شناسنامه :

مقاله : امام علی بن موسی الرضا عليه الصلاة والسلام وشناخت ابعاد اسلام

نویسنده : آیت الله امامی کاشانی

ناشر : کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام

تیراژ : 1000 نسخه

حروفچینی و نظارت بر چاپ : مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی

محل نشر : آستان قدس رضوی، دانشگاه علوم اسلامی

تاریخ : ذيقعدة 1404

چاپ : چاپ مشهد 90990

ص: 2

بسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيم

موضوعات این مقاله: 1 - اهمیت این بحث 2- جامعیت وابعاد زیر بنائی و رو بنائی اسلام 3 - مسئله التقاط و خطر آن 4 - رابطه عقل نظری و عقل عملی 5 - وظائف ما .

مقاله ای را که مطالعه می فرمائید پیرامون رساله ایست که حضرت ابوالحسن على بن موسى الرضا عليه وعلى آبائه وابنائه عليهم الصلوة والسلام درباره جامعیت اسلام در ابعاد اعتقادی و معنوی واخلاقی وعبادی واقتصادی وسیاسی وسائر احکام اسلام انشاء فرموده است. در آغاز عقائد اسلامی و اخلاق را بیان فرموده و سپس ابعاد وظائف مسلمین را جامع الاطراف می بینم. اهمیت این بحث با تثبیت انقلاب اسلامی و الگو شدن اسلام در جهان زمانی میسر است که ما تمام مکتب را از نظر فکر وعمل به مردم دنیا ارائه نمائیم، بینش ناقص اسلامی و پیروی از بخشی از اسلام و رها کردن بخش دیگر اسلام نیست و برای اسلام بزرگ، خسارتی است عظیم، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله گرفتاری عمده امير المؤمنين علیه السلام مخصوصاً در برابر خوارج نهروان معلول این سبک بینش غلط بود، چپ زدن ها و راست گرائی ها در امروز زائیده این بینش ناقص است، التقاط شبح ارزش های عالی دین است و صراط مستقیم امت اسلام را به دسته ها و گروه های انحرافی منشعب نمودن است و این خطر در عصر

ص: 3

ائمه هدى عليهم الصلوة والسلام وجود داشت چه رسد به عصر ما که رهبر معصوم عجل الله تعالی فرجه الشریف در پس پرده غیب است و شیاطین از چپ و راست در صدد صید راهیان صراط مستقیم اند.

پس از جنگ بین الملل دوم برای این که آمریکا سلطه اش را بر کشورهای اسلامی گسترده سازد کنگره ای را بنام ارزیابی مسائل دینی و معنوی در بحمدون لبنان تشکیل داد و از بیست و پنج نفر علمای اسلام از جمله آیت الله العظمی شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (ره) و نیز از بیست و پنج نفر علمای مسیحیت دعوت بعمل آورد تا بنام معنویت و تقوی وارزیابی مسائل روحی دست غرب و شرق اسلامی را در دست هم گذارد و بنام دین بر همه حکومت کند و مرحوم کاشف الغطاء با ارسال پیامی از این توطئه شوم پرده برداشت و نوشت: المُثل العليا في الاسلام لافي بحمدون. در این رساله و پیام به جنایات آمریکا در کشورهای اسلامی می پردازد و بالاخره نقشه استکبار غرب را بر هم می زند.

التقاط غربی یعنی آزادی مطلق وعدم تعهد نسبت به ارزش های انسانی و بی بند و باری و عیاشی و به عبارت دیگر التقاط غربی یعنی اباحه مذهبی که بنام دین و مذهب هرگونه عدم تعهد و بی تفاوتی را جائز شمردن و از کنار هر گونه استعمار و استثمار ساده عبور کردن اعم از این که خود استعمار کند و یا استعمار شود و بالاخره با رفتن روزی به مسجدی و دو رکعت نماز سطحی خواندن و یا به خانقاه و کلیسا رفتن و خود را مذهبی دانستن، این ها هم التقاط است و پذیرفتن بخشی از اسلام و توأم نمودن اسلام ناقص است با تفکرات غلط غربی و نام آن را اسلام نهادن و خود را مسلمان معرفی کردن که داشتن چنین اسلامی هیچ ارزش ندارد و نبود آن به از بود آنست و همچنین اسلامی که در خانقاه پایگاه استعمار غرب گفته می شود

ص: 4

اسلام نیست و مذهب مسیح که در کلیسای امروز ظهور دارد تفکر حضرت مسیح نیست.

التقاط شرقی - استالین می نویسد : ما در مبارزه با دین هرگز مستقیماً وارد نمی شویم - ما باید برای مسموم کردن افکار توده ها مطالب بی اساس وافکار ضد مذهبی را وارد دین سازیم .

با نقل دو نمونه بالا خواستم اعلام خطر نمایم و عرض کنم در این مقطع حساس که بیداری مردم مستضعف دنیا آغاز شده است و جمهوری اسلامی مطلع الفجر این بیداری گردیده است و دارای دشمنان گردن کلفتی چون کاخ سفید و کرملین است بسیار باید بهوش باشد که این بیداری راغرب وشرق استکباری منحرف نسازد.

ما باید بادقت و آگاهی کامل فرهنگ اسلام را در همه ابعادش تجزیه وتحليل صحيح نمائیم و نگذاریم تفکرهای انحرافی با رنگ دروغین اسلامی و مهر اعتبار دینی خود را ارائه نمایند که این برای اندیشه و معارف اسلامی خطر بزرگی است و بحمداله جمهوری اسلامی امروز موفق شده است هر دو خط را منزوی سازد، اما نباید به این موفقیت مغرور بود که غرور غفلت می آورد و غفلت سقوط را بدنبال دارد: اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنِ الْغَفْلَةِ وَ الْكَسَلَ وَ الضَّجَرُ (1)

این روزها بمناسبت کنگره جهانی علی بن موسی الرضا علیه السلام به آستان مقدسش مشرف شده ایم و در این کنگره آثار علمی آن حضرت مورد بحث دانشمندان اسلامی است و اینجانب فکر می کنم اگر این کنگره هر سال در این آستان پر برکت تشکیل شود و آثار علمی تمام پیشوایان بزرگ اسلام مورد بحث قرار گیرد و اندیشمندان اسلامی در این زمینه فرصت کافی را قرار

ص: 5

دهند بی شک بخش عظیمی از منابع غنی اسلام را کشف خواهند نمود و به بسیاری از آثار نفیس معارف اسلامی وسیره عملی بزرگان دین خواهند یافت و هر اندازه مکتب روشن تر شود پوچ بودن التقاط مشخص تر می گردد.

واینک بحثی را که در این کنگره عهده دار شده ام بررسی حدیث مفصلی است از حضرت علی بن موس الرضا علیه السلام در زمینه ابعاد مختلف اسلام.

فضل بن سهل رئيس الوزراء و فرمانده لشگر مأمون به محضر مبارک حضرت ثامن الحجج علیه السلام مشرف شد و عرض كرد مأمون الرشید خلیفه از شما تقاضا دارد شریعت اسلام را از حلال و حرام و واجب ومستحب بصورت جامع بیان فرمائید چه آنکه شما معدن علوم الهی هستی. حضرت رضا علیه السلام به فضل بن سهل فرمود بنویس و اوقلم بدست گرفت و نوشت.....

در این حدیث مطالب زیر مذکور است :

1 - توحيد ومراتب ذات وصفات وافعال

2 - خاتمیت و ایمان به تمام قرآن از محکم و متشابه

3 - معاد

4 - عدل

5 - امامت و رهبری ائمه هدى عليهم الصلوة والسلام و انتظار فرج

6 - سرنوشت انسان بدست خود اوست و هر کس مسئول اعمال خویش است

7 - بحثی از اخلاق اسلامی 1 - ورع 2 - عفت 3 - صداقت 4 - اجتهاد 5 - اداء امانت 6 - معاشرت سالم و گشاده روئی 7 - تولی و تبری 8 - برای

ص: 6

مردم رحمت و ناصح و سازنده باشد.

8- بخشی از اخلاق ضد اسلامی : 1 - يأس از رحمت خداوند متعال 2- غفلت از مکر خداوند 3 - كبر وغرور 4 - لجاجت و خودخواهی

9 - کارهای واجب 1 - طهارت ثلاث از وضو و غسل و تیمم 2 - وظيفه زن در حیض که اقل آن سه روز و اکثر آن ده روز است و احکام نفاس واستحاضه 3 - روزه -4 - زكوة 5 - خمس 6 - حج 7 - جهاد وشهادت 8- امر به معروف و نهی از منکر 9 - نیکی به والدین

10 - اعمال مستحب 1 - نماز عیدین در غیبت کبری و تکبیرات پشت سر 1 - نمازهای واجب -2 نمازهای نافله 3 آداب نوزاد

11 - کارهای حرام 1 - شرب خمر 2 - اکل حیوانات حرام گوشت و اکل خون 3 - قتل نفس 4 - عاق والدین 5 - فرار از میدان جهاد 6 - اکل مال یتیم 7 - اكل ربا 8 - کم فروشی 9 - تهمت وافتراء 10 - زنا 11 - لواط 12 - شهادت دروغ 13 - کمک به ظالم 14 - سوگند دروغ 15 - متهم نمودن زنان پاکدامن 16 - اسراف و تبذیر 17 - کتمان شهادت 18 - لهو و اصرار بر گناهان صغیره.

12 - احکام 1 - ازدواج و طلاق 2 - ارث 3 - درصورتی که در شکم حیوانی که تذکیه می شود بچه ای باشد و بمیرد گوشت بچه حیوان هم حلال است، در این حدیث شریف بالغ بر پنجاه موضوع اعتقادی و اخلاقی وعملی می نگریم که در کنار یکدیگر بعنوان بنیان اسلام قرار گرفته اند و هر کدام از ریز و درشت در بنیان ساختمان اسلام نقش دارند پس اسلامی و دینی که انسان ساز است تمام دین است از سر تا پا و از ریشه و تنه وساقه و برگ در این صورت میوه هایش شیرین وزیبا و مطبوع است و بر این جامعیت قرآن کریم اشاره فرموده است

ص: 7

الم تركَيف ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طِيبِهِ أَصْلُها ثابِتُ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ تُؤْتَى أُكُلَها كُلَّ حِينٍ باذنَ رَبِّها وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الامثال لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ . ابراهیم آیه 25

خداوند تبارک و تعالی اسلام عزیز را به درختی تنومند و بارور تشبیه فرموده است که ریشه آن اصول عقائد و در رأس آن ها توحید است واخلاق مانند تنه و ساق درخت از این ریشه رشد میکند و اعمال صالحه و رفتار پاکیزه چون میوه های زیبا بوجود می آید، البته این مثال است که خداوند متعال آورده است و گرنه بین مثال و تمثل فرق هاست.

و این مجموعه بنام اسلام درست با وجود انسان که مجموعه است از حس و خیال و عقل مطابق است و با نیازهای انسان منطبق می باشد توضیح مطلب: ما در خود بوضوح مشاهده می نمائیم که دارای اعضاء و جوارح هستیم و با این ابزار و وسائل با ظاهر جهان و عالم طبیعت تماس داریم - با چشم - گوش - زبان - مغز - کلیه و قلب و.... و نیز در خود مشاهده می کنیم دارای ذهن هستیم که سریع و وسیع و خلاق کار می کند یعنی اگر ما بخواهیم از تهران به قم برویم با شرائط طبیعت باید همگام باشیم و از جمله دو ساعت. ماشین ما را برساند اما ذهن در یک لحظه از تهران به قم می رسد و این باطن آدمی است و جهان ذهن و خیال و برزح بین طبیعت وعقل است.

و باز به وضوح و آشکارا می فهمیم که ما علاوه بر دو بخش از علم و ادراک مذکور بخش سومی از علم داریم و آن درک حقائق کلی عالم است و ادراک کلیات کار عقل است.

محدّث ورع حاج شیخ عباس قمی رضوان الله تعالی علیه در مفاتیح الجنان می نویسد: حمادبن عیسی از ابان بن تغلب روایت نموده که امام صادق علیه السلام فرمود: شب نیمه شعبانی رسول خدا صلی الله علیه وآله بر عایشه

ص: 8

وارد شد ونیمه شب رسول اکرم صلی الله علیه وآله جهت عبادت از رختخواب برخاست، عایشه متوجه شد و به گمان او رسید آن چه فرو می گیرد زنان را یعنی غیرت و به تعبیر این جانب بنظرش رسید که حضرت نخواسته تا صبح نزد وی بخوابد و بالاخره از رختخواب بلند شد و چادرش را برخود پیچیده و نگران چرا رسول اکرم صلی الله علیه وآله رفت گوشه دیگری بخوابد، ناگهان نظرش به آن حضرت افتاد که در مسجد است و مانند جام های چسبیده شده است روی زمین به او نزدیک شدم زمزمه شنیدم می گفت و اشک می ریخت:

سَجَدَ لک سَوادی وخیالی وَ آمَنَ بِكَ فؤادى هَذِهِ يداى وَ مَا جَنَيْتُ عَلَى نَفْسِى عَظِيمُ تُرْجَى لِكُلِّ عَظِيمٍ اغفرلى الْعَظِيمِ فَانَّه لَا يَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ إِلَّا الرَّبُّ الْعَظِيمُ .

صدرالمتألهین بمناسبت مراحل سه گانه انسان که بحث می کند این حدیث را نقل می نماید و می گوید مقصود از سواد، عالم طبیعت و از خیال، عالم ذهن و از فؤاد عالم عقل و ادراک حقائق عالیه عالم است - این بحثی است دامنه دار اما فشرده این که برای انسان ظاهر و باطن است و برای اسلام هم ظاهر و باطن است باطن اسلام عقیده است چون ریشه درخت وظاهر آن اخلاق و اعمال صالحه است مانند تنه و ساق و برگ و میوه ظاهر و باطن دین تأمین کننده نیازهای ظاهر و باطن انسان است و قرآن کریم بین انسان و اسلام چنین رابطه ای را بر قرار فرموده است یعنی دین را مجموعه دانسته و انسان را مجموعه، اختلال در دین را با کلمۀ فسق آورده است و در رابطه با انسان، کلمه ظلم به نفس را فرموده است و بدین وسیله بین دین ونفس انسان رابطه مستقیم برقرار نموده است و جالب این است که قرآن کریم به سر پیچی انسان در برابر اسلام در تمام مراحل باطن وظاهر فسق اطلاق فرموده است از باب نمونه: فَسَجَدُوا الَّا ابليس كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ - الكهف آیه 50

ص: 9

شیطان در برابر سجده آدم کبر ورزید و تکبر او را به فسق و بدبختی انداخت.

وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا يَمَسُّهُمُ الْعَذابُ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ - انعام 49 تكذيب پیامبران خدا کفر است و کلمه فسق بکار رفته است فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ - بقره 197 فسوق را دروغ تفسیر نموده اند و در اینجا به گناه فسق گفته شده است.

سر این که در تمام موارد واژه فسق بکار رفته است اینست که فسق در لغت به معنای خروج هسته خرماست از خرما و در اصطلاح معارف اسلامی به کسی که از فرمان خداوند تبارک و تعالی سر پیچی کند فاسق گویند زیرا از مدار صحیح خارج شده است و در نتیجه از مجموعه بیرون رفته است و این نکته مهمی است که همه دین اسلام است نه بعض آن. خلاصه نتیجه می گیریم که دین مجموعه است و مجموعه انسان ساز است و از طرف دیگر ملاحظه می کنیم قرآن کریم سر پیچی از مقررات اسلام را بلکه اصل و فرع اسلام را ظلم به نفس گفته است: قد جاء كُم بصائِرُ مِنْ رَبِّكُم فَمَن أَبْصَرَ فَلِنَفْسِه وَمِن عَمّى فَعَلَيها - سوره انعام 104 وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ - سوره طلاق 1

چه زیبابین دین و انسان رابطه بر قرار فرموده است - بینائی دین بینائی خود و کوری از دین کوری خود انسان است و بیرون رفتن از دین بیرون رفتن از خود انسان است.

و زیباتر از این تعبیر در مورد دیگری از قرآن کریم است: نَسُوالله فَاَنسِیهِم أَنْفُسِهِمْ - سورة الحشر 69

فراموش نمودن خداوند خود را فراموش کردن است و سر پیچی از

اطاعت خداوند مساوی است با سر پیچی از ارزش های انسانی خود بنابر این

ص: 10

با پیروی از همه اسلام انسان کامل است وسعادتمند.

برگردیم به اصل بحث حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در بیان اسلام

اعتقادات واخلاق و واجبات و محرمات وحتى بعض مستحبات را بیان فرموده است و همه را با هم به عنوان دین معرفی نموده است.

مقابله حضرت رضا علیه السلام با مکتب های مادی-

مأمون الرشید از حضرت درباره حلال وحرام و واجب سئوال کرده است اما حضرت رضا علیه السلام قبل از پاسخ مأمون به بحث از اعتقادات واخلاق پرداخته است، یکی از محورهای مهم بحث ما همین جاست که ابوالحسن الرضا عليه الصلاة والسلام بر آن تکیه دارد و آن زیر بنا بودن اعتقاد و معنویت است و قوانین اسلام و اعمال صالح منهای عقیده و اخلاق پوچ است و هیچ برای این که بحث جامعیت اسلام را از قرآن کریم استفاده نمائیم به موارد زیر اشاره می کنیم :

1- یا ایها الَّذِينَ آمَنُوا اذا قُمْتُمْ إِلَى الصلوة فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَانٍ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أوعَلى سَفَرٍ وِجَاءُ أَحَدُ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ اولمستُم النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً فَامْسَحُوا بوُجُوكُم وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيتُمْ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ - المائده 9

در این آیه مبارکه هدف از طهارات ثلث دو طهارت معنوی است پاکیزگی است در پیشگاه خداوند متعال اما جمل: «وليتم نعمته عليكم» هدف و غایت برای اصل شریعت اسلام است ولی طهارت جزء است از کل شریعت وطهارت در اتمام نعمت دین دارای سهمی است،

خلاصه قسمت دین که تمام ارزش های مادی و معنوی را به انسان

می بخشد معلول مجموعه دین است و اگر کسی به تمام اسلام منهای

ص: 11

طهارات سه گانه عمل نماید از نعمت دین برخوردار نخواهد شد زیرا علت ناقص معلول ناقص در ولاء تشریع بدنبال دارد.

2 - محمد رسول الله والّذينَ مَعَهُ اشدّاء على الكُفَّارِ رُحَمَاء بَينَهم تَريهُم رُكَعاً سُجَّداً يبتغون فضلاً مِنَ الله ورضواناً سيماهم في وجوههم مِنْ أَثر السجود - سوره فتح آیه 28

در این آیه مبارکه پیروان رسول خدا صلی الله علیه وآله نسبت به کفار دارای صفت غلظت و خشونت و نسبت به مؤمنین دارای صفت رحمت و رأفت و گشاده روئی هستند و درعین اینکه با دشمنان خدا می جنگند اما فقط در جنگ و مبارزه انقلابی نیستند بلکه در محراب و عبادت در رکوع و سجودند و از رخسارشان نور ایمان و تقوی ساطع است این آیه مبارکه انسان انقلابی و مسلمان مبارز یک بعدی را پیرو رسول اکرم صلی الله علیه وآله نمی شناسد بلکه زمانی او را می پذیرد که در میدان مبارزه مبارز و در میدان عبادت عابد - و در برابر کفار مقاوم و تند و در برابر مؤمن مسلم ونرم، بنابراین از این دو نمونه می فهمیم قرآن کریم وقتی ایمان مسلمان را امضاء می کند که به تمام ابعاد اسلام معتقد و عامل باشد، البته هر یک از اجزاء اسلام در حد خود در مجموعه اسلام سهم دارد. یکی زیر بناست و دیگری رو بنا آن ها هم که زیر بنا هستند متفاوتند یعنی در رأس توحید است و در اعمال هم در رأس نماز است - برگردیم به اصل بحث خلاصه این که امام علیه السلام در این جا با مکتب های مادی به شدت مقابله نموده است و آنان که تاریخ را مادی می دانند و برای آن تحلیل مادی می کنند و بر آن مبنای غلط جبر در تاریخ را می پندارند سخت می کوبد، امام هشتم علیه السلام زیر بنای حرکت های بشر را در طول تاریخ مسائل عقیدتی و اخلاقی می داند و امور اقتصادی وغیره گرچه مهم است اما روبنا معرفی می فرماید، این سخن در برابر مارکس و دار و

ص: 12

دسته اوست که اقتصاد را زیر بنای حرکت های بشر می پندارند و یا فروید که مسائل جنسی را زیر بنا گمان کرده است گرچه این سخن قرن ها قبل از تفکرات این دانشمندان مادی صادر شده است اما تفکر مادی در عصر آن حضرت و قبل از آن هم بوده بوده است، و نکته جالب تر این که در این پاسخ امام علیه السلام انتظار فرج را مطرح فرموده است یعنی در جدال و زدو خورد انسان ها با هم و در رویاروئی صفوف حق در برابر باطل سرانجام حق پیروز است و حکومت عدل الهی سراسر جهان بر پا می شود و صالحین وارث زمین خواهند گردید یعنی آن چه حاکم شود دین است و عقیده است و معنویت و تقویٰ حضرت سر انجام حرکت های بشر را در تاریخ پیروزی ایمان معرفی می فرماید که بر اساس آن اقتصاد صحیح - سیاست صحیح - فرهنگ صحیح و همه امور فردی و اجتماعی بشر استوار خواهد بود.

مسئله التقاط: دانشمندان مادی بعثت پیامبران را هم یک اصل تاریخی مادی براساس بحران های اقتصادی تحلیل می کنند و می گویند افرادی چون محمد صلی الله علیه وآله و عیسی و موسی نوابغ بودند و حرکت مادی زمان ایجاب کرد تا قیام نمایند و این دانشمندان نادان اگر یک نظر به قرآن کریم می انداختند می فهمیدند که فریاد پیامبران بر سربت و بت پرستان و دل های لجوج و قسی پر از عناد است و انبیاء برای اصلاح عقول وقلوب مردم مبعوث شدند و سپس مشکلات اجتماعی جامعه راحل کردند، اما مع الاسف عده ای جوانان به ظاهر مسلمان دچار چنین لغزش ها شدند و بعثت انبياء وانقلاب های مردان خدا و زد و خوردهای آنان را از یک ریشه مادی واقتصادی می پندارند، از باب نمونه آیه مبارکه كَلَّا إِنَّ الانسانَ لَيطغى أَنْ رَآهُ استَغنِى - سورة العلق آیه 8

این گروه آیه شریفه را تفسیر می کنند که غناو سرمایه است که طغیان

ص: 13

می آورد و رسول اکرم صلی الله علیه وآله در این سوره که در آغاز بعثت نازل شده است مبارزه را با غنا و اغنیاء آغاز کرده است و نتیجه می گیرند که اساس پول و سرمایه است و بعثت رسول اکرم صلی الله علیه وآله برای مقابله با این گونه مسائل اقتصادی است.

و این تفسیر غلط محض است زیرا اولاً معنای استغناء بی نیازی از خداوند متعال است و این حالت کُفر هر کس که فاقد ایمان است چنین حالت استغنائی احساس می نماید اعم از اینکه غنی باشد و یا فقیر و در صدر اسلام بسیاری از فقرا و اغنیاء بودند که به پیامبر صلی الله علیه وآله ایمان داشتند وافرادهم در برابر آن حضرت مقاومت کردند و آنان اغنیاء ستمگر وفقراء طماع و بی ایمان بودند و ثانیاً در آغاز سوره مبارکه بحث از خدا وتوجه بخدا و اسماء الحسنى است: اقرء بِاسْمِ رَبّکَ الَّذِی خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ - اقرء وَ ربّک الْأَكْرَمُ الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ - عَلَّمَ الاِنسانِ مَا لَمْ يَعْلَمْ .

و نظیر این گونه برداشت های غلط از قرآن کریم در عصر ائمه هدی عليهم الصلوة والسلام بوده است، علمای درباری و خرقه پوشان زهد فروش و متعصب های لجوج در برابر ائمه اطهار علیهم السلام هر کدام به نوعی و به رنگی دکان دین باز کردند و از اسلام با تفسیرهای غلط از قرآن کریم چهره ای که می خواستند می ساختند و امروز که خورشید امامت در پس ابرهاست، این گونه تفسیرها وتأويل ها فراوان است و با مفاهیم اسلامی بازی کرده و می کنند .

حضرت ثامن الحجج عليهم الصلوة والسلام در این رساله در برابر مادیون والتقاطيون راست و چپ در ابعاد عقیدتی و اخلاقی وسیاسی و اقتصادی ایستاد و همه را کوبید.

در اعتقادات زیر بنا را کاملاً بیان فرموده است در مسائل سیاسی

ص: 14

اسلام، مسئله امامت و رهبری و مسئله انتظار فرج وحکومت عدل جهانی ومسئله تولّى وتبرى ومسئله جهاد با رهبر عادل و مسئله انتخاب و اختیار در برابر حکومت ها که با مفاهیم سازنده اسلامی بازی کردند تا از قیام مردم علیه خود جلوگیری کنند.

احمد بن حنبل تصریح می کند (1) آن کانت بلوی من الله فما ثورتهم برادّة عقاب الله وان كانت محنةً للمسلمين فماهم برادی قضاء الله حضرت رضا علیه السلام این انحراف ها را بیان فرموده است و افکار را نسبت به دین سازان جامعه روشن ساخته است و در مسائل اخلاقی مسئله صداقت که اساس درستی هاست بیان فرموده است و با اشاره به غفلت از مکر خداوند متعال و اشاره اعانت به ظالم و خیانت و کبر به منحرفین هشدار داده است.

و بالاخره به ابعاد مختلف فقه -1 رابطه انسان با خدا «عبادات اسلام» 2 - رابطه انسان با خود مانند بسیاری از معاملات 3 - رابطه انسان با خانواده «ازدواج - طلاق - احکام نوزاد» رابطه انسان با اجتماع، امر بمعروف و نهی از منکر جهاد - وقف - خمس - زکوة - اشاره فرموده است وحتی در مسئله عبادات به بخشی از نمازهای مستحبی پرداخته است آن که عبادت در آدمی تعبد را زنده می سازد و تعبد اساس حرکت های صحیح انسان است زیرا اساس عبادات قصد قربت است، بطوری که فقها می گویند: عمل الجاهل المقصر الملتفت باطل وان كان مطابقاً للواقع - یعنی در عمل به اسلام باید یا مجتهد و یا مقلد و یا احتیاط نماید و کسی که باید تقلید کند ولی تقلید ننماید و آگاه بوظیفه تقلید هم باشد، عباداتش باطل است گرچه مطابق با واقع و رأی مجتهد اعلم هم انجام شود زیرا در قصد قربت جازم نیست. وظائف سنگین روحانیت 1 - فهم صحیح اسلام

ص: 15

و مراقبت کامل نسبت به طلاب که دچار انحراف به راست و یا چپ نشوند مخصوصاً طلبه های جوان 2 - کتاب هائی که در زمینه اسلام شناسی نوشته می شود مراقبت لازم بعمل آید 3 - دروس اسلامی در مدارس و دانشگاه ها 4 - عمل روحانیت به اسلام تا معارف اسلامی را در جامه عمل نشان دهد و بالاخره علماً وعملاً اسلام شناس باشد و اسلام را نشان دهد.

خلاصه در آغاز شناخت ابعاد اسلام لازم است و سپس عمل و رابطه عقل نظری و عقل عملی همین است. قلمرو عقل نظری ادراک اموریست که به عمل مربوط است مانند علم به آنچه حق و باطل است وعقل عملی زمانی عمل ظهور می کند و صاحب عمل را تحسین و یا تقبیح می نماید و با اصلاح عقل نظری و عقل عملی انسان درست راه می شناسد و دچار لغزش والتقاط نمی شود.

انما بدء وقوع الفتن أهواء تتبع واحكام تبتدع بخالف فيها كتاب الله و يتولى عليها رجال ورجالاً على غير دين الله فَلوانَ الباطِل خَلْصَ مِن مِزاج الحق لم يخف على المرتادين ولوأن الحق خَلُص من لبس الباطل انقطعت عنه السُنُ المعاندين ولكن يؤخذ من هذا ضعت ومن هذا ضِعْتُ فَيَمرجان فَهُنالِكَ يستولى الشيطان على اوليائه وينجوا الذين سبقت لهم منا الحسنی - امیرالمؤمنین علیه الصلاة والسلام در این کلمات شریفه از التقاط می نالد و خطر بزرگ آن را گوشزد می فرماید. از خداوند متعال مسئلت داریم که ما را به فهم و بیان و عمل اسلام عزیز موفق فرماید.

محمد امامی کاشانی

ص: 16