کلید واژۀ آیات برائت در قرآن کریم

مشخصات کتاب

کلیدواژۀ آیات برائت در قرآن کریم

تألیف:... سیّد محمّد جعفر روضاتی

مقدمه: ... استاد علی اكبر مهدی پور

ناشر: ...دارالعلوم _ بیروت

چاپ اوّل:چاپ اوّل: ... 1402

چاپخانه:... بشارت

شمارگان: ...500 جلد

تلفن پخش: ... 1518 967 0910

ویراستار دیجیتالی:محمد منصوری

ص: 1

اشاره

کلیدواژۀ آیات برائت در قرآن کریم

روشی جدید برای حفظ و آموزش

آیات برائت در قرآن کریم

مقدمه

علّامه محقّق حاج شیخ علی اکبر مهدی پور

تألیف

سید محمد جعفر روضاتی

ص: 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ

ص: 3

تقدیم به محضر مقدّس امام و مقتدای حضرت فاطمه (سلام الله علیها)،

امیر المؤمنین حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه)

و انتقام گیرندۀ آنها،

حضرت بقیة الله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

عکس

ص: 4

فهرست مطالب

فهرست مطالب.......... 5

مقدّمه.......... 15

سيمای برائت از مخالفان در آيينۀ قرآن و سخنان معصومان (علیهم السلام).......... 15

برائت از مشركان.......... 15

برائت شيوۀ پيامبرى.......... 19

جايگاه لعن در اسلام.......... 20

لعن در احاديث نبوى.......... 23

لعن در كلام معصومين (علیهم السلام).......... 26

برترين تجلّيگاه لعن و برائت.......... 31

پرهيز از لعن.......... 33

قداست لعن.......... 35

لعنت تا كى؟.......... 36

آيا برائت از مشركان برخلاف وحدت است؟.......... 36

آيا برائت از مخالفان برخلاف تقيّه نيست؟.......... 37

پيوند ولايت و برائت.......... 38

آيا شناسايى دشمنان اهل بيت لازم است؟.......... 39

آيا برائت لفظى كفايت مى كند؟.......... 40

كتابنامۀ لعن.......... 41

پیشگفتار.......... 49

معنای تبرّی.......... 53

ادلّۀ مشروعیّت تبرّی.......... 53

موارد لعن در قرآن کریم.......... 54

لعن ابلیس.......... 54

لعن کتمان کنندگان حقیقت.......... 55

لعن کافران.......... 56

ص: 5

لعن قاتل مؤمنین.......... 57

لعن اذیّت کنندگان خدا و رسول.......... 58

لعن ظالمین.......... 60

ناصبی (دشمن اهل بیت (علیهم السلام)).......... 61

ارتداد و انحطاط جامعه.......... 64

گروه هایی که مورد لعن معصومین (علیهم السلام) قرار گرفته اند.......... 65

لعن مردان شبیه به زن و زنان شبیه به مرد.......... 65

لعن رباخوار.......... 66

لعن شراب خوار و.......... 67

تبرّی و لعن در احادیث معصومین (علیهم السلام).......... 68

وجوب لعن و برائت در عصر غیبت.......... 74

برائت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از دشمنان شان پس از ظهور.......... 77

عنایت امام صادق (سلام الله علیه) به خانمی که .......... 79

عنایت حضرت زهرا (سلام الله علیها) به شیخ کاظم أزری.......... 81

سورۀ مبارکۀ حمد.......... 91

1_ کد آیه:7/1 اسم آیه: لعن و غضب خدا بر کفّار 91

سورۀ مبارکۀ بقره.......... 95

2_ کد آیه:9و8/2 اسم آیه: اهل خدعه و نیرنگ.......... 95

3_ کد آیه:10/2اسم آیه: دلهای مریض.......... 103

4_ کد آیه:15و14/2 اسم آیه: مسخره کنندگان.......... 106

5_ کد آیه:18 و 17/2 اسم آیه: کر، گنگ و کور.......... 110

6_ کد آیه:27/2 اسم آیه: عهدشکنان.......... 113

7_ کد آیه:59/2 اسم آیه: ظالمانی که امر خدا را تغییر دادند.......... 115

8_ کد آیه:81/2 اسم آیه: جایگاه منکر امیرالمؤمنین (سلام الله علیه).......... 117

9_ کد آیه:89/2 اسم آیه: لعنت بر منکرین امیرالمؤمنین (سلام الله علیه).......... 121

10_ کد آیه:98/2 اسم آیه: دشمن خدا و فرشتگان و رسولان.......... 122

ص: 6

11_ کد آیه:161/2 اسم آیه: لعنت خدا بر کفّار.......... 125

12_ کد آیه:165/2 اسم آیه: پیروان امامان دروغین.......... 127

13_ کد آیه:167و166/2 اسم آیه: بیزاری سران ظلم و جور از پیروانشان.......... 128

14_ کد آیه:169و168/2 اسم آیه: اوامر شیطان.......... 133

15_ کد آیه:185/2 اسم آیه: آسانی و سختی.......... 135

16_ کد آیه:208/2 اسم آیه: پیروی از گام های شیطان.......... 136

17_ کد آیه:231/2 اسم آیه: به مسخره گرفتن آیات خدا.......... 138

18_ کد آیه:257/2 اسم آیه: خروج از نور به سوی تاریکی.......... 141

19_ کد آیه:264/2 اسم آیه: نتیجۀ اذیّت اهل بیت (علیهم السلام).......... 146

20_ کد آیه:284/2 اسم آیه: نتیجۀ ذرّه ای محبّت آن دو.......... 148

سورۀ مبارکۀ آل عمران.......... 150

21_ کد آیه:7/3 اسم آیه: بیماردلان.......... 150

22_ کد آیه:21/3 اسم آیه: قاتلین ائمّۀ اطهار (علیهم السلام).......... 152

23_ کد آیه:28/3 اسم آیه: برائت از کفّار.......... 155

24_ کد آیه:77/3 اسم آیه: پیمان شکنان.......... 158

25_ کد آیه:91-86/3 اسم آیه: کافرین پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 161

26_ کد آیه:106/3 اسم آیه: روسیاهان.......... 163

27_ کد آیه:144/3 اسم آیه: قاتلین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 167

28_ کد آیه:162/3 اسم آیه: عامل خشم و غضب خدا 168

سورۀ مبارکۀ نساء.......... 170

29_ کد آیه:29/4 اسم آیه: خودکشی.......... 170

30_ کد آیه:46/4 اسم آیه: تحریف کنندگان.......... 172

31_ کد آیه:48/4 اسم آیه: گناه نابخشودنی.......... 178

32_ کد آیه:51/4 اسم آیه: جبت و طاغوت.......... 181

33_ کد آیه:63/4 اسم آیه: منافقان.......... 183

34_ کد آیه:117/4 اسم آیه: بدکاره.......... 184

ص: 7

35_ کد آیه:37/4 اسم آیه: کفر به ولایت.......... 186

36_ کد آیه:139/4 اسم آیه: نهی دوستی با کفّار.......... 189

37_ کد آیه:143/4 اسم آیه: منافقین.......... 190

38_ کد آیه:150/4 اسم آیه: راهی بین کفر و ایمان.......... 192

سورۀ مبارکۀ مائده.......... 194

39_ کد آیه:5/5 اسم آیه: زیانکاران.......... 194

40_ کد آیه:13/5 اسم آیه: تحریف کنندگان.......... 196

41_ کد آیه:37/5 اسم آیه: عذاب همیشگی دشمنان حضرت علی (سلام الله علیه).......... 198

42_ کد آیه:47/5 اسم آیه: مخالفین با حکم خدا.......... 200

43_ کد آیه:51/5 اسم آیه: برائت از مشرکان.......... 203

44_ کد آیه:57/5 اسم آیه: برائت از اهل کتاب.......... 207

45_ کد آیه:78/5 اسم آیه: لعنت پیامبران بر کفّار.......... 209

سورۀ مبارکۀ انعام.......... 213

46_ کد آیه:24و23/6 اسم آیه: فتنه گران و عهدشکنان.......... 213

47_ کد آیه:28/6 اسم آیه: دروغگویان.......... 215

48_ کد آیه:82/6 اسم آیه: ایمان مردود.......... 217

49_ کد آیه:93/6 اسم آیه: مدّعیان دروغین.......... 220

50_ کد آیه:112/6 اسم آیه: دو شیطان همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 221

51_ کد آیه:153/6 اسم آیه: انحراف از راه علی (سلام الله علیه).......... 223

52_ کد آیه:159/6 اسم آیه: تفرقه افکنان.......... 225

53_ کد آیه:160/6 اسم آیه: بهترین حسنه.......... 231

سورۀ مبارکۀ اعراف.......... 232

54_ کد آیه:9/7 اسم آیه: زیان کاران.......... 232

55_ کد آیه:30/7 اسم آیه: ملاک هدایت و گمراهی.......... 235

56_ کد آیه:38/7 اسم آیه: لعن پیشوایان ظلم توسّط پیروانشان.......... 237

57_ کد آیه:56/7 اسم آیه: فسادگران در زمین.......... 240

ص: 8

58_ کد آیه:157/8 اسم آیه: نهی اطاعت از ناپاکان.......... 242

سورۀ مبارکۀ انفال.......... 245

59_ کد آیه:25/8 اسم آیه: فتنه گران.......... 245

60_ کد آیه:49/8 اسم آیه: بیماردلان.......... 247

سوره مبارکۀ توبه.......... 250

61_ کد آیه:1/9 اسم آیه: برائت از مشرکین.......... 250

62_ کد آیه:23/9 اسم آیه: نهی از دوستی با کفّار.......... 251

63_ کد آیه:54/9 اسم آیه: بی فایده بودن اعمال کفّار.......... 253

64_ کد آیه:65/9 اسم آیه: قاتلین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 255

65_ کد آیه:74/9 اسم آیه: قسم دروغ.......... 258

66_ کد آیه:114/9 اسم آیه: بیزاری از دشمن خدا.......... 265

سورۀ مبارکۀ یونس.......... 268

67_ کد آیه:41/10 اسم آیه: اعلام برائت از عمل مشرکان.......... 268

68_ کد آیه:54/10 اسم آیه: کتمان پشیمانی.......... 271

سورۀ مبارکۀ هود.......... 274

69_ کد آیه:15/11 اسم آیه: دنیاپرستان.......... 274

70_ کد آیه:18/11 اسم آیه: ظالمین.......... 275

سورۀ مبارکۀ رعد.......... 277

71_ کد آیه:19/13 اسم آیه: کوردلان.......... 277

72_ کد آیه:25/13 اسم آیه: عهدشکنان.......... 280

73_ کد آیه:36/13 اسم آیه: منکرین ولایت.......... 282

سورۀ مبارکۀ ابراهیم.......... 283

74_ کد آیه:22/14 اسم آیه: مقصود از شیطان.......... 283

75_ کد آیه:28/14 اسم آیه: کفران نعمت رسالت و ولایت.......... 284

سورۀ مبارکۀ حجر.......... 287

76_ کد آیه:44 و 43/15 اسم آیه: هفت طبقۀ جهنّم.......... 287

ص: 9

77_ کد آیه:95/15 اسم آیه: مسخره کنندگان.......... 289

سورۀ مبارکۀ نحل.......... 291

78_ کد آیه:23و22/16 اسم آیه: مستکبرین.......... 291

79_ کد آیه:25/16 اسم آیه: گناه اوّلین و آخرین.......... 293

80_ کد آیه:36/16 اسم آیه: برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام).......... 296

81_ کد آیه:90/16 اسم آیه: برائت از فحشاء، منکر و ظلم.......... 298

سورۀ مبارکۀ إسراء.......... 302

82_ کد آیه:60/17 اسم آیه: تبرّی از شجرۀ ملعونه.......... 302

83_ کد آیه:71/17 اسم آیه: پیشوای منافقان.......... 305

سورۀ مبارکۀ کهف.......... 307

84_ کد آیه:29/18 اسم آیه: تبرّی، شرط قبولی ولایت.......... 307

سورۀ مبارکۀ طه.......... 309

85_ کد آیه:124/20 اسم آیه: کوردلان.......... 309

سورۀ مبارکۀ حج.......... 311

86_ کد آیه:9و8/22 اسم آیه: گمراه کنندگان مردم.......... 311

87_ کد آیه:54 _ 52/22 اسم آیه: القائات شیطان.......... 313

88_ کد آیه:72/22 اسم آیه: شدّت غیظ و غضب منافقین.......... 316

سورۀ مبارکۀ مؤمنون.......... 318

89_ کد آیه:74/23 اسم آیه: انحراف از امام.......... 318

سورۀ مبارکۀ نور.......... 321

90_ کد آیه:40/24 اسم آیه: تاریکی های کفر.......... 321

سورۀ مبارکۀ فرقان.......... 323

91_ کد آیه:29 _ 27/25

اسم آیه: ظالم کیست؟ ذکر چیست؟.......... 323

سورۀ مبارکۀ شعراء.......... 326

92_ کد آیه:227/26 اسم آیه: ستمگران به زودی می فهمند.......... 326

سورۀ مبارکۀ نمل.......... 327

ص: 10

93_ کد آیه:14/27 اسم آیه: انکار عالمانه.......... 327

94_ کد آیه:90/27 اسم آیه: گناه نابخشودنی.......... 329

سورۀ مبارکۀ قصص.......... 332

95_ کد آیه:41/28 اسم آیه: پیشوایان آتش.......... 332

96_ کد آیه:50/28 اسم آیه: پیرو هوای نفس.......... 334

سورۀ مبارکۀ عنکبوت.......... 336

97_ کد آیه:49_47/29 اسم آیه: منکر ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)یا کافر است یا ظالم.......... 336

سورۀ مبارکۀ لقمان.......... 338

98_ کد آیه:19/31 اسم آیه: تابوت آتش.......... 338

سورۀ مبارکۀ احزاب.......... 339

99_ کد آیه:4/33 اسم آیه: هیچ کس دو قلب ندارد.......... 339

100_ کد آیه:30/33 اسم آیه: فاحشۀ مبیّنه.......... 343

101_ کد آیه:57/33 اسم آیه: اذیّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 345

102_ کد آیه:72/33 اسم آیه: ابو الشرور.......... 349

سورۀ مبارکۀ زمر.......... 351

103_ کد آیه:8/35 اسم آیه: بدکردار.......... 351

104_ کد آیه:37/35اسم آیه: پشیمانی ستمگران به آل محمد (علیهم السلام).......... 352

105_ کد آیه:43/35 اسم آیه: حیله گر.......... 354

سورۀ مبارکۀ ص.......... 356

106_ کد آیه:28/38 اسم آیه: مفسدان در زمین.......... 356

سورۀ مبارکۀ زمر.......... 358

107_ کد آیه:8/39 اسم آیه: نمک نشناس.......... 358

108_ کد آیه:29/39 اسم آیه: تنها فرقۀ نجات یافته.......... 360

109_ کد آیه:45/39 اسم آیه: متنفّران از ولایت.......... 362

110_ کد آیه:56/39 اسم آیه: حسرت منکران ولایت.......... 364

111_ کد آیه:71/39 اسم آیه: درهای جهنّم.......... 365

ص: 11

سورۀ مبارکۀ غافر.......... 368

112_ کد آیه:47/40 اسم آیه: استکبار.......... 368

سورۀ مبارکۀ زخرف.......... 370

113_ کد آیه:38/43 اسم آیه: بدترین همنشین.......... 370

سورۀ مبارکۀ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 372

114_ کد آیه:1/47 اسم آیه: ارتداد بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم).......... 372

115_ کد آیه:3/47 اسم آیه: تبعیّت از باطل.......... 374

116_ کد آیه:23 و 22/47 اسم آیه: مفسدین فی الارض.......... 375

117_ کد آیه:26 و 25/47 اسم آیه: نتیجۀ ترک ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه).......... 378

سورۀ مبارکۀ حجرات.......... 381

118_ کد آیه:7/49 اسم آیه: کفر و فسوق و عصیان.......... 381

سورۀ مبارکۀ الرحمن.......... 383

119_ کد آیه:16/55 اسم آیه: کفران دو نعمت.......... 383

سورۀ مبارکۀ حدید.......... 385

120_ کد آیه:19/57 اسم آیه: اهالی جهنّم.......... 385

سورۀ مبارکۀ مجادله.......... 386

121_ کد آیه:7/58 اسم آیه: رسوایی منافقین.......... 386

122_ کد آیه:14/58 اسم آیه: ارتباط عمر با یهود.......... 389

123_ کد آیه:22/58 اسم آیه: ایمان حقیقی.......... 391

سورۀ مبارکۀ حشر.......... 394

124_ کد آیه:20/59 اسم آیه: دوزخیان.......... 394

سورۀ مبارکۀ ممتحنه.......... 396

125_ کد آیه:4/60 اسم آیه: کفر به معنی برائت.......... 396

سورۀ مبارکۀ ملک.......... 403

126_ کد آیه:27/67 اسم آیه: روسیاهان.......... 403

سورۀ مبارکۀ قلم.......... 405

ص: 12

127_ کد آیه:10 _ 5/68 اسم آیه: دروغ گو.......... 405

سورۀ مبارکۀ مرسلات.......... 407

128_ کد آیه:18 _ 15/77 اسم آیه: وای بر تکذیب کنندگان.......... 407

129_ کد آیه:31 _ 29/77 اسم آیه: سه ظالم.......... 409

سورۀ مبارکۀ انفطار.......... 411

130_ کد آیه:14 و 13/82 اسم آیه: بدکاران.......... 411

سورۀ مبارکۀ مطفّفین.......... 412

131_ کد آیه:7/83 اسم آیه: سجّین.......... 412

132_ کد آیه:12 و 11/83 اسم آیه: مکذّبین.......... 414

سورۀ مبارکۀ غاشیة.......... 415

133_ کد آیه:5 _ 3/88 اسم آیه: تلاش بیهودۀ دشمنان.......... 415

سورۀ مبارکۀ فجر.......... 420

134_ کد آیه:26 و 25/89 اسم آیه: عذابی بی نظیر.......... 420

سورۀ مبارکۀ شمس.......... 422

135_ کد آیه:4/91 اسم آیه: تاریکی پیشوایان ظلم و جور.......... 422

منابع و مآخذ.......... 425

جدول فهرست سوره های قرآن کریم.......... 433

آثار دیگری از نویسنده.......... 435

ص: 13

ص: 14

مقدّمه

سيمای برائت از مخالفان در آيينۀ قرآن و سخنان معصومان (علیهم السلام)

برائت از مشركان

قرآن كريم در آيات مختلف از مشركان سخن گفته، برائت وبيزارى خداوند را از آن ها ابراز نموده و سورۀ توبه را به برائت از مشركان اختصاص داده است.

يكى از اركان ايمان تولّى اولياى الهى و يكى ديگر از اركان ايمان تبرّى از دشمنان خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) مى باشد. اينک اشاره اى به چند حديث در اين رابطه:

1) امام باقر (سلام الله علیه) مى فرمايد:

مَا بَعَثَ اللهُ نَبِيّاً قَطُّ، إِلاَّ بِوِلاَيتِنَا وَالْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّنَا؛

خداوند هرگز پيامبرى مبعوث نكرده، جز با ولايت ما و برائت از دشمنان ما.آنگاه به اين آيه استشهاد نموده كه خداوند مى فرمايد:

«وَلَقَدْ بَعَثْناٰ فٖی كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولًا اَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاٰغُوتَ»؛(1)

ما در ميان هر امّتى پيامبرى مبعوث كرديم كه:

1) خداى را بپرستيد، و

ص: 15

1- _ سورۀ نحل(16)، آيۀ 36.

2) از طاغوت دورى بجوييد.(1)

2) امام صادق (سلام الله علیه) معيار قبولى اعمال را بعد از شهادت به يكتايى خدا و رسالت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اقرار به اوامر الهى، ولايت اهل بيت (علیهم السلام) و برائت از دشمنان آن ها اعلام فرموده است.(2)

3) امام رضا (سلام الله علیه) به تقاضاى مأمون رساله اى به نام «محض الإسلام» نوشته و پايۀ اسلام را «الحُبُّ في اللهِ والبُغْضُ فِي اللهِ» اعلام كرده و فرموده:وَحُبُّ أَوْلِيَاءِ اللهِ تَعَالَى وَاجِبٌ وَكَذلِكَ بُغْضُ أَعْداءِ اللهِ وَالْبَراءَةُ مِنْهُمْ وَمِنْ أَئِمَّتِهِمْ؛

محبّت اولياى خداوند متعال واجب است، همچنين بغض دشمنان خدا و برائت از آن ها و پيشوايان آن ها واجب است.(3)

4) شيخ صدوق برائت از چهار مرد و چهار زن كه آن ها پليدترين مخلوقات خدا هستند، و برائت از پيروان آن ها را واجب دانسته است.(4)

5) رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) محكم ترين دستگيرۀ ايمان را الحبّ فى اللّه والبغض فى اللّه، تولّى اولياى الهى و تبرّى از دشمنان خدا فرموده است.(5)

ص: 16

1- _ تفسير عيّاشى، ج3، ص9.
2- _ غيبت نعمانى، ص200.
3- _ عيون الأخبار، ج2، ص123.
4- _ الاعتقادات، ص340.
5- _ معانى الأخبار، ص398.

6) ذهبى از عبّاد بن يعقوب رواجنى نقل كرده كه گفته:هركس هر روز در نمازش از دشمنان آل محمّد (علیهم السلام) برائت نجويد، با آن ها محشور مى شود.(1)

7) فضل اللّه بن روزبهان بحث مفصّلى پيرامون تولّى و تبرّى كرده، مى نويسد:

اهل سنّت برآنند كه تولّى حضرت پيامبر و آلش واجب است و تبرّى از دشمنان آن حضرت فرض عين است بر هر یک از مؤمنين.

سپس فرموده: دليل آن، سخن پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مى باشد كه فرمود:

لاَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوُلْدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ؛

هيچ يک از شما مؤمن نمى شود تا هنگامى كه من براى او از پدرش، فرزندانش و همۀ مردمان محبوب تر باشم.(2)

سپس مى فرمايد:شكّى در اين نيست كه حضرت على و ائمّۀ اثنا عشر (علیهم السلام)محبوبان حضرت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند و آن جزء ايمان است.

تبرّى از دشمنان آن حضرت نيز جزء ايمان است.

پس بيزار شدن از دشمنان ايشان هم جزء ايمان است.(3)

ص: 17

1- _ سير اعلام النّبلاء، ج11، ص537.
2- _ صحيح بخارى، ج1، ص10.
3- _ وسيلة الخادم إلى المخدوم، ص300.

سپس مى افزايد:

پس تولّى و تبرّى به اتّفاق فريقين جزء ايمان است.

دشمنى با پيامبر و آل او از خصال كفر است.

اقصى مراتب معادات، كشتن و از حقوق خود محروم كردن آنان است.

ابن ملجم، يزيد، معاويه... و غير از ايشان را از مردمانى كه متواتر شده در ميان امّت كه ائمّۀ كبار را كشته اند، زهر داده اند و از حقّ ايشان منع كرده اند، بى شک مى توان لعنكرد، زيرا كه اين خصال كفر است، كه بى شک از آن ها صادر شده و توبۀ ايشان و بازگشت ايشان به ايمان محقّق نشده، پس كفر محقّق شده و ايمان محقّق نشده است.

لعنة اللّه عليهم وعلى محبّيهم أجمعين.(1)

در مقابل اين منطق مستدلّ فضل اللّه بن روزبهان، برخى از افراد لجوج و عنود در مورد يزيد دچار توهّم شده، از لعن وى منع كرده اند:

1) ابن تيميّه يزيد را از اولياء اللّه دانسته است!(2)

2) قسطلانى او را اهل بهشت دانسته است!(3)

3) ابن خلدون در مورد يزيد و اصحابش گفته: همگى مجتهد بودند!(4)

ص: 18

1- _ همان، ص302.
2- _ الرّسائل الكبرى، رسالۀ هفتم، ص300.
3- _ ارشاد السّارى، ج6، ص230.
4- _ مقدّمه ابن خلدون، ص217.

4) غزّالى مى گويد: يزيد مسلمان بود و لعن مسلمان جايز نيست.(1)

5) عبدالمغيث بن زهير حرّى، كتاب مستقلى در فضايل يزيد نوشته و سخنان وحشتناكى در آن نوشته است.(2)

ابن جوزى كتابى در ردّ او نوشته و آن را «الردّ على المتعصّب العنيد، المانع من لعن يزيد» نام نهاده است.(3)

6) برخى از كوردلان عناد را به آن جا رسانيده اند كه گفته اند:

من كسى را برتر از ابن ملجم نمى دانم!(4)

برائت شيوۀ پيامبرى

قرآن كريم در مورد حضرت ابراهيم (سلام الله علیه) مى فرمايد:

«قَدْ كاٰنَتْ لَكُمْ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فٖیٓ اِبْراٰهٖیمَ وَالَّذٖینَ مَعَهُۥٓ

اِذْ قاٰلُوا لِقَوْمِهِمْ اِنّاٰ بُرَءآٰءُ مِنْكُمْ وَمِمّاٰ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ كَفَرْناٰ بِكُمْ وَبَداٰ بَیْنَناٰ وَبَیْنَكُمُ الْعَداٰوَةُ وَالْبَغْضآٰءُ اَبَدًا حَتّٰى تُؤْمِنُوا بِاللّٰهِ وَحْدَهُ»؛(5)

حضرت ابراهيم و كسانى كه با او بودند، براى شما سرمشق خوبى هستند، هنگامى كه به قوم خود گفتند: ما از شما و آن چه به جز خدا

ص: 19

1- _ احياء العلوم، ج9، ص19.
2- _ الكامل، ج11، ص562.
3- _ چاپ بيروت، دارالكتب العلمية، 1426 ه. 96 صفحۀ وزيرى.
4- _ تاريخ الاسلام ذهبى، ج3، ص654.
5- _ سورۀ ممتحنه(60)، آيۀ 4.

مى پرستيد بيزاريم. ما نسبت به شما كافر هستيم. در ميان ما و شما عداوت و دشمنى براى هميشه پديد آمده، تا هنگامى كه به خداى يگانه ايمان بياوريد.

حضرت موسى بن جعفر (سلام الله علیهما) در مورد آخرين وصاياى پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مى فرمايد كه فرمود:

بدان يا على! از هركسى كه دخترم فاطمه خشنود باشد، من از او خشنود هستم، همچنين پروردگار و فرشتگان نيز از او راضى مى باشند.

يا على! واى بر كسى كه به او ستم كند، واى بر كسى كه حقّ او را پايمال كند، واى بر كسى كه حرمت او را بشكند، واى بر كسى كه درِ خانه اش را بسوزاند، واى بر كسى كه همسرش را بيازارد، واى بر كسى كه او را به مشقت بيندازد، واى بر كسى كه او را وادار به مبارزه كند.

سپس فرمود:

اللَّهُمَّ إِنِّي مِنْهُمْ بَرِيءٌ، وَهُمْ مِنِّي بُرَآءُ؛(1)

بار خدايا! من از آن ها بيزار هستم و آن ها از من بيزارند.

جايگاه لعن در اسلام

لعن در لغت به معناى طرد از رحمت خداست.

در قرآن كريم 37 بار اين لفظ از زبان خداوند متعال نقل شده، از جمله:

1) در مورد ابليس:

ص: 20

1- _ بحار الأنوار، ج22، ص485.

«وَاِنَّ عَلَیْكَ لَعْنَتٖیٓ اِلٰى یَوْمِ الدّٖینِ».(1)

لعنت من بر تو باد تا روز جزا.

2) در مورد كفّار:

«اِنَّ اللّٰهَ لَعَنَ الْكاٰفِرٖینَ وَاَعَدَّ لَهُمْ سَعٖیرًا».(2)

خداوند كافران را لعن كرده و براى آن ها آتش سوزانى را مهيّا كرده است.

3) در مورد يهود:

«لُعِنَ الَّذٖینَ كَفَرُوا مِنْ بَنٖیٓ اِسْرآٰئٖیلَ».(3)

آنان كه از بنى اسرائيل كفر ورزيدند مورد لعن قرار گرفتند.

4) در مورد ستمگران:«اَلاٰ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّاٰلِمٖینَ».(4)

آگاه باشيد كه لعنت خدا بر ستمگران باد.

5) در مورد دروغگويان:

«اَنَّ لَعْنَتَ اللّٰهِ عَلَیْهِ اِنْ كاٰنَ مِنَ الْكاٰذِبٖینَ».(5)

ص: 21

1- _ سورۀ ص(38)، آيۀ 78.
2- _ سورۀ احزاب(33)، آيۀ 64.
3- _ سورۀ مائده(5)، آيۀ 78.
4- _ سورۀ هود(11)، آيۀ 18.
5- _ سوره نور(24)، آيۀ 7.

لعنت خدا بر او باد اگر از دروغ گويان باشد.

6) در مورد آزار دهندگان:

«اِنَّ الَّذٖینَ یُؤْذُونَ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ فِی الدُّنْیاٰ وَالْءاٰخِرَةِ».(1)

آنان كه خدا و رسول خدا را آزار مى دهند، خداوند آن ها را در دنيا و آخرت لعنتمى كند.

7) در مورد تهمت زن ها:

«اِنَّ الَّذٖینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناٰتِ الْغاٰفِلاٰتِ الْمُؤْمِناٰتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیاٰ وَالْءاٰخِرَةِ».(2)

كسانى كه به زنان پاكدامن بى خبر با ايمان تهمت مى زنند، در دنيا و آخرت مورد لعن قرار مى گيرند.

8) در مورد قاتل مؤمن:

«وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزآٰؤُهُۥ جَهَنَّمُ خاٰلِدًا فٖیهاٰ وَغَضِبَ اللّٰهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ».(3)

هركس مؤمنى را عمداً به قتل برساند، سزايش دوزخ است كه در آن ابدى بماند، خداوندبه او غضب مى كند و او را لعن مى كند.

ص: 22

1- _ سورۀ احزاب(33)، آيۀ 57.
2- _ سورۀ نور(24)، آيۀ 23.
3- _ سورۀ نساء(4)، آيۀ 93.

9) در مورد منافقان:

«وَعَدَ اللّٰهُ الْمُناٰفِقٖینَ وَالْمُناٰفِقاٰتِ وَالْكُفّاٰرَ ناٰرَ جَهَنَّمَ خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰ هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللّٰهُ».(1)

خداوند به مردان و زنان منافق و كافر با آتش جهنّم وعده داده، در حالى كه در آن جاودانه باشند، آن براى آن ها بس است و خداوند آن ها را از رحمت خود دور ساخته است.

10) در مورد مفسدان:

«فَهَلْ عَسَیْتُمْ اِنْ تَوَلَّیْتُمْ اَنْ تُفْسِدُوا فِی الْاَرْضِ وَتُقَطِّعُوٓا اَرْحاٰمَكُمْ22 اُولٰٓئِكَ الَّذٖینَ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ».(2)

انتظار مى رود كه اگر روزى به قدرت برسيد، در روى زمين فساد كنيد و پيوند خويشاوندى را قطع كنيد. ايشان كسانى هستند كه خداوند آن ها را از رحمت خود دور ساخته است.

لعن در احاديث نبوى

بيش از 300 بار در احاديث پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در منابع حديثى فريقين لفظ لعن آمده است، كه به شمارى از آن ها اشاره مى كنيم:

1) روزى ابو سفيان سوار بر شتر بود، معاويه آن را مى كشيد و برادرش يزيد آن را مى راند، پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:

ص: 23

1- _ سورۀ توبه(9)، آيۀ 68.
2- _ سورۀ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)(47)، آيۀ 22 و 23.

اللَّهُمَّ الْعَنِ الْقَائِدَ والسَّائِقَ والرَّاكِبَ؛(1)

خدايا! ساربان، شتر ران و شتر سوار را لعنت كن.

2) حاكم نيشابورى، سه حديث با سلسلۀ اسنادش روايت كرده كه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حكم بن عاص (پدر مروان) را لعن كرده و فرموده:

عَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَمَنْ يَخْرُجْ مِنْ صُلْبِهِ؛(2)خداوند او را لعنت كند و هركسى را كه از صلب او بيرون بيايد.

حاكم سند آن را صحيح دانسته و ابن حجر نيز بر آن تأكيد كرده است.(3)

3) پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گاهى شمارى از اصحاب را يكجا به اسم لعن كرده، از جمله فرموده:

اللَّهُمَّ الْعَنْ اَبَا سُفْيَانَ، اللَّهُمَّ الْعَنْ حَارِثَ بْنَ هِشَامَ، اللَّهُمَّ الْعَنْ سُهَيْلَ بْنَ عَمْروٍ، اللَّهُمَّ الْعَنْ صَفْوَانَ بْنَ اُمَيَّةَ.(4)

4) پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آخرين روزهاى حيات خود سپاهى تشكيل داد و اُسامه را به عنوان فرماندۀ آن تعيين نمود و افرادى را با نام براى حضور در آن سپاه اعلان نمود، سپس مكرّر مى فرمود:

ص: 24

1- _ وقعة صفّين، ص220.
2- _ مستدرك صحيحين، ج4، ص481.
3- _ ذيل مستدرك؛ همان.
4- _ السيرة الحلبيّة، ج2، ص234.

لَعَنَ اللهُ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْ جَيْشِ اُسَامَةَ؛(1)

خدا لعنت كند كسى را كه از سپاه اسامه تخلّف كند.

5) پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از اسامى پنج تن آل عبا بر فراز درهاى بهشت سخن گفته، آخرين فراز آن را چنين بيان كرده:

عَلى مُبْغِضِيهِمْ لَعْنَةُ اللهِ؛(2)

بر دشمنان آن ها لعنت خداى باد.

6) رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ابو سفيان را در هفت مورد لعنت كرده است.(3)

7) فخر رازى از ابن عباس نقل كرده كه منظور از «الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرآنِ» بنى اُميّه هستند.(4)8) پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) افراد شارب الخمر را لعن كرده است.(5)

9) رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رشوه خواران را لعن نموده است.(6)

10) نبى مكرّم (صلی الله علیه و آله و سلم) افراد رباخوار را لعنت كرده است.(7)

ص: 25

1- _ فتح البارى، ج8، ص115.
2- _ الخصال، ج1، ص324.
3- _ همان، ج2، ص397.
4- _ التّفسير الكبير، ج20، ص237.
5- _ سنن اَبى داود، ج3، ص324.
6- _ مسند أحمد حنبل، ج2، ص387.
7- _ الجامع الصّغير (سيوطى)، ج2، ص406.

لعن در كلام معصومين (علیهم السلام)

1) مولاى متّقيان امير مؤمنان (سلام الله علیه) دو بُت بزرگ قريش را در قنوت نماز لعن مى كرد.(1)

2) مولاى متّقيان (سلام الله علیه) در مورد اصحاب جمل فرمود:آن جمل ملعون است، آنان كه در دفاع از آن كشته شدند ملعون هستند، آن كسى كه بر آن سوار شد ملعون است و هركس از آن ها زنده ماند، توبه نكرد و استغفار ننمود، ملعون مى باشد.(2)

3) امير مؤمنان (سلام الله علیه) بعد از نماز صبح معاويه، عمروعاص، ابو موسى اشعرى، وليد بن عقبه و جمعى را نام مى برد و لعن مى كرد.(3)

4) مولاى متّقيان (سلام الله علیه) بر اشعث بن قيس به اسم لعنت مى كرد.(4)

5) امام سجاد (سلام الله علیه) در مورد دشمنان اهل بيت (علیهم السلام) عرضه مى دارند:

اللَّهُمَّ الْعَنْ أَعْدائَهُمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَالاْخِرِينَ وَمَنْ رَضِيَ بِفِعالِهِمْ وَأَشْيَاعَهُمْ وَأَتْبَاعَهُمْ؛(5)

بار خدايا! دشمنان آن ها را از اوّلين و آخرين لعنت كن و هركس كه به فعل آن ها راضى باشد و شيعيان و پيروانشان را.

ص: 26

1- _ بحار الأنوار، ج85، ص497.
2- _ ارشاد القلوب، ج2، ص396.
3- _ وقعة صفّين، ص552.
4- _ ابن ابى الحديد، ج1، ص291 و ج20، ص63.
5- _ جمال الاُسبوع، ص430.

6) امام هادى (سلام الله علیه) در زيارت ناحيۀ مقدّسه(1) از گروهى از قتلۀ كربلا نام برده و در حقّ آن ها لعنت كرده كه از آن جمله است:

1) ايادى، 2) بشر بن خوط، 3) حرمله، 4) حكيم بن طفيل، 5) خولى، 6) سليمان بن عوف، 7) عامر بن نهشل، 8) عبداللّه بن خشاره، 9) عبداللّه ضباعى، 10) عبداللّه بن عقبه، 11) عبداللّه بن قطبه، 12) عمر بناسد جهنى، 13) عمر بن سعد ازدى، 14) عمرو بن صبيح، 15) لقيط بن ياسر، 16) هانى بن ثبيت، 17) يزيد بن رقاد.(2)

7) امام هادى (سلام الله علیه) در زيارت نامۀ مولاى متّقيان (سلام الله علیه) در روز غدير خم مى فرمايد:

فَلَعَنَ اللهُ جَاحِدَ وِلاَيَتِكَ بَعْدَ الاْءِقْرارِ وَنَاكِثَ عَهْدِكَ بَعْدَ الْمِيثَاقِ؛(3)

خداوند لعنت كند منكر ولايت تو را پس از اعتراف، و شكنندۀ پيمان تو را بعد از اتقان.

8) رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به مولاى متّقيان (سلام الله علیه) خبر مى دهد كه بنى اميّه به آن حضرت ناسزا خواهند گفت، سپس مى فرمايد:

ص: 27

1- _ زیارت ناحیۀ مقدّسه به دو زیارت اطلاق می شود: یکی زیارتی که از ناحیۀ حضرت ولیّ عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) توسّط یکی از نوّاب اربعه صادر شده، این زیارتنامه در کتاب «مزار کبیر» ابن مشهدی صفحۀ 496 تا 513 آمده است. دیگری زیارتی است که پیش از ولادت امام زمان (سلام الله علیه) در سال 252 ه-، از ناحیۀ امام هادی (سلام الله علیه) صادر گردیده است. این زیارتنامه در کتاب «مزار کبیر» ابن مشهدی صفحۀ 485 تا 495 آمده است. در این زیارتنامه اسامی 80 تن از شهدای کربلا آمده و به آن ها سلام و درود تقدیم شده است.
2- _ مزار كبير، ص488 تا 492.
3- _ بحار الأنوار، ج100، ص360.

فَإِذَا قَامَ الْقَائِمُ لَعَنَهُمْ أَرْبَعِينَ سَنَة؛(1)هنگامى كه قائم (سلام الله علیه) قيام كند، 40 سال آن ها را لعنت خواهد نمود.

9) امام هادى (سلام الله علیه) فارس بن حاتم را كتباً لعن نمود.(2)

10) حضرت بقيّة اللّه ارواحنا فداه، در توقيع شريف، شخصى را به نام شريعى لعنت كرد.(3)

11) در توقيع شريف صادره از ناحيۀ مقدّسه، احمد بن هلال كرخى لعنت شده است.(4)

12) در توقيع ديگرى شلمغانى مورد لعن قرار گرفته است.(5)

13) در توقيع شريف صادره از ناحيۀ مقدّسه منصور حلاّج مورد لعن قرار گرفته است.(6)

14) رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به ابوذر فرمود:

در آخر الزّمان قومى مى آيند كه در تابستان و زمستان پشم مى پوشند؛ پشمينه پوشى را براى خود فضيلتى بر ديگران مى پندارند، فرشتگان

ص: 28

1- _ الخصال، ج2، ص579.
2- _ غيبت شيخ طوسى، ص352.
3- _ همان، ص397.
4- _ همان، ص399.
5- _ همان، ص408 _411.
6- _ حديقة الشّيعه، ج2، ص745 و972.

آسمان و زمين بر آن ها لعنت مى كنند.(1)

در احاديث فراوان بيانات شفافى از معصومين (علیهم السلام) در نكوهش صوفيّه رسيده كه به شمارى از آن ها اشاره مى كنيم:

15) محقّق اردبيلى در كتاب بسيار ارزشمند «حديقة الشّيعه» از امام حسن عسكرى (سلام الله علیه) در مورد برخى از علماى آخر الزّمان نقل كرده كه فرموده:

عُلَمَائُهُمْ شِرَارُ خَلْقِ اللهِ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، لِأَنَّهُمْ يَمِيلُونَ إِلَى الْفَلْسَفَةِ وَالتَّصَوُّفِ؛(2)علماى آن ها بدترين خلق خدا در روى زمين هستند، زيرا آن ها به فلسفه و تصوّف متمايل مى باشند.

16) مقدّس اردبيلى از كتاب «قُربُ الاسناد» ابن بابويه (پدر شيخ صدوق) روايت كرده كه امام عسكرى (سلام الله علیه) فرمود:

از امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در مورد ابو هاشم كوفى _ صوفى _ پرسيدند، فرمود: او به شدّت فاسد العقيده است، او مذهبى اختراع كرد به نام «تصوّف» كه آن را سرپوشى براى عقايد فاسد خود قرار داد.(3)

بسيار حائز اهميّت است كه مقدّس اردبيلى آن را از كتاب ابن بابويه نقل كرده و فرموده:

ص: 29

1- _ مجموعه ورّام، ص284؛ چاپ ديگر، ج2، ص66.
2- _ حديقة الشّيعه، ج2، ص785.
3- _ همان، ص749.

آن كتاب شريف به خطّ مصنّف به دست اين فقير رسيده است.(1)

17) مقدّس اردبيلى با سند صحيح از امام رضا (سلام الله علیه) روايت كرده كه فرمود:اگر در نزد كسى نام صوفيّه برده شود؛ دلش و زبانش از آن ها بيزارى نجويد از ما نيست، و هركس آنان را انكار نمايد همانند كسى است كه در ركاب پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با كفّار نبرد كند.(2)

بسيارى از فقهاى نامدار شيعه در طول قرون و اعصار در اين رابطه سخنان روشنگرى فرموده اند، كه به تعدادى از آن ها اشاره مى كنيم:

18) محقّق اردبيلى پس از بحث مفصّل در مورد حلاّج و بايزيد بسطامى مى نويسد:

بعضى از متأخّرين اتّحاديّه، مثل محى الدّين عربى و شيخ عزيز نسفى و عبدالرّزّاق كاشى، كفر و زندقه را از ايشان گذرانده، به وحدت وجود قائل شده اند و گفته اند: هر موجودى خداست.(3)

19) ابو هاشم جعفرى مى گويد: در خدمت امام هادى (سلام الله علیه) بوديم كه گروهى از صوفيّه وارد مسجد شدند و در گوشه اى نشستند، حلقه زدند و مشغول ذكر شدند.

امام (سلام الله علیه) به اصحاب خود روى كردند و فرمودند:

به اين دغلبازان نگاه نكنيد، اين ها خليفه هاى شياطين هستند، اين ها خراب كنندگان آيين هستند، اين ها براى تن آسايى اظهار زهد

ص: 30

1- _همان.
2- _ همان، ص747.
3- _ همان، ص752.

مى كنند، اين ها براى شكار چهارپايان شب زنده دارى مى كنند...

اوراد اين ها رقص كردن و كف زدن است و اذكار اين ها شعرخوانى و آوازخوانى است...

اگر كسى به ديدار يكى از اين ها يا سر قبر يكى از اين ها برود، در حكم ديدار شياطين و پرستش بت ها مى باشد.

يارى رساندن به اين ها در حكم يارى كردن به يزيد و معاويه و ابو سفيان است.(1)20) علّامۀحلّى پس از ردّ حلول و اتّحاد، عقايد صوفيّه را نقل كرده مى فرمايد:

اين عين كفر و الحاد مى باشد.(2)

محقّق اردبيلى، جامع ترين، جالب ترين و استوارترين سخن را در مورد صوفيّه نقل كرده كه با وجود آن به كتاب ديگرى نياز نيست.(3)

از مرحوم پرفسور عبدالباقى گلپنارلى، صاحب بيش از يک صد اثر ارزشمند، از جمله «تصوّف در صد پرسش» پرسيدم: نظر شما در مورد تصوّف چيست؟ فرمود:

«مسلمان صوفى نمى شود و صوفى مسلمان نمى شود».

برترين تجلّيگاه لعن و برائت

در همۀ آموزه هاى اسلامى، در ادعيه، اذكار و ختومات، لعن و برائت جايگاه

ص: 31

1- _ همان، ص802.
2- _ نهج الحقّ، ص57.
3- _ همان، ص742 _ 803.

خاصّى دارد كه برترينآن ها زيارت عاشورا مى باشد.

هر روز صدها ميليون شيعۀ شيفتۀ اهل بيت عصمت و طهارت (علیهم السلام)، به زيارت عاشورا مداومت دارند و در ضمن آن صدبار به نخستين ستمگرى كه بر خاندان پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ستم كرد و راه را براى شهادت مظلومانۀ سالار شهيدان هموار كرد، تا آخرين فردى كه از وى پيروى كرده و براى شهادت آن حضرت تلاش نمود لعنت مى فرستند و از سويداى دل از آن ها بيزارى مى جويند.

اين زيارت از طرق مختلف با اسناد معتبر از امام باقر (سلام الله علیه) روايت شده، كه يكى از آن ها طريق شيخ طوسى مى باشد.(1)

بسيارى از مراجع تقليد چون آيات عظام: گلپايگانى، حاج آقا عزّالدين زنجانى، مرعشى نجفى، حاج ميرزا جواد تبريزى، سيد صادق روحانى و صافى گلپايگانى (قدس سرهم) و آيات عظام: مكارم شيرازى، شبيرى زنجانى و حاج ميرزا يداللّه دوزدوزانى اطال اللّه بقاءهم، بر صحيح بودن سند آن تأكيد كرده اند.

يكى از علماى عربستان سعودى با تأليف كتابى بر كم رنگ كردن سند آن تلاش كرده، ولى كتابارزشمندى در ردّ آن به نام «المداخلات الكاملة في ردّ مدّعي التّزوير» چاپ و منتشر شده است.(2)

آية اللّه شبيرى زنجانى به تفصيل در مورد صحّت متن و سند، به خطّ خود سخن گفته، صحّت سند نقل شيخ طوسى را در مصباح المتهجّد اثبات كرده است.(3)

ص: 32

1- _ مصباح المتهجّد، ص773.
2- _ اين كتاب در 712 صفحۀ وزيرى از سوى مؤسّسة التّاريخ العربى بيروت منتشر شده است.
3- _ به تاريخ 28/ ربيع الأوّل/ 1428 ه.

پرهيز از لعن

در حضور امام جواد (سلام الله علیه) نام ابوالخطّاب برده شد، امام جواد (سلام الله علیه) او را لعنت كرد و اصحابش را نيز لعنت نمود و هركسى را كه در لعنت كردن بر او توقّف كند و دچار شک شود را نيز لعنت كرد، سپس تعدادى از اصحابش با نام لعنت نمود.

آنگاه خطاب به على بن مهزيار فرمود:

يَا عَليُّ! لاَ تَتَحَرَّجَنَّ مِنْ لَعْنِهِمْ، لَعَنَهُمُ اللهُ؛اى على! از لعنت كردن آن ها واهمه نكن، خداى لعنتشان كند.

سپس فرمود: رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:

مَنْ تَأَثَّمَ أَنْ يَلْعَنَ مَنْ لَعَنَهُ اللهُ، فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ؛(1)

هركس خوددارى كند از لعنت كردن بر كسى كه خداوند لعنتش كرده، لعنت خدا بر او باد.

آية اللّه خوئى (رحمة الله علیه) اين حديث را صحيح السّند دانسته است.(2)

امام باقر (سلام الله علیه) در مورد افراد بى طرف كه از محكوم كردن ستمگران سرباز مى زنند، مى فرمايد:

هركس زشتى آن چه بر ما رفته، از ظلم و ستم و غصب حقوق و مصائب ما را نداند، او شريک كسانى است كه حقّ ما را غصب كردند

ص: 33

1- _ اختيار معرفة الرّجال، ص528، ح1012.
2- _ معجم رجال الحديث، ج19، ص240، رقم 13259.

و از دادن حقّ ما امتناع كردند.(1)روزى رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به اصحاب فرمود:

كدامين دستگيرۀ ايمان محكم تر است؟

هريک از اصحاب چيزى گفتند، حضرت فرمود:

آن چه گفتيد، هريک جايگاهى دارد، ولى محكم ترين نيست.

محكم ترين دستگيره ايمان:

1) اَلْحُبُّ فِي اللهِ

2) وَالْبُغْضُ فِي اللهِ

3) وَتَوَلِّي أَوْلِيَاءِ اللهِ

4) وَالتَّبرّي مِنْ أَعْدَاءِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ؛

دوستى براى خدا، دشمنى براى خدا، قبول ولايت اولياى خدا و بيزارى از دشمنانخداوند متعال.(2)

ذهبى از عبّاد بن يعقوب رواجنى (استاد بخارى) نقل كرده كه گفت:

هركس همه روزه در نمازش از دشمنان آل محمّد (علیهم السلام) برائت نجويد، با آن ها محشور مى شود.(3)

ص: 34

1- _ عقاب الأعمال، ص208.
2- _ معانى الأخبار، ص398، ح55.
3- _ سير أعلام النّبلاء، ج11، ص537.

قداست لعن

لعن بر دشمنان خدا و پيامبر و اهل بيت عصمت و طهارت (علیهم السلام)، بر اساس آيات قرآن كريم و احاديث واصله از رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بسيار مقدّس، همسو با قرآن و همسو با آموزه هاى اسلامى مى باشد و پرهيز از آن، مورد لعن خدا و رسول مى باشد.

بر اساس حديث صحيح السّند، كه آية اللّه خوئى بر صحّت سند آن تصريح كرده، هركس از لعنت كردن بر افرادى كه خداوند منّان بر آن ها لعنت كرده، خوددارى كند، خودش ملعون است و لعنتخدا بر او مى باشد.

بسيار لطيف است كه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از آن «تَأَثَّمَ» تعبير فرموده است. «تأثّم» از مادّه «إثم» به معناى گناه است، يعنى اگر كسى خيال كند كه اين كار گناه است و براى پرهيز از گناه از آن خوددارى كند، لعنت خدا بر او باد.

اين حديث شريف را شيخ طوسى با اسنادش نقل فرموده(1) و آية اللّه خوئى از آن به عنوان حديث صحيح تعبير كرده است.(2)

يكى از افراد منحرف كه با همۀ شعائر اسلامى مشكل دارد، با لعن دشمنان اهل بيت نيز مشكل پيدا كرده و ورق پاره اى به نام «لعن هاى نامقدّس» منتشر كرده است.

ما اين فرد را علاوه بر احاديث اهل بيت (علیهم السلام)، به بيان زيباى عبّاد بن يعقوب رواجنى، استادبخارى و متوفّاى 250 ه ارجاع مى دهيم، كه ذهبى بزرگ ترين رجالى اهل سنّت از او نقل مى كند كه فرمود:

هركس هر روز، در نمازش از دشمنان آل محمّد (علیهم السلام) برائت نجويد، با

ص: 35

1- _ اختيار معرفة الرّجال، ص528، ح1012.
2- _ معجم رجال الحديث، ج19، ص240، رقم 13259.

آن ها محشور مى شود.(1)

لعنت تا كى؟

برخى از منحرفان خيال مى كنند كه تاريخ مصرف لعن تمام شده، چهارده قرن آن ها را لعن كرديم، ديگر بس است! آن ها را به حديثى از مولاى متّقيان (سلام الله علیه) توجّه مى دهيم:

مولاى متقيان امير مؤمنان (سلام الله علیه) مى فرمايد:

به خدا سوگند! اگر اين امّت روى خاک بايستد، بر سرش خاكستر بريزد، به سوى خدا تضرّع كند، تا روز قيامت بر كسى كه آن ها را گمراه كرده، راه خدا را به روى آن ها بسته، آن ها را به سوى دوزخ فرا خوانده و در معرض غضب خدا قرار داده و عذاب خدا را برآن ها باعث شد، نفرين كند، هنوز هم مقصّر خواهد بود.(2)

آيا برائت از مشركان برخلاف وحدت است؟

از نظر قرآن كريم مولاى متّقيان (سلام الله علیه) محور وحدت است و همۀ امّت ملزم هستند كه بر محور وجود او گرد آيند و پراكنده نشوند.

امام باقر (سلام الله علیه) مى فرمايد:

خداوند منّان مى دانست امّت بعد از وفات پيامبر دچار اختلاف خواهند شد، پس آن ها را از اختلاف بيم داد و آن ها را امر فرمود كه بر

ص: 36

1- _ سير أعلام النّبلاء، ج11، ص537.
2- _ كتاب سليم بن قيس، ص151؛ چاپ ديگر، ج2، ص702.

محور ولايت آل محمّد اجتماع كنند و دچار اختلاف نشوند.(1)

سپس فرمود:«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّٰهِ جَمٖیعًا وَلاٰ تَفَرَّقُوا»؛(2)

همگى به ريسمان الهى چنگ بزنيد و پراكنده نشويد.

بزرگ مفسّر قرآن رسول عالميان (صلی الله علیه و آله و سلم) در تفسير اين آيه فرمود:

هركس دوست دارد كه بر كشتى نجات سوار شود، بر دستگيرۀ محكم الهى چنگ بزند و بر ريسمان محكم الهى چنگ زده باشد، على را ولىّ خود قرار دهد و به امامان هدايتگر از تبار او اقتدا كند.(3)

آيا برائت از مخالفان برخلاف تقيّه نيست؟

خداوند در قرآن كريم مى فرمايد:

«لاٰ یُحِبُّ اللّٰهُ الْجَهْرَ بِالسُّوٓءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلّاٰ مَنْ ظُلِمَ»؛(4)خداوند دوست ندارد كه انسان بدى هاى ديگران را آشكارا بيان كند، مگر آن كس كه مورد ستم قرار گرفته است.

شيعيان مولا در طول قرون و اعصار مورد ستم قرار گرفته اند، اگر آه بكشند

ص: 37

1- _ تفسير قمى، ج1، ص162.
2- _ سورۀ آل عمران(3)، آيۀ 103.
3- _ شواهد التّنزيل، ج1، ص168، ح177.
4- _ سورۀ نساء(4)، آيۀ 148.

مى گويند برخلاف تقيّه است، جهر به سوء مى باشد!

اگر اظهار برائت و لعنت جهر به سوء باشد، قرآن كريم در مورد ستمديدگان آن را مجاز اعلام كرده است.

در جنگ جمل يكى از لشكريان به مولا عرض كرد:

چرا ما با اين ها مى جنگيم؟ اين ها نيز به يكتايى خدا و رسالت پيامبر خدا گواهى مى دهند؟

مولاى متّقيان (سلام الله علیه) اين آيه را تلاوت نمود:

«وَإِن نَكَثُوا أَيْمَانَهُم مِن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لاَ أَيْمَانَ لَهُمْ»؛(1)اگر بعد از عهد و ميثاق، پيمان هاى خود را شكستند و در آيين شما طعن كردند، پس با پيشوايان كفر بجنگيد، كه آن ها پيمان ندارند.

پس آن شخص غلاف شمشيرش را شكست و آن قدر جنگيد كه به شهادت رسيد.(2)

پيوند ولايت و برائت

برخى از روشن فكران بين برائت و ولايت فاصله انداخته اند، خود را از مواليان اهل بيت (علیهم السلام) مى پندارند و در مورد دشمنان اهل بيت مهر سكوت بر لب مى زنند و از آن ها تبرّى نمى جويند.

به محضر مقدّس امام صادق (سلام الله علیه) عرض كردند كه فلانى شما را دوست مى دارد و

ص: 38

1- _ سورۀ توبه(9)، آيۀ 12.
2- _ الافصاح، ص125.

در مورد برائت از دشمنان شما ضعيف عمل مى كند.

امام صادق (سلام الله علیه) فرمود:

هَيْهَاتَ، كَذِبَ مَنْ اِدَّعى وِلاَيَتَنَا وَلَمْ يَتَبَرَّأْ مِنْ أَعْدَائِنَا؛(1)نه، هرگز، دروغ مى گويد كسى كه ولايت ما را ادّعاء كند و از دشمنان ما برائت نجويد.

امام رضا (سلام الله علیه) در اين رابطه مى فرمايد:

كَمَالُ الدِّينِ: وِلاَيَتُنَا، وَالْبَراءَةُ مِنَ عَدُوِّنَا؛(2)

كمال دين ولايت ما و برائت از دشمن ما مى باشد.

آيا شناسايى دشمنان اهل بيت لازم است؟

با توجّه به ضرورت برائت از دشمنان اهل بيت (علیهم السلام) روشن مى شود كه شناخت آن ها نيز لازم است، تا از آن ها برائت بجوييم، از محبّت و دوستى آن ها خوددارى كنيم، از اعمال و كردار آن ها نيز دورى كنيم.

همان گونه كه شناخت اولياى الهى لازم است، تا آن ها را دوست بداريم، به آن ها عشق بورزيم، از اعمال و رفتار نيک آن ها الگو بگيريم، شناخت دشمنان اهل بيت نيز ضرورت دارد، تا از شيوۀ زندگىو سيرۀ عملى آن ها دورى بجوييم.

به همين دليل پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) جمعى از دشمنان اهل بيت را به اسم لعن كرده، مولاى متّقيان و ديگر پيشوايان نيز عدّه اى را به اسم معرّفى كرده و مورد لعن قرار

ص: 39

1- _ موسوعه إبن إدريس، ج14، ص266؛ مستطرفات سرائر، ص19 و149.
2- _ همان.

داده اند، تا مردم آن ها را بشناسند و از آن ها پيروى نكنند و وجود مقدّس حضرت بقيّة اللّه ارواحنا فداه نيز در دوران غيبت توسّط نوّاب خاصّ توقيع صادر مى كردند و منحرفان را به مردم معرّفى مى كردند و آن ها را لعن مى كردند.

آيا برائت لفظى كفايت مى كند؟

همان گونه كه محبّت قلبى و لسانى اهل بيت عصمت و طهارت كافى نيست، بلكه لازم است عملاً آن ها را اسوه قرار دهيم و از اعمال و رفتار آن ها پيروى كنيم، برائت لفظى نيز از دشمنان اهل بيت كفايت نمى كند، بلكه لازم است از رفتار و كردار آن ها نيز پرهيز كنيم.

در آموزه هاى دينى از هرگونه پيروى از مخالفان و تشبّه به آنان منع شده است.

به يكى از پيامبران الهى وحى شد، به قوم خود بگو:

لاَ يَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَائِي، وَلاَ يَطْعَمُوا طَعَامَ أَعْدائِي، وَلاَ يُشَاكِلُوا بِمَشَاكِلِ أَعْدَائِي فَيَكُونُوا أَعْدَائِيكَمَا هُمْ أَعْدَائِي؛(1)

جامۀ دشمنانم را نپوشند، خوراک دشمنانم را نخورند، به شكل دشمنانم خود را در نياورند، كه آنان نيز همانند آن ها دشمن من مى شوند.

شيخ صدوق اين متن را از رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روايت كرده است.(2)

ص: 40

1- _ تهذيب الأحكام، ج6، ص172.
2- _ عيون الأخبار، ج2، ص22.

مولاى متّقيان (سلام الله علیه) فرمودند:

مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عُدَّ مِنْهُمْ؛(1)

هركس خود را به قومى شبيه سازد، از آن ها به شمار مى آيد.

رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در ضمن حديثى مى فرمايد:

فَكَرِهْتُ أَنْ أَتَلَذَّذَ وَأَلْهُوَ فِيهَا وَأَتَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عَيَّرَهُمْ اللهُ فِي كِتَابِهِ؛(2)

من دوست ندارم كه در چنين شبى به لذايذ و هوس رانى بپردازم و خود را شبيه قومى كنم كه خداوند آن ها را در كتابش نكوهش كرده است.

بر اساس اين احاديث و ده ها حديث ديگر لعن لفظى كفايت نمى كند، بلكه بايد از هرگونه عمل مشابه با مخالفان پرهيز كرد، حتّى در طرز لباس پوشيدن و غذا خوردن نبايد خود را به آن ها تشبيه نمود.

كتابنامۀ لعن

در مورد برائت از دشمنان اهل بيت (علیهم السلام) و جواز لعن آن ها صدها اثر علمى تأليف شده و نسخه هاى چاپى و خطّى آن ها در كتابخانه هاى عمومى جهان موجود است.

مطالعۀ آن ها براى كشف حقيقت و بالا بردن آگاهى و بصيرت جامعه سودمند است.

از اين رهگذر به عناوين شمارى از آن ها اشاره مى كنيم:

1. آسياب تبرّى، از مجتبى عصيرى.

2. آيات البراءة، از سيد باقر محمدى نسب.

ص: 41

1- _ دعائم الإسلام، ج2، ص513.
2- _ بحار الأنوار، ج103، ص291.

3. اساس ايمان، از عبدالرّضا مهدوى.

4. الأسرار فيما كنّى وعرف به الأشرار، از شيخ عبدالأمير فاطمى نجفى.

5. الافتراء على الأنبياء والأوصياء والأولياء، از سيد هاشم ناجى جزائرى.

6. افشاى يک توطئه، از شيخ على آل محسن.7. الزام النّواصب، از شيخ مفلح الدّين بحرانى.

8. امام من و امام تو، از مرتضى و محمد امينى.

9. أنساب النّواصب، از على بن داود استرآبادى.

10. أهؤلاء اخواننا، از سيد محمد رضى رضوى.

11. ايجاز المطالب في ابراز المذاهب، از نصيرالدين عبدالله بن حمزه طوسى.

12. الايضاح، از فضل بن شاذان.

13. البدريّون تحت المجهر، از محمد عبدالحسين صيّادى.

14. البياض الابراهيمى، از گروهى از علماى قرن دوازدهم _ دو جلد _.

15. پنج گفتار در برائت، از عبداللّه آل نجد.

16. تاريخ اسلام با رويكرد دشمن شناسى، از نگارنده.

17. تاريخ الخلفاء، از دكتر جواد خليلى _ 3 جلد_.

18. تحفۀ فيروزيه، از عبداللّه افندى اصفهانى.19. تشريح و محاكمه در تاريخ آل محمد، از قاضى بهلول بهجت افندى.

20. تشييد المطاعن، از سيد محمدقلى كنتورى، پدر مير حامد حسين، صاحب عبقات _17 جلد_.

21. تقريب المعارف، از ابوالصّلاح تقى حلبى.

ص: 42

22. تولّى و تبرّى، از خواجه نصير الدّين طوسى.

23. تولّى و تبرّى، از شيخ جواد كربلايى.

24. التولّى والتبرّى، از محمد باقر بن محمود ميرداماد.

25. تولّى و تبرّى از نگاهى ديگر، از مهدى اسماعيلى.

26. تولّى و تبرّى دو بال پرواز، از سيد ابو محمّد.

27. توهّم يا تعمّد، محمد جواد خليل.

28. جزاء أعداء رسول اللّه، از سيد هاشم ناجى جزائرى _ 14 جلد _.

29. الحبل المتین فی وجوب البرائة من اعداء الدین، مرتضوی _ 3 جلد_.30. حديث الافك، از جعفر مرتضى.

31. حقيقة الانقلاب، از سعيد ابو معاش.

32. خلفاء السّقيفة، از اُمّ محمّد شيرازى.

33. دلائل الصّدق، از شيخ محمد حسن مظفّر.

34. الذّخيرة يوم المحشر، از سليمان بن عبداللّه بحرانى.

35. راهى به سوى حقيقت، از مقاتل بن عطيّه.

36. الرّدّ على المتعصّب العنيد، از ابن جوزى.

37. الرّدّ الوجيز، از شيخ على آل محسن.

38. الرّدود المحكّمة، از شيخ على آل محسن.

39. رشح الولاء، از أسعد بن عبدالقاهر اصفهانى.

40. رمز و راز برائت، از سيد رضا موسوى.

ص: 43

41. سبعة من السّلف، از سيّد مرتضى فيروزآبادى.

42. السّقيفة امّ الفتن، از دكتر جواد خليلى.

43. السّقيفة انقلاب أبيض، از دكتر نجاح طائى.

44. السّقيفة انقلاب على المبادى والنّصوص، از قاسم الحائرى.

45. السّقيفة وفدك، از احمد بن عبدالعزيز جوهرى.

46. شاخۀ طوبى، از محدّث نورى.

47. شاذّ الرّواية، از ميثم مزكا.

48. الشّهاب الثّاقب، از قاضى نور اللّه شوشترى.

49. الشّهاب الثّاقب لنواصب الائمة الاطائب، از شيروانى تبريزى.

50. شيخ المضيرة، از محمود أبو ريّه.

51. الصّوارم المهرقة، از قاضى نور اللّه شوشترى.

52. الطلع النضيد فى ابطال المنع عن لعن يزيد، از بهارى همدانى.

53. ظلمات الهاوية، از محدّث نورى.

54. عقد الدّرر، از ياسين بن احمد صوّاف.

55. عمدة المقال، از محقق كركى.

56. عين العبرة، از سيد احمد ابن طاووس.

57. غدير ثانى، از على فاطمى.

58. فصل الخطاب، از ابو الحسين خوئينى.

59. فقد الاعتدال فى نقد الرّجال، از محمد كروى قيسى.

ص: 44

60. فُلك النّجاة، از على محمد فتح الدّين حنفى.

61. قراءة جديدة لحروب الردّة، از شيخ على كورانى.

62. قراءة في كتب العقائد، از حسن بن فرحان مالكى.

63. كامل بهائى، از عمادالدين طبرى.

64. كتاب الألفين، از علاّمه حلّى.65. كتاب سليم بن قيس هلالى _ 3 جلد _.

66. كشف الأسرار، در ردّ اسرار هزار ساله حكمى زاده.

67. كشف البنيان، از شيخ ذبيح اللّه محلاّتى.

68. لعن چهار ضرب، كاتب: محمّد باقر تفرشى، نسخه خطّى در كتابخانه دانشگاه تهران.

69. اللّعن على أعداء الأئمّة، ناشناخته، نسخه خطّى در كتابخانه ملک تهران.

70. لعن نامه، محمد رضا هندى، نسخه خطّى در كتابخانه ملک.

71. لعن نامه منظوم بر قاتلان امامان، نسخه خطّى اهداء شده به ناصرالدّين شاه در كتابخانه دانشگاه تهران.

72. لعنيّه منظوم عربى، از لطف اللّه بن عبدالكريم ميسى، نسخه خطّى در كتابخانه مجلس.

73. لعنيّه منظوم، ناشناخته، سه نسخه خطّى در كتابخانه مجلس.

74. لعنيّه، از سيد تقى قزوينى، نسخه خطّى در كتابخانه مجلس.

75. لعنيّه، از خرد مازندرانى، نسخه خطّى در كتابخانه مجلس.

76. لعنيّه، از نراقى.

ص: 45

77. لعنيّه، از ملا عباس، نسخه خطّى در كتابخانه دارالحديث.

78. لعنيّه، از حسن بن محمّد على عريضى خراسانى، نسخه خطّى در كتابخانه اميرالمؤمنين (سلام الله علیه) بشرويه؛ در همین کتابخانه، از همین نویسنده نسخه ای با عنوان «لعنیّه جامعه» نیز موجود است.

79. لعنيّه محقق كركى، نسخۀ خطّى در كتابخانه وزيرى يزد.

80. لعنيّه، به صورت تركيب بند، به زبان آذرى، از ابراهيم بن حسين اردبيلى، نسخۀ خطّى در كتابخانه مجلس.

81. اللّعنيّة، از شيخ على، نسخۀ خطّى در كتابخانۀ مرعشى قم.

82. اللّعنيّة، مشهور به رساله تبرّائيه، از عبدالرّحيم بن كرمعلى اصفهانى، نسخۀ خطّى در كتابخانه مرعشى قم.

83. اللّعنيّة، خواجه نصير الدّين طوسى، كه 26 نسخه از نسخه های خطّی آن در کتاب «استغاثه به چهاردهمعصوم» معرّفی شده است.

84. مبانى علمى و فقهى برائت، از سيد ابراهيم موسوى.

85. مثالب العرب، از هشام بن كلبى.

86. مثالب النّواصب، از ابن شهرآشوب _ 3 جلد _.

87. مجمع الفضائح لأرباب القبائح، محمّد كاظم بن محمّد شفيع هزار جريبى.

88. مصائب النّواصب، از قاضى نور اللّه شوشترى.

89. معالم المدرستين، از سيد مرتضى عسكرى _ 3 جلد _.

90. مهاترات بين صحابة رسول اللّه، از سيد محمد رضى رضوى.

91. النّصائح الكافية، از محمد بن عقيل علوى.

ص: 46

92. نظريّة عدالة الصّحابة، از استاد احمد حسين يعقوب.

93. نفحات اللاّهوت، از محقق كركى.94. ترجمه نفحات اللاّهوت، از استرآبادى.

95. النّقض، از عبد الجليل قزوينى _ 3 جلد _.

96. النّواصب واقع وتاريخ، از محمد ابن غباشى حسينى.

97. نور مبين في اثبات خلافة امير المؤمنين، از محمد طاهر بن محمد حسين قمى.

98. نهج الحق، از علاّمه حلّى.

99. الهادي إلى النّجاة من جميع المهلكات، از نصيرالدّين عبداللّه بن حمزه طوسى.

100. جامع تر و كامل تر از همۀ اين ها دائرة المعارف بزرگ «بحار الأنوار» است كه جلد 28 تا 34 آن به اين موضوع اختصاص دارد.

و اینک تازه ترین و جالب ترین آن ها کتاب حاضر است، که توسّط محقّق توانمند آقای حاج سیّد محمّد جعفر روضاتی از تبار صاحب روضات (قدس سره) به عنوان ششمین مجلّد از سلسلۀ «کلیدواژۀ آیات قرآن» به رشتۀ تحریر درآمده است.

از این سلسله عناوین زیر قبلاً منتشر شده است:1. کلید واژۀ آیات مهدوی در قرآن کریم، شامل 240 آیه.

2. کلید واژۀ آیات رجعت در قرآن کریم، شامل 80 آیه.

3. کلید واژۀ آیات علوی در قرآن کریم _2جلد_، شامل 440 آیه.

4. کلید واژۀ آیات فاطمی در قرآن کریم، شامل 135آیه.

5. کلید واژۀ آیات حسینی در قرآن کریم، شامل 240آیه.

و اینک با احتساب 135 آیه ای که در این مجلّد بررسی شده، مجموعاً 1270 آیه در

ص: 47

این مجموعه بررسی شده، با استناد به احادیث وارده از پیشوایان معصوم (علیهم السلام) اثبات گردیده است.

امید است تألیف، تحقیق، چاپ و نشر این آثار به امضای قبولی حضرت بقیة الله ارواحنافداه برسد، موجب قرب ظهور و تقرّب به محضر مقدّس آن سرور باشد، ان شاء الله تعالی.

25 محرّم الحرام 1445ق.

سالروز شهادت حضرت فخرالسّاجدين زين العابدين (سلام الله علیه)

حوزۀ علميّۀ قم

علی اکبر مهدی پور

ص: 48

پیشگفتار

اشاره

حمد و سپاس بی کران خداوند یکتا و توانا را سزاست که بزرگ تر و عظیم تر از آن است که او را همتایی باشد و قدرت و نیرومندی و علوّ درجات و رفعت حسنات تنها از آنِ اوست.

کسانی که از غیر او عزّت طلبیدند، به ذلّت افتادند و آنان که از غیر او توانگری جُستند، بی نوا شدند و آن ها که در دنیا سرکشی و عصیان کردند، به پستی گرفتار شدند و کسانی که مکر و حیله نمودند، خوار و رسوا شدند؛ و مؤمنانی که از خدای متعال مدد خواستند، عزّت یافتند و آنان که به او توکّل کردند، امورشان را به تدبیر خودش ختم به خیر نمود و شرّ و بدی را از آن ها دفع کرد و دشمنان شان را خوار و ذلیل گرداند.درود و صلوات بی پایان خداوند و ملائکه و پیامبران و مرسلین و شهداء و صدّیقین و همۀ بندگان صالح خدا، بر عقل کلّ و هادی سبُل و خاتم رسُل، حضرت محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)، و بر خاندان پاک و معصومشان (علیهم السلام)، باد که از هر گونه رجس و آلودگی دور هستند.

و لعن ابدی و همیشگی خداوند بر دو بُت قريش و دو مشرک آن ها، و دو سرکردۀ ضلالت، همان دروغ پردازها، و بر دو دختر آنان ها، و بر تمام کسانی که فرمان خدا را

ص: 49

زير پا نهادند، و وحی الهی را نپذيرفتند، و نعمت او را انکار کردند، و پيامبر رحمت را نافرمانی کردند، و دين خدا را واژگون نمودند، و قرآن را تحريف کردند، و احکام الهی را بی ثمر گذاردند و تباه کردند، و از درِ دشمنی با آيات الهی برآمدند، و با دوستان خدا دشمنی کردند، و با دشمنانش دوستی نمودند، و شهرها را ويران ساختند، و بندگان را به فساد کشاندند.

یکی از عوامل ضروری برای حیات و تعالی هر فرد و جامعه، توجّه به مسئلۀ «دشمن شناسی» و دفع دشمنان است، که اصولاً حیات و زندگی هر موجود زنده ای وابسته به این فرآیند می باشد. این فرآیند در انسان، تا حدّ زیادی متفاوت است و با توجّه به نقش اراده، قدرت و اختیار در زندگی انسان، وابسته به اقدام آگاهانه و ارادی اوست. لذا باید توجّه داشت که در مرحلۀ نخست، شناخت دشمن و در مرحلۀ بعد، دفع صحیح وشایسته، اموری است که انسان از آن ها ناگزیر است.

شریعت مقدّس اسلام این امر مهم را در فریضه و اصل «تبرّی» نهادینه نموده است. در صورتی که افراد مؤمن و امّت اسلامی، ابعاد «تبرّی» را به درستی بشناسند و به طرز شایسته و کامل به کار ببندند، مقتضیّات و شرایط زندگی و سعادت خویش را مهیّا نموده، موانع و آفت های مزاحم را از سر راه برداشته و زدوده اند، به گونه ای که می توان گفت: با رعایت و توجّه به این اصل، رسیدن به زندگی مطلوب امری حتمی است و رابطۀ اصل «تبرّی» با زندگی سعادتمند و خداپسندانه، رابطۀ ضروری است و همین امر سبب شده تا این اصل، منزلت و جایگاه «کلامی» کسب کند و در میان علمای امامیّه مورد توجّه و تأکید خاصّی قرار گیرد.

البته بسیاری از علمای شیعه همچون مرحوم شیخ طوسی، علّامۀ مجلسی، خواجه نصیرالدّین طوسی، سیّد هاشم بحرانی و شهید ثانی (قدس سرهم)، مسئلۀ تبرّی را به گونه ای تأیید

ص: 50

و اثبات نموده اند که اعتقاد نداشتن به آن، به معنای فقدان ایمان است.

اگر چه «تولّی و تبرّی» در برخی از روایات با هم، یکی از شروط ایمان محسوب می شوند، به گونه ای کهحضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند:

هَلِ الْإِيمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ.(1)

آیا ایمان چیزی غیر از دوستی و دشمنی است؟

و یا حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) که به یکی از یاران شان، که برای ملاقات با ایشان، با سختی و مشقّت فراوان، راه دوری را طی کرده بود به نام زیاد احلام فرمودند:

يَا زِيَادُ! وَ هَلِ الدِّينُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ.(2)

ای زیاد! آیا دین چیزی غیر از حبّ و بغض است.

و مفهوم آن، ابراز دوستی و یا دشمنی می باشد، ولی از نظر قرآن و اسلام، تنها ابراز دوستی نسبت به دوستان خدا و عمل برای آنان و یا حرکت در مسیر آنان کفایت نمی کند، بلکه باید هر دوستی یا تولّی همراه با تبرّی (بیزاری) نسبت به دشمنان و یاران و کارهایشان باشد.

از نظر قرآن کریم هرگز دوستی و مرزبندی میان دوستان و دشمنان، جز با «تولّی و تبرّی» کامل نمی شود؛ زیرا همان اندازه که لازم است تا شخص دارای جاذبه باشد و دوستان خدا را به سوی خود جذب کند، باید نسبت به دشمنان، تبرّی داشته و اجازه ندهد تا آنان به حریم وی نزدیک شوند، چه رسد به آن که نسبت به آنان ابراز دوستی نماید، هر چند که در عمل با آنان همراهی نکند.

ص: 51

1- _ الكافي، ج 2، ص125، ح5.
2- _ بحار الأنوار، ج 65، ص63، ح114؛ تفسير فرات الكوفي، ص430، ح567.

به تعبیر دیگر، این مرزبندی زمانی کامل می شود که شخص افزون بر تولّی، با تبرّی از دشمنان در مقام اندیشه و عمل، گام های عملی بردارد.

بنابراین اگر کسی در دل با دشمنان خدا دشمن باشد، ولی در عمل، کاری کند که خشنودی دشمنان دین را به همراه داشته باشد، از اهل ایمان به شمار نمی آید؛ چنان که اگر کسی با دشمنان خدا در عمل دشمنی کند، ولی در اندیشه و بینش همراه آنان باشد و یا محبّت و دوستی آنان را در دل داشته باشد، از اهل ایمان نخواهد بود.

خداوند در آیۀ 22 سورۀ مبارکۀ مجادله، یکی از راه های قرار گرفتن شخص در حوزۀ عمل سیاسی و اجتماعی، به عنوان «حزب الله» را بیزاری جستن آشکار از دشمنان خدا می داند، و در همین آیه توضیح می دهد که اگر کسی خواهان رستگاری است تنها با بیزاری جستن در باطن و ظاهر از دشمنان خداست که می تواند به آن دستیابد.(1)

در حقیقت خداوند در این آیه بیزاری جستن را نه تنها نشانه ای از ایمان راستین شخص می داند، بلکه عامل مهم در رستگاری وی بر می شمارد.

کسانی که به بیزاری علنی از دشمنان خدا اقدام کنند در حقیقت اعلان بیزاری

ص: 52

1- _ لاٰ تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْءاٰخِرِ یُوآٰدُّونَ مَنْ حآٰدَّ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَوْ كاٰنُوٓا ءاٰبآٰءَهُمْ اَوْ اَبْنآٰءَهُمْ اَوْ اِخْواٰنَهُمْ اَوْ عَشٖیرَتَهُمْ اُولٰٓئِكَ كَتَبَ فٖی قُلُوبِهِمُ الْاٖیماٰنَ وَاَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَیُدْخِلُهُمْ جَنّاٰتٍ تَجْرٖی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهاٰرُ خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰ رَضِیَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ اُولٰٓئِكَ حِزْبُ اللّٰهِ اَلآٰ اِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ22 یعنی: هيچ قومی را كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد پیدا نمی کنی كه با دشمنان خدا و رسولش دوستی كنند، هر چند پدران يا فرزندان يا برادران يا خويشاوندان آنها باشند، آنها كسانی هستند كه خدا ايمان را بر صفحۀ قلوبشان نوشته و با روحی از ناحيۀ خودش، آنها را تقويت فرموده، آنها را در باغهائی از بهشت داخل می كند كه نهرها از زير درختانش جاری است، جاودانه در آن می مانند خدا از آنها خشنود و آنها نيز از خدا خشنودند، آن ها حزب الله اند، بدانيد حزب الله پيروز است.

از دشمنان انسانیّت کرده اند و این گونه است که از سوی خداوند مورد تأیید و پشتیبانی و امدادهای غیبی قرار می گیرند و در امور خویش پیروزی و موفقیّت های بسیاری را به دست می آورند.با این وصف، شاید هیچ مسئله ای و موضوعی در اسلام نداشته باشیم که به لحاظ عظمت و اهمیّت شمول به سطح مسئلۀ «تبرّی» رسیده باشد و در عین حال، به همان نسبت از سوی مسلمین مورد غفلت و بی توجّهی قرار گرفته است و دچار مهجوریّت شده باشد.

معنای تبرّی

تبرّی مصدر عربی، بر وزن تفعّل و از ریشة (بَرَءَ) و اصل آن (تَبَرُّؤ) است، در زبان فارسی بیشتر به صورت تبرّا به کار می رود. تبرّی در لغت به معنای دوری کردن از چیزی که مجاورت با آن ناپسند است؛ در فارسی، (تبرّی جستن) به معنای بیزاری و دوری جستن است.

ادلّۀ مشروعیّت تبرّی

از طریق رجوع به قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام)، می توان مشروعیّت تبرّی را استفاده کرد:

در قرآن کریم، علاوه بر اینکه سورۀ توبه با عنوان «برائت» نام گذاری شده و در اوّلین آیۀ آن،خداوند و پیامبرش از مشرکان برائت جسته اند(1)، در 25 آیۀ دیگر نیز، عباراتی از مادّۀ برائت و مشتّقات آن، آمده است.

ص: 53

1- _ بَرآٰءَةٌ مِنَ اللّٰهِ وَرَسُولِهٖٓ اِلَى الَّذٖینَ عاٰهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكٖینَ 1، یعنی: اين اعلام بيزاری خدا و پيامبر او به كسانی از مشركان است كه با آنها عهد بسته ايد.

مانند تبرّی از شرک، که در آیۀ 19 و 78 سورۀ مبارکۀ انعام آمده(1) و یا اظهار برائت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از مخالفان خود و برائت مخالفان آن حضرت از ایشان، که در سورۀ یونس و شعراء آمده است(2).البته در بسیاری از این آیات، برائت و تبرّی به معنای لغوی به کار برده شده که اصل مشترک در همۀ آن ها، مفارقت کردن از دشمنان خدا و خروج از عهد و پیمان مشرکان و کفّار و منقطع شدن و گسستن از پیروان باطل است.

موارد لعن در قرآن کریم

همچنین افراد یا گروه هایی در قرآن کریم مورد لعن خدای متعال، قرار گرفته اند که یا ظالم بوده اند، یا کافر و یا منافق؛ که در اینجا به چند مورد اشاره می کنیم:

لعن ابلیس

خدای متعال در مواردی در قرآن کریم، شیطان را مورد لعن خود قرار داده است که در این جا به سه مورد آن اشاره می کنیم:

ص: 54

1- _ ... قُلْ اِنَّماٰ هُوَ اِلٰهٌ واٰحِدٌ وَاِنَّنٖی بَرٖیٓءٌ مِمّاٰ تُشْرِكُونَ 19، یعنی: بگو او است خداوند يگانۀ يكتا و من از آنچه برای او شريک قرار داده ايد، بيزارم. ... قاٰلَ یاٰ قَوْمِ اِنّٖی بَرٖیٓءٌ مِمّاٰ تُشْرِكُونَ 78، گفت: ای قوم! من از شريک هائی كه شما (برای خدا) می سازيد، بيزارم.
2- _ ...اَنْتُمْ بَرٖیٓئُونَ مِمّآٰ اَعْمَلُ وَاَنَا بَرٖیٓءٌ مِمّاٰ تَعْمَلُونَ41، یعنی: شما بيزاريد از آنچه من انجام می دهم، و من بيزارم از آنچه شما انجام می دهيد. فَاِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ اِنّٖی بَرٖیٓءٌ مِمّاٰ تَعْمَلُونَ216، یعنی: اگر آنان نافرمانی تو كردند، بگو: من از آنچه شما انجام می دهید، بيزارم.

الف) در سورۀ مبارکۀ «حجر» می فرماید:

وَاِنَّ عَلَیْكَ اللَّعْنَةَ اِلٰى یَوْمِ الدّٖینِ35(1)

و مسلّماً تا روز قیامت بر تو لعنت است!

ب) در سورۀ مبارکۀ «ص» می فرماید:

وَاِنَّ عَلَیْكَ لَعْنَتٖیٓ اِلٰى یَوْمِ الدّٖینِ78(2)

و مسلّماً لعنت من بر تو تا روز قیامت خواهد بود!

ج) در سورۀ مبارکۀ «نساء» می فرماید:

لَعَنَهُ اللّٰهُ٭ۘ وَقاٰلَ لَاَتَّخِذَنَّ مِنْ عِباٰدِكَ نَصٖیبًا مَفْرُوضًا118(3)

خدا لعنتش كند (وقتى كه) گفت: حتماً از ميان بندگانت نصيبى معيّن (براى خود) برخواهم گرفت.

لعن کتمان کنندگان حقیقت

خدای متعال در سورۀ مبارکۀ «بقره» می فرماید:

اِنَّ الَّذٖینَ یَكْتُمُونَ مآٰ اَنْزَلْناٰ مِنَ الْبَیِّناٰتِ وَالْهُدٰى مِنْ بَعْدِ ماٰ بَیَّنّاٰهُ لِلنّاٰسِ فِی الْكِتاٰبِ اُولٰٓئِكَ یَلْعَنُهُمُ اللّٰهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللّاٰعِنُونَ159(4)

ص: 55

1- _ سورۀ حجر(15)، آیۀ 35.
2- _ سورۀ ص(38)، آیۀ 78.
3- _ سورۀ نساء(4)، آیۀ 118.
4- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ 159.

کسانی که دلایل روشن، و وسیلۀ هدایتی را که نازل کرده ایم، بعد از آنکه در کتاب برای مردم بیان نمودیم، کتمان کنند، خدا آنها را لعنت می کند؛ و همۀ لعن کنندگان نیز، آنها را لعن می کنند.

گرچه این آيه، در بارۀ دانشمندان يهود و نصارى است كه حقايق تورات و انجيل را براى مردم بيان نمى كردند، ولى جملۀ «يَكْتُمُونَ» كه دلالت بر استمرار دارد، شامل تمام كتمان كنندگان در طول تاريخ مى شود؛ چنانكه لعنت پروردگار نيز تا ابد ادامه خواهد داشت.

كتمان حقّ به صورت هاى مختلفى واقع می شود، گاهى با سكوت و عدم اظهار حقّ، گاهى با توجيه کردن وگاهى با سرگرم كردن مردم به امور جزئى و غافل کردن آنها از حقیقت، که منجر به انحراف و کجی می گردد.

لعن کافران

در بسیاری از آیات قرآن کریم خداوند، کافران را مورد لعن خود قرار داده است که در این جا به سه مورد از آن ها اشاره می نماییم:

الف) در سورۀ مبارکۀ «احزاب» می فرماید:

اِنَّ اللّٰهَ لَعَنَ الْكاٰفِرٖینَ وَاَعَدَّ لَهُمْ سَعٖیرًا64(1)

خداوند كافران را لعن كرده و برای آنها آتش سوزاننده ای آماده نموده است.

ب) در سورۀ مبارکۀ «بقره» می فرماید:

اِنَّ الَّذٖینَ كَفَرُوا وَماٰتُوا وَهُمْ كُفّاٰرٌ اُولٰٓئِكَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ وَالْمَلآٰئِكَةِ

ص: 56

1- _ سورۀ احزاب(33)، آیۀ 64.

وَالنّاٰسِ اَجْمَعٖینَ161(1)كسانی كه كافر شدند و در حال كفر از دنيا رفتند، لعنت خداوند و فرشتگان و همه مردم بر آنها خواهد بود.

ج) در سورۀ مبارکۀ «توبه» می فرماید:

وَعَدَ اللّٰهُ الْمُناٰفِقٖینَ وَالْمُناٰفِقاٰتِ وَالْكُفّاٰرَ ناٰرَ جَهَنَّمَ خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰ هِیَ حَسْبُهُمْ٭ وَلَعَنَهُمُ اللّٰهُ٭ وَلَهُمْ عَذاٰبٌ مُقٖیمٌ 68(2)

خداوند به مردان و زنان منافق و كفّار وعدۀ آتش دوزخ داده، که جاودانه در آن خواهند ماند، همین برای آنها كافی است، و خدا آنها را لعنت کرده، و عذاب هميشگی برای آن ها است.

لعن قاتل مؤمنین

خدای متعال در سورۀ مبارکۀ «نساء» می فرماید:

وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزآٰؤُهُۥ جَهَنَّمُ خاٰلِدًا فٖیهاٰ وَغَضِبَ اللّٰهُ عَلَیْهِوَلَعَنَهُۥ وَاَعَدَّ لَهُۥ عَذاٰبًا عَظٖیمًا93(3)

و هر کس مؤمنی را از روی عمد بکشد، کیفرش دوزخ است که در آن جاودانه خواهد بود، و خدا بر او خشم گیرد، و وی را لعنت کند و عذابی بزرگ برایش آماده سازد.

ص: 57

1- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ 161.
2- _ سورۀ توبه(9)، آیۀ 68.
3- _ سورۀ نساء(4)، آیۀ 93.

مرحوم شیخ طوسی (رحمة الله علیه) به نقل از عكرمه و ابن جريج، می فرماید: اين آيه دربارۀ كسى نازل شد كه مرتد شده و مسلمانى را نيز به قتل رسانيده بود، پس اين آيه در بارۀ او نازل گرديد.

در این آیۀ شریفه، خداوند با بیان عقوبت سخت برای قتل مؤمن، مبالغه فرموده، پنج وعدۀ حتمی به قاتل می دهد: 1_ داخل در دوزخ می شود، 2_ همیشه در آن خواهد بود، 3_ غضب الهى دامن گیرش می شود، 4_ لعنت خدا شامل حالش می شود، 5_ و عذاب بزرگی برایش آماده کرده است، كه این ها به خاطر تعظیم مقام مؤمن، در نزد پروردگار می باشد.

لعن اذیّت کنندگان خدا و رسول

خدای متعال در سورۀ مبارکۀ «احزاب» می فرماید:اِنَّ الَّذٖینَ یُؤْذُونَ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ فِی الدُّنْیاٰ وَالْءاٰخِرَةِ وَاَعَدَّ لَهُمْ عَذاٰبًا مُهٖینًا57(1)

قطعاً آنان که خدا و پیامبرش را آزار و اذیّت می کنند، خداوند در دنیا و آخرت لعنتشان می کند، و برای آنان عذابی خوارکننده آماده کرده است.

آزار خداوند، يعنى انجام كارى بر خلاف خواست و رضایت او، و یا اذيّت بندگان او، كه به جاى جلب رحمت الهى، غضب و لعنت خداوند را به دنبال دارد؛ و مقصود از اذيّت كردن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، تكذيب و تهمت و برخورد بى ادبانه با آن حضرت و اذيّت كردن اهل بيت ایشان است، همان گونه كه در روايات متعدّد آمده است كه آن حضرت فرمودند:

ص: 58

1- _ سورۀ احزاب(33)، آیۀ57.

فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي، فَمَنْ أَغْضَبَهَا أَغْضَبَنِي.(1)فاطمه پارۀ تن من است، هر كه او را خشمگين سازد مرا به خشم آورده است.

و یا در روایت دیگری فرمودند:

إِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي يُؤْذِينِي مَنْ آذَاهَا.(2)

فاطمه پارۀ تن من است، مرا اذیّت می نماید کسی که او را اذیّت کند.

مرحوم شیخ طوسی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «امالی» روایتی را نقل نموده که زید بن علی در حالی که مویش را گرفته بود، گفت:

پدرم علی بن حسین (سلام الله علیهما) در حالی که مویشان را گرفته بودند، فرمودند: از پدرم حسین بن علی (سلام الله علیهما) شنیدم در حالی که مویشان را گرفته بودند، فرمودند: از امیر مؤمنان علی بن ابیطالب (سلام الله علیه) شنیدم در حالی که مویشان را با دستشان گرفته بودند، فرمودند: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم در حالی که مویشان را گرفته بودند، فرمودند:

مَنْ آذَى شَعْرَةً مِنِّي فَقَدْ آذَانِي، وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ مَنْ آذَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَعَنَهُ مَلَأُ السَّمَاوَاتِ وَ مَلَأُ الْأَرْضِ، وَ تَلَا: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً».(3)

ص: 59

1- _ بحار الأنوار، ج 29، ص336، ح1؛ صحيح بخارى، ج 5، ص26، ح255؛ عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، ص384، ح757.
2- _ بحار الأنوار، ج 29، ص336، ح2؛ صحيح مسلم، ج7، باب فضائل فاطمة (علیها السلام)، ص141؛ عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، ص385، ح762.
3- _ الأمالي (للطوسي)، ص451، مجلس16، ح12؛ بحار الأنوار، ج 27، ص206، ح13.

هر کس تار مویی از من را بیازارد، مرا آزرده است و هر کس مرا بیازارد، خداوند (عز و جل) را آزرده است و هر کس خداوند (عز و جل) را بیازارد، ساکنان آسمان ها و ساکنان زمین او را لعنت می کنند؛ سپس این آیه را خواندند: «همانا کسانی که خداوند و فرستاده اش را می آزارند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت لعنتشان می کند و عذابی خوارکننده برایشان آماده می کند».

لعن ظالمین

یکی دیگر از گروه هایی که مورد لعن خدای متعال قرار گرفته اند، ظالمین هستند، که در موارد متعدّدی در قرآن کریم به آن ها لعن شده است و ما در این جا به بعضی از آن ها اشاره می کنیم:الف) در سورۀ مبارکۀ «غافر» می فرماید:

یَوْمَ لاٰ یَنْفَعُ الظّاٰلِمٖینَ مَعْذِرَتُهُمْ٭ۖ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوٓءُ الدّاٰرِ52(1)

روزی كه عذرخواهی ظالمان سودی نمی بخشد، و لعنت خدا از آنِ آن ها و خانه (و جايگاه) بدی برای آنها است.

ب) در سورۀ مبارکۀ «اعراف» می فرماید:

... فَاَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ اَنْ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّاٰلِمٖینَ44(2)

پس در اين هنگام ندا دهنده ای در ميان آن ها ندا می دهد كه: لعنت خدا بر ستمگران باد!

ص: 60

1- _ سورۀ غافر(40)، آیۀ 52.
2- _ سورۀ اعراف(7)، آیۀ 44.

ج) در سورۀ مبارکۀ «هود» می فرماید:

... الَّذٖینَ كَذَبُوا عَلٰى رَبِّهِمْ٭ۚ اَلاٰ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّاٰلِمٖینَ18(1)اينها همان ها هستند كه به پروردگارشان دروغ بستند، بدانید! لعنت خدا بر ظالمان باد!

ناصبی (دشمن اهل بیت (علیهم السلام))

اشاره

مرحوم ابن ادریس (رحمة الله علیه) در کتاب «المستطرفات» از موسی بن محمد بن علی نقل کرده که گفت:

كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ (سلام الله علیه) أَسْأَلُهُ عَنِ النَّاصِبِ، هَلْ أَحْتَاجُ فِي امْتِحَانِهِ إِلَى أَكْثَرَ مِنْ تَقْدِيمِهِ الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ وَ اعْتِقَادِ إِمَامَتِهِمَا؟ فَرَجَعَ الْجَوَابُ: مَنْ كَانَ عَلَى هَذَا فَهُوَ نَاصِبٌ.(2)

نامه ای به حضرت ابا الحسن، امام هادی (سلام الله علیه) نوشتم و از ایشان دربارۀ ناصبی پرسیدم و اینکه به چه کسی ناصبی می گویند و آیا برای شناخت ناصبی و امتحان او بیش از این لازم است که او «جبت و طاغوت» را مقدم داشته و عقیده به امامت آن دو داشته باشد؟پس در پاسخ حضرت مرقوم فرمودند: هرکس چنین عقیده ای داشته باشد، ناصبی و دشمن ما اهل بیت (علیهم السلام) است.

ص: 61

1- _ سورۀ هود(11)، آیۀ 18.
2- _ بحار الأنوار، ج 31، ص625، ح118 و ج 69، ص135، ح18؛ السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي (و المستطرفات)، ج 3، ص583؛ وسائل الشيعة، ج 9، ص490، ح12559 و ج 29، ص133، ح35326.

بنا بر این هر کس معتقد باشد که در امر خلافت، اوّلی و دوّمی بر امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) مقدّم بوده اند، همين بر ناصبى بودن او كفايت مى كند.

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «ثواب الأعمال و عقاب الأعمال» روایتی را از ابو بصیر نقل نموده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند:

مُدْمِنُ الْخَمْرِ كَعَابِدِ الْوَثَنِ وَ النَّاصِبُ لآِلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) شَرٌّ مِنْهُ، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! وَ مَنْ أَشَرُّ مِنْ عَابِدِ الْوَثَنِ؟ فَقَالَ: إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ تُدْرِكُهُ الشَّفَاعَةُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ إِنَّ النَّاصِبَ لَوْ شَفَعَ فِيهِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَمْ يُشَفَّعُوا.(1)

شراب خوار همانند بُت پرست می باشد و دشمن دارندۀ آل محمّد (علیهم السلام) بدتر از اوست؛ عرض كردم: فدايتان شوم! چگونه ناصبى از بُت پرست، بدتر باشد؟ حضرت فرمودند: بهراستى، شراب خوار ممکن است به شفاعت برسد، ولى بى گمان اگر اهل آسمان و زمين ناصبی را شفاعت كنند، پذيرفته نخواهد شد.

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «علل الشرایع»، روایتی را از عبداللَّه بن ابى يعفور نقل كرده كه گفت: من و زرارة بن اعین خدمت امام صادق (سلام الله علیه) رسیدیم در حالی که ایشان از حمّام بیرون می آمدند، پس به ما توصیه هایی فرمودند، تا آنجا که فرمودند:

وَ إِيَّاكَ أَنْ تَغْتَسِلَ مِنْ غُسَالَةِ الْحَمَّامِ، فَفِيهَا يَجْتَمِعُ غُسَالَةُ الْيَهُودِيِّ وَ النَّصْرَانِيِّ وَ الْمَجُوسِيِّ وَ النَّاصِبِ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ هُوَ شَرُّهُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يَخْلُقْ خَلْقاً أَنْجَسَ مِنَ الْكَلْبِ وَ إِنَّ النَّاصِبَ لَنَا أَهْلَ

ص: 62

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص234، ح46 و ج 76، ص137، ح36؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص207.

الْبَيْتِ أَنْجَسُ مِنْهُ.(1)

و از شستن بدن با آب غسالۀ حمّام اجتناب كن، چرا كه در آن غسالۀ يهودى و نصرانى و زرتشتى و دشمن ما اهل بيت، كه از همۀ فرقه ها و گروه ها بدتر است، جمع مى باشد؛ پس هماناخداوند تبارک و تعالى مخلوقى نجس تر از سگ نيافريده و ناصبى از سگ، نجس تر است.

مرحوم محدّث نوری (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «مستدرک الوسائل»، روایتی را از اصبغ بن نباته نقل نموده که گفت: مولایم امیر المؤمنین (سلام الله علیه) می فرمودند:

مَنْ ضَحِكَ فِي وَجْهِ عَدُوٍّ لَنَا مِنَ النَّوَاصِبِ وَ الْمُعْتَزِلَةِ وَ الْخَارِجِيَّةِ وَ الْقَدَرِيَّةِ وَ مُخَالِفِ مَذْهَبِ الْإِمَامِيَّةِ وَ مَنْ سِوَاهُمْ، لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ طَاعَةً أَرْبَعِينَ سَنَةً.(2)

هر کس به چهرۀ دشمن ما، مثل ناصبی ها و معتزله و خوارج و قدریّه و مخالفین مذهب امامیّه و بقیۀ دشمنان ما، لبخندی بزند، خداوند عبادت چهل سالۀ او را نمی پذیرد. (یعنی اعمالش حبط و باطل می گردد)

البته کسانی که از طرف خدای متعال، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و یا ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)، مورد لعن و نفرین قرار گرفته اند، به خاطر این است که آن ها تمام راه های رسیدن به الطاف خداوند را به سوی خود بسته اند، غرق در گناه شده اند و دائماً در مخالفت با اوامر خداوند، مشغول ظلم و ستم به بندگان خدا، مخصوصاً ظلم به اولیای او

ص: 63

1- _ بحار الأنوار، ج 73، ص72، ح5 و ج 77، ص36، ح6 و ج 78، ص47، ح14؛ علل الشرائع، ج 1، ص292، باب220، ح1؛ وسائل الشيعة، ج 1، ص220، ح560.
2- _ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص322، ح14203؛ المناقب (للعلوي) الكتاب العتيق، ص19.

می باشند، به طوری که دیگر امیدی به نجاتشان نیست.

ارتداد و انحطاط جامعه

از آسیب هایی که مهجوریّت اصل «تبرّی» را نسبت به کفّار به دنبال دارد، ارتداد عینی و غیر مستقیم است، یعنی جامعۀ مسلمین هویّت ایمانی و اسلامی خود را از دست داده و عیناً به جامعه ای غیرمسلمان تبدیل خواهد شد.

البته ارتداد به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم، واقع می گردد؛ ارتداد مستقیم هنگامی است که یک فرد مسلمان در عین آگاهی و آزادی و سلامت، حقانیّت دین مبین اسلام را انکار و خروج خود از اسلام را اعلان نماید. در این صورت، به صورت رسمی از دین اسلام خارج شده، احکام ارتداد دربارۀ او اجرا می گردد.

امّا ارتداد غیرمستقیم از راه ارتکاب کارها و رفتارهای ضدّ اسلام، پیش می آید؛ اگر فرد مسلمانی به گونه ای زندگی کند که منطبق بر سبک زندگی و موازین اسلامی نباشد، چنین فردی، هرچند با زبان و به صراحت از اسلام جدا نشده، امّا در عمل و زندگی عینی از اسلام خارج شده است، که این موضوع از عدم توجّه به مسئلۀ«تبرّی» نشأت می گیرد.

اکنون اگر جامعه ای از امّت اسلامی چنین سیره ای پیش گیرد و بایدها و نبایدهای اسلامی را محترم نشمرد و همسان با جامعه های غیرمسلمان زندگی کند، به صورت عینی و غیرمستقیم از اسلام خارج شده است و بر اساس سنّت الهی، خداوند برکات مادّی و معنوی را که مخصوص جامعۀ الهی است، از آن سَلب خواهد نمود و زندگی آنان را از مسیر سعادت و خوشبختی به سمت هلاکت و تیره روزی تغییر خواهد داد.

قرآن کریم زوال نعمت های الهی و دگرگون شدن وضعیّت ملّت ها از سعادت به

ص: 64

انحطاط و نابودی را در طیّ آیاتی یادآوری نموده است.(1)

گروه هایی که مورد لعن معصومین (علیهم السلام) قرار گرفته اند

لعن مردان شبیه به زن و زنان شبیه به مرد

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «خصال» حدیثی را از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) نقل نموده که آن حضرت فرمودند:

إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لَعَنَ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ لَعَنَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ.(2)

همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مردانی که خود را شبیه به زنان در می آوردند و زنانی که خود را شبیه به مردان می کردند را لعنت می کردند.

و باز، مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «علل الشرایع» حدیث دیگری را از جناب زید بن علی (علیهما السلام) نقل کرده که ایشان از آباء گرامی شان نقل نموده که حضرت علی (سلام الله علیه) فرمودند:

ص: 65

1- _ ذٰلِكَ بِاَنَّ اللّٰهَ لَمْ یَكُ مُغَیِّرًا نِعْمَةً اَنْعَمَهاٰ عَلٰى قَوْمٍ حَتّٰى یُغَیِّرُوا ماٰ بِاَنْفُسِهِمْ وَاَنَّ اللّٰهَ سَمٖیعٌ عَلٖیمٌ53، یعنی: اين به خاطر آن است كه خداوند هيچ نعمتی را كه به گروهی داده تغيير نمی دهد جز آنكه آنها خودشان را تغيير دهند، و خداوند شنوا و داناست.(سورۀ انفال، آیۀ 53) وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُرٰٓى ءاٰمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْناٰ عَلَیْهِمْ بَرَكاٰتٍ مِنَ السَّمآٰءِ وَالْاَرْضِ وَلٰكِنْ كَذَّبُوا فَاَخَذْناٰهُمْ بِماٰ كاٰنُوا یَكْسِبُونَ96، یعنی: و اگر مردمی كه در شهرها و آبادی ها زندگی می کنند ايمان بياورند و تقوی پيشه كنند بركات آسمان و زمين را بر آنها می گشائيم ولی (آنها حقايق را) تكذيب كردند پس ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم. (سورۀ اعراف، آیۀ 96)
2- _ بحار الأنوار، ج 73، ص341، ح11؛ الخصال، ج 2، ص587، باب73، ح12.

أَنَّهُ رَأَى رَجُلًا بِهِ تَأْنِيثٌ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقَالَ لَهُ: اخْرُجْ مِنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ، يَا مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اللَّهِ! ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه): سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ: لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ.(1)

همانا ایشان در مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مردى را ديدند كه خودش را به شکل زنان در آورده بود، پس به او فرمودند: از مسجد رسول خدا بيرون برو، اى كسى كه رسول خدا لعنتش كرده است! سپس حضرت علی (سلام الله علیه) فرمودند: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنيدم كه مى فرمودند: خدا لعنت كند مردان شبيه به زنان را و زنان شبيه به مردان را.

لعن رباخوار

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «امالی» روایتی طولانی را از حضرت امام جعفرصادق (سلام الله علیه) نقل نموده که ایشان از آباء بزرگوارشان نقل نمودند که حضرت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: ... تا آنجا که فرمودند:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَعَنَ آكِلَ الرِّبَا وَ مُوكِلَهُ وَ كَاتِبَهُ وَ شَاهِدَيْهِ.(2)

همانا خداوند (عز و جل) رباخوار و ربادهنده و نویسندۀ آن و شاهدان آن را لعنت كرده است.

و در روایتی دیگر که مرحوم شیخ طوسی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «تهذیب الاحکام»

ص: 66

1- _ بحار الأنوار، ج 76، ص64، ح7؛ علل الشرائع، ج 2، ص602، ح63.
2- _ الأمالي( للصدوق)، ص425، مجلس66، ح1؛ بحار الأنوار، ج 73، ص330، باب 67، ح1؛ مكارم الأخلاق، ص426.

نقل نموده، حضرت علی (سلام الله علیه) فرمودند:

لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الرِّبَا وَ آكِلَهُ وَ بَائِعَهُ وَ مُشْتَرِيَهُ وَ كَاتِبَهُ وَ شَاهِدَيْهِ.(1)رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، ربا و رباخوار و خريدار و فروشنده و نويسنده و شاهدان ربا را لعنت كرده اند.

لعن شراب خوار و...

اشاره

جناب ابن حيّون، نعمان بن محمد مغربى، در کتاب شریف «دعائم الإسلام» روایتی را رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده که فرمودند:

لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ عَاصِرَهَا وَ مُعْتَصِرَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِيَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِيَهَا وَ آكِلَ ثَمَنِهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَيْهِ.(2)

خداوند خود شراب و شرابگير و شرابخوار و فروشندۀ آن و خريدار آن و نوشندۀ آن و ساقى شراب و كسى كه از پول شراب مصرف می كند و حمل كنندۀ آن و كسى كه شراب برايش حمل مى شود را، لعنت كرده است.

و مرحوم شیخ کلینی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف « کافی» روایت دیگری را از جابر نقل نموده که گفت:حضرت امام محمد باقر (سلام الله علیه) فرمودند:

لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي الْخَمْرِ عَشَرَةً: غَارِسَهَا وَ حَارِسَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِيَهَا وَ شَارِبَهَا وَ الْآكِلَ ثَمَنَهَا وَ عَاصِرَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَيْهِ وَ

ص: 67

1- _ تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج 7، ص15، ح64؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص127، ح23298.
2- _ بحار الأنوار، ج 63، ص494، ح41؛ دعائم الإسلام، ج 2، ص19، ح24.

سَاقِيَهَا.(1)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد شراب ده نفر را لعنت كرده اند: كسى كه درخت آن را بكارد، و کسی که آن درخت را هَرَس کند، و فروشندۀ آن، و خريدار آن، و کسی که آن را بنوشد، و خورندۀ قيمت آن، عصاره گيرندۀ آن، و كسى كه آن را حمل كند و كسى كه برایش شراب می برند و ساقی آن.

البته اخبار و روایات متعدّدی در این باب وجود دارد، ولی ما برای نمونه به بعضی از آن ها اشاره کردیم.

تبرّی و لعن در احادیث معصومین (علیهم السلام)

در بسیاری از احادیث و روایات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) نیز بر اهمیّت تبرّی تأکید شده و برائت از دشمنان را یکی از مهمترین و استوارترین رشته های ایمان ذکر کرده اند، که ما برای نمونه، در این جا به چند مورد اشاره می کنیم:

مرحوم برقی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «محاسن»، روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده که ایشان فرمودند:

وُدُّ الْمُؤْمِنِ لِلْمُؤْمِنِ فِي اللَّهِ مِنْ أَعْظَمِ شُعَبِ الْإِيمَانِ، أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ فِي اللَّهِ وَ أَبْغَضَ فِي اللَّهِ وَ أَعْطَى فِي اللَّهِ وَ مَنَعَ فِي اللَّهِ فَهُوَ مِنْ أَصْفِيَاءِ اللَّهِ.(2)

دوستى مؤمن با مؤمن براى خدا از بزرگترين شعبه هاى ايمان است، همانا هر كه براى خدا دوستى كند و براى خدا دشمنى كند و براى

ص: 68

1- _ الكافي، ج 6، ص429، ح4.
2- _ المحاسن، ج 1، ص263، ح329.

خدا عطا و براى خدا دريغ كند، از برگزيدگان خداست.مرحوم شیخ کلینی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «کافی» روایتی را از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) نقل نموده که فرمودند:

مِنْ أَوْثَقِ عُرَى الْإِيمَانِ أَنْ تُحِبَّ فِي اللَّهِ وَ تُبْغِضَ فِي اللَّهِ وَ تُعْطِيَ فِي اللَّهِ وَ تَمْنَعَ فِي اللَّهِ.(1)

از محكم ترين دست آويزهاى ايمان اين است كه، براى خدا دوست بدارى و براى خدا دشمن بدارى و براى خدا عطا كنى و براى خدا دريغ دارى.

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «امالی» حدیث دیگری را از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) نقل نموده که آن حضرت به وجوب برائت از مخالفان دین خدا و دوستانِ دشمنان خدا و دشمنانِ دوستان خدا تصریح کرده، می فرمایند:

مَنْ أَحَبَّ كَافِراً فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ، وَ مَنْ أَبْغَضَ كَافِراً فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ، ثُمَّ قَالَ (سلام الله علیه):صَدِيقُ عَدُوِّ اللَّهِ عَدُوُّ اللَّهِ.(2)

هر كه كافرى را دوست بدارد خدا را دشمن داشته، و هر كه كافرى را دشمن بدارد خدا را دوست داشته، سپس حضرت (سلام الله علیه) فرمودند: دوستِ دشمنِ خدا، دشمن خداست.

مرحوم قطب راوندی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «دعوات» روایتی را نقل نموده که خدای متعال به حضرت موسی (علیه السلام) فرمود:

ص: 69

1- _ الكافي، ج 2، ص125، ح2.
2- _ الأمالي( للصدوق)، ص605، باب 88، ح8؛ بحار الأنوار، ج 66، ص237، ح3.

آیا عملی برای من انجام داده ای؟ موسی گفت: برایت نماز خواندم و روزه گرفتم، صدقه دادم و یاد تو را به جا آوردم.

خداوند فرمود: و امّا نماز برای تو برهان بود و روزه سپر بود و صدقه سایه و یاد و ذکر من نور بود؛ پس کدام عمل را به خاطر من انجام داده ای؟

موسی (علیه السلام) عرض کرد: مرا به عملی راهنمایی کن که برای توست.

خداوند فرمود: يَا مُوسَى! هَلْ وَالَيْتَ لِي وَلِيّاً وَ هَلْ عَادَيْتَ لِي عَدُوّاً قَطُّ، فَعَلِمَ مُوسَى أَنَّأَفْضَلَ الْأَعْمَالِ الْحُبُّ فِي اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِي اللَّهِ.

ای موسی! آیا هیچگاه دوست مرا دوست داشتی و با دشمن من دشمنی کرده ای؟ پس موسی فهمید که برترین اعمال، محبّت و دشمنی به خاطر خداوند است.

و حضرت امام رضا (سلام الله علیه) به دست نوشتۀ خود اشاره کردند و فرمودند:

كُنْ مُحِبّاً لآِلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنْ كُنْتَ فَاسِقاً، وَ مُحِبّاً لِمُحِبِّيهِمْ وَ إِنْ كَانُوا فَاسِقِينَ.

دوستدار آل محمّد (علیهم السلام) باش حتّی اگر فاسق هستی، و دوستدار دوستداران آن ها باش، حتّی اگر فاسق باشند.(1)

مرحوم ابن بابویه(شیخ صدوق) (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «خصال» روایتی را از عب المؤمن انصاری نقل نموده که حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

إِنِّي لَعَنْتُ سَبْعَةً لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ كُلُّ نَبِيٍّ مُجَابٍ قَبْلِي، فَقِيلَ: وَ مَنْ هُمْ؟

ص: 70

1- _ بحار الأنوار، ج 66، ص252، ح33؛ الدعوات (للراوندي) سلوة الحزين، ص28، ح50.

فَقَالَ: الزَّائِدُ فِيكِتَابِ اللَّهِ، وَ الْمُكَذِّبُ بِقَدَرِ اللَّهِ، وَ الْمُخَالِفُ لِسُنَّتِي، وَ الْمُسْتَحِلُّ مِنْ عِتْرَتِي مَا حَرَّمَ اللَّهُ، وَ الْمُتَسَلِّطُ بِالْجَبْرِيَّةِ لِيُعِزَّ مَنْ أَذَلَّ اللَّهُ وَ يُذِلَّ مَنْ أَعَزَّ اللَّهُ، وَ الْمُسْتَأْثِرُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ بِفَيْئِهِمْ مُسْتَحِلًّا لَهُ وَ الْمُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.(1)

من به هفت گروه لعنت كردم و خدا و هر پيامبر مستجاب الدعوه اى نیز آنان را لعنت كرد، پس کسی گفت: آنان چه كسانى هستند؟ حضرت فرمودند: كسى كه به كتاب خدا چيزى را بيافزايد، و كسى كه قضا و قدر الهى را تكذيب كند، و كسى كه با سنّت من مخالفت كند، و كسى كه حرمتى را كه خدا برای خاندان من قرار داده حلال كند، و كسى به زور مسلّط شود، تا آن كسی را كه خدا ذليل كرده، عزيز كند و آن كسی را كه خدا عزيز كرده، ذليل كند، و كسى كه بيت المال مسلمين را بخورد و آن را بر خود حلال بداند، و كسى كه آنچه كه خدای (عز و جل) حلال كرده را، حرام كند.

مرحوم کشّی (رحمة الله علیه) در کتاب رجالش، روایتی را از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) نقل نموده کهفرمودند:

لَعَنَ اللَّهُ الْمُغِيرَةَ بْنَ سَعِيدٍ، إِنَّهُ كَانَ يَكْذِبُ عَلَى أَبِي، فَأَذَاقَهُ اللَّهُ حَرَّ الْحَدِيدِ، لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَالَ فِينَا مَا لَا نَقُولُهُ فِي أَنْفُسِنَا، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ أَزَالَنَا عَنِ الْعُبُودِيَّةِ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَنَا وَ إِلَيْهِ مَآبُنَا وَ مَعَادُنَا وَ بِيَدِهِ نَوَاصِينَا.(2)

ص: 71

1- _ بحار الأنوار، ج 5، ص88، ح5؛ الخصال، ج 2، ص349، ح24.
2- _ بحار الأنوار، ج 25، ص297، ح59؛ رجال الكشي، اختيار معرفة الرجال (مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي)، ج 2، ص489، ح400.

خدا مغيرة بن سعيد را لعنت كند، او به پدرم دروغ مى بست پس خداوند، داغىِ آهن (طعم شمشير) را به او بچشاند، لعنت خدا بر كسى كه دربارۀ ما چيزهايى بگويد كه ما در بارۀ خود نمى گوييم، لعنت خدا بر كسى كه ما را بندۀ خدا نداند، خدايى كه ما را آفريده و بازگشت و معاد ما به سوى اوست و زمام اختيار ما در كف اوست.

مرحوم علّامۀ مجلسی (قدس سره) در کتاب شریف «بحار الأنوار» روایتی را از «تفسیر عیاشی» نقل نموده که حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) به ابو حمزۀ ثمالی فرمودند:ای ابو حمزه! همانا خداوند را کسی پرستیده که او را بشناسد، کسی که خدا را نشناخته باشد، گویا دیگری را پرستیده است و این چنین گمراه می شود.

عرض کردم: خداوند امور شما اصلاح فرماید! شناخت خدا چیست؟ حضرت فرمودند: این که خدای متعال را تصدیق کند و رسول خدا، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را دربارۀ ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) و پیروی از او و ائمّۀ بعد از ایشان تصدیق نماید، و از دشمنان آن ها بیزاری جوید، شناخت خداوند این گونه است.

ابو حمزه گفت: عرض کردم: خدا خیرتان بدهد! چه کاری انجام بدهم تا ایمان واقعی را تکمیل نمایم؟ حضرت فرمودند: دوست داشتن دوستان خدا و دشمنی با دشمنان او و با صادقان باشی، همان طور که خداوند به تو دستور داده است.

ابو حمزه گفت: عرض کردم: اولیاء خدا چه کسانی هستند؟ فرمودند: اولیاء خدا، محمّد رسول خدا و علی و حسن و حسین و علی بن

ص: 72

الحسین، سپس این امر به ما منتهی شد، سپس پسرم جعفر، و به فرزندشان جعفر اشاره کردند در حالی که نشسته بود، پس هر کس آن ها را دوست داشته باشد، اولیاء خدا را دوست دارد و با صادقان است، همان طور که خداوندبه او امر کرده است؛ عرض کردم:

وَ مَنْ أَعْدَاءُ اللَّهِ؟ أَصْلَحَكَ اللَّهُ! قَالَ: الْأَوْثَانُ الْأَرْبَعَةُ، قَالَ: قُلْتُ: مَنْ هُمْ؟ قَالَ: أَبُو الْفَصِيلِ وَ رُمَعُ وَ نَعْثَلٌ وَ مُعَاوِيَةُ وَ مَنْ دَانَ دِينَهُمْ، فَمَنْ عَادَى هَؤُلَاءِ فَقَدْ عَادَى أَعْدَاءَ اللَّهِ.

دشمنان خدا چه کسانی هستند؟ خدا امورتان را اصلاح نماید! حضرت فرمودند: بُت های چهارگانه، گفت: عرض کردم: آن ها چه کسانی هستند؟ فرمودند: ابو فصیل و رُمَع و نَعثَل و معاویه و هر کس که پیرو آن ها باشد، پس هر که دشمن این ها باشد، با دشمنان خدا، دشمنی کرده است.(1)

مرحوم علّامۀ مجلسی (قدس سره) روایتی را در کتاب شریف «بحار الأنوار» نقل نموده که مردی بر امیر المؤمنین (سلام الله علیه) وارد شد و عرض کرد:

يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! إِنِّي أُحِبُّكَ وَ أُحِبُّ فُلَاناً، وَ سَمَّى بَعْضَ أَعْدَائِهِ، فَقَالَ (سلام الله علیه): أَمَّا الْآنَ فَأَنْتَ أَعْوَرُ، فَإِمَّا أَنْ تَعْمَى وَ إِمَّا أَنْ تُبْصِرُ.

ای امیر مؤمنان! من شما را دوست دارم و فلانی را هم دوست دارم، و نام یکی از دشمنان ایشان را برد، حضرت فرمودند: ولی اکنون تو فقط یک چشم سالم داری، پس یا کور باش، و یا بینا! (یعنی نور و ظلمت با هم

ص: 73

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص57، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص864، ح4793؛ تفسير العياشي، ج 2، ص116، ح155.

در یک جا جمع نمی شوند)

بنا بر روایات ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) کسانی که به عترت پیامبر (علیهم السلام) ظلم کردند و حرمت ایشان را شکستند، آن ها که سنّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را تغییر دادند و برگزیدگان اصحاب آن حضرت را تبعید نمودند و اموال فقرا را بین ثروتمندان تقسیم کردند، ناکثین (پیمان شکنان جمل)، قاسطین (معاویه و طرفدارانش)، مارقین (خوارج)، تمام پیشوایان گمراهی و رهبران ستمکار، قاتل حضرت علی (سلام الله علیه) و همۀ قاتلان معصومین (علیهم السلام)، مشمول حکم تبرّی می باشند.

وجوب لعن و برائت در عصر غیبت

مرحوم کلینی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «کافی» روایتی را از منصور نقل می کند که مردی به حضرتامام جعفر صادق (سلام الله علیه) عرض کرد:

إِذَا أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَيْتُ لَا أَرَى إِمَاماً أَئْتَمُّ بِهِ، مَا أَصْنَعُ؟ قَالَ: فَأَحِبَّ مَنْ كُنْتَ تُحِبُّ، وَ أَبْغِضْ مَنْ كُنْتَ تُبْغِضُ، حَتَّى يُظْهِرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.(1)

اگر روزگاری برسد که صبح و شام كنم ولی امامى را كه از او پیروى می كنم نبینم، چه كنم؟ حضرت فرمودند: هركه را باید دوست داشته باشى دوست بدار، و هركه را باید دشمن بدارى دشمن بدار، (تولّى و تبرّى را از دست مده) تا خداى (عز و جل) او(امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)) را ظاهر گرداند.

ص: 74

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 5، ص59، ح37؛ بحار الأنوار، ج 52، ص133 و ص148، ح71؛ الكافي، ج 1، ص342، ح28؛ كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص348، ح37؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 4، ص59، ح28.

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «صفات الشیعة» روایتی را از حسن بن علی خزّاز(وشّاء) نقل نموده که گفت: از حضرت امام رضا (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند:

إِنَّ مِمَّنْ يَتَّخِذُ مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ لَمَنْ هُوَ أَشَدُّ لَعْنَةً عَلَى شِيعَتِنَا مِنَ الدَّجَّالِ، فَقُلْتُ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! بِمَا ذَا؟ قَالَ: بِمُوَالاةِ أَعْدَائِنَا وَ مُعَادَاةِ أَوْلِيَائِنَا، إِنَّهُ إِذَا كَانَ كَذَلِكَ اخْتَلَطَ الْحَقُّ بِالْبَاطِلِ، وَ اشْتَبَهَ الْأَمْرُ، فَلَمْ يُعْرَفْ مُؤْمِنٌ مِنْ مُنَافِقٍ.(1)

همانا بعضى از كسانى كه ادّعاى محبّت و دوستى ما را دارند، ضررشان براى شيعيان ما از دجّال بيشتر است؛ پس به ایشان عرض كردم: اى پسر رسول خدا! برای چه؟ حضرت فرمودند: به خاطر دوستى شان با دشمنان ما و دشمنى شان با دوستان ما، که هر گاه چنين شود، حقّ و باطل مخلوط شود و امر مشتبه گردد، پس مؤمن از منافق شناخته نمی شود.

و باز هم مرحوم ابن بابویه(شیخ صدوق) (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «خصال» روایتی را از اعمش نقل نموده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: اين ها دستورات دين است براى كسى كهبخواهد به آن ها تمسّک کند و خداوند هدايت او را خواسته باشد ... تا آنجا که فرمودند:

وَ حُبُّ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَ الْوَلَايَةُ لَهُمْ وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَاجِبَةٌ، وَ مِنَ الَّذِينَ ظَلَمُوا آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ هَتَكُوا حِجَابَهُ، فَأَخَذُوا مِنْ فَاطِمَةَ (سلام الله علیها) فَدَكَ وَ مَنَعُوهَا مِيرَاثَهَا وَ غَصَبُوهَا وَ زَوْجَهَا حُقُوقَهُمَا وَ هَمُّوا بِإِحْرَاقِ بَيْتِهَا، وَ أَسَّسُوا الظُّلْمَ وَ غَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ الْبَرَاءَةُ مِنَ النَّاكِثِينَ

ص: 75

1- _ بحار الأنوار، ج 72، ص391، ذیل ح11؛ صفات الشيعة، ص8، ح14.

وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنَ الْأَنْصَابِ وَ الْأَزْلَامِ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ وَ قَادَةِ الْجَوْرِ كُلِّهِمْ أَوَّلِهِمْ وَ آخِرِهِمْ وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ شَقِيقِ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ قَاتِلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ جَمِيعِ قَتَلَةِ أَهْلِ الْبَيْتِ (علیهم السلام) وَاجِبَةٌ.(الحدیث)(1)

محبّت نسبت به دوستان خدا و پذيرش ولايت آنان واجب است، و بيزارى از دشمنان آنان واجب است، و همچنين بيزارى از كسانى كه به آل محمّد (علیهم السلام) ستم کردند و پردۀحرمت آن ها را دريدند و فدک را از حضرت زهرا (سلام الله علیها) گرفتند و او را از ميراثش بازداشته و حقوق او و شوهرش را غصب كردند و به سوزاندن خانه اش همّت گماشتند و بنیاد ظلم و ستم را نهاده و سنّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را دگرگون ساختند، واجب است، و بيزارى از پيمان شكنان، ستمگران و خارج شوندگان از دين واجب است، و بيزارى از بُت ها، قمارها، و از همۀ پيشوايان گمراهى و رهبران ستم، از اوّل تا آخرشان، واجب است، و بيزارى از بدبخت ترين گذشتگان و آیندگان، همتای پى كنندۀ شتر ثمود، يعنى قاتل امير مؤمنان (سلام الله علیه) واجب است، و همچنین بيزارى از همۀ قاتلان اهل بيت (علیهم السلام) واجب است.

مرحوم کشّی (رحمة الله علیه) در کتاب رجالش، روایتی را نقل نموده که صفوان جمّال (شتربان) روزی خدمت حضرت امام موسی کاظم (سلام الله علیه) رسید، حضرت به او

فرمودند:

ای صفوان! همه چیز تو خوب و نیکو است جز یک چیز! صفوان عرض کرد: فدایتان شوم! آن چیست؟ حضرت فرمودند: این که شتران

ص: 76

1- _ بحار الأنوار، ج 10، ص226، باب14، ح1 و ج 27، ص52، ح3 و مقدمةج 29، ص28؛ الخصال، ج 2، ص607، ح9؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص268.

خود را به این مرد (یعنی: هارون) کرایه می دهی؛ صفوان عرض کرد: به خدا قسم! من از روی جاه طلبی و کام جویی و لهو چنین کاری نمی کنم، چون او به راه حج می رود، شتران خود را به او کرایه می دهم، خودمهم خدمت او را نمی کنم و همراهش نمی روم، بلکه غلام خود را همراه او می فرستم؛ حضرت فرمودند: آیا از او کرایۀ شترانت را طلب می کنی؟ گفت: آری، فرمودند: آیا دوست داری او باقی باشد تا کرایۀ تو را بدهد؟ صفوان گفت: آری، حضرت فرمودند: کسی که دوست داشته باشد بقای آنها را، از آنان خواهد بود و هر کس از آنان (دشمنان خدا) باشد، جایگاهش جهنّم خواهد بود.

صفوان جمّال بعد از این گفتگو با امام کاظم (سلام الله علیه)، تمامی شتران خود را فروخت.

وقتی این خبر به هارون رسید، او را خواست و به او گفت: به من گزارش داده اند که تو شترهای خود را فروخته ای، چرا این کار را کردی؟ او گفت: چون پیر و ناتوان شده ام و غلامانم از عهدۀ این کار برنمی آیند؛ هارون گفت: هرگز! می دانم که تو به اشارۀ موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) شتران خود را فروخته ای، اگر حق مصاحبت تو با من نبود، تو را می کشتم.(1)

برائت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از دشمنان شان پس از ظهور

مرحوم علّامۀ مجلسی (قدس سره) در کتاب شریف «بحار الأنوار» روایتی را از اسحاق بن عمّار نقل نموده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند:

ص: 77

1- _ رجال الكشي، اختيار معرفة الرجال (مع تعليقات ميرداماد الأسترآبادي)، ج 2، ص740، ح828.

إِذَا قَدِمَ الْقَائِمُ (سلام الله علیه) وَثَبَ أَنْ يَكْسِرَ الْحَائِطَ الَّذِي عَلَى الْقَبْرِ، فَيَبْعَثُ اللَّهُ تَعَالَى رِيحاً شَدِيدَةً وَ صَوَاعِقَ وَ رُعُوداً، حَتَّى يَقُولَ النَّاسُ: إِنَّمَا ذَا لِذَا؛ فَيَتَفَرَّقُ أَصْحَابُهُ عَنْهُ حَتَّى لَا يَبْقَى مَعَهُ أَحَدٌ، فَيَأْخُذُ الْمِعْوَلَ بِيَدِهِ، فَيَكُونُ أَوَّلَ مَنْ يَضْرِبُ بِالْمِعْوَلِ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَيْهِ أَصْحَابُهُ إِذَا رَأَوْهُ يَضْرِبُ الْمِعْوَلَ بِيَدِهِ، فَيَكُونُ ذَلِكَ الْيَوْمَ فَضْلُ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ بِقَدْرِ سَبْقِهِمْ إِلَيْهِ، فَيَهْدِمُونَ الْحَائِطَ، ثُمَّ يُخْرِجُهُمَا غَضَّيْنِ رَطْبَيْنِ، فَيَلْعَنُهُمَا وَ يَتَبَرَّأُ مِنْهُمَا وَ يَصْلِبُهُمَا، ثُمَّ يُنْزِلُهُمَا وَ يُحْرِقُهُمَا، ثُمَّ يُذْرِيهِمَا فِي الرِّيحِ.(1)

هنگامی که حضرت قائم (سلام الله علیه) تشریف فرما می شوند، برمی خیزند تا دیواری را که بر قبرپیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است را بشکنند، پس ناگهان خداوند تندباد و صاعقه و رعدهایی می فرستد، تا جایی که مردم می گویند: «این حادثه برای خراب کردن این دیوار است»، پس اصحاب ایشان نیز از گرد آن حضرت متفرّق می شوند، تا جایی که احدی نمی ماند.

پس خود حضرت کلنگ را به دست می گیرند و اوّلین کسی هستند که با آن کلنگ ضربه می زنند؛ وقتی اصحاب ایشان می بینند که آن حضرت با دست خود کلنگ به دیوار می زنند، یکی یکی به سمت ایشان بر می گردند و در آن روز، برتری بعضی اصحاب بر بعضی دیگر به میزان شتابشان به سوی حضرت، تعیین می شود، پس دیوار را خراب می کنند، سپس آن دو (ابوبکر و عمر) را مثل دو شاخۀ تر و تازه بیرون می کشند و آن دو را لعن کرده و از آن دو تبرّی می جویند و به صلیبشان می کشند، سپس

ص: 78

1- _ بحار الأنوار، ج 52، ص386، ح201؛ سرور أهل الإيمان في علامات ظهور صاحب الزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص66؛ منتخب الأنوار المضيئة في ذكر القائم الحجة (علیه السلام)، ص193.

پایین شان می آورند و آتششان می زنند و خاکسترشان را به باد می دهند.

اینک به دو نمونه از عنایات اهل بیت (علیهم السلام) به کسانی که همیشه از دشمنان آن ها بیزاری می جستند، توجّه فرمایید:

عنایت امام صادق (سلام الله علیه) به خانمی که ...

مرحوم علّامۀ مجلسی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «بحار الأنوار» حکایتی را نقل نموده از بشّار مُکاری که می گوید: در کوفه خدمت امام صادق (سلام الله علیه) مشرّف شدم، در حالی که آن حضرت مشغول خوردن خرما بودند، پس به من فرمودند:

ای بشّار! نزدیک بیا و با ما خرما بخور، عرض کردم: گوارایتان باد، فدایتان شوم! غیرتم به جوش آمده، در راه که می آمدم منظره ای دیدم که سخت دلم را به درد آورده و از ناراحتی نمی توانم چیزی بخورم.

حضرت باز به من فرمودند: به حقّ من قسمَت می دهم که نزدیک شوی و تناول کنی، پس نزدیک رفتم و خوردم، پس حضرت فرمودند:

در راه چه مشاهده کردی؟

عرض کردم: در راه که می آمدم دیدم که یکی از مأمورین حکومت، زنی را می زند و او را به سوی زندان می برد، آن زن هر قدر استغاثه نمود که ای مردم! به خاطر خدا و رسولش مرایاری کنید، کسی به فریادش نرسید.

فرمودند: مگر آن زن چه کرده بود؟

عرض کردم: مردم می گفتند: آن زن پایش لغزید و به زمین خورد، در آن حال، گفت: لعن الله ظالمیکِ یا فاطمة.(ای فاطمه! خدا ظالمانت را لعنت کند)

ص: 79

امام (سلام الله علیه) به محض شنیدن این قضیّه دست از خوردن کشیدند و شروع به گریه کردند، به طوری که دستمال و محاسن مبارک و سینۀ شریفشان از گریه تر شد.

سپس فرمودند: ای بشّار! برخیز تا به مسجد سهله برویم و برای نجات آن زن دعا کنیم، پس یکی از شیعیان را هم فرستادند، تا از دربار حاکم خبری از آن زن بیاورد.

بشّار گوید: وارد مسجد سهله شدیم و دو رکعت نماز خواندیم. حضرت برای نجات آن زن دعا کردند و به سجده رفتند، پس ناگهان سر از سجده برداشتند و فرمودند: برخیز تا برویم، آن زن را آزاد کردند.

پس ما از مسجد خارج شدیم، پس در بین راه فرستادۀ حضرت که به دربار حاکم رفته بود رادیدیم، حضرت به او فرمودند: چه خبر؟ عرض کرد: آن زن را آزاد کردند، امام پرسیدند: چگونه آزاد شد؟ عرض کرد: نمی دانم، ولی هنگامی که به دربار حاکم رفتم، دیدم آن زن را از حبس خارج نموده، پیش حاکم آوردند، وی از زن پرسید: چه کردی که تو را مأمور دستگیر کرد؟ زن ماجرا را تعریف کرد.

حاکم دویست درهم به آن زن داد، ولی او قبول نکرد، حاکم گفت: این دراهم را بگیر و ما را حلال کن! آن زن دراهم را قبول نکرد، ولی آزاد شد و به سوی خانه اش رفت.

امام صادق (سلام الله علیه) فرمودند: آن دویست درهم را نگرفت؟ عرض کرد: نه، در حالی که به خدا قسم! به آن خیلی محتاج بود، پس حضرت از جیبشان کیسه ای برون آوردند که در آن هفت دینار بود و فرمودند: ای بشّار! به منزل

ص: 80

آن زن برو و سلام مرا به او برسان و این هفت دینار را به او بده.

بشّار گوید: وقتی که به خانۀ او رسیدم و سلام امام (سلام الله علیه) را به او رساندم، با خوشحالی پرسید: تو را به خدا! امام (سلام الله علیه) به من سلام رسانده اند؟ گفتم: بله! پس زن از شادی نفسvعمیقی کشید و افتاد و غش کرد. پس صبر کردم تا به هوش آمد دوباره گفت: آیا امام (سلام الله علیه) به من سلام رسانده اند؟ گفتم: بله، و این کار سه بار تکرار شد.

سپس به او گفتم: این پول را بگیر، امام (سلام الله علیه) برای تو فرستاده اند، آن را از ما گرفت و گفت: سلام مرا به آن حضرت برسانید و از ایشان بخواهید که از خداوند برای کنیزشان طلب عطا نمایند که کسی را بزرگتر از ایشان و آباء و اجدادشان نمی شناسم که نزد خدا به ایشان توسّل کنم.

راوی گوید: پس از برگشت، ماجرا را به عرض امام صادق (سلام الله علیه) رساندم، آن حضرت به سخنان ما گوش داده و در حالی که می گریستند، در حق آن زن دعا کردند.(1)

عنایت حضرت زهرا (سلام الله علیها) به شیخ کاظم أزری

شیخ کاظم یکی از شعرای اهل بیت (علیهم السلام) و شخصیّتی فرهیخته بود. در محلۀ او یک نفر ناصبی دکّان داشت، شیخکاظم هر روز صبح که از مقابل دکّان او عبور می کرد بعد از سلام و تحیّت دربارۀ خلفای غاصب جملاتی می گفت و کلماتی می سرود که آتش خشم آن ناصبی را شعله ور می ساخت به حدّی که دیدگانش سرخ می شد و رگ های گردن او برافروخته می گشت، ولی چاره ای جز سکوت نداشت، تا این که جانش به لب

ص: 81

1- _ بحار الأنوار، ج 97، ص441، ح21.

آمد و طاقتش تمام شد، پس به نزد قاضی رفت و شکایت کرد.

قاضی گفت: من نمی توانم مرد معروفی مثل او را به گفتۀ تو یک نفر، تعقیب بنمایم و مورد مجازات قرار دهم، تو باید دو نفر را که من به امانت و راستی آن ها اطمینان دارم، در پشت دکّان خود پنهان نمایی تا حرف های او را بشنوند، آن وقت من بر طبق قانون می توانم او را مؤاخذه کنم؛ بالاخره قرار بر همین شد.

آن مرد ناصبی دو نفر را که مورد اطمینان قاضی بودند در پشت دکّان خود مخفی نمود، ولی در همان شب شیخ کاظم در عالم خواب، حضرت صدیقۀ طاهره (سلام الله علیها) را دید که فرمودند: یا شیخ! غیّر مقالتک. یعنی: ای شیخ! سخن خود را تغییر بده.

وقتی از خواب بیدار شد، فهمید که منظور آن حضرت از «مقالة»، همان کلام مخالف با تقیّه است که هر روز به صاحب دکّان می گفته است.پس آن روز، هنگامی که به دکّان آن ناصبی رسید، بعد از سلام و احوال پرسی با تمام نرمی و آرامی گفت: ای برادر! تا کی امروز و فردا می کنی و 50 لیرۀ مرا نمی دهی، که من مجبور شوم هر روز به دکّان تو بیایم و از تو مطالبه کنم، ولی تو هر روز یک عذری می آوری؟

من اگر بخواهم به تو فشار بیاورم، می توانم به نزد قاضی بروم و از تو شکایت نمایم، ولی من نمی خواهم تو را اذیّت کنم.

صاحب دکّان که از شنیدن این سخنان کاملاً مات و مبهوت شده بود، مثل کسی که در خواب سنگینی فرو رفته باشد، سرش را بلند کرد و گفت: چرا شما سخنان هر روزه را نمی گویید؟ شیخ کاظم برآشفت و فرمود: بی حیا! حیا نمی کنی که مرا مسخره می کنی! مگر من روزهای دیگر به غیر از این که با کمال ملاطفت و نرمی و آرامی مطالبۀ این 50 لیره را از تو می کردم، سخن دیگری می گفتم!؟

با شما مردم نمی شود به انسانیّت رفتار نمود، شیخ کاظم این را گفت و دنبال کار

ص: 82

خودش رفت.

در این هنگام آن دو نفر، از جایی که پنهان شده بودند بیرون آمدند و سخنان درشت به صاحب دکّان گفتند و نزد قاضی رفتند و آن چه دیده بودند، برای قاضی شرح دادند.پس قاضی فرمان داد که صاحب دکّان را احضار کردند و بعد از توبیخ و سلب و شتم بسیار، به دنبال شیخ کاظم فرستادند و او را حاضر کردند؛ قاضی او را بسیار احترام نمود و به نزد خود نشاند و گفت: شما چرا قضیۀ خود را زودتر به من خبر ندادید؟

شیخ کاظم فرمود: ای جناب قاضی! شما از کجا به قصۀ ما پی بردید و حال آن که من این قضیّه را به احدی نگفته ام؟

قاضی ماجرا را از اوّل تا آخر تعریف کرد؛ پس شیخ کاظم به مرد ناصبی(صاحب دکّان) رو کرد و گفت: این بود جزای احسان من به تو، که چنین تهمتی به من بزنی!

قاضی از نرمی و آرامش شیخ کاملاً تعجّب کرده بود و با کمال خشم رو به صاحب دکّان نمود و گفت: همین الان باید 50 لیره را حاضر کنی وگرنه عقوبت سختی در انتظار تو است.

پس صاحب دکّان 50 لیره را حاضر کرد و چاره ای جز تسلیم کردن آن ندید؛ قاضی وجه را تسلیم شیخ کاظم نمود و از او معذرت خواهی کرد.

هنگامی که روز بعد فرا رسید، شیخ کاظم از درِ دکّان آن مرد ناصبی عبور کرد و سخنان هر روزۀ خود را تکرار کرد واز سر گرفت، ولی این بار مرد ناصبی هم جملات سبّ و دشنام بسیاری به پیشوایان خود نمود، سپس شیخ کاظم را قسم داد که قضیّه چه بود که آن روزی که من دو نفر را پشت دکّان خود مخفی کرده بودم، که حرف های تو را بشنوند، شما کلام خود را تغییر دادید؟

شیخ کاظم فرمود: اگر بگویم مرا تصدیق نخواهی کرد، گفت: البته تصدیق خواهم

ص: 83

نمود، پس شیخ کاظم جریان خواب خود را بیان نمود.

نور ایمان در دل مرد صاحب دکّان تابیدن گرفت و مستبصر شد و در صف شیعیان با اخلاص قرار گرفت و شیخ کاظم هم، 50 لیره را به او بازگرداند.(1)

شاعر دلسوختۀ اهل بیت (علیهم السلام)، جناب استاد حاج غلامرضا سازگار، متخلّص به «میثم»، این قصّه را به صورت شعر سروده اند، که نقل آن در این جا خالی از لطف نیست:

ای طرفدار احمد و حیدر *** گوش کن قصّه ای سرورآور

قصّۀ شیخ کاظم اُزری *** شاعر اهل بیت پیغمبر

او که دائم به عشق سر می کرد *** مدح آل پیامبر می کرد

در دکّان سُنّی ای هر روز *** لعن پیوسته بر عُمَر می کرد

تا یکی روز، آن مُرید عمر *** شُرطه را کرد از قضیّه خبر

شُرطه ها پشت پرده گشته نهان *** تا بر این ماجرا کنند نظر

شیخ را شب به عالَم رؤیا *** کرد آگاه حضرت زهرا (سلام الله علیها)

گفتش: ای دوستار آل رسول! *** حرف خود را عوض نما فردا

صبح، اُزری به شوق و وَجد تمام *** نزد سُنّی رسید و کرد سلام

بعد از آن گفت: ای رفیق عزیز! *** طلب بنده را نما اکرام

گفت سُنّی به حیرت بسیار: *** ای به من داده روزها آزار!

ازچه حرفت عوض شده امروز *** حرف هرروز را نما تکرار

گفت: هرروز بوده این کارم *** طالب آن هزار دینارم

من طلب کردم از تو پولم را *** لیک دادی تو فُحش بسیارم

ص: 84

1- _ ریاحین الشّریعة، ج2،ص168.

شُرطه ها چون زدند پَرده کنار *** گفتنش: ای دروغگوی مکّار!

می کنی مکر و می زنی تهمت؟ *** می دهی فُحش و می خوری دینار؟

سُنّیِ بی نوای پاچه گُشاد *** آبرویی که داشت، رفت بر باد

گشت محکوم پیش حاکم شهر *** با کتک پول شیخ را پس داد

صبح فردا رسید و بار دگر *** شیخ، آن کار را گرفت از سر

رفت پیش و به گوش سُنّی گفت: *** یا حَبیبی! لعنت خدا به عُمَر

گفت سنّی که نیست تردیدم *** آنچه نشنیده بوده ام، دیدم

گر تو یک بار بر عمر ریدی *** من صد و شصت مرتبه ریدم

شیخ چون خواب خود حکایت کرد *** سُنّی اقرار بر ولایت کرد

جان «میثم» فدای اُزری باد *** که چنین از علی (علیه السلام) حمایت کردا

البته شکّی نیست که وظیفۀ ما شیعیان و محبّین اهل بیت (علیهم السلام)، این است که می بایست با توجّه با احادیث تقیّه، در مواجهۀ مستقیم با مخالفین، تقیّه کنیم، و همچنین در مقابل جاهل قاصر نیز باید عطوفت بهخرج دهیم و به مقدّسات شان اهانت نکنیم تا خدای نکرده آن ها نیز متقابل به مثل ننمایند.(1)

امّا شرایط به گونه ای است که برخی که خود را شیعه می نامند، دانسته یا ندانسته، در حال لطمه زدن و نابود کردن عقاید ناب شیعه هستند، و به طور برنامه ریزی شده سعی دارند تا یکی از مهم ترین فروعات دین، یعنی «تبرّی» را محو نمایند.

ص: 85

1- _ وَلاٰ تَسُبُّوا الَّذٖینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ فَیَسُبُّوا اللّٰهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ ...108، یعنی: (معبود) كسانی را كه غير خدا را می خوانند دشنام ندهيد مبادا آنها (نيز) از روی ظلم و جهل، خدا را دشنام دهند.(سورۀ انعام، آیۀ 108)

لذا این وظیفۀ اهل علم و قلم و محقّقین است که با نگارش مقاله و کتب متعدّد، در احیای تبرّی از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) گام بردارند، در همین راستا، بندۀ حقیر کمترین هم، در ادامۀ انتشار «کلید واژه های قرآن کریم»، ششمین اثر این مجموعه را، با استناد به آیات قرآن کریم و احادیث و روایات معصومین (علیهم السلام)، با عنوان «کلید واژۀ آیات برائت در قرآن کریم» به رشته تحریر در آوردم.

گرچه تا کنون در این موضوع، علماء و اساتید بزرگواری، کتب متعدّدی را به زیور طبع آراسته اند، ولی كتابی كه در دست دارید، با به كار گیری روشی جدید، راه را جهت آموزش و حفظ آیات تبرّی در قرآنكریم، برای اساتید گرامی و آموزگاران محترم هموار نموده، تا به كمک این روش، كُد این آیات را به خاطر بسپارند، و آنها را به همۀ جویندگان معارف اهل بیت (علیهم السلام)، به خصوص جوانان و دانشجویان عزیز، آموزش دهند، تا شناخت و معرفتشان نسبت به این موضوع بیشتر شده، و شبهات و انحرافات دشمنان، بر اعتقاداتشان اثر نگذارد.

در این روش برای هر آیه، یک «كُد» و یک «اسم»، تعریف شده است، كه اسم آیه، بیانگر موضوع و محتوای آن آیه است، و كُد آیه، كه از یک عدد صحیح و یک عدد اعشاری تشكیل شده است، آدرس آیه را در قرآن كریم، به ما نشان می دهد.

عدد صحیح، معرّف شمارۀ سورۀ قرآن، در ردیف فهرست سوره ها است، و عدد اعشاری، شمارۀ آیه را نشان می دهد.

به طور مثال: اسم آیه: مخالفین با حکم خدا، و كُد: 47/5، كه عدد 5 یعنی پنجمین سورۀ قرآن که سورۀ مبارکۀ مائده است، و عدد 47 که شمارۀ آیۀ مورد نظر است.

البته چون در بعضی از نسخه های قرآن، شمارۀ آیات متفاوت است، شمارۀ آیات را، از نسخۀ «عثمانطه» انتخاب نموده، تا در پیدا كردن آیات، اشکالی پیش نیاید.

ص: 86

در اینجا بر خود لازم می دانم که از محقّق ارجمند و دانشمند گرامی، جناب استاد، علّامه حاج شیخ علی اكبر مهدی پور دام بقائه، تقدیر و تشكّر فراوان نمایم، كه همیشه بنده را مورد لطف و عنایت خویش قرار داده، این بار هم این كتاب شریف را، با قلم محقّقانه و عالمانۀ خویش مزیّن نموده، مقدّمه ای جامع و زیبا، در موضوع «تبرّی» به رشتۀ تحریر درآوردند.

از درگاه خداوند متعال، برای ایشان، و همۀ خدمت گزاران آستان ملک پاسبان ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)، صحّت، عافیت و طول عمر با عزّت، خواهانم.

امید است این اثر، مورد قبول پروردگار متعال قرار گیرد، و توشه ای برای روز رستاخیز باشد، ان شاء الله تعالی.

5 صفر 1445

سالروز شهادت ریحانة الحسین

حضرت رقیّه خاتون (سلام الله علیها)قم مقدّسه _ سیّد محمّد جعفر روضاتی

ص: 87

ص: 88

عکس

ص: 89

ص: 90

سورۀ مبارکۀ حمد

اشاره

شماره: 1

کد آیه: 7/1 اسم آیه: خشم و غضب خدا بر کفّار

... غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضّآٰلّٖینَ7

نه كسانى كه بر آنان غضب كرده اى و نه گمراهان.

1_ قَالَ الْإِمَامُ العَسکَرِي (سلام الله علیه): قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِبَادَهُ أَنْ يَسْأَلُوهُ طَرِيقَ الْمُنْعَمِ عَلَيْهِمْ، وَ هُمُ: النَّبِيُّونَ وَ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَدَاءُ وَ الصَّالِحُونَ، وَ أَنْ يَسْتَعِيذُوا مِنْ طَرِيقِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ، وَ هُمُ الْيَهُودُ، الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِمْ:

«قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ غَضِبَ عَلَيْهِ»(1)، وَ أَنْ يَسْتَعِيذُوا مِنْ طَرِيقِ الضَّالِّينَ، وَ هُمُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِمْ:

«قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعُوا أَهْواءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا كَثِيراً وَضَلُّوا عَنْ سَواءِ السَّبِيلِ»(2)، وَ هُمُ النَّصَارَى.

ثُمَّ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): كُلُّ مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ فَهُوَ مَغْضُوبٌ عَلَيْهِ، وَ ضَالٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ (عز و جل).(3)

حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه) فرمودند: امیر المؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: خداوند (عز و جل)

ص: 91

1- _ 60/5.
2- _ 77/5.
3- _ بحار الأنوار، ج 25، ص273، ح20 و ج 89، ص256؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص117، ح306؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (سلام الله علیه)، ص50، ح23.

به بندگانش امر فرموده که راه کسانی را که به آن ها نعمت داده را از او بخواهند، و آن ها پیامبران و صدّیقین و شهدا و صالحین هستند. و از راه کسانی که مورد خشم خدا قرار گرفته اند به خدا پناه برند، و آن ها همان یهود هستند که خداوند دربارۀ آن ها فرموده: «قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ غَضِبَ عَلَيْهِ»، و از راه گمراهان نیز به خدا پناه برند، و آن ها کسانی هستند که خداوند در بارۀ آن ها فرموده: «قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعُوا أَهْواءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا كَثِيراً وَ ضَلُّوا عَنْ سَواءِ السَّبِيلِ»، که همان نصاری هستند.

سپس امیر المؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: هر کس به خدا کافر شود، خدا بر او خشم می گیرد و از راه خدا گمراه است.2_ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِهِ: «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ»، وَ غَيْرِ الضَّالِّينَ، قَالَ: الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ النُّصَّابُ وَ الضَّالِّينَ الشُّكَّاكُ، وَ الَّذِينَ لَا يَعْرِفُونَ الْإِمَامَ.(1)

از ابن ابی عمیر، از ابن اذینه نقل است که حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ آیۀ: «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ»، و غیر الضّالّین، فرمودند: مغضوب علیهم ناصبیان هستند و ضالّین کسانی هستند که بسیار شکّ می کنند، چون آن ها امامشان را نمی شناسند.

ص: 92

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 1، ص166، ح271؛ بحار الأنوار، ج 24، ص20، ح35 و ج 89، ص230، ح7؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص108، ح275؛ تفسير الصافي، ج 1، ص87؛ تفسير القمي، ج 1، ص29؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 1، ص81؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص24، ح107.

3_ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، رَفَعَهُ، فِي قَوْلِهِ: «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ»، وَ غَيْرِ الضَّالِّينَ، قَالَ: هَكَذَا نَزَلَتْ، وَ قَالَ: «الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ»، فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ النُّصَّابُ، وَ الضَّالِّينَ، الشُّكَّاكُ الَّذِينَ لَا يَعْرِفُونَالْإِمَامَ.(1)

در تفسیر عیاشی مرفوعاً از ابن ابی عمیر نقل کرده که حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این کلام خدای متعال: «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ»، و غیر الضَّالِّینَ، فرمودند: این چنین نازل شده است و فرمودند: «الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ»: یعنی فلانی و فلانی و فلانی و ناصبی ها، و ضالّین: شک کنندگانی هستند که امام را نمی شناسند.

4_ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ»، قَالَ: هُمُ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَىٰ.(2)

از معاویة بن وهب نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این کلامخدای متعال: «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آنان یهودی ها و نصرانی ها هستند.

5_ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ»، قَالَ: شِيعَةُ عَلِيٍّ (سلام الله علیه)، الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ بِوَلَايَةِ

ص: 93

1- _ بحار الأنوار، ج 82، ص23، ذیل ح12 و ج 89، ص240، ح48؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص117، ح303؛ تفسير العياشي، ج 1، ص24، ح28.
2- _ بحار الأنوار، ج 82، ص23، ذیل ح12 و ج 89، ص240، ح47؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص117، ح302؛ تفسير العياشي، ج 1، ص24، ح27؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص25، ح111.

عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، لَمْ يَغْضَبْ عَلَيْهِمْ وَ لَمْ يَضِلُّوا.(1)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ»، فرمودند: شیعیان علی (سلام الله علیه) همان کسانی هستند که ولایت علی (سلام الله علیه) را به آنان نعمت دادی، که نه خدا آنان را مورد خشم قرار می دهد و نه گمراه می شوند.

ص: 94

1- _ بحار الأنوار، ج 35، ص367، ح8 و ج 36، ص128، ح71؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص115، ح293؛ تفسير فرات الكوفي، ص52، ح10؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 1، ص76؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص24، ح103؛ معاني الأخبار، ص36، ح8.

سورۀ مبارکۀ بقره

اشاره

شماره: 2

کد آیه: 9و8/2 اسم آیه: اهل خدعه و نیرنگ

وَ مِنَ النّاٰسِ مَنْ یَقُولُ ءاٰمَنّاٰ بِاللّٰهِ وَ بِالْیَوْمِ الْءاٰخِرِ وَ ماٰ هُمْ بِمُؤْمِنٖینَ8 یُخاٰدِعُونَ اللّٰهَ وَ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَ ماٰ یَخْدَعُونَ اِلّآٰ اَنْفُسَهُمْ وَ ماٰ یَشْعُرُونَ9

گروهى از مردم كسانى هستند كه مى گويند: «به خدا و روز قیامت ايمان آورده ايم»، در حالى كه ايمان ندارند.(8) مى خواهند خدا و مؤمنان را فريب دهند در حالى كه جز خودشان را فريب نمى دهند، ولی نمى فهمند.(9)

1_ قَالَ الْإِمَامُ العَسكَرِی (سلام الله علیه): قَالَ الْعَالِمُ، مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (سلام الله علیهما): إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لَمَّا أَوْقَفَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ (سلام الله علیهما) فِی یوْمِ الْغَدِیرِ، مَوْقِفَهُ الْمَشْهُورَ الْمَعْرُوفَ، ثُمَّ قَالَ: یا عِبَادَ اللَّهِ! انْسُبُونِی.

فَقَالُوا: أَنْتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ.ثُمَّ قَالَ: أَیهَا النَّاسُ! أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ؟ وَ أَنَا مَوْلَاكُمْ وَ أَوْلَى بِكُمْ مِنْكُمْ بِأَنْفُسِكُمْ؟ قَالُوا: بَلَى، یا رَسُولَ اللَّهِ!

فَنَظَرَ إِلَى السَّمَاءِ، وَ قَالَ: اللَّهُمَّ اشْهَدْ، یقُولُ هُوَ ذَلِک، وَ هُمْ یقُولُونَ ذَلِک، ثَلَاثاً، ثُمَّ قَالَ: أَلَا! مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ وَ أَوْلَى بِهِ، فَهَذَا عَلِی مَوْلَاهُ وَ أَوْلَى بِهِ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.

ثُمَّ قَالَ: قُمْ، یا أَبَا بَكْرٍ! فَبَایعْ لَهُ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ. فَقَامَ، فَبَایعَ لَهُ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ.

ص: 95

ثُمَّ قَالَ: قُمْ، یا عُمَرُ! فَبَایعْ لَهُ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ. فَقَامَ، فَبَایعَ لَهُ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ.

ثُمَّ قَالَ: بَعْدَ ذَلِک لِتَمَامِ التِّسْعَةِ، ثُمَّ لِرُؤَسَاءِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ، فَبَایعُوا كُلُّهُمْ.

فَقَامَ مِنْ بَینِ جَمَاعَتِهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَقَالَ: بَخْ بَخْ لَک یا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ! أَصْبَحْتَ مَوْلَای وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ. ثُمَّ تَفَرَّقُوا عَنْ ذَلِک، وَ قَدْ وُكِّدَتْ عَلَیهِمُ الْعُهُودُ وَ الْمَوَاثِیقُ.

ثُمَّ إِنَّ قَوْماً مِنْ مُتَمَرِّدِیهِمْ وَ جَبَابِرَتِهِمْ تَوَاطَئُوا بَینَهُمْ: لَئِنْ كَانَتْ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) كَائِنَةٌ، لَیدْفَعُنَّ هَذَا الْأَمْرَ عَنْ عَلِی، وَ لَا یتْرُكُونَهُ لَهُ. فَعَرَفَ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِک مِنْ قِبَلِهِمْ، وَ كَانُوا یأْتُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ یقُولُونَ: لَقَدْأَقَمْتَ عَلَینَا أَحَبَّ خَلْقِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَیک وَ إِلَینَا، كَفَیتَنَا بِهِ مَئُونَةَ الظَّلَمَةِ لَنَا، وَ الْجَائِرِینَ فِی سِیاسَتِنَا، وَ عَلِمَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ قُلُوبِهِمْ خِلَافَ ذَلِک، وَ مِنْ مُوَاطَاةِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ، أَنَّهُمْ عَلَى الْعَدَاوَةِ مُقِیمُونَ، وَ لِدَفْعِ الْأَمْرِ عَنْ مُسْتَحِقِّهِ مُؤْثِرُونَ.

فَأَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً عَنْهُمْ، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ»، الَّذِی أَمَرَک بِنَصْبِ عَلِی إِمَاماً، وَ سَائِساً لِأُمَّتِک وَ مُدَبِّراً، «وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ»، بِذَلِک، وَ لَكِنَّهُمْ یتَوَاطَئُونَ عَلَى إِهْلَاكِک وَ إِهْلَاكِهِ، یوَطِّنُونَ أَنْفُسَهُمْ عَلَى التَّمَرُّدِ عَلَى عَلِی (علیه السلام)، إِنْ كَانَتْ بِک كَائِنَةٌ.(1)

حضرت امام حسن عسكری (سلام الله علیه) فرمودند: امام موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) فرمودند: وقتی در روز غدیر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) را در آن جایگاه معروف قرار دادند، خطاب به مردم فرمودند: ای بندگان خدا! نسَب مرا بیان

ص: 96

1- _ بحار الأنوار، ج 37، ص141، ح36؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص135، ح328؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص37؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 1، ص160؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (علیه السلام)، ص112، ح58.

كنید، آنها عرض كردند: شما، محمّد بن عبداللهبن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف هستید. پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای مردم! آیا من از شما بر خودتان أولی نبوده، مولای شما و از شما بر خودتان سزاوارتر، نیستم؟

همه عرض كردند: بله، ای رسول خدا! پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رو به سوی آسمان كردند و سه مرتبه فرمودند: خدایا! گواه باش كه این بنده ات چنین گفت، و آنها نیز چنین گفتند.

سپس فرمودند: آگاه باشید! هر كه من مولای او، و از او بر خودش سزاوارتر هستم، این علی، مولای او و از او بر خودش سزاوارتر است. خدایا! دوستدار او را دوست بدار، و دشمنش را دشمن باش، یار او را یاور باش، و خواركنندۀ او را خوار گردان.

سپس فرمودند: ای ابوبكر! برخیز و با او به عنوان امیر مؤمنان، بیعت كن. وی برخاست و چنین كرد. سپس فرمودند: ای عمر! برخیز و با او به عنوان امیر مؤمنان، بیعت كن. وی برخاست و بیعت كرد. بعد از آن، به همۀ آن نُه نفر، و سپس به سران مهاجرین و انصار، فرمودند، و همۀ آنها بیعت كردند.

از میان آن جمع، عمر بن خطاب برخاست و گفت: مبارک باشد، مبارک باشد، ای پسر ابو طالب! تو مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن هستی.سپس پراکنده شدند، در حالی که عهد و میثاق های محکمی بر این امر از ایشان گرفته شده بود. آنگاه جمعی از سرکشان و جبّاران ایشان میان خود دسیسه چیدند که اگر اتّفاقی برای محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بیفتد، این امر را از علی دور می سازیم و نمی گذاریم به آن برسد.

امّا خداوند متعال، از توطئه ای که در دلهای آنان می گذشت، آگاه بود. آنها نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می آمدند و می گفتند: به راستی كه علی (علیه السلام) را نزد خداوند، و خود،

ص: 97

و ما، محبوبترین آفریدگان قرار دادی، و او را برای در امان نگاه داشتن ما، از حكومت بیدادگران و ستمگران، كافی دانستی!!

و خداوند متعال می دانست که باور قلبی ایشان خلاف گفته هایشان است و آن ها دسیسه کرده اند و بر دشمنی با علی (سلام الله علیه) استوارند و عزم آن دارند که خلافت را از کسی که استحقاق آن را دارد گرفته و به دیگری واگذارند.

پس خداوند (عز و جل)، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را، از نیت آنها با خبر ساخت، و فرمود: ای محمّد! «وَمِنَ النَّاسِ مَن یقُولُ آمَنَّا بِاللّهِ»، اوست كه تو را فرمان داد، تا علی (سلام الله علیه) را امام و مهتر و پیشوای امّتت قرار دهی، حال آن كه، «وَمَا هُم بِمُؤْمِنِینَ»، یعنی آن ها به ولایت علی (سلام الله علیه) ایمان ندارند، بلكه بر كشتنتو و او، دسیسه چیده اند، و خود را آماده كرده اند، تا اگر اتّفاقی برای تو بیفتد، از علی (سلام الله علیه) تمرّد و سرپیچی كنند.

2_ قَالَ الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (سلام الله علیهما): فَاتَّصَلَ ذَلِک مِنْ مُوَاطَاتِهِمْ وَ قِیلِهِمْ فِی عَلِی (سلام الله علیه)، وَ سُوءِ تَدْبِیرِهِمْ عَلَیهِ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَدَعَاهُمْ وَ عَاتَبَهُمْ، فَاجْتَهَدُوا فِی الْأَیمَانِ.

وَ قَالَ أَوَّلُهُمْ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ اللَّهِ مَا اعْتَدَدْتُ بِشَی ءٍ كَاعْتِدَادِی بِهَذِهِ الْبَیعَةِ، وَ لَقَدْ رَجَوْتُ أَنْ یفْسَحَ اللَّهُ بِهَا لِی فِی قُصُورِ الْجِنَانِ، وَ یجْعَلَنِی فِیهَا مِنْ أَفْضَلِ النُّزَّالِ وَ السُّكَّانِ.

وَ قَالَ ثَانِیهِمْ: بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! یا رَسُولَ اللَّهِ! مَا وَثِقْتُ بِدُخُولِ الْجَنَّةِ، وَ النَّجَاةِ مِنَ النَّارِ إِلَّا بِهَذِهِ الْبَیعَةِ، وَ اللَّهِ! مَا یسُرُّنِی إِنْ نَقَضْتُهَا، أَوْ نَكَثْتُ بَعْدَ مَا أَعْطَیتُ مِنْ نَفْسِی مَا أَعْطَیتُ، وَ إِنْ كَانَ لِی طِلَاعَ مَا بَینَ الثَّرَى إِلَى الْعَرْشِ لَآلِی رَطْبَةٌ وَ جَوَاهِرُ فَاخِرَةٌ.

وَ قَالَ ثَالِثُهُمْ: وَ اللَّهِ! یا رَسُولَ اللَّهِ! لَقَدْ صِرْتُ مِنَ الْفَرَحِ بِهَذِهِ الْبَیعَةِ مِنَ السُّرُورِ وَ

ص: 98

الْفَسْحِ مِنَ الْآمَالِ فِی رِضْوَانِ اللَّهِ، مَا أَیقَنْتُ أَنَّهُ لَوْ كَانَتْ ذُنُوبُ أَهْلِ الْأَرْضِ كُلُّهَا عَلَی لَمُحِّصَتْ عَنِّی بِهَذِهِ الْبَیعَةِ.وَ حَلَفَ عَلَى مَا قَالَ مِنْ ذَلِک، وَ لَعَنَ مَنْ بَلَّغَ عَنْهُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) خِلَافَ مَا حَلَفَ عَلَیهِ. ثُمَّ تَتَابَعَ بِمِثْلِ هَذَا الِاعْتِذَارِ، مِنْ بَعْدِهِمْ مِنَ الْجَبَابِرَةِ وَ الْمُتَمَرِّدِینَ.

فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم): «یخادِعُونَ اللَّهَ»، یعْنِی: یخَادِعُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِأَیمَانِهِمْ خِلَافَ مَا فِی جَوَانِحِهِمْ، «وَ الَّذِینَ آمَنُوا»، كَذَلِک أَیضاً، الَّذِینَ سَیدُهُمْ وَ فَاضِلُهُمْ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (سلام الله علیهما)، ثُمَّ قَالَ: «وَ ما یخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ»، وَ مَا یضُرُّونَ بِتِلْک الْخَدِیعَةِ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنْهُمْ وَ عَنْ نُصْرَتِهِمْ، وَ لَوْ لَا إِمْهَالُهُ لَهُمْ لَمَا قَدَرُوا عَلَى شَی ءٍ مِنْ فُجُورِهِمْ وَ طُغْیانِهِمْ، «وَ ما یشْعُرُونَ»، أَنَّ الْأَمْرَ كَذَلِک، وَ أَنَّ اللَّهَ یطْلِعُ نَبِیهُ عَلَى نِفَاقِهِمْ وَ كَذِبِهِمْ وَ كُفْرِهِمْ، وَ یأْمُرُهُ بِلَعْنِهِمْ فِی لَعْنَةِ الظَّالِمِینَ النَّاكِثِینَ، وَ ذَلِک اللَّعْنُ لَا یفَارِقُهُمْ، فِی الدُّنْیا یلْعَنُهُمْ خِیارُ عِبَادِ اللَّهِ، وَ فِی الْآخِرَةِ یبْتَلُونَ بِشَدَائِدِ عِقَابِ اللَّهِ.(1)

حضرت امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) فرمودند: خبر دسیسه چینی و یاوه گویی و بداندیشی آنها، علیه حضرتعلی (سلام الله علیه) به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید، آن حضرت، آنها را فراخواندند و سرزنش كردند.

ولی آنها در تلاش برای اثبات ایمان خود، برآمدند، و اوّلین آنها عرض كرد: ای رسول خدا! به خدا سوگند! تاكنون به هیچ بیعتی، همچون این بیعت، اطمینان نداشته ام، و امید دارم كه خداوند به خاطر آن، دری از قصرهای بهشت را به روی من

ص: 99

1- _ بحار الأنوار، ج 37، ص141، ح36؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص135، ح328؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص37؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 1، ص160؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (علیه السلام)، ص111، ح58و59.

بگشاید، و مرا از برترین ساكنان و مقیمان آن قرار دهد.

دوّمی عرض كرد: پدر و مادرم به فدایت! ای رسول خدا! تنها پس از این بیعت بود، كه از راه یافتن خود به بهشت، و نجات یافتن از دوزخ، اطمینان یافتم، و به خدا سوگند! در ازای سر باز زدن، و روی بر تافتن از این بیعت، هیچ عطا و پاداشی مرا خوشحال نمی كند، حتی اگر برایم سرتاسر زمین و آسمان را آكنده از مرواریدهای غلتان، و گوهرهای درخشان كنند.

سوّمی عرض كرد: ای رسول خدا! به خدا سوگند! پس از این بیعت، شادمانی در جانم، جای هراس را گرفت، و امید به بهشت خداوند متعال در دلم، پر گشود، و اطمینان یافتم، كه اگر بار گناه تمامی اهل زمین بر دوش من باشد، با این بیعت از همۀ آنها پاک شده ام، سپس بر راستی گفتار خود، سوگند خورد، و به كسی كه خلاف آن را به عرض رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسانده بود، لعنت فرستاد. دیگر ستمگران و سركشان نیز، پس از این سه تن، پوزش خواستند و چنین سخنانی گفتند.

خداوند (عز و جل) به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «یخَادِعُونَ اللّهَ»، یعنی با سوگند خوردن بر آن چه كه خلاف باورشان است، قصد دارند رسول خدا را فریب دهند، «وَ الَّذِینَ آمَنُوا»، و همچنین کسانی را كه حضرت علی بن ابی طالب (علیهما السلام) سرور و مهترشان است را فریب دهند، سپس فرمود: «وَ مَا یخْدَعُونَ اِلاَّ أَنفُسَهُم»، یعنی: نیرنگ آنها، تنها به خودشان زیان می رساند، چرا كه خداوند تبارک و تعالی از آنها و یاریشان بی نیاز است، و اگر نبود مهلتی كه خداوند به آنها داده است، هرگز، یارای گستاخی و گردن كشی نداشتند، «وَ مَا یشْعُرُونَ»، یعنی اینکه خودشان نیز نمی فهمند که وضع به همین شکل است و خداوند پیامبرش را از نفاق آن ها و دروغشان و کفرشان آگاه می سازد و به آن حضرت امر می فرماید، ایشان را به عنوان ستمگران پیمان شکن لعن

ص: 100

کند و این لعن هرگز از آن ها جدا نمی شود، زیرا در دنیا بندگان برگزیدۀ خدا آنان را لعن می کنند و در آخرت گرفتار شدیدترین عذاب الهی می شوند.

3_ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِيَادٍ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، عَنْ أَبِيهِ (سلام الله علیه)، أَنَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) سُئِلَ فِيمَا النَّجَاةُ غَداً؟ فَقَالَ: إِنَّمَا النَّجَاةُ فِي أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ، فَيَخْدَعَكُمْ، فَإِنَّهُ مَنْ يُخَادِعِ اللَّهَ يَخْدَعْهُ وَ يَخْلَعْ مِنْهُالْإِيمَانَ وَ نَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُرُ.

فَقِيلَ لَهُ: وَ كَيْفَ يُخَادِعُ اللَّهَ؟ قَالَ: يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ ثُمَّ يُرِيدُ بِهِ غَيْرَهُ، فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الرِّيَاءَ، فَإِنَّهُ شِرْكٌ بِاللَّهِ، إِنَّ الْمُرَائِيَ يُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ: يَا كَافِرُ! يَا فَاجِرُ! يَا غَادِرُ! يَا خَاسِرُ! حَبِطَ عَمَلُكَ وَ بَطَلَ أَجْرُكَ، وَ لَا خَلَاقَ لَكَ الْيَوْمَ، فَالْتَمِسْ أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ.(1)

از مسعدة بن زیاد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) از پدر بزرگوارشان (سلام الله علیه) روایت فرمودند که همانا شخصی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: فردای قیامت نجات در چیست؟ حضرت فرمودند: همانا نجات در این است که خدا را فریب ندهی تا او نیز تو را فریب ندهد، چون هر کس که در صدد مکر و فریب خدا بر آید، خداوند نیز به او مکر و فریب می رساند، و رشتۀ ایمان را از او جدا می کند، و نفسش او را می فریبد، اگر بفهمد.

به آن حضرت عرض شد: چگونه خداوند او را فریب می دهد؟ حضرت فرمودند:

ص: 101

1- _ الأمالي( للصدوق)، ص581، المجلس85، ح22؛ بحار الأنوار، ج 69، ص295، ح19 و ج 81، ص227؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص138، ح332؛ تفسير العياشي، ج 1، ص283، ح295؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص255؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص105، ح101؛ معاني الأخبار، ص341؛ وسائل الشيعة، ج 1، ص69، ح153.

به چیزی که خدا بدان فرمان داده عمل می کند سپس در کارش غیر خدا را اراده می کند، پس، از خدا بترسید و از ریا دوری نمایید، همانا ریا شرک به خداوند است.

همانا روز قیامت شخص ریاکار به چهار نام خوانده می شود: ای کافر! ای فاجر(گناهکار)! ای حیله گر! ای زیانکار! اعمال و عباداتت از بین رفت و پاداشت هدر رفت، امروز نصیبی از خیر برایت نیست، پس پاداشت را از همان کس که عملت را برایش انجام داده ای، بخواه.

ص: 102

شماره: 3

کد آیه: 10/2 اسم آیه: دلهای مریض

فٖی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزاٰدَهُمُ اللّٰهُ مَرَضًا٭ وَلَهُمْ عَذاٰبٌ اَلٖیمٌ بِماٰ كاٰنُوا یَكْذِبُونَ10

در دلهاى آنان یک نوع بیمارى است خداوند بر بیمارى آنان افزوده و به خاطر دروغهایى كه می گفتند، عذاب دردناكى در انتظار آنهاست.

قَالَ الْإِمَامُ العَسكَرِی (علیه السلام): قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (علیهما السلام): إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، لَمَّا اعْتَذَرَ هَؤُلَاءِ الْمُنَافِقُونَ بِمَا اعْتَذَرُوا، تَكَرَّمَ عَلَیهِمْ بِأَنْ قَبِلَ ظَوَاهِرَهُمْ، وَ وَكَّلَ بَوَاطِنَهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ، لَكِنْ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) أَتَاهُ فَقَالَ:

یا مُحَمَّدُ! إِنَّ الْعَلِی الْأَعْلَى یقْرَأُ عَلَیک السَّلَامَ، وَ یقُولُ: أَخْرِجْ هَؤُلَاءِ الْمَرََدَةِ، الَّذِینَ اتَّصَلَ بِک عَنْهُمْ فِی عَلِی (علیه السلام)، عَلَى نَكْثِهِمْ لِبَیعَتِهِ، وَ تَوْطِینِهِمْ نُفُوسَهُمْ عَلَى مُخَالَفَتِهِمْ عَلِیاً، لِیظْهَرَ مِنْ عَجَائِبِ مَا أَكْرَمَهُ اللَّهُ بِهِ، مِنْ طَاعَةِ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ وَ السَّمَاءِ لَهُ، وَ سَائِرِ مَا خَلَقَ اللَّهُ، لَمَّا أَوْقَفَهُ مَوْقِفَک وَ أَقَامَهُ مُقَامَک، لِیعْلَمُوا أَنَّ وَلِی اللَّهِ عَلِیاً، غَنِی عَنْهُمْ، وَ أَنَّهُ لَا یكُفُّ عَنْهُمُ انْتِقَامَهُ مِنْهُمْ، إِلَّا بِأَمْرِ اللَّهِ الَّذِی لَهُ فِیهِ وَ فِیهِمُ التَّدْبِیرُ الَّذِی هُوَ بَالِغُهُ،وَ الْحِكْمَةُ الَّتِی هُوَ عَامِلٌ بِهَا، وَ مُمْضٍ لِمَا یوجِبُهَا.

فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الْجَمَاعَةَ مِنَ الَّذِینَ اتَّصَلَ بِهِ عَنْهُمْ مَا اتَّصَلَ فِی أَمْرِ عَلِی (علیه السلام) وَ الْمُوَاطَاةِ عَلَى مُخَالَفَتِهِ بِالْخُرُوجِ.

... إِلی أَن قَالَ:

قَالَ: فَمَرِضَتْ قُلُوبُ الْقَوْمِ لِمَا شَاهَدُوهُ مِنْ ذَلِک، مُضَافاً إِلَى مَا كَانَ فِی قُلُوبِهِمْ مِنْ

ص: 103

مَرَضِ حَسَدِهِمْ لَهُ وَ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیهما السلام)، فَقَالَ اللَّهُ عِنْدَ ذَلِكَ: «فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ»، أَی فِی قُلُوبِ هَؤُلَاءِ الْمُتَمَرِّدِینَ الشَّاكِّینَ، النَّاكِثِینَ لِمَا أَخَذْتَ عَلَیهِمْ مِنْ بَیعَةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیهما السلام)، «فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً»، بِحَیثُ تَاهَتْ لَهُ قُلُوبُهُمْ، جَزَاءً بِمَا أَرَیتَهُمْ مِنْ هَذِهِ الْآیاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ، «وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما كانُوا یكْذِبُونَ»، مُحَمَّداً وَ یكْذِبُونَ فِی قَوْلِهِمْ: إِنَّا عَلَى الْبَیعَةِ وَ الْعَهْدِ مُقِیمُونَ.(1)حضرت امام حسن عسكری (علیه السلام) فرمودند: حضرت امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) فرمودند: وقتی آنان برای پوزش طلبی، خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدند، حضرت، بزرگ منشانه، آن چه در ظاهرشان دیدند، پذیرفتند، و باطن آنها را به خداوند واگذار نمودند، آنگاه جبرئیل (علیه السلام) فرود آمد و عرض كرد:

ای محمّد! خداوند علی اعلی، بر تو سلام می فرستد، و می فرماید: ستمكارانی را كه در رابطه با علی (علیه السلام)، و پوزش طلبی به خاطر شكستن بیعتشان با او، و عذرخواهی به خاطر زمینه سازی برای مخالفت با او، نزد تو آمده اند، بیرون كن، تا امری شگفت، بر آنها آشكار گردد، و بدانند! خداوند آنچنان علی (علیه السلام) را گرامی داشته، كه زمین و آسمان و كوه و دیگر آفریده های خود را، به فرمان او درآورده است، و این گونه او را در جایگاهی نهاده، كه تو را نهاده است، و مقامی بخشیده، كه تو را بخشیده است، و بگذار تا بدانند، ولی خدا، علی (علیه السلام) از آنها بی نیاز است، و آنها از پس دادن تاوان رفتار خود، با علی (علیه السلام) رهایی نمی یابند، مگر آن كه خداوند بخواهد. خدایی كه سامان امور همگان در دست اوست، و علی (علیه السلام) در این راه بندۀ كوشای

ص: 104

1- _ بحار الأنوار، ج 37، ص144، ذيل ح36؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص138، ح333؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص39؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 1، ص179؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (علیه السلام)، ص114، ح60؛ مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ج 1، ص435، ح295.

اوست، و خدایی كه حكمت امور نزد اوست، و علی (علیه السلام) بر این اساس، كارگزار او، و تحقّق بخش فرامین اوست.

آنگاه، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، به آن گروه كه در رابطه با حضرت علی (علیه السلام) و پوزش خواهی، به خاطردسیسه چینی علیه او، خدمت ایشان آمده بودند، خطاب كردند و فرمودند تا با ایشان بیرون روند.

... تا آنجا که فرمودند:

سپس فرمودند: دیدن آن صحنه، مرضی بر دل هایشان افكند، افزون بر مرضی كه از حسد و كینۀ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی بن ابی طالب (علیهما السلام) بر تن هایشان بود، در این هنگام خداوند متعال فرمود: «فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ»، یعنی در دل های آن سركشان پر ادّعای پیمان شكن، به خاطر بیعتی كه با علی (علیه السلام) از آنان گرفتی، «فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضًا»، آنگونه كه دل هایشان به خاطر آن نشانه ها و معجزه هایی كه نشانشان دادی، سرگردان شد، «وَ لَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا كَانُوا یكْذِبُونَ»، در آنچه كه گفتند: ما بر عهد و پیمان خود استواریم.

ص: 105

شماره: 4

کد آیه: 15و14/2 اسم آیه: مسخره کنندگان

وَاِذاٰ لَقُوا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا قاٰلُوٓا ءاٰمَنّاٰ وَاِذاٰ خَلَوْا اِلٰى شَیاٰطٖینِهِمْ قاٰلُوٓا اِنّاٰ مَعَكُمْ اِنَّماٰ نَحْنُ مُسْتَهْزِءُونَ14 اݗَللّٰهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فٖی طُغْیاٰنِهِمْ یَعْمَهُونَ15

و هنگامی كه افراد با ايمان را ملاقات می كنند می گويند ما ايمان آورده ايم، ولی هنگامی كه با شياطين خود خلوت می كنند می گويند با شمائيم ما (آنها) را مسخره می كنيم.(14) خداوند آنها را استهزاء می كند، و آنها را در طغيانشان نگه می دارد تا سرگردان شوند.(15)

1_ تَفْسِيرِ الْهُذَيْلِ وَ مُقَاتِلٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ، فِي خَبَرٍ طَوِيلٍ، وَ الْحَدِيثُ مُخْتَصَرٌ: «إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ»، بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ أَصْحَابِهِ، فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ»، يَعْنِي يُجَازِيهِمْ فِي الْآخِرَةِ جَزَاءَ اسْتِهْزَائِهِمْ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه).

قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: وَ ذَلِكَ أَنَّهُ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ الْخَلْقَ بِالْجَوَازِ عَلَى الصِّرَاطِ، فَيَجُوزُ الْمُؤْمِنُونَ إِلَى الْجَنَّةِ وَ يَسْقُطُ الْمُنَافِقُونَ فِي جَهَنَّمَ، فَيَقُولُ اللَّهُ: يَا مَالِكُ! اسْتَهْزِئْ بِالْمُنَافِقِينَ فِي جَهَنَّمَ، فَيَفْتَحُ مَالِكٌ بَاباً فِي جَهَنَّمَ إِلَىالْجَنَّةِ وَ يُنَادِيهِمْ: مَعْشَرَ الْمُنَافِقِينَ! هَاهُنَا هَاهُنَا فَاصْعَدُوا مِنْ جَهَنَّمَ إِلَى الْجَنَّةِ، فَيَسِیحُ الْمُنَافِقُونَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ سَبْعِينَ خَرِيفاً حَتَّى إِذَا بَلَغُوا إِلَى ذَلِكَ الْبَابِ وَ هَمُّوا بِالْخُرُوجِ أَغْلَقَهُ دُونَهُمْ وَ فَتَحَ لَهُمْ بَاباً إِلَى الْجَنَّةِ فِي مَوْضِعٍ آخَرَ، فَيُنَادِيهِمْ مِنْ هَذَا الْبَابِ: فَاخْرُجُوا إِلَى الْجَنَّةِ، فَيَسِیحُونَ مِثْلَ الْأَوَّلِ، فَإِذَا وَصَلُوا إِلَيْهِ أَغْلَقَ دُونَهُمْ وَ يَفْتَحُ فِي مَوْضِعٍ آخَرَ وَ هَكَذَا أَبَدَ الْآبِدِينَ.(1)

ص: 106

1- _ بحار الأنوار، ج 8، ص301، ح56 و ج 35، ص340، ذیل ح11؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص145، ح338 و 339؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص94.

تفسیر هذیل و مقاتل: از محمد بن حنفیه نقل است که در خبری طولانی گفت: «إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ»، یعنی ما علی بن ابی طالب و یاران او را مسخره می کنیم، پس خداوند متعال فرمود: «اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ»، یعنی جزای تمسخر آنان را نسبت به امیر مؤمنان (سلام الله علیه) در آخرت می دهد.

ابن عباس گفت: در روز قیامت خداوند به خلق دستور می دهد که از صراط بگذرند و مؤمنان به سمت بهشت می روند و منافقان در جهنم سقوط می کنند، پس خداوند می فرماید: ای مالک! منافقان را در جهنم به تمسخر بگیر. مالک دری را در جهنم به سوی بهشت باز می کند و ندا می دهد: ای منافقان! اینجا اینجا،از جهنم به سوی بهشت بالا بیایید. پس منافقان هفتاد سال در آتش جهنم دست و پا می زنند تا به آن در می رسند و می خواهند که از آن خارج شوند، امّا آن در بسته می شود و در جایی دیگر درب دیگری به سوی بهشت به روی آنان گشوده می شود، از آن درب ندا می آید: به سمت بهشت خارج شوید. آن ها مانند دفعۀ اوّل دست و پا می زنند و وقتی به آن درب می رسند، درب بسته می شود و درجایی دیگر گشوده می شود و این کار تا ابد ادامه دارد.

2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ، قَالَ: بَيْنَمَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه) قَدْ أَقْبَلَ مِنْ خَارِجِ الْمَدِينَةِ، وَ مَعَهُ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ وَ عَمَّارٌ وَ صُهَيْبٌ وَ الْمِقْدَادُ، وَ أَبُو ذَرٍّ، إِذْ بَصُرَ بِهِمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَيِّ بْنِ سَلُولٍ الْمُنَافِقُ وَ مَعَهُ أَصْحَابُهُ، فَلَمَّا دَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَيٍّ: مَرْحَباً بِسَيِّدِ بَنِي هَاشِمٍ وَصِيِّ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَخِيهِ وَ

ص: 107

خَتَنِهِ وَ أَبِي السِّبْطَيْنِ الْبَاذِلِ لَهُ مَالَهُ وَ نَفْسَهُ! فَقَالَ: وَيْلَكَ! يَا ابْنَ أُبَيٍّ! أَنْتَ مُنَافِقٌ، أَشْهَدُ عَلَيْكَ بِنِفَاقِكَ.

فَقَالَ ابْنُ أُبَيٍّ: وَ تَقُولُ مِثْلَ هَذَا لِي وَ وَ اللَّهِ! إِنِّي لَمُؤْمِنٌ مِثْلَكَ وَ مِثْلَ أَصْحَابِكَ.فَقَالَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه): ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ! مَا أَنْتَ إِلَّا مُنَافِقٌ، ثُمَّ أَقْبَلَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَأَخْبَرَهُ بِمَا جَرَى، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: «وَ إِذا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا»، يَعْنِي وَ إِذَا لَقِيَ ابْنُ سَلُولٍ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ الْمُصَدِّقَ بِالتَّنْزِيلِ، «قالُوا آمَنَّا»، يَعْنِي صَدَّقْنَا بِمُحَمَّدٍ وَ الْقُرْآنِ، «وَ إِذا خَلَوْا إِلى شَياطِينِهِمْ»، مِنَ الْمُنَافِقِينَ، «قالُوا إِنَّا مَعَكُمْ»، فِي الْكُفْرِ وَ الشِّرْكِ، «إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ»، بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ أَصْحَابِهِ. يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى تَبْكِيتاً لَهُمْ: «اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ»، يَعْنِي يُجَازِيهِمْ فِي الْآخِرَةِ جَزَاءَ اسْتِهْزَائِهِمْ بِعَلِيٍّ وَ أَصْحَابِهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ.(1)

از محمد بن حنفيّه نقل است که گفت: روزى حضرت امير المؤمنين على (سلام الله علیه) با اصحابشان سلمان فارسى، عمّار، صهيب، مقداد و ابو ذر از بيرون، وارد شهر مدينه مى شدند كه با عبد اللَّه بن ابىّ بن سلول، سر كردۀ منافقين مدينه و پيروانش رو به رو شدند.

وقتی حضرت على (سلام الله علیه) نزديک شدند، عبد اللَّه بن ابىّ، گفت: مرحبا به سرور بنى هاشم، وصىّ رسول اللَّه و برادر و داماد او و پدر دو نوۀ پیامبر که مال و جانش را در راه او بذل می کند.حضرت على (سلام الله علیه) فرمودند: واى بر تو! اى پسر ابىّ! تو منافق هستی و من به منافق بودن تو گواهى مى دهم.

پس ابن ابىّ گفت: در بارۀ من چنین مى گويى! سوگند به خدا! من نيز مانند تو و

ص: 108

1- _ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج 1، ص: 94، ح112.

يارانت مؤمن هستم. حضرت على (سلام الله علیه) فرمودند: مادرت به عزايت نشيند! تو جز يک منافق نيستى.

سپس نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند و جريان را به آن حضرت خبر دادند، پس اين آيه نازل شد: «وَ إِذا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا»، يعنى وقتى ابن سلول (و ياران او) با امير المؤمنين كه با قرآن مورد تصديق قرار گرفته، ملاقات مى كنند، مى گويند: ايمان آورديم، يعنى محمد و قرآن را تصديق كرديم و چون با شياطين خود از منافقان خلوت مى كنند، مى گويند ما در كفر و شرک با شما هستيم، همانا ما علی بن ابى طالب (سلام الله علیه) و ياران او را مسخره مى كنيم. خداوند جهت كوبيدن آنها مى فرمايد: «اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ»، يعنى آنان را در روز آخرت به سزاى اينكه على و اصحاب او را مسخر كرده اند مجازات خواهد نمود.

ص: 109

شماره: 5

کد آیه: 18 و 17/2 اسم آیه: کر، گنگ و کور

مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناٰرًا فَلَمّآٰ اَضآٰءَتْ ماٰ حَوْلَهُۥ ذَهَبَ اللّٰهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فٖی ظُلُماٰتٍ لاٰ یُبْصِرُونَ17 صُمٌّ بُكْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاٰ یَرْجِعُونَ18

آنها (منافقان) همانند كسانی هستند كه آتشی افروخته (تا در بيابان تاريک راه خود را پيدا كنند) ولی هنگامی كه آتش اطراف خود را روشن ساخت، خداوند (طوفانی می فرستد و) آن را خاموش می كند، و در تاريكی وحشتناكی كه چشم كار نمی كند آنها را رها می سازد.(17) آنها كر، گنگ و كورند بنابراين از راه خطا باز نمی گردند.(18)

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْحَرِيشِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) بَعْدَ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي الْمَسْجِدِ، وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ، بِصَوْتٍ عَالٍ: «الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِأَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»(1)، فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ: يَا أَبَا الْحَسَنِ! لِمَ قُلْتَ مَا قُلْتَ؟ قَالَ: قَرَأْتُ شَيْئاً مِنَ الْقُرْآنِ، قَالَ: لَقَدْ قُلْتَهُ لِأَمْرٍ، قَالَ: نَعَمْ، إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ فِي كِتَابِهِ: «وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(2)، أَ فَتَشْهَدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنَّهُ اسْتَخْلَفَ فُلَاناً؟ قَالَ: مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَوْصَى إِلَّا إِلَيْكَ، قَالَ: فَهَلَّا بَايَعْتَنِي؟ قَالَ: اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَيْهِ فَكُنْتُ مِنْهُمْ.

فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): كَمَا اجْتَمَعَ أَهْلُ الْعِجْلِ عَلَى الْعِجْلِ، هَاهُنَا فُتِنْتُمْ، وَ

ص: 110

1- _ سورۀ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)(47)، آیۀ 1.
2- _ سورۀ حشر(59)، آیۀ 7.

مَثَلُكُمْ «كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ فِي ظُلُماتٍ لا يُبْصِرُونَ»، «صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ».(1)

از حسن بن عباس حریشی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: پس ازوفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، در حالی که مردم در مسجد جمع شده بودند، امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) با صدای بلند فرمودند: «الذِینَ کَفَرُوا وصَدُّوا عَن سَبِیل اللهِ أَضَل أَعْمَالهُمْ»، پس ابن عباس به آن حضرت عرض کرد: ای ابا الحسن! چرا این آیه را خواندید؟! حضرت فرمودند: آیه ای از قرآن را خواندم، عرض کرد: حتماً از خواندن این آیه قصدی داشتید؟

حضرت فرمودند: بله، همانا خداوند در کتابش می فرماید: «ومَا آتَاکُمُ الرَّسُول فَخُذُوهُ ومَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا»، یعنی: «و آن چه را فرستادۀ (او) به شما داد آن را بگیرید و از آن چه شما را نهی نمود، دوری نمایید»، پس آیا تو شهادت می دهی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، ابوبکر را به عنوان خلیفه برگزیدند؟

ابن عباس پاسخ داد: من نشنیدم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کسی جز شما را وصیّ خود قرار داده باشد، حضرت فرمودند: پس چرا با من بیعت نکردی؟ عرض کرد: مردم ابوبکر را انتخاب کردند و من هم یکی از آن ها بودم.

پس امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: همان گونه که گوساله پرستان در بنی اسرائیل بر پرستش گوساله اجتماع و اتّفاق نمودند، شما نیز مورد آزمایش واقع شدید و مثَل شما «کَمَثَل الذِی اسْتَوقَدَ نَارًا فَلمَّا أَضَاءتْ مَا حَولهُذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وتَرَکَهُمْ فِی ظُلمَاتٍ

ص: 111

1- _ بحار الأنوار، ج 29، ص19، ح3؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص54، ح9810؛ تفسير الصافي، ج 5، ص20؛ تفسير القمي، ج 2، ص301؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص213؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص26، ح7.

لاَّ یُبْصِرُونَ»، «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ»، یعنی: «همچون مثَل کسانی است که آتشی افروختند، و چون پیرامون آنان را روشنایی داد، خدا نورشان را برد و در میان تاریکی هایی که نمی بینند، رهایشان کرد»، «آن ها کرند، لالند، کورند، بنا بر این هیچگاه از راه خطا باز نمی گردند».

ص: 112

شماره: 6

کد آیه: 27/2 اسم آیه: عهدشکنان

الَّذٖینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مٖیثاٰقِهٖ وَیَقْطَعُونَ مآٰ اَمَرَ اللّٰهُ بِهٖٓ اَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الْاَرْضِ٭ۚ اُولٰئِكَ

هُمُ الْخاٰسِرُونَ27

(فاسقان کسانی هستند كه) پيمان خدا را پس از آن كه محكم ساختند، می شكنند، و پيوندهائی را كه خدا دستور داده بر قرار سازند قطع می نمايند، و در جهان فساد می كنند، اين ها زيانكارانند.

حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه) در تفسیر این آیۀ شریفه فرمودند: ثُمَّ وَصَفَ هَؤُلَاءِ الْفَاسِقِينَ الْخَارِجِينَ عَنْ دِينِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ مِنْهُمْ، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ»، الْمَأْخُوذَ عَلَيْهِمْ لِلَّهِ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِالنُّبُوَّةِ، وَ لِعَلِيٍّ بِالْإِمَامَةِ، وَ لِشِيعَتِهِمَا بِالْمَحَبَّةِ وَ الْكَرَامَةِ، مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ إِحْكَامِهِ وَ تَغْلِيظِهِ، «وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ»، مِنَ الْأَرْحَامِ وَ الْقَرَابَاتِ، أَنْ يَتَعَاهَدُوهُمْ وَ يَقْضُوا حُقُوقَهُمْ، وَ أَفْضَلُ رَحِمٍ وَ أَوْجَبُهُ حَقّاً رَحِمُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَإِنَّ حَقَّهُمْ بِمُحَمَّدٍ كَمَا أَنَّ حَقَّ قَرَابَاتِ الْإِنْسَانِ بِأَبِيهِ وَ أُمِّهِ، وَ مُحَمَّدٌ أَعْظَمُ حَقّاً مِنْأَبَوَيْهِ، كَذَلِكَ حَقُّ رَحِمِهِ أَعْظَمُ وَ قَطِيعَتُهُ أَفْظَعُ وَ أَفْضَحُ.(الحدیث)(1)

آنگاه شروع به توضیح مشخصات فاسقان از ایشان که از دین خدا و اطاعت او خارج شده اند، می کند و می فرماید: «الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ»، آن ها پیمانی که از

ص: 113

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص389، ح12؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص159، ح316؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (سلام الله علیه)، ص206، ح96.

ایشان برای خدا به ربوبیّت و برای حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) به نبوّت و برای حضرت علی (سلام الله علیه) به امامت، و برای شیعیان آن دو به محبّت و کرامت، گرفته شد را می شکنند، «مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ» با اینکه پیمانی بسیار شدید و محکم بود، «وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ»، و رابطۀ خویشاوندی را (با کسانی) که باید به آن توجّه داشته باشند و حقوق شان را ادا نمایند، قطع می کنند، و مهمترین خویشاوندی و لازم ترین حقّ، خویشاوندان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، زیرا حقّ آن ها به واسطۀ حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) لازم است، چنانچه حقّ خویشاوندان به واسطۀ پدر و مادر لازم می شود و چه بسا حقّ حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) گرامی تر از حقّ پدر و مادر انسان است، همین طور حقّ خویشاوندانش بزرگ تر است و قطع آن، بدتر و نارواتر است.

ص: 114

شماره: 7

کد آیه: 59/2 اسم آیه: ظالمانی که امر خدا را تغییر دادند

فَبَدَّلَ الَّذٖینَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَیْرَ الَّذٖی قٖیلَ لَهُمْ فَاَنْزَلْناٰ عَلَى الَّذٖینَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمآٰءِ بِماٰ كاٰنُوا یَفْسُقُونَ59

امّا افراد ستمگر اين سخن را تغيير دادند (و به جای آن، جملۀ استهزاء آميزی می گفتند) پس ما بر ستمگران در برابر اين نافرمانی عذابی از آسمان فرستاديم.

عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِيلُ (علیه السلام) بِهَذِهِ الْآيَةِ عَلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) هَكَذَا: «فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا _ آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ _ قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا _ آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ _ رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ».(1)

از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: جبرئیل (علیه السلام) این آیه را این چنین بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل کرد: پس آن کسانی که در حقّ آل محمّد (علیهم السلام) ظلم کردند و آن سخن را به سخن دیگری غیر از آنچه به ایشان امر شده بود تبدیل کردند، پس ما نیز بر آنان که در حقّ آل محمّد (علیهم السلام) ظلم کردند، به خاطر فسق و نافرمانی شان، عذابی از آسمان فرو فرستادیم.

ص: 115

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 2، ص21، ح59؛ بحار الأنوار، ج 24، ص224، ح15؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص229، ح488؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص69؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص21؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص83، ح214؛ الكافي، ج 1، ص423، ح58؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص75، ح58.

ص: 116

شماره: 8

کد آیه: 81/2 اسم آیه: جایگاه منکر امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)

بَلٰى٭ۚ مَنْ كَسَبَ سَیِّئَةً وَاَحاٰطَتْ بِهٖ خَطٖیٓئَتُهُۥ فَاُولٰٓئِكَ اَصْحاٰبُ النّاٰرِ٭ۖ هُمْ فٖیهاٰ خاٰلِدُونَ81

آری، كسانی كه مرتکب گناه شدند، و آثار گناه سراسر وجودشان را فرا گرفت، آنها اهل آتشند و جاودانه در آن خواهند بود.

عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَحَدِهِمَا (سلام الله علیهما)، فِي قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ: «بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ»، قَالَ: إِذَا جَحَدَ إِمَامَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، «فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ».(1)

از ابوحمزه نقل است که گفت: از یکی از حضرات امام محمّد باقر (سلام الله علیه) یا امام جعفر صادق (سلام الله علیه)نقل است که در بارۀ این سخن خدای (عز و جل): «بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ»، فرمودند: هنگامی که کسی امامت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) را انکار کند، «فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»، پس چنین کسی اهل آتش است و در آن ماندگار خواهد بود.

توضیح: طبق حدیث مذکور، همان طور که در این آیۀ شریفه مقصود خدای

ص: 117

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص12، ح42؛ بحار الأنوار، ج 8، ص358، ح20 و ج 24، ص401، ح129؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص63؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص93، ح258؛ الكافي، ج 1، ص429، ح82؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص106، ح82.

متعال از گناه نابخشودنی، انکار ولایت و امامت ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) می باشد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز بارها و بارها در این باره هشدار داده اند، که در این جا به دو مورد از آن ها اشاره می کنیم:

مرحوم طبرسی (قدس سره) در کتاب شریف «الإحتجاج على أهل اللجاج» خطبۀ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر خُم را نقل نموده، که آن حضرت در قسمتی از این خطبۀ نورانی فرمودند:

مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنَّهُ إِمَامٌ مِنَ اللَّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللَّهُ عَلَى أَحَدٍ أَنْكَرَ وَلَايَتَهُ، وَ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ، حَتْماً عَلَى اللَّهِ أَنْ يَفْعَلَ ذَلِكَ بِمَنْ خَالَفَ أَمْرَهُ فِيهِ، وَ أَنْ يُعَذِّبَهُ عَذَاباً شَدِيداً نُكْراً، أَبَدَالْآبَادِ، وَ دَهْرَ الدُّهُورِ.(1)

هان ای مردم! او (علی (سلام الله علیه)) از سوی خداوند امام است، و هرگز خداوند توبۀ منکر او را نپذیرد و او را نیامرزد. این است روش قطعی خداوند دربارۀ کسی که با امرش دربارۀ علی (سلام الله علیه) مخالفت نماید، و هرآینه او را به عذابی سخت و دردناک و همیشگی، کیفر خواهد کرد.

علّامۀ مجلسی (قدس سره) در کتاب شریف «بحار الأنوار» روایتی را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده که فرمودند:

مَنْ جَحَدَ عَلِيّاً إِمَامَتَهُ مِنْ بَعْدِي فَإِنَّمَا جَحَدَ نُبُوَّتِي، وَ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِي فَقَدْ جَحَدَ رُبُوبِيَّتَهُ.

هر کس بعد از من منکر امامت علی (سلام الله علیه) بشود، همانا نبوّت مرا انکار

ص: 118

1- _ الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج 1، ص60؛ بحار الأنوار، ج 37، ص208، ح86.

نموده، و هر کسنبوّت مرا منکر شود، ربوبیّت خداوند را انکار نموده است.

سپس ایشان به حضرت علی (سلام الله علیه) فرمودند:

يَا عَلِيُّ! أَنْتَ الْمَظْلُومُ بَعْدِي، مَنْ ظَلَمَكَ فَقَدْ ظَلَمَنِي، وَ مَنْ أَنْصَفَكَ فَقَدْ أَنْصَفَنِي، وَ مَنْ جَحَدَكَ فَقَدْ جَحَدَنِي، وَ مَنْ وَالاكَ فَقَدْ وَالانِي، وَ مَنْ عَادَاكَ فَقَدْ عَادَانِي، وَ مَنْ أَطَاعَكَ فَقَدْ أَطَاعَنِي، وَ مَنْ عَصَاكَ فَقَدْ عَصَانِي.

ای علی! تو پس از من مظلوم خواهی بود، هر که به تو ظلم کند، به من ظلم کرده و هر که حقّ تو را مراعات کند، حقّ مرا مراعات نموده، و هر که منکر تو شود، منکر من شده، هر که تو را دوست داشته باشد، مرا دوست داشته، و هر که با تو دشمنی کند، با من دشمنی کرده، و هر که پیرو تو باشد، پیروی از من نموده، و هر که با تو مخالفت کند، با من مخالفت نموده است.

سپس علّامۀ مجلسی (قدس سره) می فرماید:

وَ اعْتِقَادُنَا فِيمَنْ جَحَدَ إِمَامَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ (سلام الله علیه) بِمَنْزِلَةِ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّةَالْأَنْبِيَاءِ (علیهم السلام)، وَ اعْتِقَادُنَا فِيمَنْ أَقَرَّ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْكَرَ وَاحِداً مِنَ بَعْدِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) أَنَّهُ بِمَنْزِلَةِ مَنْ آمَنَ بِجَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ ثُمَّ أَنْكَرَ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم).(1)

و اعتقاد ما این است: کسی که امامت امیرالمؤمنین و امامان پس از

ص: 119

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص61.

او (علیهم السلام) را انکار نماید، مانند کسی است که منکر نبوّت انبیاء (علیهم السلام) شده است. و اعتقاد ما دربارۀ کسی که اقرار به امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) داشته باشد، ولی منکر یکی از ائمّه (علیهم السلام) پس از ایشان باشد، مانند کسی است که ایمان به تمام انبیاء (علیهم السلام) داشته باشد، ولی نبوّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را انکار نماید.

ص: 120

شماره: 9

کد آیه: 89/2 اسم آیه: لعنت بر منکرین امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)

...فَلَمّاٰ جآٰءَهُمْ ماٰ عَرَفُوا كَفَرُوا بِهٖ٭ۚ فَلَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الْكاٰفِرٖینَ89

پس هنگامی كه اين كتاب و پيامبری را كه از قبل شناخته بودند نزد آن ها آمد به او كافر شدند، لعنت خدا بر كافران باد!

فی تفسير العياشي، عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ مِنْ قَوْلِ اللَّهِ: «فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ»، قَالَ: تَفْسِيرُهَا فِي الْبَاطِنِ لَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا فِي عَلِيٍّ كَفَرُوا بِهِ، فَقَالَ اللَّهُ فِيهِمْ: «فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكافِرِينَ»، يَعْنِي بَنِي أُمَيَّةَ هُمُ الْكَافِرُونَ فِي بَاطِنِ الْقُرْآنِ.(1)

در تفسیر عیاشی از جابر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: تفسیر باطنی آن، چنین است که وقتی آن چه دربارۀ حضرت علی (سلام الله علیه) می دانستند بر ایشان آمد، انکارش کردند؛ پس خدای متعال دربارۀ آن ها فرمود: «فَلَعْنَةُ اللهُ عَلَی الْکَافِرِین»، یعنی در باطن قرآن، کافران همان بنی امیّه می باشند.

ص: 121

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص641، ح159 و ج 36، ص98، ح38؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص277، ح553؛ تفسير العياشي، ج 1، ص50، ح70؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص84؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص101، ح281.

شماره: 10

کد آیه: 98/2 اسم آیه: دشمن خدا و فرشتگان و رسولان

مَنْ كاٰنَ عَدُوًّا لِلّٰهِ وَ مَلآٰئِكَتِهٖ وَ رُسُلِهٖ وَ جِبْرٖیلَ وَ مٖیكاٰلَ فَاِنَّ اللّٰهَ عَدُوٌّ لِلْكاٰفِرٖینَ98

كسی كه دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئيل و ميكائيل باشد (كافر است و) خداوند دشمن كافران است.

قَالَ الْإِمَامُ الْعَسْكَرِي (سلام الله علیه): قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ (سلام الله علیها): إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذَمَّ الْيَهُودَ فِي بُغْضِهِمْ لِجَبْرَئِيلَ الَّذِي كَانَ يُنَفِّذُ قَضَاءَ اللَّهِ فِيهِمْ بِمَا يَكْرَهُونَ وَ ذَمَّهُمْ أَيْضاً وَ ذَمَّ النَّوَاصِبَ فِي بُغْضِهِمْ لِجَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ مَلَائِكَةِ اللَّهِ النَّازِلِينَ لِتَأْيِيدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه) عَلَى الْكَافِرِينَ حَتَّى أَذَلَّهُمْ بِسَيْفِهِ الصَّارِمِ...

إلَی أن قَالَ:

ثُمَّ قَالَ: «مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ»، لِإِنْعَامِهِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ آلِهِمَا الطَّيِّبِينَ (علیهم السلام)، وَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ بَلَغَ مِنْ جَهْلِهِمْ أَنْ قَالُوا: نَحْنُ نُبْغِضُ اللَّهَ الَّذِي أَكْرَمَ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً بِمَا يَدَّعِيَانِ؛ «وَ جِبْرِيلَ» مَنْ كَانَ عَدُوّاً لِجِبْرِيلَ، لِأَنَّهُ جَعَلَهُ ظَهِيراً لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ (سلام الله علیهما) عَلَى أَعْدَاءِ اللَّهِ، وَ ظَهِيراً لِسَائِرِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ كَذَلِكَ، «وَ مَلائِكَتِهِ» يَعْنِي وَمَنْ كَانَ عَدُوّاً لِمَلَائِكَةِ اللَّهِ، الْمَبْعُوثِينَ لِنُصْرَةِ دِينِ اللَّهِ وَ تَأْيِيدِ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ بَعْضِ النُّصَّابِ وَ الْمُعَانِدِينَ: بَرِئْتُ مِنْ جَبْرَئِيلَ النَّاصِرِ لِعَلِيٍّ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «وَ رُسُلِهِ» وَ مَنْ كَانَ عَدُوّاً لِرُسُلِ اللَّهِ مُوسَى وَ عِيسَى وَ سَائِرِ الْأَنْبِيَاءِ الَّذِينَ دَعَوْا إِلَى إِمَامَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه)، ثُمَّ قَالَ: «وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ»، وَ مَنْ كَانَ عَدُوّاً لِجَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ، وَ ذَلِكَ كَقَوْلِ مَنْ قَالَ مِنَ النَّوَاصِبِ، لَمَّا قَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي عَلِيٍّ (سلام الله علیه): (جَبْرَئِيلُ عَنْ يَمِينِهِ وَ مِيكَائِيلُ عَنْ

ص: 122

يَسَارِهِ وَ إِسْرَافِيلُ خَلْفَهُ وَ مَلَكُ الْمَوْتِ أَمَامَهُ وَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ نَاظِرٌ بِالرِّضْوَانِ إِلَيْهِ نَاصِرُهُ)، قَالَ بَعْضُ النَّوَاصِبِ: فَأَنَا أَبْرَأُ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ الْمَلَائِكَةِ الَّذِينَ حَالُهُمْ مَعَ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) مَا قَالَهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقَالَ: مَنْ كَانَ عَدُوّاً لِهَؤُلَاءِ تَعَصُّباً عَلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، «فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرِينَ»، فَاعِلٌ بِهِمْ مَا يَفْعَلُ الْعَدُوُّ بِالْعَدُوِّ مِنْ إِحْلَالِ النَّقِمَاتِ وَ تَشْدِيدِ الْعُقُوبَاتِ.(1)

حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه) فرمودند: حضرت حسن بن علی (سلام الله علیها) فرمودند: خداوند یهود را بهخاطر نفرتی که از جبرئیل داشتند مورد نکوهش قرار داد و سبب نفرت آنها این بود که جبرئیل حکم خدا را، به گونه ای که بر خلاف میلشان بود، دربارۀ آنها اجرا می فرمود و همچنین دوباره خداوند آنها را و نواصب را نکوهش نمود به خاطر کینه ای که از جبرئیل، میکائیل و فرشتگان الهی به دل داشتند، و سبب این کینه توزی این است که این فرشتگان برای یاری و تأیید علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) بر علیه کافران، نازل می شدند، تا اینکه آن حضرت توانستند با شمشیر برّان خود، آنان را خوار و ذلیل گردانند...

تا اینکه به این جا رسید:

سپس خدای متعال فرمود: «مَن کاَنَ عَدُوًّا لِّلَّه»، یعنی: به خاطر نعمتهایی که خداوند به حضرت محمّد و علی و خاندان پاکشان (علیهم السلام) بخشیده است؛ و آنان کسانی هستند که کار جهلشان به جایی رسید که می گفتند: ما، خدا را که محمّد و علی را در آنچه ادّعا دارند مورد اکرام قرار داد، دشمن می داریم؛ «و جبرئیل» و هر کس که با جبرئیل دشمن باشد، چون خداوند او را پشتیبانی برای محمّد و علی (سلام الله علیهما) در

ص: 123

1- _ بحار الأنوار، ج 9، ص285، ح2 و ج 39، ص103، ح12؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص288، ح565؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (سلام الله علیه)، ص451، ح298.

مقابل دشمنان خدا قرار داد و همچنین او را حامی و پشتیبان سایر انبیاء و مرسلین قرار داد، «وَ مَلائِكَتِهِ»، یعنی: و هر کس با فرشتگانی دشمنی کند که خداوند متعال، آنها را برای یاری دین خود و تأیید اولیاء خود فرستاده است، و این سخنِ برخی ناصبیان و معاندان است که گفتند: از جبرئیل که نصرت دهندۀ علی است بیزاری می جویم؛ و اینسخن خدای متعال که: «وَ رُسُلِهِ»، یعنی و هر کس که با فرستادگان خدا، مثل موسی، عیسی و دیگر پیامبرانی که مردم را به پذیرش امامت حضرت علی (سلام الله علیه) دعوت نمودند، دشمنی نماید.

سپس فرمود: «وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ»، یعنی و هر کس دشمن جبرئیل و میکائیل باشد، و این همان سخن ناصبی ها است هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دربارۀ حضرت علی (سلام الله علیه) فرمودند: (جبرئیل در سمت راست او و میکائیل در سمت چپ او و اسرافیل پشت سر او و ملک الموت پیشاپیش او و خدای متعال از بالای عرش خود با خشنودی بدو نگریسته و یاری اش می کنند)، یکی از ناصبی ها گفت: پس من نیز از خدا و جبرئیل و میکائیل و فرشتگانی که همچون سخن محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) در حال حمایت از علی (سلام الله علیه)هستند، بیزاری می جویم.

سپس حضرت فرمودند: هر کس با اینان، از روی لجاجت، با علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) دشمنی نماید، «فإنّ الله عدوٌّ للکافرین»، همانا خداوند با آنها مثل دشمن رفتار می کند و آنها را گرفتار می سازد و در کیفری سخت می اندازد.

توضیح: لحن این آیات دلالت دارد که در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) افرادی بوده اند که با حضرت جبرئیل (علیه السلام) دشمنی داشته اند پس قرآن کریم نیز به خاطر این عقیده، آنان و هر کس چنین عقیده ای داشته باشد را، کافر و دشمن خدا معرّفی می فرماید.

ص: 124

شماره: 11

کد آیه: 161/2 اسم آیه: لعنت خدا بر کفّار

اِنَّ الَّذٖینَ كَفَرُوا وَماٰتُوا وَهُمْ كُفّاٰرٌ اُولٰٓئِكَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ وَالْمَلآٰئِكَةِ وَالنّاٰسِ اَجْمَعٖینَ161

كسانی كه كافر شدند و در حال كفر از دنيا رفتند، لعنت خداوند و فرشتگان و همۀ مردم بر آن ها خواهد بود.

مرحوم ابن قولویه قمی در کتاب شریف «کامل الزیارات» زیارتی را از حضرت موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) نقل نموده که ایشان می فرمایند: در هنگام وداع با مرقد منوّر حضرت علی (سلام الله علیه) این چنین بگو:

السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ أَسْتَوْدِعُكَ اللَّهَ وَ أَسْتَرْعِيكَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلَامَ ... الی ان قال: وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنْ قَتَلَهُمْ وَ حَارَبَهُمْ مُشْرِكُونَ وَ مَنْ رَدَّ عِلْمَهُمْ وَ رَدَّ عَلَيْهِمْ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِنَ الْجَحِيمِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنْ حَارَبَهُمْ لَنَا أَعْدَاءٌ وَ نَحْنُ مِنْهُمْ بُرَآءُ وَ أَنَّهُمْ حِزْبُ الشَّيْطَانِ وَ عَلَى مَنْ قَتَلَهُمْ «لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ» وَ مَنْ شَرِكَ فِيهِمْ وَ مَنْ سَرَّهُ قَتْلُهُمْ.(الحدیث)(1)

سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد، تو را به خدا می سپارم و تحت حمایت الهی قرارت می دهم و سلام را بر تو می خوانم،...

تا آنجا که فرمود: و گواهی می دهم کسانی که آنان را به قتل رساندند و با آنان جنگیدند، مشرک هستند، و کسانی که علم آن ها را نپذیرفتند و آن ها را قبول

ص: 125

1- _ بحار الأنوار، ج 97، ص266، ح8؛ كامل الزيارات، ص46، ح1.

نکردند، در پایین ترین جایگاه جهنّم قرار دارند، و گواهی می دهم همانا کسی که با آنان جنگید، دشمن ماست و ما از آن ها بیزاریم، و به راستی آن ها گروه شیطان هستند. «لعنت خداوند، فرشتگان و تمامی مردم» بر کسانی که امامان را به قتل رساندند و بر کسانی که در قتل آنان با قاتلان شریک بودند و بر کسانی که کشته شدن آن ها سبب خوشحالی شان شده است.

ص: 126

شماره: 12

کد آیه: 165/2 اسم آیه: پیروان امامان دروغین

وَمِنَ النّاٰسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللّٰهِ اَنْداٰدًا یُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللّٰهِ ...165

بعضی از مردم معبودهائی غير از خداوند، برای خود انتخاب می كنند، و آنها را همچون خدا دوست می دارند.

عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ»، قَالَ: هُمْ، وَ اللَّهِ! أَوْلِيَاءُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ، اتَّخَذُوهُمْ أَئِمَّةً دُونَ الْإِمَامِ الَّذِي جَعَلَهُ اللَّهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً.(الحدیث)(1)از جابر نقل است كه گفت: از حضرت امام محمد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! آنها دوستداران فلان و فلان هستند، كه ايشان امامانی به غیر از امام و پيشوائى كه خدا براى مردم قرار داده را برگزیدند.

ص: 127

1- _ الإختصاص، ص334؛ بحار الأنوار، ج 23، ص359، ح16 و ج 69، ص137، ح23؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص368، ح750؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص88؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص151، ح486؛ الغيبة( للنعماني)، ص131، ح12؛ الكافي، ج 1، ص374، ح11.

شماره: 13

کد آیه: 167و166/2 اسم آیه: بیزاری سران ظلم و جور از پیروانشان

اِذْ تَبَرَّاَ الَّذٖینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذٖینَ اتَّبَعُوا وَ رَاَوُا الْعَذاٰبَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْاَسْباٰبُ166 وَ قاٰلَ الَّذٖینَ اتَّبَعُوا لَوْ اَنَّ لَناٰ كَرَّةً فَنَتَبَرَّاَ مِنْهُمْ كَماٰ تَبَرَّءُوا مِنّاٰ٭ۗ كَذٰلِكَ

یُرٖیهِمُ اللّٰهُ اَعْماٰلَهُمْ حَسَراٰتٍ عَلَیْهِمْ٭ۖ وَ ماٰ هُمْ بِخاٰرِجٖینَ مِنَ النّاٰرِ167

در آن هنگام پیشوایان(ظلم و جور) از پیروان خود بیزارى می جویند و عذاب را می بینند و دستشان از همه جا کوتاه می گردد.(166) و پیروان می گویند: ای كاش بار ديگر ما به دنيا برمی گشتيم تا از اين پيشوايان گمراه بيزاری جوئيم آنچنان كه آنها امروز از ما بيزاری جستند. آری، اين چنين خداوند اعمالشان را که مایۀ پشیمانی و اندوه است به آنها نشان می دهد و هرگز از آتش دوزخ خارج نخواهند شد.(167)

1_ عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ»، قَالَ: هُمْ، وَ اللَّهِ! أَوْلِيَاءُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ، اتَّخَذُوهُمْ أَئِمَّةً دُونَ الْإِمَامِ الَّذِي جَعَلَهُ اللَّهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً، فَلِذَلِكَ قَالَ: «وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ»، «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ»، «وَ قالَ الَّذِينَاتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ»، ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): هُمْ، وَ اللَّهِ! يَا جَابِرُ! أَئِمَّةُ الظَّلَمَةِ وَ أَشْيَاعُهُمْ.(1)

ص: 128

1- _ الإختصاص، ص334؛ بحار الأنوار، ج 23، ص359، ح16 و ج 69، ص137، ح23؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص368، ح750؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص88؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص151، ح486؛ الغيبة( للنعماني)، ص131، ح12؛ الكافي، ج 1، ص374، ح11.

از جابر نقل است كه گفت: از حضرت امام محمد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! آنها دوستداران فلان و فلان هستند، كه ايشان امامانی به غیر از امام و پيشوائى كه خدا براى مردم قرار داده را برگزیدند.

برای همین خدای متعال فرمود: «وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ»، «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ»، «وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَالنَّارِ»، سپس امام باقر (سلام الله علیه) فرمودند: ای جابر! به خدا سوگند! که این ها، پیشوایان ظلم و پيروانشان هستند.

2_ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) قَالَ: إِذَا كَانَ یوْمُ الْقِیامَةِ نَادَى مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ: أَینَ خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ؟

فَیقُومُ دَاوُدُ النَّبِی (علیه السلام)، فَیأْتِی النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ (عز و جل): لَسْنَا إِیاک أَرَدْنَا، وَ إِنْ كُنْتَ لِلَّهِ خَلِیفَةً، ثُمَّ ینَادِی ثَانِیةً: أَینَ خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ؟

فَیقُومُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیهما السلام)، فَیأْتِی النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ (عز و جل): یا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ! هَذَا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ، وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ، فَمَنْ تَعَلَّقَ بِحَبْلِهِ فِی دَارِ الدُّنْیا، فَلْیتَعَلَّقْ بِحَبْلِهِ فِی هَذَا الْیوْمِ، یسْتَضِی ءُ بِنُورِهِ، وَ لْیتَّبِعْهُ إِلَى دَرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجِنَانِ، قَالَ: فَیقُومُ أُنَاسٌ قَدْ تَعَلَّقُوا بِحَبْلِهِ فِی دَارِ الدُّنْیا فَیتَّبِعُونَهُ إِلَى الْجَنَّةِ، ثُمَّ

ص: 129

یأْتِی النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ: أَلَا! مَنِ ائْتَمَّ بِإِمَامٍ فِی دَارِ الدُّنْیا، فَلْیتَّبِعْهُ إِلَى حَیثُ یذْهَبُ بِهِ، فَحِینَئِذٍ یتَبَرَّأُ «الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ»، «وَ قالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِک یرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّار».(1)

از ابان بن عثمان نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: وقتی که روز قیامت فرا می رسد منادى از درون عرش، ندا می دهد: خلیفۀ خداوند در زمینش كجاست؟

پس داود پیامبر (علیه السلام) برمی خیزد، پس از جانب خداوند (عز و جل) ندا می آید: منظور ما تو نیستى، هر چند كه تو خلیفۀ خداوند بوده اى، بار دوّم ندا می رسد: خلیفۀ خداوند در زمینش كجاست؟

در این هنگام، امیر المؤمنین علىّ بن ابى طالب (علیه السلام) برمى خیزند، از جانب خدای (عز و جل) ندا مى رسد: اى آفریدگان! این علىّ بن ابى طالب خلیفۀ خدا در زمین او، و حجّتش بر بندگان او است، پس هر كه در دنیا به ریسمان (ولایت) او آویخته، امروز نیز به ریسمان او بیاویزد، تا از نور او روشنى گیرد، و به دنبال او به درجات بلند بهشتى راه یابد.

حضرت فرمودند: پس گروهی از مردم كه در دنیا به ریسمان (ولایت) آن حضرت

ص: 130

1- _ الأمالي (للطوسي)، ص63، مجلس3، ح1 و ص99، مجلس4، ح7؛ الأمالي (للمفيد)، ص285، مجلس34، ح3؛ بحار الأنوار، ج 8، ص10، ح3 و ج 31، ص652، ح194 و ج 40، ص3، ح4؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص368، ح751؛ بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، ج 2، ص2؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص89؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص214؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص150، ح485؛ كشف الغمة في معرفة الأئمّة، ج 1، ص141.

آویخته بودند برخاسته، و به دنبال مولایشان، به بهشت می روند. سپس از جانب خداوند جلّ جلاله ندا رسد: آگاه باشید! هر كس در دنیا به دنبال پیشوائى راه افتاده و از او تبعیّت کرده (امروز نیز) باید به دنبال او به هر راه و مسیری كه می رود، برود و از او تبعیّت نماید، در این هنگام است كه از آن ها بیزاری می جویند: «الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ»، «وَ قالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِک یرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّار».

توضیح: نتیجه اینکه اگر امامت و پیشوائی مردم، با زور و قلدرى به دست آيد، عاقبتش دعوت به آتش دوزخ است: «أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ»(1)، امّا اگر خداوند آن را عنايت فرموده باشد، هدایت و مبارک است و در مسير حقّ خواهد بود: «جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا»(2). همانطور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حجة الوداع به مردم فرمودند:مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنَّهُ سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِي «أَئِمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ»، مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنَّ اللَّهَ وَ أَنَا بَرِيئَانِ مِنْهُمْ، مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنَّهُمْ وَ أَنْصَارُهُمْ وَ أَتْبَاعُهُمْ وَ أَشْيَاعُهُمْ «فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ».(3) یعنی: اى گروه مردم! همانا پس از درگذشت من، پيشوايانى می آیند كه شما را به سوى آتش جهنّم مى خوانند، و در روز رستاخيز هيچ يارى و كمكى نشوند؛ اى گروه مردم! به راستى كه خداوند و من از آنان بيزاریم؛ اى گروه مردم! آنان و تمام انصار و اعوان و پيروانشان در پست ترين طبقۀ دوزخ اند.

ص: 131

1- _ 41/28.
2- _ 73/21.
3- _ الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج 1، ص62.

ص: 132

شماره: 14

کد آیه: 169و168/2 اسم آیه: اوامر شیطان

یآٰ اَیُّهَا النّاٰسُ كُلُوا مِمّاٰ فِی الْاَرْضِ حَلاٰلًا طَیِّبًا وَلاٰ تَتَّبِعُوا خُطُواٰتِ الشَّیْطاٰنِ٭ۚ اِنَّهُۥ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبٖینٌ168 اِنَّماٰ یَاْمُرُكُمْ بِالسُّوٓءِ وَالْفَحْشآٰءِ وَاَنْ تَقُولُوا عَلَى اللّٰهِ ماٰ لاٰ تَعْلَمُونَ169

ای مردم! از آنچه در زمين است حلال و پاكيزه بخوريد و از گامهای شيطان پيروی نكنيد، چرا كه او دشمن آشكار شما است(168) او شما را فقط به بديها و انحرافات فرمان می دهد (و نيز دستور می دهد) آنچه را كه نمی دانيد به خدا نسبت دهيد.(169)

فی تفسير الإمام العسکری (علیه السلام): قَالَ الْإِمَامُ (علیه السلام): قَالَ اللَّهُ (عز و جل): «يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ»، مِنْ أَنْوَاعِ ثِمَارِهَا وَ أَطْعِمَتِهَا حَلالًا طَيِّباً لَكُمْ إِذَا أَطَعْتُمْ رَبَّكُمْ فِي تَعْظِيمِ مَنْ عَظَّمَهُ وَ الِاسْتِخْفَافِ لِمَنْ أَهَانَهُ وَ صَغَّرَهُ «وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ»، مَا يَخْطُو بِكُمْ إِلَيْهِ وَ يُغْرِيكُمْ بِهِ مِنْ مُخَالَفَةِ مَنْ جَعَلَهُ اللَّهُ رَسُولًا أَفْضَلَ الْمُرْسَلِينَ وَ أَمَرَهُ بِنَصْبِ مَنْ جَعَلَهُ أَفْضَلَ الْوَصِيِّينَ وَ سَائِرِ مَنْ جَعَلَهُمْ خُلَفَاءَهُ وَ أَوْلِيَاءَهُ، «إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ»، يُبِينُ لَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَ يَأْمُرُكُمْ بِمُخَالَفَةِ أَفْضَلِ النَّبِيِّينَ وَ مُعَانَدَةِ أَشْرَفِ الْوَصِيِّينَ، «إِنَّما يَأْمُرُكُمْ _ الشَّيْطَانُ _ بِالسُّوءِ»، بِسُوءِ الْمَذْهَبِ وَ الِاعْتِقَادِ فِي خَيْرِ خَلْقِ اللَّهِ مُحَمَّدٍ رَسُول ِاللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ جُحُودِ وَلَايَةِ أَفْضَلِ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، «وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ»، بِإِمَامَةِ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ فِي الْإِمَامِ حَظّاً وَ مَنْ جَعَلَهُ مِنْ أَرَاذِلِ أَعْدَائِهِ وَ أَعْظَمِهِمْ كُفْراً بِهِ.(1)

ص: 133

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص 379، ح106؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (علیه السلام)، ص581، ح342.

در تفسیر امام حسن عسکری (علیه السلام): حضرت (علیه السلام) می فرمایند: خداوند (عز و جل) می فرماید: ای مردم! از آنچه در زمین است بخورید، انواع میوها و غذاها برای شما حلال و پاک است، تا وقتی خدا را در مورد احترام به کسی که باید او را احترام کرد و سبک شمردن کسانی را که خدا کوچک شمرده و خوار کرده اطاعت کنید و از شیطان در راهی که شما را می برد پیروی نکنید؛ راه مخالفت با بهترین انبیاء و یا بهترین اوصیاء که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) او را وصیّ قرار داده و سایر خلفاء و اولیای پیامبر؛ همانا شیطان برای شما دشمنی آشکار است و شما را وادار به مخالفت با بهترین پیامبران و وصیّ او می کند. او شما را به اعتقاد و مذهب زشتی در مورد بهترین آفریدۀ خدا، یعنی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و انکار ولایت بهترین اولیاء پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان می دهد و شما را تشویق می کند به اینکه آنچه را که نمی دانید به خدا نسبت دهید، یعنی امامت کسی را که خداوند برای او بهره ای در امامت قرار نداده و از بدترین دشمنان خدا است و از همه بیشتر کفر می ورزد.

ص: 134

شماره: 15

کد آیه: 185/2 اسم آیه: آسانی و سختی

... یُرٖیدُ اللّٰهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلاٰ یُرٖیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ ...185

خداوند راحتی شما را می خواهد نه زحمت وسختی را.

الْبَاقِرُ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»، قَالَ: الْيُسْرُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، وَ الْعُسْرُ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ.(1)

مرحوم ابن شهرآشوب در کتاب شریف مناقب از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) نقل نموده که ایشان در بارۀ این سخن خدای متعال: «يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»، فرمودند: منظور از «یُسر» و راحتی، حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) است و مقصود از «عُسر» و سختی، فلانی و فلانی می باشد.

ص: 135

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص623، ح113 و ج 36، ص103، ذیل ح45؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص393، ح868؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص103.

شماره: 16

کد آیه: 208/2 اسم آیه: پیروی از گام های شیطان

یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ كآٰفَّةً وَلاٰ تَتَّبِعُوا خُطُواٰتِ الشَّیْطاٰنِ٭ۚ

اِنَّهُۥ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبٖینٌ208

ای كسانی كه ايمان آورده ايد! همگی در صلح و آشتی در آييد! و از گامهای شيطان، پيروی نكنيد، كه او دشمن آشكار شماست!

1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) يَقُولُ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ»، قَالَ: أَ تَدْرِي مَا السِّلْمُ؟ قَالَ: قُلْتُ: أَنْتَ أَعْلَمُ، قَالَ: وَلَايَةُ عَلِيٍّ وَ الْأَئِمَّةِ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ بَعْدِهِ (علیهم السلام)، قَالَ: وَ خُطُوَاتُ الشَّيْطَانِ، وَ اللَّهِ! وَلَايَةُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ.(1)

از ابو بصير نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنيدم که می فرمودند: «يا أَيُّهَاالَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ»، سپس فرمودند: آیا می دانى سلم چيست؟ ابو بصیر گفت: عرض كردم: شما بهتر می دانيد، حضرت فرمودند: ولايت حضرت علی و امامان و جانشينان بعد از او (علیهم السلام) است، سپس فرمودند: و به خدا سوگند! گام های شیطان، ولايت فلانى و فلانى است.

2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: سَمِعْتُ الصَّادِقَ (علیه السلام) یقُولُ فِی قَوْلِهِ (عز و جل): «ادْخُلُوا فِی

ص: 136

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص159، ح1 و ج 31، ص604، ح52؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص446، ح1088؛ تفسير العياشي، ج 1، ص102، ح294؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص206، ح676.

السِّلْمِ كَافَّةً»، قَالَ: ادْخُلُوا فِی وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیهما السلام)، «وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیطانِ»، أَی لَا تَتَّبِعُوا غَیرَهُ.(1)

از محمد بن ابراهیم نقل است که گفت: شنیدم از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند (عز و جل): «ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ كَافَّةً»، فرمودند: در ولایت علی بن ابی طالب (علیهما السلام)، داخل شوید، «وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیطانِ»، یعنی از غیر او پیروی نکنید.توضیح: خداوند تبارک و تعالی بارها در قرآن کریم شیطان را به عنوان دشمن آشکار ما معرّفی فرموده است و او به سبب این دشمنی اش، با روش های مختلف می خواهد ما را از رسیدن به سعادت و افزودن ثواب باز دارد، تا با سخت ترین عذاب های الهی، اهل دوزخ شویم. یکی از روش های او، انحراف از اعتقاد به ولایت ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)، و گمراه شدن از مسیر حق است، پس همان طور که اقرار به توحید، با وجود انکار نبوّت بی فایده است، اقرار به نبوّت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله و سلم) همراه با انکار ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی (سلام الله علیه) و یا یکی از ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)، هیچ فایده و سودی نخواهد داشت و این همان راه شیطان است که عاقبتش، آتش جهنم می باشد.

ص: 137

1- _ الأمالي (للطوسي)، ص299، مجلس11، ح38؛ بحار الأنوار، ج 35، ص342، ح13؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص446، ح1086؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص99؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص310؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص205، ح766.

شماره: 17

کد آیه: 231/2 اسم آیه: به مسخره گرفتن آیات خدا

... وَلاٰ تَتَّخِذُوٓا ءاٰیاٰتِ اللّٰهِ هُزُوًا٭ۚ ...231

و آيات خدا را به استهزا نگيريد!

1_ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): ... وَ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَمَاتَ فَدَخَلَ النَّارَ فَهُوَ مِمَّنْ كَانَ مِمَّنْ يَتَّخِذُ آيَاتِ اللَّهِ هُزُواً.(1)

حضرت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: و هر كس قرآن را بخواند و از دنیا برود و وارد آتش جهنّم گردد، پس او از كسانى است كه آيات خدا را به مسخره گرفته است.

2_ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما) يَقُولُ: أَرْبَعٌ فِي التَّوْرَاةِ، وَ إِلَىجَنْبِهِنَّ أَرْبَعٌ: ...

إلی أن قَالَ:

وَ مَنْ دَخَلَ النَّارَ مِمَّنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَإِنَّمَا هُوَ مِمَّنْ كَانَ يَتَّخِذُ آياتِ اللَّهِ هُزُواً.(الحدیث)(2)

از رفاعة بن موسی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: چهار جمله در تورات است که در کنار آن چهار امر آمده است: ...

ص: 138

1- _ بحار الأنوار، ج 75، ص56، ح118 و ج 89، ص184، ح22؛ تحف العقول، ص217؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص351؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص226، ح879؛ نهج البلاغة، حکمة 228.
2- _ الأمالي (للطوسي)، ص229، مجلس 8، ح54؛ بحار الأنوار، ج 13، ص348، ح35 و ج 75، ص197، ح18.

تا آن جا که فرمودند:

و هرکس از قاریان قرآن در دوزخ وارد شود از کسانی بوده است که آیات خداوند را به بازی می گرفته است.

توضیح: یکی از اقدامات منافقان در طول تاریخ اسلام، این است که آن ها همیشه با داشتن ظاهرى آراسته وزبانى چرب، علی رغم تهى بودن درون و باطن، و با هدف فریب اذهان عمومی، اقدام به قرائت، تلاوت و حفظ آیات قرآن می کنند. آن ها زیاد قرآن می خوانند ولی نه تنها به هیچ یک از آیات الهی و دستورات خداوند که در بارۀ ولایت و دوستی و محبّت اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) نازل شده عمل نمی کنند، بلکه بر خلاف آن، بنای دشمنی و عداوت با آن بزرگواران را پایه گذاری می نمایند و طبق آیۀ فوق، هر کس چنین کند، آیات الهی را به استهزاء کشیده، مستوجب لعن و عذاب الهی می گردد.

رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) نیز در کلام نورانی خود، مؤمنین را از کید و فریب آن ها بر حذر داشته، آن ها را این گونه معرّفی می نمایند:

قَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي وَصِيَّتِهِ: يَا عَلِيُّ! إِنَّ فِي جَهَنَّمَ رَحًى مِنْ حَدِيدٍ، تُطْحَنُ بِهَا رُءُوسُ الْقُرَّاءِ وَ الْعُلَمَاءِ الْمُجْرِمِينَ. وَ قَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم): رُبَّ تَالِ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ يَلْعَنُهُ.(1)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در وصیّتشان فرمودند: ای علی! همانا در جهنّم آسیابی از آهن است که با آنسرهای قاریان و دانشمندان گناهکار آسیاب می شود.

و فرمودند: چه بسیارند تلاوت کنندۀ قرآن، که قرآن او را لعنت می کند.

ص: 139

1- _ بحار الأنوار، ج 89، ص184، ح19؛ جامع الأخبار(للشعيري)، ص48، فصل 23؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 4، ص249، ح4616.

ص: 140

شماره: 18

کد آیه: 257/2 اسم آیه: خروج از نور به سوی تاریکی

اللّٰهُ وَلِیُّ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماٰتِ اِلَى النُّورِ٭ۖ وَالَّذٖینَ كَفَرُوٓا اَوْلِیآٰؤُهُمُ الطّاٰغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ اِلَى الظُّلُماٰتِ٭ۗ اُولٰٓئِكَ اَصْحاٰبُ النّاٰرِ٭ۖ هُمْ فٖیهاٰ خاٰلِدُونَ257

خداوند، ولى و سرپرست كسانى است كه ایمان آورده اند آنها را از ظلمتها، به سوى نور بیرون مى برد. (امّا) كسانى كه كافر شدند، اولیاى آنها طاغوتها هستند كه آنها را از نور، به سوى ظلمتها بیرون مى برند آنها اهل آتشند و همیشه در آن خواهند ماند.

1_ قالَ الْبَاقِرُ (سلام الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعالی: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا»، بِوَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (سلام الله علیه) «أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ»، نَزَلَتْ فِی أَعْدَائِهِ وَ مَنْ تَبِعَهُمْ أَخْرَجُوا النَّاسَ مِنَ النُّورِ، وَ النُّورُ وَلَایةُ عَلِی (سلام الله علیه)، فَصَارُوا إِلَى الظُّلْمَةِ وَلَایةِ أَعْدَائِهِ.(1)

حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا»، فرمودند: کسانی که به ولایت و امامت حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) كفر ورزیدند، رهبرانشان همان عصیانگران طاغوت اند، این آیه در بارۀ دشمنان امیر مؤمنان (سلام الله علیه) و پیروان آنان نازل شده است، اینان که مردم را از نور، که همان ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) است، خارج کردند، پس به تاریکی روی آوردند که همان پذیرش ولایت دشمنان آن

ص: 141

1- _ بحار الأنوار، ج 35، ص396، ذیل ح6؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص525، ح1420؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص81.

حضرت می باشد.

2_ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ، قَالَ: قَصَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) قِصَّةَ الْفَرِيقَيْنِ جَمِيعاً فِي الْمِيثَاقِ، حَتَّى بَلَغَ الِاسْتِثْنَاءُ مِنَ اللَّهِ فِي الْفَرِيقَيْنِ، فَقَالَ: إِنَّ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ، لَهُ فِيهِمَا الْمَشِيَّةُ فِي تَحْوِيلِ مَا شَاءَ فِيمَا قَدَّرَ فِيهَا حَالٍ عَنْ حَالٍ، وَ الْمَشِيَّةُ فِيمَا خَلَقَ لَهُمَا مِنْ خَلْقِهِ فِي مُنْتَهَى مَا قَسَمَ لَهُمْ مِنَ الْخَيْرِ وَ الشَّرِّ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ قَالَ فِي كِتَابِهِ: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ»، فَالنُّورُ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ الظُّلُمَاتُ عَدُوُّهُمْ.(1)

از مسعدة بن صدقه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) داستان کامل دو گروهی را در میثاق نقل کردند تا از سوی خداوند در هر دو فرقه استثناء رسید. پس فرمودند: همانا خیر و شرّ دو مخلوق خداوند هستند که برای او در آن دو، مشیتی است، در تغییر هر کدام برای کسی مقدّر شده حتّی آخرین قسمتی که برای آنها قرار داده شده است از خیر و شرّ و مشیّت در آنچه که برای آن دو، خلق کرده از خلقش در نهایت خیر و شرّی است که برای آنها تقسیم نموده است، و آن این است که همانا خداوند در کتابش فرموده: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ»، پس «نور»، آل محمّد (علیهم السلام) هستند و «ظلمات» دشمنانشان می باشند.

ص: 142

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص310، ح12؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص525، ح1418؛ تفسير العياشي، ج 1، ص139، ح461؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص410؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص: 265، ح1066.

3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یعْفُورٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): إِنِّی أُخَالِطُ النَّاسَ، فَیكْثُرُ عَجَبِی مِنْ أَقْوَامٍ لَا یتَوَلَّوْنَكُمْ، وَ یتَوَلَّوْنَ فُلَاناً وَ فُلَاناً، لَهُمْ أَمَانَةٌ وَ صِدْقٌ وَ وَفَاءٌ، وَ أَقْوَامٌ یتَوَلَّوْنَكُمْ، لَیسَ لَهُمْ تِلْک الْأَمَانَةُ وَ لَاالْوَفَاءُ وَ الصِّدْقُ.

قَالَ: فَاسْتَوَى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) جَالِساً، فَأَقْبَلَ عَلَی كَالْغَضْبَانِ، ثُمَّ قَالَ: لَا دِینَ لِمَنْ دَانَ اللَّهَ بِوَلَایةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیسَ مِنَ اللَّهِ، وَ لَا عَتْبَ عَلَى مَنْ دَانَ بِوَلَایةِ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ.

قُلْتُ: لَا دِینَ لِأُولَئِک، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ؟! قَالَ: نَعَمْ، لَا دِینَ لِأُولَئِک، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ، ثُمَّ قَالَ: أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»؟ یعْنِی مِنْ ظُلُمَاتِ الذُّنُوبِ إِلَى نُورِ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ، لِوَلَایتِهِمْ كُلَّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ، وَ قَالَ: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ»، قَالَ: قُلْتُ: أَ لَيْسَ اللَّهُ عَنَى بِهَا الْكُفَّارَ حِينَ قَالَ: «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا»؟

قَالَ: فَقَالَ: وَ أَيُّ نُورٍ لِلْكَافِرِ وَ هُوَ كَافِرٌ فَأُخْرِجَ مِنْهُ إِلَى الظُّلُمَاتِ؟ إِنَّمَا عَنَى بِهَذَا، أَنَّهُمْ كَانُوا عَلَى نُورِ الْإِسْلَامِ، فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا كُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیسَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، خَرَجُوا بِوَلَایتِهِمْ إِیاهُ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَى ظُلُمَاتِالْكُفْرِ، فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُمُ النَّارَ مَعَ الْكُفَّارِ، فَ «أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».(1)

ص: 143

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص322، ح39 و ج 65، ص104، ح18 و ج 69، ص135، ح19؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص522، ح1405؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص102؛ تفسير الصافي، ج 1، ص285؛ تفسير العياشي، ج 1، ص138، ح460؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص411؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص266، ح1070؛ الغيبة( للنعماني)، ص132، ح14؛ الكافي، ج 1، ص375، ح3؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 4، ص215، ح3؛ الوافي، ج 2، ص120، ح581.

از عبداللَّه بن ابى یعفور نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) عرض كردم كه: من با مردم آمیزش و معاشرت دارم، و خیلی تعجّب مى کنم از مردمى كه شما را دوست نمى دارند، بلکه دوستدار فلانى و فلانى هستند، ولی در عین حال امانتدار و راستگو و وفادار هستند. و مردمى را می بینم كه شما را دوست مى دارند، ولی آن امانتداری و وفاداری و راستگویى را ندارند.

راوى گفت: حضرت صادق (سلام الله علیه)، به صورت رسمی نشستند و مثل كسى كه خشمگین است، به من نگاه کردند ، و سپس فرمودند: هر کس پیرو پیشوای ستمگری باشد که از جانب خدا معیّن نشده، دین ندارد، و هر كس وابسته به امام عادلى باشد كه از جانب خدا برگزیده شده است، سرزنش و عتابى ندارد.عرض كردم: آن ها دین ندارند، و این ها سرزنش و عتاب ندارند؟ حضرت فرمودند: آرى، آن ها دین ندارند، و این ها سرزنش و عتابی ندارند. سپس فرمودند: آیا نشنیده اى این سخن خداوند (عز و جل) را كه می فرماید: «اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»، یعنى: خداوند، مؤمنان را، از تاریكى هاى گناهان به سوى نور توبه و آمرزش بیرون می برد، چون این ها به امام عادلی که برگزیدۀ خداوند است وابسته اند، سپس می فرماید: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ». راوی گفت: عرض کردم: مگر مقصود خداوند از اینکه می فرماید: «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا» کفار و غیر مسلمانان نیست؟

حضرت فرمودند: آیا کافر در حالی که کفر ورزیده نوری دارد تا از آن به سوی تاریکی ها خارجش کنند؟! همانا مقصود خداوند از این جمله، کسانی هستند که ابتدا در نور اسلام بودند، ولی پس از آنکه تن به ولایت هر پیشوای ستمگری دادند که برگزیدۀ خدا نمی باشد، از نور اسلام به سوی تاریکی های کفر بیرون شدند. در نتیجه

ص: 144

خداوند آتش را بر آن ها واجب نمود تا همراه کفّار، محکوم به خلود در آتش شوند و لذا فرموده است: «أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».

ص: 145

شماره: 19

کد آیه: 264/2 اسم آیه: نتیجۀ اذیّت اهل بیت (علیهم السلام)

یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا لاٰ تُبْطِلُوا صَدَقاٰتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْاَذٰى ...264

ای كسانی كه ايمان آورده ايد! بخششهای خود را با منّت و آزار، باطل نسازيد!

1_ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِهِ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى»، لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام)، هَذَا تَأْوِيلٌ، قَالَ: أُنْزِلَتْ فِي عُثْمَانَ.(1)

از سلّام بن مستنیر روایت است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى»، فرمودند: تأویل این آیه این است که برمحمّد و آل محمّد (علیهم السلام) منّت نگذارید و آن ها را اذیّت نکنید؛ امام فرمودند: این آیه در بارۀ عثمان نازل شده است.

2_ فی تفسير العياشي: الْمُفَضَّلُ بْنُ صَالِحٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیهما) فِي قَوْلِ اللَّهِ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ

ص: 146

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص214، ح74؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص544، ح1471؛ تفسير العياشي، ج 1، ص147، ح483؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص437؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص284، ح1115.

الْأَذى»، إِلَى آخِرِ الْآيَةِ، قَالَ: نَزَلَتْ فِي عُثْمَانَ، وَ جَرَتْ فِي مُعَاوِيَةَ وَ أَتْبَاعِهِمَا.(1)

در تفسیر عیاشی آمده است که مفضّل بن صالح، از یکی از دوستانش، از امام صادق و امام باقر (سلام الله علیهما)، روایت کرده که دربارۀ این سخن خدای متعال: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَی»، فرمودند: این آیه دربارۀ عثمان نازل شده است و حکم آن، در معاویه و پیروان او نیز جریان دارد.

ص: 147

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص214، ح73؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص543، ح1470؛ تفسير الصافي، ج 1، ص296؛ تفسير العياشي، ج 1، ص147، ح482؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص437؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص283، ح1114.

شماره: 20

کد آیه: 284/2 اسم آیه: نتیجۀ ذرّه ای محبّت آن دو

... وَاِنْ تُبْدُوا ماٰ فٖیٓ اَنْفُسِكُمْ اَوْ تُخْفُوهُ یُحاٰسِبْكُمْ بِهِ اللّٰهُ٭ۖ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشآٰءُ وَیُعَذِّبُ مَنْ یَشآٰءُ٭ۗ وَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَیْءٍ قَدٖیرٌ284

و اگر آنچه را در دل داريد، آشكار سازيد يا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن، محاسبه می كند؛ سپس هر كس را بخواهد می بخشد، و هر كس را بخواهد، مجازات می كند، و خداوند به همه چيز قدرت دارد.

في تفسير العياشي: عَنْ سَعْدَانَ، عَنْ رَجُلٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ: «وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ»، قَالَ: حَقِيقٌ عَلَى اللَّهِ أَنْ لَا يُدْخِلَ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ حُبِّهِمَا.(1)در تفسیر عیاشی آمده: که سعدان از مردی نقل نموده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ»، فرمودند: شایسته است که خداوند کسی را که در دل خود به اندازۀ یک دانۀ خردل،(ذرّه ای) محبّت آن دو را داشته باشد، وارد بهشت نکند.

ص: 148

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص57، ح15 و ج 30، ص215، ح76 و ج 31، ص605، ح56؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص572، ح1579؛ تفسير الصافي، ج 1، ص309؛ تفسير العياشي، ج 1، ص156، ح528؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 2، ص473؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص302، ح1212.

ص: 149

سورۀ مبارکۀ آل عمران

اشاره

شماره: 21

کد آیه: 7/3 اسم آیه: بیماردلان

هُوَ الَّذٖیٓ اَنْزَلَ عَلَیْكَ الْكِتاٰبَ مِنْهُ ءاٰیاٰتٌ مُحْكَماٰتٌ هُنَّ اُمُّ الْكِتاٰبِ وَاُخَرُ مُتَشاٰبِهاٰتٌ٭ۖ

فَاَمَّا الَّذٖینَ فٖی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ماٰ تَشاٰبَهَ مِنْهُ ابْتِغآٰءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغآٰءَ تَاْوٖیلِهٖ٭ۖ ...7

او كسی است كه اين كتاب را بر تو نازل كرد، كه قسمتی از آن، آيات «محكم» (صريح و روشن) است، كه اساس اين كتاب می باشد؛ و قسمتی از آن، «متشابه» است. امّا آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهات اند، تا فتنه انگيزی كنند (و مردم را گمراه سازند)، و تفسير (نادرستی) برای آن می طلبند.

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ»، قَالَ: أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَ الْأَئِمَّةُ (علیهم السلام)، «وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ»، قَالَ: فُلَانٌ وَ فُلَانٌ، «فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ»، أَصْحَابُهُمْ وَ أَهْلُ وَلَايَتِهِمْ.(الحدیث)(1)

ص: 150

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص208، ح12 و ج 31، ص607، ح63؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص597، ح1597 و ص599، ح1604؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص106؛ تفسير العياشي، ج 1، ص162، ح2؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص312، ح16؛ الكافي، ج 1، ص415، ح14؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 4، ص421.

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ»، فرمودند: منظور از «آیات محکمات» امیرالمؤمنین و ائمّه (علیهم السلام) هستند، و مقصود از «وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ» فلانی و فلانی است، و مقصود از «فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ»، اصحاب و دوستان فلانی و فلانی می باشند.

توضیح: یکی از اقدامات از پیش طرّاحی شدۀ منافقان بیماردل، غصب خلافت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) بود، چرا که آن ها در طول رسالت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، خصوصاً پس از هجرت به مدینه، بارها و بارها و به مناسبت های مختلف، مسئلۀ خلافت حضرت علی (سلام الله علیه) را از آن حضرت شنیده بودند، ولی هنگامی کهدر غدیر خُم دیدند که این مسئله جدّی شده و دستور الهی نازل گردیده، با تهیّۀ صحیفه ای(صحیفۀ ملعونه) طرح شیطانی خود را عملیّاتی کردند.

آن ها ابتدا وانمود کردند که آن را پذیرفته اند و حتّی برای فریب اذهان عمومی، به حضرت علی (سلام الله علیه) تبریک هم گفتند، ولی در اوّلین اقدام پس از شهادت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، در سقیفۀ بنی ساعده جمع شده تا ابتدا جنگ نرمی برای ویران کردن پایه های خلافت حضرت علی (سلام الله علیه) آغاز نموده، و سپس با تبلیغات و تحریکات دوّمی و ارعاب و تهدید مردم، بهرۀ لازم را به نفع خود مصادره نمودند و شد آنچه که نباید می شد.

ص: 151

شماره: 22

کد آیه: 21/3 اسم آیه: قاتلان ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)

اِنَّ الَّذٖینَ یَكْفُرُونَ بِاٰیاٰتِ اللّٰهِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیّٖینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَیَقْتُلُونَ الَّذٖینَ یَاْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاٰسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذاٰبٍ اَلٖیمٍ21

كسانی كه نسبت به آيات خدا كفر می ورزند و پيامبران را بناحق می كشند، و (نيز) مردمی را كه امر به عدالت می كنند به قتل می رسانند، به كيفر دردناکی بشارت بده!

1_ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِي سَلَمَةَ قَالَ: (فی خبر طویل جواباً لمعاویة) إلی أن قال:

قَالَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه) لِأَبِي الدَّرْدَاءِ: قَدْ أَبْلَغْتُمَانِي مَا أَرْسَلَكُمَا بِهِ مُعَاوِيَةُ، فَاسْمَعَا مِنِّي ثُمَّ أَبْلِغَاهُ عَنِّي ...

إلی أن قال: إِنَّ أَوْلِيَاءَ الشَّيْطَانِ قَدْ حَارَبُوا أَوْلِيَاءَ الرَّحْمَنِ، قَالَ اللَّهُ: «إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ»، يَا مُعَاوِيَةُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) قَدْ أَخْبَرَنِي أَنَّ أُمَّتَهُ سَيَخْضِبُونَ لِحْيَتِي مِنْ دَمِ رَأْسِي، وَ أَنِّي مُسْتَشْهَدٌ، وَ سَتَلِي الْأُمَّةَ مِنْ بَعْدِي وَ أَنَّكَ سَتَقْتُلُ ابْنِيَ الْحَسَنَ غَدْراً بِالسَّمِّ، وَ أَنَّ ابْنَكَ يَزِيدَ لَعَنَهُ اللَّهُ سَيَقْتُلُ ابْنِيَ الْحُسَيْنَ، يَلِي ذَلِكَ مِنْهُ ابْنُزَانِيَةٍ.(الخبر)(1)

جناب سلیم بن قیس هلالی از عمر بن ابی سلمه نقل کرده که گفت: در خبری

ص: 152

1- _ بحار الأنوار، ج 33، ص157، ح421؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص: 837، ح7191؛ كتاب سليم بن قيس الهلالي، ج 2، ص774، ح25.

که معاویه به ابودرداء و ابوهریره گفت: نزد علی (سلام الله علیه) بروید و پیغام مرا به او برسانید.

پس از این که آن ها پیغام معاویه(علیه اللعنة و الهاویة) را رساندند حضرت علی (سلام الله علیه) به آن ها فرمودند: آنچه که معاویه فرستاده بود را به من رساندید، اینک از من بشنوید سپس آن را به او برسانید و به او بگوید: ...

تا آنجا که فرمودند:

همانا به تحقیق دوستان شيطان با دوستان خداى رحمان جنگيده اند، خداوند مى فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ»، ای معاویه! همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من خبر داده اند كه امّتش به زودى محاسن مرا از خون سرم رنگين خواهندكرد و من شهيد مى شوم، و تو بعد از من زمام امور امّت را به دست مى گيرى، و به زودى تو پسرم حسن را با ناجوانمردى به وسيلۀ سمّ مى كشى، و پسرت يزيد، كه خدا او را لعنت كند، به زودى پسرم حسين را مى كشد، كه اين كار را به نيابت از او پسر زناكار بر عهده مى گيرد.

2_ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ غَیْرَ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا یَرْوِی عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم): لَنْ يَعْمَلَ ابْنُ آدَمَ عَمَلًا أَعْظَمَ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مِنْ رَجُلٍ قَتَلَ نَبِيّاً أَوْ إِمَاماً.(الحدیث)(1)

ص: 153

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص239، باب11، ح1 و ج 76، ص20، ح9 و ج 96، ص57، ح7؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص60؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص324، ح72؛ الخصال، ج 1، ص: 120، ح109؛ روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج 2، ص461.

از منقری نقل است که گفت: از تعداد زیادی از اصحاب شنیدم که از حضرت صادق (سلام الله علیه)روایت می کنند که فرمودند: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: در نزد خداوند تبارک و تعالی، هیچ گناهی بزرگ تر از این نیست که فرزند آدم پیامبر یا امامی را بکشد.

توضیح: طبق آیۀ شریفه و روایات نقل شده، کسانی که به خاطر رسیدن به اهداف شوم خود، در ریختن خون ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) شرکت داشته اند و باعث قتل آنان شده اند، نه تنها دچار عذاب دردناک الهی می شوند، بلکه هیچ کدام از اعمالی که در دنیا انجام داده اند به حال شان سودی نخواهد داشت و کسی آنان را یاری نخواهد کرد.

البته بدیهی است جنایاتی مثل: مخالفت و جنگ با امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، سبّ و دشنام امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و علنی کردن آن در منابر و مجالس و خطبه های نماز جمعه، به شهادت رساندن امام حسن مجتبی (سلام الله علیه)، به شهادت رساندن یکی از بهترین اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) یعنی عمّار یاسر(در جنگ صفّین)، به شهادت رساندن حجر بن عدی، رشید هجری، عمرو بن حمق خزاعی و جمع دیگری از صحابۀ بزرگوار و ارجمند رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، این ها تنها گوشه ای از کارنامۀ اعمال شیطانی معاویه(لعنت الله علیه)می باشد.

ص: 154

شماره: 23

کد آیه: 28/3 اسم آیه: برائت از کفّار

لاٰ یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكاٰفِرٖینَ اَوْلِیآٰءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنٖینَ٭...28

افراد با ايمان نبايد به جای مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود انتخاب كنند.

توضیح: یکی از ارکان اساسی توحید، برائت از ملحدان و مشرکان است، و تمام انبیاء الهی پس از دعوت به پرستش خدای متعال، مردم را به اجتناب و دوری جستن از هر مدّعی قدرت و اراده، که همان طاغوت است، سفارش می کردند.(1)

خداوند در آیات متعددی در قرآن کریم، انزجار و برائت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از مشرکان و ملحدان را، ترسیم نموده است.(2)مرحوم شیخ صدوق (قدس سره) در کتاب شریف خصال، روایتی طولانی را از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه)، نقل نموده که ایشان در ضمن بیان شرایع و احکام دین، ملاک برائت و مصادیق آن را نیز بیان نموده، می فرمایند:

حُبُّ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَاجِبٌ، وَ الْوَلَايَةُ لَهُمْ وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَاجِبَةٌ، وَ مِنَ الَّذِينَ ظَلَمُوا آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ هَتَكُوا حِجَابَهُ وَ أَخَذُوا مِنْ فَاطِمَةَ (سلام الله علیها) فَدَكَ وَ مَنَعُوهَا مِيرَاثَهَا وَ غَصَبُوهَا وَ زَوْجَهَا حُقُوقَهُمَا وَ هَمُّوا بِإِحْرَاقِ بَيْتِهَا وَ أَسَّسُوا الظُّلْمَ وَ غَيَّرُوا سُنَّةَ

ص: 155

1- _ «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»، 36/16.
2- _ «أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ»، 3/9؛ «فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ»، 216/26.

رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ الْبَرَاءَةُ مِنَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنَ الْأَنْصَابِ وَ الْأَزْلَامِ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ وَ قَادَةِ الْجَوْرِ كُلِّهِمْ، أَوَّلِهِمْ وَ آخِرِهِمْ وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ شَقِيقِ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ قَاتِلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَاجِبَةٌ، وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ جَمِيعِ قَتَلَةِ أَهْلِ الْبَيْتِ (علیهم السلام) وَاجِبَةٌ، وَ الْوَلَايَةُ لِلْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ لَمْ يُغَيِّرُوا وَ لَمْ يُبَدِّلُوا بَعْدَ نَبِيِّهِمْ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَاجِبَةٌ، مِثْلِ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ وَ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ وَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْكِنْدِيِّ وَ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ وَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ وَ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ وَ أَبِي الْهَيْثَمِ بْنِ التَّيِّهَانِ وَ سَهْلِ بْنَ حُنَيْفٍ وَ أَبِي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّامِتِ وَ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ وَ خُزَيْمَةَ بْنِ ثَابِتٍ ذِي الشَّهَادَتَيْنِ وَ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ وَ مَنْ نَحَا نَحْوَهُمْ وَفَعَلَ مِثْلَ فِعْلِهِمْ، وَ الْوَلَايَةُ لِأَتْبَاعِهِمْ وَ الْمُقْتَدِينَ بِهِمْ وَ بِهُدَاهُمْ وَاجِبَةٌ.(الحدیث)(1)

دوستی اولیای خدا واجب است؛ ولایت آنها لازم است و بیزاری از دشمنان آنها واجب است، و هم از کسانی که به آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله ستم کرده اند و حجاب ایشان را هتک نموده و از فاطمه زهرا علیها السّلام فدک را گرفته اند و او را از میراثش بازداشته و حق او و شوهرش را غصب کرده اند و کوشش برای سوختن خانه اش کردند و بنیاد ظلم را نهاده و سنت پیامبر را تغییر دادند. و بیزاری از پیمان شکنان و ستمگران و منحرفان لازم است و بیزاری از انصاب و ازلام پیشوایان گمراهی و رهبران ستم، همه آنها اولین و آخرینشان واجب است. و بیزاری از شقی ترین فرد گذشتگان و آیندگان، همتای پی کننده شتر ثمود، کشنده امیرالمؤمنین علیه السّلام لازم است. همچنین بیزاری از تمام کشندگان اهل بیت واجب است و ولایت مؤمنینی که پس از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله تغییر و تبدیلی به وجود نیاورده

ص: 156

1- _ بحار الأنوار، ج 10، ص227، باب14، ح1 و ج 27، ص52، ح3؛ الخصال، ج 2، ص607، ح9.

اند لازم است، مانند سلمان فارسی و ابوذر غفاری و مقداد بن اسود کندی و عمار بن یاسر و جابر بن عبداللَّه انصاری و حذیفه بن یمان و ابوالهیثم بن التیهان و سهل بن حنیف و ابو ایوب انصاریو عبداللَّه بن صامت و عباده بن صامت و خزیمه بن ثابت ذوالشهادتین و ابو سعید خدری و هر کس از راه این ها رفته باشد و کردارش شبیه آنها و ولایت پیروان و اقتداکنندگان به ایشان باشد، و هدایتشان لازم و واجب است.

ص: 157

شماره: 24

کد آیه: 77/3 اسم آیه: پیمان شکنان

اِنَّ الَّذٖینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللّٰهِ وَاَیْماٰنِهِمْ ثَمَنًا قَلٖیلًا اُولٰٓئِكَ لاٰ خَلاٰقَ لَهُمْ فِی الْءاٰخِرَةِ وَلاٰ یُكَلِّمُهُمُ اللّٰهُ وَلاٰ یَنْظُرُ اِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ وَلاٰ یُزَكّٖیهِمْ وَلَهُمْ عَذاٰبٌ اَلٖیمٌ 77

كسانی كه پيمان الهی و سوگندهای خود را به بهای ناچيزیی می فروشند، آنها بهره ای در آخرت نخواهند داشت، و خداوند با آنها سخن نمی گويد و به آنان در قيامت نمی نگرد و آنها را (از گناه) پاک نمی سازد، و عذاب دردناكی برای آنهاست.

1_ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: ثَلَاثَةٌ «لَا يَنْظُرُ _ اللَّهُ _ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ»، مَنِ ادَّعَى إِمَامَةً مِنَ اللَّهِ لَيْسَتْ لَهُ، وَ مَنْ جَحَدَ إِمَاماً مِنَ اللَّهِ، وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ لَهُمَا فِي الْإِسْلَامِ نَصِيباً.(1)

از ابن ابی یعفور نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: سه گروهند که خداوند در روز قیامت به آن ها نظر نمی فرماید و آن ها را پاک نمی سازد و برای آن ها عذابی دردناک است: کسی که امامت را از جانب خدا ادّعا نماید، در حالی که امام نیست، و کسی که امامی را که از جانب خدا باشد

ص: 158

1- _ بحار الأنوار، ج 7، ص212، ح114 و ج 8، ص363، ح40؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص120؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص137؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص356، ح198؛ الكافي، ج 1، ص374، ح12؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 4، ص213، ح12.

انکار کند، و کسی که گمان کند که این دو کس (اوّلی و دوّمی) را در اسلام بهره ای هست.

2_ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) يَقُولُ: ثَلَاثَةٌ «لا يَنْظُرُ _ اللَّهُ _ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ»، مَنِ ادَّعَى إِمَامَةً مِنَ اللَّهِ لَيْسَتْ لَهُ، وَ مَنْ جَحَدَ إِمَاماً مِنَ اللَّهِ، وَ مَنْ قَالَ إِنَّ لِفُلَانٍ وَ فُلَانٍ فِي الْإِسْلَامِ نَصِيباً.(1)از ابن ابی یعفور نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: سه گروهند که خداوند در روز قیامت به آن ها نگاه نمی کند و آن ها را پاک نمی گرداند و عذاب دردناکی پیش رو دارند: کسی که ادّعای امامت از طرف خدا کند با این که این مقام را ندارد، و کسی که امامی که از جانب خداست را انکار کند، و کسی که بگوید: فلانی و فلانی در اسلام حقّی دارند.

3_ عَنْ خَيْثَمَةَ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): يَا خَيْثَمَةُ! نَحْنُ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ ...

إلی أن قَالَ: وَ نَحْنُ عَهْدُ اللَّهِ، فَمَنْ وَفَى بِعَهْدِنَا فَقَدْ وَفَى بِعَهْدِ اللَّهِ، وَ مَنْ خَفَرَهَا فَقَدْ خَفَرَ ذِمَّةَ اللَّهِ وَ عَهْدَهُ.(2)

ص: 159

1- _ بحار الأنوار، ج 25، ص113، ح10 و ج 30، ص216، ح78 و ج 31، ص605، ح55؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص643، ح1753؛ تفسير العياشي، ج 1، ص178، ح64؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 18، ص175، ح22427.
2- _ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 1، ص394؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص73، ح161؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص314؛ الكافي، ج 1، ص221، ح3؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 3، ص10، ح3.

از خثیمه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به من فرمودند: ای خثیمه! ما درختنبوّتيم، ...

تا آنجا که فرمودند: و ما پيمان و عهد خدا هستيم، هر كه به پيمان و عهد ما وفا كند، به پيمان و عهد خدا وفا كرده، و هر كه با ما پيمان شكنى كند، پيمان و عهد خدا را شكسته است.

توضیح: با توجّه به آن چه بیان شد، مورد برائت در آیۀ شریفه افرادی هستند که ادّعای امامت می کنند و یا امامت ائمّۀ اثناعشر (علیهم السلام) را انکار می کنند و برای غیر از آنان در مسئلۀ امامت حقّی قائل می شوند، که در نتیجه مورد قهر و عذاب الهی قرار می گیرند.

ص: 160

شماره: 25

کد آیه: 91-86/3 اسم آیه: کافران پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

كَیْفَ یَهْدِی اللّٰهُ قَوْمًا كَفَرُوا بَعْدَ اٖیماٰنِهِمْ وَشَهِدُوٓا اَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجآٰءَهُمُ الْبَیِّناٰتُ٭ۚ وَاللّٰهُ لاٰ یَهْدِی الْقَوْمَ الظّاٰلِمٖینَ86 اُولٰٓئِكَ جَزآٰؤُهُمْ اَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللّٰهِ وَالْمَلآٰئِكَةِ وَالنّاٰسِ اَجْمَعٖینَ87 خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰ لاٰ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذاٰبُ وَلاٰ هُمْ یُنْظَرُونَ88 اِلَّا الَّذٖینَ تاٰبُوا مِنْ بَعْدِ ذٰلِكَ وَاَصْلَحُوا فَاِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ رَحٖیمٌ89 اِنَّ الَّذٖینَ كَفَرُوا بَعْدَ اٖیماٰنِهِمْ ثُمَّ ازْداٰدُوا كُفْرًا لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَاُولٰٓئِكَ هُمُ الضّآٰلُّونَ90 اِنَّ الَّذٖینَ كَفَرُوا وَماٰتُوا وَهُمْ كُفّاٰرٌ فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْ اَحَدِهِمْ مِلْءُ الْاَرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدٰى بِهٖٓ٭ۗ اُولٰٓئِكَ لَهُمْ عَذاٰبٌ اَلٖیمٌ وَماٰ لَهُمْ مِنْ ناٰصِرٖینَ91

چگونه خداوند جمعيتی را هدايت می كند كه بعد از ايمان و گواهی به حقانيت رسول و آمدن نشانه های روشن برای آن ها، كافر شدند؟! و خدا، جمعيت ستمكاران را هدايت نخواهد كرد!(86) كيفر آن ها، اين است كه لعن (و طرد) خداوند و فرشتگان و مردم همگی بر آن هاست.(87) همواره در اين لعن (و طرد و نفرين) ميمانند، مجازاتشان تخفيف نمی يابد، و به آن ها مهلت داده نمی شود.(88) مگر كسانی كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح نمايند، زيرا خداوند، آمرزنده و بخشنده است.(89) كسانی كه پس از ايمان كافر شدند و سپس بر كفر (خود) افزودند، (و در اين راه اصرار ورزيدند،) هيچگاه توبۀ آنان، قبول نمی شود، و آن ها گمراهان (واقعی)اند.(90) كسانی كه كافر شدند و در حال كفر از دنيا رفتند، اگر چه در روی زمين پر از طلا باشد، و آن را به عنوان فديه (و كفاره اعمال بد خويش) بپردازند، هرگز از هيچ يک آن ها قبول نخواهد شد، و برای آنان،

ص: 161

مجازات دردناک است، و ياورانیندارند.(91)

توضیح: تأویل این آیات در بارۀ کسانی است که پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کفر ورزیدند و عهد خود را نسبت به امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) شکستند و با آل محمّد (علیهم السلام) دشمنی کردند و حقوق ایشان را غصب نمودند.(1)

ص: 162

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص652،ح1785؛ تفسير القمي، ج 1، ص107.

شماره: 26

کد آیه: 106/3 اسم آیه: روسیاهان

یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ٭ۚ فَاَمَّا الَّذٖینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ اَكَفَرْتُمْ بَعْدَ اٖیماٰنِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذاٰبَ بِماٰ كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ 106

روزی خواهد بود كه چهره هايی سفيد، و چهره هايی سياه می گردد، امّا آنها كه صورتهايشان سياه شده، (به آنها گفته می شود:) آيا بعد از ايمان، كافر شديد؟ پس بچشيد عذاب را، به سبب آنچه كفر می ورزيديد!

عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ»، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَرِدُ عَلَيَّ أُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى خَمْسِ رَايَاتٍ:

فَرَايَةٌ مَعَ عِجْلِ هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَأَسْأَلُهُمْ: مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي؟ فَيَقُولُونَ: أَمَّا الْأَكْبَرُ فَحَرَّفْنَاهُ وَ نَبَذْنَاهُ وَرَاءَ ظُهُورِنَا، وَ أَمَّا الْأَصْغَرُ فَعَادَيْنَاهُ وَ أَبْغَضْنَاهُ وَ ظَلَمْنَاهُ. فَأَقُولُ: رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ.

ثُمَّ يَرِدُ عَلَيَّ رَايَةٌ مَعَ فِرْعَوْنِ هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَأَقُولُ لَهُمْ: مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي؟ فَيَقُولُونَ: أَمَّا الْأَكْبَرُ فَحَرَّفْنَاهُ وَ مَزَّقْنَاهُ وَ خَالَفْنَاهُ، وَ أَمَّا الْأَصْغَرُ فَعَادَيْنَاهُ وَ قَاتَلْنَاهُ. فَأَقُولُ: رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ.ثُمَّ تَرِدُ عَلَيَّ رَايَةٌ مَعَ سَامِرِيِّ هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَأَقُولُ لَهُمْ: مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي؟ فَيَقُولُونَ: أَمَّا الْأَكْبَرُ فَعَصَيْنَاهُ وَ تَرَكْنَاهُ، وَ أَمَّا الْأَصْغَرُ فَخَذَلْنَاهُ وَ ضَيَّعْنَاهُ، وَ صَنَعْنَا بِهِ كُلَّ قَبِيحٍ. فَأَقُولُ: رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ.

ثُمَّ تَرِدُ عَلَيَّ رَايَةُ ذِي الثُّدَيَّةِ مَعَ أَوَّلِ الْخَوَارِجِ وَ آخِرِهِمْ، فَأَسْأَلُهُمْ: مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ

ص: 163

مِنْ بَعْدِي؟ فَيَقُولُونَ: أَمَّا الْأَكْبَرُ فَمَزَّقْنَاهُ وَ بَرِئْنَا مِنْهُ، وَ أَمَّا الْأَصْغَرُ فَقَاتَلْنَاهُ وَ قَتَلْنَاهُ. فَأَقُولُ: رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ.

ثُمَّ تَرِدُ عَلَيَّ رَايَةٌ مَعَ إِمَامِ الْمُتَّقِينَ وَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ وَصِيِّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، فَأَقُولُ لَهُمْ: مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي؟ فَيَقُولُونَ: أَمَّا الْأَكْبَرُ فَاتَّبَعْنَاهُ وَ أَطَعْنَاهُ، وَ أَمَّا الْأَصْغَرُ فَأَحْبَبْنَاهُ وَ وَالَيْنَاهُ وَ وَازَرْنَاهُ وَ نَصَرْنَاهُ، حَتَّى أُهْرِقَتْ فِيهِمْ دِمَاؤُنَا، فَأَقُولُ: رِدُوا الْجَنَّةَ رِوَاءً مَرْوِيِّينَ مُبْيَضَّةً وُجُوهُكُمْ، ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِماكُنْتُمْ تَكْفُرُونَ»، «وَ أَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَتِ اللَّهِ هُمْ فِيها خالِدُونَ»(1).(2)

از ابوذر (رحمة الله علیه) نقل است که گفت: هنگامی که این آیه نازل شد: «یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: در روز قیامت اُمّت من با پنج پرچم بر من وارد می شوند: یک پرچم همراه با گوسالۀ این اُمّت می آیند، پس از ایشان می پرسم: شما پس از من با ثقلین چه کردید؟ می گویند: امّا ثقل اکبر، پس آن را تحریف کردیم و پشت سر انداختیم، و با ثقل اصغر به دشمنی برخاستیم، کینۀ او را به دل گرفته، و به او ستم کردیم؛ پس من به آن ها می گویم: تشنه و روسیاه به دوزخ بروید.

سپس حاملان پرچمی با فرعون این امّت بر من وارد می شوند، پس به آن ها

ص: 164

1- _ 107/3.
2- _ بحار الأنوار، ج 37، ص346، ح3؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص: 675، ح1881؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص125؛ تفسير الصافي، ج 1، ص: 369؛ تفسير القمي، ج 1، ص109؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص197؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص382، ح324.

می گویم: شما پس از من با ثقلین چه کردید؟ پس می گویند: امّا ثقل اکبر را تحریف و پاره پاره کردیم و خلاف آن عمل نمودیم، وامّا ثقل اصغر، پس با او دشمنی نمودیم و با او جنگیدیم؛ پس من به آن ها می گویم: تشنه و رو سیاه به دوزخ بروید.

سپس حاملان پرچمی با سامریّ این امّت بر من وارد می شوند، پس به آن ها می گویم: شما پس از من با ثقلین چه کردید؟ آن ها می گویند: امّا از ثقل اکبر سرپیچی نموده و آن را ترک کردیم، و امّا ثقل اصغر را تنها گذاشته، تباهش ساختیم؛ پس من به آن ها می گویم: تشنه و روسیاه به آتش بروید.

سپس گروهی با پرچم «ذوالثّدیه» به همراه اوّلین تا آخرین خوارج، بر من وارد می شوند، پس من از ایشان می پرسم: شما پس از من با ثقلین چه کردید؟ آن ها می گویند: امّا ثقل اکبر را پاره نموده و از آن بیزاری جستیم، امّا با ثقل اصغر، جنگیدیم و آن را کشتیم؛ پس من خواهم گفت: تشنه و روسیاه به دوزخ بروید.

سپس پرچمی به همراه امام متّقین و سرور اوصیاء و پیشوای دست و روی سپیدان و وصیّ فرستادۀ پروردگار جهانیان، بر من وارد می شوند، پس به ایشان خواهم گفت: شما پس از من با ثقلین چه کردید؟ آن ها می گویند: امّا ثقل اکبر، از آن پیروی و تبعیّت نموده و اطاعتش کردیم، و امّا ثقل اصغر، پس او رادوست داشتیم و از او طرفداری کرده و پشتیبانی نموده و نصرتش دادیم، تا جایی که خون های ما در رکاب او ریخته شد؛ پس من خواهم گفت: به بهشت بروید، سیراب و رو سفید. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیه را تلاوت فرمودند: «یوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَ کَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکُمْ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ»، «وَ أَمَّا الَّذِینَ ابْیَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِی رَحْمَهِ اللَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ».شماره: 27

ص: 165

ص: 166

کد آیه: 144/3 اسم آیه: قاتلین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

وَماٰ مُحَمَّدٌ اِلّاٰ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ٭ۚ اَفَاِنْ ماٰتَ اَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلٰٓى اَعْقاٰبِكُمْ...144

محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) فقط فرستادۀ خدا بود و پيش از او فرستادگان ديگری نيز بودند، آيا اگر او بميرد و يا كشته شود شما به عقب بر می گرديد؟

في تفسير العياشي: عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: تَدْرُونَ مَاتَ النَّبِيُّ أَوْ قُتِلَ؟ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ: «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ»، فَسُمَّ قَبْلَ الْمَوْتِ إِنَّهُمَا سَقَتَاهُ، فَقُلْنَا: إِنَّهُمَا وَ أَبُوهُمَا شَرُّ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ.(1)

در تفسیر عیاشی آمده است از عبد الصمد بن بشیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفرصادق (سلام الله علیه) فرمودند: آیا می دانید پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وفات یافتند یا کشته شدند؟ همانا خداوند می فرماید: «أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَابِکُمْ»، پس قبل از مرگ، آن دو زن (عایشه و حفصه) آن حضرت را مسموم کردند؛ پس ما گفتیم: همانا آن دو زن و پدران شان بدترین خلق خدا می باشند.

ص: 167

1- _ بحار الأنوار، ج 22، ص516، ح23 و ج 28، ص20،ح28 و ج 31، ص641، ح158؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص700، ح1941؛ تفسير العياشي، ج 1، ص200، ح152؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص499.

شماره: 28

کد آیه: 162/3 اسم آیه: عامل خشم و غضب خدا

اَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْواٰنَ اللّٰهِ كَمَنْ بآٰءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ وَمَاْوٰىهُ جَهَنَّمُ٭ۚ وَبِئْسَ الْمَصٖیرُ 162

آيا كسی كه از رضايت خدا پيروی كرده، همانند كسی است كه به سوی خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جايگاه او جهنّم، و پايان كار او بسيار بد است.

عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ »، فَقَالَ: هُمْ الْأَئِمَّةُ، وَ اللَّهِ! يَا عَمَّارُ! دَرَجاتٌ لِلْمُؤْمِنِينَ عِنْدَ اللَّهِ وَ بِمُوَالاتِهِمْ وَ بِمَعْرِفَتِهِمْ إِيَّانَا يُضَاعِفُ اللَّهُ لِلْمُؤْمِنِينَ حَسَنَاتِهِمْ وَ يَرْفَعُ لَهُمُ الدَّرَجَاتِ الْعُلَى، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: يَا عَمَّارُ! «كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ _ إِلَى قَوْلِهِ: الْمَصِيرُ»، فَهُمْ، وَ اللَّهِ! الَّذِينَ جَحَدُوا حَقَّ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه) وَ حَقَّ الْأَئِمَّةِ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ، فَبَاءُوا لِذَلِكَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ.(1)

از عمّار بن مروان نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ »، پرسیدم، پس حضرت فرمودند: آن ها ائمّه (علیهم السلام) هستند، ای عمّار!

ص: 168

1- _ بحار الأنوار، ج 66، ص171، ح13؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص710، ح1975؛ تفسير الصافي، ج 1، ص397؛ تفسير العياشي، ج 1، ص205، ح149؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص255؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص406، ح420.

به خدا سوگند! درجات برای مؤمنان در نزد خداوند است که به واسطۀ موالات و معرفتی که نسبت به ما دارند، خداوند حسنات آنان را افزایش می دهد و به آنان ارتقای درجه می دهد، ای عمّار! و امّا منظور از: «كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ»، تا آن جا که فرمود: «الْمَصِيرُ»، پس به خدا سوگند! آنان کسانی هستند که حقّ علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) و حقّ امامان ما اهل بیت (علیهم السلام) را انکار کردند، پس به همین جهت خشم خداوند را برای خود خریدند.

توضیح: بر اساس آیۀ مذکور کسانی که ولایت و امامت ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) را قبول ندارند و غیر ازاهل بیت را مستحق این مقام می دانند، مورد خشم و غضب الهی واقع می شوند.

ص: 169

سورۀ مبارکۀ نساء

اشاره

شماره: 29

کد آیه: 29/4 اسم آیه: خودکشی

... وَلاٰ تَقْتُلُوٓا اَنْفُسَكُمْ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ كاٰنَ بِكُمْ رَحٖیمًا 29

و خودكشی نكنيد! خداوند نسبت به شما مهربان است.

1_ فُرَاتٌ قَالَ: حَدَّثَنِي عُبَيْدُ بْنُ كَثِيرٍ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»، قَالَ: أَهْلُ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ.(1)

فرات کوفی در تفسیرش به اسناد خود از عبید بن کثیر نقل کرده است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»، فرمودند: یعنی اهل بیت پیامبرتان (علیهم السلام) را نکشید.

2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»، قَالَ: لَا تَقْتُلُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ.(2)

از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»،

ص: 170

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص310، ح15؛ تفسير فرات الكوفي، ص102، ح90.
2- _ بحار الأنوار، ج 24، ص399، ح125؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج 1، ص182، ح193؛ غرر الأخبار، ص178؛ كشف اليقين في فضائل أمير المؤمنين (علیه السلام)، ص417؛ نهج الحق و كشف الصدق، ص208.

گفت: یعنی اهل بیت پیامبرتان (علیهم السلام) را نکشید.

توضیح: یکی از مصادیق این آیۀ شریفه افرادی هستند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت ایشان را به قتل رسانده اند؛ این افراد مشمول غضب و عذاب الهی هستند و به همین سبب لازم است از آنان برائت بجوییم.

ص: 171

شماره: 30

کد آیه: 46/4 اسم آیه: تحریف کنندگان

مِنَ الَّذٖینَ هاٰدُوا یُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواٰضِعِهٖ وَیَقُولُونَ سَمِعْناٰ وَعَصَیْناٰ وَاسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَعٍ وَراٰعِناٰ لَیًّا بِاَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِی الدّٖینِ٭ۚ وَلَوْ اَنَّهُمْ قاٰلُوا سَمِعْناٰ وَاَطَعْناٰ وَاسْمَعْ وَانْظُرْناٰ لَكاٰنَ خَیْرًا لَهُمْ وَاَقْوَمَ وَلٰكِنْ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ بِكُفْرِهِمْ فَلاٰ یُؤْمِنُونَ اِلّاٰ قَلٖیلًا 46

بعضی از يهود، سخنان را از محل خود تحريف می كنند؛ و می گويند: شنيديم و مخالفت كرديم و (نيز می گويند:) بشنو! كه هرگز نشنوی! و (از روی تمسخر می گويند:) راعنا، تا با زبان خود، حقايق را بگردانند و در آئين خدا، طعنه زنند ولی اگر آنها می گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم؛ و سخنان ما را بشنو و به ما مهلت ده، برای آنها بهتر، و با واقعيت سازگارتر بود. ولی خداوند، آنها را بخاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته است؛ از اين رو جز عدّۀ كمی ايمان نمی آورند.

فِي تَفسِيرِ الإمَامِ العسکَرِي (سلام الله علیه): ... الی ان قال:

قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (سلام الله علیهما): فَكَانَتْ هَذِهِ اللَّفْظَةُ رَاعِنَا مِنْ أَلْفَاظِ الْمُسْلِمِينَ، الَّذِينَ يُخَاطِبُونَ بِهَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، يَقُولُونَ: رَاعِنَا، أَيِ ارْعَ أَحْوَالَنَا وَ اسْمَعْ مِنَّا نَسْمَعْ مِنْكَ، وَ كَانَ فِي لُغَةِ الْيَهُودِ: اسْمَعْ لَاسَمِعْتَ، فَلَمَّا سَمِعَ الْيَهُودُ الْمُسْلِمِينَ يُخَاطِبُونَ بِهَا رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُونَ رَاعِنَا وَ يُخَاطِبُونَ بِهَا، قَالُوا: كُنَّا نَشْتِمُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَى الْآنَ سِرّاً، فَتَعَالَوُا الْآنَ نَشْتِمُهُ جَهْراً وَ كَانُوا يُخَاطِبُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ يَقُولُونَ: رَاعِنَا، يُرِيدُونَ شَتْمَهُ، فَتَفَطَّنَ لَهُمْ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ الْأَنْصَارِيُّ، فَقَالَ: يَا أَعْدَاءَ اللَّهِ! عَلَيْكُمْ لَعْنَةُ اللَّهِ، أَرَاكُمْ تُرِيدُونَ سَبَّ

ص: 172

رَسُولِ اللَّهِ تُوَهِّمُونَا أَنَّكُمْ تَجْرُونَ فِي مُخَاطَبَتِهِ مَجْرَانَا، وَ اللَّهِ! لَا سَمِعْتُهَا مِنْ أَحَدٍ مِنْكُمْ إِلَّا ضَرَبْتُ عُنُقَهُ، وَ لَوْ لَا أَنِّي أَكْرَهُ أَنْ أَقْدِمَ عَلَيْكُمْ قَبْلَ التَّقَدُّمِ وَ الِاسْتِئْذَانِ لَهُ وَ لِأَخِيهِ وَ وَصِيِّهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه) الْقَيِّمِ بِأُمُورِ الْأُمَّةِ نَائِباً عَنْهُ، لَضَرَبْتُ عُنُقَ مَنْ قَدْ سَمِعْتُهُ مِنْكُمْ يَقُولُ هَذَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: يَا مُحَمَّدُ! «مِنَ الَّذِينَ هادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ يَقُولُونَ سَمِعْنا وَ عَصَيْنا وَ اسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَ راعِنا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ طَعْناً فِي الدِّينِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ اسْمَعْ وَ انْظُرْنا لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَقْوَمَ وَ لكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا».(الحدیث)(1)

حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه) می فرمایند: حضرت امام موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) فرمودند: عبارت«راعنا» از الفاظی بود که مسلمانان برای مخاطب قرار دادن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از آن استفاده می کردند، و معنای: «یَقُولُونَ رَاعِنَا» این بود که: به احوال ما رسیدگی بفرما و از ما بشنو، همچنان که ما از شما می شنویم.

این واژه در زبان یهود به معنی: «بشنو، کر شوی»، بود و هنگامی که یهودیان شنیدند که مسلمانان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را با واژۀ «راعنا» مخاطب قرار می دهند، گفتند: «پیش از این، ما محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را مخفیانه دشنام می دادیم، امّا اکنون می توانیم آشکارا او را دشنام دهیم». پس یهودیان با «راعنا» پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را خطاب می کردند و قصدشان دشنام بود.

سعد بن معاذ انصاری، از نیّت پلید آن ها با خبر شد و گفت: «ای دشمنان خدا! لعنت خدا بر شما باد، می بینم قصد دارید به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آشکارا دشنام دهید

ص: 173

1- _ بحار الأنوار، ج 9، ص332، ح18؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص298، ح572 و ج 2، ص86، ح2410؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (علیه السلام)، ص478، ح305.

در حالی که ما را به این گمان بیندازید که دارید با استفاده از شیوۀ مخاطبۀ ما با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، او را خطاب قرار می دهید. به خدا سوگند! اگر از این پس، این واژه را از هر کدام از شما بشنوم، گردنش را خواهم زد و اگر از این اکراه نداشتم که بدون کسب اجازه از آن حضرت و از نایب و برادر او علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) کاری انجام دهم، گردن هر کدام از شما که قبل از این هم این واژه را از او شنیده بودم، می زدم. پس خدای متعال این آیه را نازل کردو فرمود: ای محمّد! «مِّنَ الَّذِینَ هَادُواْ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عن مَّوَاضِعهِ وَیَقُولُونَ سَمِعنَا وَعصَیْنَا وَاسْمَع غَیْرَ مُسْمَع وَرَاعنَا لَیًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعنًا فِی الدِّینِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُواْ سَمِعنَا وَأَطَعنَا وَاسْمَع وَانظُرْنَا لَکَانَ خَیْرًا لهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَکِن لَّعنَهُمُ اللهُ بِکُفْرِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِیلاً».

توضیح: با توجّه به آیۀ شریفه و روایت مذکور و فرمایش مرحوم علی بن ابراهیم قمی که فرموده این آیه در بارۀ یهود است(1)، چرا که علمای یهود در تحریف کتب مقدّس به طرق مختلف دست داشته، گاهی با تبدیل و تغییر، گاهی با کم کردن و کاستن، گاهی با افزایش و جابجایی کلمات و گاهی با پنهان نمودن و کتمان کردن حقایق، کتب مقدّس را تحریف نمودند، تا جایی که خودشان هم به این کار، اعتراف کرده و موجبات لعن پروردگار را برای خود فراهم نمودند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، ابن صوریا را، که به اعتراف خود یهودیان آشناترین فرد به تورات بود، فراخواندند و از وی خواستند که در مورد حکم رجم، بر اساس تورات حکم کند. ابن صوریا گفت: در تورات همین حکم آمده بود، ولی عالمان یهود در آغاز، این

ص: 174

1- _ تفسير القمي، ج 1، ص140.

حکم را تنها بر افراد فقیر اجرا می کردند، و در نتیجه زنا در میان ثروتمندان یهود گسترش یافت، و همین امر اعتراض فقیران را به این حکم تبعیض آمیز برانگیخت؛ از این رو ما با مشورت علمای یهود، به ناچار حکم رجم را تغییر دادیم و به جای آن احکام دیگری مانند جَلد(تازیانه) و تحمیم(سیاه نمودن روی مجرم) را جعل نمودیم.

لذا هر کس، هم سو و هم قدم با یهود، دست به تحریف کلام خدا و یا کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بزند، از رحمت الهی دور گشته، مستحق لعن و نفرین خدا و رسول، می باشد.

مرحوم علّامۀ امینی (قدس سره) در کتاب شریف الغدیر، مطالبی را از کتب علمای اهل سنّت راجع به تحریفات ابوبكر، عمر، عثمان و معاويه، نقل نموده، که این تحريفات بيانگر اشتباهات خلفاى ثلاثه و معاويه در صدور حكم ها و فتواهایشان مى باشد.

البته آن ها به وسیلۀ این تحریفات، در دین خدا بدعت هایی را پایه گذاری نموده، تا از این طریق به سيره و سنّت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بيت (علیهم السلام) ظلم نموده، و مسلمانان را از مسیر حق و صراط مستقیممنحرف نمایند.

در این جا به چند نمونه از تحریف ها و بدعت های عمر بن خطاب اشاره می کنیم:

1_ نماز تراویح: خَرَجَ عُمَرُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَيْلًا، فَرَأَى الْمَصَابِيحَ فِي الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: مَا هَذَا؟ فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ النَّاسَ قَدِ اجْتَمَعُوا لِصَلَاةِ التَّطَوُّعِ، فَقَالَ: بِدْعَةٌ وَ نِعْمَتِ الْبِدْعَةُ. وَ اعْتَرَفَ كَمَا تَرَى بِأَنَّهَا بِدْعَةٌ، وَ قَدْ شَهِدَ الرَّسُولُ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِأَنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ.(1)

ص: 175

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص7؛ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج 12، ص283؛ نهج الحق و كشف الصدق، ص289.

عمر در یکی از شب های ماه رمضان بیرون آمده بود که دید چراغ های مسجد روشن است، پس گفت: این چیست؟ به او گفتند: مردم برای نماز مستحبی جمع شده اند (تا آن را جماعت بخوانند)، پس گفت: این عمل بدعت است امّا خوب بدعتی است. پس خودش اعتراف کرده است که این کار بدعت است، در حالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شهادت داده اند که هر بدعتی گمراهی است.روى من الجمع بين الصحيحين حديثاً: في أنَّ عمر أمر بالجماعةِ فِي نوافل شهرِ رمضان، و اعترف بأنَّها بدعةٌ لم تكن في زمن النَّبي (صلی الله علیه و آله و سلم) و لا في زمن أبي بكرٍ.(1)

همانطور كه ملاحظه فرمودید عمر در مقابل نص، اجتهاد نموده، مردم را به خواندن «نماز تراويح» دستور داد؛ و این تحریف و بدعت است زيرا نماز تراويح را پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نياوردند، و در زمان ایشان هم نبود، در زمان ابو بكر هم سابقه نداشت.

2_ تحریم متعۀ حج و متعۀ زنان: مُتْعَتَانِ كَانَتَا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ضَلَالًا، وَ أَنَا مُحَرِّمُهُمَا، وَ أَنَا أَنْهَى عَنْهُمَا، وَ أُعَاقِبُ عَلَيْهِمَا: مُتْعَةُ النِّسَاءِ وَ مُتْعَةُ الْحَجِّ.(2)

عمر گفت: دو متعه در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وجود داشت و حلال بود، ولى من آنها را حراممى کنم و هر کس انجام دهد مجازاتش خواهم کرد: متعۀ زنان و متعۀ

ص: 176

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص364، ح74؛ الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، ج 2، ص455.
2- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص378، ح135؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص376؛ تقريب المعارف، ص345؛ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج 1، ص182.

حجّ.

امّا متعۀ حجّ: فاصلۀ میان دو احرامِ عمرۀ تمتّع و حجّ تمتّع که حاجی اجازه دارد عمل هایی که به دلیل مُحرِم بودن بر او حرام بوده است را انجام دهد، متعۀ حج می گویند. ولی عمر با صراحت تمام این حلال الهی را حرام کرد و گفت: چون برای من خوشايند نيست که مسلمانان پس از انجام عمرۀ حجّ با همسران خويش هم بستر شوند و در حالی که آب غسل از سر و صورتشان می ريزد به سوی منا برای انجام اعمال حج حرکت کنند، آن را حرام کردم.

و امّا متعۀ زنان یا همان ازدواج موقّت، یکی دیگر از بدعت های عمر حرام کردن ازدواج موقّت با زنان بود، در حالی که این نوع ازدواج در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، و نیز در زمان خلافت ابوبکر و حتّی قسمتى از دوران حکومت عمر بن خطّاب، حلال و امرى رایج بوده است.

به هر حال این ها گوشه ای از تحریف ها و بدعت های عمر می باشد، که البته همانطور که خداوند در آخر آیۀ شریفه می فرماید: «وَلَكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ»، چنین افرادی به خاطر کفر و ضلالت خود، باعث دوری از رحمت خدا می شوند و لعن خداوند شامل حالشان می گردد.

ص: 177

شماره: 31

کد آیه: 48/4 اسم آیه: گناه نابخشودنی

اِنَّ اللّٰهَ لاٰ یَغْفِرُ اَنْ یُشْرَكَ بِهٖ وَیَغْفِرُ ماٰ دُونَ ذٰلِكَ لِمَنْ یَشآٰءُ٭ۚ وَمَنْ یُشْرِكْ بِاللّٰهِ فَقَدِ افْتَرٰٓى اِثْمًا عَظٖیمًا48

خداوند (هرگز) شرک را نمی بخشد! و پائين تر از آن را برای هر كس بخواهد می بخشد، و آن كس كه برای خدا، شريكی قرار دهد، گناه بزرگی مرتكب شده است.

1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ یعْنِی ابْنَ كَثِیرٍ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) فَلَمَّا صِرْنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ صَعِدَ عَلَى جَبَلٍ فَأَشْرَفَ فَنَظَرَ إِلَى النَّاسِ، فَقَالَ: مَا أَكْثَرَ الضَّجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ، فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ الرَّقِّی: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! هَلْ یسْتَجِیبُ اللَّهُ دُعَاءَ هَذَا الْجَمْعِ الَّذِی أَرَى؟ قَالَ: وَیحَكَ! یا أَبَا سُلَیمَانَ! «إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُأَنْ یشْرَک بِهِ»، الْجَاحِدُ لِوَلَایةِ عَلِی (سلام الله علیه) كَعَابِدِ الْوَثَنِ.(الحدیث) (1)

از عبد الرحمن بن كثیر نقل است كه گفت: در خدمت حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به حج مشرّف شدم، در بین راه، آن حضرت بر فراز كوهى رفتند و به جمعیّت مردم نگاه کردند، سپس فرمودند: چه قدر سر و صدا زیاد است ولى حاجى كم است.

داود رقى عرض كرد: ای پسر رسول خدا! آیا خداوند دعاى این جمعیت را

ص: 178

1- _ الإختصاص، ص303؛ بحار الأنوار، ج24، ص124، ح1 و ج 27، ص181، ح30؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص379، ح5908؛ بصائر الدرجات، ج 1، ص358، ح15؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص157، ح247.

مستجاب می كند؟ حضرت فرمودند: واى بر تو! اى ابا سلیمان! «إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُ أَنْ یشْرَک بِهِ»، یعنی منكر ولایت على (سلام الله علیه) مانند مشرک و بت پرست است و خداوند او نمى آمرزد.

2_ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ»، يَا جَابِرُ! إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِوَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ طَاعَتِهِ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ يَغْفِرُما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ»، فَإِنَّهُ مَعَ وَلَايَتِهِ.(1)

از جابر بن عبدالله انصاری(رضي الله عنه) نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ»، فرمودند: ای جابر! همانا خداوند شرک ورزیدن به ولایت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) و طاعت او را، نمی آمرزد، و امّا این سخنش: «وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء»، و هر گناه دیگری را با ولایت علی (سلام الله علیه)، می بخشد.

3_ عَنْ جَابِر، عَن أَبِي جَعْفَر (سلام الله علیه)، قَالَ: أَمَّا قَوْلُهُ: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ»، يَعْنِي: أَنَّهُ لَا يَغْفِرُ لِمَنْ يَكْفُرُ بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه)، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ»، يَعنِي: ِلمَنْ وَالَى عَلِيًّا (سلام الله علیه).(2)

ص: 179

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص136، ح94؛ تفسير فرات الكوفي، ص106، ، ح98.
2- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص91، ح2419؛ تفسير الصافي، ج 1، ص458؛ تفسير العياشي، ج 1، ص245، ح149؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص421 و ص423؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص488، ح286.

از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ آیۀ: «إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ»، فرمودند: یعنی خداوند گناه کسی که ولایت علی (سلام الله علیه) را انکار کند، نمی بخشد، و امّا مقصود از: «وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء»، یعنی گناهان کسی که ولایت علی (سلام الله علیه) را پذیرفته باشد را، می بخشد.

توضیح: با توجّه به آیۀ شریفه و روایات نقل شده، عدم قبول ولایت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) از مصادیق شرک می باشد، پس اگر کسی متّصف به این صفت باشد، از بخشش خداوند و رحمت بی کران او محروم خواهد شد و هیچ شفاعتی در حق او پذیرفته نمی شود.

ص: 180

شماره: 32

کد آیه: 51/4 اسم آیه: جبت و طاغوت

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ اُوتُوا نَصٖیبًا مِنَ الْكِتاٰبِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطّاٰغُوتِ وَیَقُولُونَ لِلَّذٖینَ كَفَرُوا هٰٓؤُلآٰءِ اَهْدٰى مِنَ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا سَبٖیلًا 51

آيا نديدی كسانی را كه بهره ای از كتاب (خدا) به آنان داده شده، (با اين حال) به «جبت» و «طاغوت» ايمان می آورند، و به مشركان می گويند: «آیا آنها، از كسانی كه ايمان آورده اند، هدايت يافته ترند!»

عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، فَسَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»(1)، قَالَ: فَكَانَ جَوَابَهُ أَنْ قَالَ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ»، فُلَانٍ وَ فُلَانٍ، «وَ يَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلًا»، يَقُولُ: الْأَئِمَّةُ الضَّالَّةُ وَ الدُّعَاةُ إِلَى النَّارِ هَؤُلَاءِ أَهْدَى مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ أَوْلِيَائِهِمْ سَبِيلًا؟(الحدیث)(2)

از برید بن معاویه نقل است که گفت: خدمت حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) بودم پس دربارۀ این سخن خدای متعال: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»، از ایشان سؤال کردم، در جواب فرمودند: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ

ص: 181

1- _ 59/4.
2- _ بحار الأنوار، ج 23، ص289، ح17 و ج 30، ص187، ح46؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص96، ح2441 و ص110، ح2491؛ بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، ج 2، ص193؛ بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد (علیهم السلام)، ج 1، ص34، ح3؛ تفسير العياشي، ج 1، ص246، ح153.

یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ»، که منظور از جبت و طاغوت، فلانی و فلانی است، «وَ یَقُولُونَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدی مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا سَبِیلًا»، می فرماید: آیا پیشوایان گمراه و دعوت کنندگان به آتش، اینها راه یافته تر از آل محمّد (علیهم السلام) و دوستانشان هستند؟!

توضیح: از بررسی آیۀ شریفه و روایت نقل شده نتیجه می گیریم کسانی که حقیقت را می دانستند ولی به غیر آن ایمان آوردند و ولایت آن را پذیرفتند و ادّعا کردند که جبت و طاغوت از آن هایی که خداوندتعیین نموده، سزاوارترند، این ها مشمول لعن و نفرین پروردگار هستند و از رحمت الهی محرومند.

ص: 182

شماره: 33

کد آیه: 63/4 اسم آیه: منافقان

اُولٰٓئِكَ الَّذٖینَ یَعْلَمُ اللّٰهُ ماٰ فٖی قُلُوبِهِمْ فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ وَعِظْهُمْ وَقُلْ لَهُمْ فٖیٓ اَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلٖیغًا63

آنها كسانی هستند كه خدا، آنچه را در دل دارند، می داند. پس از آنها صرف نظر كن! و آنها را اندرز ده! و با بيانی رسا، نتايج اعمالشان را به آنها گوشزد نما!

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ النَّجَاشِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) يَقُولُ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أُولئِكَ الَّذِينَ يَعْلَمُ اللَّهُ ما فِي قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ عِظْهُمْ وَ قُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِيغاً»، يَعْنِي وَ اللَّهِ! فُلَاناً وَ فُلَاناً.(الحدیث)(1)

از عبدالله بن نجاشی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که در تفسیر این سخن خداوند (عز و جل): «أُولئِكَ الَّذِينَ يَعْلَمُ اللَّهُ ما فِي قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ عِظْهُمْ وَ قُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِيغاً»، می فرمودند: به خدا قسم! مقصود از آن ها، فلانی و فلانی است.

ص: 183

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص271، ح142 و ج 31، ص606، ح58 و ج 36، ص98، ح37؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص118، ح2516 و ح2518 و ص120، ح2523؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص139؛ تفسير العياشي، ج 1، ص255، ح182؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص510، ح369؛ الكافي، ج 8، ص335، ح526.

شماره: 34

کد آیه: 117/4 اسم آیه: بدکاره

اِنْ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهٖٓ اِلّآٰ اِناٰثًا وَاِنْ یَدْعُونَ اِلّاٰ شَیْطاٰنًا مَرٖیدًا117

آنها غير از خدا تنها بتهائی را می خوانند كه هیچ اثری ندارند و (يا) فقط شيطان سركش و ويرانگر را می خوانند.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الرَّازِيِّ، عَنْ رَجُلٍ سَمَّاهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! فَقَامَ عَلَى قَدَمَيْهِ، فَقَالَ: مَهْ! هَذَا اسْمٌ لَا يَصْلُحُ إِلَّا لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ سَمَّاهُ بِهِ، وَ لَمْ يُسَمَّ بِهِ أَحَدٌ غَيْرُهُ فَرَضِيَ بِهِ إِلَّا كَانَ مَنْكُوحاً، وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ بِهِ ابْتُلِيَ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ فِي كِتَابِهِ: «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً».(الحدیث)(1)

از محمد بن اسماعیل رازی از مردی که اسمش را ذکر کرده نقل است که گفت: مردی بر حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) وارد شد و عرض کرد: سلام بر تو ای امیرالمؤمنین! پس امام برخاستند و بر روی پاهای خود ایستادند و فرمودند: ساکت شو! این نام برازندۀ کسی جز امیرالمؤمنین علی (سلام الله علیه) نیست و خداوند این نام را بر وی نهاده است، و هر کس جز او اگر به این نام خوانده شود و به آن راضی باشد، بدکاره (اهل لواط) است، و اگر تا کنون چنین نکرده باشد، بدان مبتلا می گردد و این همان

ص: 184

1- _ بحار الأنوار، ج 37، ص331، ح73؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص174، ح2746؛ تفسير العياشي، ج 1، ص276، ح274؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص551، ح569؛ وسائل الشيعة، ج 14، ص600، باب106، ح1؛ اليقين باختصاص مولانا علي (علیه السلام) بإمرة المؤمنين، التمهيد، ص26، ح9.

قول خدای تعالی است که در کتابش می فرماید: «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً».

توضیح: روایات شیعه دلالت دارند بر این که لقب «امیرالمؤمنین» مخصوص حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) می باشد و بر هیچ کس جز آن حضرت، حتّی بر سایر ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) نیز نباید اطلاق شود. ولی مطابق با گفتۀ ابن خلدون (یکی از مورّخان اهل سنّت)، صحابه برای رهایی از به کاربردن عبارت سنگین «خلیفۀ خلیفۀ رسول الله» دربارۀ خلیفۀ دوّم، این عنوان را در بارۀ او، بکار بردند و سپس همۀ خلفای بنی امیّه و بنی عبّاس نیز با عنوان «امیرالمؤمنین» خوانده می شدند.

مرحوم سیّد بن طاووس، محدّث شیعه در قرن هفتم، در کتابی با عنوان «الیقین باختصاص مولانا علي بإمرة المؤمنین»، با اتّکاء به 220 حدیث از منابع اهل سنّت، لقب «امیرالمؤمنین» را مختصّ به حضرت علی (سلام الله علیه) دانسته است.

ص: 185

شماره: 35

کد آیه:137/4 اسم آیه: کفر به ولایت

اِنَّ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ءاٰمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْداٰدُوا كُفْرًا لَمْ یَكُنِ اللّٰهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلاٰ لِیَهْدِیَهُمْ سَبٖیلًا 137

كسانى كه ایمان آوردند، سپس كافر شدند، باز هم ایمان آوردند، و دیگربار كافر شدند، سپس بر كفر خود افزودند، خدا هرگز آنها را نخواهد بخشید، و آنها را به راه (راست) هدایت نخواهد كرد.

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) فِی قَوْلِ اللَّهِ (عز و جل): «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً»، «لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ»(1)، قَالَ: نَزَلَتْ فِی فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ، آمَنُوا بِالنَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی أَوَّلِ الْأَمْرِ، وَ كَفَرُوا حَیثُ عُرِضَتْ عَلَیهِمُ الْوَلَایةُ، حِینَ قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم): مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِی مَوْلَاهُ، ثُمَّ آمَنُوا بِالْبَیعَةِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه)، ثُمَّ كَفَرُوا حَیثُ مَضَى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)،فَلَمْ یقِرُّوا بِالْبَیعَةِ، ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً بِأَخْذِهِمْ مَنْ بَایعَهُ بِالْبَیعَةِ لَهُمْ، فَهَؤُلَاءِ لَمْ یبْقَ فِیهِمْ مِنَ الْإِیمَانِ شَی ءٌ.(2)

از عبد الرحمن بن كثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) دربارۀ

ص: 186

1- _ 90/3.
2- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص8، ح18؛ بحار الأنوار، ج 23، ص375، ح57 و ج 31، ص608، ح65؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص186، ح2792؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص564؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص562، ح620؛ الكافي، ج 1، ص420، ح42؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص46، ح42؛ الوافي، ج 3، ص923، ح21.

این سخن خداوند (عز و جل) : «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً»، «لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ»، فرمودند: این آیه در بارۀ فلانی و فلانی و فلانی نازل شده، كه اوّل به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان آوردند، ولی وقتى ولایت بر آنها عرضه شد، كافر شدند، موقعى كه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر كه من مولاى اویم، على مولاى اوست، به وسیلۀ بیعت با امیر المؤمنین (سلام الله علیه) ایمان آوردند، باز كافر شدند، موقعى كه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفتند، بیعت خود را انكار نمودند، سپس با بیعت گرفتند براى خود، از كسانى كه با على (سلام الله علیه)، بیعت كرده بودند، بر كفر خود افزودند، آنها دیگر چیزی از ایمان، برایشان باقى نماند.

توضیح: همان طور كه قوم یهود ابتدا به حضرت موسى (علیه السلام) ایمان آوردند و سپس کافر و گوساله پرست شدند و باز توبه كرده و خداپرست گشتند، و دوباره بر حضرت عیسى (علیه السلام) كفر ورزیده مرتد شدند و سپس بر كفر خود افزودند، در صدر اسلام نیز افرادی بودند که ابتدا ایمان آورده و سپس به مناسبت های مختلف از ایمان خارج شده و کفر ورزیده و باز دوباره توبه کرده و ایمان آوردند و سپس کافر شدند، که خداوند برای این گروه، راه توبه را بسته، در بارۀ آن ها می فرماید: «لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الضَّالُّونَ»، یعنی: هيچ گاه توبۀ آنان، قبول نمی شود، و آنها حقیقتاً گمراهند.

گرچه مصادیق فراوانی برای این آیۀ شریفه وجود دارد، مثل اوّلی و دوّمی که ابتدا به حسب ظاهر ایمان آوردند، ولی بارها و بارها، هم در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و هم پس از آن حضرت، کافر شدند و با زیر پا گذاشتن حکم الهی، بر کفر خود افزودند، ولی برای نمونه به زندگی یکی از مصادیق بارز آن، یعنی «شَبَث بن ربعى» كه در تاریخ چهره ای متلوّن د ارد، اشاره می نماییم:

او در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مسلمان شد، پس از آن حضرت مرتد شد،

ص: 187

سپس توبه كرد و ازیاران حضرت على (سلام الله علیه) شد. امّا بعد یکی از فرماندهان خوارج شد ولی باز توبه كرد و از یاران سست عنصر امام حسن (سلام الله علیه) شد که پس از صلح به سوی معاویه رفت. او از كسانى بود كه برای امام حسین (سلام الله علیه) نامه نوشت، ولی در كوفه با مسلم بن عقیل (علیه السلام) دشمنى نمود و سپس در كربلا در لشكر یزید شرکت نمود و به شكرانۀ قتل امام حسین (سلام الله علیه) مسجدى در كوفه ساخت. او بعداً همراه مختار ثقفی به خونخواهی امام حسین (سلام الله علیه) در آمد و رئیس پلیس مختار شد، ولی در کشته شدن مختار نیز حضور داشت. سرانجام این مرد خبیث در سن هشتاد سالگی در کوفه به درک اسفل السافلین نائل شد.(لعنت الله علیه)

ص: 188

شماره: 36

کد آیه: 139/4 اسم آیه: نهی دوستی با کفّار

الَّذٖینَ یَتَّخِذُونَ الْكاٰفِرٖینَ اَوْلِیآٰءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنٖینَ٭ۚ اَیَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَاِنَّ الْعِزَّةَ لِلّٰهِ جَمٖیعًا139

همان ها كه كافران را، به جای مؤمنان، دوست خود بر می گزينند، آيا اينها می خواهند از آنان كسب عزّت و آبرو كنند با اينكه همۀ عزّت ها مخصوص خدا است!

في تفسیر القمي: «الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي بَنِي أُمَيَّةَ، حَيْثُ خَالَفُوهُمْ عَلَى أَنْ لَا يَرُدُّوا الْأَمْرَ فِي بَنِي هَاشِمٍ.(1)

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیر آیۀ: «الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً»، می فرماید: این آیه در بارۀ بنی امیّه نازل شده، چرا که آنان بااهل بیت (علیهم السلام) به مخالفت برخاستند تا مبادا امر خلافت به دست بنی هاشم بیافتد.

ص: 189

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص511، ح3؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص189، ح2797؛ تفسير الصافي، ج 1، ص512؛ تفسير القمي، ج 1، ص156؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص566.

شماره: 37

کد آیه: 143/4 اسم آیه: منافقین

مُذَبْذَبٖینَ بَیْنَ ذٰلِكَ لآٰ اِلٰى هٰٓؤُلآٰءِ وَلآٰ اِلٰى هٰٓؤُلآٰءِ٭ۚ وَمَنْ یُضْلِلِ اللّٰهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُۥ سَبٖیلًا143

آن ها افراد بی هدفی هستند، نه متمايل به اين ها هستند و نه به آنها (نه در صف مؤمنان و نه در صف كافران) و هر كس را خداوند گمراه كند راهی برای او نخواهی يافت.

عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، عَنْ مُسْلِمٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادَ بْنَ الْأَسْوَدِ وَ سَلْمَانَ الْفَارِسِيَّ قَالُوا: كُنَّا قُعُوداً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مَا مَعَنَا غَيْرُنَا، إِذْ أَقْبَلَ ثَلَاثَةُ رَهْطٍ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ الْبَدْرِيِّيِّنَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): تَفْتَرِقُ أُمَّتِي بَعْدِي ثَلَاثَ فِرَقٍ، فِرْقَةٌ أَهْلُ حَقٍّ لَا يَشُوبُونَهُ بِبَاطِلٍ، مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الذَّهَبِ كُلَّمَا فَتَنْتَهُ بِالنَّارِ ازْدَادَ جَوْدَةً وَ طِيباً، وَ إِمَامُهُمْ هَذَا أَحَدُ الثَّلَاثَةِ، وَ هُوَ الَّذِي أَمَرَ اللَّهُ بِهِ فِي كِتَابِهِ: «إِماماً وَ رَحْمَةً»(1)، وَ فِرْقَةٌ أَهْلُ بَاطِلٍ لَا يَشُوبُونَهُ بِحَقٍّ،مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ خَبَثِ الْحَدِيدِ كُلَّمَا فَتَنْتَهُ بِالنَّارِ ازْدَادَ خَبَثاً، وَ إِمَامُهُمْ هَذَا أَحَدُ الثَّلَاثَةِ، وَ فِرْقَةٌ أَهْلُ ضَلَالَةٍ «مُذَبْذَبِينَ بَيْنَ ذلِكَ لا إِلى هؤُلاءِ وَ لا إِلى هؤُلاءِ»، وَ إِمَامُهُمْ هَذَا أَحَدُ الثَّلَاثَةِ، قَالَ: فَسَأَلْتُهُمْ عَنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ إِمَامِهِمْ؟ فَقَالَ: هَذَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ، وَ أَمْسَكَ عَنِ الِاثْنَيْنِ، فَجَهَدْتُ أَنْ يُسَمِّيَهُمَا، فَلَمْ يَفْعَلْ.(2)

ص: 190

1- _ سورۀ هود(11)،آیۀ 17.
2- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص245، ح159؛ بحار الأنوار، ج 30، ص205، ح68 و ج 28، ص10، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص95، ح5062؛ الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، ج 1، ص241، ح346؛ اليقين باختصاص مولانا علي (علیه السلام) بإمرة المؤمنين، ص475، ح185.

ابان بن تغلب از مسلم روایت کرده که گفت: شنیدم که ابوذر، مقداد بن اسود و سلمان فارسی رضوان الله علیهم گفتند: ما در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودیم و غیر از ما کسی نبود، در این هنگام، سه گروه از مهاجران که در جنگ بدر حضور داشتند، آمدند، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: امّت من بعد از من سه فرقه خواهند شد، یک فرقه اهل حقّ هستند که هیچ گاه حقّ را با باطل نمی آمیزند، آن ها به سان طلای نابی هستند که هر چه در آتش گداخته شود، خالص تر می گردد، پیشوای آنان یکی از این سه فرقه می باشد که خداوند در کتابش، او را امام و رحمت قرار داد. و دیگری فرقۀ اهل باطل است که باطل را با حقّ نمی آمیزند، آنان مانند آهننامرغوبی هستند که هرچه آتش بر آن دمیده شود، نامرغوبی و بی ارزشی آن بیشتر شود، امامشان یکی از این سه فرقه می باشد. و فرقۀ گمراهی و ضلالت که نه با این ها هستند و نه با آنان، امام آنان یکی از این سه فرقه می باشد. از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دربارۀ اهل حقّ و امام شان پرسیدیم، حضرت فرمودند: امام آنان، علی بن ابی طالب (سلام الله علیه)، پیشوای متّقیان است، ولی حضرت از نام بردن امام دو گروه دیگر امتناع کردند.

ما سعی کردیم که آن حضرت اسم امام آن دو گروه را بگویند، ولی امتناع کردند.

ص: 191

شماره: 38

کد آیه: 150/4 اسم آیه: راهی بین کفر و ایمان

اِنَّ الَّذٖینَ یَكْفُرُونَ بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَیُرٖیدُونَ اَنْ یُفَرِّقُوا بَیْنَ اللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَیَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَیُرٖیدُونَ اَنْ یَتَّخِذُوا بَیْنَ ذٰلِكَ سَبٖیلًا150

كسانی كه خدا و پيامبران او را انكار می كنند و می خواهند در ميان آن ها تبعيض قائل شوند، و می گويند به بعضی ايمان داريم و بعضی را انكار می كنيم و می خواهند در ميان اين دو، راهی برای خود انتخاب كنند.

في تفسير على بن إبراهيم قمي، قوْلُهُ: «إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ يُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ يَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَكْفُرُ بِبَعْضٍ»، قَالَ: هُمُ الَّذِينَ أَقَرُّوا بِرَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَنكَرُوا أَمِيرَ المُؤْمِنِين (سلام الله علیه)، «وَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا»، أي يَنَالُوا خَيراً.(1)

جناب علیّ بن ابراهیم قمی (رحمة الله علیه) در تفسیر آیۀ: «إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِاللهِ وَ رُسُلِهِ وَ یُرِیدُونَ أَنْ یُفَرِّقُوا بَیْنَ اللهِ وَ رُسُلِهِ وَ یَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَکْفُرُ بِبَعْضٍ»، فرموده: ایشان کسانی هستند که (به حسب ظاهر) به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان آوردند، ولی امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) را انکار کردند، «وَ یُرِیدُونَ أَنْ یَتَّخِذُوا بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا»، یعنی می خواهند از این طریق به خیری دست یابند.

ص: 192

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص195، ح2823؛ تفسير الصافي، ج 1، ص516؛ تفسير القمي، ج 1، ص157؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص576؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص568، ح649.

توضیح: در این آیۀ شریفه وضعیّت گروهی از مردم بیان شده که می خواهند از بین ایمان و کفر، راهی میانه برای خود انتخاب کنند، مثل کسانی که بگویند به خدا ایمان داریم ولی رسولان او را نمی پذیریم.

و یا یهودیانی که گفتند: به حضرت موسی (علیه السلام) و پیامبران قبل از او ایمان داریم ولی به حضرت عیسی (علیه السلام) و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان نیاوردند.

و یا مثل مسیحیانی که به حضرت عیسی (علیه السلام) و پیامبران قبل از او معتقد بودند ولی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را منکر شدند.همچنین کسانی که به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان آوردند ولی وصایت و ولایت امیرالمؤمنین علی (سلام الله علیه) را انکار نمودند.

خداوند همۀ این ها را به عنوان «کافر» معرّفی نموده در آیۀ بعد می فرماید: «اُولٰٓئِكَ هُمُ الْكاٰفِرُونَ حَقًّا»(1)، یعنی اینان کافر واقعی هستند.

زیرا که بین ایمان و کفر و بین حقّ و باطل، حدّ وسطی وجود ندارد.

ص: 193

1- _ سورۀ نساء(4)، آیۀ 151.

سورۀ مبارکۀ مائده

اشاره

شماره: 39

کد آیه: 5/5 اسم آیه: زیانکاران

... وَمَنْ یَكْفُرْ بِالْاٖیماٰنِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُۥ وَهُوَ فِی الْءاٰخِرَةِ مِنَ الْخاٰسِرٖینَ5

و كسى كه انكار كند آنچه را باید به آن ایمان بیاورد، اعمال او تباه مى گردد و در سراى دیگر، از زیانكاران خواهد بود.

1_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «وَ مَنْ یكْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ»، قَالَ: تَفْسِیرُهَا فِی بَطْنِ الْقُرْآنِ، یعْنِی مَنْ یكْفُرْ بِوَلَایةِ عَلِی، وَ عَلِی هُوَ الْإِیمَانُ.(1)از ابو حمزه نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) دربارۀ فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «وَمَنْ یَکْفُرْ بِالإیمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: تفسیرش در باطن قرآن این است كه، یعنی هر کس به ولایت علی (سلام الله علیه) کافر شود، چون علی (سلام الله علیه) همان حقیقت ایمان هستند، اعمالش از بین رفته و از خاسرین و زیانکاران است.

2_ عَن جَابِر، عَن أَبِي جَعفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلتُهُ عَن تَفسِیرِ هَذِهِ الآیَة: «وَ مَنْ یكْفُرْ

ص: 194

1- _ بحار الأنوار، ج 35، ص369، ح14؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص253، ح2960؛ بصائر الدرجات، ج 1، ص77، ح5؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص45؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص595، ح65.

بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»، یَعنِي بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ (سلام الله علیه)، «وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ».(1)

از جابر نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) از تفسیر این آیۀ شریفۀ: «وَ مَنْ یكْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: یعنى كسانى كه به ولایت حضرت على (سلام الله علیه) كافر شدند، در آخرت زیان کار خواهند بود، و از ایمان خود سودى نخواهند برد.توضیح: با توجّه به آیۀ شریفه و روایات نقل شده، یکی از اسباب حبط عمل، انکار ولایت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) می باشد، پس اگر کسی منکر ولایت آن حضرت شود، تمام اعمالش بی ارزش شده و در قیامت از زیانکاران خواهد بود.

همان طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بخشی از خطبۀ غدیر فرمودند:

مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنَّهُ إِمَامٌ مِنَ اللَّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللَّهُ عَلَى أَحَدٍ أَنْكَرَ وَلَايَتَهُ، وَ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ حَتْماً عَلَى اللَّهِ أَنْ يَفْعَلَ ذَلِكَ بِمَنْ خَالَفَ أَمْرَهُ فِيهِ وَ أَنْ يُعَذِّبَهُ عَذاباً نُكْراً أَبَدَ الْآبِدِينَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِينَ.(2)

ای گروه مردم! او (علی (سلام الله علیه)) از سوی خدا امام است و هرگز خداوند توبۀ منکر او را نمی پذیرد و او را نمی بخشد، و قطعاً خداوند با کسی که فرمان او را دربارۀ علی (سلام الله علیه) گردنننهد، چنین خواهد کرد و یقیناً او را به عذاب دردناک همیشگی کیفر نماید.

ص: 195

1- _ بحار الأنوار، ج 69، ص98، ح18؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص253، ح2962؛ تفسير العياشي، ج 1، ص297، ح44؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص595، ح63.
2- _ بحار الأنوار، ج37، ص 208.

شماره: 40

کد آیه: 13/5 اسم آیه: تحریف کنندگان

فَبِماٰ نَقْضِهِمْ مٖیثاٰقَهُمْ لَعَنّاٰهُمْ وَجَعَلْناٰ قُلُوبَهُمْ قاٰسِیَةً٭ۖ یُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواٰضِعِهٖ ...13

امّا به خاطر پيمان شكنی، آنها را از رحمت خويش دور ساختيم و دلهای آنها را سخت و سنگين نموديم (تا آنجا كه) سخنان (خدا) را از مورد خودش، تحريف می كنند.

1_ فِي تَفسِیر عَلِيِّ بنِ إبرَاهِیم (رحمة الله علیه) وَ قَوْلُهُ: «فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ»، یَعْنِي نَقْضَ عَهْدِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه)، «وَ جَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ». قَالَ: مَنْ نَحَّی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه) عَنْ مَوْضِعِهِ، وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ أَنَّ الْکَلِمَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه) قَوْلُهُ: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»(1)، يعني بِهِ الإمَامَة، وَ قَوْلُهُ: «وَ لَا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلَی خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ»، قَالَ: مَنْسُوخَةٌ بِقَوْلِهِ: «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ»(2).(3)

جناب علیّ بن ابراهیم قمی (رحمة الله علیه) در تفسیر این آیه می فرماید: «فَبِمَا نَقْضِهِم

ص: 196

1- _ سورۀ زخرف(43)، آیۀ 28.
2- _ سورۀ توبه(9)، آیۀ 5.
3- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص263، ح3001؛ تفسير القمي، ج 1، ص163؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص601، ح89.

مِّیثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ»، به معنای نقض پیمان با امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) است، «وَجَعلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عن مَّوَاضِعهِ» منظور، کسانی هستند که امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) را از جایگاهشان دور نمودند و دلیل بر اینکه منظور از «کلمه» امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) می باشند این فرمایش خدای متعال است که فرموده: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، یعنی بقاء امامت به وسیلۀ اوست، و کلام خدای متعال که فرمود: «وَ لا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلی خائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ»، به وسیلۀ این کلام خدای متعال: «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُم»، منسوخ شده است.2_ عَن ابن عبّاس، قَوْلُهُ: «جَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً»، أَیْ یَابِسَةً غَلِیظَةً تَنْبُو عَنْ قَبُولِ الْحَقِّ وَ لَا تَلِینُ.(1)

از ابن عبّاس نقل است که در بارۀ این کلام خدای متعال: «جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِیَةً»، فرمود: یعنی قلوب آن ها را سخت و خشن (قرار دادیم) که حقّ را قبول نمی کنند و نرم نمی شوند.

لطفاً برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد شمارۀ 46/4 مراجعه فرمایید.

ص: 197

1- _ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 3، ص267.

شماره: 41

کد آیه: 37/5 اسم آیه: عذاب همیشگی دشمنان حضرت علی (سلام الله علیه)

یُرٖیدُونَ اَنْ یَخْرُجُوا مِنَ النّاٰرِ وَماٰ هُمْ بِخاٰرِجٖینَ مِنْهاٰ٭ۖ وَلَهُمْ عَذاٰبٌ مُقٖیمٌ37

آن ها پيوسته می خواهند از آتش خارج شوند ولی نمی توانند خارج شوند و برای آن ها مجازات پايداری است.

1_ في تفسير العياشي: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) يَقُولُ: عَدُوُّ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) هُمُ الْمُخَلَّدُونَ فِي النَّارِ، قَالَ اللَّهُ: «وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنْهَا».(1)

در تفسیر عیاشی آمده: از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) شنیدم کهمی فرمودند: دشمنان حضرت علی (سلام الله علیه) هستند که در آتش دوزخ جاودانند و خداوند می فرماید: «وَ مَا هُم بِخَارِجِینَ مِنْهَا».

2_ في تفسير العياشي: عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): «وَ مَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ»، قَالَ: أَعْدَاءُ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) هُمُ الْمُخَلَّدُونَ فِي النَّارِ أَبَدَ الْآبِدِينَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِينَ.(2)

ص: 198

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص648، ح180 و ج 69، ص135، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص294، ح3083؛ تفسير العياشي، ج 1، ص317، ح100؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص109؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص627، ح180.
2- _ بحار الأنوار، ج 8، ص362، ح37 و ج 30، ص221، ح87 و ج 31، ص648، ح181 و ج 69، ص135، ح17؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص294، ح3084؛ تفسير العياشي، ج 1، ص73، ح145؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص109؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص627، ح181.

در تفسیر عیاشی آمده: از منصور بن حازم نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ مَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: اینان دشمنان حضرت علی (سلام الله علیه) هستند که تا ابد و برای همیشه در آتش دوزخ، جاودان خواهند بود.

ص: 199

شماره: 42

کد آیه: 47/5 اسم آیه: مخالفین با حکم خدا

... وَمَنْ لَمْ یَحْكُمْ بِمآٰ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰٓئِكَ هُمُ الْفاٰسِقُونَ47

و كسانی كه بر طبق آنچه خدا نازل كرده حكم نمی كنند، فاسق هستند.

1_ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ أَحَدِهِمَا (سلام الله علیهما)، قَالَ: قَدْ فَرَضَ اللَّهُ فِي الْخُمُسِ نَصِيباً لِآلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام)، فَأَبَى أَبُو بَكْرٍ أَنْ يُعْطِيَهُمْ نَصِيبَهُمْ حَسَداً وَ عَدَاوَةً، وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ: «وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ»، وَ كَانَ أَبُو بَكْرٍ أَوَّلَ مَنْ مَنَعَ آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ وَ ظَلَمَهُمْ، وَ حَمَلَ النَّاسَ عَلَى رِقَابِهِمْ، وَ لَمَّا قُبِضَ أَبُو بَكْرٍ اسْتَخْلَفَ عُمَرَ عَلَى غَيْرِ شُورَى مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ لَا رِضًى مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ، فَعَاشَ عُمَرُ بِذَلِكَ لَمْ يُعْطِ آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ وَ صَنَعَ مَا صَنَعَ أَبُو بَكْرٍ.(1)

از ابو جمیله از یکی از یارانش از امام باقر (سلام الله علیه) یا امام صادق (سلام الله علیه) نقل کرده که فرمودند: به تحقیق خداوند، در خمس، نصیبی برای خاندان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار داده است، ولی ابوبکر از روی حسد و دشمنی، از پرداخت نصیب شان امتناع کرد، در حالی که خداوند فرموده: «وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ»، و ابوبکر اوّلین کسی بود که حق خاندان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را غصب و برآن ها ظلم کرد، و مردم را بر آن ها شوراند. و زمانی که ابوبکر مرد، بدون مشورت با مسلمانان

ص: 200

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص222، ح90؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص311، ح3144؛ تفسير العياشي، ج 1، ص325، ح130؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص131؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص638، ح231.

و بدون رضایت اهل بیت پیامبر (علیهم السلام)، عمر را به جانشینی خود انتخاب کرده بود، و عمر هم اینگونه زندگی کرد و حق اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) را به آن ها نداد و همان روش ابوبکر را در پیش گرفت.

2_ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: مَنْ حَكَمَ فِي دِرْهَمَيْنِ بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَقَدْ كَفَرَ، قُلْتُ: كَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ أَوْ بِمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم)؟ قَالَ: وَيْلَكَ! إِذَا كَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم)، أَ لَيْسَ قَدْ كَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ؟!(1)از ابو العباس نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هر کس بر سر دو درهم به غیر از آن چه خداوند نازل فرموده قضاوت کند، کافر شده است. پرسیدم: به آن چه که خداوند نازل فرموده، کافر شده، یا به آن چه که بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است؟ حضرت فرمودند: وای بر تو! اگر به آن چه بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده، کافر شود، آیا به آن چه خداوند نازل فرموده، کافر نشده است؟!

توضیح: با توجّه به این آیۀ شریفه و روایات ذیل آن و تکرار عبارت: «مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ» در همین سورۀ مبارکه(2)، که گاهی آنان را کافر، گاهی ظالم و گاهی

ص: 201

1- _ بحار الأنوار، ج 101، ص266، ح18؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص308، ح3133؛ تفسير العياشي، ج 1، ص324، ح127؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص125؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص635، ح215؛ وسائل الشيعة، ج 27، ص35، باب5، ح15.
2- _ 44/5، «... وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ»، و 45/5، «... وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ».

فاسق معرّفی می فرماید، نتیجه می گیریم کسانی کهبر خلاف حکم خداوند حکیم، حکم کنند و مردم را از مسیر حق منحرف نمایند، کافر، ظالم و فاسق اند.

یکی از مصادیق آن، کسانی هستند که هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) حکم و دستور خداوند را در بارۀ خلافت و جانشینی حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) به مردم ابلاغ فرمودند، به مخالفت با آن برخاسته و حکم خدای متعال را زیر پا نهادند.

بنا بر این آن ها هم فاسق اند، هم ظالم اند و هم کافر چرا که خداوند می فرماید: «وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ»(1)، و البته آن ها جزء منافقین هم می باشند چرا که خدای متعال می فرماید: «إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»(2).

ص: 202

1- _ 254/2.
2- _ 67/9.

شماره: 43

کد آیه: 51/5 اسم آیه: برائت از مشرکان

یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا لاٰ تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصاٰرٰٓى اَوْلِیآٰءَ٭ۘ بَعْضُهُمْ اَوْلِیآٰءُ بَعْضٍ٭ۚ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَاِنَّهُۥ مِنْهُمْ٭ اِنَّ اللّٰهَ لاٰ یَهْدِی الْقَوْمَ الظّاٰلِمٖینَ51

ای كسانی كه ايمان آورده ايد! يهود و نصاری را تكيه گاه خود قرار ندهيد، آنها تكيه گاه يكديگرند و كسانی كه از شما به آنها تكيه كنند از آنها هستند، خداوند جمعيت ستمكار را هدايت نمی كند.

رَوَاهُ السُّدِّيُّ فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى أَوْلِياءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ»، الْآيَةَ: قَالَ السُّدِّيُّ: لَمَّا أُصِيبَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِأُحُدٍ، قَالَ عُثْمَانُ: لَأَلْحَقَنَّ بِالشَّامِ فَإِنَّ لِي بِهِ صَدِيقاً مِنَ الْيَهُودِ، فَلَآخُذَنَّ مِنْهُ أَمَاناً، فَإِنِّي أَخَافُ أَنْ يُدَالَ عَلَيْنَا الْيَهُودُ؛ وَ قَالَ طَلْحَةُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ: لَأَخْرُجَنَّ إِلَى الشَّامِ فَإِنَّ لِي بِهِ صَدِيقاً مِنَ النَّصَارَى، فَلَآخُذَنَّ مِنْهُ أَمَاناً فَإِنِّي أَخَافُ أَنْ يُدَالَ عَلَيْنَا النَّصَارَى.

قَالَ السُّدِّيُّ: فَأَرَادَ أَحَدُهُمَا أَنْ يَتَهَوَّدَ وَ الْآخَرُ أَنْ يَتَنَصَّرَ، قَالَ: فَأَقْبَلَ طَلْحَةُ إِلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عِنْدَهُعَلِيٌّ (سلام الله علیه)، فَاسْتَأْذَنَهُ طَلْحَةُ فِي الْمَصِيرِ إِلَى الشَّامِ وَ قَالَ: إِنَّ لِي بِهَا مَالًا آخُذُهُ، ثُمَّ انْصَرَفَ، فَقَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم): عَنْ مِثْلِهَا مِنْ حَالٍ تَخْذُلُنَا وَ تَخْرُجُ وَ تَدَعُنَا، فَأَكْثَرَ عَلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) مِنَ الِاسْتِئْذَانِ، فَغَضِبَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه)، وَ قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! ائْذَنْ لِابْنِ الْحَضْرَمِيَّةِ، فَوَ اللَّهِ! لَا عَزَّ مَنْ نَصَرَهُ وَ لَا ذَلَّ مَنْ خَذَلَهُ، فَكَفَّ طَلْحَةُ عَنِ الِاسْتِئْذَانِ عِنْدَ ذَلِكَ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِمْ: «وَ يَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقْسَمُوا

ص: 203

بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ»(1)، يَعْنِي أُولَئِكَ يَقُولُ إِنَّهُ يَحْلِفُ لَكُمْ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ مَعَكُمْ، فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ بِمَا دَخَلَ فِيهِ مِنْ أَمْرِ الْإِسْلَامِ حَتَّى نَافَقَ فِيه.(2)

از سدّی در تفسیر این سخن خدای متعال: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى أَوْلِياءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ»، نقل است که گفت: چون ماجرای اُحد برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پیش آمد، عثمان گفت: من حتماً به شام خواهم رفت که مرا در آن سرزمین دوستی یهودی است. از او امان خواهمگرفت که می ترسم یهود بر ما چیرگی یابند. طلحة بن عبید اللَّه نیز گفت: من هم به شام نزد دوست مسیحی خود خواهم رفت و از او امان می خواهم که از غلبۀ مسیحیان هراسانم.

سدّی گفت: بدین سان یکی به یهودیان گروید و دیگری به مسیحیان. طلحه به نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و در حالی که حضرت علی (سلام الله علیه) در محضر ایشان بود، برای رفتن به شام اجازه خواست و گفت: من طلبی در آنجا دارم که می ستانم و باز می گردم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: در چنین حالی ما را رها می کنی و خوار می داری؟ ولی طلحه برای این که از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اجازه بگیرد اصرار و پافشاری زیادی کرد.

پس حضرت علی (سلام الله علیه) به خشم آمدند و گفتند: ای رسول خدا! به فرزند حضرمیه اجازۀ رفتن دهید، به خدا قسم! هر که طلحه یاریش دهد عزیز نخواهد بود و هر که او رهایش کند ذلیل نخواهد شد، پس در این هنگام طلحه دست از اصرارش برداشت ناگهان خدای متعال در بارۀ آن ها نازل فرمود: «وَ يَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا أَ هؤُلاءِ

ص: 204

1- _ سورۀ مائده(5)، آیۀ 53.
2- _ عين العبرة في غبن العترة، ص28؛ الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، ج 2، ص494؛ نهج الحق و كشف الصدق، ص: 305.

الَّذِينَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ».

يعنى آنان مى گويند: او سوگند مى خورد كه مؤمن و همراه شماست ولی عملش بى ارزش و باطل مى گردد، زيرا به اسلام داخل گرديده تا در آن نفاق ورزد.توضیح: البته به شهادت تاریخ، پروندۀ اعمال نفاق گونۀ چنین افرادی آن قدر سیاه است که حتّی مخالفین هم به آن ها اذعان نموده اند؛ برای نمونه به مورد زیر توجّه فرمایید:

جسارت عثمان به پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم): حميدى در تفسير این سخن خدای متعال: «وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيماً»(1)، نقل كرده كه سُدى گفت: هنگامى كه ابو سلمه و خنيس بن حذافه از دنیا رفتند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با همسران ايشان، یعنی ام سلمه و حفصه ازدواج کردند، طلحه و عثمان گفتند: آيا محمّد زنان ما را پس از مرگ به ازدواج خود در آورد و ما با زنان او چنين نكنيم؟ به خدا سوگند! پس از مرگ او زنانش را به قرعه، تصاحب خواهيم كرد، و طلحه عايشه را می خواست و عثمان دوستدار ام سلمه بود، پس خداوند اين آيه را نازل فرمود: «وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً»(2)، و نازل فرمود: «إِنْ تُبْدُوا شَيْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ كانَبِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلِيماً»(3)، و نازل فرمود: «الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ

ص: 205

1- _ سورۀ احزاب(33)، آیۀ 53.
2- _ همان.
3- _ سورۀ احزاب(33)، آیۀ 54.

لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً»(1).(2)

همانطور که ملاحظه فرمودید خداوند تبارک و تعالی با نزول آیاتی که مطرح شد، ابتدا به دفاع از پیامبرش اقدام نموده و سپس به طعن و لعن و در نهایت عذاب کسانی که ایمان دروغین دارند و در یک کلمه منافق هستند، پرداخته است.

بنا بر این یکی از مواردی که مؤمنین باید از آن دوری نمایند و برائت داشته باشند، دوستی و رفاقت با یهود و نصاری است، و حتّی دوستی و رفاقت با دوستان آن ها، که این کار، ایمان انسان را از بین برده وسبب حبط عمل و دوری از رحمت الهی می گردد.

ص: 206

1- _ سورۀ احزاب(33)، آیۀ 57.
2- _ بحار الأنوار، ج 31، ص237؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص486، ح8689؛ الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، ج 2، ص492.

شماره: 44

کد آیه: 57/5 اسم آیه: برائت از اهل کتاب

یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا لاٰ تَتَّخِذُوا الَّذٖینَ اتَّخَذُوا دٖینَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنَ الَّذٖینَ اُوتُوا الْكِتاٰبَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَالْكُفّاٰرَ اَوْلِیآٰءَ٭ۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنٖینَ 57

ای كسانی كه ايمان آورده ايد، افرادی كه آئين شما را به باد استهزاء و بازی می گيرند از اهل كتاب و مشركان، دوست و تكيه گاه خود انتخاب نكنيد، و از خدا بپرهيزيد اگر ايمان داريد.

قَالَ ابنُ عَبَّاس: كَانَ رُفَاعَةُ بنُ زَيد وَ سويدُ بنُ الحَارِث قَد أَظهَرَا الِإسلَام، ثُمَّ نَافَقَا، وَ كَانَ رِجَالٌ مِنَ المُسلِمِينَ يُوَادُّونَهُمَا.(1)

ابن عباس گويد: رفاعة بن زيد و سويد بن حارث كه یهودی بودند اظهار مسلمانى كردند، ولی پس از آنمنافق شدند و این در حالی بود که بعضى از صحابه با آنان دوستى و رفت و آمد مى كردند؛ پس این آيه (در نهى دوستى با آنان) نازل گرديد.

توضیح: خداوند از دوستی با کسانی که دین مسلمانان و یا مراسم دینی و مذهبی آنان را به بازی و مسخره می گیرند، نهی نموده تا بفهماند با چنین اشخاصی

ص: 207

1- _ بحار الأنوار، ج 22، ص29؛ تفسير الصافي، ج 2، ص47؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص156؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 3، ص328.

در زمرۀ کفار بوده و فقط شایستۀ دشمنی اند و در پایان می فرماید اگر مؤمن واقعی هستید از خداوند بترسید و تقوی پیشه کنید؛ یعنی بدانید و آگاه باشید اگر با چنین اشخاصی طرح دوستی و رفاقت بستید ایمانتان را از دست داده و تقوای الهی را زیر پا نهاده اید.

در بعضی از تفاسیر نقل شده که جمعى از یهود و بعضى از نصارى صداى مؤذّن را که مى شنیدند و یا به نماز ایستادن مسلمانان را که مى دیدند، شروع به مسخره و استهزاء مى کردند، قرآن کریم مسلمانان را از طرح دوستى با این گونه افراد برحذر داشته، خداوند در این آیه به مؤ منان دستور مى دهد که از انتخاب منافقان و دشمنان به عنوان دوست بپرهیزید، لذا مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! آنها که آئین شما را به باد استهزاء و یا به بازى مى گیرند، چه آنها که از اهل کتابند و چه آنها که از مشرکان و منافقانند، هیچ یک از آنانرا به عنوان دوست انتخاب نکنید».

ولی متأسفانه با این همه تأکیدهای الهی و هشدارهای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) باز هم می بینیم عدّه ای از صحابه نه تنها به این هشدارها توجّهی نکرده، بلکه با کفّار و اهل کتاب ارتباط و دوستی و رفاقت داشته تا جایی که پس از غصب خلافت برای ادارۀ امور حکومت، آنان را مشاور و معتمد خود قرار دادند.

از جمله یهودیان به ظاهر مسلمان شده که خلفای غاصب با آنان طرح دوستی و رفاقت بستند و در امور خلافت نفوذ پیدا کردند می توانیم به كعب الاحبار، عبد الله بن سلام، ثعلبه، ابن يامين، اسد و اسید پسران كعب، سعيد بن عمرو و قيس بن زيد اشاره نماییم.

ص: 208

شماره: 45

کد آیه: 78/5 اسم آیه: لعنت پیامبران بر کفّار

لُعِنَ الَّذٖینَ كَفَرُوا مِنْ بَنٖیٓ اِسْرآٰئٖیلَ عَلٰى لِساٰنِ داٰوُۥدَ وَعٖیسَى ابْنِ مَرْیَمَ٭ۚ ذٰلِكَ بِماٰ عَصَوْا وَكاٰنُوا یَعْتَدُونَ78

آنها كه از بنی اسرائيل كافر شدند بر زبان داود و عيسی بن مريم لعن (و نفرين) شدند، اين به خاطر آن بود كه گناه می كردند و تجاوز می نمودند.

1_ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ، قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْمٍ مِنَ الشِّيعَةِ يَدْخُلُونَ فِي أَعْمَالِ السُّلْطَانِ وَ يَعْمَلُونَ لَهُمْ وَ يُحِبُّونَهُمْ وَ يُوَالُونَهُمْ، قَالَ: لَيْسَ هُمْ مِنَ الشِّيعَةِ، وَ لَكِنَّهُمْ مِنْ أُولَئِكَ، ثُمَّ قَرَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، هَذِهِ الْآيَةَ: «لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ عَلى لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ»، إِلَى قَوْلِهِ: «وَ لكِنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ»(1)، قَالَ: الْخَنَازِيرُ عَلَى لِسَانِ دَاوُدَ وَ الْقِرَدَةُ عَلَى لِسَانِ عِيسَى.(2)

از مسعدة بن صدقه نقل است که گفت: مردی از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ گروهی از شیعیان پرسید که در کارهای حاکمان وارد می شوند و برای آنها کار می کنند و آنها را دوست می دارند و یاری می کنند، حضرت فرمودند: آن ها شیعه

ص: 209

1- _ سورۀ مائده(5)، آیۀ 81.
2- _ بحار الأنوار، ج 14، ص63، ح15؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص342، ح3238؛ تفسير القمي، ج 1، ص176؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص205؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص660، ح309؛ وسائل الشيعة، ج 17، ص191، ح22323.

نیستند، بلکه از آنان به شمار می آیند، سپس امام صادق (سلام الله علیه) این آیه را قرائت فرمودند: : «لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ عَلى لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ»، تا این سخن خدای متعال: «وَ لكِنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ»، سپس فرمودند: خوکها همان کسانی هستند که به زبان حضرت داوود (علیه السلام) لعنت شدند و میمون ها به زبان حضرت عیسی (علیه السلام) مورد لعن قرار گرفتند.

2_ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ (سلام الله علیه): أَمَّا دَاوُدُ، فَإِنَّهُ لَعَنَ أَهْلَ أیلَةَ لَمَّا اعْتَدَوْا فِي سَبْتِهِمْ وَ كَانَ اعْتِدَاؤُهُمْ فِي زَمَانِهِ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ أَلْبِسْهُمُ اللَّعْنَةَ مِثْلَ الرِّدَاءِ وَ مِثْلَ الْمِنْطَقَةِ عَلَى الْحَقْوَيْنِ، فَمَسَخَهُمُ اللَّهُ قِرَدَةً، وَ أَمَّاعِيسَى (علیه السلام)، فَإِنَّهُ لَعَنَ الَّذِينَ أُنْزِلَتْ عَلَيْهِمُ الْمَائِدَةُ، ثُمَّ كَفَرُوا بَعْدَ ذَلِكَ.(1)

مرحوم طبرسی (رحمة الله علیه) در تفسیر «مجمع البیان» روایتی را نقل نموده از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) که فرمودند: امّا حضرت داود (علیه السلام)، پس همانا اهالی شهر أیْلَه را هنگامی که در روز شنبه تجاوز کردند، لعنت کرد و این تعدّیِ و تجاوز آنان در زمان او بوده است، پس داود گفت: خداوندا! ردای لعنت را مانند کمربندی بر روی کمر آنان بپوشان، پس خداوند آنان را به شکل میمون مسخ کرد؛ و امّا عیسی (علیه السلام)، کسانی را لعنت کرد که بعد از آن که سفرۀ آسمانی بر آنان نازل شد، کفر ورزیدند.

3_ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ هَارُونَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام)، قَالَ: لَمَّا بَلَغَ

ص: 210

1- _ بحار الأنوار، ج 14، ص64؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص343، ح3241؛ تفسير الصافي، ج 2، ص75؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص203؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص661، ح315.

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) أَمْرُ مُعَاوِيَةَ وَ أَنَّهُ فِي مِائَةِ أَلْفٍ، قَالَ: مِنْ أَيِّ الْقَوْمِ؟ قَالُوا: مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، قَالَ (سلام الله علیه): لَا تَقُولُوا مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، وَ لَكِنْ قُولُوا مِنْ أَهْلِ الشُّومِ، وَ هُمْ مِنْ أَبْنَاءِ مِصْرٍ، لُعِنُوا عَلى لِسانِداوُدَ، فَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنازِيرَ.(الخبر)(1)

از عبد الملک بن هارون نقل است که گفت: امام صادق (سلام الله علیه) از قول پدران بزرگوارشان (علیهم السلام) فرمودند: هنگامی که به امیرمؤمنان علی (سلام الله علیه) گزارش دادند که معاویه با لکشری صدهزار نفره آماده جنگ است، فرمودند: آن ها از کدام قوم هستند؟ گفتند: از اهل شام، فرمودند: نگویید از اهل شام، بلکه بگویید از اهل شوم، چون آنان از فرزندان مصر هستند، همان کسانی که به زبان حضرت داوود (علیه السلام) لعن و نفرین شده اند، پس خداوند برخی از آنان را به صورت میمون و خوک تبدیل نمود.توضیح : مرحوم ابن قولویه قمی در کتاب شریف «کامل الزیارات» روایتی را از ابراهیم بن ابی البلاد نقل نموده که او به حضرت امام موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) عرض می کند: چگونه زیارت کنیم حضرت ابا عبد الله الحسین (سلام الله علیه) را؟ حضرت زیارتی را انشاد می فرمایند که در قسمتی از آن آمده:

... وَ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِينَ سَفَكُوا دَمَكَ وَ اسْتَحَلُّوا حُرْمَتَكَ، مَلْعُونُونَ مُعَذَّبُونَ عَلَى لِسَانِ دَاوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ، ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ.(2)

ص: 211

1- _ بحار الأنوار، ج 33، ص233، ح517 و ج 57، ص208، ح8؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص805، ح9472؛ تفسير القمي، ج 2، ص268؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص206؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص660، ح310؛ حلية الأبرار في أحوال محمد و آله الأطهار (علیهم السلام)، ج 4، ص27، ح1.
2- _ بحار الأنوار، ج 98، ص165، ح12؛ كامل الزيارات، ص208، ح6.

یعنی: و شهادت مى دهم كسانى كه خون تو را ريختند و هتک حرمت تو را حلال دانستند، با زبان حضرت داود و عيسى بن مريم (علیهم السلام) مورد لعن و عذاب الهى واقع شده اند، و اين به خاطر عصيان و طغیان و سرکشی آنان است.

ص: 212

سورۀ مبارکۀ انعام

اشاره

شماره: 46

کد آیه: 24و23/6 اسم آیه: فتنه گران و عهدشکنان

ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ اِلّآٰ اَنْ قاٰلُوا وَاللّٰهِ رَبِّناٰ ماٰ كُنّاٰ مُشْرِكٖینَ23 اݗُنْظُرْ كَیْفَ كَذَبُوا عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ٭ۚ وَضَلَّ

عَنْهُمْ ماٰ كاٰنُوا

یَفْتَرُونَ24

سپس پاسخ و عذر آنها چيزی جز اين نيست كه می گويند: به خداوندی كه پروردگار ما است سوگند! كه ما مشرک نبوديم.(23) ببين چگونه به خودشان (نيز) دروغ می گويند و آنچه را به دروغ شريک خدا می پنداشتند از دست می دهند.(24)

فِي كِتَابِ الإحتِجَاجِ للطَبَرسِي (رحمة الله علیه)، عَن أَمِيرِ المُؤمِنِين (سلام الله علیه)، فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ يُذكَرُ فِيهِ أَحوَالَ أَهلِ القِيَامَةِ ...: الی ان قال:

ثُمَّ يَجْتَمِعُونَ فِي مَوَاطِنَ أُخَرَ، فَيُسْتَنْطَقُونَ فِيهِ فَيَقُولُونَ: «وَ اللَّهِ رَبِّنا ما كُنَّا مُشْرِكِينَ»، وَ هَؤُلَاءِ خَاصَّةً هُمُ الْمُقِرُّونَ فِي دَارِ الدُّنْيَا بِالتَّوْحِيدِ، فَلَا يَنْفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ بِاللَّهِ، لِمُخَالَفَتِهِمْ رُسُلَهُ وَ شَكِّهِمْ فِيمَا أَتَوْا بِهِ عَنْ رَبِّهِمْ، وَ نَقْضِهِمْعُهُودَهُمْ فِي أَوْصِيَائِهِمْ، وَ اسْتِبْدَالِهِمُ الَّذِي هُوَ أَدْنى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ، فَكَذَّبَهُمُ اللَّهُ فِيمَا انْتَحَلُوهُ مِنَ الْإِيمَانِ بِقَوْلِهِ: «انْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ».(1)

ص: 213

1- _ الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج 1، ص242؛ بحار الأنوار، ج 90، ص100، باب129، ح1؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص823، ح12086؛ تفسير الصافي، ج 2، ص113؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص308؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص708، ح41.

در کتاب احتجاج مرحوم طبرسی (قدس سره)، حدیثی طولانی از امیر المؤمنین (سلام الله علیه) روایت نموده که حضرت دربارۀ حالات مردم در روز قیامت، مطالبی را متذکّر شدند، تا آنجا که فرمودند: سپس در جایگاه های دیگری گرد هم جمع می شوند و در آنجا آنان را به سخن در می آورند (استنطاق می کنند) و آنان می گویند: «وَاللّهِ رَبِّنَا مَا کُنَّا مُشْرِکِینَ»، اینان به طور خاص، کسانی هستند که در سرای دنیا به یگانگی خدا اقرار کرده اند، امّا ایمانشان به خدای متعال برایشان هیچ سودی نخواهد داشت، چرا که با فرستادگان او مخالفت ورزیده اند و در آنچه ایشان از جانب پروردگارشان آوردند، شک کرده اند و دربارۀ اوصیای ایشان (علیهم السلام) پیمان شکنی کرده اند و افراد پست را ترجیح داده، آن ها را به جای کسی که تمام خیر و نیکی بود قرار داده اند، از این رو خداوند، آنانرا در پذیرش ایمان شان، دروغگو خوانده، می فرماید: «انظُرْ کَیْفَ کَذَبُواْ عَلَی أَنفُسِهِمْ».

توضیح: کسانی که به ولایت ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) اعتقاد نداشته، بلکه به ولایت افرادی پست و فرومایه معتقد باشند، هنگامی كه در قیامت پرده ها كنار مى رود، تازه متوجّه خطاى بزرگ خود شده، از اعمال خود بیزارى می جویند و آن ها را تکذیب می كنند، در حالی که خداوند آن ها را تکذیب می کند و این انحراف در عقیده را بزرگترین ظلم می داند، بدین جهت آن ها از رحمت الهی محروم شده، به فلاح و رستگاری نخواهند رسید.

ص: 214

شماره: 47

کد آیه: 28/6 اسم آیه: دروغگویان

... وَلَوْ رُدُّوا لَعاٰدُوا لِماٰ نُهُوا عَنْهُ وَاِنَّهُمْ لَكاٰذِبُونَ28

و اگر باز گردند به همان اعمالی كه نهی شده اند، باز می گردند و آنها دروغ گويند.

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ(رضي الله عنه)، قَالَ: رَأَيْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه) وَ هُوَ خَارِجٌ مِنَ الْكُوفَةِ ... الی أن قال:

ثُمَّ رَجَعَ وَ دَخَلْنَا الْكُوفَةَ وَ دَخَلْتُ خَلْفَهُ إِلَى الْمَسْجِدِ، فَجَعَلَ يَخْطُو خُطُوَاتٍ وَ هُوَ يَقُولُ: لَا، وَ اللَّهِ! لَا فَعَلْتُ، لَا، وَ اللَّهِ! لَا كَانَ ذَلِكَ أَبَداً، فَقُلْتُ: يَا مَوْلَايَ! لِمَنْ تُكَلِّمُ وَ لِمَنْ تُخَاطِبُ وَ لَيْسَ أَرَى أَحَداً؟ فَقَالَ: يَا جَابِرُ! كُشِفَ لِي عَنْ بَرَهُوتَ، فَرَأَيْتُ شَنْبَوَيْهِ وَ حَبْتَرَ وَ هُمَا يُعَذَّبَانِ فِي جَوْفِ تَابُوتٍ فِي بَرَهُوتَ، فَنَادَيَانِي: يَا أَبَا الْحَسَنِ! يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! رُدَّنَا إِلَى الدُّنْيَا نُقِرُّ بِفَضْلِكَ وَ نُقِرُّ بِالْوَلَايَةِ لَكَ، فَقُلْتُ: لَا، وَ اللَّهِ! لَا فَعَلْتُ، لَا، وَ اللَّهِ! لَا كَانَ ذَلِكَ أَبَداً، ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ»، يَا جَابِرُ! وَ مَامِنْ أَحَدٍ خَالَفَ وَصِيَّ نَبِيٍّ إِلَّا حَشَرَهُ اللَّهُ أَعْمَى يَتَكَبْكَبُ فِي عَرَصَاتِ الْقِيَامَةِ.(1)

از جابر بن عبدالله(رضي الله عنه)، نقل است که گفت: حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی

ص: 215

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص306، ح11 و ج31، ص610، ح75 و ج 41، ص222، ح33؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص412، ح3447؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص169؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص313؛ مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ج 2، ص98، ح422.

طالب (سلام الله علیه) را دیدم، در حالی که از کوفه بیرون می آمدند، تا آنجا که گفت:

سپس بازگشته و وارد کوفه شدیم، و من نیز به دنبال ایشان وارد مسجد شدم، ایشان هر قدمی برمی داشتند، می فرمودند: نه، به خدا قسم! این کار را نمی کنم، نه، به خدا! هرگز این چنین نخواهد شد.

پس عرض كردم: ای سرورم! با چه کسی صحبت می کنید؟ و چه کسی را مورد خطاب قرار می دهید؟ من کسی را نمی بینم!

حضرت فرمودند: ای جابر! حجابها كنار رفت، و برهوت برای من نمایان شد، پس شنبویه وحبتر(اوّلی و دوّمی) را دیدم، در حالی که در آن برهوت، در داخل تابوتی، عذاب می شوند، پس آن ها مرا صدا زدند و گفتند: ای ابا الحسن! ای امیر مؤمنان! ما را به دنیا برگردان تا به فضیلت و ولایت تو اقرار و اعتراف کنیم. پس گفتم: نه، به خدا قسم! این کار را نمی کنم، نه، به خدا قسم! هرگز چنین نخواهد شد، سپس این آیه را خواندند: «وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ»، ای جابر! هر کس با وصیّ پیامبری، مخالفت نماید، خداوند او را در روز قیامت، نابینا محشور می کند، و به صورت واژگون، محشور می گردد.

توضیح: با توجّه به آنچه بیان شد، این دسته از مشرکان، که حقیقت ولایت و فضائل ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) را از مردم، مخفى مى كردند، کسانی هستند که در روز قیامت با صورت در آتش جهنم خواهند بود، و آن ها اگر دوباره هم به این دنیا برگردند، همان اعمال زشت سابق خود را انجام خواهند داد.

ص: 216

شماره: 48

کد آیه: 82/6 اسم آیه: ایمان مردود

الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوٓا اٖیماٰنَهُمْ بِظُلْمٍ اُولٰٓئِكَ لَهُمُ الْاَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ82

آنها كه ايمان آوردند و ايمان خود را با شرک نياميختند امنيت برای آنها است، و آنها هدايت يافتگانند.

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمانَهُمْ بِظُلْمٍ»، قَالَ: بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) مِنَ الْوَلَايَةِ وَ لَمْ يَخْلِطُوهَا بِوَلَايَةِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ، فَهُوَ الْمُلَبَّسُ بِالظُّلْمِ.

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمانَهُمْ بِظُلْمٍ»، فرمودند: مقصود این است که به آن ولایتی که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) آورده اند، ایمان بیاورد، و آن را با پذیرش ولایت فلانی و فلانی نیامیخته باشد، (و اگرچنین کند) پس اوست که به ایمانش لباس ظلم و ستم پوشانده است.

توضیح: بعضی از بزرگان «ایمان» را به اقسام مختلفی تقسیم نموده اند، مثل: «ایمان مطبوع»، که آن ایمان ملائکه است، و یا «ایمان مقبول»، که ایمان انبیاء می باشد؛ امّا یکی از این اقسام، «ایمان مردود»، است که آن، ایمان منافقین می باشد.

و بعضی گفته اند که ایمان بر دو قسم است: «ایمان مستقر» و «ایمان مستودع».

ص: 217

1_ ایمان مستودع، یعنی ایمان عاریه ای و آن برای کسی است که ایمانش راسخ نیست و دائم در شک و تردید است، لذا با کوچک ترین مشکلی، آن را از دست می دهد.

2_ ایمان ثابت و مستقر، یعنی ایمانی که در قلب جای گرفته، و بر مبنای استدلال و تحقیق حاصل شود، پس با بینشی عمیق و انجام عمل صالح پشتیبانی شده، هرگز زائل نمی شود.

بنا بر این، نتیجه می گیریم که اگر کسی طالب هدایت است و می خواهد ایمنی و امنیّت الهی شامل حالش بشود، باید فقط و فقط به ولایت ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) ایمان داشته باشد، که این ایمان، «ایمان محبوب ومطلوب» است، ولی اگر ذرّه ای در آن شک کند و یا ولایت دیگری را ترجیح دهد، مشرک شده، از هدایت و امنیّت الهی بی بهره می گردد، که البته این ایمان، ایمان منافقین است و مردود می باشد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در فرازی از خطبۀ نورانی غدیر خُم فرمودند:

أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ الَّذِينَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَقَالَ: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ»، أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ الَّذِينَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ آمِنِينَ.(1)

آگاه باشید که دوستان ایشان همان کسانی هستند که خداوند (عز و جل) آنان را این گونه وصف نموده و فرموده است: «آنان که ایمان آوردند و ایمان خود را به ظلم و ستم نیامیختند، ایمنی برای آنان است و ایشان هدایت یافتگان هستند»، آگاه باشید که دوستان ایشان همان کسانی هستند که با امنیّت داخل بهشت خواهند

ص: 218

1- _ بحار الأنوار، ج 37، ص213.

شد.

ص: 219

شماره: 49

کد آیه: 93/6 اسم آیه: مدّعیان دروغین

وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ قاٰلَ اُوحِیَ اِلَیَّ وَلَمْ یُوحَ اِلَیْهِ شَیْءٌ وَمَنْ قاٰلَ سَاُنْزِلُ مِثْلَ مآٰ اَنْزَلَ اللّٰهُ٭ۗ ...93

چه كسی ستمكارتر است از كسی كه دروغی به خدا ببندد يا بگويد وحی به من فرستاده شده در حالی كه چیزی به او وحی نشده است، و كسی كه بگويد من هم همانند آنچه خدا نازل كرده نازل می كنم.

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ قالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَ لَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْ ءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ»، قَالَ: مَنِ ادَّعَى الْإِمَامَةَ دُونَ الْإِمَامِ (سلام الله علیه).(1)

از ابو بصیر روایت است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ آیۀ: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ قالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَ لَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْ ءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ»، فرمودند: منظور کسی است که در حالی که امام نیست، ادّعای امامت می کند.

ص: 220

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 1، ص165، ح264؛ بحار الأنوار، ج 25، ص113، ح12 و ج 31، ص658، ح212؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص453، ح3572؛ تفسير الصافي، ج 2، ص140؛ تفسير العياشي، ج 1، ص: 370، ح61؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص395؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص746، ح182.

شماره: 50

کد آیه: 112/6 اسم آیه: دو شیطان همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

وَكَذٰلِكَ جَعَلْناٰ لِكُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاٰطٖینَ الْاِنْسِ وَالْجِنِّ ...112

و اين چنين در برابر هر پيامبری دشمنی از شياطين انس و جن قرار داديم.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: مَا بَعَثَ اللَّهُ رَسُولًا إِلَّا وَ فِي وَقْتِهِ شَيْطَانَانِ يُؤْذِيَانِهِ وَ يَفْتِنَانِهِ وَ يُضِلَّانِ النَّاسَ بَعْدَهُ، فَأَمَّا الْخَمْسَةُ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِيمُ وَ مُوسَى وَ عِيسَى وَ مُحَمَّدٌ (علیهم السلام)، وَ أَمَّا صَاحِبَا نُوحٍ، ففيطيفوس وَ خرام، وَ أَمَّا صَاحِبَا إِبْرَاهِيمَ فمكيل وَ رذام، وَ أَمَّا صَاحِبَا مُوسَى فَالسَّامِرِيُّ وَ مرعقيبا، وَ أَمَّا صَاحِبَا عِيسَى فمولس وَ مريسا، وَ أَمَّا صَاحِبَا مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَحَبْتَرٌ وَ زُرَيْقٌ.(1)

از علی بن ابی حمزه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: خداوند هیچ پیامبری را نفرستاد مگر این که در زمان او دو شیطان بودند که او را اذیّت و امتحان می کردند و بعد از او مردم را گمراه می کردند، امّا پنج تن از پیامبران اولوالعزم بودند، حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمّد (علیهم السلام)، و امّا دو شیطان همراه حضرت نوح، فیطیفوس و خرام، و امّا دو شیطان همراه حضرت ابراهیم، مکیل و رذام، و امّا دو شیطان همراه

ص: 221

1- _ بحار الأنوار، ج 13، ص212، ح5 و ج 30، ص: 187، ح45 و ج 31، ص: 601، ح41؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص469، ح3625 و ج 3، ص776، ح7043؛ تفسير الصافي، ج 2، ص149؛ تفسير القمي، ج 1، ص214؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص426؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص758، ح244 و ج 3، ص391، ح105.

حضرت موسی، سامریّ و مرعقیبا، و امّا دو شیطان همراه حضرت عیسی، مولس و مریسا، و امّا دو شیطان همراه حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، حبتر و زریق بودند.

توضیح: شیطان در گام اوّل، با سرگرم کردن انسان به لهو و لعب و زیبایی های دنیا، او را از یاد حق باز می دارد و قیامت را از یاد او می برد و از این طریق او را گرفتار عذاب شدید الهی می نماید.

او در گام دوّم، می کوشد اگر کسی به یاد خدا و قیامت بود، او را از راه جهل مرکّب و تزئین و تسویل، یعنی کار زشت و بد را خوب و زیبا جلوه دادن، انسان را در ورطۀ گناه بیاندازد و او را از رسیدن بهسعادت و فیوضات الهی، محروم گرداند.

همانطور که قبلاً هم مطالبی در ذیل کد شمارۀ 208/2 بیان داشتیم، یکی از اقدامات شیطان علیه انسان و انسانیّت، منحرف نمودن مردم از مسیر ولایت ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) می باشد، که همانا او برای این کار، قسم خورده است: «قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ»، «إِلَّا عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ»(1).

لذا ما همیشه باید هوشیار باشیم و به وصیّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) توجّه نماییم و هر چیزی را فقط با معیار قرآن و عترت (علیهم السلام) بسنجیم، تا از مسیر ولایت خارج نشویم و به فلاح و رستگاری نائل شویم. إن شاء الله

ص: 222

1- _ 83و82/38.

شماره: 51

کد آیه: 153/6 اسم آیه: انحراف از راه علی (سلام الله علیه)

وَاَنَّ هٰذاٰ صِراٰطٖی مُسْتَقٖیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاٰ تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبٖیلِهٖ٭ۚ ذٰلِكُمْ وَصّٰىكُمْ بِهٖ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ153

و اين كه اين راه مستقيم من است از آن پيروی كنيد و از راه های مختلف (و انحرافی) پيروی نكنيد كه شما را از راه حق دور می سازد، اين چيزی است كه خداوند شما را به آن سفارش می كند تا پرهيزگار شويد.

في تفسير العياشي: عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: «وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»، قَالَ: أَ تَدْرِي مَا يَعْنِي بِ «صِراطِي مُسْتَقِيماً»؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: وَلَايَةَ عَلِيٍّ وَ الْأَوْصِيَاءِ، قَالَ: وَ تَدْرِي مَا يَعْنِي «فَاتَّبِعُوهُ»؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: وَ تَدْرِي مَا يَعْنِي «وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: وِلَايَةَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ،قَالَ: وَ تَدْرِي مَا يَعْنِي «فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»؟ قَالَ: يَعْنِي سَبِيلَ عَلِيٍّ (سلام الله علیه).(1)

در تفسیر عیّاشی آمده: از برید عجلی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ آیۀ: «وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»، فرمودند: آیا می دانی «صِراطِي مُسْتَقِيماً» به چه معنی است؟ عرض کردم: نه نمی دانم، حضرت فرمودند: مقصود ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) و اوصیاء

ص: 223

1- _ بحار الأنوار، ج 35، ص371، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص498، ح3726؛ تفسير العياشي، ج 1، ص384، ح125؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص482؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص778، ح343.

ایشان است، سپس فرمودند: آیا می دانی «فَاتَّبِعُوهُ» به چه معنی است؟ عرض کردم: نه نمی دانم، حضرت فرمودند: یعنی پیروی از علی بن ابی طالب (سلام الله علیه)، سپس فرمودند: آیا می دانی «وَ لَا تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَن سَبِیلِه»، به چه معنی است؟ عرض کردم: نه نمی دانم، فرمودند: مقصود ولایت فلانی و فلانی است، سپس فرمودند: آیا معنی «فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ» را می دانی؟ عرض کردم: نه نمی دانم، فرمودند: یعنی شما را از راه حضرت علی (سلام الله علیه) جدا می سازد.

ص: 224

شماره: 52

کد آیه: 159/6 اسم آیه: تفرقه افکنان

اِنَّ الَّذٖینَ فَرَّقُوا دٖینَهُمْ وَكاٰنُوا شِیَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فٖی شَیْءٍ٭ۚ اِنَّمآٰ اَمْرُهُمْ اِلَى اللّٰهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِماٰ كاٰنُوا یَفْعَلُونَ159

كسانی كه آئين خود را پراكنده ساختند و به گرو های گوناگون (و مذاهب مختلف) تقسيم شدند هيچگونه ارتباطی با آنها نداری، كار آنها را به خدا واگذار، پس خدا آنها را از آنچه انجام می دادند با خبر می كند.

في تفسير القمي: قَوْلُهُ: «إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَ كانُوا شِيَعاً»، قَالَ: فَارَقُوا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَ صَارُوا أَحْزَاباً.(1)

در تفسیر قمی در ذیل روایتی از ابو بصیر، نقل نموده که حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَ كانُوا شِيَعاً»، فرمودند: از امیر المومنین (سلام الله علیه) جدا شدند و به دسته های مختلف تقسیم شدند.

توضیح: ابتدا به روایات زیر توجّه فرمایید:

1_ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ مِهْرَانَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، عَنْ أَبِیهِ (سلام الله علیه)، عَنْ جَدِّهِ (سلام الله علیه)،

ص: 225

1- _ بحار الأنوار، ج 9، ص208، ح77؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص503، ح3744؛ تفسير الصافي، ج 2، ص174؛ تفسير القمي، ج 1، ص222؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص494؛ تفسير نور الثقلين، ج 1، ص783، ح361.

عَنْ أَبِیهِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیهم السلام)، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یقُولُ: إِنَّ أُمَّةَ مُوسَى (علیه السلام)، افْتَرَقَتْ بَعْدَهُ عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِیةٌ وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ افْتَرَقَتْ أُمَّةُ عِیسَى (علیه السلام) بَعْدَهُ عَلَى اثْنَتَینِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِیةٌ وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ إِنَّ أُمَّتِی سَتَفْتَرِقُ بَعْدِی عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِیةٌ وَ اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ.(1)

از سلیمان بن مهران نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه)، از پدربزرگوارشان، از جدّشان، از پدرشان حضرت حسین بن على (سلام الله علیهما)، روایت است كه فرمودند: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم كه مى فرمودند: به راستى كه امّت حضرت موسى (علیه السلام) پس از او به هفتاد و یک فرقه پراكنده شدند، كه یک فرقۀ از آنها رهایى یافته و هفتاد فرقۀ دیگر در آتش دوزخ خواهند بود، و امّت حضرت عیسى (علیه السلام) پس از او به هفتاد و دو فرقه پراكنده شدند، كه یک فرقۀ از آنان نجات یافته و هفتاد و یک فرقۀ دیگر در آتش خواهند بود، و به زودى امّت من پس از من به هفتاد و سه فرقه پراكنده مى شوند، كه فقط یک فرقۀ از آنها رهایى یافته و هفتاد و دو فرقۀ دیگر در آتش دوزخ اند.

2_ رُوِی عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ لِرَأْسِ الْیهُودِ: عَلَى كَمِ افْتَرَقْتُمْ؟ فَقَالَ: عَلَى كَذَا وَ كَذَا فِرْقَةً، فَقَالَ عَلِی (سلام الله علیه): كَذَبْتَ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ، فَقَالَ: وَ اللَّهِ! لَوْ ثُنِّیتْ لِی الْوِسَادَةُ، لَقَضَیتُ بَینَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ، وَ بَینَ أَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ، وَ بَینَ أَهْلِ الزَّبُورِ بِزَبُورِهِمْ، وَ بَینَ أَهْلِ الْقُرْآنِ بِقُرْآنِهِمْ.

افْتَرَقَتِ الْیهُودُ عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، سَبْعُونَ مِنْهَا فِی النَّارِ وَ وَاحِدَةٌ نَاجِیةٌ

ص: 226

1- _ بحار الأنوار، ج 28، ص4، ح3؛ الخصال، ج 2، ص585، ح11.

فِی الْجَنَّةِ، وَ هِی الَّتِی اتَّبَعَتْ یوشَعَ بْنَ نُونٍ، وَصِی مُوسَى (علیه السلام).

وَ افْتَرَقَتِ النَّصَارَى عَلَى اثْنَتَینِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ وَ وَاحِدَةٌ بِالْجَنَّةِ، وَ هِی الَّتِی اتَّبَعَتْ شَمْعُونَ الصَّفَا، وَصِی عِیسَى (علیه السلام).

وَ تَفْتَرِقُ هَذِهِ الْأُمَّةُ عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ هِی الَّتِی اتَّبَعَتْ وَصِی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ ضَرَبَ بِیدِهِ عَلَى صَدْرِهِ، ثُمَّ قَالَ: ثَلَاثَ عَشْرَةَ فِرْقَةً مِنَ الثَّلَاثِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، كُلُّهَا تَنْتَحِلُ مَوَدَّتِی وَ حُبِّی، وَاحِدَةٌ مِنْهَا فِی الْجَنَّةِ، وَ هِی النَّمَطُ الْأَوْسَطِ، وَ اثْنَتَا عَشْرَةَ فِی النَّار.(1)

از حضرت امیر المؤمنین علی (سلام الله علیه) نقل است كه به رئیس یهودیان فرمودند: شما در دینتان چند فرقه شدید؟ او گفت: بر فلان و فلان فرقه.

حضرت (علیه السلام) فرمودند: دروغ گفتی! سپس روى به مردم نموده و فرمودند: به خدا قسم! اگر برای من مسندی قرار دهند و بر آن بنشینم، هر آینه، میان اهل تورات، با توراتشان، و میان اهل انجیل، باانجیلشان، و میان اهل زبور، با زبورشان، و میان اهل قرآن، با قرآن قضاوت و داورى می نمایم.

یهود، هفتاد و یک فرقه شدند، كه هفتاد فرقۀ آن ها جهنّمى اند و تنها یک فرقه اهل بهشت است، و آن همان فرقه اى است كه از یوشع بن نون، وصىّ حضرت موسى (علیه السلام) پیروى كردند.

و نصارى، هفتاد و دو فرقه شدند، هفتاد و یک فرقۀ آن ها اهل دوزخ اند و تنها یک

ص: 227

1- _ الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج 1، ص263؛ الأمالي (للطوسي)، ص523، مجلس18، ح66؛ بحار الأنوار، ج 28، ص4، ح5؛ بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، ج 2، ص216؛ كتاب سليم بن قيس الهلالي، ج 2، ص803، ح32.

فرقۀ آن ها اهل بهشت شدند، و آن همان گروهند كه از شمعون، وصىّ حضرت عیسى (علیه السلام) پیروى كردند.

و این امّت نیز هفتاد و سه فرقه خواهند شد، كه هفتاد و دو فرقه در آتش اند و فقط یک فرقۀ آن ها اهل بهشت اند، و آن فرقه اى است كه از وصىّ حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) پیروى خواهند كرد، سپس در حالی که دست مبارکشان را بر سینه می زدند فرمودند:

سیزده فرقه از آن هفتاد و سه فرقه، تماماً دوستى و مودّت مرا مى پذیرند، كه تنها یكى از این سیزده فرقه اهل بهشت اند، و ایشان گروه میانه رو هستند، و دوازده فرقۀ دیگر، همه اهل آتش خواهند بود.

3_ عَنْ عَلِی (سلام الله علیه) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): یا عَلِی! مَثَلُک فِی أُمَّتِی، مَثَلُ الْمَسِیحِ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ (علیهما السلام)، افْتَرَقَ قَوْمُهُ ثَلَاثَ فِرَقٍ: فِرْقَةٌ مُؤْمِنُونَ وَ هُمُ الْحَوَارِیونَ، وَ فِرْقَةٌ عَادُوهُ وَ هُمُ الْیهُودُ، وَ فِرْقَةٌ غَلَوْا فِیهِ فَخَرَجُوا عَنِ الْإِیمَانِ، وَ إِنَّ أُمَّتِی سَتَفْتَرِقُ فِیک ثَلَاثَ فِرَقٍ: فَفِرْقَةٌ شِیعَتُک وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ، وَ فِرْقَةٌ عَدُوُّک وَ هُمُ الشَّاكُّونَ، وَ فِرْقَةٌ تَغْلُو فِیک وَ هُمُ الْجَاحِدُونَ، وَ أَنْتَ فِی الْجَنَّةِ، یا عَلِی! وَ شِیعَتُک وَ مُحِبُّ شِیعَتِک، وَ عَدُوُّک وَ الْغَالِی فِی النَّارِ.(1)

از حضرت علی (سلام الله علیه) روایت است که فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای علی! مثَل تو در امّت من، همانند عیسی بن مریم (علیهما السلام) است، كه امّتش به سه فرقه تقسیم شدند: گروه مؤمنان، كه پیروان و حواریّون بودند، گروهی كه دشمن او بودند،

ص: 228

1- _ بحار الأنوار، ج 25، ص264، ح4؛ مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة (علیهم السلام)، ص80، المنقبة48.

یعنی یهودیان، و گروهی كه در بارۀ او غلوّ می كردند، و با این اعتقاد، از دایرۀ ایمان بیرون رفتند.

همانا امّت من نیز در بارۀ تو، به سه گروه تقسیم می شوند: گروه شیعیان تو، كه آنان مؤمنان هستند، گروه دشمنان تو، كه همان تردید كنندگان هستند، و گروهی كه در مورد تو زیاده روی و غلوّ می كنند، که آنان منكر، و کافرند.تو، ای علی! در بهشتی، و شیعیان تو و دوستان شیعیانت نیز، در بهشت هستند، و دشمنان تو و غلوّكنندگان نسبت به تو، در آتش جهنّم اند.

همانطور که ملاحظه فرمودید کار عدّه ای در طول تاریخ تفرقه افكنى در دين، و بدعت گذارى و تفسير دين به رأى خود بوده است، كه نتیجۀ آن تشکیل فرقه های انحرافی و ضالّه می باشد. بنابراین هر کس می خواهد از مسیر حق، که فقط مسیر ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) است و همان صراط مستقیم می باشد، منحرف نشود و خوشبختی و سعادت دو دنیا نصیبش گردد، باید از هر کاری که باعث فاصله و جدا شدن از این مسیر می شود، پرهیز کند و بداند که این تفرقه افکنان دشمنان خدا و پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) می باشند.

4_ مرحوم سید نعمت الله جزایری در کتاب «زهر الربیع» در بارۀ این حدیث شریف، می فرماید: مرحوم علّامه حلّى (رحمة الله علیه) فرموده است: روزى با استادم جناب خواجه نصير الدّين طوسى (قدس سره) در اين مسئله مباحثه می كرديم، پس به ایشان گفتم: هر فرقه ای گمان می كند که او فرقۀ ناجیه است، ما هم گمان می كنيم، ما آن فرقۀ ناجیه هستيم، دليل ما چيست؟

جناب خواجه در جواب فرمود: من كتب طوائف را تتبّع كردم و اسلام و مذاهب ايشان را يافته امكه تمام هفتاد و دو فرقه متّفقند كه اسلام و اقرار به شهادتين، سبب

ص: 229

نجات و دخول در بهشت می شود و با اين قول فقط فرقۀ شيعۀ اماميّه مخالفند، که می گويند:

باعث نجات و دخول بهشت، اقرار به شهادتين و اقرار به ولايت اهل البيت (علیهم السلام) است، و اين كه بعد از رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وصىّ و خليفۀ بلافصل آن حضرت، على (سلام الله علیه) می باشد و لا غير.

پس اگر فرقۀ ناجيه، غير از اماميّه باشد، بايد همۀ هفتاد و دو فرقه، ناجى باشند نه يک فرقه، چون كه فقط فرقۀ اماميّه تنها در اين كه می گويند: ولايت اهل بيت (علیهم السلام) و اقرار به خلافت بلافصل حضرت على (سلام الله علیه) بعد از رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مشروط است، دعوى خلافت غير على (سلام الله علیه) باطل است.

امّا آن هفتاد و دو فرقه، متّفقند و اشتراک دارند در اينكه موجب نجات چيست؟

پس ظاهر شد كه هيچ طائفه اى، از طوائف ناجى نيست، مگر اماميّه كه شيعیان آل محمّد (علیهم السلام) هستند.

ص: 230

شماره: 53

کد آیه: 160/6 اسم آیه: بهترین حسنه

مَنْ جآٰءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشْرُ اَمْثاٰلِهاٰ٭ۖ وَمَنْ جآٰءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلاٰ یُجْزٰٓى اِلّاٰ مِثْلَهاٰ وَهُمْ لاٰ یُظْلَمُونَ160

هر كس كار نيكی بياورد ده برابر آن پاداش خواهد داشت و هر كس كار بدی بياورد جز به مقدار آن كيفر نخواهد ديد و ستمی بر آنها نخواهد شد.

عَنْ زُرَارَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»، قَالَ: مَنْ ذَكَرَهُمَا فَلَعَنَهُمَا كُلَّ غَدَاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِينَ حَسَنَةً، وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئَاتٍ، وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ.(1)

از زراره نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ آیۀ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»، فرمودند: هر کس آن دو (اوّلی و دوّمی) را یاد نماید و آن ها را هر روز صبح لعن کند، خدایتعالی برای او هفتاد حسنه نوشته، و ده مورد گناهان او را محو نموده، و مقامش را ده درجه بالا می برد.

ص: 231

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص222، ح91؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص506، ح3761؛ تفسير العياشي، ج 1، ص387، ح140.

سورۀ مبارکۀ اعراف

اشاره

شماره: 54

کد آیه: 9/7 اسم آیه: زیان کاران

وَمَنْ خَفَّتْ مَواٰزٖینُهُۥ فَاُولٰٓئِكَ الَّذٖینَ خَسِرُوٓا اَنْفُسَهُمْ بِماٰ كاٰنُوا بِاٰیاٰتِناٰ یَظْلِمُونَ9

و كسانی كه ميزانهای (عمل) آنها سبک است افرادی هستند كه سرمايۀ وجود خود را به خاطر ظلم و ستمی كه به آيات ما می كردند از دست داده اند.

1_ في تفسير القمي: «فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ»، قَالَ: بِالْأَئِمَّةِ يَجْحَدُونَ.(1)

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی (قدس سره) در بارۀ آیۀ: «فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ»، (امام باقر (سلام الله علیه)) فرمودند: آن ها با انکار ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)، به ایشان ظلم نمودند.

2_ ابن شهر آشوب، قَالَ: الْإِمَامَانِ الْجَعْفَرَانِ (سلام الله علیهما) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ

ص: 232

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص208، ح9؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص519، ح3789؛ تفسير الصافي، ج 2، ص181؛ تفسير القمي، ج 1، ص224؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص6، ح16.

مَوازِينُهُ»(1)، فَهُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، «فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ»، «وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ»(2)، وَ أَنْكَرَ وَلَايَةَ عَلِيٍّ (سلام الله علیه)، «فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ»(3)، فَهِيَ النَّارُ جَعَلَهَا اللَّهُ لَهُ أُمّاً وَ مَأْوَاهُ.(4)

جناب ابن شهر آشوب از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) و حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) روایت کرده است که ایشان دربارۀ کلام خدای متعال: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ»، فرمودند: او امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) است، «فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ»، «وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ»، و کسی که ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) را انکار کرد، «فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ»، پس او در آتش دوزخ است، که خداوند آن رابرای او مادر و پناهگاه قرار می دهد.

توضیح: آنچه که مسلّم است این است كه در روز قیامت، اعمال انسان با وسیلۀ خاصّى سنجیده مى شود، نه با وسائلی مثل ترازوهاى دنیا، و البته این سنجش اعمال در روز قیامت حق است، یعنی خداوند در آن روز به عدالت رفتار می کند و به کسی ظلم نمی کند، پس کسانی که آیات و نشانه های خداوند، که همان ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) هستند را تکذیب می کنند، اعمال شان وزنی ندارد و سبک است، لذا آن ها در آن روز، ضرر و خسران بزرگی خواهد کرد.

ص: 233

1- _ سورۀ قارعه(101)، آیۀ 6.
2- _ سورۀ قارعه(101)، آیۀ 7 و 8.
3- _ سورۀ قارعه(101)، آیۀ 9.
4- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص741، ح11854؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 2، ص151.

سُئِلَ الصَّادِقُ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً»(1)، قَالَ: الْمَوَازِينُ، الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ.(2)از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً»، سؤال شد، حضرت فرمودند: میزان ها، انبیاء و جانشینان آنان (علیهم السلام) می باشند.

در روایت دیگرى چنین نقل شده که: «إنَّ أمیر المؤمنین و الأئمّة مِن ذُریَّتِه هُمُ المَوَازِین»(3)، یعنى امیر المؤمنین (سلام الله علیه) و امامان از فرزندان ایشان، ترازوهاى سنجش اند.

چرا که در یكى از زیارات حضرت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) مى خوانیم: «السَّلَامُ عَلَى مِيزَانِ الْأَعْمَالِ»، سلام بر میزان و سنجش اعمال.

بنابراین اگر کسی با انکار و تکذیب میزان اعمال، یعنی ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)، وارد صحنۀ قیامت گردد، هیچ یک از اعمالش پذیرفته نشده و از زیان کاران خواهد بود.

ص: 234

1- _ 47/21.
2- _ بحار الأنوار، ج 7، ص251؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص820، ح7146؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص322؛ الكافي، ج 1، ص419، ح36.
3- _ بحار الأنوار، ج 7، ص252.

شماره: 55

کد آیه: 30/7 اسم آیه: ملاک هدایت و گمراهی

فَرٖیقًا هَدٰى وَفَرٖیقًا حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلاٰلَةُ٭ۚ اِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّیاٰطٖینَ اَوْلِیآٰءَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَیَحْسَبُونَ اَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ30

گروهی را هدايت كرده و گروهی گمراهی بر آنها قطعی شد، چرا که این ها (كسانی هستند كه) شياطين را به جای خداوند، اوليای خود انتخاب كردند و گمان می كنند كه هدايت يافته اند.

عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ اللَّيْثِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ (سلام الله علیه): (في حدیثٍ طویلٍ) إلی أن قال:

قَالَ: «كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ»(1)، «فَرِيقاً هَدى وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ»، يَعْنِي أَئِمَّةَ الْجَوْرِ دُونَ أَئِمَّةِ الْحَقِّ، «وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ».(الحدیث)(2)

از ابو اسحاق لیثی نقل است که گفت: حضرت اباجعفر محمّد بن علی باقر (سلام الله علیه) در حدیثی طولانی مطالبی را بیان فرمودند: تا آنجا که فرمودند: «كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ»، «فَرِيقاً هَدى وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ»،

ص: 235

1- _ 29/7.
2- _ بحار الأنوار، ج 5، ص233، ح6؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص529، ح3829 و ج 3، ص416، ح6005؛ تفسير الصافي، ج 2، ص189؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص67؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص18، ح59؛ علل الشرائع، ج 2، ص610، ح81.

یعنی آن ها ولایت پیشوایان ظالم را به جای ولایت ائمّۀ حق (علیهم السلام)، پذیرفتند، «وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ»، و گمان می کنند که از هدایت یافتگانند.

توضیح: همانطور که در آیۀ شریفه خدای متعال بیان فرموده گروهی در اثر سوء انتخاب و به خاطر پیروی از پیشوایان ظالم و قبول ولایت آن ها، گمراه و کافر شدند، و البته این آیه نشان می دهد که انسان آزاد و مختار است، می تواند ولایت الهی را انتخاب نماید و هدایت گردد و در نتیجه سعادتمند و بهشتی شود، و یا اینکه ولایت شیاطین را بپذیرد، تا از مسیر حق منحرف شده، عاقب به شرّ و اهل آتش گردد.«إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا»(1)

ص: 236

1- _ 3/76.

شماره: 56

کد آیه: 38/7 اسم آیه: لعن پیشوایان ظلم توسّط پیروانشان

قاٰلَ ادْخُلُوا فٖیٓ اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ فِی النّاٰرِ٭ۖ كُلَّماٰ دَخَلَتْ اُمَّةٌ لَعَنَتْ اُخْتَهاٰ٭ۖ حَتّٰٓى اِذَا ادّاٰرَكُوا فٖیهاٰ جَمٖیعًا قاٰلَتْ اُخْرٰىهُمْ لِاُولٰىهُمْ رَبَّناٰ هٰٓؤُلآٰءِ اَضَلُّوناٰ فَاٰتِهِمْ عَذاٰبًا ضِعْفًا مِنَ النّاٰرِ٭ۖ قاٰلَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلٰكِنْ لاٰ تَعْلَمُونَ 38

(خداوند به آنها) می گويد: در صف گروه های مانند خود، از جن و انس، در آتش داخل شويد، هنگامی که گروهی وارد می شوند گروه ديگر را لعن می كنند، تا همگی با ذلّت در آن قرار گيرند، (در اين هنگام) گروه پيروان دربارۀ پيشوايان خود می گويند: خداوندا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند، پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن، می گويد: برای هر كدام (از شما) عذاب مضاعف است، ولی نمی دانيد.

1_ في مجمع البيان: «قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا»، قَالَ الصَّادِقُ (سلام الله علیه): يعني أئمّة الجَور.(1)

مرحوم طبرسی در مجمع البیان در تفسیر آیۀ: «قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا»، روایتی را از امام صادق (سلام الله علیه) نقل نموده که فرمودند: منظور، پیشوایان ظالم و

ص: 237

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص541، ح3876؛ تفسير الصافي، ج 2، ص196؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص83؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص30، ح109؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 4، ص644.

ستم هستند.

2_ في تفسیر علي بن إبراهيم قمي: و قولُهُ تعالى: «قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا»، يعني أئمّة الجَور.(1)

مرحوم علی ابراهیم قمی در تفسیرش در بارۀ این سخن خدای متعال: «قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا»، می گوید: مقصود، پیشوایان ظلم و جور هستند.

توضیح: خدای متعال در این آیۀ شریفه یکی از صحنه های درگیری پیشوایان ظلم و جور را با پیروانشان، در روز قیامت، پیشگویی نموده است. فریب خوردگان هنگامی که وارد جهنم می شوند، و اربابان خود رامی بینند که چگونه در عذاب الهی گرفتار شده اند، ابتدا شروع به لعن و نفرین آن ها مى كنند و سپس از خداوند می خواهند که عذاب آنان را دو برابر نماید، چرا که آنان را مسئول انحراف و بدبختى خود مى دانند.

در صورتی که در پاسخ به آن ها گفته می شود: عذاب شما نیز دو برابر و مضاعف است، چرا که اگر شما پیروان سرسخت و لجوج، از پیشوایان ظلم و ستم پیروی و حمایت نمی کردید و سنگ آنان را به سینه نمى زدید، و آنها را در رسیدن به اهداف شومشان یاری نمی کردید، هیچگاه آن ها نمی توانستند برای خود سپاه و لشکر و حکومت درست کنند و در مقابل حق، ایستادگی نمایند.

بنابراین پیروان شان دو کیفر دارند، كیفرى به خاطر گمراهى خود و كیفرى به خاطر

ص: 238

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص541، ح3875؛ تفسير القمي، ج 1، ص230.

حمایت از ظالم و ستمگر.

ص: 239

شماره: 57

کد آیه: 56/7 اسم آیه: فسادگران در زمین

وَلاٰ تُفْسِدُوا فِی الْاَرْضِ بَعْدَ اِصْلاٰحِهاٰ وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا٭ۚ اِنَّ رَحْمَتَ اللّٰهِ قَرٖیبٌ مِنَ الْمُحْسِنٖینَ56

و در زمين فساد مكنيد بعد از آنكه اصلاح شده است، و او را با بيم و اميد بخوانيد، زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديک است.

1_ عَنْ مُيَسِّرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: قُلْتُ: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها»، قَالَ: فَقَالَ: يَا مُيَسِّرُ! إِنَّ الْأَرْضَ كَانَتْ فَاسِدَةً، فَأَصْلَحَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِنَبِيِّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقَالَ: «وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها».(1)

از میسّر نقل است که گفت: به حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) عرض کردم: معنای این سخنخداوند (عز و جل): «وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها»، چیست؟ راوی گفت: حضرت فرمودند: ای میسّر! همانا زمین تباه و فاسد بود، پس خداوند (عز و جل) به وسیلۀ پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را اصلاح نمود و فرمود: «وَ لاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا».

2_ في تفسير القمي: «وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها»، قَالَ: أَصْلَحَهَا بِرَسُولِ

ص: 240

1- _ بحار الأنوار، ج 28، ص250، ح32؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص559، ح3934 و ح3935؛ تفسير الصافي، ج 2، ص206؛ تفسير العياشي، ج 2، ص19، ح51؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص41، ح165؛ الكافي، ج 8، ص58، ح20؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 25، ص130، ح20.

اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، فَأَفْسَدُوهَا حِينَ تَرَكُوا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ ذُرِيَّتَهُ (علیهم السلام).(1)

مرحوم علی بن ابراهیم قمی در تفسیر آیۀ: «وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها»، می فرماید: اصلاح آن (زمین) به وسیلۀ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرمؤمنان (سلام الله علیه) صورت گرفت، ولی زمانی که مردم،امیرمؤمنان و فرزندان ایشان (علیهم السلام) را ترک نمودند، پس آن را فاسد و تباه کردند.

توضیح: مقصود از «اصلاح» اسلام است، یعنی اهل زمین به سبب دین اسلام و ایمان به خدا و پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام)، اصلاح شدند، چون خدای متعال تمام اموری که به زندگی مادّی و معنوی، فردی و اجتماعی بشر مربوط می شود را، به وسیلۀ فرستادن دین، توسّط رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، و اکمال دین توسّط امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، فراهم نمود تا با تبعیّت و پیروی از آن حضرات، از نعمت های مادّی جهان، از دریاها و اقیانوس ها، جنگل ها و مراتع، سرزمین های پهناور، معدن ها و... که خدای متعال آنها را به بهترین نحو و بر اساس نظام احسن، خلق نموده و در اختیار بشر قرار داده است، بهرمند گردد.

ولی بشر در طول تاریخ در اثر ظلم به اهل بیت (علیهم السلام) و کنار گذاشتن آن ها، و پیروی از پیشوایان ظالم و فاسد، هم خودش را از این نعمت های الهی محروم نمود، و هم زمین را به تباهی و فساد کشاند.

ص: 241

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص147، ح122؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص559، ح3933؛ تفسير الصافي، ج 2، ص206؛ تفسير القمي، ج 1، ص236؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص109؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص41، ح166.

شماره: 58

کد آیه: 157/8 اسم آیه: نهی اطاعت از ناپاکان

الَّذٖینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْاُمِّیَّ الَّذٖی یَجِدُونَهُۥ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرٰىةِ وَالْاِنْجٖیلِ یَاْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهٰىهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباٰتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبآٰئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَالْاَغْلاٰلَ الَّتٖی كاٰنَتْ عَلَیْهِمْ٭ۚ فَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا بِهٖ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذٖیٓ اُنْزِلَ مَعَهُۥٓ اُولٰٓئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ157

آنها كه از فرستادۀ (خدا) پيامبر «اُمّی» پيروی می كنند كسی كه صفاتش را در تورات و انجيلی كه نزدشان است می يابند و آنها را به معروف دستور می دهد و از منكر باز می دارد، پاكيزه ها را برای آنها حلال می شمرد، ناپاكها را تحريم می كند، و بارهای سنگين و زنجيرهائی را كه بر آنها بود (از دوش و گردنشان بر می دارد) پس آنها كه به او ايمان آوردند و حمايتش كردند و ياريش نمودند و از نوری كه با او نازل شده پيروی كردند، آنان رستگارانند.

عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ وَ قَوْلِ النَّاسِ فَقَالَ: ... إلی أن قال:

ثُمَّ قَالَ: «يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ»، يَعْنِي النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ الْوَصِيَّ وَ الْقَائِمَ، «يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ» إِذَا قَامَ، «وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ»، وَ الْمُنْكَرُ مَنْ أَنْكَرَ فَضْلَ الْإِمَامِ وَ جَحَدَهُ، «وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ»، أَخْذَ الْعِلْمِ مِنْ أَهْلِهِ، «وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ»، وَ الْخَبَائِثُ قَوْلُ مَنْ خَالَفَ، «وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ»، وَ هِيَ

ص: 242

الذُّنُوبُ الَّتِي كَانُوا فِيهَا قَبْلَ مَعْرِفَتِهِمْ فَضْلَ الْإِمَامِ، «وَ الْأَغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ»، وَ الْأَغْلَالُ مَا كَانُوا يَقُولُونَ مِمَّا لَمْ يَكُونُوا أُمِرُوا بِهِ مِنْ تَرْكِ فَضْلِ الْإِمَامِ، فَلَمَّا عَرَفُوا فَضْلَ الْإِمَامِ وَضَعَ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْإِصْرُ الذَّنْبُ وَ هِيَ الْآصَارُ ثُمَّ نَسَبَهُمْ، فَقَالَ: «فَالَّذِينَ آمَنُوا»، يَعْنِي بِالْإِمَامِ، «وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، يَعْنِي الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوهَا، وَ الْجِبْتُ وَ الطَّاغُوتُ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ الْعِبَادَةُ طَاعَةُ النَّاسِ لَهُمْ.(1)

از ابو عبیده حذّاء نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ استطاعت (جبر واختیار) و اختلاف مردم در بارۀ آن سؤال کردم، حضرت فرمودند: ... تا آن جا که فرمودند:

سپس فرمودند: «يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ»، مقصود از او، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و وصیّ او (سلام الله علیه) و امام قائم (سلام الله علیه) است، «یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ»، که وقتی حضرت قائم (سلام الله علیه) قیام کنند، آنها را امر به معروف می نمایند، «وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ»، و منکر کسی است که فضیلت امام را انکار کند و از پیروی او امتناع ورزد، «وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ»، مقصود از چیز پاکیزه به دست آوردن علم از اهلش است، «وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ»، و مقصود از پلیدی ها گفتار مخالفین است، «وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ»، گناهانی است که قبل از معرفت فضیلت امام (سلام الله علیه) مرتکب شده اند، «وَ الْأَغْلالَ الَّتِی کانَتْ عَلَیْهِمْ»، و زنجيرها همان سخنانى است كه در بارۀ ترک فضيلت امام مى گفتند، در صورتى كه به آن دستور نداشتند، پس چون فضيلت امام (سلام الله علیه) را

ص: 243

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص353، ح73؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص593، ح4007 و ج 3، ص145، ح5211 و ج 4، ص702، ح9191؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص83، ح299؛ الكافي، ج 1، ص429، ح83؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص107، ح83.

شناختند، بار گران را از دوششان برداشته می شود و بار گران همان گناه است و «اصر» یعنی گناه و جمع آن «آصار». آن گاه خداوند آن ها را معرّفی کرده می فرماید:

«فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ»، یعنی به امام (سلام الله علیه)، «وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، یعنی کسانی که از اطاعت جبت و طاغوت و پرستش آنها دوری گزیدند، و جبت و طاغوتفلان و فلان و فلان است و پرستش، اطاعت مردم است از ايشان.

ص: 244

سورۀ مبارکۀ انفال

اشاره

شماره: 59

کد آیه: 25/8 اسم آیه: فتنه گران

وَاتَّقُوا فِتْنَةً لاٰ تُصٖیبَنَّ الَّذٖینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خآٰصَّةً٭ۖ وَاعْلَمُوٓا اَنَّ اللّٰهَ شَدٖیدُ الْعِقاٰبِ25

و از فتنه ای بپرهيزيد كه تنها به ستمكاران شما نمی رسد و بدانيد خداوند كيفر شديد دارد.

1_ عَن عَبدُ الرَّحمن بن سالِم، عَنهُ (عَن الصّادِق (سلام الله علیه)) فِی قَولِهِ: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً»، قَالَ: أَصَابَتِ النَّاسَ فِتْنَةٌ بَعْدَ مَا قَبَضَ اللَّهُ نَبِیَّهُ، حَتَّى تَرَكُوا عَلِیّاً (علیه السلام)، وَ بَایعُوا غَیرَهُ، وَهِي الْفِتْنَةُ الَّتِی فُتِنُوا بِهَا، وَ قَدْ أَمَرَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِاتِّبَاعِ عَلِی (سلام الله علیه) وَ الْأَوْصِیاءِ مِنَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام).(1)

از عبد الرحمان بن سالم نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «وَاتَّقُواْ فِتْنَهً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّهً»، فرمودند: پس از این که خداوند، پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) را قبض روح نمود، مردم دچار فتنه شدند، و حضرت علی (علیه السلام) را رها کردند، و با شخص دیگری بیعت کردند، و این همان فتنه ای است که به آن مبتلا شدند، در حالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، آنان را به پیروی از

ص: 245

1- _ بحار الأنوار، ج 67، ص335؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص666، ح4244؛ تفسير الصافي، ج 2، ص289؛ تفسير العياشي، ج 2، ص53، ح40؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص317؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص142، ح58.

حضرت علی (سلام الله علیه) و اوصیاء از آل محمّد (علیهم السلام)، دستور داده بودند.

2_ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیبِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً»، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَنْ ظَلَمَ عَلِیّاً (سلام الله علیه)، مَقْعَدِي هَذَا بَعْدَ وَفَاتِي، فَكَأَنَّمَا جَحَدَ نُبُوَّتِي، وَنُبُوَّةَ الْأَنْبِیاءِ قَبْلِي.(1)

سعید بن مسیّب، از ابن عباس نقل کرده است که گفت: هنگامی که این آیه: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً»، نازل شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس پس از درگذشت من، به حضرت علی (سلام الله علیه)، كه جانشین من است، ستم کند، پس همانا مثل این است که نبوّت من و همۀ پیامبران قبل از من را، انکار کرده باشد.

توضیح: منافقین یعنى آنان که ایمان را اظهار و کفر را در دل پنهان مى داشتند و آن کسانى که در دلهایشان مرض بود، سست ایمانهایى که دلهایشان خالى از شک و تردید نبود، که اشاره به بعضی از مسلمانانمدینه دارد، که به ظاهر ادّعای مسلمانی داشتند، ولی در باطن مخالف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند.

لطفاً برای آگاهی بیشتر به کد شمارۀ 24و23/6 مراجعه فرمایید.

ص: 246

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص127، ح503؛ بحار الأنوار، ج 31، ص575، ذيل ح3 و ج 38، ص155، ح131؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص667، ح4248؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص318؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص198؛ شواهد التنزيل، ج 1، ص271، ح269؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص216.

شماره: 60

کد آیه: 49/8 اسم آیه: بیماردلان

اِذْ یَقُولُ الْمُناٰفِقُونَ وَالَّذٖینَ فٖی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هٰٓؤُلآٰءِ دٖینُهُمْ...49

هنگامی كه منافقین و کسانی كه در دلهايشان بيماری بود می گفتند اين گروه (مسلمانان) را دينشان مغرور ساخته.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لَمَّا أُسْرِيَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ انْتَهَى بِهِ جَبْرَئِيلُ إِلَى نَهَرٍ يُقَالُ لَهُ النُّورُ ... إلی أن قال:

ثُمَّ قَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم): أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَوْلَايَ وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ، فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، فَقَالَ الشُّكَّاكُ وَ «الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ»، وَ زَيْغٌ: نَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِنْ مَقَالَةٍ لَيْسَ بِحَتْمٍ وَ لَا نَرْضَى أَنْ يَكُونَ عَلِيّاًوَزِيرُهُ هَذِهِ مِنْهُ عَصَبِيَّةٌ.(الحدیث)(1)

از عبد الله بن عباس نقل است که گفت: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را به معراج بردند، جبرئیل آن حضرت را به نهری برد که به آن «نور» می گفتند.(حدیث طولانی است) تا آنجا که گفت: سپس حضرت فرمودند: ای مردم! همانا خداوند تبارک و تعالی مولای من است و من مولای مؤمنان هستم، پس هر کس من مولای اویم، اینک علی مولای اوست، خداوندا! دوستدارش را دوست بدار و با دشمنش دشمن باش، و

ص: 247

1- _ الأمالي( للصدوق)، ص356، المجلس56، ح10؛ بحار الأنوار، ج 37، ص111، ح3؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص398، ح3400 و ج 3، ص88، ح5036؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص164؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 4، ص195.

آنکه او را یاری می کند یاری کن و هر که او را خوار می کند خوار و ذلیلش گردان.

پس شکّاکان و منافقان که بیماردل و منحرف بودند، گفتند: پناه می بریم به خدا از سخنی که واقع نخواهد شد و ما هیچگاه رضایت نخواهیم داد که علی وزیر او (جانشین او) شود، این کار او (پیامبر) به خاطر تعصّبشنسبت به علی است!

توضیح: نکتۀ تأسّف بار در واقعۀ غدیر این است که بسیاری از حاضران و شاهدان غدیر را منافقین تشکیل می دادند، در حالی که مؤمنین در اقلیّت بودند که به این مسئله، هم در قرآن کریم اشاره شده و هم در روایت.

در قرآن کریم، خدای متعال در پایان آیۀ ابلاغ، می فرماید: «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ»(1)، یعنی: و خدا تو را از شرّ مردم منافق حفظ خواهد کرد که خدا مردم ستمکار را هدایت نخواهد کرد.

این فراز آیه نشان می دهد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ترس آن را داشتند که جمعیّت منافقین، مانع ابلاغ رسالت مهم ایشان شوند، امّا خدای متعال ضمانت اجرای آن را داده و سپس می فرماید: کسانی که بهولایت کافر شده و منکر آن شوند، هدایت نخواهند شد.

و در روایت نیز، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، در فرازی از خطبۀ غدیر می فرمایند: وَ سَأَلْتُ جَبْرَئِيلَ أَنْ يَسْتَعْفِيَ لِي عَنْ تَبْلِيغِ ذَلِكَ إِلَيْكُمْ، أَيُّهَا النَّاسُ! لِعِلْمِي بِقِلَّةِ الْمُتَّقِينَ وَ كَثْرَةِ

ص: 248

1- _ 67/5.

الْمُنَافِقِينَ وَ إِدْغَالِ الْآثِمِينَ وَ خَتْلِ الْمُسْتَهْزِءِينَ بِالْإِسْلَامِ.(1) یعنی: و من ابتدا از جبرئیل خواستم که مرا از ابلاغ این امر به شما، معاف دارد، ای مردم! و چون می دانستم که میان شما افراد مؤمن و متّقی کم هستند، و منافقین زیادند، و نیز مفسدین و گنهکاران و نیرنگ بازانی که اسلام را به تمسخر و استهزا می گیرند.

البته تعداد کم یا زیاد بودن مؤمنان، در اصل ماجرای غدیر و حقانیّت و قطعی بودن وصایت و جانشینی امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، هیچ تأثیری ندارد چرا که خداوند می فرماید: «وَلَوْ كَثُرَتْ وَأَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ»(2)، یعنی: اگرچه تعداد دشمنان زیاد است، ولی همانا خداوند با مؤمنان است. و در چند جای دیگر می فرماید: خداوند با پرهیزکاران است. و همین نکته، عامل ماندگاری و حقانیّت شیعیان شده است.گرچه در طول تاریخ، تعداد شیعیان و محبّان اهل البیت (علیهم السلام) کمتر از کفّار و منافقین بوده است، ولی چون آن ها متصل به حق، یعنی ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) هستند، خداوند آن ها را یاری نموده و دشمنانشان را خوار و ذلیل گردانده است.

برای مطالعۀ بیشتر، لطفاً به کد شمارۀ 7/3 مراجعه فرمایید.

ص: 249

1- _ الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي)، ج 1، ص59؛ بحار الأنوار، ج 37، ص206، ح86
2- _ 19/8.

سوره مبارکۀ توبه

اشاره

شماره: 61

کد آیه: 1/9 اسم آیه: برائت از مشرکین

بَرآٰءَةٌ مِنَ اللّٰهِ وَرَسُولِهٖٓ اِلَى الَّذٖینَ عاٰهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكٖینَ1

اين اعلام بيزاری خدا و پيامبر او است نسبت به آن مشركانى كه با آن ها عهد و پيمان بسته ايد.

توضیح : نخستین آیات این سورۀ مبارکه، از جمله آیات برائت می باشد که این آیات سرفصلی تعیین کننده را در روابط اجتماعی مسلمانان با منافقان، کافران و مشرکان رقم زده است. خدای متعال در این آیات به پیامبرش و مسلمانان دستور می دهد که بیزاری از مشرکان را آشکار سازند و از پیمان هایی که با آنان بسته اند، خارج شوند و حتّی در صورت عدم اسلام آوردن، به آنها اعلام جنگ کنند.

نزول این آیات در سال نهم هجری در شهر مدینه بود، ولی باید این آیات در شهر مکّه در بین مشرکان تلاوت می شد لذا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ابتدا ابوبکر را مأمور این کار نمودند، ولی جبرئیل از جانب خدایمتعال بر ایشان نازل شد و عرض کرد: خداوند می فرماید: این آیات را باید یا خودت و یا شخصی از اهل بیت خودت به مشرکان مکّه ابلاغ نماید، پس آن حضرت این مأموریّت را به حضرت امام علی (سلام الله علیه) دادند تا ایشان این آیات را در عید قربان(روز حجّ اکبر) در بین مشرکان مکّه تلاوت نمایند.

ص: 250

شماره: 62

کد آیه: 23/9 اسم آیه: نهی از دوستی با کفّار

یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا لاٰ تَتَّخِذُوٓا ءاٰبآٰءَكُمْ وَاِخْواٰنَكُمْ اَوْلِیآٰءَ اِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْاٖیماٰنِ٭ۚ وَمَنْ

یَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَاُولٰٓئِكَ هُمُ الظّاٰلِمُونَ23 ... وَاللّٰهُ لاٰ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاٰسِقٖینَ24

ای كسانی كه ايمان آورده ايد هر گاه پدران و برادران شما كفر را بر ايمان ترجيح دهند آنها را ولی (و يار و ياور و تكيه گاه) خود قرار ندهيد و كسانی كه آنها را ولیّ خود قرار دهند ستمگرند.(23) ... و خداوند گروه فاسقان را هدايت نمی كند.(24)

في تفسير العياشي: عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ ... إِلَى قَوْلِهِ: الْفاسِقِينَ»، فَأَمَّا «لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ _ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمانِ»، فَإِنَّ الْكُفْرَ فِي الْبَاطِنِ فِي هَذِهِ الْآيَةِ وَلَايَةُ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِي وَ هُوَ كُفْرٌ، وَ قَوْلُهُ: «عَلَى الْإِيمَانِ»، فَالْإِيمَانُ وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: «وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولئِكَ هُمُالظَّالِمُونَ».(1)

در تفسیر عیاشی از جابر نقل شده که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در

ص: 251

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص230، ح93؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص750، ح4475؛ تفسير العياشي، ج 2، ص84، ح36؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص419؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص195، ح83.

بارۀ این آیه از فرمایشات خدای متعال: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ ... إِلَى قَوْلِهِ: الْفاسِقِينَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: و امّا «لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءکُمْ وَإِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَاء إَنِ اسْتَحَبُّواْ الْکُفْرَ عَلَی الإِیمَانِ»، (اگر پدرانتان و برادرانتان کفر را بر ایمان ترجیح دهند آنان را به دوستی مگیرید)، کفر در باطن، در این آیه، ولایت اوّلی و دوّمی است که آن کفر می باشد، و این فرمایش او: «عَلَى الْإِيمَانِ»، پس ایمان، همان ولایت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) است، و فرمود: «وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ»، (و هر کس از میان شما آنان را به دوستی گیرد، آنان همان ستمکارانند).

توضیح: همان طور که در آیۀ شریفه بیان شده، ملاک دوستی برای مؤمنین، ایمان است، لذا خداوند در این کریمه به تمام مؤمنین هشدار می دهد که از دوستی با کفّار و مشرکین خودداری نمایید، حتّی اگر آن ها پدر و یا برادرتان هستند. چون آن ها بنای دشمنی و مخالفت با پروردگار و رسولش (صلی الله علیه و آله و سلم) و اوصیای پاکش (علیهم السلام) را گذاشته اند.

ص: 252

شماره: 63

کد آیه: 54/9 اسم آیه: بی فایده بودن اعمال کفّار

وَماٰ مَنَعَهُمْ اَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاٰتُهُمْ اِلّآٰ اَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللّٰهِ وَبِرَسُولِهٖ وَلاٰ یَاْتُونَ الصَّلٰوةَ اِلّاٰ وَهُمْ كُساٰلٰى وَلاٰ یُنْفِقُونَ اِلّاٰ وَهُمْ كاٰرِهُونَ54

و هيچ چيز مانع قبولی انفاق های آن ها نشد، جز اين كه آن ها به خدا و پيامبرش كافر شدند و نماز بجا نمی آورند جز با كسالت و انفاق نمي كنند مگر با كراهت!

1_ عَنْ يُوسُفَ بْنِ ثَابِتِ بْنِ أَبِي سَعِيدَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، أَنَّهُمْ قَالُوا حِينَ دَخَلُوا عَلَيْهِ إِنَّمَا أَحْبَبْنَاكُمْ لِقَرَابَتِكُمْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ لِمَا أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ حَقِّكُمْ مَا أَحْبَبْنَاكُمْ لِلدُّنْيَا نُصِيبُهَا مِنْكُمْ إِلَّا لِوَجْهِ اللَّهِ وَ الدَّارِ الْآخِرَةِ وَ لِيَصْلُحَ لِامْرِئٍ مِنَّا دِينُهُ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): صَدَقْتُمْ، صَدَقْتُمْ، ثُمَّ قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا كَانَ مَعَنَا أَوْ جَاءَ مَعَنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ هَكَذَا، ثُمَّ جَمَعَ بَيْنَ السَّبَّابَتَيْنِ، ثُمَّ قَالَ: وَ اللَّهِ! لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَامَ النَّهَارَ وَ قَامَ اللَّيْلَ ثُمَّ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَيْرِ وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، لَلَقِيَهُ وَ هُوَ عَنْهُ غَيْرُ رَاضٍ أَوْ سَاخِطٌ عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِوَ لا يَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلَّا وَ هُمْ كُسالى وَ لا يُنْفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ كارِهُونَ»، «فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ»، ثُمَّ قَالَ: وَ كَذَلِكَ الْإِيمَانُ لَا يَضُرُّ مَعَهُ الْعَمَلُ، وَ كَذَلِكَ الْكُفْرُ لَا يَنْفَعُ مَعَهُ الْعَمَلُ.(الخبر)(1)

ص: 253

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص190، ح47؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص793، ح4568؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص215؛ تفسير العياشي، ج 2، ص89، ح61؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص513؛ الكافي، ج 8، ص106، ح80؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 25، ص257، ح80.

از یوسف بن ثابت بن ابو سعیده نقل است که گفت: هنگامى که خدمت امام صادق (سلام الله علیه) شرفياب شدند و عرض كردند: همانا ما شما را به خاطر خویشاوندی که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دارید و به خاطر آن حقّی است که خداوند (عز و جل) از شما بر ما واجب نموده، دوست می داریم، و این هرگز برای رسیدن به منافع دنیوی نیست، فقط برای خدا و روز قیامت و اصلاح امر دین مان است.

پس امام صادق (سلام الله علیه) فرمودند: راست گفتید، راست گفتید! سپس فرمودند: هر که ما را دوست بدارد، با ماست و در روز قیامت این گونه با ما خواهد آمد، سپس انگشتان سبابۀ هر دو دست خود را به همچسباندند و فرمودند: به خدا قسم! اگر مردی روز را روزه بدارد و شب را به عبادت به سر برد، سپس خداى (عز و جل) را بدون ولايت و دوستى ما خاندان ملاقات نماید، در حالى او را ديدار كرده كه نه تنها از او خوشنود نيست بلكه بر او خشمناک است؛ سپس فرمودند: و اين همان سخن پروردگار است كه مى فرمايد: «وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ» تا «وَ هُمْ کافِرُونَ»، سپس فرمودند: ایمان هم، این چنین است که هیچ عملی به او ضرری نمی رساند و كفر نيز چنين است كه هیچ عمل (نيکی) به آن سودی نمی بخشد.

ص: 254

شماره: 64

کد آیه: 65/9 اسم آیه: قاتلین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

وَلَئِنْ سَاَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ اِنَّماٰ كُنّاٰ نَخُوضُ وَنَلْعَبُ٭ۚ قُلْ اَبِاللّٰهِ وَءاٰیاٰتِهٖ وَرَسُولِهٖ كُنْتُمْ تَسْتَهْزِءُونَ65

و اگر از آن ها بپرسی (چرا اين اعمال خلاف را انجام داديد) می گويند ما بازی و شوخی می كرديم، بگو آيا خدا، و آيات او، و پيامبرش را مسخره می كنيد.

1_ في تفسير العياشي: عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّما كُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ»، إِلَى قَوْلِهِ «نُعَذِّبْ طائِفَةً»، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): تَفْسِيرُ هَذِهِ الْآيَةِ؟ قَالَ: تَفْسِيرُهَا وَ اللَّهِ! مَا نَزَلَتْ آيَةٌ قَطُّ إِلَّا وَ لَهَا تَفْسِيرٌ، ثُمَّ قَالَ: نَعَمْ، نَزَلَتْ فِي التَيمِي وَ العَدوِي وَ الْعَشَرَةِ مَعَهُمَا إِنَّهُمْ اجْتَمَعُوا اثْنَا عَشَرَ، فَكَمَنُوا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي الْعَقَبَةِ، وَ ائْتَمَرُوا بَيْنَهُمْ لِيَقْتُلُوهُ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: إِنْ فَطَنَ نَقُولُ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ، وَ إِنْ لَمْ يَفْطُنْ لَنَقْتُلَنَّهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآيَةَ:«وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّما كُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ».(الحدیث)(1)

در تفسیر عیاشی آمده است: از جابر جعفی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: این آیه: «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّما كُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ»،

ص: 255

1- _ بحار الأنوار، ج 21، ص236، ح18؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص806، ح4616؛ تفسير العياشي، ج 2، ص95، ح84؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص493؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص238، ح224.

إِلَى قَوْلِهِ «نُعَذِّبْ طائِفَةً»، نازل شد، جابر گفت: به امام باقر (سلام الله علیه) عرض کردم: تفسیر این آیه چیست؟ حضرت فرمودند: تفسیر آن، به خدا سوگند! هیچ گاه آیه ای نازل نشده است، مگر این که تفسیری داشته باشد، سپس فرمودند: بلی، آن در بارۀ تیمی و عدوی(اوّلی و دوّمی) و ده نفر که با آنان بودند، نازل شده است، که آنان به تعداد دوازده نفر گردهم آمدند، پس در عقبه به کمین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشستند و نقشه کشیدند که آن حضرت را بکشند؛ آنان به یکدیگر گفتند: اگر متوجّه شد، می گوییم: ما سرگرم بودیم و بازی می کردیم و اگر متوجّه نشد، او را از پای در می آوریم؛ پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّما كُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ».

2_ عن ابن كيسان، وَ رُوِيَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: ائْتَمَرُوا بَيْنَهُمْ لِيَقْتُلُوهُ، وَ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: إِنْ فَطَنَ نَقُولُ إِنَّما كُنَّا نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ، وَ إِنْ لَمْ يَفْطُنْ نَقْتُلُهُ.(1)

از ابن کیسان نقل شده که از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) مانند آن روایت شده است، جز آن که ایشان فرمودند: آنان میان خود مشورت و هم فکری کردند تا آن حضرت را بکشند، و یکی از آن ها به دیگری گفت: اگر متوجّه شد، می گوییم ما فقط در حال سرگرمی و شوخی بودیم، و اگر متوجّه نشد، او را می کشیم.

توضیح: مرحوم علّامۀ مجلسی (قدس سره) در کتاب شریف «بحار الأنوار» به نقل از

ص: 256

1- _ بحار الأنوار، ج 21، ص196؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص807؛ تفسير الصافي، ج 2، ص354؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص491؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص238.

«تفسیر مجمع البیان» مرحوم طبرسی (رحمة الله علیه)، در بارۀ لو رفتن نقشۀ منافقین، در ترور رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بازگشت از جنگتبوک، می فرماید:

فَلَمَّا نَزَلَ، قَالَ لِحُذَيْفَةَ: مَنْ عَرَفْتَ مِنَ الْقَوْمِ؟ فَقَالَ: لَمْ أَعْرِفْ مِنْهُمْ أَحَداً، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهُ (صلی الله علیه و آله و سلم): إِنَّهُ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ، حَتَّى عَدَّهُمْ كُلَّهُمْ، فَقَالَ حُذَيْفَةُ: أَ لَا تَبْعَثُ إِلَيْهِمْ فَتَقْتُلَهُمْ، فَقَالَ: أَكْرَهُ أَنْ تَقُولَ الْعَرَبُ لَمَّا ظَفِرَ بِأَصْحَابِهِ أَقْبَلَ يَقْتُلُهُمْ.(1)

پس هنگامی که حذیفه فرود آمد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: از آن قوم چه کسی را شناختی؟ پاسخ داد: هیچ یک از آنان را نشناختم، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آنان فلانی و فلانی بودند، و همۀ آنان را برشمردند، پس حذیفه عرض کرد: آیا به سوی آنان گسیل نمی دارید تا آنان را بکشید؟حضرت فرمودند: دوست ندارم که عرب بگوید: چون با اصحابش پیروز شد و برتری یافت، شروع به کشتن آنان نمود.

ص: 257

1- _ بحار الأنوار، ج 21، ص196؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص807، ح4617؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 5، ص70.

شماره: 65

کد آیه: 74/9 اسم آیه: قسم دروغ

یَحْلِفُونَ بِاللّٰهِ ماٰ قاٰلُوا وَلَقَدْ قاٰلُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ اِسْلاٰمِهِمْ وَهَمُّوا بِماٰ لَمْ یَناٰلُوا٭ۚ وَماٰ نَقَمُوٓا اِلّآٰ اَنْ اَغْنٰىهُمُ اللّٰهُ وَرَسُولُهُۥ مِنْ فَضْلِهٖ٭ۚ فَاِنْ یَتُوبُوا یَكُ خَیْرًا لَهُمْ٭ۖ وَاِنْ یَتَوَلَّوْا یُعَذِّبْهُمُ اللّٰهُ عَذاٰبًا اَلٖیمًا فِی الدُّنْیاٰ وَالْءاٰخِرَةِ٭ۚ وَماٰ لَهُمْ فِی الْاَرْضِ مِنْ وَلِیٍّ وَلاٰ نَصٖیرٍ74

به خدا سوگند می خورند كه (سخنان زننده در غياب پيامبر) نگفته اند، در حالی كه قطعاً سخنان كفر آميز گفته اند، و پس از اسلام كافر شده اند، و تصميم (به كار خطرناكی) گرفتند كه به آن نرسيدند، آنها فقط از اين انتقام می گيرند كه خداوند و رسولش آنان را به فضل (و كرم) خود بی نياز ساختند! (با اين حال) اگر توبه كنند برای آنها بهتر است، و اگر روی گردانند خداوند آنها را در دنيا و آخرت به مجازات دردناكی كيفر خواهد داد و در سراسر روی زمين نه ولی و حامی دارند و نه ياوری!

1_ في تفسير العياشي: عَنْ جَابِرِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: بَيْنَا نَحْنُ فِي مَجْلِسٍ لَنَا وَ أَخِي زَيْدُ بْنُ أَرْقَمَ يُحَدِّثُنَا، إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ عَلَى فَرَسِهِ عَلَيْهِ زِيُّ السَّفَرِ، فَسَلَّمَ عَلَيْنَا، ثُمَّ وَقَفَ، فَقَالَ: أَ فِيكُمْ زَيْدُ بْنُ أَرْقَمَ؟ فَقَالَ زَيْدٌ: أَنَا زَيْدُ بْنُ أَرْقَمَ، فَمَا تُرِيدُ؟ فَقَالَ الرَّجُلُ: أَ تَدْرِي مِنْ أَيْنَ جِئْتُ؟ قَالَ: لَا، قَالَ: مِنْ فُسْطَاطِ مِصْرَ،لِأَسْأَلَكَ عَنْ حَدِيثٍ بَلَغَنِي عَنْكَ تَذْكُرُهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقَالَ لَهُ زَيْدٌ: وَ مَا هُوَ؟ قَالَ: حَدِيثُ غَدِيرِ خُمٍّ فِي وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، فَقَالَ: يَا ابْنَ أَخِي! إِنَّ قَبْلَ غَدِيرِ خُمٍّ مَا أُحَدِّثُكَ بِهِ: إِنَّ

ص: 258

جَبْرَئِيلَ الرُّوحَ الْأَمِينَ (علیه السلام) نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِوَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، فَدَعَا قَوْماً أَنَا فِيهِمْ، فَاسْتَشَارَهُمْ فِي ذَلِكَ لِيَقُومَ بِهِ فِي الْمَوْسِمِ؛

إلی أن قال:

ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، قَالَهَا ثَلَاثاً.

ثُمَّ قَالَ: هَلْ سَمِعْتُمْ؟ فَقَالُوا: اللَّهُمَّ بَلَى، قَالَ: فَأَقْرَرْتُمْ، قَالُوا: بَلَى، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ اشْهَدْ، وَ أَنْتَ يَا جَبْرَئِيلُ! فَاشْهَدْ، ثُمَّ نَزَلَ.

فَانْصَرَفْنَا إِلَى رِحَالِنَا وَ كَانَ إِلَى جَانِبِ خِبَائِي خِبَاءٌ لِنَفَرٍ مِنْ قُرَيْشٍ وَ هُمْ ثَلَاثَةٌ وَ مَعِي حُذَيْفَةُ بْنُ الْيَمَانِ، فَسَمِعْنَا أَحَدَ الثَّلَاثَةِ وَ هُوَ يَقُولُ: وَ اللَّهِ! إِنَّ مُحَمَّداً لَأَحْمَقُ، إِنْ كَانَ يَرَى أَنَّ الْأَمْرَ يَسْتَقِيمُ لِعَلِيٍّ مِنْ بَعْدِهِ، وَ قَالَ آخَرُ: أَ تَجْعَلُهُ أَحْمَقَ، أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّهُ مَجْنُونٌ، قَدْ كَادَ أَنْ يُصْرَعَ عِنْدَ امْرَأَةِ ابْنِ أَبِي كَبْشَةَ، وَ قَالَ الثَّالِثُ: دَعُوهُإِنْ شَاءَ أَنْ يَكُونَ أَحْمَقَ وَ إِنْ شَاءَ أَنْ يَكُونَ مَجْنُوناً، وَ اللَّهِ! مَا يَكُونُ مَا يَقُولُ أَبَداً؛ فَغَضِبَ حُذَيْفَةُ مِنْ مَقَالَتِهِمْ، فَرَفَعَ جَانِبَ الْخِبَاءِ، فَأَدْخَلَ رَأْسَهُ إِلَيْهِمْ، وَ قَالَ: فَعَلْتُمُوهَا وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ وَ وَحْيُ اللَّهِ يُنْزَلُ عَلَيْكُمْ، وَ اللَّهِ! لَأُخْبِرَنَّهُ بُكْرَةً بِمَقَالَتِكُمْ.

فَقَالُوا لَهُ: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! وَ إِنَّكَ لَهَاهُنَا وَ قَدْ سَمِعْتَ مَا قُلْنَا اكْتُمْ عَلَيْنَا، فَإِنَّ لِكُلِّ جِوَارٍ أَمَانَةً، فَقَالَ لَهُمْ: مَا هَذَا مِنْ جِوَارِ الْأَمَانَةِ وَ لَا مِنْ مَجَالِسِهَا مَا نَصَحْتُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ أَنَا طَوَيْتُ عَنْهُ هَذَا الْحَدِيثَ.

فَقَالُوا لَهُ: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ، فَوَ اللَّهِ! لَنَحْلِفَنَّ أَنَّا لَمْ نَقُلْ وَ أَنَّكَ قَدْ كَذَبْتَ عَلَيْنَا أَ فَتَرَاهُ يُصَدِّقُكَ وَ يُكَذِّبُنَا وَ نَحْنُ ثَلَاثَةٌ.

فَقَالَ لَهُمْ: أَمَّا أَنَا فَلَا أُبَالِي إِذَا أَدَّيْتُ النَّصِيحَةَ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ، فَقُولُوا مَا شِئْتُمْ

ص: 259

أَنْ تَقُولُوا، ثُمَّ مَضَى حَتَّى أَتَى رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَلِيٌّ إِلَى جَانِبٍ مُحْتَبٍ بِحَمَائِلِ سَيْفِهِ، فَأَخْبَرَهُ بِمَقَالَةِ الْقَوْمِ، فَبَعَثَ إِلَيْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَأَتَوْهُ، فَقَالَ لَهُمْ: مَا ذَا قُلْتُمْ؟ فَقَالُوا: وَ اللَّهِ! مَا قُلْنَا شَيْئاً، فَإِنْ كُنْتَ بُلِّغْتَ عَنَّا شَيْئاً، فَمَكْذُوبٌ عَلَيْنَا، فَهَبَطَ جَبْرَئِيلُ بِهَذِهِ الْآيَةِ: «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَ كَفَرُوا بَعْدَإِسْلامِهِمْ».(الخبر)(1)

در تفسیر عیّاشی: از جابر بن ارقم نقل است که گفت: روزی در یکی از مجالس خودمان نشسته بودیم و برادرم زید بن ارقم با ما سخن می گفت، که ناگاه مردی که سوار بر اسبش بود و جامۀ سفر به تن داشت، بر ما وارد شد و سلام کرد، سپس ایستاد و گفت: آیا زید بن ارقم در میان شماست؟ پس زید گفت: من زید بن ارقم هستم، چه می خواهی؟ مرد گفت: آیا می دانی من از کجا آمده ام؟ گفت: خیر، گفت: من از فسطاط مصر آمده ام تا حدیثی را از تو بشنوم که آن را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کنی.

پس زید به او گفت: کدام حدیث؟ گفت: حدیث غدیر خُم، که در ولایت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) است. پس زید گفت: ای برادر زاده! حدیثی برایت نقل می کنم، که مربوط به قبل از غدیر خُم است: همانا جبرئیل روح الأمین (علیه السلام) با ولایت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل گردید. پس آن حضرت جمعی را فراخواندند که من هم یکی از آن ها بودم، و با آن هامشورت کردند تا اینکه در موسم حجّ، آن را ابلاغ کنند.

ص: 260

1- _ بحار الأنوار، ج 37، ص151، ح37؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص817، ح4636؛ تفسير العياشي، ج 2، ص: 97، ح89؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص501؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص243، ح246.

تا آنجا که گفت:

سپس حضرت فرمودند: خداوندا! هر که من مولای او هستم، اینک علی مولای اوست، خداوندا! دوستدارش را دوست بدار و دشمنش را دشمن باش و به آنکه یاری اش کند یاری رسان و خوار و ذلیل کن آنکه او را فرو گذارد، و سه مرتبه آن را تکرار نمودند، سپس فرمودند: آیا شنیدید؟ عرض کردند: خدایا! بله، فرمودند: پس اقرار هم کردید؟ عرض کردند: خدایا! بله، آن گاه آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوندا! تو شاهد باش، و تو ای جبرئیل! شاهد باش؛ سپس پایین آمدند.

پس ما هم به سوی بارهایمان رفتیم و در کنار خیمۀ من، خیمه ای متعلّق به سه نفر از قریش بود و حذیفة بن یمان همراه من بود، پس شنیدیم که یکی از آن سه نفر می گوید: به خدا سوگند! اگر محمّد گمان کند که پس از او کار جانشینی علی به سامان خواهد رسید، نابخرد است! و دیگری گفت: می گویی نابخرد؟ مگر نمی دانی او دیوانه ای است که نزدیک بود نزد زن ابن ابی کبشه از پای درآید؟ و سوّمی گفت: کاری به او نداشته باشید، چه بی خرد باشد و چه دیوانه! امّا به خدا سوگند! آنچه می گوید: هرگز اتفاق نخواهد افتاد!پس حذیفه از سخنان آن ها به خشم آمده و گوشۀ خیمه را بالا زد و سر خود را به داخل خیمه برد و به ایشان گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) زنده است و در بین شما و از جانب خدا بر او وحی نازل می شود، آن وقت شما چنین می کنید؟! به خدا سوگند! خیلی زود او را از گفته هایتان آگاه خواهم کرد.

پس گفتند: ای ابا عبدالله! تو اینجا بودی و سخنان ما را شنیدی؟! راز ما را بپوشان که هر همسایگی امانتی دارد. پس حذیفه گفت: این یکی شامل امانت همسایگی نمی شود و این نشست ها مشمول امانتداری نمی گردد؛ اگر این سخنان را از

ص: 261

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نهان دارم، نسبت به خدا و رسولش خیرخواه نبوده ام.

پس به او گفتند: ای ابا عبدالله! هر چه می خواهی بکن که به خدا سوگند! ما قسَم یاد خواهیم کرد که چنین نگفته ایم و تو بر ما دروغ می بندی، در این صورت، آیا حرف تو را تصدیق و ما را تکذیب می کند، در حالی که ما سه نفر هستیم!

پس به آنان گفت: من اگر به تکلیف خود در مقابل خدا و رسولش عمل کنم، دیگر اهمیتی نمی دهم چه اتّفاقی خواهد افتاد، شما هرچه می خواهید بگویید.

سپس رفت تا اینکه نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد، در حالی که حضرت علی (سلام الله علیه) در کنار ایشان ایستاده وشمشیرشان را با حمائلش پوشانده بودند، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را از گفته های آن جماعت آگاه نمود. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دنبال آنان فرستادند و چون آمدند، به آن ها فرمودند: چه گفتید؟! گفتند: به خدا سوگند! چیزی نگفته ایم، اگر کسی چیزی از زبان ما به شما گفته، به ما دروغ بسته است! در همین حال جبرئیل با این آیه نازل شد: «یحَْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُواْ وَ لَقَدْ قَالُواْ کلَِمَهَ الْکُفْرِ وَ کَفَرُواْ بَعْدَ إِسْلَامِهِم».

2_ قَالَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ، عَنْهُ (سلام الله علیه): لَمَّا نَصَبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلِيّاً (سلام الله علیه) يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ؛ ضَمَّ رَجُلَانِ مِنْ قُرَيْشٍ رُءُوسَهَا وَ قَالا: وَ اللَّهِ! لَا نُسَلِّمُ لَهُ مَا قَالَ أَبَداً؛ فَأُخْبِرَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَسَأَلَهُمْ عَمَّا قَالا، فَكَذَّبَا وَ حَلَفَا بِاللَّهِ مَا قَالا شَيْئاً، فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا» الْآيَةَ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): لَقَدْ تَوَلَّيَا وَ مَا تَابَا.(1)

ص: 262

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص144، ح600؛ بحار الأنوار، ج 37، ص154، ح38؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص819، ح4638؛ تفسير العياشي، ج 2، ص100، ح91؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص504؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص245، ح247.

از ابان بن تغلب نقل است که گفت: امام صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم حضرت علی (سلام الله علیه) را به عنوان خلیفه تعیین نمودند و فرمودند: هر که من مولای اویم پس علی مولای اوست؛ دو تن از قریش سرهایشان را پنهان کردند و گفتند: به خدا قسم! هیچ وقت تسلیم آن چه گفت نمی شویم؛ پس سخن ایشان به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و آن حضرت از آنان در بارۀ آن چه که گفتند، پرسیدند؛ ولی آنان انکار کردند و به خدا سوگند یاد کردند که چیزی نگفته اند، پس جبرئیل (علیه السلام) بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرود آمد و این آیه نازل شد: «یَحْلِفُونَ بِاللّهِ مَا قَالُواْ وَلَقَدْ قَالُواْ کَلِمَهَ الْکُفْرِ وَکَفَرُواْ بَعْدَ إِسْلاَمِهِم»تا آخر آیه؛ امام صادق (سلام الله علیه) فرمودند: همانا آن دو بدون این که توبه کنند، رفتند.

3_ في تفسير القمي: «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَ كَفَرُوا بَعْدَ إِسْلامِهِمْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الَّذِينَ تَحَالَفُوا فِي الْكَعْبَةِ أَنْ لَا يَرُدُّوا هَذَا الْأَمْرَ فِي بَنِي هَاشِمٍ، فَهِيَ كَلِمَةُ الْكُفْرِ، ثُمَّ قَعَدُوا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي الْعَقَبَةِ وَ هَمُّوا بِقَتْلِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ: «وَ هَمُّوا بِما لَمْ يَنالُوا».(1)

ص: 263

1- _ بحار الأنوار، ج 17، ص205، ح6 و ج 22، ص96، ح49 و ج 31، ص633، ح138؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص819، ح4639؛ تفسير الصافي، ج 2، ص359؛ تفسير القمي، ج 1، ص301؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص500؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص243، ح244.

مرحوم علی بن ابراهیم قمی در تفسیر آیۀ: «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَ كَفَرُوا بَعْدَ إِسْلامِهِمْ»، می فرماید: این آیه در بارۀ کسانی نازل شده است که در کنار کعبه سوگند یاد کردند که این امر (خلافت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)) را به بنی هاشم واگذار نکنند و این، همان «کلمۀ کفر» است. سپس برای کشتن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در عقبه به کمین نشستند و خواستند آن حضرت را بکشند و این همان سخن خدای تبارک و تعالی است که فرمود: «وَهَمُّواْ بِمَا لَمْ یَنَالُواْ».

توضیح: همان طور که در این آیۀ شریفه بیان شد، یکی از نشانه های منافقان، دروغگویی و سوگند دروغ است. آن ها هیچ گاه بهره ای از صدق و راستی نبرده اند و همیشه با کسانی که از روی صداقت، حرف حقّ را می زنند، مخالفت کرده، تا جایی که نقشۀ قتل رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت ایشان (علیهم السلام) راکشیدند.

لذا مؤمنین باید از هر کسی که با قسَم دورغ، آن ها را از راه حقّ و حقیقت، دور می کند، بپرهیزند و از او دوری نمایند.

ص: 264

شماره: 66

کد آیه: 114/9 اسم آیه: بیزاری از دشمن خدا

وَماٰ كاٰنَ اسْتِغْفاٰرُ اِبْراٰهٖیمَ لِاَبٖیهِ اِلّاٰ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهآٰ اِیّاٰهُ فَلَمّاٰ تَبَیَّنَ لَهُۥٓ اَنَّهُۥ عَدُوٌّ لِلّٰهِ تَبَرَّاَ مِنْهُ٭ۚ اِنَّ اِبْراٰهٖیمَ لَاَوّاٰهٌ حَلٖیمٌ114

و استغفار ابراهيم برای پدرش (عمويش آزر) فقط به خاطر وعده ای بود كه به او داده بود (تا او را به سوی ايمان جذب كند) امّا هنگامی كه برای او روشن شد كه وی دشمن خدا است، از او بيزاری جست، چرا كه ابراهيم مهربان و بردبار بود.

1_ فی تفسير العياشي: عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبِلَادِ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): مَا يَقُولُ النَّاسُ فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيَّاهُ»؟ قُلْتُ: يَقُولُونَ: إِبْرَاهِيمُ وَعَدَ أَبَاهُ لِيَسْتَغْفِرَ لَهُ، قَالَ: لَيْسَ هُوَ هَكَذَا، وَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَعَدَهُ أَنْ يُسْلِمَ فَاسْتَغْفَرَ لَهُ، «فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ».(1)

در تفسیر عیاشی: از ابراهیم بن ابی البلاد از یکی از یارانش نقل کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: مردم در بارۀ این فرمایش خداوند: «وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيَّاهُ»، چه می گویند؟ عرض کردم: آنها می گویند: ابراهیم به پدرش وعده داده که برایش استغفار کند؛ حضرت فرمودند: نه این چنین نیست، بلکه حضرت ابراهیم (علیه السلام) به پدرش وعده داده بود که اگر اسلام

ص: 265

1- _ بحار الأنوار، ج 11، ص88، ح14؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص858، ح4767؛ تفسير الصافي، ج 2، ص382؛ تفسير العياشي، ج 2، ص114، ح146؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص558.

آورد (تسلیم امر خدا شد) برایش طلب آمرزش کند، ولی هنگامی که برایش روشن شد که او دشمن خداست، (نه تنها برایش دعا نکرد بلکه) از او بیزاری جست.

2_ في تفسير القمي: عَلِيّ بنِ إِبرَاهِيم فِي قَولِهِ: «وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيَّاهُ»، قَالَ: قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ: إِنْ لَمْ تَعْبُدِ الْأَصْنَامَ اسْتَغْفَرْتُ لَكَ، فَلَمَّا لَمْ يَدَعِ الْأَصْنَامَ تَبَرَّأَ مِنْهُ.(1)در تفسیر قمی: جناب علی بن ابراهیم در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيَّاهُ»، فرمود: حضرت ابراهیم (علیه السلام) به پدرش گفت: اگر بت ها را پرستش نمی کردی برایت استغفار می کردم؛ ولی هنگامی که او بت ها را رها نکرد، پس ابراهیم (علیه السلام) از او بیزاری جست.

توضیح: در آيۀ قبل، سخن از اين است كه پيامبر و مؤمنان حقّ ندارند برای مشركان از خدا طلب مغفرت نمایند،(یعنی حقّ ندارند برای آنها دعا کنند) هر چند از خويشان شان باشند؛ اگر کسی بگوید: پس چرا حضرت ابراهيم (علیه السلام)، به عموى مشرک خود دعا كرده و به او وعدۀ استغفار داده، پاسخ این است که وعدۀ ابراهيم (علیه السلام) به اميد هدايت او بود؛ امّا چون عمو در حال شرک از دنیا رفت، پس ابراهيم (علیه السلام) هم دیگر برایش استغفار نكرد.

ص: 266

1- _ بحار الأنوار، ج 11، ص77، ح6 و ج 12، ص28، ح3؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص859، ح4772؛ تفسير الصافي، ج 2، ص383؛ تفسير القمي، ج 1، ص306؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 5، ص558؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص275، ح373.

اگر کسی بگوید که در جای دیگر حضرت ابراهیم (علیه السلام) عرضه می دارد: «رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ»(1)، چرا حضرت ابراهيم (علیه السلام) پس از مرگ عمو هم براى او دعا مى كرد؟

پاسخ این است که: عبارت «والد» به پدر واقعى گفته مى شود، ولى عبارت «أب»، به پدر، معلّم، عمو، پدر زن، و جدّ هم گفته مى شود؛ بنابراین دعاى حضرت ابراهيم (علیه السلام) براى پدر واقعى اش بوده، نه عموى مشركش.

قرآن کریم در يازده آيه، از عموى حضرت ابراهيم (علیه السلام) تعبير به «أب» نموده است، تا به همه بفهماند که ابراهيم (علیه السلام) تحت سرپرستى چه كسى بوده، ولى ایشان هیچگاه تحت تأثير افکار و عقائد منحرف او قرار نگرفته است.

لذا پیام مهمّی که این آیۀ شریفه دارد این است که مؤمنین و مؤمنات همیشه از مظاهر شرک برائت و دوری جسته، حتّی اگر عامل آن، یکی از نزدیکان شان باشد، که این برائت باعث استحکام ایمان شان خواهد شد.

ص: 267

1- _ سورۀ ابراهیم(14)، آیۀ 41.

سورۀ مبارکۀ یونس

اشاره

شماره: 67

کد آیه: 41/10 اسم آیه: اعلام برائت از عمل مشرکان

وَاِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ لٖی عَمَلٖی وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ٭ۖ اَنْتُمْ بَرٖیٓئُونَ مِمّآٰ اَعْمَلُ وَاَنَا بَرٖیٓءٌ مِمّاٰ تَعْمَلُونَ41

و اگر تو را تكذيب كردند بگو: عمل من برای من، و عمل شما برای شما، شما بيزاريد از آنچه من انجام می دهم، و من بيزارم از آنچه شما انجام می دهيد.

عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) يَقُولُ: لَمَّا فَتَحَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مَكَّةَ قَامَ عَلَى الصَّفَا، فَقَالَ: يَا بَنِي هَاشِمٍ! يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ! إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ، وَ إِنِّي شَفِيقٌ عَلَيْكُمْ، لَا تَقُولُوا إِنَّ مُحَمَّداً مِنَّا، فَوَ اللَّهِ! مَا أَوْلِيَائِي مِنْكُمْ وَ لَا مِنْ غَيْرِكُمْ إِلَّا الْمُتَّقُونَ، أَلَا! فَلَا أَعْرِفُكُمْ تَأْتُونِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَحْمِلُونَ الدُّنْيَا عَلَى رِقَابِكُمْ، وَ يَأْتِي النَّاسُ يَحْمِلُونَ الْآخِرَةَ، أَلَا! وَ إِنِّي قَدْ أَعْذَرْتُ فِيمَا بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ فِيمَا بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بَيْنَكُمْ، وَإِنَّ «لِي عَمَلِي وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ».(1)

از ابو عبیده حذّاء نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: هنگامى كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مكّه را فتح کردند، بر كوه صفا ايستادند و فرمودند: اى فرزندان هاشم! اى فرزندان عبد المطّلب! همانا من فرستادۀ خدا به

ص: 268

1- _ بحار الأنوار، ج 8، ص359، ح25 و ج 21، ص111، ح2 و ج 68، ص188، ح51 و ج 93، ص233، ح30؛ صفات الشيعة، ص5، ح8.

سوى شما هستم، و نسبت به شما دلسوز و مهربانم.

نگوييد محمّد از ما است، زیرا به خداى سوگند! دوستان من، از بین شما و غیر شما، تنها پرهيزگارانند؛ آگاه باشيد! من شما را در روز قيامت نخواهم شناخت، زيرا در حالى به نزد من مى آييد كه (محبّت و تعلّقات) دنيا را به دوش مى كشيد، در حالی که (بر خلاف شما) عدّه اى از مردم مى آيند كه توشۀ آخرت را با خود حمل مى كنند.

آگاه باشيد! من بين خودم و شما، و بين خدا (عز و جل) و شما، عذر و بهانه اى باقى نگذاشتم، همانا من مسئول عملخودم هستم و شما نيز در گرو عمل خودتان هستيد.

توضیح: آیۀ فوق به روشنی موضع رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را در مقابل اعمال مشرکان بیان می کند که آن، برائت و بیزاری از آنان است.

بنا بر این ملاک در دین اسلام، استدلال و اخلاق است، نه سازش با کفّار و مشرکین، پس اگر حقّ را نپذیرفتند و تکذیب نمودند، از اعمال و عقاید آنان اعلام بیزاری نمایید، چرا که راضی بودن به اعمال آنان، شما را در کیفرشان شریک می گرداند.

البته یکی از اعمال کفّار و مشرکان که در این آیۀ شریفه به آن اشاره شده، تکذیب حقیقت است، پس با این حساب وظیفۀ مؤمنین و مؤمنات مشخص شده است، یعنی در زمان غیبت، باید از کسانی که حقیقت دین، یعنی امامت و ولایت حضرات معصومین (علیهم السلام)، خصوصاً وجود مقدّس امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را تکذیب می نمایند، برائت و بیزاری بجویند.

ص: 269

ص: 270

شماره: 68

کد آیه: 54/10 اسم آیه: کتمان پشیمانی

وَلَوْ اَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ ماٰ فِی الْاَرْضِ لَافْتَدَتْ بِهٖ٭ۗ وَاَسَرُّوا النَّداٰمَةَ لَمّاٰ رَاَوُا الْعَذاٰبَ٭ۖ وَقُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ٭ۚ وَهُمْ لاٰ یُظْلَمُونَ54

و هر كس كه ظلم و ستم كرده اگر تمامی آن چه روی زمين است در اختيار داشته باشد، برای نجات خويش می دهد، و هنگامی كه عذاب را ببينند (پشيمان می شوند امّا) پشيمانی خود را كتمان می كنند (مبادا رسواتر شوند) و در ميان آن ها به عدالت داوری می شود و ستمی به آن ها نخواهد شد.

1_ في تفسير العياشي: عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى، عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ»، قَالَ: قِيلَ لَهُ: وَ مَا يَنْفَعُهُمْ إِسْرَارُ النَّدَامَةِ وَ هُمْ فِي الْعَذَابِ؟ قَالَ: كَرِهُوا شَمَاتَةَ الْأَعْدَاءِ.(1)

در تفسیر عیاشی آمده: از حماد بن عیسی نقل است از کسی که آن را از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) روایت کرده که گفت: در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ»، هنگامی که کسی از ایشان پرسید: کتمان کردن پشیمانی در حالی که آنان در عذاب هستند، چه سودی به حالشان دارد؟ حضرت

ص: 271

1- _ بحار الأنوار، ج 7، ص188، ح48؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص34، ح4912؛ تفسير العياشي، ج 2، ص123، ح26؛ تفسير القمي، ج 1، ص313؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 6، ص66؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص306، ح77.

فرمودند: از این که مورد سرزنش دشمنان خود قرار گیرند، کراهت دارند.

2_ دیلمی در کتاب «إرشاد القلوب إلى الصواب» خبری را از هارون بن سعید نقل نموده که در قسمتی از آن می فرماید:

فَلَمَّا حَضَرَتْ عُمَرَ الْوَفَاةُ، أَرْسَلَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، فَقَالَ لَهُ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! يَا أَبَا الْحَسَنِ! اعْلَمْ أَنَّ أَصْحَابِي هَؤُلَاءِ قَدْ أَحَلُّونِي مِمَّا وُلِّيتُ مِنْ أُمُورِهِمْ، فَإِنْ رَأَيْتَ أَنْ تُحِلَّنِي، فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): أَ رَأَيْتَ أَنْ لَوْ أَحْلَلْتُكَ أَنَا، فَهَلْ لَكَ مِنْ تَحْلِيلِ مَنْ قَدْ مَضَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ ابْنَتِهِ، ثُمَّ وَلَّى وَ هُوَيَقُولُ: «وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ».(1)

هنگامى كه زمان مرگ عمر نزديک شد، کسی را به دنبال اميرالمؤمنین (سلام الله علیه) فرستاد، پس وقتی حضرت آمدند به ایشان گفت: ای اميرالمؤمنین! ای اباالحسن! اصحابم مرا متولّى امورشان كردند و مرا حلال کردند، پس اگر شما هم مرا حلال كنى، بهتر است؟

حضرت فرمودند: اگر من حلال كنم، نسبت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و دختر او چه مى كنى؟ سپس امام (سلام الله علیه) در حالى كه مى فرمودند: «وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ»، (یعنی: هنگام ديدن عذاب، ندامت را پوشيدند)، او را ترک کردند.

توضیح: مرحوم سید هاشم بحرانی (قدس سره) در کتاب شریف «مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر»، خبری را از ابن عباس نقل نموده که عبد الله بن عمر گفت:

عمر در موقع مرگش مضطرب بود، مدام از هوش می رفت و به هوش می آمد؛ به

ص: 272

1- _ إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج 2، ص286.

پسرش گفت: می خواهم قبل از مرگم، علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) را ببینم و از هوش رفت و به هوش آمد، گفت: آن تابوتی را دیدم که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفته بود در جهنّم واردش می شوم.

پس پسرش سراغ حضرت علی (سلام الله علیه) رفت و از ایشان خواست که بیایند. وقتی حضرت آمدند، آن ملعون گفت: ای پسرعموی رسول خدا! آیا مرا می بخشی؟ آیا حلالم می کنی؟ آیا از همسرت فاطمه (سلام الله علیها) برایم حلالیّت می گیری؟ پس من هم خلافت را به تو تسلیم می کنم!

حضرت فرمودند: بله، به شرط اینکه مهاجرین و انصار را جمع نمایی، و در حضور آن ها به حقّ من اعتراف کنی، و به آن عهدی که بین تو و رفیقت(ابوبکر) بود، اعتراف نمایی، من هم تو را حلال می کنم! عبد الله گفت: پدرم تا این سخنان را شنید صورتش را به طرف دیوار کرد و گفت: «النَّار، يَا أَمِيرَ المُؤمِنين! وَ لَا العَار»؛ یعنی: ای امیرالمؤمنین! آتش را می پذیرم، امّا این ننگ و آبروریزی را نه.

ص: 273

سورۀ مبارکۀ هود

اشاره

شماره: 69

کد آیه: 15/11 اسم آیه: دنیاپرستان

مَنْ كاٰنَ یُرٖیدُ الْحَیٰوةَ الدُّنْیاٰ وَزٖینَتَهاٰ نُوَفِّ اِلَیْهِمْ اَعْماٰلَهُمْ فٖیهاٰ وَهُمْ فٖیهاٰ لاٰ یُبْخَسُونَ15

كسانی كه زندگی دنيا و زينت آن را طالب باشند اعمالشان را در اين جهان بی كم و كاست به آن ها می دهيم.

عَنْ عَمَّارِ بْنِ سُوَيْدٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) يَقُولُ: ...

الی أن قال: «مَنْ كانَ يُرِيدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها»، يَعْنِي فُلَاناً وَ فُلَاناً، «نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِيها».(1)

از عمّار بن سوید نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: «مَنْ كانَ يُرِيدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها»، مقصود فلانی و فلانی است، «نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِيها».

ص: 274

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص100، ح44؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص87، ح5034 و ص90، ح5040؛ تفسير العياشي، ج 2، ص142، ح11.

شماره: 70

کد آیه: 18/11 اسم آیه: ظالمین

وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا٭ۚ اُولٰٓئِكَ یُعْرَضُونَ عَلٰى رَبِّهِمْ وَیَقُولُ الْاَشْهاٰدُ هٰٓؤُلآٰءِ الَّذٖینَ كَذَبُوا عَلٰى رَبِّهِمْ٭ۚ اَلاٰ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّاٰلِمٖینَ18

چه كسی ستمكارتر است از آن ها كه بر خدا افترا می بندند، آنان (روز رستاخيز) بر پروردگارشان عرضه می شوند و شاهدان (پيامبران و فرشتگان) می گويند اين ها همان ها هستند كه به پروردگار دروغ بستند. لعنت خدا بر ظالمان باد!

1_ عَنْ أَبِي عُبيْدَة، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَر (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ الله: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ»، إِلَى قَولِهِ: «وَ يَبْغُونَها عِوَجاً»، فَقَالَ: هُمْ أَربَعَةُ مُلُوكٍ مِنْ قُرَيشٍ يَتْبَعُ بَعْضُهُم بَعْضاً.(1)از ابو عبیده نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه)در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ»، تا آن جا که فرمود: «وَ يَبْغُونَها عِوَجاً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آن ها چهار پادشاه از قریش هستند، که یکی پس از دیگری حکومت کرد.

ص: 275

1- _ تفسير الصافي، ج 2، ص439؛ تفسير العياشي، ج 2، ص143، ح14؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 6، ص144؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص347، ح49.

2_ فِي العياشي: عَنْ أَبِي عُبَيْدَة، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ الله: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ»، إِلَى قَولِهِ: «وَ يَبْغُونَها عِوَجاً»، فَقَالَ: أَيْ يَطْلُبُونَ لِسَبِيلِ اللهِ زَيْغاً عَنِ الإِسْتِقَامَةِ، يُحَرِّفُونَهَا بِالْتَّأوِيلِ وَ يَصْفُونَهَا بِالإِنْحِرَافِ عَنِ الْحَقِّ وَ الْصَّوَابِ.(1)

از ابو عبیده نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه)در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ»، تا آن جا که فرمود: «وَ يَبْغُونَها عِوَجاً»، پرسیدم، پس ایشان فرمودند: یعنی می خواهند راه خداوند را به انحراف بکشانند و آن را با تأویل و تفسیر، تحریف کنند و با همان ویژگی انحراف از راه راست، به توصیف آن بپردازند.

ص: 276

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص96، ح5065؛ تفسير الصافي، ج 2، ص439؛ تفسير العياشي، ج 2، ص143.

سورۀ مبارکۀ رعد

اشاره

شماره: 71

کد آیه: 19/13 اسم آیه: کوردلان

اَفَمَنْ یَعْلَمُ اَنَّمآٰ اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ اَعْمٰٓى٭ۚ اِنَّماٰ یَتَذَكَّرُ اُولُوا الْاَلْباٰبِ19

آيا كسی كه می داند آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده حقّ است، همانند كسی است كه نابيناست؟! تنها صاحبان انديشه متذكّر می شوند!

1_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَ فَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ»، قَالَ: عَلِيٌّ (سلام الله علیه)، «كَمَنْ هُوَ أَعْمى»، قَالَ: الْأَوَّلُ.(1)

از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «أَ فَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْرَبِّكَ الْحَقُّ»، گفت: مقصود از این قسمت آیه، حضرت علی (سلام الله علیه) می باشند، و در بارۀ: «كَمَنْ هُوَ أَعْمى»، گفت: مقصود اوّلی است.

2_ في المناقب لابن شهرآشوب: عَنِ الْبَاقِرَيْنِ (سلام الله علیهما)، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَ فَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ»، عَلِيٌّ (سلام الله علیه)، «كَمَنْ هُوَ أَعْمى»، أَعْدَاؤُهُ، «إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا

ص: 277

1- _ بحار الأنوار، ج 38، ص27، باب 57، ذیل ح1؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص244، ح5518؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص60.

الْأَلْبابِ»، الْأَئِمَّةُ الَّذِينَ غَرَسَ فِي قُلُوبِهِمُ الْعِلْمَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ.(1)

جناب ابن شهر آشوب، در کتاب شریف مناقب: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) و حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) روایت کرده که مقصود از این سخن خدای متعال: «أَ فَمَن یَعْلَمُ أَنَّمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ الحَْقُّ»، حضرت علی (سلام الله علیه) هستند، و مقصود از: «کَمَنْ هُوَ أَعْمَی»، دشمنان ایشان می باشند، و مقصود از: «إِنمََّا یَتَذَکَّرُ أُوْلُواْ الْأَلْبَاب»، امامانی هستند از نسل آدم که در قلوب آن ها، علم کاشته شدهاست.

توضیح: کوردلان همان کسانی هستند که از نورانیّت اهل بیت (علیهم السلام) بی زارند، همان کسانی که خدای متعال در بارۀ آن ها فرموده: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى»(2)، یعنی: و هر كس از ياد من روی گردان شود زندگی تنگ (و سختی) خواهد داشت، و روز قيامت او را نابينا محشور می كنيم.

حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در تفسیر این آیۀ شریفه فرمودند: یعنی این که در دنیا قلبش از دیدن ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، کور بوده و در قیامت چشمانش از دیدن او نابینا خواهد بود، پس او در قیامت متحیّر می گردد و می گوید: «قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَی وَقَدْ کُنتُ بَصِیرًا»، یعنی: می گويد: پروردگارا! چرامرا نابينا محشور كردی؟ من كه بينا بودم!(3)

ص: 278

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص181، ح177؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص214.
2- _ سورۀ طه(20)، آیۀ124.
3- _ الكافي، ج 1، ص435، ح92.

ص: 279

شماره: 72

کد آیه: 25/13 اسم آیه: عهدشکنان

وَالَّذٖینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مٖیثاٰقِهٖ وَیَقْطَعُونَ مآٰ اَمَرَ اللّٰهُ بِهٖٓ اَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الْاَرْضِ اُولٰٓئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوٓءُ الدّاٰرِ25

و آن ها كه عهد الهی را پس از محكم كردن می شكنند، و پيوندهائی را كه خدا دستور برقراری آن را داده قطع می كنند، و در روی زمين فساد می نمايند، لعنت برای آن هاست و بدی (و مجازات) سرای آخرت!

في تفسير عليّ بن إبراهيم: نَزَلَتْ هَذِهِ الآيَة فِي آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَا عَاهَدَهُمْ عَلَيْهِ وَ مَا أَخَذَ عَلَيْهِم مِنَ المِيثَاقِ فِي الذِّر مِن وَلايَةِ أَمِيرِ المُؤْمِنين (سلام الله علیه) وَ الأَئِمَّةِ (علیهم السلام) بَعْدَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ: «الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا يَنْقُضُونَ الْمِيثاقَ»(1)، الآية، ثُمَّ ذَكَرَ أَعْدَاءَهُمْ فَقَالَ: «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ»، يَعْنِي أَمِيرَ المُؤْمِنين (سلام الله علیه)، وَ هُوَ الَّذِي أَخَذَ اللهُ عَلَيْهِم فِي الذَّر وَ أَخَذَ عَلَيْهِم رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِغَدِيرِ خُمٍّ، ثُمَّ قَالَ:«أُولئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».(2)

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش می فرماید: این آیه در شأن آل محمّد (علیهم السلام) و عهدی که با آن در بارۀ آن بسته است و میثاقی که از آنان در عالم ذَرّ گرفته است، نازل شده است؛ و میثاق آنان چنین بوده که ولایت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) و

ص: 280

1- _ سورۀ رعد(13)، آیۀ20.
2- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص246، ح5529؛ تفسير الصافي، ج 3، ص69؛ تفسير القمي، ج 1، ص363؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 6، ص445؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص501، ح116.

امامان (علیهم السلام) پس از ایشان را بپذیرند؛ پس خداوند در این زمینه چنین می فرماید: «الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا يَنْقُضُونَ الْمِيثاقَ»، سپس دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) را ذکر کرده و می فرماید: «وَالَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ»، یعنی: و کسانی که پیمان خدا را پس از بستن آن می شکنند، یعنی همان عهد و پیمانی که در بارۀ امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) بستند را می شکنند، و ایشان همان کسی است که خداوند از بندگانش در عالم ذَرّ برای او عهد و پیمان گرفت و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در غدیر خم از آنان عهد و پیمان گرفت، سپس فرمود: «أُوْلَئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَهُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»، یعنی: بر ایشان لعنت است و برای آن ها بد فرجامی خواهد بود.

توضیح: همان طور که در آیۀ شریفه خداوند بیان فرموده، شکستن این عهد، موجب لعنت ابدی و عذاب جهنّم خواهد شد.

البته شما می توانید برای آگاهی بیشتر به کد: 27/2 نیز مراجعه فرمایید.

ص: 281

شماره: 73

کد آیه: 36/13 اسم آیه: منکرین ولایت

وَالَّذٖینَ ءاٰتَیْناٰهُمُ الْكِتاٰبَ یَفْرَحُونَ بِمآٰ اُنْزِلَ اِلَیْكَ وَمِنَ الْاَحْزاٰبِ مَنْ یُنْكِرُ بَعْضَهُۥ٭ۚ ...36

و آن ها كه كتاب آسمانی در اختيارشان قرار داده ايم از آنچه بر تو نازل شده خوشحالند، و بعضی از احزاب (و گروه ها) قسمتی از آن را انكار می كنند.

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش می فرماید: وَ فِي قِرَاءَةِ ابْنِ مَسْعُودٍ: وَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ هُوَ الْحَقُّ وَ مَنْ يُؤْمِنُ بِهِ، يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ يُؤْمِنُ بِهِ، «وَ مِنَ الْأَحْزابِ مَنْ يُنْكِرُ بَعْضَهُ»، أَنْكَرُوا مِنْ تَأْوِيلِهِ مَا أُنْزِلَ فِي عَلِيٍّ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ آمَنُوا بِبَعْضِهِ، وَ أَمَّا الْمُشْرِكُونَ فَأَنْكَرُوا كُلَّهُ.(1)

در قرائت ابن مسعود از این آیه آمده است: کسی که قرآن را بر تو نازل فرموده، او حقّ تعالی است، و منظور از «مَن یُؤمِنُ بِه»، حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) است و منظور از: «وَ مِنَ الْأَحْزَابِ مَن یُنکِرُ بَعْضَهُ»، آن گروهی است که تأویل آنچه دربارۀ حضرت علی (سلام الله علیه) و آل محمّد (علیهم السلام) نازل شده، را انکار کردند و فقط به بخشی از این آیه ایمان آوردند، امّا مشرکان همۀ آن را انکار کردند.

ص: 282

1- _ بحار الأنوار، ج 38، ص26، ذیل ح1؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص263، ذیل ح5600؛ تفسير القمي، ج 1، ص366؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 6، ص461؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص509، ح146؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص60.

سورۀ مبارکۀ ابراهیم

اشاره

شماره: 74

کد آیه: 22/14 اسم آیه: مقصود از شیطان

وَقاٰلَ الشَّیْطاٰنُ لَمّاٰ قُضِیَ الْاَمْرُ اِنَّ اللّٰهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُكُمْ فَاَخْلَفْتُكُمْ٭ ...22

و شيطان هنگامی كه كار تمام می شود می گويد خداوند به شما وعدۀ حق داد و من هم به شما وعدۀ (باطل) دادم و تخلف كردم.

في تفسير العياشي: عَنْ حَرِيزٍ، عَمَّنْ ذَكَرَهُ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ»، قَالَ: هُوَ الثَّانِي، وَ لَيْسَ فِي الْقُرْآنِ شَيْ ءٌ وَ (قالَ الشَّيْطانُ) إِلَّا وَ هُوَ الثَّانِي.(1)

در تفسیر عیّاشی از حریز، از کسی که نام او را برده نقل است که گفت: حضرت امام محمّدباقر (سلام الله علیه)در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَقَالَ الشَّیْطَانُ لَمَّا قُضِیَ الأَمْرُ»، فرمودند: او، دوّمی است، و نیست در قرآن، عبارت: «وَقَالَ الشَّیْطَانُ»، مگر اینکه مقصود از آن، دوّمی باشد.

ص: 283

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص232، ح98؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص295، ح5708؛ تفسير العياشي، ج 2، ص223، ح8؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص534، ح48.

شماره: 75

کد آیه: 28/14 اسم آیه: کفران نعمت رسالت و ولایت

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللّٰهِ كُفْرًا وَاَحَلُّوا قَوْمَهُمْ داٰرَ الْبَواٰرِ28

آيا نديدی كسانی را كه نعمت خدا را به كفران تبديل كردند و جمعيت خود را به دار البوار (نيستی و نابودی) كشاندند.

1_ عَنِ الْحَارِثِ النَّصْرِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، قَالَ: مَا تَقُولُونَ فِي ذَلِكَ؟ قُلْتُ: نَقُولُ هُمُ الْأَفْجَرَانِ مِنْ قُرَيْشٍ، بَنُو أُمَيَّةَ وَ بَنُو الْمُغِيرَةِ، قَالَ: ثُمَّ قَالَ: هِيَ وَ اللَّهِ! قُرَيْشٌ قَاطِبَةً، إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَاطَبَ نَبِيَّهُ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقَالَ: إِنِّي فَضَّلْتُ قُرَيْشاً عَلَى الْعَرَبِ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْهِمْ نِعْمَتِي وَ بَعَثْتُ إِلَيْهِمْ رَسُولِي، فَبَدَّلُوا نِعْمَتِي كُفْراً، «وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ».(1)از حارث نصری نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این کلام خداوند (عز و جل): «الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: دربارۀ این آیه چه می گویید؟ عرض کردم: می گویم: آن ها، دو ظایفۀ فاجر و فاسق از قریش هستند، یعنی بنی امیّه و بنی مُغیره؛ حارث گفت: سپس حضرت فرمودند: به خدا سوگند! مقصود، تمامی قریش است، همانا خداوند تبارک و تعالی پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) را مورد خطاب قرار داد و فرمود: من قریش را بر عرب برتری دادم و نعمتم را برایشان تمام

ص: 284

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص266، ح133؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص306، ح5740؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص63؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص543، ح81؛ الكافي، ج 8، ص103، ح77؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 25، ص250، ح77؛ الوافي، ج 3، ص934، ح1624.

کردم و رسول و پیامبر خویش را به سوی آن ها فرستادم، ولی آن ها نعمت مرا به کفر تبدیل کردند، «پس قوم خود را به سرای هلاکت درآوردند».

2_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): مَا بَالُ أَقْوَامٍ غَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَدَلُوا عَنْ وَصِيِّهِ؟ لَا يَتَخَوَّفُونَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِمُ الْعَذَابُ؟ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَبَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ»، «جَهَنَّمَ»، ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ النِّعْمَةُ الَّتِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ، وَ بِنَا يَفُوزُ مَنْ فَازَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(1)

از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: امیر المؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: چگونه است حال مردمی که سیره و سنّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را تغییر دادند و از جانشین او روی گردان شدند؟ آیا نمی ترسند که عذاب بر آنان فرود آید؟ و سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ»، «جَهَنَّمَ»، سپس فرمودند: ما همان نعمتی هستیم که خداوند، بندگانش را از آن برخوردار نمود و هر که در روز قیامت رستگار شود، به وسیلۀ ما رستگار شده است.

3_ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْأَفْجَرَيْنِ مِنْ قُرَيْشٍ وَ مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ وَ

ص: 285

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص306، ح5738؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص250؛ تفسير الصافي، ج 3، ص88؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص63؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص542، ح79؛ الكافي، ج 1، ص217، ح1؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 2، ص446، ح1؛ الوافي، ج 3، ص537، ح1067.

بَنِي الْمُغِيرَةِ، فَأَمَّا بَنُو الْمُغِيرَةِ فَقَطَعَ اللَّهُ دَابِرَهُمْ يَوْمَ بَدْرٍ، وَ أَمَّا بَنُو أُمَيَّةَ فَمُتِّعُوا إِلَى حِينٍ، ثُمَّ قَالَ: وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ! نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ، وَ بِنَا يَفُوزُ مَنْ فَازَ.(1)

مرحوم علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش روایتی را از عثمان بن عیسی نقل نموده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) دربارۀ این سخن خدای متعال: «آیا به کسانی که نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند و قوم خود را به سرای هلاکت درآوردند ننگریستی»، سؤال کردم، ایشان فرمودند: این آیه در بارۀ دو گروه فاسد قریش، بنی امیّه و بنی مغیره نازل شده است، امّا خداوند نسل بنی مغیره را به طور کلّی در جنگ بدر منقرض نمود، ولی به بنی امیّه تا مدّتی همچنان فرصت داده شد؛ سپس حضرت فرمودند: به خدا قسم! ما همان نعمتی هستیم که خدا به بندگانش عطا فرمود و همۀ رستگاران به وسیلۀ ما رستگار می شوند.

ص: 286

1- _ بحار الأنوار، ج 9، ص218، ح98 و ج 24، ص51، ح2 و ج 31، ص513، ح8؛ تفسير القمي، ج 1، ص371؛ تفسير نور الثقلين، ج 2، ص543، ح82.

سورۀ مبارکۀ حجر

اشاره

شماره: 76

کد آیه: 44 و 43/15 اسم آیه: هفت طبقۀ جهنّم

وَاِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ اَجْمَعٖینَ43 لَهاٰ سَبْعَةُ اَبْواٰبٍ لِكُلِّ باٰبٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ44

و جهنّم ميعادگاه همۀ آن ها است. هفت در دارد و برای هر دری گروه معيّنی از آن ها تقسيم شده اند!

في تفسير العياشي: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: يُؤْتَى بِجَهَنَّمَ لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ، بَابُهَا الْأَوَّلُ لِلظَّالِمِ وَ هُوَ زُرَيْقٌ، وَ بَابُهَا الثَّانِي لِحَبْتَرٍ، وَ الْبَابُ الثَّالِثُ لِلثَّالِثِ، وَ الرَّابِعُ لِمُعَاوِيَةَ، وَ الْبَابُ الْخَامِسُ لِعَبْدِ الْمَلِكِ، وَ الْبَابُ السَّادِسُ لِعَسْكَرِ بْنِ هُوسِرٍ، وَ الْبَابُ السَّابِعُ لِأَبِي سَلَامَةَ، فَهُمْ أَبْوَابٌ لِمَنِ اتَّبَعَهُمْ.(1)

در تفسیر عیاشی آمده: از ابو بصیرنقل است که گفت: آن ها به جهنّمی وارد می شوند که هفت در دارد، درِ اوّل برای ظالم که همان زُریق است، می باشد، درِ دوّم برای حبتر است، و درِ سوّم برای (خلیفۀ) سوّم است، و درِ چهارم برای معاویه، و درِ پنجم برای عبد الملک، و درِ ششم برای عسکر بن هوسر، و درِ هفتم برای ابو سلامه می باشد، پس این درها برای پیروان آن هاست.

ص: 287

1- _ بحار الأنوار، ج 8، ص301، ح57 و ج 30، ص232، ح97 و ج 31، ص603، ح49؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص370، ح5882؛ تفسير العياشي، ج 2، ص243، ح19؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص136؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص18، ح61.

توضیح: آن چه که مسلّم است، جهنّم جایگاه تمام کسانی است که به نوعی در حقّ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت ایشان ظلم و ستم روا داشته، حقّ آن ها را غصب نموده، آن ها را از شهر و دیار خودشان آواره کرده و در سختی و مشقّت قرار دادند، و یا در به شهادت رساندن آن ها دخالت داشته اند.

مرحوم علّامۀ مجلسی (قدس سره) در ذیل این خبر بیانی دارد که می فرماید:

زُریق، کنایه از ابو بکر است، زیرا چشم آبی برای اعراب بد یُمن بوده است، و منظور از حبتر، عمر است، که به معنای روباه است و شاید به دلیل حیله گری و مکر او از او کنایه شده است، و در روایات دیگر عکس آن آمده است، امّا ظاهر این است که اگر حبتر به معنای اوّل گرفته شود بهتر است، و شاید در اینجا مراد از آن همان باشد، و دوّم مقدّم شده زیرا ستمگرتر و خشن تر بوده است.عسکر بن هوسر، کنایه از یکی از خلفای بنی امیّه یا بنی العباس است، و ابو سلامه هم همین طور، و بعید نیست که ابو سلامه کنایه از ابو جعفر منصور دوانیقی داشته باشد، و احتمال دارد که عسکر کنایه از عایشه و سایر جنگویان حاضر در جنگ جمل باشد، زیرا نام شتر عایشه عسکر بوده است، و روایت شده که او شیطان است.(1)

ص: 288

1- _ بحار الأنوار، ج 8، ص301.

شماره: 77

کد آیه: 95/15 اسم آیه: مسخره کنندگان

اِنّاٰ كَفَیْناٰكَ الْمُسْتَهْزِئٖینَ95

بی تردید ما شرّ استهزاکنندگان را از تو دفع خواهيم كرد.

عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ، رَفَعَهُ، قَالَ: كَانَ الْمُسْتَهْزِءُونَ خَمْسَةً مِنْ قُرَيْشٍ: الْوَلِيدَ بْنَ الْمُغِيرَةِ الْمَخْزُومِيَّ، وَ الْعَاصَ بْنَ وَائِلٍ السَّهْمِيَّ، وَ الْحَارِثَ بْنَ حَنْظَلَةَ، وَ الْأَسْوَدَ بْنَ عَبْدِ يَغُوثَ بْنِ وَهْبٍ الزُّهْرِيَّ، وَ الْأَسْوَدَ بْنَ الْمُطَّلِبِ بْنِ أَسَدٍ، فَلَمَّا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «إِنَّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ»، عَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنَّهُ قَدْ أَخْزَاهُمْ، فَأَمَاتَهُمُ اللَّهُ بِشَرِّ مِيتَاتٍ.(1)

از ابان بن عثمان نقل است که در حدیثی مرفوع گفت: مسخره کنندگان پنج نفر از قریش بودند: ولیدبن مُغیره مَخزومی، عاص بن وائل سهمی، حارث بن حنظله، اسود بن عبد یَغوث بن وهب زُهری و اسود بن مُطَّلِب بن اسد؛ پس هنگامی که خدای متعال فرمود: «إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دانستند که همانا خداوند آن ها را خوار کرده و آن ها را به بدترین شکل کشته است.

توضیح: مرحوم قطب الدین راوندی در کتاب شریف «الخرائج و الجرائح»، روایتی را نقل نموده که وقتى آيۀ: «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ»، «إِنَّا

ص: 289

1- _ بحار الأنوار، ج 9، ص219، ح104 و ج 18، ص55، ح8؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص391، ح5951؛ تفسير العياشي، ج 2، ص252، ح46.

كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ»، نازل شد، استهزاكنندگان پنج نفر بودند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحاب خود خبر دادند كه خداوند شرّ آن ها را كم خواهد كرد.

پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به خانۀ كعبه آمدند، در حالی که مردم طواف مى كردند و جبرئيل در طرف راست آن حضرت قرار داشت، وقتى اسود بن مطلّب عبور كرد، جبرئيل ورق سبزى را به صورت او انداخت، خداوند چشمش را كور كرد و اولادش را در ماتمش نشاند؛ بعد اسود بن عبد يغوث گذشت، جبرئيل به شكم او اشاره كرد و او آن قدر آب خورد تا شكمش ورم كرد و مُرد؛ سپس وليد بن مغيره را ديد جبرئيل به زخمى كه در پايين پاى او بود، اشاره ای كرد، پس آن زخم بزرگ شد و او را كشت؛ آن گاهعاص بن وائل آمد، باز جبرئيل به میان پاهای او اشاره ای نمود پس او سوار الاغش شد و به طرف طائف رفت، دردى او را فراگرفت که وی را كشت؛ بعد حارث را ديد، به او اشاره ای كرد، پس جراحتى پيدا كرد و مُرد.(1)

پس همۀ این پنج نفر که دین اسلام و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را مسخره می کردند، در یک روز به هلاکت رسیده و به درک اسفل السافلین ملحق گردیدند.

البته شما خوانندۀ گرامی را به کدهای: 15و14/2 و 231/2 ارجاع می دهیم.

ص: 290

1- _ الخرائج و الجرائح، ج 1، ص63، ح109.

سورۀ مبارکۀ نحل

اشاره

شماره: 78

کد آیه: 23و22/16 اسم آیه: مستکبرین

اِلٰهُكُمْ اِلٰهٌ واٰحِدٌ٭ۚ

فَالَّذٖینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْءاٰخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ22 لاٰ جَرَمَ اَنَّ اللّٰهَ یَعْلَمُ ماٰ یُسِرُّونَ وَماٰ یُعْلِنُونَ٭ۚ

اِنَّهُۥ لاٰ یُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرٖینَ23

معبود شما خداوند يگانه است، امّا آن ها كه به آخرت ايمان ندارند دلهای شان حقّ را انكار می كند، و مستكبرند. قطعاً خداوند از آنچه پنهان می دارند و آنچه آشكار می سازند با خبر است، او مستكبران را دوست نمی دارد.

عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ ...

إلی أن قال: وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ»، فَإِنَّهُ يَعْنِي قُلُوبُهُمْ كَافِرَةٌ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُونَ»، فَإِنَّهُ يَعْنِي عَنْ وَلَايَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) مُسْتَكْبِرُونَ، قَالَ اللَّهُ لِمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ وَعِيداً مِنْهُ: «لا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مايُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ»، عَنْ وَلَايَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه).(1)

از جابر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) از تفسیر این آیات

ص: 291

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص607، ح60 و ج 36، ص104، ح46؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص411، ح5998؛ تفسير العياشي، ج 2، ص257، ح14؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص195؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص47، ح53.

سؤال کردم: تا آنجا که فرمودند:

و امّا آیۀ: «قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ»، یعنی همانا دل های آن ها کافر است، و امّا آیۀ: «وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُونَ»، بدان معناست که همانا آن ها در برابر ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) تکبّر می ورزند، پس خداوند در مقام تهدید چنین افرادی می فرماید: «لا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ»، یعنی خداوند گردن کشان از ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) که همان مستکبرین هستند را، دوست ندارد.

ص: 292

شماره: 79

کد آیه: 25/16 اسم آیه: گناه اوّلین و آخرین

لِیَحْمِلُوٓا اَوْزاٰرَهُمْ كاٰمِلَةً یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ وَمِنْ اَوْزاٰرِ الَّذٖینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ٭ۗ اَلاٰ سآٰءَ ماٰ یَزِرُونَ25

آن ها بايد روز قيامت بار گناهان خود را بطور كامل بر دوش كشند، و هم سهمی از گناهان كسانی را كه به خاطر جهل گمراه شان ساختند، بدانيد آن ها بار سنگين بدی بر دوش می كشند.

1_ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ: فِی قَوْلِهِ: «لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ»، قَالَ: یَعْنِی یَحْمِلُونَ آثَامَهُمْ، یَعْنِی الَّذِینَ غَصَبُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (سلام الله علیه)، وَ آثَامَ کُلِّ مَنِ اقْتَدَی بِهِمْ، وَ هُوَ قَوْلُ الصَّادِقِ (سلام الله علیه): وَ اللَّهِ! مَا أُهْرِيقَتْ مِحْجَمَةٌ مِنْ دَمٍ، وَ لَا قُرِعَ عَصًا بِعَصًا، وَ لَا غُصِبَ فَرْجُ حَرَامٍ، وَ لَا أُخِذَ مَالٌ مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ، إِلَّا وَ وِزْرُ ذَلِكَ فِي أَعْنَاقِهِمَا، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِ الْعَامِلِينَ بِشَيْ ءٍ.(1)

جناب علی بن ابراهیم در تفسیر این آیه: «لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ»، (تا روز قیامت بار گناهان خود را تمام بردارند و نیز بخشی از بار گناهان کسانی را که ندانسته آنان را گمراه می کنند)، آورده است که: یعنی آنان گناهان خود را و تمام گناهان کسانی را که از آن ها پیروی کردند به دوش

ص: 293

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص149، ح4؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص412، ح6002؛ تفسير الصافي، ج 3، ص131؛ تفسير القمي، ج 1، ص383؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص197؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص48، ح60.

می کشند؛ یعنی کسانی که حقّ امیرالمؤمنین علی (سلام الله علیه) را غصب کردند و کسانی که از آن ها پیروی کردند، و این همان سخن امام صادق (سلام الله علیه) است که فرمودند: به خدا سوگند! هر مقدار خونی که ریخته شود هر چند به اندازۀ خون حجامت باشد، و هر عصایی که (بر سر مظلومی) شکسته شود، و هر عمل منافی عفّت که انجام شود، و هر مالی که ناروا و به زور از کسی گرفته شود، تمام مسئولیت و عاقبت آن به گردن آن دو نفر است، بدون اینکه چیزی از گناه انجام دهندگان آن گناهان، کم شود.

2_ عَنِ الْكُمَيْتِ بْنِ زَيْدٍ الْأَسَدِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، فَقَالَ: وَ اللَّهِ! يَا كُمَيْتُ! لَوْكَانَ عِنْدَنَا مَالٌ لَأَعْطَيْنَاكَ مِنْهُ، وَ لَكِنْ لَكَ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِحَسَّانَ بْنِ ثَابِتٍ: لَنْ يَزَالَ مَعَكَ رُوحُ الْقُدُسِ مَا ذَبَبْتَ عَنَّا؛ قَالَ: قُلْتُ: خَبِّرْنِي عَنِ الرَّجُلَيْنِ، قَالَ: فَأَخَذَ الْوِسَادَةَ فَكَسَرَهَا فِي صَدْرِهِ، ثُمَّ قَالَ: وَ اللَّهِ! يَا كُمَيْتُ! مَا أُهَرِيقَ مِحْجَمَةٌ مِنْ دَمٍ، وَ لَا أُخِذَ مَالٌ مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ، وَ لَا قُلِبَ حَجَرٌ عَنْ حَجَرٍ، إِلَّا ذَاكَ فِي أَعْنَاقِهِمَا.(1)

از كميت بن زيد اسدى (شاعر معروف اهل بيت (علیهم السلام)) نقل است که گفت: خدمت امام باقر (سلام الله علیه) شرفياب شدم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! اى كميت! اگر مالى در نزد ما بود به تو می داديم، ولى براى تو همان باشد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حسان بن ثابت (شاعر زمان آن حضرت) فرمودند: «پيوسته روح القدس همراه تو است، تا هنگامی كه از ما دفاع كنى»، کمیت گفت: عرض كردم: از حال آن دو نفر

ص: 294

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص266، ح132 و ج 46، ص341، ح32؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص412، ح6003؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص478؛ الكافي، ج 8، ص102، ح75؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 25، ص248، ح75.

(يعنى ابو بكر و عمر) مرا باخبر کنید، کمیت گفت: پس حضرت بالش را برداشتند وآن را تا كرده در زير سينۀ خود قرار دادند، سپس فرمودند: به خدا سوگند! اى كميت! به اندازۀ شاخ حجامتى خون ريخته نشود، و نيز هيچ مالى بناحق گرفته نشود و هيچ سنگى بر سنگ ديگر نغلتد، جز آن كه مسئوليتش به گردن آن دو نفر است.

ص: 295

شماره: 80

کد آیه: 36/16 اسم آیه: برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام)

وَلَقَدْ بَعَثْناٰ فٖی كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولًا اَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاٰغُوتَ٭ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللّٰهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ الضَّلاٰلَةُ٭ۚ فَسٖیرُوا فِی الْاَرْضِ فَانْظُرُوا كَیْفَ كاٰنَ عاٰقِبَةُ الْمُكَذِّبٖینَ36

ما در هر امّتی رسولی فرستاديم كه خدای يكتا را بپرستيد، و از طاغوت اجتناب كنيد، خداوند گروهی را هدايت كرد، و گروهی ضلالت و گمراهی دامان شان را گرفت پس در روی زمين بگرديد و ببينيد عاقبت تكذيب كنندگان چگونه بود؟

1_ في تفسير العياشي: عَنْ خَطَّابِ بْنِ سَلَمَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً قَطُّ إِلَّا بِوَلَايَتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّنَا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ فِي كِتَابِهِ: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ»، بِتَكْذِيبِهِمْ آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام)، ثُمَّ قَالَ: «فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ».(1)

در تفسیر عیّاشی: از خطّاب بن سلمه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: خداوند هر پیامبری را که مبعوث نمود، بر اساس ولایت ما و برائت

ص: 296

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص330، ح51؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص419، ح6018؛ تفسير الصافي، ج 3، ص134؛ تفسير العياشي، ج 2، ص258، ح25؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص207؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص53، ح79.

از دشمنان ما بود و این معنی کلام خداوند است که می فرماید: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُواْ اللهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ فَمِنْهُم مَّنْ هَدَی اللهُ وَمِنْهُم مَّنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ الضَّلالَةُ»، (عدّه ای گمراه شدند) به خاطر اینکه آل محمّد (علیهم السلام) را تکذیب کردند، سپس می فرماید: «فَسِیرُواْ فِی الأَرْضِ فَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ»، (یعنی در اخبار کسانی که پیش از شما هلاک شدند، بنگرید).

2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، عَنْ أَبِيهِ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: أَنْتُمُ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَأَنْ يَعْبُدُوها، وَ مَنْ أَطَاعَ جَبَّاراً فَقَدْ عَبَدَهُ.(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) از پدرشان (سلام الله علیه) روایت فرمودند: شما کسانی هستید که از عبادت طاغوت اجتناب ورزیدند، و هر کس از فرد سرکش و جبّاری اطاعت کند در واقع او را عبادت کرده است.

توضیح: این آیه نشان می دهد که دشمنی با اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) یکی از مصادیق طاغوت است، که برائت و اجتناب از آن، نه تنها به همۀ مؤمنین و مؤمنات دستور داده شده است، بلکه خداوند این برائت را یکی از شرایط بعثت انبیاء و رسولان خودش، قرار داده است.

ص: 297

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص361، ح20؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص502؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 11، ص291.

شماره: 81

کد آیه: 90/16 اسم آیه: برائت از فحشاء، منکر و ظلم

اِنَّ اللّٰهَ یَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْاِحْساٰنِ وَاٖیتآٰءِ ذِی الْقُرْبٰى وَیَنْهٰى عَنِ الْفَحْشآٰءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْیِ٭ۚ یَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ90

خداوند فرمان به عدل و احسان و بخشش به نزديكان می دهد، و از فحشاء و منكر و ظلم و ستم نهی می كند، خداوند به شما اندرز می دهد شايد متذكّر شويد.

1_ إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، بِإِسْنَادِهِ إِلَى عَطِيَّةَ بْنِ الْحَارِثِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، الْآيَةَ، قَالَ: «الْعَدْلُ» شَهَادَةُ الْإِخْلَاصِ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، وَ «الْإِحْسَانُ» وَلَايَةُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَ الْإِتْيَانُ بِطَاعَتِهِمَا، وَ «إِيتَاءُ ذِي الْقُرْبَى» الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِهِ (سلام الله علیه)، وَ «يَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ» هُوَ مَنْ ظَلَمَهُمْ وَ قَتَلَهُمْ وَ مَنَعَ حُقُوقَهُمْ.(1)

مرحوم علّامۀ مجلسی (قدس سره) از کتاب ارشاد القلوب دیلمی با اسناد خودش از عطیّة بن حارث نقل نموده که حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، فرمودند: «عدل» گواهی به یکتایی خداوند و رسالت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) است، و «احسان» ولایت امیر المؤمنین (سلام الله علیه) و پیروی

ص: 298

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص188، ح7؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص449، ح6138؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص264؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص259؛ غرر الأخبار، ص152، ح44.

از آن دو است، و مقصود از «إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی» حسن و حسین و ائمّۀ از نسل حسین (علیهم السلام) است، و مقصود از «یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ» یعنی هر کس به آنها ستم روا دارد و ایشان را به قتل برساند و مانع رسیدن به حقوقشان گردد.

2_ في تفسير القمي: قَوْلُهُ تَعَالَى: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى وَ يَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ»، قَالَ: «الْعَدْلُ» شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، وَ «الْإِحْسَانُ» أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، وَ «الْفَحْشَاءُ وَ الْمُنْكَرُ وَ الْبَغْيُ» فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ.(1)

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیر این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى وَ يَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ»، می فرماید: «عدل» شهادت به لا إله الّا الله و محمّد رسول الله است و مقصود از «احسان» حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) می باشد و مقصود از «فحشاء و منکر و بغی» فلانی و فلانی و فلانی هستند.

3_ في تفسير العياشي: عَنْ سَعْدٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، قَالَ: يَا سَعْدُ! «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ» وَ هُوَ مُحَمَّدٌ، وَ «الْإِحْسانِ»، وَ هُوَ عَلِيٌّ، وَ «إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى»، وَ هُوَ قَرَابَتُنَا، أَمَرَ اللَّهُالْعِبَادَ بِمَوَدَّتِنَا وَ إِيتَائِنَا، وَ نَهَاهُمْ «عَنِ

ص: 299

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص188، ح6 و ج 30، ص171، ح25 و ج 36، ص179، ح172؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص447، ح6130؛ تفسير الصافي، ج 3، ص151؛ تفسير القمي، ج 1، ص388؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص257؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص77، ح193.

الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ»، مَنْ بَغَى عَلَى أَهْلِ الْبَيْتِ وَ دَعَا إِلَى غَيْرِنَا.(1)

در تفسیر عیّاشی: از سعد اسکاف نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) دربارۀ آیۀ: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، فرمودند: ای سعد! «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ»، یعنی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، و «الْإِحْسانِ»، یعنی حضرت علی (سلام الله علیه)، و «إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى»، یعنی خویشاوندی ما، که خداوند مردم را به مودّت و بخشش به ما، امر فرموده، و آنها را نهی نموده از «عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ»، یعنی از کارهای زشت و فحشاء و ظلم، که مصداق آن، کسی است که بر ما اهل بیت (علیهم السلام) ستم روا دارد و مردم را به غیر ما، دعوت نماید.

4_ في تفسير العياشي: عَنْ عَامِرِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ مُوسَى بْنِ أَبِي الْغَدِيرِ، عَنْ عَطَاءٍ الْهَمْدَانِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى»، قَالَ: «الْعَدْلُ» شَهَادَةُأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ «الْإِحْسَانُ» وَلَايَةُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، وَ «يَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ» الْأَوَّلُ وَ «الْمُنْكَرُ» الثَّانِي وَ «الْبَغْيُ» الثَّالِثُ.(2)

در تفسیر عیّاشی: از عامر بن کثیر از موسی بن ابی الغدیر از عطاء همدانی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) دربارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ

ص: 300

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص268، ح15؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص448، ح6133؛ تفسير العياشي، ج 2، ص267، ح59؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص258؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص79، ح203.
2- _ بحار الأنوار، ج 24، ص190، ح13 و ج 31، ص606، ح59 و ج 36، ص180، ح173؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص449، ح6136؛ تفسير العياشي، ج 2، ص268، ح62؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص259؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص80، ح205.

يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى»، فرمودند: «عدل» گواهی دادن به لا إله إلّا الله است، و «احسان» ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) است، و مقصود از «نهی از فحشاء» اوّلی است و «منکر» دوّمی است، و «ظلم» سوّمی می باشد.

توضیح: گاهى مصدر و اسم معنا از باب مبالغه حمل بر اسم ذات مى شود، مانند: «زيدٌ عدلٌ» كه در اينجا«عدل» كه مصدر و اسم معناست حمل بر «زيد» كه اسم ذات مى باشد، شده است تا مبالغه در عدالت او باشد و در نتیجه اين معنا برداشت می شود كه او، عين عدل است.

حال خداوند در آیۀ فوق، برای معرّفی بعضی از انسان هایی که مرتکب کثرت اعمال زشت و گناهان بزرگی شده اند، از مصدر این افعال استفاده کرده، وجود آن ها را عین فحشاء و منکر و بغی، معرّفی می فرماید.

البته برداشت دیگری که از این آیۀ شریفه می شود این است که تمام فحشاء، تمام منکر و تمام بغی و ظلم و جنایتی که در این عالم اتّفاق می افتد، ریشه و منشأ و مسبّبش، همان کسانی هستند که با غصب خلافت و خانه نشین کردن «احسان» یعنی وجود مقدّس امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، آغازگر انحراف خلایق و مروّج فحشاء و منکر و بغی شدند.

ص: 301

سورۀ مبارکۀ إسراء

اشاره

شماره: 82

کد آیه: 60/17 اسم آیه: تبرّی از شجرۀ ملعونه

... وَماٰ جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتٖیٓ اَرَیْناٰكَ اِلّاٰ فِتْنَةً لِلنّاٰسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْءاٰنِ٭ۚ وَنُخَوِّفُهُمْ فَماٰ یَزٖیدُهُمْ اِلّاٰ طُغْیاٰنًا كَبٖیرًا60

ما آن رؤيائی را به تو نشان داديم که فقط برای آزمايش مردم بود، همچنين شجرۀ ملعونه را كه در قرآن ذكر كرده ايم، ما آنها را تخويف (و انذار) می كنيم امّا جز بر طغيانشان افزوده نمی شود.

1_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ: كُنْتُ بِمَكَّةَ، فَقَدِمَ عَلَيْنَا مَعْرُوفُ بْنُ خَرَّبُوذَ، فَقَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): إِنَّ عَلِيّاً (سلام الله علیه) قَالَ لِعُمَرَ: يَا أَبَا حَفْصٍ! أَ لَا أُخْبِرُكَ بِمَا نَزَلَ فِي بَنِي أُمَيَّةَ؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: فَإِنَّهُ نَزَلَ فِيهِمْ: «وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ»، فَغَضِبَ عُمَرُ، وَ قَالَ: كَذَبْتَ، بَنُو أُمَيَّةَ خَيْرٌ مِنْكَ وَ أَوْصَلُلِلرَّحِمِ.(1)

از علی بن سعید نقل است که گفت: در مکه بودم که معروف بن خربوذ نزد من آمد و گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به من فرمودند: همانا حضرت علی (سلام الله علیه) روزی به عمر فرمودند: ای أباحفص! آیا می خواهی تو را از آنچه که در شأن بنی امیّه نازل شده است، آگاه کنم؟ گفت: آری، حضرت فرمودند: همانا خداوند در بارۀ آن ها

ص: 302

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص525، ح27؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص542، ح6412؛ تفسير العياشي، ج 2، ص297، ح94؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص437؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص179، ح277.

این آیه را نازل فرموده: «وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ»، پس در این هنگام عمر خشمگین شد و گفت: دروغ می گویی، بنی امیّه از تو بهترند و به پیامبر از لحاظ خویشاوندی هم نزدیک ترند.

2_ مرحوم عیاشی در تفسیرش روایتی را از ابو طفیل نقل نموده که گفت: در مسجد کوفه در حالی که امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) بر فراز منبر بودند و من مشغول گوش دادن به صحبت های آن حضرت بودم، ابن الکوّاء که در آخر مسجد نشسته بود، حضرت علی (سلام الله علیه) را ندا داد و گفت:

يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ»، فَقَالَ: الْأَفْجَرَانِ مِنْ قُرَيْشٍ وَ مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ.(1)

ای امیرالمؤمنین! دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ»، برای ما سخن بفرمایید؛ پس حضرت فرمودند: مقصود، دو فاسدان قریش و بنی امیّه هستند.

3_ عَنْ قَاسِمِ بْنِ سُلَيْمَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَوْماً حَاسِراً حَزِيناً، فَقِيلَ لَهُ: مَا لَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ!؟ فَقَالَ: إِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ صِبْيَانَ بَنِي أُمَيَّةَ يَرْقَوْنَ

ص: 303

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص527، ح30؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص543، ح6417؛ تفسير العياشي، ج 2، ص298، ح99؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص438؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص180، ح282.

عَلَى مِنْبَرِي هَذَا، فَقُلْتُ: يَارَبِّ! مَعِي؟ فَقَالَ: لَا، وَ لَكِنْ بَعْدَكَ.(1)

از قاسم بن سلیمان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عمّامه از سر برداشته، ناراحت نشسته بودند، پس از ایشان سؤال شد: ای رسول خدا! شما را چه شده است؟ حضرت فرمودند: من دیشب در خواب دیدم که فرزندان بنی امیّه از منبر من بالا می رفتند، پرسیدم: پروردگارا! آیا این اتّفاق در زمان حیات من رخ خواهد داد؟ خداوند فرمود: خیر، بلکه بعد از وفات تو چنین خواهد شد.

ص: 304

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص526، ح29؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص543، ح6416؛ تفسير العياشي، ج 2، ص298، ح98؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص437؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص180، ح281.

شماره: 83

کد آیه: 71/17 اسم آیه: پیشوای منافقان

یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ اُناٰسٍ بِاِماٰمِهِمْ...71

به یاد آرید روزی که هر گروهی از مردم را با پیشوایشان می خوانیم.

عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: أَمَرَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) بِالْمَسِيرِ إِلَى الْمَدَائِنِ مِنَ الْكُوفَةِ، فَسِرْنَا يَوْمَ الْأَحَدِ وَ تَخَلَّفَ عَمْرُو بْنُ حُرَيْثٍ فِي سَبْعَةِ نَفَرٍ، فَخَرَجُوا إِلَى مَكَانٍ بِالْحِيرَةِ تُسَمَّى الْخَوَرْنَقَ، قَالُوا: نَتَنَزَّهُ، فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ خَرَجْنَا، فَلَحِقْنَا عَلِيّاً (سلام الله علیه) قَبْلَ أَنْ يُجَمِّعَ، فَبَيْنَمَا هُمْ يَتَغَذَّوْنَ إِذْ خَرَجَ عَلَيْهِمْ ضَبٌّ، فَصَادُوهُ فَأَخَذَهُ عَمْرُو بْنُ حُرَيْثٍ، فَنَصَبَ كَفَّهُ وَ قَالَ: بَايِعُوهُ هَذَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ! فَبَايَعَهُ السَّبْعَةُ وَ عَمْرٌو ثَامِنُهُمْ، وَ ارْتَحَلُوا لَيْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ، فَقَدِمُوا الْمَدَائِنَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْمِنْبَرِ يَخْطُبُ، وَ لَمْ يُفَارِقْ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ كَانُوا جَمِيعاً، حَتَّى نَزَلُوا بَابَ الْمَسْجِدِ، فَلَمَّا دَخَلُوا نَظَرَ إِلَيْهِمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَسَرَّ إِلَيَّ أَلْفَ حَدِيثٍ فِي كُلِّ حَدِيثٍ أَلْفُ بَابٍ لِكُلِّ بَابٍ أَلْفُ مِفْتَاحٌ، وَ إِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ يَقُولُ: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍبِإِمامِهِمْ»، وَ إِنِّي أُقْسِمُ لَكُمْ بِاللَّهِ! لَيُبْعَثَنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثَمَانِيَةُ نَفَرٍ يُدْعَوْنَ بِإِمَامِهِمْ وَ هُوَ ضَبٌّ، وَ لَوْ شِئْتُ أَنْ أُسَمِّيَهُمْ لَفَعَلْتُ، قَالَ: فَلَقَدْ رَأَيْتُ عَمْرَو بْنَ حُرَيْثٍ قَدْ سَقَطَ كَمَا تَسْقُطُ السَّعَفَةُ حَيَاءً وَ لَوْماً.(1)

ص: 305

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص456، ح77؛ الإختصاص، ص283؛ بحار الأنوار، ج 33، ص404، ح625 و ج 41، ص286، ح7؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص556، ح7473؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص456؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص190، ح327؛ الخصال، ج 2، ص644، ح26؛ مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ج 2، ص191، ح496.

از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) به ما دستور دادند تا از کوفه به مدائن برویم، پس ما روز یک شنبه حرکت کردیم و عَمروبن حُریث به همراه هفت نفر تخلف کردند و به مکانی در حیره به نام خورنَق رفتند و گفتند: ما اینجا تفریح می کنیم، پس وقتی چهارشنبه شد خارج می شویم و به علی (سلام الله علیه) پیش از آن که گرد آیند ملحق می شویم، پس هنگامی که غذا می خوردند، سوسماری را دیدند پس آن را شکار کردند، عمرو بن حریث آن را گرفت و کف دستش را بلند کرد و گفت: با او بیعت کنید، این امیرالمؤمنین است، پس آن هفت نفر با او بیعت کردند و عمرو هشتمی آن ها بود. سپس شب چهارشنبه حرکت کردند و روز جمعه به مدائن رسیدند در حالی که امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) بر منبر خطبه می خواندند، آن ها از هم جدا نشدند و باهم بودند تا این کهاز درب مسجد وارد شدند، پس در این هنگام امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) به آن ها نگاه کردند و فرمودند: ای مردم! همانا رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) هزار حدیث را به عنوان راز به من سپردند، که هر حدیث هزار در دارد و هر در هزار کلید دارد، و من شنیدم که خدای جلّ جلاله می فرماید: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، و من برای شما به خدا قسم می خورم! که در روز قیامت هشت نفر با امامشان که سوسمار است، فراخوانده می شوند و اگر بخواهم نام آن ها را بگویم می توانم. اصبغ گفت: دیدم که عمرو بن حریث از شرمندگى مانند شاخۀ درخت خرما سر به زير افكند.

ص: 306

سورۀ مبارکۀ کهف

اشاره

شماره: 84

کد آیه: 29/18 اسم آیه: تبرّی، شرط قبولی ولایت

وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ٭ۖ فَمَنْ شآٰءَ فَلْیُؤْمِنْ وَمَنْ شآٰءَ فَلْیَكْفُرْ٭ۚ...29

و بگو اين حق است از سوی پروردگارتان، پس هر كس می خواهد ايمان بياورد و هر كس می خواهد كافر گردد.

عَنْ سُلَيْمَانَ الْأَعْمَشِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام)، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَا عَلِيُّ! أَنْتَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ، يَا عَلِيُّ! أَنْتَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ وَارِثُ عِلْمِ النَّبِيِّينَ وَ خَيْرُ الصِّدِّيقِينَ وَ أَفْضَلُ السَّابِقِينَ، يَا عَلِيُّ! أَنْتَ زَوْجُ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ خَلِيفَةُ خَيْرِ الْمُرْسَلِينَ، يَا عَلِيُّ! أَنْتَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحُجَّةُ بَعْدِي عَلَى النَّاسِ أَجْمَعِينَ.

اسْتَوْجَبَ الْجَنَّةَ مَنْ تَوَلَّاكَ وَ اسْتَوْجَبَ دُخُولَ النَّارِ مَنْ عَادَاكَ؛ يَا عَلِيُّ! وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِي عَلَى جَمِيعِ الْبَرِيَّةِ، لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ مَا قُبِلَ ذَلِكَ مِنْهُ إِلَّا بِوَلَايَتِكَ وَ وَلَايَةِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ، وَإِنَّ وَلَايَتَكَ لَا تُقْبَلُ إِلَّا بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِكَ وَ أَعْدَاءِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ، بِذَلِكَ أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ (علیه السلام): «فَمَنْ شاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَكْفُرْ».(1)

ص: 307

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص63، ح22 و ص199، ح66؛ التحصين لأسرار ما زاد من كتاب اليقين، ص539؛ كنز الفوائد، ج 2، ص12؛ مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة، ص28، منقبة9.

مرحوم کراجکی (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «کنز الفوائد» روایتی را از سلیمان اعمش نقل نموده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه)، از آباء گرام خویش (علیهم السلام)، از حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) نقل نمودند که ایشان فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمودند: ای علی! تو امیرالمؤمنین و امام متّقین هستی، ای علی! تو سرور اوصیاء و وارث علم پیامبران و بهترین صدّیقان و برترین سابقان هستی، ای علی! تو همسر بهترین زنان جهان و جانشین بهترین پیغمبران هستی، ای علی! تو مولای مؤمنین و حجّت بعد از من برای تمام مردم هستی.

کسی که تو را دوست داشته باشد، بهشت برای او واجب است و کسی که با تو دشمن باشد، سزاوارآتش است، ای علی! قسم به کسی که مرا مبعوث به نبوّت نموده! و از تمام جهانیان مرا برگزیده! اگر کسی خدا را هزار سال عبادت کند، از او پذیرفته نمی شود مگر با ولایت تو و ولایت ائمّه از فرزندان تو، و ولایت تو پذیرفته نمی شود مگر با بیزاری از دشمنان تو و دشمنان امامان از فرزندان تو، این خبر را جبرئیل (علیه السلام) برایم آورد: «هر که مایل است ایمان آورد و هر که می خواهد کافر شود».

ص: 308

سورۀ مبارکۀ طه

اشاره

شماره: 85

کد آیه: 124/20 اسم آیه: کوردلان

وَمَنْ اَعْرَضَ عَنْ ذِكْرٖی فَاِنَّ لَهُۥ مَعٖیشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُۥ یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ اَعْمٰى124

و هر كس از ياد من رويگردان شود زندگی تنگ (و سختی) خواهد داشت، و روز قيامت او را نابينا محشور می كنيم.

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً»، قَالَ: يَعْنِي بِهِ وَلَايَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قُلْتُ: «وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى»، قَالَ: يَعْنِي أَعْمَى الْبَصَرِ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى الْقَلْبِ فِي الدُّنْيَا عَنْ وَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: وَ هُوَ مُتَحَيِّرٌ فِي الْقِيَامَةِ يَقُولُ: «لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمى وَ قَدْ كُنْتُ بَصِيراً»، «قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسِيتَها»(1)، قَالَ: الْآيَاتُالْأَئِمَّةُ (علیهم السلام)، «فَنَسِيتَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى»، يَعْنِي تَرَكْتَهَا وَ كَذَلِكَ الْيَوْمَ تُتْرَكُ فِي النَّارِ كَمَا تَرَكْتَ الْأَئِمَّةَ (علیهم السلام)، فَلَمْ تُطِعْ أَمْرَهُمْ وَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَهُمْ، قُلْتُ: «وَ كَذلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِآياتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى»(2)، قَالَ: يَعْنِي مَنْ أَشْرَكَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) غَيْرَهُ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِآيَاتِ رَبِّهِ وَ تَرَكَ الْأَئِمَّةَ مُعَانَدَةً، فَلَمْ يَتَّبِعْ آثَارَهُمْ وَ لَمْ

ص: 309

1- _ سورۀ طه(20)، آیۀ 125و 126.
2- _ سورۀ طه(20)، آیۀ 127.

يَتَوَلَّهُمْ.(الحدیث)(1)

از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این فرمایش خداى (عز و جل): «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً»، فرمودند: مقصود از ذكر، ولايت امير المؤمنين (سلام الله علیه) است، عرض كردم: «وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى»؟ فرمودند: يعنى: در آخرت چشمش كور است و در دنیا دلش از درک ولايت امير المؤمنين (سلام الله علیه) نابينا است، فرمودند: پس آن كسی که درروز قيامت سرگردان است، مى گويد: «لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمى وَ قَدْ كُنْتُ بَصِيراً»؟ «قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسِيتَها»، حضرت فرمودند: مقصود از آيات، ائمّه (علیهم السلام) هستند، «فَنَسِيتَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى»، يعنى: و واگذاشتى آن آيات را، و همچنين امروز در آتش دوزخ وا گذاشته مى شوى؛ همان طور که ائمّه (علیهم السلام) را وا گذاشتى، پس فرمان ايشان را اطاعت نكردى و سخن ايشان را نشنيدى، عرض كردم: «وَ كَذلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِآياتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى»؟ فرمودند: يعنى: كسى كه در ولايت امير المؤمنين (سلام الله علیه) کسی غير از او را شريک گرداند و به آيات پروردگار خويش ايمان نياورد و ائمّه (علیهم السلام) را از روى عناد ترک كند، و آثار ايشان را پيروى ننمايد، و ايشان را دوست نداشته باشد.

توضیح: البته برای مطالعۀ بیشتر می توانید به کد: 19/13 نیز مراجعه فرمایید.

ص: 310

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص348، ح60؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص784، ح7065؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص316؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 8، ص370؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص405، ح170؛ الكافي، ج 1، ص435، ح92؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص157، ح92.

سورۀ مبارکۀ حج

اشاره

شماره: 86

کد آیه: 9و8/22 اسم آیه: گمراه کنندگان مردم

وَمِنَ النّاٰسِ مَنْ یُجاٰدِلُ فِی اللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلاٰ هُدًى وَلاٰ كِتاٰبٍ مُنٖیرٍ8 ثاٰنِیَ عِطْفِهٖ لِیُضِلَّ عَنْ سَبٖیلِ اللّٰهِ٭ۖ لَهُۥٓ فِی الدُّنْیاٰ خِزْیٌ٭ۖ وَنُذٖیقُهُۥ یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ عَذاٰبَ الْحَرٖیقِ9

و گروهى از مردم، بدون هيچ دانش و هيچ هدايت و كتاب روشنى بخشى، دربارۀ خدا مجادله مى كنند! آن ها با تكبّر و بى اعتنايى مى خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند! براى آنان در دنيا رسوايى است و در قيامت، عذاب سوزان به آن ها مى چشانيم!

عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، رَفَعَهُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنِيرٍ»، «ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ»، قَالَ: هُوَ الْأَوَّلُ، «ثَانِي عِطْفِهِ»، إِلَى الثَّانِي وَ ذَلِكَ لَمَّا أَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) عَلَماً لِلنَّاسِ، وَ قَالَ: وَاللَّهِ! لَا نَفِي بِهَذَا لَهُ أَبَداً.(1)

ص: 311

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص24، ح52 و ج 31، ص610، ح74؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص857، ح7236؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص328؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص51.

از حمّاد بن عيسى نقل است كه از قول يكى از یارانش مرفوعاً از امير المؤمنين (سلام الله علیه) روایت كرده كه آن حضرت در بارۀ آيۀ: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنِيرٍ»، «ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ»،(و از بین مردم کسی است که در بارۀ خدا بدون هیچ دانش و بی هیچ رهنمود و کتاب روشنی به مجادله می پردازد آن هم از سر نخوت تا مردم را از راه خدا گمراه کند)، فرمودند: مقصود، اوّلى است، كه روی خود را به طرف دوّمى بر می گرداند، و جريان چنين بود که وقتى رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) امير المؤمنين (سلام الله علیه) را به عنوان امام و جانشین پس از خود براى مردم معرّفى کردند، او گفت: به خدا قسم! هرگز نگذاريم این کار به انجام برسد.

ص: 312

شماره: 87

کد آیه: 54 _ 52/22 اسم آیه: القائات شیطان

وَمآٰ اَرْسَلْناٰ مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلاٰ نَبِیٍّ اِلّآٰ اِذاٰ تَمَنّٰٓى اَلْقَى الشَّیْطاٰنُ فٖیٓ اُمْنِیَّتِهٖ فَیَنْسَخُ اللّٰهُ ماٰ یُلْقِی الشَّیْطاٰنُ ثُمَّ یُحْكِمُ اللّٰهُ ءاٰیاٰتِهٖ٭ۗ وَاللّٰهُ عَلٖیمٌ حَكٖیمٌ52 لِیَجْعَلَ ماٰ یُلْقِی الشَّیْطاٰنُ فِتْنَةً لِلَّذٖینَ فٖی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْقاٰسِیَةِ قُلُوبُهُمْ٭ۗ وَاِنَّ الظّاٰلِمٖینَ لَفٖی شِقاٰقٍ بَعٖیدٍ53 وَلِیَعْلَمَ الَّذٖینَ اُوتُوا الْعِلْمَ اَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَیُؤْمِنُوا بِهٖ فَتُخْبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمْ٭ۗ وَاِنَّ اللّٰهَ لَهاٰدِ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوٓا اِلٰى صِراٰطٍ مُسْتَقٖیمٍ54

ما هيچ رسول و پيامبری را پيش از تو نفرستاديم مگر اينكه هر گاه آرزو می كرد (و طرحی برای پيش برد اهداف الهی خود می ريخت) شيطان القائاتی در آن می كرد، امّا خداوند القائات شيطان را از ميان می برد، سپس آيات خود را استحكام می بخشيد و خداوند عليم و حكيم است.(52) هدف از اين ماجرا اين بود كه خداوند القای شيطان را آزمونی برای آنها كه در قلبشان بيماری است و آنها كه سنگدلند قرار دهد، و ظالمان در عداوت شديدی دور از حق قرار گرفته اند.(53) و نيز هدف اين بود كسانی كه خدا آگاهی به آنان بخشيده بدانند اين حقّی است از سوی پروردگار تو، در نتيجه به آن ايمان بياورند و دلهايشان در برابر آن خاضع گردد و خداوند كسانی را كه ايمان آوردند به سوی صراط مستقيم هدايت می كند.(54)

رُوِيَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَصَابَهُ خَصَاصَةٌ، فَجَاءَ إِلَى رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَقَالَ لَهُ: هَلْ عِنْدَكَ مِنْ طَعَامٍ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ ذَبَحَ لَهُ عَنَاقاً وَ شَوَاهُ،

ص: 313

فَلَمَّا أَدْنَاهُ مِنْهُ، تَمَنَّى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْ يَكُونَ مَعَهُ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ (علیهم السلام)، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ وَ عُمَرُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه) بَعْدَهُمَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِي ذَلِكَ: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِيٍّ»، وَ لَا مُحَدَّثٍ، «إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ»، يَعْنِي أَبَا بَكْرٍ وَ عُمَرَ، «فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ»، يَعْنِي لَمَّا جَاءَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه) بَعْدَهُمَا، «ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ»، يَعْنِي يَنْصُرُ اللَّهُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، ثُمَّ قَالَ: «لِيَجْعَلَ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ فِتْنَةً»، يَعْنِي فُلَاناً وَ فُلَاناً، «لِلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ»، إِلَى قَوْلِهِ: «إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ»، يَعْنِي إِلَى الْإِمَامِ الْمُسْتَقِيمِ.(الخبر)(1)

از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) روایت شده که ایشان فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به تنگدستیدچار شدند؛ پس ایشان نزد یکی از انصار رفتند و به او فرمودند: آیا غذایی نزد تو هست؟ عرض کرد: بله، ای رسول خدا! و برای ایشان بزغاله ای سر بُرید و کباب کرد. وقتی آن را خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آورد حضرت آرزو کردند که ای کاش علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) نیز همراهشان بودند. در این هنگام ابوبکر و عمر آمدند و بعد از آن ها حضرت علی (سلام الله علیه) رسیدند. آن گاه خداوند این آیه را نازل فرمود: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍّ»، و (نه مُحَدّثی) یعنی کسی که فرشته با او سخن بگوید را نفرستادیم، «إِلَّا إِذَا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ»، یعنی: ابوبکر و عمر را، «فَیَنْسَخُ اللَّهُ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ»، یعنی: خداوند با آمدن حضرت علی (سلام الله علیه) پس از آن دو، القائات شیطان را نابود ساخت، «ثُمَّ یُحْکِمُ

ص: 314

1- _ بحار الأنوار، ج 17، ص86، ذیل ح14 و ج 31، ص630، ح132؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص897، ذیل ح7383؛ تفسير الصافي، ج 3، ص386؛ تفسير القمي، ج 2، ص85؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص131؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص517، ذیل ح206.

اللَّهُ آیاتِهِ»، یعنی: خداوند با یاری امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، آیاتش را استحکام می بخشد، «لِیَجْعَلَ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ فِتْنَهً»، یعنی: القائات فلانی و فلانی را مایۀ آزمایش و امتحان قرار می دهد، «لِلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْقاسِیَهِ قُلُوبُهُمْ»، تا این فرمایش خدای متعال: «إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ»، یعنی به سوی امام هدایتگر، که منظور ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) می باشند.

ص: 315

شماره: 88

کد آیه: 72/22 اسم آیه: شدّت غیظ و غضب منافقین

وَاِذاٰ تُتْلٰى عَلَیْهِمْ ءاٰیاٰتُناٰ بَیِّناٰتٍ تَعْرِفُ فٖی وُجُوهِ الَّذٖینَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ٭ۖ یَكاٰدُونَ یَسْطُونَ بِالَّذٖینَ یَتْلُونَ عَلَیْهِمْ ءاٰیاٰتِناٰ٭ۗ قُلْ اَفَاُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذٰلِكُمُ٭ۚ اݗَلنّاٰرُ وَعَدَهَا اللّٰهُ الَّذٖینَ كَفَرُوا٭ۖ وَبِئْسَ الْمَصٖیرُ72

و هنگامی كه آيات روشن ما بر آن ها خوانده می شود در چهرۀ كافران آثار انكار را مشاهده می كنی، آن چنان كه نزديک است برخيزند و با مشت به كسانی كه آيات ما را بر آن ها می خوانند، حمله كنند! بگو: آيا شما را به بدتر از اين خبر دهم؟ همان آتش سوزنده (دوزخ) است كه خدا به كافران وعده داده، و بدترين جايگاه است!

عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (سلام الله علیهما)، عَنْ أَبِيهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِ الَّذِينَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ يَكادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذِينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ آياتِنا»، الْآيَةِ، قَالَ: كَانَ الْقَوْمُ إِذَا نَزَلَتْ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) آيَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ، فِيهَا فَرْضُ طَاعَتِهِ أَوْ فَضِيلَةٌ فِيهِ أَوْ فِي أَهْلِهِ، سَخِطُوا ذَلِكَ وَ كَرِهُوا، حَتَّى هَمُّوا بِهِ وَ أَرَادُوا بِهِ الْغَيْظَ وَ أَرَادُوا بِرَسُولِاللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَيْضاً لَيْلَةَ الْعَقَبَةِ غَيْضاً وَ غَضَباً وَ حَسَداً، حَتَّى نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ.(1)

از عیسی بن داود نقل است که گفت: حضرت امام موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) از پدر

ص: 316

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص362، ح88؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص907، ح7418؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص346؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص141.

بزرگوارش برایمان نقل فرمودند که حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای (عز و جل): «وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِ الَّذِينَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ يَكادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذِينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ آياتِنا»، فرمودند: هرگاه آیه ای از قرآن پیرامون وجوب اطاعت از امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و یا در فضیلت ایشان و یا در بارۀ اهل بیت آن حضرت نازل می شد، منافقان به شدّت خشمگین می شدند و ناخشنود می گشتند، تا جایی که سوء قصد به جان امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) کردند و خواستند ایشان را بکشند؛ همان طور که در لیلۀ عقبه، (شبی که گروهی از منافقان تصمیم داشتند به هنگام بازگشت از جنگ تبوک، در یکی از گردنه های میان راه، شتر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را رم دهند تا حضرت از بالای کوه به درّه پرت شوند، ولی آن حضرت در پرتو وحی الهی از این ماجرا آگاه گشتند و نقشۀ شوم آن ها را نقش بر آب کردند)، شدّت خشم، کینه و حسادت خود نسبت بهرسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را به کار بردند؛ تا اینکه در نهایت این آیه نازل شد.

ص: 317

سورۀ مبارکۀ مؤمنون

اشاره

شماره: 89

کد آیه: 74/23 اسم آیه: انحراف از امام

وَاِنَّ الَّذٖینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْءاٰخِرَةِ عَنِ الصِّراٰطِ لَناٰكِبُونَ74

امّا كسانی كه به آخرت ايمان ندارند از اين صراط منحرفند.

1_ عَنْ مُقَرِّنٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، يَقُولُ: جَاءَ ابْنُ الْكَوَّاءِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»(1)، فَقَالَ: نَحْنُ عَلَى الْأَعْرَافِ نَعْرِفُ أَنْصَارَنَا بِسِيمَاهُمْ، وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ الَّذِي لَا يُعْرَفُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِنَا، وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ يُعَرِّفُنَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى الصِّرَاطِ، فَلَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَنَا وَ عَرَفْنَاهُ، وَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَنَا وَ أَنْكَرْنَاهُ، إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَوْ شَاءَ لَعَرَّفَ الْعِبَادَ نَفْسَهُ، وَ لَكِنْ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ وَ صِرَاطَهُ وَسَبِيلَهُ وَ الْوَجْهَ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ، فَمَنْ عَدَلَ عَنْ وَلَايَتِنَا أَوْ فَضَّلَ عَلَيْنَا غَيْرَنَا فَإِنَّهُمْ «عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ»، فَلَا سَوَاءٌ مَنِ اعْتَصَمَ النَّاسُ بِهِ وَ لَا سَوَاءٌ حَيْثُ ذَهَبَ النَّاسُ إِلَى عُيُونٍ كَدِرَةٍ يُفْرَغُ بَعْضُهَا فِي بَعْضٍ وَ ذَهَبَ مَنْ ذَهَبَ إِلَيْنَا إِلَى عُيُونٍ صَافِيَةٍ تَجْرِي بِأَمْرِ رَبِّهَا لَا نَفَادَ لَهَا وَ لَا انْقِطَاعَ.(2)

ص: 318

1- _ سورۀ اعراف(7)، آیۀ 46.
2- _ بحار الأنوار، ج 24، ص253، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 2، ص547، ح3894؛ بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد (علیهم السلام)، ج 1، ص497، ح8؛ الكافي، ج 1، ص184، ح9؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 2، ص316، ح9.

از مقرّن نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: ابن كوّاء نزد امير المؤمنين (سلام الله علیه) آمد و گفت: اى امير مؤمنان! «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»، (بر اعراف مردانى باشند كه همه كس را از رخسارشان می شناسند) يعنى چه؟ حضرت فرمودند: مائيم بر اعراف كه ياران خود را با چهره هایشان می شناسيم و مائيم اعراف كه خداى (عز و جل) جز از طريق معرفت ما شناخته نشود و مائيم اعراف كه خدا ما را در روز قيامت بر روى صراط معرفت قرار دهد، پس داخل بهشت نشود مگر كسى كه ما او را بشناسيم و او نیز ما را بشناسد و به دوزخ نرود جز آن كه ما او را ناشناس دانيم واو ما را، خداى تبارک و تعالى اگر می خواست خودش را بی واسطه به بندگانش می شناسانيد، ولى ما را درب و جاده و راه و طريق معرفت خود قرار داد، پس كسانى كه از ولايت ما روگردانيده و ديگران را بر ما ترجيح دهند از صراط مستقيم منحرفند، (در قيامت از صراط سقوط کنند) بنا بر این برابر نيست كسانى كه مردم به آن ها پناه گيرند (كه ما اهل بيت پيامبر باشيم) با كسانى كه خود محتاج پناهندگى به ديگران باشند (كه پيشوايان عامّه باشند) زيرا آن مردم به سوى چشمه هاى کم آب تيره كه از چشمه اى به چشمۀ ديگر ريزد رفتند، ولی كسانى كه به سوى ما آمدند به سوى چشمه هاى صافى آمدند كه آبش به امر پروردگار جاری است و تمام شدن و خشک شدن ندارد.

2_ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ، غُلَامِ الْخَلِيلِ، قَالَ: حَدَّثَنَا زَيْدُ بْنُ مُوسَى، عَنْ أَبِيهِ مُوسَى، عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ (سلام الله علیهما)، عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ (سلام الله علیه)، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنَّ الَّذِينَ لا

ص: 319

يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ»، قَالَ:عَنْ وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ.(1)

از بکر بن محمد بن ابراهیم(غلام خلیل) نقل است که گفت: زید بن موسی برای ما روایت کرد از پدرش موسی، از پدرش جعفر، از پدرش محمد، از پدرش علی بن حسین (سلام الله علیهما)، از پدرش حسین (سلام الله علیه)، که پدرشان علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای (عز و جل): «وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ»، فرمودند: مقصود، انحراف از ولایت ما اهل بیت است.

ص: 320

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص22، ح43؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص31، ح7505؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص352؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص203.

سورۀ مبارکۀ نور

اشاره

شماره: 90

کد آیه: 40/24 اسم آیه: تاریکی های کفر

اَوْ كَظُلُماٰتٍ فٖی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشٰىهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهٖ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهٖ سَحاٰبٌ٭ۚ ظُلُماٰتٌ بَعْضُهاٰ فَوْقَ بَعْضٍ اِذآٰ اَخْرَجَ یَدَهُۥ لَمْ یَكَدْ یَرٰىهاٰ٭ۗ وَمَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللّٰهُ لَهُۥ نُورًا فَماٰ لَهُۥ مِنْ نُورٍ40

يا همچون ظلماتی است در يک دريای پهناور، كه موج آن را پوشانيده، و بر فراز آن موج ديگری است، و بر فراز آن ابری تاريک، ظلمتهائی است يكی بر فراز ديگر آنچنان كه هر گاه دست خود را خارج كند ممكن نيست آن را ببيند! و كسی كه خدا نوری برای او قرار نداده، نوری برای او نيست!

عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ الْهَمْدَانِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ»، فَاطِمَةُ (سلام الله علیها)، ...

إلی أن قَال:

قُلْتُ: «أَوْ كَظُلُماتٍ»، قَالَ: الْأَوَّلُ وَ صَاحِبُهُ، «يَغْشاهُ مَوْجٌ»، الثَّالِثُ، «مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ ... ظُلُمَاتٌ»،الثَّانِي، «بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ»، مُعَاوِيَةُ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ فِتَنُ بَنِي أُمَيَّةَ، «إِذا أَخْرَجَ يَدَهُ»، الْمُؤْمِنُ فِي ظُلْمَةِ فِتْنَتِهِمْ، «لَمْ يَكَدْ يَراها وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً»، إِمَاماً مِنْ وُلْدِ

ص: 321

فَاطِمَةَ (سلام الله علیها)، «فَما لَهُ مِنْ نُورٍ»، إِمَامٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(الحدیث)(1)

از صالح بن سهل همدانی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ این سخن خدای متعال: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ»، فرمودند: مقصود، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هستند، ...

تا آنجا که راوی گفت:

عرض کردم: «أَوْ كَظُلُماتٍ»، فرمودند: منظور اوّلی و رفیقش است و مقصود از «یَغْشَاهُ مَوْجٌ»، سوّمی است و «مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ ... ظُلُمَاتٌ»، به دوّمی اشاره دارد، «بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ»، مقصود، معاویه است که لعنت خدا بر او باد، و فتنه های بنی امیّه، «إِذَا أَخْرَجَ یَدَهُ»، مقصود مؤمنی است که در تاریکی فتنۀ آنهاسرگردان شده، «لَمْ یَکَدْ یَرَاهَا وَمَن لَّمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا»، یعنی کسی که در دنیا امامی از فرزندان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ندارد، «فَما لَهُ مِنْ نُورٍ»، روز قیامت هم امامی نخواهد داشت.

ص: 322

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص67، ح7628 و ج 4، ص79، ح7663؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص361؛ تفسير الصافي، ج 3، ص438؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص321؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص611، ح196؛ الكافي، ج 1، ص195، ح5؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 2، ص362، ح5؛ مسائل علي بن جعفر و مستدركاتها، ص317، ح795.

سورۀ مبارکۀ فرقان

اشاره

شماره: 91

کد آیه: 29 _ 27/25 اسم آیه: ظالم کیست؟ ذکر چیست؟

وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظّاٰلِمُ عَلٰى یَدَیْهِ یَقُولُ یاٰ لَیْتَنیِ اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبٖیلًا27 یاٰ وَیْلَتٰى لَیْتَنٖی لَمْ اَتَّخِذْ فُلاٰنًا خَلٖیلًا28 لَقَدْ اَضَلَّنٖی عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ اِذْ جآٰءَنٖی٭ۗ

وَ كاٰنَ الشَّیْطاٰنُ لِلْاِنْساٰنِ خَذُولًا29

و به خاطر بياور روزی را كه ظالم دست خويش را از شدّت حسرت به دندان گاز می گیرد و می گويد: ای كاش با رسول خدا راهی برگزيده بودم.(27) ای وای بر من! كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم!(28) او مرا از ياد حقّ گمراه ساخت، بعد از آنكه آگاهی به سراغ من آمده بود، و شيطان هميشه مخذول كنندۀ انسان بوده است.(29)

1_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: ...

وَ قَوْلُهُ: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ»، قَالَ: الْأَوَّلُ يَقُولُ: «يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا»، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ عَلِيّاً وَلِيّاً، «يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلًا»، يَعْنِيالثَّانِيَ، «لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِي»، يَعْنِي الْوَلَايَةَ، «وَ كانَ الشَّيْطانُ»، وَ هُوَ الثَّانِي، «لِلْإِنْسانِ خَذُولاً».(1)

ص: 323

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص149، ح5؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص131، ح7784؛ تفسير القمي، ج 2، ص113؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص388؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص11، ح40.

از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند:...

از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ»، فرمودند: اوّلی می گوید: «يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا»، امام باقر (سلام الله علیه) فرمودند: آن شخص می گوید: ای کاش به همراه رسول (صلی الله علیه و آله و سلم)، علی (سلام الله علیه) را به عنوان ولیّ برمی گزیدم، «يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلًا»، یعنی وای بر من! ای کاش دوّمی را دوست خود نگرفته بودم، «لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِي»، یعنی به تحقیق او مرا از راه ولایت گمراه نمود پس از آنکه من آن را درک کرده بودم، و منظور از «وَ كانَ الشَّيْطانُ»، دوّمی است، «لِلْإِنْسانِ خَذُولاً»، که او همواره فروگذارندۀ انسان است.2_ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى، عَنْ حَرِيزٍ، عَنْ رَجُلٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: «يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا»، «يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلًا»، قَالَ: يَقُولُ الْأَوَّلُ لِلثَّانِي.(1)

حمّاد بن عیسی از حریز از مردی نقل نموده که حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در تفسیر: «يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا»، «يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلًا»، فرمودند: این مطلب را (در روز قیامت) اوّلی به دوّمی می گوید.

ص: 324

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص19، ح32 و ج 30، ص245، ح112؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص124، ح7779؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص371؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص386.

توضیح: البته ابوبکر در زمان حیاتش به این حقیقت اعتراف کرده بود، آنجا که گفت: «لَعَنَ اللَّهُ ابْنَصُهَاكَ هُوَ الَّذِي أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِي»(1)، یعنی: خدا فرزند صهاک(عمر) را لعنت کند! او مرا از ذکر (ولایت) گمراه نمود، پس از آنکه بر من عرضه شد.

ص: 325

1- _ إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج 2، ص393؛ بحار الأنوار، ج 30، ص131، ح7.

سورۀ مبارکۀ شعراء

اشاره

شماره: 92

کد آیه: 227/26 اسم آیه: ستمگران به زودی می فهمند

... وَسَیَعْلَمُ الَّذٖینَ ظَلَمُوٓا اَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ227

و به زودی آن ها كه ستم كردند می دانند كه بازگشتشان به كجاست.

في تفسیر علی بن ابراهیم قمي: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَال: ... ثُمَّ ذَكَرَ أَعْدَاءَهُمْ وَ مَنْ ظَلَمَهُمْ، فَقَالَ: «وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا _ آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ _ أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ»، هَكَذَا وَ اللَّهِ نَزَلَتْ.(1)در تفسیر جناب علیّ بن ابراهیم قمی آمده: از محمد بن فرات نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: ... آن گاه دشمنان ایشان و کسانی که به آن ها ستم کرده اند را آورده و فرموده است: کسانی که نسبت به حقّ آل محمّد ستم کردند به زودی خواهند دانست که بازگشتشان به کجاست، به خدا سوگند! آیه این چنین نازل شده است.

ص: 326

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص579، ح10؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص195، ح7970؛ تفسير الصافي، ج 4، ص57؛ تفسير القمي، ج 2، ص125؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص527؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص74، ح122.

سورۀ مبارکۀ نمل

اشاره

شماره: 93

کد آیه: 14/27 اسم آیه: انکار عالمانه

وَجَحَدُوا بِهاٰ وَاسْتَیْقَنَتْهآٰ اَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا٭ۚ فَانْظُرْ كَیْفَ كاٰنَ عاٰقِبَةُ الْمُفْسِدٖینَ14

و آن را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند، در حالی که در دل به آن يقين داشتند! پس بنگر سرانجام تبهکاران (و مفسدان) چگونه بود!

1_ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: وَ أَمَّا الْكُفْرُ الْمَذْكُورُ فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى فَخَمْسَةُ وُجُوهٍ مِنْهَا كُفْرُ الْجُحُودِ ...

الی أن قال:

وَ الْوَجْهُ الْآخَرُ مِنَ الْجُحُودِ، هُوَ الْجُحُودُ مَعَ الْمَعْرِفَةِ بِحَقِيقَتِهِ، قَالَ تَعَالَى: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَعُلُوًّا».(الحدیث)(1)

از حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) روایت است که فرمودند: و امّا کفری که در کتاب خدا از آن نام برده شده، پنج قسم می باشد و از آن ها است کفر جحود، ...

تا آنجا که فرمودند:

وجه دیگر از کفر جحود آن است که حقیقت و واقعیّت را می شناسد، ولی در عمل و هنگام نیاز انکار می کند، خدای متعال می فرماید: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها

ص: 327

1- _ بحار الأنوار، ج 69، ص100، ح30؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص76، ح18.

أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا»، (حقیقت را انکار می کنند درحالی که آن را در دل قبول دارند).

2_ عَنْ أَبِي عَمْرٍو الزُّبَيْرِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنْ وُجُوهِ الْكُفْرِ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، قَالَ: الْكُفْرُ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ ...

الی أن قال:

وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْآخَرُ مِنَ الْجُحُودِ عَلَى مَعْرِفَةٍ وَ هُوَ أَنْ يَجْحَدَ الْجَاحِدُ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌّ قَدِ اسْتَقَرَّ عِنْدَهُ، وَ قَدْ قَالَاللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا».(الحدیث)(1)

از ابو عمرو زبيرى نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) عرض كردم: مرا از اقسام كفر در كتاب خداى (عز و جل) (قرآن) آگاه بفرمایید؟ حضرت فرمودند: كفر در كتاب خدا بر پنج وجه است:

تا آنجا که فرمودند:

و امّا وجه ديگر آن انكار با معرفت است، و آن اين است كه منكر با اين كه می داند مطلب حقّ است، انكار می كند، و با اين كه مطلب نزد او ثابت شده، و خداى (عز و جل) در اين باره فرموده است: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا»، (و آن را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند، در حالی که در دل به آن يقين داشتند).

ص: 328

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص131، ح325؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص536؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص75، ح8؛ الكافي، ج 2، ص389، ح1؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 11، ص124، ح1؛ وسائل الشيعة، ج 1، ص32، ح48.

شماره: 94

کد آیه: 90/27 اسم آیه: گناه نابخشودنی

وَمَنْ جآٰءَ بِالسَّیِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النّاٰرِ هَلْ تُجْزَوْنَ اِلّاٰ ماٰ كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ90

و آنها كه اعمال بدی انجام دهند به رو در آتش افكنده می شوند آيا جزائی جز آنچه عمل می كرديد خواهيد داشت؟

1_ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): إِنَّ أَبَا أُمَيَّةَ يُوسُفَ بْنَ ثَابِتٍ حَدَّثَ عَنْكَ أَنَّكَ قُلْتَ: لَا يَضُرُّ مَعَ الْإِيمَانِ عَمَلٌ، وَ لَا يَنْفَعُ مَعَ الْكُفْرِ عَمَلٌ، فَقَالَ: إِنَّهُ لَمْ يَسْأَلْنِي أَبُو أُمَيَّةَ عَنْ تَفْسِيرِهَا،...

إِلَى أَنْ قَالَ:

وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»، وَ إِنَّمَا أَرَادَ بِالسَّيِّئَةِ إِنْكَارَ الْإِمَامِ الَّذِي هُوَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): مَنْ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِوَلَايَةِ إِمَامٍجَائِرٍ لَيْسَ مِنَ اللَّهِ وَ جَاءَ مُنْكِراً لِحَقِّنَا جَاحِداً بِوَلَايَتِنَا، أَكَبَّهُ اللَّهُ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي النَّارِ.(1)

از عمار بن موسی ساباطی نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر

ص: 329

1- _ الأمالي (للطوسي)، ص417، مجلس14، ح87؛ بحار الأنوار، ج 24، ص43، ح7 و ج 27، ص170، ح11؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص233، ح8066؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص405؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص604؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص104، ح130؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص154، ح241.

صادق (سلام الله علیه) عرض کردم: همانا ابو امیّه یوسف بن ثابت از شما روایت کرده که فرموده اید: با وجود ایمان، عمل(بد) زیانی نمی رساند، و با وجود کفر، کردار(نیکو) سودی نمی رساند؟حضرت فرمودند: ابو امیّه تفسیرش را از من نپرسید...

تا آنجا که فرمودند:

خداوند (عز و جل) فرموده است: «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»، و همانا مقصود خداوند از بدی، انکار امامی است که از جانب خدای متعال می باشد؛ سپس حضرت صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هر کس در روز قیامت با ولایت امام ستمکاری که از جانب خدایمتعال نیست بیاید و با انکار حقّ ما و ولایت ما بیاید، خدای متعال او را با صورت در آتش دوزخ می اندازد.

2_ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِيِّ، قَالَ: قَالَ لِي أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): أَ لَا أُخْبِرُكَ بِالْحَسَنَةِ الَّتِي مَنْ جَاءَ بِهَا أَمِنَ مِنْ فَزَعِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ السَّيِّئَةُ الَّتِي مَنْ جَاءَ بِهَا كُبَّ عَلَى وَجْهِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ؟ قُلْتُ: بَلَى، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! قَالَ: الْحَسَنَةُ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ السَّيِّئَةُ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ.(1)

از ابو عبدالله جدلی نقل است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) به من فرمودند: آیا به تو خبر ندهم از حسنه ای که هر کس آن را بیاورد، از هنگامۀ روز قیامت در امان خواهد بود، و از گناهی که هر کس آن را بیاورد، خداوند او را با صورت در آتش افکند؟ عرض کردم: بله، ای امیرالمؤمنین! حضرت فرمودند: آن حسنه محبّت و دوستی ما

ص: 330

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص42، ح3؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص234، ح8068؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص404؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص605.

اهل بیت است، و آن گناه، بغض و دشمنی با ما اهل بیت می باشد.3_ عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَا عَلِيُّ! لَوْ أَنَّ أُمَّتِي صَامُوا حَتَّى صَارُوا كَالْأَوْتَادِ، وَ صَلَّوْا حَتَّى صَارُوا كَالْحَنَايَا، ثُمَّ أَبْغَضُوكَ لَأَكَبَّهُمُ اللَّهُ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِي النَّارِ.(1)

از جابر بن عبدالله انصاری نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای علی! اگر امّت من آن قدر روزه بگيرند كه مانند ميخ (لاغر) شوند، و آن قدر نماز بخوانند كه مانند گياه شوند، سپس تو را دشمن بدارند، خداوند آنان را بر روى دماغ در آتش سرنگون مى كند.

ص: 331

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص226، ح24؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص235، ح8074؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص405؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج 1، ص550، ح583.

سورۀ مبارکۀ قصص

شماره: 95

کد آیه: 41/28 اسم آیه: پیشوایان آتش

وَجَعَلْناٰهُمْ اَئِمَّةً یَدْعُونَ اِلَى النّاٰرِ٭ۖ وَیَوْمَ الْقِیاٰمَةِ لاٰ یُنْصَرُونَ41

و ما آن ها را پيشوايانی كه دعوت به آتش (دوزخ) می كنند قرار داديم، و روز رستاخيز ياری نخواهند شد.

عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، عَنْ أَبِيهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: قَالَ: الْأَئِمَّةُ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِمَامَانِ، ...

الی أن قال:

وَ قَالَ: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ»، يُقَدِّمُونَ أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَمْرِ اللَّهِ، وَ حُكْمَهُمْ قَبْلَ حُكْمِ اللَّهِ، وَ يَأْخُذُونَ بِأَهْوَائِهِمْ خِلَافاً لِمَا فِي كِتَابِ اللَّهِ.(1)از طلحة بن زید نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) از پدرشان امام محمّد باقر (سلام الله علیه) روایت نقل کردند که ایشان فرمودند: ائمّه در کتاب خداوند (عز و جل) دو گروه هستند، ...

تا آنجا که فرمودند:

ص: 332

1- _ الإختصاص، ص21؛ بحار الأنوار، ج 24، ص156، ح13؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص267، ح8127؛ بصائر الدرجات في فضائل آل محمد (علیهم السلام)، ج 1، ص32، ح2؛ تفسير الصافي، ج 4، ص91؛ تفسير القمي، ج 2، ص171؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص74؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص130، ح75؛ الكافي، ج 1، ص216، ح2؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 2، ص443، ح2.

و می فرماید: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ»، اینان خواست مردم را بر خواست و حکم خدا مقدّم می دارند و برخلاف آنچه در کتاب خدا آمده به حسب هواهای نفس خود رفتار می کنند.

ص: 333

شماره: 96

کد آیه: 50/28 اسم آیه: پیرو هوای نفس

... وَمَنْ اَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوٰىهُ بِغَیْرِ هُدًى مِنَ اللّٰهِ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ لاٰ یَهْدِی الْقَوْمَ الظّاٰلِمٖینَ50

و آيا گمراه تر از آن كس كه پيروی هوای نفس خويش كرده و هيچ هدايت الهی را نپذيرفته است، كسی پيدا می شود؟ مسلّماً خداوند قوم ستمگر را هدايت نمی كند.

1_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ»، قَالَ: عَنَى اللَّهُ بِهَا مَنِ اتَّخَذَ دِينَهُ رَأْيَهُ مِنْ غَيْرِ إِمَامٍ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى.(1)

از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: مقصود خداوند در این آیه کسی است که بدون تبعیّت از ائمّۀ هدی (علیهم السلام)، دینش را طبق نظر خودش قرار دهد.

2_ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: كُنَّا مَعَ الرِّضَا (سلام الله علیه) بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِي الْجَامِعِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فِي بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ وَ ذَكَرُوا كَثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِيهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَيِّدِي (سلام الله علیه)، فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِيهِ، فَتَبَسَّمَ (سلام الله علیه)، ثُمَّ قَالَ: يَا عَبْدَ

ص: 334

1- _ بحار الأنوار، ج 2، ص93، ح23؛ بصائر الدرجات في فضائل آل محمد (علیهم السلام)، ج 1، ص13، ح1.

الْعَزِيزِ! جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِمْ ...

الی أن قال:

وَ اتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ، فَذَمَّهُمُ اللَّهُ وَ مَقَّتَهُمْ وَ أَتْعَسَهُمْ، فَقَالَ جَلَّ وَ تَعَالَى: «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ».(1)

از عبد العزیز بن مسلم نقل است که گفت: با حضرت امام رضا (سلام الله علیه) در مرو بودیم در روز جمعه در اوایل ورود با عدّه ای در مسجد جامع اجتماع کردیم که سخن در بارۀ مسألۀ امامت در گرفت و ازاختلاف های بسیاری که دربارۀ آن شده بحث به میان آمد. پس من نزد آقای خودم حضرت امام رضا (سلام الله علیه) آمدم و ایشان را از آنچه که مردم در بارۀ آن سخن می گفتند، آگاه کردم، آنگاه آن حضرت لبخندی زدند و فرمودند: ای عبدالعزیز! مردم ندانستند و در اندیشه های خود دچار فریب شدند...

تا آنجا که فرمودند:

و از هواهای خویش پیروی کردند، از این رو خداوند آن ها را سرزنش کرد و گنهکارشان خواند و برایشان هلاکت درخواست کرد، پس خدای متعال فرمود: «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ»، کیست گمراه تر از کسی که هوای خود را که از سوی خدا راهنمایی نشود پیروی کند؟ همانا خداوند مردم ستمکار را هدایت نمی کند.

ص: 335

1- _ الأمالي( للصدوق)، ص680، المجلس97، ح1؛ بحار الأنوار، ج 25، ص128، ح4؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص285، ح8182؛ عيون أخبار الرضا (سلام الله علیه)، ج 1، ص222، باب20، ح1؛ الكافي، ج 1، ص203، ح1؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 2، ص399، ح1.

سورۀ مبارکۀ عنکبوت

اشاره

شماره: 97

کد آیه: 49_47/29 اسم آیه: منکر ائمّۀ اطهار (علیهم السلام)یا کافر است یا ظالم

... وَماٰ یَجْحَدُ بِاٰیاٰتِنآٰ اِلَّا الْكاٰفِرُونَ47 ... وَماٰ یَجْحَدُ بِاٰیاٰتِنآٰ اِلَّا الظّاٰلِمُونَ49

و آيات ما را جز كافران انكار نمی كنند.(47) و آيات ما را جز ستمگران انكار نمی كنند.(49)

1_ في تفسير القمي: قَوْلُهُ «وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا»، يَعْنِي مَا يَجْحَدُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَ الْأَئِمَّةَ (علیهم السلام) «إِلَّا الْكافِرُونَ».(1)

در تفسیر قمی آمده است: در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا»، یعنی جز کافران منکرمقام امامت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) نمی شوند.

2_ في تفسير القمي: «بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ (علیهم السلام)، «وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا»، يَعْنِي مَا يَجْحَدُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةَ (علیهم السلام) «إِلَّا الظَّالِمُونَ».(2)

ص: 336

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص207، ح7؛ تفسير الصافي، ج 4، ص119؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص154؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص164، ح67.
2- _ بحار الأنوار، ج 23، ص192، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص328، ح8303؛ تفسير القمي، ج 2، ص151.

در تفسیر قمی آمده: «بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، مقصود ائمّۀ اطهار (علیهم السلام) هستند، «وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا»، یعنی امیرالمؤمنین و ائمّه (علیهم السلام) را جز ستمکاران انکار نمی کنند.

توضیح: علّامۀ مجلسی (قدس سره) در کتاب شریف «بحار الأنوار» روایتی را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده که فرمودند:مَنْ جَحَدَ عَلِيّاً إِمَامَتَهُ مِنْ بَعْدِي فَإِنَّمَا جَحَدَ نُبُوَّتِي، وَ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِي فَقَدْ جَحَدَ رُبُوبِيَّتَهُ.(1)

هر کس بعد از من منکر امامت علی (سلام الله علیه) بشود، همانا نبوّت مرا انکار نموده، و هر کس نبوّت مرا منکر شود، ربوبیّت خداوند را انکار نموده است.

ص: 337

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص61.

سورۀ مبارکۀ لقمان

اشاره

شماره: 98

کد آیه: 19/31 اسم آیه: تابوت آتش

... اِنَّ اَنْكَرَ الْاَصْواٰتِ لَصَوْتُ الْحَمٖیرِ19

همانا زشت ترين صداها صدای خران است.

الْبُرْسِيُّ، فِي مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ: رُوِيَ فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ»، قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) مَا مَعْنَى هَذِهِ الْحَمِيرِ؟ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه): اللَّهُ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يَخْلُقَ شَيْئاً ثُمَّ يُنْكِرَهُ، إِنَّمَا هُوَ زُرَيْقٌ وَ صَاحِبُهُ فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ فِي صُورَةِ حِمَارَيْنِ، إِذَا شَهَقَا فِي النَّارِ انْزَعَجَ أَهْلُ النَّارِ مِنْ شِدَّةِ صُرَاخِهِمَا.(1)

جناب حافظ رجب برسی در کتاب شریف «مشارق أنوار اليقين في حقائق أسرارأميرالمؤمنين (علیه السلام)» که به «مشارق الأنوار» معروف است: روایتی را در تفسیر این سخن خدای متعال: «إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ»، نقل نموده که مردی از امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) پرسید: معنای این «حمیر» چیست؟ حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: خداوند گرامی تر از آن است که چیزی را بیافریند سپس آن را تحقیر و یا انکار نماید، بلکه مقصود از الاغ، زُریق و دوستش می باشند، آن دو در تابوتی آتشین به صورت دو الاغ بوده، و هنگامی که در آن آتش نعره می زنند، اهل دوزخ از شدّت صدای آن ها، منزجر می شوند.

ص: 338

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص277، ذیل ح148؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص375، ح8426؛ مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين (علیه السلام)، ص125.

سورۀ مبارکۀ احزاب

اشاره

شماره: 99

کد آیه: 4/33 اسم آیه: هیچ کس دو قلب ندارد

ماٰ جَعَلَ اللّٰهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فٖی جَوْفِهٖ...4

خداوند برای هیچ کس در درونش دو قلب قرار نداده است.

1_ فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) فِي قَوْلِهِ: «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ»، قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه): لَا يَجْتَمِعُ حُبُّنَا وَ حُبُّ عَدُوِّنَا فِي جَوْفِ إِنْسَانٍ، إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَجْعَلْ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ، فَيُحِبَّ بِهَذَا وَ يُبْغِضَ بِهَذَا، فَأَمَّا مَحَبَّتُنَا فَيُخْلِصُ الْحُبَّ لَنَا كَمَا يَخْلُصُ الذَّهَبُ بِالنَّارِ، لَا كَدَرَ فِيهِ، مَنْ أَرَادَ أَنْ يَعْلَمَ حُبَّنَا فَلْيَمْتَحِنْ قَلْبَهُ، فَإِنْ شَارَكَهُ فِي حُبِّنَا حُبَّ عَدُوِّنَا، فَلَيْسَ مِنَّا وَ لَسْنَا مِنْهُ، وَ اللَّهُ عَدُوُّهُمْ وَ جَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ، وَ اللَّهُ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ.(1)

جناب علی بن ابراهیم قمی روایتی را از ابو جارود نقل نموده که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) دربارۀ این کلام خدای متعال: «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ»، فرمودند: حضرت علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) فرمودند: محبّت ما و محبّت دشمنان ما با هم، در قلب یک انسان جمع نمی شود، زیرا خداوند برای هیچ کس در درونش دو قلب

ص: 339

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص318، ح23 و ج 27، ص51، باب1، ح1 و ج 31، ص5؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص410، ح8517 و ح8519؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص440؛ تفسير الصافي، ج 4، ص: 162؛ تفسير القمي، ج 2، ص171؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص: 313؛ شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، ج 3، ص499، ح1430.

قرار نداده است، که با این قلب کسی را دوست داشته باشد و با دیگری با او دشمنی ورزد، امّا محبّت ما دوستی را خالص می کند، همان طور که طلا، آن چنان به وسیلۀ آتش خالص می گردد که دیگر هیچ گونه تیرگی و ناخالصی در آن نمی ماند، هر کس می خواهد بداند که محبّت ما را دارد یا نه، پس باید قلب خود را امتحان نماید، اگر در قلب خود هماره با محبّت ما، محبّت با دشمنان ما را نیز یافت، از ما نیست و ما نیز از او نیستیم، و خداوند و جبرئیل و میکائیل با او دشمن هستند و خداوند، دشمن کافران است.

2_ عَنْ صَالِحِ بْنِ مِيثَمٍ التَّمَّارِ (رحمة الله علیه)، قَالَ: وَجَدْتُ فِي كِتَابِ مِيثَمٍ(رضي الله عنه) يَقُولُ: تَمَسَّيْنَا لَيْلَةً عِنْدَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، فَقَالَ لَنَا: لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ بِالْإِيمَانِ إِلَّا أَصْبَحَ يَجِدُ مَوَدَّتَنَا عَلَى قَلْبِهِ، وَ لَا أَصْبَحَ عَبْدٌ مِمَّنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِ إِلَّا يَجِدُ بُغْضَنَا عَلَى قَلْبِهِ، فَأَصْبَحْنَا نَفْرَحُ بِحُبِّ الْمُؤْمِنِ لَنَا، وَ نَعْرِفُ بُغْضَ الْمُبْغِضِ لَنَا، وَ أَصْبَحَ مُحِبُّنَا مُغْتَبِطاً بِحُبِّنَا بِرَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ يَنْتَظِرُهَا كُلَّ يَوْمٍ، وَ أَصْبَحَ مُبْغِضُنَا يُؤَسِّسُ بُنْيانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ، فَكَانَ ذَلِكَ الشَّفَا قَدِ انْهَارَ بِهِ فِي نارِ جَهَنَّمَ، وَ كَانَ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ قَدْ فُتِحَتْ لِأَصْحَابِ الرَّحْمَةِ، فَهَنِيئاً لِأَصْحَابِ الرَّحْمَةِ رَحْمَتُهُمْ، وَ تَعْساً لِأَهْلِ النَّارِ مَثْوَاهُمْ.

إِنَّ عَبْداً لَنْ يُقَصِّرَ فِي حُبِّنَا لِخَيْرٍ جَعَلَهُ اللَّهُ فِي قَلْبِهِ، وَ لَنْ يُحِبَّنَا مَنْ يُحِبُّ مُبْغِضَنَا، إِنَّ ذَلِكَ لَا يَجْتَمِعُ فِي قَلْبٍ وَاحِدٍ وَ «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ»، يُحِبُّ بِهَذَا قَوْماً، وَ يُحِبُّ بِالْآخَرِ عَدُوَّهُمْ، وَ الَّذِي يُحِبُّنَا فَهُوَ يُخْلِصُ حُبَّنَا كَمَا يُخْلَصُ الذَّهَبُ لَا غِشَّ فِيهِ.

نَحْنُ النُّجَبَاءُ وَ أَفْرَاطُنَا أَفْرَاطُ الْأَنْبِيَاءِ، وَ أَنَا وَصِيُّ الْأَوْصِيَاءِ، وَ أَنَا حِزْبُ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ حِزْبُ الشَّيْطَانِ، فَمَنْ أَحَبَّ أَنْ يَعْلَمُ حَالَهُ فِي حُبِّنَا

ص: 340

فَلْيَمْتَحِنْ قَلْبَهُ، فَإِنْ وَجَدَ فِيهِ حُبَّ مَنْ أَلَّبَ عَلَيْنَا فَلْيَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَدُوُّهُ وَ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ، وَ اللَّهُ عَدُوٌّ لِلْكافِرِينَ.

مرحوم شیخ طوسی (قدس سره) در کتاب «امالی» روایتی را از صالح بن میثم تمار (رحمة الله علیه) نقل نموده که گفت: در کتاب میثم(رضي الله عنه) دیدم که نوشته بود: شبی در خدمت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (سلام الله علیه) بودم، پس آن حضرت به ما فرمودند: هیچ بنده ای نیست که خداوند قلبش را به ایمان امتحان کرده باشد، مگر این که دوستی و محبّت ما را در قلب خود می یابد، و هیچ بنده ای نیست که مورد خشم خدا قرار گرفته باشد، مگر این که بغض و دشمنی ما را در دل خود می یابد؛ پس ما از محبّت مؤمنان به خود، شادمان می گردیم و کینه و دشمنی دشمنان خود را درک می کنیم، محبّ و دوست ما به برکت محبّت ما، با رحمتی از سوی خدا که هر روز در انتظار آن به سر می برد، شادمان می گردد، و دشمن ما بنیان خود را بر دهانۀ در حال ریزش جهنّم برپا می کند، در حالی که آن دهانۀ ریزان، او را با خود در آتش دوزخ فرو خواهد برد، و درهای رحمت بر روی اصحاب رحمت گشوده شده است، پس گوارا باد برای اهل رحمت رحمتشان، و مرگ باد بر دوزخیان در قرارگاهشان!

همانا هر بنده ای که در محبّت ما کوتاهی نداشته باشد، به واسطۀ خیر و صلاحی است که خداوند در قلبش قرار داده است، و کسی که دشمن ما را دوست می دارد، هرگز ما را دوست نخواهد داشت، همانا این دو، در یک قلب جمع نخواهد شد، «خداوند برای یک فرد دو قلب قرار نداده است»، که با یکی گروهی را دوست داشته باشد وبا دیگری با دشمنان آنها دوستی نماید، و کسی که ما را دوست می دارد، محبّت ما را خالص می گرداند، همان طوری که طلا خالص می شود و هیچ ناخالصی در آن یافت نمی شود.

ص: 341

ما نجیبان هستیم و اولاد ما، اولاد انبیاء هستند، و من وصیّ اوصیاء هستم، و من حزب خدا و حزب پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) هستم، و گروه ستمکار، حزب شیطانند؛ پس هر کس دوست دارد که حال خود را در بارۀ محبّت ما بداند، قلب خویش را آزمایش نماید، اگر در آن، محبّت کسی را که بر ضدّ ما تشویق و تحریک می کند، یافت، باید بداند که خداوند و جبرئیل و میکائیل دشمنان او هستند و خداوند، دشمن کافران است.

ص: 342

شماره: 100

کد آیه: 30/33 اسم آیه: فاحشۀ مبیّنه

یاٰ نِسآٰءَ النَّبِیِّ مَنْ یَاْتِ مِنْكُنَّ بِفاٰحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاٰعَفْ لَهَا الْعَذاٰبُ ضِعْفَیْنِ٭ۚ وَكاٰنَ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ یَسٖیرًا30

ای همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشی مرتكب شود عذاب او دو چندان خواهد بود، و اين برای خدا آسان است.

1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: قَالَ لِي: أَ تَدْرِي مَا الْفَاحِشَةُ الْمُبَيِّنَةُ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: قِتَالُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) يَعْنِي أَهْلَ الْجَمَلِ.(1)

از محمد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) به من فرمودند: آیا می دانی اینگناه آشکار و فاحش چیست؟ عرض کردم: نه، حضرت فرمودند: مقصود، جنگ با امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) است یعنی اهل جمل.

2_ عَنْ حَرِيزٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ»، قَالَ: الْفَاحِشَةُ الْخُرُوجُ بِالسَّيْفِ.(2)

ص: 343

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص640، ح153 و ج 32، ص286، ح240؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص441، ح8579؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص446؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص371.
2- _ بحار الأنوار، ج 22، ص199، ح16 و ج 32، ص277، ح222؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص441، ح8578؛ تفسير الصافي، ج 4، ص186؛ تفسير القمي، ج 2، ص193؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص368؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص268، ح75.

از حریز نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ»، (ای زنان پیامبر! هر کدام از شما که مرتکب فاحشۀ آشکار گردد، عذابش دو برابر خواهد بود)، پرسیدم، حضرت فرمودند: فاحشه، یعنی خروج مسلحانه.(منظور عمل عایشه است که بر امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) خروج کرد و جنگ جمل را رهبری نمود.)

ص: 344

شماره: 101

کد آیه: 57/33 اسم آیه: اذیّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

اِنَّ الَّذٖینَ یُؤْذُونَ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ

لَعَنَهُمُ اللّٰهُ فِی الدُّنْیاٰ وَالْءاٰخِرَةِ وَاَعَدَّ لَهُمْ عَذاٰبًا مُهٖینًا57

آن ها كه خدا و پيامبرش را اذیّت می كنند خداوند آن ها را از رحمت خود در دنيا و آخرت دور می سازد، و برای آنان عذاب خوار كننده ای آماده كرده است.

1_ في تفسير القمي: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً»، قَالَ: نَزَلَتْ فِيمَنْ غَصَبَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ حَقَّهُ وَ أَخَذَ حَقَّ فَاطِمَةَ وَ آذَاهَا، وَ قَدْ قَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَنْ آذَاهَا فِي حَيَاتِي كَمَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِي، وَ مَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِي كَمَنْ آذَاهَا فِي حَيَاتِي، وَ مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اللَّهَ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»، الْآيَةَ.(1)

در تفسیر قمی آمده است: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً»، (خداوند افرادی که خدا و رسول را اذیّت می کنند، در دنیا و آخرت لعنت کرده و عذاب بزرگی برای ایشان مهیّا کرده است)، می فرماید: این آیه در بارۀ آن کسانی نازل شده که حقّ امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) را غصب کردند و

ص: 345

1- _ بحار الأنوار، ج 17، ص27، ح2 و ج 43، ص25، ح23؛ تفسير الصافي، ج 4، ص202؛ تفسير القمي، ج 2، ص196؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص439؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص305، ح237؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص386.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را مورد اذیّت و آزار قرار دادند، در حالی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: هر کس فاطمه را در زمان حیات من اذیّت کند، مثل این است که او را بعد از رحلت من اذیّت کرده باشد و هر کسی او را بعد از رحلت من اذیّت کند، مثل این است که او را در زمان حیات من اذیّت کرده باشد؛ کسی که فاطمه را اذیّت کند، مثل این است که مرا اذیّت کرده است و هر کس که مرا اذیّت کند، خدا را اذیّت کرده است، و این همان قول خدای متعال است که می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ».

2_ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْوَاسِطِيّ، قَالَ: حَدَّثَنِي زَيْدُ بْنُ عَلِيٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ،قَالَ: حَدَّثَنِي رَسُولُ اللَّهِ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ، فَقَالَ: مَنْ آذَى شَعْرَةً مِنْكَ فَقَدْ آذَانِي، وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اللَّهَ، وَ مَنْ آذَى اللَّهَ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.(1)

از ابوخالد واسطی نقل است که گفت: جناب زید بن علی (سلام الله علیهما) در حالی که با دست یک تار موی خود را گرفته بود، گفت: مرا حضرت حسین بن علی (سلام الله علیهما) در حالی که با دست یک تار موی خود را گرفته بود روایت فرمود: مرا حضرت علی بن أبی طالب (سلام الله علیه) در حالی که با دستشان یک تار موی خود را گرفته بودند، فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالی که با دستشان یک تار موی خود را گرفته بودند، فرمودند: هر کس به

ص: 346

1- _ بحار الأنوار، ج 39، ص332 و ج 93، ص234، ح32؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص493، ح8718؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص456؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص440؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص306، ح238؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج 2، ص147، ح776؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص211.

اندازۀ یک تار از موی تو، تو را بیازارد، به راستی که مرا آزار داده است، و هر کس مرا آزار دهد، در حقیقت خدا را آزرده است، و کسی که خدا را بیازارد پس لعنت خدا بر او باد!

توضیح: بديهى است که كسى نمى تواند به ذات پاک خداوند زيان و آزارى برساند، لذا منظور از ايذاء خداوند کارهایی است كه منجر به کفر و الحاد می شود، که این امور خداوند را به خشم مى آورد و تأكيدى است بر مجازات كسانى كه رسول خدا و اهل بیت (علیهم السلام) را آزار مى دهند؛ چرا كه آزار و اذیّت آن ها، بمنزلۀ آزار خدای متعال است.

در روايات متعدّدى از طریق اهل سنّت رسيده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آزار و اذیّت حضرت علی و حضرت فاطمه (سلام الله علیهما) را همسنگ با آزار و اذیّت خود دانسته، نتیجۀ آن را آزار و اذیّت خدای متعال معرّفی می فرمایند.

حاکم حسکانی در کتاب «شواهد التنزیل» حديثی را از أمّ سلمه همسر پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده كه گفت: شنيدم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که به حضرت على بن ابى طالب (سلام الله علیه) می فرمودند: اَنْتَ اَخِي وَ حَبِيبي، مَن آذَاكَ فَقَدْ آذَاني، تو برادر و حبيب منى، هر كس تو را آزار دهد مرا آزار داده است.(1)

همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: إِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي يُؤْذِينِي مَنْ آذَاهَا. همانا فاطمه پارۀ تن من است، مرا اذیّت می کند کسی که او را اذیّت نماید.(2)

ص: 347

1- _ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج 2، ص150، ح778.
2- _ بحار الأنوار، ج 29، ص336، ح2؛ صحيح مسلم، ج7، باب فضائل فاطمة (علیها السلام)، ص141؛ عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، ص385، ح762.

ص: 348

شماره: 102

کد آیه: 72/33 اسم آیه: ابو الشرور

اِنّاٰ عَرَضْنَا الْاَماٰنَةَ عَلَى السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضِ وَالْجِباٰلِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَهاٰ وَاَشْفَقْنَ مِنْهاٰ وَحَمَلَهَا الْاِنْساٰنُ٭ۖ اِنَّهُۥ كاٰنَ ظَلُومًا جَهُولًا72

ما امانت (ولايت الهيه) را بر آسمان ها و زمين و كوهها عرضه داشتيم آنها از حمل آن پرهیز كردند و از آن هراس داشتند، امّا انسان آن را بر دوش كشيد، او بسيار ظالم و جاهل بود.

1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا»، قَالَ: الْأَمَانَةُ الْوَلَايَةُ، وَ الْإِنْسَانُ أَبُو الشُّرُورِ الْمُنَافِقُ.(1)از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل): «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور از «امانت» ولایت است و مقصود از «انسانی که آن را حمل کرد» ابو الشرور منافق (منبع شرّ و نفاق یعنی اوّلی) می باشد.

ص: 349

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص279، ح20 و ج 31، ص588، ح5؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص500، ح8734؛ تفسير الصافي، ج 4، ص207؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص453؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص312، ح260؛ معاني الأخبار، ص110، ح2.

2_ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا (سلام الله علیه)، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها»، فَقَالَ: الْأَمَانَةُ الْوَلَايَةُ، مَنِ ادَّعَاهَا بِغَيْرِ حَقٍّ فَقَدْ كَفَرَ.(1)از حسین بن خالد نقل است که گفت: از حضرت ابا الحسن الرضا (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای (عز و جل): «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها»، پرسیدم، حضرت فرمودند: امانت همان ولایت است، که هر کس آن را به ناحق ادّعا کند، کافر است.

ص: 350

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 1، ص127، ح103؛ بحار الأنوار، ج 23، ص279، ح19؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص501، ح8735؛ تفسير الصافي، ج 4، ص206؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص450؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص309، ح258؛ عيون أخبار الرضا (سلام الله علیه)، ج 1، ص306، ح66؛ معاني الأخبار، ص110، ح3.

سورۀ مبارکۀ زمر

اشاره

شماره: 103

کد آیه: 8/35 اسم آیه: بدکردار

اَفَمَنْ زُیِّنَ لَهُۥ سُوٓءُ عَمَلِهٖ فَرَءاٰهُ حَسَنًا٭ۖ فَاِنَّ اللّٰهَ یُضِلُّ مَنْ یَشآٰءُ وَیَهْدٖی مَنْ یَشآٰءُ٭ۖ فَلاٰ تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَیْهِمْ حَسَراٰتٍ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ عَلٖیمٌ بِماٰ یَصْنَعُونَ8

آيا كسی كه عمل بدش برای او تزيين شده، و آن را خوب و زيبا می بيند خداوند هر كس را بخواهد گمراه سازد، و هر كس را بخواهد هدايت می كند، بنا بر اين جان خود را به خاطر شدّت تأسّف بر آن ها از دست مده كه خداوند به آنچه انجام می دهند عالم است.

فِي تَفْسِيرِ عَلِىِّ بْنِ إِبْرَاهِيم: عَنْ هَاشِمِ بْنِ عَمَّارٍ، يَرْفَعُهُ، فِي قَوْلِهِ: «أَ فَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما يَصْنَعُونَ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي زُرَيْقٍ وَ حَبْتَرٍ.(1)جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش از هاشم بن عمار مرفوعاً نقل نموده که در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «أَ فَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما يَصْنَعُونَ»، گفت: این آیه در بارۀ زریق و حبتر (اوّلی و دوّمی) نازل شده است.

ص: 351

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص153، ح8؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص538، ح8824؛ تفسير القمي، ج 2، ص207؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص541؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص351، ح29.

شماره: 104

کد آیه: 37/35 اسم آیه: پشیمانی ستمگران به آل محمد (علیهم السلام)

وَهُمْ یَصْطَرِخُونَ فٖیهاٰ رَبَّنآٰ اَخْرِجْناٰ نَعْمَلْ صاٰلِحًا غَیْرَ الَّذٖی كُنّاٰ نَعْمَلُ٭ۚ اَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ ماٰ یَتَذَكَّرُ فٖیهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجآٰءَكُمُ النَّذٖیرُ٭ۖ فَذُوقُوا فَماٰ لِلظّاٰلِمٖینَ مِنْ نَصٖیرٍ37

آن ها در دوزخ فرياد می زنند پروردگارا! ما را خارج كن تا عمل صالح بجا آوريم غير از آنچه انجام می داديم! (در پاسخ به آنها گفته می شود) آيا شما را به اندازه ای كه انسان در آن متذكر می شود عمر نداديم؟ و انذار كنندۀ (الهی) به سراغ شما نيامد؟ پس (عذاب را) بچشيد كه برای ظالمان هيچ ياوری نيست!

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ الْعَطَّارِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ أَخِيهِ مُوسَى، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَا عَلِيُّ! مَا بَيْنَ مَنْ يُحِبُّكَ وَ بَيْنَ أَنْ يَرَى مَا تَقَرُّ بِهِ عَيْنَاهُ إِلَّا أَنْ يُعَايِنَ الْمَوْتَ، ثُمَّ تَلَا: «رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ»، يَعْنِي إِنَّ أَعْدَاءَنَا إِذَا دَخَلُوا النَّارَ قَالُوا: رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً فِي وَلَايَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) «غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ»، فِي عَدَاوَتِهِ، فَيُقَالُ لَهُمْ فِي الْجَوَابِ: «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَ جاءَكُمُ النَّذِيرُ»، وَ هُوَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم)، «فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِينَ»، لآِلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) «مِنْنَصِيرٍ»، يَنْصُرُهُمْ وَ لَا يُنَجِّيهِمْ مِنْهُ وَ لَا يَحْجُبُهُمْ عَنْهُ.(1)

ص: 352

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص361، ح19 و ج 27، ص159، ح7 و ج 31، ص650، ح188؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص554، ح8874؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص474؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص578؛ مسائل علي بن جعفر و مستدركاتها، ص327، ح816.

محمد بن سهل عطّار از پدرش از جدّش جناب علی بن جعفر (سلام الله علیهما)، از برادرش موسی بن جعفر (سلام الله علیهما)، از پدران بزرگوارشان (علیهم السلام) روایت کرده اند که امیر المؤمنین (سلام الله علیه) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمودند: ای علی! کسی که تو را دوست می دارد، فاصله اش با دیدن چیزی که موجب روشنی چشمش شود، همین قدر است که با مرگ رو به رو شود؛ سپس این آیه را خواندند: «رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً»، (پروردگارا ما را بیرون بیاور تا کار شایسته ای انجام دهیم)، در ولایت حضرت علی (سلام الله علیه)، «غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ»، (غیر از آنچه می کردیم) در عداوت آن حضرت، در جواب به آن ها گفته می شود: «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ»، (مگر شما را آن قدر عمر ندادیم که هر کس که باید در آن عبرت بگیرد، عبرت می گرفت و آیا برای شما هشداردهنده ای نیامد؟)، که منظور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، «فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ»، یعنی پس بچشید عذابرا که برای کسانی که به آل محمّد (علیهم السلام) ظلم کرده اند، «مِنْ نَصِیرٍ»، هیچ یاوری نیست، که آن ها را کمک نماید و از آن نجاتشان نمی دهد و حائلی از آتش برای آن ها نمی شود.

ص: 353

شماره: 105

کد آیه: 43/35 اسم آیه: حیله گر

اسْتِكْباٰرًا فِی الْاَرْضِ وَمَكْرَ السَّیِّئِ٭ۚ وَلاٰ یَحٖیقُ الْمَكْرُ السَّیِّئُ اِلّاٰ بِاَهْلِهٖ٭ۚ فَهَلْ یَنْظُرُونَ اِلّاٰ سُنَّتَ الْاَوَّلٖینَ٭ۚ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللّٰهِ تَبْدٖیلًا٭ۖ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللّٰهِ تَحْوٖیلًا43

اين ها همه به خاطر آن بود كه استكبار در زمين جستند و حيله گريهای بدی داشتند، امّا اين حيله گريهای بد، تنها دامان صاحبانشان را می گيرد، آيا آن ها چيزی جز سنّت پيشينيان را انتظار دارند؟ هرگز برای سنّت خدا تبديلی نخواهی يافت، و هرگز برای سنّت الهی تغييری نمی يابی!

في تفسير القمي: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فِي كِتَابِهِ الَّذِي كَتَبَهُ إِلَى شِيعَتِهِ وَ يَذْكُرُ فِيهِ خُرُوجَ عَائِشَةَ إِلَى الْبَصْرَةِ وَ عِظَمَ خَطَإِ طَلْحَةَ وَ الزُّبَيْرِ، فَقَالَ: وَ أَيُّ خَطِيئَةٍ أَعْظَمُ مِمَّا أَتَيَا أَخْرَجَا زَوْجَةَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مِنْ بَيْتِهَا وَ كَشَفَا عَنْهَا حِجَاباً سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهَا وَ صَانَا حَلَائِلَهُمَا فِي بُيُوتِهِمَا! مَا أَنْصَفَا لَا لِلَّهِ وَ لَا لِرَسُولِهِ مِنْ أَنْفُسِهِمَا؛ ثَلَاثُ خِصَالٍ مَرْجِعُهَا عَلَى النَّاسِ فِي كِتَابِ اللَّهِ:الْبَغْيُ وَ الْمَكْرُ وَ النَّكْثُ، قَالَ اللَّهُ: «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْيُكُمْ عَلى أَنْفُسِكُمْ»(1)، وَ قَالَ: «فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ»(2)، وَ قَالَ: «وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ»، وَ

ص: 354

1- _ سورۀ یونس(10)، آیۀ 23.
2- _ سورۀ فتح(48)، آیۀ 10.

قَدْ بَغَيَا عَلَيْنَا وَ نَكَثَا بَيْعَتِي وَ مَكَرَا بِي.(1)

در تفسیر قمی آمده است که: امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) در نامه ای که به شیعیان خود نوشتند، خروج عایشه به سوی بصره و اشتباه بزرگ طلحه و زبیر را متذکّر شده سپس فرمودند: چه گناهی بزرگ تر از اینکه آن دو، همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را از خانۀ خود خارج کردند و حجابی که خداوند بر او واجب کرده بود را دریدند، امّا همسران خود را در خانه های خود در امان داشتند! آن دو، نه در مورد خداوند و نه در مورد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) انصاف را رعایت نکردند؛ در کتاب خدا سه ویژگی ذکر شده است که ضرر آن به خود مردم باز می گردد: طغیان و مکر و پیمان شکنی، خداوند می فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْیُکُمْ عَلی أَنْفُسِکُمْ»، (یعنی: ای مردم! طغیان شما گریبان خودتان را می گیرد)، ومی فرماید: « فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ»، (یعنی: هر کس پیمان بشکند بر علیه خود شکسته است)، و می فرماید: «وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ»، (یعنی: نیرنگ بد فقط گریبان اهل خود را می گیرد)، آن دو بر ما طغیان کردند، بیعت با مرا شکستند و بر من حیله کردند.

ص: 355

1- _ بحار الأنوار، ج 32، ص107، ح78؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص555، ح8878؛ تفسير القمي، ج 2، ص210؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 10، ص584؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص370، ح121.

سورۀ مبارکۀ ص

اشاره

شماره: 106

کد آیه: 28/38 اسم آیه: مفسدان در زمین

اَمْ نَجْعَلُ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصّاٰلِحاٰتِ كَالْمُفْسِدٖینَ فِی الْاَرْضِ اَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقٖینَ كَالْفُجّاٰرِ28

آيا كسانی را كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند همچون مفسدان در زمين قرار دهيم، يا پرهيزگاران را همچون فاجران!

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِهِ: «أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»، قَالَ: أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَصْحَابَهُ، «كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ»، حَبْتَرٍ وَ زُرَيْقٍ وَ أَصْحَابِهِمَا، «أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ»، أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَصْحَابَهُ، «كَالْفُجَّارِ»، حَبْتَرٍ وَ دُلَامٍ وَ أَصْحَابِهِمَا.(الحدیث)(1)از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: مقصود امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و یاران ایشان است، و مقصود از «كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ»، روباه مکّار (حبتر) و سیاه چهره (زریق) یعنی اوّلی و دوّمی و یارانشان می باشد، «أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ»، و مقصود از متّقین امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و یاران ایشان هستند،

ص: 356

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص602، ح45 و ج 35، ص336، باب 13، ح1؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص652، ح9087؛ تفسير القمي، ج 2، ص234؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 11، ص229؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص453، ح37.

«كَالْفُجَّارِ»، که هیچگاه مانند آن روباه مکّار و آن سیه چهره و دوستانشان نیستند.

ص: 357

سورۀ مبارکۀ زمر

اشاره

شماره: 107

کد آیه: 8/39 اسم آیه: نمک نشناس

وَاِذاٰ مَسَّ الْاِنْساٰنَ ضُرٌّ دَعاٰ رَبَّهُۥ مُنٖیبًا اِلَیْهِ ثُمَّ اِذاٰ خَوَّلَهُۥ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِیَ ماٰ كاٰنَ یَدْعُوٓا اِلَیْهِ مِنْ قَبْلُ وَجَعَلَ لِلّٰهِ اَنْداٰدًا لِیُضِلَّ عَنْ سَبٖیلِهٖ٭ۚ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلٖیلًا اِنَّكَ مِنْ اَصْحاٰبِ النّاٰرِ8

و هنگامی كه به انسان زيانی رسد پروردگار خود را می خواند، و به سوی او باز می گردد، امّا هنگامی كه نعمتی از جانب خود به او عطا كند آنچه را به خاطر آن قبلاً خدا را می خواند به فراموشی می سپارد، و برای خداوند شبيه هائی قرار می دهد، تا مردم را از راه او منحرف سازد، بگو اندکی از كفرت بهره گير كه تو از اصحاب دوزخی!

عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي أَبِي الْفَصِيلِ إِنَّهُ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) عِنْدَهُ سَاحِراً، فَكَانَ إِذَا مَسَّهُ الضُّرُّ، يَعْنِي السُّقْمَ، دَعَا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ، يَعْنِي تَائِباً إِلَيْهِ، مِنْ قَوْلِهِ فِي رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مَا يَقُولُ، «ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ»، يَعْنِي الْعَافِيَةَ، «نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ»، يَعْنِي نَسِيَ التَّوْبَةَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا كَانَ يَقُولُ فِي رَسُولِاللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِنَّهُ سَاحِرٌ وَ لِذَلِكَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ»، يَعْنِي إِمْرَتَكَ عَلَى النَّاسِ بِغَيْرِ حَقٍّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنْ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم).(الحدیث)(1)

ص: 358

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص121، ح8 و ج 30، ص268، ح136 و ج 35، ص375، باب17، ح2؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص696، ح9165؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص500؛ تفسير الصافي، ج 4، ص315؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 11، ص283 و ص285؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص478، ح16؛ الكافي، ج 8، ص204، ح246؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 26، ص117، ح246.

از عمّار ساباطى نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ اين سخن خدای متعال: «وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: اين آيه در بارۀ ابو فصيل (یعنی ابو بكر) نازل شده است، زيرا او رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را مردى ساحر می دانست، ولی هنگامی که آسیبی به او می رسید یعنی بيمار مى شد پروردگار خود را با زاری و تضرّع مى خواند و به سوى او باز مى گشت، يعنى از عقيدۀ باطلى كه نسبت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) داشت، توبه مى كرد، «ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ»، سپس هنگامى كه خداوند نعمتى به اوعطا مى نمود، يعنى عافیت و تندرستى را به او باز مى گرداند، یعنی توبۀ خود راجع به ساحر خواندن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را فراموش می کرد، به همين جهت خداوند مى فرمايد: «قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ، يعنى فرمانروايى و خلافتى ناحق که بدون فرمان و دستورى از جانب خداوند (عز و جل) و رسولش (صلی الله علیه و آله و سلم) بر مردم يافتى.

ص: 359

شماره: 108

کد آیه: 29/39 اسم آیه: تنها فرقۀ نجات یافته

ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا رَجُلًا فٖیهِ شُرَكآٰءُ مُتَشاٰكِسُونَ وَ رَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ هَلْ یَسْتَوِیاٰنِ مَثَلًا٭ۚ نِ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ٭ۚ بَلْ اَكْثَرُهُمْ

لاٰ یَعْلَمُونَ29

خداوند مثالی زده است: مردی را كه مملوک شركائی است كه دربارۀ او پيوسته به مشاجره مشغولند، و مردی را كه تنها تسليم يک نفر است، آيا اين دو يكسانند؟ حمد مخصوص خدا است ولی اكثر آنها نمی دانند.

عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيانِ مَثَلًا»، قَالَ: أَمَّا الَّذِي فِيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ فُلَانٌ الْأَوَّلُ، يُجْمِعُ الْمُتَفَرِّقُونَ وِلَايَتَهُ وَ هُمْ فِي ذَلِكَ يَلْعَنُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ يَبْرَأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ، فَأَمَّا رَجُلٌ سَلَمُ رَجُلٍ فَإِنَّهُ الْأَوَّلُ حَقّاً وَ شِيعَتُهُ.(1)

ثُمَّ قَالَ: إِنَّ الْيَهُودَ تَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِ مُوسَى (علیه السلام) عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً، مِنْهَا فِرْقَةٌ فِي الْجَنَّةِ، وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِي النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتِ النَّصَارَى بَعْدَ عِيسَى (علیه السلام) عَلَى اثْنَتَيْنِ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا فِي الْجَنَّةِ، وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِي النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ بَعْدَ نَبِيِّهَا (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً، اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِي النَّارِ، وَ فِرْقَةٌ فِي الْجَنَّةِ، وَ مِنَ الثَّلَاثِ وَ

ص: 360

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص160، ح9 و ج 28، ص13، ح21 و ج 31، ص589، ح9؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص707، ح9207؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص505؛ تفسير الصافي، ج 4، ص321؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 11، ص301؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص485، ح43؛ الكافي، ج 8، ص224، ح283.

سَبْعِينَ فِرْقَةً ثَلَاثَ عَشْرَةَ فِرْقَةً تَنْتَحِلُ وَلَايَتَنَا وَ مَوَدَّتَنَا، اثْنَتَا عَشْرَةَ فِرْقَةً مِنْهَا فِي النَّارِ، وَ فِرْقَةٌ فِي الْجَنَّةِ، وَ سِتُّونَ فِرْقَةً مِنْ سَائِرِ النَّاسِ فِي النَّارِ.(1)

از ابوخالد کابلی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در تفسیر: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِیهِ شُرَکاءُ مُتَشاکِسُونَ وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ یَسْتَوِیانِ مَثَلًا»، فرمودند: منظور از کسی که شریکانش بر سر او به کشمکش پرداختند، همان اوّلی است که گروه های مختلف تحت ولایت او اجتماع کردند، ولی با این حال برخی از آنان برخی دیگر را لعنت می کردند و بعضی از بعضی دیگر بی زاری و تبرّی می جستند، و امّا مراد از مردی که تنهافرمان بر یک مرد است، همانا کسی است که در حقیقت او، اوّل است و شیعیان او نیز، این چنین هستند.

سپس حضرت فرمودند: قوم یهود بعد از موسی (علیه السلام) به هفتاد و یک فرقه تقسیم شدند که یک فرقۀ آنها در بهشت و هفتاد فرقۀ دیگر در آتش اند، و نیز نصرانیان بعد از عیسی (علیه السلام) به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند که یک فرقۀ آن ها در بهشت و هفتاد و یک فرقۀ دیگر در آتش اند، و این امّت نیز بعد از پیامبرشان (صلی الله علیه و آله و سلم) به هفتاد و سه فرقه تقسیم شدند که هفتاد و دو فرقۀ آن ها در آتش و یک فرقه در بهشت خواهند بود. از میان این هفتاد و سه فرقه، سیزده فرقه مدّعی ولایت و دوستی ما هستند، که دوازده تای آن ها در آتش و فقط یک فرقه از آنان در بهشت خواهند بود، و تمام شصت فرقۀ دیگر از بقیۀ مردم نیز، در آتش خواهند بود.

ص: 361

1- _ بحار الأنوار، ج 28، ص14، ح21؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص708، ح9207؛ الكافي، ج 8، ص224، ح283؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 26، ص153، ح283.

شماره: 109

کد آیه: 45/39 اسم آیه: متنفّران از ولایت

وَاِذاٰ ذُكِرَ اللّٰهُ وَحْدَهُ اشْمَاَزَّتْ قُلُوبُ الَّذٖینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْءاٰخِرَةِ٭ۖ وَاِذاٰ ذُكِرَ الَّذٖینَ مِنْ دُونِهٖٓ اِذاٰ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ45

هنگامی كه خداوند به يگانگی ياد می شود، دلهای كسانی كه به آخرت ايمان ندارند مشمئز (و متنفّر) می گردد، امّا هنگامی كه از معبودهای ديگر ياد می شود، آنان خوشحال می شوند!

1_ عَنْ يُونُسَ بْنِ خَبَّابٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَيْنِ الْعَابِدِينَ (سلام الله علیه)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَا بَالُ أَقْوَامٍ إِذَا ذُكِرَ عِنْدَهُمْ آلُ إِبْرَاهِيمَ (علیهم السلام) فَرِحُوا وَ اسْتَبْشَرُوا، وَ إِذَا ذُكِرَ عِنْدَهُمْ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُهُمْ! وَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ! لَوْ أَنَّ عَبْداً جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِعَمَلِ سَبْعِينَ نَبِيّاً، مَا قَبِلَ اللَّهُ ذَلِكَ مِنْهُ، حَتَّى يَلْقَاهُ بِوَلَايَتِي وَ وَلَايَةِ أَهْلِ بَيْتِي.(1)

از یونس بن خبّاب نقل است که گفت: حضرت امام زین العابدین (سلام الله علیه) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: چه می شود گروهی را که وقتی در نزد آن ها ذکری از آل ابراهیم می شود، خوشحال می شوند و شاد می گردند، ولی زمانی که در نزد آن ها یادی از آل محمّد (علیهم السلام) می گردد، بدشان می آید؟! قسم به خدایی که جان محمّد در دست اوست!

ص: 362

1- _ الأصول الستة عشر ، ص117؛ الأمالي (للطوسي)، ص140، المجلس 5، ح42؛ بحار الأنوار، ج 23، ص221، ح23 و ج 27، ص172، ح15؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص616، ح1673 و ج 4، ص122، ح7770؛ بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، ج 2، ص81؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص112؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 3، ص78؛ المسترشد في إمامة علي بن أبي طالب (سلام الله علیه)، ص615، ح280.

اگر بنده ای در روز قیامت عمل هفتاد پیامبر را بیاورد، خدا از او نمی پذیرد، مگر اینکه او را با ولایت من و ولایت اهل بیتم ملاقات نماید.

2_ فِي تَفْسِيرِ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيم: وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ إِذا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ»، فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِي فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ.(1)

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیر این سخن خدای (عز و جل): «وَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ إِذا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ»، می فرماید: پس همانا این آیه در بارۀ فلانی و فلانی و فلانی نازل شده است.

ص: 363

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص155، ح12؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص714، ح9234؛ تفسير الصافي، ج 4، ص324؛ تفسير القمي، ج 2، ص250؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 11، ص313؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص490، ح68.

شماره: 110

کد آیه: 56/39 اسم آیه: حسرت منکران ولایت

اَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یاٰ حَسْرَتٰى عَلٰى ماٰ فَرَّطْتُ فٖی جَنْبِ اللّٰهِ وَاِنْ كُنْتُ لَمِنَ السّاٰخِرٖینَ56

تا مبادا (در روز قيامت) كسی بگويد: افسوس بر من از آنچه که در كار خداوند کوتاهی كردم، و (آيات او را) به مسخره گرفتم!

فِي كِتَابِ المَنَاقِب لِابْنِ شَهْر آشُوب: أَبُو ذَرٍّ فِي خَبَرٍ عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَا أَبَا ذَرٍّ! يُؤْتَى بِجَاحِدِ عَلِيٍّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى أَبْكَمَ يَتَكَبْكَبُ فِي ظُلُمَاتِ الْقِيَامَةِ، يُنَادِي: «يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ»، وَ فِي عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنَ النَّارِ.(1)در کتاب «مناقب» جناب ابن شهر آشوب روایتی از جناب ابوذر غفّاری (رحمة الله علیه) نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: ای ابوذر! در روز قیامت، منکر حضرت علی (سلام الله علیه) را می آورند، در حالی که کور و لال است و در تاریکی های قیامت به خود می پیچد و فریاد می زند: «يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ»، و در گردنش حلقه ای از آتش است.

ص: 364

1- _ بحار الأنوار، ج 7، ص211، ح107 و ج 31، ص650، ح186 و ج 39، ص88؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص720، ح9258؛ تفسير فرات الكوفي، ص372، ح503؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 9، ص488؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص495، ح89؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص273.

شماره: 111

کد آیه: 71/39 اسم آیه: درهای جهنّم

وَسٖیقَ الَّذٖینَ كَفَرُوٓا اِلٰى جَهَنَّمَ زُمَرًا٭ۖ حَتّٰٓى اِذاٰ جآٰءُوهاٰ فُتِحَتْ اَبْواٰبُهاٰ ...71

و كسانی كه كافر شدند گروه گروه به سوی جهنّم رانده می شوند، وقتی به دوزخ می رسند درهای آن گشوده می شود.

1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ الرِّزْقِيِّ، عَنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، عَنْ أَبِيهِ (سلام الله علیه)، عَنْ جَدِّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: لِلنَّارِ سَبْعَةُ أَبْوَابٍ، بَابٌ يَدْخُلُ مِنْهُ فِرْعَوْنُ وَ هَامَانُ وَ قَارُونُ، وَ بَابٌ يَدْخُلُ مِنْهُ الْمُشْرِكُونَ وَ الْكُفَّارُ، مِمَّنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ، وَ بَابٌ يَدْخُلُ مِنْهُ بَنُو أُمَيَّةَ، هُوَ لَهُمْ خَاصَّةً لَا يُزَاحِمُهُمْ فِيهِ أَحَدٌ، وَ هُوَ بَابُ لَظَى، وَ هُوَ بَابُ سَقَرَ، وَ هُوَ بَابُ الْهَاوِيَةِ، تَهْوِي بِهِمْ سَبْعِينَ خَرِيفاً، وَ كُلَّمَا هَوَى بِهِمْ سَبْعِينَ خَرِيفاً، فَارَ بِهِمْ فَوْرَةً قَذَفَ بِهِمْ فِي أَعْلَاهَا سَبْعِينَ خَرِيفاً، ثُمَّ تَهْوِي بِهِمْ كَذَلِكَ سَبْعِينَ خَرِيفاً، فَلَا يَزَالُونَ هَكَذَا أَبَداً خَالِدِينَ مُخَلَّدِينَ، وَ بَابٌ يَدْخُلُ مِنْهُ مُبْغِضُونَا وَ مُحَارِبُونَا وَ خَاذِلُونَا، وَ إِنَّهُ لَأَعْظَمُ الْأَبْوَابِ وَ أَشَدُّهَا حَرّاً.قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفُضَيْلِ الرِّزْقِيُّ، فَقُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): الْبَابُ الَّذِي ذَكَرْتَ عَنْ أَبِيكَ عَنْ جَدِّكَ (سلام الله علیهما) أَنَّهُ يَدْخُلُ مِنْهُ بَنُو أُمَيَّةَ، يَدْخُلُهُ مَنْ مَاتَ مِنْهُمْ عَلَى الشِّرْكِ أَوْ مَنْ أَدْرَكَ مِنْهُمُ الْإِسْلَامَ؟

فَقَالَ: لَا أُمَّ لَكَ! أَ لَمْ تَسْمَعْهُ يَقُولُ: وَ بَابٌ يَدْخُلُ مِنْهُ الْمُشْرِكُونَ وَ الْكُفَّارُ، فَهَذَا الْبَابُ يَدْخُلُ فِيهِ كُلُّ مُشْرِكٍ وَ كُلُّ كَافِرٍ لا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسابِ، وَ هَذَا الْبَابُ الْآخَرُ يَدْخُلُ مِنْهُ بَنُو أُمَيَّةَ لِأَنَّهُ هُوَ لِأَبِي سُفْيَانَ وَ مُعَاوِيَةَ وَ آلِ مَرْوَانَ خَاصَّةً، يَدْخُلُونَ مِنْ ذَلِكَ الْبَابِ فَتَحْطِمُهُمْ

ص: 365

النَّارُ حَطْماً لَا تَسْمَعُ لَهُمْ فِيهَا وَاعِيَةً وَ لَا يَحْيَوْنَ فِيهَا وَ لَا يَمُوتُونَ.(1)

از محمد بن فضیل نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) از قول پدرشان از قول جدّ بزرگوارشان (سلام الله علیهما) روایت فرمودند: همانا جهنّم هفت در دارد، درى است كه فرعون و هامان و قارون از آن وارد مى شوند، و درى است كه مشركان و كافران و كسانى كه يک لحظه به خدا ايمان نياورده اند، از آن وارد مى شوند، و درى كه بنى اميّه از آن وارد مى شوند و آن در، مخصوص آن هاست و كسى با آنان نيست و آن درِ (لظی) شعلۀ آتش و درِ (سقر) آتش برافروخته و درِ (هاویه) فرو برنده است كه به اندازۀ هفتاد خريف (هرخريف مسير هشتاد سال است) فرو مى برد و هر بار كه آنان را هفتاد خريف فرو مى برد، جهنّم آن ها را هفتاد خريف به بالا پرتاب مى كند و دوباره هفتاد خريف به پايين انداخته مى شوند و همواره اين كار تكرار مى گردد و آنان در جهنّم جاويدان هستند، و درى كه دشمنان و مبغضان ما و كسانى كه با ما جنگيدند و ما را خوار كردند از آن وارد مى شوند و اين در، بزرگترين و پرحرارت ترين درهای جهنّم است.

محمد بن فضيل رزقى مى گويد: به امام صادق (سلام الله علیه) عرض كردم: آیا همۀ بنی امیّه از آن دری که به نقل از پدرتان و از جدّ بزرگوارتان (سلام الله علیهما) فرمودید، داخل می شوند، یا فقط کسانی که مشرک بودند و با آمدن اسلام هم ایمان نیاورده و مردند؟

حضرت فرمودند: مادرت به عزایت بنشیند! آيا نشنيدى كه مى فرمايد: یکی از این درها مخصوص کفّار و مشرکین است و همۀ مشرکان و همۀ کافران که به روز جزا ایمان ندارند، از این در وارد می شوند و آن یک، دری است که فقط مخصوص بنی امیّه است و

ص: 366

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص518، 17؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص369، ح5880؛ تفسير الصافي، ج 3، ص114؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص135؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص504؛ الخصال، ج 2، ص361، ح51.

این در است که ویژۀ کسانی چون ابو سفیان، معاویه و آل مروان است، که از این در وارد جهنّم می گردند و آنچنان آتش آنان را فرا مى گيرد که فريادشان شنيده نمى شود و در آن نه زنده مى مانند و نه مى ميرند.

2_ في تفسير العياشي: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: يُؤْتَى بِجَهَنَّمَ لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ، بَابُهَا الْأَوَّلُ لِلظَّالِمِ وَ هُوَ زُرَيْقٌ، وَ بَابُهَا الثَّانِي لِحَبْتَرٍ، وَ الْبَابُ الثَّالِثُ لِلثَّالِثِ، وَ الرَّابِعُ لِمُعَاوِيَةَ، وَ الْبَابُ الْخَامِسُ لِعَبْدِ الْمَلِكِ، وَ الْبَابُ السَّادِسُ لِعَسْكَرِ بْنِ هُوسِرٍ، وَ الْبَابُ السَّابِعُ لِأَبِي سَلَامَةَ، فَهُمْ أَبْوَابٌ لِمَنِ اتَّبَعَهُمْ.(1)

در تفسیر عیاشی آمده: از ابو بصیرنقل است که گفت: آن ها به جهنّمی وارد می شوند که هفت در دارد، درِ اوّل برای ظالم که همان زُریق است، می باشد، درِ دوّم برای حبتر است، و درِ سوّم برای (خلیفۀ) سوّم است، و درِ چهارم برای معاویه، و درِ پنجم برای عبد الملک، و درِ ششم برای عسکر بن هوسر، و درِ هفتم برای ابو سلامه می باشد، پس این درها برای پیروان آن هاست.

ص: 367

1- _ بحار الأنوار، ج 8، ص301، ح57 و ج 30، ص232، ح97 و ج 31، ص603، ح49؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص370، ح5882؛ تفسير العياشي، ج 2، ص243، ح19؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 7، ص136؛ تفسير نور الثقلين، ج 3، ص18، ح61.

سورۀ مبارکۀ غافر

اشاره

شماره: 112

کد آیه: 47/40 اسم آیه: استکبار

وَاِذْ یَتَحآٰجُّونَ فِی النّاٰرِ فَیَقُولُ الضُّعَفآٰءُ لِلَّذٖینَ اسْتَكْبَرُوٓا اِنّاٰ كُنّاٰ لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ اَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّاٰ نَصٖیبًا مِنَ النّاٰرِ 47

به خاطر بياور هنگامی را كه در آتش دوزخ با هم محاجّه می كنند، ضعفا به مستكبران می گويند: ما پيرو شما بوديم آيا (امروز) سهمی از آتش را بجای ما پذيرا می شويد؟!

مرحوم شیخ طوسی (قدس سره) در کتاب شریف «مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد» خطبه ای از مولای متّقیان امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) در روز غدیر، نقل نموده که در فرازی از آن حضرت می فرمایند:

وَ تَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ بِتَوْحِيدِهِ وَ طَاعَةِ مَنْ أَمَرَكُمْ أَنْ تُطِيعُوهُ، وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ، وَ لَا يُجَنِّحُ بِكُمُ الْغَيُّ، فَتَضِلُّوا عَنْ سَبِيلِ الرَّشَادِ بِاتِّبَاعِ أُولَئِكَ الَّذِينَ ضَلُّوا وَ أَضَلُّوا، قَالَ اللَّهُ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ فِي طَائِفَةٍ ذَكَرَهُمْ بِالذَّمِّ فِي كِتَابِهِ، «إِنَّاأَطَعْنا سادَتَنا وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا»، «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً كَبِيراً»(1)، وَ قَالَ تَعَالَى: «وَ إِذْ يَتَحاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً»، «فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذابِ اللَّهِ مِنْ شَيْ ءٍ قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَيْناكُمْ»(2)، أَ فَتَدْرُونَ الِاسْتِكْبَارُ مَا هُوَ؟ هُوَ تَرْكُ الطَّاعَةِ لِمَنْ

ص: 368

1- _ سورۀ احزاب(33)، آیۀ 67و68.
2- _ سورۀ ابراهیم(14)، آیۀ 21.

أُمِرُوا بِطَاعَتِهِ، وَ التَّرَفُّعُ عَلَى مَنْ نَدَبُوا إِلَى مُتَابَعَتِهِ، وَ الْقُرْآنُ يَنْطِقُ مِنْ هَذَا عَنْ كَثِيرٍ أَنْ تُدَبِّرَهُ مُتَدَبِّرٌ زَجْرَهُ وَ وَعْظَهُ.(الحدیث)(1)

و با یکتاپرستی و اطاعت از کسی که خدا امر فرموده، به خداوند نزدیکی جویید و به پیوندهای قبلی کافران متمسّک نشوید، گمراهی شما را منحرف نکند که با پیروی از کسانی که گمراه شدند و دیگران را گمراه کردند، از راه خدا گمراه شوید؛ چه عزیز است خداوندی که در ذکر نکوهش عدّه ای در کتاب خویش فرمود: «ما رؤسا و بزرگتران خویش را اطاعت کردیم و ما را از راه به در کردند، پروردگارا! آنان را دو چندان عذاب ده و لعنتشان کن لعنتیبزرگ»، و خدای متعال فرمود: «و آنگاه که در آتش شروع به آوردن حجّت می کنند، زیردستان به کسانی که گردنکش بودند، می گویند: ما پیرو شما بودیم»، «آیا چیزی از عذاب خدا را از ما دور می کنید؟ آن ها می گویند: اگر خدا ما را هدایت کرده بود، قطعاً شما را هدایت می کردیم»، آیا می دانید استکبار به چه معناست؟ استکبار یعنی ترک اطاعت از کسانی که به اطاعت از آنان دستور داده شده است و بالاتر دانستن خود از کسانی که مأمور به اطاعت از او هستند؛ قرآن در این باره بسیار سخن گفته است، اگر کسی در آن تدبّر نماید او را باز می دارد و پندش می دهد.

ص: 369

1- _ بحار الأنوار، ج 94، ص116؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 11، ص396؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص526، ح68؛ المصباح للكفعمي (جنة الأمان الواقية)، ص699؛ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج 2، ص756.

سورۀ مبارکۀ زخرف

اشاره

شماره: 113

کد آیه: 38/43 اسم آیه: بدترین همنشین

حَتّٰٓى اِذاٰ جآٰءَناٰ قاٰلَ یاٰ لَیْتَ بَیْنٖی وَبَیْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرٖینُ38

تا زمانی كه نزد ما حاضر شود می گويد: ای كاش ميان من و تو فاصلۀ بین مشرق و مغرب بود، تو، چه بد همنشينی هستی!

عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: نَزَلَتْ هَاتَانِ الْآيَتَانِ هَكَذَا، قَوْلُ اللَّهِ: «حَتَّى إِذا جاءَنا»، يَعْنِي فُلَاناً وَ فُلَاناً يَقُولُ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ حِينَ يَرَاهُ: «يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ»، فَقَالَ اللَّهُ لِنَبِيِّهِ: قُلْ لِفُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ أَتْبَاعِهِمَا، «لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ»(1)، آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ، «أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ»(2)،ثُمَّ قَالَ اللَّهُ لِنَبِيِّهِ: «أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ مَنْ كانَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ»، «فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ»(3)، يَعْنِي مِنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ، ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِيِّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ»(4)، فِي عَلِيٍّ، «إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ»(5)، يَعْنِي أَنَّكَ

ص: 370

1- _ سورۀ زخرف(43)، آیۀ 39.
2- _ همان.
3- _ سورۀ زخرف(43)، آیۀ 40 و 41.
4- _ سورۀ زخرف(43)، آیۀ 43.
5- _ همان.

عَلَى وَلَايَةِ عَلِيٍّ وَ عَلِيٌّ هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ.(1)

از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: این دو آیه به همین شکل نازل شده است، در مورد این سخن خدای متعال: «حَتیَّ إِذَا جَاءَنَا»، (تا آنگاه که او با همنشینش به حضور ما آید)، یعنی فلانی و فلانی، چون هر کدام چشمش به دیگری می افتد می گوید: «يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ»، ای کاش میان من و تو فاصلۀ بین مشرق و مغرب بود، پس خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: بهفلانی و فلانی و پیروانشان بگو: «لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ»، یعنی امروز هرگز (پشیمانی) برای شما سودی ندارد، چون در حق آل محمّد (علیهم السلام) ظلم کردید، «أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ»، (در حقیقت، شما در عذاب، مشترک خواهید بود)، سپس خدای متعال به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ مَنْ كانَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ»، «فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ»، یعنی از فلانی و فلانی انتقام می گیریم، سپس خدای متعال به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) وحی کرد: «فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ»، یعنی دربارۀ حضرت علی (سلام الله علیه)، «إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ»، یعنی همانا تو بر ولایت علی (سلام الله علیه) هستی و علی (سلام الله علیه) همان صراط مستقیم است.

ص: 371

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص156، ح14 و ج 31، ص602، ح46 و ج 35، ص368، ح11؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص865، ح9617؛ تفسير الصافي، ج 4، ص392؛ تفسير القمي، ج 2، ص286.

سورۀ مبارکۀ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)

اشاره

شماره: 114

کد آیه: 1/47 اسم آیه: ارتداد بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

الَّذٖینَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبٖیلِ اللّٰهِ اَضَلَّ اَعْماٰلَهُمْ1

كسانی كه كافر شدند و مردم را از راه خدا بازداشتند (خداوند) اعمالشان را نابود می كند.

فِي تَفسِیر عَلِيِّ بنِ إبرَاهِیم (رحمة الله علیه): «الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، نَزَلَتْ فِي أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الَّذِينَ ارْتَدُّوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ غَصَبُوا أَهْلَ بَيْتِهِ حَقَّهُمْ وَ صَدُّوا عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) وَ عَنْ وَلَايَةَ الْأَئِمَّةِ، «أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، أَيْ أَبْطَلَ مَا كَانَ تَقَدَّمَ مِنْهُمْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مِنَ الْجِهَادِ وَ النُّصْرَةِ.(1)

در تفسیر جناب علی بن ابراهیم قمی (رحمة الله علیه) آمده است که این آیه: «الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، در بارۀ اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است، همان کسانی که پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از اسلام برگشته و مرتد شدند و حقّ اهل بیت ایشان را غصب کردند و مردم را از امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و از ولایت ائمّه (علیهم السلام) باز داشتند، «أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، یعنی با این عمل شان، تمام آنچه که در معیّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در راه جهاد و نصرت اسلام انجام داده بودند، باطل کردند.

ص: 372

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص158، ح16 و ج 36، ص86، ح13؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص54، ح9809؛ تفسير الصافي، ج 5، ص20؛ تفسير القمي، ج 2، ص300؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص213؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص26، ح6.

ص: 373

شماره: 115

کد آیه: 3/47 اسم آیه: تبعیّت از باطل

ذٰلِكَ٭ۖ بِاَنَّ الَّذٖینَ كَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباٰطِلَ وَاَنَّ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِنْ رَبِّهِمْ٭ۚ كَذٰلِكَ یَضْرِبُ اللّٰهُ لِلنّاٰسِ اَمْثاٰلَهُمْ33

اين بدان سبب است كه آنان كه كفر ورزيدند از باطل پيروى كردند و كسانى كه ايمان آوردند از همان حق كه از جانب پروردگارشان است پيروى كردند، اين گونه خدا براى مردم مثال هايشان را مى زند.

قَالَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فِي قَوْلِهِ: ... فَقَالَ: «ذلِكَ بِأَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ»، وَ هُمُ الَّذِينَ اتَّبَعُوا أَعْدَاءَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه).(1)

جناب علی بن ابراهیم قمی در بارۀ این سخن خدای متعال: «ذلِكَ بِأَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ»،می فرماید: یعنی اینان کسانی هستند که از دشمنان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) پیروی کردند.

ص: 374

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص87 و ج 64، ص50؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص56، ح9816؛ تفسير الصافي، ج 5، ص21؛ تفسير القمي، ج 2، ص301؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص28، ح12.

شماره: 116

کد آیه: 23 و 22/47 اسم آیه: مفسدین فی الارض

فَهَلْ عَسَیْتُمْ اِنْ تَوَلَّیْتُمْ اَنْ تُفْسِدُوا فِی الْاَرْضِ وَ تُقَطِّعُوٓا اَرْحاٰمَكُمْ22 اُولٰٓئِكَ الَّذٖینَ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ فَاَصَمَّهُمْ وَ اَعْمٰٓى اَبْصاٰرَهُمْ23

امّا اگر رويگردان شويد آيا جز اين انتظار می رود كه در زمين فساد كنيد و قطع رحم نمائيد.(22) آنها كسانی هستند كه خداوند از رحمت خويش دورشان کرده، گوشهايشان را كر و چشمهايشان را كور نموده است.(23)

1_ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ الْمَكِّيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) يَقُولُ: إِنَّ عُمَرَ لَقِيَ عَلِيّاً (سلام الله علیه)، فَقَالَ لَهُ: أَنْتَ الَّذِي تَقْرَأُ هَذِهِ الْآيَةَ: «بِأَيِّكُمُ الْمَفْتُونُ»(1)، وَ تُعَرِّضُ بِي وَ بِصَاحِبِي؟ قَالَ: فَقَالَ لَهُ: أَ فَلَا أُخْبِرُكَ بِآيَةٍ نَزَلَتْ فِي بَنِي أُمَيَّةَ؟ «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ»، فَقَالَ: كَذَبْتَ، بَنُو أُمَيَّةَ أَوْصَلُ لِلرَّحِمِمِنْكَ وَ لَكِنَّكَ أَبَيْتَ إِلَّا عَدَاوَةً لِبَنِي تَيْمٍ وَ بَنِي عَدِيٍّ وَ بَنِي أُمَيَّةَ.(2)

از ابو العباس مکّی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) شنیدم که می فرمودند: همانا عمر، حضرت على (سلام الله علیه) را ملاقات نمود و به ایشان گفت: تو همانى

ص: 375

1- _ سورۀ قلم(68)، آیۀ 6.
2- _ بحار الأنوار، ج 30، ص161، ح20؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص66، ح9854؛ تفسير القمي، ج 2، ص308؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص240؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص40، ح59؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص229؛ الكافي، ج 8، ص103، ح76؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 25، ص248، ح76.

كه اين آيه را مى خوانى: «بِأَيِّكُمُ الْمَفْتُونُ»، (یعنی: كداميک از شما مجنون هستيد) و به من و دوستم (ابو بكر) نیش و کنایه مى زنى؟

حضرت على (سلام الله علیه) به او فرمودند: آيا تو را از آيه اى كه در بارۀ بنى اميّه نازل شده، آگاه نکنم؟ آن آیه این است: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ»، عمر گفت: دروغ مى گويى، بنى اميّه بیش از تو صلۀ رحم انجام مى دهند، ولى رفتار تو چیزی جز دشمنی با بنى تيم و بنى عدى و بنى اميّه نیست.

2_ رَوَى عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فِي تَفْسِيرِهِ: فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ»، إِنَّهَا نَزَلَتْ فِي بَنِي أُمَيَّةَ.(1)

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش در بارۀ این سخن خدای متعال: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ»، روایتی را نقل نموده که این آیه در بارۀ بنی امیّه (و ظلم آن ها نسبت به اهل بیت (علیهم السلام)) نازل شده است.

3_ قَالَ البرقي: وَ لَمّا نَزَلَتْ: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ»، «أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمى أَبْصارَهُمْ»، دَعَا النَّبِيُ الثَّلَاثَةَ وَ قَالَ: فِيكُم نَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةِ.(2)

از جناب برقی نقل است که گفت: هنگامی که این آیه: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ

ص: 376

1- _ بحار الأنوار، ج 71، ص109؛ تفسير القمي، ج 2، ص308؛ عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، ج 1، ص439، ح159.
2- _ الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم، ج 3، ص40.

تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ»، «أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمى أَبْصارَهُمْ»، نازل شد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آن سه نفر را خواستند و به آن ها فرمودند: این آیه در بارۀ شما نازل شده است.

توضیح: شکّی نیست که پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بعضی از اصحاب آن حضرت، و مخصوصاً در دوران سلطۀ امویان، اسرائیلیات را در بین جامعۀ اسلام ترویج نمودند؛ برای رسیدن به این هدف ابتدا با یهودیان خوار و بی مقدار که به ظاهر مسلمان شده بودند، دست سازش دادند، سپس بنای دشمنی و عداوت با اهل بیت (علیهم السلام) را گذاشتند، تا بتوانند فساد را در زمین گسترش داده، آن را فراگیر نمایند.

لذا خدای متعال در این کریمه، نقشۀ آنان را بر ملا ساخته، آن ها را کر و کور معرّفی نموده، و سپس مورد لعن و دوری از رحمت خویش قرار داده است.

ص: 377

شماره: 117

کد آیه: 26 و 25/47 اسم آیه: نتیجۀ ترک ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)

اِنَّ الَّذٖینَ ارْتَدُّوا عَلٰٓى اَدْباٰرِهِمْ مِنْ بَعْدِ ماٰ تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطاٰنُ سَوَّلَ لَهُمْ وَاَمْلٰى لَهُمْ25 ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قاٰلُوا لِلَّذٖینَ كَرِهُوا ماٰ نَزَّلَ اللّٰهُ سَنُطٖیعُكُمْ فٖی بَعْضِ الْاَمْرِ٭ۖ وَاللّٰهُ یَعْلَمُ اِسْراٰرَهُمْ26

كسانی كه بعد از روشن شدن حقّ پشت كردند، شيطان اعمال زشتشان را در نظرشان زينت داده، و آنها را با آرزوهای طولانی فريفته است.(25) اين به خاطر آن است كه آنها به كسانی كه نزول وحی الهی را كراهت داشتند گفتند: ما در بعضي از امور از شما پيروی می كنيم، در حالی كه خداوند اسرار آنها را می داند.(26)

1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى»، فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ، ارْتَدُّوا عَنِ الْإِيمَانِ فِي تَرْكِ وَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قُلْتُ: قَوْلُهُ تَعَالَى: «ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ»، قَالَ: نَزَلَتْ وَ اللَّهِ!فِيهِمَا وَ فِي أَتْبَاعِهِمَا.(الحدیث)(1)

از عبد الرحمان بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ

ص: 378

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص375، ح58 و ج 30، ص263، ح128 و ج 31، ص608، ح66؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص68، ح9859؛ تفسير الصافي، ج 5، ص28؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص 572؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص101 و ص243؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص615، ح92 و ج 5، ص42، ح67؛ الكافي، ج 1، ص 420، ح43؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص48، ح43.

این سخن خدای متعال: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى»، فرمودند: مقصود، فلانی و فلانی و فلانی است، که با ترک ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) از ایمان رویگردان شدند، سپس در مورد این آیه: «ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا قسم! این آیه در بارۀ آن دو نفر و پیروانشان نازل شده است.

2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ»، عَنِ الْإِيمَانِ بِتَرْكِهِمْوَلَايَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، «الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ»، يَعْنِي الثَّانِيَ.(1)

از محمد بن علی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ»، فرمودند: مقصود، کسانی هستند که به خاطر ترک ولایت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، از ایمانشان برگشتند، «الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ»، و مقصود از آن شیطانی که آن ها را فریب داد، دوّمی است.

3_ وَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فِي قَوْلِهِ: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى»، نَزَلَتْ فِي الَّذِينَ نَقَضُوا عَهْدَ اللَّهِ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، «الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ»، أَيْ هَوَّنَ لَهُمْ، وَ هُوَ فُلَانٌ.(2)

ص: 379

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص162، ح22؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص68، ح9860؛ تفسير القمي، ج 2، ص308؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص243؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص42، ح66؛ شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، ج 2، ص573، ح707.
2- _ بحار الأنوار، ج 30، ص163، ذیل ح22؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص69، ح9862؛ تفسير القمي، ج 2، ص308.

و جناب علی بن ابراهیم قمی گفته است: مقصود از این سخن خدای متعال: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى»، کسانی هستند که عهد و پیمان خود در بارۀ امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) را شکستند، «الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ»، و مقصود از آن کسی که عملشان را برای آنان زینت داد، فلانی می باشد.

ص: 380

سورۀ مبارکۀ حجرات

اشاره

شماره: 118

کد آیه: 7/49 اسم آیه: کفر و فسوق و عصیان

... وَلٰكِنَّ اللّٰهَ حَبَّبَ اِلَیْكُمُ الْاٖیماٰنَ وَزَیَّنَهُۥ فٖی قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ اِلَیْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیاٰنَ٭ۚ اُولٰٓئِكَ هُمُ الرّاٰشِدُونَ7

ولی خداوند ايمان را محبوب شما قرار داده، و آن را در دلهايتان زينت بخشيده، و كفر و فسق و گناه را منفور شما قرار داده است، كسانی كه واجد اين صفاتند هدايت يافتگانند.

1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ...

وَ قَوْلِهِ: «حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ»، يَعْنِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، «وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ»، الْأَوَّلَ وَ الثَّانِيَ وَ الثَّالِثَ.(1)

از عبد الرحمان بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ»، فرمودند: مقصود، امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) هستند، و مقصود از: «وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ»، اوّلی و

ص: 381

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص11، ح38؛ بحار الأنوار، ج 22، ص125، ح96 و ج 23، ص380، ح67 و ج 30، ص171، ح28 و ج 31، ص602، ح44 و ج 35، ص336،ح35؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص105، ح9954 و ص106، ح9958؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص329 و ص330؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص83، ح15 و ح18؛ طرف من الأنباء و المناقب، ص273؛ الكافي، ج 1، ص426، ح71؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص94.

دوّمی و سوّمی است.

2_ عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، قَالَ: حُبُّنَا إِيمَانٌ وَ بُغْضُنَا كُفْرٌ، ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ: «وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ».(1)

از زیاد بن منذر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: دوست داشتن ما ایمان است و بغض و دشمنی با ما کفر است، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُفِي قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ».

ص: 382

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص368، ح37؛ تفسير فرات الكوفي، ص428، ح566.

سورۀ مبارکۀ الرحمن

اشاره

شماره: 119

کد آیه: 16/55 اسم آیه: کفران دو نعمت

فَبِاَیِّ ءاٰلآٰءِ رَبِّكُماٰ تُكَذِّباٰنِ16

پس كدامين نعمتهای پروردگارتان را انكار می كنيد؟

1_ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ: «الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ»، قَالَ (سلام الله علیه): اللَّهُ عَلَّمَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) الْقُرْآنَ، ...

إِلَی أَن قَالَ:

وَ قَوْلُهُ: «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»، قَالَ: فِي الظَّاهِرِ مُخَاطَبَةُ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، وَ فِي الْبَاطِنِ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ.(1)

از حسین بن خالد نقل است که گفت: حضرت اباالحسن الرضا (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ»، فرمودند: خداوند قرآن را به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) تعلیم نمود، تا آنجا که فرمودند:

و در بارۀ این سخن او: «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»، فرمودند: در ظاهر خطاب به اجنّه و انسان است، ولی در باطن خطاب به فلانی و فلانی است.

ص: 383

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص68، باب30، ح1 و ج 31، ص601، ح43 و ج 60، ص73، ح22؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص230، ح10296؛ تفسير الصافي، ج 5، ص108؛ تفسير القمي، ج 2، ص344؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص566؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص189، ح12.

2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، عَنْ قَوْلِهِ: «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»، قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ تَقَدَّسَ: فَبِأَيِّ النِّعْمَتَيْنِ تَكْفُرَانِ بِمُحَمَّدٍ أَمْ بِعَلِيٍّ (سلام الله علیهما)؟(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: خداوند متعال و مقدَّس فرموده است: به کدام یک ازدو نعمت کفر می ورزید؟ به محمّد یا به علی (سلام الله علیهما)؟

ص: 384

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص173، ح161؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص231، ح10301؛ تفسير الصافي، ج 5، ص108؛ تفسير القمي، ج 2، ص344؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص566؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص190، ذیل ح12.

سورۀ مبارکۀ حدید

اشاره

شماره: 120

کد آیه: 19/57 اسم آیه: اهالی جهنّم

...

وَالَّذٖینَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِاٰیاٰتِنآٰ اُولٰٓئِكَ اَصْحاٰبُ الْجَحٖیمِ19

... و كسانى كه كفر ورزيده و آيات ما را تكذيب كرده اند آنان اهل آتشند.

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ(رضي الله عنه)، قَالَ: سَأَلَ قَوْمٌ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِيمَنْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ، فَقَالَ: ... «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ»، يَعْنِي كَفَرُوا وَ كَذَبُوا بِالْوَلَايَةِ وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ (سلام الله علیه).(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: گروهی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ این آیات سؤال کردند، پس آن حضرت فرمودند: ... «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ»، يعنى کسانی که كفر ورزيدندو ولايت و حقّ حضرت علی (سلام الله علیه) را تكذيب كردند، اهل آتشند.

ص: 385

1- _ بحار الأنوار، ج 23، ص388، ح95؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص294، ح10518؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص582؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص316.

سورۀ مبارکۀ مجادله

اشاره

شماره: 121

کد آیه: 7/58 اسم آیه: رسوایی منافقین

اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّٰهَ یَعْلَمُ ماٰ فِی السَّمٰواٰتِ وَماٰ فِی الْاَرْضِ٭ۖ ماٰ یَكُونُ مِنْ نَجْوٰى ثَلاٰثَةٍ اِلّاٰ هُوَ راٰبِعُهُمْ وَلاٰ خَمْسَةٍ اِلّاٰ هُوَ ساٰدِسُهُمْ وَلآٰ اَدْنٰى مِنْ ذٰلِكَ وَلآٰ اَكْثَرَ اِلّاٰ هُوَ مَعَهُمْ اَیْنَ ماٰ كاٰنُوا٭ۖ ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِماٰ عَمِلُوا یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلٖیمٌ7

آيا ندانسته اى كه خدا آنچه را كه در آسمان ها و آنچه را كه در زمين است مى داند هيچ گفتگوى محرمانه اى ميان سه تن نيست، مگر اينكه او چهارمين آن هاست و نه ميان پنج تن مگر اينكه او ششمين آن هاست و نه كمتر از اين و نه بيشتر، مگر اينكه هر كجا باشند او با آن هاست آنگاه روز قيامت آنان را به آنچه كرده اند آگاه خواهد گردانيد، زيرا خدا به هر چيزى داناست.

1_ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ وَ بَكْرِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ، قَالا: حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ خَالِدٍ: قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (سلام الله علیه) عَنْقَوْلِ اللَّهِ: «إِنَّمَا النَّجْوى مِنَ الشَّيْطانِ»(1)، قَالَ: الثَّانِي، قَوْلُهُ: «ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ»، فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ أَبُو فُلَانٍ أَمِينُهُمْ حِينَ اجْتَمَعُوا، فَدَخَلُوا الْكَعْبَةَ، فَكَتَبُوا بَيْنَهُمْ كِتَاباً، إِنْ مَاتَ مُحَمَّدٌ أَنْ لَا يَرْجِعَ الْأَمْرُ فِيهِمْ أَبَداً.(2)

ص: 386

1- _ سورۀ مجادله(58)، آیۀ 10.
2- _ بحار الأنوار، ج 17، ص29، ح7 و ج 28، ص85، ح2و ج 31، ص635، ح141؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص314، ح10558؛ تفسير القمي، ج 2، ص356؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 13، ص130؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص259، ح24.

از سلیمان بن خالد نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) دربارۀ کلام خدای متعال پرسیدم و عرض کردم: «إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ»، فرمودند: منظور دوّمی است، عرض کردم: «ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَهٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ»، فرمودند: مقصود فلانی و فلانی و پدر فلانی هستند که امین آنان بود، در آن زمانی که گرد هم آمدند و وارد کعبه شدند و میان خود نوشته ای نگاشتند که اگر محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) درگذشت، دیگر هرگز امر خلافت به آنان باز نگردد.2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلِيمٌ»، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ أَبِي عُبَيْدَةَ الْجَرَّاحِ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ وَ سَالِمٍ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ وَ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ، حَيْثُ كَتَبُوا الْكِتَابَ بَيْنَهُمْ وَ تَعَاهَدُوا وَ تَوَافَقُوا لَئِنْ مَضَى مُحَمَّدٌ لَا تَكُونُ الْخِلَافَةُ فِي بَنِي هَاشِمٍ وَ لَا النُّبُوَّةُ أَبَداً.(الحدیث)(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن

ص: 387

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص365، ح92 و ج 28، ص123، ح6 و ج 31، ص634، ح140؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص313، ح10556؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص646؛ تفسير الصافي، ج 5، ص145؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 12، ص102 و ج 13، ص131؛ تفسير نور الثقلين، ج 4، ص615، ح93 و ج 5، ص259، ح25؛ الكافي، ج 8، ص179، ح202؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 26، ص68، ح202.

خدای (عز و جل): «ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلاَّ هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلاَّ هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلاَّ هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا ثُمَّیُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیم»، (هیچ گفتگوی محرمانه ای میان سه تن نیست مگر این که او چهارمین آن هاست، و نه میان پنج تن مگر این که او ششمین آن هاست، و نه کمتر از این و نه بیشتر، مگر این که هر کجا باشند او با آن هاست؛ آن گاه روز قیامت آنان را به آنچه کرده اند آگاه خواهد گردانید، زیرا خدا به هر چیزی داناست)، فرمودند: این آیه در بارۀ فلانی و فلانی و ابوعبیدۀ جرّاح و عبدالرّحمن بن عوف و سالم مولای أبو حذیفه و مغیرة بن شعبه نازل شده است؛ آن گاه که آن نوشته را میان خود نگاشتند و با یکدیگر عهد بسته و توافق نمودند که هر گاه محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفت، نه خلافت و نه نبوّت هرگز در بنی هاشم باقی نماند، در این هنگام بود که خداوند (عز و جل) این آیه را دربارۀ آنان نازل نمود.

ص: 388

شماره: 122

کد آیه: 14/58 اسم آیه: ارتباط عمر با یهود

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ ماٰ هُمْ مِنْكُمْ وَلاٰ مِنْهُمْ وَیَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ یَعْلَمُونَ14

آيا نديدی كسانی را كه طرح دوستی با جمعيتی كه مورد خشم خدا بود، ريختند؟ اينها نه از شما هستند و نه از آنان! آنها سوگند دروغ ياد می كنند (كه از شما هستند) در حالی كه خودشان می دادند (که دروغ می گويند)

فِي تَفْسِیرِ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمِ قُمِّي فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الثَّانِي، لِأَنَّهُ مَرَّ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ هُوَ جَالِسٌ عِنْدَ رَجُلٍ مِنَ الْيَهُودِ يَكْتُبُ خَبَرَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَأَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ما هُمْ مِنْكُمْ وَ لا مِنْهُمْ»، فَجَاءَ الثَّانِي إِلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): رَأَيْتُكَ تَكْتُبُ عَنِ الْيَهُودِ وَ قَدْ نَهَى اللَّهُ عَنْ ذَلِكَ! فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! كَتَبْتُ عَنْهُ مَا فِي التَّوْرَاةِ مِنْ صِفَتِكَ وَ أَقْبَلَ يَقْرَأُ ذَلِكَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ هُوَ غَضْبَانُ،فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: وَيْلَكَ! أَ مَا تَرَى غَضَبَ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَيْكَ؟! فَقَالَ: أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ غَضَبِ رَسُولِهِ، إِنِّي إِنَّمَا كَتَبْتُ ذَلِكَ لِمَا وَجَدْتُ فِيهِ مِنْ خَبَرِكَ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَا فُلَانُ! لَوْ أَنَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ فِيهِمْ قَائِماً، ثُمَّ أَتَيْتَهُ رَغْبَةً عَمَّا جِئْتَ بِهِ، لَكُنْتَ كَافِراً بِمَا جِئْتُ بِهِ.(1)

ص: 389

1- _ بحار الأنوار، ج 9، ص242، ح143 و ج 30، ص160، ح19 و ج 31، ص590، ح14؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص326، ح10584؛ تفسير الصافي، ج 5، ص150؛ تفسير القمي، ج 2، ص357؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 13، ص145؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص266، ح50.

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیر این آیۀ شریفه: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ»، (آیا ندیده ای کسانی را که قومی را که مورد خشم خدایند به دوستی گرفته اند؟) می فرماید: این آیه در بارۀ دوّمی نازل شده، زیرا هنگامی که نزد مردی یهودی نشسته بود و مشغول نوشتن اخبار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر او گذشتند، پس خداوند (عز و جل) این آیه را نازل فرمود: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ما هُمْ مِنْكُمْ وَ لا مِنْهُمْ»، پس هنگامی که دوّمی خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: دیدم گفتار یهود را می نوشتی، با اینکه خداوند چنین کاری را نهی نموده!عمر گفت: ای رسول خدا! آنچه که در تورات در بارۀ شما آمده بود را می نوشتم و شروع کرد به خواندن نوشته های خود، در حالی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر او خشمگین بودند.

پس مردی از انصار به عمر گفت: وای بر تو! آیا نمی بینی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر تو خشمگین شده اند؟ عمر گفت: به خدا پناه می برم از خشم خدا و رسول او! همانا من اینها را چون راجع به شما بود نوشتم.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: ای فلانی! اگر موسی بن عمران (علیهما السلام) در میان آن ها ایستاده باشد و تو با رغبت و میل به آنچه که او آورده است، نزد او می رفتی، به طور حتم نسبت به آنچه که من آورده ام، کافر می شدی.

ص: 390

شماره: 123

کد آیه: 22/58 اسم آیه: ایمان حقیقی

لاٰ تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْءاٰخِرِ یُوآٰدُّونَ مَنْ حآٰدَّ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَوْ كاٰنُوٓا ءاٰبآٰءَهُمْ اَوْ اَبْنآٰءَهُمْ اَوْ اِخْواٰنَهُمْ اَوْ عَشٖیرَتَهُمْ٭ۚ اُولٰٓئِكَ كَتَبَ فٖی قُلُوبِهِمُ الْاٖیماٰنَ وَاَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ٭ وَیُدْخِلُهُمْ جَنّاٰتٍ تَجْرٖی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهاٰرُ خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰ٭ۚ رَضِیَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ٭ۚ اُولٰٓئِكَ حِزْبُ اللّٰهِ٭ۚ اَلآٰ اِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ22

هيچ قومی را كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد نمی يابی كه با دشمنان خدا و رسولش دوستی كنند، هر چند پدران يا فرزندان يا برادران يا خويشاوندان آنها باشند، آنها كسانی هستند كه خدا ايمان را بر صفحۀ قلوبشان نوشته و با روحی از ناحيۀ خودش آنها را تقويت فرموده، آنها را در باغهائی از بهشت داخل می كند كه نهرها از زير درختانش جاری است، جاودانه در آن می مانند خدا از آنها خشنود و آنها نيز از خدا خشنودند، آنها حزب الله اند، بدانيد حزب الله پيروز است.

قَالَ الْإِمَامُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيُّ (سلام الله علیه): قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ ذَاتَ يَوْمٍ: يَا عَبْدَ اللَّهِ! أَحِبَّ فِي اللَّهِ وَ أَبْغِضْ فِي اللَّهِ، وَ وَالِ فِي اللَّهِ، وَ عَادِ فِي اللَّهِ، فَإِنَّهُ لَا تُنَالُ وَلَايَةُ اللَّهِ تَعَالَى إِلَّا بِذَلِكَ وَ لَا يَجِدُ الرَّجُلُ طَعْمَ الْإِيمَانِ- وَ إِنْ كَثُرَتْ صَلَاتُهُ وَ صِيَامُهُ حَتَّى يَكُونَ كَذَلِكَ، وَ قَدْ صَارَتْ مُؤَاخَاةُ النَّاسِ يَوْمَكُمْ هَذَاأَكْثَرُهَا فِي الدُّنْيَا، عَلَيْهَا يَتَوَادُّونَ، وَ عَلَيْهَا يَتَبَاغَضُونَ، وَ ذَلِكَ لَا يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً.

فَقَالَ الرَّجُلُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَكَيْفَ لِي أَنْ أَعْلَمَ أَنِّي قَدْ وَالَيْتُ وَ عَادَيْتُ فِي اللَّهِ؟ وَ مَنْ

ص: 391

وَلِيُّ اللَّهِ حَتَّى أُوَالِيَهُ وَ مَنْ عَدُوُّهُ حَتَّى أُعَادِيَهُ؟

فَأَشَارَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، فَقَالَ: أَ تَرَى هَذَا؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: فَإِنَّ وَلِيَّ هَذَا وَلِيُّ اللَّهِ فَوَالِهِ وَ عَدُوُّ هَذَا عَدُوُّ اللَّهِ فَعَادِهِ، وَالِ وَلِيَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ قَاتِلُ أَبِيكَ وَ وَلَدِكَ، وَ عَادِ عَدُوَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ أَبُوكَ وَ وَلَدُكَ.(1)

حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه) از آباء گرامی خود نقل فرمودند که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به یکی از اصحاب خود فرمودند: ای بنده خدا! دوست بدار برای خدا و دشمن بدار برای خدا و محبّت داشته باش در راهخدا و دشمنی کنی در راه خدا؛ پس همانا هرگز به ولایت خدا نخواهی رسید مگر به همین کار، و شخص طعم ایمان را نخواهد چشید، اگرچه نماز و روزه زیاد داشته باشد، مگر چنین باشد. اکنون مدار دوستی بین مردم، بیشتر در مسائل دنیوی است، بر اساس آن محبّت می ورزید و بر پایۀ آن با هم دشمنی می کنید، امّا این مطلب آنها را از خدا بی نیاز نمی کند.

مردی عرض کرد: ای رسول خدا! پس به چه وسیله ای بدانم دوستی و دشمنی من در راه خدا است؟ و دوست خدا کیست تا او را دوست بدارم؟ و دشمن خدا کیست تا او را دشمن بدارم؟

در این هنگام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به سوی حضرت علی (سلام الله علیه) اشاره کردند و فرمودند: ایشان را می بینی؟ عرض کرد: آری، حضرت فرمودند: دوست او دوست خدا است؛ پس او را دوست بدار و دشمن او دشمن خدا است، پس او را دشمن بدار؛ دوست علی را

ص: 392

1- _ الأمالي( للصدوق)، ص11، المجلس3، ح7؛ بحار الأنوار، ج 27، ص54، ح8 و مقدمةج 29، ص10 و ج 65، ص79، ح140 و ج 66، ص236، باب36، ح1؛ التفسير الإمام الحسن العسكري (سلام الله علیه)، ص49، ح22؛ صفات الشيعة، ص45، ح65؛ علل الشرائع، ج 1، ص140، باب119، ح1؛ عيون أخبار الرضا (سلام الله علیه)، ج 1، ص291، ح41؛ معاني الأخبار، ص37، ح9 و ص399، ح58.

دوست بدار، گرچه قاتل پدر و فرزندت باشد و دشمن بدار دشمن او را، اگر چه پدر یا فرزندت باشد.

2_ رُوِيَ عَنِ الرِّضَا (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: كَمَالُ الدِّينِ وَلَايَتُنَا وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ عَدُوِّنَا، ثُمَّ قَالَ الصَّفْوَانِيُّ: وَ اعْلَمْ!أَنَّهُ لَا يَتِمُّ الْوَلَايَةُ وَ لَا تَخْلُصُ الْمَحَبَّةُ وَ لَا تَثْبُتُ الْمَوَدَّةُ لآِلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) إِلَّا بِالْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِمْ، قَرِيباً كَانَ أَوْ بَعِيداً، فَلَا تَأْخُذْكَ بِهِ رَأْفَةٌ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ»، الْآيَةَ.(1)

از حضرت امام رضا (سلام الله علیه) روایت شده که فرمودند: کمال دین، ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما است.

سپس صفوانی گفت: باید توجّه داشت که ولایت تکمیل نمی شود و همچنین محبّت و مودّت خاندان نبوّت خالص نیست، مگر با بیزاری از دشمنانشان، چه خویشاوند او باشد یا غیر خویشاوند. مبادا دلسوزی در این مورد موجب ضعف برائت و بیزاری ات شود، زیرا خداوند در این آیه می فرماید: «لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ»، یعنی: قومی را نیابی که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشند ولی کسانی را که با خدا و رسولش مخالفت کرده اند، هر چند پدرانشان یا پسرانشان یا برادرانشان یا عشیرۀ آنان باشند، را دوست بدارند، تا آخر آیه.

ص: 393

1- _ بحار الأنوار، ج 27، ص58، ح19.

سورۀ مبارکۀ حشر

اشاره

شماره: 124

کد آیه: 20/59 اسم آیه: دوزخیان

لاٰ یَسْتَوٖیٓ اَصْحاٰبُ النّاٰرِ وَاَصْحاٰبُ الْجَنَّةِ٭ۚ اَصْحاٰبُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفآٰئِزُونَ20

نه، هرگز اصحاب دوزخ و اصحاب بهشت يكسان نيستند، اصحاب بهشت رستگار و پيروزند.

1_ فِي عُيُونِ أَخبَارِ الرِّضَا (سلام الله علیه) بِالْأَسَانِيدِ الثَّلَاثَةِ، عَنِ الرِّضَا (سلام الله علیه)، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام)، قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: «لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ»، فَقَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم): أَصْحَابُ الْجَنَّةِ مَنْ أَطَاعَنِي وَ سَلَّمَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ بَعْدِي وَ أَقَرَّ بِوَلَايَتِهِ، وَ أَصْحَابُ النَّارِ مَنْ سَخِطَ الْوَلَايَةَ وَ نَقَضَ الْعَهْدَ وَ قَاتَلَهُ بَعْدِي.(1)

مرحوم ابن بابویه در کتاب شریف عیون اخبار الرضا (سلام الله علیه) با سندهای سه گانه، از حضرت رضا (سلام الله علیه) از اجداد گرامیشان (علیهم السلام) نقل فرمودند که همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیۀ شریفه: «لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ»، را تلاوت نمودند و سپس فرمودند: اصحاب بهشت كسانى هستند كه مرا اطاعت كنند و پس از من، تسليم على بن ابى طالب (سلام الله علیه) باشند و به ولایت او اقرار نمايند، و اصحاب

ص: 394

1- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 3، ص28، ح103؛ بحار الأنوار، ج 8، ص358، ح21 و ج 27، ص203، ح2 و ج 38، ص110، ح42؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص345، ح10634؛ بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، ج 2، ص120؛ تفسير الصافي، ج 5، ص159؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 13، ص191؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص292، ح72؛ عيون أخبار الرضا (سلام الله علیه)، ج 1، ص280، ح22.

دوزخ كسانى هستند كه مخالف ولايت او باشند و پيمان شكنى كنند و پس از من با على (سلام الله علیه) جنگ کنند.

2_ فَي تَفسِيرِ فُرَاتِ بنِ إِبرَاهِيم: عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: تَلَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) هَذِهِ الْآيَةَ: «لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ»، ثُمَّ قَالَ: أَصْحَابُ الْجَنَّةِ مَنْ أَطَاعَنِي وَ سَلَّمَ لِعَلِيٍّ الْوَلَايَةَ بَعْدِي، وَ أَصْحَابُ النَّارِ مَنْ نَقَضَ الْبَيْعَةَ وَ الْعَهْدَ وَ قَاتَلَ عَلِيّاً بَعْدِي، أَلَا إِنَّ عَلِيّاً بَضْعَةٌمِنِّي، فَمَنْ حَارَبَهُ فَقَدْ حَارَبَنِي، ثُمَّ دَعَا عَلِيّاً، فَقَالَ: يَا عَلِيُّ! حَرْبُكَ حَرْبِي وَ سِلْمُكَ سِلْمِي وَ أَنْتَ الْعَلَمُ فِيمَا بَيْنِي وَ بَيْنَ أُمَّتِي.(1)

فرات کوفی در تفسیرش، از ابو سعید خدری(رضي الله عنه) نقل نموده که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیۀ شریفه: «لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ»، (هرگز دوزخیان با بهشتیان یکسان نیستند، بهشتیانند که کامیابانند) را تلاوت کردند، سپس فرمودند: بهشتیان کسانی هستند که از من اطاعت کنند و پس از من تسلیم ولایت علی (سلام الله علیه) باشند، و دوزخیان کسانی هستند که عهد و بیعت شکسته و پس از من با علی (سلام الله علیه) وارد جنگ شوند؛ آگاه باشید! همانا علی (سلام الله علیه) پارۀ تن من است، پس هرکس با او بجنگد با من جنگیده است؛ سپس حضرت علی (سلام الله علیه) را فراخواندند و فرمودند: ای علی! جنگ با تو، جنگ با من است و صلح با تو، صلح با من است و بین من و امتم، تو علَم و نشانه هستی.

ص: 395

1- _ بحار الأنوار، ج 32، ص323، ح295؛ تفسير فرات الكوفي، ص477، ح624.

سورۀ مبارکۀ ممتحنه

اشاره

شماره: 125

کد آیه: 4/60 اسم آیه: کفر به معنی برائت

... كَفَرْناٰ بِكُمْ وَبَداٰ بَیْنَناٰ وَبَیْنَكُمُ الْعَداٰوَةُ وَالْبَغْضآٰءُ اَبَدًا حَتّٰى تُؤْمِنُوا بِاللّٰهِ وَحْدَهُ... 4

ما نسبت به شما كافريم، و ميان ما و شما عداوت و دشمنی هميشگی آشكار شده است، و اين وضع همچنان ادامه دارد تا به خدای يگانه ايمان بياوريد.

عَنْ أَبِي عَمْرٍو الزُّبَيْرِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنْ وُجُوهِ الْكُفْرِ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، قَالَ: الْكُفْرُ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ، فَمِنْهَا كُفْرُ الْجُحُودِ وَ الْجُحُودُ عَلَى وَجْهَيْنِ، وَ الْكُفْرُ بِتَرْكِ مَا أَمَرَ اللَّهُ، وَ كُفْرُ الْبَرَاءَةِ، وَ كُفْرُ النِّعَمِ، فَأَمَّا كُفْرُ الْجُحُودِ فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِيَّةِ، وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ يَقُولُ: لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ وَ هُوَ قَوْلُ صِنْفَيْنِ مِنَ الزَّنَادِقَةِ، يُقَالُ لَهُمُ الدَّهْرِيَّةُ، وَ هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ: «وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ»(1)، وَ هُوَ دِينٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمْبِالاسْتِحْسَانِ عَلَى غَيْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ، وَ لَا تَحْقِيقٍ لِشَيْ ءٍ مِمَّا يَقُولُونَ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ»(2)، أَنَّ ذَلِكَ كَمَا يَقُولُونَ وَ قَالَ: «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ»(3)، يَعْنِي بِتَوْحِيدِ اللَّهِ تَعَالَى، فَهَذَا أَحَدُ وُجُوهِ الْكُفْرِ.

ص: 396

1- _ سورۀ جاثيه(45)، آیۀ 24.
2- _ همان.
3- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ6.

وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْآخَرُ مِنَ الْجُحُودِ عَلَى مَعْرِفَةٍ، وَ هُوَ أَنْ يَجْحَدَ الْجَاحِدُ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌّ قَدِ اسْتَقَرَّ عِنْدَهُ، وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا»(1)، وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكافِرِينَ»(2)، فَهَذَا تَفْسِيرُ وَجْهَيِ الْجُحُودِ.

وَ الْوَجْهُ الثَّالِثُ مِنَ الْكُفْرِ، كُفْرُ النِّعَمِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى يَحْكِي قَوْلَ سُلَيْمَانَ (علیه السلام): «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّيلِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَ مَنْ شَكَرَ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ»(3)، وَ قَالَ: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ»(4)، وَ قَالَ: «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لا تَكْفُرُونِ»(5).

وَ الْوَجْهُ الرَّابِعُ مِنَ الْكُفْرِ تَرْكُ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ لا تَسْفِكُونَ دِماءَكُمْ وَ لا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ»، «ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيارِهِمْ تَظاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسارى تُفادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْراجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ»(6)، فَكَفَّرَهُمْ بِتَرْكِ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ، وَ نَسَبَهُمْ إِلَى الْإِيمَانِ، وَ لَمْ يَقْبَلْهُ مِنْهُمْ وَ لَمْ يَنْفَعْهُمْ عِنْدَهُ، فَقَالَ: «فَما جَزاءُ مَنْ

ص: 397

1- _ سورۀ نمل(27)، آیۀ14.
2- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ89.
3- _ سورۀ نمل(27)، آیۀ 40.
4- _ سورۀ إبراهيم(14)، آیۀ 7.
5- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ152.
6- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ84و85.

يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَياةِالدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»(1).

وَ الْوَجْهُ الْخَامِسُ مِنَ الْكُفْرِ، كُفْرُ الْبَرَاءَةِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْكِي قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ (علیه السلام): «كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ»، يَعْنِي تَبَرَّأْنَا مِنْكُمْ، وَ قَالَ يَذْكُرُ إِبْلِيسَ وَ تَبْرِئَتَهُ مِنْ أَوْلِيَائِهِ مِنَ الْإِنْسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: «إِنِّي كَفَرْتُ بِما أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ»(2)، وَ قَالَ: «إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً»(3)، يَعْنِي يَتَبَرَّأُ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ.(4)

از ابو عمرو زبيرى نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) عرض كردم: مرا از اقسام كفر در كتاب خداى (عز و جل) (قرآن) آگاه بفرمایید؟ حضرت فرمودند: كفر در كتاب خدا بر پنج وجه است:كفر جحود (یعنی انكار ربوبيّت) و آن بر دو قسم است، و كفر بترک كردن آنچه خداوند به آن فرمان داده، و كفر برائت (و بيزارى جستن) و كفر نعمتها.

و امّا كفر جحود: پس همان انكار بربوبيّت است، و آن گفتار كسى است كه می گويد: نه پروردگارى هست و نه بهشتى و نه دوزخى، و اين ها دو دسته از زنديقان هستند كه به

ص: 398

1- _ سورۀ بقره(2)، آیۀ85.
2- _ سورۀ إبراهيم(14)، آیۀ 22.
3- _ سورۀ عنکبوت(29)، آیۀ 25.
4- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 1، ص131، ح325؛ الكافي، ج 2، ص389، ح1؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 11، ص124، ح1.

ايشان دهريّه می گويند، و آن هايند كسانى كه گويند: «وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ»، «و هلاک نكند ما را جز دهر» و آن دينى است كه براى خداى به سليقه و نظر خودشان ساخته اند، بدون اين كه بررسى و تحقيق و كاوشى در اطراف آنچه می گويند بكنند، خداى (عز و جل) دنبال آن می فرمايد: «إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ»، «تنها به پندارهايشان دل بسته اند» مطلب همان طور است كه آنها می گويند، و نيز می فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ»، «همانا كسانی كه كافر شدند برایشان تفاوت نمی كند كه آنان را (از عذاب خداوند) بترسانی يا نترسانی، ايمان نخواهند آورد» يعنى به توحيد خدای متعال (كافر شدند) پس اين يكى از وجوه كفر است.

و امّا وجه ديگر آن انكار با معرفت است، و آن اين است كه منكر با اين كه می داند مطلب حق است انكار كند، و با اينكه مطلب نزد او ثابت شده، و خداى (عز و جل) در اين باره فرموده است: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا»، «و آن را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند، در حالی که در دل به آن يقين داشتند» و نيزخداى (عز و جل) فرموده است: «وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكافِرِينَ»، «و پيش از اين جريان به خود نويد پیروزی بر کافران را می دادند، با اين همه هنگامی كه اين كتاب و پيامبری را كه از قبل شناخته بودند نزد آن ها آمد به او كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافران باد» اين بود تفسير دو وجه (كفر) جحود و انكار.

و امّا وجه سوّم از وجوه كفر: كفر نسبت به نعمت است و اين همان فرمایش خداى متعال است كه از قول حضرت سليمان (علیه السلام) حكايت می كند كه (فرمود): «هذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَ مَنْ شَكَرَ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ»، «اين از فضل پروردگارم است، تا مرا بيازمايد كه آيا شكر می كنم يا كفران می ورزم، و آن كه شكر كند جز اين نيست كه براى خويشتن سپاسگزارد، و آنكه كفران كند همانا پروردگار من بى نياز و گرامى است» و نيز می فرمايد: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ

ص: 399

عَذابِي لَشَدِيدٌ»، «اگر شكرگزاريد بيافزايم شما را و اگر كفر ورزيد همانا عذاب من سخت است» و می فرمايد: «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لا تَكْفُرُونِ»، «پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و مرا شكر كنيد و كفر نورزيد».

و امّا وجه چهارم از وجوه كفر: ترک آن چيزی است كه خداى (عز و جل) بدان فرمان داده، و اين همان فرمایشخداى (عز و جل) است که فرمود: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ لا تَسْفِكُونَ دِماءَكُمْ وَ لا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ»، «ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيارِهِمْ تَظاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسارى تُفادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْراجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ»، « و هنگامی را كه از شما پيمان گرفتيم كه خون يكديگر را نريزيد، و يكديگر را از سرزمين خود بيرون نكنيد، و شما اقرار كرديد (و بر اين پيمان) گواه بوديد؛ امّا اين شما هستيد كه يكديگر را به قتل می رسانيد، و جمعی از خودتان را از سرزمين شان بيرون می كنيد و در اين گناه و تجاوز به يكديگر كمک می كنيد (و اين ها همه نقض پيمانی است كه با خدا بسته ايد) ولی اگر بعضی از آن ها به صورت اسيران نزد شما آيند فديه می دهيد و آن ها را آزاد می سازيد! در حالی كه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود، آيا به بعضی از دستورات كتاب آسمانی ايمان می آوريد و به بعضی كافر می شويد؟! برای كسی كه اين عمل را انجام دهد جز رسوائی در اين جهان، و باز

ص: 400

گشت به شديدترين عذاب ها در روز رستاخيز، چيز ديگری نخواهد بود» پس خداوند اين ها را به سبب ترک آنچه که او فرمان داده است كافر دانسته، و با این که آن ها خود را منسوب به ايمان می دانند ولى از آن ها نپذيرفته و آن ايمان نزد خداوند براى ايشان سودى ندارد، پس فرموده: «فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»، «پس برای آن كسی از شما كه اين عمل(تبعيض در ميان احكام و قوانين خدا) را انجام دهد جز رسوائی در اين جهان، و باز گشت به شديدترين عذاب ها در روز رستاخيز، چيز ديگری نخواهد بود، و خداوند از اعمال شما غافل نيست».

و امّا وجه پنجم از وجوه كفر: كفر (به معناى) بيزارى است، و اين همان فرمایش خداى (عز و جل) است كه از زبان حضرت ابراهيم (علیه السلام) حكايت می كند (که به قوم خود فرمود): «كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ»، «ما نسبت به شما كافريم، و ميان ما و شما عداوت و دشمنی هميشگی آشكار شده است، و اين وضع همچنان ادامه دارد تا هنگامی که به خدای يگانه ايمان بياوريد» يعنى ما از شما بيزاريم، و خداوند در آنجا كه (داستان) شيطان و بيزارى جستن او را از دوستانش از آدميزاده در قيامت ياد می كند، فرموده: «إِنِّي كَفَرْتُ بِما أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ»، «من نسبت به شرک شما دربارۀ خود كه از قبل داشتيد (و اطاعت مرا همرديف اطاعت خدا قرار داديد) بيزار و كافرم» و فرموده: «إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً»، «همانا شما غير از خدا بتهائی را برای خود انتخاب كرده ايد كه مايۀ دوستی و محبّت ميان شما در زندگی دنيا باشد، سپس روز قيامت هر يک به ديگری كافر می شويد و يكديگر را لعن می كنيد» يعنى بعضى از شما از بعضى دیگر، بيزارى بجويید.

توضیح: در این حدیث شریف، حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) اقسام کفر را بیان فرمودند، که البته تک تک این موارد، با گروه منافقین و دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) مطابقت دارد.

حضرت امام حسن عسکری (سلام الله علیه) در بارۀ این گروه فرمودند:

«إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا»، بِاللَّهِ وَ بِمَا آمَنَ بِهِ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنُونَ بِتَوْحِيدِ اللَّهِ تَعَالَى، وَ

ص: 401

بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ بِوَصِيَّةِ عَلِيٍّ وَلِيِّ اللَّهِ وَ وَصِيِّ رَسُولِ اللَّهِ، وَ بِالْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ الطَّيِّبِينَ، خِيَارِ عِبَادِهِ الْمَيَامِينِ، الْقَوَّامِينَ بِمَصَالِحِ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى.(1)

«همانا کسانی که کافر شدند»، به خدا و آنچه که این مؤمنین باور دارند، یعنی یگانگی خدای متعال، و نبوّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) فرستادۀ خدا، و وصایت حضرت علی (سلام الله علیه) ولیّ خدا، و وصیّ پیامبر خدا و امامان پاک و پاکیزه (علیهم السلام)، بهترین و بابرکت ترین بندگان خدا، برپا دارندۀ مصالح خلق خدای متعال.

ص: 402

1- _ التفسير الإمام الحسن العسكري (سلام الله علیه)، ص91، ح51.

سورۀ مبارکۀ ملک

اشاره

شماره: 126

کد آیه: 27/67 اسم آیه: روسیاهان

فَلَمّاٰ رَاَوْهُ زُلْفَةً سٖیٓئَتْ وُجُوهُ الَّذٖینَ كَفَرُوا وَقٖیلَ هٰذَا الَّذٖی كُنْتُمْ بِهٖ تَدَّعُونَ27

هنگامی كه آن وعدۀ الهی را از نزديک می بينند صورت كافران زشت و سياه می گردد و به آنها گفته می شود: اين همان چيزی است كه تقاضای آن را داشتيد.

1_ المناقب لابن شهرآشوب: الْبَاقِرُ وَ الصَّادِقُ (سلام الله علیهما)، فِي قَوْلِهِ: «فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً»، نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ (سلام الله علیه)، وَ ذَلِكَ لَمَّا رَأَوْا عَلِيّاً فِي الْقِيَامَةِ اسْوَدَّتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا، وَ لَمَّا رَأَوْا مَنْزِلَتَهُ وَ مَكَانَهُ مِنَ اللَّهِ أَكَلُوا أَكُفَّهُمْ عَلَى مَا فَرَّطُوا فِي وَلَايَةِ عَلِيٍّ (سلام الله علیه).(1)

مرحوم ابن شهر آشوب در کتاب شریف المناقب، از امام باقر و امام صادق (سلام الله علیهما) روایت نموده که در تفسیر این سخن خدای متعال: «فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً»، فرمودند: این آیه در بارۀ حضرت علی (سلام الله علیه) نازل شده، و آن در روز قیامت است، هنگامی که کافران حضرت علی (سلام الله علیه) ببینند، چهرۀ آن ها سیاه می شود، و هنگامی که مقام و جایگاه حضرت علی (سلام الله علیه) را نزد خداوند می بینند به خاطر کوتاهی و سهل انگاری که در ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) کرده اند، دست های خودشان را می گزند.

ص: 403

1- _ بحار الأنوار، ج 36، ص64، ح2؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص446، ح10931؛ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) (لابن شهرآشوب)، ج 3، ص213.

2_ عَنْ أَبِي يَعْقُوبَ، رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ: «فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ قِيلَ هذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ»، قَالَ: لَمَّا رَأَى فُلَانٌ وَ فُلَانٌ مَنْزِلَةَ عَلِيٍّ (سلام الله علیه) يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِذَا دَفَعَ اللَّهُ تَعَالَى لِوَاءَ الْحَمْدِ إِلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَجِيئُهُ كُلُّ مَلَكٍ مُقَرَّبٍ وَ كُلُّ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ، فَدَفَعَهُ إِلَى عَلِيٍّ، «سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ قِيلَ هذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ»، أَيْ بِاسْمِهِ تُسَمُّونَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ.(1)

از ابو یعقوب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال:«فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ قِيلَ هذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ»، فرمودند: در روز قیامت، هنگامی که فلانی و فلانی جایگاه رفیع حضرت علی (سلام الله علیه) را می بینند، آن زمانی که خدای متعال پرچم حمد را به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) خواهد می سپارد و تمام فرشتگان مقرّب و پیامبران مرسل نزد وی خواهند آمد، پس ایشان آن را به دست حضرت علی (سلام الله علیه) خواهد سپرد، «و چهره های کسانی که کافر شده اند درهم شود و به آنان گفته شود: این است همان چیزی است که آن را فرا می خواندید»، یعنی نام امیرالمؤمنین که مخصوص او می باشد را، بر خود می گذاشتید.

ص: 404

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص628، ح126 و ج 37، ص302، ح26؛ اليقين باختصاص مولانا علي (سلام الله علیه) بإمرة المؤمنين، ص182.

سورۀ مبارکۀ قلم

اشاره

شماره: 127

کد آیه: 10 _ 5/68 اسم آیه: دروغ گو

فَسَتُبْصِرُ وَیُبْصِرُونَ5 بِاَیِّكُمُ الْمَفْتُونُ6 ... وَلاٰ تُطِعْ كُلَّ حَلّاٰفٍ مَهٖینٍ10

و به زودی تو می بينی و آنها نيز می بينند.(5) كه كداميک از شما مجنون هستيد.(6) ... و از كسی كه بسيار سوگند ياد می كند و پست و فرومایه است اطاعت مكن(10)

عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ قَدْ خَلَصَ وُدِّي إِلَى قَلْبِهِ، وَ مَا خَلَصَ وُدِّي إِلَى قَلْبِ أَحَدٍ إِلَّا وَ قَدْ خَلَصَ وُدُّ عَلِيٍّ إِلَى قَلْبِهِ، كَذَبَ يَا عَلِيُّ! مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُكَ، قَالَ: فَقَالَ رَجُلَانِ مِنَ الْمُنَافِقِينَ: لَقَدْ فُتِنَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِهَذَا الْغُلَامِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «فَسَتُبْصِرُ وَ يُبْصِرُونَ»، «بِأَيِّكُمُ الْمَفْتُونُ»، ... «وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ»، «وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ»،قَالَ: نَزَلَتْ فِيهِمَا، إِلَى آخِرِ الْآيَةِ.(1)

از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه محبّت خالصانۀ من در قلب او باشد و اگر

ص: 405

1- _ بحار الأنوار، ج 31، ص624، ح117 و ج 39، ص254، ح28؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص458، ح10973؛ تفسير الصافي، ج 5، ص209؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص392، ح30؛ المحاسن، ج 1، ص151، ح71.

محبّت خالصانۀ من در قلب کسی جای گرفت، محبّت خالصانۀ علی (سلام الله علیه) نیز به قلبش راه یابد؛ ای علی! دروغ می گوید آن که گمان کرده مرا دوست می دارد در حالی که از تو نفرت دارد؛ امام باقر (سلام الله علیه) فرمودند: سپس دو مرد از منافقان گفتند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شیفتۀ این جوان شده است، پس خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرمود: «فَسَتُبْصِرُ وَ یُبْصِرُونَ»، «بِأَیِّکُمُ الْمَفْتُونُ»، (به زودی خواهی دید و خواهند دید، که کدام یک از شما دستخوش جنونید)، «وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ»، «وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ»، (دوست دارند که نرمی کنی تا نرمی نمایند)، (و از هر قَسَم خورندۀ فرومایه ای فرمان مبر)، فرمودند: تا پایان آیه دربارۀ آن دو منافق نازل شده است.

ص: 406

سورۀ مبارکۀ مرسلات

اشاره

شماره: 128

کد آیه: 18 _ 15/77 اسم آیه: وای بر تکذیب کنندگان

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبٖینَ15 اَلَمْ نُهْلِكِ الْاَوَّلٖینَ16 ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْءاٰخِرٖینَ17 كَذٰلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمٖینَ18

وای بر تكذيب كنندگان(15) آيا ما اقوام (مجرم) نخستين را هلاک نكرديم؟(16) سپس آخرين را به دنبال آن ها می فرستيم(17) (آری) اين گونه با مجرمان رفتار می كنيم(18)

1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْمَاضِي (سلام الله علیه)، قَالَ: ... إلی أن قالَ: قُلْتُ: «وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ»، قَالَ: يَقُولُ وَيْلٌ لِلْمُكَذِّبِينَ يَا مُحَمَّدُ بِمَا أَوْحَيْتُ إِلَيْكَ مِنْ وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (سلام الله علیه)، «أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ»، «ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ»، قَالَ: الْأَوَّلِينَ الَّذِينَ كَذَّبُوا الرُّسُلَ فِي طَاعَةِ الْأَوْصِيَاءِ، «كَذلِكَنَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ»، قَالَ: مَنْ أَجْرَمَ إِلَى آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ رَكِبَ مِنْ وَصِيِّهِ مَا رَكِبَ.(الحدیث)(1)

از محمد بن فضیل نقل است که گفت: حضرت امام موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) در حدیثی طولانی فرمودند: تا آنجا که راوی گفت: عرض کردم: معنی «وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ

ص: 407

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص339، ح59؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص560، ح11303؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص730؛ تفسير الصافي، ج 5، ص269؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص85؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص488، ح11؛ الكافي، ج 1، ص435، ح91؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص154، ح91.

لِلْمُكَذِّبِينَ»،(«در آن روز واى بر تكذيب كنندگان)، چیست؟ حضرت فرمودند: يعنى اى محمّد! واى بر تكذيب كنندگانِ ولايت على بن ابى طالب (سلام الله علیه) كه ما آن را به تو وحى كرديم، «أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ»، «ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ»،(مگر پيشينيان را هلاک نكرديم؟ و ديگران را نيز دنبال آنها برديم؟)، فرمودند: پيشينيان آن هايند كه پيامبران را در خصوص پیروی از اوصياء (علیهم السلام) تكذيب کردند، «كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ»،(با نافرمانان اين گونه رفتار می كنيم)، فرمودند: يعنى کسانی كه نسبت به آل محمّد (علیهم السلام) ظلم نمودند و نسبت به جانشین او، كردند آنچه را که كردند.

2_ عَنْ الْعَبَّاسِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَلَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ»، قَالَ: يَعْنِي الْأَوَّلَ وَ الثَّانِيَ، «ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ»، قَالَ: الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ وَ الْخَامِسَ، «كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ»، مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ، وَ قَوْلُهُ: «وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ»، بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام).(1)

از عباس بن اسماعیل نقل است که گفت: حضرت ابا الحسن الرضا (سلام الله علیه) در تفسیر این فرمایش خدای (عز و جل): «أَلَمْ نُهْلِکِ الْأَوَّلِینَ»، فرمودند: منظور، اوّلی و دوّمی است، «ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِینَ»، منظور، سوّمی و چهارمی و پنجمی است، «کَذَلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ»، یعنی از بنی امیّه؛ و منظور از این آیه: «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ»، یعنی کسانی که امیرالمؤمنین و امامان معصوم (علیهم السلام) را تکذیب نمودند.

ص: 408

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص262، ح126؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص559، ح11302؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص729؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص85.

شماره: 129

کد آیه: 31 _ 29/77 اسم آیه: سه ظالم

اِنْطَلِقُوٓا اِلٰى ماٰ كُنْتُمْ بِهٖ تُكَذِّبُونَ29 اِنْطَلِقُوٓا اِلٰى ظِلٍّ ذٖی ثَلاٰثِ شُعَبٍ30 لاٰ ظَلٖیلٍ وَلاٰ یُغْنٖی مِنَ اللَّهَبِ31

(و در آن روز به آن ها گفته می شود) بی درنگ برويد به سوی همان چيزی كه پيوسته آ ن را انكار می كرديد!(29) برويد به سوی سايۀ سه شاخه(30) سايه ای كه نه آرام بخش است، و نه از شعله های آتش جلوگيری می كند!(31)

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَيَّارٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا مَرْفُوعاً إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: إِذَا لَاذَ النَّاسُ مِنَ الْعَطَشِ قِيلَ لَهُمْ: «انْطَلِقُوا إِلى ما كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ»، يَعْنِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، فَيَقُولُ لَهُمْ: «انْطَلِقُوا إِلى ظِلٍّ ذِي ثَلاثِ شُعَبٍ»، قَالَ: يَعْنِي الثَّلَاثَةَ: فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ.(1)

از محمد بن سیّار، مرفوعاً از بعضی از اصحاب ما، نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هنگامی که مردم از تشنگی روز قیامت به فریاد می آیند، به آن ها گفته می شود: «انْطَلِقُوا إِلى ما كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ»، (بروید به سوی آنکه او را تکذیب می کردید) یعنی امیرالمؤمنین (سلام الله علیه)، وقتی که نزد آن حضرت می آیند به آن ها می فرماید: «انْطَلِقُوا إِلى ظِلٍّ ذِي ثَلاثِ شُعَبٍ»، (بروید به سوی سایه ای که دارای سه شاخه است)، حضرت فرمودند: یعنی بروید به سوی آن سه نفر: فلانی و فلانی و فلانی.

ص: 409

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص262، ح127؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص560، ح11305؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص731؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص89.

توضیح: مرحوم استرآبادی (قدس سره) در کتاب شریف «تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة»، گفته است:

معنای این تأویل آن است که دشمنان آل محمّد (علیهم السلام)، در روز قیامت تشنه می شوند و از او آب می خواهند، خداوند به آن ها می گوید: بروید به سوی آن دود سه شاخه، که مراد از ظل(دود) در این جا، ظلم به اهل بیت (علیهم السلام) است، و برای آن ظل، سه شاخه است، هر شاخه ای از آن پرچمی دارد، و آن ها صاحبان آن سه پرچم هستند، و خود آنان رهبران گمراهی اند، و هر پرچمی از آن پرچم ها دودی است که اهل آن را فرا می گیرد، سپس آن ها را از حال خود باخبر می کنند. امام صادق (سلام الله علیه) فرمودند: این دودی که به آن اشاره شد که«لا ظَلیلٍ»،(نه سایه دار است) که بر شما سایه افکند و نه آن ها را از آتش و گرما، یعنی عطش، حفظ می کند، بلکه بر عطش آن ها می افزاید، به آن ها گفته می شود: این به خاطر استهزاء و مسخره کردن آن ها و اهانت به آن هاست، که آن ها و هر کس اهل آن ها باشد، مستحق این عذاب می باشد.

ص: 410

سورۀ مبارکۀ انفطار

اشاره

شماره: 130

کد آیه: 14 و 13/82 اسم آیه: بدکاران

اِنَّ الْاَبْراٰرَ لَفٖی نَعٖیمٍ13 وَاِنَّ الْفُجّاٰرَ لَفٖی جَحٖیمٍ14

مسلماً نيكان در نعمت فراوانی هستند.(13) و بدكاران در دوزخند.(14)

عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (سلام الله علیه)، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ»، «وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ»، قَالَ: الْأَبْرَارُ نَحْنُ هُمْ، وَ الْفُجَّارُ هُمْ عَدُوُّنَا.(1)

از جناب ابو حمزۀ ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) در تفسیر این فرمایش خدای (عز و جل): «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ»، «وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ»، فرمودند: ابرار و نیکان ما هستیم، و فجّار وبدکاران دشمنان ما می باشند.

ص: 411

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص2، ح5؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص602، ح11445؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص746؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص172.

سورۀ مبارکۀ مطفّفین

اشاره

شماره: 131

کد آیه: 7/83 اسم آیه: سجّین

كَلّآٰ اِنَّ كِتاٰبَ الْفُجّاٰرِ لَفٖی سِجّٖینٍ7

چنين نيست كه آنها (دربارۀ قيامت خيال می كنند) مسلّماً نامۀ اعمال فاجران در سجّين است!

1_ عَنِ الْكَلْبِيِّ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، فِي قَوْلِهِ: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ»، قَالَ: هُوَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ. (الحدیث)(1)

از کلبی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ»، فرمودند: مقصود فلانی و فلانی هستند.

2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْمَاضِي (سلام الله علیه)، قَالَ: ... إلی أن قالَ: قُلْتُ: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ»، قَالَ: هُمُ الَّذِينَ فَجَرُوا فِي حَقِّ الْأَئِمَّةِ وَ اعْتَدَوْا عَلَيْهِمْ.(2)

ص: 412

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص5، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص606، ح11460؛ تفسير القمي، ج 2، ص411؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص180؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص530، ح16.
2- _ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 2، ص22، ح66؛ بحار الأنوار، ج 24، ص340، ح59 و ج 31، ص650، ح187؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص606، ح11461؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص748؛ تفسير الصافي، ج 5، ص299؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص530، ح18؛ الكافي، ج 1، ص435، ح91؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 5، ص156، ح91.

از محمد بن فضیل نقل است که گفت: حضرت امام موسی بن جعفر (سلام الله علیهما) در حدیثی طولانی فرمودند: تا آنجا که راوی گفت: عرض کردم: معنی «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ»، چیست؟ حضرت فرمودند: آن ها کسانی هستند که نسبت به حقّ ائمّه (علیهم السلام) نافرمانى خدا كردند و بر ايشان ستم نمودند.

ص: 413

شماره: 132

کد آیه: 12 و 11/83 اسم آیه: مکذّبین

اَلَّذٖینَ یُكَذِّبُونَ بِیَوْمِ الدّٖینِ11 وَماٰ یُكَذِّبُ بِهٖٓ اِلّاٰ كُلُّ مُعْتَدٍ اَثٖیمٍ12

همان ها كه روز قيامت را انكار می كنند.(11) و تنها كسانی آن را انكار می كنند كه متجاوز و گنه كارند.(12)

عَنِ الْكَلْبِيِّ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، فِي قَوْلِهِ: ... إِلَى قَوْلِهِ: «الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ»، الْأَوَّلُ وَ الثَّانِي، «وَ ما يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ»، «إِذا تُتْلى عَلَيْهِ آياتُنا قالَ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ»، وَ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الثَّانِي، كَانَا يُكَذِّبَانِ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم).(الحدیث)(1)از کلبی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خدای متعال: «الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ»، (آنان که روز جزا را دروغ می پندارند)، فرمودند: مقصود، اوّلی و دوّمی است، «وَ ما يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ»، «إِذا تُتْلى عَلَيْهِ آياتُنا قالَ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ»، (و جز هر تجاوزپیشۀ گناهکاری، آن را به دروغ نمی گیرد)، (همان کسی که هنگامی که آیات ما بر او خوانده شود گوید، اینها افسانه های پیشینیان است)، منظور اوّلی و دوّمی هستند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را تکذیب می کردند.

ص: 414

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص5، ح16؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص606، ح11460؛ تفسير الصافي، ج 5، ص299؛ تفسير القمي، ج 2، ص411 (با کمی اختلاف)؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص182؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص531، ح21.

سورۀ مبارکۀ غاشیة

اشاره

شماره: 133

کد آیه: 5 _ 3/88 اسم آیه: تلاش بیهودۀ دشمنان

عاٰمِلَةٌ ناٰصِبَةٌ3 تَصْلٰى ناٰرًا حاٰمِیَةً4 تُسْقٰى مِنْ عَیْنٍ ءاٰنِیَةٍ5

آنها كه پيوسته عمل كرده و خسته شده اند (یعنی نتيجه ای عائدشان نشده).(3) و در آتش سوزان وارد می گردند.(4) از چشمه ای فوق العاده داغ به آنها می نوشانند.(5)

1_ عَنْ حَنَانٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، أَنَّهُ قَالَ: لَا يُبَالِي النَّاصِبُ صَلَّى أَمْ زَنَى، وَ هَذِهِ الْآيَةُ نَزَلَتْ فِيهِمْ: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، «تَصْلى ناراً حامِيَةً».(1)از حنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: برای ناصبی (دشمن امیرالمؤمنین و اولاد طاهرینشان (علیهم السلام)) اهمیّتی ندارد که نماز بخواند یا زنا کند! و این آیه هم دربارۀ آنها نازل شده که می فرماید: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، «تَصْلى ناراً حامِيَةً».

2_ فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (سلام الله علیهما)، قَالَ: كُلُّ عَدُوٍّ لَنَا نَاصِبٌ مَنْسُوبٌ إِلَى هَذِهِ الْآيَةِ: «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، «تَصْلى ناراً

ص: 415

1- _ بحار الأنوار، ج 8، ص356، ح12؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص643، ح11562؛ تفسير الصافي، ج 5، ص321؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص249؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص563، ح5؛ الكافي، ج 8، ص160، ح162؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 26، ص23، ح162.

حامِيَةً»، «تُسْقى مِنْ عَيْنٍ آنِيَة».(1)

فرات بن ابراهیم کوفی روایتی را نقل نموده از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) که آن حضرت فرمودند: هر دشمن ناصب ما اهل بیت منسوب به این آیه است: «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، «تَصْلى ناراً حامِيَةً»، «تُسْقى مِنْ عَيْنٍ آنِيَة»، یعنی: در آن روز، چهره هایی زبونند، که تلاش کرده، رنج بیهوده برده اند، ناچار در آتشی سوزان درآیند، از چشمه ای داغ نوشانیده شوند.

3_ في تفسير القمي: «هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ الْغاشِيَةِ»، يَعْنِي قَدْ أَتَاكَ يَا مُحَمَّدُ! حَدِيثُ الْقِيَامَةِ، وَ مَعْنَى الْغَاشِيَةِ أَيْ تَغْشَى النَّاسَ، «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، وَ هُمُ الَّذِينَ خَالَفُوا دِينَ اللَّهِ، وَ صَلَّوْا وَ صَامُوا وَ نَصَبُوا لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، عَمِلُوا وَ نَصَبُوا، فَلَا يُقْبَلُ مِنْهُمْ شَيْ ءٌ مِنْ أَفْعَالِهِمْ، «تَصْلى _ وُجُوهُهُمْ _ ناراً حامِيَةً».(2)

جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش می فرماید: «هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ الْغاشِيَةِ»،یعنی ای محمّد! آیا خبر قیامت به تو رسیده است؟ و غاشیه یعنی تمام مردم را فرا می گیرد، «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، این چهرۀ کسانی است که با دین خدا مخالفت کردند، آنان نماز خواندند و روزه گرفتند ولی با امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) دشمنی

ص: 416

1- _ بحار الأنوار، ج 7، ص202، ح88 و ج 27، ص: 225، ح17؛ تفسير فرات الكوفي، ص549، ح704.
2- _ بحار الأنوار، ج 7، ص209، ح104 و ج 8، ص356، ح9؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص644، ح11567؛ تفسير الصافي، ج 5، ص320؛ تفسير القمي، ج 2، ص418؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص252؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص565، ح13.

کردند و این همان کلام خداوند متعال است: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، یعنی تلاش کرده اند و رنج برده اند ولی هیچ یک از اعمالشان پذیرفته نمی شود، «تَصْلى _ وُجُوهُهُمْ _ ناراً حامِيَةً»، یعنی چهره هایشان از شدّت حرارت آن،در فغان می افتد.

4_ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه) لِقَنْبَرٍ: يَا قَنْبَرُ! أَبْشِرْ وَ بَشِّرْ وَ اسْتَبْشِرْ! فَلَقَدْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ هُوَ عَلَى أُمَّتِهِ سَاخِطٌ إِلَّا الشِّيعَةَ، أَلَا! وَ إِنَّ لِكُلِّ شَيْ ءٍ عُرْوَةً وَ عُرْوَةُ الْإِسْلَامِ الشِّيعَةُ، أَلَا! وَ إِنَّ لِكُلِّ شَيْ ءٍ دِعَامَةً وَ دِعَامَةُ الْإِسْلَامِ الشِّيعَةُ، أَلَا! وَ إِنَّ لِكُلِّ شَيْ ءٍ شَرَفاً وَ شَرَفُ الْإِسْلَامِ الشِّيعَةُ، أَلَا وَ إِنَّ لِكُلِّ شَيْ ءٍ سَيِّداً وَ سَيِّدُ الْمَجَالِسِ مَجَالِسُ الشِّيعَةِ، أَلَا! وَ إِنَّ لِكُلِّ شَيْ ءٍ إِمَاماً وَ إِمَامُ الْأَرْضِ أَرْضٌ يَسْكُنُهَا الشِّيعَةُ.

وَ اللَّهِ! لَوْ لَا مَا فِي الْأَرْضِ مِنْكُمْ لَمَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى أَهْلِ خِلَافِكُمْ وَ لَا أَصَابُوا الطَّيِّبَاتِ مَا لَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ نَصِيبٍ، كُلُّ نَاصِبٍ وَ إِنْ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ فَمَنْسُوبٌ إِلَى هَذِهِ الْآيَةِ: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، «تَصْلى ناراً حامِيَةً»، «تُسْقى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ»، «لَيْسَ لَهُمْ طَعامٌ إِلَّا مِنْ ضَرِيعٍ»، «لا يُسْمِنُ وَ لا يُغْنِي مِنْ جُوعٍ»، كُلُّ نَاصِبٍ مُجْتَهِدٍ فَعَمَلُهُ هَبَاءٌ.(الحدیث)(1)

حضرت امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) به قنبر فرمودند: ای قنبر! بشارت باد تو را! خوشحال شو و دیگران را نیز بشارت بده! به خدا قسم! رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفتند در حالی که از تمام امّت خشمگین بودند، مگر از شیعیان؛ بدانید! هر چیزی دستگیره ای دارد و دستگیرۀ اسلام، شیعه می باشد، بدانید! هر چیزی را ستونی است و ستون اسلام، شیعه

ص: 417

1- _ الأمالي( للصدوق)، ص627، المجلس91،ذیل ح4؛ بحار الأنوار، ج 65، ص80، ح141؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 3، ص373، ح5890؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص761؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص252؛ الكافي، ج 8، ص213، ح259؛ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج 26، ص133، ح259.

می باشد، بدانید! هر چیزی را شرفی است و شرف اسلام، شیعه می باشد، بدانید! هر چیزی را سروری است و سرور مجالس، مجالس شیعیان می باشد، بدانید! هر چیزی را پیشوایی است و پیشوای زمین، سرزمینی است که شیعیان در آن سکونت دارند.

به خدا سوگند! اگر از شما کسی در زمین نباشد، خداوند به مخالفین شما روزی نمی دهد و آنان نعمت های لذیذ خدا را نمی بینند، نه در دنیا بهره ای دارند و نه در آخرت نصیبی. هر کس با خاندان پیامبر دشمنی کند، اگر چه عبادت کند و جدیّت در راه بندگی داشته باشد، منسوب به این آیه است: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، «تَصْلى ناراً حامِيَةً»، «تُسْقى مِنْعَيْنٍ آنِيَةٍ»، «لَيْسَ لَهُمْ طَعامٌ إِلَّا مِنْ ضَرِيعٍ»، «لا يُسْمِنُ وَ لا يُغْنِي مِنْ جُوعٍ»، پس هر کس با خاندان پیامبر دشمنی کند و تلاش و کوشش داشته باشد، عملش بر باد می رود.

5_ رَوَى عَنْ أَهْلِ الْبَيْتِ (علیهم السلام) حَدِيثاً مُسْنَداً فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، أَنَّهَا الَّتِي نَصَبَتِ الْعَدَاوَةَ لِآلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام)، وَ أَمَّا «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ»، «لِسَعْيِها راضِيَةٌ»، الْآيَةِ، فَهُمْ شِيعَةُ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام).(1)

در حدیثی مسند از اهل بیت (علیهم السلام) روایت شده که دربارۀ این کلام خداوند (عز و جل): «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ»، فرمودند: آنان کسانی هستند که پایۀ دشمنی با خاندان حضرت محمّد (علیهم السلام) را نصب کردند، و امّا «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ»، «لِسَعْيِها راضِيَةٌ»، آنان شیعیان آل محمّد (علیهم السلام) می باشند.

ص: 418

1- _ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص643، ح11565؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص762؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص252.

6_ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه): كُلُّ نَاصِبٍ وَ إِنْ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ يَصِيرُ إِلَى أَهْلِ هَذِهِ الْآيَةِ: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ، «تَصْلى ناراً حامِيَة».(1)

مرحوم شیخ صدوق (رحمة الله علیه) در کتاب شریف «ثواب الأعمال و عقاب الأعمال» روایتی را از ابان بن تغلب نقل نموده که گفت: حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) فرمودند: هر ناصبی و دشمن اهل بیت (علیهم السلام) اگرچه در عبادت بکوشد، با این حال مصداق این آیه خواهد بود که خداوند فرموده: «همه کارشان رنج و مشقّت است»، «و همواره در آتش فروزان معذّب خواهند بود».

ص: 419

1- _ بحار الأنوار، ج 7، ص169 و ج8، ص357، ح14 و ج27، ص179، ح26؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص249؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص563، ح7؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص207.

سورۀ مبارکۀ فجر

اشاره

شماره: 134

کد آیه: 26 و 25/89 اسم آیه: عذابی بی نظیر

فَیَوْمَئِذٍ لاٰ یُعَذِّبُ عَذاٰبَهُۥٓ اَحَدٌ25 وَلاٰ یُوثِقُ وَثاٰقَهُۥٓ اَحَدٌ26

در آن روز (خداوند) هيچكس را همانند او عذاب نمی كند.(25) و هيچكس را همچون او به بند نمی كشد.(26)

1_ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ سَلْمَانَ الْفَارِسِيَّ، قَال: ... إلی أن قال: فَقُلْتُ لَهُ: أَشْهَدُ أَنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ: «فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ»، «وَ لا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ»، فَأَخْبَرَنِي بِأَنَّكَ أَنْتَ هُوَ، فَقَالَ عُمَرُ: اسْكُتْ! أَسْكَتَ اللَّهُ نَأْمَتَكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ! يَا ابْنَ اللَّخْنَاءِ! فَقَالَ عَلِيٌّ (سلام الله علیه): أَقْسَمْتُ عَلَيْكَ، يَا سَلْمَانُ! لَمَّا سَكَتَّ، فَقَالَ سَلْمَانُ: وَ اللَّهِ! لَوْ لَمْ يَأْمُرْنِي عَلِيٌّ (سلام الله علیه) بِالسُّكُوتِ، لَخَبَّرْتُهُ بِكُلِّ شَيْ ءٍ نَزَلَ فِيهِ وَ كُلِّ شَيْ ءٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِيهِ وَ فِي صَاحِبِهِ.(1)

از جناب سلیم بن قیس نقل است که گفت: از جناب سلمان فارسی (علیه السلام) (در حدیثی طولانی) شنیدم که فرمود: ... تا آنجا که سلمان گفت: به عمر گفتم: شهادت مى دهم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنيدم كه مى فرمودند، در حالى كه در بارۀ اين آيه: «فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ»، «وَ لا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ»، (در آن روز هيچ كس را مانند او عذاب نمى كند و هيچ كس را مانند او به بند نمى كشد)، از ایشان سؤال كردم، حضرت به من

ص: 420

1- _ بحار الأنوار، ج 28، ص278، ح45؛ تفسير نور الثقلين، ج 5، ص576، ح25؛ كتاب سليم بن قيس الهلالي، ج 2، ص595، ح4.

خبر دادند كه آن، تو هستى، عمر گفت: ساكت شو! خدا صدايت را خفه كند، اى غلام! و اى پسر زن بدبو! پس در این هنگام حضرت على (سلام الله علیه) فرمودند: اى سلمان! تو را قسم مى دهم! كه ساكت باشى، سلمان گفت: به خدا قسم! اگر حضرت على (سلام الله علیه) مرا به سكوت امر نكرده بودند، آنچه در بارۀ او نازل شده، و هر چه که در بارۀ او و رفيقش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنيده بودم را به او خبر مى دادم.

2_ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ (سلام الله علیه): يَا ابْنَ خَرَّبُوذَ! أَ تَدْرِي مَا تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ:«فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ»، «وَ لا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ»، قُلْتُ: لَا، قَالَ: ذَاكَ الثَّانِي، لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَذَابَهُ أَحَداً.(1)

از معروف بن خرّبوذ نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (سلام الله علیه) به من فرمودند: ای پسر خرّبوذ! آیا تأویل این آیه: «فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ»، «وَ لا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ»، را می دانی؟ عرض کردم: نه، نمی دانم، حضرت فرمودند: او، دوّمی است، که خداوند هیچکس را مثل او، اینچنین عذاب نمی کند.

ص: 421

1- _ بحار الأنوار، ج 30، ص331، ح155؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص656، ح11609؛ تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص768؛ تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 14، ص277.

سورۀ مبارکۀ شمس

اشاره

شماره: 135

کد آیه: 4/91 اسم آیه: تاریکی پیشوایان ظلم و جور

وَالشَّمْسِ وَضُحٰىهاٰ1 ... وَاللَّیْلِ اِذاٰ یَغْشٰىهاٰ4

به خورشيد و گسترش نور آن سوگند! ... و قسم به شب! آن هنگام كه صفحۀ زمين را بپوشاند.

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (سلام الله علیه)، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، قَالَ: الشَّمْسُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَوْضَحَ اللَّهُ بِهِ لِلنَّاسِ دِينَهُمْ، قُلْتُ: «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، قَالَ: ذَلِكَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (سلام الله علیه)، قُلْتُ: «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، قَالَ: ذَلِكَ أَئِمَّةُ الْجَوْرِ الَّذِينَ اسْتَبَدُّوا لِلْأَمْرِ، دُونَ آلِ رَسُولِ اللَّهِ (علیهم السلام) وَ جَلَسُوا مَجْلِساً كَانَ آلُ رَسُولِ اللَّهِ (علیهم السلام) أَوْلَى بِهِ مِنْهُمْ، فَغَشُّوا دِينَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِالظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، قَالَ: يَغْشَى ظُلْمُهُمْ ضَوْءَ النَّهَارِ، قُلْتُ: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، قَالَ: ذَلِكَ الْإِمَامُ مِنْ ذُرِّيَّةِ فَاطِمَةَ (سلام الله علیها) يُسْأَلُ عَنْ دِينِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَيُجَلِّي لِمَنْ يَسْأَلُهُ، فَحَكَى اللَّهُ قَوْلَهُ: «وَ النَّهارِ إِذاجَلَّاها».(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (سلام الله علیه) در بارۀ این سخن خداوند (عز و جل) پرسیدم: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، حضرت فرمودند: مقصود از خورشید رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند كه خداوند به وسيلۀ او دين مردم را برایشان آشكار نموده،

ص: 422

1- _ بحار الأنوار، ج 24، ص70، ح4؛ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص670، ح11660؛ تفسير القمي، ج 2، ص424.

گفتم: «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، فرمودند: مقصود امير المؤمنين (سلام الله علیه) می باشند، عرض کردم: «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، به چه معناست؟ فرمودند: آن پيشوايان و جور و ستم هستند، همان کسانی كه بدون توجّه به مقام ائمّه (علیهم السلام) در امر (خلافت) خودسری کردند و در جايگاهى نشستند كه تنها شايستۀ آل پیامبر (علیهم السلام) بود، آن ها این گونه با ظلم و ستم خود پرده بر روى دين رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) كشيدند، و این همان کلام خدای متعال است: «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، فرمودند: یعنی ظلم و ستم آن ها روشنائى روز را می پوشاند، عرض کردم: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، به چه معناست؟ فرمودند: مقصود، امامی از فرزندان فاطمه (سلام الله علیها) است كه از او در بارۀ دين رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سؤال می شود، حقیقت را آشكار می كند و براى سئوال كننده توضيحمی دهد، پس خداوند سخن او را حکایت کرد و فرمود: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها».

ص: 423

ص: 424

منابع و مآخذ

1_ قرآن کریم.

2_ نهج البلاغة.

3_ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات/ 5جلدی/ شیخ حر عاملى، محمّد بن حسن/ اعلمى/ بیروت/ سال چاپ: 1425 ق.

4_ الإحتجاج على أهل اللجاج( للطبرسی)/ 2جلدی/ طبرسى، احمد بن على/ تحقیق: خرسان، محمّد باقر/ نشر مرتضى/ مشهد/ سال چاپ: 1403 ق.

5_ الإختصاص/ 1جلدی/ مفید، محمد بن محمد/ تحقیق: غفارى، على اکبر و محرمى زرندى، محمود/ عربى/ الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.

6_ إرشاد القلوب إلى الصواب( للدیلمی)/ 2جلدی/ دیلمى، حسن بن محمد/ عربى/ ناشر الشریف الرضی/ قم/ سال چاپ: 1412 ق.

7_ الأصول الستة عشر( ط- دار الشبستري)/ 1جلدی/ عدّه اى از علماء/ عربى/ دار الشبستري للمطبوعات/قم/ سال چاپ: 1363 ش.

8_ الأمالي(للصدوق)/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ کتابچى/ تهران/ سال چاپ: 1376 ش.

9_ الأمالي (للطوسی)/ 1جلدی/ طوسى، محمد بن الحسن/ عربى/ دار الثقافة/ قم/ سال چاپ: 1414 ق.

10_ الأمالي( للمفيد)/ 1جلدی/ مفيد، محمد بن محمد/ محقق و مصحح: استاد ولى، حسين وغفارى على اكبر/ عربى/ كنگره شيخ مفيد/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.

ص: 425

11_ بحار الأنوار/ 110جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ إحیاء التراث العربی/ بیروت/ سال چاپ: 1403 ق.

12_ البرهان فى تفسیر القرآن/ 5جلدی/ بحرانى، سید هاشم/ بنیاد بعثت/ تهران/ سال چاپ: 1416 ق.

13_ بشارة المصطفى لشیعة المرتضى( ط_ القدیمة)/ 1جلدی/ طبرى آملى، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم/ عربى/ المکتبة الحیدریة/ نجف/ سال چاپ: 1383 ق.

14_ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (علیهم السلام)/ 1جلدی/ صفار، محمد بن حسن/ تحقیق: کوچه باغى، محسن بن عباسعلى/ عربى/ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.

15_ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة/ 1جلدی/ استرآبادى، على/ مؤسسة النشر الإسلامی/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.

16_ التحصين لأسرار ما زاد من كتاب اليقين/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ محقق: انصارى زنجانى خوئينى، اسماعيل/ عربى/ مؤسسة دار الكتاب/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.

17_ تحف العقول/ 1جلدی/ ابن شعبه حرانى، حسن بن على/محقق و مصحح: غفارى، على اكبر/ عربى/ جامعه مدرسين/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.

18_ التفسیر الإمام الحسن العسکری (سلام الله علیه)/ 1جلدی/ حسن بن على (سلام الله علیهما)، امام یازدهم/ تحقیق: مدرسه امام مهدى (سلام الله علیه)/ عربى/ مدرسة الإمام المهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.

19_ تفسیر الصافی/ 5جلدی/ فیض کاشانى، محمّد بن شاه مرتضى/ مکتبه الصدر/ تهران/ سال چاپ: 1415 ق.

20_ تفسیر العیاشی/ 2جلدی/ عیاشى، محمّد بن مسعود/ المطبعة العلمیة/ تهران/ سال چاپ: 1380 ق.

ص: 426

21_ تفسیر فرات الکوفی/ 1جلدی/ کوفى، فرات بن ابراهیم/ مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی/ تهران/ سال چاپ: 1410 ق.22_ تفسیر القمى/ 2جلدی/ قمى، على بن ابراهیم/ دار الکتاب/ قم/ سال چاپ: 1367 ش .

23_ تفسير کنز الدقائق و بحر الغرائب/ 14جلدی/ قمی مشهدی، محمّد بن محمّد رضا/ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى/ تهران/ سال چاپ: 1368 ش.

24_ تفسیر نور الثقلین/ 5جلدی/ عروسى حویزى عبد على بن جمعه/ انتشارات اسماعیلیان/ قم/ سال چاپ: 1415 ق.

25_ تقريب المعارف/ 1جلدی/ ابو الصلاح الحلبى، تقى بن نجم/ محقق: تبريزيان (الحسون)، فارس/ عربى/ الهادى/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.

26_ تهذیب الأحکام/ 10جلدی/ طوسى، محمّد بن الحسن/ تحقیق: خرسان، حسن الموسوى/ دار الکتب الإسلامیه/ تهران/ 1407 ق.

27_ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ دار الشریف الرضی للنشر/ قم/ سال چاپ: 1406 ق.

28_ جامع الأخبار( للشعيري)/ 1جلدی/ شعيري، محمد بن محمد/ عربى/ناشر: مطبعة حيدرية/ نجف/ سال چاپ: بى تا.

29_ حلية الأبرار في أحوال محمّد و آله الأطهار (علیهم السلام)/ 5جلدی/ بحرانى، سيد هاشم بن سليمان/ عربى/ مؤسسةالمعارف الإسلامية/ قم/ سال چاپ: 1411 ق.

30_ الخرائج و الجرائح/ 3جلدی/ قطب الدين راوندى، سعيد بن هبة الله/ تحقیق: مؤسسة الإمام المهدى (سلام الله علیه)/ عربى/ مؤسسه امام مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.

31_ الخصال/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: 1362 ش.

32_ دعائم الإسلام/ 2جلدی/ ابن حيون، نعمان بن محمد مغربى/ محقق: فيضى، آصف/ عربى/ ناشر: مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1385 ق.

ص: 427

33_ الدعوات( للراوندي) سلوة الحزين/ 1جلدی/ قطب الدين راوندى، سعيد بن هبة الله/ عربى/ ناشر: انتشارات مدرسه امام مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)/ قم/ سال چاپ: 1407 ق.

34_ رجال الكشي، اختيار معرفة الرجال( مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي)/ 2جلدی/ كشى، محمد بن عمر/ محقق: رجايى، مهدى/ عربى/ ناشر: مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1363 ش.

35_ روضة الواعظين و بصيرة المتعظين( ط- القديمة)/ 2جلدی/ فتال نيشابورى، محمد بن احمد/ عربى/ انتشارات رضى/ قم/ سال چاپ: 1375 ش.

36_ ریاحین الشریعة/5جلدی/ محلّاتی، ذبیح الله/ دار الکتب اسلامیة/ تهران/ سال چاپ: 1369ش.

37_ السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي(و المستطرفات)/ 3جلدی/ ابن ادريس، محمدبن احمد/ محقق: الموسوى، حسن بن احمد و ابن مسيح، ابوالحسن/ عربى/ ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم/ قم/ سال چاپ: 1410 ق.

38_ سرور أهل الإيمان في علامات ظهور صاحب الزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)/ 1جلدی/ بهاء الدين نيلى نجفى، على بن عبد الكريم/ محقق: عطار، قيس/ عربى/ دليل ما/ قم/ سال چاپ: 1426 ق.

39_ شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار (علیهم السلام)/ 3جلدی/ ابن حیون، نعمان بن محمد/ تحقیق: حسینى جلالى، محمد حسین/ عربى/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.

40_ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد/ 10جلدی/ ابن أبي الحديد، عبد الحميد بن هبة الله/محقق: ابراهيم، محمد ابوالفضل/ عربى/ مكتبة آية الله المرعشي النجفي/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.

41_ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل/ 2جلدی/ حسکانی، عبید الله بن عبدالله/ تحقیق: محمودى، محمدباقر/ عربى/ التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء

ص: 428

الثقافة الإسلامیة/ تهران/ 1411 ق.

42_ الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم/ 3جلدی/ عاملى نباطى، على من محمد بن على بن محمد بن يونس/ عربى/ المكتبة الحيدرية/ نجف/ سال چاپ: 1384 ق.

43_ صفات الشيعة/ 1جلدی/ ابن بابويه، محمد بن على/ عربى/ أعلمى/ تهران/ سال چاپ: 1362 ش.44_ الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف/ 2جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ تحقیق: عاشور، على/ عربى/ خیام/ قم/ سال چاپ: 1400 ق.

45_ طرف من الأنباء و المناقب/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ تحقیق: عطار، قیس/ عربى /ناشر: تاسوعا/ مشهد/ سال چاپ: 1420 ق.

46_ علل الشرائع/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ کتاب فروشى داورى/ قم/ سال چاپ: 1385 ش.

47_ عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار/ 1جلدی/ ابن بطریق، یحیى بن حسن/ عربى/ جماعة المدرسین بقم، مؤسسة النشر الاسلامی/ قم/ سال چاپ: 1407 ق.

48_ عين العبرة في غبن العترة/ 1جلدی/ ابن طاوس، احمد بن موسى/ عربى/ دار الشهاب/ قم/ سال چاپ: بى تا.

49_ عیون أخبار الرضا (سلام الله علیه)/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ تحقیق: لاجوردى، مهدى/ نشر جهان/ تهران/ 1378 ق.

50_ عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية/ 4جلدی/ ابن أبي جمهور، محمد بن زين الدين/ محقق: عراقى،مجتبى/ دار سيد الشهداء للنشر/ قم/ سال چاپ: 1405 ق.

51_ غرر الأخبار/ 1جلدی/ دیلمى، حسن بن محمد/ تحقیق: ضیغم، اسماعیل/ عربى/ دلیل ما/ قم/ سال چاپ: 1427 ق.

52_ الغیبة( للنعمانی)/ 1جلدی/ ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم/ تحقیق: غفارى، على اکبر/ عربى/ نشر صدوق/ تهران/ سال چاپ: 1397 ق.

ص: 429

53_ الکافی/ 8جلدی/ کلینى، محمّد بن یعقوب بن اسحاق/ دار الکتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: 1407 ق.

54_ كامل الزيارات/ 1جلدی/ ابن قولويه، جعفر بن محمد/ تحقیق: امينى، عبد الحسين/ عربى/ دار المرتضوية/ نجف اشرف/ سال چاپ: 1356 ش.

55_ کتاب سلیم بن قیس الهلالی/ 2جلدی/ هلالى، سلیم بن قیس/ تحقیق: انصارى زنجانى خوئینى، محمد/ عربى/ الهادى/ قم/ سال چاپ: 1405 ق.

56_ کشف الغمة فی معرفة الأئمة (علیهم السلام)/ 2جلدی/ اربلى، على بن عیسى/ بنى هاشمى/ تبریز/ سال چاپ: 1381 ق.

57_ کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین (سلام الله علیه)/ 1جلدی/ علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر/تحقیق: درگاهى، حسین/ عربى/ وزارت ارشاد/ عربی/ تهران/ سال چاپ: 1411 ق.

58_ کمال الدین و تمام النعمة/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ تحقیق: غفارى، على اکبر/ اسلامیه/ عربی/ تهران/ سال چاپ: 1395 ق.

59_ كنز الفوائد/ 2جلدی/ كراجكى، محمد بن على/ محقق: نعمة، عبد الله/ عربى/ دارالذخائر/ قم/ سال چاپ: 1410 ق.

60_ مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة/ 1جلدی/ ابن شاذان، محمد بن احمد/ تحقیق: مدرسه امام مهدى (سلام الله علیه)/ عربى/ناشر: مدرسة الإمام المهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)/ قم/ سال چاپ: 1407 ق.

61_ مجمع البیان فى تفسیر القرآن/ 10جلدی/ طبرسى فضل بن حسن/ انتشارات ناصر خسرو/ عربی/ تهران/ سال چاپ: 1372ش.

62_ المحاسن/ 2جلدی/ برقى، احمد بن محمد بن خالد/ تحقیق: محدث، جلال الدین/ عربى/ دار الکتب الإسلامیة/ قم/ سال چاپ: 1371 ق.

63_ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر/ 8جلدی/ بحرانى، سید هاشم بن سلیمان/ عربى /

ص: 430

مؤسسة المعارف الإسلامیة/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.

64_ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (علیهم السلام)/ 26جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ دار الکتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: 1404 ق.

65_ مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها/ 1جلدی/ عریضى، على بن جعفر/ تاریخ وفات: 220 قمری/ تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث/ مؤسسة آل البیت (علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.

66_ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل/ 28جلدی/ نورى، حسين بن محمد تقى/ محقق و مصحح: مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)/ عربى/ مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1408 ق.

67_ المسترشد في إمامة عليّ بن أبي طالب (سلام الله علیه)/ 1جلدی/ طبرى آملى كبير، محمد بن جرير بن رستم/ تحقیق: محمودى، احمد/ عربى/ كوشانپور/ قم /سال چاپ: 1415ق.

68_ مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين (سلام الله علیه)/ 1جلدی/ حافظ برسى، رجب بن محمد/محقق و مصحح: عاشور، على/ عربى/ أعلمي/ بيروت/ سال چاپ: 1422 ق.

69_ معاني الأخبار/ 1جلدی/ ابن بابويه، محمد بن على/ محقق و مصحح: غفارى، على اكبر/ عربى/ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم/ قم/ سال چاپ: 1403 ق.

70_ مكارم الأخلاق/ 1جلدی/ طبرسى، حسن بن فضل/ عربى/ شريف رضى/ قم/ سال چاپ: 1412 ق، 1370 ش.

71_ المصباح للكفعمي( جنة الأمان الواقية)/ 1جلدی/ كفعمى، ابراهيم بن على عاملى/ عربى/ دار الرضي( زاهدي)/ قم/ سال چاپ: 1405 ق.

72_ مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد/ 1جلدی/ طوسى، محمد بن الحسن/ عربى/ مؤسسة فقه الشيعة/ بيروت/ سال چاپ: 1411 ق.

73_ مناقب آل أبي طالب (علیهم السلام) ( لابن شهرآشوب)/ 4جلدی/ ابن شهر آشوب مازندرانى،

ص: 431

محمد بن على/ عربى/ علامه/ قم/ سال چاپ: 1379 ق.

74_ المناقب(للعلوي) الكتاب العتيق/ 1جلدی/ علوى، محمدبن على بن الحسين/ محقق: موسوى بروجردى، حسين/ عربى/قم/ دليل ما/سال چاپ: 1428 ق.

75_ منتخب الأنوار المضيئة في ذكر القائم الحجّة (سلام الله علیه)/ 1جلدی/ نويسنده: بهاء الدين نيلى نجفى، على بن عبدالكريم/ محقق و مصحّح: حسينى كوهكمرى، عبداللطيف/ عربى/ ناشر: مطبعة الخيام/ قم/ سال چاپ: 1360 ش.

76_ نهج الحقّ و كشف الصدق/ 1جلدی/ علامه حلى، حسن بن يوسف/ عربى/ دار الكتاب اللبناني/ بيروت/ سال چاپ: 1982 م.

77_ الوافي/ 26جلدی/ فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى/ عربى/ كتابخانه امام أمير المؤمنين على (سلام الله علیه)/ اصفهان/ سال چاپ: 1406 ق.

78_ وسائل الشيعة/ 30جلدی/ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن/ محقق و مصحح: مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)/ عربى/ مؤسسة آل البيت (علیهم السلام)/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.

79_ هداية الأمة إلى أحكام الأئمة (علیهم السلام)/ 8جلدی/ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن/ محقق و مصحح: آستان قدس رضوى، بنياد پژوهش هاى اسلامى/ ناشر: آستانة الرضوية المقدّسة، مجمع البحوث الإسلامية/ مشهد مقدّس/ سال چاپ: 1414 ق.

80_ الهداية الكبرى/ 1جلدی/ خصيبى، حسين بن حمدان/ عربى/ البلاغ/ بيروت/ سال چاپ: 1419 ق.

81_ اليقين باختصاص مولانا عليّ (علیه السلام) بإمرة المؤمنين/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ محقق: انصارى زنجانى خوئينى، اسماعيل/ دار الكتاب/ قم/ سال چاپ: 1413ق.

ص: 432

جدول فهرست سوره های قرآن کریم

عکس

ص: 433

عکس

ص: 434

آثار دیگری از نویسنده

1_ کلید واژۀ آیات مهدوی در قرآن کریم

شامل: 240 آیه دربارۀ حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، در 493 صفحه وزیری، انتشارات عطر عترت، سال چاپ: 1393.

2_ کلید واژۀ آیات رجعت در قرآن کریم

شامل: 80 آیه دربارۀ رجعت، در 248 صفحه وزیری، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1395 (برندۀ جایزۀ کتاب سال استان خراسان رضوی).

3_ کلید واژۀ آیات علوی در قرآن کریم شامل: 440 آیه دربارۀ حضرت علی (سلام الله علیه)، در 2 جلد وزیری، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1398.

4_ کلید واژۀ آیات فاطمی در قرآن کریم

شامل: 135 آیه دربارۀ حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، در 404 صفحه وزیری، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1399.

5_ کلید واژۀ آیات حسینی در قرآن کریم

شامل: 210 آیه دربارۀ حضرت امام حسین (سلام الله علیه)، در 622 صفحه وزیری، انتشارات اعتقاد

ص: 435

ما، سال چاپ: 1400.

6_ چهل حدیث عید غدیر در کلام معصومین (علیهم السلام)

همراه با دوبیتی های غدیر، در 56 صفحه رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1400.

7_ جلوه های مهدوی در آیینۀ فاطمی

شباهت های حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، در 175 صفحه رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1400.

8_ احتجاج به مَن کُنتُ مولاه

در 128 صفحه رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1401.

9_ چلچراغ شعر مهدوی جلد 1

ویژۀ نیمۀ شعبان، در 216 صفحۀ رقعی، انتشارات اعتقاد ما، سال چاپ: 1401.

لطفاً جهت سفارش، با شمارۀ 1518 967 0910 تماس حاصل فرمایید.

ص: 436

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109