یک آیه یک حدیث
نکات کلیدی سی جزء قرآن کریم
تهیه و تنظیم حجت الاسلام سید مجید نبوی
مشخصات نشر: اصفهان، 1403
ص: 1
به نام خدا
به دنبال برنامه سازی دو دقیقه ای برای برخی از آیات گزینشی قرآن کریم بودم ، در اینترنت برخورد کردم به نکات کلیدی سی جزء قرآن.
از آنجایی که در سایت های مختلف به نام موسسات مختلفی بود بالاخره معلوم نشد کار کدام گروه بوده لذا در یک سفر زیارتی به نجف اشرف تمام وقت خود را صرف مرتب کردن آن ها نمودم و سپس روایات اهلبیت علیهم السلام را به مناسبت به آنها اضافه کردم .
امیدوارم مفید واقع شود.
صفر 1446
وَ بَشِّرِ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ...
به كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته انجام داده اند، بشارت ده كه باغ هايى بهشتى براى آنها است كه نهرها از پاى درختانش جاريست
ابن عباس (رحمة الله علیه)- قَالَ مَا فِی الْقُرْآنِ آیَهًُْ: الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ إِلَّا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَمِیرُهَا وَ شَرِیفُهَا، وَ مَا مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) رَجُلٌ إِلَّا وَ قَدْ عَاتَبَهُ اللَّهُ وَ مَا ذَکَرَ عَلِیّاً (علیه السلام) إِلَّا بِخَیْر.
ابن عباس (رحمة الله علیه) در قرآن آیه ای به این تعبیر الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وجود ندارد مگر اینکه علی (علیه السلام)، امیر و اشرف [مخاطبان] آن است و از اصحاب محمّد (کسی نیست مگر اینکه خداوند او را مورد عتاب و سرزنش قرار داده است. امّا خداوند علی (علیه السلام) را جز به نیکی یاد نکرده است.(1)
يا بني اسرائيل اذْكُرُوا
ص: 2
نِعْمَتِيَ الَّتي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ [40]
اى بنى اسرائيل! نعمتم را كه به شما ارزانى داشتم به ياد آوريد؛ و به پيمان من وفا كنيد تا من نيز به پيمان شما وفا كنم. و [در اين راه] تنها از من بترسيد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ یَا بَنِی إسْرَائِیلَ. قَالَ: هِیَ خَاصَّهًٌْ بِآلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام).
امام صادق (علیه السلام) آن مختصّ خاندان محمّد است.(1)
وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعينَ [43]
و نماز را بر پا داريد و زكات را بپردازيد و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَرَنَ الزَّکَاهًَْ بِالصَّلَاهًِْ فَقَالَ: أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ فَمَنْ أَقَامَ الصَّلَاهًَْ وَ لَمْ یُؤْتِ الزَّکَاهًَْ لَمْ یُقِمِ الصَّلَاهًَْ.
امام باقر (علیه السلام) خدای بزرگ، زکات را با نماز مقارن و هم ردیف کرد و فرمود: أَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ؛ پس آن کس که نماز [عید فطر] بخواند و از دادن زکات خودداری ورزد، در واقع نماز نیز نخوانده است.
أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ [44]
آيا مردم را به نيكى [و ايمان به پيامبرى كه صفات او در تورات آمده] دعوت مى كنيد، امّا خودتان را فراموش مى نماييد؛ با اينكه شما كتاب آسمانى [تورات] را مى خوانيد؟! آيا نمى انديشيد؟!
العسکری (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی عُلَمَاءِ الْیَهُودِ وَ رُؤَسَائِهِمُ الْمَرَدَهًِْ الْمُنَافِقِینَ الْمُحْتَجِنِینَ أَمْوَالَ الْفُقَرَاءِ الْمُسْتَأْکِلِینَ لِلْأَغْنِیَاءِ الَّذِینَ کَانُوا یَأْمُرُونَ بِالْخَیْرِ وَ یَتْرُکُونَهُ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الشَّرِّ وَ یَرْتَکِبُونَهُ.
امام عسکری (علیه السلام) این آیه درباره ی علما
ص: 3
و سردمداران متجاوز و منافق یهود نازل شد؛ آنان که اموال فقرا را به نفع ثروتمندان غصب نمودند؛ همان کسانی که به کار خیر فرمان می دادند درحالی که خودشان آن را ترک می کردند و از کار زشت نهی می نمودند در حالی که خودشان آن را انجام می دادند.(1)
وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعينَ [45]
از صبر و نماز يارى جوييد؛ [و با شكيبايى و مهار هوس هاى درونى و توجّه به پروردگار، نيرو بگيريد]؛ و اين كار جز براى خاشعان، دشوار و سنگين است.
الأئمّهًْ (علیهم السلام)- کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا حَزَنَهُ أَمْرُ اسْتَعَانَ بالصلاهًْ وَ الصَّوْمِ.
ائمّه (علیهم السلام) : هنگامی که پیامبر (از چیزی محزون می شد، از نماز و روزه کمک می گرفت.(2)
أَ وَ لا يَعْلَمُونَ أَنَّ أللهَ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ [77]
آيا اينها نمى دانند خداوند آنچه را پنهان مى دارند يا آشكار مى كنند مى داند؟!
علیّ بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذَا لَقُوا الْیَهُودَ قَالُوا نَحْنُ مَعَکُمْ وَ کَانُوا یُخْبِرُونَ الْمُسْلِمِینَ بِمَا فِی التَّوْرَاهًِْ مِنْ صِفَهًِْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ کُبَرَاؤُهُمْ وَ عُلَمَاؤُهُمْ: أَ تُحَدِّثُونَهُمْ بِما فَتَحَ اللهُ عَلَیْکُمْ لِیُحَاجُّوکُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّکُمْ أَ فَلا تَعْقِلُونَ فَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ: أَ وَ لا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللهَ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ.
علی بن ابراهیم (رحمة الله علیه) [برخی از یهودیان غیرمتعصّب] وقتی یهودیان را مشاهده می کردند به آن ها می گفتند: «ما با شما هستیم». [آنان در مواجهه ی با مسلمانان] صفات پیامبر (و اصحابش را که در تورات بود، به مسلمانان اطّلاع می دادند. سران و دانشمندان [متعصّب و منحرف] یهود به آن ها می گفتند: «به
ص: 4
آن ها (مسلمانان) مطالبی را می گویید که علیه شما پیش پروردگارتان استدلال نمایند [و مسلمانان بگویند، این یهودیان با اینکه محمّد (را می شناسند و خود اعتراف کرده اند امّا ایمان نمی آورند]؟! شما عقل ندارید»؟! خداوند در جواب آن ها می فرماید: أَ وَ لا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللهَ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ.(1)
... أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ...
...آيا به بعضى از دستورات كتاب خدا ايمان مى آوريد، و به بعضى كافر مى شويد؟! كيفر كسى از شما كه اين عمل [تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى] را انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان چيزى نخواهدبود و روز رستاخيز به شديدترين عذاب ها گرفتار مى شوند...
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الْوَجْهُ الثَّالِثُ مِنَ الْکُفْرِ؛ فَهُوَ کُفْرُ التَّرْکِ لِمَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ هُوَ مِنَ الْمَعَاصِی قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ ... أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتابِ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَکَانُوا کُفَّاراً لِتَرْکِهِمْ مَا أَمَرَ اللهُ تَعَالَی بِهِ.
امام علی (علیه السلام) قسم سوّم از کفر، ترک اوامر خداوند می باشد که از معصیت ها شمرده می شود. خداوند متعال فرموده است: أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتابِ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ خداوند آن ها را کافر خوانده زیرا آنان اوامر او را اطاعت نکردند.(2)
أُولئِكَ الَّذينَ اشْتَرَوُا الْحَياةَ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ فَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ [86]
آن ها كسانى هستند كه زندگى دنيا را با [از دست دادن] آخرت خريده اند؛ از اين رو از عذاب آنها كاسته نمى شود؛ و [به هيچ صورت] يارى نخواهند شد.
العسکری (علیه السلام)- رَضُوا بِالدُّنْیَا وَ حُطَامِهَا بَدَلًا مِنْ نَعِیمِ الْجِنَانِ الْمُسْتَحَقِّ بِطَاعَاتِ
ص: 5
اللَّهِ.
امام عسکری (علیه السلام) آن ها هستند که در مقابل زندگی جاوید آخرت که در صورت اطاعت خدا، مستحقّ آن می شوند به زندگی دنیا و زرق و برق آن راضی شدند.(1)
لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيها فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللهُ جَميعاً إِنَّ أللهَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَديرٌ
هر امّتى قبله اى دارد كه خداوند آن را تعيين كرده است؛ [و به جاى گفتگو درباره ی قبله،] در نيكي ها و اعمال خير، بر يكديگر سبقت جوييد. هر جا باشيد، خداوند همه ی شما را [در روز رستاخيز] حاضر مى كند؛ زيرا او بر هر چيزى تواناست.
الباقر (علیه السلام)- الخَیْرَاتُ الْوَلَایَهًُْ.
امام باقر (علیه السلام) خیرات در این آیه ولایت و دوستی ماست.(2)
فَاذْكُرُوني أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لي وَ لا تَكْفُرُونِ
پس مرا ياد كنيد، تا شما را ياد كنم؛ و شكر مرا به جاى آوريد و [نعمت هاى مرا] كفران نكنيد.
الصّادق (علیه السلام)- تَسْبِیحُ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ الْکَثِیرِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از جمله [مصادیق] ذکر فراوان خداست که خداوند متعال [به آن امر] فرموده است: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ.(3)
... وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ السَّائِلينَ وَ فِي الرِّقابِ...
... و مال خود را با همه ی علاقه اى كه به آن دارد، به خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و واماندگان در سفر و سائلان و بردگان، انفاق مى كند؛...
السّجّاد (علیه السلام)- أَعْطِ فِی اللَّهِ الْمُسْتَحِقِّینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی حُبِّهِ لِلْمَالِ أَوْ شِدَّهًِْ حَاجَتِهِ هُوَ إِلَیْهِ یَأْمُلُ الْحَیَاهًَْ وَ یَخْشَی الْفَقْرَ لِأَنَّهُ صَحِیحٌ شَحِیحٌ.
ص: 6
مام سجاد (علیه السلام) مؤمن مال را به مؤمنین و مستحق می بخشد؛ با وجود اینکه به آن علاقه دارد و یا به شدّت به آن مال محتاج است؛ چون آرزوی زندگی [بهتر] دارد و نیز از [احتمال] فقر و تنگدستی می ترسد؛ چون سالم و آزمند است.(1)
... وَ الصَّابِرينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذينَ صَدَقُوا وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (177(
كسانى كه در برابر سختى ها و زيان ها و هنگام جنگ، استقامت مى ورزند؛ اين ها كسانى هستند كه راست مى گويند؛ [و گفتار و كردارشان با اعتقادشان هماهنگ است؛] و اين ها پرهيزگارانند.
الکاظم (علیه السلام)- لَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّی یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ ... وَ أَمَّا السُّنَّهًُْ مِنْ وَلِیِّهِ فَالصَّبْرُ عَلَی الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ.
امام کاظم (علیه السلام) مؤمن تا سه خصلت [و سنّت را] نداشته باشد، مؤمن نمی شود [سنّتی از خدا و سنّتی از پیامبر] ... و سنّتی که از امامش باید بیاموزد، صبر بر سختی ها وگرفتاری هاست که خدای عزّوجلّ فرماید: وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ.(2)
وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي وَ لْيُؤْمِنُوا بي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ .
و هنگامى كه بندگان من، از تو درباره ي من سؤال كنند، [بگو:] من نزديكم؛ دعاى دعاكننده را، به هنگامى كه مرا مى خواند، پاسخ مى گويم. پس بايد دعوت مرا بپذيرند، و به من ايمان بياورند، تا راه يابند [و به مقصد برسند].
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا مِنْ مُسْلِمٍ دَعَی اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِدَعْوَهًٍْ لَیْسَ فِیهَا قَطِیعَهُ رَحِمٍ وَ لَا إِثْمٌ إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ بِهَا إِحْدَی خِصَالٍ ثَلَاثٍ
ص: 7
إِمَّا أَنْ یُعَجِّلَ دَعْوَتَهُ وَ إِمَّا أَنْ یَدَّخِرَ لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ وَ إِمَّا أَنْ یَدْفَعَ عَنْهُ مِنَ السُّوءِ مِثْلَهَا قَالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) إِذاً نُکْثِرُ. قَالَ: اللَّهُ أَکْثَرُ.
پیامبر ( مسلمانی نیست که از خداوند سبحان درخواستی نماید که در آن موجبات قطع رحم و گناه وجود نداشته باشد، مگر اینکه خداوند به یکی از این سه شکل حاجتش را برآورده کند: یا حاجتش را به سرعت برآورده می سازد؛ یا آن را برایش در روز قیامت ذخیره می گرداند و یا مصیبت و بلایی همانند آن را از او دور می کند. گفتند: «ای رسول خدا (اگر [درخواست های آن مسلمان، بزرگ و] زیاد باشد چه»؟ فرمودند: «خداوند از آن [بزرگتر و] افزون تر است».(1)
يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذلِكَ يُبَيِّنُ أللهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ []
درباره ي شراب و قمار از تو سؤال مى کنند، بگو: «در آن دو گناه و زیان بزرگى است؛ و منافعى [از نظر مادى] براى مردم در بردارد؛ ولى گناه آن ها از نفعشان بیشتر است». و از تو مى پرسند: «چه چیز انفاق کنند»؟ بگو: «از مازاد نیازمندى خود». این چنین خداوند آیات را براى شما روشن مى سازد؛ شاید بیندیشید.
الباقر (علیه السلام)- مَا فَضَلَ عَنْ قُوتِ السَّنَهًِْ قَالَ (علیه السلام): وَ نُسِخَ ذَلِکَ بِآیَهًِْ الزَّکَاهًًْ.
امام باقر (علیه السلام) عفو، چیزی است که از هزینه سال اضافه بیاید؛ البته این آیه، به وسیله ی آیه ی زکات نسخ شد.(2)
... وَ اتَّقُوا أللهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ أللهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ [233]
... و از [مخالفت
ص: 8
فرمان] خدا بپرهیزید؛ و بدانید خدا، به آنچه انجام مى دهید، بیناست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَاتَّقُوا اللهَ فِی النِّسَاءِ وَ اسْتَوْصُوا بِهِنَّ خَیْراً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره ی زنان از خدا بترسید و پرهیزکار باشید و به خوبی درباره ی آن ها سفارش و وصیّت کنید.(1)
وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقينَ [241]
و [بر شوهران] لازم است که به زنان مطلّقه، هدیه ي مناسبى بدهند. این، حقّى است بر عهده ي مردان پرهیزگار.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی الرَّجُلِ یُطَلِّقُ امْرَأَتَهُ أَ یُمَتِّعُهَا؟ قَالَ: نَعَمْ أَ مَا یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ أَ مَا یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُتَّقِینَ.
امام صادق (علیه السلام) در مورد مردی که همسرش را طلاق می دهد پرسیده شد که: «آیا این مرد می تواند زن را [با دادن هدیه ای] بهره مند سازد»؟ ایشان می فرمایند: بله! می تواند. آیا این مرد دوست ندارد در زمره ی نیکوکاران باشد؟! و آیا این مرد نمی خواهد از پرهیزکاران باشد؟!(2)
مَنْ ذَا الَّذي يُقْرِضُ أللهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثيرَةً وَ أللهُ يَقْبِضُ وَ يَبْصُطُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
کیست که به خدا قرض نیکویى دهد [و بدون منّت، انفاق کند، ] تا خداوند آن را براى او چندین برابر کند؟ و خداوند است که [روزىِ بندگان را] محدود یا گسترده مى سازد؛ [و انفاق، هرگز باعث کمبود روزى کسى نمى شود] . و [سرانجام همگى] به سوى او باز مى گردید.
الصّادق (علیه السلام)- مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْ إِخْرَاجِ الدَّرَاهِمِ إِلَی الْإِمَامِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَیَجْعَلُ لَهُ الدِّرْهَمَ فِی الْجَنَّهًِْ مِثْلَ جَبَلِ أُحُدٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ مَنْ
ص: 9
ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ فِی صِلَهًِْ الْإِمَامِ خَاصَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) کاری نزد خدا محبوب تر از رسانیدن درهم (پول مربوط به خمس و زکات) به امام (علیه السلام) نیست. که خدا [هر] درهم فردی که چنین کند [و خمسش را به امام بدهد] را در بهشت، مانند کوه احد قرار می دهد. (یعنی ثواب آن را از اعمال خیر دیگر بزرگتر و بیشتر می دهد) خدای تعالی در کتابش می فرماید: مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً به خدا قسم! این حکم مخصوص رساندن [پول خمس و زکات] به امام (علیه السلام) است.(1)
... وَ لَوْ لا دَفْعُ اللهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ أللهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمينَ
... و اگر خداوند، بعضى از مردم را به وسیله ي بعضى دیگر دفع نمى کرد، زمین را فساد فرا مى گرفت، ولى خداوند نسبت به جهانیان، لطف و احسان دارد.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِمَنْ یُصَلِّی مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یُصَلِّی مِنْ شِیعَتِنَا وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَی تَرْکِ الصَّلَاهًِْ لَهَلَکُوا وَ إِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِمَنْ یَصُومُ مِنْهُمْ عَمَّنْ لَا یَصُومُ مِنْ شِیعَتِنَا وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَی تَرْکِ الصِّیَامِ لَهَلَکُوا وَ إِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِمَنْ یُزَکِّی مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یُزَکِّی مِنْهُمْ وَ لَوِ اجْتَمَعُوا عَلَی تَرْکِ الزَّکَاهًِْ لَهَلَکُوا وَ إِنَّ اللَّهَ لَیَدْفَعُ بِمَنْ یَحُجُّ مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یَحُجُّ مِنْهُمْ وَ لَوِ اجْتَمَعُوا عَلَی تَرْکِ الْحَجِّ لَهَلَکُوا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ لَوْ لا دَفْعُ اللهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لکِنَّ اللهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعالَمِینَ فَوَ اللَّهِ
ص: 10
مَا أُنْزِلَتْ إِلَّا فِیکُمْ وَ لَا عُنِیَ بِهَا غَیْرُکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) خداوند به خاطر شیعیان نمازگزار ما، از شیعیانی که نماز نمی گذارند [بلاها را] دفع می کند. که اگر همه نماز را ترک کنند هلاک خواهندشد و هم از کسانی که روزه نمی گیرند به وسیله ی آنهایی که روزه می گیرند گرفتاری ها را دور می سازد و اگر همه روزه نگیرند نابود می گردند و به خاطر کسانی که زکات می دهند از آنهایی که زکات نمی دهند عذاب را دور می کند که اگر همه زکات ندهند، هلاک می شوند و خداوند به خاطر کسانی که حج می گزارند، بلا را از آنهایی که حج نمی گزارند رفع می کند که اگر همه حج گزاردن را ترک می کردند هلاک می شدند و این است معنی آیه ی شریفه ی: وَ لَوْ لا دَفْعُ اللهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لکِنَّ اللهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعالَمِینَ به خدا قسم! این آیه فقط درباره ی شما (شیعیان) نازل شده و مخاطبی غیر از شما ندارد.(1)
مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في سَبيلِ اللهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ أللهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ أللهُ واسِعٌ عَليمٌ .
کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى کنند، همانند بذرى هستند که هفت خوشه برویاند؛ که در هر خوشه، یکصد دانه باشد؛ و خداوند آن را براى هر کس بخواهد [و شایسته باشد]، دو یا چند برابر مى کند؛ و لطف خدا گسترده، و او [به همه چیز] داناست.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا أَحْسَنَ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ ضَاعَفَ اللَّهُ لَهُ عَمَلَهُ بِکُلِّ حَسَنَهًٍْ سَبْعَمَائَهًِْ ضِعْفٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ اللهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ.
امام صادق (علیه السلام) هرگاه بنده ی مؤمن کار نیکی انجام
ص: 11
دهد خداوند پاداش او را زیاد می کند تا جایی که هفتصد برابر به او می دهد و این است معنی آیه ی شریفه که فرمود: وَ اللهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ.(1)
قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً وَ أللهُ غَنِيٌّ حَليمٌ.
گفتار پسندیده [در برابر نیازمندان]، و عفو [و گذشت از تندخویى آنها]، از صدقه اى که آزارى به دنبال آن باشد، بهتر است؛ و خداوند، بى نیاز و داراى حلم است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِذَا سَأَلَ السَّائِلُ فَلَا تَقْطَعُوا عَلَیْهِ مَسْئَلَتَهُ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْهَا ثُمَّ رُدُّوا عَلَیْهِ بِوَقَارٍ وَ لِینٍ إِمَّا بِبَذلٍ یَسِیرٍ أَوْ رَدٍّ جَمِیلٍ فَإِنَّهُ قَدْ یَأْتِیکُمْ مَنْ لَیْسَ بِإِنْسٍ وَ لَا جَانٍّ یَنْظُرُونَ کَیْفَ صَنِیعُکُمْ فِیمَا خَوَّلَکُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ غَنِیٌّ عَنْ صَدَقاتِکُمْ وَ عَنْ جَمِیعِ طَاعَاتِکُمْ لَمْ یَأْمُرْکُمْ بِهَا وَ لَا بِشَیْءٍ مِنْهَا لِحَاجَهًٍْ مِنْهُ إِلَیْهَا وَ إَِنَّمَا أَمَرَکُمْ بِهَا وَ دَعَاکُمْ إِلَیْهَا لِحَاجَتِکُمْ إِلَی ثَوَابِهَا حَلِیمٌ لَا یُعَاجِلُکُمْ بِالْعُقُوبَهًِْ وَ قِیلَ: لَا یَعْجَلُ بِالْعُقُوبَهًِْ عَلَی مَنْ یَمُنُّ وَ یُؤْذِی بِصَدَقَتِهِ وَ لَوْ وَقَعَ هیَهُنَا مَوْقِعَ حَلِیمٍ حَمِیدٍ أَوْ عَلِیمٍ لَمْ یَحْسُنْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنانچه نیازمندی درخواستی کرد، سخن او را درباره ی نیازش قطع نکنید تا آن را به پایان رساند. سپس نیاز او را یا با آرامش و نرمی و احترام برطرف نمایید و یا به زیبایی [بدون رفتار و کلام بد] رد کنید. خداوند [گاهی] کسانی را که نه بشر و نه جن هستند، به سوی شما می فرستد تا ببیند رفتار شما در قبال چیزی که به شما بخشیده، چگونه است؟ او از صدقات و تمام عباداتتان بی نیاز است. خداوند شما را به جهت
ص: 12
نیازش به دادن صدقه و انجام طاعات، به انجام آن امر نمی کند بلکه او به سبب نیاز شما به ثواب آن اعمال، چنان فرمانی به شما می دهد و به انجام آن دعوتتان می کند. خداوند حلیمی است که در عقوبت شما عجله نمی کند و گفته می شود در عذاب کسی که با صدقه اش منّت گذاشته و آزار می دهد، تعجیل نمی نماید و اگر خداوند حلیم، حمید و علیم نبود، احسان نمی کرد.(1)
إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ وَ أللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ .
اگر صدقات [و انفاق هاى خود] را آشکار کنید، خوب است؛ و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید، براى شما بهتر است؛ و از گناهان شما مى کاهد؛ و خداوند به آنچه انجام مى دهید، آگاه است.
ابن عباس - فى قولِهِ تَعالى: «اَلّذينَ يُنْفِقونَ أمْوالَهُمْ بِاللَّيلِ وَ النَّهارِ...» - : نَزَلَتْ فى عَلىِّ بْنِ اَبى طالِبٍ؛ كانَتْ لَهُ اَرْبَعَةُ دَراهِمَ، فَاَ نْفَقَ بِاللَّيْلِ دِرْهَما، وَ بِالَّنهارِ دِرْهَما، وَ سِرّا دِرْهَما، وَ عَلانيَةً دِرْهَما؛
ابن عباس درباره آيه «كسانى كه در شب و روز، و پنهان و آشكار، اموالشان را انفاق مى كنند، پاداش آنان در نزد پروردگارشان [محفوظ] است و نه بيمى بر آنان هست و نه اندوهگين مى شوند» مى گويد: اين آيه درباره على بن ابى طالب نازل شد. يك دِرهم را شبْ اِنفاق كرد و يكى را روز؛ يكى را پنهانى و يكى را آشكار.(2)
يَمْحَقُ أللهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ أللهُ لا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثيمٍ
خداوند، ربا را نابود مى کند؛ و صدقات را افزایش مى دهد و
ص: 13
خداوند، هیچ ناسپاسِ گنهکارى را دوست نمى دارد.
الصّادق (علیه السلام)- قِیلَ لِلصَّادِقِ (علیه السلام) قَدْ نَرَی الرَّجُلَ یُرْبِی وَ مَالُهُ یَکْثُرُ فَقَالَ: یَمْحَقُ اللَّهُ دِینَهُ وَ إِنْ کَانَ مَالُهُ یَکْثُرُ.
امام صادق (علیه السلام) به امام صادق (علیه السلام) گفتند: «می بینیم که مردی ربا می خورد و مالش افزون می شود [آیا با آیه در تعارض نیست]»؟ فرمود: «خداوند [به خاطر رباخواری او] دینش را نابود می کند؛ هرچند مالش افزایش یابد».(1)
وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ .
و اگر [بدهکار، ] قدرتِ پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایى، مهلت دهید؛ و هرگاه براى خدا به او ببخشید بهتر است؛ اگر آگاه باشید.
الصّادق (علیه السلام)- أَیُّهَا النَّاسُ لِیُبَلِّغِ الشَّاهِدُ مِنْکُمُ الْغَائِبَ أَلَا وَ مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِراً کَانَ لَهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ صَدَقَهًٌْ بِمِثْلِ مَالِهِ حَتَّی یَسْتَوْفِیَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) ای مردم! حاضرین شما به غائبین برسانند که: خداوند عزّوجلّ برای کسی که جهت دریافت طلبش به شخص تنگدستی فرصت داده، در هر روز صدقه ای برابر مالش، می نویسد تا زمانی که طلبش را کامل دریافت کند.(2)
لا يُكَلِّفُ أللهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ ...
خداوند هیچ کس را، جز به اندازه ي تواناییش، تکلیف نمى کند. [انسان،] هر کار [نیکى] را انجام دهد، به سود خود انجام داده؛ و هر کار [بدى] کند، به زیان خودکرده است...
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یُکَلِّفِ الْعِبَادَ إِلَّا مَا یَسْتَطِیعُونَ وَ إِلَّا مَا یُطِیقُونَ فَإِنَّهُمْ لَا یَصْنَعُونَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ إِلَّا بِإِرَادَهًِْ اللَّهِ وَ مَشِیَّتِهِ وَ قَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ
ص: 14
قَالَ: هَذَا دِینُ اللَّهِ الَّذِی أَنَا عَلَیْهِ وَ آبَائِی.
امام صادق (علیه السلام) همانا خداوند متعال به بندگان، به قدر توان و تحمّلشان تکلیف می کند. [با این حال] آن ها فقط به خواست خداوند و مشیّت و قضا و قدر او کارهایشان را انجام می دهند، این دین خداوند است که من و پدرانم بر آن هستیم».(1)
لايَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذالِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللهِ في شَيْءٍ إِلّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللهِ الْمَصيرُ .
افراد با ايمان نبايد به جاى مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود انتخاب كنند؛ و هر كس چنين كند، هيچ رابطه اى با خدا ندارد [و پيوند او به كلّى از خدا گسسته مى شود]؛ مگر اينكه از آن ها تقيّه كنيد [و به خاطر هدف هاى مهمترى كتمان نماييد]. خداوند شما را از [نافرمانى] خود، برحذر مى دارد؛ و بازگشت [شما] به سوى خداست.
علی عليه السلام: من لَم تَكُن مَودّتُهُ في اللّهِ فاحْذَرْهُ؛ فإنّ مودّتَهُ لَئيمةٌ، و صُحْبتَه مَشُومةٌ؛
از كسى كه دوستى اش براى خدا نيست بپرهيز؛ زيرا دوستى او پستى است و همنشينى با او شوم. (2)
وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ ديناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ .
و هركس جز اسلام [و تسليم در برابر فرمان حقّ]، آيينى براى خود انتخاب كند، از او پذيرفته نخواهد شد؛ و او در آخرت، از زيانكاران است.
الصّادق (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ فَقَال غَیْرَ التَّسْلِیمِ لِوَلَایَتِنَا.
امام صادق (علیه السلام) منظور از وَ مَنْ یَبْتَغِ
ص: 15
غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرین؛ یعنی هرکس تسلیم به ولایت ما نباشد.(1)
أَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَليمٌ .
هرگز به [حقيقتِ] نيكوكارى نمى رسيد مگر اينكه از آنچه دوست مى داريد، [در راه خدا] انفاق كنيد؛ و آنچه انفاق مى كنيد، خداوند از آن آگاه است.
الحسن (علیه السلام)- نُقِلَ عَنِ الْحَسَنِ (علیه السلام) أَنَّهُ کَانَ یَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ: إِنِّی أُحِبُّهُ وَ قَدْ قَالَ تَعَالَی لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ.
امام حسن (علیه السلام) در مورد امام حسن (علیه السلام) نقل شده: «شکر صدقه می داد». به امام (علیه السلام) در مورد آن گفته شد: «چرا این کار را انجام می دهد و علّت آن را جویا شدند». فرمود: «من آن را دوست دارم و خدای تعالی فرموده است: لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ».(2)
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ كُنْتُمْ عَلى شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْها كَذالِكَ يُبَيِّنُ اللهُ لَكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ .
و همگى به ريسمان خدا (قرآن، و هرگونه وسيله ی وحدت الهى)، چنگ زنيد، و پراكنده نشويد؛ ونعمتِ [بزرگِ] خدا را بر خود، به ياد آريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد، و او ميان دل هاى شما، الفت برقرار ساخت، و به بركتِ نعمتِ او، برادر شديد! و شما بر لبِ حفره اى از آتش بوديد، خدا شما را از آن نجات داد؛ اين چنين، خداوند آيات خود را براى شما آشكار مى سازد؛ شايد هدايت
ص: 16
شويد.
الباقر (علیه السلام)- وَلَایَهًُْ علی بن ابی طالب (علیه السلام) الْحَبْلُ الَّذِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا فَمَنْ تَمَسَّکَ بِهِ کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ تَرَکَهُ خَرَجَ مِنَ الْإِیمَان.
امام باقر (علیه السلام) ولایت علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) ریسمانی است که خدای تعالی فرمود: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا؛ پس هرکس به آن چنگ بزند مؤمن است و هرکه آن را واگذارد، از ایمان خارج است.(1)
وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
و بايد از ميان شما، جمعى دعوت به نيكى، و امر به معروف و نهى از منكر كنند. و رستگاران آن ها هستند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ فَهَذِهِ لِآلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ تَابَعَهُمْ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ.
امام علی (علیه السلام) وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ این امّتیاز متعلق به آل محمّد و پیروان آن هاست که دعوت به نیکی می کنند؛ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ.(2)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُمْ لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنّا لَكُمُ الْآياتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ.
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! محرم اسرارى از غير خود، انتخاب نكنيد. آن ها از هرگونه شرّ و فسادى درباره ی شما، كوتاهى نمى كنند. آن ها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد. [نشانه هاى] دشمنى از سخنانشان آشكار شده؛ و آنچه در دل هايشان پنهان مى دارند، از آن مهمتر است. ما آيات [و
ص: 17
راه هاى پيشگيرى از شرّ آن ها] را براى شما بيان كرديم اگر بينديشيد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُنَا مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) نَقْتُلُ آبَاءَنَا وَ أَبْنَاءَنَا وَ أَخْوَالَنَا وَ أَعْمَامَنَا وَ أَهْلَ بُیُوتِنَا ثُمَّ لَا یَزِیدُنَا ذَلِکَ إِلَّا إِیمَاناً وَ تَسْلِیماً وَ جِدّاً فِی طَاعَهًِْ اللَّهِ، وَ اسْتِقْلَالًا بِمُبَارَزَهًِْ الْأَقْرَانِ، وَ إِنْ کَانَ الرَّجُلُ مِنَّا وَ الرَّجُلُ مِنْ عَدُوِّنَا لَیَتَصَاوَلَانِ تَصَاوُلَ الْفَحْلَیْنِ یَتَخَالَسَانِ أَنْفُسَهُمَا أَیُّهُمَا یَسْقِی صَاحِبَهُ کَأْسَ الْمَوْتِ، فَمَرَّهًًْ لَنَا مِنْ عَدُوِّنَا، وَ مَرَّهًًْ لِعَدُوِّنَا مِنَّا، فَلَمَّا رَأَی اللَّهُ مِنَّا صِدْقاً وَ صَبْراً أَنْزَلَ الْکِتَابَ بِحُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَیْنَا وَ الرِّضَا عَنَّا، وَ أَنْزَلَ عَلَیْنَا النَّصْرَ، وَ لَسْتُ أَقُولُ إِنَّ کُلَّ مَنْ کَانَ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله)، وَ لَقَدْ کَانَتْ مَعَنَا بِطَانَهًٌْ لَا یَأْلُونَا خَبَالًا، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ.
امام علی (علیه السلام) به خدا قسم! ما را همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) می دیدی که پدران و پسران و دایی ها و عموها و فامیل های خود را می کشتیم و این مطلب ایمان و تسلیم و جدّیت ما را در اطاعت خدا و قدرت بیشتر برای مبارزه با همتاهای خود افزون می کرد. مردی از ما و مردی از دشمنمان مانند دو فحل (نر) با یکدیگر در می آویختند و هریک در فکر رهایی خود بود و اینکه کدام به رفیقش کاسه مرگ را بچشاند. گاهی از طرف دشمن به نفع ما می شد و گاهی از طرف ما به نفع دشمن می گشت. وقتی خداوند ما را صادق و صابر دید. آیه ی قرآن را در ذکر خیر ما و رضایت
ص: 18
از ما فرستاد و پیروزی را بر ما نازل کرد. من نمی گویم: «هرکس با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود چنین بود، ولی قسمت اعظم و اکثریّت و عموم آن ها چنین بودند. در عین حال همراه ما گروهی بودند که از فساد در کارها دریغی نداشتند». خداوند عزّوجلّ می فرماید: قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ.(1)
أَلَّذينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النّاسِ وَ اللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ .
[همان] كسانى كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى كنند؛ و خشم خود را فرو مى برند؛ و از [خطاى] مردم درمى گذرند؛ و خدا نيكوكاران را دوست دارد.
الحسین (علیه السلام)- مَنْ أَحْسَنَ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ.
امام حسین (علیه السلام) هرکس به کسی نیکی نماید خدا به او نیکی کند وَ اللهُ یُحِبُّ المُحْسِنِینَ.(2)
آیه فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ ز
به سبب رحمت الهى، در برابر مؤمنان، نرم و مهربان شدى! و اگرخشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى شدند. پس آن ها را ببخش و براى آن ها آمرزش بطلب؛ و در كارها، با آنان مشورت كن! امّا هنگامى كه تصميم گرفتى، [قاطع باش و] بر خدا توكّل كن؛ زيرا خداوند توكّل كنندگان را دوست دارد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- جَاءَ أَعْرَابِیٌّ أَحَدَ بَنِی عَامِرٍ فَسَأَلَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ... فقال بَعَثَنِی قَوْمِی إِلَیْکَ رَائِداً أَبْغِی أَنْ أَسْتَحْلِفَکَ وَ أَخْشَی أَنْ تَغْضَبَ قَالَ لَا
ص: 19
أَغْضَبُ إِنِّی أَنَا الَّذِی سَمَّانِیَ اللَّهُ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ محمد (صلی الله علیه و آله) {مُحَمَّداً} رسول الله (صلی الله علیه و آله) الْمُجْتَبَی الْمُصْطَفَی لَیْسَ بِفَحَّاشٍ وَ لَا سَخَّابٍ فِی الْأَسْوَاقِ وَ لَا یُتْبِعُ السَّیِّئَهًَْ السَّیِّئَهًَْ وَ لَکِنْ یُتْبِعُ السَّیِّئَهًَْ الْحَسَنَهًَْ فَسَلْنِی عَمَّا شِئْتَ وَ أَنَا الَّذِی سَمَّانِیَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَسَلْ عَمَّا شِئْت.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) یک اعرابی به نزد فردی از بنی عامر آمد و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سراغ گرفت ... [به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نوشت]: قوم من، مرا به عنوان پیشگام به سوی تو فرستادند. می خواهم که تو را قسم دهم ولی می ترسم که عصبانی شوی. فرمود: «من خشمگین نمی شوم. من کسی هستم که خداوند در تورات و انجیل، مرا محمّد، رسول، مجتبی و مصطفی نامیده است؛ کسی که فحّاش نیست و در بازار عربده نمی کشد، جوابِ بدی را به بدی نمی دهد، بلکه جواب بدی را با خوبی می دهد. پس هرچه می خواهی از من بپرس. من کسی هستم که خدا در قرآن در شأن او گفته است: وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ پس هرچه می خواهی بپرس».(1)
لَتُبْلَوُنَّ في أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ مِنَ الَّذينَ أَشْرَكُوا أَذىً كَثيراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذالِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ .
به يقين [همه ی شما] در اموال و جان هاى خود، آزمايش مى شويد! و از كسانى كه پيش از شما به آن ها كتاب آسمانى داده شده و از مشركان، سخنان آزاردهنده فراوان خواهيد شنيد. و اگر استقامت
ص: 20
كنيد و تقوا پيشه سازيد، [شايسته تر است؛ زيرا] اين [استقامت و تقوا] از كارهاى مهمّ است.
الرّضا (علیه السلام)- أَنَّ عِلَّهًَْ الزَّکَاهًِْ مِنْ أَجْلِ قُوتِ الْفُقَرَاءِ وَ تَحْصِینِ أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَلَّفَ أَهْلَ الصِّحَّهًِْ الْقِیَامَ بِشَأْنِ أَهْلِ الزَّمَانَهًِْ وَ الْبَلْوَی کَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ فِی أَمْوَالِکُمْ إِخْرَاجُ الزَّکَاهًِْ وَ فِی أَنْفُسِکُمْ تَوْطِینُ الْأَنْفُسِ عَلَی الصَّبْرِ مَعَ مَا فِی ذَلِکَ مِنْ أَدَاءِ شُکْرِ نِعَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.
امام رضا (علیه السلام) علّت وجوب زکات و سرّ آن این است که: «زکات قوّت و روزی فقراء بوده و اموال اغنیاء را حفظ و نگهداری می کند زیرا حقّ تعالی افراد صحیح و سالم را مکلّف نموده که به افراد زمین گیر و افتاده رسیدگی کرده و به امور آن ها قیام کنند چنانچه خدای عزّوجلّ فرموده است: لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ؛ حق تعالی شما را در اموال و نفوستان آزمایش می کند مقصود این است که در اموالتان زکات را باید خارج کنید و در نفوستان آزمایش این است که: «نفس را بر صبرنمودن آماده کنید و شکر نعمت های الهی را اداء کنید».(1)
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
اى کسانى که ایمان آورده اید (در برابر مشکلات و هوس ها) استقامت کنید و در برابر دشمنان (نیز) استقامت بخرج دهید و از مرزهاى خود، مراقبت بعمل آورید و از خدا بپرهیزید شاید رستگار شوید.
الصّادق (علیه السلام)- اصْبِرُوا عَلَی الْفَرَائِضِ وَ صَابِرُوا عَلَی الْمَصَائِبِ وَ رَابِطُوا عَلَی الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام).
امام صادق (علیه السلام) بر واجبات صبر کنید و در برابر مشکلات
ص: 21
پایدار باشید و از حدود پیامبران (علیهم السلام) دفاع کنید.(1)
وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَ لاَ الَّذينَ يَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَليماً [18]
ولى توبه كسانى كه كارهاى بد انجام مى دهند، تا هنگامى كه مرگ يكى از آن ها فرا مى رسد مى گويد: «الان توبه كردم». پذيرفته نيست؛ و نه كسانى كه درحال كفر از دنيا مى روند؛ اين ها كسانى هستند كه عذاب دردناكى برايشان فراهم كرده ايم.
الصّادق (علیه السلام)- رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً تَابَ إِلَی اللَّهِ قَبْلَ الْمَوْتِ فَإِنَّ التَّوْبَهًَْ مُطَهِّرَهًٌْ مِنْ دَنَسِ الْخَطِیئَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند بنده ای را که قبل از مرگش توبه می کند، مورد رحمت خود قرار می دهد. و توبه پاک کننده ی قلب از آلودگی گناهان است.(2)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ يَأْتينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللهُ فيهِ خَيْراً كَثيراً.
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! براى شما حلال نيست كه از زنان، از روى اكراه [و ايجاد ناراحتى براى آن ها]، ارث ببريد و آنان را تحت فشار قرار ندهيد كه قسمتى از آنچه را [به عنوان مهر] به آن ها داده ايد، تملّك كنيد! مگر اينكه آن ها عمل زشت آشكارى انجام دهند. و با آنان، به طور شايسته رفتار كنيد. و اگر از آن ها، [به جهتى] كراهت داشتيد، [فوراً تصميم به جدايى نگيريد]؛ چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد، و خداوند خير فراوانى در آن قرار مى دهد.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- قِیلَ: نَزَلَتْ فِی الرَّجُلِ یَکُونُ تَحْتَهُ الْمَرْأَهًُْ یَکْرَهُ صُحْبَتَهَا وَ
ص: 22
لَهَا عَلَیْهِ مَهْرٌ فَیَطُولُ عَلَیْهَا وَ یُضَارُّهَا لِتَفْتَدِیَ بِالْمَهْرِ فَنُهُوا عَنْ ذَلِکَ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه).
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- این آیه در مورد مردی نازل شده که زنی داشت که از هم صحبتی با او اکره داشت و هنوز مهریه ی او را نپرداخته بود و آزارش می داد تا مهرش را ببخشد [و به واسطه این کار، از آزار همسرش خلاص شود] پس [این آیه] او را از این کار نهی کرد.(1)
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللهُ وَ اللاَّتي تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبيلاً إِنَّ اللهَ كانَ عَلِيًّا كَبيراً .
مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتري هايى كه خداوند [از نظر نظام اجتماع] براى بعضى نسبت به بعضى ديگر قرار داده است، و به خاطر هزينه هايى كه از اموالشان [در مورد زنان] مى كنند. و زنان شايسته، زنانى هستند كه متواضعند، و در غياب [همسر خود]، اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى كنند. و زنانى را كه از سركشى و مخالفتشان بيم داريد، پند و اندرز دهيد؛ و [اگر مؤثر واقع نشد]، در بستر از آن ها دورى نماييد؛ و [اگر راهى جز شدّت عمل نبود] آن ها را تنبيه كنيد. اگر از شما پيروى كردند، راهى براى تعدّى بر آن ها نجوييد. [بدانيد] خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. [و قدرت او، بالاترين قدرت هاست].
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ (صلی الله علیه و آله) خَیْرُ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِی الَّذِینَ لَا یَتَطَاوَلُونَ
ص: 23
عَلَی أَهْلِیهِمْ وَ یَحِنُّونَ عَلَیْهِمْ وَ لَا یَظْلِمُونَهُمْ ثُمَّ قَرَأَ الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ ...
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بهترین مردان امّت من کسانی هستند که به اهل خانه ی خود تعدّی روا ندارند، و بر آن ها رحم کنند و ستم نکنند، بعد این آیه را خواند: الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْض.(1)
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللهُ وَ اللاَّتي تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبيلاً إِنَّ اللهَ كانَ عَلِيًّا كَبيراً .
مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتري هايى كه خداوند [از نظر نظام اجتماع] براى بعضى نسبت به بعضى ديگر قرار داده است، و به خاطر هزينه هايى كه از اموالشان [در مورد زنان] مى كنند. و زنان شايسته، زنانى هستند كه متواضعند، و در غياب [همسر خود]، اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى كنند. و زنانى را كه از سركشى و مخالفتشان بيم داريد، پند و اندرز دهيد؛ و [اگر مؤثر واقع نشد]، در بستر از آن ها دورى نماييد؛ و [اگر راهى جز شدّت عمل نبود] آن ها را تنبيه كنيد. اگر از شما پيروى كردند، راهى براى تعدّى بر آن ها نجوييد. [بدانيد] خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. [و قدرت او، بالاترين قدرت هاست].
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللهُ یَعْنِی تَحْفَظُ نَفْسَهَا إِذَا غَابَ عَنْهَا زَوْجُهَا.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ
ص: 24
اللهُ یعنی وقتی که همسرشان پیش آن ها نیست مراقب خود هستند [و خود را به گناه آلوده نمی کنند].(1)
وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَيْنِهِما فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها إِنْ يُريدا إِصْلاحاً يُوَفِّقِ اللهُ بَيْنَهُما إِنَّ اللهَ كانَ عَليماً خَبيراً.
و اگر از جدايى ميان آن دو [همسر] بيم داشته باشيد، يك داور از خانواده ی شوهر، و يك داور از خانواده ی زن انتخاب كنيد [تا به كار آنان رسيدگى كنند]. اگر اين دو [داور]، تصميم به اصلاح داشته باشند، خداوند دل هاى آن دو را به هم نزديك مى سازد؛ زيرا خداوند، دانا و آگاه است [و از نيّات همه، باخبر است].
الرّضا (علیه السلام)- أَمَّا الشِّقَاقُ فَیَکُونُ مِنَ الزَّوْجِ وَ الْمَرْأَهًِْ جَمِیعاً کَمَا قَالَ اللَّهُ وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَیْنِهِما فَابْعَثُوا حَکَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَکَماً مِنْ أَهْلِها وَ یَخْتَارُ الرَّجُلُ رَجُلًا وَ الْمَرْأَهًُْ تَخْتَارُ رَجُلًا فَیَجْتَمِعَانِ عَلَی فُرْقَهًٍْ أَوْ عَلَی صُلْحٍ فَإِنْ أَرَادَا إِصْلَاحاً فَمِنْ غَیْرِ أَنْ یَسْتَأْمِرَا وَ إِنْ أَرَادَا التَّفْرِیقَ بَیْنَهُمَا فَلَیْسَ لَهُمَا إِلَّا بَعْدَ أَنْ یَسْتَأْمِرَا الزَّوْجَ وَ الْمَرْأَهًَْ.
امام رضا (علیه السلام)- [عامل] جدایی می تواند از ناحیه ی هریک از زن و مرد باشد چنان که خدا فرمود: وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَیْنِهِما فَابْعَثُوا حَکَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَکَماً مِنْ أَهْلِها پس مرد یک فرد و زن نیز یک فرد را انتخاب می کند و سپس جمع شده [و بحث می کنند] که یا به این نتیجه می رسند که جدا شوند و یا صلح و مصالحه کنند و اگر تصمیم آن دو [مشاور] به صلح بود نیاز به مشورت با زن و شوهر نیست امّا اگر تصمیم بر جدایی گرفتند حتماً باید اوّل
ص: 25
با زوجین مشورت کنند.(1)
وَ اعْبُدُوا اللهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ إِنَّ اللهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً .
و خدا را بپرستيد؛ و هيچ چيز را همتاى او قرار ندهيد؛ و به پدر و مادر، نيكى كنيد؛ همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مستمندان، و همسايه ی نزديك، و همسايه ی دور، و دوست و همنشين، و واماندگان در سفر، و بردگانى كه مالك آن ها هستيد؛ زيرا خداوند، كسى را كه متكبّر و فخرفروش است، [و از اداى حقوق ديگران سرباز مى زند]، دوست نمى دارد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- من و علی (علیه السلام) پدران این امّت هستیم.(2)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- کُلُ أَرْبَعِینَ دَاراً جِیرَانٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- تا چهل خانه همسایه هستند، [خانه های] پیش روی او، پشت سرش سمت راستش و سمت چپش.(3)
إِنَّ اللهَ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَ إِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضاعِفْها وَ يُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظيماً .
خداوند [حتّى] به اندازه ی سنگينى ذرّه اى ستم نمى كند؛ و اگر كار نيكى باشد، آن را دو چندان [و بيشتر] مى سازد؛ و از نزد خود، پاداش عظيمى [به آن ها] مى دهد.
الهادی (علیه السلام)- رسالته (علیه السلام) فی الردّ علی أهلِ الجبر و التفویض و ... فَإِنَّهُ وَرَدَ عَلَیَ کِتَابُکُمْ وَ فَهِمْتُ مَا ذَکَرْتُمْ مِنِ اخْتِلَافِکُمْ فِی دِینِکُمْ وَ
ص: 26
خَوْضِکُمْ فِی الْقَدَرِ وَ مَقَالَهًِْ مَنْ یَقُولُ مِنْکُمْ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ یَقُولُ بِالتَّفْوِیضِ وَ تَفَرُّقِکُمْ فِی ذَلِکَ ... فَأَمَّا الْجَبْرُ الَّذِی یَلْزَمُ مَنْ دَانَ بِهِ الْخَطَأُ فَهُوَ قَوْلُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ أَجْبَرَ الْعِبَادَ عَلَی الْمَعَاصِی وَ عَاقَبَهُمْ عَلَیْهَا وَ مَنْ قَالَ بِهَذَا الْقَوْلِ فَقَدْ ظَلَّمَ اللَّهَ فِی حُکْمِهِ وَ کَذَّبَهُ وَ رَدَّ عَلَیْهِ قَوْلَهُ وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً وَ قَوْلَهُ ذلِکَ بِما قَدَّمَتْ یَداکَ وَ أَنَّ اللهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ قَوْلَهُ إِنَّ اللهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون.
امام هادی (علیه السلام)- [امام هادی در پاسخ به مردم اهواز که از آن حضرت در مورد جبر و تفویض سؤالاتی کرده بودند، چنین نوشتند که]: نامه ی شما به دستم رسید و از نوشته هایتان دریافتم که در عقیده ی خود دچار اختلاف گشته و به بحث «قَدَر» فرو شده اید؛ برخی از شما قائل به جبر، و جمعی معتقد به تفویض شده و با هم اختلاف کرده اید... امّا جبر که هرکس بدان معتقد باشد دچار خطاست گفته ی آن کس است که می پندارد خدای عزّوجلّ بندگان خود را به نافرمانی مجبور کرده و به خاطر همین نافرمانی مجازاتشان می کند. هرکسی چنین عقیده ای دارد، خداوند را در حکم خود ستمگر دانسته است. جواب این فرد و اثبات دروغ او این کلام خداست که می فرماید: و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند. (کهف/49) و فرموده: [و به آنان می گوییم]: این در برابر چیزی است که دست هایتان از پیش برای شما فرستاده و خداوند هرگز به بندگان ظلم نمی کند. (حج/10) و نیز؛ إِنَّ اللهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ».(1)
وَ مَنْ يُطِعِ
ص: 27
اللهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفيقاً .
و كسانى كه خدا و پيامبر را اطاعت كنند، [در روز رستاخيز]، همنشين كسانى خواهند بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده؛ از پيامبران و صدّيقان و شهدا و صالحان؛ و آن ها همنشين خوبى هستند.
الباقر (علیه السلام)- الْمُرَادُ {بِِ} النَّبِیِّینَ الْمُصْطَفَی وَ {ب} ِالصِّدِّیقِینَ الْمُرْتَضَی وَ {بِ} الشُّهَدَاءِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) وَ {بِ} الصَّالِحِینَ تِسْعَهًٌْ مِنْ أَوْلَادِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً الْمَهْدِیُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
امام باقر (علیه السلام)- در این آیه منظور از النَّبِیِّینَ حضرت محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) و منظور از الصِّدِّیقِینَ علی مرتضی (علیه السلام) و منظور از شُّهَدَاء امام حسن و حسین (علیها السلام) و منظور از الصَّالِحِینَ نُه فرزند از فرزندان امام حسین (علیه السلام) است [که ائمّه (هستند] و منظور از حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.(1)
وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ حَسيباً .
هرگاه به شما تحيّتى گويند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهيد؛ يا [لااقل] به همان گونه پاسخ گوييد. خداوند حساب همه چيز را دارد.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَهِیَ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ مَنْ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ فَهِیَ عِشْرُونَ حَسَنَهًًْ وَ مَنْ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَهِیَ ثَلَاثُونَ حَسَنَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس السَّلَامُ عَلَیْکُم بگوید، ده حسنه دارد و هرکس السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ
ص: 28
رَحْمَةُ اللهِ بگوید، برای او بیست حسنه و هرکس السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُه بگوید، برای او سی حسنه نوشته می شود.(1)
وَ مَنْ يَكْسِبْ خَطيئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَريئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً .
و كسى كه خطا يا گناهى مرتكب شود، سپس بى گناهى را به آن متّهم سازد، بار بهتان و گناه آشكارى را بر دوش گرفته است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَهًًْ أَوْ قَالَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی تَلٍّ مِنْ نَارٍ حَتَّی یَخْرُجَ مِمَّا قَالَهُ فِیهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه به مرد یا زن با ایمان بهتان زند یا درباره ی او چیزی بگوید که در او نیست؛ خدای تعالی روز قیامت او را بر تلّی از آتش قرار می دهد تا آنچه گفته از سرش بیرون بیاید.(2)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامينَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلهِ وَ لَوْ عَلى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقيراً فَاللهُ أَوْلى بِهِما فَلا تَتَّبِعُوا الْهَوى أَنْ تَعْدِلُوا وَ إِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيراً.
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همواره و هميشه قيام به عدالت كنيد. براى خدا گواهى دهيد، اگرچه به زيان شما، يا پدر و مادر و نزديكانتان بوده باشد! [چرا كه] اگر او (كسى كه گواهى شما به زيان اوست) غنى يا فقير باشد، خداوند سزاوارتر است كه از آنان حمايت كند. بنابراين، از هوا و هوس پيروى نكنيد؛ كه منحرف خواهيد شد. و اگر حق را تحريف كنيد، و يا از اظهار آن، اعراض نماييد، خداوند
ص: 29
به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قُولُوا الْحَقَّ وَ لَوْ عَلی أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- حق را بگویید حتّی اگر برعلیه شما یا والدینتان و نزدیکانتان باشد.(1)
إِنْ تُبْدُوا خَيْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللهَ كانَ عَفُوًّا قَديراً .
اگر نيكي ها را آشكار يا پنهان سازيد، و از بدي ها گذشت نماييد، خداوند آمرزنده و تواناست [و با اينكه قادر بر مجازات است، عفو و گذشت مى كند].
الصّادق (علیه السلام)- فَأَمَّا مَا فَرَضَ الله عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ وَ الرِّضَا وَ التَّسْلِیمُ بِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هُوَ الْوَاحِدُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِقْرَارُ بِمَا کَانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مِنْ نَبِیٍّ (صلی الله علیه و آله) أَوْ کِتَابٍ فَذَلِکَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَهًِْ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ الْآیَهًَْ وَ قَالَ أَلا بِذِکْرِ اللهِ ِ ... وَ قَالَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ ... {وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ إِنْ تُبْدُوا خَیْراً أَوْ تُخْفُوهُ} وَ قَالَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ ... فَذَلِکَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَهًِْ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ رَأْسُ الْإِیمَان.
امام صادق (علیه السلام)- آنچه که خدا بر قلب واجب کرده، ایمان و شناخت و اقرار و اعتقاد و خوشنودی و تسلیم است که گواهی دهد که خداوند یکی است و شریک و همتایی ندارد، فرزندی و زنی برای او نیست، و گواهی دهد
ص: 30
محمّد (صلی الله علیه و آله) رسول و فرستاده ی خداوند می باشد. هرچه خداوند از کتاب و پیامبر نازل فرموده به آن اقرار کند و اعتراف نماید، این ها مواردی است که خداوند بر قلب واجب گردانیده و باید قلب نسبت به آن ها اقرار کند و شناخت داشته باشد، و همین است معنی آیه ی شریفه که فرمود: نه آنکه او را به زور واداشته اند تا اظهار کفر کند و حال آنکه دلش به ایمان خویش مطمئن است بل آنان که درِ دل را به روی کفر می گشایند. (نحل/106). در جای دیگر فرمود: آگاه باشید که دل ها به یاد خدا آرامش می یابد. (رعد/28). و نیز فرمود: کسانی که به زبان ایمان آورده اند ولی دلشان هنوز ایمان پیدا نکرده اند. (مائده/41). در جای دیگر فرمود: آنچه را که در دل دارید خواه آشکارش سازید یا پوشیده اش دارید، خدا شما را بدان بازخواست خواهد کرد. پس هرکه را که بخواهد می آمرزد و هرکه را بخواهد عذاب می کند. (بقره/284). این ها مواردی است که خداوند بر دل واجب و لازم گردانیده و باید قلب به آن ها اقرار کند، و شناخت داشته باشد، عمل قلب انجام این گونه کارها می باشد، و اساس و هستی ایمان هم در قلب است.(1)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهيمَةُ الْأَنْعامِ إِلاَّ ما يُتْلى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللهَ يَحْكُمُ ما يُريدُ .
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به پيمان ها [و قراردادها] وفا كنيد! چهار پايان [و جنين آن ها] براى شما حلال شده است؛ مگر آنچه بر شما خوانده مى شود [و استثنا خواهد شد]. و در حالى كه در احرام هستيد، صيد را حلال نشمريد.
ص: 31
خداوند هر چه را بخواهد [و مصلحت باشد] حكم مى كند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْعِدَهًُْ دَیْنُ وَ قَدْ أَثْنَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَلَی إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) فَقَالَ: إِنَّهُ کَانَ صادِقَ الْوَعْدِ. وَ قَالَ سُبْحَانَهُ: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وعده، بدهی است و خداوند سبحان اسماعیل (علیه السلام) را ستوده و فرموده است: او در وعده اش صادق بود. (مریم/54). و فرموده است: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ.(1)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللهِ وَ لاَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ لاَ الْهَدْيَ وَ لاَ الْقَلائِدَ وَ لاَ آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْواناً وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ شَديدُ الْعِقابِ.
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! شعائر الهى [و مراسم حج را محترم بشمريد؛ و مخالفت با حدود الهى] را حلال ندانيد؛ و نه ماه حرام را، و نه قرباني هاى بى نشان و نشان دار را، و نه آن ها را كه به قصد خانه ی خدا براى به دست آوردن فضل پروردگار و خشنودى او مى آيند. امّا هنگامى كه از احرام بيرون آمديد، صيد كردن براى شما مانعى ندارد. و دشمنى با جمعيّتى كه شما را از آمدن به مسجدالحرام [در سال حديبيه] باز داشتند، نبايد شما را وادار به تعدّى و تجاوز كند! و [همواره] در راه نيكى و پرهيزگارى به يكديگر كمك كنيد. و [هرگز] در راه گناه و تعدّى همكارى ننماييد. و از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد كه مجازات
ص: 32
خدا شديد است!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِیَّاکُمْ وَ النِّفَاقَ وَ التَّدَابُرَ وَ التَّقَاطُعَ وَ التَّفَرُّقَ وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ شَدِیدُ الْعِقاب.
امام علی (علیه السلام)- از نفاق و قطع ارتباط و قهر با یکدیگر و تفرقه بپرهیزید؛ وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا الله إِنَّ الله شَدِیدُ الْعِقابِ.(1)
الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ طَعامُ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنينَ غَيْرَ مُسافِحينَ وَ لا مُتَّخِذي أَخْدانٍ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ.
امروز چيزهاى پاكيزه براى شما حلال شده؛ و [همچنين] طعام اهل كتاب، براى شما حلال است؛ و طعام شما براى آن ها حلال؛ و [نيز] زنان پاكدامن از مسلمانان، و زنان پاكدامن از كسانى كه پيش از شما به آن ها كتاب آسمانى داده شده، حلالند؛ هنگامى كه مهر آن ها را بپردازيد و پاكدامن باشيد؛ نه زناكار، و نه دوست پنهانى [و نامشروع] گيريد. و كسى كه آنچه را بايد به آن ايمان بياورد، انكار كند اعمال او تباه مى گردد؛ و در سراى ديگر، از زيانكاران خواهد بود.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَال سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ فَقَالَ (علیه السلام) الْحُبُوبُ وَ الْبُقُولُ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوجارود گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره ی آیه: وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ
ص: 33
حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ پرسیدم. فرمود: «منظور غلّه ها و سبزیجات است».(1)
مِنْ أَجْلِ ذلِكَ كَتَبْنا عَلى بَني إِسْرائيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَميعاً وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَميعاً وَ لَقَدْ جاءَتْهُمْ رُسُلُنا بِالْبَيِّناتِ ثُمَّ إِنَّ كَثيراً مِنْهُمْ بَعْدَ ذلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ .
بخشيده است. و پيامبران ما، دلايل روشن براى آنان (بنى اسرائيل) آوردند، امّا بسيارى از آن ها، پس از آن در روى زمين، تعدّى و زياده روى كردند.
الباقر (علیه السلام)- عن أبی بصیر عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً قَالَ مَنِ اسْتَخْرَجَهَا مِنَ الْکُفْرِ إِلَی الْإِیمَانِ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره ی سخن خداوند متعال: وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعا سؤال کردم. فرمود: «یعنی آنکه آن ها را از کفر به ایمان بکشاند».(2)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد؛ و وسيله اى براى تقرّب به او بجوييد؛ و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُمُ الْعُرْوَهًُْ الْوُثْقَی وَ هُمُ الْوَسِیلَهًُْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امامان و پیشوایان [پس از من] همگی از فرزندان حسین می باشند، و هرکس از ایشان فرمان برد، خدا را اطاعت کرده، و هرکس نافرمانی
ص: 34
آنان کند خدا را معصیت کرده است، و ایشان چنگاویز محکم و دستگیره استوار هستند، و اینان راهنما به سوی خداوند عزّوجلّ هستند.(1)
وَكَتَبْنا عَلَيْهِمْ فيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللهُ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ .
و بر آن ها (بنى اسرائيل ) در آن (تورات)، مقرّر داشتيم كه جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بينى در برابر بينى، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان، قصاص مى شود؛ و جراحات نيز، قصاص دارد؛ و اگر كسى از قصاص، در گذرد، كفّاره [گناهان] او محسوب مى شود؛ و هر كس به آنچه خدا نازل كرده حكم نكند، ستمكار است.
الصّادق (علیه السلام)- عَن أبی بَصیر قال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَکَفَّارَةٌ لَهُ قَالَ یُکَفَّرُ عَنْهُ مِنْ ذُنُوبِهِ بِقَدْرِ مَا عَفَا مِنْ جِرَاحٍ أَوْ غَیْرِه.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره ی آیه: فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ پرسیدم، فرمود: «کسی که به دیه راضی شود و جراحات یا غیر آن را عفو کند، به همان اندازه از گناهانش بخشیده می شود».(2)
وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمَّا جاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ في ما آتاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ إِلَى اللهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ فيهِ
ص: 35
تَخْتَلِفُونَ .
دهد] پس در نيكي ها بر يكديگر سبقت جوييد. بازگشت همه شما، به سوى خداست؛ و از آنچه در آن اختلاف مى كرديد؛ [در قيامت] به شما خبر خواهد داد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- هِیَ الْإِسْلَامُ وَ الْوَلَایَهًُْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْ إِلَیْهَا.
امام علی (علیه السلام) پس به سوی خیرات بشتابید یعنی به سوی اسلام و به سوی ولایت بشتانید.(1)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذينَ اتَّخَذُوا دينَكُمْ هُزُواً وَ لَعِباً مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ الْكُفَّارَ أَوْلِياءَ وَ اتَّقُوا اللهَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ .
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! افرادى كه آيين شما را به باد استهزا و بازى مى گيرند از اهل كتاب و مشركان را ولىّ خود انتخاب نكنيد؛ و از [نافرمانى] خدا بپرهيزيد اگر ايمان داريد.
الصّادق (علیه السلام)- لَا یَتَوَارَثُ أَهْلُ مِلَّتَیْنِ نَحْنُ نَرِثُهُمْ وَ لَا یَرِثُونَّا.
امام صادق (علیه السلام)- اهل دو دین از یکدیگر ارث نمی برند. ما از ایشان ارث می بریم، و ایشان از ما ارث نمی برند.(2)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ .
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! مراقب خود باشيد. اگر شما هدايت يافته باشيد، گمراهى كسانى كه گمراه شده اند، به شما زيانى نمى رساند. بازگشت همه ی شما به سوى خداست؛ و شما را به آنچه انجام مى داديد، آگاه مى سازد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَال الصّادِق (علیه السلام) أَنَّ ثَعْلَبَهًَْ الْخُشَنِیَّ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ فَقَالَ (علیه السلام) وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ
ص: 36
عَلَی مَا أَصَابَکَ حَتَّی إِذَا رَأَیْتَ شُحّاً مُطَاعاً وَ هَوًی مُتَّبَعاً وَ إِعْجَابَ کُلِّ ذِی رَأْیٍ بِرَأْیِهِ فَعَلَیْکَ بِنَفْسِکَ وَ دَعْ أَمْرَ الْعَامَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از امام صادق (علیه السلام) روایت است: ثعلبه خُشَنی از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تفسیر این آیه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ چیست»؟ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پاسخ داد: «به معروف امر کن و از منکر نهی کن و به آنچه از ناملایمات به تو می رسد، صبر کن. و در انجام این وظیفه ی مهّم تا می توانی استقامت داشته باش، تا جایی که به افرادی که حرص شدید به دنیا و زینت های دنیوی داشته و پیروی سخت از هوی و هوس کرده و در عین حال مغرور و فریفته آراء و افکار خود باشند، برخورد کنی. در این صورت این وظیفه از عهده ی تو ساقط شده، و بر تو است که متوجّه اصلاح امور و تهذیب نفس خود بوده، و از امر به معروف و دعوت و نصیحت و موعظت خودداری کنی».(1)
وَ لَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ فَحاقَ بِالَّذينَ سَخِرُوا مِنْهُمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ .
[با اين حال، نگران نباش]. جمعى از پيامبران پيش از تو را نيز استهزا كردند؛ امّا سرانجام، آنچه را مسخره مى كردند، دامانشان را گرفت؛ [و عذاب الهى بر آن ها فرود آمد].
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- مَضَتْ سُنَّتُهُمْ فِی التَّکْذِیبِ کَمَا أَنَّ قَوْمَکَ کَذَّبُوکَ.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- همچنان که قوم تو، تو را تکذیب کردند، روش پیشینیان نیز در تکذیب پیامبران (علیهم السلام)بوده است.(2)
قُلْ سيرُوا فِي
ص: 37
الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبينَ .
بگو: «روى زمين سير كنيد؛ سپس بنگريد سرانجام تكذيب كنندگان آيات الهى چگونه بود»؟!
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَ عَنَی بِذَلِکَ أَیِ انْظُرُوا فِی الْقُرْآنِ فَاعْلَمُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهًُْ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مَا أَخْبَرَکُمْ عَنْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوربیع شامی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره ی کلام خداوند عزّوجلّ: قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ پرسیدم. فرمود: «یعنی در قرآن بنگرید [و به وسیله ی آن در زمین سیر معنوی کنید] تا بدانید سرانجام کسانی که قبل از شما بودند چگونه بود و [قرآن] درباره ی آن ها به شما چه خبر داده است».(1)
وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذينَ يَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ .
زندگى دنيا، جز بازى و سرگرمى نيست؛ و سراى آخرت، براى آن ها كه پرهيزگارند، بهتر است. آيا نمى انديشيد؟!
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ (علیه السلام) ثُمَّ وَعَظَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ رَغَّبَهُمْ فِی الْآخِرَهًِْ فَقَالَ وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
امام کاظم (علیه السلام)- هشام بن حکم گوید: امام کاظم (علیه السلام) به من فرمود: سپس [خدای تعالی] صاحبان عقل را موعظه فرمود و آن ها را به آخرت تشویق کرد و فرمود: وَ مَا الحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا لَعِبٌ وَ لهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.(2)
فَلَوْ
ص: 38
لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْمَلُونَ .
چرا هنگامى كه سختى [و عذاب] ما به آنان رسيد، [تضرّع نكردند و] تسليم نشدند؟! بلكه دل هاى آن ها قساوت پيدا كرد؛ و شيطان، آنچه را انجام مى دادند، در نظرشان زينت داد.
الصّادق (علیه السلام)- بَعدَ أن ذَکَرَ الشَّیطَانِ:ٍ وَ لَا یَغُرَّنَّکَ تَزْیِینُهُ الطَّاعَاتِ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ یَفْتَحُ لَکَ تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ بَاباً مِنَ الْخَیْرِ لِیَظْفَرَ بِکَ عِنْدَ تَمَامِ الْمِائَهًِْ فَقَابِلْهُ بِالْخِلَافِ وَ الصَّدِّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ الْمُضَادَّهًِْ بِاسْتِهْزَائِه.
امام صادق (علیه السلام)- و چون شیطان طاعات و اعمال تو را تزیین بنماید، هرگز مغرور و فریفته مباش، زیرا ممکن است نودونه باب از خیر و نیکویی را به روی تو بازکند، و پس از نودونه امر در قدم صدم کار خود را صورت بدهد. پس در مخالفت او پیوسته برقرار باش، و راه نفوذ و فریب او را بگیر، و با میل و هوی خواهی و مقاصد او مبارزه کن.(1)
قُلِ اللهُ يُنَجِّيكُم مِنْهَا وَ مِن كلُ ِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشرِْكُون.
بگو: «خداوند شما را از اين ها، و از هر مشكل و اندوهى، نجات مى دهد؛ باز هم شما براى او همتا قرار مى دهيد. [و راه كفر مى پوييد]».
العسکری ( أَبُو یَعْقُوبَ یُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ وَ کَانَا مِنَ الشِّیعَهًِْ الْإِمَامِیَّهًِْ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ اللَّهُ هُوَ الَّذِی یَتَأَلَّهُ إِلَیْهِ عِنْدَ الْحَوَائِجِ وَ الشَّدَائِدِ کُلُّ مَخْلُوقٍ وَ عِنْدَ انْقِطَاعِ الرَّجَاءِ مِنْ کُلِّ مَنْ دُونَهُ وَ تَقَطُّعِ الْأَسْبَابِ مِنْ
ص: 39
جَمِیعِ مَنْ سِوَاهُ تَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ أَیْ أَسْتَعِینُ عَلَی أُمُورِی کُلِّهَا بِاللَّهِ الَّذِی لَا تَحِقُّ الْعِبَادَهًُْ إِلَّا لَهُ الْمُغِیثِ إِذَا اسْتُغِیثَ وَ الْمُجِیبِ إِذَا دُعِیَ وَ هُوَ مَا قَالَ رَجُلٌ لِلصَّادِقِ (یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ دُلَّنِی عَلَی اللَّهِ مَا هُوَ فَقَدْ أَکْثَرَ عَلَیَّ الْمُجَادِلُونَ وَ حَیَّرُونِی فَقَالَ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ هَلْ رَکِبْتَ سَفِینَهًًْ قَطُّ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَل کُسِرَتْ بِکَ حَیْثُ لَا سَفِینَهًَْ تُنْجِیکَ وَ لَا سِبَاحَهًَْ تُغْنِیکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ تَعَلَّقَ قَلْبُکَ هُنَالِکَ أَنَّ شَیْئاً مِنَ الْأَشْیَاءِ قَادِرٌ عَلَی أَنْ یُخَلِّصَکَ مِنْ وَرْطَتِکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ الصَّادِقُ (فَذَلِکَ الشَّیْءُ هُوَ اللَّهُ الْقَادِرُ عَلَی الْإِنْجَاءِ حَیْثُ لَا مُنْجِیَ وَ عَلَی الْإِغَاثَهًِْ حَیْثُ لَا مُغِیثَ.
امام عسکری (علیه السلام)- ابویعقوب و ابوالحسن علی بن محمّد از پدرانشان نقل می کنند: امام عسکری (علیه السلام) درباره ی قول خدای عزّ وجلّ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ فرمود: «الله همان کسی است که هر مخلوقی هنگام بریده شدن امید از هرکه غیر اوست و پاره شدن اسباب از همه آنچه سوای او باشد در نزد حاجتها و سختیها به سوی او پناه می برد. می گوئی: بسم الله، یعنی یاری می جویم بر همه کارهای خویش به خدایی که پرستش جز از برای او درست نباشد؛ آنکه فریاد رسنده است هرگاه فریادرسی از او خواسته شود و جواب دهنده هرگاه خوانده شود. و این آن چیزی است که مردی به امام صادق (علیه السلام) گفت: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مرا بر خدا دلالت و رهنمایی کن که او چیست؟ زیرا صاحبان جدال بر من بسیار شده اند و مرا حیران و سرگردان نموده اند». حضرت به آن مرد فرمود: «ای بنده خدا
ص: 40
هرگز بر کشتی سوارشده ای»؟ گفت: «آری». فرمود: «آیا شده که کشتی بشکند در جایی که نه کشتی ای باشد که تو را برهاند و نه شنایی که تو را بی نیاز گرداند:؟ گفت: «آری». فرمود: «آیا در آنجا و در آن زمان دلت به این رسیده که چیزی از چیزها قادر است بر اینکه تو را از ورطه هلاکت برهاند»؟ گفت: «آری». فرمود: «این همان خدایی است که قادر بر نجات دادن است در جایی که هیچ نجات دهنده نیست؛ و فریادرس است در جایی که فریادرسی نیست».(1)
وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذينَ يَخُوضُونَ في آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا في حَديثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ .
هرگاه كسانى را ديدى كه آيات ما را استهزا مى كنند، از آن ها روى بگردان تا به سخن ديگرى بپردازند. و اگر شيطان تو را به فراموش افكند، پس از ياد آورى با اين گروه ستمكار منشين.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَجْلِسْ فِی مَجْلِسٍ یُسَبُّ فِیهِ إِمَامٌ أَوْ یُغْتَابُ فِیهِ مُسْلِمٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ إِذا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَ إِمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْری مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه به خدا و روز قیامت ایمان دارد، نباید در مجلسی بنشیند که در آن به امام دشنام می دهند، یا در آن مجلس، غیبت فردی مسلمانی را می کنند. خداوند در کتابش می فرماید: وَ إِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَ إِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ
ص: 41
فَلاَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.(1)
وَ ذَرِ الَّذينَ اتَّخَذُوا دينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ ذَكِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما كَسَبَتْ لَيْسَ لَها مِنْ دُونِ اللهِ وَلِيٌّ وَ لا شَفيعٌ وَ إِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لا يُؤْخَذْ مِنْها أُولئِكَ الَّذينَ أُبْسِلُوا بِما كَسَبُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَميمٍ وَ عَذابٌ أَليمٌ بِما كانُوا يَكْفُرُونَ.
نوشابه اى از آب سوزان و عذاب دردناكى براى آنهاست؛ به سزاى اينكه كفر مى ورزيدند [و آيات الهى را انكار مى كردند].
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- زِیَارَهًٌْ أُخْرَی لِمَوْلَانَا أَمِیرِالمُؤمِنِینَ عَلِیَّ بنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) یَا رَبِّی وَ سَیِّدِی وَ یَا إِلَهِی وَ مَوْلَایَ شَفِّعْ وَلِیَّکَ فِی حَوَائِجی فَوَرَدْتُ إِلَیْهِ إِذْ رَغِبَ عَنْ زِیَارَتِهِ أَهْلُ الدُّنْیَا وَ اتَّخَذُوا آیَاتِ اللَّهِ هُزُواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا فَلَکَ الْمَنُّ یَا سَیِّدِی عَلَی مَا عَرَّفْتَنِی مِمَّا جَهِلَهُ أَهْلُ الدُّنْیَا.
امام علی (علیه السلام)- در زیارت امام علی (علیه السلام) آمده است: ای پروردگار من و ای سرورم و ای معبود و مولای من، ولیّ خود را شفیع من در حوائجم قرار ده. پس من بر او وارد شدم، زیرا که اهل دنیا از زیارت وی رویگردان شده اند و آیات و نشانه های خدا را به سخره می گیرند، زندگی دنیا، آن ها را مغرور ساخته. پس ای سرورم تو بر من منّت داری به خاطر اینکه مرا بر آنچه که اهل دنیا نسبت به آن جاهلند و به غیر آن متمایل شدند، عارف گردانیدی.(2)
وَ لا تَسُبُّوا الَّذينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَيَسُبُّوا اللهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ.
[به معبود] كسانى كه غير خدا را
ص: 42
مى خوانند دشنام ندهيد، مبادا آن ها [نيز] از روى ظلم و جهل، خدا را دشنام دهند. اين گونه براى هر امّتى عملشان را زينت داديم. سپس بازگشت همه ی آنان به سوى پروردگارشان است؛ و آن ها را از آنچه عمل مى كردند، آگاه مى سازد [و پاداش و كيفر مى دهد].
الصّادق (علیه السلام)- وَ إِیَّاکُمْ وَ سَبَّ أَعْدَاءِ اللَّهِ حَیْثُ یَسْمَعُونَکُمْ فَیَسُبُّوا اللهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ قَدْ یَنْبَغِی لَکُمْ أَنْ تَعْلَمُوا حَدَّ سَبِّهِمْ لِلَّهِ کَیْفَ هُوَ إِنَّهُ مَنْ سَبَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ فَقَدِ انْتَهَکَ سَبَّ اللَّهِ وَ مَنْ أَظْلَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِمَّنِ اسْتَسَبَّ لِلَّهِ وَ لِأَوْلِیَائِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- و بپرهیزید از دشنام دادن به دشمنان خدا، آنجا که از شما می شنوند: فَیَسُبُّوا اللهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ و شایسته است که بدانید دشنام به خدا چه اندازه ای دارد و چگونه است؟ راستش، هرکس به اولیای خدا دشنام بدهد، دشنام به خدا را از پرده به در آورده، و چه کسی ستمکارتر است نزد خدا از آن کسی که برای خدا و دوستانش دشنام تراشی می کند؟!(1)
وَ إِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبيلِ اللهِ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ .
و اگر از بيشتر كسانى كه در روى زمين هستند اطاعت كنى، تو را از راه خدا گمراه مى كنند؛ [زيرا] آن ها تنها از گمان پيروى مى نمايند، و تخمين و حدس [واهى] مى زنند.
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- ثُمَّ قَالَ عَزَّ َوَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی الْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اللهِ یَعْنِی یُحَیِّرُوکَ عَنِ الْإِمَامِ فَإِنَّهُمْ مُخْتَلِفُونَ فِیهِ.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِن تُطِعْ أَکْثَرَ مَن فِی الأَرْضِ یُضِلُّوکَ
ص: 43
عَن سَبِیلِ اللهِ؛ یعنی تو را در مورد امام، سرگردان می کنند، زیرا که آنان در مورد او اختلاف دارند.(1)
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ اللهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ .
بگو: «بياييد آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده است برايتان بخوانم: اينكه چيزى را همتاى خدا قرار ندهيد؛ و به پدر و مادر نيكى كنيد؛ و فرزندانتان را از [ترس] فقر، نكشيد؛ ما شما و آن ها را روزى مى دهيم؛ و به كارهاى زشت نزديك نشويد، چه آشكار باشد چه پنهان؛ و انسانى را كه خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانيد، مگر بحق [و از روى استحقاق]. اين چيزى است كه خداوند شما را به آن سفارش كرده، تا بينديشيد.
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً قَالَ الْوَالِدَانِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا؛ منظور از وَالِدَیْنِ؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرمؤمنان علی (علیه السلام) است.(2)
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ اللهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ .
بگو: «بياييد آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده است برايتان بخوانم: اينكه چيزى را همتاى
ص: 44
خدا قرار ندهيد؛ و به پدر و مادر نيكى كنيد؛ و فرزندانتان را از [ترس] فقر، نكشيد؛ ما شما و آن ها را روزى مى دهيم؛ و به كارهاى زشت نزديك نشويد، چه آشكار باشد چه پنهان؛ و انسانى را كه خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانيد، مگر بحق [و از روى استحقاق]. اين چيزى است كه خداوند شما را به آن سفارش كرده، تا بينديشيد.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- لَا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ أَیْ خَوْفاً مِنَ الْفَقْرِ.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- لَا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ؛ یعنی فرزندان را از ترس فقر نکشید.(1)
وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتيمِ إِلاَّ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْميزانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى وَ بِعَهْدِ اللهِ أَوْفُوا ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ .
و به مال يتيم، جز به بهترين صورت [و براى اصلاح]، نزديك نشويد، تا به حدّ رشد خود برسد؛ و حقّ پيمانه و وزن را به عدالت ادا كنيد؛ هيچ كس را، جز به مقدار تواناييش، تكليف نمى كنيم و هنگامى كه سخنى مى گوييد، [و داورى مى كنيد]، عدالت را رعايت نماييد، حتّى اگر در مورد نزديكان [شما] بوده باشد؛ و به پيمان خدا وفا كنيد. اين چيزى است كه خداوند شما را به آن سفارش مى كند، تا متذكّر شويد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلَهُ (علیه السلام) أَبِی وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَجُوزُ أَمْرُهُ قَالَ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ قَالَ وَ مَا أَشُدُّهُ قَالَ احْتِلَامُهُ قَالَ قُلْتُ قَدْ یَکُونُ الْغُلَامُ ابْنَ ثَمَانَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ أَوْ
ص: 45
أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ وَ لَمْ یَحْتَلِمْ قَالَ إِذَا بَلَغَ وَ کُتِبَ عَلَیْهِ الشَّیْءُ جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفا.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالله بن سنان نقل می کند: پدرم از امام صادق (علیه السلام) پرسید، و من در آنجا حاضرم بودم. گفت: «کی کارها و معاملات یتیم درست است؟ فرمود: «وقتی به حدّ بلوغ برسد». عرض کرد: «بلوغ او چه وقت است»؟ فرمود: «وقتی محتلم شود»، گفت: «گاهی پسر بچّه تا سال هیجده و کمتر و بیشتر محتلم نمی شود». فرمود: «وقتی بالغ شود و گناه و ثواب به او نوشته شود کارها و معاملات او درست است مگر آنکه سفیه یا ضعیف العقل باشد».(1)
يا بَني آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ.
اى فرزندان آدم! زينت خود را در هنگام رفتن به هر مسجدى، با خود برداريد؛ و [از نعمت هاى الهى] بخوريد و بياشاميد، ولى اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست نمى دارد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ سَیَابَهًَْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ الْغُسْلُ عِنْدَ لِقَاءِ کُلِّ إِمَامٍ.
امام صادق ( علاءبن سیابه گوید: امام صادق (در مورد آیه: خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ، فرمود: «یعنی غسل کردن به هنگام دیدار با هر امام».(2)
ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ .
پروردگار خود را [آشكارا] از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانيد؛ [و از تجاوز، دست برداريد كه] او متجاوزان را دوست نمى دارد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَلَیْکُمْ بِالْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ یُبْنَی لَکَ بِکُلِّ دَمْعَهًٍْ أَلْفُ بَیْتٍ
ص: 46
فِی الْجَنَّهًِْ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ مِنْ قَطْرَهًِْ دَمْعٍ مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ وَ قَطْرَهًِْ دَمٍ جَرَتْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً نَصَبَ فِی قَلْبِهِ نَائِحَهًًْ مِنَ الْحُزْنِ وَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُ کُلَ قَلْبٍ حَزِینٍ وَ خَیْرُ الدُّعَاءِ الْخَفِیُّ قَالَ تَعَالَی ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَة.
پیامبر ( بر شما باد به گریه کردن از ترس خدا! چراکه خداوند در برابر هر قطره ی اشکی که بریزید؛ خانه ای در بهشت برای شما بنا می کند و چیزی در نزد خداوند متعال بهتر از قطره ی اشکی که از ترس خدا و قطره ی خونی که در راه خدا ریخته شود، نیست. و هرگاه خداوند بخواهد خیری به بنده اش برساند؛ در دلش پرده ای از غم و اندوه قرار می دهد. همانا خداوند متعال قلب های اندوهناک را دوست دارد؛ و بهترین دعا آن است که پنهان باشد؛ چنانکه خدای متعال فرموده است: ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً.(1)
وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللهِ قَريبٌ مِنَ الْمُحْسِنينَ .
و در زمين پس از اصلاح آن فساد نكنيد، و او را با بيم و اميد بخوانيد. [بيم از مسوليّت ها، و اميد به رحمتش. و نيكى كنيد] زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است.
علی بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- أَصْلَحَهَا بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَأَفْسَدُوهَا حِینَ تَرَکُوا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ ذُرِیَّتَهُ (علیهم السلام).
علیّ بن ابراهیم ( اصلاح آن (زمین) به وسیله ی رسول خدا (و امیرمؤمنان (صورت گرفت، امّا مردم به سبب ترک امیرمؤمنان (و فرزندان او، آن را تباه ساختند.(2)
وَ إِلى مَدْيَنَ أَخاهُمْ شُعَيْباً قالَ
ص: 47
يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ قَدْ جاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْميزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ .
و به سوى مدين، برادرشان شعيب را [فرستاديم]؛ گفت: «اى قوم من! خدا را بپرستيد، كه جز او معبودى براى شما نيست. دليل روشنى از طرف پروردگارتان براى شما آمده است؛ بنابراين، حقّ پيمانه و وزن را ادا كنيد؛ و از اموال مردم كم نگذاريد؛ و در روى زمين، بعد از آنكه [در پرتو ايمان و دعوت انبياء] اصلاح شده است، فساد نكنيد. اين براى شما بهتر است اگر باايمان هستيد.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدْ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ یُصَغِّرُونَ الْقُفْزَانَ یَبِیعُونَ بِهَا قَالَ أُولَئِکَ الَّذِینَ یَبْخَسُونَ النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ.
امام کاظم (علیه السلام)- سعدبن سعد گوید: «از امام کاظم (علیه السلام) در مورد قومی که پیمانه ی قفیز را کوچک می سازند و با آن می فروشند، پرسیدم؛ فرمود: «آن ها کسانی هستند که اجناس و اشیاء مردم را کم می دهند. [و کم فروشی می کنند]»».(1)
وَ إِنْ كانَ طائِفَةٌ مِنْكُمْ آمَنُوا بِالَّذي أُرْسِلْتُ بِهِ وَ طائِفَةٌ لَمْ يُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتّى يَحْكُمَ اللهُ بَيْنَنا وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ.
و اگر گروهى از شما به آنچه من به آن فرستاده شده ام ايمان آورده اند، و گروهى ايمان نياورده اند، صبر كنيد تا خداوند ميان ما داورى كند، كه او بهترين داوران است».
العسکری (علیه السلام)- فِیما کانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ فِی الدُّنْیَا یُبَیِّنُ ضَلَالَهُمْ وَ فِسْقَهُمْ.
امام عسکری (علیه السلام) خداوند [در قیامت] در مورد آنچه در دنیا بر سر آن اختلاف داشتند حکم می کند
ص: 48
و گمراهی و فسقشان را آشکار می نماید.(1)
وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ .
و اگر اهل شهرها و آبادي ها، ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى كردند، به يقين بركات آسمان و زمين را بر آن ها مى گشوديم؛ ولى [آن ها حق را] تكذيب كردند؛ ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم.
الزهرا (سلام الله علیها)- قَالَ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَهًَْ: ... قَالَت فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها): وَ مَا الَّذِی نَقَمُوا مِنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) نَقَمُوا مِنْهُ وَ اللَّهِ نَکِیرَ سَیْفِهِ وَ قِلَّهًَْ مُبَالَاتِهِ بِحَتْفِهِ وَ شِدَّهًَْ وَطْأَتِهِ وَ نَکَالَ وَقْعَتِهِ وَ تَنَمُّرَهُ فِی ذَاتِ اللَّهِ وَ تَاللَّهِ لَوْ مَالُوا عَنِ الْمَحَجَّهًِْ اللَّائِحَهًِْ وَ زَالُوا عَنْ قَبُولِ الْحُجَّهًِْ الْوَاضِحَهًِْ لَرَدَّهُمْ إِلَیْهَا وَ حَمَلَهُمْ عَلَیْهَا وَ لَسَارَ بِهِمْ سَیْراً سُجُحاً لَا یَکْلُمُ خِشَاشُهُ وَ لَا یَکِلُّ سَائِرُهُ وَ لَا یُمَلُّ رَاکِبُهُ وَ لَأَوْرَدَهُمْ مَنْهَلًا نَمِیراً صَافِیاً رَوِیّاً تَطْفَحُ ضَفَّتَاهُ وَ لَا یَتَرَنَّقُ جَانِبَاهُ وَ لَأَصْدَرَهُمْ بِطَاناً وَ نَصَحَ لَهُمْ سِرّاً وَ إِعْلَاناً وَ لَمْ یَکُنْ یُحَلَّی مِنَ الْغِنَی بِطَائِلٍ وَ لَا یَحْظَی مِنَ الدُّنْیَا بِنَائِلٍ غَیْرَ رَیِّ النَّاهِلِ وَ شُبْعَهًِْ الْکَلِّ وَ لَبَانَ لَهُمُ الزَّاهِدُ مِنَ الرَّاغِبِ وَ الصَّادِقُ مِنَ الْکَاذِبِ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ. وَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِین.
حضرت زهراء ( سویدبن غفلهًْ گوید: ... حضرت فاطمه (فرمود: چه چیزی سبب گردید تا از علی (عیبجویی کنند؟ عیب او گفتند؛ زیرا شمشیرش، خویش و بیگانه، شجاع و ترسو
ص: 49
نمی شناخت. دریافتند که او به مرگ توجّهی ندارد. دیدند که او چگونه بر آن ها می تازد و آنان را به وادی فنا می افکند. و برخی را برای عقوبت و سرمشق دیگران باقی می گذارد. به کتاب خدا مسلّط و دانا، و خشم او در راه خشنودی خداوند بود. به خداوند سوگند! اگر از طریق آشکار و نمایان حق منحرف شده از قبول دلایل و حجّت های روشن و مبیّن، امتناع می نمودند، آنان را به راه مستقیم، هادی و رهنمون می شد و از انحراف و اعوجاج آنان جلوگیری می نمود. به خداوند سوگند، اگر مردانتان در خارج نشدن زمام امور، از دستان علی (پای می فشردند و تدبیر کار را آنچنان که پیامبر به او سپرده بود، تحویل او می دادند؛ علی (آن را به سهولت راه می برد و این شتر را به سلامت به مقصد می رساند، آن گونه که حرکت این شتر رنج آور نمی شد. علی (آنان را به آبشخوری صاف و مملو و وسیع هدایت می کرد که آب از اطرافش سرازیر می شد و هرگز رنگ کدورت به خود نمی گرفت. او آنان را از این آبشخور سیراب به در می آورد. علی (خیرونیکی را در نهان وآشکار برای آنان خوش می دارد. او اگر بر مسند می نشست هرگز بهره ای فراوان از بیت المال را به خود اختصاص نمی داد و از فزونی و ثروت دنیا جز به مقدار نیاز برداشت نمی کرد، به مقدار آبی که تشنگی را فرو نشاند و خوراکی که گرسنگی را برطرف نماید. [در آن هنگام] مرد پارسا، از تشنه حطام دنیا باز شناخته می شد و راستگو از دروغگو متمایز می گشت، لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ
ص: 50
کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ. و الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِین (زمر/51)(1)
وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ.
و ما فرعونيان را به خشكسالى و كمبود ميوه ها گرفتار كرديم، شايد متذكّر گردند.
علی بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ یَعْنِی السِّنِینَ الْجَدْبَهًَْ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الطُّوفَانَ وَ الْجَرَادَ وَ الْقُمَّلَ وَ الضَّفَادِعَ وَ الدَّمَ.
علیّ بن ابراهیم ( وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ؛ یعنی سال های قحطی و خشکسالی و بی ثمری؛ و زمانی رخ داد که خداوند بر آنان طوفان و حمله ملخ ها و شپش ها و وزغ ها و خون شدن آب نیل را نازل کرد.(2)
هُوَ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِيَسْكُنَ إِلَيْها فَلَمّا تَغَشّاها حَمَلَتْ حَمْلاً خَفيفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللهَ رَبَّهُما لَئِنْ آتَيْتَنا صالِحاً لَنَكُونَنَّ مِنَ الشّاكِرينَ.
اوست كسى كه [همه ی] شما را از يك فرد آفريد؛ و همسرش را نيز از جنس او قرار داد، تا در كنار او بياسايد. سپس هنگامى كه با او آميزش كرد، حملى سبك برداشت، كه با وجود آن، به كارهاى خود ادامه مى داد؛ و چون سنگين شد، هر دو از خدايى كه پروردگارشان است خواستند: «اگر فرزند صالحى به ما دهى، به يقين از شاكران خواهيم بود».
پيامبر صلي الله عليه و آله : ما بُنِىَ فِي الإسلامِ بِناءٌ أحَبُّ إلَى اللّه ِ و أعَزُّ مِنَ التَّزويجِ ؛
در اسلام هيچ بنايى نزد خدا محبوب تر و ارجمندتر از ازدواج نيست .(3)
وَ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ
ص: 51
دُونِهِ لا يَسْتَطيعُونَ نَصْرَكُمْ وَ لا أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُون .
و كسانى را كه جز او مى خوانيد، نمى توانند ياريتان كنند، و نه [حتّى] خودشان را يارى دهند.
و قال عليّ بن إبراهيم: قوله: أَ يُشْرِكُونَ مٰا لاٰ يَخْلُقُ شَيْئاً وَ هُمْ يُخْلَقُونَ ثم احتج على الملحدين فقال: وَ اَلَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لاٰ يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَ لاٰ أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ إلى قوله تعالى: وَ تَرٰاهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ وَ هُمْ لاٰ يُبْصِرُونَ ، ثمّ أدب اللّه رسوله (صلّى اللّه عليه و آله) فقال: خُذِ اَلْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْجٰاهِلِينَ .
على بن ابراهيم مى گويد:در اين سخن خداى تبارك و تعالى: أَ يُشْرِكُونَ مٰا لاٰ يَخْلُقُ شَيْئاً وَ هُمْ يُخْلَقُونَ خداوند به محاجه با كافران پرداخت و فرمود: «وَ اَلَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لاٰ يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُمْ وَ لاٰ أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ» تا اين فرموده خداى عز و جل: «وَ تَرٰاهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ وَ هُمْ لاٰ يُبْصِرُونَ» سپس خدا رسولش صلى اللّه عليه و آله و سلم را ادب كرد و فرمود: «خُذِ اَلْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْجٰاهِلِينَ».(1)
وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ إِنَّهُ سَميعٌ عَليمٌ .
و اگر وسوسه اى از شيطان به تو رسد، به خدا پناه بر؛ كه او شنونده و داناست.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- ِ إِذَا وَسْوَسَ الشَّیْطَانُ إِلَی أَحَدِکُمْ فَلْیَتَعَوَّذْ بِاللَّهِ وَ لْیَقُلْ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مُخْلِصاً لَهُ الدِّین.
امام علی ( هرگاه کسی از شما به وسوسه شیطان دچار شد به خدا پناه برد و بگوید: به خدا و رسول او ایمان آوردم و دین را برای او خالص گردانیدم. (زمر/2)(2)
وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا
ص: 52
لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ .
هنگامى كه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد؛ شايد مشمول رحمت [خدا] شويد.
الصّادق (علیه السلام)- یَجِبُ الْإِنْصَاتُ لِلْقُرْآنِ فِی الصَّلَاهًِْ {وَ غَیْرِهَا}.
امام صادق ( گوش دادن به قرآن در نماز و غیر آن واجب است.(1)
أَلَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ [3]
همان كسانى كه نماز را برپا مى دارند و از آنچه به آن ها روزى داده ايم، انفاق مى كنند.
أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَريمٌ [4]
[آرى] مؤمنان حقيقى آن ها هستند، براى آنان درجاتى [والا] نزد پروردگارشان است و براى آن ها، آمرزش و روزىِ پرارزشى است.
الصّادق (علیه السلام)- بِتَمَامِ الْإِیمَانِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّهًَْ وَ بِالزِّیَادَهًِْ فِی الْإِیمَانِ تَفَاضَلَ الْمُؤْمِنُونَ بِالدَّرَجَاتِ عِنْدَ اللَّهِ وَ بِالنُّقْصَانِ دَخَلَ الْمُفَرِّطُونَ النَّارَ.
امام صادق ( به ایمان درست، مردم به بهشت می روند و به فزونی ایمان، مؤمنان در درجات نزد خدا بر هم برتری دارند و به کاستی ایمان تقصیرکاران به دوزخ وارد می شوند.(2)
الرّضا (علیه السلام)- مُحَمَّدُ بْنُ إسْمَاعِیلَ بْنُ بَزِیعٍ قََالَ أبُوالحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی بِأَبْوَابِ الظَّالِمِینَ مَنْ نَوَّرَهُ اللَّهُ وَ أَخَذَ لَهُ الْبُرْهَانَ وَ مَکَّنَ لَهُ فِی الْبِلَادِ لِیَدْفَعَ بِهِمْ عَنْ أَوْلِیَائِهِ وَ یُصْلِحُ اللَّهُ بِهِ أُمُورَ الْمُسْلِمِینَ إِلَیْهِمْ یَلْجَأُ الْمُؤْمِنُ مِنَ الضُّرِّ وَ إِلَیْهِمْ یَفْزَعُ ذُو الْحَاجَهًِْ مِنْ شِیعَتِنَا وَ بِهِمْ یُؤْمِنُ اللَّهُ رَوْعَهًَْ الْمُؤْمِنِ فِی دَارِ الظَّلَمَهًِْ أُولَئِکَ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا أُولَئِکَ أُمَنَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ أُولَئِکَ نُورُ اللَّهِ فِی رَعِیَّتِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَزْهَرُ نُورُهُمْ لِأَهْلِ السَّمَاوَاتِ کَمَا تَزْهَرُ الْکَوَاکِبُ الدُّرِّیَّهًُْ لِأَهْلِ الْأَرْضِ أُولَئِکَ مِنْ نُورِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ تُضِیءُ مِنْهُمُ الْقِیَامَهًُْ خُلِقُوا وَ اللَّهِ لِلْجَنَّهًِْ وَ خُلِقَتِ الْجَنَّهًُْ لَهُمْ فَهَنِیئاً لَهُمْ
ص: 53
مَا عَلَی أَحَدِکُمْ أَنْ لَوْ شَاءَ لَنَالَ هَذَا کُلَّهُ قَالَ قُلْتُ بِمَا ذَا جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ تَکُونُ مَعَهُمْ فَتَسُرُّنَا بِإِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَتِنَا فَکُنْ مِنْهُمْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله).
امام رضا ( محمّدبن اسماعیل بن بزیع گوید: امام رضا (فرمود: خدا بر درگاه ستمکاران کسی را دارد که دلش را روشن کرده و برهان را برای او فراهم آورده و در بلاد، او را با نفوذ نموده تا به وسیله ی آنان از دوستانشان دفاع کند و کارهای مسلمانان را اصلاح کند، مؤمن در سختی ها به آن ها پناه ببرد و شیعه ی نیازمند ما به او روی آورد؛ و خدا با آن ها مؤمن را از هراس در خانه ی ستمکاران آسوده می دارد. آنان به راستی مؤمن هستند و ایمن های خدا در روی زمین هستند. آنان نور خدا در میان رعیّت خود در روز قیامت هستند و نورشان برای اهل آسمان می درخشد، چنانکه ستاره های درخشان برای اهل زمین می درخشند و روز قیامت از نورشان روشن می گردد. به خدا قسم! برای بهشت آفریده شده اند و بهشت هم برای آن ها؛ بر ایشان گورا باد! مانعی نیست برای هرکدام از شما اگر بخواهد به همه ی این امور برسد؛ گفتم: «فدایت شوم! به چه صورت»؟ فرمود: «به همراه آن ستمکاران باشی و ما را با شادکردن مؤمنان شیعه ما شاد کنی! تو از آن ها باش ای محمّد»!(1)
آیه إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذينَ لا يَعْقِلُونَ .
به يقين بدترين جنبندگان نزد خدا، افراد كرولال [و كوردلى] هستند كه انديشه نمى كنند.
الکاظم (علیه السلام)- یَا هِشَام ... إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِه ...
ص: 54
ثُمَّ ذَمَّ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُون ... إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُون.
امام کاظم ( ای هشام! خداوند تبارک وتعالی اهل عقل و فهم را در کتاب خود مژده داده است آنگاه کسانی که اندیشه نمی کنند را [چنین] مذمّت فرموده است: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُون. (1)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيمِ .
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد، براى شما [نورانيّت درون و] وسيله ی تشخيص حق از باطل قرار مى دهد و گناهانتان را مى پوشاند و شما را مى آمرزد و خداوند داراى فضل عظيم است.
المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ لِمَنْ یَهْدِیهِ صِرَاطَهُ الْمُسْتَقِیمَ قَدْ آتَاکُمُ اللَّهُ یَا آلَ یَاسِینَ خِلَافَتَهُ وَ عِلْمَ مَجَارِی أَمْرِهِ فِیمَا قَضَاهُ وَ دَبَّرَهُ وَ رَتَّبَهُ وَ أَرَادَهُ فِی مَلَکُوتِهِ فَکَشَفَ لَکُمُ الْغِطَاءَ.
امام زمان ( [قسمتی از زیارت امام زمان (در سرداب مقدّس سامرّاء]: و خداوند دارای فضل عظیم است؛ نسبت به کسی که او را به راه مستقیم هدایت نماید. ای آل یاسین! خداوند به شما خلافت و دانش مجاری امورش را در آنچه حتمی و تدبیر و مرتّب ساخته عنایت فرموده و در ملکوتش اراده نموده و پرده را [از روی حقایق عالَم] برای شما کنار زده است.(2)
وَ أَطيعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرينَ .
و از خدا و پيامبرش اطاعت نماييد و با يكديگر نزاع نكنيد، كه سست مى شويد
ص: 55
و قدرت [و شوكت] شما از ميان مى رود! و صبر و استقامت كنيد كه خداوند با صابران است.
مِنْهُ قَوْلُهُ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ): «نُصِرْتُ بِالصَّبَا وَ أُهْلِكَتْ عَادٌ بِالدَّبُورِ».
مؤيد اين قول،اين سخن آن حضرت صلى اللّه عليه و آله و سلم است: خدا مرا با باد صبا يارى كرد و قوم عاد به وسيله باد دبور به هلاكت رسيدند.(1)
ذلِكَ بِأَنَّ اللهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللهَ سَميعٌ عَليمٌ.
اين، به خاطر آن است كه خداوند، هيچ نعمتى را كه به گروهى داده، تغيير نمى دهد؛ مگر آنكه آن ها خودشان را تغيير دهند و خداوند، شنوا و داناست.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ قَضَی قَضَاءاً حَتْماً أَلَّا یُنْعِمَ عَلَی الْعَبْدِ فَیَسْلُبَهَا إِیَّاهُ حَتَّی یُحْدِثَ الْعَبْدُ ذَنْباً یَسْتَحِقُّ بِذَلِکَ النَّقِمَهًَْ.
امام باقر ( خداوند حکمی را قطعی نموده، [و آن اینکه] نعمتی را که به بنده ای مرحمت فرمود از او پس نمی گیرد، مگر زمانی که آن بنده گناهی مرتکب شود که به سبب آن مستحقّ کیفر گردد.(2)
وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ ءٍ في سَبيلِ اللهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ .
براى مقابله با آن ها (دشمنان)، هرچه در توان داريد از نيرو و از اسب هاى ورزيده آماده سازيد، تا به وسيله ي آن، دشمن خدا و دشمن [شناخته شده] خويش را بترسانيد! و دشمنان ديگرى غير از اين ها، كه شما آن ها را [به علّت نفاقشان] نمى شناسيد و خدا آن ها را مى شناسد. و هرچه در
ص: 56
راه خدا [و تقويت اسلام] انفاق كنيد، بى كم و كاست به شما بازگردانده مى شود، و به شما ستم نخواهد شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ عَلِیُّ بْنُ الحُسَیْنِ (علیه السلام): أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غَزَاهًٍْ غَزَاهَا أَنْ یَخْتَضِبُوا بِالسَّوَادِ لِیَقْوَوْا بِهِ عَلَی الْمُشْرِکِین.
پیامبر ( امام سجّاد (می فرماید: رسول خدا (در یکی از غزوه ها به یارانش دستور داد که ریش هایشان را با رنگ مشکی خضاب کنند (رنگ کنند) تا از آن بر علیه مشرکان قوّت بگیرند.(1)
إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللهِ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللهَ فَعَسى أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدينَ.
مساجد خدا را تنها كسى آباد مى كند كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده و نماز را برپا دارد و زكات را بپردازد و جز از خدا نترسد، اميد مى رود آن ها از هدايت يافتگان باشند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِی فِی لُبِّ اللُّبَابِ، عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ الْمَسَاجِدُ بُیُوتُ الْمُتَّقِینَ وَ مَنْ کَانَتِ الْمَسَاجِدُ بَیْتَهُ ضَمِنَ اللَّهُ لَهُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّاحَهًِْ وَ الْجَوَازِ عَلَی الصِّرَاطِ وَ قِیلَ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ائْذَنْ لَنَا فِی التَّرَهُّبِ قَالَ تَرَهُّبُ أُمَّتِی الْجُلُوسُ فِی الْمَسَاجِدِ وَ قَالَ (صلی الله علیه و آله) إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ یَعْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُوا لَهُ بِالْإِیمَانِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللهِ مَنْ آمَنَ بِالله.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- قطب راوندی در لبّ اللباب از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمود: «مساجد خانه های انسان های باتقواست و هرکس که خانه اش مساجد
ص: 57
باشد خداوند برای او رحمت و راحتی و عبور از پل صراط را ضمانت می کند». و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفته شد: «به ما در ترهّب (رهبانیّت و گوشه گیری که در مسیحیّت رواج داشت) اذن بده». فرمود: «رهبانیّت امّت من، نشستن در مساجد است». و فرمود: «هرگاه شخصی را دیدید که به مسجد عادت کرده، گواهی دهید که او مؤمن است. زیرا که خداوند می فرماید: إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللهِ مَنْ آمَنَ بِاللهِ».(1)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنيكُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللهَ عَليمٌ حَكيمٌ .
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! مشركان ناپاكند، پس نبايد بعد از اين سال به مسجدالحرام نزديك شوند! و اگر از فقر مى ترسيد، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به فضل [و كرم] خود بى نياز مى سازد؛ [و از راه ديگر جبران مى كند] خداوند دانا و حكيم است.
الصّادق (علیه السلام)- نَحْنُ الشَّهْرُ الْحَرامِ وَ نَحْنُ الْبَلَدُ الْحَرَامِ وَ نَحْنُ کَعْبَهُ اللَّهِ وَ نَحْنُ قَبِلَهُ اللَّهُ.
امام صادق (علیه السلام)- ما در قرآن ماه حرام و شهر حرام و کعبه و قبله و وجه اللَّه هستیم.(2)
يُريدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللهُ إِلاَّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ.
آن ها مى خواهند نورِ خدا را با دهان خود خاموش كنند ولى خدا جز اين نمى خواهد كه نور خود را كامل كند، هرچندكافران ناخشنود باشند.
الرّضا (علیه السلام)- یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا وَلَایَهًَْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِأَفْواهِهِمْ وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ اللَّهُ مُتِمُّ الْإِمَامَهًِْ لِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ
ص: 58
النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ النُّورُ هُوَ الامام (علیه السلام).
امام رضا (علیه السلام)- یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا؛ یعنی می خواهند نور ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) را با زبان های خود خاموش کنند و خداوند نورش را کامل می کند یعنی خداوند امامت را تکمیل می کند، به دلیل این آیه: حال که چنین است، به خدا و رسول او و نوری که نازل کرده ایم ایمان بیاورید. (تغابن/8)، که نور همان امام است.(1)
وَ مَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنهْمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لَا يَأْتُونَ الصَّلَوةَ إِلَّا وَ هُمْ كُسَالىَ وَ لَا يُنفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ كَرِهُون .
هيچ چيز مانع قبول انفاق هاى آن ها نشد، جز اينكه آن ها به خدا و پيامبرش كافر شده اند و نماز به جا نمى آورند جز با كسالت و انفاق نمى كنند مگر با كراهت.
الصّادق (علیه السلام)- وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَامَ النَّهَارَ وَ قَامَ اللَّیْلَ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ بِغَیْرِ وَلَایَتِنَا لَلَقِیَهُ وَ هُوَ غَیْرُ رَاضٍ أَوْ سَاخِطٌ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلاَّ وَ هُمْ کُسالی وَ لا یُنْفِقُونَ إِلاَّ وَ هُمْ کارِهُون ثُمَّ قَالَ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ لَا یَضُرُّ مَعَهُ عَمَلٌ کَمَا أَنَّ الْکُفْرَ لَا یَنْفَعُ مَعَهُ عَمَلٌ.
امام صادق (علیه السلام)- به خدا قسم اگر مردی، روز را روزه گیرد و شب را شب زنده داری کند، سپس بدون ولایت ما اهل بیت، در برابر خدای عزّوجلّ قرار بگیرد، درحالی در برابر خداوند تبارک وتعالی قرار خواهد گرفت و با او دیدار خواهد کرد که از او راضی نیست و یا بر او
ص: 59
خشمگین است. سپس فرمود: «و این همان کلام خدای عزّوجلّ است که می فرماید: وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلاَّ وَ هُمْ کُسالی وَ لا یُنْفِقُونَ إِلاَّ وَ هُمْ کارِهُون». سپس فرمود: «و ایمان چنین است، عمل همراه با ایمان به ایمان زیان نمی رساند و کفر نیز چنین است، یعنی عمل همراه با کفر فایده ای ندارد».(1)
وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ يُطيعُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللهُ إِنَّ اللهَ عَزيزٌ حَكيمٌ .
مردان و زنان باايمان، ولىّ [و يار و ياور] يكديگرند، امربه معروف و نهى ازمنكر مى كنند، نماز را برپا مى دارند و زكات را مى پردازند و خدا و پيامبرش را اطاعت مى كنند، به زودى خدا آنان را مورد رحمت [خويش] قرار مى دهد، خداوند توانا و حكيم است.
الباقر (علیه السلام)- و الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا قَامَ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ و الْمُنْکَرُ مَنْ أَنْکَرَ فَضْلَ الْإِمَامِ وَ جَحَدَهُ.
امام باقر (علیه السلام)- وقتی حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند آن ها را امربه معروف می نماید، و از کار زشت بازمی دارد و منکر این است که مقام امام (علیه السلام) را انکار کند و از پیروی او امتناع ورزد.(2)
وَ لا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُريدُ اللهُ أَنْ يُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ .
[فزونى] اموال و فرزندانشان، تو را در شگفتى فرو نبرد! [اين براى آن ها نعمت نيست، بلكه] خدا مى خواهد آنان را به وسيله ی آن، در زندگى دنيا
ص: 60
عذاب كند و در حال كفر بميرند.
الباقر (علیه السلام)- إِیَّاکَ أَنْ تُطْمِحَ بَصَرَکَ إِلَی مَنْ هُوَ فَوْقَکَ فَکَفَی بِمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِنَبِیِّه (صلی الله علیه و آله) وَ لا تُعْجِبْکَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ وَ قَالَ وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلی ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا فَإِنْ دَخَلَکَ مِنْ ذَلِکَ شَیْءٌ فَاذْکُرْ عَیْشَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَإِنَّمَا کَانَ قُوتُهُ الشَّعِیرَ وَ حَلْوَاهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ إِذَا وَجَدَهُ.
امام باقر (علیه السلام)- هرگز به مافوق خود توجّه نکن و به این آیه نظر داشته باش که فرمود: فَلا تعجبکَ أَمْوالُهُمْ وَ لا اولادُهُمْ، و در جای دیگر فرموده است: و هرگز چشمان خود را به نعمت های مادّی، که به گروه هایی از آنان داده ایم، میفکن! این ها شکوفه های زندگی دنیاست. (طه/131). هنگامی که زرق وبرق زندگی و خوشی دیگران را مشاهده کردی، یاد زندگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را بکن که خوراکش نان جو، شیرینی اش خرما و آتش او از شاخه های درخت بود و این هم در هنگامی که میّسر می شد.(1)
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقينَ .
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد و باصادقان و راستگويان باشيد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَنَحْنُ وَ اللَّهِ الصَّادِقُونَ.
امام علی (علیه السلام)- به خدا سوگند! صادقان، ما (اهل بیت) هستیم.(2)
وَ لا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً وَ لا يَقْطَعُونَ وادِياً إِلاَّ كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللهُ أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ.
و هيچ مال كوچك يا بزرگى را [در اين راه] صرف نمى كنند و هيچ سرزمينى را [به سوى ميدان جهاد و يا در
ص: 61
بازگشت] نمى پيمايند، جز اينكه براى آن ها نوشته مى شود، تا خداوند آن را به عنوان بهترين اعمالشان، پاداش دهد.
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ وَ لَا یُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَ لَا کَبِیرَةً وَ لَا یَقْطَعُونَ وَادِیاً إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اللهُ أَحْسَنَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ قَالَ: کُلَّمَا فَعَلُوا مِنْ ذَلِکَ لِلَّهِ جَازَاهُمُ اللَّهُ عَلَیْهِ.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ لا یُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً وَ لا یَقْطَعُونَ وادِیاً إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اللهُ أَحْسَنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ، هرچه از آن کارها را انجام دادند، خدا پاداششان می دهد.(1)
وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ .
و شايسته نيست مؤمنان همگى [به سوى ميدان جهاد] كوچ كنند. چرا از هر گروهى از آنان، طايفه اى كوچ نمى كند [تا طايفه اى در مدينه بماند]، كه در دين [و معارف و احكام اسلام] آگاهى يابند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آن ها را بيم دهند؟! شايد [از مخالفت فرمان پروردگار] بترسند و خوددارى كنند!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً وَ إِنْ دَهِمَ أَمْرٌ یُحْتَاجُ فِیهِ إِلَی جَمَاعَتِهِمْ نَفَرُوا کُلُّهُمْ.
امام علی (علیه السلام)- خداوند عزّوجلّ فرمود: وَ ما کانَ الْمؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً و اگر واقعه ای روی دهد که مرتفع نمودن آن نیاز به خروج تمام مؤمنان داشته باشد، همه باید خارج شوند.(2)
وَ مَا يَتَّبِعُ أَكْثرَُهُمْ إِلَّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْني مِنَ الحَقّ ِ شَيئًا إِنَّ اللهَ عَلِيمُ بِمَا يَفْعَلُونَ.
و بيشتر آن ها، جز از گمان (و پندارهاى بى اساس)، پيروى نمى كنند؛ (در حالى كه) گمان، هرگز
ص: 62
انسان را از حقّ بى نياز نمى سازد (و به حق نمى رساند)! به يقين، خداوند از آنچه انجام مى دهند، آگاه است!
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إيّاكُم و الظَّنَّ؛ فإنَّ الظَّنَّ أكذَبُ الكَذِبِ
از گمان بپرهيزيد ؛ زيرا گمان دروغترين دروغ است .(1)
وَ إِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ لي عَمَلي وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنْتُمْ بَريئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَري ءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ .
و اگر تو را تكذيب كردند، بگو: «عمل من براى من، و عمل شما براى شماست. شما از آنچه من انجام مى دهم بيزاريد و من [نيز] از آنچه شما انجام مى دهيد بيزارم».
الحسین (علیه السلام)- فِی کِتَابِ تَارِیخٍ عَنِ الرِّیَاشِی ... خَرَجَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مِنْ مَکَّهًَْ فَاعْتَرَضَتْهُ رُسُلُ عَمْرِوبْنِ سَعِیدِ بْنِ الْعَاصِ عَلَیْهِمْ یَحْیَی بْنُ سَعِیدٍ لِیَرُدُّوهُ فَأَبَی عَلَیْهِمْ وَ تَضَارَبُوا بِالسِّیَاطِ وَ مَضَی (علیه السلام) عَلَی وَجْهِهِ فَبَادَرُوهُ وَ قَالُوا یَا حُسَیْنُ (علیه السلام) أَ لَا تَتَّقِی اللَّهَ تَخْرُجُ مِنَ الْجَمَاعَهًِْ وَ تُفَرِّقُ بَیْنَ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ فَقَالَ لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِیءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ.
امام حسین (علیه السلام)- در کتاب تاریخی، از ریّاشی آمده که؛ امام حسین (علیه السلام) [به قصد کربلا] از مکّه خارج شد؛ فرستادگان عمروبن سعیدبن عاص که سردسته ی آن ها یحیی بن سعید بود، بر سر راه حضرت قرار گرفت تا ایشان را بازگردانند ولی امام (علیه السلام) اعتنایی به آن ها نفرمود و [کار به جایی رسید که دو گروه] با تازیانه زدوخورد کردند و [باز] امام (علیه السلام) به حرکت خود ادامه داد. آن ها خود را به امام (علیه السلام) رسانده و گفتند: «ای حسین (علیه السلام)! آیا از خدا پروا نمی کنی که از جماعت مسلمانان خارج شده و
ص: 63
میان امّت اسلامی تفرقه ایجاد می کنی»؟ حضرت فرمود: «لی عَمَلی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَریئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَریءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ».(1)
إِنَّ اللهَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ .
خداوند هيچ به مردم ستم نمى كند؛ ولى اين مردمند كه به خويشتن ستم مى كنند.
الهادی (علیه السلام)- رسالته (علیه السلام) فی الردّ علی أهلِ الجبر و التفویض و ... فَإِنَّهُ وَرَدَ عَلَیَ کِتَابُکُمْ وَ فَهِمْتُ مَا ذَکَرْتُمْ مِنِ اخْتِلَافِکُمْ فِی دِینِکُمْ وَ خَوْضِکُمْ فِی الْقَدَرِ وَ مَقَالَهًِْ مَنْ یَقُولُ مِنْکُمْ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ یَقُولُ بِالتَّفْوِیضِ وَ تَفَرُّقِکُمْ فِی ذَلِکَ ... فَأَمَّا الْجَبْرُ الَّذِی یَلْزَمُ مَنْ دَانَ بِهِ الْخَطَأُ فَهُوَ قَوْلُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ أَجْبَرَ الْعِبَادَ عَلَی الْمَعَاصِی وَ عَاقَبَهُمْ عَلَیْهَا وَ مَنْ قَالَ بِهَذَا الْقَوْلِ فَقَدْ ظَلَّمَ اللَّهَ فِی حُکْمِهِ وَ کَذَّبَهُ وَ رَدَّ عَلَیْهِ قَوْلَهُ وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً وَ قَوْلَهُ ذلِکَ بِما قَدَّمَتْ یَداکَ وَ أَنَّ اللهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ قَوْلَهُ إِنَّ اللهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون.
امام هادی (علیه السلام)- [امام هادی در پاسخ به مردم اهواز که از آن حضرت در مورد جبر و تفویض سؤالاتی کرده بودند، چنین نوشتند که]: نامه ی شما به دستم رسید و از نوشته هایتان دریافتم که در عقیده ی خود دچار اختلاف گشته و به بحث «قَدَر» فرو شده اید؛ برخی از شما قائل به جبر، و جمعی معتقد به تفویض شده و با هم اختلاف کرده اید... امّا جبر که هرکس بدان معتقد باشد دچار خطاست گفته ی آن کس است که می پندارد خدای عزّوجلّ بندگان خود را به نافرمانی مجبور کرده و به خاطر همین
ص: 64
نافرمانی مجازاتشان می کند. هرکسی چنین عقیده ای دارد، خداوند را در حکم خود ستمگر دانسته است. جواب این فرد و اثبات دروغ او این کلام خداست که می فرماید: و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند. (کهف/49) و فرموده: [و به آنان می گوییم]: این در برابر چیزی است که دست هایتان از پیش برای شما فرستاده و خداوند هرگز به بندگان ظلم نمی کند. (حج/10) و نیز؛ إِنَّ اللهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ».(1)
يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنينَ .
اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده است؛ و درمانى براى آنچه در سينه هاست؛ و هدايت و رحمتى است براى مؤمنان.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْل: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ... فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ قَالَ یَعْنِی مَا یَخْرُجُ مِنْ عِلْمِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَهُوَ الشِّفَاءُ کَمَا قَالَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ.
امام کاظم (علیه السلام)- از محمّدبن فضَیل نقل شده: از امام کاظم (علیه السلام) درباره ی این سخن خدا؛ در آن، شفا برای مردم است. (نحل/69) پرسیدم. حضرت فرمود: «مراد علمی است که از امیرالمؤمنین علیّ بن ابیطالب (علیه السلام) صادر می شود که آن، شفاء (درمان) است. چنانکه خدا فرموده است: شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ».(2)
وَ مَا ظَنُّ الَّذِينَ يَفْترَُونَ عَلىَ اللهِ الْكَذِبَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلىَ النَّاسِ وَ لَكِنَّ أَكْثرََهُمْ لَا يَشْكُرُون .
آن ها كه بر خدا افترا مى بندند، درباره ی (مجازات) روز رستاخيز، چه مى انديشند؟! خداوند نسبت به همه مردم فضل (و بخشش) دارد، امّا اكثر آن ها سپاسگزارى نمى كنند!
امام على عليه السلام
ص: 65
:
وُ كُن للّه ِِ مُطيعا ، و بِذِكرِهِ آنِسا ، و تَمَثَّل في حالِ تَوَلِّيكَ عَنهُ إقبالَهُ عَلَيكَ ، يَدعوكَ إلى عَفوِهِ ، و يَتَغَمَّدُكَ بِفَضلِهِ ، و أنتَ مُتَوَلٍّ عَنهُ إلى غَيرِهِ !
فرمانبردار خدا باش و با يادش دمخور و در آن وقت كه از او روى مى گردانى، رويكرد او را به خود در نظر آر؛ او تو را، با آن كه از وى روى گردانده اى و به ديگرى روى آورده اى، به عفو و بخشايش خويش فرا مى خواند و تو را غرق در فضل و كرم خود مى گرداند!(1)
أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ .
آگاه باشيد! [دوستان و] اولياى خدا، نه ترسى بر آن هاست و نه اندوهگين مى شوند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ الْأَشَلِّ عَنْ بَعْضِ الْفُقَهَاءِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام) فَقَالَ هُمْ نَحْنُ وَ أَتْبَاعُنَا فَمَنْ تَبِعَنَا مِنْ بَعْدِنَا طُوبَی لَنَا وَ طُوبَی لَهُمْ أَفْضَلُ مِنْ طُوبَی لَنَا قَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا شَأْنُ طُوبَی لَهُمْ أَفْضَلُ مِنْ طُوبَی لَنَا أَ لَسْنَا نَحْنُ وَ هُمْ عَلَی أَمْرٍ قَالَ لَا لِأَنَّهُمْ حَمَلُوا مَا لَمْ تَحَمَّلُوا عَلَیْهِ وَ أَطَاقُوا مَا لَمْ تُطِیقُوا.
امام علی (علیه السلام)- عبدالرّحمن بن سالم اشل از عدّه ای از علماء و بزرگان نقل می کند که [زمانی در حضور امام علی (علیه السلام) بودند که] امام علی (علیه السلام)، آیه ی أَلا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللهِ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ را تلاوت کرد و سپس پرسید: «آیا می دانید أَوْلِیَاءَ اللهِ چه کسانی هستند»؟ آن بزرگان جواب دادند: «[نخیر، نمی دانیم]، ای امیرمؤمنان! چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آنان، ما
ص: 66
هستیم و کسانی که پس از ما از ما تبعیّت و پیروی کند. خوشا به حال ما و خوشا به سعادت آنان؛ البتّه بیشتر برای آنان مایه ی خشنودی و سعادت است». یکی از آنان پرسید: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! منظور شما از اینکه بیشتر برای آنان مایه ی خشنودی و سعادت است، چیست»؟ مگر ما و آنان هم عقیده نیستیم»؟ فرمود: «نه! آن ها چیزهایی را تحمّل می کنند که شما تحمّل نکردید و چندان بردباری می نمایند که شما نداشتید».(1)
مَنْ كانَ يُريدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زينَتَها نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فيها وَ هُمْ فيها لا يُبْخَسُونَ [15]
کسانى که زندگى دنیا و زینت آن را بخواهند، [نتیجه] اعمالشان را در همین دنیا به طور کامل به آن ها مى دهیم و چیزى در این [دنیا] از آن ها کم و کاست نخواهد شد.
أُولئِكَ الَّذينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فيها وَ باطِلٌ ما كانُوا يَعْمَلُونَ [16]
[ولى] آن ها کسانى هستند که در آخرت، جز آتش [سهمى] نخواهند داشت و آنچه را در دنیا [براى غیرخدا] انجام دادند، نابود مى شود؛ و آنچه را عمل مى کردند، باطل و بى اثر خواهد شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عن عبدالله بن مسعود: سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ یَأْکُلُونَ طَیِّبَ الطَّعَامِ وَ أَلْوَانَهَا وَ یَرْکَبُونَ الدَّوَابَّ وَ یَتَزَیَّنُونَ بِزِینَهًِْ الْمَرْأَهًِْ لِزَوْجِهَا وَ یَتَبَرَّجُونَ تَبَرُّجَ النِّسَاءِ وَ زِیُّهُنَّ مِثْلُ زِیِّ الْمُلُوکِ الْجَبَابِرَهًِْ وَ هُمْ مُنَافِقُو هَذِهِ الْأُمَّهًِْ فِی آخِرِ الزَّمَان ... یَدَّعُونَ أَنَّهُمْ عَلَی دِینِی وَ سُنَّتِی وَ مِنْهَاجِی وَ شَرَائِعِی إِنَّهُمْ مِنِّی بِرَاءٌ وَ أَنَا مِنْهُمْ بَرِیءٌ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تُجَالِسُوهُمْ فِی الْمَلَإِ وَ لَا تُبَایِعُوهُمْ فِی الْأَسْوَاقِ وَ لَا تَهْدُوهُمُ الطَّرِیقَ
ص: 67
وَ لَا تَسْقُوهُمُ الْمَاءَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی مَنْ کانَ یُرِیدُ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ الْآیَهًَْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- [خطاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عبدالله بن مسعود]: پس از من گروهی [در آخر الزمان] می آیند که غذاهای رنگین و گوارا می خورند، چهارپایان را سوار می شوند، مانند زنان که برای شوهر آرایش می کنند، آرایش کنند. آرایش خود را مانند زنان به دیگران نشان می دهند، لباسشان، لباس پادشاهان ستمگر می باشد. اینان در آخرالزمان منافقان امّت هستند ... آنان ادّعا می کنند که بر دین و سنّت، در راه و روش من هستند. آنان از [روش] من به دور و من از آنان بیزارم. ای پسر مسعود! با آنان در اجتماع هم نشینی ننمایید، در بازار با ایشان خرید و فروش نکنید، راه را نشانشان ندهید، آب به آن ها ندهید. خدای متعال فرموده است: مَنْ کانَ یُرِیدُ الحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ و خدای متعال می فرماید: هرکس کشت آخرت را بخواهد به کشته اش می افزاییم و هرکس کشت دنیا را بخواهد به او عطا می کنیم، ولی دیگر در کشت آخرتش نصیبی نیست. (شوری/20)(1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- بُشِّرَ هَذِهِ الْأُمَّهًُْ بِالسَّنَاءِ وَ الرِّفْعَهًِْ وَ النُّصْرَهًِْ وَ التَّمْکِینِ فِی الْأَرْضِ فَمَنْ عَمِلَ مِنْهُمْ عَمَلَ الْآخِرَهًِْ لِلدُّنْیَا لَمْ یَکُنْ لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ نَصِیب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امّت مرا به بلندی قدر و منزلتشان [نزد خدا] و قدرت داشتن در زمین بشارت بده. امّا هرکس
ص: 68
عملی را برای دنیا انجام دهد، در آخرت بهره ای نخواهد داشت.(1)
آیه وَ قيلَ يا أَرْضُ ابْلَعي ماءَكِ وَ يا سَماءُ أَقْلِعي وَ غيضَ الْماءُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَ قيلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمينَ.
و گفته شد: «اى زمین، آبت را فروبر! و اى آسمان، [از بارش] خوددارى کن»! و آب فرو نشست و کار پایان یافت و [کشتى] بر [دامنه ی کوه] جودى، پهلو گرفت؛ و [در این هنگام]، گفته شد: «دور باد گروه ستمکاران [از رحمت خد]!
الصّادق (علیه السلام)- لَمَّا رَکِبَ نُوحٌ (علیه السلام) فِی السَّفِینَهًِْ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.
امام صادق (علیه السلام)- وقتی نوح (علیه السلام) در کشتی سوار شد، این بانگ زده شد: قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.(2)
وَ يا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلى قُوَّتِكُمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمينَ .
و اى قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوى او باز گردید، تا باران را پى در پى بر شما بفرستد؛ و نیرویى بر نیرویتان بیفزاید. و گنهکارانه، روى [از حق] برنتابید».
الحسن (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ وَفَدَ عَلَی مُعَاوِیَهًَْ فَلَمَّا خَرَجَ تَبِعَهُ بَعْضُ حُجَّابِهِ وَ قَالَ إِنِّی رَجُلٌ ذُو مَالٍ وَ لَا یُولَدُ لِی فَعَلِّمْنِی شَیْئاً لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی وَلَداً فَقَالَ عَلَیْکَ بِالِاسْتِغْفَارِ فَکَانَ یُکْثِرُ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ حَتَّی رُبَّمَا اسْتَغْفَرَ فِی الْیَوْمِ سَبْعَمِائَهًِْ مَرَّهًٍْ فَوُلِدَ لَهُ عَشَرَهًُْ بَنِینَ فَبَلَغَ ذَلِکَ مُعَاوِیَهًَْ فَقَالَ هَلَّا سَأَلْتَهُ مِمَّ قَالَ ذَلِکَ (فَعَادَ إِلَیْهِ) فَوَفَدَهُ وَفْدَهًًْ أُخْرَی فَسَأَلَهُ الرَّجُلُ فَقَالَ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی قِصَّهًِْ هُودٍ (علیه السلام) وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلی قُوَّتِکُمْ وَ فِی قِصَّهًِْ
ص: 69
نُوحٍ (علیه السلام) وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ.
امام حسن (علیه السلام)- روزی حسن بن علی (علیه السلام) نزد معاویه رفت و وقتی بازگشت، یکی از دربانان معاویه به دنبال حضرت راه افتاد و گفت: «من مردی پولدارم که بچّه دار نمی شوم، چیزی به من بیاموز که خداوند به من فرزندی دهد». امام (علیه السلام) فرمود: «بسیار استغفار کن»! وی بسیار استغفار می کرد. که گاهی به روزی هفتصدبار می رسید و ده پسر برایش متولّد شد. این خبر به معاویه رسید، به مرد گفت: «چرا از او نپرسیدی که این سخن را از کجا گفته است»؟ باری دیگر که امام (علیه السلام) به معاویه وارد شد مرد همان سؤال را از او کرد، امام (علیه السلام) فرمود: «مگر گفته ی قرآن را نشنیدی که در داستان هود (علیه السلام) گوید: وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلی قُوَّتِکُمْ و در قصّه ی نوح (علیه السلام) گوید: و شما را به اموال و فرزندان مدد کند. (نوح/12).(1)
بَقِيَّةُ اللهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ وَ ما أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفيظٍ .
اگر مؤمن بوده ايد، باقيمانده ى (حجت) خدا براى شما بهتر است، و من بر شما نگاهبان نيستم
العسکری (علیه السلام)- عن احمدبن اسحاق قال خرج ابومحمدالحسن بن علی (علیه السلام) علینا وَ عَلَی عَاتِقِهِ غُلَامٌ کَأَنَّ وَجْهَهُ الْقَمَرُ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ مِنْ أَبْنَاءِ ثَلَاثِ سِنِینَ وَ قَالَ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ لَوْ لَا کَرَامَتُکَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی حُجَجِهِ مَا عَرَضْتُ عَلَیْکَ ابْنِی هَذَا إِنَّهُ سَمِیُّ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ... فَنَطَقَ الْغُلَامُ (علیه السلام) بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ فَصِیحٍ فَقَالَ أَنَا بَقِیَّهًُْ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَیْن.
امام عسکری (علیه السلام)- احمدبن اسحاق گوید:
ص: 70
«امام حسن عسکری (علیه السلام) پیش ما آمد و بر روی شانه اش کودکی بود که صورتش مانند ماه تمام می درخشید و در حدود سه سال از عمرش می گذشت؛ پس [امام (علیه السلام)] فرمود: «ای احمدبن اسحاق! اگر شرافت و منزلت تو نزد خدای عزّوجلّ و نزد حجّت هایش نبود، هرگز این پسرم را به تو نشان نمی دادم، او همنام رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است...». کودک به زبان عربی فصیح سخن گفت: و فرمود: «من بقیّهًْ الله در روی زمینش و انتقام گیرنده از دشمنانش هستم». بعد از دیدن حقیقت [با چشمان خودت]، دیگر دنبال آثار و نشانه ها [برای اثبات آن نگردد]»!(1)
قالَتْ يا وَيْلَتى أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلي شَيْخاً إِنَّ هذا لَشَيْ ءٌ عَجيبٌ [72]
گفت: «اى واى بر من! آیا من فرزند مى آورم در حالى که پیرزنم، و این شوهرم پیرمردى است؟! این راستى چیز عجیبى است»!
قالُوا أَ تَعْجَبينَ مِنْ أَمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَميدٌ مَجيدٌ [73]
گفتند: «آیا از فرمان خدا تعجّب مى کنى؟! این رحمت خدا و برکاتش بر شما خانواده است؛ چرا که او ستوده و داراى مجد و عظمت است».
الصّادق (علیه السلام)- عن الفضل بن أبی قرهًْ قال: سمعت أباعبدالله یَقُولُ: أَوْحَی اللَّهُ إِلَی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) أَنَّهُ سَیُولَدُ لَکَ فَقَالَ لِسَارَهًْ (سلام الله علیها) فَقَالَتْ أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهَا سَتَلِدُ وَ یُعَذَّبُ أَوْلَادُهَا أَرْبَعَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ بِرَدِّهَا الْکَلَامَ عَلَیَّ قَالَ فَلَمَّا طَالَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ الْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَکَوْا إِلَی اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی وَ هَارُونَ (علیها السلام) یُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِینَ وَ مِائَهًَْ سَنَهًٍْ قَالَ وَ
ص: 71
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَکَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اللَّهُ عَنَّا فَأَمَّا إِذْ لَمْ تَکُونُوا فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْتَهِی إِلَی مُنْتَهَاهُ.
امام صادق (علیه السلام)- فضل بن ابی قرّهًْ گوید: «از امام صادق (علیه السلام) شنیدم فرمود: «خداوند متعال به ابراهیم (علیه السلام) وحی کرد که تو به زودی صاحب فرزندی خواهی شد. ابراهیم (علیه السلام) این موضوع را به ساره خبر داد. ساره گفت: أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ خداوند به ابراهیم (علیه السلام) وحی فرمود که ساره بچّه دار خواهد شد، ولی به خاطر پاسخی که وی به خدا داده است، فرزندانش چهارصد سال عذاب می کشند. امام (علیه السلام) فرمود: «وقتی مدّت عذاب الهی بر فرزندان یعقوب (علیه السلام) به درازا کشید، آن ها چهل صبح را به درگاه خداوند ناله و گریه سر دادند و سپس خداوند به موسی و هارون (علیها السلام) وحی کرد، که آن ها را از شرّ فرعون برهانند؛ بنابراین صدوهفتاد سال از مدّت عذاب شان کاست». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «شما نیز اگر چنین کنید و به درگاه حق تضرّع و زاری کنید، خداوند در کار ما گشایشی قرار می دهد. (فرج ما را می رساند) امّا اگر چنین نکنید، این دوره، کامل خواهد شد».(1)
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أبی جَعْفَر (علیه السلام): مَرَّ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِقَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لَا تَجَاوَزُوا بِنَا مِثْلَ مَا قَالَتِ الْمَلَائِکَهًُْ لِأَبِینَا إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) إِنَّمَا قَالُوا رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ.
امام علی (علیه السلام)- امام باقر (علیه السلام) فرمود: «علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) بر گروهی گذر کرد و به آن ها سلام داد. آنان در
ص: 72
پاسخ سلام او گفتند: «عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ الله وَ بَرَکَاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ». امیرالمؤمنین (علیه السلام) به آن ها فرمود: «در پاسخ سلام ما، بیش از آنچه ملائکه، خطاب به پدرمان ابراهیم (علیه السلام) گفتند، نگویید». آنان چنین گفتند: «رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ».(1)
آیه فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ.
پس همان گونه که فرمان یافته اى، استقامت کن؛ و [همچنین] کسانى که با تو، [به سوى خدا] آمده اند [باید استقامت کنند]؛ و سرپیچى نکنید، که او آنچه را انجام مى دهید مى بیند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- شَیَّبَتْنِی هُودُ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ قَوْلِهِ فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سوره ی هود مرا پیر کرد. پرسیدند: «کجای سوره ی هود»؟ فرمود: «این سخن خداوند متعال: فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت».(2)
وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى لِلذَّاكِرينَ .
در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیّئات [و آثار آن ها] را از بین مي برند؛ این تذکّرى است براى کسانى که اهل تذکّرند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ فَیَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّهًَْ قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یَکُونُ نُصْبَ عَیْنَیْهِ لَا یَزَالُ یَسْتَغْفِرُ مِنْهُ وَ یَنْدَمُ عَلَیْهِ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ بِهِ الْجَنَّهًَْ وَ لَمْ أَرَ أَحْسَنَ مِنْ حَسَنَهًٍْ حَدَثَتْ بَعْدَ ذَنْبٍ قَدِیم إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْری لِلذَّاکِرِینَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بنده گاهی گناه می کند ولی وارد بهشت می شود، گفته شد: «چطور ای رسول خدا (صلی الله علیه
ص: 73
و آله)»!؟ فرمود: «همیشه گناه خود را پیش نظر دارد، دائماً از آن گناه استغفار می کند و پشیمان بر آن کردارش می باشد. پس خدا او را وارد بهشت می کند و من چیزی بهتر از کردار نیکی که بعد از گناه قدیم و پیشین باشد ندیدم [که اثر آن را محو کند] إِنَّ الحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْری لِلذَّاکِرِینَ».(1)
قالَ يا بُنَيَّ لا تَقْصُصْ رُؤْياكَ عَلى إِخْوَتِكَ فَيَكيدُوا لَكَ كَيْداً إِنَّ الشَّيْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبينٌ.
گفت: «پسرم! خواب خود را براى برادرانت بازگو مكن، مبادا براى تو نقشه ی [خطرناكى] بكشند؛ زيرا شيطان، دشمن آشكار انسان است».
الباقر (علیه السلام)- أَنَّهُ کَانَ لَهُ أَحَدَ عَشَرَ أَخاً وَ کَانَ لَهُ مِنْ أُمِّهِ أَخٌ وَاحِدٌ یُسَمَّی بِنْیَامِینَ وَ کَانَ یَعْقُوبُ (علیه السلام) إِسْرَائِیلَ اللَّهِ وَ مَعْنَی إِسْرَائِیلِ اللَّهِ أَیْ خَالِصَ اللَّهِ ابْنَ إِسْحَاقَ (علیه السلام) نَبِیِّ اللَّهِ ابْنِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) خَلِیلِ اللَّهِ فَرَأَی یُوسُفُ (علیه السلام) هَذِهِ الرُّؤْیَا وَ لَهُ تِسْعُ سِنِینَ فَقَصَّهَا عَلَی أَبِیهِ فَقَالَ یَعْقُوبُ (علیه السلام) یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ عَلی إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ قَوْلُهُ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً أَیْ یَحْتَالُوا عَلَیْکَ فَقَالَ یَعْقُوبُ لِیُوسُفَ (علیه السلام) وَ کَذلِکَ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلی آلِ یَعْقُوبَ کَما أَتَمَّها عَلی أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّکَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ وَ کَانَ یُوسُفُ (علیه السلام) مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ وَجْهاً وَ کَانَ یَعْقُوبُ (علیه السلام) یُحِبُّهُ وَ یُؤْثِرُهُ عَلَی أَوْلَادِهِ فَحَسَدُوهُ إِخْوَتُهُ عَلَی ذَلِکَ وَ قَالُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ مَا حَکَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِذْ قالُوا لَیُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنَّا وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ
ص: 74
أَیْ جَمَاعَهًٌْ إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَعَمَدُوا عَلَی قَتْلِ یُوسُفَ (علیه السلام) فَقَالُوا نَقْتُلُهُ حَتَّی یَخْلُوَ لَنَا وَجْهُ أَبِینَا فَقَالَ لَاوَی لَا یَجُوزُ قَتْلُهُ وَ لَکِنْ نُغَیِّبُهُ عَنْ أَبِینَا وَ نَحْنُ نَخْلُو بِهِ فَقَالُوا کَمَا حَکَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یا أَبانا ما لَکَ لا تَأْمَنَّا عَلی یُوسُفَ وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ* أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ أَیْ یَرْعَی الْغَنَمَ وَ یَلْعَبُ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ فَأَجْرَی اللَّهُ عَلَی لِسَانِ یَعْقُوبَ (علیه السلام) إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ وَ أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَ أَنْتُمْ عَنْهُ غافِلُونَ فَقَالُوا کَمَا حَکَی اللَّهُ لَئِنْ أَکَلَهُ الذِّئْبُ وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذاً لَخاسِرُونَ الْعُصْبَهًُْ عَشَرَهًٌْ إِلَی ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَ أَجْمَعُوا أَنْ یَجْعَلُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ أَیْ تُخْبِرُهُمْ بِمَا هَمُّوا بِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- وی یازده برادر ناتنی و یک برادر تنی داشت که نامش بنیامین بود و یعقوب (علیه السلام)، اسرائیل خدا بود. اسرائیل خدا، یعنی بنده ی مخلص خدا. یعقوب (علیه السلام) فرزند اسحاق پیامبر بود که او نیز پسر ابراهیم خلیل الله بود. یوسف (علیه السلام) در نه سالگی آن خواب را دید و آن را با پدرش در میان نهاد. یعقوب (علیه السلام) به او گفت: «یَا بُنَیَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْیَاکَ عَلَی إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُواْ لَکَ کَیْدًا ً إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبینٌ». سخن خدا فَیَکیدُوا لَکَ کَیْداً؛ یعنی علیه تو، مکر و حیله می کنند. یعقوب (علیه السلام) به یوسف (علیه السلام) گفت: و این گونه پروردگارت تو را برمی گزیند و از تعبیر خوابها به تو می آموزد و نعمتش را بر تو و بر
ص: 75
خاندان یعقوب تمام و کامل می کند، همان گونه که پیش از این، بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام کرد به یقین، پروردگار تو دانا و حکیم است!». (یوسف/6) یوسف (علیه السلام)، زیباترین مردم زمانه ی خود بود، یعقوب (علیه السلام) او را دوست داشت و او را بر دیگر فرزندان خود ترجیح می داد. به همین دلیل، برادرانش به او حسادت کردند و در جمع خودشان، سخنانی را گفتند که خداوند متعال، آن را نقل کرده است: هنگامی که [برادران] گفتند: «یوسف و برادرش [بنیامین] نزد پدر، از ما محبوب ترند درحالی که ما گروه نیرومندی هستیم!. (یوسف/8) بنابراین تصمیم به کشتن یوسف (علیه السلام) گرفتند و گفتند: «او را می کشیم تا پدرمان فقط به ما توجّه کند و به ما تعلّق داشته باشد». لاوی گفت: «نباید او را بکشیم، بلکه باید او را از مقابل دیدگان پدر مخفی کنیم و با او تنها می شویم». خداوند، سخن آنان را چنین نقل کرده است: پدرجان! چرا تو درباره ی [برادرمان] یوسف، به ما اطمینان نمی کنی؟! درحالی که ما خیرخواه او هستیم! فردا او را با ما [به خارج شهر] بفرست، تا غذای کافی بخورد. (یوسف/1211) یعنی به چوپانی گوسفندان بیاید تا غذای کافی بخورد و تفریح کند و ما نگهبان او هستیم. (یوسف/12) بنابراین خداوند، این جملات را بر زبان یعقوب (علیه السلام)، جاری ساخت: من از بردن او غمگین می شوم و از این می ترسم که گرگ او را بخورد، و شما از او غافل باشید!. (یوسف/13) آنان، همان طورکه خداوند تبارک وتعالی فرموده است، گفتند: با اینکه ما گروه نیرومندی هستیم، اگر گرگ او را بخورد، ما از زیانکاران خواهیم بود [و هرگز چنین چیزی]
ص: 76
ممکن نیست!. (یوسف/14) و مقصود از عُصبهًْ (گروه)، یک جماعت ده تا سیزده نفره است. هنگامی که او را با خود بردند، و تصمیم گرفتند وی را در مخفی گاه چاه قرار دهند، [سرانجام مقصد خود را عملی ساختند] و به او وحی فرستادیم که آن ها را در آینده از این کارشان باخبر خواهی ساخت درحالی که آن ها نمی دانند! (یوسف/15) یعنی آنچه را که می خواستند با او انجام دهند، به اطلاعشان می رسانی.(1)
وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿22﴾
و هنگامی که یوسف به سنّ کمال رسید، حکمت و دانش به او عطا کردیم، و ما نیکوکاران را این گونه پاداش می دهیم.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ فِی الْإِمَامَهًِْ بِمِثْلِ مَا احْتَجَّ بِهِ فِی النُّبُوَّهًِْ فَقَالَ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا. وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَقَدْ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَی الْحِکْمَهًَْ وَ هُوَ صَبِیٌّ وَ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَاهَا وَ هُوَ ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ.
امام باقر (علیه السلام)- به راستی خدا در امامت ما حجّتی آورده است، مانند آنچه در نبوّت آورده و فرموده است: و ما فرمان نبوّت [و عقل کافی] در کودکی به او دادیم. (مریم/12) و تا زمانی که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد. (احقاف/15) رواست که به او نبوّت داده شود و کودکی باشد، و رواست در سن چهل سالگی به او داده شود.(2)
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحيمٌ .
من خودم را تبرئه نمى كنم، كه نفس [سركش] بسيار به بدي ها امر مى كند؛ مگر آنچه را پروردگارم رحم كند. پروردگارم آمرزنده و
ص: 77
مهربان است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْجِهَادِ لِلْأَنْفُسِ فَهِیَ أَعْدَی الْعَدُوِّ لَکُمْ إِنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّی وَ إِنَّ أَوَّلَ الْمَعَاصِی تَصْدِیقُ النَّفْسِ وَ الرُّکُونُ إِلَی الْهَوَی.
امام علی (علیه السلام)- خدا را! خدا را! در مبارزه با نفس در نظر داشته باشید! چراکه نفس، دشمن ترین دشمنان برای شماست؛ خداوند تبارک وتعالی فرموده است: إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّی، اوّلین پلّه ی گناهان، تصدیق نفس و تکیه بر هوی وهوس است.(1)
آیه قالَ اجْعَلْني عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفيظٌ عَليمٌ .
[يوسف] گفت: «مرا سرپرست خزاين سرزمين [مصر] قرارده، كه من نگاهبانى آگاهم».
الرّضا (علیه السلام)- مُحَمَّدِ بْنِ زَیْدٍ الرَّازِیِّ قَالَ کُنْتُ فِی خِدْمَهًِْ الرِّضَا (علیه السلام) لَمَّا جَعَلَهُ الْمَأْمُونُ وَلِیَّ عَهْدِهِ فَأَتَاهُ رَجُلٌ مِنَ الْخَوَارِجِ فِی کَفِّهِ مُدْیَهًٌْ مَسْمُومَهًٌْ وَ قَدْ قَالَ لِأَصْحَابِهِ وَ اللَّهِ لَآتِیَنَّ هَذَا الَّذِی یَزْعُمُ أَنَّهُ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ قَدْ دَخَلَ لِهَذَا الطَّاغِیَهًِْ فِیمَا دَخَلَ فَأَسْأَلُهُ عَنْ حُجَّتِهِ فَإِنْ کَانَ لَهُ حُجَّهًٌْ وَ إِلَّا أَرَحْتُ النَّاسَ مِنْهُ فَأَتَاهُ وَ اسْتَأْذَنَ عَلَیْهِ فَأَذِنَ لَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) أُجِیبُکَ عَنْ مَسْأَلَتِکَ عَلَی شَرِیطَهًٍْ تَفِی لِی بِهَا فَقَالَ وَ مَا هَذِهِ الشَّرِیطَهًُْ قَالَ إِنْ أَجَبْتُکَ بِجَوَابٍ یُقْنِعُکَ وَ تَرْضَاهُ تَکْسِرُ الَّذِی فِی کُمِّکَ وَ تَرْمِی بِهِ فَبَقِیَ الْخَارِجِیُّ مُتَحَیِّراً وَ أَخْرَجَ الْمُدْیَهًَْ وَ کَسَّرَهَا ثُمَّ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ دُخُولِکَ لِهَذَا الطَّاغِیَهًِْ فِیمَا دَخَلْتَ لَهُ وَ هُمْ عِنْدَکَ کُفَّارٌ وَ أَنْتَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا حَمَلَکَ عَلَی هَذَا فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) أَرَأَیْتَکَ هَؤُلَاءِ أَکْفَرُ عِنْدَکَ أَمْ عَزِیزُ مِصْرَ وَ أَهْلُ مَمْلَکَتِهِ أَ لَیْسَ هَؤُلَاءِ عَلَی حَالٍ
ص: 78
یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مُوَحِّدُونَ وَ أُولَئِکَ لَمْ یُوَحِّدُوا اللَّهَ وَ لَمْ یَعْرِفُوهُ یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ (علیه السلام) نَبِیٌّ ابْنُ نَبِیٍّ قَالَ لِلْعَزِیزِ وَ هُوَ کَافِرٌ اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ وَ کَانَ یُجَالِسُ الْفَرَاعِنَهًَْ وَ أَنَا رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَجْبَرَنِی عَلَی هَذَا الْأَمْرِ وَ أَکْرَهَنِی عَلَیْهِ فَمَا الَّذِی أَنْکَرْتَ وَ نَقَمْتَ عَلَیَّ فَقَالَ لَا عَتَبَ عَلَیْکَ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّکَ ابْنُ نَبِیِّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَّکَ صَادِقٌ.
امام رضا (علیه السلام)- محمّدبن زید رازی گوید: «در خدمت امام رضا (علیه السلام) بودم آن موقعی که ولیعهد مأمون بود، مردی از خوارج که در دست چاقویی مسموم داشت وارد شد او به دوستان خود گفته بود، می روم پیش این کسی که مدّعی است پسر پیغمبرم و ولیعهد مأمون شده! ببینم چه دلیلی برای این کار خود دارد. اگر دلیل قانع کننده ای داشت قبول می کنم وگرنه مردم را از دستش آسوده نمایم». وارد شد، امام رضا (علیه السلام) به او فرمود: «جواب سؤالت را می دهم مشروط بر اینکه شرطم را بپذیری». گفت: «چه شرطی»؟ فرمود: «به شرط اینکه اگر جواب سؤالت را دادم و قانع شدی چاقویی که در آستین پنهان کرده ای بشکنی و دور بیندازی». مرد خارجی مذهب متحیّر ماند و چاقو را خارج نموده دسته اش را شکست. آنگاه پرسید: «چرا ولایتعهدی این ستمگر را پذیرفتی با اینکه آن ها را کافر می دانی؟ و تو پسر پیامبری! چه چیزی شما را بر این کار واداشت»؟ فرمود: «بگو ببینم این ها در نظر تو کافرند یا عزیز مصر و اطرافیانش؟ مگر این ها به وحدانیّت خدا قائل نیستند با اینکه آن ها نه خدا
ص: 79
را می شناختند و نه موحّد بودند. یوسف (علیه السلام) پسر یعقوب پیغمبر (علیه السلام) و پدرش نیز پیامبر بود؛ به عزیز مصر که کافر بود گفت: «قالَ اجْعَلْنی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفیظٌ عَلیمٌ». با فرعونیان نشست و برخاست داشت من از اولاد پیامبرم! مرا به این کار مجبور کرد و به زور مرا وادار کرد چرا کار مرا نمی پسندی و از من خوشت نمی آید». گفت: «ایرادی بر شما نیست من گواهی می دهم که تو پسر پیامبری و راست می گویی».(1)
قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ [97]
گفتند: «پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، كه ما خطاكار بوديم».
قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ [98]
گفت: «به زودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى طلبم، كه او آمرزنده و مهربان است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ قُلْتُ جعفر {لِجَعْفَرِ} بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ یَعْقُوبَ (علیه السلام) لَمَّا قَالَ لَهُ بَنُوهُ یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا کُنَّا خاطِئِینَ قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی فَأَخَّرَ الِاسْتِغْفَارَ لَهُمْ وَ یُوسُفَ (علیه السلام) لَمَّا قَالُوا لَهُ تَاللهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللهُ عَلَیْنا وَ إِنْ کُنَّا لَخاطِئِینَ قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ قَالَ لِأَنَّ قَلْبَ الشَّابِّ أَرَقُّ مِنْ قَلْبِ الشَّیْخِ وَ کَانَتْ جِنَایَهًُْ وُلْدِ یَعْقُوبَ عَلَی یُوسُفَ وَ جِنَایَتُهُمْ عَلَی یَعْقُوبَ إِنَّمَا کَانَتْ بِجِنَایَتِهِمْ عَلَی یُوسُفَ فَبَادَرَ یُوسُفُ إِلَی الْعَفْوِ عَنْ حَقِّهِ وَ أَخَّرَ یَعْقُوبُ الْعَفْوَ لِأَنَّ عَفْوَهُ إِنَّمَا کَانَ عَنْ حَقِّ غَیْرِهِ فَأَخَّرَهُمْ إِلَی السَّحَرِ لَیْلَهًِْ الْجُمُعَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- اسماعیل بن فضل هاشمی گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مرا
ص: 80
از یعقوب (علیه السلام) که وقتی فرزندانش به او عرض کردند: پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، که ما خطاکار بودیم!. (یوسف/98) خبر دهید که چرا به ایشان فرمود: سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی چرا طلب آمرزش را تأخیر انداخت و فوراً آن ها را نبخشید. و نیز وقتی برادران یوسف (علیه السلام) به حضرتش عرضه داشتند: «به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برتری بخشیده و ما خطاکار بودیم»! [یوسف] گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می بخشد و او مهربان ترین مهربانان است!. (یوسف/9291) چرا یوسف (علیه السلام) فرمود: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می بخشد و او مهربان ترین مهربانان است»!. (یوسف/92) پس بدون درنگ از خطاء آن ها درگذشت و آن را به تعویق نیانداخت»؟ امام (علیه السلام) فرمود: دلیلش آن است که قلب جوان نازک تر از قلب پیر است؛ از این رو یوسف (علیه السلام) بدون درنگ از خطای برادرانش گذشت ولی یعقوب (علیه السلام) عفو و گذشت را به تأخیر انداخت. و نیز برادران یوسف (علیه السلام) نسبت به یوسف (علیه السلام) مستقیماً جنایت کردند ولی در حقّ یعقوب (علیه السلام) جنایتشان به خاطر جنایت بر یوسف (علیه السلام) بوده؛ لاجرم یوسف (علیه السلام) نسبت به حقّ خودش مبادرت به عفو نمود امّا یعقوب (علیه السلام) چون گذشتش در واقع عفو از حقّ غیر بوده نه از حقّ خود به ناچار آن را تا سحر شب جمعه تأخیر انداخت.(1)
وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ .
و بيشتر آن ها به خدا ايمان نمى آورند، مگر آنكه ايمان خود را با شرك آلوده
ص: 81
مى كنند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ قَالَ یُطِیعُ الشَّیْطَانَ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُ فَیُشْرِکُ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر و اسحاق بن عمّار از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند که در توضیح آیه: وَ مَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِالله إِلَّا وَ هُم مُّشْرِکُونَ فرمود: «منظور آن است که به گونه ای از شیطان اطاعت می کنند که خود نیز متوجّه نمی شوند و در نتیجه شرک می ورزند».(1)
لَقَدْ كانَ في قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبابِ ما كانَ حَديثاً يُفْتَرى وَ لكِنْ تَصْديقَ الَّذي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصيلَ كُلِّ شَيْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤمِنُونَ .
به راستى در سرگذشت آن ها عبرتى براى صاحبان انديشه بود. اين ها داستان دروغين نبود؛ بلكه [وحى آسمانى است، و] با كتب آسمانى پيشين هماهنگ است؛ و در آن است شرح هر چيزى [كه مايه ی سعادت انسان است]؛ و هدايت و رحمتى است براى گروهى كه ايمان مى آورند.
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ یَعْنِی لِأُولِی الْعُقُولِ مَا کانَ حَدِیثاً یُفْتَری یَعْنِی الْقُرْآنَ وَ لکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ یَعْنِی مِنْ کُتُبِ الْأَنْبِیَاءِ (وَ تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُدیً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِی الأَلْبَابِ؛ یعنی خردمندان مَا کَانَ حَدِیثًا یُفْتَرَی؛ منظورش قرآن است. وَ لَکِن تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ؛ یعنی از میان کتاب های پیامبران (وَ تَفْصِیلَ کُلَّ شَیْءٍ وَ هُدًی وَ رَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ.(2)
وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ .
و کسانى که پیوندهایى
ص: 82
را که خدا دستور به برقرارى آن داده، برقرارمى دارند؛ و از پروردگارشان مى ترسند؛ و از بدى حساب [روز قیامت] بیم دارند.
الکاظم (علیه السلام)- الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ هِیَ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام کاظم (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللهُ بِهِ أَن یُوصَلَ؛ همانا رحم آل محمّد (است.(1)
الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللهِ أَلا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.
آن ها كسانى هستند كه ايمان آورده اند، و دل هايشان به ياد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل ها آرامش مى يابد!
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : ذِكرُ اللّه ِ جَلاءُ الصُّدورِ و طُمأنِينَةُ القُلوبِ .
امام على عليه السلام : ياد خدا سينه ها را صيقل مى دهد و دلها را آرامش مى بخشد .(2)
وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابي لَشَديدٌ .
و نیز به یاد آورید هنگامى را که پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شکرگزارى کنید، [نعمت خود را] بر شما افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسى کنید، مجازاتم شدید است»!
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْکَ بِنِعْمَهًٍْ فَأَحْبَبْتَ بَقَاءَهَا فَأَکْثِرْ مِنَ الْحَمْدِ وَ الشُّکْرِ عَلَی اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ الْعَزِیزِ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- هرگاه خدای متعال به تو نعمتی داد و دوست داشتی که آن نعمت باقی باشد، بسیار خدا را ستایش کن و شکر او را به جای آور چرا که خدای عزّوجلّ فرموده است: لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُم.(3)
مَثَلُ الَّذينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ في يَوْمٍ عاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلى شَيْ ءٍ
ص: 83
ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعيدُ.
کسانى که به پروردگارشان کافر شدند، اعمالشان همچون خاکسترى است در برابر وزش تندباد در یک روز طوفانى؛ آن ها توانایى ندارند کمترین چیزى از آنچه را انجام داده اند، به دست آورند و این همان گمراهى دور و دراز است.
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- مَنْ لَمْ یُقِرَّ بِوَلَایَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بَطَلَ عَمَلُهُ مِثْلُ الرَّمَادِ الَّذِی تَجِیءُ الرِّیحُ فَتَحْمِلُهُ.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- آن که به ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) اقرار نکند، عملش باطل گردد؛ مانند خاکستری که چون بادی بر آن گذر کند، آن را با خود ببرد.(1)
الَّذينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضينَ .
همان كسانى كه قرآن را تقسيم كردند [؛ و فقط آنچه را به سودشان بود پذيرفتند]!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ أَیْ آمَنُوا بِبَعْضِهِ وَ کَفَرُوا بِبَعْضِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ یعنی به پاره ای از آن ایمان آوردند و به پاره ای کفر ورزیدند.(2)
لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ .
آن ها باید روز قیامت، بار گناهان خود را به طور کامل بر دوش کشند؛ و همچنین سهمى از گناهان کسانى که به خاطر جهل، گمراهشان مى سازند. بدانید آن ها بار سنگین بدى بر دوش مى کشند!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَیُّمَا دَاعٍ دَعَا إِلَی الْهُدَی فَاتُّبِعَ فَلَهُ مِثْلُ أُجُورِهِمْ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ وَ أَیُّمَا دَاعٍ دَعَا إِلَی ضَلَالَهًٍْ وَ اتُّبِعَ فَإِنَّ عَلَیْهِ مِثْلَ أَوْزَارِ مَنِ اتَّبَعَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس که دیگران را به سوی هدایت دعوت کند
ص: 84
و دیگران از او پیروی کنند، نظیر ثواب پیروانش نصیب او می شود بدون اینکه از ثواب آن ها چیزی کم شود و هرکس که دیگران را به سوی گمراهی بخواند و دیگران نیز از او پیروی کنند نظیر گناهان پیروان خود را به دوش می برد؛ بدون آنکه از گناهان آن ها چیزی کم شود.(1)
وَ الَّذينَ هاجَرُوا فِي اللهِ مِنْ بَعِد ما ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ [41]
کسانی که پس از آنکه مورد ستم واقع شدند، در راه خدا هجرت کردند، در این دنیا جایگاه [و مقام] شایسته اى به آن ها مى دهیم؛ و پاداش آخرت، از آن هم مهم تر است؛ اگر مى دانستند.
الَّذينَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ [42]
آن ها كسانى هستند كه صبر و استقامت پيشه كردند، و تنها بر پروردگارشان توكّل مى كنند.
علی ّبن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی اللهِ أَیْ هَاجَرُوا وَ تَرَکُوا الْکُفَّارَ فِی اللَّهِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ أَیْ لَنُثَبِّتَنَّهُمْ.
علی بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَالَّذِینَ هَاجَرُواْ فِی اللهِ یعنی [کسانی که] در راه خدا ترک وطن کرده و کفّار را رها می کنند. لَنُبَوِّئَنَّهُمْ یعنی قطعاً به آن ها [جایگاه و مکنت] عطا خواهیم کرد.(2)
يَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ أَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ.
به خاطر بشارت بدى که به او داده شده، از قوم و قبیله ي خود پنهان مى شود؛ [و نمى داند] آیا آن [دختر] را با قبول ننگ نگهدارد، یا [زنده] در خاک پنهانش کند؟! آگاه باشید که بد حکم مى کنند!
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اَلنَّوْفَلِيِّ عَنِ اَلسَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّى
ص: 85
اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم): نِعْمَ اَلْوَلَدُ اَلْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُونِسَاتٌ مُبَارَكَاتٌ مُفَلِّيَاتٌ.
دختران چه فرزندان خوبى هستند! انسان هاى لطيفى كه آماده انجام امور پدر و مادر خود بوده و انس گيرنده، بابركت و نوازش دهنده هستند.(1)
وَ اللهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلى بَعْضٍ فِي الرِّزْقِ فَمَا الَّذينَ فُضِّلُوا بِرَادِّي رِزْقِهِمْ عَلى ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَهُمْ فيهِ سَواءٌ أَ فَبِنِعْمَةِ اللهِ يَجْحَدُونَ.
خداوند بعضى از شما را بر بعضى دیگر از نظر روزى برترى داد [چراکه تلاش هایتان متفاوت است]. ولى کسانى که برترى داده شده اند، حاضر نیستند از روزى خود به بردگانشان بدهند تا همگى در آن مساوى گردند؛ آیا آنان نعمت خدا را انکار مى نمایند [که شکر او را ادا نمى کنند]؟!
علی ّبن ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ قَالَ لَا یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَخُصَّ نَفْسَهُ بِشَیْءٍ مِنَ الْمَأْکُولِ دُونَ عِیَالِهِ.
علی بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ؛ جایز نیست مرد یک خوراکی خاص را، مخصوص خود قرار دهد درحالی که به زن و فرزند خویش ندهد.(2)
وَ لا تَتَّخِذُوا أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبيلِ اللهِ وَ لَكُمْ عَذابٌ عَظيمٌ.
سوگندهایتان را وسیله فساد و خیانت در میان خود قرار ندهید، مبادا گامى بعد از ثابت گشتن [بر ایمان] متزلزل شود؛ و بخاطر بازداشتن [مردم] از راه خدا، آثار سوء آن را بچشید! و براى شما، عذاب عظیمى خواهد بود!
الباقر (علیه السلام)- وَ لا تَتَّخِذُوا أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ قَالَ هُوَ مَثَلٌ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام)- وَلاَ تَتَّخِذُواْ أَیْمَانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ؛ این مثلی برای مخالفان و عهد شکنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.(3)
فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ
ص: 86
مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ .
هنگامى که قرآن مى خوانى، از شرّ شیطان رانده شده (از درگاه خدا)، به خدا پناه بر (و بر او توکل کن).
الصّادق (علیه السلام)- فَقَارِئُ الْقُرْآنِ یَحْتَاجُ إِلَی ثَلَاثَهًِْ أَشْیَاءَ قَلْبٍ خَاشِعٍ وَ بَدَنٍ فَارِغٍ وَ مَوْضِعٍ خَالٍ فَإِذَا خَشَعَ لِلَّهِ قَلْبُهُ فَرَّ مِنْهُ الشَّیْطَانُ الرَّجِیم قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ.
امام صادق (علیه السلام)- قاری قرآن محتاج به سه چیز است: قلبی متواضع، بدنی بدون گرفتاری (مریضی) و مکانی خلوت [و با آرامش]. وقتی که قلب او در برابر خداوند متواضع شد، شیطان رانده شده، از او فرار می کند، خدای عزّوجلّ فرموده است: فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ.(1)
وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً قَرْيَةً كانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتيها رِزْقُها رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللهِ فَأَذاقَهَا اللهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما كانُوا يَصْنَعُونَ .
خداوند [براى آنان که کفران نعمت مى کنند]، مثلى زده است: سرزمینى که امن و آرام بود؛ و همواره روزیش از هر جا مى رسید؛ امّا نعمتهاى خدا را ناسپاسى کردند؛ و خداوند به خاطر اعمالى که انجام مى دادند، لباس گرسنگى و ترس را بر آنها پوشانید.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ قَوْماً کَانُوا فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ یُؤْتَی لَهُمْ مِنْ طَعَامِهِمْ حَتَّی جَعَلُوا مِنْهُ تَمَاثِیلَ مَدَرَهًٍْ کَانَتْ فِی بِلَادِهِمْ یَسْتَنْجُونَ بِهَا فَلَمْ یَزَلِ اللَّهُ بِهِمْ حَتَّی اضْطُرُّوا إِلَی التَّمَاثِیلِ یَتَّبِعُونَهَا وَ یَأْکُلُونَهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا قَرْیَةً کانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتِیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللهِ فَأَذاقَهَا اللهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند به قومی از بنی اسرائیل آن قدر نعمت و غذا
ص: 87
داد که آن را به صورت مجسّمه ها و شمایل هایی از گل درآورده و در شهرهای خود قرار دادند و با آن ها طهارت می کردند. خداوند بر آن ها سخت گرفت تا آنکه مجبور شدند همان عکس ها و پیکره ها را بخورند و این معنی کلام خداوند است که می فرماید: وَضَرَبَ اللهُ مَثَلًا قَرْیَةً کَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللهِ فَأَذَاقَهَا اللهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ.(1)
ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ.
با حکمت و اندرزِ نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما؛ و با آنها به روشى که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن. پروردگارت، از هرکسى بهتر مى داند چه کسى از راه او گمراه شده است؛ و او هدایت یافتگان را بهتر مى شناسد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْقُرْآنُ إِمَامٌ هُدًی وَ لَهُ قَائِدٌ یَهْدِی إِلَیْهِ وَ یَدْعُو إِلَیْهِ بِالْحِکْمَهًِْ وَ الْمَوْعِظَهًِْ الْحَسَنَهًِْ وَلِیُّ الْأَمْرِ بَعْدِی وَلِیُّهُ وَ وَارِثُ عِلْمِی وَ حِکْمَتِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- قرآن، پیشوایی هدایتگر است که راهنما و رهبری دارد که با حکمت و پندهای نیکو، [مردم را] به سوی قرآن هدایت و دعوت می کند، [آن رهبر من هستم و] پس از من ولی امر بعدی (علی (علیه السلام)) رهبر و ولیّ این امر است؛ او واث علم و حکمت من است.(2)
وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفِيها فَفَسَقُوا فِيها فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِيراً .
و هنگامى كه بخواهيم شهر و ديارى را هلاك كنيم، نخست اوامر خود را براى مترفين (ثروتمندان مست ثروت)
ص: 88
آنجا، بيان مى داريم، سپس هنگامى كه به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات يافتند، آن ها را به شدّت درهم مى كوبيم.
الباقر ( عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (أَمَرْنا مُتْرَفِیها قَالَ تَفْسِیرُهَا أَمَرْنَا أَکَابِرَهَا.
امام باقر (علیه السلام)- حمران گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا، یعنی به بزرگان و اکابر آن امر می کنیم.(1)
وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً .
و پر و بال تواضع خويش را از روى محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر و بگو: پروردگارا! همان گونه كه آن ها مرا در كودكى تربيت كردند، مشمول رحمتشان قرارده.
الصّادق ( عن أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْداللَّهِ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ ... وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ قَالَ لَا تَمْلَأُ عَیْنَیْکَ مِنَ النَّظَرِ إِلَیْهِمَا إِلَّا بِرَحْمَهًٍْ وَ رِقَّهًٍْ وَ لَا تَرْفَعْ صَوْتَکَ فَوْقَ أَصْوَاتِهِمَا وَ لَا یَدَکَ فَوْقَ أَیْدِیهِمَا وَ لَا تَقَدَّمْ قُدَّامَهُمَا.
امام صادق (علیه السلام)- ابوولاد حناط گوید: از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ پرسیدم. فرمود: «هر زمانی که نظر بر آن ها می کنی نظرت از روی رحمت و مهربانی باشد و نه صدای خود را بالای صدای ایشان بلند گردان و نه دست خویش را بالای دست آنان و [هنگام راه رفتن] پیش از ایشان راه مرو».(2)
وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً.
و حقّ خويشاوندان را بپرداز و [همچنين حقّ] مستمند و وامانده ی در راه را و هرگز اسراف و تبذير مكن.
الصّادق ( کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (أَعْطَی فَاطِمَهًَْ (فَدَکاً قَالَ کَانَ وَقَفَهَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ
ص: 89
آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ، فَأَعْطَاهَا فَدَکاً.
امام صادق (علیه السلام)- از امام (علیه السلام) سؤال شد: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) فدک را به فاطمه (سلام الله علیها) بخشید»؟ فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن را وقف کرد، پس از اینکه خداوند آیه: وَ آتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ را نازل کرد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) حقّ فاطمه (سلام الله علیها) را به او داد». پرسیدم: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) فدک را به فاطمه (سلام الله علیها) بخشید»؟ فرمود: «نه! خدا فدک را به او بخشید».(1)
وَ لاتَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لاتَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً .
هرگز دستت رابرگردنت بسته مگذار [و ترك انفاق و بخشش منما] و بيش از حدّ [نيز] دست خود را مگشاى، كه مورد سرزنش قرار گيرى و از كار فرو مانى.
الرّسول ( تفسیر القمی: وَلا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً فَإِنَّهُ کَانَ سَبَبَ نُزُولِهَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (کَانَ لَا یَرُدُّ أَحَداً یَسْأَلُهُ شَیْئاً عِنْدَهُ فَجَاءَ رَجُلٌ فَسَأَلَهُ فَلَمْ یَحْضُرْهُ شَیْءٌ فَقَالَ یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (أَعْطِنِی قَمِیصَکَ وَ کَانَ لَا یَرُدُّ أَحَداً عَمَّا عِنْدَهُ فَأَعْطَاهُ قَمِیصَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَنَهَاهُ أَنْ یَبْخَلَ وَ یُسْرِفَ وَ یَقْعُدَ مَحْسُوراً مِنَ الثِّیَابِ فَقَالَ: ألصّادق (الْمَحْسُورُ الْعُرْیَانُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در کتاب تفسیر قمی آمده است: وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً سبب نزول آیه این است که؛
ص: 90
هرگاه کسی چیزی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) می خواست و پیامبر (صلی الله علیه و آله) قدرت بخشش آن را داشت، هرگز او را دست خالی رد نمی کرد. روزی کسی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و چیزی خواست. پیامبر (صلی الله علیه و آله) چیزی در دست نداشت و فرمود: «ان شاءالله درست می شود». مرد گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! پیراهنتان را به من بدهید» و پیامبر (صلی الله علیه و آله) که هرگز کسی را دست خالی رد نمی کرد، پیراهن خود را به او داد. خداوند فرمود: وَ لاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَی عُنُقِکَ وَ لاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را نهی کرد از اینکه اسراف کند و بدون پیراهن بماند». و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «المَحْسُورُ؛ یعنی عریان».(1)
وَ لاتَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْئُولاً .
از آنچه به آن آگاهى ندارى، پيروى مكن؛ چراكه گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.
الباقر ( وَ لَا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ قَالَ: لَا تَرْمِ أَحَداً بِمَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَهًًْ أُقِیمَ فِی طِینَهًِْ خَبَالٍ أَوْ یَخْرُجُ مِمَّا قَالَ.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: وَ لاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ، یعنی کسی را به چیزی که درباره ی آن علمی نداری متّهم نکن. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس به مرد یا زن مؤمنی بهتان و تهمت بزند در
ص: 91
طینهًْ خَبال (چرکِ اهل دوزخ) می ماند تا اینکه از آنچه گفته است، پاک شود».(1)
وَ قُلْ لِعِبادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطانَ كانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوّاً مُبِيناً .
به بندگانم بگو: «سخنى بگويند كه بهترين [سخن] باشد». چرا كه شيطان [به وسيله ی سخنان ناروا] ميان آن ها فتنه و فساد مى كند؛ زيرا [هميشه] شيطان دشمن آشكارى براى انسان بوده است.
علی بن ابراهیم ( إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ أَیْ یَدْخُلُ بَیْنَهُمْ یَحُثُّهُمْ (یَحْمِلُهُمْ) عَلَی الْمَعَاصِی.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنزَغُ بَیْنَهُمْ؛ یعنی به میان آن ها می آید و آن ها را به انجام گناه وامی دارد.(2)
وَ مَنْ كانَ فِي هذِهِ أَعْمى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى وَ أَضَلُّ سَبِيلاً .
امّا كسى كه در اين جهان [از ديدن چهره ی حق] نابينا بوده است، در آخرت نيز نابينا و گمراه تر است.
أمیرالمؤمنین ( أَشَدُّ الْعَمَی مَنْ عَمِیَ عَنْ فَضْلِنَا وَ نَاصَبَنَا الْعَدَاوَهًَْ بِلَا ذَنْبٍ سَبَقَ إِلَیْهِ مِنَّا إِلَّا أَنَّا دَعَوْنَاهُ إِلَی الْحَقِّ وَ دَعَاهُ مَنْ سِوَانَا إِلَی الْفِتْنَهًِْ وَ الدُّنْیَا فَأَتَاهُمْ وَ نَصَبَ الْبَرَاءَهًَْ مِنَّا وَ الْعَدَاوَهًْ.
امام علی (علیه السلام)- بدترین کوری، کوری از فضل ماست و عداوت پیشه کردن با ما بدون سابقه ی خطایی که نسبت به او از ما سرزده باشد. ما او را به حق دعوت می کنیم، دیگران او را به فتنه و دنیا دعوت می کنند؛ سخن آن ها را می پذیرد و با ما از راه دشمنی و بیزاری وارد می شود.(3)
ُقلْ كَفى بِاللهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ إِنَّهُ كانَ بِعِبادِهِ خَبِيراً بَصِيراً .
بگو:«همين بس كه خداوند، ميان من و شما گواه باشد، چراكه او نسبت به بندگانش آگاه و بيناست».
الباقر ( عَنْهُ (فِی
ص: 92
قَوْلِهِ تَعَالَی قُلْ کَفی بِاللهِ شَهِیداً الْآیَهًَْ قَالَ إِیَّانَا عَنَی.
امام باقر (علیه السلام)- قُلْ کَفی بِاللهِ شَهِیداً، منظور، ما هستیم.(1)
وَ لا تَقُولَنَّ لِشَيْ ءٍ إِنِّي فاعِلٌ ذلِكَ غَداً [23]
و هرگز در مورد كارى نگو: «من فردا آن را انجام مى دهم».
إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً [24]
مگر اينكه خدا بخواهد. و هرگاه فراموش كردى، پروردگارت را به خاطر بياور؛ و بگو: «اميدوارم كه پروردگارم مرا به راهى روشن تر از اين هدايت كند».
الصّادق ( فِی قَوْلِهِ وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ أَنْ تَقُولَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ الْأَرْبَعِینَ فَلِلْعَبْدِ الِاسْتِثْنَاءُ فِی الْیَمِینِ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِذَا نَسِیَ.
امام صادق (علیه السلام)- وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ؛ اگر کسی قسم یاد کند و ان شاءالله نگوید و چهل روز بعد به یادش بیاید که آن ذکر را نگفته است، باید آن را بگوید.(2)
فَأَرَدْنا أَنْ يُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَيْراً مِنْهُ زَكاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً .
از اين رو، خواستيم كه پروردگارشان به جاى او، فرزندى پاك تر و با محبّت تر به آن دو بدهد.
الصّادق ( عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ اللَّخْمِیِّ قَالَ: وُلِدَ لِرَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا جَارِیَهًٌْ فَدَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِاللَّهِ (فَرَآهُ مُتَسَخِّطاً فَقَالَ لَهُ أَبِی عَبْدِاللَّهِ (أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَیْکَ أَنْ أَخْتَارُ لَکَ أَوْ تَخْتَارُ لِنَفْسِکَ مَا کُنْتَ تَقُولُ قَالَ کُنْتُ أَقُولُ یَا رَبِّ تَخْتَارُ لِی قَالَ فَإِنَّ اللَّهَ قَدِ اخْتَارَ لَکَ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْغُلَامَ
ص: 93
الَّذِی قَتَلَهُ الْعَالِمُ الَّذِی کَانَ مَعَ مُوسَی (وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَرَدْنا أَنْ یُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَیْراً مِنْهُ زَکاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً أَبْدَلَهُمَا اللَّهُ بِهِ جَارِیَهًًْ وَلَدَتْ سَبْعِینَ نبیا (.
امام صادق (علیه السلام)- حسن بن سعید لخمی گوید: یکی از یاران ما صاحب دختری شد و درحالی که عصبانی و خشمگین بود به نزد امام صادق (علیه السلام) رفت. امام (علیه السلام) به او فرمود: «به من بگو که اگر خداوند به تو وحی کند که فرزندت را من برایت انتخاب کنم، یا خودت می خواهی انتخاب کنی، چه می گویی»؟ پاسخ داد: «در جواب می گفتم: خداوندا، خودت انتخاب کن». امام فرمود: «اکنون خداوند برایت دختری را برگزیده است». سپس فرمود: «خداوند به جای آن پسر بچّه ای که خضر (علیه السلام) او را به قتل رساند، فَأَرَدْنا أَنْ یُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَیْراً مِنْهُ زَکاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً، به والدینش دختری داد که هفتاد پیامبر از نسل او زاده شد».(1)
قالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَ اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً وَ لَمْ أَكُنْ بِدُعائِكَ رَبِّ شَقِيًّا .
گفت: «پروردگارا! استخوانم سست شده؛ و شعله ی پيرى سرم را فراگرفته؛ و من هرگز در دعاى تو اى پروردگار من، از اجابت محروم نبوده ام.
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ النَّاسُ لَایَشِیبُونَ، فَأَبْصَرَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) شَیْباً فِی لِحْیَتِهِ، فَقَالَ: یَا رَبِّ، مَا هذَا؟ فَقَالَ: هذَا وَقَارٌ، فَقَالَ: یَا رَبِّ، زِدْنِی وَقَارا.
امام صادق ( قبلاً مردم پیری را به خود نمی دیدند و اوّلین کسی که آن را مشاهده نمود حضرت ابراهیم (بود که در محاسنش موی سفید دید، به درگاه خدا عرض کرد: «پروردگارا این چیست»؟ حقّ عزّوجلّ فرمود: «این وقار و سنگینی است». عرض کرد:
ص: 94
«پروردگارا، به وقار و سنگینی من بیفزا».(1)
إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا.
به يقين كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، به زودى خداوند رحمان محبّتى براى آنان [در دل ها] قرار مى دهد!
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قَالَ آمَنُوا بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بَعْدَ الْمَعْرِفَهًِْ.
امام باقر ( ابوحمزه ثمالی نقل می کند: امام باقر (در مورد آیه: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا فرمود: «به امیرالمؤمنین (ایمان بیاورید و بعد از شناخت، کار نیک انجام دهید».(2)
ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى [2]
ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را سخت به زحمت بیفکنى!
إِلّا تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشى [3]
آن را فقط براى يادآورى كسانى كه [از خدا] مى ترسند نازل ساختيم.
الصّادق (علیه السلام)- مَا أُنْزِلَ عَلَیْکَ الْقُرْآنُ لِتَشْقَی بَلْ لِتَسْعَدَ بِه.
امام صادق ( ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی! بلکه برای این فرستادیم که با آن خوشبخت گردی.(3)
فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى.
و به نرمى با او سخن بگویید؛ شاید متذکّر شود، یا [از مجازات الهى] بترسد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قَالَ لِمُوسَی (علیه السلام) حَیْثُ أَرْسَلَهُ إِلَی فِرْعَوْنَ فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّهُ لَا یَتَذَکَّرُ وَ لَا یَخْشَی وَ لَکِنْ لِیَکُونَ ذَلِکَ أَحْرَصَ لِمُوسَی (علیه السلام) عَلَی الذَّهَابِ.
امام علی ( بدان که خداوند متعال به موسی (در آن هنگام که او را به سوی فرعون گسیل
ص: 95
داشت، فرمود: به پیش او بروید؛ و به نرمی با او سخن بگویید؛ شاید متذکّر شود، یا [از مجازات الهی] بترسد. درحالی که خداوند می دانست که فرعون نه متنبّه می شود و نه می ترسد، ولی می خواست تا با آن موسی (را به رفتن به سوی فرعون تشویق کند.(1)
كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ لا تَطْغَوْا فيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبي وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبي فَقَدْ هَوى .
بخورید از روزی هاى پاکیزه اى که به شما داده ایم؛ ودر آن طغیان نکنید، که غضب من بر شما وارد شود و هرکس غضبم بر او وارد شود، هلاک خواهد شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- خُذُوا بِحُجْزَهًِْ هَذَا الْأَنْزَعِ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) فَإِنَّهُ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ وَ هُوَ الْفَارُوقُ یُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ مَنْ أَحَبَّهُ هَدَاهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَهُ اللَّهُ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ مَحَقَهُ اللَّهُ وَ مِنْهُ سِبْطَا أُمَّتِی الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ هُمَا ابْنَایَ وَ مِنَ الْحُسَیْن (علیه السلام) أَئِمَّهًُْ الْهُدَی (أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی فَتَوَلُّوهُمْ وَ لَا تَتَّخِذُوا وَلِیجَهًًْ مِنْ دُونِهِمْ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِ فَقَدْ هَوی.
پیامبر ( رسول خدا (فرمود: «دامن این انزع را رها نکنید منظورش علی (بود او صدّیق اکبر و فاروق است که بین حق و باطل تمیز می دهد. هرکه او را دوست بدارد خدا هدایتش کرده و هرکه با او دشمنی بورزد، خدا با او دشمن است، و هرکه از او تخلّف ورزد، خداوند او را بی بهره نموده است. دو سبط این امت از علی (است، امام حسن (و امام حسین (آن دو فرزندان من هستند
ص: 96
و ائمّه هدی (از نژاد حسین (خواهند بود که خداوند، علم و فهم مرا به آن ها عنایت کرده است. آن ها را دوست بدارید، به کسی جز آن ها پناه نبرید که مشمول خشم خدا می شوید و هرکه خشم خدا او را فرا گیرد، از بین رفته است. زندگی دنیا جز متاعی فریبنده نیست».(1)
وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى .
و هرکس از یاد من روى گردان شود، زندگى [سخت و] تنگى خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور مى کنیم.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذاباً صَعَداً قَالَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) یَسْلُکْهُ الْعَذَابَ الْصَّعَدَ وَ هُوَ أَشَدُّ الْعَذَابِ.
امام باقر ( جابر گوید: از امام باقر (در مورد آیه: و هرکس از یاد پروردگارش روی گرداند، او را به عذاب شدید و فزاینده ای گرفتار می سازد. (جن/17) سؤال کردم. امام باقر (فرمود: «کسی که از علی (روی گرداند خدا او را به عذاب فراینده گرفتار می کند و آن شدیدترین عذاب است».(2)
قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسيتَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى .
مى فرماید: «همان گونه که آیات ما براى تو آمد، و تو آن ها را فراموش کردى؛ همان طور امروز تو فراموش خواهى شد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أبی عبدالله (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلّ قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها قَالَ الْآیَاتُ الْأَئِمَّهًُْ (فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی یَعْنِی تَرَکْتَهَا وَ کَذَلِکَ الْیَوْمَ تُتْرَکُ فِی النَّارِ کَمَا تَرَکْتَ الْأَئِمَّهًَْ (فَلَمْ تُطِعْ أَمْرَهُمْ وَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَهُم.
امام صادق
ص: 97
( ابوبصیر نقل می کند: امام صادق (درباره ی کلام خدای عزّوجلّ: قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها فرمود: «آیات ائمّه (هستند. فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی؛ یعنی همچنان که آن ها را رها کردی، امروز در آتش رها می شوی، چنان که ائمّه (را رها کردی و امرشان را اطاعت نکردی و گفتارشان را نشنیدی.(1)
وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لا نَسْئَلُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى.
خانواده ی خود را به نماز دستور ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش؛ ما از تو روزى نمى خواهیم؛ [بلکه] ما به تو روزى مى دهیم؛ و عاقبت نیک در [سایه ی] تقواست.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: دَخَلَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) رَجُلٌ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ أُحَدِّثُ أَهْلِی قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ وَ قَالَ وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها.
امام باقر ( از امام صادق (روایت است: مردی بر پدرم امام باقر (وارد شد و گفت: «خدا تو را رحمت کند و درود بفرستد؛ من برای أهل و خانواده ام حدیث گفته، این کار من چگونه است»؟ پدرم فرمود: «آری خوب کاری است، زیرا خدا می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده ی خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید. (تحریم/6). و فرموده: وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها؛ یعنی ای محمّد (و اهل و خویشاوندان خود را به نماز امر نموده و فرمان ده، و بر آن صبر و شکیبایی داشته (ثابت و پابرجا) باش».(2)
وَ كَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْيَةٍ كانَتْ ظالِمَةً وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرينَ.
ص: 98
ه بسيار آبادي هاى ستمكارى را كه در هم شكستيم و بعد از آن ها، قوم ديگرى آفريديم.
السّجّاد (علیه السلام)- أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّه فَاحْذَرُوا مَا حَذَّرَکُمُ اللَّهُ بِمَا فَعَلَ بِالظَّلَمَهًِْ فِی کِتَابِهِ وَ لَا تَأْمَنُوا أَنْ یُنْزِلَ بِکُمْ بَعْضَ مَا تَوَاعَدَ بِهِ الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ فِی الْکِتَابِ وَ اللَّهِ لَقَدْ وَعَظَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ بِغَیْرِکُمْ فَإِنَّ السَّعِیدَ مَنْ وُعِظَ بِغَیْرِهِ وَ لَقَدْ أَسْمَعَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ مَا قَدْ فَعَلَ بِالْقَوْمِ الظَّالِمِینَ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی قَبْلَکُمْ حَیْثُ قَالَ وَ کَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْیَةٍ کانَتْ ظالِمَةً وَ إِنَّمَا عَنَی بِالْقَرْیَهًِْ أَهْلَهَا حَیْثُ یَقُولُ وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرِین فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ یَعْنِی یَهْرُبُونَ قَالَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ فَلَمَّا أَتَاهُمُ الْعَذَابُ قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ فَما زاَلَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ وَ ایْمُ اللَّهِ إِنَّ هَذِهِ عِظَهًٌْ لَکُمْ وَ تَخْوِیفٌ إِنِ اتَّعَظْتُمْ وَ خِفْتُم.
امام سجّاد ( ای مردم تقوای خدا را پیشه کنید، از آنچه خدا شما را منع نموده، برحذر باشید. و از آنچه با ستمکاران کرده و در قرآن ثبت است، پند بگیرید. و از اینکه پاره ای از آنچه به ستمکاران وعده کرده بر شما فرود آید، در امان نمی باشید. به خدا شما پند داده می شوید و خوشبخت کسی است که از دیگری پند بگیرد. خدا به شما گوشزد کرده که با مردم ستمکار پیش از شما از شهرنشینان، چه کرده آنجا که می فرماید: وَ کَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْیَةٍ کانَتْ ظالِمَةً وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرِین، فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ و فرمود: لا تَرْکُضُوا
ص: 99
وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ؛ چون عذاب بر آن ها فرود آمد. گفتند ای وای بر ما به راستی ما ستمکارانیم این سخن را ادامه دادند تا آن ها را خُرد و خاموش کردیم و درو نمودیم. (انبیاء/1514). به خدا این پندی برای شما و تخویفی است اگر بپذیرید و بترسید.(1)
وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادى فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمينَ [87]
و ذالنّون [يونس] را [به يادآور] درآن هنگام كه خشمگين [از ميان قوم خود] رفت و چنين مى پنداشت كه ما بر او تنگ نخواهيم گرفت، [امّا موقعى كه در كام نهنگ فرو رفت]، در آن ظلمت ها [ى متراكم] صدا زد: «[خداوندا] جز تو معبودى نيست، منزّهى تو! من از ستمكاران بودم».
فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَكَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَ آتَيْناهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ ذِكْرى لِلْعابِدينَ [84]
ما دعاى او را مستجاب كرديم و ناراحتى هايى را كه داشت برطرف ساختيم و خاندانش و همانندشان را با آنان به او بازگردانديم تا رحمتى از سوى ماو تذكّرى براى عبادت كنندگان باشد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ إِنِّی لَأَعْلَمُ کَلِمَهًًْ مَا قَالَهَا مَکْرُوبٌ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ کَرْبَهُ وَ لَا دَعَا بِهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ دَعْوَهًُْ أَخِی یُونُسَ (علیه السلام) الَّتِی حَکَاهَا اللَّهُ عَنْهُ فِی کِتَابِهِ وَ هِیَ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ.
پیامبر ( من کلامی می دانم که هیچ اندوهگینی آن را نگفته مگر اینکه خدا اندوهش را برطرف ساخته و بنده ی
ص: 100
مسلمانی به وسیله ی آن دعا نکرده مگر اینکه دعایش مستجاب شده است؛ و آن دعای برادرم یونس (است که خدا آن را، از [زبان] او در کتابش نقل فرمود: لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ.(1)
وَ زَكَرِيَّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْني فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثينَ.
و زكريّا را [به يادآور] درآن هنگام كه پروردگارش را خواند [و عرض كرد]: «پروردگار من! مرا تنها مگذار [و فرزند برومندى به من عطا كن] و تو بهترين وارثانى».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یُحْبَلَ لَهُ فَلْیُصَلِ رَکْعَتَیْنِ بَعْدَ الْجُمُعَهًِْ یُطِیلُ فِیهِمَا الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ زَکَرِیَّا (علیه السلام) إِذْ قَالَ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ اللَّهُمَّ هَبْ لِی ذُرِّیَّهًًْ طَیِّبَهًًْ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ اللَّهُمَّ بِاسْمِکَ اسْتَحْلَلْتُهَا وَ فِی أَمَانَتِکَ أَخَذْتُهَا فَإِنْ قَضَیْتَ فِی رَحِمِهَا وَلَداً فَاجْعَلْهُ غُلَاماً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً وَ لَا شِرْکاً.
امام باقر ( هرکس بخواهد که [زنش] برای او آبستن شود، بعد از نماز جمعه دو رکعت نماز بخواند که رکوع و سجود را در آن طولانی می کند؛ سپس می گوید: «خدایا! من از تو درخواست می کنم با آن چیزی که زکریّا (به وسیله ی آن درخواست نمود و گفت: رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ خدایا به نام تو او را حلال دانستم و در امان و حفظ تو او را گرفتم [و مرا بر او امانت دار قرار دادی]؛ پس اگر در رحم او فرزندی را محکم و استوار فرمودی، آن را فرزندی مبارک و پاکیزه قرار بده و برای شیطان در
ص: 101
او سهم و مشارکتی قرار نده».(1)
فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ يَحْيى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ كانُوا لَنا خاشِعينَ .
ما هم دعاى او را مستجاب كرديم، و يحيى را به او بخشيديم و همسرش را [كه نازا بود] برايش شايسته [ی باردارى] ساختيم، چرا كه آنان [خاندانى بودند كه] همواره در كارهاى خير به سرعت اقدام مى كردند و از روى بيم و اميد ما را مى خواندند و پيوسته براى ما [خاضع و] خاشع بودند.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
انَّ اللَّهَ یحِبُّ مِن الخَیرِ ما یعجَّلُ.
خداوند آن کار خوبى را دوست دارد که با تعجیل صورت گیرد.(2)
يا أَيُّهَا النّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ .
اى مردم! از [عذاب] پروردگارتان بترسيد، كه زلزله رستاخيز امر عظيمى است!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَعَاشِرَ النَّاسِ التَّقْوَی التَّقْوَی احْذَرُوا السَّاعَهًَْ کَمَا قَالَ اللَّهُ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ.
پیامبر ( ای مردم! تقوی [را مراعات کنید]، تقوی [را مراعات کنید]؛ از قیامت بیمناک باشید [زیرا] آنچنان که خداوند فرموده است: إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ.(3)
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللهَ عَلى حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبين .
و بعضى از مردم خدا را تنها با زبان مى پرستند، اگر [دنيا به آن ها رو كند و] خيرى به آنان برسد، حالت اطمينان پيدا مى كنند امّا اگر مصيبتى براى امتحان به آن ها برسد، دگرگون مى شوند [و به كفر رو مى آورند]. [به اين ترتيب] هم
ص: 102
دنيا را از دست داده اند و هم آخرت را و اين همان خسران و زيانِ آشكار است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ ضُرَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْفٍ؛ قَالَ إِنَّ الْآیَهًَْ تَنْزِلُ فِی الرَّجُلِ ثُمَّ تَکُونُ فِی أَتْبَاعِهِ ثُمَّ قُلْتُ کُلُّ مَنْ نَصَبَ دُونَکُمْ شَیْئاً فَهُوَ مِمَّنْ یَعْبُدُ اللهَ عَلَی حَرْفٍ فَقَالَ نَعَمْ وَ قَدْ یَکُونُ مَحْضاً.
امام صادق ( ضُریس از امام صادق (نقل می کند: حضرت در مورد آیه ی وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْف فرمود: «این آیه در مورد کسانی نازل شده که در ولایت امیرالمؤمنین (تردید کردند و در مورد پیروان آنان نیز جریان دارد». عرض کردم: «آیا هرکس که به جای شما، امامت و ولایت دیگری را بپذیرد [نیز] از جمله ی کسانی است که یَعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْف»؟ حضرت فرمود: «آری! گاهی نیز ممکن است [چنین اعتقادی از مصادیقِ] شرک خالص باشد».(1)
الَّذينَ إِذا ذُكِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ الصَّابِرينَ عَلى ما أَصابَهُمْ وَ الْمُقيمِي الصَّلاةِ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ .
همان كسانى كه چون نام خدا برده مى شود، دل هايشان پر از خوف [پروردگار] مى گردد و آن ها كه دربرابر مصيبت هايى كه به آنان مى رسد، شكيبا هستند و آن ها كه نماز را برپا مى دارند و از آنچه به آنان روزى داده ايم انفاق مى كنند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُحْسِنِینَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ الصَّابِرِینَ عَلی ما أَصابَهُمْ وَ الْمُقِیمِی الصَّلاةِ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ.
امام علی ( (دعای حضرت در روز بیست ویکم هر ماه) ...خدایا! مرا از نیکوکارانم قرار ده الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ
ص: 103
الصَّابِرِینَ عَلی ما أَصابَهُمْ وَ الْمُقِیمِی الصَّلاةِ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ.(1)
وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَكُمْ مِنْ شَعائِرِ اللهِ لَكُمْ فيها خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللهِ عَلَيْها صَوافَّ فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَكُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ كَذلِكَ سَخَّرْناها لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ.
و شتران فربه را [در مراسم حج] براى شما از شعائر الهى قرار داديم در آن ها براى شما خير [و بركت] است. نام خدا را درحالى كه [براى قربانى] به صف ايستاده اند بر آن ها ببريد و هنگامى كه پهلوهايشان به زمين رسيد [وجان دادند]، از گوشت آن ها بخوريد و مستمندان قانع و سائلان را نيز از آن اطعام كنيد. اينگونه ما آن ها را مسخّرتان ساختيم، تا شكر خدا را به جا آوريد.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ جَعْفَرُ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) کَذَلِکَ یَنْبَغِی لِمَنْ أَهْدَی هَدْیاً تَطَوُّعاً أَوْ ضَحَّی أَنْ یَأْکُلَ مِنْ هَدْیِهِ أَوْ أُضْحِیَّتِهِ ثُمَّ یَتَصَدَّقَ وَ لَیْسَ فِی ذَلِکَ تَوْقِیتٌ یَأْکُلُ مَا أَحَبَّ وَ یُطْعِمُ وَ یُهْدِی وَ یَتَصَدَّقُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَکُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ.
امام صادق ( شایسته است کسی که قربانی می کند، حال چه مستحب باشد و چه واجب (مثل قربانی کردن در مراسم حج) از گوشت قربانی اش بخورد، آن گاه [از گوشت آن] صدقه بدهد.(2)
أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللهَ عَلى نَصْرِهِمْ لَقَديرٌ.
به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل گرديده، اجازه ي جهاد داده شده است؛ چراكه مورد ستم قرارگرفته اند و به يقين خدا بر يارى آن ها تواناست.
علیّ بن ابراهیم (رحمة الله علیه)- أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ قَالَ نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٍ (رحمة الله علیه) ثُمَّ جَرَتْ فِی
ص: 104
الْحُسَیْنِ (علیه السلام).
علیّ بن ابراهیم ( آیه: أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیر؛ در شأن علی (حمزه (و جعفر طیّار (نازل شد، سپس [در مورد دیگران] جریان پیدا کرد.(1)
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ [1]
به يقين مؤمنان رستگار شدند.
الَّذينَ هُمْ في صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ [2]
آن ها كه در نمازشان خشوع دارند.
وَ الَّذينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ [3]
و آن ها كه از لغو و بيهودگى روي گردانند.
وَ الَّذينَ هُمْ لِلزَّكاةِ فاعِلُونَ [4]
و آن ها كه به [دستور] زكات عمل مى كنند.
وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ [5]
و آن ها كه دامان خود را حفظ مى كنند.
الباقر ( لِکَامِلِ تَمّارٍ: یَا کَامِلُ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الْمُسَلِّمُونَ یَا کَامِلُ إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ یَا کَامِلُ النَّاسُ أَشْبَاهُ الْغَنَمِ إِلَّا قَلِیلًا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنُ قَلِیلٌ.
امام باقر ( امام باقر (خطاب به کامل تمّار فرمود: «ای کامل! قَدْ أَفْلَحَ المُؤْمِنُونَ مسلمانان گرامی و نجیبند، مردم شبیه گوسفندانند؛ مگر اندکی از مؤمنان، و مؤمن هم اندک است».(2)
ادْفَعْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَصِفُونَ .
بدى را به بهترين راه و روش دفع كن [و پاسخ بدى را به نيكى ده]. ما به آنچه توصيف مى كنند داناتريم.
أمیرالمؤمنین ( صَافِحْ عَدُوَّکَ وَ إِنْ کَرِهَ فَإِنَّهُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ عِبَادَهُ یَقُولُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ الْآیَتَیْنِ.
امام علی ( حتّی با دشمنت مصافحه کن گرچه او نخواهد؛ زیرا مصافحه از کارهایی است که خدا بندگانش را به آن دستور داده و می فرماید: ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ.(3)
إِنَّ الَّذينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ فِي الدُّنْيا
ص: 105
وَ الْآخِرَةِ وَ اللهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ .
به يقين كسانى كه دوست دارند زشتي ها در ميان مردم با ايمان شايع شود براى آنان در دنيا و آخرت عذاب دردناكى است؛ و خداوند مى داند و شما نمى دانيد.
امام علی علیه السلام: مُذيعُ الْفاحِشَةِ كَفاعِلِها؛
فاش كننده زشتى ها، همانند انجام دهنده آنها است.(1)
إِنَّ الَّذينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ .
كسانى كه زنان پاكدامن و بى خبر [از هر گونه آلودگى] و مؤمن را متّهم مى سازند، در دنيا و آخرت از رحمت الهى دور شدند و عذاب سختى براى آنهاست.
الرّسول ( اجْتَنَبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ الشِّرْکَ بِاللَّهِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ قَذْفَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ.
پیامبر ( از هفت چیز هلاک کننده بپرهیزید؛ شرک آوردن به خداوند ... تهمت زدن به زنان نیکوکار مؤمن بی خبر.(2)
فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فيها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَ إِنْ قيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكى لَكُمْ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ.
و اگر كسى را در آن نيافتيد، وارد آن نشويد تا به شما اجازه داده شود؛ و اگر گفته شود: «بازگرديد»! بازگرديد؛ اين براى شما پاكيزه تر است؛ و خداوند به آنچه انجام مى دهيد دانا است.
علی بن إبراهیم ( ثُمَّ أَدَّبَ اللَّهُ تَعَالَی خَلْقَهُ فَقَالَ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ إِلَی قَوْلِهِ فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ قَالَ: مَعْنَاهُ مُعَلِّماً لِلنَّاسِ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَداً یَأْذَنُ لَکُمْ فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ.
علیّ بن ابراهیم ( آنگاه خداوند، آفریدگانش را ادب آموخته و فرموده است: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتّی تَسْتَأْنِسُوا وَ
ص: 106
تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِها ذالِکُم خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فیها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ وَ إِنْ قیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکی لَکُمْ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلیمٌ؛ یعنی مردم را [از ورود خود] آگاه کنید، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیها أَحَداً؛ به شما اجازه دهد. فَلا تَدْخُلُوها حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ.(1)
قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ إِنَّ اللهَ خَبيرٌ بِما يَصْنَعُونَ .
به مؤمنان بگو چشم هاى خود را [از نگاه به نامحرمان] فرو گيرند، و دامان خود را [از بى عفّتى] حفظ كنند؛ اين براى آنان پاكيزه تر است؛ خداوند به آنچه انجام مى دهند آگاه است.
الصّادق ( فَرَضَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی الْبَصَرِ أَنْ لَا یَنْظُرَ إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَنْ یُعْرِضَ عَمَّا نَهَی اللَّهُ عَنْهُ مِمَّا لَا یَحِلُّ لَهُ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ مِنَ الْإِیمَانِ فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ فَنَهَاهُمْ أَنْ یَنْظُرُوا إِلَی عَوْرَاتِهِمْ وَ أَنْ یَنْظُرَ الْمَرْءُ إِلَی فَرْجِ أَخِیهِ وَ یَحْفَظَ فَرْجَهُ أَنْ یُنْظَرَ إِلَیْه.
امام صادق ( خداوند واجب کرده که انسان به آنچه خدا بر او حرام کرده است، نگاه نکند و از آنچه برای او حلال نیست، روی برگرداند و این همان عمل اوست که ناشی از ایمان است. خداوند تبارک وتعالی فرموده است: قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ. مراد آن است که خداوند مردان مؤمن را از نگاه کردن به عورت خود و برادرانشان نهی کرده و همین طور از آنان خواسته که اجازه ندهند که به عورت آنان نگاه شود.(2)
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ
ص: 107
فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفينَ مِنْ زينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللهِ جَميعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ .
و زنان مؤمن را بگو تا چشمها (از نگاه ناروا) بپوشند و فروج و اندامشان را (از عمل زشت) محفوظ دارند و زینت و آرایش خود جز آنچه قهرا ظاهر می شود (بر بیگانه) آشکار نسازند، و باید سینه و بر و دوش خود را به مقنعه بپوشانند و زینت و جمال خود را آشکار نسازند جز برای شوهران خود یا پدران یا پدران شوهر یا پسران خود یا پسران شوهر یا برادران خود یا پسران برادران و پسران خواهران خود یا زنان خود (یعنی زنان مسلمه) یا کنیزان ملکی خویش یا مردان اتباع خانواده که رغبت به زنان ندارند یا اطفالی که هنوز بر عورت و محارم زنان آگاه نیستند (و از غیر این اشخاص مذکور احتجاب و احتراز کنند) و آن طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود. و ای اهل ایمان، همه به درگاه خدا توبه کنید، باشد که رستگار شوید.
الصّادق ( عَن الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَار قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ اللَّهِ (عَنِ الذِّرَاعَیْنِ مِنَ الْمَرْأَهًِْ أَ هُمَا مِنَ الزِّینَهًِْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ قَالَ
ص: 108
نَعَمْ وَ مَا دُونَ الْخِمَارِ مِنَ الزِّینَهًِْ وَ مَا دُونَ السِّوَارَیْنِ.
امام صادق ( فضیل بن یسار گوید: از امام صادق (پرسیدم: «آیا ساعد زنان جزیی از زینت است؛ آن طور که خداوند متعال می فرماید: وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ؟ آن حضرت (در جواب فرمود: «بله، پایین تر از روسری و پایین تر از دست بند، جزء زینت است».(1)
وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللهُ واسِعٌ عَليمٌ .
مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهيد، همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را؛ اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نياز مى سازد؛ [فضل] خداوند واسع و [از نيازهاى بندگان] آگاه است.
الرّسول ( یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ الْبَاهَ فَلْیَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُ لِلْبَصَرِ وَ أَحْصَنُ لِلْفَرْجِ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَلْیُدْمِنِ الصَّوْمَ فَإِنَّ {الصَّوْمَ} لَهُ وِجَاءٌ.
پیامبر ( ای گروه جوانان، هرکس از شما که از وضعیت زندگانی خوبی برخوردار باشد باید ازدواج کند، چون که آن چشم را فرو پوشاننده و شرمگاه نگاهدارنده تر است و هر آن کس که از این توانایی برخوردار نیست، بر اوست که روزه گیرد، چون که آن فروکاهنده ی شهوت اوست.(2)
رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ .
مردانى كه هيچ تجارت و داد و ستدى آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و اداى زكات غافل نمى كند؛ آن ها از روزى مى ترسند كه در آن، دل ها و چشم ها دگرگون مى شود.
الباقر ( کَانُوا أَصْحَابَ تِجَارَهًٍْ فَإِذَا حَضَرَتِ
ص: 109
الصَّلَاهًُْ تَرَکُوا التِّجَارَهًَْ وَ انْطَلَقُوا إِلَی الصَّلَاهًِْ وَ هُمْ أَعْظَمُ أَجْراً مِمَّنْ لَمْ یَتَّجِرْ.
امام باقر ( این ها تاجر بودند و هنگام نماز تجارت را رها کرده آهنگ نماز می کردند و به سوی آن گام برمی داشتند و البتّه اینان ثوابشان از کسانی که به کار مشغول نیستند و به نماز حاضر می شوند، بیشتر است.(1)
يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلاً .
اى واى بر من، كاش فلان [شخص گمراه] را به دوستى انتخاب نكرده بودم!
الباقر ( السَّبِیلُ هَاهُنَا عَلِیٌّ ) یَا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا* لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ یَعْنِی عَلِیّاً .
امام باقر ( منظور از سبیل در اینجا علی )است؛ یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا، لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ؛ و منظور از ذکر در اینجا امام علی است.(2)
وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً .
بندگان [خاص خداوند] رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بى تكبّر بر زمين راه مى روند و هنگامى كه جاهلان آن ها را مخاطب سازند [و سخنان نابخردانه گويند]، به آن ها سلام مى گويند [و با بى اعتنايى و بزرگوارى مى گذرند].
أمیرالمؤمنین ( یَا کُمَیْلُ (حُسْنُ خُلُقِ الْمُؤْمِنِ مِنَ التَّوَاضُعِ وَ جَمَالُهُ التَّعَفُّفُ وَ شَرَفُهُ الشَّفَقَهًُْ وَ عِزُّهُ تَرْکُ الْقَالِ وَ الْقِیلِ یَا کُمَیْلُ (إِیَّاکَ وَ الْمِرَاءَ فَإِنَّکَ تُغْرِی بِنَفْسِکَ السُّفَهَاءَ إِذَا فَعَلْتَ وَ تُفْسِدُ الْإِخَاءَ یَا کُمَیْلُ (إِذَا جَادَلْتَ فِی اللَّهِ تَعَالَی فَلَا تُخَاطِبْ إِلَّا مَنْ یُشْبِهُ الْعُقَلَاءَ وَ هَذَا قَوْلُ ضَرُورَهًٍْ یَا کُمَیْلُ (هُمْ عَلَی کُلِّ حَالٍ سُفَهَاءُ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ یَا کُمَیْلُ (فِی کُلِّ صِنْفٍ قَوْمٌ أَرْفَعُ مِنْ
ص: 110
قَوْمٍ وَ إِیَّاکَ وَ مُنَاظَرَهًَْ الْخَسِیسِ مِنْهُمْ وَ إِنْ أَسْمَعُوکَ فَاحْتَمِلْ وَ کُنْ مِنَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْلِهِ وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما.
امام علی ( ای کمیل! صدقه در پیشگاه خدا زیاد می شود. ای کمیل! خوی نیک مؤمن از فروتنی است و زیباییش پاکدامنی، شرفش مهربانیست، عزّتش واگذاردن سر و صداست. ای کمیل از جدال بپرهیز زیرا خود را به نادانان می چسبانی و برادران را تباه می کنی. ای کمیل! هرگاه درباره ی خدا بحث می کنی مگر با خردمندان روبرو نشو و این سخن واجب است. ای کمیل اینان نادانانند چنان که خدای تعالی فرموده است: آیا همچون ابلهان ایمان بیاوریم؟! بدانید این ها همان ابلهانند ولی نمی دانند. (بقره/13) ای کمیل در هر دسته ای گروهی می باشند که از گروهی بلند پایه ترند و از مباحثه با مردمان پست بپرهیز و هرچه بگویند تحمّل کن و از آنان که خداوند آنان را به فرموده خودش: وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً توصیف کرده، باش!(1)
إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللهُ غَفُوراً رَحيماً .
مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، كه خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل مى كند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است!
الرّسول ( إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًْ تَجَلَّی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِعَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ فَیَقِفُهُ عَلَی ذُنُوبِهِ ذَنْباً ذَنْباً ثُمَّ یَسْتَغْفِرُ لَهُ لَا یُطْلِعُ اللَّهُ عَلَی ذَلِکَ مَلَکاً مُقَرَّباً (وَ لَا نَبِیّاً مُرْسَلًا وَ یَسْتُرُ عَلَیْهِ مَا یَکْرَهُ أَنْ یَقِفَ عَلَیْهِ أَحَدٌ ثُمَّ یَقُولُ لِسَیِّئَاتِهِ کُونُوا حَسَنَاتٍ.
پیامبر ( هنگامی که روز قیامت فرا برسد، خداوند عزّوجلّ
ص: 111
بر بنده ی مؤمن خود متجلّی می شود و او را از تک تک گناهانش آگاه می کند و سپس او را می بخشد و هیچ یک از فرشتگان مقرّب و پیامبران فرستاده شده را از این امر آگاه نمی کند و آنچه را که نمی خواهد کسی بداند، می پوشاند سپس به کارهای زشت او می گوید که به نیکی ها بدل شوید.(1)
وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماماً .
و كسانى كه مى گويند: «پروردگارا! همسران و فرزندانمان را مايه ی روشنى چشم ما قرار ده، و ما را پيشوايى براى پرهيزگاران گردان».
الرّسول ( فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِجَبْرَئِیلَ مِنْ أَزْواجِنا قَالَ خَدِیجَهًُْ قَالَ وَ ذُرِّیَّاتِنا قَالَ فَاطِمَهًُْ (قَالَ قُرَّةَ أَعْیُنٍ قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (قَالَ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (.
پیامبر ( درباره ی سخن خداوند متعال: رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً پیامبر (فرمود: «ای جبرئیل! منظور از مِنْ أَزْواجِنا کیست»؟ گفت: «خدیجه». پیامبر (فرمود: «و منظور از: وَ ذُرِّیَّاتِنا»؟ گفت: «فاطمه (». و فرمود: «منظور از قُرَّةَ أَعْیُنٍ»؟ گفت: «حسن و حسین (». فرمود: «وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً؛ علیّ بن ابی طالب (».(2)
يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ [88]
در آن روز كه مال و فرزندان سودى نمى بخشد.
إِلّا مَنْ أَتَى اللهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ [89]
مگر كسى كه با قلب سليم به پيشگاه خدا آيد.
الکاظم ( رَبُّنَا غَفُورٌ سَتُورٌ أَبَی أَنْ یَکْشِفَ أَسْرَارَ عِبَادِهِ إِلَّا فِی وَقْتِ مُحَاسَبَتِهِ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ
ص: 112
أَتَی اللهَ بِقَلْبٍ سَلِیم.
امام کاظم ( خداوند بخشنده و ستّار است. هرگز اسرار بندگان خود را فاش نمی کند مگر در هنگام حساب رستاخیز؛ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللهَ بِقَلْبٍ سَلِیم.(1)
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ.
پس از خدا بترسید و راه اطاعت من پیش گیرید.
وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ
و از رفتار رؤسای مسرف و ستمگر پیروی نکنید.
قالَ عَلىٌّ عليه السلام: كُنْ سَمِحا وَلاتَكُنْ مُبَذِّرا وَكُنْ مُقَدِّرا وَلاتَكُنْ مُقَتِّرا.
اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود: سخاوتمند باش ولى هرگز اسراف و زياده روى مكن و ثروت خود را بر اساس اندازه گيرى صحيح خرج كن و هيچوقت سختگير نباش.(2)
وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ .
و از قیمت اشیا و اجناس مردم به هنگام خرید نکاهید، و در زمین تباهکارانه فتنه و آشوب برپا نکنید،
أمیرالمؤمنین ( وَ قَالَ أمیرالمؤمنین (إِذَا طَافَ فِی الْأَسْوَاقِ وَ وَعَظَهُمْ قَالَ یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَهًَْ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَهًِْ وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِینَ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْیَمِینِ وَ جَانِبُوا الْکَذِبَ وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ.
امام علی ( امیرالمؤمنین (هر وقت در میان بازارها راه می رفت مردم را موعظه می کرد و می فرمود: ای تجّار! خیرخواهی را مقدّم بدارید. از آسانی برکت بجویید و سهولت عامله را ساده بگیرید و خود را به حلم بیارایید. از قسم خوردن دوری کنید و از دروغ گفتن بپرهیزید. و از ظلم بترسید. با مظلومین انصاف داشته باشید. به
ص: 113
رباخواری نزدیک نشوید. پیمانه و ترازو را درست بدهید؛ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ.(1)
هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلَىٰ مَنْ تَنَزَّلُ الشَّيَاطِينُ 221
(بگو به کافران که) آیا می خواهید من شما را آگاه سازم که شیاطین بر چه کسان نازل می شوند؟
تَنَزَّلُ عَلَىٰ كُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ 222
شیاطین بر هر شخص بسیار دروغگوی بدکار نازل می شوند.
يُلْقُونَ السَّمْعَ وَأَكْثَرُهُمْ كَاذِبُونَ 223
گوش فرا می دهند (تا حرف مؤمنان و قوای قدسی را ربوده و به اتباع خود برسانند) و اکثرشان دروغ می گویند (و اندک راست آنها هم برای شبهه کاری و فساد و فتنه انگیزی است).
امام صادق عليه السلام : إنّ شَيطانا يقالُ لَهُ : القَفَندَرُ ، إذا ضُرِبَ في مَنزِلِ الرَّجُلِ أربَعينَ صَباحا بالبَربَطِ و دَخَلَ علَيهِ الرِّجالُ، وَضَعَ ذلكَ الشيطانُ كُلَّ عُضوٍ مِنهُ على مِثلِهِ مِن صاحِبِ البيتِ ، ثُمّ نَفَخَ فيهِ نَفخَةً فلا يَغارُ بعدَ هذا؛ حتّى تُؤتى نِساؤهُ فلا يَغارُ .
شيطانى است به نام قَفَندَر، كه هرگاه در منزل مردى چهل بامداد بربط نواخته شود و مردها بر آن وارد شوند، آن شيطان هر يك از اعضاى بدن خود را بر روى اعضاى همانندش در بدن صاحب خانه بگذارد و سپس در او بدمد، كه از آن پس ديگر غيرتى برايش نماند، به طورى كه پيش زنانش بيايند و او غيرت به خرج ندهد.(2)
قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ ۚ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَٰذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ ۖ وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ.
آن
ص: 114
کس که به علمی از کتاب الهی دانا بود (یعنی آصف بن برخیا یا خضر که دارای اسم اعظم و علم غیب بود) گفت که من پیش از آنکه چشم بر هم زنی تخت را بدین جا آرم (و همان دم حاضر نمود)، چون سلیمان سریر را نزد خود مشاهده کرد گفت: این توانایی از فضل خدای من است تا مرا بیازماید که (نعمتش را) شکر می گویم یا کفران می کنم، و هر که شکر کند شکر به نفع خویش کرده و هر که کفران کند همانا خدا (از شکر خلق) بی نیاز و (بر کافر هم به لطف عمیم) کریم است.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : شُكرُ إلهِكَ بِطُولِ الثَّناءِ ، شُكرُ مَنْ فَوقَكَ بِصِدقِ الوَلاءِ ، شُكرُ نَظِيرِكَ بِحُسنِ الإخاءِ ، شُكرُ مَن دُونَكَ بِسَيْبِ العَطاءِ .
امام على عليه السلام : شكر از پروردگارت با ثناى بسيار است ، و شكر از بالا دستِ خود با پيروى صادقانه ، و شكر همتايت با حُسن برادرى ، و شكر از فرو دستت با عطا و بخشش به او.(1)
أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللهِ قَلِیلاً ما تَذَکَّرُونَ .
یا کسى که [دعاى] مضطر را هنگامى که او را بخواند اجابت مى کند و ناراحتى [او] را برطرف مى سازد و شما را خلفاى زمین قرار مى دهد؛ آیا معبودى با خداست؟! کمتر متذکّرمى شوید.
الصّادق (علیه السلام)- عَن صَالِحِ بْنِ عُقْبَهًْ عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ (علیه السلام) هُوَ وَ اللَّهِ الْمُضْطَرُّ إِذَا صَلَّی فِی الْمَقَامِ رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا اللَّهَ فَأَجَابَهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُهُ خَلِیفَهًًْ فِی الْأَرْضِ.
ص: 115
مام صادق (علیه السلام)- این آیه درباره ی قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نازل گردیده است. به خدا سوگند! مضطرّ اوست، آنگاه که در مقام، دو رکعت نماز به جا آورد و به درگاه خدا دعا کند و خداوند دعای وی را مستجاب نموده، بدی را از او دور نماید و او را خلیفه ی روی زمین قرار می دهد.(1)
قالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هاتَيْنِ عَلى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ وَ ما أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللهُ مِنَ الصّالِحِينَ .
[شعيب] گفت: «من مى خواهم يكى از اين دو دخترم رابه همسرى تو درآورم به اين شرط كه هشت سال براى من كار كنى؛ و اگر آن را تا ده سال افزايش دهى،[محبّتى] از ناحيه توست؛ من نمى خواهم كار سنگينى بر دوش تو بگذارم؛ و ان شاء الله مرا از صالحان خواهى يافت.»
الکاظم (علیه السلام)- عَن اَحمَدِبنِ مُحَمَّدِبنِ اَبِی نَصر قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَوْلُ شُعَیْبٍ (علیه السلام) إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ أَیَّ الْأَجَلَیْنِ قَضَی قَالَ الْوَفَاءُ مِنْهُمَا أَبْعَدُهُمَا عَشْرُ سِنِینَ قُلْتُ فَدَخَلَ بِهَا قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ الشَّرْطُ أَوْ بَعْدَ انْقِضَائِهِ قَالَ قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ قُلْتُ لَهُ فَالرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَهًَْ وَ یَشْتَرِطُ لِأَبِیهَا إِجَارَهًَْ شَهْرَیْنِ یَجُوزُ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ مُوسَی (علیه السلام) قَدْ عَلِمَ أَنَّهُ سَیُتِمُّ لَهُ شَرْطَهُ فَکَیْفَ لِهَذَا بِأَنْ یَعْلَمَ أَنَّهُ سَیَبْقَی حَتَّی یَفِیَ لَهُ وَ قَدْ کَانَ الرَّجُلُ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَهًَْ عَلَی السُّورَهًِْ مِنَ الْقُرْآنِ وَ عَلَی الدِّرْهَمِ وَ عَلَی الْقَبْضَهًِْ مِنَ
ص: 116
الْحِنْطَهًِْ.
امام کاظم (علیه السلام)- احمدبن محمّدبن ابی نصر گوید: «از امام کاظم (علیه السلام) درباره این سخن شعیب (علیه السلام) که می فرماید: إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هَاتَیْنِ عَلَی أَن تَأْجُرَنِی ثَمَانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِندِکَ؛ پرسیدم که: «موسی (علیه السلام) کدام مدّت را به سر برد»؟ فرمود: «ده سال، به دورترین آن وفا کرد». عرض کردم: «آیا قبل از اتمام شرط با وی عروسی کرد یا پس از اتمام مدّت»؟ فرمود: «پیش از تمام شدن مهلت». عرض کردم: «مردی با زنی ازدواج می کند و شرط می کند که دو ماه برای پدر زنش کار کند. آیا این جایز است [که قبل از انجام شرط ازدواج کند]»؟ فرمود: «موسی (علیه السلام) می دانست که این شرط را ادا خواهدکرد. امّا این یکی از کجا می داند تا دو ماه دیگر زنده می ماند تا به وعده ی خود وفا کند؟ در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شخص به شرط آموختن یک سوره قرآن به زن و یا با دادن مقداری درهم و دادن یک کف دست گندم با وی ازدواج می کرد».(1)
أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ.
آن ها كسانى هستند كه به خاطر شكيباييشان، پاداششان را دوبار دريافت مى دارند؛ و به وسيله ی نيكي ها بدي ها را دفع مى كنند؛ و از آنچه به آنان روزى داده ايم انفاق مى نمايند؛
الصّادق (علیه السلام)- نَحْنُ صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا وَ ذَلِکَ أَنَّا صَبَرْنَا عَلَی مَا نَعْلَمُ وَ الضَّرَّاءُ.
امام صادق (علیه السلام)- ما صبوریم و شیعیان ما از ما صبورترند؛ زیرا صبر ما از روی علم ([به پاداش برتر صابران] است و صبر آن ها
ص: 117
درحالی است که اجر صابران برایشان مجهول است.(1)
وَ ما كانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرى حَتّى يَبْعَثَ فِي أُمِّها رَسُولاً يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِنا وَ ما كُنّا مُهْلِكِي الْقُرى إِلّا وَ أَهْلُها ظالِمُونَ .
و پروردگار تو هرگز[اهل] شهرها و آبادي ها را هلاك نمى كرد تا اين كه در كانون آن ها پيامبرى مبعوث كندكه آيات ما را بر آنان بخواند؛ و ما هرگز آبادي ها و شهرها را نابود نكرديم مگر آن كه اهلش ستمكار بودند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنِّی أُحَذِّرُکُمُ الدُّنْیَا ... فَاتَّعِظُوا فِیهَا بِالَّذِینَ کَانُوا یَبْنُونَ بِکُلِّ رِیعٍ آیَهًًْ یَعْبَثُونَ وَ یَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّهُمْ یَخْلُدُونَ وَ بِالَّذِینَ قَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً وَ اتَّعِظُوا بِمَنْ رَأَیْتُمْ مِنْ إِخْوَانِکُمْ کَیْفَ حُمِلُوا إِلَی قُبُورِهِمْ وَ لَا یُدْعَوْنَ رُکْبَاناً وَ أُنْزِلُوا وَ لَا یُدْعَوْنَ ضِیفَاناً وَ جُعِلَ لَهُمْ مِنَ الضَّرِیحِ أکنانا {أَکْنَانٌ} وَ مِنَ التُّرَابِ أکفانا{أَکْفَانٌ} وَ مِنَ الرُّفَاتِ جیرانا{جِیرَانٌ} فَهُمْ جِیرَهًٌْ لَا یُجِیبُونَ دَاعِیاً وَ لَا یَمْنَعُونَ ضَیْماً لَا یَزُورُونَ وَ لَا یُزَارُونَ حُلَمَاءُ قَدْ بَادَتْ أَضْغَانُهُمْ جُهَلَاءُ قَدْ ذَهَبَتْ أَحْقَادُهُمْ لَا تُخْشَی فَجْعَتُهُمْ وَ لَا یُرْجَی دَفْعُهُمْ وَ هُمْ کَمَنْ لَمْ یَکُنْ وَ کَمَا قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فَتِلْکَ مَساکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا وَ کُنَّا نَحْنُ الْوارِثِینَ.
امام علی (علیه السلام)- من شما را از دنیا برحذر می دارم ... در دنیا از کسانی پند بگیرید که خانه ها را می ساختند و خود را مشغول می کردند و کارهای بیهوده انجام می دادند آن ها برای خود کاخ های باشکوه و محکم را درست می کردند تا آن ها را جاودان نگه دارند و از کسانی پند بگیرید که می گفتند: چه کسی از ما نیرومندتر است؟ (فصلت/15). از برادران خود که به سوی قبرها حمل
ص: 118
شدند عبرت گیرید آن ها را حمل کردند درحالی که آن ها را سواره نخوانده بودند آن ها را در جاهایی فرودآوردند در حالی که مهمان نبودند آن ها را در میان قبرها جای دادند و از خاک برای آن ها کفن ساختند و در کنار استخوان های پوسیده همسایه شدند. آنان باهم همسایه هستند ولی پاسخ کسی را نمی دهند و از خود رفع ضرر و زیان نمی کنند نه به دیدن کسی می روند و نه کسی از آن ها دیدن می کند آن ها مردان بردباری هستند که کینه ها را از دل زدوده اند، نادان هایی می باشند که حسدها را از دل بیرون کرده اند. کسی از آن ها وحشتی ندارد و کسی از آن ها امید دفاع از خود نمی دهد آن ها مانند کسانی می باشند که هرگز وجود نداشته اند آن ها همان گونه هستند که خداوند می فرماید: فَتِلْکَ مَساکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا وَ کُنَّا نَحْنُ الْوارِثِینَ».(1)
وَابْتَغِ فيما آتاكَ اللهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا وَ أَحْسِنْ كَما أَحْسَنَ اللهُ إِلَيْكَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدينَ .
و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب؛ و بهره ات را از دنيا فراموش مكن؛ و همان گونه كه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن؛ و هرگز در زمين در جستجوى فساد مباش، كه خدا مفسدان را دوست ندارد.»
أمیرالمومنین (علیه السلام)- لَا تَنْسَ صِحَّتَکَ وَ قُوَّتَکَ وَ فَرَاغَکَ وَ شَبَابَکَ وَ نَشَاطَکَ أَنْ تَطْلُبَ بِهَا الْآخِرَهًَْ.
امام علی (علیه السلام)- وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا؛ فراموش نکن که از تندرستی، قدرت، آسودگی خیال، جوانی و سرزندگی خودت برای طلب آخرت استفاده کنی.(2)
أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا
ص: 119
آمَنّا وَ هُمْ لايُفْتَنُونَ .
آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند: «ايمان آورديم»، به حال خود رها مى شوند و آزمايش نخواهند شد؟!
الکاظم (علیه السلام)- ٍعَنْ مُعَمَّرِبْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) یَقُول الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ ثُمَّ قَالَ لِی مَا الْفِتْنَهًُْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الَّذِی عِنْدَنَا الْفِتْنَهًُْ فِی الدِّینِ فَقَالَ یُفْتَنُونَ کَمَا یُفْتَنُ الذَّهَبُ ثُمَّ قَالَ یُخْلَصُونَ کَمَا یُخْلَصُ الذَّهَبُ.
امام کاظم (علیه السلام)- معمّربن خلّاد گوید: شنیدم امام کاظم (علیه السلام) تلاوت می فرمود: الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ؛ سپس به من فرمود: «مقصود از فتنه چیست»؟ عرض کردم: «فدایتان شوم! تا جایی که ما می دانیم مقصود آزمون در دین است». فرمود: «آزموده می شوند چنانکه طلا آزموده [و به محک زده] می شود». سپس فرمود: «خالص می شوند چنانکه طلا خالص می شود».(1)
وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
ما به انسان توصيه كرديم كه به پدر و مادرش نيكى كند، و اگر آن دو[مشرك باشند و] تلاش كنند كه براى من همتايى قائل شوى كه از آن آگاهى ندارى، از آن ها پيروى مكن. بازگشت شما به سوى من است، و شما را از آنچه انجام مى داديد با خبر خواهم ساخت.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ مهر بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَبْرَرُ قَالَ أُمَّکَ قُلْتُ ثُمَّ مَنْ قَالَ ثُمَّ أُمَّکَ قُلْتُ ثُمَّ مَنْ قَالَ ثُمَّ أُمَّکَ قُلْتُ
ص: 120
ثُمَّ مَن قَالَ ثُمَّ أَبَاکَ ثُمَ الْأَقْرَبَ فَالْأَقْرَب وَ عَن اَنَس مالک عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: الْجَنَّهًُْ تَحْتَ أَقْدَامِ الْأُمَّهَات.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مهربن حکیم ار پدرانش نقل می کند: به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کردم: «ای رسول خدا! (صلی الله علیه و آله) چه کسی را احسان کنم»؟ فرمود: «مادرت را». گفتم: «سپس چه کسی را»؟ فرمود: «مادرت را». گفتم: «از آن پس چه کسی را»؟ فرمود: «مادرت را». گفتم: «پس از آن چه کسی را»؟ فرمود: «پدرت را»؟ و از انس بن مالک روایت است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهشت زیر پای مادران است».(1)
مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ أَوْلِياءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ.
مَثَل كسانى كه غير از خدا را اولياى خود برگزيدند، مَثَل عنكبوت است كه خآن ها ى براى خود انتخاب كرده؛ درحالى كه سست ترين خانه ها خانه ی عنكبوت است اگر مى دانستند.
الباقر (علیه السلام)- ِ عَنْ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ عَنْ أَبِیهِ قَال سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ فِی قَوْلِهِ مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً قَالَ هِیَ الْحُمَیْرَاءُ.
امام باقر (علیه السلام)- سالم بن مکرم گوید: از امام باقر (علیه السلام) که درباره ی آیه: مَثَلُ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ فرمود: «آن حمیراء است».(2)
اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ ۖ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ ۗ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ.
(ای رسول ما) آنچه را که از کتاب (آسمانی قرآن) بر تو وحی شد (بر خلق) تلاوت کن و نماز را
ص: 121
(که بزرگ عبادت خداست) به جای آر، که همانا نماز است که (اهل نماز را) از هر کار زشت و منکر باز می دارد و همانا ذکر خدا بزرگتر (و برتر از حدّ اندیشه خلق) است، و خدا به هر چه (برای خشنودی او و به یاد او) کنید آگاه است.
صفحه اختصاصي حديث و آيات رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يَزالُ الشَّيطانُ يَرعَبُ مِن بَني آدَمَ ما حافَظَ على الصَّلواتِ الخَمسِ، فإذا ضَيَّعَهُنَّ تَجَرَّأ علَيهِ و أوقَعَهُ في العَظائمِ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : تا زمانى كه فرزند آدم بر نمازهاى پنجگانه مواظبت كند ، شيطان از او وحشت دارد، اما همين كه آنها را ضايع كرد ، بر وى دلير مى شود و او را در فتنه هاى سخت مى افكند .(1)
وَمَا هَٰذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ.
این زندگانی چند روزه دنیا (اگر نه در پرستش حق و سعادت آخرت صرف شود) افسوس و بازیچه ای بیش نیست، و زندگانی اگر مردم بدانند به حقیقت دار آخرت است (که حیاتش جاوید و نعمتش بی رنج و زوال است).
امام على عليه السلام: خَيْرُ الدُّنْيا وَ الآْخِرَةِ فى خَصْلَتَيْنِ الْغِنى وَ التُّقى وَ شَرُّ الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ فى خَصْلَتَيْنِ الْ-فَقْرِ وَ الْفُجورِ؛
خير دنيا و آخرت در دو خصلت بى نيازى و تقواست و شر دنيا و آخرت در دو خصلتنيازمندى و گناه است. (2)
مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا ۖ كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ.
از آنان که دین (فطرت) خود را متفرق و پراکنده ساختند
ص: 122
و فرقه فرقه شدند و هر گروهی به آنچه دارند (از اوهام باطل و عقیده و خیالات فاسد خود) دلشادند.
عنه عليه السلام : إنّ هذا الإسلامَ دِينُ اللّه ِ الذي اصطَفاهُ لِنَفسِهِ ، و اصطَنَعَهُ على عَينِهِ ، و أصفاهُ خِيَرَةَ خَلقِهِ ، و أقامَ دعائمَهُ على مَحَبَّ-تِهِ .
امام على عليه السلام : براستى اين اسلام همان دين خداست، كه براى خود برگزيد و زير نظر خويش پروردش و بهترين آفريدگانش را براى آن گزينش نمود و پايه هاى آن را بر محبّت خويش برنهاد .(1)
وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا ۖ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ.
و مردم (بر این عادتند که) هرگاه ما رحمتی به آنها چشانیم شاد شده و اگر رنج و بلایی از کرده خودشان ببینند در آن حال (به جای توبه به درگاه خدا، از رحمتش به کلی) نومید می شوند.
امام على عليه السلام: اِلهى لَمْ اُسَلِّطْ عَلى حُسْنِ ظَنّى قُنوطَ الاِياسِ، وَ لاَ اَنقَطِعُ رَجائى مِنْ جَميلِ كَرَمِكَ؛
خدايا! نااميدى را بر خوش گمانى ام به تو، مسلّط نمى گردانم و اميدم را از لطف زيباى تو، قطع نمى كنم.(2)
وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ ۖ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ.
و آن سودی که شما به رسم ربا دادید که بر اموال مردم (ربا خوار) بیفزاید (و یا هدیه به اغنیاء دهید تا خود نفع زیاد دنیوی برید) نزد خدا هرگز نیفزاید (بلکه محو و نابود شود) و آن زکاتی که از روی شوق و اخلاص به خدا
ص: 123
(به فقیران) دادید (ثوابش چندین برابر شود و) همین زکات دهندگان هستند که (نزد حق ثواب و برکات و دارایی) چند برابر دارند.
الصّادق (علیه السلام)- الرِّبَا رِبَاءَانِ رِبًا یُؤْکَلُ وَ رِبًا لَا یُؤْکَلُ فَأَمَّا الَّذِی یُؤْکَلُ فَهَدِیَّتُکَ إِلَی الرَّجُلِ تَطْلُبُ مِنْهُ الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهَا فَذَلِکَ الرِّبَا الَّذِی یُؤْکَلُ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللهِ وَ أَمَّا الَّذِی لَا یُؤْکَلُ فَهُوَ الرِّبَا الَّذِی نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ وَ أَوْعَدَ عَلَیْهِ النَّارَ.
امام صادق (علیه السلام)- ربا بر دو قسم است؛ یک قسم جایز و قسم دیگر حرام و امّا آنچه خوردنش حلال است آن هدیّه ای است که تو خود به طلبکار می دهی و جزای آن را بهتر از آن توقّع داری و این همان گفتار خداوند است که می فرماید: وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللهِ؛ و امّا آن ربایی که خوردنی نیست [و حرام است] و آن ربا به حساب آید که خداوند آن را نهی کرده و وعده ی عذاب و جهنّم داده است.(1)
ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ.
فساد و پریشانی به کرده بد خود مردم در همه برّ و بحر زمین پدید آمد تا خدا هم کیفر بعضی اعمالشان را به آنها بچشاند، باشد که (از گنه پشیمان شده و به درگاه خدا) باز گردند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا ظَهَرَتْ فِی أُمَّتِی عَشْرُ خِصَالٍ عَاقَبَهُمُ اللَّهُ بِعَشْرِ خِصَالٍ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ
ص: 124
(صلی الله علیه و آله) قَالَ إِذَا قَلَّلُوا الدُّعَاءَ نَزَلَ الْبَلَاءُ وَ إِذَا تَرَکُوا الصَّدَقَاتِ کَثُرَ الْأَمْرَاضُ وَ إِذَا مَنَعُوا الزَّکَاهًَْ هَلَکَتِ الْمَوَاشِی وَ إِذَا جَارَ السُّلْطَانُ مُنِعَ الْقَطْرُ مِنَ السَّمَاءِ وَ إِذَا کَثُرَ فِیهِمُ الزِّنَاءُ کَثُرَ فِیهِمْ مَوْتُ الْفَجْأَهًِْ وَ إِذَا کَثُرَ الرِّبَا کَثُرَتِ الزَّلَازِلُ وَ إِذَا حَکَمُوا بِخِلَافِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی سَلَّطَ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ وَ إِذَا نَقَضُوا عَهْدَ اللَّهِ ابْتَلَاهُمُ اللَّهُ بِالْقَتْلِ وَ إِذَا طَفَّفُوا الْکَیْلَ أَخَذَهُمُ اللَّهُ بِالسِّنِینَ ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرگاه ده صفت در امّت من پدید آید، به ده کیفر دچار می شوند. گفته شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این صفات چیست»؟ فرمود: «چون دعا کم کنند، بلا نازل می شود. چون صدقه ندهند، مرض فراوان می شود. هنگامی که از پرداخت زکات خودداری کنند، حیوانات تلف می شوند. هرگاه پادشاه ستم کند، باران نمی بارد. وقتی که زنا شیوع یابد، مرگ نابهنگام بسیار می شود. موقعی که تظاهر و ریا زیاد شود، زلزله فراوان می گردد. زمانی که به غیر حکم خدا حکم دهند دشمن بر آن ها تسلّط می یابد. چون پیمان را بشکنند، آدم کشی رواج پیدا می کند و چون کم فروشی کند، به قحطی دچار می شوند». سپس حضرت (صلی الله علیه و آله) این آیه را خواند: ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ.(1)
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ.
و برخی از مردمان (فاسد فتنه
ص: 125
انگیز مانند نضر حارث) کسی است که گفتار و سخنان لغو و باطل را (مانند قصّه های دروغ و افسانه های شهوت انگیز مفسد اخلاق و سرود مطرب) به هر وسیله تهیّه می کند تا (خلق را) به جهالت از راه خدا (و آموختن علوم و معارف قرآن) گمراه سازد و آیات قرآن را به تمسخر و استهزا گیرد، این مردمان (فاسد کافر) به عذاب، با خواری و ذلّت گرفتار شوند.
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ النَّضْرُ بْنُ الْحَرْثِ یَتَّجِرُ فَیَخْرُجُ إِلَی فَارِسَ فَیَشْرِی أَخْبَارَ الْأَعَاجِمِ وَ یَحْدُثُ بِهَا قُرَیْشاً وَ یَقُولُ لَهُمْ: إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) حَدَّثَکُمْ حَدِیثَ عادٍ وَ ثَمُودَ وَ أَنَا أُحَدِّثُکُمْ بِحَدِیثِ إِسْفَنْدِیَارَ وَ رُسْتَمَ فَیَسْتَمْلِحُونَ حَدِیثَهُ وَ یَتْرُکُونَ اسْتِمَاعَ الْقُرْآنِ فَنَزَلَ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ.
امام صادق (علیه السلام)- نضربن حرث، تاجر بود. روزی برای تجارت به سمت فارس (ایران) رفت و از عجم ها، کتاب داستان [و کتاب های افسانه و قصّه] خرید. [وقتی به مکّه بازگشت] آن قصّه ها را برای قریش می خواند و می گفت: «محمّد برای شما قصّه ی قوم عاد و ثمود را تعریف می کند و من هم برای شما قصه ی رستم و اسفندیار را می گویم». مردم به شنیدن قصّه های او گرایش پیدا کردند و شنیدن قرآن را ترک کردند که این آیه نازل شد: وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لهْوَ الحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ.(1)
يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ.
ای فرزندم، خدا اعمال بد و خوب خلق را گر چه به مقدار خردلی در میان
ص: 126
سنگی یا در (طبقات) آسمان ها یا زمین پنهان باشد همه را (در محاسبه) می آورد، که خدا توانا و آگاه است.
السّجّاد (علیه السلام)- فَاذْکُرْ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ذُلَّ مُقَامِکَ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکَ الْحَکَمِ الْعَدْلِ الَّذِی لَا یَظْلِمُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ وَ یَأْتِی بِهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًْ وَ کَفی بِاللهِ حَسِیبا.
امام سجّاد (علیه السلام)- ای علی بن حسین، ایستادن خود به حالت خاکساری در پیشگاه پروردگارت را به یادآور، دادگری که به اندازه ی یک دانه خردل به هیچ کس ستم نمی کند و آن را به همان صورت در روز قیامت حاضر می سازد و خداوند بر حسابرسی و گواهی دادن کافی است.(1)
یا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا أَصَابَكَ ۖ إِنَّ ذَٰلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ.
ای فرزند عزیزم، نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و (بر این کار از مردم نادان) هر آزار بینی صبر پیش گیر، که این نشانه ای از عزم ثابت (مردم بلند همّت) در امور عالم است.
الصّادق (علیه السلام)- أَحَبُ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الصَّلَاهًُْ وَ هِیَ آخِرُ وَصَایَا الْأَنْبِیَاء (علیهم السلام).
امام صادق (علیه السلام)- دوست داشتنی ترین کار نزد خداوند عزّوجلّ نماز است و نماز آخرین توصیّه ی پیامبران (علیهم السلام) بوده است.(2)
وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ.
و هرگز به تکبّر و ناز از مردم (اهل نیاز) رخ متاب و در زمین با غرور و تبختر قدم بر مدار، که خدا هرگز مردم متکبر خودستا را دوست نمی دارد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ مَشَی
ص: 127
عَلَی الْأَرْضِ اخْتِیَالًا لَعَنَتْهُ الْارْضُ وَ مَنْ تَحْتَهَا وَ مَنْ فَوْقَهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس از روی تکبّر بر روی زمین راه برود، زمین و آنچه زیر و روی زمین است، او را لعن خواهند کرد.(1)
يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ ۚ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا.
ای زنان پیغمبر، شما مانند دیگر زنان نیستید (بلکه مقامتان رفیع تر است) اگر خدا ترس و پرهیزکار باشید، پس زنهار نازک و نرم (با مردان) سخن مگویید مبادا آن که دلش بیمار (هوا و هوس) است به طمع افتد (بلکه متین) و درست و نیکو سخن گویید.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : يا ذَوي الحِيَلِ و الآراءِ و الفِقهِ و الأنباءِ ، اذكُرُوا مَصارِعَ الآباءِ ، فكأنَّكُم بالنُّفوسِ قد سُلِبَت، و بالأبدانِ قد عرِيَت، و بالمَواريثِ قد قُسِّمَت ، فتَصيرُ يا ذا الدَّلالِ و الهَيبَةِ و الجَمالِ ، إلى مَنزِلَةٍ شَعثاءَ ، و مَحَلَّةٍ غَبراءَ ، فَتُنَوَّمُ على خَدِّكَ في لَحدِكَ ، في مَنزِلٍ قَلَّ زُوّارُهُ و مَلَّ عُمّالُهُ ، حتّى تُشَقَّ عنِ القُبورِ ، و تُبعَثَ إلَى النُّشورِ .
امام على عليه السلام : اى صاحبان چاره ها و انديشه ها و فهم و خبرها! مرگ پدران را به ياد آوريد. زودا كه جانها گرفته شود و پيكرها برهنه گردد و ميراثها پخش شود و تو اى عشوه گرِ شكوهمندِ زيباروى، به سر منزلى ژوليده و جايگاهى غبار گرفته روانه شوى و در لحد خويش بر گونه ات خوابانده شوى؛ در منزلى كه ديدار كنندگانش اندكند و كارگرانش خسته و دلتنگ، تا آن گاه
ص: 128
كه از گورها به در آيى و به هامون محشر فرستاده شوى.(1)
وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا.
و آنان که مردان و زنان با ایمان بی تقصیر و گناه را بیازارند (بترسند که) دانسته بار تهمت و گناه آشکار بزرگی را برداشته اند.
الباقر ( النَّاسُ رَجُلَانِ مُؤْمِنٌ وَ جَاهِلٌ فَلَا تُؤْذِی الْمُؤْمِنَ وَ لَا تُجَهِّلِ الْجَاهِلَ فَتَکُونَ مِثْلَهُ.
امام باقر ( مردم بر دو نوعند؛ گروهی با ایمان و گروهی نادان؛ پس به مؤمن آزار نرسان و با نادان نادانی نکن که اگر چنین کنی تو نیز مانند او خواهی بود.(2)
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.
ای پیغمبر (گرامی) با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند، که این کار برای اینکه آنها (به عفّت و حرّیت) شناخته شوند تا از تعرض و جسارت (هوس رانان) آزار نکشند بسیار نزدیکتر است و خدا (در حق خلق) بسیار آمرزنده و مهربان است.
امام صادق علیه السلام: لا يَنْبَغى لِلْمَراَةِ اَنْ تُجَمِّرَ ثَوْبَها اِذا خَرَجَتْ مِنْ بَيْتِها؛
شايسته نيست كه زن مسلمان، آن گاه كه از خانه خويش بيرون مى رود، لباس خود را وسيله جلب توجّه ديگران نمايد.(3)
وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ.
و ما هیچ رسول بیم دهنده ای در دیاری نفرستادیم جز آنکه ثروتمندان عیّاش آن دیار (به رسولان) گفتند: ما به آنچه شما را به رسالت آن فرستاده اند کافریم.
عنه عليه السلام : لا تَفرَحْ
ص: 129
بالغَناءِ والرَّخاءِ ، ولا تَغتمَّ بالفقرِ والبلاءِ؛ فإنّ الذَّهبَ يُجَرَّبُ بالنّارِ ، والمؤمنُ يُجَرَّبُ بالبلاءِ .
امام على عليه السلام : به ثروت و رفاه، دل شاد مشو واز تهيدستى و گرفتارى، اندوه به دل راه مده؛ زيرا طلا با آتش گداخته و ناب مى شود و مؤمن با بلا و گرفتارى.(1)
وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ 35
و باز گفتند که ما بیش از شما مال و فرزند داریم و (چون نعمت دنیای ما افزون تر است در آخرت هم) هرگز رنج و عذابی نخواهیم داشت.
قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ [36]
بگو: «پروردگار من روزى را براى هركس بخواهد وسعت مى بخشد يا تنگ مى گيرد، [اين نشانه ی قرب و بعد به درگاه او نيست]، ولى بيشتر مردم نمى دانند».
وَمَا أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنَا زُلْفَىٰ إِلَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ لَهُمْ جَزَاءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِي الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ 37
و هرگز اموال و اولاد شما چیزی که شما را به درگاه ما مقرّب گرداند نیست مگر آنکه با ایمان و عمل صالح کسی مقرّب شود که آنان پاداش اعمال صالحشان مضاعف و افزون است و در غرفه های بهشت ابدی (از هر غم و رنج) ایمن و آسوده خاطرند.
امیرالمؤمنین ( لَقَدْ نَظَرْتُ فَمَا وَجَدْتُ أَحَداً مِنَ الْعَالَمِینَ یَتَعَصَّبُ لِشَیْءٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ إِلَّا عَنْ عِلَّهًٍْ تَحْتَمِلُ تَمْوِیهَ الْجُهَلَاءِ أَوْ حُجَّهًٍْ تَلِیطُ بِعُقُولِ السُّفَهَاءِ غَیْرَکُمْ فَإِنَّکُمْ تَتَعَصَّبُونَ لِأَمْرٍ مَا یُعْرَفُ لَهُ سَبَبٌ وَ لَا عِلَّهًٌْ أَمَّا إِبْلِیسُ فَتَعَصَّبَ عَلَی آدَمَ (لِأَصْلِهِ وَ طَعَنَ عَلَیْهِ فِی خِلْقَتِهِ فَقَالَ أَنَا نَارِیٌّ وَ أَنْتَ
ص: 130
طِینِیٌّ وَ أَمَّا الْأَغْنِیَاءُ مِنْ مُتْرَفَهًِْ الْأُمَمِ فَتَعَصَّبُوا لِآثَارِ مَوَاقِعِ النِّعَمِ فَ قالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ فَإِنْ کَانَ لَا بُدَّ مِنَ الْعَصَبِیَّهًِْ فَلْیَکُنْ تَعَصُّبُکُمْ لِمَکَارِمِ الْخِصَالِ وَ مَحَامِدِ الْأَفْعَالِ وَ مَحَاسِنِ الْأُمُورِ الَّتِی تَفَاضَلَتْ فِیهَا الْمُجَدَاءُ وَ النُّجَدَاءُ مِنْ بُیُوتَاتِ الْعَرَبِ وَ یَعَاسِیبِ القَبَائِلِ بِالْأَخْلَاقِ الرَّغِیبَهًِْ وَ الْأَحْلَامِ الْعَظِیمَهًِْ.
امام علی ( من در اعمال و رفتار جهانیان نظر دوختم هیچ کس را نیافتم که بدون علت درباره چیزی تعصّب نورزد جز با دلیلی که با آن نا آگاهان را بفریبد، و یا برهانی آورد که در عقل سفیهان نفوذ کند جز شما، زیرا درباره ی چیزی تعصّب می ورزید که نه علّتی دارد و نه سببی. ولی شیطان به خاطر اصل خلقت خود بر آدم (تعصّب ورزید و آفرینش او را مورد سرزنش قرار داد و گف: «مرا از آتش و تو را از گل آفریده اند، و سرمایه داران فساد زده امّت ها برای داشتن نعمت های فراوان تعصّب ورزیدند وگفتند: نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالًا وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ. پس اگر در تعصّب ورزیدن ناچارید، برای اخلاق پسندیده، افعال نیکو و کار های خوب تعصّب داشته باشید، همان افعال و کرداری که انسان های با شخصیت و شجاعان خاندان عرب و سران قبایل در آن ها از یکدیگر پیشی می گرفتند، یعنی اخلاق پسندیده، بردباری به هنگام خشم فراوان.(1)
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ۖ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا ۖ وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ 5
ای مردم، البته وعده (قیامت در کتاب) خدا حق است پس مبادا که زندگانی دنیا (ی فانی) شما را مغرور سازد و مبادا شیطان فریبنده (از قهر و انتقام
ص: 131
حق) به (عفو) خدا مغرورتان گرداند.
إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ۚ إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ 6
شیطان سخت شما را دشمن است شما هم او را دشمن دارید، او حزب و سپاهش را فرا می خواند تا همه (مانند او) اهل دوزخ باشند.
أمیرالمومنین ( قَالَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمُوسَی (: یَا مُوسَی (احْفَظْ وَصِیَّتِی لَکَ بِأَرْبَعَهًِْ أَشْیَاءَ ... وَ الرَّابِعَهًُْ مَا دُمْتَ لَا تَرَی الشَّیْطَانَ مَیِّتاً فَلَا تَأْمَنْ مَکْرَهُ.
امام علی ( خدای تبارک وتعالی به موسی (فرمود: «ای موسی (! تو را به چهار چیز سفارش می کنم، آن را حفظ کن ... و چهارم؛ تا زمانی که شیطان را مرده نمی بینی، از مکر او ایمن نباش».(1)
مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا ۚ إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ ۚ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ ۖ وَمَكْرُ أُولَٰئِكَ هُوَ يَبُورُ.
هر که طالب عزت است (بداند که همانا در ملک وجود) تمام عزت خاص خدا (و خداپرستان) است. کلمه نیکو (ی توحید و روح پاک آسمانی) به سوی خدا بالا رود و عمل نیک خالص آن را بالا برد. و بر آنان که به مکر و تزویر اعمال بد کنند عذاب سخت خواهد بود و فکر و مکرشان به کلی نابود خواهد شد.
الرّسول ( وَ فِی الْمَجْمَعِ عَنِ النَّبِیِّ (قَالَ: إِنَ رَبَّکُمْ یَقُولُ کُلَ یَوْمٍ أَنَا الْعَزِیزُ فَمَنْ أَرَادَ عِزَّ الدَّارَیْنِ فَلْیُطِعِ الْعَزِیز.
پیامبر ( در کتاب مجمع البیان از پیامبر روایت است: «پروردگار شما هر روز اعلام می دارد و می فرماید. من عزیزم و هرکس عزّت هر دو جهان را می خواهد باید سر به فرمان عزیز
ص: 132
[من] باشد».(1)
وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۚ وَإِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَىٰ حِمْلِهَا لَا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ ۗ إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ ۚ وَمَنْ تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِ ۚ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ.
و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نگیرد و آن که بارش سنگین است اگر دیگری را هر چند خویش (و پدر و فرزند هم) باشد کمک بر سبکباری خود طلبد ابدا باری از دوشش برداشته نشود. و تو تنها آنان را که در خلوت و پنهانی از خدای خود می ترسند و نماز به پا می دارند توانی خدا ترس و پرهیزگار گردانی. و هر کس خود را (از کفر و گناه و اخلاق زشت) پاک و منزه ساخت سود و سعادتش بر خود اوست و بازگشت همه به سوی خداست.
أمیرالمومنین ( عَنْ ثَعْلَبَهًَْ بْنِ یَزِیدَ الْحِمَّانِیِّ قَالَ: کَتَبَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ علی بن ابی طالب (إِلَی مُعَاوِیَهًَْ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ إِلَیْنَا کِتَابَهُ وَ لَمْ یَدَعْنَا فِی شُبْهَهًٍْ وَ لَا عُذْرَ لِمَنْ رَکِبَ ذَنْباً بِجَهَالَهًٍْ وَ التَّوْبَهًُْ مَبْسُوطَهًٌْ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ أَنْتَ مِمَّنْ شَرَعَ الْخِلَافَ مُتَمَادِیاً فِی غَمْرَهًِْ الْأَمَلِ مُخْتَلِفَ السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ رَغْبَهًًْ فِی الْعَاجِل.
امام علی ( ثعلبه بن یزید حمانی گوید: علی بن ابی طالب (برای معاویهًْ بن ابوسفیان نوشت: «امّا بعد خداوند کتابش را بهسوی ما فرستاد و ما را در شبهه رها نکرد، و برای کسی که جاهلانه بر مرکب گناه سوار شود هیچ عذری نیست و در توبه گشوده است و هیچ بار بردارندهای بار دیگری را برنمیدارد و تو از کسانی هستی که اختلاف را بنا نهاد و در طغیان امید در پیدا و
ص: 133
پنهان، اصرار کرد تا زودرس دنیا را به دست آورد و دراز مدّت آخرت را تکذیب کند، و گویی که تو آنچه از تو سر زد را به یاد آوردهای و برای بازگشت راهی نیافتهای.(1)
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ.
آنها که کتاب خدا را تلاوت کرده و نماز به پا می دارند و از آنچه ما روزیشان کرده ایم پنهان و آشکار (به فقیران) انفاق می کنند (از لطف خدا) امید تجارتی دارند که هرگز زیان و زوال نخواهد یافت.
الرّسول ( قَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ (کَیْفَ لِی بِتِجَارَهًِْ الْآخِرَهًِْ فَقَالَ لَا تُرِیحَنَّ لِسَانَکَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ أَنْ تَقُولَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَهَذِهِ التِّجَارَهًُْ الْمُرْبِحَهًُْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ کُلَّمَا أَبْصَرْتَهُ بِعَیْنِکَ وَ اسْتَحْلَاهُ قَلْبُکَ فَاجْعَلْهُ لِلَّهِ فَذَلِکَ تِجَارَهًُْ الْآخِرَهًِْ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللهِ باقٍ.
پیامبر ( ابن مسعود عرض کرد: «پدر و مادرم فدایت، ای رسول خدا! برای من به بازرگانی آخرت چه راهی است»؟ فرمود: «زبانت را از یاد خداوند باز مدار و این کار به این است که بگویی: سبحان الله و الحمد للَّه و لا اله الا الله و الله اکبر پس این است بازرگانی سودمند؛ خدای تعالی می فرماید: یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ. ای پسر مسعود! آنچه را به چشمت می بینی و دلت را آرایش می دهی آن را برای خدا قرار ده
ص: 134
پس همین است بازرگانی سودمند آخرت زیرا که خدای تعالی می فرماید: ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللهِ باقٍ.(1)
فَالْيَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَلَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
پس در آن روز کمترین ظلمی به هیچ کس نشود و جز آنچه عمل کرده اید ابدا جزایی نخواهید یافت.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : اتَّقُوا الظُّلمَ؛ فإنّهُ ظُلُماتٌ يَومَ القِيامَةِ
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : از ظلم كردن بپرهيزيد كه آن ، ظلمتهاى روز قيامت است .(2)
وَإِذَا ذُكِّرُوا لَا يَذْكُرُونَ.
و هر گاه به آنها پند و اندرز دهند هیچ متذکر نمی شوند.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : ما أكثَرَ العِبَرَ، و أقَلَّ الاعتِبارَ! .
امام على عليه السلام : وه كه چه بسيار است عبرتها و چه اندك است عبرت گرفتن!(3)
فَأَغْوَيْنَاكُمْ إِنَّا كُنَّا غَاوِينَ.
و ما شما را بدین سبب گمراه کردیم که خود گمراه بودیم.
امام على عليه السلام : إنّما سُمِّيَ الرفيقُ رفيقا لأنّه يُرفِقُكَ على صَلاحِ دِينِكَ ، فَمَن أعانَكَ على صلاحِ دِينِكَ فهُو الرَّفيقُ الشَّفيقُ .
رفيق را رفيق گفته اند ، چون در سامان دادن دينت تو را همراهى مى كند . پس ، هر كه در سامان دادن دينت ، تو را يارى كرد، او رفيقى شفيق است .(4)
فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ143
[و در شکم ماهی به تسبیح خدا مشغول شد که] اگر او از تسبیح کنندگان نبود،
لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ.144
تا قیامت در شکم ماهی زیست کردی.
أمیرالمؤمنین ( إِنَّ اللَّهَ عَرَضَ وَلَایَتِی عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ أَقَرَّ بِهَا مَنْ
ص: 135
أَقَرَّ وَ أَنْکَرَهَا مَنْ أَنْکَرَ أَنْکَرَهَا یُونُسُ (فَحَبَسَهُ اللَّهُ فِی بَطْنِ الْحُوتِ حَتَّی أَقَرَّ بِهَا.
امام علی ( خداوند ولایت مرا بر آسمانیان و زمینیان عرضه نمود. گروهی به آن اقرار کردند و گروهی از آن سر باز زدند. یونس (از آن سر باز زد و خداوند او را در شکم ماهی زندانی کرد تا اینکه زبان به اقرار ولایت من گشود.(1)
إِذْ دَخَلُوا عَلَىٰ دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ ۖ قَالُوا لَا تَخَفْ ۖ خَصْمَانِ بَغَىٰ بَعْضُنَا عَلَىٰ بَعْضٍ فَاحْكُمْ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَىٰ سَوَاءِ الصِّرَاطِ.
هنگامی که (در محراب) بر داود داخل شدند و او از آنان سخت هراسان شد (که مبادا دشمن باشند) آنان بدو گفتند: مترس، ما دو تن (یا دو گروه) خصم یکدیگریم که برخی بر دیگری ستم کرده (و به حکومت پیش تو آمده ایم)، میان ما به حق حکم کن و با هیچ یک جور و طرفداری مکن و ما را به راه راست دلالت فرما.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حَکَمَ بِحُکْمِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ (علیها السلام) لَا یَسْأَلُ النَّاسَ بَیِّنَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام)- آن زمان که قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند، مانند حکم داود (علیه السلام) و سلیمان (علیه السلام) حکم می کند و از مردم بیّنه نمی طلبد.(2)
قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَىٰ نِعَاجِهِ ۖ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْخُلَطَاءِ لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِيلٌ مَا هُمْ ۗ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ ۩.
داود گفت: البته بر تو ظلم کرده که خواسته است یک میش
ص: 136
تو را به میش های (نود و نه گانه) خود اضافه کند، و بسیار معاشران و شریکان در حق یکدیگر ظلم و تعدی می کنند مگر آنان که اهل ایمان و عمل صالح هستند که آنها هم بسیار کم اند. و (پس از این قضاوت بی تأمّل و سریع) داود دانست که ما او را سخت امتحان کرده ایم، در آن حال از خدا عفو و آمرزش طلبید و به سجده افتاد و با تواضع و فروتنی (به درگاه خدا) بازگشت.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِی عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ أَنَّ دَاوُدَ (علیه السلام) عَجَّلَ عَلَی الْمُدَّعَی عَلَیْهِ فَقَالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إِلی نِعاجِهِ وَ لَمْ یَسْأَلِ الْمُدَّعِیَ الْبَیِّنَهًَْ عَلَی ذَلِکَ وَ لَمْ یُقْبِلْ عَلَی الْمُدَّعَی عَلَیْهِ فَیَقُولَ لَهُ مَا تَقُولُ فَکَانَ هَذَا خَطِیئَهًَْ رَسْمِ الْحُکْمِ لَا مَا ذَهَبْتُمْ إِلَیْهِ.
امام رضا (علیه السلام)- اباصلت هروی در حدیثی از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: قالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إِلی نِعاجِهِ وَ إِنَّ کَثیراً مِنَ الخُلَطاءِ لَیَبْغی بَعْضُهُمْ عَلی بَعْض، داود (علیه السلام) عجله کرد و بر علیه مدّعی علیه حکم داده، چنین گفت: لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إِلی نِعاجِهِ و از مدّعی، بیّنه ای [دلیل و شاهدی] نطلبید [و حال آنکه قاضی باید از شخص مدّعی، دلیل و شاهد بخواهد] و حتّی به مدّعی علیه هم نگفت: تو چه می گویی؟ این خطا، خطای راه و رسم داوری بود، نه آن خطایی که شما معتقد هستید».(1)
يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا
ص: 137
نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ.
(و او را گفتیم که) ای داود، ما تو را در روی زمین مقام خلافت دادیم، پس میان خلق خدا به حق حکم کن و هرگز هوای نفس را پیروی نکن که تو را از راه خدا گمراه سازد و آنان که از راه خدا گمراه شوند چون روز حساب و قیامت را فراموش کرده اند به عذاب سخت معذّب خواهند شد.
الصّادق (علیه السلام)- لَا تَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یَخْرُجَ رَجُلٌ مِنِّی یَحْکُمُ بِحُکُومَهًِْ آلِ دَاوُدَ (علیه السلام) وَ لَا یَسْأَلُ بَیِّنَهًًْ یُعْطِی کُلَّ نَفْسٍ حَقَّهَا.
امام صادق (علیه السلام)- دنیا پایان نیابد تا آنکه مردی از فرزندان من بیرون آید که طبق حکومت آل داود (علیه السلام) حکم کند، گواه نخواهد و حقّ هرکس را به او عطا کند.(1)
إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ. 74
مگر شیطان که غرور و تکبر ورزید و از زمره کافران گردید.
قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ ۖ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ 75
خدا به شیطان فرمود: ای ابلیس، تو را چه مانع شد که به موجودی (با قدر و شرافت) که من به دو دست (علم و قدرت) خود آفریدم سجده کنی؟ آیا تکبر و نخوت کردی یا از فرشتگان بلند رتبه عالم قدس اعلا بودی (که نمی بایست سجده کنند).
وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلَىٰ يَوْمِ الدِّينِ. 78
و بر تو لعنت (و غضب) من تا روز جزا حتمی و محقّق است.
الهادی (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ (رحمة الله علیه) قَال سَمِعْتُ أَبَاالْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیَّ (علیه السلام) یَقُولُ: مَعْنَی الرَّجِیمِ أَنَّهُ مَرْجُومٌ بِاللَّعْنِ مَطْرُودٌ مِنْ مَوَاضِعِ الْخَیْرِ لَا
ص: 138
یَذْکُرُهُ مُؤْمِنٌ إِلَّا لَعَنَهُ وَ إِنَّ فِی عِلْمِ اللَّهِ السَّابِقِ أَنَّهُ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لَا یَبْقَی مُؤْمِنٌ فِی زَمَانِهِ إِلَّا رَجَمَهُ بِالْحِجَارَهًِْ کَمَا کَانَ قَبْلَ ذَلِکَ مَرْجُوماً بِاللَّعْنِ.
امام هادی (علیه السلام)- عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) گوید: از امام هادی (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «معنای الرَّجِیم این است که او با لعنت رانده شد و از جایگاه های نیکی دور شد و هیچ مؤمنی از او یاد می کند جز اینکه او را لعنت گوید. در دانش پیشین خداوند رقم خورده است که چون حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند، هیچ مؤمنی در زمان او نخواهد بود جز اینکه شیطان را با سنگ رانده باشد، همان گونه که پیش از آن با لعنت رانده شده است».(1)
قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ 82
شیطان گفت: به عزّت و جلال تو قسم که خلق را تمام گمراه خواهم کرد.
إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ 83
مگر خاصان از بندگانت را که دل از غیر بریدند و برای تو خالص شدند.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : فاحذَرُوا - عِبادَ اللّه ِ - عَدوَّ اللّه ِ أن يُعدِيَكم بِدائهِ ، و أن يَستَفِزَّكُم بنِدائهِ ، و أن يُجلِبَ علَيكُم بِخَيلِهِ و رَجِلِهِ ، فَلَعَمرِي لقد فَوَّقَ لَكُم سَهمَ الوَعِيدِ، و أغرَقَ إلَيكُم بِالنَّزعِ الشَّديدِ ، و رَماكُم مِن مكانٍ قَريبٍ ، فقالَ : «رَبِّ بِما أَغْوَيْتَني لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ في الأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ» .[الحِجر : 39 .] قَذْفا بِغَيبٍ بعيدٍ ، و رَجما بظَنٍّ غَيرِ مُصِيبٍ ، صَدَّقَهُ بِهِ أبناءُ الحَمِيَّةِ ، و إخوانُ العَصَبِيَّةِ ، و فُرسانُ الكِبرِ و الجاهِلِيَّةِ .
امام على
ص: 139
عليه السلام : اى بندگان خدا! مبادا دشمن خدا (شيطان) شما را به درد خود گرفتار كند، و با فرياد خويش شما را از جا بپراند، و نگرانتان سازد، و سواران و پيادگان خود را عليه شما فراهم آورد . به جان خودم سوگند كه تيرِ تهديد را بر چلّه كمان گذاشته و آن را به طرف شما سخت كشيده است و از نزديك به شما تيراندازى كرده و گفته است : «پروردگارا! به سبب آن كه مرا گمراه كردى در روى زمين بديها را در نظرشان بيارايم و همگان را گمراه كنم» . او از آينده اى دور سخن گفت و گمان نادرستى را اظهار داشت ، اما فرزندان نخوت و برادران عصبيّت و سواران گردنكشى و جاهليّت، ادّعاى او را راست از كار درآوردند .(1)
لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ.
تا خدا زشت ترین گناهانشان را مستور و محو گرداند و بسی بهتر از این اعمال نیکشان به آنها پاداش عطا کند.
رسول اللّه صلي الله عليه و آله : حُبُّنا أهلَ البَيتِ يُكَفِّرُ الذُّنوبَ ويُضاعِفُ الحَسَناتِ .
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله : دوست داشتن ما اهل بيت، گناهان را پاك مى كند و حسنات را دو چندان مى سازد. ?(2)
قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.
(ای رسول رحمت) بدان بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردند بگو: هرگز از رحمت (نامنتهای) خدا نا امید مباشید، البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید)
ص: 140
خواهد بخشید، که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ بَعَثَ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَائِهِ إِلَی قَوْمِهِ وَ أَوْحَی إِلَیْهِ أَنْ قُلْ لِقَوْمِکَ إِنَّ رَحْمَتِی سَبَقَتْ غَضَبِی فَلَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَتِی فَإِنَّهُ لَا یَتَعَاظَمُ عِنْدِی ذَنْبُ عَبْدٍ أَغْفِرُه.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند یکی از پیامبران خود را به طرف قومش فرستاد و به او گفت: «به قومت بگو، رحمت من بر غضبم سبقت گرفته، پس از رحمت من مأیوس و نومید نشوید، زیرا هیچ گناهی بر من بزرگ و دشوار نیست لذا آن را می آمرزم».(1)
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِنْ بَعْدِهِمْ ۖ وَهَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ ۖ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ ۖ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ.
(اگر امت تو را تکذیب کردند غم مدار که) پیش از اینان هم قوم نوح و طوایف بعد از نوح نیز (پیغمبران را) تکذیب کردند و هر امتی همّت گماشت که پیغمبر خود را دستگیر (و هلاک) گرداند و جدل و گفتار باطل به کار گرفت تا برهان حق را پایمال سازد، من هم آنها را (به کیفر کفر) گرفتم و چگونه عقوبت سخت کردم!
رسول اللّه صلي الله عليه و آله : مُروءَتُنا أهلَ البَيتِ العَفوُ عَمَّن ظَلَمَنا وإعطاءُ مَن حَرَمَنا .
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله : مردانگى ما اهل بيت، گذشت است از كسى كه به ما ستم كرده و عطاست به كسى كه از ما دريغ ورزيده است.(2)
مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا ۖ وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ.
(و بدانید که)
ص: 141
هر کس کار بدی (در دنیا) کرده (آنجا) الاّ به مثل آن مجازات نشود، و هر که از مرد و زن عمل صالح به جا آورده در صورتی که با ایمان باشند آنان در بهشت جاودان داخل شوند و آنجا از رزق بی حساب (و نعمت بی شمار) برخوردار گردند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمُ الَّذِی أَمَرَکُمْ بِاتِّبَاعِهِ ثُمَّ عَلِیٌّ مِنْ بَعْدِی ثُمَّ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّهًٌْ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ ثُمَّ قَرَأَ (صلی الله علیه و آله) الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ إِلَی آخِرِهَا وَ قَالَ فِیَّ نَزَلَتْ وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ وَ لَهُمْ عَمَّتْ وَ إِیَّاهُمْ خَصَّتْ أُولَئِکَ أَوْلِیَاءُ اللهِ لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ الْغَالِبُون ... أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ.. بِغَیْرِ حِساب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای گروه مردم! من همان صراط مستقیم و راه راستی هستم که خداوند به شما امر فرموده از آن پیروی کنید. و بعد از من علیّ بن ابی طالب (علیه السلام)، سپس فرزندان من از صلب او صراط مستقیم اند. همان پیشوایانی که مردم را به راه حقّ هدایت می نمایند، و بدان وسیله دادگری می کنند. سپس آیات مبارکه ی سوره ی حمد را تلاوت نمود: سپاس و ستایش خدای راست. پروردگار جهانیان. آن بخشاینده ی مهربان. خداوند و فرمانروای روز پاداش. تو را می پرستیم و بس، و از تو یاری می خواهیم و بس. ما را به راه راست راه بنمای. راه کسانی که به آنان نعمت دادی نیکویی کردی نه راه خشم گرفتگان بر آن ها و نه راه گمراهان. (فاتحه/7-1). و اشاره فرمود به اینکه این
ص: 142
آیات شریفه در حقّ من و درباره ی آنان نازل شده است: آگاه باشید [دوستان و] اولیای خدا، نه ترسی دارند و نه غمگین می شوند!. (یونس/62). بدانید «حزب اللَّه» پیروزان و رستگارانند. (مجادله/22). و نیز اولیای ربّ العزیز جمعی باشند که حضرت ملک وهّاب در حقّ ایشان فرماید: یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فیها بِغَیْرِ حِساب.(1)
ذَٰلِكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ.
این قهر و عذاب شما کافران بدین سبب است که در دنیا از پی تفریح و هوسرانی باطل بودید و دایم به نشاط و شهوت پرستی سرگرم شدید.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ شُعَبُ الطَّمَعِ أَرْبَعٌ الْفَرَحُ وَ الْمَرَحُ وَ اللَّجَاجَهًُْ وَ التَّکَاثُرُ وَ الْفَرَحُ مَکْرُوهٌ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَرَحُ خُیَلَاءُ.
امام علی (علیه السلام)- طمع چهار شعبه است: خوشحالی و شادی بیش از حد و لجاجت و روی هم انباشتن و زیاده خواهی. خوشحالی و شادمان شدن [به دنیا] نزد خداوند پسندیده نیست، شادی بیش از حد عجب و خودپسندی است.(2)
فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَكَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ 84
و چون شدت قهر و عذاب ما را به چشم دیدند در آن حال (از کفر و شرک پشیمان شده و) گفتند: ما به خدای یکتا ایمان آوردیم و به همه بتهایی که شریک خدا می گرفتیم کافر شدیم.
فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا ۖ سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ ۖ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْكَافِرُونَ 85
اما ایمانشان پس از دیدن مرگ و مشاهده عذاب ما بر آنها هیچ سودی نبخشید. سنّت خدا (و حکمت الهی از ازل) چنین در میان بندگان حکمفرما بوده (که رسول
ص: 143
و کتاب به امر و نهی و وعده ثواب و عقاب و نجات مؤمنان و هلاک کافران بفرستد تا خلق به اطاعت و عصیان امتحان شوند) و آنجا کافران زیانکار شدند.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَدَانِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا (علیه السلام) لِأَیِّ عِلَّهًٍْ أَغْرَقَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ وَ قَدْ آمَنَ بِهِ وَ أَقَرَّ بِتَوْحِیدِهِ قَالَ لِأَنَّهُ آمَنَ عِنْدَ رُؤْیَهًِْ الْبَأْسِ وَ الْإِیمَانُ عِنْدَ رُؤْیَهًِْ الْبَأْسِ غَیْرُ مَقْبُولٍ وَ ذَلِکَ حُکْمُ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ فِی السَّلَفِ وَ الْخَلَفِ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا ... وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً وَ هَکَذَا فِرْعَوْنُ لَمَّا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَقِیلَ لَهُ آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِین ... وَ قَدْ کَانَ فِرْعَوْنُ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ فِی الْحَدِیدِ قَدْ لَبِسَهُ عَلَی بَدَنِهِ فَلَمَّا غَرِقَ أَلْقَاهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی نَجْوَهًٍْ مِنَ الْأَرْضِ بِبَدَنِهِ لِیَکُونَ لِمَنْ بَعْدَهُ عَلَامَهًًْ فَیَرَوْنَهُ مَعَ تَثَقُّلِهِ بِالْحَدِیدِ عَلَی مُرْتَفِعٍ مِنَ الْأَرْضِ وَ سَبِیلُ الثَّقِیلِ أَنْ یَرْسُبَ وَ لَایَرْتَفِعَ فَکَانَ ذَلِکَ آیَهًًْ وَ عَلَامَهًًْ وَ لِعِلَّهًٍْ أُخْرَی أَغْرَقَهُ اللَّهُ عزّوجلّ وَ هِیَ أَنَّهُ اسْتَغَاثَ بِمُوسَی (علیه السلام) لَمَّا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ وَ لَمْ یَسْتَغِثْ بِاللَّهِ فَأَوْحَی اللَّهُ عزّوجلّ إِلَیْهِ یَا مُوسَی (علیه السلام) لَمْ تُغِثْ فِرْعَوْنَ لِأَنَّکَ لَمْ تَخْلُقْهُ وَ لَوِ اسْتَغَاثَ بِی لَأَغَثْتُهُ.
امام رضا (علیه السلام)- از محمد همدانی روایت شده که به امام
ص: 144
رضا (علیه السلام) گفتم: «چرا خدا فرعون را غرق کرد درحالی که به او ایمان آورد و به وحدانیّت خداوند اقرار کرد»؟ فرمود: «زیرا او در هنگام رؤیت قدرت و شدّت خدا ایمان آورد و ایمان در این شرایط پذیرفته نیست. این حکم خداوند متعال است که در میان اخلاف و اسلاف آمده است. خداوند متعال فرمود: فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللهِ وَحْدَهُ وَکَفَرْنَا بِمَا کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ* فَلَمْ یَکُ یَنفَعُهُمْ إِیمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا ... و خداوند عزّوجلّ فرمود: آن روز که بعضی از آیات پروردگارت تحقّق پذیرد، ایمان آوردن افرادی که قبلًا ایمان نیاورده اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده اند، سودی به حالشان نخواهد داشت. (انعام/158) و به این صورت هنگامی که فرعون غرق شد گفت: ایمان آوردم که هیچ معبودی، جز کسی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند، وجود ندارد و من از مسلمین هستم! سپس به او گفته شد: [امّا به او خطاب شد:] الآن؟!! درحالی که قبلًا عصیان کردی، و از مفسدان بودی! (یونس/91-90) ... فرعون درحالی که از سر تا پایش از آهن و فولاد پوشیده بود هنگامی که غرق شد خدای متعال بدن او را به مکان مرتفعی انداخت تا عبرتی برای همه شود و همه او را به روی مکان مرتفعی می دیدند درحالی که بدن او به خاطر آهن و فولادی که به تن داشت سنگین شده بود. و طبیعت جسم سنگین این است که به جای اینکه بالا برود باید پایین بیاید و این خود نشانه و علامت قدرت خداوند متعال می باشد. علّت دیگر این است که هنگامی که خداوند متعال فرعون را غرق کرد از موسی درخواست
ص: 145
کمک کرد و به درگاه خداوند پناه نبرد. در نتیجه خدای متعال به موسی (علیه السلام) وحی کرد: «ای موسی! فرعون را کمک نکردی زیرا تو او را خلق نکرده ای و اگر از من کمک می خواست او را نجات می دادم».(1)
حَتَّىٰ إِذَا مَا جَاءُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ .
تا چون همه بر در دوزخ رسند آن هنگام گوش و چشمها و پوست بدنهاشان بر جرم و گناه آنها گواهی دهند.
الباقر (علیه السلام)- وَ لَیْسَتْ تَشْهَدُ الْجَوَارِحُ عَلَی مُؤْمِنٍ إِنَّمَا تَشْهَدُ عَلَی مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ کَلِمَهًُْ الْعَذَابِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُولئِکَ یَقْرَؤُنَ کِتابَهُمْ وَ لا یُظْلَمُونَ فَتِیلا.
امام باقر (علیه السلام)- جوارح بر ضدّ مؤمن گواهی نمی دهند بلکه برای آن گروهی که مستحقّ عذاب هستند گواهی می دهند و مؤمن نامه ی عملش به دست راستش داده می شود. خداوند متعال می فرماید: کسانی که نامه ی عملشان به دست راستشان داده شود، آن را [با شادی و سرور] می خوانند و به قدر رشته ی شکاف هسته ی خرمایی به آنان ستم نمی شود!. (اسراء/71).(2)
وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ.
و هرگز نیکی و بدی در جهان یکسان نیست، همیشه بدی (خلق) را به بهترین شیوه (که خیر و نیکی است پاداش ده و) دور کن تا همان کس که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست و خویش تو گردد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الحسنهًُْ مَوَدَّتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ السَّیِّئَهًُْ عَدَاوَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.
امام علی (علیه السلام)- حسنه ای که در این آیه
ص: 146
آمده ولایت ما اهل بیت است و سیّئه عداوت و دشمنی با ما اهل بیت است.(1)
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ ۖ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ ۗ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ ۖ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى ۚ أُولَٰئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ.
و اگر ما این قرآن را به زبان عجم می فرستادیم کافران می گفتند: چرا آیات این کتاب مفصل و روشن (به زبان عرب) نیامد (تا ما قوم عرب ایمان آوریم)؟ ای عجب آیا کتاب عجمی بر رسول و امت عربی نازل می شود؟! (اکنون که بدون عذر ایمان نمی آرند) به آنها بگو: این قرآن برای اهل ایمان هدایت و شفاست و اما آنان که ایمان نمی آرند گوشهایشان (از شنیدن کلام حق) گران است و این قرآن بر آنها موجب کوری (جهل و ضلالت) است، آن مردم (نادان به این کتاب حق گوش فرا نمی دارند، گویی که) از مکانی بسیار دور (از سعادت و ایمان) به این کتاب حق دعوت می شوند.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِه ... لَوْ لا فُصِّلَتْ آیاتُهُءَ أَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ قَالَ لَوْ کَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَعْجَمِیّاً لَقَالُوا کَیْفَ نَتَعَلَّمُهُ وَ لِسَانُنَا عَرَبِیٌّ وَ أَتَیْتَنَا بِقُرآنٍ أَعْجَمِیٍّ فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ یُنَزَّلَ بِلِسَانِهِمْ وَ فِیهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوجَلَّ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- لَوْ لا فُصِّلَتْ آیاتُهُ ءَ أَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ؛ یعنی اگر این قرآن به زبان غیر عرب بود می گفتند: «چگونه آن را بیاموزیم زبان ما که عربی است تو برای ما قرآنی به زبان عجمی آورده ای»! خداوند به زبان خودشان فرستاد: ما هیچ پیامبری
ص: 147
را، جز به زبان قومش، نفرستادیم. (ابراهیم/4).(1)
وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنْسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَىٰ بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاءٍ عَرِيضٍ.
و ما هر گاه به انسان (بی حوصله کم ظرف) نعمتی عطا کنیم رو بگرداند و (از شکر خدا) دوری جوید، و هر گاه شرّ و بلایی به او روی آورد آن گاه دایم زبان به دعا گشاید (و اظهار عجز نماید).
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأی بِجانِبِهِ أَیْ یَتَبَخْتَرُ وَ یَتَعَظَّمُ وَ یَسْتَحْقِرُ مَنْ هُوَ دُونَهُ، وَ إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ أَیِ الْفَقْرُ وَ الْمَرَضُ وَ الشِّدَّهًُْ فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ أَیْ یُکْثِرُ الدُّعَاءَ.
علیّ بن ابراهیم ( وإِذَا أَنْعَمْنَا عَلی الإِنسَانِ أَعْرَضَ و نَأی بِجَانِبِهِ یعنی هرگاه به انسان نعمت ببخشیم دچار غرور و تکبّر شده و افراد کوچک تر از خودش را خوار و کوچک می پندارد. و إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاء عَرِیضٍ و هرگاه به فقر، بیماری و مصیبت دچار شود، بسیار دعا می کند.(2)
وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَٰكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ.
و اگر خدا روزی بندگان را وسیع و فراوان کند در روی زمین ظلم و طغیان بسیار کنند لیکن به اندازه ای که بخواهد (و صلاح داند) نازل می گرداند، که خدا به احوال بندگانش آگاه و بیناست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالْفَقْرِ وَ لَوْ أَغْنَیْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالْغِنَاءِ
ص: 148
وَ لَوْ أَفْقَرْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالسُّقْمِ وَ لَوْ صَحَّحْتُ جِسْمَهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالصِّحَّهًِْ وَ لَوْ أَسْقَمْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ إِنِّی أُدَبِّرُ عِبَادِی لِعِلْمِی بِقُلُوبِهِمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- [انس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جبرئیل از خداوند عزّوجلّ روایت کرده است که:] در میان بندگان من کسانی هستند که چیزی جز مریضی آن ها را اصلاح نمی کند [و حالت مریضی، آن ها را به من نزدیکتر می کند] و اگر به آن ها سلامتی می دادم، خراب می شدند [و دست از عبادت من بر می داشتند] و در میان بندگان من کسانی هستند که چیزی جز سلامتی، آن ها را اصلاح نمی کند و اگر مریضشان می کردم، خراب می شدند [و دست از عبادت من بر می داشتند] و از بندگان من کسانی هستند که چیزی جز بی نیازی (ثروت) آن ها را اصلاح نمی کند و اگر آن ها را فقیر می کردم، خراب می شدند [و دست از عبادت من بر می داشتند] و از بندگان من کسانی هستند که چیزی جز فقر و بی چیزی آن ها را اصلاح نمی کند و اگر آن ها را بی نیاز می کردم، خراب می شدند [و دست از عبادت من بر می داشتند]، به همین دلیل است که من با اطّلاعی که از دل بندگان خود دارم به تدبیر امور آنان می پردازم.(1)
وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ.
و آنچه از رنج و مصائب به شما می رسد همه از دست (اعمال زشت) خود شماست در صورتی که خدا بسیاری از اعمال بد را عفو می کند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- لَیْسَ مِنِ
ص: 149
الْتِوَاءِ عِرْقٍ وَ لَا نَکْبَهًِْ حَجَرٍ وَ لَا عَثْرَهًِْ قَدَمٍ وَ لَا خَدْشِ عُودٍ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ لَمَا یَعْفُو اللَّهُ أَکْثَرُ فَمَنْ عَجَّلَ اللَّهُ عُقُوبَهًَْ ذَنْبِهِ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَجَلُّ وَ أَکْرَمُ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِی عُقُوبَتِهِ فِی الْآخِرَهًْ.
امام علی (علیه السلام)- هر رگی که پیچ می خورد، هر سنگی که بر فردی فرود می آید، هر پایی که می لغزد و هر زخمی که در اثر ضربه ی چوبی بر تن انسانی وارد می شود، هرکدام به خاطر ارتکاب گناهی است. تعداد گناهانی که خداوند آن ها را می آمرزد بیش از آن تعدادی است که به خاطر آن ها بندگان را مجازات می کند و خداوند برخی را به خاطر گناهشان در دنیا مجازات می کند؛ [بسیاری از گناهان به جهان آخرت کشیده نمی شود و در آنجا مؤاخذه قرار نمی گردد] زیرا خداوند، بزرگ تر و با عظمت تر از آن است که در آخرت او را دوباره مورد مجازات قرار دهد.(1)
وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ.
و آنان که از گناهان بزرگ و زشتکاری می پرهیزند و چون (بر کسی) خشم و غضب کنند (بر او) می بخشند.
الباقر (علیه السلام)- وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ قَالَ أَبُوجَعْفَر (علیه السلام) مَنْ کَظَمَ غَیْظاً وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی إِمْضَائِهِ حَشَا اللَّهُ قَلْبَهُ أَمْناً وَ إِیمَاناً یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ قَالَ وَ مَنْ مَلَکَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا غَضِبَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ.
امام باقر (علیه السلام)- وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ فرمود: «هرکس قدرتی برایش پیدا شد ولی از انتقام خودداری کرد و گذشت نمود خداوند روز قیامت دل او را آرامش می دهد
ص: 150
و هرکس در هنگام خشم از انتقام خودداری کرد پروردگار بدن او را بر آتش حرام می نماید».(1)
وَالَّذِينَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنْتَصِرُونَ.
و كسانى كه هرگاه ستمى به آن ها رسد [تسليم ظلم نمى شوند و] يارى مى طلبند.
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ الَّذِینَ إِذَا أَصابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ یَعْنِی إِذَا بُغِیَ عَلَیْهِمْ یَنْتَصِرُونَ وَ هِیَ الرُّخْصَهًُْ الَّتِی صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ فَعَلَ وَ إِنْ شَاءَ تَرَکَ ثُمَّ جَزَی ذَلِکَ.
علیّ بن ابراهیم ( وَ الَّذِینَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ؛ یعنی هرگاه به آن ها ظلم و تجاوز می شود، به آن ها یاری می رسد. این امری است که صاحبش در آن دارای اختیار است که اگر بخواهد، می تواند همان طور که به او ظلم شده، به طرف مقابل ظلم کند و اگر بخواهد می تواند از مقابله به مثل چشم پوشی کند که دراین صورت، خداوند به او پاداش می دهد.(2)
وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا ۖ فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ.
و انتقام بدی (مردم) به مانند آن بد رواست (نه بیشتر) و باز اگر کسی عفو کرده و (بین خود و خصم خود را به عفو) اصلاح نمود اجر او بر خداست، که خدا ستمکاران را هیچ دوست نمی دارد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الرُّخْصَهًُْ الَّتِی صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَخَّصَ أَنْ یُعَاقَبَ الْعَبْدُ عَلَی ظُلْمِهِ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ وَ هَذَا هُوَ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ عَفَا وَ إِنْ شَاءَ عَاقَبَ.
امام علی (علیه السلام)- یکی از جاهایی که بندگان اجازه دارند که انجام بدهند عقوبت ظالم می باشد مظلوم
ص: 151
می تواند ظالم را مجازات کند و یا از وی درگذرد. خداوند متعال در قرآن مجید می فرماید: جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ؛ پاداش هر گناهی مانند خودش می باشد، ولی اگر کسی عفو کرد و اصلاح نمود؛ اجرش با خداوند است و مظلوم در اینجا مختار می باشد.(1)
إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ .
تنها راه مؤاخذه بر آنهایی است که به مردم ظلم کنند و در زمین به ناحق شرارت انگیزند، بر آنها (در دنیا انتقام و در آخرت) عذاب دردناک است.
الباقر (علیه السلام)- وَ لَا تَخَافُوا فِی اللهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ فَإِنِ اتَّعَظُوا وَ إِلَی الْحَقِّ رَجَعُوا فَلَا سَبِیلَ عَلَیْهِمْ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ هُنَالِکَ فَجَاهِدُوهُمْ بِأَبْدَانِکُمْ وَ أَبْغِضُوهُمْ بِقُلُوبِکُمْ غَیْرَ طَالِبِینَ سُلْطَاناً وَ لَا بَاغِینَ مَالًا وَ لَا مُرِیدِینَ بِظُلْمٍ ظَفَراً حَتَّی یَفِیئُوا إِلَی أَمْرِ اللَّهِ وَ یَمْضُوا عَلَی طَاعَتِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- در راه خدا، از سرزنش سرزنش کنندگان نهراسید، [و آن ها را به راه حق دعوت کنید]، اگر نصیحت را پذیرفتند و به حق بازگشتند، ایراد و مجازاتی بر آن ها نیست؛ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ به غیر الحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ، امّا در این صورت، با بدن هایتان به پیکار با آن ها برخیزید و درد دل هایتان با آن ها دشمنی کنید امّا به دنبال سلطنت و مال نباشید و درصورت پیروزی، اراده ی ظلم نکنید تا اینکه به امر خدا برگردند و بر طاعت او گردن نهند.(2)
فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ
ص: 152
حَفِيظًا ۖ إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ ۗ وَإِنَّا إِذَا أَذَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا ۖ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسَانَ كَفُورٌ.
(ای رسول، تو این آیات قیامت را بر خلق برسان) پس اگر باز اعراض کردند دیگر تو را نگهبان آنها نفرستادیم، بر تو جز ابلاغ رسالت تکلیفی نیست، و ما چون به انسان (بی صبر کم ظرف) از لطف و رحمت خود بهره ای بخشیم بدان شاد شود و اگر به کیفر کردار خود رنج و عذابی به آنان رسد آدمی سخت راه کفران پوید.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : سَلُوا رَبَّكُمُ العَفوَ و العافِيَةَ ؛ فإنَّكُم لَستُم مِن رِجالِ البَلاءِ ، فإنَّهُ مَن كانَ قَبلَكُم مِن بَني إسرائيلَ شُقُّوا بِالمَناشيرَ عَلى أن يُعطُوا الكُفرَ فَلَم يُعطوهُ .
امام صادق عليه السلام : از خداوند بخشش و عافيت مسألت كنيد؛ زيرا شما مرد رنج و بلا نيستيد. پيش از شما افرادى از بنى اسرائيل بودند كه با ارّه شقّه شدند تا كفر بورزند، امّا كفر نورزيدند.(1)
يَوْمَ لا يُغْني مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ [41]
روزى كه هيچ دوستى كمترين كمكى به دوستش نمى كند، و [از هيچ سو] يارى نمى شوند.
إِلاَّ مَنْ رَحِمَ اللهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزيزُ الرَّحيمُ [42]
مگر كسى كه خدا او را مورد رحمت قرار داده، چرا كه او توانا و مهربان است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- کَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِلَی مُعَاوِیَهًْ ... فَنَفْسَکَ نَفْسَکَ قَبْلَ حُلُولِ رَمْسِکَ فَإِنَّکَ إِلَی اللَّهِ رَاجِعٌ وَ إِلَی حَشْرِهِ مُهْطِعٌ وَ سَیَبْهَظُکَ کَرْبُهُ وَ یَحُلُّ بِکَ غَمُّهُ فِی یَوْمِ لَا یُغْنِی النَّادِمَ نَدَمُهُ وَ لَا یُقْبَلُ مِنَ الْمُعْتَذِرِ عُذْرُهُ یَوْمَ
ص: 153
لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نامه ای به معاویه نوشت: «...اینک به خود آی و به خود بپرداز! قبل از اینکه در قبر وارد شوی، چراکه تو [همچون دیگران] به سوی خدا بازگشت می کنی و شتابان به سوی رستاخیزش می روی و به زودی ناگواریِ آن روز بر تو سنگینی خواهد نمود و اندوهش بر تو چیره خواهد گشت؛ در روزی که پشیمان را پشیمانی اش سودی نبخشد و عذرِ کسی که عذر می آورد، پذیرفته نگردد؛ یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ.(1)
وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا ۖ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا ۖ وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا ۚ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي ۖ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ.
و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر خود سفارش کردیم، که مادر با رنج و زحمت بار حمل او کشید و باز با درد و مشقّت وضع حمل نمود و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری او بود تا وقتی که طفل به حد رشد رسید و آدمی چهل ساله گشت (و عقل و کمال یافت آن گاه سزد که) عرض کند: بار خدایا، مرا بر نعمتی که به من و پدر و مادر من عطا فرمودی شکر بیاموز و به کار شایسته ای که رضا و خشنودی تو در آن است موفق دار و فرزندان مرا صالح گردان، من به درگاه تو باز آمدم و از تسلیمان فرمان تو شدم.
ص: 154
لصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ (علیه السلام) ... ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللهِ (علیه السلام): فَهَلْ رَأَیْتُمْ أَحَداً یُبَشَّرُ بِوَلَدٍ ذَکَرٍ فَتَحْمِلَهُ کُرْهاً؟ أَیْ أَنَّهَا اغْتَمَّتْ وَ کَرِهَتْ لِمَا أَخْبَرَهَا بِقَتْلِهِ وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً لِمَا عَلِمَتْ مِنْ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: ... امام صادق (علیه السلام) فرمود: «آیا احدی را دیدید که به فرزند پسری بشارت داده شود امّا او را به ناراحتی حمل کند [درحالی که عرب جاهلی اگر می شنید فرزندش دختر است، ناراحت بود و مدّت حمل تا تولّد او را با ناراحتی طی می کرد]؟! (این آیه مربوط به زهرا (سلام الله علیها) است که وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ایشان فرمود، فرزندی که در شکم داری، حسین (علیه السلام) است و عاقبت او چه خواهد شد و از نحوه ی شهادت امام حسین (علیه السلام) به فاطمه (سلام الله علیها) خبر داد، حضرت در دوران بارداری و تولّد او از این ماجرا ناراحت بود) هنگامی که او را از کشته شدن فرزندش با خبر کردند، ناراحت شد و دوست نداشت [فرزند را به دنیا آورد] و با ناراحتی وضع حمل نماید؛ به خاطر اینکه از این (کشته شدن فرزند) آگاه شد».(1)
وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ.
و روزی که کافران را بر آتش دوزخ عرضه کنند (فرشتگان قهر و عذاب به آنها گویند) شما (لذّات بهشتی و) خوشیهایتان را در زندگانی دنیا (به شهوت رانی و ظلم و عصیان) از بین بردید و بدان لذّات دنیوی بر خوردار
ص: 155
و دلباخته بودید، پس امروز به عذاب ذلّت و خواری مجازات می شوید چون در زمین به ناحق تکبر می کردید و راه فسق و تبهکاری پیش می گرفتید.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اللَّهِ لَقَدْ رَقَّعْتُ مِدْرَعَتِی هَذِهِ حَتَّی اسْتَحْیَیْتُ مِنْ رَاقِعِهَا وَ لَقَدْ قَالَ لِی قَائِلٌ أَ لَا تَنْبِذُهَا عَنْکَ فَقُلْتُ اعْزُبْ عَنِّی فَعِنْدَ الصَّبَاحِ یَحْمَدُ الْقَوْمُ السُّرَی.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) در یکی از خطبه هایش فرمود: «به خدا قسم! لباسم را به پینه دوز دادم تا آن را وصله بزند. کسی به من گفت: نمی خواهی آن را دور بیندازی؟ پاسخ دادم: از مقابل چشمان من دور شو! هنگام صبح است که مردمان، سیرکنندگان در شب را می ستایند».(1)
فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّىٰ إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً حَتَّىٰ تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ۚ ذَٰلِكَ وَلَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَٰكِنْ لِيَبْلُوَ بَعْضَكُمْ بِبَعْضٍ ۗ وَالَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ 4
شما مؤمنان چون (در میدان جنگ) با کافران رو به رو شوید باید (شجاعانه) آنها را گردن زنید تا آن گاه که از خونریزی بسیار دشمن را از پا در آوردید پس از آن، اسیران جنگ را محکم به بند کشید که بعدا یا بر آنها منّت نهید (و آنها را آزاد گردانید) یا فدا گیرید تا در نتیجه جنگ سختیهای خود را فروگذارد. این حکم فعلی است، و اگر خدا بخواهد خود از کافران انتقام می کشد (و همه را بی زحمت جنگ شما هلاک می کند) و لیکن (با این جنگ کفر و ایمان) می خواهد شما را به یکدیگر امتحان کند، و آنان که در
ص: 156
راه خدا کشته شدند خدا هرگز اعمالشان را ضایع نگرداند.
سَيَهْدِيهِمْ وَيُصْلِحُ بَالَهُمْ 5
آنها را البته به راه سعادت هدایت کند و امورشان را اصلاح فرماید.
وَيُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ 6
و در بهشتی که قبلا به منزل و مقاماتشان همه را شناسا کرده وارد کند.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ هُمْ وَ اللَّهِ حَمْزَهًُْ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ (رحمة الله علیه) سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ، وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ (رحمة الله علیه) فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ یَقُولُ: لَنْ یُبْطِلَ حَسَنَاتِهِمْ فِی الْجِهَادِ، وَ ثَوَابُهُمُ الْجَنَّهًُْ.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ؛ یعنی کسانی که در راه خدا و ترویج دین شهید شدند؛ مثل حمزه سید الشهداء (رحمة الله علیه) و جعفر طیّار. فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ هرگز حسنات و مجاهدت های آنان فراموش نمی شود و پاداش آنان جنّت و بهشت رضوان است.(1)
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ ۖ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا ۖ سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ ذَٰلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ ۚ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ ۗ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا
محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند، آنان را در حال رکوع و سجود نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را می طلبند، بر رخسارشان از اثر سجده نشانه های نورانیّت پدیدار است. این وصف حال آنها در
ص: 157
کتاب تورات و انجیل مکتوب است که (مثل حال آن رسول) به دانه ای ماند که چون نخست سر از خاک برآورد جوانه و شاخه ای نازک و ضعیف باشد بعد از آن قوّت یابد تا آنکه ستبر و قوی گردد و بر ساق خود راست و محکم بایستد که دهقانان را (در تماشای خود) حیران کند (همچنین محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش از ضعف به قوّت رسند) تا کافران عالم را (از قدرت و قوّت خود) به خشم آرند. خدا وعده فرموده که هر کس از آنها ثابت ایمان و نیکوکار شود گناهانش ببخشد و اجر عظیم عطا کند.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجْرَی فِی الْمُؤْمِنِ مِنْ رِیحِ رَوْحِ اللَّهِ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند در انسان مؤمن، نسیمی از روح الله را جاری کرده است. زیرا در کتاب جاودانه اش چنین می فرماید: رُحَمَاء بَیْنَهُمْ.(1)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ.
ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) لِلْمَنْصُورِ لَا تَقْبَلْ فِی ذِی رَحِمِکَ وَ أَهْلِ الرِّعَایَهًِْ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ قَوْلَ مَنْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّهًَْ وَ جَعَلَ مَأْوَاهُ النَّارَ فَإِنَّ النَّمَّامَ شَاهِدُ زُورٍ وَ شَرِیکُ إِبْلِیسَ فِی الْإِغْرَاءِ بَیْنَ النَّاسِ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ
ص: 158
نادِمِین.
امام صادق (علیه السلام)- به منصور فرمود: «درباره ی خویشاوند و بستگان خود که شایسته رعایت هستند قبول نکن سخن کسی را که خداوند بهشت را بر او حرام نموده و اهل آتش است زیرا سخن چین گواه بهتان و همکار شیطان است در اختلاف بین مردم». خداوند می فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِین.(1)
وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ ۚ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ.
و بدانید رسول خدا در میان شماست، که اگر در بسیاری از امور رأی شما را پیروی کند خود به رنج و زحمت می افتید و لیکن خدا مقام ایمان را محبوب شما گردانید و در دلهاتان نیکو بیاراست و کفر و فسق و معصیت را زشت و منفور در نظرتان ساخت. اینان به حقیقت اهل صواب و هدایتند.
الباقر (علیه السلام)- کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیان قِیلَ الْفُسُوقُ الْکَذِب.
امام باقر (علیه السلام)- کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیان؛ منظور از فسوق همان دروغ است.(2)
وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا ۖ فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ.
و اگر دو طایفه از اهل ایمان با هم به قتال و دشمنی برخیزند البته شما مؤمنان بین آنها صلح برقرار دارید و اگر یک قوم بر دیگری ظلم کرد با آن طایفه ظالم قتال کنید
ص: 159
تا به فرمان خدا باز آید، پس هر گاه به حکم حق برگشت با حفظ عدالت میان آنها را صلح دهید و همیشه (با هر دوست و دشمنی) عدالت کنید که خدا بسیار اهل عدل و داد را دوست می دارد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَا عَائِشَهًُْ عَمَّا قَلِیلٍ لَتُصْبِحُنَّ نَادِمِینَ فَجَدَّ النَّاسُ فِی الْقِتَالِ فَنَهَاهُمْ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْذَرْتُ وَ أَنْذَرْتُ فَکُنْ لِی عَلَیْهِمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ ثُمَّ أَخَذَ الْمُصْحَفَ وَ طَلَبَ مَنْ یَقْرَؤُهُ عَلَیْهِمْ وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما الْآیَهًَْ.
امام علی (علیه السلام)- علی (علیه السلام) [پیش از شروع جنگ جمل] فرمود: «ای عایشه! به زودی پشیمان خواهی شد». سپاهیان در [شروع] جنگ شتاب می کردند ولی امیرالمؤمنین (علیه السلام) آنان را [از این کار] نهی کرد و [خطاب به خداوند] عرضه داشت: «خداوندا! من با بیم دادن [دشمنانم] راه هرگونه عذری را بر ایشان بستم؛ تو نیز گواه من در برابر آنان باش». آنگاه قرآن را برگرفته و از کسی خواست که این آیه را برای آنان بخواند: وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما ...(1)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ ۖ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ۖ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ ۚ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ.
ای اهل ایمان، مؤمنان هرگز نباید قومی قوم دیگر را مسخره و استهزا کنند، شاید آن قوم که مسخره می کنند از خود آنان بهتر باشند. و نیز بین زنان با ایمان قومی دیگری را سخریّه نکنند
ص: 160
که بسا آن قوم از خود آن زنان بهتر باشند، و هرگز عیبجویی (از همدینان) خود مکنید و به نام و لقب های زشت یکدیگر را مخوانید که پس از ایمان به خدا نام فسق (بر مؤمن نهادن) بسیار زشت است و هر که توبه نکند چنین کسان بسیار ظالم و ستمکارند.
الباقر (علیه السلام)- أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَی الْکُفْرِ أَنْ یُوَاخِیَ الرَّجُلَ عَلَی الدِّینِ فَیُحْصِیَ عَلَیْهِ عَثَرَاتِهِ وَ زَلَّاتِهِ لِیُعَنِّفَهُ بِهَا یَوْماً مَا.
امام باقر (علیه السلام)- نزدیکترین اوقات بنده به کفر آن وقت است که با کسی برادری و دوستی کند ولی پیوسته لغزشها و خطاهای او را نزد خود به شمار آورد تا روزی به رخ او بکشد و بدان سبب از وی عیبجویی به عمل آورد.(1)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ.
ای اهل ایمان، از بسیار پندارها در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظنّ و پندارها معصیت است و نیز هرگز (از حال درونی هم) تجسس مکنید و غیبت یکدیگر روا مدارید، هیچ یک از شما آیا دوست می دارد که گوشت برادر مرده خود را خورد؟ البته کراهت و نفرت از آن دارید (پس بدانید که مثل غیبت مؤمن به حقیقت همین است) و از خدا پروا کنید، که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ثَلَاثٌ لَا یَنْجُو مِنْهُنَّ أَحَدٌ الظَّنُّ وَ الطِّیَرَهًُْ وَ الْحَسَدُ وَ سَأُحَدِّثُکُمْ بِالْمَخْرَجِ مِنْ ذَلِکَ إِذَا
ص: 161
ظَنَنْتَ فَلَا تُحَقِّقْ وَ إِذَا تَطَیَّرْتَ فَامْضِ وَ إِذَا حَسَدْتَ فَلَا تَبْغ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سه چیز است که هیچ کس از آن ها خلاصی ندارد: بدگمانی، فال بد زدن و حسد، و من راه خلاصی از آن ها را به شما بازگو می کنم: هرگاه گمانی بردی، دنبال نگیر، و هرگاه فال بد زدی، آن را باور نکن، و هرگاه به کسی حسد ورزیدی، پس به حدّ ستم مرسان.(1)
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْءٍ ۚ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ.
و آنان که ایمان آوردند و فرزندانشان هم در ایمان پیرو ایشان شدند ما آن فرزندان را به آنها برسانیم و از پاداش عمل آنان هیچ نکاهیم. هر نفسی در گرو عملی است که اندوخته است.
الصّادق (علیه السلام)- قَصَرَتِ الْأَبْنَاءُ عَنْ عَمَلِ الْآبَاءِ فَأَلْحَقُوا الْأَبْنَاءَ بِالْآبَاءِ لِتَقَرَّ بِذَلِکَ أَعْیُنُهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ [اعمال نیک برخی از] فرزندان به اندازه ی اعمال [نیکِ] پدرانشان نیست با این حال خداوند برای اینکه چشم پدران [به دیدن فرزندان] روشن گردد فرزندانشان را به آن ها ملحق می سازد.(2)
وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ يَتَسَاءَلُونَ 25
و آنها با هم به صحبت رو کرده و از سرگذشت یکدیگر پرسش کنند.
قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ 26
و با هم گویند: ما از پیش میان اهل و قبیله خود خداترس بودیم.
ترجمه دیگر: مى گويند: «ما در ميان خانواده ی خود ترسان بوديم [مبادا گناهان آن ها دامن ما را بگيرد]!
أمیرالمومنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: صَلَّی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِالنَّاسِ
ص: 162
الصُّبْحَ بِالْعِرَاقِ فَلَمَّا انْصَرَفَ وَعَظَهُمْ فَبَکَی وَ أَبْکَاهُمْ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ عَهِدْتُ أَقْوَاماً عَلَی عَهْدِ خَلِیلِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّهُمْ لَیُصْبِحُونَ وَ یُمْسُونَ شُعْثاً غُبْراً خُمْصاً بَیْنَ أَعْیُنِهِمْ کَرُکَبِ الْمِعْزَی یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً یُرَاوِحُونَ بَیْنَ أَقْدَامِهِمْ وَ جِبَاهِهِمْ یُنَاجُونَ رَبَّهُمْ وَ یَسْأَلُونَهُ فَکَاکَ رِقَابِهِمْ مِنَ النَّارِ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُهُمْ مَعَ هَذَا وَ هُمْ خَائِفُونَ مُشْفِقُونَ.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) نماز صبح را در عراق به جماعت خواند و سپس روی برگردانید و مردم را موعظه کرد و از خوف خدا گریه نمود و آن ها را [نیز] گریاند. سپس فرمود: «به خدا سوگند! مردمی را در زمان دوستم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می شناختم که روز و شب، ژولیده و غبار آلود و گرسنه بودند و پیشانی آن ها مانند زانوی بُز، پینه بسته بود. آن ها با سجده و عبادتِ پروردگار، شب را به سر می بردند. گاهی روی پا ایستاده و گاهی پیشانی بر زمین می گذاشتند. با پروردگار خود مناجات نموده و آزادی خویش را از آتش دوزخ درخواست می کردند. به خدا دیدم که آن ها با این حال، ترسان و نگران بودند»!(1)
فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّىٰ عَنْ ذِكْرِنَا وَلَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا
پس از هر کسی که از یاد ما (و قرآن ما) رو گردانید و جز زندگانی دنیای فانی را نخواست به کلی اعراض کن.
السّجّاد (علیه السلام)- الْعَقْلُ دَلِیلُ الْخَیْرِ وَ الْهَوَی مَرْکَبُ الْمَعَاصِی وَ الْفِقْهُ وِعَاءُ الْعَمَلِ وَ الدُّنْیَا سُوقُ الْآخِرَهًِْ وَ النَّفْسُ تَاجِرَهًٌْ وَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ رَأْسُ الْمَالِ وَ الْمَکْسَبُ الْجَنَّهًُْ وَ
ص: 163
الْخُسْرَانُ النَّارُ هَذَا وَ اللَّهِ التِّجَارَهًُْ الَّتِی لَا تَبُورُ وَ الْبِضَاعَهًُْ الَّتِی لَا تَخْسَرُ. وَ قَالَ مِثْلَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ سُوقُ الْفَائِزِینَ مِنْ شِیعَتِهِ وَ شِیعَهًِْ آبَائِهِ وَ أَبْنَائِهِ (علیه السلام) وَ لَقَدْ جَمَعَ اللَّهُ هَذَا کُلَّهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ قَالَ تَعَالَیفَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنا وَ لَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیاةَ الدُّنْیا، ذلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ و قال تعالی وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً.
امام سجّاد (علیه السلام)- عقل راهنمای خیرات و هوا و هوس های نفسانی مرکب گناهان است. فهم ظرف عمل، دنیا بازار آخرت است. و نفس تاجر این بازار است. و شب و روز سرمایه است. و سود این تجارت بهشت است. و ضرر آن آتش است. این است به خدا! تجارت آن چنانی که فانی نخواهد شد و بضاعت و جنسی که در معامله آن ضرر نیست. و مثل این فرمایش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیده است. و در آن ذکر شده که؛ دنیا بازار رستگاران از میان شیعیان است که پیرو ائمّه خود (علیهم السلام) می باشند. و به تحقیق که جامع همه ی این فرمایشات این آیه کریمه است: ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانی که چنین کنند، زیانکارانند!. (منافقون/9) و خداوند فرمود: مردانی که نه تجارت و نه
ص: 164
معامله ای آنان را از یاد خدا غافل نمی کند. (نور/37) و از کسانی که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همان ها که از هوای نفس پیروی کردند، و کارهایشان افراطی است. (کهف/28)(1)
وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ 39
و (نمی داند) اینکه برای آدمی جز آنچه به سعی و عمل خود انجام داده (ثواب و جزایی) نخواهد بود؟
وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَىٰ 40
و اینکه البته پاداش سعی و عمل او را (در دنیا و برزخ) به وی بنمایند.
ثُمَّ يُجْزَاهُ الْجَزَاءَ الْأَوْفَىٰ 41
سپس (در آخرت) پاداش کامل آن را به او بدهند.
الصّادق (علیه السلام)- لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَهًٌْ أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّهًٌْ سَنَّهَا هُدًی فَهِیَ تُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ وَ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- پس از مرگ اجری به دنبال کسی نمی رود مگر اجر سه عمل؛ صدقه جاریه، روش هدایتی که نهاده و پس از مرگش بدان عمل شود، فرزند صالحی که برایش آمرزش خواهد.(2)
وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ 52
و هر عملی که کردند در کتب نامه عملشان ثبت است.
وَكُلُّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ 53
و هر امر کوچک و بزرگ (در آنجا) نگاشته است.
الصّادق (علیه السلام)- وَ کُلُّ صَغِیرٍ وَ کَبِیرٍ یَعْنِی مِنْ ذَنْبٍ مُسْتَطَرٌ أَیْ مَکْتُوبٌ.
امام صادق (علیه السلام)- وکُل صَغِیرٍ وکَبِیرٍ یعنی هر گناهی. مُسْتَطَرٌ یعنی نوشته شده.(3)
وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ.
و هر چیز را به ترازوی عدل و انصاف بسنجید و هیچ در میزان کم فروشی و نادرستی مکنید.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ
ص: 165
دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَو أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمِیزانَ قَالَ أَطِیعُوا الْإِمَامَ بِالْعَدْلِ وَ لَا تَبْخَسُوه مِنْ حَقِّه.
امام صادق (علیه السلام)- داود رقّی گوید: از امام صادق درباره ی این آیه: و أَقِیمُوا الوزْنَ بِالقِسْطِ و لا تُخْسِرُوا المِیزَانَ، پرسیدم: «چه تفسیری دارد»؟ فرمود: «از امام عادل اطاعت کنید و در حقّ او ظلم نکنید».(1)
مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ.
آن کیست که به خدا قرض نیکو دهد (یعنی قرض الحسنه و صدقه دهد و احسان به فقیران کند) تا خدا بر او چندین برابر گرداند و او را پاداشی با لطف و کرامت باشد؟
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُعَاوِیَهًَْ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً قَالَ ذَاکَ صِلَهًُْ الرَّحِمِ وَ الرَّحِمُ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) خَاصَّهًْ.
امام صادق (صلی الله علیه و آله)- معاویهًْ بن عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره ی این کلام خداوند عزّوجلّ مَن ذَا الذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضًا حَسَنًا پرسیدم. حضرت فرمود: «این آیه درباره ی صله ی رحم است و مقصود از رحم، رحم آل محمّد (علیهم السلام) است».(2)
لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ.
(این تقدیر حق را بدانید) تا هرگز بر آنچه از دست شما رود دلتنگ نشوید و به آنچه به شما می دهد مغرور و دلشاد نگردید، و خدا دوستدار هیچ متکبر خودستایی نیست.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَ النَّاسَ ثَلَاثَهًٌْ زَاهِدٌ
ص: 166
وَ صَابِرٌ وَ رَاغِبٌ فَأَمَّا الزَّاهِدُ فَقَدْ خَرَجَتِ الْأَحْزَانُ وَ الْأَفْرَاحُ مِنْ قَلْبِهِ فَلَا یَفْرَحُ بِشَیْءٍ مِنَ الدُّنْیَا وَ لَا یَأْسَی عَلَی شَیْءٍ مِنْهَا فَاتَهُ فَهُوَ مُسْتَرِیح.
امام علی (علیه السلام)- مردم سه گروهند: زاهد (پارسا) و صابر (شکیبا) و راغب (خواهان دنیا)، امّا زاهد کسی است که اندوه ها و شادی ها از دلش بیرون رفته نه به چیزی از دنیا شاد شود، و نه بر چیزی که از دستش رفته افسوس خورد پس او آسوده خاطر است.(1)
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ ۗ وَمَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ.
همان متکبرانی که خودشان (در احسان به فقیران) بخل می ورزند و مردم را هم به بخل و منع احسان وا می دارند. و هر که روی (از اطاعت حق) بگرداند خدا به کلی بی نیاز و ستوده صفات است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) سَأَلَ عَنْ سَیِّدِ بَنِی عَوْفٍ، فَقَالُوا: جَدُّ بْنُ قَیْسٍ عَلَیأَنَّهُ یُزَنُّ بِالْبُخْلِ. فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): وَ أَیُّ دَاءٍ أَدْوَی مِنَ الْبُخْلِ؟ سَیِّدُکُمُ الْبَرَاءُ بْنُ مَعْرُورٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از رئیس بنی عوف پرسید: «سرور شما کیست»؟ سران قبیله گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! سرور ما مردی است که از صفت بخل و تنگ چشمی بی نصیب نیست». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کدام بیماری کشنده تر از بخل و تنگ چشمی است. سیّد و سرور شما براءبن معرور است».(2)
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ.
و مانند آنان نباشید که به کلی خدا را فراموش کردند، خدا هم
ص: 167
(حظّ روحانی و بهره ابدی) نفوس آنها را از یادشان برد، آنان به حقیقت بدکاران عالمند.
الصّادق (علیه السلام)- فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ سَلِّمُوا الْأَمْرَ لِأَهْلِهِ تُفْلِحُوا وَ اصْبِرُوا فَ إِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرِینَ وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ الْآیَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام)- ای بندگان خدا! هرچه می توانید تقوای خدا را پیشه کنید و خداوند را اطاعت کنید و حکومت را به اهلش بسپارید تا رستگار شوید و صبر پیشه کنید؛ چون خداوند با صابرین است؛ ولا تَکُونُوا کَالذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ.(1)
لَنْ تَنْفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ ۚ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿3﴾
روز قیامت [که کیفر دوستی با دشمنان داده شود] خویشان و فرزندانتان سودی به حال شما ندارند، خدا میان شما و آنان جدایی می اندازد، و خدا به آنچه انجام می دهید، بیناست.
تفسير العيّاشي عن الإمام الصّادقِ عليه السلام : إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ دُفِعَ إلَى الإنسانِ كِتابُه ، ثُمَّ قيلَ لَهُ :اقرَأهُ .[قالَ الرّاوي: ]قُلتُ : فيَعرِفُ ما فيهِ ؟ فقالَ : إنَّهُ يَذكُرُهُ فَما مِن لَحظَةٍ ولا كَلِمَةٍ ولا نَقْلِ قَدَمٍ ولا شَيءٍ فَعَلَهُ إلّا ذَكَرَهُ ؛ كأنَّهُ فَعَلَهُ تِلكَ السّاعَةَ ، فلِذلكَ قالوا : «يا وَيْلَتَنا ما لِهذا الكِتابِ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَلا كَبيرَةً إلّا أحْصاها» ».
تفسير العيّاشى : امام صادق عليه السلام فرمود : چون روز قيامت شود كارنامه انسان به او داده مى شود و مى گويند : آن را بخوان. [راوى مى گويد : ]عرض كردم: آنچه را در آن كارنامه هست مى شناسد؟ حضرت فرمود :
ص: 168
هيچ نگاهى نكرده و هيچ كلمه اى نگفته وهيچ قدمى برنداشته و هيچ كارى انجام نداده باشد، مگر اين كه در آن نامه ذكر شده است و او آنها را به ياد آورد به طورى كه گويى همان لحظه آنها را انجام داده است. به همين دليل مى گويند : «واى بر ما! اين چه نامه اى است كه هيچ ريز و درشتى را از قلم نينداخته است ».(1)
يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ﴿8﴾
می خواهند نور خدا را با دهان هایشان خاموش کنند در حالی که خدا کامل کننده نور خود است، گرچه کافران خوش نداشته باشند.
الصّادق (علیه السلام)- لَمْ تَخْلُو الْأَرْضُ مُنْذُ کَانَتْ مِنْ حُجَّهًٍْ عَالِمٍ یُحْیِی فِیهَا مَا یُمِیتُونَ مِنَ الْحَقِّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- زمین از ابتدا خالی از حجّت عالم و دانایی نبوده که دستوراتی که مردم به دست فراموشی سپرده اند و از بین رفته، احیا بنماید؛ بعد آن جناب این آیه را تلاوت نمود: یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ.(2)
مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِ اللهِ وَ اللهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظّالِمِينَ [5]
داستان كسانى كه مكلّف به تورات شدند ولى حقّ آن را ادا نكردند، مانند داستان درازگوشى است كه كتاب هايى حمل مى كند، [امّا چيزى از آن نمى فهمد]. چه بد است مثل گروهى كه آيات خدا را انكاركردند، و خداوند قوم ستمگر را هدايت
ص: 169
نمى كند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا مَعَاشِرَ قُرَّاءِ الْقُرْآنِ اتَّقُوا اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِیمَا حَمَّلَکُمْ مِنْ کِتَابِهِ فَإِنِّی مَسْئُولٌ وَ إِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ إِنِّی مَسْئُولٌ عَنْ تَبْلِیغِ الرِّسَالَهًْ وَ أَمَّا أَنْتُمْ فَتُسْأَلُونَ عَمَّا حُمِّلْتُمْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّتِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای گروه های خوانندگان قرآن، خداوند از آنچه از کتابش برعهده ی شما نهاد، پروا دارید، زیرا که هم من و نیز شما مسئولید، من از رساندن رسالت [الهی] مسئولم و امّا شما، از آنچه از قرآن و سنّت من که [عهده دارش] شدید، پرسیده خواهید شد.(1)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿9﴾
ای مؤمنان! چون برای نماز روز جمعه ندا دهند، به سوی ذکر خدا بشتابید، و خرید و فروش را رها کنید. که این [اقامه نماز جمعه و ترک خرید و فروش] برای شما بهتر است اگر [به پاداشش] معرفت و آگاهی داشتید.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- مَا خَلَقَ اللَّهُ عزّوجلّ رَجُلًا بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلَ مِنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ: فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ. قَالَ إِلَی وَلَایَهًِْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام).
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- خدا بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، مردی را برتر از امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) نیافرید. فرمود: فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللهِ؛ به سوی ولایت علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) [بشتابید».(2)
إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ ﴿17﴾
اگر به خدا وام نیکو دهید، آن را برای شما دو چندان می کند و شما را می آمرزد
ص: 170
و خدا عطا کننده پاداش فراوان در برابر عمل اندک می باشد و بردبار است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَبَادِرُوا إِلَی مَا فَرَضَهُ اللَّهُ فَإِنَّهُ آتَاکُمُ الْمَالَ فَرْضاً وَ سَأَلَکُمْ مِنْهُ قَلِیلًا قَرْضاً فَقَالَ فِی کِتَابِهِ الذِّکْرِ الْحَکِیمِ إِنْ تُقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- بشتابید به سوی آنچه خداوند واجب نموده است؛ چون او اموال را به صورت حتمی به شما داد و اندکی از آن را از شما قرض خواست و در کتابش که یاد آور و حکیم است فرمود: إِنْ تُقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ.(1)
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ ۖ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ ۚ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ ۚ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَٰلِكَ أَمْرًا﴿1﴾
به نام خدا که رحمتش بی اندازه است و مهربانی اش همیشگی
ای پیامبر! زمانی که خواستید زنان را طلاق دهید، آنان را در زمان عدّه [آن زمانی که از عادت پاک شده و با همسر آمیزش نکرده باشند] طلاق دهید و حساب عدّه را نگه دارید، و از خدا پروردگارتان پروا کنید، و آنان را [در مدتی که عدّه خود را می گذرانند] از خانه هایشان بیرون مکنید، و آنان هم [در مدت عدّه] بیرون نروند مگر اینکه مرتکب عمل زشت آشکاری شوند [که در آن صورت بیرون کردنشان از خانه بی مانع است]. این حدود خداست؛ و هر که از حدود تجاوز کند، یقیناً
ص: 171
به خودش ستم ورزیده است. تو نمی دانی شاید خدا پس از این [در عده طلاق،] کاری پدید آورد [تا وسیله صلح و سازشی میان آنان شود.]
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- تَزَوَّجُوا وَ لَا تُطَلِّقُوا فَإِنَّ الطَّلَاقَ یَهْتَزُّ مِنْهُ الْعَرْش.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- زن بگیرید و گرد جدایی نگردید زیرا عرش از این جدایی می لرزد.(1)
فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ۚ ذَٰلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا ﴿2﴾
و چون به پایان زمان [عدّه] نزدیک شدند، آنان را [با رجوع به زوجیت] به صورتی شایسته [که رعایت همه حقوق همسرداری است] نگه دارید یا از آنان به طرزی شایسته [که پرداخت همه حقوق شرعیه اوست] جدا شوید، و [هنگام جدایی،] دو عادل از خودتان را گواه [طلاق] گیرید. [و شما ای گواهان!] گواهی را برای خدا اقامه کنید. به وسیله این [حقایق] به کسی که همواره به خدا و روز قیامت ایمان دارد، اندرز داده می شود و هر که از خدا پروا کند، خدا برای او راه بیرون شدن [از مشکلات و تنگناها را] قرار می دهد. (2)
وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ۚ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ ۚ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا ﴿3﴾
و او را از جایی که گمان نمی برد روزی می دهد، و کسی که بر خدا توکل کند، خدا برایش کافی است، [و] خدا فرمان و خواسته اش را [به هر کس که بخواهد]
ص: 172
می رساند؛ یقیناً برای هر چیزی اندازه ای قرار داده است.
الصّادق (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ قَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ شِیعَتِنَا ضُعَفَاءُ لَیْسَ عِنْدَهُمْ مَا یَتَحَمَّلُونَ بِهِ إِلَیْنَا فَیَسْمَعُونَ حَدِیثَنَا وَ یَقْتَبِسُونَ مِنْ عِلْمِنَا فَیَرْحَلُ قَوْمٌ فَوْقَهُمْ وَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ یُتْعِبُونَ أَبْدَانَهُمْ حَتَّی یَدْخُلُوا عَلَیْنَا فَیَسْمَعُوا حَدِیثَنَا فَیَنْقُلُونَهُ إِلَیْهِمْ فَیَعِیهِ هَؤُلَاءِ وَ تُضَیِّعُهُ هَؤُلَاءِ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ یَجْعَلُ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ لَهُمْ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقُهُمْ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُون.
امام صادق (علیه السلام)- وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ این ها گروهی از شیعیان ضعیف مایند که قدرت مالی ندارند سفر به سوی ما می کنند و روایت ما را می شنوند و از انوار علم ما بهره می گیرند امّا گروهی که توانایی دارند این سفر را طی می کنند و مخارجی را متحمّل می شوند احادیث ما را می شنوند و برمی گردند برای آن ها نقل می کنند این دوستان احادیث ما را حفظ می کنند امّا آن ها ضایع می نمایند این ها کسانی هستند که خداوند برای آن ها راهی قرار داده و از جایی که گمان ندارند روزی داده می شوند».(1)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ ﴿6﴾
ای مؤمنان! خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها است، حفظ کنید. بر آن فرشتگانی خشن و سخت گیر گمارده شده اند که از آنچه خدا به آنان دستور داده، سرپیچی نمی کنند، و آنچه را به آن مأمورند، همواره انجام
ص: 173
می دهند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ لِی أَهْلَ بَیْتٍ وَ هُمْ یَسْمَعُونَ مِنِّی أفَأَدْعُوهُمْ إِلَی هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمان بن خالد گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: من دارای خانواده ای هستم که حرف های مرا گوش می دهند؛ آیا آن ها را به این امر فرا بخوانم؟ فرمود: آری، خداوند عزّوجلّ در قرآن می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا و َقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ.(1)
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ.
خدایی که مرگ و زندگانی را آفرید که شما بندگان را بیازماید تا کدام نیکوکارتر (و خلوص اعمالش بیشتر) است و او مقتدر و بسیار آمرزنده است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَهًَْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا قَالَ لَیْسَ یَعْنِی أَکْثَرَ عَمَلًا وَ لَکِنْ أَصْوَبَکُمْ عَمَلًا وَ إِنَّمَا الْإِصَابَهًُْ خَشْیَهًُْ اللَّهِ وَ النِّیَّهًُْ الصَّادِقَهًُْ وَ الْحَسَنَهًُْ ثُمَّ قَالَ الْإِبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ حَتَّی یَخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ وَ الْعَمَلُ الْخَالِصُ الَّذِی لَا تُرِیدُ أَنْ یَحْمَدَکَ عَلَیْهِ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ النِّیَّهًُْ أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ أَلَا وَ إِنَّ النِّیَّهًَْ هِیَ الْعَمَلُ.
امام صادق (علیه السلام)- سفیان بن عیینه گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره ی سخن خداوند عزّوجلّ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا، فرمود: «نه به معنای این است که عملش از نظر کثرت و فراوانی بیشتر باشد، بلکه عملش درست تر باشد، و درست بودن عمل در ترس از خداوند و نیّت صادق و نیکی می باشد». سپس
ص: 174
فرمود: «خالص گردانیدن عمل از خود عمل دشوارتر است، و عمل خالص عبارت است از؛ آنکه نخواهی کسی به جز خداوند عزّوجلّ به خاطر آن تو را پاداش دهد، و نیّت همان عمل است».(1)
وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ.
کافران بسیار مایلند که تو با آنها مداهنه و مداراکنی (و متعرض بتهاشان نشوی) تا آنها هم (به نفاق) با تو مداهنه و مدارا کنند.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- مَعْنَاهُ وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُ فَیَکْفُرُونَ.
ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- معنای آیه این است که آنان دوست دارند تو کافر شوی تا آن ها هم کافر شوند.(2)
هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ 11
و آن کس که دایم عیبجویی و سخن چینی می کند.
مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ 12
و خلق را هر چه بتواند از خیر باز می دارد و به ظلم و بدکاری می کوشد.
عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِكَ زَنِيمٍ 13
با این همه عیب، باز متکبر است و خشن با آنکه حرامزاده و بی اصل و نسب است.
الصّادق (علیه السلام)- ثَلَاثَهًْ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ السَّفَّاکُ لِلدَّمِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ مَشَّاءٌ بِنَمِیمَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- سه گروه به بهشت وارد نخواهند شد، آن کس که خون کسی را بریزد و باده گسار و سخن چین.(3)
وَلَا يَسْأَلُ حَمِيمٌ حَمِيمًا .
و هیچ خویشاوند و دوست صمیمی از [اوضاع و احوال] خویشاوند و دوست صمیمی اش نپرسد!
عنه صلي الله عليه و آله : مَن أحَبَّنا كانَ مَعَنا يَومَ القِيامَةِ ، ولَو أنَّ رَجُلاً أحَبَّ حَجَرًا لَحَشَرَهُ اللّه ُ مَعَهُ .
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله : هر كه ما را دوست بدارد، روز قيامت با ما خواهد بود. انسان حتى اگر سنگى را
ص: 175
دوست بدارد، خداوند او را با همان سنگ محشور مى كند.(1)
يُبَصَّرُونَهُمْ ۚ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ 11
چون حقیقت حالشان به آنها بنمایند آن روز کافر بدکار آرزو کند که کاش توانستی فرزندانش را فدای خود سازد و از عذاب برهد.
وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ 12
و هم زن و برادرش.
وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ 13
و هم خویشان و قبیله اش را که همیشه حمایتش می کردند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ یَوْمَ یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِی مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنِیه.
امام علی (علیه السلام)- [خداوندا]! از تو ایمنی و آرامش قلب می خواهم در آن روزی که گنهکار دوست می دارد فرزندان خود را در برابر عذاب آن روز فدا کند.(2)
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ﴿24﴾
و آنان که در اموالشان حقّی معلوم است (24)
لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ﴿25﴾
برای درخواست کننده [تهیدست] و محروم [از معیشت و ثروت،] (25)
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ. لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ أَ هُوَ سِوَی الزَّکَاهًِْ فَقَالَ هُوَ الرَّجُلُ یُؤْتِیهِ اللَّهُ الثَّرْوَهًَْ مِنَ الْمَالِ فَیُخْرِجُ مِنْهُ الْأَلْفَ وَ الْأَلْفَیْنِ وَ الثَّلَاثَهًَْ الْآلَافِ وَ الْأَقَلَّ وَ الْأَکْثَرَ فَیَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ وَ یَحْمِلُ بِهِ الْکَلَّ عَنْ قَوْمِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- اسماعیل بن جابر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره ی این آیه: وَ الَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ * لِّلسَّائِلِ وَ الْمحْرُومِ پرسیدم که آیا منظور آیه، چیزی غیر از زکات است»؟ فرمود: «آن است که خداوند مالی و ثروتی به شخص می دهد که آن شخص هزار و دوهزار و سه هزار و بیشتر یا کمتر از
ص: 176
آن مال، برای صله ی رحم و کم کردن سختی مخارج قومش تعیین کند».(1)
الَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ ﴿23﴾
آنان که همواره بر نمازشان مداوم و پایدارند، (23)
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ﴿24﴾
و آنان که در اموالشان حقّی معلوم است (24)
لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ﴿25﴾
برای درخواست کننده [تهیدست] و محروم [از معیشت و ثروت،] (25)
وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿26﴾
و آنان که همواره روز پاداش را باور دارند، (26)
وَالَّذِينَ هُمْ مِنْ عَذَابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ ﴿27﴾
و آنان که از عذاب پروردگارشان بیمناکند، (27)
إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ ﴿28﴾
زیرا که از عذاب پروردگارشان ایمنی نیست، (28)
وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿29﴾
و آنان که دامنشان را [از آلوده شدن به شهوات حرام] حفظ می کنند، (29)
إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ﴿30﴾
مگر در کام جویی از همسران و کنیزانشان که آنان در این زمینه مورد سرزنش نیستند. (30)
فَمَنِ ابْتَغَىٰ وَرَاءَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْعَادُونَ ﴿31﴾
پس کسانی که در بهره گیری جنسی راهی غیر از این جویند، تجاوزکار از حدود حق اند، (31)
وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ ﴿32﴾
و آنان که امانت ها و پیمان های خود را رعایت می کنند، (32)
الباقر (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ قَالَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
امام باقر (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ؛ منظور، ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.(2)
إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَىٰ مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ ۚ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ ۚ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ
ص: 177
عَلَيْكُمْ ۖ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ۚ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَىٰ ۙ وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ ۙ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۖ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ ۚ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا ۚ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ.
خدا به حال تو آگاه است که تو و جمعی هم از آنان که با تواند (اغلب) نزدیک دو ثلث یا نصف یا (لا اقل) ثلث شب را همیشه به طاعت و نماز می پردازید، و خدا (گردش) شب و روز را مقدّر می کند، خدا می داند که شما هرگز تمام ساعات شب را (به عبادت) ضبط نخواهید کرد لذا از شما (اوقات خواب و کارهای دیگر را) در گذشت تا هر چه (از شب را بی مشقت و) آسان است به تلاوت قرآن پردازید. خدا بر احوال شما آگاه است که برخی مریض و ناتوانند و برخی به سفر از کرم خدا روزی می طلبند و برخی در راه خدا به جنگ و جهاد مشغولند، پس در هر حال آنچه میسّر و آسان باشد به قرائت قرآن پردازید و نماز به پا دارید و زکات مالتان (به فقیران) بدهید و به خدا قرض نیکو دهید (یعنی برای خدا به محتاجان احسان کنید و قرض الحسنه دهید)، و هر عمل نیک برای آخرت خود پیش فرستید (پاداش) آن را البته نزد خدا بیابید و آن اجر و ثواب آخرت (که بهشت ابد است، از متاع دنیا) بسی بهتر و بزرگتر است، و دایم از خدا آمرزش
ص: 178
طلبید که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَکْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ تَجْلِبُوا الرِّزْقَ وَ قَدِّمُوا مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ عَمَلِ الْخَیْرِ تَجِدُوهُ غَداً.
امام علی (علیه السلام)- زیاد استغفار کنید که موجب جلب روزی است. هرچه می توانید عمل خیر انجام دهید که در قیامت نتیجه ی آن را خواهید دید.(1)
إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا.
ما به حقیقت راه (حق و باطل) را به او نمودیم حال خواهد (هدایت پذیرد و) شکر (این نعمت) گوید و خواهد (آن نعمت را) کفران کند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً قَالَ عَلَّمَهُ السَّبِیلَ فَإِمَّا آخِذٌ فَهُوَ شَاکِرٌ وَ إِمَّا تَارِکٌ فَهُوَ کَافِرٌ.
امام صادق (علیه السلام)- حمران گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره ی سخن خداوند: إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً، پرسیدم، فرمود: «راه را به او یاد داد؛ یا [آن راه را] انتخاب می کند؛ پس او شاکر است و یا رها می کند، پس او کافر و ناسپاس است».(2)
وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَىٰ ﴿40﴾
و اما کسی که از مقام و منزلت پروردگارش ترسیده و نفس را از هوا و هوس بازداشته است؛
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَابِشِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ احْذَرُوا أَهْوَاءَکُمْ کَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَاءَکُمْ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَعْدَی لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَ حَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ.
امام صادق (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «از هواها و تمایلات خود برحذر باشید! همان طورکه از دشمنان خویش حذر می کنید. دشمنی هیچ چیز
ص: 179
برای مردم به پایه ی پیروی از هوای نفس و گفتارهای انسان نمی رسد».(1)
الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ ﴿2﴾
آنان که چون از مردم کالایی را با پیمانه و وزن می ستانند، تمام و کامل می ستانند، (2)
وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ ﴿3﴾
و چون برای آنان پیمانه و وزن کنند، کم می دهند.
الصّادق (علیه السلام)- و إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَیْ إِذَا سَأَلُوهُمْ خُمُسَ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) نَقَصُوهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- وَ إِذَا کَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ، یعنی آن زمان که از آن ها خُمس آل بیت (علیهم السلام) را بخواهند، کمتر می دهند.(2)
كَلَّا ۖ بَلْ لَا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ ﴿17﴾
این چنین نیست که می پندارید، بلکه [زبونی، خواری و دور شدن شما از رحمت خدا برای این است که] یتیم را گرامی نمی دارید (17)
وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ ﴿18﴾
و یکدیگر را بر طعام دادن به مستمند تشویق نمی کنید
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنا و کافِلُ الیَتِیم کهاتَیْن فی الجنّهًِْ، و أَشَارَ بالسَّبَّابهًِْ و الوسْطَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- من و آن کس که یتیم پرورد؛ همانند این دو انگشت در بهشت باشیم؛ و به انگشت خود اخوان و میانین اشاره کرد.(3)
وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَىٰ ﴿8﴾
و اما کسی که [از انفاق ثروت] بخل ورزید و خود را بی نیاز نشان داد (8)
وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَىٰ ﴿9﴾
و وعده نیکوتر را تکذیب کرد، (9)
فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَىٰ ﴿10﴾
پس او را برای راه سخت و دشواری [که سلب هرگونه توفیق از اوست] آماده می کنیم،
الصّادق (علیه السلام)- وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ
ص: 180
بِالْخُمُسِ وَ اسْتَغْنی بِرَأْیِهِ عَنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- و أَمَّا مَنْ بَخِلَ یعنی بخل در خمس بورزد. وَ اسْتَغْنی یعنی خودرأی باشد و به اولیاء خدا مراجعه نکند.(1)
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿5﴾
پس بی تردید با دشواری آسانی است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ وَ أَنَ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْبِ وَ أَنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- با هر دشواریی آسانی است و بدان که نصرت و یاری خدا در صبر است. چون صبر کنی به مقصود می رسی و چون غم و اندوه دهد بعد آن فرح و رستگاری می دهد؛ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً.(2)
وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ ۚ وَذَٰلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ﴿5﴾
در حالی که فرمان نیافته بودند جز آنکه خدا را بپرستند، و ایمان و عبادت را برای او از هرگونه شرکی خالص کنند، و حق گرا باشند، و نماز را برپا دارند، و زکات بپردازند؛ و این است آیین استوار و ثابت.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ ... وَ ما أُمِرُوا هَؤُلَاءِ الْأَصْنَافُ إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ وَ الْإِخْلَاصُ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) وَ قَوْلُهُ وَ یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکاةَ فَالصَّلَاهًُْ وَ الزَّکَاهًُْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ قَالَ هِیَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها).
امام باقر (علیه السلام)- و به این گروه ها دستوری داده نشده بود. جز اینکه خدا را بپرستند و دین
ص: 181
خود را برای او خالص کنند. اخلاص ایمان به خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمّه (علیهم السلام) است. وَ یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکاةَ نماز و زکات امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ اشاره به فاطمه (سلام الله علیها) است.(1)
فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ﴿7﴾
پس هرکس هموزن ذره ای نیکی کند، آن نیکی را ببیند. (7)
وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ﴿8﴾
و هرکس هموزن ذره ای بدی کند، آن بدی را ببیند. (8)
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ یَقُولُ إِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ وَ کَانَ قَدْ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا مِثْقَالَ ذَرَّهًٍْ خَیْراً یَرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَسْرَهًًْ إِنْ کَانَ عَمَلُهُ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ یَقُولُ إِذَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ رَأَی ذَلِکَ الشَّرَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثُمَّ غُفِرَ لَهُ.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ فرمود: اگر اهل جهنّم باشد و در دنیا به اندازه ی ذرّه ای عمل نیک انجام داده باشد، روز قیامت حسرت آن را می خورد، درصورتی که برای غیر خدا انجام داده باشد». و در مورد آیه: وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ فرمود: «اگر اهل بهشت باشد، آن عمل بد را روز قیامت می بیند، بعد او را می بخشند».(2)
إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ ﴿2﴾
[که] بی تردید انسان در زیان کاری بزرگی است؛ (2)
إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ ﴿3﴾
مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای
شایسته انجام داده اند و یکدیگر را به حق توصیه نموده و به شکیبایی سفارش کرده اند.
ص: 182
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَأَلْتُ الصَّادِقِ (علیه السلام) ... قَالَ ... إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ یَعْنِی أَعْدَاءَنَا.
امام صادق (علیه السلام)- إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ؛ یعنی دشمنان ما در زیانکاری هستند.(1)
الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ﴿5﴾
که از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل انگارند. (5)
الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ ﴿6﴾
همانان که همواره ریا می کنند
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- لَیْسَ عَمَلٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الصَّلَاهًِْ فَلَا یَشْغَلَنَّکُمْ عَنْ أَوْقَاتِهَا شَیْءٌ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ذَمَّ أَقْوَاماً فَقَالَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ یَعْنِی أَنَّهُمْ غَافِلُونَ اسْتَهَانُوا بِأَوْقَاتِهَا.
امام علی (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) از امام علی (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: هیچ عملی نزد خداوند دوست داشتنی تر از نماز نیست، پس مبادا که هیچ کاری از کارهای دنیا شما را از نماز اوّل وقت باز دارد. خداوند عزّوجلّ اقوامی را نکوهید و فرمود: الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ یعنی کسانی که از روی غفلت نسبت به اوقات نماز سهل انگاری می کنند.(2)
ص: 183