قرشی، علی اکبر، 1307 -

شهدای صدر اسلام و شهدای کربلا / تالیف علی اکبر قرشی - قم: نوید اسلام، 1385

212 ص.

15000 ریال ISBN: 964 - 7907 - 61 - 3

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا

کتابنامه بصورت زیر نویس

.1 شهیدان مسلمان - از آغاز تا 41 .ق. 2 واقعه کربلا، 61 ق - شهیدان - 3 شهیدان - سرگذشتنامه الف. عنوان.

BP 28/6/

297/94

نشانی قم: خیابان ارم، پاساژ قدس، طبقه همکف، پلاک 111 – تلفن: 7743462

*شهدای صدر اسلام و شهدای کربلا *

مولف: آية الله حاج سید علی اکبر قرشی

نوبت چاپ: دوم

شمارگان: 5000 نسخه

لیتوگرافی، چاپ و صحافی: نوید اسلام قم

تاریخ انتشار: پاییز 1386

ناشر: دفتر نشر نوید اسلام قم

شابک 3 - 61 - 7907 - 964

قیمت : 28000 ریال

«حق چاپ برای مؤلف محفوظ است»

خیراندیش دیجیتالی: انجمن مددکاری امام زمان (عج) اصفهان

ویراستار کتاب: خانم شهناز محققیان

ص: 2

شهدای فتح مکّه...36

شهدای حُنین...36

شهدای طائف...37

شهدای کربلا...40

آنان که بر جسد شریف امام علیه السلام اسب تاختند...192

آنان که در کوفه شهید شدند...195

زیارت ناحیه ی مقدسه...204

ص: 4

مؤلف جزای خیر عطا فرماید.

در این کتاب از کتاب های: ارشاد مفید، بحار مجلسی، مناقب ابن شهر آشوب، مقتل ابی مخنف، نفس المهموم محدث قمی، لهوف سيد بن طاووس، اعيان الشيعه سيّد محسن امين، تنقيح المقال مامقانی، مقاتل الطالبيّين ابوالفرج، مقتل خوارزمی، سیره ابن هشام، مغازی واقدی و غیره استفاده شده است و در آخر کتاب زیارت ناحیه مقدسه را نقل کرده ایم، که حضرت مهدی صلوات الله علیه در آن زیارت به هشتاد و یک نفر از شهدای کربلا سلام فرموده و به شرح حال بعضی از آن ها اشاره کرده است، (1) و ما توفيقى الّا بالله عليه توكلت و اليه انيب.

ارومیه

سید علی اکبر قرشی

1383/12/15

ص: 2

عوف بن عَفراء

مُبَشِّر بن عبد المنذر

مُعَوِّذ بن عفراء

مهْجَع غلام عمر

يزيد بن حارث

اینک شرح حال آن بزرگواران که ترتیب در آن مراعات نشده است.

1: عُبيدة بن حارث بن عبدالمطلّب، عموزاده رسول خدا صلى الله عليه و آله كه شيبة بن ربیعه او را از پایش زخمی کرد و او به وقت برگشتن به مدینه شهید شد و در وادی «صفراء» دفن گردید (1) شیبه را نیز عبیده زخمی کرد علی بن ابی طالب عليه السلام و حمزه سیدالشهداء او را به جهنم واصل کردند.

2: عُمير بن ابي وقّاص برادر سعد بن ابی وقّاص که عمرو بن عبدوّد او را شهید کرد، او شانزده سال داشت، رسول خدا صلى الله عليه و آله او را از شرکت در جنگ منع فرمود ولی او به قدری گریه کرد تا حضرت را راضی نمود پدرش می گوید: حمایل ششیر او را از کمی سنّ، من می بستم.

3: عمير بن عبد عمرو ملقّب به «ذوالشمالين» که به دست ابواسامه جُثَمی شهید شد.

4: عاقل بن ابی بکیر، او به وقت شهادت سی و چهار سال داشت و

ص: 6

اولین کسی است که در خانه ارقم به رسول خدا صلى الله علیه و آله بیعت کرد و او بدست مالک بن زهیر شهید گردید.

5: مِهْجَع غلام عمر بن الخطاب، گویند او اوّلین شهید از مهاجرین است و آن در صورتی است که بگوئیم: او در میدان شهید شده و عبيدة بن حارث به وقت برگشتن به مدنیه چنان که گذشت شهید گردیده است.

6: صفوان بن بيضاء او را طُعيمة بن عدىّ شهید کرد، طُعیمه را نیز حمزه سیدالشهداء به جهنم واصل نمود، این ها شهدای مهاجرین اند.

7: اََنَسَه غلام رسول خدا صلى الله عليه و آله که در کنار منزل حضرت می ایستاد و به مراجعین اجازه می داد عده ای عقیده دارند که او نیز در «بدر» شهید شد، واقدی آن را از ابن عباس نقل کرده است. (1)

8: مُبَشِّر بن عبدالمنذر، او به دست ابوثور شهید شد که از فراریان جنگ «بدر» بود.

9: سَعد بن خَيْثَمَه، قاتل او عمرو بن عبدودّ است که در خندق به دست امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کشته شد.

10: حارثة بن سُراقه که حبّان بن عَرِقَه مشرک تیری انداخت که به حلق او اصابت کرد و شهید شد.

11: عوف بن عفراء، او را ابوجهل شهید کرد، ابوجهل نیز به وسیلهٔ

ص: 7

او و برادرش مَعِّوذ زخمی شد و به دست ابن مسعود کشته شد.

12: عُمير بن حُمام بن جموح. او همان است که خرما می خورد، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: به خدائی که روح محمد در دست اوست، هیچ کس امروز با کفار نمی جنگد که رو به آن ها کرده و فرار نکند و از برای خدا بجنگد، مگر آن که خدا را داخل بهشت کند، عمیر گفت: به به، فاصله من با بهشت آن است که کفّار مرا بکشند، این بگفت، خرما را به زمین انداخت و با شمشیر بر کفار حمله کرد و جنگید تا شهید شد، قاتل او خالد بن اعلم از فراریان مشرکان در جنگ «بدر» بود.

13: رافع بن معلّی او را عِكرمَة بن ابى جهل شهید کرد، عکرمه بعداً اسلام آورد، حضرت اسلام او را قبول فرمود و نقل است که در غزوات شام شهید شد.

14: يزيد بن حارث بن فُسْحُم. قاتل او نوفل بن معاويه ديلّى بود.

15: مُعَوِّذ بن عفراء که ابوجهل شهیدش ،کرد او نیز ابوجهل را زخمی نمود که در بالا گفته شد.

16: مُعاذ بن ماعص که به نقل واقدی در «بدر» مجروح گردید و در مدینه به شهادت رسید رسول خدا صلى الله علیه و آله بر شهدای بدر نماز خواند که در آن روز نماز میّت تشریع شده بود ولی آن ها را غسل نداد که در میدان

ص: 8

جنگ شهید شده بودند. (1)

ناگفته نماند: شهدای «بدر» را مشهور چهاره نفر گفته اند شش نفر از مهاجرین و هشت نفر از انصار «اَنَسَه» غلام رسول خدا صلى الله علیه و آله را از آن ها نشمرده اند زیرا فقط از ابن عباس نقل شده که او در «بدر» شهید شد. ابن اثیر در اسدالغابه نقل کرده که در «بدر» حاضر بود ولی کشته نشد و در زمان ابی بکر از دنیا رفت.

دربارهٔ «مُعاذ ما عص» نیز گفته اند در «بدر» مجروح شد و در مدینه از دنیا رفت و به قولی در «بدر» و «احد» حاضر بود و در «بئر معونه» شهید گردید (اسدالغابه) وهّابیان بدبخت آثاری از «بدر» نگذاشته و فقط به اطراف میدان جنگ دیوار مختصری در «بدر» کشیده اند و نام شهداء را در ستونی در چهارراه شهر بدر نوشته اند، خداوند وهابیّت را از بین ببرد تا برای شهداء «بدر» قبر و زیارتگاه تهیه شود و مردم به زیارت آن ها را بروند و آن روز تاریخی را در نظر آورند من در سال 1382 شمسی به زیارت «بدر» رفتم چیزی جز آن چه گفته شد نیافتم.

ص: 9

صلى الله عليه و آله مردی به نام عبدالله بن جبیر را با پنجاه نفر تیرانداز در بالای آن تپه قرار داد و با اصرار عجیب فرمود: اگر دیدید ما دشمن را شکست داده و تعقیب کرده تا مکه رساندیم شما از جای خود حرکت نکنید و اگر دیدید آن ها ما را شکست داده و تعقیب کرده تا داخل مدینه نمودند باز شما از این جا حرکت نکنید و در موضع خود محکم بیایستید.

از آن طرف ابوسفیان به خالد بن ولید که فرمانده سواره نظام بود دستور داد چون جنگ شروع شد شما از پشت این تپه به مسلمانان حمله کنید موقع شروع جنگ هشت نفر از پرچمداران قریش یکی پس از دیگری به دست علی بن ابی طالب علیه السلام کشته شدند بعد لشکر اسلام حمله را آغاز کردند تنور جنگ شعله ور شد کفار پا به فرار گذاشتند، خالد بن ولید حمله را از پشت شروع کرد تیراندازان مسلمان از بالای کوه وی را ناگزیر به برگشت نمودند.

در آن وقت مسلمانان شروع به غنیمت گرفتن اموال کفار کردند تیراندازان تپه به فرمانده خود گفتند: ما هم برای غنیمت گرفتن برویم عبدالله گفت: از خدا بترسید موضع خود را رها نکنید، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده ما در هر حال باید این جا بمانیم گفتند: فرمان حضرت تا وقتی بود که دشمن شکست نخورده باشد حالا که دشمن شکست خورده و همه مشغول غنیمت گرفتن هستند ما چرا عقب بمانیم آن ها به تدریج رفتند، فقط دوازده نفر با عبدالله بن جبیر ماندند، خالد بن ولید از فرصت استفاده کرده

ص: 11

بار دیگر حمله کرد عبدالله با آن دوازده نفر نتوانست جلو حملۀ او را بگیرد در نتیجه خود و یارانش شهید شدند

با آغاز حمله خالد، مسلمانان به محاصره افتادند، وضع میدان عوض شد مسلمانان پا به فرار گذاشتند، حضرت چون وضع را چنان دید کلاه جنگی را از سر مبارکش برداشت و با صدای بلند فرمود: من رسول خدایم از خدا و رسول او به کجا فرار می کنید؟! «انا رسول الله این تفرون من الله و رسوله»

ولی همه فرار کردند جز تنی چند با آن حضرت نماندند، دشمن در این جنگ حتی از سنگ اندازی استفاده کرد یکی از آن سنگ ها به صورت رسول خدا صلى الله علیه و آله اصابت نمود دندان های مبارک جلو دهانش شکست و حلقه های آهنین زره در استخوان مبارک صورتش فرو رفت یکی از صحابه که حلقه ها را با دندان خود از استخوان آن حضرت بیرون می کشید دندان هایش شکست، حضرت چند روزی وضوی جبیره انجام می داد.

از وقت چاشت تا عصر على بن ابى طالب علیه السلام و ابودُجانه توانستند آن حضرت را از گودالی که افتاده بود بیرون آورده و پس از جنگ و گریزهای متوالی به غاری در بالای کوه «اُحد» برسانند که از تیراندازان و سنگ اندازان دشمن در امان باشد، عده ای از فراریان که به کوه فرار کرده ،بودند در اطراف آن حضرت گرد آمدند و در آن روز جبرئیل میان زمین و آسمان صدا زد: ﴿لاسَیْفَ إلاّ ذوالفقارِ و لافَتی إلاّ علیٌّ﴾ مسلمانان از رسول

ص: 12

خدا صلى الله عليه و آله سؤال کردند این چه صدائی است؟ فرمود صدای جبرئیل است. دشمن مسلمانان را در کوه اُحد تعقیب نکرد، ابوسفیان به اردوگاه خود برگشت و به سوی مکه حرکت نمود رسول خدا صلى الله علیه و آله بعد از اطمینان از رفتن دشمن از کوه پائین آمد، در این جنگ بنا بر مشهور هفتاد نفر از مسلمانان شهید شدند، چهار نفر از مهاجرین و شصت و شش نفر از انصار، بیست و دو نفر نیز از مشرکان به قتل رسیدند، اسامی مبارک شهداء به ترتیب حروف، طبق نقل سيره ابن هشام به قرار زیر است، اول شهداء مهاجرین را می آوریم.

1: حمزة بن عبد المطلب عموی رسول خدا صلى الله علیه و آله که او را وحشی غلام جبیر بن مُطعم شهید کرد.

2: عبدالله بن جحش که به دست ابوالحکم بن اخنس شهید شد.

3: شمّاس بن عثمان قاتل او اُبّى بن خلف بود

4: مُصْعَب بن عمير همان جوانی که قبل از رسول خدا صلى الله عليه و آله به مدینه آمد و مدینه را برای هجرت آن حضرت آماده کرد، قاتل او ابن قَميئه بود و شهداء انصار عبارت بودند از:

5: ابو ايمن غلام عمرو بن جموح

6: ابوحيّه ابن خَيْثَمَه

ص: 13

7: ابوسفیان بن حارث او چند تا دختر داشت گفت: بجنگم بعد پیش دخترانم روم

8: ابو هُبيرة بن حارث

9: اَنَس بن نَضر بن ضَمضم، قاتل سفیان بن عویف بود.

10: انیس بن قتاده به دست ابوالحكم بن اَخنس شهید شد

11: أوس بن أرقم

12: اوس بن ثابت بن منذر

13: اوس بن ثابت برادر حسّان بن ثابت

14: اياس بن اوس بن عتيك

15: اياس بن عدىّ

16: ثابت بن عمرو بن زيد

17: ثابت بن وَقْش

18: ثعلبة بن سعد بن مالك

19: ثَقف بن فروه

20: حارث بن انس بن رافع

21: حارث بن اوس بن معاذ

22: حارث بن عدىّ

23: حَباب بن قَيظى

ص: 14

24: حُسَیل بن جابر پدر حذیفه که مسلمانان او را به اشتباه کشتند

25: حنظلة بن ابی عامر که بعد از شب عروسی جنب به میدان آمد و شهید شد رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود ملائکه را دیدم که میان آسمان و زمین حنظله را غسل می دادند لذا به «غسیل الملائکه» معروف شد: ﴿رَأَيْتُ الْمَلَائِكَةَ يُغَسِّلُونَ حَنْظَلَةَ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ بِمَاءِ الْمُزْنِ﴾

26: حبیب بن يزيد بن تيم يا «قیّم»

27: خارجة بن زيد

27: خلّاد بن عمرو بن جَموح

29: خيثمه : ابوسعد بن خيثمه واقدى خيتمه ابوسعد گفته است

30: ذكوان بن عبد قيس

31: رُفاعة بن عمرو

32: رفاعة بن وقش

33: سُبَیع بن حاطب بن حارث

34: سعيد بن سُوید

35: سعد بن ربیع، رسول خدا صلى الله علیه و آله کسی را در پی او فرستاد، او زخمی بود، به آن مرد گفت رسول خدا زنده است؟ گفت: آری. فرمود: سلام مرا به او برسان و به مردم بگو اگر از رسول خدا صلى الله عليه و آله حمایت نکنید پیش خدا مسئول هستید.

ص: 15

36: سلمة ثابت بن وقش

37: سلیم بن حارث

38: سلیم بن عروة بن حديده

39: سهل بن قيس

40: صیفی بن قیظی

41: ضمرة حليف بنى جهينه

42: عامر بن مخلّد

43: عبّاد بن سهل

44: عُبادة بن حسحاس

45: عبّاس بن عُبادة

46: عبدالله بن عمرو بن حرام

47: عبدالله بن جبیر فرمانده تیراندازان در کوه عینین

48: عبدالله بن سلمه

49: عبدالله بن عمرو بن وَهَب

50: عبید بن تيهان

51: عبید بن معلّی بن لوذان

52: عمارة بن زياد بن سَكن

ص: 16

53: عمرو بن معاذ بن نعمان

54: عمرو بن ثابت بن وقش

55: عمرو بن قيس

56: عمرو بن مُطّرف

57: عمرو بن جموح بن زيد

58: عمرو بن ایاس

59: عنتره غلام سليم

60: قیس بن عمرو

61: قیس بن مخلّد

62: کیسان

63: مالك بن سنان پدر ابوسعید خُدری

64: مالك بن إياس

65: مالك بن غيله

66: مُجذَّر بن زیاد

67: نعمان بن مالك

68: نُعمان بن عمرو

69: نوفل بن عبدالله

ص: 17

70: يزيد بن حاطب بن اميّه (1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله بر شهداء أحد نماز خواند و آن ها را بدون غسل با لباس ها و خون های خودشان دفن کرد مردم عده ای از شهدای خود را از «أحد» به مدینه آورده و در «بقیع» دفن کردند، ولی حضرت از آن نهی فرمود لذا بقیّه از جمله حضرت حمزه در «اُحد دفن شدند. اولین کسی که حضرت بر او نماز خواند حمزه سیدالشهداء بود گویند یک یک آن ها را کنار حمزه می گذاشتند و حضرت نماز می خواند تا نماز برای حمزه به هفتاد بار رسید و نقل شده، نه نفر نه نفر، کنار جنازه حمزه می گذاشتند که به ده نفر نماز می خواند آن نه نفر را بر می داشتند ولی جنازه حمزه می ماند و دربارۀ آن ها فرمود: ﴿زَمِّلُوْهُمْ بِدِمائِهِمْ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ کَلْمٍ یُکْلَمُ فِی اللّه إِلاّ جاء یَوْمَ القِیامَهِ یَدْمِیْ، لَوْنُهُ لَوْنُ الدَّمِ وَ رِیْحُهُ رِیْحُ المِسْکِ﴾

و نیز فرمود: دو نفر و سه نفر را در یک قبر بگذارید و هر که قرآن بسیار می داند او را در اول بگذارید بقیه را در پشت سر او قرار دهید و حتی شش نفر را در یک قبر گذاشتند حضرت چون به زیارت آن ها می آمد، به آن ها سلام می کرد و به اصحاب خود می فرمود آیا سلام نمی دهید به قومی که جواب سلام شما را می دهند؟! فاطمه زهرا علیها السلام در هر دو روز و سه

ص: 18

روز به زیارت آن ها می آمد و در آن جا گریه می کرد. (1)

حَكَم بن کیسان

نافع بن بدیل بن ورقاء

معاذ بن ماعص

حرام بن ملحان

سُليم بن ملحان

حارث بن صمّه

سهل بن عامر بن سعد

طفيل بن سعد

اَنَس بن معاوية بن انس

ابوشيخ اُبَيّ بن ثابت

عطيّه بن عبد عمرو

شهدای چاه معونه

كعب بن زید که زنده ماند و در خندق شهید شد

عروة بن صلت

مالك بن ثابت

به هر حال: آن چهل نفر از مدینه حرکت کرده و در سرزمین «نجد» به «بئر معونه» (چاه معونه) رسیدند و آن در میان دیار بنی عامر و سنگلاخ بنی سُلیم واقع بود آن ها در آن جا اردو زده و اسبان و شتران خود را به «عمرو بن امیّه» و «حارث بن صمّه» سپردند تا بچرانند، آن گاه حرام بن ملحان

ص: 22

را با نامۀ حضرت پیش عامر بن طفیل فرستادند عامر به نامه حضرت نگاه نکرد و حرام بن ملحان را کشت و آن گاه از مردان «بنی عامر» خواست که جمع شده و اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله را بکشند، آن ها گفتند: ابوالبراء به آن ها امان داده عهد او را نخواهیم شکست.

عامر بن طفیل (ملعون) از قبائل عُصّيه و بني سليم وَرِعل و ذكوان خواست که آن ها را بکشند آن ملعون ها قبول کرده و سلاح بدست به طرف اصحاب آن حضرت رفتند، آن ها بی خبر از همه جا ناگاه دیدند که دشمن آن ها را احاطه کرده است آن بزرگواران شمشیر کشیده و آماده پیکار شدند و بعد از ساعتی همه شان به دست آن اشقیاء شهید گردیدند فقط کعب بن زید در میان کشتگان ماند که بعداً در خندق به شهادت رسید.

آن دو نفر که مشغول چرانیدن اسبان و شتران بودند دیدند به اردوگاه آن ها پرندگان رفت و آمد می کنند از این جریان ظنین شده و به اردوگاه بازگشتند و دیدند همۀ یاران آن ها شهید شده اند و دشمن هنوز آن محل را ترک نکرده است، حارث به عمرو بن امیه گفت: چه کار کنیم؟ او جواب داد محضر رسول خدا برگردیم و جریان را بگوئیم حارث گفت: من از محلی که منذر بن عمر و ساعدی کشته شده کنار نمی روم هر دو پیش دشمن آمدند، حارث دو نفر از آن ها را کشت خودش نیز شهید شد.

عمرو بن امیّه به دست آن ها اسیر گردید عامر بن طفیل گفت: مادرم نذری داشت که بنده ای را آزاد کند تو را به جای آن آزاد کردم بعد موی

ص: 23

پیشانی او را برید و گفت: آزادی او به وقت برگشتن به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله دو نفر از بنی کلاب را برای خون یاران خودش کشت، حضرت فرمود: اشتباه کرده ای، و خون بهای آن ها را داد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله در هیچ پیشامدی مانند پیشامد بئر معونه غمگین نشد و فرمود این کار ابوالبراء بود من از اول این کار را خوش نداشتم آن حضرت برای قاتلان آن ها پانزده روز به قولی چهل روز در نماز صبح نفرین می کرد. (1)

مَرْثَد بن أبي مرثد غَنَوى

خالد بن بكير ليثي

عاصم بن ثابت

خُبيب بن عدىّ

زيد بن دَثنَه

عبدالله بن طارق

آن حضرت مرثد و به قولی عاصم را برای آن ها فرمانده کرد، آن ها از مدینه خارج شده و به سوی قبیله ی «عَضَل» و «قاره» به راه افتادند و چون به رجیع رسیدند، آن گروه از راه حیله مردم قبیله ی «هذیل» را به جنگ آن ها دعوت کردند آن شش نفر تا چشم باز کردند، دیدند صد نفر کماندار و شمشیر به دست در کنار آن ها حاضرند یاران حضرت شمشیر کشیده و آماده ی جنگ شدند.

دشمنان گفتند: به خدا قسم ما نمی خواهیم شما را بکشیم بلکه می خواهیم شما را اسیر گرفته و به اهل مکه بدهیم و از آن ها پول بگیریم با شما عهد و پیمان خدائی می بندیم که در صورت تسلیم شدن شما را نکشیم.

مَرثَد و عاصم و خالد گفتند: ما به هیچ وجه پیمان مشرک را قبول نداریم و با مشرک پیمان نمی بندیم این بگفته و شروع به جنگ کرده و هر سه شهید شدند (پس از آن که عده ای از آن ها را کشته و زخمی کردند)

ص: 25

اما سه نفر باقی تسلیم شدند کفّار آن ها را به طرف مکّه بردند تا از کفار مکه پول دریافت کنند در نزدیکی های «ظهران» عبدالله بن طارق طناب را از دست های خود باز کرد و شمشیر به دست گرفت و آماده ی جنگ شد، کفار از دور او را سنگباران کرده و شهید نمودند قبرش در «ظهران» است.

امّا حُبيب بن عدىّ و زید بن دثنه را به مکّه آوردند، حجیر بن ابی آهاب (از مشركان) حبیب را به هشتاد مثقال طلا خرید تا به برادرزاده اش عُقبة بن حارث بدهد و او خبیب را برای پدرش که در «بدر» کشته شده بود، بکشد و زید بن دثنه را صفوان بن امیه به پنجاه مثقال طلا خرید تا به عوض پدرش اميّة بن خلف که در «بدر» کشته شده بود بکشد.

خبیب در زندان مشغول قرآن خواندن بود و با خواندن قرآن شب زنده داری می کرد به وقت شهادت او را به «تنعیم» آوردند و خواستند او را دار بزنند گفت: بگذارید دو رکعت نماز بخوانم اجازه دادند نماز خواند، بعد او را به چوب بستند و گفتند از اسلام برگرد تا آزادت کنیم گفت: به خدا قسم اگر تمام دنیا را به من بدهند از اسلام برنمی گردم گفتند آیا دوست داری که محمد (صلی الله علیه و آله) به جای تو بود و تو در خانه ات راحت می نشستی؟ گفت: به خدا قسم حتى راضى نیستم خاری در بدنش فرو رود و در عوض من در خانه ام باشم.

راوی گوید: رسول خدا صلى الله علیه و آله با اصحابش نشسته بود که او را خواب مانند گرفت دیدند فرمود: «و علیه السلام و رحمة الله» بعد فرمود: این

ص: 26

جبرئیل است که سلام خُبیب را به من می رساند، آن گاه مشرکان، پسران مشرکانی را که در «بدر» کشته شده بودند خواندند تا چهل نفر شدند گفتند: این خبیب همان است که پدران شما را در «بدر» کشته است، آن ها همه نیزه های خود را به آن مظلوم زدند و نیزه ی عقبة بن حارث او را شهید کرد.

اما زید بن دثنه را صفوان بن امیه با غلامش به «تنعیم» فرستاد تا در بیرون از حرم کشته شود عده ای از جمله ابوسفیان در وقت شهادت او حاضر بودند، ابوسفیان گفت: زید تو را به خدا آیا دوست می داری که الان به جای تو محمد (صلی الله علیه و آله) در دست ما بود و او را به جای تو می کشتیم و تو در خانه ات راحت بودی؟ گفت: به خدا قسم دوست ندارم حتى خاری به پای او رود و من در خانه ام راحت باشم او را مانند خبیب شهید کرده و به دار زدند اجازه گرفت و نماز خواند گفتند اگر از اسلام برگردی آزادت می کنیم فرمود نه به خدا از اسلام دست برنمی دارم، تا نسطاس غلام صفوان او را شهید کرد رحمهم الله تعالى. (1)

ص: 27

همه برگشتند در این جنگ شش نفر از مسلمانان شهید شدند.

1. سعد بن معاد رحمه الله، که حبّان بن عَرقَه تیری به پای او زد، و بعد از جریان بنی قریظه زخمش منفجر شد و از دنیا رفت.

2. انس بن اوس بن عتيك كه تیر خالد بن ولید به او اصابت کرد و شهید شد

3. عبدالله بن سهل اشهلی که تیری به او رسید و شهید شد

4. طفيل بن نعمان که توسط وحشی شهید گردید

5. ثعلبة بن غَنَمَه كه هبیره بن ابی وهب شهیدش کرد

6. كعب بن یزید که در «بئر معونه» زخمی شده بود و ضرار بن الخطاب او را در خندق شهید کرد، ظاهراً همه با تیر دشمن شهید شده اند. رضوان الله عليهم اجمعين.

صلاح ندید و به مدنیه برگشت در این جنگ دو نفر از مسلمانان شهید شدند یکی به نام «محرز بن نضله» و دیگری «وقّاص بن مُجَرِّز» (به نقل ابن هشام)

مردی به نام صالح بن کیسان گوید: محرز بن نضله یک روز قبل از شهادت خود گفت: در خواب دیدم آسمان باز شد من از آسمان دنیا گذشته تا به سدرة المنتهی رسیدم محلی را در آن جا نشان داده و گفتند این منزل توست خواب را به یک نفر نقل کردم، گفت: مژده باد تو را که شهید خواهی شد. (1)

4. عبدالله بن هُبَيب

5. بشر بن براء بن معرور که از خوردن گوشت مسموم و شهید شد

6. فضيل بن نعمان

7. مسعود بن سعد بن قيس

8. محمود بن مَسْلَمة بن خالد که رسول خدا صلى الله عليه و آله به برادرش محمد بن مسلمه فرمود: خداوند خون برادرت محمود را خواهد گرفت.

9. ابوضياح بن ثابت

10. حارث بن حاطب

11. عروة بن مُرّه بن سُراقه

12. أوس بن القائد

13. انیف بن حبيب

14. ثابت بن اَثلَه

15. طلحة بن يحيى بن مليل

16. عُمارة بن عَقَبَه

17. عامر بن الأكوع

18. اسلم، اسود الراعی (چوپان سیاه)

19. مسعود بن ربیعه

ص: 31

20. اوس بن قتاده (1)

ناگفته نماند: مسلمانان در کنار از قلعه ها اردوگاه زده بودند هر روز یکی از قلعه ها حمله می کردند قلعه ها به تدریج سقوط می کردند و در آن حمله،ها عده ای شهید شده و به جوار حق پیوستند رسول خدا صلى الله عليه و آله بر آن ها نماز خواند و دفنشان فرمود.

درباره «اسود راعی» یعنی چوپان سیا، ابن هشام نقل می کند او چوپان یکی از یهود بود، اسلام آورد و شروع به جنگ با یهود کرد، سنگی از بالا بر سر او انداختند شهید شد در حالی که یک رکعت هم نماز نخوانده بود جنازه را محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله آوردند حضرت به جنازه رو کرد و سپس روی برگردانید گفتند: یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) چرا چنین کردید؟ فرمود: دو نفر «حوری» زوجه ی او با او بودند لذا روی برگرداندم. (2)

که «حارث بن عمیر» نام داشت برای بردن نامه ی حضرت وارد «موته» شد (که امروز جزء مملکت اردن است).

حارث بن شُرَحبیل غسّانی نماینده ی آن حضرت را گرفت و گفت: قصد کجا داری؟ فرمود: به شام می روم، گفت: شاید تو فرستاده ی محمد (صلی الله علیه و آله) باشی؟ گفت آری من فرستاده ی رسول خدایم، حارث دستور دارد او را به زنجیر کشیدند، سپس گردنش را زد گویند، در تمام دوران حضرت فقط یک نفر فرستاده ی حضرت را کشته اند و آن هم همین است چون خبر شهادت او به حضرت رسید حضرت بسیار غمگین شد، مردم را جمع کرد و شهادت حارث را به آن ها خبر داد و از مردم خواست تا برای جنگ آماده شوند. (1)

سه هزار نفر آماده جنگ شدند حضرت زید بن حارثه را برای آن ها فرمانده کرد و فرمود اگر او شهید شود، فرماندهی به عهده ی جعفر بن ابی طالب است و اگر او نیز به شهادت رسد، عبدالله بن رواحه فرمانده خواهد بود و اگر او نیز شهید گردد خودتان شخصی را برای خود فرمانده کنید آن ها چون به «معان» از سرزمین شام رسیدند خبر رسید که هرقل امپراطور روم با صد هزار نفر وارد «مأب» شده و از قبائل آن جا صد هزار نیز به او ملحق شده اند (صد هزار بودن بسیار بعید است)

مسلمانان دو روز در «معان» مانده و در وضع خود فکر می کردند،

ص: 33

گفتند: مطلب را به مدینه بنویسیم و از حضرت کمک بخواهیم یا کمک بفرستد و یا دستور دیگری بدهد عبدالله بن رواحه مردم را تشجیع به جنگ کرد و گفت ما با اسلام جنگیده ایم نه با نفرات برویم یا غالب می شویم و یا شهید می گردیم مسلمانان حرف او را پذیرفته و حرکت کردند تا به «موته» که روستائی بود از روستاهای شام رسیدند و در آن جا جنگ با سپاه روم در گرفت سه نفر فوق و عده ای شهید شدند خالد بن ولید که فرمانده شده بود دستور عقب نشینی داد، مسلمانان دست از جنگ کشیده و به مدینه برگشتند و شهداء عبارت بودند از:

1. حارث بن عمیر فرستاده ی حضرت که به دست «شُرَحبیل» شهید شد.

2. جعفر بن ابی طالب که دو دستش بریده شد، خداوند به او دو بال سبز داد که با ملائکه پرواز می کند (فرمانده دوم)

3. زيد بن حارثه غلام زاده ی رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمانده اول

4. مسعود بن اسود بن حارثه

5. وهب بن سعد بن ابی سرح

6. عبدالله بن رواحه سردار سپاه و فرمانده سوم

7. عبّاد بن قيس

8. حارث بن نعمان بن اَساف

ص: 34

9. سراقة بن عمرو بن عطيّه

10. ابوكليب بن عمرو بن زيد

11. جابر بن عمرو بن زيد

12. عمرو بن سعد بن حارث

13. عامر بن سعد بن حارث

رسول خدا صلى الله علیه و آله در مدینه به اصحابش فرمود زید بن حارثه پرچم را به دست گرفت جنگید و شهید شد بعد فرمود: جعفر بن ابی طالب پرچم را به دست گرفت و جنگید و شهید شد، بعد حضرت سکوت کرد، چهره های انصار متغیّر شد (زیرا که عبدالله بن رواحه) از انصار بود و حضرت چیزی نفرمود بعد حضرت فرمود عبدالله بن رواحه پرچم را به دست گرفت و جنگید و شهید شد بعد فرمود: هر سه نفر را در بهشت به من نشان دادند که در روی تخت طلا نشسته بودند ولی تخت عبدالله بن رواحه تا حدی کج بود گفتم: چرا تخت عبدالله کج است؟ گفتند: دو نفر اوّل شهید ،شدند عبدالله تا حدی مردد ،شد بعد جنگید و به شهادت رسید ناگفته نماند «معان» امروز شهری است در «اردن» دارای نود هزار جمعیت و قبور شهدای «موته» در بیرون شهرک «کَرک» قرار دارد.

ص: 35

از مهاجران و انصار پایداری کردند تا فراریان دوباره برگشتند، سرانجام دشمن گریخت و زن و بچه ی آن ها که در پشت جبهه بودند همگی اسیر شدند، در این جنگ چهار نفر از مسلمانان شهید شدند که عبارت بودند از:

اَيمَن بن عُبید، پسر امّ ایمن از زنان مشهور اسلام

سُراقة بن حارث از انصار

رقيم بن ثابت بن ثَعْلَبَه

ابو عامر اشعری

چنان که واقدی در مغازی ج 3 ص 922 گفته است در سيرة ابن هشام ج 4 ص 101 به جای رقیم بن ثابت «یزید بن زمعة بن اسود» آمده است.

شهید شدند واقدی و ابن هشام هر دو شهداء را دوازده نفر دو شهداء را دوازده نفر گفته اند بدین قرار:

1- سعيد بن سعيد بن اميه

2- عُرْفطَه بن حباب بن بن حبيب

3- يزيد بن زمعة بن اسود اسبش او را در کنار حصار طائف به زمین انداخت و شهیدش کردند

4- عبدالله بن ابى بكر بن ابی قحافه وی در آن جا تیر خورد و در مدینه به شهادت رسید و در آن وقت رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنیا رفته بود.

5- عبدالله بن ابی امیه که تیر دشمن به او اصابت کرد و به شهادت رسید

6- عبدالله بن عامر بن ربيعه

7- سائب بن حارث بن قيس

8- عبد الله بن حارث، برادر سائب

9- جُلَيحة بن عبدالله بن محارب

10- ثابت بن جَدُع

11- حارث بن سهل بن ابي صعصعه

12- منذر بن عبدالله بن نوفل

ص: 38

در سیره ی ابن هشام به جای «یزید بن زمعه»، «رُقَیم بن ثابت بن ثعلبه» آمده است. (1)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِينَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ

درباره ی شهدای کربلا که در رکاب ابا عبدالله الحسين صلوات الله عليه شهید شده و در معیت آن حضرت حماسه بی نظیر کربلا را به وجود آوردند دو مطلب باید بررسی شود، اول آن که آن ها چه کسانی بودند و تا چه حد اخلاص و ایمان و ولایت و توان روحی داشتند که امام علیه السلام اجازه داد بروند ولی نرفتند و در خدمت حجت پروردگار ماندند و از روی احساس تکلیف و آگاهی شهید شدند دوم آن ها چند نفر بودند؟

الله آیا راضی نیستی که فردای قیامت با تو و در درجه ی تو باشیم؟!! فرمود: خدا به شما جزای خیر بدهد.

﴿یَا قَوْمِ فَإِنِّی غَداً أُقْتَلُ وَ تُقْتَلُونَ کُلُّکُمْ حَتَّی لاَ یَبْقَی مِنْکُمْ أَحَدٌ فَقَالُوا اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی أَکْرَمَنَا بِنُصْرَتِکَ وَ شَرَّفَنَا بِالْقَتْلِ مَعَکَ أَوَ لاَ تَرْضَی أَنْ نَکُونَ مَعَکَ فِی دَرَجَتِکَ یَا اِبْنَ بِنْتِ رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ لَهُمْ خَیْراً وَ دَعَا لَهُمْ ﴾ (1)

این منطق کسانی بود که یقین داشتند چند ساعت بعد طعمه ی شمشیرها خواهند شد.

به نظر من بالاترین چیز، ایمان و اخلاص و احساس تکلیف و توان روحی آن ها بود که از جان گذشتگی را بر آن ها آسان نمود و با ذوق و شوق به طرف شهادت رفتند و زنده ماندن را در پای عقیده و ایمان قربانی کردند و همین است که امام صلوات الله علیه آن ها را از اصحاب جدش و پدرش و برادرش برتر و بالاتر دانست و فرمود: ﴿فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي، وَ لَا أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي...﴾ (2)

******

ابن ابی الحدید گوید: به کسی که با عمر بن سعد در کربلا بود گفتند: وای بر شما ذریّه ی رسول خدا را کشتید؟!! گفت: زیر سنگ ها خرد

ص: 41

خرد شوی، اگر تو هم در کربلا بودی مانند ما می کردی، گروهی مانند شیر خشمگین به ما حمله کردند، دست ها در قبضه ی شمشیر سواران ما را به چپ و راست می ریختند کشته شدن را به جان می خریدند، نه از ما امان قبول می کردند و نه پیشنهاد مال را اعتنا می کردند هیچ باکی از کشته شدن نداشتند. اگر کمی دست نگه می داشتیم همه ی لشکریان را نابود می کردند بی مادر چکار می توانستیم بکنیم؟! اینک متن عربی:

﴿قیلَ لِرَجُلٍ شَهِدَ یَومَ الطَّفِّ مَعَ عُمَرَ بنِ سَعدٍ: وَیحَکَ !...أقَتَلتُم ذُرِّیَّهَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ فَقالَ : عَضَضتُ بِالجَندَلِ إنَّکَ لَو شَهِدتَ ما شَهِدنا لَفَعَلتَ ما فَعَلنا ، ثارَت عَلَینا عِصابَهٌ ، أیدیها فی مَقابِضِ سُیوفِها کَالاُسودِ الضّارِیَهِ ، تَحطِمُ الفُرسانَ یَمینا وشِمالاً ، وتُلقی أنفُسَها عَلَی المَوتِ ؛ لا تَقبَلُ الأَمانَ ، ولا تَرغَبُ فِی المالِ ، ولا یَحولُ حائِلٌ بَینَها وبَینَ الوُرودِ عَلی حِیاضِ المَنِیَّهِ ، أوِ الاِستیلاءِ عَلَی المُلکِ ؛ فَلَو کَفَفنا عَنها رُوَیدا لَأَتَت عَلی نُفوسِ العَسکَرِ بِحَذافیرِها فَما کُنّا فاعِلینَ لا اُمَّ لَکَ ؟﴾ (1)

******

بعضی ها به اشتباه گفته اند: شب عاشورا امام علیه السلام چون به آن ها اجازه ی رفتن داد متفرق شده و رفتند ولی این سخن اشتباه است و اگر صحت داشت آن را امثال شیخ مفید و ابوالفرج و ابن اثیر و دیگران

ص: 42

می نوشتند، آری عدّه ای در راه کوفه از دور امام علیه السلام پراکنده شدند و رفتند آن در وقتی بود که آن حضرت جریان کوفه و شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه را خبر داد ولی آن هائی که به کربلا آمده بودند، بعد از کلام امام صلوات الله علیه همه اظهار اطاعت کرده و از رفتن امتناع نمودند حضرت در شب عاشورا به آن ها فرمود:

من می دانم که فردا با این گروه روبرو و در نبرد خواهیم بود من به همه ی شما اجازه دادم بروید بی آن که پیمانی از من داشته باشید تاریکی شب شما را در برگرفته آن را به خودتان مرکب بدانید، هر یک از شما دست یکی از اهل بیت مرا گرفته و بروید به محل ها و شهرهای خودتان تا خدا به شما فرج بدهد.

این دشمنان فقط مرا می خواهند و اگر به من دست یافتند با دیگران کاری ندارند:

﴿أَلَا وَ إِنِّي لَأَظُنُّ يَوْماً لَنَا مِنْ هَؤُلَاءِ، أَلَا وَ إِنِّي قَدْ أَذِنْتُ لَكُمْ، فَانْطَلِقُوا جَمِيعاً فِي حِلٍّ لَيْسَ عَلَيْكُمْ مِنِّي ذِمَامٌ، هَذَا اللَّيْلُ قَدْ غَشِيَكُمْ فَاَتِّخِذُوهُ جَمَلاً ثُمَّ لَیَأخُذْ کُلُّ رَجُلٍ مِنْکُمْ بِیَدِ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتی؛ ثُمَّ تَفَرَّقوا فی سَوادِکُمْ وَ مَدائِنِکُمْ حَتّی یُفَرَّجَ اللهُ فَإنَّ الْقَوْمَ یَطَلُبُونی وَ لَوْ قَدْ أَصابوُنی لَلَهْوا عَنْ طَلِبَ غَیْری﴾.

در آن وقت برادران و برادرزادگان و پسران عبدالله بن جعفر، گفتند: برویم تا بعد از تو در دنیا زنده بمانیم؟!!! خدا چنین روزی را پیش نیاورد

این سخن را اول برادرش عباس بن علی شروع کرد و دیگران بعد

ص: 43

از او نظیر همین کلام را گفتند امام صلوات الله عليه خطاب به فرزندان عقیل و مسلم فرمود: مسلم بن عقیل که از شما کشته شد کافی است شما بروید، اجازه دادم گفتند... والله نخواهیم رفت بلکه خودمان را و اموال و خانواده ی مان را فدای تو خواهیم کرد تا ما هم به جای تو برویم، خدا نابود کند، آن زندگی را که بعد از تو باشد.

﴿... والله لا نفعل و لكن نفديك بانفسنا و اموالنا و اهلينا و نقاتل معک حتی نَرِدَ مَوْرِدَکَ فَقَبَّحَ اَللَّهُ اَلْعَیْشَ بَعْدَکَ﴾

در آن بین مسلم بن عوسجه برخاست و گفت: آیا ما تو را تنها بگذاریم پس چه عذری در ادای حق تو در پیشگاه خدا خواهیم داشت؟! به خدا قسم نمی روم تا با این نیزه ام سینه های آن ها را سوراخ کنم و با این شمشیرم تا قبضه اش در دست من است آن ها را بکوبم و اگر سلاحی نداشته باشم آن ها را سنگباران می کنم به خدا قسم تو را تنها نمی گذاریم تا خدا بداند که ما در غیاب رسول خدا از تو حمایت کرده ایم

به خدا قسم اگر بدانم کشته می شوم سپس زنده گشته و سوزانده می شوم، سپس ... خاکسترم را به باد دهند و هفتاد بار با من چنین کنند از تو جدا نمی شوم تا در کنار تو کشته شوم چطور چنین نکنم، حال آن این جا همه یک کشته شدن است و سپس کرامت و بهشتی که پایان ندارد.

﴿وَ قام اليه ممُسْلِمُ بْنُ عَوْسَجَة فقال: أَنَحْنُ نُخَلّي عَنْكَ؟ و بِمَا نَعْتَذِرُ إِلَى اللهِ في أَداءِ حَقِّكَ؟ أَمَا وَ اللَّهِ حَتَّى أَطْعَنَ فِي صُدُورِهِمْ بِرُمْحِي وَ أَضْرِبَهُمْ بِسَيْفِي مَا

ص: 44

ثَبَتَ قَائِمُهُ في يَدِي، وَ لَوْ لَمْ يَكُن مَعِي سِلَاحٌ أُقاتِلُهُمْ بِهِ لَقَذَفْتُهُمْ بِالْحِجَارَةِ، وَ اللهِ لَا نُخَلّيكَ حَتَّى يَعْلَمَ اللهُ أَنا قَد حَفِظْنَا غَيْبَةَ رَسُولِهِ فِيكَ

وَ اللَّهِ لَوْ قَد عَلِمْتُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَى ثُمَّ أَحرَقُ... ثُمّ أُذَرَّى يُفْعَلُ بی ذَلِكَ سَبْعِينَ مَرَّةً، مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ، وَ كَيْفَ لَا أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ إِنَّمَا هِيَ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ ثُمَّ هِيَ اَلْكَرَامَةُ اَلَّتِي لَا انْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً﴾

آن وقت زهیر بن قین (رحمة الله عليه) بپا خاست و گفت: والله من دوست دارم کشته بشوم و بعد زنده شده و کشته شوم و هزار بار چنین شوم در عوض خداوند کشته شدن را از تو و این جوانان بردارد، دیگران نیز نظیر این سخنان را گفتند و اظهار وفاداری کردند امام صلوات الله علیه به آن ها دعای خیر کرد و به خیمه ی خود بازگشت. (1) این ها سخنان کسانی بود که با مرگ و کشته شدن چند ساعت بیشتر فاصله نداشتند حقا که یاران امام علیه السلام مردان مافوق بودند و باید برای بیان شخصیت بی مانند آن حساب دیگری باز کرد.

******

از حضرت سجاد علیه السلام نقل شده که روز عاشورا امام صلوات الله علیه به یارانش فرمود: صبر کنید ای پسران بزرگواران مرگ پلی است که شما را از گرفتاری و ضرر به بهشت های وسیع و پرنعمت و ابدی وارد می کند کدام

ص: 45

یک از شما خوش ندارد که از زندان آزاد شده و به کاخی قدم نهد؟! ولی مرگ برای دشمنان شما مانند رفتن از کاخ به زندان است پدرم مرا از جدم رسول خدا خبر داد که فرموده دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است مرگ پل یاران من است به بهشت و پل دشمنان من است به جهنم نه من دروغ می گویم و نه به من دروغ خبر داده شده است.

﴿فَقَالَ لَهُمُ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: صَبْراً بَنِی اَلْکِرَامِ فَمَا اَلْمَوْتُ إِلاَّ قَنْطَرَهٌ تَعْبُرُ بِکُمْ عَنِ اَلْبُؤْسِ وَ اَلضَّرَّاءِ إِلَی اَلْجِنَانِ اَلْوَاسِعَهِ وَ اَلنَّعِیمِ اَلدَّائِمَهِ فَأَیُّکُمْ یَکْرَهُ أَنْ یَنْتَقِلَ مِنْ سِجْنٍ إِلَی قَصْرٍ وَ مَا هُوَ لِأَعْدَائِکُمْ إِلاَّ کَمَنْ یَنْتَقِلُ مِنْ قَصْرٍ إِلَی سِجْنٍ وَ عَذَابٍ إِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّ اَلدُّنْیَا سِجْنُ اَلْمُؤْمِنِ وَ جَنَّهُ اَلْکَافِرِ وَ اَلْمَوْتُ جِسْرُ هَؤُلاَءِ إِلَی جِنَانِهِمْ وَ جِسْرُ هَؤُلاَءِ إِلَی جَحِیمِهِمْ مَا کَذَبْتُ وَ لاَ کُذِبْتُ﴾ (1)

آن ها چند نفر بودند؟

درباره ی تعداد شهدای کربلا دو قول وجود دارد اول همان قول مشهور است که آن ها هفتاد و دو نفر بودند سی و دو نفر سوار و چهل نفر پیاده، دوم آن که صد و چهل و پنج نفر بودند چهل و پنج سوار و صد نفر پیاده.

شیخ مفید در ارشاد فرموده: صبح عاشورا بعد از نماز صبح امام علیه السلام یاران خودش را آماده کرد و با او سی و دو نفر سواره و چهل نفر پیاده بود، ﴿وَ أَصْبَحَ الحُسَيْنُ علیه السلام فَعَبّاء اصْحابَهُ بَعْدَ صَلَاةِ الْغَدَاةِ وَ كَانَ مَعَهُ اثْنَانِ

ص: 46

و ثَلَاثُونَ فارِسًا وَ أَرْبَعُونَ راجِلًا﴾ (1)

یعقوبی در تاریخ خود گفته است: با امام حسین علیه السلام از اهل بیت و اصحابش شصت و دو و یا هفتاد و دو نفر بودند: ﴿و کانَ الحُسَینُ عليه السلام فِی اثنَینِ و سِتّینَ ، أوِ اثنَینِ و سَبعینَ رَجُلاً مِن أهلِ بَیتِهِ و أصحابِهِ﴾ (2)

خوارزمی در مقتل خود گفته: با آن حضرت سی و دو نفر سوار و چهل نفر پیاده بودند: ﴿و كان معه اثنان و ثلاثون فارساً و اربعون راجلاً﴾ (3) مرحوم شیخ مفید در حساب دیگری می نویسد: عمر بن سعد روز عاشورا سر مبارک حسین علیه السلام را با «خولی بن یزید» و «حمید بن مسلم» به عبیدالله بن زیاد فرستاد و گفت: سرهای شهداء دیگر را قطع کنند که مجموعاً هفتاد و دو سر بودند و آن ها را با شمر بن ذی الجوشن و قيس بن اشعث و عمرو بن حجّاج به کوفه فرستاد.

﴿وَ سَرَّحَ عُمَرُ بْنُ سَعْدٍ مِنْ يَوْمِهِ ذَلِكَ، وَ هُوَ يَوْمَ عَاشُورَاءَ بِرَأْسِ الْحُسَيْنِ - عَلَيْهِ السَّلَامُ مَعَ خَوَلِی بْنِ یزِیدَ الْأَصْبَحِی وَ حُمَیدِ بْنِ مُسْلِمٍ الْأَزْدِی إِلَی عُبَیدِاللهِ بْنِ زِیادٍ وَ أَمَرَ بِرُءُوسِ الْبَاقِینَ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ أَهْلِ بَیتِهِ فَنُظِّفَتْ وَ کَانَتِ اثْنَینِ وَ سَبْعِینَ رَأْساً وَ سَرَّحَ بِهَا مَعَ شِمْرِ بْنِ ذِی الْجَوْشَنِ وَ قَیسِ بْنِ الْأَشْعَثِ وَ عَمْرِو بْنِ الْحَجَّاجِ فَأَقْبَلُوا

ص: 47

حَتَّی قَدِمُوا بِهَا عَلَی ابْنِ زِیادٍ﴾. (1)

قول دوّم از حضرت باقر صلوات الله علیه نقل شده که فرمود: یاران آن حضرت چهل و پنج نفر سوار و صد نفر پیاده بودند، سیّد بن طاووس در لهوف فرموده: ﴿رُوِيَ عَنِ الْبَاقِرِ عليه السلام أَنَّهُمْ كَانُوا خَمْسَةً وَ أَرْبَعِينَ فَارِساً وَ مِائَةَ رَاجِلٍ﴾ (2)

مجلسی رحمه الله آن را در بحار ج 45 ص 4 از لهوف نقل کرده و آن همان روایت: «عمّار دهنی» در تاریخ طبری است که به امام عرض کرد: از مقتل حسین علیه السلام به من خبر ده که گویا در آن جا بوده ام. (3)

تفحص در روایات و تاریخ نشان می دهد که عدد «هفتاد و دو» قابل قبول نیست و شهداء یقیناً بیشتر از آن بوده اند مثلاً در زیارت ناحیه ی مقدسه که سیّد بن طاووس آن را در فصل 14 کتاب «اقبال» نقل کرده و مجلسی در بحار ج 45 ص 73-65 آن را آورده جمعاً هشتاد و یک نفر نام برده شده است و سید با سند خودش از عبدالمنعم بن نعمان نقل کرده که در تاریخ دویست و پنجاه و دو (252) توسط شیخ محمد بن غالب اصفهانی زیارتی از ناحیه ی مقدسه خارج شد که بسم الله الرحمن الرحيم چون خواستی شهداء رضوان الله عليهم را زیارت کنی در پائین پای امام حسین علیه السلام بیایست که آن جا قبر علی بن الحسین است و شهداء در آن جا

ص: 48

هستند و بگو: ...

مجلسی رحمه الله در قسمت مزار بحار بار دیگر آن زیارت را نقل کرده و گوید: بدان که در تاریخ خبر اشکالی هست و آن چهار سال قبل از ولادت امام زمان علیه السلام است (که ولادت آن حضرت در 255 بوده است) و شاید آن دویست و شصت و دو (262) بوده «لعلها كانت اثنين وستين و مأتین» و یا از ناحیه امام حسن عسکری صلوات الله علیه صادر شده است. (1)

به هر حال: ما اسامی مبارک شهداء را مستنداً نقل می کنیم که نزدیک به صد و چهل نفر می باشد گذشته از آن که در مناقب فرموده ده نفر از غلامان امام حسین علیه السلام و دو نفر از غلامان امیرالمؤمنین علیه السلام در کربلا شهید شدند (2) که جز نام یکی دو نفر اسامی بقیه معلوم نیست.

ناگفته نماند در ذکر اسامی شهداء اگر شاهدی از زیارت ناحیه نقل شود از بحار ج 45 ص 73-65 است و اگر از زیارت رجبیه نقل شود از بحار ج 98 ص 341 - 339 است و اگر گفتیم: از شهدای حمله ی اول است از مناقب، ج 4 ص 113 نقل شده است اینک در اسامی مبارک شهداء، اوّل اهل بیت علیهم السلام را نقل می کنیم و سپس به ترتیب حروف بقیه نقل خواهد شد و از اهل بیت علیهم السلام جمعاً بیست و یک نفر نام برده شده است.

ص: 49

پیامبر و علی و فاطمه که مرا تربیت کرده اند و نه انسان های غیرتمند و اهل مناعت، که رضا نمی دهند طاعت فرومایگان را بر قتلگاه مردان آزاده ترجیح دهیم، بدانید من با این یارانم با شما خواهم جنگید، هر چند تعدادشان اندک است و دیگران مرا تنها گذاشته اند.

نه تسلیم می شوم و نه فرار می کنم

امام صلوات الله علیه با آن که مرگ را جلو چشم خود می دید و به اسارت اهل بیتش یقین داشت چون به او پیشنهاد کردند که با یزید بیعت کند، و تسلیم آنان شود تا از آن معرکه مخوف جان سالم به در برد با کمال شهامت و مردانگی فرمود:

﴿لاَ وَ اَللَّهِ لاَ أُعْطِیکُمْ بِیَدِی إِعْطَاءَ اَلذَّلِیلِ وَ لاَ أَفِرُّ فِرَارَ اَلْعَبِیدِ﴾ (1)

به خدا قسم چون یک فرد ذلیل دستم را بدست شما نمی دهم و همچون بردگان از پیش شما فرار نمی کنم.

آن گاه که در حمله ی اول پنجاه نفر از یارانش به خاک و خون افتادند و شهادت یافتند فرومایگان کوفه فکر کردند شاید روحیه ی خود را از دست بدهد و دست تضرع به سوی آن ها دراز کند، امام علیه السلام فرمود:

﴿أما والله لا أُجِيبُهُمْ إِلَى شَيْءٍ مِمَّا يُرِيدُونَ حَتَّى أَلْقَى الله تَعَالَى وَأَنَا مُخَضَّبٌ بِدَمِي﴾ (2)

ص: 51

به خدا قسم به هیچ وجه تسلیم این ها نمی شوم تا خدای خودم را ملاقات کنم در حالی که به خون خودم آغشته ام، آب را بر روی او و یارانش بستند شاید تسلیم شود و سه روز تمام جگرش و جگر یاران و اهل بیت اش سوخت ولی تسلیم نشد برای تشنگی و بی آبی آن حضرت و یارانش باید فصلی دیگر باز شود.

******

بعضی گویند: او علی اصغر علیه السلام را به دست خود گرفت و به اشقیا فرمود: اگر به من رحم نمی کنید به این طفل شیر خوار رحم کنید : ﴿إِنْ لَمْ تَرْحَمُونی فَارْحَمُوا هذا الطِّفْلَ الرَضيع﴾ این سخن و این عمل از ساحت حسین علیه السلام به دور است امام حسن صلوات الله علیه با آن مناعتی که داشت ناممکن بود که این چنین به دشمن التماس کند، مرحوم شهید مطهری در حماسه ی حسینی فرموده خیلی گشتم که بدانم آیا آن حضرت در روز عاشورا از کسی آب خواسته است پیدا نکردم فقط در مقتل این هست «و رَكِب و هو يطلب الماء» سوار شد و می خواست آب به دست آورد، منظور از آن هم آب آوردن از فرات است نه آب خواستن از آن فرومایگان، حقیقت همان است که مرحوم مفید در ارشاد فرموده امام صلوات الله علیه در کنار خیمه ایستاده بود که آن طفل شیرخوار را بدستش دادند و در همان جا تیری حرمله لعین او را شهید کرد.

******

ص: 52

بعضی از حاضران در آن جا گفته است به خدا قسم من آدم گرفتاری را که فرزند و اصحاب و اهل بیتش کشته شده باشد با قدرت تر از او ندیده ام مردم به سوی او هجوم می کشیدند و او به آن ها حمله می کرد از او فرار می کردند او آن ها را که عددشان به سی هزار نفر می رسید پراکنده می کرد و به جای خود بر می گشت و می گفت: ﴿لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه الْعَلیِّ الْعَظیمِ﴾

﴿فَوَاللّهِ ما رَأَيْتُ مَكْثُوراً قَطُّ قَدْ قُتِلَ وُلْدُهُ وَ أهْلُ بَيْتِهِ وَ أصْحابُه أَرْبَطُ جَأْشاً مِنْهُ عليه السلام و إن کانَتِ الرَّجّالَهُ لَتَشُدُّ عَلَیهِ فَیَشُدُّ عَلَیها بِسَیفِهِ فَتَنکَشِفُ عَنه... وَلَقَد کانَ یَحمِلُ فیهم ، وَقَد تَکَمَّلوا ثَلاثینَ ألفاً ، فَینهَزِمونَ بَینَ یَدیهِ کَأنَّهُم الجَرادُ المُنتَشِرُ ، ثُمَّ یَرجِعُ إلی مَرکَزِهِ وَ هُوَ یَقولُ : لا حَولَ وَلا قُوَّهَ إلّا بِاللَّهِ العَلیِّ العَظیمِ﴾ (1)

آن امام معصوم و آن حجت پروردگار صلوات الله و سلامه علیه در طول روز عاشورا با کمال استقامت ایستاد، خودش را نباخت و به دشمن التماس نکرد تمام یارانش یک به یک در مقابل او شهید شدند و او با کمال قدرت تحمّل کرد، و تعادل خودش را از دست نداد، هر کس غیر از او می بود، حتماً به دشمن پناه می آورد عجز و الحاح می کرد، بدادم برسید می گفت، حتی در شهادت پسرش علی بن الحسین و شهادت برادرش عباس، تن به ذلت نداد و آخر خودش نیز مردانه جنگید و برای جهانیان درس فراموش نشدنی داد و به لقاء الله رسید. بهتر است این قصه را با

ص: 53

اشعار اقبال لاهوری به آخر برسانیم.

خاست آن سر جلوه ی خیر الامم *** چون سحاب قبله باران در قدم

بر زمین کربلا بارید و رفت *** لاله در ویرانه ها کارید و رفت

سرّ ابراهیم و اسماعیل بود *** یعنی آن اجمال را تفصیل بود

خون او تفسیر این اسرار کرد *** ملّت خوابیده را بیدار کرد

رمز قرآن از حسین آموختیم *** ز آتش او شعله ها افروختیم

تار ما از زخمه اش لرزان هنوز *** زنده از تکبیر او ایمان هنوز

ای صبا ای پیک دور افتادگان *** اشک ما بر خاک پاک او رسان

روز تاسوعا که شمر بن ذی الجوشن با نامه ی شدیداللحنی از حاکم کوفه به کربلا آمد عمر بن سعد به او گفت: خدا روی تو را سیاه کند تو فکر ابن زیاد را عوض کردی و الله حسین تسلیم نمی شود، روح پدرش در بدن اوست: ﴿واللَّهِ لاَ يَسْتَسْلِمُ حُسَيْنٌ إِنَّ نَفْسَ أَبِيهِ لَبَيْنَ جَنْبَيْهِ﴾ (1)

حسین علیه السلام در راه کربلا بالای اسب خوابش گرفت و چون چشم باز کرد فرمود: ﴿أَنَا اللَّهِ وَ أَنَا اليه رَاجِعُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾ این را دو دفعه یا سه دفعه تکرار کرد.

پسرش علی بن الحسین گفت: پدر جان چرا حمد گفتی و استرجاع کردی؟!! امام جواب داد: پسرم مرا مختصر خواب در ربود دیدم اسب سواری می گوید این کاروان می رود مرگ ها نیز به طرف آن ها می آید، دانستم که آن ارواح ماست که به ما خبر مرگ می دهد.

﴿فَخَفَقَ و هُوَ عَلى ظَهْرِ فَرَسِهِ خَفْقَةً ثُمَّ انْتَبَهَ و هُوَ يَقُول: إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِليْهِ راجِعُونَ وَالحَمْدُ للهِ رَبِّ العالمِينَ فَفَعَل ذَلكَ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلاثاً، فَأَقْبَل إِليْهِ ابْنُهُ عَليُّ بْنُ الحُسَيْنِ، فَقَال: مِمَّ حَمِدْتَ اللهَ واسْتَرْجَعْتَ، قَال: يَا بُنَيَّ إِنِّي خَفَقْتُ خَفْقَةً فَعَنَّ لي فَارِسٌ عَلى فَرَسٍ و هُوَ يَقُول: القَوْمُ يَسِيرُونَ والمَنَايَا تَسِيرُ إِليْهِمْ، فَعَلمْتُ أَنَّهَا أَنْفُسُنَا نُعِيَتْ إِليْنَا﴾

علی بن الحسین گفت: پدر جان خدا «بد» پیش نیاورد، آیا ما بر حق نیستیم؟!! امام فرمود: آری به خدائی که بازگشت همه به سوی اوست ما بر حقیم، گفت پس در این صورت از مرگ باک نداریم که در راه حق بمیریم امام علیه السلام فرمود خدا به تو جزای خیر بدهد خیری که از پدری به پسری داده است.

﴿فَقَال لهُ: يَا أَبَتِاه لا أَرَاكَ اللهُ سُوءاً أَلسْنَا عَلى الحَقِ؟ قَال: بَلى واللهِ الذِي مَرْجِعُ العِبَادِ، قَال: فَإِنَّنَا إِذاً لا نُبَالي أَنْ نَمُوتَ مُحِقِّينَ، فَقَال لهُ الحُسَيْنُ علیه السلام﴾:

ص: 55

جَزاکَ اللهُ مِنْ وَلَد خَیْرَ ما جَزی وَلَداً عَنْ والِدِه﴾ (1)

******

او هم در صورت و هم در سیرت و هم در سخن گفتن، شبیه رسول خدا صلى الله عليه و آله بود، امام صلوات الله علیه وقتی که او را به میدان می فرستاد، با یأس و حسرت تمام به او نگاه کرد و اشک چشمش جاری شد، محاسن شریفش را به آسمان بلند کرد و گفت خدایا بر این قوم گواه باش جوانی به طرف آن ها می رود که در خلقت و سیرت و سخن گفتن شبیه ترین مردم به رسول توست ما هر وقت مشتاق پیامبر تو می شدیم به چهره ی او نگاه می کردیم.

خدایا برکات زمین را از این قوم برگیر، آن ها را پراکنده کن و تکه تکه گردان فرمانروایانشان را از آن ها راضی نگردان که آن ها ما را دعوت کردند تا ما را یاری کنند و الآن برگشته و با ما می جنگند.

سپس با صدای بلند فرمود: ای عمر بن سعد خدا رَحمَت را قطع کند و کارت را بر تو مبارک نگرداند و کسی را بر تو مسلط کند که سر تو را بر روی بساطت قطع کند، چنان که تو رحم مرا قطع کردی و به فرزند رسول خدا بودنم احترام نگذاشتی.

﴿ اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلى هؤُلاءِ الْقَوْمِ، فَقَدْ بَرَزَ إِلَيْهِمْ غُلامٌ اشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلْقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِكَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله، كُنَّا إِذَا اشْتَقْنا إِلى نَبِيِّكَ نَظَرْنا إِلی وَجْهِهِ، اللَّهُمَّ امْنَعْهُمْ بَرَکاتِ

ص: 56

الْأَرْضِ، وَ فَرِّقْهُمْ تَفْریقاً، وَ مَزِّقْهُمْ تَمْزیقاً، وَ اجْعَلْهُمْ طَرائِقَ قِدَداً، وَ لا تُرْضِ الْوُلاهَ عَنْهُمْ أَبَداً، فَإِنَّهُمْ دَعَوُونا لِیَنْصُرُونا ثُمَّ عَدَوا عَلَیْنا یُقاتِلُونَنا﴾

﴿ثُمَّ صَاحَ الْحُسَيْنُ بِعُمَرَ بْنِ سَعْدٍ: ما لَكَ؟ قَطَعَ اللهُ رَحِمَكَ وَ لَا بَارَكَ اللهُ لَكَ في أَمْرِكَ، وَ سَلَّطَ عَلَيْكَ مَنْ يَذْبَحُكَ بَعْدِي عَلَى فِراشِكَ، كَمَا قَطَعْتَ رَحِمِي وَ لَمْ تَحْفَظْ قَرَابَتِي مِنْ رَسُولِ اللهِ ثُمَّ رَفَعَ صَوْتَهُ وَ تَلی: ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى أَدَمَ وَ نُوحًا و آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ ألَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ وَ اللهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾﴾ آن گاه آن جوان دلاور به کوفیان حمله کرد و چنین می گفت

انا على بن الحسين بن علىّ *** نحن و بیت الله اولى بالنّبى

تالله لا يحكم فينا ابن الدّعى *** اضرب بالسيف اُحامي عن ابي

ضرب غلام هاشمی قرشّی (1)

من على بن الحسين هستم، قسم به کعبه ما به رسول خدا از همه نزدیک تریم قسم به خدا ابن زیاد زنازاده را اطاعت نمی کنیم شما را با این شمشیر می زنم و از پدرم حمایت می کنم ضربتی که از جوان هاشمی و قرشی است.

او در حمله ی خودش عدّه ای را کشت و جراحاتی برداشت و نزد پدرش برگشت و گفت: پدر جان تشنگی مرا کشت از عطش سوختم سنگینی زره طاقتم را برد آیا می توانی جرعه ای آب به من بدهی تا برای جنگیدن با دشمن قوت گیرم؟

ص: 57

﴿فَقَالَ: يَا أَبَهِ! الْعَطَشُ قَدْ قَتَلَنِي، وَ ثِقْلُ الْحَدِيدِ أَجْهَدَنِي، فَهَلْ إِلَى شَرْبَةٍ مِن مَاءٍ سَبِيلٌ أَتَقَوَّى بِهَا عَلَى الْأَعْدَاءِ؟﴾

امام صلوات الله علیه گریست و فرمود: واغوثا پسر عزیزم مقداری نیز جنگ کن نزدیک است جدت محمد مصطفی را ملاقات کنی و او تو را با کاسه ی خودش سیراب کند که دیگر تشنه نشوی.

﴿فَبَکَی الحُسَینُ علیه السلام و قالَ واغَوثاه یا بُنَیَّ مِن أینَ آتی بِالماءِ، قاتِل قَلیلاً، فَما أسرَعَ ما تَلقی جَدَّکَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله فَیَسقیکَ بِکَأسِهِ الأَوفی شَربَهً لا تَظمَأُ بَعدَها ابداً﴾

جوان با آن حال عطش به میدان برگشت و به شدت می جنگید، کوفیان را حیف می آمد که او را بکشند، ظالمی به نام «مرة بن منقذ عبدی» نیزه ای از پشت به او زد جوان به زمین افتاد آن گاه کوفیان هجوم کشیده و او را پاره پاره کردند ﴿فَاعْتَرَضَهُ مُرَّةُ بْنُ مُنْقِذ، وطَعَنَهُ فَصُرِعَ ، وَاحْتَوَاه الْقَوْمُ، فَقَطَّعُوهُ بِأَسْيَافِهِمْ﴾

و چون به زمین افتاد با صدای بلند گفت: پدر جان خداحافظ این است جدّم رسول خدا مرا از کاسه ی خود سیراب کرد و دیگر تشنه نمی شوم به تو سلام می رساند و می گوید عجله کن در آمدن به طرف ما و آن گاه روح از بدنش پرواز کرد ﴿ثم نادی یا أبَتاه! هذا جَدّی رَسولُ اللّهِ، قَد سَقانی بِکَأسِهِ الأَوفی أَظْمَأُ بَعْدَهَا أَبَدًا، وَ هُوَ يقرئك السلام و یَقولُ عَجِّلِ القُدومَ إلَینا، و شَهِقَ شَهقَهً فارَقَ الدُّنیا﴾

امام صلوات الله علیه بالای سرش آمد و فرمود: خدا بکشد قومی را که تو

ص: 58

را کشتند پسر عزیزم این ها چقدر به خدا و هتک حرمت رسول خدا جری شده اند اشک چشمان حضرت جاری شد و فرمود: «بعد از تو خاک بر سر دنیا»

﴿فَجَاءَ الْحُسَيْنُ علیه السّلام حَتَّى وَقَفَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلوکَ، یا بُنَیَّ ما أَجرأَهُمْ علی اْلرَّحْمنِ و عَلَی انْتِهاکِ حُرمَهِ الرسول وَانْهَمَلَتْ عَيْنَاهُ بِالدُّمُوع. ثُمَّ قَالَ: عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَا﴾

زینب کبری به سرعت بر بالین علی اکبر آمد و خودش بر نعش او انداخت و با ناله می گفت ای برادرم، ای پسر برادرم امام علیه السلام زینب از سر جنازه بلند کرد و به خیمه برگردانید و به جوانان هاشمی فرمود: برادرتان را از این جا بردارید آن ها جنازه را برداشته و در کنار خیمه به زمین گذاشتند ﴿وَ أمَرَ فِتیانَهُ فَقالَ اِحمِلوا أخاکُم، فَحَمَلوهُ حَتّی وَضَعوهُ بَینَ یَدَیِ الفُسطاطِ الَّذی کانوا یُقاتِلونَ أمامَهُ﴾ (1)

امام عصر صلوات الله علیه (2) در زیارت ناحیه فرموده:

﴿السَّلام عَلَیْکَ یا أَوَّلَ قَتیلٍ، مِنْ نَسْلِ خَیْرِ سَلیلٍ، مِنْ سُلالَهِ إبراهِیْمَ الخَلِیلِ صلی الله علیک وَ علی أبیکِ، إذْ قالَ فیکَ: قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلوکَ يا بُنَيَّ مَا أَجْرَأَهُمْ عَلَی الرَّحْمَنِ وَ عَلَی انْتِهَاکِ حُرْمَهِ الرَّسُولِ عَلَی الدُّنْیَا بَعْدَکَ الْعَفَا﴾ آن وقت در زیارت، اشعار او و حالات او و قاتلش چنان که نقل گردید آمده است و بعد

ص: 59

فرموده: ﴿و اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ﴾ (1) در زیارت رجبیّه تقریباً همان طور است. (2)

﴿فَتَقَدَّمَ الحسين إلَى بَابِ الْخَيْمَةِ، وقَالَ لِزَيْنَبَ : نَاوِلينِي وَلَدِيَ الصَّغِيرَ حَتَّى أُوَدْعَهُ، فَأَخَذَهُ وَ أَوْمِي إِلَيْهِ لِيُقَبِّلَهُ، فَرَمَاهُ حَرْمَلَةُ بْنُ الْكَاهِلِ الْأَسَدِيُّ (لَعَنهُ الله علیه) بِسَهْمِ فَوَقَعَ فِي نَحْرِهِ فَذَبَحَهُ، فَقَالَ لِزَيْنَبَ : خُذِيهِ ثُمَّ تَلَقَّى الدَّمَ بِكَفِّيْهِ، فَلَمَّا امْتَلانَا رَمَى بِالدَّمِ نَحْوَ السَّمَاءِ ، ثُمَّ قَالَ : هَوَّنَ عَلَيَّ مَا نَزَلَ بِي أَنَّهُ بِعَيْنِ الله﴾ (1) شاعر گوید:

«و مُنْعَطِفٌ اَهْوَی لِتَقْبیلِ طِفْلِهِ *** فَقَبَّلَ مِنهُ قَبلَهُ السَّهمُ مَنحَرا»

از هاتف صدا رسید: یا حسین او را به زمین گذار، او را شیردهی است در بهشت. ﴿فَنودِیَ مِنَ الهَواءِ: دَعهُ یا حُسَینُ فَإِنَّ لَهُ مُرضِعا فِی الجَنَّهِ﴾ حضرت جنازه ی آن طفل مظلوم را در کنار کشتگان اهل بیت گذاشت و گویند با غلاف شمشیر خود قبری کند و او را به خون خود آغشته کرده و دفن نمود.

﴿ثُمَّ حَمَلَهُ فَوَضَعَهُ مَعَ قَتلی أهلِ بَیتِهِ ... و قال آخر: فَنَزَلَ عَنْ فَرَسِهِ وَ حَفَرَ لِلصَّبِيِّ بِجَفْنِ سَيْفِهِ و رَمَّلَهُ بِدَمِهِ و دَفَنَهُ﴾ (2)

******

عقبه بن بشیر اسدی گوید: روزی امام باقر علیه السلام به من فرمود: ای قبیله ی بنی اسد ما در گردن شما خونی داریم گفتم: خدا شما را رحمت کند من چه گناهی دارم؟ و آن خون کدام است؟ فرمود: روز عاشورا طفل

ص: 61

صغیری را به آغوش جدّم حسین دادند یکی از شما بنی اسد تیری انداخت و او را در آغوش آن حضرت ذبح کرد امام خون او را در دو دست گرفت و آن را به زمین پاشید.

﴿قالَ: اُتِیَ الحُسَینُ علیه السلام بِصَبِیٍّ لَهُ، فَهُوَ فی حِجرِهِ، إذ رَماهُ أحَدُکُم یا بَنی أسَدٍ بِسَهمٍ فَذَبَحَهُ، فَتَلَقَّی الحُسَینُ علیه السلام دَمَهُ، فَلَمّا مَلَأَ کَفَّیهِ صَبَّهُ فِی الأَرضِ، ثُمَّ قالَ: رَبِّ ، إن تَکُ حَبَستَ عَنَّا النَّصرَ مِنَ السَّماءِ ، فَاجعَل ذلِکَ لِما هُوَ خَیرٌ، وَانتَقِم لَنا مِن هؤُلاءِ الظّالِمینَ﴾ (1)

عموی ما عباس بن علی (علیه السلام) دارای بصیرت نافذ و ایمان قوی بود، در رکاب ابی عبدالله علیه السلام جهاد کرد و امتحان خوبی داد و شهید از دنیا رفت.

عقیل بن ابی طالب برادر امیرالمؤمنین به نَسَب های عرب و اخبار آن ها آگاهی داشت، امیرالمؤمنین علیه السلام به وی فرمود زنی را در نظر بگیر که از مردان شجاع و دلیر متولد شده باشد تا من با او ازدواج کنم و برای من فرزند شجاعی به وجود آورد عقیل گفت: ام البنین کلابیه را به زنی بگیر در عرب شجاع تر از پدران او نیست، امیرالمؤمنین صلوات الله عليه او را به زنی گرفت و از او عباس و برادرانش متولد شدند. (1)

حرف خود را تکرار کرد امام علیه السلام فرمود: به او جواب دهید هر چند مرد فاسقی است عباس و بردرانش گفتند: حرفت چیست؟ و چه می گویی؟ شمر گفت: خواهرزاده هایم شما در امان هستید خودتان را با حسین به کشته شدن ندهید و به طاعت یزید درآئید.

﴿يَا بَنِي أُخْتِي أَنْتُمْ آمِنُونَ فَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ مَعَ أَخِيكُمُ الْحُسَيْنِ وَ الْزَمُوا طَاعَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ يَزِيدَ﴾ عباس علیه السلام فرمود: خدا تو را لعنت کند و امان تو را لعنت کند، آیا به ما امان می دهی ولی به فرزند رسول خدا امان نیست و می خواهی برادرمان و ولیّمان حسین بن فاطمه را رها کرده و به طاعت ملعون ها و پسران ملعون ها درآئيم؟! «فقال له العباس لَعَنك الله و لعن امانک اتؤمننا و ابن رسول الله لا امان له» (1) و در تاریخ کامل آمد که به شمر گفتند: اگر دائی ما هستی لعنت خدا بر تو و بر امان تو بما امان می دهی حال آن که فرزند رسول خدا را امانی نیست: «فقالوا له: لَعَنَ الله وَلَعَنَ امانک لَئن كنتَ خالَنا، اتُؤمننا و ابن رسول الله لا امان له» (2) بدین طریق هر چهار برادر که خون امیرالمؤمنين صلوات الله علیه در بدن آن ها جاری بود عزت را بر ذلت اختیار کردند در محضر امام علیه السلام ماندند.

آدمی تا به مرگ خود یقین نکند و زیر چوبه ی دار نرود و شمشیر برنده را بالای سرش نگاه ندارند نمی تواند لذت امان و خلاص شدن را

ص: 64

پیش خود مجسّم کند و اهمیت آن را در نظر آورد، حقّا که استقامت و طاقت مافوق آنان که به امان اهمیت نداده و در راه عقیده دست از جان می،شویند اعجاب آور است از این جاست که اصحاب امام حسین علیه السلام را نمی توان در ردیف مردمان عادی به حساب آورد بلکه باید آن ها را انسان مافوق دانست.

******

ابو الفضل عليه السلام جوانی خوش سیما و بلند قامت بود و او را قمر بنی هاشم (ماه بنی هاشم) می گفتند روز عاشورا پرچم اباعبدالله علیه السلام در دست او بود و از امام اجازه ی میدان خواست و گفت: «يا اخى هل من رخصة؟» امام حسین علیه السلام با صدای بلند گریه کرد و فرمود برادر تو صاحب پرچم من هستی.

﴿فَبَكَى الحُسَينُ علیه السلام بُكَاءً شَدِيدَاً ثُمَّ قَالَ يَا أَخِي أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِي﴾ عباس عرض کرد: «سینه ام تنگ شده است و از زندگی سیر گشته ام می خواهم انتقام خودم را از این منافقین بگیرم» امام صلوات الله عليه که ناله العطش اطفال طاقتش را برده بود فرمود: برای این اطفال مقداری آب تهیه کن.

﴿فَقَالَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَاطْلُبْ لِهَؤُلَاءِ الْأَطْفَالِ قَلِیلًا مِنَ الْمَاءِ ...﴾ عباس علیه السلام نیزه به دست گرفته و مشک آب را به دوش انداخت و به میدان رفت و به اشقیاء حمله می کرد و می گفت:

ص: 65

لاأرهب الموت اذا الموت رقا *** حتى أوارى فى المصاليت رقى

نفسى لنفس المصطفى الطهر وقا *** انى انا العباس اغدوا بالسقا

و لا اخاف الشر يوم الملتقى

محافظان شریعه ی فرات او را تیرباران کردند او با کمال قدرت آن ها را عقب زد و وارد شریعه شد و از عطش می سوخت، کفی آب برداشت و خواست بنوشد، در آن وقت عطش ابا عبدالله علیه السلام و اهل بیت را یاد آورد و آب را نخورد و به زمین ریخت، مشک را پر از آب کرد و از شریعه بیرون آمد.

«فلمّا اراد أن يشرب غُرفةٌ من الماء ذَكَرَ عطش الحسين عليه السلام و اهل بيته فَرَمَى الماء وَمَلَاء القربة وحملها على كتفه الايمن و توجه الى الخيمة و قال:

يا نفس من بعد الحسين هونى *** و بعده لا كنت ان تكونى

هذا حسين وارد المنون *** و تشربين باردَ المعين

تالله ما هذا فِعال دينى» (1)

آن گاه به طرف خیمه ها راه افتاد اشقیا راه را بر او بستند و از هر طرف او را در میان گرفتند، زید بن ورقاء (یارقاد) برای او پشت درخت

خرمائی کمین کرد حکیم بن طفیل سنبسی در این کمین او را یاری کرد، و او شمشیر به دست راست آن حضرت زد که دستش قطع شد با چالاکی

ص: 66

تمام شمشیر را به دست چپ گرفت و می جنگید و می گفت:

والله ان قطعتموا يميني *** الى أحامي ابداً عن ديني

و عن امام صادق اليقين *** نجل النبيّ الطاهر الامين

جنگید تا ضعف بر او عارض شد، حکیم بن طفیل از کمین بیرون آمد و شمشیری بر دست چپش زد، ملعون دیگری عمودی بر سر مبارکش

نواخت و بر زمین افتاد و شهید گردید امام حسین علیه السلام در قتل او فرمود: الان کمرم شکست و چاره ام از دست رفت : ﴿الْآنَ انْکَسَرَ ظَهْرِی وَ قَلَّتْ حِیلَتِی﴾ (1)

او در رجز از پدرش امیرالمؤمنين عليه السلام یاد کرد و او را «سیف رسول الله» خواند او با کمال قدرت جنگید و چنان که در زیارت آمده بدست هانی بن ثبیت حضرمی لعنه الله شهید گردید، (1) مرحوم شیخ طوسی در رجال فرموده: ﴿عَبْدُ اللهِ بْنُ عَلِيّ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ أُمُّهُ أَيضًا أُمُّ الْبَنِينَ ايضاً، (مثل العباس) قُتل معه علیه السلام﴾ او را نیز از ابن زیاد امان آمد ولی نپذیرفت و در راه عقیده اش شهید گردید.

الله علیه (1)

ناحیه فرموده: ﴿السلام على محمد بن أَمیِرِالمُؤْمِنیِنَ، قتیلَ الأبانِیِّ الدَّارِیِّ﴾ (1)

در آن میان قاسم بن حسن عليه السلام گفت: عمو جان من هم از جمله کشته شدگانم؟ امام علیه السلام دلش به حال او سوخت و فرمود مرگ در نظرت چطور است؟ عرض کرد «احلی من العسل» مرگ در نظرم از عسل شیرین تر است. (1)

قاسم که به حدّ بلوغ نرسیده بود روز عاشورا از حضرت اجازه میدان خواست امام صلوات الله علیه او را در آغوش گرفت هر دو به قدری گریه کردند که بی حال شدند.

«حتى غُشِيَ عليهما» قاسم به قدری دست و پای امام علیه السلام را بوسید تا اجازه میدان گرفت و به میدان رفت و در حماسه ی خود چنین گفت:

انى انا القاسم من نسل على *** نحن و بيت الله اولى بالنبىّ

من شمر ذى الجوشن او ابن الدعى (2)

من قاسم بن حسن از نسل علی بن ابی طالبم به خدای کعبه قسم ما به پیامبر از همه نزدیک تریم از شمر بن ذی الجوشن و از پسر زنازاده حاکم کوفه به پیامبر خدا نزدیک تریم

حمید بن مسلم گوید: ما در روبروی خیمه ها ایستاده بودیم ناگاه نوجوانی از خیمه بیرون آمد گوئی صورتش قرص ماه بود، در دستش

ص: 73

شمشیری بود و پیراهن بلندی داشت و بند یکی از کفش هایش پاره شده بود (1) (او که مشغول جنگ بود) عمر بن سعد بن نفیل که در کنار من بود گفت بر آن جوان حمله خواهم کرد گفتم: سبحان الله منظورت چیست؟ او را بگذار با آن ها که همه را می کشند و کسی را زنده نمی گذارند به حرف من گوش نداد و :گفت والله به او حمله خواهم کرد او رفت و به آن نوجوان حمله کرد و شمشیری بر فرقش نواخت فرقش شکافته شد و جوان به زمین افتاد و فریاد کرد: «یا عمّاه» عمو جان خودت را به من برسان حسین بن علی چنان به میدان آمد، گوئی عقابی بود برای شکار به زمین آمد مانند شیر خشمگین به عمر بن سعد بن نفیل حمله کرد و دست او را از مرفق برید او چنان فریاد کشید که همه شنیدند.

کوفیان برای نجات او به میدان آمدند، او که به زمین افتاده بود در زیر سم اسب ها سائیده و کشته شد وقتی گرد و غبار فرو نشست دیدم حسین علیه السلام بالای سر نوجوان ایستاده است و او پاهای خود را به زمین می سائید: «و هو يفحص برجليه» و حسین علیه السلام می گفت: لعنت بر قومی که تو را کشتند جد تو رسول خدا روز قیامت خصم آن ها خواهد بود.

بعد گفت: قاسم والله به عمویت سخت است که تو او را به دادت بخوانی و او نیاید و یا بیاید و نفعی نرساند به خدا قسم دشمنان عمویت زیاد شده و یارانش کم گشته اند سپس او را در آغوش گرفت و پاهای

ص: 74

نوجوان در زمین کشیده می شد و او را در کنار جنازه ی پسرش علی اکبر گذاشت گفتم: این جوان کیست؟ گفتند قاسم بن حسن برادرزاده حسین است.

﴿و اِنْجَلَتِ اَلْغَبَرَةُ فَرَأَيْتُ اَلْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَائِماً عَلَى رَأْسِ اَلْغُلاَمِ و هُوَ يَفْحَصُ برجله و اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَقُولُ بُعْداً لِقَوْمٍ قَتَلُوكَ و مَنْ خَصْمُهُمْ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ فِيكَ جَدُّكَ ثُمَّ قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ عَزَّ وَ اللهِ عَلَى عَمِّكَ أَنْ تَدْعُوهُ فَلا يُجِيبَكَ أَو يُجِيبَكَ فَلَا يَنْفَعَكَ صَوْتٌ وَ اَللَّهِ کَثُرَ وَاتِرُوهُ وَ قَلَّ نَاصِرُوهُ ثُمَّ حَمَلَهُ عَلَی صَدْرِهِ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی رِجْلَیِ اَلْغُلاَمِ تَخُطَّانِ اَلْأَرْضَ فَجَاءَ بِهِ حَتَّی أَلْقَاهُ مَعَ اِبْنِهِ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ وَ اَلْقَتْلَی مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَسَأَلْتُ عَنْهُ فَقِیلَ لِی هُوَ اَلْقَاسِمُ بْنُ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ﴾ (1)

در زیارت ناحیه مقدّسه فرموده: ﴿اَلسَّلاَمُ عَلَى الْقَاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْمَضْرُوبِ عَلى هَامَتِهِ، الْمَسْلُوبِ لاَمَتُهُ حِينَ نَادَى الْحُسَيْنَ عَمَّهُ... لَعَنَ اللّهُ قاتِلَکَ عُمَرَ بنَ سَعدِ بنِ عُروَهَ بنِ نُفَیلٍ الأَزدِیَّ، وأصلاهُ جَحیماً وأعَدَّ لَهُ عَذاباً ألیماً﴾ (2)

عبدالله بن الحسن از خیمه دوید و در کنار حسین علیه السلام ایستاد، زینب کبری آمد تا او را برگرداند و امام علیه السلام فرمود خواهرم نگذار او بیاید، عبدالله فریاد زد: «والله لا افارق عمّی» به خدا از عمویم جدا نمی شوم در این بین ابجر بن کعب با شمشیر به امام علیه السلام حمله کرد، عبدالله فریاد کشید : پسر زن ناپاک می خواهی عویم را بکشی: «يابن الخبيثة اتقتل عمّى؟»

آن ظالم شمشیر فرود آورد عبدالله دستش را مقابل شمشیر گرفت دستش قطع شده و از پوست آویزان گردید عبدالله فریاد کشید یا اماه امام علیه السلام او را به طرف خود کشید و فرمود برادر زاده ام بر این مصیبت صبر كن.

﴿فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلَيَّ - عَلَيْهِمَا السَّلَامُ - وَ هُوَ غُلامٌ لَمْ يُراهِقُ مِنْ عِنْدِ النِّسَاءِ فَشَدَّ حَتَّى وَقَفَ إِلَى جَنبِ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ - عَلَيْهِ السَّلَامُ ، فَلَحِقَتْهُ زَيْنَبُ بِنْتُ عَلِيّ لِتَحْبِسَهُ، فَقَالَ لَهَا الْحُسَيْنُ - عَلَيْهِ السَّلَامُ - : اِحْبِسِيهِ يا أُخْتِي، فَأَبَى وَ امْتَنَعَ عَلَيْهَا امْتِنَاعًا شَدِيدًا، وَ قَالَ: وَ اللَّهِ لَا أُفَارِقُ عَمِّي!؛ وَ أَهْوَى أَبْجَرُ بْنُ كَعْبٍ إِلَى الْحُسَيْنِ - عَلَيْهِ السَّلَامُ - بِالسَّيْفِ، فَقَالَ لَهُ الْغُلَامُ: وَيْلَكَ! يَابْنَ الْخَبِيثَةِ! أَتَقْتُلُ عَمِّي ؟! فَضَرَبَهُ أَبْجَرُ بِالسَّيْفِ، فَاتَّقَاهَا الْغُلَامُ بِيَدِهِ وَ أَطَنَّهَا إِلَى الْجِلْدِ، فَإِذَا يَدُهُ مُعَلَّقَةٌ وَ نَادَى الْغُلَامُ: يَا عَمَّاهِ! فَأَخَذَهُ الْحُسَيْنُ فَضَمَّهُ إِلَيْهِ، وَ قالَ: يَابْنَ أَخِي! إِصْبِرْ عَلَى مَا نَزَلَ بِكَ وَاحْتَسِبْ فِي ذَلِكَ الْخَيْرَ؛ فَإِنَّ اللهَ يُلْحِقُكَ بِآبَائِكَ الصَّالِحِينَ﴾ (1)

از زیارت ناحیه ی مقدّسه معلوم می شود که حرملة بن كاهل بعداً

ص: 76

تیری به او زده و از آن تیر شهید شده است چنان که فرموده: ﴿السَّلَامُ عَلَى عبدالله ابْنَ الْحَسَنِ الزَّكِيِّ ، لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رامیه حَرْمَلَةَ بْنِ كَاهِلٍ الاسدى﴾ (1)

عامر بن نهشل تمیمی شهید گردید (1) در زیارت ناحیه ی مقدسه فرموده: ﴿السَّلامُ عَلی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ، الشّاهِدِ مَکانَ أَبِیْهِ وَ التّالِی لِأَخِیْهِ، وَ واقِیْهِ بِبَدَنِهِ. لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ عامِرَ بْنَ نَهْشَلٍ التَّمِیمِیَّ﴾ (2) از جمله «و واقیه ببدنه» معلوم می شود که در جنگ به برادرش «عون» که خواهد آمد یاری کرده است شیخ در رجال فرموده: ﴿محمد بن عبدالله بن جعفر ابی طالب قتل معه (الحسين) عليه السلام﴾.

کند. از الفاظ زیارت به نظر می آید که سناش از بیست بالاتر بوده است، او چون به میدان آمد و رجز خواند به جدش جعفر طیّار اشاره کرد و گفت:

ان تنكروني فانا بن جعفرٍ *** شهيد صدق في الجنان اَزهر

يطير فيها بجناح اخضر *** كفى بهذا شرفاً في المحشر

او با کمال قدرت می جنگید تا سه نفر سوار را کشت... و خود به دست عبدالله بن بطه ی طائی شهید گردید. (1)

او در سه حمله ی پی در پی چندین نفر از کوفیان را به خاک انداخت خود نیز به دست عمرو بن صبیح صیداوی و اسد بن مالک شهید گردید (1) ولی در زیارت ناحیه چنان که گذشت قاتلش عامر بن صعصعه است.

در بحار نقل شده: بعد از عبدالله مسلم بن عقیل به میدان آمد و گفت:

انا الغلام الا بطحىّ الطالبي *** من معشرٍ فى هاشم و غالب

و نحن حقاً سادة الذوائب *** هذا حسينٌ اطيب الاطائب

من عترة البَرّ التقىّ العاقب

او دو نفر از اشقیا را کشت و به دست بشر بن سوط همدانی شهید گردید (1) ابوالفرج گوید: از امام باقر علیه السلام به ما روایت شده که قاتل او عروة بن عبدالله خثعمی بود. (2) ولی در زیارت ناحیه ابن حوط آمده است و در بحار «سوط» است.

لَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِیَهُ عُثْمَانَ بْنَ خَالِدِ بْنِ أَشْیَمَ الْجُهَنِیَ﴾ (1) و در زیارت رجبیّه فرموده: «السلام علی عبدالرحمن بن عقیل» مرحوم مفید در ارشاد فرموده: ﴿وشدّ عثمان بن خالد الهمداني على عبدالرحمن بن عقيل فقتله﴾ (2)

آن ها را با امام حسین علیه السلام هیجده نفر شمرده است در روایت ثقه ی جليل القدر ريّان بن شبيب آن ها را غیر از امام حسین علیه السلام هیجده نفر فرموده است: ﴿و قُتِلَ مَعَهُ مِن أهلِ بَیتِهِ ثَمانِیَهَ عَشَرَ رَجُلاً﴾ ابوالفرج اصفهانی آن ها را با امام علیه السلام سی و یک نفر شمرده و نا مهای همه ی آن ها را آورده است جوانان بنی هاشم همه در زیر پای امام صلوات الله علیه دفن شده اند و علی اکبر به آن حضرت از همه نزدیک تر است که دو گوشه از قبر شش گوشه ی امام عليه السلام منسوب به علی اکبر است.

صلوات الله عليه «هل من ناصر» می فرماید، گفتند ما می گوئیم: «لا حُکْمَ إلاّ لِلّهِ وَ لا طاعَهَ لِمَنْ عَصاهُ این حسین (علیه السلام)» پسر دختر پیامبر ماست و ما شفاعت جد او را انتظار داریم چطور با او بجنگیم که نه کمکی دارد و نه یاری؟!

آن وقت به طرف امام آمدند و اظهار اطاعت و انابه کردند و با اجازه ی حضرت شروع به جنگ کردند آن دو شمشیر می زدند تا عده ای را کشتند و گروهی را مجروح کردند و هر دو در یک محل شهید شدند و عاقبت به خیر گردیدند. (1)

آوردی خدا تو را از نمازگزاران قرار دهد آری الآن اول وقت نماز است ﴿و قالَ ذَكَرْتَ الصَّلاةَ، جَعَلَكَ الله مِنَ المُصَلِّينَ نَعَم هذا أَوَّلُ وَقْتِهَا﴾ (1) پس از آن که نماز ظهر را با حضرت خواند :گفت یا اباعبدالله من دوست دارم به یارانم ملحق شوم و خوش ندارم که بمانم و تو را کشته ببینم.

امام علیه السلام فرمود برو به میدان ما نیز بعد از ساعتی به تو ملحق خواهیم شد او در پیش آن حضرت جنگید تا شهید شد در تنقیح المقال آمده: او از شجاعان عرب و از بزرگان شیعه و از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بود و در جنگ های آن حضرت حضور داشت، سپس در خدمت امام حسن علیه السلام بود و چون معاویه از دنیا ،رفت با شیعیان در خانه ی سلیمان بن صرد جمع شده و به امام حسین علیه السلام دعوتنامه نوشتند.

و چون مسلم بن عقیل به کوفه آمد، با دستور او از شیعه پول جمع کرده و اسلحه می خرید و چون مردم از دور مسلم بن عقیل پراکنده شدند، ابوثمامه در نزد قوم خود مخفی گردید ابن زیاد به شدت او را جستجو می،کرد او به طور مخفی با نافع بن هلال از کوفه خارج شده و در راه خود را به امام حسین علیه السلام رساندند و در معیت آن حضرت به کربلا آمدند (2) اسم او در زیارت ناحیه عمر بن عبدالله است و مشهور «عمروبن عبدالله» می باشد.

ص: 85

سپس جنگید و شهید شد.

خدمت آن حضرت به کربلا آمد.

وقتی که در کربلا جنگ شعله ور شد او که قاری قرآن بود از امام علیه السلام اجازه خواست، حضرت به او اجازه فرمود، او رجز می خواند و عده ای را به جهنّم فرستاد و خود زخم برداشته و به زمین افتاد، امام صلوات الله علیه بالای سر او رفت و او که رمقی داشت، به حضرت اشاره کرد امام علیه السلام او را در آغوش گرفت و صورت مبارکش را در صورت او گذاشت اسلم چشم باز کرد و خندید و گفت: کیست مثل من فرزند رسول الله صورت به صورت من گذاشته است و در همان حال روح از بدنش پرواز کرد «فاعتنقه الحسین علیه السلام وَ وَضَعَ حَدّه على خدّه فَفَتَحَ عينيه فَتَبَسَّم و قال : مَنْ مِثْلی وَ ابْنُ رَسولِ اللهِ وَاضعٌ خَدَّهَ عَلی خَدّی، ثُمَّ فاضَتْ نَفْسُهُ رضوان الله عليه» (1)

چون جنگ شدن یافت در پیشاپیش امام صلوات الله علیه جنگید و در حمله ی اول شهید گردید: (1) «و كان ملازماً للامام الى يوم العاشر فلمّا شُبَ القتال تقدّم بين يدى الحسين عليه السلام فقتل فى الحملة الاولى رضوان الله عليه وَ حُشرنا معه»

و در زیارت ناحیه فرموده: ﴿السَّلَامُ عَلَى أَنَسِ بْنِ كَاهِلِ الْأَسَدِي﴾ در مقتل لوط بن یحیی آمده: انس بن حارث پیرمردی بود و در جنگ «بدر» و «حنین» شرکت کرده بود چون از امام اجاره میدان گرفت با عمامه ای کمر خود را بست و بعد با دستمالی موهای ابروانش را به پیشانی بست امام عليه السلام به او نگاه می کرد و می گریست و می فرمود: «شکر الله لک یا شیخ» بعد جنگید تا شهید شد و به حدیثی که خود از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل کرد عمل نمود.

نقل است که بریر در کربلا آن گاه که در کنار خیمه ی امام علیه السلام ایستاده بودند با عبدالرحمن بن عبد ربّه انصاری شوخی می کرد امام صلوات الله علیه در خیمه مشغول استعمال تنویر بود و آن دو در کنار خیمه ایستاده بودند عبدالرحمن گفت: بریر این چه وقت شوخی است؟ این وقت باطل گوئی نیست؟

بُریر گفت: والله قوم من می دانند که من اهل باطل نبوده ام نه در جوانی و نه در پیری والله من شاد هستم از آن چه آن را ملاقات خواهیم کرد والله فاصله ی ما با حورالعین بیشتر از آن نیست که این قوم با شمشیر به ما حمله کنند و ای کاش الآن حمله می کردند

﴿والله لقد علم قومى الى ما احببتُ الباطل شاباً و لا كهلاً و لكن والله الى لمستبشر بما نحن لاقون والله ما بيننا و بين الحور العين الا ان يميل هؤلاء علينا باسيافهم و لوددت أنهم قد مالوا علينا باسيافهم الساعة﴾

وقتی امام حسین صلوات الله عليه خطبه ی خودش را در کربلا خواند بریر گرفت، یابن رسول الله خداوند بر ما منت نهاد که در پیش روی تو بجنگیم، در راه تو اعضاء ما قطع شود تا جدت رسول خدا صلى الله علیه و آله در آخرت شفیع ما باشد رستگار نشود قومی که پسر دختر پیامبرشان را ضایع کردند، افّ بر آن ها، فردا چه عذابی خواهند دید؟

﴿يابن رسول الله لقد من الله علينا ان نقاتل بين يدیک، تُقطع فیک اعضائنا ثم يكون جدك شفيعاً يوم القيامة بين ايدينا لا افلح قوم ضيعوا ابن بنت نبيهم، افّ

ص: 91

لهم غداً ما يلاقون يوم ينادون بالويل والثبور في نار جهنم﴾ (1)

بریر وقتی که وارد میدان شد و شروع به جنگ کرد می گفت: «اقتربوا منى يا قَتَلَةَ المؤمنين اقتربوا منى يا قَتَلَة اولاد البدريين اقتربوا منى يا قَتَلَةَ عترة خير المرسلين» (2)

شخصی به نام «یزید بن معقل» فریاد کشید و گفت ای برير خدا با تو چگونه رفتار کرد؟ بریر گفت: خدا برای من خیر پیش آورد و برای تو شرّ، یزید گفت: دروغ گفتی و تا امروز کذاب نبودی آیا یادت هست که من و تو در بنی «لوزان راه می رفتیم می گفتی عثمان بن عفّان بر نفس خود اسرافکاه بود و معاوية بن ابي سفيان ضال و مضل بود و امام بر حق علی بن ابی طالب است؟ بریر :گفت آری عقیده ی من همین است.

«هل تذکر و انا أما شيك فى بنى لوذان و انت تقول ان عثمان بن كان على نفسه مسرفاً و انّ معاوية ابي سفيان ضالّ مُضلَّ وَ انّ امام الهدى و الحق علی بن ابی طالب (علیه السلام) فقال له برير: اشهد ان هذا رأيي و قولى»

یزید گفت: من گواهی می دهم که تو از گمراهانی، بریر گفت: حاضری با هم مباهله کنیم و از خدا بخواهیم که دروغگو را لعنت کند و باطل را بکشد؟ بعد با هم بجنگیم، آن دو مباهله کرده و بعد به جان هم افتادند یزید ضربت خفیفی بر بریر زد که کارگر نشد ولی بریر ضربتی به او

ص: 92

زد که کلاه جنگی را بریده و فرق او را شکافت و او به زمین افتاد شمشیر بریر در سر او ماند بریر می خواست شمشیر خود را از سر او بیرون کشد که «رضىّ بن منقذ عبدی» بر بریر حمله ور شد و او را در آغوش گرفت و هر دو یکدیگر را به خاک می مالیدند که بریر او را به زمین زد و بر سینه اش نشست، رضی فریاد کشید: مرا یاری کنید.

كعب بن جابر بن عمرو خواست بر بریر حمله کند، رفیقش به او گفت: این بریر بن خضیر قاری قرآن است که در مسجد کوفه به ما درس قرآن می داد کعب بن جابر حرف او را قبول نکرد و با نیزه از پشت بر بریر زد بریر با دندان خود صورت و بینی رضی بن منقذ را قطع کرد و کعب بن جابر پشت او را با نیزه شکافت و با شمشیر بر سر آن پاکمرد کوبید و او را شهید کرد در مناقب :آمده او بعد از حر بن یزید شهید شد.

خدا تو را رحمت کند تو از بیعت من رها هستی، برو و در آزاد کردن پسرت تلاش کن او قبول نکرد و به حضرت گفت: درندگان مرا زنده زنده بخورند اگر از تو دست بردارم و تو را با این کمی یاران تنها بگذارم و از مسافران بپرسم کار امام به کجا رسید این کار را نخواهم کرد و در زیارت ناحیه چنین آمده است: ﴿شَكَرَ اللَّهُ لَكَ قَوْلَكَ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَكَ فِي الِانْصِرَافِ أَكَلَتْنِي إِذاً السِّبَاعُ حَيّاً إِذَا فَارَقْتُكَ، وَ أَسْأَلُ عَنْكَ الرُّكْبَانَ، وَ أَخْذُلُكَ مَعَ قِلَّةِ الْأَعْوَانِ، لَا يَكُونُ هَذَا أَبَداً﴾ در زیارت ناحیه نام او «بشر بن عمر» و در جای دیگر «بشر بن عمرو» است.

محضر امام علیه السلام رسید و با آن حضرت به کربلا آمد و چون اهل کوفه به لشکر امام حمله کردند او وارد جنگ شد و در حمله ی اول شهید گردید.

خدمت امام حسین علیه السلام بود که با او به کربلا آمد و چون در کربلا آتش جنگ شعله ور شد او از امام علیه السلام اجازه میدان خواست حضرت به او اجازه نداد و فرمود اذن دادم که بروی تو برای عافیت پیش ما بودی و برای ما خودت را گرفتار نکن او خودش را به قدم های امام علیه السلام انداخت و می بوسید و گفت: یابن رسول الله من در ایام رفاه کاسه لیس شما بودم و آیا در این روز شما را تنها گذارم؟ به خدا قسم بوی من بد است و خانواده ام پست است و رنگم سیاه است آیا بهشت را از من مضایقه می کنی که بویم خوب و نسبم شریف و رنگم سفید گردد به خدا قسم از شما جدا نمی شوم تا این خون قاطی خون شما شود.

﴿فلمّا شُبِّ القتالُ استأذن الحسين عليه السلام فى البراز فقال عليه السلام انت في اذن منّى فانّما تَبَعتنا للعافية فلا تبتل بطريقنا، فوقع على قدمي الحسين عليه السلام يقبلهما و يقول: يابن رسول الله انا في الرخاء الْمَسُ قصائكم و في الشدة اخذلكم والله ان ريحى لنتن و انّ حَسَبى لَلئيم وَ اِنّ لونى لاسود فتنفس لى بالجنة ليطيب ریحی و يشرف حسبى و يبيضّ لونى و الله لا افارقكم حتى يختلط هذا الدم الاسود مع دمائكم﴾

پس امام علیه السلام به او اجازه داد او به میدان آمد و چند نفر را کشت و به فیض شهادت نائل شد امام صلوات الله علیه بالای سرش آمد و دعا فرمود: خدایا چهره ی او را سفید گردان و بویش نیکو فرما او را با نیکوکاران محشور گردان میان او و محمد و آل محمد آشنائی قرار بده

﴿فَاذن له الحسين عليه السلام ثم بَرَزَ و قَتَلَ من القوم جمعاً ثم استشهد فوقف عليه

ص: 99

الحسين عليه السلام و قال اللّهُمَّ بَیِّض وَجهَهُ، و طَیِّب ریحَهُ، وَ احشُرهُ مَعَ الأَبرارِ،و عَرِّف بَینَهُ و بَینَ مُحَمَّدٍ و آلِه﴾ در زیارت ناحیه آمده : ﴿السَّلَامُ عَلَی جَوْنِ بْنِ حُوَیٍّ مَوْلَی أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ﴾ و در زیارت رجبیه فرموده: ﴿السَّلامُ عَلی جَونٍ مَولی أبی ذَرٍّ الغِفارِیِّ﴾

آمده: او از شجاعان بود اهل تاریخ گویند: او در لشکر ابن سعد به كربلا آمد و چون شروط امام علیه السلام را رد کرده و او را در محاصره نداختند، حارث با سه نفر از اهل «کِنده» به پیش آن حضرت آمد و اظهار ندامت کرده و هر چهار نفر در رکاب آن حضرت به درجه شهادت رسیدند. (1)

به خدمت امام حسین علیه السلام رسیده و بنا به گفته ابن حجر همراه آن حضرت به شهادت رسید (1) در تنقیح المقال اسم او حبشة بن قيس نهمى است: «و ذكر اهل السير انه ممن حَضَرَ الطف ايام المهادنة و لازم الحسين عليه السلام حتى اذا شب القتالُ تقدّم بين يديه و جاهد حتى استشهد رضوان الله عليه» (2)

عين تطرف» و همه در محضر آن حضرت مقتول گردیدند

حبیب از میان آن ها خندید، یزید بن حصین (سید القرآء) به او می گفت برادر این چه جای خندیدن است؟ حبیب گفت: بهتر از این جا برای شادی نداریم، به خدا قسم فاصله ی ما با در آغوش گرفتن حورالعین فقط آن است که این طاغیان با شمشیر به ما حمله کنند.

«و لقد خرج حبيب بن مظاهر الاسدى و هو يضحك، فقال له: يزيد بن حصين الهمدانى و كان يقال له سيّد القرّاء : يا اخى ليس هذه بساعة ضحك قال: فاى موضع احق من هذا بالسرور، والله ما هو إلا أن تميل علينا هذه الطغاة بسيوفهم فنعانق حورالعين» (1)

****

آن گاه که در ظهر عاشورا امام صلوات الله عليه فرمود به این ها بگوئید: دست بردارند تا ما نماز بخوانیم ملعونی به نام حصین بن تمیم گفت: نماز از شما قبول نیست حبیب بن مظاهر گفت: ای الاغ (2) نماز از آل رسول الله صلى الله عليه و آله قبول نیست و از تو قبول است؟ حصین بن تمیم به حبیب حمله ور شد، حبیب با شمشیر به صورت اسب او زد اسب به هوا برخاست و حصین را به زمین زد یاران حصین او را نجات داده و به کناری کشیدند، حبیب به یاران حصین حمله کرده و می گفت:

ص: 104

انا حبيب و ابى مظاهر *** فارس هيجاء و حربٌ تَسْعُرُ

انتم اعد عُدةً واكثر *** و نحن اوفى منكم واصبر

و نحن اعلى حجة و اظهر *** حقاً واتقى منكم واعذر

گویند: با آن کبر سن چند نفر را کشت مردی به نام بدیل بن صریم ضربتی بر سر حبیب زد و مردی دیگر از بنی تمیم نیزه ای بر وی نواخت حبیب به زمین افتاد و خواست برخیزد که حصین بن تمیم (سابق) خود را به او رسانید و حبیب را شهید کرد، مرد تمیمی از اسب پیاده شد و سر مبارک حبیب را قطع کرد حصین بن تمیم به او گفت سرش مال تو، آن را پیش ابن زیاد ببر و جایزه بگیر اما آن را به من بده تا از گردن اسبم آویزان کنم و در میان مردم بگردم تا بدانند که من هم در قتل او شریک بوده ام آن گاه حصین سر حبیب را به گردن اسب خود آویخته و در میان مردم می گردید. این کار بر امام صلوات الله عليه مصیبت سختی شد تا فرمود: خودم و یاران خودم را در نزد خدا ذخیره می دانم و به حساب خدا می گذارم ﴿عِنْدَاللّه اَحْتَسِبُ نَفْسِى وَحُماةَ اَصْحابِى﴾ (1)

****

مرحوم کشی از فضیل بن زبیر نقل کرده: روزی میثم تمار حبیب بن مظاهر را در مجلس «بنی اسد» دید و با هم صحبت کردند حبیب به میثم

ص: 105

گفت: مردی را می بینم که جلو سرش موی ندارد شکمش بزرگ است در نزد دارالرزق خربزه می فروشد می بینم که او را در راه اهل بیت پیامبرش به

دار آویخته اند و در روی دار شکم او را می شکافند.

میثم به او گفت: من هم مردی را می شناسم که رنگ او قرمز است و دو گیسو دارد، او به یاری پسر پیغمبرش می رود سر او را می برند و در کوفه می گردانند به دنبال این سخن آن ها از هم جدا شدند اهل مجلس که سخنان آن دو را شنیده بودند گفتند ما دروغگوتر از این دو نفر ندیده ایم.

هنوز اهل مجلس متفرق نشده بودند که «رُشید هَجَری» آمد و گفت حبيب و میثم کجا رفتند؟ گفتند: آن ها چنان و چنان گفتند و رفتند رشید گفت خدا میثم را رحمت کند فراموش کرده که بگوید: آن کس که سر حبیب را می آورد جایزه او را صد در هم زیاد می کنند. این را گفت و رفت اهل مجلس گفتند این از آن دو دروغگوتر است.

اهل مجلس گفتند: به خدا قسم مدتی نگذشت که دیدیم میثم را در کنار خانه ی عمرو بن حریث (خارجی معروف) به دار آویخته اند و سر حبیب بن مظاهر را از کربلا به کوفه آوردند (1) مردی سر حبیب را گرفت و از اسبش آویزان کرد و به قصر ابن زیاد آورد. (2)

ص: 106

بنِ مَسروقٍ الجُعفِیِّ﴾

عزای پسرش بنشیند «قال له الحرّ: اما لو غيرك من العرب يقولها لى... ما تركتُ ذكر امه بالشكل كائناً من كان و لكن والله ما كان لى الى ذكر امك من سبيل الا باحسن ما نقدر عليه»

حرّ در روز عاشورا پیش عمر بن سعد آمد و گفت آیا می خواهی با حسین بجنگی؟ «امقاتل انت هذا الرجل؟» عمر بن سعد :گفت آری والله جنگی که در آن سرها به زمین ریزد و دست ها از تن جدا گردد، حرّ گفت: حسین می گوید من بنا به دعوت شما و در اثر نامه های شما آمده ام اگر آماده نیستید بر می گردم آیا این سخن تو را راضی نمی کند؟ ابن سعد گفت: چرا اگر اختیار دست من بود قبول می کردم ولی امیرت ابن زیاد قبول نمی کند و می گوید: اگر تسلیم شدند آن ها را پیش من بفرست و اگر تسلیم نشدند آن ها را بکش و بدن حسین را زیر سم اسبان بگذار

حرّ چیزی نگفت و از نزد ابن سعد بیرون آمد، و در محلی ایستاد و طوفان در دلش وزیدن گرفت: این من بودم که از ابن زیاد فرمان بردم و فرزند رسول خدا را در این جا نگاه داشتم تا این جریان پیش آمد مسبّب را ریخته شدن خون امام صلوات الله عليه من هستم چگونه به خدا جواب خواهم داد و چگونه در محشر با پیامبر روبرو خواهم شد مگر خداوند این خون را نادیده می گیرد؟

مردی به نام «قرّه بن قیس» از قوم حرّ با او بود حرّ به او گفت: قرّه امروز به اسب خود آب داده ای؟ گفت : نه حرّ گفت : نمی خواهی آن را

ص: 109

آب بدهی؟ قره گوید: به خدا قسم فکر کردم می خواهد از میدان کنار برود و چون مرا در کنار خود دید آن سؤال را کرد گفتم به اسبم آب نداده ام ولی می روم آب بدهم، حرّ از آن محل کنار رفت، به خدا قسم اگر مرا از نیت خود آگاه می کرد من هم با او به طرف حسین (علیه السلام) می رفتم.

حرّ کم کم به طرف امام علیه السلام نزدیک می شد «مهاجر بن اوس» به او گفت: حرّ می خواهی چکار کنی؟ می خواهی حمله کنی؟! حرّ جواب نداد و بدنش به شدت می لرزید مهاجر گفت: ای حر کار تو عجیب و شک آور است اگر از من می پرسیدند شجاع ترین اهل کوفه کدام است فقط تو را می گفتم من هیچ وقت تو را در چنین حالی ندیده ام هنوز نه جنگی واقع شده و نه خونی ریخته شده است این ترس و اضطراب چیست؟! حرّ گفت: خودم را میان بهشت و جهنّم می بینم به خدا قسم جز بهشت چیزی اختیار نخواهم کرد هر چند تکه تکه و سوزانده شوم ﴿ إِنِّي والله أُخَيِّرُ نَفْسِي بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَوَاللَّهِ لَا أَخْتَارُ عَلَى الْجَنَّةِ شَيْئاً وَ لَوْ قُطِّعْتُ وَ أُحْرِقْتُ﴾

این بگفت و بر اسبش مهمیز زد و خود را به امام علیه السلام رسانید، سر به زیر و شرمنده در محضر امام ایستاد حضرت فرمود: سرت را بلند کنای شیخ تو کیستی؟: «إرفَعُ رَأسَکَ مَنْ أَنْتَ یَا شَیخُ؟»

حرّ گفت قربانت گردم یابن رسول الله من حرّ بن يزيدم، من همان هستم که تو را از برگشتن مانع شدم و با تو به این جا آمدم و تو را در این مکان نگاه داشتم اما گمان نمی کردم که این قوم سخن تو را رد کنند و

ص: 110

گمان نمی کردم در دشمنی با شما به این حد رسند به خدا قسم اگر می دانستم با شما این چنین رفتار خواهند کرد، آن کار را نمی کردم که کرده ام من از گناهم به خدا توبه می کنم آیا توبه ی من قبول است امام صلوات الله علیه فرمود: آری خدا توبه ات را قبول می کند.

﴿فَقالَ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! يَابْنَ رَسُولِ الله أَنا صاحِبُكَ الَّذي حَبَسْتُكَ عَنِ الرُّجُوعِ وَسايَرْتُكَ فِي الطَّرِيقِ وَجَعْجَعْتُ بِكَ في هذَا المَكانِ، وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ القَوْمَ يَرُدُّونَ عَلَيْكَ مَا عَرَضْتَهُ عَلَيْهِمْ، وَلَا يَبْلُغُونَ مِنْكَ هذِهِ المَنْزِلَة وَالله لَوْ عَلِمْتُ أَنَّهُم يَنْتَهُونَ بِكَ إِلى مَا أَرَى، مَا رَكِبْتُ مِثْلَ الَّذي رَكِبْتُ. فَإِنِّي تَائِبٌ إِلَى الله مِمَّا صَنَعْتُ؛ فَتَرَى لي مِنْ ذلكَ تَوْبَةً؟! قال علیه السلام نعم یتوب الله علیک﴾ (1)

روز عاشورا حرّ و زهیر بن قیس با هم به کوفیان حمله می کردند و هر یک آن دیگری را یاری می کرد اسب حرّ جراحات زیادی برداشت وقتی که حرّ به طرف امام علیه السلام رفت مردی بنام یزید بن سفیان گفت: اگر به وقت رفتن در کنار او میبودم کارش را با این نیزه تمام می کردم در آن گیرودار، مردی به نام حصین به یزید بن سفیان گفت این همان حرّ است که آرزو می کردی او را بکشی یزید به حرّ حمله کرد حرّ شجاع در دم او را کشت و حدود چهل سوار و پیاده را به خاک انداخت، آخرالامر اسبش را پی کردند و او پیاده ماند و مرتب می جنگید تا از کثرت جراحات به خاک افتاد رفقایش او را در حالی که رمقی داشت محضر امام علیه السلام

ص: 111

آوردند امام صلوات الله علیه دست به صورت او می کشید و می فرمود: «نْتَ حُرُّ کَما سَمَّتکَ اُمُّکَ، وَ اَنْتَ حرُّ فِی الدُّنْیا وَ اَنتَ حُرُّ فِی الآخَره﴾ (1) مرحوم مفيد فرماید: در قتل حرّ، ایّوب بن مسرّح و مردی از اهل کوفه شریک شدند. (2)

ای مردم من می ترسم بلاهای کفّاری که با پیامبران می جنگیدند بر شما نازل شود مانند بلاهای قوم نوح و قوم عاد و ثمود و دیگران.... ای مردم من می ترسم از روزی که بلاها بیاید و شما فریاد برآورید و دادرسی نداشته باشید.

﴿يا قَوْمِ إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ مِثْلَ يَوْمِ الْأَحْزابِ، مثل قَوْمِ نُوحٍ وَ عَادٍ وَ ثَمُودَ وَ الَّذِینَ مِنْ بَعْدِهِمْ وَ مَا اللَّهُ یرِیدُ ظُلْماً لِلْعِبَادِ﴾.

ای مردم حسین بن علی را نکشید حجت پروردگار را نکشید خدا شما را در زیر عذاب می کوید دروغگو نومید است: «يا قوم لاتقتلوا حسيناً فَیُسْحِتَکُمْ بِعَذابٍ وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَری»

امام حسین علیه السلام به او فرمود: ای پسر سعد (از این ها دست بردار) این ها در وقتی مستحق عذاب شدند که تو آن ها را به راه حق دعوت کردی و آن ها شروع کردند به فحش دادن به تو و یاران تو و حالا که یاران پاک تو را کشته اند دیگر وقت گذشته است به راه حق برنمی گردند.

حنظله گفت: راست فرمودی فدایت گردم آیا به طرف پروردگار کوچ نکنیم؟ آیا به برادران شهیدمان ملحق نشویم؟ امام علیه السلام فرمود: برو به سوی آن چه از دنیا و مافیها برای تو بهتر است.

«فقالَ لَهُ حُسَيْنُ: يَابْنَ أَسْعَدَ، رَحِمَكَ الله ! إِنَّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا الْعَذَابَ حِينَ رَدُّوا عَلَيْكَ مَا دَعَوْتَهُمْ إِلَيْهِ مِنَ الْحَقِّ وَنَهَضُوا إِلَيْكَ لِيَسْتَبِيحُوكَ وَأَصْحَابَكَ، فَكَيْفَ بِهِمُ الْآنَ وَقَدْ قَتَلُوا إِخْوَانَكَ الصَّالِحِين، قَالَ: صَدَقْتَ، جُعِلْتُ فِداكَ، أفَلا نَروحُ إلَی ربنا فنلحق

ص: 113

ياخواننا؟ فقال له: رُحْ إِلَى مَا هُوَ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا ﴾

حنظله گفت: السلام علیک یابن رسول الله صلوات خدا بر تو و اهل بیت تو باد خداوند در بهشت ما را با شما جمع کند، امام علیه السلام فرمود: آمین، آمین. «صلی الله علیک و علی اهل بیتک وَ جَمَعَ الله بيننا و بینک فی جنته، قال آمین، آمین» سپس وارد میدان شد و جنگ سختی کرد، کفار حمله کرده و او را کشتند (1) در زیارت ناحیه مقدسه و در زیارت رجبیّه آمده: ﴿السَّلَامُ عَلَی حَنْظَلَةَ بْنِ سَعْدٍ الشِّبَامِیِّ﴾ و در رجبیه «اسعد» آمده است.

آمده : او همراه مولایش مسلم بن كثير محضر امام حسین علیه السلام آمد و و بعد از مسلم در جنگ تن به تن بعد از نماز ظهر شهید شد، در تنقیح المقال فرموده اهل تاریخ گفته اند: او از محل خودش برای رسیدن به امام علیه السلام خارج شد و به وقت ورود آن حضرت به کربلا، خودش را به حضرت رسانید و در پیش روی آن حضرت جنگید و عده ای را کشت و خودش نیز به شرف شهادت رسید.

کربلا آمد و به شرف شهادت رسید (1) در زیارت رجبیه آمده: ﴿السَّلام عَلی زاهرٍ مَوْلی عَمْرِوْ بْنِ الحُمْقِ﴾ و در زیارت ناحیه مقدسه فرموده: ﴿السَّلَامُ عَلَی زَاهِدٍ مَوْلَی عَمْرِو بْنِ الْحَمِقِ الْخُزَاعِیِّ﴾ شاید «زاهد» از اشتباه ناسخان باشد در رجال شیخ فرموده: «حَضَرَ معه كربلا و استشهد بین یدیه» در مناقب او را از شهداء حمله ی اول فرموده است.

است (1) او به شرف سلام حجت خدا مشرف گردیده و در زیارت ناحیه آمده است ﴿السَّلامُ عَلی زُهَیرِ بنِ سُلَیمٍ الأَزدِیِّ ﴾.

ناگفته نماند: در زیارت رجبیه آمده ﴿السَّلامُ عَلَی زُهَیْرِ بْنِ سَائِبٍ - اَلسَّلاَمُ عَلَى زُهَيْرِ بْنِ سَلْمَانَ﴾ در معجم رجال الحدیث هر دو را به طور مستقل نقل کرده و به زیارت رجبیّه استناد فرموده و می گوید: «من المستشهدين مع الحسين عليه السلام فى واقعة الطف» على هذا باید گفت آن ها دو نفرند:

زهیر بن قین به امام علیه السلام گفت: به خدا قسم من دوست دارم مرا بکشند و سپس تکه تکه کنند سپس بار دیگر زنده کنند و بکشند و تکه تکه کنند و هزار بار این چنین تکرار شود در عوض خداوند کشته شدن را از تو و از این جوانان اهل بیت تو دفع کند:

﴿وَاللّهِ لَوَدِدتُ أنّی قُتِلتُ، ثُمّ نُشِرتُ، ثُمّ قُتِلتُ حَتّی اُقتَلَ هکذا ألفَ مَرّهٍ، وَأنَّ اللّهَ تَعالی یَدفَعُ بِذلِکَ القَتلَ عَن نَفسِکَ ، وَعَن أنفُسِ هؤلاءِ الفِتیانِ مِن أهلِ بَیتِکَ.﴾ (1)

و به نقل زیارت ناحیه چون امام علیه السلام به او اجازه ی رفتن داد (ظاهراً در روز عاشورا) گفت: نه والله این به هیچ وجه شدنی نیست که من پسر رسول خدا را در دست دشمنان اسیر بگذارم و خودم نجات یابم، خدا چنین روزی را برای من پیش نیاورد ﴿لْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قدْ أَذِنَ لَهُ فِي الاْنْصِرَافِ : لاَ وَاللّهِ لاَ يَكُونُ ذلِكَ أَبَداً، أترُکُ ابنَ رَسولِ اللّهِ أسیراً فی یَدِ الأَعداءِ وأنجو ! لا أرانِیَ اللّهُ ذلِکَ الیَومَ﴾ (2)

او روز عاشورا بعد از حجاج بن مسروق به میدان آمد و چنین گفت:

انا زهير و انا بن القين *** اذُودكم بالسيف عن حسين

ان حسيناً أحد السبطين *** من عترة البرّ التقىّ الزين

ذاک رسول الله غَير المين *** اضربكم و لا ارى من شين

يا ليت نفسى قسمت قسمين

ص: 118

او مردم کوفه را خیلی نصیحت کرد که شاید متنبّه شوند آخر الامر شمر بن ذى الجوشن تیری به او انداخت و نعره کشید ساکت باش خدا صدایت را قطع کند از بس حرف زدی خسته شدیم «أسكت اسكن الله نَا مَتَكَ اَبْرَمتنا بكثرة كلامك»

زهیر جواب داد: ای پسر زنی که به پاشنه هایش می شاشید من با تو کاری ندارم تو حیوانی، به خدا قسم گمان ندارم حتی دو آیه از کتاب خدا را بلد باشی بشارت باد تو را خواری روز قیامت و عذاب اليم. ﴿فَقَالَ لَهُ زُهَيْرٌ : يَابْنَ الْبَوَّالِ عَلَى عَقِبَيْهِ! مَا إِيَّاكَ أُخَاطِبُ! إِنَّمَا أَنْتَ بَهِيمَةٌ وَالله ما أَظُنُّكَ تُحْكِمُ مِنْ كِتابِ الله آيَتَيْنِ، فَأَبْشِرْ بِالْخِزْيِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالْعَذَابِ الْأَلِيمِ﴾

شمر صدا زد: خدا تو را و امامت را تا ساعتی خواهد کشت زهیر جواب داد: آیا مرا با مرگ می ترسانی قسم به خدا قتل با اباعبدالله مرا از ماندن با شما خوش تر است.

بعد رو کرد به مردم و گفت: ای مردم این آدم میان تهی و احمق و امثال او، شما را از دینتان نفریبد والله شفاعت محمد صلى الله علیه و آله به قومی نمی رسد که خون های ذریّه و اهل بیت او را و خون های یاران و مدافعین آن ها را ریخته اند: ﴿فَوَاللهِ لا تَنالُ شَفاعَةُ مُحَمَّدٍ - صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ - قَوْمًا هَرَاقُوا دِمَاءَ ذُرِّيَّتِهِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ قَتَلُوا مَنْ نَصَرَهُمْ وَ ذَبَّ عَنْ حَرِيمِهِمْ﴾

در آن وقت مردی ندا کرد: یا زهیر اباعبدالله علیه السلام می فرماید: برگرد به جان خودم قسم: همان طوری که مؤمن آل فرعون قوم خویش را

ص: 119

نصیحت نمود و در دعوت به راه حق اصرار کرد تو هم این ها را نصیحت کردی و اصرار در نصیحت نمودی اگر فایده ای بخشد.

﴿فناداه رجل فقال له : ان اباعبدالله يقول لك أَقْبَلَ، فَلَعَمْرِي لَئِنْ كَانَ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ نَصَحَ لِقَوْمِهِ وَ أَبْلَغَ فِي الدُّعَاءِ ، لَقَدْ نَصَحْتَ لِهَؤُلَاءِ وَ أَبْلَغْتَ، لَوْ نَفَعَ النُّصْحِ وَ الْإِبْلَاغُ﴾ (1)

آن گاه زهیر بعد از حجاج بن مسروق قدم به میدان گذاشت و با کمال قدرت عده ای از کوفیان لعین را به خاک انداخت كثير بن عبدالله شعبی و مهاجر بن اوس تمیمی حمله کرده و زهیر را شهید کردند وقتی که زهیر به خاک افتاد امام صلوات الله عليه فرمود: ﴿لا یُبْعِدَکَ اللّهُ یا زُهَیْرُ وَلَعَنَ اللّهُ قاتِلَکَ لَعْنَ الَّذینَ مُسِخُوا قِرَدَةً وَ خَنازیرَ﴾ (2) خدا تو را از رحمت خویش دور نگرداند و خدا به قاتلت لعنت کند، لعنتی که به یهود کرد که به میمون ها و خوک ها مسخ شدند.

****

ناگفته نماند: زهیر بن قین، ابتدا عثمانی بود و در سال شصت هجری از حج به کوفه بر می گشت امام علیه السلام نیز به طرف کوفه می آمد، زهیر بن قین به علت عثمانی بودن نظرش آن بود که هر جا امام با لشکریانش نازل شد او حرکت کند و هر جا امام حرکت کرد او را با کسان

ص: 120

خود فرود آید.

ولی در یک منزل ناچار شدند در همان جا نازل شوند که آن حضرت نازل شده بود راوی گوید ما با زهیر بن قین مشغول طعام خوردن بودیم که یک نفر وارد شد و سلام کرد و گفت ای زهیر بن قین مرا ابا عبدالله علیه السلام فرستاده که پیش او بیائی ما از این سخن همه مبهوت شدیم لقمه ها در دستان ماند گوئی بالای سر ما مرغان لاشه خوار ایستاده و منتظر خوردن گوشت ما هستند.

فبينا نحن نتغذى من طعام لنا اذا قبل رسول الحسين عليه السلام حتى سلّم ثم قال : يا زهير بن القين ان اباعبدالله الحسین علیه السلام يدعوك لتأتيه» زهیر در جواب عاجز ماند که چه کار کند زنش دلهم دختر عمرو (1) گفت: پسر رسول خدا به دنبال تو می فرستند و تو قبول نمی کنی سبحان الله چه می شود که بروی و حرف او را بشنوی و برگردی.

به دنبال این سخن زهیر برخاست و به طرف امام علیه السلام رفت، بعد از کمی برگشت که شاد و خندان بود و دستور داد چادر و وسائل و متاعش را به طرف امام علیه السلام رفت بعد از کمی برگشت که شاد و خندان بود و دستور داد چادر و وسائل و متاعش را به طرف امام علیه السلام بردند، و به زنش گفت «انت طالق» تو را طلاق دادم من نمی خواهم از من ضرری به تو برسد من تصمیم گرفتم در محضر حسین علیه السلام باشم و خودم را فدای

ص: 121

او کنم و با روحم او را حمایت نمایم، بعد مالی به زنش داد و او را به بعضی از عموزاده هایش سپرد که به خانواده اش برساند.

﴿فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ مُسْتَبْشِراً قَدْ أَشْرَقَ وَجْهُهُ فَأَمَرَ بِفُسْطَاطِهِ وَ ثَقَلِهِ وَ رَحْلِهِ وَ مَتَاعِهِ فَقُوِّضَ وَ حُمِلَ إِلَى اَلْحُسَيْنِ عليه السلام ثُمَّ قَالَ لاِمْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ اِلْحَقِي بِأَهْلِكِ فَإِنِّي لاَ أُحِبُّ أَنْ يُصِيبَكِ بِسَبَبِي إِلاَّ خَيْرٌ... انّى و قَد عَزَمتُ عَلی صُحبَةِ الحُسَینِ علیه السّلام لِأَفدِیَهُ بِنَفسی و أقِیَهُ بِرُوحِي ثُمَّ أَعْطَاهَا مَالَهَا وَ سَلَّمَهَا إِلَى بَعْضِ بَنِي عَمِّهَا لِيُوصِلَهَا إِلَى أَهْلِهَا﴾

زنش برخاست و گریه کرد و از زهیر خداحافظی نمود و گفت خدا یار و و معین تو باشد خدا برای تو خیر پیش آورد مرا هم در قیامت پیش جد حسین علیه السلام یاد آور ﴿فَقَامَتْ إِلَيْهِ وَ بَكَتْ وَ وَدَّعَتْهُ وَ قَالَتْ كَانَ اللَّهُ عَوْناً وَ مُعِيناً خَارَ اللَّهُ لَكَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَذْكُرَنِي فِي الْقِيَامَةِ عِنْدَ جَدِّ الْحُسَيْنِ علیه السلام﴾

به نقل طبری: زهیر به یاران خود گفت هر کس از شما بخواهد با من بیاید و گرنه این آخرین دیدار ماست من حدیثی به شما نقل کنم، ما در جنگ های اسلامی در «بَلَنجَر» (1) با دشمنان جنگیدیم، خداوند فتح پیش آورد و غنائم به دست آوردیم سلمان به ما :گفت آیا از این فتحی که خداوند پیش آورد و از این غنائم که به دست آمد شاد شدید؟ گفتیم : آری.

گفت اگر سیّد جوانان اهل بهشت را درک کردید به جنگیدن در حمایت او بیشتر از این شاد باشید من شما را به خدا می سپارم ﴿إنّی سَاُحَدِّثُکُم حَدیثاً غَزَونا بَلَنجَرَ، فَفَتَحَ اللّهُ عَلَینا، و أصَبنا غَنائِمَ فَقالَ لَنا سَلمانُ الباهِلِیُّ...

ص: 122

أَ فَرِحْتُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْكُمْ وَ أَصَبْتُمْ مِنَ الْغَنَائِمِ فَقُلْنَا نَعَمْ فَقَالَ إِذَا أَدْرَكْتُمْ سَیِّدَ شَبَابِ آلِ مُحَمَّدٍ فَكُونُوا أَشَدَّ فَرَحاً بِقِتَالِكُمْ مَعَهُ مِمَّا أَصَبْتُمُ الْیَوْمَ مِنَ الْغَنَائِمِ فَأَمَّا أَنَا فَأَسْتَوْدِعُكُمُ اللَّهَ﴾ (1) واقعاً عجيب است واقعاً عجيب است، واقعاً عجيب است زهیر بن حین در هر دو زیارت ناحیه و رجبیّه به سلام امام علیه السلام مفتخر شده است.

آمده و هکذا به دو پسرش شرح حال یزید بن ثبیت و دو پسرش در حرف یاء خواهد آمد. ناگفته نماند: در زیارت رجبیه آمده: ﴿السّلامُ عَلى بَدْرِ بنِ رُقَيْطٍ وابْنَيْهِ عَبدِاللَّهِ وعُبيدِاللَّهِ﴾ آیا منظور از «بدر» هم يزيد بن ثبیت است؟ الله اعلم.

بیعت کنندگان مسلم بن عقیل بود بعد از شهادت مسلم دستگیر شد و فرار کرد و در میان قوم خود پنهانی می زیست و چون شنید اباعبدالله عليه السلام به کربلا آمده است با چند نفر از قبیله کلب از کوفه خارج شد و خودش را در کربلا به امام علیه السلام رسانید و در خدمت آن حضرت بود که در عاشورا به فيض شهادت نائل آمد (1) آمدن او به کربلا و ملحق شدن به امام علیه السلام حاکی از بصیرت و مکتبی کامل بودن اوست و زیارت ناحیه بر شرافتش افزوده است.

علیه السلام آمد و با آن حضرت به مکه رفت و از مکه به کربلا آمد و در روز عاشورا بعد از جنگی سخت و اظهار رشادت ها به درجه شهادت نائل آمد در مناقب فرموده دو نفر از غلامان علی علیه السلام در کربلا شهید شدند «و موليان من موالى اميرالمؤمنین علیه السلام» (1) یکی از آن دو نفر ظاهراً همین سعد بن حرث است.

انداخت و شهید شد اشعارش به ایمان و اخلاص و بصیرت کامل او دلالت دارد و این که از روی احساس وظیفه و احساس تکلیف می جنگیده است شرح حال بیشتری از وی پیدا نشد.

می سوزانند و بعد خاکسترم را به باد می دهند و هفتاد بار آن را درباره من تکرار می کنند باز از تو جدا نمی شوم تا در مقابل تو کشته شوم... حال آن که این یک مُردن و یا کشته شدن است و بعد از آن کرامت و بهشتی است که پایان ندارد.

﴿ السّلامُ عَلى سَعيْد بنِ عبداللَّهِ الحَنَفِيّ، القائِلِ للحُسين علیه السلام و قد أذنَ له في الانصراف: لا والله حتّى يَعْلَمَ اللَّهُ أنّا قَدْ حَفِظْنا غَيْبَةَ رَسُولِ اللَّهِ صَلّى اللَّهُ عَليهِ وآلهِ فيكَ، واللَّهُ لَوْ أعْلَمُ أنِّي اقْتَلُ ثُمّ احْيَى ثُمّ احْرَق ثُمّ اذْرى و يُفْعَلُ بي ذلِكَ سَبْعِين مرّةً ما فارَقْتُكَ، حتّى ألقى حِمَامي دُونَكَ، وَ كَيْفَ لاَ أفْعَلُ ذَلِكَ، وَ إنَّمَا هِيَ مَوْتَةٌ أوْ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ، ثُمَّ هِيَ بَعْدَهَا الْكَرامَةُ الَّتي لاَ انْقِضَاءَ لَها أبَدا.﴾ (1)

وقتی امام حسین صلوات الله علیه نماز ظهر را خواند جنگ سختی ما بين یاران آن حضرت و اهل کوفه در گرفت دشمنان به امام علیه السلام نزدیک شدند سعید بن عبدالله در جلو آن حضرت ایستاد و هدف دشمن قرار گرفت از هر طرف تیری به سوی او می آمد و او همچنان در جلو امام علیه السلام ایستاده تیرها را به چهره و سینه و پهلو و دست می خرید و نمی گذاشت چیزی از آن ها به حضرت برسد تا در اثر کثرت جراحات به زمین افتاد و می گفت:

خدایا این ها را لعنت کن چنان که قوم عاد و ثمود را لعنت کردی خدایا از من به پیامبرت سلام برسان و او را از درد زخم های من واقف

ص: 128

گردان من در یاری فرزند پیغمبر ثواب تو را می خواهم.

آن گاه به طرف امام صلوات الله علیه برگشت و گفت: یابن رسول الله آیا به وظیفه ی خود عمل کردم؟ امام علیه السلام فرمود: آری تو در بهشت هم پیش روی من خواهی بود و در آن دم روح از بدنش پرواز کرد.

﴿لما صلى الحسين عليه السلام الظهر صلوة الخوف اقتتلوا بعد الظهيرة فاشتدّ القتال و لما قرب الاعداء من الحسين عليه السلام و هو قائم بمكانه استقدم سعيد بن عبدالله الحنفى امام الحسين عليه السلام فَاستَهدُفَ لهم يرمونه بالنبل يميناً و شمالاً و هو قائم بين يدى الحسين عليه السلام يقيه السهام طوراً بوجهه و طوراً بصدره و طوراً بیده و طوراً بجنبه فلم يكد يصل الى الحسين عليه السلام شيء من ذلک حتى سقط الحنفى الى الارض و هو يقول :

﴿اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ اللَّهُمَّ أَبْلِغْ نَبِيَّكَ عَنِّي السَّلَامَ ، وَ أَبْلِغْهُ مَا لَقِيتُ مِنْ أَلَمِ الْجِرَاحِ ، فَإِنِّي أَرَدْتُ ثَوَابَكَ فِي نَصْرِ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ ثُمَّ التفت الی الحسین فقال: اوفیت یابن رسول الله؟ قال: نعم انت امامی فی الجنة ثم فاضت نفسه النفيسة﴾ (1) در بدن او سیزده تیر بود غیر از زخم شمشیر و طعن نیزه (2) و در زیارت رجبیه اولین کسی که به او سلام آمده سعید بن عبدالله حنفی است.

ص: 129

الرجال نیز عبارت زیارت را آورده است در تنقیح المقال فرموده امام حسین علیه السلام نامه ای به اشراف اهل بصره نوشت و آن را توسط غلام خودش سلیمان به بصره فرستاد منذر بن جارود عبدی او را گرفت و تحویل ابن زیاد داد و ابن زیاد دستور کشتن او را داد و سلیمان بن عوف او را شهید کرد (1) ولی ظهور زیارت ناحیه آن است که او در کربلا شهید شده است.

زندگی ترجیح می دهد.

حدیث مرد مؤمن با تو گویم *** که چون مرگش رسد خندان بمیرد

و در رکاب وی از مکه به کربلا آمد و در حمله ی اول به فیض شهادت نائل آمد (1) و کافی است در شأن او که مشرف به سلام در زیارت ناحیه مقدسه شده است چنان که فرموده: ﴿السَّلامُ عَلی شَبیبٍ بْنِ عَبْدِاللَّهِ النَهْشَلیِّ﴾ گوارا باد بر او بهشت پروردگار

آورد چنان که یاران دیگرش را به حساب می آورد و اگر دوستی غیر از تو داشتم خوش می داشتم که در پیش من شهید شود این روزی است که در حد توانایی باید در طلب اجر باشیم، شوذب به محضر امام آمد، سلام کرد و رفت و شهید شد. (1)

شهدای کربلاست، مرحوم سماوی در ابصار العین فرموده: عائذ با پدرش مجمّع در منزل «عذیب الهجانات» به محضر امام صلوات الله عليه رسیدند (جریان در آن در عمروبن خالد و مجمع خواهد آمد) صاحب حدائق فرموده: عائذ در حمله اول کشته شد دیگران گفته اند: با پدرش در آغاز جنگ قبل از حمله اول کشته شدند (1) از این که با پدرش از محل خویش حرکت کرده و خود را در راه کربلا به امام رسانده و با وی به کربلا آمده و شهید شده است، بصیرت و ایمان و اهل ولایت و هدفدار بودن او کاملاً روشن می شود «لقدمات على بصيرة من دينه رضوان الله عليه»

روی زمین به حق عبادت می شد : «لوتم عدّتهم الفا لعبد الله حق عبادته» همه اهل شجاعت و از بزرگان عرب بودند و آن ها را «فتیان الصباح» می گفتند.

آن گاه که مسلم بن عقیل به کوفه آمد و مردم به او بیعت می کردند عابس برخاست و بعد از حمد و ثنای خداوند گفت: ای مسلم بن عقیل من با شما از طرف مردم سخن نمی گویم و مافی الضمیر آن ها را نمی دانم... و لیکن من به خدا قسم از آن چه در دل دارم می گویم به خدا قسم اگر مرا بخوانید اجابت می کنم و با دشمنتان می جنگم و با این شمشیرم تا رسیدن به خدا می جنگم و جز پاداش خداوند مقصودی ندارم. (1)

و او در روز عاشورا به امام صلوات الله علیه گفت: یا اباعبدالله به خدا قسم در روی زمین عزیز از تو بر من و محبوب تر از تو بر من کسی نیست نه نزدیک و نه دور و اگر می توانستم با چیزی عزیزتر از جانم و خونم از تو دفاع کنم حتماً می کردم سلام بر تو یا اباعبدالله شهادت می دهم که من در دین تو و دین پدرت هستم.

«فسلّم على الحسين عليه السلام و قال: یا اباعبدالله اما و الله ما أمسى على وجه الارض قريب ولا بعيد اعزّ علىّ و لا احب الى منك و لو قدرت علی ان ادفع لفعلتُ السلام علیک يا اباعبدالله اشهد انّى على هداک و هدی ابیک عنک الضيم او القتل بشيء اعزّ على من نفسی و دمی

این بگفت و شمشیر بدست به میدان آمد «ربیع بن تمیم» گوید: من

ص: 137

او را در جنگ ها دیده بودم و او شجاع ترین مردم بود چون دیدم وارد میدان شد گفتم ایها الناس این شیر شیران است. این عابس بن شبیب است کسی به جنگ او نرود، عابس فریاد می زد حریفی نیست حریفی نیست؟

﴿فَقُلتُ أیُّهَا النّاسُ هذَا الأَسَدُ الأَسوَدُ، هذَا ابنُ أبی شَبیبٍ لا یَخرُجَنَّ إلَیهِ أحَدٌ مِنکُم. فَأَخَذَ یُنادی: ألا رَجُلٌ لِرَجُلٍ؟﴾

عمر بن سعد گفت: او را سنگباران کنید عابس چون چنین دید زره اش و کلاه جنگی اش را کنار انداخت و به کوفیان حمله ور شد به خدا قسم بیشتر از دویست نفر را در جلوش می راند (و از او فرار می کردند) سپس از هر طرف به او حمله کرده و او را شهید کردند سر بریده اش را در دست عده ای از کوفیان دیدم که هر یک می گفت : من او را کشتم، عمر بن سعد گفت: دعوا نکنید یک نفر نمی توانست او را بکشد همگی او را کشته اید و با این گفته میانشان صلح داد: «فرأيت رأسه في ايدى رجال ذوى عدة هذا يقول : انا قتلته و الاخر يقول كذلك فقال عمر بن سعد : لا تحتصموا هذا لم يقتله انسان واحد حتى فرّق بينهم بهذا القول» (1) و او یکی از نامه های اهل کوفه را به مکه محضر امام علیه السلام برد و در محضر آن حضرت ماند و با وی به کربلا آمد

ص: 138

رجبيّه فرمود: ﴿السَّلَامُ عَلَى عَامِرِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ مَوْلَاهُ مُسْلِمٍ﴾ شیخ در رجال خویش فرموده: او از اصحاب حسین علیه السلام است و پدرش مسلم پسر حسان بن شریح است که در صفین در رکاب اميرالمؤمنين عليه السلام شهید شد.

اهل تاریخ گفته اند: عامر از شیعیان بصره بود، چون شنید که اباعبدالله علیه السلام به مکه رفته است او و غلامش سالم (یا مسلم) و یزید بن ثبيط عبدی به مکه رفتند و در خدمت آن حضرت بودند و با وی به کربلا آمدند و چون جنگ در گرفت در رکاب امام علیه السلام جنگیدند و شهید شدند (1) در مناقب او را از شهدای حمله ی اول گفته است (2) او مانند شهیدان دیگر از بصیرت کامل و احساس وظیفه و ولایت برخوردار بود و سلام دو زیارت فوق عظمت و بزرگواری او را به اوج رسانده است.

به امام علیه السلام پیوسته بودند و چون آن حضرت به منزل «زَباله» رسید آن ها از حضرت جدا شده و رفتند (ظاهراً در آن وقت که خبر شهادت مسلم به حضرت رسید) ولی مهاجر فرصت را غنیمت شمرده و با آن بزرگوار ماند تا به کربلا ،آمد و در کربلا شهادت را بر زنده ماندن ترجیح داد و در حضور اباعبدالله علیه السلام به خون غلطید و به خیل شهداء پیوست. رضوان الله علیه

معجم رجال الحديث احتمال داده که منظور از آن همان «ارحبی» است و «بنوارحب» شعبه ای است از قبیله ی همدان از یمن.

به هر حال: عبدالرحمن بن عبدالله از تابعین است و مردی شجاع و دلیر بود و او یکی از آن چهار نفر است که نامه های اهل کوفه را به مکه محضر امام علیه السلام بردند، تعداد حدود پنجاه و سه (53) نامه بود آن ها در دوازدهم ماه رمضان وارد مکه معظمه شدند امام حسین صلوات الله علیه، که خواست مسلم بن عقیل را به کوفه بفرستد، عبدالرحمن و قیس بن مسهر و عمارة بن عبيد را با مسلم به کوفه فرستاد.

بعد از شهادت مسلم بن عقیل رضوان الله عليه، عبدالرحمن به مکه بازگشت و در و در خدمت امام علیه السلام بود و با وی به کربلا آمد (1) و در روز عاشورا در حمله ی اول به شهادت رسید (2) رضوان الله علیه و گوارا باد بر او رحمت و رضوان و بهشت خداوند

است عبدالرحمن بن عبد ربه از صحابه است و از مخلصان امیرالمؤمنین علیه السلام بود، حضرت به او قرآن را آموخته و تربیت کرده بود (1) و او از جمله راویان حدیث مبارک غدیر است.

ابن اثیر در اُسد الغابه (3347) او را عبدالرحمن بن عبد ربّ انصاری گفته نه «عبد ربّه» و از اصبغ بن نباته نقل کرده: روزی امیرالمؤمنین علیه السلام در میدان کوفه به مردم فرمود: هر کس جریان غدیر را از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیده برخیزد و شهادت دهد ولی هر کس که آن جا بوده، نه این که از دیگران شنيده باشد، دوازده نفر برخاستند و شهادت دادند و آن ها عبارت بودند از:

ابو ایّوب انصاری

ابو عمرة بن عمرو بن محصن

ابو زينب

سهل بن حنيف

خزيمة بن ثابت

عبدالله بن ثابت انصاری

حبشی بن جناده ی سلولی

عبيد بن عازب انصاری

ص: 143

نعمان بن عجلان انصاری

ثابت بن ودیعه ی انصاری

ابو فضاله ی انصاری

عبدالرحمن بن عبد ربّ انصاری

آن ها گفتند: «نشهد انا سمعنا رسول الله صلى الله عليه (و آله) يقول ﴿إنَّ اللّهَ عزّوجلّ وَلِیّی وأنَا وَلِیُّ المُؤمِنینَ ، ألا فَمَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ ، اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وأحِبَّ مَن أحَبَّهُ، و أبغِض مَن أبغَضَهُ ، و أعِن مَن أعانَهُ﴾ ابن حجر در

الاصابه ج 2 ص 408 (5154) در حالات عبدالرحمن بن عبد ربّ الانصاری آن را از اصبغ بن نباته نقل کرده و گوید: عده ای برخاسته و شهادت دادند از جمله عبدالرحمن بن عبد رب انصاری بود.

به هر حال : عبدالرحمن با امام حسین علیه السلام از مکه به کربلا آمد و ملازم آن حضرت بود و روز عاشورا در راه ایمان و عقیده خود در حضور امام صلوات الله علیه به شهادت رسید (1) بعضی ها گفته اند: در حمله ی اول شهید شد ولی در مناقب او را از شهداء حمله ی اول نگفته است.

:گویند او در کوفه برای امام علیه السلام از مردم بیعت می گرفت و او همانست که با بریر بن خضیر در مقابل خیمه ای که امام حسین علیه السلام در آن «نوره» مصرف می کرد ایستاده و منتظر بودند بعد از آن حضرت «نوره»

ص: 144

مصرف کنند و بریر با او شوخی می کرد و در حالات «بریر» گذشت این ها همه حاکی از شخصیت بزرگ و بصیرت نافذ آن بزرگوار است.

چرا گریه می کنید به خدا قسم امیدوارم بعد از ساعتی چشم شما (با دیدار پاداش حق) روشن شود گفتند: خدا ما را فدایت کند والله برای خود گریه نمی کنیم و برای تو گریه می کنیم می بینیم که دشمن تو را در میان گرفته و ما نمی توانیم به شما نفعی رسانیم.

امام فرمود: پسران برادرم خدا در مقابل این اندوه شما و این مواسات که مرا با وجود خود یاری می کنید پاداش اهل تقوی بدهد: «فقالا یا اباعبدالله السلام علیک انّه جئنا لنقتل بین یدیک و ندفع عنک، فقال : مرحباً بكما اذنوا منّى، فدنوا منه، و هما يبكيان. فقال : يا ابنى اخي ما يُبكيكما؟ فوالله الى لارجو ان تكونا بعد ساعة قريرى العين.

فقالا جعلنا الله فداك و الله ما على انفسنا نبكي ولكن نبكکی علیک نراک قد احیط یک و لانقدر على ان ننفعك فقال: جزاكما الله يا ابنى اخى بوجدكما من ذلك و مواساتكما آياى بانفسكما احسن جزاء المتقين

آن وقت هر دو به امام سلام داده و امام علیه السلام به آن دو جواب فرموده و هر دو جنگیده و شهید شدند «ثم استقدما و قالا: السلام علیک یابن رسول الله فقال: وعليكما السلام و رحمة الله و بركاته فقاتلا حتى قتلا» (1)

****

ص: 146

ناگفته نماند : خوارزمی و دیگران که مرحوم مجلسی نیز از آن ها نقل کرده، غیر از این دو برادر یک نفر دیگری به نام عبدالرحمن بن عروه نقل می کنند که بعد از عمروبن جُناده به میدان آمد و رجز خواند و گفت:

قد علمت حقاً بنو غفار *** و خندف بعد بنی نزار

لَنَضر بنّ معشر الفجّار *** بكلِّ عَضب ذُكر بتّار

یا قوم ذودوا عن بني الاخيار *** بالمشرفيّ و القنا الخطّار

سپس وارد میدان شد و جنگید و شهید شد آیا این عبدالرحمن غیر از آن عبدالرحمن است؟ در مقتل ابو مخنف که از تاریخ طبری جمع آوری شده است آمده که در وقت جنگ یکی از آن دو برادر این رجز را خواند عبارت چنین است فجعلا يقاتلان قريباً منه (امام عليه السلام) و احدهما يقول: قد عملت حقاً بنو غفار و خندف بعد نبی نزار» (1) علی هذا یکی از آن دو برادر بوده است.

اضربكم ضرب فتى من اليمين *** ازجو بذاك الفوز عند المؤتمن (1)

من پسر عبدالله از آل يَزَن هستم دین من همان دین حسن و حسین عليهما السلام است شما را که جوانی یمنی هستم به شمشیر می کشم منظورم از این جهاد نجات در پیشگاه خداست در معجم رجال الحديث فرموده: «عبدالرحمن بن عبدالله اليزنى من المقتولين بين يدى الحسين عليه السلام في واقعة الطف و هو المبارز التاسع من اصحابه و كان يرتجز و يقول :

انا بن عبدالله من آل يَزَن *** دینی علی دین حسین و حسن

محمد مهدی شمس الدین در کتاب انصار الحسین احتمال داده که مراد از سلام در زیارت رجبیه ﴿السَّلامُ عَلَى عبدالرحمن بن عبدالله الْأَزْدِيِّ﴾ او باشد رجز و حماسه ی عالیش مبین شخصیت و عظمت و ایمان و اخلاص او است چیزی از این زیادتر درباره ی او یافت نشد.

رسیدند، در عظمت و جلالت او کافی است که در زیارت ناحیه فرموده: ﴿السَّلامُ عَلی مَسْعُوْدِ بْنِ الْحَجّاجِ وَ ابْنِهِ﴾ منظور از «ابنه» همان عبدالرحمن است و در زیارت رجبیه فقط به مسعود سلام آمده که خواهد آمد این که پدر و پسری بشنوند که حجت پروردگار به کربلا آمده و هر دو با اختیار به کربلا آیند و در رکاب امام شهید شوند از یک دنیا شجاعت و اخلاص و ایمان حکایت دارد از این جا معلوم می شود آن هائی که در رکاب امام جمع شده و حماسه ی عاشورا را به وجود آوردند چه کسانی بوده اند.

آمده بود، و قبل از شروع جنگ به قشون امام علیه السلام پیوست و در روز عاشورا در رکاب آن حضرت شربت شهادت نوشيد : «و انه كان ممن خرج مع عمر بن سعد الى كربلا، فلحق بالحسين عليه السلام في كربلا قبل الحرب و لازَمَهُ حتى استشهد بين يديه يوم الطف» و به نقل بعضی : او از شهدای حمله ی اول است.

با پسر دختر پیامبرشان جنگ کنند ثوابش کمتر از جنگ با مشرکان نباشد.

او پیش زنش آمد و جریان را خبر داد و گفت می خواهم به کربلا بروم زنش گفت فکر صحیحی است خداوند خیر پیش بیاورد، مرا هم با خودت ببر او شب هنگام با زنش به کربلا آمده و به امام علیه السلام ملحق شدند روز عاشورا عمر بن سعد تیری به طرف امام علیه السلام انداخت و جنگ شروع شد.

يسار غلام زیاد بن ابی سفیان و سالم غلام عبیدالله بن زیاد به میدان آمده و حریف خواستند : «فَقَالا: مَنْ يُبَارِزُ؟ لِيَخْرُجْ إِلَيْنا بَعْضُكُم» حبيب بن مظاهر و بریر بن خضیر حرکت کردند امام علیه السلام به آن دو فرمود بنشینید. عبدالله بن عمیر برخاست و گفت: یا ابا عبدالله به من اجازه بده به جنگ با آن دو بروم امام علیه السلام دید: او مردی است قد بلند چهارشانه با بازوان ستبر فرمود فکر می کنم تو قاتل حریفان باشی اگر خواستی برو.

عبدالله پیش یسار و سالم آمد گفتند: تو کیستی؟ او گفت: من عبدالله بن عمیر کلبی گفتند: ما تو را نمی شناسیم زهیر بن قین یا حبیب بن مظاهر و یا بریر بن خضیر بیاید عبدالله به یسار گفت پسر زن زناکار «یابن الزانية» تو از مبارزه با حریف خودداری می کنی هر کسی به جنگ تو بیاید بهتر از تو خواهد بود سپس حمله کرد و یسار را به خاک انداخت هنوز مشغول کشتن او بود که سالم به وی حمله کرد و انگشتان دست چپ

ص: 151

عبدالله بریده شد عبدالله برگشت سالم را نیز کشت و آن وقت گفت:

ان تنكروني فانا بن كلب *** حسبى ببيتي في عليم حسبى

انّی امرء ذومرّة و عصب *** و لست بالخوّار عند النكب

انی زعيم لك يا ام وهب *** بالطعن فيهم مقدماً والضرب

ضرب غلام مؤمن بالرّب

زنش ام وهب ستون خیمه را به دست گرفت و به یاری شوهرش آمد و گفت پدر و مادرم فدای تو باد در کنار پاکان از ذریه محمد صلی الله علیه و آله بجنگ عبدالله خواست او را به نزد زنان برگرداند ولی او از لباس شوهرش گرفت و حاضر نشد و گفت: باید با تو بمیرم امام صلوات الله علیه به او فرمود خدا به شما جزای خیر بدهد برگرد و با زنان باش بر زنان جهاد واجب نیست ام وهب برگشت (1) جنگ شدیدی درگرفت عبدالله کلبی چند نفر را نیز کشت و خودش به دست دو نفر از کوفیان به نام هانی بن ثبيت و بکیر بن حی تمیمی به شهادت رسید.

﴿السّلامُ عَلى بَدْرِ بنِ رُقَيْطٍ وابْنَيْهِ عَبدِاللَّهِ و عُبيدِاللَّهِ﴾ این دو بزرگوار با پدرشان یزید بن ثبیت از بصره به مکه رفته و در رکاب امام سلام الله علیه به کربلا آمده و شهید شدند، شرح حال آن ها در یزید بن ثبیت خواهد آمد، سلام زیارت از عظمت و اخلاص و ایمان آندو حکایت دارد.

نویسندگان این نامه ها نیستیم. (1)

باز نقل شده که در روز عاشورا چون امام علیه السلام شهید شد، عقبه بر اسبی سوار شده و فرار کرد کوفیان او را گرفته و بعد آزاد کردند و او بعداً جریان کربلا را نقل می کرد و مردم از او یاد می گرفتند (2) ولی سلام زیارت این نقل را تضعیف می کند والله العالم و در روز عاشورا امام علیه السلام بعد از خطبه خواندن چون از اسب پیاده شد فرمود: «عقبه آن را عقال کن»

الطّائِیِّ﴾ و در زیارت رجبیه فرموده: ﴿السَّلامُ عَلَى عَمَّارِ بْنِ حَسَّانِ﴾ شیخ در رجال فرموده او از اصحاب حسین علیه السلام است.

در تنقیح المقال فرموده: او از شیعیان خالص اهل بيت عليهم السلام و از شجاعان معروف بود، در مکه به خدمت امام صلوات الله علیه رسید و با آن حضرت به کربلا آمد و در روز عاشورا چون جنگ شدن یافت به میدان رفت و به شهادت رسید، (1) سلام در دو زیارت و هكذا آمدن وی با آن حضرت به کربلا دلیل اخلاص و ایمان و هدفدار و مکتبی بودن اوست مرحوم سماوی در «ابصار العین» فرمود: حسان پدر عمّار از اصحاب اميرالمؤمنین علیه السلام است در جمل شرکت داشت و در صفین به شهادت رسید.

ص: 156

ص: 157

کرد و به او پیوست و با او بر ابن زیاد خروج کرد، بعد از شهادت مسلم از کوفه بیرون آمد و خود را در راه کوفه به امام حسین صلوات الله عليه رسانید و در خدمت آن حضرت به کربلا آمد و در روز عاشورا به شرف شهادت نائل گردید رحمت و رضوان خدا بر او باد.

سراغ دارید؟

قیافه اش مانند آفتاب عالمتاب و نورانیت چهره اش مانند ماه شب چهارده است او جنگید تا به شهادت رسید سرش را قطع کرده و به طرف قشون امام علیه السلام انداختند مادرش سرش را برداشت و به آغوش کشید و گفت: خوب شهید شدی ای پسر عزیزم ای سرور دلم و ای روشنی چشمم ﴿فَحَمَلَتْ أُمُّهُ رَأْسَهُ وَ قَالَتْ: أَحْسَنْتَ يا بُنَيَّ! يا سُرُورَ قَلْبِي وَ يَا قُرَّةَ عَيْنِي﴾.

آن گاه مادرش ستون خیمه را برگرفت و به میدان آمد و رجز خواند و دو نفر را کشت امام صلوات الله علیه به او دستور داد که به خیمه بازگردد. (1)

ریحان خداوندی ﴿فَأَمّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ﴾

امروز احسان خداوندی را جزا داده می شوی شهادت تو در زمان گذشته در لوح محفوظ خداوند نوشته شده بود ناراحت مباش همه خواهند مرد، یا قوم آزد بنی قحطان استقامت برای تو بهتر است، پس شروع به جنگ کرد و شهید شد.

ابن شهر آشوب در مناقب و خوارزمی نیز در مقتل الحسین چنین گفته اند و رجز فوق را با کمی تفاوت آورده اند و هر سه گفته اند: بعد از او پسرش خالد بن عمرو به میدان آمد و شهید شد و در رجز خود از قحطان نام برد و به پدرش اشاره کرد و گفت:

صبراً على الموت بنى قحطان *** كيما تكون في رضى الرحمان

ذى المجد والعزّة و البرهان *** یا ابتاه قد صرت في الجنان

على هذا اين «عمروبن خالد ازدی» غیر از «عمر بن خالد صیداوی» است که خواهد آمد.

در تنقیح المقال آمده: او از شجاعان معروف و مشهور و زبانزد مردم بوده و رسول خدا صلى الله عليه و آله را درک کرده و صحابی است، او با عمر بن سعد به کربلا آمد و چون اباعبدالله علیه السلام فرمود به من نامه نوشته و مرا خواسته اند اگر حاضر نیستید بر می گردم و عمر بن سعد (عليه لعائن الله) نپذیرفت عمرو بن ضبیعه به سوی امام صلوات الله علیه برگشت و در یاری آن حضرت شربت شهادت نوشید سلام زیارت ناحیه نشان می دهد که به طور كلّى عوض شده و با احساس تکلیف در محضر حضرت ولی الله جان باخته است رضوان الله علیه برگشتن به طرف امام علیه السلام و گذشتن از جان در دفاع از وی روشن کننده این حقیقت است.

جراحات سختی بر پیکر او وارد شد و ضربتی بر سرش زدند که او را از کار انداخت و به زمین افتاد عموزادگانش او را از معرکه بیرون بردند او یکسال تمام با آن زخم در رختخواب ماند و بعد از یکسال شهید شد (1) و او آخرین کس در زیارت ناحیه مقدسه است که فرموده: ﴿السَّلامُ عَلیَ الجَرِیْحِ المَأْسْورِ سَوّارِ بْنِ أَبی حِمْیَرٍ الفَهْمِیِّ الهَمْدَانیّ، السَّلامُ عَلیَ المُرْتَثِّ مَعَهُ عَمْرُوْ بْنُ عَبْدِاللَّهِ الجَنْدَعیّ السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا خَيْرَ أَنْصَارٍ﴾

عاشورا از امام صلوات الله علیه اجازه گرفت و به میدان آمد و با صلابت تمام جنگید و در حماسه ی خود چنین گفت:

قد علمت كتيبة الانصار *** ان سوف احمى حوزة الذمار

ضرب غلام غیرنکس شار *** دون حسین مهجتی و داری

قوم انصار می دانند که من مدافعم آن چه که حمایتش بر من لازم است حمله ی مردی که جانباز است و فرار نکن جان می دهم در راه حسین که خون من و مال من است. (1)

سپس مدتی جنگید و برای حفظ جان امام علیه السلام از جنگ برگشت و پیش روی آن حضرت ایستاد تیری که به سوی امام انداخته می شد با دست جلوش را می گرفت و هر شمشیری که می آمد به جان می خرید به قدری از امام دفاع کرد که تا به زمین نیفتاده بود نگذاشت صدمه ای به آن حضرت برسد ولی از کثرت جراحات به زمین غلتید و رو کرد به امام علیه السلام و گفت:

یابن رسول الله به عهد خود وفا کردم؟ فرمود: آری تو در بهشت در جلو من خواهی بود از من به جدم رسول خدا سلام برسان و بگو: پسرت حسین نیز بعد از من می آید. ﴿وَ كَانَ لَا يَأْتِي إِلَى الْحُسَيْنِ علیه السلام سَهْمٌ إِلَّا اتَّقَاهُ بِيَدِهِ وَ لَا سَيْفٌ إِلَّا تَلَقَّاهُ بِمُهْجَتِهِ .فَلَمْ يَكُنْ يَصِلُ إِلَى الْحُسَيْنِ علیه السلام سُوءٌ ،حَتَّى أُثْخِنَ بِالْجِرَاحِ فَالْتَفَتَ إِلَى الْحُسَيْنِ علیه السلام وَ قَالَ :يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم أَوَفَيْتُ ؟فَقَالَ : نَعَمْ، أَنْتَ؟ أَمَامِي فِي

ص: 163

الْجَنَّةِ فَاقْرَأْ رَسُولَ اللَّهِ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنِّي فِي الْأَثَرِ﴾ (1)

و یا بر می گردانم امام فرمود: من از آن ها مانند جان خودم دفاع می کنم زیرا آنان یاران من هستند و تو به ما قول داده ای که تا آمدن نامه ابن زیاد متعرض ما نشوی.

حرّ گفت: درست است ولی اینان همراه شما نیامده اند، امام فرمود: این ها یاران من هستند و در حکم افرادی هستند که با من آمده اند و اگر به قولت عمل نکنی من با تو می جنگم حرّ چون چنین دید کوتاه آمد و از آن ها دست برداشت.

آن ها با آن حضرت به کربلا آمدند و همگی به دشمن حمله کردند اهل کوفه آنان را محاصره نمودند امام علیه السلام برادرش عباس را به کمک آنان فرستاد عباس علیه السلام محاصره را شکافت و آن ها را نجات داد و آن ها مجروح شده بودند و در برگشت مورد حمله ی مجدد واقع شدند و میان عباس علیه السلام و آن ها فاصله شده بود و همگی به شهادت رسیدند. (1)

سید بن طاووس فرموده: عمر ... بن خالد پیش امام علیه السلام آمد و گفت: یا ابا عبدالله می خواهم پیش رفقایم بروم و ناراحتم از این که زنده بمانم و تو را تنها و مقتول ببینم. امام علیه السلام فرمود قدم پیش بگذار ما هم بعد از ساعتی پیش تو خواهیم آمد ﴿ثم برز عمر ... خالد الصيداوي فقال للحسين عليه السلام یا اباعبدالله قَد هَمَمتُ أن ألحَقَ بِأَصحابی، وکَرِهتُ أن أتَخَلَّفَ فَأَراکَ وَحیدا فَریدا بَینَ أهلِکَ قَتیلاً، فَقالَ لَهُ الحُسَینُ علیه السلام : تَقَدَّم فَإِنّا لاحِقونَ بِکَ عَن

ص: 166

ساعَهٍ . فَتَقَدَّمَ فَقاتَلَ حَتّی قُتِلَ﴾ (1) ناگفته نماند : عمر بن عبدالله صائدی در «ابوثمامه» گذشت.

چون آن حضرت به مدینه تشریف برد آن ها در کوفه ماندند و چون مطلع شدند که امام حسین علیه السلام به کربلا آمده دست از جان شسته و شب عاشورا خود را به امام علیه السلام رساندند و روز عاشورا هر سه برادر در حمله ی اول شهید شدند. (1)

غفاری به میدان آمد و در رجز و در حماسه ی خود چنین گفت:

قد علمت حقّاً بنو غفار *** و خندف بعد بنی نزار (1)

بانى الليث لدى الغيار *** لأضربنّ معشر الفجّار

بكلّ عضب ذكر بتّار *** ضرباً وجيعا عن بني الاخيار

رهط النبىّ السادة الابرار

بنی غفار و بنی خندف و بنی نزار دانسته اند که من در وقت حمیت و دفاع شیرم گروه فاجران را با شمشیر بر آن می زنم در حمایت از پاکزادگان که اهل بیت پیامبراند می جنگم بعد حمله کرد و جنگید و شهید شد (2) همین مطلب را ابن شهر آشوب در مناقب و خوارزمی در مقتل الحسین نقل کرده است (3) چیز دیگری درباره ی او رحمة الله علیه پیدا نکردم در معجم رجال الحديث فرموده: ﴿قُرَّةُ بْنُ أَبِي قُرَّةَ الْغِفَارِيُّ قال بن شهر آشوب فى المناقب... شَهِدَ وَقْعَهَ الطَّفِّ مَعَ الحُسَیْنِ علیه السلام ... فقتل﴾

اخلاص و ایمان اوست اهل تاریخ گفته اند: او از شیعیان بصره بود، چون شنید که اباعبدالله علیه السلام به کربلا آمده است خودش را در کربلا به امام علیه السلام رسانید و در خدمت آن بزرگوار ماند و در روز عاشورا جام شهادت به سر کشید رضوان الله عليه

باید برای از جان گذشتگی باب دیگری باز کرد انسان بداند که امام معصوم علیه السلام بجائی آمده فوراً جان بکف خود را به او رساند و در راه وظیفه از جان بگذرد و در راه عقیده طعمه شمشیر شود این امر اخلاص کامل و ایمان قوی لازم دارد مخصوصاً تسلیم در دو زیارت از عظمت مقام و شدت اخلاص و ایمان او حکایت دارد

در زیارت رجبیه نیز چنین است (1) در مناقب فرموده: مجمع العائذی از شهدای حمله اول است در ابصار العین فرموده مجمع بن عبدالله از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بود مجمّع و پسرش و عمرو بن خالد صیداوی به محضر امام علیه السلام آمدند حر بن یزید خواست آن ها را برگرداند امام علیه السلام به حرّ فرمود: اگر مانع این ها شوی با تو جنگ می کنم لذا حر کوتاه آمد.

امام حسین صلوات الله علیه از مجمّع اوضاع کوفه را پرسید گفت: اشراف ناس رشوه های کلان گرفته و جوال هایشان پر شده است و با تمام وجود طرفدار حکومت ،هستند بقیه دل هایشان با شماست و فردا شمشیرهایشان بر علیه شما خواهد بود.

امام فرمود: از فرستاده ی من به سوی مردم خبر داری؟ گفت او کیست؟ فرمود قیس بن مسهر گفت: بلی حصین بن نمیر او را گرفت و پیش ابن زیاد فرستاد... و ابن زیاد او را از بام قصر به زمین انداخت و شهید شد... مجمّع با یارانش در روز عاشورا یکجا شهید شدند. (2)

ابنه﴾ سلام بر مسعود بن حجاج و پسرش و در زیارت رجبیه فقط به خودش سلام آمده ﴿السَّلامُ عَلی مَسعودِ بنِ الحَجّاجِ﴾ (1) ابن شهر آشوب در مناقب فرموده: مسعود بن الحجاج از شهدای حمله ی اول است. (2)

مسعود و پسرش از شیعیان خالص و از شجاعان بنام بودند روز هفتم محرم به کربلا آمدند و در رکاب امام شهید شدند. (3) بعضی گفته اند که با عمر بن سعد به کربلا آمده و به امام علیه السلام ملحق شدند، زیارت ناحیه و رجبیّه بلندی مقام و ایمان و اخلاص او را می رساند.

رفتن داد گفت:

آیا ما تو را تنها بگذاریم؟ پس چه عذری در پیشگاه خدا در ادای حق تو خواهیم آورد نه بخدا قسم نمی روم تا این نیزه ام را در سینه های اهل کوفه بشکنم و با شمشیرم تا قبضه اش در دست من است آن ها را می زنم و از تو جدا نمی شوم و اگر سلاحی نداشته باشم با سنگ با آن ها می جنگم و از تو کنار نمی شوم تا با تو بمیرم.

و تو اولین کسی بودی (بعد از حمله ی اول) که وجود خودت را در راه خدا فروختی و اولین شهید بودی که برای خدا شهید شد و جان باخت به خدای کعبه قسم که نجات یافتی خداوند جزای خیر بدهد به پیش رفتن و مواسات تو به امامت

امامت حسین علیه السلام بالای سر تو آمد در حالی که تو به زمین افتاده بودی و فرمود خدا به تو رحمت کند ای مسلم بن عوسجه و این آیه را خواند ﴿فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلاً﴾ خدا لعنت كند به آنان که تو را کشتند: ﴿السَّلَامُ عَلَی مُسْلِمِ بْنِ عَوْسَجَهَ، الْقَائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِی الِانْصِرَافِ: أَنَحْنُ نُخَلِّي عَنْكَ ؟ وَ بِمَ نَعْتَذِرُ عند اللّهِ مِنْ أَدَاءِ حَقِّكَ ؟ لاَ وَاللّهِ حَتَّى لا أَكْسِرَ فِی صُدُورِهِمْ رُمْحِی هَذَا وَ أَضْرِبَهُمْ بِسَیْفِی مَا ثَبَتَ قَائِمُهُ فِی یَدِی وَ لَا أُفَارِقُكَ وَ لَوْ لَمْ یَكُنْ مَعِی سِلَاحٌ أُقَاتِلُهُمْ بِهِ لَقَذَفْتُهُمْ بِالْحِجَارَةِ وَ لَمْ أُفَارِقْكَ حَتَّی أَمُوتَ مَعَكَ...﴾ (1)

ص: 177

در بحار فرموده (بعد از حمله ی اوّل) عمرو بن الحجاج لعنه الله به یاران امام علیه السلام حمله کرد مدتی جنگیدند تا مسلم بن عوسجه به زمین

افتاد کفّار برگشتند و گرد و غباری نشست دیدند مسلم بن عوسجه به زمین افتاده است امام صلوات الله علیه با حبیب بن مظاهر بالای سرش رفتند امام فرمود ﴿رَحِمَکَ اَللَّهُ یَا مُسْلِمُ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلاً﴾

بعد حبیب بن مظاهر به نزد او نشست و گفت: ای مسلم این حالت بر من سنگین است بشارت باد تو را بهشت مسلم با صدای ضعیف گفت: «بشرك الله بخیر» خدا خیر را به تو بشارت دهد حبیب گفت: اگر من بعد از تو شهید نمی شدم خوش داشتم هر وصیتی که داشتی به من بکنی مسلم گفت حسین علیه السلام را به تو وصیت می کنم سعی کن در راه او شهید شوی حبيب گفت: چنین خواهم کرد بعد از این کلام روح از بدن مسلم بن عوسجه پرواز کرد.

﴿وَ انْصَرَفَ عَمْرُو وَ أَصْحَابُهُ، وَ انْقَطَعَتِ الْغَبَرَةُ، فاذا مُسْلِمً بن عوسجة صَرِيعٌ ... فَسَقَطَ الى الارض و به رَمَق فمشى اليه الحسين و معه حبيب بن مظاهر، فقال له الحسین علیه السلام رَحِمَکَ اَللَّهُ یَا مُسْلِمُ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلاً﴾

ثم دنا منه حبيب فقال : يعزّ علی مصرعک یا مسلم ابشر بالجنة فقال له قولاً

ص: 178

ضعيفاً : بشرك الله بخير، فقال له حبيب لولا اعلم اني في الاثر لاحببت ان توصى الى بكلّ ما اهمك فقال مسلم : فانّی اوصیک بهذا و اشار الى الحسين عليه السلام فقاتل دُونَهُ حتى تموت فقال حبيب : لانعمتك عیناً ثم مات رضوان الله عليه»

... ياران عمر بن سعد با شادی فریاد می کشیدند مسلم بن عوسجه را کشتیم در آن وقت شبث بن ربعی (العین) به اطرافیانش گفت: مادرتان به عزایتان بنشیند شما خودتان را می کشید و عزت خود را به ذلت مبدل می کنید آیا به کشتن مسلم بن عوسجه شادی می کنید به خدا قسم او بسیار موقف های محترمی دارد من در جنگ آذربایجان دیدم او شش نفر از مشرکان را کشت که هنوز سواران مسلمان به یک جا جمع نشده بودند. (1)

آمدن نام وی در زیارت نشان می دهد او از متقدمین شیعه و از اهل تقوی و اخلاص و ایمان بوده است تا حدی که با پای خود به کربلا آمده و در راه عقیده و امام خود از جان خود گذشته است.

در تنقیح المقال فرموده: اهل تاریخ گفته اند او صحابی است و رسول خدا صلى الله عليه و آله را درک کرده است او از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام است در جنگ جمل تیری به پایش خورد و پایش لنگ گردید او آن گاه خودش را به کربلا رسانید که امام علیه السلام می خواست در کربلا پیاده شود و در خدمت آن حضرت بود تا روز عاشورا در حمله ی اول به شهادت نائل آمد. (1)

ازدواج کرد و از آن دو «منجح» بدنیا آمد و آن گاه که امام صلوات الله علیه به عراق آمد آن کنیز با پسرش «منجح» به کربلا آمد و منجح در روز عاشورا مردانه جنگید و به خیل شهیدان پیوست. (1) زیارت ناحیه و رجبیه حاکی از اخلاص و ایمان و فداکاری اوست

آن گاه که امام علیه السلام در شب عاشورا بیست نفر را با برادرش عباس برای آوردن آب فرستاد پرچمدار آن ها نافع بن هلال بود، و چون یاران عمر بن سعد مانع شدند، او با ابوالفضل علیه السلام حمله کرده و آن ها را متفرق نمودند تا دیگران مشک ها را پر از آب کرده و به خیمه آوردند. (1)

او تیرانداز ماهری بود نام خود را بر تیرهای خود نوشته بود و همه زهرآلود بودند او روز عاشورا حمله می کرد و می گفت:

انا بن هلال الجملى *** انا على دين علىّ

من پسر هلال جملی هستم و من بر دین علی بن ابی طالبم مردی به نام مزاحم بن حریث جلو آمد و گفت: «انا علی دین عثمان» نافع فریاد کشید و گفت : «انت علی دین الشيطان» و سپس حمله کرد و او را به خاک انداخت

آن مرد دلیر و بی باک دوازده نفر از یاران عمر بن سعد را کشت و چند نفر را مجروح کرد در اثر کثرت جنگ بازوهایش شکست و از کار افتاد او را دستگیر کرده پیش عمر بن سعد آوردند ابن سعد گفت چرا این کار را کردی؟

نافع در حالی که خون از ریشش می چکید گفت: خدا از نیت من در کاری که کرده ام آگاه است به خدا قسم دوازده نفر از شما را کشته ام و کسانی را هم زخمی کرده ام و از کار خود پشیمان نیستم و خود را ملامت

ص: 182

نمی کنم و اگر بازوهایم نشکسته بود نمی توانستید مرا دستگیر کنید.

شمر چون خواست او را بکشد گفت: والله اگر از مسلمانان بودی بر تو گران بود که خدا را با خون های ما ملاقات کنی حمد خدا را که قتل ما را در دست بدترین خلق خود قرار داد: «فانتضی شمر سيفه ليقتله فقال له نافع: والله لو كنت من المسلمين لَعَظم عليك ان تلقى الله بدمائنا فالحمد لله الذي جعل منایانا علی ایدی شرار خلقه» آن گاه شمر او را شهید کرد. (1)

خواند:

ان تنكروني انا ابن الكلب *** سوف ترونی و ترون ضربی

و حملتی وصولتى فى الحرب *** ادرک ثاری بعد ثار صحبی

و ادفع الكرب امام الكرب *** ليس جهادى فى الوغى باللعب

اگر مرا نمی شناسید بدانید که من پسر کلب هستم بزودی مرا و ضرب و شصت مرا خواهید دید

هجوم مرا صولت مرا در جنگ خواهید شناخت هم انتقام خون خودم و هم انتقام خون یارانم را از شما خواهم گرفت.

گرفتاری را با گرفتاری کنار می زنم جنگ من در میدان جنگ شوخی نیست.

او با شهامت تمام جنگید و عده ای را به خاک انداخت سپس پیش مادر و زنش آمد و گفت مادرم از من راضی شدی مادرش گفت نه آن وقت از تو راضی می شوم که در رکاب اباعبدالله کشته شوی، زنش از دوباره به میدان رفتن او مانع شد مادرش گفت به حرف زنت گوش ،نده برگرد در پیشاپیش فرزند رسول الله جهاد کن تا جدش فردای قیامت در پیش خدا شفاعت گر تو باشد.

«فقاتل بين يدى ابن رسول الله فيكون غداً في القيامة شفيعاً لك بين يدى الله» او بار دیگر به میدان رفت و جنگید هر دو دستش بریده شد و به

ص: 185

شهادت رسید. رضوان الله عليه. (1)

اهل عبادت بود او در جنگ ها زبانزد مردم و از بزرگان شیعه بود او با مسلم در کوفه بیعت کرده بود بعد از شهادت مسلم بن عقیل خودش را به امام علیه السلام رسانید در روز هفتم محرم که آب را بستند از امام علیه السلام اجازه گرفت و برای حل مسئله آب نزد عمر بن سعد ،رفت، ولی ابن سعد قبول نکرد او به خدمت امام علیه السلام بازگشت و از کسانی بود که در روز عاشورا قبل از ظهر به شهادت رسیدند زیارت ناحیه مقدسه حاکی از عظمت و بزرگواری اوست

جواب گفت: انجام وظیفه کرده ام و به بیعت خود به یزید و ابن زیاد وفا کرده ام یزید گفت: پروردگارت را معصیت کرده و از پیشوایت در هلاکت

خود اطاعت کرده ای و عار و نار بدست آورده ای خداوند فرموده: ﴿وَ جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنْصَرُونَ﴾ (1)

یزید تیرانداز ماهری بود روز عاشورا در محضر امام علیه السلام زانو به زمین زد و صد تا تیر انداخت و هر تیری که می انداخت می گفت: «انا بن بهدلة فرسان العَرْجَلة» من از قبیله بهدله هستم که سواران بنامند و چون تیرها را انداخت برخاست و گفت فقط پنج تیر به خطا رفت، بقیه همه به دشمن اصابت کرد و پنج نفر کشته شد و به وقت تیرانداختن امام صلوات الله علیه می فرمود: خدایا تیراندازی او را استوار کن و ثوابش را بهشت قرار بده: ﴿اللّهُمَّ سَدِّد رَمیَتَهُ، وَ اجعَل ثَوابَهُ الجَنَّةَ﴾ (2) و او این چنین رجز می خواند:

انا یزید و ابی مهاصر *** كانّني ليث بغيل خادر (3)

يا ربّ انى للحسين ناصر *** ولابن سعد تارک و هاجر (4)

من یزید هستم، پدرم مهاصر است من مانند شیری هستم که در بیشه پنهان شده است خدایا من به حسین بن علی یارم و از ابن سعد

ص: 188

بیزارم.

او بعد از تمام شدن تیرهایش با شمشیر به دشمن حمله کرد گویند نوزده نفر را کشت و به شهادت رسید. (1)

و چون آن حضرت را دید گفت «بفَضْلِ اللّه و بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفَرْحُوا السلام علیک یابن رسول الله» آن گاه نشست و علت آمدنش را گفت حضرت برای او دعای خیر کرد سپس یزید به جمع امام علیه السلام پیوست و با آن حضرت به کربلا آمد خودش در جنگ تن به تن شهید شد، پسرانش عبدالله و عبیدالله در حمله اول به شهادت رسیدند. (1)

ص: 191

آماده شده و بر بدن پاک امام صلوات الله عليه اسب تاختند و استخوان های پشت و سینه آن حضرت را در هم شکستند ﴿فَانْتَدَبَ عَشَرَةٌ مِنْهُمْ... فَدَاسُوا اَلْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِحَوَافِرِ خَيْلِهِمْ حَتَّى رَضُّوا صَدْرَهُ وَ ظَهْرَهُ﴾ (1) نام های آن زنازاده ها به قرار ذیل است.

1. اسحاق بن حوبه و او همان بود که پیراهن امام علیه السلام را از بدنش کَند

2. اخنس بن مَرثَد

3. حكيم حکیم بن طفیل سُنبسى

4. عُمَر بن صُبيح صیداوی

5. رجاء بن منقذ عبدى

6. سالم بن خيثمه ى جعفى

7. واحظ بن ناعم

8. صالح بن وهب جعفى

9. هاني بن ثبيت الحضرمي (2)

10. اُسَيد بن مالك

ابو عمرو زاهد گوید: تحقیق کردیم معلوم شد همه ی آن ده نفر

ص: 193

زنازاده بوده اند مختار بن ابی عبیده ثقفی آن ها را گرفت و دست و پایشان بست و زیر سم ستوران انداختند و آن قدر بر آن ها تاختند که همه به جهنم رفتند. (1) [ای مختار بن ابی عبیده من درباره ی تو قضاوت نمی کنم ولی می گویم : خدا به تو جزای خیر بدهد که قلب فاطمه سلام الله علیها را با این عمل شاد کردی]

بعضی از خشکه مقدس ها بر زیارت عاشورا ایراد می گیرند که این همه «لعن» برای چیست؟ شما را به خدا قسم می دهم اگر انسان به چنین اشخاصی لعنت نکند پس چه کند؟! زیارت عاشورا را امام باقر علیه السلام به «علقمة بن محمد حضرمی» یاد داده که اباعبدالله علیه السلام را شیعیان با آن زیارت یاد کنند گواراترین چیز از آن زیارت سلام بر امام علیه السلام و لعن بر قاتلان اوست.

ص: 194

ابن زیاد گفت: نامه را چرا پاره کردی؟

گفت: خواستم ندانی در آن چه نوشته شده است

ابن زیاد گفت: نامه از چه کسی و به چه کسی بود؟

قیس گفت: از حسین علیه السلام بود به جماعتی از اهل کوفه که نام آن ها را نمی دانم.

ابن زیاد در غضب شد و گفت: والله از تو دست برنمی دارم تا نام آن ها را بگوئی و یا بالای منبر رفته و به حسین و پدرش و برادرش ناسزا گوئی.

قیس گفت نام آن ها را نمی گویم ولی به حسین و پدرش و برادرش ناسزا می گویم. ابن زیاد گفت : او را ببرید تا بالای منبر رفته و این کار را بکند.

قیس چون بالای منبر رفت خدا را حمد و ثنا گفت و بر رسول خدا صلى الله عليه و آله صلوات فرستاد و آن چه می توانست به امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام رحمت فرستاد و تعریف کرد و بر ابن زیاد و پدرش لعنت فرستاد و ظالمان بنی امیه را لعنت کرد

«فَصَعد المنبر فحمد الله اثنى عليه وصلى على النبى و اكثر من الترحم على اميرالمؤمنين و الحسن و الحسين عليهم السلام ثم لَعَنَ عبيدالله بن زياد و اباه وَلَعَن عتاة بني امية عن آخرهم»

بعد گفت: مردم من فرستاده امام حسین هستم و او در فلان محل

ص: 196

است به طرف او و یاری او بروید ابن زیاد از این کار با خبر شد دستور داد او را از بام دارالامارة به زمین انداختند و شهید شد چون امام صلوات الله علیه شهادت او را شنید گریه کرد و فرمود: ﴿اَللّهُمَّ اجْعَلْ لَنا وَلِشیعَتِنا مَنْزِلاً کَریما، وَاجْمَعْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ فی مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِکَ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ﴾ (1) وقتی که این جنایت را یاد می آوریم آیا نگویم خدایا به ابن زیاد لعنت کن؟ کو آن خشکه مقدسی که بر لعن های زیارت عاشورا ایراد می گیرد؟!

کنید و با او همدست شده و علیه پسر مرجانه و پسر سمیه ی حرامزاده قیام کنید، ابن زیاد چون حرف او را شنید دستور داد او را از بام دارالاماره به زمین انداختند استخوان هایش درهم شکست و او را رمق مانده بود که عبدالملک بن عمیر لخمی سر او را با کارد برید گفتند چرا آن کار را کردی؟ گفت: خواستم راحتش کنم. (1)

نفر ماند، مسلم برای ادای نماز وارد مسجد شد بعد از نماز دیگر کسی با او نبود.

[این مطلب برای نگارنده جای حیرت است که چه طور آن ها متفرق شدند و مسلم را تنها گذاشتند؟ چون عده ی زیادی از آن ها اهل تکلیف و دارای بصیرت بودند مدت هاست که این فکر مرا مشغول کرده و تا به حال جوابی پیدا نکرده ام ]

مسلم علیه السلام تنها در کوچه های کوفه می گردید تا در در خانه زنی به نام «طوعه» ایستاد و از او آب خواست بعد از خوردن آب از زن خواست او را پناه دهد زن او را در خانه خودش جای داد مسلم علیه السلام شب در منزل او ماند آن زن پسری داشت که ابن زیاد را از جای مسلم باخبر کرد.

ابن زیاد، محمد بن اشعث را مأمور کرد با عده ای رفته و مسلم را دستگیر کنند مسلم چون صدای اسبان را شنید زره پوشیده و شمشیر بدست با آن ها به جنگ پرداخت و عده ای را کشت محمد بن اشعث گفت: ای مسلم تو را امان می دهم دست از جنگ بردار مسلم فرمود حیله گران و بدکاران به امان خود اهمیت نمی دهند او به جنگ ادامه می داد و می گفت

أقسمت لا أقتَلُ الا حرّاً *** و ان رايتُ الموت شيئا نكراً

أكره أن أخدَعَ أو أغرًا *** أو أخلط البارد سخناً مرّاً

كل امرء يوماً يُلاقى شرّاً *** اضربكم و لا اخاف ضَرّاً

ص: 199

سوگند خورده ام که فقط به آزادگی کشته شوم هر چند که مرگ چیز دوست داشتنی نیست دوست ندارم مورد حیله و فریب واقع شوم (که با من خدعه کنند و اسیر نمایند) و دوست ندارم آب خنک را با آب گرم و تلخ مخلوط کنم (از رشادت و شجاعت دست بکشم و دست در دست دشمن بگذارم)

هر کس در زندگی روزی با شرّ روبرو خواهد شد من با شمشیر خود شما را می زنم و از هیچ شری و ضرری باک ندارم مردان ابن زیاد فریاد زدند ای مسلم محمد بن اشعث تو را فریب نمی دهد و دروغ نمی گوید (تو در امان هستی) مسلم رضوان الله علیه اهمیت نداد و همچنان می جنگید اشقیا از هر طرف حمله کردند و او را از کثرت زخم ناتوان نمودند ظالمی نیزه ای از پشت به او زد مسلم به زمین افتاد، او را گرفتند و با آن حالت پیش ابن زیاد بردند چون وارد شد به ابن زیاد سلام نکرد.

دربان گفت به امیر سلام کن. فرمود: خفه شو به خدا او امیر من نیست ابن زیاد گفت: اشکالی نیست سلام بدهی و یا ندهی تو کشته خواهی شد: «فلما أدخل على عبيد الله لم يُسَلّم عليه، فقال له الخَرَسُ : سَلّم على الامير فقال له: اسكت و يحك والله ما هو لى بامير فقال ابن زیاد: لا علیک سلمت ام لم تسلّم فانك مقتول»

مسلم گفت اگر مرا بکشی مطلب بزرگی نیست زیرا کسان ناپاکتر از تو اشخاص بهتر از مرا کشته اند گذشته از این تو در با وضع فجیع کشتن

ص: 200

و در «مثله» کردن و بدجنس بودن و در وقت غلبه پستی نشان دادن از دیگران بالاتری و نظیری نداری

ابن زیاد گفت ای طاغی ای آشوب طلب بر امامت (یزید) خروج کردی و اختلاف انداختی و امنیت مردم را بهم زدی و فتنه برپا کردی.

مسلم گفت: پسر زیاد دروغ گفتی معاویه بود و یزید است که شق عصای مسلمین کرده اند فتنه را تو و پدرت زیاد بر پا کرده اید پدرت زیاد که پسر عبید بود عبیدی که غلام بنی علاج از قبیله ی ثقیف بود. من امیدوارم خداوند با دست بدترین خلقش به من شهادت نصیب فرماید

ابن زیاد گفت: آرزوی مقامی کردی و برای آن تلاش نمودی ولی خدا آن را از تو برگردانید و به اهلش واگذار کرد.

مسلم گفت یابن مرجانه اهل خلافت کیست؟

گفت: یزید بن معاویه

مسلم گفت: الحمد لله راضی هستیم که خدا میان ما و شما حَكَم باشد ابن زیاد گفت گمان می داری که در خلافت تو را حقی هست؟

مسلم فرمود گمان نیست بلکه یقین دارم که در خلافت حق دارم

ابن زیاد گفت: بگو ببینم چرا به این دیار آمدی و آرامش مردم را بهم زدی؟

مسلم فرمود: برای بهم زدن آرامش نیامده ام، بلکه شما منکر را ظاهر و معروف را کشتید و به زور بر مردم حکومت کردید و مردم را به غیر

ص: 201

آن چه خدا فرموده و ادار نمودید و مانند کار قیصر و کسری کردید ما آمدیم، امر به معروف و نهی از منکر نمائیم و مردم را به کتاب خدا و سنت پیامبر بخوانیم و ما اهل این کار هستیم چنان که رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است.

ابن زیاد شروع کرد به ناسزا گفتن به مسلم و امیرالمؤمنین و حسن و حسين عليهم السلام.

مسلم فرمود: تو و پدرت به ناسزا شایسته اید دشمن خدا هر چه می خواهی بکن

ابن زیاد به بکیر بن حمران (که مسلم او را زخمی کرده بود) گفت او را ببر و بر پشت بام دارالامارة بکش مسلم مرتب تسبیح می گفت و استغفار می کرد و بر رسول خدا صلى الله عليه و آله صلوات می فرستاد که قاتلش او را شهید کرد بدن و سر او را از بام قصر به زمین انداخت.

قاتلش بكير بن حمران به پائین آمد ولی مضطرب بود ابن زیاد گفت: چرا مضطرب شدی؟ گفت ای امیر موقعی که مسلم را می کشتم مرد سیاه روی و بدچهره ای را دیدم که برابر من ایستاده و انگشت خود به دندان می گزد و یا لب های خود را می گزد و من از دیدن او به قدری ترسیدم که تا به حال چنان ترسی به دلم راه نیافته بود ابن زیاد گفت: شاید از کشتن مسلم تو را وحشت گرفته است. (1)

ص: 202

پائین پای اباعبدالله علیه السلام بیایست و آن جا قبر على بن الحسين عليه السلام (علی اکبر) است رو به قبله باش که آن جا محل دفن شهداء است و اشاره کن به على بن الحسین علیه السلام و بگو:

السلام عليک يا أوّل قَتيل من نسل خير سليل، من سلالة إبراهيم الخليل، صلى الله علیک و على أبيك إذ قال فيك : قتل الله قوما قتلوك يا بني ما أجرأهم على الرحمن و على انتهاك حرمة الرسول على الدنيا بعد العفا. کانی بک بین یدیک ماثلاً و للكافرين قاتلا قائلا

أنا على بن الحسين بن على *** نحن و بيت الله أولى بالنبى

أطعنكم بالرمح حتى ينثنى *** أضربكم بالسيف أحمى عن أبي

ضرب غلام هاشمی عربی *** و الله لا يحكم فينا ابن الدعيّ

حَتَّى قَضَيْتَ نَحْبَكَ ، وَ لَقِيتَ رَبَّكَ ، أَشْهَدُ أَنَّكَ أَوْلَى بِاللّهِ وَ بِرَسُولِهِ ، وَ أَنَّكَ ابْنُ رَسُولِهِ وَابْنُ حُجَّتِهِ وَ أَمِينِهِ ، حَكَمَ اللّهُ عَلَى قَاتِلِكَ مُرَّةَ بْنِ مُنْقِذِ بْنِ النُّعْمَانِ الْعَبْدِيِّ لَعَنَهُ اللّهُ وَأَخْزَاهُ ، وَ مَنْ شَرِكَهُ فِي قَتْلِكَ وَ كَانُوا عَلَيْكَ ظَهِيراً ، وَ أَصْلاَهُمُ اللّهُ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً

وَ جَعَلَنَا اللَّهُ مِنْ مُلَاقِیكَ وَ مُرَافِقِی جَدِّكَ وَ أَبِیكَ وَ عَمِّكَ وَ أَخِیكَ وَ أُمِّكَ الْمَظْلُومَةِ وَ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ أَعْدَائِكِ أُولِی الْجُحُودِ وَ السَّلَامُ عَلَیْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الطِّفْلِ الرَّضِیعِ الْمَرْمِیِّ الصَّرِیعِ الْمُتَشَحِّطِ دَماً الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِی السَّمَاءِ الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِی حَجْرِ أَبِیهِ لَعَنَ اللَّهُ رَامِیَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلٍ الْأَسَدِیَّ وَ ذَوِیهِ

ص: 205

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مُبْلَی الْبَلَاءِ وَ الْمُنَادِی بِالْوَلَاءِ فِی عَرْصَةِ كَرْبَلَاءَ الْمَضْرُوبِ مُقْبِلًا وَ مُدْبِراً لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ هَانِئَ بْنَ ثُبَیْتٍ الْحَضْرَمِیَّ

السَّلَامُ عَلَی أَبِی الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الْمُوَاسِی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ الْفَادِی لَهُ الْوَاقِی السَّاعِی إِلَیْهِ بِمَائِهِ، الْمَقْطُوعَةِ يَدَاهُ، لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلِيهِ يَزِيدَ بْنَ الرُّقَادِ، وَ حَكِيمَ بْنَ الطُّفَيْلِ الطَّائِيَّ.

لسَّلَامُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الصَّابِرِ بِنَفْسِهِ مُحْتَسِباً وَ النَّائِی عَنِ الْأَوْطَانِ مُغْتَرِباً الْمُسْتَسْلِمِ لِلْقِتَالِ الْمُسْتَقْدِمِ لِلنِّزَالِ الْمَكْثُورِ بِالرِّجَالِ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ هَانِئَ بْنَ ثُبَیْتٍ الْحَضْرَمِیَّ.

السَّلَامُ عَلَی عُثْمَانَ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ سَمِیِّ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ لَعَنَ اللَّهُ رَامِیَهُ بِالسَّهْمِ خَوْلِیَّ بْنَ یَزِیدَ الْأَصْبَحِیَّ الْإِیَادِیَّ وَ الْأَبَانِیَّ الدَّارِیَ (1)

السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ قَتِیلِ الْأَبَانِیِّ الدَّارِیِ (2) لَعَنَهُ اللَّهُ وَ ضَاعَفَ عَلَیْهِ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْكَ یَا مُحَمَّدُ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِكِ الصَّابِرِینَ

السَّلَامُ عَلَی أَبِی بَكْرِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّكِیِّ الْوَلِیِّ الْمَرْمِیِّ بِالسَّهْمِ الرَّدِیِّ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُقْبَةَ الْغَنَوِیَّ

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الزَّكِیِّ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِیَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلٍ الْأَسَدِیَّ

السَّلَامُ عَلَی الْقَاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْمَضْرُوبِ عَلَی هَامَتِهِ الْمَسْلُوبِ لَامَتُهُ حِینَ نَادَی الْحُسَیْنَ عَمَّهُ فَجَلَّی عَلَیْهِ عَمُّهُ كَالصَّقْرِ وَ هُوَ یَفْحَصُ بِرِجْلَیْهِ التُّرَابَ وَ الْحُسَیْنُ یَقُولُ بُعْداً لِقَوْمٍ قَتَلُوكَ وَ مَنْ خَصْمُهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ جَدُّكَ وَ أَبُوكَ

ص: 206

ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ اللَّهِ عَلَی عَمِّکَ أَنْ تَدْعُوَهُ فَلَا یُجِیبَکَ أَوْ أَنْ یُجِیبَکَ وَ أَنْتَ قَتِیلٌ جَدِیلٌ فَلَا یَنْفَعُکَ هَذَا وَ اللَّهِ یَوْمٌ کَثُرَ وَاتِرُهُ وَ قَلَّ نَاصِرُهُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ مَعَکُمَا یَوْمَ جَمْعِکُمَا وَ بَوَّأَنِی مُبَوَّأَکُمَا وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَکَ عُمَرَ بْنَ سَعْدِ بْنِ [عُرْوَهَ بْنِ] نُفَیْلٍ الْأَزْدِیَّ وَ أَصْلَاهُ جَحِیماً وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَاباً أَلِیماً

السَّلَامُ عَلَی عَوْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الطَّیَّارِ فِی الْجِنَانِ حَلِیفِ الْإِیمَانِ وَ مُنَازِلِ الْأَقْرَانِ النَّاصِحِ لِلرَّحْمَنِ التَّالِی لِلْمَثَانِی وَ الْقُرْآنِ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ قُطْبَهَ النَّبْهَانِیَّ

السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الشَّاهِدِ مَکَانَ أَبِیهِ وَ التَّالِی لِأَخِیهِ وَ وَاقِیهِ بِبَدَنِهِ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَامِرَ بْنَ نَهْشَلٍ التَّمِیمِیَّ

السَّلَامُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ عَقِیلٍ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِیَهُ بِشْرَ بْنَ حَوْطٍ الْهَمْدَانِیَّ

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَقِیلٍ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِیَهُ عُثْمَانَ بْنَ خَالِدِ بْنِ أَشْیَمَ الْجُهَنِیَ

السَّلَامُ عَلَی الْقَتِیلِ ابْنِ الْقَتِیلِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِیلٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ عَامِرَ بْنَ صَعْصَعَهَ [وَ قِیلَ أَسَدَ بْنَ مَالِکٍ]

السَّلَامُ عَلَی أَبِی عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِیلٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِیَهُ عَمْرَو بْنَ صَبِیحٍ الصَّیْدَاوِیَ

السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی سَعِیدِ بْنِ عَقِیلٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ لَقِیطَ بْنَ نَاشِرٍ الْجُهَنِیَّ

السَّلَامُ عَلَی سُلَیْمَانَ مَوْلَی الْحُسَیْنِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ سُلَیْمَانَ بْنَ عَوْفٍ الْحَضْرَمِیَّ

السَّلَامُ عَلَی قَارِبٍ مَوْلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ

ص: 207

السَّلَامُ عَلَی مُنْجِحٍ مَوْلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ

السَّلَامُ عَلَی مُسْلِمِ بْنِ عَوْسَجَهَ الْأَسَدِیِّ الْقَائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِی الِانْصِرَافِ أَ نَحْنُ نُخَلِّی عَنْکَ وَ بِمَ نَعْتَذِرُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَدَاءِ حَقِّکَ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی أَکْسِرَ فِی صُدُورِهِمْ رُمْحِی هَذَا وَ أَضْرِبَهُمْ بِسَیْفِی مَا ثَبَتَ قَائِمُهُ فِی یَدِی وَ لَا أُفَارِقُکَ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ مَعِی سِلَاحٌ أُقَاتِلُهُمْ بِهِ لَقَذَفْتُهُمْ بِالْحِجَارَهِ وَ لَمْ أُفَارِقْکَ حَتَّی أَمُوتَ مَعَکَ

وَ کُنْتَ أَوَّلَ مَنْ شَرَی نَفْسَهُ وَ أَوَّلَ شَهِیدٍ شَهِدَ لِلَّهِ وَ قَضَی نَحْبَهُ فَفُزْتَ وَ رَبِّ الْکَعْبَهِ شَکَرَ اللَّهُ اسْتِقْدَامَکَ وَ مُوَاسَاتَکَ إِمَامَکَ إِذْ مَشَی إِلَیْکَ وَ أَنْتَ صَرِیعٌ فَقَالَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ یَا مُسْلِمَ بْنَ عَوْسَجَهَ وَ قَرَأَ «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا» لَعَنَ اللَّهُ الْمُشْتَرِکِینَ فِی قَتْلِکَ عَبْدَ اللَّهِ الضَّبَابِیَّ

السَّلَامُ عَلَی سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَنَفِیِّ الْقَائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِی الِانْصِرَافِ لَا وَ اللَّهِ لَا نُخَلِّیکَ حَتَّی یَعْلَمَ اللَّهُ أَنَّا قَدْ حَفِظْنَا غَیْبَهَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیکَ وَ اللَّهِ لَوْ أَعْلَمُ أَنِّی أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْیَا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْرَی وَ یُفْعَلُ بِی ذَلِکَ سَبْعِینَ مَرَّهً مَا فَارَقْتُکَ حَتَّی أَلْقَی حِمَامِی دُونَکَ وَ کَیْفَ أَفْعَلُ ذَلِکَ وَ إِنَّمَا هِیَ مَوْتَهٌ أَوْ قَتْلَهٌ وَاحِدَهٌ ثُمَّ هِیَ بَعْدَهَا الْکَرَامَهُ الَّتِی لَا انْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً

فَقَدْ لَقِیتَ حِمَامَکَ وَ وَاسَیْتَ إِمَامَکَ وَ لَقِیتَ مِنَ اللَّهِ الْکَرَامَهَ فِی دَارِ الْمُقَامَهِ حَشَرَنَا اللَّهُ مَعَکُمْ فِی الْمُسْتَشْهَدِینَ وَ رَزَقَنَا مُرَافَقَتَکُمْ فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ

السَّلَامُ عَلَی بِشْرِ بْنِ عُمَرَ الْحَضْرَمِیِّ شَکَرَ اللَّهُ لَکَ قَوْلَکَ لِلْحُسَیْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَکَ فِی الِانْصِرَافِ أَکَلَتْنِی إِذَنْ السِّبَاعُ حَیّاً إِنْ فَارَقْتُکَ وَ أَسْأَلُ عَنْکَ الرُّکْبَانَ وَ أَخْذُلُکَ مَعَ قِلَّهِ الْأَعْوَانِ لَا یَکُونُ هَذَا أَبَداً

السَّلَامُ عَلَی یَزِیدَ بْنِ حُصَیْنٍ الْهَمْدَانِیِّ الْمَشْرِقِیِّ الْقَارِی الْمُجَدَّلِ بِالْمَشْرَفِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عُمَرَ بْنِ کَعْبٍ الْأَنْصَارِیِّ

ص: 208

السَّلَامُ عَلَی نُعَیْمِ بْنِ عَجْلَانَ الْأَنْصَارِیِّ.

السَّلَامُ عَلَی زُهَیْرِ بْنِ الْقَیْنِ الْبَجَلِیِّ الْقَائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِی الِانْصِرَافِ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ ذَلِکَ أَبَداً أَتْرُکُ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَسِیراً فِی یَدِ الْأَعْدَاءِ وَ أَنْجُو لَا أَرَانِیَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ

السَّلَامُ عَلَی عَمْرِو بْنِ قَرَظَهَ الْأَنْصَارِیِّ

السَّلَامُ عَلَی حَبِیبِ بْنِ مُظَاهِرٍ الْأَسَدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی الْحُرِّ بْنِ یَزِیدَ الرِّیَاحِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَیْرٍ الْکَلْبِیِّ

السَّلَامُ عَلَی نَافِعِ بْنِ هِلَالِ بْنِ نَافِعٍ الْبَجَلِیِ الْمُرَادِیِّ (1)

السَّلَامُ عَلَی أَنَسِ بْنِ کَاهِلٍ الْأَسَدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی قَیْسِ بْنِ مُسْهِرٍ الصَّیْدَاوِیِّ (2)

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ابْنَیْ عُرْوَهَ بْنِ حَرَاقٍ الْغِفَارِیَّیْنِ

السَّلَامُ عَلَی جَوْنِ بْنِ حُوَیٍّ مَوْلَی أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ

السَّلَامُ عَلَی شَبِیبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّهْشَلِیِّ

السَّلَامُ عَلَی الْحَجَّاجِ بْنِ زَیْدٍ السَّعْدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی قَاسِطٍ وَ کَرِشٍ (3) ابْنَیْ ظَهِیرٍ التَّغْلِبِیَّیْنِ

ص: 209

السَّلَامُ عَلَی کِنَانَهَ بْنِ عَتِیقٍ

السَّلَامُ عَلَی ضِرْغَامَهَ بْنِ مَالِکٍ

السَّلَامُ عَلَی حُوَیِّ بْنِ مَالِکٍ الضُّبَعِیِّ (1)

السَّلَامُ عَلَی عَمْرِو بْنِ ضُبَیْعَهَ [الضُّبَعِیِّ]

السَّلَامُ عَلَی زَیْدِ بْنِ ثُبَیْتٍ الْقَیْسِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ وَ عُبَیْدِ اللَّهِ ابْنَیْ یَزِیدَ بْنِ ثُبَیْتٍ الْقَیْسِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَامِرِ بْنِ مُسْلِمٍ

السَّلَامُ عَلَی قَعْنَبِ بْنِ عَمْرٍو التَّمْرِیِّ

السَّلَامُ عَلَی سَالِمٍ مَوْلَی عَامِرِ بْنِ مُسْلِمٍ

السَّلَامُ عَلَی سَیْفِ بْنِ مَالِکٍ

السَّلَامُ عَلَی زُهَیْرِ بْنِ بِشْرٍ الْخَثْعَمِیِّ

السَّلَامُ عَلَی زَیْدِ بْنِ مَعْقِلٍ الْجُعْفِیِّ

السَّلَامُ عَلَی الْحَجَّاجِ بْنِ مَسْرُوقٍ الْجُعْفِیِّ

السَّلَامُ عَلَی مَسْعُودِ بْنِ الْحَجَّاجِ وَ ابْنِهِ

السَّلَامُ عَلَی مُجَمِّعِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَائِذِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَمَّارِ بْنِ حَسَّانَ بْنِ شُرَیْحٍ الطَّائِیِّ

السَّلَامُ عَلَی حُبَابِ بْنِ الْحَارِثِ السَّلْمَانِیِّ الْأَزْدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی جُنْدَبِ بْنِ حُجْرٍ الْخَوْلَانِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عُمَرَ بْنِ خَالِدٍ الصَّیْدَاوِیِّ

ص: 210

السَّلَامُ عَلَی سَعِیدٍ مَوْلَاهُ

السَّلَامُ عَلَی یَزِیدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ مُهَاصِرٍ الْکِنْدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی زَاهِدٍ مَوْلَی عَمْرِو بْنِ الْحَمِقِ الْخُزَاعِیِّ

السَّلَامُ عَلَی جَبَلَهَ بْنِ عَلِیٍّ الشَّیْبَانِیِّ

السَّلَامُ عَلَی سَالِمٍ مَوْلَی بَنِی الْمَدَنِیَّهِ الْکَلْبِیِّ

السَّلَامُ عَلَی أَسْلَمَ بْنِ کُثَیْرٍ الْأَزْدِیِّ الْأَعْرَجِ

السَّلَامُ عَلَی زُهَیْرِ بْنِ سُلَیْمٍ الْأَزْدِیِّ.

السَّلَامُ عَلَی قَاسِمِ بْنِ حَبِیبٍ الْأَزْدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عُمَرَ بْنِ جُنْدَبٍ الْحَضْرَمِیِّ

السَّلَامُ عَلَی أَبِی ثُمَامَهَ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الصَّائِدِیِّ

السَّلَامُ عَلَی حَنْظَلَهَ بْنِ سَعْدٍ الشِّبَامِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْکَدِرِ الْأَرْحَبِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَمَّارِ بْنِ أَبِی سَلَامَهَ الْهَمْدَانِیِّ

السَّلَامُ عَلَی عَابِسِ بْنِ أَبِی شَبِیبٍ الشَّاکِرِیِّ

السَّلَامُ عَلَی شَوْذَبٍ مَوْلَی شَاکِرٍ

السَّلَامُ عَلَی شَبِیبِ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ سَرِیعٍ

السَّلَامُ عَلَی مَالِکِ بْنِ عَبْدِ بْنِ سَرِیعٍ

السَّلَامُ عَلَی الْجَرِیحِ الْمَأْسُورِ سَوَّارِ بْنِ أَبِی حِمْیَرٍ الْفَهْمِیِّ الْهَمْدَانِیِّ

السَّلَامُ عَلَی الْمُرَتَّبِ مَعَهُ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْجُنْدُعِیِّ

السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا خَیْرَ أَنْصَارٍ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ بَوَّأَکُمُ اللَّهُ مُبَوَّأَ الْأَبْرَارِ أَشْهَدُ لَقَدْ کَشَفَ اللَّهُ لَکُمُ الْغِطَاءَ وَ

ص: 211

مَهَّدَ لَکُمُ الْوِطَاءَ وَ أَجْزَلَ لَکُمُ الْعَطَاءَ وَ کُنْتُمْ عَنِ الْحَقِّ غَیْرَ بِطَاءٍ وَ أَنْتُمْ لَنَا فُرَطَاءُ وَ نَحْنُ لَکُمْ خُلَطَاءُ فِی دَارِ الْبَقَاءِ وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ» (1)

الحمد لله ربّ العالمين وصلى الله على محمد و آله الطاهرين و اللعن على اعدائهم اجمعين.

ارومیه سید علی اکبر قرشی

83/12/15

ص: 212