بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ

ص: 2

نقش والدین در گرایش و تشویق فرزندان به قرآن

حجت الاسلام سیدمجتبی حسینی نژاد

ص: 3

ص: 4

3- محكم و متشابه. 34

4- طریق نزول قرآن. 34

5- شب قدر، نزول قرآن. 34

6- عظمت قرآن. 35

7- تدبیر در قرآن. 35

8- قرآن از طرف خداوند. 35

9- وحی كلام الهی به سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم). 35

10- همه چیز در قرآن. 36

11- تصدیق كننده. 36

12- هدایت مردم بوسیلة قرآن. 36

13- تمسّك به قرآن. 36

14- حقایق كتاب قرآن. 37

15- انذار كننده. 37

16- كتمان قرآن كریم. 38

17- قدرت نماییِ قرآن در مقابل جن و انس.. 38

18- اگر قدرت دارید ده سوره بیاورید. 38

19- قرآن به زبان عربی. 39

20- وحی الهی. 39

21- نسبت دروغ به قرآن. 40

22- قرآن سخن راست.. 40

ص: 6

23- مَثَل های قرآن. 40

24- قرآن با عظمت.. 41

25- كتاب آشكار. 41

26- قرآن معجزة رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم). 41

27- روح القدس.. 42

28- اختلاف در قرآن. 42

29- طلب مبارزه. 42

30- اقامة حق و راستی. 43

31- هدایت خلق. 43

32- وفاء به وعده. 43

33- قرآن، مایة عبرت خلق. 44

34- نشانه های روشن برای هدایت خلق. 44

35- رها كردن قرآن. 44

36- اعتراض كافران به قرآن. 45

37- منّت بر مؤمنین. 45

38- حجّت آشكار. 45

39- كتابِ دانش.. 46

40- كتاب محكم. 46

41- نزول قرآن بر قلب رسول خدا. 46

ص: 7

فصل دوم: «تعلیم قرآن در روایات»

آسان سازی آموزش قرائت قرآن. 51

قرائت ساده و آسان. 51

تحسین هر گونه قرائت.. 53

اقراء و قرائت پیوسته آیات.. 60

فصل سوم: «قرآن از نگاه بزرگان دیگر ادیان»

10 نکته از دانشمندان درباره قرآن. 65

تحقیقی جامع درباره قرآن. 66

فصل چهارم: «تعلیم قرآن»

تعلیم قرآن. 71

قرآن در قرآن. 72

چند پیشنهاد. 73

قرآن یا فرقان. 75

قران یا نورافکن. 75

قرآن بهترین طبیب نفس.. 76

ص: 8

برگترین سخنور عالم. 77

غربت قرآن در بسیاری از خانه ها. 79

زنگ بیدار باش.. 83

هر روز 50 آیه از قرآن بخوانید. 85

فصل پنجم: «نقش والدین در گرایش و تشویق فرزندان به قرآن»

آموزش مسائل دینی به کودکان. 89

شیوه های آموزش قرآن به کودکان. 91

آموزش مسائل دینی به کودکان. 93

حقّ فرزند بر پدر. 94

فصل ششم: «تعلیم قرآن و نقش مادر»

فواید خواندن قرآن در بارداری. 99

فواید خواندن قرآن در آرامش مادر. 99

تاثیر تلاوت قرآن بر آرامش فرزند. 100

خوردن (میوه ها و غذاها). 101

از نظر روانی و عاطفه. 102

نقش خواندن قرآن در صبور شدن فرزند. 104

ص: 9

اثر خواندن قرآن در باهوش شدن فرزند. 105

سالم شدن فرزند با تلاوت قرآن در بارداری. 106

نقش قرآن در زیبا شدن کودک.. 107

نقش خواندن قرآن در شادابی فرزند. 108

نورانیت فرزند با تلاوت قرآن کریم. 108

تاثیر تلاوت قرآن در دفع بلا از مادر و کودک. 108

نقش قرآن در صالح شدن فرزند. 109

فصل هفتم: «تعلیم قرآن و نقش پدر»

شیوه های آموزش قرآن به کودکان. 115

روشهای علاقه مند کردن فرزندان به قرآن. 118

فصل هشتم: «طریقه علاقه مند کردن دانش آموزان با قرآن»

چگونه دانش آموزان را به خواندن قرآن تشویق کنیم؟. 123

بخش اوّل: انس با قرآن به چه معنی است؟. 125

بخش دوّم: مبانی ایجاد انس با قرآن. 131

1 . شناخت و برطرف کردن موانع. 131

2. ارایه ی تصویری خوشایند از دین. 137

ص: 10

بخش سوم: روش های ایجاد انس کودکان، نوجوانان و جوانان با قرآن. 144

1. ارتباط حسّی. 144

2. استفاده از قالب های مختلف هنری. 146

3. انتقال حسّ قرآنی و مذهبی. 148

4. دوستان و گروه هم سالان. 149

5. انتخاب شیوه ی بیانِ متناسب با مخاطبان. 151

بخش پایانی: «الگوها» و رسانه ی «تلویزیون» چه نقشی دارند؟. 160

فصل نهم: « راهکارها و نکته های علاقه مندی دانش آموزان به قرآن »

50 راهکار برای علاقه مندی دانش آموزان به قرآن. 165

نتیجه گیری. 173

فهرست منابع. 177

ص: 11

ص: 12

دینی داشته باشند.تشویق والدین بر آموزش و یادگیری کودکان به مسایل دینی و قرآن می تواند تاثیر شگرفی بر زندگی آنها داشته باشد.

تلاوت قرآن در خانه بر سایر افراد خانواده اثر دارد، پدر و مادری که خواندن قرآن جزو برنامه زندگی آنان است فرزندانشان نیز به فراگیری و خواندن قرآن علاقه مند می شوند و این خود یکی از راه های تعلیم قرآن به فرزندان است، زیرا کودک و نوجوان به طور عمده تحت تأثیر سخنان والدین، معلمان و دوستان است و این تأثیرپذیری در کودکی بیشتر از پدر و مادر است.

پرداختن به موضوع تحقیق با وجود گستردگی علوم و معارف، یکی از کارهای دشوار علمی به حساب می آید.ولی با این همه نگرشی بنیادین به آنچه در جامعه می گذرد، ما را با واقعیت هایی آشنا می سازد که پرداختن به آنها لازم و ضروری است شاید در نگاه اول، این بینش اساسی نبوده ولی غور و تفحص در این مبانی، دریچه های فراوانی از مجهولات و گاهی غفلت ها را یادآوری می سازد که بازگشایی بابی در این موضوع می تواند روش های دینی و عملی فراوانی را پیش روی خوانندگان عزیز قرار دهد.

ممکن است موضوع تحقیقی در بسیاری از موارد به علت پدید آمدن عوامل و حوادث اجتماعی و یا با شنیدن اخبار

ص: 14

وحشتناک در مورد فرزندان ما صورت گیرد. و بعضاً جرقه ذهنی در موضوعی خاص به خاطر شدت علاقه به آن مدتی آدمی را با کتاب و قلم مشغول سازد آنچه در این بحث بیشتر دنبال آن خواهیم بود پرداختن به تشویق والدین و نقش متقابل پدر و مادر در خصوص تعلیم و آموزش فرآن این کتاب آسمانی بشریت خواهد بود. همانگونه که می دانیم بشر امروزی در آستانه شروع هزاره سوم درگیر بزرگترین بحرانها شده است او در بحران به دنیا آمده، و زندگی می کند تجزیه و پراکنده می شود و بحرانی به بحران دیگر نقل مکان می کند.

بسیاری از جوامع نیز بحران های خود را به کشورهای دیگر صادر می کنند.

گاهی مراجعات مردم برای بیان دردهای زندگی، نویسنده را در تنگنای فکری قرار می دهد و او را دنبال پیدا کردن راه حل علمی برای این موضوع رهنمون مطالعه و تحقیق می نماید تا با جمع آوری معلومات و یافته های خویش، بتواند گره های تربیتی را که به دلیل ریشه دار بودن آنها وقت و زمان زیادی را معطوف خویش می نمایند باز کند و والدین سردرگم در مسائل تربیتی فرزندان را از پیله های ندانم کاری که به دور خویش تنیده اند رها سازد.

ص: 15

البته والدین در هر کجای این کره خاکی که بوده هرگونه بینش و ایدئولوژی مکتبی که باشند، خواستار تربیت کودکانی صالح و نیکو هستند. و بی شک اولین هدف و آرمان آنها تربیت اصولی و دینی فرزندان است که با چارچوب فرهنگ خانواده و اجتماع سازگار بوده و پاسخگوی نیازهای والدین و فرزندان باشد.

اهمیت مسئله تعلیم و تربیت در ارتباط تنگاتنگ با خوشبختی و شقاوت اخروی انسان است بنابراین دانستن روش های صحیح تعلیم و تربیت از نیازهای اساسی والدین شمار می آید تربیت صحیح و سالم و بخش تا حد زیادی در اختیار پدر و مادر می باشد و باید از همان ابتدای کودکی حتی قبل از تولد به این مهم توجه داشته و نهایت کوشش و تلاش خویش را در جهت تربیت اولاد صالح معطوف دارند.

اما مطلبی که یادآوری آن لازم به نظر می رسد ،ناآگاهی و ندانستن راه های درست به کارگیری آداب تعلیم و تربیت در میان بسیاری از والدین می باشد اگر با اصول کلیدی تربیت آشنا باشیم، بی شک در بن بست های تربیتی گرفتار نخواهیم شد. ولی با این همه عدم آشنایی پدر و مادر در مواقعی بسیار سبب پدید آمدن حوادثی می گردد که روحیه لطیف فرزندان و آرامش ذهنی و روحی آنها را در اثر آب و نگرانی فرو برده و بی مهری و کمبود

ص: 16

محبت را در آسمان آبی دلهای پاک و پرامید آنان،آوار می سازد و درخت باصفای زندگانی آنها را با طوفانهای خشم و کینه می لرزاند و در این صورت است که دیگر اجازه روشن شدن ارتباط با خانواده را سلب می کند و این همه ناشی از برخورد غیرمنطقی در پیشامدهای بوجود آمده نماند که عواقب این برخوردها می تواند آبیاری کننده ریشه های درخت کینه و ناسازگاری فرزندان باشد.

هرگز گمان نکنید که مسئولیت شما اداره زندگی مادی و مراقبت های جسمی کودک است. بلکه مهمتر و بالاتر از مسئله جسم،تربیت و تامین نیازهای روحی و روانی کودک بوده که اساس شخصیت و حقیقت انسانی نیز در همین روح نهفته است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

«العلم فی الصغرکالنقش فی الحجر»(1)

آنچه در کودکی آموخته می شود همانند نقشی است که بر روی سنگ، حک و ترسیم شود این کتاب شامل موارد تربیتی والدین و وتشویق فرزندان به سمت آموزش و تعلیم قرآن می باشد و سعی بر آن گردیده تا با قلمی شیوا در صفحه کتاب به رقص در آوریم و با آهنگ صفا و صمیمیت خاطرات تلخ گذشته را سوزانده

ص: 17

و سرود شادی و نشاط را دوباره زمزمه نمایید.حق آموزش و تعلیم قرآن به فرزندان به عنوان حقی از طرف فرزند بر عهده والدین مطرح است. این حق به ویژه در مورد پدران مصداق دارد و در احادیث به طور ویژه از پدران یاد شده که در قبال فرزندان خود وظیفه دارند به آن ها قرآن و احکام اسلامی را آموزش بدهند.

یکی از احادیث معتبر و مهمی که به این حق فرزند که بر عهده پدرش قرار داده شده اشاره می کند، حدیثی به نقل از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام است که فرموده اند: «حق فرزند بر پدر این است که نام نیکو بر او بگذارد، نیکو تربیتش کند و به او قرآن را بیاموزد.» (1)

حتی آن حضرت در وصیت نامه ای که خطاب به فرزند ارشد خود، امام حسن مجتبی علیه السلام، نوشته و ثبت کرده اند، به این نکته اشاره دقیقی دارند. این مطلب در کتاب شریف نهج البلاغه هم درج شده است، مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده اند: «چنین دیدم که قبل از هر چیز، کتاب خداوند عزوجل و تفسیر و تأویل آن و شرایع و احکام اسلامی و حلال و حرام آن را به تو آموزش دهم و جز این به چیزی نپردازم.» (2)

در فصل اول کتاب در مورد جایگاه قرآن کریم در بیان خود

ص: 18

قرآن و در فصل دوم به بیان معصومین بحث شده و آیات و احادیث فراوانی در این زمینه ذکر گردیده و در فصل های بعدی به ترتیب فهرست بندی از موضوعات دیگری نیز سخن رفته است.

در اینجا از پروردگار متعال و عنایت اهل بیت عصمت و طهارت و همه اهل خیری که مشوق این کمترین در راستای انتشار این کتاب شدند تقدیر و تشکر نموده و برای این عزیزان توفیق روزافزون از خداوند منان مسئلت می نمایم، امید است که خوانندگان عزیزتا آخر کتاب با ما بوده و با بهره گیری و برخورداری از مطالب این اثر در علاقه نوباوگان به قرآن این کتاب بزرگ آسمانی، قدم های موثری را بردارند.

ان شاءالله

با تشکر سید مجتبی حسینی نژاد

ص: 19

ص: 20

روایات و احادیث به عنوان یکی از حقوق فرزندان بر والدین از آن یاد شده است. به عبارت دیگر یکی از وظایف پدرها و مادرها در قبال فرزندان خود این است که آن ها را با قرآن کریم آشنا کنند و آداب اسلامی را به آن ها آموزش بدهند؛ آموزشی که نه تنها در دنیا وجب سعادت فرزندان و سرفرازی والدین خواهد شد، بلکه در آخرت و زندگی باقی که نیاز انسان به خیرات بیشتر از هر زمانی است، با پاداش فراوان و خیر بسیار برای فرزند و والدین همراه خواهد بود.

اهمیت آموزش خواندن قرآن به فرزندان به قدری است که حتی نقل شده که شخصی به نام عبدالرحمن سلمی، روزی خواندن سوره حمد را به یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام آموزش داد. وقتی آن کودک به نزد پدر بزرگوار خود رفت و سوره حمد را برای ایشان خواند، امام حسین علیه السلام هزار دینار و هزار خلعت به عبدالرحمن به عنوان پاداش دادند و دهان او را پر از مروارید کردند. گروهی از مردمی که شاهد پاداش عبدالرحمن بودند، به این کار امام حسین علیه السلام خرده گرفته و اعتراض کردند که چرا امام این اندازه به او پاداش داده اند. اما ایشان فرمودند: «این پاداش کجا و پاداش او برای تعلیم دادن سوره حمد کجا؟» این حدیث مهم نشان می دهد که والدین هر اندازه که برای یادگیری قرآن و احکام اسلامی فرزند خود هزینه کنند، برای آن ها

ص: 22

مفید خواهد بود و نباید در این زمینه دریغی داشته باشند. چون با این کار، فرزند آن ها به خیری دست پیدا می کند و باقیات صالحات برای خود آن ها هم خواهد بود. (1)

تأکید و تصریح و وصیت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به قرآن در کتاب شریف نهج البلاغه بیانگر آن است که پدرها و مادرهای مسلمان با هیچ عنوان و هیچ بهانه ای نباید از آموزش قرآن کریم و همچنین احکام و امور اسلامی به فرزندان خود، غفلت کنند. این موضوع مطلبی است که حتی رسول خدا صلی الله علیه و آله هم به آن اشاره و تأکید داشته اند.

نمونه آن مطلبی است که در کتاب حلیه الاولیا علیهم السلام نوشته شده، چنانکه شخصی به نام ابورافع که یکی از یاران و اصحاب پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله بوده، تعریف کرده که روزی آن حضرت به من فرمودند: «برای روز قیامت چه کاری کرده ای؟» من در جواب عرض کردم: «آیا برای آن روز باید پس انداز کنم؟» ایشان فرمودند: «بله، چقدر پول داری؟» گفتم: «40 هزار دینار دارم و همه را برای خداوند متعال می دهم.» نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: «مقداری را ببخش و مقداری را نگه دار و به فرزندانت رسیدگی کن.» (2)

ص: 23

سؤال کردم: «آیا همان طور که ما بر فرزندان خود حق داریم، آن ها هم بر ما حق دارند؟» آن حضرت در جواب فرمودند: «بله. حق فرزند بر پدر این است که قرآن را به او آموزش بدهد.»

اجر و پاداش بسیار زیادی که اتفاقاً بخش هایی از آن از سوی همان فرزندی به پدر و مادر داده می شود که به او قرآن را آموزش داده اند. باقیات صالحات نمونه ای از این پاداش است. یعنی زمانی که والدین از دنیا بروند و به رسیدن خیری از سوی دنیا امیدوار و محتاج باشند، قرآن خواندن همان فرزند و یا انجام کارهای خیر از سوی او، به عنوان پاداشی برای آن ها خواهد بود.

اهمیت آموزش خواندن قرآن به فرزندان به قدری است که حتی نقل شده که شخصی به نام عبدالرحمن سلمی، روزی خواندن سوره حمد را به یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام آموزش داد. وقتی آن کودک به نزد پدر بزرگوار خود رفت و سوره حمد را برای ایشان خواند، امام حسین علیه السلام هزار دینار و هزار خلعت به عبدالرحمن به عنوان پاداش دادند و دهان او را پر از مروارید کردند.

گروهی از مردمی که شاهد پاداش عبدالرحمن بودند، به این کار امام حسین علیه السلام خرده گرفته و اعتراض کردند که چرا امام این اندازه به او پاداش داده اند. اما ایشان فرمودند: «این پاداش

ص: 24

کجا و پاداش او برای تعلیم دادن سوره حمد کجا؟»

این حدیث مهم نشان می دهد که والدین هر اندازه که برای یادگیری قرآن و احکام اسلامی فرزند خود هزینه کنند، برای آن ها مفید خواهد بود و نباید در این زمینه دریغی داشته باشند. چون با این کار، فرزند آن ها به خیری دست پیدا می کند و باقیات صالحات برای خود آن ها هم خواهد بود.

در همین زمینه در کتاب الکافی نوشته شده است که امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال فضل بن ابی قره در خصوص اینکه بعضی از مردم می گویند درآمد معلم قرآن حرام است، فرمودند: «دروغ می گویند. آن ها دشمن خدا هستند و با این بهانه ها می خواهند قرآن تعلیم داده نشود. اگر کسی مبلغی هم اندازه دیه فرزندش به معلم قرآن بدهد، برای معلم حلال است.»

سؤالی که شاید برای عده ای ایجاد شود، این است که آیا والدین می توانند به جای اینکه خودشان به فرزند خود قرآن را آموزش بدهند، آن ها را به مراکز آموزش قرآن بفرستند؟ آیا با این کار، حق خود را نسبت به فرزندشان ادا کرده اند؟ این حق چگونه ادا می شود؟

در هر حال ائمه اطهار علیهم السلام، پدران و مادران را برای انجام این وظیفه بسیار مهم تشویق کرده و اجر و پاداش معنوی

ص: 25

خدا را در برابر این عمل یادآور شده اند. تا اندازه ای که امام حسن عسکری علیه السلام فرموده اند: «خداوند پاداش زیادی به پدر و مادر عنایت می کند، اما آن ها با شگفتی سؤال می کنند پروردگارا! این همه لطف و تفضل درباره ما به چه دلیل است؟ اعمال ما شایسته چنین پاداشی نبوده! در جواب به آن ها گفته می شود: این همه عنایت و نعمت پاداش شماست که به فرزند خود کتاب خدا (قرآن) آموخته اید و او را در آئین اسلام بصیر و بینا تربیت کرده اید.»

می گذارند و دو لباسی که مردم مانندش را ندیده اند به آن ها می پوشانند.» بعد از آن، دستش را روی شانه من گذاشت و گفت: «فرزندم! اگر توانستی در روز قیامت چنین جامه هایی را بر پدر و مادرت بپوشانی، این کار را بکن.»

مانند این روایت از رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز نقل شده که فرموده اند: «کسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، در روز قیامت پدر و مادرش را صدا می زنند و دو جامه بر آنان می پوشانند که از نور آن ها چهره های بهشتیان روشن می شود. همچنین هر کسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، خداوند در روز قیامت گردنبندی بر گردن او می بندد که اولین و آخرین خلایق از آن به شگفت می آیند.»

در حدیث دیگری عنوان شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: «در روز قیامت، قرآن کریم، مرد رنگ پریده ای را می آورد و به پروردگار متعال می گوید پروردگارا! من موجب شدم که این مرد روزهایش را به تشنگی روزه و شب هایش را به بیداری نماز شب بگذراند و امیدش را به رحمت تو تقویت کردم و آرزویش را به آمرزش تو وسعت بخشیدم. پس با او چنان رفتار کن که من و او به تو گمان داشتیم. خداوند متعال نیز می فرماید فرمان پادشاهی را به دست راست و فرمان جاودانگی را به دست چپش

ص: 27

بدهید و او را در کنار همسرش قرار دهید و بر پدر و مادرش چنان خلعتی بپوشانید که دنیا و هر چه در آن بوده با ارزش آن برابری نکند. در این زمان همه خلایق، به پدر و مادر او نگاه می کنند و به آن دو احترام می گذارند. آن دو به خود نگاه می کنند و از آن خلعت خوشحال می شوند و می گویند پروردگارا! این از چه رو به ما داده شده، در حالی که اعمال ما شایسته چنین خلعتی نبوده؟ خداوند متعال می فرماید علاوه بر آن، تاج کرامت هم بر سر شما می نهم که مانند آن را هیچ بیننده ای ندیده، هیچ شنونده ای آوازه اش را نشنیده و هیچ اندیشنده ای فکرش را هم نکرده است. پس گفته می شود این پاداش آن است که به فرزندتان قرآن آموختید و او را در دین اسلام دانا و بینا کردید.»

آن طور که در کتاب بحار الانوار نوشته شده، رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی اجر و پاداش والدینی که روخوانی و حفظ قرآن را فرزندان خود می آموزند را فرموده اند؛ مبنی بر اینکه: «هر کس روخوانی قرآن را به فرزندش بیاموزد، خداوند گناهان اول و آخر او را می بخشاید و هر کسی که حفظ آن را به او بیاموزد، خداوند در روز قیامت او را به صورت ماه شب چهارده برمی انگیزد و به فرزندش گفته می شود بخوان! پس هر آیه ای را که او بخواند، خداوند متعال به موجب آن یک درجه پدرش را بالا می برد تا به

ص: 28

آخرین آیه ای که از قرآن می داند، برسد.»

ص: 32

و امروز و آیندة عالم نمی تواند راه ورودِ باطل را در آن باز كند، زیرا از جانب خدای حكیم و ستودة صفات نازل شده است. (1)

و آنها كه به كتاب (خدا) تمسّك جویند و نماز را برپا دارند (پاداش بزرگی خواهند داشت، زیرا) ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم كرد. (1)

قرآن روشنگر* تا انذار كنی كسی را كه زنده است و محقق گردد گفتار بر كافرین. (1)

آیا می گویند آن را به دروغ بافته و به خدا نسبت داده ای بگو پس بیاورید ده سوره مثل آن دروغ بستها را و بخوانید و دعوت كنید هر كه را كه می توانید، غیرخدا، اگر راستگویانید پس اگرپاسخ ندادند به شما پس بدانید كه آن بر اساس علم خداوند نازل شده است و این كه معبودی جز او نیست پس آیا تسلیم شدگانید؟(1)

هدایت شوند لیكن) اكثر مردم بجز از كفر و عناد از هر چیز امتناع كردند. (1)

است! آیا نمی فهمید. (1)

رحمت رسید. اكنون ستمكارتر از كسی كه آیات خدا را تكذیب كند كیست؟و متجاوزتر از روی گردان از اطاعت حق كدام است؟ به زودی آنان را كه از آیات ما روی گردانده و مخالفت كرده اند به عذاب سخت مجازات می كنیم، و این عذاب كیفر اعراض از آیات ماست. (1)

ص: 48

درباره اهمیت تعلیم قرآن و احکام دین به فرزندان روایت های بسیاری از پیامبر و اهل بیت (که درود خدا بر ایشان باد) داریم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«اقرؤوا القرآن و استظهروه،فانّ الله تعالی لما یعذّب قلباً وعی القرآن»؛

بر اقراء و قرائت قرآن مداومت داشته باشید و آن را استظهار کنید (از روی قلب خویش بخوانید)؛ زیرا خداوند قلبی که قرآن را با آگاهی به درون خود راه داده و آن را حفظ و فهم کرده و به آن عنایت داشته باشد، عذاب نمی کند. (1)

در حدیث دیگری از آن حضرت وارده شده که فرمودند:

«انّ الذی لیس فی جوفه شیء من القرآن کالبیت الخرب»

فردی که همۀ شرایط آشنایی و فراگیری درست آیاتی از قرآن برای او فراهم بوده،ولی چیزی از آن را فرا نگرفته و آن را دردرون (قلب) خود جای نداده باشد، ارزش او همانند ارزش خانه ای است که ویران یا غارت شده است. (2)

همۀ روایات یادشده حاکی از این نکته مهم است که قرآن کریم از جایگاه والایی در قلب برخوردار است و به قرائت مداوم آن باید توجه ویژه شود. از سوی دیگر،قرآن پدیده ای از سنخ کلام و زبان است که خود را نازل شده به لسان عربی مبین معرفی می کند. (3)

ص: 49

بنابراین، بر پایه تعالیم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، قرآن شناسی و روش آموزش آن،هدف از آموزش قرآن،در حقیقت آموزش یک زبان است که با توجه به این که زبان،اولاً و اصالتاً دارای ماهیتی شفاهی است،(1)

ثانیاً روش ها و شیوه های آموزش آن باید به گونه ای طرّاحی شوند که با شفاهی بودن این پدیده تناسب داشته باشند.اگر هدف از آموزش،تسلط بر زبان باشد به گونه ای که دیگر آن زبان،زبان بیگانه محسوب نشود،روش مطلوب فراگیری،روش سمعی می باشد.از اصول مهم این روش،مقدم بودن تدریس صورت شفاهی زبان قبل از صورت نوشتاری(روخوانی) است(2) یعنی نوشتن و روخوانی را باید آن قدر به تأخیر انداخت که زبان آموز در زبان گفتاری تبحّر قابل ملاحظه ای کسب کرده باشد.آن گاه تصویر نوشتاری و قابل رؤیت از زبان گفتاری را به زبان آموز عرضه کرد، تا بدین ترتیب مسیر زبان آموزی او تسهیل گردد. (3)

در تعالیم معصومین (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فضیلت قرائت قرآن از روی

ص: 50

مصحف،بعد از توانایی قرآن آموز بر قرائت قرآن از روی قلب مطرح می شود نه قبل از آن:

فضل قراءة القرآن نظراً علی من یقرأ ظاهراً کفضل الفریضة علی النّافلة. (1)

امام صادق (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در جواب کسی که می گوید می توانم از بر قرآن بخوانم، آیا از مصحف استفاده کنم یا خیر؟ می فرماید:

قرآن را بخوان و به مصحف هم نگاه کن،آیا نمی دانی نگاه به مصحف و از روی آن خواندن،عبادت است. (2)

فضایی معرفی و آموزش داده شود که به عنوان فن و هنری خاص تلقّی شود که فقط عده ای خاص از انسان ها با خصائص ویژه ای که از لحاظ حنجره، صدا، لهجه و زبان دارند قادر بر آن باشند و صنفی خاص به وجود آید به نام قاریان و دیگران از قرائت قرآن محروم باشند.پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به گونه ای عمل کرد که آموختن و قرائت قرآن،هویت هر فرد مسلمان را تعریف می کرد.بر همین اساس، بر ساده و آسان خوانی و در عین حال،روان و واضح خواندن قرآن در مقام آموزش آن و مواضعی که قرائت قرآن حالت ابلاغ و ترویج همگانی داشت؛مانند نماز جماعت تأکید می فرمود تا همگان به آسانی بتوانند فرا گرفته های خویش را تثبیت کنند. (1)

ذکر این سخن لازم است که قرائت شخصی به صورت ترجیع و روش هایی مانند آن، بدان شرط که تالی فاسد نداشته باشد،اشکال و محذوری از دیدگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر آن مترتّب نیست؛اما در مواردی چون قرائت اذان که حالت اعلان،ابلاغ،آموزش و ترویج همگانی داشت،از قرائتش به صورت تطریب و ترجیع و مانند آن نهی می فرمود:

عن ابن عباس، قال:کان لرسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) مؤذن یطرب،فقال رسولالله (صلی الله علیه و آله و سلم):إنّ الأذان سهل سمح.فاذا کان أذانک سمحاً سهلاً [فأذن] و إلا فلا

ص: 52

تؤذّن. (1)

همچنین سعید بن مسیب شنید که عمر بن عبدالعزیز در نماز جماعت،قرآن را با ترجیع و تطریب می خواند،به وی پیغام داد:«خدا تو را به راه صلاح و درست در آورد،ائمه جماعات [به پیروی از سنّت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)] این گونه قرآن نمی خوانده و نمی خوانند».(2)

فرمود:«انّ سین بلال عندالله الشین»(1)؛نزد خداوند، سین بلال همان شین است و هیچ فرقی نمی کند.

از این رو،به معلّمان(مقریان)قرآن نیز همواره توصیه می نمود که در آموزش قرآن به مسأله مهم آسان سازی و آسان گیری توجّهی جدّی داشته باشند و بر مبنای آن عمل نمایند: علّموا و یسرّوا و لاتعسّروا و بشّروا و لاتنفرّوا. (2)

آسان گیری سبب می شود که مردم،قرآن را به مثابهۀ پیامی فرخنده و خجسته دریافت کنند و همین بشارت، آنان را به سمت فراگیری بیشتر قرآن و قرائت آن تشویق می کند،در حالی که سختگیری و ایجاد دشواری،موجب نفرت و دوری مردم از عرصۀ آموزش و ترویج قرآن و قرائت آن می گردد.تحسین هر گونه قرائت را می توان از جمله عناصر کلیدی و از مهم ترین ابزاری دانست که در کنار اسوه بودن قرائت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اقراء و قرائت پیوسته ایشان در منظر صحابه (قرآن آموزان)،به صورت جدّی و مؤثّر مسأله تصحیح را در امر قرائت قرآن راهبری می کرد؛یعنی اگر قرآن آموزی،آیات قرآن را کامل فرا نگرفته بود و یا آن را اشتباه قرائت می کرد،هنگامی که اقراء و قرائت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

ص: 54

و سایر قرآن آموزان را که همواره در حال افزایش بودند،در دیگر صحنه ها مانند نماز،عرضۀ قرائت و مانند آن می دید و می شنید، به اشتباه خود پی می برد و خودش آن را اصلاح می کرد.با ادامۀ نزول و افزایش تعداد آیات و سوره ها و وجود شرایطی آسان،طبیعی و آرام برای یادگیری، قرائت قرآن هر چه بیشتر گسترش و عمومیت می یافت.در این میان،برخی از قرآن آموزان،ناخودآگاه، قرآن را به وجوه و ترتیب های مختلف می خواندند که با اعتراض و ممانعت برخی دیگر رو به رو می شدند؛و آن گاه که بازخواست می شدند که چه کسی این قرائت را به شما آموخته است،بی درنگ،هر یک،قرائت خود را به پیامبر خدا منسوب می کرد؛یعنی این که من در حضور پیامبر قرآن را این گونه خواندم و فرا گرفتم،و ایشان هیچ اشکال و ایرادی نگرفت، در حالی که آن معلّم و مقری قرآن و دیگر مسلمانان به خوبی می دانستند که حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) قرآن را آن گونه که او می خواند، به وی آموزش نداده است؛ در نتیجه، به سبب اهتمامی که در حفظ و صیانت کلام الله از هر گونه خطر تحریف و تغییری که داشتند بر سر قرائت درست آیات و ترتیب آنها،با یکدیگر مشاجره می کردند و آن گاه که حکمیت نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می بردند، آن حضرت از آنان می خواست که دوباره آن قسمت از آیات را که در نحوۀ قرائت آن با یکدیگر اختلاف دارند، قرائت کنند.با پایان قرائت هر یک از طرفین، آن حضرت قرائت همۀ آنان

ص: 55

را بر پایۀ اصل «نزل القرآن علی سبعة أحرف»(1)

جایز و روا و در راستای تحقّق اهداف نزول قرآن می دانست و آنها را تحسین و تأیید می نمود و از همه می خواست که از هر گونه جدال و کشمکش بر سر قرائت قرآن بپرهیزند،و قرائت یکدیگر را تخطئه نکنند و آن را نادرست نشمرند؛(2) زیرا :«انّ ملکاً موکّل بالقرآن، فمن قرأه من أعجمی او عربی فلم یقوّمه قوّمه الملک ثم رفعه قواما»(3)؛ همانا ملکی بر قرآن موکّل است،که اگر هر کسی از عرب یا غیر عرب آن را [به هر دلیلی] درست و مرتّب آنچنان که هست،نخواند، آن ملک قرائت آن شخص را تصحیح و مرتّب کرده، سپس نزد خداوند بالا می برد.نقل است که همچنین آن ملک موکّل تأکید می کند که «اگر قاری در هنگام قرائت قرآن دچار خطا و اشتباه شد، یا قاری فرد أعجمی باشد [و به خاطر اختلاف لهجه و

ص: 56

زبان نتواند اجزای کلام را درست ادا کند] فرشتۀ الهی آن را همان طور که از جانب خداوند نازل شده است [تصحیح کرده و] می نویسد».(1)

بنابر روایات و توضیحات یادشده،تصحیح قرائت قرآن به عهدۀ خداوند است و مأموران آن هم ملائکه اند نه غیر ایشان.پس،معلمان و قرآن آموزان به جای اشکال گیری از قرائت یکدیگر و تصحیح آن، توان خود را در راه استمرار و تداوم قرائت به هر گونه ای که برای آنان میسّر است به کار گیرند.ابی بن کعب می گوید:رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سوره ای را بر من اقرأ فرمود:سپس هنگامی که در مسجد نشسته بودم،شنیدم فردی همان سوره را به نحوی قرائت می کند که با قرائت من اختلاف دارد! به او گفتم:چه کسی این سوره را به تو تعلیم داده است؟گفت:رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم). گفتم: نمی گذارم از من جدا شوی تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شود. او را نزد آن حضرت آوردم.گفتم:ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این فرد، همان سوره ای را که پیش از این به من تعلیم فرمودید، طوری قرائت می کند که با نحوۀ خواندن من از همان سوره تفاوت دارد.رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:ابی بخوان،من سوره را خواندم.رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: احسنت!س پس به فرد دیگر گفت:حال،شما بخوان.او سوره

ص: 57

را به همان گونه که مخالف قرائت من [ابی] بود، خواند.رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)به او نیز فرمود:احسنت!سپس فرمود:ابی! همانا خداوند قرآن را بر اساس هفت حرف نازل کرده است[پس قرآن هر طور که خوانده شود،] شفا بخش و پسندیده است. (1)

از این رو،پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هر گاه مشاهده می نمود و یا خبری می رسید که هنوز برخی از افراد، به این تعالیم و اصول توجّهی نمی کنند و بر سر قرائت درست قرآن به مجادله و اختلاف دامن می زنند و با سختگیری، مانع قرائت دیگران می شوند، ناراحت و نگران می شد و ناخرسندی خود را ابراز داشته،آن را موجب عدم ترویج قرآن می دانست.بدین ترتیب، این تدبیر حکیمانۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سبب شد که قرآن، نه تنها هیچ گاه در قید و بند لهجه ها و زبان ها و اختلاف فرهنگ ها و نژادها،سلیقه ها و ذوق ها و حتی اجتهادهای شخصی نماند، بلکه هر یک از این عارضه ها به خوبی درک و فهم شد و مورد احترام قرار گرفت و از آنها به بهترین وجهی برای

ص: 58

ترویج قرائت قرآن میان آحاد مردم در کم ترین مدت و در دورترین و بیشترین نقاط استفاده شد.همچنین تأیید و تحسین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت به قرائت های مختلف، یکسان و به اندازۀ مساوی و در سطح عالی بود،به طوری که از به وجود آمدن زمینه های تبعیض، تحقیر، تفاخر،انحصار و درجه بندی میان مسلمانان پیشگیری کرد و هر کس،هر گونه که قرآن را می خواند و هر لهجه و زبانی که داشت،قرائت و همسنگ و هم ارزش با سایر قرائت ها بود و هیچ قرائتی بر قرائت دیگری برتری داده نمی شد و همۀ قرائت ها، برترین و بهترین قرائت محسوب می شد.یکی دیگر از مهم ترین برکات این تدبیر حکیمانه پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) را در جهت ترویج قرائت قرآن می توان چنین تبیین نمود:هنگامی که انسان ها میدان و حوزۀ قرائت قرآن را بر روی خود وسیع دیدند،به طوری که بدون هیچ نگرانی و دغدغه، هر گونه که می خواستند قرآن را قرائت می کردند،علاوه بر احترام به قرآن و قرائت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیش از پیش، یقین پیدا می کردند که این قرآن نمی تواند ساخته و پرداخته ذهن بشریت باشد و حقیقتاً کلام الله است.لذا به بهترین،زیباترین و منسجم ترین و محکم ترین شکل و ساختار ممکن بر کوشش خویش در کاربرد، حفظ و گسترش و ترویج قرآن و قرائت آن هر روز می افزودند و عملاً به این دعوت و اعلان صریح و عمومی خداوند سبحان (جل و علا) که فرمود:قل لئن اجتمعت الإنس و

ص: 59

الجنّ علی ان یأتوا بمثل هذا القرآن لایأتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا (اسراء،17/88) پاسخ مثبت می دادند.(1)

نبود.(1)

همچنین قرائت پیوستۀ آیات قرآن توسط آن حضرت سبب می شود که بسیاری از افراد در همان لحظات خود به خود به انصات و استماع آیات قرآن بپردازند و آنها را فرا گیرند،یا همراه آن حضرت تکرار کنند؛چنان که ابن مسعود می گوید:هنگامی که با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در منی به سر می بردیم،سورۀ «مرسلات» نازل شد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بلافاصله به قرائت آن پرداخت و من در حالی که زبان مبارکشان به قرائت آن سوره تر و تازه بود،آن سوره را از دهان مبارکشان تلقّی کردم و یاد گرفتم. (2)

ثانیاً: آغاز و انجام نبوت و رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) منوط به اقراء آیات نازل شده بر مردم بوده است:و قراناً فرقناه لتقرأه علی الناس علی مکث و نزّلناه تنزیلا. (3)

ص: 61

ص: 62

ص: 64

اندیشمندان باتوجه به حقایق و آموزه های شگفت انگیز قرآن و بدون توجه به زندگی مسلمانان امروزی به حقانیت دین اسلام پی می برند و جالب اینکه عده ای از آن ها بعد از پذیرش دین اسلام اعلام می کنند که مسلمانان خود از آموزه های اسلام فاصله گرفته اند.

طریق وحی آمده است؛ قرآن در جان های ساده عقایدی آسان و دور از ابهام پدید می آورد که از رسوم و تشریفات ناروا آزاد است».

4- پروفسور آرتور آربری که یکی از مترجمان مشهور قرآن به زبان انگلیسی است، می گوید: «زمانی که به پایان ترجمه قرآن نزدیک می شدم، سخت در پریشانی به سر می بردم، اما قرآن آن چنان آرامش خاطری به من می بخشید که برای همیشه به خاطر خواهم داشت. من در حالی که مسلمان نیستم، قرآن را خواندم تا آن را درک کنم و به تلاوت آن گوش دادم تا مجذوب آهنگ های نافذ و مرتعش کننده اش شوم و تحت تاثیر آهنگش قرار گیرم و به کیفیتی که مسلمانان واقعی و نخستین داشتند، نزدیک گردم تا آن را بفهمم».(1)

6- دکتر هانری کربن، اسلام شناس معروف فرانسوی، سخن جالبی درباره قرآن دارد، وی می گوید: «اگر قرآن خرافی بود و از جانب خداوند نبود، هرگز جرات نمی کرد که بشر را به علم و تعقل و تفکر دعوت کند. هیچ اندیشه ای به اندازه قرآن محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) انسان را به دانش فرا نخوانده است تا آن جا که نزدیک به نهصد و پنجاه بار در قرآن، از علم و عقل و فکر سخن رفته است.

7- ارنست رنان، فیلسوف معروف فرانسوی می گوید: «در کتابخانه من هزاران جلد کتاب سیاسی، اجتماعی، ادبی و… وجود دارد که هر کدام را بیش از یک بار نخوانده ام، اما یک جلد کتاب هست که همیشه مونس من است و هر وقت خسته می شوم و می خواهم درهایی از معانی و کمال به رویم باز شود، آن را مطالعه می کنم این کتاب، قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان است.

8- ناپلئون بناپارت، امپراطور فرانسه می گوید: امیدوارم آن زمان دور نباشد که من بتوانم همه دانشمندان جهان را با یکدیگر متحد کنم تا نظامی یکنواخت، فقط براساس اصول قرآن مجید که اصالت و حقیقت دارد و می تواند مردم را به سعادت برساند، ترسیم کنم. قرآن به تنهایی عهده دار سعادت بشر است .

9- مهاتما گاندی، رهبر فقید هند درباره قرآن کریم می گوید: «از راه آموختن علم قرآنی، هر کس به اسرار وحی و حکمت های

ص: 67

دین، بدون داشتن هیچ خصوصیت ساختگی دیگری پی می برد. در قرآن هیچ اجباری برای تغییر دین و مذهب انسان ها دیده نمی شود. قرآن به راحتی می گوید که هیچ زور و اکراهی در دین وجود ندارد».

10- ژان ژاک روسو، متفکر و روان شناس مشهور فرانسوی، برداشت منحصر به فردی از قرآن دارد، او می گوید: «بعضی از مردم بعد از آن که مقدار کمی عربی یاد گرفتند، قرآن را خوانده، اما درست درک نمی کنند . اگر می شنیدند که محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) با آن کلام فصیح و آهنگ رسای عربی آن را می خواند، هر آینه به سجده می افتادند و ندا می کردند: ای محمد عظیم! دست ما را بگیر و به محل شرف و افتخار برسان . ما به خاطر یاری تو حاضریم که جان خویش را فدا سازیم!». (1)

ص: 68

ص: 70

شخصیتی مورد اعتماد و الگویی نیکو برای دیگران، قرار می دهد. (1)

عظمت قرآن، فصاحت و بلاغت آن و معجزه آسمانی بودن این کتاب برای همگان آشکار است.حقیقت این است که هرگاه به قرآن از زوایای مختلف بنگریم، از هر زاویه ،و از هر دریچه یکی از چهره های اعجاز آن آشکار می گردد. آشنایی با قرآن نشان می دهد که این گفته پیامبر اسلام کمترین اغراقی ندارد که فرمود:

( ظاهره اانیق و باطنه عمیق. لاتحصی عجائبه ولا تبلی عزائبه).

قرآن ظاهرش آراسته و زیبا و باطنش ژرف و عمیق است. شگفتی های قرآن به شماره در نمی آید و عجایب قرآن هرگز کهنه نمی شود. (2)

امیر مومنان علی علیه السلام شاگرد بزرگ مکتب قرآن نیز در نهج البلاغه، در همین زمینه می گوید: (بهار دلها در قرآن است و چشمه های دانش از آن می جوشد، و برای قلب و جان آدمی صیقلی برتری از آن نیست.) (3)

ویا در سوره بقره (آیه 2) چنین آمده:

ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتفین.

آن (قرآن)کتابی است که تردیدی در آن نبوده و هدایت متقین است).

و ان کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فاتوا بسوره من مثله.

اگر در شک هستید نسبت به آنچه بر بنده خود نازل کردیم. از سوره ای مثل آن بیاورید.(سوره بقره آیه 23).

و به راستی قرآن معجزه ایست جاودانی و همیشگی، معجزه ای که چهارده قرن فریاد می زند:

(اگر می گویید این کتاب آسمانی از سوی خدا نیست، همانند آن را بیاورید)!

و این دعوت به مبارزه و به اصطلاح (تحدی) در چند مورد صریحا در قرآن آمده است:

قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یاتوا بمثل هذا القران لا یاتون بمثل و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا)

بگو اگر جن و انس گرد هم آیند که مانند این قرآن را بیاورند، نمی توانند. هر چند که پشت به پشت یکدیگر بدهند و با یکدیگر همکاری نمایند.( سوره اسراء آیه 88)

ضروری به نظر می رسد:

1- اگر می خواهید فرزندتان سوره کوتاه از قرآن کریم را یاد بگیرد، نخست جایزه ای برای او تعیین کنید، و او را به این کار تشویق نمایید.

2- اگر فرزندان متعدد و حدودا هم سن دارید، بین آنها در فراگیری قرآن، روایات، عباداتی مثل نماز، روزه و... مسابقه بگذارید. و سپس همه و به خصوص آن را که موفق تر بوده، مورد تشویق قرار دهید.

3- در زمینه آموزش ها بایستی از روشهای مختلف تشویقی، برگزاری مسابقه و رقابت های صحیح کودکان، اعطای جایزه و... استفاده کرد.

اگر در محیط خانه، همواره صوت قران، نوازشگر روح و جان باشد و فرزند، گوش، سر و جان را با این ندا مانوس کرده باشد و همیشه صدای مناجات و راز و نیاز با خدا را بشنود، خود به خود روحیه ای مذهبی و سرشار از معنویت کسب خواهد کرد. اکنون با اهمیت قرآن و ضرورت پرداختن به آن و تعلیم و یادگیری چنین امری واقف گشتیم .پس بهتر است گشت و گذاری در دنیای بیکران معانی و آیات قرآن داشته باشیم و جان و دل را با شمیم روح افزای این هدیه جاودان و آسمانی جلاء و صفای دیگری

ص: 74

بخشیم. (1)

اصل بسان نورافکنی که تمام وجود هستی، تمام جهان و جهانیان را روشنایی بخشیده و این نورافشانی تا هماره تاریخ با بشریت خواهد بود و تمام انسان ها را در تمام اعصار وقرون متحیر خواهد نمود.چنانچه خداوند در این باره می فرمایند:

(قد جائکم من الله نور و کتاب مبین).

پس آمد به سوی شما از جانب خداوند نور و کتاب روشن . (سوره مائده- آیه 15)

زمان گرد فراموشی بر روی آن ننشسته است. (1)

- آیا حیف نیست که ما با استفاده بهینه از این گنجینه معرفت کاشانه دل را رونقی تازه بخشیم؟

- آیا جای تاسف نیست در اکثر خانه ها، نور هدایت گر قرآن رخنه نکرده باشد و فقط به تکریم ظاهری قرآن بسنده کرده و آن را در جای بلند و دوری نهاده و سال تا ماه از آن استفاده نکنیم.

- آیا جای نگرانی نیست که دشمنان ما از آیات و نشانه های آن بهره برده و با مطالعه و به کار بستن موعظه ها و آینده نگری قرآن بر مسلمانان مسلط می شوند و با چوب محکم قرآن مسلمانان، بر فرق مسلمانان می کوبند!؟

نه هر کس که مسلمان شد، توان گفتش که سلمان شد

از اول بایدش سلمان شد و آنگه مسلمان شد

و به راستی که خود قرآن، خود را چنین معرفی می نماید:

(هذا بیان للناس و هدی و موعظه للمتفین)(سوره آل عمران- آیه 138)

این قرآن بیان کننده حقایق است برای مردم و هدایت و موعظه است برای متقین.

( وانزلنا الیک الکتاب تبیان لکل شی )(سوره نحل- آیه 89 )

و بر تو ای پیامبر کتاب(قرآن) را نازل نمودیم که بیان کننده همه چیز

ص: 78

است.

( هذا بلاغ للناس ولینذروا به ولیعلموا انما هو اله واحد ولیذکر اولوالالباب)(سوره ابراهیم- آیه 53)

این قرآن پیام رسانی برای مردم است تا به وسیله آن بیم داده شوند و بدانند که خدایی جز خدای یگانه نیست و خردمندان متوجه گردند.

با نظری اجمالی در آیات نازل شده می توان به این حقیقت دست یافت که قرآن هادی، راهنما، نور و فرقان است. و خورشید تابناکی است که تمام زوایای زندگی بشر را نور امنیت و پاکی می بخشد. اگر انسان راهنما، الگو، چهارچوب اعتقادات و زیربنای زندگی خود را عمل به قرآن و فرامین آن قرار دهد، قطعاً بهترین یار و یاور خواهد بود و وعده قرآن در رهانیدن انسان از گمراهی ها، کج روی ها، افراط و تفریط، چاه های فساد و دگرگونی های زندگی تحقق خواهد یافت. (1)

شود؟

حال به این مثال توجه کنید:

اگر شما با یک کامپیوتر بسیار دقیق و حساس برخورد کنید، در حالی که هیچ گونه اطلاعی از آن ندارید و طرز به کار انداختن آن را نیز نمی دانید، چگونه از این دستگاه مجهز و دقیق استفاده خواهید کرد؟

- آیا به دنبال دفترچه راهنمای کامپیوتر نمی روید؟

- آیا می توانید بدون داشتن این دفترچه از کامپیوتر استفاده کنید؟

پس استفاده از یک راهنما و یا بلدی که به همه جوانب دستگاه آگاهی دارد می تواند مشکل گشای شما در این امر باشد.

اکنون خوب دقت کنید: آیا این جهان منظم همانند کامپیوتر نیست؟ جهانی که در ذره ذره بافتهای آن نظم و هماهنگی پیداست و به هر سو که نظر اندازیم بیشتر به سلیقه ناظم آن پی میبریم؟

به نظر شما این جهان با این ویژگی و بزرگی می تواند بدون دفترچه راهنما باشد؟ مگر می شود خداوند کریم انسان را با کامپیوتری دقیق بنام (جهان) روبرو کند، ولی راهنمایی برای او قرار ندهد؟

لذا می توان اذعان داشت که قرآن کریم به منزله همان دفترچه

ص: 80

راهنما برای این کامپیوتر (جهان) می باشد. (1)

از این کتاب راهنما استفاده کنیم:

در احادیث فراوانی که از ائمه معصومین (علیهم السلام) روایت شده، تاکید زیادی بر بهره گیری از آیات قرآنی گردیده است و مکررا امر شده که در هر کاری با قرآن مشورت کنید. حضرت علی (علیه السلام) در این مورد سفارش دارند:

(الا خیر فی قرائه لا تدبر فیها).

ای مردم، آگاه باشید که خیر و بهره نیست در خواندنی که (قرآن) تدبر و تفکر همراه آن نباشد. (2)

خاتم الانبیاء حضرت محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره غربت چهار چیز در دنیا فرموده اند:

1) غریبان در دنیا چهارند:

1. قرآن در نظر ظالم.

2. مسجد در ناحیه ای باشد که در آن نماز نخوانند.

3. مصحف و کتاب، در خانه ای که خوانده نشود.

4. مردصالحی که با مردم بد باشد. (3)

ص: 81

همچنین در جای دیگری می فرمایند:

2) قرآن بخوانید زیرا قرآن دلی را که آن را دریافته باشد معذب نمی کند. (1)

3) اشراف امتی حمله القرآن و اصحاب الیل.

شریف ترین افراد امت من حاملان قرآن و شب زنده داران هستند. (2)

4) حمله القرآن عرفاء اهل الجنه.

حاملین قرآن عارفین اهل بهشت هستند. (3)

5) دلها مانند آهن زنگ می زند پرسیدند چه چیز دلها را صیقل می دهد؟ فرمودند: یاد مرگ و تلاوت قرآن. (4)

6) خیر لکم من تعلم القرآن و علمه.

بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و تعلیم دهد. (5)

7) من طلب الهدی من غیر القران اصلح الله .

کسی که هدایت را از غیر قرآن طلب کند، خداوند او را به

ص: 82

گمراهی خودش می اندازد. (1)

8) نور بیوتکم بتلاوه القرآن.

خانه های خود را با خواندن قرآن نورانی کنید. (2)

9) القرآن غنی لاغنی دونه و لا فقر بعده ونجاه لمن تبعه.

قرآن سبب بی نیازی است و بی نیاز جز ا راه قرآن نیست و بعد او فقری نیست و نجات است برای پیر دانش. (3)

حضرت علی علیه السلام در خطبه 75 نهج البلاغه، در مورد فضیلت قرآن می فرمایند: بدانید این قرآن نصیحت گویی است که گول نمی زند و راهنمائی است که گمراه نمی کند و گوینده ای است که دروغ نمی گوید.

آری این قرآن است که پیروی از مکتب عالی آن، بشر را نه تنها از ضلالت و بدبختی ها نجات می بخشد، بلکه بشریت را به نهایت سعادت و خوشبختی خواهد رسانید.

مانده و جامعه ما در راهی دیگر قدم می زند. و قول یکی از مردان روزگار( تا زمانی که خلا فکری جوانان را از منابع سرشار قرآن و حقایق واقعی اسلام پر نسازیم باید با چنین جامعه بی بند و باری روبرو باشیم) و انگشت حسرت دائم در دهانمان باشد که چرا در چنین سراشیبی سقوط گام برمی داریم. اکنون در بعضی از خانه ها، قرآن بسیار غریب واقع شده و نشانی از بوی دل انگیز تلاوت قرآن، در آن به مشام نمی رسد البته بسیارند چنین مسلمان نماهایی که تظاهر به اسلام می کنند ولی حتی به کلمه ای از احکام و دستورات قرآنی پایبند نبوده و سال هاست که این اعجاز آسمانی را به وادی فراموشی سپرده اند.

پس جای نگرانی و تاسف است اگر بگوییم که حتی بعضی از پدر و مادران ما نمی توانند سوره حمد را در نمازشان صحیح تلاوت کنند.

کسی که نتواند سوره واجبی را که از هر روزه بیش از 10 نوبت آن را در نماز می خواند، به طرز صحیح ادا نماید، قدر مسلم نخواهد توانست قرآن را بیاموزد. البته عشق به کاری انسان را وادار به آموختن آن می نماید و اگر این کشش و جاذبه در نهاد انسانی نباشد، مشکل می توانرغبتی برای تعلیم و آموختن در وجود او بر انگیخت.

اگر لذت تلاوت قرآن را از عمق جان حس نمائیم و تار و

ص: 84

پود وجود خویش را از رشته های نورانی آن بر صفحه دل تنیده باشیم بی گمان،خواهیم توانست دره های صعب العبور دنیوی را با طمأنینه خدایی طی کنیم و گامی فراتر از این جهان مادی برداشته و به سر منزل مقصود دست یابیم. اگر عشق به قرآن در روح و جان بشرریشه دوانیده باشد، از سال ها بودن با آن سیر نخواهد گشت. بلکه همیشه تشنه و طالب آموختن آن خواهد شد. (1)

امام سجاد علیه السلام می فرمایند: (اگر همه مردم شرق و غرب عالم بمیرند، من از تنهایی هراسی نخواهم داشت. چون قرآن با من است). (2) و این چنین انس با این معجزه جاودانی انسان را شیفته خویش می سازد که نهایتی بر آن نمی توان تصور بست.

ص: 86

ص: 88

برای این که فرزندتان با قرآن آشنا شود!

قرآن را دارد و زمزمه آیاتی از جزء 30 به خاطر حضور او در جلسات حفظ قرآن به همراه مادرش بوده، آیاتی را که شاگردان حفظ کرده و در جلسه تحویل می دادند شنیده و حفظ کرده است.

پس به صورت منسجم حفظ قرآن را با او شروع کرد و نتیجه ای بسیار عالی از موقع شناسی خود در استعدادیابی کودکش به دست آورد که اکنون اثرات آن در داخل و خارج کشور باعث رونق بخشیدن به محافل حفظ قرآن شده است، بنابراین محیط را برای کودک قرآنی کنید و منتظر باشید او پیشقدم شود».

یکی از حقوق فرزندان، تعلیم قرآن به آنهاست؛ امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در این باره می فرماید: فرزند را بر پدر حقی است و پدر را بر فرزند حقی، حق پدر بر فرزند آن است که فرزند در هر چیز جز نافرمانی خدای سبحان او را فرمان برد و حق فرزند بر پدر آن است که او را نام نیکو نهد و نیکو تربیت کند و قرآنش تعلیم دهد.

این تعلیم قرآن می تواند توسط خود پدر به طور مستقیم صورت گیرد و یا اینکه برای فرزندش معلم قرآن بگیرد که در این رابطه اکثر مسلمین غافل بوده و پدران به این حق عمل نمی کنند.

در روایتی است که اگر معلمی به کودکی بسم الله الرحمن الرحیم یاد دهد خداوند آن کودک و آن معلم و پدرو مادر کودک را

ص: 90

از دوزخ نجات می دهد. (1)

پدر و مادری که در خانه با صدای بلند قرآن می خوانند اثر تربیتی در روح و جان فرزندانشان می گذارد و آنان را به قرآن علاقمند می کنند.

برای این که فرزندتان با قرآن آشنا شود:

1) از شیوه همانند سازی استفاده کنید، یعنی در عمل به قرآن اهمیت قائل شوید و تلاوت قرآن را در برنامه خود قرار دهید و با آهنگ آن را بخوانید. اگر ممکن است آهنگ دلنشین و جذاب قرآن را در منزل طنین اندازید تا گوش فرزندتان با آهنگ قرآن انس پیدا کند و فضای خانه از بوی عطر قرآن، معطر گردد.

2) نوارهای ترتیل و تکرار آیات قرآن را که به صورت سی دی ارائه است، تهیه نمایید.

3) ایشان را پس از رسیدن به سنین بالاتر به مراکز آموزش قرآن معرفی نمایید تا با روش صحیح و منطقی فرزندتان را تعلیم دهند. در مراحل مختلف از تشویق دریغ نورزید.

4) کتاب هایی را که در رابطه با روش آموزش قرآن و حفظ آن چاپ شده مطالعه فرمایید که به بعضی از آن ها اشاره می کنیم:

- کتاب جرعه ملکوت

- حفظ قرآن در پنج مرحله

- بهترین روش حفظ قرآن

حافظان نور (که جامعه القرآن الکریم آن ها را منتشر نموده است)

یکی دیگر از نکاتی که در آموزش قرآن در دوران کودکی باید

ص: 92

مورد تامل قرار گیرد توجه به ویژگی های کودک و استفاده از قالب های مورد علاقه کودک نظیر بازی، کاردستی، شعر و قصه و... در آموزش است.

مادر پاداش فراوانی را عنایت می کند. آنان با شگفتی سۆال می کنند: پروردگارا! این همه تفضل درباره ما در قبال چیست؟ اعمال ما شایسته چنین پاداشی نبوده است!

در جواب آنها گفته می شود: هذه بتعلیم کما ولد کما القرآن و تبصیر کما آیه بدین الاسلام. ” این همه عنایت و نعمت، پاداش شماست که به فرزند خود کتاب خدا، قرآن را آموختید و او را در دین اسلام بصیر و بینا تربیت کردید. (1)

پیامبر گرانقدر اسلام را در بندگی خدا اسوه ی نیکوی او معرّفی کند.

پیامبری که حضرت باقر علیه السلام در معرّفی اش فرمودند: «انّ اللهَ اَدَّبَ نبیَّهُ صلی الله علیه و له عَلَی مَحَبَّتِهِ فَقالَ : اِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظیمٍ... - خداوند پیامبرش صلی الله علیه و آله را بر محبّت و دوستی خود ادب آموخت. سپس فرمود: همانا تو خُلق عظیمی - دین بزرگی - را دارا هستی…». (1)

سوّم: اگر بپذیریم که باید قرآن را به او بیاموزد، ناگزیر باید همان قرآنی را که از خاندان رسالت علیهم السلام آموخته است به فرزندش تعلیم دهد: خواندنش را، ترجمه اش را و تفسیرش را. (2)

ص: 95

ص: 96

ص: 98

قرآن، معجزه پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) و آخرین کتاب آسمانی است که از طرف خدای متعال برای هدایت بشر نازل شده است.

پر واضح است که هدف از نزول قرآن ، عمل به دستورات آن است اما در عین حال، خواندن و تلاوت قرآن هم اثرات خاصی دارد و حتی نگاه کردن به آیات قرآن هم دارای فایده است.

از این رو نقش پر رنگ مادر در خصوص انس با قرآن و انتقال این حس به فرزند یا فرزندان نباید غفلت شود.

باردار می باشد.

آرامش مادر باردار نه تنها برای خود مادر مهم است بلکه تاثیر مستقیمی بر آرامش و سلامتی جنین هم دارد.

تلاوت قرآن در بارداری نقش موثری بر آرامش مادر باردار دارد و خدای متعال هم در قرآن کریم بر آرامش قلب ها با یاد خدا اشاره نموده و می فرمایند: بدانید که قلب ها فقط با یاد خدا آرامش می یابند. (1)

مادران باردار در صورتی که خودشان قادر به تلاوت قرآن باشند می توانند قرآن را بخوانند و اگر به دلایلی چنین امکانی برای خودشان وجود نداشته باشد می توانند نوار قرآن بگذارند یا در محیط هایی بروند که قرآن تلاوت می شود.

با تلاوت قرآن در بارداری ، شما مادر محترم، یک حس آرامش معنوی و خدایی به فرزند خود هدیه داده اید. (1)

باشد.یا خوردن گلابی سفارش شده است.

در روایتی آمده که پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله - فرمودند زنی که تازه وضع حمل کرده خرما بخورد تا فرزندش بردبار شود.

خوردن ماهی، کرفس، لوبیا در تقویت نور چشم بچه و جنین تأثیر زیادی دارد. که حتی خوردن ماهی، در رنگ فرزند تأثیر مستقیم دارد، خوردن میوه ها مخصوصاً سیب درختی هم بسیار مفید می باشد.

اما آنچه «خواندنی» است و تأثیر مثبت بر جنین دارد قرآن خواندن تأثیر فراونی در روحیات فرزند می گذارد.

لازم به ذکر است که مداومت بر خواندن ادعیه ای هم که مأثور از اهل بیت - علیهم السلام - می باشد همچنان که در روح و جان انسان و مادر تأثیر دارد. بر جنین و فرزند هم تأثیر دارد. (1)

اما بالعکس مادرانی که در دوران بارداری نتوانند در شرایط مطلوب روحی باشند فرزندان آن ها هم از این مشکل بی نصیب نخواهند ماند.

پس در نتیجه فاکتورهای متعددی وجود دارد که اگر در کنار هم قرار گیرند و هم راه هم باشند و به آنها در عرض هم نگاه شود فرزند انسان در خیلی از موارد آنگونه که انسان انتظار دارد خواهد بود. (1)

در پایان چند کتاب را به عنوان کمک برای بالا بردن اطلاعات شما معرفی می نمائیم:

در کتاب «ریحانه بهشتی یا فرزند صالح»، توصیه های عبادی و خوراکی را در ایام بارداری به طور مفصل ذکر کرده است که برای نمونه یک مورد را ذکر می کنم.

در ماه اول: در روزهای پنج شنبه و جمعه خواندن سوره یس و الصافات سفارش شده که آنها را به بخواند و به بدهد، صبح ها کمی سیب شیرین بخورد، روزهای جمعه قبل از صبحانه انار شیرین بخورد، قبل از طلوع کمی از تربت سیدالشهداء بخورد، در نمازهای یومیه قبل از نماز حتماً اذان و اقامه را بگوید و دست روی

ص: 103

شکم خود بکشد، هر روز دو عدد خرما را سوره قدر بر آنها بخواند و ناشتا بخورد.

برای هر ماه اعمال و مطالبی را ذکر کرده است که برای اطلاعات بیشتر به آن کتاب مراجعه نمائید.

البته عمده روایات این مبحث را مرحوم مجلسی در بحارالانوار ج101 ص 77، ابواب اولاد و احکام آنها آورده است. اما خوردنی ها هم مانند گلابی سیب، خرما، کاسنی، خربزه، انار، انجیر، کندور توصیه شده است.

امام حسن - علیه السلام - از پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله - نقل می کنند که حضرت فرمودند:

غذای زنان باردار شیر باشد چون بچه اگر در شکم مادر از شیر تغذیه کند قلبش محکم و عقلش زیاد می شود و اگر بچه پسر باشد شجاع می شود و اگر دختر باشد زنانه آن به گونه ای می شود که نزد شوهر خود عزیز می شود. (1)

خدا با صبرکنندگان (صابران) است.

صبر یکی از خصلت های انسانی است که در موفقیت مادی و معنوی انسان نقش اساسی دارد. خواندن قرآن در دوران بارداری توسط مادر باردار تاثیر زیادی در صبور شدن فرزند دارد.

یکی از سوره های قرآن که تلاوت آن برای صبور و بردبار شدن فرزند بسیار موثر است، سوره والعصر می باشد. مادران باردار می توانند این سوره را به دفعات زیاد در دوران بارداری بخوانند و نیز بر شکم بدمند. ضمنا می توانند هنگام تلاوت این سوره، دست خود را بر روی شکم خود قرار دهند.

اگر خواهان فرزند باهوش و با فراست و عاقل هستیم ، تلاوت قرآن در دوران بارداری را فراموش نکنیم. (1)

علاوه بر آن ، هر سوره از قرآن خاصیتی دارد که مطمئنا از این جهت هم خواندن قرآن بر سلامتی جنین مؤثر است.فواید خواندن قرآن در بارداری دور شدن اغوائات شیطانی از کودک با تلاوت قرآن در دوران حاملگی اغوائات شیطانی یکی از مسائلی است که از نظر روحی می تواند موجب ناراحتی کودک شود یا حتی بعدها در زمان بزرگسالی ممکن است سبب بروز برخی مشکلات روحی در شخص گردد. قرآن کلام خداست و کلام خدا نور است و هر جا که نور وارد شود تاریکی از بین می رود. با تلاوت قرآن در دوران بارداری، فرزند خود را در تحت تشعشعات نورانی کلام خدا قرار دهیم تا شیاطین نتوانند در روح او نفوذ کرده و موجب ناراحتی شوند. کودکی که از همان ایام جنینی با آیات الهی انس بگیرد مطمئنا تا حد خیلی زیادی از تاریکی های شیطانی در امان خواهد بود. (1)

ص: 110

ص: 112

فرزندان ما بر گردن ما حقوقی دارند که برای آشنا کردن آنها با مهم ترین حقشان باید آن را «بلند» در حضورشان بخوانیم.

تلاوت قرآن در خانه در سایر افراد خانواده اثر دارد، پدر و مادری که خواندن قرآن جزو برنامه زندگی آنان است فرزندانشان نیز به فراگیری و خواندن قرآن علاقه مند می شوند و این خود یکی از راه های تعلیم قرآن به فرزندان است، زیرا کودک و نوجوان به طور عمده تحت تأثیر سخنان والدین، معلمان و دوستان است و این تأثیرپذیری در کودکی بیشتر از پدر و مادر علی الخصوص پدر است.

اما انچه در حیطه به عنوان وظیفه پدر است:

نخست: پدر باید نامی برای فرزندش برگزیند كه در جامعه ی اسلامی زینت او باشد و فرزندش بدان نام مفتخر باشد.

نامی كه نشان از بندگی خدا داشته باشد؛ مانند: عبدالله و نام های برگزیدگان الهی علیهم السلام كه عابدترین بندگان خداوندند.

ص: 113

دوّم: چگونگی برقراری ارتباط او را با خدا و امام زمانش و خلق خدا بر پایه ی آموزش های دینی تعلیم دهد.

به عبارت دیگر او را مۆدّب به آداب الهی پرورش داده و پیامبر گرانقدر اسلام را در بندگی خدا اسوه ی نیكوی او معرّفی كند.

پیامبری كه حضرت باقر علیه السلام در معرّفی اش فرمودند: «انّ اللهَ اَدَّبَ نبیَّهُ صلی الله علیه و له عَلَی مَحَبَّتِهِ فَقالَ : اِنَّكَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظیمٍ... - خداوند پیامبرش صلی الله علیه و آله را بر محبّت و دوستی خود ادب آموخت. سپس فرمود: همانا تو خُلق عظیمی - دین بزرگی - را دارا هستی...». ["الاختصاص"، "شیخ مفید"، ص330]

سوّم: اگر بپذیریم كه باید قرآن را به او بیاموزد، ناگزیر باید همان قرآنی را كه از خاندان رسالت علیهم السلام آموخته است به فرزندش تعلیم دهد: خواندنش را، ترجمه اش را و تفسیر را. (1)

یکی از حقوق فرزندان، تعلیم قرآن به آنهاست؛ امیرالمۆمنین علی(علیه السلام) در این باره می فرماید: فرزند را بر پدر حقی است و پدر را بر فرزند حقی، حق پدر بر فرزند آن است که فرزند

ص: 114

در هر چیز جز نافرمانی خدای سبحان او را فرمان برد و حق فرزندبر پدر آن است که او را نام نیکو نهد و نیکو تربیت کند و قرآنش تعلیم دهد. (1)

این تعلیم قرآن می تواند توسط خود پدر به طور مستقیم صورت گیرد و یا اینکه برای فرزندش معلم قرآن بگیرد که در این رابطه اکثر مسلمین غافل بوده و پدران به این حق عمل نمی کنند.

در روایتی است که اگر معلمی به کودکی بسم الله الرحمن الرحیم یاد دهد خداوند آن کودک و آن معلم و پدرو مادر کودک را از دوزخ نجات می دهد. (تفسیر منهج الصادقین ذیل یه اول حمد)

پدر و مادری که در خانه با صدای بلند قرآن می خوانند اثر تربیتی در روح و جان فرزندانشان می گذارد و آنان را به قرآن علاقمند می کنند.

ج4، ص 825)

یکی از روش های تربیت فرزندان، تشویق به قرائت قرآن است

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: "فرزندانتان را بر سه ویژگی تربیت کنید: محبت پیامبرتان، محبت اهل بیت و قرآن".(کنز العمال، ج 16، ص 456)

برای این که فرزندتان با قرآن آشنا شود:

1. از شیوه همانند سازی استفاده کنید، یعنی در عمل به قرآن اهمیت قائل شوید و تلاوت قرآن را در برنامه خود قرار دهید و با آهنگ آن را بخوانید. اگر ممکن است آهنگ دلنشین و جذاب قرآن را در منزل طنین اندازید تا گوش فرزندتان با آهنگ قرآن انس پیدا کند و فضای خانه از بوی عطر قرآن، معطر گردد.

2. نوارهای ترتیل و تکرار آیات قرآن را که به صورت سی دی ارائه است، تهیه نمایید.

3. ایشان را پس از رسیدن به سنین بالاتر به مراکز آموزش قرآن معرفی نمایید تا با روش صحیح و منطقی فرزندتان را تعلیم دهند. در مراحل مختلف از تشویق دریغ نورزید. (1)

4. کتاب هایی را که در رابطه با روش آموزش قرآن و حفظ

ص: 116

آن چاپ شده مطالعه فرمایید که به بعضی از آن ها اشاره می کنیم:- کتاب جرعه ملکوت

- حفظ قرآن در پنج مرحله

- بهترین روش حفظ قرآن

- حافظان نور (که جامعه القرآن الکریم آنها را منتشر نموده است)

یکی دیگر از نکاتی که در آموزش قرآن در دوران کودکی باید مورد تامل قرار گیرد توجه به ویژگی های کودک و استفاده از قالب های مورد علاقه کودک نظیر بازی، کاردستی، شعر و قصه و .... در آموزش است.

آموزش قرآن از آموزش شعر مفید تر است(1)

حضرت علی(علیه السلام) در جایی به پدر فرزدق، شاعر معروف که فرزند خود را جهت تشویق به خاطر فرا گیری شعر و کلام عرب به خدمت حضرت آورده بود فرمودند: "اگر به او قرآن یاد می دادی برایش بهتر بود." (همان منبع)

در جای دیگر خطاب به امام حسن(علیه السلام) می فرماید: در اولین قدم برای تربیت تو، از تعلیم كتاب خدا و تأویل آن شروع

ص: 117

كردم ..

ائمه معصومین(علیه السلام) پدران و مادران را برای انجام این مهم، فراوان تشویق كرده و اجر و پاداش معنوی خداوند را در قبال این عمل یادآور شده اند.

امام حسن عسكری(علیه السلام) فرمودند: خداوند به پدر و مادر پاداش فراوانی را عنایت می كند. آنان با شگفتی سۆال می كنند: پروردگارا! این همه تفضل دربارة ما در قبال چیست؟ اعمال ما شایستة چنین پاداشی نبوده است!

در جواب آنها گفته می شود: هذه بتعلیم كما ولد كما القرآن و تبصیر كما آیه بدین الاسلام. ” این همه عنایت و نعمت، پاداش شماست كه به فرزند خود كتاب خدا، قرآن را آموختید و او را در دین اسلام بصیر و بینا تربیت كردید. (1)

یک آیه، داستانی قرآنی که خیلی به آن علاقه مندید یا خبر یا مطلبیجدید از قرآن که اخیراً مطرح شده است، میتواند جرقه یک گفت وگوی دوست داشتنی درباره قرآن باشد. (1)

بعضی از بچه ها بیشتر به هدف جلب توجه بزرگترها و اطرافیان، قرآن میخوانند و گاهی از اینکه میتوان با هدف کسب معنویت، اخلاق و ... نیز تلاوت کرد، بی خبرند. گرچه از قرآن در کلاسها اطلاعاتی به دست میآورند، اما اگر آنها را به حال خود بگذاریم، قرآن را انتخاب نمی کنند.

بزرگسالان بیشتر به هدف کسب ثواب، تلاوت میکنند. هر چند این کار فی نفسه مطلوب است اما شایسته است به نیت آموختن پیامی اخلاقی یا ... از نامه خداوند، به مطالعه آن بپردازند و تدبر نمایند.

اگر پیام هایی و مطالبی را که از مطالعه قرآن به دست می آورید با فرزندانتان در میان بگذارید، میتوانید آنها را برای خواندن قرآن به قصد درک پیامهای خداوند آماده کنید. با این کار به بچه می فهمانید که به پیامهای قرآن علاقه دارید و دوست دارید آنها نیز به آن علاقه مند شوند. وقتی بچه ها میبینند که چگونه از پیامهای

ص: 119

قرآنی که به دست آورده اید، لذت می برید و استفاده میکنید، دیگرکمتر از تلاوت به قصد درک پیام خدا می گریزند.

حتی میتوانید فرزندانتان را تشویق کنید پیامهایی که از تلاوت قرآن به دست میآورند را با شما در میان بگذارند. میتوانید بپرسید: در فلان آیه یا فلان سوره چه چیزی نوشته شده است؟ اما جالبتر از آن است که بپرسید: امروز در کلاس قرآن چه چیزی یاد گرفتی؟(1)

ص: 120

ص: 122

قرآن معدن ایمان و گوهر ناب آن، سرچشمه ها و دریاهای دانش، بوستان ها و آبگیرهای عدالت، زیربنا و ساختار اسلام و وادی ها و دشت های گسترده ی حق است. قرآن آن دریایی است که هر چه از آبش ببرند، پایان نگیرد، چشمه ساری است که هر چه از آن برگیرند، فرو نخشکد، آبشخوری است که خیل واردان بر آن، از آن نکاهند. منزلگاهی است که مسافران، راهِ آن را گم نکنند، نشانه هایی است که رهروان با دیدن آن ها گمراه نشوند. جای جای راهش به سرعت گیرهایی مجهز باشد که رهروان را تجاوز از آن ها امکان پذیر نباشد. خداوند قرآن را برای عطش عالمان، زلال و گوارا، برای قلب های ژرف اندیش، بهاران خرّم، و برای حرکت صالحان راهی روشن مقرر داشته است. این کتاب دارویی است که دردی بر جای نمی نهد، نوری است که با هیچ ظلمتی همراه نباشد. ریسمانی است که دست آویزش اطمینان بخش است و دژی است که بلندایش تسخیرناپذیر است...». (1)

ص: 124

با این کار فرهنگ قرآنی را گسترش داده ایم، یا در شناخت واژه ی فرهنگ دچار مشکل شده ایم و یا آن که به فرهنگ قرآنی ستم کرده ایم که نتوانسته ایم آن را به درستی بشناسیم. ممکن است برخی از همراهان ما که قلبشان برای قرآن می تپد بر این سخن خرده بگیرند که آنچه که تاکنون صورت گرفته اعم از اشاعه ی آموزش های عمومی قرآن، حفظ، قرائت و ... مقدمه ای است بر اشاعه ی فرهنگ قرآنی، امّا سؤال این است که در طول این چندین سال که از عمر چنین فعالیت هایی می گذرد، چه نشانه هایی از اشاعه ی فرهنگ قرآنی بروز کرده است؟ توجه به نخبگان رشته های مختلف قرآنی اعم از حفظ، تلاوت، تواشیح و ... در سال های گذشته نشان می دهد که آنان در دوره ای خوش درخشیدند، امّا متأسفانه دولتِ مستعجل بودند و نتوانستند برای همیشه مشعل سرافرازی شان را زیر پرچم سبز قرآن عزیز روشن نگاه دارند. در این جا این نکته قابل توجه است: چرا شیوه های رایج توجه به قرآن در زمانی خاص درخشیدند و سپس در کوتاه زمانی افول کردند؟ پاسخ به این سؤال می تواند به حلّ معمای هدف ما از مأنوس کردن کودکان و نوجوانان و جوانان با قرآن بینجامد.

اولین اشکال در شیوه ی مرسوم بر خورد با قرآن عزیز، (تب انتقال اطلاعات) است. مربیان، مدرسان و کسانی که دست اندرکار

ص: 126

تعلیم فرهنگ قرآنی هستند به اولین مسأله ای که می اندیشند، اطلاعات است. در کلاس های قرآن، شاگردان برتر کسانی هستند که اطلاعات بیش تری در زمینه مسایل مذهبی داشته باشند. وجود ده ها کتاب معما، سرگرمی و پرسش ها و پاسخ های قرآنی نشان دهنده ی ولع سیری ناپذیر متولیان فرهنگ قرآنی به دادن اطلاعات است. مشکل این نوع برخورد با قرآن (یعنی انتقال اطلاعات) این است که اوّلاً: مخاطبان را در سطح نازل بازی با الفاظ نگاه می دارد و ثانیا از آن جا که اطلاعات مذهبی هر چه قدر هم که وسیع باشد باز هم محدود است، موجب می شود که ظرف منادیان چنین روشی در زمانی کوتاه خالی شود و برای آن که چیزی برای ارایه داشته باشند، به هر طریقی سعی می کنند اطلاعات جدیدتری به دست آوردند؛ هر چند که آن اطلاعات مثل سؤال درباره ی نامِ اسب حضرت اباالفضل علیه السلام و ده ها و صدها پرسش دیگر باشد که چندان ارزشی ندارد. این روال که ادامه پیدا کند، موجب طرد مخاطبان این روش می شود و این، یکی از دلایل کوتاه بودن عمر شیوه های رایج توجه به قرآن است. ولی این که به جای انتقال اطلاعات چه باید کرد، بحث مفصلی است که در ادامه ی این نوشتار خواهد آمد.

اشکال دوم آن است که: هر مفهوم دارای یک قالب است. به

ص: 127

عبارت دیگر هر چیز یک پوسته یا ظاهر دارد و یک هسته یا باطن. توجه به ظواهر و پرداختن به آن، ممکن است برای مدت معینی جذابیت داشته باشد، اما اگر این پوسته متکی به هسته نباشد، پس از زمانی جذابیت خود را از دست می دهد. بارزترین نمونه ی این ادعا، قرآن کریم است. اگر این کتاب مقدس تنها در قالب الفاظ ارائه می شد، نه تنها پس از هزار و چهارصد سال همچنان سرزنده باقی نمی ماند، بلکه حتی برای دهه های بعد از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نیز طراوت و تازگی خود را از دست می داد. آنچه موجب شد که قرآن همچنان سربلند و تازه باقی بماند، اتکای الفاظ بر معانی است. به عبارت دیگر چون الفاظ و ظواهر از معانی بلند و ماورای زمینی برخوردار هستند، رنگ آن معانی را گرفته اند و فراتر از زمان شده اند.ازاین روهیچ گاه کهنه وخسته کننده نمی شوند. (1)

در بحث مورد نظر ما نیز همین مسأله مطرح است. به عنوان مثال تلاوت قرآن به سبک های مختلف، حفظ قرآن با شیوه های مختلف، حفظ اعداد آیات و ... در محدوده ای خاص جذابیت دارد؛ صرف نظر از این که این جذابیت آیا منشای خیری هست یا

ص: 128

نه. پس از مدتی، چون جذابیت خود را از دست می دهد، موجب جلب توجه کمتری می شود. این خود دلیل دیگری است بر این که شیوه های رایج توجه به قرآن عمر کوتاهی دارند.

اشکال سوم آن است که: این شیوه ها در ترویج قرآن، مقدمه ای است برای رسیدن به هدف اصلی و لذا توجه بیش از حد به آن، گم کردن راه و درجا زدن در مقدمه است. اگر قرآن کریم و پیامبر گرامی اسلام و ائمه ی اطهار علیهم السلام به حفظ و تلاوت زیبای قرآن توصیه می کردند، برای آن بود که موجب توجه بیشتر و عمل به قرآن شود نه آن که ظاهری از قرآن مورد توجه قرار گیرد و به اهداف اصلی بی مهری شود. اکنون می توان دریافت که انس با قرآن نمی تواند جریان موجود فعلی باشد. چون با سه اشکال عمده مواجه است. پس به چند دلیل قابل تمسک نیست:

دلیل اوّل: این شیوه ی ترویج قرآن با دو اشکال اولیه ی بالا، مقطعی است و نمی تواند دوام داشته باشد.

دلیل دوّم: چون این شیوه مقطعی است، شیوه ی آرمانی در ترویج قرآن نیست. زیرا قرآن برای همه ی نسل ها است، در حالی که این شیوه فقط برای مدتی کوتاه کارآیی دارد.

دلیل سوّم: این شیوه محدودیت مکانی نیز دارد. چون تنها برای مسلمانان که با فرهنگ قرآنی مأنوس هستند،جذاب است، نه

ص: 129

برای همه ی انسان ها. در حالی که قرآن برای همه ی انسان ها نازل شده و کتاب هدایت همه ی انسان هاست، از این رو باید با بیانی فراتر از محدوده ی زبان به آن پرداخت.

با مقدمه ای چنین طولانی، اکنون در می یابیم که انس با قرآن، آنچه که تاکنون در جامعه ی ما صورت گرفته، نیست. پس انس با قرآن چیست؟ در فرهنگ دهخدا واژه ی «انس» این گونه تعریف شده است: «خو گرفتن و آرام یافتن به چیزی.» انس گرفتن یعنی همدم بودن، خو گرفتن، ارتباطی فراتر از یک رابطه ی معمولی. ارتباطی مستحکم که موجب تأثیرپذیری و تأثیرگذاری باشد. با تعریفی این چنین و آن گونه که در فرهنگ دهخدا آمده است، انس کودکان، نوجوان و جوانان با قرآن معنای ژرف تری به خود می گیرد که هدفی والاتر برایش قابل تصور است. هدفی که دلیل نزول قرآن است. بر اساس این تعریف آنچه که تاکنون انجام شده، مقدمه ای است برای رسیدن به این هدف. پس در جمله ای خلاصه می توان این گونه گفت: انس با قرآن یعنی آموختن قرآن، حفظ قرآن، فهم قرآن و عمل به قرآن. امّا این زنجیره هنوز کامل نیست؛ زیرا کمال انس با قرآن زمانی حاصل می شود که موجب تغییر رفتار شود. بدان صورت که شخص و به تبع آن جامعه به آرامشی معنوی دست یابند و از دغدغه هایی که گریبان گیر افراد یا

ص: 130

جامعه ی غیردینی است برهند. (1)

چهره ای منفعل از دین است. این گونه معرفی، آن چنان گسترده است که گویی وجه غالب دین است. گرچه به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی و رهبری های حکیمانه ی رهبر انقلاب این نگاه بسیار تعدیل شده است، اما هنوز هم وجود دارد و چنین چهره ای به هیچ عنوان نوجوان و جوان را که منشای قدرت و سرزندگی و پویایی است، شیفته نمی کند. گونه ی دیگر از کاربرد منفی دین ارایه ی چهره ای خشن از دین است. گویی دین تنها برای محدود کردن انسان ها آمده است. البته این نکته بدیهی است که بدون محدودیت، زندگی در این جهان غیرممکن است و آزادی با محدودیت معنا می دهد، امّا همه محدودیت ها را به نام دین معرفی کردن، ظلم به دین است. این یک واقعیت است که هر گاه کسی پا را از محدوده ی شرعی اش فراتر بگذارد، دین در مقابل او قد علم می کند، امّا آیا همه ی محدودیت ها شرعی است؟ متأسفانه ما در محدودیت های عرفی، قانونی و ... نیز از نام دین مایه می گذاریم و استفاده ی نا به جا از دین موجب جدایی افراد از دین و مانعی در راه ایجاد انس با دین و قرآن می گردد. (1)

ص: 132

مانع دوّم: دین داران آیینه ی تمام نمای دین نیستند

از آن جا که مفاهیم، همیشه با مصادیق معنا پیدا می کنند، افراد نیز برای شناخت دین، مصداق ها را مورد توجه قرار می دهند. به نظر مردم هر آنچه که افراد مذهبی انجام می دهند تطابق دقیقی با دین دارد. اگر مصداق ها یعنی افراد دین دار جذابیت لازم را داشته باشند، دین نیز جذاب می شود و اگر عیبی در افراد دین دار باشد این عیب را به دین سرایت می دهند. زیرا افراد دین دار کسانی هستند که دین در آن ها بروز کرده است. امّا مشکلی که وجود دارد آن است که در برخی موارد دین داران هیچ تطابقی با دین ندارند و از آن جا که افراد جامعه و از آن جمله نوجوانان و جوانان، دین را از رفتار دین داران می فهمند، عدم جذابیت و محبوبیت دین داران را به پای دین می گذارند و از دین گریزان می شوند. آنچه موجب می شود که دین داران افراد برجسته و جذابی نباشند آن است که آنان در ظاهر دین دارند و به پوسته ی دین چسبیده اند؛ نه به روح دین. در این جا فهرستی از رفتارهای دین داران که مخالف نص صریح قرآن است بیان می شود:

الف: خود را از گناه مبرّا می دانند: (سوره ی نساء، آیه ی49)، (نحل، آیه ی 63) و (مریم، آیه ی 71 ).

ب: احکام دین را به بازی می گیرند: (سوره ی انعام، آیه(70).

ص: 133

ج: خانواده و چیزهای دیگر را بیش از عقیده ی خود دوست دارند: (سوره ی هود، آیه ی 47 45)، (سوره ی توبه، آیه ی 24 23)، (سوره ی تغابن، آیه ی15)، (سوره ی منافقون آیه ی 9) و (سوره ی فتح، آیه ی 26 ).

د: به خاطر مؤمن بودن، کبر می ورزند: (سوره شعرا، آیه 215) و (سوره آل عمران، آیه ی24 ).

ه-: منت دین داری خویش را بر دیگران می گذارند: (سوره ی حجرات، آیه ی 17 ).

و: بر اساس سلیقه به آیات خداوند عمل می کنند: سوره های (محمد، آیه 20)، (انعام، آیه ی (بقره، آیه 84)، (حجر، آیه 91)، (مائده، آیه ی70 ).

ز: به دلیل ایمان، خود را بهشتی می پندارند: (سوره آل عمران، آیه 142).

ح: دیگران را خارج از دین می دانند: (سوره نسا، آیه ی94).

ط: برای دین دار کردن همه به زور متوسل می شوند: سوره های (یونس، آیه ی 99)، (انعام، آیه ی66)، (یونس، آیه ی 104)، (بقره، آیه ی 256)، (هود، آیه ی 122 118، (رعد، آیه ی 31)، (نحل، آیه ی 9، 37، 93، 82 ).

ی: دین راکه قراراست مایه ی وحدت باشد،مایه ی اختلاف

ص: 134

قرار می دهند: (سوره ی انبیاء، آیه ی93).

چه زیباست که دین داران باتوجه به قرآن و روایات، نقش خطیر دین داری رابه خوبی ایفاکنند و در برخورد با مردم چهره بسیار زیبای دین رابه نمایش بگذارند. آنچه گفته شد، یک واقعیت است که در جامعه ی ما وجود دارد، امّا حقیقت آن است که انسان ها نباید در شناخت حق بر مناط و محور اشخاص عمل کنند. زیرا در طول زمان رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و پس از آن، دین داران بسیاری بودند که به تدریج از بدنه ی اسلام خارج شدند. درباره ی انقلاب اسلامی ما نیز این مسأله صادق است. از این رو اگر کسی بخواهد دین را با معیار اشخاص بسنجد، گمراه خواهد شد. امام صادق علیه السلام می فرماید: «کسی که با واسطه یا تقلید از کسی وارد دین اسلام شود، همان شخص او را از دین خارج می کند، امّا اگر به واسطه ی کتاب و سنت وارد دین شود، اگر کوه ها بلرزند او نمی لرزد.». (1)

زیرا استحکام عقیده اش منوط به شخص نیست. این حقیقت اگر در جامعه ی ما فراگیر شود از بدفهمی ها و خلط موضوع دین و دین داران جلوگیری می شود.(2)

ص: 135

مانع سوّم: جامعه ی امروز ما جامعه ی کاملاً مقدسی نیست.

این گونه به نظر می رسد که جوانان و نوجوانان امروز، از جهت انس با قرآن و دین، فاصله ی زیادی با جوانان دودهه ی گذشته ی انقلاب و جنگ دارند. جوانان دهه های گذشته انس عمیقی با دین داشتند، امّا چرا جوانان امروز این گونه نیستند؟ آیا دلیل آن را باید در روحیات جوانان جستجوکرد؟ آیا جوانان متحول شده اند؟ اگر متحول شده اند، این تحول ناشی از چیست؟ دلیل تحول جوانان را باید تحول جامعه دانست. هم چنان که در زمان انقلاب نیز با تحول جامعه، جوانان نیز متحول شدند. اکنون نیز جامعه ی ما متحول شده وشباهت کمی بایک جامعه ی دینی دارد. ارزش ها به گونه ی وحشتناکی تغییر کرده اند. دین داری، مبارزه بر علیه ظلم، زهد و ورع که در دو دهه ی گذشته ارزش بودندو مردم وازآن جمله جوانان و نوجوانان برای حفظ این ارزش ها از گرانبهاترین سرمایه ی خودیعنی جان خودمی گذشتند،اکنون جای خود را به تجمل گرایی، مصرف زدگی، جمع سرمایه و چیزهایی که با فلسفه ی دین در تضاد هستند، داده اند. در چنین وضعیتی پر واضح است که جوانان چه موضعی اتخاذ می کنند. اگر در زمان جنگ شهید رجایی ها، شهید چمران ها و شهید فهمیده ها اسطوره محسوب می شدند، اکنون اسطوره های مادی در حال شکل گیری

ص: 136

هستند. بخشی از این سیر نزولی و تحول منفی، ناشی از فرهنگ توسعه است، امّا سبب اصلی، آن است که ما فعالیت چندانی در بخش فرهنگ و دین انجام نداده ایم. اگر این روال ادامه پیدا کند، مهم ترین و اصلی ترین مانع در راه ایجاد انس جامعه با دین و قرآن خواهد بود. (1)

سخت گیری و خشونت در اسلام گاهی بد فهمیده می شود. گویی این نکته ی ظریف فراموش شده است که خشونت دین برای کفار است نه مسلمانان. قرآن کریم می فرماید: «محمد رسول اللّه و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم»(1)

کسانی که پیرو مکتب رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم هستند در عین حال که با کفار خشن و سخت گیراند، با همدیگر مهربان هستند. البته نباید فراموش کرد که معیار مسلمان بودن، گفتن شهادتین است، نه سلیقه ی شخصی ما یا ظاهر افراد. بنا بر این همه، کسانی که در جامعه ی اسلامی هستند، مسلمانند و باید با آنان مهربان بود. بالاتر از این، باید به این نکته تأکید کرد، رابطه ی عاطفی ای که بین خدا و بنده در اسلام وجود دارد در ادیان دیگر کمتر مشاهده می شود. معرفی «اللّه » به عنوان خدایی که با بندگانش ارتباط محبت آمیز دارد از افتخارات دین اسلام است. مهربانی و عطوفت در سیره ی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه ی معصومین علیهم السلام از دیگر نکات بارزی است که می تواند در ارائه ی چهره ای زیبا از دین مؤثر باشد و به جذب هر چه بیش تر کودکان، نوجوانان و جوانان بینجامد.

ص: 138

در ارایه ی چهره ای مثبت از دین می توان به موضوعات ذیل توجه نمود:

الف: ارتباط محبت آمیز خدا با بندگان

خداوند به حضرت داود علیه السلام فرمود: ای داود! به بندگانم بگو که من دوست کسی هستم که مرا دوست داشته باشد وهم نشین کسی هستم که هم نشین من باشد و مونس کسی هستم که با یاد من مأنوس باشد و همراه کسی هستم که همراه من باشد و کسی را انتخاب می کنم که مرا انتخاب کرده است و مطیع کسی هستم که از من اطاعت کند و اگر بدانم کسی از ته دل مرا دوست دارد، آن چنان دوستش می دارم که هیچ یک از بندگانم را دوست نداشته ام. خداوند به حضرت موسی علیه السلام وحی کرد: ای موسی مرا دوست بدار و مرا محبوب بندگانم قرار بده! موسی گفت: خدایا! تو می دانی که من هیچ کس را مانند تو دوست ندارم، امّا بندگانت را چگونه به این کار ترغیب کنم؟ خداوند فرمود: نعمت هایم را به آنان گوشزد کن که آنان در این صورت جز به نیکی از من یاد نمی کنند. (1)

ص: 139

ب: ارتباط محبت آمیز پیامبر و ائمه علیهم السلام با اصحاب و عموم مردم

در منابع مختلف درباره ی سیره ی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم این گونه آمده است: نه ترش رو بود و نه سبک سر. احدی از آزاد و برده برای حاجتی به خدمتش نرسید، مگر آن که برای انجام حاجتش به پا می خواست و اقدام می کرد. اگر کسی با ایشان دست می داد، صبر می کرد و دستش را رها نمی کرد تا او خود دستش را رها کند. چون مسلمانی را می دید با او دست می داد. اگر کسی نزد ایشان وارد می شد، به او احترام می کرد، چه بسا جامه اش را برای او پهن می کرد و یا تُشکی را که روی آن نشسته بود در اختیار تازه وارد می گذاشت. چنین نبود که کسانی، مردم را از نزدیک شدن به آن حضرت مانع شوند و آن ها را دور سازند. کم می شد در جواب کسی «نه» بگوید. هر گاه از آن حضرت سؤوالی می شد، اگر موافق بود تأیید می کرد، در غیر این صورت، سکوت اختیار می نمود. اصحاب و یاران خویش را با کنیه یاد می کرد و به نامی که آن ها را خوش تر بود می خواند. هیچ گاه در جمع پای خود دراز نمی کرد. نگاهش را میان یارانش تقسیم می کرد و به هر کدام به یک اندازه می نگریست. (1)

ص: 140

ج: برخورد محبت آمیز پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و معصومان علیهم السلام با حیوانات و گیاهان

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: کسی که گنجشکی را بدون دلیل بکشد، آن گنجشک در روز قیامت از او به خداوند شکایت می کند و می گوید: این شخص بدون دلیل و بدون آن که استفاده ای از من بکند، مرا کشت.(1) امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم شنید که مردی مرکبش را نفرین کرد. پیامبر فرمود: بر گرد و با من همراه نشو که ما با چنین افرادی همراه نمی شویم.(2) هر گاه میوه ی نوبری را برای پیامبر می آوردند، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن را می بوسید و بر روی چشم هایش می گذاشت و می بویید.(3) پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: هیچ گیاهی نمی روید مگر آن که فرشته ای نگهبان اوست تا به خوبی رشد کند و هر کس که آن گیاه را لگد کند وله کند، آن فرشته او را لعنت می کند.(4)

ص: 141

د: ارتباط محبت آمیز افراد جامعه با یکدیگر

خداوند می فرماید: «انسان ها خانواده ی من هستند و دوست داشتنی ترین شخص نزد من کسی است که با مردم مهربان تر باشد و نیازهای آنان را برآورده کند». حق هم نشینت بر تو آن است که با ملایمت در کنارش بنشینی و در سخن گفتن با او به انصاف رفتار کنی و از جای خود جز با اذن او بر نخیزی.(1)

در هر روز جمعه برای خانواده ی خود میوه ای تحفه بیاورید تا به روز جمعه خوشحال شوند. (2)

ه-: جایگاه مزاح در رفتار معصومین علیه السلام

روزی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به پیرزنی فرمود: «پیرزن به بهشت نمی رود.» آن زن گریست. پیامبر فرمود: آری تو آن روز پیرزن نخواهی بود.(3) عربی بیابانی بود که هر گاه به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می آمد، هدیه ای برای حضرت می آورد و بلافاصله می گفت: بهای هدیه ام را به من بده. حضرت می خندید. هر وقت پیامبر اندوهگین می شد، می فرمود: آن عرب

ص: 142

کجاست؟ کاش می آمد.(1)

روزی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در جمع اصحاب نشسته بود. شتری را دید که بار گندمی بر آن بود، فرمود: این حلیمی است که راه می رود. (حلیم غذایی است از گوشت و گندم)(2)

و: توجه دین به زیبایی

خود را بیارای و زیبا کن که خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد، امّا باید که از حلال باشد.(3)

خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. خداوند وقتی که به بندگانش نعمت داده، دوست دارد که اثر نعمتش را بر بندگانش ببیند. با آراستگی لباسش و خوشبو کردن بدنش و تمیز کردن خانه اش.(4)

بندهای بالا می تواند تلنگری باشد به دین داران که با الگو قرار دادن سیره و اخبار معصومان علیهم السلام ، علاوه بر آن که این زیبایی ها را برای دیگران نقل می کنند، خود نیز به آن عمل کنند و در برخورد با مردم چهره ی زیباتری از دین به نمایش بگذارند؛ به خصوص که این بندها هم جذابیّت و هم تازگی (که هر دو از لوازم آثار هنری

ص: 143

است) دارد. می توان با قالب های مختلف هنری (شعر، قصه، نمایش، فیلم و سریال های تلویزیونی) این زیبایی ها را که در جامعه ی ما به ندرت به آن ها پرداخته شده است، بسط و گسترش داد.

این وقت ها را تلویزیون پر کرده است. تلویزیون از ابتدای روز تا انتهای شب همراه خانواده هاست. گویی تمام وظایف پدرها و مادرها و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها را به گردن دارد. آنچه که در این تغییر آسیب دید، ارتباط رو در رو و حسّی بین افراد خانواده بوده است. چون این نوع ارتباط هیچ گاه با تلویزیون اشباع نمی شود به این دلیل که تلویزیون حق دخالت و تصمیم گیری در مورد مطالب ارایه شده را از مخاطب سلب کرده و این به نوعی جلوی شکوفایی ذهن را می گیرد. از طرف دیگر ارتباط حسّی، تأثیر بسیار بیش تر و عمیق تری نسبت به تلویزیون دارد و حتی برای انسان ضروری تر است. با تغییر و کم شدن این ارتباط، یکی از شیوه های مطمئن و موفق ایجاد انس با قرآن از دست رفت. نبود چنین ارتباطی، بخشی از فعالیت را برای انتقال فرهنگ قرآنی به مخاطبان ناکام گذاشت. در گذشته قصه های قرآن، آموزش قرآن روخوانی قرآن در هر خانواده ای رواج داشت و کودک از ابتدای زندگی در چنین محیطی رشد می کرد که این خود موجب مأنوس شدن او با قرآن می شد.

به نظر می رسد یکی از راه ها در ایجاد انس با قرآن احیای ارتباط حسی در خانواده هاست. برای ایجاد این ارتباط، ستون اصلی، خودِ خانواده ها و پدر و مادرها هستند، امّا نهادهای دولتی

ص: 145

می توانند با ترویج این مهم و تهیه ی مجموعه ی مطالبی جذاب درباره ی قرآن و توزیع آن در میان خانواده ها که انگیزه ای برای پرسش و پاسخ در بین خانواده می شود، به این مهم کمک کنند.

مختلف هنری استفاده کرده است. قصه که به نوعی مادر هنرهای مختلف اعم از رمان، فیلم، نمایش و کمدی است، ابزاری است که قرآن کریم از آن بهره ی فراوان گرفته به آن تصریح می کند.

امّا چگونه می توان از قالب های هنری در راه ترویج قرآن بهره گرفت(1)

هر یک از موضوعات مختلف قرآن در قالبی از قالب های هنری می گنجد. موضوعات قابل تصویر شدن در قالب هنرهای تجسمی مانند: نقاشی، طراحی، مجسمه سازی، گرافیک، موضوعات حماسی و عاطفی در قالب شعر و سرود و موضوعات دراماتیک در قالب نمایش و قصه و ... که با انتخاب موضوعات خاص و ارایه ی قالب مناسبِ آن می توان به موفقیت دست یافت. برگزاری مسابقات قصه نویسی و مقاله نویسی، برگزاری شب شعر، جشنواره های سرود و تئاتر و نمایش، برگزاری مسابقات نقاشی، مجسمه سازی، گرافیک و حتی عکاسی درباره ی موضوعات قرآنی از دیگر اقدامات تأثیرگذار در راه ایجاد انس کودکان، نوجوانان و جوانان با قرآن کریم است.

ص: 147

و عزاداری های مذهبی شرکت می کند، عشق به اهل بیت علیه السلام در وجودش جای می گیرد. دیگر مسایل مذهبی اعم از انجام واجبات و دوری از محرمات نیز بیش تر از این طریق در وجود شخص پایدار می شود.

این مسأله وقتی اهمیت بیش تری پیدا می کند که بدانیم به نظر روان شناسان، کودکان پیش از آن که از گفتار والدین چیزی بیاموزند از رفتار آن ها سرمشق می گیرند. از این رو یکی از مهم ترین و مطمئن ترین راه های انس با قرآن انتقال حس مذهبی به کودکان و نوجوانان و جوانان است. در پایان این بخش ذکر این نکته لازم است که انتقال حس مذهبی لزوما تنها توسط والدین صورت نمی گیرد، بلکه افراد دیگری که نفوذ معنوی در کودکان و نوجوانان و جوانان دارند، مانند مبلغان دینی و معلمان نیز می توانند چنین تأثیری بر آنان بگذارند.(1)

با تأثیر متقابل و عمیقی همراه است. «در جوامعی که نفود خانواده بر روی فرزند کاهش یافته و وابستگی والدین با فرزندان رو به سستی می گذارد، گرایش کودک به گروه هم سالان شدت می یابد. این کیفیت در محیط هایی که خانواده نقش مؤثرتری روی رفتار کودک دارد کمتر ملاحظه می شود.» بدین گونه می توان دریافت که والدین می توانند با انتخاب دوست خوب برای فرزندان، نقش عمده ای در ارتباط کودک با هم سالان ایفا کنند. جایگاه دوست و تأثیر منفی دوست بد، بارها در متون مذهبی آمده است. ما در این جا به بیان این نکته بسنده می کنیم که قرآن کریم دلیل شقاوت انسان ها را دوستِ بد معرفی می کند و می فرماید: «وَ یَومَ یَعضُّ الظّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتنی اتَّخَذْتُ مَعَ الرسولِ سَبیلاً. یا وَیْلَتی لَیْتَنی لَمْ اتّخْذ فُلاناَ خَلیلاً؛ «روزی که ستمکار از حسرت دست به دندان می گزد و می گوید: کاش راه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را پیش گرفته بودم. وای بر من! کاش فلانی را دوست نمی گرفتم.» (1)

اگر خانواده ها در انتخاب هم سالان و دوست برای کودک عنصر «مذهبی بودن» را مورد توجه قرار دهند، کودک نیز به دلیل

ص: 150

تأثیرپذیری، به مسایل مذهبی علاقه مند می شود. جالب تر آن که اگر والدین در ایجاد ارتباط مذهبی با فرزندان کوتاهی کنند، کودک به گروه هم سالان روی می آورد و آنان می توانند این خلاء را پر کنند. در چنین صورتی می توان به روی آوردن کودک به مسایل دینی و مذهبی امیدوار بود، اما این بدان معنا نیست که والدین می توانند تمام وظایف خود را به گروه هم سالان محوّل کنند. چون نیاز کودک به ارتباط با والدین به گونه ای است که نمی تواند به صورت صددرصد توسط هم سالان برآورده شود. بر اساس آنچه که گفته شد، دوستی کودکان و نوجوانان و جوانان با قاریان، حافظان و کسانی که با قرآن مأنوس هستند، موجب می شود که فرد به محافل قرآنی سوق داده شود و از این راه با قرآن مأنوس گردد.

انتقال پیام باید آن شرایط را لحاظ کرد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: «مَن کان لَه ولدٌ فَلْتَصابَّ لَه؛ «کسی دارای فرزندی است باید در پرورش او، کودکانه رفتار کند.»(1)

مولوی رحمهم الله در این باره می گوید: «چون که با کودک سر و کارت فتاد / پس زبان کودکی باید گشاد» از این رو در بحث موردنظر ما نیز، شناخت مخاطب از مهم ترین و بلکه اصلی ترین مسأله است و یکی از مهم ترین دلایل عدم موفقیت در اشاعه ی فرهنگ قرآنی، عدم شناخت مخاطب است. مطالبی که برای کودکان، نوجوانان و جوانان بیان می شود، عمدتا نه از جهت قالب مناسب این گروه ها است که برایشان جذاب باشد و نه از جهت محتوا سنخیتی با آنان دارد که موجب شیفتگی آنان گردد. اینک جهت آشنایی بیش تر با روحیات کودکان و نوجوانان به برخی از ویژگی های این دوره ها اشاره می شود.(2)

دوران کودکی اولیه (3 تا 6 سال)

کودک می تواند با شرکت در کارهای عملی مسایل را بهتر یاد بگیرد. کاملاً پای بند خانه و خانواده است. به نظر و عقیده ی

ص: 152

بزرگسالان حساسیت دارد. به فعالیت های گروهی علاقه مند است، اما توانایی هم کاری اش محدود است. از بازی های نمایشی لذت می برد. می توان به طور غیرمستقیم و با احتیاط کامل به راهنمایی کودک پرداخت، مثلاً از طریق داستان های کوتاه و فیلم. می توان با ایجاد فرصت ها و امکانات مناسب برای کودک به او امکان داد که با دیدن و عمل کردن، اطلاعات درستی درباره ی جهان خود به دست آورد. برای ایجاد و پرورش عادت ها و رفتارهای پذیرفته شده ی اجتماعی به کمک نیازمند است. (1)

دوران کودکی بعدی (7 تا 12 سالگی)

الف) 7 سالگی

چشمان برای خواندن حروف و کلمات درشت آماده هستند، ولی هنوز آمادگی انجام دادن کارهای دقیق را ندارند. قدرت تقلیدش بیش تر است. نسبت به نظر کودکان و بزرگ سالان حساس است و به موافقت ایشان بیش تر اهمیت می دهد. نیروی تخیّل بسیار قوی است و به همین سبب داستان های تخیلی و افسانه ها را بیش تر دوست دارد. مطالب را در قالب محسوسات و در ضمن کار و فعالیت بهتر یاد می گیرد. به انتقاد از خود متمایل

ص: 153

است و همیشه در کارهایش جنبه احتیاط را رعایت می کند. به صواب و خطا توجه دارد، امّا ممکن است چیزهای کوچکی را که به او تعلق ندارند، بردارد. به هم کاری با هم سالان در انجام دادن فعالیت های گوناگون متمایل است، ولی مدت این هم کاری کم است. از آواز، شعر، انواع افسانه ها، داستان های مربوط به طبیعت، تلویزیون و سینما لذت می برد. در رفتارهای عاطفی از دیگران تقلید می کند. یعنی از آنچه ایشان می ترسند او هم می ترسد و یا به چیزهای مورد علاقه ی آن ها محبت و علاقه نشان می دهد. باید فرصت های همکاری به وجود آورد تا کودک به منظور یادگیری بهتر به هم کاری بپردازد که یادگیری در جمع و از جمع از بهترین انواع یادگیری است.

میان او و اطرافیانش باید مناسبت دوستانه و تشویق آمیز برقرار شود .

ب) 8 سالگی

هنوز به مادر بیش از معلم متکی است. به فعالیت های گروهی علاقه مند است. می تواند در نمایش های ساده ی کلاس یا مدرسه شرکت کند. ترس کودک در این سن بیش تر است و هرگز نباید به او ایراد گرفت. به راهنمایی عاقلانه و رهبری در مسیر سالم نیاز دارد، بدون آن که خشونت و تحمیل در میان باشد. به دوست

ص: 154

مهربان و نزدیک نیازمند است. کودک را باید در گروه ها یا فعالیت های خارج از مدرسه که قبلاً طرح ریزی شده اند با سرپرستی بزرگ سالان شرکت دارد.

ج) 9 و 10 سالگی

برای کاردستی و ساختن و پرداختن آمادگی دارد. از شرکت در بازی هایی که با جست و خیز همراه اند، لذت می برد و احساس خستگی نمی کند. سخت پای بند صواب و خطاست و قابل اطمینان و مصمم و معقول است. برای یادگیری منظم آمادگی دارد و می تواند آن ها را در امور روزانه اش به کار گیرد. معانی و روابط منطقی را درک می کند. مدت طولانی به موضوعی علاقه مند می شود. کمال طلب است و می خواهد کارها را خوب انجام دهد، اما اگر نومید شود و تحت فشار قرار گیرد رغبت خود را از دست می دهد. برخلاف دوره ی قبل کم تر به داستان های تخیّلی و افسانه ها راغب است. می خواهد کتاب های مربوط به زندگی حیوانات، گیاهان، زندگی کودکان دیگر، قهرمانان و سفرنامه ها را بخواند. در سخن گفتن و بحث کردن وقت زیادی صرف می کند. غالبا به بزرگ سالان ایراد می گیرد، گرچه هنوز به موافقت آنان متکی است. در دسته بندی و گروه گرایی نیرومند و پایدار می شود، ولی مدتش محدود است. می خواهد مسئولیتی به عهده بگیرد و با

ص: 155

بهتر انجام دادن آن مورد تمجید واقع شود .

بهتر است کتاب های مختلف در اختیارش قرار گیرد. درباره ی بعضی از مسایل باید توضیحات منطقی به او داده شود.

د) 10 تا 12 سالگی

نسبت به عدالت و انصاف حساس است. عضو گروه یا جمعیت خاص می شود و به جنس خود وفادار است. به هم کاری با بزرگ سالان علاقه ی فراوانی دارد. کم کم نظر و عقیده ی دوستان و هم سالان بیش از بزرگ سالان برایش ارزش پیدا می کند. می خواهد مانند بزرگ سالان رفتار کند و پاسخ های درستی به پرسشها بدهد. گرمی و مهربانی و شوخ طبعی بزرگ سالان را دوست می دارد و از تحقیر دیگران خودداری می کند. احتیاج به استقلال بیش تر دارد .

دوران نوجوانی (13 تا 18 سال)

آرمان ها و ایده آل های عالی را دنبال می کند و دارای هدف های شخصی و اجتماعی است. به مسایل اخلاقی و فلسفی علاقه مند می گردد و نوعی شک دینی در بعضی از آن ها دیده می شود. خود را با یک نفر بزرگ سال که مورد تمجید و احترام مردم است، همانندسازی می کند. به پذیرفته شدن در گروه های اجتماعی بسیار علاقه مند است. برای کسب مقام و منزلتی میان دوستان و هم

ص: 156

سالان می کوشد. به مطالعه و گوش دادن به رادیو و تماشای فیلم، تمایل بیش تری دارد. به افرادی که او را دوست دارند و احترام می گذارند بیش تر اظهار علاقه می کند. از اطرافیان، مخصوصا والدین خود انتظار دارد که او را در پیروزی بر مشکلاتش یاری کنند؛ بدون این که به استقلال او لطمه بزند. برای جلوگیری از ناراحتی های عاطفی که در اثر بروز میل جنسی ظاهر می شوند به فعالیت های ورزشی و هنری نیازمند است. به فرصت های بحث درباره ی مسایل فلسفی، اجتماعی، اخلاقی و دینی نیازمند است. فرصتی می خواهد که افکار خود را که به نظرش فلسفه ی مهمی است، بیان نماید. (1)

اکنون با شناخت روحیات مخاطبان می توان روش انس با قرآن را در هر گروه سنی سازماندهی کرد. روش های قابل اجرا به اختصار چنین است :

در مقطع کودکی اوّلیه (2 تا 6 سال)

مفاهیم بسیار ساده و ابتدایی قرآنی اعم از دوست داشتن خداوند، دروغ نگفتن، نظافت، آزار نرساندن به حیوانات، اسراف نکردن و ده ها موضوع دیگر که در قرآن کریم آمده است را می

ص: 157

توان در قالب بازی های گروهی، نمایش های ساده و کارهای عملی به آنان آموخت. نوع این بازی ها، نمایش ها و کارها می تواند با عنوان کلاس قرآن باشد و در پایان با شعری که ترجمه ی ساده ی آیه های مربوطه است، پایان یابد تا کودک به تدریج علاوه بر آن که اعمال پسندیده ای را که در قرآن توصیه شده می آموزد، با قرآن نیز آشنا شود .

در مقطع 7 سالگی

انواع بازی های مهیّج، نقل داستان ها و اجرای نمایش هایی با شخصیت حیواناتی که در قرآن کریم آمده و شرکت در برنامه های شاد دیگر می تواند مفید باشد .

در مقطع 8 سالگی

اجرای نمایش های ساده با بازی خود بچه ها، و فعالیت های گروهی دیگر، شرکت در برنامه های شاد در جهت انس بیش تر کودک با قرآن مؤثر است. در مقطع 9 تا 10 سالگی: تشریح برخی مسایل اعتقادی مانند توحید، معاد و نبوت، به شکل ساده، نقل برخی از داستان های قرآنی که درباره ی کودکان است، معرفی شخصیت های کودک در قرآن دراین سن مناسب است. هم چنین شرکت در گروه های سرود و نمایش با توجه به ویژگی این سن می تواند کودک را به خود جذب کند. درباره ی برخی سؤالات

ص: 158

مذهبی نیز باید توضیحات منطقی داده شود.

در مقطع 10 تا 12 سالگی

در این مقطع برخی از فعالیت های مذهبی را می توان به آنان واگذار کرد. سپردن کارهای اجرایی مراسم قرآنی در مسجد و مدرسه از آن جمله است. با توجه به تمایل شدید به هم سالان در این سن، باید در انتخاب دوست دقت شود، نوع موضوعات مطرح شده در این سن بیش تر، اخلاق و برخی مسایل عقاید و احکام باشد. در مقطع 13 تا 18 سالگی: برپایی جلسات پرسش و پاسخ در زمینه مسایل دینی، معرفی تفصیلی شخصیت های اسلامی و قرآنی با توجه به این که در این سن، شخص در جستجوی کسی است که خود را با او همانندساز می کند. فعالیت های هنری در این سن بسیار راهگشا و سودمند است. بیان موضوعات عقاید و احکام با توجه به زمان تکلیف در این سن ضروری است. در قالب ها و شیوه های ذکر شده آنچه از اهمیت بیش تری برخوردار است، آشنایی با مفاهیم قرآن است. یعنی بیان معارف قرآن اعم از اخلاق، احکام و عقاید در قالب های مختلف و جذاب با زبان خاص مخاطبان و آموزش روخوانی، تجوید، حفظ و اطلاعات قرآنی در درجه ی دوم اهمیت قرار دارد. به دیگر سخن چنانچه بتوانیم روح حاکم بر تعلیمات قرآن کریم را که ساختن انسان الهی است پیاده

ص: 159

کنیم، آموزش روخوانی، تجوید، حفظ و ... برای مخاطبان جذاب تر می شود و ما در این کار موفق تر خواهیم بود. (1)

چنانکه کودک رفتار والدین خود را بیش تر الگو قرار می دهد تا کسانی را که از او دورند.

3. مقام و موقعیت: اشخاص، به خصوص بزرگ سالان، رفتار افرادی را الگو قرار می دهند که دارای مقام و موقعیت اجتماعی خاصی هستند، مثل رهبران دینی و اجتماعی.

4. نفوذ و قدرت: مردم بیش تر اشخاصی را الگو و سرمشق قرار می دهند که نفوذ و قدرت خاصی در گروه دارند.

5. کنترل شناختی: علاوه بر نفوذ و قدرت که عوامل خارجی هستند، کنترل شناختی، عامل درونیِ الگو گیرنده است. به عبارت دیگر خصایص خودِ مشاهده کننده او را به تقلید از رفتار شخص یا گروه خاصی بر می انگیزد و او این خصایص را قبلاً از راه های مختلف آموخته است.

پر واضح است که مهیّا شدن چنین شرایطی به عوامل مختلفی بستگی دارد و مشکل به نظر می رسد. ولی اگر چنین شرایطی فراهم شود، ارایه ی الگو نیز می تواند یکی از راه های ایجاد انس با قرآن محسوب شود. در مورد رسانه ی تلویزیون نیز اوّلین سؤال آن است که آیا این رسانه می تواند آموزش دهنده باشد؟ برخی متخصصان علوم ارتباطات معتقدند، تلویزیون با توجه به شرایط خاصش مانند توانایی به تصویر کشیدن مفاهیم انتزاعی، ارائه ی

ص: 161

تصویری دقیق تر از نگاه عادی به وسیله ی ابزار مختلف و دیگر توانایی های خاصش می تواند نقشی آموزنده داشته باشد، امّا برخی دیگر معتقدند که تلویزیون به دلیل آن که نمی تواند با مخاطبان رابطه ی حسی ایجاد کند و هم چنین به دلیل اختلاف سطح آگاهی مخاطبان، پیش از آن که یک رسانه ی آموزشی باشد یک رسانه ی عمومی است. از این دو مسأله که بگذریم بحث دیگری نیز وجود دارد و آن این است که عوامل زیبایی شناختی و هنری چه جایگاهی در آموزش دارند؟ پرسشی که هنوز پاسخ دقیقی به آن داده نشده است. این مسایل و مسایل خاص دیگری که بیان آن در این مجال نمی گنجد، ما را بر آن داشت که از این عامل نیز صرف نظر کنیم، به خصوص آن که اگر هم بتوان نظام خاصی برای آموزش از طریق این رسانه تدوین کرد، اجرای آن منوط به فراهم شدن شرایطی است که از حیطه ی بحث ما خارج است. در پایان از مبلغان، مربیان، اساتید قرآن و همه ی کسانی که قلبشان به عشق قرآن می تپد، تشکر و قدردانی می کنیم و امیدواریم با ایجاد یک جامعه ی ایده آل قرآنی تحفه ای برای حضرت صاحب الامر(عَجَّل اللّه تعالی فرجه)، آن قرآن ناطق، داشته باشیم. (1)

ص: 162

ص: 164

آیات درس یا پیام قرآنی را مثل نوار با صوت زیبا بخوانند.

جلسه ی آخر هر درس به « انس با قرآن در خانه » اختصاص دارد. نحوه ی انجام هر یک از این تمرینات را در جلسه ی قبل از آن برای دانش آموزان توضیح دهید.

از والدین بخواهید به انجام تمرینات کتاب مخصوصاً جلسه ی انس با قرآن در خانه نظارت کنند و پس از انجام کامل آن توسط دانش آموز در خانه, ضمن ارائه ی اظهار نظر در پایان این صفحه آن را امضاء نمایند.

میثاق نامه ی تلاوت روزانه قرآن را که قبلاً تهیه کرده اید, همه باهم امضا کنید. و پس از آن در هر جلسه از دانش آموزان بپرسید که چه کسانی در این هفته هر روز قرآن خوانده اند ؟ اگر تعدادی نخوانده اند علت را جویا شوید و در رفع آن بکوشید. مسلماً اگر دانش آموزان اصرار شما را ببینند خود را با نظر شما تطبیق خواهند داد. (1)

قرآن را از منزل به کلاس بیاورند و از روی آن بخوانند.

کلمات، آیات و عبارات مشابه را در درس یا کتاب و یا مصحف شریف پیدا و با هم مقایسه كنید.

همه با هم روزی یک صفحه یا کمتر از آن را در کلاس درس

ص: 166

بخوانید.

از احادیث, اشعار و جملات ادبی مناسب مناسب برای ایجاد انگیزه برای انس روزانه با قرآن استفاده کنید.

نوار یا سی دی قرائت آیات کتاب درسی را در اختیار دانش آموزان قرار دهید و آنان را تشویق کنید در منزل تمرین کنند تا شبیه نوار صوتی بخوانند.

نرم افزار آموزش قرآن را که به تفکیک پایه تولید و نوزیع شده است را برای دانش آموزان تهیه کنید و آنان را به استفاده از آن تشویق نمایید.

فیلم، نوار یا سی دی قرائت آیات کتاب را با صدای قاریان ممتاز جهان برای بچه ها پخش کنید.

دانش آموزان را تشویق کنید تا با زمان سنج, سرعت تلاوت خود را در کلاس و منزل افزایش دهند.

بین آنان رقابت ایحاد کنیدتا یك آیه را با یک نفس بخوانند.

بین آنان رقابت ایحاد کنیدتا یك عبارت یا آیه را با صوت زیبا بخوانند.

برای داوری در رقابت های کلاسی از دانش آموزان استفاده کنید. (1)

ص: 167

«مسابقات روخوانی قرآن برای دانش اموزان پایه های اول تا سوم ابتدایی» و « مسابقات روان خوانی قرآن برای دانش آموزان پایه های چهارم و پنجم ابتدایی » به مسابقات قرآنی مدرسه و منطقه اضافه کنید.

دفترچه ای برای خواندن روزانه ی قرآن کریم تهیه کنید تا دانش آموزان تلاوت روزانه ی خود را در جداول مربوطه علامت بزنند.

دانش آموزان را تشویق کنید در بین نماز ظهر و عصر یک صفحه یا کمتر از آن را در نمازخانه ی مدرسه بخوانند

از هر موقعیت مناسب ضمن اشاره به معارف و آموزه های اخلاقی, به آیات قرآن استناد کنید.

احساس بچه ها را درباره ی تلاوت روزانه ی قرآن موضوع انشاء کلاسی یا مسابقه در مدرسه و منطقه قرار دهید.

در جلسات آموزش خانواده به موضوع اهمیت انس روزانه ی دانش آموزان با قرآن تأکید کنید.

با پرسش از معنای کلماتی که در فارسی و قرآن مشترک هستند, بچه ها را به فهم لغات و ترجمه ی آن و نیز یافتن هم خانواده ی لغات عادت دهید.

داستان های کتاب را همراه با پخش قرائت آیات مربوطه برای

ص: 168

بچه ها تعریف کنید.(1)

حالات پیامبر صل الله علیه و آله و سلم، ائمه ی اطهار علیهم السلام و بزرگان دینی درباره ی انس روزانه با قرآن را برای دانش آموزان بیان کنید. در بخش «قطره اما دریا»ی کتاب های آموزش قرآن پایه های سوم تا پنجم موارد زیبایی ذکر شده است:

* با مشارکت دانش آموزان آن ها را آموزش دهید.

* داستان هایی درباره ی اهمیت و فواید انس دائمی با قرآن کریم برای دانش آموزان بیان کنید.

* حکایات شیرین, لطیفه ها و سرگرمی های مناسب درباره ی قرآن کریم ارائه دهید.

* در قالب ویژه نامه به ارائه رهنمودهای لازم برای دانش آموزان و اولیای آنان بپردازید و دانش آموزانی را که انس روزانه با قرآن دارند را معرفی کنید.

* از قاریان مشهور شهر، منطقه و مدرسه برای مراسم آغازین صبحگاه و ظهرگاه دعوت کنید.

* از دانش آموزان فعال قرآنی مدرسه و منتخبین مسابقات قرآنی تجلیل کنید.

ص: 169

* آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن را به تدریج به دانش آموزان آموزش دهید.

* برخی از آثار و اسرار تلاوت قرآن را به زبان کوتاه برای دانش آموزان بیان کنید.

* فضائل تلاوت برخی از سوره ها و آیات را به زبان ساده برای آنان شرح دهید.

* عواقب و نتایج سبك شمردن قرآن را گوشزد کنید.(1)

* وظایف هر یک از مسلمانان درباره ی انتظارات قرآن درباره ی خودش را برای دانش آموزان به زبان ساده بیان کنید. مانند اهمیت دادن به قرآن، رعایت آداب تلاوت، نظارت و پشتیبانی از برنامه خواندن قرآن، آداب تلاوت، تدبر در قرآن، عمل به قرآن.

* توجه به تفاوت های فردی و استعداد، علاقه و انگیزه ی هریک از دانش آموزان: تكالیف خاص تحت عنوان فعالیت های فردی یا گروهی به آنان بدهید. مانند حفظ، قرائت، داستان گویی، انشاء، شعر، روزنامه دیواری و ...

* به فضاسازی قرآنی در مدرسه و كلاس ها اهمیت بیش تری بدهید مانند دیوار نویسی, پارچه نویسی, تراکت و...

ص: 170

* مدرسه ی قرآن و دارالقرآن های شهر را به دانش آموزان معرفی كنید.

* دانش آموزان علاقمند و با استعداد را شناسایی و آنان را به ثبت نام و شرکت در کلاس های تخصصی مدرسه قرآن و دارالقرآن های منطقه تشویق کنید. هم چنین این موضوع را با خانواده ی آنان در میان بگذارید.

* قرآن کم علامت را برای دانش آموزان پایه های سوم تا پنجم تهیه و آنان را به خواندن روزانه ی آن تشویق کنید.

* به جایگاه قرآن کریم در سایر دروس مانند علوم تجربی، ریاضی، جغرافی، تاریخ و ... و حوزه های علمی و تربیتی (تربیت قرآنی) توجه کنید.

* با توجه به علاقه و توانای خود در موقعیت های مناسب بین موضوعات مختلف درسی و آیات قرآن کریم ارتباط برقرار کنید. این کار ضمن ایجاد علاقه ی بیش تر دانش آموزان به قرآن کریم, در ایجاد رویکرد خلقت گرایانه در سایر دروس تاثیر بسزایی در تربیت قرآنی دانش آموزان دارد. دارد.

* جشن شکوفه های قرآن کلاس اولی ها, مراسم شکرانه ی روخوانی کلاس سومی ها و مراسم شکرانه ی روان خوانی کلاس پنجمی هارا با شکوه و با تاکید بر انس روزانه با قران کریم برگزار

ص: 171

کنید.

* از مدیر مدرسه بخواهید تا از کلاس شما بازدید کند و در حضور او دانش آموزانی را که هر روز قرآن می خوانند تشویق کنید.

* مدیر مدرسه ضمن تاکید مکرر در مراسم آغازین مدرسه به انس روزانه ی همه ی دانش آموزان با قرآن کریم در مراسم های گوناگون مدرسه از دانش آموزان مدرسه تقدیر نماید.(1)

ص: 172

فراموش نکنید که:

2- معانی آیات را برای فرزند خود بیان کنید تا فرزند شما بتواند با آیات الهی ارتباط روحی برقرار کند. یکی از دلایل بی میلی کودکان نسبت به تلاوت قرآن این است که کودکان ما به دلیل بیگانه بودن زبان عربی، آیات نورانی را جملاتی بی معنا تلقی کرده، نمی توانند از معنی، بهره کافی برخوردار گردند و این وظیفه ی ماست که با بیان معانی بلند آیات، آنان را از این چشمه ی جوشان سیراب نماییم.

3- به جنبه های التذاذی استماع صوت خوش قرآن توجه کنید. سعی کنید حتی الامکان عبارت ها را با صوت و آهنگ دلنشین تلاوت کنید تا فرزندتان از شنیدن آیات قرآن لذّت ببرد.

4- سعی کنید برای کودکان خود از داستان های قرآنی تعریف کنید. تعریف داستان های قرآنی - قبل از خواب - برای شما و کودکتان خوابی آرام و احساسی شیرین و خاطراتی به یاد ماندنی به همراه خواهد داشت.

5- کودکان را با آداب قرائت قرآن مانند پاکی و پاکیزگی، با وضو بودن، آداب نشستن، گوش دادن به هنگام شنیدن آیات قرآن و... آشنا سازید و آنان را نسبت به رعایت این آداب ترغیب نمایید.

6- به هنگام تمرین آیات در منزل، از خواندن آیات توسط

ص: 174

شما و تکرار توسط دانش آموز اجتناب کنید. شیوه ی کار باید به گونه ای باشد که دانش آموز خود سعی در اکتشاف شکل صحیح قرائت داشته باشد و شما به عنوان راهنما فقط توجه فرزند خود را به حرکت حرفی که اشتباه تلفظ کرده معطوف نمایید تا در تلاش های بعدی به شکل تلفظ صحیح کلمه برسد.

تمرین با این شیوه در ابتدای امر ممکن است برای والدین و فرزندان با مشکلاتی همراه باشد و حتی شاید با مقاومت فرزندتان روبه رو شوید؛ اما پس از گذشت مدتی کوتاه باعث پیشرفت های چشمگیری در فرزند شما خواهد شد و این توانایی را در آنان ایجاد می کند تا آیات جدید قرآنی را نیز به سهولت قرائت کنند.

7- رفع برخی از اشکالات به تمرین بیشتر و مرور زمان نیاز دارد. از این رو، نباید انتظار داشته باشید که همه ی اشکالات بلافاصله برطرف شود.(1)

ص: 175

ص: 176

ترکیه، 1329-1334ق.

11. کنزالعمّال،علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی،ناشرموسسه الرساله، بیروت، 1413ق.= 1993م.= 1372.

12. کافی،ثقة الاسلام أبی جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق الكلینی،دار الكتب الاسلامیة،تهران،بهار 1367

13. مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری ،ناشر مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، 1408ق.

14. میزان الحکمة، محمد محمدی ری شهری، ناشر دارالحدیث،قم،1384ش

15. وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی،ناشرآل البیت،بیروت،سال 1414ق

فارسی

1. ارزش والدین و تربیت فرزند،مهدی دانشمند،ناشریاس نبی، تبریر،1380

2. تفسیر منهج الصادقین، ملا فتح الله کاشی،با مقدمه و پاورقی ابوالحسن شعرانی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1378ش.

3. جایگاه زبان گفتاری و زبان نوشتاری در آموزش زبان، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم،(نه مقاله) / 179- 182، مشهد، آستان قدس رضوی، خرداد 1364 ه-.ش.

4. زبان شناسی و آموزش زبان های بیگانه، ترجمه حسین مریدی،(هفت مقاله)/74 - 76.

ص: 178

5. فصلنامه مشکوة، مدیرمسوول سیدمحمود مرویان حسینی،بنیاد پژوهشهای اسلامی، ش 87/46 - 47.

6. قرآن از دیدگاه 114 دانشمند،محمدمهدی علیقلی،ناشرسینا،قم، 1375

7. مبانی روانشناسی تربیت، سیداحمد هاشمیان،ناشرکتابسرای تندیس، تهران، 1384.8. مجله نسیم وحی، سید محمد مهدی طباطبایی، جامعۀ القران الکریم، دی 1386، شماره 10

9. مجلات رشد معلم، دفتر انتشارات و فناوری آموزشی،تهران جمع آوری مطالب مرتبط با محتوا توسط فاطمه خاج، آموزگار پایه سوم دبستان خاکره یک، آموزش و پرورش ناحیه یک شیراز.

10. معارف و معاریف، سیدمصطفی حسینی دشتی،ناشرآرایه،تهران،1385

11. نهج الفصاحه، ابوالقاسم پاینده،ناشرانصاریان،قم، 1383.

12. نگاهی دوباره به سیمای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، نگاهی دوباره به سیمای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم.

13. نقش پدر در تربیت دینی فرزند،سیدمجتبی حسینی نژاد، ناشر اثرقلم، قم، 1399.

سایت

1. سایت پرسمان، https://www.porseman.com

2. سایت نی نی سرا، http://ninisara.com

3. وبلاگ روانشناسی بزنگان، bazangansycho.blogfa.com

ص: 179