سرشناسه :ظریف محمد ،1335، اقتباس

عنوان و نام پدید آور: دوران با شکوه ظهور: باز نویسی كتاب حقة الدرر/ نویسنده محمّد باقر فقیه ایمانی محمد ظریف

مشخصات نشر : قم: عطر عترت، 1389

مشخصات ظاهری : 240 ص

شابک :30000 ریال: 5588682-978600

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

موضوع : محمّد بن حسن (عجل اللّه تعالی فرجه شریف) ، امام دوازدهم، 255 ق . - غیبت

موضوع : محمّد باقر 1279 - 1239 حقة الدرر - اقتباس ها

رده بندی کنگره : 1389 9 د 4 ظ / 224 / 4 BP

رده بندی دیوئی : 297/462

شماره کتاب شناسی ملی :5041602

دوران با شکوه ظهور

نویسنده : علامه میرزا محمّد باقر فقیه ایمانی رحمة اللّه علیه

تحقيق و باز نویسی : محمّد ظریف

ناشر: عطر عترت

چاپ اوّل: 1389

چاپخانه : کمال الملک

تعداد : 3000 نسخه

شابک : 2 - 68 - 5588 - 600 - 978

قیمت : 2500 تومان

مرکز :پخش قم (نشر عطر عترت) 09127477118

انتشارات مسجد مقدس جمكران: 7253700 - 02577253340

ص: 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ص: 3

ص: 4

در این کتاب شریف شما می توانید پاسخ های مناسبی برای این پرسش ها بیابید و با چگونگی قیام آن مصلح کل و ویژگی های بعد از ظهور آن خورشید عدالت گستر آشنا شوید.

پدر بزرگوار بنده که خود یکی از منتظران راستین و شیفتگان امام منتظر ،بود شور و اشتیاق وافری برای درک آن دوران و رسیدن به آن زمان داشت و همین شور و اشتیاقش او را وا می داشت سخن بگوید و قلم به دست گیرد و سوز درونش را اظهار نماید و دیگران را با خود همراه سازد.

او که در ذهن پاکش تصویر زیبایی از آن دوران نورانی ترسیم کرده بود صبح و شام برای فرا رسیدن آن لحظه شماری می کرد و دوست داشت که دیگران را هم به این کاروان نور ملحق سازد و آن ها را از غفلت ها و بی توجهی ها و بی تفاوتی ها رهایی بخشد و به آن ها تاریکی دوران غیبت و روشنائی دوران ظهور را بفهماند تا دریابند که از چه نعمت والایی محروم اند و چه گوهر با ارزشی را از دست داده اند!

به راستی لذّت حیات را نچشیده اند و واقعیّت حقّ و عدالت را لمس نکرده اند و زندگی در پرتو حکومت امام معصوم را ندیده اند و به رشد و کمالی که شایسته مقام آدمی است نرسیده اند و اگر مختصری از آن همه عظمت را درک می کردند این گونه نسبت به این مسأله مهم بی تفاوت نبودند و بیش از این در راه ظهور آن حضرت تلاش می کردند و برای تعجیل فرج به درگاه خداوند استغاثه و زاری می نمودند پایان بخش گفتار ما این فقره از دعای افتتاح است:

﴿اللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَيكَ في دَولَةٍ كَريمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الإِسلامَ وَ أهلَهُ﴾

مهدی فقیه ایمانی

اصفهان، 13 رجب 1431

ص: 6

عدالت را آن چنان گسترش می دهد که امام صادق علیه السلام فرموده اند: به خدا سوگند عدالت را هم چنان که سرما و گرما وارد خانه ها می شود، وارد خانه های مردم خواهد کرد. (1)

در حکومت حقّ آن حجّت الهی از باطل هیچ گونه اثری نخواهد ماند. او باطل را به کلی محو و نا بود خواهد ساخت.

در حکومت آن حضرت استعداد ها شکوفا می شود و نور و روشنایی همه جا را فرا می گیرد. صفا و صمیمیّت و انس و الفت و مهر و محبت در میان مردم حاکم می گردد کینه ها از سینه ها بیرون می رود.

در آن زمان آسمان برکاتش را بر اهل زمین فرو فرستد و زمین گیاهانش را خارج کند. گنج های نهفته در دل زمین ظاهر شود. غنا و بی نیازی دل های مردم را پر می کند و در هیچ کجا نیازمندی پیدا نمی شود.

آرامش و امنیّت در همه جا سایه می افکند. حتّی درندگان با هم سازش داشته باشند و هیچ موجودی به موجود دیگر آسیبی وارد نسازد.

اکنون جای این پرسش است که چگونه امام عصر علیه السلام همه این قله ها را فتح خواهد کرد و چگونه این پیروزی های بزرگ را به دست خواهد آورد و از چه راهی به اهداف عالی خود خواهد رسید؟

کتابی که در پیش رو دارید پاسخ گوی این پرسش می باشد و شما را با گوشه ای از سیره و روش آن حضرت در دوران ظهور آشنا خواهد ساخت.

مؤلف محترم محترم علامه میرزا محمّد باقر فقیه ایمانی با تتبع و احاطه و آگاهی وسیعی که در احادیث ائمه اطهار علیهم السلام داشته این موضوع را با دقت بررسی نموده و جواب های شایسته و مناسبی به این مسأله مهم مرقوم نموده است.

ص: 8

ایشان که خود غرق در یاد امام زمانش بوده و همه جا سخن از او به میان می آورده، در لابه لای این کتاب و دیگر مکتوباتش هر کجا فرصت مناسب یافته با دل سوزی کامل مردم را با وظایفی که نسبت به آن امام غریب و مظلوم دارند آشنا نموده و تذکرات لازم را داده است. او دوای تمامی درد ها را ذکر و یاد امام عصر علیه السلام و منشأ همه بد بختی ها و تیره روزی ها را غفلت از آن حضرت می دانسته است.

عمر با برکت خود را در راه نشر آثار آن حضرت صرف نموده و در 63 بهاری که در این جهان زیسته آثار ارزشمندی به جای گذاشته که بیش از بیست و پنج اثرش مربوط به وجود مقدس حضرت حجّت علیه السلام می باشد.

خداوند او را جزای خیر و پاداش وافر مرحمت فرماید و دلِ سوخته انتظار کشیده اش را هر چه زودتر به مژده ظهور شاد نماید و در زمره رجعت کنندگان به این عالم باز گرداند تا شاهد فتح نمایان آن حضرت باشد.

بار دیگر توفیق نصیب دانشمند محترم و محقّق فرزانه و نویسنده توانا، حجّة الاسلام و المسلمین جناب آقای مهدی فقیه ایمانی فرزند مرحوم مرحوم مؤلف گردید تا با همت والایش بتواند این کتاب ارزشمند را از انزوا خارج نموده و از زیر گرد و غبار ها به محفل عاشقان و پیروان حضرت بقيّة الله عجل اللّه تعالى فرجه عرضه نماید.

ما هم در این میان با عدم بضاعت خود سعی کردیم متن کتاب با عباراتی واضح تر كه قابل فهم همگان باشد عرضه گردد و آیات و روایاتی که در متن آمده در پا ورقی با ذکر سند و مصدر بیان شود.

در خاتمه با پوزش از خطا ها و لغزش ها امیدواریم که مورد قبول آن جان جهان و عزیز دوران حضرت بقيّة اللّه الأعظم ارواحنا له الفداء قرار گیرد.

محمّد ظریف. اول 1431

ص: 9

ص: 10

و سرانجام آن چه باعث یاری دین و بقای آن و از بین بردن باطل و نشر عدالت در تمام گیتی می گردد قیام حضرت بقیة الله «ارواحنا فداه» است.

به ذهن این حقیر خطور کرد که پیرامون کیفیّت آن قیام بی نظیر و آن چه در عهد و دوران ظهور دولت حق از ابتدا تا انتها واقع می شود مطالبی به رشته تحریر در آورم و شرحی مبسوط ذکر کنم و آن را (حقة الدرر) (1) نامیدم و مشتمل بر یک مقدمه و هفت بخش و یک خاتمه قرار دادم.

شهید بهترین و عزیز ترین کالای خود را که همان جان شیرین خویش است در راه رضای خدا و حفظ اسلام و دین بذل می کند و از همۀ وجود و هستی اش صرف نظر می کند. خداوند هم در مقابل به او حیاتی بهتر مرحمت می فرماید و در نعمت های بیکران خود متنعّم سازد.

او در کتاب خود فرموده است:

﴿وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتاً بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾ (1)

کسانی که در راه خدا به شهادت رسیده اند مرده مپندارید، بلکه آن ها زنده اند و نزد پروردگارشان متنعّم خواهند بود.

ولی خون شهید با همۀ عظمتش هرگز به مرتبه و شرافت (مداد علما) نمی رسد؛ البته علمایی که صلاحیت و شایستگی داشته باشند که مردم از آن ها پیروی کنند و امام حسن عسکری علیه السلام ما آن ها را چنین توصیف فرموده است:

﴿أَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِينِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِيعاً لِأَمْرِهِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ، وَ ذَلِكَ لَا يَكُونُ إِلَّا بَعْضَ فُقَهَاءِ الشِّيعَةِ لَا جَمِيعَهُمْ.﴾ (2)

از فقها کسانی که خود نگهدار، حافظ دین، مخالف با هوا ها و خواهش های نفسانی و فرمان بردار دستورات مولایشان باشند سزاوار است که مردم از آن ها پیروی کنند و این اوصاف در بعضی از فقهای شیعه پیدا می شود نه این که در تمام آن ها باشد.

ص: 13

واضح است که اگر کسی بخواهد در همه زمینه ها بر خلاف تمایلات نفسانی خود رفتار کند و تنها و تنها ملاحظۀ رضای خداوند را بنماید چه مقدار دشوار است. اگر شهیدان میدان نبرد چند روزی با دشمن درگیر شدند این علما در تمام عمر باید در حال مبارزه با دشمن درونی باشند. (1)

آن ها بودند که با زحمات طاقت فرسای خود آثار اهل بیت علیهم السلام را حفظ کرده به نسل های بعد از خود سپردند و امروز که ما از مکتب نورانی اهل بیت علیهم السلام بهره مند می شویم مدیون زحمات آن ها هستیم و لذا برتر بودن مداد این علما بر خون شهیدان امری عجیب نیست؛ مخصوصاً علما و دانشمندانی که تلاش کردند مردم را با ائمه اطهار علیهم السلام و مقام والای ایشان آشنا سازند امام صادق علیه السلام فرموده اند:

﴿خَيْرُ النَّاسِ مِنْ بَعْدِنَا مَنْ ذَاكَرَ بِأَمْرِنَا وَ دَعَا إِلَى ذِكْرِنَا.﴾

بهترین مردم بعد از ما کسی است که درباره امر ما یعنی ولایت گفتگو کند و مردم را به ذکر و یاد ما فرا خواند. (2)

ص: 14

ص: 16

به گونه ای که در تمام روی زمین هیچ دینی جز آن باقی نمی ماند و از آن جا که تاکنون چنین چیزی تحقق نیافته یقین حاصل می شود که آن چه از ائمه اطهار علیهم السلام در باب ظهور امام قائم علیه السلام و دولت او به ما رسیده حق است.

آیه دیگری که دلالت آن بر امر ظهور صریح است این آیه شریفه است:

﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا﴾ (1)

خداوند به کسانی که ایمان آورده و اعمال شایسته به جا آورده اند و عده فرموده است که ایشان را در زمین جانشینان خویش قرار دهد همچنان که پیشینیان از ایشان را جانشین گردانید و آیینی که برای ایشان پسندیده پایدار سازد و پس از دوران ترس آرامش و امنیّت را برای ایشان بر قرار نماید تا مرا بپرستند و برای من چیزی را شریک قرار ندهند.

یعنی گرفتار شرک اجباری هم نباشند گاهی اهل حق در دولت جباریّن مجبور می شوند عبادت را مطابق دستور باطل آن ها به جا آورند این شرک است به خداوند که آن ظالمین را شریک در اطاعت خداوند قرار داده اند؛ ولی شرکی است که از جهت تقیّه باید مرتکب شوند؛ اما در عصر ظهور چنین چیزی نیست.

از آن جا که این وعده الهى تا كنون تحقق نیافته و ما را امر به انتظار فرموده اند پس یقین حاصل می شود که موقع وقوع این وعده همان است که در روایات در حقّ ظهور و دولت امام قائم علیه السلام آمده است و چون این وعده الهی به عموم افراد با ایمان و نیکو کار داده شده است نسبت به کسانی که قبل

ص: 18

از آن دولت از دنیا رفته و بهره ای از این وعده الهی نبرده اند باید گفت: آن ها در رجعت از این وعده الهی بر خوردار می گردند.

آیۀ سوّم: این آیه مبارکه است:

﴿وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا﴾ (1)

روزی که از هر امتی جماعتی از کسانی را که تکذیب آیات ما می کنند محشور می نماییم.

این آیه اشاره به رجعت گروهی از کافران و مشرکان دارد و درباره قیامت نیست، زیرا در قیامت حشر همگانی است و درباره آن فرموده است:

﴿وَ حَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ تُغَادِرُ مِنْهُمْ أَحَداً﴾ (2)

تمام خلایق را محشور می نماییم و از آن ها احدی را باقی نمی گذاریم.

از آیات قسم دوّم که ظهور در معنای خود دارند این آیه شریفه است:

﴿وَ تُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمْ الْوَارِثِينَ وَ تُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ وَ جُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا كَانُوا يَحْذَرُونَ﴾ (3)

ما اراده کرده ایم به آنان که در روی زمین به ضعف کشیده شده اند منت نهاده آن ها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم و ایشان را در زمین متمکّن و

ص: 19

توانمند گردانیم و به فرعون و هامان و سپاهیانشان بنمایانیم آن چه را که از آن بر حذر بودند.

از کلماتی چون ﴿تُرِيدُ، جْعَلَهُمْ، تُمَكِّنَ و نُرِيَ﴾ که در این آیه شریفه به صورت فعل مضارع به کار رفته معلوم می شود که این وعده الهی در آینده خواهد بود این که مستضعفین که در روایات کلمۀ مستضعف را در این آیه به امامان معصوم تفسیر کرده اند روزی وارث زمین و فرمان روای جهان شوند در گذشته انجام نشده پس در آینده محقق می شود و وعده پروردگار تخلف نا پذیر است.

مراد از (فرعون) و (هامان) دو ظالم کافرند که فرعون صفت در اغوای مردم و ظلم به اهل حق کوشیده اند و احتمال آن که فرعون و هامان در آیه فوق همان فرعون و هامان زمان حضرت موسی علیه السلام باشند بسیار ضعیف است و اعتبار ندارد پس این آیه شریفه هم مانند آیات قسم اوّل حجت ظاهرة قطعيه می گردد برای صحت روایاتی که از ائمه علیهم السلام در امر ظهور حضرت مهدی علیه السلام صادر شده است.

قسم سوّم: آیاتی است که اجمالا دلالت بر امر ظهور یا رجعت دارد ولی در تفسیر آنها روایات صحیح از ائمه اطهار علیهم السلام و وارد شده که مراد امام عصر او ظهور ایشان است. اینک بعضی از آن آیات ذکر می شود.

﴿قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ﴾

:بگو بیندیشید اگر به نا گاه آب (در سرزمین) شما فرو رود چه کسی برای شما آب گوارا باز آورد؟

.1 سوره ملک 30 علیّ بن جعفر از برادر بزرگ وارش از تفسیر این آیه پرسید امام فرمودند: هنگامی که امامتان از دیدگان شما نا پدید شود و نتوانید او را ببینید چه خواهید کرد؟ غیبت نعمانی 92

ص: 20

﴿فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ﴾ (1)

آن گاه که در صور دمیده شود.

﴿وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا) (2)

و زمین به نور پروردگارش روشن گردد

(بَقِيَّة اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ) (3)

باز مانده حجج الهی بهتر است برای شما اگر مؤمن باشید.

﴿يَسْتَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي﴾ (4)

این آیات شریفه نیز با ملاحظه روایاتی که در تفسیر آن ها از ائمه اطهار علیه السلام رسیده دلیل و حجت قاطعی است بر امر امام قائم و علیه السلام ظهور ایشان و نیز رجعت ائمه اطهار علیهم السلام.

ص: 21

جهت اوّل: در یقینی بودن آن، همان گونه که هرگز در وقوع مرگ شک نمی کند در تحقق وعده خداوند برای ظهور دولت امام قائم علیه السلام نیز تردیدی برایش پیدا نمی شود گر چه مدت غیبت طولانی شود.

جهت دوّم: در معیّن نبودن وقت ،آن همان گونه که برای مرگ وقت معیّنی ،نیست نه جوان نیرومند می تواند یقین کند که سال های زیاد زنده است و نه پیر فرتوت می تواند یقین کند به زودی می میرد، برای ظهور هم وقتی معین نشده است هم آن کسی که می گوید هنوز سال های بسیار مانده و در حیات ما واقع نمی شود اشتباه کرده است و هم کسی که می گوید فردا حتما می آید اشتباه کرده است؛ البته این که هر ساعت باید منتظر آمدنش بود و امید فرج را داشت مطلب دیگری است.

جهت سوّم: در جزا و پاداش آن همان گونه که اهل ایمان و تقوا پس از مرگ در نعمت و آسایش و اهل معصیت و گناه در عذابند، پس پس از ظهور از ظهور هم اهل ایمان و عمل صالح مشمول کرامت ها و عنایت های فراوانند بنا بر این کسی که مرگ را باور کرده پیوسته کوشش می کند وظایف بندگی را به شایستگی انجام دهد عمل صالح ذخیره نماید و از معصیت اجتناب کند. کسی هم که در انتظار ظهور به سر می برد خود را پیوسته با ایمان و عمل صالح مجهّز می کند. (1)

ص: 23

﴿مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی فُسْطَاطِهِ لاَ بَلْ کَانَ بِمَنْزِلَهِ اَلضَّارِبِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِالسَّیْفِ﴾ (1)

کسی که بمیرد در حال انتظار فرج مانند کسی است که با امام قائم علیه السلام در خیمه او بوده بلکه مانند کسی است که پیشاپیش رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم شمشیر زده است. (2)

انتظار یعنی منحرف نشدن از مسیر و ایستادگی کردن در صراط مستقیم و ثابت ماندن بر ولایت و این ارزش فراوانی دارد.

حضرت امام سجاد علیه السلام فرموده اند:

﴿مَنْ ثَبَتَ عَلَى وَلَايَتِنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِيدٍ مِثْلِ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ.﴾

کسی که در دوران غیبت قیام کننده ما بر ولایت ما ثابت و استوار بماند خداوند اجر هزار شهید مانند شهدای بدر و احد به او مرحمت فرماید. (3)

حضرت امام صادق علیه السلام فرموده است:

﴿أَما وَ اللّهِ یا عَمّارُ! لاَیَمُوتُ مِنْکُمْ مَیِّتٌ عَلَی الْحَالِ الَّتی أَنْتُمُ عَلَیْها إِلاَّ کَانَ أَفْضَلَ عِنْدَ اللّهِ مِنْ کَثیرٍ مِنْ شُهَداءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ﴾ (4)

اى عمّار به خدا سوگند از شما کسی بر حالی که شما بر آن هستید (یعنی

ص: 25

حال انتظار دولت حق و حکومت واحد جهانی) نمی میرد مگر آن که او نزد خداوند بهتر است از بسیاری از کسانی که در بدر و اُحد حضور داشته اند.

در خاتمه این بحث سه نکته را تذکر می دهیم:

1 - اختلاف مراتبی که در فضیلت و ثواب انتظار فرج مشاهده می شود به خاطر اختلاف مراتب منتظرین فرج است، زیرا آن ها در مراتب معرفت و یقین و تقوا و صلاح و صبر در ناملایمات یکسان نیستند.

2 - شرط نایل شدن منتظر به فضائل ،انتظار داشتن اخلاص است یعنی اشتیاق او به بر قراری دولت ،حق اعلای کلمۀ حقّ و گسترش توحید در سرتاسر جهان نجات مظلومان و انتقام گرفتن از ظالمان و تحقق آرزوی انبیا و اولیای الهی باشد نه آن که تنها مراد او رسیدن به نعمت ها و خوشی ها و لذت های دنیوی باشد.

3 - لازمه انتظار و علامت آن کثرت دعا و تضرع به درگاه الهی برای تعجیل فرج است.

مقدس اردبیلی رحمة اللّه در کتاب حديقة (الشيعة) از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمودند:

هر مؤمنی که منتظر فرج امام قائم علیه السلام باشد و دعا برای تعجیل فرج آن حضرت نماید، اگر ظهور را درک نکند و پیش از آن بمیرد در هنگام ظهور ملکی بر سر قبر او رود و بگوید: امام منتظر ظهور کرده اند اگر مایلی دنیای بعد از ظهور را ببینی به دنیا باز گرد. آن مؤمن از خدا باز گشت به دنیا را مسألت می نماید و خداوند به قدرت خویش او را زنده می گرداند. (1)

ص: 26

کوتاه شدن زمان غیبت می گردد و شاهد آن قصه بنی اسرائیل است.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

بنی اسرائیل گرفتار ظلم فراوان فرعونیان شدند و مقدّر شده بود که آن گرفتاری چهار صد سال به طول بینجامد؛ ولی به راهنمایی یکی از علمای ربانی قوم توبه کردند و به طور دسته جمعی به درگاه الهی تضرّع بسیار نمودند و تعجیل فرج خویش را از او مسألت نمودند. خداوند دعای آن ها را اجابت فرمود و به حضرت موسی علیه السلام که منجی موعود و منتظر آن ها بود وحی فرمود که آنان را از چنگال فرعون نجات دهد در حالی که هنوز صد و هفتاد سال از آن مدت مقرر باقی مانده بود.

امام علیه السلام در ادامه افزودند:

﴿هَكَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اَللَّهُ عَنَّا فَلَوْ لَمْ تَكُونُوا فَيَنْتَهِى اَلْأَمْرُ إِلَى مُنْتَهَاهُ. ﴾ شما شیعیان نیز اگر مانند آن ها رفتار کنید یعنی به صورت همگانی سعی کنید توبه نمایید و تضرع به درگاه خدا داشته و برای تعجیل فرج دعا کنید خداوند به طور حتم فرج و گشایش ما را با کوتاه کردن زمانی که در علم او برای گرفتاری شما است می رساند و اگر چنین نکنید این امر به نهایت خود می رسد. (1)

ص: 28

﴿تَخلَّفُ طائِفَتانِ مِنَ اهلِ الحَقِّ فِي كَلِمَةِ اَلْعَدْلِ وَ يُقْتَلُ مِنْهَا أُلُوفٌ وَ أُلُوفٌ وَ يُصْلَبُ الشَّيْخُ الطبرسِي.﴾

یعنی دو طایفه از اهل حق در کلمه عدل اختلاف پیدا می کنند و در این فتنه هزاران نفر کشته و شیخ طبرسی بر دار آویخته می شود.

این قضیّه در جریان مشروطه پیش آمد که میان دو طایفه از اهل حق به دسیسه بیگانگان اختلاف شدیدی روی داد بعضی مدعی شدند قانون عدل استبداد است و باید حکمرانی بالاستقلال با سلطان وقت باشد. دسته دیگر مدّعی شدند که قانون عدل در مشروطه است که باید مجلس برپا باشد و به مشورت و اتفاق آراء آن ها سلطان حکمرانی کند و شيخ جليل القدر حاج شیخ فضل الله نوری طبرسی را در طهران بر دار زدند.

فایده دوّم آن که وقتی مشاهده کند و عده هایی که داده شده یکی پس از دیگری واقع شد، مطمئن می شود که آخرین وعده الهی نیز تحقق پیدا می کند.

دو فایده ای که برای ذکر علائم نوع دوّم است عبارتند از:

فایده اوّل یکی آن که فریب مدعیان باطل را نمی خورد مؤمن تا آن ندای آسمانی بلند نشده یقین دارد که امام قائم علیه السلام قیام نکرده است و لذا از گمراه شدن و فریب خوردن محفوظ می ماند.

فایده دوّم آن که وقتی آن علامت ها ظاهر گردید اهل حق یقین پیدا می کنند که قیام کننده امام قائم علیه السلام است و گمان نمی کنند که شاید او یکی از مدّعیان باطل باشد.

ص: 30

حکمت بر بندگان مخفی باشد، چنان چه در بعضی از روایات است که حکمت غیبت آشکار نمی شود مگر بعد از ظهور؛ ولی برای تسکین خاطر مؤمنین و آرامش دل ایشان به بعضی از آن ها در روایات اشاره کرده اند.

و بیانی که جامع باشد برای چند حکمتی که در احادیث اشاره شده چنین است که هنگام شهادت امام عسکری علیه السلام باید امام قائم علیه السلام یکی از پنج امری که ذکر می شود اختیار می کرد. در چهار امر فساد کلی بود و لذا نا گزیر امر پنجم را اختیار فرمود.

امر اوّل: آن که امام علیه السلام امر خود را ظاهر فرماید، و البته لازمه اش مخالفت خلفای ستمگر و پیروان آن ها بود که اکثریت مردم را تشکیل می دادند و جنگ کردن با آن ها به گونه ای که پیروزی به دست آید لازمه اش کشتن بیشتر آن ها بود و پیامد این کشتار نیز این بود که مؤمنانی که در اصلاب اهل کفر بودند هلاک شوند چنان چه در تفسیر این آیه شریفه ﴿لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَاباً أَلِيماً﴾ (1) به آن اشاره شده است.

امر دوّم: آن که امام علیه السلام خود را در دسترس دشمن قرار دهد و آن ها ایشان را

ص: 32

به شهادت برسانند مشکل این فرض خالی ماندن زمین از حجّت است. امامان پیشین علیهم السلام هر کدام که شهید می شدند امام دیگری بود که جانشین ایشان شود؛ اما اگر آن حضرت شهید می شدند امام دیگری نبود و زمین در این صورت اهلش را در خود فرو می برد.

امر سوّم: آن که امام بر وجه مسالمت و تقیّه با دشمن رفتار کند. اشکالش این است که مقهور بودن ائمه اطهار علیهم السلام و تحت بیعت خلفای ستمگر بودن و تحمّل ظلم آن ها برای آنان و جهی داشت و آن این بود که بیان علوم و احکام دین به طور کامل نشده بود و لذا لازم بود ائمه اطهار علیهم السلام با تحمّل آن ظلم ها به تدریج برای اهل حق بیان آن ها را تکمیل فرمایند تا عهد امام عسکری علیه السلام که بیان اصول و فروع و احکام حلال و حرام به طور کامل انجام گرفت و به امر آن ها در دفاتر ثبت گردید و نوشته شد که تا کنون نیز باقی مانده است و پس از آن برای امام عصر علیه السلام و تحمّل ظلم و تحت بیعت خلفای ستمگر قرار گرفتن و جهی نداشت و هرگز شایسته نبود.

امر چهارم: آن که در عهد امام عسکری علیه السلام دو باب عظیم فساد دینی گشوده شده بود:

اوّل آن بود که بعضی از اهل فساد خدمت ایشان رفت و آمد می کردند به عنوان این که طالب علم اند و از محضر امام علیه السلام استفاده می کنند پس از مدتی که می گذشت در ناحیه ای می رفتند و افکار و عقاید فاسد خود را به امامان نسبت می دادند و مردم به ملاحظه این که با امام رفت و آمد داشته اند از آن ها می پذیرفتند و از این راه باب اضلال و اغوا بر مردم گشوده شده بود.

دوّم آن که بعضی از اهل فساد که با امام رفت و آمد داشتند پس از مدّتی به ناحیه دور تری می رفتند و خود را رسول او معرّفی می کردند و نسبت الوهیّت

ص: 33

به امام علیه السلام می دادند و جماعتی از همج رعاع (افراد سست عقیده ای که همچون خس و خاشاک به هر طرف که باد بوزد حرکت کنند) که در هر زمانی تعداد آن ها کم نیست دعوت باطل آن ها را می پذیرفتند.

امر پنجم آن که امام علیه السلام از نظرها غایب شود یعنی همان راهی را که آن حضرت علیه السلام اختیار فرمود و هیچ یک از اشکال های گذشته را به همراه ندارد.

خلاصه آن که در روایات چهار وجه برای غیبت بر شمرده اند:

وجه اوّل: محفوظ بودن مؤمنینی که در اصلاب کفار می باشند که در امر اوّل بیان شد.

وجه دوّم: محافظت جان شریف امام علیه السلام که در امر دوّم اشاره شد.

وجه سوّم: مبتلا به بیعت با خلفای ستمگر نشود که در امر سوّم بیان گردید.

وجه چهارم: بدی اعمال و افعال مردم که در امر چهارم ذکر گردید.

ص: 34

ص: 36

پدر بزرگوارم با من عهد فرموده که مجاور فاسقین و فاجرین و گروهی که خدا بر ایشان غضب کرده نباشم و امر فرموده که جز در کوهستان سنگلاخ و بیابان خالی از اهل و آب و گیاه مسکن نگزینم . (1)

و در توقیع آن حضرت که برای شیخ مفید رحمة اللّه علیه صادر گشته به این مطلب اشاره شده است. (2)

مجلسی رحمة اللّه علیه در بحار الانوار نقل کرده که اسم آن زمین که مسکن ایشان است (کرعه) می باشد و جز مستخدم آن حضرت هیچ کس در آن جا همراه ایشان نیست. (3)

ص: 38

و امّا مخفی بودن آن مکان و نیز شهر هایی که اولاد و ذرّیه آن حضرت در آن جا ساکنند از دید دنیا گرد ها و بیابانگرد ها و هواپیما ها مانند غایب بودن خود ایشان از نظر ها است و بهترین دلیل بر وجود آن، تشرّف کسانی است که به اذن آن حضرت به آن جا راه پیدا کرده اند و از کیفیّت زندگی آنان گزارش داده اند.

هزار نفر بودند غلبه کردند و پیروز گردیدند.

امیر مؤمنان علیه السلام در جنگ بصره آن را گشودند و هنوز شب نشده بود که لشکر دشمن شکست خورد در جنگ صفین از آن حضرت تقاضا کردند که آن را بگشاید امتناع ورزید و فرمود:

دیگر گشوده نشود تا امام قائم علیه السلام آن را بگشاید. (1)

از امام علیه السلام سؤال شد که این لواء نصر هنگام ظهور نزد امام قائم علیه السلام موجود است یا برای ایشان آورده می شود؟ فرمودند آن را جبرئیل برای حضرت حاضر می کند. (2)

و از آن ودایع است آن چه روایت فرموده عالم فاضل محدّث جليل معاصر در نفایس الفنون به این مضمون که چون سیّد الشهدا علیه السلام اسب خود را گریان مشاهده کرد به او اشاره فرمود که نزدیک بیا. چون نزدیک آمد و زانو بر زمین زد امام علیه السلام به دست مرحمت برسر و روی او کشید و گرد و غبار از چهره او پاک کرد و فرمود:

ای اسب تو یادگار پدر من هستی دل خوش دار که بر تو جز امام معصومی که از

ص: 40

اولاد من است سوار نخواهد شد پس زره و شمشیر و آن چه از ودایع نزد او بود بر زین آن نهاد و آن ها را با کمر بند خود بست و به او فرمود: هم اکنون به فلان جزیره که در آخر دنیا است برو و زمین در زیر پای تو پیچیده می شود این ودایع را در آن مکان بگذار تا به دست فرزندم قائم آل محمد علیه السلام برسد و در آن ها تصرف کند.

مؤلف گوید: این روایت با آن چه در زیارت ناحیه آمده است که اسب آن حضرت با همهمه و صیحه پشت خیمه ها آمد (1) منافات ندارد زیرا در آن جا آمده است که لشکر خواستند او را بگیرند و او چهل نفر را با لگد کشت و از دست آن ها فرار کرد ممکن است در همین فرار به آن جا که امام علیه السلام به او دستور داده بود در اثر اعجاز آن حضرت رفته باشد.

علم به فرمان الهی برای ظهور خود پیدا می کند نه آن که از نطق آن ها عالم شود؛ ولی از آن جهت که نشانه و معجزه ای باشد برای کسانی که از ملائکه و جن نزد آن حضرت حاضرند نطق آن ها باز شود و برای تبریک و از روی خوش حالی به آن حضرت عرض کنند وقت آن رسید که به امر حق قیام کنی. (1)

پس آن حضرت، عمامه پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را که (سحاب) نام دارد بر سر گذارد و پیراهن آن حضرت را که در روز اُحد پوشیده بود بپوشد و زرهی که از جانب خداوند برای پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم آمده به تن نماید و ذو الفقار را حمایل فرماید و نعلین آن حضرت را به پا کند (2) و با آن شکوه که مظهر عظمت خداوندی و جمال احمدی و جلال حیدری است به سوی مدینه حرکت کند و آن مقارن می شود با خروج سفیانی (3) در شام و در مدینه که قتل و غارت فراوانی در

ص: 42

اطراف آن نموده باشد. (1) آن حضرت به قدری توقّف می فرماید که آن ملعون مطّلع شده و چنان مقهور رعب و سطوت آن حضرت می شود که - با آن که ایشان هنوز لشکر و سپاهی ندارند - سفیانی سی صد هزار لشکر برای گرفتن آن حضرت روانه می سازد و چون امامان در آن هنگام اجازۀ جنگ از طرف پروردگار برایش صادر نشده به سوی مگه باز می گردند. (2)

جبرئیل اسبی که نامش (بُراق) است برای آن حضرت آورد تا بر آن سوار شوند.

حضرت صاحب علیه السلام در کوه (رضوی) با پیامبر صلی اللّه علیه و آله و امیر مؤمنان علیه السلام ملاقات می کند. و طبق حدیثی که هر امامی در هر امر مهمی که می خواهد اقدام کند باید اجازه از پیامبر بگیرد، در بگیرد در آن جا به املاء آن حضرت و خط امیر مؤمنان علیه السلام عهد و فرمانی بگیرد و تنها به مکّه رود. (3)

سی صد هزار لشکر سفیانی که به دنبال آن حضرت روانه شده اند چون به سر زمینی به نام (بیدا) رسند، جبرئیل بر آن ها صیحه ای می زند و همۀ آن ها جز

ص: 43

دو نفر در زمین فرو می روند در این هنگام فرشته ای می آید و صورت آن دو نفر را به پشت بر می گرداند به یکی از آن ها می گوید: برو به سفیانی بگو لشکرت را خداوند نا بود کرد و منتظر قهر پروردگار باش به دومین نفر گوید: به سوی مکّه برو و خدمت حضرت مهدی علیه السلام که رسیدی به او بشارت بده که دشمنانت نا بود شدند و در آن جا توبه کن تا صورتت به حال اول باز گردد. (1)

آن حضرت ماه مبارک رمضان در مکّه می باشند و در شب بیست و سوم اصحاب خاص خود را که سی صد و سیزده نفرند و در اطراف عالم پراکنده می باشند ندا می دهد به گونه ای که همه بشنوند و فوراً خدمت ایشان برسند بعضی سوار بر ابر و بعضی به طی الارض، و هر دو گروه به اعجاز آن حضرت چنین قدرتی پیدا می کنند. (2)

و صبح آن شب جبرئیل بر بام کعبه ندا می دهد به گونه ای که تمام اهل

ص: 44

عالم بشنوند و اسم آن حضرت را می برد و نسب ایشان را تا امیر مؤمنان علیه السلام بیان می کند و فریاد بر آورد

ای اهل ،عالم مهدی موعود منتظر ظاهر گردید باید از او اطاعت کنید. (1)

یک اعجاز این ندا آن است که برای همه یک نواخت می باشد و هیچ کس از نزدیک و دور از شنیدن آن هلاک نمی شود.

اعجاز دیگرش آن است که به عربی است؛ ولی هر طایفه ای از عجم و ترک و سریانی و عبرانی و.... به زبان خود آن را بشنوند.

و این ندا همان طور که خبر داده اند واقع می شود و به معنای دیگر تأویل نمی شود و از علائم حتمی است که هیچ گونه بدایی در آن نباشد

بعد از این ندا، آن حضرت به کعبه تکیه نموده و خود را معرفی می کند و انتساب خود را به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و ائمه هدی گوش زد کرده و می فرماید: هیچ کس از نظر نسب و از نظر فضائل و کمالات به پیامر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نزدیک تر از من نیست. آن گاه مظلومیت خویش را اظهار و از مردم طلب نصرت می کند. (2)

ص: 44

پس جبرئیل و جمعی از ملائکه که حضور دارند و آن سی صد و سیزده نفر با امام علیه السلام بیعت می کنند. (1)

پیامبر و امیر مؤمنان علیه السلام در آن هنگام مخفیانه از نظر مردم آن جا تشریف دارند. (2)

اهل مکّه این جمعیت را که در غیر موسم حج می بینند بسیار شگفت زده می شوند.

پس امام تا روز عاشورا درنگ می کند صبح آن روز هر مؤمنی زیر سر خود ورقه ای می بیند که در آن نوشته شده است (طاعة معروفة) يعنى اطاعتى که بر هر کس حق و واجب است وقت آن فرا رسید. (3)

جبرئیل (لواءنصر) ایشان را بیاورد و چون آن را بگشاید نوری از آن در همۀ خانه های مؤمنین خواهد تابید، دل های آن ها قوی می شود و خوف و

ص: 46

اضطراب آن ها برطرف می گردد. (1)

بر اثر گشودن لواء نصر فوراً ملائکه ای که با حضرت نوح در کشتی بودند و نیز آن هایی که با حضرت ابراهیم علیه السلام در آتش بودند و آن هایی که با حضرت موسی علیه السلام بودند و آن هایی که وقت رفتن عیسی علیه السلام به آسمان به همراه او بودند و آن هایی که با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در جنگ بدر بودند و آن هایی که برای نصرت امام حسین علیه السلام به کربلا آمدند- امّا زمانی رسیدند که آن حضرت شهید شده بود و به فرمان پروردگار شب و روز در اطراف حرم ایشان مشغول زیارت و گریه شدند و در انتظار امام قائم علیه السلام به سر می برند - حاضر می شوند. (2) تا روز عاشورا چهل و شش هزار نفر از ملائکه، و به همین تعداد از جن و ده هزار نفر از انسان مهیا و حاضر شوند. (3)

به تعداد آن ها اسلحه و شمشیر از آسمان نزد آن حضرت فرود می آید. بر

ص: 47

قبضه هر شمشیری نام صاحب آن نوشته شده، (1) و بر طرف دیگر آن هزار حرف نقش شده که از هر حرفی هزار باب علم گشوده می شود. (2)

در این مدّت توقّف ایشان در کنار کعبه، یک روز بامداد هنگام نماز صبح حضرت عیسی علیه السلام از آسمان فرود می آید و به ایشان در نماز اقتدا می نماید. (3) پس از آن در خدمت ایشان می باشد و در مملکت داری وزیر ایشان می گردد.

دوران با شکوه ظهور

ص: 48

ص: 50

خویش دعوت می کند و آن ها از ترس قدرتش دعوت او را می پذیرند آن حضرت حاکمی را بر آن ها گماشته و خود از مکه بیرون می رود با بیرون رفتن امام علیه السلام اهل مکّه آن حاکم را به قتل می رسانند.

امام علیه السلام به سوی آنان باز گردد و آن ها توبه می کنند و تا سه مرتبه این عمل تکرار می شود. در مرتبه سوّم امام علیه السلام با آن ها جنگ سختی نموده و سر کشان ایشان را نا بود می کند و بقیه به اطاعت او در آیند. (1)

چون امر مکّه انتظام یافت و به آن سر و سامان بخشید به سوی مدینه حرکت کرده و دستور می دهد که در میان لشکر ندا دهند هیچ کس آب و آذوقه برای خود و حیوانات خود بر ندارد سنگی را که از آثار حضرت موسی علیه السلام نزد امام علیه السلام است و این آیه شریفه به آن اشاره دارد:

﴿اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنا﴾ (2)

امام علیه السلام این سنگ را به همراه خویش بر دارد و در هر منزلی که فرود

ص: 52

می آیند امر می فرماید که آن را نصب کنند پس به اعجاز امام علیه السلام از آن چشمه ای جاری می شود که هر گرسنه ای را سیر و هر تشنه ای را سیراب گرداند و این زاد و توشه ایشان است تا هنگامی که در نجف منزل می کنند. (1)

امام علیه السلام در مدینه امر عجیبی ظاهر می فرماید آن دو غاصب را از قبر بیرون کشیده و زنده می نماید و با حجّت بالغه و دلایل محکم آن ها را محکوم فرماید و روشن می سازد که آن دو منشأ همه بی دینی ها و کفر و نفاق در عالم بوده اند و لذا شریک ظلم ها و بی عدالتی ها هستند.

پس از اتمام حجت بر طرفداران آن ها، ایشان را امر به اطاعت خویش می فرماید و چون امتناع ورزند دستور می دهد باد سمومی بوزد و آن ها را خاکستر گرداند و به دریا بریزد و بقیّه اهل مدینه به فرمان ایشان در آیند. (2)

ص: 53

سپس از آن جا به طرف کوفه حرکت می کند که در راه دو واقعه مهم پیش می آید:

لشکریان امام علیه السلام به آن ها امان نداده و همۀ آن ها را به هلاکت می رسانند عده ای هم که در حال فرار در دره ها و پشت سنگ ها مخفی شده باشند هرگز مخفی گاه آنان برای ایشان جای امنی نخواهد بود، بلکه سنگ ها صدا بر آورند که دشمن این جا پنهان شده است بیایید و او را بیرون آورید. (1)

هر مردی از لشکریان آن حضرت که قدرتش به اندازه چهل مرد قوی است به راحتی آن ها را با مشت و لگد از بین می برند. (2)

مردم را دعوت به حق می نماید از طالقان مردان شجاعی که چون پاره های آهن قوی و مقاومند دعوتش را اجابت می کنند. او تا آن زمان جنگ فراوانی کرده و بسیاری از شهر ها را از وجود ظالمین پاک کرده و در آن هنگام در کوفه به سر می برد. چون از آمدن آن حضرت اطّلاع پیدا می کند برای ملاقات با ایشان به سویش حرکت می کند.

او خود عارف به مقام امام علیه السلام است؛ ولی برای آن که به لشکریانش آن حضرت را معرفی کند و بشناساند خطاب به امام علیه السلام اظهار می دارد که تویی مهدى آل محمّد ؟

امام در پاسخ او می فرمایند بلی سیّد حسنی ودایع انبیا و پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را از ایشان مطالبه می نماید و امام علیه السلام تمام آن ها را نشان می دهد. آن گاه حسنی می گوید دست خود را بده تا با شما بیعت کنم به دنبال او لشکرش جز چهل هزار نفر که به زیدیه معروفند، با آن حضرت بیعت می کنند امام علیه السلام این گروه منحرف را موعظه می کند و تا سه روز ایشان را مهلت می دهد و چون آن را نمی پذیرند دستور قتل آن ها را صادر می فرماید. (1)

ص: 56

پس از آن وارد کوفه می شوند و چون اهل کوفه به فرمان آن حضرت گردن نمی نهند، میان آنان جنگ رخ می دهد بسیاری از آن ها که طاغی و سرکش باشند کشته شوند و بقیه به فرمان آن حضرت در می آیند.

سپس به شرح و تفصیلی که در روایات وارد شده امام عصر علیه السلام لشکر به اطراف عالم می فرستند و آن ها را به دین حق دعوت می کنند و همه جا فتح پیروزی نصیب آنان می گردد. راه فتوحات و رمز پیروزی های ایشان به طور کلّی چهار چیز است:

اوّل: گشودن (لِوای نصر).

در احادیث وارد شده که با گشودن لِوای نصر به اندازه یک ماه راه خوف و اضطراب در دل کافران ایجاد می شود و در نتیجه روحیه آن ها ضعیف و جرأت قلوب آن ها کم می شود و به زودی شکست می خورند و یا فرار می کنند. (1)

دوّم: قدرت بدنی یاران امام علیه السلام .

یاران آن حضرت همگی شجاع، شیردل و نیرومند می باشند به گونه ای که گفته اند هر یک از آنان قدرت چهل مرد جنگی را دارند و با این حال لشکر

ص: 57

ملائکه نیز به یاری آنان خواهند آمد؛ همان طور که در جنگ بدر فرشتگان الهى لشكر اسلام را یاری نمودند و قوای کفر را با همۀ نیرو و توانی که داشتند شکست دادند.

لشکر جن نیز یاران امام علیه السلام را یاری می کنند. (1) بنا بر این دجّال با آن هیئت عجیب و دل فریبی که خروج کرده، سر انجام گرفتار شده لشکریان او کشته می شوند و خودش با دست مبارک امام علیه السلام به دار آویخته شده و به هلاکت می رسد. (2)

شيطان هم با تمام پیروانش به لشکریان اسلام حمله می کند ولی با دیدن ملائکه فرار را بر قرار ترجیح می دهد که فرار هم به او سودی نمی بخشد و

ص: 58

گرفتار می شود و به زانو در می آید و به دست آن حضرت کشته می شود. تمام پیروان او نیز به وسیلهٔ ملائكه و جن و لشکریان الهی کشته می شوند، (1) و آن روز همان روز موعود و همان وقت معلومی است که خداوند به او وعده داده است و این آیه شريفه: ﴿فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ﴾ (2) به آن اشاره دارد.

در بعضی از روایات است که شیطان چون پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و ملائکه را مشاهده می کند پا به فرار می گذارد و با فرار او لشکریان او نیز فرار می کنند. (3)

و امّا يأجوج و مأجوج که ذکر آن ها در قرآن شده و در پشت سد ذو القرنین محبوسند هیکل ها و شکل های بسیار عجیبی دارند و فتنه آن ها از همه فتنه ها شدید تر است چون به نهر عظیمی می رسند آن را به مدت کمی خشک می کنند. ، به گیاه و انسان و حیوان که می رسند آن ها را می خورند و نا بود کنند و این امر نزدیک قیامت واقع می شود.

در بعضی از روایات آمده است که چهل روز پیش از وقوع قیامت، امام و

ص: 59

حجّت از میان مردم می رود. (1)

ص: 62

بندگان گشوده می شود.

خداوند - تبارک و تعالی - در کتاب شریف خود فرموده است:

﴿وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ القُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتِ مِنَ السَّمَاءِ وَ الأَرْضِ﴾ (1)

اگر اهل شهر ها و آبادی ها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند برکات آسمان و زمین را بر آن ها می گشودیم.

این آیه به تمام معنا و به طور کامل باید در دوران ظهور تحقّق پیدا کند و لازمه اش قبل از هر چیز فراهم ساختن زمینه تزکیه و تهذیب نفوس است زیرا در سایۀ آن تکامل معنوی حاصل می شود و قلب و روح انسان همچون آیینه ای که آن را صیقل دهند جلا پیدا می کند و آیات الهی و علوم و معارف ربانی در آن تجلی می نماید؛ زشت و زیبا آن گونه که هست در آن مکشوف می شود و می تواند زیبا را اختیار کند؛ اما در صورتی که تزکیه نباشد آیینه دل منجلی نیست و لکه ها و غبارها و تیرگی ها بر آن نشسته است (2) و در نتیجه این حال کشف از او سلب می شود.

پس روح و نفس انسان هر گاه جلا یافت، آیات حق بر او مکشوف می گردد و می تواند پیروی حق کند و آن را بر باطل اختیار نماید. به تعبیر دیگر چشم و گوشی که در روح وجود دارد در حال کشف جلای آن مفتوح است و زشت و زیبا را احساس می کند؛ ولی در غیر حال کشف مانند کور و کر چنین احساسی

ص: 64

ندارد و لذا امام قائم علیه السلام در بدو امر برای آن که نفس و روح بندگان برای درک آیات و علوم که از ایشان ظاهر می شود شایستگی و صلاحیت پیدا کند زمینه تزکیه را برای آنان فراهم می سازد.

تاریخ بی نظیر است. جن و انس و ملک هم ناله می شوند و همراه با امام خویش در مصیبت سالار شهیدان و سرور مظلومان حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام ضجه می زنند.

و اما حکمت این امر و علت آن که از امام علیه السلام در ابتدای ظهورش چنین عملى تحقّق پیدا می کند آن است که خداوند - تبارک و تعالی - از ابتدای عالم چنین مقدر فرموده که هر یک از انبیا و اولیا و فرشتگانش طالب فتح باب خیری باشند به وسیلۀ حسینیه متمسک شوند، امام قائم علیه السلام هم در مقدمه فتح ابواب همۀ خیرات و برکات و فیوضات برای اهل عالم چنین مجلس عامی بر پا می کند.

و امّا چگونه امام حسین علیه السلام در میان همۀ انبیا و اولیا به این خصیصه اختصاص یافته و چنین امتیازی پیدا نموده در ضمن سه بیتی که ذیلاً آمده بیان گردیده است:

سَبَقتُ العالَمینَ إلَی المَعالی *** بِحُسنِ خَلیقَةٍ وَ عُلُوِّ هِمَّه

ولاحَ بِحِکمَتی نورُ الهُدی فی *** لَیالٍ فِی الضَّلالَةِ مُدلَهِمَّه

یُریدُونَ الجاحِدونَ لِیُطفِئوهُ *** وَ یَأبَی اللّهُ إلّا أن یُتِمَّه (1)

از همه جهانیان پیشی گرفتم به سوی ارزش های والا به وسیله نیکویی خلق و خوی و بلند همّتی.

به حکمت من نور هدایت درخشید و آشکار شد در شب های بسیار تاریک و سیاه ضلالت و گمراهی.

انکار کنندگان می خواهند آن را خاموش کنند و خداوند خوش ندارد و رضایت نمی دهد مگر آن که آن را پر فروغ تر سازد و کامل گرداند.

ص: 66

آن حضرت مصیبت های بزرگی را تحمّل نمود و در وصف صبر ایشان فرموده اند:

﴿وَ قَدْ عَجِبَتْ مِنْ صَبرِک مَلائِکَهُ السَّماواتِ.﴾

فرشتگان آسمان از صبر و شکیبایی تو به شگفت آمدند. (1)

اگر اندر قلم آرم ز حزن آتش افروزش ***روان و هم سوزد ز احوال جهان سوزش

اگر اندر زبان آرم ز سوز فکرم از این غم *** جهان سوزد، شود چون شب همه روزش

شرافت و کرامت آن حضرت را به مقتضای عظمت و کبریایی خویش بالا برد و در میان همه امکانیان از عرشیان و ملکوتیان و کروبیان و بهشتیان و سماواتیان و فرشیان به او عظمت خاصی بخشید از ابتدای عالم مدفن او و مهد او و مرقد شریفش را مطاف و مزار همۀ انبیا و فرشتگان قرار داد و آن ها پروانه وار بر گرد آن شمع فروزنده در طواف بوده و هستند.

امام صادق علیه السلام فرموده اند:

﴿اَلْمَلاَئِکَهَ زَارَتْ کَرْبَلاَءَ أَلْفَ عَامٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَسْکُنَهُ جَدِّیَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ مَا مِنْ لَیْلَهٍ تَمْضِی إِلاَّ وَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ یَزُورَانِهِ.﴾ (1)

فرشتگان، کربلا را هزار سال پیش از آن که جدم حسین علیه السلام در آن جا ساکن شود زیارت کرده اند و هیچ شبی نمی گذرد مگر آن که جبرئیل و میکائیل آن را زیارت می کنند.

اسحاق بن عمار گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود:

﴿لَیْسَ نَبِیٌّ فِی اَلسَّمَوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ إِلاَّ یَسْأَلُونَ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ یُؤْذَنَ لَهُمْ فِی زِیَارَهِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ .﴾ (2)

هیچ پیامبری در آسمان و زمین نیست مگر آن که از خداوند - تبارک و تعالی - در خواست می کند تا به او اجازه دهد حسین علیه السلام را زیارت کند.

و در روایت دیگری که اسحاق بن عمار از آن حضرت نقل کرده فرمود:

﴿لَیْسَ مَلَکٌ فِی اَلسَّمَاوَاتِ وَ لاَ فِی اَلْأَرْضِ إِلاَّ وَ هُمْ یَسْأَلُونَ اَللَّهَ جَلَّ وَ عَلّا أن یَأذَنَ لَهُم فی زِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام فِی زِیَارَتِهِ فَفَوْجٌ یَنْزِلُ وَ فَوْجٌ یَعْرُجُ.﴾ (3)

ص: 68

هیچ فرشته ای در آسمان نیست مگر آن که تمنّای زیارت امام حسین علیه السلام را از خداوند دارد و منتظر اجازه او است و پیوسته گروهی فرود می آیند و گروهی بالا می روند.

ابن سنان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود:

﴿لَیسَ مِن مَلَکٍ مُقَرَّبٍ و لا نَبِیٍّ مُرسَلٍ إلّا وهُوَ یَسأَلُ اللّهَ أن یَزورَهُ ، فَفَوجٌ یَهبِطُ ، وفَوجٌ یَصعَدُ.﴾ (1)

هیچ فرشته مقرّب و هیچ پیامبر مرسلی نیست مگر آن که از خدا می خواهد تا امام حسین علیه السلام را زیارت کند همواره گروهی فرود می آیند و گروهی بالا می روند.

اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

﴿مَا بَیْنَ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ إِلَی اَلسَّمَاءِ اَلسَّابِعَهِ مُخْتَلَفُ اَلْمَلاَئِکَهِ.﴾ (2)

بین قبر امام حسین تا آسمان هفتم محل رفت و آمد ملائکه است. (در این مسیر همواره فرشتگان در حال رفت و آمدند.)

خالد ربعی گفت: کسی که از کعب شنیده بود برای من حدیث کرد:

﴿مَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَ قَدْ زَارَ كَرْبَلَاءَ وَ وَقَفَ عَلَيْهَا وَ قَالَ إِنَّكِ لَبُقْعَةٌ كَثِيرَةُ الْخَيْرِ فِيكِ يُدْفَنُ الْقَمَرُ الْأَزْهَرُ.﴾ (3)

هیچ پیامبری نیست مگر آن که کربلا را زیارت کرده و در آن جا توقف نموده و گفته است تو بقعه مبارکی هستی و خیر تو فراوان است. در تو آن ماه درخشنده دفن خواهد شد.

ص: 69

ابو حمزه از حضرت علی بن الحسین علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

﴿مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُصَافِحَهُ مِائَتَا أَلْفِ نَبِیٍّ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِیٍّ فَلْیَزُرْ قَبْرَ حُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ فِی اَلنِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، فَإِنَّ أَرْوَاحَ اَلنَّبِیِّینَ تَسْتَأْذِنُ اَللَّهَ فِی زِیَارَهِ قَبْرِهِ فَیُؤْذَنُ لَهُمْ.﴾

هر که دوست دارد صد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند قبر امام حسین علیه السلام او را در نیمه شعبان زیارت کند همانا ارواح پیامبران از خداوند اذن زیارت او را در خواست می کنند و او به ایشان اجازه می دهد. (1)

عبد العظیم حسنی از حضرت جواد علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

﴿مَنْ زَارَ اَلْحُسَیْنَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ لَیْلَهَ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ، ... صَافَحَهُ أَرْبَعَهٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ نَبِیٍّ کُلُّهُمْ یَسْتَأْذِنُ اَللَّهَ فِی زِیَارَهِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی تِلْکَ اَللَّیْلَهِ.﴾ (2)

هر کس امام حسین علیه السلام را در شب بیست و سوم ماه رمضان زیارت کند روح صد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه می کنند. هر یک از آن ها از خداوند اجازه گرفته است که امام حسین علیه السلام را در آن شب زیارت کند.

آن ها مشتاقانه به طواف این کعبه دل ها می پردازند و زیر لب مترنم به این نغمه سرایی اند

جملگی اندر نوا دارند همچون عندلیب *** ما همه پروانه شمع حبيب بن حبیب

عاشقانه همچو پروانه به طوف شمع او *** بر امید آن که یک دم وصل او گردد نصیب

ص: 70

روح از درد عشق او مداوم درد ناک *** رَوْح، از روی او باشد چو مرهم از طبیب

در وَلَه اندر وله هم در ذهول اندر ذهول (1) *** گاه مَحْوَش گاه صَحْوَش (2) هر فراز و هر نشیب

بود ما را گر هزاران ها روان و جان و تن *** در فدایش این نبودی هیچ امری بس عجیب

گر نبودی روی او در روح ما بس جلوه گر *** جان ما اندر جنان بودی مدامی غم نصیب

ما همی در کوی او در نغمه ها زاری کنیم *** همچو بر گل نغمه دارد دم به دم هر عندلیب

عندلیب اندر نوا از شوق خود در وصل گل *** ما همی نالیم چون شد، گُلِ رویش تریب (3)

گاه در زاری به صد حزن و غم و با صد جزع *** چون نشد باشیم آن دم بود مظلوم و غریب

یکا یک انبیای بزرگ الهی به زیارت حضرت سیّد الشهدا علیه السلام در زمین کربلا آمدند پیش از آن که آن حضرت در این دنیا تولّد یافته باشند. آن ها پیرامون خاکی طواف کرده اند که به جهت آن حقیقت شرافت پیدا نموده و بدین وسیله کسب شرافت و کمال نمودند. خداوند -تبارک و تعالی - برای توجه دادن دل ها به آن مصیبت بزرگ و ترسیم عظمت آن مصیبت در ارواح و قلوب طيّبة

ص: 71

ایشان صحنۀ کربلا را با خبر دادن از آن وقایع دل خراش و یا با نمایش دادن آن جلوه گر ،فرمود و بنا بر این آتش غم و اندوه در وجود آنان شعله کشید و شعله های آن همۀ لذت های آنان را سوزانید و نابود ساخت و لذتی جز لذت ذکر خدا را برای ایشان باقی نگذاشت.

گر چه انبیا از هر گونه هوا و هوس و تمایلات و لهو و لعب منزّهند؛ ولی به مقتضای طبیعت بشری خود میل به لذّات مباح یا مستحب دارند؛ اما با یاد مصائب کربلا و شهادت مظلومانه امام حسین علیه السلام در ارواح و نفوس آن ها ذکری جز ذکر خدا و خواهشی جز رضای خدا و انسی جز انس با حق نماند، (1) و این توجه قلوب آن ها به صحنه کربلا و نا بودی همۀ هوا ها و لذت ها به دو جهت بود:

ص: 72

1 - شدّت و عظمت آن مصائب که بر محبوب وارد شده آن ها را از تمام لذت ها و شهوت های بشری باز داشته است.

2 - تصوّر انقطاع آن حضرت به گونه ای که از همه هستی خود و هوا ها و تمایلات خود در راه حق صرف نظر کرد. (1)

تأسی و اقتدای به آن حضرت باعث شد که برای آن ها نیز چنین انقطاعی از هر کس و هر چیز حاصل شود و رفت و آمد ایشان به آستان مقدس آن حضرت به عنوان زیارت سبب می شود که انوار تابناک حسینی در باطن ارواح و قلوب آن ها تجلّی کند و مشمول توجّهات خاص آن حضرت و لطف و کرامت ایشان قرار گیرند و در نتیجه مراتب ایمان و عرفان و یقین را کامل کنند و به مقام مقربین برسند و آن چه تاکنون نسبت به انبیا توضیح داده شد بدون شک در مورد همۀ اهل ایمان جاری است.

آن ها نیز برای گشوده شدن ابواب عرفان و یقین و همۀ ابواب رحمت و فيوضات الهیّه باید متذکّر کربلا شوند و آن صحنه های دل خراش و جان سوز را تصوّر کنند تا بر اثر شعله ور شدن آتش حزن و غم در قلوب آن ها هر گونه هوا پرستی و دنیا طلبی و شهوت رانی در وجود ایشان نابود گردد، و نفس و روح آن ها از آن چه غیر ذکر خدا و انس با خدا و محبّت اوست پاک شود و با زیارت آن حضرت به طور پیوسته هر صبح و شام از نزدیک و در صورتی که

ص: 73

ممکن نیست از راه دور خود را در معرض انوار تابناک حسینی و الطاف و کرامات ایشان بلکه همۀ اهل بیت علیهم السلام قرار دهند و ابواب حکمت و معرفت به روی آن ها گشود شود و مصداق این حدیث شریف گردند که فرمودند:

﴿لَیْسَ الْعِلْمُ بِکَثْرَةِ التَّعْلِیمِ و التَّعَلُّمِ بَلْ هُوَ نُورٌ یَقْذِفُهُ اللَّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشَاءُ.﴾ (1)

حقیقت علم به زیادی تعلیم و تعلم بشری نیست؛ بلکه آن نوری است که خداوند در دل هر کس که بخواهد می افکند.

و در این صورت به تدریج مراتب ایمانی را طی می کند و در زمره مؤمنین امتحان شده داخل می شود و به اولیای مقربین ملحق می گردد چنان چه پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در ضمن فضائل زائرین آن حضرت فرموده است.

او را گروهی از دوستان ما زیارت می کنند که در روی زمین دانا تر از آن ها به خدا و استوار تر به حق ما اهل بیت نیست؛ اقامه امر حق به وجود آن ها بر قرار است؛ باران رحمت الهی به طفیل ایشان نازل می شود آنان چراغ های هدایت در تاریکی های بدعت و ضلالت می باشند. (2)

و بدون تمسّک به این دو وسیله حسينيه يعنى عزاداری و زیارت آن حضرت، هیچ مرتبه ای از کمال برای انسان حاصل نخواهد شد؛ همان طور که حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرموده اند:

ص: 74

﴿مَن لَم یَکُن لِلحُسَینِ زَوَّاراً، کَانَ نَاقِصَ الإِیمَانِ.﴾ (1)

کسی که زائر امام حسین علیه السلام نباشد ایمان او ناقص خواهد بود و به درجه كمال نخواهد رسید.

و حضرت امام صادق علیه السلام فرموده اند:

هر کس که زیارت امام حسین علیه السلام را ترک نماید و گمان کند که شیعه ماست (یعنی شیعه واقعی و کامل و مخلص) گمان او دروغ است و او از شیعیان ما نخواهد بود. (2)

پس این اوّلین امتیاز امام حسین علیه السلام است که فتح ابواب علم و حکمت و هر خیر و سعادتی با توسّل و تمسک به آن حضرت و به وسیلهٔ عزاداری و زیارت او تحقق می یابد، و امام قائم علیه السلام که بنای حکومت و ظهورش بر آن است که ایمان بندگان را به اعلی مرتبۀ آن برساند باید در ابتدای کار چنین مجلس عزایی را بر پا کند تا دل های آنان که در محضر آن حضرتند (اعم از انس و جن و ملک) و نیز سایر اهل ایمان که در اطراف عالمند با شعله ور شدن آتش حزن و غم در مصائب آن حضرت از هر گونه هوا و میل و شهوتی پاک شود و برای درک و فهم علوم و معارفی که از آن سر چشمۀ علم و حکمت جاری می شود شایستگی پیدا کنند و نور ایمان و عرفان و یقین به خدا و اولیای طاهرین او در وجود آنان کامل گردد.

بسیار نشاط انگیز و قوت آور باشد که هر کس آن را بیاشامد استقامت پیدا کند.

و سلطان از آن شربت به خاصان خویش که در مجلس ملوکانه اش با او انس دارند می چشاند این شربت در دستگاه ربوبی در جسمانیات یکی آب سلسبیل است که قرآن در مورد آن فرموده است :

﴿إِنَّ الأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُوراً * عَيْناً يَشْرَبُ بِها عِبَادُ اللهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرا﴾ (1)

و دیگری کوثر است که ساقی آن حضرت امیر مؤمنان علیه السلام می باشد و طعم ها هر نعمتی از نعمت های بهشت و بوی خوش هر عطری از عطر های بهشت در آن است.

و در روحانیات، محبّت امام حسین علیه السلام است که خداوند این شراب را مخصوص خاصان خود گردانیده تا در مقام سلوک و سیر الی اللّه برای ایشان لذّت و نشاط و قوّت آورد و باعث کمال استقامت آنان گردد. (2)

ص: 76

در روایتی آمده است بنده ای که از نظر معرفت و عبادت و اخلاق محبوب خداوند گردید تحفه ملوکانه او به آن بنده آن است که محبت امام حسین علیه السلام را در قلب او غالب می گرداند و شوق به زیارت آن حضرت پیدا می کند (1) و حالت جزع و بی تابی برایش در مصیبت آن حضرت حاصل می شود.

بنا بر این امام عصر علیه السلام که برنامه اش سیر دادن بندگان به سوی خدا و تکمیل ایمان آنان می باشد لازم است که به آن ها از این شربت الهی یعنی محبّت حسین علیه السلام بچشاند تا بر اثر این محبّت، راه وصال محبوب به روی گشوده گردد.

حضرت سجّاد تا امام قائم علیهما السلام همگی از نسل مبارک او باشند. در دعایی که کفعمی رحمة اللّه علیه در مصباح برای روز ولادت آن حضرت نقل کرده آمده است ﴿اَلْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ أَنَّ اَلْأَئِمَّهَ مِنْ نَسْلِهِ.﴾ (1)

و این یکی از تحفه های سنيّه و عطایای جلیلۀ الهیّه نسبت به آن حضرت است و به مقتضای آن هر چه به ظهور رسیده از علوم و معارف و آثار اسلام و ایمان در عصر هر یک از امامان و آن چه ظاهر شده از نعمت های بی پایان حضرت ربّ العالمین همه از برکات وجودی امام حسین علیه السلام و منتسب به ایشان است و نیز وجود مبارک امام عصر علیه السلام و آن چه در دوران شکوهمند ظهورش تحقق خواهد یافت همه از آثار ارزشمند کربلا و آن قافله سالار نینواست و لذا هر کس بهره ای از دین و دیانت برده و نور ایمان در دلش تجلّی کرده و راه رشد و کمال را یافته و شایسته لطف و عنایت پروردگار گشته باید بداند در تمام این ها مدیون امام حسین علیه السلام است و این خیرات همه از آثار کربلا و فداکاری بی نظیر سيّد الشهدا علیه السلام است و آن حضرت صاحب همه نعمت هاست و حق او آن قدر عظیم است که در گفتار و نوشتار نگنجد.

توان دریای بی پایان اگر آن در سبو آری *** توان تا وصف این حق را تو اندر گفت گو آری

توان گر نقش این عالم تو در ناخن بگنجانی *** توان در شرح فضل آن قدم در جستجو آری (2)

و عقل سلیم حکم می کند که باید در ادای این حق عظیم کوشید و هر گونه تقصیر و کوتاهی در این جهت ظلم در حق صاحب آن است زیرا بر اثر آن

ص: 78

انسان در زمرۀ ظالمین قرار می گیرد و مصداق این آیه شریفه می گردد:

﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَاراً﴾ (1)

کسی که عظمت این حق را دانسته و ادای آن را به مقدار توانایی نموده در ردیف مؤمنین در این آیه شریفه است و از قرآن ناطق یعنی وجود امام عصر علیه السلام استفاده کامل خواهد برد و در سایۀ مرحمت او از رحمت و عافیت در دنیا و آخرت بر خوردار خواهد شد.

و کسی که در ادای این حقّ بزرگ تقصیر و کوتاهی نماید در زمره ظالمین در این آیه کریمه است که قرآن با آن که شفا و رحمت است برای او جز خسران و زیان چیزی نمی افزاید.

حضرت سرچشمۀ همۀ خیرات و برکات بوده و هست لازم است به مقداری که برای ما ممکن است احسان او را تلافی کنیم به گونه ای که در خور شأن حضرت و مقدور ما باشد.

و چون یکی از راه های احسان به هر کس یاری نمودن وی است، میزان کلی در ادای حق عظیم سيّد الشهدا سعی در نصرت ایشان است. باید آن حضرت را با گفتار و کردار و مال و منال خویش به گونه ای که محبوب ایشان و مناسب با اوضاع و احوال زمان باشد یاری نمود، و نصرت و یاری ایشان در واقع یاری خداوند و مشمول این آیه شریفه است که فرموده: ﴿إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ﴾. (1)

و در فضیلت نصرت و یاری اش در صحرای کربلا به اصحاب خود فرمود:

﴿اَخبَرنی جَدّی رَسولَ اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم اَنَّ وَلَدِیَ الحُسَینَ علیه السلام یُقتَلُ بِطَفِّ کَربَلاءَ غَریباً وَحیداً عَطشاناً، فَمَن نَصَرَهُ فَقَد نَصَرَنی وَ نَصَرَ وَلَدَهُ القائِمَ علیه السلام.﴾

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: فرزندم حسین علیه السلام را در کربلا در حالی که بی کس و تنها و تشنه باشد به شهادت می رسانند هر کس او را یاری کند مرا یاری کرده و فرزند او حضرت قائم او را یاری نموده است. (2)

و یاری مظلوم در چهار هنگام از اهمیت بیشتری بر خوردار است و به چهار وجه ممکن است

اوّل: هنگامی که اسیر ظالم و در معرض خطر و کشته شدن باشد. در این هنگام باید کسی که حاضر است و می تواند سعی کند دفع ظلم از مظلوم

ص: 80

نماید و او را از کشته شدن نجات بخشد.

دوّم: بعد از کشته شدن که باید کسی که حاضر است اقدام به تجهیز و تکفین او نماید، تا جسد وی بر زمین نماند.

سوّم: قصاص از ظالم و قاتل تا خون آن مقتول هدر نرود.

چهارم: تعمیر قبر او و زیارت او و اقامه عزا برای او که این ها باعث تجلیل و تعظیم و ترک این ها تحقیر و توهین نسبت به او است.

زمان اوّل نصرت در مورد مولای مظلوم ما امام حسین علیه السلام که این آیه شريفه: ﴿وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيّهِ سُلْطَاناً﴾ (1) اشاره به مظلومیت او دارد صحرای کربلا بود عده ای از اهل بیت و دوستان با اخلاص او که تعداد آن ها موافق مشهور هفتاد و دو نفر بودند پروانه وار اطراف شمع وجود آن حضرت گردیدند و با تمام وجود در دفع ظلم از آن مظلوم و اهل حرم ایشان کوشیدند و از بذل جان خویش در این راه دریغ نورزیدند و به معنای کامل کلمه جهاد کردند و در حدی که ممکن بود و در توان داشتند آن حضرت را یاری نمودند و در زیارت وارث از آن را د مردان به عنوان انصار دین خدا و انصار پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و ائمه هدى علیه السلام یاد شده است. (2)

ص: 81

و در شب عاشورا آن گاه که در جمع یارانش به سخن پرداخت پس از حمد و ثنای الهی و ذکر نعمت های او از حوادث فردا گفت و با صراحت فرمود من فردا کشته خواهم شد و شما همگی کشته خواهید شد.

آن ها عرض کردند حمد خدای را که چنین منتی بر ما نهاد که تو را یاری کرده و در رکابت با افتخار به شهادت رسیم.

آن گاه فرمود

﴿إنّی لا أعلَمُ أصحاباً خَیراً مِن أصحابی،و لا أهلَ بَیتٍ أبَرَّ مِن أهلِ بَیتی.﴾

من یارانی با وفا تر و بهتر از یاران خود سراغ ندارم و اهل بیتی را بهتر و حق شناس تر و برتر از اهل بیت خود نمی شناسم. خداوند به همه شما پاداشی نیکو عطا فرماید. (1)

عشق بازانی به کوی کربلا *** مات و حیران سوی آن ها انبیا

در جمال شاه از خود بی خبر *** هیچ چیز بر او نبودی یک نظر

ص: 82

زمان دوّم نصرت یعنی نصرت پس از قتل در مورد امام حسین علیه السلام توسّط طايفه بنی اسد انجام گرفت آن ها عهده دار تجهیز و تکفین آن حضرت و اصحاب بزرگوار ایشان گردیدند به شرحی که در روایات ذکر شده است. (1)

این خدمتی بزرگ و نصرتی ارزشمند بود که آن ها این سعادت را یافتند و نام خود را برای همیشه در تاریخ به خوبی ثبت کردند و در حدیث امّ ایمن از آن ها و کارشان به عظمت یاد شده است. (2)

زمان سوّم نصرت که پس از قتل به عنوان قصاص از ظالم و قاتل تحقّق می یابد در مورد امام حسین او توسط گروهی انجام گرفت که به نام توّابین معروفند و در رأس آنان شخصی به نام مسیب بود آن ها کسانی بودند که امام حسین علیه السلام برای ایشان نامه نوشته بود و از آنان طلب یاری نموده بود و

ص: 83

آن ها مسامحه کرده بودند. پس از شهادت امام حسین علیه السلام به کربلا آمده و در آن جا با ناله و گریه فراوان و اظهار ندامت هم پیمان شدند که به خون خواهی قیام کنند آن ها با لشکریان ابن زیاد - لعنة الله علیه - جنگ نمودند و از آن ها کشتند تا کشته شدند.

پس از این گروه جناب مختار به همراه ابراهیم بن مالک اشتر قیام کرد و در مقام قصاص بر آمد و با تمام قدرت و توان خویش سردمداران ظلم را به هلاکت رسانید و خانه های ایشان را ویران کرد و ابن زیاد - لعنة الله عليه - این جرثومة پلیدی و نا پاکی در این جریان به دست توانای ابراهیم کشته شد؛ ولی این ها همه مسمایی از قصاص بود که صورت گرفت قصاص واقعی و انتقام حقیقی در این عالم بر عهده امام قائم علیه السلام است و او طالب خون شهید کربلا است.

زمان چهارم نصرت که پس از قتل به عنوان تعزیه داری و زیارت قبر مقتول است در مورد امام حسین علیه السلام از همان عاشورا شروع شد گر چه اثر مصیبت و از حزن آن سرور در همۀ ذرّات عالم و موجودات جهان از عرش تا فرش در هر یک به شکلی ظاهر شد؛ ولی سه طایفه یعنی انبیا و ملائکه و جن به این مهم و این گونه نصرت اقدام نمودند و مشغول شدند جمله ای از ملائکه که تعداد ایشان چهار هزار نفر است مقیم آن آستان مقدسند و پیوسته در طواف آن مرقد شریف در حال گریه و ناله اند (1) افواج بی شماری از ملائکه نیز همواره در حال رفت و آمدند امام صادق علیه السلام فرموده اند:

ص: 84

﴿مَا بَیْنَ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ بن علی علیهما السلام إِلَی اَلسَّمَاءِ اَلسَّابِعَهِ مُخْتَلَفُ اَلْمَلاَئِکَهِ.﴾ (1)

ما بين قبر امام حسين علیه السلام تا آسمان هفتم محل رفت و آمد ملائکه است.

طبق روایات فراوانی که به ما رسیده انبیا و پیامبران الهی مشتاق زیارت آن بقعهٔ نورانی و آن مرقد مطهرند و پیوسته در انتظار اذن و فرمان پروردگارند تا به آن ها اجازه زیارت آن سرور داده شود.

امام صادق علیه السلام فرموده اند:

﴿لَیْسَ نَبِیٌّ فِی اَلسَّمَوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ إِلاَّ یَسْأَلُونَ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ یُؤْذَنَ لَهُمْ فِی زِیَارَهِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَفَوْجٌ یَنْزِلُ وَ فَوْجٌ یَعْرُجُ.﴾

هیچ پیامبری در آسمان و زمین نیست مگر این که از خداوند - تبارک و تعالی - درخواست می کند تا به او اجازه زیارت امام حسین داده علیه السلام شود، لذا همواره گروهی فرود می آیند و گروهی بالا می روند. (2)

از طایفهٔ جن نیز در کنار مرقد شریف آن حضرت حضور دارند و به نوحه سرایی و مرثیه خوانی و عزا داری می پردازند و بعضی از اشخاص صدای نالهٔ آن ها را شنیده و مراثی و اشعار آن ها را نوشته اند.

این سه طایفه از همان روز عاشورا به تعزیه داری و زیارت آن حضرت پرداخته و تاکنون ادامه داده و در آینده نیز کار ایشان استمرار خواهد داشت. (3)

ائمه اطهار علیهم السلام که خود صاحب مصیبت و ولی دم آن حضرتند و در این

ص: 85

امور بر همگان مقدّمند عزا داری را به بهترین وجه انجام دادند و اساس این کار را خود ایشان نهادند یکی از اوّلین مجالس عزا داری که به صورت عمومی تشکیل دادند مجلسی است که در قصر یزید - لعنة الله علیه - برپا داشتند.

پس از آن خطبۀ پر شور و سخنرانی روشنگرانه امام سجاد علیه السلام که پرده از جنايات يزيد - لعنة الله عليه - بر داشت و آن خبیث را به شدت رسوا نمود از گوشه و کنار فریاد اعتراض مردم بلند شد که این چه رفتاری است با خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم از کسی که خود را خلیفه و جانشین او معرّفی کرده است و آن قدر موج اعتراض بالا گرفت که یزید ملعون نا چار شد تغییر جهت و رفتار دهد؛ قتل امام حسین علیه السلام را به دیگری نسبت دهد و او را لعن و نفرین نماید و خود را تبرئه کند؛ (1) اهل بیت مظلوم امام حسین علیه السلام را به ظاهر احترام نماید و از ویرانه به خانه انتقال دهد و به آن عزیزان خدا عرض کند: چه چیز را بیشتر دوست دارید؟ ماندن نزد من با باز گشت به مدینه را؟ آن اسیران آزادی بخش که در تمام مسیر اسارت ادامه دهنده راه امام حسین علیه السلام بودند و هدفشان بیدار ساختن اذهان مردم بود از این فرصت استفاده کردند و فرمودند:

ما بیش از هر چیز دوست داریم بر حسین علیه السلام گریه و زاری کنیم.

یزید - لعنة الله علیه - گفت هر چه می خواهید انجام دهید سپس حجره هایی را برای آن ها مهیا ساخت.

﴿وَ لَم تَبْقَ هَاشِمِيَّةٌ و لا قُرَشِيَّةٌ إِلاَّ وَ لَبَسَتِ السَّوَادَ علَى الحُسَيْنِ عليه السَّلامُ﴾

زنی از بنی هاشم و طایفه قریش باقی نماند مگر آن که به نشانه عزا داری لباس سیاه پوشید.

ص: 86

و همان گونه که نقل شده هفت روز بر آن حضرت عزا داری نمودند و تا توانستند گریه و ناله کردند. (1)

مجلس عمومی دیگر کنار دروازه مدینه بود هنگامی که کاروان خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نزدیک مدینه رسیدند خیمه ای بپا کردند.

امام سجاد علیه السلام به بشیر فرمودند وارد مدینه شو و خبر شهادت امام حسین و آمدن ما را به مردم خبر بده.

بشیر گوید: وارد مدینه شدم و به سوی مسجد پیامبر شتافتم و در حالی که گریه امانم نمی داد، با صدای بلند فریاد بر آوردم:

ص: 87

يا اَهْلَ يَثْربَ لا مُقَام لَكُمْ بِهَا *** قُتِلَ الحسينُ فَأَدْمَعى مِدْرارُ (1)

مردم مدینه با شنیدن این خبر سیل آسا به طرف دروازه شهر به راه افتادند. من نیز به دنبال آنان روانه شدم بیرون مدینه که آمدم دیدم غوغایی است. همۀ مردم از شهر بیرون آمده اند با زحمت بسیار خود را به امام سجاد علیه السلام رسانیدم آن قافله سالار کاروان دل شکسته از خیمه بیرون آمد و در حالی که با دستمالی که در دست داشت اشک چشمانش را پاک می کرد در مقابل مردم قرار گرفت بارش گریه و سوز نهان به او امان نمی داد که لب به سخن بگشاید مردم با دیدن چهرۀ غبار آلوده و غم گرفته امام علیه السلام ناله و شیون سر دادند هاله ای از غم و اندوه آسمان شهر را فراگرفت و فریاد ناله مردم تمام فضا را پر کرد.

امام با اشاره دست فرمان سکوت داد و پس از حمد و ثنای الهی فرمود:

﴿ايُّها النَّاسُ انَّ اللَّهَ - تَعَالَى وَ لَهُ الحَمدُ - ابتَلانا بِمَصائِبَ جَلیلَهٍ ، وَ ثُلمَهٍ فِی الإِسلامِ عَظیمَهٍ ، قُتِلَ أبو عَبدِ اللّه علیه السلام وعِترَتُهُ ، وسُبِیَ نِساؤُهُ وصِبیَتُهُ...﴾

ای مردم، خداوند متعال که ستایش از آن او است ما را به مصیبت های بزرگی مبتلا ساخت شکاف و رخنه عظیمی در اسلام پدیدار شد حضرت ابا عبد الله علیه السلام و عترت پاکش کشته و زنان و دختران او به اسارت گرفته شدند.

ص: 88

امام علیه السلام او در این خطابه اش شرح مختصری از سفر جانسوز و غمبار کربلا و فجایع وحشت بار سفّاکان بنی امیه را به گوش مردم رسانید و سپس وارد مدینه شدند. (1)

نوشته اند: مردان و زنان مدینه به مدّت پانزده روز عزاداری کردند و بر امام حسین علیه السلام ماتم گرفتند؛ (2) اما امام سجّاد علیه السلام تا آخر عمر عزا دار پدر بود و در هر فرصتی مصائب کربلا را یاد آور می شد و اشک می ریخت. (3)

سایر امامان علیهم السلام نیز در زمینه زیارت و عزا داری امام حسین علیه السلام بسیار به مردم توصیه فرمودند و قولاً و عملاً به این مهم پرداختند. گاهی خود در حضور دوستان و شیعیان ذکر مصائب می نمودند و گاهی به شخص مرثیه سرایی که وارد می شد دستور می دادند مرثیه سرایی کند و گاهی با ذکر فضائل و اجر و پاداش این عمل پیروان خود را به برپایی عزا برای سرور و سالار شهيدان حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام تشویق می کردند. (4)

آخرین حجّت پروردگار که منتقم واقعی خون جدّش ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام است در این دوران بزرگ ترین عزادار سيّد الشهدا علیه السلام است. هیچ کس همانند او برای آن حضرت عزا داری نکرده و نمی کند زیرا او بهتر از هر کس امام حسین علیه السلام و کربلای او را می شناسد؛ او معدن علم الهی است برای او گذشته و حال و آینده یکی است و تفاوتی ندارد؛ علم او به گذشته و آینده

ص: 89

همانند علمش به حال است؛ او شاهد آن صحنه های دلخراش بوده است؛ او همۀ آن مصیبت های جانسوز را نظاره کرده است که زیارت ناحیه شاهد این مدعاست؛ او به گونه ای در این زیارت مرثیه سرایی کرده که جز با حضور و مشاهده نمی توان این گونه مرثیه سرایی کرد بزرگ ترین مرثیه خوان جدش حسین علیه السلام است و بیش از همه در این مصیبت دل سوخته و نالان است ایشان در ضمن سلام هایش به امام حسین علیه السلام فرموده است:

﴿السّلامُ عَلَیکَ ... سَلامَ مَنْ قَلْبُهُ بِمُصابِکَ مَقْرُوحٌ وَ دَمْعُهُ عِنْدَ ذِکْرِکَ مَسْفُوحٌ، سَلامَ المَفْجُوعِ الْحَزینِ الْوالِهِ الْمُسْتَکینِ...﴾. (1)

شیعیان نیز که وابسته به آنان و شاخ و برگ همان درختند (2) با اقتدا به موالیان خویش اهتمام عجیبی در امر زیارت امام حسین علیه السلام و عزاداری حضرت دارند و در طول قرون و اعصار هیچ گاه نگذاشته اند کربلا غریب بماند و مجلس عزای امام حسین علیه السلام بی رونق باشد بلکه به فرمایش پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم همه ساله این عزا را تجدید کرده اند، (3) و در این راه از هر گونه بذل مال و جان دریغ نورزیده اند. (4) آن ها در این مصیبت عظمی با صاحبان عزا ابراز هم دردی

ص: 90

می نمایند و در غم و مصیبت آنان خود را شریک می دانند.

پس از توضیح این مطلب که نصرت مظلوم در چهار زمان و به چهار شکل تحقق پیدا می کند این نکته را باید یاد آور شد که یاری نکردن مظلوم همان طور که در سه مورد اوّل و دوّم و سوّم ظلم است و انسان را در ردیف ظالمین قرار می دهد و اهمال در مورد چهارم نیز که تعمیر قبر و زیارت و به یاد داشتن عزای او است ظلم فاحش است.

کسی که در امر زیارت و تعزیه داری امام حسین علیه السلام از مقداری که برایش ممکن است کوتاهی کند در ردیف ظالمین قرار می گیرد و شاهد آن روایتی است از امیر مؤمنان علیه السلام که فرمود:

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم پس از آن که از ظلمی که به من و اولاد من می شود خبر داد، فرمود: قاتل و کسی که دستور قتل را صادر کرده و کسی که از آن ظلم آگاه شده هیچ فعل و انفعالی در او به وجود نیامده تغییر حالتی نداده افسرده نگشته غیرتش به جوش نیامده در گناه آن ظلم و در ملعون بودن شریکند.

و امّا کسانی که به حقّ عظیم سیّد الشهدا علیه السلام پی برده و از حق ولی نعمت بودن او آگاه شده و با اهتمام در امر زیارت و تعزیه داری آن حضرت در ادای حق او می کوشند مشمول این آیه کریمه می شوند

﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾

ص: 91

یعنی زمینه مستعدّی پیدا می کنند و دل های ایشان برای استفاده از قرآن و معارف قرآنی قابلیت می یابد بر خلاف گروه اول که آن ها ظالمند ﴿وَ لا يَزيدُ الظَّالِمِينَ إِلا خَسَاراً﴾ دل هايشان دچار قساوت می شود و از فیض بر خور داری از قرآن و علوم آن محروم می گردند.

امام قائم علیه السلام در ابتدای امر ظهور با اقامه عزای امام حسین علیه السلام به شرحی که گفته شد دل های مؤمنان را آماده و مهیا و مستعدّ علوم و معارف خویش می نماید.

مراحل کمال می گردد، و منشأ این فقر رعایت نکردن قوانین شرعی در معاملات و عدم مراعات اصول اخلاقی در روابط بین مردم و اجرا نشدن عدالت در جامعه است.

اگر مردم در معاملات دچار کم فروشی و خیانت شوند و اگر روابط بین مردم ظالمانه باشد و هر کس بخواهد حق دیگری را از بین ببرد و اگر عدالت در جامعه اجرا نشود یعنی همگان در بر خور داری از حقوق و مواهب برابر نباشند نتیجه اش فقر و بیچارگی برای بسیاری از بندگان خدا است اما در دوران ظهور امام عصر علیه السلام که با تربیت آن حضرت مردم همگی اهل تقوا می گردند در معاملات خویش رعایت کامل قوانین شرعی را می نمایند هرگز ظلم و خیانت به یکدیگر نمی نمایند، روابط بین آن ها منصفانه و صمیمی است خیر خواه یک دیگرند و خداوند نیز برکات خویش را بر آنان نازل می کند باران رحمت گسترده بر آنان فرو می ریزد زمین حاصل خیز و کشت و زراعت پر محصول می گردد. (1) همان طور که در این آیه شریفه می فرماید :

﴿كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةٌ حَبَّةٍ﴾

از یک دانه گندم هفت خوشه بروید و در هر خوشه ای صد دانه گندم باشد. (2)

و اهل آن زمان مصداق این آیه شریفه شوند که فرموده است:

ص: 94

﴿«لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَ يَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾(1)

خداوند به خاطر سلوک صحیح آنان، پاداشی نیکو تر از آن چه انجام داده اند به ایشان مرحمت نماید و از فضل خویش بر آنان بیفزاید و خداوند هر کس را بخواهد بی حساب روزی دهد و از مواهب بی انتهای خویش بهره مند سازد.

البته این آیه شریفه اختصاص به عهد ظهور آن حضرت ندارد و بنا بر این هر کس در هر زمانی که هست اگر سلوک او در معاملات مطابق مقرّرات دین باشد و رعایت عدل و انصاف را بنماید و خرید و فروش و تجارت او را از یاد خدا باز ندارد و خدا را در نظر داشته باشد که داخل در حرام و خیانت و غش و حیله و ظلم نشود مشمول مرحمت و عنایت خاص خداوند گردد و به بهترین وجهی عمل او را پاداش دهد؛ ولی پیش از ظهور چنین افرادی بسیار کم و در دوران ظهور بسیار فراوانند بلکه تمامی اهل دنیا این گونه خواهند بود.

او می گردد و انسان مریض میل و رغبتش به خوراکی ها و آشامیدنی ها هر چند گوارا و لذیذ باشند کم می شود و در نتیجه پیوسته قوّت بدن کاهش پید می کند و ضعیف می شود قلب و روح نیز هر گاه مریض و بیمار شود میل و رغبت او به عبادت و ذکر و یاد خدا و تلاوت قرآن و تحصیل علم که این ها در واقع آب و غذای روح می باشند کم می شود (1) و در نتیجه هیچ گونه ترقی و تکاملی برای روح در مسیر او به سوی خدا و تحصیل علوم و معارف ربّانی پیدا نمی شود.

و این مقدار تأثیر غذای حرام در صورتی است که از روی علم و عمد نباشد و اگر از روی علم و عمد باشد و از راه ظلم و عدوان بدست آمده باشد اثر آن در روح مانند سم کشنده است همان طور که سم کشنده روح بشری را از بین می برد خوردنی و آشامیدنی حرام روح ایمان و روح یقین را از انسان سلب می کند و از بین می برد.

پیش از ظهور امام عصر علیه السلام معادن که سر چشمه اموال هستند گر چه بر حسب خلقت خداوندی حلال می باشند؛ امّا چون در دست اهل فسق و فجور و ظلم قرار می گیرد به سبب عمل آن ها حرام می شوند و چون نوع مردم نسبت به مسائل حلال و حرام جاهل و یا بی توجّهند و به حلال و حرام اهمیت نمی دهند و مال را از هر راهی که فراهم شود به دست می آورند و دیگران هم که اهل توجّه و دقت در حلال و حرام هستند با این گونه افراد

ص: 96

معاشرت و داد و ستد دارند اموال حرام و حلال مخلوط می شود و این گونه اموال مشتبه گر چه انسان به ظاهر معذور است ولی در باطن اثر خود را خواهد گذاشت مانند شرابی که با آب مشتبه گردد و انسان آن را ندانسته بخورد که در این صورت معصیت نکرده و حدّ شرب خمر بر او جاری نمی شود ولی اثر طبیعی آن که مستی است در انسان ظاهر خواهد شد.

و بنا بر این کسی که بخواهد قلب و روحش از آفت و فساد سالم بماند باید تا حد امکان قناعت پیشه خود سازد و به مقدار ضروری که نا گزیر از آن است در آن اموال مشتبه که فقط ظاهرش حلال است تصرّف کند و از این جا سر آن مطلب که امیر مؤمنان علیه السلام در نامۀ خود برای عثمان بن حنیف مرقوم فرمودند روشن می شود. او که دعوت مهمانی سرمایه داری از مردم بصره را پذیرفته بود و در مجلس او و بر سر سفره او حضور پیدا کرده بود این گونه مورد خطاب و عتاب آن حضرت قرار می گیرد:

ای پسر حنیف، به من گزارش داده اند که مردی از متمولین بصره تو را به مهمانی خویش فرا خوانده و تو به سرعت به سوی آن شتافتی خوراکی های رنگارنگ و ظرف های پر از غذا برای تو آوردند و بر سفره نهادند و من گمان نمی کردم تو بر سر سفره ای حاضر شوی که ثروتمندان بر سر آن سفره دعوت شده و نیازمندان محروم گشته باشند.

یک توجیه فرمایش امیر مؤمنان علیه السلام این است که بگوییم چون اموال ثروتمندان غالباً مخلوط به حقوق فقرا هست، اگر در چنین مجلسی جمعی از فقرا نیز حضور داشته باشند احقاق حق آن ها می شود و برای دیگران خوردن بقیه آن حلال می گردد.

امام علیه السلام در دنباله نامه اش به او فرمود:

ص: 97

اگر بار دیگر نا چار شدی به چنین مجلسی روی بر سر سفره ملاحظه کن که از حلال آن بخوری و آن چه حلال و حرام بودنش را نمی دانی دور بیفکن. (1)

سؤالی که در این جا پیش می آید این است که کسی که جاهل به واقع امر است و نمی داند کدام حلال و کدام حرام است چگونه ممکن است از حلال آن بخورد؟ بهترین پاسخ آن است که بگوییم او باید قناعت کند به همان مقداری که رفع گرسنگی خویش بنماید زیرا انسان در حال گرسنگی می تواند از مالی که به حرام بودن آن یقین ندارد سدّ جوع کند و رفع گرسنگی خود را نماید و چون این گونه زندگی کردن موجب عسر و حرج می شود خداوند به لطف خود راه دیگری برای آن ها ارائه فرمود تا با عمل کردن به آن قدری توسعه در زندگی ایشان داده شود و مبتلا به آن رزق حرام باطنی در موارد شبهه ناک نشوند به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم خود فرمود:

﴿خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةٌ تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنُ لَهُمْ﴾ (2)

تزکیه که در این آیه شریفه آمده از نظر لغت دو معنا دارد:

یکی از آن دو معنا مرادف با تطهیر است.

معنای دوّم رشد و نمو است (زکی الزرع) یعنی زراعت رشد کرد و چون در این آیه لفظ تطهیر پیش از لفظ تزکیه آمده تزکیه به معنای دوم خواهد بود و مفاد آیه شریفه این است که:

ص: 98

ای رسول! ما از اموال مردم آن چه را که اتفاق می کنند قبول کن تا باعث طهارت روح و نفس آن ها و موجب رشد و کمال آن ها در علوم و معارف شود، و برای آن ها طلب رحمت کن که آن سکون و آرامش آن ها را به دنبال دارد و از اضطراب ها و وسوسه ها و نگرانی ها رهایی می یابند

طبق این آیه شریفه ادای حقوق مالی واجب باشد یا مستحب باعث می شود که اگر انسان از روزی حرامی ندانسته استفاده نموده است تأثیر سوئی بر او نگذارد و نفس و روح او را تطهیر نماید.

و نیز در احکام خمس فرموده اند مالی که مخلوط به حرام باشد و انسان مقدار آن و صاحبش را نداند و نشناسد وقتی خمس آن مال را پرداخت کند بقیه مال پاک می شود. (1)

و خلاصه هر کس بخواهد از مبتلا شدن به حرام حتی در باطن رهایی یابد و در مضیقه و عسر و حرج در زندگی نیفتد باید سه مطلب را رعایت کند اوّل آن که مواظب باشد مالی را که به دست می آورد بر وجه صحیح شرعی باشد، و برای این کار لازم است مسائل شرعی و احکامی که مربوط به معاملات است به طور کامل بیاموزد

دوّم آن که مواظب باشد در مالی که به دست آورده اگر حق واجبی تعلّق گرفته آن را حتماً ادا نماید.

ص: 99

سوّم آن که رعایت کامل تقوا را بنماید به گونه ای که شایسته است و خداوند - تبارک و تعالی - فرموده است

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقَاتِهِ﴾ (1)

سید بن طاووس رحمة اللّه علیه این اسوه تقوا و فضیلت در کتاب اقبال در باب آداب روزه داری در ماه رمضان در ذیل این مطلب که روزه دار باید آن چه می خورد مخصوصاً در هنگام افطار حلال باشد فرموده است:

رسم همیشگی من چنین است که هر گاه مالی برایم فراهم شود خمس آن یعنی یک پنجمش و زکات آن یعنی یک دهمش را از آن خارج کنم که اگر در آن مال خمس یا زکاتی تعلق گرفته و پرداخت نشده پرداخته باشم و آن مال از نظر باطنی هم پاک شود و در صورتی که چیزی به آن تعلق نگرفته انفاق مستحب باشد. البته هر بنده مؤمن که بخواهد سیر و سلوکی داشته باشد و مراتب ایمان خویش را کامل نماید باید به محاسبه نفس خویش بپردازد و سخت تر از محاسبه شریکی با شریکش خود را حسابرسی کند و پیش از آن که به حساب او رسیدگی شود خودش این کار را انجام دهد (2) و پیش از فرا رسیدن مرگ، هوا ها و هوس ها و شهوات را که باعث سقوط او و هلاکتش می گردد در نفس خود بمیراند که فرموده اند: ﴿مُوتُوا قَبْلَ أَنْ تَمُوتُو.﴾

ص: 100

و قلب و روح خود را از هر گونه آلودگی پاک کند و تهذیب و تزکیه نفس نماید که قرآن کریم آن را رمز فلاح و رستگاری دانسته و فرموده است:

﴿قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا﴾ (1)

با جهاد در راه خدا و سعی و تلاش در مسیر بندگی مشمول الطاف خداوند و مورد تأیید او قرار گیرد که فرموده است:

﴿وَ الَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا﴾ (2)

اما کسانی که دنبال راحت طلبی و شهوترانی هستند و توجهی به اصلاح قلب و روح خویش ندارند و غرق غفلت و غرورند برای توجیه کار خویش به این آیه شریفه تمسک می کنند:

﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ الطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ﴾ (3)

در حالی که هیچ توجهی به مفاد آیه ندارند و غافلند از این که رزق طیّب آن رزقی است که در عالی ترین مرتبه از حلال بودن قرار گرفته و انسان علاوه بر حلال بودن ظاهرش به حلال بودن باطن آن هم یقین دارد و همان است که پیامبران و رسولان خود را به خوردن آن فرمان می دهد و می فرماید:

﴿يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً﴾ (4)

ص: 101

حاصل کلام آن که تا پیش از ظهور امام قائم

علیه السلام تحصیل و تکمیل علوم و معارف الهی و مراتب ایمان بدون زحمت مجاهده انجام نمی گیرد اما در عهد و دوران آن حضرت که ذخیره های زمین آشکار می شود و برکت و رحمت از آسمان ریزش دارد (1) و مردم اهل ایمان و تقوا می باشند اموال از راه حرام به دست نمی آیند و مردم در مقام تحصیل و تکمیل علم و نیز در مقام عمل از این نوع مزاحمت در امان هستند.

﴿وَ جَحَدُوا بها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا﴾ (1)

از روی ظلم و سر کشی انکار کردند در حالی که در دل به آن یقین داشتند.

و به این هر دو طایفه اشاره دارد این فرمایش خداوند تبارک و تعالی.

﴿اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ﴾ (2)

شیطان بر آنان مسلّط گشت و یاد حق را از خاطر آن ها برد و نسبت به امر حق و آیات الهی دچار فراموشی شدند.

روز و شب اندر فریب است آن لعین *** تاکه بر گرداندت از راه دین

تو بخوابی و عدو بیدار خویش *** توچه مستی دشمنت هشیار خویش

کرده مشغولت به افکار جنون *** رفته رفته بوده از راهت برون

همچو کودک جوز بی مغزت نمود *** گوهری بی مثل از دستت ربود

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرموده است:

﴿لَوْلَا أَنَّ الشَّيَاطِينَ يَحُومُونَ عَلَى قُلُوبِ بَنِي آدَمَ لَنَظَرُوا إِلى مَلَكُوتِ السَّمواتِ .﴾ (3)

اگر هجوم شیاطین بر دل انسان ها و حضور آن ها و تسلّطشان نبود می توانستند به ملکوت آسمان ها نظر داشته باشند (و در عالم ملکوت پرواز کنند و با ملکوتیان هم نشین گردند).

وسوسه های شیاطین یا در امر عقاید است که انسان را دچار شک و تردید نمایند و در اساس اعتقادات و ایمان او تزلزل ایجاد کنند.

و یا در امر عبادات است به این که در نیت او خلل وارد کرده و او را به ریاء

ص: 104

و سمعه مبتلا می نمایند یا حضور قلب را که روح عبادت است (1) از او سلب می کنند، و یا او را در انجام آن دچار سستی و تنبلی می نمایند تا به آن اهمیت ندهد و غافل گردد و وقت فضیلت آن فوت شود (2) و عبادتی که در وقت مقرر خود به جا آورده نشود آن اجر و پاداشی که برایش تعیین شده نخواهد داشت. یا از مقدار آن کاسته خواهد شد. (3) مثلاً در مورد نماز فرموده اند

﴿أَوَّلُ اَلْوَقْتِ رِضْوَانُ اَللَّهِ وَ آخِرُهُ غُفْرَانُ اَللَّهِ.﴾

یعنی نمازی که در اول وقت انجام شود محبوب و پسندیده خداوند است و معراج مؤمن و سبب قرب او به پروردگار می شود و او را از بدی ها و زشتی ها باز می دارد و باعث ترقّی و تکامل معنوی او می گردد؛ اما نمازی که به خاطر غفلت و سهل انگاری و بدون هیچ عذر صحیح شرعی به تأخیر افتد و در آخر وقت به جا آورده شود گناهی است که از بنده سر زده؛ ولی چون آن را ترک نکرده و در حکم (تارک الصلاة) قرار نگرفته آن گناه آمرزیده می شود. (4)

ص: 105

در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام فرموده اند:

نمازی که صحیح و در اول وقت انجام شود ملائکه آن را بالا می برند در حالی که نورانی و روشن است و در حقّ صاحب آن دعا کند؛ ولی نمازی که بدون علت آن را تأخیر اندازند و حدود آن رعایت نشود ملائکه آن را بالا می برند در حالی که تاریک و ظلمانی است و (آن نماز) در حق صاحب آن نفرین می کند و بگوید ﴿ضَیَّعْتَنِی ضَیَعَّکَ اَللَّهُ﴾ مرا ضایع ساختی و تباه گردانیدی خداوند تو را ضایع سازد و تباه گرداند. (1)

و در روایت دیگری آمده است که: پیر زنی خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم شرفیاب شد و چیزی را که با دست خود بافته بود به عنوان هدیه تقدیم کرد و از آن زیاد که از حلال طیب این کار انجام پذیرفته است.

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند: آیا شده در حال بافتن آن وقت نماز فرا رسیده باشد و تو برای آن که ردیف آن کامل شود مشغول بافتن آن باشی و نمازت از اوّل وقت آن به عقب افتاده باشد؟

عرض کرد: آری برایم چنین چیزی پیش آمده است

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم : فرمود پس آن حلال طیّبی که گفتی نیست.

و از این عجیب تر روایتی است که از ابراهیم بن موسی روایت شده است که :گفت حضرت رضا علیه السلام برای استقبال بعضی از طالبيين بيرون تشریف

ص: 106

بردند در این اثناء وقت نماز فرا رسید حضرت به طرف قصری که در آن نزدیکی بود رفتند و در زیر درختی نزدیک آن قصر فرود آمدند در حالی که من همراه ایشان بودم و شخص دیگری با ما نبود به من فرمود: اذان بگو. عرض کردم اجازه دهید صبر کنیم تا اصحاب به ما ملحق شوند.

حضرت رضا علیه السلام فرمود:

﴿غَفَرَ اَللَّهُ لَکَ، لاَ تُؤَخِّرَنَّ صَلاَهً عَنْ أَوَّلِ وَقْتِهَا إِلَی آخِرِ وَقْتِهَا مِنْ غَیْرِ عِلَّهٍ عَلَیْکَ أَبَداً بِأَوَّلِ اَلْوَقْتِ.﴾

خداوند تو را بیامرزد هیچ گاه نماز را از اول وقت آن بدون عذر و علت به تأخیر نینداز اوّل وقت که شد نماز را شروع کن پس من اذان گفتم و نماز را با جماعت خواندیم. (1)

ابو سعید خدری از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به روایت کرده است که فرمود:

جبرئیل بعد از نماز ظهر با هفتاد هزار فرشته نازل شد و عرض کرد خداوند دو هدیه برای شما فرستاده که برای هیچ پیامبری پیش از شما نفرستاده است و آن دو یکی نماز شفع و وتر و دیگری نماز جماعت است و آن گاه فضیلت جماعت را ذکر کرد که هر چه بر عدد آنان افزوده شود ثواب آنان مضاعف می شود و چون به بیش از ده نفر برسند اگر تمام آسمان ها کاغذ و دریا ها مرکب و درخت ها قلم و جن و انس و فرشتگان نویسنده شوند نمی توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند. (2)

ص: 107

ولی با این همه ثواب، حضرت رضا علیه السلام می فرمایند:

نماز را در اول وقت به جا آوردن افضل است از آن که آن را با جماعت بیشتر در آخر وقت انجام دهند.

و اما این که بعضی از فقها فرموده اند: مستحب است تأخیر انداختن نماز در صورتی که هر یک از امام و مأموم در انتظار یک دیگر به سر می برند، جایی است که مقدار تأخیر کم باشد. مأموم اگر زود آمده مقداری صبر کند و تعجیل ننماید و نیز امام اگر زود تر آمده قدری صبر کند تا نماز را باجماعت بیشتر بخوانند و فرمایش حضرت رضا علیه السلام در آن حدیث مربوط به موردی است که تأخیر زیاد باشد به گونه ای که وقت فضیلت به کلی فوت شود.

و امّا در خصوص تأخیر انداختن نماز مغرب و صبح امام عصر علیه السلام در ضمن توقيع مبارک خود فرموده اند:

ملعون است ملعون است کسی که نماز مغرب را به قدری از اوّل وقت آن تأخیر اندازد که ستاره ها ظاهر شوند و نماز صبح را به قدری تأخیر اندازد که ستاره ها همه پنهان شوند. (1)

و مقصود از ملعون بودن در این حدیث محروم شدن از فضیلت والای اوّل وقت است و بنده با این عملش استحقاق اجر و ثوابی که برای نماز مقرر گردیده ندارد و یا اجر آن بسیار اندک است هر چند حكم (تارك الصلاة) را

ص: 108

ندارد و مشمول عقوبت و کیفر آن نمی گردد.

و این نکته روشن باشد که ذم و سرزنشی که در این روایات شده نسبت به تأخیر انداختن نماز از اول وقت آن در صورتی است که بدون هیچ گونه عذر صحیحی باشد. (1)

از فتنه های شیطان در عبادات این است که با القائات خود انسان را سست کند و نسبت به عبادات بی اعتنا نماید مثل این که بر زبانش جاری می سازد که خدا کریم است؛ خدا می آمرزد؛ در توبه باز است؛ آخر کار توبه می کنیم و او را از کیفر و عقوبت الهی به غفلت می اندازد و در نتیجه نسبت به انجام گناهان جسور و نسبت به عبادات سست می گردد.

دیگر از فتنه های شیطان کینه و عداوتی است که در دل های مردم نسبت به یک دیگر ایجاد می کند و در نتیجه صفا و صمیمیت و الفت و محبّت را از میان آنان می برد و زندگی را برای همه تلخ می گرداند.

از دیگر فتنه های شیاطین آتش افروزی در دل های شیاطین انسی است که با وسوسه های خود اهل کفر و ظلم و ستم را وادار به اذیت و آزار مؤمنان نمایند و برای آنان موانع گوناگون به وجود آورند.

دیگر از فتنه های شیاطین آن است که با وسوسه های خود و القائات واهی در دل های اغنیا و ثروتمندان مانع بذل و بخشش و اتفاق آنان گردند و این آیه

ص: 109

شريفه ﴿الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ...﴾ (1) به آن اشاره دارد یعنی شیطان آدم ثروتمند را می ترساند که اگر انفاق کردی چه بسا تو هم دچار فقر می شوی و این رفاه و که داری از دستت گرفته می شود. در نتیجه آنان را از فضیلت احسان کردن و بخشش نمودن باز می دارند و فقرا را از رسیدن به مال و ثروت محروم می نمایند.

ای ابلیس تو را بر بندگان من هیچ گونه سلطنت و قدرتی نیست و تو بر دل آنها نمی توانی نفوذ کنی. (1)

و ولایت آنان همان سلم و مأمنی است که قرآن کریم فرموده است:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ﴾ (2)

که (سلم) در این آیه شریفه به امام و ولایت او تفسیر شده است. یعنی ای کسانی که ایمان آورده اید در پناهگاه من که ولایت اولیای طاهرین من است و باعث سلامتی و رهایی شما از سلطنت شیاطین می باشد وارد شوید و از گام های شیطان پیروی نکنید یعنی اجازه ندهید قلوب شما قدمگاه و محلّ رفت و آمد شیاطین گردد تا بدین وسیله شما را با حیله و فریب تابع خود گردانند.

و می توان این قسمت از آیه را به گونه ای دیگر معنا کرد و گفت: از کسانی که قلوب آن ها قدمگاه شیاطین شده و پیوسته در آن رفت و آمد دارند یعنی کسانی که ولایت را نپذیرفته اند و در (سلم) یعنی مأمن الهی که همان ولایت ائمّه اطهار السلام علیهم السلام است وارد نشده اند پیروی نکنید تا شما را با بدعت ها و گمراهی ها و حرف های به هم بافته خود فریب ندهند و از حصار و مأمن الهی بیرون نیاورند و نظر به مفاد همین آیات شریفه است که در دعاها و زیارات از

ص: 111

ائمه اطهار علیهم السلام به (كهف حصین) تعبیر شده است و از آن چه گفته شد روشن گردید که هر کس در حصن حصین ولایت ائمه اطهار علیهم السلام وارد نشد و در این حصار محکم قرار نگرفت:

اوّلاً: شیطان به راحتی بر او سلطه پیدا می کند و مصداق این آیه شریفه می گردد:

﴿اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ﴾ (1)

ثانياً: شیطان در اموال و اولاد ایشان با آن ها شرکت دارد و این از اختیاراتی است که به او داده شده همان طور که قرآن کریم فرموده است:

﴿وَ شَارِكْهُمْ فِي الأَمْوَالِ وَ الْأَوْلادِ...﴾ (2)

ثالثاً: شيطان آن ها را تحریک می کند و بر گناه بر می انگیزد.

﴿أَلَمْ تَرَ أَنا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزْا﴾ (3)

و البته روشن است که این بد بختی ها نتیجه متابعت و پیروی از شیطان است. آن ها چون از یاد خدا اعراض نمودند و خود را در پناه خداوند که حصن حصين ولايت ائمه اطهار علیهم السلام است وارد ننمودند خدا هم آن ها را به خودشان وا گذاشت و نتیجه اش این شد که شیطان بر آن ها و مال و اولادشان مسلّط گردید به هر اندازه که ولایت انسان نسبت به ائمه اطهار علیهم السلام قوی تر باشد نفوذ شیاطین کمتر است و در مورد کسانی که ولایت آن ها ضعیف است

ص: 112

شیطان از راه هایی همچون هوا پرستی و شهوت رانی و حسد و کبر ... که همه شعبه هایی از محبت دنیا است در قلب مؤمن راه پیدا می کند و او را به معاصی و گناهان گوناگون وا دار می نماید و راه بستن این ابواب نیز منحصر به علم است.

اگر سفرۀ رنگارنگی از طعام های لذیذ گسترده شود ولی همه مسموم باشد، چه کسی از این غذا ها استفاده می کند؟ آن که جاهل است فریب رنگ و بوی غذا ها را می خورد و خود را به خطر می اندازد؛ (1) ولی کسی که عالم و آگاه است هرگز چنین کاری نمی کند و هرگز فریب ظاهر دیگران را نمی خورد.

در مورد گناه و معصیت هم قضیّه از همان قرار است کسی که از باطن گناه باخبر است و می داند که باطن آن آتش و دوری از رحمت خداوند است و نسبت به عواقب وخیم شهوترانی ها و لذّت طلبی ها آگاهی دارد و می داند که خواری و ذلّت و خسران و زیان و سر افکندگی است، محال است که دنبال چنین چیز هایی رود و شیطان نمی تواند او را به این راه ها بکشاند و با این وسیله به قلب او راه پیدا کند و بر او مسلّط شود.

و مرتبه بالا تر آن است که انسان با ریاضت ها و مجاهده ها تهذیب نفس نموده و خود را به گونه ای ساخته باشد که در نفس او هوایی نمانده و شهوات او نابود گردیده باشد و کسی که محبت دنیا را این گونه در قلب خود می رانده باشد روشن است که هرگز رغبتی به حلال آن ندارد تا چه رسد به حرام و معلوم است که شیطان هرگز نمی تواند او را از طریق دنیا و زرق و برق آن فریب دهد و در نتیجه دچار فتنه شیطان در این امور و در عقاید و عبادات و اخلاق

ص: 113

نمی شود و در فتنه بزرگی که بسیار خطر ناک است یعنی فتنه منافقین گمراه نمی گردد.

انسان ها یا مؤمن واقعی هستند که ایمان آن ها مانع از فریب دادن دیگران است و یا کافرند و در ظاهر اظهار کفر می کنند که این کفر آن ها مانع است از این که کسی فریفته آن ها شود.

قسم سوّم که ظاهری آراسته و باطنی آلوده و نا پاک دارند به ظاهر دم از ایمان و اخلاق می زنند و در باطن دشمن ایمان و اخلاقند؛ به ظاهر دم از حق می زنند و خود را حامی حق می دانند و در باطن گرایش به باطل دارند به ظاهر دم از زهد و بی رغبتی به دنیا می زنند و خود را زاهد نشان می دهند و در باطن فریفتۀ دنیا و دل باختۀ محبت دنیا و شهوت و ریاست و قدرت آن هستند. این ها بیشترین سهم را در فریب دادن مردم و گمراه کردن آنان دارند و کسانی را که پیش از این توصیف نمودیم که اهل مجاهده با نفس هستند و با جهاد پیگیر راه های نفوذ شیطان را سد کرده اند فریب این منافقین را هم نمی خورند

و اشاره به این مقام دارد این آیه شریفه:

﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾ (1)

اهل تقوا که روح و قلب خود را از محبت دنیا و هوا و هوس پاک نموده اند. هر گاه گروهی از شیطان ها آن ها را محاصره کنند و بخواهند توسط شیطان های انس آن ها را به دام افکنند فوراً متذکر می شوند و بصیرت و بینایی خود را باز می یابند (و می فهمند که این ها خود گمراهند و مایه گمراهی هستند و فریب ظاهر زیبای آنان را نمی خورند).

ص: 114

اما کسانی که متحصّن به حصن ولایتند؛ ولی نتوانسته اند آن گونه که بایسته و شایسته است در های نفوذ شیاطین را به مملکت قلب خود سدّ نمایند نیازمند پاسبان ها و نگهبان های قوی هستند که در مقابل هجوم شیاطین ایستادگی کنند و دفاع نمایند و آن ها جز فرشتگان الهی نیستند و برای دست یابی به آن ها دستورات خاصی داده شده و راه هایی ذکر گردیده است.

یکی از فضا های معنوی مجلسی است که در آن یاد اهل بیت علیهم السلام باشد و در پیرامون آن عزیزان و فضائل و مناقب ایشان گفت گو شود و باعث احیای امر آنان گردد. (1)

هر کس سوره یس را پیش از خوابیدن بخواند خداوند صد هزار فرشته را موکل او گرداند تا او را از هر شیطانی و از هر آفتی حفظ کنند. (1)

گاهی شیاطین فراوانی به بنده مؤمنی هجوم می آورند اگر این ذکر شریف را بگوید:

﴿بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، وَصَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ.﴾

خداوند به ملائکه خود دستور می دهد که این بنده مؤمن مرا دریابید ملائکه به دستور پروردگار بر شیاطین حمله کنند و آن ها را دور نمایند. (1)

در این رابطه اذکار فراوانی و روایات بسیاری است که ما به ذکر چند نمونه اکتفا کردیم؛ ولی از این برتر و بالا تر و از این نگهبانان الهی قوی تر توجه خاص پروردگار و حفظ و حراست خود خداوند است که اگر چنین توجّهی نماید

ص: 118

هیبت و سطوتی به شخص مرحمت فرماید که بدون بودن ملائکه، شیاطین از او دور شوند و با ترس و وحشت بگریزند.

امام سجّاد در این رابطه در ضمن دعا به پیشگاه الهی عرضه می دارد:

﴿اللَّهُمَّ فَاقْهَرْ سُلْطَانَهُ عَنَّا بِسُلْطَانِکَ حَتَّی تَحْبِسَهُ عَنَّا بِکَثْرَهِ الدُّعَاءِ لَکَ فَنُصْبِحَ مِنْ کَیْدِهِ فِی الْمَعْصُومِینَ بِکَ.﴾

خداوندا با نفوذ و قدرتت سلطه شیطان را نسبت به ما در هم بشکن تا آن که به وسیله زیاد دعا کردن و از تو مسألت نمودن شر او را از ما باز بداری و از کید و نیرنگ او به لطف تو محفوظ بمانیم.

پس لازمه مصون ماندن از فتنه شیاطین جدیت و کوشش فراوان در دعا و در خواست از خداوند است باید در اوقات شریفه مانند اوقات نماز ها و بعد از فراغ از نماز ها و در هنگام سحر و خلوت با خداوند دعا هایی که وارد شده بخوانیم و به انواع و اقسام ذکرها و اسمای حسنای الهی مخصوصاً ذکر شریف ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ متوسل شویم و هنگام نشستن و بر خاستن و ابتدای ﴿بِسْمِ اللَّهِ﴾ بگوییم (1) و بدانیم که گفتن آن در ابتدای هر کار باعث برکت هر کار بسم خواهد بود و در نتیجه آن کار به خوبی انجام می شود. (2)

در فضیلت این ذکر شریف همین بس که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرموده است:

ص: 121

آن چه در کتاب های آسمانی نازل شده است در قرآن جمع گردیده و تمام آن چه در قرآن جمع شده در سوره مبارکه فاتحه است و هر چه در سوره فاتحه ذخیره گشته در کلمۀ مبارکۀ ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ وجود دارد. (1)

امیر مؤمنان علیه السلام فرموده است :

همة علوم الهی در کتاب های چهار گانه آسمانی مندرج گردیده و همۀ علوم آن ها در قرآن جمع شده است. علوم قرآن همه در سوره فاتحه و علوم سوره فاتحه همه در کلمۀ ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ نهان گشته است. (2)

و از این جا وجه این فرمایش امیر مؤمنان علیه السلام که فرموده: (من از وقتی پا در رکاب گذاشتم تا وقتی که پا در رکاب دیگر نهادم یک ختم قرآن نمودم) روشن می شود، یعنی می توان گفت: آن حضرت این ذکر شریف را بر زبان جاری ساخته اند. (3)

ص: 122

هر چند در این مورد دو احتمال دیگر هم داده می شود:

یکی آن که بگوییم همان طور که با (طیّ الأرض) با یک قدم سیر از مشرق تا مغرب می نمایند با (طیّ اللسان) هم در زمان بسیار کمی تمام قرآن را می توانند ختم نمایند هر چند چنین چیزی در ظرف تصور ما نمی گنجد، چنان چه حاضر کردن تخت بلقیس به یک چشم بر هم زدن در تصور ما نمی گنجد؛ ولی چنین چیزی واقع گشته و خداوند از آن خبر داده است. (1)

احتمال دوّم آن است که بگوییم امیر مؤمنان علیه السلام همه قرآن را با یک توجه قلبی ختم فرمودند همان طور که با یک توجّه قلبی همۀ عالم وجود را می توانند از نظر شریفشان بگذرانند و این به خاطر احاطه علمی امام علیه السلام جميع ما سوى است. امام به جميع اشیاء و به جمیع موجودات در آنِ واحد نظر می کند مثل این که به کف دست خود نظر می کند. نه فلک در پیشگاه امام علیه السلام مانند گردویی است که در کف دست او قرار داشته باشد، قرآن و همۀ علوم و اسرار آن نصب العین امام است که به یک آن بلکه کمتر از آن همۀ آن را از نظر شریف خود می گذراند. (2)

ص: 123

امّا به نظر ما همان قول اوّل که جامعیت ذکر شريف ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ است قوی تر است و فهم این جامعیت اختصاص به پیغمبر و امام علیه السلام دارد. قرآن یک کلمه اش اقیانوسی است از معارف الهی؛ امّا

﴿لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾ (1)

﴿بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِى صُدُور الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ﴾ (2)

در سینه صاحبان علم یعنی ائمه اطهار علیهم السلام دانش آن اندوخته گردیده و پنهان گشته است.

امام باقر علیه السلام فرموده اند:

اگر برای علم و دانشی که خدا به من ارزانی داشته حاملینی می یافتم تمام توحید و اسلام و ایمان و دین و شرایع را از کلمه «صمد» انتشار می دادم. (3)

امیر مؤمنان علیه السلام فرموده است:

﴿لَوْ شِئْتُ لَأَوْقَرْتُ بَعِیراً مِن تَفْسِیرِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾

اگر بخواهم شتری را از تفسیر بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ بار می کنم. (4)

ص: 124

از ابن عباس روایت شده است که گفت:

﴿يَشْرَحُ لَنَا عَلَيَّ نُقْطَةَ الْبَاءِ مِنْ بِسْمِ اَللَّهِ اَلرَّحْمَنِ اَلرَّحِيمِ لَيْلَةً فَانْفَلَقَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ هُوَ بَعْدُ لَمْ يَفْرُغْ.﴾

شبی امیر مؤمنان علیه السلام برای ما شرح نقطه باء از بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ می فرمود. صبح طلوع کرد؛ اما کلام آن حضرت پایان نیافت.(1)

امّا این که ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ همۀ فضائل و آثار قرآن را در بر دارد درک آن دشوار است و بهره مند شدن از آثار آن نیاز به معرفت و اخلاص دارد. نه تنها در مورد این ذکر بلکه همۀ اذکار چنین است، بر خوردار شدن از فواید هر ذکری به درجۀ ایمان و اعتقاد و نیت انسان بستگی دارد هر چه یقین و باور او بیشتر باشد سودی که عائد او می شود بیشتر خواهد بود و اگر هیچ باور نداشته باشد هیچ اثری نخواهد دید.

روایت شده که در یکی از جنگ ها دست یکی از مجاهدین قطع شد و به پوست آویخته گردید و این برای آن شخص بسیار دردناک بود با همان حال نزد امیر مؤمنان علیه السلام آمد و از آن حضرت یاری طلبید. ایشان دست مبارک خود را بر روی دست او نهاده و کلماتی را بر زبان جاری ساختند. دست جدا شده

ص: 125

به هم پیوست و به گونه ای التیام یافت که می توانست به راحتی با آن کار های خود را انجام دهد روزی به آن حضرت عرض کرد: دوست دارم بدانم شما چه وردی خواندید که دست

من خوب شد؟

امام علیه السلام فرمود: ذکر مبارک ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را گفتم و دست تو بهبود یافت.

آن شخص که چنین چیزی باورش نشد با سبک شمردن ﴿بِسْمِ اللَّهِ﴾ و تحقیر آن رو کرد به امیر مؤمنان علیه السلام و گفت همین ﴿بِسْمِ اللَّهِ﴾ بود که چنین اثری داشت؟ تا این جمله را به شکل اهانت آمیز گفت دست او به حال اول گردید و جدا شد. (1)

و خلاصه کلام در این باب آن است که بدانیم:

اولاً لازمۀ رهایی یافتن از وسوسه های شیاطین و راه ندادن آن ها به مملکت قلب و روح متحصن شدن به حصن حصین ولایت است، زیرا ملائکه ای که به حفظ بندگان گمارده شده اند و ملائکه ای که می خواهند به کمک آدمی بیایند تا شرور شیاطین را از او دفع کنند همگی تحت فرمان حجّت خداوند هستند و به فرمان او عمل می کنند. (2)

ص: 126

ثانياً ولايت ائمّه اطهار علیهم السلام این اثر را دارد که می تواند آدمی را در همه مشکلات و گرفتاری ها یاری نماید؛ از شر دشمنان جن و انس نجات دهد و در میان درندگان بیابان او را حفظ نماید؛ از غرق شدن او در دریا جلو گیری کند شاهدش فرمایش امام هادی علیه السلام به سهل بن یعقوب است. (1)

مؤلف گوید:

کلام را در این نوع از موانع طولانی نمودم و آن به دو جهت بود یکی شدّت خطری که از این ناحیه متوجّه بندگان خدا می شود و شدّت عداوتی که شیطان این دشمن قسم خورده با انسان ها دارد و خداوند در قرآنش هشدار داده است که:

﴿إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا﴾ (2)

شيطان دشمن است شما هم او را دشمن خود بدانید و با او دشمنی کنید تا گرفتار فتنه ها و فساد های او نشوید.

و این فتنه های او تا دوران غیبت ادامه دارد (3) و در عهد ظهور امام علیه السلام ریشه

ص: 127

این فتنه به کلّی قطع می شود زیرا وقت معلومی که خداوند در قرآن فرموده و به شیطان تا آن زمان مهلت داده (1) دوران ظهور امام عصر علیه السلام است با ظهور آن حضرت خود او و لشکریان او به هلاکت می رسند و همگی نابود خواهند شد.

دوران با شکوه ظهور

ص: 128

ص: 130

پس از برطرف شدن موانع و مزاحمت های پنج گانه ای که ذکر شد چهار عنایت بزرگ به اهل ایمان می شود.

یکی از آن ها باعث تکمیل عقاید اسلامی آن ها می شود.

دوّمی باعث تکمیل علم و معرفت آن ها به اصول و فروع اسلام و حقایق و اسرار قرآن می گردد.

سوّمی باعث تکمیل شدن عمل به وظایف عبادی می شود.

چهارمی باعث تکمیل عقول و افهام آن ها است.

مردم در دوران ظهور از نور خورشید و ماه مستغنی می گردند و به نور امام علیه السلام اکتفا می کنند. (1)

و از مفضّل بن عمر روایت شده که :گفت از حضرت امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند:

﴿إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ أَشْرَقَتِ اَلْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا، وَ اِسْتَغْنَی اَلنَّاسُ عَنْ ضَوْءِ اَلشَّمْسِ، وَ ذَهَبَتِ اَلظُّلْمَهُ. ﴾

چون قائم ما قیام کند زمین با نور مربی خود روشن گردد و مردم از نور خورشید بی نیاز گردند و تاریکی زایل می شود. (2)

روز ظهور که روز طلوع خورشید امامت است خورشید با همه نور افشانی های خود سایه نشین آن آفتاب بزرگ خواهد شد، آن هنگام دیگر زمان ظلمت غیبت نیست (3) زمان ظهور نور است

در خصوص این مطلب ذکر دو نکته لازم به نظر می رسد:

نکته اوّل این که بی نیاز بودن از نور خورشید و ماه معنایش نبودن خورشید

ص: 132

و ماه نیست بلکه خورشید و ماه هستند و به کار و فعالیت خود ادامه می دهند و نقش مهمّی که در نظام آفرینش دارند اجرا می نمایند، ولی نور امام علیه السلام بر نور آن ها غلبه دارد و نور آن ها را تحت الشعاع نور خویش قرار می دهد.

نکته دوّم این که این نور اختصاص به وجود حضرت بقیة الله علیه السلام ندارد بلکه در وجود بقیه معصومین علیهم السلام نیز وجود داشته زیرا همۀ آن ها در کمالات و فضائل متحدند؛ امّا ظهور این نور اختصاص به دوران ظهور آن حضرت دارد.

در بقیه معصومین علیهم السلام وجود داشته و پنهان بوده همان طور که در وجود خود حضرت بقیة الله علیه السلام پیش از ظهور وجود داشته و پنهان بوده است و حکمت پنهان بودن آن نداشتن ظرفیت نوع مردم است زیرا تا پیش از ظهور عقل ها به مرتبه کمال نرسیده و همۀ مردم جز عده اندکی فهم و ادراکشان ناقص بوده و هست و چه بسا با مشاهده آن نور و دیدن آن عظمت نسبت های ناروا به آن ها می دادند. همان طور که با دیدن بعضی از کرامات و معجزات امیر مؤمنان علیه السلام نسبت خدایی به ایشان دادند بنا بر این از امام سجّاد حضرت علی بن الحسين علیه السلام روايت شده که فرموده اند:

إنّی لَأَکتُمُ مِن عِلمی جَواهِرَهُ *** کَی لا یَرَی الحَقَّ ذو جَهلٍ فَیَفتَتِنا

وَ قَد تَقَدَّمَ فی هذا أبو حَسَنٍ *** إلَی الحُسَینِ وَ وَصّی قَبلَهُ حَسَنا

فَرَبَّ جَوهَرِ عِلمٍ لَو أبوحُ بِهِ *** لَقیلَ لی أنتَ مِمَّن یَعبُدُ الوَثَنا

وَ لاَستَحَلَّ رِجالٌ مُسلِمونَ دَمی *** یَرَونَ أقبَحَ ما یَأتونَهُ حَسَناً (1)

جواهر علمی دارم پنهانی که اگر بر جاهلین مکشوف شود گمراه شوند و نسبتی که شایسته ما نیست مثل ربوبیت به ما دهند و جواهر علمی برای من هست نهانی که اگر ظاهر کنم جماعتی نسبت بت پرستی به من دهند و

ص: 133

مسلمانان خون مرا حلال دانند و هر حرکت و حرفی که از آن زشت تر نباشد در حق من روا دارند.

مردم از نظر درجات ایمانی متفاوتند و همه در یک سطح نیستند عبد العزيز قراطیسی می گوید امام صادق علیه السلام به من فرمودند:

﴿يَا عَبْدَ العَزِيزِ،انَّ الإيمانَ عَشرُ دَرَجاتٍ بِمَنزِلَةِ السُلَّمِ،... وكانَ المِقدادُ في الثامِنَةِ وأبوذَر فى التاسِعَة وَ سَلمانُ في العاشِرَة.﴾

ایمان دارای ده درجه است مانند پله کانی که ده پله داشته باشد.... مقداد در درجه هشتم، ابوذر در درجه نهم و سلمان در آخرین مرتبه ایمان یعنی درجه دهم آن بود. (1)

و با این وصف اگر هر کدام که در درجه پایین ترند بر آن چه برای درجه بالا تر از او است آگاه شود آن را انکار کند بلکه قتل او را واجب بداند و از همین باب است که فرموده اند:

﴿لَوْ عَلِمَ أبوذر مَا فِي قَلْبِ سَلْمَان لَقَتَلَهُ.﴾

اگر ابوذر بداند آن چه را که در قلب سلمان است هر آینه او را خواهد کشت. (2)

و لذا در روایات فراوان دستور داده اند به تقیّه کردن و افشا نکردن اسرار و علوم و کراماتی که باعث گمراهی مردم می شود و تحمل پذیرش آن را ندارند. (3)

ص: 134

آیت دوّم آن است که پس از ظهور شیعیان هر کجا که باشند آن حضرت را می بینند و سخن او را می شنوند. (1)

آیت سوّم آن است که امام عصر علیه السلام با خورشید و ماه صحبت می کند و آن ها جواب دهند به گونه ای که مردم آن را به وضوح مشاهده کنند.

آیت چهارم آن حضرت برابری سوار شوند که صدای غرش و رعد و برق دارد و ایشان را در آسمان ها سیر می دهد و به همۀ زمین های هفت گانه از معموره و غیر معموره می برد. (2)

در این آیت چند نکته است که به آن ها اشاره می کنیم:

نکته اوّل این ابر ها با آن صدای غرّش و رعد و برقی که دارند صحنه ای از

في قلب سلمان لقتله و قد أخى رسول الله بينهما، فما ظنك بسائر الخلق

ص: 135

هیبت و عظمت و شوکت برای آن حضرت ایجاد می کنند و چون در آن عصر و زمان بسیاری از کرامات مانند (طيّ الأرض) و بر آب راه رفتن و از دور یک دیگر را دیدن برای نوع مردم حاصل است باید یک آیت و اعجازی فوق این ها از آن حضرت ظاهر شود که اختصاص به ایشان داشته باشد و باعث امتیاز امام از مأموم و سلطان از رعیت گردد.

نکته دوّم همۀ مردم در همه سرزمین ها اشراف و سیطره ایشان را مشاهده کنند و سر پرستی او را در تنظیم امور و سامان دهی اوضاع می بینند.

نكته سوّم آن صدای غرّشی که مرکب آن حضرت دارد در هنگام رسیدن به هر شهر و دیاری مردم آن دیار از تشریف فرمایی ایشان آگاه می شوند جلوه این آیت و عظمت ازدیاد معرفت مردم را به دنبال دارد و ثمره آن تکمیل محبّت است و تأثیر محبّت در نفوس بندگان مانند تأثیر آب است در رشد و نمو درختان و گل ها و گیاهان یعنی همان گونه که بر اثر آب و آفتاب انواع میوه های گوناگون و گل های زیبا ظاهر می گردد. بر اثر معرفت و محبت به آن حضرت که از آن آیات باهره پیدا می شود شجره طیبه توحید و معارف الهی و گل های زیبای اخلاق در قلوب و ارواح بندگان تجلّی خواهد کرد. (1)

ص: 136

علم بیست و هفت حرف .است تمام آن چه پیامبران آورده اند دو حرف است مردم هم بیش از آن دو حرف را ندانسته اند زمانی که قائم ما علیه السلام قیام کند بیست و پنج حرف دیگر را بیرون می آورد و آن را در میان مردم منتشر می سازد و آن دو حرف را هم به آن ها ضمیمه می نماید تا آن که تمام بیست و هفت حرف علم را منتشر نماید. (1)

امام علیه السلام در این فرمایش مقایسه ای بین مقدار علم و دانش بشر در دوران پیش از ظهور و بعد از ظهور نموده اند و کاملاً روشن است که مقدار علم و دانش بشر پیش از ظهور نسبت به دوران ظهور بسیار اندک است و نکته مهم دیگر فرا گیر شدن علم و دانش در دوران ظهور است. دانش در میان همۀ مردم گسترش می یابد و همه از آن بر خوردار می شوند و اختصاص به قشر خاصی ندارد. او جهان را پر از علم و دانش می کند همان طور که پر از جهل و نادانی

گشته است. (2)

او علومی را تعلیم نماید و گسترش دهد که پیش از آن هرگز کسی بیان نکرده است.

ص: 138

راهبی دانشمند خدمت حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام شرفیاب شد و سؤالاتی از محضر امام علیه السلام پرسش نمود، در ضمن آن سؤالات پرسید:

﴿أخْبِرْنِی عَنْ ثَمَانِیَةِ أحْرُفٍ نَزَلَتْ فَتَبَیَّنَت: فِی الْأرْضِ مِنْهَا أرْبَعَةٌ: وَ بَقِیَ فِی الْهَوَاءِ مِنْهَا أرْبَعَةٌ؛ عَلَی مَنْ نَزَلَتْ تِلْکَ الْأرْبَعَةُ الَّتِی فِی الْهَوَاءِ، وَ مَنْ یُفَسِّرُهَا؟ قَالَ علیه السلام:﴿ذَاکَ قَائِمُنَا یُنْزِلُهُ اللهُ عَلَیْهِ فَیُفَسِّرُهُ، وَ یُنَزِّلُ عَلَیْهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ عَلَی الصِّدِّیقِینَ وَ الرُّسُلِ وَ الْمُهْتَدِینَ﴾﴾ (1)

به من خبر بده از هشت حرفی که از جانب خداوند نازل شد چهار حرف از آن ظاهر شد در زمین و چهار حرف از آن باقی ماند در هوا یعنی از نظر مردم پنهان ماند آن چهار حرف برای چه کسی نازل می شود و چه کسی آن ها را بیان خواهد کرد؟ امام علیه السلام فرمود: آن چهار حرف آشکار نشده مربوط به قائم ما است. خداوند - تبارک و تعالی - بر او نازل می فرماید و او برای مردم بیان خواهد کرد و بر آن حضرت نازل فرماید آن چه را که بر صدّیقین و رسولان خود و هدایت یافتگان نازل نفرموده است.

بر قبضه شمشیر هایی که از آسمان برای اصحاب امام قائم علیه السلام نازل می شود کلمه ای و یا حرفی نوشته شده است که از آن هزار باب علم گشوده می شود. (2)

در توضیح مفاد این گونه روایات باید گفت: دو حرفی که گفته اند قبل از ظهور امام عصر علیه السلام منتشر شده و آن چه از علوم و معارف که انبیا و اولیاء آورده اند تفسیر این دو حرف است مقصود الف و باء است. الف اشاره به ﴿اله﴾

ص: 139

يا (اللّه) و با اشاره به باب اعظم رسالت و ولایت است.

با توجّه به معنای ﴿اله﴾ ابوابی از معارف و علوم گشوده می شود. ﴿اله﴾ موجودی است که ما سوای او همه در پیشگاه او خضوع و خشوع دارند و از او حوائج خود را می خواهند و او به همۀ آن ها نظر دارد و مهمات همه را کفایت می فرماید با توجه به این معنا ابوابی از معرفت به روی ما باز می شود.

1. چنین موجودی با توصیفی که ذکر شد باید به انجام هر چیز قادر و توانا باشد زیرا شخص عاجز نمی تواند هر کاری را انجام دهد.

2. باید علم او به همه جا و همه کس احاطه داشته باشد زیرا اگر علم به احوال دیگران نداشته باشد چگونه می خواهد مهمات آن ها را کفایت کند؟

3. بايد حکیم باشد و کار ها را از روی حکمت انجام دهد تا در انجام خواسته های مردم مفسد های برای نظام پیش نیاید زیرا اگر کار ها را از روی خواسته های حکمت و مصلحت انجام ندهد چه بسا بر آورده کردن خواسته کسی به حال دیگری ضرر داشته باشد.

4. این موجود دارای لطف و رحمت و رأفت و جود و احسان و منزه از بخل و لئامت است، زیرا اگر این رحمت وجود را نداشت فیض او به حاجتمندان نمی رسید و محتاجان را از رحمت سرشار خود بهره مند نمی ساخت.

5. این موجود دارای حلم و عفو و گذشت است، زیرا اگر این عفو و گذشت را نداشت فیض او لازم بود تنها به اهل صلاح و سداد برسد و جز عده بسیار کمی مشمول لطف او نشوند.

6. این موجود دارای فیض دائمی است و پیوسته نعمت می دهد و

ص: 140

لازمه اش این است که همواره مخلوقاتی و بندگانی داشته باشد که از نعمت او بهره مند باشند.

7. این موجود که نعمت او همواره بر بندگانش سرا زیر است باید بندگانش را به گونه ای آفریده باشد که بتوانند از نعمت های او بهره مند شوند؛ عقل و فهم و شعور داشته باشند که نعمت ها را درک کنند و تشخیص دهند؛ احساس کنند و اگر فاقد احساس و شعور باشند، مثلاً چشم نداشته باشند که نعمت را ببینند بهره مند شدن آن ها از نعمت های او کامل داشته باشند که نخواهد بود.

8. این موجود که از نظر علم و حکمت و قدرت کامل مطلق است باید نعمت های خود را و آنان را که از آن نعمت ها استفاده کنند به گونه ای آفریده باشد که منافات با حکمت او نداشته باشد اگر آن ها فقط برای همین چند روز دنیا باشد و سپس از بین برود و معدوم گردد با حکمت او سازگار نیست. پس باید اعتراف کرد که او سرای دیگری مهیا کرده و بندگانش را به آن جا منتقل خواهد کرد.

9. این موجود با رحمت و لطفی که دارد و با علم و حکمت بی نهایتی که داراست باید راه را برای بندگانش روشن ساخته باشد. آن ها بتوانند مصلحت خویش را بفهمند و چون بسیاری از امور مخصوصاً امور مربوط به عالم آخرت برای آنان پنهان است لازمه اش این است که یا با هر یک از بندگانش از طریق وحی و الهام این روشنایی را به او برساند و یا اشخاص زبده و قابل و شایسته ای را بر گزیند و به آن ها از طریق وحی آن ها از طریق وحی و الهام این عنایت را بنماید و آن ها را معلم و مربی دیگران قرار دهد و چون بالبداهه روشن است که راه اوّل را اختیار نفرموده پس باید اعتراف کرد که برای او راهنمایانی در میان خلق

ص: 141

می باشد که تعلیم و تربیت مردم را به عهده دارند.

10. این موجود که راهنمایانی برای بشر فرستاده باید راهنمایانش نشانه ای بر صدق گفتار خویش داشته باشند باید کاری بتوانند انجام دهند که دیگران از انجام آن عاجز و ناتوان باشند مثل این که مرده ای را زنده کنند؛ درخت خشکی را تر و تازه نمایند؛ و از این قبیل کار ها.

11. فرستادگان و بر گزیدگان او که می خواهند پیام او را ابلاغ نمایند باید به گونه ای باشند که قابل اطمینان باشند یعنی اهل خطا و نسیان و فراموشی نباشند و باید اهل صبر و حوصله و حلم و بردباری باشند و مردم را با خلق و خوی نیکوی خود به امر رسالت خویش متوجه سازد و آن ها را جذب خویش نماید.

12. این موجود راهنمایی که در میان مردم می فرستد چون حیات دائمی ندارد و او هم وفات می نماید باید با رفتن او از دنیا کسی را به عنوان جانشین او بفرستد که بتواند کار های او را انجام دهد و همان نقش مهم او را در جامعه ایفا کند و لازمه اش این است که او صفات و ویژگی های او را داشته باشد.

آن چه تاکنون ذکر شد مربوط به حرف اوّل یعنی حرف الف بود و اماّ حرف دوّم که حرف باء) است اشاره به وجود مقدس پیامبر اکرم حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم می باشد، زیرا که آن حضرت باب اعظم پروردگار است باب اجابت دعا باب آمرزش گناه باب علم و حکمت و باب رحمت خداوند است. یعنی به وسیلۀ او دعا به اجابت می رسد گناه آمرزیده می گردد، علم و حکمت آموخته می شود، رحمت الهی چه رحمت رحمانیه که همه اهل عالم را فرا می گیرد و چه رحمت رحیمیه که مخصوص اهل ایمان است به خلق می رسد یعنی هر کس بخواهد خدا دعایش را مستجاب کند یا گناهش را

ص: 142

بیامرزد، یا از علم و حکمت خود به او بیاموزد و یا مشمول رحمت خویش گرداند باید از این در وارد شود، وسیلهٔ رسیدن به هر یک از این ها وجود مقدس خاتم الأنبياء صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است که فرمود:

﴿وَ ما أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ﴾ (1)

و همان طور که لفظ عالمین در کلمه رب العالمین شمول دارد و همه عوالم امکان را در بر می گیرد در این آیه شریفه هم لفظ عالمین شمول دارد و همۀ ممکنات را شامل می شود تمام موجودات به طفیل وجود آن حضرت هستی یافته اند؛ (2) همان طور که فرموده اند

﴿اَنَّ اَللَّهَ أَظْهَرَ بِالْبَاءِ جَمِيعُ اَلْمَوْجُودَاتِ.﴾

خداوند - تبارک و تعالی - به توسط «باء» که وجود مقدس محمدی است تمام موجودات را از عدم به ظهور آورده است.

شاهد آن حدیثی است معروف از امیر مؤمنان علیه السلام که فرموده است:

علوم قرآن همگی در سوره حمد و علوم سوره حمد همگی در ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ و علوم و اسرار ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ همگی در (باء) پنهان گشته و آن چه در باء گرد آمده در نقطه آن پنهان گشته و من نقطه باء می باشم.

ص: 142

مقصود از (باء) وجود مقدس نبوی است و مکشوف شدن باء به وسیلهٔ نقطۀ آن است یعنی آن نقطه است که باء را از غیر آن جدا می سازد علم نبوی به وسیلۀ امیر مؤمنان علیه السلام مکشوف می گردد لذا فرمود:

﴿أنَا مَدینَهُ العِلمِ وَ عَلِیٌّ بابُها.﴾

امیر مؤمنان علیه السلام است که علم پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و راه پیامبر را از غیر آن حضرت جدا می سازد نقطه (باء) انسان را راهنمایی می کند که (باء) را تشخیص دهد و

دچار اشتباه نشود علی علیه السلام هم انسان را راهنمایی می کند که راه را درست بپیمایند و دچار اشتباه نشوند.

و خلاصه همان گونه که از کلمه (الف) و معنای آن ابواب بسیاری از معارف به روی ما گشوده می شود از کلمه (باء) و معنای آن که باب رحمت الهی است ابواب بسیاری از معارف مفتوح می گردد که به بعضی از آن ها اشاره می کنیم.

1. تمام انبیای الهی به توسّط آن حضرت به مراتب كامله معارف الهيّه و علوم و کمالات فائز شده اند زیرا عرض کردیم راه رسیدن به هر خیر و برکت و رحمتی وجود مقدّس محمّدی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است که او صادر اوّل و فیض نخست و باب رحمت الهیّه است، او اگر نبود حتی انبیاء و فرشتگان الهی نمی توانستند از رحمت حق بر خوردار و با اوصاف جلال پروردگار آشنا شوند و لذا فرموده اند:

﴿بِنَا عُرِفَ اللّهُ وَ لَوْلَانَا مَا عُرِفَ اللّهُ.﴾

به وسیله ما خدا شناخته شد و اگر ما نبودیم کسی نمی توانست خدا را بشناسد.

ص: 144

و این تعلیم و تربیت نسبت به انبیاء (1) و فرشتگان (2) در عالم ارواح صورت گرفته است.

2. اهل ایمان و هدایت یافتگان در هر عصر و زمانی و در میان هر امّتی به نور هدایت آن حضرت هدایت شده اند گر چه به وسیله پیامبر آن عصر و زمان صورت گرفته باشد زیرا گفتیم منشأ هدایت همۀ انبياء وجود مقدس خاتم الأنبياء صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بوده است و این معنای «(للعالمین) است که همۀ عوالم وجود را شامل می شود. (3)

3. می توان دریافت که او صاحب مرتبۀ شفاعت کلیه است زیرا شفاعت به حسب معنای لغوی و عرفی آن است که شخص شفیع به سبب مقام برتری که در کمالات دارد کسانی را که در رتبه پایین تر از اویند و صلاحیت و قابلیت و زمینه دارند به مقام قرب خود برساند. او صاحب مقام محمود است مقامی که شایسته و سزاوار هر گونه حمد و ثنا است و بالا تر از آن مقامی متصوّر نیست. (4)

ص: 145

4. می توان دریافت که دین او اکمل ادیان است که او خاتم انبیاء قرار گرفته و پس از او پیامبری نیست همان طور که خود او اکمل و افضل انبیا است و گر چه در آخر آمده از نظر رتبه مقدّم است. (1) نبوّت به وجود مقدس آن حضرت خاتمه یافت کتاب و دین هم به کتاب و دین آن حضرت خاتمه یافت و آن تا قیامت پاینده و بر قرار است.

تاکنون توضیح داده شد که چگونه از تفسیر دو حرف یعنی الف و باء أبواب گوناگونی از علوم و معارف مفتوح می شود شاهد بر این مطلب روایت آن راهب است که به حضرت موسی بن جعفر علیه السلام عرض کرد :

از هشت حرفی که چهار حرف آن در زمین نازل گردیده و چهار حرف از آن در هوا باقی مانده به من خبر دهید؟ امام علیه السلام پاسخ آن را به او فرموده سپس سؤال کرد: دو حرف از آن چهار حرفی که در زمین نازل گردیده بگویید چیست؟ امام علیه السلام فرمود تمام چهار حرف را برایت می گویم و آن ها عبارتند از:

1- ﴿لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ بَاقِیاً.﴾

2- ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ مُخْلَصاً﴾

3- ﴿نَحْنُ أَهْلُ الْبَیْتِ.﴾

4- ﴿شِیعَتُنَا مِنَّا ، وَ نَحْنُ مِنْ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَسُولُ اللّهِ مِنَ اللّهِ بِسَبَبٍ. (2) ﴾

ص: 146

لفظ حرف در لغت و عرف و روایات سه گونه به کار رفته است:

اوّل حروف مجرّد و مفرد که همان (ب، ت، ث، ج...) باشد.

دوّم کلمات مركّبه از این حروف، همان طور که اهل نحو حرف را در اصطلاح قسیم اسم و فعل قرار داده اند و گفته اند موجب ربط دادن بین اسماء و افعال است (من) و (الی) و (حتّی) را از حروف جاره شمرده اند با آن که هر کدام از آن ها کلمه ای مرکب از دو حرف یا سه حرف است.

سوّم جمله و کلام تمام را حرف نامیده اند مثل این که فرموده اند اذان و اقامه سی و پنج حرف است یعنی سی و پنج فصل است مانند ﴿اَللَّهُ أَکْبَرُ﴾ ﴿أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ﴾ ﴿أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اَللَّهِ﴾ که هر فصل جمله ای و کلام کاملی است. (1)

نتیجه دیگر آن تقرب به خداوند است (1) بهترین چیزی که انسان را به خدا نزدیک می کند یعنی به او رنگ و بوی خدایی می دهد عبادت است. (2)

از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده است که فرمود:

خداوند تبارک و تعالی فرموده است بنده من به هیچ چیزی به سوی من تقرب نمی جوید که بهتر از واجبات باشد. (3)

هنگامی که در ادای فرائض من سعی نمود و آن را با ادای نوافل تکمیل کرد او را مظهر اسم سمیع و بصیر و قدیر خود قرار می دهم تا بدون حس شنوایی و گوش سر ندا های غیبی مرا که از فرشتگان و ملکوتیان بلند است و به وسیله آن علوم و معارف به قلوب و ارواح بندگان افاضه می گردد بشنود و

ص: 148

بدون حس بینایی و چشم سر عالم ملکوت را به طور مکاشفه ای ببیند و بدون نیروی جسم بتواند و قدرت داشته باشد در عالم تصرّفاتی داشته باشد. (1)

و چون در حکومت امام عصر علیه السلام و دوران با شکوه ظهور شناخت وظایف عبادی و عمل بر وفق آن ها با تعلیم و تربیت آن حضرت برای مردم فراهم می گردد همگان به این مرتبه از کرامت و قدرت راه می یابند هر چند نسبت به افراد کامل تر و خواص اصحاب ظهور این گونه آیات و کرامات کامل تر خواهد بود.

اما به شرح مقولۀ معرفت و شناخت با ذکر یک آیه می پردازیم

خداوند -تبارک و تعالی- فرموده است:

﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً﴾ (2)

امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه فرموده است:

این وعده الهی در مورد امام قائم علیه السلام و یاران او است. (3)

و بیان مفاد آیه شریفه که راجع به این مقام است چنین است که خداوند به کسانی که قبل از فرا رسیدن حکومت حق، اهل ایمان و عمل صالح باشند وعده فرموده، با نا بودی ظالمان و کافران و از بین بردن فساد جهانی آنان را جایگزین آنان قرار دهد و در مقرّ سلطنت آن ها مستقر فرماید و به آنها تمكّن

ص: 149

و توانایی بخشد که بتوانند کاملاً به وظایف دینی خود عمل کنند و خوف و وحشت آن ها را که در دولت فاسقین داشته اند به امن و عافیت تبدیل نماید تا خالصانه او را بندگی کنند و مبتلا به شرک هر چند از روی اجبار و تقیّه نشوند تا عبادت مرا موافق رأی باطل آن ها انجام دهند.

به مقتضای این آیه شریفه غرض اصلی پروردگار از تشکیل حکومت جهانی و بر قراری دولت کریمۀ مهدوی آن است که مؤمنان و بندگان صالح خداوند که به خاطر حکومت های فاسد نتوانسته اند وظایف عبادی خود را آن گونه که شایسته است انجام دهند در عهد مبارک امام عصر علیه السلام که هر گونه مانعی بر طرف گشته است وظایف بندگی را بر وجه اتم و اکمل به جا آورند به گونه ای که کامل تر از آن در هر عبادتی تصوّر نشود.

و امّا حدیث جامع در این باب روایتی است که آن را سید بن طاووس در کتاب سعد السعود آورده است. ایشان فرموده اند که در صحیفه ادریس نبی علیه السلام چنین یافتم: هنگامی که ابلیس از خداوند درخواست نمود که مرا تا روز رستاخیز خلق مهلت بده خداوند در پاسخ او فرمود:

نه ولکن تو را تا وقت معلومی مهلت خواهم داد و آن روزی است که من زمین را از لوث کفر و شرک و معاصی پاک خواهم کرد و دولت و سلطنت را از ظالمین و فاسقین خواهم گرفت و آن را به بندگانی منتقل خواهم نمود که دل های آن ها را برای ایمان آزموده ام و از نور اخلاص و یقین و تقوا و صدق و خشوع و صبر و وقار و زهد پُر کرده ام و اهل مراقبت و نگهبانی از آفتاب و ماه اند (یعنی برای عبادت در شب و روز آن ها را در نظر دارند)، حکمرانی عالم را به چنین کسانی مرحمت نمایم و آنان را نسبت به دینی که برای آن ها پسندیده ام متمكّن سازم، تا مرا عبادت کنند و هیچ چیزی را شریک من قرار

ص: 150

ندهند، در اوّل وقتش نماز به پا دارند و در زمان خودش زکات دهند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند.

در آن زمان امنیّت را بر زمین حاکم گردانم به گونه ای که هیچ موجودی به دیگری ضرر نرساند و هیچ موجودی از دیگری وحشت و هراسی نداشته باشد، حیوانات درنده و غیر درنده در میان مردم رفت و آمد داشته باشند و آسیبی به کسی نزنند، از حیوانات سمّی سم آن ها و از حیوانات نیش زننده آن ها گرفته شود، (1) آسمان برکات خود را بر زمین فرو فرستد و زمین با پرورش گیاهان خود و ظاهر ساختن گل ها و میوه ها رونق خاصی پیدا کند مردم با رأفت و مهربانی با یک دیگر بر خورد کنند مواسات داشته باشند و مال را بالسویه بین خود تقسیم نمایند به گونه ای که فقیری باقی نماند بزرگ سالان بر خرد سالان رحم کنند خرد سالان نسبت به بزرگ سالان رعایت احترام را بنمایند و به راستی متدین شوند و بر مبنای عدالت حکم کنند و ایشانند اولياء من. (2)

و از آن جا که (وقت معلوم) در آیه شریفه ﴿فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ المَعْلُومِ﴾ (3) وقت ظهور دولت امام قائم علیه السلام است معلوم می شود که اهل این کمالات و عبادات و حسناتی که ذکر شد همان مؤمنان زمان ظهور می باشند.

ص: 151

و از جمله تکمیل شدن وسایل عبادت در دوران خجسته آن حضرت بنا های عظیم و مساجد با شکوهی است که برای اجتماع مؤمنین فراهم می گردد که تا آن زمان بی سابقه بوده است. از اخبار و روایات استفاده می شود که تمام بنا های خیریه از مساجد و مشاهد و حرم های ائمه اطهار علیهم السلام به قوّت خود باقی خواهند ماند جز آن چه بر خلاف رضای خداوند بنا شده باشد مثل آن که مسجدی در زمین غصبی و یا از مال حرام بنا شده باشد یا تغییراتی که در کعبه و مسجد الحرام داده باشند که آن ها را خراب خواهد کرد و به شکل اوّل آن که مورد پسند خداوند است تجدید بنا نمایند. (1)

و در شهر هایی که اهل کفر و باطل در آن زندگی می کرده اند و به برکت امام عصر علیه السلام به دین و ایمان هدایت شده اند مساجدی بسازند و در خصوص کوفه مساجدی وسیع تر بنا نمایند، زیرا مسجد کوفه گنجایش آن جمعیّت را ندارد

امیر مؤمنان علیه السلام در ضمن حدیثی فرموده اند:

بی تردید کوفه به حیره متّصل خواهد شد و در حیره مسجدی تأسیس می شود که پانصد درب داشته باشد نمایندۀ حضرت قائم علیه السلام در آن اقامه نماز خواهد نمود، زیرا مسجد کوفه برای آنها کوچک خواهد بود. (2)

ص: 152

دیگر از بنا های با عظمت برای عبادت در آن دوران با شکوه، بنای بيت المعمور است که به امر الهی آن را از آسمان به زمین می آورند و شاهد آن روایتی است که داود بن کثیر رقّی آن را نقل کرده است. می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم معنای سلام کردن به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم چیست؟

حضرت فرمود:

هنگامی که خداوند - تبارک و تعالی - پیامبرش و وصیّ او و دختر او و فرزند او و دیگر امامان و شیعیان آن ها را آفرید از آن ها عهد و پیمان گرفت که صبر نمایند (در راه ادای فرائض و انجام تکالیف الهی و اطاعت او) و مصابره داشته باشند (یعنی در مقابل دشمنان ایستادگی و مقاومت داشته باشند در مقام تقیّه با تقیّه و در مقام جهاد با جهاد کردن) و مرابطه نمایند (یعنی در نگهبانی از مرز های اعتقادی و جغرافیایی شدّت اهتمام را داشته باشند که دشمن در نظام فکری و اجتماعی آنان رخته نکند) و در هر حالی تقوا را رعایت کنند و به آن ها وعده فرمود که ارض مبارکه و حرم امن الهی را به تصرف آن ها در آورد و بیت المعمور را از آسمان برای آن ها فرو فرستد و ملکوت آسمان ها و اهل آسمانها و اوضاع آن را در نظر آنان مکشوف

ص: 153

سازد و آنان را از شر دشمنانشان راحت نماید و زمین را تبدیل فرماید به غیر آن یعنی فساد آن را به صلاح مبدّل سازد و آن چه در آن است تسلیم آن ها نماید به گونه ای که دیگر هیچ گونه نزاع و خصومتی در میان نباشد و همه اوضاع مطابق میل و دل خواه آنان گردد و پیامبر بر این تفصیل با همۀ امت اخذ میثاق نمود و عهد و پیمان بست و همانا معنای سلام بر آن حضرت، یاد آوری آن میثاق و تجدید آن عهد و پیمان و دعا و مسألت است که خداوند آن سلامتی را که به آن ها وعده فرموده تعجیل نماید. (1)

پس از بیان این مطلب ذکر دو نکته را لازم است:

نکته اوّل آن که سلام بر ائمه اطهار علیهم السلام هم یادآور آن عهد و پیمان الهی السلام است، زیرا برای آنان نیز اخذ میثاق از همۀ مردم حتّی انبیاء شده است امام باقر علیه السلام فرموده است:

خداوند از پیامبرانش عهد و پیمان گرفت و فرمود:

﴿أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ، وَ أَنَّ هَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولِي، وَ أَنَّ هَذَا عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ؟ قَالُوا: بَلَى.﴾

نسبت به ربوبیّت حضرت حق و رسالت حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و امارت و فرمان روایی علی علیه السلام که اقرار کردند نبوت برای ایشان ثابت گردید. (2)

ص: 154

نکته دوّم در مورد بیت المعمور است که آن بیت رفیع و با عظمتی است و آسمان چهارم قرار گرفته است و از عظمت آن همین بس که محلّ اجتماع فرشتگان الهی برای انجام امور مهمی بوده است که به بعضی از آن ها اشاره می نماییم.

بالا رود و حمد و ثنای الهی نماید و در میان فرشتگان الهی کسی از او شیوا تر خطبه نمی خواند. راحیل بر آن منبر بالا رفت و خطبه ای در حمد و ثنای الهی خواند که تا آن زمان همانند آن شنیده نشده بود (1) و پس از آن ندای الهی بلند شد:

﴿اَلْحَمْدُ رِدَائِی وَ اَلْعَظَمَهُ کِبْرِیَائِی وَ اَلْخَلْقُ کُلُّهُمْ عَبِیدِی وَ إِمَائِی زَوَّجْتُ فَاطِمَهَ أَمَتِی مِنْ عَلِیٍّ صَفْوَتِی اِشْهَدُوا مَلاَئِکَتِی﴾ (2)

و جبرئیل به امر الهی طرف قبول از جانب امیر مؤمنان علیه السلام واقع شد و پس از آن صورت مهریه که اختیار بهشت و دوزخ (3) و خمس تمام زمین (4) و چهار نهر

ص: 156

در روی زمین که فرات و دجله و نیل و بلخ باشد تنظیم گرد و در حریر بهشتی ثبت شد (1) و فردای آن توسط جبرئیل به محضر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم تقدیم گردید.

خداوند تبارک و تعالی بفرماید شما که از من سخی تر نیستید و من به جود و کرم سزاوار ترم، شاهد باشید که من تمام گناهان امت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را بخشیدم. آن گاه پراکنده شوند و در جمعهٔ دیگر این اجتماع و این مراسم در همان مکان بر قرار شود. (1)

یاقوت سرخ بود جبرئیل به من :گفت ای رسول !خدا این خانه ای را که مشاهده می کنی بیت المعمور است. خداوند تبارک و تعالی آن را پنجاه هزار سال پیش از خلقت آسمان ها و زمین آفریده است. بنا است در این جا با پیامبران و رسولان نماز بخوانی. به فرمان الهی همۀ انبیا و مرسلین اجتماع کردند و جبرئیل صفوف آن ها را مرتّب نمود و به امامت من نماز برپا گردید. پس از اقامه نماز فرشته ای از طرف پروردگارم آمد و گفت: ای محمد، پروردگارت بر تو سلام می رساند و می فرماید از این رسولان سؤال کن شما بر چه چیزی پیش از من رسالت داشتید؟ من به آن ها گفتم: ای پیامبران و رسولان الهی، پروردگار من شما را بر چه چیزی مبعوث به رسالت فرمود؟ همگی یک صدا گفتند:

بر ولایت تو و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام ، و این است شأن نزول این آیه شریفه

﴿وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا﴾. (1) (2)

هر روز هفتاد هزار ملائکه به زیارت بیت المعمور می روند و در آن جا نماز می خوانند. روز دیگر فرشتگان دیگر می روند و دیگر نوبت به فرشتگان قبلی نمی رسد. (1)

از آن چه مذکور شد معلوم می شود نزول بیت المعمور با آن جلالت و رفعت و نورانیت و صفایی که دارد چه مقدار در تکمیل وسایل عبادت بندگان تأثیر خواهد داشت با آن که در دوران با شکوه ظهور معابد عظیم و مساجد جلیل و مشاهد مشرفه مخصوصاً حرم مطهر حضرت سيّد الشهداء علیه السلام فضل و شرف آن غیر قابل تصوّر ما است موجود می باشد.

شاید حکمت نزول بیت المعمور تنوع عبادتگاه باشد و همان طور که در لذت های جسمانی تنوع نعمت ها باعث مزید لذت می گردد که در یک نواخت بودن آن چنین لذتی حاصل نمی گردد، در لذت های معنوی هم چنین است انتقال از عملی به عمل دیگر و از کیفیتی به کیفیت دیگر و از مکانی به مکان دیگر باعث می شود که ملالتی حاصل نشود گاهی به نماز گاهی به دعا، گاهی به قرآن، گاهی به عبادت های مفصل، گاهی عبادت های مختصر، گاهی در خانه گاهی در مسجد و گاهی در حرم باعث شوق و نشاط می شود.

امیر مؤمنان علیه السلام در ضمن تأکید نمودن به سعی و تلاش در انجام وظایف عبودیت فرموده است:

﴿لِكُلّ بَابِ رَغبَةٍ إِلَي اللّهِ مِنهُم يَدٌ قَارِعَةٌ بِهَا.﴾ (2)

یعنی مؤمن مجاهد باید به هر دری از در های رحمت الهی چنگی بزند و از

ص: 160

هر خرمنی که باعث تقرّب به خدا می شود خوش های بر دارد و از هر گلزار حسن و ادبی گلی بچیند.

در دوران ظهور که امکانات سفر کاملاً فراهم است و به راحتی هر کس می تواند از جایی به جای دیگر منتقل شود حتی (طىّ الأرض) در اختیار اهل ایمان است گاهی به کعبه معظمه روی می آورند گاهی به مدینه منوره و روضه نبویه مشرف می شوند. گاهی به نجف اشرف و گاهی به کربلای معلی و گاهی به حرم های پاک دیگر امامان گاهی به بیت المقدس و گاهی به طواف بیت المعمور می پردازند تا به این وسیله فیوضات خود را تکمیل گردانند و با اضافه شدن بیت المعمور توسعه بیشتری پیدا شود که از هر روضه ای از این ریاض بهشتی شمیم روح افزای خاصی به مشام آید و از هر گلزاری از این گلزار های معنوی عطر جان فزای مخصوصی قلب و روح او را به وجد و نشاط آورد و از هر بستانی از این بساتین با صفا نسیم دلپذیر ویژه ای و نغمه دل گشای تازه ای ایمان و یقین او را تقویت نماید.

در بیان این حدیث شریف به دو نکته اشاره می نماییم:

نكته اوّل: ارزش والای عقل در وجود انسان.

نکته دوّم: عظمت این عطیه الهی در دوران ظهور و تأثیر آن در روابط اجتماعی و رشد ایمانی مردم. (1)

خداوند تبارک و تعالی در آیاتی از کتاب خود به این مطلب اشاره فرموده است که معرفت به وجود صانع و شناخت آیات الهی به صاحبان عقل و خرد اختصاص دارد فقط آن ها هستند که به خاطر دارا بودن عقل می توانند آیات الهی را درک کنند.

خداوند می فرماید:

﴿إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الأَلْبَاب﴾ (2)

ص: 162

و نیز می فرماید:

﴿إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَ مَا أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ بَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَ السَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾ (1)

عقل در وجود انسان چراغ پر فروغی است که به وسیله آن هر امر مهمّی که معرفت آن در مقدمه اصلاح امر معاش و سعادتمندی امر آخرت لازم است کشف می شود. (2)

کشف امور به وسیلۀ عقل همانند ظهور اشیاء به وسیلۀ چشم است، همان گونه که با بینایی چشم سر وجود هر موجودی در خارج با اوصافی که دارد برای انسان ظاهر می شود به وسیلۀ بینایی عقل هم وجود خالق یکتا با اوصاف علم و قدرت و حکمتش کشف می شود؛ حسن و نیکویی افعال حضرت حق و زشتی و نا پسندی اهل باطل و افعال و اقوال آن ها کاملاً هویدا می گردد.

ص: 163

و نیز همان گونه که لازمۀ استفاده کردن از چشم سر باز بودن آن استفاده کردن از چشم عقل هم لازمه اش باز بودن آن است و همان طور که با بسته بودن چشم سر چیزی برای انسان ظاهر نمی گردد با بسته بودن چشم عقل هم چیزی برای انسان مکشوف نمی گردد. چشم عقل در حال توجه و تفکر انسان باز و در حال غفلت او بسته است و لذا حضرت موسى بن جعفر علیه السلام فرموده اند:

﴿وَ دَلِیلُ اَلْعَقْلِ اَلتَّفَکُّرُ.﴾

فکر و اندیشه دلیل عقل است. (1)

عقل هنگامی که به آیات الهی توجه می کند مانند آن است که چشم باز است و چیزی را می نگرد.

و خداوند تبارک و تعالی می فرماید:

﴿إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الأَلْبَابِ * الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَاماً وَ قُعُوداً وَ عَلَى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلاً﴾ (2)

ص: 164

در این آیه صاحبان عقل و خرد که آیات الهی را درک می کنند کسانی معرفی شده اند که اهل تفکر در آفرینش آسمان ها و زمین هستند و در بعضی از آیات به جای کلمه ﴿ِأُولِوا الأَلْبَابِ﴾ كلمه ﴿القَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ﴾ آمده است. (1)

و نیز همان گونه که چشم سر در تاریکی هوا نمی تواند از بینایی خود استفاده کند چشم عقل هم در تاریکی هوای دل نمی تواند درک آیات الهیه نماید (2) و آن نور و روشنایی که فضای دل را نورانی می کند و زمینه برای استفاده از بینایی عقل پیدا می شود نور محبت و معرفت انبیا و ائمه هدى علیهم السلام باشد (3) و عقل با این اوصاف است که حجت درونی و باطنی است همان طور که انبیاء و ائمه هدى علیهم السلام حجت ظاهری می باشند حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به هشام بن حکم فرمودند:

﴿يَا هِشَامُ، إِنَّ الله عَلَى النَّاسِ حُجَتَيْنِ، حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً، فَأَمَّا اَلظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام ، وَ أَمَّا اَلْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ﴾

خدا را بر مردم دو حجّت است یکی ظاهری و دیگری باطنی حجت ظاهری و بیرونی رسولان و پیامبران و امامان علیهم السلام و حجت باطنی و درونی عقل است. (4)

ص: 165

مطلب دیگر: خداوند در وجود انسان سه روح قرار داده که هر کدام به وسیلۀ آثارش معلوم و متمایز از دیگری است.

1. روح نباتی که به خاطر وجود آن در نباتات و حیوانات و انسان ها رشد و نمو هست این روح در جمادات نیست و لذا این رشد و نمو را ندارند.

2. روح حیوانی که عامل حرکت و منشأ فهم و شعور است حیوانات و انسان ها از چنین روحی که از آن به قوه مدبّره تعبیر می کنند بر خور دارند و در نباتات نیست.

3. روح انسانی که قوه قویه عقل قائم به آن است (1) و درک معارف حقّه و آیات الهی از آثار آن است و به وسیله همین نیروی عقلانی است که از سایر

ص: 166

حيوانات متمایز می گردد. (1)

البته عقل هم ذو مراتب است نظیر ماه که شب اوّل به صورت هلالی ظاهر می گردد و تا شب چهاردهم بدر کاملی می گردد و هر یک از آن ها مصداق ماه است با آن که در نور افکنی متفاوتند با داشتن اوّلین مرتبۀ آن آدمی شایسته می گردد که مورد خطاب الهی قرار می گیرد و امر و نهی و تکلیف به او تعلق گیرد و بر اثر فرمان برداری، استحقاق اجر و ثواب و در نتیجه مخالفت استحقاق كيفر و عقاب پیدا نماید پس کسی که معرفت به خداوند نصیب او می گردد و اطاعت او را می نماید و سزاوار بهشت می شود به خاطر داشتن عقل است و این تعریف که فرموده اند:

﴿الْعَقْلُ مَا عُبدَ بهِ الرَّحْمَانُ وَ اَکْتُسِبَ بهِ الْجِنَاُن﴾

عقل سرمایه گران بها و گوهر ارزشمندی است در وجود انسان (2) که از لوازم آن و آثار آن روی آوردن بنده به خداوند و شوق عبادت و استحقاق یافتن بهشت است. (3)

ص: 167

در واقع تعریف به لازم آن است.

کفّار و مشرکین هم که به آنها وعده عذاب و دوزخ داده شده به خاطر آن است که خدا در وجود آنان این گوهر قیمتی را قرار داده ولی آن ها به خاطر پیروی کردن از هوا های نفسانی و شهوات عقل خویش را از کار انداخته و آن را مغلوب ساخته اند و بنا بر این گاهی اتفاق افتاده که با پیش آمدن حادثه ای عقل به خواب رفتۀ آنان بیدار شده و آن ها راه خدا را پیش گرفته و هدایت یافته اند مانند مریضی که از مرض رهایی یابد؛ اما برای حیوانات که از گوهر عقل بی بهره اند هیچ گاه چنین چیزی پیش نمی آید.

آن چه گفته شد مربوط به کمترین مرتبۀ عقل است و اما مرتبه والای آن همانند بدر کاملی که نور آن احاطه به همۀ عالم دارد آثار آن همه عالم وجود انسان را در بر می گیرد و مقام کشف او نسبت به شناسایی پروردگار و آیات الهی و آن چه شایسته عبودیت است به حد کمال می رسد و این به خاطر آن است که جنود عقل همگی حضور دارند و در خدمت آن هستند.

سماعه گوید: محضر مقدس امام صادق علیه السلام شرفیاب بودم عده ای از دوستانش نیز در مجلس حضور داشتند صحبت از عقل و جهل به میان آمد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

عقل و لشکر آن را بشناسید تا هدایت شوید.

من از امام علیه السلام توضیح خواستم امام علیه السلام فرمودند:

ص: 168

خداوند تبارک و تعالی عقل را آفرید و آن اوّل مخلوق او از روحانیین بود و فرمود: مخلوقی را بهتر از تو نیافریده ام و تو را بر جمیع خلق خود گرامی می داشتم و برای آن لشکری هفتاد و پنج نفری قرار داد که به شرح زیر است:

1.خیر. 2. ایمان. 3. تصدیق. 4. رجاء و امیدواری. 5. عدل و عدالت. 6. رضا به قضاء الهی. 7. شکر گزاری منعم. 8. طمع داشتن به آن چه نزد خداست. 9.توکل به خدا. 10 . رأفت. 11. رحمت و مهربانی. 12. علم. 13. فهم. 14. عفت نفس. 15. زهد و کناره گیری از زخارف دنیوی. 16. رفق و مدارا با خلق. 17. رهبت یعنی ترس و وحشت از مقام حق. 18. تواضع. 19. تأنّي و تثبیت در امور. 20. حلم و بردباری 21. سکوت یعنی بیهوده تکلم نکردن 22. انقیاد نسبت به هر چه حق است و از جانب خدا و رسول او رسیده. 23. تسلیم به همراه یقین 24. صبر در برابر مصائب و معاصی و انجام تکالیف الهی. 25. صفح یعنی گذشت و اغماض. 26. غنا؛ یعنی بی نیازی به حق و غناء نفس. 27. تفکر در آثار صنع ربوبی و نظام آفرینش و خلقت حکیمانه پروردگار. 28. حفظ آن چه سزاوار است حفظ و نگهداری آن. 29. یعنی با میل و محبت و مهربانی با مردم بر خورد کردن. 30. قنوع یعنی زیاده خواهی و افزون طلبی نداشتن و به اندازه احتیاج در امور دنیوی قناعت نمودن. 31. مواساة یعنی دیگران را در آن چه داری مشارکت دادن و سهیم نمودن. 32 .مودّت یعنی اظهار محبت کردن و ابراز دوستی. 33. وفا یعنی حقوق دیگران را به طور کامل ادا کردن .34. طاعت یعنی امتثال و فرمان برداری. 35. خضوع یعنی فروتنی. 36. سلامت نفس و روح. 37. حبّ یعنی دوستی باطنی و قلبی با خدا و رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و ائمه علیهم السلام و دوستان آنان 38. حق یعنی چیزی که دارای حقیقت و

واقعیت و ثبات است. 39. امانت یعنی نگهداری مال و عرض و آبروی برادران دینی. 40. اخلاص یعنی عمل را برای خدا به جا آوردن و خود را برای خدا خالص کردن. 41. خوش فهمی یعنی ذکاوت قلب و تیز هوشی. 42. فهم یعنی کودن

ص: 169

نبودن. 43. معرفت یعنی شناسایی و شناخت. 44. مدارات یعنی صبر کردن بر اذیت و آزار دیگران. 45. سلامت غیب یعنی برادران دینی از او در غیبت سالم بمانند. 46. کتمان یعنی راز داری و فاش نکردن اسرار. 47. نماز. 48. روزه. 49. جهاد. 50. حج. 51. صون حدیث یعنی سخنان دیگران را پنهان داشتن و به خاطر ایجاد فساد نزد این و آن نقل نکردن. 52. برّ بوالدین یعنی نیکی و احسان نمودن به پدر و مادر. 53. حقیقت یعنی اهل حق بودن. 54. معروف یعنی رعایت آن چه در شرع به نیکی شناخته شده. 55. ستر یعنی پرده پوشی از آن چه اظهار آن زشت و قبیح است. 56. تقیّه یعنی جان و مال خود و دیگران را به شکلی حفظ کردن. 57. انصاف یعنی از حق و عدل تجاوز ننمودن. 58. تهیئه یعنی زی و هیئت صالحان را داشتن. 59. تطافت یعنی رعایت پاکیزگی و تمیزی. .60 حیا یعنی مقید

بودن و شرم داشتن. 61. قصد یعنی حد وسط را پیمودن و از افراط و تفریط خود داری کردن. 62. راحت یعنی خود را به رنج نیفکندن و آن چه باعث راحتی دنیا و آخرت است انجام دادن. .63 سهولت یعنی از سختی و صعوبت دوری گزیدن. 64. برکت. 65. عافیت. 66. قوام یعنی اکتفا کردن به مقداری که برای شخص ایستادگی حاصل شود و باعث قوت او در عبادت شود. 67. حکمت یعنی مطالب يقينى حق را در قول و عمل به کار گرفتن. 68. وقار یعنی آرامش و ثبات و سکون داشتن. 69. سعادت. 70. توبه یعنی باز.گشت از معصیت و روی آوردن به خدا. 71. استغفار یعنی طلب مغفرت و آمرزش. 72. محافظت یعنی مراقبت و مداومت بر انجام کار های نیکو. 73. دعا یعنی خواندن خدا و درخواست از او. 74. نشاط یعنی شور و شوق داشتن در انجام عمل. 75. سخاوت.

پس از بیان جنود عقل امام علیه السلام فرمودند:

مجموع این حصال و اوصاف که از جنود عقل است جز در پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم یا وصی پیامبر یا مؤمنی که خدا قلب او را برای ایمان آزموده باشد جمع نمی شود و امّا سایر

ص: 170

دوستان ما هر کدام بی بهره نیستند از بعضی از آن ها تا آن که به زحمت و مجاهده خود را تکمیل نمایند، و جنود جهل را که ضد این جنود است در درون خود از بین ببرند و مملکت وجود خود را از لوث وجود آنان تطهیر نمایند. (1)

حقیقت همان گونه که یک حاکم با لشکریان خود عزّت و شوکت و قدرت دارد و می تواند بدان وسیله مملکت خود را نگهداری کند و ملت را تحت فرمان روایی خویش در آورد عقل هم با دارا بودن این لشکر که مدد کاران او هستند می تواند اعضای مملکت وجود را تحت کنترل و فرمان خویش در آورد و اجازه ندهد غرائز سر کش از حدود خود تجاوز نمایند.

حاصل کلام آن که منشأ همۀ کمالات در وجود آدمی عقل است و با تکمیل عقل کمالات او کامل می گردد و راه تکمیل کردن عقل بر طرف کردن حجاب ها و موانع است. حجاب چهرۀ عقل هوا ها و هوس ها و پیروی کردن از شهوات نفسانی است. باید مجاهده کرد و این حجاب را کنار زد و در این راه دشوار از خداوند تبارک و تعالی کمک گرفت و از درگاه او مسألت نمود. (2)

امام صادق علیه السلام فرموده است:

ص: 171

﴿إِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِاللهَ عَلَی ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا﴾.

خداوند عزیز و بلند مرتبه پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است. خود را در مورد اخلاق والای پیامبران بیازمایید (یعنی آن ها را معیار و ملاک قرار دهید و در خود بنگرید و جستجو کنید.) اگر چیزی از اوصاف آن ها در وجود شماست خدا را بر آن سپاس گویید و اگر آن ها را در خود نیافتید از درگاه الهی مسألت نمایید و از او بخواهید تا به شما مرحمت

فرماید. (1)

حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام در ضمن حدیث مفصل خود به هشام فرموده اند:

﴿مَن أَرادَ الغِنی بِلامالٍ ،وَ راحَةَ القَلبِ مِنَ الحَسَدِ،وَ السَّلامَةَ فِی الدَّینِ، فَلیَتَضَرَّع إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ فی مَسأَلَتِهِ بِأَن یُکَمِّلَ عَقلَهُ.﴾

هر کس بخواهد از همه کس بدون مال و ثروت بی نیاز گردد و قلب او از بیماری حسد و ابتلای به آن راحت باشد و دین او از هر گونه آفتی سالم بماند باید به درگاه الهی تضرّع و زاری نماید و از او درخواست کند تا عقل او را کامل نماید. (2)

و از خداوند درخواست کنیم همان طور که بندگان صالح خداوند و راسخان در علم عرضه می دارند:

ص: 172

﴿رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ﴾ (1)

خدایا دل های ما را پس از آن که هدایت فرمودی دچار انحراف و گمراهی مساز و از جانب خودت رحمتی بر ما ببخشای که تو بسیار بخشنده ای.

و در این راه از واسطه های فیض الهی که معدن هر خیر و خوبی هستند باید کمک گرفت که آن ها سر چشمه همۀ کمالاتند همان طور که در زیارت جامعه کبیره به آن اشاره شده است:

﴿إِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَأَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاهُ﴾ (2)

هر جا گفت گوی خیر باشد شما ابتدای آن و اصل و فرع آن و سر چشمه آن و جایگاه آن هستید.

در سایه ارتباط با این معادن نور و در پرتو تعلیم و تربیت و هدایت آنان عقل می تواند رشد کند و شکوفا گردد سابقاً عرض کردیم که چشم عقل در فضای روشن می تواند ببیند روشنایی فضای عقل و روح از نور ائمه اطهار علیهم السلام به وجود می آید. آن ها هستند که دل های مؤمنین را به نور خود روشنایی می بخشند. (3)

ص: 173

ص: 174

ص: 176

چون انسان ها در عصر ظهور از مراتب بالای ایمان بر خوردار می شوند و عمل به وظایف عبادی می کنند و رعایت تقوا را در هر حال می نمایند خداوند در های رحمت خویش را به روی آنان می گشاید. خداوند تبارک و تعالی فرموده است:

﴿وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَ الأَرْضِ﴾ (1)

اگر مردم شهر ها و آبادی ها همه ایمان می آوردند و پرهیزکار می شدند در های برکات آسمان و زمین را به روی آنان می گشودیم.

این وعده الهی است که به اهل ایمان و تقوا داده شده است و چون در عصر با شکوه ظهور مردم همه به نیکو کاری و پارسایی می گرایند شایسته فضل فزون تر و رحمت بیشتر می گردند

باشد. (1) و آن بارانی است که از رحمت الهی سر چشمه گرفته و همه اش سود و منفعت است و هیچ گونه ضرر و زیانی به همراه ندارد.

امام صادق علیه السلام فرموده اند باران دو قسم است.

قسم اوّل باران رحمت است و آن از عرش فرود می آید بر ابر ها و از آن ها بر زمین فرو می ریزد و در آن شفا و خیر و برکت است و محصولی هم که بر اثر این باران حاصل می گردد حاوی برکت و خیر و شفا خواهد بود.

قسم دوّم باران نقمت است و آن از بخار آب دریا ها بالا رفته و ابرهای باران را تشکیل داده و می بارند و این گونه باران خالی از ضرر و زیان برای زراعت ها و درختان و میوه های آن ها نیست.

در حدیث است که قسم اوّل مخصوص است به زمانی که دولت حقّ به دست با کفایت امام علیه السلام بر قرار باشد و یا امام علیه السلام دعا کرده و طلب باران نموده باشد.

و اشاره به همین مطلب است آن چه از امیر مؤمنان علیه السلام روایت شده

ص: 178

که فرمود:

باران رحمت محبوس است و نمی بارد تا دولت حق امام قائم علیه السلام برپا گردد. (1)

و اشاره به این دو گونه باران است آن چه از امام عسکری علیه السلام روایت شده است که فرمود:

ما امامان هنگامی که در رحم مادر هستیم ذکر خدا می گوییم و عالم به علوم الهیه می باشیم و می شناسیم قطرات باران را که کدام ناشی از رحمت است و کدام ناشی از نقمت است.

باغی به باغی و از بستانی به بستانی قدم نهد. (1) زمین خودش را آرایش نماید و زینت دهد و طراوت خاصّی پیدا کند. (2)

درخت ها همواره و در همه فصول سبز و پر از میوه باشد. مردم در زمستان میوه های تابستانی و در تابستان میوه های زمستانی بخورند. (3) برکت در درختان به قدری زیاد شود که از کثرت پر باری شاخه های آن ها سر فرود آورند، در زمستان میوه های تابستانی و در تابستان میوه های زمستانی از آن ها ظاهر گردد و این به خاطر اعتدال هوا در آن دوران است. امیر مؤمنان علیه السلام در قسمتی از خطبه خود که معروف به خطبة البیان است می فرماید

﴿وَ تَحْمِلُ الْأَشْجَارِ الْأَثْمَارِ فِي كُلِّ سَنَةٍ مَرَّتَيْنِ.﴾

درختان در آن زمان در هر سال دو نوبت میوه می دهند. (4)

برکت در زراعت به قدری زیاد می شود که از هر یک من گندم و جو صد من بر داشت کنند. امیر مؤمنان علیه السلام فرموده است:

﴿وَ يَزْرَعُ الرَّجُلُ الشَّعِيرَ وَ الْحنْطَةَ، فَيخْرُجُ مِنْ كُلِّ مَنٍّ مِائَةُ مَنٍّ، كَمَا قَالَ اللهُ

ص: 180

تَعَالَى:﴿فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللهُ يُضَاعِفُ لِمنْ يَشَاءُ﴾.﴾

آن که جو و گندم کشت کند از هر یک من صد من تولید شود همان طور که خداوند تبارک و تعالی فرموده است هر دانه صد دانه می آورد که هر من صد من می شود.

در حدیث دیگری آن حضرت فرموده اند از هر دانه هفت صد دانه تولید می شود که مصداق این آیه شریفه است:

﴿كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ﴾ (1)

پس هر من گندم هفت صد من محصول می دهد. (2)

در مسجد کوفه همان طور که امیر مؤمنان علیه السلام فرموده اند:

چشمه هایی از شیر و عسل مصفا و آب شیرین گوارا جاری شود که مردم از آن ها بیاشامند. (3)

سنگ حضرت موسی علیه السلام که عصا را بر آن زد و دوازده چشمه از آن جاری گردید نزد امام عصر علیه السلام می باشد و چون از مکّه حرکت نمایند در هر منزلی دستور دهد آن را نصب کنند و آن چه لشکریان آن حضرت از آب و غذا نیاز

ص: 181

داشته باشند از آن بیرون آید. (1)

احساس فقر و تنگدستی نکند و همه در کمال رفاه و آسایش زندگی نمایند.

امام عصر علیه السلام ثروت های عمومی را از انحصار گروهی خاصّ بیرون می آورد و آن را در اختیار همگان قرار می دهد و به مساوات تقسیم می کند.

جابر از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

﴿إِذَا قَامَ قَائِمُ أَهْلِ الْبَیْتِ قَسَّمَ بِالسَّوِیَّةِ وَ عَدَلَ فِی الرَّعِیَّةِ.﴾

وقتی قائم خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم قیام کند اموال را مساوی تقسیم می کند و در میان خلق به عدالت رفتار می کند. (1)

و چون عدالت را به معنای واقعی آن اجرا می کند و اجازه نمی دهد قدرتمندان حق ضعیفان را از بین ببرند و آنان را از حقّ خویش محروم سازند،

ص: 183

در نتیجه همگان از رفاه و آسایش بر خوردار می شوند. (1)

امام عصر علیه السلام عطا و بخششی بی نظیر و بی سابقه در میان مردم از خود نشان دهد دین بدهکاران را بپردازد مظلمه ها و حقوقی که بر گردن اشخاص است به صاحبان حق باز گرداند. (2) ایشان در هر سال دو بار اموال عمومی را میان مردم تقسیم می کند و در هر ماه دو بار نیازمندی های زندگی را به آنان عطا کند به گونه ای که نیازمندی به زکات در میان مردم پیدا نشود فقیر و محتاج دیده نشود صاحبان زکات، زکاتشان را نزد محتاجان می آورند و ایشان نپذیرند و بگویند ما را نیازی به مال و ثروت شما نیست. (3)

یعنی غنای نفس پیدا کنند و احساس بی نیازی از دیگران در وجودشان تجلّی پیدا کند. (4)

به قدری مال و ثروت مردم زیاد شود که اگر در غیر آن دوران بود آن ها اهل طغیان می شدند و این فرمایش پروردگار ﴿إِنَّ الإِنْسَانَ لَيَطْغَى * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى﴾ در مورد آنان مصداق پیدا می کرد ولی در عهد شکوهمند ظهور چون مردم

ص: 184

تهذیب نفس نموده اند و عقل های ایشان کامل گشته است گرفتار چنین طغیانی نمی شوند و نعمت فراوان آن ها را سر مست نمی سازد و باعث تعدی و تجاوز آنان نمی گردد. (1)

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرموده است:

﴿یَکُونُ فِی أُمَّتِیَ اَلْمَهْدِیُّ ... وَ اَلْمَالُ یَوْمَئِذٍ کُدُوسٌ یَقُومُ اَلرَّجُلُ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی فَیَقُولُ: خُذْ﴾ (2)

و در روایتی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرموده است:

﴿فَیَجِیءُ اَلرَّجُلُ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی أَعْطِنِی فَیَحْثِی لَهُ فِی ثَوْبِهِ مَا اِسْتَطَاعَ أَنْ یَحْمِلَهُ.﴾

مردی می آید پیش امام زمان علیه السلام و می گوید ای مهدی به من بخشش کن. آن حضرت به قدری که بتواند آن را حمل کند در دامنش مال و ثروت می ریزند . (3)

جابر از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

اموال دنیا از درون زمین و بیرون آن نزد آن حضرت انباشته شود و به مردم بگوید: بیایید به سوی چیزی که به خاطر آن قطع رحم می کردید و خون ها را به حرام می ریختید و به خاطر آن حرام های خدا را مرتکب می شدید او اموال را چنان

ص: 186

می بخشد که کسی پیش از او نبخشیده باشد. (1)

و خلاصه فقر که عامل بسیاری از مفاسد و بد بختی های فردی و اجتماعی می شود در آن دوران به کلّی ریشه کن می شود. (2) غنا و بی نیازی مالی و روحی همۀ مؤمنین را فرا گیرد. (3)

هر مؤمنی قوّت چهل مرد قوی پیدا می کند هم چون شیری دلیر و همانند شمشیری بران در برابر دشمن ظاهر می شود و او را با مشت و لگد خویش از بین می برد و زیر پای خود خرد می کند.

(عبد الملک بن اعین) گوید از نزد امام باقر علیه السلام بر خاستم و در حالی که تکیه بر دستانم نموده بودم گریه کردم و گفتم امید داشتم که این امر یعنی تشکیل حکومت جهانی را درک می کردم در حالی که قوت و توانایی داشته باشم. امام علیه السلام فرمود:

آیا خوشنود نمی شوید که دشمنانتان به جان یک دیگر بیفتند و یک دیگر را بکشند و شما در خانه های خود در امن و امان به سر ببرید؟ همانا اگر فرج تحقق پیدا کند به هر یک از شما نیروی چهل نفر داده شود و دل های شما چون پاره های آهن گردد. (1)

و از امام باقر علیه السلام روایت شده که در ضمن حدیثی فرمودند:

آن گاه که مهدی ما بیاید هر نفر از شیعیان ما از شیر دلیر تر و از نیزه برنده تر خواهد بود، دشمنان ما را زیر پای خود خرد می کند و با کف دست به آن ها ضربت می زند و

ص: 187

این در هنگام نزول رحمت خدا و گشایش او برای بندگان است. (1)

قدرت شنوایی و بینایی آنان به حدّی تقویت می شود که از هر کجای عالم صدای مولای خود را از همان مکانی که آن حضرت مستقر می باشند می شنود و چهره ملکوتی ایشان را تماشا کنند. (1)

در ذیل این مطلب تذکر چند نکته لازم است:

1. با وجود کثرت نعمت و فراوانی برکت و فراهم بودن سلامتی به شرحی که ذکر گردید زیادی نسل زحمتی برای کسی ایجاد نمی کند.

2. در آن عهد با شکوه همان طور که گفته شد هیچ سر زمینی خراب و ویران باقی نخواهد ماند بلکه همه جا آباد می شود. سرزمین هایی که اکنون مخروبه و غیر قابل سکونت است در آن زمان همه آباد می گردد. سرزمین هایی که کسی نتوانسته به آن ها راه پیدا کند در آن زمان به امر خدا و اعجاز آن حضرت فتح می شود حتی ظلمات زمین که اسکندر با اسباب غیر طبیعی که برایش فراهم بود به آن جا رفت (1) به تصرف مردم در می آید و به نور جمال آن سرور که همۀ عالم را نورانی خواهد کرد روشن می شود.

دو شهر بزرگ جابلقا و جابلسا در دو طرف دنیا که هر یک هفتاد هزار در ورودی دارد به آبادی های زمین افزوده می گردد. (2)

ص: 190

پشت کوه قاف که وسعتش از آن دو شهر بیش تر است به آبادی های دنیا ملحق می شود (1) ، و تمام این ها در قلمرو حکومت امام عصر علیه السلام در خواهد آمد و بنا بر این از نظر جا و مکان به خاطر زیادی جمعیت هرگز دچار مشکل نخواهد شد.

3. از این روایات که از طولانی بودن عمر افراد خبر می دهد که هر کس هزار پسر از صلب خود ببیند استفاده می شود که مدّت سلطنت امام عصر علیه السلام در عصر ظهور کمتر از هزار سال نخواهد بود و لذا در مورد روایاتی که مدت حکومت آن حضرت را هفت سال 19 سال 40 سال سیصد و نه سال (2) ذکر کرده باید گفت:

ص: 191

اوّلاً خود این اختلاف که جمع بین آن ها ممکن نیست دلیلی روشن بر ضعف آن ها و حجّت نبودن آن ها است.

ثانیاً اگر توجیه صحیحی برای آن ها یافت شود باید بر آن حمل کنیم و گر نه قابل توجه نخواهد بود یک توجیه که به نظر ما رسیده این است که بگوییم لفظ (قائم) در روایات به سه معنا آمده است:

1. امام موعود منتظر که پس از غیبتی طولانی ظهور خواهد کرد.

2. سایر امامان علیهم السلام که هر کدام قائم به امر حق و دین حق می باشند.

3. بعضی از اولاد ائمه علیهم السلام که در مقابل خلفای ستمگر قیام کردند، با آن که ائمه علیهم السلام آن ها را از هر عملی نهی می نمودند. از آنها هم در بعضی از روایات

ص: 192

به عنوان قائمی از ما تعبیر شده است مانند این روایت که امام صادق علیه السلام فرمود:

﴿أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ حَدَّثَ عَنْ أَشْیَاءَ تَکُونُ بَعْدَهُ إِلَی قِیَامِ اَلْقَائِمِ فَقَالَ اَلْحُسَیْنُ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ مَتَی یُطَهِّرُ اَللَّهُ اَلْأَرْضَ مِنَ اَلظَّالِمِینَ قَالَ لاَ یُطَهِّرُ اَللَّهُ اَلْأَرْضَ مِنَ اَلظَّالِمِینَ حَتَّی یُسْفَکَ اَلدَّمُ اَلْحَرَامُ ثُمَّ ذَکَرَ أَمْرَ بَنِی أُمَیَّهَ وَ بَنِی اَلْعَبَّاسِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ وَ قَالَ إِذَا قَامَ اَلْقَائِمُ بِخُرَاسَانَ وَ غَلَبَ عَلَی أَرْضِ کُوفَانَ وَ اَلْمُلْتَانِ وَ جَازَ جَزِیرَهَ بَنِی کَاوَانَ وَ قَامَ مِنَّا قَائِمٌ بِجِیلاَنَ وَ أَجَابَتْهُ اَلْآبُرُ وَ اَلدَّیْلَمُ وَ ظَهَرَتْ لِوَلَدِی رَایَاتُ اَلتُّرْکِ مُتَفَرِّقَاتٍ فِی اَلْأَقْطَارِ وَ اَلْحَرَامَاتِ وَ کَانُوا بَیْنَ هَنَاتٍ وَ هَنَاتٍ إِذَا خَرِبَتِ اَلْبَصْرَهُ وَ قَامَ أَمِیرُ اَلْإِمْرَهِ فَحَکَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ حِکَایَهً طَوِیلَهً ثُمَّ قَالَ إِذَا جُهِّزَتِ اَلْأُلُوفُ وَ صَفَّتِ اَلصُّفُوفُ وَ قُتِلَ اَلْکَبْشُ اَلْخَرُوفُ هُنَاکَ یَقُومُ اَلْآخِرُ وَ یَثُورُ اَلثَّائِرُ وَ یَهْلِکُ اَلْکَافِرُ ثُمَّ یَقُومُ اَلْقَائِمُ اَلْمَأْمُولُ وَ اَلْإِمَامُ اَلْمَجْهُولُ لَهُ اَلشَّرَفُ وَ اَلْفَضْلُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِکَ یَا حُسَیْنُ لاَ اِبْنٌ مِثْلُهُ یَظْهَرُ بَیْنَ اَلرُّکْنَیْنِ فِی دَرِیسَیْنِ بَالِیَیْنِ یَظْهَرُ عَلَی اَلثَّقَلَیْنِ وَ لاَ یَتْرُکُ فِی اَلْأَرْضِ اَلْأَدْنَیْنَ - طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ زَمَانَهُ وَ لَحِقَ أَوَانَهُ وَ شَهِدَ أَیَّامَهُ .﴾ (1)

در این حدیث شریف امیر مؤمنان علیه السلام به پاره ای از حوادث و وقایعی که تا قیام مهدی موعود علیه السلام رخ می دهد اشاره نموده اند. از آن جمله فرموده اند:

قائمی در خراسان قیام می کند و پیش می رود تا به سر زمین کوفه غلبه نماید. قائمی دیگر از ما در جیلان قیام می کند و پس از شرح قیام او و ذکر حوادثی دیگر فرمودند: بعد از آن ها قائم مأمول یعنی آن امام منتظر و مهدی موعود علیه السلام قیام می فرماید.

ص: 193

طبق این روایت و روایات مشابه آن می توان احتمال داد که قائمی که هفت سال، 19 سال و یا 40 سال سلطنت می کند هر کدام یکی از آن قیام کننده ها باشد که پیش از ظهور امام عصر علیه السلام قیام می کنند در هیچ یک از این روايات ذکر نشده که سلطنت این قائم در این مدت کجا و چه شهری و چه مقدار از دنیا می باشد.

4- وجود چنین سرزمین هایی مثل جابلقا و جابلسا که در روایات ذکر شده چیزی نیست که باعث تعجب و مورد انکار قرار گیرد و به عوالم دیگر غیر از عالم دنیا تأویل شود. پنهان بودن آن ها هم از نظر مردم چیزی منحصر به فرد نیست، زیرا اشیاء فراوانی است در عالم که با چشم دیده نمی شود؛ ولی شود وجود آن ها را انکار کرد مانند جن و ملائکه و باید گفت خداوندی که بر آفرینش هر چیز قادر است آن ها را آفریده و به قدرت خویش از نظر ما پنهان نموده است.

در مورد سدّ اسکندر و غار اصحاب کهف که در قرآن کریم از آن ها یاد شده و در مورد جزیره خضراء و بحر أبیض که در حکایات صحیح آمده و علمای اعلام در کتب خود بیان نموده اند قصه از همان قرار است اهل توحید که ایمان و یقین به قدرت پروردگار دارند هیچ استبعادی در مورد آن ها نمی یابند و غیر اهل توحید هم که به گفتار آن ها نباید اعتنایی نمود و همان طور که قرآن کریم می فرماید:

﴿ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ﴾ (1)

باید آن ها را در گفتگو های لجاجت آمیزشان رها کرد تا مشغول بازی های

ص: 194

خویش باشند و طبق این فرمایش قرآن کریم:

﴿وَ إِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً﴾ (1)

باید هنگامی که به لغو و بیهوده بر خورد کردیم بزرگوارانه از آن بگذریم و با بی اعتنایی از آن عبور کنیم. (2)

ص: 195

ص: 196

ص: 198

خداوند است که رسول خود را برای هدایت بندگان و بر قرار کردن دینی که ثابت است و نسخ نمی شود فرستاد و غرض الهی آن است که این دین را بر همه ادیان غلبه دهد و پیروز فرماید اگر چه مشرکان کراهت داشته باشند و نپسندند.

برای استدلال می گوییم لفظ (الحق) در کلمه (دین الحق) در مقابل باطل نیست زیرا (بالهدی) که پیش از آن آمده آن معنا را دارد و اگر در مقابل باطل آن را گرفتیم تأکید ما قبل می شود و تکرار و تأکید بدون وجه است و در قانون محاوره این مطلب ثابت است که هر گاه دو جمله یا دو کلمه کنار هم ذکر شود و برای هر یک معنای مستقل صحیحی فرض شود نباید دومی را تأکید اوّلی قرار داد و بلکه باید به همان معنای مستقلی که دارد حمل نمود معنای مستقل حق ثابت بودن است همان طور که در بسیاری از آیات به این معنا آمده است. از آن جمله در این آیه شریفه

﴿وَ كَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ﴾ (1)

و عده ای ثابت است خداوند یاری کردن مؤمنان.

و این آیه شریفه:

﴿وَ يَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾ (2)

و این آیه کریمه:

﴿حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ﴾ (3)

ص: 200

و این آیه عظیمه

﴿لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَى أَكْثَرِهِمْ﴾

یعنی عذاب جهنّم بر کافران ثابت و برقرار خواهد بود.

بنا بر این معنای آیه مورد بحث این است که دین احمدی ثابت خواهد بود و هرگز نسخ نخواهد شد.

این مطلب از جمله بعد از آن یعنی ﴿لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ﴾ نیز استفاده می شود. در این قسمت از آیه خداوند و عده فرموده است که دین اسلام را بر همه ادیان پیروز گرداند و این وعده او قطعی و تخلف نا پذیر است و چون این وعده تاکنون محقق نشده دورانی خواهد آمد که این وعده الهی تحقق پیدا کند و آن دوران ظهور حضرت مهدی علیه السلام است، (1) و از این جا معلوم می شود که این دین تا ظهور آن حضرت باقی خواهد ماند و در آن زمان بر همه ادیان پیروز

ص: 201

خواهد شد و تنها دین جهانی که بر همۀ عالم حکومت می کند خواهد بود.

عدل و پیروزی اسلام در تمام عالم است توسّط ایشان تحقّق پیدا می کند و تا هنگام ظهور و پایان دوران غیبت همچون خورشید پشت ابر فیض ایشان به اهل عالم می رسد و امر امامت به او اختصاص دارد.

آن چه باید به آن عمل کند نازل فرموده و امام به مفاد آن عمل کرده است. (1)

و حکمتِ بودن این کتاب ها نزد امام علیه السلام چیست؟ با آن که او به جمیع آن ها عالم است، زیرا قرآن را كه ﴿وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ ﴾ (2) با تمام اسرار و رموزش می داند تا آن جا که امام باقر علیه السلام فرموده اند:

اگر برای علم و دانشم که خداوند به من ارزانی داشته حاملینی می یافتم تمام توحید و اسلام و ایمان و دین و شرایع الهی را از کلمه (صمد) استخراج می نمودم و انتشار می دادم؛ ولی چگونه برای من میسر است در حالی که جدم امیر مؤمنان علیه السلام حاملینی برای علم خود نیافت آه می کشید و بر فراز منبر می فرمود: از من سؤال کنید، پیش از آن که مرا از دست بدهید در این سینهٔ من علم انبوهی است آه! آه!

افسوس کسی را که حامل آن باشد نمی یابم. (3)

ص: 206

آری؛ سینۀ مبارک ایشان صندوق علم الهی است. با این وصف حکمتِ بودن این کتاب ها نزد ایشان شاید این باشد که نوع مردم ظرفیت ندارند که امام علم خود را بدون این که نسبت به کتابی دهد برای ایشان بیان کند و بسا ممکن است موجب انکار آن ها گردد؛ اما وقتی آن را به کتابی مستند سازد که از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نزد ایشان مانده است راحت تر می پذیرند و لذا گاهی که می فرمودند: ما از گذشته خبر داریم ،آینده را می دانیم و شنونده تعجب می،کرد فوراً می فرمودند: ما این ها را از کتاب خدا قرآن می دانیم مگر در قرآن بیان هر چیزی نیست مگر خداوند نفرموده است ﴿وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِكُلِّ شَيْ ﴾ (1)

گردید تمام سنن و احکام و آداب محو شده را حیاتی مجدد خواهد بخشید و به مردم تعلیم خواهد نمود و آن ها نیز به طور کامل عمل خواهند کرد و البته روشن است نشر این احکام پس از محو و نا بودی آن ها برای مردم تازگی خواهد داشت.

دسته دوّم احکام و آدابی است که پیش از ظهور آن حضرت، اذن الهی برای اجرای آن ها نبوده و موکول به زمان ظهور شده است از آن جمله روایاتی که دلالت بر قتل ذراری قاتلان امام حسین علیه السلام دارد و دلیل آن راضی بودن آن ها به افعال پدران خویش می باشد و این یک قانون است که هر کس راضی به فعل دیگری باشد با او شریک خواهد بود. (1) ناقه حضرت صالح علیه السلام را سه نفر پی کردند؛ اما خداوند گروهی را به کیفر آن هلاک نمود زیرا آن سه نفر مباشر فعل و دیگران راضی به آن فعل بودند. (2) این یک حکم الهی است؛ (3)

ص: 208

اما پیش از ظهور امام عصر علیه السلام اجازه اجرای این حکم صادر نشده است آن حضرت پس از اتمام حجّت کافران ،مشرکان منافقان و مخالفان را خواهد کشت.

امام صادق علیه السلام فرموده اند:

هر کس مخالف ما باشد کشتن او لازم است؛ ولی بر ما و شیعیان ما جایز نیست که امروز به آن عمل کنند و این حکم مخصوص دوران قیام قائم ما اهل بيت علیهم السلام است. (1)

و از جمله آن احکام این است که از اهل کتاب جزیه قبول نکند و آن ها را میان اسلام آوردن و یا کشته شدن مخیّر فرماید. (2)

ص: 209

و از دیگر احکام آن است که اسلام و ایمان ظاهری را قبول نمی کند بلکه او به علم باطنی خود اگر بداند کسی ایمان واقعی ندارد او را خواهد کشت. (1) و نیز پیر زنا کننده و تارک زکات را می کشد. (2)

دیگر آن که بدون بینه و شاهد به علم خود حکم و قضاوت خواهد نمود. (3) و از آن احکام است که ارث هر کس را به برادر مؤمن او می دهد که در عالم اظلّه با هم برادر بوده اند. (4)

ص: 210

ممکن است این اشکال به ذهن کسی وارد شود که این احکام تاکنون نبوده و به آن عمل نشده پس احکام جدید است و بدعت می باشد.

در جواب این اشکال می گوییم همان طور که در مطلب سوّم این فصل گفته شد این ها احکام الهی است که حکم آن بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نازل گردیده؛ ولی زمان اجرای آن پیش از ظهور نبوده و مربوط به بعد از ظهور حضرت ولی عصر علیه السلام می باشد.

امّا این که در بعضی از روایات وارد شده که آن حضرت با دین جدید و كتاب جدید می آید، نباید چنین توهم شود که او دینی غیر از اسلام عرضه می کند و کتابی غیر از قرآن ارائه می نماید زیرا همان طور که در مطلب اوّل و دوّم گفته شد حضرت حجّت علیه السلام آخرین وصی پیامبر خاتم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است و هر وصی دین پیامبرش را ترویج و تبلیغ می کند و در میان مردم نشر می دهد.

مقصود از دین جدید یعنی اسلامی که از آن جز اسمی باقی نمانده و احکام و آدابش از فکر و خاطر مردم محو شده دوباره به وسیله آن حضرت به عرصه خواهد آمد و این درختی که بی برگ و بار و خشک و خزانی گشته دو مرتبه به وسیلۀ آن وجود مقدّس آبیاری می شود و طراوت و حیاتی تازه پیدا می کند و این دینی که بر اثر مرور زمان تغییرات کلی پیدا کرده و واژگون شده بار دیگر به وسیلۀ آن حضرت به حال اوّل بر می گردد به گونه ای که هر کس تماشا کند می پندارد که دین جدیدی است. باید گفت نسبت به آن چه آن ها دیده اند جدید است نه نسبت به اسلام اصیل که عین همان است.

امّا در مورد کتاب جدید باید گفت:

قرآن که به تدریج بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نازل می شد عدّه ای بودند آن را می نوشتند

ص: 210

و یکی از آن ها حضرت علی علیه السلام بود آن چه امیر مؤمنان علیه السلام از محضر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم استفاده کرد و آن را جمع آوری نمود همین قرآنی است که در میان مسلمانان است و بدون تردید نازل شده از طرف خداوند تبارک و تعالی است و همۀ امامان ما آن را تصدیق نموده اند با این تفاوت که در آن نام عدّه ای از ظالمین این امّت و نام عده ای از اهل ولایت و شیعیان ایشان ذکر شده است و گاهی بعضی از امامان ما بعضی از آنها را بیان می کردند و وقتی سؤال می شد که این تنزیل است؟ می فرمودند نه این تأویل است. تمامی این تأویلات را حضرت امیر مؤمنان علیه السلام در آن قرآن جمع آوری فرموده اند و در دسترس دیگران قرار نگرفته است.

و شاید حکمتش این بوده است که اگر در اختیار آنان قرار می گرفت پس از رحلت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم که غلبه بر ظالمان بود و آنان با زور و نیرنگ متصرّف در امور شدند به خاطر عدم رسوایی خودشان و یا به خاطر حسد ورزیدن به مقام ائمه اطهار علیهم السلام و شیعیان ایشان همۀ قرآن را تحریف می کردند.

و احتمال دارد در قرآن امیر مؤمنان علیه السلام احکام خاصّی که باید در دوران حکومت امام عصر علیه السلام جاری شود ذکر گردیده است.

به هر حال امیر مؤمنان علیه السلام آن قرآن را پس از وفات رسول خدابه مردم عرضه نمودند و آن ها نپذیرفتند و گفتند آن چه در دست ماست ما را بس است، امام علیه السلام فرمود: خواستم اتمام حجت باشد و گرنه می دانستم شما آن را نمی پذیرید و دیگر آن را نخواهید دید تا امام قائم علیه السلام قیام کند. (1)

ص: 212

پس بنا بر آن چه گفته شد مراد از کتاب جدید که در حدیث آمده بر فرض صحت سند آن، همین قرآن است که امیر مؤمنان علیه السلام آن را جمع آوری فرموده است. (1)

و اما آن چه در روایت آمده که می بینم عجم ها در مسجد کوفه نشسته و قرآن را به مردم می آموزند (2) و این بر عرب امری دشوار است، وجه دشوار

ص: 213

بودن آن ممکن است یکی از دو جهت باشد:

جهت اوّل: این که اکثر عرب ها از مخالفین هستند. (1) چون مشاهده می کنند آن کتاب مملوّ از فضائل اهل بیت علیهم السلام است و می شنوند آن چه را که تا آن زمان ظالمین اجازه نداده بودند به گوش آن ها برسد موجب استعجاب آن ها می گردد و پذیرفتن آن برای آن ها سخت و دشوار خواهد بود.

جهت دوّم تعصب شدید آنان است. خداوند تبارک و تعالی در قرآنش فرموده است:

﴿وَ لَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ * فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ مَا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ﴾ (2)

اگر ما قرآن را بر یک نفر عجم (غیر عرب) نازل کرده بودیم و او آن را بر عرب ها می خواند هرگز به او ایمان نمی آوردند. (3)

و چون در زمان ظهور عجم ها می خواهند قرآن را به عرب ها تعلیم دهند، چنین مطلبی بسیار سخت و دشوار است.

ص: 214

انسان زیبا جلوه دهند دنیای پست و لذت های زود گذرش را چنان جذّاب و فریبنده نشان دهند که انسان را به آن مشغول سازند.

3. هم نشینی و رفاقت با اهل هوا و هوس.

و این هر سه امر که سر چشمه طغیان و نافرمانی هستند در عهد با شکوه ظهور از بین خواهند رفت زیرا همان طور که پیش از این ذکر گردید به برکت دست مبارک امام عصر علیه السلام که بر روی سر ها می نهند عقل های مردم کامل می شود، بساط شیاطین هم که در آن زمان جمع می شود و می شود و همه آن ها به هلاکت می رسند هم نشینی ها و مصاحبت ها هم هرگز تاثیر سوء نخواهد داشت، زیرا همۀ مردم اهل ایمان و تقوا هستند و به همین خاطر فراوانی نعمت و ثروت در آن زمان انسان ها را به طغیان وا نمی دارد و در روایتی امام صادق علیه السلام به این مطلب تصریح فرموده اند که اگر این گونه وسعت و ثروت و بی نیازی در غیر آن دوران برای مردم پیدا می شد دچار طغیان می شدند. (1)

اهل ایمان با توجّه به این کلام الهی که فرموده است: ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ (2) در انتظار آن دولت کریمه به سر می برند دولتی که در آن اثری از شر و بدی نیست و همه در های خیر و رحمت و برکت به روی مردم گشوده می شود و همگان از رفاه و آسایش و امنیت و عدالت و مساوات بر خوردار می گردند و تا رسیدن به آن دوران باید سختی ها و دشواری ها را در راه پیدا کردن حلال تحمّل نمود. باید به مال اندک حلال قناعت کنیم و خود را با

ص: 216

توسعه طلبی و ثروت اندوزی به گناه و نا فرمانی آلوده نسازیم و از نعمت های فراوان دوران ظهور محروم ننماییم.

در روایتی آمده است که شخصی خدمت امام صادق علیه السلام شرفیاب شد و نزد آن حضرت شکایت کرد که پیر شده ام و از اهل و عیال و اولاد و خویشان خود اذیت و آزار می بینم.

امام علیه السلام فرمودند: خداوند برای حق دولتی و برای باطل دولتی قرار داده در دولت حق برای اهل باطل بهره ای از رفاه و آسایش قرار نداده و در دولت باطل برای اهل حق شایسته ندانسته که بیش از کفایت بخواهند و چون شما اهل حق در دولت باطل خود را به افزون طلبی آلوده می کنید و قلب و روح خویش را نا پاک می سازید در هنگام مرگ خداوند برای پاک ساختن شما جان کندن را تلخ و دشوار می سازد و نتیجه اش این می شود که اگر ظهور دولت حق شود و شما را برای باز گشتن به دنیا دعوت کنند حاضر به پذیرفتن آن نیستید و می ترسید که دو مرتبه به سختی جان کندن مبتلا شوید و از این فیض بزرگ يعنى حضور در دولت کریمۀ آل محمّد علیهم السلام و بهره مند شدن از نعمت های فراوان مادی و معنوی آن دوران محروم می شوید و لذا لطف الهی به دوستان اهل بیت علیهم السلام اقتضا دارد که آن ها را قبل از فرا رسیدن مرگ با دچار شدن به سختی ها و مصائب دنیوی تطهیر نماید تا در هنگام مرگ به بلای سختی جان کندن و فشار قبر مبتلا نشود و در نتیجه حاضر باشند که در دوران ظهور به دنیا رجعت کنند. (1)

ص: 217

و خلاصه موعظه ما به اهل معرفت و مشتاقان ظهور حضرت بقیة اللّه علیه السلام کسانی که دریافته اند حضور در آن دولت کریمه چه نعمت بزرگ و چه سعادت عظمایی می باشد این است که در مقام طلب معاش خود به مقدار کفاف که ضرورت زندگی است اکتفا کنند و در جستجوی بیشتر از آن نباشند تا مصداق این فرمایش پروردگار ﴿مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً﴾ (1) شوند به نسبت به مجاهده و تزکیه نفس و محاسبه غفلت نورزند و کوتاهی ننمایند که این ها انسان را به مقام قرب پروردگار و محبت حضرت ولیّ عصر علیه السلام نزدیک می نماید و از وظایف ما در دوران غیبت آن خورشید تابناک امامت است.

و اگر از راه حلال بدون کوشش او مال انبوهی نصیبش گردید مازاد بر مقدار کفاف را در امور خیریه مصرف کند بنا های عام المنفعه احداث نماید به امور فقرا و بیچارگان و تهی دستان رسیدگی کند، در ترویج فرهنگ تشیّع و نشر معارف علوی تلاش نماید، در احیای امر اهل بیت علیهم السلام و تعظیم شعائر اهتمام ورزد اقامه عزای حضرت سيّد الشهداء علیه السلام کند که این افضل از تمامی اقسام مذکوره و جامع جميع آن ها و منشأ همۀ خیرات است یا در راه زیارت آن حضرت قدم بر دارد که بیشترین توصیه و سفارش درباره آن شده است تا حدی که می توان گفت بدون زیارت امام حسین علیه السلام و تعزیه داری آن حضرت دین و ایمان شخص کامل نمی گردد.

امام باقر علیه السلام فرموده اند:

﴿مَنْ لَمْ يَكُنْ لِلْحُسَيْنِ علیه السلام زَوَاراً كَانَ نَاقِصَ الْإِيمَانِ﴾ (2)

ص: 218

کسی که زائر امام حسین علیه السلام نباشد دین او ناقص خواهد بود.

امام صادق علیه السلام فرموده اند:

کسی که به زیارت امام حسین علیه السلام نرود تا از دنیا رود و با این حال گمان کند که شیعه ما است، گمان بی جایی نموده و او از شیعیان ما نخواهد بود. (1)

و نیز فرموده اند:

اگر کسی هزار حج به جا آورد ولی به زیارت امام حسین علیه السلام نرود، حقی از حقوق الهی را ترک کرده و از آن باز خواست شود. (2)

و در روایت دیگر فرموده اند:

اگر کسی در تمام عمرش حج به جا آورد ولی به زیارت امام حسین علیه السلام نرود حقی از حقوق رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را ترک کرده است... (3)

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در بیان فضائل مؤمنینی که همواره به یاد امام حسین علیه السلام می باشند و در راه زیارت آن حضرت و تعزیه داری برای او تلاش فراوان دارند به حضرت زهرا علیها السلام می فرماید:

ص: 219

﴿لَیسَ فِی الأَرضِ أعلَمُ بِاللّهِ و لا أقوَمُ بِحَقِّنا مِنهُم ، ولَیسَ عَلی ظَهرِ الأَرضِ أحَدٌ یَلتَفِتُ إلَیهِ غَیرُهُم ، اُولئِکَ مَصابیحُ فی ظُلُماتِ الجَورِ﴾ (1)

در روی زمین کسی دانا تر از ایشان به خداوند و پایدار تر نسبت به ادای حق ما نیست و آن ها هستند که ارکان زمینند و به وجود آنان نظام عالم برپاست و به برکت ایشان باران رحمت الهی بر زمین فرود می آید و آن ها هستند که چراغ های روشن در تاریکی های ستم می باشند.

و در ضمن چند روایت فرموده اند:

کسی که زائر امام حسین علیه السلام نباشد، اگر در بهشت راه پیدا کند از خود منزل ندارد و در آن جا مهمان خواهد بود. (2)

و از این روایت استفاده میشود که منازل بهشت جایگاه زائرین حضرت سيّد الشهداء علیه السلام است و به آن ها اختصاص دارد و حکمتش آن است که خداوند بهشت را از نور مبارک امام حسین علیه السلام آفریده است و آن حضرت بهترین وسیله است برای راه یافتن به بهشت. (3)

ص: 220

راهی که بشر را به خداوند رساند *** عشق است و در این مرحله پل ساز حسین است

حسین علیه السلام باب رحمتی است که خداوند به روی بندگانش گشوده است. زیارت آن حضرت گریه بر مظلومیّت او و تعزیه داری ایشان، هر یک کیمیایی است عجیب و تأثیر آن دگر گون کردن ماهیّت است. این کیمیا اثری دارد که می تواند ماهیت یک جهنّمی را تغییر دهد و او را بهشتی نماید، کاری کند که آدمی شایستگی بهشت و ساکن شدن در جوار رحمت الهی را پیدا نماید.

زراره از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

﴿يَا زَراره مَا مِنْ بَاكٍ يَبْكِي عَلَيْهِ إِلاَّ وَ قد وَصَلَ رَسُولَ اَللَّهِ وَ أَسْعَدَ فَاطِمَةَ وَ أدَّى حَقَّنا﴾ (1)

ای زراره! کسی نیست که بر امام حسین علیه السلام گریه کند مگر آن که با این عمل نسبت به رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم صله نموده، حضرت زهرا علیها السلام را یاری و حقّ ما

اهل بيت علیهم السلام را ادا کرده است.

قطرات اشکی که در عزای سید مظلومان عالم بر چهره عزا دار جاری می شود باعث آبروی او می گردد همچون گرد و غباری که بر چهره زائر می نشیند و او را در پیشگاه خداوند و پیامبرش عزیز می گرداند، و بر هر قدمی که بر می دارد حسنه ای برای او ثبت و گناهی از او آمرزیده می شود و چون در حایر حسینی قرار گرفت خدا او را از کامیاب شدگان و سعادتمندان قرار می دهد و زیارتش را که انجام داد خدا او را از رستگاران می نویسد و هنگامی که قصد باز گشتن دارد فرشته ای نزد او می آید و می گوید: رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بر تو

ص: 221

سلام می فرستد و می فرماید: اعمال خود را از سر بگیر که خدا گذشته تو را آمرزید. (1)

و بی اعتنایی کردن به این مسأله مهم باعث محرومیت انسان از آن اجر و پاداش می گردد و چه بسا کیفر و عقوبت سنگینی را در پی خواهد داشت. (2)

البته عقوبت متوجّه کسی می شود که قدرت مالی و بدنی داشته باشد و طریق برایش مفتوح باشد. کسانی که متمکن هستند باید هر ماه یک بار و یا هر شش ماه و یا هر سال و یا هر سه سال یک بار مشرف شوند و این اختلاف ناشی از حال افراد است از نظر نزدیک بودن یا دور بودن و از نظر ثروت داشتن یا نداشتن و کمترین حدی که گفته شده هر چهار سال یک بار است.

امّا نسبت به کسی که تمکّن مالی و یا بدنی ندارد یا راه کربلا از طرف ظالمان و مخالفان به روی او بسته است برای آن که عنوان زائر پیدا کند باید از راه دور آن حضرت را زیارت کند و بهتر آن است که بر بام خانه اش رود، رو قبله بایستد نگاهی به بالا و نگاهی به طرف راست و چپ خود نماید و آن گاه با عرض سلامی آن حضرت را زیارت کند (3) و اگر به خاطر سرما و عجز و

ص: 222

نا توانی و یا عذر دیگری نتواند به بالای بام رود در فضای باز صحن حیاط بایستند و یا به دشت و صحرا رود و در آن جا زیارت نماید و یا به نیّت زیارت آن بزرگوار به مقبره امامزادگان و علما و صلحا رود، زیرا فرموده اند کسی که در صورت عدم امکان زیارت ما چنین زیارتی کند، مثل آن است که ما را زیارت کرده باشد. (1)

و در مورد کیفیت زیارت آن حضرت از راه دور امام صادق علیه السلام فرموده اند بگو:

﴿السَلامُ عَلَيْكَ يا ابا عَبْدِ اللَّه، السَلامُ عَلَيْكَ يابْنَ رَسُولِ اللَّه، السَلامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُه.﴾

و خداوند با همین زیارت مختصر ثواب یک حج و یک عمره دهد.

و در حدیث دیگری فرمود: پس از این زیارت دو رکعت نماز هم بخواند. (2)

در مورد زیارت، آداب و شرایطی را ذکر کرده اند که هر چه زائر آن ها را بیشتر رعایت کند زیارتش کامل تر و اجر و ثوابش بیشتر خواهد بود و آن ها عبارتند از:

1- معرفت و شناخت آن حضرت.

2- محبّت و دوستی.

ص: 223

3- شوق و اشتياق.

4- اخلاص.

5- تقوا و ورع.

6- اجتناب کردن از کار های بیهوده و لغو و جدال و خنده زیاد.

7- داشتن حال حزن و غم.

9- استفاده کردن از مال حلال.

10 - احسان کردن به همراهان و مواسات آن ها.

11 - تحمل سختی ها و صدماتی که متوجّه او می شود.

12 - شکیبایی داشتن و جزع ننمودن در سختی ها.

از زیارت هایی که بیشتر در مورد آن توصیه شده، زیارت عاشورا است، امام باقر علیه السلام به علقمه فرمودند هر روز این زیارت را چه روز عاشورا و چه غیر آن، هر کجا باشی، کربلا یا جای دیگر بخوان، تا روز قیامت در شکل و هیئت شهدای کربلا محشور شوی و در ثواب همۀ کسانی که آن حضرت را تا آن روز زیارت کرده اند شریک باشی. (1)

و سزاوار است که اگر فرصت داری و حالت مقتضی است این زیارت را به

ص: 224

صورت مفصّل با صد لعن و سلام کامل بخوانی؛ ولی در صورت تنگی وقت و مقتضی نبودن حال می شود آن را به سه طریق مختصر نمود.

ص: 226

ص: 228

سایر مردم در قبرها می مانند تا روز قیامت که محشور شوند.

کسانی که ایمان به قدرت پروردگار دارند و به مقام عصمت ائمه اطهار علیهم السلام معترفند، هرگز نمی توانند این مسأله را انکار کنند زیرا در امّت های گذشته اتّفاق افتاده (1) و قرآن به آن تصریح فرموده و در روایات بسیاری آمده است. خداوند در قرآن می فرماید:

﴿أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ﴾ (2)

این آیه شریفه دلالت بر وقوع رجعت و عدم جواز انکار آن می نماید. روایت شده کسانی که در این آیه ذکر شده اند هفتاد هزار نفر بودند خداوند آن ها را می رانید و سپس زنده گردانید و آن ها به دنیا رجعت کردند و باز گشتند و برای مدتی طولانی زندگانی نمودند.

اصحاب کهف که قصّۀ آن در قرآن کریم آمده است گواه روشنی بر این مطلب است. آن ها پس از گذشت سی صد و نه سال به دنیا باز گشتند. (3)

ص: 230

ابا بصیر می گوید امام باقر علیه السلام به من فرمودند آیا اهل عراق رجعت را انکار می کنند؟ عرض کردم: آری. فرمودند: آیا آن ها قرآن نمی خوانند؟ آیا این آیه را ندیده و در آن نیندیشیده اند؟ ﴿وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً﴾ (1) روزى كه ما از هر امتی گروهی را محشور می گردانیم. (2)

آیه دیگر که دلیل روشن بر رجعت است این آیه شریفه می باشد:

﴿وَ حَرَامٌ عَلَى قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا يَرْجِعُونَ﴾ (3)

قرآن اجرا می گردد و همۀ این امور به دست با کفایت امام عصر علیه السلام انجام می گیرد.

و در حدیث دیگری فرموده اند ﴿يَوْمَ لَا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمَانُهَا﴾ زمان خالی شدن زمین از حجّت است یعنی آن چهل روز قبل از قیامت که مردم مبتلا به عذاب های سختی از جمله آمدن يأجوج و مأجوج می گردند و در هنگام رؤيت عذاب، ایمان آوردن سودی نخواهد داشت.

امیر مؤمنان علیه السلام در آن جا تشریف دارند و عهد نامه ای که به خط امیر مؤمنان علیه السلام و املاء رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است به آن حضرت می دهند تا بر طبق آن عمل کنند. (1)

و در حدیث دیگری فرموده اند در مکه در بیست و سوم ماه رمضان پس از ندایی که از جبرئیل بلند می شود هنگام بیعت کردن ملائکه و اصحاب آن حضرت آن دو بزرگوار یعنی رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و امیر مؤمنان علیه السلام نیز حضور دارند.

و آن چه در اخبار در مورد جنگ های عظیم هر یک از ایشان وارد شده مربوط به رجعت باطنی آنان است.

مانند این حدیث که امام حسین علیه السلام پیش از شهادت در ضمن بشارت های خود به اصحاب فرمودند:

من و شما به دنيا رجعت خواهیم کرد هنگامی که فرزندم امام قائم علیه السلام ظاهر شده باشد پیامبر و امیر مؤمنان و ائمه علیهم السلام آمده باشند. من به امر حضرت رسول به تمام دنیا می روم و با نصاری و یهود جنگ می کنم. (2)

و مثل این روایت که شیطان با همۀ لشکریانش جمع می شوند و برای جنگ در مقابل امیر مؤمنان علیه السلام و صف آرائی می کنند. صد و بیست و چهار هزار پیامبر به یاری آن حضرت می شتابند و جنگ سختی رخ می دهد در آن هنگام

ص: 234

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم با افواج ملائکه با سطوت خاصّی ظاهر می شوند شیطان با مشاهده آن هیبت و عظمت فرار می کند. او را تعقیب می کنند و در کنار مسجد کوفه به دست امام قائم علیه السلام کشته می شود. (1)

از جمله رجعت های باطنیّه، رجعت ائمه اطهار علیهم السلام در همان ابتدای ظهور است.

طبق فرمایش امام صادق علیه السلام به مفضّل، آن حضرت از مکه به مدینه می آیند و از آن جا به کوفه می روند و از قتال با سفیانی که فارغ شدند امام حسین علیه السلام با هفتاد و دو نفر از اصحاب ظاهر می شوند و سپس صدّیق اکبر امیر مؤمنان علیه السلام و بعد از آن پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و ائمه اطهار علیهم السلام و تصدیق کنندگان و تکذیب کنندگان ایشان حضور پیدا می کنند.

آن گاه هر یک از آنان بر می خیزد و در حضور پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم شکایت خویش را آغاز می کند و ظلم هایی را که در حق ایشان شده بیان می نماید که به طور مفصّل در ضمن این حدیث ایراد گردیده و ما به خاطر اختصار از نقل آن خود داری نمودیم.

حکمت این اجتماع و این گونه شکایت ها آن است که هر مظلومی تا موقعی که خود شکایتش را اظهار نکرده بر خداوند حتمی و واجب نیست که

ص: 235

در انتقام و تقاص کشیدن از ظالم او تعجیل فرماید و آن ها در عصر و دوران خویش به خاطر حکمت ها و مصلحت هایی که در نظر داشتند صبر کردند و آن همه ظلم و ستم را تحمل نمودند و اکنون که دوران ستمگران به پایان آمده و زمان خواری و رو سیاهی و ذلت آنان فرا رسیده به شدت از آن ها انتقام خواهند گرفت. (1)

ص: 236

ویژگی اوّل...67

ویژگی دوّم...75

ویژگی سوّم...77

کیفیّت ادای حق بزرگ نسبت امام حسین علیه السلام...79

زمان اوّل نصرت مولای مظلوم ما امام حسین علیه السلام...81

زمان دوّم نصرت پس از قتل در مورد امام حسین علیه السلام...83

زمان سوّم نصرت که پس از قتل به عنوان قصاص از ظالم...83

زمان چهارم، نصرت که پس از قتل به عنوان تعزیه داری و... ...84

قسم دوّم از راه های تزکیه نفوس رفع موانع...92

نوع اوّل از موانع:...92

نوع دوّم از موانع:...93

نوع سوّم از موانع:...93

نوع چهارم موانع:...95

نوع پنجم از موانع:...102

مطلب اوّل: شیطان و چگونگی اغوای مردم...103

مطلب دوّم: چگونگی ایمنی از فتنه های شیطان...110

در فضای معنوی به سر بردن...115

توسل به اذکار مخصوص در هنگام خواب و بیداری...116

تسبیح حضرت زهرا علیها السلام...116

قرائت سورة يس...116

قرائت آیه سخره...122

خواندن آیة الکرسی...117

خواندن بسمله و حوقله...117

راه های جلب نظر خداوند...119

توسل و درخواست از درگاه خداوند...120

ص: 239

بخش پنجم در بیان عنایت های الهی مختص دوران ظهور...129

عطيه و عنایت اوّل:...131

عطیه و عنایت دوّم:...137

عطيه و عنایت سوّم:...147

اجتماعات بيت المعمور...155

عظمت بیت المعمور...159

عطیه و عنایت چهارم:...161

حاصل كلام...171

بخش ششم: نزول برکات خداوند از آسمان و زمین بر بشر...175

برکات آسمانی:...177

بركات زمين:...179

برکات در اموال:...182

برکت در جسم ها و بدن ها...186

برکت در بینایی و شنوایی...188

برکت در عمر ها و نسل ها...189

بخش هفتم: سیره و سلوک امام عصر علیه السلام در دوران حکومتش...197

فصل اوّل...199

فصل دوّم: سیره و سلوک امام عصر علیه السلام...205

کیفیت سلوک امام عصر علیه السلام در اجرای احکام...207

تكميل بحث:...215

خاتمه: پیرامون امر رجعت و بیان کیفیت آن...227

ضرورت رجعت در مذهب شیعه...229

کیفیّت رجعت...231

مصادر تحقیق...237

ص: 240