بسم الله الرحمن الرحيم

ص: 2

سرشناسه: خامنه اى، على، رهبر جمهورى اسلامى ايران، 1318 _.

عنوان و نام پديدآور: احكام موضوعى 3، احكام پزشكى.

مشخّصات نشر: تهران: انتشارات فقه روز (وابسته به انتشارات انقلاب اسلامى)، 1395.

مشخّصات ظاهرى: 88 ص.

قيمت: 50000 ريال شابك: 9-8-93133-600-978

وضعيت فهرست نويسى: فيپا

موضوع: پزشكى __ فتواها

موضوع: فقه جعفرى __ رساله عمليه

شناسه افزوده: انتشارات انقلاب اسلامى

رده بندى كنگره: 1395 288 الف 2 خ / 183/9 BP

رده بندى ديويى: 3422/297

شماره كتابشناسى ملّى: 4215806

ناشر: فقه روز

(وابسته به مؤسّسه ى پژوهشى فرهنگى انقلاب اسلامى)

شمارگان: 5000

چاپ اوّل: بهار 1395

50000 ريال

شابك: 9-8-93133-600-978

نشانى: تهران، خيابان جمهورى اسلامى، خيابان دانشگاه جنوبى، كوچه ى عطارد، شماره ى 7

تلفن: 66977268-66405100 - تلفن مركز پخش: 09195593732-66483695

پست الكترونيكى: Info

Book-khamenei.ir - سامانه پيامكى: 120 20 1000 - http://Book-Khamenei.ir

ص: 3

ضرورت يادگيرى پزشكى براى بانوان 12

قرار دادن خود در معرض آزمايش هاى خطرناك، براى پيشرفت علم پزشكى 12

انجام آزمايش هاى پزشكى بر روى بيمار بدون اطلاع او 12

فاش كردن اسرار بيمار براى پيشرفت علم پزشكى 12

پژوهش در طب اسلامى 13

آموزش اقشار جامعه براى مبارزه با ايدز 13

لزوم يادگيرى مسائل شرعى مورد ابتلا براى پيراپزشكان 13

دستورات غيرشرعى در مؤسسات پزشكى 14

معاينه بيماران غير هم جنس در مراكز درمانى جهت آموزش 14

اختلاف در نظر استاد و تشخيص دانشجو براى انجام معاينه 15

احكام وضو، نماز و روزه 16

حكم وضوى شخصى كه زخم، دمل و يا شكستگى در جلو سر يا پاها دارد 16

حكم نماز قضا براى شخصى كه به اغما مى رود 16

حكم كسى كه در اثر ضعف يا سرگيجه نمى تواند نماز را ايستاده بخواند 16

نماز خواندن با خون «هموروئيد» (بواسير) 17

استفاده از آمپول هاى غيرضرورى براى روزه دار 17

حكم به دهان بردن وسايل دندان پزشكى براى روزه دار 17

استفاده از اسپرى براى شخص روزه دار مبتلا به آسم 17

تنقيه با چيز روان براى روزه دار 18

احكام زايمان 19

جلوگيرى از باردارى 19

جلوگيرى از باردارى زنى كه در معرض خطر است 21

وظيفه ى شخصى كه خود را عقيم كرده 21

حق تقدم در عقيم كردن زوجين 21

جلوگيرى از باردارى با «آى. يو. دى» 22

كنترل جمعيت 22

سزارين زنى كه توانايى زايمان طبيعى دارد 22

عمل جراحى كه مستلزم كشته شدن مادر يا جنين براى زنده ماندن ديگرى 22

حكم كيفيت گذاشتن «آى. يو. دى» توسط پزشك 23

عمل «وازكتومى» 23

بستن لوله هاى رحمى 23

جلوگيرى از باردارى بدون اجازه ى شوهر 24

ص: 6

احكام مربوط به سقط جنين 52

سقط جنين به خاطر حفظ آبرو 29

حكم سقط جنين 29

كتمان ناقص بودن جنين از والدين 29

سقط جنينى كه به نظر پزشك حتماً مى ميرد 30

ديه ى جنينى كه به دستور مادر، سقط شده 30

وجوب پرداخت ديه بر مباشر سقط 30

ملاك در جواز سقط جنين 30

از بين بردن تعدادى از جنين ها براى حفظ بقيه 31

خارج كردن زود هنگام جنين از رحم مادر براى نجات جان او 31

سقط عمدى جنين 32

احكام تلقيح مصنوعى 33

بانك اسپرم 36

تخمك هاى باقى مانده در آزمايشگاه 36

روش هاى برداشت تخمك از زن 36

استفاده از تخمك زن اجنبى با وجود تخمك ضعيف زوجه براى بارورى 37

استفاده از اسپرم مرد اجنبى براى لقاح با تخمك در آزمايشگاه 37

تلقيح مستقيم اسپرم اهدايى مرد اجنبى به داخل رحم زن 37

محرميت نوزاد دختر و پسرى كه از طريق لقاح اسپرم مصنوعى در رحم زن متولد شوند 38

محرميت نوزاد دختر و پسرى كه از طريق لقاح اسپرم مصنوعى در رحم مصنوعى متولد شوند 38

احكام تغيير جنسيت 39

جواز تغيير جنسيت 39

تغيير جنسيت افراد دو جنسى 40

تغيير ژنتيكى جنين انسان 40

تعيين جنسيت جنين با رژيم غذايى 40

احكام تشريح ميت و پيوند اعضاء 41

تشريح جسد مسلمان در صورت نبود جسد كافر 46

تشريح جسد براى تشخيص جرم 46

ديه ى تشريح ميت مسلمان 46

وصيت مسلمان بر تشريح جسد يا اهداى اعضاء 47

ص: 7

تشريح مرده ى مشكوك 47

تجسس در اسلامِ ميت براى تشريح 47

نگاه به جسد نامحرم و لمس آن در زمان تشريح 47

تشريح جسد مسلمان 48

تشريح جسد مسلمان اعدامى 48

تشريح جسد بى وارث 48

خريد جسد كفار 48

تشريح جسد مجهول الهويه 49

پيوند اعضاى حيوانات به انسان 49

پيوند اعضاى مسلمان به غير مسلمان و برعكس 49

اهداى اعضاى غير اصلى انسان 49

پيوند اعضاى مرده 50

گرفتن پول در برابر اهداى عضو 50

طهارت و نجاست اعضاى پيوندى 50

وجوب اهداى عضو در صورت عدم ضرر 50

احكام ختنه 52

احكام مماثل 53

معاينه ى پزشكى توسط نامحرم براى كنترل سلامتى 55

نگاه به جسد هم جنس و غيرهم جنس 55

محرميت پزشك غيرمماثل براى درمان نازائى 55

مراجعه به پزشك نامحرم در موارد ضرورى 56

مراجعه ى روستائيان به پزشك نامحرم 56

برهنه كردن بيمار براى حفظ حالت استريل اتاق عمل 56

كمك مرد به زن در حال زايمان 57

حجامت كردن نزد نامحرم 57

قرار دادن «نورپلانت» توسط پزشك نامحرم 57

مراجعه بيمار زن به دندان پزشك مرد 58

احكام خون 59

انتقال خون بين مسلمان و غيرمسلمان 59

فروش خون 59

تزريق خون از زن به مرد يا بالعكس و يا از كافر به مسلمان 59

احكام نجاست 60

ص: 8

اطلاع دادن نجاست وسايل پزشكى به بيمار 60

نجاست وسايل بيمارستان هاى بلاد غيراسلامى 60

استفاده از نخ بخيه ى تهيه شده از حرام گوشت 60

خون ريزى در حال اعمال جراحى دهان 61

ورود مجدد وسايل پزشكى نجس به داخل دهان 61

تماس دست با الكل طبى 61

نجس بودن الكل طبى 61

تماس با خون خشك شده روى زخم 61

تماس با بافت هاى مرده مجاور عضو زنده 62

تطهير دندان مصنوعى در دهان 62

حكم خونابه ى محل زخم 62

حكم خون مُرده ى زير ناخن يا زير پوست 62

نجاست سوزن سرنگ در عمل خون گيرى 62

تطهير خون با پنبه ى آغشته به الكل 63

حكم استخوان بيرون زده از بدن 63

حكم لمس عضوى از بدن انسان زنده كه خشك شده و فاقد روح است 63

احكام حق طبابت و گواهى پزشكى 64

حق طبابت و گواهى پزشكى 64

دريافت حق طبابت قبل از بهبودى بيمار 64

دريافت حق طبابت از بيمارى كه بهبود نيافته 64

دريافت حق طبابت و عمل جراحى قبل از انجام كار 65

نوشتن گواهى پزشكى 65

صدور گواهى نادرست براى بيمار 65

مطالبه ى مبلغ اضافى از بيمار بابت عمل جراحى 65

احكام ضمان 67

ضمان ضرر ناشى از حساسيت دارويى بيمار 67

ضمان لطمات وارده بر بيمار در حين درمان وى 67

ضمان لطمات وارده از طرف دستياران پزشك 68

ضمان لطمات وارده شده به بيمار بدون تفريط پزشك 68

ضمان لطمه به بيمار در اثر توصيه ى دارو توسط افراد معمولى 68

ضمان ايجاد عارضه به جنين در صورت بى اطلاعى پزشك از حاملگى بيمار 69

ضمان پزشك متخصص و دانا در صورت فوت بيمار 69

ص: 9

ضمان لطمه به بيمار توسط دستياران به علت عدم حضور استاد 69

ضمان لطمه به بيمار در صورت انجام نشدن عمل جراحى به خاطر ناتوانى در پرداخت هزينه 70

احكام مسائل متفرقه ى پزشكى 71

انجام عمل استمناء جهت بررسى وضعيت اسپرم ها 71

جراحى بينى و گوش 71

استفاده از «هيپنوتيزم» 71

استفاده از «هيپنوتيزم» جهت درمان بيمارى 72

فاش كردن اسرار بيمار براى بستگانش در موارد ضرورى 72

دادن پرونده ى پزشكى بيمار به ساير پزشكان 72

كسانى كه فقط از نظر پزشكى زنده اند 72

استفاده از سلول هاى بنيادين براى مقاصد درمانى 73

استفاده از ميوه هاى ژنتيكى 73

شبيه سازى حيوانات 73

روكش طلا و پلاتين دندان 73

ترك معالجه ى بيمار روانى خطرناك 74

نبش قبر مشكوك 74

استفاده از گوشت حرام براى درمان بيمارى 74

جراحى بيمارى كه عمل جراحى تأثيرى در طول عمر او نداشته باشد 74

وظيفه ى پزشك در خصوص تشريح عوارض و ضايعات عمل جراحى براى بيمار 75

وجوب رو به قبله كردن بيمار محتضر 75

لزوم جداسازى بيماران نامحرم در بخش مراقبت هاى ويژه 75

استعمال سيگار توسط پزشك حين عمل جراحى 75

اطلاعاتى كه پزشك حين معالجه ى بيمار به آن دست مى يابد 76

مسئوليت گروه پزشكى جهت كمك به انجام فرايض دينى بيماران 76

انجام اقدامات درمانى توسط پزشك صرفاً جهت انتفاعات مادى 76

ص: 10

تجويزى مى باشد، آيا داروساز نسبت به عواقب يا عوارض ضررهاى ناشى از تجويز غيرعلمى يا غيرضرورى و احياناً تجويز بر اساس سودجويى و غيره ضامن است؟

ج: در فرض مرقوم ضامن نيست.

پزشكى و يا حتّى تكليفى از طرف استاد است. با توجه به اين مطالب آيا انجام معاينات مزبور براى ما جايز است؟

ج: مجرد اينكه معاينه ى پزشكى، از برنامه هاى آموزشى و يا از تكاليف استاد به دانشجو است، مجوّز شرعى براى ارتكاب امر خلاف شرع محسوب نمى شود، بلكه ملاك در اين زمينه فقط نياز آموزشى براى نجات جان انسان و يا اقتضاء ضرورت مى باشد.

س 20. آيا در معاينه ى نامحرم كه به خاطر ضرورت آموزش پزشكى وكسب تجربه و مهارت صورت مى گيرد، بين معاينه ى اعضاى تناسلى و ساير اعضاى بدن تفاوت وجود دارد؟ بعضى از دانشجويان كه بعد از اتمام تحصيل براى معالجه ى بيماران به روستاها و نقاط دوردست مى روند، گاهى مجبور به زايمان زن و يا درمان آثار آن از قبيل خون ريزى شديد مى شوند، اين كار چه حكمى دارد؟ بديهى است كه اگر اين خون ريزى و بيمارى هاى ديگر به سرعت درمان نشود، حيات زنى كه تازه زايمان كرده، در خطر خواهد بود، با علم به اينكه شناخت راه هاى معالجه ى اين بيمارى ها مستلزم كارآموزى در هنگام تحصيل علم پزشكى مى باشد؟

ج: هنگام ضرورت فرقى بين حكم معاينه ى اعضاى تناسلى و غير آن ها نيست و ملاك كلى، احتياج به تمرين و فراگيرى علم پزشكى براى نجات جان انسان مى باشد و در اين موارد بايد به مقدار ضرورت اكتفا شود.

س 21. غالباً در معاينه اعضاى تناسلى _ اعم از اينكه توسط فرد مماثل (همجنس) صورت بگيرد يا خير _ احكام شرعى مانند نگاه كردن پزشك يا دانشجو از طريق آينه، رعايت نمى شود و چون ما براى فراگيرى چگونگى تشخيص بيمارى ها از آنان تبعيت مى كنيم، وظيفه ى ما چيست؟

ج: تحصيل و فراگيرى علم پزشكى از طريق معايناتى كه فى نفسه حرام هستند، در مواردى كه يادگرفتن اين علم و شناخت راه هاى درمان بيمارى ها متوقف بر آن باشد، اشكال ندارد، مشروط بر اينكه دانشجو

ص: 9

اطمينان داشته باشد كه توانايى نجات جان انسان ها در آينده متوقف بر اطلاعاتى است كه از اين طريق به دست مى آيد و همچنين مطمئن باشد كه در آينده در معرض مراجعه ى بيماران بوده و مسئوليت نجات جان آنان را بر عهده خواهد داشت.

س 22. آيا نگاه كردن به عكس مردان و زنان غيرمسلمان كه در كتاب هاى اختصاصى رشته ى درسى ما به صورت نيمه عريان وجود دارد جايز است؟

ج: اگر به قصد ريبه نباشد و خوف ترتّب مفسده هم در آن وجود نداشته باشد، اشكال ندارد.

س 23. دانشجويان رشته ى پزشكى در خلال تحصيل، عكس ها و فيلم هاى مختلفى را از اعضاى تناسلى بدن به قصد آموزش مى بينند، آيا اين عمل جايز است يا خير؟ ديدن عورت غير مماثل چه حكمى دارد؟

ج: نگاه كردن به فيلم ها و تصاوير فى نفسه اشكال ندارد، به شرط اينكه به قصد لذت نبوده و خوف ارتكاب حرام هم وجود نداشته باشد. آنچه حرام است نگاه به بدن غير مماثل و لمس آن است.

س 24. زن در هنگام وضع حمل نسبت به رعايت پوشش چه تكليفى دارد؟ و زنان پرستار كه به زن هاى ديگر درهنگام وضع حمل كمك مى كنند، نسبت به كشف عورت و نگاه كردن به آن چه تكليفى دارند؟

ج: جايز نيست زنان پرستار عمداً و بدون اضطرار، به عورت زنان در هنگام وضع حمل نگاه كنند و همچنين پزشك هم بايد از نگاه كردن و لمس بدن زنى كه بيمار است، تا زمانى كه اضطرار پيدا نكرده، خوددارى كند و بر زنان واجب است كه در صورت توجه و توانايى، بدن خود را بپوشانند و يا از كس ديگرى بخواهند اين كار را انجام دهد.

س 25. در خلال تحصيلات دانشگاهى، براى آموزش از دستگاه هاى تناسلى

ص: 10

مصنوعى كه از مواد پلاستيكى ساخته شده اند استفاده مى كنند، نگاه كردن و لمس آن ها چه حكمى دارد؟

ج: آلت و عورت مصنوعى حكم عورت واقعى را ندارد و نگاه كردن و لمس آن ها اشكال ندارد، مگر آنكه به قصد ريبه بوده و يا موجب تحريك شهوت گردد.

س 26. مباحث من راجع به تحقيقاتى است كه در محافل علمى غرب راجع به تسكين درد از طريق معالجه با موسيقى، معالجه با لمس، معالجه با رقص، معالجه با دارو و معالجه از طريق الكتريسيته مطرح است و مباحث آنان در اين زمينه، نتيجه هم داده است. آيا شرعاً مبادرت به اين تحقيقات جايز است؟

ج: تحقيق راجع به امور مذكور و آزمايش مقدار تأثير آن ها در درمان بيمارى ها شرعاً اشكال ندارد، به شرطى كه مستلزم ارتكاب اعمالى كه شرعاً حرام هستند نباشد.

س 27. آيا در صورتى كه آموزش اقتضا كند، جايز است زنان پرستار به عورت زن ديگر نگاه كنند؟

ج: اگر درمان بيمارى ها و يا نجات نفس محترمى متوقف بر درسى باشد كه ياد گرفتن آن مستلزم نگاه به عورت ديگران است، اشكال ندارد.

ج: اگر اين امر به مصلحت بيمار بوده و يا براى آموزش دانشجويان مفيد باشد مانعى ندارد.

ج: اگر نياموختن احكام به ترك واجب يا ارتكاب حرام بينجامد، گناهكار است.

و عجز مى كند، آيا مى تواند بقيه ى نماز را به حالت نشسته يا خوابيده بخواند؟

ج: اگر معذور باشد مانع ندارد؛ ولى اگر وقت دارد و مى تواند نماز ايستاده بخواند در آن وقت بخواند.

«سالبوتامول(1)» و... براى باز كردن راه تنفّسى مى باشند، حكم روزه ى اين دسته چيست؟

ج: وسيله ى مذكور اگر صرفاً براى بازكردن راه تنفس استفاده مى شود مبطل روزه نيست.

دارند، جايز است؟

ج: اگر با يك غرض عقلائى صورت بگيرد و ضرر قابل توجهى هم نداشته باشد و با اجازه ى شوهر باشد، اشكال ندارد.

س 52. بستن لوله هاى منى مرد براى جلوگيرى از افزايش جمعيت چه حكمى دارد؟

ج: اگر اين كار با يك غرض عقلائى صورت بگيرد و ضرر قابل ملاحظه اى هم نداشته باشد، فى نفسه اشكال ندارد. اما انجام اين عمل براى جلوگيرى از افزايش جمعيت امر مذمومى است.

س 53. آيا زن سالمى كه حاملگى براى او ضررى ندارد، جايز است از طريق عزل يا دستگاه ديافراگم(1) يا خوردن دارو و يا بستن لوله هاى رحم، از باردارى جلوگيرى كند، و آيا جايز است شوهرش او را وادار به استفاده از يكى از اين راه ها غير از عزل نمايد؟

ج: جلوگيرى از باردارى فى نفسه به طريق عزل، اشكال ندارد و همچنين استفاده از راه هاى ديگر هم اگر با يك غرض عقلائى صورت گيرد و ضرر قابل ملاحظه اى هم نداشته و با اجازه ى شوهر بوده و مستلزم لمس و نظر حرام نباشد، اشكال ندارد. ولى شوهر حق ندارد همسر خود را به اين كار وادار نمايد.

س 54. آيا جايز است زن باردارى كه قصد دارد لوله هاى رحم خود را ببندد، از طريق عمل سزارين فرزند خود را به دنيا آورد تا در هنگام آن عمل، لوله هاى خود را هم ببندد؟

ج: حكم بستن لوله هاى رحم قبلاً گذشت، ولى جواز عمل سزارين متوقف بر نياز به آن يا درخواست خود زن باردار است و به هر حال لمس و نظر

ص: 20

مرد اجنبى به زن هنگام عمل سزارين و بستن لوله هاى رحم حرام است. مگر در حال ضرورت.

س 55. آيا جايز است زن بدون اجازه ى شوهرش از وسايل پيشگيرى از باردارى استفاده نمايد؟

ج: محل اشكال است.

س 56. مردى كه داراى چهار فرزند است، اقدام به بستن لوله هاى منى خود كرده است، آيا در صورت عدم رضايت زن، آن مرد گناهكار محسوب مى شود؟

ج: جواز اين كار متوقف بر رضايت زوجه نيست و چيزى بر عهده ى مرد نمى باشد.

كدام يكى است؟

ج: در صورت رعايت شروط شرعى حق تقدمى در كار نيست و از جهت تفاوت موقعيت افراد با پزشك مشورت شود.

بايد مادر و يا بچه به وسيله ى عمل جراحى يا طريقه ى ديگرى كشته شود تا ديگرى سالم بماند؛ ولى بدون عمل جرّاحى هر دو مى ميرند و با عمل، به احتمال زياد يكى از آن ها زنده مى ماند. در اين صورت عمل جرّاحى جايز است يا خير؟ بر فرض جواز، زنده ماندن كدام اولى است؟

ج: در فرض سؤال عمل جرّاحى جايز است و هر كدام احتمال ماندنش بيشتر است او را زنده نگهدارند.

بهترين شرايط حدود 50 است. آيا اقدام به اين عمل جهت كنترل جمعيت بلامانع است؟

ج: اين عمل فى نفسه اشكال ندارد و از لمس و [نگاه] حرام بايد اجتناب شود و در زن بايد با اجازه ى شوهر باشد.

مواجه مى شوند، آيا سقط جنينى كه پزشك متخصص و مورد اطمينان آن را ناقص الخلقه تشخيص داده، جايز است؟

ج: سقط جنين در هر سنى به مجرد ناقص الخلقه بودن آن و يا مشكلاتى كه در زندگى با آن مواجه مى شود، جايز نمى شود.

س 71. آيا از بين بردن نطفه ى منعقد شده اى كه در رحم مستقر شده، قبل رسيدن به مرحله ى علقه كه تقريباً چهل روز طول مى كشد، جايز است؟ و اصولاً در كدام يك از مراحل ذيل سقط جنين حرام است:

1. نطفه ى استقرار يافته(1) در رحم،

2. علقه(2)،

3 - مضغه(3)،

4 - عظام(4) (قبل از دميدن روح).

ج: از بين بردن نطفه بعد از استقرار آن در رحم و همچنين سقط جنين در هيچ يك از مراحل بعدى جايز نيست.(5)

س 72. بعضى از زوج ها، مبتلا به بيمارى هاى خونى بوده و داراى ژن(6) معيوب مى باشند و در نتيجه ناقل بيمارى به فرزندان خود هستند و احتمال اينكه اين فرزندان مبتلا به بيمارى هاى شديد باشند، بسيار زياد است و چنين كودكانى از بدو تولد تا پايان عمر، دائماً در وضع مشقّت بارى به سر خواهند

ص: 26

برد. مثلاً بيماران هموفيلى(1) همواره ممكن است با كوچك ترين ضربه اى دچار خون ريزى شديد منجر به فوت و فلج شوند. حال آيا با توجه به اينكه تشخيص اين بيمارى در هفته هاى اول باردارى ممكن است، آيا سقط جنين در چنين مواردى جايز است؟

ج: اگر تشخيص بيمارى در جنين قطعى است و داشتن و نگهداشتن چنين فرزندى موجب حرج مى باشد، در اين صورت جايز است قبل از دميده شدن روح، جنين را اسقاط كنند؛ ولى بنابر احتياط، ديه ى آن بايد پرداخت شود.

س 73. سقط جنين فى نفسه چه حكمى دارد؟ و در صورتى كه ادامه ى باردارى براى زندگى مادر خطر داشته باشد، حكم آن چيست؟

ج: سقط جنين شرعاً حرام است و در هيچ حالتى جايز نيست، مگر آنكه استمرار حاملگى براى حيات مادر خطرناك باشد كه در اين صورت سقط جنين قبل از ولوج(2) روح، اشكال ندارد، ولى بعد از دميدن روح جايز نيست، حتّى اگر ادامه ى حاملگى براى حيات مادر خطرناك باشد، مگر آنكه استمرار باردارى، حيات مادر و جنين هر دو را تهديد كند و نجات زندگى طفل به هيچ وجه ممكن نباشد، ولى نجات زندگى مادر به تنهايى با سقط جنين امكان داشته باشد.

س 74. زنى جنين هفت ماهه ى خود را كه ناشى از زنا بوده بنا به درخواست پدرش سقط كرده است، آيا ديه بر او واجب است؟ و بر فرض ثبوت ديه، پرداخت آن بر عهده ى مادر است يا پدر او؟ و در حال حاضر به نظر شما مقدار آن چقدر است؟

ج: سقط جنين حرام است هرچند بر اثر زنا باشد و درخواست پدر باعث

ص: 27

جواز آن نمى شود و در صورتى كه مادر مباشر در سقط جنين باشد، ديه بر عهده ى مادر است. اما در مقدار ديه ى جنين در فرض سؤال، ترديد وجود دارد و احوط اين است كه مصالحه شود و اين ديه در حكم ارث كسى است كه وارث ندارد.

س 75. مقدار ديه ى جنينى كه دو ماه و نيم عمر دارد، در صورتى كه عمداً سقط شود چقدر است و پرداخت آن برعهده ى كيست؟

ج: اگر علقه باشد، ديه ى آن چهل دينار است و اگر مضغه باشد، شصت دينار است و اگر استخوان بدون گوشت باشد، هشتاد دينار است و ديه به وارث جنين با رعايت طبقات ارث پرداخت مى شود؛ ولى وارثى كه مباشر سقط جنين بوده، از آن سهمى ندارد.

س 76. اگر زن باردارى مجبور به معالجه ى لثه يا دندان هايش شود و بر اساس تشخيص پزشك متخصص نياز به عمل جراحى پيدا كند، آيا با توجه به اينكه بيهوشى و عكس بردارى با اشعه باعث نقص جنين در رحم مى شود، سقط جنين براى او جايز است؟

ج: دليل مذكور مجوّزى براى سقط جنين محسوب نمى شود.

س 77. اگر جنين در رحم، مشرف به موتِ حتمى باشد و باقى ماندن آن در رحم به همان حال براى زندگى مادر خطرناك باشد، آيا سقط آن جايز است و اگر شوهر آن زن مقلد كسى باشد كه سقط جنين در حالت مذكور را جايز نمى داند، ولى زن و اقوام او از كسى تقليد مى كنند كه آن را جايز مى داند، تكليف مرد در اين حالت چيست؟

ج: چون در فرض سؤال امر دائر است بين مرگ حتمى طفل به تنهايى و بين مرگ حتمى طفل و مادر او، بنابراين چاره اى جز اين نيست كه لااقل زندگى مادر با سقط جنين نجات داده شود و در فرض سؤال، شوهر حق ندارد همسرش را از اين كار منع كند، ولى واجب است تا حد امكان به گونه اى عمل شود كه قتل طفل مستند به كسى نشود.

ص: 28

س 78. آيا سقط جنينى كه نطفه اش با وطى به شبهه(1) توسط فرد غير مسلمان و يا با زنا منعقد شده، جايز است؟

ج: جايز نيست.

فقط در مواردى كه درصد بالايى از خطر، مادر يا كودك را تهديد مى كند، جايز است، يا درصد پايين نيز مى تواند مجوز باشد؟

ج: ناقص الخلقه بودن جنين، مجوز شرعى براى سقط جنين - حتّى قبل از ولوج روح در آن - محسوب نمى شود، ولى اگر تهديد حيات مادر بر اثر استمرار حاملگى مستند به نظر پزشك متخصص و مورد اطمينان باشد و يا موجب مشقّت شديده باشد، سقط جنين قبل از ولوج روح در آن اشكال ندارد.

زن ديگرى براى انجام عمل لقاح با نطفه ى شوهر در خارج از رحم استفاده شود و سپس نطفه ى لقاح يافته به رحم آن زن منتقل گردد؟

ج: عمل مذكور هر چند فى نفسه اشكال ندارد، ولى كودكى كه از اين طريق متولد مى شود ملحق به صاحب نطفه و تخمك بوده و الحاق آن به زنى كه صاحب رحم است، مشكل مى باشد. لذا بايد نسبت به احكام شرعى مربوط به نسب، احتياط رعايت شود.

س 93. اگر نطفه از شوهر گرفته شود و بعد از وفات او با تخمك همسرش لقاح شده و سپس به رحم او منتقل شود، اولاً آيا اين عمل شرعاً جايز است؟ ثانياً آيا كودكى كه متولد مى شود، فرزند آن مرد است و از نظر شرعى به او ملحق مى شود؟ و ثالثاً آيا فرزندى كه به دنيا مى آيد از صاحب نطفه ارث مى برد؟

ج: عمل مذكور فى نفسه اشكال ندارد و كودك به صاحب تخمك و رحم ملحق مى شود و الحاق آن به صاحب نطفه هم بعيد نيست، ولى از او ارث نمى برد.

س 94. آيا تلقيح نطفه ى مردى نامحرم به همسر مردى كه بچه دار نمى شود، از طريق قراردادن نطفه در رحم او جايز است؟

ج: تلقيح زن از طريق نطفه ى مرد اجنبى فى نفسه اشكال ندارد، ولى بايد از مقدمات حرام از قبيل نگاه و لمس حرام و غير آن ها اجتناب شود و به هر حال در صورتى كه با اين روش كودكى به دنيا بيايد، ملحق به شوهر آن زن نمى شود؛ بلكه ملحق به صاحب نطفه و به زنى است كه صاحب رحم و تخمك است.

س 95. اگر زن شوهردارى به علت يائسگى يا غير آن تخمك گذارى نكند،

الف) آيا جايز است تخمكى از زن دوم شوهرش، بعد از تلقيح با نطفه ى شوهر به رحم او منتقل شود؟ و آيا در اين مورد تفاوتى هست بين اينكه او يا زن دوم، همسر دائم باشند يا موقت؟

ص: 34

ج: اصل عمل مذكور شرعاً مانعى ندارد و در اين حكم، فرقى نيست بين اينكه نكاح آنان دائم باشد يا منقطع و يا يكى دائم باشد و يكى منقطع.

ب) كدام يك از دو زن مادر كودك خواهند بود؟ صاحب تخمك يا صاحب رحم؟

ج: كودك ملحق به صاحب اسپرم و تخمك است و الحاق او به صاحب رحم هم مشكل است. بنابراين بايد در ترتيب آثار نسب، نسبت به وى احتياط مراعات شود.

ج) آيا اين عمل در صورتى كه نياز به تخمك همسر ديگر به خاطر ضعف تخمك زن صاحب رحم باشد، به حدّى كه در صورت لقاح نطفه ى شوهر با آن، خوف اين وجود داشته باشد كه كودك معيوب متولد شود، نيز جايز است؟

ج: اين كار فى نفسه جايز است.

س 96. آيا در صورت هاى زير تلقيح زن با نطفه ى شوهرش كه از دنيا رفته، جايز است؟

الف) بعد از وفات شوهر، ولى قبل از انقضاى عدّه،

ب) بعد از وفات او و بعد از انقضاى عدّه،

ج) اگر آن زن بعد از فوت شوهرش با مرد ديگرى ازدواج نمايد، آيا جايز است خود را با نطفه ى شوهر اولش تلقيح كند؟ و آيا در صورت فوت شوهر دوم، جايز است خود را با نطفه ى شوهر اولش بارور كند؟

ج: اين عمل فى نفسه اشكال ندارد و فرقى نمى كند كه قبل از انقضاى عدّه باشد يا بعد از آن و همچنين فرقى نيست بين اينكه ازدواج كرده باشد يا خير، و در صورت ازدواج هم فرقى نمى كند كه لقاح با نطفه ى شوهر اولش بعد از وفات شوهر دومش باشد يا در حال حيات او، ولى اگر شوهر دوم او زنده باشد، بايد اين كار با اجازه و اذن او صورت بگيرد.

ص: 35

س 97. امروزه مى توان تخمك هايى را كه در خارج از رحم بارور شده اند در مكان هاى مخصوصى به طور زنده نگهدارى كرد و در صورت نياز آن ها را در رحم صاحب تخمك قرار داد، آيا اين كار جايز است؟

ج: اين عمل فى نفسه اشكال ندارد.

1 - برداشت تخمك از تخمدان با هدايت سونوگرافى(1) از طريق مهبل (واژن) زن، كه اين كار توسط متخصص زنان و در اتاق عمل، تحت شرايط كاملاً استريل (بهداشتى) و با ضرورت نگاه به عورت زن انجام مى پذيرد.

2 - برداشت تخمك با هدايت سونوگرافى، ولى از طريق لاپاراسكوپى(2) كه مستلزم نگاه به عورت زن نيست. شايان ذكر است در سال هاى اخير به خاطر پرخطر و پرهزينه بودن، از اين روش استفاده نمى شود.

ج: در تمامى موارد عمل مذكور فى نفسه اشكال ندارد، ولى واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود.

آزمايشگاه ممزوج نكرد، بلكه مستقيماً به داخل رحم همسر بيمار تلقيح نمود تا جنين در همان جا تشكيل شود؟

ج: فى نفسه اشكال ندارد و در اين صورت با فرض اينكه تخمك از همسر بيمار است، طفل فرزند او مى باشد و به شوهرش محرم است.

س 113. آيا تشريح براى تحقيق در علت مرگ در صورت مشكوك بودن، مانند شك در اينكه ميت بر اثر سم مرده يا خفگى و يا غير آن، جايز است يا خير؟

ج: اگر كشف حقيقت متوقف بر آن باشد، اشكال ندارد.

س 114. تشريح جنين سقط شده در تمامى مراحل عمرش، براى دستيابى به اطلاعاتى در علم بافت شناسى، با توجه به اينكه وجود درس تشريح در دانشكده ى پزشكى ضرورى است، چه حكمى دارد؟

ج: اگر نجات جان نفس محترمى يا كشف مطالب پزشكى جديدى كه جامعه به آن نيازمند است و يا دستيابى به اطلاعاتى راجع به يك بيمارى كه زندگى مردم را تهديد مى كند، منوط به تشريح جنين سقط شده باشد، اين عمل جايز است. ولى سزاوار است كه تا حد امكان از جنين سقط شده متعلّق به مسلمانان و يا كسى كه محكوم به اسلام است استفاده نشود.

س 115. آيا استخراج قطعه ى پلاتين از بدن ميت مسلمان از طريق تشريح جسد قبل از دفن، به علت قيمت و كمبود آن، جايز است؟

ج: استخراج پلاتين در فرض سؤال، به شرطى كه بى احترامى به ميت محسوب نشود، جايز است.

س 116. آيا نبش قبور اموات - اعم از اينكه در قبرستان مسلمانان باشند يا غير آن ها - براى دستيابى به استخوان آنان به منظور استفاده هاى آموزشى در دانشكده ى پزشكى جايز است؟

ج: نبش قبور مسلمانان براى اين كار جايز نيست، مگر آنكه نياز فورى پزشكى براى دستيابى به آن ها وجود داشته باشد و دسترسى به استخوان ميت غيرمسلمان هم ممكن نباشد.

س 117. آيا كاشت مو در سر براى كسى كه موهاى سرش سوخته است و در انظار عمومى مردم از اين جهت رنج مى برد، جايز است؟

ص: 42

ج: اين كار فى نفسه اشكال ندارد، به شرط اينكه از موى حيوان حلال گوشت و يا موى انسان باشد.

س 118. اگر شخصى مبتلا به بيمارى شود و پزشكان از درمان وى نااميد گردند و اعلام نمايند كه او به زودى از دنيا خواهد رفت، در اين صورت آيا برداشتن اعضاى حياتى بدن او مثل قلب و كليه و غيره قبل از وفات وى و پيوند آن ها به بدن شخص ديگر جايز است؟

ج: اگر برداشتن اعضاى بدن او منجر به مرگ وى شود، حكم قتل او را دارد، و در غير اين صورت اگر با اجازه ى خود او باشد اشكال ندارد.

س 119. آيا استفاده از عروق و رگ هاى جسد شخص متوفّى براى پيوند به بدن يك فرد بيمار، جايز است؟

ج: اگر با اذن ميت در دوران حياتش و يا با اذن اولياى او بعد از مردنش باشد و يا نجات جان نفس محترمى منوط به آن باشد، اشكال ندارد.

س 120. آيا در قرنيه اى كه از بدن ميت جدا شده و به بدن انسان ديگرى پيوند زده مى شود و در حالى كه اين كار غالباً بدون اجازه ى اولياء ميت انجام مى شود، ديه واجب است؟ و بر فرض وجوب، مقدار ديه هر يك از چشم و قرنيه چقدر است؟

ج: برداشتن قرنيه از بدن ميت مسلمان حرام است و موجب ديه مى شود كه مقدار آن پنجاه دينار است، ولى اگر با رضايت و اذن ميت قبل از مرگش، برداشته شود، اشكال ندارد و موجب ديه نيست.

س 121. يكى از مجروحين جنگ از ناحيه ى بيضه هايش زخمى شده، به طورى كه منجر به قطع آن ها گشته است، آيا استفاده از داروهاى هورمونى براى حفظ قدرت جنسى و ظاهر مردانه اش براى او جايز است؟ و اگر تنها راه دستيابى به نتايج مذكور و پيدا كردن قدرت بچه دار شدن، پيوند بيضه ى فرد ديگرى به او باشد، حكم آن چيست؟

ص: 43

ج: اگر پيوند بيضه به بدن او ممكن باشد به طورى كه بعد از پيوند و التيام، جزئى از بدن او شود، از جهت طهارت و نجاست اشكال ندارد و همچنين از جهت قدرت بچه دار شدن و الحاق فرزند به او هم مشكلى نيست. استعمال داروهاى هورمونى براى حفظ قدرت جنسى و ظاهر مردانگى اش هم اشكال ندارد.

س 122. با توجه به اهميت پيوند كليه براى نجات جان بيماران، پزشكان به فكر افتاده اند كه يك بانك كليه ايجاد كنند و اين بدين معنى است كه افراد زيادى به طور اختيارى مبادرت به اهداء يا فروش كليه مى كنند، آيا فروش يا اهداى كليه يا هر عضو ديگرى از بدن به طور اختيارى جايز است؟ اين عمل هنگام ضرورت چه حكمى دارد؟

ج: مبادرت مكلّف در هنگام حيات، به فروش يا هديه كردن كليه يا هر عضو ديگرى از بدن خود براى استفاده بيماران از آن ها در صورتى كه ضرر معتنابه براى او نداشته باشد، اشكال ندارد؛ بلكه در مواردى كه نجات جان نفس محترمى متوقف بر آن باشد، اگر هيچ گونه حرج يا ضررى براى خود آن شخص نداشته باشد، واجب مى شود.

س 123. بعضى از افراد دچار ضايعات مغزى غير قابل درمان و برگشت مى شوند كه بر اثر آن، همه ى فعاليت هاى مغزى آنان از بين رفته و به حالت اغماى كامل فرو مى روند و همچنين فاقد تنفس و پاسخ به محرّكات نورى و فيزيكى مى شوند، در اين گونه موارد احتمال بازگشت فعاليت هاى مذكور به وضع طبيعى كاملاً از بين مى رود و ضربان خودكار قلب مريض باقى مى ماند كه موقّت است و به كمك دستگاه تنفس مصنوعى انجام مى گيرد و اين حالت به مدّت چند ساعت و يا حداكثر چند روز ادامه پيدا مى كند، وضعيت مزبور در علم پزشكى مرگ مغزى(1) ناميده مى شود كه باعث فقدان

ص: 44

و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حركت هاى ارادى مى گردد و از طرفى بيمارانى وجود دارند كه نجات جان آنان منوط به استفاده از اعضاى مبتلايان به مرگ مغزى است، بنابراين آيا استفاده از اعضاى مبتلا به مرگ براى نجات جان بيماران ديگر جايز است؟

ج: اگر استفاده از اعضاى بدن بيمارانى كه در سؤال توصيف شده اند، براى معالجه بيماران ديگر، باعث تسريع در مرگ و قطع حيات آنان شود، جايز نيست، در غير اين صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلى وى صورت بگيرد و يا نجات نفس محترمى متوقف بر آن عضو مورد نياز باشد، اشكال ندارد.

س 124. علاقمند هستم اعضاى خود را هديه كرده و از بدن من بعد از مردنم استفاده شود و تمايل خود را هم به اطلاع مسئولين رسانده ام. آنان نيز از من خواسته اند كه آن را در وصيتنامه ى خود نوشته و ورثه را هم از خواست خود آگاه كنم، آيا چنين حقّى را دارم؟

ج: استفاده از اعضاى ميت براى پيوند به بدن شخص ديگر براى نجات جان او يا درمان بيمارى وى اشكال ندارد و وصيت به اين مطالب هم مانعى ندارد، مگر در اعضايى كه برداشتن آن ها از بدن ميت، موجب صدق عنوان مثله باشد و يا عرفاً هتك حرمت ميت محسوب شود.

س 125. انجام عمل جراحى براى زيبايى چه حكمى دارد؟

ج: اين كار فى نفسه اشكال ندارد.

س 126. در صورتى كه عمل جراحى زيبايى براى زنان توسط پزشك مرد مستلزم نگاه كردن و لمس باشد آيا انجام آن جايز است؟

ج: عمل جراحى زيبايى، درمان بيمارى محسوب نمى شود و نگاه كردن و لمسِ حرام به خاطر آن جايز نيست، مگر در مواردى كه براى درمان سوختگى و مانند آن باشد و پزشك مجبور به لمس و نگاه كردن باشد.

ص: 45

غير مسلم باشد، آيا باز هم حفظ جان چنين شخصى از اضرار به نفس يك شيعه مهم تر است؟

ج: مطلق اضرار به نفس دليل بر حرمت ندارد و اهداى عضو جهت پيوند به بدن شخص ديگر از مصاديق اضرار به نفس به نحو كلى نيست. زيرا ممكن است براى كثيرى از افراد ضرر به همراه نداشته باشد و در اهداى عضو جهت پيوند فرقى نيست كه گيرنده مسلمانِ هم مذهب باشد يا غير مسلمان، و اگر نجات جان گيرنده ى مسلمان متوقف بر پيوند عضو باشد، چنانچه براى دهنده ضرر معتنابه نداشته باشد، چه بسا واجب است كه اهدا كند و يا بفروشد.

ص: 51

ج: درصورتى كه درمان منوط به لمس و نگاه كردن به آن باشد و معالجه با مراجعه به پزشك زن امكان نداشته باشد، اشكال ندارد.

س 153. نگاه كردن پزشك زن به عورت زن ديگر و لمس آن در صورتى كه معاينه ى آن به وسيله ى آينه امكان داشته باشد، چه حكمى دارد؟

ج: در صورتى كه نگاه كردن با آينه ممكن باشد و نگاه كردن مستقيم و لمس ضرورتى نداشته باشد، جايز نيست.

س 154. اگر براى پرستار غير مماثل (غير هم جنس با بيمار) هنگام گرفتن نبض (فشارخون) و چيزهاى ديگرى كه احتياج به لمس بدن بيمار دارند، دست كردن دستكش امكان داشته باشد، آيا انجام آن اعمال بدون دستكش هايى كه پزشك هنگام درمان بيمار از آن ها استفاده مى كند، جايز است؟

ج: با امكان لمس از روى لباس يا با دست كردن دستكش هنگام معالجه، ضرورتى به لمس بدن مريض غير مماثل (غير هم جنس) وجود ندارد و بنابراين جايز نيست.

س 155. آيا غير از شوهر، نگاه كردن افراد ديگر به عورت زن حتّى پزشك، به طور مطلق حرام است؟

ج: نگاه كردن غير از شوهر حتّى پزشك و بلكه پزشك زن به عورت زن حرام است، مگر هنگام اضطرار و براى درمان بيمارى.

س 156. آيا مراجعه ى زنان به پزشك مرد كه متخصص بيمارى هاى زنان است در صورتى كه تخصص او از پزشكان زن بيشتر باشد و يا مراجعه به پزشك زن مشقّت داشته باشد، جايز است؟

ج: اگر معاينه و درمان منوط به نظر و لمسِ حرام باشد، جايز نيست به پزشك مرد مراجعه كنند، مگر در صورتى كه مراجعه به پزشك زن حاذق و متخصّص غيرممكن و يا خيلى سخت باشد.

ص: 54

س 157. اگر براى ازدواج، نياز به آزمايش خون باشد، چنانچه دكتر زن براى اين كار نباشد، آيا دكتر مرد كه نامحرم است مى تواند اين كار را انجام دهد؟ در صورتى كه دكتر زن وجود دارد ولى در اثر بى توجهى و امثال آن، دكتر مرد اقدام به اين كار مى كند تكليف چيست؟

ج: اگر ضرورتى نباشد جايز نيست و سهل انگارى و بى توجّهى مجوّز اين امر نيست.

كه بتواند شما را معالجه و معاينه كند نداريد، مراجعه به پزشك مرد جهت معاينه و معالجه اشكال ندارد.

ج: مى توان از لباس ها يا ملحفه اى كه قبلاً استريل شده، بعد از بيرون آوردن لباس هاى بيمار استفاده نمود تا بيمار برهنه نباشد.

و به خون آغشته مى شود ولى به علت اينكه خون به داخل سرنگ جريان نمى يابد يا كافى نيست لازم مى شود كه از محل ديگرى مبادرت به خون گيرى شود آيا سوزن نجس مى شود؟ آيا نمى توان از اين سوزن استفاده ى مجدد نمود؟

ج: استفاده مجدد مانع ندارد و اگر در خارج خون ندارد و با رطوبت مسريه با نجس ديگرى ملاقات نكرده پاك است.

حكمى دارد؟ حلال است يا حرام است؟

ج: پزشك اگر كارمند دولت در بيمارستان باشد كه حقوق خود را از صندوق دولت دريافت مى كند و يا عمل جراحى را بر اساس دريافت اجرت عمل از شركت بيمه دريافت مى نمايد، حق مطالبه ى مبلغ اضافى از بيمار را ندارد.

ص: 66

به بيمار مى شود. مثلاً براى احياى قلب بيمار سكته كرده، ماساژ مى دهد كه منجر به شكستن دنده ها مى شود يا براى تحريك رفلكس بيمار به او سيلى مى زند و پرده ى كوشش پاره مى شود، آيا در موارد فوق پزشك ضامن است؟

ج: اگر نجات جان بيمار، مستلزم ايراد آسيبى بر وى باشد، پزشك ضامن نيست.

درمان بيمارى هاى قابل علاج با اين روش چيست؟

ج: اگر به منظور غرض عقلايى و با رضايت كسى كه مى خواهد هيپنوتيزم شود صورت بگيرد و همراه با كار حرامى هم نباشد اشكال ندارد.

پزشكى زنده مى باشند و يا بالعكس چه حكمى دارند؟

ج: حكم انسان زنده را دارد.