‫IQ و EQ و راههای افزایش آن ‮

تقدیم به:

پدر و مادر عزیز و مهربانم

که در سختی ها و دشواریهای زندگی همواره یاوری دلسوز و فداکار و پشتیبانی محکم و مطمئن برایم بوده اند.

آرمان جوکار

تقدیم به:

پدر و مادرم

که از نگاهشان صلابت

از رفتارشان محبت

و از صبرشان ایستادگی را آموختم

امیرپارسا صابری

ص: 5

پیشگفتار:

در مرکز تحقیقات و فنآوریهای نوین دمشسپاهان (دکتر محمدشفیعی) آموزش پژوهش محور را نهادینه کردیم، چراکه ایمان داریم گسترش مرزهای علم و فنآوری در جهت پیشرفت کشور در گرو کوشش پژوهشگران است و پژوهشگر با ذهن پرسشگرش از لایه های ابر گرفته آسمان دانش می گذرد، تا به افق های جدیدی دست یابد. روح پژوهشگر، پویا و جوینده است و پوستههای جهل را شکافته، به قنات جاری علم دست مییابد و تا چشمه ی جوشان آن را بر کویر تشنه خویش جاری نسازد، آرام نمیگیرد. در مراکز پژوهش محور دکتر محمدشفیعی اعتقاد داریم؛ پژوهش هزینه نیست، سرمایه است. در اقدامات پژوهشی این مراکز پژوهشی، پژوهشگران کوچک ما تلاش می کنند وضعیت نامطلوب را به وضعیت مطلوب تغییر دهند ویاد می گیرند درست توجه کنند و بدانچه که آموخته اند عمل کنند.

دانش آموزان پژوهنده ی ما می فهمند که هیچگاه شکست در مسیر کسب دانش وجود ندارد، لذا از ناملایمات علمی و بنبست های مقطعی هراسی نداشته و راه غلبه بر سدهای مجازی پیش روی کسب دانش و ارتقای علمی را خوب یاد بگیرند. علاوه براین اصول و مبنای کار گروهی را فراگرفته تا بتوانند براساس خرد جمعی کار کنند. با بیش از 25 سال سابقه آموزشی – پژوهشی و مدیریتی دریافته ایم که پژوهش و تحقیق مثل حروف الفبا باید از سالهای نخست آموزش شروع شده و نهادینه شود، و این امر مهم را در طرح آموزش پژوهش محور انجام داده و به نتایج شگرفی دست یافتهایم و با علم به اینکه میدانستیم دانش آموزان در مقاطع پایین تر توانایی های بزرگی دارند و در عمل تجربه نمودیم و نهادینه کردیم و مصمم هستیم که این امر مهم در کل کشور اجرایی شود. انشاا...

محمدرضا محمدشفیعی

مدیر مجتمع فرهنگی آموزشی تحقیقاتی دکتر محمدشفیعی

ص: 6

فهرست مطالب

فصل اول ..............8

هوش..................9

تعریف هوش از دیدگاه روانشناسان.............10

انواع هوش......11

تیزهوشی.........18

دام هوش.........19

رابطه تیزهوشی و نگرانی................20

مواد غذایی که باعث تقویت هوش ما می شوند.........22

فصل دوم..........27

بهره ی هوشی.................28

هوش و موفقیت.............. 32

راههایی برای افزایش IQ............33

فصل سوم........43

هوش عاطفی، هوش احساسی یا هوش هیجانی .........44

مغز هیجانی....46

عوامل مؤثر در هوش هیجانی..................49

هفت روش کاربردی برای تقویت هوش هیجانی................52

چهار مهارت هوش هیجانی (EQ).................58

منابع.................60

ص: 7

فصل اول: هوش چیست؟

هوش

هوشتوانایی ذهنی است و قابلیتهای متنوعی همچون استدلال، برنامه ریزی، حل مسأله، تفکر انتزاعی، استفاده از زبان و یادگیری را در بر میگیرد. نظریه های هوش در طول تاریخ تغییر کرده اند. پژوهشگران می گویند با نوشیدن شیر، خوردن جگر، تخم مرغ و بادام زمینی کولین بیشتری به مغز میرسد که هوش و حافظه تقویت می شود. پژوهشگران با سنجیدن سطح کولین مغزبه میزان هوش افراد پی می برند.

تصویر

محققان موفق به شناسایی دو خوشه ژنی شدهاند که عامل هوش و توانایی مغز است، از طرفی در صورت جهش می تواند منجر به بیماری صرع شود. مطالعات محققان کالج سلطنتی لندن نشان می دهد که دو خوشه ژنی به نامهای M1 و M3، در هوش و توانایی های ذهنی از جمله حافظه، تمرکز، سرعت پردازش، استدلال و عملکرد مؤثر هستند. این دو خوشه ژنی متشکل از صدها ژن هستند و تصور می شود که توسط یک سوییچ مرکزی کنترل می شوند.

تصویر

ص: 9

تعریف هوش از دیدگاه روانشناسان

در علم روانشناسی تعریفهای متعددی از هوش شده است که روانشناسان آنها را در این 4 دسته کلی طبقه بندی کرده اند:

- هوش یعنی سازگاری با محیط

- هوش یعنی توانایی و استعداد کافی در یادگیری

- هوش یعنی تفکر انتزاعی

- هوش یعنی بهکار انداختن توانایی های خود برای رسیدن به هدف مطلوب در زندگی و کسب وکار

تصویر

ص: 10

انواع هوش

هوش اقسام مختلفی دارد که در ادامه اشارهای به انواع هوش داریم.

هوش سنتی

در این بخش سه هوش قرار دارد:

- هوش عددی

- هوش فضایی

- هوش کلامی

ص: 12

هوش عددی (شما و محاسبات عددی)

تصویر

این هوش توانایی محاسبات ریاضی هر فرد است. دانشمندان، حسابداران و فیزیکدانان بیشاز دیگران از این هوش بهره می برند. کسی که هوش عددی ضعیفی دارد، همیشه به این فکر می کند که هیچوقت در ریاضی خوب نیست و خوب نخواهد شد و ریاضیات را دوست ندارد. حل معماها، رمزگشایی و کشف کدها،یادگیری علوم، حل مسائل و انجام محاسبات آماری و بازی با اعداد از زمینه های مورد علاقه کسانی است که دارای هوش عددی بالایی هستند.

تصویر

ص: 13

هوش فضایی (شما و درک فضاییتان)

تصویر

به توانایی شما برای درک و دیدن روابط اشیا و اشکال در ارتباط با یکدیگر، مربوط می شود. صفحه آرایی ها، ساخت نمونه ها، ساختارها و طرح های گرافیکی به این هوش وابسته است. مهندسان، ملوانان، معماران، نقاشان، باغبانان و مجسمه سازان از این هوش بیشتر استفاده می کنند. در ضمن شما نیز برای ارتباط با محیط و دنیای پیرامون وابسته به این هوش می باشید. هوش فضایی در همه افراد وجود دارد و مانند هوش های دیگر قابل اندازه گیری است، اما برخی از افراد بر این باور هستند که این یک استعدادی است که بعضی ها دارند و بعضی ها ندارند.

تصویر

ص: 14

هوش کلامی (شما و کلامتان)

تصویر

توانایی استفاده و بهکارگیری شفاهی یا کتبی کلمات در موقعیتهای گوناگون را هوش کلامی یا زبانی می گویند. آن چیزی که به شما کمک می کند تا زبان را برای مکالمه بیاموزید هوش کلامی شما است. شاعران، نویسندگان، مجریان و سخنوران توانایی زیادی در به کارگیری این هوش دارند. بدانید و باور داشته باشید که شما بدون اینکه دیگران چیزی درباره شما بگویند، هوش کلامی بسیار قدرتمندی دارید به این علت که شما در ابتدای دورهی زندگیتان به سرعت مکالمه را آموخته اید، اما بعدها با نوع آموزش نادرست و عدم استفاده از روش صحیح شما را دلزده کردهاند. پس تمرکز ذهن خود را از روی حرف مردم بردارید و بدانید که رشد هوش کلامی عامل موفقیت شما در مدرسه، محل کار و ارتباطات اجتماعی است.

هوش هیجانی

تصویر

هوش هیجانی به توانایی درک، کنترل، ارزیابی و مدیریت احساسات در خود و دیگران اشاره دارد. شما برای اینکه بتوانید بهترتصمیم بگیرید و بعد اقدام کنید، به هوش هیجانی نیاز دارید. هوش هیجانی به شما آموزش می دهد که چطور با دیگران ارتباط مؤثر برقرار کنید و چطور عواطف و احساسات خود و دیگران را در روابط درک و مدیریت کنید. هوش هیجانی بیانگر این است که در روابط اجتماعی و شرایط خاص چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است. به عبارتی دیگر، EQ توانایی همدلی با دیگران و شنیدن احساسات آنان است. آنچه برای موفقیت های اجتماعی، شخصی و اقتصادی شما لازم است هوش هیجانی و همچنین هوش اجتماعی است.

تصویر

افراد می توانند هوش علمی منطقی(IQ) بالایی داشته باشند، اما این اصلا به معنای موفقیت همهجانبه آنها در زندگی نیست. افراد می توانند هوش مالی بالایی داشته باشند، اما این لزوما به معنای موفقیت آنها نمی تواند باشد.یکی از ثروتمندترین

ص: 16

هوش معنوی

تصویر

این هوش توانایی به وجود آوردن زندگی متعادل با جهان، طبیعت و محیط اطرافتان است، (یعنی توانایی زندگی هماهنگ با همه انسانها و موجودات دیگر). هوش معنوی یعنی باور کردن قدرت خداوند، علاقه به انسانیت و پذیرش حضور یک قدرت والاتر می باشد. ثمره این هوش، مهربانی و ملاطفت به عنوان بخشی از ویژگی شخص است. این هوش به شما کمک می کند، تا درک کنید که هر ذره در هستی مقدس است و باید به آنها احترام گذاشت. قبل از تقویت هوش معنوی لازم است که هوش هیجانی فرد تقویت گردد. آنچه بسیاری از افراد را در مسیر معنوی با مشکلات زیاد یا حتی شکست مواجه می کند، پایین بودن هوش هیجانی آنها است.

تیزهوشی

تیزهوشی مجموعهای است از استعدادها، ویژگی های شخصیتی، و الگوهای رفتاری است. آزمونهایی برای سنجش میزان تیزهوشی برگزار می شوند که تنها بخشی از مفهوم تیزهوشی را میسنجند. بخشهای روانسنجی و ساختار تیزهوشی جای بحث و اختلاف نظر دارد و حوزهای در حال پیشرفت است.

تصویر

ص: 18

تیزهوشی پنهان

تیزهوشی پنهان (نهفته) برای گروه بزرگی از افراد به کار میرود و شامل موارد زیر است.

1) تیزهوشان ناتوان از یادگیری

2) تیزهوشان معلول

3) تیزهوشان در معرض خطر

4) تیزهوشان متفاوت از نظر فرهنگی یا نژادی

5) تیزهوشان کم آموز

6) زنان تیزهوش

گروه اول در شرایط نامساعد محیطی، طبقه اقتصادی، اجتماعی پایین و اقلیت نژادی و قومی قرار دارند، یا زبان رسمی زبان دوم آنها است. دانش آموزان دختر نیز در این گروه جای می گیرند.

گروه دوم به معیارهای مدارس سنتی غیرپیشرفته تلقی می شوند، مانند دانش آموزانی که در زمینه های متفاوت خلاقیت و هوش دارند. گروه سوم دانش آموزان با آموزش کم، معلولان حرکتی، ناتوانان در یادگیری و افراد دچار مشکلات عاطفی را شامل می شود.

تصویر

رابطه تیزهوشی و نگرانی

هوش زیاد دردسرهای خودش را هم دارد و یکی از آنها، همیشه نگران بودن است. پژوهشگران معتقدند، افرادی که بیشازحد نگران هستند، غالبا آدمهای باهوشی هستند و نگرانیشان به جای اینکه به زندگی آنها آسیبی بزند، در موقعیتهای سخت به دادشان میرسد. نگرانی آدمهای باهوش باعث می شود کمتر گرفتار موقعیتهای خطرناک شوند و بیشتر از دیگران از موقعیتهای سخت جان سالم به در ببرند.

ص: 20

معرفی چند غذا برای تقویت هوش

تصویر

آیا می خواهید هوش خود را تقویت کنید؟ اینجا شمارا با چند غذا برای تقویت هوش آشنا میکنیم که باعث تقویت حافظه تان می شود و درنتیجه عملکرد ذهنی شما را بالا میبرد.

نکتهای که لازم است به آن توجه کنید این است که بهتر است از مصرف غذاهایی که ارزش غذایی ندارند پرهیز کنید. غذاهایی که فقط باعث افزایش وزن و چاقی شما می شوند و نه تنها حافظه شما را تقویت نمی کنند بلکه باعث افزایش کلسترول خونتان نیز می شوند.

ص: 21

مواد غذایی که باعث تقویت هوش ما می شوند

غلات

غلاتهایی مثل سویا، لوبیا، نخودفرنگی، عدس، سبزیجات دارای روغن بسیار مفیدی هستند که مصرف این غلاتها در جهت تقویت حافظه لازم و مؤثر می باشد.

تصویر

تخم مرغ

یکی دیگر از مواد غذایی برای تقویت هوش، تخم مرغ است به خصوص اگر زنان باردار در هنگامیکه جنینی را در رحم دارند، تخم مرغ مصرف کنند در هوش فرزندشان بسیار مؤثر است.

تصویر

سیب زمینی

محققان استرالیایی به تازگی دریافتهاند که موادی مانند کربوهیدرات که به وفور در سیب زمینی یافت می شود، باعث تقویت هوش و حافظه می شود.

تصویر

شکلات

مصرف شکلات نیز در تقویت حافظه موثر است؛ البته بهتر است شکلات هایی را مصرف کنید که یا تلخ هستند و یا حاوی شیر باشند.

تصویر

ص: 26

فصل دوم: IQ و راههای افزایش آن

بهره ی هوشی

بهره ی هوشی یا هوش بهر (IQ)، روشی برای سنجش هوش انسان است، بهره هوشی عددی با میانگین 100 و انحراف معیار 15 می باشد. از این رو در رده بندی و تقسیم هوش، به صورت میانگین نزدیک 70٪ از مردم دارای هوش میانه، 12٪ هوش بالاتر از میانه، 2٪ درصد بسیار باهوش و 1٪ افراد برگزیده را دربرمی گیرند.

تصویر

روش به دست آوردن بهره ی هوشی

برای به دست آوردن بهره هوشی یک انسان، از وی آزمونهای گوناگونی برای ارزیابی قابلیت های مختلف ذهنی گرفته می شود. هر آزمون، بخشی از ویژگی های مغزی فرد را می آزماید و سپس از روی این آزمون ها با نگرش به سن فرد، بهره هوشی حساب می شود.

یکی از روشهای رایج برای اندازه گیری بهره هوشی در ایران استفاده از ابزار تست هوش ریون است. این آزمون که در سال 1938 توسط پن روز و ریون ساخته شد، دارای 60 سوال تصویری است و از پنج سری 12 تایی (سریهای A ,B ,C ,D ,E) تشکیل شده است. سوالات تست هوش ریون به این شکل میباشند که میبایست از میان 6 تا 8 تصویر جداگانه، تصویری را انتخاب کنید که تصویر ماتریس هر سوال را تکمیل کند. معمولا در دوره های مختلف سنی این آزمون از افراد گرفته می شود و این به این معنی است که سن فردیدر نتیجه ارزیابی تست بهره هوشی اهمیت بالایی دارد. که در این تست بالاترین طبقه، طبقه بهره هوش با امتیاز بالای 130 هست که جزو افراد ممتاز و نخبه قرار می گیرند.

تصویر

ضریب هوشی یا آی کیو

آی کیو (IQ) که با نام هایی مانند ضریب هوشی و بهره هوشی هم شناخته می شود، مخفف کلمه “Intelligence Quotient” بوده و به عنوان امتیازی برای سنجیدن قابلیت ذهنی افراد هم سن و سال، در نظر گرفته می شود.

به تازگی دختر دوازده سالهای از چشایر انگلستان، موفق به کسب امتیاز 162 در یک تست آی کیو شده است. نام این دختر دوازده ساله، راجگاوری پاوا (Rajgauri Pawar) است و کسب نمره 162 در آزمون آی کیو، او را جزوه 002/0 درصد اول افرادی که تست هوش را گذرانده اند، قرار می دهد. اما کسب چنین نمرهای چه معنایی دارد و آیا ممکن است که پاوا از کسی مانند آلبرت انیشتین هم باهوش تر باشد؟

پاوا امتیاز 162 را در آزمون ضریب هوشی سازمان مِنسا(Mensa) مخصوص افرادی که ضریب هوشیشان، آنها را در دو درصد اول جمعیت قرار می دهد، کسب کرد. بسیاری از سرویسهای خبری هم با انتشار داستان پاوا ادعا کردند که او از افرادی مانند انیشتین و استیون هاوکینگ امتیاز بیشتری کسب کرده، پس در نتیجه پاوا از این اشخاص باهوشتر است. اما این نوع مقایسهها اشتباه هستند؛ از آنجایی که آزمون های IQ برای مقایسه توانایی ذهنی افرادی که در گروه سنی یکسانی قرار دارند، طراحی می شوند، کودک پنج سالهای که نمره 130 را در آزمون آی کیو جوانان کسب کند، در 2.5 درصد اول همسن و سالانش قرار میگیرد؛ همانطور که فرد چهل و پنچ سالهای که در آزمون آی کیو بزرگسالان امتیاز 130 را کسب می کند، از 97.5 درصد بزرگسالان جهان ضریب هوشی بیشتری دارد. نکته اینجاست که معیار مطلقی برای مقایسه آی کیو آن کودک پنج ساله با شخص چهل و پنچ ساله وجود ندارد.

تصویر

ص: 30

هوش و موفقیت

ضریب هوشی تعیین کننده ی میزان موفقیت در مدرسه و (در مقیاس کمتر) محیط کار است، اما دلیل این نیست که آزمون IQ تمامی معیارهای مرتبط با هوش را به صورت مستقل اندازه گیری می کند، بلکه دلیل، شباهت سیستم پاداش دهی مدرسه و محیط کار با این آزمونها است؛ یعنی موفقیت در هر دوی این محیطها، نیازمند تفکر انتزاعی کلام قوی و رنج خاصی از دانسته ها است. این شباهت در محیط های دیگر جامعه نیز وجود دارد.

اما با اینحال، آزمون های آی کیو توانایی سنجش تمامی مهارت های ذهنی و معیارهای شایستگی را ندارند و داشتن آی کیو بالا، تضمین کننده ی موفقیت فرد در عرصه های مختلف زندگی نیست.

تصویر

افراد زیادی هستند که با وجود آی کیو نسبتا پایین، در زندگی موفق می شوند و افراد زیادی هم وجود دارند که با داشتن آی کیو بالا، در زندگی موفق نیستند. موفقیت به فاکتورهای مختلفی از جمله ثبات عاطفی، انگیزه و عقل سلیم (درک عام) وابسته است.

ص: 32

راههایی برای افزایش IQ

بیشتر مردم به اشتباه فکر می کنند IQ چیزی است که از هنگام تولد ثابت می ماند. در واقع مغز بینهایت انعطاف پذیر است و راههایی وجود دارد که می توانید ضریب هوشی تان را بالا ببرید.

حداقل اتفاقی که می افتد این است که می توانید عملکرد مغزتان را افزایش بدهید و استراتژیهایی را یاد بگیرید که توانایی شما را برای فرا گرفتن، به خاطر سپردن و بهره وری از دانش و اطلاعاتتان بهبود ببخشد.

ص: 33

ورزش کردن

ورزش با تحریک سلولهای عصبی، تولید آنها را سرعت می بخشد، ارتباطات آنها را قویتر و از آنها در برابر صدمات محافظت می کند؛ به این ترتیب مغز شما با بهینه ترین ظرفیت ممکن کار خواهد کرد.

وقتی ورزش می کنید، سلولهای عصبی پروتئینهایی به نام عامل های نوروتروفیک آزاد می کنند. یکی از این پروتئینها به نام BDNF باعث می شود مجموعهای از مواد شیمیایی دیگر که در سلامت مغز موثر هستند و مستقیما فعالیت های شناختی مانند یادگیری را بهبود می بخشند، آزاد شود.

تصویر

پژوهش های بسیاری در مورد ارتباط ورزش و مغز انجام شده است. در یکی از این پژوهش ها مشخص شد که ورزش کردن باعث افزایش جریان خون به سمت مغز می شود و سرعت یادگیری را دو برابر می کند. در پژوهش دیگری مشخص شد که

ص: 34

نفس عمیق بکشید

پایین بودن سطح اکسیژن، عملکرد مغز را ضعیف می کند. با تنفس عمیق از طریق بینی می توانید عملکرد مغزتان را فورا بالا ببرید. نفس های عمیق، اکسیژن بیشتری وارد جریان خون و نهایتا مغز می کنند.

ص: 35

دفتر رویدادهای روزانه داشته باشید

کاترین ام کوکس، نویسندهی کتاب عادتهای ذهنی سیصد نابغه، عادت های 300 فرد نابغه مانند نیوتن، اینیشتین و توماس جفرسون را مورد بررسی قرار داد و کشف کرد که همهی آنها وسواس خاصی نسبت به دفتر رویدادهای روزانه داشتند و همه چیز را یادداشت می کردند. همچنین جالب است بدانید توماس ادیسون، 3 میلیون صفحه یادداشت های شخصی در طول زندگی خود داشته است.

می توانید به دفترچه ی یادداشت خود به عنوان فضایی گستردهای برای مغزتان نگاه کنید. یادداشت کردن نه فقط به شما اجازه می دهد ایده هایتان را ثبت کنید، بلکه کمکتان می کند آنها را بازنگری کرده و ساماندهی کنید.

تصویر

استراحتهای کوتاه و مکرر داشته باشید

20 دقیقه مطالعه و سپس یک استراحت کوتاه، روشی موثر است، زیرا مطالبی که میخوانیم یا فرا میگیریم، در شروع و پایان یک مطالعه به مدت طولانی تری در حافظه مان میمانند. برای خودتان یک تایمر کوچک تهیه کنید و آن را تنظیم کنید تا هر 20 دقیقه را اعلام کند. هر وقت تایمر به صدا در آمد، یک استراحت کوتاه بکنید.

تصویر

صبحانه بخورید

خوردن صبحانه می تواند تمرکز، توانایی حل مسأله، عملکرد ذهنی، حافظه و خلق وخو را بهبود بدهد. صبحانه، اولین فرصتی است که بدن برای سوختگیری گلوکز بعد از 8 تا 12 ساعت بی غذایی دارد. گلوکز، منبع اصلی انرژی است.

تصویر

از مصرف قند اجتناب کنید

هر کربوهیدرات سادهای مانند پاستا، نان سفید و چیپس سیب زمینی می تواند شما را خسته و خواب آلود کند، که به آن sugar blues می گویند، این احساس بیانرژی بودن، فکر کردن را سخت می کند. چون انسولین زیادی ناگهان وارد جریان خون می شود تا با قند زیادی که وارد شده مقابله کند.

تصویر

ص: 39

هوش هیجانیتان را پرورش دهید

IQ بالا داشتن کافی نیست. ضریب هوشی بالا فقط عاملی بالقوه است. موضوع مهم این است که با این پتانسیل چکار قرار است بکنید؟ ضریب هوشی شما هر چه که هست، باید از آن بهخوبی استفاده کنید. یکی از بهترین راههای بهره بردن از IQ، رشد و پرورش هوش هیجانی است.

سالهای زیادی است که تاکید زیادی روی جنبه های خاصی از هوش می شود، مانند:

- استدلال منطقی

- مهارتهای ریاضی

- مهارتهای فضایی

- درک شباهت ها

- مهارتهای کلامی

اما در سالهای اخیر معلوم شده که افراد زیادی با تفکر، رفتار و ارتباط نادرست به شیوهایی که احتمال موفقیتشان را سرکوب می کند، پتانسیل خود را هدر می دهند.

این هوش هیجانی شما است که به شما اجازه می دهد از سایر مهارت ها و استعدادهایتان بهره ی کامل را ببرید.

از تمام حس هایتان استفاده کنید

دانشمندان دریافته اند مغز انسان با کمک تمام حواس (multi-sensory)، بهترین قدرت یادگیری را دارد. بچه ها و بزرگسالان زمانی که با استفاده از حس بینایی، شنوایی، بویایی، لامسه و حتی چشایی خود چیزی را یاد می گیرند، بیشترین بهره را از توانایی خود می برند.

تصویر

مثلا کودکی که در حال فراگرفتن کلمهای (بدون وزن) به صورت کلامی است، این اطلاعات را فقط از طریق شنیداری دریافت می کند، اما اگر به او فیلمی را نشان بدهید که یک سفینه در فضا معلق است و کلمه ی (بدون وزن) را بگویید، او تجربه ای دو جانبه از این کلمه خواهد داشت، یعنی کلمه را هم می شنود و هم میبیند.

این موضوع شامل حال بزرگسالان نیز می شود. اگر اطلاعاتی هست که سعی در یادگیری آن دارید، از راههای گوناگونی می توانید با درگیر کردن حس هایتان آن را بهتر فرا بگیرید.

فصل سوم: EQ و راههای افزایش آن

هوش عاطفی، هوش احساسی یا هوش هیجانی

هوش عاطفی، هوش احساسی یا هوش هیجانی شامل شناخت و کنترل عواطف و هیجانها است. به عبارت دیگر، شخصی که EQ بالایی دارد، سه مؤلفه شناختی، فیزیولوژیکی و رفتاری را بهطور موفقیت آمیزی با یکدیگر تلفیق می کند. متونِ علم مدیریت براین باورند که رهبران و مدیران، با هوش های هیجانی بالاتر، توان بیشتری برای هدایت و کنترل سازمان دارند.

تصویر

یافته های جدید نشان می دهد کارکنانی که دارای وجدان کاری و احساس وظیفه شناسی بالایی هستند، اما فاقدِ هوش هیجانی و اجتماعی هستند، در مقایسه با کارکنان مشابهی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، عملکرد ضعیف تری دارند. از مقالات پژوهشی برخی دانشمندان اینگونه بر می آید که، کسانی که از هوش هیجانی برخوردارند می توانند عواطف خود و دیگران را کنترل کرده، بین پیامدهای مثبت و منفی عواطف تمایز قائل شوید و از اطلاعات عاطفی برای راهنمایی فرایند تفکر و اقدامات شخصی استفاده کنند. هوش هیجانی، اصطلاح فراگیری است که مجموعه گستردهای از مهارتها و خصوصیات فردی را دربرگرفته و به طور معمول به آن دسته مهارتهای درون فردی و بین فردی گفته می شود که فراتر از دایره مشخصی از دانش های پیشین، چون بهره هوشی و مهارت های فنی یا حرفه ای است.

ارسطو میگوید:

عصبانی شدن آسان است؛ همه می توانند عصبانی شوند، اما عصبانی شدن در برابر شخصِ مناسب، به میزان مناسب، در زمان مناسب، به دلیل مناسب و به روش مناسب آسان نیست.

ص: 44

پیشینه

در دهه 1940 وقتی نود و پنج دانشجوی دانشگاه هاروارد را، (یعنی دورانی که دانشجویان دانشگاههای شرق آمریکا را افرادی با هوش بهرهای متنوع تر از امروز تشکیل می دادند؛) تا سنین میانسالی مورد بررسی قرار دادند، چنین دیدند که افرادی که بالاترین نمره های تحصیلی را داشتند از نظر میزان حقوق دریافتی، بهره وری و موفقیت شغلی از هم دوره ای های ضعیف تر خود موفقتر نبودند. آنان حتی از نظر میزان رضایت از زندگی شخصی یا رضایت از روابط دوستانه، خانوادگی و عشقی نیز وضعیتی برتر نداشتند.

با ظهور عصر اطلاعات و ارتقای ارزشمندی ارتباطات انسانی و هم چنین بروز موقعیتهای استراتژیک سازمانی، نظریه هوش عاطفی رشد چشم گیری یافته و از مباحث پرطرفدار سازمانی شده است.

اصطلاح هوش عاطفی برای اولین بار در دهه 1990 توسط دو روانشناس به نامهای جان مایر و پیتر سالووی مطرح شد. آنان اظهار داشتند، کسانی که از هوش هیجانی برخوردارند، می توانند عواطف خود و دیگران را کنترل کرده، بین پیامدهای مثبت و منفی عواطف تمایز قائل شوند و از اطلاعات عاطفی برای راهنمایی فرایند اندیشه و اقدامات شخصی استفاده کنند. دانیل گلمن صاحب نظر علوم رفتاری و نویسنده کتاب (کار کردن به وسیله هوش هیجانی) اولین کسی بود که این مفهوم را وارد عرصه سازمان نمود. گلمن هوش هیجانی را استعداد، مهارت یا قابلیتی دانست که عمیقا تمامی توانایی های فردی را در دایره خود دارد. در مدل گلمن به طور خلاصه پنج حوزه اساسی هوش هیجانی مورد بررسی قرار گرفته است.

ص: 45

مغز هیجانی

برای درک تسلط مقتدرانه هیجانها بر ذهن در هم افتادگی احساسات و منطق، نحوه تکامل مغز مورد بررسی قرار میگیرد. اندازه مغز انسان که از حدود 1350 گرم یاخته عصبی و مایع سلولی تشکیل می شود، تقریبا سه برابر مغز بستگان نزدیک او در چرخه فرگشت، (یعنی نخستین های غیر انسان) است.

در طول میلیونها سال فرگشت، مغز از پایین به سمت بالا تکامل یافته و مراکز بالاتر آن از بسط و تفصیل قسمتهای پایین تر و کهن تر به وجود آمده اند. به گونه ای که رشد مغز در جنین انسان تقریبا همین مسیر تکاملی را طی می کند.

ص: 46

عوامل مؤثر در هوش هیجانی

سالووی توصیف مبنایی خود را از هوش هیجانی براساس نظریات گاردنر در مورد استعدادهای فردی، قرار می دهد و این توانایی ها را به پنج حیطه اصلی تقسیم می کند.

شناخت عواطف دیگران

همدلی، توانایی دیگری که بر خودآگاهی عاطفی متکی هستند و مهارت ارتباط با مردم است. افرادی که از همدلی بیشتری برخوردار باشند، به علایم اجتماعی که نشان دهنده نیازها یا خواستههای دیگران است توجه بیشتری نشان می دهند. این توانایی، آنان را در حرفه هایی که مستلزم مراقبت از دیگران هستند مانند (تدریس، فروش و مدیریت) موفق تر می سازد.

احساس کردن

شما نسبت به مشکلات زندگی خود چه احساسی دارید؟ آیا تظاهر می کنید که هیچ احساسی نسبت به آنها ندارید یا سعی می کنید احساسات خود را خفه کنید؟ آیا زمانی که خشمگین هستید احساسات خود را با فریاد زدن ابراز می کنید یا زمانی که ناراحت هستید و ترسیدهاید دچار اختلالات تبدیلی یا هیستری میشوید؟ احساس کردن یک توانایی است که شما می توانید آن را به مرور زمان تقویت کنید.

افرادی که دارای EQ بالا هستند قادر هستند احساسات خود را برنامهریزی کنند. آنها زمانهای مشخصی از روز یا هفته را به احساساتشان اختصاص داده و سعی می کنند آنها را در دیگر ساعات روز کنار بگذارند. بعضی از مردم برنامهریزی احساسات را زجرکشی برنامهریزی شده مینامند و برخی دیگر به آن بهداشت عاطفی می گویند. واقعیت این است که بدن شما احساسات را برای جلب توجه شما تولید می کند و اگر به آنها توجه نکنید به مرور زمان بزرگ و بزرگتر شده تا زمانی که مجبور میشوید توجه خودتان را به آنها معطوف کنید.

اگر قصد دارید آگاهی خود را در احساسات بالا ببرید بهترین راه این است که با شخصی با EQ بالا دائما در ارتباط باشید. بودن در کنار چنین افرادی به شما کمک می کند که بدن و مغز خود را در مسیر درست قرار دهید. انسانها تمایل زیادی به

ص: 51

هفت روش کاربردی برای تقویت هوش هیجانی

نظر دیگران را جویا شوید

تصویر

دیدگاه ما نسبت به خود با آنچه دیگران می بینند متفاوت است. از یکی از دوستان یا همکاران خود بپرسید واکنش شما زمانی که آنها هیجان زده می شوند چگونه است؛ پاسخ هایی که دریافت می کنید به شناخت بهتر از خودتان کمک می کند.

فکر کنید

تصویر

فکرکردن به اندازه چند ثانیه قبل از انجام کار یا صحبت کردن، کوتاه و آسان است، اما این مسأله اکثر اوقات به دلیل عواملی مانند استرس و عصبانیت مورد غفلت قرار می گیرد. فکر کردن را با تامل و صبر پیش از پاسخ به پیام ها، یا ارسال نظرات در شبکه های اجتماعی تمرین کنید.

موضع تهاجمی را رها کنید

تصویر

پذیرش انتقادات معمولا کار سختی است و در چنین شرایطی دو راه وجود دارد، به هیجانات اجازه دهید که واکنشهای شما را کنترل کنند، یا خودتان کنترل ماجرا را در دست بگیرید و از انتقادات درس بگیرید. هیچگاه اجازه ندهید که هیجانات جلوی پذیرش بازخوردهای منفی را در شما بگیرند، از این بازخوردها در جهت پیشرفت استفاده کنید.

چهار مهارت هوش هیجانی (EQ)

آگاهی اجتماعی:

توانايی در تشخيص دقيق هيجانات ديگران و درک اينکه دقيقا چه اتفاقی در حال رویدادن است. اين موضوع اغلب به اين معنا است که طرز تفکر و احساسات ديگران را درک میکنيد، حتی زمانی که خودتان همان احساسات يا تفکرات را نداريد و اين همان همدلی است. پس همدلی به معنای درک احساسات ديگران است يعنی خود را جای ديگران گذاشتن، توانايی همدلی مستقيما وابسته به توانايی تشخيص احساسات و درک آنها است.

منابع

1) اندازه گیری هوش کودک (ریون سیاه و سفید)، کرمی ابوالفضل، انتشارات روان سنجی، 1395.

2) درس های درست اندیشیدن، ادوارد دو بونو، ترجمه ملکدخت قاسمی نیکمنش، نشر آمه، 1389.

3) هوش هیجانی، دکتر تراویس برادبری، ترجمه مهدی گنجی، نشر ساوالان، تهران، 1384.

4) www.beytoote.com

5) www.digiato.com

6) www.setare.com

7) www.ihoosh.ir

8) www.zoomit.ir

9) www.bartarinha.ir

ص: 60