محقق ولائی
شرح حال و شخصیت علمی و معنوی ، آیة اللّه آقای
حاج سیّد علی موحّد ابطحی اصفهانی رحمة الله علیه
مؤلف : شیخ محمد امیری سوادکوهی
ناشر : محبّ العترة الطاهره علیهم السلام
تایپ و صفحه آرایی : آقای شیخ مهدی آقابابایی
نوبت چاپ : اول
تاریخ انتشار : رجب المرجب 1445قمری / بهمن ماه 1402شمسی
بهاء :
سلام و صلوات بر چهارده معصوم علیهم السلام و بالاخص اصحاب کساء
علیهم صلوات اللّه .
ویراستار دیجیتالی:محمد منصوری
ص: 1
شناسنامۀ کتاب :
محقق ولائی
شرح حال و شخصیت علمی و معنوی ، آیة اللّه آقای
حاج سیّد علی موحّد ابطحی اصفهانی رحمة الله علیه
مؤلف : شیخ محمد امیری سوادکوهی
ناشر : محبّ العترة الطاهره علیهم السلام
تایپ و صفحه آرایی : آقای شیخ مهدی آقابابایی
نوبت چاپ : اول
ویراستار دیجیتالی:محمد منصوری
تاریخ انتشار : رجب المرجب 1445قمری / بهمن ماه 1402شمسی
بهاء :
سلام و صلوات بر چهارده معصوم علیهم السلام و بالاخص اصحاب کساء
علیهم صلوات اللّه .
ص: 2
این مجموعۀ ولائی با توجه به فداکاریهای تحقیقی و تألیفی مرحوم آیة الله موحّد ابطحی قدس سره به
محضر مقدّس پنج تن آل عبا و مشمولان آیۀ تطهیر ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علی علیه السلام و حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام و سبط اکبر امام حسن مجتبی علیه السلام و سیّدالشهداء امام حسین علیه السلام
و نیز حضرت اباالفضل علیه السلام و حضرت امالبنین علیها السلام و حضرت رقیه علیها السلام اهداء میگردد .
ص: 3
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم
الحَمدُ لله رَبِّ العالَمین
وصلَّی اللهُ عَلی سَیِّدِنا و نَبِیِّنا و حَبیبِنا و طَبیبِنا
الَّذی بُعِثَ رحمةً لِلعالَمين ، و بَشيراً للمُذنِبين
مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيّين
وعَلى آلِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرينَ الاَنجَبين ، لا سِيّما
الإمامِ المُنتَظَر ، و الوَليِّ المُنتَقِم
الحُجَّةِبن الحَسَنِ المَهدِيِّ عج الله تعالی فرجه الشریف
ولَعنَةُ اللهِ عَلى أعدائِهِم اجمَعين مِنَ الآنَ إلى يَومِ الدّين
آمينَ آمينَ آمين
ص: 4
پیش گفتار 17
فصل اوّل : شجرة طیبه ( سیری در شجرۀ طیّبۀ خاندان علمی موحّد ابطحی). 21
طلوع.. 22
پدر. 23
عالمی زاهد و صالح... 25
در وادی علم و عمل... 26
حرکت بزرگ علمی و تربیت فرزندان... 26
طبیبی حاذق... 28
ارتباطاتی مستمرّ و افاضاتی مستدام.. 29
غروب غمبار. 29
مادر. 30
فداکاری و ایثارگری های مادر. 30
فی رثاء و تاریخ وفاة العلویةالمرحومة منصورة الابطحیة امّ السّادة الابطحیین... 32
ثمرۀ شجرۀ طیّبۀ موحّد ابطحی.... 32
نسل کوثری.... 33
1. مرحوم حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره .. 34
2. مرحوم حاج سید محمّد علی موحد ابطحی قدس سره .. 34
3. حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 34
4. حاج سید محمّد رضا موحد ابطحی دام ظله......... 34
5. حاج سید حجّت موحد ابطحی دام ظله 35
ص: 5
6. مرحوم حاج سید حسن موحد ابطحی قدس سره .. 35
7. حاج سید حسین موحد ابطحی دام ظله......... 35
مخدّرات بیت النور موحد ابطحی.... 36
شجره نامه خاندان بزرگ موحد ابطحی.... 37
مرحوم صاحب مکیال المکارم، جدّ مادری... 37
مكیال المكارم فی فوائد الدعاء للقائم . 38
خاندانی با ریشۀ خوب ، پاک و عمیق.. 39
فصل دوّم : در وادی علم و فقاهت
..................................................41
از آغاز تحصیل علوم دینی تا درخشش در آسمان تشیّع. 41
دوران کودکی... 42
چهل روضۀ حضرت علی اصغر علیه السلام .. 43
قدم در وادی نور. 44
لباس سربازی امام زمان ارواحنافداه. 44
آغاز حرکت علمی از حوزه علمیّه اصفهان.. 45
اساتید.. 46
آیة الله علامه میرزا محمّد طبیب زاده قدس سره .. 46
آیة الله حاج شیخ محمّدحسن نجف آبادی قدس سره .. 46
خاطره ای از استاد.. 47
آية اللّه آقاى حاج شيخ مجد الدين (مجد العلماء) نجفى قدس سره .. 48
خاطره ای به نقل از استاد ( آیة الله مجدالعلما قدس سره ). 49
هجرت علمی به شهر مقدس قم.. 49
ابطحی های نورانی در مدرسه حجتیه. 50
قدم های استوار آقا سید علی.... 51
در محضر اساتید.. 52
دروس خارج... 52
ص: 6
زحمت و تلاش در تحصیل و ترویج... 53
مستشکل دروس اعاظم حوزه قم ، اصفهان ، نجف اشرف.... 53
مستشکل درس خارج فقه مرحوم آیة الله العظمی بهبهانی قدس سره .. 54
در مسیر علم و کمال... 55
تقریرات دروس خارج فقه. 55
اجازه اجتهاد مطلق.... 57
تتبع عمیق در دروس...... 57
عضو هیئت استفتای برخی مراجع عظام.. 58
ارزش نوکری و منبر. 58
هم بحث با فضلای اهل دقت.... 59
تابستان و شرکت در دروس اعاظم اصفهان... 59
جامع منقول و معقول... 59
عنایت ویژه علامۀ طباطبایی به آیة الله ابطحی.... 59
معالجه علامه طباطبایی توسط والد معظم سید علی آقا. 60
بر منبر تفسیر. 61
(جلسات تفسیر قرآن آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ). 61
بر مسند علم طب.... 62
تدریس طب در قم ، اصفهان ، مازندران و ... 63
حکیم والامقام در اقلید امام زمان ارواحنافداه. 64
طبابت حکیم حاذق... 64
فصل سوّم : بر مسند تحقیق و تألیف ( سیری در افکار و آثار علمی آیة الله موحد ابطحی قدس سره ). 67
گذری بر دغدغه های دینی و اندیشه های ولایی آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 68
دفاع از ثقلین... 68
نگران از فاجعۀ ورود افراد غیر متخصص در حوزۀ دین... 69
غیور در امر ولایت.... 70
ص: 7
تبعات اذان منهای ولایت.... 71
احکام الهی محدودیت نیست !. 72
داغ غربت امام زمان بر دل... 73
سرباز همیشه آماده. 73
مقابله با روشن فکرنماها 74
غربت اسلام و حکمت.... 76
سیری در آثار و تألیفات آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 76
وادی تألیف..... 76
آثار و تالیفات آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 77
کتاب آیة التطهیر فی احادیث الفریقین... 78
تقریظ آیة الله العظمی مرعشی نجفی قدس سره بر کتاب آیة التطهیر. 79
ترجمۀ بخشی از تقریظ آیة الله العظمی مرعشی نجفی قدس سره .. 80
تقریظ آیة الله حاج شیخ سلمان خاقانی دربارۀ کتاب «آیة التطهیر فی احادیث الفریقین».. 81
ترجمۀ تقریظ آیة الله خاقانی بر کتاب آیة التطهیر فی احادیث الفریقین... 82
اعجاب و تحیّر علما از تألیف آیة التطهیر فی احادیث الفریقین... 82
الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الى بعد الشهادة. 83
تقریظ آیة الله الخاقانی دربارۀ کتاب « الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین ». 84
ترجمۀ تقریظ آیة الله الخاقانی درباره کتاب « الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین ». 85
بشارتی دربارۀ کتاب الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین... 86
الشیعه فی احادیث الفریقین... 86
خواب عجیب راجع به الشیعه فی احادیث الفریقین.... 87
کتاب حضرت اباالفضل علیه السلام مظهر کمالات و کرامات.... 87
در جستجوی منتسبان به حضرت اباالفضل علیه السلام و ارادت به حضرت ام البنین علیها السلام .. 89
توسل مجرب و ختم صلوات حضرت ام البنین علیها السلام .. 90
ص: 8
عباس علیه السلام کاشف الکرب.... 91
کتاب حدیث کساء و آثار شگفت.... 92
تلاش مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره برای احیاء حدیث کساء. 92
لحظات آخر چاپ کتاب حدیث کساء و آثار شگفت.... 93
کتاب غدیر و چشمه های جوشان ولایت.... 95
هدف از نگارش کتاب غدیر و چشمه های جوشان ولایت.... 95
تکمیل الغدیر. 96
فصلِ دومِ کتاب غدیر و چشمه های جوشان ولایت و انگیزۀ نگارش آن... 96
خواب شگفت راجع به کتاب غدیر و چشمه های جوشان ولایت.... 97
جلوه های تشیّع در مازندران از آغاز تا دهه غدیر. 97
کتاب زیارت عاشورا و آثار شگفت.... 99
انگیزۀ نگارش کتاب زیارت عاشورا و آثار شگفت.... 99
کرامتی در زمان تألیف.... 102
خورشید خرابۀ شام ، حضرت رقیه علیها السلام .. 103
شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور. 105
کتاب دو راه پرواز و سقوط.... 106
تألیف و تصحیح کتاب های طبی.... 107
تصحیح کتب طبی.... 109
همکاری های علمی.... 110
دیگر آثار آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 111
مقدمه آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره بر کتاب شرح زیارت جامعۀ کبیره. 111
فصل چهارم : بر ستیغ تبلیغ و پشتیبانی از شعائر. 113
(سیره عملی و تبلیغیِ آیة الله موحد ابطحی قدس سره در پشتیبانی از شعائر اهل بیت علیهم السلام ). 113
پشتیبان شعائرالله.. 114
ص: 9
توصیۀ آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره نسبت به قدردانی مردم از آیة الله موحد ابطحی قدس سره .. 115
توصیۀ آیة الله العظمی صافی قدس سره به بهره مندی مردم از آیة الله موحد ابطحی قدس سره .. 116
نامۀ آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی به آیة الله موحد ابطحی.... 116
مشی نبوی در تبلیغ... 117
مقابله با بهائیت.... 118
پشتیبان مجالس اهل بیت علیهم السلام ......... 118
برپا نگه داشتن جلسات روضۀ قدیمی.... 119
50 سال تبلیغ در اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف ...... 119
مبلّغ و مدیر. 120
مرسوم نمودن سمنو پزان... 121
چاووشی خوانی.... 122
کلاس قرآن و حدیث.... 123
اخلاص بی بدیل حسینی.... 123
اشک های حسرت.... 124
سنت افطاری نیمه ماه مبارک رمضان و پخت سمنو با پیشنهاد آیة الله موحد ابطحی قدس سره .. 125
افتتاح شبستان نیایش مسجد صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف توسط آیة الله موحد ابطحی قدس سره .. 126
پیاده روی به سوی مسجد مقدس جمکران... 127
محقق ولایی و ندبه بر امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف . 127
فصل پنجم :ابعاد شخصیتی آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 129
عظمت پدر. 133
عظمت مادر. 134
خصوصیات اخلاقی و ارزشی.... 134
نامی ماندگار در تاریخ... 140
آیة الله آقای حاج سید محمّد تقی قادری دام عزه. 140
مُؤمِنٌ مُسَلِّمٌ ( مَن اَتَی الله بِقَلب سَلیم ). 142
ص: 10
عالم ولایی و متعصّب.... 142
اسوۀ اخلاص و صفای نفس...... 145
فقیه مفهّم.. 151
زهد کم نظیر و ساده زیستی.... 153
تندیس مهربانی.... 154
همنشین و محبوب فقرا 155
حلقۀ وصل فطرت به عترت.... 155
زندگی بدون اتلاف وقت.... 156
تبلیغ جامع دین... 157
از علم تا عمل... 157
اهتمام به ازدواج جوانان... 159
جامع مکارم اخلاق... 160
تهجد و شب زنده داری.... 161
هدیه انگشتر عقیق.... 161
اهدای زنگ یاعلی.... 161
نوشته های پشت اعلامیه ها 162
خاموشی ضبط الصوت اتوبوس با صحبت با راننده. 162
مطایبۀ ملیح و پرهیز از قبیح... 162
جاذبۀ عجیب.... 163
پناهگاه و دستگیر همه. 163
در جستجوی اولیای خدا 163
مأنوس نمودن فرزندان با قرآن... 164
عالمی زاهد.. 164
کتوم در معنویات.... 164
ص: 11
احیای حمام روستای امامزاده اسماعیل علیه السلام .. 164
راضی به رضای خدا 165
فصل ششم : برگی از دفتر خاطرات و رؤیاهای صادقه درباره آیة الله موحد ابطحی قدس سره .. 167
دیدار کشیش مسیحی با آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 168
خوابی که از سال مرگ خبر داد.. 168
چشم باطن بین آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 169
ساقی کوثر. 171
اهدای دو دسته گل... 171
عریضۀ آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره به امام زمان 172
خاطرات آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره از حکیم بزرگ تهران... 173
اوّلین زیارت.... 174
فرحة الزهرایی ماندگار. 175
بی اطلاع از چاپ کتاب حضرت اباالفضل علیه السلام .. 176
خاطره ای شیرین !. 177
خواب حدیث کساء. 178
نذر کتاب حضرت اباالفضل علیه السلام .. 179
گونی ها را بیاورید!. 180
درمان ضعف شدید.. 183
درمان سنگ کلیه. 183
طبابت حتی در بستر بیماری.... 184
تشویق و توجیه. 185
دو رؤیای مشابه جایگاه آیة الله حاج سیدعلی موحد ابطحی قدس سره .. 185
فصل هفتم : حکایات نور ( حکایات آموزنده به نقل از آیة الله موحد ابطحی قدس سره ). 187
حدیث کساء و چشمۀ خشکیده اقلید.. 188
حکایتی شگفت و اعجاب انگیز و نقش معنوی آیة الله سیدعلی موحد ابطحی قدس سره .. 188
ص: 12
رؤیای صادقه. 189
شفای لکنت زبان کودک..... 189
اهل نماز و مسجد شدن با خواندن حدیث کساء. 190
برآمدن حاجت با خواندن زیارت عاشورا به نیابت از امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف ...... 191
زیارت عاشورا و دستور غیبی برای رفع گرفتاری.... 192
سفارش عارف واصل آیة الله سلطان آبادی نسبت به زیارت عاشورا 193
خانمی که با یک عنایت ، حافظ زیارت عاشورا می شود.. 195
شفای بچۀ فلج در حرم امام زاده شاه حمزه علیه السلام قم.. 195
شفای حضرت آیة الله آقای حاج سیّد محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره .. 196
خاطره ای از آیة الله العظمی مرعشی نجفی قدس سره .. 197
استخاره های عجیب آیة الله حاج شیخ محمد باقر محسنی ملایری قدس سره .. 198
ارتباط با اهل سلوک..... 199
خبر از زنده بودن فرزند شهید ابوترابی.... 200
شور و حال فاطمی در محضر علامه سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره .. 201
شفای نواده مرحوم سید ابراهیم میلانی قدس سره .. 202
شفای جوان مسیحی مبتلا به سرطان خون... 203
شفای بیمار سرطانی.... 204
شفای دختر مسیحی و مسلمان شدن جمعی از مسیحیان... 205
دلیل نگاشتن رساله ای درباره زیارت عاشورا توسط آیه الله اراکی قدس سره .. 207
آیة الله طباطبایی قدس سره با زیارت عاشورا شفای مریضی را می گیرند.. 208
شفای بچۀ فلجی در حرم حضرت اباالفضل علیه السلام .. 209
شفای حاج شیخ عبدالکریم حائری قدس سره با توسل به حضرت اباالفضل علیه السلام .. 210
فصل هشتم : حصن حصین.. 211
ضرورت پناه بردن مردم به حصن حصین اهل بیت در کلام آیة الله موحد ابطحی قدس سره .. 212
نقش ادعیه و زیارات در زندگی.... 212
ص: 13
بهره گیری پیامبران از امور مادی برای رفع مشکلات.... 213
آثار شگفت توجه به پروردگار در امور مادی و دنیوی.... 214
مکان دعا 218
زمان دعا 219
چگونگی دعا، نیایش و توسل... 220
نقش ادعیه و زیارات در زندگی.... 221
معصومین بزرگترین آموزگاران ادعیه، مناجات و زیارات.... 222
زیارات و نکات آموزنده آن... 223
سلام و لعن تجلی دو اصل از فروع دین... 224
در پناه ولایت و برائت.... 224
جایگاه ویژه تبری ( لعن ) نسبت به تولی( سلام ). 225
نقش سلام ها و لعن ها از حیث شناسایی جایگاه گروه های مختلف.... 228
در پناه حديث كساء. 231
فصل نهم : گنجی از تبار صالحان یادی از آیة الله سید اسماعیل هاشمی قدس سره .. 235
مقدمه. 236
ازدواج محقق ولایی با بیت علم و اخلاق... 236
اسوۀ صبر و وفاداری.... 236
ثمره ازدواج... 239
گنجی از تبار صالحان... 239
ابوالزوجۀ آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 239
نسب نامه آیة الله حاج سید اسماعیل هاشمی قدس سره .. 240
نگاهی بر زندگی آیة الله سید اسماعیل هاشمی قدس سره .. 240
فعّالیّت هاى علمى.... 242
الف) تدریس...... 242
ص: 14
ب) تألیفات.... 243
فعّالیّت ها 243
تأسیس انجمن هاى خیریّه. 244
رحلت.... 244
فصل دهم : اشعاری در مدح و سوگ آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 245
احسن الله الجزاء. 246
حدیث کساء فضل خدا 248
دنیای صفا 249
سرباز غیور. 249
كلمة قيمة لصاحب السماحة الحاج السيد اسماعيل الهاشمي قدس سره ... .. 250
فصل یازدهم : ارتحال... 253
انالله و انا الیه راجعون... 253
دلنوشته ای از صبیّۀ ارشد مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 254
وداع آخر. 254
پیام های تسلیت در ارتحال آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره .. 259
پیام تسلیت مقام معظم رهبری مدظله العالی.... 259
پیام تسلیت مرجع عالیقدر ، آیة الله العظمی آقای شیخ علی کریمی جهرمی دام ظله.......... 259
پیام تسلیت مرجع عالیقدر ، آیةالله العظمی آقای حاج شیخ حسین مظاهری دام ظله. 259
پیام تسلیت ریاست جمهوری اسلامی ایران... 261
پیام تسلیت ریاست قوه قضائیه.. 261
پیام تسلیت ریاست مجلس شورای اسلامی.... 262
پیام تسلیت رئیس شورای عالی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیّۀ قم... 262
پیام تسلیت مدیر حوزه های علمیّه.. 263
پیام تسلیت دفتر علامه نظری خادم الشریعه قدس سره و ... . 264
ص: 15
پیام تسلیت دارالعلم مرحوم آیة الله العظمی حاج میرسیدعلی بهبهانی قدس سره .. 264
پیام تسلیت استاندار قم... 265
پیام تسلیت استاندار اصفهان... 266
پیام تسلیت رئیس دانشگاه آزاد اسلامی.... 267
پیام تسلیت دبیر مجمع عالی علوم انسانیِ اسلامی.... 268
خداحافظ!. 269
فصل دوازدهم : روضه ای از روضه خوان!. 271
روضه خوان! روضه بخوان... !. 272
شام هجران... 272
ص: 16
پس از آنکه برادر بزرگوارم محقق و مفسّر ولائی ، مرحوم آیة اللّه آقای حاج سیّد علی آقا موحّد ابطحی قدس سره پس از یک دورۀ طولانیِ کسالت و تحمل سختی های مرض و نقاهت ، در ایام شهادت صدیقۀ کبری فاطمۀ زهرا علیها السلام دار فانی را وداع گفتند و ندای « يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّة * ارْجِعي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّة * فَادْخُلي في عِبادي * وَ ادْخُلي جَنَّتي »(1) را لبیک گفتند در اندیشه فرو رفتم که در مورد ایشان چه اقدامی می توانم انجام دهم که در راستای احیاء امر اهل البیت علیهم السلام قرار گیرد .
مروری بر یک عمر فعالیت علمی ( تحصیلی – تدریسی – تحقیقی – تألیفی – تبلیغی ) و کوشش های ایشان در مسیر خودسازی و تکامل روحی و اخلاقی ، نمودم و به یک نکتۀ اساسی واقف شدم که ایشان در زمرۀ بزرگمردانی بودند که مشمول این فراز خاص از زیارت عاشورا قرار گرفته اند که می فرماید :
اللَّهُمَ اجْعَلْ مَحْيَايَ مَحْيَا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَمَاتِي مَمَاتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد(2)
به راستی این بزرگمرد ولائی یک دورۀ زندگی پر تلاش و کوششی را در راستای کسب علم و معرفت و ایمان و اخلاق دینی و هدایت و ارشاد پیروان مذهب ، با هدف احیاء امر دین و مکتب مقدس ولایت اهل البیت علیهم السلام پشت سر گذاشتند و به راستی هیچ گونه سستی و راحت طلبی از خود نشان ندادند و چه در دورۀ اقامت در زادگاه خود ( اصفهان ) و چه در زمان اقامت و فعالیت خویش در جوار کریمۀ اهل بیت ، فاطمۀ معصومه علیها السلام ( قم مقدّس ) و چه در هنگام سفرهای تبلیعی و زیارتی ، هیچ گاه از جِدّ و جَهد علمی و موشکافی های دقیق فقهی و تفسیری و کلامی و اعتقادی ، و نوشتن درس ها و مطالب گوناگون علمی و نتیجۀ تحقیقات مبتکرانۀ
ص: 17
خویش آن هم در راستای ترویج و حمایت و احیاء مکتب ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام و تبلیغ علمی و عملی مکتب تشیّع فروگذار نکردند .
ایشان درمحضر بزرگترین استوانه های فقهی و اجتهادی حوزۀ علمیّه اصفهان و قم حضوری پر رنگ و مورد توجه داشتند و در عموم درس ها به خاطر روح جستجوگر و محققانه ای که داشتند نه تنها از بهترین دریافت کننده های نکته ها و تحقیقات علمی اساتید خود بودند ، بلکه با مطالعۀ قبلیِ کتاب های بزرگترین چهره های فقهی و اصولی و فلسفی و ... در عموم درس ها اشکالاتی را در مورد مطالب استاد بزرگ درس ، مطرح می ساختند و به عنوان مستشکل درس شناخته می شدند و در همین راستا بود که فقیه و محقق عظیم الشأن ، مرحوم آیة اللّه العظمی آقای محقق داماد قدس سره که یکی از ارکان درسی و اجتهادی و فقهی و اصولی حوزۀ علمیّۀ قم بودند به ایشان فرموده بودند ، که : « شما در هر موردی که بحثی فقهی را مورد بررسی قرار دادید و به نظریه ای رسیدید همان را عمل کنید ».
این بزرگمرد در نوشتن درس های اساتید و پیگیریِ مسائل علمی و مباحثۀ آنها با هم درسی های ممتاز درس های فقهی و اصولی و فلسفی و کلامی ، از تلاشگران مورد توجه بودند و علاوه بر برنامه های رسمیِ درس های حوزوی ، در نشست های گوناگون فامیلی یا اجتماعی ، هیچ گاه از پیگیریِ مسائلِ علمی و اخلاقی ، در زمینه های مختلف ، غفلت نمی کردند و همیشه نکته های مهم علمی و تربیتی و اعتقادی و ... را ثبت می نمودند و به یادگار می گذاشتند .
دیدارهای گوناگون ایشان با علماء بزرگ و محققین عظیم الشأن و شخصیت های بزرگ معنوی و اخلاقی در حوزه های علمیّۀ نجف اشرف و قم و مشهد مقدّس و اصفهان و ... همراه با پژوهش و کمال اندوزی و گرفتن درس های خودسازی و تربیت روح و روان خود بود .
ص: 18
و به همین جهت بود که نه تنها آثار بزرگی در زمینۀ تألیف کتاب های برجسته و مبتکرانه از خود به جای گذاشتند ، بلکه خاطره هایی جالب و به یاد ماندنی از صبر و استقامت و زهد و عدم توقع از دیگران و ... از خود به جای نهادند ، و به راستی یک زندگی سراسر کسب علم و فضیلت و تبلیغ و هدایت در راستای زندگی اولیاء خویش ، حضرات محمد و آل محمد علیهم السلام پشت سر گذاردند .
آن بزرگمرد ، در یک دورۀ طولانی رنج و کسالت که همراه با جلوه هائی از خودساختگی و مقام صبر و رضا بود ، هیچ گونه شکایت و گله ای از روزگار و یا اطرافیان و دوستان قدیمی و یا دکترها و پرستارها ، خویشان و بستگان و ... نداشتند و در اوج سختی ها و مشکلات ، زبان شکر و رفتار صبورانه تنها یادگار از ایشان در ذهن ها و خاطره ها به جای مانده است .
این دورۀ سخت و پرخاطره ، در آستانۀ ایام شهادت مادرشان صدیقۀ کبری ، فاطمۀ زهرا علیها السلام ( فاطمیّۀ دوم ) به پایان رسید و تمامیِ مراسمِ اصلی آن بزرگمرد ( تشییع جنازه و دفن و مراسم متعدد فاتحه و هفتم و ...) همراه با سوگواری و بزرگداشت آن شهیدۀ مظلومه علیها السلام برگزار گردید و زمینه ای برای عزاداری و بزرگداشت شعائر فاطمی به شمار آمد و در یک کلام : درگذشت و وفات آن بزرگمرد ، در راستای
ممات محمد و آل محمد علیهم السلام به وقوع پیوست .
با توجه به نکات یاد شده ، به نظرم رسید که در زمینۀ ثبت تاریخیِ آثار و خدمات علمی و تبلیغی و بیان شخصیت معنوی و ولائی آن بزرگمرد ، قدمی بردارم و با استمداد از نویسندۀ توانا و ولائی و دلسوختۀ اهل البیت علیهم السلام آقای شیخ محمد امیری سوادکوهی دام توفیقه و عزه و کمک خانواده و فرزندان و وابستگانِ فامیلی و حوزویِ آن بزرگمرد ، در زمینۀ ذکر و ثبت خاطرات سازنده و داستان های آموزندۀ دینی و اخلاقی و تربیتی آن شخصیت عالیقدر ، در این میدان مقدّس قدم بگذارم .
ص: 19
و برای قوت قلب بیشتر برای ورود در این صحنه و کیفیت و کمیت آن ، از قرآن مجید کمک گرفتم و در سه استخارۀ راهگشا ، سه آیۀ نورانی راهگشایم گردید :
1 : « ...تُؤْتي أُكُلَها كُلَّ حينٍ بِإِذْنِ رَبِّها... . »(1)
2 : « رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار(2)»
3 : « أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ ... وَ إِنْ تُطيعُوهُ تَهْتَدُوا وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبين »(3)
و لذا با قوّت قلب کامل ، و توسل به ذیل عنایت خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام و بالاخص حضرت زهرای مرضیه علیها السلام دست به کار شدیم و با همکاری صمیمانه و جدّیت و همّت مثال زدنیِ جناب آقای امیری سوادکوهی دامت برکاته و توفیقه این اثر نورانی را که در راستای ترویج مکتب اهل البیت علیهم السلام می باشد ، به محضر ارادتمندان و پیروان مذهب و مکتب مقدّس مولی الموحدین امیرالمؤمنین علی علیه السلام تقدیم می نمائیم و امیدواریم که در ذیل عنایات ولی عصر و زمان پناه درماندگان حضرت بقیة الله الاعظم عج الله تعالی فرجه الشریف جامعۀ شیعه و راهیان طریقِ پیشوایان معصوم علیهم السلام محفوظ و سعادتمند باشند .
اصفهان – حوزۀ علمیّه – میر سیّد حجة موحّد ابطحی موسوی اصفهانی
در آستانۀ میلاد مقدّس حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و شهادت حضرت زینب علیها السلام
رجب المرجب 1445 قمری – بهمن ماه 1402 شمسی
ص: 20
ص: 21
محقّق ولایی، محدّث عظیم الشأن شیعه ، فقیه دلسوختۀ اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و حکیم والامقام ، آیة الله آقای حاج سیّد علی موحد ابطحی اصفهانی اعلی الله مقامه الشریف در سال 1359 هجری قمری ، برابر با 1319 هجری شمسی در دارالولایۀ اصفهان، سرزمین فقیهانِ نامدار و محدّثان گرانمایه و در خاندان علمی موحد ابطحی دیده به جهان گشود .
پدر نام او را علی نهاد ، نام مبارکی که همواره از غربت و مظلومیتش حیران بود .
والد مکرّمش به امید آنکه بتواند غباری از غربت مولایش امیرالمؤمنین ارواحنا فداه بزداید ، با برگزیدن این اسم نورانی بر سوّمین مولود از اولاد ذکورش ، سند عاشقی و دلدادگی را چنین به نامش زد تا فرزندش به برکت آن نام مبارک ، عطش وجودیِ حیات و مماتش را سیراب و در صراط مستقیم علوی طی طریق کند و با قلمی از جنسِ نخلِ میثمِ تمّار و قلبی به حرارتِ ایمانِ جعفرِ طیار ، هوادار و خریدار مولایش شود .
... و تاریخ به زیبایی شاهد آن بود که این نام بی ارتباط با شاکلۀ وجودی آن فانی در راه ولایت نبود ، که عمری جز از علی علیه السلام سخن نگفت و در نفس نفس های عمر شریفش، همواره طواف بر حول آن وجود مبارک می کرد و همگان را به فاتحۀ مصحف وجود ، بسمله کتاب موجود ، حقیقت نقطۀ بائیه ، امام الائمه ، صدیق اکبر و فاروق اعظم امیرمؤمنان علی علیه السلام رهنمون می ساخت .
او جرعه نوش بادۀ غدیر بود تا از کوثر غدیر ننوشی ، عطش کرب و بلا را درک نخواهی کرد . چرا که عاشورا نتیجۀ بغض و کینۀ خفتۀ جهل در فراسوی غدیر است که اگر روزی سری بر فرازِ نی « ام حسبتم » تلاوت کرد ، از غربت قرآن ناطقی حکایت داشت که پس از شهادت رسول خاتم ، خانه نشینش کردند .
ص: 22
آری احرام محرّم با خلعت غدیر زیباست و آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، عمری مُحرِم به احرامِ دفاع از امیر غدیر بود .
حقیقتاً آن محقق ولایی ، هدیه و دعای مستجاب کدامین عریضه از استغاثه های مادر ، به امام زمان ارواحنافداه و اشک های پدر بود که خاندان علم و فضیلت موحد ابطحی ، به آن مزیّن گشت و آسمان شیعه از آن درخشش دیگری گرفت و امام زمانش را سپر تیرهای زهر آگین عصر غیبت شد و با تمام وجودش از ولایت مولایش دفاع می کرد و لحظه به لحظۀ زندگی اش را وقف پاسبانی از کوچۀ هل اتی می نمود .
او اربعینیه های زیادی را در اخلاص در عمل تجربه کرد ، « مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً ظَهَرَتْ يَنَابِيعُ اَلْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ » .(1)
از این رو چشمه های جوشان کوثر نبوی در او که حیات طیّبه اش در زلالی اخلاص در عمل خلاصه می شد متبلور و حیاتش حیات محمّد و آل محمّد علیهم السلام و مماتش نیز ، ممات محمّد و آل محمّد علیهم السلام بود . « اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیاىَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتى مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ».
پدرِ ایشان ، مرحوم آیة الله ، علامه ، حاج سید مرتضی موحد ابطحی موسوی اصفهانی قدس سره از علمای ولایی و اهل معنا و از خطبای نامی و از اطباء و حکمای بزرگ اصفهان به شمار می رفتند که بزرگان آن عصر ، وی را فقیهی مفسر و محققی متتبّع ، جامع معقول و منقول و راسخ در ولاء اهل بیت علیهم السلام می دانستند .
ص: 23
علامۀ حکیم حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره در سال 1319 هجری قمری در اصفهان دیده به جهان گشود و در ایام جوانی به تحصیل علوم دینی روی آورد و در محضر اکابر علمی عصر خویش تلمذ و به تکامل مدارج علمی خویش پرداخت .
از اساتید این عالم ربانی می توان به ادیب نامدار شیخ علی یزدی ، استاد جلال الدین همایی ، بزرگان و استوانه های علمی و معنوی آن زمان ، همانند حضرات آیات میرزا محمّد تقی فقیه احمد آبادی ( صاحب کتاب مکیال المکارم ) ، سید میرزا محمّد باقر سدهی ، میرزا احمد شهیدی ، سید مهدی درچه ای ، شیخ محمّد حسن نجف آبادی ، سید محمّد نجف آبادی ، سید علی نجف آبادی ، شیخ محمّد رضا مسجد شاهی ، شیخ محمود مفید ، شیخ محمّد رضا کلباسی ، شیخ محمّد باقر قزوینی ، شیخ محمّد حکیم خراسانی و آقا میرزا ابوالقاسم طبیب اشاره کرد .
مؤلف کتاب گنجینه دانشمندان می نویسد : ایشان پس از تلمذ خدمت مدرسین بزرگ اصفهان ، به افتخار دامادی علامه متّقی ، آیة الله حاج سید محمّد تقی فقیه احمد آبادی ، ( صاحب مکیال المکارم ) نائل گشت .
مرحوم آیة اللّه سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره می فرمود : پس از ازدواج با صبیّۀ مرحوم آیة اللّه حاج سید محمّد تقی موسوی صاحب ( مکیال المکارم ) ، علاوه بر استفاده علمی از محضر ایشان از تربیت و مراقبت معنوی آن بزرگوار برخوردار شدم .
چندی نگذشت که حاج سید مرتضی پله های ترقّی و تحصیل علوم دینی ، ریاضیات، طب و هیئت و... را پشت سر نهاد و چهره اش همانند خورشیدی درخشان بر همگان عیان گشت .
ص: 24
موقعیت علمیِ برجسته ، مقام معنویِ شایسته ، و صفا و بی آلایشیِ ایشان ، سبب آن شده بود که بسیاری از بزرگان و مراجع عظام قم ، مشهد و اصفهان و ... ، طالبان فیوضات علمی و معنوی را به ایشان ارجاع بدهند .
نقل است که آیة الله آقا سید محمّد رضا خراسانی قدس سره ( رئیس وقت حوزه علمیه اصفهان ) که خود مجتهدی بزرگ و وارسته و از کمالات روحانی برخوردار بودند ، می فرمود : « من برای بیان عقائد و احکام و موعظه، حاج آقا مرتضی موحد ابطحی را انتخاب کرده ام و به فرزندان و دوستان خاص خود دستور داده ام که از ایشان استفاده کنند و بهره مند گردند و دین خود را از ایشان اخذ نمایند ».
همچنین ، هنگامی که برخی از مؤمنین ، اساتید دانشگاه و فرهیختگان اصفهانی به شهر مقدّس قم مشرف و به محضر آیة الله العظمی بهجت قدس سره رسیدند و از ایشان راهنمایی خواستند که عالمی زاهد و صالح را به ما معرفی کنید ، ایشان فرموده بودند : « شما بروید خدمت آقای حاج سید مرتضی موحد ابطحی ، و از ایشان کسب فیض نمائید ».
محدّث بزرگ و نامدار شیعه در قرن چهاردهم ، مرحوم حاج شیخ عباس قمی قدس سره ( صاحب کتاب نفیس مفاتیح الجنان ) که از مفاخر شیعه در دوره های اخیر بودند ، هنگامی که مرحوم آیة الله حاج آقا مرتضی موحد ابطحی از ایشان اجازۀ روایتی خواستند ، آن بزرگمرد با کمال تواضع و بزرگواری به ایشان فرمودند : « شما عالم و صاحب انفاس قدسیّه هستید ، و خودتان صاحب اجازه هستید ، و شما باید به من اجازۀ روایتی مرحمت کنید » .
از این جملات ، علاوه بر مقام اخلاص و تواضع مرحوم محدّث قمی رضوان الله تعالی علیه ، جایگاه آیة الله حاج آقا مرتضی موحد ابطحی در نزد آن بزرگمرد معلوم می شود .
ص: 25
آیة الله علامه ، حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره ، همزمان با تحصیلات عالیه ، به تربیت طلاب مشغول بودند ، و بیش از هفتاد سال ، به تدریس علوم گوناگون از قبیل : نحو ، صرف ، منطق ، معانی ، بیان ، هیئت ، طب ، فقه ، اصول و تفسیر و ... پرداخته ، و همزمان به تبلیغ دین ، و ایراد سخنرانی های پر مایه ( با بهره گیری از مهمترین کتب تفسیر و کلام و عقائد و اخلاق و ... ) اشتغال داشتند ، و بالأخص در زمینه مسائل مربوط به امامت و ولایت ، خطابه ها و سخنرانی های بی نظیری داشتند ، که شخصیت های بزرگی همچون آیة الله میرزا علی آقا شیرازی قدس سره ، و آیة الله حاج آقا مصطفی مهدوی هرستانی قدس سره را مجذوب نموده بود ، و خطبای بزرگ و نامدار عصر را به اعجاب و تحسین وا می داشت .
ایشان تعلیم و تربیت فرزندان خود را شخصاً بر عهده گرفته بودند و بخش عمده ای از مراحل تحصیلیِ آنها را ، با تدریس و نظارت کاملِ شخصی عهده دار بودند ، و موفق شدند همه پسران خود را در زمرۀ سربازان امام زمان ارواحنافداه و علما و مدرسین و محققین ، و صاحبان قلم و بیانِ دینی قرار دهند .
مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی با وجود سختی جنگ جهانی دوّم و حکومت مستبد رضا شاه و مبارزات دینی او علیه روحانیت و حوزه های علمیّه و مجالس روضه خوانی ، سختی های بسیاری را متحمل گردید و بر خلاف بسیاری از علما و طلاب که حوزه ها را رها می کردند ، استقامت نموده و نه تنها با دادن امتحان های سخت ، مجوز پوشیدن لباس روحانیت را از حکومت گرفتند ، بلکه علاوه بر آن هفت فرزند خویش را از سطوح پایین تا بالا تعلیم داده و به کسوت روحانیت در آوردند .
ص: 26
در زمانی که پایگاه های دین مورد سخت ترین حملات توسط دشمنان اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته بود، ایشان با تمام وجود ، بر تربیت فرزندانی مدافع شریعت و ولایت همت گمارد .
در عصری که عمامه از سر رهبران دینی ، خطبا و ائمه جماعات برداشته می شد و تمام امکانات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی برای حذف دین و ایمان از جامعه به کار گرفته می شد ، آن بزرگمرد حرکت بزرگی را از داخل خانه و زندگی خود شروع نموده و پایه ریزی بزرگی را برای دگرگون سازی وضع موجود انجام داد .
در این عصر و در چنین شرایطی آن عالم مجاهد برنامه های خود را برای تعلیم و تربیت حوزوی و دینی فرزندان خود به اجرا در آورد و اموری را به عنوان برنامه کار خود عملی ساخت که بدین شرح می باشد :
1. فرزندان خود را به مدرسه های تحت نفوذ حکومت پهلوی نفرستادند ، و لو برای درس های ابتدائی و دوره دبستان .
2. در منزل شخصی ، درس های فارسی ، حساب و خط و ... را برای فرزندان خود بر عهده گرفتند و شخصاً دانستنی های لازم را به آنها تعلیم می دادند .
3. در سنین نوجوانی و مراحل اوّلیّۀ جوانی ، تدریس کتاب های درسی حوزوی را برای آنها شروع می نمودند ، به نحوی که در همان مراحل اوّلیّه نوجوانی و جوانی ، بخش عمده ای از دروس حوزوی را تحصیل نموده و قبل از بلوغ به تحصیل دورۀ سطح عالی و خارج فقه و اصول و کلام و حکمت مشغول می گردیدند و در محافل درسی مورد توجه اساتید و ممتحنین قرار می گرفتند .
4. رابطۀ خانوادگی و اجتماعی فرزندان خود را با کسانی که ممکن بود تأثیر سوء بر روی آنها بگذارند محدود نموده و از تأثیر جامعۀ آن چنانیِ آن زمان بر روی فرزندان خود جلوگیری می نمودند .
ص: 27
5. در ضمنِ تدریس و بر عهده گیری تعلیم فرزندان، که در برخی از موارد تا دوره دروس عالی امتداد می یافت ، نظارت خود را در امر تربیت آنها حفظ می نمودند ، و در اکثر کتاب های درسی ، برنامه پس گرفتنِ درس ها را جزء برنامه اساسی خود قرار می دادند و فرزندان خود را که شاگردان درس بودند ، موظف می کردند که درس های روز قبل را بازگو نمایند که این اقدام نقش زیادی در رشد علمی آنها داشت .
6. با نشان دادن قاطعیتی بی نظیر و متّکی بر ایمان و اعتقاد عمیق قلبی ، فرزندان و نیز افراد فامیل ، و دیگر آشنایان را از گفتگو درباره انتخاب مسیر تحصیلی و نوع برنامه اجتماعی فرزندان خود باز می داشتند ، و اجازه نمی دادند که در آن فضای اجتماعیِ مخصوص ، بحث و جدلی پیش بیاید ، و مانع از تحقق اهداف مقدسشان بگردد .
اجرای برنامه های فوق ، کار طاقت فرسایی بود ، و همانند شنا نمودن بر خلاف مسیر آب رودخانۀ خروشان و عمیق و پهناور ، اراده ای پولادین ، صبر و تحملی شکست ناپذیر ، گذشت و ایثاری تحسین بر انگیز را طلب می کند که آن بزرگمرد با توکل بر خدا و استمداد از ارواح پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام تمام مراحل سخت و طاقت فرسای آن را طی نموده و به آرزوی دیرینۀ خود دست یافتند .
مرحوم آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره همانگونه که در فقه و فقاهت ، تفسیر و خطابت ، سر آمد روزگار خویش بود ، در طبابت نیز ید طولایی داشت و در بیان علت روی آوردنشان به تحصیل علم طب می فرمود : « هدف من از فراگیری علم طب ، بهره گیری در علم اخلاق بود ؛ زیرا اگر کسی بخواهد در اخلاقیات به جایی برسد ، باید با مسائل علم طب آشنا باشد . مثلاً قوای نفسانی همانند غضب ، شهوت و شجاعت و ... هر کدام ، در صورتی که تحت کنترل در آیند ، نقش بسیار مهمی در تکامل و ترقّی اخلاقیات دارند ، و کنترل این قوا با دانستن مسائل علم طب
ص: 28
بسیار در ارتباط است و علت اینکه بسیاری از علمای ما در دوره های گذشته به تحصیل علم طب می پرداخته اند ، دستیابی به این مقصد مهم بوده است . در سخنرانی ها و بحث های اخلاقی که هنگام خطابه و منبر مطرح می کردم ، از مسائل علم طب و اندیشه های بزرگانی همچون بوعلی سینا بهره می جستم و شنوندگان را قانع می کردم که رعایت مسائل اخلاقی ، تنها یک دستور سادۀ دینی نیست ، بلکه اساس علمی دارد ، و هماهنگ با خلقت و فطرت انسان است ، و حفظ الصحۀ جسم و جان ، روح و روان انسان ، وابسته به رعایت دستورات دینی و اخلاقی می باشد » .
آن بزرگمرد، همواره انس خود را با خدای خود و ارتباطش را با خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام حفظ می نمود و علاوه بر عمری عبادت و طاعت و توسل و تمسّک به ذیل عنایت اولیای الهی به نحو عام ، با مداومت بر تلاوت قرآن کریم و خواندن زیارت عاشورا و دعای عهد و نافله های متعدد بالاخص نماز شب ، انس و ارتباط خود را با سرچشمۀ فیض برقرار می ساخت و در نتیجه ، از افاضات و عنایات الهی و برکات و الطاف صاحبان ولایت به نحو مستمر بهره می جست و بسیاری از مراجع عظام و صاحب نَفَسان درباره ایشان می فرمودند : « ایشان از برکات الهی در روی زمین هستند .» و چنین از مقام و حقیقت عرفان ایشان قدرشناسی می نمودند » .
علامه حکیم ، حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره ، پس از عمری تحصیل و تحقیق و تدریس و هدایت و ارشاد جامعه و خدمتگزاری در آستان مقدس قرآن و عترت ، و نجات جان و حفظ سلامت انسان ها ، در ایام فاطمیه 1413 هجری قمری ، در شب جمعه ، با لبخندی ملیح ، از یمن لقای خاتم الانبیاء حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم ، دار فانی را وداع گفته و در نیمه شب جمعه غسل داده شدند ، و در
ص: 29
بقعه و در جوار مزار شریف امامزاده جعفر علیه السلام در نزدیکیِ ظهر جمعه ، همراه با ذکر یا حسین یا حسین ، و ذکر مصیبت حضرت علی اصغر علیه السلام مدفون گردیدند .
والدۀ مکرّمۀ مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی رضوان الله تعالی علیه و همسر والاتبار مرحوم آیة الله علامه حاج سیّد مرتضی موحد ابطحی ، مرحومه حاجیه منصوره خانم فقیه احمد آبادی ، دوّمین فرزند مرحوم آیة الله شهید ، حاج سید محمّد تقی فقیه احمد آبادی ( صاحب کتاب شریف مکیال المکارم ) بودند که در سال 1331 هجری قمری متولد و در سیزدهم ربیع الاوّل 1407 هجری قمری دار فانی را وداع گفتند .
آن بزرگ بانوی صالحه ، از صلب پاک آیة الله فقیه احمد آبادی و از خاندان ریشه دار و علمیِ آن بزرگمرد جهان اسلام پا به عرصه زندگی گذاشتند و در سایه تعلیم و تربیت آن بزرگوار و در دامان پاک و با تقوای مرحومه خانم آقا ، به کمالات روحی و معنوی و آگاهی های دینی و مذهبی نائل گردیدند و همراه با استعدادی قوی و ذهنی سرشار و بصیرت و بینشی اعجاب انگیز ، وارد صحنه زندگیِ پر زحمت و دشواری گردیدند و با استمداد از سرمایه های وراثتی و با بهره گیری از مددهای غیبی و راهنمایی های الهی و الطاف و عنایات ولائی ، به همکاری و همراهی با همسر بزرگوار خود پرداختند و در دامان پر مهر و عطوفت خود و در زیر سایۀ تربیت و مدیریت اعجاب انگیز خویش ، گنجینه های ارزشمندی را برای جهان اسلام و سربازخانه امام زمان ارواحنافداه پروریدند .
پاکی و تقوا ، حالات روحی و معنوی ، تربیت خانوادگی و استثنائی در زیر سایۀ صاحب مکیال و همسر پاکدامن و با اخلاص و با صفایشان ، مرحومه خانم آقا ،
ص: 30
همه و همه ، دست مایه ای بودند که حاجیه خانم فقیه احمد آبادی را در جایگاه یاوری بزرگ و بی نظیر ، و پشتوانه ای مستحکم و شکست ناپذیر و هواداری معتقد و پای بند برای همسرشان مرحوم آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قرار دهند .
آری ! سختی های این راه در زمان های مختلف در مقابل حاج آقا مرتضی موحد ابطحی قدس سره خودنمایی می کرد که چنین مرارت هایی ، بسیاری از بزرگان را به تغییر مسیر وادار کرده بود . زخم زبان هایی از دور و نزدیک ، بر جگر و قلب آنها وارد می شد که هر قدرتمندی را از پای می انداخت و تنگناهای اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ، به شکل های مختلف خودنمایی می کرد که بسیاری از اراده ها را در هم می شکست ، ولی مرحومه فقیه احمد آبادی در همه عرصه ها نقش یاری رسانی فداکار و معتقد را ایفا می کرد . و هرگاه در اثر فشارها و سختی ها ، قدرت تحمل و مقاومتشان نزدیک به پایان می رسید ، عنایتی الهی در قالب رؤیایی صادق ، یا امدادی غیبی به حمایتشان می رسید و عزم ایشان را استوار می ساخت ، و در پیمودن راه پرفراز و نشیبِ دینی و معنوی و استثنائی شان ، یاری شان می داد . در یک کلام اگر فداکاری های آن بانوی صبور و ایثارگر نبود ، همانا مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره ، مسلّماً به بسیاری از اهداف و مقاصد بلند خود دست نمی یافتند .
مادر با فضیلت آیة الله سید علی موحد ابطحی ، مرحومه فقیه احمد آبادی ، پس از عمری فداکاری و مجاهدت در راه خدمت به جهان علم و ایمان ، و نیل به درجات بلندِ روحانی و معنوی ، و کسب معارف دینی و اخلاقی ، سرانجام به اجداد معصوم و بزرگوار خود پیوستند و در پروازی ملکوتی به حریم حسینی راه یافتند .
ص: 31
هاک استمع ذکری سلیله احمد *** نالت بعزتها المقام العالی
ولدت باحضان الفقاهه والتقی *** و غدت بحق مضرب الامثال
وعلی الولایة قدربت و ترعرت *** و لنا عن التفصیل بالاجمال
انعم بها من حره قل انجبت *** نعم البنین لها و خیر رجال
هی لبوة علویة قد اعقبت *** سبعا و هم فی الوصف کالاشبال
کالسید المولی محمد باقر *** و محمد و علی و هو التالی
و علی یتبعه محمدالرضا *** وکذک سید حجة بوصال
من بعده حسن حسین بعده *** و جمیعهم هم خیره الانحال
ابناء سادات الاباطح والملا *** بعلومهم نبغوا و بالاعمال
والکل منهم مؤمن و موحد *** فخر الرجال و مفخر الاجیال
منصوره ارخ العجب جلالها *** بنت التقی و صاحب المکیال
توضیح الحساب
132 107 541 452 70 105
1407 هجری
هر یک از فرزندان آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره ، با مجاهدت های علمی شان همانند ستاره ای درخشان در آسمان پر فروغ تشیع جلوه نمودند و آثار و برکات قابل تأملی را به جوامع اسلامی عرضه داشته و همگی از تربیت کنندگان نفوس مستعده در امر احیای فرهنگ غنی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام گشتند .
مرحوم آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی سکاندار کشتی هدایتی گشت که در آن هفت گوهر فروزان از خود به یادگار گذارد تا هر کدام از آنها بتوانند ایتام آل محمّد علیهم السلام را دستگیری و از طوفان های پر تلاطم و فتنه های زهر آگین آخر الزمان نجات دهند و
ص: 32
حقیقتاً لطف خدای متعال برای روشن نگاه داشتن چراغ حقیقت دین را می توان در این خانواده مشاهده کرد که در عمل ، منادی خیر کثیر الهی در آشیانۀ کمالات موسوی خود شدند .
نگاهی گذرا بر شجره طیبۀ خاندان علمی موحد ابطحی ، اعتراف آشکار فخر رازی از بزرگان تفسیری نزد عامه را در اذهان زنده می کند که در تفسیر آیه شریفه « إِنَّآ أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ »(1)می نویسد :
منظور از کوثر ، فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و این بدان جهت است که این سوره در ردّ کسانی نازل شده که از آن حضرت به خاطر نداشتن فرزندان عیب جویی می کردند که در این صورت معنای آن چنین است که خدای متعال به تو فرزندان و نسلی عنایت می کند که در طول تاریخ برقرار خواهند ماند ، فخر رازی در ادامه می نویسد : « ببینید که چقدر انسان های باکرامت از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به شهادت رسیده اند ، اما جهان همچنان شاهد رونق فزایندۀ آنان است ، آنگاه بنگر که چه تعداد از بزرگان ، همانند امام باقر ، امام صادق ، امام کاظم ، امام رضا علیهم السلام و ... در میان آنها جلوه گر شده است ».
حال امروز در خاندان علمی موحد ابطحی شاهد آن هستیم که کوثر جوشان پیامبر خاتم پس از قرن ها هنوز می جوشد و هر از چند گاهی کوکبی منیر از میان آنها می درخشد و علمدار یکی از شعائر الهی می گردند .
این نتیجۀ همت والا و توسلات متعدد آن ابر مرد تاریخ شیعه در عصر خویش است که می فرمود : در تعلیم و تربیت فرزندانم بسیار کوشیدم . با توجه به جوّ خفقان آن روزگار و حکومت رضاخان و انزوای شدید روحانیت ، سعی کردم فرزندانم به
ص: 33
سلک روحانیت در آیند و خدمتگزار اسلام باشند . به لطف الهی موفق شدم و فرزندانم همه اهل فضل و از خدمتگزاران اسلام هستند .
فرزندان ذکور مرحوم آیة الله آقای حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره عبارتند از حضرات آیات و حجج اسلام :
حضرت آیة الله العظمی علامه آقای حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره ، از فقیهان ، محدثان و عالمان سخت کوش ، متتبع ، متعبد و پر تلاش جهان اسلام بود که آثار و مآثر علمی و اجتماعی بسیار و مفاخر جاودان از خود به یادگار نهاد و از احیاگران کم نظیر تراث اهل بیت علیهم السلام از جمله عوالم العلوم علامه بحرانی و صحائف اهل بیت علیهم السلام بود .(1)
آن فقید سعید، فقیه بزرگ دینی و مدافع حریم اهل بیت علیهم السلام ، عالمی متخصّص در معارف الهی و علوم اسلامی ، و مجتهدی آگاه ، و مؤلفی كثیر التألیف ، و محقّق و متتبّعی خستگی ناپذیر بود .
ایشان ، از علمای اهل معنا و با اخلاص و داماد مکرم آیة الله العظمی موسوی گلپایگانی قدس سره می باشند که در عشق و ارادت به حضرات معصومین علیهم السلام سر از پا نشناخته و همواره از شعائر آل الله دفاع و پشتیبانی می نمایند . شخصیت ارزشمندی که نورانیت ، صفا ، دلدادگی شان به ثقلین زبانزد بوده و همواره ضعفا و ایتام آل محمّد علیهم السلام را دستگیری می نمایند .
ص: 34
آن عالم ربانی و فداکار فاطمی، عالمی کوشا ، ولائی و از شخصیت های برجسته علمی و معنوی و از اساتید و بزرگان حوزه علمیه اصفهان به شمار می روند که داماد معظم مرحومِ آیة الله آقای حاج سیّد احمد فقیه امامی قدس سره می باشند .
ایشان از احیاگران شعائر علویه ، فاطمیه ، حسینیه ، مهدویه بوده که سالیان متمادی با اخلاص و الهامات و کرامات فاطمی ، علمدار نهضت مقدسۀ فاطمیه در ایران اسلامی شده اند و هر ساله با برپایی بزرگترین کاروان فاطمیون ، غربت و مظلومیت مادر مظلومه شیعه را در شهرها و روستاهای ایران فریاد می زنند و از منادیان و احیاگران شعائرالله در این زمان بشمار می روند . از این عالم ولایی آثار گران بهایی در حوزۀ تحقیق و تألیف و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام نیز به ثبت رسیده است .
آن عالم فقید از فضلای حوزه علمیه اصفهان به شمار می رفتند که در ارادت خالصانه به ساحت مقدس اهل بیت علیهم السلام ، میراث دار جد امجد خویش ، مرحوم صاحب مکیال و در اخلاق صالحه دنباله روی والد ماجد خود مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی علیه الرحمة و الرضوان بودند .
این دانشمند معظم و خطیب توانا ، از علما و اساتید حوزۀ علمیّه اصفهان به شمار می روند که با وجود بهره وری علمی و سجایای والای اخلاقی ، همواره با خضوع و خشوع و متانت ، پای بند به ترویج اساس مذهب تشیّع در عرصه منبر و محراب می باشند . سلسله دروس حوزوی ، اعتقادی و تفسیری ایشان سالیانی است که در حوزه علمیّه اصفهان برقرار است . ایشان در امور مربوط به ثقلین و احیا و ترویج
ص: 35
شعائر الله موفق و فعال ، و در تکفّل امور مردم و شیعیان و موالیان خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام خدوم و پی گیر می باشند .
مؤلف متتبع کتاب گنجینه دانشمندان در موسوعۀ ماندگار خود که تاریخ چاپ آن، بیست و هفتم شعبان المعظم 1399 قمری برابر با 1358 شمسی می باشد ، در شرح حالات مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی ، اولاد ذکور آن فقید سعید را اینگونه می نویسد :
فرزندان برومند ایشان همه از فضلا و مبرّزین حوزه های علمیّه قم و نجف و اصفهان به شمار می روند بدین ترتیب :
1. آیة الله محقق حاج سید محمّد باقر که از اساتید حوزه علمیه قم می باشند .
2. آیة الله محقق آقای حاج سید محمّد علی که از اساتید حوزه علمیه نجف و اصفهان می باشند .
3. حجة الاسلام حاج سید علی که از افاضل حوزه علمیه قم می باشند .
4. حجة الاسلام حاج سید محمّد رضا ؛ داماد معظم آیة الله العظمی آقای گلپایگانی قدس سره
5. حجة الاسلام حاج آقا حجت از افاضل حوزه اصفهان
6. رکن الاسلام حسن آقا از فضلای حوزه علمیّه اصفهان
7. رکن الاسلام حسین آقا از فضلای حوزه علمیّه قم .
بانوان عفیفۀ بیت نور فقاهت و معنویتِ موحد ابطحی، به برکت تربیتی صحیح و بر آمده از فرهنگ غنی اهل بیت علیهم السلام ، همگی از مخدرات عفیفه و مجلله و دلباخته اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بوده و با الگو پذیری از پدر و مادر و برادران ارزشمند خویش هر کدام از آنها عارفه ای زاهده و عالمه ای پارسا در عصر خویش
ص: 36
شده اند و از این رو به هدف و مسئولیت مهم و خطیر خود در خانه همت گمارده و به تربیت فرزندان و سربازان امام زمان ارواحنافداه پرداختند . داماد های مرحوم آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره نیز عبارتند از : مرحوم حسن یزدی ، سید عبدالوهاب طالقانی ، مرحوم سید کمال میرلوحی ، مرحوم سید رضا موسوی و علیرضا بلیغ .
کتاب نفیس گنجینۀ دانشمندان در جلد 8، صفحه 245 در تشریح خاندان علمی موحد ابطحی می نویسد : این شجره طیّبه ، نسبشان به حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام می رسد و از سادات جلیل القدر موسوی محسوب می شوند . سیادت این سلسلۀ جلیله مورد گواهی علمای بزرگ و مشاهیر سادات موسوی مانند صاحب روضات می باشد و این بزرگواران عبارتند از : ( سید محمّد باقر ) بن سید مرتضی بن سید علی بن سید محمّد علی بن سید محمّد حسین بن سید میر محمّد تقی از اجله بیوت سادات موسوی در اصفهان .
جدِّ مادری مرحوم آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، عالم متقی و پارسا ، آیة الله شهید ، سید محمّد تقی موسوی اصفهانی اعلی الله مقامه الشریف ، معروف به « فقیه احمدآبادی »(1) مؤلف کتاب گرانسنگ مکیال المکارم ، می باشد که در سال 1301 قمری در اصفهان ، در خانواده ای اهل علم و فضیلت كه نسل اندر نسل از عالمان دین بودند ، به دنیا آمد و در سال 1348 قمری ، در سن 47 سالگی به توطئۀ یكی از سران فرقۀ ضالۀ بهائیت اصفهان با خوراندن سم به ایشان به فیض شهادت رسید .
ص: 37
مکیال المکارم ، به معنای « معیار سنجش خوبی ها » است و نام کتابی است که به سفارش خود حضرت مهدی ارواحنا له الفداء نوشته شده است . در این کتاب به تفصیل راجع به فواید دعا برای فرج سخن گفته شده است .
نویسندۀ این کتاب گرانقدر ، ماجرای نوشتن مکیال المکارم را چنین تعریف می کند : ... تا این که کسی را در خواب دیدم که با قلم و سخن نتوان او را توصیف نمود ، یعنی مولا و حبیب دل شکسته ام و امامی که در انتظارش هستیم . او را در خواب دیدم که با بیانی روح انگیز چنین فرمود : « این کتاب را بنویس و عربی هم بنویس و نام او را بگذار : مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم». همچون تشنه ای از خواب بیدار و در پی اطاعت امرش شدم ... . او در ادامه تعریف می کند که به دلیل مشکلات زندگی تا مدتی نمی تواند کتاب را بنویسد تا اینکه در سفر حج ، مبتلا به وبا می شود و با خدا عهد می بندد که اگر خوب شود ، کتاب را به اتمام برساند . پس از اتمام سفر و رهایی از بند بیماری ، کتاب « مکیال المکارم » را نوشت و به قول خودش این کتاب : « همچون بهشتی بالا بلند و عالی مرتبه است و ثمراتش در دسترس و نزدیک به فهم ، هیچ سخن بیهوده ای از آن نشنوی ، در آن چشمه ها ( ی علم و معرفت ) جاری است » .
مرجع عظیم الشأن شیعه ، حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره که خود صاحب کتاب بی بدیل « منتخب الأثر » است و درک دقیقی از آثار مهدوی دارد ، در تجلیل از این کتاب نفیس فرموده اند : این کتاب یکی از بهترین و جامع ترین کتاب ها در موضوع مهدویت است که در نوع خود بی نظیر و نسخه بهترین ارتباط با ناحیه مقدسه و دعا برای آن حضرت است و سزاوار است همه از آن استفاده کنند و امام شناسی خود را به وسیله آن تکمیل کنند .
ص: 38
مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره نیز دربارۀ این تألیف گرانسنگ و اثر بی نظیر جد بزرگوارشان می نویسند : مکیال المکارم کتابی است بدیع که در باب فوائد دعا برای امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف به امر مبارک آن حضرت به رشته تحریر در آمده و به راستی در موضوع خود بی نظیر است . مؤلف آن را با وسعت تتبع و اجتهاد و پی گیری خویش گرد آوری نموده و به حق توفیق غیبی یار او بوده تا توانسته چنین اثر نفیس و گرانبهایی را از خود به یادگار بگذارد و بدون تردید هر پژوهشگری که بخواهد در این زمینه تحقیقی داشته باشد از آن بی نیاز نیست . گرچه مؤلف آن را در موضوع دعا و فوائد دعا برای امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف جمع آوری کرده ، ولی باید گفت مجموعه بزرگی از معارف است در همه جهاتی که ارتباطی با امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف دارد و خواننده محترم می تواند آنچه از شئون حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف می جوید در آن بیابد . و هر کس اندکی تأمل در این کتاب شریف نماید به حقیقت آنچه مؤلف در سبب تألیف کتابش نوشته پی می برد و اعتراف می کند که مددهای غیبی امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف شامل حال مؤلف بوده و او را در این تألیف یاری نموده است .(1)
حضرت آیة الله آقای حاج سید محمّد رضا موحد ابطحی دام ظله، داماد مکرم مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمّد رضا موسوی گلپایگانی قدس سره نقل فرمودند :
روز بیستم جمادی الثانیه 1424 قمری ، در سالروز میلاد مقدس حضرت زهرا علیها السلام ، بعد از نماز ظهر و عصر، صدای تلفن منزل بلند شد ، وقتی گوشی را برداشتم متوجه شدم که حضرت آیة الله العظمی آقای حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی قدس سره ، از مشهد مقدّس حضرت رضا علیه السلام تلفن می زنند ، و شخصاً گوشی تلفن را در دست
ص: 39
داشتند ، و فرمودند : «امروز در حرم مطهّر به نظرم رسید برای شما و اخوان مکرّمتان و بالأخص ، آیة الله آقای حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی زیارت کنم ...» .
پس از مراجعت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره از مشهد مقدس ، به دیدار ایشان رفتم ، و آن بزرگوار فرمودند : « پس از آن زیارتی که در روز میلاد مقدّس حضرت زهرا علیها السلام برای شما انجام دادم ، روز دیگری مشرف شدم به حرم مطهّر ، و در آنجا مُلهَم شدم که برای زیارت نمودن برای آقایان ، اول باید به ریشۀ خوب و پاک و عمیق آنها توجه نمود ، و باید اوّلاً به آیة الله آقا سید محمّد تقی فقیه احمد آبادی و آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی ، و همسرشان ، بنت آیة الله فقیه احمد آبادی توجه نمود ، و برای آنها زیارت انجام داد ، و بعد برای فرزندان آنها »، و سپس ادامه دادند : « در روز دوّم نیز ، زیارت دیگری به نیابت از شماها ، ولی به شکل جدید ، و با توجه به الهامی که حاصل شده بود انجام دادم ».(1)
ص: 40
ص: 41
دوران کودکی
محقق ولایی ، حضرت آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در خانه ای دیده به جهان گشود که سرمایه ای به نام علم و معرفت و هم نشینانی از فداییان قرآن و عترت در آن حضور داشتند .
سال های اوّل عمر شریفش را با روضه های پدر و اشک ها و عریضه های مادر به امام زمان ارواحنافداه سپری می کرد و نیمه های شب با صدای لرزانِ « یا صاحب الزمانِ » ، اهل خانه از خواب بیدار می شد و پدر و مادر نمونه(1)را همراهی می کرد .
او خو گرفته بود به روضه های جانسوز حاج آقا مرتضی ... آن زمانی که از غربت طفل رباب سخن می گفت ! از تشنگی و آب و از العطش ارباب !. از کوچکترین علیِ آل علی ! .
مادر پریشان خاطر می شد و صدای « یا راحم الطفل الصغیرِ » او دل های اهل خانه را می لرزاند ... آن زمان که پدر آرام آرام می گفت : یا علی اصغر! جُرمت چه بود که با آن کوچکی ، بزرگترین سندِ مظلومیتِ پدر شدی ؟ مگر شش ماهت نبود ؟! چرا تیر سه شعبه ؟! چرا گلوی دریده ؟! چرا قطره قطره ... ؟! چرا تکه تکه ... ؟! آنجا بود که پدر دیگر روضه را قطع می کرد و آه می کشید و فریاد می زد : یا راحم الشیخ الکبیر!، خدایا ! حسین را بیش از این پیش رباب خجالت زده نکن ! ...خودت به دادش برس !.
آقا سید علی می شنید این روضه ها و این گریه ها را ؛ می شنید دعاهای مادر را پس از روضه های پدر که می گفت: خدایا ! من مادرم ! می دانم چشم انتظاری فرزند چقدر سخت است ! الهی ! به چشم انتظاری رباب برای دیدن فرزندش علی اصغر علیه السلام ، چشم های شرمسارمان را به دیدارِ منتقمِ غریبت روشن کن و فرجش را برسان ! .
ص: 42
آسید علی آقا در دوران کودکی اش شاهد بود که روزی از پدر دعوت نمودند که می خواهیم چهل روز روضۀ حضرت علی اصغر علیه السلام برپا کنیم و شما بیایید و روضه خوان این محفل باشید . پدر هم با قلب بریانش برای شش ماهۀ ابی عبدالله ، چهل روز، هر روز روضه ای از آن باب الحوائج می خواند و زمین و آسمان را در تحیّر غربت و مظلومیت شاهزاده علی اصغر ارواحنافداه مبهوت و گریان می کرد .
گرچه باشد غفلت من بی حساب هست امید دلم طفل رباب
نام این باب الحوائج دلرباست دستهای کوچکش مشکل گشاست
همۀ اهل این خانه خادم و فدایی حضرت علی اصغر ارواحنافداه هستند(1)،
آخرین روضۀ قبل از دفن پدر روضۀ طفل رباب و حکایت تلخ شرمندگی حضرت ارباب بود و همچنین نقل می کنند(2) که برادر گرانقدرش علامه حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره نیز آخرین روضه ای که در بیمارستان خواند و پس از آن به دیار باقی شتافت روضه حضرت علی اصغر علیه السلام بود .
همواره حدیث هجر دلبر می گفت *** یک عمر فقط زآل حیدر می گفت
گفتند در آخرین نفس هایش هم **** از حنجر خشک علی اصغر می گفت(3)
فضای خانه ای که مترنم به باران رحمت واسعۀ حسینی بود و انتظار ولی خدا را لحظه شماری می کرد ، قلب سلیمی را برای سید علی آقا به ارمغان آورد که نهال
ص: 43
زندگی اش را به نور ولایت بارور و نگاهش را تعمق دیگری می بخشید و از کودکی گمشدۀ اشک های آن بیت النور را جستجو می کرد .
آری ! این میراث فاطمی ا ست که در دفاع از امام زمان ارواحنافداه ، چنین مدافعان حریم ولایت تربیت می کند . کاش ما نیز در عمل سپر بلای امام زمانمان باشیم !.
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره با توکل به خدای متعال و توسل به حضرات معصومین علیهم السلام ،خصوصاً حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنین ارواحنافداه به تحصیل علوم دینی پرداخت و در جوار بارگاه نورانی حضرت امامزاده اسماعیل علیه السلام به غواصی علوم اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام می اندیشید .
او به همراه برادران فاضل و نورانی اش که هر کدام ریزه خوار با کفایت سفره با کرامت امام صادق علیه السلام بودند
، از همان دوران کودکی طبق سیرۀ تربیتی پدر و مادری امام زمانی بر عبادات و توسلات به ائمه اطهار علیهم السلام ،
خصوصاً التجا به درگاه با عظمت حضرت بقیة الله الاعظم امام زمان ارواحنافداه اهتمام ویژه ای داشتند و ریشه های علمی و معرفتی شان مستحکم و در مسیر کمال و تعالی در تعلیم و تعلم در حرکت بودند .
رشد یافتن در خانه ای که مترنم به عطر عترت بود ، اسباب تکامل را برای آقا سید علی فراهم آورد که از همان دوران کودکی در وادی ثقلین قدم برداشته و تلاش و همت غیرقابل وصفش بر همگان مشهود بود .
وی از همان دوران طفولیت با تبعیت از امر پدر از حضور در مدارس تحت سلطه ی طاغوت عصر سر باز زد و معارف اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را تحت اشراف آن فقیه ولایی آغاز نمود .
ص: 44
آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره که در غیرت دینی زبانزد عصر خود بود ، در اوائل طلبگیِ آقا سید علی ، او را به لباس مقدس روحانیت و سربازی صاحب الامر ارواحنافداه مزیّن و مفتخر فرمود ؛ آن هم در زمان پهلوی که عمامه ها را بر می داشتند و چادر از سر زنان می کشیدند و روضه خواندن و سایر مظاهر دینی ممنوع بودند .(1)
منقول است روزی یکی از مأموران رضا شاه که درجه دار بود ، سر راه آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره قرار گرفت ، سلام کرد و گفت : سیّد! رضا شاه عمامه ها را بر می دارد ، تو بر سر این بچه عمامه گذاشتی ؟! الان چه وقت این کارهاست ؟! پدرم با لبخندی گفتند : او کارش را می کند و ما هم کار خودمان را می کنیم ، او بردارد ، ما به جای آن می گذاریم .(2)
آری ! او غربت مولایش امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف را با تمام وجودش درک کرده بود ، از این رو اسماعیل های خود را به مسلخ کشانیده بود و آنها را فدایی امام زمان ارواحنافداه تربیت کرد و به غلامی آستان مبارکش مفتخرشان ساخت .
آن محقق ولایی، در ابتدای دوران طلبگی شان شخصیت های بزرگ فقهی و مجتهدان عالی مقداری را درک نموده و از خرمن وجودی شان بهره های فراوانی برده است . از جمله آن اساتید می توان از آية اللَّه آقاى حاج شيخ مجد الدين ( مجد العلماء ) قدس سره ، عالم فاضل و زاهد ، علامه حاج میرزا محمّد طبیب زاده قدس سره ، عالم فاضل ، زاهد متّقی ، حاج شیخ محمّدحسن نجف آبادی قدس سره و ... نام برد که آنان از مفاخر و ذخائر علمی و معنوی عصر خویش بوده و از بلند آوازگان تاریخ اسلام و اصفهان به شمار می روند .
ص: 45
وی دروس مقدمات تا پایان شرح لمعه و همچنین علم طب را نزد پدر بزرگوارشان بهره مند گشت و همزمان که در محضر پدر تلمذ و بر تحصیل علوم اهل بیت علیهم السلام همت می گمارد ، محضر بزرگان علمی دیار علم و حکمت اصفهان را نیز درک می نمود تا بتواند از ابتدا گام های خود را در مسیر علم و کمال محکم برداشته و پایه های علمی و عملی خود را با آموزه های اعاظم علمی آن دیار ، استوارتر نماید .
یکی از اساتید ارزشمند محقق ولایی آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، مرحوم آیة الله علامه میرزا محمّد طبیب زاده قدس سره بود . وی عالمی زاهد و فقیهی عادل و جامع ، از علمای اخیار و فضلای ابرار و مورد وثوق و احترام عموم طبقات به ویژه علما و طلاّب بود . آن فقیه گرانقدر از سال 1337 در مسجد کمر زرّین واقع در محلّه مسجد جامع امامت نمود و نماز جماعت ایشان از حیث معنویّت از جماعات ممتاز اصفهان به شمار می رفت . پدر ایشان مرحوم ناصر حکمت از مدرّسان طب قدیم ، طبیبی مسیحا دم و در زهد و تقوا زبانزد خاص و عام بود .
آیة الله آقا سید علی موحد ابطحی قدس سره ، شرایع را نزد آن علامه دوران فرا گرفت و بهره های فراوانی از انفاس مسیحایی آن نادره روزگار برد .
از دیگر اساتید والامقام حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، مرحوم محمدحسن بن محمدعلی عالم نجف آبادی اصفهانی ، عالم فاضل زاهد متّقی در اصفهان می باشد .
آیة الله حاج شیخ محمّدحسن عالم نجف آبادی قدس سره ، در حدود سال 1287ق در نجف آباد متولّد شد . در سنین نوجوانی در مدرسه علمیه ذوالفقار اصفهان سکونت گزیده و به تحصیل مشغول شد . وی در اصفهان نزد میرزا بدیع درب امامی ، آخوند
ص: 46
ملّامحمّدحسین کرمانی ، آقاسیّدمحمّدباقر درچه ای ، میرمحمّدصادق خاتون آبادی ، آخوند کاشی ، جهانگیرخان قشقائی و دیگران به کسب فیض پرداخت . سپس به نجف اشرف عزیمت نموده و نزد علمای عالی قدر آنجا خصوصاً آخوند خراسانی و آقا سیّدمحمّد کاظم طباطبائی یزدی کسب فیض نمود . وی در آنجا از راه استنساخ کتب امرار معاش می نمود . پس از بازگشت به اصفهان با دختر حاج میرزا عبدالرّزاق موسوی احمدآبادی ازدواج نمود و همچنین به درس میرمحمّدصادق مدرّس خاتون آبادی نیز حاضر شد . پس از آن تا آخر عمر در مدرسه جدّه بزرگ اصفهان به تدریس مشغول شد . وی سال ها به تدریس شرح لمعه ، معالم ، قوانین ، رسائل و مکاسب مشغول بود .
آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره رسائل را نزد این عالم ربانی فرا گرفت و از خرمن درسی این عالم نورانی خوشه چینی کرد .
کسانی که با آیة الله عالم نجف آبادی معاشرت داشته اند خاطرات جالب و آموزنده ای از آن مرحوم به یاد دارند ؛ چنانکه یکی از شاگردان وی نقل می کرد که ایشان می فرمودند : « ایمان من ایمانی است وجدانی نه استدلالی » و در این زمینه آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره یک نمونه نقل کردند :
« پس از فراغت از تحصیل در اصفهان ، جهت ادامه دروس قصد تشرف به نجف اشرف را داشتم ؛ ولی به دلیل فوت پدر و عدم بضاعت مالی ، مادرم با این امر مخالفت کرد و مرا دعوت به ترک تحصیل و انتخاب پیشه ای جهت امرار معاش کرد ، من برای حل این مشکل با توسل به امام حسین علیه السلام مبادرت به خواندن ختم زیارت عاشورا کردم و در پایان ، مادرم به ادامه تحصیل و رفتن به نجف اشرف راضی شدند ، چون پدرم در عالم رؤیا به ایشان تکلیف کرده بودند که مانع تحصیل من نشوند » .
ص: 47
یکی از ستارگان پرفروغ آسمان تشیّع که از اساتید ارزشمند محقق ولایی ، سید علی موحد ابطحی بود ، مرحوم آیة الله مجد العلما قدس سره می باشد .
دانشمند محترم آقاى حاج شيخ محمّد رازى در گنجينه دانشمندان مى نويسد : حضرت آية الله آقاى حاج شيخ مجدالدين نجفى فرزند ارشد مرحوم آية اللّه العظمى ابو المجد آقا شيخ محمد رضا نجفى ابن عالم ربانى شيخ محمد حسين ابن علامه محقق حاج شيخ محمد باقر طاب ثراهم معروف به مجد العلماء ... ؛ در ماه شوال 1394هجری قمری كه براى امرى به اصفهان رفتم در مسجد نو موفق به زيارتشان شده و از سيماى ملكوتى آن جناب مستنير گرديدم . آثار و علائم ربانيين را از چهره منيرش مشاهده كردم و بايد همينطور باشند ؛ زيرا فرزند ارجمند آية اللّه العظمى آقا رضا كه مجسمه علم و كمال و حفيد عالم ربانى و آيت سبحانى حاج شيخ محمد حسين نجفى هستند كه داراى كرامات و مقامات معنوى بوده و مرحوم آية اللّه حاج آقا نور اللّه اصفهانى كتابى در شرح زندگانى آن بزرگوار و حالاتش نوشته است .
علامه محقق ، آیة الله آقاى حاج میر سيد حجت موحد ابطحى دام ظله مى نويسد : « از آثار ارزشمند شخصيت آقا شيخ محمد رضا مسجد شاهى فرزند برومندشان مرحوم آية اللّه حاج شيخ مجد الدين نجفى ملقب به مجد العلماء متوفى 1403 قمرى مى باشد كه مجتهدى مدرس و عالمى متواضع بودند و از علماء جليل القدر در حوزه علميّۀ اصفهان به شمار مى رفتند و در مدرسه مرحوم حاج شيخ محمد على و نيز مسجد نو بازار در رشته هاى فقه و اصول و تفسير و رياضى و هيئت تدريس مى نمودند و شخصيتى جامع كمالات به شمار مى رفتند ».
ص: 48
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، علوم پایه و كلیدی علوم طبیعی و علوم ریاضی و هیأت را نزد مرحوم آية اللّه العظمى آقاى حاج شيخ مجد الدين (مجد العلماء) نجفى قدس سره فراگرفت و همواره مورد عنایت آن مرد بزرگ قرار می گرفت .
محقق ولایی در کتاب زیارت عاشورا و آثار شگفت در خاطره ای به نقل از آیة الله مجد العلما قدس سره نقل می نمود : پدرم، مرحوم حاج شیخ محمد رضا فرزند آیة الله شیخ محمد حسین مسجد شاهی در مسجد نو بازار درس می گفتند و بعد از تمام شدن درس ، اقامه نماز جماعت می فرمودند . روزی یکی از شاگردان ایشان در درس بر پدرم اشکالی گرفت . پدرم با بیان فصیح و زیبایشان و با استناد به اشعار عربی ، به اشکال آن شاگرد جواب گفتند . جلسه درس آن روز خیلی طول کشید و همه شاگردان از حافظه و قوت استدلال پدرم تعجب کرده بودند . پس از اتمام درس به همراه ایشان و تنی چند از شاگردان به سوی مسجد حرکت کردیم . در راه یکی از شاگردان از پدرم پرسید : شما این ذهن جوشان و فعال و استعداد چشمگیر و حاضر جوابی بی نظیر را از چه راهی کسب کرده اید ؟ ایشان در جواب فرمودند : من تمام اینها را مدیون مداومت بر زیارت عاشورا هستم و با مداومت بر این زیارت ، به این مقامات علمی رسیده ام .
سال 1379قمری برابر با ( 1339شمسی ) سال مبارکی بود که تاریخ آن را بر صفحات زرّین زندگی اش ثبت کرد که سربازی با اخلاص از بیت علم و نورانیت ، از تبار فداییان قرآن و عترت ، به همجواری با حضرت فاطمه معصومه علیها السلام مفتخر گشت و فصل جدیدی را در پناه کریمه اهل بیت علیهم السلام آغاز نمود .
ص: 49
محقق ولایی قدس سره که پایه های علمی و معنوی خود را در سرزمین فخر شیعه ، مرحوم علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه و در محضر اعاظم علمی حوزه علمیّه کهن اصفهان محکم نموده بود ، در عنفوان جوانی به عش آل محمّد علیهم السلام ، شهر علم و فقاهت رهسپار و به حریم نورانی کوثر ثانی ، حضرت فاطمه معصومه علیها السلام پناهنده گشت و به تلمذ در محضر اکابر علمی عصر خویش ، در حوزه علمیه قم نائل گشت .
او در مدرسۀ حجتیّۀ قم از مدارسی که اعاظم بسیاری از جمله اخوان فاضلش را در خود داشت ، ساکن شد .
ابطحی های نورانی در مدرسه حجتیه
دوران حجره نشینی آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، دوران پر معنویتی بود که در آن زمان بسیاری از چهره های علمی عصر ، در کنار هم بودند و روزهای شیرین و ماندگاری را سپری می کردند .
مقام معظم رهبری دام ظله در دیدار با بیت علمی موحّد ابطحی به زمان حضور خود در مدرسه حجتیه اشاره کردند که با اخوان ابطحی ( حاج سید علی آقا و حاج سید آقا رضا ) در آنجا آشنا شدند و این دو نفر را به عنوان برادران آقا سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره می شناختند .(1)
آیة الله العظمی علوی گرگانی قدس سره می فرمودند : ما در زمانی که در حوزه علمیّه حجتیه قم بودیم در کنار حجره آیة الله ابطحی حجره داشتیم و مکرر به آن حجره رفت و آمد داشتیم .(2)
آیة الله مهدوی کنی قدس سره نیز می فرمودند : در مدرسه حجتیه وقتی که وارد شدم ، حجره بنده در کنار حجرۀ آیة الله ابطحی بود .
ص: 50
آن محقق ولایی درباره دوران حجره نشینی شان در حوزه علمیّه حجتیۀ قم نقل می نمود : در زمانی که در حوزه علمیه حجتیه بودیم ، از برخی از فضلا از جمله آیة الله مهدوی کنی قدس سره دعوت می نمودیم تا در جلسۀ توسلّی که در حجرۀ خود برپا می نمودیم منبر بروند و توسلی داشته باشند .
ذکر توسل هایی از جنس روضه های پدر و مادر که از کودکی آنها را بر گِرد حریم عترت دورِ هم جمع می کرد و اشک از چشم های آنها چون چشمۀ زلال قلبِ پر جوش و خروششان ساری و جاری بود و همواره به تقرّب به ولی دوران امام زمان ارواحنافداه می اندیشیدند .
آن قدر حال و هوای فرزندان حاج آقا مرتضی ابطحی در توسلات دوران حجره نشینی شان خاص و پر معنویت بود که آیة الله مهدوی کنی قدس سره پس از سال ها که از آن دوران سخن می گفتند ، با شور و شعف خاصی خاطرات آن روزها را به حلاوت بیان نموده و می فرمودند : ما در کنار حجرۀ ایشان حجره داشتیم و حقیقتاً ابطحی های مدرسۀ حجّتیه نور بودند .
آیة الله آقای حاج شیخ محمّد باقر مهدوی کنی دام ظله نیز سخنان ایشان را تأیید و می فرمودند: این چهار برادر، چهار نور در آن مدرسۀ مبارکه بودند .
آیة الله آقا سید علی موحد ابطحی قدس سره بر آن بود که می بایست قدم های استواری برای ترویج مذهب و معارف دین برداشت و زیبایی های آن را نشر و جامعۀ مستضعفِ از فرهنگ اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را به جامعۀ فهیم و ولایی رشد و تعالی بخشید ، از اینرو تمام وجودش را وقف و صرف بهره مندی از بزرگان دین کرد تا با خوشه چینی از خرمن علم و معنویتشان ، ایتام آل محمّد علیهم السلام را با چراغ قلمش ، راهنمای امنی باشد .
ص: 51
محقق ولائی ، آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در بدو ورودش در شهر مقدس قم ، مکاسب را نزد برادر ولایی اش ، آیة الله العظمی آقای حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره آغاز و جلد اوّل کفایه را نزد آیة الله العظمی شیخ محمّد مجاهدی تبریزی قدس سره و جلد دوّم آن را نزد آیة الله العظمی حاج سید محمّدباقر سلطانی طباطبایی قدس سره بهره مند شد .
استفاده از محضر نورانی بزرگانی چون علامه حاج سید محمّدباقر موحد ابطحی قدس سره راه را بر او روشن تر و افق اهداف عالیه اش را مستحکم تر نمود و سید جوان ابطحی را به سر منزل مقصود نزدیک می کرد .
محقق ولایی ، آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره دوره عالی فقه و اصول را در درس خارج اصول امام خمینی قدس سره و آیة اللّه العظمی حاج شیخ محمّد علی اراکی قدس سره و خارج فقه را نزد حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره ( حدود 15 سال ) و آیة الله العظمی شریعتمداری قدس سره ( حدود 8 سال ) آیة الله العظمی حاج سیّد محمّد داماد قدس سره ( حدود 8 سال ) و برادر ارزشمند خویش ، آیة الله العظمی حاج سیّد محمّد باقر موحّد ابطحی قدس سره آموخت .
ایشان با شرکت در دروس اساتید و آیات عظام و با نشان دادن نبوغ علمی خویش ، همواره مورد توجّه و عنایت اساتید بزرگ قرار گرفت و اجازاتی نیز از آن دوران به یادگار مانده است .
اشراف و تسلّط آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره بر مباحث اساتید قابل تأمل بود و همدرسی های وی بر این امر گواه می دهند که او در دوران تحصیل تمام وقتشان را صرف مطالعات عميق و دقيق می کرد .
ص: 52
مرجع عالیقدر ، آیة الله العظمی آقای حاج شیخ علی کریمی جهرمی دام ظله می فرمودند : به یاد دارم آن زمانی که در درس آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره شرکت می کردم ، ایشان خیلی با جِدّ و با توجه در درس حضور می یافتند ، بدون اینکه ذره ای در درس سهل انگاری داشته باشند .
انصافاً من هر چه با ایشان بودم ، جز کارهای علمی خود ، زحمت و تحصیل و نوشتن کتاب و ترویج دین و امثال ذلک ، از ایشان چیزی ندیدم و برای یک انسان در این شرایط فعلی که خیلی ها اوقات خود را صرف مطالب فنا پذیر و بی ارزش می کنند ، در اینطور شرایط کسی اینطور دامن همت به کمر بزند و تلاش بکند برای مطالب شرعی و ولایی و امثال ذلک ، این خیلی مهم است. ایشان خیلی زحمت کشیدند .(1)
بزرگان حوزه های علمیّه ، آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره را از شاگردان ممتاز و از مستشکلین قوی مطرح دروس اعاظم قم می دانستند .
عموماً در دروس اساتید اشکال های دقیقی می کردند و زمانی که در اصفهان در محضر علمی حضرات آیات : خراسانی ، خادمی و بهبهانی و ... حضور می یافتند به عنوان مستشکل مطرح بودند . زمانی که برای زیارت به عتبات مشرف می شدند ، در دروس برخی از اعاظم نجف اشرف شرکت نموده و در جلسات اندکی که در آن حضور می یافتند ، با کمال ادب و جامعیت علمی بر مسائل مطروحه اشکال و به خوبی به تشریح آن می پرداختند .
ص: 53
یکی از همدرسی های آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره نقل می کرد ، ما با ایشان در درس آیة الله العظمی آقای حاج سید محمّد رضا موسوی گلپایگانی قدس سره شرکت می کردیم و من خیلی ممارست به دروس داشتم . آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره اجازۀ اشکال در درس به کسی نمی دادند ، مگر به آیة الله سید علی آقا و چند نفر از فضلای دیگر .
روزی به آیة الله العظمی گلپایگانی شکایت کردم که آقا ! ما هم شاگرد شما هستیم . شما اصلاً اعتنایی به اشکالات ما نمی کنید ، ولی این آقایان اشکال می کنند ، دقیق گوش می دهید !. آیة الله العظمی گلپایگانی فرمودند : اینها امتحانشان را قبلاً پس داده اند . !(1)
مستشکل درس خارج فقه مرحوم آیة الله العظمی بهبهانی(2)
آقای مهندس سید محمود هاشمی فرزند مرحوم آیة الله حاج سید اسماعیل هاشمی قدس سره نقل می کنند : والد بزرگوار ما ، که خود از مدرسین حوزۀ علمیّه اصفهان و در زمرۀ اصحاب استفتاء آیة الله العظمی بهبهانی قدس سره بودند از درس ایشان بسیار تعریف می کردند . تجلیل های والد ما از آیة الله بهبهانی مرا به آن واداشت که یک روز در درس ایشان حاضر شوم تا متوجه شوم چرا این همه از درس ایشان تعریف می کنند . با این
ص: 54
انگیزه یک روز به مدرسه صدر اصفهان رفتم . جلسه درس ایشان مملو از روحانیون صاحب نامی بود که هر یک از آنها خود اهل درس و بحث و تألیف بودند .
در میانه درس متوجه شدم دامادمان ( مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ) از جای برخاستند و با صدای بلند و رسا شروع کردند به اشکال کردن به مطلبی که آیة الله بهبهانی بیان کرده بودند و تا جایی که به خاطر دارم چند اشکال پشت سر هم مطرح کردند به این بیان که به مطلب شما چند اشکال وارد است . اشکال اول ... اشکال دوم ... و ... من البته تحصیلات حوزوی نداشتم و نمی توانستم تشخیص دهم اشکالات وارد هست یا خیر . اما از پذیرش جمعی حضار در درس و نوع واکنش و پاسخ آیة الله بهبهانی می توانستم تشخیص دهم که اشکال آقای ابطحی اشکال علمی و قابل بحثی بوده است . شب در منزل از والد مکرم ( آیة الله هاشمی ) پرسیدم در بحث امروز میان آقای ابطحی و آیة الله بهبهانی حق با چه کسی بود ؟ و ایشان پاسخ دادند آقای ابطحی به خاطر مطالعه ای که پیش از درس دارند ، با طرح اشکال های بسیار خوبِ خود به کلاس رونق می بخشند .
ایشان حدیث ، رجال ، درایه ، کلام و تفسیر را به تحصیل، تحقیق جامع و مطالعه گذراند و به کمالات و جامعیت علمی رسید و در سایه این پشتکار بود که بر همه مشکلات فایق آمد و در کسب دانش و فضیلت به مقامی عالی دست یافت .
از آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، تقریرات درس خارج فقه آیة الله
العظمی حاج سید محمّد رضا گلپایگانی قدس سره ، آیة الله العظمی حاج سید کاظم شریعتمداری قدس سره ، آیة الله العظمی حاج سید محمّد محقق داماد قدس سره و آیة الله العظمی حاج شیخ محمد
ص: 55
علی اراکی قدس سره به جای مانده است که در جامعیت ، دقت و نظم در نوع خود کم نظیر بوده که آن تقریرات از گنجینه های علمی و فقهی حوزۀ علمیّه قم به شمار می رود .
جناب مستطاب آقای سید مهدی موحد ابطحی دام عزه ، فرزند فاضل و ارزشمند مرحوم آیة الله آقای سید علی موحد ابطحی قدس سره در باب تقریرات والد جلیل القدرشان می نویسد : ... مشتاقان معارف الهی و علوم اهل بيت علیهم السلام پس از آنکه فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرمودند : « طَلَبُ اَلْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ »(1)را نصب العین خود قرار می دهند و قدم در راه فراگیری علوم دینی و معارف الهی می گذارند ؛ خود را وقف خدمت به اسلام و پیامبر خاتم و اهل بیت معصومین شان علیهم السلام می نمایند . طلاب و مشتاقان علوم حوزوی با گذراندن مقدمات علوم دینی و آموختن ادبیات عرب ، سطوح فقه و اصول را دنبال می نمایند تا خود را آماده حضور در دروس خارج فقه مجتهدین زمان خویش نمایند . مجتهدین با بررسی اقوال مختلف از فقهای نامدار گذشته نسبت به یک موضوع ، به بررسی و کنکاش در آن موضوع پرداخته و نزدیک ترین قول را با دلیل کتاب و روایات و قواعد فقهی و اصولی استنباط می نمایند .
از آنجا که تدریس دروس خارج فقه مجتهدین ، خارج از متن و کتاب خاصی است و اساتید در بیان به مستندات خود اشاره می نمایند ، تقریرات دروس بزرگان فقه و اصول خود می تواند برای اساتید حوزه های علمیه و دانش پژوهان علوم دینی مورد فایده و بهره فراوان قرار گیرد که ضمن آشنایی با روش تدریس آن بزرگان و مراجع تقلید از نحوه استنباط احکام دینی آنان بهره گیرند . آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، از اساتید زمان خود بهره های فراوان برده و ضمن مکتوب کردن تقریرات دروس بزرگانی چون : تقریرات دروس ( حج ) آیة الله العظمى محمد محقق داماد قدس سره ، تقریرات دروس ( صلاة ) آیة الله العظمی سید محمّد کاظم شریعتمداری قدس سره ،
ص: 56
تقریرات دروس ( حج ) « طهارة » ؛ « وضو » ؛ آیة الله العظمی سید محمّد رضا گلپایگانی قدس سره ، تقریرات دروس در مباحث « حجیت قطع و ظن و استصحاب » و « قاعدة اليد » آیة الله العظمی سید روح الله خمینی قدس سره و همراه نمودن حواشی خود ( به زبان عربی ) بر آن ، مجموعه ای نفیس از نحوه تدریس دروس اساتید خود به یادگار گذاشته اند که ان شاء الله در آینده به زیور طبع آراسته و تقدیم به جامعه طلاب علوم دینی و فضلای حوزه علمیه می گردد .
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره که بیش از 8 سال از محضر علمی آیة الله العظمی محقق داماد قدس سره بهره مند بوده و در خلوت و جلوت با آن استوانۀ فقهی شیعه محشور بود ، همواره مورد عنایت ویژۀ معظم له قرار می گرفت .
آن استاد بزرگ حوزه علمیّۀ قم ، ایشان را فقیه کامل و زحمت کشیده ای می دانستند که بر دقایق مسائل فقهی اشراف داشته و در این امور زحمات بسیاری متحمل شده است ، تا آنجا که روزی آیة الله العظمی محقق داماد قدس سره به ایشان فرمودند : حضرتعالی که در مسائل فقهی کار و استنباط می کنید ، به هر نظری که رسیدید ، بر نظر و رأی خود عمل نمایید و آنجا تقلید نکنید .(1)
لازم به ذکر است یک دوره تقریرات دروس خارج فقه آیة الله العظمی محقق داماد قدس سره و دیگر اعاظم توسط فقیه محقق و ولایی ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره نوشته و تدوین شده است که در نظم و دقت قابل توجه می باشد .
حضرت آیة الله آقای حاج میر سید حجّت موحد ابطحی دام ظله می فرمودند : مرحوم آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره همیشه به عناوین مختلف مشغول مطالعه ، تتبع و
ص: 57
بررسی امور فقهی و اصولی بودند و بر رویِ کتاب های درسی خیلی کار می کردند ، حاشیۀ آقا شیخ محمّد حسین کمپانی قدس سره بر کفایه که از حاشیه های سخت و متون علمی است را بررسی و بر آن تتبع نموده و با دقت فراوان ، زحمات زیادی را متحمل می گردیدند و از این رو داشته های فقهی و اصولی شان بر اهل فن آشکار بود .
شماری از شاگردان ممتاز مراجع عظام ، هیئت استفتای آنها را تشکیل می دهند و پاسخ استفتائات را با هماهنگی با آن اعاظم بر پایه آرای فقهی اش تنظیم می کنند .
آن فقیه ولایی از جمله اصحاب جلسۀ فتاوای برخی مراجع عالیقدر در دوره های مختلف بود که همواره مورد توجه مرجعیت جلیل القدر شیعه قرار می گرفت و نظرات وی برای آنان مهم ارزیابی می شد .
آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره می فرمود : روزی آقا زادۀ یکی از مراجع به من گفت : شما که در جلسات استفتاء مراجع عظام هستید و در مسائل فقهی بسیار زحمت کشیده اید ، برنامه های تبلیغی را کمتر کنید تا در آینده ای نزدیک ، به عنوان یک شخصیت ممتاز فقهی در حوزه علمیه معرفی شوید . سید علی آقا قدس سره می فرمود : در دلم گفتم اگر اینها می دانستند ارزش منبر رفتن برای امیرالمؤمنین و سیدالشهدا علیهما السلام چقدر هست ، اینچنین با من سخن نمی گفتند . من نوکری حضرت سیدالشهدا علیه السلام را با هیچ سمتی در دنیا عوض نمی کنم !.(1)
ص: 58
آیة الله ابطحی با فضلا و شخصیت های مطرح و فاضل حوزه علمیه هم بحث بودند . غالباً با کسانی مباحثه می کردند که نگاه موشکاف و دقیق در علوم داشتند ، چرا خود چنین بودند و مباحث را ریشه ای و دقیق بررسی می کردند .
آن محقق ولایی که از تمام اوقات حیات طیّبه اش برای بهره گیری جهت تعالی و کمال استفاده می کرد ، فرصت ها را غنیمت شمرده و تابستان ها به اصفهان می آمد و روزهای تعطیلی حوزه علمیه قم را از دروس حضرات آیات حاج آقا مرتضی موحد ابطحی ، خراسانی ، خادمی و بهبهانی و ... بهره مند می شد .
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در شهر مقدس قم در علوم عقلی در محضر اساتید فن تلمذ نمود . علامه سید محمّد حسین طباطبایی قدس سره که ارادت خاصی به آیة الله آقای حاح سید مرتضی موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف داشت ، آقا سید علی را به عنوان یکی از شاگردان فاضلش می ستود و او را مورد عنایت علمی و معنوی خود قرار می داد . آن محقق ولایی ، اسفار را نزد آن عالم وارسته آموخت و منظومه را نیز از آیة الله حاج سید مصطفی خمینی قدس سره و آیة الله العظمی شیخ عبدالله جوادی آملی دام ظله تلمذ نمود .
دکتر سید محمّد تقی موحد ابطحی دام عزه فرزند فرهیختۀ آن محقق ولایی ، از لسان مبارک والد جلیل القدرشان مرحوم آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره به آن دوران اشاره و نقل می نمودند : مرحوم والد ما در مقولۀ برهان امکان اشرف با یکی از اساتید مطرح فلسفه که هنوز در قید حیات هستند اختلاف نظر و بحث بسیار
ص: 59
مفصل و طولانی داشتند ، تا اینکه ایشان دیدگاه خودشان را با علامه طباطبایی قدس سره در میان می گذارند و علامه آن را تأیید می کنند و می گویند بحث را با فلانی ادامه ندهید .
معالجه علامه طباطبایی توسط والد معظم سید علی آقا(1)
دوران تحصیل آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، مصادف شد با نقاهت علامه طباطبایی و از آنجایی که ایشان و اخوان معظمشان از محضر نورانی شان بهره مند بودند ، این جریان را با والد حکیمشان در میان گذاشتند . از این رو آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره بر طبابت ایشان همت گمارد .
طبابت تاریخی و بسیار ارزشمند حکیم بزرگ اصفهان ، علاج دو بیماری از مفسّر و فیلسوف نامدار مرحوم آیة الله علامه حاج سید محمّد حسین طباطبائی قدس سره ( صاحب تفسیر المیزان ) می باشد که یکی مربوط به زبان و دیگری مربوط به رعشۀ دست آن بزرگمرد بود ، و اوّلی خطر بزرگی برای بیان و تدریس و دوّمی موجب تعطیلیِ فعالیت قلمی و تألیفات آن علامه عظیم الشأن گردیده بود ، و در اثر معالجه مؤثر معظم له ، بیماری زبان به کلّی بر طرف گردید و بیماری رعشه آن قدر بهبود یافت که پس از آن درمان ، مجدداً فعالیت قلمی را از سر گرفتند . علامه طباطبایی قدس سره فرموده بودند : « آن شبی که توانستم پس از مدتی ناتوانی ، قلم به دست بگیرم و بنویسم ، گویا تولدی جدید یافتم» . بدین وسیله مرحوم آیة الله سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره خدمت بزرگی به ادامه تدریس پر برکت و تألیفات گرانقدر علامه طباطبایی نمودند و مانع توقف آن همه آثار و برکات علمی و قلمی، در زمینه علوم اسلامی (بالأخص تفسیر قرآن کریم) گردیدند .
مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره می فرمود : « استاد ما ، مرحوم علامه طباطبایی قدس سره والد ما ( حاج آقا مرتضی ابطحی ) را صاحب نفس عیسویه خوانده بود » .
ص: 60
مفسّر عالیقدر ، آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره ، در تفسیر قرآن متبحّر بود و کلام وحی را در ساده ترین حالت ممکن برای مردم بازگویی می کرد .
جلسات تفسیر قرآن و دروس اخلاق آن عالم ربانی با الهام از روایات نورانی آل الله بر فروغ این ستارۀ فروزان می افزود تا آنجایی که برخی بزرگان نیز در آن محفل نورانی حضور به هم رسانیده و از محضر اخلاق و نورانیت آن مفسر متخلق بهره مند می شدند . او با درک صحیحی که از مکتب امام صادق علیه السلام داشت ، قرآن را با روایات معصومین علیهم السلام تفسیر و از آن آیات الولایة را تأویل می کرد و همگان را به معادن علم الهی و مخاذن حکمتش فرا می خواند . آن محقق ولایی به این امر رسیده بود که هر چه هست در درب خانه ولایت است و قرآن را بدون عترت ، ناقص و در امتداد کلام حسبنا کتاب الله می دانست « شَرِّقا و غَرِّبا لَن تَجِدا عِلما صَحيحا إلاّ شَيئا يَخرُجُ مِن عِندِنا أهلَ البَيتِ(1)» و همواره در ایام تبلیغ و در جلسات تفاسیر خود ، بر مبنای ثقلین سخن می گفت .
سید زین العابدین محمدی از فرهیختگان و نویسندگان استان فارس در این باره می نویسد : عالم متواضع ، سالک صمدانی ، محقق نامی ، مفسر توانا ، خطیب گویا و طیبب حاذق حضرت آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی اصفهانی ، اعلی الله مقامه الشریف ، طی سالیان متمادی که در معیت اخوی معظم خود فقیه عظیم الشان و دلباختۀ حضرت بقیة الله الاعظم حجة بن الحسن المهدی ارواحنا فداه ، علامۀ مجاهد حضرت آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی قدس سره ، جهت
ص: 61
امر تبلیغ به شهرستان اقلید امام زمان فارس تشریف می آوردند و در امر تبلیغ سعی بلیغ داشتند و منشاء اثر بودند و در رشد علمی و عملی و معنوی مردم توفیق بسیار داشتند . کلاس های تفسیر قرآن و اخلاق ایشان زبانزد عام و خاص بود و نماز جماعتشان در مسجد اعظم صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف و مسجد فاطمیه علیها السلام اقلید از شکوه و عظمت خاصی برخوردار بود به گونه ای که سالیان متمادی که در ماه مبارک رمضان در مسجد فاطمیه منبر می رفتند و اقامه نماز جماعت داشتند علاوه بر مسجد و حسینیه فاطمیه ، که مملو از جمعیت می شد ، زمین همجوار مسجد را با اجازۀ صاحب آن ، فرش می کردند که جا برای انبوه نمازگزاران باشد .(1)
حکیم والاتبار ، آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، درس طب را در سطح وسیعی در محضر والد جلیل القدرشان تلمذ نموده ، و از آنجایی که دارای نبوغ الهی بودند ، پس از مدتی آن را تدریس و گاهی طبابت های موثری می کردند .
آیة الله آقای حاج سید حسین موحد ابطحی دام ظله در این باره می فرمودند : گاهی والد ما ، مرحوم آیة الله حاج آقا مرتضی موحد ابطحی قدس سره که برای زیارت به کربلا مشرف می شدند ، حاج سید علی آقا جای پدر طبابت می نمودند و در این امر بسیار موفق بودند و مردم اثرات خوبی از طبابتشان می دیدند .
یکی از مخدّرات در اصفهان به پُلیپ بینی دچار بود ، ضمن عملی که کرده بود ، متأسفانه آن ضایعه مجدداً رشد و نمو کرد . وقتی این موضوع با ایشان مطرح شد ، دارویی تجویز نمودند که آن ضایعه را پس از یک هفته کاملاً برطرف نمودند .(2)
ص: 62
تدریس علم طب توسط حکیم عالیقدر ، آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره ، در شهرهای مختلف از جمله قم ، اصفهان ، مازندران ، اقلید امام زمان و نقاط مختلف ایران با استقبال مردم و همچنین مورد توجه ویژۀ فضلا و بزرگان دین مواجه می شد و شخصیت ها و اقشار مختلف ، حضور ایشان را در دیار خود غنیمت شمرده و از جامعیت ایشان در طب بهره مند می شدند .
زعیم فقید حوزه علمیّۀ مازندران و مؤسس دهه غدیر، مرحوم آیة الله العظمی نظری خادم الشریعه قدس سره در فصل تابستان ، شخصیت های علمی حوزه های علمیّه را به منطقه ییلاقی ورسک سوادکوه(1)دعوت
و حوزه علمیه تابستانی در آن دیار راه اندازی می نمودند که از صبح تا ظهر شخصاً به تدریس دروس خارج ، کلام ، تفسیر و ... می پرداختند و محفل علمی پر جمعیتی در محل درس ایشان برپا می شد . گاهی شخصیت های بزرگ علمی مانند علامه جعفری قدس سره ، آیة الله راضی تبریزی قدس سره ، آیة الله آقا شیخ عبدالنبی کجوری قدس سره و بسیاری از چهره های علمی نیز حضور پیدا نموده و از این موقعیت علمی بهره برداری می نمودند .
از آنجایی که نگارنده خود افتخار تلمذ در محضر آن فقیه نورانی در آن محفل علمی را داشت ، به یاد دارد که آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره نیز در آن حوزه مبارکه تابستانه حضور می یافتند .
روزی در درس آیة الله العظمی نظری خادم الشریعه قدس سره بودیم که پس از اتمام دروس، فرمودند: آقایان! حضرت آیت الله موحد ابطحی از قم تشریف آوردند و از امروز می خواهند برای فضلا علم طب تدریس فرمایند. از ایشان استفاده کنید. آنجا بود که آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره در محضر مبارک آن فقیه
ص: 63
والامقام به تدریس علم طب پرداخته و این رویه روزهای متمادی ادامه داشت . پس از پایان درس نیز ، ایشان در نهایت مودت و فروتنی، به صورت خصوصی برخی اهل علم و خانواده های آنها را طبابت می کرد و نسخه درمان برایشان می نوشت .
در سال هایی که حکیم وارسته ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در شهرستان اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف و روستاهای اطراف برای تبلیغ حاضر می شدند ، محل سکونت ایشان مملو از کسانی بود که به بیماری های گوناگونی دست به گریبان بودند و بیماری شان با مراجعه به پزشکان برطرف نشده بود . ایشان با صبر و بردباری به درد دل مردم گوش می سپردند تا علائم بیماری خود را بیان کنند . سپس ایشان نوع تغذیه و نحوه عملکرد دستگاه هاضمه آنها را می پرسیدند ، نبض افراد را می گرفتند و زبان آنها را می دیدند و معاینات دیگری انجام می دادند و در نهایت دارویی تجویز می کردند . علاوه بر آن به عنوان اصل درمان با نفس قدسی خود برای شفای بیماران دعا می کردند و می فرمودند : « خدایا ! ماکاره ای نیستیم . همه چیز در دست توست . تو معبود یگانه ای و ما بنده ضعیف و نیازمند تو هستیم . دارو وسیله است و شفا تنها از توست ».
آقای زین العابدین محمّدی می نویسد : در محضر آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره بودیم که شخصی سراسیمه وارد منزل شد و پس از سلام گفت : آقای ابطحی به دادم برسید . من به جدّ شما پناه آورده ام . دختر بیست ساله ای دارم که یک هفته در بیمارستان بستری است و دچار ضعف شدید فشار است و هرچه پزشکان تلاش می کنند نشانی از بهبودی نیست و ما نگرانیم . لطفا دعایی بکنید و دارویی بدهید ». آیة الله ابطحی فرمودند : « فوری دخترتان را از بیمارستان مرخص کنید و او را با خانم های همراه به این جا بیاورید . از ما هم خواستند که مقداری شیره انگور
ص: 64
و روغن زیتون اعلا بیاوریم . تا رسیدن بیمار و تهیه این اقلام نیم ساعتی طول کشید . همراهان آن دختر خانم زیر بغل او را گرفته و به منزل آوردند . آیة الله آقاسید علی موحد ابطحی قدس سره به زنان همراه گفتند او را به اتاق ببرید و به او شیره انگور بخورانید و چند توصیۀ دیگری نیز فرمودند . ایشان نیز خودشان جهت شفای بیمار مشغول خواندن حدیث شریف کسا شدند و ما هم با ایشان همراه شدیم . کمتر از یک ساعت گذشت . آن دختر خانم که برای ایستادن روی پای خود توان نداشت با پای خود از اتاق بیرون آمد و به این ترتیب شفای خود را از خداوند گرفت .(1)
ص: 65
عکس
ص: 66
ص: 67
محقق ولایی و محدث عالیقدر شیعه ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره براى تعالى جامعه شیعی و معرفی حقیقت مذهب و رفع شبهات ، از همان دوران تحصیل با سلاح قلم به دفاع از حریم ثقلین روی آورد و در این راه مقدس آثار علمى متعددی را عرضه نمود . از آن عالم ربانی آثار نفیسی به یادگار مانده که برخی از آن منتشر و مجموعۀ گسترده ای از آن در حال تنظیم جهت انتشار است .
آیة الله محقق ، حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره از جمله محققان و متفکران اسلامی است که با تمام توان و با جدیت و پشتکار فراوان به دفاع از مبانی مذهب حقۀ تشیع پرداخته و با درک دقیق از شرایط و شناخت نیازهای زمان و آگاهی از شبهات ، ابهامات و سؤالات نسل جوان ، اقدام به پاسخگویی جامع و کامل آن نموده است .
حیات طیّبۀ آن نادرة دوران ، با قرآن و عترت عجین بوده و زندگی ایشان به تبیین و تفسیر مباحث مربوط به ثقلین می گذشت . ایشان به صورت فردی به تألیف و تدوین کتاب های حدیثی ، اعتقادی ؛ تاریخی پرداخته و غیر از تألیفات روزمره و شخصی به پاسخ گویی محکم در مقابل شبهات وارده توسط معاندین مذهب می پرداخت .
او عالم مجاهدی بود که بیش از نیم قرن معتکف کوی حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنافداه و ریزه خوار سفرۀ علم و فقاهت رئیس مذهب حقۀ جعفری ، حضرت امام صادق علیه السلام بود و از محققان عظیم الشأن شیعه به شمار می رفت .
ابرمردی که با چراغ علم و بصیرت راه را می پیمود و در طول تاریخ زندگی پر فراز و نشیبشان ، لحظه ای از مسیر سعادت غافل نشدند و همواره خود را عبد کوی هل اتی می پنداشتند و در پیمان این منش تا آخر عمر گرانبهایش پایبند بودند .
ص: 68
شاخصۀ دیگر شخصیت والای این فقیه ولاییِ روشن ضمیر سخت کوشی و خستگی ناپذیری اش بود که هیچ گاه و در هیچ یک از دوره از حیات طیّبه اش دست از اهداف والایش بر نداشت و همواره با عزم پولادین خود در مقابل طاغوت و فرقه های انحرافی می ایستاد و بر اهداف و آرمان های الهی اش ثابت قدم بود ..
آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، فاجعۀ اسفناک ورود افراد غیر متخصص در دایرۀ مبانی دقیق اعتقادی و مباحث کلان مذهب و مداخلۀ بدون اشراف بر مهمترین مسائل تاریخی و بازگویی قاطعانۀ آن برای نسل جوانی که بیگانۀ از ظرائف و دقائق آن است را خیانت بزرگ و نفوذ همه جانبۀ جریانی در بدنۀ جامعۀ اسلامی می دانست که به راحتی با تريبون هایی که در اختیار دارند هر سخن ناپخته و مطلب بی پایه و اساسی را به عنوان نظریۀ محکم و اندیشه ای نوین بر جامعه تحمیل نموده و جهل و بدعت را به عنوان اصل الاصول و سخنی محکم و مستدل در میان مخاطبان خود ترویج می کنند . او بر آن بود که نسل جوان می بایست ملتفت باشد هر طنینی که در آن حقیقت معارف عترت بر مشام نرسد و بخواهد با بافته های عنکبوتی و تخیلی، همگان را در معادلات بی ریشۀ خود گرفتار کند ، آن سخنان یاوه ای بیش نبوده که در امتداد کلمات شیطانی حسبنا کتاب الله خودنمایی نموده و از حنجرۀ جهنمی غاصب دوّم خارج و قلب مبارک امیرالمؤمنین ارواحنافداه و آل الله را جریحه دار کرده است .
آری ! ارائۀ تئوری های بدون تتبّع و فقاهت و منهای تأیید قرآن و عترت ، از نگاه آن محقق ولایی مانند جسم بدون روح است که پس از مدتی پوسیده و جامعه را متعفن و مخاطبان دیرینشان نیز منزجر از دین و آیین خواهند شد . اعتبار تمامی بیانات اعتقادی از نگاه سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره به محوریت عترت ، با پشتیبانی علم
ص: 69
و دقت و تفقّه در دین بود که در پرتو فحص آثار گرانسنگ اکابر علمی شیعه از جمله علامه مجلسی ها آن را میسر می دانست .
او معتقد بود که شاید به زعم خویش چند صباحی به نام مذهب و به کام سیاست ، بتوانند بافته های خود را به جامعه القا و اعتقادات مردم را بر اساس سیاست های اتاق فکرشان متزلزل کنند ، ولی روزی مبانی پوشالی شان بر همگان آشکار و رسوا خواهد شد ... هرچند که با سخنان غیرتخصصی شان، بانی انحراف و سردرگمی هزاران نفری شده اند که روز قیامت تعدادشان را با پشیمانی و ذلت خواهند شمرد .
آری ! این رسالت روحانیت اصیل شیعه است که نسبت به اسارت اعتقادی جوانان در مقابل مدعیان دروغین و افراد غیر متخصص خود را مسئول بدانند و ای کاش برخی روحانیون و متشرعین بی تفاوت و خودباختۀ به جریان ها و رسانه ها نبوده و در مقابل چنین افراد و بدعت هایشان بایستند و سکوت نکنند .
محقق ولایی ، آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره بر امر ولایت بسیار حساس بود و غیرت خاصی در این باره داشت .
در خصوص شهادت ثالثه مطالب جامعی را گردآوری کرد تا خفاشان روزگار که طاقت دیدن خورشید را ندارند را سر جایشان بنشاند . او معتقد بود شهادت به امامت و وصایت حضرت صدیق اکبر و فاروق اعظم امیرمؤمنین علی علیه السلام در اذان و اقامه ، به منزلۀ اعلان پذیرش حقیقی توحید و نبوت و سر سپردگی در مقابل دستور خدای متعال در تبعیت از ولایت امیرالمؤمنین ارواحنافداه و سرآغاز طی طریق عبودیت و بندگی خدای جل و علا است که پس از آن قد قامت الصلوة معنای حقیقی خود را پیدا می کند چرا که صداقت در اقرار به یکتایی خدا و رسالت خاتم الانبیاء ، تنها با ترازوی میزان الاعمالِ ولایت علی بن ابی طالب علیهما السلام سنجیده می شود .
ص: 70
او بدان می اندیشید که جایگاه « أَشْهَدُ أَنَّ عَلیّاً وَلیُّ الله » در اذان به منزلۀ دمیدن روح نسبت به جسم است و اگر آن را از اذان برداریم ، چیزی از حقیقت آن باقی نمی ماند و آن نماز با اقامۀ صلوة ابوسفیان فرقی نخواهد داشت .
آری! نگاه محقق ولایی چنین بود : همانطور که مبعث در غدیرخم با ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام تثبیت شد ، شهادت ثالثه نیز ایمان را تکمیل می کند ؛ زیرا در مبعث هر آنچه از خیر و خوشبختی بیان شد ، مشروط به ولایت شاه مردان امیرمؤمنان و امامان از فرزندان اوست .
از دلایل وجوب تبرّی ، جدا نمودن بعثت از روح و حقیقتش یعنی وصایت امیر غدیر است که منافقان آن را خانه نشین و بت قریش را غاصبانه و ظالمانه بر مسند الهی نشاندند . از این رو ائمه اطهار علیهم السلام همواره
از ظالمین حق ولایت تبرّی می جستند و مردم را به برائت از آنها امر می کردند .
آری ! آن محقق ولایی ، توحید و نبوت را بدون ولایت ناقص می دانست و همواره در سخنرانی هایش فریاد می زد : در اذان و اقامه ات با صدای بلند و با افتخار بگو : « أَشْهَدُ أَنَّ عَلیّاً وَلیُّ الله ».
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره ، اذان منهای ولایت را طنین شکست وحدت امت اسلام می دانست ، چرا که خدای متعال همگان را بر محور ثقلین جمع نمود .
خدای متعال ولایت امیرالمؤمنین ارواحنافداه را وسیله ای برای وحدت و همدلی مسلمانان قرار داد تا همگان به آن حبل الله المتین و صراط مستقیم متمسک شوند و اسلام را بر حول محوریت قرآن و عترت بپذیرند . اگر روزی تمام مأذنه ها طنین دل انگيز « أشهد أن علياً ولی الله » را بر اذان خود مزین نمایند ، می توان قاطعانه گفت
ص: 71
امت اسلام به وحدت حقیقی رسیده است و آرزوی دیرین رسول خاتم در تثبیت انسجام مسلمین تحقق بخشیده است .
از دیدگاه قرآن و عترت ، ندای اذان منهای ولایت ، طنین شکست وحدت محسوب می شود . چنین صدایی از مأذنه های بلاد اسلامی بدون اصل همۀ اصل ها در همۀ نسل ها يعنی « أشهد ان علیا ولی الله » همان قرآن معاویه بر روی نی است که امتی را به جهل نفاق و کفر فرا می خواند و از حقیقت اسلام خبری نیست .
اذان بدون نام علی علیه السلام شیپور جنگ اهریمنی سقیفه با اصل الاصول دین و نعرۀ شیطانی گوسالۀ سامری است که شکست اولین پروژه وحدت در پنجشنبه سیاه تاریخ را فریاد می زند . اذان منهای ولایت قد قامتی را به پا می دارد که نتیجۀ آن ظهور اباجهل های روزگار بوده که مکتبش داعش پرور است . طنین شیطانی و سقیفه ای اش از ریشۀ درخت آفت زدۀ نفاق نشأت گرفته که امر را بر مردم مشتبه و جایگاه ها تغییر و شعائر تحقیر و جبت و طاغوت تقدیس می شوند . اسلام زمانی از مسیر اصلی خود دور شد که در مهلکۀ مصلحت اندیشی برخی خواص به اصطلاح متحجر ستیز قرار گرفت . افکار مریضی که برای اثبات عقاید بی ریشه ، خود سر از پیکر اصل الاصولی به نام امامت جدا و حتی برای رضایت اهل بدعت حذف « أشهد أن علياً ولی الله » از مناره های شیعه را در دل می پرورانند .
محقق ولایی ، در بیاناتش در شهرها و روستاها در ایام تبلیغ ، احکام الهی را به عنوان هموار کننده ناهمواری های زندگی و آرامش بخش التهابات دنیوی دانسته و همگان را به عبودیت و بندگی دعوت می نمود . او بر آن بود: احکام الهی به معنای اسارت امت در قوانین و زندان محدودیت ها نیست ، بلکه برای آزادی و نجات بشریت از کویر تفتیدۀ جهل و بی کسی و تحیر است و به هر کس که در دایرۀ
ص: 72
عبودیت الهی قرار گرفت هویت و اصالت خواهد بخشید و می بایست در دنیایی که دین مفهوم حقیقی خود را در اذهان از دست داد همگان را ملتفت این امر کرد که رمز آزادی و آزادگی و حریت محض در پرتو تبعیت از حصن حصین خدا و ائمۀ هدی است .
آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره همواره چون جد امجدش ، صاحب مکیال المکارم ، داغ غربت موعود امم ، امام زمان ارواحنافداه را بر دل داشت و در بیاناتش مردم را از توجه زبانی به توجه قلبی دعوت می کرد و اشک ریز مظلویت آن امام همام در میان محبانش بود . از مصادیق غربت حضرت حجت ارواحنافداه در عصر غیبت تاریک و غمبار آن امام همام آن است که مع الأسف نام و یاد امام زمان ارواحنافداه در زبان ها رنگارنگ و در عمل کمرنگ بوده و حقیقتاً نتوانستیم آن طور که باید و شاید مولای خود را با رعایت احکام الهی یاری رسانیده و وجود مطهّرشان را با حرکات و سکناتمان نصرت بخشیم و چقدر برای امام زمان ارواحنافداه سخت و تلخ و دشوار است که وجود اطهرش در میان مدعیان محبتش غریب و تنها بوده و زبان به لقلقۀ محبت در حرکت است و قلب در وادی دیگری سرگردان و عمل مزمزه های حلاوت های کاذب دنیا را طلب می کند .
از آنجایی که خفاشان تاریخ و منافقان کینه توز و مهره های سوختۀ یهود همواره در طلب تاریکی و تلاطم کشتی نجات اهل بیت علیهم السلام بوده اند ، برای از بین بردن حقیقت اسلام ، از غفلت امت سوء استفاده نموده و دین خدا را از مسیر اصلی خود خارج و طبق فرمودۀ رسول خاتم صلی الله علیه و آله و سلم پس از شهادت حضرتش ، دین به غربت اوّلیه اش بازگشت و جاهلیت بر آن سایه گسترد و نقشه های شوم سقیفه سازان و سقیفه پردازان ، مظلومیت دین و صاحب آن را در طول زمان به یادگار گذارد و چنین غربت و ظلمتی
ص: 73
در میان امت فراگیر شد . از این رو آیة الله سیدعلی موحد ابطحی قدس سره در هر زمان و مکان ، خودکار و کاغذی به همراهش بود و هر آنچه می توانست مرهمی بر زخم های هزارو اندی ساله ولیِّ خدا شود می نوشت و آنرا در آثار و مکتوبات خود استفاده می کرد .
او معتقد بود وقتی دین خدا تنها شود و ولیِ خدا را که قرآن ناطق و مبیّن احکام الهی است خانه نشین کنند ، بدعت هایی در دین حاکم و احکامی از قرآن و اسلام ، بر طبق میل برخی خواص منحرف و عموم مردم کم اطلاع تأویل و تفسیر می گردد که بسیاری از آن احکام و حدود چنان فراموش می شود که گویا اصلا از اسلام نبوده است .
یکی از دغدغه های محقق ولایی ، آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در منبرها و ایام تبلیغ ، مقابلۀ با روشنفکرنماهایی بود که برای انحراف جامعه از احکام دین ، از انحراف از عبودیت و بندگی با مکری به نام قلب پاک سخن می گویند !.
برخی روشن فکر نماهای دور از حقیقت که از زوایای مختلفی نقدهای گسترده ای را به احکام الهی وارد کرده اند و از هر دری که وارد شدند و جواب محکم و مستدلی دریافت نموده اند ، در مقولۀ حجاب که می رسند از لسان عجز و غیر قابل توجیه خود ، از دل های پاک سخن می گویند که ظاهر انسان ها اهمیت چندانی ندارد و مهم پاکی قلب است . اینجا می بایست در پاسخ به چنین سخن بی ریشه و مضحکی گفت که می بایست ملتفت باشید که رابطه مستقیمی میان ظاهر انسان و باطن او و همچنین اثرگذاری ظاهر روی باطن و اثرگذاری باطن روی ظاهر وجود دارد و این گونه نیست که ظاهر افراد از باطن آنها بیگانه باشد و باطن آنها از ظاهرشان .
در روایتی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید : « لِکُلِّ ظَاهِرٍ بَاطِنٌ عَلَی مِثَالِهِ فَمَنْ طَابَ ظَاهِرُهُ طَابَ بَاطِنُهُ وَ مَا خَبُثَ ظَاهِرُهُ خَبُثَ بَاطِنُه»(1)؛ «برای هر ظاهری باطنی
ص: 74
همانند ظاهر هست . پس هر که ظاهرش پاک باشد باطنش نیز پاک است و هر چه ظاهرش پلید است ، باطنش نیز پلید است ».
اگر قرار بود قلب پاک به عنوان تنها مبنای ارزیابی اعمال کافی باشد ، دیگر تأکید بر عمل صالح در قرآن و دستورات دینی معنا نداشت . وانگهی ، اگر ملاک ایمان و تقوی صرفاً داشتن قلب پاک بود ؛ پس این همه امر و نهی ، واجب و مستحب و آداب و احکام ، که در قرآن کریم آمده ، برای چه بود !؟
اگر مهم فقط قلب پاک است ، دستور خداوند به زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و زنان مؤمنه مبنی بر رعایت حجاب و عفت چگونه توجیه می شود ؟!
نگاه آن محقق ولایی این بود که با این نگاه های فاسد ، دین حقیقت خود را از دست می دهد از این رو اگر در چنین اوضاعی امام زمان ارواحنافداه ظهور کند در غربت دین به اِبطال بدعت ها خواهد پرداخت و احکام و قوانین اسلام را به طور کامل و با تمام ابعاد اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی و … به اجرا می گذارد و حدود اسلامی را بدون سهل انگاری اعمال خواهد کرد . امام صادق علیه السلام در
این باره می فرمایند : «إِذَا قَامَ الْقَائِمُ عج الله تعالی فرجه الشریف دَعَا النَّاسَ إِلَی الْإِسْلَامِ جَدِیداً وَ هَدَاهُمْ إِلَی أَمْرٍ قَدْ دَثَرَ وَ ضَلَّ عَنْهُ الْجُمْهُورُ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْقَائِمُ مَهْدِیّاً لِأَنَّهُ یُهْدَی إِلَی أَمْرٍ مَضْلُولٍ عَنْهُ وَ سُمِّیَ الْقَائِمَ لِقِیَامِهِ بِالْحَقِّ »؛(1) « وقتی قائم ما قیام کرد مردم را از نو به سوی اسلام دعوت می نماید و به سوی چیزی که کهنه شده و عموم مردم از آن دور افتاده اند ، هدایت می کند . آن جناب، مهدی نامیده شده ، چون به چیزی که مردم از آن دور شده اند هدایت می شود و قائم نامیده شده چون برای به پا داشتن حق قیام می کند» .
ص: 75
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره بر آن بود ، تا وقتی اسلام و حکمت غریب هستند و ناشناخته مانده اند ، و جامعه به آن ها پشت کرده ، اسلام و دین را از صحنۀ حیات جمعی به زوایای زندگی فردی رانده اند و به جای آن عقلانیت جمعی را نشانده اند ، و حیات دنیوی را برگزیده اند ، دین و امام ، غریب خواهند ماند . وقتی به جای حکمت ، علم را نشانده اند ، و به جای دین محوری ، عقلانیت و انسان مداری را یدک می کشند ، اسلام و حکمت و صاحب اسلام و حکمت ، غریب و ناشناخته خواهند ماند . وقتی دین چنین ملعبۀ بازیگران ریا و تزویر قرار بگیرد ، مردم نمی توانند از خورشید عالمتاب پشت ابرهای تاریک دوران یعنی امام زمان ارواحنافداه توشه ای برگیرند و وقتی گناهان مانع از دسترسی به مبیّن احکام الهی باشد ، این خود بزرگترین مصیبت برای بشریت است که سخن از غربت دین و پیشوای آیین دارد که به ظاهر تابع امام معصوم علیهم السلام و در عمل مأموم هواهای نفسانی خود خواهند بود .
دوران تألیف آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره را می توان از پربارترین ادوار حیات اهل بیتی آن مرد بزرگ دانست ؛ چه اینکه وی در این مقطع، در بسیاری از مقولات اسلامی و شیعی روشنگری کرد و همچنین بسیاری از تبلیغات ضد دینی را با قلمش خنثی نمود . آثار قلمی متفکر بزرگ، آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره همه علمی ، تحقیقی ، ابتکاری ، کم نظیر و مورد استفاده و مراجعه اندیشمندان و اهل علم و مصداق روشن « باقیات صالحات » است . وی در نامه ای خطاب به رهبر انقلاب دام ظله، در معرفی آثار و تألیفات خود می نویسد :
ص: 76
... بنده نیز در دوران سلامتی تألیفاتی در ارتباط با خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام داشتم که برخی از آنها ( برای مثال آیة التطهیر فی احادیث الفریقین ( جلد اول و دوم ) ، الشیعة فی احادیث الفریقین ، الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین ( جلد اول تا چهارم ) ، حضرت ابالفضل مظهر ... ، خورشید خرابه شام ، زیارت عاشورا و آثار شگفت ، حدیث کساء و آثار شگفت و ... منتشر و برخی دیگر ( برای مثال جلد سوم و چهار آیة التطهیر ، جلد پنجم تا چهاردهم الامام الحسین علیه السلام و ... ) هنوز منتشر نشده اند . از خداوند متعال خواستارم در شرایطی که مقدّر شده است از تبلیغ و کتابت و تدریس فاصله بگیرم ، از حسن عاقبت بی نصیب نمانم و بتوانم در فرصت باقیماندۀ دیگر ، احادیث شان را که اوقات خوشم را وقفشان کردم تقدیم به آستانه آل عصمت و طهارت علیهم السلام بنمایم .(1)
1 . آیة التطهیر فی احادیث الفریقین ، 5 جلد ؛
2 . الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین ، در 14 جلد که 4 جلد آن به طبع رسیده است .
3 . حضرت اباالفضل مظهر کمالات و کرامات، در 4 جلد ؛
4 . الشیعه فی احادیث الفریقین 2 جلد ؛
5 . غدیر و چشمه های جوشان ولایت ؛
6 . از زلال زمزم غدیر ؛
ص: 77
7 . جلوه های تشیع در مازندران ؛
8 . حدیث کساء و آثار شگفت ؛
9 . زیارت عاشورا و آثار شگفت ؛
10 . خورشید خرابه شام حضرت رقیه علیها السلام ؛
11 . حدیث کساء گوهر پنهان ؛
12 . دو راه پرواز و سقوط ؛
13 . عباس علیه السلام کاشف الکرب ؛
14 . تحقیق ، تصحیح و باز نشر آثاری همچون : شفاءالصدور في شرح زیارة العاشور ؛ تألیف میرزا ابوالفضل ثقفی طهرانی در 2 جلد .
15 . مفردات مخزن الادویه ، تألیف میرزا محمدحسین خان عقیلی علوی ، در4 جلد ؛
16. قانونچه ( القانون الصغیر فی کلیات الطب ) ، اثر محمد بن محمد چغمینی ( م 745 ق )
و بسیاری از آثار و نوشتارهای منتشر نشده که از ایشان به یادگار مانده به در آینده ای نزدیک به زیور طبع آراسته خواهد شد .
آية التطهير في أحاديث الفريقين تألیف سید علی موحد ابطحی قدس سره ، موضوع این پژوهش، بررسی روایاتی است که در شرح و تبیین آیه تطهیر(1) نقل شده اند .
این اثر نفیس با بهره گرفتن از منابع حدیثی ، تفسیری ، سِیَری و تاریخی شیعه و سنی به نگارش درآمده و در آن ، احادیث مربوط به آیۀ تطهیر گردآوری و بر اساس راویان مرتب شده است . یک جلد از این اثر ، از آغاز تا پایان ، احادیث مربوط به آن آیه شریفه است که به همراه اسناد آنها آورده شده اند .
ص: 78
بخش اول ، شامل روایت هایی است که معصومان از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده اند و بخش دوم ، ویژه روایت هایی است که صحابه از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده اند و بخش سوم شامل آن دسته روایت هایی است که از قول معصومین علیهم السلام ، بی آنکه به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم استناد داده شود ، نقل شده است . بخشی هم روایت های نقل شده از فرزندان معصومین علیهم السلام است ، و در پایان ، روایت های مرسل مندرج شده اند . هر بخش به صورت مسندی و الفبایی ، با برجسته کردن نام راوی ، همراه با ذکر سند و حدیث است . مأخذ روایت ها نیز در پاورقی مشخص شده اند . بخش دوم کتاب که جلد دوم آن را نیز تشکیل می دهد ، در تفسیر آیه است که از « یرید الله » آغاز شده و در آن در باره مراد از اراده خدا در این آیه و اینکه تشریعی و یا تکوینی است ، بحث شده است . منظور از طهارت ، بخش بعدی مباحث را تشکیل می دهد و در آن ، دعای پیامبر قبل از نزول آیه و ایمان اهل بیت علیهم السلام ، مورد بررسی قرار گرفته ، آن گاه « لیذهب » تشریح شده و از عصمت سخن گفته شده است .
بررسی « رجس » بحث بعدی است که به مناسبت ، احادیث متعددی هم برای تشریح ابعاد آن نقل شده است . مراد از « اهل البیت » در آیه و مصداق آیه نبودن همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، سبب نزول آیه ، مکان آن ، غذای فراهم شده از سوی فاطمه در آن مجلس ، کساء ، شاهدان ماجرا و گذر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به در خانه فاطمه علیها السلام و سخنان آن حضرت در برابر آن، محاجه با آیه تطهیر و شرط طهارت در امامت ، از دیگر مباحث مطرح شده در این بخش و پایان آن است .
...و ممن ساعدته السواعد الالهیه ، و عاضدته التوفیقات الربانیه ، هو العالم الجلیل و الفاضل النبیل سلیل الاکارم ، و نافله الاعاظم ، ذخر الافاضل ، فخرالاقران و الاماثل ، حجة الاسلام السید علی الموحد الابطحی الاصفهانی ، فانه دام مجده و
ص: 79
فاق سعده لقد شمر الذیل عن ساق السعی و الجد ، سهر اللیالی و اکد الایام فی ترصیف کتاب آیة التطهیر و احادیث الفریقین فیها و لعمری قد جاد و اجاد، و اتی بما یؤمل و یراد ، و تصدی لذکر المدارک ، و البحث فی کون الاراده فی الایه هل هی تکوینیه او تشریعیه ، و النکات الدقیقه العلمیه المستخرجه من الکتاب و السنه فی ذیل هذه الایه الکریمه الاوجزاه المولی الکریم سبحانه نعم الجراء و هنّاء بالکاس الاوفی شربه لاضما بعدها ابدا ، و حشره تحت لواء سید المظلومین امیرالمؤمنین روحی له الفداء و فی الختام ارجو رواد الفضل و هیمه العلم ان یراجعوا الکتاب و یستفیدوا منه و یستضیئوا من انواره وفقنا الله بما یرضیه و جعل مستقبل امرنا خیرا من ماضیه آمین آمین ... السید شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی فی ضحوه یوم الاربعاء لاربع خلون من ثانیه الجمادین سنه 1404 ه . ق .
حضرت آیة الله العظمی مرعشی نجفی قدس سره در یادداشتی بر کتاب آیةالتطهیر فی احادیث الفریقین پس از حمد و ثنای الهی به حدیث کساء و آیة تطهیر اشاره کرده و اشاره داشته اند که این حدیث شریف بارها تکرار شده و کسی در آن شکی ندارد . سپس برخی از آثاری که در شرح این آیه شریفه نوشته شده را بیان می دارند و در ادامه می نویسند : و در میان کسانی که مورد یاری خداوند قرار گرفتند ، عالم برجسته ، نیکوکار و بزرگوار حجة الاسلام ، سید علی موحد ابطحی اصفهانی است که آستین مجاهدت بالا زده و شب ها تا دیر وقت بیدار مانده و روزها را صرف تهیه کتاب آیة التطهیر و احادیث الفریقین کرده است و سوگند به جانم ، او به آنچه در این تحقیق دنبال می کرده رسیده است و توانسته نکات علمی متعددی را از آیات قرآن و روایات اهل بیت درباره این آیه شریف استخراج کند . خداوند به او بهترین پاداش را عنایت فرماید و از جام بهشتی به او بنوشاند و او را زیر پرچم مولای مظلوم ، امیرالمؤمنین
ص: 80
علی علیه السلام محشور فرماید . در خاتمه امیدوارم پیشکسوتان فضیلت و علاقمندان به علم و معرفت از این کتاب استفاده کنند و خود را به نور این کتاب منور گردانند
بامداد چهارشنبه 17 اسفند 1362 هجری شمسی
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین المعصومین
و بعد فقد کنت مشغولا فی رد کتاب ( الشیعه و السنه ) لکاتبه ( احسان الهی ظهیر و کنت مشغولا فی رد دعواه من ان آیة التطهیر نزلت فی زوجات النبی صلی الله علیه و آله و سلم و اذا شملت غیرهم من الاهل و الارحام فهو علی سبیل المجاز لاالحقیقه و کنت ارد کلماته بما ذکر استاد هذه الفئه ابن حجر فی کتابه ( الصواعق المحرقه ) فی الاستدلال علی فضیله الخمسه اصحاب العباد و اول آیه ذکرها فی آیة التطهیر فانها نزلت فی الخمسه الاشباح علیهم سلام الله فی ذلک الوقت ناولنی العلامه الحجة السید علی موحد ابطحی کتابه القیم ( آیة التطهیر ) فتصفته متاملا فیه و فی رواته فوجدت ان الرواه من الطرفین اکثر مما کنت اتصور و ان طرق الروایه مختلفه حتی احتمل ان نزولها تعدد بتعدد المواضع، فمن اراد الاطلاع علی هذه الایه و علی اسباب نزولها فلیراجع هذا الکتاب القیم الذی طبع الجزء الاول منه و سیتبعه جزاوان آخران متممان له مکملان لفائدته و الله هو الموفق للخیر و الرشد لسبیل الاحسان .
و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
الاقل سلمان شیخ عبدالحسن الخاقانی
15 شعبان المعظم 1405
ص: 81
... در حال نگارش کتابی در رد کتاب « الشیعه و السنه » اثر ( احسان الهی زهیر ) بودم . وی در این کتاب ادعا کرده بود که آیه تطهیر در اصل درباره همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده است و اطلاق آن بر دیگران از باب مجاز است نه حقیقت . این در حالی است که استاد این جریان ، یعنی ابن حجر عسقلانی، فقیه و محدث اهل سنت ، در کتاب خود ( الصواعق المحرقه ) در اثبات فضیلت اصحاب خمسه آیة التطهیر را به عنوان اولین آیه ذکر کرده است . در این هنگام بود که علامه حجة الاسلام حاج سید علی موحد ابطحی کتاب ارزشمند آیة التطهیر فی احادیث الفریقین خود را به من رساند . پس از تأمل و دقت در این کتاب دریافتم که روایت هایی که از شیعه و سنی درباره آیه تطهیر هست ، بسیار بیشتر از آن چیزی است که تصور می کردم و این که حتی این آیه چند جا نازل شده است و ... هر کس می خواهد از محتوای این آیه و دلالت های آن مطلع شود، باید این کتاب ارزشمند را که جلد اول آن چاپ شده است ، مطالعه کند و امیدوارم که جلد دوم و مکمل این جلد نیز هر چه سریعتر منتشر شود .(1)
شیخ سلمان خاقانی
16 اردیبهشت 1364
آیة الله آقای حاج شیخ شرف الدین نظری خادم الشریعه دام ظله می فرمودند : وقتی آیة الله خزعلی قدس سره جهت شرکت در کنگرۀ بین المللی غدیر به مازندران آمده بودند ، در بیت آیة الله علامه نظری خادم الشریعه قدس سره حضور یافتند ، در آنجا سخنی درباره
ص: 82
کتاب آیة التطهیر به میان آمد که آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره آن را در 5 جلد تألیف و الان دو جلدش منتشر شده است . آیة الله خزعلی قدس سره وقتی از تألیف کتاب آیة التطهیر مطلع شدند ، متعجب شدند و فرمودند : مگر می شود درباره آیۀ تطهیر دو جلد کتاب نوشت ؟!
دانشمند معظم و خطیب متفکر ، حضرت حجة الاسلام والمسلمین استاد معاونیان دامت برکاته می فرمود : مرحوم آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، با تمامی فضائل علمی که داشتند ، در نهایت تواضع و فروتنی بودند . روزی در حضور ایشان نزد یکی از اساتید مشهور مشهد رفتیم . آن عالم بزرگوار کتاب آیة التطهیر آیة الله موحد ابطحی را تورقی کردند و گفتند : بله ! مطالبی که در این کتاب آمده است بخشی از مطالبی است که من در تحقیق خود درباره آیه تطهیر آورده ام و می خواستند بگویند مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی فحص و بحث کاملی در این زمینه نداشته اند . مرحوم آیة الله موحد ابطحی هم بدون این که ناراحت شوند گفتند : الحمدلله . ان شاء الله شما هم اثر خود را منتشر کنید تا ما از آن استفاده کنیم . چند سال گذشت و اثری از آن استاد برجسته در زمینه آیه تطهیر منتشر نشد و معلوم گشت ایشان مطلب اضافه ای بر آنچه در کتاب آیة التطهیر مرحوم آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی آمده است نداشته اند .(1)
«الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین من قبل الولادة الى بعد الشهادة » کتابی است جامع شامل احادیث شیعه و اهل تسنن دربارۀ امام حسین علیه السلام که توسط آیة الله سید علی موحد ابطحی اصفهانی قدس سره نوشته شده است .
ص: 83
این اثر نفیس جامع ترین و مفصل ترین کتاب حدیثی دربارۀ امام حسین علیه السلام تا تاریخ انتشار آن است و شامل احادیث شیعه و اهل تسنن درباره آن امام از پیش از ولادت تا پس از شهادت. همه احادیث با سند آمده و گاه توضیحی ارائه شده است .
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله و صلی الله علی محمد و آله و بعد فآل الابطحی ، ساده کرام برره و هم اهل علم و فقه و تتبع و تنقیب و منبعهم من اصفهان و یقطن بعضهم فی غیرها من بلاد ایران و السید علی الموحد الابطحی نجل العلامه السید مرتضی الموحد الابطحی هو احد اغصان تلک الشجره المثمره التی توتی دائما اکلا طیبا و ثمرا یانعا فیه کل خیر و برکه و احسان و هو علی حدائه سنه لا اراه الا مستمرا دائبا متتبعا منقبا لن یهدأ عن البحث و التنقیب یسترخ الحب الطیب من احادیث اهل البیت لیجعلها اضمامه ذات حسن و بهاء لیستفید منها القریب و البعید ، فهو تاره یستخرجها تحت عنوان آیه التطهیر و یکون فی بحثه موفقا لما جمع فیها العلم و الدین . و تاره یستخرجها تحت عنوان الامام الحسین فی احادیث الفریقین؛ من قبل الولاده الی بعد الشهاده و انا لنرجو ان یکون عاجلا مستقبلا باهرا لما نشاهده فیه من الدأب فی البحث سواء کان فی الکتب التی وضعها او یضعها حفظه الله امثال الکتب المتقدمه الذکر او تحقیقاته فی کتب الغیر التی سعی فی طبعها بعد ان حققها و علق علیها و شرح غوامضها امثال تعلیقاته علی کتاب شفاء الصدور للعلامه الحجه الحاج میرزا ابوالفضل الطهرانی رحمه الله و انا لنرجوا للسید علی هذا مستقبلاً باهراً لما نشاهده فیه الحرص الشدید علی البحث علی المواضع التی یختارها و التی هی تتکون غالبا من المواضیع التی یختارها و التی هی تتکون غالباً من المواضیع المفیده النافعه ، کثر
ص: 84
الله امثاله من رجال العلم و التنقیب الذی لایفترون عن القیام بما نذروا انفسهم علیهم و الله یجزیهم خیر ما یجزی العلماء العاملین .
الاقل سلمان الشیخ عبدالمحسن الخاقانی
... آیة الله خاقانی می نویسد : این خانواده بزرگان نجیب و صالح و اهل علم و فقاهت و تحقیق هستند . سید علی موحد ابطحی ، فرزند علامه سید مرتضی موحد ابطحی یکی از شاخه های این درخت پر ثمر است که همیشه پر از خیر و برکت و نیکی است . او همواره در کار تحقیق درباره احادیث اهل بیت است تا آثار فاخری فراهم آورد که افراد دور و نزدیک از آن بهره ببرند . ایشان همچنین به برخی از آثار مرحوم حاج سید علی آقا موحد ابطحی از جمله کتاب های تالیفی آیه التطهیر فی احادیث الفریقین و الامام الحسین فی احادیث الفریقین اشاره می کنند و آنها را نتیجه تحقیقات مجدانه آیة الله موحد ابطحی می دانند . همچنین به تحقیق و احیاء کتاب شفاه الصدور ، اثر عالم والامقام حاج میرزا ابوالفضل تهرانی قدس سره اشاره می کنند . در پایان می نویسند : بنده آینده ای بسیار روشن برای حاج سید علی موحد ابطحی آرزو می کنم ؛ زیرا می بینیم که ایشان به شدت مشتاق تحقیق در موضوعات مفیدی است که انتخاب می کند . خداوند امثال ایشان را که در کار علم و راستی هستند زیاد کند ، کسانی که از ایستادگی در راهی که با خود عهد کرده اند دریغ نمی کنند . خداوند بهترین پاداش را به آنها عنایت فرماید .(1)
ص: 85
آیة الله آقای سید علی موحد ابطحی قدس سره در خاطراتش می نویسد : زمانی مشغول کتاب « الامام الحسین فی احادیث الفریقین » بودم ، شخصی از روحانیون نزد من آمد و گفت : دیشب خواب دیدم ؛ در مسجد اعظم بالای منبر بودید ، مراجع پای منبر شما نشسته بودند و مطالب منبر شما را یادداشت می کردند و یادداشت های آنها مربوط به امام حسین علیه السلام بود . این در حالی بود که آن زمان هیچ کس خبر نداشت که من مشغول کتاب « الامام الحسین فی احادیث الفریقین » هستم .
حضرت آیة الله آقای حاج سید علی میلانی دام ظله ، از اساتید برجستۀ درس خارج فقه و اصول و کلام حوزۀ علمیّۀ قم می فرمودند : انگیزۀ نگارش کتاب « الشیعه فی احادیث الفریقین » آن بود که آقای ابطحی این کتاب را در پاسخ به شبهه ای قدیمی که دوباره بر سر زبانها افتاده بود نوشتند و شبهه این بود که مذهب تشیّع ساخته و پرداخته فردی به نام عبدالله بن سبا است .
توضیح
پس از انتشار آثار نویسندگان متاخر عرب از جمله محمد رشید رضا ( م1354ه . ق ) در کتاب « السنه و الشیعه » ، احمد امین ( م1372ه .ق ) در کتاب « فجر الاسلام » ، فرید وجدی ( م1370ه . ق ) در کتاب « دائرة المعارف »، حسن ابراهیم حسن ، در کتاب « تاریخ الاسلام السیاسی » و ... یک شبهه قدیمی مجدداً در جامعه در حال شیوع بود . شبهه این بود که « مذهب شیعه توسط یک یهودی تازه مسلمان شده به نام عبدالله بن سبا ، در زمان عثمان شکل گرفته است .» این شبهه پیش از این توسط ابن تیمیه و پیروان او مطرح شده بود . به لحاظ تاریخی ابن خلدون ( م 808ه . ق ) در کتاب « تاریخ ابن خلدون » ، ابن کثیر ( م774ه .ق )، در « البدایه والنهایه » ، ابن
ص: 86
اثیر ( م630ه .ق ) در « الکامل فی التاریخ » به این مطلب اشاره کرده بودند ، اما تمام این روایت ها در نهایت می رسد به کتاب « تاریخ الامم و الملوک » معروف به تاریخ طبری که توسط ابن جریر طبری ( م310ه .ق ) نوشته شده است . مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی در سال 1374 برای پاسخ به این شبهه کتاب « الشیعه فی احادیث الفریقین » را به رشته تحریر در می آورند .
محقق ولایی آیة الله موحد ابطحی قدس سره در خاطرات خود می نویسد : شیخ انصاری شهرضایی که کتابهای شعری نیز دارد می گویند : شب عید غدیر در عالم خواب دیدم سید علی آقای موحد ابطحی در مجلس مهمی بالای منبر صحبت می کردند و آقا امیرالمؤمنین علیه السلام تشریف داشتند و جمعیت انبوه و عجیبی بود و بالای منبر این اشعار را می خواندند .
الهی دیده حق بین عطا کن *** دلم را با حقایق آشنا کن
علی مصباح منهاج هدایت *** علی والی ممتاز ولایت
حضرت امیر می فرمایند ای انصاری تو بگو:
گدایم من گدایم من گدایم *** سگ کوی ولای مرتضایم
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره دربارۀ تألیف این اثر نفیس و ماندگار می نویسد : چون آثار کهنسالی و ضعف و ناتوانی را در خود احساس نمودم و آفتاب عمر را در حوالی غروب و افول یافتم، با خود گفتم :
موی تو در رو سیاهی شد سفید *** یعنی از ره قاصد مرگت رسید
و دیوان عملت از اعمال نیک و خداپسند خالی . در این هنگام لرزی سرتاسر وجودم را گرفت و مرا از همه جا مأیوس کرد که ناگاه از سوی خدای رحیم و بنده نواز
ص: 87
ندای غیبی مرا با خبر ساخت که این درگه ما جای ناامیدی نیست و « مَثَلُ أهلِ بَيتي مَثَلُ سَفينَةِ نُوحٍ مَن رَكِبَها نَجا»(1)
گوش دلم را به صدا درآورد و امید نجاتی برایم به ارمغان آورد . از این رو بر آن شدم بذیل عنایت خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام چنگ زنم و خود را به ساحل نجات برسانم . ناگاه به خود آمدم که تمسک و توسل به خاندان وحی و رسالت و انوار الهیه شرایط و آداب دارد که این وامانده راه و پای بسته به علایق و شکسته بال را توان چنین قدرت پرواز و عروج نیست و خطاب به خود کردم که :
ای مگس! عرصۀ سیمرغ نه جولانگه توست *** عرض خود می بری و زحمت ما می داری
تو کجا و دست درازی به دامان اهل بیت علیهم السلام کجا ؟ در این اندیشه بودم که باز ندای غیبی گوش دلم را به ارتعاش درآورد که : برای هر شهر و خانه ای دری است و امیرمؤمنان در قلعۀ علم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند و در میان درهای ولایت ، باب الحسین علیه السلام آسان ترین و با وسعت ترین آنهاست . اما برای ورود از باب الحسین علیه السلام می بایست از دربان این باب اجازه گرفت و بدین جهت بود که روی آوردم به باب الحسین و باب الحوائج حضرت ابالفضل العباس علیه السلام و با خود گفتم :
در پیش رخت مه چیست ای ماه بنی هاشم *** غیر از ره تو ره نیست ای ماه بنی هاشم
هر کس نکند تعظیم بر خاک رهت عباس *** شیعۀ صد و ده(2) نیست ای ماه بنی هاشم
کس را که تو در محشر هرگز نشوی شافع *** پیروی منزه نیست ای ماه بنی هاشم
ص: 88
و بر آن شدم که کتابی در شرح زندگانی حضرت اباالفضل علیه السلام و فضایل و کرامت های ایشان بنویسم و از این راه به خاندان فضل و کرم راهی پیدا کنم :
هر که بر درگه والای تو سایید جبین پای رفعت زده بر بارگه خلد برین
و از کسانی نباشم که حضرت صادق علیه السلام درباره اش می فرمایند: « لعن الله من جهل حقک و استخف بحرمتک » . این کتاب متاع کم ارزش و ران ملخی است که این بنده روسیاه با کمال شرمساری هدیه به درگاه صاحب الامر و الزمان روحی له الفدا می نمایم ؛ آقایی که در عرفات جلسۀ عزای حضرت اباالفضل علیه السلام را منور ساختند و با اشک و غم و اندوه در سوگ عموی بزرگوارشان نشستند و از کرم آن امام عزیز انتظار دارم که این کمترین خادم دوستان اهل بیت را مورد لطف و قبول خود قرار دهند و در دنیا و آخرت رستگار و در زمره دوستانشان به حساب آورند .
سید علی موحد ابطحی موسوی اصفهانی
دی ماه 1375
ایشان به غیر از تألیف این اثر ماندگار ، فعالیت های مجدانه ای برای شناسایی امامزاده های منسوب به حضرت ابالفضل العباس علیه السلام داشتند . هر کجا که مطلع می شدند که در شهر یا روستایی دور افتاده ، نشانه ای از یکی از منتسبین حضرت قمر منیر بنی هاشم علیه السلام است حضور می یافتند و تحقیقات وسیعی در این باب می کردند ... و ارادت ویژه ای خدمت مادر مهر و وفا، حضرت ام البنین علیها السلام داشتند .
مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، حضرت ام البنین علیها السلام را در شکوه تام معرفی نموده و عظمت ایشان را در کتاب « حضرت ابالفضل علیه السلام مظهر کمالات و کرامات » می ستودند . محبت و فداکاری های بی شائبه حضرت امّ البنين علیها السلام نسبت به فرزندان رسول خدا و فداکاری های فرزندان او در راه سیدالشهداء بی پاسخ
ص: 89
نبود ،بلکه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نسبت به احترام و بزرگداشت آنها کوشیدند و از قدردانی نسبت به آنها چیزی فروگذار ننمودند . آنها برای او جایگاهی والا و موقعیت ارزنده ای قائل بودند ، حضرت زینب کبری علیها السلام پس از رسیدن به مدینه به محضرش شتافتند و شهادت چهار فرزندش را تسلیت گفتند و روزهای عید برای احترام به محضرش تشریف می بردند و رفتن فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نزد ام البنین علیها السلام در روزهای عید و جهت تسلیت برای شهادت فرزندان برومندش ، علامت و نشانه منزلت ام البنين علیها السلام نزد اهل بيت علیهم السلام است . امّ البنین علیها السلام ، جایگاهی بس رفیع نزد مسلمانها دارد و بسیاری معتقد هستند او نزد خداوند متعال دارای منزلتی است عظیم از این رو اگر دردمندی او را به پیشگاه خداوند واسطه قرار دهد ، خداوند حکیم غم و اندوه او را برطرف خواهد نمود . و از این جهت در هنگام سختی ها و درماندگی ها این بانوی مجلله را به درگاه خداوند بزرگ شفیع قرار می دهند ؛ زیرا وی فرزندان و پاره های جگر خود را خالصانه در راه خدا و استواری دین تقدیم داشت و از این راه قرب و منزلت والائی پیدا کرد .(1)
برادر والامقام ایشان ، مجلسی زمان ، مرحوم آیة الله العظمی آقای حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره اهتمام ویژه ای به توسل به حضرت ام البنین علیها السلام داشتند و ختم 75 صلوات به ایشان را در مشکلات توصیه می کردند و آن به این کیفیت بود : 15 صلوات به نیت حضرت ام البنین علیها السلام و مابقی آن به نیت 4 فرزند بزرگوارشان هر کدام 15 صلوات .(2)
ص: 90
این کتاب ارزشمند ، مروری بر زندگانی، شخصیت ، معرفی خاندان و فضایل ابالفضل العباس علیه السلام است . در این کتاب ابتدا به معرفی اجداد پدری و مادری حضرت عباس بن علی علیهما السلام و معرفی برادران ، خواهران ، عموها و عمه های ایشان پرداخته شده و عظمت شأن خاندان ایشان بررسی گردیده است . آنگاه به گوشه هایی از زندگانی ایشان از زمان ولادت تا زمان شهادت در رکاب امام حسین علیه السلام در کربلا اشاره گردیده و کنیه ها و القاب عباس بن علی علیهما السلام و گوشه هایی از رشادت ایشان در کربلا به تصویر کشیده شده است. در ادامه نگارنده به بیان فضایل و مناقب عباس بن علی علیه السلام مانند ایمان و تقوای ستودنی ایشان ، شجاعت ایشان ، فصاحت او در کلام ، بصیرت دینی بالای ایشان، علم او به مسایل مختلف دینی ، کرم و بخشش عباس بن
ص: 91
علی علیهما السلام ، ایثار ایشان ، متابعت خالصانه او از امام و مولای خویش امام حسین علیه السلام ، برتری او بر سایر شهدای کربلا و مقام شفاعت او در قیامت پرداخته و ابعادی از دلاوری ها و برکات وجودی ایشان در کربلا را بررسی نموده است .
اوائل دهۀ هشتاد ، هجمه هایی نسبت به حدیث کساء توسط برخی صورت گرفت تا جایی که در برخی از امامزاده ها صفحاتی از ملحقات کتاب « مفاتیح الجنان » که در آن حدیث کساء آمده بود حذف گردید و در تأیید این کار مطالبی نوشته شد و مصاحبه هایی صورت گرفت . آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره که خود از مدافعان حریم اهل بیت علیهم السلام بودند ، درصدد برآمدند با این هجمه شدید که متأسفانه به طرق مختلف نیز حمایت می شد به قدر توان خود مقابله کنند و بدین منظور چند اقدام را در دستور کار خود قرار دادند :
1. در ایام شهادت حضرت زهرا علیها السلام که روضه های باشکوهی در منزل اخوی معظم ایشان ( آیة الله آقای حاج سید حجت موحد ابطحی دام ظله ) برگزار می گردید ( در فاطمیه اول ) مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی حدود ساعت 8 منبر می رفتند . ایشان برای احیاء حدیث کساء و مقابله با هجمه های صورت گرفته نسبت به این حدیث شریف ، بر خلاف رویه سال های قبل به خواندن حدیث کساء و پس از آن شرح عبارات آن همت گماردند . پس از چند سال این حرکت به سنّتی در روضه های فاطمیه اول در منزل آیة الله حاج آقا حجت موحد ابطحی مدظله تبدیل و با استقبال مردم همراه شد ، به گونه ای که برخی در این محدوده ساعتی در برنامه شرکت کرده و پس از قرائت حدیث کساء مجلس را ترک می کنند . در این زمینه خوابی هم دیده شده که در فصل خاطرات نقل خواهد شد .
ص: 92
2. آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره همچنین جزوه ای کوچک نوشتند ، در نقد ادله ای که مخالفان حدیث کساء مشهور مطرح کرده و به واسطه آن در ایامی که قدرت داشتند پاره کردن حدیث کساء از بخش ملحقات مفاتیح الجنان را در دستور کاری خود قرار داده و از آن به شدت دفاع می کردند . ایشان اصرار داشتند که این جزوه کوچک تنها در اختیار علما قرار گیرد و در سطح عمومی پخش نشود .
3. تحقیق درباره حدیث کساء و آثار شگفت آن دیگر اقدامی بود که مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی جهت احیاء حدیث کساء انجام دادند . چاپ اول (سال 1385 ) تا هشتم ( سال 1396 ) این کتاب هر نوبت در 3 هزار نسخه منتشر شده است .
کتاب حدیث کساء و آثار شگفت شامل 5 فصل است :
1. «پژوهشی در سند حدیث شریف کساء» مشهور ؛
2. آثار توسل به حدیث شریف کساء ؛
3. حدیث کساء در آئینه اشعار ؛
4. حدیث کساء از منظر حضرات آیات و مراجع بزرگوار تقلید ؛
5. حدیث کسا در آئینه کتاب .
آیة الله آقای حاج شیخ شرف الدین نظری خادم الشریعه دام ظله در تبیین کتاب حدیث کساء و آثار شگفت می فرمودند : این کتاب از کتاب های متفرّد در نوع خود در تاریخ معاصر است . یعنی قبل از ایشان کسی نبود برای حدیث کساء کتابی بدین طریق به زبان فارسی تحقیق کند و با قصه های دلنشینی مردم را به آن سوق دهد . در آخرین چاپ این کتاب قرار برآن شد که از نظرات بزرگان و مراجع استفاده شود . ولی از مرجع عالیقدر ، آیة الله العظمی وحید خراسانی دام ظله مطلبی بدست ما نرسیده بود .
ص: 93
از این رو بر آن شدم خدمت ایشان برسم و تقریظ را از ایشان اخذ نمایم . روز شهادت امام سجاد علیه السلام بود که جهت شرکت در روضه به دفترشان رفتم . وقتی روضه تمام شد به آقازاده شان گفتم قبل از اینکه آقا به اندرونی بروند ، به آقا بگویید فلانی با ایشان کاری دارند . به آقا اطلاع دادند و ایشان احترام فرمودند و در بیرونی دم در نشستند . خدمتشان رسیدم و ضمن صحبت های متعدد در زمینه های مختلف ، عرضه داشتم کتاب حدیث کساء را آقا سید علی آقای موحد ابطحی زحمت کشیدند و نوشتند و تحقیق کردند . نیاز به آن است که حضرتعالی آن را تأیید بفرمایید . آقا نگاهی کردند و به دلایلی عذر آوردند . عرض کردم : آقا ! شما مرجع ولایی و فاطمی هستید . اگر شما ننویسید چه کسی بنویسد ؟! وقتی این مطلب را عرضه داشتم فرمودند : کتاب را آوردید ؟ عرض کردم : بله !. فرمودند : بگذارید اینجا ، فردا بیایید .
فردا خدمتشان رسیدیم و متنی نورانی و وزین از ایشان دریافت نمودیم که فوق رغبت ما بود . ایشان در آن مرقومه ، حدیث کساء را از حیث اعتبار ، دلالت و سند و از همه جهات تأیید فرمودند و امضاء نمودند و در کتاب درج شد .
بسم الله الرحمن الرحيم
محضر مبارک مرجع ولایی و فاطمی حضرت آیة الله العظمی وحید خراسانی دام ظله
بعد التحيات الوافرات ، با عرض تسلیت ایام شهادت صدیقه کبری علیها السلام خواهشمند است در صورت صلاحدید نظر مبارک خویش را در خصوص حدیث شریف کساء منقول از طریحی در المنتخب و مرحوم بحرانی در عوالم العلوم که از دیرزمان تا کنون شهرت به سزائی در میان فقها و علما و صلحا و اهل دعا دارد خاصه سيد الفقها مرحوم حاج سید محمد کاظم یزدی اعلى الله مقامه و آثار و برکات آن مُشاهَد و مُجرّب است، بیان فرمائید . ادام الله ظلكم
جمعی از مقلدین و ارادتمندان ( فاطمیه 1432)
ص: 94
باسمه تعالی
صدور اصل حدیث شریف کساء و دلالت آن بر عصمت مطلقه خمسه طيّبه صلوات الله عليهم برای اهل روایت و درایت قابل انکار نیست و خواندن آن به کیفیت مذکوره در بعضی از کتب حدیث رجاءً ، از مصادیق اخبار من بلغ است هر چند سند نیز قوی است .
حسين الوحيد الخراساني
16 جمادی الاولى 1432
در فصل اول کتاب وقایع تاریخی ماه ذیحجه که با مسئله ولایت اهل بیت علیهم السلام مرتبط است ذکر و درباره هر یک از این واقعه ها توضیحاتی ارائه شده است . در فصل دوم احادیثی از معصومین علیهم السلام در خصوص شهادت به ولایت حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در روز غدیر خم درج گردیده است ..
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در این باره می نویسد : در میان ماه های سال و حادثه های گوناگونی که در بلندای تاریخ اتفاق افتاده است ، ماهی را همچون ذیحجه و حادثه ای را همچون غدیر نمی توان یافت که در طول چهارده قرن ، دل و اندیشه حقیقت پژوهان را به خود مشغول کرده و جویندگان نور هدایت به صراط مستقیم را از وادی ظلمات و سرگردانی ها رهانیده باشد . حوادث تاریخی بزرگی را که در این ماه مشاهده می کنیم ، و مخصوصاً حادثه غدیر ، از بزرگترین تجلیات هدایت خداوند متعال برای طالبان کمال می باشد به طوری که بشر هرگز نخواهد توانست ، عظمت و شکوه آن را به زبان و قلم جاری سازد .
یک دهن خواهم به پهنای فلک *** تا بگویم شرح آن رشک ملک
امروزه شیعیان و دوستداران آل الله دریافته اند که باید این ماه و این عید عظیم را به عنوان سمبل تشیع علوی جلوه ای ممتاز بخشند تا چون خورشید در میان دیگر
ص: 95
روزها و ماه های سال بدرخشد . از آنجا که دست یابی به این مهم بدون علم و آگاهی نسبت به اهمیت وقایع این ماه شریف ممکن نیست ضروری دانستم تا در جزوه ای کوتاه تنها جرعه ای به قدر تشنگی از مطالب مرتبط با این وقایع را در اختیار علاقمندان خاندان عصمت و طهارت قرار دهیم . امید است که این عمل قلیل در پیشگاه خداوند متعال به عنوان « یادآوری ایام الله » و « تعظیم شعائر الهی » قلمداد گردد .
مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی در فصل دوم این کتاب به موضوع شهادت به ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پس از شهادت به رسالت حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله و سلم می پردازند که در پستی دیگر به تفصیل درباره آن توضیح داده خواهد شد .
هنگام نوشتن این کتاب توسط آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، یکی از بستگان این مرحوم که از اساتید جامعة الزهرا علیها السلام قم می باشند ، در عالم خواب می بینند که علامه امینی قدس سره می فرمایند : الغدیر یک جلد کم داشت که توسط آقای ابطحی در حال نگارش است . فردا صبح از آقای ابطحی می پرسند آیا شما درباره کتاب الغدیر کاری در دست دارید و خواب خود را نقل می کنند و آقای ابطحی هم توضیح می دهند که در حال نوشتن کتاب غدیر و چشمه های جوشان ولایت هستند .
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در پیشگفتار این کتاب می نویسد : فصل دوم این کتاب در پاسخ به شبهاتی که در مورد شهادت به ولایت امیرالمومنین علیه السلام در
اذان مطرح گردیده نوشته شده است . ایشان در این فصل ابتدا 93 حدیث نقل می کنند که در آن از همراهی شهادت به رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ولایت امیرالمومنین علیه السلام یاد
شده است . در ادامه بیاناتی از برخی علما و بزرگان دین یاد می کنند که شهادت به ولایت امیرالمومنین در اذان را مستحب دانسته اند ، برای نمونه و ... علامه مجلسی ،
ص: 96
علامه شیخ حر عاملی در کتاب هدایه و حضرات آیات عظام بهبهانی در حاشیه مدارک ، همدانی در کتاب صلوة، شیخ ضیاء عراقی در کتاب صلوة ، سید نعمة الله جزائری ، سید محسن حکیم ، سید محمد رضا گلپایگانی و ... ایشان همچنین به شعر علامه بحرالعلوم اشاره می کنند که در آن ایشان می فرمایند : شیعیان اذان خود را با شهادت به ولایت امیرالمومنین علیه السلام کامل کنند همان طور که دین اسلام با اعلان ولایت حضرت علی علیه السلام در غدیر خم کامل گردید .
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره می نویسد : بنابر پیشنهاد بعضی از دوستان که فرمودند : کتاب غدیر و هفته ولایت را به نام زلالی از زمزم غدیر نوشتید ، مناسب است کتاب مفصل تر بنویسید و به نام غدیر و دهه غدیر نشر دهیم . خواستۀ آنها را عملی ساختم و مشغول شدم . مطالب زیبایی پیدا کردم و لیکن به عللی کتاب را کنار گذاشتم و شبانه روزم را برای کتاب طبی قرار دادم . شبی خواب دیدم به عتبات و حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام مشرف شدم . روزهایی را آنجا بودم، ولی حرم مشرف نشدم و به فکر مراجعت به ایران بودم . ناراحت بودم از اینکه چرا در این چند روز به حرم مشرف نشدم . از خواب بیدار شدم ، تا اینکه به فکر افتادم که دلیل این خوابها چیست . در صدد بر آمدم کتاب را تمام کنم .
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در بیان انگیزه تألیف کتاب جلوه های تشیّع در مازندران از آغاز تا دهه غدیر می نویسد : شنیده شده بود که در شهر مذهبی و ولایی ساری بقعه ای به نام بقعه ملا مجدالدين وجود دارد که شرافت سفارت از جانب امام صادق علیه السلام ، رئيس مذهب شیعه ، به او عطا شده و پس از سالیانی اقامت و ارشاد و هدایت ، روح پاکش به شاخسار جنان پرواز و در محل بقعه فعلی در ساری مدفون
ص: 97
و قبر شریفش از همان زمان تاکنون ملاذ و مزار خاص و عام قرار گرفته است . پس از اطلاع از این مسأله ، طبیعت جستجو کننده ام که عادت و خوی هر محقق و نویسنده ای است مرا بر آن داشت که زوایای امر را هرچه سریعتر بررسی نمایم و وارد کار شوم . سرانجام در ایام شهادت جانسوز حضرت امام صادق علیه السلام دی ماه 1380 امکان سفری دیگر به ساری برایم میسر گردید و از نزدیک توفیق زیارت مزار حضرت ملا مجدالدین و بعضی از امام زادگان لازم التعظیم آن نواحی و حدود فراهم آمد و این خود زمینه ای برای آغاز تحقیق گشت .
به هر حال از آنجا که تاکنون ( بنا به تتبع نویسنده ) تحقیق مبسوطی در رابطه با جلوه های تشیّع در مازندران انجام نگردیده و کتاب مستقلی در این زمینه نگاشته نشده لازم بود تا یک گام مقدماتی در این خصوص برداشته شود و زمینه برای محققین دیگر آماده گردد ؛ لذا به حول و قوه الهی کار را شروع نموده و مطالبی را در پنج بخش :
بخش اول : مازندران پیشگام در تشیّع ؛
بخش دوم : ساری دارالملک تشیّع از روز نخست ؛
بخش سوم : بنی الزّهرا و امامزادگان در خطه شمال و طبرستان ؛
بخش چهارم : مشاهیر و رجال نامی مازندران در طول تاریخ تشیّع ؛
بخش پنجم : مازندران و احیاء امر اهل بیت علیهم السلام .
در بلندای تاریخ و اقامه جشن باشکوه دهۀ غدير با نام جلوه های تشیّع در مازندران از آغاز تا دهۀ غدیر عرضه میدان اهل ذوق و تحقیق می نماییم به عنوان حسن ختام فرصت را مغتنم شمرده از همه عزیزانی که با شور و شوق در گردآوری این اثر دینی و تاریخی به هر نحو و مقدار حقیر را مرهون الطاف و عنایات خود قرار دادند تشکر و قدردانی می نمایم به خصوص از محضر حضرت آیة الله نظری دام ظله مؤسس و مروج اساس رفیع جشن های دهه مبارکه غدیر که مشوّق و زمینه ساز اصلی تحقیق و تألیف این اثر بودند .
ص: 98
« زیارت عاشورا و آثار شگفت » عنوان کتابی در شرح زیارت عاشورا است که به قلم آیة الله سید علی موحد ابطحی اصفهانی قدس سره نگاشته شده است .
نگارنده نخست مطالبی را درباره نقش ادعیه و زیارات در زندگی انسان بیان کرده و در فصل دوم به جایگاه زیارت عاشورا در کلام ناقلان وحی اشاره نموده و در ضمن آن به ویژگی های زیارت عاشورا ، منافع دنیوی و اخروی زیارت عاشورا و نیز بررسی سند این زیارت شریف پرداخته است . نویسنده در فصل سوم کتاب هفتاد حکایت از آثار شگرف این زیارت پرفیض و برکت را نقل کرده است . در بخش چهارم نیز شرحی بر مضامین بلند زیارت عاشورا نگاشته شده و در آن به مباحثی چون مفهوم زیارت ، معانی فرازهایی از این زیارت و مفاهیم موجود در آن پرداخته شده است . در بخش پایانی نیز نکاتی درباره دعای علقمه آمده است . این کتاب تاکنون به زبان های عربی ، فرانسه ، انگلیسی و روسی ترجمه شده است .
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در بیان انگیزۀ نگارش این کتاب می نویسد : ادعیه و زیارت هایی که توسط معصومین علیهم صلوات الله اجمعین انشاء گردیده ، دربردارنده نکات آموزنده ای است که درک دقیق و عمیق آنها می تواند زندگی فردی و اجتماعی شیعیان و محبین اهلبیت علیهم السلام را دگرگون سازد و آنها را هر چه بیشتر به الگوهای الهی در زمین ، که همان معصومین علیهم السلام می باشند ، نزدیک گرداند . زیارت امام حسین علیه السلام در روز عاشورا نیز از جمله زیارت هایی است که علی رغم توجه زیاد شیعیان خاندان عصمت و طهارت به آن ، عمق معانی و مفاهیمش کمتر مورد توجه قرار گرفته است . همین مسئله انگیزه ای در من ایجاد کرد تا کتابی در شرح زیارت عاشورا تألیف نمایم . پس از جستجوی وسیع در بین شروح نگاشته شده درباره
ص: 99
زیارت عاشورا شرح آیة الله میرزا ابوالفضل تهرانی را شرحی بسیار جامع ، فنی و علمی یافته و سعی کردم تا این شرح شریف را به همراه تحقیقات و پاورقی های شخصی خود، منتشر نمایم . الحمدلله این کار در مهر ماه سال 1370 به پایان رسید و کتاب نفیس « شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور » در دو جلد به چاپ رسید و پس از چند سال نیز به همراه اضافاتی چند تجدید چاپ گردید . همزمان با تحقیق در مورد این کتاب شریف ، با حکایاتی شگفت و مستند از آثار و برکات مداومت بر زیارت عاشورا روبه رو شدم و تصمیم گرفتم تا این حکایات را در مجموعه ای با عنوان داستان های شگفت زیارت عاشورا گردآوری کنم . به حول و قوه الهی و با عنایات اهل بیت علیهم السلام و کمک دوستان، نسخه اول این کتاب که دربردارنده 23 داستان بود ، در سال 1370 به چاپ رسید . پس از چاپ اولین نسخه کتاب داستانهای شگفت زیارت عاشورا و اظهار لطف و محبت دوستان ، حکایات دیگری از آثار شگفت مداومت بر زیارت عاشورا به صورت مستند در اختیار این جانب قرار گرفت و همین امر موجب گردید که در هر نوبت از تجدید چاپ این کتاب داستان هایی به آن اضافه گردد ؛ به طوری که در حال حاضر آخرین نسخه این کتاب که در اختیار عزیزان و سروران قرار دارد ، حاوی 70 حکایت مستند از آثار شگفت زیارت عاشورا می باشد . به علت استقبال شدید علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام ، کتاب داستان های شگفت زیارت عاشورا تا کنون در ده نوبت و در تیراژی حدود 50 هزار نسخه ، تجدید چاپ گردیده است . لازم به ذکر است پس از چاپ کتاب داستان های شگفت زیارت عاشورا بنا به سفارش برخی از دوستان ، تصمیم گرفتم این کتاب را به زبان عربی ترجمه نمایم تا عرب زبان های ایران و دیگر کشورهای اطراف ، به راحتی بتوانند از محتوای کتاب مطلع گشته و با آثار شگفت توسل به زیارت عاشورا ، آشنا شوند . متن عربی این کتاب در سال 1375 و در تیراژ سه هزار نسخه منتشر گردید .
ص: 100
چند سال بعد برخی دیگر از روحانیون که با کشورهای اروپایی در ارتباط بودند ، اعلام داشتند که در این کشورها تعداد زیادی از شیعیان علاقه مند به خاندان پیامبر علیهم السلام زندگی می کنند که به علت دوری از معارف حیات بخش خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام لب تشنه چنین مطالب و معارف ارزشمندی می باشند . با توجه به آشنایی این آقایان از جو اجتماعی ، دینی و فرهنگی آن کشورها ، از ما درخواست نمودند که این کتاب را به زبان های خارجی ( فرانسه و انگلیسی و روسی و ... ) ترجمه نمایند . الحمدلله این کار هم به خوبی انجام شد و ثمرات ارزنده ای هم در بر داشت . چندی بعد متوجه شدیم که نسخه عربی این کتاب ، به صورت جداگانه در دو کشور مصر و لبنان منتشر شده ، که مؤلف نسخه هایی از این دو ترجمه را بدست آورده است . نکته جالب توجه در این جاست که ترجمه ای از روی نسخه عربی این کتاب که در کشورهای عربی به چاپ رسیده ، در ایران انجام گرفته و علی رغم وجود کاستی های بسیار زیادی که در آن وجود دارد ، از سال 1379 تا کنون در چهار نوبت و بدون اجازه مؤلف تجدید چاپ گردیده است . علاوه بر این داستان های این کتاب که مؤلف در طی چند سال تحقیق و تفحص گردآوری نموده ، به صورت مکرر و گاه بدون ذکر سند ، در کتاب های مختلف نقل قول گردیده است . تمام این شواهد نشان دهنده عمق علاقه مردم نسبت به معارف دینی و به خصوص نسبت به چنین داستان های شگفت مذهبی است . نکته دیگری که ذکر آن در این مقدمه شایسته است آن که در این چند سال به علت مشغله های بسیار ، فرصتی برای تجدید نظر در محتوای کتاب داستان های شگفت زیارت عاشورا به دست نیامده بود . علاوه بر این ، همانطور که در مقدمه نسخه ابتدایی این کتاب ذکر کرده بودم ، متأسفانه معانی دقیق و عمیق این زیارت شریف آنگونه که باید و شاید مورد توجه شیعیان و محبین اهلبیت علیهم السلام قرار نگرفته است . محتوای علمی زیاد و قلم سنگین کتاب ارزشمند
ص: 101
« شفاء الصدور» نیز به قدری بود که نمی توانست مورد استفاده عموم مردم قرار گیرد . بر همین اساس تصمیم گرفتم تا متناسب با آگاهی های عمومی مردم شریف و به خصوص با توجه به نیازهای فردی و اجتماعی شیعیان و محبین خاندان رسالت ، شرحی مختصر بر برخی از فرازهای زیارت عاشورا بنگارم و امیدوارم این شرح مورد توجه دوستداران و علاقه مندان به معارف اهلبیت علیهم السلام قرار گیرد . در پایان باید اشاره نمایم که مجموعه حاضر نسخه تکمیل شده « داستان های شگفت زیارت عاشورا » می باشد که در مقدمه آن به طور مختصر مطالبی درباره نقش ادعیه و زیارات ، فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام ، جایگاه ویژه زیارت عاشورا و ... بیان گشته است . بخش بعدی کتاب ، در بردارنده داستان های شگفت زیارت عاشورا است . پس از آن شرح مختصری از عبارت های زیارت عاشورا پرداخته شده و در پایان نیز زیارت عاشورا و دعای علقمه به همراه ترجمه روانی از آن تقدیم عزیزان گردیده است . امید است که محبین خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام از این معارف ارزشمند استفاده کرده ، از آثار شگفت زیارت عاشورا بهره مند گردیده و دعای خبر آنها مشوق و پشتیبان ما در ادامه این راه باشد . انشاء الله تعالی .
آیة الله سیدعلی موحد ابطحی قدس سره در نقل کرامتی در حین تألیف این کتاب می فرمودند :
حروفچین نسخه ابتدایی کتاب « زیارت عاشورا و آثار شگفت »، زمانی که مشغول چاپ اولین نسخه این کتاب بودم ، برای من چنین نوشت: چندی قبل از این که حروفچینی کتاب « زیارت عاشورا و آثار شگفت » را شروع کنم ، مبتلا به سوزش و تورم و قرمزی چشم بودم و دید چشمم نیز قدری ضعیف شده بود . در حین حروفچینی ، به واسطه مرور بر مطالب کتاب ، از محتوای آن آگاهی یافتم . به همین جهت تصمیم گرفتم به زیارت عاشورا توسل پیدا کنم و شفای چشم خود را از خدا
ص: 102
بخواهم . با خواندن و مداومت چند روزه به زیارت عاشورا ، مورد عنایت حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام قرار گرفتم و چشمم شفا یافت .(1)
محقق ولایی ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره دربارۀ انگیزه خود از تألیف کتاب مذکور می نویسد : اما آنچه باعث شد که نویسنده به تألیف کتابی دربارۀ زندگی و رحلت حضرت رقیه علیها السلام بپردازد ، آن بود که می دید عده ای از غرض ورزان و منحرفین از آل محمد علیهم السلام با انديشه « خالف تعرف »(2)به
مخالفت با حقایق و واقعیت های تاریخی پرداخته و سعی دارند تا از این راه خود را به عنوان محقق و دانشمند میان مردم معرفی کنند . تمام توجه این عده معطوف به این است که چند روزی مردم را با مطالب خود سرگرم کرده و مقام و شهرتی برای خود به دست آورند و از این راه حس شهرت طلبی و مال اندوزی خود را ارضاء نمایند . برخی از شبهاتی که اخیراً درباره زندگی اهل بیت علیهم السلام و راه و روش و هدف آنها مطرح شده است ، ریشه در همین احساس شهرت طلبی و فتنه انگیزی دارد .
در این بین یکی از مسائلی که چندی است توسط برخی از افراد شناخته شده بر سر زبان ها افتاده ، داستان حضرت رقیه علیها السلام فرزند دلبند امام حسین علیه السلام می باشد . ریشۀ این شبه افکنی ها را در کجا باید جستجو کرد ؟
حضرت زینب علیها السلام از ام ایمن و ایشان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می کندد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از خبر دادن از وقایع کربلا و سرنوشت خاندان وحی پس از عاشورا فرمودند : ابلیس در روز عاشورا با خوشحالی به پرواز درآمده و به همراه شیاطین دیگر به دور زمین میگردد و به آنها می گوید : ای شیاطین ! ما به خواسته خود در مورد
ص: 103
فرزندان حضرت آدم رسیده ایم(1)
و همه را به هلاکت رساندیم ، مگر کسانی را که به دامان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام چنگ زده اند . پس کار شما این است که در دل آنها ایجاد شک کنید و آنها را به کفر و گمراهی دعوت نمایید .
فَاجْعَلُوا شُغُلَكُمْ بِتَشْكِيكِ النَّاسِ فِيهِمْ وَ حَمْلِهِمْ عَلَى عَدَاوَتِهِمْ وَ إِغْرَائِهِم بِهِمْ وَ أَوْلِيَائِهِمْ حَتَّى تَسْتَحْكِمُوا ضَلَالَةَ الْخَلْقِ وَ كُفْرَهُمْ وَ لَا يَنْجُو مِنْهُمْ نَاج .(2)
آری تردید افکندن در برخی از اطلاعات تاریخی مربوط به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام ، همچون ادعای کسی می ماند که چشم خود را بسته و مدعی تاریکی روز روشن می باشد . اگر کسی چشم حقیقت بین خود را باز کند ، خواهد دید که چگونه حرم باشکوه حضرت رقیه علیها السلام در کنار کاخ ظلم و ستم معاویه و یزید و دیگر حامیان بنی امیه ، مورد توجه شیعیان و محبین اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته است . در طول تاریخ ، بارگاه حضرت رقیه علیها السلام دل های شیعیان را به خود جذب کرده است . چه بسیار کرامت هایی که با توسل به صاحب این بارگاه ملکوتی ظاهر گردیده است . با وجود این برخی افراد انتساب این مرقد شریف را به حضرت رقیه علیها السلام و اساساً وجود حضرت رقیه ها را انکار می نمایند . تنها دلیلی هم که مخالفین بیان داشته اند این است که برای مثال چرا شیخ مفید در « ارشاد » ، طبرسی در « اعلام الوری » ، اربلی در « کشف الغمّه » یا طبری در « دلائل الامامه » مطلبی در مورد حضرت رقیه ذکر نکرده اند ؟ اما آیا عدم ذکر نام حضرت رقیه علیها السلام در این کتب ، نشان می دهد که هیچ شاهدی دال بر وجود حضرت رقیه علیها السلام در دست نیست ؟ بی شک پاسخ به یک چنین سؤالی نیازمند انجام تحقیقی گسترده می باشد . از این رو تصمیم
ص: 104
گرفتم تا با توسل به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام و به مقدار قدرت و توان خود مطالبی را درباره آن سیّده بزرگوار جمع آوری کرده و آن را به عنوان تحفه ای ناچیز به پیشگاه آن میوه بوستان رحمت تقدیم دارم .
یکی از کتاب های مهمی که محقق ولایی، آیة الله آقای حاج سید علی ابطحی اصفهانی قدس سره بر آن اهتمام ویژه داشته و در راستای احیای آن تحقیقات و تتبع بسیاری به عمل آورده است و کتاب فوق را در دو جلد تصحیح و ارائه نموده است ، کتاب « شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور » می باشد . ایشان در این باره می نویسند : « این کتاب علمی و ادبی و عقیدتی و تاریخی بیانگر عقاید و معارف شیعه و عظمت سالار شهیدان و نقش قیام او در خنثی نمودن توطئه های شجره خبیثه ملعونه - به زبان پیامبر و ائمه معصومین علیهم السلام - بنی امیه ، و عظمت عاشوراء ، وزيارت آن ، وشرح در عبارات لطايف و دقایق اعتقادی و اخلاقی و عرفانی و اجتماعی - و مضامین آن نهفته است می باشد . و لزوم آشنائی با معارف روحی و سازنده آن امری است که احتیاج به بیان ندارد و چه بسیار جای تأسف است که عظمت شأن وسمو مرتبت این کتاب نفیس و درة بيضاء بر زیادی از دانشمندان مخفی و از این سو بیش از يك مرتبه در بمبئی طبع و در تهران افست نگشته ، و آن هم با تصحیفات گوناگون .
بحمد الله لطف الهی شامل حال این حقیر گشته و عشق و دلباختگی به امام به حسین علیه السلام و یارانش مرا بر آن داشت که با تحقیق و بررسى وذكر مآخذ و مدارك ( به قدر امکان ) و نشر آن با اسلوب جدید اقدام به این وظیفه خطیر بنمایم ، به امید آنکه مقبول پیشگاه سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین روحی و ارواح العالمين له الفداء قرار گیرد ، و مادر مظلومه اش - شفیعه روز جزاء فاطمه زهرا علیها السلام - مرا مورد عنایت و شفاعت خود قرار داده ، و مورد خشنودی و توجه فرزند بزرگوارش حضرت
ص: 105
بقیّة الله مهدی زمان ولی عصر ارواحنا لمقدمه الشريف لفداء قرار گیرد ، و ذخيرۀ يوم الجزاء شود » .
کتاب شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور تألیف مرحوم ابو الفضل بن ابی القاسم طهرانی می باشد که در سال 1273 هجری قمری متولد شده ، دانشمندی فاضل ، متبحر در فقه ، اصول ، رجال ، آشنا با حکمت ، ریاضی ، سیره و تاریخ و شاعری توانمند که به دو زبان عربی و فارسی شعر می سروده است . در سبب تالیف این شرح مؤلف می نویسد : اصرار بیش از حد دوستان در سفر حج سنه 1306 قمری مبنی بر نوشتن شرحی بر زیارت عاشورا در من کارگر نیفتاد ، اما در سال 1308 که برای دیدار استاد خود میرزای شیرازی به عتبات عالیات مشرف شده بودم ، ایشان امر به تالیف این کتاب فرمودند، بدین جهت در امتثال امر استاد ، نوشتن کتاب را با کمی امکانات و کمبود منابع آغاز کردم . ابتدا در اوقات فراغت باب دوم را که اصل مطلوب من بود نگاشتم و سپس به نوشتن باب اول اقدام نمودم . ایشان بعد از مراجعت به تهران مدرسه سپهسالار را افتتاح و طلاب علوم دینی را در آن سکنی داد و در همانجا هم اشتغال به تدریس یافت . مرحوم میرزای شیرازی مجدد بزرگ علیه الرحمة در تقریظ بر این کتاب نوشته اند : « کتاب شریف شفاء الصدور » الحق کتابی است در نهایت خوبی و تمامیت و متانت و جامع بین مراتب تحقیق و تتبع و محیط به ذکر انواع فضائل و معارف، برای اصناف و طبقات مردم نافع و ممتع در باب خود بی نظیر است » .
این اثر نفیس از تألیفات آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره می باشد که در باب مسائل اخلاقی در جامعیتی مثال زدنی تدوین شده است .
ص: 106
در بخشی از این کتاب آمده است : با سیر در راه تکامل و پرواز از عالم طبیعت و گذشتن از عالم خیال و رسیدن به عالم عقل موجودی شود روحانی که حقیقت نفس و روحش منکشف گشته و حجاب های ظلمانی بلکه روحانی را شکافته به قله قاف معرفت برسد و به عنقاء کمال و سیمرغ هستی راه پیدا کند .
قفس بشکن ای روح پرواز میکن *** چرا پای بند اندر این خاکدانی
همایی تو و سدره ات آشیان است *** مکن خیره بر کرکسان میهمانی
و یا خود را در عالم ماده و طبیعت مخلد گرداند و خود را گرفتار منجلاب های بدبختی و هواجس شیطانی بنماید تا جائی که اعمال زشت و شیطانی برای او زیبا جلوه گری کند و تکذیب آیات الهی بنماید و معلوم شد که تکمیل نفس و طی مدارج کمال انسانیت امریست بس خطير و راهی است دقیق و پر خطر و با اضطراب و آشوب .
یکی از خدمات ارزشمند علمی مرحوم آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، تألیف ، تصحیح کتب طبی و احیای آن بوده که از جمله آن می توان به تصحیح کتاب « مفردات مخزن الادویه » تألیف میرزا محمد حسین خان عقلی علوی، اشاره کرد که در 4 جلد بوده است .
دکتر سید محمّد تقی موحد ابطحی در این باب می نویسد : در جمعی از فعالان و علاقمندان طب سنتی در حوزه علمیّۀ قم ، مرحوم آیة الله حاج سید علی این پیشنهاد را مطرح کردند که اگر هر یک از اعضاء این جمع متناسب با توانمندی های خود یک اثر در زمینه طب سنتی به رشته تحریر درآورد یا یک کتاب معتبر در زمینه طب سنتی را احیاء نماید ، قابلیت های این علم برای جامعه علمی روشن خواهد شد .
ایشان با توجه به آشنایی کاملی که نسبت به کتب طب سنتی داشتند ، احیاء کتاب « مفردات مخزن الادویه » را در دستور کار خود قرار دادند . حلقه ای از علاقمندان
ص: 107
به طب سنتی فراهم آوردند و با کمک آنها دو نسخه از این کتاب که به صورت چاپ افست بود را مقابله کردند ، موارد اختلاف نسخ را شناسایی و پس از بحث و بررسی اصلاحات لازم را انجام داده ، داروهای مورد بحث در کتاب را شماره گذاری کرده ، اسامی مختلف آن را بیان و در قالب راهنمایی مشخص ساخته اند که هر یک از داروها در کدام بخش از کتاب بررسی شده است . فهرستی از بیماری هایی که ذیل هر گیاه دارویی ذکر شده ارائه کرده اند که رافتن درمان بیماری ها ساده گردد . روایات معصومین درباره گیاهان و داروهایی که در کتاب از آنها یاد شده به همراه منابع در کتاب ذکر شده است و همچنین کلمات و عبارات پیچیده و نارسانی کتاب تشریح گردیده است .
مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره پس از انجام این اقدامات مقدمه ای بر کتاب نگاشته اند و در آن به جایگاه علم در اسلام ، طبقه بندی علوم از منظر اسلامی ، تاریخ طب و آشنایی مسلمانان با این دانش ، آشنایی معصومین با طب ، پیشرفت طب در تمدن اسلامی ، علل عقب افتادن مسلمین از قافله علم ، گونه های مختلف طب سنتی ، تاریخ تحول طب سنتی به طب جدید ، اختلاف اساسی طب سنتی و طب جدید ، احیاء طب سنتی در عرصه بین المللی ، ضرورت احیاء طب سنتی در ایران پرداخته اند . در
پایان این مقدمه ایشان به ویژگی های کتاب قرابادین عقیلی علوی و جایگاه نویسنده آن پرداخته اند . این کتاب یکی از معتبرترین کتابهای طبی و داروشناسی طبیعی است که در آن از تمامی کتاب مرجع در زمینه طبی استفاده شده است . برای نمونه : قانون ابوعلی سینا ، جامع المالیقی این بیطار ، تذکره مالا یسمع للطبیب جهله شیخ یوسف بغدادی ، تذکره اولی الالباب شیخ داود انطاکی ، ارشاد شیخ اسماعیل بن هیبه الله ، ترجمه تذکره مشهور به سویدی ابوریحان بیرونی ، اختیارات بدیعی حاج زین الدین عطار ، تحفه المؤمنین حکیم میرمحمد مومن تنکابنی ، مختصری از مفردات نواب حکیم معتمدالملوک سید
ص: 108
علوی خان ، دستور الاطباء حکیم محمد قاسم هندوشاه ، مجربات حکیم میر محمد افضل و ... نویسنده کتاب نفیس مخزن الادویه ، میر محمد حسین خان عقیلی علوی ، فرزند میر محمد هادی است که در خراسان متولد شده و در شیراز سکونت داشته است . نیاکان او غالبا از پزشکان عصر خود محسوب می شدند . نویسنده در فصل چهاردهم کتاب به معرفی سلسله پزشکانی که وی در آن قرار داشته اشاره می کند . وی پس از فراگیری طب از پدر خود، برای تکمیل علم پزشکی نزد میر محمد علی حسینی شاگردی می کند . از مجموعه آثار عقیلی علوی تنها چهار اثر موجود است :
1 . مخرن الادویه در مفردات داروهای طبی ( تألیف 1183 )
2. مجمع الجوامع و ذخایر التراکیب معروف به قرابادین کبیر (تألیف 1185 )
3 . خلاصه الحکمه دربردارنده کلیات طبی ( تألیف 1195 )
4 . کتاب معالجات .
شایان ذکر است کتاب « مفردات مخرن الادویه » تا پیش از تحقیق مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی به صورت افست چاپ می شد که مطالعه آن دشوار بود. برای نمونه در سال 1371 سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی این کتاب را از روی نسخه سال 1844 کلکته عکسبرداری و چاپ کرده بود. پس از آماده سازی کتاب توسط ایشان که با دشواری های بسیاری همراه بود ، مراکز متعددی اقدام به نشر کتاب به شکل امروزی کردند . برای نمونه راه کمال در سال 1387 و صهبای دانش در سال 1388 با همکاری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران نسبت به نشر آن اقدام کردند .
خلاصة القانون في الطب ، قانونچه ، تأليف محمود بن محمد چغمينى ، از نگاشته هاى طبى قرن هفتم هجرى است . اين كتاب ، خلاصۀ تمام ابواب و
ص: 109
سرفصل هاى مورد توجه در طب سنتى است كه به زبان عربى به رشته تحرير درآمده است . اين كتاب، برخلاف آنچه از اسمش براى خواننده تداعى مى شود ، تنها يك خلاصه ساده از كتاب « قانون » ابن سينا نيست، بلكه - چنان كه مؤلف در مقدمه گفته است - گزيده اى است از مهم ترين موضوعات دانش طب كه به ياد داشتن آنها بر هر پزشکى لازم است . مؤلف ، موضوعات اين كتاب را از كتب پيشينيان خود انتخاب كرده است و تعبدى بر مطالب و يا ترتيب مباحث كتاب « قانون » ندارد . شايد شهرت روزافزون كتاب « قانون »، چغمينى را بر آن داشته تا اسمى اين چنين فريبنده براى كتاب خود برگزيند . این کتاب توسط آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره تصحیح و تکمیل شده است .
حضرت آیة الله حاج سید علی میلانی دام ظله در بیان خاطرات از مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره می فرمودند : دوستی و رفاقت بنده با آقای ابطحی به پنجاه سال قبل باز می گردد و این رفاقت یک دوستی ساده نبود ، بلکه یک همکاری علمی بود . بنده از معلومات ایشان در طب بهره می گرفتم و ایشان در مسایل علمی با بنده مشورت می کردند و از کتابخانه بنده استفاده می نمودند .
ایشان در مقطعی به تحقیق درباره کتاب استقصاء الافحام پرداختند و پس از کار مفصل درباره این کتاب ده جلدی ، زمانی که احساس کردند از فحوای کلام نویسنده این کتاب برداشت می شود که ایشان قائل به تحریف قرآن ( تحریف از باب نقصان ) هست ، از انتشار تحقیقات خود درباره این کتاب خودداری کردند و هر چه بنده به ایشان گفتم شما این کار را تمام کنید و بنده به یک نحو این مساله را حل می کنم ، ایشان نپذیرفتند .(1)
ص: 110
جناب مستطاب آقای سید مهدی موحد ابطحی دام عزه ، فرزند فاضل آن محقّق ولایی در تشریح آثار بر جای ماندۀ از آیة الله آقای سیدعلی موحد ابطحی قدس سره می نویسد :
از محقق و نویسندۀ ولایی ، مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره آثار منتشر نشده بسیاری برجای مانده است که عبارتند از :
یازده جلد از کتاب الامام الحسين علیه السلام في احاديث الفريقين ؛ سه جلد از کتاب آية التطهير في احاديث الفريقين ؛ فاطمة الزهراء علیها السلام في احاديث الفريقين ؛ رساله ای حول امام المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف و توسلات به امام منتظر ؛احادیث طبی به همراه نسخه ها و تجربیات طبی ایشان ؛ تقریرات دروس مراجع ( چهار استاد ) ؛
الرؤيا و اقسامه ؛ ( جمع آوری خواب هایی که علما و بزرگان دین برایشان نقل کرده اند ) ؛ تفسیری روایی بر قرآن ؛ کتابی بر معرفی و شرح زیارت جامعه کبیره .
و... به یادگار باقی مانده است که ان شاء الله توسط مرکز تنظیم و نشر آثار محقق ولایی ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در انتشارت حبل المتین به زیور طبع آراسته و تقدیم به علاقه مندان و دوستداران معارف اهل بیت علیهم السلام می نماید . در خاتمۀ این مجال ، مقدمۀ ایشان در کتاب شرح زیارت جامعه کبیره (1) را تقدیم به خوانندگان محترم می نماییم تا ان شاء الله آغازی بر آثار منتشر نشده ایشان قرار گیرد .
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على سيدنا محمد و آله الطاهرين المعصومين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين من الأوّلين والآخرين .
ص: 111
حمد و سپاس سزاوار خداوندی است که جهان را به یمن وجود برترین و والاترین شایستگان و پاکترین و کامل ترین بندگان روشنایی بخشید و قلوب مؤمنین را با نور ولایت ، هدایت نمود و از ظلمت و جهالت رهایی بخشید . زيارات ائمه معصومین علیهم السلام از موهبت هایی است که مؤمنین ، در چگونگی برقرار کردن ارتباط قلبی و اظهار علاقه و محبت و دوستی در محضر آن صالحان و برگزیدگان الهی، از آن برخوردارند .
در میان زیارات وارد شده برای ائمه معصومین علیهم السلام ، برخی از ویژگی ها باعث گردیده که این زیارات در جایگاه ممتاز و بالاتری قرار گیرند . صدور از ناحیه معصوم علیه السلام ، فصاحت و بلاغت الفاظ و مضامین محتوی غنی و سرشار از معارف ، سلسله راویان زیارت و تاکید علماء از این ویژگی هاست . زیارت جامعه کبیره که از امام ابوالحسن الهادی علیه السلام به دست ما رسیده است ، از زیارت هایی است که علاوه بر ویژگی های فوق می توان این زیارت را برای هر یک از امامان معصوم و یا همه آنان در هر زمان و مکان خواند . مجموع این ویژگی ها باعث گردیده است نویسندگان و پژوهشگران دینی به شرح و بسط واژگان و مضامین این زیارت شریفه پرداخته تا معانی فقرات و عبارات آن برای عموم آشکار گردد. نویسنده این سطور هم با کمی بضاعت ، به قاعدة الميسور لا يسقط بالمعسور ، سعی بر آن داشته تا به اندازه وسع خویش به شرح عبارات این زیارت پرداخته و با استعانت از آیات و روایات ، قطره ای از حلاوت معارف و مناقب اولیای دین و ائمه طاهرین ما را به گوارای خوانندگان محترم گذارد .
آب دریا را اگر نتوان کشید *** هم به قدر تشنگی باید چشید
يا ايها العزيز مسنا واهلنا الضّر وجئنا ببضاعة مزجاة فاوف لنا الكيل و تصدق علينا ان الله يجزى المتصدقين .
سید علی موحد ابطحی
ص: 112
ص: 113
مرحوم آية الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، از زمره علمای دین و مروجین شریعت سیدالمرسلین صلی الله علیه و آله و سلم و از چهره های گرانقدر و خدوم جهان تشیع به شمار می رفت . یکی جلوه های زیبا و به یادماندنی در زندگانی آن محقق ولایی شور و شعف و ارادت خالصانة ایشان به ساحت مقدس اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است که تاریخ آن قلم و آن قدم های مخلصانه را هیچ گاه فراموش نخواهد کرد .
حرارت شگرفی که از محبت خاندان رسالت در وجودش بود ، به همه گرما و آرامش می داد و گم کرده های طریق را با نفس های مسیحایی اش حیات دیگری می بخشید . شیفتگی بی حد و حصر آية الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره به اهل بيت علیهم السلام ريشه ای خانوادگی داشت که از خاندانش به او رسيده و با روح و روانش آميخته شده بود . قلب عطوف و عاشق این فقیه ولایتمدار مملوّ از عشق به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بوده و در سوگ و ماتم آل الله سر تا به پا می سوخت و در غربت و مظلومیت مادر مظلومه اش از چشمان مبارکش اشک جاری بود و در اعیاد و موالید معصومین علیهم السلام شور و شعف دیگری داشت . اشک و حزن آن عالم ولایی به گونه ای بود که آنچنان بر غربت و مظلومیت آل الله می گریست که شانه هایش حرکت می کرد و گونه ها و محاسن مبارکش از اشک خیس و از هق هق سوگواریش دیگران متأثر می شدند . وی که خود از مدافعین حریم ولایت و انسانیت بشمار می رفت ، در برپایی شعائرالله نقش مهمی داشت و با حضور در مناطق مختلف و اعزام مبلغ در شهر ها و روستاهای فارس به شایستگی مبلّغ و مروج مذهب بود . البته او اين شوق را به وسيله معرفت و بصيرت ، عميق تر كرد. هنگام ذكر مصائب ائمه اطهار علیهم السلام و اولياي خدا، عمیقاً به فکر فرو می رفت و اشک از دیدگان مبارکش جاری می شد .
ص: 114
دفاع جانانۀ آقا سید علی از غربت امیرمؤمنان علی علیه السلام ، سیدالشهدا ارواحنافداه ، حضرت رقیه خاتون علیها السلام و ... پشتیبانی های او از شعائر فاطمیه و حسینیه و پرچمداری اش در برپایی باشکوه دهه های فرخندۀ مهدویه و غدیریه برگ زرینی از ارادت خالصانۀ آن مرد بزرگ وادی علم و معرفت بود .
عزاداری و برگزاری مراسم روضه برای امام حسین علیه السلام و احیای جلسات حدیث شریف کساء در مهم ترین کارکرد خود ، سبب شده است تا یاد ، نام و پیام های نهضت عاشورا زنده و بیان و شکوه ثقلین برپا بماند ، و آموزه های آن به همگان انتقال یابد .
پیشوای دینی شیعیان جهان ، آیة الله العظمی حاج سید محمّد رضا موسوی گلپایگانی قدس سره ، در نامه ای خطاب به مردم اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف ، مردم را به قدردانی از شخصیت علمی و معنوی آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره دعوت نمودند . متن این نامه بدین شرح می باشد :
بسم الله الرحمن الرحیم
اهالی محترم و برادران ایمانی شهرستان اقلید دامت توفیقاتهم
بر حسب دعوت حجة الاسلام آقای ابطحی از جناب مستطاب، ثقة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید علی موحد ابطحی دامت تأییداته جهت ایام سوگوای خامس آل عبا حضرت سیدالشهدا علیه و علی آله الکرام افضل التحیة و السلام جناب ایشان عازم(اند) . امید است مورد توجه و تقدیر کافه طبقات قرار گرفته ، از بیانات و مواعظشان استفاده نمایند . مزید توفیقات هر یک در تعظیم شعائر از خداوند متعال مسئلت دارم .
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته .
ص: 115
مرجع عظیم الشأن شیعیان جهان، آیة الله العظمی حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی قدس سره ، آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره را شخصیت ارزشمندی می دانستند که مردم می بایست نعمت وجود ایشان را مغتنم بدانند . آن مرجع ولایی در نامه ای خطاب به مردم اقلید امام زمان ارواحنافداه فرمودند :
بسم الله الرحمن الرحیم
آقایان محترم و برادران ایمانی شهرستان اقلید ، مسجد فاطمیه .
بر حسب دعوت آقایان ، جناب مستطاب، حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید علی ابطحی دامت تأییداته جهت افاضه در ماه مبارک رمضان عازم اند .
امید است مؤمنین نعمت وجود ایشان را مغتنم دانسته ، از مواعظ و بیاناتشان مستفیض و بهره مند گردند .
مزید توفیقات هر یک را از خداوند متعال سائل و ملتمس دعا هستم .
26 شعبان المعظم 1418
لطف الله صافی گلپایگانی
آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره ، آن محقق ولایی را به عنوان نمایندۀ خود در مناطق مختلف تبلیغی اعزام و ایشان را امین و وکیل تام الاختیار خود معرفی می نمودند .
تعبیر زیبایی که ایشان در این نامه برای آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره استفاده نمودند ، کلمه پر معنای « علامه » است که این تعبیر از لسان مبارک
ص: 116
مجلسی زمان ، بسیار قابل تأمل است و نشان از جامعیت علامه سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره دارد .
بسم الله الرحمن الرحیم
السلام علی الاخ العلامه ، حاج سید علی دامت برکاته
از ورود حضرتعالی به محلی که درمانگاه امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف دارد طبق استخاره و مشاوره آگاه گردیدم . توفیقات و مزید تأییداتتان را خواستارم .
ضمناً به دیدن خانواده های مصاب از ناحیه جنگ تحمیلی که مورد تعزیت می باشند رفته و ابلاغ سلام و تسلیت نمایید ... الخ .
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در حیات طیبه اش و همچنین در تبلیغ در مقابل بزرگان ، روحانیون و اهل علم احترام ویژه می نمود و بالاتر از آن برای مردم ، مهربان تر از پدر بود ، آنچه از آیات و روایات می فرمود رعایت می کرد و با مشی نبوی ، دین را تبلیغ عملی می نمود و از ارشاد و دل سوزی برای مردم در طول حیات با برکت خود دریغ نمی ورزید و براستی قلب این مرد الهی و بزرگ ، کانون مهر و محبت بندگان خدا بود ، از این رو، مردم نیز دوستی عمیق و احساسات درونی خود را درباره وی مبذول می داشتند .
شخصیت خدوم و ارزشمندی که با چراغ علم و معنویت در مسیر قرآن و عترت قدم برداشته و پس از سال های پر فراز و نشیب حیات طیبۀاش از وی به عنوان الگوی مناسب هدایت و خدمت یاد می شود . آری! « إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا » .(1)
ص: 117
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره به توصیۀ پیشوای دینی عصر ، آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره به شهر اقلید در استان فارس برای تبلیغ رفت ، به دلیل آنکه مناطق اطراف آن(1) تحت نفوذ و تبلیغات فرقه بهائیت بود و آنها بر علیه امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف و مکتب اهل بیت علیهم السلام اقدامات وسیعی کرده بودند و خنثی نمودن تبلیغات مسموم آنها و تقویت اعتقادات مردم و ارتباط آنها با امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف بسیار ضروری بود از این جهت ایشان به همراهی برادر بزرگوارشان آیة الله العظمی سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره در طول سال های متمادی تلاش زیادی در تحکیم اعتقادات مردم و تقویت ارتباط و توسلات آنها با امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف داشتند .(2)
حضرت آیة الله آقای حاج میر سید حجت موحد ابطحی دام ظله می فرمودند : بسیار کسانی بودند که روضه ها برپا می کردند و جزء تعزیه گردان های عزای سالار شهیدان ابی عبدالله الحسین علیه السلام بودند ، ولی گاهی به دلایلی ، از برپایی روضه ها سرد می شدند و ممکن بود جلسات شان به دلایلی تعطیل شود . وقتی آیة الله آقای حاج سید علی آقا متوجه این امر می شدند ، شخصاً ورود نموده و حمایتِ روحیِ جدی از آنها می کردند و آنها را به ادامه دادن جلسات تشویق می نمودند .
ص: 118
روزی یکی از محترمین هیئات مذهبی ، به دلایلی دلسرد از اقامه عزا شده بود ، ایشان به او فرمودند : شما جلسات عزا را ادامه دهید ، اگر منبری پیدا نکردید من خود می آیم برایتان منبر مجانی می روم ، اگر حتی مستمعی هم نداری عزاداران را به محفلتان می آورم ، ولی شما کارتان را ادامه دهید .
مرحوم آیة الله هاشمی رضوان الله تعالی علیه ، ابوالزوجۀ آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، از حدود پنجاه سال قبل از انقلاب ، پنجشنبه ها مراسم روضه ای در منزلشان برپا می نمودند ، بعد از ارتحال ایشان کسی نبود جلسات روضۀ ایشان را ادامه دهد . آیة الله ابطحی کمر همت بستند با آنکه محل زندگی شان قم بود ؛ هر هفته پنجشنبه ها به هر طریق ممکن راه اصفهان را می پیمودند و شخصاً روضه های صبح پنجشنبه را برگزار می نمودند . از آنجایی که آن زمان اهل خانه ماشین نداشتند ، ایشان با وسیله نقلیه عمومی به اصفهان می رفتند و برمی گشتند چهارشنبه عصر و شب می رفتند و پس از روضه صبح پنج شنبه ، نزدیک ظهر برمی گشتند . گاهی برف می آمد و ماشینی تردد نمی کرد ، ایشان سوار بر کامیون ها می شدند و برای اقامۀ روضۀ سیدالشهدا علیه السلام به اصفهان می رفتند . گاهی که دوران تبلیغ به سر می بردند و در اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف حضور داشتند ، وسط برنامه های تبلیغی به اصفهان می رفتند و روضه را اقامه و مجدداً بر می گشتند .(1)
حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید مصطفی میرلوحی دامت برکاته نقل می نمودند : آیة الله سید علی آقای ابطحی 50 سال در اقلید تبلیغ و زحمت کشیدند و هدفی جز گسترش اخبار آل محمّد علیهم السلام چیز دیگری نبود . ایشان انسانی بسیار
ص: 119
متواضع و بی تکلف و بی آلایشی بود و یکسال ماه مبارک رمضان برای تبلیغ به اصفهان آمدند و آن سال افتخار این را داشتیم که در منزل ما بودند . والدۀ ما که همشیرۀشان می شد و مرحوم والد ما حاج آقا کمال میرلوحی که از بزرگان متدینین بازار اصفهان بودند از ایشان پذیرایی می کردند . همه ما و خانواده خوشحال بودیم که دایی جان ما این ماه رمضان را در منزل ما وارد شدند . عجیب بود که این یکماه که ایشان در منزل ما حضور داشتند ، هیچ وقت نشد برای سحر و یا افطار توقعی داشته باشند . هیچ باری برای کسی وارد نکرده بودند . گاهی اگر ماشینی بود ایشان را با ماشین به مسجد می رساندیم ، گاهی هم اگر ما حرکت نمی کردیم آرام وضوی خود را سر حوض می گرفتند و عبا را بر دوش می انداختند و به سمت مسجد حرکت می کردند و بعد که ما متوجه می شدیم ، دنبالشان می رفتیم و در بین راه ایشان را سوار می کردیم .
مرحوم علامه حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره ، سالیانه ده ها مُبلّغ دینی را به بیش از هفتاد روستا و آبادی و شهرستان اقلید و سرحدات آن به خصوص در ماه های صفر و محرّم و رمضان اعزام می کردند و تمام مخارج و هزینه های آنان را هم خودشان تأمین می نمودند ، با این که اداره و مؤسسه ای هم مختص تبلیغات نداشتند ، امّا کارشان در این خصوص هم از یک اداره فراتر می رفت و همه را مدیریت و سازماندهی می کردند که مدیریت آن بر عهدۀ آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره بود .
آیة الله آقای حاج سید حسین موحد ابطحی دام ظله، در این باره و حضور پر رنگ آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در آنجا می فرمود : در سال 1351 شمسی که ملبس به لباس روحانیت شدم ، برای انجام وظیفه در سفرهای تبلیغی با آیة الله موحد ابطحی صحبت نمودم و ایشان در ایام تبلیغی ماه صفر ، بعد از رفتن به اقلید ، با من تماس گرفته و از من خواستند تا به طرف روستای امامزاده اسماعیل واقع در انتهای
ص: 120
سرحدات ، نزدیک به مرودشت حرکت کنم و با آیة الله سید علی موحد ابطحی که در آن محل ، مشغول تبلیغ بودند، همراه شوم .
چند روزی را در مسجد و حرم امامزاده و سپس در مناطق و روستاهای دیگر منبر می رفتم . در یکی از اوقات حضور من در اقلید ، از روستای بزرگ دشتک ، مرا برای تبیلغ در ماه مبارک رمضان دعوت کردند . به همین جهت به مرو دشت و از آنجا به روستای حصار که پایین کوهی بود رفتم . بالای کوه منطقه وسیعی به نام دشتک بود که درخت و آبشارهای زیبایی داشت و به وسیله قاطر به این منطقه رسیدم و در آنجا به فعالیت های تبلیغی پرداختم . در یکی از روزهای ماه رمضان ، مرحوم آیة الله العظمی موحد ابطحی با همراهان خود به آنجا تشریف آورده و با حضور خود دلگرمی بسیاری به من دادند .(1)
سنت حسنۀ نذر حضرت زهرا علیها السلام از طریق سمنو پزان ، کار زیبایی بود که آیة الله سید علی آقای ابطحی قدس سره در
اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف مرسوم کرد و حال التحریر خانواده های بسیاری در طول سال مراسم سمنو پزان دارند که در شهادت حضرت زهرا علیها السلام بیش از 12 نقطه از اقلید مجلس سمنو پزان برگزار می شود که حدود 12 هزار ظرف سمنو در میان مردم پخش می شود .
یکی از اهالی اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نقل می کرد : یکی دیگر از ایامی که مرحوم آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی به اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف می آمدند ، ایام فاطمیه بود . ایام فاطمیه سال 1382 ایشان در منزل بنده تشریف داشتند و پیشنهاد کردند در منزل سمنو بپزیم و از برکات این سنت و این شیوه توسل به حضرت زهرا علیها السلام برایمان گفتند . تا آن زمان کسی در اقلید سمنو نپخته بود و در نتیجه نه کسی شیوه پخت
ص: 121
سمنو را می دانست نه وسایل خاص برای سمنو پختن را داشت . به هر ترتیب وسایل را آماده کردیم و با حضور آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی گندم ها را جهت ریشه و جوانه زدن شستیم و داخل ظرف ریختیم و ... به توصیه ایشان هنگام انجام کارها برای تهیه سمنو از آغاز تا پایان حدیث کساء خوانده می شد و توسل به حضرت زهرا علیها السلام بود و هیچ بحث متفرقه ای صورت نمی گرفت .
از روز اول شستن گندم ها تا روزی که سمنو پخته و توزیع شد حدود ده روز طول کشید و خواندن حدیث کساء و توسل به حضرت زهرا علیها السلام به یک روضه ده شبه تبدیل شد که الحمدلله این سنت حسنه هنوز هم ادامه دارد .
به برکت توسل به حضرت زهرا علیها السلام و پخت سمنو برکت به محله ما آمد ، عده زیادی حاجت گرفتند و فضای معنوی و دینی و حتی اقتصادی محله جان گرفت . مردم برای شرکت در روضه و مشارکت در پخت سمنو و گرفتن آن بسیار مشتاق بودند . با پیگیری های آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی در این زمینه بعد از شش سال در یکی از حسینیه های اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف پخت سمنو شروع شد و الحمدلله الان در اکثر محله ها وحسینیه ها و حتی در روستاهای اطراف اقلید سمنو پخت می شود .(1)
مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره در امر تبلیغ در پی آن بود که مردم را شریک در مجالس اهل بیت علیهم السلام کند و یکی از سنت های قدیمی اقلید و ... این بود که زائری اگر می خواست عازم کربلا شود ، مردم چاووشی می کردند .
سنت ایشان بر آن بود که بر عرشۀ منبر می نشست و از حاج کاکاالله ابراهیمی و ذبیح الله اسلامی و ... از مادحین قدیمی شهرستان اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف بودند دعوت می کرد و آنها چاووشی می کردند و بعد از آن ایشان منبر می رفتند .
ص: 122
حاج کاکاالله ابراهیمی در بیان خاطره آن روزها نقل می نمود : من 13 سال به امر آیة الله آقا سید علی موحد ابطحی قدس سره در مسجد فاطمیه چاووشی می کردم .
محقق ولایی ، حال و هوا و اخلاص خوبی داشت و مردم را به بهانه های مختلف به کشتی نجات حسینی دعوت می کرد و چنین آنان را به زیارت سیدالشهدا ارواحنا فداه ترغیب می بخشید .(1)
جناب حاج آقای تدین(2) نقل کرده اند : سال 1350 هجری شمسی ، مرحوم آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی در مدرسه علمیه مسجد صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف اقلید ( ساختمان قدیم ) برای نوجوانان 14 تا 16 ساله کلاس قرآن و احکام دایر کرده بودند . فرزندان مرحوم حجج اسلام حاج شیخ فتح الله قاضیان و حاج سید مهدی موسوی یزدی هم در این کلاس ها شرکت می کردند .
از برکات آن کلاس ها یکی حفظ سوره های کوچک قرآن و آیة الکرسی و چند حدیث کوچک توسط اکثر نوجوانان کلاس بود و دیگر آشنایی آنها با اخلاق ، معارف و احکام اسلامی که تاثیر بسیار زیادی در تربیت آن نسل داشت ، به شکلی که اکثریت محصلین آن کلاس ها در سال های بعد در سمت معلمی و تربیت نسل مشغول به کار شدند .
یکی از اهالی منطقه ای که آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در آنجا منبر می رفت می گفت : ایشان را برای منبر دهه محرم دعوت نمودیم . برای اینکه اخلاص
ص: 123
این مرد بزرگ را در دستگاه امام حسین علیه السلام امتحان کنم ، سه سال پاکت آخر منبری که به ایشان می دادیم کاملا خالی بود . هر سال که از ایشان دعوت کردم و با رویی گشاده پذیرفتند و هیچ آثاری از ناراحتی و اعتراض در چهره نورانی شان نبود . این کار را سه سال انجام دادم و در هرسه سال ایشان مانند سال های گذشته منبر می رفتند و با شور و حال خاصی که داشتند مجلس را معطر به نور سیدالشهدا علیه السلام می نمودند . به ایشان جریان را گفتم . آقا لبخندی زدند و فرمودند : من اصلا به پاکت روضه ها نگاه نمی کردم . حساب ما با سید الشهداست .
سید مهدی موحد ابطحی دام عزه نقل می کنند : در اواخر عمر شریف والد بزرگوارشان ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، ایشان دچار لکنت سنگینی شده بود و هیچ حرکت و عکس العملی نشان نمی دادند .
ایام محرم در زمان کرونا بود ، خانه را سیه پوش کرده بودیم و پرچم های شعر محتشم را نیز بر دیوار را زدیم و حال و هوای خانه امام حسینی شد .
روزی خانواده گفتند : حاج آقا از صبح یک مطلبی می خواهند بر زبان جاری کنند و نمی توانند ...! خیلی خود را به زحمت می انداختند و آرام و قرار نداشتند . تنها متوجه می شدیم که دو کلمه را به سختی بر زبان جاری می کنند و می فرمودند : ( دَد - دیو ) ! و این بسیار برای ما عجیب بود . اصرار داشتند که این کلمات را بر زبان جاری کنند .
کمی با ایشان صحبت کردم . باز هم متوجه منظورشان نشدم . همانطور که متحیر از حال ایشان بودم ، یک لحظه نگاهشان را دنبال کردم . دیدم به گوشۀ پرچم شعر محتشم کاشانی نگاه می کنند . آنجا بود که فهمیدم حاج آقا منظورشان چیست .
نگاه این پیر غلام سیدالشهدا ارواحنافداه به شعر محتشم افتاده بود که نوشته بود :
بودند دیو و دد همه سیراب و می مکید *** خاتم ز قحط آب سلیمان کربلا
ص: 124
دلتنگ روضه ها و منبرهایشان شده بود ... و اشک حسرت می ریخت . به ایشان گفتم دوست دارید برایتان روضه بخوانم ؟ متوجه ام کردند که بله !. برایشان روضه خواندم ... اشک از چشمان مبارکشان جاری بود . پس از روضه آنقدر با آرامش خوابیدند که هیچ وقت چنین آرامشی را در وجودشان ندیدم .
علیرضا مولوی از اهالی اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نقل می کند : سال 1378شمسی زمینی را جهت ساخت منزل خریداری کردم . ماه مبارک رمضان فرا رسید . مطابق هر سال آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف به اقلید آمدند و من هم در نماز جماعت ایشان شرکت می کردم . همان روز اول خدمت ایشان رسیدم و از ایشان خواستم روز و ساعتی را مشخص کنند که به زمین تهیه شده بیایند و کلنگ ساخت منزل به دست ایشان زده شود . ایشان قبول کردند و فرمودند : روز و ساعت را بعداً اطلاع می دهم . روز پانزدهم ماه مبارک رمضان ، مصادف با میلاد با سعادت امام حسن مجتبی علیه السلام بعد از نماز ظهر و عصر آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی به من فرمودند : امروز قبل از نماز مغرب وعشا می آیم که کلنگ ساخت منزل زده شود و در ادامه فرمودند : دوست دارم بعد از ساخت منزل ، هر ساله در شب پانزدهم ماه مبارک رمضان در این منزل سفره افطاری پهن شود .
کار ساخت خانه سال 1380 به پایان رسید و اولین سفره افطار در منزل نو پهن گردید و آیة الله سید علی آقا موحد ابطحی هم برای افطار تشریف می آوردند و هنوز این سنّت حسنه که به توصیه آیة الله موحد ابطحی بنا گذاشته شد ادامه دارد .
ص: 125
حدود سال 1386زیرسازی گسترده و مهار آب های قنوات جاری در زیر بنای مسجد صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف اقلید تمام شد و عملیات زهکشی پایان یافت و شبستان زیر زمین مسطح و آماده شد ، ایام ماه مبارک رمضان بود و مطابق روال سنوات گذشته مرحوم آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی قدس سره در مسجد فاطمیه و جناب حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج سید محمد جواد موحد ابطحی دام ظلهدر حسینیه صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف اقامه جماعت و منبر داشتند . پس از تسطیح شبستان و حضور چشمگیر مردم در نماز جماعت حسینیه صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف ، بنا شد که نماز جماعت در شبستان تازه ساز اقامه گردد . پس از استخاره مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمدباقر موحد ابطحی بنا شد که نام شبستان تازه تأسیس ، شبستان نیایش باشد . به گمانم ظهر یکی از روزهای پس از لیالی مبارکه قدر با حضور مرحوم آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی و اقامه نماز و منبر توسط معظم له شبستان نیایش مسجد صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف افتتاح گردید که تاکنون مورد استفاده است . از برکات منبر ایشان در آن روز ، درخواست مساعدت از مردم برای کمک به روشنایی شبستان بود که یکی از بانیان عمده این امر مرحومه حاجیه بی بی معصومه مصطفوی ، همسر مرحوم حاج محمد جلیل دهقان و صبیه مرحوم حاج یحیی مصطفوی بودند .(1)
ص: 126
یکی از سنّت های همیشگی آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره سنّت پیاده روی به مسجد مقدس جمکران بود . ایشان روزهای جمعه پیاده به مسجد مقدس جمکران می رفتند و نماز ظهرشان را آنجا اقامه می نمودند .
توسلات و عریضه هایشان به امام زمان ارواحنافداه در بین مردم زبانزد بود و چه گره هایی را از مردم با استغاثه هایش به محضر امام زمان ارواحنافداه برطرف می کرد .
او به مردم رسم عاشقی را عملاً می آموخت و هر کسی را که در معیت خود همسفر می دید نور محبت حضرت حجت ارواحنافداه را بر قلبش ساطع می کرد .
ندبه بر حضرت مهدی ارواحنافداه اظهار شوق به لقای او ، گریه و ابراز نگرانی از مفارقت و محروم بودن از فیض حضور او ، دعا برای تعجیل فرج و ظهور او ، سنّت حسنه ای بود كه همواره آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره بر آن مداومت داشته و آن را شعار خود قرار داده بود .
ایشان این ندبه را از امامان معصوم خود كه كار و عملشان سرمشق و پیروی از گفتار و رفتارشان ( بر حسب حدیث متواتر ثقلین و احادیث دیگر ) وظیفه هر مسلمانی است ، آموخته بود .
همواره در خلوت ها و مناجات هایش با امام زمان ، ندبۀ امام صادق علیه السلام را بر زبان جاری می کرد و با چشمی اشک بار عرضه می داشتند :
« سَیدِی غَیبَتُكَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیقَتْ عَلَی مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی سَیدِی غَیبَتُكَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَدِ وَ فَقْدُ الْوَاحِدِ بَعْدَ الْوَاحِدِ یفْنِی الْجَمْعَ وَ الْعَدَدَ فَمَا أُحِسُّ بِدَمْعَةٍ تَرْقَى مِنْ عَینِی وَ أَنِینٍ یفْتُرُ مِنْ صَدْرِی عَنْ دَوَارِجِ الرَّزَایا وَ سَوَالِفِ الْبَلَایا إِلَّا مُثِّلَ بِعَینِی عَنْ غَوَابِرِ أَعْظَمِهَا وَ أَفْضَعِهَا وَ بَوَاقِی أَشَدِّهَا وَ أَنْكَرِهَا وَ نَوَائِبَ مَخْلُوطَةٍ
ص: 127
بِغَضَبِكَ وَ نَوَازِلَ مَعْجُونَةٍ بِسَخَطِكَ»(1)؛ « آقای من ! غیبت تو خوابم را گرفته و خوابگاهم رابر من تنگ كرده و آرامش و راحت دلم را ربوده است . آقای من ! غیبت تو مصیبتم را به مصیبت های دردناك ابدی پیوسته و ازدست دادن یكی پس از دیگری جمع و عدد را فانی می سازد ، پس احساس نمی كنم به اشكی كه در چشمم خشك می گردد و ناله ای كه در سینه ام آرام می گیرد ، مگر آنكه مصایب بزرگتر و دلخراش تر و پیشامدهای سخت تر و ناشناخته تر در برابر دیده ام ، مجسم می شود » .
آن محقق ولایی بسان عاشقی دلسوخته آنقدر برای حضرت ندبه می كرد و زمزمه می داشت و اشک می ریخت که گاهی از شدت گریه ، چشمان مبارکشان سرخ و حالشان ملتهب و بی قرار می گشت .
ص: 128
( سیری در شخصیت ولایی و سجایای اخلاقی معظم له )
ص: 129
ابعاد شخصیتی عالم ولایی ، مرحوم آیة الله حاج سیدعلی موحد ابطحی اصفهانی قدس سره
به قلم : آیة الله آقای حاج شیخ شرف الدین نظری خادم الشریعه دام ظله
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطاهرین سیما مولانا بقیّة الله فی الارضین، واللعن علی من ظلمهم من الاوّلین والاخرین. بعد فقد قال الحکیم فی القرآن العظیم لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم .
انسان موجود(1)
مستعد برای رسیدن به کمال است ، استعداد تکامل و رشد در انسان بوده و ظرفیت و ظرافت هایی در او قرار دارد که اگر از آنها به خوبی استفاده نماید به درجات عالیه می رسد .
این امر نشأت گرفته از خلقت حکیمانۀ حضرت حق است که خدای متعال اینچنین انسان را آفرید و چنین زمینه هایی را در او قرار داد . به تعبیر علمی اقتضای رسیدن به کمال و زمینۀ رشد و ترقی و تعالی در خلقت و فطرت بشر وجود دارد . ضم شرط و رفع مانع لازم هست . زمین مستعدّ رویاندن است به شرطی که بذر بپاشی و امکانات لازم را فراهم آوری و سنگ و مانعی روی آن قرار ندهی ! .
سیر کمال و تکامل در موجودات عالم هستی به اذن الله و به هدایت تکوینی ، به طور الزام و سنن جاریه حاکم بر عالم طبیعت بوده و خواهد بود . طبیعت حبّه و بذر ، خوشه شدن و دانه شدن است ، تا انقراض عالم این حرکت در عالم هستی ادامه دارد .
ولی امتیاز انسان با دیگر مخلوقات در آن است که سیر تکامل را با میل و اراده و اختیار انتخاب می نماید . به کمک عقل و شرع که دو حجت برای انسان است .(2) به
ص: 130
تعبیر مرحوم والد معظم ، آیة الله العلامه نظری خادم الشریعه رضوان الله تعالی علیه می فرمودند : سیر حرکت عالم تکاملی است و سیر حرکت انسان استکمالی است ، یعنی با میل و اراده طلب کمال و رشد دارد .
با این مقدمه در پاسخ به مطالبۀ فاضل گرانمایه و نویسندۀ محقق و کوشا ، جناب عمادالاعلام آقای شیخ محمّد امیری سوادکوهی دام ظله که زحمت و همت تألیف این اثر نفیس را بر عهده گرفتند ، باید عرض نمایم : علل و عواملی در شکوفایی ، رشد ، ترقی و استکمال بشر تأثیر دارد . یا به عبارت دیگر تأثیرات مثبت و منفی ، عواملی در تکوّن شاکلۀ شخصیتی هر انسان که در این مجال می توان به چند عامل مهم اشاره کرد :
حسب و نسب (1) ؛ وراثت و تأثیر ژن(2)
؛ محیط خانواده و خاندان(3) ؛ نعمت نبوغ ، استعداد، هوش و ذکاوت(4)
؛ ایمان و خدا باوری و تقوا و رعایت حدود الهی ؛(5)
ص: 131
دنبال علم رفتن و تحصیل علوم دینی ؛(1)
مصاهرت و قوم و خویشی کردن ؛(2) مصاحبت و انتخاب دوست و رفیق .(3)
انسان هایی که چنین مواردی در زندگی شان باشد ، با انسان های دیگر در جامعه متمایز هستند و خدا آنان را ارتقاء و ارتفاع می بخشد . يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ .(4)
با عنایت به این مطالب باید گفت : مرحوم آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی اصفهانی اعلی الله مقامه الشریف حائز امتیازات فوق الذکر بود و به خودی خود یک انسان ممتازی می باشند که برای رعایت اختصار فقط به گوشه ای از حسب و نسب ایشان می پردازیم :
ص: 132
ایشان از نظر حسب و نسب از طرف پدر از سادات عظام و علمای اعلام بودند که در کتاب در شعاع جانان بدان پرداخته شده است و از طرف مادر نیز ایشان سبط مرحوم صاحب مکیال المکارم علیهماالرحمة بودند .(1)
و (2)
مرحوم آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در کتاب دو راه پرواز و سقوط ، حکایتی را در عظمت پدر بزرگوارشان نقل می کنند که بدین شرح می باشد :
بعد از فوت والده مان ، مرحوم حاج آقا مرتضی ابطحی قدس سره ، شب ها در منزل ، معمولاً تنها بودند و گاهی بعضی از نوه ها شب را در منزلشان بودند . در آن زمان ساعت ها کوکی بود . ساعت خود را کوک می کردند و عادتشان این بود که یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح برای تهجد و نافلۀ شب بیدار می شدند . یک شب یادشان رفته بود که ساعتشان را کوک کنند . نیمه شب بیدار می شوند و متحیر از آن بودند که آیا وقت اذان شده یا نه و الان چه ساعتی است !؟
همین طور که در حال تحیر بودند ، یک لحظه متوجه می شوند که از 6 جهت صدایی بلند شد که یکساعت و نیم به اذان صبح است !.
همان لحظه ساعت خود را تنظیم می کند . فردا در چند نوبت از دیگران جویای زمان می شوند و ایشان متوجه می شوند تنظیم ساعت دیشبشان دقیق بوده است .
ص: 133
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره برای این حقیر نقل کردند : در یکی از سفرهایی که به مشهد مشرف شده بودم ، نزدیک های حرم مطهر بودم که یک شخص ناشناسی نزد من آمد و جمله ای به من گفت و رفت !. جمله اش این بود : آنچه را که از ناحیۀ مادر به شما رسید ، بیش از آن است که از ناحیۀ پدر به شما رسیده باشد !. آن شخص را نه قبلاً دیده بودم و نه بعد از آن !
آری ! ایشان افتخار آن را داشت که در حجر تربیت و دامن چنین پدر و مادری رشد نماید .
خصوصیات مرحوم آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره را می توان اینگونه شمرد:
1. خوش اخلاق ، خوش معاشرت ، دوست داشتنی و خلیق بود .
بسیار مهم است که انسان متصف به صفت خوش اخلاقی بوده و خلیق باشد .
خدای متعال در توصیف پیامبر عظیم الشأن می فرماید : « وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ»(1) از این رو هر که خوش اخلاق باشد از رشحات آن خلق عظیم برخوردار می شود .
2 . متواضع ، خاکی و مردمی بود .
بسیار انسان متواضع ، بدون تکلف و بدون تشریفات بود ، در لباس ، در غذا ، در معاشرت و ... حقیقتاً در این باب الگو بودند .
3 . پر تلاش ، طالب علم ، محقق، اهل بحث و نظر بود و مستشکل قوی در دروس بزرگان و زعمای حوزه و اهل مباحثه که نقش بزرگی در رشد فکری و علمی طلبه دارد به حساب می آمد .
ص: 134
4 . از بارزترین خصوصیات ایشان روحیۀ شجاعت و شهامت و غیرت دینی و ولایی در امر دفاع از ساحت خطیر اهل بیت علیهم السلام بود .
در زمانی که بعضی ها بر اثر کج سلیقگی و عدم اطلاع کافی و یا هر دلیل دیگر پاره ای از مقدسات شیعه را مورد آماج هجمه وقیحانه و ناجوانمراده قرار داده بودند ، ایشان با تمام وجود به میدان آمد و دامن همت به کمر زد و دفاع مردانه نمود و با دلیل و برهان و سند و استدلال از آثار و مآثر شیعی محافظت کرد .
از ساحت زیارت عاشورا و از مظلومیت سند ماندگار قیام حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام ، حضرت رقیۀ شهیدۀ خرابه نشین و از حقیقت و هویت و اصالت حدیث شریف کساء صیانت نمود . آن هم با قلمی روان و شیوا و با بیان حکایت ها و داستان های شیرین و دلنشین که با تتبع و استقراء و زحمات زیاد به دست آورده بود ، و با وارد نمودن این کتاب های پرمحتوا و خواندنی و جذاب به خانه های مردم ، قلوب شیعیان و موالیان خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام را به سوی چشمه های نور و کمال و معرفت جذب و هدایت نمود . و این کار بسیار بزرگی بود که مرحوم حاج سید علی آقای موحد ابطحی رضوان الله تعالی علیه در دورانی سخت به آن دست زد و از هیچ چیز و هیچ کس در مسیر دفاع از دین و عترت نترسید و عقب نکشید . « لاَيَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِم ».(1)
تقریظ مرجع عظیم الشأن و فاطمی ، شیخناالاستاد حضرت آیة الله العظمی وحید خراسانی اطال الله بقائه الشریف بر کتاب حدیث شریف کساء و آثار شگفت که شرح آن را قبلاً بیان نمودم ، سندی ماندگار و مایۀ افتخار برای آیت الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره و کتاب نفیس ایشان بوده و می باشد .
5. متتبع و نویسنده و محقق مجدّ و پشتکار دار و صاحب تألیفات فراوان و تأثیرگذار .
ص: 135
6 . حافظ تراث تشیع و اهل بیت علیهم السلام از طریق بیان و بنان(1)
و القای آن به مستمع و مخاطب . او خطیب ، منبری خوش ذوق در بیان مطالب و القاء بنان آن به مستمع و مخاطب بود و نیز تألیفات فراوان و تأثیر گذار می داشت .
7. سر زنده در تحقیق و کار
در مداومت در تحقیق و تألیف و فیش برداری و جمع آوری مطالب تا آخرین لحظات توانمندیشان با نشاط بود . به خصوص در زمانی که کامپیوتر و امکانات ضبط و وسائل امروزی نبود . در اصفهان که می رفت ، بجای آنکه به خانه فامیل ها برود ، به مدرسه صدر می رفت و گوشۀ حجره ای می نشست و همانجا می خوابید و همانجا فیش برداری می کرد و کار تحقیق و تألیف را پیش می برد .
8 . یکی از نکات خوب و نقطۀ قوّت در زندگی مرحوم آیة الله آقا سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره استفاده از محضر بزرگان و اساتید به نام دوران خود بود ، چه در اصفهان و چه در قم که رشد علمی و ارتقاء مقام حوزوی ایشان را تحکیم بخشید که شرح آن گذشت .
9.مروج و مبلّغ مکتب و تشیع
در میان مردم حضور داشت و منزوی نبود . ماه ها از منزل و خانواده دور بودند و در اقلید و سر حدات و جاهای دور دست ، تنهای تنها به آنجا می رفت و مدت ها برای امر تبلیغ و ترویج آنجا می ماند .
فعالیت های تبلیغی و دینی و ترویجی و خدماتی ایشان بسیار بود . مخصوصاً در معیت اخوی بزرگوارشان مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره که عَلَم خدمت و ترویج و دفاع از حریم اهل بیت علیهم السلام در منطقۀ اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف و سرحدات را بلند نمودند به نام امام زمان ارواحنافداه ، کمر بسته در
ص: 136
خدمت اسلام بود و در همراهی برادر بزرگوارشان در امور مردم کوتاهی ننمود . امین و مورد اعتبار و اعتماد ایشان بود و در همۀ کارهای ایشان کمکشان بود که این امر ، فصل درخشانی از زندگی مرحوم آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره بشمار می رود .
10. تقید عجیب به استفاده از فرصت ها
در تمامی اوقات مطالبی که به ذهنشان خطور می کرد یا در کتاب ها می یافت یادداشت می نمود حتی بر سر سفرۀ غذا ، همواره قلم و کاغذ همراهشان بود .(1)
11. مسافرت ها و رَحَلات تتبعی و تحقیقی فراوانی داشت از این منطقه به آن منطقه برای به دست آوردن مستندات و مشاهدات مکتوبات و تصاویر و ... با توجه به زحمات این امر ایشان سیره و شیوۀ علمای سلف را احیا کرده و بر این امر استوار بود .
اکثر نقاط ایران از جمله سفر ایشان به مازندران و تألیف کتاب جلوه های تشیع در مازندران و تحقیق در قدمت تشیع در ساری ( ساری دارالملک تشیّع ) و ملا مجدالدین ( مولی محمد مکی )(2) و در سابقة تأسیس مسجد جامع ساری که ( اول مسجد بنی فی الاسلام بطبرستان ) و دیگر مطالب از جمله کارهای ماندگار این بزرگمرد بود و همواره مورد تکریم مرحوم آیة الله العظمی نظری خادم الشریعه قدس سره قرار می گرفتند .
12. انس با قرآن
ایشان انس عجیبی با قرآن داشتند. خصوصاً در سفرهای زیارتی مشهد مقدس و دیگر مزارات ملتزم بودند که بعد از زیارت، قرآن را قرائت و به امام رضا علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام هدیه می نمودند .
ص: 137
13. عالم جامع
جامعیت ایشان چنین بود که علاوه بر علم ادیان ، احاطه به علم الابدان داشتند .
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : « العِلمُ عِلمانِ : عِلمُ الأديانِ، و عِلمُ الأبدانِ ».(1) علم بر دو قسم است : علم اديان و علم ابدان .
در محضر پدر عالی مقامشان بهره های فراوانی از علم طب قدیم بردند . هم تدریس و هم تحقیق در طب داشتند و بزرگانی در حوزه علمیه قم بیان می داشتند که ما طب را از محضر ایشان استفاده می کردیم .
ما نیز در شب های شنبه به محضرشان می رسیدیم و کلیات علم طب را از ایشان بهره مند می شدیم . تألیفات و تعالیق ایشان بر کتب طبی مورد اتکاء و اعتنای بزرگان حوزه و دانشگاه می باشد .
آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در محضر پدر هم طب را خواند و هم طبابت می کرد . در مناطق مختلف کشور به طبابت طب سنتی اسلامی معروف به طب قدیم مشغول بود و خدمت بسیاری به جامعه می کرد .
14. مصاهرت
ایشان با بیت مرحوم آیة الله حاج سید اسماعیل هاشمی قدس سره که از اساتید اخلاق و متخلق به اخلاق حمیده و از علمای مورد احترام خاص و عام اصفهان بودند ، ازدواج نمودند . آن زمان که مرحوم آیة الله حاج آقا مرتضی ابطحی قدس سره به رحمت خدا رفتند ، اقامۀ نماز بر پیکر مطهر آن عالم فرزانه به آیة الله هاشمی واگذار شده بود و این دلیل بر عظمت شخصیت آن عالم ربانی در روزگار خویش بود .
ص: 138
15. عزیز در میان اقوام
ایشان پس از دو برادر ارزشمندشان حضرت آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره و آیة الله العظمی حاج سید محمّد علی موحد ابطحی قدس سره که از ستارگان پر فروغ عالم تشیع بودند ، دارای سجایای اخلاقی زیبایی بود که همه از پیر و جوان در فامیل و ایل و طایفه به ایشان علاقمند بوده و به ایشان عشق می ورزیدند و ایشان را در تمامی امور محور قرار می دادند .
بر همین اساس مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره قبل از ارتحالشان هیئت امنایی برای مؤسسه الامام المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف جهت کمک و پیشرفت امورِ تحتِ اشرافِ خود ، برگزیدند که اوّلین شخصی که در آن ذکر نمودند آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره بود که ایشان تا زمانی که برایشان مقدور بود در جلسات شرکت می نمودند و بر رسیدگی به امور بعد از فوت معظم له اهتمام ویژه داشتند .
16.نهایتاً آرام گرفتن در عش آل محمد علیهم السلام و در جوار حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام و در آستانۀ مبارکۀ امامزاده شاه حمزه علیه السلام از نوادگان حضرت باب الحوائج الی الله ، حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام که در میان اهل قم دارای عظمت و جلالت خاصی می باشد و حقیقتاً عاقبت بخیر شدند که باید گفت : خِتَامُهُ مِسْكٌ (1).
رضوان الله تعالی علیه .(2)
ص: 139
به قلم : آیة الله آقای حاج سید محمّد تقی قادری دام عزه(1)
بسم الله الرحمن الرحیم
قال الصادق علیه السلام : إذا ماتَ المؤمنُ الفَقيهُ ثُلِمَ في الإسلامِ ثُلمَةٌ لا يَسُدُّها شيءٌ(2)
آیة الله ابطحی ازجمله نخبگان و فرزانگانی است که نام و یاد ایشان برای همیشه به نیکی در تاریخ ماندگار خواهد ماند ؛ چرا اینکه در حیات طیبه ایشان خصوصیات ذو ابعادی بود که به مختصری از آن ها اشاره می کنم :
1 : بُعد علمی :
ایشان به میزان عمری که از خداوند متعال کسب کرده بود ، درحوزۀ پژوهش و تحقیق گذراند و تحقیقات ذی قیمتی ازخود بجا گذاشت، ازجمله کتاب « آیة التطهیر فی احادیث الفریقین در 4 جلد » که مرجع و فقیهی چون آیة الله العظمی مرعشی نجفی رضوان الله علیه در توصیف این کتاب فرمود : « و سوگند به جانم ، او به آنچه در این تحقیق دنبال می کرده رسیده است و توانسته نکات علمی متعددی را از آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام دربارۀ این آیۀ شریف ، استخراج کند ؛ خداوند به او بهترین پاداش را عنایت فرماید و از جام بهشتی به او بنوشاند و او را زیر پرچم مولای مظلوم ، امیرالمؤمنین علی علیه السلام محشور فرماید .»
2 : بُعد اجتماعی و تبلیغی :
در ساحت نشر افکار و اندیشۀ ولایی و کادرسازی معرفتی برای اهل بیت علیهم السلام ، « اقلید فارس » را سالیانی طولانی کانون تبلیغ و فعالیت اسلامی خود قرارداد و توانست روح و فکر ولایت مداری را در مردم خوب آن خطه از استان فارس بارور
ص: 140
نموده و مردمان آن خطه را نیز مجذوب رفتار سالکانۀ خود نماید ؛ که آخرین شاهد دلدادگی آن مردمان مخلص به این عالم خالص ، کثرت جمعیت حاضر از آن خطه در مجلس ختم سوم آیة الله ابطحی در مسجد اعظم قم بود .
3 : بُعد خانوادگی و تربیتی :
تحقیق و تبلیغ نتوانست او را غافل از مسؤلیت نسبت به تربیت فرزندان شایسته نماید بلکه در این جهت نیز عالمی موفق بود ؛ چرا که توانست فرزندان شایسته و صاحب فکر و اندیشه ، ولایی و مهذب چون دکتر سید محمد تقی موحد ابطحی تربیت نماید که امروز در مقام اعتلاء بخشیدن به فرهنگ ناب اهل بیت علیهم السلام و ادامه دهنده راه آن عالم ولایی باشند .
4 : بُعد سیاسی - اجتماعی :
آیة الله موحد ابطحی همانند اخوی مرحومشان ،
آیة الله سیدمحمدباقر موحد ابطحی رضوان الله علیه که از برجستگان شاگردان حضرت امام خمینی رضوان الله علیه و از انقلابیون تراز اول بودند آنگونه که مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه ای مُدظله العالی پیام تسلیت ارزشمندی به مناسبت در گذشت معظم له صادر کردند و پس از ایشان نیز رؤسای قوه مقننه و قوه قضائیه و برخی دیگر از شخصیت های سیاسی جمهوری اسلامی نیز نسبت به وفات ایشان ابراز تألم و تأثر نموده و پیام های قابل توجهی از حیث محتوا صادر کردند . و این بهترین شاهد بر مشی اجتماعی - اسلامی آیة الله سیدعلی موحد ابطحی رضوان الله علیه بود ؛ آن طور که از یک عالم دور اندیش وبصیر شیعی در این عصر و زمانه انتظار می رود .
امید که حیات پر برکت آن عالم پرتلاش ، ولایی و مخلص ، چراغ راه جوانان و ارادتمندان به حق و حقیقت باشد .(1)
ص: 141
فاضل و نویسنده ارجمند ، حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمّد صادق موحد ابطحی دام عزه در تبیین شخصیت والای آن محقق ولایی تصریح نمودند : آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره ، یک شخصیت ارزشمند و تسلیم بود که « مَن اَتَی الله بِقَلب سَلیم » در ایشان صدق می کرد .
اول ویژگی ایشان مؤمن بودن ایشان بود ، مسائل دیگر فرع بر این است .
مُؤمنٌ مُهیَمِنٌ و مُسَلّمٌ . انسانی بود که تسلیم خدای متعال بود .
وَ اقْصِدْ فِي مَشْيِكَ ؛ ایشان در آن مقصدی که انتخاب کرده بود بیتوته داشت و در واقع در همان مقصد بود ، ( مَن اَتَی الله بِقَلب سَلیم ) این بذر را آورده بود ، از این رو همواره منتظر مبشراتی از سوی ولی خدا و حجت الله و اولیای خدا در زندگی اش بود، از این رو بشارت هایی در رابطه ی با حدیث کساء و زیارت عاشورا می نوشت و خودش نیز به آن عمل می کرد .
سال های قبل ، به طریقی به امری ملهم شدم ، آن موضوع را با ایشان در میان گذاشتم که می بایست در قضیه ای در مقابل امری تمکین کنند . آن امر اتفاق افتاد و ایشان با آن موافقت نمودند . شخصیت ارزشمند ایشان آنگونه بود که اگر متوجۀ مطلب معنوی در امری می شد ، در مقابل آن کاملاً تسلیم بود .
فاضل محترم ، حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمّد موحدابطحی دام عزه(1)
در بیان یکی از ویژگی های مهم آیة الله آقای حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره تصریح می نمایند : یکی از ابعاد تربیتی و رفتاری ائمه اطهار علیهم السلام که همواره
ص: 142
می بایست مورد توجه قرار بگیرد ؛ و جامعه امروزی ما به دلایلی شاید ترجیح می دهد که آن را دنبال نکند ، مسأله « تعصب بر حقّ » است .
« تعصب » مرحله ای بالاتر از علم و معرفت است و در لسان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هم مورد توجه قرار گرفته است که انسان مؤمن اگر بتواند تعصب بر حق پیدا بکند ، به یکی از مراتب بالای کمال دست پیدا کرده است .
عالم آل محمّد علیهم السلام ، حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام می فرمایند :
أَفْضَلُ مَا يُقَدِّمُهُ الْعَالِمُ مِنْ مُحِبِّينَا وَ مَوَالِينَا أَمَامَهُ- لِيَوْمِ فَقْرِهِ وَ فَاقَتِهِ، وَ ذُلِّهِ وَ مَسْكَنَتِهِ، أَنْ يُغِيثَ فِي الدُّنْيَا مِسْكِيناً مِنْ مُحِبِّينَا مِنْ يَدِ نَاصِبٍ عَدُوٍّ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ، يَقُومُ مِنْ قَبْرِهِ وَ الْمَلَائِكَةُ صُفُوفٌ مِنْ شَفِيرِ قَبْرِهِ إِلَى مَوْضِعِ مَحَلِّهِ مِنْ جِنَانِ اللَّهِ- فَيَحْمِلُونَهُ عَلَى أَجْنِحَتِهِمْ، يَقُولُونَ: مَرْحَباً طُوبَاكَ طُوبَاكَ يَا دَافِعَ الْكِلَابِ عَنِ الْأَبْرَارِ، وَ يَا أَيُّهَا الْمُتَعَصِّبُ لِلْأَئِمَّةِ الْأَخْيَار.(1)
امام رضا علیه السلام بهترین توشه ای که شخص دانشمند دوستدار ما برای روز فقر و نیاز و ذلّت خود ذخیره می کند ، حمایت علمی از دوستان ناتوان ما ، و نجات ایشان از چنگال دشمنان خدا و رسول او است . [ در این صورت ] وقتی از قبر برخیزد صفوف فرشتگانی را مشاهده می کند که از محلّ قبر تا جایگاهش در بهشت برین صف کشیده اند ، و او را با بالهای خود بلند نموده و به عمارت مخصوصش در بهشت حمل کرده و به او می گویند : آفرین بر تو! خوش باد تو را، ای کسی که دشمنان خوبان را مقهور ساخته و از ائمّۀ اطهار خود حمایت و طرفداری می نمودی .! (2)
ص: 143
عالم شیعه ، بهترین چیزی که پیش می فرستد ، این است که در دنیا دست یکی از شیعیانی که گرفتار دشمن خدا و ائمۀ هدی علیهم السلام شده است را می گیرد و در مقابل آن دشمن خدا، نجاتش می دهد . آن شخص را کمک می کند تا از شرّ وساوس و شبهه ها نجات پیدا کند و دانش را انتقال می دهد .
در اینجا به عنوان یک مدال افتخار ، بحث تعصب را شاهدیم . عالمی که تعصب دارد ؛ یعنی حق را با آن غیرت به مؤمنین انتقال می دهد .
معصوم علیه السلام علما را دعوت می کند به انتقال معارف دین به خود مؤمنین و تبدیل مؤمنین به مدافعین ؛ مدافع هم باید تعصب داشته باشد ؛ اگر مدافع تعصب نداشته باشد، طبیعتاً دفاع هم معنا پیدا نمی کند ؛ کما اینکه در روایتی آمده که چگونه روی تعصب نسبت به حقیقت اصرار دارند .
آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره مصداق بارز این روایت بودند . لهذا تا کسی شبهه ای ایجاد می کرد ، ایشان سریعاً در مقام جواب بر می آمدند و در سیری که در تألیفات ایشان داریم کاملاً واضح است که یکایک آثارشان در پاسخ به شبهات بوده که از آن می توان به کتاب زیارت عاشورا که در پاسخ به معاندین نوشته شد و یا حدیث کساء نیز در مقابل شبهه پراکنی های مقطعی در نگاشته و کتاب حضرت رقیه علیها السلام نیز در مقابلۀ با خفاشانی بود که تاب دیدن خورشید خرابه شام را نداشتند .
ص: 144
به قلم : حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ عبدالحسین نظری خادم الشریعه دام عزه
بسمه تعالی شأنه
الحمدلله ربّ العالمین ، الحمدلله الذی جعلنا من المتمسّکین بولایة اميرالمؤمنين والائمّة المعصومين علیهم السلام
جهت عرض ادب به جایگاه رفیع علم و تقوی و سیادت و حسب پیشنهاد محقق و نویسنده توانا ، برادر بزرگوار، حجة الاسلام والمسلمین شیخ محمّد امیری سوادکوهی دامت توفیقاته عرض ارادتی کوتاه خواهیم داشت . به امید آن که مقبول درگاه مادر سادات صدیقه شهیده علیها السلام قرار گیرد .
بی شک بررسی سیره زندگی علمای اعلام و ستارگان درخشانی که در عصر غیبت با سختی ومشقت فراوان در میان مردم به جهت حفظ اعتقادات حقّه زحمات طاقت فرسایی متحمل شدند ، به ویژه براى استفاده طلاب وخطبای جوان که قصد قدم نهادن در مسیر نورانی تبلیغ دین دارند، راه گشای مسیر امروز است .
البته بنده كمترين لايق به وصف اين مدافع غیور حریم امامت و ولایت نیستم ، اما از آنجا که از سنین کودکی حسب الامر آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی اعلی الله مقامه توفیق حضور در سفرهای تبلیغی و روضه خوانی آستان ملک پاسبان حسینی در خدمت حضرت والد بزرگوار دام ظله و مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحى قدس سره در منطقه اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف را داشتم ، آنچه به چشم خود دیدم به جهت ثبت در تاریخ و درس آموز بودن برای نسل امروز نقل می کنم : بعون الله تعالی .
1. اخلاص ، نیت پاک و ازخودگذشتگی در پیشگاه با عظمت اهل بیت علیهم السلام
آنچه از موفقیت های ایشان دیدیم این بود که سر سوزنی به فکر نام و اعتبار و کسوت و شأن خود نبودند و خود را در محضر نور مطلق ( هیچ ) می دیدند .
ص: 145
حضرت امیرالمؤمنين علیه السلام در كلامى نورانى می فرمایند : عِنْدَ فَسادِ النِّيَّةِ تَرْتَفِعُ الْبَرَكَةُ (1)
كليد وصول بزرگان مایه گنجینه توفیقات والای الهی ، همین نیت صحیح و اخلاص است .
آری آن ها اعمال خود را خالصانه به پیشگاه خداوند هدیه می کنند و خداوند متعال هم نور برکت را بر زندگی آنان ارزانی می دارد . به عنوان نمونه وقتی ایشان غربت حدیث شریف کساء را می بینند با نیت خالصانه قلم دفاع از مادر مظلومه شان را بر می دارند و خداوند هم توفیق وبرکت عطا می فرماید و کتاب حدیث کساء و آثار شگفت به بهترین وجه منتشر می شود .
2. زهد و ساده زیستی
حضرت امیر علیه السلام می فرماید: اَلزُّهدُ فِى الدُّنيا الراحَةُ العُظمى؛(2)بى رغبتى به دنيا ، بزرگ ترين آسايش است .
به گواه همه افرادی که با ایشان انس داشتند این راحتی در زندگی ایشان به وضوح دیده می شد. هم در پوشش هم در طعام و هم در مراتب دیگر مردم زهد ایشان را به خوبی مشاهده می کردند و همین باعث جذب مردم می شد . به گواه اساتید و بزرگان عرصه علم و تبلیغ ، تجمّل گرایی آفت بسیاری از مبلّغین امروز است .
3. زندگی با مردم
یک مبلغ دینی زمانی موفق می شود که بامردم زندگی کند نه این که صرفاً سخنران باشد ! به عمل کار برآید به سخنرانی نیست . با آن مقام علمی هر کس به ایشان مراجعه ای جهت حضور در مجلس روضه خانگی داشت قبول می کردند و اگر جای دیگری قول نداده بودند مجلسی را رد نمی کردند . و هنگامی که به مردم پیشنهاد
ص: 146
می دادند در خانه های خود طعامی به نام اهل بیت علیهم السلام به شکل سمنو و ... آماده کنند و توزیع عمومی داشته باشند ، مردم باجان و دل می پذیرفتند و چه حس و حال روحانی و معنوی داشت این جلسات مردمی بی ریا !
بارها دیده بودیم که ایشان در مناطق صعب العبور حاضر می شدند و در سرمای طاقت فرسای آن بلاد دم از اهل بیت علیهم السلام می زدند
. به یاد دارم یک شب اربعین جهت حضور در جمع مردمان ولایی منطقه شهر میان از اقلید حرکت کردیم . پس از منبر و مداحی و اقامه عزاداری به یاد ماندنی باید به اقلید برمی گشتیم . زمستان سردی بود و هنگام بازگشت ما بارش سنگین برف هم آغاز شد . در گردنه معروف تیمارگون زمانی که هنوز تونل باعظمت اباصالح المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف به امر آیة الله العظمی سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره احداث نشده بود و در آن برف شدید ناگاه احساس کردیم ماشین توان بالارفتن از گردنه را ندارد و چرخ ها سر می خورد . از سویی کم کم در حال عقب آمدن و نزدیک شدن به پرتگاه پشت سرماست . راننده از شدت ترس گفت : نزدیک است به درّه سقوط کنیم . آیة الله حاج سید علی آقا بعد از لحظاتی فرمودند : نترسید ، یا علی گفتند و دعایی خواندند و ماشین ناگهان شروع به حرکت در آن برف شدید به سمت بالای گردنه کرد به نحوی که انگار دست غیبی ماشین را حرکت می داد که همه متعجب شدیم و شکر خدای متعال را به جا آوردیم .
4. نظم
آرى ! اگر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید : اوصیکُم بِتَقْوَی اللّه وَ نَظمِ اَمْرِکُم(1) یکی از امور مهمی که باعث برکت و توفیقات فراوان سلف صالح شمرده می شود همین نظم است .
ص: 147
گاهی انسان به فکر فرو می رود که چگونه عالمی مثل علامه مجلسی ، علامه امینی ، علامه میرحامدحسین و ... اعلی الله مقامهم موفق به نوشتن این مقدار از معارف اهل بیت علیهم السلام می شوند .
چگونه آیة الله حاج سید علی آقا موفق به نوشتن این چندین مجلد در کنار خدمات اجتماعی فراوان و مراتب بالای علمی می شود؟ جواب کوتاه اما اثر گذار است . تقوا واخلاص و نظم وپشتکار !.
ایشان به شدت وقت شناس و منظم بودند و هیچ گاه فردی که برای مجلس سراغشان آمده بود را معطل نمی کردند و همیشه حتی چند دقیقه قبل آماده بودند .
گاهی در ماه مبارک رمضان که معمولاً به دلیل احیاء لیالی و اسحار با برکت آن ماه عزیز کمی نیاز به استراحت صبح است ، از ساعات اولیه صبح مراجعه مردم آغاز می شد و ایشان حتی المقدور به امور مردم رسیدگی می کردند و دم از خستگی نمی زدند .
5.صله رحم
به نیکی به یاد دارم در سنین کودکی لحظاتی که ایشان درب خانه ما را می زدند و با دست مبارک خود که در راه احیاء شعائر اهل بیت علیهم السلام قلم می زد ، ظرف پر از میوه توت سفید و سیاه که از درخت منزل خود چیده بودند را برای ما می آوردند . به راستی که آن میوه از دست ایشان چقدر برای ما دلچسب تر بود. !
در آن ایام با خود فکر می کردم با اینکه می توانند این کار را به دیگران ، فرزندان و ... بسپارند . اما خود این صله رحم و لطف را انجام می دهند و این نشان از صفای نفس و محبت به ارحام است .
و همچنین در زمانی که والده ماجده ما که صبیۀ آیة الله حاج سید رضا موحد ابطحی دام ظله و اخوی زاده ایشان می باشند ، دچار بیماری و نقاهتی شدند و به لطف الهی شفا گرفتند ، آیة الله حاج سیدعلی آقا یک مجلد نفیس کتاب شریف نهج
ص: 148
البلاغه با ترجمه و فهرست به ایشان هدیه دادند و ابتدای کتاب هم یادگار پرمهری مرقوم فرمودند .
آری کلام پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله و سلم نور است و هرکه به کلام او عمل کند نورانی می شود .
الهَدِيَّةُ تُورِثُ المَوَدَّةَ، وتَجدُرُ الاُخُوَّةَ، وتُذهِبُ الضَّغينَةَ، تَهادُوا تَحابُّوا .(1)
این نکات جزیی اما کاربردی یعنی هیچ گاه امور اجتماعی و علمی و تأليفات ، بزرگان را از رسیدگی به خانواده و صله رحم و محبت به نزدیکان غافل نمی کند .
6. قَیِّدو العِلمَ بالکِتابَةِ
ایشان مکرر به مازندران و بیت مرحوم جدّ امجد ما مرحوم آیة الله العظمی نظری خادم الشریعه رضوان الله تعالی علیه تشریف می آوردند و مورد احترام و تکریم آن مرد الهی قرار می گرفتند . در ابتدای حرکت مقدّس اعلام دهه غدیر که توسط مرحوم علامه خادم الشریعه قدس سره آغاز شده بود دست به قلم بردند و کتاب جلوه های تشیع در مازندران از آغاز تا دهه غدیر را به سبکی نوین و بدیع تألیف نمودند . آن زمان هنوز به این شکل امروزی تکنولوژی و وسایل الکترونیکی پیشرفت نکرده بود ایشان همواره قلم و کاغذی همراه داشتند . باتوجه به این که بیت مرحوم علامه نظری خادم الشریعه در مازندران از دیرباز محل حضور شخصیت ها و علمای بزرگ شیعه به شمار می رفت و بسیاری از اعاظم مهمان آن سامان بودند ، در محافل و حلقات علمی حتی گاهی سر سفره اطعام اگر مطالب نابی مطرح می شد ، ایشان فوراً قلم و کاغذی می گرفتند و یادداشت می نمودند .
7. روح آگاه
در پایان این نوشتار خاطره ای جالب که برای حقیر پیش آمده را نقل می کنم :
ص: 149
در ایام ابتدای ماه جمادی الاولی 1445هجری قمری و ولادت باسعادت حضرت عقیلة العرب زينب كبرى علیها السلام کاروان زیارتی موسسة الإمام المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف به قصد عتبات عالیات عرش درجات از شهر مقدس قم و جوار حرم كریمه اهل بيت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام حرکت نمود و سفری بسیار نورانى ، معنوی و خاطره انگیز كه شرح آن مقتضی مناسب خود را می طلبد برای همسفران رقم زد .
جمعی از علماء اعلام ، محققین مدرسه و بزرگوارانی از بیت مکرّم موحّد ابطحی نیز در این سفر حضور داشتند . قرار چنین بود که صدیق ارجمند جناب آقای سید مهدی موحد ابطحی فرزند مرحوم آیة الله حاج علی موحد ابطحی رضوان الله علیه نیز در این سفر حاضر باشند . حتی تا پای ماشین هم آمدند ، اما به دلیل مشکلات گذرنامه از همراهی کاروان بازماندند . بنده در نزدیکی مرز مهران با ایشان تماس گرفتم و سؤال کردم که مشکلاتتان حل شد یا نه ؟ گفتند : متأسفانه توفیق همراهی نصیب نیست و گذرنامه آماده نشده است . ایشان به من پیامی دادند که اگر ممکن است در نجف اشرف محضر حضرت امیرالمؤمنين علیه السلام زيارت جامعه كبيره اى به نيت پدر بزرگوارشان بخوانم . این نکته در ذهن بنده ماند و روبروی ضریح مطهر و منور حضرت امیر علیه السلام توفیق شد که انجام وظیفه بنمایم و زیارت جامعه ای به نیت ایشان بخوانم .
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا اَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ، وَمَوْضِعَ الرِّسالَةِ، وَمُخْتَلَفَ الْمَلائِكَةِ،وَمَهْبِطَ الْوَحْىِ، وَمَعْدِنَ الرَّحْمَةِ، وَخُزّانَ الْعِلْمِ، وَمُنْتَهَى الْحِلْمِ، وَاُصُولَ الْكَرَمِ، وَقادَةَ الاْمَمِ، وَاَوْلِيآءَ النِّعَمِ...(1)
جالب این جاست که در همان سفر نورانی در عالم رؤیا دیدم آیت الله حاج سیدعلی آقا تشریف آوردند با حالت سلامتی کامل و معمّم و دور از حالات بیماری سال های اخیر ، لبخندی بر لب داشتند و در مقام تشکر اظهار لطف فرمودند. اين
ص: 150
رؤيا در ايام حيات و اواخر عمر بابركت ايشان ديده شد كه به نوعى هم خبر از نزديك بودن ارتحال ايشان می داد . امیدواریم که مشمول ادعیه خیر اولیاء الهی قرار گیریم .(1)
جناب مستطاب ، استاد سید زین العابدین محمّدی می نویسد : فقه و فقاهت از منظر قرآن و نگاه روایات ، مرتبه رفیع و درجه منیع دارد ، به همین جهت به هر فرد مدعی نمی توان عنوان مجتهد و فقیه و بهره مند از فقه داد ، مگر آنکه توسط فقیهان خبره و مراجع زبده و آیات به این جایگاه رسیده و اجتهاد و فقاهت آنان به اثبات رسیده و تأیید شده باشد .
حدیث بسیار عجیب از امام به حق ناطق و پیشوای لایق حضرت جعفر بن محمد الصادق علیه السلام در رجال کشی آمده که به خوبی از منظر امام معصوم علیه السلام ، عظمت و جایگاه یک فقیه واقعی و حقیقی را بیان می کند که می فرماید :
قال الصّادقُ علیه السلام : اِعرِفوا مَنازِلَ شيعَتِنا بِقَدرِ ما يُحسِنونَ مِن رِواياتِهِم عَنّا ، فإنّا لا نَعُدُّ الفَقيهَ مِنهُم فَقيها حَتّى يَكونَ مُحَدَّثا فقيلَ لَهُ : أ وَ يَكونُ المُؤمِنُ مُحَدَّثا ؟ قالَ : يَكونُ مُفَهَّما ، و المُفَهَّمُ مُحَدَّثٌ .(2)
منزلتِ شيعيان ما را از اندازه رواياتى كه از ما مى دانند بشناسيد . ما فقيه آنها را فقيه نشماريم مگر اين كه محدَّث باشد . عرض شد : آيا مؤمن هم محدَّث مى باشد؟ فرمود : مفهَّم است و مفهَّم محدَّث مى باشد.
باید توجه داشت که بین مُحدَّث ومُحدِّث تفاوت است .
ص: 151
اولی یعنی آن فقیهی که به سبب طهارت باطنی و بصیرت و بینش درونی و تلاش برای فهم معانی حق و حقیقت معانی به اذن و عنایت الهی بر فقیه ربانی و صمدانی روشن ، معین و مبرهن می شود .
امام نمی فرماید که جبرئیل ظاهر می شود و با او سخن می گوید، فرمود : خداوند شرح صدری به او می دهد که مطالب را با روشن بینی بیشتری می فهمد و این چنین شخصی محدَّث است . پس بر محدَّث الهام قلبی و فهم ذهنی و دریافت باطنی و روشن بینی معانی می شود . اما محدِّث ممکن است راوی حدیث باشد ، روایتی را نقل کند، اما خود بر مفاهیم بلند و دقایق ارجمند و ظرایف ارزشمند آن واقف نبوده و مسلط بر فقه الحدیث نباشد ، چون فهم آیات قرآن و احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و روایات امامان علیهم السلام علاوه بر فهم علمی و دریافت عقلی و شناخت سلسله اسناد نقلی باید به خوبی بهره مند از طهارت باطنی و معرفت و دریافت قلبی و علم حضوری باشد نه اکتسابی محض ، چون فرمود : « لایمسه الاالمطهرون ». قرآن را لمس نمی کنند مگر پاکان و مطهران و این لمس قرآن صرفاً ناظر بر طهارت ظاهری و وضو داشتن نیست ، بلکه لمس معانی عمیق و معارف دقیق قرآن، نیازمند توفیق الهی در جوار علم و تحقیق است و لازمۀ دریافت توفیق الهی، تقوا و طهارت روحی و قلبی و باطنی است که فرمود : « أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا»(1). آیا درآیات قرآن تدبّر نمی کنید یا بر قلب های شما قفل زده اند ؟
پس در تدبر در این آیه شریفه در می یابیم که دریافت فهم قرآن را به قلوب ارجاع داده ، نه عقل محض که در شناخت ها و دریافت های استدلالی پایه مستحکم دارد ، اما هرگز به پای دریافت قلبی و شهودی و عینی و باطنی و ملکوتی نمی رسد و حدیث
ص: 152
شریف و معروف و موصوف که شرایط فقیه جامع الشرایط را از منظر الگوی تمام نمای رهبری حضرت امام حسن عسکری علیه السلام ناظر برهمین معنااست که می فرمایند :
مَن كانَ مِن الفُقَهاءِ صائنا لنفسِهِ حافِظا لِدينِهِ مُخالِفا على هَواهُ مُطِيعا لأمرِ مَولاهُ فلِلعَوامِّ أن يُقَلِّدُوهُ .(1)
باتوجه به آنچه در فوق تحت عنوان فقیه مفهّم گذشت ، محقق ولایی و دلباخته اهل بیت نبوی ، حضرت آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی اعلی الله مقامه بر اساس و مبنای توصیف حضرت امام صادق علیه السلام در
زمره فقیهان و محدَّثان مفهّم بودند که به سبب تقوا و طهارت باطنی ، صفای قلبی و جلای روحی مورد لطف و عنایت قطعی و حتمی الهی بوده که آثار علمی و انوار تحقیقی و کتب بسیار ارزشمند حدیثی و روایی مانند « آیة التطهیر فی الاحادیث الفریقین » در چند مجلد و کتاب وزین « الامام الحسین فی الاحادیث الفریقین » در14جلد کتاب پر بهای « الشیعة فی الاحادیث الفریقین» ، سند معتبر و قبالۀ مفتخر برای اثبات این حقیقت و بزرگی و عنایت و کرامت به آیة الله موحد ابطحی است که اگر مفهم به الهامات غیبی و الطاف الهی نبودند ، با این گسترۀ تحقیق و دامنه عمیق ، موفق به توفیق نمی شدند و رعایت تقوای الهی به صورت عینی و مشهود و ریشه و سابقه در خاندان مجد و سیادت و علمی موحد ابطحی که مورد تاکید موکد همه بزرگان و مراجع عظام و آیات بنام است دارد .(2)
حضرت آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره از چهره های درخشان علم و عمل و اخلاق بود که حیات طیبه اش بر اساس بی آلایشی، صدقِ نیت و عمل به
ص: 153
وظیفه سپری شد . قدم های محکم او در شریعت، طی طریق را بر رهروان راه حقیقت هموار نموده و سیره عملی اش برای همگان درس اخلاق، ایمان و دلدادگی بود .
از ویژگی های بارز شخصیت ارزشمند آن عالم ربانی زهد و بی اعتنایی او به زخارف دنیا بود . امری مهم که برای همگان مشهود بوده و به تعبیری دنیا را نزد خود به اسارت در آورده بود و زخارف او را به ذلت نشانده بود .
از دنیا به حداقل ها قناعت می کرد . نعلین هایشان، عبا و قبایشان در نهایت سادگی بود و سال ها آن را بر تن می کرد و گاهی مندرس هم که می شد از پوشیدن آن ابایی نداشت . در خوراک به حداقل ها اکتفا می کرد و هیچ گاه در پی غذاهای لذیذ و آنچنانی نبود . خلاصۀ همه چیز شخصیت ایشان از حداقل های در دنیا شکل گرفته بود . ولی آنچه قابل تأمل بود آن است که وقتی در کار اهلبیت علیهم السلام وارد می شد ، همیشه می فرمود : بهترین ها را تهیه کنید . وقتی می خواستند کتابی برای اهل بیت علیهم السلام چاپ نمایند ، تمام همشان این بود که بهترین کاغذ و بالاترین کیفیت بهره ببرند .(1) گویا از دنیا هیچ بهره ای را نمی خواست جز آن حسنه ای که در قنوت نمازش بارها می خواند که آن ولایت و خاکساری در مقابل ثقلین بود .
حضرت آیة الله العظمی حاج شیخ علی کریمی جهرمی دام ظله می فرمودند :
ایشان از لحاظ اخلاقی انصافاً یک انسان والایی بود ، چنانکه بحمدالله خاندان ابطحی این چنین هستند . اخلاق و مدارا و امثال ذلک در وجودشان بود . خیلی صمیمیت ، علاقه و محبت در وجودشان موج می زد .
ص: 154
وی در کمک به نيازمندان بسيار کوشا بود و با هر فردی که در جهت رفع نياز به ايشان مراجعه می کرد، با کمال خوشرويی و سعه صدر برخورد می کرد و در رفع مشکل وی می کوشيد . او از آنجا که خود طعم سختی را چشیده بود همواره انیس فقرا و ایتام آل محمّد علیهم السلام بود .
همنشینی این عالم ربانی با اقشار مختلف مردم خصوصاً فقرا ، و تبسم ملیح و تواضع حیرت انگیزشان در مقابل فقرا ، چهرۀ نورانی ایشان را محبوب فقرا و ایتام آل محمّد علیهم السلام جلوه داده بود که همگان بر این امر اذعان داشتند . نشستن بر سر سفرۀ خانواده های مستضعف و فقیر برگی نورانی از حیات طیبۀ آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره بوده است . پدر فقیری که غرورش از نداشته های دنیا بر اهل خانه شکسته بود، با قدوم سید ابطحی در خانه اش زندگی است حیات دیگری می گرفت و با تمام غرور در مقابلش زانو می زد .
او آنچنان در میان مردم بود و با آنها نشست و برخاست داشت که آنها هیچ حائلی بین خود و آن عالم ربانی نمی دیدند و گاهی اشک از چشمانشان جاری بود که عالمی نورانی از فرزندان حضرت زهرا علیها السلام را خاکی و در نهایت خضوع در کنار خود می بینند . او نمونه و نماد روحانیت اصیل شیعه بود . وقتی مردم از مشکلات زندگی به او پناه می بردند ، می فرمود : برای مشکلتان به محضر مبارک امام زمان ارواحنافداه عریضه می نویسم . آقا سید علی آداب نوشتن نامه به پناهگاه جهان خلقت را به مردم مضطر می آموخت و چنین روح و جان آنها را به امام زمان ارواحنافداه متصل می کرد . او حلقۀ وصل فطرت به عترت بود و در بطن جامعه با آنها زندگی می کرد .
ص: 155
وقتی در شهرها و روستاهای مختلف که جهت تبلیغ می رفتند ، مردم نامه های بسیاری برایشان می دادند و ایشان با تمام وجودشان در پی رفع مشکل به طرق مختلف بر می آمدند . گاهی برای حل مشکلات آبادانی آن دیار با برادر ارزشمندشان ، آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره مطرح می نمودند و گاهی خود به دیدار مسئولان امر می رفتند و آنها را به حل مشکلات مردم فرا می خواندند . زمانی هم که مشکلات شان روحی و یا معیشتی بود، دو رکعت نماز در خانه شان می خواندند و توسلات عدیده ای می گرفتند و برای برطرف شدن شدائد و سختی هایشان به محضر مبارک امام زمان ارواحنافداه اشک می ریختند و اهل آن خانه را در کنار چراغ نجات قرآن و عترت جمع می کردند .
حضرت آیة الله العظمی حاج شیخ علی کریمی جهرمی دام ظله می فرمودند :
ایشان مطلقاً اتلاف وقت نداشت و اوقات را به بطالت نمی گذراندند . کار می کردند ، زحمت می کشیدند . همینکه کتابی می نوشتند در 12 جلد در یک موضوع ، این چقدر کار و تلاش می خواهد . اینها درس است هم برای بستگان ایشان و برادر مردم و طلاب . راه ایشان را که عبارت است از اهتمام به امر دینی باید ادامه داد که از این رهگذر روح ایشان را در جهان دیگر شاد کنیم ان شاءالله . یاد ایشان را همواره زنده بدارید و سر قبرشان بروید و با ایشان انس بگیرید . انسان پاکی بودند و شایسته است انسان از روحشان استمداد بکند . انسان متأثر می شود که اینطور انسان فاضل با کمالی از جامعه می روند و از جامعه کم می شوند . افرادی که آن طور تربیت و حالاتی پیدا کنند بسیار طول می کشد.
ص: 156
حجة الاسلام والمسلمین حاج سید محمّد جواد موحد ابطحی دامت برکاته می فرمود : آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف همه جوره برای دین تبلیغ می کرد . تنها تبلیغ دین را در موسوعه و تألیفات نمی دید . ایشان بازوان محکم آیة الله العظمی حاج سید محمّد باقر موحد ابطحی قدس سره در خدمات تبلیغی و عمرانی بود و حدود 50 سال در اقلید امام زمان ارواحنافداه خدمت کرد و گاهی 3 ماه در آن منطقه می ماند و از این روستا به آن روستا تبلیغ علمی و عملی می کرد .
حضرت آیة الله حاج سیدعلی آقا موحد ابطحی قدس سره چون اخوی معظمشان علامه سید محمدباقر موحد ابطحی و سایر اخوان مکرمشان مرد میدان علم و عمل بودند . به جای شعار عامل به معیار به شمار می رفتند و همواره این عالمان پاک و اختران تابناک که سر بر افلاک ساییده اند علم و عمل، ایمان و اطمینان و توکل و توسل را چون دو بال پرنده وسیله پیش برنده و سازندۀ آینده می دانستند ؛ زیرا پرنده ای که یک بالش را قطع کنی چه چپ و راست دیگر توان و امکان پرواز به بلندای آسمان و فراخنای بیکران و پرسه زدن در باغ و بستان را ندارد و زمین گیر خواهد شد و امکان بقا از او سلب می شود . در راستای این اهداف عالیه و مراتب کمالیه بود که فقیه عالیقدر و محقق اندیشمند ، آیة الله حاج سیدعلی موحد ابطحی رحمه الله تعالی علیه معتقد به علم و عمل و ایمان و اطمینان و توسل و توکل بودند و این فعل و عمل مهم نبود بسیاربزرگ باشد یا کوچک که به نظر نیاید چون همیشه می فرمودند : وقتی کار برای جلب و جذب رضایت پرودگار باشد و با اخلاص در عمل همراه شود ، کوچک و بزرگ ندارد ، چون الطاف خداوند علیم ، عمیم است و آن ذات کریم و حکیم رحمت واسعه اش را بر هر کار با اخلاصی تعمیم می دهد . پس هیچگاه نگاه
ص: 157
به شکل و اندازۀ عمل نکنید ، بلکه اخلاص خودتان را بالا ببرید و کیفیت کار ارائه شده به سوی پرودگارتان را به خوبی بسنجید و برمبنای همین تفکر بود وقتی در انجام کارها و امور و باقیات والصالحات اخوی معظمشان علامه حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره مشارکت می کردند ، آن شیوه و صبغه و رویه را بی هیچ تکبر و تکلف انجام می دادند .
زمانی که علامه موحدابطحی مسجد و حسینیه اعظم صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف اقلید را پس از احداث اولیۀشان و فرسوده شدن بر اثر گذر زمان بازسازی می کردند ، آیة الله حاج سیدعلی آقا موحد ابطحی هم در مقاطعی از ایام تبلیغی شرف حضور داشتند و در حد توان و امکان مصالح مسجد را پای کار می بردند ، مثلا یک شب دو کامیون آجر بر مسجد و حسینیه تخلیه شده بود که تا پای کار فاصله داشت و باید هزینه ای به کارگر بدهند تا آجرها را پای کار بیاورند ، ایشان بلند شدند و گفتند : مؤمنین ! کسانی که می خواهند کارگر خدا شوند بسم الله . ما می خواهیم شبی آجرهای خانه خدا را پای کار استاد و بنا بیاوریم و این جمعیت هر کدام چهارده آجر به نیابت از چهارده معصوم را جابجا می کنیم اول از همه من عبا کنار می گذارم و شروع می کنم . بعد جمعیت حرکت کردند و در کوتاه ترین زمان آجرها را انتقال دادند . این یک حرکت و عمل مصداقی ساده بود اما با نیت پاک وخالص و کار مشارکتی و عمل حرکتی بود .
در کارهای بزرگ هم این گونه بودند و همانگونه که علامه مجاهد حضرت آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی که ازمهرماه سال 1336 به امر مطاع زعیم عظیم الشان جهان اسلام ، حضرت آیة الله العظمی حاج سید حسین طباطبائی بروجردی رضوان الله تعالی علیه جهت امور تبلیغی و خدمات دینی به شهرستان اقلید امام زمان تشریف آوردند با آن مقامات علمی و معنوی و فقاهت ، وقتی شروع به احداث حمام ها و مساجد و حسینیه ها و درمانگاه و بیمارستان و پل و مدرسه و
ص: 158
هر مؤسسه دیگر می کردند ، خودشان بیل به دست مبارک می گرفتند و ساعت ها مانند کارگران ملات آماده می کردند یا سنگ و آجر به دوش می کشیدند و چون اوایل آب لوله کشی نبود با ظروف مخصوص از چشمه های و جوی ها که در اقلید فراوان جاری است آب پای کار می آوردند و اصلا برای ایشان مقام علمی و فقهی و مفسر قرآن و محدث و مبشر و ناشر احادیث و روایات پیامبر و امامان قابل اعتنا در هنگام انجام کارهای اجتماعی نبود ، گرچه امور علمی و فقهی و روایی حدیثی و ادعیه جامع تمام معصومین را هم در حد اعلی به انجام و فرجام رسانیده اند و آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی هم همین سبک و سیاق و عهد و میثاق را با خدای خود و مؤمنین داشتند .(1)
آن عالم ربانی ، محبوب مردم خصوصاً نسل جوان بود. جوانان به ایشان اعتقادی راستین داشتند و همواره بی آلایشی اش را می ستاییدند و کلام او را کلام برگرفته از قرآن و عترت می پنداشتند و به او که فرزند حضرت زهرا علیها السلام بود عشق می ورزیدند .
یکی از اهالی اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نقل می کرد ، من اصلاً به فکر ازدواج نبودم و مشغولیت کارهای روزمره به من این امکان را نمی داد که به این امر فکر کنم . برایم عجیب بود که هر وقت آیة الله آقای حاج سید علی آقا را زیارت می کردم ، می پرسیدند ازدواج کردید ؟ چه فکری کردی ؟ و ... . خلاصه پیگیری های ایشان در نهایت موجب شد ازدواج من شد و الحمدلله از ازدواج خود هم راضی هستم .(2)
ص: 159
حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمود موحد ابطحی دام عزه در تبیین ابعاد مختلف شخصیت والای آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره نقل نمودند : ایشان بسیار مهربان ، خوش اخلاق و در زهد و پارسایی سرآمد روزگار بودند و اخلاص عجیبی در وجودشان موج می زد . هیچگاه دنبال تشریفات و شخصیت سازی نبود و در ساده زیستی متمایز از دیگران بود . زمانی که به مسافرت می رفت ، وسایل ، لباس ها و کتاب های خود را داخل بقچه ای می گذاشت و بدون سر و صدا برای انجام کارهای بزرگ علمی به شهرهای مختلف می رفت و در آن شهرها نیز برای کسی زحمت به وجود نمی آورد و در مدرسه علمیه و یا مسجد آن شهر ساکن می شد ، در حالی که اگر بزرگان آن دیار متوجۀ حضور ایشان که از مشاهیر مؤلفین بودند می شدند ، بهترین مکان را برای پذیرایی ایشان اختصاص می دادند . هیچگاه تشریفاتی برای خود قائل نبودند و کار خود را به گردن کسی نمی گذاشتند . حتی اجازه نمی دادند کسی در جابجایی وسایلشان کمکشان کند . گاهی با مزاحی نمکین می فرمود : نه ! وسایل من ارزشمند هست ، نکند چشم طمع به آن دارید ؟! و چنین مانع از انجام کارهای شخصی شان توسط دیگران می شد . ایشان حتی لباس هایشان را نیز خودشان می شستند و زحمت کسی نبودند و اصرار داشتند کسی غیر از خودشان لباس هایشان را نشوید .
ما سال ها این لطائف را در زندگی ایشان می دیدیم ، ولی بعدها بر اثر استمرار چنین رفتارهایی متوجه شدیم که این سیرۀ اخلاقی ایشان بوده است و این محقق ولایی مصداق بارز خطبۀ متقین بودند که امیرالمؤمنین علیه السلام در وصفشان فرمود : وَ
صَحِبُوا الدُّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَى أُولَئِكَ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ الدُّعَاةُ
ص: 160
إِلَى دِينِهِ آهِ آهِ شَوْقاً إِلَى رُؤْيَتِهِمْ ؛(1) در دنیا با بدن هایی زندگی می کنند که ارواحشان به جهان بالا پیوند خورده است ، آنان جانشینان خدا در زمین و دعوت کنندگان مردم به دین خدایند ، آه آه … چه سخت اشتیاق دیدارشان را دارم .
تهجد و شب زنده داری
تهجد و شب زنده داری سیره خانوادگی خاندان ابطحی است که از کودکی به زینت آن آراسته بودند . خلوت با معبود و عبادت های نیمه شب ، روح ولایی آنان را در صفا و نورانیت خاصی جلوه می داد که همگان با دیدار با آنها صفای دیگری را حس می کردند .
آرامش و وقار آقا سید علی از سجده های نیمه شب و اشک هایی بود که صدای هق هقش را اهل خانه می شنیدند و در و دیوار خانه متأثر از آن می شد .
یکی از روش های ولایی آیة الله ابطحی در عروج مردم به آسمان ایمان ، اهدای انگشتر عقیق به مردم بود . از آنجایی که امام معصوم علیه السلام ، انگشتر عقیق بر دست راست کردن را از علائم ایمان می داند و بدان تأکید نموده است ، آن عالم ربانی برای رساندن مردم به ساحل ایمان و ولایت پذیری ، همیشه چندین انگشتر عقیق به همراه داشتند و آن را با توصیه ها و احادیث درر بار آل الله به دیگران هدیه می کردند تا جزئی از ایمان را بر آنان بچشاند .
او که خود عاشق و دلباخته صدیق اکبر و فاروق اعظم امیرالمؤمنین علی علیه السلام بود ، در پی آن بود که همگان توجهشان در خرابه بازار دنیا به امیرالمؤمنین علی علیه السلام باشد .
ص: 161
از این رو در بیشتر مواقع به مناسبت های مختلف زنگ یاعلی تهیه می کرد و آن را به محبان آل الله هدیه می داد .
گاهی او را به مراسم ترحیمی دعوت می کردند و از شدت ازدحام تحقیقات امکان حضور در آن محفل را نداشت . از این رو می فرمود : من فرصت نمی کنم تمام این مراسم ها را شرکت کنم ، تحقیقات خود را پشت اعلامیه های آنها می نویسم و ثواب نوشتن این صفحه از کتاب را برای آن شخص تقدیم می کنم .
محقق ولایی قدس سره می فرمود : گاهی به اصفهان می رفتم ، راننده اتوبوس برای اینکه خوابش نبرد ، ضبطی را روشن می کرد ؛ ناخودآگاه به گناه موسیقی دچار می شد . چقدر موسیقی برکات را از زندگانی می برد . از این رو به راننده می گفتم : من برای اینکه تا اصفهان خوابت نبرد ، تا آنجا کنارت می نشینم و با شما صحبت می کنم . و تا اصفهان از هر دری از معارف دین با زبان های مختلف برایش سخن می گفتم ، تا آنجا که گاهی راه و روش و خط منش آنها تغیییر می کرد .
محقق عالیقدر و ولایی ، آیة الله سید علی آقا موحد ابطحی قدس سره که ازهمه سجایای اخلاقی و مکارم دینی بر خوردار بودند و در تمام امور پسندیده و در کلام سنجیده سخن می گفتند ، در عین حال دارای طبع لطیف و روح ظریف بودند ، چه درمجالس و محافل خصوصی و چه منابر عمومی جهت
ادخال سرور مؤمنین که تأکید روایات و احادیث دین است ، مطایبه های ملیح می کردند و از هرگونه قبیح پرهیز داشتند .
ص: 162
آیة الله سید علی آقای ابطحی قدس سره جاذبۀ عجیبی داشتند ، تا آنجا که مهندس مسجدی در بیان خاطره ای از آن محقق ولایی ، از حضور یک ماهه ایشان در ماه مبارک رمضان در مجتمع فولاد مبارکه سخن می گفتند که آنقدر حضور ایشان و بیاناتشان مورد توجه همگان قرار گرفته بود ، پس از چند روز مسجد پر شد و کارمندان و مهندسان جذب کلام شیوا و حرکات و سکنات ایشان شده بودند .
چهرۀ گشاده و نورانی، نگاه ملیح و لبخند پر معنای این عالم ربانی هیچگاه از قلب و نظر مردم فراموش نخواهد شد که همواره پناهگاه و تکیه گاه مؤمنین بشمار می رفت .
یکی از روحانیون سادات که از فرزندان یکی از علمای اصفهان بود نقل می کرد : از اصفهان جهت ادامه تحصیل به قم آمده بودم و حجره ای جهت اسکان پیدا نکردم که در آن مستقر شوم و در حرم مستأصل بودم که چه کنم . در این اثنا حضرت آیة الله سید علی آقا موحد ابطحی قدس سره را دیدم . ایشان سؤال کرد چرا نگران هستید ؟ داستان را برایش نقل کردم . ایشان فرمودند : ظهر برای ناهار به منزل ما بیایید . ظهر که خدمتشان رسیدم ، یک اتاق منزل خود را در اختیار من گذاشتند و فرمودند : تا زمانی که حجره نگرفتید ، همین جا در همین اتاق نزد ما باشید و هیچ نگران نباشید .(1)
گاهی افرادی که در کارهای اهل بیتی بودند و برکاتی بر آنها نازل شده بود ، در پی آنها می رفتند از جمله آنان می توان به مرحوم شیخ جعفر مجتهدی بود که با ایشان مراودات بسیاری داشتند .
ص: 163
صبیۀ آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره نقل می کنند ، یکی از خاطرات دوران کودکی مان این بود که ابوی لب حوض می نشستند و می گفتند : بیایید کنار من بنشینید و با هم قرآن بخوانیم . وقتی حدود یکساعت از قرآن خواندمان می گذشت و احساس خستگی می کردیم بدون اعتراض به خستگی مان می فرمودند : برید بازی هاتون را بکنید و می ر فتند سراغ درس و بحث خود . بدون هیچ اجباری سوره یاسین را با آرامشی که حکمفرما بود می خواندیم و حفظ می نمودیم .
یکی از اهالی اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نقل می کرد ما در حدود 15 سالی که ایشان به تبلیغ می آمدند ، حسرت به دلمان ماند که ایشان به ما بگویند که فلان غذا را می خواهم ... . حتی در ماه رمضان ... ؛ وقتی اصرار بر ایشان زیاد می شد ، می فرمودند : کمترین غذا را در حد سالاد کوچک هم باشد ، من را بس است .
در مسائل معنوی و عرفانی بسیار کتوم بوده و سخنی از عنایات و کرامات به میان نمی آورد . هیچ ادعایی نداشتند و همواره خود را عبد خدا می دانست و در پی رضایت مولایش امام زمان ارواحنافداه بود .
آیة الله آقای حاج سید حسین موحد ابطحی دام ظله درباره آن روزهای تبلیغی در معیت آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره نقل می کنند :
آن زمانی که در محلۀ امامزاده اسماعیل شیراز بودیم ، حمام آنجا مخروبه شده بود . به یاد دارم که آن زمان اخوی با سیگار مبارزه و مقابله می کردند و همگان را از
ص: 164
آن نهی می کردند . آن زمان بود که ایشان همت فراوانی نمودند و آن حمام را به کمک مردم احیا کردند .
صبیّۀ مرحوم آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره نقل می نمود که پدر ما در دوران نقاهت طولانی و سختی که داشتند ، هیچگاه از کسی تقاضای آب ، غذا و چیزی نمی کردند تا اطرافیان ، خود اگر چیزی خواستند به ایشان بدهند و در تمام مدت نقاهتشان که بسیار بر ایشان سخت می گذشت ، کسی از ایشان گله ای نشنید ، نه لفظی و چه به صورت اشاره ... ، زبان تقاضا و گله در وجودشان نبود و در آرامش و صبر عجیبی به سر می بردند و راضی به رضای خدای متعال بودند .
ص: 165
عکس
ص: 166
( گلچینی از نقل خاطرات ، کرامات و رؤیاهای صادقه درباره آیة الله سید علی آقا موحد ابطحی )
ص: 167
بعد از یکی از کنگره هایی که به مناسبت نشست ادیان در قم برگزار شده بود ؛ کشیشی مسیحی درخواست دیدار با آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره را داشت تا از نزدیک با یک محقق و مؤلف شیعی گفتگویی داشته باشد . با موافقت ایشان ؛ کشیش مسیحی به منزل ایشان آمدند . پس از معرفی خود بحث با اعتقاد به تثلیث مسیحیان آغاز شد و ادامه پیدا کرد . اما نکته ای که ذهن من را مشغول کرده بود این بود که آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره هر
وقت میهمانی بر ایشان وارد می شد جهت احترام در پایین مجلس و یا در میانۀ مجلس می نشستند و این بار برعکس در بالای مجلس نشسته بودند و نشستن در بالای مجلس در حضور میهمان را از ایشان ندیده بودم . این موضوع تا آخر جلسه ذهن من را درگیر کرده بود پس از آنکه دیدار با کشیش مسیحی تمام شد بلافاصله این سؤال را از ایشان پرسیدم که معمولاً ما ندیده بودیم وقتی میهمانی بر شما وارد می شود بالای مجلس بنشینید . حتی وقتی افراد عامی برای طرح مشکلی خدمت می رسیدند شما در کنار ایشان می نشستید . ایشان در پاسخ فرمودند : بله ، معمولا افراد دیگری که وارد می شدند از دوستان و موالیان اهلبيت علیهم السلام بودند و احترام ایشان بر ما خدمتگذاران آن حضرات معصومین علیهم السلام واجب بود .
آیة الله حاج سیدعلی آقای موحد ابطحی قدس سره به نقل از ابوالزوجۀ خود ، مرحوم آیة الله آقای حاج سید اسماعیل هاشمی قدس سره نقل می کنند که : ایشان در شب تولد حضرت زینب کبری علیها السلام می بینند که به سمت آیة الله مرعشی نجفی قدس سره ( رو به پشت قبله ، طرف بالا سر قطب راوندی ) می روند و در دلشان احساس می کنند که آقای مرعشی محبتی نسبت به ایشان دارند . از آقای مرعشی تشکر می کنند که به فکر من بودید . خواستم بخوابم که آقای مرعشی فرمودند : عجله نکنید !، یکی از فرش ها را کنار
ص: 168
می زنند و آقای هاشمی می بینند پله هایی هست که به طرف زیر زمین می رود . زیر زمین هم ساختمان مجلل و بسیار روشنی بود اما در فکر آن بودم ، من که در میان مردم اینطور رفت و آمد دارم چطور آقای مرعشی من را در زیر زمین دعوت کرد که در آنجا زندگی کنم ؟! از خواب بیدار شدم . صبح آیة الله صافی و آیة الله صدیقین قدس سره به دیدن من آمدند . خواب را برای آقای صدیقین نقل کردم . فرمودند : پشت به قبله زیارت حضرت رضا علیه السلام است و گویا این از مراحل حیاتی شماست .
آقای هاشمی نقل می کردند : من آن پله ها را شمرده بودم ، سالی که برای آخرین بار به مشهد می روم را می دانم که آن سال آخر عمرم هست . و ایشان در مشهدالرضا علیه السلام به دیار باقی شتافتند .
یکی از اهالی اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نقل می کرد : در دوران جوانی ، حضرت آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی در زیر زمین منزل مرحوم حاج زین العابدین تقیه ، که جای خلوت و آرامی بود برای علاقمندان تفسیر قرآن می گفتند . این جلسات صفا و نورانیت و حال و هوای خاصی داشت ؛ زیرا از طرفی هم جلسه تلاوت قرآن بود، هم تفسیر کلام الهی ، هم انفاس قدسی آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی بود و هم صداقت و پاکی مؤمنین و حاضرین در جلسات . جلسه از ساعت 9 تا 11 صبح بود و من نیز هر روز در این جلسات شرکت می کردم .
یک روز وقتی از خواب بیدار شدم ، دیدم نیم ساعت از شروع جلسه گذشته و من هم به اقتضای جوانی ، پس از نماز صبح و خوابیدن ، لازم الغسل شده بودم . با وجود این دیدم اگر به حمام بروم از وقت جلسه می گذرد . با خود گفتم : در جلسه حضور پیدا می کنم ، اما دست به قرآن نمی زنم و همین طور به بحث ها گوش می دهم که از جلسه باز نمانم و بعد از جلسه غسل می کنم . با این فکر وارد جلسه شدم و
ص: 169
نشستم . به محض این که آیة الله موحد ابطحی چشمشان به من افتاد فرمودند : کلاس تفسیر قرآن را فعلاً تمام می کنیم . مردم تعجب کردند که هنوز وقت زیادی تا پایان کلاس باقی مانده است . چند دقیقه بعد ایشان با اشاره به من گفتند جلو بیایم و آرام به من گفتند : برو حمام و غسل کن و بیا تا کلاس تفسیر را دوباره شروع کنیم . من هم از جلسه بیرون رفتم و سریع غسل کردم و به جلسه برگشتم و ایشان تفسیر قرآن را دوباره آغاز کردند . این جا بود که فهمیدم آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی نورانیت و بصیرت الهی و دید باطنی دارند . از آن روز سعی کردم بدون وضو در هیچ جلسة قرآنی شرکت نکنم .
نگارنده آن روز پای منبر مرحوم آیة الله موحد ابطحی در مسجد اعظم صاحب الزمان بودم که ایشان احکام فقهی جنابت را بیان کردند و ادامه دادند همان طور که فرد جنب نمی تواند نماز بخواند یا در مسجد توقف کند یا سوره های دارای سجده واجب را بخواند و از سوره های دیگر هم بیش از حد مشخص شده جایز نیست بخواند و لمس خطوط قرآن هم برای او حرام است ؛ زیرا قرآن فرموده است : «لایَمَسَّهُ الاالمُطهَّرون » ؛ طهارت ظاهری و باطنی هم برای دریافت حقایق و معارف قرآن لازم است . حضور فرد فاقد طهارت در یک جمع ساده هم کدورت می آورد ، چه رسد به محافل قرآنی و جلساتی که در آن از معارف اهل بیت علیهم السلام صحبت به میان می آید . سپس ایشان توصیه کردند که سعی کنید برای دریافت هر چه بیشتر حقایق و دقایق و ظرایف قرآن همیشه طهارت ظاهری و باطنی داشته باشید . (1)
ص: 170
جناب آقای مهندس سید محمود هاشمی نقل می کنند : در ایام منتهی به فوت مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، روزی خدمت ایشان رسیدم . ایشان این اواخر خیلی کم صحبت می کردند و گاه موقعیت ایشان به گونه ای بود که نمی شد تشخیص داد آیا ایشان صدای ما را می شنوند و متوجه می شوند یا خیر. صورتم را نزدیک صورت ایشان بردم و با صدای بلند پرسیدم : در این شعرِ
الا یا ایها الساقی ادر کأسا و ناولها *** که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها
مراد از ساقی کیست ؟ و برایم جالب بود که ایشان بدون تکرار سؤال چند بار با صدای ضعیف فرمودند : ساقی کوثر، ساقی کوثر ، ساقی کوثر!
و این نشان می داد که ایشان تا همین اواخر کاملا به هوش بودند و صحبت نکردن شان یا به دلیل ضعف جسمانی بود یا به دلیل این که ایشان در حال و هوایی دیگر بودند و تمایلی نداشتند دربارة موضوعات روزمره حرفی بزنند .
آیة الله آقای حاج شیخ شرف الدین نظری خادم الشریعه دام ظله می فرمودند : روز هفتم ارتحال مرحوم آیة الله آقای سید علی موحد ابطحی قدس سره در کنار قبر مطهّر ایشان در امامزاده شاه حمزه علیه السلام بودیم . جوان مؤدبی نزد ما آمد و ضمن سلام و ادب ، گفت : این آقایی که چند روز قبل ، کنار قبر آیة الله موحد ابطحی دفن شد ، پدر خانم من است و ایشان مؤذن مسجد معصومیۀ باجک بود . پدر او نیز در نزدیکی قبر آقای ابطحی دفن هست و مادرشان هم در قسمتی دیگر از صحن حیاط امامزاده شاه حمزه علیه السلام آرمیده است . پدر خانم مرحومم در زمان حیاتش ، هرگاه می خواست برای پدرش فاتحه ای بخواند ، دقیقاً همین قسمتی که الان قبرشان هست می ایستاد و
ص: 171
فاتحه می خواند . شبِ قبل از اینکه در این مکان دفن شود ، من خوابش را دیدم ، که با حالت بهجت و سروری ایستاده و دو تا دسته گل دستش هست و می گفت : ... من همسایۀ یک آقا سیدی شدم و این دو دسته گل را ایشان به من داده است ! .
حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمّد صادق موحد ابطحی دام عزه نقل می کنند : روزی مرحوم آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره به والد ما آیة الله آقای حاج سید رضا موحد ابطحی دام ظله فرمودند : روزی نزد شیخ جعفر مجتهدی رفتم ، ایشان گفت دیدم عصر جمعه فلان روز نور از اتاق آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره به آسمان می رفت . والد بزرگوار به ایشان گفتند : درست است ! آن روز جریانی داشت .
من عصر جمعه خدمت آقا بودم ، هیچ کس آنجا نبود . یک لحظه صدای ایشان بلند شد و می فرمودند : باقر! باقر! و آقازادۀ خود را صدا می زدند . دیدم کسی جواب نمی دهد . رفتم خدمت آقا عرض کردم : امری دارید در خدمتم .
فرمودند : بروید در کتابخانه ، کتاب « نجم الثاقب » میرزای نوری را بیاورید . کتاب را خدمت آقا تقدیم نمودم . فرمودند : قسمت عریضه نویسی را بیاور !. آن صفحه را تقدیم حضورشان کردم . فرمودند : بروید .
اینکه شیخ جعفر آن نور را دیده بود ، دلیلش این بود که آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره طبق سنتش عصر جمعه ها عریضه می نوشت . عریضه را نوشتند و من را صدا کردند و فرمودند : بگویید راننده بیاید . راننده آمد و ایشان سوار بر ماشین شدند تا خودشان عریضه را در آب روان بیندازند .
علت این عریضه این بود ، برخی از فرماندهان جنگ نزد ایشان آمده بودند که دعا کنید برای ما که اوضاع بسیار سخت شده است و فشارهای بین المللی عرصه را بر ما تنگ نموده است و می بایست این فشارها تمام شود .
ص: 172
والدۀ ما ( همسر آیة الله حاج آقا رضا ابطحی دام ظله و صبیۀ آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره ) از هیچ جا خبر نداشت . حتی والد ما نیز بی اطلاع از عنوان عریضه بود . والده فرمودند : در عالم رؤیا دیدم سه تا آقای سیّد در هیبت خاصی بودند . یکی از آن آقایی که بین آن دو نفر بود ، رو به من کرد و فرمود : « به آقای گلپایگانی بگو تا سه روز دیگر جواب نامه به شما می رسد ». و بالاخره سه روز بعد جنگ پایان می پذیرد .
جناب دکتر سید محمد تقی موحد ابطحی نقل می کنند : والد ما در فراگیری دانش بسیار کوشا بودند و حتی در حوزه هایی که خود تخصص داشتند ، اگر می شنیدند فردی صاحب نظر هست نزد او می رفتند تا از او بهره گیرند .
ایشان پس از سالها فراگیری طب سنتی نزد پدر خود مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی و دیگر اساتید طب سنتی در اصفهان و حتی تدریس کتاب های
طب سنتی نظیر قانونچه و ... شنیده بودند که در تهران آقای سید باقر حکیم در زمینه طب سنتی فعالیت و نسخه های مجربی دارد . ایشان در خیابان دروازه قزوین تهران زندگی می کردند . حدود سال های 1370 ایشان برای درمان بیماری دو نفر از بستگان ( که یکی مبتلا به آسم و دیگر مبتلا به زخم معده و روده شدید بودند ) تصمیم می گیرند نزد او بروند . آن طور که ابوی نقل می کردند : وقتی به منزل آقا سید باقر رسیدند دو صف زنانه و مردانه طولانی پشت درب خانه او تشکیل شده بود و مردم یکی یکی می رفتند داخل و نسخه می گرفتند و بیرون می آمدند . ایشان و دو نفر همراه مانند دیگران در صف ایستادند . دقایقی بعد سید باقر از منزل بیرون آمده و با اشاره دست از ابوی می خواهد به درون منزل بروند . آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی با توجه به صف طولانی کراهت داشتند جلو بروند ، ولی با اصرار آقا سید باقر با همراهان به سمت منزل ایشان راه افتادند . در این بین چند نفری لب به
ص: 173
اعتراض گشودند . آقا سید باقر رو کرد به آنها که مگر من از شما دعوت کرده ام این جا بیایید ؟ مگر من از شما پولی می گیرم ؟ ایشان مهمان من است . به هر حال ابوی با همراهان وارد خانه می شوند و برای این که زودتر از دیگرانی که در صف بودند کارشان انجام نگیرد از آقا سید باقر می خواهند که اگر اشکالی ندارد نحوه طبابت ایشان را بنویسند و ایشان هم اجازه می دهد و پس از چند ساعت حضور در منزل آقا سید باقر برای دو نفر همراه نسخه می گیرند و به قم باز می گردند .
چندی بعد این خبر به اطلاع خانواده آیة الله العظمی گلپایگانی می رسد . صبیۀ ایشان در آن مقطع دچار بیماری بودند . خانواده آیة الله گلپایگانی از ابوی می پرسند شما با آقا سید باقر ارتباط دارید می توانید برای ایشان نسخه بگیرید و ابوی پاسخ می دهند ایشان تهران هستند و باید بیمار را ببینند تا نسخه بدهند و با توجه به دشواری های امر موضوع از طرف بیت آیة الله گلپایگانی پیگیری نمی شود . چندی می گذرد . یک روز جناب آقای رضایی که در آن زمان مسئول حج و زیارت قم بودند ، به منزل ابوی زنگ می زنند و می پرسند اگر منزل هستید نیم ساعت دیگر آقا سید باقر می آیند منزل شما ؟ ابوی خیلی تعجب می کنند از این که چند روز پیش صحبت آقا سید باقر بوده برای درمان یکی از صبیه های آیة الله العظمی گلپایگانی و امروز آقا سید باقر خودشان آمده اند قم . ابوی نقل می کردند که سریع به بیت آیة الله گلپایگانی خبر دادم که فوری خودشان را به منزل ما برسانند . بعد هم به هر فرد دیگری از آشنایان که می دانستم کسالتی دارد خبر دادم که به منزل ما بیایند .
حجة الاسلام والمسلمین حاج سید محمّد صادق موحد ابطحی دام عزه می نویسد : جمعی از اقوام در اولین سالی که راه کربلا باز شده بود ، دست جمعی برای درک زیارت سیدالشهدا علیه السلام در روز عرفه راهی کربلا شدند . سه شب مانده بود
ص: 174
به عید غدیر خواب دیدم لب مرز ایران و عراق هستم و برای عبور از مرز می بایست از پلی گذر می کردیم . آنجا آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره را دیدم که از آن طرف پل آمده و منتظر بود . به من خطاب کرد دست من را بگیر و از پل عبورم داد . صبح فردا که از درس بر می گشتم به تصمیم گرفتم برای اوّلین بار راهی سفر کربلا شوم . به یکی از دوستان گفتم فلانی ! من می خواهم راهی کربلا شوم ، او گفت اگر مانعی نباشد من هم می آیم و خلاصه شب حرکت کردیم و به مرز رسیدیم . جمعیت عجیبی در آنجا ازدحام کرده بود . در آن شلوغی یک آقایی را دیدم که او را نمی شناختم . به او گفتم ما و این چند نفر که به همراهم هستند می خواهیم به آن سوی مرز برویم جمعیت زیاد هست . یک لحظه دیدم آن شخص بدون هیچ تحقیق و گفتگویی روی کاغذ اسامی ما را روی آن نوشت و مهری بر آن زد و گفت بفرمایید . متوجه شدیم که ایشان رئیس مرز بوده و مجوز ورود ما به عراق را صادر کرد . خلاصه سوار ماشین شدیم و به سمت نجف اشرف حرکت نمودیم و راننده ما را به شارع الرسول رسانید . هنوز از ماشین پیاده نشده بودم که در مقابل خود آیة الله سید علی آقا را دیدم . گفتم : آقا سلام علیکم ! آن چیزی که در سحرگاه دیشب دیدم الان به وقوع پیوست . خواب را برایشان تعریف کردم و ایشان با لبخند ملیحی دستم را گرفتند و به محل اسکانشان بردند .
حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمّد موحد ابطحی دام عزه نقل می کنند: خدای متعال توفیقی عنایت فرمودند که در سال اوّل بعد از ازدواجمان ، مجلس جشن عیدالزهرا علیها السلام را در منزل خود برپا نمودیم تا از برکات روزهای شادی اهل بیت علیهم السلام بهره مند شویم .
ص: 175
مؤمنان و موالیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام را به طور محدود دعوت نمودیم و آیة الله حاج سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره نیز در محفل حضور یافتند و در میان اهل ولا نشسته بودند و همانند آنها زبانشان به ذکر لعن بر قاتلین حضرت زهرا علیها السلام متبرک بود .
مراسم که به پایان خود نزدیک می شد برخی میهمانان در شور و شعف هلاکت ملعون ازل و ابد ، به مزاح با یکدیگر پرداخته و در اثر این شوخی به صورت ناخواسته لباس ایشان خامه ای شد . از این اتفاق ناراحت شدیم که گفتیم الان ممکن هست ایشان برخورد تندی با آن شخص داشته باشند . یک لحظه همه دیدند ، آیة الله آقا سید علی موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف لحظه ای در خود فرو رفتند و حالت معنوی زیبایی به ایشان دست داده بود و در حالی که منقلب شده بودند ، با لبخند ملیحی خطاب به جمع فرمودند : باید ببینم چه کرده ام که در جلسۀ شادی حضرت زهرا علیها السلام اینگونه سهیم شدم و قلب مؤمنین چنین شاد شد ! و با آرامششان همه آرام شدند و فرحة الزهرا علیها السلام رنگ و بوی زیبایی به خود گرفت .
صبیّۀ فاضلۀ حضرت آیة الله آقای حاج میرسید حجت موحد ابطحی دام ظله ، از مخدّرات با فضیلت و صاحب حالات معنوی که از فعالان خدوم تبلیغی حوزه علمیّه به شمار می روند و به صورت گسترده ، محافل علمی و معنوی در راستای اعتلای مذهب تشیّع را اداره می کنند و کتاب « آیین سفر به سرزمین وحی » را نیز به رشتۀ تحریر در آورده اند ، نقل می کنند : در فروردین 1376 خواب دیدم که به همراه مادرم در مشهد بودیم و در مسجد گوهرشاد همه مشغول خواندن نماز بودند . در میان جمعیت حاج آقا رضا ( آیة الله حاج سید محمّد رضا موحد ابطحی دام ظله) را دیدم که در کنار پدرم نماز می خواندند . پس از اقامۀ نماز آیة الله حاج سید علی آقا به منبر رفتند و بیانات ایشان در مورد حضرت اباالفضل علیه السلام بود .
ص: 176
یک لحظه آن محفلِ در گوهرشاد را در صحن منزل خودمان ( منزل آیة الله حاج سید حجت موحد ابطحی دام ظله ) دیدم که حیاط را پوش ( خیمه ) زده اند و بسیار شلوغ بود و حاج سید علی آقا بالای منبر بودند و دنبالۀ همان جلسه سخن می گفتند . در آن جلسه آبگوشتی نیز پخته بودند و به هر نفر یک کاسه می دادند و این در حالی بود که من اطلاع نداشتم که ایشان کتابی در مورد حضرت اباالفضل علیه السلام نوشته اند و جلد اوّلش تازه چاپ شده بود و پدرم نقش کمک کننده ای در این کار داشتند و من هم از آن بی خبر بودم .
روزی بعد از بیماری و بستری شدن آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی در منزلشان به محضر نورانی شان رسیدیم . پس از صحبت هایی ، از حال و هوای روضه و حدیث کساء و خاطراتی از حدیث کساء خواندن ایشان بود برایشان گفتم . ایشان بسیار گریه می کردند و از چشمان مبارکشان اشک جاری بود .
در یکی از سال های نقاهتشان که به دیدن ایشان رفتیم ، به ایشان عرضه داشتم دلم می خواهد داستان هایی که مربوط به ختم لعن چهار ضرب است را جمع آوری نموده و مردم را متوجه برکات آن کنم . خیلی خوشحال شدند و تأکید کردند که حتماً این کار را انجام دهید .در نوبت بعد که به دیدن ایشان رفتم متأسفانه ایشان دچار سکته مغزی شده بودند . ولی با تعجب دیدم با اینکه قاعدتاً نباید از گذشته مطلبی در ذهنشان بماند ، در اوّلین سؤال گفتند : چکار کردی ؟ کتاب به کجا رسید ؟! در جواب گفتم : تا الان چند داستان جمع آوری کردم . سال بعد دوباره خدمتشان رفتم باز همان سؤال را تکرار کردند . جالب اینجا بود روزهایی که متأسفانه قادر به تکلم نیز نبودند ، وقتی نگاهشان می کردم ، این سؤال را از نگاهشان کاملاً حس می کردم .(1)
ص: 177
صبیۀ فاضلۀ حضرت آیة الله آقای حاج میر سیّد حجت موحد ابطحی دام ظله می نویسد : در فاطمیه سال 1411 ه.ق مصادف با هزار و چهارصدمین سال شهادت حضرت زهرا علیها السلام اقدامات جدید و خاصی توسط پدر ما ، آیة الله حاج سید حجت موحد ابطحی دام ظله برای برگزاری فاطمیه صورت گرفت ، ولی با توجه به بی سابقه بودن چنین اقداماتی که یک کار خاص و جدید بود ، طبعاً از طرف یک عده ای استقبال چشمگیر نمودند و از طرفی برای برخی اقشار بهت آور بود .
منزل پدر ما از سال 1361 شمسی در دهه فاطمیه روضه خوانی بر پا بود که از اذان صبح آغاز و تا پیش از ظهر ادامه داشت . در سال 1412 قمری بود که قبل از ایام فاطمیه خواب دیدم در حیاط خانۀ پدری به همین نحو که پوش ( خیمه ) زدند ، ولی هر چه به آسمان نگاه می کنم ، سقف خیمه انتها ندارد و تا آسمان رفته است . در آسمان ، مرغان سفید زیادی روی هم در حال پرواز بودند و آنقدر فشرده و روی هم بودند که بعضی از آنها نمی توانستند بال های خود را باز و یا حرکت دهند . همینطور که با تعجب به آسمان نگاه می کردم یک مرتبه پرنده ای بسیار بزرگ با بال های بلند و آویزان و دم بسیار بلند که یاد پرندۀ سیمرغ در افسانه ها افتادم ؛ چنان این پرنده بزرگ و بال های او سنگین و هیبت خاصی داشت که وقتی از بین پرنده های دیگر رد می شد ، چندین پرنده به زمین افتاده بودند و آن از هیبت آن پرنده و صدای مهیبی بود که از بال های او بلند می شد . در این حال بود که یک مرتبه از خواب بیدار شدم . خواب را برای آیة الله حاج آقا حجت ابطحی تعریف کردم و ایشان آن را برای معبر شهیر مرحوم حاج آقا صدیقین بیان فرمودند . ایشان فرموده بودند : در منزل حدیث کسا زیاد خوانده شود !، نه ده بار ، نه بیست بار ، تعداد بسیار زیاد . پدر نیز به ما گفتند تا می توانید حدیث کسا بخوانید و به اطرافیان تان نیز سفارش کنید !.
ص: 178
این گذشت تا اینکه در سال های بعد آیة الله حاج سیدعلی آقا موحد ابطحی قدس سره برای سخنرانی دهه فاطمیه به منزل ما آمده بودند . بدون اینکه صحبتی از قبل باشد و با توجه به اینکه ایشان در سال ها مشغول تألیف کتاب « آیة التطهیر » بودند ، موضوع سخنرانی ایشان آیه تطهیر و حضور 5 نور آل عبا بود و فرازهایی از این حدیث شریف خوانده شد . و جلسه پر شوری گشت . و بعد خود ایشان پیشنهاد نمودند که قبل از شروع بحث ، حدیث کساء و 28 صلوات خوانده شود ... و از آن زمان یک ساعت مخصوص در جلسه ، به قرائت حدیث کساء اختصاص یافت و بعد از آن هم بسیاری از مردم از این جلسه حوائج و مشکلات شان برطرف شد و مکرر ذکر می کردند . آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره نیز از آنجایی که حجم بالای کرامات و معجزات قرائت حدیث کساء را می شنیدند و از طرفی ملتفت بر آن گشتند که عده ای در کشور در پی مبارزه با حدیث کساء هستند ، مشغول کتابی شدند که آثار و خواص شگفت انگیز حدیث کسا را بیان نمایند و در ضمن آن اسناد قوی آن را در آن ثبت نمایند . الحمدلله از آن زمان تا به امروز این قرائت حدیث شریف کساء همچنان با شور و حالی وصف ناشدنی ادامه دارد .
یکی از شخصیت های مؤمن و موثق نقل می کند : در ایام قبل اربعین طبق سنوات قبل به همراه خانواده راهی کربلا شدیم . به خاطر ازدحام و فشار جمعیت و ترس از ماندن زیر دست و پای زائران برای من که با فرزندم بودم مانع از جلو رفتن بیشتر به داخل حرم مطهر شد . از داخل صحن مطهر از قسمت روبروی حضرت به سمت پایین پای ایشان حرکت کردیم . در قسمت خروجی رواق پایین پا به طرف صحن ، خدام حضرت اباالفضل علیه السلام به صورت دالانی هر دو طرف تا ضریح ایستاده بودند و زائرانی که از پیش روی حضرت وارد می شدند را با سرعت زیاد به طرف این خروجی
ص: 179
هدایت می کردند تا کوچکترین توقفی صورت نگیرد و جمعیت بتواند روان تر زیارت کند. من و فرزندم با نگاه حسرت آلودی روبروی درب خروجی ایستاده بودیم و ناراحت از اینکه چرا توفیق ورود به حرم و زیارت قبر مطهر را نداشتم . به یک بار جرقه ای به ذهنم زد که آن را هم از عنایات ویژه حضرت اباالفضل علیه السلام می دانم . نذر کردم که اگر موفق به زیارت ضریح و قبر مطهر حضرت شوم ، کتاب حضرت اباالفضل علیه السلام آیة الله آقا سید علی موحد ابطحی را مطالعه کنم . هنوز چند ثانیه از این نیت و نذر شرعی نگذشته بود که دیدم اولین خادم درب رواق پایین که ظاهرا منصب بالاتری نسبت به بقیه داشت اشاره به من داشت و مرا به خود خواند . ابتدا مطمئن نبودم که با من است . اطرافم را نگاه کردم . مطمئن شدم که مخاطب ایشان بنده هستم . گفتم من؟ سری تکان داد ... بله ! به طرف او رفتیم و او دست مرا گرفت و من دست فرزندم را . او بین دو صف خدّام که دو طرف رواق راهرویی درست کردند ما را کشاند و به ضریح مطهر پایین پای حضرت چسباند . بعد از زیارت مفصلی که کردیم با احترام کامل ما را به طرف خروجی راهنمایی کرد . باورم نمی شد که بعد از ظهر اربعین توفیق چنین زیارتی داشته باشم و این را مدیون لطف و عنایت کتاب حضرت اباالفضل علیه السلام ، اثر ارزشمند آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره می دانم .
یکی از خاطرات که به یاد دارم ازسال 83 که اخوی معظم و بزرگوارشان علامه مجاهد ، حضرت آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس الله نفسه الزکیه طرح احداث تونل اباصالح المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف را در گردنۀ تیمارجان شهرستان اقلید امام زمان و قدمگاه حضرت ثامن الحجج، حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام مطرح کردند و با موافقت و تأمین اعتبار توسط دولت جمهوری اسلامی این طرح عظیم و پروژه بزرگ را به طول دو هزار و شش صد و ده متر که با بُرش دو
ص: 180
دهانه شمالی و جنوبی به سه هزار متر می رسد که بزرگ ترین تونل خاورمیانه است با پیگیری های مجدانه وطاقت فرسا به انجام رساندند .
اما اوایل مطرح شدن طرح و اخذ مجوز حفر تونل اباصالح المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف تعداد معدودی که به توان و ایمان و اطمینان و توکل به خداوند منان و توسل به خاندان رسالت علیهم السلام علامه موحد ابطحی باور نداشتند و می گفتند : اگرآیة الله ابطحی توانست تونلی با این ابعاد و آن هم در منطقه شهرستان اقلید که اولویت اول دولت نیست احداث کند ما دست خود را از بازو قطع می کنیم که جالب است حتی آقای مهندس م - ص از شهرستان اقلید نقل می کرد که حتی یک روز سر کلاس دانشگاه آقای دکتر کاظمی که اکنون مقیم خارج است گفت : به لحاظ علمی و ساختار زمین شناسی و توجیه اقتصادی امکان احداث تونل توسط آیة الله ابطحی وجود ندارد و اگر چنین امکانی فراهم شد من دستان خود را با تضمین قطع می کنم !.
البته شاید از جهاتی نظر آقای دکتر کاظمی درست بوده اما ایشان از علم و فهم و درایت و پشتکار و مدیریت و آینده نگری و توکل و توسل و ایمان و اطمینان و جدیت و پیگیری های همیشه موفق علامه موحد ابطحی قدس سره خبر نداشت . در همین زمان حضرت آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف هم در شهرستان اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف بودند که همواره همراه و مجری و پیگیر اجرایی شدن کارهای بزرگ اخوی معظمشان در اقلید علاوه برامور تبلیغی بودند خبر گفتۀ این استاد دانشگاه به گوش ایشان رسید . فرمودند : ایشان هنوز قدرت و ایمان و نفوذ کلام و اقدام اخوی و توکل و توسل واقعی و حقیقی ایشان را به خدا و ائمه هدی علیهم السلام خاصه حضرت بقیة الله الاعظم، حجة بن الحسن المهدی ارواحنافداه را درک نکرده و یا شاید شصت سال این همه خدمات بزرگ و شاخص و برجسته اخوی را در کل این منطقه و برخی بلاد دیگر ندیده ، حق به او بدهید تا روز و زمانش برسد تا ببینیم
ص: 181
جناب استاد دانشگاه و هم فکران ایشان به صورت تضمینی دست های خود را قطع می کنند یانه ؟
زمان گذشت و با پیگیری های آن فقیه پرکار و سید فداکار و قله اعتبار فقاهت و ستیغ رفیع افتخار اسلام و درایت ، تونل اباصالح المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف به روزهای پایانی خود رسید و دو دهانه شمالی و جنوبی به هم متصل شدند و تونل باز شد که ماشین آلات شرکت پرلیت که مجری بودند دیگر از تونل به طور کامل رفت وآمد می کردند که حضرت آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس الله نفسه الزکیه که خرسند از این نتیجه و ثمره تاریخی و کم نظیر و شاید بی نظیر بودند جهت بازدید از تونل مقرر بود به اقلید تشریف بیاورند و آمدند وجمعیت کثیری آماده همراهی شدند که جمع زیادی در میدان حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف اقلید هم گرد آمده بودند تا حضرت آقا برسند و به سوی تونل حرکت کنیم . در این اثنا حضرت آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی قدس سره هم به ما ملحق شدند . یک دفعه چشمشان به من افتاد و چون می دانستند حقیر در همه امور با علامه موحدابطحی در ارتباط هستم و بر اجرای روند کارها واقفم و کنایه ها را هم شنیده بودم ، مرا صدا زدند و گفتند : آقای محمّدی با خودتان چند تا گونی هم آورده اید ؟!
من خیلی تعجب کردم و گفتم : حضرت آقا ! گونی برای چه می خواهید؟!
فرمودند : نه انگارحواست نیست برای آن استاد دانشگاه و هم فکرانشان که می گفتند : اگر آیة الله ابطحی توانست تونل بزند ما دستان خود را تضمینی قطع می کنیم . امروز همان روزی است که باید بر عهد و پیمان خود بمانند و به وعده وفا کنند . یا از این گفتمان های غلط سر کلاس دانشگاه ها و جاهای دیگر که منجر به ناامید کردن مردم می شود به شدت توبه کنند و توان و ایمان و اطمینان اخوی را با خودشان مقایسه نکنند . حالا متوجه شدی گونی برای چه می خواهیم ؟! گفتم : بله حضرت آقا !.(1)
ص: 182
آقای زین العابدین محمّدی می نویسد : در محضر آیة الله ابطحی بودیم که شخصی سراسیمه وارد منزل شد و پس از سلام گفت : آقای ابطحی به دادم برسید . من به جدّ شما پناه آورده ام . دختر بیست ساله ای دارم که یک هفته در بیمارستان بستری است و دچار ضعف شدید فشار است و هر چه پزشکان تلاش می کنند نشانی از بهبودی نیست و ما نگرانیم . لطفا دعایی بکنید و دارویی بدهید ».
آیة الله ابطحی گفتند : فوری دخترتان را از بیمارستان مرخص کنید و او را با خانم های همراه به این جا بیاورید . از ما هم خواستند که مقداری شیره انگور و روغن زیتون اعلا بیاوریم . تا رسیدن بیمار و تهیه این اقلام نیم ساعتی طول کشید . همراهان آن دختر خانم زیر بغل او را و به منزل آوردند . آیة الله آقا سید علی موحد ابطحی قدس سره به زنان همراه گفتند او را به اتاق ببرید و به او شیره انگور بخورانید و با روغن زیتون هم تمام بدن او را چرب کنید و مرتب ماساژ بدهید. آقای ابطحی هم خودشان جهت شفای بیمار شروع کردند به خواندن حدیث شریف کسا و ما هم با ایشان همراه شدیم . کمتر از یک ساعت گذشت . آن دختر خانم که برای ایستادن روی پای خود توان نداشت با پای خود از اتاق بیرون آمد و به این ترتیب شفای خود را از خداوند گرفت .(1)
آقای حمید رضا اسلمی ، که ساکن زرقان فارس و فرهنگی هستند روزی برای دیدن اقوام به اقلید آمدند و وقتی متوجه شدند آیة الله حاج سید علی آقا در اقلید تشریف دارند به منزل ما آمدند و گفتند : من دچار سنگ کلیه شده ام و سونوگرافی گرفته ام و پزشکان گفته اند که هر دو کلیه سنگ پنج شش میلیمتری دارد و برای هشت روز دیگر به من نوبت داده اند که با دستگاه سنگ شکن ، سنگها را بشکنند . اما من
ص: 183
الان درد شدیدی دارم . از من خواستند خدمت آیة الله ابطحی برویم تا ایشان دارویی برای تسکین درد به او بدهند . دو نفری خدمت آقا رفتیم و آقای اسلمی مشکلش را به آقا گفت . ایشان فرمودند : دوا برای تسکین درد می خواهی یا درمان سنگ کلیه ؟ آقای اسمی گفت : اگر درمانی باشد که زهی سعادت است ؛ زیرا شنیده ام دستگاه سنگ شکن به کلیه ها آسیب می رساند . آقا فرمودند : چند کیلو جو را تمیز کرده و در ظرفی آبی قرار می دهید و می گذارید دو سه روز در یخچال بماند . بعد روزی سه چهار لیوان از این آب جوی حلال نوش جان می کنید و این عمل یک هفته بدون وقفه ادامه دهید تا سنگ های کلیه نرم و از بدن خارج شود . از آقا پرسیدم چه نوع جویی باشد ؟ زیرا ما در اقلید چند نوع جو داریم . جو ترش که از آن برای پخت آش و نان جو استفاده می شود . جو شیرین ، جو گاو گوش ( گاگوش )، جو دوسر و ... ایشان خندید و گفتند : از این جهت هیچ فرقی با هم ندارند . پس از خداحافظی پسر دایی ام به زرقان برگشت و بعد از یک هفته زنگ زد و گفت : نسخه آیة الله ابطحی را استفاده کردم و سنگ ها بدون آن که اذیتم کنند به صورت خمیر دفع شدند و سونوگرافی مجدد که رفتم هیچ اثری از سنگ نبود و دکتر تعجب می کرد چطور در این مدت کم سنگ ها دفع شده اند .
حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج سید احمد میرلوحی دام عزه از فضلا و اساتید حوزه علمیه می گوید : در دوران بیماری آیة الله ابطحی به عیادت ایشان رفتم ، بدن هیچگونه حرکتی نداشت ، وقتی سلام کردم جواب ایشان به زحمت شنیده می شد و مفهوم نبود اما با وجود همه این مشکلات ، به یاد عارضه پوستی فرزندم افتادم که کف پای او ترک می خورد و با وجود اینکه چند مرتبه به متخصص پوست مراجعه شده بود بهبودی قطعی حاصل نشده بود ، تا وقتی پماد تجویز شده استفاده می شد خوب بود اما وقتی مصرف دارو قطع می شد ، ترک پا دوباره ظاهر می شد .
ص: 184
در کنار بستر آیة الله ابطحی ، بیماری فرزندم را برای ایشان توضیح دادم ، صدای ضعیف ایشان را در جواب شنیدم اما برایم مفهوم نبود تا اینکه فرزند ایشان برایم بازگو کرد، ایشان چند گیاه را توصیه نمودند که با یکدیگر مخلوط شود و به کف پا مالیده شود ، پس از مراجعت ، توصیه را عمل کردیم و به لطف الهی ، به صورت قطعی بهبودی حاصل شد .(1)
یکی از آقایان سادات از خطبا نقل می کردند : قبل از ورود به حوزه علاقه زیادی به خواندن کتب دینی داشتم . اما بعضی از کتابها را که می خواندم به تفاوت احادیث در موضوع واحدی بر می خوردم . زیر آن احادیث را خط کشیدم و در جمعی مطرح کردم که این احادیث با هم اختلاف دارند ... و برای من قابل هضم نیست .
آیة الله سید علی آقای ابطحی قدس سره ضمن تشویق ، من را کناری بردند و فرمودند : احسنت به دقت شما ، اما در موارد اختلاف حدیث ، اهل حدیث با قواعدی که در علم حدیث هست ، بین آنها جمع یا ترجیح یکی بر دیگری یا ... می کنند . مثلا در حدیثی که شما اشکال کردی در گرفتن ناخن در روز دو شنبه یا جمعه صدوق ناخن چند انگشت را دوشنبه می گرفتند و ناخن چند انگشت را جمعه تا جمع بین روایات کرده باشند .
ساسان زارعی از جوانان با اخلاص و معتمد می گوید: در شب ششم رحلت آیة الله حاج سید علی موحدابطحی خواب دیدم که درحرم حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام بودم که یک دفعه یک ضریح زیبا در گوشه ای از حرم مطهر که مقداری با ضریح آن
حضرت فاصله داشت نمایان شد . تعجب کردم که این ضریح که در حرم نبود ، از کجا پیدا شد و متعلّق به چه کسی است ؟ که یک نفر جواب داد : این قبر و ضریح متعلق به آیة الله حاج سیدعلی آقا موحد ابطحی است که مورد عنایت
ص: 185
خاص حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام اند. چون ایشان مدافع مادرشان حضرت ام ابیها فاطمه زهرا علیها السلام و ائمۀ هدی علیهم السلام با قدم و قلم و بیان بودند وبه سبب این عنایت چند روزی است که میهمان و هم جوار حضرت امام رضا علیه السلام هستند .
همچنین سید زین العابدین محمدی می نویسد : شب جمعه دومین هفتۀ رحلت حضرت آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره بود که در عالم رؤیا
مشاهده کردم که در مشهد مقدس هستم و با به جا آوردن اذن دخول و آداب زیات به حرم مطهرمشرف شدم . پس از زیارت از حرم بیرون آمدم . سمت شرق حرم ، یک گنبد و بارگاهی متوسط بود که قبلا وجود نداشت . تعجب کردم و گفتم بروم ببینم این بارگاه متعلق به کیست ؟!. مقداری راه رفتم و از درب ورودی که ازطرف صحن امام حسن مجتبی علیه السلام که به حرم ملکوتی آقا امام رضا علیه السلام باز می شد وارد شدم . دیدم به چه جای با صفا و معنوی و یک ضریح هم زیر گنبد آن قراردارد که یک دفعه دیدم که آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره و آیة الله العظمی حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره و اخوان بزرگوار دیگرشان که قبلا رحلت نموده اند ، آیة الله العظمی حاج سید محمدعلی موحد ابطحی قدس سره و حجة الاسلام والمسلمین حاج سید حسن موحد ابطحی قدس سره وحضرت آیة الله حاج سید علی آقا موحد ابطحی قدس سره که تازه ازدنیا رفته بودند ، پشت به ضریح و رو به حرم مطهر و مضجع شریف حضرت امام رضا علیه السلام به اتفاق سه نفر خانم محجبه ایستاده اند و با لب های خندان یک انبساط حال نمایان داشتند که یک لحظه دیدم آیة الله حاج سیدعلی آقا برگشتند و رو به علامه سید محمد باقر موحد ابطحی کرده و عرض کردند : اخوی اینجا آرامگاه و ضریح من ، در جوار آقا و مولا حضرت امام رضا علیه السلام است و این مزد تلاش هایی است که در راه تبلیغ دین و دفاع از اهل بیت علیهم السلام و صبری است که در این راه تحمل نمودم .(1)
ص: 186
(گوشه ای از حکایات و داستان های آموزنده به نقل از آیة الله سید علی موحد ابطحی)
ص: 187
محقق ولایی ، آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در کتاب حدیث کساء و آثار شگفت می نویسد : در یکی از سالهایی که مرحوم علامه حاج سید محمد باقر موحد ابطحی قدس سره به اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف تشریف بردند ، خشکسالی و بی آبی آن ناحیه را فرا گرفت، به طوری که چشمه ها هم از آب خشک شده بود . مردم برای حل مشکل به ایشان مراجعه و تقاضای دعا می نمودند . سفارش ایشان به مردم این بود : بروید و کنار چشمه حدیث کساء را بخوانید و متوسل به اهل بیت علیهم السلام شوید. ( خود ایشان نیز با چشم اشکبار دعا فرمودند و متوسل به امام زمان شدند ) در آن سال با خواندن حدیث کساء و لطف و عنایت امام زمان ارواحنافداه ( و دعا و توسلات مرحوم علامه ) از چشمۀ خشکیده آب جاری شد و خوشحالی را برای مردم به ارمغان آورد .(1)
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره می نویسد : روز 21 مبارک رمضان سالی که اصفهان بودم و جای سید احمد روضاتی در مسجد الرضا علیه السلام ، در دروازه تهران نماز می خواندم ، به منزل حاج دایی عباس رفتم . صحبت از این طرف و آن طرف شد، ایشان فرمودند : وقتی این منزل که در خیابان مسجد است خریدم ، معامله خانه سیصد هزار تومان شد . پنجاه هزار تومان آن چک بود ، بنا بود فردا پول را تحویل دهیم ، پیش هر کسی رفتم جور نشد . از پنجاه هزار تومان فقط سه هزار تومان داشتم . لرز بر بدنم افتاد . نتوانستم بخوابم. بلند شدم و دور حیات قدم می زدم چه کنم متوسل شدم . فردا صبح شما ( یعنی بنده سید علی ابطحی ) آمدید و 47 هزار تومان آوردید و گفتید این پول را آقای گلپایگانی ( آیة الله العظمی گلپایگانی ) فرستادند .
ص: 188
خوشحال شدم و تا به حال نشده بود که آقای گلپایگانی پول برای من فرستاده باشند . آن هم چهل و هفت هزار که مایه بد نامی است برای آورنده که کسری کجا بوده و آن هم به اندازه ای که با موجودی خودم مطابق بدهکاری باشد . دایی ما در ادامه گفتند : بنده اول قصه را مهم ندانستم ، بعدا از شما پرسیدم این پول را که آقای گلپایگانی فرستادند توسط شما جریان چیست ؟ شما انکار کردید و گفتید من پولی به شما ندادم . بالاخره می گفتند هرچه از این جریان می گذرد عظمت او برای من بیشتر می شود .
روزی از آن روزها بعد از زیارت مسجد جمکران، به همراه سه نفر که مرا همراهی می کردند ، به زیارت امامزاه محمد غریب مشرف شدیم ، و بعد از زیارت آنجا استراحت کردیم . نماز صبح را که خواندیم به سمت منزل برمی گشتیم که یکی از همراهان گفت : در این سرزمین صدای شیون زنان شوهر مرده و ... را می شنوم !. به سمت خانه آمدیم . قبل از اینکه به منزل بیروم به دفتر آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره رفتم . شنیدم در جلسه داشتند صحبت می کردند برای خرید زمین های آن منطقه برای قبرستان بقیع ! .
فرزند آقای حاج سید محمد کاظم اعظم پور ، در نامه ای به برادر گرانقدر نگارنده ، آیة الله حاج آقا حجت موحد ابطحی دام ظله چنین نوشته است :
حدود دو سال قبل فرزند چهار ساله یکی از بستگان نزدیک ما به لکنت زبان دچار شد و همه را متاثر کرد . معالجه و توسل زیادی انجام گرفت ، ولی به نتیجه ای نرسید . تصمیم گرفتم برای شفای کودک به زیارت علی بن موسی الرضا علیه السلام مشرف شوم. با توفیق الهی به زیارت مشرف شدم . چند روزی که در خدمت آن حضرت بودم
ص: 189
تمام توسلاتم برای شفای آن کودک بود . شبی در صحن مطهر امام رضا علیه السلام هیئتی عزاداری می کرد . بنده هم در عزاداری آنها حضور یافتم و حال خوشی پیدا کردم . تمام هدفم شفای آن بچه بود . پس از مراجعت به اصفهان ، شبی پدرتان مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی را در خواب دیدم . ایشان به من فرمودند برای شفای طفلتان ده مرتبه حدیث شریف کساء بخوانید . پس از عمل به دستوری که آن مرحوم در خواب به ما دادند ، بحمدالله بیمار ما شفای کامل یافت .
در بین راه یک آقا سید تهرانی با محبت و اصرار زیاد مرا سوار ماشین خود کرد و به مقصد رساند . در بین راه این نکته را بیان کرد که ما شب های جمعه جلسه حدیث کساء داریم و از من خواست که در مجلس آنها شرکت کنم. یک هفته توفیق یافتم در مجلس آنها حاضر شوم . جلسه باحالی بود، به آن آقا سید گفتم شما که هر هفته چنین جلسه ای را برگزار می کنید ، اگر رخداد جالبی در زمینه خواندن حدیث کساء دارید بفرمایید ، چون بنده مشغول نوشتن کتابی در زمینه داستان های شگفت حدیث شریف کساء هستم . پس از اصرار زیاد صاحب جلسه به یکی از آقایان گفت که داستانش را برای من شرح دهد . آن آقا نزد من آمد و گفت : من راننده خوش هیکلی بودم . رفقا که همگی اهل مواد مخدر و انجام کارهای خلاف بودند ، هر جا که مرا می دیدند با اصرار زیاد به جمع خود دعوتم می کردند . در آن موقع من به هیچ وجه اهل نماز و مسجد و انجام کارهای خیر نبودم ؛ تا اینکه مسائلی پیش آمد و من توفیق یافتم که در این جلسه شرکت کنم و پس از آن حالات عجیبی به من دست داد که تمام کارهای خلاف را کنار گذاشتم و الان اهل نماز و مسجد و روزه شده ام . حکایت از این قرار بود که شبی که من برای اولین بار در جلسه حدیث کساء شرکت کردم ، همسر من در خواب می بیند که من در جلسه ای که پنج تن آل عبا حضور داشتند
ص: 190
شرکت داشتم و آن بزرگواران مرا صدا زدند و گوشه ای از عبای خود را بر سر من انداختند . پس از آنکه چنین خوابی در مورد عنایت اهل بیت به این بنده گنهکار دیده شد، تصمیم گرفتم تمام رفقای سابق را کنار گذاشته و مسلمانی واقعی را پیشه خود کنم و الان هم هر وقت که ناراحتی دارم در جلسه حدیث کساء شرکت می کنم و مشکلات روحی از من برطرف می شود . سید صاحب جلسه در تایید حرف آن بنده خدا می گفت : زن و مادر این شخص زمانی به من تلفن زدند و گفتند فلانی به یکباره عوض شده و به نماز و مسجد اهمیت می دهد .
مرحوم شیخ علی اکبر نهاوندی از قول سیّدی می نویسند : روز جمعه در حجره ای از حجرات مسجد سهله نشسته بودم . ناگاه سید بزرگواری در حالی که قبا و عبای فاخری بر تن داشت ، وارد اتاق شد و نگاهی به اطراف اتاق انداخت . تنها چیزی که در اتاق من به چشم می خورد ، عبارت بود از : تعدادی کتاب ، چند ظرف غذا و یک قطعه کوچک فرش . آن سید بزرگوار رو به من کرد و فرمود : همین ها برای حوائج دنیوی تو کفایت می کند ، بعد هم اضافه کرد که « هر روز صبح به نیابت صاحب الزمان عج الله تعالی فرجه الشریف زیارت عاشو را بخوان و خرجی ماهانه خود را هم از من بگیر تا محتاج به کسی نباشی ». آن سید پس از این، قدری پول به من داد و گفت : این مقدار پول برای یک ماه تو کافی است . سید این جمله را گفت و برگشت و به طرف درب مسجد سهله حرکت نمود . در تمام این مدت زبان من بند آمده بود و به هیچ وجه قدرت حرکتی در خود نمی دیدم . این حال در من باقی بود تا آن که سید از مسجد خارج شد. همین که او پا از مسجد بیرون گذاشت ، گویا تمام زنجیرهای آهنی از دست و پای من باز شدند و به حال عادی بازگشتم . به سرعت برخاستم و به طرف
ص: 191
درب خروجی مسجد دویدم ، بلکه بار دیگر موفق به دیدن آن سید گردم ، ولی هر چه گشتم اثری از او نیافتم .(1)
مرحوم آیة الله حاج سید احمد امامی قدس سره یکی از علمای برجسته اصفهان در یاداشت های خود چنین آورده اند : شبی از طریقی به من الهام شد که مبلغ چهل و پنج هزار تومان به مغازه آقای ... که مرد محترمی از اهالی اصفهان است ، ببرم . صبح که از خواب برخاستم ، متحیر بودم که چه باید بکنم . آیا آنچه فهمیده ام صحیح است ؟ از طرفی نمی دانستم که چقدر پول دارم. وقتی به موجودی ام نگاه کردم ، دیدم دقیقا چهل و پنج هزار تومان است . به همین دلیل یقین پیدا کردم که این الهامی صادق بوده است . صبح اول وقت، رفتم درب مغازه آن آقایی که نشانی اش را به من داده بودند . من از قبل با آن شخص آشنایی داشتم ، ولی مدت ها بود که از حال و کار او بی خبر بودم . او از محترمین شهر اصفهان بود و مغازه کوچکی در خیابان ... داشت . وقتی به مغازه او رسیدم ، دیدم دو نفر در مغازه او ایستاده اند . به آن آقا گفتم : من با شما کاری دارم، اگر لطف کنید چند دقیقه ای می خواهم با هم برویم جایی و برگردیم . گفت : بسیار خوب . با هم به مسجد النبی ( واقع در خیابان جی ) رفتیم ، کارگران مشغول انجام کارهای ساختمانی مسجد بودند . لب ایوان و رو به قبله نشستیم . رو به صاحب مغازه کردم و به ایشان گفتم : من مأمور هستم گرفتاری شما را بر طرف سازم ، اگر مشکلی دارید به من بگویید . ولی آن شخص هیچ حرفی نزد . اصرار کردم ، ولی فایده ای نداشت . بالاخره دست در جیب خود کردم و آن مبلغ را به ایشان دادم . آن مرد بی اختیار به گریه افتاد و گفت : من چهل و پنج هزار تومان قرض داشتم . نذر کرده بودم که چهل مرتبه زیارت عاشورا بخوانم تا
ص: 192
این مشکل بر طرف شود . امروز بعد از اذان صبح ، آخرین زیارت را خواندم و حالا می بینم که مشکل من به این زودی مرتفع گردید .(1)
آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی ( پدر مؤلف) تعریف می کردند در حادثه تاریخی و حماسی تحریم تنباکو ، علما و آیات مسجد شاهی حاج آقا نور الله ، آقا نجفی ، آقا شیخ محمد تقی و .. .) در ایران فعالیت زیادی نمودند ، ولی دولت وقت هیچ اعتنایی به آنها نکرد و کوشش آنها به جایی نرسید . نامه ای به زبان عربی نوشتند و به وسیله حاج آقا منیر بروجردی که از علمای برجسته و سرشناس اصفهان بودند ، برای آیة الله العظمی میرزا محمد حسن شیرازی در سامراء فرستادند . وقتی حاج آقا منیر بروجردی وارد سامراء شدند ، آیة الله حاج ملا فتحعلی سلطان آبادی ، استاد آیة الله حاجی میرزا حسین نوری و صاحب کتاب « الکلمه الطیبه فی الانفاق »(2)، تشریف آوردند . حاج آقا منیر چای و شیرینی به ایشان تعارف می کنند . آیة الله سلطان آبادی در جواب تعارف ایشان فرموده بودند : نه گرسنه ام که بخواهم سیر شوم و نه تشنه ام که میلی به نوشیدنی داشته باشم . سپس اضافه کردند : من میدانم شما برای چه به سامراء آمده اید . آیا مایل هستید نامه ای که برای میرزای شیرازی نوشته اند را برایتان بخوانم ؟ . پس از این آقای سلطان آبادی شروع کردند به خواندن نامه ای که پاکت آن نزد من بود . حاج آقا منیر بروجردی از بینش زیاد و ضمیر روشن و آگاه آقای سلطان آبادی تعجب می کنند . پس از گفتگویی مختصر ، حاج آقا منیر بروجردی از آیة الله سلطان آبادی می خواهند تا قدری از معارف حقه الهی را برای ایشان بیان کنند . حاج ملا فتحعلی سلطان آبادی در جواب ایشان می فرمایند : شما خودتان دریای ژرف و
ص: 193
مواجی از معارف دینی هستید ... حاج آقا منیر بروجردی اصرار می کنند و می گویند : می خواهم از میان دو لب شما مطلبی را یاد بگیرم و آن را دستورالعملی برای زندگی خویش قرار دهم . پس از اصرار فراوان حاج آقا منیر ، حاجی ملا فتحعلی سلطان آبادی اینچنین می فرمایند : شما را سفارش می کنم تا آن جا که برایتان مقدور است ، این سه عمل را ترک نکنید : 1: نماز اول ماه ؛ 2 : خواندن نماز لیله الدفن ، برای هر کسی که مطلع شدید از دنیا رفته است ؛ 3 : مداومت بر زیارت عاشورا .
پس از این سفارش ، مرحوم حاج آقا منیر آن چنان مداومت بر زیارت عاشورا پیدا می کنند که در دهه عاشورا برای هر یک از شهدای کربلا یک زیارت عاشورا می خواندند و در مجالس و محافل دائما مشغول زیارت بودند و اگر در مجلسی به سجده زیارت می رسیدند ، همانجا سجده و نماز زیارت را به جا می آوردند . اگر زمانی زیارت عاشورا را شروع می کردند ، تا زیارت را با آداب کامل آن ختم نمی کردند ، لب به غذا نمی زدند و کاری انجام نمی دادند . حتی در یک مجلس میهمانی وقتی سفره را پهن می کنند ، ایشان سر سفره می نشینند ، ولی دست به غذا نمی برند تا زیارتشان تمام شود. در زمانی که ایشان مشغول زیارت بودند، دیگران غذا را خورده و سفره را جمع می کنند . وقتی صاحب خانه از این جریان اطلاع پیدا می کند ، مقداری غذا برای منزل ایشان می فرستد . آقای میرزا محمد باقر ... ، داماد حاج آقا منیر و صاحب کتاب « فوز اکبر » می گفتند : حاج آقا منیر در حال احتضار نیز مشغول زیارت عاشورا بودند . گاهی در وسط زیارت ، حال ایشان بد می شد و خواندن زیارت قطع می گشت . ولی ایشان به محض آن که به حال طبیعی باز می گشتند ، مجدداً مشغول خواندن زیارت عاشورا می شدند تا این که در همان حال ، دعوت حق را اجابت کردند .
ص: 194
مادرم ، دختر مرحوم آیة الله حاج سید محمد تقی موسوی احمد آبادی ، صاحب کتاب شریف « مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم » و همسر مرحوم آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی ، سالی به عتبات عالیات عراق مشرف شده و شب را در منزل فرزند برومندشان مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمد علی موحد ابطحی سپری نمودند . فرزندان آن مرحومه چنین نقل می کنند : شبی متوجه شدیم ، مادرمان در عالم خواب و در حالی که متوجه گوشه ای از سقف اطاق شده بودند ، زیارت عاشورا را از حفظ می خواندند . این امر تعجب همه ما را به خود مشغول کرده بود . صبح که از خواب برخاستیم از ایشان پرسیدیم : دیشب چه خوابی می دیدید و چه می خواندید ؟ ایشان در پاسخ سؤال فرزندانشان گفته بودند : در خواب ، سیدی جلیل القدر ، نورانی و بلند قامتی را دیدم که با اشاره از من می خواستند ، زیارت عاشورا را بخوانم من هم جهت اطاعت امر ایشان ، خواندن زیارت عاشورا را شروع کردم و الان هم این زیارت را حفظ هستم . رسم مرحومه مغفوره حاجیه خانم فقیه احمد آبادی این بود که در موقع پیمودن مسیرهای طولانی ، مشغول خواندن زیارت عاشورا می شدند و در بین راه در مسجدی سجده زیارت و نماز زیارت را می خواندند . « اَسْکَنَها اللهُ فی جَنانِه وَرَزَقَها الله رِضْوانَه ».
آقای سیّد ابوالفضل يثربى می فرمایند : هیئت محترم قمر بنی هاشم علیه السلام نزدیک صد سال است در شهر مقدس قم تأسیس شده و در حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام و عرض ادب می نمایند و همه ساله روز تاسوعا پای نخل امامزاده حمزه علیه السلام رفته و عزاداری باشکوهی انجام می دهند و از اقشار مختلف قم در این مراسم شرکت می کنند و به همین مناسبت کسانی مورد عنایت خاص قرار می گیرند . این جانب از
ص: 195
طرف مرحوم پدرم حجة الاسلام و المسلمین حاج سيد زين العابدين يثربی و اهالی محل برای خوش آمد گویی به عزاداران روی منبرمی ایستم و نسبت به ساحت قدس حضرت اباالفضل علیه السلام عرض ادب می کنم . در تاریخ 1355 شمسی در حالیکه عزاداران وارد صحن امامزاده می شدند و مرحوم سلالة السادات حاج سید تقی کمالی قمی با یک حال خلوصی فریاد می زد : مظلوم وای ...، پسر بچه فلجی را که پدرش آقای حاج غلامرضا یزدان دوست بالای سرش ایستاده بود دیدم وسط در صحن نشسته و مقداری خون گوسفندی را که پدرش قربانی کرده به پیشانیش مالیده و منظره تأثرانگیزی را به وجود آورده بود . پدرش که ارادت خاصی به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام دارد به بنده التماس دعا گفت من روی منبر داستان « مُخيلف » را برای مقدمه توسل عنوان کردم و در حالی که جمعیت در صحن و پشت بامها توجه به من داشتند طفل فلج را بر روی دست گرفتم و عرض کردم : « یا ابا الفضل ! امروز ما فلج آورده ایم ! ) صدای شیون و زاری از زن و مرد بلند شد و حالی پیدا شد . طفل چند دقیقه روی دست من بود وقتی او را روی زمین گذاردم روی پای خود ایستاد و شفا یافت و از این رو توجه مردم به این مجلس و حضرت اباالفضل بیشتر شد . (1)
آیة الله آقای حاج سیّد محمد باقر موحد ابطحی قدس سره در دوران کودکی مریض می شوند و طبیب های آن دوره مأیوس می گردند . ایشان را رو به قبله می کنند . مادر والاگهر ایشان در امامزاده ابراهيم واقع در دار البطیخ میروند و متوسل می شوند ، در خواب خدمت حضرت ابا الفضل فرزند رشید حضرت امیر تشرف پیدا می کنند ،
ص: 196
ایشان می فرمایند : فرزند شما را شفا دادیم و برای داداش من حسین [ به همین عبارت ] ،در دهه عاشورا به ایشان یک لباس مشکی بپوشانید . و به همین لحاظ تا ایشان در حیات بودند سفارش به این امر خدا پسندانه می نمودند و بعد از رحلت ایشان آیة الله موحد ابطحی به این وصیت و سفارش عمل می کنند و احترام می گذارند .
آیة الله سید علی آقای موحد ابطحی قدس سره در خاطراتشان می نویسند : روزی محضر آیة الله مرعشی نجفی قدس سره بودم که خاطرۀ شگفتی را برایم نقل فرمودند :
در اوایل طلبگی مشکلات زیادی روبرو بودم که طاقت را از من گرفته بود . یکی از خویشان که خیلی با روحانیت بد بود ، مرا با رفتار و کلامش هر روز می آزرد . قلمم برای نوشتن کند بود و هر وقت می خواستم چیزی بنویسم زمان زیادی می برد . وسواس داشتم که نمی توانستم نماز جماعت بخوانم و . ... بالاخره شدت گرفتن ناراحتی ها مرا وادار کرد رفتم پیش کلید دار حرم امام حسین علیه السلام ، گفتم شما با پدرم رفیق بودید حال من یتیم هستم و کسی را ندارم . بیایید حق و حقوق پدرم را با شما مصالحه کنم و بگذارید شبی در حرم حضرت بیتوته کنم . ایشان موافقت کرد و گفت : فلان شب ساعت ده بیا . وقتی در حرم را بستم شما بمان . شب شد و آن ساعت در حرم رفتم و در آنجا ماندم . تمام شمع های اطراف حرم را خواموش کرد و فقط چهار تا از آنها که نزدیک یک متر بودند و باید تا صبح می سوختند روشن ماند و در حرم را بست و رفت . اول فکر کردم کجا بنشینم برای زیارت که مورد عنایت قرار گیرم. اول به ذهنم آمد بروم روبروی صورت حضرت قرار گیرم بعد با خود گفتم تحت قبته اجابه الدعا می روم . بالای سر می نشینم ، بعد به ذهنم رسید که حضرت امام حسین علیه السلام خیلی علاقه به حضرت علی اکبر علیه السلام دارند . بروم پایین پا بنشینم که وقتی آقا نظر به فرزندشان می کنند گوشه چشمی هم به من بیندازند و مرا مورد لطف
ص: 197
قرار دهند . آیة الله نجفی بعد فرمودند : پایین پا نشستم و مشغول زیارت و دعا شدم که حالت مکاشفه ای برایم پیش آمد . دیدم پدرم و عده ای از علما رحل قرآن گذاشتند و مشغول قرآن خواندن هستد . خودم را در دامن پدرم انداختم و شروع به گریه کردم و مشکلاتم را برایشان می گفتم . ایشان گفتند : کاری از من ساخته نیست ، دامن حضرت را بگیر !. گفتم حضرت را کجا خدمتشان برسم . اشاره کردند و فرمودند : این حضرت . نگاه کردم دیدم حضرت روی ضریح تشریف دارند و نور صورتشان مثل خورشید می تابد . طوری بود که نمی توانستم وضع چشم ها و صورتشان را تشخیص بدهم خدمت ایشان عرض کردم من بیچاره هستم و شما قلب عالم هستید . آقا اشاره کردند بردار و بخور دیدم . یک تکه نبات از سر انگشت مبارکشان افتاد روی سنگ ها و صدایی کرد . برداشتم ، دهانم گذاشتم از لب تا همه وجودم را شیرین کرد از آن حالت بیرون آمدم و خود را در حرم تنها دیدم و نه از حضرت و نه پدرم و .... خبری نبود . تا کلیددار آمد در را برای نماز صبح باز کرد و من که وسواسم باعث شده بود پشت سر کسی نماز نمی خواندم تجدید وضو کردم و به آقایی که در حرم نماز می خواند اقتدا کردم . صبح آن خویشانی که مرا اذیت می کرد آمد و گفت دیشب به این نتیجه رسیدم که بهتر است تو مشغول درس و بحثت شوی و من که حافظه ام آنچنان بود که حتی اسم خویشانم را فراموش می کردم به این بیانم شد که پاسخ مسائل را می دهم و چنات تند می نویسم که هر کس می بیند تعجب می کند و ... .
آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره می فرمودند : مرحوم آقای محسنی ملایری استخاره های بسیار عجیب و غریبی داشتند به طوری که بسیاری از بزرگان که خود اهل استخاره بودند ، در کارهای مهم خود از ایشان استخاره می گرفتند . روزی با خود گفتم نزد ایشان می روم و از ایشان استخاره ای می خواهم و در دل خود نیت
ص: 198
کردم که اگر استخاره خوب آمد از ایشان بخواهم شیوه استخاره خود را به من آموزش دهند . تقاضای استخاره را بدون اشاره به نیتی که داشتم مطرح کردم و ایشان پس از این که استخاره کردند بلند بلند خندیدند و گفتند : آیة الله میلانی چندین بار از من خواسته اند که این شیوه استخاره را به ایشان بیاموزم و من چنین نکرده ام ، حال شما می خواهید با یک استخاره روش مرا فرا بگیرید و این برای من خیلی عجیب بود که ایشان به چه روشی با دیدن قرآن به نیت بنده پی بردند ؟! البته ایشان نقل می کردند در سالهایی که در مدرسه پریزاد مشهد ( که الان جزء حرم قرار گرفته است ) ، سکنی داشتند ، شب تا صبح قرآن می خواندند تا از طرف امام رضا علیه السلام به ایشان عنایتی شود . ایشان از فرط ادب ، مواقع خواب به صورت نشسته می خوابیدند ، مبادا که پایشان به سمت مرقد منور آقا علی بن موسی الرضا علیه السلام دراز شود و نتیجه آن ادب ، این عنایتی بود که از جانب امام رضا علیه السلام به ایشان شد .
مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره با اهل سیر و سلوک ارتباط بسیار خوبی داشتند . یکی از بزرگانی که ایشان با وی در ارتباط بودند مرحوم حاج شیخ جعفر آقای مجتهدی (1303 – 1374) بودند . در سال هایی که مرحوم جعفر آقای مجتهدی در قم ساکن بودند ، آقای ابطحی به منزل ایشان می رفتند ، به خصوص شبهای چهارشنبه که جمعی از علاقمندان به مرحوم حاج شیخ جعفر آقا مجتهدی از شهرهای مختلف به منزل ایشان می آمدند . ویژگی بسیار برجسته ای که آقای ابطحی از مرحوم جعفر آقای مجتهدی نقل می کردند بکاء بودن ایشان بود ، به گونه ای که تا در حضور ایشان ذکر مصیب اهل بیت علیهم السلام می شد ایشان با صدای بسیار بلند گریه می کردند و اشک از سر و صورت ایشان بر لباس شان می ریخت و واقعا لباس ایشان از اشک خیس می شد . آقای ابطحی چند خاطره ای از مرحوم جعفر آقای مجتهدی نقل می کردند :
ص: 199
1. اواخر سال 1359 منزل مرحوم حاج شیخ جعفر آقای مجتهدی بودم که خانواده مرحوم آیة الله حاج سید عباس ابوترابی به منزل ایشان آمدند . چندی قبل خبر شهادت و مفقود الاثری فرزند ایشان ( جناب حجة الاسلام و المسلمین سید علی اکبر ابوترابی ) از طریق رسانه ها اعلام شده و از طرف دولت و خانواده مجالس ختم و بزرگداشت برای ایشان برگزار گردیده بود و حتی در مراسم چهلم ایشان آیات عظام و علمای اعلام شرکت کرده و رییس جمهور وقت در آن مجلس سخنرانی کرده بود . جناب آیة الله آقای حاج سید عباس ابوترابی پس از سلام و احوال پرسی و در حالی که بسیار محزون و ناراحت بودند و بغض گلوی ایشان را گرفته بود به آقای جعفر آقای مجتهدی گفتند : فرزندم شهید شده است و ما برای او مجلس بزرگداشت برپا کرده ایم و ... در میانه سخن ایشان ناگهان آقای مجتهدی به شدت خندیدند ، به گونه ای که همه حضار در مجلس متعجب شدیم که این چه خنده ای است ؟! جناب آیة الله ابوترابی رو کردند به آقای مجتهدی و گفتند : ما پسرمان را از دست داده و عزاداریم ، آنگاه شما این گونه می خندید ؟! آقای مجتهدی همان طور که در حال خندیدن بودند به آقای ابوترابی گفتند : آقاجان ! این چه فرمایشی است ؟! ما هم اکنون پسر شما را در زندان بغداد می بینیم و صدای قرآن خواندن ایشان را می شنویم و چند روز آینده خبری از ایشان به شما خواهد رسید . آقای ابوترابی که بهت زده شده بودند گفتند : شواهد و گزارشات همرزمان پسرم گواهی می دهد که او شهید شده و از طرف دولت هم برای او مراسم ختم و بزرگداشت برگزار شده است . آقای مجتهدی فرمودند : اگر حرف مرا باور ندارید ، فردا ساعت ده صبح ، صدای ایشان از رادیو بغداد پخش خواهد شد و به زودی نامه ای هم از ایشان به شما خواهد رسید. سپس ادامه دادند : ایشان به سلامتی از اسارت رها خواهند شد و به شهرت خواهد رسید .
ص: 200
آیة الله ابوترابی که از صحبت های آقای مجتهدی شوکه شده بودند با حیرانی منزل ایشان را ترک کردند . فردای آن روز صدای آقای سید علی اکبر ابوترابی از رادیو بغداد پخش شد و معلوم گردید که ایشان شهید نشده اند . پس از 10 سال اسارت آزاد گشتند و به واسطه فعالیت های ارزنده شان در دوران اسارت با عنوان سید آزادگان نامیده می شدند و پس از چندی به سمت سرپرست امور آزادگان منصوب گردیدند و در دوره چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی از طرف مردم تهران انتخاب گردیدند و تمام گفته های آقای مجتهدی درباره ایشان تحقق یافت .
شب چهارشنبه ای به همراه اخوی مرحوم آیة الله العظمی سید محمد باقر موحد ابطحی به منزل مرحوم جعفر آقای مجتهدی رفتیم . آن شب مصادف بود با شب شهادت حضرت زهرا علیها السلام چند نفر دیگر از جمله جناب آقای شهیدی و جناب آقای ثقفی و ... آن جا بودند . آقای مجتهدی رو کردند به آقای ثقفی و گفتند از آن حال خوشی که در سفر داشتید ما هم سهم داریم . شب شهادت بی بی حضرت زهرا علیها السلام است . برایمان روضه بخوانید. آقای ثقفی هم شروع کردند به خواندن :
من نگویم حال زهرا از دل مضطر بپرسید *** لیک گویم از در پر خون و میخ در بپرسید
من نگویم بوده فضه غافل از احوال زارش *** لیک گویم حال محسن باید از مادر بپرسید
من نگویم ارغوان بوده تنش از تازیانه *** لیک گویم ضرب دست قنفذ کافر بپرسید
من نگویم زد عمر سیلی به رویش از ره کین *** لیک گویم ز انخساف آن مه انور بپرسید
ص: 201
من نگویم شب چرا شد فاطمه در خاک پنهان *** لیک گویم مدفنش از حیدر صفدر بپرسید
تا نگوید خواست آن کانون عصمت تا قیامت *** چشم نا محرم نبیند قبر او ، دیگر نپرسید
جعفر آقای مجتهدی با شنیدن این اشعار به شدت گریه کردند و مجلس هم شور و حال عجیبی پیدا کرد . پس از اتمام توسل ، مرحوم جعفر آقای مجتهدی رو کردند به اخوی آقا سید محمد باقر موحد ابطحی و از ایشان خواستند که دعا کنند . اخوی هم که تحت تأثیر مجلس حال بسیار خوشی پیدا کرده بودند ، قبل از دعا و در ادامه توسل آقای ثقفی گفتند : هنگام شهادت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام بسیار ناراحت بودند و وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حال حضرت فاطمه علیها السلام را دیدند ، ایشان را در آغوش کشیدند و آهسته در گوش ایشان فرمودند : « فاطمه جان ! اولین کسی که از اهل بیت من به من ملحق می شود شما هستید .» و با شنیدن این سخن حضرت زهرا علیها السلام آرام و خوشحال شدند . در این هنگام مرحوم جعفر آقای مجتهدی فرمودند : نه جانم ! مطلب چیز دیگری است . حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به دخترشان فرمودند : دخترم ! بعد از من تو باید فدایی ولایت شوی ، تو باید فدای علی شوی و اولین قربانی ولایت تو هستی و .... همین طور که مرحوم جعفر آقای مجتهدی این مطالب را بیان می کردند ، مجلس شور مجددی یافت و تا نیمه شب همه گریه می کردند .
آقای سید احمد ...، نواده مرحوم سید ابراهیم میلانی ، در تبریز به بیماری سختی دچار می شود . دختر یکی از مراجع تقلید ، پدر خود را در خواب می بیند که به او می گویند سید احمد مریض است، فردا شب ( سوم جمادی الاخری ) شب شهادت فاطمه زهرا علیها السلام است و حدیث کساء از آن حضرت است . فردا شب در اتاق
ص: 202
مخصوص من گرد هم آیید و برای شفای او حدیث کساء بخوانید . فردا شب اهل خانه بنابر سخن پدر در اتاق مخصوص ایشان گرد هم آمدند و حدیث کساء خواندند و آقا سید احمد از برکت توسل به حضرت زهرا علیها السلام و خواندن حدیث کساء بهبود یافت .
دهه فاطمیه در حسینیه ای در واشنگتن آمریکا به نام حسینیة الرسول الاعظم صلی الله علیه و آله و سلم مراسم عزاداری برای حضرت زهرا علیها السلام برپا و در شب های جمعه مراسم دعا و توسل و قرائت حدیث شریف کساء برقرار است . یکی از روحانیون بزرگواری که از سوی بیت ایشان در آن مرکز بزرگ دینی انجام وظیفه می کند ، نقل کرده است : روزی در یکی از خیابان های واشنگتن ، پشت چراغ قرمز منتظر آزاد شدن راه بودم . در این هنگام یک خانم با گریه شدید به طرف اتومبیل من آمد و گفت : حاج آقا شما ! ایرانی هستید ؟ گفتم : بله . گفت التماس دعا دارم . من یک جوان نوزده ساله دارم که به سرطان خون مبتلا و در بیمارستان بستری است . حالش هم بسیار بد است . در جواب آن خانم گفتم : شب جمعه به حسینیه رسول اعظم بیایید و در مجلس حدیث کساء شرکت کنید تا به برکت توسل به حضرت زهرا علیها السلام مشکل شما مرتفع شود . آن خانم شب جمعه به حسینیه آمد و دعا کرد . از قندهایی که برای تبرک در جلسه حدیث کساء به حاضران داده می شد و قدری شله زرد نذری به آن خانم دادم و گفتم از اینها قدری به جوان سرطانی خود بدهید . وی در جواب گفت پسرم نمی تواند چیزی بخورد . از او خواستم که حتی اگر شده یک ذره از این شله زرد را در دهان او بگذارد .
دو روز بعد دیدم که آن خانم گریه کنان به حسینیه آمد . اول خیال کردم جوانش فوت کرده ، خواستم به او تسلیت بگویم ولی او هنگامی که نزدیک شد رو به من کرد
ص: 203
و پس از سلام گفت : حاج آقا ! وقتی مقداری از آن شله زرد را در دهان جوانم گذاشتم فورا چشمش را باز کرد و حالش خوب شد . پس از آن پزشکان بیمارستان برای بررسی حال او جلسه مشورتی تشکیل دادند و در نهایت اظهار داشتند که حضرت مسیح او را شفا داده است . ولی من به آنها گفتم که به یقین او شفا یافته امام حسین علیه السلام ، حضرت زهرا علیها السلام و حدیث کساء است .
آن خانم در نوبت های بعد با حجاب اسلامی در جلسه حدیث کساء شرکت می کرد و جریان زندگی خود و شفا یافتن فرزندش را برای حاضران تعریف می کرد و می گفت من مسیحی بودم . بیست سال قبل هنگام حاملگی در ایران حضور داشتم ، شوهرم را از دست دادم و پس از آن به آمریکا آمدم . در ایران تبلیغات هیچ یک از علمای بزرگ نتوانست مرا مسلمان کند . ولی امروز به برکت امام حسین علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام و حدیث کساء مسلمان شده ام . وی مرتب بر این جمله تاکید می کرد که حدیث کساء و حضرت زهرا علیها السلام مرا به سوی اسلام هدایت کرده است .
یکی از خطبای معروف که برای تبلیغ دین به آمریکا ، انگلستان ، کویت ، بحرین و دیگر کشورها و نیز به شهرهای مختلف ایران سفر کرده است چنین نقل می کند :
زمانی در حسینیه کویت منبر می رفتم ، یکی از رفقا برای خداحافظی نزد من آمد و گفت به من خبر داده اند که برادرم در انگلستان به سرطان مبتلا و در بیمارستان بستری شده و حالش نیز بسیار وخیم است . وی قصد داشت برای عیادت برادرش به انگلیس برود . من به او گفتم قدری صبر کن ، بعد از جلسه با شما کاری دارم . بعد از جلسه مقداری از قندهای مجلس حدیث کساء و مقداری تربت امام حسین علیه السلام را به او دادم و گفتم اینها را به برادرت بده تا بخورد . او خداحافظی کرد و رفت . پس از چندی این دوست از انگلیس بازگشت و مستقیم نزد من آمد و گفت : بعد از آنکه
ص: 204
قندها و تربت امام حسین علیه السلام را به برادرم دادم حالش رو به بهبود گذاشت . از آقایان دکترها خواستم که یک آزمایش دیگر از او بگیرند ولی آنها قبول نمی کردند و می گفتند : وضع او بسیار وخیم است و از آزمایش های متعدد کاری بر نمی آید . سرانجام با اصرار زیاد من، آزمایش دیگری از برادرم گرفتند و در کمال تعجب دیدند که بیماری سرطان به طور کامل برطرف شده است . خلاصه آنکه در اثر خواندن حدیث شریف کساء و خوردن تربت امام حسین علیه السلام برادر من از بیماری سرطان نجات یافت .
آیة الله شیخ محمد حسن بهاری ، فرزند مرحوم آیة الله حاج شیخ محمد باقر بهاری همدانی چنین نقل کرده اند : از خیابان خیام تهران می گذشتم که دیدم در حسینیه مدرسه سید ناصرالدین ، مجلس عزای امام حسین علیه السلام برپاست برای شرکت در عزا وارد مجلس شدم . خطیب مجلس مشغول وعظ و سخنرانی بود و از روی کتابی که در دست داشت این داستان را برای اهل مجلس می خواند :
در ایام محرم ، از خیابان اسماعیل بزاز به طرف منزل خود در خیابان جوادی می رفتم که ناگاه زن باحجابی از یکی از پنجره های فوقانی مرا صدا زد . ایستادم تا ببینم خواسته اش چیست ؟ آن زن با صدای بلند گفت : ای آقا! اهل این منزل همه مسیحی هستند و من زن مسلمانی هستم که در این منزل خدمت می کنم ؛ ولی از غذای آنها مصرف نمی کنم . دختر صاحبخانه چند روزی است که به کسالت سختی دچار شده و به رغم معالجاتی که اطبا انجام داده اند هیچ نتیجه ای حاصل نشده است و پدر و مادر این دختر به شدت ناامید شده اند و نزدیک است که خودشان هم تلف شوند . من به آنها گفته ام که شما آنچه در توان داشته اید به کار گرفته اید و نتیجه ای به دست نیاورده اید ، در عوض ما مسلمان ها دعاها و توسلات مجربی از جمله حدیث شریف کساء داریم که برای هر مریضی که خوانده شود به اذن خدا شفا پیدا
ص: 205
می کند . پدر و مادر مریض به من گفته اند که اگر کسی پیدا شود و این دعا را برای دختر ما بخواند و دختر ما شفا پیدا کند ما مسلمان شده و مسلمان شدنمان را هم اعلان می کنیم . من چند دقیقه ای است که از پنجره های ساختمان به بیرون نگاه می کنم تا شاید کسی را پیدا کنم که این دعا را بخواند و خوشبختانه شما را پیدا کردم . آن خانم از من تقاضا کرد که مراسم حدیث کساء و توسل به حضرت زهرا علیها السلام را برای آنها اجرا کنم . من به آن خانم عرض کردم : من اطمینان به شفای آن دختر ندارم و می ترسم خدای متعال بیش از این اجازه زندگانی به او نداده باشد و اجل او فرا رسیده باشد و همین امر موجب بدبینی مسیحیان به دعاها و توسلات ما شود . در این هنگام آن زن در غم و اندوه فرو رفت و گفت : ای شیخ ! اگر این کار را انجام ندهی روز قیامت نزد مادرم حضرت فاطمه زهرا علیها السلام از تو شکایت می کنم . وقتی این صحبت را شنیدم لرزه بر اندامم افتاد و ترس مرا گرفت و ناچار در پاسخ آن خانم گفتم همسایه ها را خبر کنید تا در این مراسم شرکت کنند . آن زن علویه همسایگان را دعوت کرد و من در حضور آنها شروع به خواندن حدیث کساء کردم . در آخر دعا از خدای متعال خواستم که بر ما منت گذارد و این دختر جوان را شفا دهد . پس از انجام مراسم از منزل آن مسیحی بیرون رفتم .
فردای آن روز پس از خروج از منزل و در حالی که هیچ به فکر اتفاق دیروز نبودم، ناگهان نگاهم به همان پنجره و همان خانم علویه افتاد . آن زن علویه اشک ریزان می گفت : ای آقا ! تشریف بیاورید و با چشمان خود ببینید که چگونه خدا دعای ما را به اجابت رساند و آبروی ما را حفظ کرد و بر این دختر بی گناه که دیروز در حال احتضار بود منت گذاشت و او را شفا داد . امروز دختر سالم و بی هیچ کسالتی از رختخواب بیرون آمده و مرتب می گوید : فاطمه ، فاطمه .
ص: 206
وقتی وارد منزل آن مسیحی شدم ، دختر را دیدم که به زبان ارمنی سخن می گوید . اطرافیان حرف های او را برای من این چنین ترجمه کردند : بدون هیچ حرکتی خوابیده بودم و درد و ناراحتی مرا احاطه کرده بود . در آن حالت ، ناگهان دیدم خانمی بزرگوار و نورانی با ابهت و جلال خاصی وارد اتاق شدند و فرمودند : از روی تخت بلند ش و. به ایشان گفتم : با اینکه به طبیبان متخصص زیادی مراجعه کرده ام ولی نمی توانم حرکت کنم . ایشان دو مرتبه فرمودند من می گویم برخیز . یک وقت به خودم آمدم و متوجه شدم که دیگر آن دردها و ناراحتی ها را حس نمی کنم . اسم آن خانم را از زنان همراهشان پرسیدم ، به من فرمودند ایشان حضرت فاطمه علیها السلام هستند . حال عجیبی پیدا کردم و مرتب نام ایشان را تکرار می کردم تا از یادم نرود .
این داستان بر سر زبانها افتاد و نقل مجالس شد و به برکت حضرت زهرا علیها السلام و عنایات ایشان جمع بسیاری از ارامنه و وابستگان این دختر به دین اسلام شرفیاب شدند.
مرحوم آیة الله آقای شیخ عبدالنبی اراکی می نویسند : یکی از وجوه معنای حدیث شریف « ما اوذی نبی مثل ما أوذیت » آزار ناشی از آگاهی نسبت به حوادث بعد از رحلت پیامبر ناله بود . پیغمبر اکرم نه از طریق علمی که خداوند به ایشان عطا کرده بود، نسبت به تمامی ظلم هایی که غاصبان خلافت بر اهل بیت ایشان و شیعیان روا می داشتند ، آگاه بودند و همین آگاهی ، روح بلند و حساس آن حضرت را آزار می داد . خداوند هم بواسطه این که پیغمبر در اثر اطلاع از این حوادث ، افسرده و محزون شده بودند ، زیارت عاشورا را برای پیامبر و امت ایشان در نظر گرفت و خواص دنیوی و اخروی بسیاری را در این زیارت منظور داشت و خود نتیجه بخشی توسل به این زیارت را ضمانت نمود . سپس خداوند متعال زیارت عاشورا را به جبرئیل تعلیم نمود تا آن را به رسول خدا مایه و اهل بیت گرامیش علیهم السلام
ص: 207
برساند ، تا هم آنها و هم شیعیان و محبین اهل بیت را از آن خشنود و مسرور گردند و برای بهره گیری از فواید دنیوی و اخروی این زیارت ، بدان متوسل شوند . بدین ترتیب زیارت عاشورا از طریق امام جعفر صادق علیه السلام و به واسطه امامان پیش از ایشان، از پیغمبر اکرم به روایت شده است . پیامبر نیز این زیارت را از جبرئیل امین و او از قلم و او از لوح و او از پروردگار عالمیان فراگرفته و تضمین شده است که هر کس این زیارت را برای رفع حاجتی بخواند ، خداوند عالم حاجت وی را به قدرت کامله خود و به فضلش بر محمد و آل محمد و شیعیان و محبین آنها برآورده خواهد نمود . ایشان در ادامه چنین می نویسند : بنده پس از فراغت از تدوین رساله ای علمی ، برای برآورده شدن حاجتی که انجام آن از طرق معمول محال بود ، به قرائت زیارت عاشورا پرداختم و خداوند به حرمت خاندان پیامبر ، در اسرع وقت دعایم را اجابت نمود و اکنون ، هر گاه که به چگونگی اجابت در خواستم فکر می کنم ، در تحیر فرو می روم . بدین جهت تصمیم گرفتم تا مطالب مختصری درباره توسل به این زیارت بنویسم تا هر کس ، هر حاجتی دارد ، به صورتی که در این رساله توضیح داده شده ، این زیارت را بخواند و یقین داشته باشد که حاجت وی برآورده خواهد شد .
یکی از فامیل های نزدیک آیة الله سید زین العابدین طباطبایی ابرقویی ، دچار دل درد شدیدی می شود ، به حدی که خون از گلوی او بیرون می آید . دکترهای
اصفهان از معالجه او مأیوس شده و دستور می دهند مریض را برای انجام عمل جراحی به تهران منتقل کنند . اطرافیان جریان را برای آقا سید زین العابدین نقل می کنند و از ایشان درخواست دعا و توسل می نمایند . ایشان به فرزندان خود می گویند که وضوء بگیرید و در میان آفتاب به خواندن زیارت عاشورا مشغول شوید و شفای بیمار را از خداوند طلب کنید . خود ایشان هم مشغول خواندن زیارت عاشورا می شوند . پس از ساعتی
ص: 208
ناگهان آقا سید زین العابدین از اطاق خود بیرون می آیند و می گویند : شفا حاصل شد، برخیزید و به مادرتان مژده دهید که خداوند برادرشان را شفا داد .(1)
حجة الاسلام آقای سید ابوالفضل مدرسی از سادات شریف قم می نویسند : سالهائی برای تبلیغ ایام محرم به شهرستان ورامین می رفتم ، روزی برای کاری به مغازه یکی از دوستان رفتم با سرهنگ بازنشسته ای که حدود 70 سال از عمرش گذشته بود آشنا شدم ، صحبت هائی به میان آمد در ضمن نام مقدس حضرت اباالفضل علیه السلام برده شد ، سرهنگ گفت : جریانی را که خود در حرم مطهر حضرت عباس علیه السلام دیدم نقل کنم : سالی کربلا مشرف شدم ، روزی موفق شدم تشرف پیدا کنم به حرم حضرت ابا الفضل علیه السلام ، ناگاه سر و صدائی شنیدم جلو رفتم ببینم چه خبر است ، دیدم عده ای به ضریح حضرت چسبیده و دعا می کنند و عده ای با ناراحتی گوشه ای ایستاده ناظر اعمال آن دیگر هستند ، بچه ای در وسط این دسته بدنش مثل یک تکه گوشت ناتوان و فلج بود ، سؤال کردم گفتند : دختر و پسری از این دو طایفه با هم ازدواج کرده ، بچه ای چنین ناقص از آنها به وجود آمده و آن گروهی که دعا و توسل دارند شیعه هستند و آن گروه دیگر سنّی و این گروه تهدید می کنند اگر بچه شفا پیدا نکرد چنین و چنان می کنیم ، یک وقت دیدم آن بچه علیل و مریض شروع کرد به حرکت کردن با بدن سالم به شکل یک انسان طبیعی براه افتاد حرم مطهر یکپارچه غرق سرور و شادی و صلوات بر محمد و آل محمد شد .
ص: 209
مرحوم آية الله حاج شیخ مرتضی حائری در یادداشت های خود نسبت به پدرشان مرحوم آية الله حاج شیخ عبدالکریم حائری می نویسند : زمانی آیة الله حاج شیخ عبدالکریم مریض شدند ، نذر کردند گوسفند خاصی را در راه حضرت اباالفضل العباس علیه السلام بکشند ، گوسفندی را می کشند ، حال ایشان بهتر نمی شود مرحوم حائری گلایه از حضرت اباالفضل علیه السلام می کنند ولیکن بزودی متوجه می شوند می گویند باید تو همان گوسفند مخصوص را که نذر کردی بکشی از این رو همان گوسفند را می کشند ، ایشان شفا می یابند و مرحوم حاج شیخ مرتضی حایری می نویسند مقداری از این گوسفند دوم را خودم تقسیم کردم .
ص: 210
(ضرورت پناه بردن مردم به اهل بیت علیهم السلام در کلام آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره )
ص: 211
از روزی که بشر به خود آمد و در زندگی با گرفتاری های مختلف روبه رو شد ، نیازمندی خود را دریافت و درصدد برآمد تا بنابر فطرت خود ، این نیازها را با کمک گرفتن از دیگران برطرف سازد. در این میان ، انسان هایی که نیازهایشان به نیازهای مادی محدود نمی شد ، به عالم دیگر توجه یافتند و ارتباط و بهره گیری از آن عالم را سرلوحه نیازهای زندگی خود قرار دادند . همین احساس نیاز به ارتباط با عالم غیب و راهیابی به حق و حقیقت ، موجب آن شد که یکی از اصلی ترین برنامه های پیامبران و اولیای الهی به این مربیان بزرگ انسان در طول تاریخ آشنا کردن آدمیان با عالم غیب ، چگونگی ارتباط با آن از طریق دعا و توسل ، توجه دادن افکار و نفوس انسانی به مبدأ هستی بخش و استمداد از منبع فیض بی پایان حضرت حق جل و علا باشد؛ تا آنجا که بخش عظیمی از کتاب های آسمانی ، به ویژه قرآن مجید و روایات معصومان علا ، بدین مهم اختصاص یافته است . از طرف دیگر تأثیر ارتباط با عالم غیب از طریق دعا، توسل و توجه به امور معنوی ، در رفع مشکلات مختلف روحی و جسمی ، برای آنان که با دعا انس گرفته اند و با خداوند بزرگ پیوندی محکم دارند ، بسیاربدیهی و روشن است . بسیاری از مردم آثار شگفت دعاها و توسلات را در رفع بیماری ها دیده یا از دیگران شنیده اند و به چنین تأثیری ایمان دارند . کتاب های بسیاری در این زمینه نگاشته شده و در برخی علوم ، از جمله روان شناسی ، در زمینه تأثیر امور معنوی و اعتقاد به عالم غیب ، در زندگی آدمیان و رفع مشکلات جسمی و روحی ، تحقیقات بسیاری صورت گرفته است . برای خوانندگان محترم روشن است که هدف ما از بیان این مطالب آن نیست که انسان ها وسیله ها و واسطه های طبیعی را در رفع مشکلات مادی خود نادیده انگارند و به طور مثال ، مراکز آموزشی و
ص: 212
تحقیقاتی پزشکی را تعطیل کنند و به جای مراجعه به بیمارستان ها و مراکز بهداشتی و استفاده از داروها و بهره مندی از دستاوردهای بشری ، به مساجد و مشاهد روی آورند و بکوشند تا تنها و تنها از طریق دعا و توسل ، شفای خود یا بیمارشان را به دست آورند ، یا بدون بهره گیری از مشاوره با مؤمنان دلسوز و آگاه برای گشودن گره های مختلف زندگی ، تنها با استفاده از دعا و توسل، درصدد گره گشایی از کار خود برآیند ؛ بلکه هدف توجه دادن به این مطلب است که در کنار همه برنامه های مادی و واسطه های دنیوی ، امور معنوی ، از جمله دعاها و توسلات را نیز باید در نظر داشت و دانست که تمامی این اسباب و وسائل ، به خواست و اراده خداوند متعال در امور تأثیر می گذارند .
چنانکه اشاره شد ، هدف از بیان نقش امور معنوی در رفع مشکلات مادی و دنیوی ، نادیده انگاشتن تأثیر عوامل مادی در پدیده ها نیست . احادیث بسیاری از معصومان علیهم السلام وجود دارد که نشان می دهد انبیا و اولیای الهی ، که خود واسطه فیض پروردگارند و بیشترین ارتباط را با عالم غیب دارند ، برای رفع مشکلات و گرفتاری های خود ، از عوامل مادی بهره گرفته اند . در حدیثی آمده است که « روزی حضرت موسی علیه السلام بیمار شدند و تصمیم گرفتند برای بهبود بیماری خود از داروهای گیاهی استفاده نکنند . در این هنگام از جانب پروردگار عالم به ایشان خطاب شد که : « ای موسی! با این کار ، حکمت و اسرار خلقت را از بین می بری ؛ چرا که من خود این فوائد با ارزش را در گیاهان قرار داده ام » .(1)
حال سؤال اینجاست که اگر انبیا و اولیای الهی و دیگر انسان ها باید برای رفع مشکلات خود از امور مادی و ظاهری بهره برند ، پس دعاها و توسلات چه نقشی در
ص: 213
زندگی بشر دارند ؟ به بیان دیگر ، رابطه میان امور مادی و امور معنوی در رفع مشکلات آدمیان چگونه است ؟ در پاسخ بدین سؤال باید گفت : انسان ها وظیفه دارند که از اسباب و علل مادی بهره گیرند ، ولی در کنار این، به آنها توجه داده شده که سبب اصلی و علت واقعی تمام امور ، پروردگار عالمیان است ؛ اوست که این خواص و ویژگی ها را در امور مادی قرار داده است و بی خواست او ، این اسباب و علل، تأثیرگذار نخواهند بود . در روایتی آمده است که حضرت موسی علیه السلام به دل درد شدیدی مبتلا شدند و از خداوند متعال خواستند که ایشان را کمک کند و آن درد را از ایشان برطرف سازد . از جانب پروردگار عالم خطاب آمد که اگر از فلان گیاه بیابانی استفاده کنی ، خوب خواهی شد . حضرت موسی علیه السلام به آن دستور عمل کردند و نتیجه گرفتند . چندی بعد ، دوباره به همان درد دچار شدند و به سراغ همان گیاه رفتند و از آن استفاده کردند ، ولی نه تنها آن گیاه اثر درمانی نداشت ، بلکه بر درد و ناراحتی ایشان افزود . حضرت موسی علیه السلام رو به درگاه خداوند کرده ، گفتند : خدایا ! چرا آن گیاه این بار خاصیت درمانی نداشت ؟ از جانب پروردگار وحی آمد : تو بار اول با دستور من و با ذکر نام من سراغ آن گیاه رفتی و آن را مصرف کردی و شفا یافتی ؛ ولی این بار از طرف خود و بی یاد من از آن استفاده کردی ، نتیجه اش آن شد که به جای درمان ، دردت بیشتر شد . ای موسی ! مگر نمی دانی که دنیا همه زهر کشنده و دوای آن نام من است .(1)
بیان شد که دعا و نیایش و توجه به سبب اصلی پدیده ها ، نه تنها انسان را در محیطی معنوی و ملکوتی و فضایی نشاط آور و شعف انگیز قرار می دهد ، بلکه می تواند گرفتاری های بزرگ و کوچک آدمی را نیز برطرف سازد . زندگی انبیا و اولیای
ص: 214
الهی سرشار است از عنایات پروردگار به آنها ، به هنگام سختی ها و گرفتاری ها . وقتی این حوادث خارق العاده و عنایات ویژه دست به دست هم می دهد و از پیش چشم آدمی می گذرد ، او را در فضای تازه ای وارد می کند که کاوش در آن پرمعنا و ظریف و راه پیدا کردن به آن بسیار سودمند و جالب است . آدمی در مواجهه با سختی ها و گرفتاری هاست که به گونه ای مؤثر به ابعاد وجودی خود توجه می کند و به فقر ذاتی خود پی می برد و به طبقه بندی و ارزش گذاری گونه های مختلف نیازهایش اقدام می کند . تنها در عرصه های بسیار دشوار زندگی است که آدمیان در می یابند چنانکه برای تداوم زندگانی خود به هوا، آب، غذا و ... نیازمندند، به وجود یک ذات غنی ، که همان خالق آسمان ها و زمین و پروردگار تمامی موجودات است ، نیاز دارند و محتاج عنایات ویژه او هستند .
در این بخش ، به رغم اینکه موضوع این کتاب ، دعا و نیایش و نقش آن در زندگی آدمیان نیست ، اما از باب توجه و تذگر، شایسته است به نمونه های شگفتی از آثار توسل به درگاه پروردگار عالم اشاره کنیم تا اندیشه و احساس و عقل و دل همگان بیش از پیش مهیای بهره مندی از آثار آن شود .
1. هنگامی که حضرت نوح علیه السلام پس از سال ها دعوت مردم به سوی پروردگار ، با مردم بداندیش و بد رفتار روبه رو شدند ، دست نیاز به سوی پروردگار عالم بلند کردند و خداوند متعال نیز ایشان و پیروانشان را از سختی ها نجات بخشید و دشمنان را در طوفانی بزرگ غرق کرد :
«وَنُوحًا إِذْ نَادَی مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ»؛«وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ»(1)
ص: 215
2. حضرت ایوب علیه السلام نیز پس از تحمل رنج ها و گرفتاری های فراوان ، دست به دعا برداشتند و خداوند متعال ایشان را مورد عنایت خود قرار داد : « وَأَیُّوبَ إِذْ نَادَی رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»؛«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَهً مِنْ عِنْدِنَا وَذِکْرَی لِلْعَابِدِینَ».(1)
3. حضرت یونس علیه السلام نیز پس از آنکه آن ماهی بزرگ ایشان را بلعید و دیگر امیدی به کمک هیچ کس نداشتند ، در دل تاریکی ( شکم ماهی )خداوند را مورد خطاب قرار دادند و دعایشان مستجاب شد : «وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»؛«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ»(2)
4. حضرت زکریا علیه السلام در پیری و در حالی که همسرشان نازا بودند ، دست به دعا برداشته و از خداوند فرزندی خواستند که ادامه دهنده راه ایشان باشد . پروردگار عالم نیز دعای ایشان را به اجابت رساند و حضرت یحیی ما را به ایشان عنایت فرمود : «وَزَکَرِیَّا إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْدًا وَأَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ»؛«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَی وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ».(3)
5. زمانی که حضرت یوسف علیه السلام با نیرنگ زنان دربار مواجه شدند و هیچ راه نجاتی نیافتند . از خداوند خواستند تا به زندان افتند تا از کید زنان در امان باشند و خداوند دعای ایشان را اجابت کرد : «قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَإِلَّا
ص: 216
تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَکُنْ مِنَ الْجَاهِلِینَ»؛«فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ».(1)
6. حضرت عیسی علیه السلام نیز با بلند کردن دست دعا به سوی پروردگار عالم ، بیماران لاعلاج را به اذن او شفا می دادند : «وَأُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْیِی الْمَوْتَی بِإِذْنِ اللَّهِ».(2)
و چه بسیار است آیات قرآن که نشان می دهد هنگامی که بندگان درمانده از همه جا، روی به سوی خداوند متعال آورند و در کمال خضوع و خشوع او را بخوانند ، خداوند نیز خواسته های آنها را برآورده می سازد . اما این برآورده شدن حاجات و اجابت دعاها ، اختصاصی به پیامبران و اولیای الهی ندارد ؛ چرا که خداوند متعال خود در قرآن وعده داده است که مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم(3)
و بی شک اگر موانعی در کار نباشد و صلاح بنده در برآورده شدن حاجتش باشد ، خداوند دعای بندگانش را مستجاب می کند ؛ در غیر این صورت پاداشی برای دعا کننده در نظر می گیرد که در قیامت آن شخص حسرت می خورد که ای کاش هیچ یک از دعاهایش در دنیا مستجاب نمی شد .(4)
حضرت علی علیه السلام نیز در نامه خود به امام حسن علیه السلام در ارتباط با دلایل به تأخیر افتادن استجابت دعا فرموده اند :
ص: 217
فَلَا [یُقْنِطَنَّکَ] یُقَنِّطَنَّکَ إِبْطَاءُ إِجَابَتِهِ فَإِنَّ الْعَطِیَّهَ عَلَی قَدْرِ النِّیَّهِ وَ رُبَّمَا أُخِّرَتْ عَنْکَ الْإِجَابَهُ لِیَکُونَ ذَلِکَ أَعْظَمَ لِأَجْرِ السَّائِلِ وَ أَجْزَلَ لِعَطَاءِ الْآمِلِ وَ رُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّیْ ءَ فَلَا [تُعْطَاهُ] تُؤْتَاهُ وَ أُوتِیتَ خَیْراً مِنْهُ عَاجِلًا أَوْ آجِلًا أَوْ صُرِفَ عَنْکَ لِمَا هُوَ خَیْرٌ لَکَ فَلَرُبَّ أَمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فِیهِ هَلَاکُ دِینِکَ لَوْ أُوتِیتَهُ.
اگر پاسخ تو دیر رسید موجب نا امیدیت نشود ؛ چرا که خداوند متعال عطایا را به قدر نیت افراد می دهد . گاه پاسخ تو را دیر می دهد تا جرت افزون تر باشد . گاه چیزی را می خواهی که به تو نمی دهد ، ولی دیر یا زود بهتر از آن را می دهد . گاه نیز به تو نمی دهد تا مبادا به تو زیانی برسد . بسا چیزها که تو می خواهی ، اما اگر آن را به تو بدهند ، موجب نابودی دینت می شود .(1)
روشن است برای ارتباط با خداوند عالم هیچ گونه محدودیت مکانی وجود ندارد . در هر مکانی می توان با پروردگار عالم ارتباط برقرار کرد و حاجات خود را از او طلبید ؛ ولی مسلم است که مکان های پاک و مقدس از یکسو در ایجاد زمینه روحی بهتر برای توجه قلبی به عالم اعلا و از سوی دیگر به دلیل عنایات خاص پروردگار به آن مکانها ، دارای آثار ویژه ای هستند . «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ».(2) ( در خانه هایی است که خدا والایی آن را رخصت داده و در آن نام خدا ذکر شود همانا که در آن صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند ) آنچه در جمع بندی از روایات در ارتباط با مکان دعا قابل بیان است آنکه اگر دعا و نیایش در مکانهایی چون مسجد الحرام ، کنار خانه کعبه ، حرم مطهر امام
ص: 218
حسین علیه السلام ، به ویژه زیر قبه آن بزرگوار(1)،
و اگر هیچ یک از اینها میسر نشد ، در مسجد مقدسی صورت گیرد، زودتر به نتیجه می رسد .
چنانکه در مورد مکان دعا، هیچ محدودیتی وجود ندارد ، ولی دعا در مکانهای خاص بیشتر به اجابت نزدیک است ، در مورد زمان دعا نیز چنین است ؛ هر چند در هر حال و زمان می توان با خداوند نیایش کرد و خواسته های خود را از او طلبید ؛ ولی دعا و توسل در برخی زمان ها بهتر نتیجه می دهد . برای مثال در روایات آمده است که دعا پس از انجام فرایض ، هنگام نزول باران ، شب جمعه ، هنگام افطار و ... به اجابت نزدیک تر است . در داستان حضرت یوسف عطا می بینیم که وقتی برادران یوسف لا متوجه خطا و اشتباه بزرگ خود شدند، نزد پدر خود آمدند تا آن حضرت از درگاه خداوند برای آنان طلب آمرزش کند ، حضرت یعقوب عل نیز طلب غفران برای فرزندان خود را به زمان دیگر را می گذارند :
«قَالُوا یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ» «قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»(2)
در تفسیر این آیه آمده است که علت به تأخیر انداختن دعا آن بود که حضرت یعقوب علیه السلام می خواستند در شب جمعه ، که زمان مناسب تری برای اجابت دعاست ، برای فرزندان خود دعا کنند .(3)
ص: 219
اگر چه هر گونه توجهی به پروردگار عالم تأثیری انکارناپذیر دارد ، ولی این نکته را نیز باید در نظر گرفت که برای وارد شدن به هر جا و کسب توفیق کامل در هر کار ، باید از راه آن وارد شد . قرآن مجید در این زمینه می فرماید :
« وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَی وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»(1) و بهترین راه در زمینه دعا و توسل ، راه هایی است که اهل بیت عصمت و طهارت لال خود به ما نشان داده اند و آن ، پذیرفتن ولایت آنها و تلاش و کوشش خالصانه در این راه است . محمد بن مسلم ، از اصحاب امام باقر و امام صادق الان در حدیثی نقل می کند : از امام ؟ پرسیدم : کسی را می شناسیم که در عبادت ، خضوع و خشوع بسیار دارد ، ولی امامت شما را نپذیرفته است ؛ آیا عبادت ها و کوشش های دینی او به حالش سودی دارد ؟ امام ؟ در پاسخ فرمودند : ای ابا محمد! مثال ما اهل بیت ، مثال آن خاندانی است که در بنی اسرائیل بودند که هرگاه چهل شب به درگاه خدا راز و نیاز می کردند، دعایشان به اجابت می رسید، ولی یکی از آنها چهل شب عبادت و راز و نیاز کرد و دعایش مستجاب نشد. آن شخص نزد حضرت عیسی علیه السلام رفت و گلایه کرد و از آن بزرگوار خواست که برای او دعا کنند. حضرت عیسی علیه السلام وضو گرفتند و نمازی خواندند و برای آن شخص دعا کردند . پس از آن، خداوند به پیامبرش وحی فرمود : بنده من از غیر آن دری که باید نزدم آید ، آمد و دلش به نبوت شما ثبات و قرار نداشت و به همین دلیل دعایش مستجاب نگردید. این حدیث شریف نشان می دهد که اعتقاد کامل و یقین استوار به پروردگار عالم ، پیامبر گرامی و ائمه اطهار علیهم السلام شرط لازم برای استجابت دعاست و بدون باور داشتن به ولایت اهل بیت علیهم السلام استجابت دعا با مانع روبه رو خواهد شد .
ص: 220
چنان برای دنیایت کار کن که گویی تا ابد زنده ای و چنان برای آخرتت کار کن که گویا همین فردا از دنیا خواهی رفت . یا در حدیث دیگری چنین آمده است : « لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ لاَ آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ ».(1)« کسی که دنیایش را برای آخرتش یا آخرتش را برای دنیایش ترک گوید ، از ما نیست » روشن است که اگر کسی چنین منطقی را سرمشق رفتار و کردار خود قرار دهد ، مجاز خواهد بود که هم در برنامه ریزی دراز مدت امور دنیایی اش به آن قدرت بی حد و مرز تکیه کند و هم در امر آخرت و رشد و پرورش ابعاد روحی و معنوی اش ، از او مدد بگیرد . در این صورت چنین شخصی مصداق بارزی از این آیه شریفه خواهد بود که: « وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» .(2)
از طرف دیگر ، آنانکه خود را در مسیر سلامت و تسلیم ( اسلام ) قرار داده اند، آموخته اند که خداوند متعال در زمین، واسطه های فیضی دارد که از طریق آنها نعم خویش را بر بندگان خود عنایت می دارد و هم او از بندگانش خواسته است که از طریق این واسطه ها به وی تقرب جویند:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ».(3)
و طبق آنچه در فرمایش ائمه معصومین علیهم السلام نمی آمده است ، این واسطه های فیض جز حضرت محمد و اهلبیت پاک ایشان صلوات الله علیهم اجمعین نمی باشند .(4) همان کسانی که بواسطه آنها عالم هستی خلق گردیده است و باران از آسمان فرو
ص: 221
می بارد و آسمان از سقوط بر زمین باز می ایستد و اندوه و گرفتگی از انسان دور می گردد و ... «بِکُمْ فَتَحَ اللهُ وَ بِکُمْ یَخْتِمُ و بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وِ بِکُمْ یُمْسِکُ السُّمآءَ اَنْ تَقَعَ عَلَی الاَرْضِ اِلّا بِاِذْنِهِ وَ بِکُمْ یُنَفِّسُ الْهَمَّ وَ یَکْشِفُ الضُّرَّ...».(1)
در این بین ، نکته قابل توجه آن است که با گذشت زمان و پیشرفت چشمگیر علوم و فنون ، نه تنها توجه و عنایت آدمیان به عوالم معنوی از بین نرفته و کهنه و فرسوده نشده، بلکه همزمان با کنار رفتن مدام پرده های جهل و نادانی ، مفاهیمی همچون عالم معنا و دعا و توسل و نقش آنها در زندگی فردی و اجتماعی روشن تر گشته است و توجه به عالم قدسی به طور روز افزون گسترش یافته و این مطلبی است که بسیاری از روان شناسان و جامعه شناسان بدان معترفند .
اما سؤال مهمی که در این قسمت به ذهن انسان خطور می کند ، آن است که چگونه باید با عالم معنا و خداوند متعال و واسطه های فیض او ارتباط برقرار کرد؟ پاسخ به این سؤال از آن جایی اهمیت می یابد که اخلاق و ادب اقتضاء می کند تا انسان در حضور اشخاص مختلف به شیوه مناسب و مقتضی سخن گوید . بدیهی است که شیوه سخن گفتن با کافران و جاهلان باید با نحوه سخن گفتن با مؤمنان و عالمان متفاوت باشد . بر همین اساس انسان ها قبل از مراجعه به هر شخصی موقعیت آن شخص را مورد شناسایی قرار می دهند تا در هنگام حضور و در موقع سخن گفتن ، آداب شایسته و لازم را به جای آورند. از طرف دیگر روشن است که شیوه های سخن گفتن با اشخاص مختلف جامعه را می توان از طریق مراجعه به عرف حاکم در جامعه فرا گرفت. اما در مورد سخن گفتن با خدای هستی بخش و عرض حاجت به او و همچنین برای فراگرفتن شیوه صحیح زیارت و توسل به خاندان
ص: 222
وحی ، راهی جز مراجعه به خود اهل بیت علیهم السلام وجود ندارد ؛ زیرا هیچ کس چون آنها نسبت به خداوند متعال و مقام ولایت اهل بیت آشنایی و معرفت ندارد. شناخت کامل اهل بیت عصمت و طهارت بالا نسبت به عوالم مختلف جهان هستی و به خصوص آشنایی آنها با ابعاد وجودی انسان و فقر وجودی او نسبت به پروردگار عالم و همچنین شناخت آنها نسبت به مقام عظیم ولایت ، سبب گردیده که پرمحتواترین ادعیه ، مناجات ها و زیارت ها از زبان این خاندان صادر گردد. خوشبختانه بخش اعظمی از این ادعیه و زیارات به دست ما رسیده است و این ادعیه و زیارات می توانند سرمشق و الگوی مناسبی برای سخن گفتن با پروردگار عالم و خاندان رسالت له باشند . با مراجعه و دقت در ادعیه و زیارات ، به مواردی برخورد می کنیم که از برجستگی های خاص ادبی و محتوایی برخوردار هستند . دعای کمیل، دعای عرفه ، دعای ابوحمزه ثمالی ، دعای ندبه ، مناجات خمس عشره ، زیات امین الله ، زیارت جامعه کبیره ، زیارت ناحیه مقدسه، زیارت عاشورا و ... بخش کوچکی از ادعیه و مناجات و زیارت های پر محتوایی هستند که مورد استقبال و توجه عمومی نیز قرار گرفته اند . مجموعه این ادعیه و زیارات با مضامین عالی خود می توانند درس های ارزنده ای از معارف مختلف در عرصه های خداشناسی ، انسان شناسی ، امام شناسی و اخلاق و ادب دینی را به ما انسان ها بیاموزند .
یکی از شیوه های توسل به خاندان وحی و واسطه های فیض میان خالق و مخلوق ، زیارت آن معصومین از راه دور یا نزدیک است . خوشبختانه اهل بیت پیامبر به برای آموزش شیعیان و محبین خود، آداب زیارت و شیوه های صحیح سخن گفتن در حضور امامان معصوم را بیان داشته اند . عباراتی که در زیارت های مأثوره ذکر گردیده ، منبع غنی ای از معارف اهل بیت و تاریخ اسلام و سرگذشت ائمه هدی علیهم السلام
ص: 223
می باشد ، به طوری که به یقین می توان گفت اگر کسی بخواهد امامان شیعه را بشناسد و با مقام ولایت اهل بیت آشنا شود، نمی تواند خود را نسبت به این زیارت ها بی نیاز بداند . زیارت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام علاوه بر ابعاد عالی معرفتی و شناختی ، دارای آثار و برکات شگفت دنیوی و اخروی و مادی و معنوی نیز می باشد و همین مسئله باعث شده است که شیعیان و محبین خاندان وحی ، با درجات مختلف علمی و روحی ، مشتاق و شیفته این زیارات بوده و حاجات مختلف خود را از طریق توسل به این زیارت ها و دیگر توسلات مشروع برآورده سازند .(1)
در زیارت عاشورا تعداد زیادی سلام و لعن وجود دارد . برخی از سلام ها به اشخاص خاص اشاره دارد؛ برای مثال « اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللَّهِ » و برخی دیگر به طور عمومی به فرزندان و اصحاب امام حسین سلام می شود . همین طور در مورد لعنها ، برخی از لعنها شخصی است ؛ مانند : « اَللّهُمَّ الْعَنْ اَباسُفْیانَ وَ مُعاوِیَهَ وَ یَزیدَ بْنَ مُعاوِیَهَ » و برخی دیگر لعن به یک گروه و دسته می باشد؛ مثل : « اَللّهُمَّ الْعَنِ الْعِصابَهَ الَّتی (الَّذِینَ)جاهَدَتِ الْحُسَیْنَ وَ شایَعَتْ وَ بایَعَتْ وَ تابَعَتْ (تَایَعَتْ)عَلی قَتْلِهِ ».
همانگونه که خوانندگان محترم می دانند ، یکی از فروع دین مبین اسلام تولی ( یعنی دوست داشتن اهلبیت لال و پیروی کردن از سیره و روش اولیاء الله ) و یکی دیگر از این فروع، تبری ( یعنی دوری جستن از حالات و حرکات دشمنان خداوند ) است .
حال باید دید که دوستان و دشمنان خدا چه کسانی هستند ؟ خداوند متعال در قرآن بیان داشته است که صفات مورد علاقه او چیست و از چه حالات و رفتارهایی بیزار است . به عبارت دیگر خداوند در آیات قرآن اعلام کرده است که مرتبه کمال
ص: 224
انسانیت را در کجا و چگونه باید یافت .(1) همچنین در این آیات آمده است که وجود چه خصلت هایی آدمی را به مرحله پایین تر از حیوانات تنزل خواهد داد .(2)
پس از ذکر این مقدمه می توان گفت که حکمت سلام فرستادن بر اولیاء خدا و اعلان برائت از دشمنان خدا آن است که موضع آدمی را در میان دو گروه حق و باطل معین سازد. به عبارتی سلام بر اولیاء الهی ، بازگو کننده میل درونی انسان به حق و حقیقت و راستی و خلوص است . از طرف دیگر لعن کردن دشمنان خدا و رسول و مؤمنین ، به معنی بیزاری جستن از این افراد و دسته ها می باشد و به این طریق ما از خداوند متعال و پیامبر و جانشینان آن حضرت می خواهیم ما را در رسیدن به فضائل اخلاقی و کرامات انسانی یاری نمایند و آن رذایل اخلاقی که موجب دوری از رحمت و قرب پروردگار و فاصله گرفتن از دوستی و مودت آن بزرگواران می گردد را از ما دور بدارند .
در این بین تبری نسبت به تولی از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار است ، چرا که حقیقت و راستی ، زیبایی های خاصی دارد که انسان های مختلف را به سوی خود جذب می کند . حتی بدترین افراد نیز وقتی در مقابل شخصیتی با صفا و صادق قرار می گیرند ، در خود احساس خضوع و خشوع می کنند از این رو می بینیم که دشمنان اهلبیت علیهم السلام بارها و بارها به فضایل خاندان پیامبر اعتراف کرده اند . خلفای اهل
ص: 225
سنت و به خصوص خلیفه دوم ، بارها اعتراف کرده اند که اگر علی علیه السلام نبود، شالوده حکومت شان از هم می پاشید . معاویه بارها و بارها از فضایل علی علیه السلام و فرزندانش صحبت کرده است . مشهور است که مأمون در مقام بحث به واسطه ویژگی های اهلبیت علیهم السلام حق آن ها را در مقام حکومت و ولایت بر مردم ، اثبات نموده است . اما تمام این افراد در مقام عمل ، کار دیگری انجام دادند و حاضر نشدند از مال و مقام دنیا بگذرند و ولایت مسلمین را به کسی بسپارند که شایستگی آن را دارد . از اینجاست که جایگاه ویژه تبری نسبت به تولی مشخص می شود . به عبارت دیگر ممکن است فردی بر اساس بخشی از فطرت پاک و الهی که در ضمیر او باقی مانده ، نسبت به اولیاء خدا اظهار علاقه و محبت کند، منتهی ځاو نسبت به مال و مقام دنیا نیز باعث شود که تمام آن فضایل را نادیده گرد و پا بر فطرت الهی خود بگذارد و هر گونه ظلم و ستمی را بر اولیاء خدا روا دارد . تاریخ شاهد افراد بسیاری بوده است که نمازشان را پشت سر فرزند رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می خواندند ، ولی نمی توانستند سفره رنگین امثال معاویه و یزید را رها کنند . با توجه به این توضیحات ، همراهی تولی و تبری و جایگاه ویژه تبری در فروع دین مشخص می گردد .
تولی و تبری از شروط تقرب به پروردگار عالم می باشد : اِنِّی اَتَقَرَّبُ اِلَی الله وَ اِلَی رَسُولِهِ... وَ اِلَیْکَ بِمُوالاتِکَ وَ بِالْبَراَّئَهِ مِنْ اَعْداَّئِکُمْ .
در این فراز از زیارت عاشورا چنین زمزمه می نماییم : ای امام حسین ! من به وسیله پیروی کردن از شما و دوری گزیدن از منش و رفتار دشمنانتان ، خودم را به خداوند متعال و رسول گرامیش و همچنین به حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن علیهما السلام و شما نزدیک می سازم اولین سؤال در مورد این فراز از زیارت آن است که معنای تقرب به سوی خداوند متعال چیست ؟ یقینا مراد از تقرب به پروردگار در اینجا، تقرب مادی و جسمانی نیست ، چرا که خداوند جسمی ندارد که تقرب
ص: 226
مکانی به او معنی پیدا کند . منظور از تقرب در این بند از زیارت ، تقرب معنوی نسبت به خداوند متعال است . به عبارت دیگر می توان گفت که انسان ها با رشد روحی و معنوی خود می توانند خود را به خداوند نزدیک کرده عنایت خاص پروردگار عالم را متوجه خود کنند . آری انسان از طریق تقرب به سوی پروردگار می تواند صفات خدایی پیدا کند، با چشم او ببیند ، با گوش او بشنود و حتی هر گاه چیزی را اراده نمود ، آن چیز خلق یا حاضر گردد .(1)
نکته دیگر در این بخش از زیارت آن است که دوست داشتن امام حسین علت و دشمنی با دشمنان ایشان چه نقشی در تقرب به سوی پروردگار و پیامبر نایه و دیگر معصومین علیهم السلام دارد؟ در تفسیر آیه شریفه «إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ»(2)از امام باقر علیه السلام نقل شده است که ریسمان الهی قرآن است و ریسمان انسانی که شما انسانها را به خدا نزدیک می کند ، علی بن ابیطالب علیهما السلام ( اهلبیت) می باشند .(3)
همچنین خداوند متعال از مسلمانان خواسته است تا با وسایلی که تعیین نموده به سوی او حرکت کنند تا راه راست را پیموده و از کجروی دوری نمایند «وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ»(4). از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: ما اهلبیت علیهم السلام وسیله های تقرب به سوی پروردگار هستیم .(5)
ص: 227
از آنجا که امام حسین علیه السلام از اهل بیت پیامبر به هستند ، لذا محبت و پذیرفتن ولایت ایشان و دشمنی با دشمنان این بزرگوار ، در حکم چنگ زدن به ریسمان الهی بوده که انسان را به پروردگار خویش نزدیک می کند. اما چگونه باید به این ریسمان الهی متوسل گردید و از طریق آن به خداوند متعال نزدیک شد؟ آیا دوستی زبانی کفایت می کند؟ یا اینکه این دوستی و محبت نسبت به امام حسین علیه السلام و دیگر معصومین علیهم السلام و اولیاء الهی باید در مقام عمل نیز تجلی یابد؟ در احادیث می خوانیم که امام محمد باقر علیه السلام فرمودند : «إِنَّا لاَ نُغْنِی عَنْکُمْ مِنَ اَللَّهِ شَیْئاً إِلاَّ بِالْوَرَعِ وَ إِنَّ وَلاَیَتَنَا لاَ تُدْرَکُ إِلاَّ بِالْعَمَلِ».(1) یعنی دوستی و محبت اهل بیت سودی نمی بخشد ، مگر اینکه انسان در مقام تقوی و عمل این دوستی را نشان دهد .
همانطور که قبلا هم اشاره شد ، در زیارت عاشورا گروه ها و افراد مختلفی مورد سلام و لعن قرار گرفته اند . هر کدام از این افراد یا گروه ها نماینده یک شیوۂ فکری و رفتاری در زمان خود بوده اند . نکته ای که در این سلام ها و لعنها وجود دارد ، آن است که به خوبی موقعیت فکری و اجتماعی و شیوه های رفتاری دوستان و دشمنان خدا را نشان می دهد . کسانی که بر آنها سلام می فرستیم ، الگو و اسوه فضایل و مکارم اخلاقی هستند و کسانی که مورد لعن و نفرین قرار می گیرند ، بل رذائل اخلاقی بوده اند . یکی بیانگر نقطه اوج تکامل انسانیت و دیگری بازگو کننده نقطه حضیض بشریت می باشد. در قرآن کریم نیز بر افراد و گروه های مختلفی سلام فرستاده شده است . برای مثال در سوره صافات شرحی از حالات و فداکاری های پیامبران الهی در راه هدایت مردم بیان گردیده و در نهایت بر آنها سلام و درود
ص: 228
فرستاده شده است : « سَلَامٌ عَلَی إِبْرَاهِیمَ »(1)، « سَلَامٌ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ »(2)، « سَلَامٌ عَلَی مُوسَی وَهَارُونَ »، « سَلَامٌ عَلَی إِلْ یَاسِینَ »(3) « وَسَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ ».(4) صفتی که در این آیات(5)
، برای پیامبران الهی بیان گردیده و سلام و درود الهی ناظر به این صفت عالی می باشد ، آن است که آنها بندگان مؤمن و نیکوکار پروردگار بودند و به همین دلیل مورد عنایت خداوند قرار گرفتند : «إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ»؛«إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ».(6) همچنین در برخی دیگر از آیات ، گروه هایی از مردم با بیانات مختلف و متعدد مورد لعنت الهی قرار گرفته اند . برای مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد :
ظالمین : «أَلَا لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ».(7)
کافرین: «إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکَافِرِینَ».(8)
کسانی که عهد الهی را نقض کردند: «فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ».(9)
کسانی که پیامبران خدا را اذیت نمودند : «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَة».(10)
ص: 229
کسانی که حقایق را از مردم مخفی داشتند : «إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَی مِنْ بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتَابِ أُولَئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ».(1)
کسی که مؤمنی را تعمدا کشته باشد «وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ».(2)
مرتدین : «...قَوْمًا کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ....أُولَئِکَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَهَ اللَّهِ وَالْمَلَائِکَهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ».(3)
اصحاب سبت : «نَلْعَنَهُمْ کَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ».(4)
آیات فوق بیانگر دسته ها و گروه هایی است که در قرآن کریم مورد لعنت پروردگار عالم ، ملائکه و مؤمنین قرار گرفته اند . پس در آیات قرآن هم صفات افراد نیک بازگو گردیده و بر واجدین آن از طرف پروردگار عالم سلام و درود فرستاده شده و هم ویژگی های انسان های پست بیان گردیده و افراد متصف به آن اوصاف مورد لعنت حضرت حق قرار گرفته اند .
امامان معصوم علیهم السلام نیز که وظیفه هدایت امت اسلامی را بر عهده داشته اند ، با نشان دادن مصادیق هر کدام از این صفات و ویژگی ها و با بیان اعمال و رفتاری که موجب دوری از رحمت الهی یا تقرب به سوی پروردگار عالم می شود ، جویندگان راه حق و حقیقت را یاری نموده اند تا با دوری گزیدن از محرومان درگاه الهی ، طریق هدایت را یافته و با اطمینان در آن راه گام گذارند و خود را در زمره کسانی قرار دهند که نعمت هدایت به آنها مرحمت شده است . تأملی تاریخی در فرازهای مختلف زیارات و از جمله زیارت عاشورا، می تواند بیانگر این مطلب باشد که هر
ص: 230
کدام از این صفات ناپسند در شرایط و ازمنه مختلف . چگونه و در چه اشخاص و گروه هایی تجلی یافته است . اگر با این دید به زیارات معصومین از نگاه شود ، غنای عظیم این زیارات معلوم خواهد گردید .
يكى از رمزهاى بزرگ حديث كساء، معرفى جايگاه والاى حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است. در بخشى از حديث ، زمانى كه جبرئيل امين از خداوند متعال مى پرسد اين پنج نفرى كه اين همه فضائل دارند و آسمان ها و زمين و همۀ موجودات به بركت وجود آن بزرگواران خلق شده، چه كسانى هستند؟ خداوند پاسخ مى دهد : « هُمْ فاطِمَةُ وَاَبُوها وَبَعلُها وَبَنُوها »: « آنان : فاطمه ، پدر ، شوهر و فرزندانش هستند ». اين عبارت نشان دهندۀ جايگاه والا و شناخته شدۀ حضرت زهرا علیها السلام در آسمان ها و در ميان فرشتگان الهى است .
توضيح آن كه در كتاب هاى علمى آمده است كه براى معرفى يك چيز يا يك شخص ، بايد از چيزها يا اشخاصى استفاده كرد كه براى مخاطب آشناتر باشند . در اين بخش از حديث ، با وجود چهار شخصيت بزرگ ، يعنى وجود مبارك پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم ، حضرت على ، امام حسن و امام حسين علیهم السلام ، وجود مبارك حضرت زهرا علیها السلام محور اصحاب كساء معرفى شده اند كه آسمان ها و زمين و آن چه در آن هاست به طفيل وجود مبارك آن ها خلق شده است . اين معنا در ديگر احاديث معصومان علیهم السلام نيز وجود دارد . در حديثى قدسى، خداوند تبارك و تعالى، خطاب به پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم مى فرمايد : « لولاك لما خلقت الاْءفلاك و لولا على لما خلقتك و لولا فاطمة لما خلقتكما»(1):«اگر براى تو نبود، افلاك را خلق نمى كردم و اگر براى على علیه السلام
ص: 231
نبود ، تو را خلق نمى كردم و اگر براى فاطمه علیها السلام نبود ، شما را خلق نمى كردم ». اين حديث ، نشان از نقش محورى حضرت فاطمه علیها السلام در عالم هستى دارد .
در روايتى از اهل سنت، ابوهريره از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل مى كند : « پس از آن كه حضرت آدم علیه السلام به عرش توجه كرد، پنج نور در آن ديد و زمانى كه خداوند در مورد اين پنج نور پرسيد ، پاسخ شنيد كه اين پنج نور فرزندان تو هستند و به محبت آن هاست كه تو را خلق كردم و اگر اين ها نبودند بهشت و دوزخ ، عرش و كرسى ، آسمان و زمين ، فرشتگان و جنيان و آدميان را خلق نمى كردم . اى آدم ! به عزتم سوگند ! اگر كسى به اندازه يك دانه ى خردل بغض و كينۀ آن ها را در دل داشته باشد، وارد آتشش مى كنم . اى آدم ! اينان برگزيده هاى من هستند، من به واسطه ى آن ها مردم را نجات مى دهم و هلاك مى گردانم. اى آدم! اگر حاجتى داشتى به وسيلۀ آن ها به من توسل بجوى ».(1)
نكته ديگر ثواب و پاداشى است كه براى برپايى مجلس حديث كساء در نظر گرفته شده است . در حديث كساء مى خوانيم : « ما ذكر خبرنا هذا فى محفل من محافل اهل الاْءرض و فيه جمع من شيعتنا و محبينا و فيهم مهموم الا و فرج الله همه، ولا مغموم الا وكشف الله غمّه، ولاطالب حاجة الا وقضى الله حاجته …». اين ثواب جداى از جنبۀ توسل به وجود مطهر حضرت زهرا علیها السلام ، ناظر به ثوابى است كه براى مجالس ذكر اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام قرار داده شده است . در احاديث آمده است كه اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام دوست دارند در مجالسى كه شيعيان به
ص: 232
ذكر احاديث و معارف اهل بيت علیهم السلام مى پردازند ، حضور يابند و براى كسانى كه امر ولايت آن ها را زنده نگه مى دارند، دعا كنند .(1)
بر اين اساس ، بندهايى از اين حديث كه بازگو كننده ى آن است كه « رحمت خدا بر اهل اين مجالس نازل مى شود »، « تا آن كه جمع متفرق نشده اند، فرشتگان براى آن ها طلب آمرزش مى كنند » ، « اگر در جمع آن ها غم زده و اندوهگينى باشد ، خداوند غم و اندوه او را برطرف مى سازد » ، « اگر در آن جمع حاجت مندى باشد ، خداوند حاجت او را برآورده مى سازد » و …، با توجه به احاديث ديگر مورد تأييد قرار مى گيرد .
ص: 233
عکس
ص: 234
(برگی از فصل جدید زندگی محقق ولایی و یادی از آیة الله سید اسماعیل هاشمی قدس سره )
ص: 235
یکی از برگ های تاریخ زندگانی آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره ، جریان ازدواج ایشان است ، که زمانی در حوزه علمیه قم و در سطح عالی حوزه ، مشغول دروس خارج فقه و اصول بودند ، در تابستانی مبارکی ، فصل جدیدی از زندگی اش رقم خورد .
آیة الله آقای حاج سید حسین موحد ابطحی دام ظله جریان ازدواج آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره را چنین نقل می فرمودند :
ایام تابستان بود که اخوی به اصفهان آمده بودند . آیة الله خادمی قدس سره به ایشان فرمودند : دختری برای شما سراغ دارم و آن صبیۀ محترمه آیة الله حاج سید اسماعیل هاشمی است . آن زمان آیة الله هاشمی از محل زندگی شان شهرضا به اصفهان تبعید شده بودند و در مدرسه صدر با آیة الله خادمی و سایر علما محشور بودند و از لحاظ اجتماعی ، موقعیت بالایی داشتند . والده و همشیرۀ ما برای خواستگاری رفتند و آخرالامر این وصلت مبارک سر گرفت . عروسی آقا سید علی در منزل پدرشان آیة الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره برپا شد و مدتی در آنجا ماندند و سپس در قم منزلی تهیه نمودند و با خانواده راهی عش آل محمّد علیهم السلام شدند .
معمولا وقتی از علماء و بزرگان حوزه یا دانشگاه صحبت به میان می آید ، تمام توجهات به سمت تدریس ها و تألیف های آن بزرگ معطوف می شود ، حال آن که بزرگان دین با عملکرد خود به ما یاد داده اند از کسانی که در توفیقات شما مستقیم و غیر مستقیم سهیم بوده اند تشکر کنید .
ص: 236
توفیقات مرحوم آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی در قالب تحصیل و تالیف و تبلیغ برای همگان روشن بود ، اما این توفیقات دست یافتنی نبود . مگر این که همسری در تمامی سخنی های راه با ایشان همراه و همدم بود و صبیه مرحوم آیة الله حاج سید اسماعیل هاشمی که خود تربیت شده خانواده ای روحانی بود با آگاهی کامل از سختی های قدم نهادن در این مسیر خود را در موفقیت های همسر سهیم گرداند . ایشان در محضر ابوی خود مرحوم آیة الله هاشمی جامع المقدمات و الفیه را فراگرفتند و با عروه الوثقی آشنایی یافتند .
پس از ازدواج با آیة الله موحد ابطحی و هجرت به قم نزد ایشان به فراگیری لمعه پرداختن و پس از آن نیز با همسر حاج شیخ .... نجفی ( که بعدها نماینده شهرضا در مجلس شورای اسلامی شدند ) لمعه را بحث می کردند . در ایام تبلیغی با همسر خود به شهرستان اقلید می رفتند و دشواری های سفر با وسایل نقلیه عمومی آن سال ها را با جان و دل پذیرا بودند . پس از آنکه به واسطه مدرسه رفتن فرزندان نمی توانستند در سفرهای تبلیغی همسر خود را همراهی کنند دشواری های دیگری را پذیرا شدند . ایام تبلیغی محرم ، صفر ، رمضان و جمادی الاولی و الثانی آیة الله موحد ابطحی در اقلید بودند و همسر ایشان به تنهایی به امور جسمی و تربیتی فرزندان اهتمام داشتند . از خرید روزانه تا رسیدگی به درس های فرزندان و پرستاری از آنها در بیماری ها و ... از وظایفی بود که بانوی بافضیلت حاجیه خانم هاشمی به دور از پدر و مادر و برادران و خواهران خود بر عهده گرفتند .
مکارم اخلاقی ، روی گشاده ، مهمان نوازی و دست پخت خوب و در مجموع همراهی ایشان با آیة الله موحد ابطحی موجب شده بود بستگان آیة الله موحد ابطحی و مردم اقلید وقتی به قم می آمدند منزل ایشان را برای سکونت انتخاب کنند . زمانی که آیة الله العظمی حاج سید محمد علی موحد ابطحی قدس سره یا جناب آقای
ص: 237
دکتر سید عبدالوهاب طالقانی تصمیم داشتند منزلی در قم تهیه کنند مدتها در منزل آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی زندگی می کردند .
اوج همراهی حاجیه خانم هاشمی با آیة الله موحد ابطحی در سالهای طولانی بیماری همسر نمایان گردید . در موقعیتی که برخی پیشنهاد کردند به واسطه دشواری های کار ، خوب است برای ایشان پرستاری گرفته شود ، حاجیه خانم هاشمی موافقیت نکردند و در این چند سال و در موقعیتی که خودشان علاوه بر کهولت سن با عوارض ناشی از چند بیماری درگیر بوده و هستند ، علاوه بر مسئولیت های پیشین مانند مرتب ساختن خانه و پخت و پز و نگهداری نوه ها و ... ، مسئولیت کامل پرستاری از آیة الله موحد ابطحی را علی رغم تمام سختی های آن برعهده داشتند .
زمانی که آیة الله موحد ابطحی پیشنهاد کردند یکشنبه شب ها در منزل روضه برگزار شود تا با نوای روضه جان خود را تازه کنند ، مسئولیت آماده سازی شام برای حدود 70 – 100 نفر بر عهده حاجیه خانم هاشمی بود . در طول سال هایی که آیة الله موحد ابطحی بستری بودند ، به تصریح خودشان برای این که کسی به زحمت نیفتد، هیچ گاه تقاضای آب یا غذای خاصی نداشتند و همسرشان به تجربه دریافته بودند که ایشان چه موقع و چه میزان آب می خواهند و به چه غذایی مشتاق تر هستند و علاوه بر داروهای پزشکی رایج ، چه داروهای طب سنتی در چه مقاطعی برای ایشان مناسب است . شب هایی که آیة الله موحد ابطحی تب داشتند و سخت نفس می کشیدند حاجیه خانم هاشمی پائین تخت همسرشان می خوابیدند و از نگرانی تا صبح خواب راحت نداشتند .
ارتباط روحی آیة الله موحد ابطحی و حاجیه خانم علویه ی هاشمی به قدری عمیق بود که وقتی ایشان به سفر می رفتند ، با این که فرزندان سعی می کردند تمام مراقبت های لازم را داشته باشند ، معمولا حال جسمی آیة الله موحد ابطحی بد
ص: 238
می شد و به همین دلیل حاجیه خانم هاشمی سفرهای طولانی نمی رفتند . این بانوی علویه را می توان به عنوان اسوه صبر و وفاداری در تاریخ معرفی کرد که در شرح صدر و کمالات نفسانی تا لحظات آخر عمر شریف آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره در کنارشان به اخلاص و محبت بود .(1)
ثمرۀ این ازدواج مقدس، 5 دختر و 3 پسر بود که فرزندان ذکور آن عبارتند از جناب دکتر سید محمّد تقی موحد ابطحی، جناب آقا سید مهدی موحد ابطحی و جناب آقای سید مجید موحد ابطحی که به فضل خدا تمامی فرزندان آن محقق ولایی به علم و ارادت خالصانه به ساحت مقدس اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام مزین و موفق می باشند .
دامادهای ارزشمند ایشان نیز عبارتند از : جنابان حسین محمّدی ، مهندس محسن یزدیان ، جواد ناطق ، سید هادی قادری .
همواره در طول تاریخ انسان های وارسته ای بوده اند که با تقرب به خداوند متعال و معصومين علیهم السلام از نور وجود آنها بهره مند گردیده و خود نیز چراغ هدایتی برای جامعه خویش شده اند . اینان وارثان حقیقی معصومین علیهم السلام هستند که « طبیب دوار بطبّه» اند.
از جمله آنان آیة الله حاج سید اسماعیل هاشمی قدس سره است . انسانی که کلامش فزونی علم نگاهش، مهر و محبت ، سكوتش القاى تقوا و دیدارش یاد خداوند را به همراه داشت . هر لحظه دیدار این سلاله زهرای اطهر نسیمی بود از سوی دوست که قلب را خاشع و متوجه عالم معنا می نمود .
ص: 239
او در عین حضور دایم در محضر حضرت رب العالمین در میان مردم و با مردم بود در سخت ترین شرایط ارتباط خویش را با مردم قطع نکرد و دغدغه حل مشكلات ، مردم برای ایشان ملکه گردیده بود چرا که « من أصبح ولم يهتم بامور المسلمين فليس بمسلم » ، درب منزل او باز روی او گشاده و سفرۀ او برای همگان گسترده بود . او هیچ گاه ذکری از مقامات معنوی خویش به میان نیاورد و قلباً روا نمی داشت که بر کرده های خویش تعریف بشنود .
سيّد اسماعيل هاشمی بن سید میرزا محمد حسن بن سید ابراهيم بن سید محمد باقر بن سيد ابو الفتح بن سيد احمد بن سید باقر بن سید میر محمد مهدى بن سيد عليرضا بن سيّد اسماعيل بن سيّد محمد تقى بن سيّد زين العابدين بن سيّد محمد بن سيّد محمّد اسماعيل بن سيد محمد هادی بن سید محمد باقر بن سید هاشم بن سيد على ابن سيد جعفر بن سيد نورالدین بن سید محمد بن سيّد محمود بن سيد ابراهيم بن سيد اسماعيل بن سید محمود بن سیّد رضى بن سیّد مرتضی بن سید هاشم بن سید ابراهيم بن سيّد محمد بن سید رضا بن سيّد محمود بن سيد شهاب الدين بن سيد عبد الله بن موسى كاظم علیه السلام .
آیة الله آقای حاج سید اسماعیل هاشمی اصفهانی قدس سره حدود سال 1330 قمرى در روستاى طالخونچه سمیرم سُفلى - که محلّ تبلیغى اجداد پدرى و مادرى اش بود - متولد شد . پدر ایشان حضرت آیة اللّه میرزا محمد حسن موسوى - افاض اللّه علیه المغفرة و الرحمة - از شاگردان برجسته میرزا ابوالمعالى کلباسى ، آخوند کاشى، میرزا جهانگیرخان قشقائى و سیّد محمد باقر درچه اى بودند که در میان عالمان آن عصر، به زهد و تقوا معروف بوده و اذکارى نزد خود داشتند .
ص: 240
آیة اللّه هاشمى تحصیلات ابتدایى خود را در مکتب خانه نزد پدر و سایر بزرگان فامیل به پایان برد و در حدود سال 1340 قمرى در زمان حیات آیة اللّه درچه اى به اتفاق برادرش مرحوم آیة اللّه آقا سیّد على اکبر براى ادامه تحصیل به اصفهان هجرت کردند . و در آن جا مشغول فراگیرى علوم حوزوى شدند .
پس از مدتى توقّف و ادامه تحصیل ، براى گرفتن جواز سفر به نجف اشرف و ادامه تحصیلات در آن حوزه مقدّس ، از اصفهان به شهر مقدّس قم آمدند .
معظّم له در این باره اظهار مى دارند : « وقتى به قم رسیدیم و تصمیم ما به اطلاع آیة اللّه حائرى رسید ، ایشان آقاى حاج شیخ مهدى بروجردى پدر خانم آیة اللّه گلپایگانى را - که در آن موقع ناظر حوزه و مشاور آیة اللّه حائرى بودند - فرستاده و پیغام دادند که همین جا بمانید و از حوزه علمیّه قم استفاده کنید . مدتى ماندیم و حوزه قم را بسیار گرم و با معنویّت یافتیم و همین مسئله باعث توقّف ما در قم شد ».
اساتید
آیة اللّه هاشمى محضر عالمان برجسته ای را درک کرد که از جمله استادان وى در اصفهان عبارت اند از :
الف) اساتید معظّم له در اصفهان : 1. میرزا احمد مدرّس، 2. شیخ محمد جواد فریدنى، 3. سیّد زین العابدین طباطبائى ابرقوئى، 4. آیت اللّه حاج محمد جواد بیدآبادى، 5. آیة اللّه العظمى سیّد على بهبهانى - آیة اللّه هاشمى در زمانى که آیة اللّه بهبهانى همه ساله در فصل تابستان به اصفهان تشریف مى آوردند، از اعضاى حوزه استفتایى معظّم له بوده و از محضر ایشان استفاده شایانى نموده اند - ، 6. آیة اللّه حاج شیخ مهدى نجفى ، 7. آیة اللّه شیخ امجد الدّین نجفى ( معروف به مجد العلماء )، 8. آیة اللّه شیخ محمد رضا کلباسى .
ص: 241
معظّم له از محضر اساتید یاد شده در فنون مختلف فقه ، اصول ، هیئت ، عرفان و سیر و سلوک بهره مند شده است . از جمله در خصوص سیر و سلوک ، از محضر مرحوم آیة اللّه سیّد زین العابدین طباطبائى ابرقوئى - که از شخصیّت هاى بارز و عالمى عامل و معلم اخلاق ، عرفان و سیر و سلوک بوده - استفاده نموده است .
ب) اساتید معظّم له در قم
1. مرحوم آیة اللّه گلپایگانى ، 2. مرحوم محمد حسن نویسى ، 3. مرحوم شیخ محمد رضا جرقویه اى، 4. شیخ مهدى مازندرانى ، 5. آیة اللّه میر سیّد على نجف آبادى ، 6. آیة اللّه فاضل لنکرانى ( معروف به فاضل قفقازى ) ، 7. میرزا مهدى همدانى ، 8. محمد حسین ساوجى ، 9. آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائرى ، 10. آیة اللّه سیّد صدرالدّین صدر، 11. آیة اللّه سیّد حجّت کوه کمره اى ، 12. آیة اللّه سیّد محمد تقى خونسارى، 13. شیخ محمد على حائرى ( صاحب مختارات ).
مدت پنج سال دروس سطح (لمعه شهید ثانى، رسائل و مکاسب شیخ انصارى) را در مدرسه اقدمیّه شهرضا تدریس فرمودند و درس اخلاق معظّم له نیز به صورت جلسات عمومى برگذار مى شد.
در اصفهان نیز براى گروهى از طلّاب مدرسه ملّا عبداللّه شرح لمعه ، مکاسب محرّمه و بخشى از مبحث بیع را تدریس کردند . ایشان علاوه بر این موارد مزبور ، هر هفته براى سپاهیان پادگان غدیر اصفهان ، یک جلسه تفسیر موضوعى قرآن و درس اخلاق مى گفتند . هم چنین جلسات اخلاقى فراوانى را براى بانوان در مقاطع مختلف، داشته اند .
ص: 242
و باز از فعّالیّت هاى ایشان این که، کتاب منیة المرید را - که در آداب شاگرد و استاد است - در مدرسه امام محمد باقر( دربکوشک ) تدریس مى کرده اند . و ضمناً برگزارى هر روزه جلسات بحث فقهى با چند تن از علماى اصفهان - که مرحوم آیة اللّه شهید شمس آبادى ( دوست بسیار نزدیک معظّم له ) یکى از آنان بود - در مدرسه علمیّه دربکوشک - که تا زمان شهادت آیة اللّه شمس آبادى ادامه داشت ؛ نیز از فعّالیّت هاى علمى دیگر معظّم له به شمار مى آید .
1. ذریعة الزائر یا رهبر زوّار؛ 2. درّة البیضاء فى فضائل سیّدة النساء یا لؤلؤ درخشان ؛ 3. ملتقطات فى التعقیبات، مشترکات و المختصات للصلوات ؛ ( این کتاب به عربى بوده و طبق اظهارات معظّم له ، در سفر حج همراه با کتاب ها و اشیاى دیگرى که در داخل چمدان بوده به سرقت رفته است )؛ 4. هدایت الاخوان یا برادرى؛ 5. شهادة الشهداء؛ 6. ابیات و سروده هایى به عربى و فارسى پیرامون موضوعات مختلف .
سال 1360 قمرى، زمانى که معظّم له از شهر مقدّس قم به زادگاه خویش رفتند ، مردم آن سامان که در انتظار فردى جامع در امر تبلیغ و روشن گرى در امور دینى و سیاسى به سر مى بردند، از ایشان استقبال کردند. آن دوران که از بهترین روزهاى عمر معظّم له به شمار مى آید ، توانست با ارشاد و هدایت مردم ، تحوّلات بزرگى را در زمینه هاى علمى ، فرهنگى و نشر معارف اسلامى ایجاد کند . و سرانجام به واسطه تقدیر الهى و عوامل دیگر ، رهسپار شهرضا شدند و در آن جا به اقامه جماعت ، تدریس و وعظ و خطابه پرداختند .
ص: 243
در دهه عاشوراى سال 1342 شمسى طى سخنرانى هاى بر علیه رژیم شاهنشایی در مجالس و محافل مختلف شهرستان شهرضا ، اعتراض شدیدى را با بیانى بسیار تند به حکومت و دستگاه جبّار وقت کردند و سرانجام در روز عاشورادستگیر شدند و به ساواک و زندان اصفهان انتقال یافتند . و سرانجام پس از چند روز تحمّل زندان همراه با شکنجه هاى روحى ، به وسیله یکى از صاحب منصبان وقت که علاقه اى به دودمان رسالت داشت آزاد و به شهرضا بازگشتند . فعّالیّت هاى سیاسى و اجتماعى پس از انقلاب نمایندگى مجلس خبرگان رهبرى در در دوره دوم از اصفهان ؛ پس از رحلت آیة اللّه خادمى ، چون معظّم له در دوره اقامتشان در اصفهان در اثر فعّالیّت هاى اجتماعى و ارشادى خستگى ناپذیر ، شهرت خاصّى در میان مردم پیدا کرده بودند ، به نمایندگى مردم استان در مجلس خبرگان انتخاب گردیدند .
مطلق انجمن هاى خیریّه و مؤسّسات عام المنفعه اى که در اصفهان تأسیس گردیده، و حتى بسیارى از مؤسّسات فرهنگى و آموزشى ، زیر نظر معظّم له و با مشورت ایشان تأسیس و به انجام وظایف محوّله با همکارى افرادى متدیّن و کارآزموده مشغول به خدمت مى باشد ، که از جمله مى توان انجمن مددکارى امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف و انجمن رسیدگى به مستمندان واقعى آسایشگاه صادقیّه و تأسیس کانون هاى فرهنگى و...را نام برد .
آیة الله سید اسماعیل هاشمی طالخونچه ای سرانجام در سال 1378 کنار مضجع نورانی ثامن الحجج علیه السلام دعوت حق را لبیک و دار فانی را وداع گفت . پیکر ایشان بعد از انتقال به اصفهان ، در مقبره علامه مجلسی به خاک سپرده شد .
ص: 244
ص: 245
سروده : آیة الله حاج شیخ شرف الدین نظری خادم الشریعه مازندرانی دام ظلهاسفند 1377
ابطحی آن مرد دانا و زکی *** آنکه باشد نام او سیّد علی
هم موحّد موسوی و ذو حسب *** جملۀ آباء او عالی نسب
خوش کلام و خوش مرام و با صفا *** نجل پاک حاج سید مرتضی
لطف حق او را مدد کار آمده *** در شدائد هادی و یار آمده
زد قدم در عرصۀ اهل قلم *** کار او تألیف باشد دم به دم
در ره نشر معارف سخت کوش *** وز مِی قالوا بلی پیمانه نوش
همتش تحقیق و انسش با کتاب *** بهره ور از سعی او هر شیخ و شاب
جمله تألیفات او باشد رشیق *** احسن الله الجزاء او را حقیق
باشد آن مجموعه ای پر از گهر *** می شمارم از برایت سر به سر
شیعه(1)وقانونچه(2)درطب و دو راه(3) *** مبحثش اخلاق و عرفان اله
هم شفاء الصدر(4) و هم فضل غدیر(5) *** باشد این توفیق از لطف امیر
ختم عاشورا(6) و آثار شگفت *** آنکه بی شک هست مفتاح بهشت
آیة التطهیر(7) اندر پنج جلد *** قدر او ظاهر بود بر اهل جِد
دوره موسوعه با نام حسین(8) *** داده بر دیوان و دفتر زِیب و زِین
چهارده جلد است و هر جلدش نفیس *** بهر ارباب سیَر نعم الانیس
گرچه باشد قدر مولا بیش از این *** لیک این مجموعه ای باشد وزین
ص: 246
( آب دریا را اگر نتوان کشید *** هم بقدر تشنگی باید چشید )
بعد از آن توفیق او را دست داد *** بهر تحقیقی دگر همت گمارد
روزها کوشید و شبها را نخفت *** تا که از بحر معانی دُر بسفت
نکته ها مکشوف و اسرار است آن *** همتی کن هر سه جلدش را بخوان
چون ابالفضل(1) است نام این کتاب *** ( آفتاب آمد دلیل آفتاب )
مَظهر حُسن و کمالات و کَرَم *** مُظهر فیض و کرامات است هم
می برد نامش غم از قلب حزین *** زادۀ آزادۀ ام البنین
ساقی طفلان در آن صحرای طف *** هم علمدار سپاه جان به کف
جان نثار و میر آل فاطمه *** سرخ رو از خون او شد علقمه
دست خود را داده اندر راه دوست *** تا ابد دست همه رو سوی اوست
صولتش یاد آور فرّ پدر *** صورتش رخشنده چون قرص قمر
باب حاجات امم پور علی *** حل شود از لطف او هر مشکلی
همچو حیدر صف شکن در کارزار *** بر حسینش در محَن غمخوار و یار
بر سرش آمد عمود آهنین *** یا اخا گویان شده نقش زمین
کی برادر یک دمی نظّاره کن *** بهر عباست تو فکر چاره کن
در کنار پیکرش آمد چو شاه *** ( شد قیامت از قَران مهر و ماه )
گفت جانا بعد تو پشتم شکست *** گرد غم بر صورت زینب نشست
( این من و این ذکر یا رب یا ربم *** این من و این نامه های زینبم )
می رسد هر دم نوای الرحیل *** ایها العشاق، الی رب الجلیل
دارد امید از ابالفضل رشید *** خادم درگاه او عبدالحمید
بر ( شرف ) از مرحمت بنما نظر *** شو شفیعش روز محشر از سقر
جملگی را رهنمون شو در دو دار *** از بلا و مکر ما را دور دار
بُود تاریخی که این منظومه رفت *** یک هزار و سیصد و هفتاد و هفت
ص: 247
سروده : آیة الله حاج شیخ شرف الدین نظری خادم الشریعه مازندرانی دام ظله
سالروز شهادت حضرت زهرا علیها السلام - فرورین 1390
تو ای شیعه برخوان حدیث کسا را *** به دست آر الطاف و فضل خدا را
اگر طالب فوز و فیضی و رحمت *** و یا شائقي قرب يوم الجزا را
دل و جان مُصفّا کن از یاد جانان *** به پیما ره عشق و صدق و وفا را
بنوش از حدیث کسا جرعه ناب *** بیفشان تو آنگاه فَرَّ هما را
نما سیر آفاق و انفس ز جامش *** بِهِل از زلالش بَدیُ و شقا را
حدیثی که باشد چنان دُر مکنون *** که ماندست میراث ، خیر النّسا را
چو اکسیر باشد بَرِ اهل بینش *** در او راز و رمز است، بین نکته ها را
بود راویش جابر آن نیک سیرت *** که از اهل سرّ است آل عبا را
چو خوانَد حدیث کساء دردمندی *** و یا بی کسی دل غمی ، این دعا را
شود باز بر او دَرِ لطف و غفران *** برآورده سازد خدا گفته ها را
نمود ( ابطحی ) همت و زنده کرد او *** به تاریخ سرّ حدیث کسا را
کتابی متین و وزین از معانی *** بیفزود کانون نشر هدی را
ز تحقیق و تدقیق و نقل حکایت *** سَبَق بود آقران و اهل صفا را
بر او باد الطاف بیچون داور *** خدایش دهد اجر نیک و عطا را
شرف! نَبود این جز ز توفیق ایزد *** طلب کن ز درگاه او مدّعا را
ص: 248
سروده : جناب آقای کردی
ای که دنیای صفایی ابطحی *** مظهر مهر و وفایی ابطحی
زندگی را کرده ای صرف خدا *** از پلیدی ها جدایی ابطحی
شکر کن ذات خدا را دم به دم *** زاده خیرالنسائی ابطحی
روز و شب ورد زبانت اهل بیت *** خادم آل عبایی ابطحی
با کتابی که نوشتی تو چنین *** حزن را از دل زدایی ابطحی
دست گیر تو ابوالفضل رشید *** تا که در محشر در آیی ابطحی
چهره نورانیت را هر که دید *** گفته است مرد خدایی ابطحی
تا خریدار حسینی واقعاً *** لایق مدح و ثنایی ابطحی
ریزد اشک تو همیشه بر حسین *** معنی دائم بکایی ابطحی
خوش به حال تو که در روز جزا *** در حضور مصطفایی ابطحی
حالتی داری تو با ذکر اله *** عارفاً اهل دعایی ابطحی
هیچ می دانی چرا می خواهمت *** چون شمس مرتضایی ابطحی
از خدا خواهم به روز رستخیز *** بین ما نبود جدایی ابطحی
« کردیم » دارم توقع از شما *** بر سر پیمان بیایی ابطحی
*****
سروده : مداح با اخلاص اهل بیت علیهم السلام ، کربلایی علی پاکدامن
به نشر کتب مشت بیگانه وا کرده است *** پر از نور چشمان اهل والا کرده است
ص: 249
گهی از ابالفضل و گه از رقیه نوشت *** کراماتشان را بیان دلربا کرده است
احادیث سنی و شیعه به فضل حسین *** نوشت و دل عاشقان کربلا کرده است
دل دغدغه مند او همتش داده بود *** که عمرش همه صرف دین خدا کرده است
بود آبرومند در پیش زهرا که او *** دفاع از حدیث شریف کساء کرده است
شبانه شدی روضه خوان دفن و او این چنین *** عجب روضه ای بهر مادر بپا کرده است
*****
احمد ربي الله بعد البسملة *** شكراً على نعمائه والشكر له
الحمد لله على أفضاله *** صلی علی محمد وآله
وبعد فالعلم طويل الذيل *** يجري من منابع كالسيل
أودية القلوب من مجراها *** اوعية فخيرها أوعاها
اهمها معرفة الجبار *** ثم النبي وآله الاطهار
تعريفهم بالسنة والكتاب *** متضح عند أولى الالباب
في غير واحد من الايات *** تشهد بالفضل و بالاخبات
فآية القربى التي جاءت لهم *** تلزمنا بالحب والود لهم
قد قرنت طاعتهم في الاية *** بطاعة الله بأسمى غاية
هم أحد الثقلين في الرواية *** قرین قرآن أولى الولاية
ص: 250
وباب حطة لمن والاهم *** ينجبهم يهلك من عاداهم
منها تجيء ( آية التطهير) *** في شأنهم و سأل من الخبير
يا حبذا من سيد زكي *** و فاضل و كامل رضي
ذرية من الذراري النبوي *** و دوحة الحدیقة المصطفوی
و هو ( علي ) وأبوه المرتضى *** سلالة من النبي المصطفى
اعنى ( علي ) الابطحي الالمعي *** اللوذعي الفاطمي العلوي
لازال كاسمه العلي العالي *** مرتقياً مدارج المعالي
قد خاض في البحار حتى القعر *** اخرج منها من ثمين الدرّ
لاية التطهير واجتماعها *** بخمسة و تسعة اتباعها
نزولها في أول الأمر أجتمع *** بخمسة و تسعة لهم تبع
احبى به معالم الاجداد *** اعني النبي والامام الهادي
و آله المطهرون من ادناس *** و من ضلال الشرك والارجاس
فاية التطهير شاهد على *** ما قيل فيهم من سمو وعلا
و هم لهم ارادة التكوين *** لا يتخلف عنه بالیقین
ارادة التشريع غير منحصر *** فيها اداة الحصر غير معتبر
من الفریقین کذا جاء الاثر *** رواية ثم حديثاً معتبر
تطهير من یعدهم من الحجج *** يظهر للمطالب من خوض اللجج
و قد دعاء الخليل ابراهيم *** تطهير من من نسله يقوم
وهكذا دعاء سيد البشر *** تطهير ابناه ائمة الغرر
هم آل النبي آل الله *** من نزهوا عن وصمة الأشباه
هم خمسة تجمعوا في جامع *** تحت كساء شامل وجامع
فجاء جبرائيل من رب الابد *** بآية التطهير في القول الاسد
ص: 251
في بيت فاطمة وأم سلمة *** وغيرهم امكنة محترمة
و قد دعا الرسول في حقهم *** اذهاب ارجاس البرايا عنهم
ثم الصلوة والسلام منهم *** ورحمة الله اتت عليهم
و قول امين من الباب سمع *** اجابة الدعاء فيهم قد جمع
تسبيح ما جاء من الرمان *** والعنب النازل من جنان
ولم يسبح في يدي غيرهم *** لانها لهم وخصت بهم
و بين الساعات والايام *** لهذه الوقعة في الانام
والحاضرون بينهم افراد *** من النساء والرجال اعداد
وقد تمنى وتقاضا بعضهم *** بان يكون في الدخول معهم
فردهم عنه رسول الله *** لان اهل البيت آل الله
عنوان اهل البيت اصحاب الكساء *** معرف بهم كاصحاب العبا
لا شك في هذا ولا ترديد *** بانه اياهم يريد
لكنما حثالة من البشر *** يشككون في الذي ظهر
ويدعون غير الحق *** وغير ما امانة وصدق
فمنهم اللاعب بالنرد عكرمة *** وتارك الصلوة عارى المكرمة
وذو فضيحة هو المقاتل *** في عجزه عن الجواب السائل
وعروة الناصب بالنصب الجلي *** اعدا عدوهم بمولانا علي
هم اخذوا الخلاف من اسلاف *** ونقلوا منهم الى الاخلاف
ومحدث الخلاف للخلافة *** فانهم قد فقدوا الشرافة
فسوف يلقون الجزاء الا وفى *** من سنة سيئة لا تخفى
و ناظم الابيات هاشمي *** من المخالفين طبعه بري
ص: 252
ص: 253
انالله و انا الیه راجعون
و سرانجام روح پاک محقق ولایی ، محدث عالیقدر شیعه و پیر غلام با صفای سیدالشهدا ارواحنافداه ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف پس از سال ها عزلت و نقاهت ، در روز یکشنبه 19 آذر 1402 شمسی مطابق با 26 جمادی الاولی 1445هجری قمری به دیار باقی شتافت و قلبی که سال ها به عشق امیرالمؤمنین علیه السلام می تپید و به غربت مادر مجروحه و شهیده اش داغدار بود و از غربت دین آرام و قرار نداشت ، در ایام شهادت حضرت زهرا علیها السلام در دامان مادر آرام گرفت . خیل عظیم دوستداران علم و فقاهت و جمع کثیری از علما و بزرگان ، پیکر پاک آن مجاهد نستوه و فدایی ثقلین ، آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی اعلی الله مقامه الشریف را از مسجد امام حسن عسکری علیه السلام تا حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام تشییع کردند و پس از اقامه ی نماز توسط آیة الله العظمی کریمی جهرمی دام ظله ، در آستانۀ مبارکه حضرت امامزاده شاه حمزه علیه السلام آرام گرفت و میهمان ابدی اجداد طاهرینش گشت .
بسم الله الرحمن الرحیم
... پدرم در خانه نيست ولی روح بزرگش را با چشم دل می شود ديد اگر اهل دل باشی . من و برادرم قرائت قرآن را در اوان کودکی نزد پدر آموختيم . او در حياط خانه خاک باغچه را زير و رو و درختان را هرس می کرد و ما در گوشه ای از حياط با صدای بلند قرآن می خوانديم و ايشان رفع اشکال می کردند . مادرم در محضر ايشان دروس حوزه ( مغنی ، سيوطی ، لمعه ، رسالۀ محشی ) و تأويل آيات قرآن و احاديث را
ص: 254
می آموختند و من به تکرار ديده بودم که پدر براي پيداکردن منابع روايی و حديثی متواضعانه از مادر کمک می گرفتند .
پدر چه در زمان سلامت و چه در دوران طولانی بيماری سبب خير و برکت خانواده بودند و مادر به تکرار اين موضوع را به ما گوش زد می نمودند . ايشان علاقۀ زيادی به زيارت جامعۀ کبيره داشتند و مداومت بر خواندن اين زيارت و همچنين زيارت عاشورا می نمودند .خدای رحمت کند پدرم را و به سلامت بدارد مادر را .
روزهايی که توفيق پيدا می کردم به ديدارشان بروم و به چشمان و صورت پر نورشان نگاه کنم بسيار متفاوت بود از روزهای ديگر . اوقات شبانه روزشان را تقسيم کرده بودند بين عبادت ، کتابت و کار . کم خوراک و کم خواب بودند . لباس هايشان تميز و ساده بود . زمانی که به تبليغ می رفتند هميشه يک دست لباس آويزان بر رخت آويز داشتند ، می دانستند که عطر لباسشان در زمانی که منزل نيستند باعث آرامشمان می گردد . و من هنوز آن روزهای کودکی را خوب به ياد دارم که موقع دلتنگی ، قبايشان را بو می کردم . راه رفتن های کودکی مان را مديون پدر هستيم . با دو دستشان انگشتان کوچکمان را می گرفتند و آهسته - آهسته راهمان می بردند و گاهی دستمان را رها می کردند تا زمين خوردن را هم تجربه کنيم .اوايل سن تکليف من را همراه خود به نماز آية الله بهجت بردند . اين يکی از جايزه هايی بود که من از پدر گرفتم .
صحبت از مرحوم جعفرآقای مجتهدی در منزل زياد می شد و من کنجکاو بودم که ايشان را از نزديک ببينم . پدرم اين خواستۀ من را برآورده کرده و همراهشان به منزل آقای مجتهدی رفتيم. ياد دارم ايشان به من توصيه کردند دعای مکارم الاخلاق را زياد بخوانم .
ص: 255
يکی از خاطره های بسيار زيبايی که از پدرم به ياد دارم لحظاتی بود که ايشان در اتاق نشيمن گوشه ای می نشستند و در حالی که حلقه ای از کتاب ها و جزوات ، دايره وار دورشان بود آن چنان مشغول نوشتن می شدند که سر و صدايمان را نمی شنيدند .
در اين مدت بيماری خواهرم آيات قرآن و بعضاً احاديثی را با پدر مرور می کردند .
در اين ماه های آخر ايشان بخشی از آيه را خوانده و پدر ادامۀ آيه را قرائت می کردند . آخرين آيه ای که پدر همراه خواهرم تلاوت کرد اين آيه بود :
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان
«اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا»(1)
حمد مخصوص خدايی است كه اين كتاب ( آسمانی ) را بر بنده ( برگزيده اش ) نازل كرد و هيچ گونه كژی در آن قرار ندارد .
دوران بيماريش را از امتحان صبر و شکيبايی و عزت نفس سر بلند بيرون آمد .
يکی از ويژگی های بارز اخلاقی ايشان عزت نفسشان بود . ياد ندارم در هيچ شرايطی کوچک ترين درخواستی از کسی کرده باشند .
در دوران بيماری گاهی اتفاق می افتاد مادرم چندين ليوان آب پشت سر هم به ايشان می دادند که نشان از عطش زيادشان بود و هر گاه خطاب به ايشان می گفتند چرا وقتی تشنه می شويد کسی را صدا نمی زنيد ؟ می گفتند نمی خواهم کسی را به زحمت بيندازم . بسيار مهربان بودند هر چند محبتشان را بروز نمی دادند . اولين ميوه های نوبرانۀ هر فصلی را به تعداد به خانه می آوردند و ديگر خبری از آن ميوه ها نبود تا عموم مردم توانايی خريدش را داشته باشند .
ص: 256
بی توفيق بوده ام يا شرم و حيا باعث می شد که دستانشان را نبوسم . يکی از برکاتی که دوران سخت بيماری ايشان برای ما داشت اين بود که با پدرم صميمی شده بوديم .
ديگر دستشان را بدون خجالت می بوسيديم و گاهی با ايشان شوخی می کرديم تا صدای خنده شان را بشنويم .
يکی دو ماه بود که مادر بزرگوار که با تمام مشکلات ، پرستاری پدر را مي کردند آرام آرام رفتن پدر را خبر می دادند. مادر بيش از يک پرستار بود ، به همين خاطر بدون ديدن خوابی و رسيدن الهامی می شد قولش را پذيرفت ، زيرا لحظه لحظه ها را با تمام سختی های پيش رو با پدر زندگی کرده بود به خصوص در اين مدت بيماری .
دوازدهم آذرماه 1401 مادر به قصد سفری دو روزه خانه را ترک کردند .هر گاه که خانه نبودند اتفاقی می افتاد . گر چه سعی می کرديم تمام روش های مراقبت از پدر را مو به مو اجرا کنيم ، اما انگار روح پرستاری کمرنگ بود . پدرم در اين دو روز تب مختصر و ضعف و بی قراری شديدی داشتند . دو روزی را بدون حضور مادر با کمک خواهران و برادران مراقبشان بوديم . ساعت 11 شب ... شنبه ، مادر از سفر برگشتند . در بدو ورود اولين کاری که انجام دادند حاضر شدن بر سر تخت پدر بود . سلامی کردند و رو انداز پدر را مرتب نمودند . به چشم سر ديدم که حضور مادر در خانه موجب آرامش پدر گرديد انگار خيالش راحت شد که ديگر می تواند برود .
دلشورۀ عجيبی اين روزها داشتم . خوابی ديده بودم که بر خودم حجت بود پدرم را در ايام فاطميه از دست خواهم داد . چند روزی را به دليل کسالت خود نتوانستم ايشان را ببينم . تا اينکه به دليل شدت بيماری به بيمارستان منتقل و در شب بيستم آذر دار فانی را وداع گفته و از پيشمان رفتند .
محل غسل دادنشان زير درخت توت حياط خانه بود . جايی که هميشه در هنگام سلامت زيلوی ساده ای پهن می کردند و نماز می خواندند .
ص: 257
چقدر جای طنين اذان گفتن هايشان با صدای بلند در خانه خالی است .
شبی که فرزندانشان محل غسل دادن را آماده می کردند صحنۀ شب عاشورا برايم تداعی می شد . هنگامي که امام حسين علیه السلام خار و خاشاک اطراف خيام را جمع آوری می کردند . هنگام وداع آخر بر سر پيکرش نشسته بوديم . خواهر بزرگوارم با تربت امام حسين علیه السلام که
به تازگی از کربلا برای شفايش آورده بود صورت پدر را خضاب می کرد . پيراهنی متبرک به ضريح ابا عبدالله الحسين علیه السلام و
حضرت عباس علیه السلام روی سينه اش گذاشته شد . باز هم يادی از ظهر عاشورا هنگامی که زينب علیها السلام به سفارش مادرشان پيراهن کهنه ای بر تن برادر کرد . هر چه دستانش را در دست گرفتيم تا کمی از سردی پيکرش بکاهيم تاثيری نداشت . او با تمامی گرمای وجودش به ديدار مادر پهلو شکسته اش زهرا علیها السلام شتافته بود . دعای هميشگی اش که می فرمود : خدايا ! دعای امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف را شامل حالمان بگردان ، بدرقۀ راه همۀ ما باشد .
ص: 258
بسم الله الرّحمن الرّحیم
درگذشت جناب حجةالاسلام والمسلمین آقای حاج سید علی ابطحی اصفهانی رحمةالله علیه را به بازماندگان محترم و به خاندان علمی موحّد ابطحی و به علاقمندان ایشان تسلیت عرض می کنم و رحمت و مغفرت الهی را برای ایشان مسألت می نمایم .
سیّدعلی خامنه ای
20/9/1402
بسم الله الرحمن الرحیم
با کمال تأسف خبر ارتحال محدث گرانمایه و دلدادۀ حضرت سیدالشهدا علیه السلام ، آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی رضوان الله علیه را دریافت کردم .
ایشان که از خاندان جلیل صاحب مکیال المکارم قدس سره بودند ، سال ها با حضور جدّی در محضر درس اساطین و اعاظم علماء اصفهان و قم بهره های فراوان علمی را کسب کرده و پس از آن ایّام ، در معیت برادر گرانقدر خود حضرت آیة الله آقای حاج سید محمد باقر ابطحی رضوان الله علیه منشا آثار ارزنده ای در عرصه های تبلیغ و تحقیق متون دینی شده و عمر شریف خویش را در خدمت به ساحت مقدس اهل بیت علیهم السلام صرف نمودند .
این جانب با تسلیت فقدان این روحانی جلیل القدر به پیشگاه اقدس حضرت بقیة الله ارواح العالمین له الفداء ، خاندان محترم موحد ابطحی به خصوص اخوان
ص: 259
معظم و فرزندان گرامی شان ، و همچنین حوزه علمیه و مردم شریف اصفهان و ارادتمندان ایشان در اقلید امام زمان ارواحناه فداه، از خداوند متعال می خواهم که آن عالم ربانی را در جوار اولیا خود جای دهد و از رحمت واسعۀ خویش برخوردار فرماید .
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
27 جمادی الاولی 1445 قمری
علی کریمی جهرمی
بسم الله الرحمن الرحيم
إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ
رحلت عالم جليل القدر حضرت حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج سید علی موحد ابطحی « رضوان الله علیه » را به عموم بازماندگان محترم خصوصاً به خاندان مکرم موحد ابطحی و نیز بیت مرحوم آیة الله آقای حاج سید اسماعیل هاشمی قدس سره تسلیت عرض می کنم و از خداوند تعالى علو درجات آن عالم بزرگوار و حشر و نشر ایشان با اهل بیت عصمت و طهارت « سلام الله علیهم اجمعین » و صبر و اجر و سلامت و سعادت خاندان مصاب را مسألت می کنم . والسلام عليه و عليهم و رحمة الله و بركاته .
حسین المظاهری
30 / جمادى الاولى / 1445
23 / آذر / 1402
ص: 260
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
درگذشت عالم وارسته حضرت حجة الاسلام والمسلمین حاج سید علی ابطحی اصفهانی ، موجب تاثر خاطر شد .
این روحانی پرهیزکار ، سالیان متمادی از عمر شریف خود را با اخلاص وقف ترویج و تبیین مکتب اهل بیت علیهم السلام ، تعلیم و تربیت شاگردان فراوان و تألیف آثار علمی ارزشمند نمود که یقینا توشه ای گرانبها برای آخرت ایشان خواهد بود .
اینجانب ضایعه درگذشت این عالم وارسته را به حوزه های علمیّه ، بیت مکرم ، شاگردان و ارادتمندان آن مرحوم تسلیت می گویم و از درگاه خداوند بزرگ برای ایشان علو درجات و حشر با اولیای الهی و برای عموم بازماندگان صبر و سلامتی مسئلت دارم .
ابرهیم رئیسی
12/9/1402
بسم الله الرحمن الرحیم
درگذشت جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید علی موحد ابطحی که از مجاهدان علمی در نشر معارف الهی و مبانی شیعه بودند را به بیت مکرم و ارادتمندان ایشان تسلیت عرض می کنم و رحمت و مغفرت الهی را برای آن مرحوم مسألت می نمایم .
غلامحسین محسنی اژه ای
ص: 261
بسم الله الرحمن الرحیم
إنّا للّه وإنّا إلیه راجعون
ارتحال عالم جلیل القدر و محقق مبرز آیة الله حاج سیدعلی موحد ابطحی از اساتید حوزه های علمیه موجب تأسف و تأثر شد .
این عالم وارسته و مهذب در سراسر عمر خویش در عرصه های تبلیغ معارف دینی ، تألیف آثار ارزشمند اسلامی و ترویج شعائر اهل بیت علیهم السلام مجاهدت بی شمار داشته اند و دستاوردهای ایشان همواره مورد توجه طلاب و شیفتگان بوده است .
ضمن عرض تسلیت به روحانیت محترم و حوزه های علمیّه قم و اصفهان، عموم شاگردان ، خاندان مکرم موحد ابطحی و بیت معزز ، برای این عالم ربانی علو درجات و رضوان الهی و برای بازماندگان صبر و اجر از درگاه حق تعالی مسئلت می کنم .
محمدباقر قالیباف
رئیس مجلس شورای اسلامی
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
رحلت عالم جلیل القدر حضرت حجة الاسلام والمسلمین حاج سید علی ابطحی اصفهانی رحمةالله علیه موجب تالم و تاثر گردید .
این عالِم فرزانه و بزرگوار با تألیف آثار ارزشمندی به مجاهدت در گسترش معارف اسلامی و مکتب اهل بیت علیهم السلام همت گماشت و عمر پر برکت خود را مصروف تلاش های علمی و کسب رضای الهی نمود .
ص: 262
اینجانب فقدان آن فقیه پرهیزکار را به بازماندگان ، وابستگان و به خاندان معظم وشریف موّحد ابطحی تسلیت عرض میکنم و از خداوند متعال برای آن مرحوم رحمت و مغفرت و برای بازماندگان صبر و اجر مسألت دارم .
سید هاشم حسینی بوشهری
رییس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
خبر ارتحال عالم جلیل القدر و مدافع مکتب اسلام و أهل بیت علیهم السلام و صاحب تألیفات ارزنده مرحوم آیة الله آقای حاج سید علی موحد ابطحی طاب ثراه مایه اندوه و تأثر گشت ، ارتحال این شخصیت بزگوار و عالم فرزانه را ، که درایام فاطمیه اتفاق افتاد ، به عموم حوزویان و شاگردان و علاقمندان و بیت معظم ابطحی و بیوت وابسته و بازماندگان محترم و آقازادگان ارجمند ایشان تسلیت و تعزیت گفته ، رفعت مقام و روح و رضوان الهی و حشر با حضرات معصومین علیهم السلام را برای آن فقید سعید و شکیبایی و پاداش نیکوی الهی را برای بازماندگان محترم از خداوند ودود و مهربان خواستارم .
عاش سعیدا و مات سعیدا.
علی رضا اعرافی
28 جمادی الاولی 1445
21 آذر ماه 1402
ص: 263
بسم الله الرحمن الرحیم
رحلت عالم وارسته، محقق مؤلف کتابهای گرانسنگ ، تفسیر ، روایات ، تاریخ ، طب ، آیة الله حاج سید علی موحد ابطحی قدس سره را به محضر صاحب الامر ، امام مهدی موعود ارواحنافداه ، حوزه های علمیّه ، مراجع عظام ، مقام معظم رهبری ، بیت و خاندان عزادار موحد ابطحی، خاصه حضرات آیات حاج آقا رضا ، حاج آقا حجّت ، حاج آقا حسین موحد ابطحی و ملت شریف اصفهان ، قم و اقلید تعزیت عرض می نماییم .
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله واناالیه راجعون
اذامات العالم ثلم فی الاسلام ثلمة لایسدهاشیء
همزمان باایام شهادت ام الائمه النجباء ، سیده نساءالعالمین ، حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا علیها السلام ، خبر ارتحال عالم ربانی ، محقق و مؤلف ارزشمند ، ذاکر با اخلاص مولی الکونین حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام ، مدافع حریم مقدس امامت وولایت ، مرحوم مغفور حضرت آیة الله حاج سیدعلی موحدابطحی رضوان الله تعالی علیه سبط مکرم دلباخته و فدایی امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف مرحوم فقیه احمدآبادی ( صاحب کتاب نفیس مکیال المکارم (و اخوی
معظم فقیه و محدث عظیم الشان مرحوم آیة الله العظمی حاج سیدمحمدباقر موحد ابطحی موجب تاسف و تأثر گردید .
ص: 264
آن عالم جلیل القدر که از پرورش یافتگان مکتب علمی فقهای عالیقدر شیعه خاصه فقیه عظیم الشان مرحوم آیة الله العظمی بهبهانی بوده اند . عمر شریف و پربرکت خویش راوقف خدمت به مذهب حقۀ جعفری ، اعلای کلمه الله و ترویج معارف نورانی اهل بیت علیهم السلام به تحصیل ، تحقیق ، تالیف ، وعظ و خطابه ، تهدیب نفوس و ارشاد مومنین سپری نمودند. عاش سعیدا و مات سعیدا .
فقدان این روحانی متقی رابه محضرمقدس مولایمان حضرت بقیة الله الاعظم روحی وارواح العالمین له الفداء ، مراجع عظام تقلید،حوزه های علمیه و مردم شریف اصفهان و اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف و بیت رفیع ایشان خاصه اخوی بزرگوارش مدافع پرتلاش و دلسوز در تعظیم شعائرالله حضرت آیة الله حاج سید حجت موحد ابطحی دامت برکاته تسلیت عرض نموده و از خداوند منان علو درجات و رحمت واسعه رابرای آن فقید سعید و دیگر در گذشتگان از خاندان عالم پرور موحد ابطحی و صبر جمیل و اجر جزیل برای بازماندگان مسئلت می نمایم .
حشره الله مع موالیه المعصومین واجداده الطاهرین علیهم السلام
والسلام علیناوعلی عبادالله الصالحین
دارالعلم مرحوم آیة الله العظمی
حاج میرسیدعلی بهبهانی( اهواز(
سیدنورالدین مجتهدزاده
28جمادی الاولی1445
بسم الله الرحمن الرحيم
اذا مات العالم ثُلٌمَ في الاسلام ثُلمةً لا يسٌدها شيء
ارتحال عالم فرزانه ، حضرت آیة الله حاج سیّد علی موحّد ابطحی « رضوان الله تعالی علیه » ، موجب تأثر و تألم گردید . آن فقیه مفّسر و محدّث محقّق و از مفاخر
ص: 265
حوزه های علميه قم و اصفهان، عمری را با عزت و سربلندی ، در راه تبليغ دين ، نشر معارف و آموزه های حقه شيعی و تألیف کتب دینی سپری کرد و در اين راه پر افتخار ، منشاء آثار و خدمات ماندگار و ارزشمندی شد .
اينجانب
رحلت این عالم بزرگ را به محضر حضرت ولی عصر ( روحی و ارواحنا له الفداء ) ، رهبرمعظّم انقلاب اسلامی (مدّظلّه العالی) ، مراجع عظام ، حوزه های معزز علمیه ، بيت مکرم و عموم شاگردان و دوستداران آن بزرگوار تسلیت عرض نموده و از درگاه ایزد منان برای آن عالم ربانی ، علّو درجات و غفران واسعه و برای بیت مکرم و سایر بازماندگان محترم ، صبر جمیل و اجر جزیل توأم با سعادت و سلامتی مسئلت دارم .
دکتر سیّد محّمد آقامیری
استاندار قم
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله و انا الیه راجعون
رحلت عالم پرهیزگار، محقق، مفسر و اندیشمند علوم اسلامی و محب خاندان آل الله علیهم السلام ، حضرت آیة الله حاج سیّد علی موحد ابطحی « رضوان الله تعالی علیه » موجب تأثر و تألم فراوان گردید .
بدون تردید خدمات بی بدیل آن فقیه وارسته و مفّسر علوم اسلامی در حوزه های علمیه قم و اصفهان ، در تاریخ پرافتخار عالمان مکتب تشیّع ثبت وضبط گردیده و آثار ماندگار و شاگردان فاضل و اندیشمند آن عالم جلیل القدر، به عنوان چشمه های جوشان فیوضات الهی، باقیات الصالحات ایشان خواهند بود .
ضمن آرزوی علّو درجات از درگاه پروردگار متعال برای آن فقیه وارسته ، این ضایعه را به محضر حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف ، رهبر معظّم انقلاب (مدّظلّه العالی)،
ص: 266
مراجع عظام تقلید ، حوزه های علمیه ، بیت مکرم و بازماندگان و شاگردان ایشان تسلیت عرض می نمایم .
سیدرضا مرتضوی
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
رحلت فقیه ، مفسر و محدث محقق ، آیة الله حاج سیدعلی موحد ابطحی اصفهانی رحمة الله علیه را به حوزه های علمیه خصوصاً حوزه علمیه قم و اصفهان تسلیت عرض می کنم .
ایشان از شاگردان و مستفیدان حضرات آیات عظام امام خمینی ، اراکی ، گلپایگانی ، مرعشی نجفی، محقق داماد ، بهجت ، علامه طباطبایی بودند و آثار متعددی مانند الامام الحسین علیه السلام فی احادیث الفریقین ، الشیعه فی احادیث الفریقین ، تحقیق شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور ، آیه التطهیر فی احادیث الفریقین و... به جای گذارده و همراه برادر بزرگوارشان آیة الله سید محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی رحمة الله علیه منشأ خدمات فراوانی در اقلید امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف شدند .
خداوند رحمان و رحیم به ایشان علو درجات و به بازماندگان محترم صبر و اجر عنایت فرماید .
محمد مهدی طهرانچی
رییس دانشگاه آزاد اسلامی
ص: 267
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
برادر گرامی جناب آقای دکتر سید محمدتقی موحد ابطحی
عضو محترم شورای علمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی
از خبر درگذشت پدر بزرگوارتان حضرت آیة الله حاج سیدعلی موحد ابطحی شدیداً متأثر شدیم . ضمن تسلیت به جنابعالی و بیت مکرم آن عالم فرهیخته ، از خداوند کریم و بزرگ می خواهیم که در این ایام حزن و اندوه شهادت صدیقه طاهره حضرت فاطمه زهرا علیها السلام ، او را با اولیای کرامش محشور فرماید . بی گمان سال ها مجاهدت علمی ایشان و تألیف کتب و آثار ارزشمند در مبانی شیعه ، تفسیر و طب سنتی، در کنار تربیت فرزند صالح و دانشمندی چون حضرتعالی ، جزء باقیات صالحات آن مرحوم است .دوام توفیقات الهی را در مسیر رشد علمی و معنوی برای پیشبرد اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی برای شما آرزومندیم .
احمدحسین شریفی
دبیر مجمع عالی علوم انسانیِ اسلامی
ص: 268
آسید علی آقا خداحافظ! سلام ما را به مادر مظلومه ات و به ارباب بی کفن مان برسان ! شنیده ام ماه های آخر عمر شریفت بیشتر به تو سخت گذشت !
چرا که نمی توانستی به راحتی سخن بگویی !. آری ! نوکر نام ارباب بر زبانش نچرخد به چه درد می خورد ؟ ... آن هم نوکری که سال ها خود را خرج مذهب کرد و هر کاری که در توانش بود با جان و دل برای مولایش کرد . حال ای سید علی بن سید مرتضی !، از اعماق وجودت نام مولایت حسین علیه السلام را فریاد بزن و روضه بخوان تا در ملاء اعلی ، طنین حزینت به مادر مظلومه ای برسد که در عزای او شهقه از دل می زند و برای ظهور منتقمش دعا می کند . شنیدم تو را نیز شب دفن کردند !. شاید این نشانه ای بود که دلسوختگان فاطمی درک کنند که دفن شبانه چقدر هولناک است ... و چه گذشت آن شب بر یتیمان فاطمه ...! با رفتنت هم، همه را به آن شب تاریک سوق دادی که تنها صدای نفس نفس های سیدالشهدا و امام مجتبی علیهما السلام به گوش می رسید !.
خوشا آن شب اول قبری که اقتدا به شب دفن مادر کرد !.
تو رفتی ولی کتیبه های محتشمِ خانه ات دلتنگ نگاهت می شوند و سجادۀ مناجاتت در عطش قطرات باران اشکت می سوزد .تو رفتی و قلم و کاغذهای همیشه همرات سرگردانند و در حسرت بوسه بر دست های غیرت تو مویه می کنند .
تو رفتی و کتاب آیة التطهیر یتیم شد و الامام حسین علیه السلام فی الاحادیث الفریقین دوباره مضطرب از غربت و تنهایی حسین علیه السلام در گودی قتلگاه شد .
حدیث کساء و زیارت عاشورا تو را می خوانند. کاشف الکرب دعایت می کند و رقیه خاتون علیها السلام صدایت !.
هنوز صدای العطش کودکان از کتاب حضرت ابالفضل مظهر کمالات به گوش می رسد و آن روضۀ توست که شفاء الصدور است و درمان دردها !
ص: 269
جلوه های تشیع و شیعه فی احادیث فریقین با رفتنت جلوات مهدوی و ظهور انسان کامل را طلب می کنند و چشمه های جوشان ولایت ، زلالی کوثر موعود را به تمنا نشسته اند !. برای ظهور مولایت دعا کن که او غربتش از همه بیشتر است .
اگر حسين بن علی علیهما السلام به دليل کمی ياران و اعوان، غريب بود ، فرزندش مهدی از او نيز غريب تر است . چراکه همان هفتاد و دو يارِ حسين ، در محشر عاشورا تا پای جان، امام خويش را نصرت کردند ؛ اما بيش از هزار سال است که امام زمان ارواحنافداه ، در رسيدن به سيصد و سيزده ياور مخلص ، انتظار می کشد .(1)
اگر تنهایی و دوری از خانه و کاشانه و اهل و عيال ، غربت است ، چگونه يوسف زهرا غريب نباشد ، وقتی امام کاظم علیه السلام در وصف او چنين می فرمايند : او همان طرد شدۀ تنهای غريبِ پنهان از خاندانش است ؟(2) آری ! امام زمان غريب است ، نه در ميان خِيل گرگان درنده در صحرای کربلا يا در کاخ مأمون ؛ بلکه در ميان محبّان و شيعيانش .(3)
آسید علی آقا !
راه خانه موعود را از ردّ اشک های روی گونه های تو و آسید محمّدباقر پیدا کردیم! راستش را بخواهی آتش فراق ، بال و پر دلمان را سوزانده ؛ دیگر نه دعایی برای آواز داریم ، نه پری برای پرواز! آمده ایم مثل فطرس ، به گهواره ای دخیل ببندیم که روضه اش دل سنگ را آب می کند ...!. شنیدم که برای شنیدن روضه بی تابی می کردی ؟!
یک خط برایت روضه می خوانم ... تا روز قیامت گریه کن !
... فَذُبِحَ الطِّفلُ مِنَ الاُذُنِ الیَ الاُذُنِ !
کاش اشک های تو آبی شود روی این آتش فراق ...! طال الانتظار .
یا ربّ الحسین ، بحقّ الحسین ، اشف صدر الحسین ، بظهورالحجّة .
ص: 270
( هدیه ای از گوهر اشک به روح مطهّر آیة الله سید علی موحّد ابطحی )
ص: 271
دلنوشته ای جانسوز در یکی از آثار فقیه دلسوختۀ اهل بیت علیهم السلام ، حضرت آیة الله سید علی موحد ابطحی قدس سره آمده است که به بیان مصائب جانگداز خورشید خرابۀ شام ، حضرت رقیه علیها السلام می پردازد . حال ما نیز به عنوان تبرّک آن را در خاتمۀ این مجموعه می آوریم ، باشد ثواب اشک های این دلنوشته که روضه ای بس حزین و جانگداز است به روح آن محقق ولائی و پیر غلام حسینی هدیه شود .
آیا تا به امروز کسی توانسته است غم دل با عظمت رقیه را در سوگ پدر به تصویر کشد ؟ آیا هیچ تصویرگری توانسته است آن لحظه ای را به تصویر کشد که امام حسین بدون آب به خیمه ها برگشتند و در پاسخ به ندای نحیف رقیه خردسال خود ، انگشت در دهان او گذاشتند و او را آرام کردند ؟ آیا هیچ شاعری توانسته است آن لحظه ای که رقیه از پدر خواست تا همچون یتیمان مسلم ، او را در آغوش گیرد و دست یتیمی بر سرش بکشد را به طور کامل در قالب نظم درآورد ؟ تاکنون چه کسی توانسته انتظار رقیه را در کنار سجادۀ پدر حتی در ذهن خود تصور کند ؟ چه کس به یاد می آورد آن لحظه ای را که رقیه ظرف آب را با دستان کوچک خود گرفت و به سوی قتلگاه به راه افتاد؟ چه کس می تواند درک کند که چرا دختر سه ساله که از شدت تشنگی جگرش می سوخت آب را بر روی زمین ریخت و قطره ای از آن را به لبهای خشکیده خود نزدیک نکرد؟ چه کسی می داند در آن شب تاریک که حضرت رقیه از شتر بر زمین افتاد و خود را در پناه بوته خاری قرار داد چه کسی سر ایشان را در دامن گرفت و به ایشان چه گفت ؟ چه کس از داغ دل رقیه آگاه شد ، آن لحظه ای که او را خارجی صدا کردند ؟ و چه کس آگاه است از حال نازدانه اباعبدالله در آن
ص: 272
شب که از خواب بیدار شد و خود را در خرابه ای تاریک و به دور از پدر دید ؟ و چه کس می داند که رقیه با سر بریده پدر چه گفت که لحظه ای بعد آرام گرفت و دیگر صدای گریه اش را کسی نشنید ؟
و ... کدام قلمی می تواند قبل از آنکه بسوزد ، این مصایب را بر کاغذ آورد ؟ و کدام کاغذی توان دریافت این همه صحنه های جانسوز را دارد ؟ دل زینب که مخزن مصایب آل پیامبر بود ، تحمل مرور مصایب رقیه را نداشت و کمرش در غم او خم شد . حال چه کس خود را قادر به شنیدن تمامی مصایب این طفل معصوم می داند ؟...
خداوندا ! مگر چه اتفاقی افتاده است ؟ بارالها ! مگر امشب چه شبی است ؟ تاکنون زینب را این چنین غمگین و بی تاب ندیده بودم . این همان زینبی است که عصر عاشورا دست زیر پیکر برادر برد و روی به آسمان کرد و با خدای خود چنین گفت: که بار پروردگارا ! این قربانی را از آل محمد قبول فرما . این همان زینبی است که پس از واقعه جانسوز عاشورا ، قافله سالاری کاروان زنان و کودکان اباعبدالله را بر عهده گرفت . این همان زینبی است که خطبه ای کوبنده در کوفه خواند و یاد و خاطره حضرت علی علیه السلام را برای کوفیان زنده کرد و دل های آنها را لرزاند . این همان زینبی است که غم ها و سختی های کربلا و کوفه و شام حتی یک شب او را از تهجد و نماز شب دور نداشت ... اما نمی دانم چرا امشب او این قدر بی تابی می کند ؟. خداوندا ! کاش برادرش حسین را لحظه ای از بهشت به این سرزمین پر بلا می فرستادی تا بار دیگر دستی بر سینه پر از داغ زینب گذارد و او را تسلی دهد . این زینبی که من امشب می بینم چند صباحی دیگر زنده نخواهد ماند .
نمی دانم امشب زینب در نماز شبش با خدا چگونه زمزمه خواهد کرد ؟ آیا زینب لحظه ای لب به شکایت خواهد گشود ؟ آیا زینبی که تمام واقعه کربلا و عاشورا را با یک جمله « ما رأيت الا جميلاً » تفسیر کرد ، این بار شکایتی نزد پروردگار عالم
ص: 273
خواهد برد؟... نمی دانم و واقعاً نمی دانم که زینب در این شب با خدایش چه خواهد گفت ؟ . اما این را خوب می دانم که زینب بارها و بارها گفته بود که لحظه ای دوری از حسین را تحمل کردن نمی تواند . این را خوب می دانم که پس از رفتن برادر ، دلش به غنچه ای از گلستان برادرش خوش بود . این را هم می دانم که وقتی نگاه زينب به صورت همچون گل رقیه می افتاد چهره برادر پیش رویش ظاهر می گشت . بارها دیده بودم که زینب خود را در چشمه باصفای چشمان نازدانه برادر ، شستشو می دهد و غم ها و غصه ها را از دل می زداید و خستگی ها را از تن بیرون می کند ... ولی امشب این غنچه باز نشده بوستان برادر نیز از زینب گرفته می شود . آیا زینب امشب خستگی های گذشته را بار دیگر به یک باره بر دوش خود احساس نخواهد کرد؟ خدایا مگر دل زینب چقدر تحمل دارد ؟ بارالها ! امشب تو خود زینبت را تسلی ده که بهترین انیس تنهایی ها در اوج سختی ها تو هستی چرا شب ؟ چرا در کنج این ویرانه؟ مگر قرار است چشم زینب به لاله نیلگون برادر نیفتد ؟ چه کسی این پیکر نحیف را شستشو خواهد داد ؟ آیا او عزیز امام حسین را می شناسد ؟ مبادا در تغسیل این پیکر پاک کوتاهی کند ؟ آیا زن غساله می داند که گل بهاری را تنها با اشک شبنم می توان شستشو داد ؟ آیا او می داند که دل زینب تاب دیدن بدن یادگار برادر را ندارد ؟ اگر چنین است ، پس چرا این زن لباس های رقیه را در برابر چشمان گریان زینب از بدن در می آورد ؟...
زینب امشب به قدر کافی برای گریه کردن مصیبت دارد . کاش رقیه نیز همچون جده اش فاطمه زهرا وصیت کرده بود که از زیر پیراهن غسلش دهند . کاش بهانه ای پیدا می شد تا چشم زینب ، به پیکر نیلگون رقیه نیفتد و داغ گریه های علی در هنگام غسل فاطمه برایش تازه نگردد . در این شب تار هر مرحله از غسل رقیه برای زینب ، مروری بر مصایب پس از عاشورا خواهد بود ...
ص: 274
ای زن غساله آهسته آهسته بر این پیکر پاک آب بریز تا من لحظه لحظه وقایع پس از عصر عاشورا را برایت بازگو کنم . ای زن غساله بر سر این طفل آب بریز و خونهای باقیمانده بر گوش های او را بشوی. این خون یادگاری است از آن لحظه که لشگریان به خیمه ها حمله ور شدند و گوشواره از گوش زنان و دختران کشیدند .
ای زن می دانی این کودک کیست ؟ این دختر وارث آن خانمی است که فدکش را با ضربت سیلی از او گرفتند .
ای زن غساله بر بدن رقیه من آب بریز ، این کبودی ها که می بینی یادگاری است از آن لحظه که می خواستند ، عزیزان اباعبدالله را با ضربات تازیانه از پیکر بی جان ولی عصرشان جدا کنند .
ای زن می دانی این دختر کیست ؟ این دختر وارث همان خانمی است که به ضرب غلاف شمشیر و تازیانه او را از امام زمانش جدا کردند . ای زن غساله بر پاهای کوچک دختر برادرم آب بریز ، این تاول ها که می بینی یادگاری است از آن لحظه که طفلان بی پناه حسین ، از خیمه های آتش گرفته فرار کردند و سر به بیابان گذاشتند .
ای زن می دانی این دختر کیست ؟ این دختر وارث همان خانمی است که درب خانه اش را آتش زدند و ...
و تو ای رقیه ! چه خوب وارثی برای مادرت زهرا بودی ، به خاطر علاقه به امام زمانت سیلی خوردی . پیکر نحیفت همچون پیکر مادرت زهرا کبود و نیلی شد . مدت کوتاهی پس از رفتن پدر نتوانستی ماندن در دنیایی بی پدر را تحمل کنی . تغسيل و تدفینت شبانه انجام گرفت . قبرت بی چراغ ماند و .... رقیه جان ! هر آنچه مادر هیجده ساله ات با خود از این دنیا برد ، تو دختر سه ساله او نیز با خود از این دنیا بردى .
و اینک لحظه های آخر فرا رسیده است . این لحظه های آخر نیز برای زینب یادآور غم ها و مصیبت های بسیاری است . زینب لحظۀ وداع با پیامبر را دیده و درک
ص: 275
کرده ، لحظه وداع با مادرش را دیده و گریسته لحظه وداع با پدرش را هم دیده و سوخته ، لحظه وداع با برادر بزرگش را هم دیده و گداخته ، لحظه وداع با تمام وجودش را هم دیده و من نمی دانم که چرا زنده مانده و اینک لحظه وداع با یادگار برادر نیز فرا رسیده است . اما زینب در آن لحظات می توانست بگرید و کسی بود که او را تسلی دهد ، اما این بار او قافله سالار است و باید همچون علی در شب غسل فاطمه، تنها در دل بگرید و از درون بسوزد و دیگران را نیز تسلی دهد . ام كلثوم ، فاطمه ، سكينه ، رباب و ... بیایید و برای آخرین بار با دختر حسین زمان و یادگار ولی عصرتان خداحافظی کنید . اگر زینب بر سر پیکر پاک مادرش نمی توانست به راحتی و با صدای بلند گریه کند و غم های خود را از دل بیرون ریزد ، اما امشب شما آزاد هستید تا هر چه می خواهید گریه کنید ، ولی بدانید که خداوند تنها به صابرین وعده پاداش داده است .
در گوشه خرابه قبر کوچکی برای رقیه تهیه می کنند و زینب را به یاد وقتی می اندازند که امام حسین آهسته و آرام در پشت خیمه ها قبری کوچک برای فرزند شش ماهه خود می کند .
آه که مصیبت رقیه برای زینب مروری بر مصایب عاشورا است و خواهر حسین و قافله سالار عاشوراییان ، باید بار دیگر تمامی این مصایب را ببیند و تحمل کند . قبر آماده شده و شاخه های کوچک از گل یاس زهرا باید امشب در دل این خاک پنهان گردد تا پس از چندی عطر یاسش عالم را فراگیرد و عالمیان را به سوی خود فرا خواند .
خداوندا ! چه کسی پیکر رقیه را در قبر خواهد گذاشت ؟ بعید است که زینب طاقت چنین کاری را داشته باشد مگر اینکه بار دیگر دستی از قبر درآید و دخترش را طلب کند مگر آنکه زینب دست های برادر را ببیند و امانتی را که هنگام رفتن برادر دریافت کرده بود تحویل دهد و با چشمانی پر از اشک به برادر بگوید ای برادر این
ص: 276
دختر تو و امانتی است که عصر عاشورا و در آخرین وداع به من سپردی . اینک او را به تو می سپارم ای برادر! . وقتی دخترت را به امانت نزد من سپردی ، لاله های گوشش پاره نشده بود ، پیکرش گلگون نبود و پاهایش تاول نداشت . اما ای برادر! تو خود خوب می دانی تا آنجا که در توان داشتم از رقیه و دیگر یتیمانت محافظت نمودم . برادر ! تو خود شاهد بودی آنگاه که دشمنان سعی داشتند با تازیانه یتیمان را از پیکرت جدا کنند ، من خود را سپر آنها قرار دادم ... برادرم حسین اینک دخترت را به تو می سپارم . او به تو خواهد گفت که پس از رفتنت دشمنان دین چه بر سر ما آوردند... !.
رقیه جان ! تو نیز به نزد بابایت برو ، مگر نبود که امشب از خدا می خواستی به نزد بابابت بروی و مگر نه این است که این دنیای پر بلا جای گلی همچون تو نیست . زمانه ای که تحمل جگر گوشۀ زهرا را نداشته باشد ، یقیناً دختر او را نیز در خود تاب نمی آورد و او را هم از خود می راند ... رقیه جان برو و از پدرت بخواه که مرا نیز به نزد خود بیاورد. دیگر به جز خطبه ای رسوا کننده در نزد یزید و بازگرداندن زنان و کودکان بی پناه به مدینۀ پیامبر ، چیزی از وظایف و مسئولیت های من باقی نمانده است و من آماده ام که به زودی به نزد شما بیایم ... اما اینک زینب باید با قبر نازدانه بردارش نیز خداحافظی کند در این چند شب زینب در کنار قبر رقیه می نشست و با او درد دل می گفت . اما اینک زینب باید از قبر رقیه نیز جدا شود. خداوندا ! تو خود می دانی که زینب چاره ای جز رفتن ندارد . آخر کسی باید این زنان و کودکان را به مدینه پیامبرت برساند . آخر باید کسی پیام عاشورا را به گوش جهانیان برساند . کسی باید باشد تا مصایب اهل بیت را برای خلایق بازگو کند و چه کسی جز زینب حسین، تمامی مصایب را از زمان پیامبر تا کنون یکجا در دل خود نگه داشته است ؟ و کدامین کس به خوبی زینب لحظه لحظه عاشورای حسینی را در دل و جان خود ثبت و ضبط کرده است ؟ پس اگر امروز زینب از این شام بلا می رود نه به این خاطر
ص: 277
است که نزد رقیه ماندن را نمی خواهد . خداوندا ! تو خود می دانی که دل زینب نزد رقیه باقی مانده است ، همچنانکه دل او نزد حسینش باقی است .
خداوندا ! تو خوب میدانی که زینب هیچ امیدی به شامیان ندارد تا به وصیتش عمل کنند و بر سر قبر رقیه چراغی روشن نمایند و قرآنی برای او بخوانند . پس تو خود در این تنهایی و تاریکی انیس و همدم او باش و مرقد پاک او را قبلۀ ارباب معرفت قرار ده .
خداوندا ! تو خود می دانی که این طفل معصوم بر اثر ظلم و ستم ظالمان از این دنیا رفت . پس آنها را در این دنیا کیفر نما و در آخرت نیز به سزای اعمالشان برسان که تو احکم الحاکمین هستی . اما رقیه نیز دوری از زینب را نمی تواند تحمل کند . نازدانه امام حسین در این چند شب صوت قرآن عمه اش را می شنید و تنهایی و تاریکی قبر برایش نمودی نداشت . اما اینک زینب نیز می رود و رقیه را در خرابه شام به خدا می سپارد .امشب رقیه ای که پس از رفتن پدر در پناه عمه اش زینب قرار داشت، چه خواهد کرد؟ و چه خواهد گفت؟ آیا رقیه با عمه اش چنین نخواهد گفت که ای عمه جان مراکه کودکی غمدیده و بی پناهم در این ویرانه تاریک تنها مگذار ؟ مگر نبود آنکه مادرت زهرا از همسرش علی تقاضا کرد که با خواندن قرآن بر سر قبرش ، انیس غربت و تنهایی او در قبرش باشد ؟ عمه جان ! من در این چند شب به صوت قرآنت عادت کرده بودم عمه جان ! چند روز دیگر نیز بر سر قبر من بمان و برایم قرآن بخوان که دختر سه ساله ، سخت از تنهایی و تاریکی وحشت دارد . رقیه جان نگران مباش که این کلبه احزان روزی گلستان خواهد شد . اگر امروز شامیان قدر تو را نشناختند و تو را خارجی نامیدند و مستحق صدقه ات پنداشتند ، روزی فرا خواهد رسید که گوشه ای از قدرت برای شیعیان آشکار گردد و آنها را از گوشه و کنار جهان به این خرابه بکشاند . ای رقیه غم مخور که قبر تو همچون قبر مادرت زهرا تا
ص: 278
ظهور منتقم آل محمد ناشناخته نخواهد ماند . نازدانه اباعبدالله ! روزی را می بینیم که این خرابه گلستانی شود و این کاخ یزید به ویرانه ای تبدیل گردد. دردانه فرزند پیامبر ! روزی خواهد آمد که شاهان عالم گدای درگاهت شوند و تو را نزد پروردگار عالم شفیع گردانند . روزی را می بینم که دلسوختگان بسیاری بر مزارت حاضر شده و اینچنین زمزمه کنند :
سلام بر تو ای سرور ما
سلام بر تو ای دختر امیرالمؤمنین
سلام بر تو ای عزیز فاطمه
سلام بر تو ای دختر امام شهید
سلام بر تو ای خواهر ولی خدا
سلام بر تو اى عمه ولی خدا
سلام بر تو ای طفل معصوم و مظلوم
سلام بر تو ای کسی که بر مصایب صبر کردی
سلام بر بدن زجر کشیده ات .
سلام بر روح داغدیده ات .
سلام بر تو که در بهشت منزل داری و در کنار پدر و برادر و اجداد پاک و مطهرت از نعم الهی بهره مند گردیده ای .
سلام بر پیامبر خدا و اهل بیت پاکش باد .
سلام بر ملائکه ای که در اطراف حرم شریفت در حال رفت و آمد هستند .
ص: 279
عکس
ص: 280