ص: 2

بررسی سه تئوری تولید «قدرت، اطلاع، ثروت»

در سبک زندگی غربی و سبک زندگی اسلامی

ص: 3

سرپرست پژوهش: حجةالاسلام و المسلمین مسعود صدوق

تدوین و تنظیم: حجةالاسلام محمدصادق حیدری

کارشناسان تدوین: حجج الاسلام احمد زیبایی نژاد - روح الله صدوق

تاریخ نشر: بهار 1396

حسینیه اندیشه

09127502994 -

09127479245

09198286964

ص: 4

عکس

ص: 6

عکس

ص: 7

عکس

ص: 8

عکس

ص: 9

عکس

ص: 10

عکس

ص: 11

ص: 12

عکس

ص: 14

عکس

ص: 15

عکس

ص: 16

عکس

ص: 17

عکس

ص: 18

عکس

ص: 19

عکس

ص: 20

عکس

ص: 21

عکس

ص: 22

عکس

ص: 23

عکس

ص: 24

عکس

ص: 25

عکس

ص: 26

عکس

ص: 27

عکس

ص: 28

عکس

ص: 29

عکس

ص: 30

عکس

ص: 31

عکس

ص: 32

عکس

ص: 33

عکس

ص: 34

عکس

ص: 35

عکس

ص: 36

عکس

ص: 37

عکس

ص: 38

عکس

ص: 39

عکس

ص: 40

نیازهای جدید و ارضای آن سرعتی بی سابقه به خود گرفت و تحریکِ «بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی» آن چنان تنوع پیدا کرد که موجب تحول در «پسند اجتماعی» شد و «زیبایی شناسی» را به اسارت توسعه ی سرمایه درآورد. از همین جاست که امروزه «سبک زندگی» جدیدی در مقابل بشریت قرار گرفته و نظام سرمایه داری در غرب، مبدأ آفرینش مُدهای گوناگون در خوراک، پوشاک، سلامت، حمل ونقل، تفریح، مسکن، شهرسازی و کلیه شرایط محیطی شده و با ورود تکنولوژی به عرصه هنر، سرعت توهم به جایی رسیده که حالات عاطفی انسان نیز مانند سایر انرژی های طبیعی، در جهت توسعه سرمایه مصرف می شود.

در چنین روندی، دین به مثابه «خُرده فرهنگ» و از سنخ سلایق و سنن اقوام و ملیت های مختلف تلقی می شود که نه تنها فاقد توانایی برای مدیریت تحولات و راهبری تمدن و ارائه سبک زندگی جدید است، بلکه در مواجهه با تکنیک برتر و کارآمدی بالاتر باید واقعیتی به نام غلبه ی «فرهنگ توسعه» را بپذیرد و با انحلال در آن، به پتانسیلی برای رساندن کشور به قافله تمدن تبدیل شود و با مشارکت در ایجاد عزم ملی، مردم را در جهت دستیابی به توسعه مادی بسیج کند. به عبارت دیگر دین، وقتی ارزش مند و قابل اعتناست که بتواند ارزش های «توسعه» و «فرهنگ مدرنیته» را بتمامه بپذیرد و انگیزش های ایمانی و دینی مردم را در خدمت به «تمدن غرب» به مصرف برساند. در واقع «توسعه پایدار و همه جانبه» مدعی تأمین تمامی نیازهای بشری است و به جای طرح مباحث نظری، با طراحی «مدل اداره» به عنوان یک ماشین پیچیده، ملت ها را با جمعیت چندین میلیونی از وضعیت کم توسعه یافتگی به ایستگاه «توسعه یافتگی» می رساند و با مدیریت همه عرصه های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی بر اساس شاخصه های کمّی، مطلوبیت های مادی خود را در عمل محقق می نماید و از آنجا که «نیاز» و «ارضای» آن را به صورت اجتماعی تولید می کند، روابط جدیدی را پدید می آورد که تخلف از آن برای اکثریت جامعه، از نظر عینی به یک امر محال تبدیل

ص: 42

می گردد. این روند در حقیقت به معنای قرارگرفتن بشریت در برابر یک مغالطه ی عینی - و نه نظری - است: «زندگی جز به شیوه ای که تمدن غربی آن را پدید آورده، قابلیت وقوع و تحقق ندارد و کارآمدی مدرنیته در تمامی عرصه های حیات، هر نغمه ی مخالف و رفتار معارض را بالاخره و در طول زمان به کرنش و تسلیم وا خواهد داشت.»

اما با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به رهبری آیت الله العظمی امام خمینی قدس سره الشریف، اسلام عزیز حیاتی دوباره پیدا کرد و وجدان بشری در برابر مقیاسی جدید از کارآمدی دین قرار گرفت. آن ابرمرد تاریخ با تکیه بر فرهنگ عاشورایی ملت ایران و تبعیت آنان از فقهای عظام شیعه به عنوان نواب عام حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه، نهضت دینی را در برابر چشمان حیرت زده ی جهانیان و معادلات از کارافتاده ی کارشناسان قدم به قدم به پیش بُرد و بدون اقتباس از روش های مبارزات مادی در شرق و غرب، تئوریِ «پیروزی خون بر شمشیر» را به عینیت رسانید و پرچم زندگی بر مبنای آرمان های الهی و اهداف اسلامی و استقلال مکتبی را بر سر مردم فداکار و هوشیار ایران برافراشت و نظام جمهوری اسلامی را به عنوان آیه ای الهی در مقابل کفار و مسلمین و شیعیان قرار داد و زنده بودن برنامه های خدای متعال را برای امت دینی و جامعه انسانی فریاد کرد. اما از آنجا که دنیا پرستان هیچ سطحی از اختیارات انسانی و امکانات طبیعی را به حال خود وا نمی گذارند و ذره ای خدشه بر ولایت مطلقه ی مادی خود را تحمل نمی کنند، انقلاب الهی ملت ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز از تیغ طغیان و تعرض آنها در امان نماند و به حکم «لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ»(1)، هجمه به این شجره ی طیبه آغاز شد و بر اساس سیره مستمره ی کفار مبنی بر حذف فیزیکی آخرت گرایان در اولین فرصت، آتش بی امان انکار و عناد و عداوت آنان از طریق دکترین های «نظامی، امنیتی و

ص: 43

سیاسیِ» مدرن بر سر رهبری و ملت ایران باریدن گرفت.

در این شرایط، استقامت حضرت امام خمینی بر جهت گیری الهی و همراهی ملت شریف ایران با آن قائد عظیم الشأن راهگشا شد و وعده های قرآنی مبنی بر نصرت الهی(1)

به امتی که بر محور خداپرستی و ایمان به غیب بر گرد هم جمع شده باشند، محقق گردید و در وضعیتی که معادلات قدرت جهانی و منطقه ای و ملی همگان را به سقوط قریب الوقوع نظام اسلامی رهنمون می ساخت، ابتکار ایمانی حضرت امام در «نهادسازی» برای انجام مأموریت های انقلابی، توازن قوا را تغییر داد و به جای تکیه به فرهنگ تحزب در امور سیاسی، روش های کلاسیک و سخت افزارمحور در امور دفاعی و سیستم های پولادین و خشن در امور امنیتی، «سبک زندگیِ سیاسی، امنیتی، دفاعی» نوینی پدید آمد که مبتنی بر تشکل مؤمنین در قالب هَیَأت و مساجد و نمازهای جمعه، ارتش بیست میلیونیِ شهادت طلب و اطلاعات سی وشش میلیونیِ مردمی بود و در سیاست خارجی، دفاع از قدرت اسلام در مقیاس جهانی و مقابله با «بت پرستی مدرن» را با هزینه - فایده ی مادی و وهله ای در دیپلماسی متداول معامله نمی کرد. این سبک زندگی الهی و نوین، برای قائلین به تکامل مادی و معتقدین به تمدن مدرن، ممتنع و غیرعقلانی و خسارت بار می نمود و آنان در دوره های مختلف با تحمیل هزینه هایی سنگین به کشور، دچار ریزش شده و از صراط مستقیم انقلاب جدا شدند؛ اما این راه جدید و مسیر نورانی با فتوحات مختلف، توانست ریسمان هایی را که فرعونیان در برابر انقلاب اسلامی قرار دادند ببلعد و باطل السحرِ دکترین های سیاسی و امنیتی و دفاعی مدرن و افشاگر ناکارآمدی آنها در مقابل قدرت ایمانی شود و با ایجاد وحدت ملی در داخل و «تولید جرأت روحی» در جهان اسلام، ابرقدرت ها و ائمه کفر را از مقابله ی سخت و برخورد مستقیم با جمهوری اسلامی مأیوس و پشیمان کند.

ص: 44

با پایان جنگ تحمیلی و ورود نظام اسلامی به شرایط ثبات و امنیت در دوران زعامت حضرت آیت الله العظمی خامنه ای مدظله العالی و هم زمان با حفظ جهت گیری الهی نظام و تداوم دستاوردهای سیاسی و امنیتی و دفاعی در مقابل کفر جهانی، صحنه درگیری تمدن مدرن با انقلاب اسلامی به تدریج وضوح بیشتری پیدا کرد و از سطح امور سیاسی و نظامی به فرهنگ آکادمیک و تخصصی تعمیق یافت و خلأ تئوریک نظام جمهوری اسلامی در برابر علوم انسانی کاربردی در غرب -- که اداره کشور در تمامی عرصه ها را بر اساس تئوریزه کردن شهوت و تبدیل آن به شاخص ها و استانداردهای کمّی به عهده دارد -- رخ نمایاند و عدم ارائه نسخه ی دینی برای مدیریتِ «ساختارها» و ابهام در چگونگی هماهنگ کردن آنها با رفتار الهی رهبران انقلاب در سطح «جهت گیری»، نظام اسلامی را در شرایط «اضطرار علمی» قرار داد و عمل به نسخه ی غربی در موضوع توسعه را به امری اجتناب ناپذیر بدل نمود و ناهنجاری های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی را که بر اثر شرایط ویژه انقلاب و دفاع مقدس به حاشیه رفته یا پنهان شده بود، به متن جامعه آورد. به عبارت دیگر، همان محاسبات کارشناسی که دستاورد انقلاب اسلامی یعنی تحقق سبک زندگی نوین در عرصه دفاعی و سیاسی را به چالش کشید و موجب نوشیدن جام زهر توسط حضرت امام خمینی و پذیرش قطعنامه 598 و تحمیل حَکمیت کفر بر نظام اسلامی شد، در قالب اضطرار به استفاده از علوم انسانی غربی به عنوان «دانش های ذاتاً مسموم»(1)

تداوم یافت و انتشار این سمّ در پیکره نظام، نه تنها باعث گردید استنصارهای مکرر مقام معظم رهبری در موضوعات فرهنگی و اقتصادی برای چاره جویی در مقابل «تهاجم فرهنگی» و «جنگ تمام عیار اقتصادی» پاسخی در خور نیابد، بلکه حتی عرصه ی سیاسی کشور را

ص: 45

به عنوان نقطه قوت نظام اسلامی، در برابر خطراتی از قبیل فتنه های 78 و 88 در سیاست داخلی ضربه پذیر بنماید و تلاش برای تحمیل سازش با کفر جهانی به رهبری در سیاست خارجی شدت بگیرد.

از این رو پس از سرآغاز نویدبخشی که در آن، امیدی پرفروغ بر فطرت بشری تابیدن گرفته و «دین مداری» به عنوان پایگاه مستحکم مبارزه با ظلم در قرن حاضر هیمنه ی خود را بر ستمگران جهان تحمیل کرده و توانمندی خود در ایثار و نفی ستم را به منصه ظهور رسانده، یک «دستگاه علمیِ الهی - کاربردی» به ضرورتی اساسی برای حفظ و تداوم و پیشرفت انقلاب اسلامی تبدیل شده است؛ زیرا تنها از این طریق است که نظام مقدس جمهوری اسلامی می تواند «چگونگی جریان یافتن عدالتِ آرمانی در عینیت» را به تصویر بکشد و با دستیابی به «عدالت سیاسی و عدالت فرهنگی و عدالت اقتصادی»، آزمون خود را در معرض مشاهده جهانیان قرار دهد تا در نتیجه ی آن، امت محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین با برپایی یک «تمدن دینیِ مقاومتی» در منطقه ای از عالم، وفاداری خود به آستان مقدس حضرت ولی عصر(عج) و آمادگی برای ظهور آن حضرت را عملا اثبات کند؛ چرا که قدرت کفر و هجمه ی آن به اسلام امروزه در مقیاس یک تمدن جهانی ظهور و بروز یافته و إعداد قوّه و کسب استطاعت در مقابل آن برای دفاع از مکتب، جز در این چارچوب میسر نیست. در غیر این صورت، تردید در «کارآمدی عینی» بر پایه «انگیزه دینی»، بزرگترین خطری است که با پاشیدن بذر یأس در قلوب آحاد جامعه، سازش با نظام سرمایه داری و استکبار را به عنوان تنها راه نجات بخش معرفی خواهد کرد.

بنابر آنچه گذشت پرواضح است که اکتفا به ظرفیت عقلانیت موجود در حوزه های علمیه که با تفکیک «تکامل معنوی» از «تکامل مادی»، جریان زندگی اجتماعی و روابط و ساختارها و موضوعات نوین آن را - که متن زندگی را شکل می دهند - تحت عنوانِ «رفتارهای عُقلایی برای تأمین معاش» معرفی می نماید، فاقد کارآمدی برای رفع نیازهای

ص: 46

نظام اسلامی است؛ زیرا لازمه ی این مبنا، پذیرفتن اساس سبک زندگی غربی و الگوهای آن در عرصه های مختلف حیات مانند خوراک، پوشاک، مسکن، تغذیه، بهداشت، حمل نقل و... است و در نتیجه، سبک زندگی اسلامی را به رعایت واجبات و محرمات شرعی توسط عباد منحصر می کند. در این نگرش بدون آن که تحلیل روشنی از علت عدم تحقق احکام الهی در زندگی مردم و موانع عینیِ پیش روی این آرمان الهی ارائه شود، شناسایی آسیب ها در اموری از قبیلِ «جهل افراد به احکام دینی، تبعیت آنان از هوای نفس و دنیاخواهی، بی تقوایی فردی مسئولین و یا حداکثر نقص و ضعف در تبلیغات دینی» محدود می شود. البته اتخاذ چنین رویکردی در دوران مرارت بارِ حاکمیت کفار و منافقین و در شرایط انزوای علما و متدینین، کاملا بی اشکال است؛ اما اکنون که قدرت در اختیار «مکتب اسلام» قرار گرفته و مدرنیته در ابعاد سیاسی و فرهنگی و اقتصادی، در حال ضربه زدن به نظام اسلامی است، اتکا به این نگرش برای حل چالش ها کفایت نمی کند. بررسی قاعده مندِ سفارش های علمی که از سوی رهبران انقلاب به جامعه علمی کشور ارائه شده نیز مؤید همین واقعیت است و طرح مقوله «سبک زندگی اسلامی» به عنوان بُعد نرم افزاریِ تمدن اسلامی توسط مقام معظم رهبری،(1) تفاوتی ماهوی با تعریف سبک زندگی بر اساس رفتارهای فردی و خانوادگی را نشان می دهد. حتی اگر این بیانات راهگشا نبود، توجه به رواج سبک زندگی

ص: 47

غربی در دنیا و غلبه ی آن بر همه کشورها در مقیاس جهانی نشان گر آن است که مسأله سبک زندگی در رابطه ای مستقیم با یک تمدن همه جانبه قرار گرفته و اساساً همین تمدنِ همه جانبه است که با تنظیم شرایط اجتماعی بر مبنای دنیاپرستی، اعتقادات و احکام و اخلاق دینی را در عمل جمعی و خانوادگی و فردی منزوی کرده و از طریق کنترل تغییرات عینی بر اساس تمتع و تلذذ مادی، به بزرگترین مانع در برابر تحقق سبک زندگی اسلامی تبدیل شده است.

در همین راستا و پس از دعوت مدیریت محترم مصلای قدس شهر مقدس قم از عالم مجاهد و اندیشمند انقلاب فرهنگی مرحوم حجة الاسلام والمسلمین مسعود صدوق برای ارائه سلسله مباحثی پیرامون «نقد سبک زندگی غربی و طرح سبک زندگی اسلامی» در ایام عزاداری سید و سالار شهیدان (پاییز 1395)، آن فقید سعید با توجه عمیق به خلأهای پیش گفته و با تکیه بر دستاوردهای پژوهشی استاد گرانقدر خود مرحوم آیت الله علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی و تلاش هایی که خود در ادامه راه ایشان مبذول داشته بود، وارد عرصه رفع نیازهای تئوریک نظام اسلامی در مقوله سبک زندگی گردید. لذا در فصل اول از این مجموعه بحث، ابتدائاً سبک زندگی غربی به عنوان پدیده ای برخاسته از تمدن مدرن تحلیل می شود و با اشاره به مجموعه ای از آمار عینی و تجارب میدانی، شکست مدرنیته در رفع نیازهای اولیه انسانی در مقیاس جهانی روشن می گردد. سپس به جای آن که همانند روند متداول به طرح اشکالات نظری بر مبانی فلسفی و انسان شناسی غربی اکتفا شود، برای نقد و نقض سبک زندگی غربی به واقعیت های عینیِ ناشی از آن توجه شده و با تمرکز بر «شهر» و زندگی شهری به عنوان مظهر جلال و جمال در سبک زندگی غربی، به تحلیل رفتار مراکز اصلی در شهرها مانند «کارخانه»، «رسانه» و «حزب» پرداخته می شود و کارکرد آنها به عنوان تابعی از «مدیریت در سطح توسعه» مورد بررسی قرار می گیرد تا روشن شود که «تئوری تولید ثروت»، «تئوری تولید قدرت» و «تئوری تولید اطلاع» به عنوان ابعاد

ص: 48

سه گانه ی «سبک زندگی غربی در سطح مدیریت توسعه»، شکلی جدید و مدرن از آیین دنیاپرستی را بر بشریت تحمیل می کند و طراحی مادّی این سه تئوری، انسان ها و امت ها را در همه ابعاد زندگی به «سجده» و انقطاع در برابر «آثار ماده» وادار می نماید. در پایان این فصل، با ارائه تحلیلی دقیق از ابعاد درگیری انقلاب اسلامی با تئوری تولید ثروت، قدرت و اطلاع در سبک زندگی غربی، روشن می شود که اندیشه و رفتار و مدیریت حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری چگونه باعث شده تا جهت گیری الهی نظام در برابر جهت گیری مادیِ جاری در این سه تئوری حفظ شود و همزمان جریان سبک زندگی غربی در ساختارهای نظام، چه چالش هایی را پیش روی آن قرار داده و تئوری های مطرح شده برای حل این چالش ها از چه مشکلات و نارسایی هایی رنج می برد.

در فصل دوم با ارائه گزارشی اجمالی از مجاهدات علمی مرحوم آیت الله علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی و مبانی تولیدشده برای رفع چالش نظام اسلامی با تئوری «تولید ثروت، قدرت، اطلاع» در سبک زندگی غربی، اشاراتی پیرامون «فلسفه تکوین»، «فلسفه تاریخ» و «فلسفه جامعه» بر اساس عقلانیت دین محور مطرح می شود تا «زیرساخت طراحیِ» سه تئوری الهی در تولید ثروت، قدرت، اطلاع مشخص گردد. هم چنان که بر همین مبنا به طرح گمانه هایی قاعده مند پیرامون مبانی دینیِ طراحی سبک زندگی اسلامی پرداخته می شود تا به جای محدود شدن سبک زندگی اسلامی به عمل افراد بر طبق احکام، «اقامه احکام از منظر حاکمیت» مورد توجه قرار گیرد و تحلیل جدیدی از جایگاه نماز و روزه و حج و زیارات در افق تمدن اسلامی و متناسب با آن ارائه شود و با تشریح «شبکه ی زمانی و مکانیِ معنویت» که «تولید و توزیع و مصرفِ معنویت» را بر عهده دارد، سطح جدیدی از ادراک و معرفت نسبت به مدیریت حضرات معصومین(ع) شکل بگیرد و از این طریق، زمینه فهم دقیق تر از منابع دینی در جهت طراحی سبک زندگی اسلامی فراهم آید.

در فصل سوم، با تکیه به مبانی عقلی و دینیِ پیش گفته، ابتدائاً نمایی کلی از سه تئوری

ص: 49

«تولید ثروت، قدرت و اطلاعِ الهی» در «وضع مطلوب» ارائه می شود تا نقطه آرمانی که نظام اسلامی در طول صد سال آینده باید به سمت آن حرکت کند و از طریق آن، تحقق تمدن اسلامی را رقم بزند، روشن گردد. اما ناگفته پیداست که تحقق وضع مطلوب و دستیابی به تمدن نوین اسلامی پیش از هر چیز وابسته به طراحی نقشه ای دقیق، همه جانبه و قاعده مند برای خروج از وضع موجود و شکستن ساختارهای سبک زندگی غربی و رهایی از ابتلا به ادبیات توسعه پایدار و همه جانبه است. از این رو بخش بزرگی از فصل سوم، به طراحی تئوری تولید قدرت، ثروت و اطلاعِ سبک زندگی اسلامی در «دوران گذار» می پردازد و راهکارهای تغییر جهتِ حاکم بر ساختارهای سیاسی و فرهنگی و اقتصادیِ غربی را بیان می کند و حتی الزامات آن را در موضوعات مختلف اجتماعی از قبیل هنر، ورزش، موسیقی، فضای مجازی، اعتیاد، اوقات فراغت و... را تشریح می نماید تا با عبور از دوران گذار، روند استقلال امت دینی از جریان نیاز و ارضای مادی و ایجاد تدریجی نیازهای جدید بر اساس فقه حکومتی شکل بگیرد و حرکت به سوی تأسیس تمدن حقه الهی امکان پذیر گردد. البته این دستاورد گرانسنگ ناشی از تمرکز سی وپنج ساله مرحوم استاد صدوق بر مباحث مرتبط با تولید مدل اسلامی (برگرفته از اندیشه ی مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی) و تمحض دوازده ساله آن مجاهد خستگی ناپذیر بر مباحث مربوط به مدل مادی و ادبیات الگوهای توسعه غربی و هم چنین ده سال پژوهش پیرامون «سرفصل های فقه حکومتی» بود که مباحث ارزشمندی از قبیل «نقد و بررسی کتاب های ایران امروز در آینه مباحث توسعه، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران و استراتژی توسعه صنعتی»، «نقد و بررسی کتاب مبانی نظری و مستندات لایحه برنامه چهارم توسعه»، «نقد و بررسی سیاست های برنامه پنجم و ششم توسعه مصوب دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام»، «سیاست های کلی پیشنهادی برای برنامه پنجم و ششم توسعه»، «رویکرد قاعده مند به ادبیات انقلاب در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری»، «نقد و بررسی

ص: 50

الگوی پایه ی ارائه شده از سوی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، «تبیین نخبگانی از مبانی، اهداف و نظام سازی اقتصاد مقاومتی»، «طراحی قرارگاه علمی اقتصاد مقاومتی» و... را در پی داشت و در اوج و کمال خود، به مجموعه حاضر منتهی گردید. لذا آن عزیزسفرکرده در آخرین روزهای حیات پربرکت خود تصریح کرد که در این سلسله بحث، «مانیفست اداره نظام اسلامی» را بیان کرده تا بر این اساس، ابهام های علمیِ مدیران انقلابی برای تغییر جهتِ حاکم بر ساختارهای غربی از بین برود و از طریق هماهنگ شدن ساختارها با جهت گیری های الهیِ حضرت امام و مقام معظم رهبری، ضربه های جدیدی که انقلاب اسلامی در روند توسعه و تکامل خود باید بر پیکره ی بت پرستی مدرن وارد نماید، روشن شود. جعله الله تعالی من اهل الرجعة و المستشهدین بین یدی ولیّه عند الکرّة.

حسینیه اندیشه

بهار 1396

ص: 51

ص: 52

ص: 54

1

که پس از دوران ظهور محقق خواهد شد، پرداخته شود؛ اما قبل از هر چیز باید به این مهم توجه داشت که آنچه محل ابتلای نظام مقدس جمهوری اسلامی و موضوع امتحان جامعه ی شیعه در شرایط کنونی محسوب می شود، سبک زندگی غربی است که برخاسته از تمدن موجود بوده و بر کره ی زمین سیطره یافته است.

قرآن کریم در آیاتی همانند «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ»(1) تصریح کرده که رسولان الهی برای دعوت هر قومی به زبان همان قوم سخن می گفته اند اما این امر، محدود به زبان محاوره هر قوم نیست بلکه مقصود اصلی آن است که انبیای الهی متناسب با ادبیاتی که مردم را سحر می کرده و فریب می داده، سخن می گفتند. امروز نیز بشریت، مسحور تمدن مادی و سبک زندگی غربی شده و حقیقت این است که پس از فروپاشی بلوک شرق، تنها یک حزب و یک آیین و یک مکتب بر دنیا حکومت می کند و آن، مکتب و آیین سرمایه داری است و حتی کشورهایی مانند روسیه و چین و هند که از قدرت های کمونیستی به حساب می آمدند، از نظر سبک زندگی اقتصادی به سوی غرب گرایش پیدا کرده اند. یعنی همان گونه که در مباحث عقلی و نظری از «ضرورت و امتناع عقلی» سخن به میان می آید، در عرصه اداره کشورها و حیات اجتماعی و سبک زندگی نیز «ضرورت و امتناع عینی» پدید آمده و مسیرهای توسعه یافتگی در همه شئون سیاسی و فرهنگی و اقتصادی اعم از سخت افزاری و نرم افزاری، به نحوی طراحی و مهندسی شده که جز قدم گذاشتن در این اتوبان ها، مسیر دیگری برای جوامع و حکومت ها متصور نیست و حاصل آن، مدیریت برمبنای شهوت و رفاه و لذت دائم التزاید است. البته حضرت امام خمینی و سپس مقام معظم رهبری با مجاهدات خود و همراهی ملت ایران توانسته اند معبر و راه جدیدی برای تنفس امت محمد و آل محمد در عرصه «سیاسی» ایجاد کنند و خط بطلانی بر تقسیم کشورها به توسعه یافته و کم توسعه یافته بکشند و با رد این دسته بندی،

ص: 56

مقابله با ظالم و حمایت از مظلوم را در پیش بگیرند. در نتیجه، نظام مبارک جمهوری اسلامی پس از 38 سال موفق به ایجاد جاذبه ای شده که قدرت های جهانی را به چالش کشیده، اما باید این مسیر الهی را تداوم بخشد و آن را به عرصه های «فرهنگی» و «اقتصادی» تسری دهد. لذا وظیفه کنونی جامعه شیعه، مبارزه با این ادبیات و عقلانیت است که با جاذبه های مختلف خود، دل از کف مردم دنیا ربوده است.

تنوع در آن جریان داشت ولی در سبک زندگی شرقی، اختیارات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی در دست «دولت» بود و انتخاب های محدودی در مقابل شهروندان قرار می گرفت. با پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تمامی کشورهای بلوک شرق از نظر اقتصادی به سبک زندگی غربی گرایش پیدا کردند و اکثر آنها نظامات سیاسی خود را نیز به شکل غربی درآوردند. گرچه برخی کشورها از قبیل چین، در این عرصه مقاومت به خرج داده اند اما در ادامه روند اقتصادی ای که در پیش گرفته اند، لاجرم از این مقاومت دست خواهند کشید و سبک زندگی غربی در بُعد سیاسی را نیز خواهند پذیرفت. در هر صورت، سبک زندگی غربی در بخش اقتصاد -- به عنوان یک الگوی جذاب که همگان به دنبال دستیابی به آن هستند -- بر تمامی کشورهای جهان غالب شده و سیطره یافته؛ در بخش فرهنگی در حال یکپارچه کردن فرهنگ های مختلف است و در بخش سیاسی نیز به همین سمت حرکت خواهد کرد.

بنابراین در بحث و بررسی پیرامون سبک زندگی، واژه «زندگی» نباید به زندگی انسان و تفاوت آن با حیات حیوانات و جمادات و نباتات منصرف شود بلکه مقصود از زندگی باید «زندگی اجتماعی» باشد. یعنی «سبک زندگی» حاکی از یک تمدن و کشورهای صاحب تمدن است؛ همان کشورهایی که در عرصه جهانی غالب هستند و شیوه زندگی خود را به سراسر جهان صادر می کنند. لذا سخن از حاکمیت سبک زندگی غربی بر کره ی زمین، به معنای غلبه یک تمدن است.

دارند و در رده های پایین تر، برخی کشورهای اروپایی و آسیایی مطرح می شوند و در انتهای این رده بندی -- که ناظر به سبک زندگی است -- کشورهای کم توسعه یافته یا توسعه نیافته قرار می گیرند. در همین راستا، سازمان ملل متحد «حق توسعه یافتگی» را به عنوان یک اصل اساسی تصویب کرده و «اهداف توسعه هزاره» را در قالب شصت شاخص قابل سنجش، به امضای 189 کشور رسانده است.(1) شاخصه ی اصلی این سبک زندگی، «تولید تکنولوژی» و «تولید ثروت» است که هر دو مرهون «تولید علوم» هستند. رسانه ها نیز آینه این سبک زندگی هستند و با به نمایش گذاشتن کالاها و فناوری ها و علوم جدید از طریق هنر و اخبار و...، به تبلیغ و فرهنگ سازی در این راستا مبادرت می کنند. همچنین یک دستگاه امنیتی و نظامی طراحی شده تا به وضعیت جوامع انتظام بخشد و از نظم جهانی و بین المللی و منطقه ای که ریشه در این سبک زندگی دارد، محافظت کند و امنیت ثروت و تجارت و بازرگانی و تولید را در سطح جهان تأمین نماید. لذا عموم کشورها نباید در این حیطه دخالت کنند که این روند، عملاً به خلع سلاح بسیاری از کشورها منجر می شود. یعنی نادرست خواندن صرف هزینه در امور نظامی و تقویت بنیه ی دفاعی، ناشی از سبک زندگی جدیدی است که در عرصه امنیتی و دفاعی به وجود آمده و طبق آن، جهان به مثابه یک دهکده واحد تلقی می شود که دارای مدیریت واحد است و از طریق تولید جنگ افزارهای پیشرفته و سلاح های گوناگون و پیچیده، امنیت جهانی را تأمین می کند و در نهایت اگر بحرانی پدید آمد، با درخواست از سایر کشورها برای ارسال نیروی نظامی و تشکیل ائتلاف، به حل مسائل پیش آمده می پردازد. به همین دلیل است که تلاش برای استقلال نظامی و دستیابی به خودکفایی امنیتی و دفاعی، در این سبک زندگی نفی می گردد و توجه به مسائلی

ص: 59

از قبیل ظلم و عدل و حق و باطل در این عرصه به مقوله ای بی معنا و غیرعقلانی تبدیل می شود زیرا در غیر این صورت، حرکت به سوی توسعه یافتگی میسر نخواهد شد.

از سوی دیگر، به کشورهای کم توسعه یافته توصیه می شود تا برای جبران عقب ماندگیِ وسیعی که به آن دچار شده اند، «تقسیم کار جهانی و بین المللی» را بپذیرند. یعنی جایگاه یک کشور در نظام جهانی تحلیل می شود و نقش های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی برای آن کشور معین می گردد و در قالب برنامه هایی که توسط بانک جهانی، برنامه ی عمران و توسعه ملل متحد و... تدوین شده، به هیئت حاکمه پیشنهاد می شود تا این جوامع بتوانند با سرعت دنیا در عرصه های تولید علم، پژوهش، صنعت، تکنولوژی، کالاها و... هماهنگ شوند و از وضعیت نابهنجار خود فاصله بگیرند. یعنی قافله ی تمدن و سبک زندگی غربی با سرعتی سرسام آور در حال حرکت است و تنها کشورهایی می توانند در این جاذبه و فضا قرار بگیرند که امکانات و مقدورات ملی خود را در ارتباط و وابستگی عمیق به جریان توسعه در سطح جهانی تعریف نمایند. لذا این سبک زندگی، طرح آرمان هایی از قبیل استقلال سیاسی و فرهنگی و اقتصادی را نمی پذیرد و آن را به انزواطلبی تفسیر می نماید.

بر این اساس، نسخه صاحبان این تمدن و سبک زندگی برای تحول در دیگر کشورها مبتنی بر این نکته اساسی است که توسعه یافتگی در مرحله ی اول، منوط به واردات سرمایه و تکنولوژی است؛ همچنان که ایجاد عزم ملی برای تحول در زندگی، منوط به واردات کالاهای جدید است تا مردم با مشاهده ی کارآمدی و رفاه حاصل از آنها، انگیزه ای برای کار و فعالیت اقتصادی پیدا کنند. سپس با برآورد از منابع طبیعی و نیروی انسانی هر کشور، به ایجاد زیرساخت های فیزیکی، ارتباطی، بانکی، حقوقی و... مبادرت می شود و کشورها ناچارند تا برای تأمین این هزینه های سنگین، مقروض شوند و بخشی از درآمدملی خود را به پرداخت قسط های طولانی مدت اختصاص دهند. در همین زمینه، وضعیت کنونی کشور ویتنام قابل تأمل است. کشوری که تا چند دهه پیش، مظهر مبارزه و قهرمان مقاومت در

ص: 60

برابر یک ابرقدرت جهانی بود امروزه به این جمع بندی رسیده که اگر به دنبال زندگی مرفه و مدرن است، باید با صاحبان این شیوه از زندگی ارتباطی عمیق برقرار کند و جنگ با امریکا تصمیمی غلط بوده که نباید هویت خود را براساس آن تعریف نماید. لذا شروط مختلف ایالات متحده از قبیل عدم عذرخواهی از جنایات جنگی در ویتنام را پذیرفته تا سرمایه و تکنولوژی امریکایی را وارد کند و حرکت به سوی توسعه یافتگی را سامان دهد. البته برای آشنایی با شاخصه های سبک زندگی غربی و سرفصل های توسعه یافتگی، «طرح خاورمیانه بزرگ»(1) سندی مناسب است که در اوج قدرت امریکا تدوین شد تا تحول در کشورهای خاورمیانه را رقم بزند اما دستگاه الهی با رقم زدن «بیداری اسلامی» آنها را به انفعال کشاند و مستکبرین را مجبور کرد تا با سرمایه گذاری سنگین در جهت ایجاد تفرقه و انشقاق در امت اسلامی، در مقابل امواج این بیداری از خود دفاع کنند و آخرین حربه ها را بکار گیرند.

خوشی را برای خود و دیگران فراهم کنند.

هم زمان ادعا می شود که در این شیوه زندگی، همه فرهنگ ها و اقوام و مذاهب و ادیان محترم شمرده می شوند تا در سایه این احترام، همگان به یک زندگی مرفه و مدرن دست پیدا کنند. این در حالی است که احترام یکسان به موحد و مشرک و ملحد در واقع به معنای آن است که هیچ یک از آنها احترام ندارند بلکه تنها امر محترم و مقدس، آیینی است که دستیابی به رفاه را نتیجه می دهد. یعنی هنگامی که همگان بر زندگی مرفه به عنوان آرمان مشترک توافق کردند، روشن است که دستیابی به این هدف مشترک، محتاج ضابطه و قاعده است و به همین دلیل از همگان برای تدوین این ضوابط و قوانین دعوت به همکاری می کنند و لذا مقولاتی از قبیل اقتصاد و سیاست و حقوق بین الملل و تشکیل نهادهایی مانند سازمان ملل متحد نیز باید بر همین اساس تحلیل شود.

در واقع سازمان ملل به این دلیل تأسیس شده که برای رسیدن به سبک زندگی مرفه و مدرن در سرتاسر جهان، به «تعریفِ» هنجارها و ضوابط بپردازد و با تعیینِ «تکلیف»های مربوط به این هدف، به «تطبیقِ» آن تعاریف و تکالیف بر وضعیت کشورها مبادرت کند و اگر کشوری نظم لازم برای رسیدن به رفاه و لذت روزافزون را مختل کند و قواعد تولید ثروت را زیر پا بگذارد، با ارجاع مسأله به شورای امنیت، در مورد مجازات آن کشور از طریق جنگ، تحریم و... تصمیم گیری نماید. لذا علی رغم ادعای آزادی ادیان و مذاهب و فرهنگ ها در سبک زندگی موجود، حقیقت آن است که تمدن غربی به تعریف حق و باطل از منظر هوی پرستی پرداخته و براساس آن، جنگ و صلح را رقم می زند و در این چارچوب، جهان را مدیریت می کند و مبنای تعاریف و مدیریت خود را شهوت و رفاه و لذت قرار داده است. لذا اگر کشوری به عضویت سازمان ملل و سایر نهادها و اتحادیه های بین المللی و منطقه ای در نیاید، امکان هیچ گونه ارتباط و تعامل و مبادله و دادوستد را نخواهد داشت و از حیات اجتماعی و بین المللی طرد خواهد شد. در مقابل، دیپلماسی جهانی و ادبیات رایج

ص: 62

در ارتباطات بین المللی و انواع رفت وآمدها و ملاقات های خارجی، یکی از سازوکارهایی است که در سبک زندگی غربی شکل گرفته و تحت مدیریت سازمان ملل متحد و کمیسیون های مختلف آن قرار دارد و همه اعضا را به مشارکت و اظهار نظر دعوت می کند و حدود دویست کشور جهان را در تمامی ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی هماهنگ کرده است. البته این روند باعث شده تا ابزاری قاعده مند برای دخالت در تمامی شئون کشورها پدید آید. به عنوان نمونه، سازمان ملل با تعریف جرم سیاسی و بررسی رفتار حکومت ها با مخالفان خود بر این اساس، به ارزیابی عملکرد کشورها و رتبه بندی آنان در عرصه آزادی و حقوق بشر می پردازد و برمبنای شاخص های کمی، رده های بالا و میانی و پایین جدول را مشخص می کند و کشورهایی را که به حداقلی از استانداردهای بین المللی در این زمینه دست نیافته اند، معرفی می نماید و تصمیم هایی در مورد آنها اتخاذ می کند. در واقع تنها شهرهای مختلف یک کشور نیستند که از طریق جاده ها و اتوبان ها و صنعت حمل ونقل به یکدیگر متصل می شوند و مسیر عبور و مرور یک ملت را مشخص می کنند؛ بلکه برای تمامی شئونات زندگی اجتماعی، شبکه های مختلف و متعدد با شاخص های دقیق ایجاد شده که هر جامعه ای در صورت عدم استفاده از آنها یا تخطی از قوانین مربوطه، نه تنها به مقصد خود نخواهد رسید بلکه مورد مؤاخذه و توبیخ و مجازات تمام کشورهای دنیا قرار خواهد گرفت. این، بیانی فشرده از مبنا و ابعاد مختلف «سبک زندگی غربی» بود.

کردند با حفظ محمدرضا شاه پهلوی و قربانی کردن عمال دستگاه، خشم مردم را فروبنشانند اما زمانی که شدت نفرت ملت از شاه را به چشم خود دیدند، عناصری تکنوکرات و ملی گرا همانند بختیار را به صحنه آوردند تا از طریق کسانی که سابقه دیکتاتوری و استبداد ندارند اما به روابط علمی حاکم بر سبک زندگی موجود مسلط هستند و ادراکی تخصصی از نرم افزارها و سخت افزارهای مدرن دارند، اوضاع را کنترل کنند؛ ولی حضرت امام، این پیشنهاد را نیز نپذیرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت موقت و بنی صدر همراه با منافقین نیز دارای همین نظر و رویکرد بودند و متدینین و انقلابیون را فاقد سواد و تخصص درباره سبک زندگی موجود در دنیا می دانستند و به همین دلیل از آنان می خواستند تا از اداره امور کناره گیری کنند و کار را به کاردان بسپرند. پیشنهاد دولت موقت برای تبدیل قم به واتیکان و تفویض اختیار به حضرت امام برای نشر مذهب و در مقابل، به عهده گرفتن زمام سایر امور کشور توسط دولت، ناشی از همین تحلیل بود. «حزب خلق مسلمان» نیز همین مطلب را به ادبیات دیگری در جامعه رواج می داد، اما مقاومت حضرت امام و یارانش در مقابل طرفداران مختلف این دیدگاه، باعث سقوط دولت موقت و عزل بنی صدر و روی آوردن مجاهدین خلق به درگیری با نظام و انقلاب شد و عدم شناخت صحیح آنان از قیام مردم ایران، موجب حذف این گروه ها از صحنه سیاسی کشور گردید. فتنه ی 88 نیز در همین راستا قابل تحلیل است زیرا عده ای با زیرسوال بُردن مقاومت نظام در برابر امریکا، به دنبال آن بودند که سبک زندگی غربی و الزامات آن را به مقام معظم رهبری تحمیل کنند. مسأله برجام هم مرتباً این ادراک را در جامعه مطرح می کند که زندگی در دنیای امروز، به مثابه عضویت در یک فدراسیون یا باشگاه ورزشی است که قوانینی مشخص دارد اما نظام جمهوری اسلامی بدون توجه به این واقعیت ها، به دنبال تغییر این قوانین است. در رویکرد غربی، تنها زمانی می توان به تغییر قوانین دست زد که عضوی فعال و هماهنگ در این باشگاه بود و پس از طی مراحلی، منصبی در هیئت رئیسه به دست آورد و پیشنهاد خود برای

ص: 64

تغییرات را در معرض آرای دیگر اعضا قرار دهد تا در صورت موافقت آنها، تصویب شده و مبنای عمل قرار گیرد.

پس هنگامی که سبک زندگی از موضع یک تمدن بررسی شود و تنها به مظاهر روبنایی آن (کالاهای جدید و پدیده های نوین و...) منحصر نگردد، تحلیل جدیدی از حوادث مختلف در انقلاب اسلامی شکل می گیرد که جمع بندی از این مطلب، در کتاب «گفتمان انقلاب اسلامی»(1) ذکر شده است. در واقع تحقق سفارش های مقام معظم رهبری مانند اقتصاد مقاومتی، سبک زندگی دینی، الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی و... بدون تأمل دقیق در سبک زندگی غربی و تعمیق درک متدینین از این مسأله ممکن نخواهد بود. یعنی راه و معبر نجات امت دینی توسط حضرت امام و مقام معظم رهبری باز شده اما انعکاس آن در لایه های بعدی و تبیین مهاجم بودن سبک زندگی غربی بر هویت جامعه اسلامی است که می تواند موجب حفظ و تداوم این راه نورانی شود.

ص: 65

2

«جاهلیت مدرن(1)» که توسط حضرت امام و مقام معظم رهبری مطرح شده، بر همین سبک زندگی منطبق می شود. این حقیقت در مبحث قبلی و با استناد به ادبیات توسعه - که در کتاب «مبانی نظری و مستندات برنامه ی چهارم توسعه» منعکس شده - تا حدودی تشریح شد اما اجمالاً می توان لایه های عمیق تری از آن را نیز مورد بحث و بررسی قرار داد و از این طریق، روند شکل گیری و پیدایش سبک زندگی غربی را تبیین نمود:

آنچه در اولین مراحل رنسانس واقع شد، تغییر نظام مدیریت و تحول در فلسفه جامعه شناسی در سطح جهان بود و با نفی استبداد و مولویت و سلطنت پادشاهان، آرا مردم به تدریج مورد توجه قرار گرفت و زمینه مشارکت آنان را در انتخابات فراهم کرد. یعنی روند سلب و حذف اختیارات در دوران قبل از رنسانس، به دموکراسی و مشارکت عمومی و میل وهله ای مردم تبدیل گشت و زندگی مادی بهتر به عنوان موضوع دموکراسی معرفی گشت. پس از برداشتن گام اول، این نحوه از مدیریت به عرصه اقتصادی در غرب وارد شد و به جای مالکیت حقیقی و تسلط فرد بر اموال خود، مالکیت حقوقی به عنوان مقوله غالب بر اقتصاد پدید آمد. یعنی با تفکیک مالکیت از مدیریت در شرکت ها، «اموال» به «سهام» تبدیل شدند و قابلیت خرید و فروش پیدا کردند و لذا مدیریت یک مجموعه اقتصادی، در اختیار کسانی قرار گرفت که مالک پنجاه ویک درصد از سهام شرکت بودند؛ همان طور که در عرصه سیاسی، مدیریت یک کشور به کسی سپرده می شد که آرا پنجاه ویک درصد مردم را از آنِ خود کند.

ص: 67

بنابراین شرکت ها به ابزار و نرم افزاری برای «تجمع ثروت» تبدیل شدند؛ زیرا تمدن موجود برای حیات خود به سرمایه و ثروت وابسته بود. اثر این روند در بازار آن بود که شرکت ها و سرمایه داران به عنوان صاحبان ثروت از طریق قدرت خرید بالاتر -- که در «تقاضای مؤثر اجتماعی» ظاهر می شود -- در جایگاه «سفارش دهنده کیفیت زندگی» قرار گرفتند. روشن است که دستیابی به کیفیت های جدید برای زندگی بهتر از طریق دانش و اختراعات و اکتشافات امکان پذیر است؛ در واقع، تمدن ها توسط مهندسین ساخته می شوند و مهندسین نیز برای طراحی پدیده های جدید از یک هندسه و ریاضیات و ابزار محاسباتی استفاده می کنند. در نتیجه، بازار در اختیار سرمایه داران قرار گرفت و این قشر با طرح سفارش به بخش علمی و پرداخت هزینه های مربوط به اختراعات و اکتشافات، عرصه تحقیقات و پژوهش را سراسر جهان به اسارت نظام سرمایه داری درآوردند؛ خصوصاً با توجه به این که تحقیقات نیز از شکل فردی و گروهی به صورت سازمانی درآمد. زیرا تأمین نیازمندی های پیچیده و سفارش پدیده های جدید، ایجاب می کرد که افراد مختلفی از ابعاد متعددی به بررسی و پژوهش پیرامون موضوع مورد سفارش بپردازند و این روند، انجام تحقیقات را به صرف هزینه های سنگینی منوط می کرد که تأمین آن از توان عموم خارج بود.

پس از این مرحله بود که هنر نیز به استخدام نظام سرمایه داری درآمد تا گسترش سبک زندگی غربی و تبلیغ کالاها و تکنولوژی جدید و هدایت افکار عمومی و ایجاد قاعده مندی در الگوی مصرف تضمین شود. در واقع هنگامی که مقوله ای به زبان هنری ترجمه شود، پذیرش آن در میان عموم مردم کاملا تسهیل خواهد شد و لذا حواس و سلیقه و پسند و ذائقه بشر از طریق هنر و تبلیغات تغییر کرد. اثر دیگر هنر این بود که سختی ها و فشارهای روحی و فکری و جسمی ناشی از تمدن مدرن را کاهش می داد و تحمل آن را برای شهروندان آسان می ساخت که این امر از طریق ساخت فیلم و سریال و طنز و موسیقی و... انجام شد. لذا شکل گیری سبک زندگی غربی از تغییر در مدیریت سیاسی و مدیریت اقتصادی آغاز شد و

ص: 68

به تحول در مدیریت پژوهش و تحقیقات و امور هنری منتهی گردید که در این روند به راحتی می توان تغییرات بوجودآمده در فلسفه جامعه شناسی، فلسفه مدیریت، فلسفه اقتصاد و سایر فلسفه های مضاف را مشاهده و پی گیری نمود. پس همان گونه که در مبحث گذشته، سبک زندگی غربی از منظر «مصداقی» مورد بررسی قرار گرفت، این شیوه از حیات در این بحث از منظر «فلسفی» تبیین شد.

درآمد و تبدیل «کیف به کمّ» و «کمّ به کیف» امکان پذیر گردید. این دستاورد باعث شد تا منطق جدید تکمیل شود و اکتشافات و اختراعات سرعتی سرسام آور بگیرد و تمدن و سبک زندگی مدرن در بخش های نرم افزاری و سخت افزاری، به شتابی فزاینده دست پیدا کند.

بخورد و کشته ها و مجروحان و اسرای زیادی بر جای بگذارد. وضعیت جنگ فرهنگی نیز از همین قرار است و اگر شناخت عمیقی از تمامی خطوط جبهه فرهنگی دشمن وجود نداشته باشد، در درازمدت موفقیت موردنظر به دست نخواهد آمد. البته بحث و بررسی پیرامون سرفصل های روشی و فلسفی فوق، مربوط به مباحث تخصصی و آکادمیک است و در سطح فرهنگ عمومی، اطلاع اجمالی از این ابعاد کفایت می کند.

می شوند نیست؛ بلکه ناظر به شرایطی است که حکومت و قدرت به دست دین داران و متدینین افتاده و در چنین شرایطی، اگر سبک زندگی غربی به دقت شناخته نشود، در جایگاه قانون گذاری و سیاست گذاری و... دچار مفاسد آن خواهیم شد و پاسخگویی به مطالبات رهبری و استنصارهای علمی و فکری ایشان ممکن نخواهد شد و حتی دغدغه های موجود پیرامون رعایت احکام فردی نیز به جایی نخواهد رسید.

خود ادامه دادند. اما در اغلب کشورها چنین امکانی وجود نداشت بلکه با تأسیس شرکت ها و کمیسیون های مشترک و دادن وعده برای تربیت نیروی انسانی ماهر و به کارگیری تکنولوژی پیشرفته در اکتشاف و استخراج و حفاری و... به غارت منابع طبیعی در شکلی جدید پرداختند. البته برخی کشورها زیر بار تشکیل شرکت های مشترک نرفتند و لذا قدرت های بزرگ در برابر این کشورها، قراردادها و کنوانسیون های بین المللی را مطرح کردند. یعنی با زبان ها و ابزارهای مختلف و مدرن، سیطره ی صاحبان تمدن بر منابع طبیعی جهان حفظ شده است. در همین راستا، قدرت های بزرگ حتی تعیین قیمت برخی منابع مانند نفت را از مکانیزم عرضه و تقاضا و رقابت خارج کرده اند و با تحمیل و فشار، قیمت این انرژی گرانبها را به صورت سیاسی تعیین می نمایند. پشتوانه ی این فشارها، تهدیدهایی است که متوجه کشورهای نفت خیز شده و در ایجاد رژیم نامشروعی مانند اسرائیل در منطقه ای غنی از ثروت های طبیعی و حمایت سیاسی و نظامی از آن، بروز کرده است. پس منابع طبیعی در سراسر جهان با ترفندهای مختلف، تحت تسلط صاحبان سبک زندگی غربی درآمده و همزمان با ممانعت از انتقال تکنولوژی، شرایطی را پدید می آورند که کشورهای دارای منابع طبیعی، مجبور به خام فروشی شوند تا با فرآوری مواد اولیه ی ارزان، ارزش افزوده ی بسیار بالایی نصیب کشورهای پیشرفته شود. با این بیان، نحوه تأمین هزینه این سبک زندگی در بخش منابع طبیعی تا حدودی روشن شد.

اما در بخش نیروی انسانی، نهاد مدرسه و دانشگاه تأسیس شده که بعد از دوران آموزش ابتدائی و متوسطه، زمینه را برای مهاجرت نیروی نخبه و ماهر به کشورهای پیشرفته فراهم می کند و هزینه آن نیز توسط کشورهای کم توسعه یافته و بورسیه های تحصیلی آن ها تأمین می شود. در نتیجه، تأمین پژوهش گر برای کشورهای توسعه یافته به صورت رایگان انجام شده و علاوه بر آن، این نیروها به تحقیق پیرامون مسائل کشورهای میزبان می پردازند و مسائل و چالش های آنان را -- که حل آن ها به بخش علمی سفارش داده شده -- مرتفع می نمایند. لذا صاحبان سبک زندگی موجود به صورت مجّانی، مغزهای متفکر جهان را به خدمت می گیرند

ص: 73

و با بالاترین راندمان، پیچیده ترین نیازهای علمی خود را توسط آن ها رفع می کنند.

از سوی دیگر، از آنجا که بالاترین سطح تکنولوژی و کالا و روند بهینه آن در اختیار کشورهای پیشرفته است، اطلاع رسانی در مورد زمان ورود تکنولوژی جدید به بازار را به نحوی مدیریت می کنند که بتوانند کالاها و تکنولوژی هایی را که در آستانه ی خروج از رده هستند، به قیمت های گزاف به دیگر کشورها صادر کنند. هنگامی که این کالاها در کشورهای مختلف نهادینه شد، سطح جدید از کالا و تکنولوژی را به بازارهای جهانی گسیل می کنند. از این طریق، کشورهای کم توسعه یافته همواره چندین سال از ظرفیت جدید تکنولوژی عقب نگه داشته می شوند تا زمینه برای فروش تکنولوژی و کالاهای قدیمی و سود سرشار حاصل از آن برای کشورهای پیشرفته از بین نرود. خرید و فروش همین کالاها نیز هنگامی مقرون به صرفه است که کشورها عضویت در ساختارهایی از قبیل سازمان تجارت جهانی و اتحادیه های بین المللی و منطقه ای را بپذیرند و تنها در چارچوب قوانین و استانداردهای این نهادها عمل کنند.

پس برای دستیابی به سبک زندگی غربی، باید چنین هزینه هایی پذیرفته شود و در برابر این مظالم وسیع ندای اعتراض و مخالفتی برنیاید که این عملاً به معنای تبعیت از اخلاق تجاوز و تعدی و چپاول و تبدیل کشورها به دزدان جهانی و بین المللی و منطقه ای است و سازمان ملل متحد نیز حقیقت و هویتی جز هماهنگ کردن کشورها در راستای اهداف غارت گرانه ی مکتب سرمایه داری ندارد! اساساً همین خوی تنازع و تکالب بر سر دنیا بود که دو جنگ جهانی را با تلفات چندده میلیونی رقم زد و الا روشن است که جنگ بین الملل اول و دوم، میان متدینین و ملحدین درنگرفته بود. البته توجه به این مظالم، امر بی سابقه ای نیست و این وجدان عمومی بشریت نسبت به ظلم و غارت مداوم و فاصله طبقاتیِ جاری در نظام سرمایه داری بود که زمینه را برای طرح شعار عدالت توسط مارکسیست ها و توجه محرومین عالَم به این شعار و شکل گیری بلوک شرق و حکومت بر حدود نیمی از جهان توسط این ابرقدرت فراهم کرد. پس باید توجه داشت که اگر کشورهایی به این

ص: 74

فریب ها و مظالم پی ببرند و به این روند ظالمانه اعتراض کنند، در برابر فشارهای سهمگین سیاسی و نظامی و اقتصادی قرار می گیرند و سریعاً سرکوب می شوند. زیرا در این سبک زندگی هیچ کشوری حق ندارد عرصه اقتصاد را با عرصه سیاست بیامیزد بلکه باید تمام همت و عزم ملی را به کاهش فاصله خود با کاروان توسعه و قافله ی تمدن معطوف نماید. در واقع علت سکوت تمامی کشورهای جهان نسبت به مظالم ابرقدرت ها آن است که تمامی سیاستمداران به خوبی می دانند اعتراض به این امور، موجب فشارهای همه جانبه از سوی صاحبان تمدن مدرن و در نتیجه عقب ماندگی و توسعه نیافتگی و عدم دسترسی به رفاه و ناتوانی آنان در پاسخگویی به مطالبات مردم و از بین رفتن زندگی مرفه برای عموم خواهد شد.

3

تخصصی محدود شود اما باید توجه داشت که اولاً امکان قضاوت عموم نسبت به بحث و بررسی پیرامون میلیون ها رساله و پایان نامه علمی که باید در این موضوع تدوین شود، وجود ندارد و ثانیاً می توان به تجربه ای که از این سبک زندگی جدید در طول قرون گذشته شکل گرفته و در عینیت محقق شده، اتکا کرد. زیرا این نوع تجربه ها به وجدان عمومی تبدیل شده و قضاوت در این موضوع لزوماً به تصور و تصدیق و اذعان نسبت و سایر مباحث نظری و علمی منحصر نیست. البته این نوع نقد فارغ از رویکرد دینی و براساس نگاه انسانی مبتنی شده(1) تا راحت تر بتوان با طرف مقابل -- که مدعی انسانیت و ارزش های بشری است -- تفاهم کرد.

منتشر شد، در حالی که آمارها در سال 2010 حاکی از این بود که ثروت 388 نفر از ثروتمندان دنیا معادل ثروت 3.5 میلیارد نفر از جمعیت زمین است، در سال 2015 این رقم به 62 نفر رسید؛ یعنی ثروت 62 نفر با مجموع 1.6 تریلیون دلار، معادل ثروت حدود نیمی از جمعیت زمین است.

در ادامه همین روند باید توجه داشت که سبک توزیع ثروت غربی نیز ظالمانه است و می توان این حقیقت را از بررسی دقیق آمارهای درآمد سرانه در سراسر کشورهای جهان به دست آورد. یعنی به جای آن که درآمد سرانه برخی کشورها مورد کنکاش قرار بگیرد، یک جمع بندی از نحوه توزیع ثروت میان عموم مردم جهان در تمامی کشورها ضروری است تا پوچ بودن ادعای حفظ منافع عموم در تمدن موجود افشا شود. در واقع هنگامی که عده ی زیادی از مردم جهان عملاً حق زنده بودن ندارند و بر اثر گرسنگی جان می دهند و دسته دیگری زیرخط فقر قرار گرفته اند و جمعیت زیادی نیز تنها در حال گذران زندگی با قوت لایموت هستند، نشان دهنده آن است که سبک غربی برای توزیع ثروت چه جنایت های بزرگی را در حق انسان ها روا داشته است. براساس تحقیقات بانک جهانی در سال 2005، 4/1 میلیارد نفر در جهان زیر خط فقر بوده اند؛50 درصد مردم در جنوب افریقا نیز زیر خط فقر زندگی می کنند و با روزانه هفتاد سنت در حال گذران زندگی هستند. در این میان، درآمد سرانه ی شهروندان ژاپنی و امریکایی به ترتیب 181 هزار و 144 هزار دلار است اما درآمد سرانه در هند و اندونزی به ترتیب عدد 1100 و 1400 دلار را نشان می دهد. برخی آمارها می گویند حدود نیمی از جمعیت امریکا قبل از سن 65 سالگی حداقل نوعی از فقر را تجربه کرده اند و در این کشور، از هر 7 نفر، 1 نفر زیر خط فقر زندگی می کند. براساس یک نمودار از وضعیت جهانی توزیع ثروت، 68 درصد از بزرگسالان جهان (بیش از 3 میلیارد نفر) ثروتی کمتر از 10 هزار دلار (معادل 2/8 تریلیون دلار یعنی 4 درصد از ثروت کل جهان) دارند، 23 درصد آنها (بیش از یک میلیارد نفر) بین 10 تا 100 هزار دلار (معادل 31

ص: 78

تریلیون دلار یعنی 16 درصد از ثروت کل جهان)، 7 درصد (معادل 334 میلیون نفر) بین 100 هزار تا 1 میلیون دلار (معادل 85 تریلیون دلار یعنی 43 درصد از ثروت کل جهان) و نیم درصد آنها (حدود 24 میلیون نفر) بیش از یک میلیون دلار ثروت دارند که معادل با 69 تریلیون دلار و بیش از 35 درصد از ثروت کل جهان است! (1)

می شود اما عموم مردم علی رغم مشاهده کالاهای جدید و خدمات باکیفیت و رفاه و تجمل در سطح بالا، قدرتی برای خرید آنها ندارند و حتی برای تأمین هزینه خدمات اولیه همچون اجاره مسکن، آب، برق، گاز و... دچار مشکلات جدی می شوند.

بشر نمی تواند به صورت دائمی در برابر این وضع ظالمانه سکوت کند. به همین دلیل بود که مکتب مارکسیسم توانست با طرح شعار عدالت و مبارزه با تبعیض، محرومین جهان را به سوی خود جذب کند و با حکومت هفتاد ساله بر نیمی از عالَم، به یک ابرقدرت در برابر بلوک غرب تبدیل شود. البته با شکست بلوک شرق در تأمین عدالت و تک قطبی شدن جهان در مقوله سبک زندگی، این محرومیت شدید و همه جانبه در نظم نوین جهانی نمود دوباره پیدا کرده است.

اعضا و.... اقدام می کنند. به عنوان نمونه، گردش مالی تجارت مواد مخدر در جهان، سالانه بیش از 1600 میلیارد دلار است که پس از صنعت نفت و توریسم و اسلحه، آن را در جایگاه چهارم از لحاظ گردش مالی قرار می دهد! لذا سبک زندگی غربی در برابر تمامی این فجایع مسؤول است و باید نسبت به همه آنها پاسخگو باشد. در واقع انگشت اتهام در این زمینه ها متوجه هفت کشور صنعتی است؛ زیرا روندهای پیش گفته یک سبک، شیوه، مکتب، مرام و عقیده است که این کشورها سردمدار آن هستند و از سوی دیگر، تمامی کشورها و ملت ها برای دستیابی به این نوع زندگی در صف ایستاده اند و مشتاقانه انتظار آن را می کشند. یعنی کشورهای صنعتی برای صادر کردن سبک زندگی خود و تحقق آن در جهان، نه تنها دچار مشکلاتی از قبیل عدم پذیرش جهانی، تخلف و سرکشی کشورها و امثال آن نیستند بلکه کشورهای متخلفی مانند ویتنام که مظهر مبارزه با ابرقدرتی مانند ایالات متحده ی امریکا بود، از مواضع و آرمان های خود دست برداشته و برای رسیدن به توسعه یافتگی و زندگی مرفه، دست خود را به سوی امریکا دراز کرده اند.

کر کرده و برخی گزارش ها تصریح می کند که غذای کافی برای کل جمعیت کره زمین تولید می شود اما بسیاری از انسان ها قدرت خرید آن را ندارند.

موجود در عرصه تأمین نیازهای اولیه برای ادامه حیات در مقیاس حکومت جهانی و غلبه تمدنی دچار ناکارآمدی عمیقی شده و به وضعیت فجیع و وحشتناکی گرفتار آمده است.

زندگی موجود نباید نسبت به افزایش آمار چاقی در دنیا پاسخگو باشد؟ طبق آمار منتشره، «افراد دچار چاقی در جهان بیش از 650 میلیون نفر برآورد شده اند و سالانه بیش از 2 میلیون و 400 هزار نفر در جهان بر اثر پرخوری و چاقی و می میرند و این معضل به پنجمین عامل مرگ و میر در جهان تبدیل شده است»! اساساً شکل گیری بازار پررونق برای رژیم های غذایی از چه مسأله ای نشأت می گیرد؟ آیا این بدان معنا نیست که سبک زندگی موجود، شرایط را برای افراط و تفریط در وضعیت جسمی بشر فراهم کرده است؟ «هزینه صرف شده برای بیماری های ناشی از چاقی در کشور امریکا که از عدد 206 میلیون دلار در هر روز عبور کرده»، حاکی از چه واقعیتی است؟ طبق اعلام مركز كنترل و پیش گیری از امراض در امریكا، «آم--ار م--رگ و میر ناشی از چاقی به سرعت رو ب--ه ف--زونی است و پرخوری و نداشتن تحرك جسمی در سال 2000 سبب شد تا مرگ و میر ناشی از چاقی و اضافه وزن به400 هزار نفر یا 17 درصد از كل تلفات آن سال برسد.» البته روشن است که تمدن موجود در امر تغذیه و سلامت جسم، به موفقیت هایی نیز دست پیدا کرده که این مقوله در قدرت جسمی برخی اقشار مانند ورزشکاران حرفه ای مشاهده می شود که در گذشته سابقه نداشته اما حقیقت آن است که این دستاوردها عموم مردم را در بر نمی گیرد و به تعداد خاص و معدودی منحصر می شود و ابداً نمی توان آن را به معنای تعمیم سلامت جسمی در میان همه ملت ها دانست. لذا با توجه به آمارهای فوق، این سبک زندگی نتوانسته پاسخگوی مسأله سلامت در مقیاس مدیریت جهانی باشد.

از سوی دیگر، باید معلوم شود که علت تولید بیماری های جدید و بی سابقه که پیش از رنسانس اثری از آنها نبوده، چیست و چه نهادها و روندهایی در این زمینه مسؤول هستند؟ آیا تمدن جدید باید میزان بیماری ها را کاهش دهد یا بر آنها بیفزاید؟ گذشته از این مطلب، آیا تحلیل و علت یابی نسبت به این بیماری ها انجام شده تا بتوان از طریق برخورد با علت ها، بیماری های جدید را کنترل نمود یا بدون توجه به این مهم، به جراحی و تغییر در

ص: 85

وضع بدن اقدام می شود؟ آیا بدن انسان همانند یک ماشین است که به تعویض قطعه های آن مبادرت شود یا یک ارگانیسم و موجود زنده به حساب می آید که اعضای آن تا پایان عمر انسان باید به فعالیت خود ادامه دهند؟ در واقع پزشکی روز بدون تحلیل از علت بروز ناهنجاری در فعالیت اعضای بدن و فرار از بررسی ارتباط این وضعیت با سبک زندگی موجود -- که طبیعتاً می تواند موجب جلوگیری از ضربه به عملکرد اعضای بدن شود -- به جراحی و تعویض قطعات روی آورده و آن را مبنای بسیاری از درمان ها قرار داده است. با توجه به این مطلب باید با تولید آمارهای جدید به بررسی این مهم پرداخت که این نوع درمان و جراحی ها به چه میزان، باعث تأخیر دردها و عود مجدد آنها می شود و به چه مقدار، موجب رفع ریشه ای آنها می گردد؟ این در حالی است که آمارهایی که راندمان درمان های مدرن را تعیین کند، وجود ندارد.

این معادلات و تناسبات و اهداف تعریف می شود تا برای هر پدیده ای و نحوه ترکیب آن با محیط، مقوله متناسب با آن معرفی گردد. همه این ها در حالی است که سبک زندگی غربی، خوردن و نوشیدن انواع حیوانات و گیاهان با ترکیب های مختلف را برای انسان مُجاز می شمرد و هر نوع خوردنی و آشامیدنی که دارای سودآوری باشد، در الگوی تغذیه ی جوامع جای می گیرد! طبیعی است که با در پیش گرفتن چنین روندی، عوارض آن نمایان خواهد شد و بیماری های مختلف گریبان بشر را خواهد گرفت و لذا طبق آمار منتشره، مصرف مشروبات الکلی، موجب مرگ حدود 2 میلیون نفر در سال و استعمال سیگار، باعث مرگ حدود 4 میلیون انسان در سال می شود. اما سبک زندگی موجود به جای آن که الگوی تغذیه را تغییر دهد، با صرف هزینه های نجومی به مراکز تحقیقاتی سفارش می دهد تا راهی برای درمان عوارض ناشی از این الگوی تغذیه فاسد و غیرانسانی بیابند! البته داروهای جدید و شیوه های نوین درمانی که برای مبارزه با این عوارض تولید می شود، قیمت های گزافی دارند که عموم مردم قادر به خریداری و مصرف آن نیستند.

شده است و هیچ نوع إعمال حاکمیتی در این زمینه صورت نمی گیرد! آیا رشد روزافزون فروشگاه ها و این میزان از تبلیغات که بر محور تنوع مداوم و توسعه روزآمد در عرصه تغذیه و... سامان یافته به عموم اجازه می دهد که به توصیه های پزشکی عمل کنند و رفتار روزمره خود را براساس تعادل بنا نمایند؟! به عبارت دیگر، سفارش به مردم برای دوری از غذاهای چرب، روغن ها، فست فودها و... همزمان با بی عملی آشکار در برابر گسترش این صنایع در کشورها و ورود محصولات مضر به سبد غذایی مردم، به معنای آن است که سلامت و بهداشت جهانی، قربانی سودآوری صنایع شده و این روند جنون آمیز تولید بیماری های جدید را در پی آورده است.

البته در بسیاری از تحقیقات، عوارض و مفاسد صنایع و کالاهای مختلف اثبات می شود اما رشوه های سنگین و حق السکوت های پرداختی از سوی سرمایه داران باعث می شود تا نتیجه این تحقیقات در دسترس عموم قرار نگیرد. هنگامی که نظام جمهوری اسلامی پس از طی عقبه های پیچیده توانست از سبک زندگی موجود فاصله بگیرد و شیوه جدیدی از حیات را مهندسی کند، افشا خواهد شد که آمار رشوه ها و حق السکوت ها به دستگاه های پژوهشی به حدی سرسام آور است که قابل مقایسه با آمار مفاسد اقتصادی در کشورهای ضعیف نیست. لذا حقیقت آن است که امر حاکم بر سبک زندگی غربی، سود پول و سرمایه است و هر روندی که موجب افزایش مداوم ثروت سرمایه داران شود، امری مشروع شناخته می شود. به همین دلیل در مباحث قبلی بیان شد که علوم و تحقیقات و پژوهش به اسارت سرمایه درآمده و ثروت دائم التزاید برای بخش خصوصی، بر تمامی مراحل تولید و توزیع و مصرف علم سیطره یافته است. بر همین اساس، مقولاتی از قبیل مواد شوینده، لوازم آرایشی، مواد نگهدارنده ی بکارگرفته شده در سردخانه ها و محصولات صنعتی، شیوه های کشاورزی و باغداری و دامداری و استفاده از مواد، بذرها، سموم، کودهای مصنوعی و شیمیایی نیز محل سوال جدی است و باید آمار مربوط به عوارض

ص: 88

ناشی از آن استخراج شود و بخش بهداشت مدرن نسبت به آن پاسخگو باشد. اما در حال حاضر به جای این کار، روندهای فوق برمبنای آزمون و خطا پی گرفته می شود تا زمانی که منافع برخی اقشار لطمه ببیند. در این صورت است که به تدریج، ضررهای موجود در این روندها در یک شیب آرام رسانه ای اعلام می شود تا علاوه بر حفظ منافع، اعتراض عمومی برانگیخته نشود. البته بررسی وضعیت رسانه ها در سبک زندگی غربی نیازمند بحث جداگانه ای است تا معلوم شود که رسانه های غربی گرچه برخی از این اخبار و آمار را منتشر می کنند اما ابداً به دنبال فرهنگ سازی و ایجاد وجدان بر محور این آمار و اخبار فاجعه آمیز نیستند. در غیر این صورت باید در مقابل منافع یک قشر محدود اما بسیار قدرتمند قرار بگیرند.

ثروتمندان در انجام هر نوع رفتار غیرعقلانی و و آزادبودن آنها درپیش گرفتن هر نوع سبک زندگی شهوانی، طرح هایی مانند بانک خون بندناف و امثال آن در دنیا پدید آمده که تا هنگام پایان عمر، امکان انواع پیوند و جراحی و مقابله با بیماری های پیچیده را -- که ناشی از سبک زندگی غیرانسانی است -- فراهم می کند. هزینه های سنگین این نوع درمان های جدید نشان می دهد که این تحقیقات در جهت تأمین نیازهای همان یک درصدی است که ثروت های جهان را در اختیار گرفته اند و به دنبال آن هستند که شهوات خود را بدون محدودیت و احساس نگرانی تخلیه کنند و ارضا نمایند.

همانند درندگان، جان سالانه بیش از یک میلیون نفر (معادل 2/2 درصد از کل مرگ و میر در جهان) را بر اثر تصادفات جاده ای می گیرد و تعداد بسیار بیشتری را دچار قطع عضو و معلولیت می کند -- به نحوی اعلام می شود که افکار عمومی را دچار احساس خطر و احتیاط کند و در این زمینه، وجدان عمومی ایجاد نماید؟! فقدان وجدان عمومی نسبت به فجایع ناشی از سبک زندگی غربی است که باعث شده جامعه جهانی توسط تمدن مدرن سحر شود. این روند حتی ملت ایران را -- که در عرصه سیاسی بیدار شده و بت های سیاسی جهان امروز را در هم شکسته -- در عرصه های فرهنگی و اقتصادی دچار چالش کرده و موجب شده تا فضا برای همراهی مردم و نخبگان با دغدغه های رهبری در موضوعاتی چون «اقتصاد مقاومتی، الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، مسمومیت علوم انسانی غربی و...» فراهم نگردد.

سبک زندکی در هنگام گزارش از وضعیت کشورهای پیشرفته در ابعاد مختلف، با غوغاسالاری و تکبر به تحسین و تقدیر از عملکرد خود می پردازند اما وقتی که به کشورهایی می رسند که در رتبه های پایینیِ این رده بندی ها قرار گرفته اند، با سلب مسؤولیت از خود به تحقیر آنان اقدام می کنند و تمامی مشکلات موجود برای حیات اولیه را به گردن دیگران می اندازند و همزمان در هنگام چپاول و غارت همین کشورها، دوباره ژست إعمال مدیریت جهانی و اقتدار بین المللی به خود می گیرند! آیا می توان در مورد مسأله ای بخشی همانند ترافیک شهری به بررسی تمام متغیرها و عوامل پرداخت اما برای آسیب شناسی وضعیت موجود در جهان، تنها به ذکر عوامل درونی در کشورها بسنده کرد؟! یعنی روشن است که سهمی از این ناهنجاری ها به مشکلات درونی کشورهای ضعیف باز می گردد اما باید نقش کشورهای بزرگ و صاحبان این تمدن و سبک زندگی در این وضعیت نیز مشخص شود زیرا تئوری ها و مدل های مدیریتی که توسط این کشورها ارائه شده، در تمامی جهان گسترش یافته و مورد پذیرش واقع شده است.

تا اینجا تحلیلی کلان پیرامون مقوله توسعه یافتگی به مثابه مبنای سبک زندگی موجود ارائه و در خلال آن روشن شد که شیوه تولید ثروت در این سبک زندگی، مبتنی بر غارت و چپاول منابع ملت ها و استثمار نیروی انسانی آنان بوده و این روند در گذشته از طریق استعمار علنی و در دوران کنونی با روش استعمار پنهان محقق می شود و در نتیجه آن، قله هایی از ثروت متراکم برای افراد بسیار معدودی فراهم می آید که آمار آن ذکر شد. گرچه تبیین آکادمیک از نحوه جریان اخلاق رذیله در تئوری تولید ثروت غربی در کتاب «گفتمان انقلاب اسلامی» مطرح شده است(1) اما از آنجا که برای بیان عملکرد سبک زندگی غربی نمی توان عموم مردم را به آشنایی با مباحث تخصصی دعوت کرد، به طرح واقعیت های میدانی و ادبیات آماری پیرامون ناهنجاری های ناشی از آن پرداخته شد. البته این بررسی نه

ص: 92

مبتنی بر قضاوت دینی و ارزشی بلکه در چارچوب نگاه انسانی مطرح گردید؛ زیرا صاحبان این تمدن مدعی ارزش های انسانی و حقوق شهروندی و آزادی و دموکراسی هستند و پشت نقاب انسانیت پنهان شده اند. لذا با استفاده از نگاه نظام مند به آمارهای ارائه شده توسط نهادها و رسانه های غربی، تا حدودی روشن شد که این سبک زندگی حتی از نظر انسانی و تأمین نیازهای اولیه ی مادی نیز ناکارآمد و محکوم است و باید پاسخگوی فجایعی باشد که در ابعاد مختلف بر بشریت تحمیل کرده است.

ص: 93

4

معابد، نسبت به زندگی مرفه و مدرن منقطع شوند و در برابر آن به سجده بیفتند. برای تبیین این مهم، باید روشن شود که تمرکز جمعیت در شهرهای مدرن چگونه شکل می گیرد و چه تبعاتی در پی می آورد؟ و آیا نظام جمهوری اسلامی ایران که براساس حاکمیت اسلام تأسیس شده، می تواند این مسیر را برای اداره کشور بکارگیرد؟ زیرا هدف از نقد سبک زندگی غربی در این سلسله مباحث، بررسی این موضوع از منظر حاکمیت و تعیین تکلیف نظام اسلامی در این مقوله و نفی روش های موجود و تلاش برای دستیابی به نسخه دینی و الهی در اداره کشور است؛ همان گونه که کلمه توحید «لا اله الا الله» ابتدا با نفی تمامی معبودها آغاز شده و از این طریق است که به اعلام عبودیت در برابر «الله» منتهی می شود.

البته در مباحث قبلی اشاره شد که محیط زیست و زندگی در شهرها کاملاً آلوده است و به دلیل سبک زندگی غربی، بهداشت آب و خاک و هوا در وضعیت اسفناکی به سر می برد. اما گذشته از این مطلب و برای آن که این سرفصل به طور کامل تبیین گردد، ابتدائاً باید به تعریف و تاریخچه شهر و شهرنشینی در فرهنگ مادی پرداخته شود.

زمینه پیدایش شهر و شهرنشینی را فراهم می کرده است. پس از شکل گیری پایتخت ها، همین رویه در مورد چند نقطه دیگر از سرزمین های تحت تصرف سلاطین واقع می شده و مناطقی که می توانستند قدرت پادشاه را در پیرامون خود بسط دهند و موجب تبعیت رعایا از دربار شوند، در جایگاه مرکز ایالت ها قرار می گرفته اند. به تبع این روند بوده که نمایندگان قدرت حاکم، برای رتق و فتق امور کشاورزی و دامداری مشخص می شده اند و با پدید آمدن منصبی به نام «خان»، روستاها و روستانشینی بر محور «خوانین» شکل می گرفته اند. در نتیجه، سرزمین های یک کشور به مثابه اموال سلطان تلقی می شد و تمامی مردم، رعیت و برده شاه به حساب می آمدند.

ارزیابی کرد. در واقع فدا کردن تمامی وجوه انسان ها به پای منافع ائمه کفر و نفاق دارای سابقه ای چندهزار ساله و امری نهادینه شده در دستگاه طغیان است و این امر باعث شده تا همواره حیاتی طولانی برای دولت های کافر و منافق شکل بگیرد. اما از آنجا که مؤمنین در عرصه فداکاری برای ائمه نور و اولیای الهی به بلوغ نرسیده اند و از جبهه مقابل عقب مانده اند، حکومت های حق در تاریخ همواره عمرهای کوتاه و تعدادی محدود داشته اند. البته انتقال اسلام ناب از قوم عرب به قوم فارس -- که تحلیل تاریخی آن در کتاب گفتمان انقلاب اسلامی ذکر شده است(1) -- و فداکاری ملت ایران در راه آرمان های اهل بیت عصمت و طهارت، باعث شد تا نهضت اسلامی حضرت امام به پیروزی برسد و نظام جمهوری اسلامی نیز تا امروز به همین دلیل حفظ شده و تداوم یافته است.

تصور کرد که این روند پایان یافته است. زیرا دستگاه سیاسی و دستگاه فرهنگی نیز باید با این روند هماهنگ شود و این بخش ها نباید در مسیری دیگر حرکت کنند. به عنوان نمونه پرورش نیروی انسانی باید به نحوی باشد که نیاز کارخانه ها را تأمین کند و لذا مدارس و دانشگاه ها و دستگاه های تحقیقاتی و پژوهشی نمی توانند بُریده و منفک از بخش تولید و صنعت باشند. همچنان که دستگاه سیاسی، احزاب، رسانه ها، دیپلماسی و روابط خارجی نیز باید در مسیری متناسب با روند اقتصادی حرکت کنند و لذا هزینه های این نهادها توسط شرکت های بزرگ و قطب های توسعه تأمین می شوند و از این طریق تحت تسلط سرمایه داران در می آیند. اساساً معنای «برنامه توسعه ی پایدار و همه جانبه» آن است که عرصه سیاسی و فرهنگی در کشورها با بخش اقتصادی آنها هماهنگ شود و همه ابعاد سیاسی و فرهنگی و اقتصادی، رابطه قاعده مندی در سطوح خُرد (نظم عمومی بخش ها)، کلان (تعادل ها و توازن ها) و توسعه با یکدیگر برقرار کنند. این روند پیچیده است که زیرساخت و زیربنای شهر و شهرنشینی را در سبک زندگی غربی رقم زده است.

ایستگاه راه آهن، ترمینال های حمل ونقل بین شهری، خیابان ها و اتوبان های مناسب، مدارس و دانشگاه های با کیفیت، شبکه برق و گاز و آب و فاضلاب، سیستم های ارتباطاتی و مخابراتی، مراکز تفریحی مدرن، دسترسی شبانه روزی به سوخت، دارو، بیمارستان و... برخوردار شود و روشن است که در صورت عدم بهره مندی از این امکانات و خدمات، حتی عرف عمومی نیز برای چنین منطقه ای، کلمه «شهر» را بکار نخواهد بُرد. به تعبیر دیگر، گرچه در شهرهای مدرن به ارائه خدمات در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی به صورت کاملاً منظم و شبانه روزی مبادرت می شود اما برای تعریف شهر نباید در این مظاهر روبنایی متوقف شد؛ بلکه باید دانست که تأمین این امکانات، هزینه های بسیار سنگینی دارد و ارائه این خدمات، کاملا به تأمین منافع قشر سرمایه دار و بخش خصوصی وابسته است. البته بر اثر عوارض ناشی از زندگی شهری (مانند آلودگی هوا، آب، خاک و...) که به برخی آمارهای مربوط به آن اشاره شد، عموم مردم دچار مشکلات، ناهنجاری ها و بیماری های مختلف روحی و جسمی می شوند که تبیین این مطلب در مباحث بعدی خواهد آمد. اما طبقه ثروتمند در این میان، با تکیه به توانمند ی هایی که به دست آورده اند، شرایط مطلوب زندگی را برای خود فراهم می کنند که در آینده به این مطلب پرداخته خواهد شد.

ص: 101

5

سطحِ «خُرد»، «کلان» و «توسعه» پدید آمده است. مدیریت خُرد، متکفل «نظم»هاست و مدیریت کلان، مسؤولیت «توازن»ها را به عهده دارد و مدیریت توسعه، زمینه «تغییر مقیاس» در «ظرفیت جامعه» و ارتقای آن را فراهم می کند. شکل گیری این سطوح پیچیده برای مدیریت شهرها و ضرورت تحلیل از این سطوح مدیریتی در بحث سبک زندگی، از این نکته ناشی می شود که براساس جامعه شناسی غربی، شهر یک موجود زنده است. در واقع با نفی استبداد و برچیده شدن بساط سلطنت ها از عرصه سیاسی جهان، مشارکت عمومی به رسمیت شناخته شده و در نتیجه، شهرها به جای آن که به محل زندگی سلاطین تعریف شود، به محل وابستگی اراده های مردم به یکدیگر و پدید آمدن خِرد جمعی تبدیل شده و لذا حیات و ارتقای ظرفیت برای آن مطرح می شود که این نوع از حیات و ارتقای ظرفیت، بدون یک نظام مدیریتی پیچیده و همه جانبه امکان پذیر نیست.

اقدام کرد بلکه این کار تنها زمانی ممکن است که برگه ترخیص توسط بخش اداری بیمارستان صادر شود. همچنین اخذ شناسنامه از اداره ثبت برای نوزاد ضرورت دارد و الا او از سوی جامعه به عنوان فردی بی هویت تلقی شده و برای بهره مندی از انواع خدمات اجتماعی دچار مشکل خواهد شد. پس از سن بلوغ اجتماعی (18 سال) نیز اشخاصی که از اداره راهنمایی و رانندگی، گواهینامه اخذ نکنند، اجازه رانندگی اتومبیل نخواهند یافت و کسانی که به خدمت سربازی نرفتند، از دستیابی به خدمات اجتماعی مانند پروانه کسب و بسیاری امور دیگر محروم خواهند شد و افرادی که گذرنامه دریافت نکنند، نمی توانند از کشور خارج شوند.

این نوع نظم ها در عرصه اقتصادی نیز وجود دارد. به عنوان مثال برای راه اندازی یک واحد توزیعی یا خدماتی، اخذ پروانه کسب از صنف مربوطه، شهرداری و... لازم است یا برای کار و فعالیت تولیدی، ثبت شرکت امری ضروری محسوب می شود و در غیر این صورت، بانک ها در جهت تأمین نقدینگی برای آن واحد تولیدی، اعتباری اختصاص نخواهند داد. همچنان که برای وارد کردن مواد اولیه مورد نیاز یک کارخانه، اخذ کارت بازرگانی ضرورت دارد. پس نظم های خاصی بر هر بخش اقتصادی اعم از تولید و توزیع و مصرف، حاکم است. در بخش فرهنگی، همگان حتی کودکان نابغه ملزم هستند تا سن هفت سالگی برای ورود به مدرسه صبر کنند و اخذ مدرک در مقطع ابتدایی تنها با رعایت این نظم امکان پذیر است. از نظر زمانی نیز کسی نمی تواند تحصیل خود را از فروردین ماه آغاز کند و یا در تابستان به مدرسه برود بلکه سال تحصیلی در ابتدای پاییز آغاز شده و در انتهای فصل بهار به پایان می رسد. همچنین کودکان باید رأس ساعت 7:30 یا 8 صبح خود را به محل تحصیل برسانند و الا در صورت تأخیر، به عنوان یک دانش آموز بی انضباط شناخته می شوند و از سایر هم کلاسی های خود در دروس عقب خواهند افتاد و سن پایین کودکان و ضرورت ملاطفت با آنها باعث نمی شود تا نظم ها و قانون های فوق کنار گذاشته

ص: 104

شوند. یا در بخش مسکن، شهرداری به تعیین عرض و طول خاصی برای خانه ها و کوچه ها و خیابان ها مبادرت می کند تا امکان عبور و مرور وسایل نقلیه فراهم شود و لذا توافق اهالی یک کوچه برای تغییر اندازه آن، ملاک عمل قرار نمی گیرد.

پس این روند در تمامی ابعاد زندگی جاری است؛ یعنی هیچ شأنی از شئون حیات که در زندگی شهری موضوعیت دارد، پیدا نمی شود که نظم خاصی بر آن حاکم نباشد. این نظم ها به نحوی گسترده و فراگیر هستند و در کشورهای پیشرفته، مبنای عمل تمامی شهروندان قرار می گیرند که برخی را دچار این توهم کرده که کشورهای غربی در حال عمل به اسلام و تبعیت از دستورهای آن در مورد نظم و انتظام امور هستند و در مقابل، این مسلمانان هستند که بویی از فرهنگ اسلام نبرده اند! غافل از آن که چنین رویکردهایی می تواند مصداق کاملی برای این آیه شریفه باشد که: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيبًا مِنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هَٰؤُلَاءِ أَهْدَىٰ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلًا»(1)

خود را نخواهد داشت. پس نظم رفتاری در یک انسان فقط در هنگامی ممکن است که هر سه سیستم جسمی، فکری و روحی او متعادل باشد و به خوبی کار کند و تحقق هر گونه نظمی، وابستگی تام به عملکرد متوازن این سه قوه دارد.

این حقیقت در شهرها و در هر موجود زنده دیگری نیز جریان دارد و نظم شهری و مدیریت نظم در شهرهای مدرن، منوط به تعادل و توازن در سیستم های کلان آن شهر است. بنابراین پس از مدیریت بر نظم های پیش گفته، «مدیریت کلان» نیز مطرح می شود که ناظر به موازنه و تعادل در بخش ها است اما معمولاً در سطح فرهنگ عمومی، درک دقیقی از این مدیریت وجود ندارد. لذا می توان برای تبیین این سطح از مدیریت به مثال های ذیل توجه کرد: گرچه مدیریت نظم در عبور و مرور، با توجه به علائم و تابلوهای راهنمایی و رانندگی و رعایت قوانین آن انجام می شود اما کنترل ترافیک در شهر فقط با تکیه به این علائم میسر نیست. زیرا إعمال این نظم ها و مدیریت بر آن، دارای تفاوت ماهوی با مدیریت حجم ترافیک در شهر و ایجاد توازن و تعادل در آن است که نه تنها از طریق دوربین های نظارتی و اعلام پیام های ترافیکی در رسانه ها کنترل می شود بلکه در ساخت خیابان ها و اتوبان های جدید و انتقال جمعیت به شهرک های حاشیه ی شهر و سایر تدابیر دیگر منعکس می گردد. لذا شهرداری ها و ادارات راهنمایی و رانندگی برای مدیریت ترافیک باید به این مسأله متوجه باشند که آیا وضعیت فعلی شهر، می تواند پاسخگوی تعداد ماشین هایی که پلاک دریافت کرده اند، باشد یا خیر؟ یعنی توازن و تعادل در موضوع ترافیک و عبور و مرور در شهر، به معنای ملاحظه نسبت بین حجم ماشین های پلاک شده با تعداد خیابان های شهر و میزان عرض و طول آنهاست و صرفاً اکتفا به رعایت علائم راهنمایی و رانندگی توسط شهروندان نمی تواند مساله ترافیک را کنترل کند. همچنان که رعایت نظم خاص در نوبت دهی و ارائه مدارک برای دریافت و پرداخت پول در بانک ها، تفاوت بسیاری با جمع بندی نموداری از عملکرد بانک ها در عرصه هایی همچون پرداخت وام، فروش ارز و... دارد. و الا برای ارائه

ص: 106

خدماتی ساده مانند دریافت و پرداخت پول به مشتریان شعب بانک ها، تحصیلاتی در سطح دیپلم یا فوق دیپلم کفایت می کند. اما پس از اتمام فعالیت روزانه ی بانک ها، رئیس شعبه و معاون او به بررسی حجم پول ورودی و خروجی، تعداد تسهیلات و وام های ارائه شده، میزان فروش ارز و... می پردازند و با نسبت سنجی بین حجم کمّی فعالیت ها، برای تمامی این سرفصل ها «نمودار»ها و منحنی هایی ترسیم می کنند که عملکرد این شعبه را نشان می دهد. این گزارش های نموداری در تمامی شعب تهیه شده و از طریق بانک های مختلف به بانک مرکزی ارائه می شود تا براساس محاسبات پیچیده و دقیق، نمودارهایی برای عملکرد کل شبکه بانکی ترسیم شود و حجم فشاری که به بخش وام و تسهیلات، بخش گشایش اعتبار و... وارد شده معین گردد و تعادل در شبکه بانکی، توسط بانک مرکزی کنترل شود.

مثال دیگر در این زمینه، نوع برخورد پزشکان با بیماران است که ابتدا از پرسش هایی درباره نظم بدن و عملکردهای متداول آن آغاز می شود. سپس پزشک با جمع بندی از پاسخ های بیمار، وضعیت تعادل در سیستم های مختلف بدن را تخمین می زند و بر این اساس، از او می خواهد تا آزمایش های خاصی را انجام دهد. البته افراد عادی متوجه نمی شوند که چگونه پزشک با این پرسش ها به نوشتن چنان آزمایش هایی مبادرت کرده، اما پزشک کسی است که تعادل سیستم های بدن و شاخصه های کیفی و کمّی آن را به صورت تخصصی آموخته و با اطلاع از نظم عادی بدن، به عملکرد سیستم ها و تعادل آن ها منتقل می شود و تشخیص خود را از از طریق آزمایش، عکس و... کنترل می کند و با تعیین داروی مناسب، بدن را به حالت اولیه باز می گرداند. همچنین در موضوع آشپزی، هنگامی که براساس قواعد این حرفه ، نحوه و زمان ترکیب مواد غذایی با یکدیگر مطرح می شود، «نظم در غذا و تغذیه» مورد توجه واقع شده، اما زمانی که افراد میزان استفاده خود از خوردنی ها و نوشیدنی ها را به نحوی تنظیم می کنند که احساس کسالت و سنگینی نکنند و در طول روز بتوانند با سبکی و راحتی به کارهای خود بپردازند، در واقع به دنبال «تعادل در موضوع غذا و تغذیه» بوده اند.

ص: 107

این عرصه با سختی و تلاش زیادی به دست می آید. به عنوان مثال، هنگامی که نمودارها نشان دهنده تراکم غیرمعمول نیروی کار در یک بخش خاص است، از طریق استفاده از ابزارها و احکام مربوط به مدیریت کلان، عموم مردم به بخش های دیگری هدایت می شوند. لذا مدیریت کلان براساس فعالیت های دستگاه کارشناسی کشورها شکل می گیرد و جایگاه آن در حکومت های امروزین، قوه مقننه با همکاری دستگاه کارشناسیِ سازمان برنامه و بودجه است که به ریل گذاری برای حرکت کشور مبادرت می کند؛ همان گونه که قوه مجریه و وزارت خانه ها به گردش عملیات، سازماندهی و مدیریت نظم ها می پردازد.

قدیم وجود داشت. پس از رنسانس بود که رویکرد به مدیریت تغییر یافت و همانند فیزیک جدید یعنی فیزیک مولکولی شد و لذا امروز با اصطلاحاتی همچون استراتژی، راهبرد، چشم انداز، آمایش سرزمین و امثال آن مواجهیم.

دکتری مشغول اند و به صورت روزانه و نوبه نو، مدیران را با راهکارها و راهبردهای جدید و نسخه های به روز، تجهیز و پشتیبانی می کنند و الا مدیریت شهر و کشور، در عالَم واقعیت و عینیت ممتنع خواهد شد. البته سطح بعدی مدیریت در سبک زندگی غربی، «مدیریت توسعه» است که در ادامه مباحث به بحث و بررسی پیرامون آن پرداخته می شود.

6

در بلوک شرق، «کار اجتماعاً لازم» به جای «سود سرمایه» به مثابه متغیر اصلی در سیستم اقتصاد قرار می گرفت، اما در نهایت به فروپاشی اردوگاه شرق انجامید. به عبارت دیگر، تداوم یک سیستم و مجموعه منوط به آن است که به بی نهایت و نامحدود متصل شود و تنها در این صورت است که می توان رشد و توسعه و پیشرفت و کمال و سایر مقولات ارزشی را تعریف کرد. لذا حرکت به سوی رشد و پیشرفت و تکامل و مفاهیمی از همین سنخ مانند سعادت و خوشبختی و آرامش و... اگر با خدای متعال و قدرت و علم بی نهایت او همراه نشود، نتیجه ای جز فریب و بازی و لهو و لعب را در پی نخواهد داشت. البته بحث دقیق و تفصیلی در این باره، منوط به طرح مباحثی پیرامون فلسفه جامعه شناسی و ارتباط آن با فلسفه تاریخ و فلسفه تکوین است. اما آنچه در سطح فرهنگ عمومی باید به آن توجه شود این است که احکام توسعه در سبک زندگی غربی به ثروت باز می گردد و ثروت به عنوان یک امر محدود، نمی تواند رشد و توسعه و تکامل را نتیجه دهد.

خرید و فروش پول و گردش آن در سیستم بانکی است؛ بدون آن که در ازای آن کالایی وجود داشته باشد. به بیان دیگر در سبک زندگی غربی، پول فی نفسه و در طول زمان دائم افزاییِ سود را به دنبال دارد و این امر از طریق شبکه بانکی و بانک های مرکزی محقق می شود.

لذا طبق مطالعات جدید، سوئیس به عنوان ثروتمندترین کشور دنیا شناخته شده(1)؛ کشوری که با تأمین امنیت پولی بلندمدت، شرایطی فراهم کرده تا بیشتر ثروتمندان جهان، سرمایه های خود را به بانک های این کشور بسپرند. همچنان که در امریکا به عنوان کشور دوم جهان از لحاظ ثروت و دارنده بیشترین گردش مالی، ثروت اکثر سرمایه داران از طریق خدمات مالی به دست آمده است. در سال های ابتدایی انقلاب این گونه گزارش شده بود که حجم گردش دلار در شبکه مالی و اقتصاد جهانی، در حدود 6000 میلیارد دلار است. این اعداد و ارقام چه معنایی می تواند داشته باشد جز آن که توانمندی مالی همه کشورها بر محور قدرت مالی امریکا طواف می کند. انگلیس نیز که در این تحقیق، به عنوان سومین کشور ثروتمند جهان معرفی شده، ثروت جدید خود را از بخش بانکداری و مالی کسب کرده است. بنابراین شهرهای مدرن و دستیابی به خدمات و امکانات ناشی از شهرنشینی، وابسته به تولید ثروت است و مهمترین عامل در تولید ثروت، سیستم بانکی محسوب می شود که بر «ربا» بنا شده است. در نتیجه، تعریف شهر در سبک زندگی غربی به «ربا» به معنای قدرت گردش مالی شهرها باز می گردد که آثار این امور در دستگاه کارشناسی کشور، در مباحث آینده مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

(مدیریت توسعه) قرار گیرد، قهراً توازن ها و تعادل ها و انواع موازنه های اجتماعی نیز به نفع قشری خاص رقم می خورد و خبری از منافع عموم مردم در مدیریت توازن نخواهد بود. زیرا سرمایه در دست عموم مردم نیست و این گونه نیست که تمامی شهروندان جزو طبقه ی ثروتمند باشند. بلکه در نظام های مادی، زیردستان باید در محرومیت قرار بگیرند تا از رؤسا تبعیت کنند. در دوران پیش از رنسانس نیز همین فرهنگ حاکم بوده و مردم به گونه ای در گرسنگی و بیچارگی غوطه ور بودند و در مرز زندگی و مرگ نگه داشته می شدند که به استیصال بیفتند و به عنوان مثال، در برابر امر سلطان برای حضور در جنگ اطاعت نمایند تا حداقل از وعده ی غذایی که به سربازان جنگی داده می شود، بهره مند شوند و سیری را تجربه کنند! در واقع دستگاه کفر و نفاق همواره مدیریت خود را براساس اخلاق رذیله استوار می کنند و امروزه این اخلاق را به وصفی برای سیستم ها و مدل های اداره کشور تبدیل نموده اند که تفصیل آن در کتاب «گفتمان انقلاب اسلامی» ذکر و روشن شد که مدل اداره غربی در بخش اقتصاد و تولید ثروت، براساس 9 وصف رذیله ی «حرص، حسد، محرومیت»، «اسراف، تفاخر، استکبار» و «تکاثر، ربا، خوض در دنیا» شکل گرفته است.(1) یعنی اتصاف به این خُلق ها تنها به افراد و انسان ها اختصاص ندارد بلکه به وصف جامعه غربی تبدیل شده؛ به نحوی که بدون آنها اداره جوامع مدرن ممکن نیست. در نتیجه آن مدل های توسعه است که مدیریت توازن ها در شهرهای غربی، به نفع قشر سرمایه دار تمام می شود و اثری از عدالت دیده نمی شود و به تبع، هیچ اعتمادی بین مردم شکل نمی گیرد.

زیرا در چنین جامعه ای، روابط بین انسان ها براساس تعلق به تمنیات درونی پدید می آید و هر شخصی با محوریت ارضای نیازهای خود، با دیگران ارتباط برقرار می کند و محبتی ایجاد نمی شود. در واقع احکامِ مدیریت توسعه در سبک زندگی غربی، بر بی رحمی و تجاوز و استکبار و استعمار و حرص و حسد و تکاثر و تفاخر مبتنی شده است. اگر نگاه عقلانی و

ص: 116

انسانی کنار گذاشته شود، سبک زندگی غربی حتی برمبنای لذت طلبی نیز دچار چالش است زیرا لذت طلبی در این دنیا نمی تواند پایدار بماند و لذت طلبان همیشه برای حفظ و تداوم لذت خود دچار اضطراب هستند.

شغلی قرار می گیرند، لاجرم در نظامی از سازماندهی مشاغل تعریف شده اند که در خدمت نظام سرمایه داری است. یعنی غیر از کارگران ساده، متخصصین و مدیران نیز در حال بیگاری به سود منافع قشر سرمایه دار هستند. در نتیجه، نیروی انسانی و منابع طبیعی و سایر مقدورات و امکانات کشورها به سلولی برای یک موجود زنده تبدیل می شوند که «سرمایه» نام دارد و حیات اجتماعی پیدا کرده و قشر سرمایه دار را در رأس هرم جامعه قرار داده و اختلاف طبقاتی شدیدی پدید آورده است. این ارگانیزم، موجب تمرکز جمعیت در شهرها می شود و برای بهینه خود، به سوی ارتقای تکنولوژی حرکت می کند و تکنولوژی، ابزاری است که ارتباط انسان با طبیعت را افزایش می دهد و دستیابی او به شهوات را تسهیل می کند.

حقیقت آن است که این روند براساس یقین و گزاره های وحیانی شکل نگرفته بلکه برمبنای اوهام و مشتهیات اهل طغیان ایجاد شده و به همین دلیل است که قدرت های بزرگ در صورت برخورد با موانع و مشکلات در راه اهداف خود، جنگ های خانمان سوز به راه می اندازند و با رفتاری دیوانه وار، جمعیت های بسیاری را به نابودی می کشانند. امروزه نیز ردپای رژیم امریکا در تمامی نقاط بحرانی جهان دیده می شود و در برابر قدرت اسلام و نظام جمهوری اسلامی به سردرگمی و جنون دچار شده است. از سوی دیگر علی رغم نظم و قانون و معادله های علمی و برنامه های توسعه که در تمامی ابعاد زندگی مدرن جریان دارد، مقوله ای به نام مافیا در تمدن مدرن پدید آمده که همه قوانین و قاعده های علمی را در تمامی کشورهای دنیا زیرپا گذاشته و فراتر از قوای مجریه و مقننه و قضائیه عمل می کند و سیستم ها و ساختارها و روند تکامل جامعه را عملاً به سخره گرفته است و جنایت هایی مانند قاچاق انسان و قاچاق کودکان و قاچاق اعضای بدن و قاچاق مواد مخدر را در سراسر جهان گسترش می دهد. این در حالی است که صاحبان این سبک زندگی، عموم مردم را به ریاضت اقتصادی به معنای قناعت به میزان معینی از سود و حقوق و امکانات توصیه می کنند اما با وجود آن که خود سودهای سرسام آور را درو می کنند و از هر راه ممکن به چپاول

ص: 118

ملت ها مشغولند، به قواعدی که ماده پرستی برای آنها معین کرده نیز قانع نیستند بلکه از طریق همکاری با باندهای مافیایی و اجازه جولان آنها در کشورهای مختلف، به دنبال دستیابی به سود بیشتری هستند! باید توجه داشت که این فجایع ناشی از یک روند جبری نیستند بلکه عوارض قهری این سبک زندگی هستند. متاسفانه این سبک زندگی که سراسر زشتی و پلیدی است و کرامت و حقوق بشریت را لگدمال کرده، به عنوان زندگی زیبا معرفی می شود و با تکیه بر نظم های موجود -- که تنها سطح اول از مدیریت غربی را شکل می دهد -- این تحلیل در اختیار متدینین قرار می گیرد که غربی ها زندگی خود را براساس قرآن سامان داده اند و بیش از مسلمین به رعایت نظم مقید هستند!

ص: 119

7

یک حرکت همه جانبه تبدیل گردد. متناظر با این روند، «مدیریت توسعه» نیز -- که در این مباحث به عنوان امر حاکم بر مدیریت کلان (توازن ها) و مدیریت خُرد (نظم ها) معرفی شد -- دارای سه بُعد «اقتصاد»، «فرهنگ» و «سیاست» است و براساس «تئوری تولید ثروت»، «تئوری تولید اطلاع» و «تئوری تولید قدرت»، احکامی را معین می کند که تمامی عرصه های حیات اجتماعی را شامل می شود و از ابعاد مختلف، جوامع انسانی را به سوی رشد و تکامل و ارتقای ظرفیت سوق می دهد.

هنگامی که جریان اخلاق رذیله در این سه تئوری (به مثابه ابعاد اصلی مدیریت توسعه در سبک زندگی غربی) روشن شود، می توان به تدریج به سوی فهم احکام توسعه از قرآن کریم حرکت کرد. یعنی در انتهای این بحث، زمینه تبیین این حقیقت فراهم خواهد شد که قرآن کریم دارای احکام توسعه، احکام تعادل و احکام اعتماد عمومی است. اساساً اعتقادات باید براساس همین احکام تعریف شود؛ زیرا همین احکام است که می تواند از اعتقادات یک ملت صیانت کند. اما در این مرحله از بحث، فعلاً به نقد سبک زندگی غربی براساس نگاه انسانی و آمارهای موجود پرداخته می شود تا در نتیجه آن، مشخص شود که تمامی ابعاد این سبک زندگی، ضد انسانی و برخلاف شعارهایی است که در تمدن غربی پیرامون انسانیت و حقوق بشر و... مطرح می گردد.

سبک زندگی غربی پرداخت تا با بحث از چگونگی تولید تئوری اطلاع معلوم شود که چگونه برای ملت های جهان، ارتکاز و وجدان ساخته می شود.

پرورش یافتن در این بخش، توانایی انجام رسالت های بعدی را داشته باشد. همچنان که کتاب، رمان، فیلم، سریال، رسانه ها، مطبوعات، مجلات، طنز و مراکز مربوط به آن باعث می شود که بهینه مورد نظر، در بخش عقلی و فکری نیز محقق گردد. اما در بُعد روحی و برای ایجاد وضعیت روانی بهینه، ارتباط های جنسی متعدد و متنوعی در برابر افراد قرار می گیرد تا دچار احساس خستگی و ملالت و کسالت نشوند. یعنی اگر طبق برخی گزارش ها پانصد مرکز پژوهشی در فرانسه وجود دارد که پیرامون مسائل جنسی تحقیق می کنند، به دلیل آن است که این امر دارای بازار مخصوص به خود است و همانند طراحی مُد در عرصه پوشاک و خوراک به صورت مداوم، در تمدن مدرن مُدهایی برای رابطه جنسی نیز طراحی می شود تا نیروی انسانی در حالت سکون و روزمرگی قرار نگیرد بلکه همواره سرعت و دقت و تأثیر خود را متناسب با ارتقای سطح تکنولوژی افزایش دهد.

یکی دیگر از اموری که باعث ارتقای روحی نیروی انسانی در سبک زندگی غربی می شود، توصیه به افراد برای شکستن هنجارهای قبلی است. البته مقصود از هنجارهای قبلی در اینجا، هنجارهایی نیست که مربوط به دوران قبل از رنسانس بوده است. زیرا واضح است که به عنوان مثال با انجام ورزش های باستانی و زورخانه ای، کسی نمی تواند قابلیت لازم برای ورزش های نوینی همچون چتربازی و پریدن از ارتفاع های بسیار بلند را به دست آورد. بلکه هنجارهای قبلی حتی اگر مربوط به دهه گذشته هم باشند، باید شکسته شده و کنار گذاشته شوند تا انسان در برابر هنجارها و شرایط جدید قرار گیرد و در این روند، نیروها و استعدادهای نوینی از او به منصه ی ظهور برسد.

پدیده ها، پرورش پیدا کند و همانند عرفا به تمرین و ریاضت اما از نوع مادی بپردازد و به جای چله هایی که در عرفان به آن توصیه می شود، در اردوهایی شرکت کند یا عمل به مناسک خاصی را بپذیرد که به دلیل دوری از محیط خانواده و ...، مرارت های آن به مراتب از اعتکاف و سایر ریاضات مذهبی بیشتر است. البته نتیجه تحمل ریاضت ها و حضور در این محیط ها در اوج خود، به دست آوردن مدال های جهانی و المپیک و دریافت جایز های پژوهشی و علمی همانند نشان نوبل در علوم مختلف است.

برای تبیین این مطلب، باید به چند نمونه ی ذیل توجه شود و سپس تحلیل عمیقی از آنها ارائه گردد. همانند یک متخصص ایرانی که با سفر به خارج از کشور برای تحصیل در دوره ی دکتری و اتمام آن در حداقل زمان ممکن و با بالاترین نمره، از دانشگاه محل تحصیل خود درخواست کرده بود تا برنامه ای برای رسیدن به این هدف در اختیار او بگذارند. به او گفته شده بود که برای دستیابی به این هدف باید در شبانه روز تنها چهار ساعت بخوابد و در ساعات باقیمانده به مطالعه و تحقیق بپردازد. این شخص گمان می کرد که باید فشارهای روحی زیادی را در جریان عمل به این برنامه متحمل شود زیرا مجبور خواهد بود در ساعاتی که همگان مشغول استراحت و تفریح هستند، به تحصیل مبادرت کند. اما هنگامی که در نیمه شب وارد کتابخانه ی دانشگاه شده بود و جمعیت زیادی را دیده بود که با شور و شوق در حال مطالعه هستند، فهمیده بود که در شرایط جدیدی قرار گرفته که نیروها و استعدادهای درونی را او را به فعلیت در می آورد و قدرت های جدیدی از انسان را به ظهور می رساند و در نهایت توانسته بود در مدت یکسال و با بالاترین نمره، مدرک دکتری خود را از دانشگاه معتبر خارجی دریافت کند. در حالی که این شخص تحت چنان فشاری قرار گرفته بود که با پایان دوره و هنگام بازگشت به ایران و در طول 24 ساعت -- که ناشی از بُعد مسافت بود -- ده کیلو به وزنش اضافه شده بود! نمونه ی دیگر در همین زمینه، اظهار نظر یک خانم نخبه بود که در هنگام مواجهه با سوال خبرنگار پیرامون سفر به خارج از کشور در صورت دریافت

ص: 125

دعوت نامه همکاری، صریحاً ابراز می کرد: این کار را به عنوان یک مادر متعهد نسبت به رشد فرزندانش حتماً انجام خواهد داد زیرا یکی از اقوام خود را که از نظر درسی در سطح کاملاً پایینی قرار داشته، مشاهده کرده که پس از سفر به خارج و قرارگرفتن در محیط آموزشی کشورهای پیشرفته، از او جلو افتاده و او به دلیل باقی ماندن در کشور، احساس عقب ماندگی می کند. لذا باید فرزندان خود را به کشوری ببرد و در محیطی قرار دهد که چنین توانایی هایی را برای آنها ایجاد خواهد کرد.

مادی» را خواهند چشید و به دلیل بهره مندی از مواهبی مانند چک های سفید امضا و استفاده بدون قواعد از بالاترین سطوح رفاه، از عشق بازی با دنیا احساس مستی پیدا خواهند کرد. همه این هزینه ها پرداخت می شود تا این نخبه یا مغز متفکر حتی برای یکبار در سال هم که شده، ایده تحقیقاتی جدیدی ارائه دهد که موجب تسخیر بازار و دستیابی به سودهای نجومی شود.

اما در بخش گزینشی بر تجربه کردن مفاسد و رذایل و پلیدی های مختلف تأکید می شود تا روحیه ی خودداری و حیا و سایر امور فطری و وجدانی که به مثابه مانعی در برابر ارتکاب جنایات و تعدی ها هستند، از بین برود و انواع ظلم و ستم و سرقت و غارت و تجاوز به حقوق دیگران به امری عادی و عمومی تبدیل شود و کسانی که اهل این اوصاف زشت نباشند، در جامعه به عنوان افراد نادان و جاهل و عقب مانده و بی عرضه تلقی گردند. در واقع برای گزینش افراد در نظام سرمایه داری، اخلاق رذیله به فرهنگ جامعه -- و نه فقط افراد -- تبدیل می شود و محیط اجتماعی نیز هوای نفس درونی را همراهی می کند و تمامی هفتاد و پنج وصفی که به عنوان جنود جهل در روایات معرفی شده(1)، تئوریزه می گردد اما همه این پلیدی ها با عناوین جذاب دیگری به جهانیان معرفی می شود. همچنان که خُلق استکبار به عنوان «اعتماد به نفس» یا تحمل سختی ها برای ارتقای سطح موجود از لذات مادی به سطحی بالاتر، به عنوان «صبر و فداکاری» معرفی می شود! حتی طبق برخی آمار، حدود چهل درصد از کودکان متولدشده در امریکا، حاصل ازدواج رسمی نیستند و شناسنامه های آنها تک والدینی است؛ یعنی پدر یا مادر قانونی ندارند. این روند به معنای آن است که زنا در میان یک ملت به پذیرش رسیده و جمعیت زیادی از آنها زنازاده هستند و نه تنها این آمار را اعلام می کنند و هیچ مشکلی در این وضعیت نمی بینند، بلکه اتخاذ انواع تدابیر برای اطفا شهوت جنسی را به اسم عشق و محبت در مقابل تمامی مردم جهان نمایش می دهند. لذا در هتل های معروف، علاوه بر منوی غذا، لیستی از زنان هرزه و فاسد ارائه می شود یا در

ص: 127

پارلمان تایلند، قوانینی برای ساماندهی به صنعت فحشا تصویب می شود و دولت این کشور در بودجه سالانه، بر ارز حاصل از صادرات تن فروشی حساب باز می کند.

البته هیچ یک از روندهای فوق به عنوان امری ضدارزش در سبک زندگی غربی تلقی نمی شود زیرا صنعت فیلم سازی در جهان، این امور را به هنجارهای پذیرفته شده در جامعه جهانی تبدیل کرده است. در واقع هر مقوله ای که به زبان هنر درآید، بنیان روابط اجتماعی را شکل می دهد و زیرساخت هنر امروز نیز ترکیبی از «خشونت، هیجان و سکس» است که باعث شده این امور در میان ملت ها تعمیم پیدا کند. چنین وضعیت فاجعه باری ناشی از فرهنگی است که همگان را به تجربه کردن و شکستن هنجارهای قبلی دعوت می کند و از این طریق، افرادی را که دارای جرأت و جسارت روحی بیشتری هستند و در پیش بُرد اهداف مادی کارآیی بیشتری دارند، شناسایی می کند و آنها را در راستای آیین دنیاپرستی در شکل مدرن آن بکار می گیرد و این عناصر را به خدمت باندهای مافیایی که در عرصه های مختلف مشغول فعالیت هستند، در می آورد.

دقیق و پیچیده ای در عرصه فرهنگی و روابط انسانی نیز به دست می آید و فعالیت های سازمان های پژوهشی در این موضوع، شکل گیری سازمان هایی برای مدیریت فرهنگ را رقم می زند. در نتیجه آنچه واقع می شود، ارتباط و تبادل فرهنگی نیست بلکه «حادثه سازی در ایجاد ارتکاز و وجدان اجتماعی» نام دارد به نحوی که علی رغم وجود ادیان و مذاهب مختلف و سلایق و فرهنگ ها و مذاق های متعدد در سراسر جهان، یک فیلم هالیوودی توسط بیش از نیمی از جمعیت جهان تماشا شده و مورد پسند جهانی واقع می شود.

ص: 129

8

مانند امریکا، ژاپن، چین، مکزیک و اسرائیل، از قوی ترین سازمان های مافیایی در جهان به شمار می روند. یا طبق برخی آمارها گردش مالی مافیای مواد مخدر در سراسر جهان در حدود 1600 میلیارد دلار برآورد شده(1) که روشن است این حجم از ثروت و گردش آن، بدون هماهنگی با مراکز قدرت سیاسی و اقتصادی جهانی امکان پذیر نیست.

گرچه تصور ابتدایی از مافیا در رابطه با گانگسترهایی است که به اعمال خشونت آمیز و جنایت های مسلحانه دست می زنند اما واقعیت آن است که باندهای مافیایی در تمامی ابعاد زندگی مدرن حضور دارند: از مافیای ورزش و مافیای هنر تا پول شویی و اعطای مدارک دانشگاهی در مقابل پول و فساد سازمان یافته در سیستم اداری و منفعت طلبی های سیاستمداران در دوران حضور در قدرت. از مافیا در محاکم و خرید و فروش احکام قضایی با پول تا مافیا در پلیس که نظم عمومی را موضوع خرید و فروش قرار می دهند. از مافیا در نظام مهندسی برای به دست آوردن پروژه های سودآور به صورت غیرقانونی تا مافیا برای غارت کمک های مردمی به سیل زدگان، زلزله زدگان و سایر حوادث غیرمترقبه. از مافیای زندان ها که شرایط را برای خروج جنایتکاران از حبس فراهم می کند تا تبادل رسمی جاسوسان بین کشورهای مختلف. از مافیای هالیوود و سینمای جهان تا مافیا در امور فرهنگی از قبیل صنعت چاپ و نشر و کتاب و رمان و... . این روند تا جایی ادامه پیدا کرده که فساد در شورای امنیت و کمیسیون های مختلف سازمان ملل و تضاد تصمیم گیری های این نهادها با منافع ملت ها به امری واضح و آشکار تبدیل شده است. البته عناوین فوق تنها سرفصل هایی هستند که هر از چندگاهی، آمار مربوط به آن توسط مراکز آماری غرب اعلام می گردد؛ علاوه بر آن که همایش های متعددی در کشورهای پیشرفته برای چاره جویی در این موضوعات برگزار می شود! البته این همایش ها و چاره جویی ها معنایی واقعی ندارد و تلاش های مذکور تنها برای کاهش درصدی از این آمارهای فاجعه بار انجام می شود زیرا فسادهای مافیایی به عنوان لازمه ی قهری

ص: 131

سبک زندگی غربی پذیرفته شده است.(1) یعنی علی رغم اشاره ی گذرا به قدرت مافیا در کشورهای جهان و آمار فعالیت های آنان در رسانه های غربی، این سوال مطرح است که چرا عکس العملی از مردم و نخبگان جهان در این باره دیده نمی شود؟ چرا وجدان بشری در برابر این وضعیت سکوت کرده است؟ برای پاسخ به این سوالات باید به این پرسش اساسی پرداخت که در تمدن مدرن، چگونه امور فاسد و باطل به پذیرش عموم می رسد؟

جشن ها، مراسمات، همایش ها، کنفرانس ها و رخدادهای ورزشی، هنری، علمی و... که معرف بهره مندی های مختلف از دنیاست، به صورت زنده و مستقیم پخش می شود تا بمباران تبلیغاتی پیرامون دستاوردهای تمدن مدرن به صورت روزآمد انجام شود.

همچنان که در این شبکه ها، فیلم ها و سریال هایی پخش می گردد که در آنها روش عبور از پیچ وخم های زندگی مادی و راه ورسم تسخیر افراد به نفع مشتهیات خود آموزش داده می شود. یعنی اگر در قرآن کریم با آیاتی همچون «و ما ادراک ما العقبه»(1) به عقبه هایی که مؤمنین باید از آنها عبور کنند اشاره شده، در این فیلم ها و سریال ها عقبه هایی به نمایش در می آید که تا در قالب یک دانشگاه عمومی برای مردم روشن شود که در جهت پرستش دنیا باید چگونه پنجه در پنجه ی محیط انداخت و با چالش های ناشی از آن مقابله نمود! لذا به نحوی علنی و صریح و با زبان هنر، به عموم نشان داده می شود دزدی، سرقت، قتل، جنایت، اختلاس، کلاهبرداری، تأمین شهوات جنسی و... چگونه و در طی چه مراحلی و با رعایت چه ظرایفی انجام می گیرد و علاوه بر این، شخص یا اشخاصی که در فیلم به انجام این افعال پلید مبادرت کرده اند، به عنوان قهرمان یا شخصیت مثبت و دوست داشتنی معرفی می شود. این شبکه های ماهواره ای همچنین به ارائه اخبار و اطلاعات و آمارها و نمودارهایی می پردازند که محور اصلی آنها، دنیا است اما بنا به توصیف قرآنیِ «وَلَٰكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا»(2) اخبار چالش ها و مشکلات را در حاشیه قرار می دهند و اخبار مربوط به مافیاها را پنهان می کنند یا به نحوی مطرح می نمایند که حساسیت عمومی نسبت به آن برانگیخته نشود.

سیمای خدای متعال، جوامع و انسان ها؛ «صدای» خداوند متعال، «قرآن کریم» است و «سیمای» حضرت حق جلت عظمته در «رفتار و افعال ائمه معصومین و انبیا و اوصیای الهی» متجلی می شود. صدای انسان نیز «گفتار» او و سیمای او، «رفتار» او محسوب می شود. جوامع نیز صدا و سیمایی دارند و «تمدن» موجود، «سیمای» جامعه پس از رنسانس است و «صدای» آن، «رسانه ها» هستند؛ یعنی رادیوها و تلویزیون هایی که آینه ای برای رفتار تمدن موجود و سبک زندگی غربی هستند و جاذبه ای برای آن ایجاد کرده اند که هفت میلیارد جمعیت کره زمین نسبت به این تمدن و سبک زندگی، مشتاق و منقطع شده اند. این در حالی است که به حسب قرآن کریم: «فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذهَبُ جُفاءً»(1) و «مَثَلُ الَّذينَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ في يَوْمٍ عاصِفٍ لايَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلي شَيْ ءٍ»(2) زندگی کفار و دستگاه باطل مانند کف روی آب یا همچون خاکستری است که طوفان بر آن بوزد اما تمدن مدرن به ادبیات و هنری دست یافته که این زندگی پست و پلید و این امور ناپایدار و بی مقدار را با میلیون ها روش و در قالب هزاران شبکه با موضوعات مختلف (از سرگرمی و ورزش تا سلامت و بهداشت و بازار و...)، متنوع کرده و به بشریت تحمیل می کند. در مقابل، تبلیغات دینی در وضعیتی است که نه تنها ضعف بزرگی در ایجاد تنوع و تکثر برای بیان حقایق الهی دارد بلکه مصیبت های دنیوی که ناشی از فساد و ظلم کفار و طغیان گران است، به عنوان اراده و رضای الهی که مؤمنان باید به آن رضایت دهند و در مقابل آن سر تعظیم فرو آورند، معرفی می کند!

مصرف روابط و پسندها نیز محتاج نظم است تا مدیریت در این عرصه نیز امکان پذیر شود زیرا حاکمان و مدیران جامعه، هرج و مرج در هیچ موضوعی را نمی پذیرند و مقوله فرهنگ و تولید اطلاع نیز از این قاعده مستثنی نیست. همچنین بنا به بحث های قبلی، هر نظمی وابسته به توازن ها و تعادل هاست و لذا نظم های فرهنگی باید از طریق تعادل ها و توازن های فرهنگی کنترل شود تا رابطه و پسندی پدید آید که با انسان به تعریف مادی آن، تناسب داشته باشد و این روند در ادامه باید توسعه پیدا کند. یعنی مدیریت در سه سطح «توسعه، کلان (توازن)، خُرد (نظم)» باید در عرصه فرهنگ نیز جریان یابد. به عنوان مثال، میزان استقبال عموم از سینماها در سبک زندگی غربی دائماً و به نحو معناداری مورد بررسی قرار می گیرد تا در صورت مشاهده تنزل در این شاخص، تغییر و تحولاتی در صنعت فیلم سازی و تمامی بخش های مرتبط با آن ایجاد شود؛ همچنان که وضعیت کاباره ها و مدل های رقص یا روابط جنسی به عنوان موضوع تحقیق قرار می گیرد تا تغییر و تنوع در آن تداوم داشته باشد؛ گرچه این مسائل از نظر ادیان و مذاهب، ضد ارزش تلقی شود. جایگاه مهم این امور در تمدن مدرن و سبک زندگی غربی ناشی از آن است که تولید کالا و تکنولوژی جدید و رشد اکتشافات و اختراعات وابسته به ظرفیت انسان است و انسان برای ادامه این سیر، به انگیزه نیاز دارد و این انگیزه از طریق تنوع در عیش و نوش و امور جنسی و موسیقی و سایر شهوات حاصل می شود. در نتیجه، پسند و فرهنگ و اخلاق مادی (تئوری تولید اطلاع) به پشتوانه ای برای تولید کالا و نیاز و ارضای مادی (تئوری تولید ثروت) تبدیل می شود. به عبارت دیگر، تمامی اخلاق رذیله نقش لجستیک برای توسعه دنیاپرستی دارد و این نقش توسط مراکز پیش گفته ایفا می گردد؛ گرچه بر آنها عناوینی همچون «اماکن فرهنگی و هنری» اطلاق شود.

ص: 135

تعدی و استثمار بندگان خدا ایجاد خواهد کرد. آن شجره ی خبیثه و ملعونه، امروزه به شکل مدرن درآمده و تمامی جنود جهل و همه اخلاق رذیله را سازماندهی کرده و برای آن تشکیلات پیچیده و متمرکزی فراهم می آورند و الا مقیاس شهوات افزایش نخواهد یافت.

دسته دوم، کسانی هستند که علی رغم دنیاپرستی و گرایش به شرارت، به حفظ ظواهر قانونی تمایل دارند و لذا علی رغم تجربه برخی جنایت ها و پلیدی ها، حاضر به تداوم آن نمی شوند؛ یعنی برای تحقق اهداف مادی و چپاول دیگران، استفاده از طرق قانونی را ترجیح می دهند. این دسته، طبقه ای به نام «تکنوکرات ها» را در جوامع غربی پدید می آورند که برای ترقی در مدارج از روش های مجرمانه و خشن استفاده نمی کنند بلکه با تکیه به تحصیلات و قبول رشد تدریجی در مناصب، قانونمندی در رسیدن به تمنیات را می پذیرند و تلاش و لیاقت را به عنوان مبنای جایگاه اجتماعی خود معرفی می کنند که این معنای فرمایش حضرت امام (ره) درباره «توحش منظم»(1) است.

اما دسته سوم، کسانی هستند که با نظم و جهت گیری موجود مخالف اند و به آنها اپوزیسیون اطلاق می شود و به دلیل توجه به نازل ترین درجات فطرت انسانی، از مظالم جاری در جامعه تنفر دارند اما هنگامی که خود به قدرت برسند، درک می کنند که یک جامعه دنیاپرست را نمی توان براساس معادلات انسانی اداره کرد و برای مدیریت اجتماع راهی جز ارتکاب همان جنایات حکام سابق وجود ندارد. البته بخشی از مخالفین وضع

ص: 137

موجود، وارد این عرصه ها نمی شوند بلکه در خُرده فرهنگ ها جای می گیرند و بعضاً با تکیه به ادیان و مذاهب، کنج انزوا می گزینند. پس همان گونه که مدیریت نیروی انسانی در بخش اقتصاد، «قدرت خرید» را نتیجه می دهد، مدیریت نیروی انسانی در بخش فرهنگی و فعالیت های انگیزشی و گزینشی و پرورشی، باور و اخلاق و پسند مادی ایجاد می کند و همین بخش نرم افزاری است که رشد سخت افزارها و تکنولوژی را رقم می زند.

ص: 138

9

می آیند و از این رهگذر، نیروی انسانی مورد نیاز برای تمدن مادی گزینش شده و در سه سطح سازماندهی می شوند. روشن است که این روند، محتاج «نظم، توازن، توسعه» در عرصه فرهنگ است و این مهم بدون شکل گیری سازمان های تحقیقاتی پیرامون انسان و تولید معادلات علمی در این زمینه امکان پذیر نیست.

10

فرهنگ نه تنها به امری ممتنع تبدیل می شود بلکه تحول در زبان و روابط اجتماعی نیز ضرورت پیدا می کند و تغییر فرهنگی، متناسب با سخت افزارها حتمیت می یابد. زیرا انسان نمی تواند تکامل در تکنولوژی را رقم بزند مگر آن که به ظرفیت روحی، فکری و جسمی جدیدی دست یافته باشد. این واقعیت به ویژه در زمانی واضح تر می شود که توسعه در تکنولوژی و سخت افزارها، از سنخ «توسعه در مقیاس» باشد. به عنوان مثال، گاه تصرف در طبیعت تنها با تصرف در تجسدِ عینی طبیعت محقق می شود؛ گاه با تصرف در مولکول و اتم یا تسخیر فضا همراه می گردد. لذا ممکن نیست که تغییر مقیاسی در تکنولوژی (تصرف در طبیعت) پدید آید و محاسبات تا حد میکرون دقیق شود و ملت ها و دولت ها وارد این روند شوند اما «پسند و روابط اجتماعی» در حالت قبلی باقی بماند و اموری از قبیل قومیت و مذهب و... همچنان موضوعیت داشته باشد. به همین دلیل، قشر سرمایه دار که در قله سبک زندگی موجود قرار دارند، در عرصه فرهنگی دارای وحدت رویه و رفتار و فرهنگ یکسان هستند و پیش از همه، از مشخصه های فرهنگی و قومی و مذهبی و نژادی خود دست می کشند و جزو اولین کسانی هستند که در مسیر تحول در روابط اجتماعی گام برمی دارند.

موذی را با ابزارهای مختلف نابود کرد تا ضرری به حیات انسانی وارد نیاورند! لذا کشورها و شرکت ها اگر اقتصاد خود را با سرعت اقتصاد جهانی هماهنگ نکنند، همانند سلول های مُرده از پیکره نظام اقتصادی دفع می شوند و اموال ورشکستگان به شبکه مالی یا شرکت هایی منتقل خواهند شد که با سرعت اقتصاد جهانی همراه هستند. یعنی سرعت تکنولوژی و ارزش افزوده ناشی از آن، روندی را پدید آورده که نه تنها به افراد بلکه به تعداد بسیاری از شرکت ها هیچ رحمی نمی شود و با لگدمال کردن انسانیت و بدون توجه به وضعیت زندگی و سرنوشت ورشکستگان، موجی از ورشکستگی و حذف شرکت ها در کشورهای مختلف رقم می خورد تا استراتژی توسعه صنعت و تکنولوژی جهانی به پیش رود.

همین روند در «پسندها و روابط اجتماعی» نیز جریان دارد و اصل ورشکستگی در این عرصه مبنای عمل قرار می گیرد. یعنی با تحول در پسند و روابط اجتماعی و سرعت تغییرات در نرم افزارها، انسان ها و جوامع نیز باید به روز شوند و از نظر روحی و فکری و جسمی رشد پیدا کنند و فرهنگ ها و خُرده فرهنگ هایی که با این روند همراه نشوند، ورشکسته و حذف خواهند شد. به عنوان نمونه، در جشن هنر شیراز که در زمان رژیم پهلوی برگزار شد، هم مراسم تعزیه به نمایش درآمد و هم برهنگی علنی انجام شد تا با مقایسه میزان جذابیت هر یک از آنها، به زعم خود ورشکستگی هنر و فرهنگ مذهبی را ثابت کنند.(1)

ص: 146

11

برنامه خود از مردم رأی می گیرند و ملت ها از طریق این نهاد -- که برخاسته از فرهنگ دموکراسی و مشارکت است -- نمایندگان خود را در قوه مجریه و مقننه و... انتخاب می کنند. همچنین ادارات و سایر دستگاه های مدیریتی نیز یکی از مراکز تولید تصمیم هستند و براساس شرح وظایفی که در مرکز و توسط وزرات خانه ها تعیین شده، عمل می کنند. البته تصمیم در بخش عمومی، NGO ها، انجمن ها، اتحادیه ها و حتی خانواده ها نیز جاری می شود.

پس باید دید که «تولید، توزیع و مصرفِ» تصمیم و همچنین «نظم، توازن و توسعه»ی تصمیم چگونه است و نفوذ تصمیم و بسط اراده و میزان آزادی ملت ها با وجود ساختارها و نهادهایی همچون سازمان ملل، احزاب، وزارت خانه ها، ادارات دولتی، شرکت ها چه وضعیتی دارد و آمارهای موجود در این زمینه که توسط مراکز و رسانه های غربی منتشر شده، حاکی از چه واقعیتی است؟ آیا توسعه سیاسی و تکثر احزاب و مطبوعات و نهادهای مدنی، آزادی بیشتری را برای مردم جهان به ارمغان می آورد و صیانت از حقوق شهروندی را ارتقا می بخشد؟ آیا در نتیجه روندهای سیاسی موجود، مردم به حاکمیت رسیده اند و به آزادی دست یافته اند؟ همان طور که «سرمایه» در بخش اقتصادی و «پسند اجتماعی» در بخش فرهنگی تئوریزه شده، «تصمیم» در بخش سیاسی چگونه تئوریزه می شود و ماشینی که در عینیت، این عرصه را اداره می کند و در تمامی جهان مورد استفاده قرار می گیرد، چیست؟ آیا طرح شعار تساوی حقوق زن و مرد و «آزادی زنان» توسط تمدن غربی -- که در تناظر با شعار بلوک شرق مبنی بر «آزادی کارگران و کشاورزان» مطرح شد -- به چه دستاوردها و نتایجی منتهی شده است؟

مدعیان دموکراسی ابداً مورد هجمه یا اعتراض قرار نمی گیرند؛ زیرا تأمین کننده ی منافع قدرت های بزرگ هستند. بدتر از این کشورها، رژیم جعلی صهیونیستی است که مشروعیت خود را از سازمان ملل و ابرقدرت ها گرفته و با غصب سرزمین های یک ملت ایجاد شده است. اما نه تنها توسط دموکراسی های بزرگ محکوم نشده بلکه مورد پشتیبانی آنها قرار گرفته تا مهاجرین یهودی را از سرتاسر دنیا به آن منطقه منتقل کند و یک دموکراسی را در آنجا سامان دهد! این ظلم و تجاوز آشکار ناشی از اراده قدرت های بزرگ برای حفظ منافع خود در غرب آسیا به عنوان منبع انرژی جهانی و منطقه حساس جغرافیایی در ساماندهی منافع اقتصادی است زیرا توان و اقتدار این کشورها به تکنولوژی و کارخانه ها وابسته است و این دو نیز محتاج انرژی و سوخت هستند. لذا یک دموکراسی و یک دولت، ساخته و پرداخته و تولید می شود که ریشه در تجاوز علنی و آشکار به حقوق اولیه یک ملت در عرصه آزادی و تصمیم داشته و دارد! بنابراین چه مرحله اول این روند چندصدساله که مبتنی بر استعمار علنی بود و چه مرحله دوم آن که دموکراسی را به انواع قیود مادی و ظالمانه مقید می کند، یک تجربه شکست خورده و همانند یک شخص فلج است که می خواهند با استفاده از فریب های گوناگون، آن را در برابر چشم جهانیان سرپا نگهدارند. البته فهم از حیله ها و ظلم های جاری در دموکراسی غربی، ناشی از قیام حضرت امام (ره) و بیداری بزرگی است که با رفتار بی نظیر آن ابرمرد در ملت ها پدید آمد و الا کنترل افکار عمومی توسط رسانه ها و بنگاه های خبری باعث شده بود که وجدان بشری در خواب زمستانی فرو رود و به دروغ های ساخته و پرداخته قدرت ها مشغول شود. لذا با تشکیل نظام مبارک جمهوری اسلامی، «جاء الحق و زهق الباطل(1)» محقق گردید و بصیرتی پدید آمد تا امت دینی به بخشی از حقایق موجود در جهان پی ببرد و کفر و نفاق برای حفظ وجهه دورغین مکتب سرمایه داری به انفعال بیفتند.

ص: 153

انسانی هستند. اما با توجه به این حجم از جنایت و اسارتی که عموم مردم دنیا با آن درگیر هستند، محال است که ابرقدرت های جهان در این رفراندوم بتوانند آرای عموم را به خود جلب کنند و لذا اجازه نمی دهند پیشنهادی از این جنس در مقابل افکار عمومی جهان قرار گیرد.

پس توجه به واقعیت ها و تجارب عینی و آمار و اعداد و ارقام منتشره نشان می دهد که دموکراسی و سبک زندگی غربی در عرصه سیاسی، به سوی اضمحلال پیش می رود و شکستی قطعی انتظار آن را می کشد؛ زیرا امریکا و اسرائیل به عنوان محور تصمیم گیری های سیاسی در منطقه و جهان، همراهی وجدان عمومی بشریت را از دست داده اند و به اعمال جنون آمیزی روی آورده اند که هیچ انسانی حاضر به پذیرش آنها نیست. البته تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، سکوت خبری و تحلیلی باعث شده بود که جهان در ظلمت حاصل از جنایات قدرت های بزرگ غوطه ور شود اما اهتزاز این پرچم الهی، وجدان بشریت را بیدار کرده و با شکست سیاست ورزی غربی، جاذبه مردم سالاری دینی در برابر جهانیان قرار گرفته است. لذا در صورت فراهم شدن شرایط برای تحقیقات میدانی پیرامون میزان مخاطبان رسانه های ایرانی در جهان، قطعاً اعداد اعجاب برانگیزی به دست خواهد آمد.

ص: 157

12

جمهوری اسلامی به دلیل طرح شعار زندگی در ظلّ لوای دین، مورد هجمه های جهانی قرار گرفته و محکوم به زوال و نابودی دانسته می شود. بنابراین حفظ جهت گیری مادی در سطح «تصمیم گیری» به رأی گذاشته نمی شود و پیشنهادهایی از قبیل برگزاری رفراندوم جهانی در این زمینه، غیرقابل پذیرش به حساب می آید.

اما در «موضع گیری» سه نوع رفتار صورت می گیرد. اولاً درباره حوادث مختلف (مانند تروریسم، حقوق هسته ای و...) به ارائه «تعریف» می پردازند و سپس بر همین اساس «تکلیف»هایی را معین می کنند و در نهایت با إعمال فشار نظامی و امنیتی بر تمامی کشورها، آن تکالیف را «تطبیق» می دهند. پس از «جهت گیری» و «موضع گیری» نوبت به «مجاهده» می رسد که در آن به تنظیم حقوق و اسناد تفاهم و تصویب قطعنامه ها در امور مختلف می پردازند؛ یعنی با صدور قطعنامه های مختلف، جنگ و صلح هایی را رقم می زنند که هزینه آن از جیب ملت ها تأمین می شود اما به جای جلب منافع عمومی، نفع شرکت های بزرگ و نظام سرمایه داری را تأمین می کند.

یکی دیگر از نمونه های فرهنگ حاکم بر «تصمیم گیری»، «دیپلماسی اقتصادی» در تمامی کشورهای جهان است؛ یعنی همه رفت وآمدهای جهانی و بین المللی و منطقه ای تنها با این هدف انجام می شود که اطلاعات لازم برای دائم افزاییِ سود سرمایه و چپاول ملت ها به دست بیاید و اگر سخنی از وضع وخیم آزادی و حقوق بشر در برخی کشورها به میان می آید، برای فشار بر آن کشورهاست. در واقع تأکید بر «دیپلماسی اقتصادی» نشان می دهد که در دیپلماسی و روابط خارجی، برای آزادی اراده ها و تصمیم ها دغدغه ای وجود ندارد و مسأله ی اصلی در این عرصه، سرمایه گذاری خارجی و توسعه تکنولوژی و رفاه دائم التزاید است. لذا در این نوع از دیپلماسی، ملت ها مَحرم محسوب نمی شوند و تنها چیزی که از دیدارهای سیاسی در خبرها منعکس می شود، ادبیاتی کلیشه ای و تکراری است که هیچ اثری از روابط و معاملات انجام شده در آن به چشم نمی خورد و اطلاع رسانی درباره

ص: 159

سرنوشت کشورها و ملت ها محقق نمی گردد. اگر بخش هایی از این موضوعات نیز افشا شود، به دلیل نزاعی است که بین قدرت ها برای کسب منافع بیشتر درگرفته است. این در حالی است که تمامی زوایای زندگی خصوصی هنرمندان و ورزشکاران، توسط همین رسانه ها پی گیری و در مورد آنها اطلاع رسانی می شود.

پس اخذ آرا و مشارکت عموم در سبک زندگی غربی، به سطح «اجرا» منحصر می شود و در دو سطح دیگر که بخش عمده جریان تصمیم را تشکیل می دهد، هیچ اثری از مشارکت مردمی وجود ندارد و آرای عمومی در «جهت گیری»، «موضع گیری» و «مجاهدتِ» نظامات -- که سه رکن به وجودآورنده ی سطح «تصمیم گیری» هستند -- ابداً دخالت داده نمی شود.

نیروی انسانی و تکنولوژی» تعیین می شود و «الگوی تخصیص» بر این اساس مشخص می گردد. در واقع تعادل و عدم تعادل به کیفیت الگوی تخصیص از درون و رابطه آن با بخش های بیرونی باز می گردد و لذا مقصود از اصطلاحی مانند «کار کارشناسی» -- که در هنگام تصمیم گیری برای سطوح مختلف مطرح می شود -- ملاحظه تعادل بخش های مختلف و بررسی وضعیت بودجه و نیروی انسانی و مقدورات مورد نیاز در آن چارچوب است. بنابراین ایجاد تناسب بین تعادل های بخشی (تصمیم سازی) با استراتژی توسعه جهانی (تصمیم گیری) از طریق معادلات علمی است که این معادلات در پایان نامه های دانشگاهی تولید می شود اما این پایان نامه ها در تولید معادلات سیاسی نسبت به حفظ جهت ملزم هستند؛ یعنی تئوری تولید قدرت و آزادی و تصمیم در غرب، تابع تئوری تولید اطلاع (دستگاه فرهنگی) است و دستگاه فرهنگی نیز از تئوری تولید ثروت تبعیت می کند.(1) در نتیجه، در سطح تصمیم سازی نیز پژوهش های علمی و تحقیقاتی حاکم است که نه تنها مردم در آن نقشی ندارند بلکه جهت گیری این تحقیقات، متناسب با تولید ثروت و تأمین کننده منافع قشر سرمایه دار و بر ضد منافع عمومی است.

بعضی مناصب خاص تا 10 سال طول بکشد. اما مدیریت کارتل ها و تراست ها در شرکت ها، نه تنها مبتنی بر رأی گیری نبوده بلکه زمان دار هم نیست. در واقع مدیریت در شرکت های بزرگ همانند سلسله های پادشاهی و به صورت موروثی، در یک خاندان دست به دست می شود و لذا عُمر برخی شرکت ها بعضاً از 200 سال هم تجاوز می کند! یعنی نه در شرکت ها خبری از رأی کارگران برای تعیین مدیر است و نه در وزارت خانه ها اثری از مشارکت کارمندان برای انتصاب وزیر و روسای ادارات به چشم می خورد.

از سوی دیگر مردم به رعایت نظم هایی مانند ضرورت اخذ گذرنامه برای خروج از کشور ملزم می شوند که عموم شهروندان آنها را مراعات می کنند و این قوانین تدابیر ظاهراً مناسبی به نظر می رسند اما با این حال مشاهده می شود که تروریست ها وارد کشورها می شوند یا سارقین و کلاهبرداران از کشورها خارج می شوند یا مأمورین در تمامی مرزها درخواست رشوه و باج می کنند و...! گرچه در کشورهای عقب افتاده این درخواست ها صریحاً انجام می شود اما این باج گیری ها در کشورهای پیشرفته، به شکلی پیچیده و مدرن و الکترونیک و با هماهنگی های قبلی صورت می پذیرد که بخشی از آمارهای مرتبط با این وضعیت، در حال حاضر موجود است و بخش دیگر آن در آینده افشا خواهد شد. لذا باید پذیرفت که این نظم ها و قوانین به این علت تعبیه شده که دست اندرکاران امور خُرد و سطوح پایین، امکان سوء استفاده و دستیابی به درآمدهای غیرقانونی را پیدا کنند زیرا دستگاه حاکم از یک سو به دنبال کاهش هزینه هاست و لذا حقوق و مزایای پایینی به این دسته از مدیران اختصاص می دهد و از سوی دیگر، تأمین مشتهیاتی که این مدیران نسبت به آن تحریک می شوند، قیمت بالایی دارد. همین شرایط است که فضا را برای ایجاد مافیا -- که در مباحث گذشته به روند شکل گیری آن در مناصب سطح بالا اشاره شد -- در بدنه و سطوح نازل مدیریتی نیز فراهم می کند.

ص: 162

مسابقات و سرگرمی ها، مصاحبه با کارشناسان و نخبگان و ... به ساخت حافظه اجتماعی، هوش اجتماعی و سنجش اجتماعی مبادرت می کند و در همین راستا تلاش های قدرت های جهانی در جهت اسلام هراسی و ایران هراسی به برخی موفقیت ها نائل شده است. مردم عادی نیز نمی توانند درباره همه موضوعات به تحقیق مستقیم و بی واسطه بپردازند بلکه برمبنای اعتماد نسبی به رسانه ها نتیجه گیری می کنند خصوصاً در صورتی که همه رسانه های جهان، یک مطلب واحد را تکرار کنند. در نتیجه، اساس دموکراسی بر غوغاسالاری بنا شده؛ چه در هنگام انتخابات از طریق بمباران تبلیغاتی و تلاش سازماندهی شده برای ایجاد اجتماعات مصنوعی و بزرگ نمایی آن با تکنیک های مختلف و چه پس از انتخابات با ایجاد حافظه و هوش اجتماعی یا از بین بردن آن از طریق پوشش یا عدم پوشش نسبت به موضوعات گوناگون. لذا بسیاری از وعده های انتخاباتی به فراموشی سپرده شده و پیگیری نمی شود زیرا دستگاه سیاسی در سبک زندگی غربی، مبتنی بر امتیازخواهی و امتیازدهی است و مسؤولیت پذیری واقعی در آن وجود ندارد. از این رو هنگامی که هر حزبی به قدرت برسد، دوران ریاست و حکومت را فرصتی برای کسب منافع درازمدت می داند و همگان نیز از این اخلاق اطلاع دارند و به همین دلیل، میزان مشارکت در کشورهای غربی در بسیاری موارد به کمتر از 50درصد تنزل پیدا می کند که تناسبی با ادعاهای آنان مبنی بر فتح قله های دموکراسی و مشارکت عمومی ندارد.

طریق تفکیک قوا، قدرت مقید شده و بر آن نظارت می شود. به عبارت دیگر سه دستگاه براساس سه وصف طراحی شده و این اوصاف باید همدیگر را پوشش دهند؛ زیرا صاحبان تمدن غربی مدعی استضائه از وحی و علوم الهی نیستند بلکه عقل بشری را مبنای سامان امور اجتماعی می دانند و بر این اساس، قدرت را فسادآفرین می دانند و کنترل و نظارت بر آن از سوی دیگر ذی نفوذان را ضروری می شمرند.

قانون، امری اجتناب ناپذیر است. اما وضع قانون نباید توسط دولت که خود مسؤولیت اجرا را بر عهده دارد، انجام شود بلکه قوه مقننه باید با ارائه طرح هایی عهده دار این مهم شود. اما باید از نظر آماری روشن شود که در دویست سال گذشته، قانون ها بیشتر براساس لوایح دولت ها و غلبه آنها بر امر قانون گذاری بوده یا اکثرا طرح های پارلمان ها و کارشناسی مجلس، برتری یافته است؟ البته از آنجا که بیشترین توان کارشناسی کشورها در سازمان هایی مانند سازمان برنامه و بودجه متمرکز شده و ریل گذاری برای حرکت کشور عملاً توسط این سازمان انجام می شود، روشن است که غلبه اکثر قوانین مصوب، برمبنای کارشناسی پیشنهادی دولت هاست و لذا استقلال قوه مقننه در سبک زندگی مدرن را نباید چیزی بیش از یک شعار دورغین به حساب آورد. گرچه در کشورهایی که دارای دولت قوی هستند، دولت از طریق تعامل با احزاب در انتخابات مجلس، کرسی های پارلمان را در اختیار خود می گیرد اما فارغ از این واقعیت و با توجه به توضیحات فوق می توان دریافت که مجلس در وضع قانون به عنوان وظیفه اصلی خود نیز عملاً تابع دولت و قوه مجریه می شود.

تلقی شود بلکه پیدایش قانون مؤخر از پیدایش جامعه است و آنچه جامعه را پدید می آورد، چیزی جز تمایلات عمومی نیست. در واقع ادراکاتی که جامعه را اعتباری می پندارند و جعل قانون را به مثابه علت تشکیل جامعه می پندارند، مربوط به دوران قبل از رنسانس هستند و تنها در تحلیل از جوامع آن دوران، کاربردی نسبی دارند.

ص: 168

13

رشد و تکامل دست پیدا می کنند؟ اگر مکتبی که علت پیدایش جامعه شده، یک مکتب مادی باشد، پاسخ سوال فوق منفی است؛ زیرا پذیرش مکتب مادی به معنای تعلق به محدودیت است و انسانی که به محدودیت تکیه کرده، از خوف إتمام مقدورات و امکانات و اختیارات دچار اضطراب می شود و با عقلانیت خود، راه های شیطنت آمیزی را تدبیر می کند تا با تجاوز و تعدی به دیگران و ضمیمه کردن قدرت آنها به خود، اضطراب درونی اش را فرو بنشاند. در نتیجه این روند، تنازع و تکالب بر سر دنیا به مبنای جامعه مادی تبدیل می شود و اثری از تعاون باقی نخواهد ماند و به تبع آن، کشمکش و جنگ و استکبار و امتیازخواهی جریان خواهد یافت. لذا جنگ در سبک زندگی غربی، یک مقوله استراتژیک است؛ برخلاف دستگاه الهی که جنگ در آن، یک مقوله تاکتیکی است. به عبارت دیگر در نظام های آخرت محور، حذف طرف مقابل هیچ گاه اصالت ندارد اما اگر کسانی منافع دنیاپرستان را به خطر بیاندازند، اولین راه برخورد با آنان از سوی نظام مادی حذف فیزیکی خواهد بود. در واقع محدودپنداشتنِ مقدورات و منابع طبیعی، باعث می شود تا یک قشر خاص برای حاکمیت خود، همه اراده ها را به اسارت خود درآورد و آزادی مردم را از بین ببرد.

صنوفی چون معلمان، پزشکان و.... همچنان که شعار حمایت از برخی خرده فرهنگ ها مانند بهائیت و فراماسونری و برخی گروه ها مانند همجنس بازان سرداده می شود تا آرای اصناف و اقشار و گروه ها و اقوام مختلف را جلب نمایند. علاوه بر این، حزب و کاندیدای آن را به ذی نفوذان و گروه های مرجع متصل می کنند تا با استفاده از محبوبیت عناصری همچون هنرمندان و ورزشکاران و... آرای خود را افزایش دهند.

نیازمند هزینه های سنگین است و روشن است که تأمین این هزینه های سنگین تنها از طریق ثروتمندان و شرکت های بزرگ میسر می شود. از این رو، رسانه ها در چنگال سرمایه داران، مدیران و ذی نفوذانِ جوامع گرفتار شده اند و نه تنها نمی توانند اطلا ع رسانی را بر محور منافع عمومی انجام دهند و به نظارت مردمی کمک کنند بلکه براساس اهدافی عمل می نمایند که در تئوری تولید ثروت و تئوری تولید اطلاع و پسند اجتماعی معین شده است.

بانک ها و برنامه های توسعه در مسیر خاصی قرار می گیرد که نه تنها مردم مشارکتی در تعیین آن ندارند و از چگونگی آن -- که بعضاً به تورم و کاهش ارزش دارایی آنان منجر می شود -- بی خبرند بلکه در این مسیر خاص، سرمایه تئوریزه شده و به یک موجود زنده تبدیل می شود که بر تمامی شئون حیات اجتماعی حکومت می کند. از این رو در بخش سیاسی نیز سه سطح تصمیم گیری و تصمیم سازی و اجرا و نقش احزاب در این سطوح، محیطی را برای عموم شهروندان ایجاد می کند که ملزم به زندگی در آن هستند و اراده آنان نسبت به ایجاد و تداوم آن محیط، اثر و نفوذی ندارد.

به عنوان نمونه، هر سال در زمان کنکور دفترچه ای منتشر می شود که با تعیین ظرفیت ها و شرایط قبولی، چارچوب پذیرش در دانشگاه ها را به صورت الکترونیک معین می کند و در پی آن، تعداد زیادی از شرکت کنندگان در آزمون به دلیل کمبود حتی کمتر از یک نمره، از تحصیلات عالیه در دانشگاه های برتر باز می مانند. این در حالی است که با خصوصی شدن آموزش و پرورش و آموزش عالی، قشر ثروتمند می توانند در صورت عدم قبولی در دانشگاه های داخلی، با پرداخت ارقام کلان به تحصیل در دانشگاه های باکیفیتِ خارجی بپردازند. البته انتشار این دفترچه منحصر به موضوع تحصیل در دانشگاه ها نیست بلکه تمامی امور و نیازهای اجتماعی، دارای قوانین و آیین نامه ها و ضوابط متعددی هستند که در ارتباط با تصمیمات کلان و در هماهنگی با استراتژی توسعه جهانی تدوین شده و در دفترچه های خاصی منتشر شده اند؛ از قوانین واردات و صادرات کالاها تا میزان مجاز حمل بار در چمدان های اشخاص حقیقی و حقوقی در ترمینال های هوایی و زمینی و دریایی. حتی قوانین و فرهنگ ترافیک به نحوی تنظیم می شود که متناسب با سرعت توسعه باشد و زمینه را برای حمل ونقل آسان و سریع در شبکه های جاده ای فراهم کند و الا کالاها با شتاب لازم جابه جا نمی شوند و بازاریابی ها به درستی محقق نمی گردند و گردش اقتصادی با موانع جدی روبرو می شود. یا ممکن است شخصی به راه اندازی یک کسب و کار کوچک برای گذران زندگی قانع باشد اما طبق ضوابط بانکی دارای اعتبار کافی شناخته نشود و به دلیل

ص: 175

ناتوانی در اخذ تسهیلات، قدرت فعالیت اقتصادی را از دست بدهد. یا در تمامی سازمان ها و تشکیلات، هر اقدامی منوط به کنترل وضعیت بودجه و نیروی انسانی توسط معاونت های طرح و برنامه است و الا آن اقدام اساساً در دستور کار رئیس سازمان قرار نخواهد گرفت.(1)

بنابراین نظم های مختلفی در همه ابعاد زندگی وجود دارند و با حد و مرزهایی که به وجود می آورند، تمامی افراد را در محدوده ها و طبقه بندی های خاصی قرار می دهند و تا خصوصی ترین مسائل مانند ازدواج تعمیم پیدا می کنند و تصمیمات خُرد در نظامات اجتماعی در هماهنگی با سطح توسعه و تعادل، میزان آزادی و دایره نفوذ تصمیم انسان ها را مقید می نمایند. یعنی جزئی ترین آیین نامه ها به قوانین مصوب مرتبط است و قوانین مصوب در ارتباط با مواد و تبصره هایی هستند که در برنامه های پنج ساله ذکر شده اند و این برنامه ها با چشم اندازهای بلندمدت هماهنگی دارند و همه این مقوله ها پیکره ی یک مجموعه ی واحد را تشکیل می دهند که منتجه آن، منافع عموم و رشد اراده های مردم نیست بلکه روابط اجتماعی و توزیع اختیارات با سرعتی در مقیاس لیزر به گردش در می آید و انسان در تمدن موجود با سرعتی در همین مقیاس، به اسارت آیین نامه ها و مقررات و ضوابط در می آید و آزادی خود را در برابر مدل های توسعه و برنامه های پنج ساله از دست می دهد و تنها هنگام شرکت در انتخابات برای گزینش از میان کاندیداهای موجود آزاد است و به دلیل وابستگی رسانه ها به بخش خصوصی، حتی امکان نظارت بر رفتار منتخبان از او سلب می گردد و با بی رحمی از سوی سیاستمدارانی مواجه می شود که به آنها رأی داده است. همان طور که هیچ کس صرفاً با سپرده گذاری در بانک ها نمی تواند در سیاست گذاری های بانک مرکزی مشارکت کند و حضوری در تعیین معادله ی نشر اسکناس داشته باشد و حتی بر نحوه استفاده بانک از پس انداز خود نظارت نماید؛ یعنی هیچ نرم افزاری برای مشارکت عموم در

ص: 176

این عرصه ها تعریف نمی شود.

به نحوه استفاده بانک از ثروت شخصی اش ندارد؟! البته روشن است عناصر شرور -- که طبق مباحث مطرح شده در تئوری تولید اطلاع و الگوی گزینش -- از طریق جنایت های مافیایی یا ژست های تکنوکراتیک به سطوح بالایی از قدرت و ثروت می رسند، درصد بسیار معدودی از جوامع را تشکیل می دهند اما مردم عادی همگی در حال نارضایتی به سر می برند و مجبورند در برابر قوانین و آیین نامه های مختلف و محدودیت های ناشی از آن سر خم کنند و علی رغم شعارهایی که توسط دولت ها مبنی بر تأمین نیازهای تمام مردم سر داده می شود، از بسیاری امکانات محروم بمانند و با قرارگرفتن در برابر توجیهاتی از قبیل «خیریه نبودن دولت ها، ضرورت دوری از گداپروری، لزوم تلاش و کار برای زندگی بهتر و...» ناچار به سکوت شوند. در واقع جامعه انسانی، یک جامعه فطری و جبری و مبتنی بر کنش و واکنش طبیعی و قهری نیست بلکه ظلم و عدل در تمامی ابعاد آن (نظم، تعادل، توسعه) فرض دارد و رخ می دهد.

جهت گیری این قوانین به چه سمتی است؟! چه افراد و اقشاری از این شرایط و تسهیلات و فرصت ها -- که با تکیه بر مالیات و ثروت عمومی فراهم شده است -- بیشترین استفاده را می برند؟! عموم مردم یا قشر سرمایه دار؟! شهروندان عادی یا اعضا مافیا و عناصر تکنوکرات؟! آیا این روند همانند وضعیت کسی نیست که پولی برای خرید اتومبیل و یا مسافرت سالانه ندارد اما در برابر او از اتوبان های مدرن و با کیفیتی صحبت شود که دولت برای شهروندان احداث کرده است؟! چه فایده و منفعتی از این دستگاه، برای چنین شخصی قابل تصور است؟! آیا آمارهای موجود از میزان دارایی ثروتمندان و میزان دارایی سایر مردم جهان، به روشنی نشان نمی دهد که این سبک از توزیع اختیارات و تعیین وظایف، منافع مردم را تأمین نمی کند؟!

ص: 179

14

می شود و در آن با «نظم»ها و «تعادل»های خاصی، کارمندان (اشتغال در ادارات) و کارگران (اشتغال در شرکت ها و بخش خصوصی) به کار گرفته می شوند. تفاوت این مطلب با اخذ آرا، در آن است که هویت انسان ها وابسته به شغل آنهاست و سی سال از عمر آنها در اداره یا کارخانه یا شرکت صرف می شود. حال آیا اشتغال در این مدت طولانی، تأثیری در رشد انسان و افزایش ظرفیت انسانی او دارد یا انسانیت و تکامل آن در آیین سرمایه داری موضوعیتی ندارد و به نفع تولید ثروت و رفاه دائم التزاید مصادره می شود؟ برای پاسخ به این سوال باید به مفهوم «سازمان» و تشکیلات و شبکه های کاری دقت کرد و شناخت صحیحی از شیوه مهندسی سازمان و نحوه طراحی و تشکیل آن به دست آورد تا بتوان به قضاوت درباره وضعیت جریان تصمیم افراد شاغل در آن و ارتقای ظرفیت آنان و بالمئآل رشد انسانیت در میان آنها پرداخت.

معاونت طرح و برنامه در سطح دوم، به امکانات و ابزار و نیروی انسانی برای نظم در تولید می پردازد. پس مدیریت و سازمان و تقسیم کار در سبک زندگی مدرن، به محوریت تولید «کالا» (خروجیِ کارخانه) تعریف می شود و تمامی تقسیمات در دولت ها و وزارت خانه ها به محوریت محصول باز می گردد.

در نتیجه این روند، عملاً به کارمند و کارگر القا می شود که باید با تقسیمات شیء و کالا هماهنگ شود و نظم و فشاری که باید متحمل شود تا قادر بر انجام هشت ساعت کار باشد، تابع خصوصیات کالا و قواعد ماده است. مثلاً به دلیل سختی آهن، در یک کارخانه ذوب آهن باید فشارهای زیادی به آهن آورده شود تا قابلیت تبدیل به وضعیت مورد نظر را پیدا کند؛ در حالی که برای استحصال نمک از یک معدن، چنان فشارهایی ضرورت پیدا نمی کند. این بدان معناست که روابط و خصوصیات درونی کالا -- که در تحقیقات و آزمایش های علمی به دست آمده -- خود را به سازمان مدیریت و تقسیمات کار تحمیل می کنند و در سازمان و تقسیمات کار نیز اوامر و نواهی و شرح وظایف و آیین نامه های اجرایی را معین می نمایند و به این صورت، فرمان دهی و فرمان بَری از مراتب بالا تا پایین سازمان جریان می یابد و لذا انسان نیز به تابعی از خصوصیات و روابط کالا تبدیل می شود. یعنی سبک زندگی غربی در طراحی سازمان و جریان فرمان از مافوق به مادون، رعایت نظم های لازم برای تولید کالا را بر رعایت حال نیروی انسانی حاکم می کند و انسان را به تبع قواعد تولید کالا قرار می دهد و او باید تسلیم نظم هایی شود و در قواعدی منحل گردد که علم مدیریت براساس محوریتِ سخت افزارها طراحی کرده است. حتی ساعت کار و زمان ورود و خروج کارگر و سایر جزئیات را الزاماتِ تولید کالا معین می کند و تخلف از آنها به هیچ وجه پذیرفته نمی شود زیرا حجم کالایی که در پایان هر روز باید تولید شده باشد، ایجاب می کند که به هر صورتی، کمّیت و کیفیت مخصوصی از کار باید انجام شود.

ص: 182

مورد تصریح قرار می گیرد اما این پرسش را بی پاسخ می گذارد که اگر انسان موجود مجبور و غیرمختار است، پس چرا از ابتدای تاریخ تا امروز هیچ گاه دستگاه های قضایی و و زندان ها و مجازات ها و تنبیه ها تعطیل نشده است؟! آیا این بدان معنا نیست که هیچ کس جامعه انسانی را همانند جامعه حیوانی نمی انگارد و رفتار اختیاری انسان ها را براساس امور جبری و قهری و کنش و واکنش طبیعی تحلیل نمی کند؟! آیا نظامات مادی عملاً به تعریف خوب و بد و جرم و تخلف -- و لو به صورت مادی -- نپرداخته اند و با مرتکبینِ آنچه آن را جرم محسوب می کرده اند، برخورد نکرده اند؟! چرا هنگام برخورد با جرایمی مانند قتل -- که بیشتر توسط باندهای مافیایی که لازمه ی قهری تمدن مدرن هستند، انجام می شود -- با تکیه به شرایط جبری و مسائل ژنتیک، از حذف مجازات اعدام سخن به می آید، اما در صورت تخلف از نظم تولید کالا در کارخانه ها و شرکت ها و حتی تخلفات کوچک، هیچ گونه تخفیف و بخششی وجود ندارد؟!

البته این بدان معنا نیست که وضعیت روحی و فکری و جسمی شاغلین در تمدن غربی مورد ارزیابی قرار نمی گیرد بلکه این ارزیابی، یک ارزیابی انسانی نیست و توبیخ و تشویق سازمانی و مدیریتی براساس آن انجام نمی شود. بلکه ارزیابی سازمان ها از نیروی انسانی، متناسب با تولید کالا و نظم لازم برای آن است و در بسیاری از موارد، به اخراج نیروی انسانی به دلیل عدم تناسب آن با رشد تکنولوژی مبادرت می شود یا با توبیخ ها و تشویق ها محیطی شکل می گیرد که اشخاص مجبور شوند از ابتدای ساعت کاری تا پایان آن با بالاترین تمرکز و تمامی قوای خود، بدون خطا به همه آیین نامه ها و ضوابط عمل کند. این روند معنایی ندارد جز آن که انسانیت موضوع بحث علم مدیریت نیست بلکه انسان به عنوان یک موجود مختار به سجده بر دنیا وادار گردد. لذا فارغ از نحوه مدیریت، اصل طراحی سازمان و هندسه پی ریزی تشکیلات در سبک زندگی غربی، مادی و غیرانسانی است و شرح وظایف و آیین نامه ها و فرآیند نظم ها همگی به نفع تولید کالا شکل می گیرد و تولید کالا، به ثروت بیشتر برای قشر سرمایه دار منتهی می شود. این مطلب از طریق تحقیقات

ص: 184

میدانی پیرامون اثر کار و شغل بر وضعیت روحی و فکری انسان ها و میزان رضایتمندی آنان در مدت اشتغال قابل اثبات است.

در واقع برخورد سبک زندگی غربی در مقوله مدیریت و تشکیلات و تقسیم کار سازمانی، بشر را دچار شنیع ترین نوع اسارت کرده و یادآور رفتار حکومت فراعنه با کارگرانی است که در هنگام بیگاری برای ساخت اهرام و قصرها از فرط خستگی به زمین می افتادند و به زور شلاق دوباره به ادامه کار مجبور می شدند. البته شلاق هایی که امروزه به کار برده می شود، درنظرگرفتن محرومیت هایی برای کارمند و کارگری است که کارکرد او مطابق با راندمانی که کالا به آن حکم می کند، نبوده است. چنین نیروهایی در بخش خصوصی، به راحتی اخراج می شوند اما در بخش دولتی و ادارات، سخت گیری های شدید و متعددی در پذیرش و گزینش و ابتدای فعالیت افراد انجام می شود تا از کاهش راندمان پیش گیری کنند اما اگر علی رغم این پیش گیری، راندمان کاری برخی افراد به سطح مطلوب نرسد، این عناصر به مناطق محروم و بدآب وهوا تبعید می شوند. حتی در تشکیلات نظامی، چنان به تغییر مکان خدمت نیروها مبادرت می شود که استقرار و زندگی متداول از آنان سلب گردد و به پذیرش هر فرمانی عادت کنند و به فکر تخلف نیفتند. در بخش پژوهش نیز همین اخلاق برای مدیریت بر محققین به کار گرفته می شود و دانشمندی که قبلاً ایده های تحقیقاتی مناسبی برای تولید کالای جدید مطرح می کرده اما اکنون به هر دلیلی موفق به تولید علم برای ساخت کالای جدید نشده، توسط شرکت سفارش دهنده از پروژه کنار گذاشته می شود؛ بدون آن که با توجه به کارآمدی های قبلی او، مشکلات فعلی او بررسی شده و برای رفع آن اقدامی شود.

تولید کالا جلوگیری کرد اما پرسش اساسی آن است که تولید کالا باید بستری برای جریان رشد انسان ها باشد یا زمینه ای برای «اسارت» آنها؟! یعنی صحیح است که یک کارگر با ماده و فرآوری آن درگیر است اما باید روشن شود که کارکردن باعث ارتقای مداوم روح و ظرفیت انسانیِ کارگران می شود یا خیر؟!(1) البته هنگامی که مدیریت به سه سطح «توسعه، کلان و خُرد» تقسیم شود، می توان پذیرفت که در مدیریت «خُرد» خصوصیات کالا بر فرد تحمیل شود که نوعاً در این سطح، مدیریت به عهده افراد است اما چنین تحمیلی در مدیریت سطح «توسعه» و «کلان» و وزارت خانه ها و تشکیلات اداری یا صنایع مادر و استراتژیک و تکنولوژی برتر، امری غیرانسانی است. در سبک زندگی غربی، نظم کالا در سطح خُرد بر انسان حاکم می شود اما پس از آن، تخصیص بودجه و آموزش نیروی انسانی و سایر امور نرم افزاری در سطح کلان و توسعه نیز بر همین اساس صورت می پذیرد و در این فرآیندها به کنترل وضعیت روحی کارمندان و کارگران و رشد آن توجهی نمی شود. البته هنگامی که یک ماده در آزمایشگاه مورد تجزیه و تحلیل و آزمایش قرار می گیرد و در این میان، برای ترکیب با سایر عناصر دچار مشکل می شود، آزمایشگاه ها برای بهینه آن و تحقق مطلوبیت های مورد نظر تلاش می کنند و با بررسی های علمی، علت عدم مقاومت برای رسیدن به آلیاژ مورد نظر را معین می نمایند و با اضافه کردن ترکیبات خاص و آزمایش های پیچیده، به دنبال حل مشکل هستند. چنین برخوردی با ماده و کالا انجام می شود تا بهینه آن از طریق ترکیب های جدید تداوم یابد اما پیرامون رشد روحی انسان در جریان کار سازمانی، علم مدیریت

ص: 186

سکوت اختیار کرده است! این در حالی است که انسانی که وارد یک تشکیلات و سازمان شده، همانند ماده ممکن است به دلایل مختلف مانند عوامل ژنتیک یا عوامل محیطی، توانایی مقاومت را از دست بدهد و قادر به رعایت نظم های ناشی از تولید کالا نباشد. آیا نباید چنین مطلبی را بررسی کرد و حداقل همانند کالا، با ارزیابی و طرح راهکار جدید، وضعیت روحی و انسانی او را بهینه نمود؟!

ص: 187

15

و مکانیزم عرضه و تقاضا، قیمت کالاها را از طریق انحصارات تعیین می کند. حاصل سه محور فوق یعنی «ربا، تولید، تجارت» -- که هِرم ثروت افزایی در سبک زندگی غربی را تشکیل می دهد -- آن است که «سرمایه» تئوریزه شده و از طریق «شرکت، بانک، برنامه های توسعه» به یک ارگانیزم و موجود زنده تبدیل می گردد که براساس سرعت تکنولوژی، تمامی نهادهایی را که سرعت خود را با استراتژی جهانی هماهنگ نکنند، همانند سلول های مرده و فرسوده بدن حذف می کند و اموال آنها را در شبکه بانکی به کسانی منتقل می نماید که با سرعت تکنولوژی هماهنگ هستند. لذا اصل ورشکستگی، ضدانسانی ترین روابط را در تئوری تولید ثروت به نمایش می گذارد؛ گرچه از طریق شعارهای دروغین و ادبیات فریبنده ای همچون رقابت آزاد، اقتصاد جهانی، تقسیم کار بین المللی و... بر کشورها و ملت ها تحمیل شود.

پادشاهان ممنوع بود اما امروزه فقرا برای یکبار می توانند وارد مجلل ترین اماکن مانند رستوران های گردان شمال شهر شوند اما تا چندین ماه به پرداخت قسط و یا جبران هزینه های ناشی از این گستاخی مشغول خواهند بود.

2. محور بعدی، «تمرکز در ارتقای مقیاس روابط اجتماعی برای ذی نفوذان و رانت خبری و بهره مندی های گوناگون برای این قشر در نظام سرمایه داری از طریق تحمیل جهل توسط رسانه ها» است و رسانه ها موجب می شوند تا افکار عمومی کنترل شده و حافظه و هوش و هنر اجتماعی به سمت اهداف قطب های توسعه منحرف گردد. در واقع روابط اجتماعی مدرن، زبان های مختلفی برای شهوات پدید می آورد و با قانونی کردن تجاوز و تعدی به حقوق دیگران، تمامی شهروندان را به این خُلق رذیله مبتلا می کند.

3. «تمرکز در ارتقای مقیاس سواد اجتماعی برای ثروتمندان و طبقاتی شدن آن در نظام مدارک و ایجاد بستر برای تصاحب مناصب اجتماعی» که به پدید آمدن زبان اجتماعی برای پذیرش سبک زندگیِ طبقاتی منجر می شود.

این سه محور در تئوری تولید اطلاع باعث می شود تا میل و نفرت انسان ها تئوریزه شود و کسانی که دارای شهوات بالاتر و شقاوت بیشتری باشند، به راحتی در این نظام ارتقا پیدا کنند و پسند اجتماعی مادی حول اخلاق رذیله ساماندهی شود.

طریق اخلاق امتیازخواهی و امتیازدهی در شبکه حزبی، شرافت را از بین می برد. محور دوم، «ایجاد تمرکز اطلاع رسانی و هدایت افکار عمومی به سمت کنترل حافظه ی اجتماعی نسبت به وعده های انتخاباتی» است و در ضمن آن، عدم تحقق وعده ها توسط نخبگان و کارشناسان توجیه می شود. علاوه بر این، در طول زمان مشخص می شود که راه حل های ارائه شده در انتخابات برای حل مشکلات مردم غلط بوده و لذا «فرار از تئوری»ها و راه حل های ارائه شده در فرهنگ غربی به عنوان یک اصل تبدیل شده است. در محور سوم، تمرکز قدرت (بیت المال، تسهیلات، منابع طبیعی و نیروی انسانی) در قوه مجریه و هدایت آنها از طریق طراحی برنامه های توسعه پایدار در سازمان برنامه و بودجه، موجب می شود تا قوه مقننه و قوه قضائیه به خدمت گزاران قوه مجریه در سیر به سوی اهدافی تبدیل شوند که در مکتب جهانی سرمایه داری معین شده است. لذا در نهایت، هر سه قوه نهادی خدماتی برای توسعه صنعت و بخش خصوصی خواهند بود. از سوی دیگر «تمرکز تصمیمات در شبکه توزیع اختیارات و تشکیلات سازمانی ادارات و شرکت ها و نهادها» کالا -- و نه انسان -- را مبنایی برای تقسیم کار قرار می دهد و نتیجه ای جز آن ندارد که جریان اشتغال و خدمت به بیگاری مدرن تبدیل شده و به نفع سود سرمایه تئوریزه شود.

سه محور نیز در این عنوان خلاصه می شود: «پیچیده شدن رابطه دائمی بین انسان و طبیعت و تخصیص انسان به طبیعت در نتیجه این رابطه». به همین دلیل است که در سبک زندگی غربی، سخت افزارها محوریت دارند و نرم افزارها تابعی از سخت افزارها هستند که معنی این روند، «سجده بر قوانین ماده و آثار آن» است. یعنی قبل از بعثت نبی اکرم و در جاهلیت اولی، مردم به سجده در برابر سنگ و چوب و ماه و خورشید و... (تجسد عینی طبیعت و ماده) وادار می شدند اما امروزه و در سبک زندگی غربی، از طریق تئوریزه کردن رابطه مادی بین انسان و طبیعت، مردم جهان به سجده بر «آثار ماده» واداشته شده اند.

لذا از مباحثی که پیرامون سبک زندگی غربی در سه عرصه تئوری تولید ثروت، تئوری تولید اطلاع و تئوری تولید قدرت مطرح شد، 27 محور قابل استخراج است که همگی نشان دهنده جریان اخلاق رذیله در تمامی ابعاد تمدن موجود است.(1) در تئوری تولید ثروت، 9 وصفِ «حرص، حسد، تجاوز (محرومیت)»، «اسراف، تفاخر، استکبار»، «تکاثر، ربا، خوض در دنیا» استخراج می شود، در تئوری تولید اطلاع، 9 وصفِ «تردید، حیله، تجزّم»، «خشونت، هیجان، سکس» و «لهو و لعب، پرخوری، استهزا» قابل استنباط است و در تئوری تولید قدرت، 9 وصفِ «خیانت، اسارت، ضلالت»، «خفت، ذلت، شرارت» و «دروغ، فریب، مجادله» جریان می یابد. در نتیجه این سلسله مباحث، تفسیر و تأویلی نخبگانی از تعبیر حضرت امام (ره) به «بت پرستی مدرن» یا بیان مقام معظم رهبری پیرامون وضعیت دنیای بشری به «جاهلیت مدرن» به دست خواهد آمد.(2)

ص: 192

16

آورده و از سال 1342 تا سال 1357 تداوم یافته و به پیروزی انقلاب منجر شده و پس از آن، تا سال 1368 مدیریت نظام را به پیش برده است. اما تحلیل دقیق از این تجربه عینی، به تحقیقات کتابخانه ای و بررسی های آماری نیاز دارد که فعلاً از مقدورات مرکز پژوهشی «حسینیه اندیشه» خارج است. لذا به ناچار باید بحث درباره قیام حضرت امام را از سال 1348 آغاز کرد زیرا ایشان در آن سال و در خلال درس خارج فقه خود -- که در کتاب حکومت اسلامی انعکاس یافته -- به جمع بندی آکادمیک از ادبیات حوزه پیرامون حکومت می پردازند. البته مبنای جامعه شناسی در آن مبحث به ادبیات قبل از رنسانس باز می گردد که بر قانون محوری استوار شده و لذا موضوع حکومت، جلوگیری از هرج و مرج و برقراری «نظم» از طریق جعل قوانین اعتباری است.(1) اما با توجه به توضیحاتی که در این سلسله مباحث گذشت، توجهی به سطح «تعادل» و سطح «توسعه» در آن نشده است. نتیجه این مبنا در این مطلب انعکاس می یابد که حضرت امام در امر حکومت، بر قوه مقننه تمرکز می کنند و تأکید دارند که حق تشریع، مختص به خدای متعال است و لذا قوه مقننه حق تشریع ندارد بلکه می تواند برای تحقق احکام فقهی در زندگی مردم به برنامه ریزی مبادرت کند. البته حضرت امام در این بحث نظری، همزمان استبداد و جمهوریت را نفی می کنند.(2)

ص: 194

اقشار مختلف در جاذبه ای از آرامش و طمأنینه و استقرار قرار گرفتند و از اضطراب و تجاوز دور شدند که این به معنای جریان توحید در عمل است. زیرا افراد و ملت هایی که به امر نامحدود (قدرت و علم مطلقه الهی) متصل شوند، نسبت به إتمام مقدورات و امکانات خود دچار خوف و اضطراب نمی شوند و برای ضمیمه کردن قدرت دیگران به خود، به فکر تجاوز به حقوق آنها نمی افتند. از این رو، مبنای قیام حضرت امام و جامعه دینی نمی تواند تنازع و تکالب بر سر دنیا را بپذیرد بلکه برمبنای تعلق به خدای متعال، همدلی و همفکری و همکاری جریان می یابد و جنگ و خشونت به یک امر تاکتیکی و غیراستراتژیک تبدیل می شود؛ برخلاف مبنای سبک زندگی غربی که نحوه جریان اخلاق رذیله در آن، طی مباحث گذشته روشن شد. همچنین در حکومت های دینی، صلح و آزادی و برادری محقق می شود زیرا آزادی واقعی منوط به اتصال به اراده نامحدود خدای متعال است اما کسی که به امر محدود تعلق دارد، به همان اندازه محدود شده و اسیر آن خواهد شد. با توضیحات فوق روشن شد که عدالت و صلح و آزادی تنها در دستگاه انبیا تحقق می یابد و طرح این شعارها توسط نظامات مادی، دروغ و فریبی بیش نیست.

پس مبنای انقلاب حضرت امام (ره) و تشکیل نظام جمهوری اسلامی به اخلاق حمیده باز می گردد چون اتصال به مشیت خدای متعال نه تنها باعث تجاوز به حقوق دیگران نخواهد شد بلکه تکیه به قدرت و علم و فضل الهی موجب می شود تا انسان ها و حکومت ها، ثروت و اطلاع و قدرتِ تولید شده را برای خود حفظ نکنند بلکه آن را به دیگران نیز ببخشند و اهل فداکاری و ایثار و خدمتگزاری به عموم شوند. البته این رفتار ناشی از مبنای الهی در تشکیل جامعه و حکومت است و الا مبنای انسانی در تشکیل جامعه و حکومت، منجر به ایثار و فداکاری نمی شود بلکه به دنبال دستیابی همگان به زندگی خوب و مرفه است که این آرمان در سبک زندگی غربی با محروم کردن مردم به نفع سود سرمایه و قشری خاص لگدمال شده است. یعنی حضرت امام از ابتدا برای تحقق حکومت دینی قیام کرد و تشکیل حکومتی که دائماً رفاه مادی و مشتهیات نفسانی را ارتقا دهد، دنبال نمی کرد

ص: 196

بلکه همانند سایر نظام های دینی، خدمتگزاری به ملت و فداکاری و ایثار برای بهره مندی عموم را به اصل موضوعه در نظام اسلامی تبدیل نمود.

لحظه حاضر نشد از شعار و آرمان دینیِ قیام دست بکشد و کوتاه بیاید.

اما قبل از آن که تفصیلاً به چگونگی جریان این مبنا در مدیریت کشور و برخورد آن با تئوری قدرت غربی پرداخته شود، مناسب است گزارشی مصداقی و کمّی از سایر رفتارهای حضرت امام در عرصه سیاست خارجی ارائه شود:

حمایت از تسخیر لانه جاسوسی امریکا در کشور، برخورد با رژیم مصر پس از انعقاد پیمان کمپ دیوید(1)، برخورد با رژیم لیبی به دلیل ربایش امام موسی صدر،(2) کمک به مردم

ص: 198

افغانستان در مبارزه با شوروی، ابتکار راهپیمایی روز قدس در آخرین جمعه ماه مبارک رمضان، ارتباط حسنه با کشور سوریه به دلیل ایستادگی آن در مقابل رژیم صهیونیستی، دعوت به وحدت با برادران اهل تسنن، برخورد با سلمان رشدی با تکیه به حساسیت های جهان اسلام و بدون توجه به قوانین بین المللی، شماتت پاپ به دلیل سکوت او در برابر مظالم ابرقدرت ها با تکیه به فرهنگ حضرت مسیح (ع)(1)، نامه به گورباچف و دعوت او به اسلام و هشدار درباره فروپاشی شوروی، موضع گیری در برابر سازمان ملل و نهادهای وابسته و سرزنش آنها(2)، صدور پیام به کنگره عظیم حج به صورت سالانه برای هماهنگ کردن

ص: 199

افکار عمومی در امت اسلام، برخورد تحقیرآمیز با مک فارلین به عنوان مشاور امنیت ملی دولت امریکا و فرستاده ریگان(1)، شکل گیری حرکت های دانشجویی در خارج کشور به تبع رهنمودهای ایشان و... که همگی این مواضع برمبنای استکبارستیزی و مقابله با ابرقدرت ها و دست نشاندگان آنها همزمان با وحدت و برادری با جهان اسلام بود.

لذا رویه ایشان در امور سیاسی و فرهنگی، در محورهای ذیل قابل اشاره است:

توجه به مستضعفین و محرومین، تصفیه عناصر فاسد از ادارات و نهادهای نظامی و روحانیت، عفو عمومی و ایجاد آرامش در کشور، به صحنه آوردن مردم برای اداره کشور در همه عرصه های سیاسی و امنیتی و دفاعی و فرهنگی و اقتصادی خصوصاً با تکیه بر حضور مساجد و روحانیون، نهادسازی برای تحقق مأموریت های انقلابی و اسلامی مانند بسیج، سپاه پاسداران، کمیته ها، جهاد سازندگی، نهادهای نمایندگی ولی فقیه، انجمن اسلامی ادارات و کارخانه ها، کمیته امداد، بنیاد شهید، بنیاد مستضعفان، بنیاد مسکن، دفتر تبلیغات، شورای عالی حوزه، شورای عالی انقلاب فرهنگی، تشکل های دانشجویی، دادگاه های انقلاب، دادگاه ویژه روحانیت و... همزمان با حفظ نظامات موجود برای اداره بخش سخت افزاری. تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی و قرار دادن اداره کشور در مسیر قانون مداری. تدوین قانون اساسی با تکیه به ظرفیت موجود از فقه و فهم دینی. تعین منزلت نهاد ولایت فقیه و شورای نگهبان در قانون اساسی. تأیید حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به دلیل برخی ضرورت ها در ابتدای انقلاب و دستور به انحلال آنها پس از رفع ضرورت. حضور نمایندگان اهل سنت و اقلیت های دینی در مجلس شورای اسلامی. تغییر بافت دولت مردان و نمایندگان مجلس بدون توجه به ساختارهای حزبی و با تکیه بر عناصر مردمی، خدمتگزار و دارای الگوی مصرف انقلابی و کنترل درآمدهای آنان. تأکید بر جایگاه مهم مجلس در رأس امور و قرارگرفتن این قوه در نظام موازنه جدید نسبت به دیگر قوا و اهتمام به استقلال قوه قضائیه برخلاف عرف جهانی در تبعیت این دو قوه از قوه مجریه.

مذهبی. به خدمت گرفتن روزنامه های پرتیراژ اطلاعات و کیهان به نفع نظام. برخورد با تمامی مظاهر فساد از قبیل مشروب فروشی ها، کاباره ها، فاحشه خانه ها، اعتیاد، مافیای اداری و... . جهت بخشی جدید به هنر و ورزش در کشور و ایجاد تغییرات در سینما، تلویزیون، رادیو، موسیقی و... . جهت گیری جدید نسبت به حضور بانوان در جامعه، طرح مسأله انقلاب فرهنگی در نهاد دانشگاه و آموزش و پرورش و... .

17

کردند و با باطل دانستن نظام امریکا و نظام عراق، درگیری طرفین را نمونه تحقق دعای «اللهم اشغل الظالمین بالظالمین» معرفی کردند؛ زیرا باطن رژیم بعثی هیچ تفاوتی با ماهیت پلید امریکا و اخلاق رذیله جاری در این رژیم نداشت. این در حالی بود که افراد و گروه هایی توصیه می کردند که جمهوری اسلامی باید از عراق حمایت کند و از این طریق، سهم بیشتری از قدرت در منطقه را بدست آورد. کمک نظامی به مسلمانان بوسنی و هرزگوین و یاری آنان برای بازسازی این کشور پس از جنگ، از دیگر رفتارهای حق طلبانه نظام در دوران مدیریت ایشان بود. همین روند با کمک های گسترده جمهوری اسلامی به حزب الله و گروه های مقاومت فلسطینی تداوم یافت و موجب عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان و سپس پیروزی محور مقاومت در جنگ 33 روزه و 22 روزه شد و در بازسازی خرابی های ناشی از این جنگ ها در جنوب لبنان و غزّه نیز ظهور و بروز پیدا کرد. در شرایط کنونی نیز این کمک ها به مردم یمن، عراق و سوریه ادامه دارد.

البته در زمینه دیپلماسی جهانی باید به تفاوت بزرگ بین دوران رهبری حضرت امام با زمان آغاز مدیریت مقام معظم رهبری توجه کرد. در واقع حضرت آیت الله خامنه ای هنگامی به رهبری رسیدند که شرایط سیاسی نظام جمهوری اسلامی با قبول قطع نامه 598 تغییر کرده بود. در فرهنگ انبیا و ادیان الهی اگر عهدی پذیرفته شود، نقض نخواهد شد و به تاریخ می آموزند که دستگاه الهی نقض عهد را آغاز نخواهد کرد؛ ولو این که آن عهد در حال مظلومیت و فشار امضا شده باشد. با این رفتار اخلاقی، دشمن در طول زمان مفتضح شده و چهره زشت او افشا می شود و به همه دنیا اثبات خواهد شد کسانی که افکار عمومی را با شعار گفتگو و مذاکره داده اند، بویی از منطق و اخلاق و گفتگو نبرده اند و استکبار و عهدشکنی را پیشه ی خود ساخته اند؛ همان گونه که این امر در مسأله ی برجام محقق شد. به هر صورت، دوران مدیریت مقام معظم رهبری با پذیرش حَکَمیت سازمان ملل آغاز شد و جمهوری اسلامی ناچار بود حرکت خود را در این چارچوب تنظیم کند و قیود جدیدی را

ص: 205

بپذیرد. اما متأسفانه برخی عناصر مذهبی و انقلابی بدون توجه به تغییر شرایط، این نوع رفتار نظام در دیپلماسی جهانی را به قاطعیت حضرت امام و ضعف مدیریت حضرت آیت الله خامنه ای ارجاع می دهند که این یک قضاوتِ نادرست و یک بی انصافی بزرگ است. علی رغم این شرایط جدید، قدرت نظام اسلامی در مقیاس منطقه ای و بین المللی با تدابیر رهبری افزایش یافت که نمونه آن در تحقیر دولت های اروپایی به ویژه دولت آلمان در قضیه ی دادگاه میکونوس(1)، احیای سازمان کنفرانس اسلامی در دوران دولت اصلاحات، برگزاری اجلاس سران غیرمتعهدها در دوران دولت عدالت، مشارکت کشورهایی مانند برزیل و ترکیه در دفاع از حق هسته ای ایران، نقش آفرینی جمهوری اسلامی در افریقا و امریکای جنوبی، محکومیت جنایات امریکا و رژیم صهیونیستی در مجامع مختلف جهانی، حضور ایران در دانشگاه کلمبیا و... قابل مشاهده است و این موارد، همگی در اثر تداوم سیاست ضداستکباری حضرت امام (ره) توسط مقام معظم رهبری حاصل شده است.

است که اوج آن در پیام سالانه به کنگره ی عظیم حج منعکس می شود.

در نتیجه تداوم این راه نورانی است که نقاب از چهره اسلام اموی و ناصبی و منافقین امت کنار رفته و کسانی که خدای متعال در قرآن کریم آنها را در کنار کفار قرار داده، در مقابل افکار عمومی مسلمین رسوا شده اند. در واقع کشورهایی مانند عربستان و ترکیه که به دنبال قرار گرفتن در قطب قدرت جهان اسلام و رقابت با جمهوری اسلامی بودند، ناچار شده اند تا برای کنترل امواج بیداری اسلامی و حفظ حکومت خود، ننگ هم پیمانی با اسرائیل را بپذیرند و رسماً در کنار کفار حربی قرار بگیرند. لذا همزمان با تدابیر مقام معظم رهبری در جهت آرایش سیاسی، دفاعی، امنیتیِ نظام اسلامی در منطقه و شکست فتنه تکفیری، امریکا و اروپا ضربه هایی را از سوی تروریست ها متحمل شدند و با هزینه های ناشی از بحران آوارگان مواجه گردیدند و به همین دلیل، به دنبال آن هستند که به این وضعیت پایان دهند و با کنار گذاشتن برخورد نظامی، دوران جنگ سرد با جمهوری اسلامی را آغاز کنند.

اراده نظام جمهوری اسلامی تسلیم شده و ابدان شهدا را به کشور بازگرداند و این در حالی بود که سران سعودی در این حادثه، نسبت به هیچ کشور اسلامی دیگری پاسخگو نبوده و اعتنا نکردند و هیچ مسؤولیتی را در قبال سایر قربانیان این فاجعه نپذیرفتند. محور بعدی، دو نامه ایشان به جوانان اروپایی و امریکایی است(1) که توجه ایشان به هدایت نظام کفر و شکستن فضای ظلمانی حاکم بر آن را نشان می دهد. در کنار این مسائل باید به برخورد استکبار جهانی و ارتجاع منطقه با بیداری اسلامی اشاره کرد که برای انحراف این نهضت بزرگ، به دخالت در مصر، لیبی و... پرداختند و تمامی هویت و امکانات خود را در سوریه متمرکز کردند تا از این طریق، موج بیداری را متوقف کنند و از فروپاشی سایر دولت های وابسته و افزایش قدرت جمهوری اسلامی جلوگیری نمایند. اما نظام جمهوری اسلامی با کمک حزب الله لبنان و سایر شیعیان و آزادگان در منطقه توانست در مقابل این فتنه بزرگ در منطقه مقاومت کند که آثار و برکات این ایستادگی، امروز به منصه ظهور رسیده است. به طور کلی باید توجه داشت که حضرت آیت الله العظمی خامنه ای علی رغم برخی محدودیت ها و تغییر شرایط -- با توضیحی که پیرامون آن مطرح شد -- توانسته اند راه حضرت امام را با همان صلابت و قدرت ادامه دهند و جهت گیری الهیِ نظام را حفظ کنند.

می پرداختند که مرتبط با «جهت گیری» (مدیریت سطح توسعه) بود و سن ایشان اقتضا نمی کرد که وارد مسائل مربوط به «ساختارها» (مدیریت سطح کلان) و امور اجرایی شوند؛ اما حضرت آیت الله خامنه ای به دلیل دو دوره حضور در منصب ریاست جمهوری و آشنایی با مسائل اجرایی، در برخی امور مربوط به سطح کلان نیز وارد شدند که منجر به برکات زیادی برای نظام اسلامی شد.

شمردند و این در حالی بود که کشورهایی مانند امریکا و انگلستان و فرانسه تا پیش از انتخابات سال 88 به دنبال مذاکره با ایران و کاهش تنش و خروج از جنگ نظامی و آغاز جنگ سرد با جمهوری اسلامی بودند. اما با فراهم شدن شرایط جدید، با سرعت و شتاب زدگی فراوان وارد عرصه فتنه شدند و این وضعیت نابهنجار تا 8 ماه به طول انجامید و کشور را دچار چالشی عمیق کرد. اما حلم و مدیریت رهبری در نهایت دشمنان را مأیوس کرد و بین سران فتنه و همراهان آنان در مناصب مختلف شکاف انداخت و برخی مسؤولین نظام را حفظ کرد. در واقع ایشان با سخنان و مواضع خود، یک تنه و همانند یک رسانه، هوش و حافظه اجتماعی و افکار عمومی را مدیریت کردند و باعث شدند یوم الله 9 دی شکل بگیرد. البته عکس العمل نظامات مادی در برابر چنین چالش هایی برخورد جنایت آمیز و تصفیه های گسترده در همه سطوح جامعه است چنان که در رفتار دولت ترکیه پس از کودتای اخیر (سال 2016 میلادی) مشهود است. اما ظاهراً رهبری حتی با حبس و مجازات سران فتنه مخالفت کردند و علی رغم محاکمه برخی عناصر سیاسی، جناح سیاسی نزدیک به فتنه گران را از عرصه سیاسی کشور حذف نکردند و برخی حامیان فتنه را در برخی مناصب ابقا نمودند و حتی با گذشت 4 سال از فتنه، به تعامل با دولتی پرداختند که از نظر مذاق سیاسی با گردانندگان و حامیان فتنه قرابت دارد؛ بدون آن که این روند منجر به شکاف و تفرقه سیاسی در کشور شود. زیرا رهبری سعی دارند تا این عناصر را به عنوان فرزندان انقلاب حفظ کنند و آنها را به کار و خدمت تشویق کنند و همزمان با موضع گیری های خود، افکار نادرست آنها را (از قبیل پیام قیام عاشورا برای مذاکره با دشمن، اسلام رحمانی، کنارگذاشتن قدرت نظامی و موشکی و...) تصحیح و اصلاح نمایند و به میزانی که با آرمان های انقلاب همراهی کنند، آنها را مورد حمایت خود قرار دهند.

این نوع برخوردها از عجایب مدیریت دینی در این عصر است و عظمت این نوع مدیریت در آن است که نه تنها هیچ ترسی از مخالفین یا حتی از کفار و منافقین ندارد بلکه

ص: 211

آنها را مدیریت می کند و باعث انحلال آنها در دستگاه الهی می شود. حضرت امام و مقام معظم رهبری نیز همین حقیقت نورانی در مقابل افکار عمومی در داخل و خارج کشور به نمایش گذاشته اند و این در حالی است که در عرف جهانی، مخالفین با انواع خشونت ها و وحشی گری ها سرکوب می شوند و دستگاه های امنیتی و زندان های مخوف برای همین برخوردها طراحی شده اند و تمامی عناصر و گروه ها را در ده ها لایه کنترل می کنند. لذا آزادی واقعی تنها در نظام جمهوری اسلامی و در سایه مدیریت حضرت امام و مقام معظم رهبری محقق شده و اگر کسی به دنبال براندازی نظام اسلامی نباشد، حیات سیاسی خواهد داشت. لذا مقام معظم رهبری در قضیه قتل های زنجیره ای به این حقیقت اشاره کردند که کسانی که در این قضایا کشته شدند، جزو مخالفین بی ضرر نظام بودند و انگیزه ای برای برخورد با آنها وجود نداشت(1). در واقع کسی که به اراده و قدرت الهی متکی است و براساس علم ربوبی و معارف قرآنی، قدرت پیش بینی نسبت به تحرکات کفر و نفاق را داراست و با اعلام آن به مردم، فضا را برای هدایت آنها فراهم می کند، نیازی به رفتارهای خشونت آمیز و وحشیانه اهل دنیا ندارد. لذا حقیقت آن است که زندانی سیاسی به معنای خاص آن در عرف بین الملل، در ایران اسلامی وجود ندارد بلکه در نظام الهی کسانی به مجازات می رسند که از اشقیا هستند و پایین ترین درک وجدانی و انسانی را کنار گذشته اند و راهی جز برخورد با

ص: 212

آنها باقی نمانده است.

در عرصه هنر نیز نظام اسلامی توانسته به تولید فیلم ها و سریال هایی مبادرت کند که بیننده های متعددی در منطقه و جهان پیدا کرده و گرچه هالیوود از نظر جهانی در این عرصه را پیشتاز است اما جمهوری اسلامی هم به برخی موفقیت ها در این سطح دست یافته است.

کشور بود، توجه داشت و ثانیاً به این مسأله دقت کرد که با عبور از شرایط سخت پس از جنگ، توجه به نقاط محروم و کاهش فاصله آنها با بقیه مناطق کشور در دستور کار نظام قرار گرفت و بخش بزرگی از مقدورات کشور در جهت سیاست محرومیت زدایی صرف گردید. تنها پس از طی این مراحل بود که شرایط برای خروج از روزمرگی و نگاه به آینده اقتصاد فراهم گشت و در سال های اخیر است که برنامه ریزی برای تولید ثروت و رشد اقتصادی و اتخاذ موضع درباره اموری از قبیل استراتژی صنعت و تکنولوژی و پژوهش و... می تواند مورد توجه و عنایت قرار گیرد.

البته بحث فوق ناظر به بخش ساختاری در اقتصاد است اما جهت گیری نظام در این عرصه، روشن شد که نظام اسلامی دیپلماسی اقتصادمحور را کنار گذاشت و روابط خارجی را براساس مقابله با ظلم و استکبار بنیان نهاد. در اقتصاد داخلی نیز الگوی درآمد و الگوی مصرف طبقاتی نظام سرمایه داری و حرص و حسد ناشی از آن شکسته شد و حضرت امام و مقام معظم رهبری برخلاف روش های غربی، نگذاشتند تجاوز به حقوق مردم و محروم سازی آنان به ابزار و نرم افزاری برای کنترل عموم تبدیل شود و الگوی درآمد و انتظارات به صورت انقلابی شکل گرفت. همچنان که ضرباتی سنگین بر خُلق تکاثر و سایر اخلاق رذیله ای که بر اثر سبک زندگی غربی در بخش اقتصاد پدید می آید، وارد شد و لذا قسمت قابل توجهی از اموال عمومی که طبق تئوری تولید ثروت مادی باید وارد چرخه اقتصادی کشور می شد و قطب های توسعه و سودهای کلان را پدید می آورد، به سمت کمک به جبهه ها و محرومیت زدایی و خیرات و اوقاف و مدرسه سازی و... متمایل گشت. به عبارت دیگر بخش مهمی از کارکردهای اقتصاد غربی در جریان اخلاق رذیله در ایران پس از انقلاب تحقق نیافت و این به دلیل اخلاق الهیِ امام و مقام معظم رهبری و جریان نسبی آن در مدیریت کشور بود.

ص: 215

18

و فرهنگ تحزب و دستیابی به قدرت از طریق احزاب، با مدیریت حضرت امام و مقام معظم رهبری به حاشیه رفت. حتی هنگامی که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به عنوان یک تشکل مبارز و انقلابی و مذهبی -- که اعضای آن به دور از زدوبندهای سیاسی رایج در غرب بودند -- تصمیم گرفت در انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی برای تمامی شهرها لیست منتخب خود را به مردم معرفی کند، حضرت امام مخالفت کرد و از آنان خواست تا این تصمیم را تنها در شهر قم عملی نمایند. البته امام خمینی با ثبت و تشکیل و فعالیت احزاب در کشور مخالفت نکرد اما فرهنگ حزب گرایی را -- که در سبک زندگی غربی، ابزاری برای امتیازخواهی و امتیازدهی و خرید و فروش آرای عمومی است -- تضعیف نمود و معتقد بود که در نظام مردمی، عموم مردم به بلوغی رسیده اند که بدون اتکا به احزاب، خود از طریق مشورت با معتمدین به گزینش و انتخاب صالح دست بزنند.

در عرصه گردش تصمیم نیز گرچه قبل از بازنگری در قانون اساسی، رییس جمهور به عنوان هماهنگ کننده قوا شناخته شده بود اما رفتار و مواضع حضرت امام باعث شد قدرت قوه مجریه به نسبت وضعیت متداول در سبک زندگی غربی، کاهش پیدا کند و از إعمال نفوذ آن بر سایر قوا کاسته شود و عملاً هماهنگ کردن قوا توسط منصب رهبری محقق گردد و قدرت و جایگاه اصلی در کشور به ولی ّفقیه سپرده شود؛ یعنی حفظ تمایلات و وجدان عمومی به دست رهبری است و توبیخ و تشویق متناسب با آن توسط قوه قضائیه انجام می شود. در جایگاه دوم، نمایندگانی وارد مجلس شدند و در قانون گذاری محوریت یافتند که از دل روستاها و شهرهای کوچک یا مناطق محروم کلان شهرها و پایتخت برآمده بودند و با درد مردم آشنایی داشتند و قوه مجریه در جایگاه بعدی قرار گرفت و باید تحقق قوانین مصوب مجلس را دنبال می نمود. در نتیجه، وزن و جایگاه قوای سه گانه در مقوله گردش تصمیم، به نفع اسلام و آرمان های انقلاب واقع شد. این روند دقیقاً برخلاف سبک زندگی غربی در عرصه سیاست بود، اما فضای بحرانی در کشور و جنگ هشت ساله و

ص: 217

تبعیت از حضرت امام باعث شد تا این تدبیر به خوبی پیاده و اجرا شود.

همان گونه که اشاره شد، رسانه های پس از انقلاب از بند فرهنگ استبداد و فرهنگ سرمایه داری نجات پیدا کردند و اغلب به رسانه هایی تبدیل شدند که خرید و فروش اطلاعات در آنها به ضدارزش تبدیل شد و عناصر رسانه ای از ریاست صدا و سیما تا سایر رده های مطبوعاتی، زندگی خود را با الگوی مصرف انقلابی پی گرفتند. زیرا برخلاف سبک زندگی غربی در عرصه رسانه که بخش خصوصی بر آن حاکم است، رسانه ها و مطبوعات و خبرگزاری ها پس از انقلاب عمدتاً دولتی شدند؛ اما به معنای دولتی که انقلابی و آرمان گرا و مذهبی و خدمت گزار مردم بود. در واقع حضرت امام باعث استقلال رسانه ها شدند و آنان را در خدمت مذهب و انقلاب قرار دادند.

همچنین در بخش فرهنگ و پسند و روابط اجتماعی، مراکز و مظاهر فساد که از طریق تحریک مشتهیات، تربیت مادی را برای نیروی انسانی رقم می زدند، تعطیل شدند و جای آنها را مساجد و هَیَأت و اعتکاف و حج و سفرهای زیارتی و معنوی و... گرفتند. در واقع جهت گیری الهی بر روابط اجتماعی در ایران حاکم شد و انسانی که توسط حضرت امام پرورش پیدا کرد، آرامش روحی و فکری خود را در دستگاه معنویت تأمین می نمود؛ برخلاف سبک زندگی غربی که بهینه روحی و فکری و جسمی انسان در آن، از طریق شهوات مادی و رذایل اخلاقی محقق می شود.

در بخش اقتصادی نیز باید توجه داشت که در زمان مدیریت حضرت امام، فضای آرامی برای تولید ثروت فراهم نبود زیرا تمامی مقدورات کشور باید در مسیر جنگ و دفاع مقدس و تأمین مایحتاج عمومی و حداقل معاش مردم خرج می شد و زمینه ای برای رونق بازار و گردش چرخ های اقتصاد وجود نداشت. در نتیجه ، اقتصاد کشور به یک اقتصاد دولتی و حداقلی تبدیل شد همان طور که حتی در کشورهای سرمایه داری، بروز جنگ باعث می شود که بخش خصوصی در حاشیه قرار بگیرد و دولت با جیره بندی کالاها به همه عرصه ها ورود

ص: 218

پیدا کند. از سوی دیگر، احکام فقهی وارد زندگی مردم شد و سعی زیادی انجام گرفت تا روابط اقتصادی براساس حرام و حلال الهی شکل بگیرد.

فرهنگ مذهب، ارزش ها و استکبارستیزی جهت دهی شده و جایگزین رانت های اطلاعاتی گردید. در عرصه سیاست خارجی، استکبارستیزی جایگزین فرهنگ توسعه یافتگی (شرقی و غربی) شد و در داخل، نظام اسلامی مجبور شد با قائلین به مبنا قرارگرفتنِ تکامل مادی در امر مدیریت درگیر شود و در برابر کسانی که می خواستند با مبارزه ی مسلحانه یا مبارزات پارلمانتاریستی، افکار غربی یا شرقی را در کشور پیاده کنند، بایستد. در مقوله سازمان و تشکیلات نیز باید توجه داشت که حضرت امام با نهادسازی توانستند مأموریت های انقلابی را پیگیری کنند و لذا ملت ایران در روابط استخدامی و کارگری، از اسارت سبک زندگی مدرن خارج شد.

اساسی نیز نسبت به این مطلب تصریح شده است.(1) در نتیجه حضرت امام فرهنگ اشرافی گری را -- که بر اثر جریان الگوی مصرف غربی در ایران توسط رژیم پهلوی پدید آمده بود -- مورد هجمه قرار دادند و آن را برای مدیران نظام به یک امر ضدارزشی تبدیل کردند و حرص دائم التزاید را در جامعه ایرانی به حاشیه راندند. این در حالی بود که این فرهنگ، علت ایجاد انگیزش اجتماعی برای کار و تلاش در تئوری تولید ثروت غربی به شمار می رود. حضرت امام همچنین با کاهش فاصله حقوق ها ضربه ای اساسی به الگوی درآمد طبقاتی وارد کردند و از این طریق، جریان خُلق حسد در جامعه را تضعیف نمودند و علت برخورد مقام معظم رهبری با پدیده حقوق های نجومی نیز به همین جهت گیری باز می گردد. از سوی دیگر، اختصاص یارانه های پنهان به عموم مردم و تعمیم رفاه در کشور و کاهش فاصله رفاهی بین شهرها و روستاها و کمک به دهک های پایین از طریق بیمه های بهداشتی، مسکن مهر و... از مواردی هستند که برای مقابله با الگوی درآمد غربی و فاصله طبقاتی ناشی از نظام سرمایه داری به مرحله عمل رسیدند. در واقع محرومیت و فاصله طبقاتی در سبک زندگی غربی ابزاری برای کنترل مردم و وادار کردن آنها به فرمان بَری است اما رهبران نظام این روند ظالمانه را به رابطه عاشقانه بین امام و امت تبدیل کردند و این محبت مداری و اخلاق محوری باعث شد تا مردم در همه صحنه ها به میدان بیایند و در راه امام و رهبری فداکاری کنند.

ص: 221

-- امکان تحقق ندارد. پس گرچه تمامی تصمیمات حضرت امام در سطح جهت گیری، با بنیان های تئوری تولید ثروت و اطلاع و قدرت درگیر شد و فضای دیگری را در کشور پدید آورد و با بیاناتی که پیرامون اصل نظام، مردم و اصناف مختلف مطرح کرد، سطح «تصمیم گیری» در کشور را به عهده گرفت اما همان گونه که بیان شد، زندگی در قرن بیستم وابسته به سطح «تصمیم سازی» است؛ یعنی تصمیم گیری ها تا زمانی که برای بخش «کارشناسی» ترجمه نشود، وارد زندگی مردم نخواهد شد.

لذا در زمان مدیریت حضرت امام، خیل کثیری از کارشناسان دانشگاهی، انقلابی شدند و آرمان های امام را پذیرفتند و تمام همت خود را صرفِ این مهم کردند که برای پیاده کردن منویات حضرت امام، باید چه تغییرات سخت افزاری و نرم افزاری ایجاد شود. این کار بزرگ در همه ابعاد اداره کشور توسط دانشگاهیان انجام شد؛ همان گونه که بسیاری از نخبگان حوزه وارد قوه قضائیه شدند و با تلاش تخصصی خود، راهی برای جریان فقه موجود در حقوق و قضای مدرن در سطوح عمومی، صنفی و حاکمیتی پیدا کردند. پس نکته بسیار مهم آن است که حوزه و دانشگاه در صحنه تخصصی با حضرت امام همراهی کردند و تا حد امکان، تصرفاتی را در به کارگیری تخصص های موجود انجام دادند تا تصمیمات حضرت امام در کشور جریان یابد. البته تشخیص این روند در ابعاد مختلف اداره کشور (از قوای سه گانه و امور امنیتی و دفاعی تا عرصه رسانه ها و مطبوعات و...) کار بسیار پیچیده ای است و به یک منطق و دستگاه محاسباتی احتیاج دارد تا معلوم شود کدام ترکیب سازی های نوین در عرصه های کارشناسی باعث شده امور جامعه به نفع استکبارستیزی و همگرایی در داخل و منافع عمومی و... به پیش رود. یعنی علی رغم حفظ قطعات دستگاه کارشناسی غرب، جایگاه و توزین امور کارشناسی به نحوی تغییر یافته که به کارگیری قطعات این دستگاه در عمل، به نفع اسلام واقع شده است. لذا برای تئوریزه کردن راه و اندیشه حضرت امام و پایه قرار دادن آن برای حرکت های بعدی لازم است تا هزاران

ص: 223

پایان نامه تخصصی با این موضوع تولید شود که این امر تنها با تکیه بر منطق و فلسفه ای امکان پذیر است که قدرت تفسیر انقلاب اسلامی را داشته باشد.

19

این چالش ها را دنبال می کرد، توسط رهبران نظام مورد توجه قرار گرفت و در سه سطح «حوزه، دانشگاه و نظام اجرا» پیگیری شد اما قبض وبسط ها و بن بست هایی در این بخش وجود دارد. به عبارت دیگر به تبع مدیریت حضرت امام و مقام معظم رهبری، مسائلی در رابطه با ساختارهای تمدن موجود و سبک زندگی غربی -- که از دوره ی پهلوی به ارث رسیده بود -- پدید آمد و موضوعاتی شکل گرفت که به دلیل طرح آنها از سوی ادبیات انقلاب، دستگاه کارشناسی کشور مجبور بود با آن موضوعات مواجه شود و موضع خود را در قبال آنها مشخص کند. لذا در عرصه کارشناسی، تصمیمات رهبران انقلاب موضوع بحث و گفتگو قرار می گرفت و در عرصه میدانی، این تصمیمات به نحوی ترجمه می شد تا با ایجاد تغییراتی در به کارگیری کارشناسی موجود، امکان جریان آنها در صحنه عمل فراهم شود اما فقدان یک دستگاه کارشناسی دین محور برای اداره کشور از یک سو و جریان اخلاق رذیله و جهت گیری مادی در ساختارهای سبک زندگی غربی و ادبیات کارشناسی آن -- که در مباحث گذشته به اثبات رسید -- از سوی دیگر، موجب شد تا چالش ها و قبض وبسط هایی در برابر نظام قرار گیرد که این روند تا به امروز تداوم یافته است.

اطلاع غربی و تناسب آن با مناصب اجتماعی عملاً وزن کمتری پیدا کرد و بافت عمومی مسؤولین قوای سه گانه براساس این جهت گیری جدید شکل گرفت. اما پس از قبول قطع نامه و با آغاز دوره بازسازی، دولت وقت بر اولویت تخصص تأکید کرد و بدون حذف تعهد، نقش اصلی را به متخصصین محول کرد زیرا ساخت سد و سیلو و جاده و سایر زیرساخت های توسعه، محتاج تخصص و بهادادن به آن بود. به تبع این روند، الگوی درآمد نیز تغییر کرد و پیش برد سازندگی از طریق انگیزش آرمانی و جهادی و انقلابی، تضعیف شد. بنابراین نظام اسلامی از ابتدای حیات خود تا امروز درگیر مسأله تعهد و تخصص بوده و علی رغم غلبه تعهد بر تخصص در اوائل انقلاب، امروزه تخصص توانسته از منزلت ساختارهای عینی که برای زندگی اجتماعی ضرورت دارد، خود را بر تعهد تحمیل کند. البته این مطلب براساس مباحث نظری محقق نشده بلکه شاخصه های جهانی و بین المللی که رفتار نظامات را با تکیه بر عدد و رقم و کمّیت کنترل می کند، نظام فکری متخصصین دانشگاهی را در عرصه تئوری تولید ثروت و اطلاع و قدرت شکل داده و باعث شده تا در فقدان شاخصه های کمّی دینی و انقلابی، تخصص به سهم بیشتری در تعیین قوانین دست پیدا کند؛ زیرا اداره نظام در تمامی عرصه ها امری پیچیده است و به اظهارنظرهای فنی و تصمیمات کارشناسی و شاخصه های عینی نیاز دارد.

مسأله ی دیگر در همین رابطه، راه اندازی دانشگاه آزاد و دانشگاه پیام نور است که تأسیس آنها توجیهی متناسب با روند توسعه یافتگی نداشته بلکه با هدف دستیابی به عدالت علمی و آموزشی و تأمین بستر برای بهره مندی عموم از تحصیلات عالیه -- که در قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته -- محقق شده است. این در حالی است که در سبک زندگی غربی چنین روندی معنا ندارد بلکه برای دستیابی به توسعه یافتگی باید فرآیند خاصی را پیمود و زیرساخت های خاصی را پدید آورد که طی این مسیر و ایجاد آن زیرساخت هاست که میزان احتیاج به متخصص را معین می کند. بخشی از این متخصصین باید از خارج تأمین شوند و

ص: 227

بخش دیگری باید در داخل پرورش یابند و تنها بر این اساس است که به پرورش نیروی انسانی و تأمین شرایط لازم برای تحصیلات عالیه اقدام می شود. در واقع فراهم کردن امکانات آموزشی مخصوصاً در سطح تحصیلات عالیه باید دارای توجیه اقتصادی و متناسب با برنامه ی توسعه باشد؛ نه این که ابتدائاً دانشگاه ها در سراسر کشور گسترش پیدا کنند و سپس به دنبال راه حلی برای اشتغال تحصیل کردگان در کشور باشند. در همین راستا همواره از دولت های مختلف به دلیل عدم ایجاد شغل برای تحصیل کردگان انتقاد شده و می شود اما اگر عدالت آموزشی و تعمیم سواد و تحصیلات عالیه در میان عموم ملت امری صحیح و ارزشی است، نمی توان به استفاده از نظام اشتغال غربی ادامه داد که برمبنای توسعه یافتگی و توجیه اقتصادی طراحی شده است و نباید با اتکا به چنین امری بر عملکرد دولت ها خُرده گرفت بلکه باید نظام اشتغال جدیدی را طراحی کرد که با عدالت آموزشی سازگار باشد. امروزه با کاهش جمعیتی که در سن ورود به دانشگاه ها هستند، دانشگاه های کشور با هزاران ظرفیت خالی مواجه شده اند که راهکار متداول برای حل این چالش، جذب دانشجوی خارجی است. اما تحقق این راهکار نیز وابسته به این است که ایران به یک کشور آرام به تعریف غربیِ آن تبدیل شود و همانند کشورهایی از جمله مالزی در برابر مظالم دنیا سکوت کند و با دست برداشتن از سیاست ضداستکباری، خود را از فشارهای نظامی و امنیتی قدرت های بزرگ برهاند و از این طریق، امنیت خاطر را برای دانشجویان خارجی فراهم نماید تا به این صورت، درآمد ارزیِ قابل توجهی را به دست بیاورد و هزینه ی انجام شده برای ظرفیت های خالی را بازگرداند. مشابه همین روند در آموزش و پرورش و در موضوع تأسیس مدارس غیرانتفاعی مطرح شد؛ عده ای صرفاً بر مدارس دولتی تأکید داشتند چرا که پرورش کودکان و نوجوانان توسط یک دولت انقلابی و مذهبی و ملی را لازم می دانستند. اما روشن است که با تأسیس مدارس غیرانتفاعی، پول و سرمایه حرف اول را خواهد زد و بخش خصوصی وارد میدان خواهد شد و در این صورت، اخلاق ثروتمندان در

ص: 228

مدارس جریان پیدا می کند. در عرصه رسانه نیز باید توجه داشت که در دنیا رسانه های اصلی در اختیار بخش خصوصی است زیرا رسانه ها هزینه های سنگینی دارند و تأمین این هزینه ها تنها با اخلاق مادی و منفعت طلبانه ی بخش خصوصی میسر می شود. اما در کشوری انقلابی که رسانه نشر آرمان های انقلابی و ارزشی را دنبال می کند، رسانه های مؤثر باید در اختیار دولت و نظام قرار بگیرند.

در واقع این نوع قبض وبسط از ابتدای انقلاب تا امروز در مجلس، دولت و وزارت خانه ها وجود داشته و هر دو رویکرد در تمامی مسائل اجرایی مطرح شده است زیرا از یک سو روحیه استقلال و خودباوری که توسط حضرت امام در ملت و مسؤولان دمیده شده، نظری منفی نسبت به سبک زندگی غربی ایجاد کرده و از سوی دیگر، محاسبات نظام کارشناسی و نظرات و بررسی های آن همواره برمبنای نظام سرمایه داری شکل گرفته است. این فضا باعث شده که به عنوان مثال در وزارت بهداشت و درمان، طب سنتی یا اسلامی در جلسات تصمیم گیری مورد توجه مسؤولین واقع شود و به موضوعی برای بحث و بررسی تبدیل گردد و نظرات دستگاه کارشناسی نیز برای بررسی ابعاد مختلف این موضوع مورد استفاده قرار گیرد. در نتیجه این روند، ترکیبی انضمامی به دست آمده که در آن علاوه بر پزشکی مدرن، جایگاهی برای طب سنتی به رسمیت شناخته شده تا استفاده عموم از آن با مشکلات قانونی مواجه نشود. یا در تصمیم گیری های وزارت آموزش و پرورش، مدارس غیرانتفاعی در کنار مدارس دولتی قرار گرفته اند و مدارس نمونه دولتی نیز به این ترکیب اضافه شده اند. در بخش اقتصادی نیز ارز تک نرخی نشده بلکه به دلیل مردم گرایی و توجه به مستضعفین، کالاهای اساسی با نرخ ارز دولتی خریداری شده و ارز چندنرخی پدید آمده است. لذا در دستگاه کارشناسی کشور و در تمامی تصمیمات اجرایی، سبک زندگی غربی به عنوان یک مدل تجربه شده و کارشناسی شده که آمار مشخص و شاخصه های عینی و کارآمدی معین دارد و کشورهای دنیا زندگی خود را براساس آن سامان داده اند، روی میز مسؤولان قرار داشته است. از سوی دیگر، ایده ها و خلاقیت ها و سنت ها و شئون مختلف

ص: 229

تمدن ایرانی در قبل و بعد از اسلام نیز مورد توجه قرار می گرفته و استفاده از آنها در زندگی عمومی و اجتماعی تبلیغ می شده و این در حالی است که چنین اموری در دنیای امروز، مربوط به عرصه گردشگری است تا با سیری در تمدن های گذشته، تنوعی برای توریست ها ایجاد شود؛ نه آن که سبک زندگی موجود در معماری، هنر، مسکن، شعر، موسیقی، حمل ونقل و... کنار گذاشته شود و شیوه های قبل از رنسانس در طراحی زندگی امروز مورد استفاده قرار گیرد! اما آنچه در کشور ما اتفاق افتاده، احیاء سنت ها و شیوه های پیشین در کنار بهره گیری از ابعاد مختلف تمدن جدید است تا با ترکیب این دو، تمدن اسلامی محقق شود.

در همین راستا، در قوه مقننه همواره دو رویکرد مطرح بوده است. عده ای سعی می کردند برای بررسی و تصمیم گیری در هر مسأله از نگاه فقهی و سایر گزاره های دینی استفاده کنند اما دسته دیگری، نسخه های غربی را که در همه ابعاد اجتماعی طراحی شده است، مورد توجه قرار می دادند و با تبیین مزایای آن، به موانع تحقق احکام شرعی اشاره می کردند و به عنوان مثال، تغییرات در قانون کار براساس نصوص فقهی را موجب چالش هایی برای تولید ثروت می دانستند. در قوه مجریه و امور اجرایی، دستگاه ها و نهادهای انقلابی به دنبال منافع مردم و محرومین بودند و بر فوریت محرومیت زدایی و تعمیم امکانات به تمامی نقاط کشور پای می فشردند و نظرات کارشناسی، بر ضرورت درنظرگرفتن توجیه های فنی و اقتصادی طرح ها تأکید می کردند و به عنوان مثال، بر توجه به چگونگی تأمین بودجه برق رسانی، گازرسانی و... و الزامات نگهداری این شبکه و توسعه آن در آینده پس از پایان عمر شبکه و هزینه های استفاده از تکنولوژی جدید اصرار داشتند. از این رو در تمامی سی وهشت سال گذشته، آموزه های دینی و نظرات حضرت امام در برابر دستگاه کارشناسی و محاسبات و الزامات آن قرار گرفته و این دو رویکرد به نحوی با یکدیگر ترکیب شده و در صحنه عمل تحقق یافته است.

این مطلب مطرح می شد که مالیات اسلامی همان خمس و زکات است و غیر از این دو حکم فقهی، مالیات دیگری در شرع مقدس ذکر نشده که همین نظر در نامه برخی علمای قم به حضرت امام منعکس شد اما ایشان با آن مخالفت کردند و بر اخذ مالیات تأکید نمودند.(1) پس چنین مباحثی در عرصه کارشناسی در می گرفت و در عرصه میدانی نیز بالاخره راهی انتخاب می شد و حرکت نظام ادامه می یافت. در این موضوع نیز متدینین پذیرفتند که علاوه بر ادای خمس و زکات، به دولت نیز مالیات بپردازند. موضوع دیگر راجع به مسائل اطلاعاتی و جاسوسی و ضرورت آن برای نظام اسلامی بود که گرچه این فعالیت ها در سبک زندگی غربی یک امر متداول و معمول تلقی می شد اما متدینین با آن روبرو نشده بودند و بعضاً آن را ضد ارزش می دانستند و بحث هایی در خصوص راه اندازی چنین دستگاهی مطرح شده بود. البته حضرت امام صریحاً بر نیاز نظام اسلامی به دستگاه اطلاعاتی و احکام مترتب بر آن تأکید کردند. مسأله دیگر، مهاجرت به شهرها بود که سرفصلی مهم در سبک زندگی غربی محسوب می شود. در واقع الگوی طبقاتی برای درآمد و مصرف موجب می شود که مکان زندگی نیز به امری طبقاتی تبدیل گردد. لذا شهر، مکان زندگی برای کسانی است که از یک سو بتوانند با الگوی درآمد طبقاتی در شهر زندگی کنند و از سوی دیگر با برطرف کردن نیازهای شهر و شهرنشینی، در تولید کالا و روابط اجتماعی

ص: 231

و قدرت مشارکت نمایند. در نتیجه لازم نیست با وضع قانون از مهاجرت جلوگیری شود بلکه تا قبل از انقلاب اسلامی، موج مهاجرت -- خصوصاً مهاجرت نخبگان -- از سرتاسر دنیا به کشورهای غربی به راحتی پذیرفته می شد زیرا قدرت مدیریت بر نخبگان و تکنوکرات های مهاجر و توانایی به کارگیری آنان در جهت تأمین نیازهای شهرها فراهم بود و نخبگان و تکنوکرات ها نیز به دلیل استعدادها و مهارت های خاص خود می توانستند هزینه های زندگی خود در شهر را تأمین کنند. به عبارت دیگر، شهر به قدرت هزینه و درآمد تعریف می شد و کسانی که چنین قدرتی داشتند، قادر بودند که به شهرها و کشورهای غربی مهاجرت کنند.(1) در ایران و پس از انقلاب اسلامی تلاش شد تا از مهاجرت به شهرهایی مانند تهران و برخی کلان شهرها جلوگیری شود اما ناتوانی در مدیریت مقوله مهاجرت، باعث شد تا سهم 70 درصدی روستانشینان از جمعیت کشور در سال های قبل از انقلاب، به 30 درصد در سال های اخیر کاهش پیدا کند و سهم 30 درصدی شهرنشینان از جمعیت کشور، به 70 درصد در سال های اخیر افزایش یابد. این وضعیت نشان دهنده یک خطر جدی است خصوصاً با توجه به این که در ایران به معادلات سبک زندگی غربی به طور کامل عمل نمی شود و تولید ثروت و دائم افزایی سود به عنوان هدف نظام قرار نمی گیرد.

حضرت امام نیز موکداً بر استقلال و خودکفایی و عدم وابستگی به اجانب پای می فشرد و همزمان با آن، انتظارات عمومی نسبت به مظاهر رفاه در سطوح پایین قرار داشت(1) و لذا مجموعه این شرایط باعث شد تا سرمایه گذاری خارجی در کشور عملاً ممنوع باشد. اما پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران بازسازی، به علت تغییر نظام کارشناسی حاکم بر کشور به کارشناسی غربی و افزایش انتظارات عمومی و تصمیم نظام مبنی بر تأمین رفاه منطقی برای تمامی نقاط کشور و کمبود پول و بودجه و سرمایه برای تحقق این هدف، مجمع تشخیص مصلحت نظام با سرمایه گذاری خارجی موافقت کرد و آن را وارد سبد مصرفی مردم نمود. لذا نظام اسلامی در مسأله سرمایه گذاری خارجی دچار فراز و فرود بوده و چالش جمهوری اسلامی با این مقوله ادامه خواهد یافت. در عرصه تعلیم و تربیت نیز از ابتدای انقلاب، معاونت پرورشی در وزارت آموزش و پرورش تأسیس شد تا مسائل عبادی و ارزشی را در میان دانش آموزان ترویج کند اما بررسی مقدار زمانی که برنامه های این معاونت از محصلین می گرفت و تأثیر آن بر کاهش یا افزایش رشد تحصیلی آنان، باعث شد برخی خواستار محدود کردن فعالیت های این معاونت شوند و عده ای دیگر با تأکید بر ضرورت منزلت مذهب در تربیت و پرورش دانش آموزان و ایجاد منزلت سازمانی برای این مهم، تداوم فعالیت های گسترده آن را دنبال کنند و لذا این مسأله نیز از اموری بوده که دچار قبض و بسط و چالش شده است.

همچنین پیرامون تدوین قانون اساسی، عده ای از علما معتقد بودند که قرآن کریم، قانون اساسی ماست و تدوین قانون اساسی دیگری ضرورت ندارد و لذا از حضرت امام خواستند

ص: 233

تا در صورت اجازه ایشان، در جلسات مربوط به مجلس خبرگان قانون اساسی شرکت نکنند. اما در هرصورت، قانون اساسی برمبنای «عدم مخالفتِ» قوانین با احکام اسلامی تدوین شد و در ادامه همین روند، مجمع تشخیص مصلحت نظام شکل گرفت و سپس ابلاغ سیاست های کلان برنامه های توسعه توسط رهبری مطرح گردید و پس از آن، سند چشم انداز بیست ساله ابلاغ شد و هم اکنون، بحث الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و ضرورت تدوین آن در دستور کار نظام قرار گرفته است. در این سیر از بلوغ حضور دین در جریان تصمیمات نیز قبض وبسط های مختلفی وجود دارد. به عنوان نمونه در سند چشم انداز، ایران به عنوان «کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه» و همزمان «با هویت اسلامی و انقلابی و الهام بخش در جهان اسلام» معرفی شده است. در زمان ابلاغ سند، کارشناسان با تکیه بر اصطلاح «کشور توسعه یافته» این تفسیر را از سند فوق ارائه می کردند که رهبری بالاخره پذیرفته اند که کشور باید به سوی توسعه یافتگی حرکت کند و در این مسیر باید از تجربه کشورهای تازه توسعه یافته همانند ژاپن، چین، کره جنوبی، مالزی و... استفاده شود. اما مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان آن دوره از مجلس شورای اسلامی، انصراف سند چشم انداز به الگو قرار دادن تجربه کشورهای جنوب شرق آسیا را برای توسعه کشور نفی کردند(1) و سپس در سال های بعد و طی اولین نشست

ص: 234

راهبردی جمهوری اسلامی، مفهوم توسعه را دارای بار ارزشی دانستند و بر ضرورت جایگزینی تعبیر «پیشرفت» با اصطلاح «توسعه» و محوریت معنویت در پیشرفت تأکید کردند(1). در واقع قبض و بسط واضحی بین ادبیات انقلاب و ادبیات توسعه وجود دارد و این قبض و بسط هم از لحاظ نظری، هم از لحاظ عینی و هم از لحاظ شاخصه ها قابل انکار نیست. یعنی علی رغم مطالبه رهبری از نخبگان برای ایجاد فضاهای جدید در این عرصه، ماشین توسعه عملاً و با شاخصه های کمّی خود در حال نزدیک کردن جامعه ایران به جامعه جهانی است و لذا باید تکلیف آن روشن شود. همچنین ادبیات دانشگاه در روان شناسی، جامعه شناسی، مدیریت و... دارای علوم کاربردی است و از آنجا که نظام جمهوری اسلامی منتسب به اسلام است، نخبگان دانشگاهی انتظار دارند تا حوزه علمیه نظر اسلام را در زمینه این علوم به صورت کاربردی مشخص کند.

بین نگاه و گزاره های مذهبی برای استخدام و الگوهای گزینش تخصصی و مهارت و کارآمدی لازم برای افراد شاغل در کارخانه ها و ادارات، همواره قبض و بسط وجود داشته و دارد. موضوع صندوق های قرض الحسنه نیز دچار چالشی از همین جنس بود زیرا جایگاه ارزشی و مکتبی قرض الحسنه موجب شده بود تا این پدیده پس از انقلاب گسترش یابد و از سوی دیگر بانک مرکزی و سایر بانک ها این روند را ناسازگار با سیاست های خود و مانع تمرکز پول در شبکه بانکی و مانع ارائه تسهیلات در چارچوب بودجه های سالانه و برنامه های پنج ساله می دانستند. لذا وزارت کشور وقت پس از انتقاد از رشد صندوق های قرض الحسنه، اقدام به برخورد با این صندوق ها کرد و آنها را به نظارت بانک مرکزی و قوانین آن مقید نمود. در مقابل، امروزه این بانک های خصوصی هستند که با شتاب بالا و تعداد زیاد در حال تأسیس هستند و به دلیل جایگاه تعریف شده ای که در سبک زندگی غربی دارند، به راحتی می توانند از بانک مرکزی مجوزهای لازم را اخذ کنند. لذا در امور مالی نیز قبض و بسط بین صندوق های قرض الحسنه و بانک ها جریان یافته است.

طرح تقسیم اراضی کشور مصوب شورای انقلاب (که البته با مخالفت مراجع روبه رو گردید)، ایجاد محدودیت در ساخت زمین شهری، مسأله موسیقی، طراحی پوشش ملی، لقاح مصنوعی و... از دیگر نمونه های قبض و بسطی است که بین آموزه های دینی و نظرات کارشناسی در می گرفت و با طرح موضوعات مختلف در سطح ساختارهای نظام تداوم داشت.

گذاشتند، ایستادند و با بذل جان و فداکاری، باعث عبور نظام اسلامی از این عقبه های سخت شدند. به عبارت دیگر، رفتار و مواضع رهبران نظام در سطح «تصمیم گیری» (که برای اقامه ی کلمه توحید و حفظ جهت گیری الهی انجام می شد) برخاسته از فرهنگ قرآنی بود؛ بدون آن که این تصمیمات در علوم حوزوی یا دانشگاهی، تدریس یا تحصیل شده باشد. لذا این رفتارها و مواضع، معجزه ای عقلی و عقلایی و اجتماعی بود که در قرن بیستم واقع شد و تصمیمات حضرت امام و مقام معظم رهبری، عنوانِ «آیت الله العظمی» را از عناوین و القاب تشریفاتی خارج کرد و بزرگترین نشانه خدا را در عینیت و صحنه میدانی در مقابل تمامی انسان ها به نمایش گذاشت.(1) اما در سطح «تصمیم سازی» (ساختارها) نظام اسلامی در «اضطرار علمی» به سر می برد زیرا عمل به تصمیمات قرآنیِ رهبران نظام، نیازمند آن بود که این تصمیمات به زبان دستگاه کارشناسی ترجمه شود و فقدان این مهم، قبض و بسط های پیش گفته را پدید می آورد و نشان می داد که در مسائل زیادی، راه مشخصی در برابر نظام قرار داده نشده است. با این حال، بخشی از تصمیمات حضرت امام و مقام معظم رهبری در صحنه عمل جریان یافت که تحقق این موفقیت بدون یک دستگاه کارشناسیِ دین محور، از معجزات دیگری بود که خدای متعال با جذب قلوب نخبگان بر محور حضرت امام و ایجاد وحدت نخبگانی براساس رویکرد ایشان، رقم زد. سطح «اجرا» (تعادل ها و نظم ها) نیز با قاطعیت مدیران معتقد به حضرت امام و مقام معظم رهبری، همراهی توده مردم و تکیه ی آنان به فرهنگ شهادت طلبی و مقاومت به پیش رفت و تعداد زیادی از مدیران و مردم، جان خود را در این راه فدا کردند و عده ی زیادی از آنان همانند شهدای زنده در حال عمل به وظیفه اند و باعث شده اند تا معجزه انقلاب اسلامی در سطح اجرا (مدیریت تعادل ها و نظم ها) نیز امتداد پیدا کند و زلزله ای بزرگ به جان ابرقدرت های جهانی و بین المللی و منطقه ای بیفتد. البته بحث فوق ناظر به تحلیل از رفتار نظام جمهوری اسلامی است و ربطی به عملکرد

ص: 237

اشخاص و تشکل ها و احزاب ندارد. یعنی گرچه عناصر و افراد و تشکل ها دارای نقش و سهم تأثیر در حرکت کشور هستند اما تحلیل از وضعیت آنها بحث جداگانه ای می طلبد و ارزیابی در این زمینه، اساساً خارج از غرض این سلسله مباحث است.

ریشه دارد.(1)

مقوله ای که از سوی صاحبان این تمدن به همه دنیا صادر می شود و جریان نیاز و ارضای اجتماعی را از خارج از مرزها بر ملت ها تحمیل می کند. لذا تحلیل از «جام زهر» باید در چنین مقیاسی انجام شود و آلوده کردن آن به برخی نزاع های سیاسی متداول صحیح نیست.

دومین مورد از این وقایع تلخ، مسأله «برجام» است و شرایط ورود نظام به این مسأله زمانی فراهم شد که اکثریت کاندیداهای ریاست جمهوری در سال 92 و اغلب مسؤولین نظام، راه چاره مشکلات کشور را در مذاکره و ارتباط با امریکا جستجو می کردند و این رویکرد را علناً با افکار عمومی در میان می گذاشتند. لذا مقام معظم رهبری در مقابل این موج و برای ایجاد وحدت در داخل، میدان را برای پی گیری این پیشنهاد باز کردند و پذیرفتند که مسأله هسته ای مورد مذاکره با امریکا قرار گیرد اما به شدت در برابر تعمیم این رفتار به سایر مسائل و موضوعات موضع گرفتند. زیرا دشمن به شدت دنبال این مطلب است که نزاع خود با جمهوری اسلامی را از درگیری های آشکار امنیتی و نظامی در مقابل افکار عمومی و رسانه ها، به پشت میز مذاکره منتقل کند و با کشاندن نظام اسلامی پای میز مذاکره پیرامون همه مسائل و عرصه ها، جنگ سرد جدیدی را رقم بزند و از این طریق، هزینه های زیادی را که به دلیل زیرپاگذاشتن شعار صلح و حقوق بشر و دموکراسی و برخورد خشن نظامی و امنیتی با قدرت جمهوری اسلامی و طرفداران آن متحمل شد، کاهش دهد. در واقع همه نزاع های مهم جهانی در شرایط کنونی از دو طرف تشکیل شده که یک طرف، امریکا و هم پیمانان او و طرف دیگر جمهوری اسلامی است و هر دو طرف می دانند که سرنوشت بشریت در دهه های آینده، به درگیری بین جاذبه معنوی جمهوری اسلامی و جاذبه مادی تمدن غرب گره خورده است. لذا تمامی کشورها و ملت ها و نخبگان جهان به این معرکه چشم دوخته اند و در این چارچوب، در حال انتخاب مسیر آینده خود هستند.

بنابراین نوشیدن جام زهر دوم زمانی رقم خواهد خورد که جمهوری اسلامی مجبور به حضور در پای میز مذاکره درباره تمامی موضوعات شود که حضرت آیت الله خامنه ای تا به

ص: 240

امروز در برابر این خطر ایستادگی کرده اند. اما در فرضی که این جام زهر نیز نوشیده شود، فضا برای نوشیدن جام زهر سوم یعنی التزام به قواعد توسعه یافتگی فراهم خواهد شد. به عبارت دیگر اکنون جمهوری اسلامی مهندسی معکوس مدل های غربی در عرصه سخت افرارها را پذیرفته اما به این مهندسی معکوس در عرصه نرم افزاری (برنامه های توسعه) تن نداده است ولی در فرضی که مذاکرات همه جانبه با غرب انجام شود و سپس عموم مردم و نخبگان برای دستیابی به رفاه بالاتر به نظام فشار بیاورند، جمهوری اسلامی در گام بعدی مجبور خواهد شد مهندسی معکوس را در نرم افزارها بپذیرد و به مشی کشورهای توسعه یافته ای همانند ژاپن، مالزی، کره جنوبی، برزیل ملزم شود که در این فرض، اضمحلال انقلاب اسلامی در تمدن غرب و سازش آن با مستکبرین قطعی خواهد بود.

نخواهد کشید که انحراف فرهنگی بر همه غلبه کند و همه را خواهی نخواهی به انحراف کشاند و نسل آتیه را آن چنان کند که انحراف به صورت زیبا و مستقیم را راه نجات بداند و اسلام انحرافی را به جای اسلام حقیقی بپذیرد و بر سر خود و کشور آن آورد که در طول ستم شاهی و خصوصاً پنجاه سال سیاه بر سر کشور آمد.»(1) یعنی اگر انحراف فرهنگی در جامعه شکل بگیرد، حتی وجدان عمومی مسؤولین و ملت به اسلام و ایمان و باور آنها به مبارزه با شیاطین و تعقیب این امور و جریان آنها در عمل نیز اثری نخواهد داشت بلکه این انحراف فرهنگی باعث ایجاد وضعیتی بدتر از رژیم طاغوت خواهد شد؛ همان گونه که انحراف در صدر اسلام باعث شد تا اهل تسنن تا همین امروز مذهب خود را به عنوان اسلام حقیقی تلقی کنند و همچنان اعتقاد داشته باشند که سلاطین و پادشاهان و امرای آنها در جایگاه خلافت نبوی نشسته اند و واجب الاطاعه هستند.

مقام معظم رهبری نیز در همین راستا سفارشات متعددی از قبیل سبک زندگی اسلامی ایرانی، الگوی پیشرفت اسلامی، بار ارزشی مفهوم توسعه، اسلامی شدن دانشگاه ها، حوزه انقلابی، تحول در آموزش و پرورش، نقش مساجد در حرکت به سوی تمدن اسلامی، معرفی نمازجمعه به عنوان قرارگاه بصیرت و تقوا، جنگ نرم، ناتوی فرهنگی، اقتصاد مقاومتی و... را مطرح کرده اند که حاکی از ضرورت حرکت همه جانبه نظام اسلامی به سوی مرحله بعدی است که در این سلسله مباحث از آن به «ضرورت انقلاب فرهنگی» تعبیر می شود. روشن است که چنین حرکتی بدون عزم نخبگانی میسر نخواهد شد و از این رو برای انقلاب فرهنگی، تحول در «حوزه» و «دانشگاه» امری ضروری است تا بر این اساس بتوان «نظام مدیریتی» کشور را از قبض وبسط های پیش گفته رهایی بخشید. لذا در ادامه مباحث، به برنامه های بلندمدتی اشاره می شود که حضرت امام و مقام معظم رهبری برای حل این چالش در نظر داشته اند و به نقد و ارزیابی ایده ها، نهادها و موسساتی پرداخته خواهد شد که به دنبال تحقق این برنامه ها بوده اند تا زمینه برای ارائه پیشنهاد مختار در زمینه طراحی

ص: 242

سبک زندگی اسلامی فراهم گردد.

20

به این خلأ ها داشتند و به همین دلیل، برنامه های متعددی را برای حل این چالش در حوزه و دانشگاه و نظام مدیریتی کشور مطرح کردند.

از جمله، حضرت امام در یکی از پیام های خود تأکید می کنند که منطق حوزه، منطق نظری و منطق دانشگاه، منطق کاربردی است و این دو منطق باید در هم ذوب شوند تا گره بسیاری از مشکلات باز شود: «فرهنگ دانشگاه ها و مراكز غير حوزه اى به صورتى است كه با تجربه و لمس واقعيت ها بيشتر عادت كرده است، تا فرهنگ نظرى و فلسفى. بايد با تلفيق اين دو فرهنگ و كم كردن فاصله ها، حوزه و دانشگاه در هم ذوب شوند، تا ميدان براى گسترش و بسط معارف اسلام وسيع تر گردد.»(1) همچنین در زمان انقلاب فرهنگی، ضرورت ابتنای علوم انسانی بر معارف قرآن را مطرح کردند و استفاده نظام اسلامی از علوم و ادراکاتی که خاستگاه آنها مادی است، غیرقابل پذیرش دانستند.(2) حتی پس از انقلاب فرهنگی و در زمان بازگشایی دانشگاه ها، رشته های پزشکی و مهندسی و علوم پایه دوباره دایر شدند اما حضرت امام به دایرشدنِ رشته های علوم انسانی راضی نبودند و لذا دپارتمان های علوم انسانی با تأخیر نسبت به سایر بخش ها بازگشایی شدند. در حوزه، بر حفظ مسیر سلف صالح و چارچوب های فقه سنتی تأکید می کردند و همزمان فقه موجود و

ص: 245

اجتهاد مصطلح را برای اداره کشور کافی نمی دانستند و همگان را به ضرورت فقه پویا توجه می دادند و لذا زمان و مکان را به عنوان دو عنصر تعیین کننده در اجتهاد معرفی نمودند.(1) در واقع حضرت امام با تأکید مداوم بر این مسائل، ارتقای ظرفیت حوزه برای حضور در درگیری با کفر جهانی و قدرت مدیریت در این عرصه و ارائه تحلیل های دینی در این زمینه را دنبال می کردند. در همین راستا و در سطح اجرایی نیز حضرت امام در هنگام تأسیس وزارت سپاه پاسداران، از اولین وزیر سپاه خواستند تا وزارت خانه ای را به وجود بیاورد که ماهیت آن با سایر وزارت خانه ها متفاوت باشد و الگوی آنها قرار گیرد.(2)

ص: 246

را مطرح کردند و نسبت به وقوع این مسائل در نظام اسلامی به مسؤولان هشدار دادند.

البته عمل به اندیشه حضرت امام و تداوم تجربه ای که با انقلاب اسلامی در برابر مردم دنیا قرار گرفته، قائم به شخصِ مقام معظم رهبری است که این بزرگترین تهدید به شمار می رود و در صورت فقدان ایشان، امتحان بزرگی در برابر جامعه انقلابی ایران قرار می گیرد. همان طور که فقدان حضرت امام شرایط بسیار سختی را برای نظام پدید آورد و حل مسأله جانشینی ایشان، به صورت اعجازآمیز و با دست هدایت و قدرت الهی محقق گردید و الا در آن زمان هیچ کس تصور نمی کرد که این مسؤولیت بزرگ چگونه و به دست چه کسی تداوم خواهد یافت. در همین راستا جمع بندی از راه و اندیشه حضرت امام، منحصر به سخنرانی های مقام معظم رهبری در مراسم سالگرد حضرت امام است و متاسفانه نخبگان به تحلیل و تعمیق این مهم نپرداخته اند و شرایط را برای بیمه شدن انقلاب اسلامی فراهم نیاورده اند. یعنی این جمع بندی ها منوط به شخص ایشان است که هر سال به شکلی دقیق تر و جامع تر ارائه می شود و همزمان با اشاره به بلوغ و رشد نظام و امتناع دستیابی جناح ها به قدرت در جمهوری اسلامی بدون تکیه به شعارهای خط امام، هشدارهای صریح تری درباره خطر تحریف امام و سیلی خوردن ملت ایران و... مطرح می گردد. همچنین رهبری برای تداوم راه حضرت امام به ابلاغ سیاست های کلان نظام در تمامی بخش ها براساس ادبیات انقلاب می پردازند؛ گرچه نهادسازی -- که از ابتدای انقلاب آغاز شد -- متوقف شده و ادغام نهادهای انقلابی در ساختارهای موجود باعث شده تا مأموریت های انقلابی به کندی انجام گیرد. در عرصه رسانه، توصیه های رهبران انقلاب به رسانه ی ملی برای زنده نگه داشتن فرهنگ مقاومتی و دینی موجب شده تا مستندها و برنامه هایی گفتگومحور تولید شود تا یاد و خاطره شهدا زنده بماند همچنان که بازتاب اخبار انقلاب و مقاومت، حافظه و هوش اجتماعی را نسبت به این حقایق حفظ کرده و این عملکرد گرچه دچار ضعف هایی است، اما موجب تمایز رسانه ی ملی با دیگر رسانه های جهان شده است. زیرا رسانه ملی در ایران

ص: 248

هنوز در اختیار نظام و دولت است و به بخش خصوصی سپرده نشده تا اهدافِ ناشی از سبک زندگی غربی همانند تولید ثروت و... به عنوان ملاک و معیار عمل در آن قرار گیرد. در عین حال، رسانه های انقلابی و دینی هنوز نتوانسته اند به سوی تغییر و تحول در فلسفه هنر حرکت کنند. همچنان که فعالیت های متداول در شورای فرهنگ عمومی کشور در جهت تولید کتاب ها، نوشت افزارها و... برای حفظ فرهنگ کشور در برابر سبک زندگی غربی کفایت نمی کند.

پیرامون «تحول در آموزش و پرورش» باید توجه داشت که مقام معظم رهبری در بیانات خود پیرامون ضرورت این تحول، به این نکته اشاره کردند که خاستگاه شکل گیری آموزش و پرورش نوین در ایران، به کشورهای غربی و فرهنگ غرب باز می گردد و لذا باید براساس رویکرد دینی و مذهبی به تحول در این نهاد مبادرت شود(1) و سندی در این رابطه تدوین گردد که این سند توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد. اما گزارش ها پیرامون اجرای این سند نشان می دهد که تنها بخشی از نظام آموزش و پرورش که باید از حافظه محوری به هوش محوری ارتقا یابد، مورد توجه واقع شده و قابلیت تبدیل به نیروی انسانی و بودجه و تغییر ساختاری را پیدا کرده است اما تدابیر لازم برای بخشی که مربوط به حضور دین در پرورش و تعلیم است، پیش بینی نشده است. در نقشه جامع علمی کشور نیز

ص: 249

همین وضعیت برقرار است و تفکیک حکم از موضوع و دین از سیاست در آن مشاهده می شود. لذا نقشه ای برای مجموعه علومی که طبق استانداردهای سبک زندگی غربی ضرورت دارد، تدوین شده و دانش های دینی و حوزوی به صورت انضمامی در کنار بخش اول قرار گرفته است. در واقع در این سندها خواست امام و رهبری درباره ارتباط وثیق تر بین اعتقادات و عمل در نظام اسلامی و حضور بیشتر و عمیق تر دین در اداره کشور دیده نشده بلکه همان روندِ سی وهشت سال گذشته که بر تألیف و انضمام گزاره های دینی و توصیه های کارشناسی استوار بوده، در این اسناد تکرار شده که طبعاً چالش های پیش گفته را در پی خواهد داشت. در نتیجه، مدیریت نظم ها و تعادل ها براساس سبک زندگی غربی شکل خواهد گرفت و در درازمدت به مدیریت در سطح توسعه ضربه خواهد زد و در آینده های دور، نظام اسلامی را به سوی انحلال در تمدن مادی پیش خواهد برد و هشدارهای حضرت امام و مقام معظم رهبری نیز ناظر به همین مسأله است.

دانشگاهی در این علوم، رقابتی علمی شکل دهد و تغییری در آنها ایجاد کند. در حوزه نیز ده ها مرکز علمی و تحقیقاتی برای رفع چالش فوق تأسیس شد که از جمله آنها می توان به موسسه امام خمینی، موسسه اسراء، دفتر تبلیغات و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و... اشاره کرد.

امکان پذیر است. در واقع قدرت دستگاه فرهنگی غرب بالاتر از دستگاه سیاسی آن است و به نحوی عمل می کند که امروزه شیعیان و محبین اهل بیت به کشورهای غربی مهاجرت می کنند و به عنوان نخبه، به رفع نیازمندی های علمی جامعه کفر مشغول اند! لذا کسانی که به دنبال تحقق تمدن نوین اسلامی هستند باید به سمتی حرکت کنند و به سطحی از قدرت سخت افزاری و نرم افزاری برسند که در آینده، هر کسی با هر مذهب و ملیتی در هر کجای جهان در فضایی فعالیت کند که برآمده از نظام سئوالاتِ تمدن الهی باشد و بتواند به رفع نیازمندی های آن تمدن بپردازد. حال آیا با وجود چنین آرمان هایی، صحیح است که یک حرکت فرهنگی به یک تشکّل سیاسی تبدیل شود و به جای پیش بینیِ آینده و ارائه راهکار، کارآمدی خود در حل ناهنجاری ها را به حضور در قدرت مشروط کند؟! پس تئوری انضمام بین علوم حوزوی و علوم دانشگاهی برای رفع چالش های نظام اسلامی، در عینیت و فارغ از بحث نظری پیرامون آن به بن بست رسیده است.

وسیعی از مباحث اصولی و فقهی تبدیل شده و حجم زیادی از کتب حوزوی را به خود اختصاص داده، حاکی از این واقعیت است که عقل می تواند به بسط و گسترشِ دیگر گزاره های دینی کمک کند و نقل نیز نسبت به عقل دارای همین جایگاه است. بر این اساس، عقلانیت بشری در علوم مختلف دانشگاهی نیز می تواند با معارف دینی دادوستد داشته باشد و به عبارت دیگر، عقلانیت به فقاهت در حوزه محدود نیست و به عقلانیت دانشگاهی در یک نظام اسلامی نیز تعمیم پیدا می کند. در نتیجه این نظریه، علوم دانشگاهی نه تنها جهت دار نیستند بلکه به عنوان علومی الهی معرفی می شوند و تمامی دستاوردهای دانش بشری به کشف قوانین الهی در طبیعت و تسخیر آن باز می گردند.(1) البته فقها نیز تکامل مادی و کیفیت تأمین معاش را موضوعاً خارج از خطابات شرعی می دانند و عملاً استفاده از علوم دانشگاهی در این عرصه را امضا می کنند و از نظر نتیجه، با تئوری فوق به اشتراک می رسند اما تئوری داد و ستدِ عقل و نقل، همه دانش های غربی و شرقی را از سنخ علوم الهی و دینی می داند.

البته بررسی این تئوری نیازمند بحث های دقیق معرفت شناختی و فلسفی است که به محل خود موکول است؛(2) اما به طور خلاصه باید توجه داشت که هر رویکردی که قائل به امکان ملاحظه ارتباط بین گزاره های دینی و گزاره های علمی (چه در عمل و چه در نظر) است(3)، در واقع در حال بررسی ربط بین این دو وعاء می باشد و لاجرم این دو سنخ از

ص: 253

گزاره ها را در یک مجموعه ی واحد لحاظ می کند. لذا به حکم منطق مجموعه نگری باید معین شود که متغیر اصلی در این مجموعه چیست؛ زیرا هر مجموعه گرچه از متغیرهای مختلفی تشکیل شده اما تنها می تواند یک متغیر اصلی داشته باشد که دیگر متغیرها در ارتباط با آن و با محوریت آن، هماهنگ می شوند. نظریه ی «قبض و بسط تئوریک شریعت»(1) نیز بر همین مبنا استوار شده اما صریحاً متغیر اصلی در این مجموعه را معارف دانشگاهی معرفی می کند و به زعم خود، این ادعا را به مبانی مستحکم در علوم پایه و ریاضیات جدید مدلل می سازد خصوصاً با توجه به این که علوم پایه و مبانی دانش های مدرن از نظر استحکام و اتقان، غیرقابل مقایسه با علم کلام، علم اصول و علم فقه است که در نظر ادبیات حوزه از امور اعتباری محسوب می شوند. واضح است که چنین رویکردی قطعاً برخلاف مقتضای تعبد به شارع مقدس است. اما در تئوری داد و ستدِ عقل و نقل، متغیر اصلی معرفی نشده است و حتی بنا به برخی لوازم کلام صاحب این تئوری -- همانند همسان انگاشتن احکام عقلی با اصول اعتقادی و تنزل دادن نقل به روایات و اخبار ظنّی (2)-- عقل در این مجموعه به متغیر اصلی تبدیل می شود.(3) البته ممکن است صاحب این نظریه

ص: 254

چنین لازمه ای را انکار کند اما به هر حال این اشکال باقی می ماند که متغیر اصلی در این مجموعه معرفی نشده است. لذا این تئوری تنها در صورتی قابل پذیرش است که نقل را به عنوان متغیر اصلی بداند و آن را بر عقل حاکم کند و به لوازم آن ملتزم شود.

علاوه بر بحث نظری پیش گفته باید توجه داشت که حضرت امام و مقام معظم رهبری به عنوان مطرح کننده چالش های فوق و سفارش دهنده ی تولید علوم جدید برای رفع این چالش، نه تنها به الهی بودن علوم دانشگاهی اعتقاد ندارند بلکه مبنای سفارش و استنصار علمی خود، مسمومیت ذاتیِ علوم انسانی غربی قرار داده اند(1) و بر این اساس درخواست کرده اند که تغییراتی در علوم انسانی ایجاد شود و نسخه هایی برای اداره کشور ارائه گردد که متّخَذ از اقیانوس معارف دینی و وحیانی و منتسب به مکتب اسلام باشد. به عبارت دیگر ادبیات انقلاب شعار «هم شرقی؛ هم غربی» را در عرصه علوم و دانش ها نمی پذیرد(2) و حتی با الگو قراردادن کشورهای جنوب شرق آسیا برای توسعه کشور مخالفت می کند.(3) از این رو

ص: 255

طرح موضوع توسط امام و رهبری و تأکید این بزرگواران بر استضائه از ادبیات وحی برای ارائه راه حل معضلات اجتماعی به نحوی است که مباحثی مانند همراهی ایمان و علم به عنوان دو بال برای پیشرفت جامعه -- که پیش از پیروزی انقلاب توسط بزرگان مطرح می شد -- به حاشیه می رود و در شرایطی که روحانیت در اداره کشور حضور دارد کفایت نمی کند؛ گرچه این مباحث در زمان خود دارای کارآمدی هایی بوده است.

و تلاش از یک سو، و توجه به حفظ سلامتی، تفریحات سالم و بهداشت روان از سوی دیگر، بر همین اساس است. در واقع با تمسّک به مجموع این گزاره های قرآنی و روایی، سبک زندگی غربی در هویت تحصیل و اشتغال عملاً مورد تأیید واقع می شود و آنچه که در تئوری تولید ثروت غربی، نظام کار و کارگری را تشکیل می دهد، امضا می گردد. زیرا علوم پایه، مهندسی، پزشکی، انسانی و... همگی در زندگی امروز سودمند و نافع تلقی می شوند و از سوی دیگر، تمرکز بر عبادت و دوری از کار و تلاش و اکتفا به سهم خود از بیت المال نهی شده است و کسب درآمد برای نیل به سلامتی و تفریحات سالم و بهداشت روان ضرورت دارد و فرهنگ کار و تلاش به انبیای الهی نسبت داده می شود.

در ادامه، به روابط فردی و خانوادگی و همسایگی و احکامی که در این زمینه تشریع شده، پرداخته می شود؛ بدون آن که به وضعیت فعلی جوامع شهری و زندگی شهرنشینی توجهی شود و موانع تحقق این احکام مورد توجه قرار گیرد و راهکاری برای عبور از این موانع ارائه گردد. زیرا دسترسی به تحصیلات جدید -- که از آن به عنوان یادگیری علم نافع و سودمند یاد می شود -- باعث می شود تا روستاییان به شهرها و شهرنشینان به پایتخت ها مهاجرت کنند و در مقطع تحصیلات تکمیلی، اقامت در خارج از کشور را رقم می زند و رابطه با پدر و مادر و ارحام را موضوعاً منتفی می کند. یا در کلان شهرها، گستردگی مساحت و هزینه رفت وآمد و ترافیک سنگین و طولانی و ساعات کاری بالا، شرایط و زمینه صله رحم را از بین می برد. این در حالی است که اکتفا به ذکر احکام تشریعی در این موضوعات و عدم توجه به موانع تحقق آنها، عملاً نتیجه ای جز تأیید روابط موجود ندارد زیرا سبک زندگی غربی در عینیت، برای روابط فردی و خانوادگی و همسایگی مانع ایجاد می کند.

سپس در موضوع نظام و حاکمیت، به مبنای «قانون محوری» تکیه می شود که مربوط به دوران قبل از رنسانس است؛ یعنی حکومت ها به دنبال تأمین نظم عمومی هستند و تحقق نظم نیز محتاج قانون است. این در حالی است که پس از رنسانس، بحث نسبیت مطرح

ص: 257

شده و لذا در مدیریت کشورها تنها به «نظم» توجه نمی شود بلکه «نظم»ها براساس «تعادل»ها شکل می گیرند و «تعادل»ها برمبنای استراتژی های «توسعه» تعیین می شوند که تفصیل این مهم در مباحث گذشته پیرامون تبیین سبک زندگی غربی گذشت. همچنین مقوله آزادی در این کتاب به فقه مقید می گردد و در مسأله ی مشارکت سیاسی، صرفاً بر حضور در انتخابات تأکید می شود؛ بدون آن که به این واقعیت توجه شود که انتخابات و مشارکت سیاسی در دنیای امروز، از طریق احزاب واقع می شود و فرهنگ تحزب چه تبعات اخلاقی را در پی دارد. در بحث شهرسازی و شهرداری، مجدداً به ذکر روایات وارده در این موضوع اکتفا می شود و چگونگی تحقق این مطلوبیت ها و نسبت آن با وضع موجودِ روابط شهری و ضرورت نظام سازی در این زمینه، مورد توجه قرار نمی گیرد. در مبحث روابط مالی نیز گزاره هایی دینی در این کتاب ذکر شده اما به نقش ساختارهای مالی و تأثیر آن در حفظ یا حیف و میل بیت المال اشاره نمی شود. در بخش اقتصادی، بر اهمیت تولید و توزیع و مصرف و رعایت واجبات و محرمات در این عرصه تأکید می شود اما از این نکته غفلت شده که سپردن تشخیص مصلحت اقتصادی به مکلفین (مانند مخیّر بودن افراد در خرید منزل یا اجاره ی آن) و وابستگی این مصالح به میزان علم و قدرت و هوشمندی آنان، در عمل باعث می شود انسان های حریص تر (یا انسان اکونومیک در تعبیر غربی آن) در محیط اقتصادی موجود، به موفقیت بیشتری دست پیدا کنند و اشخاصی که اطلاعی از روابط اداری و روابط بازار و سایر قواعد مادی ندارند، ورشکسته یا متضرر شوند. در موضوع راه ها، جنگل ها، مراتع، حیوانات، محیط زیست، گردشگری و... نیز روال موجود در جهان تأیید شده و ادعا می شود که روندهایی که امروزه در این عرصه ها مورد عمل قرار گرفته، در منابع دینی نیز وجود دارد. در پایان این کتاب، به برخی امور فرهنگی از قبیل ایام، هفته ها، شب یلدا و موضع دین در این مقوله ها اشاره می شود.

در واقع کتاب مفاتیح الحیاة مشحون از آیات و روایات و احادیث و بیان احکام

ص: 258

تشریع شده است ولی به چگونگی تحقق این احکام در زندگی امروز و موانع آن نمی پردازد و در بعضی مواضع با تمسّک به برخی گزاره های دینی، کلیت سبک زندگی غربی را امضا می نماید. این در حالی است که ذکر آموزه های دینی در عرصه های مختلف بدون توجه به الزامات تحققیِ آن، تبدیل به توصیه های اخلاقی می شود که التزام یا عدم التزام به آن، ناشی از حسن سریره یا سوء سریره شهروندان تلقی می شود. حال آیا با چنین رویکردی به سبک زندگی می توان به رهبران انقلاب اسلامی که با شکستن بت های مدرن و مقابله با سبک زندگی غربی، برکات زیادی برای جامعه دینی به همراه آورده اند و از سوی دیگر به دلیل فرسایش بین سطح تصمیم گیری با سطح تصمیم سازی با ناهنجاری هایی روبرو شده اند، یاری رساند؟! به عبارت دیگر، هم ادراکی که سبک زندگی غربی را به رعایت احکام فقهی مشروط می کند و هم ادراکی که کتاب مفاتیح الحیاة بر آن استوار شده، باید به این واقعیت توجه کنند که امروزه دین و مکتب و روحانیت به قدرت رسیده و در حاکمیت حضور دارد و دارای اختیار و بسط ید در تدوین چشم انداز و سیاست های کلان و برنامه های توسعه است و به جای تکیه به اختیار فرد در انتخاب راه حق یا باطل، باید در شرایط سازی و ایجاد بستر پرورش اجتماعی مشارکت نماید و از این منظر به ارائه راهکار برای ترسیم سبک زندگی اسلامی مبادرت کند. یعنی نظام جمهوری اسلامی فضایی را به وجود آورده که رجال سیاسی که اعتقادی به حضور دین در صحنه ی اداره جامعه ندارند، از عرصه قدرت طرد شده اند و تمامی دولت مردان در این نظام، از مراجع و روحانیت و حوزه ها می خواهند تا نسخه ای عملی برای تحقق دین به آنها ارائه کنند و برای عمل به آن، آمادگی دارند.

نظام به نسخه هایی برای عمل دست یافت. اما باید توجه داشت که مبنای اصالت وجود با تکیه به وحدت تشکیکی و نفی ترکّب در مقابل علوم پایه غرب قرار دارد و بدون پاسخ به موضوع «نسبیت» در فیزیک عملاً نمی تواند مبنایی برای تحول در علوم کاربردی قرار بگیرد و لذا تولید فلسفه های مضاف براساس چنین مبنایی معنادار نخواهد بود. البته مبنای اصالت ماهیت (فلسفه ارسطویی) در دوران پیش از رنسانس، فلسفه های مضافِ متناسب با خود را تولید کرده اما حقیقت آن است که اگر مبنای اصالت وجود، ظرفیتی برای تولید فلسفه های مضاف داشت ابتدائاً باید این توانایی را در تولید منطق متناسب با خود نشان می داد و به تصرف در حدود اولیه ی منطق صوری اقدام می کرد که براساس اصالت ماهیت استوار شده است. این در حالی است که فلسفه صدرایی همچنان از مفاهیم و تعاریفی مانند علم و یقین و برهان استفاده می کند که از منطق صوری وام گرفته شده زیرا با تکیه به وحدت وجود، عملیات عقلی (اعتبارات بالمعنی الاعم) را یک امر اضطراری می داند و لذا نه تنها توانایی برای تولید یک منطق جدید را از دست می دهد بلکه موجب مصادره ی فلسفه صدرایی توسط منطق ارسطویی می شود. بنابراین استخراج فلسفه های مضاف از مبنای اصالت وجود برای اداره جامعه اسلامی، از نظر اقتضائات علمی و قواعد تخصصی امکان پذیر نیست.

واقع هنگامی که مراجع عظام با تسلّط بر همه ابواب فقهی، به راحتی دچار انفعال نمی شوند و پاسخ هر نوع استفتائی را ارائه می کنند و حتی مسأله گویان متبحّری پرورش یافته اند که به انواع پرسش های فقهی پاسخگو هستند، تخصصی کردن فقه چه ثمره ای می تواند داشته باشد جز این که امکان انفعال فقه در برابر تمدن موجود را افزایش دهد؟! در واقع این پیشنهاد با روند متداول در حوزه های علمیه ناسازگار است زیرا سررشته ی معارف حوزه باید به مرجعیت باز گردد و به این نهاد وابسته باشد. البته تخصصی کردن معارف حوزوی به یک معنا صحیح است؛ یعنی هنگامی که ظرفیت فقه از پاسخگویی به مسائل مکلف به «فقه فرج» ارتقا یابد و مسؤولیت علمیِ درگیری با سبک زندگی غربی را عهده دار شود، تقسیم کار و تفقّه سازمانی و اموری از این دست ضرورت می یابد. اما به هرحال تخصصی کردنِ فقه موجود با ظرفیت فعلی آن راه حل صحیحی به نظر نمی رسد.

شوراهای فقهی به سازمان ها و ادارات و نهادها تنها در صورتی مفید فایده است که حاصل آن، سوالات جدید و پاسخ های نوینی در نسبت بین فقه و اداره کشور باشد و الا این رویه در طول سی وهفت سال گذشته با اتقان و استحکام لازم توسط شورای نگهبان و سایر نهادهایی که با این هدف تأسیس شده اند (مانند دفاتر نمایندگی ولی فقیه در استان ها، دانشگاه ها، ارتش، سپاه، جهاد و...) تحقق یافته است و تکرار آن نتیجه خاصی در بر ندارد.

البته ذکر راه حل های فوق و نقد و بررسی آنها در این مباحث که به صورت خلاصه و فشرده و فهرست وار انجام شد، حق مطلب را ادا نمی کند بلکه غرض از طرح آنها توجه دادن به این نکته مهم بود که رفتارها و عملکردهای گذشته و حال در این موضوع، باید مورد بررسی و ارزیابی و قضاوت علمی قرار بگیرند و نمی توان صرفاً به برگزاری چند همایش در این زمینه اکتفا کرد بلکه بحث و بررسی پیرامون روندهای طی شده برای حل چالش های فوق، باید به صورت عمیق و دقیق و همه جانبه و جدی انجام شود تا با اصلاح و تکمیل آنها، امکان پشتیبانی علمی مناسب از نظام اسلامی در آینده فراهم گردد.

زمان نیز متوجه به همین معرکه است. لذا باید ملاحظه کرد که مطالبه و سفارش علمیِ حضرت امام خمینی از ابتدای نهضت چه بوده است؟ ایشان در درس خارج خود پیرامون حکومت اسلامی، این حکومت را براساس جریان فقه در زندگی مردم ترسیم می کنند و همزمان بر این نکته تأکید می کنند که فقه همان احکامی است که در رساله های عملیه منعکس شده و نباید برای همراهی با واقعیت های خارجی، تغییری در آن حاصل شود مگر این که برمبنای اجتهاد باشد. سپس از آنجا که حق تشریع مختص به خدای متعال است، تصریح می کنند که قوه مقننه در حکومت اسلامی حق قانون گذاری ندارد بلکه نظام اسلامی باید برنامه ریزی برای تحقق قوانین الهی (احکام فقهی) را دنبال کند.(1) بنابراین باید ملاحظه کرد که این درخواست و استنصار فکری حضرت امام چه لوازم و الزاماتی دارد؟

بلکه بر ضرورت عدم تفکیک «حکم» (تکامل معنوی) از «موضوع» (تکامل مادی) پای فشرده و بر این اساس به تولید یک منطق برای «موضوع شناسی» مبادرت نموده تا جریان صحیح و بدون انحرافِ احکام فقهی بر موضوعات جدید به صورت علمی و قاعده مند تضمین شود. زیرا موضوعات متعلّقِ احکام کلی تنها موضوعات عرفی (مانند خون، سگ و...) یا موضوعات مخترَع شارع (مانند صلاه و صوم و...) نیستند بلکه برای جریان فقه در زندگی مردم با موضوعات کارشناسی نیز (همانند بانک، بیمه، شرکت ها، گمرکات و...) روبرو هستیم که تشخیص جریان حکم بر آنها به صورت بدیهی و عرفی حاصل نمی شود بلکه خطا و انحراف در آن راه دارد و لذا نیازمند یک منطق است. گرچه مجاهداتِ علمی مرحوم علامه آیت الله حسینی الهاشمی نیز تنها یک احتمال از سایر احتمالات موجود برای کمک به نظام اسلامی است اما به هرحال نباید به آن بی توجهی شود بلکه باید مورد بررسی و نقد ارزیابی قرار گیرد تا حداقل و در گام اول، امر خطیر موضوع شناسی به وضع موجود گرفتار نشود و به احکام فقهی خُرد منحصر نگردد بلکه به نحوی مطرح شود که فلسفه حکومت را -- که پیاده سازی احکام در عمل اجتماعی بود -- تأمین کند. البته مباحثِ آن فقید سعید تنها به منطق موضوع شناسی و جریان فقه محدود نشده بلکه به «تئوریزه کردنِ ولایت مطلقه فقیه» (پرستش اجتماعی خدای متعال) ارتقا یافته که این مهم از طریق تبیین «چگونگی جریان اعتقادات حکومتی در معادلات کاربردی دانشگاه و تبدیل آن به مدل های اجرایی» انجام شده و در سه منطق «حجیت»، «معادله» و «مدل» به منصّه ی ظهور رسیده است تا درگیری با تئوری های «تولید ثروت، اطلاع و قدرتِ» برآمده از سبک زندگی غربی تئوریزه شود. زیرا اگر منویات امام و رهبری به ادراکات تخصصی و آکادمیک تبدیل نشود، انقلاب اسلامی با ابتلا به اقتضائات کارشناسی غربی در امر توسعه یافتگی، در بلندمدت از بین خواهد رفت که این مطلب، تفسیر نخبگانی از هشدار رهبری پیرامون خطر تغییر

ص: 264

محاسبات مسؤولین نظام توسط دشمن است(1) و الا روشن است که تغییر محاسبات مسؤولین از طریق ارتباط مستقیم دشمن با آنان حاصل نمی شود. در واقع اضطرار نظام اسلامی در بخش فرهنگ باعث شده تا فرهنگ غربی در مدارس و دانشگاه ها تدریس شود و سبک زندگی غربی، تصمیمات مسؤولین نظام را به صورت غیرعمدی تحت تأثیر قرار دهد و مهندسی فرهنگی طرح ها و اقدامات -- که به معنای ملاحظه جهت گیریِ این طرح ها نسبت به اسلام و کفر است -- به حاشیه رود و با انفعال و عمل زدگی و روزمرگی، شاخصه های جهانی مبنای عمل قرار گیرد و برای رفع عقب ماندگی از کشورهای توسعه یافته، پیوستن به قافله ی تمدن با سرعت بالا دنبال شود.

را محور همکاری نخبگان حوزوی و دانشگاهی قرار داد و از وهن به روحانیت و دین جلوگیری نمود. زیرا امروزه ادعا می شود که اسلامی که توسط فقهای عظام شیعه به دست ما رسیده توانایی اداره کشور را ندارد. این وهن بزرگ تنها در ابتدا به روحانیت و مرجعیت و رهبری محدود می شود اما در ادامه، وجود مقدس نبی اکرم و حضرات معصومین صلوات الله علیهم اجمعین را هدف قرار خواهد داد و در جسارتی بزرگ، اصل تشریع را به 1400 سال پیش منحصر خواهد کرد و از ناکارآمدی آن برای راهبری بشریتِ امروز دم خواهد زد.

در مقابل این وهن نباید دچار علم زدگی، عقل گرایی یا عمل زدگی شد و تحقیقات و پژوهش های عمیق در این زمینه را که نیازمند سال ها دقت و بررسی هستند، در طی مدتی کوتاه به پایان رساند و ادعای حل مشکلات نظام را به نحوی ساده انگارانه مطرح کرد زیرا چنین برخوردی، وفای به اسلام و حضرت ولی عصر (عج) و نایب عام آن حضرت محسوب نمی شود و حق بزرگوارانی را که برای تحقق اسلام و در دوران زعامت خود، تن به فشارهای سهمگین داده اند و زیر بار مصائب جهان اسلام و ملت ایران، میلیون ها بار مُرده و زنده شده اند، ادا نمی کند. بنابراین برخورد با این موضوع باید در سطحی باشد که حضرت امام و مقام معظم رهبری در آن سطح حرکت می کنند و با کنارگذاشتن صف بندی های متداول، دفاع از اسلام به عنوان مبنای فعالیت و همکاری قرار گیرد. در این مسیر، ارزیابی و قضاوت نسبت به تئوری های ارائه شده برای پشتیبانی علمی از نظام اسلامی و تلاش برای رفع نقایص و تکمیل آنها هیچ اشکالی ندارد زیرا در دوران غیبت، دسترسی مستقیم به معصوم امکان ندارد و لذا باید راه حل های مختلف را شنید و به دقت درباره آنها پرداخت و زمینه را برای قضاوت علمی پیرامون آنها را فراهم کرد و معیار این قضاوت را میزان کارآمدی در حل مشکلات نظام و پاسخ عملی به استنصارهای امام و رهبری قرار داد.

البته این واقعیت هم قابل پذیرش است که بخشی از حرکتِ غیرمعصومین برای حفظ کلمه اسلام و دفاع از دین دچار آزمون و خطا می شود و حرکت های فرهنگیِ پیش گفته نیز از همین نمونه است.

ص: 266

21

امور سیاسی و اقتصادی و فرهنگی شده اند و در مقابل این سبک زندگی، به عنوان بت پرستی مدرن که مبدأ اخلاق رذیله است، ایستاده اند.

به نظر می رسد علت چنین تفاوت آشکاری، ادبیات علمی و تخصصیِ موجود در حوزه های علمیه است که طبق آن، حقایق و اعتبارات و جزئیات از یکدیگر تفکیک شده اند. یعنی هر مقوله ای که تحت علّیت مندرج شود، به فلسفه و کلام واگذار می شود و مقولاتی که تحت علّیت نیستند، به دو دسته تقسیم می شوند: یا در خارج دارای مابه ازاء هستند که جزئیات نام دارند و در محدوده ی علوم جای می گیرند که زندگی مادی مردم را تأمین می کنند. یا دارای مابه ازاء نیستند که اعتبارات نام دارند و اوامر و نواهیِ شارع مقدس در این بخش جای می گیرند. همچنین امور روحی، امور عقلی و امور جسمیِ انسان نیز در این مبنا از یکدیگر تفکیک می شوند و امور جسمی از طریق جریان تکامل مادی (که امروز به عهده ی سبک زندگی مادی است) تأمین می شود مشروط به این که احکام فقهی در آن رعایت شود. همچنان که انسان دارای اشتراکاتی با حیوان است و این اشتراکات زیستی به صورت جبری و فطری تعریف می شود. اما اختلاف انسان با حیوان در قوه عقل است و لذا در امور عقلی، اعتقادات فرد با تکیه به استدلال و برهان اثبات می گردد. در امور روحی، فرد پس از سنّ بلوغ مکلف به اوامر و نواهی شارع می شود و در صورت تبعیت از آنها، تهذیب روح به تدریج محقق می گردد. در این میان، اموری وجود دارد که حکم آنها اباحه است و منطقة الفراغ را برای مکلفین در پی می آورد. این تعاریف، انسان شناسی در ادبیات حوزه را تشکیل می دهد و حاصل آن، امضا سبک زندگی غربی در سطح زندگی عموم مردم است. اما جامعه در منظر ادبیات تخصصی حوزه، امری اعتباری و فاقد مابه ازاء خارجی محسوب می شود و مقوله ای است که از جمع کمّی افراد پدید آمده است. البته اعتبارات در چارچوب جعل قانون در تناسب با مقصدی خاص نیز در این ادبیات مورد توجه قرار می گیرد؛ یعنی عقلا برای دستیابی به اهداف خود در جامعه به وضع قانون مبادرت می کنند.

ص: 269

اما اگر قوانین موجب نیل به مقاصد نشوند، تغییر می یابند و لذا قوانین اجتماعی از امور نفس الامریه نیستند بلکه تابع اعتبار معتبِر و در حال تغییر می باشند. در نتیجه جامعه نیز از امور کلی و ثابت نیست بلکه متغیر است.

از این رو، کیفیت حضورِ این درک نخبگانی در موضوع حاکمیت، در احراز عدم مخالفت قوانین مصوّب مجلس با احکام فقهی منعکس می شود که امروزه شورای نگهبان عهده دار آن است؛ گرچه این ایده در اصل خود به نظارت فقها بر قوانین در دوران مشروطه باز می گردد که توسط شیخ فضل الله نوری مطرح شده بود. البته این امر در تحلیل مقام معظم رهبری از نهضت مشروطه، یک مطالبه ی حداقلی محسوب می شود اما مطالبه ی کنونی حوزه نیز همین مطلب است که امروزه در نظام جمهوری اسلامی و توسط شورای نگهبان تأمین شده است. این در حالی است که مواد قانون اساسی در سطحی عمیق تر، به مقوله کیفیت حضور دین در اداره نظام پرداخته است. لذا به نظر می رسد مجموعه این درک نخبگانی در انسان شناسی و جامعه شناسی، نمی تواند به پشتیبانی علمی و تخصصی از نظام اسلامی و عملکرد رهبران آن بپردازد و به معرکه درگیری با تئوری های تولید «ثروت، اطلاع و قدرتِ» مادی در سطوح «تصمیم گیری و تصمیم سازی و اجرا» یاری برساند. زیرا ادبیات تخصصی حوزه خود را مسؤول پاسخگویی به مسائل مکلف می داند و برای خود وظیفه ای در جهت پاسخ به مسائل نظام و ساختارهای آن قائل نیست و به حیطه مسائل حکومتی و تمدنی وارد نمی شود. البته روشن است که حوزه علمیه ظرفیت ها، آثار و کارآمدی هایی دارد که از جمله آن، نشر اعتقادات و اخلاق و احکام دینی از طریق منابر و مساجد است. پس از انقلاب اسلامی نیز مقدورات حکومتی و ابزارهای نوین نیز در خدمت این فرهنگ قرار گرفته و سرعت نشر و ترویج دین را افزایش داده است.

ص: 270

با آن، مظالم مدرن در قالب نظم و تعادل و توسعه مادی بر بشریت تحمیل می گردد. بر این اساس، حوزه های علمیه برای حفاظت از دین و ارائه سبک زندگی اسلامی باید به کیفیت نفوذ سبک زندگی غربی در جامعه دینی توجه کنند و تحلیلی عینی و دقیقی از آن داشته باشند. البته تبیین این مقوله، نیازمند بحث های تخصصی است که بخشی از آنها، در کتاب «نقد الگوی پایه ی پیشرفت»(1) ذکر شده است.

علم غیرمعصوم با علم معصوم، بیان یک سیر تطوّر و تکامل تاریخی برای تفقّه ضرورت پیدا می کند. به عبارت دیگر باید تبیین شود که تفقّه به عنوان یک موجود زنده، چه زمانی در دوره ی انعقاد نطفه به سر می برده و در چه زمانی متولد شده و دوره کودکی خود را چگونه طی کرده و در چه دوره ای به بلوغ و جوانی می رسد و در چه هنگامی با رسیدن به مرحله کهنسالی و تکامل، پرچم دین داری را مجدداً به حضرت ولی عصر(عج) تقدیم می کند.

پیدا کرد.(1) لذا برای خروج از فهم عرفی و ارتکازی نسبت به روایات و ورود به فهم عقلانی و تخصصی از آن کلمات نورانی، نواب عام اجازه داشتند تا از عقلانیت روز (عقلانیت ارسطویی و افلاطونی که ترجمه شده و به دنیای اسلام وارد شده بود) و ادراکات عقلایی و لغوی متداول (که در روابط علمی و مدیریتیِ تمدن ایران و روم منعکس شده بود) استفاده کنند و به این وسیله، شکل و نسقی به علم اصول ببخشند. یعنی علی رغم مشکلات موجود در عقلانیت ارسطویی و ادراکات عقلایی موجود در آن دوران، به کارگیری منطق موجود بی اشکال بود زیرا آن دوران، زمانی بود که تفقّه در سیر حرکت خود، در دوره کودکی به سر می بُرد و روشن است که احکامِ مترتّب بر یک کودک، تفاوت زیادی با احکامِ مترتّب بر یک شخص بالغ دارد و به عنوان مثال نمی توان یک کودک را به دلیل عدم رعایت احکام نجاسات، مواخذه و مجازات کرد.

از این رو کلام و فلسفه و علم اصولی که به دنبال تصحیح اعتقادات «فرد» یا پاسخگویی به مسائل «مکلف» بود و به دلیل قرارگرفتن شیعه در اقلّیت، مسائل یک «نظام» یا یک «تمدن» را در برابر خود نمی دید، نباید به دلیل بهره گیری از عقلانیت موجود در دنیا مورد شماتت قرار گیرد به شرطی که سلامت جامعه ی ایمانی را حفظ کند و با روشنفکری و

ص: 275

انحرافات اهل تسنّن در فهم از خطابات برخورد نماید و با اعتقادات باطل و کفرآمیز درگیر شود. روشن است که تمامی علمای بزرگ شیعه به این شرط عمل کردند و علی رغم استفاده از مباحث فلسفی یونان، آن را در مقابله با اعتقادات فاسد بکارگرفتند و همزمان با بهره گیری از برخی قواعد متداول در علم اصول، در مقابل انحرافاتی مانند قیاس و استحسان و استصلاح و سایر تأویل ها و تحریف های اهل تسنن ایستادگی کردند. به همین دلیل، از میان هفتادوسه شعبه ای که بر حسب روایات در امت پیامبر ایجاد شده،(1) تنها فرقه ناجیه ی اثناعشریه است که دین محمدی را حفظ کرده و حوزه های علمیه شیعه به عنوان پرچمدار مذهب تشیع هستند که شریعت را در فراز و فرودهای تاریخ به سلامت عبور داده اند و به نسل های بعد رسانده اند. بنابراین تکیه به قواعد عرفی، عقلی و عقلایی موجود باعث شد تا فهم از دین عمق پیدا کند و فروعات جدیدی قابلیت پاسخگویی بیابد و همزمان تعبد به شارع مقدس حفظ شود و انحرافی در فهم از قرآن و روایات پدید نیاید و در مقابل شبهات کفر و نفاق صف آرایی شود و دین به صورت سالم به آیندگان منتقل گردد. از این رو عقلانیت در قالب علومی مانند فلسفه، کلام، منطق و اصول رشد پیدا کرد و ولایت و سرپرستی حوزه های علمیه به دست اصولیون افتاد.

این روند تداوم داشت تا این که براساس مدیریت خدای متعال بر سیر تاریخ، تمدن و قدرت جهانی از شرق به غرب منتقل شد و مقیاس شهوات توسعه یافت و کشورهای غربی با استعمار علنی و استعمار پنهان به جهان اسلام حمله ور شدند که حاصل آن، فروپاشی

ص: 276

دولت های نفاق و در نهایت، تجزیه ی امپراطوری عثمانی به پنجاه کشور بود. در واقع اُمرا و علمای اهل تسنّن، پرچم دفاع از توحید و مرزبانی از بلاد اسلامی در برابر کفار را -- که از صدر اسلام عهده دار آن شده بودند -- بر زمین گذاشتند و با کنارگذاشتن فرهنگ بعثت که بر جهاد و کفرستیزی استوار بود، در برابر تمدن مادی تسلیم شدند. در نتیجه، وظیفه قیام در برابر کفر و ممانعت از ارتجاع امت دینی به شرایط قبل از بعثت نبی اکرم، بر دوش علما و فقهای عظام شیعه قرار گرفت. این معرکه سخت و سنگین در حالی آغاز شد که عقلانیتِ نواب عام حضرت ولی عصر به قواعد عرفی، عقلی و عقلاییِ جهت دار که راه قیام و مبارزه با کفر مدرن را روشن کند، مسلّح نبود. اما با اتّکا به اراده ی نافذ ربوبی و توسل به ساحت مقدس و نورانی امام زمان(عج)، حرکت خود را آغاز کردند؛ همان گونه که تلاش های علمای شیعه از ابتدای غیبت کبری تا آن زمان، ناشی از عنایات خاصه ی حضرت ولی عصر(عج) بود. پس گرچه شیعه تا آن مقطع از تاریخ به امر قیام و تشکیل حکومت مبتلا نبود و بالتبع ابزار علمیِ متناسب با آن را در اختیار نداشت، اما حضرت ولی عصر(عج) با انتخاب ابرمردی چون امام خمینی که از امتحانات مختلف سربلند بیرون آمده بود، علم لازم برای راهبری قیام و مدیریت حکومت و برپایی نظام اسلامی را به ایشان اعطا فرمود؛ بدون آن که ایشان تحصیلات آکادمیک دانشگاهی در زمینه علوم سیاسی و جامعه شناسی و... داشته باشد یا قرارگرفتن او در اوج معارف حوزه اعم از فقه و فلسفه و عرفان، نسخه ای عملی برای درگیری با کفر و نفاق در اختیار او گذارده باشد.

حال آیا باید به درگیری و نزاع با ظرفیت گذشته پرداخت و توقّع ورود به مسائلی را از گذشتگان داشت که مرحله ی تاریخی آن فرا نرسیده بوده یا باید از این که قرار است ظرفیت عقلانی حوزه های علمیه برای خدمتگزاری به آستان مقدس معصومین ارتقا پیدا کند، مسرور شد و در این جهت حرکت کرد؟! آیا جدال و تنازع بین بزرگان و علمای شیعه در این مسائل، یک واقعیت است یا ریشه در القائات روشنفکرانی دارد که همه امور را در چارچوب

ص: 277

بازی قدرت و مطامع مادی تحلیل می کنند؟! واقعیت این است که هویت و ریشه ی بزرگان شیعه (اعم از فقیه و فیلسوف و عارف) به حقایق دینی و دوری از دنیا و اشک بر سیدالشهدا (عج) و وابستگی به فرهنگ عاشورا باز می گردد و تمامی این بزرگواران مرزوق نور حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام بوده و هستند. با تکیه به نگاه تاریخی فوق و توجه به سیر تطوّر فقه است که علی رغم ناتوانی عقلانیت موجود در حوزه های علمیه برای پشتیبانی از حاکمیت اسلامی و حرکت به سوی تمدن الهی، رفتار سلف صالح در جایگاه درستی قرار می گیرد؛ چون در یک بیان تمثیلی، شیر مادر بهترین غذا برای یک کودک محسوب شده و به مهمترین عامل برای حفظ حیات او تبدیل می شود اما به هیچ عنوان تغذیه مناسبی برای یک نوجوان که به سنّ بلوغ رسیده، به شمار نمی رود. به عبارت دیگر نمی توان سیر تکامل و رشد را نادیده گرفت و تفاوت رفتارها را با عینک تئوری قدرت مادی ملاحظه کرد و از آن دستاویزی برای جدال و نزاع فراهم آورد. گرچه روشن است که کید ابلیس هیچ گاه متوقف نشده و حتی عالمانی مانند بلعم باعورا را که دارای اسم اعظم بوده اند، از طریق امتحان شدن به ولایت حضرت موسی گرفتار خود کرده؛ اما این بدان معنا نیست که فرهنگ انبیا و علما و مؤمنین در کلیت آن، حرکت نورانی خود را تداوم نبخشیده و تکامل نیافته باشد.

بنابراین حوزه های علمیه و عقلانیت آن، دارای سیر تطوّر بوده و هست و استفاده از عقلانیت ارسطویی در علم اصول و فهم خطابات شارع، به دوره ی کودکی و تمییز مربوط می شود. اما امروز زمانی است که جامعه شیعه به دلیل حفاظت از فرهنگ بعثت، موفق به تشکیل حکومت شده و به سنّ بلوغ رسیده است. لذا امروزه تفقّه تنها مسؤول پاسخگویی به مکلف نیست بلکه باید سرپرستی امت را به عهده بگیرد و نسبت به استنباط احکام حکومت پاسخگو باشد که این مهم از طریق دست گیریِ حضرت ولی عصر (عج) از خدمتگزاران خود در جهت «تولید منطق و عقلانیت جدید» محقق می شود.

ص: 278

ص: 280

1

زیست انسانی را به صورت مادی تشریح می کند. سپس بررسی حیات خانوادگی و تولید نسل در علم جمعیت شناسی آغاز شده و تفاوت زندگی روستایی با حیات شهری در علوم انسانی و اجتماعی مورد بحث قرار می گیرد و امور مربوط به حاکمیت ها در علم اقتصاد، مدیریت، برنامه ریزی و... تحلیل می شود و در سطح تمدن ها، به مباحثی از قبیل تکنولوژی، ثروت، رفاه، امنیت جهانی، فرهنگ جهانی، رسانه، هنر، باستان شناسی، مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و... پرداخته می شود. همچنین تحلیل تاریخی از زندگی بر روی کره ی زمین بر اساس سیر تکوّن تمدن ها به یک روایت، در تاریخ تمدن ویل دورانت ارائه شده و روایت دیگر بر مبنای کمون اولیه توسط مارکس و انگلس مطرح گشته که یکی، آیین دنیاپرستی در غرب و دیگری، آیین دنیاپرستی در شرق را شکل می دهد.

روشن است که تمامی این مباحث، ناشی از گمانه زنی عقل و حاصل تلاش های عقلانی است با این تفاوت که قبل از رنسانس، امور و اشیاء به صورت استاتیک ملاحظه می شده اما بعد از رنسانس، پدیده ها به صورت متغیر و در حرکت، مورد مطالعه قرار می گیرد و فلسفه ی چگونگی، به مبنایی برای «علوم پایه، علوم پزشکی، علوم اجتماعی» تبدیل شده و طبقه بندی علوم و نظام آنها را شکل می دهد. لذا برای بحث از سبک زندگی و طیّ روند صحیح در دستیابی به سبک زندگی اسلامی نباید در اموری همانند آداب پوشش و خوراک و روابط خُرد در فقه متوقف شد بلکه به دلیل قرارگرفتن در مسند حاکمیت، باید مدلی برای اداره ی زندگی اجتماعی ارائه کرد و به طرح بحث هایی مبادرت نمود که در هماوردی با مباحث فوق، تحلیلی ریشه ای از جهان خلقت و زندگی در آن را ارائه کند و با فرهنگ انبیا سازگار باشد. یعنی باید پایه های فرهنگی دینی را مطرح کرد که بتواند سه تئوری تولید ثروت، تولید اطلاع و تولید قدرت را با تکیه بر دین استنباط نماید.

ص: 282

قاعده مند از دین و استنباط احکام توسعه، تعادل و نظم از خطابات فراهم کنند و سپس برای تحقق دین در صحنه ی عمل، به ابزاری برای نظام سازی تبدیل شوند. بر این اساس، «احکام تعادل» توسط فقه معین می شود و در سطح توسعه نیز عقل و منطق، گزاره های وحی را بر خود حاکم می کند و به تعبّد در برابر آن ملزم می شود.

شیعه قرار داده است اما باید توجه داشت که استفاده از این سرمایه ی عظیم وابسته به ارتقای ظرفیت اجتهاد و دستیابی به سازمان تفقّه است که باید با تحول علمی در حوزه های علمیه صورت پذیرد. لذا تا فرارسیدن آن دوره، باید از عقل متعبّدی بهره گرفت که تواضع و خاکساری در برابر معارف اهل بیت را مبنای حرکت خود قرار داده که گزارش دستاوردهای این عقلانیت متعبّد ذیلاً ارائه می شود:(1)

زیرا بسیط مطلق، نه اثرگذار است و نه اثرپذیر. در این صورت، ارتباط چنین مخلوقی با همه ی امور قطع می شود و حتی نمی تواند ارتباطی با فعلِ خالق برقرار کند. در واقع اگر هیچ حرکت و رشد و فاعلیتی برای این مخلوق متصور نباشد، آفرینش و حفظ آن، ملازم با لغویت در فعل است و روشن است که هیچ فعل اختیاری لغواً و بدون غرض واقع نمی شود.

تبدیل می شود که برخلاف مبنای ربط، به اجزاء سیستم منحصر نمی شود بلکه به جاذبه ای اشاره می کند که دارای مقصد است و پس از آن با اثبات این که مبنای تعلق نیز به جبر منتهی خواهد شد، مبنای مختار به «فاعلیت» ارتقا می یابد که بستر حرکت اختیار را بیان می کند. یعنی فاعلی است که به فاعل بالاتر تعلّق دارد تا با تصرف او، توسعه ی فاعلیت مادون محقق شود. در این صورت، تعریف از «زمان و مکان» و «وحدت و کثرت» و «اختیار و علم» تغییر می کند. در نتیجه، تمامی مخلوقات حتی جمادات دارای فاعلیت هستند و از خدای متعال طلب دارند و با تعلّق به مشیت او، درخواست تصرف او در خود را می کنند تا به جهتی که او معین کرده، رهسپار شوند.(1)

بر این اساس نباید پنداشت که تک تک مخلوقات در عرض یکدیگر و مستقیماً با خدای متعال ارتباط دارند بلکه خلقت و آفرینش دارای نظام است و ربط بین مخلوقات نمی تواند از یکدیگر قطع باشد بلکه همه ی آنها باید بر محورِ مخلوق اول (که حسب روایات، نور نبی اکرم است) به وحدت برسند. البته یک فرض این است که خدا پس از آفرینشِ مخلوق اول، چیز دیگری خلق نکند اما باید توجه داشت که رشد مخلوق منوط به کثرت ارتباط با مشیت الهی است و کثرت ارتباط، ملازم با آن است که مخلوقات دیگری آفریده شوند که تعلّق به مخلوق اول داشته باشند و مخلوق اول این روند را بپذیرد و با فاعلیت خود، دیگر مخلوقات را به عضوی از خود تبدیل نماید. یعنی مخلوق دوم، زبان دومی برای پیامبر اکرم در جهت پرستش خدای متعال است و مخلوق سوم، زبان سومی در این جهت و هلمّ جرّاً... . لذا نبی اکرم به اندازه ی تمامی مخلوقات، به مشیت حضرت حق جلت عظمته متعلّق می شود و به عبارت دیگر، آن وجود مقدّس از این طریق «اشتداد» پیدا می کند و

ص: 287

طریق پرستش برای تمامی مراتب خلقت می شود.

در آن از عقلانیتِ قبل از رنسانس استفاده شده اما این عقلانیت در جهت دفاع از اسلام و پاسخ به شبهات کفار بکار رفته است. لذا بحث علّیت در فلسفه ی موجود حوزه به عنوان مبنا قرار می گیرد و حرکت و حیات جهان به قوانین نفس الامریه باز می گردد اما این نکته اضافه می شود که این قوانین توسط خدای متعال خلق شده اند. البته علّیت در این مبنا به صورت مطلق و استاتیک مطرح می شود اما علّیت در فلسفه ی غرب و شرق به صورت دینامیک و بر اساس نسبیت بیان می گردد. در رابطه با انسان نیز اصل حرکت تکوینی و طبیعیِ انسان بر اساس فطرت و غرائز تحلیل شده و به نفس الامر و یک نظامِ شبه علّی و معلولی بازگردانده می شود که بهترین بیان در این موضوع توسط مرحوم علامه طباطبایی در مقاله ی ششم از کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم ارائه شده است.(1) افعال اختیاریِ انسان نیز در دایره ی امور اعتباری و عقلایی قرار می گیرد که دارای دو بخش است: یک بخش، اوامر و نواهیِ شرعی که عمل به آنها موجب سعادت اخروی و تهذیب روحی می شود و بخش دیگر، اموری است که با تکامل مادی مرتبط بوده و امراء و سلاطین برای رتق وفتق مسائل و دستیابی به اغراض خود، به وضع قانون و انجام توبیخ و تشویق در این عرصه مبادرت می کنند. پس این فلسفه نیز همانند فلسفه ی مادی، جهان آفرینش و همچنین افعال طبیعی و تکوینیِ انسان را بر اساس علّیت توضیح می دهد اما افعال اختیاری را از عرصه ی فوق تفکیک می کند و در آن، شرع را به رسمیت می شناسد و آن را در قالب جعل قوانین از سوی خدا برای تکامل معنوی تحلیل می کند و آن را در عرض اوامر عقلایی قرار می دهد که از سوی عقلا برای نظم در امور مادی جعل می شود.

ص: 289

و چوب برای کسانی که هزاران سال بعد به دنیا آمده اند، مضحک به نظر می رسد اما موضوع امتحان امت های گذشته، خروج از همین ادراک باطل و کفرآمیز و دست برداشتن از پرستشِ امور محسوس بوده؛ کما این که موضوع امتحان در دوران حاضر، نفی بت های عقلانی و دوری از پرستش ادراکات عقل است و آیندگان با شنیدن برخی تصورات امروزین درباره ی مباحث موجود در خداشناسی تعجب خواهند کرد. خصوصاً با توجه به این که خطابات قرآنی و بیانات ائمّه ی معصومین پیرامون خداپرستی، همگان را به توجه به جریان آیات الهی دعوت می کنند به نحوی که حتی پایین ترین عقلانیت ها نیز می توانند از آن بهره ببرند زیرا تمامی آحاد بشر در مواجهه با ظلم از عاملانِ آن متنفر می شوند و به عدالت و عاملانِ به آن میل دارند که این به معنای توجه فطریِ همه به درخشش و نورِ اراده ی الهی است. لذا یکی از حکمت های ثواب های مذکور برای قرائت قرآن و حتی نگاه کردن به خطوط مصحف، ایجاد این فرهنگ در میان مسلمین است که معرفت الهی تنها از قرآن و مترجمان آن قابل اخذ است. زیرا آیات قرآن در موضوع خداشناسی، مبتنی بر بیان برنامه و مدیریت و ربوبیت و هدایت الهی است و به جای اشاره به ذات، به جریان فعل الهی دعوت می کند.

بنابراین نظام خلقت به جریان مشیّت الهی و اراده ی ائمّه ی هدی تعریف می شود و در دار دنیا، به جریان اراده ی مؤمنین و اراده ی ابلیس و کفار و منافقین نیز اجازه ی تأثیر داده شده است. در این صورت، علّیت و نسبت و تناسب بر اساس فاعلیت تحلیل می شود و استحکام و قوام قانون نیز به اراده ی الهی و نبی اکرم باز می گردد. البته در معارف موجود تلاش شده تا به هر نحو ممکن، معجزات انبیا در قالب قوانین علّی و معلولی تبیین شود اما باید دانست که جریان اراده ی الهی، منوط و مشروط به علّیت و محکومِ قوانین نفس الامریه نبوده و نیست و نخواهد بود. گرچه در فلسفه ی موجود در حوزه، اختیار تحت علیت تفسیر شده و «جزء العلة» دانسته می شود؛ غافل از این که علیت، جریان جبری علت در معلول است و این تعریف، با اختیار قابل جمع نبوده و نقیضین هم هستند. در اما در مبنای مختار

ص: 291

این دو مفهوم در یک دستگاه واحد جای می گیرند: لذا آتش می سوزاند تا زمانی که خدای متعال و نبی اکرم(ص) اراده کنند و الا نخواهد سوزاند یا زمین مستقرّ است تا زمانی که خدا اراده کند و الا قارون را خواهد بلعید. پس با نفی درک از ذات، مخلوق برای پرستش با اراده ی خدا مواجه است و به آن تعلّق و کشش دارد تا اراده ی الهی در او تصرف کند و ظرفیت او را ارتقاء بخشد اما اگر مایل به تصرف اراده ی ابلیس در خود باشد، در حال پرستش ابلیس است. در این صورت، روایاتی که دین را به حبّ و بغض تعریف می کنند، توضیح دقیقی پیدا می کند زیرا کسی که به تصرف خدا در ظرفیت خود و تکامل یافتن بر اساس مشیّت او علاقه دارد، در حال پرستش خداست. البته این علاقه و کشش، دارای مناسکی است که ریشه در امر و نهی خدای تعالی دارد.(1)

هیچ مخلوقی حتی نبی اکرم(ص)، درکی از تبدیل عدم به وجود توسط خدای تعالی ندارد زیرا خالق، واحد است و فعلِ خالقیت، منحصر به اوست. ثانیاً از آنجا که مخلوق، امری مرکّب بوده و بسیط نیست، «ربّ» است؛ یعنی مخلوق را در جهت رشد و تکامل، پرورش می دهد و آن را ربوبیت می کند. ثالثاً به دلیل پذیرش عهد توسط انسان و جنّ و امکان ایمان یا طغیان در این دنیا، خدای متعال «هادی» است؛ یعنی بندگان خود را هدایت می کند تا وارد بهشت شوند. البته مخلوقات جدا و منفکّ از یکدیگر نیستند بلکه در یک مجموعه و نظام واحد قرار می گیرند. لذا مخلوق دوم (امیرالمؤمنین) باید به مخلوق اول (نبی اکرم) میل و کشش و تعلّق داشته باشد و الا مجموعه شکل نخواهد گرفت؛ همچنان که مخلوق اول باید میل و کششِ مخلوق دوم را بپذیرد و در آن فاعلیت کند و همین روند در مخلوقات بعدی تداوم می یابد. پس خلق توسط خدای متعال و تعلق مخلوقات به محور نظام (نبی اکرم به عنوان مخلوق اول) و فاعلیتِ محور نظام در مخلوقات، سه فعلی هستند که نظام خلقت را شکل می دهند. در واقع برای باقی ماندن مخلوقات در نظام خلقت، هم فعل خدای متعال لازم است و هم فاعلیت نبی اکرم(ص) ضرورت دارد تا در مرحله ی بعد، تمامی مخلوقات بر اساس مناسکی که خدای متعال معین می کند، به رشد و تکامل برسند. در نتیجه، تمامی امور در نظام فاعلیت تحلیل می شود و عقل غیرمعصوم نمی تواند خارج از این فضا به گمانه زنی بپردازد.

حال که نور پیامبر اکرم در مجرای جریان ربوبیتِ حضرت حق حضور دارد و اراده ی نورانی او در تمامی مخلوقات جاری است، این فاعلیت نمی تواند بر اساس همان ظرفیت اولیه که خلق شده، فاعلیت کند بلکه برای حضور اراده ی ایشان در هر مخلوقی که به عالَم اضافه می شود، ظرفیت آن نور مطهر باید ارتقاء پیدا کند که این مطلب، تبیینی فلسفی از صلوات دائمی خدای متعال بر محمد و آل محمد ارائه می کند و نشان می دهد که چرا در ادعیه، همانند تسبیح خدای متعال - که به عنوان مقوله ای بی حدّ و حصر بیان شده - صلوات بر حضرت رسول نیز خارج از عدد و اندازه معرفی شده است. بنابراین در جریان ربوبیت

ص: 293

نیز، اراده ی خدا مقدّم بر اراده ی نبی اکرم است و حضور ایشان در این عرصه، متقوم به مشیّت الهی و مجرایی برای آن است. در واقع پیامبر و ائمّه ی معصومین که عاقل ترین مخلوقات هستند، علی رغم آن که در بالاترین ظرفیت ها قرار گرفته اند، اما اراده ی خود را در برابر مشیّت الهی هیچ می انگارند و مرتّباً از اختیار خود رفع ید می کنند و خواست و شاء الهی را طلب می نمایند. کما این که حضرت رسول و امیرالمؤمنین و ائمّه ی هدی علیهم السلام، مظهر تامّ عشق به خدای متعال هستند و لذا تعابیری مانند «التامّین فی محبّةالله، محالّ مشیةالله، ارکاناً لتوحیده» در زیارت جامعه کبیره هستند که باید ریشه ی اعتقادات حقّه را شکل دهند و عقلانیت غیرمعصوم شأن و جایگاهی برای ادعای اشراف بر دستگاه الهی و اثبات آن را ندارد. بلکه علومی همانند منطق، فلسفه، اصول و... زمانی محترم هستند که وسیله ای برای نوکری و خدمتگزاری به آستان مقدس معصومین(ع) باشند.

در این دنیا که زندگی با هوای نفس و ظلم اهل طغیان همراه شده و جنایت های زیادی در آن رخ داده نیز، حقیقت آن گونه نیست که کفار ادعا می کنند.

در واقع فلسفه ای که عقل متعبّد به آن دست یافته، تحلیل دیگری از انحلال های پیش گفته دارد و آن را در جهت رشد و لذت می داند. به عنوان مثال، یک فرض این است که گوسفند به جای آن که ذبح شود و به خوراک انسان تبدیل گردد، عمری جاودان پیدا کند و از زندگی حیوانی خود لذت ببرد و در این منزلت باقی بماند؛ اما فرض دیگر آن است که با ذبح گوسفند و خورده شدن آن توسط مؤمن و تبدیل شدن به سلولی برای انسان، گوسفند از منزلت حیوانی خارج شده و به عنوان جزئی از یک انسان، بهجت و لذت را از منزلت انسانی خواهد چشید. یعنی در سیر تبدیل خود در بدن انسان، به نیرویی جسمی برای خدمت انسان مؤمن به ساحت مقدس معصومین (ع) تبدیل خواهد شد و از این منزلت، به معرفت والاتری از آن بزرگواران دست خواهد یافت. پس گوسفندی که هزاران سال عمر داشته باشد، هیچ گاه نمی تواند سطوح بالاتری از بهجت و لذت را درک کند و به چنان معرفتی برسد اما هنگامی که به غذای انسان تبدیل شود - گرچه به عنوان یک کل واحد شناخته نمی شود و به اجزاء و قطعات مختلفی تقسیم می گردد - اما از منزلتِ «کل حیوانی» به منزلتِ «جزء انسانی» ارتقا می یابد و سطح جدیدی از رشد و ابتهاج را می چشد. همچنین انسانی که به شهادت می رسد، در واقع فدای ائمّه ی هدی صلوات الله علیهم اجمعین شده و با خروج از منزلت انسان غیرمعصوم، به سلولی از وجود مقدّس انسان معصوم تبدیل می شود و به مراتب بسیار بالاتری از رشد و قرب را وجدان می کند. پس از آنجا که حدّ اولیه ی حیات برای مخلوق «ترکّب» است، اختلاف پتانسیل برای جریان حرکت، امری اجتناب ناپذیر است و برای ایجاد حیات و تداوم آن، تمامی نقش ها و منزلت هایی که توسط خدای متعال خلق شده، ضرورت دارد: از وجود آب و خاک و آسمان و زمین تا وجود حیوانات و گیاهان و... . حتی برای تحقق عبادتِ

ص: 295

نبی اکرم(ص) در این دنیا، وجود هوا ضرورت دارد تا ایشان بتواند ذکر تکبیر و تهلیل را به زبان آورد و وجود زمین لازم است تا ایشان بر روی آن بایستد و نماز بگزارد. لذا در پیشگاه خدای متعال، تمامی مخلوقات اعمّ از زن و مرد و سیاه و سفید و نبات و حیوان و... مساوی هستند؛ از این جهت که حیات آنها برای نظام خلقت و جریان حرکت و ترکیب و رشد ضرورت دارد. از این رو خلقت اولیه ی موجودات، کامل و بدون نقص بوده و همه ی موجودات میل به انحلال در سطح بالاتر و نیل به ظرفیت برتر دارند و نسبت به این که جزئی از مؤمنین یا معصومین شوند، کشش دارند؛ کما این که هنگامی که مورد استفاده ی کفار و منافقین قرار می گیرند، مایل به ترکیب نیستند و طبق برخی روایات به ناله در می آیند. در نتیجه، اموری از قبیل موذی شدن حیوانات و مسموم شدن گیاهان و... به تبع گناهان بشر و آثار تکوینیِ آن حادث شده که این مطلب در روایات زیادی مورد اشاره قرار گرفته است.

که انسان مؤمن نسبت به همنوعان خود یا طبیعت انجام می دهد، باعث استحکام بیشتر در رابطه ی او با مشیّت خدا می شود و بر اساس فلسفه ی نظام ولایت، هر ارتباط مکانی برای شدیدشدنِ یک تعلّق زمانی است. بنابراین باید توجه داشت که پاسخ دقیق به شبهات مادیون در مواردی از قبیل تنازع بقاء و جبر و... پس از صدها سال به دست آمده و ناشی از تکامل تاریخِ معرفت دینی است که توسط حضرت ولی عصر (عج) مدیریت می شود و تناسبات این مدیریت است که باعث شده تا امت محمد و آل محمد به بلوغ برسد و به حکومت دست پیدا کند و ادراکاتی متناسب با آن تولید شود.

ص: 297

2

و روشنی درباره ی نحوه ی برخورد با زیبایی ها و لذت ها و نعماتِ این دنیا ارائه نشود و نسبت این مسأله با اعتقادات حقّه تبیین نگردد، مشکلات مهمی در جهت طراحی سبک زندگی اسلامی و ارائه ی تئوری الهی پیرامون کیفیت تولید ثروت و اطلاع و قدرت ایجاد خواهد شد. اما پاسخ صحیح به این پرسش ها روشن خواهد کرد که نسبت های که به انبیا و اولیا و مؤمنین داده می شود و در ضمن آن، این بزرگواران به عنوان انسان هایی گریان و خسته و افسرده و بی توجه به زیبایی و هنر معرفی می شوند، تا چه حدّ دور از واقعیت است.

در این باره باید توجه داشت که اولاً حقیقت زیبایی و زندگی زیبا، در بهشت اول و بهشت دوم به ظهور و بروز می رسد. یعنی هیچ یک از نعمت ها و لذت هایی که در بهشت اول به حضرت آدم و حضرت حوا اعطاء شده بود، قابل مقایسه با زیبایی ها و نعمت های این دنیا نیست و لذا حضرت آدم پس از هبوط، همواره در حال بی تابی و دلتنگی برای زندگی در بهشت اول به سر می برد. این در حالی است که زیبایی ها و لذّات در بهشت دوم - که پس از زندگی در این دنیا همراه با فاعل های منفی و وفای به عهدی که در عالم ذرّ از انس و جنّ گرفته شد، آغاز خواهد شد - قابل مقایسه حتی با بهشت اول نیست و سنخ نعمات در بهشت دوم ماهیتاً با نعمات بهشت اول تفاوت دارد. اساساً نعمات بزرگ و بی سابقه ی بهشت دوم بود که باعث شد تا انس و جنّ حاضر به پذیرش عهد در عالم ذرّ و ورود به این دنیا و زندگی همراه با مصیبت شوند.

لذا طبق روایات، اگر یک تار مو از حوریان بهشتی به اهل دنیا نشان داده شود، همه ی اهل دنیا از مشاهده ی نور و زیبایی آن مدهوش خواهند شد. نظیر همین مطالب درباره ی خوراکی ها، نوشیدنی ها، تخت ها، غرفه ها، کاخ ها و سایر ابعاد حیات بهشتی نیز وارد شده است. حتی میزان عُمر در این دنیا قابل قیاس با عمر در عالَم آخرت نیست و طبق آیات قرآن، یک روز از عمر انسان در آن دنیا به اندازه ی هزار سال (معادل حیات ده نسل از انسان ها) در این دنیاست! علاوه بر آن که بر حسب روایات، عُمر بهشتیان همواره در سن

ص: 299

جوانی باقی می ماند و گرد پیری بر چهره های آنها نمی نشیند(1) و در تمامی حیات بهشتی و زندگی جاوید خود، غرق لذت و سرور هستند. این در حالی است که در این دنیا حتی اگر اشخاص به عمر صدساله دست پیدا کنند، بخش اعظم این زمان را در سختی های ناشی از طفولیت یا سالمندی به سر خواهند برد و همه ی طراوتِ این زندگی در حدود بیست یا سی سال و محدود به سنین نوجوانی تا حدود چهل سالگی است. اما دنیای مدرن مادی به دنبال افزایش شاخص هایی از قبیل میزان امید به زندگی است بدون آن که به واقعیت های پیش گفته توجه نماید.

پس باید مشخص شود که زیبایی و کیفیت در چه نسبیتی و با چه مقیاسی و در چه زمان و مکانی ملاحظه می شود؟ یعنی پاسخ ما به کفّار آن است که زیبایی این دنیا و زندگی آن به تعاریف مادی آنها باز نمی گردد بلکه بهترین لذت ها و زیباترین نعمت ها در بهشت اول و بهشت دوم قرار داده شده و توسط خدای متعال که سرپرست و ولیّ ماست، آفریده شده و لذا این انبیا و اولیا و مؤمنین هستند که با ایمان به تحقق وعده های الهی در عالَم برزخ و قیامت، خواستار و طرفدار زیبایی به حساب می آیند؛ نه کفّاری که به نعمات و لذّات حقیر این دنیا دل بسته اند. علاوه بر این که انبیا و مقرّبین به دستگاه الهی، از زیبایی هایی تکوینی و ظاهری بهره مند بودند که هیچ مخلوقی از آنها بهره نبرده که یک نمونه ی آن طبق نقل، به مشام رسیدنِ بوی مُشک از بدن مطهّر نبی اکرم است. علی رغم این حقایق، اهل دنیا همواره پیامبران و اولیاء الهی را به دلیل برخوردار نبودن از شکوه و جلال مادی و تجمّلات آن در این دنیا مورد هجمه قرار می دادند و زیبایی و زندگی زیبا را با مقیاس های فاسد و علیل خود می سنجیدند و هنوز هم با وجود آن که مرتکب انواع قبائح و کثافات و مظالم می شوند، حیات خود را - که به توصیف قرآنی همانند کف روی آب است(2) - با استفاده از هزاران شبکه ی

ص: 300

ماهواره ای در چشم مردم جهان زیبا جلوه می دهند و همگان را نسبت به خوض در دنیا ترغیب می کنند و مصائب و ناگواری ها و بدبختی های بشر را به گردن دستگاه انبیا می اندازند.

کرد و در این صورت، نه تنها کیفیات و لذّات به پایان نمی رسند بلکه بالاترین لذت و بهجت در مناجات و ارتباط با خدای متعال رقم می خورد و ارتباط با کیفیات به میزانی لذت و بهجت می آورند که در جهت ارتباط با خالق کیفیت قرار گیرند. البته این مقام معمولاً برای انبیا و اوصیا حاصل می شود که نمونه ی آن در این دنیا، در احادیث معراج قابل مشاهده است اما تعمیم آن به عموم مردم، به سرفصل سوم تاریخ و دوران رجعت موکول شده است. نواب عام حضرت ولی عصر نیز در این دنیا از این مقامات و لذت ها و بهجت های آن بهره می برند و الا تحمل و صبر در برابر این حجم از فشارها و هجمه ها و تهدیدهای سنگین و روزافزون برای آنان امکان پذیر نمی شد و کفار و منافقین در مقابل آنها به حال عجز و استیصال نمی افتادند که این مقام ناشی از توسل آنان به ساحت مقدس معصومین و اشک و انکسار آنان نسبت به مصائب عاشوراست. در عالَم آخرت نیز با وجود تنعّمات بی بدیل و بی سابقه در بهشت، بالاترین ابتهاج و سرور برای بهشتیان هنگامی رخ می دهد که به زیارت نبی اکرم و سایر معصومین علیهم السلام نائل شوند که کیفیت و کمّیت این زیارت، تابع درجات و طبقات مؤمنین است؛ از کسانی که سالی یکبار به محضر معصومین در بهشت مشرف می شوند تا کسانی که کاخ بهشتی آن در جوار و همسایگیِ نبی اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) واقع شده است.

این دنیا در معرض امتحان قرار دارد و مبتلا به هوای نفس است و هنگامی که هوای نفس مبدأ حرکت به سوی این نعمت ها و زیبایی ها شود، انسان را به سوی لغزش و شقاوت و رفتار جنون آمیز سوق می دهد. در واقع تکیه به هوای نفس، موجب چشم بستن بر حقیقت و واقعیت می شود و تناسباتی که برای روح و فکر و جسم انسان ها و امت ها در این دنیا معین شده، رعایت نمی کند که نتیجه ی آن، عدم تعادل در همه ی ابعاد زندگی است. در این صورت، انسان نه فقط برای زندگی دینی بلکه حتی برای دنبال کردن لذّات پایدار نیز دچار مانع و مشکل می شود؛ مانند کسی که با نوشیدن الکل، تناسبات معده ی خود را رعایت نکرده و باعث بیماری خود و محرومیت از برخی لذایذ دیگر شده است. لذا خدای متعال به انبیا توصیه کرده تا از زخارف و زینت های این دنیا دوری کنند و نسبت به آن زهد بورزند تا الگو و پرچمداری برای زندگی الهی در مقابل سایر انسان ها باشند. البته روشن است که خوش قریحه ترین انسان ها و آگاه ترین آنان به نعمات الهی، همین بزرگواران و ذوات مقدّس هستند اما به بالاترین درجات زهد و دوری از دنیا عمل می کردند و برای آن که دیگران را محفوظ بدارند، آنان را به همین روش توصیه می نمودند چون به پیچیدگی های هوای نفس و آثار سوء تبعیت از آن اشراف داشتند. از این رو نقل شده هنگامی که نبی اکرم به باغ و بستان دعوت می شدند، می فرمودند: در برابر من، به ذکر دنیا مبادرت نکنید!

بهشت و رعایت تناسبات آن است. یعنی کیفیت هایی خوب و زیبا محسوب می شوند که به انسان ها و امت ها در راستای تسلّط بر هوای نفس (درون) و مقابله با نظام کفر و نفاق (بیرون) کمک کنند و زمینه را برای حفاظت از امت دینی و محیطی را برای تنفّس و حیات اهل توحید فراهم نمایند. تنها پس از این مرحله و با دستیابی به این قدرت است که می توان به احکام فقهیِ رساله های عملیه عمل کرد و به تلاش برای جریان این احکام - که احکام رشد انسان ها و امت ها هستند - در زندگی اجتماعی مبادرت نمود. به عبارت دیگر، انس و جنّ این عهد الهی را پذیرفته اند که در این دنیا با فاعل های منفی (ابلیس و شیاطین) زندگی کنند و با اراده ی خود از امتحانات آن عبور نمایند و لذا زیبایی در رفتار ذوات مقدّسی قابل مشاهده است که در برابر طوفان شهوات و فشارهای مادی مقاومت کرده اند و مردان کارزار و معرکه ای شده اند که به دلیل دنیاپرستیِ اهل طغیان و مظالم و مفاسد و مکائد آنان به وجود آمده است و به تحمّل بدسلیقگی ها و نادانی هایی تن داده اند که از سوی اهل ایمان سر زده است. در واقع از آنجا که از ابتدای تاریخ تاکنون حتی یک روز هم نبوده که درگیری بین دستگاه ایمان و دستگاه طغیان تعطیل شده باشد، تعریف زندگی در این دنیا بر غیرت نسبت به پرستش خدای متعال و برنامه ی الهی و رسولانی که برای تحقق این برنامه فرستاده شده اند، استوار شده و خوشی ها و لذت ها و راحتی ها برای مؤمنین به عالَم آخرت موکول گردیده است.

به مثابه زندان و برای کافر به مثابه بهشت است. در واقع زیبایی در زندان (دنیا)، وصف رفتار کسانی است که تا روز آخر و علی رغم فشارها و محدودیت ها مشغول مقاومت هستند و دست از اعتقادات حقّه برنمی دارند و در سخت ترین شرایط همانند خورشید می درخشند و با وجود تسلط و غلبه ی کفار و منافقین بر حکومت ها، نام مبارک آنها بر تارک تاریخ حک شده و نورانیت آنها در عالَم رجعت و عالَم بزرخ به صورت مداوم افزون شده و در بهشت، به نورهایی تبدیل خواهند شد که واسطه هایی چون نور خورشید و ماه و ستارگان را کنار می زنند و مستقیماً مبدأ رزق و حیات بهشتیان قرار می گیرند و به حکم «وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا»(1) همگان را از نور خود متنعّم می کنند. زیبایی، توصیف استقامت انبیا و اولیاء الهی است که تمامی اهل دنیا با آنها مخالف یا معارض اند و بدترین نسبت ها و اوصاف را به این بزرگواران منتسب می کنند اما این ذوات مقدّس در حقانیت اوامر الهی و راه خود ذره ای تردید نمی کنند و در برابر تمامی اراده های تاریک و باطل می ایستند و با مظلومیت و بذل جان یا با نصرت و پیروزی، روند تحقق آرمان های الهی را به پیش می برند. همه ی این ها در حالی است که آب و هوا و زمین و خاک و سایر قدرت های تکوینی به اراده ی خدای متعال تحت تسخیر انبیا بوده و در چشم به هم زدنی قادر بر نابودی دشمنان خود بوده اند اما به جای تکیه به این قدرت ها، دل به حکمت الهی و برنامه ی خدای متعال برای مدیریت عالَم داده اند و خواست خود را بر محور شاء حضرت حق هماهنگ کرده اند و به مقابله با هجمه های همه جانبه ی هواپرستان پرداخته اند و در حالت جنگ، صلح، زندان، تبعید، شهادت و... در اوج تحمّل و صبر و ایثار و آرامش قرار داشته اند. آیا این زیباییِ انسانی و معنوی که از اراده های نورانی نشأت می گیرد، با زیبایی های تکوینی که دستاویزی برای حیات حیوانی قرار گرفته قابل مقایسه است؟

پس هیچ وصف و کیفیتی در این دنیا ذاتاً خوب یا بد نیست بلکه تمامی اوصاف و

ص: 305

کیفیات در یک جهت خاص تعیّن می یابند و زیبایی و زشتی و خوبی و بدی آنها در ارتباط با این مطلب تعریف می شود که این دنیا دار امتحان است و انسان در درگیری دائم با هوای نفس درونی و محیط بیرونیِ ساخته شده توسط اهل طغیان قرار دارد. لذا حتی نطفه ی انسان ها در این دنیا، یا در صلب والدین مؤمن جای گرفته و یا در صلب والدین کافر و منافق و یک کودک از بدو تولد تا سنّ بلوغ، متأثر از پدر و مادر خود یا به نحو کفرآمیز و نفاق آلود پرورش پیدا می کند یا به صورت مؤمنانه و نورانی تربیت می شود. بعد از سنّ بلوغ و با اعطای قوه ی اختیار نیز افراد به حسب گزینش و جهت گیری خود، یا تحت مدیریت دستگاه کفر و نفاق قرار می گیرند و یا ولایت دستگاه الهی را می پذیرند. البته کفار به دنبال این هستند که جهت داریِ زندگی دنیا را انکار کنند و آن را به یک جهت (عشق بازی با دنیا) منحصر نمایند و متأسفانه منطق و فلسفه ی موجود نیز با عدمی دانستنِ شرور، موضع بی طرفی نسبت به جریان عقیده ی باطل در تمامی موضوعات عینی و اجتماعی را امضاء می نماید.

آن مبتلا شده، اتکای صرف به اخذ وجه اشتراک ذهنی از پدیده های عینی است؛ زیرا هنگامی که به اخذ وجه اشتراک میان حق و باطل مبادرت شود، آنگاه برای حل شبهات و فرار از اشکالات، لاجرم امور باطل به مثابه امر عدمی تلقّی خواهند شد. البته اخذ وجه اشتراک برای طبقه بندی مفاهیم و دسته بندی اطلاعات ضرورت بوده و برای جدل با مذاهب فاسد کارآمدی داشته اما برای کنترل عینیت و جریان جهت گیری الهی در آن کفایت نمی کند و نمی تواند پشتوانه ای علمی برای جریان اعتقادات در عمل اجتماعی و مدیریت نظام قرار گیرد و به پایه ای برای طراحی تمدن اسلامی تبدیل شود. لذا واقعیت آن است که هم حق و هم باطل دارای تأثیر در عالَم خارج هستند با این تفاوت که قرآن کریم، باطل را همانند کف روی آب(1) و خانه ی عنکبوت(2) دانسته و آن را کید ضعیف شیطان(3) نامیده و حق را به طلای خالص(4) تشبیه کرده است. اما ضعف در اراده ی مؤمنین و ابزار عقلانی آنان باعث شده تا جهان اسلام در برابر کفر و استکبار جهانی دچار مشکل شود.

از سوی دیگر در ادبیات وحی و منابع دینی مانند آیه ی اول سوره ی انعام (جعل الظلمات و النور) و دعای سمات (و خلقت بها الظلمه)، بر خَلق ظلمت توسط خدای متعال تأکید شده و این شبهه را پدید آورده که خلق ظلمت و آفرینش امور باطل توسط خدای متعال، ملازم با جبر است. البته شبهه ی جبر، شبهه ای است که بزرگانی همانند مرحوم آخوند خراسانی در کتاب کفایة الاصول نیز بر ناتوانی در حل آن تصریح کرده(5) ولی به نظر می رسد این مشکل ناشی از ضعف در مبانی فلسفی و منطقیِ موجود است و الا وجود ظلم و تجاوز در این عالَم - که با جبر منافات دارد - از امور وجدانی برای تمام آحاد بشر محسوب می شود.

ص: 307

وحشتناک آنان در جهنم، به صورت دفعی رقم نمی خورد بلکه خدای متعال در این دنیا، این اشقیا را در برابر طبیبانِ بیماری کفر و نفاق قرار می دهد که همانا انبیا و اوصیا و چهارده معصوم و برخی علمای غیرمعصوم هستند. این طبابت و تلاش برای نجات اشقیا، به صورت نظری و ذهنی انجام نمی شود بلکه افعال و رفتار بی نظیر فرستادگان الهی است که ائمّه ی نار و طغیان را منفعل کرده و به عجز می رساند و حجت را بر آنان تمام می کند. یعنی با وجود این که تمام عالم در اختیار و تحت تسخیر انبیا و اوصیا آنان است و اشقیا نیز آگاه از این حقیقت هستند، بیشترین صبر و تحمّل و بالاترین حلم و بردباری را به نمایش می گذارند تا اعلی مراتبِ فرصت و امهال به مترفین و مستکبرین محقق شود و بهترین شرایط برای بازگشت و توبه ی آنان فراهم آید که این اتفاق به صورت نادر در نمونه هایی مانند رفتار حرّ به عنوان فرمانده ی سپاه عبیدالله بن زیاد در روز عاشورا محقق شده است.

این روند در دوران غیبت و در اوج شهوات مدرن و توسط نواب عام حضرت ولی عصر نیز تحقق می یابد زیرا کفر و استکبار جهانی در حوادثی مانند طوفان شن در صحرای طبس و سایر درگیری های میدانی بین مؤمنین و کفار از امدادهای غیبی خدا باخبر می شود و به همراهی تکوین با دستگاه ایمان پی می برد اما همانند اکثریت رؤسای کفر و نفاق، ایمان نمی آورند و به جنگ و عناد و انکار ادامه می دهند. البته افرادی همانند شهید ادواردو آنیلی(1) نیز هستند که علی رغم زاده شدن از پدرومادر صهیونیست و سرمایه دار و پرورش یافتن در محیطی کاملاً مادی و بهره مندی از بالاترین درجات رفاه و شهوت، به نور قرآن رو می آورد و جذب جاذبه و جمال الهیِ نظام جمهوری اسلامی می شود و از حقوق مردم فلسطین دفاع

ص: 309

می کند و زیر بار هیچ فشاری نمی رود و هیچ تهدیدی، خللی در اراده اش ایجاد نمی کند و در این راه نورانی، جان خود را در طبق اخلاص می نهد و به شهادت می رسد.

کفر و نفاق برای ضربه زدن به جبهه ی ایمان، در نزد دستگاه خدای متعال روشن و معین است و در مقابل، حول و قوه و قدرتی که به پرچمداران توحید برای مقابله با هجمه های آنان عطا می شود، مقدار معینی در علم ربوبی دارد. پس اعداد و ارقام در نزد شارع تنها به تشریع احکام کلی محدود نمی شود بلکه ابزاری برای برنامه ریزی و مدیریت خدای متعال در عالَم و تعیین تخصیص ها و اولویت ها است و علم الهی و نبوی و علوی به اندازه و مقدارِ تمامی مخلوقات، زمینه را برای تحقق برنامه ی الهی در نظام خلقت فراهم می کند. در واقع شاخص ما برای ارزیابی فهم از دین و تحقق آن، توجه به شب قدر است که در آن «کل امر» بر حضرت ولی عصر(عج) نازل می شود و بالاترین درک از این مقوله، به نایب عام ایشان الهام می گردد تا فهم صحیح از «خطابات» و اولویت بندی دقیق در «تحقق» به صورت سالانه نصیب منزلت نیابت عامه شود.

می شوند و اگر اهداف الهی باشند، کمّیت ها برای تحقق عبادت معین می گردند.

هماهنگ کند که منطق مجموعه نگری فاقد این توانایی است. گرچه انسان ها و جوامع با تکیه به منطق جدید و کارآمدی آن، در هر زمان و مکان هزاران تصرف را انجام می دهند اما آیا این تصرف ها در یک جهت و راستا هستند و بر یک مبنا به وحدت می رسند و با همپوشانی بین آنها، قدرت انسان و جامعه اشتداد می یابد یا در تعارض با یکدیگر قرار دارند و باعث تجزیه ی همه ی بخش ها از یکدیگر می شوند؟! آیا هر نوع تصرفی در عالَم خارج، امری بهنجار است؟! به عبارت دیگر منطق غرب و سبک زندگی غربی، قدرت مجموعه سازی دارد و با تئوری سازی برای تصرف در خارج و کنترل آن در محیط آزمایشگاهی و ورود آن به خط تولید، به کارآمدی و اثر عینی دست پیدا می کند اما قادر نیست تمامی تصرفات خود را در یک نظام شامل هماهنگ کند و آنها را به وحدت برساند و در آینده نیز به این مقوله دست نخواهند یافت. زیرا کفر هیچ گاه به دنبال ملاحظه ی «وحدت نسبت» نیست و الا باید عقلاً از کفر دست بردارد و توحید را بپذیرد. لذا ریاضیدانان غربی تصریح می کنند که علم ریاضیات، «اصول موضوعه ای» بوده و پاسخگوی نسبیت است اما این روند فقط برای تصرف در خارج مؤثر است و نه تنها نمی تواند تصرفات را به وحدت برساند بلکه هماهنگی با تکوین را از دستور کار خود خارج می کند.

غیرمعصوم برای ساخت تمدن الهی، باید بتواند امور کیفی را به امور کمّی و ریاضی تبدیل کند؛ در غیر این صورت، سخن از سبک زندگی اسلامی بی معناست و این ضرورت حتمی عملاً تحقق نخواهد یافت. در واقع نمی توان قائل شد که «نیازهای مادی مردم قابل محاسبه و اندازه گیری است اما تحقق امور معنوی نیازی به کمّیت و عدد و رقم ندارد» زیرا پذیرش این مطلب، در عمل ملازم با دین حداقلی و فردی و شخصی است و قراردادن امور معنوی به عنوان هدف نظامات را بی معنا می سازد. پس در سبک زندگی اسلامی، موضوع اصلی در طراحی مدل های اداره «اختیار» است و نه نیازمندی های مادی؛ زیرا اراده دائماً در مواجهه با هوی و تقوی است و لذا مدل باید در هر مرحله، آمار و ارقام کمّی از میزان کاهش هوای نفس جمعی و افزایش تقوای جمعی و ارتقا درگیری مؤمنین با نظام کفر و ایجاد محدودیت در قدرت آنان داشته باشد و کیفیت و کمّیت اراده و اختیارات اجتماعی را به محاسبه بکشد. در نتیجه طرح بحث کمّیت با این غرض انجام شد که هر ادّعایی پیرامون ارائه ی سبک زندگی اسلامی، خود را ملزم به پاسخگویی در این موضوع بداند و به سوی دستاوردهای جدید در این زمینه حرکت کند و الا اکتفا به کلیات و تأکید بر جامعیت دین و خاتمیت مکتب اسلام بدون توجه به امور کمّی، به شعارزدگی و انفعال عملی منجر خواهد شد. همین انفعال عملی است که باعث شده علی رغم گذشت نزدیک به چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، مقام معظم رهبری همچنان به طرح هشدارهای شدیداللحن نسبت به خطر فراموشی و تأویل و انحراف از آرمان های اساسی انقلاب بپردازند و ناچار شوند همواره بر وجود دشمن و نقشه های خطرناک آن تأکید کنند و به شبهه ها در این عرصه پاسخ دهند؛ گرچه زنده بودن ملت ایران و حضور آنان در صحنه ی حمایت از ولایت مطلقه فقیه باعث شده تا این شبهات در میان عموم کارگر نیفتد و القائات ظلمانی که توسط شهروندان سایر کشورها به پذیرش رسیده، توسط مردم متدّین ایران نفی و طرد شود.

ص: 314

3

کشورهای اسلامی در عرصه های مختلف به بلایای متعدّدی دچار هستند و این وضعیت از آنجا ناشی می شود که غاصبین خلافت، «فقه» را از «اعتقادات» جدا کردند و انحرافات بزرگی در معنای پرستش و دین داری پدید آوردند. البته فرهنگ عملیِ شیعیان و محبین اهل بیت از این انحرافات به دور مانده اما برخی آثار سوء آن در مباحث نظری و فرهنگ تخصصیِ موجود در حوزه های علمیه ی شیعه به چشم می خورد.

شود. این اصول عبارت اند از: اصل بقاء انرژی در فیزیک، اصل تنازع برای بقاء در زیست شناسی، اصل نسبیت در ریاضیات، تعریف روح و عقل و جسم در پزشکی و سایر چارچوب هایی که در هنگام بیان تئوری تولید ثروت و اطلاع و قدرتِ مادی مورد اشاره واقع شد. البته به نظر ما مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی به جنگ با این اصول ریشه ای پرداخت و موفق به نقد و نقض آنها شد و توانست با تولید فلسفه ی چگونگی الهی، مبنایی را برای تئوریزه کردنِ عدالت سیاسی و فرهنگی و اقتصادی در نظام جمهوری اسلامی تولید کند. در واقع منطق و فلسفه ی موجود در حوزه برای جدل با کفّار و دفاع از اعتقادات حقّه در گذشته مناسب بوده اما برای طراحی سبک زندگی اسلامی باید از منطق و فلسفه ای بهره گرفت که ریشه در تعبّد به معارف قرآن و زیارت جامعه ی کبیره - که مفسّر باطن قرآن است - داشته باشد و این معارف نورانی را به امری خودآگاه تبدیل کند و آن را مبنای اداره جامعه در درگیری با کفر و نفاق قرار دهد.

ممکن است تصور شود که دین شامل چنین مسائل پیچیده ای نیست و الا باید این امور در قرآن کریم مطرح شده و تبیین می گشت اما باید توجه داشت که قرآن کریم، عهده دار هدایت تمامی امت ها و انسان ها تا پایان تاریخ است و این امر باید پایین ترین ظرفیت های عقلانی را نیز شامل شود. اما در آیات نورانی قرآن تصریح کرده که تأویل این کتاب در اختیار «وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»(1) یعنی حضرات معصومین سلام الله علیهم اجمعین است و خدای متعال برای دعوت عباد به پرستش خود، قدرت و علم خود را در کسانی به نمایش گذاشته که آنها را با اوصافی همچون عین الله، جنب الله، اذن الله، یدالله و... توصیف کرده است. حال آیا قدرت خدا می تواند در سردشدن آتش بر ابراهیم و خروج ناقه ی صالح از میان کوه متبلور شود اما جریان این قدرت در افراد و اشخاصی چون ائمّه ی هدی ناممکن است و توجه به آن موجب شرک و کفر می شود؟! در واقع عدم پذیرش این مقام برای آن

ص: 318

بزرگواران و حسادت در برابر آن بوده که غصب ولایت و قتل و غارت و کشتارها و فجایعی را در پی آورد که تا امروز دامن گیر امت اسلامی است.

سطح مربوط به تصرفات خدای متعال است. لذا ادعیه ی مأثوره مانند دعای سمات و دعای شب عرفه، تمامی تصرفات الهی را بر اساس «اسم» و «کلمه» توصیف می کنند. سپس «جریان تنزیل کتاب برای تسخیر هماهنگ در نظام» مطرح می شود که ناظر به قرآن و سیر تکامل تشریع است؛ یعنی نرم افزارهای الهی که برنامه ی خدای متعال در عالَم تحقق را نشان می دهد. در مرحله ی سوم نیز «جریان تصاعد کتاب برای تقرب هماهنگ نظام» مطرح می شود که به ادعیه ی معصومین اشاره دارد.

خدای تعالی غنیّ مطلق است و مخلوق حتی در صورت خلود در بهشت نیز در برابر اراده ی الهی، فقیر مطلق است. به همین دلیل در کتاب «گفتمان انقلاب اسلامی» هویتی که برای دستگاه الهی تعریف شد، در «فقر و تقرب» خلاصه گردید.(1)

الهی رو بیاورند و این تکبّر و استکبار، آنها را به حرص نسبت به انسان و طبیعت وا می دارد.

از آن به «فقر و تقرب» تعبیر کرد؛ در حالی که هویت و شخصیت انسان و جامعه در دستگاه کفر بر «نیاز و ارضاء» استوار شده و برای ارضاء نیاز، هر نوع تجاوزی روا دانسته می شود. بر این اساس است که می توان موضوع مدل های اداره و برنامه های توسعه در سبک زندگی اسلامی را به دقت معین نمود.

ص: 323

4

نمی تواند بنده اش را مورد بخشش قرار دهد؟! در واقع عقل اکثر انسان ها و امت ها این حقایق را نپذیرفته و نمی پذیرد مگر عقلانیت امت محمدوآل محمد که مجرایی برای جریان این معارف تبدیل شده است. البته این دستاورد به برکت مجاهدات علما و فقهای شیعه بوده که با نثار جان خود، سرپرستی شیعه را در دوران غیبت به عهده گرفتند و با حفظ روایات و زیارات و ادعیه و محافظت از اعتقادات حقّه و فقه صادقین علیهماالسلام، محبّین اهل بیت عصمت و طهارت را به جایگاهی رساندند که می توان از آنان به عنوان تنها امت عاقل در طول 1400 سال گذشته یاد کرد. لذا مقامات بلند و بی نظیر پیامبراکرم(ص) و ائمّه ی معصومین(ع) در مقوله ی شفاعت و موضوعیت این بزرگواران در پذیرش استغفار امت، طبق فرهنگ قرآن و روایات از امور قطعی به حساب می آید و در میان شیعیان نیز به پذیرش رسیده اما به نظر می رسد که استدلال فلسفیِ دقیق برای دفاع از این حقایق، تنها با تکیه به فلسفه ی نظام ولایت قابل تبیین است.

خدای متعال، به اشتداد و تقرب و تکاملِ فوق تکامل دست پیدا کند.(1)

در نتیجه، حیات انسان و جنّ در این دنیا که بر عهد نسبت به توحید و نبوت و امامت مبتنی شده و با هدف حرکت از بهشت اول به بهشت دوم و دستیابی به نعمتِ فوق نعمت شکل گرفته، بدون حضرات معصومین ممکن نیست. زیرا با تحقّق عصیان و گناه - که با سرپیچی ابلیس از امر الهی آغاز شد - هم به وضعیت تکوینیِ گناهکار و هم به طرف مقابل ضربه وارد می شود و هم حرکت عالَم به سوی جهت و غرض خود ضربه می خورد که اولین نشانه های این واقعیت در نافرمانیِ نعمات بهشتی از حضرت آدم پس از خوردن از میوه ی ممنوعه و هبوط ایشان به زمین مشاهده می شود. در واقع افعالِ نامتناسب با تکوین و تاریخ، موجب ضربه به نظام خلقت می شود و درد و فشار را به نبی اکرم (ص) منتقل می کند؛ زیرا اراده ی آن وجود مبارک در تمامی مخلوقات حضور دارد.(2) یعنی از آنجا که نبی اکرم محور نظام آفرینش هستند و همه ی موجودات متعلّق به اراده ی ایشان خلق شده اند و به مثابه جزئی از وجود ایشان هستند، آن اراده ی نورانی در تمامی مخلوقات حاضر است و به وضعیت آنان اشراف دارد و به همین دلیل، درد و رنجِ ناشی از گناهان و دشمنی ها و انکارها و عنادها قبل از آن که بر فاعل آن اثر بگذارد، بر این وجود مقدّس وارد شده و توسط ایشان تحمّل می شود کما این که رعایت تقوی قبل از هر چیزی، تسلّی آن جناب را در پی دارد. البته گناهان

ص: 326

محبّین اهل بیت عصمت و طهارت همانند کفار و منافقین و از روی عناد و انکار و دشمنی نیست بلکه مشابه با عکس العمل کودکی است که ناخواسته و از روی نادانی، موجبات ناراحتی والدین خود را فراهم می آورد. علاوه بر این، باید توجه داشت طغیان همانند عبادت دارای سیرِ «پیدایش، تغییرات و تکامل» است و لذا طغیان و عصیان در سیر خود، مراتب مختلف درد و رنج را به محور نظام منتقل می کند؛ از 6800 سالی که قبل از بعثت بر بشریت گذشته تا 1400 سال پس از آن و امروزه که میلیاردها کافر و منافق با گناهان خود، در حال تزریق سّم به تکوین عالَم به مثابه پیکره ی وجودی پیامبر(ص) رحمت هستند و به صورت مداوم، زخم و جراحت بر آن ذات مقدّس وارد می کنند. این روند دائمی از درد و رنج و جراحت در حالی است که ترمیم یک زخم عادی در بدن انسان و رفع عفونت و درد ناشی از آن، چندین روز به طول می انجامد. اما نبی اکرم و ائمّه ی معصومین صلوات الله علیهم اجمعین این روند مداوم و حجم متراکم از جراحت و فشار و مصیبت را تحمّل می کنند و بلاگردانِ تمامی موجودات در همه ی سطوح هستند تا نظام خلقت بر اثر طغیان و عصیان از هم نپاشد و تاریخ به پیش رود و برنامه ی خدای متعال در مدیریت عالَم محقق شده و از بندگان خدا برای رسیدن به بهشت دست گیری شود.

حال با این توصیف از عالم خلقت و اثرات ناشی از گناهان بر محور نظام و تحمّل فشارهای مربوط به آن توسط معصومین (ع) طبیعی نیست که این بزرگواران در شفاعت و استغفار و بخشش گناهانی که این ضربات را بر وجود مبارک آنان وارد آورده، سهیم باشند؟! با وجود باری که معصیت دیگران بر دوش ائمّه ی هدی می گذارد و فشاری که به آنان منتقل می کند، آیا این انوار مطهر حقّی در بخشش و غفران پیدا نمی کنند؟! البته این ذوات مقدّس دارای اخلاق خدایی و الهی هستند و سریعاً از گناهکاران راضی می شوند و در هر نوبت از توسل و توجهی که به آنان می شود، افراد را می بخشند. لذا به نظر می رسد بر این اساس می توان عباراتی که در ادعیه و زیارات آمده - و به حقّی که خدای متعال نسبت به معصومین

ص: 327

بر خود قرار داده، اشاره دارد(1) - توضیح داد؛ زیرا برنامه ی خدای متعال برای مدیریت تمام عوالم در همه ی مراحل تاریخی، با صبر و تحمل و رضا و ایثار این بزرگواران تحقق می یابد و به همین دلیل با اوصافی مانند یدالله، عین الله، اذن الله، جنب الله و... توصیف شده اند. طبق روایات، حتی انبیای اولوالعزم و امت های سابقه نیز با ذکر مصائب اهل بیت و توسل و صلوات بر آن انوار پاک توانسته اند از عقبه های تاریخی عبور کنند و وظایف الهی خود را انجام دهند. از سوی دیگر، در روایات وارد شده که پدر واقعیِ امت، نبی اکرم و امیرالمؤمنین صلّی الله علیهماوآلهما هستند(2) و این دو نور پاک در باطن دوستداران خود حضور دارند و قبل از آن که محبّین به دنیا بیایند و همچنین در ابتدا و وسط و ختم زندگی و حیات آنان در عوالم بعدی، زمینه ها و شرایط را برای رشد آنان فراهم می کنند و با این وجود، همه ی خیرات و مقامات را به افراد منتسب می کنند و به آنان عزّت و کرامت می بخشند. در واقع عبور از تمامی مراحل حیات در این عالم و عوالم قبلی و بعدی بدون ذکر خدای متعال و توسل به ساحت مقدس معصومین و شفاعت و دست گیری آنان ممکن نبوده و نیست و نخواهد بود؛ همان طور که هیچ بُعدی از ابعاد حیات در دستگاه کفر و نفاق نیز بدون اذن آنان امکان پذیر نیست که فرمود: «كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ»(3) و «وَلَارَطْبٍ وَلَايَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ»(4). لذا همان طور که ائمّه ی نفاق و نواصب نسبت به این مقامات بغض و کینه ورزیدند و تمامی جوامع بسیج شدند تا این نور را خاموش کنند و آن را از بین ببرند، تمامی امت ها در دوران ظهور و رجعت و عالَم قیامت جمع می شوند تا شاهد مقامات

ص: 328

عالیه ی نبی اکرم و اوصیای ایشان باشند؛ کما این که در این دنیا نیز حرکت به سوی این حقایق باید موضوع طراحی سبک زندگی اسلامی قرار گیرد.

و مسؤولیت در هدایت عالَم به این ذوات مقدّس سپرده شده و لذا در برخورد با مسائل و در مواجهه با اهل کفر و اهل نفاق و اهل ایمان، هزاران راه در برابر این بزرگواران قرار می گیرد. به همین دلیل به نظر می رسد این انوار پاک در انتخاب راهی که سرعت بیشتری برای هدایت عباد به درگاه الهی داشته باشد، مورد امتحان قرار گرفته و خود را مضطر و نیازمند به علم خدای متعال می بیند. از این رو، هوای نفس در مرتبه ی ائمّه ی هدی از سنخ «اضطرار اختیار» است و نه از جنس میل و کشش نسبت به گناه و عصیان.(1) لذا از امیرالمؤمنین نقل شده که آگاهی ایشان به راه های حیله و نیرنگ در سیاست، بهتر و بیشتر از معاویه بوده اما نه تنها تقوا باعث می شد تا به این امور توجهی نداشته باشند بلکه در بحبوحه ی جنگ نیز تنها کسانی را به قتل می رساندند که هیچ خیری در نسل آنها نمی دیدند و به زخمی کردنِ سایر افرادی که اولاد آنان در آینده جزء مؤمنین قرار می گرفتند، اکتفاء می کردند. در واقع امتحان اهل بیت عصمت و طهارت در این چارچوب رقم خورده که آن ذوات مقدّس به همه ی امور گذشته و حال و آینده علم داشته اند و از خطرات و فشارها و مصائب سنگین و بی سابقه ای

ص: 330

که در راه خدای متعال بر آنان وارد خواهد شد، آگاه بوده اند و با این حال، عاشقانه مقدّرات الهی را می پذیرفتند و با اطمینان به حکمت الهی و در اوج رضا، به استقبال بلا می رفتند و آن را در آغوش می کشیدند و در تمامی این حالات ذرّه ای از ذکر خدا و توجه به خواست و اراده ی ربوبی غفلت نداشتند. همان گونه که نبی اکرم(ص) علی رغم علم به جاسوسیِ برخی همسران خود(1)، با آنان زندگی می کردند و با چنین دشمنانی نزدیک ترین روابط را داشتند و با وجود این فشارهای بی سابقه آنچنان در پی گیری تحقق اراده ی الهی جدّیت داشتند که خدای متعال در آیات قرآن از آن حضرت خواست تا این گونه خود را به مشقّت و زحمت نیفکند.(2) همه ی اینها در حالی است که انسان های عادی اگر در اتاقی بنشینند و سپس خبردار شوند که یک حیوان موذی و سمّی در آن اتاق وجود دارد، بی درنگ و بلافاصله از آن محل خارج می شوند و برای فرار از خطراتی که از آن مطلع می شوند، هیچ گونه تأمّلی را جایز نمی دانند.

برای اختیار انسانی، به صورت تصاعدی تداوم یابد.(1) در واقع هر چه ارتباط انسان با مشیّت الهی کثرت پیدا کند و بیشتر دعا نماید، بیشتر اجابت خواهد شد. هنگامی که این تعریف به مثابه پایه ای برای طراحی سبک زندگی اسلامی قرار بگیرد، برنامه ریزی های کلان نیز بر محور ارتباط انسان با طبیعت و تأمین نیازهای مادی او متمرکز نمی شود بلکه موضوع برنامه ریزی و شاخص آن، کثرت ارتباط با خدا و تربیت انسان هایی است که دائماً در درخواست و طلب از خدای متعال شدیدتر شوند. در این صورت ادعاهایی واهی از قبیل «امکانات محدود و نیازهای نامحدود» قابل طرح نخواهند بود زیرا قدرت و علم الهی بی نهایت و نامحدود است و در برابر هر درخواستی، اعطاء و عطیه ای برای مخلوق خود در نظر گرفته است.

در واقع معصومین (ع) که به اذن الهی در امر ربوبیت و هدایت عباد حضور دارند، به تربیت عناصری می پردازند که در خلال ارتباط با انسان ها و طبیعت، به دنبال کثرت ارتباط با خدای متعال و دعوت دیگران به دستگاه الهی هستند و به همین دلیل، تمامی ارتباطات به ظرفی برای رحمت الهی تبدیل می شود و خدای متعال نیز مقدورات مختلف را تحت تسخیر اراده ی چنین انسان هایی قرار می دهد. در این صورت، امکانات نه تنها محدود تلقّی نخواهند شد بلکه کشش و تمایل دارند تا در خدمت مؤمنین قرار بگیرند و در سطح خود (فاعلیت تبعی) به مظهری برای ذکر الهی و اراده ی ربوبی تبدیل شوند. به عبارت دیگر، در میان سه عرصه ی «رابطه ی انسان با خدا، رابطه ی انسان با انسان و رابطه ی انسان با طبیعت»، آنچه باید از منظر حاکمیت و برنامه ریزی به عنوان متغیر اصلی در سبک زندگی اسلامی قرار گیرد، «ارتباط انسان با خدا» است که «ارتباط انسان با انسان» را شکل می دهد و سپس «ارتباط انسان با طبیعت» را معین می کند؛ نه این که همانند سبک زندگی غربی،

ص: 332

«ارتباط انسان با طبیعت» و لوازم آن بر سایر ارتباطات حاکم شود. این بیان در سطح یک تعریف پایه، می تواند چگونگی جریان «معنویت» در زندگی اجتماعی و جهت دهیِ تمامی ارتباطات در راستای توسعه ی ذکر خدای متعال را توضیح دهد. زیرا نتیجه ی این نظام از ارتباطات، ارتقاء قوه ی اختیار و اشتداد ایمان و قرار گرفتن در مقام خلافت است؛ به این معنا که شاء انسان به واسطه ای برای جریان مشیّت الهی در تمامی ابعاد و سطوح تبدیل شود. البته خلافت تامّ، منحصر به نبی اکرم(ص) و ائمّه ی معصومین(ص) است و مراتبی از آن به حسب درجات ایمان، نصیب علما و شهدا و مؤمنین و... نیز می شود و پایین ترین سطح آن، مربوط به مسلمانانی می شود که برای اعتقادات خود، امنیت ایجاد نکرده اند و در معرض لغزش به سوی کفر و نفاق هستند.

را از طریق زیارات و توسلات به ایمان آنان گره بزنند. امروز نیز ترس و رعب تمامی کفار و منافقین از رفتار و مدیریت حضرت امام و مقام معظم رهبری، نشان می دهد که چه ایمانی برتر است و چه اراده ی است که مستحکم تر از فولاد، در مقابل فشارها و هجمه های همه جانبه ی دنیاپرستان مقاومت کرده و تاب آورده است در حالی که بسیاری از مؤمنین نمی توانند فشارهایی به مراتب کمتر از این را تحمل کنند. البته زندگی در این دنیا برای تمامی انسان ها از کودکی تا پیری، همراه با درد و رنج و مشکلات و سختی هاست و درمان این دردها راهی ندارد جز آن که به دردها و ابتلائات کسانی گره بخورد که بلاگردانِ تکوین و تاریخ هستند و در برابر زهرها و سمومی که گناهانِ میلیاردها نفر از کفار و منافقین به پیکره ی نظام خلقت وارد می کند، صبر و حلم به خرج می دهند. پس در این دنیای پر از درد و ابتلاء، ایمان انسان ها و امت ها با تکیه به عقل خود و بدون سوار شدن بر سفینةالنجاة حفظ نخواهد شد بلکه با گره خوردن و اتصال مصائب افراد و جوامع با مصائب اباعبدالله الحسین(ع) است که می توان از این عقبه های خطرناک عبور کرد و ایمان ها را بیمه نمود و در مسیر توسعه ی عبودیت و پرستش خدای متعال سرعت گرفت. بنابراین مسائل نظام اسلامی از طراحی چشم اندازها و برنامه های توسعه تا مدیریت های کلان و خُرد زمانی قابل حل است که اشک بر سیدالشهداء و فداکاری در راه آن حضرت، به مبنایی برای تئوری تولید ثروت و قدرت و اطلاع تبدیل شود.

پرستش خدای متعال، از اراده ی خود رفع ید کرده و بالاترین مصائب را تحمّل نموده است. اولین نتیجه ی شکل گیری این امت، «پرورش عناصر تاریخی» است و به همین دلیل، امت محمد و آل محمد با تکیه و توسل به امامان خود و به تأسّی از آنان، هم مراتب قرب و سلوک را طیّ می کند و هم از سایر امت ها دست گیری می نماید و در این راه، مال و جان و آبروی خود را در طبق اخلاص می نهد. لذا همان گونه که ائمّه ی هدی به مقام «ولایت تاریخی» نائل آمدند، علما و شهدا و امت پیرو آن بزرگواران به «عضو تاریخی» تبدیل می شوند و با اتصال به اراده های نورانیِ موالی خود، دیگران را از یک منزلت تاریخی یاری و دست گیری می نمایند. اساساً کسانی شأنیّتِ «حکومت بر اراده ها» را دارند که به ولایت تاریخیِ معصومین متصل شوند و اراده ی خود را تابع ذوات مقدسی قرار دهند که با گستردگی و شمول اراده ی خود، بر تاریخ حاکم شده اند. در چنین منزلتی، علی رغم آن که عالَم خلقت به حضرات معصومین تعلق داشت و تمامی شئون سیاسی و فرهنگی و اقتصادی باید در اختیار اهل بیت قرار می گرفت، آن بزرگواران همزمان با پافشاری بر حقایق دین و ابلاغ آن به عموم، به دلیل همراهی نکردنِ مردم حاضر شدند تصاحب رهبری سیاسی و منزلت های فرهنگی (بدعت گذاری) و مقدورات اقتصادی (بیت المال و وجوهات) توسط ائمّه ی نفاق را پپذیرند تا اتمام حجت و إمهال الهی به آنان محقق شود و درون متناقض بودنِ نظام اهواء و گرفتار شدن آن به تکالب و تنازع اثبات گردد و بی ارزشی دنیا برای اولیای خدا در مقابل چشم همگان قرار گیرد و زیباییِ این افعال بی نظیر تا بدانجا اوج گیرد که بهشتیان نیز از فهم و درک ابعاد آن عاجز شوند. البته نظام های طغیان در زمانی معین، با عذاب تکوینی و بلاء الهی دچار شکست نابودی شده و می شوند تا بندگان خدا نجات یابند و تاریخ مراحل تکامل خود را طیّ کند.

ص: 335

«شب قدر» است که تبیین احکام ولایت تاریخی و اجتماعی در آن رخ می دهد. به همین دلیل است که ظرفیت علومی مانند کلام و فلسفه ارتقاء یابد تا اعتقادات شیعه به «زیارت جامعه ی کبیره» (به عنوان سند اصلی در اعتقادات و مبنای تفسیر قرآن) مقرّب شود و فهم دقیق و عمیق از این حقایق نورانی، شاخصه هایی را تولید نماید که ابزاری برای سنجش و محاسبه ی حرکت های اجتماعی باشند و از این طریق، معارف حقّه را به متن زندگی مردم وارد کند.

ص: 337

5

می گیرد - به دست گیری از دیگر مؤمنین و تصحیح و ارتقاء اعتقادات آنان بپردازد. گرچه این تلاش های عقلانی در نهایت، نمی تواند موجب اشراف غیرمعصوم بر آن حقایق شود. همه ی این امور به عقل غیرمعصوم مربوط می شود و الا عقل انبیا و اوصیای الهی دارای تفاوت ماهوی با عقل غیرمعصوم است و عقلانیتِ ائمه ی هدی بر اساس 72 اسم از هفتادوسه اسم الهی، قدرت فهم از هفت بطن قرآن کریم را دارد و در چنین مقیاسی به تصرف در عالم می پردازد.(1)

اولین کسی که به این دستور عمل می کند، نبی اکرم و خاندان مطهر ایشان و ائمّه ی معصومین هستند و بعد از این بزرگواران، انبیا و علما و شهدا و محبّین هستند که از این فرمان تبعیت می کنند. اما سایر انسان ها وارد این آتش نمی شوند؛ از اشقی الاشقیا و کفار تا منافقین و عوامّ هوادار آنها و به این صورت، اصحاب الیمین و اصحاب الشمال معین می شوند. البته خاستگاه این حقایق در فلسفه و علوم عقلی نیست بلکه اخباری است که از سوی دستگاه الهی به ما رسیده است.(1)

ابتهاج و سرور از نعمت های الهی برای آنان حاصل شد.

در این میان، خدای متعال تناول از یکی از درخت های بهشتی را ممنوع کرده بود و روشن است که این دستور الهی از روی بخل، منع خیر، تحقیر، فشار بر مخلوق و سایر اوصاف رذیله ای که در شأن ساحت قدس ربوبی نیست و از هوای نفس انسان برمی خیرد، نبود. بلکه این فرمان برای توجه دادن به این نکته صادر گردید که حیات حضرت آدم و سجده ی فرشتگان بر ایشان و حظّ و لذت و بهجت او، از نور نبی اکرم(ص) نشأت می گیرد و از آنجا که این درخت، درخت علم نبوی است،(1) ظرفیت حضرت آدم در مرتبه ای نیست که تحمل نزدیک شدن به آن را داشته باشد. همان گونه که در شب معراج و با عبور از آسمان های هفت گانه و عرش و در هنگام رسیدن پیامبر اکرم به سدرة المنتهی، حضرت جبرئیل از حضرت رسول خواست تا ادامه ی راه را به تنهایی طیّ کند زیرا می دانست که در صورت عبور از این نقطه، از بین خواهد رفت و نابود خواهد شد. در واقع نظام خلقت و دستگاه آفرینش، دارای سلسله مراتب و طبقات نور است و بر اساس حکمت و عدل الهی شکل گرفته؛ برخلاف طبقاتی که کفّار در نظامات اجتماعی خود، به طراحی آن مبادرت کرده اند.(2)

ابلیس با استفاده از حیله های خاصی که جزئیات آن در روایات نقل شده، وارد بهشت اول شد و سعی کرد حضرت آدم را وسوسه کند و فریب دهد و به دروغ ادعا کرد که نهی از نزدیکی به این درخت، برای آن بوده که از خلود حضرت آدم یا ارتقاء رتبه ی ایشان جلوگیری شود. اما حضرت آدم با معرفت به خدای متعال و نعمات او و علم به دشمنی ابلیس،

ص: 342

برخورد تندی با او کرد و شیطان را از خود راند. سپس ابلیس به وسوسه ی حضرت حوا پرداخت و ایشان در برابر مکر شیطان تسلیم شد و از درخت ممنوعه تناول کرد و تغییری در وضعیت خود یا بهشت مشاهده نکرد. البته خدای متعال، فرشتگانی را مأمور کرده بود تا اگر کسانی به این درخت نردیک شوند، با تیرهای خود آنان را هدف قرار دهند اما هنگامی که حضرت حوا به درخت نزدیک شد، خدای متعال دستور داد تا فرشتگان از تیراندازی به سوی ایشان خودداری نمایند و با توجه به بهره ی کمترِ حضرت حوا از عقلانیت نسبت به حضرت آدم، به ایشان رحم کنند. در نتیجه، حضرت حوا به حضرت آدم خبر داد که علی رغم نزدیکی به درخت و تناول از آن، هیچ اتفاق خاصی رخ نداده است. لذا حضرت آدم به دلیل قَسم ابلیس و سلامت حضرت حوا و تیراندازی نکردن فرشتگان به ایشان، یعنی به تجربه ی عینی تکیه کرده و فرمان خدا را از یاد می برد و از میوه ی درخت ممنوعه تناول می کند.(1) از این رو تمامی نعمات بهشتی از تسخیر حضرت آدم و حضرت حوا خارج شده و زشتی های آنان آشکار می شود و حتی زمانی که به برگ درختان پناه می برند تا بدن خود را بپوشانند، برگ ها از آنان تبعیت نمی کنند. این در حالی بود که حضرت آدم با آداب و تشریفات خاص الهی وارد بهشت شده بود و به عنوان سلطان بهشت تاج گذاری کرده بود.

که پر از بهجت و لذت و نعمت بود، از دست برود.(1) البته خداوند متعال پس از ذکر این ماجرا در قرآن کریم، به تمامی بشریت هشدار می دهد که مراقب فریب و وسوسه ی ابلیس باشند: «يا بَني آدَمَ لايَفْتِنَنَّکُمُ الشَّيْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَيْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ»(2) زیرا این واقعیت زندگی همه ی انسان هاست و باید با توجه به این واقعیت، از خواب غفلت بیدار شد و سبک زندگی خود را بر اساس آن بنیان نهاد. همزمان با هبوط حضرت آدم و حضرت حوا به زمین، اولین فرشته ای که به توحید و نبوت و امامت اقرار کرده بود و خدای متعال اقرار تمام انسان ها به این حقایق را در وجود او به ودیعه گذاشته بود، به سنگی تبدیل شد و «حجرالابیض» نام گرفت و با آن دو بزرگوار به زمین آمد تا با استلام آن، نیازهای حضرت آدم و حضرت حوا برای زندگی در کره ی خاکی تأمین شود.(3) البته پس از مدتی گناهان فرزندان حضرت آدم باعث می شود تا نور این قطعه که به سوی آسمان ها تشعشع داشته به تاریکی بگراید و حجرالابیض به حجرالاسود تبدیل گردد و بسیاری از آثار آن از بین برود.

می خورد، گزاره هایی نیست که کفار در فلسفه های تاریخ مادی ذکر می کنند بلکه سبک زندگی در این دنیا با توبه ی حضرت آدم از طریق طواف آغاز می شود. یعنی حضرت جبرئیل نازل شده و حدود بیت الله الحرام را برای حضرت آدم مشخص می کند و با آموزش آداب طواف، راه قبول توبه و استغفار ایشان توسط خدای متعال را طواف حول این خانه معرفی می نماید. پس اولین منسک و حکم برای پرستش خدای متعال و زندگی عبادی بر روی کره ی زمین، طواف است که طبق فرمان خدای متعال باید از حجرالابیض آغاز شود و حجرالابیض نیز حاوی عهدی است که تمامی انسان ها برای تسلیم شدن در برابر ولایت نبوی و علوی پذیرفته اند. لذا حقیقت طواف، تشریفات الهی برای بیعت مجدّد است؛ بیعتی که با نزدیک شدن به درختِ علم نبوی شکسته شده بود و دوباره باید تجدید گردد. یعنی همان گونه که در مقابل تقاضای ابلیس از خدا برای پذیرش توبه ی او - که یکی در زمان حضرت موسی و دیگری در زمان نبوت پیامبر اکرم واقع شد - خدای متعال به او دستور داد تا به مزار حضرت آدم برود و بر خاک قبر ایشان سجده کند؛(1) برای پذیرش توبه ی حضرت آدم نیز لازم بود تا همان گناهی که رخ داده بود، جبران گردد و از طریق تجدید بیعت، عدم توجه به مراتب خلقت و غفلت از مقام برتر نبی اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) تدارک شود.(2) پس از انجام طواف و عمل به سایر آداب توبه، حضرت جبرئیل بر حضرت آدم نازل شده و اسامی مبارکِ پیامبر و اهل بیت را به ایشان یادآوری می کند و خبر می دهد که برای پذیرش توبه، حضرت آدم باید خدای متعال را به اسامی پنج تن آل عبا قسم دهد و درخواست عفو کند. در اینجاست که حضرت آدم این اسامی مبارک را به یاد می آورد و به این حقیقت متنبّه می شود که خوردن از درخت ممنوعه باعث شده تا این اسامی را فراموش کند و با قسم به

ص: 345

این نام های نورانی، توبه ی ایشان پذیرفته می شود.

همان گونه که به حضرت آدم دستور داده شد تا با طواف حول کعبه، استغفار نماید؛ فرشتگان نیز مأمور شدند تا بر بیت المعمور - که در کنار عرش و به محاذات بیت الله الحرام قرار دارد - طواف کنند تا عفو الهی شامل حال آنان شود. از سوی دیگر ابلیس علی رغم عصیان در برابر خدای متعال، از ساحت ربوبی تقاضا کرد تا روز قیامت زنده باشد و با فریب جنّ و انس، آنها را از پرستش خدای متعال منحرف کند. خدای متعال نیز به پاس عبادات هزاران ساله ی او در آسمان، عمری معادل با آن به او عطا کرد و دعایش را مستجاب نمود.(1)

6

خود، رضایت ولیّ را در هر مقطع تشخیص داده و آن را محقق نمایند. همان گونه که امت محمد و آل محمد نیز در میان سایر امم، یک امت تاریخی و عضوی تبعی از تاریخ محسوب می شود. از سوی دیگر، بخشی از تاریخ که تحقق یافته و در قرآن کریم به عنوان عبرت به آن اشاره شده، می تواند موضوع فکر و بررسی قرار گیرد و لذا بحث کوتاهی برای مرور ولایت تاریخیِ ائمّه ی معصومین(ع) مطرح می شود تا وظایف امروزین جامعه ی شیعه و جایگاه و شرایط فعلی آن در تاریخ روشن گردد و از این طریق، زمینه ای برای پرداختن به طراحی سبک زندگی اسلامی و تئوری تولید قدرت و ثروت و اطلاعِ الهی فراهم آید.

خود می کنند و اقیانوسی از نور و تقوی در برابر طوفانی از شهوات و بدعت در کفر و نفاق قرار می گیرد. رئوس برنامه ی دستگاه کفر و هندسه ی آن برای تخلیه ی شهوات از این قرار است: حکومت موروثی در موضوع قدرت و ریاست؛ لهو و لعب در امور جنسی و تشریفات مختلف در خوراک و پوشاک و مسکن و...؛ مدیریت منابع طبیعی بر اساس تکاثر؛ مدیریت نیروی انسانی بر مبنای تجاوز؛ توجیه و مجادله در امور فرهنگی؛ حذف فیزیکی مخالفین به نام تأمین امنیت؛ استعمار امت ها با نقاب آسایش و زندگی خوب که همگی این رفتارها یک تفرعن همه جانبه را در پی می آورد.

اما دستگاه نفاق بر خلاف دستگاه کفر که علناً بر ریاست مادی تأکید می کند، حکومت خود را به دستگاه الهی منتسب می کند و برای تخلیه ی شهوات خود به دنبال ریاست قدسیّه است. حفظ ظواهر شرعی در امور جنسی؛ الزام عموم به حلال و حرام در زندگی و رفتار غیرمشروع رؤسا در خفا؛ تکاثر و تجاوز در منابع طبیعی و نیروی انسانی؛ بدعت و تحریف و تأویل کتب آسمانی و ترجمه ی آنها به ادبیات کفر در امور فرهنگی؛ حذف فیزیکی مخالفین به بهانه ی جلوگیری از تفرقه ی امت اسلامی؛ عزل دین از عرصه ی مدیریت و واگذاری اختیارات به اُمرا؛ دعوت همگان به سجده در برابر علمای اهل بدعت و انحراف و تعطیلی عقل در برابر آنها و قرار دادن خود در منزلت خدای متعال نیز از رئوس برنامه های دستگاه نفاق و ائمّه ی آن است.

در مقابل، هندسه ی دستگاه ایمان برای دستیابی به تکامل از محورهای ذیل نشأت می گیرد: منزلت امامت برای هدایت بندگان؛ زهد و حداقل معیشت در نیازهای مادی؛ توزیع منابع به نفع عموم؛ مدیریت بر نیروی انسانی و واگذاری اختیارات برای ارتقا در درجات ایمانی؛ مهلت دادن به ائمّه ی کفر و نفاق؛ درگیری با کفر حربی و نفاق حربی است که مجموعه ی این محورها دعوت به سجده بر خدای متعال را شکل می دهد. پس نظام اول مبتنی بر شهوت کفرآمیز و نظام دوم مبتنی بر شهوت در نقاب دین است و نظام سوم بر

ص: 350

مبنای جریان تقوی شکل گرفته است.

و امیرالمؤمنین(ع) و فرزندان معصوم ایشان سپرده شده است. حتی در فترتی که از آغاز غیبت کبری تا زمان ظهور رخ می دهد، باز هم تمامی مخلوقات باید مرزوق امام معصوم باشند و لو آن حضرت در پس پرده ی غیبت قرار دارد. علاوه بر این باید دانست که در سرفصل اول تاریخ، شرع و تشریع تدریجاً و با نزول صحف الهی و کتب آسمانی به تکامل می رسد؛ کما این که غالب حکومت ها در این دوره، در اختیار کفار است.

ادوار تاریخی، به صورت مساوی تقدیر شود بلکه اعطاء آن متناسب با شرایطِ هر دوره است. علاوه بر این باید دانست که غلبه ی حکومت ها در این دوره، به دست اهل نفاق است.

خود اطلاع می دهند که نیازی به همراه آوردن آب و آذوقه نیست زیرا مواریث انبیای سلف در اختیار ایشان است و با زدن عصای موسی به زمین، آب لازم برای آنها تأمین خواهد شد و به همین منوال، سایر نیازهای آنها مرتفع می شود.

لذا غلبه ی جهانی در سرفصل سوم تاریخ، با اهل ایمان است و کفار و منافقین به انزوا و ذلّت می افتند اما این بدان معنا نیست که امتحانات تعطیل شده است بلکه همان گونه که آیات و معجزات در این دوره «شهودی» است، ابلیس و اهل طغیان نیز در این سرفصل، به ایجاد شبهاتی اقدام می کنند که از سنخ امور شهودی است. حسب روایات، پس از ندای حضرت ولی عصر(عج) برای دعوت مردم در صبحگاه، ندای ابلیس در شب نیز توسط همه ی افراد بشر شنیده شده و موجب تردید و کفر برخی از آنها می شود. علاوه بر این، هم گروه هایی از مؤمنین در دوران ظهور و رجعت زنده می شوند و هم کفار و منافقین و اشقیائی که مشمول عذاب های تکوینی نشده اند، مجدّداً به دنیا باز می گردند و به عنوان لشگریان ابلیس در مقابل ائمّه ی هدی و شیعیان آنها صف آرایی می کنند. آن دسته از مؤمنینی که در دنیا به مرگ طبیعی درگذشته اند، در این جنگ ها به شهادت می رسند اما شیعیانی که در دنیا به شهادت رسیده اند، احیاء شده و پس از زندگی در جوار معصومین به مرگ طبیعی می میرند. لذا برخی افراد دو بار در این دنیا زندگی می کنند و دو بار بر آنها اتمام حجت می شود کما این که قرآن کریم به این حقیقت اشاره کرده: «رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ»(1). همچنین در روایات ذکر شده که تمامی انبیای سلف زنده می شوند و در رکاب پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) با کفاری که مجدّداً زنده شده اند، می جنگند و به شهادت می رسند. البته کفر و تردید بر اثر شبهات شهودی، مخصوص کفار و منافقینی است که دوباره در آن دوران زنده شده اند یا ممکن است شامل مؤمنینی شود که برای اولین بار، در سرفصل سوم تاریخ به دنیا آمده اند. اما مؤمنینی که در سرفصل اول و دوم زندگی کرده اند و

ص: 355

از امتحانات آن زمان سربلند بیرون آمده اند و به دلیل طلب نسبت به زندگی با معصومین در سرفصل سوم تاریخ، مجدداً زنده شده اند، تحت تأثیر این شبهات قرار نخواهند گرفت بلکه حیات مجدد آنها، ابزاری برای ارتقای درجات ایمانی در همراهی با ائمّه ی هدی است.

پس در سرفصل سوم تاریخ و علی رغم غلبه ی اهل ایمان، امتحانات تعطیل نمی شود بلکه با زنده شدن برخی مؤمنین و طاغیان، جنگ های بزرگ و شدیدی در می گیرد که هم حجت را بر اشقیا تمام می کند و هم موجب ارتقای مؤمنین می شود. کما این که طبق روایات، ابلیس در عالَم رجعت دوازده بار زنده شده و توسط هر یک از دوازده امام کشته خواهد شد و پس از مدت کوتاهی که از کشته شدن او توسط آخرین معصوم می گذرد، قیامت برپا خواهد شد.

خواهد رفت و تمامی خساراتی که در طول تاریخ بر طبیعت وارد آمده، در سرفصل سوم تاریخ رفع خواهد شد و همه ی پدیده های تکوین به مدار خود باز خواهند گشت که این همه به دلیل تحقق ولایت اهل بیت عصمت و طهارت بر روی کره ی زمین است.

اجتهاد پیرامون این نوع روایات، سبک زندگی در عالَم ظهور و رجعت را معین می کند و می توان این جمع بندی را از این روایات مطرح کرد که در آن دوره، کرامات انبیای سلف در میان مردم عادی جریان می یابد و سبک زندگی اسلامی در آن عصر، بر این اساس استوار می شود. البته انبیا و اوصیا که تسلیم اراده ی الهی شدند، همواره دارای زندگی خارق العاده بودند و با مدیریت الهی و همنشینی با ملائکه، تمامی نیازهای آنان به صورت اعجازآمیز تأمین می شد و این در حالی بود که حیات آنها در سرفصل اول یا دوم تاریخ رقم خورده بود و دوران غلبه ی مؤمنین زندگی نمی کردند. اما در سرفصل سوم تاریخ، از آنجا که ظرفیت مؤمنین به مرتبه ای رسیده که ولایت امامان معصوم را بپذیرند و زندگی در سایه ی حضور و مدیریت آن انوار مقدّس را قبول کنند، زندگی الهی و اعجازآمیزِ انبیا به امری عمومی تبدیل خواهد شد. در واقع تمدن اسلامی در سرفصل سوم تاریخ، به معنای حیات در ظلّ ولایت معصومین و تأمین همه ی نیازهای روحی و فکری و جسمیِ بشریت به برکت آن بزرگواران است.

این معارف باید به عنوان مبنای طراحی سیر آرمان ها و افق ها و چشم اندازها در نظام اسلامی تلقّی شود تا از اهداف و افق های مادی در اسناد بالادستی احتراز گردد.

شکستن اراده های ائمه ی کفر و نفاق، موجبات بیداری برای مؤمنین و رهایی عموم از ظلمِ اهل طغیان را فراهم آورند. از این رو شهادت و غربت و مظلومیت و اسارت و تبعیدهایی که برای انبیا و فرزندان آنان و ائمه ی معصومین و علما و شهدا واقع شده، نشانه ای بر این حقیقت است که بلاگردانی از خصوصیات مدیریت بت شکنی در طول تاریخ است. از دیگر ویژگی های این مدیریت، تأمین نیازهای سران طغیان است تا تخلیه ی شهوات آنان باعث شود به تدریج از کفر محض فاصله بگیرند و کم کم به یک زندگی انسانی (نفاق) نزدیک شوند و در مراحل بعدی، زمینه ای برای ایمان آوردن آنها به زندگی الهی (ایمان) فراهم آید. به عنوان نمونه، نبی اکرم به کفار خبر می دادند که نهضت ایشان منجر به حاکمیت بر عرب و عجم خواهد شد تا قریش به این امید از زندگی حیوانی کفر دست بردارند و به امید قدرت و ریاست، در ظاهر به اسلام بگروند؛ همچنان که به ازدواج محارم خود با ائمّه ی نفاق رضایت دادند تا شاید از این طریق، راهی برای هدایت و نجات آنان فراهم گردد. نمونه ی دیگر، بخشیدن سهم خود از غنائم جنگی به اشقیائی همانند ابوسفیان، معاویه و... است تا شاید دچار انفعال شوند و از درجات پست تر از حیوانیت (بل هم اضلّ) خارج گردند.(1) همچنان که در قرآن کریم به موارد مشابهی از این دست، با تعبیر «وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ»(2) اشاره شده است.

این در حالی است که تنها نطفه ی مطهّر نبی اکرم و امیرالمؤمنین علیهماالسلام دارای چنین شأنی هستند زیرا آن ذوات مقدّس به حکمِ روایات ذیل سوره ی علق و احادیثی همچون «أنا و علی من شجره واحده و سائر الناس من شجر شتی»، از جنس نطفه ی سایر انسان ها - که از آبی ناپاک و بدبو خلق شده اند - پدید نیامده اند؛ همان گونه که روایات مربوط به کیفیت تولد حضرت صدیقه ی کبری علیهاالسلام و انعقاد نطفه ی آن مخدره از سیب بهشتی که توسط پیامبر تناول شده بود، به همین حقیقت اشاره دارد. بر این اساس، مأموریت انبیا از زمان حضرت آدم تا زمان حضرت نوح آن است که نطفه ی پاک نبی اکرم(ص) را به نسل بعدی منتقل کنند و به این صورت، وظیفه ی تاریخی خود را در مقابله با حاکمان ظلم و جور که در حقیقت واجد هیچ شأنی برای حاکمیت موروثی نیستند، انجام دهند.

و آزادی برسند. این روند بارها در مرحله ی اول تاریخ تکرار شد تا این مطلب به یک وجدان عمومی تبدیل گردد که دستگاه کفر و فرهنگ شهوت حاصلی جز خسارت، فساد، خرافات، اوهام، برده داری و چپاول اموال و نوامیس ندارد. در این دوره، حقایقی مانند ماجرای حضرت عُزَیر و اصحاب کهف نیز رخ داده تا برپاشدن قیامت به صورت عینی در مقابل همگان به نمایش گذاشته شود و حجت های الهی در برابر بندگان به واضح ترین صورت بدرخشد و این گزاره های سخیفی مانند «چه کسی به آن دنیا رفته و عالم آخرت را دیده؟» ابطال شود.

قوم دارای وحدت کلمه نبودند و حسادت باعث شد تا تصمیم به قتل برادر خود بگیرند) بلکه این حضرت یوسف هستند که با معجزه ی ویژه ی الهی به حکومت می رسند. بنابراین خدای متعال در مرکز امپراطوری کفر، فرستاده ی خود را بدون آن که یک امت از او پشتیبانی کنند به حاکمیت می رساند و اراده ی نافذ و اقتدار بی منتهای خود را در برابر چشم بندگان قرار می دهد تا ثابت شود که خدای متعال بر همه چیز قادر است اما سنّت الهی بر این قرار گرفته که حاکمیت حق بر اساس اختیار و پذیرش بندگان پدید آید و لذا این انسان ها و امت ها هستند که نسبت به حق پذیرش ندارند و نمی خواهند از قهرمانان یکتاپرستی و پرچمداران توحید تبعیت کنند. به همین دلیل مردم همواره در حال تحمل خسارت های همه جانبه ای بوده و هستند که از سوی ائمّه ی کفر و نفاق بر آنان وارد می شود و مجبورند همه ی مقدورات خود را در راه تحقق اهواءِ اشقیا صرف کنند و با خفت و خواری به بردگی و بیگاری برای آنان تن دهند. این در حالی است که با به قدرت رسیدنِ حضرت یوسف، تدابیر الهی و انسانی آن پیامبر بزرگوار باعث شد تا اموال تصاحب شده توسط زورمداران و زرسالاران دوباره به مردم باز گردد و روشن شد که زندگی در ظل ولایت انبیا و اوصیای الهی، آسایش و راحتی در همین دار بلاء را به دنبال خواهد آورد. با این وجود حتی قوم بنی اسرائیل و خاندان حضرت یوسف نیز به اوامر ایشان توجهی نکردند و همان گونه که آن حضرت در وصیت خود پیش بینی کرده بود، قبطیان مجدداً بر بنی اسرائیل حاکمیت یافتند و قوم یهود ناچار به انتظاری طولانی برای ظهور حضرت موسی و نجات از ظلم فراعنه شدند.

قوم بنی اسرائیل بر حسب آیات قرآن بر امت های گذشته تفضیل و برتری پیدا می کنند. همزمان با این دستاورد و برای اولین بار، «نفاق» و ادبیات و جامعه ی متناسب با آن نیز در قوم بنی اسرائیل شکل می گیرد و این در حالی بود که تا قبل از بعثت حضرت موسی، ظلمات و شهوات به کفر علنی منحصر می شد. اما با ایجاد جامعه دینی، دستیابی به همان شهوات از طریق تحریف کتاب الهی و تأویل ادبیات مذهب به نفع اهداف کفرآمیز جریان یافت. این وضعیت نشان می دهد که تشکیل جامعه و امت دینی بر اساس اختیارات مردم، پایان راه نیست بلکه الزاماتی دارد که از جمله ی آن، ایجاد حاکمیت اسلامی و ساخت تمدن الهی است. از این رو دستور خدای متعال به بنی اسرائیل برای حرکت به سوی شام و بیت المقدس، در راستای ایجاد حاکمیت اسلامی و تمدن الهی ارزیابی می شود زیرا در غیر این صورت، بازگشت از رود نیل به سوی مصر و بهره گیری کامل از تمدن مادی فراعنه و تمامی امکانات آن که به صورت سالم و آماده ی استفاده باقی مانده بود، کنار گذاشته نمی شد. اما آن قوم پس از عبور از رود نیل و در غیبت حضرت موسی، به گوساله پرستی روی می آورند و زیر بار حضرت هارون به عنوان وصّی پیامبر خود نمی روند و برای ورود به بیت المقدس از فرمان نبیّ خدا مبنی بر انجام جنگ و جهاد تبعیت نمی کنند و لذا دچار سرگردانی چهل ساله در صحرای سینا می شوند. آنان تنها زمانی تورات را می پذیرند و عهد و میثاق و پیمان می بندند که خدای متعال، کوه طور را بر بالای سر آنان قرار داد که همه ی این موارد، اولین نمونه ها از ظهور و بروز جامعه ی نفاق در طول تاریخ است.

نفاق از بین نمی رود و خداپرستی و توحید خالص امنیت پیدا نمی کند. زیرا دین مسیح نیز توسط دیگر منافقین به انحراف کشیده می شود و آنان با هدف دستیابی به اهواء خود، حضرت مسیح را به عنوان فرزند خدا معرفی می کنند تا در گام بعد، مردم را مجبور به سجده در برابر خویش نمایند.

که اجازه ی حضور دین حقیقی در شئونات بشر را نمی دهند بلکه با حیله و نیرنگ و تزویر، سلب اختیارات و غارت اموال و نوامیس را در پوشش دین و ادبیات مذهب بر مردم تحمیل می کنند. لذا با پایان امامت حضرت سجاد علیه السلام امنیت سیاسی برای امت محمد و آل محمد فراهم می شود؛(1) یعنی با وجود آن که پس از رحلت پیامبراکرم تنها سه یا پنج نفر بر دین حق باقی ماندند، مقاومت حضرات معصومین و جاذبه ی آن بزرگواران باعث شد تا جمعی از محبّین و شیعیان پدید آید و امتی بر محور حبّ اهل بیت ایجاد شود. زیرا در دوره ی دوم تاریخ، بزرگترین آیات الهی، از سنخ انسانی است و نه از جنس کشتی و عصا و.... پس گرچه ائمّه ی اهل بیت وارث تمامی معجزات انبیای سلف نیز بوده اند اما تصرفات خدای متعال و معجزات در رفتار و افعال بی نظیرِ آن انوار مقدّس تجلّی می یافت و عموم بندگان به نفسِ نفیس پیامبر و اوصیای ایشان امتحان می شدند. از این رو نور پیامبر اسلام و فرزندان پاک ایشان بود که بر اراده ها و روح ها و عقل ها و جسم ها می تابید و به مثابه آیات الهی، همگان را به خدای متعال دعوت می کرد تا طبق سرفصل های تاریخیِ بیان شده، عقلانیت بشری در دوره ی دوم تاریخ از ضلالت و گمراهی نجات یابد.

در واقع قیام بنی عباس و تکیه ی آنان به شعار «الرضا من آل محمد» برای کسب قدرت، نشان دهنده ی این حقیقت است که امنیت سیاسی برای شیعیان و محبّین فراهم شده و تلاش های شجره ی خبیثه ی بنی امیه برای خشکاندن ریشه ی اهل بیت و نابودی این خاندان و پیروان آنان دچار شکست قطعی شده و حداقل آن است که این توطئه ها و جنایت ها باید در خفا و به صورت غیرعلنی پی گیری شود. بنابراین تاریخ در مقاطع مختلف حتماً سیر تکاملی را طیّ می کند و همان گونه که مجاهدات نبی اکرم(ص) باعث ریشه کن شدن کفر جلی شد، رفتار ائمّه ی معصومین(ع) تا پایان امامتِ امام چهارم موجبات ایجاد امنیت سیاسی برای

ص: 367

امت محمد و آل محمد را در کشاکش فشارهای بی امان منافقین فراهم آورد. در نتیجه، بنی عباس در شرایطی قرار گرفتند که توانایی حذف علنیِ اهل بیت را از دست دادند و برای حفظ حکومت خود، مجبور به آغاز هجمه و جنگ فرهنگی بر ضد ائمّه ی هدی شدند. با مقاومتی که از زمان امام باقر تا دوران امام هادی علیهما السلام امتداد یافت، یک صف آرایی تمام عیار و یک جنگ فرهنگی شکل گرفت تا ادبیات کفرآمیز امپراطوری ایران و روم و ادبیات نفاق آلود موجود در جامعه اسلامی که در حد یک تمدن همه جانبه گسترش یافته بود، شکسته شود زیرا از ملاحظه ی روایات نیز روشن می شود که سؤالاتی که در برابر ائمّه ی معصومین(ع) قرار می گرفت، محدود به فقه و کلام نبود بلکه عرصه ها و علومی همچون طبّ، نجوم، فلسفه و... را نیز شامل می شد. به عبارت دیگر امامان شیعه در برابر ابعاد مختلفِ تمدن ایران و روم و ادبیات و فرهنگ منافقین که توسط دولت های نفاق در جامعه اسلامی رواج یافته بود، موضع گیری فرهنگی کردند و در مقابله با آن، به تبیین اسلام ناب و حفظ آن پرداختند. لذا تحول در شرایط دستگاه کفر و نفاق و هجمه های نوین آنها بود که موجب شد از زمان امام باقر(ع)، تغییراتی در خط مبارزاتیِ حضرات معصومین شکل بگیرد و در نهایت، به شهادت آن بزرگواران منجر شود.

این روند تا دوران امامت حضرت هادی(ع) تداوم یافت اما با قدرت گرفتن شیعه از یک سو و علم حکّام جور به نزدیک شدن ولادت حضرت مهدی(عج) به عنوان نابود کننده ی ظلم و ستم از سوی دیگر، فشارها و محرومیت ها دوباره شدت گرفت. این رفتار در تاریخ اهل طغیان قبلاً تکرار شده بود زیرا نمرود و فرعون با اطلاع از نزدیکیِ تولّد کودکی که بساط سلطنت آنها را بر هم خواهد زد، روال عادی زندگی مردم را در سرزمین خود بر هم زدند و زنان را از مردان جدا کردند تا نطفه ای منعقد نشود و خطر ریشه کن گردد. به همین دلیل، محدودیت های شدیدی توسط خلفاء بر امام هادی و امام عسکری علیهما السلام تحمیل شد تا از انعقاد نطفه ی نورانی حضرت ولی عصر(عج) و تولّد مبارک آن امام جلوگیری شود

ص: 368

که این روند در ادامه به غیبت صغری و غیبت کبری منتهی گردید.

برساند و در عمل به این نتیجه برسد که برای گذر از عقبه های پیچیده در امر اداره ی حکومت، باید به علم نبوی و علوی پناه برد و از این معارف حقّه استضائه کرد.

باید به سیر بلوغ در نظام کفر و نفاق نیز پرداخته شود و فلسفه ی امداد الهی به اهل طغیان و ابعاد آن در طول تاریخ تبیین گردد. در دوران کنونی نیز فقهای عظام شیعه به عنوان نواب عام حضرت ولی عصر و پرچمداران توحید، مأمور به بت شکنیِ متناسب با این دوره ی تاریخی هستند؛ دوره ای که موضوع امتحان در آن «عقلانیت» است و علوم و ساختارهای مدرن، هجمه ای عینی - و نه ذهنی - بر ضد اعتقادات حقّه ساماندهی کرده اند.

ص: 372

7

وسیله ی آن کسی که بر خدا دروغ می بندد از کسی که صادق است، شناخته می شود.»(1)

در تناسب با همین روایت شریف گفته شد که در سرفصل دوم تاریخ، عقل به عنوان موضوع امتحانات مردم قرار می گیرد همچنان که معجزات و عذاب های الهی نیز از سنخ امور عقلانی است. زیرا تاریخ پس از طیّ دوره ی اول خود، از مرحله ی کودکی عبور کرده و به دوران بلوغ رسیده است؛ همانند یک فرد انسانی که در سنّ بلوغ از قوه ی اختیار و قوه ی عقل و قوه ی زادولد بهره مند می شود. در نتیجه، بزرگترین طغیانی که در این دوره از تاریخ محقق می شود، ریشه در دستگاه نفاق دارد که با تکیه بر عقلانیت شیطنت آمیز به تحریف و تأویل کتاب خدا و کلام الهی می پردازد و از این رو، غلبه ی قدرت ها و حاکمیت ها در سرفصل دوم تاریخ با دولت های نفاق است. یعنی با برچیده شدن بساط کفر جلیّ و بت پرستی حسی از کره ی زمین توسط نبی اکرم(ص)، منافقین بر این موج سوار شدند و شرارت عقلانیِ خود را آغاز کردند و در نقابی از دین و دین داری، مردم را به ضلالت کشیدند و کفری را که در تمّدن ایران و روم جریان داشت در پوششی از مذهب پنهان کردند و آن را بر مسلمین تحمیل نمودند و حاکمیت خود را بر مبنای اخلاق تجاوز و غارت و چپاولِ اختیارات و اموال و نوامیس تداوم بخشیدند.

ص: 374

راه های انحرافی مانند قیاس و استحسان و استصلاح و تأویل و... که توسط علمای اهل سنّت در فهم از قرآن و روایات پدید آمده بود، بپردازند و به فهم صحیح و قاعده مند از بیانات شارع مقدس مبادرت کنند و سینه به سینه، دین سالم و خالص را به نسل های بعدی منتقل نمایند. البته در ادامه، تحریف و تأویل دین صورت های جدیدی پیدا کرد و در قالب روشنفکری و دینامیزم قرآن تداوم یافت و امروزه با پیروزی انقلاب اسلامی، این انحرافات در عرصه ی تحقق دین (اداره کشور و مدل های آن) امت دینی را تهدید می کند. در نتیجه و همزمان با تداوم سیر تاریخ در دوره ی دوم آن، امتحانات عقلانی سخت تر و پیچیده تر می شود. لذا حسب روایات، زندگی مؤمنانه قبل از ظهور حضرت ولی عصر(عج) دارای اجری مضاعف است زیرا محرومیت های زیاد و پیچیدگی های مختلفی در این دوران وجود دارد که دین داری را به امری بسیار سخت تبدیل می کند.

از این رو در گفتارهای قبلی بیان شد که «دین داری» و «ایمان» به «عمل کردن در جاذبه ی مافوق» تعریف می شود زیرا مافوق در اثر ارتباط بیشتر با خدای متعال، دارای قدرت بالاتری در دعا و درخواست است؛ یعنی همان گونه که در اصناف و مشاغل مختلف، درجات پایین تر به توانایی و قدرتِ بیشتر در درجات بالاتر اقرار می کنند و برای ارتقاء، پیوند خود را با آنان مستحکم می نمایند و الا در کار خود موفق نخواهند شد؛ در مقوله ی «ایمان» نیز باید همین مسیر را پیمود. لذا ترس و رعبِ تمامی کفار و منافقین از رفتار نواب عام حضرت ولی عصر در گذشته و حال، نشان می دهد که چه ایمانی برتر است و چه اراده ی است که مستحکم تر از فولاد، در مقابل فشارها و هجمه های همه جانبه ی دنیاپرستان مقاومت کرده و تاب آورده است؛ در حالی که بسیاری از مؤمنین نمی توانند فشارهایی به مراتب کمتر از این را تحمل کنند. در واقع هنگامی که حضرات معصومین و نواب عام آنان دارای چنین قدرت ها و تصرفاتی هستند، دیگران باید ایمان خود را از طریق زیارات و توسلات به ایمان آنان گره بزنند. در نتیجه، همان گونه که ائمّه ی هدی به مقام «ولایت تاریخی» نائل آمدند، علما و شهدا و امت پیرو آن بزرگواران به «عضو تاریخی» تبدیل

ص: 376

می شوند و با اتصال به اراده های نورانیِ موالی خود، دیگران را از منزلتی تاریخی یاری و دست گیری می نمایند. اساساً کسانی شأنیّتِ «حکومت بر اراده ها» را دارند که به ولایت تاریخیِ معصومین متصل شوند و اراده ی خود را تابع ذوات مقدسی قرار دهند که با گستردگی و شمولِ اراده ی خود، بر تاریخ حاکم شده اند.

بر اساس آنچه گذشت، توسعه و پیشرفتی که پایدار بوده و امکان تداوم در طول تاریخ را داشته باشد، از آزمون و خطا حاصل نمی شود و ریشه در درون جامعه و اموری از قبیل دموکراسی ندارد بلکه توسعه ی جامعه و احکام آن به امری بیرونی باز می گردد؛ یعنی از «هماهنگی با تاریخ» و «تولّی به ولایت تاریخی» بدست می آید. در نتیجه، «پرورش عناصر تاریخی» هدف ساخت جامعه اسلامی است زیرا جامعه و احکام آن باید به تاریخ و احکام آن متقوم شود. همچنان که ولایت مطلقه فقیه به مثابه ولایتی که پرستش اجتماعی را برای امت دینی حفظ کرده و ارتقاء می دهد، باید به ولایت تاریخیِ حضرت ولی عصر(عج) متقوّم گردد که این تقوّم و هماهنگی در شب قدر حاصل می شود.

وحیانی فراهم می کند و الا نفس امّاره، مانع درک حقایق خواهد شد. پس از حساسیت در برابر مظالم، باید به مقابله و مبارزه با مراکز تولید ظلم پرداخت و الا مظالم و مفاسد، عالَم را به آتش خواهد کشید و بندگان به کفر و نفاق دچار خواهند شد. لذا شرط دوم، شهادت طلبی و جان برکف بودن و آمادگی برای فدا کردن جان و مال و خانواده و آبرو در راه اهل بیت است و تنها در این صورت است که می توان از محبّ بودن عبور کرد و فقاهت را آغاز نمود و به اعتقادات حقّه ی صاحب دین، تقرب جست و به عرفان تفقّه دست یافت که این امر بدون «تهوّر در گمانه زنی، ابتهال در گزینش و استظهار در پردازش» میسر نیست. اساساً همه ی تاریخ بستری برای تقرب معرفتی به وجود مبارک چهارده معصوم علیهم السلام است و میزان مسیر طیّ شده و راه باقی مانده برای بشریت بر این اساس معین می شود. به همین دلیل است که یوسف نبّی علی رغم اسارت در زندان فرعون، برای رهایی خود دعا نمی کند بلکه همانند سایر انبیای عظام، فرج محمد و آل محمد را از خدای متعال می طلبد تا به رزق بیشتری از ایمان و یقین و معرفت دست پیدا کند.

قبیل فیزیک، زیست، طبّ، نجوم و... و ورود آنها به دنیای اسلام، این دانش ها توسعه یافت و جبهه ی فرهنگی بزرگی پدید آمد که تحت عنوان «تمدن اسلامی» و توسط دولت های نفاق ترویج می شد. پس از گذشت چند قرن، نظام طغیان مورد امداد الهی قرار گرفت و با توسعه در مقیاس شهوت و رقم خوردن رنسانس، قدرت از شرق به غرب انتقال یافت که این روند نیز با مدیریت ابلیس محقق شده است.

علل و معالیل نسبی است. البته کیفیت مدیریت در این تمدن، همانند فرهنگ مولویت نیست و ظاهری خشونت بار ندارد اما همان اخلاق قدیمیِ کفر در به بردگی کشیدن انسان ها و غارت اموال و نوامیس آنها را در پیش گرفته و لذا درک و فهم از این استعمار نوین و تبیین آن برای عموم مردم، ضرورتی اساسی است.

بنابراین متناظر با ظرفیتی که کفر به آن دست پیدا کرده، باید ایمان اسلامی را به صحنه آورد؛ همان گونه که تعبیر قرآن کریم به «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ»(1) منحصر در زبان عربی، عبری و... نیست بلکه به این معنا اشعار دارد که هدایت های انبیای الهی، متناسب با وضعیت کفرآمیزی بوده که امت ها به آن مبتلا بوده اند. لذا جمهوری اسلامی مأموریت دارد اولاً حجت را بر کفار تمام کند و با تکیه به وجدانی که برای عموم مردم دنیا در حال شکل گیری است، برای آنان تبیین کند که تمدن مدرن به نام رفاه و تکنولوژی، بشریت را به اسارت درآورده و آنان را به فقر و محرومیت و تجاوز مبتلا کرده است. ثانیاً باید امت اسلام و اهل تسنّن را به وحدت بر مبنای فرهنگ بعثت (کفرستیزی و نفی تسلط کفار) دعوت کند و ثالثاً قبل از ظهور حضرت ولی عصر (عج)، مسیر حرکت شیعیان و محبّین اهل بیت عصمت و طهارت را به سوی ارتقای ظرفیت فراهم نماید که این مهم از طریق ارتقای فقه مکلف به فقه حکومت و تمدن (فقه فرج) امکان پذیر خواهد بود. در واقع برنامه ی خدای متعال در این مرحله از تاریخ آن است که ایمان تا چنین مقیاسی تئوریزه شود و وفای جامعه ی شیعه نسبت به حضرات معصومین در این سطح به اثبات برسد. این برنامه زمانی تحقق می یابد که نواب عام حضرت ولی عصر به عنوان پرچمداران توحید در عصر غیبت بدون واهمه از کفر جهانی و نفاق منطقه ای و با تکیه بر ذوات مقدّس معصومین، رزق معرفتی برای طیّ این راه پرپیچ و خم را به دست آورند و شجاعانه در مقابل تدابیر همه جانبه ی کفار و منافقین بایستند و با تئوریزه کردنِ تقوی در برابر هوی، مسیر را

ص: 380

برای عموم محبّین معین نمایند و به همین دلیل است که در روایات، علما امتِ پیامبر از انبیا بنی اسرائیل برتر دانسته شده اند.(1)

ص: 381

8

«احکام نظم» در نماز و عبادات و صورت ظاهریِ آنها، از «احکام تعادل» و «احکام توسعه» منقطع خواهد شد. علت و فلسفه ی غیبت نیز به این مسأله باز می گردد و گناهان در سطوح اصلی خود به همین مقوله رجوع می کند و برای رهایی از این وضع، باید سطح استضائه از قرآن و روایات ارتقاء یابد تا استنباط احکام توسعه و تعادل و نظم امکان پذیر گردد. یعنی در عصر غیبت و عدم دسترسی مستقیم به معصوم، تعیین نظم ها و تعادل هایی که بستر توسعه ی ایمان را فراهم می آورد، به تولید هزاران پایان نامه نیازمند است که محصولِ یک شبکه تحقیقات عظیم باشد. این شبکه تحقیقات در بخش احکام توسعه با تفقّهِ سازمانیِ هزاران فقیه شکل می گیرد و در بخش احکام تعادل، منوط به دستیابی به اسلامیّتِ معادلات کاربردی در دانشگاه هاست و در بخش احکام نظم، از طریق تولید مدل اداره ی اسلامی - ایرانی محقق می شود.

البته باید توجه داشت تمامی برکاتی که نصیب شیعه شده، ناشی از فقه بوده که بدون انحراف و بر اساس تعبد به شارع مقدس و با تلاش های فقهای عظیم الشأن شیعه (به عنوان پرچمداران توحید در عصر غیبت) حاصل شده اما فقه موجود - که بر مبنای فهم استاتیک و منطق انتزاعی شکل گرفته - در سطح احکام نظم قرار می گیرد و لذا این دستاورد مبارک، برای حرکت جامعه ی شیعه به سوی فرج حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه کفایت نمی کند. خصوصاً وقتی به این واقعیت توجه شود که دستگاه ایمان در مقابل حجم وسیعی از عناد و انکار و تجاوز و شیطنت و طغیان قرار گرفته و حفظ آن در برابر این خطر بزرگ و مداوم، به سادگی امکان پذیر نیست.

برای توضیح بیشتر باید توجه داشت که جریان نور نبی اکرم (محور نظام خلقت) در تمامی ابعاد حیات بشری ممکن نیست مگر از طریق تحمّل حضرت ولی عصر(عج) در برابر خساراتی که توسط کفر و نفاق به بواطن و ظواهر این عالَم وارد می شود. در واقع هجمه های وحشیانه ی دستگاه طغیان به اهل بیت عصمت و طهارت و حقایق قرآنی،

ص: 383

مصیبت و بلا و درد و فشارهای سنگینی را به وجود امام زمان وارد می کند و آن حضرت با همین حالت وارد نماز می شوند و رابطه ی ویژه ای با خدای متعال برقرار می نمایند. یعنی هنگامی که میلیاردها انسانِ ساکن کره ی زمین با حیله های ابلیس در «شفاجرف الهلکات» قرار گرفته اند، ائّمه ی هدی به عنوان مدیران نظام خلقت با تمام قوای خود تلاش می کنند تا آنها را از جهنم نجات دهند. همین ضلالت و گرفتاری در فرهنگ شهوت است که انواع مختلفی از عذاب های تکوینی (از قبیل زلزله، سیل، آتشفشان و...) و عذاب های اجتماعی را رقم می زند همانند جنگ جهانی اول و دوم که نزاع در آن بر سر دین نبود، بلکه درگیری بین اهل دنیا میلیون ها انسان را به کام مرگ فرستاد. لذا همان گونه که در بحث از سبک زندگی غربی، به نرم افزارهای موجود در تمدن مادی برای گزینش اشقیا اشاره شد،(1)چنین تصمیمات دیوانه واری که نگون بختی میلیون ها نفر را به دنبال دارد، توسط زنازادگان و شقاوتمندانی اخذ می شود که در ساختارهای خاصی تربیت شده اند و به مدیریت جوامع الحادی و التقاطی دست یافته اند.

پس حفاظت از کلمه ی توحید در مقابل این تهدیدات و تصمیم گیری برای سرنوشت اهل ایمان که امروزه بخش بزرگی از منطقه ی غرب آسیا را تشکیل می دهند، محتاج درجات بالایی از مسؤولیت پذیری و ایمان و یقین و اعتقاد به معارف حقّه است و در گزینش مدیران و تصمیم گیران نباید به ضوابط متداول اکتفاء نمود. بر همین اساس، تبیین جایگاه نماز و سایر عبادات و حقایق دینی از منظر حاکمیت و اقامه ی دین، باید نقشی اساسی در طراحی سندهای بالادستی نظام (همانند چشم انداز، سیاست های کلی، برنامه های توسعه و...) پیدا کند و قانون اساسی را - که به توفیق و هدایت الهی و هوشمندی خبرگان، کلیاتی از اسلام در آن گنجانده شده - تکامل بخشد؛ یعنی قانون اساسی در افق ساخت تمدن نوین اسلامی بهینه شود تا ساختارهای دینی وارد عرصه ی مدیریت کشور شده و نماز و روزه و حج

ص: 384

به عنوان موضوع اصلی در فعالیت های نظام جمهوری اسلامی قرار گیرد.

در این صورت و به طریق اولی روشن می شود که نباید نماز و عبادات حضرت ولی عصر(عج) را به حالات و ادراکات و عبادات عوامانه فروکاست بلکه نحوه ی ورود و خروجِ حضرت ولی عصر(عج) در نماز به عنوان کسی است که مدیریت عالم بر عهده ی اوست و آن وجود مبارک در چنین حالت و نسبیتی، در برابر خدای متعال می ایستد تا در انجام وظیفه ی جهانی و تاریخی و اجتماعی خود، دقیقاً بر طبق اراده ی الهی رفتار کند و بدون ذرّه ای خلل و ذلل، به مثابه «محالّ مشیت الله» قرار گیرد. در واقع اوصافی مانند یدالله و اُذُن الله و عین الله و جنب الله و... که ائمّه ی معصومین به آنها توصیف شده اند، از باب مجاز و استعاره و کنایه نیستند بلکه از این حقیقت حکایت می کنند که این ذوات مقدّس، مدیریت تمامی ابعاد عالَم خلقت را قبل از خلقت حضرت آدم تا خلود در نشأه ی آخرت را بر عهده گرفته اند. البته ادراکات ابتدائی از شئون اهل بیت عصمت و طهارت در زمان ظهور و عالم رجعت محقق می شود ولی حقیقتِ این مقامات حتی در بهشت نیز برای غیرمعصومین منکشف نخواهد شد.

عدم توجه به این حقایق، به معنای عزل دین از اشراف تحلیلی بر حوادثی است که سرنوشت دنیا را رقم می زند و ملازم با انکار شب قدر است که در آن «کل امر» نازل می شود. زیرا نمی توان گفت حیات و ممات و رزق انسان های عادی در چنین شبی مقدّر می شود اما جنگ و صلح در عالَم و توازن قدرت بین کفر و نفاق و ایمان، ارتباطی به شب قدر ندارد. از این رو، همان گونه که حضرت نوح نهصدوپنجاه سال در میان کفار زندگی کرد و تمام بضاعت خود را برای هدایت آنان بکار گرفت، امام زمان نیز در عمل به فرهنگ انبیا و اوصیا از وضعیت جهان کناره نگرفته اند بلکه از پس پرده ی غیبت، به ولایت تاریخی در توازن بین نظام کفر و نظام نفاق و نظام ایمان ادامه می دهند و در حال عمل به تدابیری هستند که بر کفار و منافقین اتمام حجت کند و موجب ارتقای ظرفیت شیعیان و محبین

ص: 385

شود. در همین راستا، قیام حضرت امام و تشکیل نظام مبارک جمهوری اسلامی ناشی از اراده ی خدای متعال و عنایت خاصه ی حضرت ولی عصر(عج) بوده است.(1) زیرا بت شکنی و دعوت به پرستش خدای متعال توسط پرچمداران توحید، باید متناسب با شرایط زمان باشد و دستگاه طغیان را که در هر عصر، حیله ی جدیدی را طراحی می کند، رسوا سازد و آیه ی «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ»(2)

نیز باید در همین چارچوب معنا شود. در عصر حاضر نیز بت پرستی به شکل و قالبی مدرن درآمده و طبق مباحث پیشین، این بت پرستی بر اساس «تخصیص انسان به طبیعت» استوار شده است. یعنی اگر سه نوع ارتباط یعنی «رابطه ی انسان با خدا»، «رابطه ی انسان با انسان» و «رابطه ی انسان با طبیعت» در نظر گرفته شود، در سبک زندگی غربی رابطه ی انسان با خدا حذف شده و رابطه ی انسان با انسان نیز به تبع رابطه ی انسان با طبیعت تئوریزه شده و در این رابطه نیز به جای آن که آثار مادی طبیعت در خدمت بشر قرار گیرد، انسان است که به اسارت آثار ماده درآمده است. به عبارت دیگر، تمدن غربی سخت افزارمحور است و نرم افزارها و فرهنگ و اخلاق را به تبعیت از تکنولوژی و آثار ماده تعریف می کند. پس گرچه در دنیای امروز، بت کده ها جایی ندارند و پرستیدن بت های چوبی و سنگی منسوخ شده؛ اما مدرنیته بشریت را به سجده بر آثار ماده دعوت می کند و از طریق رفاه دائم التزاید - که رهین علم و تکنولوژی است - همگان را مسحور خود کرده است.

اما در سبک زندگی اسلامی، ارتباط با خدا باید به عنوان متغیر اصلی قرار گیرد زیرا طبق فرهنگ دینی، هر کس رابطه ی خود را با خدا اصلاح کند، خداوند رابطه ی او با سایر انسان ها و طبیعت را اصلاح می کند. پس علت بحث و بررسی پیرامون نماز و سایر عبادات در این سلسله مباحث، آن است که اگر انسان ها و امت ها به درستی تربیت نشوند و قدرت

ص: 386

کنترل هوای نفس خود را به دست نیاورند، به جای دستیابی به یک زندگی متعادل دچار جنون و دیوانگی خواهند شد و تولید قدرت و تولید اطلاع و تولید ثروت توسط آنان، ثمره ای جز فساد نخواهد داشت. نشانه های بارز این حقیقت تلخ در زندگی امروزین - که توسط مدیران سیاسیِ این تمدن و نخبگان و مترفین و ثروتمندان آن رقم خورده - قابل مشاهده است؛ یعنی بیست وهفت سرفصلی که به عنوان محورهای سبک زندگی غربی بیان شد،(1) تعمیم اخلاق رذیله در تمامی ابعاد حیات بشری است که معنایی جز دیوانگی محض ندارد. همچنان که پس از رحلت نبی اکرم (ص) همین اتفاق برای امت اسلامی رخ داد اما امروزه مردم ایران علاقه مند هستند تا به یک زندگی معنوی زیر سایه ی دین خدا دست پیدا کنند و آن را به عنوان یک الگو به مردم دنیا هدیه نمایند. تحقق این هدف، وابسته به شکستن بت های عقلانی و مفهومی است تا بر این اساس، بُتِ «دلار» در عرصه ی اقتصاد و بتِ «روش های حسی» در عرصه ی فرهنگ و بتِ «سازمان ملل» در عرصه ی سیاست نیز سرنگون شود.

آمده اند، به قیام علمی موظف می شوند تا با تئوریزه کردن ایمان و تقوی در مقابل تئوریزه شدن شهوت، کفار را نجات دهند و امت اسلامی را به وحدت دعوت کنند و از طریق جایگزینی فقه فرج با فقه مکلفین، ظرفیت شیعیان و محبّین را ارتقاء بخشند و با ایجاد حکومت دینی و تمدن مقاومتی، بستر ظهور حضرت ولی عصر(عج) را فراهم آورند.

گام اول در حرکت به سوی تئوریزه کردن تقوی و ایمان، آن است که «شبکه ی معنویت» از منزلت حاکمیت تبیین شود: حرم های شریفه در مکّه و مدینه و نجف و قم که منبع و مرکز همه ی این اماکن مقدّس، حرم مطهر سیدالشهداء در کربلاست، منشأ سازماندهی شبکه ی معنویت در قالب نمازهای جمعه و جماعات هستند که این روند در طول سال قمری و ماه ها و هفته ها و ایّام آن جریان می یابد و مدیریت این شبکه های زمانی و مکانیِ معنویت در اختیار حضرت ولی عصر (عج) است.

مقرّبین» قرار دهند و قوای خود را به امام زمانِ خود واگذار کنند تا امکان رشد آنها در دنیای آغشته به ظلمات و شهوات فراهم شود و از طریق سوار شدن بر کشتی نجات، عبور از پرتگاه های گمراهی و ضلالت میسر گردد. در این مسیر، هم «عقل» و هم «جسم» از جنودِ اختیار هستند و لذا کافری که ایمان بیاورد و دستگاه حق را اختیار کند، جسم او طاهر خواهد شد و از سویی، شخصی که به دلیل زاده شدن از پدر و مادر مؤمن محکوم به حکم طهارت است، در صورت ارتداد حکم نجاست بر او بار خواهد شد.

قمری، اعیاد چهارگانه ای مشخص شده است که شامل جمعه ها، عید فطر، عید قربان و عید غدیر می شود. لذا مدیریت حضرت ولی عصر(عج) و نایب عام ایشان نسبت به امت دینی، بر اساس همین زمان ها انجام می شود. به عبارت دیگر، تعریف زندگی در حاکمیت اسلامی، به هدایت (بت شکنی و سجده بر خدای متعال) باز می گردد و در امر هدایت، زمان های پیش گفته موضوعیت دارند. لذا سال و ماه و هفته و روز، نباید بر مبنای توجیه اقتصادی تعیین شود؛ برخلاف برخی کشورهای اسلامی که به همین دلیل، از تقویم میلادی استفاده می کنند و تعطیلات رسمی خود را از جمعه به یکشنبه تغییر داده اند.

پس از اشاره به شبکه ی زمانی برای معنویت، باید به بیان شبکه ی مکانیِ آن نیز پرداخته شود. در این باره باید گفت که هر سه سرفصلِ تاریخ در فلسفه ی تاریخ انبیا از مکّه آغاز می شود: هبوط حضرت آدم در ابتدای مرحله ی اول تاریخ، بعثت نبی اکرم(ص) در ابتدای مرحله ی دوم تاریخ و ظهور حضرت ولی عصر(عج) در ابتدای مرحله ی سوم تاریخ در این شهر مقدّس و در کنار خانه ی خدا رخ می دهد. بر اساس مباحثی که در تحلیل از روایاتِ مربوط به هبوط عنوان شد، آنچه در بیت الله الحرام و مناسک حج محقق می شود، توبه از گناه و تقصیر نسبت به مقام ولایت و عمل به تشریفات بیعت با ولیّ الهی است تا انسان ها و امت ها به رهبران هدایت پیوند بخورند و اراده و ایمان خود را تجدید و تقویت کنند. لذا بر حسب روایات، روزانه هفتاد هزار فرشته از آسمان به مکّه نازل می شوند و خانه ی خدا را طواف می کنند و سپس برای زیارت نبی اکرم(ص) به مدینه مشرّف می شوند و پس از آن برای زیارت امیرالمؤمنین(ع) به نجف می روند و سپس وارد کربلا می شوند و تا غروب به زیارت اباعبدالله الحسین(ع) و عزاداری برای آن حضرت می پردازند و به آسمان باز می گردند و در روز بعد، هفتاد هزار فرشته ی دیگر همین کار را تکرار می کنند و این روند ادامه دارد.(1) این بدان معناست که چنین رویّه هایی برای استمرار نظم تکوینی در عالَم ضرورت دارد و بدون

ص: 390

این نرم افزارها تعادل جهان خلقت تداوم نخواهد یافت و از بین خواهد رفت. در واقع عالم تکوین نسبت به مدیریت الهی و برگزیدگان او دارای میل و کشش و تمایل و تعلّق است و لذا نقل شده که با ورود امیرالمؤمنین(ع) به این دنیا و دل تنگی ملائکه برای رؤیت ایشان، خدای متعال فرشته ای را به صورت آن ذات مقدس خلق کرد تا ملائکه با دیدن آن آرام بگیرند.(1) از این رو فرشتگان به زیارت حرم های شریفه و ذوات مقدس معصومین و عزاداری برای سیدالشهداء نیازمندند و در صورت عدم دسترسی به این اماکن مقدّس دچار تلاطم و اضطراب می شوند.

شهروندان عادی در این مسیر است و نه پرداختن به درجات در عبادات. در واقع موتور محرّکه ی تاریخ الهی برای گذشتگان و آیندگان، حادثه ی عاشوراست و در مقابل، موتور محرّکه برای کفار و منافقین، شهواتی از قبیل ریاست و امور جنسی و خورد و خوراک و... و ایجاد جاذبه و تنوع مداوم در این موضوعات برای تسلیم انسان ها و امت هاست تا از این طریق، به ساخت تمدن مادی و توسعه ی آن مبادرت شود. اما حکومت دینی با طراحی سبک زندکی اسلامی به دنبال اتمام حجت با کفار و منافقین و هدایت مؤمنین است و رفاه را هدف خود قرار نداده بلکه می خواهد تولید قدرت و اطلاع و ثروت را بر اساس «هدایت» معنا کند.

بنابراین شبکه ی مکانیِ معنویت در درجه ی اول به حرم های پیش گفته باز می گردد و مزار امام زادگان و مصلاهای نماز جمعه و مساجد به عنوان بخش های بعدی از این شبکه محسوب می شوند زیرا ترویج اماکن مقدّسی همانند مسجد، از فرهنگ های بی بدیلی بوده که در ختم نبوت تشریع شده و در مدیریت نبی اکرم(ص) بر جامعه اسلامی موضوعیت داشته و از نرم افزارهای ارتقاء ایمان به شمار می رود. بر همین اساس، سلسله مراتب در دوران غیبت برای مدیریت در موضوع هدایت، متشکّل از «نایب عام»، «ائمه جمعه» و سپس «ائمه جماعات» است که از نظر مکانی به حرم های پنج گانه فوق الذکر متصل می شوند.

حاکمیت و تمدن، باید به دنبال این هدف باشد که «روح و عقل و جسمِ» انسان بر محور نورانی شدن «اراده و اختیارِ» او پرورش یابد. در همین راستا زیارت موجب «تطهیر روح»، تلاوت قرآن عامل «تزکیه ی عقل» و عبادت باعث «پاک شدن جسم» است. البته این سه مقوله در هم ترکیب می شوند و قابل تفکیک از یکدیگر نیستند و از این رو در اعمال روز و ماه و سال و مناسک وارد شده برای اماکن زیارتی، ترکیب های مختلفی از این سه مقوله توصیه شده است. همچنان که در نماز به عنوان یک عبادت، تحول روحی و فکری نیز رخ می دهد یا در زیارت، تطهیر جسمی و تزکیه ی عقلی محقق می شود. لذا آنچه گفته شد، اشاره به نسبت های اصلی بود که بر «عبادت، تلاوت و زیارت» حاکم است. در مقابل و در سبک زندگی غربی، بیش از همه چیز به جسم و تخلیه ی شهوات آن توجه می شود و جسم به عنوان مبنایی برای پرورش عقل و تربیت روح قرار می گیرد و اختیار نفی شده و انسان تابعی از جبر محیط دانسته می شود.

نجات و هدایت برای همه ی بشر محقق گردد و لذا احکام و عبادات به مثابه ابزار مدیریت خدای متعال برای هدایت اختیارات و اراده های انسانی است. پس فارغ از احکام مکلفین که توسط فقهای عظیم الشأن شیعه استنباط شده و افراد به آن عمل می کنند، باید روشن شود که حاکمیت ها در این رابطه چه وظایفی دارند. در واقع مدیریت در سطح توسعه برای یک جامعه اسلامی، مدیریتی است که توسعه ی پرستش خدای متعال را وجهه ی همت خود قرار می دهد و به دنبال «اقامه ی احکام» است. زیرا عموم مردم گرچه در اقامه ی احکام سهم دارند اما در این عرصه، مسؤول و مدیر نیستند بلکه اقامه ی احکام، مسؤولیتی است که به عهده ی حاکمیت هاست تا از این طریق، بستر پرستش خدای متعال فراهم شود.

از این رو نرم افزارهایی که مدیریت و هدایتِ اختیارات انسانی از طریق آنها انجام می شود، همان عبادات از قبیل نماز و روزه و حج و... در ارتباط با خدا و سایر احکام فقهی در ارتباط با انسان ها هستند. یعنی در منزلت فرد «عمل به احکام» ضرورت دارد اما از منزلت حاکمیت، نرم افزار تئوریزه شدنِ ایمان «اقامه ی احکام» است و جریان ولایت خدای متعال - که در شب قدر و از طریق نزول «کل امر» بر حضرت ولی عصر(عج) و الهام ایشان به نایب عام خود محقق می شود - از این طریق محقق می گردد. به عبارت دیگر اقامه ی احکام (فقه) - که در نهایت به اقامه ی کلمه ی توحید و پرستش خدای متعال (اعتقادات) منجر می شود - نرم افزارِ مدیریت حضرت ولی عصر(عج) برای ارتقای اراده ها و ایمان ها و پرورش عناصر تاریخی است. در واقع برای تئوریزه کردنِ ایمان ابتدائاً باید به بیان قلّه های بالای ایمان و مراتب اعلای خدمت گزاری به آستان معصومین - که از طریق حضور در مدیریت جامعه ی مؤمنین و ولایت اجتماعی حاصل می شود - پرداخت و سپس بر این اساس، سایر درجات و مراتب ایمانی را آرایش داد.

ص: 394

زندگی عینی مؤمنین از باطن تا ظاهر و از روح و عقل تا جسم و بدن به نماز نیازمند است. از این رو در سبک زندگی اسلامی، «خانه» به محلی برای خوردن و خوابیدن و استراحت و... تعریف نمی شود بلکه خانه محلی برای پرستش خدای متعال در سه قالب عبادت و تلاوت و زیارت تلقّی می گردد. لذا در روایات وارد شده که خانه ای که در آن به تلاوت قرآن پرداخته می شود، از آفات و مصیبات متعددی مصون شده و نور از آن به آسمان ساطع می شود و ملائکه در آن رفت وآمد می کنند.(1) در نتیجه، هنگامی که انسان مؤمن به سنّ بلوغ می رسد از او خواسته می شود تا نماز به جا بیاورد در حالی که اولین حکم برای فرد بالغ در سبک زندگی غربی، و دعوت او به رابطه با جنس مخالف از طریق ایجاد ساختارهایی برای ارضاء شهوت جنسی است تا انسان ها تدریجاً به تخلیه ی شهوات عادت کنند و حریم های دینی و الهی عملاً شکسته شود. این در حالی است که مؤمنین تاکنون نتوانسته اند قوای اختیار و عقل و زادولد را موضوع برنامه ریزی قرار دهند و به ساختارسازی برای هدایت قوای فوق در جهت نورانیت و ایمان بپردازند. اگر این قوای نورانی در مسیر متناسب قرار گیرند، دیگر نیازی به مبنا قراردادن نیازهای مادی در برنامه ریزی و تمرکز همه ی مقدورات کشور برای تأمین آنها نیست بلکه ایجاد تعادل روحی و عقلی و جسمی، موجب روان شدن و تسهیل در تأمین نیازهای مادی خواهد شد و از پیچیدگی های آن - که ناشی از اصالت دادن به دنیا و کنار گذاشتن آخرت است - خواهد کاست.

بنابراین نباید مسأله را به این تصور محدود کرد که فرد پس از رسیدن به سنّ بلوغ به سراغ رساله های عملیه می رود و بر این اساس به خواندن نماز مبادرت می کند زیرا قبل از هر چیز، تکویناً تصرفی در انسان واقع می شود که طیّ آن، سه قوه به او عطا می شود و پس از اختیار دستگاه حق، این فرد در شبکه ای از معنویت قرار می گیرد که صاحب و مدیری دارد و

ص: 396

او در حال مدیریت دستگاه ایمان است؛ گرچه قبلاً به این حقایق توجه نشده باشد یا به تازگی به امری خودآگاه تبدیل شده باشد و در کتب متداول اثری از این نگاه دیده نشود. در واقع سخنان و نوشته های زیادی پیرامون نماز مطرح شده اما هیچ گاه از منزلت «اقامه» به این عبادت مهم (و سایر عبادات و زیارات) پرداخته نشده و به مثابه یک شبکه که در رأس آن به حضرت ولی عصر(عج) متصل است، مورد توجه قرار نگرفته است.(1) پس نماز در میان عبادات، دارای جایگاهی محوری است؛ اما باید توجه داشت که از منزلت حاکمیت، سه مسأله ی اساسی قابل طرح است: «تولید معنویت، توزیع معنویت و مصرف معنویت» و استنباط احکام نماز و ابلاغ آن به مکلفین و عمل مردم به این ضوابط در جایگاهِ «مصرف معنویت» قرار می گیرد. لذا اگر از منزلت حاکمیت، ارتباط «مصرف معنویت» با «تولید و توزیع معنویت» مورد توجه واقع نشود، عباداتی پدید خواهد آمد که هیچ تأثیری در سرنوشت امت پیامبر ندارد که نمونه ی آن در عبادات منافقین و حتی بخشی از شیعیان قابل مشاهده است و در بیانات مقام معظم رهبری از آن به عنوان «سنّی امریکایی» و «شیعه ی انگلیسی» و «مسجد سکولار» تعبیر شده است.

ولی عصر(عج) در زمین توجه کرد. یعنی همان گونه که طبق مباحث گذشته، همه ی مخلوقات در اصل «خلقت» و تکوین خود وابسته و متعلق به ذوات مقدّس معصومین هستند، همین روند در امر «ربوبیت» و «هدایت» نیز جریان دارد. به عبارت دیگر موضوع هدایت، سه قوه ی «اختیار» و «عقل» و «زادولد» است که در سنّ بلوغ به عنوان یک نعمت نورانی به انسان عطا می شوند. اما انسان می تواند با سوء اختیار خود، دستگاه باطل را انتخاب کند و به عضوی از شبکه ی ظلمت تبدیل شود و این نعمت ها را ضایع نماید. زیرا دستگاه باطل نیز دارای شبکه ی تولید و توزیع و مصرف برای ظلمت و شهوت است و مرکز تولید آن، ابلیس و ائمّه ی کفر و اصحاب چاه فلق هستند که پس از پی ریزی هندسه ی طغیان، با وسایطی آن را توزیع کرده و به مصرفِ عوام از اهل کفر و نفاق می رسانند. همچنین انسان بالغ قادر است تا با اختیار صحیح، به دستگاه حق بپیوندد و این سه قوه را نورانی کند. لذا این قوا برای هدایت و نجات باید به شبکه ی معنویت متصل شوند؛ شبکه ای که در رأس آن اهل بیت عصمت و طهارت قرار گرفته اند. در نتیجه، هیچ مخلوقی نمی تواند میل و کششی نسبت به نماز و سایر عبادات داشته باشد مگر آن که از شعاع نور حضرت ولی عصر(عج) و حرکت ایشان برای اقامه ی نماز بهره مند شود و در پرتو آن قرار بگیرد؛ همان طور که در زندگی امروزین نور یک لامپ هیچ گاه نمی تواند منقطع و منفکّ از شبکه ی تولید و توزیع برق باشد بلکه آن شبکه ی پیچیده است که علت روشنی میلیاردها خانه و اداره و کارخانه می شود. توصیه به تلاوت سوره ی مبارکه ی اسراء در هر شب جمعه نیز با حقیقت فوق تناسب دارد زیرا طبق روایات، معراج نبی اکرم (ص) و سیر آن ذات مقدس در حجب نور بوده که کیفیت و هیأتِ نماز را پدید آورده و مشاهده ی برخی آیات عظیم الهی توسط حضرت رسول بوده که موجب قرارگرفتن ایشان در حالت رکوع و سجده و تشهد شده و مناسک صلاه را رقم زده است. همچنان که حسب احادیث، اوقات پنج گانه ی نماز متناسب با حالات مختلفی بوده که برای حضرت آدم و حضرت حوا در هنگام ورود به

ص: 398

بهشت، تخلف آنها در تناول از درخت ممنوعه و هبوط به زمین و... واقع شده است. با ملاحظه ی مجموعه ی این روایات به نظر می رسد که نورانی شدن اختیاراتِ انسان ها در نماز، ناشی از تصرف خدای متعال در نفس نفیس نبی اکرم(ص) و سایر ائمّه ی هدی(ع) در هنگام اقامه ی نماز توسط آن بزرگواران است. یعنی نماز به مثابه نرم افزارِ اعطاء نعمت الهی به اهل بیت عصمت و طهارت در دار بلاء است و لذا اگر تکبیر و تهلیل و تسبیح و تحمید و رکوع و سجود و قیام و تشهدِ افراد به نماز حضرت ولی عصر(عج) - که معدن رکوع و سجود و تکبیر و تهلیل و... است - متصل نشود، اساساً عبادتی واقع نشده و از این رو، خیراتی که در آنها توجهی به ساحت مقدس معصومین نباشد، مقبول نخواهد بود. در روایات وارد شده که قبولی نماز به ذکر صلوات بر محمد و آل محمدّ پس از نماز وابسته است(1) و ارتقا درجه ی نماز نیز به تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها منوط شده است؛(2) همان مخدره ای که نماز ایشان موجب تغییر رنگ دیوارهای شهر مدینه به سه رنگ سفید و زرد و سرخ می شد به نحوی که مردم سرآسیمه خدمت پیامبر می رسیدند و از چراییِ این وضع سوال می کردند و آن جناب، حالات صدّیقه ی طاهره در نماز را به عنوان علت این تغییرات معرفی می فرمودند. این احادیث و معارف نورانی به این حقیقت اشاره دارد که نماز و عباداتِ هر فرد باید به شبکه ی معنویت و سرپرستانِ آن متصل شود و آن بزرگواران هستند که موجب حرکت سایر مخلوقات به سوی عبودیت و پرستش خدای متعال می شوند.

عبودیت نسبت به خدای متعال است و شخص را در مقامی قرار می دهد که حضرت حق جلت عظمته در اراده ی انسان تصرف کند و این تصرف در مؤمنین و محبّین و شیعیان، به تبع تصرفی است که خدای متعال در هنگام نماز در وجود مبارک حضرت ولی عصر(عج) انجام می دهد. لذا حسب روایات وارده نبی اکرم(عج) در آسمان ها و در هنگام معراج، امامِ تمامی پیامبران مرسل و ملائکه ی مقرّب بوده اند و همه ی آن بزرگواران در نماز به ایشان اقتدا کرده اند؛ همچنان که نماز حضرت ولی عصر(عج) بر روی زمین، قبله و مرکز توجهِ بسیاری از مؤمنینی است که به نماز می ایستند. پس در نماز، توان و ظرفیت اراده ارتقا پیدا می کند که کیفیت این ارتقا، متناسب با درگیری با هوای نفس و مقابله با دستگاه ابلیس است اما کسانی در برابر این نظام اهریمنی ایستادگی می کنند و نسبت به کلمه ی توحید غیرتمند هستند که با اوصافی از قبیل یدالله، عین الله، اُذُن الله، جنب الله و... توصیف شده اند و تمام همّت خود را بر حفاظت از دستگاه ایمان در مقابله با طوفان حملات کفر و نفاق متمرکز نموده اند. از این رو امام زمان به عنوان حجت الهی در هر نماز ایمان و قدرتی را به دست می آورد که بتوان با آن در مقابل قدرت کفر و نفاق و توانایی آنان در دشمنی و عناد و انکار ایستاد. در نتیجه، ایمان و قدرتِ برآمده از نماز - که حاصلِ تصرف خدای متعال در وجود مبارک حضرت ولی عصر(عج) است - در یک شبکه جریان یافته و در میان نواب عام(1) و شیعیان و محبّین توزیع می شود که مکان آن، مساجد و نمازهای جمعه است.

مربوطه، به اخذ شناسنامه و سایر مدارک هویتی و امکانات خدماتی (مانند انشعاب آب و برق و گاز) مبادرت کرده و با به جا آوردن نماز، به شهروندِ یک شهر معنوی تبدیل شده است. یعنی برخلاف روابطی که سبک زندگی غربی در شهرها پدید آورده، شهروند در سبک زندگی اسلامی کسی است که اهل نماز و مسجد و نماز جمعه باشد. زیرا با این رفتار خود، به کسب توان و قدرت و نیرو از مرکز معنویت پرداخته و ایمان و یقین و اعتقادات خود را هر روز و در پنج وعده به صاحبان آن متصل کرده و به این صورت، اراده ی خود را نورانی می نماید و اختیار خود را به مجرایی برای جریان مشیّت الهی در حیطه ی تحت تصرف خود تبدیل می کند. به همین دلیل، نمازی که به دستگاه الهی و آستان مقدس معصومین وصل نشود، نه تنها نماز محسوب نمی شود بلکه همانند عبادات منافقین موجب ظلمت و تاریکی خواهد شد و حرکتی بر ضد اعتقادات را سامان خواهد داد و افراد و امت ها را به خدمت کفار و منافع آنان درخواهد آورد؛ همانند فردی که انشعاب آب و برق و گاز در منزل او قطع شده و لذا در تأمین نیازهای روزمرّه ی خود و خانواده اش در مانده و برای ادامه ی حیات با مشکلات جدی مواجه شده است. اما از منزلت اقامه ی احکام و حاکمیت دینی، نمازی که با اعتقاد به امر ولایت همراه شده، علی رغم نواقص آن پذیرفته است و برپادارنده ی آن به عنوان شهروند حکومت دینی (و در حالت حداقلی، سیاهی لشگر برای دستگاه ایمان) به حساب می آید و از این طریق، اتصال او به شبکه ی معنویت محقق می گردد؛ همانند کسی که با اتصال به شبکه ی آب و برق و گاز، می تواند زنده بماند و به حیات خود ادامه دهد و نیازهای اولیه ی خود و خانواده اش را برآورده سازد.

معنویت و ایجاد شبکه برای آن نیز به نماز معصومین وابسته است. در این صورت است که می توان به فهمی ابتدایی از حجم بی سابقه ی عباداتِ ائمّه ی هدی (همانند اقامه ی هزار رکعت نماز در هر شب توسط امیرالمؤمنین(ع) یا تورم پاهای مبارک حضرت صدّیقه ی طاهره(س) بر اثر کثرت اشتغال به نماز) دست یافت و درکی اجمالی از علت محبوبیت نماز برای آن بزرگواران، اختصاص بخش بزرگی از زندگی آن ذوات مقدس به این عبادت و معنای روایات عجیبی که درباره ی حضور قلب بی نظیر آن حضرات در هنگام انجام این عمل نقل شده، پیدا کرد. زیرا حقیقت هدایت و راهبری دینی و جلب تمامی قوای لازم برای تحقق آن در عرصه ی تمدن و حاکمیّت و امت، از طریق نماز حاصل می شود. یعنی اگر نماز به مثابه رکن دین معرفی شده، مقصود از آن پیش از هر چیز، نمازی است که توسط حضرات معصومین اقامه می شود. چرا که اگر دین به پرستش خدای متعال معنا شود و پرستش خدا هم به معنای توجه به جریان فعل (و نه ذات) باشد، آنگاه جریان فعل الهی در عرصه ی هدایت و تشریع و جلب قدرت خدا برای درگیری با هوای نفس و دستگاه کفر و نفاق، در نماز واقع می شود. به عبارت دیگر کسی که مسؤول هدایت تمامی بندگان است، همه ی قوای ایمانی و معنویِ لازم برای انجام این مسؤولیت سنگین را در نماز دریافت می کند و همین ایمان و یقین و قدرت است که در میان نواب عام و مراجع و فضلا و ائمه جمعه و ائمه جماعات توزیع می شود و معنویتِ امام جماعت مسجد و اثر نماز او، در میان مأمومین جریان می یابد و در هر محله، عموم اهالی مسجد را بهره مند می کند. البته توضیحات فوق از منزلت مدیریت جامعه اسلامی و با رویکرد اقامه ی نماز مطرح شد و ناظر بر به جا آوردن نماز و عبادات توسط افراد و ابلاغ احکام آن به مکلفین نیست.

حفظ کردند، آنگاه باید این مسیر را با روزه و حج و سایر عبادات - که در ادامه ی مباحث به تبیین آنها نیز پرداخته خواهد شد - تکمیل کنند. یعنی پس از تصرف خدای متعال در انسانی که نماز را به جا آورده و اعطاء ایمان به او در نماز، این ایمان در گام های بعدی باید به فرهنگ و معرفت تبدیل شود و موجبات فهم از قرآن و تطبیق آن بر زندگی فردی و اجتماعی امروز را فراهم آورد و قدرت تحلیل از شرایط را ایجاد کند. در واقع باید سبک زندگی اسلامی را بر اساس نماز و عبادت و زیارت و تلاوت استوار کرد و به این صورت، امت دینی را بیمه نمود. چرا که از منظر حاکمیت و اقامه ی احکام، این مناسک نورانی تنها به مثابه یک سری مستحبّات تلقّی نمی شوند بلکه اصل حیات معنوی به این امور باز می گردد و شناسایی وضع موجود و نقاط ضعف و قوّت آن و حرکت به سوی وضع مطلوب باید با تکیه به همین مناسک انجام گیرد. حقیقت آن است که نماز نباید به عنوان تکلیفی که در صورت عدم انجام آن به عذاب دچار خواهیم شد، به جا آورده شود بلکه ابزاری برای معرفت به رضایت حضرت حق و تحصیل آن است. اما تا زمانی که به جای مشارکت همگان در امر هدایت و سعادت اخروی، تأمین نیازهای مادی و دنیوی به عنوان موضوع حاکمیت و برنامه ریزی و مدیریت توسعه قرار گرفته باشد، چنین آثاری بر نماز و سایر عبادات مترتّب نخواهد شد. لذا این شبکه باید موضوع برنامه های توسعه قرار گیرد و ضعف های موجود در راه حرکت به سوی آن برطرف شود و این رویکرد در جامعه به پذیرش برسد و نرم افزارها و سخت افزارهای متناسب با آن تولید گردد و بر این اساس و در بلندمدت، به تغییر ابعاد و شیوه ی تأمین نیازمندی های مادی مبادرت شود.

برای اقامه ی نماز از منظر حاکمیت نمی توان به مجهولات تکیه کرد. به نظر می رسد قصد قربت زمانی به درستی معنا خواهد شد که از یک سو به قوه ی اختیار و اراده ی هر فرد و جریان آن در عالَم توجه شود و از سوی دیگر، جریان شبکه ی معنویت که ناشی از اراده ی حضرت ولی عصر(عج) است، مدنظر قرار گیرد. در این صورت، قصد قربت بر اساس تقرب و نزدیکیِ اختیار انسان به دستگاه الهی و آیات او تعریف می شود. یعنی قصد قربت در نماز به معنای قصد نزدیکی به جریان آیات الهی در عالَم خواهد بود و البته آیات الهی به عنوان مقصد قُرب، اعمّ آیات غیبی (عرش و ملائکه و...) و آیات حسی (خورشید و ماه و...) و در رأس آنها آیات انسانی (حضرات معصومین) است. در نتیجه، حول و قوه ی الهی موجب ارتقای ظرفیت انسانی می شود و علم خطاناپذیر ربوبی باعث رشد ادراکات عقلانی می گردد و اعمال و رفتار جمعی را هماهنگ می کند.

بنابراین در نماز، اراده ی انسان و جنود آن (اعمّ از روح و عقل و جسم) به سوی شبکه و نظام ولایت الهی سیر و سلوک می یابد و از آنجا که اختیار و اراده ی انسانی در عینیت جریان دارد و با امور مختلفی درگیر می شود و یک امر انتزاعی و ذهنی نیست، در هر وعده از نمازهای پنجگانه نیز دارای یک نسبیت خاص است. لذا اتفاقاتی که در بین هر یک از نوبت ها رخ داده و هیأت خاصی که برای اراده و جنود آن پدید آمده، نحوه ی ورود و خروج انسان در نماز و وضعیت قصد و نیّت و میزان قرب او را معین می کند. البته عموم مردم به دلیل آن که که مسؤولیتی در امر هدایت ندارند و مصرف کننده ی معنویت و نماز محسوب می شوند، تفاوت چندانی بین نمازهای یومیه احساس نمی کنند اما کسی که امام هدایت است، همواره دغدغه ی توزیع معنویت و نورانیت در میان همه ی شیعیان و محبّین را دارد و به همین دلیل، در هر یک از اوقات نماز دچار تقلّب احوال است و حالات مختلفی برای او حاصل می شود. برای تقریب به ذهن می توان به وضعیت روحی و فکری و جسمیِ مدیرانی اشاره کرد که در سرمای زمستان و فشار بالای مصرف بر شبکه ی گازرسانی، مسؤولیت

ص: 404

رساندن گاز به اقصی نقاط کشور و تأمین گرمای منازل مردم و انرژی مورد نیاز کارخانجات را بر عهده دارند. پس وضعیت اراده در نماز، تابع میزان قبول مسؤولیت در دستگاه ایمان است و جلب قوای معنوی و درخواست استعانت الهی با ذکر «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، وابسته به مسؤولیت و شرایط و نسبیتی است که هر شخص در آن قرار گرفته است. یعنی از ولی فقیه که مسؤولیت حفاظت از اعتقادات اجتماعیِ امت دینی در برابر نظام طغیان را بر عهده دارد تا فردی که مسؤولیت تأمین نفقه ی خانواده بر دوش اوست، هر یک با حالت و اراده ی معطوف به موضوعِ مسؤولیت خود وارد نماز شده و از آن خارج می شود. البته میزان حقّانیت و صحّتِ وضعیتی که هر شخص در آن قرار دارد، بر این اساس مشخص می گردد که شبکه ی معنویت در چه نقطه ای با دستگاه ابلیس درگیر شده و این شخص چه نسبتی با این شبکه و نقطه درگیری آن با دستگاه ابلیس برقرار کرده است.

لذا قصد قربت و تقرب در نماز به معنای افزایش ظرفیت در مسؤولیت پذیری برای خدمتگزاری به آستان مقدس معصومین است که این حقیقت در نماز رخ می دهد. در واقع سیر و سلوک، برآیندی از سه محور «هوای نفس از درون»، «دستگاه کفر و نفاق از بیرون» و «شبکه ی معنویت در دستگاه الهی» است و آنچه در این میان، راه را مشخص می کند و ایمان و عزم و اعتقاد راسخ برای طیّ مسیر را فراهم می آورد، نمازی است که در راستای «مسجد، نماز جمعه و حرم های شریفه» قرار گیرد و از طریقِ اماکن فوق به عنوان مراکز توزیع و مصرفِ معنویت، به نماز حضرت ولی عصر(عج) به عنوان امام و حجت الهی و مرکز تولید معنویت متصل شود. البته این رویکرد به نماز در درجه ی اول مربوط به مسؤولان نظام اسلامی و نخبگان و کارشناسان و سایر عناصری است که در طراحی و اجرای برنامه های توسعه مشارکت دارند تا معلوم شود که موضوع برنامه ریزی، افزایش کمّی و کیفیِ کالاها و تأمین نیازمندی های مادی نیست بلکه ارتقای ظرفیت در عبادات مردم علی الخصوص در نماز باید جایگزین آن شود. زیرا کارکرد عبادات و نماز، تأمین ایمان لازم در جهت دستیابی به

ص: 405

هدف حکومت دینی است که در نجات و هدایت تمامی بندگان خدای متعال خلاصه می شود.

دومین رکن نماز، تکبیره الاحرام است که ذکر «الله اکبر» در آن محوریت دارد. البته برخی مؤمنین ساده اندیش این ذکر مقدس را در هنگام مواجهه با دستاوردهای تمدن مادی بر زبان می آورند اما آنچه باید بزرگتر و بالاتر از هر توصیفی دانسته شود، جریان آیات الهی است. در همین راستا معنایِ «الله اکبر» در نزد نبی اکرم(ص) باید مورد توجه قرار گیرد؛ ذات مقدّسی که مُشرِف بر هدایت عباد در تمامی مراحل تاریخی است و علی رغم هجمه های سنگین دستگاه کفر و نفاق و ضربه های متعدد و سهمگین آنان به وجود مبارک ایشان، با شدیدترین حالت روحی به دنبال هدایت بندگان خداست و در نتیجه، بزرگترین تصرفات و امدادهای خدای متعال را در خود برای انجام این مسؤولیت می چشد و در چنین منزلتی، ذکر شریف الله اکبر را بر زبان می آورد و باز هم خدای متعال را بزرگتر و برتر از آن تصرفات عظیم می داند و حتی در معراج که شاهد بزرگترین آیات الهی است، مرتّباً به این ذکر مقدّس مترنّم می شود. اما الله اکبر در نزد غیرمعصوم به معنای توجه به عنایت الهی است که مؤمنان را در برابر طوفانِ هوای نفس و دستگاه طغیان، حفظ می کند و نجات می دهد. زیرا اولین قدم در تئوریزه شدن ایمان آن است که هوای نفس به نحوی سرکوب شود که از عمل به نفع دستگاه طغیان و جاسوسی برای آن دست بردارد تا اختیار نورانی شود و توانایی برای حرکت در مسیر رشد را به دست آورد.

در همین راستا، با «بسم الله الرحمن الرحیم» باید معرفت به مقام خالقیت (الله) و ربوبیت (الرحمان) و هدایت الهی (الرحیم) حاصل شود و با سوره ی حمد، توفیق ستایش خدای متعال از طریق پیامبر(ص) و ائمّه ی معصومین(ع) به دست می آید. از سوی دیگر همان گونه که اغلب زیارات شامل «سلام» و «شهادت» و «دعا» هستند، در نماز نیز «تسبیح و تحمید و تهلیل و تکبیر» وجود دارد که علت آمرزش گناهان می شوند و «تشهد»

ص: 406

باعث معرفت می شود و با استعانت و طلب هدایت، «دعا» محقق می شود و نماز با «سلام» پایان می یابد. یعنی ابعاد گوناگون نماز، انسان را در مقامات مختلف به گردش در می آورد و او را با تسبیح و تحمید و... آشنا می کند تا با تکیه بر آن، هوای نفس سرکوب شود. به عنوان نمونه، هوای نفس در تعارض با تسبیح است زیرا نفس به دنبال منتسب کردن مظالم و شرور و مصیبت ها و بلایا و بدی ها و ناکامی ها به دستگاه الهی است و انسان باید در اولین قدم، خدا را از این نسبت ها تسبیح کند و منزّه بشمارد. یعنی این بیماریِ نفسانی قبل از هر چیز، در نماز و در اتصال به شبکه ی معنویت درمان می شود زیرا در این جایگاه است که انسان می تواند تسبیح خود را به تسبیح حضرت ولی عصر(عج) گره بزند.

عباداتِ ائمّه ی هدی هستند و همین حالت را در نماز نیز به دست بیاورند.

البته نماز دارای انواعی است که تبیین هر یک از آنها بحثی گسترده و ضروری در عرصه ی اقامه ی احکام است: نمازهای یومیه، نمازهای نافله، نماز جمعه، نماز ماه، نماز ایّام خاص، نماز زیارات، نماز در مسجدالحرام، نماز در مسجدالنبی، نماز در مسجد کوفه و مقامات آن، نماز پشت مقام ابراهیم، نماز پس از تجدید وضو، نماز نبی اکرم(ص) و سایر معصومین، نماز جعفر، نماز سلمان و... که هر یک علاوه بر بحث های عامی که پیرامون نماز ذکر شد، دارای قیود خاص و ویژه ای هستند که باید به آنها پرداخته شود.

بنابراین شبکه ی معنویت، دارای یک دستگاه انگیزشی برای تهذیب روح و تکامل اختیار است همچنان که دستگاه فرهنگی آن، بر ارسال رسل و انزال کتب و مجاهدات ائمّه ی معصومین و سایر انبیا و اوصیای الهی برای تحقق دین خدا مبتنی شده و لذا «دین محقَّق» در ادعیه ی مأثوره ای که از آن بزرگواران به ما رسیده، انعکاس یافته است. دستگاه اقتصادی در این شبکه ی معنوی، وضعیت توزیع رزق یا فقر، عافیت یا بیماری، نعمات یا نقمات و... را معین می کند. پیرامون نماز نیز گفته شد قصد قربت، موضوع کار اختیار است و در حمد(1)

و سوره، معرفت نسبت به مجموعه ی اعتقادات حقّه بهینه شده و از کفر و نفاق فاصله می گیرد و به شهود در توحید و نبوت و ولایت می رسد. بهینه ی رفتار نیز در رکوع و سجود واقع می شود زیرا تا زمانی که انسان دستگاه الهی را از ظلم و ستم منزّه نداند، نمی تواند وارد محیط تقوی و رشد شود و طواف بر محور معصومین بپردازد. البته این مباحث، ناشی از رویکرد حاکمیتی به نماز و اقامه ی این عبادت نورانی است که بدون توجه به آن، مقابله و ایستادگی در برابر شبکه ی ظلمت و شهوت امکان پذیر نخواهد بود.

ص: 408

9

معناست که این زمان خاص در رشد انسان کاملاً مؤثر است زیرا با زندانی شدن ابلیس و تحت فشار قرارگرفتن نفس در این سی روز، عبادت و تلاوت و اذکار حقیقتاً در قلوب جاری می شود.

پیرامون قرآن باید توجه داشت که این کتاب شریف، مبیّن برنامه ی خدای متعال برای سه دستگاه کفر، نفاق و ایمان است و احکام درگیری بین این سه نظام را بیان می کند و با توضیح انحرافاتی که انسان ها و امت ها با ابتلاء به آن، وارد دستگاه کفر و نفاق می شوند، به بشریت هشدار می دهد. پس تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان باید انسان را به تعقّل و تدبّر درباره ی این مسائل رهنمون کند و لذا نقل شده که ائمّه ی هدی در این ماه، چهل بار قرآن را ختم می کردند که آن تلاوت ها مشحون از علم به کل مراحل تاریخ بوده و قطعاً تفاوتی اساسی با تلاوت های غیرمعصومین دارد. همچنین در شب های ماه مبارک، نمازهایی وارد شده که مهمترین آنها صدرکعت نماز در لیالی قدر است و طبق مباحث گذشته، ایمان و یقین و قدرت معنوی از طریق اقامه ی این نمازها حاصل می شود.

دعاهایی است که در زیارات و صلوات بر ائمّه وارد شده است. البته عوامّ نیز از خواندن این دعاها بهره هایی می برند اما این ادعیه زمانی موضوعیت پیدا می کند و می توان حظّ کاملی از آنها برد که درجات ایمان فرد ارتقا یافته باشد و در سلک اصحاب حضرات معصومین قرار گیرد.

بنابراین خدای متعال اراده کرده تا تمامی بندگان او از ابتدا با این کلمات نورانی انس بگیرند ولی ادعیه دارای مراتب مختلفی هستند و نقش مؤثری در مدیریت نظام ایمانی دارند و در وضع مطلوب، نحوه ی تعامل افراد با ادعیه باید به عنوان شاخصه ای برای قبول مسؤولیت های سنگین در نظام تلقّی شود. زیرا هجمه ها به دستگاه ایمان در برخی شرایط آنچنان تشدید می شود که حسب آیات قرآن کریم، حتی انبیای الهی به ذکر «متی نصرالله» مترنم می شدند.(1) طبق نقل، حتی صحابی ممتازی همانند سلمان فارسی از سیل شبهات درباره ی امیرالمؤمنین(ع) به پیامبر(ص) پناه می برد و از ایشان می خواهد تا با بیان فضائل آن حضرت، قلب او را از هجمات مصون بدارد. در واقع توصیه به ادعیه و صلوات صرفاً برای پرورش عناصر «عابد» نبوده و نیست بلکه باید از آنها متناسب با مأموریت هایی که در دستگاه ایمان به افراد سپرده می شود، بهره برد؛ یعنی عناصر «عاقل» تربیت شوند که بر اساس رشد عقلانیت و نیازهایی که در ارتباط با خدای متعال و انجام وظایف الهی پیدا می کنند، به ادعیه و زیارات پناه ببرند و سطح عبادات خود را ارتقا بخشند. یعنی همان گونه که کفّار با تولید نیاز مادی بشریت را مسحور خود کرده اند، تمسّک مؤمنین به ادعیه نیز باید جریان آیات الهی و ارتقای درجات ایمان و قدرت تسخیر و تصرفات آنان را در برابر همگان به نمایش بگذارد.

لذا نقل شده که اویس قرنی یک شب تا صبح در رکوع بود و شب دیگری تا صبح در سجود بود و وقتی مورد سوال واقع شد، گفت حظّ و لذتی که من از عبادت می برم، توسط شما درک نخواهد شد. البته این عبادت شبانه، جهاد در روز و شهادت در رکاب

ص: 413

امیرالمؤمنین(ع) را در پی داشت و نه انزوا و گوشه گیری؛ زیرا مؤمن حقیقی، ارتباط بین عبادت خود و درگیری با شبکه ی ظلمت را به خوبی می چشد و متوجه است که برای نلغزیدن در این معرکه ی سخت و پیچیده، راهی جز پناه بردن به دستگاه الهی ندارد. به همین دلیل، علی رغم آن که سوره ه ی مزّمل یکی از اولین سوره های نازل شده بر پیامبر اسلام است، خدای متعال در این سوره نماز شب را بر نبی اکرم(ص) واجب می کند و از آن جناب می خواهد تا نیمی از شب را به عبادت بپردازد.(1) از این رو عناصر تاریخی که به دنبال همراهی با پیامبر و ائمّه ی معصومین در جنگ با دستگاه طغیان و قبول مسؤولیت در نظام ایمان هستند، باید در سطوح بالایی از عبادت و شب زنده داری قرار داشته باشند و این مباحث در درجه ی اول، ناظر به آنهاست. گرچه خدای متعال به بندگان خود عزّت بخشیده و همگان را به همان نرم افزارهایی (از قبیل نماز، روزه، حج و...) دعوت نموده که برای پرورش ارکان خلقت یعنی نبی اکرم و امیرالمؤمنین و فرزندان آنان تشریع کرده و این گونه نبوده که به دلیل پایین تر بودن ایمان و عقلانیتِ سایر مخلوقات، آنان را به انجام عبادات دیگری دستور دهد. البته کیفیت هدایت و رشدِ عموم مردم - که از طریق همین احکام و مناسک محقق می شود - باید در بحث از تئوری تولید قدرت الهی تبیین گردد.

گذشت 6800 سال از دوره ی اول تاریخ و طیّ 1400 سال از سرفصل دوم آن، به تازگی برنامه ریزی سالانه برای نظم در کشورداری و مدیریت در دستور کار خود قرار داده اند. از این رو، سوره قدر در امر مدیریت دستگاه ایمان و تشریع «امت، حکومت و تمدن» - که در بین رسولان الهی و اُمم ماضیه، به نبی اکرم و امت ایشان اختصاص دارد - موضوعیت دارد.

گرچه همه ی امور در این شب مبارک معین می شود اما موضوع اصلی که در لیلةالقدر مقدّر می شود، مصائب و بلایایی است که بر اثر تنهایی و غربت ائمّه ی هدی و بی وفاییِ امت ها، نازل خواهد شد. زیرا دستگاه کفر و دستگاه نفاق پدیده هایی واقعی و عینی هستند که آثار عملکرد جنایت کارانه و وحشیانه ی آنان، هر روز در مقابل دیدگان بشریت قرار می گیرد. یعنی در شب قدر، تمام مصائب و بلایایی که توسط کفار و منافقین در سال آینده محقق خواهد شد و به دلیل جاهلی یا کاهلیِ امت دینی کسی در برابر آنها نمی ایستد، به حضرت ولی عصر(عج) عرضه می شود و آن قلب محزون، تمامی این مقدّرات را می پذیرد تا در تناسب با ظرفیت موجود در دستگاه ایمان، تاریخ به سمت تکامل به پیش رود. در نتیجه، این عوامّ از مردم هستند که در شب قدر برای مغفرت سر به آستان الهی می سایند و الا کسانی که در درجات بالای ایمان قرار گرفته اند و به تدریج موفق شده اند تا مصائب خود را به مصائب ولی الله الاعظم گره بزنند، در شب قدر مصیبت و بلا طلب می کند به این معنا که می خواهد در این معرکه ی بین کفر و ایمان نقشی ایفا کند و مسؤولیتی بپذیرد و با تلاش و کوشش و مجاهدت خود، از واردشدن ضرباتِ تکوینی و تاریخی و تمدنی به وجود مقدس امام زمان جلوگیری نماید و توفیق فداکاری در این راه را به دست آورد و به جای توجه به چالش های معمول زندگی، حول محور حوائج حضرت ولی عصر(عج) طواف کند. ممکن است تصور شود که تعبیر به «سلامٌ هی حتی مطلع الفجر» برخلاف تعریف شب قدر به شب تقدیر بلا و مصیبت است اما باید توجه داشت که این آیه باید در این چارچوب معنا شود که در شب قدر، عبور از حجم عظیم و متنوع مصائب، فشارها، جسارت ها و

ص: 415

هتک حرمت هایی که در مقیاس تمدنی و تاریخی بر وجود مبارک امام زمان وارد می شود، جز با باران سلام و صلوات و نصرت و رحمت الهی بر ولیّ خود امکان پذیر نیست.

10

ارادی و روحی و فکری و جسمی و مالی هستند، به سوی آن سرزمین مقدّس رهسپار شوند و شعائر الهی را به صورت دسته جمعی به جا بیاورند و با حضور در طواف و مسعی و منی و مشعر و عرفات، نمایش قدرت اسلام را نه با تشریفات مادی بلکه از طریق فهم و درک و زبان و فریاد و دعا محقق نمایند.

لذا تعبیر قرآن کریم پیرامون حج به «قیاماً للناس» به اجتماع بزرگ امت اسلام برای برائت از مشرکین و کفّار و تحقق بت شکنی اشاره می کند که لعن ابلیس و بیزاری از زشتی ها و سلام بر پاکی ها را با خود به همراه دارد. از این رو در احادیث وارد شده که ابلیس در روز عرفه، در خشمناک ترین حالت خود قرار می گیرد و دستگیر می گردد و سپس در روز عید قربان «رمی» می شود. البته فلسفه ی حدود و مجازات در اسلام، نجات بندگان است؛ یعنی متخلّفین در همین دنیا عذاب می شوند تا به این صورت، از عذاب آخرت که بسیار سخت تر و دردناک تر است، نجات پیدا کنند. بنابراین پس از بعثت نبی اکرم(ع) و با تشریع حج، این عذاب و حدّ الهی برای ابلیس در روز عید قربان تشریع شد تا او و اعوان و انصارش در همین دنیا مجازات شده و متنبّه شوند و از عذاب جهنم رهایی یابند اما با این حال، عناد و انکار ابلیس و دستگاه او ادامه پیدا می کند و به همین دلیل، توفیق توبه نصیب آنان نمی شود.

تبدیل شود و ثالثاً لعن و برائت نسبت به بدی ها و زشتی ها ابراز شده و ابلیس به عنوان محور زشتی ها سنگسار می شود. البته طبق روایات، در رَمی ابلیس تنها سنگ های شیعیان و محبّین اهل بیت به او اصابت می کند و در این میان، اگر حاجیان پس از انجام اعمال و بازگشت به وطن دوباره مرتکب گناهان شوند، زخم هایی که از اصابت سنگ های آنان بر پیکر ابلیس وارد شده بهبود می یابد. اما آثار رَمی حضرت ولی عصر(عج) و اصحاب خاص آن حضرت که به عصمت اکتسابی رسیده اند، در بدن ابلیس باقی می ماند.

تقریب به ذهن، می توان زن و مردی را در نظر گرفت که با تعیین محلی خاص و حضور در آن، پیرامون ازدواج با هم صحبت می کنند تا معلوم شود هویت این مرد و مسیر او برای زندگی چیست و آیا این زن حاضر است اراده ی خود را در راه این زندگی صرف نماید یا خیر. در صورتی که توافقی در این زمینه حاصل شود، ازدواج واقع خواهد شد که تولد یک انسان دیگر را در پی دارد. در حج نیز دستگاه الهی به مثابه خواستگار است و کسانی که می خواهند به دعوت الهی پاسخ بگویند، بندگان خدا اعمّ از زن و مرد هستند که می خواهند با لبّیک، پذیرش خود را نسبت به این دعوت اعلام نمایند. نتیجه ی این فعل و انفعال، تصرف در اختیار است؛ به نحوی که این نهال از محل قبلی خود خارج شده و در خانه ی خدا و اهل بیت قرار گیرد و حیات خود را در زمین جدیدی آغاز کند. لذا میقات، محلی برای گفتگوی بین خداوند و بندگان پیرامون این موضوع حیاتی محسوب می شود. هنگامی که عبدی این پیوند را بپذیرد و نوکری و خدمت به دستگاه الهی را قبول کند و آن را به مثابه شغل خود قرار دهد، «لبّیک» خواهد گفت و به این صورت، پذیرش خود نسبت به آغاز حیاتی نورانی و جدید را اعلام خواهد کرد. البته برای ورود به این زندگی، از مردان خواسته می شود که لباس خود را بیرون آورند و لباس احرام را بپوشند. زیرا لباس معمولی افراد، لباس ریاست و هویت قبلی آنان است اما جامه ی احرام، بی رنگ و فاقد عنوان و تشریفات مادی است چون لباسی که در دستگاه الهی ارزش دارد، اخلاق و عقلانیت است تا با ارتقاء این قوا، انسان ها به «لباس تقوی» متلبّس شوند. اما پوشیدن لباس احرام برای زنان واجب نیست زیرا در فرهنگ دینی، ریاست ها و مسؤولیت ها معمولاً به مردان سپرده می شود و زنان در چنین جایگاهی قرار ندارند تا لازم باشد لباس مربوط به آن را از تن بیرون کنند. در واقع زنان به مثابه پشتیبانی برای هویت مردان در زندگی هستند و به همین دلیل، خانواده در اسلام دارای هویت مخصوص به خود بوده و هر یک از مرد و زن در آن، سهم تأثیر خاصی دارند.

ص: 420

کسی که خدای متعال را بشناسد و به قدرت و علم بی نهایت او ایمان داشته باشد، مطمئناً رشد خود را در عمل به دستور حضرت حق می بیند و این همان تربیت و پرورشی است که خداوند متعال، پیامبر اسلام را به آن مفتخر کرده و ایشان، امیرالمؤمنین را از آن بهره مند ساخته و ائمّه ی معصومین، آن را در مورد اصحاب خاص خود إعمال کرده اند. البته تحقق کامل این جاذبه ی نورانی و تربیت الهی و مدیریت دینی، موکول به دوران ظهور و عالَم رجعت است.

البته این بیعت صرفاً به معنای بیعت با فردی که به تبلیغ و ابلاغ اوامر و نواهی فقهی می پردازد، نیست بلکه پیش از هر چیز به معنای تجدید عهد با بت شکن زمان است که در مقابل دستگاه ابلیس و نظام کفر و نفاق ایستاده تا پرستش خدای متعال تداوم یابد. علاوه بر این، باید توجه داشت که طواف یک عمل فردی یا محدود به مخلصین و مقرّبین نیست بلکه همراه با همه ی مردم و در فشار و ازدحام انجام می شود که این وضعیت دارای معانی خاصی در خدمتگزاری به امام زمان است و می تواند به تفاوت بین «ظرفیت تولّی غیرمعصوم» با «ظرفیت ولایت معصوم» و فشار حاصل از آن - که در مناسک درگیری با جبهه ی باطل تجلی می یابد - اشاره داشته باشد. پس از طواف، باید دو رکعت نماز طواف پشت مقام ابراهیم به جا آورد که هدیه ای به بت شکن تاریخ و احیاء فرهنگ بت شکنی محسوب می شود.

البته زمین مکّه به عنوان محلی که گسترش زمین و دحوالارض از آنجا آغاز شده، بسیار سخت است و هیچ گونه آب و چشمه و رودخانه ای در آن وجود ندارد اما با اعجاز الهی، چشمه ی زمزم در خانه ی خدا می جوشد و حضرت هاجر و طفل او را سیراب می کند. سپس قوم جرهم با دیدن آب در مکّه، از حضرت هاجر اجازه می خواهند تا در آنجا ساکن شوند و پس از اذن حضرت ابراهیم، در مکّه سکنی می گزینند. حضرت اسماعیل نیز با همان قبیله که قبیله ای موحّد بوده اند، وصلت می کند و به این صورت، مدنیت و شهرنشینی در این سرزمین مقدّس آغاز می گردد. در واقع رفتار این مخدره، بسترساز وقایع بزرگی مانند شکل گیری مدنیت در مکّه؛ حضور حضرت ابراهیم و اسماعیل در این شهر؛ تجدید بنا و تطهیر بیت الله الحرام؛ دعوت تمامی انسان ها به حج و تبدیل آن به مرکز اجتماع موحّدین شد. لذا این رفتار بی نظیر به عنوان یکی از مناسک حج تشریع می شود و مسعی به محلی برای استجابت تبدیل می گردد تا همگان بدانند که تبعیت از اولیاء خدا باید در چنین سطح و مقیاسی انجام گیرد و دشواری های آن مانند هجرت و... پذیرفته شود. مقامات این مخدره چنان عظیم است که طبق روایات، ابلیس در هنگام طواف ایشان تلاش می کند تا با تحریک عواطف مادرانه ی حضرت هاجر درباره ی قربانی شدن حضرت اسماعیل، این مخدره را در مقابل حضرت ابراهیم قرار دهد اما آن بانوی بزرگوار بر تبعیت از حضرت ابراهیم به عنوان رسول الهی تأکید می کند و در برابر وسوسه ی ابلیس تسلیم نمی شود.

خارج از مناسک حج است اما از آنجا که معاشرت با زنان بالاترین لذت برای عموم مردم به حساب می آید، این عمل تشریع شده تا این حقیقت روشن گردد که لذاتی بالاتر نیز وجود دارد و این لذت به تبع امر ولایت حاصل می شود.

هرکس در ماه رمضان بخشیده نشد، به روز عرفه و صحرای عرفات امید ببندد.(1)

اعلام آمادگی می کردند، فرمود: «سر خود را بتراشید و شمشیر خود را رو ببندید و به نزد من بیایید» که این به معنای علامتی است که نشان می دهد کدامیک از افراد به مثابه رزمنده ای برای ولیّ خدا عمل می کنند. پس از حلق، خدای متعال از حجاج دعوت می کند تا با بیتوته در منی، تمنّیات و آمال و آرزوهای خود را مطرح کنند زیرا همان گونه که گفته شد اختیار انسانی، قوه ای برای طلب و درخواست از مافوق است. در صبح روز یازدهم و دوازدهم باید عوامّ از شیاطین را در جمره ی اولی، خواصّ از شیاطین را در جمره ی وسطی رمی کرد و سپس خود ابلیس را در جمره ی عقبی سنگسار نمود. در نهایت حاجیان با بیتوته در منی این افتخار را پیدا می کنند که به پاداش همراهی با امام زمان، درخواست های و آرزوهای خود را به محضر باری تعالی عرضه نمایند. در پایان ظهر روز دوازدهم، حاجیان به مکّه باز می گردند تا دوباره تشریفات بیعت را به جا آورند و پس از انجام مناسک، وفای خود را به حضرت ولی عصر(عج) در قالب طواف حج و نماز طواف حج و سعی و طواف نساء و نماز طواف نساء ابراز کنند.

سربازیِ تمام وقت برای حضرت ولی عصر(عج) تبدیل می کنند که اساساً معنای حج و حقیقت هویّت عرفانی به همین مسأله باز می گردد.

با پایان مناسک حج از حجاج دعوت شده تا به مدینه بروند و به زیارت پیغمبر و امام و حجتِ زمان خود مشرف شوند؛ زیرا حسب روایات، بر حجی که با زیارت این بزرگواران همراه نشود، فایده ای مترتّب نیست. در واقع این زیارت باید انجام شود تا حاجیان اعتقادات خود را به حجت الهی عرضه کنند و معلوم گردد که انجام این مناسک خاص برای آنان به یقین و باور و اعتقاد و ایمان تبدیل شده یا خیر؟ یعنی تمامی مباحثی که ذکر شد، فلسفه ی حج بود اما تحقق این مسائل منوط به آن است که مسؤولان هدایت و ابواب ایمان، بر این مسأله صحّه بگذارد. البته زیارت معصومین و عرضه ی اعتقادات به آنان صرفاً یک امر نظری نیست بلکه توجه به متن زیارات - که معمولا شامل سه بخش «سلام، شهادت، دعا» است - از حقیقت دیگری حکایت می کند. اولین بخش از زیارات، سلام بر امام معصوم است که به محض تحقق، موجب ریزش گناهان و مغفرت الهی می شود که این، همان اوج عرفان است. زیرا آنچه بر تحمّل زحمات مسیر و طیّ راه طولانی و صرف زمان زیاد و رسیدن به موسم حج و حضور در عرفات مترتّب بود، بر سلام به معصومین مترتّب است و لو آن که از پشت بام منزل انجام شود: «جَعَلَ صَلاَتَنَا عَلَيْكُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وِلاَيَتِكُمْ طِيباً لِخُلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِاَنْفُسِنَا وَ تَزْكِيَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا».(1)

گناه در طول عمر به تدریج کاهش یابد و تنفر از بدی ها افزایش پیدا کند. لذا کسانی که می گویند «ادعای آمرزش گناهان با یک زیارت یا قطره ای اشک، موجب دعوت به گناهکاری می شود» به این حقیقت توجه ندارند که انسان ها همواره مبتلا به هوای نفس و تمنّیات نفسانی هستند و ارتکاب گناه برای آنان به مثابه امری حتمی به شمار می رود و به راحتی قادر به دوری از گناه نخواهند شد بلکه همین زیارات و توسلات است که تدریجاً موجبات تنفر از گناهان و اعمال قبیح را فراهم می آورد و با ایجاد زمینه برای ارتباط مداوم مؤمنین با دستگاه الهی، میل به عبادت و کراهت از عصیان را به یک فرهنگ تبدیل می کند و آهسته آهسته بین انسان و اعمال ناشایست فاصله می اندازد. هنگامی که سلام موجب آمرزش گناهان و تطهیر روح شد، امکان گواهی و شهود و دستیابی به تحلیل و بصیرت پیدا می شود و لذا در متن زیارات، پس از سلام، «شهادت» به حقایق نورانی وارد شده است و پس از ادای شهادت و ایجاد ایمان و باور به حقایق، زمان بیان «دعا» و طلب ها و آرزوها فرا می رسد.

برای درک بهتر از زیارت می توان به این مثال توجه کرد که دوره ی نقاهتی که پس از جرّاحی های پزشکی بر روی جسم انسان باید طیّ شود، از چند روز تا چند ماه به طول می انجامد. این در حالی است که درمان بیماری های عقلی و روحی، پیچیدگی بسیار بیشتری از درمان بیماری های جسمی دارد و چندین برابر آن، زمان می برد. اما در مکتب اهل بیت، نرم افزاری برای درمان نفس و روح و عقل تعبیه شده که «زیارت» نام دارد و با بالاترین سرعت در تمام وجود انسان تصرف کرده و او را به عمیق ترین شکل منقلب می کند و برای حرکت های بعدی آماده می سازد؛ بدون آن که افراد را دچار هزینه ی سنگین و صرف وقت زیاد و طیِّ دوران نقاهت طولانی و زحمات مختلفی کند که برای درمان جسم لازم است. لذا اگر این روند به فرهنگ برای یک امت تبدیل شود، جامعه ای بی بدیل ساخته خواهد شد که از پرورش و تربیت ائمّه ی معصومین بهره ها برده اند؛ همانند جامعه ی انقلابی

ص: 429

ایران که دنیای کفر و استکبار را دچار استیصال کرده است. نایبان عام امام زمان همچون امام خمینی و مقام معظم رهبری نیز با وقوف نسبت به این حقیقت نورانی، مردمی را که به این فرهنگ مأنوس اند به صحنه آورده اند و با بسیج آنها در مقابل توطئه های همه جانبه ی دشمن، از کلمه ی توحید و پرستش خدای متعال در مقیاس اجتماعی محافظت کرده اند.

پس برنامه ی تربیتی اسلام از نماز آغاز می شود و با روزه و حج تداوم می یابد و در زیارت معصومین به اوج عرفان می رسد. از این رو شیعیان و محبین اهل بیت به عنوان امت محمد و آل محمد حتی قبل از بلوغ، در معرض این فرهنگ قرار می گیرند و حبّ ائّمه ی هدی و زیارت آنها - که اوج عرفان است - در کودکی نصیب آنها می شود و لذا نسبت به سایر امت ها، دارای بیشترین توفیقات و کمترین آسیب ها هستند. به همین دلیل است که علت وحدت کلمه بین مردم ایران چیزی غیر از وجود مقدّس و منوّر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نیست و هر تحلیل جامعه شناختی از این ملت بزرگ که مغایر با این حقیقت عینی باشد، قطعاً دچار خطای بزرگی شده است. یعنی گرچه مظاهری از تعلّق به دنیا در جامعه دیده می شود اما باطن و عمق این جامعه به عزاداری سیدالشهدا - که در طول تاریخ تداوم یافته - وابسته است زیرا خاصیت شیعه و محبّ آن است که باطن او تحت تصرفات حضرات معصومین قرار دارد. امروز نیز نظام مبارک جمهوری اسلامی در همین حقایق نورانی از قبیل اقامه ی احکام و زیارات و تعلّق به قرآن و روایات ریشه دارد که انعکاس اجمالیِ این مطلب، در رفتار و میزان تحمل مصائب از سوی مردم ایران قابل مشاهده است.

تخصصی حوزه، انتزاعی و غیرکاربردی است و به کلیات محدود می شود و قدرت تعیین وظیفه ی اجتماعی برای حاکمان را ندارد. لذا در این سلسله بحث به تبیین این مهم پرداخته شد که نظام اسلامی در مواجهه با مدل اداره ی غربی قرار گرفته و این مدل از طریق سه الگوی تولید ثروت، تولید اطلاع و تولید قدرت مادی، سبک زندگی غربی را پدید آورده که از یک سو بر همه ی خرده فرهنگ ها و از سوی دیگر بر اعتقادات دینی و اخلاق و احکام الهی، مهاجم است. در این میان، خلأ تئوریک در برابر معادلات و شاخصه ها و استانداردهای این سه الگوی غربی باعث شده تا راهکار خروج از ساختارهای مادی و حرکت به سوی تحقق سبک زندگی اسلامی بر مسؤولان و مدیران نظام سخت شده و یا بعضاً پوشیده بماند. از این رو، در ادامه بحث با مبنا قراردادن دستاوردهای پژوهشی مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی، به تبیین وضع مطلوب و راه خروج از وضع موجود و چگونگی طراحی الگوی انتقال در همه ی ابعاد اداره کشور پرداخته خواهد شد تا وظیفه ی اجتماعی مردم و مسؤولان برای حفظ و حراست از انقلاب اسلامی به مثابه رکن پرستش اجتماعیِ خدای متعال در این عصر مشخص گردد.

ص: 431

ص: 432

فصل سوم:طراحی سبک زندگی اسلامی در «وضع مطلوب» و «دوران گذار»

ص: 433

ص: 434

1

اسلامی در قرن بیستم باید به میراثی توجه کرد که از گذشتگان به ما رسیده و در قالب «وجدان عمومی نسبت به پرستش خدای متعال» شکل گرفته است. یعنی امت دینی به عنوان وارث انبیا و اوصیا و نواب عام و به دلیل جریان دائمیِ آیات خدای متعال در عالَم، در طول تاریخ تشکیل شده و با تسلیم در برابر اراده ی الهی تداوم یافته است؛ گرچه مؤمنین هنوز به دوران غلبه بر حاکمیت ها و تمدن ها نرسیده باشند. لذا شبکه ی تکوینی و تاریخی - که در مباحث گذشته بیان شد - بر همه نظامات دینی حاکم است و اقامه ی احکام به مثابه پایه ی تشکیل امت دینی به شمار می رود؛ به این معنا که ارتباط با خدای متعال، مبنای استحکام جوامع دینی است.

هنگامی که نظام اختیارات اجتماعی بر اساس پرستش خدای متعال استوار شد، فرهنگ سازیِ متناسب با آن نیز ظرفیت عقلانیت اجتماعی را فعال کرده و آن را به فرهنگ انبیا متقوم می نماید تا روابط و پسند اجتماعی در جامعه دینی مصونیت پیدا کند. لذا علی رغم آن که شیعه به حکومت نرسیده بود و تحت فشار حاکمیت های مختلف قرار داشت اما حیات خود را حفظ کرد. در نتیجه، دومین میراثی که از سلف صالح به ما رسیده، «شکل گیری فرهنگ دینی و عقلانیت اجتماعی آن» است که موجب بصیرت امت دینی می شود؛ یعنی اعتقاد به قرآن کریم با ترجمه و تفسیر اهل بیت عصمت و طهارت، در میان امت محمد و آل محمد به پذیرش رسیده و جریان یافته است. میراث سوم آن است که بر اساس این وجدان و عقلانیت، جامعه شیعه دست به عمل زده و در عینیت به قدرتی دست پیدا کرده که تجسّم آن، در حرم های شریفه و اعتاب مقدسه و مساجد و هَیَأت و خیرات و موقوفات و قرض الحسنه و ازدواج و سایر اعمالی که تصرف در انسان و طبیعت را بر اساس فقه سامان داده، قابل مشاهده است.

بنابراین جامعه اسلامی به ولایت تاریخی متقوم است و قدرت خود را از تاریخ می گیرد؛ برخلاف جوامع غربی به طلب قدرت از خدای متعال اعتقاد ندارند بلکه با اتکا به قدرت

ص: 436

خود و از طریق تصرف در طبیعت و تزیین دنیا، محیطی برای تحریک انسان و بهینه ی روحی و ذهنی و جسمی او فراهم می آورند تا تصرف جدیدی در طبیعت کنند و این سیکل بین انسان و طبیعت تداوم یابد. اما ولی فقیه به عنوان رأس جامعه اسلامی، تقوّم به تاریخ را به عنوان رکن جامعه و به مثابه متغیر اصلی در رفتار خود قرار می دهد و هماهنگی امت اسلامی با جریان تصرف حضرت ولی عصر(عج) (به عنوان ولیّ تاریخی) را پی گیری می کند.

برای حاکمیت دینی، صیانت است؛ یعنی هر آن باید در برابر کفر حربی و نفاق محارب، کسب آمادگی کرد و در برابر آسیب هایی که از سوی آنان وارد خواهد شد، جامعه را تجهیز نمود و امت دینی را به سطحی از اقتدار رساند که هوس هجمه و حمله به جامعه اسلامی از سر دشمنان بیرون رود. به هر میزانی که این فرآیند محقق گردد و حیات جامعه الهی و امنیت آن در برابر کفر و نفاق تضمین شود، می توان به حرکت برای ساختن و پرداختنِ دستگاه ایمان و انسجام بیشتر نظام اسلامی و تعمیق قدرت آن و ارتقای انگیزش و پرورش و گزینش دینی مبادرت کرد.

آنچه گذشت، نتیجه ای برای بحث اقامه ی احکام است و به مثابه نسبیت عام برای «جامعه اسلامی، تاریخ اسلامی و تکوین اسلامی» به شمار می رود. لذا با ظهور حضرت ولی عصر(عج) نیز همین روند برقرار است و در آن دوران نیز باید در برابر شیطنت های ابلیس و دستگاه کفر و دستگاه نفاق، از نظام اسلامی مراقبت و صیانت کرد؛ یعنی پرستش خدای متعال و حفاظت از کلمه ی توحید و مقابله با کلمه ی باطل و ضربه زدن به توانمندی های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی آن، دستور کاری دائمی برای دستگاه ایمان است.

و اطلاعِ مادی (سبک زندگی غربی) به اسارت خود درآورده است. حیاتِ اجتماعی برای این بت پرستی عقلانی، توسط پول و سرمایه تأمین شده که به سلول، اندام و سپس به مغز و قلب تبدیل می شود و یک ارگانیزم و موجود زنده را پدید می آورد که دائم افزاییِ پول و ثروت را نتیجه می دهد. به عبارت دیگر، سلول اولیه در جامعه غربی «شرکت» است که موجب تجمع ثروت و سرمایه می شود و این سلول ها در سیستم بانکی به اندام تبدیل می گردد و برنامه های توسعه، حیات اجتماعی را برای سرمایه رقم می زند. عقلانیتِ این موجود زنده در سازمان برنامه و بودجه شکل می گیرد و نهادی که همانند قلب، خون را در این پیکره می دمد، بانک مرکزی است که با معادله ی نشر اسکناس در توازن بین GNPها، دائم افزایی برای قیمت پول ملی را به همراه می آورد. سپس حجم متراکم سرمایه، دستگاه تحقیقاتی را به استخدام خود در می آورد و بخش تحقیقات و پژوهش نیز با اکتشافات خود، تکنولوژی را به صورت مداوم ارتقاء می دهد و مقیاس تصرف در طبیعت را بالا می برد و به تبع آن، رفاه دائم التزاید وارد سبد کالای مردم می شود و آنان را به سجده بر زندگی مادی می کشاند.

در واقع و همان گونه که در مباحث گذشته بیان شد، زیربنای چنین جامعه ای بر سه محور «ربا، تولید و تجارت» استوار شده و تولید و توزیع و مصرف در آن، وابسته به استراتژی توسعه ی صنعت و تکنولوژی است و توسعه و ارتقای تکنولوژی نیز - که توسط بخش پژوهش انجام می شود - با تحریک و مطالبات انگیزه های مادی و تأمین بودجه های کلان تحقیقاتی توسط قشر سرمایه دار و بخش خصوصی صورت می پذیرد. لذا شرکت هایی که نتوانند حرکت خود را با استراتژی توسعه ی تکنولوژی هماهنگ کنند، ورشکست می شوند و اموال آنها به شبکه مالی جهانی منتقل می شود تا شرکت های دیگر آن اموال را در جهت استراتژی معین شده بکارگیرند. یعنی ورشکستگی به یک اصل در این ارگانیزم تبدیل شده و رهین انحصارات است اما در تبلیغات، ادعای دروغینی به نام رقابت پذیری در اقتصاد غربی مطرح می شود. البته بخش اقتصادی در نظام سرمایه داری - که توصیف

ص: 439

اجمالیِ آن ذکر شد - قطعاً بخش فرهنگی و سیاسی را با خود همراه می کند و شبکه تحقیقات و تدریس و تبلیغ را به حزب فرهنگی برای سرمایه داران تبدیل می کند و احزاب سیاسی را به مثابه بازوهای قدرت خود بکار می گیرد. پس ساخت جامعه الهی و ایجاد حاکمیت اسلامی و طراحی سبک زندگی دینی باید در مقابل چنین دستگاهی و متناسب با چنین شرایطی محقق شود.

تمامی عملکردهای انسان باید در جهت ارتقای ظرفیت اراده و اختیار او قرار گیرد. پس خانواده اولین سلولی است که در آن، مذکر و مؤنث در هم تنیده می شوند و هم افزایی می کنند تا ظرفیت ایمانی و روحیِ یکدیگر را ارتقاء بخشند. در این صورت، خانه به محلی برای استراحت و خواب و خوراک و تأمین نفقه تعریف نمی شود بلکه محلی برای عبادت و کسب نور است که در این راه، هم عقلانیت مردان به عاطفه زنان محتاج است و هم عواطف بانوان به عقلانیت مردان نیاز دارد؛ زیرا یکی کمال بهره مندی از عواطف را داراست اما در عرصه ی عقلانیت به «نواقص العقول» توصیف شده و دیگری کمال بهره مندی از عقلانیت را داراست اما دچار نقص در عواطف است و ترکیب آنها با یکدیگر، زمینه ی تکامل هر دو را فراهم می آورد. مبحث فوق، نسبیت عام در موضوع خانواده را بیان می کند و نشان می دهد که چرا این نهاد مهم به مثابه اولین پایه ی ایمان است که فرمود: «مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ دِينِهِ»(1).

به این صورت، فلسفه ی جلال و جمال در این سطح روشن می شود و دو وصف مستقل از یکدیگر، هنگامی که با هم ترکیب می شوند، یک مجموعه و منتجه ی واحد به نام خانواده را پدید می آورند که در عینیت، هویّت جداگانه ای از مرد و زن دارد. البته در عالَم خارج، هیچ زن و مردی حتی قبل از ازدواج نیز دارای هویتی منفکّ از خانواده ی خود نیستند(2) بلکه هریک دارای مادر و پدر و خواهر و برادر و یک نظام از ارحام هستند و ازدواج در واقع،

ص: 442

خروج از مجموعه و خانواده قبلی و ورود به یک مجموعه دیگر و نظام ارحام جدید به شمار می رود. بنابراین در بحث جامعه شناختی، ولی فقیه به جای آن که نسبت به شهروندان مسؤول باشد، نسبت به خانواده ها و رشد ایمانی آنها مسؤول است.

نمی توان با تمسک به آیاتی از قبیل «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ»(1)، جریان و گردش تصمیم در خانواده را نفی کرد بلکه مسؤولیت عاطفه در خانواده به عهده زن است زیرا زن واجد اعلی مراتب این قوه بوده و باید محیطی برای جریان عواطف او فراهم شود اما مرد دچار نقصان در این زمینه است.

همان گونه که در مباحث گذشته بیان شد، آزادی زمانی معنا پیدا می کند که توانایی تصمیم گیری وجود داشته باشد اما این تصمیم گیری باید در حیطه ی قدرت و توانمندی او جاری شود و الا موجب ظلم خواهد بود. یعنی اگر مرد بخواهد مسؤولیت عواطف و چگونگی جریان آن در خانواده را به عهده بگیرد، مبتلا به ظلم خواهد شد همچنان که اگر زن مسؤولیت عقلانیت در خانواده را طلب کند، به ظلم مبتلا می شود. البته این گونه نیست که زن فاقد عقل باشد بلکه از منزلت عقل می تواند مشارکت کند اما باید بداند که قدرت مرد در امر عقلانیت بالاتر است و مدیریتِ این عرصه به عهده ی اوست؛ همچنان که مرد فاقد عاطفه نیست و از این منزلت می تواند در تصمیمات مشارکت کند اما باید بپذیرد که قدرت زن در امر عواطف بیشتر است و مدیریت در این عرصه به زن واگذار شده است. اما در جامعه و برای تشکیل خانواده، مقوله ی «کفویت» در ابعاد و متغیرهای مختلف و به تناسب هر شخص مطرح می شود که نسبیت خاص را شکل می دهد. در واقع اقامه ی احکام خانواده از جمله کفویت و وظایف حاکمیت در این رابطه موضوع، بسیار پیچیده ای است که اجرای آن برای عموم مردم از ابتدای کودکی تا پایان زندگی، طراحی نرم افزارها و سخت افزارهای دقیقی را می طلبد.

ص: 444

شده اند(1) - بر نمی آید زیرا این مساجد و ائمه جماعات آن تحت مدیریت و پرورش منطق انتزاعی است که خود به تحول نیاز دارد.(2) پس هنگامی که حوزه ها بنابر منویّات حضرت امام و مقام معظم رهبری(3) متحول شدند، عناصری که در آنها تربیت شوند توانمندی های جدیدی پیدا می کنند که با تکیه به آنها می توانند مدیریت ایمانی در تمامی ابعاد یک محله (در سطح خُرد) را به عهده بگیرند و نیازهای مختلف را بر اساس آخرت گرایی برطرف کنند

ص: 446

و همه مساجد در این مسیر، با مسجد جامع شهر هماهنگ شوند. یعنی همان گونه که امروزه عموم مردم به بانک مراجعه می کنند تا نیازهای مختلف و متنوع خود در عرصه ی مالی و اقتصادی و رفاهی را برآورده کنند و شعب مختلف بانک ها توسط مدیریت امور شعب کنترل می شوند، مساجد در وضع مطلوب خود جایگزین بانک ها شده و به نهادی تبدیل می شوند که به دلیل ارائه ی خدمات متنوع در امور اخلاقی و ایمانی و فرهنگی و اقتصادی به خانواده ها و تأمین نیاز آنها در این عرصه، مرکز مراجعه عموم مردم قرار می گیرند و از تجمّع خُلق های مختلف در آن، کارآیی های متفاوتی بدست می آید.

شکل گیری فعالیت های ساده و بسیطی از قبیل تأسیس کانون فرهنگی، خیریه، صندوق قرض الحسنه، ساخت درمانگاه، راه اندازی هَیَأت و مراسم عزاداری و اطعام و... می شد اما این فعالیت ها مربوط به دوران حاکمیت طاغوت و انزوای مذهب از قدرت اجتماعی بود.

رفتار آخرت گرایانه فراهم کنند و ایثار را جایگزین استکبار نمایند؛ برخلاف جامعه غربی که در آن، بانک مرکزی قدرت و نیرویی را که از پول بدست آمده، در پیکر اجتماع می دمد. لذا برخلاف سبک زندگی غربی که اختلاف طبقاتی در آن بر اساس سرمایه رقم می خورد و محرومیت و جهل و اسارت را بر مردم تحمیل می نماید، اختلاف طبقاتی در جامعه اسلامی وجود ندارد بلکه بر مبنای درجات ایمان، همه آزاد خواهند بود تا درجه ایمان خود را افزایش دهند و مقیاس جدیدی از خدمتگزاری و فداکاری برای دستگاه الهی را تجربه کنند و جایگاه خدمت خود را از مسجد به نماز جمعه و از نماز جمعه به دستگاه ولایت فقیه ارتقا دهند.

شد در مقابل سبک زندگی غربی که از طریق شرکت و سیستم بانکی و بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه، ثروت و سرمایه را تئوریزه می کند و فرهنگ و سیاست را به تبع اقتصاد سامان می دهد، حاکمیت دینی باید اخلاق و ایمان را تئوریزه کند که این امر از طریق خانواده، مساجد و نمازهای جمعه و حوزه های علمیه و دستگاه ولایت فقیه قابل تحقق است.

گرچه شیوه و شکل حضور زن در خانه و خانواده در وضع مطلوب، ابداً مشابه وضعیتی نخواهد بود که قبل و پس از انقلاب اسلامی در جامعه ی ایرانی جریان داشته بلکه با توضیحاتی که در ادامه مباحث بیان خواهد شد، روشن می شود که چگونه مشکلات و ناهنجاری های موجود و مظالم گذشته ای که زنان مسلمان با آن مواجه بوده و هستند، از بین خواهد رفت.

اما نظامی که مردم را به ارتباط با خدا دعوت می کند و دنیا را دار بلاء و زمینه ای برای خلاصی از هوای نفس در درون و مبارزه با دستگاه سرطانی ابلیس در بیرون می داند، به دنبال نورانی کردنِ اختیارات و مصون سازی آنها از خطرهای درونی و بیرونی است و لذا این نحوه زندگی برای کسانی که جاذبه دارد که به فرهنگ انبیا معتقد باشند و از ظلم و تجاوز متنفر شوند و حاضر به مقابله با نظام طغیان و ارعاب و اضطراب و مبارزه برای نجات بشریت از این دستگاه ظلمانی باشند و نظام دینی را به عنوان الگوی خود بپذیرند. چنین کسانی با شوق و رغبت ایمانی به کشور اسلامی مهاجرت می کنند و لذا حاکمیت دینی باید مهاجرپذیری در دستگاه خود را در این راستا تعریف کند و برای پذیرش مهاجران از هر قوم و نژاد که با این انگیزه به دنبال اخذ تابعیت هستند، آماده باشد. در مقابل، گروه هایی در جامعه اسلامی وجود دارند که زندگی دینی را بر نمی تابند و مایل هستند تا به جوامع دیگر مهاجرت کنند که زمینه این امر نیز باید فراهم شود. البته تعیین تکلیفِ هر دو طیف فوق الذکر وابسته به انجام تحقیقات و تولید پایان نامه ها و برنامه ریزی های گسترده است. علاوه بر جمعیت شناسی در رابطه با بیرون، جمعیت شناسی و وحدت ملی در داخل کشور نیز بر مبنای وحدت اخلاقی است. یعنی همان گونه که اقامه ی شهوت توانسته تمامی اقوام و مذاهب و خُرده فرهنگ ها را بر محور فرهنگ توسعه به وحدت برساند، نظام اسلامی نیز باید فرهنگ انبیا را به محور وحدت تبدیل کند.

انتظارات بالای آنان، انواع زیرساخت های مدرن و خدمات رفاهی را پدید می آورد و از این رو جمال و جلال مادی باعث ایجاد جاذبه در شهر و علت مهاجرت به آن می شود و تمرکز جمعیت های میلیونی را به همراه می آورد. در این میان، حریص ترین انسان ها برای بهره مندی از سطح بالای رفاه و امکانات در کلان شهرها مجتمع می شوند و برای تحقق اهداف مادی خود و تأمین هزینه های رفاه در شهرها، سعی و تلاش فراوانی به خرج می دهند. البته تمرکز جمعیت در تمدن غربی از منظر علم برنامه ریزی، به وسیله ی «آمایش سرزمین» محقق می شود. یعنی با شناسایی فرصت هایی که برای تولید ثروت وجود دارد، برنامه ریزی برای استفاده از ظرفیت های مختلف یک کشور (از قبیل تولید، انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، علم و...) در هماهنگی با ظرفیت ها و زیرساخت های موجود در اقتصاد منطقه و بین الملل انجام می شود و سرمایه گذاری های داخلی و خارجی و تسهیلات ملی و... بر محور این پروژه ها سامان می یابد. در نتیجه، مردم حول این مناطق جمع می شوند و از زمینه های پدید آمده برای ارتقای سطح زندگی خود استفاده می کنند. به این صورت، تمرکز جمعیت بر مبنای پول و ثروت و درآمدزایی شکل می گیرد؛ و لو آنکه این مناطق بدآب و هوا و با فاصله زیاد از مرکز باشند و اشتغال در آنها موجب دوری از خانواده و... شود.

اما در سبک زندگی دینی، پایتخت و کلان شهرها اقتصادمحور نیستند بلکه به محلی برای زندگیِ سیاسی ترین عناصر و مبارزترین انسان ها و ضدّ استکباری ترین خُلق ها و بالاترین بصیرت ها تبدیل می شود و ساکنین کلان شهرها برای شهادت آماده هستند. به همین دلیل، پایتخت در نظام اسلامی، ثبات چندانی ندارد بلکه موقعیت آن متناسب با تهدیدات تغییر می کند. یعنی پایتخت باید در نقطه ای قرار گیرد که روند مقابله با تهدید و الزامات وسیع و همه جانبه ی آن را تسهیل کند همان گونه که امیرالمؤمنین علیه السلام برای مقابله با دستگاه معاویه به عنوان تهدید اصلی، پایتخت حکومت اسلامی را از مدینه به کوفه منتقل کردند. بنابراین اهالی پایتخت در سبک زندگی اسلامی، باید کسانی باشند که کمترین

ص: 453

تعلّق به دنیا و بیشترین انس با مرگ و عالم برزخ و قیامت را داشته باشند و در خط مقدّم مبارزه ی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی قرار بگیرند. کلان شهرها نیز باید به مثابه مراکز لجستیکی برای پایتخت و همانند خطوط بعدیِ جبهه باشند و دانشگاه ها و مراکز پژوهشی را در خود جای دهند و تحلیل های آکادمیک از نرم افزارها و سخت افزارها ارائه کنند و چهره ی فرهنگی داشته باشند. اما شهرهای کوچک و روستاها وجهه ی اقتصادی خواهند داشت و به مراکزی برای صنعت و کشاورزی غیرمتمرکز تبدیل خواهند شد. در نتیجه به جای آن که همانند سبک زندگی غربی، هویت شهروندان بر اساس «تحصیل و اشتغال» شکل بگیرد، هویتِ جامعه اسلامی و اعضای آن بر اساس تعبد و تقرب به دستگاه الهی سامان می یابد.

البته علی رغم وجود تمرکز سیاسی در پایتخت، جمعیت زیادی در آن ساکن نخواهد شد زیرا جمعیت کمی هستند که همواره برای دفاع از اسلام تا سرحدّ شهادت آمادگی دارند و بخش زیادی از جامعه، به پشتیبانی فرهنگی (در کلان شهرها) و پشتیبانی اقتصادی (در شهرهای کوچک و روستاها) اکتفا می کنند. بنابراین برای کاهش جمعیت پایتخت و کلان شهرها، نیازمند قانون و برخورد ساختاری و زیرساختی نخواهیم بود بلکه برخلاف تمرکز دیوانه وار در شهرهای مدرن - که به دلیل آلودگی هوا و آب و خاک، کاهش عمر و انواع بیماری ها را در پی می آورد - مدیریت جمعیت و تمرکز آن به صورت طبیعی و متعادل صورت می پذیرد و بر محور حرم های شریفه و محل سکونت نایب عام حضرت ولی عصر تنظیم می شود. در نهایت، کلان شهرها و پایتخت در وضع مطلوب نباید جمعیتی بیش از یک میلیون نفر داشته باشند.

ارتباط او با دستگاه الهی افزایش پیدا کند. در نتیجه، امور معنوی به شکل سازمانی و متمرکز مدیریت می شود اما مدیریتِ امور دنیوی از تمرکز خارج شده و به صورت نیمه متمرکز و کارگاهی اداره می گردد؛ برخلاف سبک زندگی غربی که تمرکز در آن بر اساس دنیاپرستی شکل گرفته و ریاضت در آن، از سنخ ریاضت مادی است و برای زندگی دنیا از مدیریت متمرکز و سازمانی استفاده می کند اما با امور روحی و معنوی، به صورت ساده و در سطح اقلّیت ها و خرده فرهنگ ها برخورد می نماید. در همین راستا، تنوع در احزاب، شبکه های تلویزیونی و رادیویی، مطبوعات و سایر امور سیاسی به نحوی که در سبک زندگی غربی جریان یافته، ضرورتی ندارد بلکه تکثّر و تنوع باید در شهرهای کوچک و روستاها و محله ها جریان پیدا کند تا بتوان با جلب مشارکت عموم، از تمرکزگرایی مادی - که موجب سلب اختیارات مردم می شود - جلوگیری کرد. در واقع اگر جامعه و حکومت دینی بر مبنای توحید و پرستش خدای متعال استوار شده، طبیعتاً یک مکتب و مشی در آن ایجاد خواهد شد که همان حزب الله است اما این وضعیت در دوران ظهور و عالَم رجعت تحقق می یابد. لذا قبل از ظهور حضرت ولی عصر(عج)، گرچه یک مشی بر جامعه دینی حاکم است اما این حاکمیت در قالب چند حزب بروز و ظهور می یابد. همان گونه که در سبک زندگی غربی و در کشورهایی که قطب توسعه ی جهانی هستند، مشی سرمایه داری در قالب دو یا سه حزب چندین دهه است که به حاکمیت خود ادامه می دهد. البته «بانک اطلاعات» باعث می شود بستر وسیعی برای گمانه زنی و گردش اطلاعات به وجود بیاید و برای پایین ترین عقلانیت ها نیز زمینه ای برای حضور و مشارکت در نظام فراهم شود.

در عرصه ی توزیع اطلاعات نیز - که به دانشگاه ها و مدارس و... مربوط می شود - برخلاف سبک زندگی غربی رفتار می شود؛ یعنی ارتباط با طبیعت به مثابه متغیر اصلی قرار نمی گیرد و سخت افزارها محوریت نمی یابد بلکه روابط انسانی اصالت دارد. لذا در سیستم آموزشی مطلوب، طبقه بندی علوم تغییر می کند و علوم پایه مانند فیزیک و ریاضی و زیست

ص: 455

اولویت ندارد بلکه علوم اجتماعیِ مبتنی بر دین، واجد اهمیت محوری خواهد بود تا عموم مردم - که به عنوان بهترین نیروی کنترلی در یک نظام مردمی محسوب می شوند - بتوانند هر گونه ظلم و تجاوز و محرومیت را تشخیص دهند و با آن مقابله کنند. در تناسب با این روند، نظام آماری کشور نیز متحول می شود زیرا در وضع موجود دائماً به ارائه ی آمار قیمت پول و ارز و کالا و بازار و سایر شئون مادی پرداخته می شود و استانداردها و شاخصه ها بر مبنای رفاه معین می گردد اما در وضع مطلوب، آمار و اعداد و ارقام و شاخصه ها در درجه ی اول، ناظر به انسان ها و وضعیت ایمانی آنان و ایجاد بستر هدایت از کودکی و نوجوانی تا میانسالی و پیری و ارائه ی انواع کمک ها و خدمات در این جهت خواهد بود.

از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که به دلیل فروکاستن از رفاه دائم التزاید و کاهش بار هزینه های مربوط به آن، نظام اسلامی قطعاً موفق می شود تا ارزان ترین زندگی را به ارمغان بیاورد و لذا بخش بزرگی از فقرا در کشورهای دیگر، برای رهایی از فشار زندگی مادی به آن رو خواهند کرد و نظام جمهوری اسلامی به جاذبه ای دست خواهد یافت که مستضعفین عالَم - و نه ثروتمندان - را جذب می کند؛ همچنان که شکستن تمرکزهای سیاسی و فرهنگی در وضع مطلوب و فراهم آوردن بستر آزادی و آگاهی، بُعد دیگری از جاذبه ی نظام اسلامی را تشکیل خواهد داد. البته این به معنای بی توجهی به رفاه معقول و به زیستی و بازگشت به دوران قبل از رنسانس نخواهد بود بلکه بدان معناست که باید از طریق تصرف در طبیعت و تولید تکنولوژی نوین، زمینه ی بهتری برای تقرب به دستگاه الهی فراهم نمود. دستیابی به این هدف در عصر غیبت، از طریق عقلانیت محقق می شود و در سه سطحِ «ارتقای فهم از دین»، «تحول در روابط اجتماعی با نظم ها و تعادل های جدید» و «تصرف در طبیعت با تولید تکنولوژی جدید»، ظهور و بروز پیدا می کند.

ص: 456

دانشگاه ها» در اختیار مکتب قرار می گیرد و اسلامیتِ معادلات تحقق می یابد و به تبع آن، امکان تولید مدل اداره کشور در قالب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت فراهم می شود. یعنی ماشین پیچیده ای طراحی خواهد شد که یک ملت بر آن سوار می شود و مدیران نظام آن را به سوی اهداف چشم اندازها و برنامه های توسعه که از دین استخراج شده، هدایت می کنند. پس تحقق سبک زندگی اسلامی به یک عقلانیت بسیار گسترده و یک خِرد اجتماعی پیچیده نیازمند است که از تفقه برخاسته باشد و پرستش و تعبّد را در منطق و فلسفه و فلسفه های مضاف جاری کند و با ایجاد تحول در علم اصول، ابواب فقه را گسترش دهد. در صورت بهره مندی از این عقلانیت و منطق است که خانواده می تواند به عنوان سلول اولیه جامعه، به مساجد و نمازهای جمعه و دستگاه ولایت فقیه متصل شود و حوزه علمیه به عنوان مغز متفکر جامعه دینی در جایگاه سازمان برنامه و بودجه قرار گیرد و ولایت مطلقه فقیه به مثابه قلب تپنده ی نظام اسلامی در تمدن سازی عمل کند.

جدیدی در این سه عرصه شکل گرفته و به برخی کشورها صادر شده است. حال باید معلوم شود که این تجربه ی مبارک در بخش سیاسی چگونه در بخش فرهنگ و اقتصاد جریان می یابد و سیر خروج از ظلماتی که سبک زندگی غربی رقم زده و حرکت به سوی زندگی نورانی که در تمدن اسلامی ترسیم شده، به چه شیوه ای صورت می پذیرد تا دستاوردهای سیاسی نظام مبارک جمهوری اسلامی نیز از این طریق تئوریزه شده و برای اندیشه و راه حضرت امام (ره) امنیت نخبگانی فراهم آید.

ص: 460

2

اراده مردم و نیازهای آنها در زمان انتخابات توسط ستادهای انتخاباتی تشخیص داده می شود و احزاب و کاندیداهای معرفی شده توسط آنها با طرح شعار بر محور این مطالبات، آرای مردم را به سوی خود جلب می کنند و به قدرت می رسند. در نتیجه، تصمیم مردم در قالب آرای عمومی به گردش در می آید؛ همان طور که در تئوری تولید ثروت، سرمایه های مردم به گردش در می آمد.

در سبک زندگی فرهنگیِ تمدن غرب (تئوری تولید اطلاع) نیز آگاهی و علم موضوعیت دارد که توسط نهاد مدرسه، دانشگاه و مراکز علمی و پژوهشی، تولید و توزیع و مصرف می شود. البته تقاضای مؤثر اجتماعی در بازار و مکانیزم عرضه و تقاضا در اختیار بخش خصوصی است و لذا سفارش های تحقیقاتی از سوی صاحبان ثروت به مراکز علمی ارائه می شود و از آنجا که قشر سرمایه دار زندگی را محدود به این دنیا می داند و کثرت ارتباط با دنیا و عشق بازی با آن را به مثابه هدف خود قرار می دهد، توسعه ی شهوات به جهت حاکم بر تحقیقات علمی تبدیل شده و تولید علم «جهت دار» می شود. متناسب با این روند، مراکزی برای تخلیه شهوات از قبیل کاباره ها و کنسرت ها و سینماها و پارک ها و صدها نوع سرگرمی متنوع شکل می گیرند و رسانه ها نیز به مثابه آینه ی این شهوات، به صورت گسترده آنها را پوشش می دهند و پیرامون آنها اطلاع رسانی می کنند. در نتیجه، این سبک زندگی در عرصه فرهنگ، موجب می شود تا وضعیت روحی و ذهنی و جسمیِ انسان از نظر مادی ارتقا یابد و با ایجاد تغییر در روابط و پسند اجتماعی، سرعت و دقت و تأثیر نیروی انسانی در جهت اختراع، اکتشاف، خلاقیت، نوآوری و در نتیجه ی آنها تولید ثروت بهینه شود. لذا برای رهایی از ساختارهای سبک زندگی غربی که در رفتار نظام و زندگی مردم حضور پیدا کرده است، طراحی وضع مطلوب و سپس مهندسی الگوی انتقال که چگونگی خروج از وضع موجود را معین کند، ضروری است.

ص: 462

در آینده ی بلندمدت بود که بر اساس آن، حزب الله به عنوان حزب ایمانی و اخلاقی مطرح می شود و خاستگاه آن، حوزه های علمیه است. جلب مشارکت عموم در این مدل، با رأی گیری برای تعیین ائمه جماعات در محله ها واقع می شود و با تنفیذ ولی فقیه نسبت به منتخبان تکمیل می گردد. سپس پانصد یا هزار امام جماعتی که مدیریت مساجد یک شهر را بر عهده گرفته اند، از میان خود تعداد دیگری را متناسب با قوانینی که در آینده تدوین خواهد شد، انتخاب می کنند تا مجلسی برای تعیین رییس جمهور و سایر مناصب رده بالای نظام ایجاد شود و به این صورت، حزب الله در نهاد مساجد شکل بگیرد و بر کشور حاکم گردد. پس هیئت حاکمه در نظام اسلامی با آرای عمومی مشخص می شود اما نه به شکل غربی و به صورت مستقیم. لذا غوغاسالاری و تبلیغات تخریبی و غیراخلاقی که از فرهنگ تحزب نشأت می گیرد، از میان برداشته خواهد شد.

برای اطلاع رسانی به عهده خواهد گرفت. اما پس از انجام اطلاع رسانی و برای تعمیق کمک فکری، رسانه ها موضوعیت ندارند بلکه افراد و اصناف به شعبه های این بانک که مساجد کل کشور هستند، مراجعه خواهند کرد.(1)

لذا در تبادلات فرهنگی، اموری از قبیل واردات فیلم از خارج و نمایش آنها در داخل موضوعیت خود را از دست می دهد زیرا جامعه ای که در تمامی شئون زندگی خود به استغنای معنوی رسیده، نه تنها خط فرهنگی خود را از فیلم ها و کالاهای فرهنگی خارجی نمی گیرد بلکه قدرت دارد تا به تحلیل و تجزیه و نقد آنها بپردازد و با افشای روابط زشتی که در این فیلم ها و سایر محصولات فرهنگی جریان یافته، پوچی فرهنگ مادی و پرورش مادی که هر از چندگاه توسط بنگاه های هالیوودی به راه می افتد، نشان دهد. البته در دوران انتقال، فیلم های فاخر ملی که به بودجه های سنگین و فنّ آوری پیچیده نیازمند است با بودجه ی دولتی ساخته خواهد شد و با شکستن تمرکز در عرصه ی فیلم سازی، فیلم هایی که در سطحی پایین تر قرار دارند نیز توسط مردم قابلیت ساخت خواهند یافت و به مسائل استان و شهر و منطقه خواهند پرداخت. اما فلسفه ی هنر در وضع مطلوب، رویکرد خود را از تصویرمحوری و فیلم سازی به هنر زبانی تغییر خواهد داد و موسیقی نیز جایگاه امروزین خود در زندگی را نخواهد داشت و به صورت عمده مورد نیاز عموم نخواهد بود بلکه آوای خوش انسانی جایگزین آن خواهد گردید.

می شود. اما در وضع مطلوب، آخرت گرایی و معنویت و امور اخلاقی وارد متن زندگی مردم شده و با ارائه ی مشاوره های دقیق و تخصصی، آخرت گرایی و امور اخلاقی کاملاً پیچیده خواهد شد و بالتبع، نیاز و ارضاء مادی و ارائه ی خدمات در این زمینه، ساده شده و از تمرکز خارج می شود. به عنوان مثال، اکنون برای هر یک از موضوعات مسکن، حمل ونقل، انرژی، صنعت، کشاورزی و... وزارت خانه ی جداگانه ای تأسیس شده که شامل دستگاه های عریض و طویلی می شود و به صورت متمرکز به تأمین این نیازها می پردازد اما در تمدن اسلامی، تمامی این امور توسط یک دستگاه و به صورت غیرمتمرکز اداره خواهد شد. مثلاً به جای ساخت سدّهای عظیم با ظرفیت میلیون ها متر مکعّب یا سیلوهای بزرگ که چندهزار تن گندم را نگهداری می کنند، هزاران سدّ و سیلو با ظرفیت های کوچک ساخته خواهد شد و همین روند در تأمین آب و برق و گاز و ارتباطات و پالایشگاه و... در پیش گرفته می شود. البته روشن است که تکنولوژی غیرمتمرکز، قیمت تمام شده ی کالاها و خدمات را افزایش خواهد داد اما در مقابل، با تحقق عدالت اقتصادی و تغییر الگوی توزیع ثروت، قدرت خرید عموم افزایش می یابد. در مباحث گذشته(1) نیز به این نکته اشاره شد که توسعه ی تکنولوژی و اتوماسیون و صرفه جویی در مقیاس تولید بر ضدّ اشتغال و کرامت انسانی است؛ یعنی گرچه تولید انبوه، کاهش قیمت تمام شده را در پی می آورد اما به دلیل عدم قدرت خرید در میان توده های مردم، این ارزانی عملاً به نفع ثروتمندان است و محرومیت به مثابه یک اصل در نظام سرمایه داری، بر دیگر طبقات تحمیل می شود.

در واقع اتخاذ این سیاست ها با هدف شکستن تمرکزی است که بر محور دنیا و شئون مربوط به آن شکل گرفته زیرا تمرکز بر دنیا موجب پیچیدگی مادی می شود که خسارت های بزرگی را به همراه خود آورده است. اما با شکسته شدن تمرکز در تکنولوژی، تأمین امور دنیوی نیز از پیچیدگی خارج شده و ساده خواهد شد و زمینه را برای تولید تکنولوژیِ

ص: 466

متناسب با عبادت رقم خواهد زد؛ یعنی در وضع مطلوب، نیازهای مادی و دنیوی به تبع نیازِ عبادت و دستگاه معنویت تعریف خواهند شد.

برای دسترسی به این هدف بلندمدت، ابتدا در دوران انتقال مدیریت صنایع مادر به بخش دولتی واگذار خواهد شد اما نه دولتی که بر مبنای تحزب و دستیابی به منافع مادی روی کار آمده بلکه دولتی که به شبکه ی معنویت و عناصر پرورش یافته در آن متّکی است؛ عناصری زاهد و شهادت طلب که ایثارگرانه و با الگوی مصرف انقلابی و کمترین هزینه و بالاترین راندمان به خدمت مشغول می شوند. صنایع متوسط نیز به وسیله ی بخش «وقف» اداره می شود زیرا بخش وقف در دوره انتقال، جایگزین بخش تعاونی در شکل غربی و شرقی آن خواهد شد.(1) بخش خصوصی نیز که از سرمایه های شخصی برخوردار است می تواند با انگیزه ی دستیابی به سود، به فعالیت در موضوعاتی بپردازد که رفاه و به زیستی مردم را تأمین می کند اما به جای آن که همانند روند متداول در سبک زندگی غربی، حاکم بر بخش دولتی و تعاونی شود، به عنوان تابعی از آنها خواهد بود. لذا هدایت قیمت ها و صنایع مادر به بخش دولتی سپرده می شود و هدایت اشتغال توسط بخش وقف و خیرات و تبرّعات واقع می شود و هدایت به زیستی(بومی سازی رفاه معقول) در اختیار بخش خصوصی قرار می گیرد. همچنین «مالکیت حقوقی» در وضع مطلوب، به بخش وقف منحصر می شود؛ زیرا مالکیت حقوقی به معنای تفکیک مدیریت از مالکیت که زیربنای تعریف از شرکت غربی قرار گرفته، با اقتضائات شرکت اسلامی (به مثابه یک عقد جائز که بر محور اشاعه در مالکیت مبتنی شده) در تعارض است. بنابراین در تمدن اسلامی، مالکیت حقوقی تنها در بخش وقف به رسمیت شناخته می شود چرا که طبق احکام شرعی در وقف، می توان

ص: 467

مالکیت را از مدیریت تفکیک کرد و اختیار مدیریتی را به متولّی وقف سپرد و او نیز باید طیق وقف نامه عمل کند.

در نتیجه، تمامی تسهیلاتی که در سبک زندگی غربی به بخش خصوصی اختصاص می یابد، به بخش وقف اعطا می شود کما این که بیت المال در اختیار بخش دولتی قرار می گیرد. از نتایج این روند جدید آن است که تبلیغات کالا و تحریک عموم به مصرف کنار گذاشته می شود و جریان خُلق اسراف در جامعه که ناشی از تولید انبوه و فروش بالا و سود سرسام آور است، از بین می رود و جای خود را به جریان خُلق انصاف می دهد و اقتصاد واقعا توسط مردم اداره خواهد شد. اساساً نظام اسلامی ذاتاً نظامی مردمی بوده و هدف از تشریع اوامر و نواهی، رشد اختیارات عموم است. از این رو و علی رغم آن که نبی اکرم و ائمّه ی هدی در بالاترین درجه ایمان قرار دارند و از همه مخلوقات برترند، اما از تمامی بندگان دعوت شده تا برای ارتباط با خدا همان افعال و مناسکی را به جای بیاورند و همان الفاظی را بکار ببرند که نبی اکرم در نماز و روزه و حج و در پیشگاه الهی از آنها استفاده کرده است. یعنی این گونه نبوده که غیرمعصومین از مناسکی که برای حضرات معصومین تشریع شده، بی بهره بمانند و سطح پایین تر ایمان و عقلانیت و قدرتِ عموم باعث شود که مناسک دیگری برای آنان تشریع شود. بنابراین توزیع اختیارات و اطلاعات و ثروت در نظام اسلامی کاملاً عادلانه و مردمی است و مکانیزم آن به نحوی طراحی شده که زمینه برای هر سطح از رشد اختیار و ارتقای اراده برای عموم فراهم است. در واقع از آن جا که مؤمنین برای کسب قدرت و علم و... با دستگاه الهی ارتباط برقرار می کنند و نیازی به تجاوز و تعدّی به اختیارات و مقدورات دیگران ندارند، قشر حاکم هیچ گاه به دنبال سلطه بر مردم نخواهد بود بلکه تمامی بخش ها از کشاورزی و صنعت و خدمات تا رسانه ها و امور دفاعی و امنیتی و سیاسی، ماهیتی مردمی خواهند داشت. لذا بیان شد که آرای عمومی نباید در کانال فرهنگ تحزب و امتیازخواهی و معامله قرار گیرد بلکه باید بر محور اخلاق و در مسجد تئوریزه شود

ص: 468

تا ارتباط با خدای متعال به منشأ برای به روز شدنِ معرفت و بصیرت در عرصه ی امت و حکومت و تمدن اسلامی تبدیل گردد و همین روند در عرصه های فرهنگی و اقتصادی جریان یابد.

اقتصادی است. به عنوان نمونه، مقولاتی از قبیل پول اسلامی، شبکه مالی که بر محور قرض الحسنه - و نه ربا - تعریف شده باشد، الگوی جدید برای تولید و توزیع و مصرفِ ثروت، الگوی جدید برای تولید و توزیع و مصرفِ کالا، الگوی جدید برای تجارت و... هنوز طراحی و مهندسی نشده و توانایی برای تبیین موضع مکتب نسبت به این موضوعات در عرصه ی حاکمیت پدید نیامده است. لذا طبق مضمون یکی از بیانات حضرت امام خمینی (ره)، طراحی اقتصاد اسلامی و تحقق آن، به مثابه بزرگترین هدیه به مستضعفین عالَم است. در نتیجه، تا زمانی که نظام اسلامی به سبک زندگی غربی در بخش اقتصاد و شهوات و اخلاق رذیله ی جاری در آن مبتلا باشد، حرکت در مسیر تمدن اسلامی و الگو شدن برای امت اسلامی به چالش های بزرگی دچار خواهد شد.

به عبارت دیگر تبعیت از تولید نیاز و ارضاء آن به سبک غربی و تسلیم شدن در برابر این روند، بزرگترین مانع در برابر طراحی سبک زندگی اسلامی و صدور آن به امت اسلام است. اما زمانی که جریان نیاز و ارضاء از داخل کشور شکل بگیرد، استقلال سیاسی و فرهنگی و اقتصادی قابلیت تحقق پیدا می کند. در این صورت، پول اسلامی به قدرتی دست خواهد یافت که با دلار و یورو هماوردی می کند و موجب می شود تا مراکز و قدرت های اقتصادی جهان به رایزنی و مذاکره با نظام جمهوری اسلامی نیازمند شوند؛ همان گونه که امروزه و در عرصه ی سیاسی، ابرقدرت های جهانی اعلام می کنند که برای حل مسائل منطقه، نیازمند مذاکره با نظام اسلامی هستند. این دستاورد سیاسی بزرگ از این حقیقت نشأت می گیرد که نظام اسلامی در عمل، به دکترین جدیدی در عرصه های سیاسی و امنیتی و دفاعی دست یافته و در این بخش ها استقلال پیدا کرده و به دستگاه های سیاسی و امنیتی و دفاعی جهان نیازمند نیست. از این رو سلطه اقتصادی و سیاسی و فرهنگی غرب صرفاً به ارتباط گسترده و متنوع آنها با دیگر کشورها باز نمی گردد بلکه عامل اصلیِ این تسلّط، دستیابی ابرقدرت ها به سبک زندگی جدید است که باعث شده این کشورها به عنوان صاحبان تمدن نوین و

ص: 470

صادرکننده ی آن شناخته شوند و تمامی ملت ها در تمامی ابعاد خود را نیازمند رابطه با آنها بدانند. تاریخ تمدن ها نیز نشان می دهد که تمدن های پیشین از یک نقطه ی مرکزی به جهان صادر می شدند و نژادی خاص به دلیل قرار گرفتن در جایگاه تمدن سازی، بر سایر حاکمیت ها غلبه می یافتند. امروز نیز امریکا و اروپا صاحب تنها سبک زندگیِ موجود بر کره ی زمین هستند و آن را به سرتاسر دنیا صادر می کنند و همین مسأله است که باعث شده تا بیشترین میزان ارتباط با تمامی کشورها را داشته باشند.

پس هیچ کشوری نمی تواند صرفاً از طریق برقراری ارتباط با دنیا قدرت خود را افزایش دهد بلکه عامل اصلیِ قدرت برای نظامی که به دنبال تمدن سازی است، دستیابی به سبک زندگی جدید و الگو شدن برای سایر ملت هاست؛ همان گونه که الگو شدن جمهوری اسلامی در عرصه ی سیاسی و امنیتی و دفاعی و نوآوری بی سابقه ی آن در این بخش ها، ایران را به یک ابرقدرت تبدیل کرده و این در حالی است که دستگاه های امنیتی و دفاعی کشور با سرویس های جاسوسی ابرقدرتها و سازمان های نظامی آنها ارتباطی ندارند. همچنین که سیاست داخلی و سیاست خارجیِ نظام اسلامی برخلاف سبک زندگی سیاسی در غرب، معامله بر سر منافع مردم ایران و سایر ملت ها را برنمی تابد بلکه راهبرد خود را بر مبنای حق و باطل و صدق و کذب استوار کرده؛ مبنایی که در عرصه ی سیاست جهانی بی معناست و عرف سیاسی حاکم آنها را نمی پذیرد.

می رود. اما در وضع مطلوب، اولویت اصلی با بهداشت و پیش گیری است و تغذیه در درجه ی دوم و درمان در درجه ی سوم قرار می گیرد. همچنان که تجویز داروها به نحو یکسان انجام نخواهد شد بلکه با دستیابی به پزشک اسلامی، داروها متناسب با سطح ایمانی افراد معین می شود.

توصیه شده، فراهم خواهد شد.

قرار گرفته و پیرامون آن تصمیم گیری شود و سپس در کل شهر منعکس گردد. در این صورت، حوزه علمیه از سادگی و بساطتی که امروز به آن مبتلاست، خارج شده و با دستیابی به منطق جدید، مراکز تحقیقاتی بسیار پیچیده ای را رهبری خواهد کرد به نحوی که سرنخ تولید علوم کاربردی در دانشگاه ها را بدست گیرد و پشتیبانی آکادمیک و عقلانی از شبکه معنویتی که توضیح آن گذشت، انجام دهد.

«پذیرش» بیمار و «تشخیص» بیماری و «درمان» آن دارد که دسترسی به این وضعیت، از مدیریت بر «نیروی انسانی» و «امکانات» و «ابزار» (تکنولوژی) متناسب با روند پذیرش و تشخیص و درمان نشأت می گیرد. در نتیجه، هنگامی که «گردش عملیات» در سطح اول و «تعادل موضوعات» در سطح دوم به دقت محقق شود، آبرومندی سیاسی و فرهنگی و اقتصادی را برای این بیمارستان به ارمغان خواهند آورد؛ یعنی مراجعات مردم به آن افزایش می یابد، کادر درمانی حرفه ای و پزشکان حاذق جذب این مرکز می شوند و درآمد بالایی برای آن حاصل می گردد. لذا ابزار محاسباتی و مفاهیم و منطقی که بتواند همه ی این سطوح را به وحدت (وحدت نسبت) برساند، موجب ارتقای وصف سازمان و تشکیلات خواهد شد و مقیاس مدیریت در نظام را بر یک ریاضیات دقیق استوار خواهد کرد. اما سازمان ها و تشکیلات در نظام اسلامی اگر نتوانند محاسبات خود را بر این اساس سامان دهند، نه تنها قادر به حرکت به سوی تمدن اسلامی نخواهند بود بلکه موجب می شوند تا روحانیت و متدیّنین به قدرت طلبی و ناکارآمدی متهم شوند.

به عبارت دیگر، علوم انسانیِ اسلامی برای کاربردی شدن، باید به منطق و روش تحقیق متّکی شود و یک دستگاه محاسباتی و استدلالی برای تحقق عدالت الهی ارائه کند و آن را به یک امر تکرارپذیر در صحنه ی عینیت تبدیل نماید؛ همان گونه که رعایت شرایط برهان در مباحث نظری، موجب انتقال مفهوم به غیر و اقناع دوست و اسکات خصم می شود و زمینه را برای تحقیق و تدقیق های بعدی فراهم می کند. لذا حوزه های علمیه شیعه به دلیل رعایت قاعده مندی در فهم از متن (با علم اصول) همواره قادر بوده اند تا استدلال خود بر علت انتساب احکام مستنبطه به شارع مقدّس را در معرض بحث و بررسی دیگران قرار دهند و حتی در مقابل کفار و منافقین نیز قدرت پاسخگویی و دفاع از روش اجتهاد را داشته باشند. این مشی مبارک نباید به عرصه ی فهم از دین منحصر شود بلکه باید در عرصه ی تحقق دین و مدیریت نظام اسلامی نیز جریان پیدا کند و علاوه بر احراز حجیت فتوی در احکام عمل

ص: 475

فردی، انتساب عملکرد یک نظام به خطابات شارع نیز قاعده مند شود و ارتباط رفتار یک حاکمیت با ارتقای قدرت اسلام، به صورت منطقی و استدلالی احراز گردد. در همین راستا نکاتی که در این سلسله مباحث برای تبیین وضع مطلوب و چگونگی خروج از وضع موجود و طراحی دوره ی انتقال مطرح می شود، مبتنی بر منطق نظام ولایت است که از دستاوردهای بزرگ مرحوم آیت الله علامه سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی در جهت تئوریزه کردن نظام اسلامی به شمار می رود.

اسلامی برخلاف تمدن غربی از مخالفان ترسی ندارد و تنها با کسانی که قصد مقابله ی خشونت آمیز با حاکمیت را دارند، برخورد می کند. لذا محور دکترین امنیتی در نظام اسلامی، مردم هستند که نقش اصلی را در مقابله با شایعه، فتنه، کودتا و انواع خطرات امنیتی به عهده می گیرند و وظیفه دستگاه های امنیتی نیز ساماندهی مردم در این عرصه است.

تخصصی تبدیل نشده است. یعنی مدیریت قیام و سپس راهبری نظام توسط حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری در مقابله با سلطه ی تمدن مدرن و سبک زندگی غربی، به صورت اعجازآمیز محقق شده اما عقلانیت و فرهنگی که موجب استنباط احکام آن شود و این مدیریت نورانی را در ساختارهای نظام جاری سازد، پدید نیامده است. به نظر ما منطقی که بتواند این خلأ علمی را برطرف کند، توسط مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی تولید شده و همزمان با مدیریت میدانیِ مسائل و چالش های انقلاب اسلامی، پشتوانه ی علمی و آکادمیک نیز برای آن فراهم آمده است. پس این اشکال که: «رهبران انقلاب اسلامی نباید قبل از تولید فرهنگ متناسب با قیام خود، دست به قیام می زدند» مردود است زیرا علاوه بر آن که از نظر عینی، پایه های این فرهنگ همزمان با حرکت انقلاب اسلامی تولید شده، از لحاظ نظری نیز در مبنای مختار روشن شده که اختیار و جهت گیری بر علم و آگاهی مقدّم است و تولید علم زمانی امکان پذیر می شود که پیش از آن، یک فضای سیاسی و انگیزشیِ متناسب شکل گرفته باشد.

می دهند. لذا در وضع موجود نیز کسانی که تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران را پذیرفته اند، در چارچوب قوانین کشور عمل می کنند و کسانی که این نحوه زندگی را نمی پسندند، با مهاجرت از کشور به اخذ تابعیت از دیگر کشورها اقدام نموده اند.

در واقع هنگامی که صحبت از حاکمیت دینی و نظام اسلامی می شود، نباید مجموعه ای از وعظ و خطابه و پند و اندرز و ابلاغ آن به عموم مردم به ذهن بیاید. از این رو با تشکیل حاکمیت دینی توسط نبی اکرم، مسجد به مثابه مکانی برای مدیریت جامعه اسلامی قرار گرفت و منافقین نیز به این نکته پی بردند که جریان فرمان و صدور امر و نهی به مسلمین از مسجد سرچشمه می گیرد و لذا سریعاً این پایگاه حساس را قبضه کردند و از این مکان برای إعمال سلطه ی خود بهره بردند و پس از گذشت سالیان دراز بود که دارالخلافه پدید آمد و مرکز حکومت از محل مسجد تفکیک شد. بحث فوق نیز در راستای بازگرداندن شبکه مساجد به جایگاه واقعی خود مطرح شده تا به جای آن که اختیارات مردم توسط احزاب و رسانه ها و کارخانه ها و سایر نهادهای برآمده از سبک زندگی غربی کانالیزه شود و از بستر پرورش مادی تأثیر بگیرد، از نماز امام جماعت و پناه بردن او به خدای متعال و استعانت از او نورانی شود و «ایاک نعبد و ایاک نستعین» که ائمه جمعه و جماعات به آن مترنم هستند، وارد جریان مدیریت کشور گردد.

نکته دیگری که در پاسخ به سوال فوق باید مدنظر قرار گیرد آن است که تمامی مردم از نظر سطح و درجه ی ایمانی مساوی نیستند و لذا در وضع مطلوب، از همه افراد یک نوع رفتار واحد انتظار نمی رود بلکه بحث بر سر بسترسازی برای ایمان است تا درجات مختلف ایمانی در چنین بستری امکان ارتقا پیدا کنند. در سبک زندگی غربی نیز بستری برای شهوات طراحی می شود و کسی به سطح خاصی از شهوات الزام نمی شود یعنی این گونه نیست که تمامی شهروندان در کشورهای غربی به باندهای مافیایی بپیوندند یا همگان به بالاترین سطوح سیاسی برسند بلکه همان گونه که بیان شد، برخی طیف ها در جوامع مادی

ص: 482

هستند که شهوت را تنها به صورت قاعده مند و به شکل قانونی می پسندند و از بی قانونی و جنایت و تجاوز و تعدّی تنفّر دارند و لذا از گروه اپوزیسیون یا سایر خرده فرهنگ ها به حساب می آیند و بعضاً به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند و الا باید ساختارهایی را که توسط حاکمیت ایجاد شده بپذیرند. بنابراین بحث اجبار به هدایت مطرح نیست بلکه در وضع مطلوب، شخصی که تابعیتِ نظام جمهوری اسلامی را پذیرفته و قبول کرده که تحت لوای این حاکمیت زندگی کند، علاقه مند به زندگی ایمانی است و طبیعتاً به سوی ایمان گرایش پیدا می کند و مؤمن می شود. همان گونه که در سبک زندگی غربی، شهروندان قهراً به رفتارهای نامشروع و تجاوزکارانه مبادرت می کنند یا در وضعیت موجود، بسیاری از جوانان ناچار می شوند با جوّ غالب و پسند اجتماعی همراه شوند و برخی احکام و ظواهر شرعی را زیرپا بگذارند. در وضع مطلوب نیز گرچه عده ای از نظر ایمانی دچار ضعف هستند و برای تأمین نیازهای مادی خود به مسجد می آیند، اما برای حاکمیت اسلامی پذیرش سطوحی از نفاق در میان شهروندان بهتر از ابتلاء آنان به سبک زندگی کفرآمیز محسوب می شود. علاوه بر آن که انگیزه های مادی و هواهای نفسانی، در جریان رفت وآمد به مسجد تدریجاً تضعیف می گردد و افراد از حالت نفاق خارج می شوند و پس از عبور از مرحله ی فسق، آهسته آهسته زندگی ایمانی در درجات پایین آن را تجربه می کنند. در واقع ساختارهای حاکمیتی باید به نحوی طراحی شود و مردم را هدایت کند که کفر به نفاق، نفاق به فسق، فسق به درجات اولیه ی ایمان و سپس به درجات بالای ایمان تبدیل شود. گرچه ممکن است برخی افراد به دلیل ظرفیت خاص خود، این مراحل را با سرعت بالایی طی کنند.

ص: 483

3

می دهد و این روند را کنترل می کند و مساجد به مثابه شعب این بانک عمل می کنند. در تئوری تولید ثروت الهی نیز با شکسته شدن تمرکز و پیچیدگی در امور دنیوی (تکنولوژی موجود)، روابط اقتصادی ساده شده و تابعی از پیچیدگی و تمرکز در امور معنوی (تکنولوژی متناسب با عبادت) قرار خواهد گرفت.

این نمایی اجمالی از تمدن آرمانی در وضع مطلوب بود که یک منطق و فلسفه ی جدید، پشتوانه ی آن است و می تواند با مدیریت تحقیقات در حوزه و دانشگاه و تولید پایان نامه های متعدّد در تمامی ابعاد اداره جامعه، «احکام توسعه، احکام تعادل و احکام نظم» را استنباط کند و به ساختارسازی برای آن اقدام نماید. البته دستیابی به این هدف بلند، به زمانی بیش از یک قرن نیازمند است اما تبیین آن موجب می شود جهت حرکت نظام اسلامی قبل از ظهور حضرت ولی عصر(عج) مشخص شود. بنابراین ملت ایران به رهبری نواب عام امام زمان، گام اول را در راستای اهداف آرمانی خود برداشته و «انقلاب سیاسی» را به پیروزی رسانده و از آن محافظت کرده، اما در گام دوم باید به سوی «انقلاب فرهنگی» حرکت کند - که این سلسله مباحث، به همین موضوع پرداخته - و پس از آن، «انقلاب اقتصادی» را تحقق بخشد تا با تولید تکنولوژی جدید و متناسب با نیازهای حاکمیت دینی، تولید نیاز و ارضاء در درون کشور و بر اساس هویت «تعبد و تقرب» سامان یابد.

قبل از ورود به بحث دوران گذار (دوره ی انتقال) باید به این نکته توجه کرد که در سطح «جهت گیری» (راهبری قیام و مدیریت نظام توسط حضرت امام و مقام معظم رهبری) بزرگترین دستاوردها حاصل شده که پیروزی انقلاب اسلامی و درگیری آن با مدیریت جهانی مدرنیته، از آن جمله است. نتیجه ی این درگیری، انسجام درونی برای شیعیان اهل بیت و وحدت کلمه ی امت اسلامی برای حفظ فرهنگ بعثت و احتجاج با کفار بوده و با تغییر در وجدان عمومی بشریت نسبت به دین، روشن شده که شعار انقلاب و مکتب اسلام یک واقعیت جهانی است و دین می تواند در همه ی شئون زندگی حضور پیدا کند و راه نوینی

ص: 485

در برابر فرهنگ مدرنیته پدید آورد. این حقیقت در رفتار نظام اسلامی در سه ساحت سیاسی، امنیتی و دفاعی متبلور شده و نظام اسلامی توانسته در این بخش ها از دکترین متداول در دنیا بی نیاز گردد و از لحاظ میدانی در این سه عرصه، به استقلال دست پیدا کند.(1)

فشارهای درونی قابل مشاهده است که با تکیه به تکامل مادی و الزامات آن، گفتگو با قدرت های مسلّط دنیا را راه حل مشکلات می داند و بر همین اساس، به دنبال تحمیل برجام های متعدّد به مقام معظم رهبری است. پس این چالش ها، الزامات عینی و عملیِ حاصل از مسیر تکامل مادی به تعریف متداول آن در دنیاست که در ابتدا، ناشی از تعمّد برای انحراف انقلاب نیست گرچه در صورت تداوم آن، به زیرپاگذاشتن خطوط قرمز نظام منتهی خواهد شد.

در واقع علی رغم هجمه های بی محابای تمدن مدرن (که در مدیریت شهوت و نظام سرمایه داری تجلّی یافته است) برای جلوگیری از شکل گیری انقلاب اسلامی و پیروزی و تداوم آن، این حرکت نورانی به موفقیت دست یافته و از پایگاه ایمان، در مقابل دشمنی های دستگاه کفر مقاومت کرده است. اما اکنون سعی می شود تا این گونه القاء گردد که: «این دشمنی ها واقعیت ندارد و امری وهمی است و باید مقام معظم رهبری استراتژی نظام در درگیری با کفر را به استراتژی سازش با آن تبدیل کند!» البته وضعیت توازن قوا بین ایمان و کفر، حکم می کند که سازش مقطعی در برخی موضوعات، یک اضطرار گریزناپذیر است اما تلاش برای تبدیل استراتژی نظام به سازش با کفر باید به عنوان بزرگترین خطر تلقّی شود که اگر شرایط آن از طریق تعمیم سبک زندگی غربی فراهم گردد، موجب انحلال انقلاب اسلامی در هاضمه ی نظام جهانی خواهد شد. یعنی تلاش دشمن در سه گام پی گیری می شود: اولاً جلوگیری از پیروزی مقاومت و تحمیل پذیرش حَکَمیت کفر که در ماجرای قطعنامه محقق شد؛ ثانیاً تحمیل مذاکره و سازش و ثالثاً منحل کردن نظام اسلامی در تمدن مدرنیته. البته تاکنون لطف خدای متعال به رهبری و مردم تداوم یافته و پرچم مقاومت در برابر مظالم مدرن همچنان در اهتزار است و همزمان با آن، تلاش برای تولید ادبیات نخبگانی برای رفع خلأ تئوریک انقلاب اسلامی، از سال 1348 با مجاهدات علمی مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی آغاز شده و ادامه دارد و این ادبیات نخبگانی نوین با گذشت نزدیک به پنج دهه از عمر آن، توانایی مشاوره در جهت تأسیس سه قرارگاه

ص: 487

سیاسی، فرهنگی و اقتصادی برای دفاع قاعده مند از نظام اسلامی را به دست آورده است. لذا این سلسله مباحث با هدف تقدیم همین پیشنهاد به محضر مقام معظم رهبری و ملت انقلابی ایران مطرح شده است.

مقابله علمی با آن، باعث خواهد شد تا نظام اسلامی برای اداره کشور ناچار به استفاده از نسخه های ادبیات توسعه غربی شود. در واقع موضوع اداره کشور، از سنخ «ضرورت و امتناع عقلی» نیست بلکه تمدن موجود با هماهنگ کردن دویست کشور جهان توانسته شرایطی پدید آورد که بشریت نسبت به مقوله توسعه ی پایدار و همه جانبه، در حالت ضرورت و امتناع عینی قرار بگیرد و با روند متداول زندگی در دنیا همراه شود.

حضرت امام مبتنی بر «نه شرقی؛ نه غربی» را غلط می پنداشتند و با تمام وجود احساس می کردند که با اتخاذ چنین سیاست، کشور در حال پرداخت خسارت های سنگین است و به همین دلیل دست به معارضه و قیام بر ضد نظام اسلامی زدند. در عرصه ی اقتصاد نیز عده ای تولید ثروت به سبک غربی را مبنای حرکت کشور می دانند و به مکانیزم بازار عمیقاً اعتقاد دارند و دستگاه محاسباتیِ متداول در دنیا برای مدیریت تولید و توزیع و مصرف و ارزش افزوده و مالیات و... را پذیرفته اند و در برابر رویکرد رهبری قرار گرفته اند که مبنای حرکت کشور را عدالت معرفی می کند.(1) در واقع یک درگیری ایدئولوژیک در بخش اقتصاد کشور جریان دارد و به همین دلیل است که مباحث آکادمیک مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی می تواند به انقلابیون کمک کند و خلأ تئوریک آنان را در این درگیری برطرف نماید و الا فقدان عمق تخصصی باعث می شود نیروهای انقلابی در امور علمی و پیچیده مجبور به سکوت شوند و فرصت های مهمی از دست برود.

ص: 491

زندگی متداول در دنیا وابسته شد زیرا در مباحث قبلی گذشت که سبک موجود برای زندگی اجتماعی، مبتنی بر کفر و اخلاق رذیله است.

پس برای طراحی دوران گذار و مرحله انتقال باید قبل از هر چیز، مرزهای اقتصادی را که مورد هجمه دشمن قرار گرفته اند به درستی شناسایی کرد که به نظر می رسد در این سه محور قابل جمع بندی است: «صادرات و وارداتِ کالا»، «صادرات و وارداتِ ثروت» و «صادرات و وارداتِ لذت دائم التزاید (رفاه)». اساساً اقتصاد عرصه ی مدیریت این محورهاست و دشمن از پایگاه «الگوی تولید کالا، الگوی تولید ثروت و الگوی تولید لذت» به اقتصاد جمهوری اسلامی حمله ور شده است. لذا برخلاف برخی نگرانی های موجود از قطع ارتباط بانک های بزرگ با اقتصاد کشور، این اتفاق یک امر مبارک است زیرا نهادهای مالی و ارزی در جهان مراکزی مهاجم به شبکه مالیِ نظام جمهوری اسلامی هستند؛ همان گونه که با پیروزی انقلاب اسلامی و برخلاف دکترین های متداول، ارتباط نظامی کشور با سازمان هایی مانند ناتو و روابط امنیتی ایران با سرویس های امنیتی و اطلاعاتی امریکا و انگلیس و اسرائیل و منطقه قطع شد و زمینه برای دفاع از کشور در برابر توطئه های نظامی و امنیتی دشمن و استقلال در این عرصه فراهم شد. پس در عرصه ی اقتصادی نیز باید آرایش جنگی را مد نظر قرار داد و در سه جبهه ی «صادرات و وارداتِ کالا، صادرات و وارداتِ ارز و صادرات و وارداتِ لذت و رفاه» فعال شد و «بافتِ صادرات و واردات» در این سه محور را بر اساس شعار عدالت تغییر داد. به عبارت دیگر در ابتدای کار نمی توان به ساماندهی الگوی تولید (که متناظر با تعیین شیوه ی جنگ رزمندگان خودی است) پرداخت زیرا تعیین شیوه ی جنگ و طراحی عملیات، متوقف بر کسب اطلاعات میدانی از وضعیت جبهه و تشخیص نقشه ی دشمن برای حمله است. از این رو باید معلوم شود که تهدید دشمن بر چه نقاطی متمرکز است تا بر این اساس معین گردد که چگونه و با چه نقشه عملیاتی می توان با آن مقابله کرد.

ص: 493

تنش زدایی و ارتباط و مذاکره و گفتگو، مسائل فیمابین را مرتفع کرد.

عمومی، کالاهای جدید از طریق فضای مجازی و... در مقابل چشم عموم مردم قرار خواهد گرفت و انتظارات عمومی برای دستیابی به آنها ادامه خواهد یافت» اما باید توجه داشت که اگر تداوم رفاه غربی در الگوی مصرف عمومی به عنوان عامل اصلیِ از بین رفتن امنیت اقتصادی و ادامه گرانی و تورم توسط مردم و مسؤولین تلقی گردد و این چالش به مثابه یک خطر بزرگ برای کشور و نقطه اصلی تهاجم اقتصادی دشمن شناخته شود و به جای هدایت افکار عمومی بر مبنای رفاه و الزامات آن، مرتباً اخبار جنگ اقتصادی و بمباران شدن عرصه های اقتصاد داخلی به جامعه منتقل گردد، آنگاه چنان فضاهایی که در سوال به آنها اشاره شد مورد توجه عموم قرار نخواهد گرفت بلکه آژیر جنگی و اعلام وضعیت قرمز در عرصه ی دفاع مقدس اقتصادی است که افکار عمومی را جهت خواهد داد. در واقع مقام معظم رهبری از سال 1389 مسأله ی اقتصاد مقاومتی و تمرکز دشمن بر موضوع اقتصاد را مطرح کرده اند و اگر این حقیقت و الزامات آن با مردم در میان گذاشته نشود، به معنای منحرف کردن جامعه به سمت فضاهای وهمی و غیرواقعی و دروغ گفتن به افکار عمومی است.

برخلاف این واقعیت، بخش مهمی از جامعه نخبگانی هستند که رهبری را به عدم توجه به واقعیات متهم می کنند و البته این اتّهام بر مبنای سبک زندگی غربی وارد است زیرا مقام معظم رهبری، شهوت و هوی پرستی را مبنای مدیریت خود قرار نداده اند و طبق فرهنگ مذهب به این گزاره ی نورانی اعتقاد دارند که حالت مؤمن نسبت به این دنیا و زندگی در آن باید حالت «تجافی»(1) و آمادگی مداوم برای برخاستن و جدا شدن از حیات دنیوی باشد و همواره به عبور سلامت از این عقبه و رسیدن به حیات حقیقی فکر کند و در همین راستا عمل نماید. اما کفار و دنیاپرستان علی رغم آگاهی از کوتاهی دوران زندگی به دنبال تجاوز و

ص: 498

تعدی و چپاول و دست درازی به اختیارات و اموال و نوامیس دیگران برای لذت مادی است. پس بزرگترین واقعیت موجود در کشور آن است که با تشکیل نظام مبارک جمهوری اسلامی، تقوی و خداترسی و حق طلبی در عرصه ی سیاست جاری شده و حال باید چگونگی جریان آن را در فرهنگ و اقتصاد دریافت. اما عده ای از نخبگان بر مبنای دانش و تخصص خود، در برابر این ضرورت اساسی ایستاده اند: عده ای در حوزه، اداره کشور را امری عقلایی و خارج از خطابات شارع می دانند و نسبت به مدیریت آن احساس وظیفه نمی کنند و عده ای در دانشگاه، تنها راه و روش برای پیشرفت کشور را در نسخه های مادی منحصر می دانند که در غرب و توسط علوم انسانیِ کاربردی مطرح شده است. لذا تنها مبحثی که از موضع فرهنگ آکادمیک و تخصصی می تواند از ادبیات انقلاب دفاع کند، تحلیل مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی پیرامون سه چالش سیاسی و فرهنگی و اقتصادی است که اکنون در برابر نظام اسلامی قرار گرفته است. این چالش در بخش اقتصادی، چالش بین متغیر کار و متغیر سرمایه در اقتصاد ایران است که به عنوان عامل اصلی کاهش مداوم ارزش پول ملی و علت افزایش دائمی قیمت ها پس از انقلاب، موجب اختلال در امنیت اقتصادی مردم شده است؛ برخلاف تحلیل های موجود که علت تورم در ایران را مشابه با علت تورم در دیگر کشورها تلقّی می کنند و لذا نقدینگی را به عنوان عامل جهش قیمت ها معرفی می نمایند.

ص: 499

4

دینی و نظام اسلامی نباید تشدید نیاز و ارضاء مادی را پذیرفت بلکه باید به مدیریت صادرات و واردات مبادرت کرد: در «الگوی مصرف عمومی» باید در سطح فعلی از نیاز و ارضاء مادی که وارد جامعه ی ایران شده، متوقف شد و از تداوم و تشدید این روند اجتناب کرد و روند رفاه دائم التزاید را - که تمدن مدرن آن را به تمامی جهان صادر می کند - به شعار عدالت مقیّد نمود. از سوی دیگر و از آنجا که تمدن موجود در همه ی ابعاد بر نظام اسلامی مهاجم است، در «الگوی مصرف دولتی» و مصارف نظام باید به آخرین دستاوردهای تکامل مادی مسلّح شد تا بتوان در مقابل این هجمه ی مدرن مقابله کرد. در «الگوی مصرف صنفی» نیز به مطالعات دقیقی نیاز است تا متناسب با پشتیبانی اصناف از مصرف عمومی یا مصرف دولتی، تقیید یا توسعه در الگوی مصرف آنان را مشخص نمود.

می دهد. این چرخه، موجب تورم دائمی و کاهش قدرت خرید مردم شده است و لذا سبک زندگی غربی و الگوی مصرف رفاه محورِ آن، عامل هجمه به اقتصاد ملی است. از این رو جریان نیاز و ارضاء مادی در کشور باید رابطه ی خود را با روندِ رو به تزاید رفاه در جامعه ی جهانی قطع کند.

برای خودکفایی هر منطقه فراهم شود. در نتیجه، وضع موجود که در آن، استان ها در مسابقه برای دستیابی بیشتر به امکانات و رفاهیات مدرن به مرکز فشار می آورند و حاکمیت را ناگزیر می کنند تا برای تأمین زیرساخت های لازم به سرمایه و علم و تکنولوژی خارجی وابسته شود، دگرگون خواهد شد و رقابت بین استان ها بر محور استقلال آن منطقه شکل می گیرد و کارآمدی استانداران با این معیار سنجیده می شود که اداره ی استان با چه میزان خودکفایی در سرمایه و تکنولوژی و... از مرکز انجام شده و استفاده از ظرفیت ها و بضاعت های درونی منطقه چه نصابی داشته است.

البته روشن است که استان های صنعتی مانند اصفهان و اراک از سایر استان ها در این عرصه جلوتر هستند و برخی استان ها در سطوح پایین تری قرار دارند و لذا باید با تعیین استان های مُعین، فضا را برای ایثار و تعاون بین استان های مختلف از طریق انتقال سرمایه و علم و تکنولوژی و... فراهم کرد؛ همان گونه که در دوران دفاع مقدس یا سایر وضعیت های بحرانی از قبیل سیل و زلزله و...، چنین سیاستی اتخاذ شد. پس محورهای فوق الذکر، وضعیت مدیریتی کشور در دوران انتقال و چگونگی تناسب آن با راهبرد توقف توسعه غربی و تکامل مادی را ترسیم می کند.

شهرهای کوچک در طرح های عمرانی و خدماتی، روند مهاجرت به سمت آنها هدایت شود. هنگامی که توسعه یافتگی در شهرهای بزرگ متوقف شد، گردش مالی که قبلاً در آنها جریان داشت، به سوی سایر نقاط کشور باز خواهد گشت. در واقع نمی توان با طرح هایی مانند دورکاری یا وعده ی ارائه امکانات رفاهی در شهرستان ها (تطمیع مادی) از مهاجرت به شهرهای بزرگ جلوگیری کرد بلکه تحقق این هدف منوط به آن است که مردم در جریان این واقعیت قرار بگیرند که مدیریت کشور درگیر یک جنگ تمام عیار در عرصه ی اقتصاد است که دفاع از اسلام و ارتقای ظرفیت جامعه در راستای ظهور و پاسداری از خون شهدا به پیروزی در این جنگ وابسته است؛ همان گونه که طرح این شعارهای نورانی در عرصه ی سیاسی توسط حضرت امام، موجب همراهی مردم ایران و تداوم حیات انقلاب اسلامی در طول نزدیک به چهار دهه شده است.

ارتقاء آنها به سطح استانداردهای جدید جهانی نیز به بودجه های سرسام آور احتیاج دارد اما کمبود بودجه دولتی و ضرورت توجیه اقتصادی طرح ها برای بخش خصوصی، باعث می شود تا بسیاری از استان ها و مناطق کشور در بهره مندی از فرودگاه یا استفاده از سطح جدید استانداردهای فرودگاهی محروم شوند. این در حالی است که بر اساس شعارهای عدالت خواهانه ی نظام اسلامی، تمامی مردم باید از سطح رفاه یکسان برخوردار شوند و تبعیضات ناروا در همه ی ابعاد (از جمله تبعیض بین پایتخت و سایر شهرها) از بین برود. به عنوان نمونه، اگر به جای تبعیت از تکنولوژی سطح بالا و متمرکز در این زمینه - که توسط شرکت هایی همانند بویینگ و... مورد استفاده قرار می گیرد - تکنولوژی فرودگاه و هواپیما تجزیه شده و ساده شود، می توان تعداد فرودگاه های سطح کشور را از میزان کنونی به چند برابر آن افزایش داد زیرا دستیابی به تکنولوژی ساخت هواپیمایی که تعداد محدودی مسافر (مثلاً پنجاه نفر) را جابه جا کند، سخت و پرهزینه نیست و ارقام نجومی که امروزه در صنعت هوایی جهانی صرف می شود، مربوط به تکنولوژی پیچیده و متمرکزی است که برای تولید هواپیما با قابلیت جابه جایی صدها مسافر طراحی شده است. در سایر عرصه ها نیز تکنولوژی باید بر همین اساس تجزیه شده و از نوع ساده و بادوام آن استفاده شود.

لوکس و مبتنی بر تکنولوژی برتر تمایل دارند، رغبتی نسبت به کالاهای صادراتی ایران نخواهند داشت بلکه تنها مستضعفین منطقه و جهان آن را مناسب زندگی خود خواهند یافت و از آن استقبال خواهند کرد. در واقع کسانی که در تأمین نیازهای اولیه ی خود درمانده اند و از گرسنگی در معرض خطر مرگ قرار گرفته اند، توجهی به بسته بندی، طراحی صنعتی و سایر استانداردهای جهانی تولید کالا ندارند بلکه به دنبال کالاهای ارزان هستند و این خصوصیت را در کالاهای صادراتی ایران می یابند چرا که در تولید آنها از تکنولوژی ساده و بادوام استفاده شده است.

تأسیس شده (شبکه های یک تا چهار، شبکه ی خبر، آموزش، سلامت، مستند، افق، نسیم، آی فیلم، ورزش و...) که در تهران مستقر شده اند. اما در دوران گذار باید غیر از یک شبکه ی ملی، سایر شبکه ها به استان ها منتقل شوند تا موضوعات اقتصادی، مالی، خدماتی و... متناسب با وضعیت هر استان در رسانه انعکاس یابد. مثلاً سلامت در منطقه ی گرمسیر مانند جنوب کشور، تفاوت زیادی با سلامت در منطقه ی سردسیر دارد؛ یعنی همین تفاوت ها باید موضوع و محوری برای توزیع شبکه ها در استان ها قرار گیرد. پس رسانه باید با تغییر ساختار خود و ارائه ی اخبار و تحلیل هایی که متناسب با شکستن تمرکز در پایتخت و کلان شهرهاست، افکار عمومی را متناسب با رویکرد جدید هدایت کند و تنها بخش متمرکز از رسانه ی ملی که از بالاترین تکنولوژی استفاده می کند، بخشی خواهد بود که به تولید محصولات فاخر و ارائه ی تحلیل پیرامون گفتمان انقلاب و حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی می پردازد.

ارزان نیازهای عموم مردم در داخل کشور فراهم شود. هنگامی که فعالیت مراکز علمی داخلی از چارچوب سوالاتِ ناشی از سبک زندگی غربی خارج شود و بالاترین سطوح علمی در کشور برای تأمین الگوی مصرف دولتی تلاش کنند و این تلاش بر محور عناصر مذهبی و وقفی شکل بگیرد و منطق حاکم بر رویکرد جدید در اداره کشور مبتنی بر عقلانیتِ دین محور باشد، طبعاً روابط نزدیکی بین حوزه و دانشگاه پدید خواهد آمد و دانشگاه ها به سمت اسلامی شدن و حوزه ها به سوی حضور علمی در عرصه ی علوم انسانی اسلامی حرکت کرده و بالمئآل به اداره کشور کمک خواهند کرد و روابط بین این دو نهاد در امور سیاسی منحصر نشده بلکه عمق پیدا کرده و به روابط علمی و فرهنگی ارتقا خواهد یافت.

البته این نوع از الگوی تولید ممکن است موجب افزایش نسبیِ قیمت کالاها شود، اما با قدرت خرید عموم تناسب دارد و تمامی شهروندان می توانند این کالاها را خریداری کنند. زیرا همان گونه که قبلاً گفته شد، توقف رفاه دائم التزاید در الگوی مصرف عمومی و کاهش سطح انتظارات مردم، تورم مداومِ چند دهه ی گذشته را کنترل می کند و قدرت خرید را افزایش می دهد. در نتیجه، دولت دیگر ناچار نیست تا هر سال برای برآورده کردن انتظارات انقلابیِ کارگران، دستمزدها را متناسب با نرخ تورم افزایش دهد و تبعات مخرب آن را بپذیرد. در بخش کشاورزی نیز شاخصه هایی از قبیل تأمین نیاز داخلی برای همه ی مردم، حلیت و حرمت شرعی، کنار گذاشتن روش های تولیدی که سلامت را در معرض خطر قرار می دهند و...، بر استانداردهای صادراتی و سودآوری حاکم می شود.

موجب صادرات بسیار گسترده به مستضعفین منطقه و جهان خواهد شد و مستضعفان را به سوی نظام اسلامی جذب خواهد کرد؛ همان گونه که مقاومت و اقتدار در بخش سیاسی موجب شده تا مستضعفین جهان علی رغم تفاوت های فرهنگی، به جمهوری اسلامی علاقه پیدا کنند و حتی در سفرهای خارجی مسؤولین نظام، از آنان استقبال نمایند. پس ورود به جنگ اقتصادی با نظام جهانی، موجب انزوای ایران نمی شود و برخلاف گمان های باطل، به معنای کشیدن دیواری بزرگ بر دور کشور نیست بلکه با تداوم مقاومت اقتصادی و انتظارات پایین مادی، زندگی در ایران کاملاً ارزان خواهد شد و مهاجرین زیادی را به سوی خود جذب خواهد کرد. علاوه بر این، بخش بزرگی از جمعیت جهان که بر اثر روابط ناعادلانه ی نظام سرمایه داری، طعم محرومیت را چشیده اند، مشتاقانه با جمهوری اسلامی ارتباط برقرار خواهند کرد تا از رفتار عادلانه و منصفانه ی آن در عرصه ی اقتصاد و کالاهای ارزان بهره مند شوند. البته هنگامی که کشور به ثروت و قدرت اقتصادی لازم دست پیدا کند، بخشی از محصولات و کالاها به صورت رایگان در اختیار مستضعفین قرار می گیرد تا زمینه ای برای دعوت به اسلام و افزایش قدرت امت اسلامی فراهم شود.

یافت. البته روشن است که چنین رویّه ای بر اساس محاسبات غربی، امکان کسب درآمد و دستیابی به بودجه برای اداره کشور را از بین می برد و فروپاشی اقتصاد را به دنبال می آورد زیرا در اقتصاد متداول جهانی، بودجه ی کشور وابسته به مالیات است و بخش اعظم مالیات نیز متّکی به درآمدهای صادراتی است و محور صادرات نیز به کالاهای دارای ارزش افزوده ی بالا که بر اساس تکنولوژی برتر تولید شده اند، باز می گردد. اما اقتصاد و بودجه در ایران سالهاست که به درآمدهای نفتی متّکی شده و فرارهای مالیاتی در کشور نیز ارقام بزرگی را نشان می دهد. یعنی در وضع موجود، صادرات کشور در وضعیت بغرنجی به سر می برد و نه تنها اداره کشور به این بخش متّکی نیست بلکه با سیاست های مصنوعی در بخش های مختلف تلاش می شود تا صادرات و تولید در کشور از سلطه ی بخش توزیع و دلّالی و قاچاق رهایی یابد؛ چرا که از زمان رژیم پهلوی تا کنون، «توزیع» به قطب توسعه در ایران تبدیل شده است. در واقع فساد و وابستگی و بی تدبیری رژیم گذشته باعث شد تا اقتصاد به صورت مونتاژی و غیرعلمی وارد ایران شود و «تولید» به عنوان قطب توسعه در ایران قرار نگیرد. با پیروزی انقلاب، کشور دچار بحران های امنیتی و نظامی شد اما پس از عبور از این بحران ها، چالش بین «تولید غربی» با «عدالت انقلابی» از محوریت تولید در کشور جلوگیری کرده است.

اساساً تولید تنها زمانی به قطب توسعه در یک کشور تبدیل می شود که کالاهای داخلی به قیمتی ارزان تولید شوند و قابلیت رقابت با اقتصاد منطقه و بین الملل را داشته باشند. اما شعار عدالت در ایران انقلابی باعث شده تا ضربه های اساسی به الگوی مصرف طبقاتیِ غربی وارد شود و هزینه ی نیروی کار دائماً افزایش یابد. لذا بودجه ی کشور از طریق یارانه و سایر طرق پیدا و پنهان، صرف تأمین انتظارات مردم می شود؛ انتظاراتی که نه تنها متوقف یا کاسته نمی شود بلکه در قالب الگوی مصرفِ رفاه محورِ غربی قرار گرفته و لذا همواره در حال افزایش است. در نتیجه، کشور در وضعیت کنونی به صادرات غیرنفتی متّکی نیست تا

ص: 511

با قطع آن، مشکل غیرقابل کنترلی پدید بیاید اما با اتّخاد رویکرد جدید، درآمدهای نفت و بیت المال به نحوی تخصیص خواهند یافت که حاصل آن، امنیت اقتصادی برای مردم و حفظ قدرت خرید آنان از طریق تقیید رفاه غربی و کاهش تورم است که پیامد آن در مراحل بعدی، پایین کشیدن توزیع از محوریت در اقتصاد ملی و حرکت به سوی تولید ساده و بادوام خواهد بود. در واقع اگر چنین تدابیری اتخاد نشود، تولید هیچ گاه در این کشور رونق نخواهد یافت زیرا ارزش های اسلامی و شعارهای انقلابی در تضاد با الگوی تولیدی هستند که بر مبنای سرمایه سالاری و فاصله ی طبقاتیِ برآمده از آن طراحی شده باشد. این در حالی است که قواعد و محاسبات توسعه یافتگی در سایر کشورهای جهان (از مالزی و ترکیه و کره جنوبی تا چین و برزیل و آفریقای جنوبی) إعمال شده و نتیجه داده و رشد تولید ثروت را به همراه تحمیل محرومیت بر مردم و برده داری مدرن و سایر اخلاق رذیله تحقق بخشیده است.

رویکرد جدید، بسیاری از هزینه های اداره کشور در سطح کلان آن سرشکن شده و از حالت متمرکز خارج می شود و اضطراب و تشویش برخی مدیران نظام که ناشی از کمبود بودجه و منابع برای اداره کشور است و زمینه ی وابستگی به دشمن و نفی جنگ اقتصادی را فراهم می کند، از بین می رود.

همان گونه که مدیریت حضرت امام در دفاع مقدس باعث شد تا بسیاری از هزینه های سنگین جنگ - که ناشی از مدرن شدن آن است - کاهش یابد و بخش بزرگی از تجهیزات نظامیِ مورد نیاز کشور، از طریق غنیمت هایی تأمین شود که دستیابی به آنها حاصل عملیات های برق آسا و طراحی های نوین و غیرکلاسیک در جنگ بود. در حالی که محاسبات متداول جنگی - که توسط امیران متعهد ارتش به مسؤولان نظام منتقل می شد - حکم می کرد که به دلیل تفوّق کامل ارتش بعث بر ارتش ایران از لحاظ حجم هواپیماها، تانک ها، تسلیحات پیشرفته و کمک های ابرقدرت ها از جهت مالی و اطلاعاتی و...، امکان مقابله با عراق وجود ندارد و باید با آتش بس و مذاکره، از اشغال سایر نقاط ایران جلوگیری کرد و بخش باقیمانده از اراضی کشور را حفظ نمود. امروز نیز مقام معظم رهبری اصرار دارند که پی ریزی اقتصاد مقاومتی تنها با تکیه به ظرفیت های داخلی امکان پذیر است اما هنگامی که عرصه ی جنگ اقتصادی دشمن و مرزهایی که توسط آن مورد تهاجم قرار گرفته، تبیین نشود، مسؤولان و کارشناسان کشور هماهنگی و ارتباط همه جانبه ی اقتصاد ملی با اقتصاد منطقه و بین المللی را پی خواهند گرفت و در مراحل بعدی، هزینه های سنگین ساخت و حفظ و توسعه ی زیرساخت ها و روبناها، عملاً آنها را مجبور خواهد کرد که الگوی مصرف طبقاتیِ نظام سرمایه داری را بپذیرند و شعار عدالت را به پای روند توسعه قربانی کنند. چرا که تحقیقات پیچیده و بودجه های سرسام آوری که برای توسعه ی تکنولوژی صرف می شود، عملاً آن را به سخت افزارهایی تبدیل کرده که تخلیه ی شهوات یک قشر خاص (سرمایه داران) را بر منافع عمومی حاکم می نماید.

ص: 513

پس باید توجه داشت که دیگر کارشناسی غربی، استقلال هر کشور در تمامی زمینه ها را یک وهم می داند اما اصل اساسی در مدیریت حضرت امام و مقام معظم رهبری این است که با تکیه بر اسلام می توان در همه ی عرصه ها به خودکفایی رسید و احتیاج کشور به خارج را قطع کرد. دستیابی به این هدف مهم در این دوران که ساختارهای غربی در تمامی شئون کشور حضور دارد، نیازمند یک تدبیر دقیق و همه جانبه است. لذا در این مباحث، تحلیل ریشه ای مرحوم علامه آیت الله حسینی الهاشمی از ناهنجاری اصلی در اقتصاد کشور بیان شد و سپس الزامات این تحلیل در برخی ابعاد و سطوح اداره کشور تبیین گردید تا خلأ علمی نظام اسلامی در این عرصه مرتفع گردد.

ص: 514

5

اعطائی و ابزارهای انتقال ثروت به بخش خصوصی شرعاً صحیح نیست بلکه این حمایت های قانونی باید به بخش وقف تعلّق گیرد. به عبارت دیگر، تفکیک مالکیت از مدیریت و سلب اختیارِ اعضا در شرکت ها به نفع 51 درصد از سهام، موجب تجمّع ثروت شده و قابل پذیرش نیست و چنین رویّه ای در احکام شرعی، به بخش وقف اختصاص دارد. اما در نظام اقتصاد غربی، تضمین سود سرمایه از طریق انحصارات، تسهیلات و نظام موازنه ی قدرت در مکانیزم عرضه و تقاضا انجام می پذیرد و بخش خصوصی بیشتر از سایر شهروندان، از خدمات دولتی و شهری بهره مند می شود و با کاهش هزینه های تولید، سودهای کلانی به دست می آورد که هیچ یک از این امور، شرعاً جایز نیستند. در واقع از آنجا که پرورش صحیح اسلامی بر اساس احکام نورانی شرع محقق می شود، پرورش در محیط اقتصاد سرمایه داری که بر تجمّع ثروت مبتنی شده، مورد تأیید نظام اسلامی نخواهد بود. پس صحّت معاملات منوط به تقوّم اراده به مالکیّت خواهد بود و رعایت احکام دینی بر مبنای «تعاونوا علی البرّ و التقوی» منشأ مالکیت در نظام اسلامی قرار خواهد گرفت و حقّ کسب سود از جامعه، برابر با روابطی است که مبتنی بر حقانیت باشد و در خلال آن، فرد سودی به جامعه برساند. در نتیجه، بستر سازیِ حاکمیت برای روابط و معاملات موجود، غیر شرعی است زیرا روابط آن بر اساس حقانیتی که تعریف شد، جریان نیافته است.

جهش اقتصادی در هماهنگی با قطب های توسعه ی جهانی و پذیرش توصیه های آنان در این جهت، ضربه ی اساسی به صیانت کشور خواهد زد و با به حاشیه بردن اصلِ نفی سبیل(1)، سلطه ی اقتصادی کفار را در پی خواهد آورد. همان گونه که شرکت های خارجی هنگامی که وارد یک کشور می شوند، به دنبال تحمیل منافع خود هستند و در صورت وجود چالش در این زمینه، دولت حاکم را به تعطیلی کارخانه های خود و عدم تأمین نیاز کشور در موضوعاتی که به فعالیت آنها وابسته است، تهدید می کنند تا هیئت حاکمه ناچار به تسلیم در برابر خواسته های آنها شود.

نظام سرمایه داری، در اختیار بخش خصوصی است و با اصل قرار دادنِ کالا و تبعیت نرخ دستمزد از سود سرمایه، انسان به موجودی حقیر و حریص و حسود تبدیل می شود. بنابراین بخش دولتی در نظام اسلامی نباید با انگیزه ی سود سرمایه فعالیت کند بلکه باید اهداف آرمانی و الگوی درآمد انقلابی و زاهدانه و مبنای ایثار در آن جریان یابد و تنها نیروهای وقفی و شهادت طلب که حاضرند در همه ی ابعاد برای اسلام فدا شوند، سرپرستی الگوی تولید را به دست بگیرند تا گزینش های ناسالم ریشه کن شده و افرادی بکار گرفته شوند که دارای تعهد و تخصص لازم برای هر منصب باشند. لذا صنایع مادر به بخش خصوصی سپرده نمی شود بلکه این صنایع با بودجه ی دولتی و سایر مقدوراتِ دولت اسلامی اداره شده و مدیریت و ابزار آن در معرض اصلاح قرار می گیرد. در نتیجه، «مدیریت کار» جایگزینِ «مدیریت سرمایه» می شود(1) زیرا در اقتصاد اسلامی، کرامت انسان اصل است و گردش سرمایه باید به تبع آن صورت پذیرد؛ نه این که نظام اشتغال، محکومِ روندی شود که به تئوریزه شدنِ سرمایه می انجامد. در واقع تحول در تکنولوژی و اتوماسیون و صرفه جویی در مقیاس تولید، بر ضدّ کرامت انسانی هستند زیرا صرفه جویی در مقیاس تولید و ارزان شدن کالا بر اساس «صرفه برای مردم» و ارزانی برای عموم تعریف نمی شود بلکه به نفع سرمایه داران و ثروتمندان است که دارای قدرت خرید بالا هستند. اما فقدان عدالت در قدرت خرید موجب می شود تا علی رغم مملوّشدن بازار از کالاهای جدید، مردم نمی توانند

ص: 519

از این کالاها بهره مند شوند و از این رو با اصل قرار دادن محرومیت در این دستگاه، انسان تحقیر می شود. پس در بخش تولید، تکنولوژی متمرکز و پیچیده که چنین تبعاتی را در پی دارد، قابل پذیرش نیست و فنّ آوری باید تجزیه شود.

دستمزد نیستند بلکه می خواهند زندگی خود را در سایه ی فرهنگ وقف تأمین نمایند. به عنوان مثال عموم مردم آرزو می کنند تا در خانه ای که به نام ائمّه ی هدی وقف شده، سکونت گزینند یا از لباسی که در این راه دوخته شده، استفاده کنند یا به جای آن که فقط در ایّام محرّم و صفر از برکات مادی عزاداری سیدالشهداء استفاده کنند، مایل اند در تمام طول سال از این خوان پرنعمت و مبارک بهره ببرند. لذا هنگامی که بخش وقف به عنوان رکن اقتصاد قرار گیرد، می تواند به جهت دهیِ الگوی مصرف مردم بپردازد و علاوه بر این که انگیزه ی دینی را محور تولید قرار می دهد، مصرف را نیز بر اساس همین انگیزه ساماندهی کند و همگان را بر سر سفره ای بنشاند که به برکت حضرات معصومین برای عموم شهروندان پهن شده است. خصوصاً با توجه به این که در ادامه ی مباحث به این نکته اشاره خواهد شد که مدیریت بخش وقف باید به حرم های شریفه و مساجد و مصلی ها واگذار شود. پس بخش وقف در اقتصاد اسلامی، جایگزین تعاونی ها در شکل غربی و شرقی آن خواهد شد و بخشی نیمه متمرکز، پرورشی و گروهی است که هدایت اشتغال را به عهده می گیرد.

طبیعی و ابزار و امکانات برای ساختارهای عظیمه است و محور سوم، ایجاد شغل برای جمعیت جوان کشور است. ب) ساختارهای کریمه (ارتباطات تولیدی) که تأمین ظرفیت زیارتی، تأمین ظرفیت حمل نقل زائرین و اسکان و مصارف آنان را بر عهده دارند. ج) ساختارهای رحیمه که اولویت اول آنها اهتمام به ازدواج، اولویت دوم آنها توجه به بهداشت و درمان و درمانگاه های رایگان و اولویت سوم آنها تأمین اجتماعی (دارالایتام و قرض الحسنه) است.

این دوره صرف آن خواهد شد که جوانان، مهارت های مختلفی را که امروزه در هنرستان ها آموزش داده می شود، فرا بگیرند و با تکیه به مهارت خود، به کار در شرکت های اسلامی مشغول شوند؛ با علم به این که پس از پایان این مدت و در ازای کارکردی که داشته اند، اموال شرکت به آنها واگذار شده و به عنوان مالک، عضوی از شرکت شناخته خواهند شد. یعنی این شرکت ها که در دوران سربازی و با کار سربازان شکل گرفته اند، از منابع طبیعی و سایر ظرفیت های کشور استفاده می کنند و جوانان را تحت سرپرستی دولت، از آموزش و اشتغال بهره مند کرده و همزمان حقوق حداقلی را که توانایی ازدواج و تشکیل خانواده را به جوانان می دهد، به آنان پرداخت می نمایند. پس از پایان پنج سال، جوانان هم در تولید نقش آفرینی کرده اند و هم با مالکیت در شرکت، سرمایه ای به دست آورده اند و هم با تشکیل خانواده، نیاز عاطفی - جنسی خود را تأمین نموده اند.

به معنای سپردن تمامی شئونات اقتصادی به بخش دولتی نیست بلکه در امور مالی، سرمایه های مردم است که جایگزین سرمایه های بیگانه خواهد شد.

به عنوان نمونه در وضع موجود، دولت ناچار است به صرف بودجه های سنگین برای تأمین زیرساخت های پیچیده مبادرت کند تا بستر فعالیت بخش خصوصی را فراهم نماید اما در الگوی انتقال، این هزینه ها حذف شده و تأمین تکنولوژی ساده و بادوام برای شکل گیری اقتصاد مردمی و غیرمتمرکز جایگزین آن می شود و به این صورت، هزینه های سرسام آور برای دستیابی به تکنولوژی برتر منتفی می گردد. همچنین در وضع موجود، بخش قابل توجهی از بودجه ی کشور صرف هزینه های جاری در بخش دولتی می شود اما با محوریت بخشیدن به الگوی درآمد انقلابی و زاهدانه در بخش دولتی، امتیاز خواهی و حرص در این بخش و هزینه های آن به شدت کاهش می یابد. بخش دیگری از هزینه ها مربوط به طرح های عمرانی است اما از آنجا که در الگوی انتقال، پی گیری روند رفاه دائم التزاید در الگوی مصرف عمومی نفی شد، به سرمایه های بزرگ خارجی برای «ساخت، نگهداری و ارتقاء سطحِ» طرح های عمرانی و خدماتی نیازی نیست بلکه بومی کردنِ سطح موجود از رفاه و امکانات و تعمیم آن به سراسر کشور دنبال خواهد شد که اتخاذ این سیاست برای تحقق طرح های عمرانی، هزینه های به مراتب کمتری را در پی دارد.

اقتصادی کشور بر محور پایتخت و کلان شهرها شکل گرفته و همه نقاط به بودجه مرکز نیازمندند و برای تأمین الگوی مصرف غربی و مرفّه به دولت فشار می آورند. اما در رویکرد جدید، نیاز کلان شهرها به پایتخت و نیاز شهرها به کلان شهرها و نیاز روستاها به شهرها به شدت کاهش خواهد یافت و با تغییر در الگوی تولید و تکنولوژی، هر منطقه به سمت استقلال و درون زایی حرکت خواهد کرد و به همین دلیل، بسیاری از هزینه هایی که از اقصی نقاط کشور به مرکز تحمیل می شد، منتفی خواهد شد. به تبع این روند، تمامی مراکز دولتی و خصوصی که متناسب با جغرافیای اقتصادی قبلی شکل گرفته اند، تدریجاً از بین خواهند رفت و لذا منابع مالی جدیدی برای تحقق رویکردهای نوین پدید خواهد آمد. همچنین واگذاری انفال و معادن و... به بخش خصوصی و گردش پول عموم در سیستم مالی که به سوی رفاه هدایت می شد، متوقف می شود و به پتانسیلی برای حمایت از بخش وقف و ارتقای ظرفیت سیستم مالی جدید تبدیل می گردد. خصوصاً در مورد انفال باید توجه داشت که درآمدهای حاصل از آن باید به خزانه واریز شده و هیچ بخشی از انفال به بخش خصوصی واگذار نشود بلکه بخش خصوصی در صورت نیاز و تمایل به استفاده از انفال، باید اجاره پرداخت کند. تشویق های صادراتی و وارداتی و سایر یارانه های پنهانی که بخش خصوصی تعلق گرفته نیز قطع می شود و پشتوانه ی اقتصاد مردمی قرار می گیرد.

همچنین بخش دولتی حق ندارد پروژه های عمرانی را بر اساس سودآوری و توجیه اقتصادی آغاز کند بلکه باید عدالت در طرح های عمرانی و خدماتی را به مثابه محور این پروژه ها قرار دهد. زیرا سودآوری و رفاه دائم التزاید نباید به وصف اقتصاد کشور تبدیل شود گرچه بخش خصوصی بدون حمایت دولتی می تواند با انگیزه ی سودآوری به فعالیت اقتصادی اقدام کند. از سوی دیگر، واگذاری زمین به بخش خصوصی متوقف شده و تنها اجاره داده می شود اما زمین روستاها مشروط به احیاء اراضی و انجام سایر فعالیت های اقتصادی در آن به اشخاص حقیقی واگذار خواهد شد ولی اشخاص حقوقی مشمول این

ص: 526

واگذاری ها نخواهند بود. در نتیجه، صنایع کشاورزی و دامداری متمرکز که توسط بخش خصوصی و با انگیزه ی سودهای کلان ایجاد شده اند، کاهش پیدا خواهند کرد و متناسب با این روند، ساماندهی متمرکز آب و برق و گاز نیز تداوم نخواهد یافت. اساساً در رویکرد جدید، تمرکز در صنایع تنها برای بخش وقف که توسط مساجد و مصلی ها و حرم های شریفه مدیریت می شوند، مجاز خواهد بود.

در بخش مالی نیز حرکت نظام باید به سمت سلب کارآمدی از اوراق بهادار و سفته بازی و سایر اموری باشد که با تکاثر و تمرکز سرمایه تناسب دارد تا در وضع مطلوب، زمینه برای دستیابی به پول اسلامی فراهم گردد. باید توجه داشت که تحقق پول اسلامی یک انقلاب در اقتصاد به شمار می رود که اقتصاد مردمی را به حرکت می اندازد. هنگامی که تمامی ظرفیت داخلی و ابزارهای انتقال ثروت از بخش خصوصی به بخش وقف معطوف شود، پشتوانه برای پول اسلامی شکل می گیرد. در واقع با افزایش انگیزه و فعالیت برای تولید، مردم ثروتمندتر می شوند؛ اما با این تفاوت که پرورش این مردم در بستری انجام شده که برخاسته از تئوری تولید اطلاع و تولید قدرتِ الهی است. یعنی پشتوانه ی پول اسلامی برخلاف دلار، حرص و حسد و سایر اخلاق رذیله - که در تولید انبوه و توسعه ی تکنولوژی، گردش مالی بر اساس ربا و تجارت جهانی منعکس می گردد - نیست بلکه تولید انبوه و صرفه جویی در مقیاس تولید که به نفع ثروتمندان است، به الگوی تولید مردمی تبدیل می شود؛ ربا از گردش مالی حذف شده و بیع و سایر عقود اسلامی جایگزین آن می گردد ودر عرصه ی تجارت، بازارهای مبتنی بر تکنولوژی برتر از دستور کار خارج شده و بازارهای هدف بر اساس نیاز مستضعفین جهان - که بخش بزرگی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند - معین خواهند شد. در نتیجه، تعاون و توسعه ی خیرات (به معنای تولید و توزیع و مصرف بر اساس اخلاق حمیده) به پشتوانه ی پول اسلامی تبدیل می شود و توزیع عادلانه در بین عموم، نیروی بیشتری را برای مشارکت در تولید جذب می کند و موجب می شود تا اصل

ص: 527

ورشکستگی و محوریت سخت افزارها از بین برود و نرم افزارهای اخلاقی و انسانی در جایگاه محوری قرار بگیرد. البته هنگامی که پول اسلامی تحقق یابد، همواره مورد هجمه دشمنان قرار خواهد گرفت زیرا استقلال اقتصادی در داخل و الگوشدن نظام اسلامی در خارج را پدید خواهد آورد و همانند جاذبه ی نظام سیاسی در جمهوری اسلامی، جاذبه ای اقتصادی را در برابر مستضعفین عالم به نمایش خواهد گذاشت. لذا دشمنی های نظام سرمایه داری بر پول اسلامی متمرکز خواهد شد و قدرت این پول در مقاومت آن در برابر معادلات نشر اسکناس در سطح جهانی، بروز و ظهور خواهد یافت. البته از آنجا که معادلات اقتصاد اسلامی مبتنی بر گردش مالی نیست و محوریت در آن با عقود شرعی است، دستیابی به پول اسلامی در مراحل پایانیِ جنگ اقتصادی و در بلندمدت رخ خواهد داد.

اندازه گیری خواهد شد و نرم افزارها محوریت خواهند یافت و به تبع آن، تعریف منابع نیز تغییر خواهد کرد. روشن است که در پی تغییرات فوق قطعاً نظام آماری کشور نیز دگرگون خواهد شد.

مطالب فوق، نکاتی بود که می تواند ابهامات و سوالاتی که از سوی ادبیات تخصصی دانشگاه مطرح می شود، پاسخ دهد و بحث پیرامون تئوری تولید ثروت در دوران انتقال را تکمیل کند و نُه محوری که ابتدائاً ذکر شد، چارچوبی از تئوری تولید ثروت در نظام اسلامی را برای دوران انتقال بیان می نماید و علاوه بر تعیین جایگاه «بخش دولتی، بخش خصوصی و بخش تعاونی» و بیان نقش هر یک در سه عرصه ی «هدایت قیمت ها، به زیستی و اشتغال»، توضیح می دهد که «گردش امور مالی» در اقتصاد موجود با نظام اقتصادی اسلام درگیر است، «توسعه ی تکنولوژی و تولید انبوه» برخلاف عدالت و کرامت انسانی و به نفع قشر سرمایه دار است و «تجارت» و صادرات و واردات، وابسته به قیمت ارز و GNP است که به صورت منصفانه و عادلانه و مردمی تعیین نمی شود.

این گونه تئوری تولید ثروت را تحول می بخشد. لذا گرچه در نکات پیش گفته به راه برون رفت از وضع موجود اشاره شد و در خلال آن، نیاز و ارضاء تحمیلی از تمدن غرب پذیرفته شده و تنها توسعه ی این روند مقیّد گشت، اما در صورتی که این مسیر طیّ شود و جهتِ «ساختارها» بر اساس احکام دینی و عقلانیتِ دین محور تغییر یابد، جریان نیاز و ارضاء نیز به تدریج تحول خواهد یافت و در چندین دهه ی آینده، نیازهای جدیدی تولید خواهد شد که منشأ آن، داخل مرزهاست و نه خارج آن. پس گرچه در وضع مطلوب، نیازهای مادی و دنیوی باید به تبع نیازِ عبادت و دستگاه معنویت تعریف شود، اما فعلاً ادراک دقیقی از این امر وجود ندارد و تنها باید از طریق درگیر شدن با وضع موجود (برخورد با ادبیات توسعه ی پایدار و همه جانبه) و نفی آلهه (لا اله) اقدام کرد تا در طول زمان، تصویر روشن تری از پرستش اجتماعی خدای متعال در دوران مطلوب (الا الله) پدید آید. از این رو مباحثی که پیرامون تئوری تولید ثروت در دوران انتقال بیان شد، ابتدائاً باید به یک ادراکِ مبتنی بر مدل و الگو تبدیل شود و مبنای طراحیِ چند چشم انداز بیست ساله قرار بگیرد و الزامات آن در تئوری تولید اطلاع و تئوری تولید قدرت بیان گردد تا با خروج از ساختارهای غربی طیّ چندین دهه، زمینه برای حرکت به سوی تمدن مطلوب فراهم شود.

به عنوان مثال، امروزه تأمین آب شرب به لوله کشی وابسته است که در آن از آب سدّها و رودخانه ها و سفره های زیرزمینی استفاده می شود و تمرکز جمعیت در شهرها، تولید و استفاده از تکنولوژی پیچیده در شبکه ی آب و فاضلاب را به امری ضروری تبدیل کرده است. حال اگر اثبات شد که طبق فرهنگ دینی، وضع مطلوب در این زمینه نوشیدن آبی است که از آسمان نازل می شود و روشن گردید که آب لوله کشی چه مضرّات بزرگی برای بهداشت و سلامت عمومی در پی دارد و چه هزینه های سنگینی را بر این بخش ها تحمیل می کند، باز هم تحقق آن در تمامی کشور به تحقیقات پیچیده و پژوهش های مفصلی نیازمند است تا چگونگی این کار تبیین شده و تکنولوژی و مهندسی متناسب با آن تولید

ص: 530

شود. حتی زمانی که این مهندسی و تکنولوژی پیچیده تولید شود، ممکن است اجرای آن در ابتدا به استان های پربارش در شمال و شمال غرب منحصر گردد. پس یک سیاست واحد اتخاذ نمی شود اما متناسب با شرایط و مقدورات، تمرکز در بخش های مختلف شکسته شده و تغییر جهت ها إعمال می شود.

همه این امور وابسته به آن است که هجمه ی سبک زندگی غربی به امت دینی در تمامی ابعاد درک و فهم شود و نفی سبیل و مقابله با سلطه ی کفار به صورت همه جانبه به یک باور جدّی تبدیل گردد. زیرا تنها در این صورت است ترس ها و نگرانی ها برای کنار گذاشتن روند متداول زندگی از بین می رود و این اعتقاد به وجود می آید که می توان به سبک دیگری زندگی کرد و هزینه های این تغییر را پذیرفت. در واقع مشکل کنونی ادبیات دانشگاه آن است که هیچ راهی برای زندگی را غیر از آنچه امروز در دنیا تجربه شده و در سراسر جهان جریان یافته، نمی پذیرد و راه نوین را ممکن نمی شمرد. اما حضرت امام و مقام معظم رهبری همواره فریاد می زنند که با اتّکال به خدای متعال و فرهنگ دین و قدرتی که امروز برای شیعه حاصل شده، می توان تدبیر نوینی را برای زندگی بشر طراحی کرد و این حقیقت را در عرصه ی سیاسی به اثبات رسانده و در عینیت به نمایش گذاشته اند. اما حفظ این دستاورد سیاسی و تداوم آن در عرصه ی فرهنگ و اقتصاد، به پشتوانه ی آکادمیک نیازمند است.(1)

انتظامی، پشتوانه ی اقتصاد سرمایه داری (ربا، تولید، تجارت) قرار می گیرند و کسانی که در بالاترین درجات حرص هستند، از این ابزارها برای حفظ و افزایش ثروت خود استفاده می کنند و در نتیجه، خُلق تجاوز بر جوامع غربی و بازارها حاکم می گردد و جرأت ورود به عرصه های اقتصادی از عموم مردم سلب می شود. چون نظام سرمایه داری برای محافظت از سرمایه و سود آن، از طریق انحصارات و به خدمت گرفتن قوای سه گانه توسط بخش خصوصی امکان رقابت سالم را از مردم می گیرد و از سوی دیگر، برخورد قاطع دستگاه قضایی با تخلفات اقتصادی که به پایمال کردن کرامت انسانی به نفع سود کالا و سرمایه منتهی می شود، مردم را از عرصه اقتصادی خارج می کند. بحران مسکن در امریکا یکی از نمونه های این واقعیت بود که در طیّ آن، میلیون ها نفر از مردم توسط دستگاه قضایی و انتظامی از خانه های خود بیرون رانده شدند و اموال آنان در کمال بی رحمی مصادره شد و این برخورد در حالی رخ داد که بحران مسکن یک مشکل در سطح ملی و کلان بود و عموم مردم در آن نقشی نداشتند.

اما با پیروزی انقلاب اسلامی و جریان گستاخی انقلابی و شکستن ساختارهای طبقاتی نظام سرمایه داری که از دوران ستمشاهی به ارث رسیده بود، ترس مردم از بین رفت و همگان برای حضور در عرصه های مختلف از جمله بخش اقتصاد، جرأت پیدا کردند. در نتیجه، بازار از مسیر خود خارج شد و تبعاتی مانند افزایش چک های بلامحل، روند فزاینده ی پرونده های ورودی به دستگاه قضایی و... پدید آمد. پیشنهاد ما برای خروج از وضعیت موجود بازار در ایران، ورود به فضای جنگ اقتصادی است زیرا هنگامی که عموم مردم شرایط بحرانی اقتصاد ملی را درک کنند، برای تأمین نیازهای مادی خود دست به ریسک نمی زنند و برای سودآوری، اقدام به ورود در عرصه ی اقتصادی نمی کنند. البته جنگ اقتصادی یک واقعیت عینی است که کشور سال هاست با آن درگیر است اما اقتصاد متداول به این واقعیت توجهی نمی کند. در واقع جهش قیمت ها در ایران از سنخ گرانی و تورمی نیست که در اقتصاد کلاسیک و متداول به آن پرداخته می شود بلکه علم اقتصاد باید آن را

ص: 532

به عنوان یک استثناء مورد بررسی قرار دهد و نسبت به تفاوت های ماهوی آن با آنچه در دنیا جریان دارد، پاسخگو باشد. زیرا حدود دویست کشور دنیا زندگی اقتصادی خود را بر اساس سبک زندگی غربی سامان داده اند و بر اساس چارچوب های مفهومی و عینیِ مشخّصی در تورم، اشتغال، تولید ثروت، موازنه ی ارزی و... عمل می کنند و اکثراً به ثبات و امنیت اقتصادی رسیده اند و بر همین مبنا، روند آینده ی اقتصاد ملی خود را پیش بینی می کنند اما این روابط و شاخصه های اقتصادی با ورود به جامعه ی انقلابی ایران، وضع و شکل دیگری پیدا کرده اند و لذا جهش قیمت ها در طول سی وهفت سال گذشته به نحوی تداوم یافته که هرگونه ثبات و امنیت اقتصادی را از بین برده است. پس ترسیم هجمه ی تمام عیار و دشمنی آشکار در بخش فرهنگی و اقتصادی یک ضرورت اساسی است تا بر اساس آن بتوان، جهت گیری الهیِ حضرت امام و مقام معظم رهبری را در این دو عرصه جریان داد و ضربه ای اساسی به فضای مادی حاکم بر اقتصاد و بازار وارد کرد.

پیرامون موضوع ادارات باید توجه داشت که عرف معمول در دنیا، دستمزد بخش اداری را به سطحی رسانده که شأن مالی کارمندان از کاسب های خُرده پا بالاتر است و در دوران رژیم طاغوت نیز چنین وضعیتی بر جامعه ی ایران حاکم بود. اما اکنون کارمندان تحت فشار شدید مالی هستند که این روند قهراً فساد اداری را به دنبال دارد. به تعبیر دقیق تر، مقوله ی «اداره» مبتنی بر توزیع اختیارات و تقسیم کار گسترده برای تأمین نیازهای یک ملت است اما فشار اقتصادی بر کارمندان و نپذیرفتن ذلّت از سوی آنان باعث می شود تا ادارات در ایران، اختیارات گسترده ی خود را به ابزاری برای کاهش این فشار تبدیل کنند. روشن است که با قرارگرفتن کارمندان در این محیط، توصیه به رعایت دستورهای دینی و ارزش های اخلاقی اثری بر اکثریت آنان نخواهد داشت و تنها تعداد کمی باقی می مانند که از اختیارات خود برای تأمین نیاز اقتصادی سوء استفاده نمی کنند و خود را به فساد اداری نمی آلایند؛ حتی اگر مجبور به اشتغال در شغل دوم شوند. لذا تورم مداوم و فقدان امنیت اقتصادی، به محیط اداری و کارمندان فشار آورده و موجب تعمیم رشوه و فساد در ادارات شده و کار را به

ص: 533

جایی رسانده که بخش هایی از قشر پزشکان به عنوان یک قشر برخوردار را نیز به پدیده زیرمیزی آلوده کرده است. بنابراین هنگامی که درگیری نظام با جنگ اقتصادی تحمیلی از سوی سبک زندگی غربی برای مردم تبیین شده و این واقعیت به یک گفتمان تبدیل شود، اکثریت مردم با رویکرد جدید همراه شده و دست به ایثار و فداکاری خواهند زد و فساد از شکل تعمیم یافته خارج خواهد شد و تعداد کمی باقی خواهند ماند که شناسایی و تصفیه ی آنها توسط بازاریان متدیّن یا کارمندان انقلابی امکان پذیر خواهد بود.

آنچه این ادّعا را تأیید می کند، توجه به این نکته است که ارتش ایران پرورش یافته ی رژیم پهلوی و محیط فاسد آن بود اما برخورد انسانی و اخلاقیِ حضرت امام با آن باعث شد تا غیر از عدّه ی معدودی که در ابتدای انقلاب تصفیه شدند، سایر نیروهای ارتشی هشت سال در دوران دفاع مقدس بجنگند و پس از آن تا امروز، رفتاری بر ضد نظام اسلامی در ارتش دیده نشده است. این در حالی است که تقسیم کار سازمانی، اختیارات گسترده ای را به هر نهاد تفویض می کند که می تواند به زمینه ی مناسبی برای معامله و خرید و فروش اطلاعات و جاسوسی تبدیل شود و نمونه های آن در ارتش های کشورهای منطقه مانند عراق، مصر، لیبی و... قابل مشاهده است. در واقع رفتار الهیِ حضرت امام، پاک ترین ارتش جهان را از میان ویرانه های پلیدی که توسط رژیم پهلوی ایجاد شده بود، پدید آورد؛ ارتشی که بدون برخورداری از مزایای ویژه ای که در دوران پهلوی به آن انس گرفته بود، نظام اسلامی را در هشت سال جنگ تحمیلی یاری نمود و اختیارات خود را به ابزاری برای کاهش فشار مادی تبدیل نکرد. این واقعیت ها معجزات الهی بزرگی هستند که مدیریت حضرت امام و مقام معظم رهبری ما را به تکرار آن در سایر بخش ها دعوت می کند. پس نباید بازاریان و کارمندان و سایر اقشار ملت قهرمان ایران را تحقیر کرد و آنان را به عنوان مقصّرین اصلی در قانون شکنی معرفی نمود بلکه فقدان توانایی برای مقابله با محیط های فاسد غربی و عدم مدیریت در ایجاد محیط های سالم اجتماعی است که این ناهنجاری ها را پدید آورده و

ص: 534

هنگامی که این ناتوانی ها برطرف شود، وضعیت موجود در ادارات و بازار و مدارس و دانشگاه ها و... به محیط های معنوی و انقلابی نزدیک خواهد شد.

در بخش خدمات نیز باید توجه داشت که اگر تکنولوژی برتر از این بخش حذف شود و خدمات با تکنولوژی خُرد و متوسط و بر اساس سیاست های عدالت محور ارائه گردد، هزینه ی زندگی برای عموم کاهش خواهد یافت. البته تغییر در نرم افزارها و قوانین مربوط به خدمات نیز ضروری است؛ یعنی مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا باید قوانینی متناسب با «نظام موازنه ی قدرتِ» جدید را به نفع مردم تصویب کنند و حمایت های قانونی از آن را سامان دهند. در این صورت، رشد مداوم قیمت خدمات از قبیل کرایه تاکسی، هزینه تعمیر و سرویس لوازم منزل و... متوقف شده و اخلاق مادی حاکم بر بخش خدمات تضعیف خواهد شد.

ص: 535

ص: 536

6

عمل می کنند و این روند در نهادهایی مانند سینما، تلویزیون، ماهواره، کاباره، قمارخانه، هتل ، اماکن تفریحی و ورزشی و... امتداد می یابد تا با ایجاد بستر تخلیه ی شهوات، «انگیزش و پرورش و گزینشِ مادی» تحقق یابد. در نتیجه ی این روند، حریص ترین و متجاوزترین عناصر وارد باندهای مافیایی می شوند اما کسانی که به شهوت قاعده مند و توحّش منظم اعتقاد دارند، در قالب تکنوکرات ها جای می گیرند و تمدن مدرن به این صورت، هفت میلیارد مردم روی کره ی زمین را به سمت پرتگاه های ضلالت و سقوط می کشاند.

روشن است که جامعه دینی و نظام اسلامی نمی خواهد به سوی ظلمات و شهوات و دنیاپرستی حرکت کند و چنان حیاتی را خسارت و زیانی بزرگ و عامل برده داری و استعمار بشر و تجزیه ی قوای او و موجب حاکمیت یافتن قشری خاص بر عموم مردم برای تخلیه ی شهواتِ هیئت حاکمه می داند. باید توجه داشت که در فرهنگ دینی، این دنیا به دلیل فعالیت هوای نفس در درون و جولان دستگاه کفر و نفاق در بیرون، محیطی خطرناک است که تنها با کمک گرفتن از شبکه معنویت می توان از آن به سلامت عبور کرد. لذا در معارف الهی، دنیا برای مؤمن به مثابه زندان توصیف شده(1) و زندگی کوتاه انسان در آن به حالت «تجافی»(2)

ص: 538

تشبیه گردیده و حیات مؤمنین بر اساس مقاومت و مملوّ از درگیری و بلا و مصیبت تعریف شده است. پس تئوری تولید قدرت و ثروت و اطلاع در نظام اسلامی باید در خدمت این نحوه از زندگی باشد و زمینه ای را فراهم کند که این سفر کوتاه، با سعادت و هدایت به پایان برسد و همزمان زشتی و خسارت و نامعقول بودنِ تمامی ابعاد سبک زندگی غربی و جریان اخلاق رذیله در آن را افشا نماید. زیرا رفتار دنیاپرستان در تعلّق به دنیا و عشق بازی با آن، همانند مسافری است که در اواسط راه و قبل از رسیدن به مقصد، به خرید زمین و ساخت وساز برای سکونت در آن مبادرت کرده است!

حرکت کرد. یعنی تنها پس از تحقق «صیانت» است که می توان وارد بحث «تعادل» شد و دستیابی به یک زندگی متعادل و عادلانه را پی گیری کرد که تحقق این زندگی، بدون احکام اسلامی امکان پذیر نیست. لذا سطح دوم از عناصر مؤمن که به مقام شهادت طلبی نرسیده اند، متناسب با بخش تعادل و احکام آن پرورش داده و گزینش می شوند. سطح سوم نیز مربوط به انسان هایی است که احکام فقهی را - که احکام تعادل هستند - به رسمیت نمی شناسند اما به تجاوز و تعدّی که در تمام ابعاد سبک زندگی غربی جریان یافته، علاقه ندارند و حاضر به پذیرش قواعد آن نیستند.

به صورت دفعی ممکن نیست. البته یک احتمال آن است که یک تئوری همه جانبه در این زمینه به رهبری ارائه شود که در صورت پذیرش این پیشنهاد و احراز تناسب آن با وضعیت جامعه ی ایران توسط ولی فقیه، ایشان به عنوان حافظ پرستش اجتماعی دستور اجرای آن را صادر خواهند کرد. اما احتمال مرجّح به این واقعیت توجه دارد که مردم ایران در طول دهه های گذشته، با سبک زندگی غربی آشنا شده اند و ابعاد علمی و هنری و فرهنگی آن را تجربه کرده اند و به همین دلیل، انقلاب فرهنگی باید از «گفتمان سازی» آغاز شود و در سه سطح دنبال شود:

به صورت هفته ای برای آنها برگزار خواهد شد، تحقق می یابد. از این طریق، انگیزه ی انقلابی در محیط های علمی به وجود می آید. البته این بخش باید رسانه ای شود و مردم نیز در جریان آن قرار گیرند.

سطح سوم، شامل گفتمان سازی در بین عموم مردم است. گام اول در این سطح، در ایام انتخابات و در مساجد شکل می گیرد و با برگزاری مناظرات علمی بین شخصیت های ذی نفوذ (ائمه جماعات مساجد، مسؤولین استان و متخصصین فنّ) بستر مشارکت مردم نسبت به برنامه های کاندیدها فراهم می آید. اما در گام دوم، بستر مناظرات علمی برگزار شده، باید در طول سال های پس از انتخابات تداوم داشته باشد تا زمینه ی مشارکت مردم در سبک زندگی اسلامی پدید آید. در گام سوم، نهادسازی مردمی باعث خواهد شد تا مناظرات علمی در فرهنگ جامعه نهادینه شود.

تغییر در روابط و پسند اجتماعی، سازماندهی لیگ های متعدّدی از مناظرات ضرورت دارد تا در نتیجه ی آن، محیطی فرهنگی برای جنگ اقتصادی و مبارزه با روابط ناشی از سبک زندگی غربی پدید آید؛ همان گونه که در دهه ی اول انقلاب، محیطی فرهنگی متناسب با دفاع مقدّس شکل گرفت. اگر این محیط جنگی به وجود نیاید، تعریف مأموریت های انقلابی در عرصه ی اقتصاد ممکن نخواهد بود.

آن، مبنای سودآوری جای خود را به کرامت انسانی می دهد. یعنی صرفه جویی در مقیاس تولید، در ارزانی و گرانی کالا از یک طرف و تولید انبوه همراه با اتوماسیون از طرف دیگر باید تغییر نماید و تکنولوژی غیرمتمرکز در تولید کالا و مصرف عمومی جایگزین تکنولوژی متمرکز شود. در این صورت، ارزانی و گرانی کالا به جریان مصرف در سبد کالاهای عمومی تعریف می شود و تولید انبوه بر اساس جریان فرهنگ اقتصاد مقاومتی در منطقه و جایگزینی آن با فرهنگ توسعه معنا می شود. سومین تغییر در جهت شاخصه ها، ایجاد انگیزش و جریان فرهنگ اشتغال در بخش «وقف» است که به معنای تعریف جدید از تعاونی بر مبنای فقه خواهد بود.

این امر باید بتواند ساختارهای بخش اقتصاد نظام جمهوری اسلامی را در سه محورِ «ساختارهای عظیمه تولیدی، ساختارهای کریمه (ارتباطات تولیدی) و ساختارهای رحیمه» ساماندهی نماید و همان گونه که قبلاً گفته شد، جهت تسهیلات و نظام موازنه ی تولید ثروت را از بخش «خصوصی»، به بخش «وقف» (تعاونی اسلامی) منتقل کند. بر این اساس لازم است شاخصه های کلان و خُرد در همه ی بخش ها و در عرصه ی میدانی، به وزرات خانه ها و نهادهای جدید ابلاغ گردد و سازمان استاندارد انقلابی تأسیس شود.

در بخش اقتصادی: تورم و گرانی، فقدان امنیت اقتصادی، جریان ربا در شبکه بانکی، سرگردانی سرمایه های داخلی، بیکاری، فرار از مالیات، پاره ای از سوء مدیریت ها، فساد مالی و اداری، فقدان برنامه ی روشن برای آینده ی اقتصاد کشور، رفتار سلیقه ایِ دولت ها، ثروت های بادآورده، عدم بازپرداخت وام های کلان، ضعف قوه قضائیه در برخورد با ناهنجاری های اقتصادی و...

در بخش فرهنگی: افزایش آمار طلاق قانونی و طلاق عاطفی و به تبع آن افزایش روابط نامشروع توسط مجردین و متأهلین، اعتیاد، بزهکاری، کم کاری در ادارات، قانون گریزی، احتکار، قاچاق، هرج ومرج در فضای هنری کشور و حرکت به سوی هنرهای هالیوودی و جشنواره های خارجی در برخی موارد، ضعف تحلیلی در خبرگزاری ها، مطبوعات و رسانه ی ملی و اکتفا به گسترش کمّی آنها، خطرات و تهدیدهای فضای مجازی و...

به نظر می رسد خاستگاه چالش های فوق در درجه ی اول، ساختارهای تمدن موجود و روابط ناشی از سبک زندگی غربی است و عموم مردم و جوانان و زنان و خانواده ها، سهم کمتری در پدید آمدن این مشکلات دارند. در مقابل، بسترهای مثبتی در جامعه ی ایران وجود دارند که دارای ریشه های تاریخی است: زیارت ائمّه ی معصومین و امام زادگان، برگزاری مراسم در ایام محرم و صفر و رمضان و شب های قدر و روز عرفه، اعتکاف ماه رجب، اردوهای راهیان نور، راهپیمایی 22 بهمن و روز قدس، مشارکت در انتخابات، دیدار اقشار مختلف مردم با رهبری و تولید کتاب های جدید و غنی بر مبنای ادبیات انقلاب و...

از این موضوعات دچارند. زیرا منطق حاکم بر حوزه ها مبتنی بر کلیات و مفاهیم انتزاعی است و توان تعیین تکالیف عینی که مسؤولین نظام و مردم را از بلاتکلیفی خارج کند، ندارد بلکه باعث می شود تا در بسیاری از تبلیغات دینی با اشاره به آیات و روایات و دستورهای مذهبی و بیان فاصله ی رفتار مردم از این ارزش ها و معارف، عموم شهروندان و مسؤولان تحقیر شوند و در عوض، با بیان قداست و توانایی های روحانیت، نقش مطالبه گری برای آنان باقی بماند.

ثروت است که عوارض و چالش ها و مشکلات ناشی از این فرهنگ قبلاً بیان شد. اما مسأله نفقه در خانواده، در فرهنگ بازار منحل شده و این فرهنگ در چارچوب الگوی توزیع ثروت و درآمد قرار می گیرد که وابسته به نظام سرمایه داری است و خلق تفاخر و اسراف و... را در پی می آورد. در نتیجه، فرهنگ خانواده در ایران از این سه نقطه مختصّات دچار آسیب شده است.

انقلابی بودن و انقلابی ماندن، به این واقعیت اشاره می کند. از نظر علمی، یک نوع قبض و بسط بین ادبیات انقلاب و ادبیات توسعه جریان یافته و نظام ولایت را در برابر روند جهانی سازی و جهانی شدن قرار داده و پس از قطعنامه ی 598 و برجام هسته ای، خطر تحمیل برجام های بعدی و مذاکره با هدف سازش را پدید آورده تا در نهایت، نظام ناچار به پذیرش مهندسی معکوسِ نرم افزارهای غربی در اداره جامعه شود و در درازمدت، در هاضمه ی نظام جهانی و فرهنگ استکباری آن منحل گردد. همچنین در بخش عملی و اجراییِ نظام ولایت، سیاست های استکبارستیزی از سوی استراتژی های ارتقای ظرفیت تکنولوژی و تجارت جهانی در معرض خطر قرار دارد و رفتار امنیتی و دفاعی و سیاسیِ جمهوری اسلامی، از طریق ناتو و سازمان ملل و نهادهای مشابه به چالش کشیده می شود.

بنابراین سه نهادِ «خانواده، مسجد، نظام ولایت» - که باید پایه ای برای طراحی سبک زندگی اسلامی باشند - در برابر چالش های جدی قرار گرفته اند و این مطلب، تحلیلی نخبگانی از فرمایش مقام معظم رهبری مبنی «مهاجم بودن سبک زندگی غربی» ارائه می دهد(1) و لذا اگر تدبیری برای رفع این چالش ها نشود، نظام اسلامی در درازمدت با خطرهایی جدی مواجه خواهد شد.

ص: 548

پس در وضع موجود، فرهنگ تحصیل و اشتغال - که مدرسه و دانشگاه متکفل آن هستند - چالش بزرگی را برای نهاد خانواده ایجاد می کند و در کنار آن، اخلاق مدرن و تنوع طلبی و زیباشناسی مادی و جریان آن در میان دختران و پسران، مانع زندگی دائم و پایدار می شود. در واقع نظام هنوز نتوانسته روابط دینی و اخلاقی را در خانواده های ایرانی جریان دهد و حتی خانواده های سنّتی - که بخش کوچکی از جامعه را تشکیل می دهند - با تکیه بر روابط «اذا امر مولی بعبده» ادامه ی حیات می دهند و در برخورد با همسران خود به دنبال کسب اختیارات مطلق هستند. در سی وهفت سال گذشته نیز فرهنگ دموکراسی وارد ساختارهای نظام شده و با زیباشناسی مادی همراه گردیده و با رواج تنوع طلبی، بنیان خانواده ها را متزلزل کرده است. همچنین در فضایی که هزینه های سنگینِ زندگی مرفّه با تلاش یک نفر حاصل نمی شود، مردان به تنهایی قادر به تقبّل مسؤولیت اقتصادی خانواده و تأمین نفقه نیستند و ناچارند برای ازدواج، زنان شاغل را انتخاب کنند که این روند عملاً به معنای پذیرش مشارکت زنان در مدیریت خانواده است. پس گرچه در وضع موجود فرهنگ متداول برای ازدواج آن است که صیغه ی دائم جاری شود اما آنچه در عمل محقق می شود، فرهنگ ازدواج دائم نیست بلکه روابطِ متناسب با ازدواج موقّت است. یعنی در وضع موجود، زن به دلیل اشتغال در خارج از خانه، نمی تواند اختیار خود را به مرد بسپارد و احکامی از قبیل اذن شوهر برای خروج و ضرورت تمکین و...، در عینیت به حاشیه رفته و در گزینش ها، کفویت ایمانی به کفویت مالی تنزل یافته است. علاوه بر این که ولایت مرد بر خانواده به نحو الهی و دینی تعریف نشده بلکه در قالب فرهنگ سلطنت و مولویت جریان یافته و همزمان با آن، فرهنگ مشارکت مادی از جامعه به خانواده ها منتقل شده است.

ص: 550

تخصصی و جریان و سریان آن در ادبیات نخبگانیِ حوزه و دانشگاه است.

بر اساس آنچه گذشت، تئوری تولید اطلاع برای نظام اسلامی در دوران انتقال هنگامی تبیین می شود که پیوند قاعده مندی میان «خانه»، «مساجد» و «مدارس و دانشگاه ها» پدید آید و از این طریق، سدّی در مقابل چالش های فوق ایجاد شود زیرا در وضع موجود، ارتباط این سه نهاد با یکدیگر قطع شده و آنها نتوانسته اند یک روند هماهنگ از گردش اطلاعات و معرفت و بصیرت برای مردم فراهم آورند. در واقع مسجد باید پایگاه پرورش روحی، مدرسه و دانشگاه پایگاه پرورش ذهنی و خانه پایگاه پرورش جسمی (تغذیه، بهداشت، استراحت و...) قرار گیرد.

پس علی رغم این که یکی از ارکان تئوری تولید اطلاع در وضع مطلوب «مساجد» خواهند بود و در آن دوران، اخلاق از طریق ارتباط قاعده مند خانواده با مساجد و مصلی ها و اتصال آنها به دستگاه رهبری به عنوان قلب تپنده ی جامعه اسلامی تئوریزه خواهد شد، اما در دوران انتقال، این مدارس و دانشگاه ها هستند که در چارچوب پیش گفته، دارای محوریت در تئوری تولید اطلاع هستند. لذا تکنولوژی و ساختارهای غربی در این مراکز با قیودی خاص حفظ شده است اما در عین حال بستری را فراهم می کند که ارتباط مدرسه و دانشگاه با خانه و مسجد برقرار شده و مستحکم شود و گسل ها و شکاف های موجود بین این نهادها از بین برود که ایجاد این انسجام و رفع این شکاف، بر محور درگیری سیاسی و فرهنگی و اقتصادی نظام با سبک زندگی غربی خواهد بود.

و سه نوع مدرسه و دانشگاه دولتی (انقلابی)، صنفی و عمومی به وجود بیاید؛ همچنان که حوزه های انقلابی نیز باید در مساجد جامع شهرها تشکیل شود.

بهره می برند، با شیوه ویژه ی گزینشی جذب مدارس و دانشگاه های انقلابی خواهند شد؛ یعنی ممکن است ورودیِ این مراکز در حدود دو هزار نفر و تربیت یافتگان آن در سطح چندصد نفر باشد.

این بسترها در عرصه ی علمی و مدیریتی، باید دانش آموختگانِ این مدارس و دانشگاه ها را به مخترعین، مکتشفین، دانشمندان و مدیران ارشد نظام در سطح تصمیم گیری برای سیاست و فرهنگ و اقتصاد تبدیل کند و آنان را برای فعالیت در سطح «جهت گیری و موضع گیری و مجاهده» پرورش دهد تا صنایع مادر، تکنولوژی برتر، رسانه ها و نهادهای حساس نظام توسط آنان اداره شود. در واقع بهره گیری از منطق جدید (منطق نظام ولایت) در مدارس انقلابی، نوعی از نیروی انسانی را پرورش خواهد داد که همزمان با تسلّط بر عمق معارف دینی، از نظر عقلانی بر منطق مجموعه نگری در دانشگاه و قدرت محاسباتی و ریاضی آن و همچنین بر منطق صوری غلبه پیدا کنند. همچنین ایجاد بسترهای فوق باید در عرصه ی هنری، به تولید شعر انقلابی، مداحی انقلابی و عزاداری های انقلابی بیانجامد و ارتقای ظرفیت در برگزاری مناسبت های دینی در محرم و صفر و رمضان و... توسط دانش آموخنگان این مراکز محقق شود.

نظام در ارتباط با آن کشورها برطرف گردد. ضمن آن که آشنایی با چالش و درگیری نظام در عرصه های تخصصی و هنری و رسانه ای نیز در این مراکز لازم است؛ یعنی باید در جریان سطحی ساده تر از آنچه مدارس و دانشگاه های انقلابی به آن پرداخته اند، قرار گیرند. این مدارس و دانشگاه ها باید با تکیه به بخش وقف اداره شوند و تحصیل کردگان در آن می توانند پس از 18 سالگی ازدواج کنند و محل سکونت و الگوی مصرف خود را به شکل متداول انتخاب نمایند و از اردوها و مسافرت های زیارتی بهره مند شوند و رسانه و شبکه ی ملی بر این قشر تمرکز کند.

7

این دوره دکتری، جامعه ی علمی کشور به نظام فکری جدید آگاه شود. خروجی این دوره در دانشگاه باید تحقیق در پایان نامه ها با موضوع «جامعه شناسی، برنامه ریزی و اقتصاد» باشد و این سطح از پایان نامه ها مبنایی برای تولید پایان نامه ها در سایر رشته های دانشگاهی قرار گیرد. هنگامی که این دوره ی تحصیلات تکمیلی در رشته های مختلف سامان یافت، مقاطع فوق لیسانس و لیسانس در دانشگاه و مقاطع متوسطه و راهنمایی و ابتدایی در مدارس نیز بر همین مبنا و به صورت تدریجی شکل خواهند گرفت. البته این روند مخصوص به مراکز تحصیلیِ انقلابی است و از آنجا که تجربه ای در تأسیس چنین مراکزی وجود ندارد، باید حرکت را از نقطه ای آغاز کرد که ابزار لازم برای آن تولید شده باشد. همین روش باید در حوزه های علمیه نیز تکرار شود و دوره مدیریت تحقیقات در این نهاد نیز راه اندازی گردد که خروجی آن، تحقیق در پایان نامه ها با موضوع علم اصول، منطق و فلسفه خواهد بود و سپس این روند به سایر رشته های حوزوی تسرّی پیدا خواهد کرد.

در حالی بود که مساجد و اهالی آن، هیچ سابقه و تجربه ای در مدیریت نداشتند اما انقلاب و امام و مردم و دشمن را به خوبی می شناختند و از پتانسیل های خود استفاده کردند و همزمان با مقاومت در برابر ضدانقلاب، با اعزام نیرو به جبهه های جنگ در مقابل دشمن بعثی آرایش گرفتند. امروز نیز برای حفظ انقلاب اسلامی و اندیشه ی حضرت امام لازم است تمهیداتی برای انقلاب و تغییر جهت در ساختارهای فرهنگی و اقتصادی اندیشیده شود که این مهم از طریق گفتمان سازی برای عموم مردم نسبت به مفاسد سبک زندگی غربی محقق می شود؛ زیرا نظام اسلامی، نظامی مردمی است و تنها با معرفت و بصیرت مردم می تواند به پیش رود. حتی هنگامی که تلاش ها برای تحقق یک سبک زندگی اسلامی آغاز شود، نظام اسلامی به دنبال حاکم کردن قشری خاص بر دیگر اقشار نخواهد بود بلکه در آن مرحله نیز خود مردم باید به میدان بیایند و مدیریت بخش فرهنگی و اقتصادی را به عهده بگیرند؛ همان گونه که چالش های سیاسی و امنیتی و دفاعیِ نظام از طریق حضور مردم برطرف شده و پیروزی انقلاب و تشکیل نظام جمهوری اسلامی نیز با تکیه به مردم انجام شده و اساساً نظامات مردمی تنها از دستگاه انبیا نشأت می گیرد.

پس اولین نقطه ی تحول در مساجد، ورود آنها به گفتمان سازی و در نهایت، قبول مدیریت و هدایت جنگ فرهنگی و جنگ اقتصادی است تا با سازماندهی این روند، توصیه ی مهم مقام معظم رهبری در سال 1388 مبنی بر ضرورت تداوم مناظرات برای هدایت افکار عمومی محقق شود. از آنجا که موضوع این مناظرات دفاع از اسلام در برابر دشمن در عرصه های جدید است، موجب وحدت و انسجام خواهد شد؛ همان گونه که قیام حضرت امام این ویژگی را با خود به همراه داشت. در نتیجه، مساجد از وضعیت کنونی خود که بی شباهت به جزیره های از هم دورافتاده نیست، خارج شده و در یک شبکه

ص: 558

سازماندهی خواهند شد و ارتباطی منطقی با نماز جمعه ها پیدا خواهند کرد و با مدیریت واحد در مراکز استان ها به نظام ولایت و دستگاه رهبری اتصال خواهند یافت تا با ایجاد تغییرات اخلاقی در آنها و خروج از مدیریت هیئتی و گروهی، به رفتار سازمانی در موضوع واحد مشغول شوند. یعنی مساجد در گام اول، باید بستری ایجاد کنند که در ایام انتخابات، موضوعات مختلف در عرصه ی اداره کشور و چالش ها و راه حل های آن، توسط متفکران و مدیران و انقلابیون و صاحبان مناصب مختلف طرح شود و در مقابل افکار عمومی و متدینین و اهالی مساجد قرار گیرد. در گام دوم، این مناظرات به صورت هفتگی برگزار خواهند شد و لازم است مدیریت محتوا و برنامه و سازماندهی متناسب با این امر به صورت هفتگی انجام شود.

در این صورت و به جای تکرار گزاره های دینی در منابر و مساجد، این مسأله در خلال مناظرات برای مردم روشن می شود که تحقق این گزاره های نورانی در زندگی اجتماعی با چه مشکلات و چالش های پیچیده ای روبروست و ساختارهای غربی چه موانعی در این زمینه به وجود آورده اند. در واقع مساجد باید عموم مردم را از طریق درگیرشدن با امور کلان پرورش دهند و وضعیت فکری و تحلیلی جامعه را در سطح قضاوت نسبت به برنامه های کاندیداها (اعمّ از شورای شهر، مجلس و ریاست جمهوری) ارتقا دهند. لذا موضوع اغلب مناظرات در این سطح، مباحث مربوط به تورم، گرانی، طلاق، قاچاق، بدحجابی، مفاسد اداری و... خواهد بود تا مردم تدریجاً با مفاهیم کاربردی که تأثیری اساسی در زندگی جامعه دارند، آشنا شوند. البته برای رعایت ظرفیت عموم باید به تنوع در موضوعات و زمان لازم برای طرح موضوعات مختلف توجه شود تا نشاط مردم برای حضور در مناظرات و قضاوت درباره ی آنها از بین نرود. اما در هر صورت، این مناظرات باید همانند مسابقات ورزشی هر هفته به صورت مرتّب برگزار شوند و به عنوان یکی از محورهای فعالیت شبکه های استانی، در رسانه ملی به رسمیت شناخته شده و انعکاس رسانه ای همه جانبه پیدا

ص: 559

کنند تا مردم در جریان بضاعت و ظرفیت علمی استان خود قرار بگیرند و در این عرصه، مسابقه ای بین استان ها شکل بگیرد و استان های شاخص در این زمینه معین شوند و به استان های دیگر برای ظرفیت سازی یاری رسانند. این روند، تولید محتوای جدید برای سخنان ائمه جماعات در مساجد را در پی خواهد آورد و به تدریج، جایگزین شبکه ی تبلیغات سنّتی روحانیت خواهد شد.

اما سطح دوم گفتمان سازی، از طریق برگزاری کارگاه های تخصصی برای اساتید حوزوی و دانشگاهی با مدیریتِ مساجد جامع و مصلی ها پی گیری می شود و علاوه بر شبکه های استانی، توسط رسانه ی ملی نیز انعکاس پیدا می کند. از نظر تشکیلاتی لازم است مساجد جامع و مصلی ها در یک شبکه ی واحد به یکدیگر مرتبط شوند؛ همچنان که انگیزه ی درگیری با فرهنگ مدرنیته و بهره گیری از بنیه ی منطقی و علمیِ متناسب با آن، برای مدیریت این روند ضرورت دارد. موضوع این کارگاه ها، علوم انسانیِ کاربردی از قبیل جامعه شناسی، روان شناسی، مدیریت، برنامه ریزی و... قرار خواهد گرفت تا تصریح رهبری مبنی بر مسمومیت ذاتیِ علوم انسانی غربی(1)، به صورت استدلالی برای اساتید روشن شود و جریان سموم علمی در پژوهش های نظری، میدانی و کتابخانه ایِ این دانش ها تبیین گردد. ائمه جمعه ی استان نیز باید با ورود به این عرصه، ظرفیت نمازجمعه را ارتقا دهند و به مدیریت ستادی این کارگاه ها بپردازند و بر شکل گیری و تداوم آنها به عنوان موضوع کار اصلی خود پای بفشارند؛ خصوصاً با توجه به این که چنین روندی، سخنان ائمه جمعه را از سطح بیان معارف فردی و اشاره به مناسبت های هفته خارج کرده و با طرح مسائل کلان فرهنگی و اقتصادی، محتوای جدیدی را برای خطبه های نمازهای جمعه فراهم خواهد کرد و در نتیجه،

ص: 560

هدایت افکار عمومی نسبت به حضور دین در تمامی شئون حیات را راهبری خواهد نمود.

سطح سوم گفتمان سازی، گفتمان سازی آکادمیک است که از طریق نشست با نخبگان حوزه و دانشگاه انجام می شود و مدیریت آن به عهده ی دفتر مقام معظم رهبری خواهد بود. از آنجا که رسانه های عمومی، ظرفیت انتقال مباحث آکادمیک را ندارند، این نشست ها و خروجی آنها در مجلّات علمی حوزوی و دانشگاهی انعکاس می یابد. مباحث این سطح، مربوط به مدل ها، چشم اندازها، سیاست های کلان، برنامه های پنج ساله و برنامه های سالانه خواهد بود تا با ایجاد عزم ملی برای نخبگان، این قشر تأثیرگذار نیز در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی گام بردارند. البته ممکن است برخی کارگاه هایی که با حضور اساتید برگزار می شود، به سمت مباحث آکادمیک سوق پیدا کند و انتشار آن برای اساتید مفید نباشد و لذا این نوع مباحث باید به دفتر مقام معظم رهبری ارجاع شوند؛ همچنان که اگر برخی مناظرات در مساجد از سطح فرهنگ عمومی فراتر روند، باید به کارگاه ها در مصلی ها منتقل گردند.

برای راه اندازیِ قرارگاه سیاسی و فرهنگی و اقتصادی برای دفاع از انقلاب و مدیریت علمی آن وجود دارد.

از سوی دیگر مشاهده می شود که پس از طرح مسائلی مانند نهضت نرم افزاری و تولید علم توسط مقام معظم رهبری، گفتمان آن در جامعه جریان یافت و به دستاوردهای خوبی منجر شد اما یکی از دلایل پیشرفت این گفتمان در کشور، وجود زیرساخت ها و بسترها و ساختارهای لازم برای این حرکت بود. این در حالی است که بسترهای لازم برای ورود به درگیری فرهنگی و اقتصادی با تمدن مدرن، فراهم نیست و لذا موضوعاتی از قبیل تولید الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سبک زندگی اسلامی و... هنوز به یک گفتمان در کشور تبدیل نشده اند. به نظر می رسد این مشکل ناشی از هیئت های علمی و هسته های نخبگانی موجود است که توانایی لازم برای ارتقای ظرفیت در این عرصه ها را ندارند. به عبارت دیگر، اولین لازمه برای گفتمان سازی در عرصه ی تغییرات فرهنگی و اقتصادی، تولد یک هیئت علمی نخبه و باانگیزه برای تحول در علوم مادی از طریق درگیری با فرهنگ مدرنیته است و الا اگر این هیئت علمی از نخبگانی تشکیل شود که معتقد به ادبیات موجود باشند و تغییر در آن را ضروری ندانند و درگیری با فرهنگ موجود را دنبال نکنند، هویت علمی آنان باعث خواهد شد تا عملاً همان راه حل ها و نسخه هایی را به نظام اسلامی پیشنهاد دهند که در گذشته و حال مطرح شده اما چالش های کشور را رفع نکرده است. لذا پیشنهاد ما برای شکل گیری این هیئت علمی، استفاده از دستاوردهای فکری مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی است که تلاشی سی ساله برای تأسیس یک نظام فکری جدید در جهت پشتیبانی علمی از انقلاب اسلامی را در کارنامه ی خود دارد و با تکیه به بنیه ی منطقی و فلسفی جدید، قادر بر هماهنگ کردن یک گفتمان همه جانبه در تمامی علوم و در تمامی سطوح آکادمیک، تخصصی و عمومی است تا زمینه ای برای کنترل نسبیِ چالش های آینده و پیش گیری از حوادثی مانند پذیرش قطعنامه 598، فتنه ی 88، برجام و...

ص: 562

فراهم آید. هنگامی که یک هیئت علمی متناسب با رویکرد جدید به وجود آید، باید تشکیلاتی برای هماهنگ کردن مناظرات شکل بگیرد و مساجد از طریق مساجد جامع و مصلی ها و سپس دستگاه رهبری مدیریت شوند.

زوجات و ازدواج موقّت نیز در همین بستر و نظامات آن قرار می گیرد و این محیط، فرمان های نورانی خدای متعال را در فرهنگ تنوع طلبی و زیباشناسی مادی منحل می نماید و روایاتی که تأکید می کند «با وجود متعه، هیچ کس جز اشقیا دچار زنا نخواهد شد» محقق نمی شود؛ مگر در صورتی که نظاماتِ ناشی از زیباشناسی مادی و تحریک جنسی شکسته شود. یعنی تا زمانی که «احکام توسعه» و «احکام تعادلِ» الهی در زمینه ی ازدواج و خانواده استنباط نشده و در جامعه جریان پیدا نکند، محیطی برای عمل به احکام فقهی (احکام نظم) ایجاد نمی شود. به همین دلیل است که امروزه نه تنها نمی توان فرهنگ تعدّد زوجات را محقق کرد بلکه فرهنگ تک همسری در ازدواج دائم نیز دچار موانع جدی شده و آمار طلاق افزایش یافته است! البته این مطلب به معنای نفی مطلقِ آثار مثبت این پیشنهاد نیست اما قطعاً این پیشنهاد در وضعیت موجود و با توجه به موانع پیش گفته نمی تواند موجب تحول جدی در رفع آسیب های خانواده و ازدواج شود.

البته این بدان معنا نیست که مردان از عواطف بی بهره اند یا زنان فاقد عقلانیت هستند بلکه به این معناست که متغیر اصلی در شخصیت مردان، عقلانیت آنها و در شخصیت زنان، عواطف آنها به شمار می رود. پس از بیان این نکته پیرامون امور تکوینی، از نظر تاریخی نیز گفته شد که در میان مخلوقات، از «انسان و جنّ» نسبت به توحید و نبوت و امامت عهد گرفته شده و آنان برای حرکت از بهشت اول به سوی خلود در بهشت دوم، باید یک دوره ی کوتاه را در این دنیا به عنوان «دار بلاء» و امتحان بگذرانند و در محیطی که هجمه های کفر و نفاق جریان دارد (جولان فاعل منفی) قرار بگیرند و از آن به سلامت و سعادت عبور کنند تا از نعمات جاودانه ی بهشت دوم متنعّم شوند که این امر، اصلی مشترک بین زنان و مردان از انس و جن است. در نتیجه، برای پرستش خدای متعال در دار بلاء، مردان به عنوان مظهر عقلانیت باید در مقابل هجمه های کفر و نفاق و در خط مقدم جهاد و مبارزه برای صیانت از دستگاه ایمان قرار بگیرند و زنان به عنوان مظهر عواطف باید از این جبهه پشتیبانی کنند.

یعنی تعریف جایگاه زنان در خانه، تنها به معنای خانه داری یا تأمین نیازهای جنسی مردان نیست بلکه به معنای ضرورت یاری رساندن زنان به مردان و پشتیبانی روحی و عاطفی از آنان در مقوله ی پرستش است و پرستش خدای متعال در دار بلاء نیز در «درگیری با کلمه باطل» ظهور و بروز پیدا می کند. لذا در روایات وارد شده هنگامی که نبی اکرم از امیرالمؤمنین و حضرت صدیقه کبری صلوات الله علیهم اجمعین پرسیدند که «همسر خود را چگونه یافتی؟»، هر دو درباره ی دیگری عرض کردند: «کمک خوبی در راه طاعت و پرستش خداست.»(1) در همین راستا گاه فعالیت یک زن در اموری چون خیاطی برای نشان دادن توانایی های خود است و گاه با هدف کمک به همسر در جهت تأمین نفقه صورت می گیرد و گاه با غرضِ کمک به اقتصاد کشور و افزایش تولید انجام می شود. اما فرض دیگری هم وجود دارد و آن این که زن با مشاهده ی مقروض شدن نظام اسلامی به کشورهای

ص: 565

خارجی و کاهش مداوم ارزش پول ملی، خیّاطی خود را برای افزایش قدرت اسلام و صیانت اقتصادی از آن در برابر کلمه ی کفر انجام می دهد. حال اگر بستری فراهم شود که زنان فعالیت های خود را (از قبیل خانه داری و همسرداری و...) در این سطح (اقامه کلمه حق) قرار دهند و ارتباط تمامی افعال خود را با مسأله ی دفاع از اسلام در عرصه های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی ملاحظه نموده و رفتار خود را حول این محور تنظیم کنند، آنگاه آنچه پیرامون پشتیبانی عاطفه از عقلانیت در موضوع پرستش گفته شد، تحقق خواهد یافت که تبیین این مسأله و طراحی بسترهای آن به هزاران پایان نامه نیازمند است. البته درجات دیگری نیز برای روابط زن و مرد متصور است که بیشتر برای حضرات معصومین (ع) واقع می شود. در این سطح، زن و مرد به «اسمِ» عبادت و پرستش برای یکدیگر تبدیل می شوند و در ارتباط با خدای متعال و طلب و خواست از درگاه او، همدیگر را واسطه قرار می دهند و شدّت این وابستگی به نحوی است که همسری و زوجیت آنان جاودانه شده و با خلود در بهشت تداوم می یابد.

خصوصیت تکوینی آنان که مبتنی بر عواطف است، مطرح شود که حضور همسان زنان با مردان در محیط کار تناسبی با آن ندارد بلکه توانایی عقلی زنان و سایر خصوصیات آنان نیز باید در مسیر مدیریت عواطف بکار گرفته شود. در نتیجه، محیط امتحان زنان در موضوع عواطف آنها شکل می گیرد که این امر در «وضع مطلوب» و در زمان تحقق تمدن اسلامی، با حضور انقلابی و اجتماعی آنها شکل خواهد گرفت اما در سطح ساختارها و منزلت و جایگاه آنها در خانه، در «تعدد زوجات» ظهور و بروز پیدا خواهد کرد. زیرا تعدد زوجات برای مردان در صورتی که بر اساس پذیرش مسؤولیت اخلاقی و نه برای دستیابی به تنوع در رابطه ی جنسی باشد، زمینه ی رشد زنان را فراهم می نماید.

البته در «دوران انتقال» نیز حضور زنان در عرصه های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی برای دفاع از انقلاب اسلامی ضرورت دارد. لذا در صورتی که جایگاه اصلی برای بخش هایی از جامعه ی زنان بر مبنای فعالیت اجتماعی آنها تعریف شد، زمینه ای برای عمل به احکام متناسب با ازدواج دائم برای آنان فراهم نمی شود زیرا فعالیت هرروزه زنان در خارج از خانه، تناسبی با سپردن اختیار آنها به مرد و پذیرش ولایت او در ازدواج دائم ندارد. یعنی تناسبات دوران انتقال مبنی بر ضرورت حضور اجتماعی برای کمک به جامعه اسلامی و عدم واگذاری اختیارات زنان به مردان، با حکم ازدواج موقت تناسب دارد. البته باید توجه داشت که سبک زندگی غربی و محوریت سخت افزارها در آن است که چنین امری را به نظام تحمیل می کند و لذا در آینده باید از این شرایط خارج شد و ساختارهایی را طراحی کرد که با ازدواج دائم تناسب داشته باشد. در واقع هنگامی که روش اجتهاد از سطح استنباط احکام فردی خارج شده و تعیین تکلیفِ ساختارهای اجتماعی و استنباط احکام حکومتی را دنبال کند، روشن خواهد شد که باید به شرایط تحقق احکام و نسبیت آن توجه کرد و الزامات نظام سازی را در نظر گرفت و وظیفه ی هر قشر را متناسب با زمان و مکان معین نمود. به عبارت دیگر، احکام موجود در رساله های عملیه، بیانگر احکام عمومی هستند اما آنچه

ص: 567

برای جریان احکام الهی در زندگی اجتماعی ضرورت دارد، نظام سازی است تا از این طریق، ساختارها محیط سالمی را برای روابط اجتماعی فراهم نمایند. البته باید به این نکته توجه کرد که بحث فوق ناظر به اصول و احکام کلی است؛ یعنی در ادامه باید یک چشم انداز برای تغییر جهت در ساختارهای فرهنگی و اقتصادی طراحی کرد و برنامه های پنج ساله بر این اساس سامان داد تا معلوم شود که پس از چند سال و در چه برنامه ای، خانواده به مثابه موضوع اصلی قرار خواهد گرفت و فضا برای تحول در آن فراهم خواهد شد.

تعبیر کرده(1) تا هم زنان و هم مردان در مسیر صداقت گام بردارند و با تشریح تمایلات خود برای زندگی آینده، بتوانند منزلتی را که خداوند برای آنان اراده کرده، تحقق بخشند. البته نسبت به اقامه کلمه حق، فعالیت اجتماعی مرد و زن و حضور هر دو به صورت مساوی ضرورت دارد اما نسبت به فعالیت اجتماعی در سطح ساختارها، اولویت فعالیت برای بانوان به مسائل خانواده باز می گردد تا مردان نیز بتوانند مسؤولیت خود را به نحو صحیح انجام دهند. پس اگر جامعه زنان بپذیرند که زندگی خود را بر محور خانه داری و همسرداری و تربیت فرزند تنظیم کنند و فعالیت اجتماعی خود را به مثابه یک امر فرعی قرار دهند، آنگاه عقد دائم موضوعیت خواهد داشت و اقتضاء آن در ساختارها جریان خواهد یافت اما اگر به دنبال اموری از قبیل قهرمانی در ورزش، ارتقا در محیط اداری، پیشرفت در عرصه ی پژوهش یا هنر و... باشند، عملا اقتضاء عقد موقت در ساختارها جاری می شود. یعنی در چنین شرایطی، صیغه ی ازدواج دائم به عهدی متزلزل تبدیل می گردد که با جاری ساختن آن، هیچ یک از دو طرف قادر به انجام وظایف شرعی و الهی خود نسبت به این میثاق غلیظ نخواهند بود. اساساً ناپایداری در زندگی به این واقعیت باز می گردد که پایه ی زندگی بر دین و کفویت ایمانی استوار نشده بلکه یا به فرهنگ مولویت و یا به فرهنگ مشارکت مادی مبتلا شده که هیچ یک از آنها ارتباطی به فرهنگ انبیا ندارد. البته افراد آزاد هستند تا با هر کسی که به آن علاقه مندند، ازدواج کنند اما از منظر حاکمیت و برای تبدیل خانواده به سلول اولیه ی جامعه دینی، ازدواج مقید به کفویت است تا اعضای خانواده و خاندان به صورت مداوم درجات عبادت و پرستش خود را ارتقا دهند.

مردان چهل برابر است؛ اما آن ذات مقدّس در اوج زهد تنها به نُه همسر اکتفا می کنند. در طرف مقابل و در میان ائمّه ی کفر و نفاق نیز باید چنین تفاوت درجاتی وجود داشته باشد و نطفه های پَست آنان به گونه ای منعقد شده که مقیاس شهوات ائمّه ی نار چند برابر اشقیا و میزان شهوت اشقیا چند برابر سایر کفار است. لذا به نظر می رسد عدم محدودیت در حکم متعه و همچنین محدودیت کمّی بیان شده برای تعدد زوجات می تواند بستر اتمام حجت برای شهوتران ترین افراد و شکستن اراده های ظلمانی آنها باشد تا بدانند در صورت پذیرش دستگاه الهی، وضعیت فطری و تکوینی آنها مورد ملاحظه قرار گرفته است. در واقع تشریع این احکام نورانی هرگز برای اقامه ی شهوات و لذت پرستی نبوده و اساساً مبارزه با اقامه ی شهوات به عنوان انگیزه ی اصلی در مجاهدات و محنت های انبیا به شمار می رود. پس به جای کلی نگری پیرامون حکم متعه و تعدّد زوجات، این حکم باید در ساختارها و در عرصه تحقق و به نسبت شرایط افراد تحلیل گردد و معلوم شود که تشریع این احکام به معنای تجویز آن برای عموم در جهت تنوع و تلذّذ نیست بلکه به مسؤولیت پذیری آنها در دار بلاء باز می گردد. لذا رعایت نسبیت افراد و اقشار مختلف و ارائه ی نسخه های متفاوت برای رشد، ابزاری برای هدایت بشر و دورکردن او از قلّه های شهوت و حرکت دادن آن به سمت سعادت است.

که پیش از انقلاب، با ایستادگی خود فضای اختناق را شکستند و به ملت جرأت و جسارت بخشیدند و سپس با تبعیت خود از حضرت امام و مقام معظم رهبری و فدا کردن جان و مال و آبروی خود در این راه، روحیه ی مقاومت و شجاعت را در سایر اقشار دمیده اند. پس این دسته نباید در برابر ساختارهای غربی منفعل شوند زیرا به دلیل توفیقات الهی، از نظر ایمانی در درجه ای قرار دارند که بر زمان و مکان حاکم می گردند؛ یعنی برای عمل به مأموریت هایی که در شب قدر برای مؤمنین مقدّر می شود، همواره پیشتاز و پیشرو هستند و با حضور فعال در حوادث و مناسبت ها و مراسم و عبادات، جامعه دینی را به پیش می برند و در منزلت خواصّ قرار می گیرند.

بر این اساس، می توان به تحلیل و بررسی پیرامون سیاستی که در طول سالیان پس از انقلاب در مورد خانواده های شهدا إعمال شد، پرداخت. در این راستا به نظر می رسد توسط بنیاد شهید و نهادهای نظامی و انتظامی نسبت به همسران شهدا فضایی ایجاد شد تا آنها جوانی خود را به تنهایی سپری کنند و بدون همسر به تربیت فرزندان خود مشغول شوند. از سوی دیگر، ساختارهای غربی جایگاه فرزندان شهدا را در چارچوب هویت تحصیل و اشتغال مادی تعریف نمود و باعث شد تا اکثریت آنان از فضاهای دینی و تکامل معنوی محروم بمانند. این در حالی است که فرهنگ انبیا و ائمّه ی معصومین در هیچ حالتی چنین رفتاری را بر نمی تابد و رهاشدن خانواده ی مبارزین راه حق را نمی پذیرد و پس از شهادت یا فوت همسر، ازدواج مجدد با کفو ایمانی را برای زنان توصیه می کند که نمونه ی آن پس از شهادت حمزه ی سیدالشهداء و برای همسر آن جناب واقع شد. به عبارت دیگر، فرهنگ حاکم در زمان بعثت در موضوع خانواده های شهدا، موضوعی است که باید از متون و نصوص دینی استنباط شود.

در واقع قرار گرفتن در زمره ی خاندان و خانواده ی شهید، یک مقام والای روحی است که از دلایل پایداری انقلاب اسلامی به حساب می آید و پیوند مستحکم آنان با نظام اسلامی،

ص: 571

روحیه ی دینی و انقلابی را در جامعه به جریان می اندازد. گرچه ممکن است استثنائاتی در این زمینه وجود داشته باشد اما واقعیت متداول آن است که نه تنها پدر و مادر و همسر و فرزندانِ شهدا با افکار و رفتار شهید انس گرفته اند بلکه دیگر اقوام و اقرباء شهید نیز با چنین فضایی مأنوس بوده اند. به عنوان نمونه، آمار نشان می دهد که بیش از 90 درصد شهدا از اهالی مسجد بوده اند و این بدان معناست که اکثریت خانواده ی شهدا دارای اصالت بوده و در محیط عبادت و معنویت زندگی کرده اند. بر این اساس، در طراحی های اجتماعی باید جایگاه ویژه ای برای همسران شهدا در نظر گرفت و شأن آنها و مسؤولیت های اجتماعی سنگینی را که بر عهده دارند، رعایت کرد و کفویت را برای این بزرگواران نه بر مبنای شاخصه های فردی یا مالی بلکه در چارچوب های ایمانی و انقلابی تعریف نمود و خواستگارانِ این مخدرات را عناصر انقلابی در نظام قرار داد تا با این ظرفیت سازی، منزلت و کارآمدی خانواده ی شهدا در سبک زندگی اسلامی معین شود. در غیر این صورت کفویت برای همسران شهدا به توانایی های مادی و پولی و امور عرفی تعریف شده و احترام و شأن والای آنان حفظ نمی شود که متأسفانه بر اثر سیاست های غلط، نمونه های زیادی از آن مشاهده شد. پس حاکمیت در مسأله ی خانواده باید فضایی را فراهم کند که مردان انقلابی و شهادت طلب، ازدواج خود را در چارچوب تعدّد زوجات و بر اساس کفویت ایمانی سامان دهند و به جای تعریف زندگی آنان بر مبنای هویت تحصیل و اشتغال مادی، نظام سازی و ایجاد بستر رشد خانواده های معزز ایثارگران در مسیر دفاع از اسلام و تقرب به قهرمانان توحید را تحقق بخشد.

البته سیاست های غلطی که در بالا به آنها اشاره شد، در مورد جانبازان و آزادگان نیز إعمال شد و به جای آن که منزلت های انقلابی در ساختارهای جامعه برای آنان تعریف شود، تأمین نیازهای مادی و ورود آنان به عرصه ی تحصیل و اشتغال مادی در دستور کار قرار گرفت و لذا برخی از آنان علی رغم فداکاری های بزرگ، در معرض خسارت های فرهنگی اسفناکی قرار گرفتند یا با فروکاستن از قابلیت های معنوی و انقلابی آنان، در مشاغل

ص: 572

نامناسبی به کار مشغول شدند. امروز نیز به شهدای مدافع حرم جفا می شود و در مستندهای تولیدی پیرامون زندگی آنان، روابط عاشقانه و خصوصی آنان با همسران شان در مقابل افکار عمومی قرار می گیرد؛ حال آن که آنچه باید به تصویر کشیده شود، چگونگی دل کندنِ آنان از تمامی تعلّقات در شرایط امروز جامعه و حالات روحیِ این بزرگواران در فداکردن شغل و مراتب تحصیلی و خانواده ی خود در راه اسلام است. همچنین به جای القاء ترحّم و دلسوزی به مخاطبین به دلیل تنهاشدن همسر شهید و صبر او بر فراق در طول سالیان دراز آینده - که در نهایت به تربیت فرزندانی منجر می شود که دچار هویت تحصیل و اشتغال مادی خواهند شد - باید فلسفه ی ازدواج او با یک عنصر شهادت طلب نمایش داده شود و بر صبر این مخدره در طول زندگی با شهید و تحمّل مشترک آنان در برابر مرارت های ناشی از مقابله با کفر و نفاق جهانی تمرکز گردد و ادامه ی این راه به ازدواج بعدی با مردی انقلابی و جان برکف تعریف شود تا آرمان های بزرگ مردانی که در تمامی دهه های گذشته با انقلاب اسلامی و سختی های آن همراه شدند، به امور مادی و عرفی تنزّل پیدا نکند و به آنان جفا نشود. البته بحث فوق به این معنا نیست که تمامی همسران شهدا باید اجباراً چنین مسیری را طیّ کنند بلکه مطالب پیش گفته به وظایف حاکمیت در بسترسازی نسبت به این مسأله اشاره دارد تا کسانی که در بالاترین درجات ایمانی هستند و به تبعیت از فرهنگ انبیا تمایل دارند، بتوانند به زندگی انقلابی خود ادامه دهند و از این طریق، فضای حاکم را بشکنند و محیط و روابط اجتماعی متداول را تحت تأثیر رفتار خود قرار دهند.

دستگاه های اداری و... تن نمی دهند بلکه به دنبال دگرگونی در این روابط هستند. اما تا زمانی که ساختارهای سبک زندگی غربی در جامعه حضور دارد، نمی توان از عموم مردم انتظار داشت که به صرف استماع توصیه هایی دینی در بالای منابر، موفق به ایجاد تغییر در زندگی خانوادگی خود شوند بلکه تحول در وضعیت خانواده برای عموم، وابسته به ساختارسازی و طراحی برنامه های اجتماعی توسط حاکمیت است. در واقع حکومت های باطل به دنبال صحبت با تک تک افراد نیستند بلکه با ایجاد محیط شهوات، جامعه را با خود همراه می کنند و لذا مأموریت اصلیِ حکومت الهی، طراحی و ایجاد محیط سالم (محیط تقوی) در جامعه است و نه اکتفا به تبلیغات دینی و توصیف زندگی سالم برای افراد؛ یعنی منابر دینی و مشاوره های مذهبی زمانی در این عرصه مؤثر خواهند بود که قبل از آن، یک اتفاق میدانی و کارآمدی عینی در زمینه ی خروج از وضع موجود حاصل شده باشد.

لذا برنامه ها در نظام اسلامی باید روابط اجتماعی فاسد را از بین ببرند و الا جریان اخلاق رذیله و ساختارهای آن، مردم را به سمت و سوی دیگری سوق خواهد داد. یعنی حوزه های علمیه و دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و نخبگان و مسؤولان این دو نهاد وظیفه دارند به این امر اهتمام کنند و دین را به صحنه ی عمل بیاورند و معین کنند که با چه شیبی و در طیّ چه برنامه هایی، چه میزان از فضای حاکم را تغییر می دهند. به عبارت دیگر، حاکمیت ها هستند که موجب شکل گیری وجدانیات و ارتکازات و عادات در میان عموم می شوند و به همین دلیل پیشنهاد ما در برنامه ی اول، گفتمان سازی برای درگیری فرهنگی و اقتصادی بود که وجدانیات و ارتکازات را تغییر خواهد داد. در این صورت می توان به اجرایی کردنِ رویکرد جدید در اقتصاد (به عنوان متغیر اصلی در سبک زندگی غربی) پرداخت و با تغییر تدریجی در الگوی تولید، تکنولوژی، گردش مالی، بازار و... در طیّ چند برنامه، فضا را برای ایجاد ساختارهای خانواده ی اسلامی فراهم کرد. پس نمی توان ناهنجاری های موجود را به عموم مردم یا خانواده ها نسبت داد و بر همراهی مؤمنانه ی ملت ایران با حضرت امام و مقام معظم رهبری چشم بست و این امت رشید و بالغ را متهم نمود.

ص: 574

ویژگی های جامعه ی انقلابی ایران است، باید به گفتمان سازی در این موضوع در سه سطح «تجربه، عقلانیت، مذهب» روی آورد تا به جای درگیری بین این دو ادبیات، نقاط قوّت و ضعف هر یک از آنها مشخص شود. در این راستا باید توجه داشت که فرهنگ حوزه در قالب ادبیات انقلاب و در سطح فرهنگ عمومی، توانسته جهت گیری نظام را تغییر دهد و دنیا را با تجربه جدیدی روبه رو کند اما از آنجا که عقلانیت حاکم بر حوزه ها مربوط به دوران قبل از رنسانس است، نمی تواند بر مبنای فرهنگ تخصصی و آکادمیک خود در اداره کشور و کنترل موضوعات پیچیده و مدرن به نظام اسلامی یاری رساند و لذا عملاً مدیریت ساختارها به فرهنگ آکادمیک و تخصصیِ دانشگاه سپرده می شود. لذا قبض و بسط بین جهت گیری الهی و ساختارهای مادی، بر طراحی چشم اندازها و هدف گذاری های درازمدت و برنامه ریزی های کلان اثر می گذارد و مسؤولیت پذیری نسبت به ناهنجاری ها و مشکلات کشور را در وضعیت مبهمی قرار می دهد. هنگامی که این گفتمان سازی به نتیجه برسد و ظرفیت های جدیدی به وجود بیاورد، باید به پرورش نیروی انسانی از مقطع دکتری مدیریت تحقیقات مبادرت کرد که کیفیت آن در بحث مدارس و دانشگاه های انقلابی بیان شد. همزمان باید به تولید فرهنگ آکادمیک برای انقلاب اسلامی تداوم بخشید و آن را در سه عرصه ی «حجیت، معادله و مدل» تکمیل کرد و عمق بخشید تا در برابر هجمه های مستمرّ و مداوم از سوی فرهنگ آکادمیک غرب، توان مقابله ی علمی برای جمهوری اسلامی به وجود بیاید و عقلانیتِ دین محور و خرد جمعی به عنوان شاخصه ی اصلی در نظام اسلامی قرار گیرد تا ساختارهایی که به تولید ثروت در جامعه محوریت بخشیده اند، از بین برود.

ص: 576

8

لذت قشری خاص فراهم می آورند؛ همچنان که ایجاد تنوع و تکثّر در ورزش و طراحی رشته های جدید، بر اساس نیاز و تقاضای عموم و مراجعه به نظرات آنان نیست.

برای مقابله با آن، تدابیر امنیتی شدید و پرهزینه ای إعمال می شود. ممکن است گفته شود: «بالاخره انسان و جامعه به هیجان و خروج از روزمرّگی و یکنواختی و تکرار نیاز دارد و نباید این واقعیت را نفی کرد.» در پاسخ باید گفت که ریشه و فلسفه و تحلیل کاربردی از هیجان و متنوع سازی بازی ها و سرگرمی ها، به علم روان شناسی موجود باز می گردد و این علم، انگیزه و انتخاب را به صورت مادی تعریف می کند و لذا هیجان نیز به عنوان یک وصف برای انسان در چارچوب اخلاق و اوصاف رذیله ی مادی تحلیل می شود. اما انسان شناسی و روان شناسی در فرهنگ مذهب، دارای تفاوت ماهوی با تعاریف فوق است و بر اساس آن، اخلاق حمیده است که مبنای رفتار و اعمال مؤمن قرار می گیرد. به عبارت دیگر، زندگی انسانی و سالم در این دنیا وابسته به تعریف تعادل در امور جسمی، امور فکری و امور روحی است و هنگامی که این سه عرصه به تعادل و هم افزایی رسیدند، آنگاه باید روند رشد و ارتقای ظرفیت را پی گرفت. حال آیا هیجان و شوک در شکل مدرن آن، موجب تعادل و آرامش برای انسان و جامعه می شود؟! یا واقعیت آن است که سبک زندگی غربی، موجب کسالت و خمودگی و یکنواختی می شود و انسان و جامعه ای که این سبک زندگی را پذیرفته، ناچار است تا برای خروج از این حالت های روحی نامتعادل، به دنبال هیجان و شوک برود؟! آیا این رفتار به معنای استفاده از مسکّن برای دردهای مزمن نیست و به تأخیرانداختن درد را جایگزین درمان نمی کند؟! آیا گیاهان و حیوانات که در حال طیّ سیر طبیعی حیات خود هستند، به شوک ناگهانی احتیاج دارند یا مؤمنین که با گزینش راه حق و تکیه به احکام الهی، موفق به زندگی ایمانی و با طمأنینه شده اند، محتاج چنین شوک ها و هیجاناتی هستند؟!

در واقع نیاز به هیجان ناشی از زندگی انسان و جامعه ای است که جهت گیری مادی را اختیار کرده و دچار عدم تعادل شده و برای فرار از وضع موجود و فارغ شدن از آن، ناچار است به دنبال اموری از قبیل مسکرات، موادمخدر، موسیقی، ورزش و سرگرمی و تفریح مدرن و... برود و با ایجاد شوک وهله ای، از واقعیات زندگیِ پراضطراب خود فاصله بگیرد.

ص: 580

اما از آنجا که نمی توان این سبک فاسد و دور باطل را به عنوان روشی برای زندگی پذیرفت، تبعات و الزامات آن از قبیل هیجانات مادی نیز موضوعیت نخواهد داشت. لذا آنچه باید جایگزین هیجان شود، رشد و ارتقای ظرفیت و اشتداد در مراتب و درجات عبادت است که ریشه در تعریفی الهی از زندگی دارد و تعادل ها و نظم های متناسب با خود را معین می کند. اساساً انبیای الهی در بعثت خود، به تعریف زندگی الهی و بیان اشتداد و تعادل و نظمِ متناسب با آن پرداخته اند و علاوه بر این بیان کرده اند که این زندگی در یک محیط جبری محقق نمی شود بلکه دستگاه معنویت همواره در معرض هجمه های دستگاه کفر و نفاق قرار می گیرد اما در راه مستقیم خود دچار انفعال نخواهد شد. در مقابل، دستگاه طغیان انسان ها را به صورت مداوم به حفره های عمیق تری از ضلالت می کشاند و «ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ»(1)را تحقق می بخشد و این روند را به عنوان نظام ارزشی مطلوب به بشریت القاء می کند.

ورزشکاران حرفه ای در دوران بازنشستگی آنها به وجود بیاید و عملاً کرامت انسانی آنان را در حدّ عروسک های خیمه شب بازی که آلت دستی برای خوشی دیگران محسوب می شوند، تنزّل دهد و ظلم هایی را بر آنان جاری کند که ارتکاب آن حتی در حق حیوانات روا نیست. البته این واقعیت - که خود می تواند مبدأ تحقیقات مفصلی قرار گیرد - از طریق دستمزدهای کلان و تبلیغات رنگارنگ و ایجاد ارزش و محبوبیت برای ورزشکاران در جامعه و... پنهان شده و از افکار عمومی دور نگه داشته می شود تا ورزشکاران، بیماری و عوارض طولانی مدت را با شهرت کوتاه مدت معاوضه کنند.(1)

ورزش، هزینه های بالایی دارد و همزمان موجب گردش مالی و سود فراملیتی می شود. تمامی این روند عملاً در خدمت پُرکردن اوقات فراغتِ قشر سرمایه دار قرار می گیرد و این قشر نیز با تکیه به ثروت کلان و برای ارضاء حس تنوع طلبی خود، همواره به مراکز علمی سفارش جدید می دهند تا ورزش ها پیچیده تر شده و سرگرمی های جدیدی نیز طراحی شود. در واقع اگر ثروت کارتل ها و تراست ها نباشد، نیروی انسانی و تکنولوژی و پژوهش های متناسب با ورزش قهرمانی قابل تأمین و تحقّق نخواهد بود؛ یعنی ورزش در نظام سرمایه داری همانند سایر مقولات باید سودآور باشد و سود سرمایه گذاری را تضمین کند.

به عنوان مثال، استادیوم های بزرگ چندده هزار نفری برای فوتبال که زمینی متناسب با بازی 22 نفر به صورت همزمان دارند، باید به ابعاد بسیار کوچکتری تبدیل شوند تا عموم مردم بتوانند این ورزش را انجام دهند و شرکت در آن منحصر به فوتبالیست های غیرحرفه ای شود. در واقع شکل گیری باشگاه های فوتبال قوی که در سطح اول جهانی قرار دارند، وابسته به برگزاری مسابقات منظم در سطوح مختلف نونهالان، نوجوانان، جوانان، امید و بزرگسالان در مدارس، دانشگاه ها و لیگ های آماتور، نیمه حرفه ای و حرفه ای در سراسر کشور است که ساختاری برای گزینش استعدادهای برتر و ورود آنها به باشگاه های درجه یک به حساب می آیند و زمینه ای برای صادرات ورزشکار و ارزآوری برای کشورها و دستیابی به سود برای مالکان باشگاه ها تلقّی می شوند. اما رویکرد جدید، این روند را به نفع عموم تغییر می دهد و این پیچیدگی و تمرکز را می شکند و به عنوان مثال، موجب می شود تا فوتسال و فوتبال ساحلی در اولویت قرار بگیرند و از نظر تخصیص بودجه و امکانات، جایگزین فوتبال حرفه ای شوند. این وضعیت باید در نرم افزارها و قوانین فوتبال و سایر ورزش ها نیز منعکس شود و آنها را تغییر دهد.

ممکن است گفته شود: «اگر قوانین ورزش ها در داخل تغییر پیدا کنند، آنگاه نمی توان ورزشکاران داخلی را به مسابقات بین المللی و جهانی اعزام کرد» اما باید توجه داشت که طبق توضیحات فوق الذکر، فرهنگ ورزش مدرن نسبت به جامعه دینی و نظام اسلامی مهاجم است و در دوران گذار، همان گونه که نمی توان اقدام به حذف دفعی ورزش از زندگی اجتماعی کرد و در برابر بیماری های ناشی از شهرنشینی و عدم تحرّک جسمی بی تفاوت بود، بدون تغییر در سخت افزارها و نرم افزارهای ورزشی نیز نمی توان جلوی عوارض و مفاسد ورزش را گرفت. در واقع برای جلوگیری از خطراتی که شهروندان جمهوری اسلامی را تهدید می کند، باید یک راه حل همه جانبه ارائه داد و همه ی عرصه ها را بر یک محور هماهنگ کرد؛ همچنان که طرف مقابل تمدن مدرن را یک امر همه جانبه می داند و استفاده

ص: 584

از تجارب اقتصادی برای پیشرفت را بدون عمل به نسخه های سیاسی و فرهنگی غرب، حرکتی شکست خورده می داند. بنابراین اگر نظام اسلامی به دنبال دستیابی به تمدن اسلامی است، باید برای اداره ی همه ی ابعاد جامعه، ایده های جدیدی را ارائه کند و در تمامی عرصه ها به مقابله با سبک زندگی غربی که یک سبک زندگی مهاجم است، بپردازد. اساساً انحراف در محاسبات برخی مسؤولین نظام و تمایل به سازش در میان آنان، ناشی از آن است که فکر سازش و دست برداشتن از مقاومت تنها به عرصه ی سیاسی منحصر نمی شود بلکه با هزاران زبان تبلیغ شده و در هزاران موضوع اجتماعی و عینی انعکاس یافته و لذا مقابله با این خطر هنگامی به صورت کامل محقق می شود که مقاومت نیز با هزاران زبان ترویج شده و در هزاران موضوع اجتماعی و عینی جریان پیدا کند.

تمامی ورزش ها و مدیریت عرصه ی ورزش بر این مبنا، حاصلی جز جریان عوارض و مفاسد ورزش مدرن در کشور و تداوم هجمه به اخلاق و حساسیت های دینی و مکتبی - که از طریق ایجاد هیجانات مادی محقق می شود - نخواهد داشت؛ گرچه در کنار آن، برخی ورزشکاران متدیّن باشند که رفتارهایی دینی و انقلابی از خود بروز دهند.

پس تا زمانی که در ورزش ملی از تکنولوژی برتر استفاده شود، ورزش قهرمانی به حاکمیت خود بر ورزش همگانی ادامه خواهد داد و بودجه ها و امکانات کلان را به سوی خود جذب خواهد کرد. اما در صورتی که استفاده از تکنولوژی برتر در عرصه ی ورزش متوقف شود، هزینه های ورزشی کاهش خواهد یافت و ورزش از مقوله ای متمرکز، حرفه ای و تقریباً انحصاری، به امری ارزان و در دسترس عموم تبدیل می شود که نتیجه ی طبیعی آن، کاهش هیجانات مادی در جامعه و سایر عوارض سوء اخلاقی است و زمینه را برای فعالیت های فرهنگی و ارزشی در عرصه ی ورزش تسهیل می کند. البته در رویکرد اقتصادی گفته شد که تکنولوژی برتر در الگوی مصرف دولتی و برای تأمین نیازهای نظام مورد استفاده قرار می گیرد و لذا در تناسب با این مطلب باید توجه داشت که تکنولوژی برتر در ورزش های رزمی، ورزش هایی که در شرع به آنها سفارش شده و ورزش های سنّتی ایران مانند کشتی، استفاده خواهد شد و برگزاری لیگ های متعدد آماتور و حرفه ای در تمامی سطوح سنّی و در سراسر کشور برای این رشته ها مورد توجه قرار خواهد گرفت تا ایران در این رشته های محدود، همواره قهرمان جهان باشد و افتخار ملی در عرصه ی ورزش نیز تأمین شود.

در واقع همان گونه که رعایت حجاب در میادین ورزشی توسط بانوان ایرانی بر سایر بانوان جهان اسلام تأثیر گذاشته و به تغییر رفتار آنان منجر شده است، حرکت بر اساس این تعریف چندبُعدی از ورزش نیز می تواند جمهوری اسلامی را از نظر ورزشی نیز به الگویی برای کشورهای اسلامی تبدیل کند و به جای اکتفاء به برخی ظواهر لازم الرعایه، یک دگرگونی و تحول در بنیان ورزش را رقم بزند و آن را در مقابل چشم مسلمین جهان به

ص: 586

نمایش بگذارد.

9

دستگاه باطل و نظام کفر و نفاق برای مقابله با دستگاه الهی است. در واقع داستان سرایی و قصه پردازی، نقشی اساسی در ضلالت و فریب و گمراه کردن مردم دارد و این امر نیز بدون یک کار و تلاش فکری ممکن نیست.

برای تبیین این مطلب باید توجه داشت که ادبیات تخصص حوزه، تنفر از ظلم و میل به عدالت را به عنوان یک امر عام و فطری و مشترک در میان همه ی انسان ها تلقّی می کند اما بر اساس روایات هر فردی که وارد این دنیا می شود، به حسب فاعلیتی که در عالَم ذرّ داشته و وابسته به این که از کدام پدر و مادر زاده شده، مُهری از کفر یا نفاق یا ایمان بر پیشانی دارد و میزان میل شخص به ظلم و هوی یا عدل و تقوی بر اساس فاعلیت او در عالَم ذر مشخص می شود. علاوه بر این، در سن بلوغ، امتحانات آغاز می شود و به دلیل اعطاء قوه اختیار و عقل و زادولد، افراد می توانند جایگاه خود را در سه نظامِ «کفر، نفاق و ایمان» تغییر داده یا حفظ کنند و نحوه ی درگیری با هوای نفس (درون) و دستگاه ابلیس (بیرون) است که مسیر ادامه ی زندگی انسان را در بهشت یا جهنم تعیین می کند.

تجاوز و ضلالت به مثابه یک راه درست و تنها مسیر زندگی به عموم مردم القاء شود و محیط و شرایط، همگان را به همین سمت سوق دهد و آنان را به این باور برساند که زندگی معنایی جز همین وضع موجود ندارد. در نتیجه، دستگاهی برای ساختنِ «لهوالحدیث» و پرداختنِ قصّه و داستان ضرورت پیدا می کند تا دنیا و شهوات آن را موضوعِ داستان سرایی و قصه پردازی قرار دهد و با قهرمان سازی، به مردم بفهماند که چگونه باید از عقبه های زندگی مادی عبور کرد. اما دستیابی به شهوات مختلف و متنوع در زندگی کوتاه دنیا، نه تنها با تلاش های طبیعی امکان پذیر نمی شود بلکه مستلزم آن است که اموال و نوامیس و اختیارات مردم به نفع قشر حاکم منحل شوند. لذا در دستگاه فرهنگ سازیِ مادی، کسانی به عنوان قهرمان معرفی می شوند که اهل تجاوز و دست اندازی به حقوق غیر باشند و بتوانند در سریع ترین زمان ممکن به تمنّیات خود دست پیدا کنند. یعنی در این دستگاه، تخلیه ی شهوات توسط زورمندان و تبعیت و تسلیم دیگران در برابر این قشر به عنوان به عنوان یک امر طبیعی و عادی جلوه داده می شود اما این روند در قالب صداقت و عدالت و صلح و امنیت و سایر مفاهیم ارزشی به عموم مردم القاء می گردد که موفقیت در این حرفه ی پیچیده، کاری است که تنها از عهده ی اهالی فرهنگ مادی و کار و تلاش فکری آنان بر می آید.

جامع بین همه ی این امور، هنر و فلسفه ی رسانه است که در صورت تحلیل دقیق و همه جانبه از آن، می توان انواع مختلف هنرهای موجود را جهت دهی کرد. در این راستا باید توجه داشت که هنر و رسانه به مثابه زبانِ تمدن و فرهنگ است؛ همان گونه که زبان انسان و کیفیت تکلم او، مُبرِز هویّت و عقلانیت انسان و نشان دهنده ی شخصیت اوست. لذا اگر جامعه دارای سه وصفِ «سیاست، فرهنگ و اقتصاد» باشد، هنر و رسانه باید به عنوان زبانِ فرهنگ و پسند جامعه و مُبرِز پذیرفته شده های اجتماعی و منعکس کننده ی نظم ها و تعادل ها و توسعه ای که در هر جامعه جریان پیدا کرده است، تلقّی شود. البته در مباحث گذشته گفته شد که تمدن ها یا محیط سجده بر خدای متعال و یا محیط سجده و انقطاع نسبت به ابلیس را برای انسان ها و امت ها به وجود می آورند و بر این اساس، هنر و رسانه زبانی است که یکی از این دو نوع پرستش و انقطاع را به فرهنگ اجتماعی تبدیل می کند و هوش و سنجش اجتماعی را بر این مبنا هدایت می نماید و به مثابه ابزاری برای تئوری تولید قدرت و اطلاع و ثروت عمل می کند.

از این رو، هنر مدرن به عنوان مهمترین عامل در فرهنگ سازی برای جوامع امروزین، به انعکاس روابط جاری در تمدن موجود می پردازد و به آینه ای برای نمایش آن تبدیل می شود ؛ یعنی هنر و فرهنگ مدرن نمی تواند با تمدن مدرن تناسب نداشته باشد زیرا خاستگاه هنر و فرهنگ مدرن و فیلم و سینما و سخت افزارها و نرم افزارهای مربوط به آن، همین تمدن است. به عبارت دیگر، رنسانس در سیاست و علم، رنسانس در هنر و فرهنگ را نیز در پی آورده و صنعت سینما اساساً متناسب با تحول در زندگی شکل گرفته و جایگزین شعر و کلام و هنر قدیم شده است. لذا از آنجا که پس از رنسانس، حضور اختیارات مردم در جامعه پذیرفته شده و بدون مشارکت همه ی اقشار و اصناف و تخصص ها، مدیریت این تمدن امکان پذیر نیست؛ صنعت سینما نیز به قهرمان سازی در عرصه های مختلف پرداخته و قهرمانان را در تمامی اقشار و اصناف و تخصص ها به تصویر می کشد.

ص: 591

از این رو، روابط اجتماعی مدرن است که امروزه دستمایه ی اصلی برای قصه پردازی و فیلم سازی و سایر هنرها شده و به این صورت، زمینه را برای پذیرش آسان این سبک از زندگی از سوی عموم جامعه فراهم کرده است چرا که اگر روابط اجتماعی به مثابه موضوعی برای فرهنگ سازی قرار نگیرد و به زبان هنر در نیاید و به فیلم و شعر و داستان و نقاشی تبدیل نشود، پذیرش قوانین و عمل به آنها برای مردم سخت و سنگین خواهد بود. به عنوان نمونه در پیش از رنسانس، اخذ خراج و مالیات از مردم با قهر و غلبه انجام می شده و مردم از این امر متنفر و ناراضی بودند اما امروزه پرداخت مالیات در کشورهای پیشرفته به یک فرهنگ تبدیل شده؛ به نحوی که خرید کالاهای خُرد و جزئی نیز بدون پرداخت مالیات بر ارزش افزوده ممکن نیست. یعنی هنر مدرن در قالب فیلم ها و قهرمانان آن، مسؤولیت تعلیم و پرورش عمومی را به عهده دارد و در تناسب با تمدن مدرن، موجب فرهنگ سازی در امور مختلف می شود و پذیرش روابط و قوانین اجتماعی را برای مردم تسهیل می کند.

اشخاص عناصر خاص و ویژه ای هستند که قوام و سعادت و امنیتِ قوم و قبیله و ملت، به خاندان و نسل و نطفه ی آنها وابسته است. یعنی بخش بزرگی از اشعار و هنر مادی در آن دوران، حاکی از نوعی روابط اجتماعی است که در آن، جمعی از اهل دنیا بر محور یک شخص جمع می شدند و پس از دستیابی به قدرت، با انواع تطمیع ها و تهدیدها سایر اقشار و اصناف را نیز به تبعیت از خود وادار می کردند و تمامی ابعاد حیات را منوط به اراده ی سلطان و ولی عهد دانسته و زندگی بشری را به همین شیوه منحصر می کردند. لذا تنها انبیای الهی و قهرمانان توحید بودند که با افشاگری نسبت به این فرهنگ ها و محیط و ارتکازات برآمده از آن، دست به قیام می زدند و برای رهایی مردم از بردگی و بیگاری قدرتمندان، جان و مال و آبروی خود را در معرض خطر قرار می دادند.

با شکل گیری رنسانس و تحول در فهم و منطق بشری، مقیاس هنر و ادبیات نیز تغییر پیدا کرد و با صحنه و تصویر متحرک - که نتیجه ی اختراع دوربین و تکامل آن است - ترکیب شد. این در حالی بود که تا پیش از اختراع دوربین، افراد ناچار بودند تا پس از شنیدن شعر و داستان، در ذهن خود مشغول خیال پردازی شوند یا در بالاترین سطح - که به سلاطین و اغنیا منحصر بود - می توانستد با استخدام نقاشان و تصویرگران و مجسمه سازان، تصویری ثابت از جاذبه های مادی را که متناسب با اشعار و قصه ها باشد، در برابر خود مشاهده کنند. یعنی قصه پردازی در آن زمان از سنخ کلام و گفتار بود و در بهترین حالت، تصاویر و تندیس ها و نقش های ثابت می توانست این هنر گفتاری را پشتیبانی کند. اما پس از رنسانس و با تحول در علوم پایه همانند شیمی و فیزیک، بشر توانسته دنیا را به تصویر بکشد و صنعت بزرگی به نام سینما را پدید آورد و تئاتر و رمان و موسیقی و... را در خدمت فیلم و سینما قرار دهد. در واقع قصه پردازی و داستان سرایی در دوران مدرن، به یک مجموعه ی ترکیب شده از هنرهای مختلف تبدیل شده که محوریت در آن با تصویربرداری و نمایش محیط های مختلف زندگی امروز به صورت متحرک و غیرثابت است؛ به نحوی که اگر

ص: 593

محیط های مدّنظر وجود نداشته باشد، به ساخت شهرک های سینمایی و طراحی صحنه و لباس متناسب با آن مبادرت می شود. یعنی متناسب با این واقعیت که تمدن مدرن یک تمدن سخت افزار محور است، هنر مدرن نیز به مثابه آیینه این تمدن مقوله ای سخت افزارمحور است و از طریق دوربین و تصاویر حاصل از آن که محیط یک تمدن را به نمایش می گذارد، حرف اول را در عرصه ی هنر و فیلم سازی می زند و کیفیت تصویر و تنوع آن، بر کلام و دیالوگ و فیلم نامه و موسیقی و تئاتر و... حاکم شده و نرم افزارها را به خدمت خود درآورده است.

متعدّد حیات، مقدمه ای برای فیلمنامه نویسی را فراهم می آورد. این توانایی، ناشی از منطق مجموعه نگری و قدرت ترکیب پدیده ها در یکدیگر و ملاحظه ی آنها در جاذبه است که موجب ساخت پدیده های جدید می شود.

شود، هیچ گاه نمی تواند با نمایش یک زندگی بسیط و ساده در جذب مخاطب موفق شود و فروش بالایی داشته باشد بلکه باید با قهرمان پردازی و به تصویر کشیدن قلّه ها در محیط یک زندگی مادی و شهوت محور، جذابیت ایجاد کند و از طریق پردازش همه ی ابعاد تمدن مادی و تفصیل آن، کشش و تمایل برای تماشاگران پدید آورد. لذا به عنوان مثال، یک تخصص برای طراحی لباس بازیگران و تخصص دیگری برای طراحی صحنه ی زندگی آنان به وجود می آید زیرا بازیگران در طول فیلم در فضاهای مختلف و متنوعی قرار می گیرند و هر یک از لباس های آنان و هر کدام از محیط هایی که در فیلم به تصویر کشیده می شود، جزئیات ویژه ای دارند و معانی خاصی را منتقل می کنند و پسند و روابط اجتماعی را در نسبیت های متعدّدی شکل می دهند. البته این امر انعکاسی از جریان واقعی زندگی است زیرا مدرنیته موفق شده تا از طریق تکنولوژی و رفاه، زندگی شاهان را به بخش های گسترده ای از جمعیت جهان تعمیم دهد و انواع امکانات و تمنّیاتی که تنها پادشاهان می توانستند به آنها دست پیدا کنند، در دسترس عموم قرار دهد و زندگی مردم را به مقوله ای پیچیده و چندلایه تبدیل کند. به عنوان نمونه، در گذشته با جمع شدن چند نفر از بستگان و دوستان، خانه ای گلی و ساده ساخته می شد و محل سکنای یک خانواده قرار می گرفت اما امروزه ساخت خانه به یک امر پیچیده تبدیل شده که علاوه بر ضرورت اخذ مجوّزهای مربوطه، باید تخصص های متعدّد از ابعاد مختلفی به طراحی و فعالیت و نظارت بپردازند تا یک خانه به محلی قابل سکونت تبدیل گردد. این روند در تمامی موضوعات زندگی جریان یافته و تأمین نیازهای زندگی دیگر به نحو استاتیک انجام نمی شود بلکه با تکیه بر علم و تخصص و پیچیدگی های ناشی از آن صورت می پذیرد.

ببالد، از زبان و نشانه ها و شعائری که متناسب با این هدف طراحی شده استفاده می کند؛ حتی اگر بداند که از لحاظ قدرت و ثروت و اطلاع در رده های اول جهانی و بین المللی قرار ندارد. لذا خلق این آثار و نشانه ها و شعائر به عهده ی هنر است تا هویت ملی به عنوان محور اجتماع مردم یک سرزمین، زبان دار شود و به مقوله های عینی و متجسّد (همانند سرود و پرچم ملی و تشریفات مربوط به آن) تبدیل گردد و حافظه و هوش اجتماعی را بر این اساس ساماندهی و حفظ نماید. از این رو و علی رغم مشخص بودن قطب های قدرت و ثروت در جهان و تعیین سرنوشت مردم عالَم توسط کشورهای صاحب حق وتو، پرچم تمامی کشورهای عضو سازمان ملل در مرکز آن نصب شده تا به ملت ها القاء شود که قوم و نژاد و جامعه ی آنها دارای نقش و تأثیر و هویت مستقل و جداگانه است.

اما در دستگاه دینی، قوم و نژاد و سرزمین و وطن گرچه اهمیت دارند اما موضوعیت و محوریت ندارند و وطن به وطن ایمانی تعریف می شود و صرفِ انتساب به نژاد و قوم خاصی، باعث افتخار و کرامت و برتری نیست. البته نمی توان وجود برخی توانمندی ها و ناتوانی ها در هر قوم و نژادی را نفی کرد و روشن است که ضعف و قوّت در میان اقوام و طوایف و اختلاف بین ویژگی های آنها، امری واقعی و عینی است اما نزاع و تحقیر بر سر ضعف ها و تفاخر به توانمندی ها است که رفتاری نادرست به شمار می آید زیرا آنچه که نرم افزار رشد انسان ها و جوامع است، چیزی جز ایمان نیست. یعنی ممکن است نژادی از برترین استعدادها بهره ببرد، اما نه تنها شایستگی حاکمیت بر سایر نژادها را نداشته باشد بلکه مرتکب بزرگترین جنایت های بشری شده باشد. پس آنچه به بشریت امنیت می دهد و هوای نفس و اخلاق رذیله را مهار می کند و جلوی تجاوز و تعدّی را می گیرد، ایمان و تقواست که از دستگاه انبیا و هدایت الهی ناشی می شود و لذا فرمود: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»(1). در همین راستا، زبانِ ایمان و تقوی و مُبرِز پرستش خدای متعال، قرآن کریم و

ص: 597

ادعیه ی مأثوره و رفتار و گفتار انبیا و ائمّه ی معصومین است و این حقیقت باید مبنای هنر در نظام اسلامی قرار گیرد.(1)

هدایت و دست گیری دیگران به نمایش گذاشتند. لذا پیامبری مانند حضرت موسی توانست سحره ی فرعون را از دستگاه مادی او جدا کند و نجات دهد یا نوح نبیّ با صبر نهصد و پنجاه ساله ی خود به آن قوم گمراه نشان داد که قدرت در پول و فرزند و زمین و آب خلاصه نمی شود و لذا علی رغم تسلط بر این نعمات، آنها را از قوم خود سلب نکرد تا آنان بفهمند قدرت حقیقی در اختیار و عقلانیتی است که تسلیم دستگاه الهی شود و سرّ ضعف و آسیب آنان نیز در عدم پذیرش این حقیقت نهفته است.

پس هنر اسلامی و زیبایی حقیقی در رفتار بزرگوارانه و صبورانه ی انبیا و اولیای الهی تجلّی یافته که نه تنها از ورود به آتشفشان مصیبت و بلا منفعل نمی شدند بلکه عناصری را که در شعله ور کردن این آتش شهوت مشارکت داشتند، به انفعال می کشاندند و یا قلوب اشقیا را - که در قرآن کریم از سنگ سخت تر شمرده شده - ذوب و به دستگاه حق متمایل می نمودند و یا بر عده ای از آنان که انکار کردند و از حق روبرگرداندند، اتمام حجت می کردند. این معنای حقیقی یک «قهرمان» است که در بدترین محیط و پیچیده ترین شرایطی که توسط دیگران ایجاد شده، به تنهایی توانسته از سخت ترین موانع عبور کند و با ایستادگی در برابر هجمه ی اجتماعی و سازمانیِ هوی و شهوات، دیگران را در مسیر تقوی قرار داده و بلاگردان همه ی انسان ها و امت ها شود و همه ی ضربه های کفار و منافقین بر اختیارات و نوامیس و اموال خود را تحمل کند و به بالاترین سطح از فداکاری و ایثار و وفا در راه پرستش خدای متعال اقدام نماید تا تمامی بندگان را نجات دهد و پایین ترین ظرفیت ها را که به انواع ضعف در خانواده و نژاد و... مبتلاست، به درجات اعلای تقرب برساند. البته این واقعیت جاری در تاریخ، دارای یک دستگاه فرهنگ سازی است که مُبرز آن بوده و در قرآن کریم به مثابه ادبیات خدای متعال برای هدایت بندگان تجلّی یافته و به دست گیری از شقی ترین قلوب تا رقیق ترین قلب ها می پردازد.

لذا در دستگاه دینی و در وضع مطلوب (دوران ظهور و عالَم رجعت)، هنر مقوله ای

ص: 599

معنوی است و ارتباط با طبیعت یا ارتباط انسان با انسان در آن، نقش اصلی ندارد بلکه ارتباط با خدای متعال، محور تمدن قرار می گیرد و لذا هنر حقیقی، مُبرِز پرستش خدای متعال و ایمان به او خواهد بود که در قرآن کریم و ادعیه ی مأثوره ظهور و بروز یافته و مقوله ی دیگری زائد بر این کلمات نورانی موضوعیت نخواهد داشت. البته این هنر الهی به مثابه زبانِ ایمان و تقوی با شبکه ی معنویت (مساجد و نمازهای جمعه و حرم های شریفه) ترکیب خواهد شد و بر محور این شبکه ی نورانی - که همانا ائمّه ی معصومین صلوات الله علیهم اجمعین هستند - شکل خواهد گرفت. یعنی در آن دوران، خطبه های نماز جمعه و نماز عید فطر و نماز عید قربان توسط ائمّه ی هدی ایراد خواهد شد و لذا هنر شکلی ایمانی و معنوی پیدا کرده و در گفتار آن بزرگواران تجلی خواهد یافت؛ به این معنا که برترین و پیچیده ترین نوع از رابطه ی انسان با خدا که در عبادت معصوم (ع) محقق می شود، در رابطه ی او با دیگر انسان ها منعکس شده و در شبکه ی روابط اجتماعی جریان پیدا خواهد کرد تا هنر به ابزاری برای هدایتِ اختیار و فهم بندگان خدا تبدیل شود و جایگزین هنر مادی گردد که حاصلی جز لذت های جسمی غیرمعقول و نامتعادل ندارد. این نمایی اجمالی از هنر الهی در دوران ظهور و عالَم رجعت بود اما جمهوری اسلامی نیز باید به سمتی حرکت کند که در سده های آینده و در هنگام تحقق وضع مطلوب (تمدن مقاومتی قبل از ظهور) به این نوع از هنر نزدیک شده باشد.

هنر که در دنیای امروز وجود دارد، روشن کند. البته در دوران رژیم طاغوت، متصّدی این بخش «وزارت فرهنگ و هنر» بود که در نظام جمهوری اسلامی به «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» تغییر نام یافت اما در تعبیر به «ارشاد»، نشانی از ولایت بر فرهنگ و هنر نیست. یعنی جایگاه دین و ادبیات مذهب در عرصه ی فرهنگ و هنر، به تبلیغ و ارشاد تعریف شده و این در حالی است که اکتفا به تبلیغ و ارشاد مربوط به زمانی است که دین و دین داران به قدرت و حاکمیت نرسیده باشند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، مکتب در جایگاه حاکمیت قرار گرفته و وزارت خانه نیز یک نهاد حاکمیتی است که باید ولایت بر فرهنگ و هنر را به عهده گیرد و به جای وزرات فرهنگ و هنر مادی در زمان شاه، به مثابه وزارت فرهنگ و هنر اسلامی عمل کند.

در همین راستا و برای تبیین جایگاه فیلم و سینما در طراحی سبک زندگی اسلامی برای دوران انتقال، نمی توان به مباحثی از قبیل نقد فیلم و سریال اکتفا کرد بلکه باید به بررسی تولید و توزیع و مصرفِ هنر و قصه پردازی از منظر حاکمیت پرداخت و شناخت صحیحی از آن پیدا کرد و جهت گیری آن را تغییر داد. زیرا همان گونه که فیلم و سینما به مثابه آینه ای برای تمدن مدرن عمل می کند و فرهنگ سازی برای مدرنیته را به عهده دارد و به عنوان یک هنر سازمانی، به جریان روابط اجتماعیِ مادی سهولت می بخشد و مردم و فرهنگ عمومی را برای هماهنگی و همراهی با سبک زندگی غربی پرورش می دهد، تمدن اسلامی نیز باید هنری را پدید آورد که به انعکاس روابط اجتماعی اسلامی بپردازد و به الزامات فرهنگ سازی برای زندگی الهی عمل کند.

از سوی دیگر بیان شد که نقش اساسی در این صنعت، مربوط به سخت افزارهایی است که بر اثر دستیابی به صنعت عکس و فیلم و توانایی بشر در انتقال تصویر و صدا به وجود آمده اند و لذا محتوای اصلی هنر هفتم، نمایش فضای یک تمدن و محیط زندگی مدرن است. این کار به وسیله ی صنعت دوربین و فیلم برداری انجام می شود که از آسمان تا زیر

ص: 601

دریاها و از سازه ها و شهرک های سینمایی تا جلوه های ویژه را به تصویر می کشد و سایر هنرها از قبیل فیلم نامه نویسی، بازیگری، صدابرداری، نوازندگی، طراحی صحنه و... را به خدمت می گیرد و همزمان با تکیه به قابلیت های خود، فضاهای جدیدی از لحاظ زمانی و مکانی را برای فعالیت آنها فراهم می کند. یعنی سهم تأثیر اصلی در ساخت فیلم های سینمایی، مربوط به سخت افزارهایی از قبیل صنعت دوربین، صدابرداری و... است و پس از آن، رمان و فیلم نامه است که محتوای فیلم را تأمین می کند و سپس نوبت به تئاتر به عنوان زمینه ای برای پرورش بازیگران می رسد و موسیقی و گریم و طراحی صحنه و سایر هنرها با ایفای نقش خود در این میان، مجموعه ای را به وجود می آورند که کارگردان همه ی آنها را با محوریت تصویر مدیریت می کند. لذا آنچه امروزه متغیر اصلی در قصه پردازی و فرهنگ سازی محسوب می شود، تصویر و سخت افزارهای مربوط به آن (دوربین، جلوه های ویژه و...) و دانش های فنّی متناسب با آن است. پس برای خروج نظام اسلامی از وضع موجود و تغییر جهت در صنعت فیلم، باید بر سخت افزارها و تکنولوژی سینما(1) تمرکز کرد و در طراحی دوران انتقال، تحول در این عرصه را در دستور کار اصلی قرار داد. در غیر این صورت یا به دلیل مفاسد موجود در این عرصه، برخورد حذفی و متحجرانه با آن توصیه خواهد شد و یا تبعیت از استانداردهای جهانی سینما در دستور کار قرار خواهد گرفت که عملاً هجمه و ضربه به فرهنگ انقلاب اسلامی را افزایش خواهد داد و در بلندمدت خطر

ص: 602

انحلال نظام اسلامی در تمدن مدرن را پدید خواهد آورد. زیرا همان گونه که تمدن موجود به عنوان یک تمدن مادی و سخت افزارهای آن در جهت توسعه ی شهوت تحلیل شد، هنر موجود به مثابه آینه ی تمدن با آن هماهنگی و تناسب دارد و لذا سخت افزارها و تکنولوژی هنر می تواند شهوات را با سرعت لیزر به تمامی جهان صادر کند و حتی در محیط مؤمنین نفوذ کند و ذائقه ی بشر و حواسّ شش گانه ی او را بر محور مادی گری شکل دهد و طغیان و تجاوز و برده داری را در پوشش صلح و آزادی و برابری به بشریت تحمیل نماید. بنابراین بحث از هنر به اعمال مکلفین در عرصه ی غنا، رقص و... و حکم فقهی آن محدود نمی شود بلکه بزرگترین فعل حرام در این عرصه، اقامه ی هنر مادی در سطح حاکمیت است. این حرمت، یک حکم اعتقادی است زیرا سبک زندگی غربی در هنر، موجب هجمه بر اعتقادات حقّه شده و امت دینی را در معرض کفر و نفاق قرار خواهد داد.

در واقع سینما امروزه در رأس و قلّه ی هنر مادی قرار گرفته و به عنوان یک نیاز اساسی در شهرنشینی و به مثابه صنعتی درآمدزا، در سراسر جهان توسعه یافته و فروش فیلم ها باعث گردش مالی شده و علاوه بر ایجاد قدرت مالی برای نیروی انسانیِ فعال در این عرصه، سود زیادی را نصیب سرمایه گذاران مالی و دستگاه های تحقیقاتی و علمی در بخش هنر می کند.

در این چارچوب و متناسب با الگوی انتقال در سایر بخش های اداره کشور، تکنولوژی برتر در عرصه ی هنر نیز باید از زندگی مردم و الگوی مصرف عمومی خارج شود؛ متوقف کردنِ تکنولوژی برتر در عرصه ی هنر و در رأس آن سینما، به معنای آن است که سینما از سلطه ی بخش خصوصی خارج شده و در اختیار بخش دولتی (با تعریف جدید آن) قرار گیرد تا حرکت به سوی هنر اسلامی - که جوهره ی آن، تمایل به اخلاق حمیده و دوری از اخلاق رذیله است - آغاز شود. زیرا جاذبه ای که در فیلم های سینمایی جریان دارد، مبتنی بر جمع شدن همه ی زیبایی های مادی در کنار یکدیگر برای دستیابی به یک هدف مادی و تحقق یک خُلق رذیله و تخلیه ی نوعی از شهوات است. اما همان گونه که بیان شد جذابیت

ص: 603

الهی و زیبایی شناسی معنوی، ماهیتی کاملاً متفاوت دارد و لذا به تصویر کشیدن آن تنها از عهده ی دستگاهی بر می آید که در اوج روحیه ی انقلابی و تعلّق به دستگاه ایمان باشد که طبق تعاریف سابق الذکر در رویکرد جدید، بخش دولتی از چنین فضایی برخوردار است.

یعنی در وضع فعلی و در دوران انتقال باید از سینما برای به نمایش درآوردنِ زیبایی الهی و جذابیت معنوی استفاده کرد که تحقق آن، در گرو سپردن صنعت سینما و تکنولوژی برتر در آن به بخش دولتی(1) و واگذاری تولید سریال - که به تکنولوژی متوسط نیاز دارد - به بخش وقف است تا اخلاق حمیده در فیلم ها به نمایش درآید. به عبارت دیگر و همان گونه که برای تأمین نیازهای نظام در سایر بخش ها، تکنولوژی برتر به بخش دولتی سپرده شد، برای تولید فیلم های فاخر و به تصویرکشیدن دستگاه انبیا در صنعت سینما باید از تکنولوژی برتر و سایر امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در سطوح بالا استفاده کرد تا هم اثرهای ماندگاری ساخته شود و هم بهینه ی این آثار هنری در تمامی ابعاد تداوم یابد و جاذبه ی معنوی و الهیِ زندگی قهرمانان توحید، همواره با کیفیت بهتری در برابر چشم تماشاگران داخلی و خارجی قرار گیرد. البته قهرمانان توحید در دوران غیبت، در درجه ی اول شامل فقها و نواب عام حضرت ولی عصر می شود که با جان و مال و آبروی خود به دفاع از دین پرداختند و تمام هستی خود را در راه حفظ امت دینی در برابر هجمه های دستگاه طغیان فدا کردند. همچنین شهدایی که در این راه به خون خود غلطیدند و مؤمنینی که در برابر ائمّه ی کفر و نفاق ایستادگی کردند نیز با جاذبه ی ایمانی خود، موضوعی برای تولید فیلم های فاخر محسوب می شوند. اما عناصری که برای رفع چالش های نظام اسلامی در سطوح پایین تر (اصناف و خانواده ها) فعالیت می کنند، سوژه هایی برای ساخت سریال ها هستند که مسؤولیت تولید در

ص: 604

این عرصه، به بخش وقف سپرده خواهد شد. البته موضوعاتی که به نظم زندگی، رفاه، آسایش، به زیستی و... مربوط می شوند، می توانند به موضوعی برای فعالیت بخش خصوصی در صنعت فیلم با هدف کسب درآمد تبدیل شوند.

اقتصادی هنوز پدید نیامده است. البته این بدان معنا نیست که انقلاب اسلامی تأثیری بر ساختارهای فرهنگی و اقتصادی نداشته اما فعالیت های انجام شده در این بخش، یا به روزمرّگی دچار شده و یا تغییرات مهمی را در پی نیاورده است. به عنوان نمونه، بسیاری از فیلم های تولید شده با موضوع دفاع مقدّس توفیقی در نمایش شخصیت واقعی شهدای جنگ نداشته اند و یا با کپی سازی از قالب های مادی موجود، این بزرگواران را به مثابه عناصری نشان داده اند که صرفاً دارای روحیه ی شجاعت و جسارت و جنگندگی و خطرپذیری بوده اند و یا حداقل نتوانسته اند انگیزه ی الهیِ شهدا و فرماندهان دفاع مقدس را از جنگیدن در آن شرایط دشوار به تصویر بکشند. زیرا امروزه در دنیا برای تحریک نظامیان به حضور در جنگ و عملیات نظامی، از انگیزش های مادی (پول، ریاست، شهوت جنسی و...) دنیایی استفاده می شود اما چنین محیطی در برابر شهدای هشت سال جنگ تحمیلی قرار نداشت و با این حال، آنان موفق شدند تا در برابر پیچیده ترین چالش های نظامی، بزرگترین موفقیت ها و کارآمدی ها را رقم بزنند. لذا کمتر فیلمی پیدا می شود که بتواند این جوهره ی ایمانی و انگیزه ی الهی را به شکل هنرمندانه ای به تصویر بکشد و جذابیت معنویِ دفاع مقدس را به صحنه های اکشن و زدوخوردهای نظامی فرونکاهد.

پس مسأله ی اساسی در مدیریت عرصه ی هنر آن است که ابتدائاً مهاجم بودنِ هنر مدرن و فیلم هالیوودی و... بر اعتقادات حقّه روشن شود و بر این اساس، چگونگیِ تغییر جهت حاکم بر این عرصه مورد توجه قرار گیرد. اما روزمرّگی در بخش فرهنگ باعث شده تا اشتباهاتی در سطح مدیریت های کلان رخ دهد و به عنوان نمونه، صداوسیما برای مدیریت شبکه های پرتعداد خود از فیلم های امریکایی، کره ای و... استفاده کند. این در حالی است که چنین اشتباهاتی در مدیریت میدانی جنگ در سوریه و عراق و سایر موضوعات امنیتی و دفاعی دیده نمی شود زیرا راهی که حضرت امام برای زندگی سیاسیِ مستقل از ابرقدرت ها در برابر بشریت قرار داد و تغییر جهتی که در این مسیر ایجاد کرد، واضح و روشن است.

ص: 606

اساساً عظمت حضرت امام و مقام معظم رهبری در حفظ جهت گیری الهی نظام بروز و ظهور یافته و برای تداوم انقلاب، همین جهت گیری باید در بخش فرهنگی و اقتصادی جریان پیدا کند. روشن است که دستیابی به این هدف بزرگ، کار سخت و دشواری است و نیروی انسانی متناسب با آن وجود ندارد اما این چالش در ابتدای پیروزی انقلاب و در بخش های سیاسی و امنیتی و دفاعی نیز وجود داشت و نیروی انسانی موجود در این بخش ها، در محیط هایی همانند ارتش، شهربانی، ژاندارمری و... پرورش یافته بود. اما ایمان قوی و یقین پولادین حضرت امام به قدرت اسلام و توانایی مکتب برای ایجاد یک سبک زندگی جدید در عرصه ی سیاسی، همه ی جوانان را به صحنه آورد و تنها با تحمّل مرارت های زیاد از سوی آن ابرمرد و پرداخت هزینه های سنگین از جمله سقوط دو دولت (دولت بازرگان و دولت بنی صدر) و برخورد با چند مرجع (همانند آقای شریعتمداری و آقای منتظری) و شهادت بزرگانی مانند شهیدان بهشتی، مطهری، رجایی، باهنر و... بود که این راه جدید و مسیر نوین شکل گرفت و تثبیت شد و الا مخالفت ها در برابر منش حضرت امام بسیار زیاد بود. زیرا جمع زیادی از نخبگان نمی پذیرفتند که اداره کشور و تأمین نیازهای مردم، بدون تعامل با قدرت های مسلط بر دنیا و بدون تکیه بر روش های موجود برای دستیابی به تکامل مادی امکان پذیر باشد.

لذا تلاش برای تغییر جهت در عرصه ی اقتصادی و فرهنگی نیز قطعاً با مقاومت های فراوانی روبه رو خواهد شد و نباید گمان شود که در ابتدای این حرکت، محصولات فرهنگی و هنری جدیدی پدید خواهد آمد بلکه اصل ایجاد جبهه ی فرهنگی و اقتصادی و به پذیرش رساندنِ حقانیت آن در جامعه و به وجود آوردن باور اجتماعی به امکان حرکت در این مسیر، چندسال زمان خواهد برد. پس از این مرحله است که تعداد کمی از عناصری که در محیط متداول پرورش یافته اند، تحت تأثیر جاذبه ی جنگ فرهنگی و اقتصادی قرار خواهند گرفت و به این راه ایمان خواهند آورد و به این جبهه خواهند پیوست و به آموزش

ص: 607

و تربیت نیروی انسانیِ متناسب با نیاز انقلاب مبادرت خواهند کرد. همان گونه که تنها افراد معدودی از ارتش (همانند شهید کلاهدوز، شهید صیاد شیرازی، شهید فکوری، شهید ستاری، شهید بابایی و...) بودند که توانستند با اخلاق و منش نیروهای انقلابی در سپاه و بسیج همراه و هماهنگ شوند و آموزش ها و تجربیات لازم را به آنان منتقل کنند و زمینه ای برای همکاری مشترک بین نهادهای کلاسیک و نهادهای انقلابی ایجاد نمایند. از سوی دیگر، با آغاز ناآرامی ها در مرزهای کشور پس از پیروزی انقلاب، تعداد کمی از نیروهای انقلابی بودند که برای مبارزه با ضدانقلاب راهی مناطق درگیری شدند اما پیروزی های بدست آمده در آن حوادث، بستری برای جذب نیروی بیشتر ایجاد کرد. از این رو نفس درگیری با فرهنگ هالیوودی در سطح جهت گیری، محیطی برای پرورش هنرمندان جدید پدید خواهد آورد تا این عناصر در آینده، فضا را برای طراحی ساختارهای نوین و جایگزین آماده کنند. اساساً دعوت انبیای الهی برای مبارزه با قدرت های مسلّط بر جامعه بدون عِدّه و عُدّه ی مادی و با تکیه به قدرت الهی آغاز شده و از آنجا که انقلاب اسلامی از جنس دعوت انبیا بوده، به جای تکیه بر قدرت های مادی در داخل و خارج، بر ایمان مردم ایران تکیه کرد و به دلیل همراهی و فداکاری مردم به پیروزی رسید. همچنان که تعداد معدودی از خواصّ روحانیون، دانشگاهیان، ارتشیان، بازاریان و سایر صنوف به امام ایمان آوردند و امور مختلف را به عهده گرفتند و اهداف و منویّات و نظرات حضرت امام را متناسب با سخت افزارها و نرم افزارهای موجود ترجمه کردند و این روند موجب شد اداره کشور به پیش رود و موفقیت هایی به دست آید که این موفقیت ها علت جلب سایر اقشار و طبقات گردید و استحکام پایه های انقلاب، استقلال سیاسی و نفوذناپذیری در دستگاه های امنیتی و دفاعی را رقم زد.

ص: 608

تخریب کند. البته تأمین امنیت در این عرصه همانند دوران گذشته نیست که با ساخت قلعه و کشیدن دیوار بر دور آن محقق شود. همچنان که امنیت مورد نظر در مهندسی شهرها با روال معمول در تمدن مدرن تبعیت نمی کند و با تکیه بر تکنولوژی برتر و ایجاد تمرکز صورت نمی پذیرد بلکه محوریت در این بخش به تکیه بر مردم و تعمیم آموزش های جنگی به عموم و طراحی دکترین دفاعی بر این اساس باز می گردد. در واقع دسترسی عموم مردم به اسلحه و برخورداری از ذخیره ی آذوقه و امکانات باعث می شود تا امکان محاصره ی شهرها یا اشغال طولانی مدت آنها توسط دشمن از بین برود؛ همان گونه که با تغییر دکترین نظامی دنیا در طول دفاع مقدّس و محوریت بخشی به نیروی زمینی و جایگزینی آن با نیروی هوایی، جنگ بر روی زمین به دنیا تحمیل شد و سلاح های هسته ای و شیمیایی و سایر جنگ افزارهای نامتعارف، خاصیت خود را از دست داد ند. پس اتخاذ این راهبرد در عرصه ی دفاعی، وضعیت مهندسی شهرها را تغییر می دهد و آن را با مقاومت مردمی متناسب می سازد و این روند، تحول در معماری را رقم خواهد زد و آن را به سمت و سوی ایثار و فداکاری و آمادگی دائمی سوق خواهد داد. البته نظام اسلامی در دنیای امروز همچنان به سازمان و عملکرد سازمانی و تحقیقات سازمانی نیازمند است؛ یعنی در شرایط فعلی نمی توان مانند معصومین علیهم السلام در یک بنای کوچک مثل مسجدالنبی به اداره کشور پرداخت. لذا تکنولوژی برتر در عرصه ی مهندسی برای تأمین الگوی مصرف دولتی بکارگرفته خواهد شد و عدم استفاده از آن، مربوط به الگوی مصرف عمومی است.

خود، هوش جامعه و درک عمومی را از طریق ساخت فیلم و سریال ارتقاء می دهد و هنرهای دیگر نقش اصلی در فرهنگ سازی ندارند. یعنی کتاب و کتاب خوانی در کنار سایر هنرها دارای کارآمدی هستند و لذا اقبال به کتاب خوانی، به قشر خاص و کشورهای خاصی اختصاص می یابد اما اکثر شهروندان معمولی با سایر هنرها ارتباط مستقیمی ندارند بلکه عمدتاً طبقه ی برخوردار از این امور بهره مند می شود و سایر اقشار به دلیل پایین بودن قدرت خرید، عمدتاً در استفاده از ادبیات و کتاب و سایر هنرها محروم می مانند. لذا بحث و بررسی پیرامون مدیریت سایر عرصه های هنری در ابتدای دوران انتقال موضوعیت ندارد بلکه پس از تغییر جهت در عرصه ی فرهنگ و تصرف در هنر هفتم به مثابه متغیر اصلی در هنر مدرن، نقش صنعت فیلم و سینما در اثر رویکرد جدید کاهش یافته و جایگاه جدید و سهم تأثیر بالاتری برای سایر هنرها از قبیل ادبیات و... ایجاد خواهد شد.

قرار گیرد و نه زمینه ای برای تخلیه ی شهوات گروهی که هیچ گاه در برابر نظام اسلامی انعطاف به خرج نخواهند داد. پس فلسفه ی پرداختن به هنرهای سنّتی از منظر حاکمیت باید مشخص باشد و صرفاً برتری ذوق و هنر ایرانی و مقایسه ی آن با توانایی سایر ملت ها و نژادها در این عرصه ها نمی تواند دلیل مقبولی برای تعیین میزان اولویت این هنرها در سیاست گذاری و عملکرد حاکمیت دینی تلقّی شود.

بخش مدرنِ هنرهای دستی و ترسیمی و... نیز که با تکیه بر تکنولوژی برتر و صنایع مرتبط در الگوی مصرف عمومی وارد شده، باید متوقف شود. به عنوان مثال وزارت آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد حاکمیتی، نقاشی را در میان عموم کودکان تعمیم داده و آن را به بخشی از آموزش آنان تبدیل کرده است و بالتبع سایر وزارت خانه ها نیز بودجه هایی را به این بخش اختصاص می دهند و گردش مالی در صنایع و تکنولوژی مربوط به آن ایجاد می شود. لذا شناخت صحیح از نقّاشی موجود به دلیل رابطه ی آن با صنعت، تکنولوژی و میزان بهره مندی این هنر از بیت المال، برای نظام اسلامی موضوعیت پیدا می کند تا بر این اساس، جایگاه آن در مقایسه با دیگر صنایع و هنرها مشخص شود و منزلت آن بر مبنای اولویت بندی های حکومتی ارتقا یافته یا کاهش پیدا کند.

ص: 613

10

انسان دانسته شده یا طبق روایاتی که در ذیل آیات وارد شده، پس از آن که قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند و کافر شد، از اموری مانند موسیقی بهره برد تا سایر فرزندان حضرت آدم را از آن پیامبر الهی جدا کرده و آنان را بر محور کفر جمع کند.(1) پس در بحث شرعی، باید تمامی آیات و روایات مربوط به موسیقی جمع آوری شده و موضوع تفقّه قرار گیرد تا حکم فقهیِ اقامه ی موسیقی در سطح حاکمیت و نظام روشن شود.

و دستگاه ابلیس حیات دارند و به ظلم و جنایت بر ضد پیامبر و ائمّه ی هدی و علما و امت اسلامی ادامه می دهند، اصل قراردادنِ شادی و خوشی و... در زندگی امری نامعقول است. در نتیجه، اقامه ی موسیقی و آوایی که از جنس طرب و لعب و لهو باشد با فلسفه ی زندگی در این دنیا ناسازگار است که این نکته می تواند توضیح دهنده ی روایاتی باشد که پیرامون موسیقی وارد شده است. در واقع موسیقی، انسان را از محیط زندگی و واقعیت های آن دور کرده و او را به عالَمی خیالی و ذهنی وارد می کند و به این صورت، زمینه ای را فراهم می آورد که انسان هر نوع فریب و تجاوز و ظلم را بپذیرد. اگر شادی و خوشی در این دنیا به عنوان مبنای موسیقی قرار گرفت، بین انواع آن تفاوتی نخواهد بود و تکثیر موسیقی در شکل های مختلف (متناسب با محیط کارخانه، اداره، خانه، ورزش و...) تغییری در این واقعیت ایجاد نخواهد کرد که همه ی انواع آن در خدمت اقامه ی شهوت و تعلّق به دنیا قرار گرفته اند؛ گرچه در حاشیه ی این روند، برخی موسیقی های غمناک نیز تولید شود.

لذت و لهو و لعب فرو می برد. اما واقعیت زندگی در مبنای مادیون حکم می کند که ارضاء نیازها و دسترسی به لذّات و شهوات، به پول محتاج است و لذا افراد و اقشار و جوامعی که با موسیقی موجود انس گرفته اند اما توانایی مالی برای تخلیه ی شهوات خود ندارند، تنها خود را نسبت به دنیا تحریک کرده اند بدون آن که قدرت ارضاء داشته باشند. این بدان معناست که موسیقی موجود اثر مخربی همچون مواد مخدر دارد با این تفاوت که موادمخدر موجب تخدیر جسم می شود اما موسیقی مدرن، روح را به حال تخدیر می کشاند و آن را فلج می کند و قدرت تحرّک را از انسان می گیرد.(1) پس موسیقی در دستگاه شهوت و لذت نه تنها سودی به حال عموم مردم ندارد بلکه بیشترین ضررها را متوجه طبقه ای می کند که قدرت خرید بسیاری از نیازها را ندارند و بخش بزرگی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند.

افراد به موسیقی که متناسب با مجالس لهو و لعب باشد، محدود نمی شود بلکه به معنای اقامه ی موسیقی لهو و لعب در سطح حاکمیت و تمدن است که متناسب با سبک زندگی غربی بوده و نه تنها افراد بلکه جوامع را از حالت طبیعی خارج می کند. بنابراین نیاز جوامع امروزین به موسیقی، نیازی ناشی از سبک زندگی مادی و متناسب با آن محسوب می شود زیرا توسعه ی شهوت، از نظر عینی ملازم با توسعه ی موسیقی است.

حال آیا می توان بر این اساس حکم کرد که افراد از رادیو و تلویزیون در منزل خود استفاده نکنند یا نظام اسلامی را موظف نمود که صدا و سیما را - که در همه ی برنامه های خود از موسیقی استفاده می کند - تعطیل کند یا استفاده از موسیقی را متوقف سازد؟! یا واقعیت آن است که به دلیل حضور ساختارهای تمدن موجود و سبک زندگی غربی در حیات اجتماعی ما، حذف دفعی موسیقی مدرن از عرصه ی جامعه نیز امکان ناپذیر است؟ اساساً بسیاری از پدیده های مدرن با احکام شرعی و اقتضائات آنها تعارض دارند اما نحوه ی برخورد با آنها نباید مبتنی بر تحجر و طالبانیزم باشد کما این که در این عرصه باید از روشنفکری و تأویل و انحراف به شدّت دوری جست و مبنای حرکت را مقاومت دینی و عقلانی در برابر مدرنیته قرار داد. در این راستا و متناسب با رویکرد جدید اقتصادی در توقف استفاده از تکنولوژی برتر در الگوی مصرف عمومی، بهره گیری از این سطح تکنولوژی در موسیقی باید متوقف شود و محصولات مبتنی بر آن از سبد مصرف عمومیِ موسیقی خارج گردد؛ خصوصاً با توجه به این که ترکیب بسیار پیچیده ای از آواها و سبک ها که از طریق تکنولوژی به دست می آید، نتیجه ای جز تعمیق و تشدید آثار منفی موسیقی (از قبیل قساوت اجتماعی، تخدیر اجتماعی و...) ندارد و اساساً تکنولوژی است که موجب توسعه در مقیاس موسیقی و شکل گیری انواع جدید و سبک های مختلف و زیرشاخه های متعددی از آن شده است.

ص: 618

پرچمداران توحید در تلاوت قرآن و ادعیه خواهد بود که به دلیل انعکاس ایمان و حالت روحی در لحن و صدای گوینده، تقلّب احوال و تلاطم معنوی در میان عموم را در پی خواهد داشت. همان گونه که طبق نقل، مردم با شنیدن آیاتی که توسط نبی اکرم و ائمّه ی معصومین تلاوت می شد، دچار دگرگونی در حالات می شدند.

اما در دوران انتقال ابتدائاً باید جهت گیری حاکم بر موسیقی در رسانه ی ملی و سایر رسانه ها را تغییر داد زیرا امروزه برنامه های صدا و سیما با استفاده از تکنولوژی های مرتبط، در حال تکثیر و تنوع موسیقی جاز و پاپ و... متناسب با اقشار مختلف و مذاق های متفاوت در جامعه هستند و با توسعه ی موسیقی، پوششی همه جانبه از آن را ایجاد کرده اند که از کودک تا کهنسال را در بر می گیرد. این روند به وضعیتی که در سبک زندگی غربی جریان دارد، منتهی خواهد شد و موسیقی در جامعه ی انقلابی ایران را به ابزاری برای اقامه ی شهوت و غفلت تبدیل خواهد کرد. اما در سوی مقابل، حذف یکباره ی موسیقی از صحنه ی جامعه و رسانه ها نیز قابل قبول نیست زیرا جایگاه فعلی موسیقی با زندگی شهرنشینی و الگوی اقتصادی و آموزشی و پرورشی حاکم بر اجتماع تناسب دارد و نمی توان بدون ملاحظه ی این مجموعه ی به هم پیوسته، اجزاء آن را از بین برد بلکه تدابیری لازم است که کل این مجموعه را به صورت تدریجی تغییر داده و با جهت گیری الهی همراه کند و آرام آرام انس و عادت مردم به موسیقی را کاهش دهد.

عرصه دنبال کنند و در تعامل با کشورهای پیشرفته، استانداردها و شاخصه های بین المللی را ملاک عمل قرار دهند. البته توقف در تکنولوژی موسیقی در دوران انتقال، مربوط به الگوی مصرف عمومی است اما برای تأمین نیاز نظام در این عرصه (مانند موسیقی حماسی، آواهای مربوط به امور جنگی و نظامی و امنیتی، سرود ملی و...) باید از بالاترین و پیچیده ترین سطوح فنّ آوری در ساخت موسیقی بهره برد.

ص: 621

11

و سستی نشوند و راندمان فعالیت آنها از نظر کمّی و کیفی نه تنها تنزل نیافته بلکه ارتقاء پیدا کند. این روند به افزایشِ «کمّیت» و «کیفیت» کار محدود نشده و در سطحی بالاتر و در مقیاس «توسعه» نیز پی گیری می شود؛ یعنی اوقات فراغت برای ملتی که در جایگاه تمدن سازی قرار دارد، باید به ارتقای ظرفیت آن ملت در پیشبرد آرمان های تمدن منتهی گردد. مثلاً عموم مردم در هفت کشور صنعتی به عنوان صاحبان تمدن موجود، باید برای سایر ملت ها الگو باشند و لذا بررسی های روان شناسی نسبت به مشاغل کارگری، کارمندی، خدماتی، هنری، علمی و... انجام می گیرد و سنجش و ارزیابی شاخصه ها به نحو مداوم صورت می پذیرد و با تشویق و توبیخ و فرهنگ سازی، توصیه ها و برنامه هایی در هر هفته و ماه و سال به افراد و اصناف ارائه می شود تا مشارکت آنها در عرصه ی پیشبرد چشم اندازها افزایش یابد.

در هتل ها بگذرانند. این بدان معناست که دستاوردهای تکنولوژی و رفاهی و قدرت خرید شهروندان در کشورهای توسعه یافته، اوقات فراغت بیشتری را در اختیار آنها قرار می دهد و اعضای خانواده اعمّ از زن و مرد مجبور نیستند تا همانند دوران پیش از رنسانس، بخش اعظم وقت خود را برای تأمین آب و سوخت و تهیه ی غذا و سایر نیازهای اولیه صرف کنند.

در نتیجه، بهره مندی از اوقات فراغت در قالب ورزش، تئاتر، سینما، موسیقی، بوستان ها و سایر مراکز تفریحی و سرگرمی در سبک زندگی غربی موضوعیت پیدا می کند و همان گونه که در بحث تئوری تولید اطلاع غربی بیان شد، این مراکز و امکانات موجب بهینه ی روحی و فکری و جسمی در افراد می شوند تا پرورش انسان جدید، تغییر در راندمان تولید و تکنولوژی را به دنبال بیاورد و تصرف در طبیعت (اختراع و اکتشاف) را به سطحی بالاتر ارتقا دهد. لذا این تفریحات و میزان بهره مندی مردم از آن، شاخصه های فرهنگی در تمدن مدرن محسوب می شوند که تأثیر آنها در افزایش تولید ثروت ملی به صورت مرتّب مورد ارزیابی قرار می گیرد.

برای آنان فراهم می کند. همچنین این نکته نباید فراموش شود که برنامه ریزی برای ایجاد مراکز تفریحی و سرگرمی در سبک زندگی غربی، خود به عنوان یک صنعت سودآور مدنظر قرار می گیرد.

ابعاد آن، به اعتقادات مکتبی و نظام اسلامی مهاجم است. البته از آنجا که هویت انسان در دستگاه الهی بر مبنای هدایت و عبادت و خداترسی و امتحان تعریف می شود و انبیا و اولیای الهی نیز با حیات نورانی خود چنین هویتی را در برابر بشریت به نمایش گذاشته اند، نظام اسلامی در وضع مطلوب و تمدن آرمانی، تقرب به زندگی پرچمداران توحید را برای عموم دنبال خواهد کرد و روشن است که تفریح برای آن ذوات مقدّس در امور دیگری ظهور و بروز یافته و نشاط آن بزرگواران با نماز و روزه و سایر عبادات در مساجد حاصل می شده و در بخش ورزش، تیراندازی و اسب سواری و شنا مورد توصیه قرار می گرفته است. لذا تمدن اسلامی باید عموم مردم خود را برای مبارزه و تلاش و جهاد در عرصه های مختلف بسیج کند و اوقات فراغت به معنای مدرن آن در چنین جامعه ای شکل نمی گیرد تا تفریح مدرن در آن موضوعیت داشته باشد.

سرگرمی های مدرن نیز اجتناب ناپذیر خواهد بود. لذا حاکمیت نمی تواند از صرف بودجه و تخصیص امکانات به این امر صرف نظر کند و به عنوان مثال شهرداری ها ناچارند تا در هنگام تفکیک زمین های شهری، مکان هایی را برای ساخت پارک و بوستان، ایجاد فضای سبز، ساخت استادیوم و... در نظر بگیرند؛ گرچه تمرکز جمعیت و آلودگی هوا و... همین اماکن را هم به فضایی ناسالم تبدیل کنند و تفاوت امکانات آنها بین شمال شهر و جنوب شهر کاملاً مشهود باشد و این مراکز، محلی برای رفت وآمد معتادین و کارتن خواب ها و جوانان فراری و دهها معضل اجتماعی دیگر قرار گیرد. پس خروج از وضع موجود در عرصه ی تفریح و سرگرمی هنگامی میسر خواهد شد که در تعریف شهر و زیرساخت های آن تصرف شود و جهت حاکم بر آن تغییر کند و إعمال سیاست های پیش گفته پیرامون تمرکز جمعیت، تکنولوژی، رفاه، مهاجرت و... باعث بهبود فضای شهرها شود تا از این طریق، نیاز جامعه به تفریحات در شکل مدرن آن سرپرستی و هدایت شود.

12

نحوه ی کارکرد آن بود که این امر برای عموم مردم، یک مقوله ی ساده و سهل و دردسترس به شمار نمی رفت. همچنان که استفاده از شبکه های ماهواره ای فعلاً به دستگاه گیرنده و بشقاب های ماهواره وابستگی دارد که جابه جایی راحتِ چنین ابزارهایی امکان پذیر نیست. در نتیجه، تعمیم حضور در فضای مجازی و رواج شبکه های اجتماعی در میان مردم، ناشی از خدمات ارائه شده از سوی اپراتورهای تلفن همراه و سایر شرکت های ارائه دهنده ی خدمات اینترنتی است که فعالیت این شرکت ها نیز به تأمین زیرساخت ها و ارائه ی مجوّز توسط وزارت مربوطه وابستگی دارد. یعنی در حال حاضر، بهره مندی گسترده ی عموم از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و ورود آن به سبد کالاهای مصرفی مردم بدون تأیید و حمایت حاکمیت ها ممکن نیست. البته استفاده از شبکه های ماهواره ای حتی با وجود ممنوعیت های قانونی در داخل، از طریق بشقاب های ماهواره و دستگاه های گیرنده - که به صورت قاچاق وارد کشور می شوند و نسبتاً ارزان هستند - امکان پذیر است و دولت ها تنها می توانند با استفاده از امواج پارازیت، با این شبکه ها مقابله کنند.

شده است؛ همان طور که کیفیت و کمّیتِ استفاده ی کشورها از سایر دستاوردهای مدرن از قبیل انرژی هسته ای در قالب سازمان ها و معاهدات بین المللی مانند NPT صورت می پذیرد. پس شبکه های اجتماعی در چارچوب یک سری قوانین و مدیریت ها عمل می کنند و سفارش تولید نرم افزارهای مربوط به این شبکه ها و کنترل آنها بی ارتباط با مراکز قدرت و ثروت انجام نشده و به همین دلیل است که در صورت تولید محتوای اسلامی کیفی و جذاب، محدودیت هایی از سوی شرکت های تولیدکننده بر این شبکه ها (مانند حذف و مسدودسازی حساب های کاربری که برخلاف قوانین رفتار کرده اند) إعمال خواهد شد؛ همان گونه که با تأسیس شبکه های ماهواره ای توسط ایران (مانند پرس تی وی، العالم و ...) ممنوعیت های سخت افزاری و نرم افزاری برای نمایش این شبکه ها پدید آمد و با استناد به برخی قوانین، ارائه ی خدمات از سوی برخی ماهواره ها به شبکه های ایرانی متوقف شد.

نسبت به اخبار مربوط به نظام جمهوری اسلامی نشان می دهند و اساساً علت زنده بودن نظام، توجه و تمایل بخشی از افکار عمومی جهان به آن است. ابرقدرت ها نیز این واقعیت را به خوبی درک می کنند و از سوی دیگر، توانایی برخورد مستقیم فیزیکی و محو و ریشه کنی انقلاب اسلامی را در عرصه میدانی از دست داده اند اما انعکاسی از این جریان عینی و قدرت واقعی، در مدیریت رسانه ها و فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و... دیده نمی شود. پس فضای مجازی و شبکه های اجتماعی ابزاری برای توسعه ی شهوت و سجده و انقطاع نسبت به دنیا و مقابله با ارزش های الهی هستند و در ارائه ی اخبار و تحلیل ها و اطلاعات به صورت جهت دار عمل می کنند و لذا نسبت به نظام اسلامی و جامعه دینی، مهاجم ارزیابی می شوند.

نارضایتی و اعتراض برخی اقشار و مهاجرت آنان به دیگر کشورها و... نشود. همین روند در بخش اقتصاد نیز پی گیری شده و تعامل با اقتصاد منطقه و جهان و پذیرش الگوی تولید ثروت متداول در جهان و الزامات آن به عنوان یک ضرورت انکارناپذیر قلمداد می شود و هنوز اصل تهاجم اقتصاد غربی به نظام اسلامی و تحمیل یک درگیری و جنگ اقتصادی از سوی نظام سرمایه داری بر جمهوری اسلامی ترسیم و تبیین نشده است.

البته قشر متدین جامعه نسبت به چگونگی حضور جوانان در فضای مجازی احساس نگرانی می کند اما این نگرانی و احساس خطر، هنوز منجرّ به یک حرکت عمومی در جامعه برای مقابله و دفاع نشده است؛ همان گونه که آثار شوم تجاوز و استعمار خارجی در دوران قاجار و پهلوی از سوی مردم احساس می شد اما تا ابرمردی همانند امام خمینی قیام نکرده بود و با ایمان خود، جرأت و جسارت به ملت نبخشیده بود، این هجمه ها و خسارت های فاجعه بار آن تداوم داشت و هیچ مقابله ای در برابر آن صورت نمی گرفت. این وضعیت حتی پس از پیروزی انقلاب نیز تا مدتی ادامه داشت و کارشناسان جنگ با تکیه بر محاسبات متداول نظامی، ادامه ی جنگ با رژیم صدام را ناممکن می دانستند و نظام را به آتش بس و واگذاری زمین های اشغالی برای حفظ اراضی باقیمانده توصیه می کردند. لذا بیش از یک سال (از شهریور 59 تا پاییز و زمستان 60) طول کشید تا بدنه ی کارشناسی در عرصه ی نظامی و دفاعی، ضرورت تغییر در استراتژی جنگ بر مبنای مقاومت را بپذیرد و همکاری سپاه و ارتش بر اساس استراتژی جدید شکل بگیرد.

همانند جنگ نظامی محسوس نیست و ابعاد هجمه و نحوه ی طراحی جبهه دفاعی در مقابل آن پیچیده بوده و به صورت تخصصی تبیین نشده، نهادهای حاکمیتی و نخبگان بر اساس هویت تخصصی خود، تعامل با دنیا در این عرصه را در دستور کار خود قرار می دهند و درکی از اصل این هجمه پیدا نمی کنند. زیرا با اشاره به منافع و قابلیت های سرشار فضای مجازی مانند تسهیل در ارتباطات علمی و آکادمیک، تجارت الکترونیک و...، خسارت های ناشی از این فضا را در مقایسه با منافع آن بسیار کم و کوچک ارزیابی می کنند. در واقع آنچه باعث جلب همکاری نخبگان و ساختارهای کلاسیک در جریان جنگ تحمیلی شد و زمینه را برای شکل گیری تجربه ای جدید در عرصه های سیاسی و امنیتی و دفاعی فراهم کرد، عینیت یافتن و محسوس بودن تهاجم نظامی دشمن به مرزها و مردم و زیرساخت های کشور بود اما فهم و درک از تهاجم دشمن در شبکه ی بانکی، الگوی تولید، فضای مجازی، فرهنگ تحزب و... یک امر آکادمیک و تخصصی و پیچیده است که اگر این ادراک از سوی حوزه های علمیه و فرهنگ مذهب ارائه نشود، مطالبات و توصیه های رهبری در این زمینه ها محقق نخواهد شد. همین فقدان و خلأ تئوریک بود که علی رغم شکل گیری راه و رسم جدید در عرصه ی دفاع و امنیت و سیاست، زمینه ی لازم برای تداوم مقاومت را از بین برد و حضرت امام را به نوشیدن جام زهر و قبول قطعنامه وادار کرد و پس از آن، فتنه ی بزرگ سال 88 را رقم زد و حوادثی مانند برجام یا حذف فقهای انقلابی از مجلس خبرگان را پدید آورد.(1)

ص: 633

یعنی قدم اول برای ساماندهی فضای مجازی، وابسته به ترسیم دقیق از تئوری تولید اطلاع غربی و چگونگی تهاجم آن بر کلمه توحید و پرستش اجتماعی است زیرا فضای مجازی و شبکه ی جهانی اطلاعات نیز همانند رسانه ها و ماهواره ها، بخشی از روندی است که بر اساس تئوری تولید اطلاع غربی مدیریت می شود. اگر این واقعیت -- که تبیین آن در مباحث گذشته ذکر شد -- در جامعه به پذیرش رسید و مرجعیت و حوزه ها همانند وجوب نماز و روزه، فتوا به ضرورت دفاع از اسلام در این عرصه دادند، آنگاه نظام می تواند بستری ایجاد کند تا مساجد و هَیأت و متدینین رفتار منفعلانه ی فعلی را کنار بگذارند و با مسلّح شدن به سخت افزارها و نرم افزارهای مربوطه - که با مدیریت و نظارت دستگاه رهبری و حوزه انجام خواهد شد - به مراکز و عناصری برای جنگ با دشمن در این عرصه تبدیل شوند و عرصه هایی را فتح کنند تا عموم مردم و قشر خاکستری - که به اسلام علاقه مندند - با مشاهده ی این کارآمدی ها با حرکت جدید همراه شوند. این در حالی است که امروزه اغلب متدیّنین برای حفظ خود و خانواده، تا حدّ امکان به گوشه ی انزوا پناه برده اند و از قدرت فضای مجازی غافل هستند.

نظام و انگیزه های شهادت طلبانه در عناصر خود، در جهت طراحی یک آرایش جنگی تمام عیار در عرصه های فرهنگی و اقتصادی استفاده کنند. زیرا انگیزه های دینی موجود در این نهادها باعث می شود تا برای پی گیری توصیه ها و هشدارهای رهبری از قبیل تهاجم فرهنگی، ناتوی فرهنگی و...، به نخبگان حوزوی مراجعه کنند و این نخبگان نیز پدیده هایی مانند علوم دانشگاهی، فضای مجازی، ورزش و... را از امور عقلایی و تجارب بشری می دانند که موضوعاً از دین و خطابات شارع خارج است. در همین راستا ادبیات حوزه دائماً بر این نکته پای می فشرد که مشکل اصلی در عدم آشنایی و انس مردم با قرآن و نهج البلاغه و سایر معارف دینی است اما واقعیت آن است که حتی بر فرض تسلّط عموم بر این معارف، چالش اصلی در چگونگی تطبیق آن معارف بر وضع موجود و تشخیص دقیق منافذی است که کفر مدرن از طریق آنها به مؤمنین و جامعه اسلامی ضربه می زند. یعنی وضعیت موجود در فضای مجازی و سایر عرصه های فرهنگی و اقتصادی همانند وضع متدیّنین در نهضت مشروطه یا کودتای سال 1332 است که متدیّنین علی رغم احساس خطر، دچار یک نوع سرگشتگی برای تشخیص وظیفه و تعیین نحوه ی عملکرد و سازماندهی خود هستند.

لذا تحلیل هایی که در کتاب گفتمان انقلاب اسلامی و در این سلسله بحث مطرح شد، ظرفیت و منزلت جدیدی برای نهاد مرجعیت و علوم حوزوی از قبیل فلسفه، اصول، تفسیر و... ایجاد می کند.(1) در این صورت و با ارتقای ظرفیت مراجع علمی که دستگاه های حاکمیتی به آنها مراجعه می کنند، مشاوره های ارائه شده به نهادهای انقلابی تکامل خواهد یافت و بالتبع کیفیت جنگ و طراحی عملیات فرهنگی و اقتصادی توسط عناصر انقلابی دچار تغییر و تحول مثبت خواهد شد. به نظر می رسد ریشه ی هشدارهای مقام معظم رهبری به حوزه های علمیه و مجلس خبرگان مبنی بر ضرورت حفظ روحیه ی انقلابی و مقابله با

ص: 636

خطر انقلاب زدایی از حوزه نیز به همین نقص ها و ناتوانی های ادبیات تخصصی حوزه بازمی گردد و گرچه این هشدارهای مدبّرانه و دقیق، فضای سیاسی کشور را متأثر می کند اما جسارت لازم برای بررسی الزامات علمی و فرهنگی این هشدارها و ریشه یابی این آسیب ها در میان نخبگان دیده نمی شود.

وضعیت موجود در عرصه ی ماهواره یا صداوسیما نیز به همین صورت است؛ یعنی شبکه های ماهواره ای که به نشر فرهنگ مذهب و پاسخ به شبهات عقایدی می پردازند، راه اندازی شده اما تعریف از نقطه ی هجوم و دشمنی، به مباحث نظری و انتزاعی - که از سوی وهابیت، مسیحیت، عرفان های کاذب و... طرح می شود - محدود شده و در آن هیچ مقابله ای با سبک زندگی غربی - که متن جامعه را در برگرفته و از موضع عینیت، دین داری را به خطر انداخته - دیده نمی شود. همچنان که شبکه هایی مانند افق در صدا و سیما تأسیس شده که به پخش برخی برنامه ها با موضوع نقد تمدن غرب یا تبیین ادبیات انقلاب اسلامی مبادرت می کند، اما راهبردی برای آغاز یک درگیری فرهنگی با دشمن و مدیریت رسانه ای آن در ابعاد مختلف ندارد. این در حالی است که موفقیت نظام اسلامی در دوران دفاع مقدس ناشی از آن بود که همه ی ابعاد پیچیده و متکثّر جنگ نظامی در زمین، دریا، هوا، اطلاعات و عملیات، پشتیبانی، مهندسی، تبلیغات و... در حدّ بضاعت موجود با یک مدیریت همه جانبه در طول هشت سال اداره شده و به چند عملیات مقطعی و موردی محدود نشد.

در واقع حضرت امام با کمک یاران و همراهان خود توانست ارتش را به عنوان یک نهاد کلاسیک که از نظر معادلات کارشناسی جنگ، بر عدم امکان مقاومت در مقابل رژیم بعث تأکید می کرد، با سپاه هماهنگ کند و هر دو را برای مقابله با تجاوز صدام به وحدت عملی - و نه علمی - برساند. اما امروزه ادبیات دانشگاه نه تنها با انقلابیون برای مدیریت جنگ فرهنگی و اقتصادی همراه نشده و ورودی به این عرصه نداشته، بلکه به دلیل هویت

ص: 637

تخصصی خود، زمینه را برای جریان هر چه بیشتر ادبیات و ساختارهای غربی در جامعه فراهم می کند و ادبیات حوزه و ادبیات انقلاب نیز از فقدان بضاعتی علمی برای ایجاد این تغییر در دانشگاه رنج می برند.

جذاب و متناسب با فضای مجازی را برطرف کند و ضعف ادبیات حوزه در تولید محتوای کیفی و اکتفا به ارائه ی کمّیِ اطلاعات دینی و معارف اسلامی را مرتفع نماید.

متدیّنین و انقلابیون را وارد عرصه ی جنگ با دشمن در رسانه و فضای مجازی کرد و سخت افزارها و نرم افزارهای مربوط را به مثابه سلاح جنگی در اختیار آنان گذاشت و همزمان قوانین جنگی را برای استفاده از این ابزارها وضع کرد تا همان گونه که در دفاع مقدس با حضور منافقین و نفوذی ها در میدان جنگ و سوء استفاده ی آنها از اطلاعات نظامی مقابله شد، برخی آسیب های احتمالی در این عرصه مدیریت شود.

این امر را به عهده گیرند، آنگاه باید با سپردن معاونت صدا به عناصر انقلابی، رادیو به آینه ای برای خبرگزاری های مردمی در مساجد تبدیل شده و پشتیبانی رسانه ای از آنها را انجام دهد. این تغییر رویکرد در عرصه ی خبرسازی و خبررسانی، به مثابه طراحی یک ماشین جنگی جدید در بخش فرهنگ است که به تدریج می تواند برای فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، محتوای متناسب تولید کند و آنها را تحت تأثیر قرار دهد.

وجود دارد، ریشه ی محتوا به دست کشیدن از سجده در برابر ابلیس و اقامه ی کلمه ی حق در مقابل کلمه ی باطل باز می گردد که این حقیقت نورانی در قرن بیستم، بر قیام حضرت امام و مدیریت ایشان و مقام معظم رهبری در پیشبرد نظام اسلامی تطبیق یافته است. پس هجمه های همه جانبه ی دستگاه کفر و نفاق نباید حتی برای یک لحظه موجب سستی و تردید در راه و اندیشه ی حضرت امام شود بلکه باید این حرکت نورانی را ادامه داد. این امر نیازمند یک ادبیات نخبگانی جدید است که ضعف ادبیات حوزه و دانشگاه در یاری و پشتیبانی علمی از انقلاب اسلامی را رفع کند و نظام جمهوری اسلامی را از «اضطرار علمی» رهایی بخشد. در واقع راه نوینی که با مجاهدات بی نظیر حضرت امام خمینی (ره) در برابر ملت ایران و امت اسلام گشوده شد، یک مقوله ی وجدانی است که باید خودآگاه و زبان دار و قاعده مند و تئوریزه شود. نیل به این هدف اساسی از رهگذر تحول در ادبیات تخصصی حوزه و ادبیات تخصصی دانشگاه محقق می شود تا هم حوزه عرصه ی اداره جامعه را از امور عقلایی و خارج از خطابات شارع تلقّی نکند و هم دانشگاه به جای مبنا قرار دادنِ سبک زندگی غربی و شاخصه های آن و متّهم کردن نظام به عقب ماندگی و سوء مدیریت، به تأمین نیازهای علمی انقلاب بپردازد.

در واقع جبهه ی دشمن، با طراحی یک چتر اطلاعاتی برای مردم جهان از طریق فضای مجازی آنان را به زندگی مادی و تمنّیات دنیوی و تمدن مدرن دعوت می کند و این در حالی است که این تمدن، مشحون از کثیف ترین جنایت ها و زشت ترین دروغ هاست. اما توجه به قرارگرفتن نظام در اضطرار علمی و ضرورت ورود ادبیات انقلاب به عرصه ی نخبگانی و تخصصی، دنیای وسیع و حجم عظیمی از تولید محتوای جدید و کارآمد را به دنبال دارد. غفلت از این مطلب، نه تنها باعث ناتوانی از بیان صحیح و مؤثر دستاوردهای کنونی نظام می شود بلکه این موفقیت های بزرگ را حتی در نزد افکار عمومی داخل کشور به حاشیه می راند. به همین دلیل است که رویدادهایی مانند صعود تیم ملی فوتبال به جام جهانی،

ص: 642

سراسر کشور را غرق شعف و شادمانی می کند اما حوادث اعجازآمیزی از قبیل فتح حلب به یک جشن ملی و عمومی تبدیل نمی شود. این در حالی است که باطن این نوع فتوحات، پیروزیِ اندیشه ی حضرت امام و در واقع اثبات برتری اسلام بر تمامی قدرت های نظامی و امنیتی و سیاسی و مالیِ جهان است و لذا توانسته قدرت های مادی همچون روسیه را با نظام اسلامی همراه کند و جمهوری اسلامی را در معرض ورود به عرصه ی قدرت بین المللی و جهانی و ایفای نقش در این مقیاس قرار دهد. در واقع اگر از توانمندی علمی و تحلیلیِ متناسب با انقلاب اسلامی استفاده شود، می توان از این پیروزی ها به نحوی بهره برداری کرد که فضای مجازی و رسانه ای در داخل و خارج تحت تأثیر قرار بگیرد و به جای استیصال در برابر فضای مجازی و اکتفا به فیلترینگ و...، از اینترنت و ماهواره و رسانه به مثابه سلاح فرهنگی برای حمله به دشمن استفاده شود و به جای ترس و واهمه ی متدیّنین از گرفتار شدن به عوارض سوء آن، شیوه های بکارگیری آن برای مقابله با دستگاه باطل به امری واضح و روشن برای مؤمنین تبدیل گردد.

لذا آنچه در این سلسله بحث برای جبران این ضعف نخبگانی و یاری علمی به نظام مقدس جمهوری اسلامی انجام شد، مبنا قراردادنِ دستاوردهای پژوهشیِ مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی و طراحی جبهه های جنگ فرهنگی و اقتصادی بر اساس آن بود تا از انزوا و گوشه گیری در قبال وضع موجود یا انفعال و تسلیم و تبعیت در برابر آن احتراز گردد و با شکستن انحصار به راهکارهای متداول و طرح پیشنهاد علمی جدید و ایجاد امید و جرأت برای حوزویان و دانشگاهیان و مدیران نظام و نهادهای انقلابی، مسیر طی شده در بخش سیاسی تداوم یابد.

ص: 643

13

درمانگاه ها با تکیه به طبّ اسلامی - که متّخذ از گزاره های دینی بوده و مقصود از آن، طبّ سنّتی نیست - بیماری های ساده را از طریق نهاد خانواده درمان خواهند کرد و در صورت خارج شدن بیماری ها و درمان آنها از سطح بیماری و درمان ساده، زمینه برای تأسیس درمانگاه ها در همه ی محلات و اداره ی آنها توسط مساجد فراهم می شود. بیماری هایی که ساده نیستند نیز ابتدائاً باید در درمانگاه ها مورد بررسی قرار گیرند تا بر اساس یک نظام ارجاع دقیق و تعیین سطح پیچیدگی بیماری، بیماران مربوطه به بیمارستان عادی در مرکز استان معرفی شوند اما در صورت صعب العلاج بودن بیماری، بیماران به بیمارستان تخصصی در پایتخت ارجاع می شوند.

در واقع هنگامی که ساختارها و سیستم های اجتماعی اعمّ از ساختارهای تغذیه، بهداشت، ورزش، محیط زیست، آموزش و پرورش و... به صورت سالم و متعادل طراحی شده باشند، زمینه ی اصلی و عامل محوری برای تولید اکثر بیماری های فعلی از بین خواهد رفت و دچار شدن به بیماری های پیچیده و صعب العلاج، در چارچوب عدم انضباط افراد یا خانواده ها نسبت به مناسک و آداب شرعی تحلیل خواهد شد و لذا نظام در وضع مطلوب، مسؤولیتی در زمینه ی درمان این نوع بیماری ها نخواهد داشت. در نتیجه، بیمارستان های تخصصی تعداد محدودی خواهند داشت و به پایتخت منحصر خواهند شد و ممکن است به جای درمان، وظیفه ای جز تعیین نوع بیماری برای آنها معین نشود تا این نوع بیماران برای درمان به خارج از کشور مراجعه کنند. به تعبیر دیگر، از آنجا که بیماری های موجود به مثابه تابعی از سبک زندگی غربی و تخلیه ی شهوات به صورت غیرمعقول و نامتعادل تحلیل می شود، باید جهت گیری نظام در این زمینه به تدریج تغییر کند و در وضع مطلوب، پی گیری دانش پزشکی و دارویی مربوط به این بیماری ها و تحقیق و توسعه برای خودکفایی در این زمینه و تقبّل هزینه های مرتبط با آن خاتمه یابد. پس همان گونه که نظام اسلامی افراد را در زندگی خصوصی خود به سبک زندگی دینی و مناسک شرعی وادار نمی کند، در برابر

ص: 645

بیماری های آنان که ناشی از سبک زندگی شهوت محور، تمنّیات نفسانی، گناهان و بی انضباطی های شرعی بوده نیز مسؤولیت درمان را نمی پذیرد بلکه به ارائه ی مشاوره های تخصصی برای تشخیص بیماری آنان اکتفاء می نماید.

در واقع حاکمیت دینی متکفّل حل مشکلات و تأمین نیازهای عموم مردم است و نه هزینه کردن برای قشر خاصی که به دنبال تخلیه ی شهوات و دستیابی به تمنّیات هستند؛ چنان که این امر در بخش سیاسی کاملاً واضح است و پشتیبانی و حمایت نظام از عناصر و گروه هایی که با تکیه به تئوری قدرت مادی، به دنبال ساقط کردن حاکمیت دینی یا تغییر ماهیت آن هستتد، معنا ندارد. البته این بحث ناظر به جهت گیری نظام در عرصه ی بهداشت و درمان برای «وضع مطلوب» است و لذا برای حرکت به سوی این هدف، طراحی یک شیب معقول ضرورت دارد که پایه ی آن، توقف توسعه ی پزشکی مدرن در کشور است چرا که این نوع پزشکی در واقع به درمانِ بیماری های ناشی از زندگی شهوت محور و ساختارهای آن می پردازد و این در حالی است که وظیفه ی جمهوری اسلامی در این عرصه، به پیاده سازی ساختارهای بهداشت اسلامی منحصر می شود.

این مردم سپرده است. لذا علی رغم رواج انواع مفاسد و مظاهر فرهنگ غربی در جامعه ی ایران توسط رژیم پهلوی، کسی نتوانست مانع خیزش معنویِ این ملت شود و در مقابل انقلاب آنان مقاومت کند؛ یعنی این مفاسد هیچ گاه در عمق جامعه ی ایران جای نگرفت و به هویت آنان تبدیل نشد. از این رو حضرت امام با تکیه به هویت دینی مردم که ریشه در فرهنگ عاشورا داشت، توانست نهضت را مدیریت کند و تعلّقات عمومی را از حول نظام سلطنتی جدا کند و آن را بر اساس پرستش خدای متعال ساماندهی کند و این حقیقت مبارک نزدیک به چهار دهه نه تنها متزلزل نشده بلکه به نحو مستحکم و استوار تداوم یافته است.

موانع در مرزها کاست.

تفریحی در سبک زندگی غربی است و همانند سایر تفریحات و لذت ها و نیازهای مادی نقطه ی توقفی برای آن وجود ندارد بلکه مراکز تحقیقاتی دائماً برای ارتقای سطح و کیفیت آن تلاش می کنند. لذا تغییر الگوی مصرف موادمخدر و رواج مخدرهای صنعتی در میان معتادان و ایجاد آزمایشگاه های ساخت آن در داخل کشور طیّ سال های گذشته، ناشی از سبک زندگی غربی و تهاجم آن بر سایر فرهنگ همه ی ادیان از جمله فرهنگ شیعه است و در جایگاهی فراتر از بحث اعتیاد قرار می گیرد و به درگیری کفر مدرن با دستگاه ایمان باز می گردد. لذا راه برخورد با آن، ارتقای ظرفیت جامعه اسلامی و حاکمیت دینی است تا با طراحی و ارائه ی سبک زندگی جدید، نیازهای مربوط به سبک زندگی مادی از اساس برچیده شود. همان گونه که تا پیش از انقلاب اسلامی، حضور تمدن مدرن در تمامی شئون بشر باعث شده بود همه ی خرده فرهنگ ها از جمله ادیان به انزوا کشیده شوند و حتی نمادهای مذهبی مانند زیارت خانه ی خدا و حج بیت الله الحرام به سردی بگراید و جهان اسلام در ضعف قرار بگیرد و این قیام حضرت امام بود که وجدان عمومی بشریت را نسبت به کارآمدی دین تغییر داد و به دین داران عزّت بخشید.

غربی است که به سهم خود مهاجم بر نظام اسلامی است و باید برای مقابله با آن، از تجربه ی بدست آمده در عرصه های سیاسی و دفاعی و امنیتی و تکرار آن در بخش فرهنگی و اقتصادی بهره برد. در واقع اگر فضای کشور در فرهنگ و اقتصاد نیز صبغه ی انقلابی و جنگی به خود بگیرد، مقولاتی از قبیل اعتیاد و سایر موضوعات برآمده از فرهنگ مادی مدرنیته در حاشیه قرار می گیرد و برخورد با آنها تسهیل می شود؛ همان طور که جنگ سیاسی و امنیتی و دفاعی در ابتدای انقلاب، کشور را به همین جهت سوق داده بود.

ص: 650

14

يک سويه انجام نمی گيرد. اساساً برای غیرمعصوم شناخت حكم و موضوع در جريان عينيت و با هدف تکامل جامعه، امری است كه حتماً زمان و مكان در آن دخيل است و زمينه های پيدايش تصميم در آن به صورت جمعی پدید می آید. لذا عموم مردم به حسب منزلت خود در جامعه باید در جریان تکامل حضور پیدا کرده و در امر تصمیم سازی و تصمیم گیری و اجرا مشارکت داشته باشند.

منافع مردم در سایر کشورها تحت لوای توسعه ی پایدار و همه جانبه توسط این قدرت ها به یغما برود. چنین برخوردی در دوره ی استعمار علنی، از طریق دزدی و چپاول آشکار کشورها محقق شده و در دوره ی استعمار پنهان، از طریق علوم انسانیِ کاربردی و با تئوریزه کردن اخلاق رذیله در تعاریف، تکالیف و تطبیق های جهانی و بین المللی رخ داده است.

لذا با وجود آن که جمهوری اسلامی در سطح «جهت گیری» با تئوری تولید قدرت غربی و مفاسد آن درگیر شده و به مقابله با عدالت مادی در عرصه ی سیاست پرداخته، اما این فرهنگ در سطح «ساختارها»ی نظام حضور پیدا کرده است. زیرا محصولِ ادبیات تخصصی حوزه به اعتقادات و اخلاق و احکامِ «فردی» محدود شده و سطح استضائه ی آن از قرآن و روایات، به تفقّه در احکامِ «امت، حکومت و تمدن» ارتقاء نیافته و حتی تعیین تکلیف برای «گروه، صنف و جامعه» نیز در دستور کار آن قرار ندارد. در نتیجه ی این خلأ، علوم دانشگاهی هستند که مدیریت عرصه ی سیاسی را به دست می گیرند که این امر، حاصلی جز جریان مفاسد تئوری تولید قدرت غربی در جامعه ی انقلابی ایران ندارد. بنابراین نظام مقدس جمهوری اسلامی دچار «اضطرار علمی» است و برای برون رفت از این وضع، عقلانیتِ تفقه باید به مقابله با عقلانیت مدرنیته بپردازد که در این راستا مباحث پژوهشی مرحوم علامه آیت الله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی، مبنایی برای طرح این سلسله بحث قرار گرفته است.

احکام نورانی آن هستند. لذا اخلاق تحزب و احزاب پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به نحو واقعی استقرار نیافته اند بلکه جبهه ها و جناح هایی پدید آمده اند که نه به طور کلی از فرهنگ تحزب انفکاک یافته اند و نه به صورت اساسی، بُریده از فرهنگ مذهب هستند. از این رو، گرچه درگیری هواداران تکامل مادی در اداره کشور با حضرت امام و یاران ایشان در ابتدای پیروزی، پس از دو سه سال با غلبه ی سیاسیِ خط امام و حذف مخالفین پایان یافت اما به دلیل فقدان آسیب شناسی فرهنگی، «تکامل مادی» الزامات خود را در صحنه ی عمل بر نظام تحمیل کرد؛ گرچه این صف بندی ها لزوماً به معنای اعتقاد نظریِ یک جناح به تکامل مادی و انحلال انقلاب اسلامی در آن نباشد. لذا چالش بین ادبیات حوزه و ادبیات دانشگاه در عرصه ی سیاست، با عناوینی مانند «جامعه روحانیت و مجمع روحانیون» یا «اصول گرا و اصلاح طلب» تداوم یافت. به عبارت دیگر تئوری تولید قدرت غربی و کیفیت متداول در جهان برای جمع آوری آرای عمومی، خواه ناخواه آثار اخلاقی خود را به همراه دارد و نزاع بر سر قدرت را به متن جامعه و مردم تسرّی می دهد. پس هرچند پذیرش اسلام ناب و فرهنگ مذهب از سوی ملت ایران و جریان آن در جامعه ی ما، این آثار سوء را به صورت نسبی کاهش می دهد، اما اگر جایگزینی برای فرهنگ تحزب ارائه نشود، تکرار حوادثی مانند فتنه ی 88 - که هدف آن، مصادره ی آرای عمومی با تکیه به روش های مادی بود - در درازمدت، نظام را در معرض خطرات سهمگینی قرار خواهد داد.

در واقع «تحزب» به عنوان نهادی برای اخذ آرای عمومی، موجب حاکمیّت فرهنگ مدرنیته و ادبیات دانشگاه بر شئونات اداره کشور می شود و این در حالی است که نظام اسلامی به دنبال حاکمیت دین است و مسؤول و متکفّل دین و دین داری نیز حوزه های علمیه و روحانیت هستند. البته مردم نیز پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی، مسؤولیت امور کشور را متوجّه روحانیت می دانند زیرا رهبری به عنوان یک فقیه جامع الشرائط در رأس قوای سه گانه قرار دارد و شرط ورود عناصر به عرصه ی قدرت، ارزیابی التزام عملی آنان به

ص: 654

جمهوری اسلامی و ولایت فقیه توسط شورای نگهبان است و برخلاف دیگر جوامع، عضویت در احزاب دخالتی در تعیین صلاحیت کاندیداها ندارد. همه ی این ها در حالی است که در عمل، تصمیم گیری ها در سطح ساختارها توسط تحصیل کردگان دانشگاه و بر مبنای علوم کاربردی انجام می شود و معضلات و عوارضِ ناشی از ناکارآمدی این نوع تصمیمات در یک جامعه ی انقلابی و مذهبی، به روحانیت و رهبری منتسب می گردد. برای رفع این ناهنجاری که بر اثر ساختارهای تولید کننده ی شهوات و اخلاق رذیله در سبک زندگی غربی پدید می آید، باید در دوران انتقال ساختارهای نوینی بر مبنای «خانواده، مدرسه و مسجد» طراحی کرد که مباحث مربوط به خانواده و مدرسه قبلاً بیان شد.

الهی، حول و قوه ابتدائاً از نظام ولایت الهی کسب می شود و سپس بین انسان ها توزیع می گردد تا در رتبه ی سوم، به مبنایی برای تصرف در طبعیت تبدیل شود. اما در دستگاه مادی، تصرف در طبیعت و منابع که در تکنولوژی ظهور و بروز می یابد، مبنای اصلی برای کسب قدرت است و این امر، روابط انسانی را به تبعیت از تکنیک تغییر می دهد و سپس رابطه با خدای متعال را نفی می کند و آن را در جامعه منزوی می سازد.

لذا برای همراه شدنِ «حاکمیت دین» با «مشارکت عمومی» در دوران انتقال، باید جمع آوری آرای عمومی بر اساس محوریت مساجد در محله ها انجام پذیرد و اختیارات نیز به همین نهاد سپرده شود و مساجد در اداره کشور، قبول مسؤولیت کنند. یعنی همانند ایجاد نهاد سپاه پاسداران در عرصه ی دفاعی و امنیتی، یک نهاد جدید نیز برای انجام مأموریت های انقلابی در عرصه ی سیاسی شکل بگیرد تا ساختارهای قدرت به سمت آن جهت دهی شود و از این طریق، فضا برای حضور عناصر معتقد به ادبیات انقلاب (مخالفین با اصل قرارگرفتن تکامل مادی) در حاکمیت فراهم گردد.

استانی برگزیده شوند و با رأی خود به عنوان نمایندگان نهایی خلق، رؤسای قوا را انتخاب کنند.

مشابه با این روند، می توان در دوران گذار با تکیه به مساجد به تغییر در ساختارهای سیاسی و روند جمع آوری آرای عمومی مبادرت کرد و همزمان با تحول در حوزه و ارتقای سطح پرورش عناصر حوزوی متناسب با حاکمیت و تمدن، انتخاب ائمه جماعات را به آرای عمومی گذاشت و سپس با تعمیمِ «تنفیذ»، حکم مسؤولیت آنان را از طرف دستگاه رهبری تأیید نمود تا مدیریت در سطح «خُرد» (بنگاه های وقفی در بخش اقتصاد، و رادیو و خبرگزاری مردمی در بخش فرهنگ) در هر منطقه و محله به مساجد و امامان جماعت سپرده شود. در مرحله ی بعد، ائمه جماعات از میان خود اشخاصی را برای نمایندگی ولی فقیه در منطقه و استان انتخاب می کنند تا آنان به عنوان اعضای مجلس مرکزی، گزینش رؤسای قوا و مدیریت «ساختارها» را به عهده گیرند و همگی در هماهنگی با مدیریت در سطح «جهت» که بر عهده ی دستگاه رهبری است، عمل کنند. در این صورت، اختیارات به شبکه ی معنویت (متشکّل از مساجد، مصلاها و نمازهای جمعه و دستگاه رهبری) واگذار می شود تا قشر انقلابی و آشنا به ادبیات حوزه و مخالف با محوریت تکامل مادی، وارد سطوح مدیریتِ «خُرد، کلان و توسعه» شده و و نسبت به آن پاسخگو باشند و حوزه های علمیه تدریجاً وارد عرصه ی قبول مسؤولیت در نظام اسلامی و درگیری با تئوری تولید قدرت و ثروت و اطلاع شوند و طلاب و فضلا حوزه به سرداران جبهه ی جنگ فرهنگی و اقتصادی تبدیل گردند.

همان گونه که در دوران دفاع مقدّس اگر روحانیت و ائمه جمعه و جماعات پا به جبهه های جنگ نمی گذاشتند، عموم مردم و اقشار مختلف نیز دست به آن فداکاری های بزرگ نمی زدند. لذا برخی آمارهای حکایت از آن می کند که بیش از 90 درصد شهدای جنگ تحمیلی از پرورش یافتگان مساجد بوده اند که این عدد، نقش مهم روحانیت و

ص: 657

مساجد در دفاع مقدّس را نشان می دهد. یعنی در آن دوران، ائمه جمعه و جماعات به مثابه بازوان دستگاه رهبری عمل می کردند و در میانه ی میدان اداره کشور حضور داشتند و نقش نهادهای کلاسیک مانند استانداری ها و فرمانداری ها به امور پشتیبانی و لجستیک محدود شده بود. اما امروزه و با غفلت از جنگ فرهنگی و اقتصادی که نظام اسلامی با آن روبه روست، وحدت اقوام و توزیع قدرت در داخل توسط وزارت کشور و استانداری ها مدیریت می شود. لذا این پیشنهاد، وضعیتی مشابه با دوران دفاع مقدس را ایجاد می کند و با سلب اختیارات کلان از استانداران، توزیع قدرت را بر اساس شبکه ی معنویت و ائمه جمعه ساماندهی می کند و نقش شبکه معنویت را از اکتفا به خطبه های نماز جمعه و بیان احکام و اعتقادات و اخلاق فردی، به حضور در مدیریت ساختارها ارتقا می دهد تا ماهیت مشارکت عمومی و دموکراسی در کشور تغییر پیدا کند. همچنین گفته شد که امروزه مشکلات و ناهنجاری های موجود به روحانیت و رهبری و عناصر انقلابی منتسب می شود و این در حالی است که تصمیم گیری درباره ی ساختارها، توسط ادبیات دانشگاه و عناصر پرورش یافته ی آن صورت می پذیرد. لذا یکی دیگر از آثار مثبت پیشنهاد فوق، آن است که همان قشری که از سوی مردم به عنوان مسؤول کشور شناخته می شوند، در عمل نیز مسؤولیت ساختارها را به عهده می گیرند و می توانند نسبت به آن پاسخگو باشند.

دهد. در این صورت، وضعیت فعلی که ثبت نام کاندیداها قید و شرط خاصی ندارد و تنها پس از ثبت نام، هیئت های اجرایی و هیئت های نظارت به بررسی صلاحیت داوطلبان می پردازند، تغییر می کند. یعنی به جای آن که اشخاص برای حضور در انتخابات داوطلب شوند و در معرض خُلق رذیله ی ریاست طلبی قرار بگیرند، ائمه جماعات و هَیأت امناء و پایگاه های بسیج و سایر عناصر فعال در مساجد، کسانی را که برای تحقق ایده های مکتب مناسب می بینند، انتخاب کنند و از آنها برای ورود به عرصه ی انتخابات دعوت نمایند. همان گونه که در طول سال های پس از پیروزی انقلاب، موارد قابل توجهی وجود داشته که تشکّل ها یا عناصر بلندپایه از برخی افراد درخواست می کردند که در انتخابات حضور پیدا کنند و اجازه دهند تا نام آنها در لیست پیشنهادی آن تشکّل برای انتخابات قرار بگیرد. همین رفتار اخلاقی باید در شبکه ی معنویت انجام شود و به جای طرح این درخواست توسط تشکل های سیاسی، این کار با محوریت مساجد و مصلاها صورت پذیرد.

یعنی پس از انتخاب امام جماعت مسجد از طریق آرای عمومی، او با مدیریت تشکیلاتی و در گفتگو و تعامل با اعضای هیأت امناء و بسیجیان و فعالین فرهنگی و ... - که از اهالی مسجد و سطح اخلاقی و علمی آنان باخبرند - به گزینش عناصر مناسب از میان اهالی مسجد و درخواست از آنان برای کاندیداتوری در انتخابات مبادرت می کند و کسانی که این درخواست را بپذیرند، توسط مساجد شهر به عنوان کاندیدای انتخابات معرفی می شوند. لذا مساجد همانند مدارس و ادارات و...، نهادی رسمی و شناسنامه دار خواهند بود که به بررسی کاندیداهای انتخاباتی و معرفی آنان می پردازند تا ثبت نام انتخابات عملاً در مساجد واقع شود. البته ممکن است اشخاص معرفی شده شامل تعداد زیادی شوند و لذا لیست عناصر معرفی شده توسط مساجد باید به مصلاها و ائمه جمعه و نمایندگی ولی فقیه در هر استان - که خود توسط مردم انتخاب شده و مورد تنفیذ رهبری قرار گرفته اند - ارائه گردد تا با بررسی مجدّد برای گزینش افراد کارآمدتر، فهرست نهایی کاندیداهای انتخابات

ص: 659

مشخص شود. در نتیجه، فعالیت نهادهای دولتی و حاکمیتی به نظارت بر صحّت انتخابات و تأیید سلامت آن محدود شده و از وظایف آنان در عرصه ی تعیین صلاحیت داوطلبان کاسته می شود و مدیریت این امر به مساجد و مصلاها محوّل می گردد؛ همچنان که تبلیغات انتخاباتی در شکل فعلی آن، تا حدودی زیادی موضوعیت خود را از دست می دهد زیرا کاندیداهای حاضر در انتخابات، با تکیه بر شناخت عمومی نسبت به عناصر محلی در مساجد معین شده اند.

با عرصه ی سیاسی کشور بسیار ضعیف است که این امر عملاً به سکولاریسم منجر خواهد شد. لذا برای جلوگیری از این خطر بزرگ، ورود مساجد و پتانسیل معنوی آنها به صحنه ی قدرت در کشور و تعمیق مشارکت عمومی بر مبنای دین، امری ضروری است؛ گرچه این امر برخی آسیب ها را به دنبال داشته باشد. پس باید به تدریج و از طریق قانون و فرهنگ سازی و ارتقای ظرفیت جامعه، چنان عوارضی را کنترل کرد و نه این که صرفاً به دلیل ایجاد برخی عوارض از این ضرورت اساسی دست کشید. علاوه بر این که مزیّت این پیشنهاد، ایجاد بستر برای حضور عموم مردم در عرصه ی قدرت و طراحی یک حزب حقیقتاً مردمی است که نه تنها مفاسد فرهنگ تحزب را - که ناشی از گردش ثروت های کلان در احزاب است - به دنبال خود نمی آورد، بلکه انگیزه ی اخروی و معنویِ موجود در آن - که از فرهنگ عبادت و مسجد و ارتباط با خدای متعال نشأت می گیرد - انگیزه های جناحی را به حاشیه خواهد برد و به منافع مردم اصالت خواهد داد و بسیاری از آن مفاسد را از بین برده و یا به حداقل خواهد رساند. همچنان که منوط شدن کاندیداتوری به تقاضای مساجد از اشخاص و تأیید از سوی ائمه جمعه، ریاست طلبی و حرص به قدرت و جمع آوری آرای مردم با صرف پول و هزینه های کلان را تا حدّ زیادی کاهش خواهد داد.

گذاشت؟! در زمان نهضت اسلامی نیز فریاد امام خمینی (ره) مبنی بر «والله مرتکب کبیره است هر کس فریاد نزند» بود که باعث خروش مردم و فداکاری مالی و جانی آنان شد. در واقع جامعه دینی تنها زمانی به حرکت در خواهد آمد که منشأ رفتار خود را در دین و ارتباط با خدای متعال و دستگاه الهی پیدا کند.

در نتیجه، برای ورود به جنگ فرهنگی و اقتصادی و مدیریت موفّق آن در جهت بقاء و تداوم انقلاب اسلامی، باید تئوری تولید قدرت و توزیع اختیارات را متحول کرد؛ همان گونه که حضرت امام برای پیشبرد انقلاب در عرصه ی سیاسی و دفاعی و امنیتی، اختیارات جدیدی را کسب کرده و به توزیع این اختیارات بوسیله ی نهادسازی و تأسیس نهادهای انقلابی پرداخت. اما اختیارات لازم برای رویکرد جدید باید از نهادسازی عبور کرده و به ساختارسازی و مدیریت ساختارها ارتقا پیدا کند. البته موضوع اختیاراتی که در دوران انتقال به مساجد و ائمه جمعه و جماعات تفویض می شود، مقاومت در برابر دشمن و درگیری فرهنگی و اقتصادی با سبک زندگی غربی است اما این اختیارات در وضع مطلوب، ناظر به اقامه ی احکام و برنامه ریزی برای ارتقای سطح عبادات در شبکه ی معنویت خواهد بود و بر اساس منطق جدید، گردش امور معنوی پیچیده شده و به صورت سیستماتیک انجام خواهد شد.

اسلامی را در سیاست خارجی رقم می زند، محور مقاومت است که باید آن را تثبیت کرد و گسترش داد. البته ضرورت تثبیت این محور، ناشی از سیاست کشورگشایی و جنگ طلبی نیست زیرا بر اساس فلسفه ی تاریخ، غلبه ی کلمه حق بر سراسر جهان در عصر ظهور حضرت ولی عصر(عج) محقق می شود. لذا استراتژی تثبیت جبهه ی مقاومت تنها با هدف مأیوس کردن دشمن از تداوم فشار سیاسی و امنیتی و دفاعی بر نظام اسلامی و دور کردن این نوع تهدیدات از مرزهای کشور پی گیری می شود. چرا که نظام کفر ذاتاً دستگاه ایمان را بر نمی تابد و همواره و تا سر حدّ امکان به دنبال مقابله با جاذبه ی معنوی آن است؛ جاذبه ای که موجب دور شدن امت ها و مقدورات آنها از معرض چپاول و غارت کفّار و ظالمین و جمع شدن انسان ها بر محور دستگاه ایمان می شود. لذا انتقاد رییس جمهور جدید امریکا از هزینه ی 6 تریلیون دلاری برای جنگ توسط دولت های قبلی ایالات متحده، به دلیل دلسوزی برای مردم کشورش نیست بلکه ناشی از ضربه هایی است که امریکا از جبهه ی مقاومت دریافت کرده و راهی برای خلاصی از آن چالش ها نیافته است.

اما همان گونه که در مباحث پیشین بیان شد، مقاومت برای مأیوس کردن دشمن نباید به عرصه های سیاسی و امنیتی و دفاعی محدود شود بلکه باید به بخش فرهنگی و اقتصادی نیز تسرّی یابد و از نظام اسلامی در برابر هجمه های فرهنگی و اقتصادی دشمن محافظت شود. در همین راستا گفته شد که استفاده از تکنولوژی برتر در الگوی مصرف عمومی باید متوقف شده و به جای آن، سطح موجود از فنّ آوری که مورد استفاده ی عموم است در کشور بومی سازی شود. این به معنای طرح استراتژی جدید برای تکنولوژی و اعلام استغناء از خارج در بخش علمی است که نظام علمی کشور را دگرگون می کند و با ایجاد نگرانی در دشمن نسبت به چیستی و چگونگی مسیر نوین، یک درگیری علمی را پدید می آورد. همچنین لازم است همانند عدم تبعیت نظام اسلامی از ابرقدرت های جهان در عرصه ی سیاسی، باید ریال به عنوان پول ملی نیز از سلطه ی دلار و یورو خارج شود که این هدف اساسی قطعا درگیری اقتصادی را به همراه خواهد داشت.

ص: 663

15

رنسانس، تمرکز جمعیت به رفاه و امکانات مدرن باز می گردد و تأمین امکانات رفاهی وابسته به گردش سرمایه و علم و تکنولوژی است که موجب قدرت تصرف بیشتر در استحصال منابع طبیعی می شود. در نتیجه، بسیاری از سرزمین ها که موضوعیتی در حیات بشر نداشته اند، به «منابع طبیعی اجتماعی» تبدیل شده اند؛ همانند مناطق نفت خیز که امکان بهره برداری از آنها ناشی از دستاوردهای اجتماعی و فنّ آورانه بوده و از قبیل میوه ها و سبزی های گوناگون نیست که به صورت آماده در طبیعت وجود دارند و بدون ابزار خاصی، قابل استفاده هستند.

توانایی مقابله با سبک زندگی غربی را در همه ی ابعاد اداره کشور به آنها می بخشد اما تحقق این هدف و پیروزی عقلانیت تفقّه در مصاف با عقلانیت مدرن، به زمانی بیش از یک قرن و تولید هزاران پایان نامه در موضوعات مختلف نیازمند است. لذا تا آن زمان، مساجد باید به مرکزی برای مقاومت در جبهه های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی تبدیل شوند و فضا را برای تحقق «احکام اعتقادی» مبتنی بر حفظ امت دینی و حاکمیت اسلامی در برابر تهدیدها و مقابله با بت پرستی مدرن فراهم کنند؛ زیرا تا زمانی که این تهدیدها مرتفع نشود و مؤمنین از سجده و انقطاع نسبت به دستگاه مادی نجات پیدا نکنند، زمینه ی مناسبی برای «تحقق احکام فقهی» پدید نخواهد آمد.

پس ساختارهای قدرت در نظام جمهوری اسلامی به جای آن که بر فرهنگ تحزب استوار شوند، باید در چارچوب فرهنگ معنویت شکل بگیرند که این ضرورت، ورود مساجد به عرصه ی سیاسی کشور را ایجاب می کند. زیرا همان گونه که گذشت جغرافیای سیاسی و تمرکز جمعیت در سبک زندگی غربی، به شکلی مهندسی شده که بافت قوه ی مقنّنه را در مسیر رقابت بر سر دنیا و طبقاتی شدنِ بهره مندی از آن جهت دهی می کند اما محوریت مساجد باید جغرافیای سیاسی کشور را دگرگون کند و آن را در جهت عدالت محوری قرار دهد. به همین دلیل بود که پیشنهاد استفاده از الگویی مشابه با دموکراسی شرقی و اخذ آرای عمومی به صورت غیرمستقیم ارائه شد؛ همچنان که حفظ الگوی دموکراسی غربی (آرای مستقیم) و ایجاد تغییرات در آن به عنوان پیشنهاد دوم در این زمینه مطرح گردید. البته باید توجه داشت که تئوری قدرت در نظام اسلامی باید بتواند از فاصله ی اقوام و مذاهب و ادیان مختلف موجود در کشور نسبت به محور قدرت کاسته و آنها را به این محور نزدیک کند و الا انسجام ملی ضربه خواهد خورد؛ همان گونه که سبک زندگی غربی مذاق ها و سلایق و خُرده فرهنگ های مختلف را به فرهنگ توسعه نزدیک کرده است.

ص: 669

را انکار می کند و به دنبال سازش با جهان است، عرصه های حاکمیتی را به دست خواهد گرفت و عناصری روی کار خواهند آمد که علی رغم سوابق مجاهده ی نظامی و دفاعی، فاقد رویکرد مکتبی برای مقاومت فرهنگی و مقاومت اقتصادی هستند. لذا به نظر می رسد مطالبه ی رهبری مبنی بر قرارگرفتن مساجد در افق تمدن سازی اسلامی(1) و توجه به هشدار ایشان پیرامون مساجد سکولار، هنگامی در صحنه ی عمل جریان می یابد که مساجد در برابر «سازش فرهنگی و اقتصادی با تمدن مدرن» بایستند و تحقق عدالت را پیگیری کنند. لازمه ی این مهم، تغییر در جغرافیای سیاسی و تقسیمات کشوری و شهری بر اساس محوریت مساجد و انعکاس آن در تئوری قدرت و کیفیت جمع آوری آراء است تا با قبول مسؤولیت توسط مساجد در روند اداره کشور، تخصیص بودجه و امکانات در شهرها و محلات، بر اساس فقر و غنی شکل نگیرد بلکه مساجد به رویکرد اقتصادی جدید مبنی بر توقف رفاه دائم التزاید و تعمیم عدالت کمک کنند و امکانات رفاهی همانند حق رأی، به صورت مساوی بین همه شهروندان توزیع شود.

برای انتخابات قرار بگیرند. اما در دوران انتقال لازم نیست که اشخاص منتخَب ضرورتاً دارای این منصب باشند بلکه ائمه جماعات با توجه به مجموعه های فعال در مساجد (همانند هیئت امناء، بسیج، کانون های فرهنگی و...) می توانند عنصری را برای انتخاب به مردم معرفی کنند که معتقدند بیشترین اعتقاد و توانایی را برای پی گیری آرمان های مکتبی و مقابله با جنگ فرهنگی و اقتصادی داراست.

یعنی پرورش سرداران جنگ فرهنگی و اقتصادی ممکن نیست مگر این که در محیط مساجد و هَیأت تنفس کرده باشند و با کنار گذاشتن هویت علمی متداول خود و گرفتار نشدن به سکولاریسم پنهان، ایده های مکتب و دستگاه رهبری را دنبال کنند و به این حقیقت نورانی ایمان داشته باشند که درگیری با ساختارهای کفرآمیز، موجب جلب نصرت الهی و بازشدن راه در برابر مجاهدان خواهد شد؛ همان گونه که فرماندهان گردان ها در زمان جنگ تحمیلی، عناصری بودند که در مساجد و هَیأت پرورش یافته بودند و به ناکارآمدی معادلات جنگ کلاسیک در دفاع مقدس ایمان داشتند و با ایمان به فرمان امام برای مقاومت در برابر دشمن، تدابیر جدیدی را عملی کردند که دکترین نوین دفاعی را در مقابل چشم جهانیان به نمایش گذاشت و امنیت پایدار را برای نظام اسلامی به ارمغان آورد. لذا در صورت شکل گیری فضای جنگ فرهنگی و اقتصادی در کشور و طرّاحی قرارگاه های مربوطه در سطح کلان نظام، این عناصر به مثابه فرماندهان میانی در این عرصه ها با محوریت مساجد مشغول به فعالیت می شوند و از میان خود، نیروهایی را انتخاب می کنند که در جایگاه امامت جمعه و نمایندگی ولی فقیه در استان، قادر به فعالیت در سطح فرماندهی لشگر هستند. در نتیجه، ائمه جمعه با رأی ائمه جماعات و عناصر انقلابی در مساجد انتخاب می شوند و از سوی ولی فقیه مورد تنفیذ قرار می گیرند. البته مبنا قرار دادن مساجد برای طراحی تئوری تولید قدرت در دوران انتقال و تلاش برای تفویض اختیارات سیاسی به

ص: 672

این نهاد مقدّس، باعث خواهد شد تا برخلاف سبک زندگی غربی، جایگاه و نقش قوه مقننه در اداره کشور افزایش یافته و مجلس بر قوه مجریه حاکم شود.

16

انجام می شود؛ یعنی مفسّر قانون اساسی در عرصه ی عمل و پیاده کننده ی اهداف و آرمان های موجود در قانون اساسی در متن جامعه، مدل های اداره هستند که به نیروی انسانی آموزش داده می شوند و با حضور این عناصر آموزش دیده در احزاب و در سازمان برنامه و بودجه، اجرایی می شوند. پس سطح اول بحث پیرامون حاکمیت، به قانون اساسی و مدل حاکم بر آن باز می گردد که از این مدل حاکم، سه تئوری تولید ثروت و قدرت و اطلاع منشعب می شود. سطح دوم مربوط به اسنادی از قبیل چشم انداز و برنامه های پنج ساله ی توسعه و سیاست های کلان و سیاست های اجرایی است و در سطح سوم، قانون گذاری و آیین نامه ی اجرایی و برنامه های سالانه است. در واقع حاکمیت و اداره کشور به سطوح سه گانه ی فوق نیازمند است و لذا نهادهایی متناسب با این سطوح طراحی شده و شکل می گیرد که در سراسر دنیا متداول است.

قانون اساسی از مدل حاکم بر آن ممانعت شود. زیرا مدل به مثابه مبنایی برای تدوین قانون اساسی و بهینه و اجرای آن است و تنوع زیادی ندارد چون مکاتبی که مدّعی تمدن سازی و اداره ی آن هستند، محدود بوده اند که از میان آنها بلوک شرق ساقط شده و نظام سرمایه داری و نظام اسلامی باقی مانده اند.

منطقه ی خود به فعالیت در این زمینه مبادرت کنند. در همین راستا هماهنگی بین استان ها و شوراهای استانی و سایر فعالیت های ستادی، به موضوع کار رئیس جمهور و وزارت خانه ها در مرکز تبدیل خواهد شد و متصدّیان این مناصب دیگر به تصمیمات خُرد اجرایی نخواهند پرداخت بلکه ادارات در استان ها به مثابه صف، مُجری برنامه های سالانه ای خواهند بود که توسط شورای استانی و بر اساس برنامه های پنج ساله تدوین می شود. به این صورت، مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت - که به یک نهاد واحد تبدیل شده اند - قادر خواهند شد تا روند اجرای سندهای مصوّب خود (چشم انداز و برنامه های پنج ساله و سیاست های کلان) را کنترل کنند و نظارت مؤثری بر فعالیت شوراهای استانی و ادارات استان ها داشته باشند. در نتیجه ی این روند، سازمان برنامه و بودجه و سایر معاونت هایی که در وزارت خانه ها در امر طراحی مدل و برنامه ریزی توسعه مشارکت دارند، حذف می شوند و اختیارات آنها به قوه ی مقنّنه در شکل جدید آن واگذار می گردد تا اختیارات قوه ی مجریه کاهش یافته و قوه ی مقنّنه بر قوه ی مجریه حاکم شود.

خُرد در تمامی ابعاد زندگی را به عهده دارد و ساخت راه ها، فرودگاه ها، بنادر، سدّها، حمل ونقل، صنایع نظامی، پالایشگاه ها، استخراج نفت و گاز، بیمارستان ها و اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی، صنعت، ارتباطات، رسانه و... از وظایف آن محسوب می شود. سپس ارائه ی تمامی خدمات دولتی به مردم - که محصول فعالیت های وزرات زیرساخت ها است - به «وزارت خدمات» سپرده می شود تا به توزیع آب و برق و گاز و مخابرات و سوخت و امکانات و فضاهای ورزشی و بهداشتی و درمانی و مدیریت محیط زیست و شهرداری ها بپردازد و تقسیمات مختلف شهری در هر یک از ادارات آب و برق و گاز و شهرداری و... را به یک طبقه بندی واحد تبدیل کند و آن را بر محور مساجد سامان دهد. این در حالی است که در وضع کنونی، مسؤولیت هر یک از صنایع و تکنولوژی ها به یک وزارت خانه سپرده شده و هر وزرات خانه ای در موضوع کار خود، از واردات تکنولوژی و پیاده سازی آن در کشور تا توزیع و ارائه ی خدمات مربوطه به مردم را بر عهده دارد.

همچنین هنگامی که وظایف مختلف و سنگینی از قبیل انتخابات، طرح های عمرانی، شهرداری ها و... از وزرات کشور سلب شود، این دستگاه می تواند بر موضوع سیاست داخلی و امنیت داخلی متمرکز شود و به پشتیبانی ساختاری از مساجد و شبکه ی معنویت بپردازد و با وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی ادغام شود و در نتیجه، «وزارت امنیت داخلی» شکل بگیرد. گرچه امور امنیت خُرد در سطح محله ها باید به مساجد سپرده شود اما عهده دارِ مسائل مربوط به اقوام و مذاهب یا مقابله با تحرکات ضدانقلاب، وزارت امنیت داخلی خواهد بود. وزارت فرهنگ و هنر اسلامی شامل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رسانه ی ملی، کمیته ی امداد، اوقاف، خیرات، بهزیستی و... خواهد بود تا این دستگاه، مسؤولیت طراحی فرهنگی برای دعوت مردم به خیرات و اخلاق حمیده را بر عهده بگیرد و مهندسی عرصه ی فیلم و ورزش و موسیقی و... را متناسب با تغییرات فرهنگی ذکر شده انجام دهد. البته مدیریت حج از این دستگاه به وزارت خارجه منتقل می شود و وزارت

ص: 678

خارجه نیز منحصر به دستگاه دیپلماسی نخواهد شد بلکه تمامی امور سیاسی و دفاعی و امنیتیِ مربوط به خارج از مرزها را به عهده خواهد گرفت تا ناهماهنگی های موجود بین وزارت خارجه و وزارت اطلاعات و سپاه قدس و... از بین برود. وزارت آموزش و پرورش و آموزش عالی نیز مسؤول تحصیلات از سنّ بلوغ تا اتمام تحصیلات تکمیلی است اما آموزش پیش از سنّ بلوغ، به خانواده ها و مساجد سپرده می شود.

این ادغام ها اولاً با هدف شکستن تمرکز در پایتخت و تفویض اختیارات به استان ها انجام می گیرد و ثانیاً بدان جهت است که زندگی مادی و وزارت خانه هایی که متکفّل این امور هستند، کوچک سازی شده و اقتصادمحوری کنترل شود و ساختار دولت با استراتژیِ «توقف در رفاه دائم التزاید» هماهنگ گردد تا زمینه برای ارتقای معنویت در جامعه، به تدریج فراهم آید. لذا تغییرات پیشنهادی در ساختار حاکمیت نشانگر این واقعیت است که قانون اساسیِ فعلی متناسب با سطح «حاکمیت» تدوین شده و برای حضور نظام اسلامی در سطح «تمدن سازی»، قانون اساسی نیز باید ارتقا پیدا کند.

17

طراحی در این سه عرصه تغییر کند و سیستم و منزلت ها و عناصر آن متحول شوند، جلوگیری از فساد ممکن خواهد شد.

تشکیلات و طراحی توزیع اختیارات و گردش عملیات در آن باید بستری برای ارتقای اراده و اختیار کارمندان و کارگران باشد.

هرگونه پیشرفتی در وضعیت سخت افزاری و نرم افزاریِ دستگاه های مدیریتی بر اساس استانداردهای جهانی که به عنوان راهکار مبارزه با فساد مطرح شود، معنایی جز حذف صورت مسأله و به تأخیرانداختن برخورد با ریشه های فساد ندارد.

پس طراحی سیستم ها بر اساس خودکنترلی، ریشه ی مبارزه با فساد را تشکیل می دهد خصوصاً برای اراده ی انسانی که همواره با هوای نفس درگیر است. اما سیستم های موجود تناسبی با تکوین و طبیعت انسان ندارند بلکه مکانیک هستند و به تعویض قطعات احتیاج دارند. به عبارت دیگر نظام های اجتماعی باید مقتبس از امور تکوینی باشند و به صورت ارگانیک طراحی شوند تا ریشه کنی فساد اداری امکان پذیر گردد. ویژگی سیستم ارگانیک آن است که سخت افزارمحور و محصول محور نیست بلکه حتی در جریان تولید محصول نیز انسان را در منزلت واقعی خود قرار می دهد و نفع و رشد کارمندان و کارگران را بر ارتقای محصول مقدّم می دارد و از تبعیت آن در برابر ماده یا اراده های ضعیف تر جلوگیری می کند و با بسترسازی برای خودکنترلیِ اراده ها، مانع فساد و رشوه و ریخت وپاش در ادارات - که امروزه به مثابه حفظ آبرو در نظام اداری تلقّی می شود - خواهد شد. این روند در دوران انتقال و با پیشنهادی که در مبحث گذشته پیرامون ساختار حاکمیت و ادغام دستگاه های مختلف ارائه شد، آغاز می شود و در وضع مطلوب، موجب ریشه کنی فساد و حذف دستگاه های موازی و عریض و طویل نظارتی و واگذاری وظیفه ی نظارت و بازرسی به دستگاه رهبری خواهد شد.

کاغذبازی و سندسازی شود. از سوی دیگر استخدام رسمی و دولتی باید به فعالیت سازمانی متمرکز در رأس حاکمیت (عناصر شهادت طلب و جان برکف) منحصر شود و سایر مشاغل به صورت روزمزد باشند. یعنی از آنجا که نظام به نیروهای مؤمن و مجاهد نیاز دارد، باید نسبت به این افرادِ همیشه آماده و پادررکاب متعهد باشد و مانع از لگدمال شدن عزّت و احترام آنان در میانه ی تغییر دولت ها و اختلافات سیاسی شود. لذا استخدام این عناصر به معنای بهره مندی آنان از حقوق و مزایای خاص و ویژه نیست زیرا گفته شد که الگوی درآمد در بخش دولتی، «زاهدانه و انقلابی» خواهد بود بلکه به معنای تعهّد نظام نسبت به آبرو و احترام و کارآمدی آنهاست.

نگیرند بلکه نفع انسانی و توسعه ی خیرات و رویکرد مقابله با تمرکز را دنبال کنند، بسیاری از تضمین های لازم در زندگی امروزین ضرورت خود را از دست خواهند داد و لذا مقوله «بیمه» در شکل فعلی آن - که به تمامی ابعاد زندگی تعمیم پیدا کرده - موضوعیت نخواهد داشت. یعنی هنگامی که رویکرد حاکمیت به فلسفه ی حوادث غیرمترقبه از قبیل زلزله و سیل و... بر اساس فرهنگ دینی تغییر کند و همزمان تمرکز در شهرها شکسته شود و عموم آنها به مراکز نیمه صنعتی- نیمه کشاورزی تبدیل گردند و بالتبع در وضعیت ترافیک، کیفیت ساخت وساز مسکن و مراکز تجاری و... تحولاتی پدید بیاید، بخش بزرگی از حوادث و خطرات متداول رأساً منتفی می شوند و لذا جهت گیری موجود در عرصه ی بیمه که به تعمیم و لایه لایه شدنِ آن در تمامی عرصه ها انجامیده، به تدریج تغییر می کند.

دولت به هزینه های سنگین برای تأمین رفاه مادی از بین خواهد رفت، مقوله ی «مالیات و عوارض» در شکل فعلی آن موضوعیتی نخواهد داشت و به نوعِ شرعی آن (خمس و زکات و...) محدود خواهد شد. اما در دوران انتقال و تا زمانی که ارائه ی خدمات متداول توسط دولت، مورد انتظار مردم است، اخذ مالیات و عوارض ضرورت دارد. با این تفاوت که معافیت های مالیاتی در وضع موجود به بخش خصوصی تعلق می گیرد تا چرخ اقتصاد سرمایه داری را به گردش درآورند اما معافیت های مالیاتی در الگوی انتقال، تنها به جبهه ی سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و بخش وقف اختصاص خواهد یافت و بخش خصوصی به پرداخت کامل مالیات و عوارض ملزم خواهد شد.

ص: 688

18

کیفیت گزینش مدیران و نخبگان از سوی دیگر، تنها از طریق کار تشکیلاتی ممکن است اما نکته سوم این است که کار تشکیلاتی در نظام اسلامی، مبتنی بر فرهنگ تحزب نیست بلکه باید با محوریت مساجد انجام شود. یعنی حزب اسلامیِ حقیقی، حزبی است که ارتباط بین انسان ها و حاکمیت را بر اساس ارتباط با خدا هماهنگ کند و لذا شعار آن، «تعبّد»، «عدالت» و «کارآمدی اسلام در عینیت» خواهد بود.

دین محور، طبقه بندی شوند و مساجد در مراکز صنفی و تخصصی و... تأسیس شوند و ائمّه ی جماعات در چنین مساجدی، مدیریت اصناف و تخصص ها را به عهده بگیرند.

«معنویت و عدالت و عقلانیت» و جریان آنها در نظام توزیع اختیارات و طراحی سیستم ها و دستیابی به شاخصه ها با رویکرد جدید است تا عموم مردم به آزادی و آگاهی و بهره مندی معقول در زندگی دنیا دست پیدا کنند. این نکات، به عنوان اصول عقلانیِ حاکم بر تئوری قدرت در سبک زندگی اسلامی و پشتوانه ی استدلالیِ فشرده ای برای تغییرات پیشنهادی - که در مباحث گذشته بیان شد - تلقّی می شوند.

به پایان نامه های متعدّدی نیاز است تا قوانین و نرم افزارها و تکنولوژی های نوین در این عرصه تولید شود. اتخاذ این روند هم دارای آثار اخلاقی است و هم موجب حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی های آب و هوا و زمین - که ریشه در تمرکز جمعیت و امکانات رفاهی مدرن دارد - می شود. علاوه بر این که با شکستن تمرکز در تأمین نیازهای تغذیه ای و کالاهای استراتژیک خصوصاً در موضوع نان و گندم، نیاز به زیرساخت های پیچیده برای حفظ و نگهداری و توزیع آن (مانند سیلوها) از بین خواهد رفت که این امر، توانایی دشمن برای فشار به کشور از طریق نابودکردن زیرساخت ها در هنگام بحران ها یا جنگ نظامی را شدیداً کاهش خواهد داد. سیستم ثبت احوال نیز باید از فردمحوری به خانواده محوری تغییر رویکرد پیدا کند و به جای افراد، خانواده ها دارای شناسنامه باشند؛ همچنان که تمرکز در ثبت احوال باید شکسته شده و مسؤولیت این امر به مساجد سپرده شود.

همچنین بنابر مباحث گذشته در بخش ورزش، محیط های ورزشی باید در سه سطح محلات، مراکز استان و استادیوم های تخصصی سازماندهی شوند؛ همچنان که در بخش هنر، رادیو در محلات و مساجد، رسانه در مراکز استان و فیلم و سینما در نهادهای دولتی و تخصصی شکل می گیرند تا عموم مردم در ساخت برنامه های رادیویی مشارکت کنند اما سینما و سایر عرصه های رسانه ای به صورت تخصصی اداره شوند. همچنین زیباشناسی موجود اعمّ از زیباشناسی برای افراد (که در قالب عمل های زیبایی انجام می شود) و زیباشناسی در شهر و محیط شهری (که در معاونت زیباسازی شهرداری ها پی گیری می شود) موضوعیت خود را از دست خواهند داد و با تحول در تعریف شهر و تبدیل آن به مرکز نیمه صنعتی - نیمه کشاورزی، محیط زیست و فضای سبز و زیبا به صورت طبیعی تأمین خواهد شد و تفاوت محیطی بین شهر و روستا کاهش خواهد یافت. لذا زیباسازی در مراکز استان ها و از طریق ساخت نمادهای مذهبی پی گیری خواهد شد و این امر در پایتخت، در

ص: 693

قالب ساخت نمادهای اقتدار نظام اسلامی شکل خواهد گرفت تا در نتیجه ی این روند، محور صنعت گردشگری و جذب گردشگر نیز به نحو کلی تحول یابد.

با شکسته شدن تمرکز در شهر و ایجاد روند معکوس مهاجرت (از کلان شهرها و پایتخت به سمت شهرها و روستاها) ساخت بزرگراه های جدید ضرورتی نخواهد داشت و آزادراه ها و جادّه های بین شهری نیز بر مبنای ترانزیت کالاهای مورد نیاز ثروتمندان منطقه طراحی و ساخته نخواهد شد بلکه جهت گیری حاکم بر این بخش در آینده، بر محور رساندن کالاهای تولید داخل به مستضعفین منطقه و جهان شکل خواهد گرفت؛ همچنان که با تغییر بازارهای صادراتی هدف در این چارچوب، صنایع بسته بندی و طراحی صنعتی کالاها در شکل فعلی آن، موضوعیتی نخواهند داشت.

آن، رویکرد جدید را بر ساخت و نگهداری زیرساخت ها حاکم کرد و با توقف در سطح تکنولوژی مورد استفاده و تغییر در استراتژی علمی کشور، به بومی سازی آن برای تأمین نیازهای داخلی مبادرت کرد. پس تمامی عرصه های اداره کشور باید به عنوان یک مجموعه ی واحد بررسی و مدیریت شوند؛ نه این که تصمیم گیری و ارائه ی پیوست فرهنگی برای آنها به صورت مستقل و منقطع از دیگر ابعاد صورت پذیرد.

ص: 695