بسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيم

قربانیان، رضا، 1331 -

رساله استعاذه : تقریر درسهای فقیه ربّانی و عارف الهی حضرت آیت الله صافی اصفهانی قدس سره رضا قربانیان; مصحح حامد ناجی قم: مؤسسه فرهنگی صاحب الامر (عج) 1389.

64 ص.

10000 ریال

ISBN: 978-964-8238-32-7

فهرستنویسی بر اساس اطلاعات فیپا .

کتابنامه : ص. 63-62; همچنین به صورت زیرنویس.

1. استعاذه. الف. صافی اصفهانی، حسن، 1298- 1374 .ب. قربانیان، رضا، 1331-. ج. ناجی اصفهانی، حامد. 1345-، مصحح،د.عنوان: تقرير درسهای فقیه ربانی و عارف الهی حضرت آیت الله صافی اصفهانی قدس سره

297/632

BP 272 / 7/ق4/5

رسالة استعاده

تقریر درسهای فقیه ربانی و عارف الهی حضرت آیت الله صافی اصفهانی قدس سره

مُقرر: رضا قربانیان

تحقیق و تکمیل: دکتر حامد ناجی اصفهانی

تاریخ و نوبت چاپ: بهار 1389-اول

تیراژ: 2000 نسخه

قیمت: 1000 تومان

شابک: 7 - 32- 8238- 964 - 978

اجرا دفتر فرهنگی دیبا/52

مرکز پخش: قم، خ معلم، ک 12، بن بست دوم مؤسسه فرهنگی صاحب الامر (عج)

تلفن: 5 - 7741152-0251 فاکس: 7740154 موبایل: 9244 0912351

Email : Saheb_Al_Amr_Qom@yahoo.com

حق چاپ برای ناشر محفوظ است.

ص: 2

ص: 3

ص: 4

اقتضاء وجودی خود را دارد، و باید از سه مرحله مطلع بود، لذا در رهایی از هر مرحله به گونه ای خاص به مبدأ اعلی متمسّک میگردند که از این تمسّک جهت رفع موانع به «استعاذه» تعبير میگردد در مناجاتی از سیدالکونین پیامبر اعظم صلی الله عليه واله و سلم آمده است: «أعوذ بعفوك من عقوبتك و أعوذ برضاک سخطك و أعوذ من برحمتک من نقمتك و أعوذ بک منک» (1)

از این رو سالک راه حقیقت فقط و فقط با پناه جستن به حضرت حق راه خود را تسهیل میکند و به اقتضای توحید افعالی همه چیز را به حضرت دوست می سپرد.

و امّا در این میان او میداند که تا قبل از وصول به مقام توحید باید تمام موانع را بشناسد و یکایک آنها را از بین برد و درین راستا یاری حضرت حق سبحان را فراموش نکند (2)

پس بازشناسی موانع راه و دوری جستن از آن شرط حرکت به سوی خداوند ،است که این عمل به طور کامل در حقیقت «استعاذه» مندرج است.

و لیکن این استعاذه، گاه در مقام قلب است و گاه در مقام فعل و گاه در مقام لفظ و اگر چه تمام حقیقت آن قلبی است ولی بسان سایر اعمال عبادی ظهور این حقیقت در مقام قلب از آستانه زبان به تمام جوارح و بالاخره قلب می رسد.

ص: 6

استاد علّامه، فقیه ربّانی حضرت آیة الله صافی اصفهانی که هماره افزون بر منصب فقاهت، بر خودسازی مؤمنان و انسانها اصرار داشتند، در طی مباحث اخلاقی - معرفتی خود مدخل بسیار بایسته ای را تحت عنوان «استعاذه» گشودند و به بحث درباره آن همّت گماردند، که خوشبختانه تقریرات بخشی از این مباحث به دست ما رسیده است.

پژوهش حاضر ویراست نهایی چند تقریر از دروس این فقیه فرزانه است که متأسفانه به فرجام نرسیده، ولی به اقتضای سخن آن علامۀ فقید سعی بر آن شده است که این مباحث بر همان سیاق درین پژوهش تکمیل گردید(1) باشد که مورد استفاده اهل معرفت و نظر قرار گیرد.

استاد علامه، در سلسله مباحث خود به گونه ای بدیع برای اولین بار با بهره از تقسیم هشتگانه استعاذه، با بهره از قرآن کریم به تحلیل استعاذه پرداخته اند پرداخته اند و در واقع به گونه ای، تفسیر موضوعی بحث «استعاذه» را پیش روی مخاطب خود گشوده اند؛ لذا در طول مباحث به میان ،آمده اشارات بس مختصری به احادیث (2)وارد در این باب شده است از این رو مخاطب این مباحث افزون بر شیعیان تمامی انسانهای طالب حقیقت میتوانند باشد و الله درّه .

در پایان لازم است از دوست دانشمند، جناب حجة الاسلام و المسلمین آقای شیخ رضا قربانیان جهت نگارش تقریرات این

ص: 7

مجموعه، و آقایان حجج اسلام محمّد علی بهبهانی و سید کریم آقاداودی و محمود امامی سپاس و قدردانی نماییم چه وجود این اثر در گرو کوشش این عزیزان بود.

حامد ناجی اصفهانی

ص: 8

بحث هشتم: (1) فیماذا: در چه چیزهائی به خداوند باید استعاذه کنیم؟

ص: 10

و اما استعاذه حالتی است که از مجموع چند علم برای انسان حاصل میگردد این علوم عبارتند از:

اوّل: علم به بیچارگی و ضعف و فقر خود، چنانکه قرآن مجید می فرماید:

(يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الفُقَرَآهُ إِلَى الله ) (1)

[ای مردم، شما نیازمندان به خدایید].

دوم: علم به قدرت پروردگار [علم به مستعاذ به] و علم به آنکه قدرتمندی در جهان هست [و قادر على الاطلاقی وجود دارد].

(إنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) (2)

[به درستی که خداوند بر هر چیزی تواناست].

سوم: علم به این که خداوند او را پناه میدهد (3)

چهارم: علم به وجود دشمن.

﴿إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ) (4):

[به درستی که شیطان برای شما دشمن آشکاری است].

وقتی انسان این آگاهیها را کسب کرد حالت پناهندگی برای او حاصل میشود، و این حالت و خواسته باعث میگردد که عضلات بدن وی به کار افتد همچو انسان گرسنه ای که حالت گرسنگی او را به تلاش وامی دارد.

استعاذه طلب معاذ است، یعنی انسان در باطن و درون خود پناه میخواهد اگرچه با لفظ هم نگوید البته در این مقام وجود خارجی

ص: 12

استعاذه، یعنی وجود لفظی و کتبی آن هم تأثیر دارد؛ بنابراین استعاذه یکی از مصادیق ذکر می شود.

موانع و مزاحم تلاش کند، و آن را برطرف کند؛ بنابراین استعاذه امری است عقلی و فطری و شرعی.

اکنون در دنیای مترقی مشاهده میکنیم که هر دولتی و حکومتی نیروها و قوای خود را برآورد میکند دولتها سعی دارند توازن در نیروها قرار دهند وقتی با دشمن مواجه میشوند جهت برقراری توازن از کشورهای همجوار یا غیره کمک میگیرند. این یک امر عقلی است که وقتی شخص قدرت ندارد باید استعاذه از دیگری کند و کمک بخواهد.

در استعاذه دو چیز لازم است:

اوّل: دوری از دشمن، یعنی شیطان.

دوم: پناهندگی به خدا.

ذكر لفظى آن تأکید شده. و در کریمه (فَاسْتَعِذْ بِاللهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَليم) (1):

[به خدا پناه بر زیرا که او شنوای داناست]، بر روی کسب حالت آن اشاره شده است.

آیه سوم:

قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ) (1).

[گفت: پناه میبرم به خدا که [مبادا] از جاهلان باشم].

آیه چهارم:

قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيَا (2).

[(مریم) گفت اگر پرهیزگاری من از تو به خدای رحمان پناه می برم].

آیه پنجم:

(قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْتَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَ إِلَّا تَغْفِرْ لي وَ تَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِينَ) (3).

[گفت: پروردگارا من به تو پناه میبرم که از تو چیزی بخواهم که بدان علم ندارم و اگر مرا نیامرزی و به من رحم نکنی از زیانکاران باشم].

آیه ششم:

(وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ) (4).

[و بگو پروردگارا، از وسوسه های شیطانها به تو پناه میبرم].

آیه هفتم:

(وَ أَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَنْ يَحْضُرُونِ) (5) .

ص: 16

[و پروردگارا از این که [آنها] به پیش من حاضر شوند به تو پناه میبرم]

آیه هشتم:

(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) (1):

[بگو: پناه میبرم به پروردگار سپیده دم]

آیه نهم:

(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) (2):

[بگو پناه میبرم به پروردگار مردم].

ایه دهم:

(وَ أَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رهقا) (3):

[و مردانی از آدمیان به مردانی از جن پناه میبرند و بر سرکشی آنها می افزودند].

آیه یازدهم:

(إنّى أُعيدها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ ) (4):

[او و فرزندانش را از شیطان رانده شده به تو پناه میدهم].

آیه دوازدهم:

ص: 17

(قَالَ مَعَاذَ الله إِنَّهُ رَبِّ أَحْسَنَ مَثْوَاىَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ ﴾ (1):

[گفت پناه بر خدا او آقای من است. به من جای نیکو داده .است قطعاً ستمکاران رستگار نمیشوند]

وقَالَ مَعَاذَ الله أَنْ نَأْخُذَ إِلا مَنْ وَجَدْنَا مَتَاعَنَا عِنْدَهُ إِنَّا إِذاً لظَّالِمُونَ (2):

[گفت پناه بر خدا که جز آن کس را که کالای خود را نزد وی یافته ایم بازداشت کنیم زیرا در آن صورت قطعاً ستمکار خواهیم بود]

آیه چهاردهم :

(إن في صُدُورِهِمْ إِلأكبرُ مَا هُمْ بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ) (3):

[در دل هایشان جز بزرگنمایی نیست [و] آنان به آن [بزرگی که آرزویش را دارند نخواهند رسید پس به خدا پناه جوی زیرا او خود شنوای بیناست]

آیه پانزدهم:

(فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ) (4):

[پس چون قرآن میخوانی از شیطان مطرود به خدا پناه بر].

ص: 18

آیه شانزدهم:

(وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عليم) (1):

[و اگر از شیطان دمدمه ای به تو رسد پس به خدا پناه بر، زیرا که او شنوای داناست].

آیه هفدهم:

(وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ العليم) (2):

[و اگر دمدمه ای از شیطان تو را از جای درآورد پس به خدا پناه بر، که او خود شنوای داناست]

***

کلمه «عوذ» مجموعاً با شش صیغه در قرآن ذکر شده است:

1- متكلم وحده (ماضی): «عذت»، دوبار.

2- متكلم وحده (مضارع): «اعوذ»، هفت بار.

3-مضارع غايب «يعوذون»، يكبار.

4- متكلم مضارع مجهول: «اعيذ»، يكبار.

5- امر :حاضر «استعذ»، چهار بار.

6- اسم: «معاذ»، دوبار.

لازم به تذکر است که اگرچه در این مقام بحث ما درباره بررسی استعاذه در آیات قرآن کریم است ولی تفصیل آن را به جهت حصول تمهیدات لازم در مقام به پایان گفت وگو دربارۀ مباحث گوناگون

ص: 19

استعاذه وامی نهیم (1).

ص: 20

هر چه دارند از خدا و مرکز است.

.

عظام می باشند.

چهارم: وجود فوق ، تام ذات مقدس خداوند واجب الوجود است.

فلاسفه واهل معرفت این چهار قسم را به عبارت دیگر نیز :گفته:اند اوّل ،ناسوت دوّم ملکوت سوّم جبروت چهارم لاهوت بنابراین در تکمیل پاسخ از پرسش قبل باید گفت مراد از «اَعُوذُ بِكَلِماتِ الله التامات یا این است که کلمات الله» جنبه وساطت دارند و در حقیقت تنها استعاذه به خدا است یا این که بگوئیم کلمات الله» از شؤون وجود خداوند هستند.

اگر انسان انبیاء علیه السلام را مستقل بداند یعنی منهای خدا این شرک ، است بلکه باید این طور فکر کند که آنان واسطه هستند و بگوید شما که از خدا فیض دارید این فیض را به من هم بدهید. انبیا و اولیای خدا علیه السلام کشتی نجات هستند . روایت ثقلین و نظیر آن شاهد این مطلب می باشند در زیارت جامعه کبیره نیز جملاتی در این زمینه آمده است، مثل این که فرموده اند:

«افازَ مَنْ تَمَسَّكَ بكُمْ» (1).

[رستگار شد کسی که به شما اهل بیت تمسک پیدا کرد].

ص: 24

[گفت پناه بر خدا او آقای من است. به من مقامی شایسته عنایت فرموده].

در مورد حضرت موسی میگوید :

( قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ) (1):

[گفت: «پناه میبرم به خدا که [مبادا] از جاهلان باشم].

در مورد حضرت نوح علیه السلام آمده:

(قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْتَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ) (2)

[گفت: «پروردگارا من به تو پناه میبرم که از تو چیزی بخواهم که بدان علم ندارم].

و بالاخره در مورد حضرت خاتم الانبياء محمّد مصطفى صلی الله علیه واله می فرماید:

(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ) (3):

[بگو: پناه میبرم به پروردگار سپیده دم].

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ (4):

[بگو پناه میبرم به پروردگار مردم].

سوم: روایات و ادعیه

در کتاب وسائل الشيعة و بحار الانوار روايات زیادی در این باب نقل شده است از جمله این ،روایات روایتی است که مرحوم شیخ حرّ عاملی در باب استحباب استعاذه آورده است:

ص: 26

عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه و اله سلم: «إِنْ أَرَدْتَ أَنْ لَا يُصِيبَكَ شَرُّهُمْ وَلَا يَبْدَأَى مَكْرُوهُهُمْ» (1)، فَقُلْ إِذَا أَصْبَحْتَ : أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ فَإِنَّ اللَّهَ يُعِيدُكَ مِنْ شَرِّهِم» (2).

[اگر خواهی شر شیاطین به تو اصابت نکند و کارهای ناپسند ایشان بر تو وارد نیاید هرگاه صبح برخاستی بگو به خدا از دست شیطان رانده شده پناه میبرم؛ چه اگر این جمله را گفتی خداوند تو را از شر ایشان حفظ میکند و پناه میدهد].

در مقام دعا جمله «اللهم انى اعوذ بک من...» زیاد وارد شده است. مثل این دعا:

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ إِبْلِيسَ وَجُنُودِهِ وَشَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ و الْعَجم...» (3).

[خداوندا به تو پناه میبرم از شرّ ابلیس و لشکریانش، و از شرّ فاسقان عرب و عجم...].

ص: 27

ص: 28

بندگی یا به صورت عبادت ،احرار یا به صورت عبادت تجار، یا به صورت عبادت عبید میباشد؛ و یک وقت هم استعاذه برای رفع آلام و آفات است و در هر دو حال استعاذه به یک هدف منتهی می شود .

در قرآن به هدف غایی استعاذه چنین اشاره شده است :

(فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِالله) (1):

[پس چون قرآن میخوانی از شیطان مطرود به خدا پناه بر] .

خداوند سبحان استعاذه را در این آیه معلّل کرده به یک علّتی، چون شیطان قدرت تسلط ندارد. داعی اصلی ایجاد حالت توکل می باشد، مستعيذ متوکل است،

﴿وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسْبُه) (2):

[و هر کس بر خدا اعتماد کند خدا او راکفایت کند] .

ص: 30

ص: 32

معصية (1)» (2). البته شيطان تسلط کامل بر انسان ندارد مگر آنکه خود انسان مهار وجودش را به دست او بدهد.

چگونگی استیلای شیطان:

سؤال شیطان با انسان چگونه ارتباط دارد؟

جواب شکی نیست که شیطان در مقابل انبیا مردم را بر ضد خدا دعوت میکند انبیا در مقام هدایت مردم بودند و شیطان در مقام ضلالت آنها .

(قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ) (3):

[(شیطان) گفت: پس به عزّت تو سوگند که همگی را جدا از راه به در میبرم مگر آن بندگان پاکدل تو را].

با توجه به این که انسان در انتخاب راه آزاد و مختار است و با توجه به آیاتی نظیر:

(ما أَصَابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُم ) (4):

[و آنچه از رنج و مصائب به شما میرسد همه از دست اعمال زشت خود شماست] .

(إِنَّ اللهَ لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ) (5).

[خداوند حال هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تا زمانی که خود آن قوم حالشان را تغییر دهند]،

معلوم میشود شیطان بر انسان تسلّط ندارد، شیطان چنین قدرتی

ص: 34

ندارد که انسان را مضطر کند بلکه کار شیطان در مقابل اهداف انبیا تبلیغ و دعوت بشر است با شیوه های مختلف.

انسانهایی که از مسیر فطرت رها شده اند و عقل خود را سرکوب نموده اند شیطان را بر خود ولی دانسته و اطاعت او را به عهده گرفته اند با این که خدا فرموده :

(إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ) (1):

[به راستی که او برای شما دشمنی است آشکار].

قدرتی نداشتم جز دعوت و تبلیغ.

اکنون به هر دو دسته آیات توجه فرمائید:

1 - (وَبَرَزُوا للهِ جَميعاً فَقَالَ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تبعاً فَهَلْ أَنَّهُ مُغْنُونَ عَنا مِنْ عَذَابِ اللهِ مِنْ شَيْءٍ قَالُوا لَوْ هَدَانَا اللهُ هَدَيْنَاكُمْ سَوَاءٌ عَلَيْنَا أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِنْ تَحَيصٍ) (1).

[و همگی در برابر خدا ظاهر میشوند. پس ناتوانان به گردنکشان میگویند ما پیروان شما بودیم. آیا چیزی از عذاب خدا را از ما دور میکنید؟ میگویند اگر خدا ما را هدایت کرده قطعاً شما را هدایت میکردیم. چه بیتابی کنیم، چه صبر نماییم برای ما یکسان است ما را راه گریزی نیست].

2- (وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَمَا كَانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ) (2).

[و چون کار از کار گذشت و داوری صورت گرفت شیطان میگوید در حقیقت خدا به شما وعده داد وعده ،راست و من شما وعده دادم و با شما خلاف کردم، و مرا بر شما هیچ تسلّطی نبود جز این که شما را دعوت کردم و اجابتم نمودید. پس مرا ملامت نکنید و خود را ملامت کنید].

از این آیه استفاده میشود که مسبوق این گفت وگو به مطلبی ،بوده یعنی آنها به شیطان اعتراض نموده اند و شیطان بدین گونه جواب آنها را می دهد .

ص: 36

دشمن شمایند؟]

بنابراین ذریّه شیطان هم، اغوا و اضلال می کنند .

قال الصادق الفُرَيس الكناسي (1): «لم سماك أبوك ضُرَيْساً؟ قال كما سماك أبوك جعفراً، قال لا انما سماك أبوك ضُريساً بجهل، لأنّ لإبليس إبناً يقال له ضُريس، و إنّ أبي سمانى جعفراً بعلم، على أنّه إسم لنهر فى الجنة، أما سمعت قول ذي الرمة:

أبكى الوليد أبا الوليد*** أخا الوليد فتى العشيرة

قد كان غيثاً فى السنين ***و جعفراً غدقاً و ميرة (2).

[امام صادق به ضریس کناسی فرمود: به چه دلیل پدرت نام تو را ضریس گذاشته است؟ او گفت کما این که پدر شما نام شما را جعفر قرار داد حضرت فرمود پدرت از روی جهل نام تو را ضُریس قرار داده است چرا که برای ابلیس فرزندی است چراکه به نام ضریس و این که پدرم نام مرا جعفر قرار داده است از روی علم بوده؛ چرا که جعفر اسم نهری است در بهشت آیا نشنیده ای گفتار ذی الرمةرا:

جوانمرد قبیله ولید و پدر ولید و برادر ولید را به گریه درآورد، او به منزلهٔ باران بر زمینی خشک بی آب و علف و رودخانه ای ،پرآب و غذا بود].

این بیت کنایه از جود و کرم زیاد ممدوح است حضرت در این مقام به این شعر استشهاد کرده اند، زیرا «جعفراً» در اینجا به معنای رود می باشد.

ص: 38

آیه پنجم:

(وَلا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ) (1).

[و از گامهای شیطان پیروی مکنید که او دشمن آشکار شماست].

ص: 40

[و موسی :گفت من از هر متکبّری که به روز حساب عقیده ندارد به پروردگار خود و پروردگار شما پناه برده ام»].

إِنَّ الَّذينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلأَكِبْرُ مَا هُمْ بِبَالِغيِهِ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ البصير (1).

[در حقیقت آنان که دربارهٔ نشانههای خدا بی آنکه حجتی برایشان آمده باشد به مجادله بر می خیزند در دلهایشان جز بزرگنمایی نیست [و] آنان به آن بزرگی که آرزویش را دارند] نخواهند رسید. پس به خدا پناه جوی زیرا او خود شنوای بیناست].

ص: 43

ص: 44

است . قطعاً ستمکاران رستگار نمیشوند].

2- استعاذه به حق، در تهمت ناروای دزدی به کسی که تقصیر ندارد.

(قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ نَأْخُذَ إِلا مَنْ وَجَدْنَا مَتَاعَنَا عِنْدَهُ إِنَّا إِذاً ظالِمُونَ) (1).

[گفت: «پناه به خدا، که جز آن کس را که کالای خود را نزد وی یافته ایم بازداشت کنیم زیرا در آن صورت قطعاً ستمکار خواهیم بود]. 3- استعاذه به حق، از شرّ وسوسه گر نهانی که این وسوسه میتواند منشأ انسانی یا جنّی داشته باشد.

(مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ * الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ * مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ) (2).

[از شر وسوسه گر* نهانی آن کس که در سینه های مردم وسوسه میکند * چه از جن و [چه از] انس] .

از این وسوسه به همزات الشياطين» نیز تعبیر شده است.

(وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ ) (3).

[و بگو پروردگارا از وسوسه های شیطان به تو پناه میبرم] .

4- استعاذه به حق، از تمام آفریدههای او؛ چه تمام آفریده های الهی میتوانند حجاب بین او و انسان باشند و جنبه وسیله ای بودن خود را از دست بدهند.

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ * مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ (4).

ص: 46

بگو پناه میبرم به پروردگار سپیده دم از شر آنچه آفریده].

5- استعاده به حق، از شر تاریکی، زیرا افزون بر آنکه تاریکی موجب وحشت انسان میشود تاریکی محیط مناسبی جهت معاصی و نافرمانی از خداوند است؛ چه بندگان ناسپاس الهی به واسطه عدم ديده شدن آنها توسط دیگران، متجری در انجام فسق و فجور می گردند .

(وَ مِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ) (1).

[و از شر تاریکی چون فراگیرد] .

6 - استعاذه به حق ، از شرّ افسون گران که با تعویذ و سحر خود مانع کامیابی انسان از دنیا و بهره بردن از آخرت می گردند .

(وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ) (2).

[و از شر دمندگان افسون در گره ها].

7- استعاذه به حق، از شر حسودان؛ زیرا که حسودان مانع ترقی انسان در دنیا و آخرت شده و موجب کینه توزی در طرف مقابل می گردند.

(وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذا حَسَدَ) (3).

[و از شر [هر] حسود آنگاه که حسد ورزد].

8- استعاذه به حق، جهت تربیت صحیح فرزند (4) و فرزندان او، تا خلف صالحی برای پدر و مادر خود باشند.

ص: 47

(فَلَمَّا وَضَعَتْها قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُها أُنثى وَ اللهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنثى وَإِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيدُهَا بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ) (1) .

[پس چون فرزندش را بزاد، گفت: «پروردگارا، من دختر زاده ام -و خدا به آنچه او زایید داناتر بود- و پسر چون دختر نیست؛ و من نامش را مریم، نهادم و او و فرزندانش را از شیطان رانده شده، به تو پناه می دهم].

طیب است.

(يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالاً طَيِّباً وَلا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ) (1).

[ای مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه را بخورید و از گامهای شیطان پیروی مکنید که او دشمن آشکار شماست].

3 - تبعیت از شیطان موجب دوری از طاعت و مدارا است.

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْم كَافَّةً وَلا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ) (2).

[ای کسانی که ایمان آورده اید همگی به اطاعت [خدا] درآیید و گامهای شیطان را دنبال مکنید که او برای شمادشمنی آشکار است].

4 - شيطان دائماً انسان را به واسطه هشدار به فقر، و ترغیب به عدم انفاق و تشویق به فحشاء و ،منکر از راه خدا باز می دارد(3).

(الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَ اللهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلاً وَ الله وَاسِعٌ عَلِيمٌ) (4).

[شيطان شما را از تهیدستی بیم میدهد و شما را به زشتی وامی دارد؛ و [لی] خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و بخشش می دهد، و خداوند گشایشگر داناست].

5 - شيطان موجب آشفتگی خاطر انسان می شود همچون آشفتگی خاطر رباخواران.

ص: 49

(والَّذينَ يَأْكُلُونَ الرّبا لا يَقُومُونَ الأكَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ المس) (1).

[کسانی که ربا میخورند [از گور] برنمی خیزند مگر مانند برخاستن کسی که شیطان بر اثر تماس، آشفته سرش کرده است].

6 - شیطان در اغوای دختران انسان، گویی موفق تر است لذا در تربیت دختران باید به خدا پناه جست.

(فَلَمَّا وَضَعَتْها قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُها أُنى... إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ) (2).

پس چون فرزندش را بزاد، گفت: [«پروردگارا، من دختر زاده ام ... او و فرزندانش را از شیطان رانده شده به تو پناه می دهم] (3).

7 - شیطان در کارزار، مؤمنین را به عدم کارزار فرامی خواند.

(إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَهُمُ الشَّيْطَانُ بِبَعْض مَا كَسَبُوا وَلَقَدْ عَفَا اللهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ حَليم) (4).

[روزی که دو گروه [در احد] با هم رویاروی شدند، کسانی که از میان شما به دشمن] پشت کردند در حقیقت جز این نبود که به سبب پاره ای از آنچه [از گناه] حاصل کرده بودند، شیطان آنان را .بلغزانید و قطعاً خدا از ایشان درگذشت؛ زیرا خدا آمرزگار بردبار است].

8 - شیطان در قلوب دوستارانش ، ایجاد ترس می کند.

«إِنَّما ذَلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَاءَهُ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَ خَافُونِ إِنْ

ص: 50

كُنتُم مُؤْمِنين ) (1).

[در واقع این شیطان است که دوستانش را میترساند؛ پس اگر مؤمنید از آنان مترسید و از من بترسید].

9 - تبعیت از شیطان موجب انفاق ریایی میگردد.

(وَ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَاهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَنْ يَكُنِ الشَّيْطَانُ لَهُ قَريناً فَسَاءَ قَرينا) (2).

[و کسانی که اموالشان را برای نشان دادن به مردم انفاق میکنند، و به خدا و روز باز پسین ایمان ندارند و هر کس شیطان یار او باشد ، چه بد همدمی است] .

10 - دادخواهی، نزد کافران به جای مؤمنان، از دعوات شیطان است .

(أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُريدُونَ أَنْ يَتَحَاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَيُريدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلالاً بَعيداً ) (3) .

[آیا ندیده ای کسانی را که میپندارند به آنچه به سوی تو نازل شده و [به] آنچه [پیش از تو نازل گردیده ایمان آورده اند با این همه میخواهند داوری میان خود را به سوی طاغوت ببرند با آنکه قطعاً فرمان یافته اند که بدان کفر ورزند و [لی] شیطان میخواهد آنان را به گمراهی دوری دراندازد].

11- شایعه پراکنی ای که موجب ترس مؤمنان میگردد از اغوای شیطان می باشد.

ص: 51

(وَ إِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ و لَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلا قليلاً) (1).

[و چون خبری [حاکی از ایمنی یا وحشت به آنان برسد انتشارش دهند؛ و اگر آن را به پیامبر و اولیای امر خود ارجاع کنند، قطعاً از میان آنان کسانیاند که میتوانند درست و نادرست] آن را دریابند و اگر فضل خدا و رحمتِ او بر شما نبود، مسلّماً جز [شمار]اندکی، از شیطان پیروی می کردید].

12 - طول امل و سعی در تغییر خلقت الهی از خواسته های شیطان است.

(وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الْأَنْعَامِ وَ لامُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَاناً مبيناً) (2).

[و آنان را سخت گمراه و دچار آرزوهای دور و دراز خواهم کرد، و وادارشان میکنم تا گوشهای دامها را شکاف دهند، و وادارشان میکنم تا آفریده خدا را دگرگون سازند و [لی] هر کس به جای خدا شیطان را دوست [خدا] گیرد قطعاً دستخوش زیان آشکاری شده است].

13 - تولید مشروبات الکلی و خوردن آن، توجه به بت پرستی (3) و انواع گونه های قمار و قرعه کشی، از اعمال شیطانی است.

(يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلامُ

ص: 52

رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ) (1).

[ای کسانی که ایمان آورده اید شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند ،پس از آنها دوری گزینید باشد که رستگار شوید] .

زیرا نوشیدن مشروب الكلى و عمل قمار موجب دشمنی و کینه در مؤمنان و دوری از یاد خدا و انجام نماز است.

(إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ) (2) .

[همانا شیطان میخواهد با شراب و ،قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد. پس آیا شما دست بر می دارید؟] .

14 - نادیده گرفتن قساوت قلب و عدم سعی در علاج آن، از کارهای شیطان است.

(فَلَوْ لا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ هُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ) (3).

[پس چرا هنگامی که عذاب ما به آنان رسید تضرع نکردند؟ ولی حقیقت این است که دلهایشان سخت شده، و شیطان آنچه را انجام میدادند برایشان آراسته است].

15 - سعی در خرده گیری در آیات الهی و توجه به آن، از خواسته های شیطان است .

ص: 53

(وَ إِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ ) (1).

[و چون ببینی کسانی به قصد تخطئه] در آیات ما فرو میروند از ایشان روی ،برتاب تا در سخنی غیر از آن در آیند؛ و اگر شیطان تو را در این باره به فراموشی انداخت ، پس از توجه ، دیگر با قوم ستمکار منشین].

16 - شیطان توان اغوای برخی از اولیای الهی را دارد همچنان که بلعم باعورا را از مقامش اسقاط کرد .

(وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَارِينَ) (2).

و خبر آن کس را که آیات خود را به او داده بودیم برای آنان بخوان که از آن عاری گشت؛ آنگاه شیطان او را دنبال کرد و از گمراهان شد.

17 - کید و حیله بین چند ،برادر از وسوسه های شیطان است (3).

(قالَ يَا بُنَيَّ لا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْداً إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوٌّ مُّبِينٌ) (4).

[یعقوب] گفت ای پسرک ،من خوابت را برای برادرانت حکایت مکن که برای تو نیرنگی میاندیشند زیرا شیطان برای آدمی دشمنی آشکار است.

18 - فراموشی در کارهای شایسته از خواسته های

ص: 54

شیطان است. (1)

(وَ قَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجِ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنينَ) (2).

[و [یوسف] به آن کس از آن دو که گمان میکرد خلاص می شود، گفت: «مرا نزد آقای خود به یاد آور» و [لی] شیطان، یادآوری به آقایش را از یاد او برد؛ در نتیجه چند سالی در زندان ماند] .

19 - بندگی به حالِ خود و عدم اتباع از حق از رفتارهای شیطانی است.

(تَاللهِ لَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلى أُمَم مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَاهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَهُمْ عَذَابٌ أَليم ) (3).

[سوگند به خدا که به سوی امتهای پیش از تو رسولانی] فرستادیم [اما] شیطان اعمالشان را برایشان آراست و امروز [هم] سرپرستشان هموست و برایشان عذابی دردناک است].

20 - اسرافکاری ، سیره شیطان و شیطانیان است.

(إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً) (4).

[چرا که اسرافکاران برادران شیطانهایند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است].

21 - شيطان موجب نزاع بین بندگان الهی می شود .

ص: 55

(وَ قُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبيناً ) (1).

[و به بندگانم بگو: «آنچه را که بهتر است بگویند که شیطان میانشان را به هم میزند زیرا شیطان همواره برای انسان دشمنی آشکار است].

22 - شيطان موجب القای شک و شبهه در خاطر رسولان الهی و ایجاد تشویش و تلبیس در مشاهدات آنها است ولی لطف حضرت حق مانع از آلوده شدن ساحت وحی مباشد.

(وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَيِّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَ الشَّيْطَانُ في أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللهُ ما يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللهُ آيَاتِهِ وَ اللهُ عَليمٌ حَكيم ) (2).

[و پیش از تو [نیز] هیچ رسول و پیامبری را نفرستادیم جز اینکه هرگاه چیزی تلاوت مینمود شیطان در تلاوتش القای [شبهه]می کرد پس خدا آنچه را شیطان القا میکرد محو می گردانید، سپس خدا آیات خود را استوار می ساخت و خدا دانای حکیم است].

و البته شيطان تنها میتواند در سنگدلان و بیماردلان تأثیر حقیقی گذارد که اینان به قطع از ظالمان اند.

(لِيَجْعَلَ ما يُلْقِ الشَّيْطَانُ فِتْنَةٌ لِلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ) (3).

تا آنچه را که شیطان القا میکند برای کسانی که در دلهایشان

ص: 56

بیماری است و [نیز] برای سنگدلان آزمایشی گرداند و ستمگران در ستیزه ای بس دور و درازند].

23 - شيطان موجب دوری انسان از کتاب الهی قرآن است.

(لَقَدْ أَضَلَّي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَ فِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولاً) (1) .

[ او [ بود که] مرا به گمراهی کشانید پس از آنکه قرآن به من رسیده بود و شیطان همواره فروگذارندۀ انسان است].

24 - تبعیت از افکار باطل ،پدران از رفتارهای مورد پسند شیطان است.

(وَ إِذا قيلَ هُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَ لَوْ كَانَ الشَّيْطَانُ يَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِيرِ) (2).

[و چون به آنان گفته شود آنچه را که خدا نازل کرده پیروی کنید میگویند [نه!] بلکه آنچه که پدرانمان را بر آن یافته ایم پیروی میکنیم»؛ آیا هر چند شیطان آنان را به سوی عذاب سوزان فرا خواند؟] .

25 - شیطان موجب ابتلاء به رنج و عذاب در دنیاست(3).

(وَ اذْكُرْ عَبْدَنا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَ عَذَاب ) (4).

[و بنده ما ایوب را به یاد آور آنگاه که پروردگارش را ندا داد

ص: 57

که: شیطان مرا به رنج و عذاب مبتلا کرده].

26- اجتناب از اتباع از حقیقت پس از دریافت و فهم آن، از اعمال شیطان است.

(إِنَّ الَّذينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ هُمُ الهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ هُمْ وَ أَمْلَى هُمْ) (1).

[بی گمان کسانی که پس از آنکه راه هدایت بر آنان روشن شد به حقیقت پشت کردند شیطان آنان را فریفت و به آرزوهای دور و درازشان انداخت].

27- نجوایی که موجب گناه و دشمنی گردد از افعال شیطانی می باشد و باید از آن اجتناب کرد.

(يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا تَناجَيْتُمْ فَلا تَتَناجَوْا بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوان.. إِنَّمَا النَّجْوى مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا) (2).

[ای کسانی که ایمان آورده اید چون با یکدیگر محرمانه گفتگو میکنید، به [ قصد] گناه و تعدّی و نافرمانی پیامبر با همدیگر محرمانه گفتگو نکنید.... چنان نجوایی صرفاً از [ القاآت] شیطان است تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند].

28- گفت وگو و مجادله بدون علم ،کافی تبعیت از شیطان است.

(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَانٍ مرید) (3) .

[و برخی از مردم دربارۀ خدا بدون هیچ علمی مجادله میکنند و از هر شیطان سرکشی پیروی می نمایند].

ص: 58

29- وسوسه شیطان مانع ایجاد مودّت و دوستی بین انسان و دشمن اوست.

﴿وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا وَلاَ الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَميمٌ * وَما يُلَقَّاها إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إلا ذُو حَقٌّ عَظِيمٍ » وَإِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَليم) (1).

[و کسانی را که به جای او می خوانید نمی توانند شما را یاری کنند و نه خویشتن را یاری دهند و اگر آنها را به [ راه]

ص: 59

هدایت فرا خوانید نمی شنوند و آنها را می بینی که به سوی تو می نگرند در حالی که نمی بینند* گذشت پیشه کن و به [کار] پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب *و اگر از شیطان وسوسه ای به تو رسد به خدا پناه بر زیرا که او شنوای داناست].

31- وسوسه شيطان، موجب حزن در قلوب مؤمنان است که در این مقام توجّه معرفتی مؤمنان به حدّ وجودی شیطان و توكّل به حضرت حق سبحان مانع از تأثیر شیطان است.

(إِنَّمَا النَّجْوى مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيْسَ بِضَارِّهِمْ شَيْئاً إِلا بِإِذْنِ اللهِ وَعَلَى اللهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ) (1).

[چنان نجوایی صرفاً از [ القاآت] شیطان است، تاکسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند و [لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند و مؤمنان باید بر خدا اعتماد کنند].

32- وسوسه شیطان، مانع از فهم صحیح و دریافت حقایق است.

(إِنَّ الَّذينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَاهُمْ مُبْصِرُونَ ) (2) .

[در حقیقت کسانی که از خدا] پروا دارند چون وسوسه ای از جانب شيطان بدیشان رسد [ خدا را ] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند].

33- بنابر مجموع آيات الهى شيطان همچنان که خواستار خروج حضرت آدم و حضرت حواء از بهشت بود، خواستار دوری فرزندان آنان از بهشت و ظهور شرمگاه آنان است (3) .

ص: 60

(يا بَنِي آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِها) (1).

[ای فرزندان آدم ، زنهار تا شیطان شما را به فتنه نیندازد؛ چنانکه پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند، و لباسشان را از ایشان برکند، تا عورتهایشان را بر آنان نمایان کند].

و امّا در پایان باید دانست که بنابر آیات الهی، شیطان اگر چه در صدد اغوای انسان و دعوت وی به کفر است ولی خود او به هنگام مشاهده انسان کافر از وی تبری می جوید.

(كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنْسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكَ إِنِّي أَخَافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمينَ ) (2).

[چون حکایت شیطان که به انسان گفت: «کافر شو.» و چون [وی] کافر شد، گفت: «من از تو بیزارم زیرا من از خدا، پروردگارجهانیان میترسم] .

وصلّى الله على محمّد و آل محمّد

اوست.

ص: 61

بحار الأنوار، علّامه مجلسی، 110 ج، مؤسسة الوفاء بيروت، لبنان، 1404 ه-.ق.

تفسير الإمام العسكري (ع) امام حسن عسکری علیه السّلام، انتشارات مدرسه امام مهدی (عج) ، قم 1409 ه-.ق.

تفسير القمى، على بن ابراهيم بن هاشم ،قمی 2 ج، مؤسسه دارالکتاب، قم 1404 ه-.ق.

تفسير الميزان علامه سید محمد حسین طباطبایی، 20 ج، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.

التهذيب، شیخ طوسى، 10،ج، دار الكتب الإسلامیه، تهران 1365 ه-.ش.

جمال الأسبوع، سيد على بن موسى بن طاوس، انتشارات رضی، قم.

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ،معتزلی 20 ج، در 10 مجلد، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی، قم 1404 ه.ق.

عيون أخبار الرضا (ع) ، شیخ صدوق، 2 ج در یک مجلد، انتشارات جهان، 1378 ه- . ق.

غرر الحکم، عبدالواحد بن محمد تمیمی ،آمدی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم 1366 ه. ش.

الكافى ثقة الاسلام كلينى، 8 ج دارالكتاب الإسلامية، تهران 1365 ه-.ش.

مصباح الکفعمی، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، انتشارات رضی، قم 1405 ه- . ق.

مناقب آل أبي طالب (ع) ، ابن شهر آشوب مازندرانی، 4 ج، مؤسسه انتشارات علامه، قم 1379 ه-.ق

من لا يحضره الفقيه 4 ج انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 ه.ق. وسائل الشيعه، شیخ حرّ عاملی، 29 ج، مؤسسه آل البيت عليهم السلام ، قم 1409 ه.ق.

ص: 63

آثار منتشر شده مؤسسه فرهنگی صاحب الامر (عج)

1 - التشريف بالمنن (الملاحم و الفتن) : سید بن طاووس قدس سرّه.

2 - الهداية في الاصول : علامه آية الله حسن صافی اصفهانی (ره)/ج1-4.

3- كشف الالتباس عن موجز ابی العباس : شیخ مفلح بن من صیمری (ره)

4 - اجود التقريرات : علامه آیة الله العظمی سید ابوالقاسم خویی قدس سرّه / ج 1-4.

5 - رسالة في العدالة : آية الله العظمی سید محمد شریف تقوی شیرازی قدس سرّه.

6 - شوق وصال : سلسله درسهای اخلاق و معارف حضرت آیة الله آقای حاج شیخ حسن صافی اصفهانی قدس سرّه / ج 1-2.

7 - مجموعه نرم افزار فقه و اصول : یک دوره درس خارج اصول حضرت آية الله حاج شیخ حسن صافی اصفهانی قدس سرّه.

8 - سعود الايام : منصور الجشي.

9 - مناقب عرشیان : ترجمه كتاب مأة منقبة فضل ابن شاذان «فضائل امير المؤمنين علیه السلام».

10 - مدارک العروة الوثقى : آية الله سيّد محمد باقر خوانساری(دام ظله).

11 - غدیر امتداد توحید ترجمه خطبه ،غدیر گردآورنده مصطفی واسعی.

12 - رساله استعاذه : تقریر درسهای فقیه ربّانی آیت الله صافی اصفهانی قدس سرّه.

ص: 64