ياد و يادگار، خاطراتى از ديدار حضرت آيت الله العظمى خامنه اى (مدّظلّه العالى) با همسر مكرّمه ى حضرت امام (قدّس سره الشريف)

مقدّمه

آنچه در اين كتاب مختصر و كم حجم جمع آورى و به علاقمندان رهبر كبير انقلاب اسلامى و بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت امام خمينى قدس سره الشريف، تقديم مى شود نمونه هايى است از بيانات و گفتگوهاى حضرت آيت الله العظمى خامنه اى رهبرمعظّم انقلاب اسلامى مد ظله العالى در ديدار با همسر مكرّمه ى حضرت امام ره كه مؤسسه ى فرهنگى پژوهشى انقلاب اسلامى به مناسبت برگزارى همايش بزرگداشت مرحومه بانو ثقفى تهرانى، همسر مكرّمه ى حضرت امام رحمت الله عليهما، به علاقمندان اسلام ناب محمدى و پيروان راه امام راحل ره تقديم مى كند.

ص: 5

فهرست مطالب

هميشه احوالپرستان هستم 12

خانه ى اميد 14

آقاى حاج آقا مصطفى 16

كهنه نمى شود 18

هرچه دارم از مادرتان است 20

حيف امام را درست نديدند 24

به فكر تو بودم 26

اينگونه بايد براى امام (ره) نوشته شود 28

تير سه شعبه 32

غيرت مردانه 34

ساغر ز خون ماست 36

شخصيت مستحكم 38

عشّاق به معناى حقيقى 40

معاصرت با امام 42

ص: 10

هميشه احوال پرستان هستم

- خانم! ان شاءالله حالتان خوب است؟

همسر مكرّمه ى امام (1): خيلى لطف فرموديد. سايه تان كم نشود.

- من هميشه احوال پرستان هستم.

همسر مكرّمه امام: خدا ان شاءالله سايه ى شما را از سر اين ملّت كم نكند.

- من ميخواهم بيشتر خدمت شما برسم، امّا گرفتارى ها و يك قدرى هم ملاحظه ى حال شما مانع ميشود.

همسر مكرّمه ى امام: خيلى متشكّر آقا، خيلى از شما متشكّر هستيم. من خودم هم خيلى دلم ميخواهد زياد بيايم خدمت خانم، همچنين خدمت شما؛ ولى من دو سال است مريضم. خيلى ضعف و سستى اعصاب و پادرد و كمردرد و از اين چيزها دارم. از خانه نميتوانم خيلى بيرون بيايم.

- بله، از خانواده و از آقايان شنيده بودم كسالت داريد...

همسر مكرّمه ى امام: حضرتعالى كه با گرفتارى ها ميسازيد لابد؟

- الحمدلله گرفتارى مهمى نيست؛ بله، بد نيست الحمدلله. من خيلى راضيم

ص: 12

خانه ى اميد

همسر مكرّمه ى امام: هم خودم [و هم خانم ها] باعث افتخارشان است بيايند خدمت شما.

خانم ليلى بروجردى (1): ما البته هفته اى دو، سه روز را اينجا خدمت خانم هستيم و امروز هم خب مشتاق بوديم مثل بقيّه ى خانم هاى اهل بيت و بقيّه ى مردم. واقعاً ما به شما هم از باب اينكه خودمان علاقه داريم و هم از باب اينكه هميشه از حضرت امام تعريف از شما مى شنيديم، علاقه داريم. در مجموع علاقه ى وافر داشتيم كه خدمتتان برسيم. شما نام پدر ما را، رهبرى را همراه داريد و اين هم براى ما خيلى با ارزش است. ما شما را مثل امام رهبر مى دانيم.

- خداوند شما را حفظ كند. اينجا خانه ى اميد ما است. من الان در ماشين با خودم فكر ميكردم كه سال هاى متمادى - در اين نزديك چهل سال - اين عشق و رابطه ى قلبى بين ما و امام بود. اينكه ما توانستيم اين راه را كه خب آسان هم نبوده - چه در دوره ى قبل از انقلاب، چه بعد از انقلاب - چنين بى زاويه و بى مشكل حركت بكنيم، يكى از مهمترين عواملش اين علاقه ى به امام عزيز رضوان الله عليه منهاى مسائل مربوط به استادى

ص: 14

آقاى حاج آقا مصطفى

همسر مكرّمه ى امام: [اشا ره به عكس] اين مصطفاى من است آقا!

- بله. بله، آقاى حاج آقامصطفى (1) كه ما سال ها خدمتشان بوديم در قم.

همسر مكرّمه ى امام: از نزديك شما ديديدشان زمانى كه قم بودند؟

- بله. بله، من قبل از اينكه بيايم قم، مرحوم آقاى آقا مصطفى را ديده بودم؛ سال سى وهفت من آمدم قم. قبلش من ايشان را در مشهد ديده بودم. بعد هم كه آمديم قم، خب ايشان را هم در درس ميديديم، هم بيرون درس، بعد هم با ايشان رفيق شديم.

همسر مكرّمه ى امام: عجب!

- بله دو، سه سال با ايشان نشست، گعده، انس [داشتيم]، خيلى زياد، بله. خداوند ان شاءالله كه درجاتشان را عالى كند؛ خدا ان شاءالله كه به شما صبر بدهد.

همسر مكرّمه ى امام: خدا به ما صبر بدهد.

1378/07/01

ص: 16

كهنه نمى شود

- ما حقيقتاً در آن ايام (رحلت حجت الاسلام و المسلمين سيداحمد خمينى) خودمان هم همچنان داغداريم و دوست مى داريم كه تسلّا بدهيم به شماها، به خانم؛ ديگر حالا نشد و آن ايّام گذشت. ان شاءالله كه خداوند وجود شما را باقى بدارد؛ بركات اين بيت را ان شاءالله در سال هاى متمادى و در روزگارهاى دراز ان شاءالله باقى بدارد؛ خانم را محفوظ بدارد، موفّق بدارد.

... امسال مراسم (بزرگداشت حجت الاسلام و المسلمين سيداحمد خمينى) را چرا برگزار نكرديد؟

آقاى سيّدحسن خمينى (1): حالا مى آيم خدمتتان ميگويم. ديگر ايّام انتخابات بود...

- هيچ منافاتى با انتخابات ندارد. گفتم شايد تبديلش كرديد به همان جلسه ى شعر و مانند اينها. - يك جلسه ى شعرايى، چيزى بود - بله؟

آقاى سيّدحسن خمينى: نه، يك اطعام فقرايى در حرم كرديم. يك تعدادى از فقرا را اطعام كرديم.

- من اين را به شما بگويم كه اين جلسه ى حاج احمد آقا كهنه نميشود؛ همان پارسال هم بهتان گفتم. پارسال هم يك صحبتى بود و گفتم اين كهنه نميشود. اين را هرچه شما بِايستيد و ادامه بدهيد، همين طور قابل ادامه

ص: 18

هرچه دارم از مادرتان است

- خداوند ان شاءالله به حقّ محمّدوآل محمّد آقاى حاج احمدآقا را با پيغمبر محشور كند، درجات ايشان را روزبه روز عالى تر كند و به شما، خانم، بقيه، همشيره ها و همشيره زاده ها، آقازاده ها و اينها صبر و اجر بدهد.

فوت حاج احمد آقا واقعاً داغى به دل ما گذاشت، خيلى حيف بود. در چنين اوضاعى، در اين جرياناتى كه حالا هست و تهديد آمريكا و حرف هاى جورواجورى كه بعضى ها ميزنند و اينها، جاى ايشان واقعاً خالى است.

همسر مكرّمه ى امام: جاى ايشان براى من هميشه خالى است؛ در اين ايّام شدّت پيدا ميكند.

- راست است، براى مادر همين طور است.

خانم فاطمه طباطبايى (1): الحمدلله باز خانم خيلى صبورند.

- بلى، خانم خيلى قوى اند. در قوّت خانم همين بس كه توانستند اين همه سال پا به پاى امام بيايند. كار آسانى نبود؛ زن ها معمولاً به فغان

ص: 20

حيف امام را درست نديدند

- دكتر فيزيوتراپى بود كه در اوايل رياست جمهورى (پس از حادثه ى ترور 6 تيرماه 1360) - يك سال، دو سال - مى آمد دست من را فيزيوتراپى ميكرد. آدم كم حرفى بود؛ حرف نميزد و كارش را انجام ميداد. يك روز به يك مناسبتى گفت من يك خاطره اى از امام دارم، براى شما نقل كنم. گفت: امام ظاهراً دستشان يا پايشان يك اشكالى پيدا كرده بود؛ به نظرم ميگفت پايشان - امام يك پادرد و زانو دردى هم داشت - گفت من را بردند كه امام را فيزيوتراپى كنم. من به امام گفتم كه آقا! روزى پنج بار اين حركت را انجام بدهيد؛ روز دوّم ده بار، روز سوّم پانزده بار؛ پنج تا پنج تا زياد كنيد. گفت آمديم و مثلاً بيست روز بعد، يك ماه بعد رفتيم. امام گفتند هنوز اضافه كنم؟ گفتم تا حالا هنوز شما ادامه مى دهيد؟ يعنى مثلاً نظر آن فرد اين بوده كه پنج، شش روز اين كار را بكنيد، [امّا] امام تا آن وقتى كه او رفته بود - يك ماه بعد - همين طور پنج تا پنج تا اضافه مى كرده! «هنوز ادامه بدهم؟» امام يك چيز ديگرى بود. حيف كه اين جوان هاى شما امام را درست نديدند، درك نكردند!

1386/12/26

ص: 24

به فكر تو بودم

- يكى از خاطراتى كه من در اين اتاق (اتاق ملاقات هاى حضرت امامره) دارم، آن روزى بود كه اوّلين بار سال شصت من از بيمارستان آمدم بيرون؛ روز تنفيذ مرحوم رجايى (1) بود.

من در بيمارستان بودم. (به علت جراحات ناشى از ترور 6 تيرماه 1360) دكتر آمد گفت كه امروز روز تنفيذ است، شما دوست دارى بروى؟ گفتم ميشود؟ گفت بله، جورى ميكنيم كه بشود. من هم دستم به شدّت درد مى كرد، اصلاً هيچ طاقت نمى آوردم، مدّت ها بود كه در بيمارستان افتاده بودم؛ خلاصه ما را از صبح تجهيز كردند. من آن روز واقعاً يادم نميرود از بس خوشحال بودم براى ديدن امام، اصلاً اين تنفيذ و اينها برايم هيچ مهم نبود؛ چون امام را مدّتى بود نديده بودم من، دلم تنگ شده بود. ما را آوردند اينجا - با دكترفاضل، دكترميلانى، و دكترمنافى - كه امام را زيارت كنيم. البته خودم مى آمدم و آنها هم مواظبم بودند كه نيفتم. شايد هم اوّلين روزى كه من ديدم احتياج دارم و عصا دست گرفتم همان روز بود كه ديدم نميتوانم. به نظرم آن روز بود. غرض؛ من را آوردند. آمديم در اين اتاق و امام نبودند. من همين طور

ص: 26

اينگونه بايد براى امام (ره) نوشته شود

- من يك وقتى، چند سال قبل از اين، به يك بنده ى خدايى گفتم كه من دلم ميخواهد راجع به امام يك كتاب نوشته بشود، مثل اين كتابى كه رومن رولان براى گاندى نوشته؛ من نميدانم شماها خوانده ايد آن كتاب را يا نه. كتابى است به نام «مهاتما گاندى» (1) دويست وخرده اى صفحه است (2). ديده ايد شما؟

* من خوانده ام.

- خوانده ايد كتاب را؟ واقعاً هنرمندى به خرج داده. نه زندگى خصوصى گاندى در آن است، نه پدر گاندى در آن است، نه عدد بچّه هاى گاندى در آن است؛ امّا شخصيت گاندى در آن كاملاً مجسّم است. اين جور بايد نگاه كرد به شخصيّت امام. ما على العجاله به اين احتياج داريم. حالا بعد يك محقّقى هم بنشيند از اوّل زندگى ايشان قدم به قدم درست كند. يك كتاب اين جورى كسى بنويسد بعد اين را فيلمش كنند خيلى خوب است. يعنى در مجموعِ شخصيّت اين شخصيّت بزرگ يك بخش هاى برجسته اى وجود دارد،

ص: 28

تير سه شعبه

- تلويزيون يك وسيله ى خيلى جذّابى است، يعنى طبيعت اين كار يك طبيعت بسيار جذّابى است؛ يعنى يك سينماى نقد حاضر جلوى چشم آدم است. تصوير و هرچه نشان بدهد جذّاب و اثرگذار است. خب شما ميدانيد كه درباره ى تلويزيون الان اين قدر تحقيقات و كتابهاى فراوان در سطح دنيا هست و روى تأثيرات تلويزيون كارهايى دارند مي كنند؛ اگر بتوانيم ما از تلويزيون استفاده ى خوب بكنيم، خيلى فوق العاده است. اين توقّع شما كه كار مادر را بكند، خب خيلى توقّع خوب و ضمناً بالايى است. ما گاهى مى گوييم كار يك معلم را بكند، كار يك واعظ را بكند. يك اشكالاتى در كار ما هست. البته الآن تلويزيون ما با گذشته خيلى فرق كرده، بهتر شده؛ يك مقدارى پيشرفت هايى دارد، برخى از چيزها در تلويزيون انصافاً خوب است. امّا يك چيزهاى آن هم خيلى بد است.

* برنامه ى كودك و نوجوانش خيلى خوب است.

- البتّه محتوايش را بايد ببينيد. آخر تلويزيون يك چيزى مثل تير سه شعبه است؛ از چند جهت اثر ميكند. فرض بفرماييد كه يك دخترى در برنامه ى كودك با يك هيئت خاصى نمايش داده ميشود؛ خب اين هيئت

ص: 32

غيرت مردانه

- يك روز عصرى آمده بوديم اينجا خدمت امام، در اتاق آن ساختمان باغ [كنار منزل]. كسى نبود خانه، امام تنها بود. داخل اتاق نشستيم خدمت امام، مشغول صحبت شده بوديم؛ يك وقت در خانه صدا كرد، معلوم شد كه باز شد و يك نفر دارد مى آيد داخل.

من جايى نشسته بودم كه كسى كه از در مى آمد، نميديد كه ميهمان، بيگانه اينجا نشسته. يك وقت ديدم امام با يك دستپاچگى اى گفت: «يا الله، يا الله» (خنده ى معظّم له و حاضران)؛ با صداى بلند؛ خانم بودند لابد ديگر. خيلى من خوشم آمد از اين حالت؛ غيرت مردانه تا اين سنين بالا و با اين حالت.

در حاليكه اگر خانم مى آمدند طورى هم نميشد خب؛ امّ المؤمنين ما بودند ايشان! (خنده ى معظّم له و حاضران)

1386/03/10

ص: 34

ساغر ز خون ماست

- خيلى مرد بزرگوارى بودند آقاى ثقفى (1). ما با رفقا خدمت ايشان رسيده بوديم در همان خانه ى قديمى كذايى. مرحوم آقاى حاج احمد آقا رحمت الله عليه از زندان آزاد شده بودند. رفتيم در اتاق بالا. ايشان آمدند نشستند؛ آقاى حاج احمد آقا هم كه بود. بله، مأنوس شديم با ايشان. خيلى مرد بزرگوار و فرزانه و مرد خيلى محترمى بود آقاى ثقفى. من گفتم: آقا از مرحوم پدرتان آقاى حاج ميرزا ابوالفضل (2) غير از ديوان شعر چيزى باقى مانده؟ گفتند: مگر شما ديوان شعر ايشان را ديده ايد؟ گفتم: بله؛ يك قضيه اى هم از آن يادم است؛ در مقدمه ى ديوان، ايشان نوشته اند - حالا يا خودشان نوشته اند يا كسى ديگر - كه ايشان شاگرد مرحوم آقا محمّدرضا قمشه اى (3)- فيلسوف و عارف معروف - بوده. آقا محمّدرضا هم شعر مى گفته، منتها شعر فارسى مى گفته و مرحوم حاج ميرزا ابوالفضل تهرانى شعر عربى مى گفته. ديوانش هم همه اش شعر عربى است، شعر فارسى من يادم نيست از ايشان. مى رود آنجا و ظاهراً اول آقا محمدرضا مى گويد - حالا شاگردهايش آمده بودند و ايشان هم بوده - من ديشب يك بيتى گفتم:

ص: 36

شخصيت مستحكم

- خانم خيلى به من لطف داشتند، به خانمم هم لطف داشتند، خيلى زياد.

* در نظر شما خانم چه خصوصياتى داشتند؟

- استحكام شخصيت. خانم را، من يك زنى ديدم با يك شخصيت مستحكم و قوى. خيلى براى من اين مهم بود. البته شنيده بودم قبلاً؛ وقتى قم بوديم. آنجا با رفقا صحبت بود، نقل مى كردند به مناسبت كارهاى مرحوم حاج آقا مصطفى و شلوغ كارى كه مى كرد (در دو ره نوجوانى)؛ ميگفتند خانم خيلى زن مستحكمى است.... ديدم اين را در قضاياى مختلف؛ نجف رفتند، سال ها بودند، امام را آنگونه دستگير كردند، مرحوم آقامصطفى در نجف از دنيا رفت، بعد هم حاج احمدآقا؛ اين خانم قرص و محكم. خيلى شخصيت محكمى داشت.

* هيچ اظهارى هم نمى كرد!

- بله، معلوم بود ديگر. با ايشان هر دفعه كه نشسته بوديم، صحبت ميكرديم، آدم توقع داشت يك شكوه اى، ناله اى، امّا اصلاً و ابداً. بله، اگر اين شخصيت را ايشان نداشت، با امام هم مشكل بود بتواند زندگى كند. و آن علاقه اى هم كه امام داشتند به خانم، خيلى علاقه داشتند، پيداست.

1388/01/27

ص: 38

عشّاق به معناى حقيقى

- امام واقعاً يك عشّاق به معناى حقيقى كلمه داشت؛ يكى اش خود ماها؛ ماها كه اين همه امام را ديده بوديم. در اوايلى كه اين حادثه ى دست و اينها (حادثه ى ترور در 6 تيرماه 1360) براى من پيشامد كرده بود، آمديم خدمت امام و يك قدرى پهلوى ايشان نشستيم. روز عيد بود و امام ديدار عمومى داشتند. من حالم خوش نبود.

آقاى سيّدحسن خمينى: همان كه صندلى گذاشتند آن طرف؟

- نه. آنكه يك بار بود. دفعات بعد بود. من برگشتم آمدم داخل اتاق. ديگر حالش را نداشتم به حسينيّه بروم، [چون] از پايين بايد ميرفتيم حسينيّه. ديدم نميتوانم. آمدم در همين اتاق نشستم. در اين بين ديدم كه افرادى كه در اتاق بودند، رفتند در ايوان - از بالاى آن ديوار ايوان، اين طرف ديده ميشد - گفتم چه شده؟ گفتند امام دارند مى آيند. ديدم من هم كه الان پهلوى امام بودم دلم ميخواهد بروم يك بار ديگر ببينم. آمدم آنجا ايستادم و بنا كردم نگاه كردن؛ يعنى واقعاً آدم سير نمى شد.

1386/12/26

ص: 40

معاصرت با امام

- با اين روحيّه اى كه امام داشتند، اگر يك خانمى نصيب ايشان ميشد كه آن خصوصيّات روحى شما را نميداشت، ايشان دچار مشكلات فراوانى ميشد. اينكه اين خانم قرص، محكم، بااستقامت، دل بزرگ است - ايشان اين جورى اند ديگر - يكى از شانس هاى امام [بود].

همسر مكرّمه ى امام: ديگر لطف شما است.

- البتّه شما هم كه خب معلوم است، خيلى شانس آورديد! (خنده ى حاضران)

كسى همسر امام خمينى بشود، معلوم است كه خيلى شانس آورده. من يك وقتى به امام عرض كردم كه آقا! اينكه ما معاصر شما واقع شديم، آن چنان نعمت بزرگى است كه نميشود توصيف كنيم. گفتم اگر شما مثلاً دويست سال قبل بوديد و ما شرح حال شما را ميخوانديم، تصوّر شما را ميكرديم، حرف هاى شما را گوش ميكرديم، چقدر آرزو مى كرديم كه اى كاش ميشد يك نظر به اين مرد نگاه كنيم. حالا خداى متعال اين اقبال را به ما داده كه ما معاصر شما هستيم، پهلوى

ص: 42

نماز خاطر جمع

- حادثه ى مدرسه ى فيضيه روز دوم فروردين سال چهل ودو بود. عصر، آن حوادث مدرسه ى فيضيه كه معروف است اتفاق افتاد، طلبه ها خيلى ترسيده بودند. من با آقاى آقا جعفر زنجانى (1) دو نفرى با هم بوديم، گفتيم برويم خانه ى حاج آقا، آقاى خمينى - آن موقع امام نميگفتيم - يعنى به نظرمان رسيد آنجايى كه آدم دلش آرام ميگيرد، آنجا است؛ راه افتاديم و رفتيم. حالا در خيابان هم يك حادثه اى براى ما پيش آمد. كماندوها خيابان را قُرق كرده بودند در واقع، يعنى دكّان ها كه بسته بودند، مردم هم جرئت نميكردند بيايند، فقط سر كوچه ها جمع شده بودند. سر كوچه ى ارگ هم يك پنجاه، شصت نفرى مردم ايستاده بودند. ما از كوچه حرم آمديم داخل خيابان، چون از خيابان نميخواستيم بياييم كه برويم كوچه ارگ، روبروى همند ديگر كوچه حرم و كوچه ى ارگ. يك وقت پنج، شش تا از اينها رسيدند و يك چيزى گفتند و حمله كردند به ما. مردم كه در كوچه ى ارگ بودند راه را باز كردند و ما دو نفر غريبه را بين خودشان در واقع جا دادند و دويديم دررفتيم. رفتيم تا

ص: 44

شما جوانيد

همسر مكرّمه ى امام: شما حالا جوانيد و اولاد ما حساب ميشويد.

- بله، ما مثل اولاد شما حساب ميشويم، اما جوان نيستيم.

ما يك وقت خدمت امام بوديم، من و آقاى هاشمى و آقاى موسوى اردبيلى و مرحوم حاج احمدآقا و آقاى مهندس موسوى نشسته بوديم. معمولاً امام مى آمدند و قدرى پهلوى ما مى نشستند. امام پيش ما نشسته بودند كه گفتند شما جوان ها قدر جوانيتان را بدانيد. من گفتم كه آقا ما جوان هم نيستيم؛ من آن وقت چهل و هفت يا هشت سالم بود. گفتند: نه، جوانيد.

1380/12/22

ص: 48

رقّت قلب امام

- خانم! من رفته بودم مازندران. يك سخنرانى عمومى خيلى پرشور كردم - اواسط جنگ بود ديگر - و آمدم پايين. وقتى خواستم بروم سوار شوم، مردم ريختند دور ماشين. خب، محافظين نميگذاشتند مردم بيايند نزديك، كه من سوار شوم و بروم. من ديدم در اين جمعيّتى كه اين دُور جمعند، يك زنى خيلى دارد لابه ميكند: دستم به دامنت آقا، و اينها. ديدم دلم نمى آيد كه اين را رها كنم. گفتم اين خانم را بگذاريد بيايد، ببينم چه ميخواهد. آمد جلو. زنى بود كه پيدا بود از زن هاى امروزى بود، حجابش هم از آن حجاب هاى نوع ما نبود، يك مقدارى بازتر بود. گفت آقا! پسر من در جنگ اسير شد. دست دشمن [بود]. ديروز، پريروز خبر آوردند كه در زندان هاى صدّام شهيد شده. شما تهران كه رفتيد، به امام بگوييد اين پسر من فداى شما! - گمانم اين را هم گفت كه اگر بچّه ى ديگرى هم داشتم، ميدادم - شما هيچ ناراحت نباشيد و من هم [همين] كه شما سالميد، ناراحت نيستم. من خيلى تحت تأثير قرار گرفتم. گفتم چشم!

ص: 50

آن قلّك ها

- يك بار ديگر در بيمارستان بود به نظرم، آمديم اينجا خدمت امام. دو روز قبلش، در نماز جمعه، گفته بودند كه بچّه ها بيايند قلك هايشان را بشكنند، پول بدهند. آمدند يك جمعى بچّه ها همين طور دانه دانه قلك ها را شكستند، پول هايشان را ريختند جلوى ما؛ يك عالَم قلك. تلويزيون اين را پخش كرد، امام ديده بودند. من كه آمدم، راجع به موضوع ديگرى صحبت مى كرديم، يك وقت ديدم امام با چشم اشك آلود با يك حالت شگفت زده گفتند فلانى! آن قلّك ها، آن قلّك ها! من اوّل هم ملتفت نشدم. ايشان متأثّر شده بودند. خب اينها يك چيزهايى است ديگر. اين نشان دهنده ى يك باطنى است. اهل تظاهر كه نبود امام؛ حالا آدم بخواهد هم تظاهر بكند، اين جور كه نميشود تظاهر كرد. احساسات را كه نميشود اين جور تظاهر كرد. يك چيزهاى ظريفى را در زندگى امام بايد بكشند بيرون، تصوير كنند چهره ى امام را.

حالا بالاخ ره شما خانم ها همه تان در كارهاى فرهنگى - و بحمدالله اهل فضل و معرفت - هستيد و ارتباط با انواع و اقسام [مجموعه ها داريد]. شماها هم بايد دنبال كنيد اين قضايا را. اينها يك چيزهايى است كه بيش از آنچه كه دستورى و فرمانى و حكمى و از اين قبيل باشد، رابطه اى و اثرگذارانه است.

1379/12/28

ص: 54

مى خواست امام را ببيند

- دختر ما را آوردند اينجا خدمت امام. به نظرم هفت، هشت ماهش بود. اول با مادرش و اينها آمدند خدمت خانم. بعد يكى از خانم ها - نميدانم كدام يك از خانم ها - گفتند برويم به امام نشان بدهيم. بردند او را پيش امام و امام دست كشيدند و بوسيدند - هفت هشت ماهش بود. -

يك بار هم من خودم او را بردم. چهار پنج ساله بود. خانواده ى ما رفته بودند مشهد و او ماند پيش من براى اينكه بيايد امام را روز عيد ببيند. صبح پا شديم و سرش را شانه كرديم و مرتّبش كرديم و موهايش را با زحمت بافتيم. يك دستى هم كه نميشود؛ من بافتن موى سر را خيلى خوب بلدم امّا با يك دست نميشود؛ دو دستى بايد ببافند چون بايد موها را سه قسمت كنند. رفقاى پاسدار آمدند به كمك ما و موى سرش را بافتيم و چادر سرش كرديم و اينجا خدمت امام آورديم. بله. يادش است؛ خاطره اى است در ذهنش.

تلفيقى از دو تاريخ 1383/12/26 و 1386/12/26

ص: 56

روز اوّل سال

آقاى سيّدحسن خمينى: در ذهنم است كه انگار بيشتر از ده پانزده سال است شما اوّل سال را مشهديد. انگار يك برنامه ى مستدامى است.

- بله، از اوّل رياست جمهورى تقريباً هر سال برنامه ى من همين بود. روز عيد، اوّل مى آمدم خدمت امام، من البتّه صبح زود - قبل از آفتاب - ميرفتم بهشت زهرا؛ غالباً ميرفتم آنجا. بعد مى آمدم دفتر و راه مى افتاديم مى آمديم خدمت امام. بعد برميگشتم و نخست وزير و وزرا مى آمدند ديدن ما. بعد هم غالباً، همان روز بلافاصله راه مى افتادم مى رفتم مشهد؛ آنجا سخنرانى داشتيم و بازديد داشتيم و برنامه داشتيم.

آقاى سيّدحسن خمينى: امام روزهاى عيد هم جلوس ميكردند؟

- براى ما داشتند. جلوس عمومى كه امام هيچ وقت نداشتند به معناى خاصش. لكن ما مى آمديم. ما روز اوّل سال را مى آمديم خدمت امام.

آقاى سيّدحسن خمينى: تو حسينيه مى آمدند يا نه؟

- ما مى آمديم. ماها روز اول سال را مى آمديم خدمت امام.

* اول سال سنگينى بوده هميشه برايتان؟

ص: 58

مسافرخانه

* داماد در قم هنوز خانه ندارد و عروس هم در تهران دانشگاه دارد. در نتيجه اين طورى آخر هفته تهران است و اوّل هفته ميرود براى درس و خانمش هم اينجا مشغول درس است.

- بالاخ ره هميشه كه اين جورى نميشود؛ بالاخ ره بايد با هم زندگى كنند. نميشود كه اين اينجا، آن آنجا.

* بعضى وقت ها دورى و دوستى بهتر است.

- در اين فصل نه؛ در اين فصل، دورى خوب نيست.

آقاى سيّدحسن خمينى: يك تعبيرى حضرت عالى داشتيد كه خانه اى كه زن در آن نباشد، مسافرخانه است.

- بله، واقعاً مثل مسافرخانه است؛ حقيقتاً اين جورى است. گاهى اوقات كه خانم چند بارى بيمارستان بوده يا مثلاً يك مسافرت هاى كوتاهى - دو روز، سه روز - به مشهد [داشته اند] من كه ميروم خانه، ميبينم همين خانه ى خودمان است، جاها معيّن است، امّا مثل اينكه آدم وارد مسافرخانه شده! در مسافرخانه هم اتاق آدم معيّن است، جايش معيّن است، همه چيز [سر جايش است،] امّا ميفهمد كه اينجا خانه ى خودش نيست. بله، واقعاً من احساسِ مسافرخانه اى پيدا ميكنم وقتى ايشان نيست.

1386/12/26

ص: 60

بيست سال جوان تريد

- خانم ماشاءالله حالشان خوب است. ما از امام رحمت الله عليه ميپرسيديم آقا! حالتان چطور است؟ ميگفتند نسبت به سنّم خوب است. راست هم ميگفتند؛ [وضع] ايشان نسبت به سنّشان خيلى [خوب بود].

* نشاطشان هم خيلى خوب بود.

- جسمشان هم خوب بود، نشاطشان هم خوب بود. يك جريانى با امام دارم من در اين زمينه. چند ماه به رحلت امام، امام، يك ناراحتى قلبى باز پيدا كرده بودند. البتّه سكته نكرده بودند امّا يك قدرى قلبشان اذيت ميكرد. صحبت شد كه قلب امام را عمل كنيم. جلسه تشكيل داديم؛ من و آقاى هاشمى و مرحوم حاج احمد آقا و همين چند نفر كه روى اين قضيّه مشورت بكنيم. آمديم همين جا در اتاق اين دفتر نشستيم. يك خرده مشورت كرديم؛ ايشان گفت دكترها هم اينجا هستند. دكترها هم آمدند و گفتند كه بله، قلب آقا را ميشود عمل كرد؛ منتها اگر بخواهيم عمل كنيم، دكتر را صدا ميزنيم بيايد - آن دكترى كه امام را اوايل معاينه كرد و الان خارج است - و ميگوييم امام را عمل بكند. آدم

ص: 62

سلوك عملى

- به هيچ وجه عرفان نظرى - اين مطالبى كه ميخوانند و تحقيق مي كنند - ملازمه ى دائمى و منطقى ندارد با سلوك عملى. ما ديديم كسانى را كه در عرفان هم خيلى وارد بودند، اصطلاحات كاملاً در ذهنشان، همه چيز بلد؛ منتها از لحاظ سلوك عملى، هيچ چيزى كه نشان دهنده ى اين باشد كه اينها مشغول اصلاح نفسند، مشغول تكامل و تعالى روحى اند، آدم در اينها واقعاً نمى ديد. خب اين حيف است ديگر. حالا بعضى ها بودند كه جامع هر دو جهت بودند؛ مثل مرحوم شاه آبادى (1) كه خب امام نقل مى كردند و تعريف مى كردند آن حالات ايشان را. البتّه امام هم اين اواخر من حس ميكردم طريقه ى سلوك عملى را ترجيح مى دادند بر همان كارى كه خود ايشان يك عمر طولانى را به آن گذرانده بودند.... در اين نامه هايى هم كه به مرحوم حاج احمد آقا نوشتند و يك چيزهايى به شما (خانم فاطمه طباطبايى) نوشتند و مانند اينها، آدم همين را حس مى كند.

1383/12/26

ص: 66

نوافل

- نافله خيلى چيز مهمّى است. مقيّدشان كنيد به نوافل؛ به نماز با توجه، با حضور قلب. در نوافل هم مثلاً آن كه از همه برتر است، نافله ى شب است. همه ى اينهايى كه واردند، در اين راهند، همه تأكيد مي كنند. پيداست يك چيزى است ديگر. من تصور خودم اين بود كه بعد از نافله ى شب، نافله ى مغرب اهمّيّت دارد. گاهى هم همين طور صحبت ميشد به بعضى ها ميگفتم كه نافله ى مغرب را فراموش نكنيد. چند روز پيش يك كتابى خواندم از مرحوم آقاى قاضى (1) كه ايشان خب دستورالعمل داشت، نامه هاى خيلى خوبى هم دارد.

... من ديدم كه ايشان در نامه ى خيلى خوب و پرمغزى كه به يكى از شاگردانش نوشته، توصيه ميكند به نوافل. ميگويد پنجاه ويك ركعت را حتماً در شبانه روز بخوانيد. اگر نشد، اين قدر كم كنيد. اگر نشد، اين قدر كم كنيد. و اگر هيچ نشد، هشت ركعت نافله ى ظهر را بخوانيد، اين را من نشنيده بودم، اين خيلى چيز تازه اى براى من بود. ايشان ميگويد

ص: 68

حفظ قرآن

- حفظ قرآن خيلى چيز خوبى است، حفظ، مقدمه است. وقتى كسى حفظ باشد و بنا باشد كه اين را در حافظه ى خودش نگه دارد، خودِ تكرار آيات انسان را وادار ميكند كه به يك نكاتى برسد. بعضى از آياتى كه مثلاً خود ماها ممكن است حفظ باشيم، وقتى تكرار ميكنيم، يك چيزى را آدم در اوّل وهله نميفهمد، امّا وقتى كه بارها آن را ميخواند فرصت تدبّر پيدا ميكند. حفظ خوب است.

منتها امسال مثلاً در ماه رمضان فكر ميكنم يك كارى كردند بعضى ها، جلسات تفسير خيلى زيادى در سرتاسر كشور راه افتاد. خب حالا همه ى اين جلسات تفسير را نميشود گفت جلسات مثلاً صد در صد خيلى مفيدى بود، لكن يك حركتى است ديگر. الان خيلى خوب شده است از اين جهت، ولى منبر نه. منبر تكان نخورده، آن كارى كه بايد بشود [نشده]. علّتش هم اين است كه روشنفكرها و خوش فكرهاى ما حاضر نيستند منبر بروند، ميخواهند فقط يك وقتى سخنرانى بكنند.

1379/12/28

ص: 70

منبر خوب

- منبر خيلى چيز مهمّى است، خيلى كار مهمّى است. ما اين را به طور عادى داريم. در جامعه ى خودمان رسم شده يك نفرى ميرود مينشيند آنجا، روبرويش هم پنجاه نفر، صد نفر، هزار نفر آدم؛ چه ره به چه ره حرف ميزند. اين تأثيرش از تلويزيون و اينها خيلى بيشتر است. اگر آن طرف بداند كه چه چيز بايد بگويد، اين خيلى تأثير ميگذارد. تأثير اين خيلى عميق است كه بنشينند حرف بزنند، صحبت كنند؛ به طور مستمر هم اين هست، يك جلسه و دو جلسه هم نيست، هزاران جلسه ى اين جورى در سطح كشور تشكيل ميشود. شما ببينيد، خيلى فرصت عجيبى است اين فرصت، اگر از آن استفاده بشود. منتها خب از اين فرصت استفاده نميشود. آن روضه ى آخر منبر هم چيز خيلى خوبى است، يعنى فاصله را كم ميكند بين آن گوينده و مستمع؛ چون آن جوشش عاطفى اين فاصله را كم ميكند، نزديك ميكند، حرف ها را دلنشين ميكند. گاهى آدم ممكن است كه نيم ساعت به حرف كسى گوش بدهد، اما خيلى دل نداده باشد، يعنى تسليم نشده باشد؛ وقتى آخرش يك برخورد عاطفى پيش مى آيد؛ به خصوص گريه اصلاً به كلّى آن فاصله را از بين ميبرد، كانّهُ همه ى آن حرف ها مى نشيند در دل اين؛ خيلى چيز خوبى است.

ص: 72

از آمريكا مى ترسيد؟

- همان روزهايى كه لانه ى جاسوسى را تسخير كردند در سال پنجاه وهشت ما و خانم من و خانم ايشان (حجت الاسلام و المسلمين هاشمى رفسنجانى) و چند نفر ديگر مكّه بوديم، اخبار ساعت دوازده شب ايران را كه باز كرديم خبر داد كه لانه ى جاسوسى - سفارت آمريكا را - تسخير كردند. آنجا شنفتيم. البته ما زود آمديم ديگر، معطّلى نداشتيم.

خب در جريانات لانه ى جاسوسى بوديم؛ در شوراى انقلاب هم مسائلش دائماً مطرح ميشد. آقاى مهندس بازرگان و جماعتش مرتّب اشكال داشتند كه اين چه كارى است، آزاد كنيد، فلان كنيد؛ اين طرف هم خب يك عدّه اى - امثال ماها - خوشحال بوديم.... من و آقاى هاشمى و بنى صدر رفتيم قم - امام هنوز قم بودند - در همان اتاقى كه مى نشستند ايشان در خانه ى آقاى يزدى (آيت الله محمديزدى)؛ نميدانم شما (آقاى محمود بروجردى) يادتان مى آيد يا نه؛ امام نشسته بودند ما هم دو، سه نفر جلوى امام نشسته بوديم و يك نفرى عنوان كرد مسئله را كه آقا موضوع گروگان ها مبهم شده، نميدانند نگه دارند اينها را يا آزادشان كنند. ايشان يك

ص: 74

منافاتى ندارد

- ايشان (اشا ره به يكى از دختر خانم هاى حاضر) ازدواج نكرده اند؟

* نه خير، هنوز زود است.

- زودشان است؟!

* هنوز دبيرستان است.

- خب منافاتى ندارد. به نظر من اگر مورد خوبى پيدا كرديد، هر چه زودتر اين جوان ها را برسانيد به خانواده، بهتر است.

1386/12/26

ص: 78

ديدار آخر

خانم زهرا مصطفوى: مادر، مقام معظّم رهبرى، آيت الله خامنه اى.

- ان شاءالله بهتريد خانم؟ ان شاءالله بهتريد؟

همسر مكرّمه ى امام: الحمدلله.

خانم زهرا مصطفوى: ولى امروز خيلى حالشان خوب است.

- ان شاءالله كه بهتر باشيد. ان شاءالله كه خداوند شما را براى ما نگه دارد.

خانم زهرا مصطفوى: ماشاءالله هوششان، حواسشان خيلى [خوب است].

- الحمدلله، الحمدلله. خداوند ان شاءالله كه روزبه روز بر عافيت شما خانواده ى مكرّم بيفزايد و بركاتش را بر شما بالاتر بكند. و اين خانم را هم نگه دارد. يادگار عزيز امام هستند براى ما.

خانم زهرا مصطفوى: ان شاءالله. يقيناً دعاهاى شما بوده. به خصوص امروز اصلاً يك چيز معجزه اى است واقعاً براى ايشان كه هم آن دستگاه را برداشتند براى تنفس هم چشمشان را باز مي كنند، صحبت مي كنند. اصلاً يك تحوّل عجيبى برايشان پيش آمده.

- الحمدلله. اين از بركات اين ايّام هم هست.

آقاى سيد ياسر خمينى (1): امروز اعتراض هم داشتند. گفتند اينجا حكم حبس را دارد!

ص: 80

[تصاوير]

تصویر

ص: 82