جایگاه و مسایل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد

پيشگفتار

برقرارى نظام جمهورى اسلامى به تعبيررساى بنيانگذار آن، حضرت امام خمينى (ره)، از نعمتهاى بزرگ الهى بر مردم اين سرزمين و تمامى مستضعفين جهان بوده است. مرورى بر تاريخ پرافتخار اين نهضت و شكل گيرى نظام مقدّس جمهورى اسلامى به روشنى نقش و تأثير اصل مترقّى ولايت فقيه و رهبرى حكيمانه ى حضرت امام (ره) و پس از آن حضرت آيت الله العظمى سيّد على خامنه اى، رهبر انقلاب اسلامى، را در هدايت انقلاب در كوران حوادث گوناگون روزگار نشان ميدهد. مؤسّسه ى پژوهشى فرهنگى انقلاب اسلامى كه وظيفه ى حفظ و نشر آثار مقام معظّم رهبرى را برعهده دارد، در اجراى همين وظيفه اقدام به انتشار كتابهاى موضوعى به منظور نشر بيانات، ديدگاه ها و رهنمودهاى معظّمٌله در مقاطع، مناسبتها و موضوعات مختلف مى نمايد.

كتاب حاضر حاوى گزيده اى از بيانات معظّمٌله با موضوع «جايگاه ومسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدّد» است و مطالب آن در سه محور «اهميّت و ريشه يابى مسائل زنان»، «زن در فرهنگ غرب» و «منزلت و جايگاه زن در انديشه ى اسلامى» گردآورى و تنظيم شده است.

اين اثر جلد چهارم از مجموعه ى پنج جلدى باعنوان «نقش و رسالت زن» درباره ى مسائل و مباحث مرتبط با موضوع «زن» در بيانات رهبر معظّم انقلاب اسلامى است كه براى استفاده ى محقّقان و عموم علاقمندان به ديدگاههاى معظّمٌله منتشر ميشود.

ومن الله التوفيق

ص: 5

فهرست مطالب

مقدّمه 21

فصل اوّل: اهميّت و ريشه يابى مسائل زنان 25

1-1 - ضرورت توجّه به مسائل زنان 27

توجّه و عنايت ويژه ى امام (ره) به زنان 27

حصار محكم فكر امام (ره) در مورد نقش زنان 27

بيش از 40 سال دغدغه ى مقام معظّم رهبرى نسبت به مسائل زنان 28

حل نشدن مسأله ى زن در دنيا 28

عدم حلّ مسائل زنان بخاطر زياده رويها، كجرويها و بدفهميها 29

لزوم توجّه به ويژگيهاى زنان در جامعه ى انقلابى ايران 30

خسارات بى توجّهى به نقش زن 30

عدم پيشرفت متناسب با نياز و توقّع و امكانات در مسائل زنان 30

زن و خانواده؛ جزو راهبردى ترين مسائل فكرى جامعه 31

سرمايه گذارى پژوهشى نظام در حوزه ى زن و خانواده 31

لزوم تبليغ و فعّاليّت بسيار براى رفع محروميّت از زنان 32

تصحيح و تسريع حركت به سوى جايگاه شايسته ى زن 32

لزوم توجّه به زن بعنوان عامل فساد يا صلاح مردان و اجتماع 32

پرورش انسانهاى بافضيلت يا بى شخصيّت در دامن زن 33

وضع آينده و اهميّت نقش زن در آن 33

تجليل عملى از زن در خانه و جامعه 34

1-2 - اولويّت مسائل زنان 34

ص: 7

مقدّمه

در مصاف بين تمدّن اسلامى و تمدّن غرب يكى از موضوعاتى كه هم در فضاى عمومى و هم در نگاه نخبگان مورد توجّه و چالش ميباشد نوع نگاه دو تمدّن به جايگاه و مسائل زنان است.

با پيروزى انقلاب اسلامى و شعار بازگشت به اسلام ناب محمّدى (صلّى الله عليه وآله) از سوى امام خمينى (ره)، احياى شخصيّت زن مسلمان نيز چه در نظر و چه در عمل جلوه اى ديگر يافت. از جنبه ى نظرى، ديدگاهى جديد در باب زن و ارزشهاى او در جهان امروز پديد آمد و در صحنه ى عمل، زنان در مسائل سياسى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى پا به پاى مردان و گاه مقدّم بر آنان در سرنوشت جامعه نقش آفرين شدند.

اين موج فرهنگى حضور و تعالى زن، نه تنها در سالهاى پس از انقلاب اسلامى افول نكرد بلكه در عرصه ى دفاع مقدّس، شكل كاملّترى به خود گرفت و پس از آن نيز رشد فزاينده اى يافت. در حقيقت ميتوان دوران كنونى را دوران شكوفايى نهالى دانست كه به دست امام خمينى (ره) پديد آمد و با خون هزاران شهيد آبيارى گرديد. با اين همه، آفات و بليّات همواره در قالب طرح ديدگاههاى متأثّر از غرب و تفكّرات فمينيستى از يك سو و نظرات متحجّرانه از سوى ديگر، اين نهال نوپا را تهديد كرده و گاه آنچنان فضا را مسموم ساخته است كه ديدگاههاى اصيل اسلامى، براى عموم جامعه ى بويژه زنان مؤمن و انقلابى و حتّى فرهيختگان و متولّيان فرهنگى و

ص: 21

فصل اوّل اهميّت و ريشه يابى مسائل زنان

1-1 - ضرورت توجّه به مسائل زنان

بيش از 40 سال دغدغه ى مقام معظّم رهبرى نسبت به مسائل زنان

آن مقدارى كه بنده راجع به مسائل زن در ايران در طول اين ده - بيست سال رنج برده ام و ناراحت شده ام، خيلى از زنان حتّى گوشه اى از آن را نفهميدند و ناراحت هم نبودند. يعنى اين نشاندهنده، بايد ديده باشد كسى بفهمد چه دارد ميگذرد و چه بايد باشد. زن بودن مسأله ى مؤثّر نيست.(2)

عدم حلّ مسائل زنان بخاطر زياده رويها، كجرويها و بدفهميها

شايد در بين شما خانمها كسانى باشند كه آثار ادبى و هنرى زنان هنرمند دنيا را كه بعضى هم به فارسى ترجمه شده و بعضى هم به زبانهاى اصلى اش وجود دارد ديده يا خوانده باشند. همه ى اينها حاكى از همين مسأله اى است كه فرض شد؛ يعنى هنوز بشر نتوانسته مسأله ى زن را، و به تبع اين مسأله، مسأله ى دو جنس يعنى زن و مرد را، و قهراً مسأله ى انسانيّت را، حلّ كند. به عبارت ديگر، زياده رويها و كجرويها و بدفهميها، و به تبع اينها، تعدّيها، ظلمها، نارساييهاى روانى، مشكلات مربوط به خانواده و مشكلات مربوط به نحوه ى اختلاط و امتزاج و ارتباطات دو جنس، هنوز جزو مسائل حلّنشده ى بشريّت است.

يعنى بشرى كه در زمينه هاى مادّى، در زمينه هاى اجرام آسمانى، در اعماق درياها، اين همه كشفيّات انجام داده و اين همه دم از ريزه كاريهاى روانشناسى و روانكاوى و مسائل اجتماعى و مسائل اقتصادى و ساير چيزها ميزند و واقعاً هم در خيلى از اين رشته ها پيشرفت كرده، در اين مسأله درمانده است. اگر من بخواهم اين نارساييها را حتّى فهرست وار بيان كنم، زمان زيادى ميطلبد و شما خودتان هم واقفيد.(2)

ص: 29

لزوم توجّه به ويژگيهاى زنان در جامعه ى انقلابى ايران

در جامعه ى انقلابى ما اگر شأن زن از مرد بيشتر نباشد، كمتر نيست و روى اين اصل بايد ويژگيهاى زن در زمينه هاى گوناگون؛ مانند آموختن، علم، جهاد، ارتباط با مرد، نقش مادرى كه در تمام اينها زندگى حضرت(1) يك نمونه است، مورد بررسى قرار گيرد.(2)

زن و خانواده؛ جزو راهبردى ترين مسائل فكرى جامعه

مسأله ى زن و خانواده، با همه ى كارى كه شده است - شما كرده ايد، ديگران كرده اند - همچنان يك مسأله ى مهمّ و قابل بحث و قابل توسّع در انديشه ورزى است. اين موضوعِ يكى از نشستهاى انديشه هاى راهبردى است كه ان شاءالله در آينده آن را خواهيم داشت. نشستهاى انديشه هاى راهبردى كه تاكنون دو نشست آن انجام گرفته و كارهاى آن از لحاظ فكرى و ان شاءالله، بعداً برنامه ريزى و عمل دنبال خواهد شد، متكفّل بررسى اساسيترين و راهبرديترين مسائل فكرى جامعه است. يكى از اين مسائل، مسأله ى زن و خانواده است كه در فهرست اين مسائل پيش بينى شده و در آينده برگزار خواهد شد. من همينجا از بانوان محترم، انديشه ورزان زن - كه امروز نمونه هايى از آن را بحمدالله اينجا ديديم - درخواست ميكنم كه در اين كار مشاركت جدى بكنيد؛ بحث كنيد، فكر كنيد، مطالعه كنيد؛ فصول مربوط به مسأله ى زن را بطور جداگانه، بطور تخصّصى، به شكل علمى، با تكيه به منابع اسلامى و فكر ناب انقلابى - كه خوشبختانه در شما هست - در نشستِ مربوط به اين موضوع بررسى كنيد؛ مطرح بشود، بحث بشود و - ان شاءالله - براى برنامه ريزى و عمل دنبالگيرى شود.(1)

لزوم تبليغ و فعّاليّت بسيار براى رفع محروميّت از زنان

حقيقت اين است كه اسلام و نظام اسلامى، زن را همچنان در نظامهاى گوناگون عالم و در ميان عادات و سنن و روشها و شكلهاى گوناگون زندگى، از بسيارى از حقوق الهى و انسانى خود، دور و محروم احساس ميكند. ما معتقد هستيم كه نظام جمهورى اسلامى براى اينكه بتواند در جامعه ى اسلامى و قرآنى ما، زن را در جايگاه حقيقى خود قرار بدهد، بايد هنوز تلاش، تبليغ و فعّاليّت بسيارى انجام دهد و انجام بگيرد.(1)

پرورش انسانهاى بافضيلت يا بى شخصيّت در دامن زن

اگر زن يك نسل فاسد شد، هيچ لازم نيست كه سرمايه گذارى كنند كه مردهاى آن نسل را فاسد كنند؛ نه، يك ده سال ديگر، پانزده سال ديگر، بيست سال ديگر تمام آن نسل فاسد خواهد شد؛ اهميّت زن هم از اين جهت است. براى خاطر اينكه اين زن است كه تربيّت كننده است، اين زن است كه پرورنده است. حالا يا پرورنده ى انسانهاى بافضيلت است، انسانهاى شجاع است، به قول خانم سپيده كاشانى پرورنده ى گردان است، يا پرورنده ى انسانهاى بى شخصيّت، بى حيثيّت، بى ارزش، طمّاع، شكم چران، به دنيا چسبيده، بى ايده آل، اين جورى است ديگر. پس ببينيد كه روى زن كار كردن و زن را به فساد كشاندن كه تمدّن كنونى غرب و فرهنگ غربى بر اين اساس است چقدرحساب شده است.(2)

تجليل عملى از زن در خانه و جامعه

قصد ما اين بود كه از روز زن به اين صورت تجليل بشود؛ الحمدلله به بهترين وجهى تجليل شد. زيرا كه بهترين تجليل، تجليل عملى است. با حضور شما خانمهاى آگاه، عالم و فرزانه، در بخشهاى مختلف، روشن شد كه بحمدالله زن ايرانى در يك سطح راقى قرار دارد؛ اين مهم است.(2)

برخى مسائل نيازمند به پيگيرى در حوزه ى زنان

مسائل مهم ديگرى هم وجود دارد: مسأله ى ازدواج و نجات از تجرّد. موانع ازدواج احصاء بشود. همين كارهايى كه خانمها اشاره كردند كه دارند انجام ميدهند و من واقعاً خرسند شدم كه بحمدالله به اين مسائل پرداخته ميشود. مسأله ى پوشش، مسأله ى معاشرت، واقعاً يك كار مبنايى اى در اين زمينه انجام بگيرد. مسأله ى حمايت مالى و حقوقى از زنان محروم يا مظلوم كه حالا مسأله ى دادگاهها را كه يكى از دغدغه هاى فكرى من بود، آن خانم خراسان رضوى اشاره كردند كه اين كار در دادگسترى آنجا شده؛ اميدواريم واقعاً تحقّق عينى داشته باشد اين كار؛ يكى از دغدغه ها و از نگرانيهاى بنده همين است كه خانمها در محيطهاى دادگاهى و محيطهاى قضائى، توانايى دفاع از خودشان را درست نداشته باشند؛ نه پول داشته باشند كه بتوانند وكيل درست وحسابى بگيرند، نه خودشان بتوانند از خودشان دفاع كنند و مظلوم واقع بشوند؛ اين از جمله ى چيزهايى است كه مهم است، بايد دنبال بشود. مسأله ى اشتغال زنان، حدود اشتغال، چه اشتغالى، چه جور كارى، به چه نحوى - همان انعطافى كه ما گفتيم در زمينه ى مسائل اشتغال - اينها همه كارهايى است كه بايد انجام بگيرد(2).

ص: 35

مسائل مطرح در سبك زندگى درمورد رابطه ى زن با خانواده و اجتماع

اصل قضيه اين است كه ما بتوانيم متن زندگى را، اين بخش اصلى تمدّن را اصلاح كنيم. البّته در انقلاب، در اين بخش، پيشرفت ما چشمگير نيست؛ در اين زمينه، ما مثل بخش اوّل حركت نكرديم، پيشرفت نكرديم. خب، بايد آسيب شناسى كنيم؛ چرا ما در اين بخش پيشرفت نكرديم؟

بنابراين بايد آسيب شناسى كنيم؛ يعنى توجّه به آسيبهايى كه در اين زمينه وجود دارد و جستجو از علل اين آسيبها. البتّه ما اينجا نميخواهيم مسأله را تمام شده فرض كنيم؛ فهرستى مطرح ميكنيم.

چه كنيم كه حق همسر - حقّ زن، حقّ شوهر - حقّ فرزندان رعايت شود؟ چه كنيم كه طلاق و فروپاشى خانواده، آنچنان كه در غرب رايج است، در بين ما رواج پيدا نكند؟ چه كنيم كه زن در جامعه ى ما، هم كرامتش حفظ شود و عزت خانوادگى اش محفوظ بماند، هم بتواند وظايف اجتماعى اش را انجام دهد، هم حقوق اجتماعى و خانوادگى اش محفوظ بماند؟ چه كنيم كه زن مجبور نباشد بين اين چند تا، يكى اش را انتخاب كند؟ اينها جزو مسائل اساسى ماست.(1)

شناساندن حقوق و تكاليف و مسؤوليّت متقابل با رجوع به فطرت

امروز زنهاى جوان مسؤوليّت سنگينى بر عهده دارند، مادرهايشان را هم بايد اصلاح كنند. اين راز را بايد باز كنيم، من يك جمله فقط ميگويم و اينگونه اجتماعات اسلامى كه شما زنان انديشمند مسلمان آن را بوجود آورديد، بايد در پيرامون اين مطلب تلاش كند و كار كند. من ميگويم راز مسأله اين است كه؛ به فطرت رجوع نشده، حقيقت تكليف و وظيفه و مسؤوليّت زن و مرد شناسانده نشده و تلاش نشده تا شناخته بشود. اينجا اسلام راهنماست، اسلام ميان زن و مرد برابرى را از لحاظ ارزشهاى انسانى كامل ميكند، يعنى؛ يك ذرّه بين زن و مرد از لحاظ ارزشهاى انسانى فاصله نيست. هر كس غير از اين تصوّر بكند، معارف اسلام را درست نشناخته از لحاظ وظايف چرا. اسلام به زن اهانت نميكند و اجازه ى اهانت هم نميدهد.(2)

عدم حلّ مشكلات زنان با كثرت حضور در دانشگاهها و مسؤوليّتها

ميبينيم كه مسؤولين گزارش ميدهند - مثلاً تعداد زنها در دانشگاه بيشتر شده است. زنها مسؤوليّتهايى دارند. حضورشان در اجتماع اينطورى است - اينها يك سلسله از بحثهايى است كه ميشود انجام بگيرد و انجام هم ميگيرد و خوب هم هست. ايرادى ندارد كه اين بحثها بشود. هم مشوّق است؛ هم مبين حقايقى است؛ هم بالاخره ديدگاه جمهورى اسلامى را در اين زمينه نشان ميدهد؛ ليكن در آينده ى مسأله ى زن، خيلى تأثير نميگذارد.(2)

اداره ى كانون گرم خانواده؛ اوّلين مسؤوليّت زن

ما معتقديم زن در نگاه نخستين، بزرگترين و اوّلين مسؤوليّت اداره ى كانون گرم خانواده را كه ما آن را پايه ى تشكّل اجتماعى خودمان ميدانيم بر عهده دارد كه اين به عهده مرد نيست و از مرد اصلاً برنمى آيد. ما معتقديم تركيب آفرينش زن، او را براى برداشتن مسؤوليت و مأموريّت آماده ميكند. ما معتقديم براى زن اين افتخار نيست كه وزير يا نخست وزير باشد بلكه افتخار اين است كه بتواند كانون محيط خانوادگى خودش را گرم اداره كند كه البتّه اگر در آن حال توانست وزير و نخست وزير هم باشد، هيچ اشكالى ندارد و اين هم شرفى و افتخارى بالاتر و مضاعف خواهد بود. و هرگز زن را مجبور نميكنيم كه تو بايد بروى شوهر كنى، بچّه هايت را اداره كنى و يا

ص: 39

احساس آرامش و امنيّت؛ مسأله ى اساسى زنان

مسأله ى اصلى زن اين نيست كه آيا شغلى دارد يا ندارد. مسأله ى اصلى زن، آن مسأله ى اساسى است كه امروز در غرب متأسّفانه از بين رفته است، و آن همان احساس آرامش و احساس امنيّت و احساس امكان بروز استعداد و مورد ستم قرار نگرفتن در جامعه و در خانواده و در خانه ى شوهر و در خانه ى پدر و امثال اينهاست. كسانى كه در خصوص مسأله ى زن تلاش ميكنند، بايد در اين زمينه ها تلاش كنند.(2)

پرهيز از دام رقابتها وچشم و هم چشميها در محافل زنان

مواظب باشيد در دام رقابتها و چشم و هم چشميهايى كه متأسّفانه در بعضى از محافل زنانه رايج است، نيفتيد. رقابت براى تجمّلات، رقابت براى به رخ كشيدن و بعضى از زياده طلبيها كوچكتر از اين است كه بتواند زنهاى شايسته و والا را اسير خود كند. هر انسانى - چه مرد و چه زن - اگر به دام زوايد زندگى بيفتد و اسير اينها شود، بتدريج معنويّات با ارزش در وجود او افول خواهد كرد و ضعيف و كم خواهد شد.(2)

1-3 - ظلم به زن

طبيعت جاهل بشر؛ عامل ظلم به زن در طول تاريخ

عقيده من اين است كه در طول تاريخ، در جوامع مختلف به جنس زن ظلم شده است. يك وقت هم اشاره كردم؛ گفتم كه اين ظلم، از چه چيز نشأت ميگيرد. اين بخاطر جهل بشر است. طبيعت بشر جاهل اين است كه در آنجايى كه زور و اجباركننده اى بالاى سر نباشد؛ يا از درون خود انسان كه اين خيلى كم است! يعنى همان ايمان قوى و روشن و صريح؛ يا از بيرون او، يعنى قانون چنانچه شمشير و تازيانه قانون نباشد. معمولاً اينگونه است كه قوى به ضعيف ظلم ميكند.(1)

نظام اجتماعى استبدادى؛ مهمترين عامل تاريخى ظلم به زن

آن روزى كه بنابر پرده نشينى زن بود، اين نظامها تأثير گذاشتند و به زنان ظلم شد. آن روزى هم كه بنا بر پرده گريزى زن، حجاب گريزى زن بود يعنى در دوران پنجاه سال اخير قبل از انقلاب باز به زنان ظلم شد. شما باز ميبينيد كه زنان از پشت پرده بيرون آمدند تا در ميدانهايى كه به نفعشان نبود و به ضررشان بود حاضر بشوند؛ تا حقّ طبيعى يك انسان جنس زن را دريابند. باز هم در خانواده ها مردها به زنها ظلم كردند، باز هم در خانه ها فرزندان پسر به مادرها ظلم كردند، باز هم در خانواده ها، برادرها به خواهرها ظلم كردند، باز تعداد زنها در دانشگاهها كمتر از مردها بود، باز مدرسه ى دخترانه كمتر از مدرسه ى پسرانه بود. عرض كنم كه باز در يك جاهايى به زن كارهاى جسمى داده شد و اين كارها همه انجام گرفت. علّت نيز نظام

ص: 44

ستم مردان به زنان بخاطر ضعف جسمانى در طول تاريخ

قضيّه ى حقوق زن مسأله اى نيست كه حالا مخصوص ايران يا مخصوص جمهورى اسلامى باشد، يا خيال كنيم كه ما داريم با جامعه ى خودمان ميجنگيم؛ نه، اين يك مبارزه ى تاريخى است.

يعنى در طول تاريخ به دليل واضحى، زنان مورد ستم مردان قرار گرفتند. دليل واضحش هم اين است كه زن از لحاظ جسمانى، ضعيفتر از مرد است. اين چيز روشنى است.

صداى مرد، كلفتتر از صداى زن، قد او بلندتر از قد اين و استخوان او درشتتر از استخوان زن است. خصوصيّات خلقت مرد هم، خصوصيّات مسلّط و فعّال است. خصوصيّات زن، خصوصيّات نرمش و انعطاف و انجذاب است.(2)

استثمار تاريخى زن بخاطر ظرافت بيشتر نسبت به مرد

براساس آفرينش الهى، زن در ساختمان وجودى خود از ظرافت بيشترى نسبت به مرد برخوردار است، بنابراين در يك محيط بى قانون و يا در محيطى كه در آن حاكميّت عقل و منطق ضعيف باشد، آنكه قدرت و خشونت جسمانى اش بيشتر است، ضعيفتر را مورد ستم قرار خواهد داد و او را استثمار خواهد كرد اين همان ضايعه اى است كه متأسّفانه از آغاز در محيط زندگى بشر پيش آمده است و امروز در دنيا اين مسأله ى تلخ و زشت در ارتباط زن و مرد مشاهده ميشود.(2)

ص: 46

مظلوميّت تاريخى زن بخاطر ناديده گرفتن وضع طبيعى زن اعم از جسمى و روحى

جواب(1): هر دو تأثير دارد. اگرچه شايد دشوار باشد كه ما بخواهيم مشخّص كنيم كه كدام بيشتر تأثير داشته است. عوامل ديگرى هم خارج از اين دو هست كه يكى از عمده ترين آنها عامل خارج از فرهنگ اين ملّت و عامل مظلوميّت تاريخى و جهانى زن است كه اين ديگر مربوط به ملّت خاصّى و ملّت ما بخصوص نيست تا ما در داخل جامعه ى خودمان دنبال عاملش بگرديم. و من خيال ميكنم اين عامل سوّم، مادر و اصل در مظلوميّت زن در جامعه ى ماست. به تاريخ نگاه كنيد، به فرهنگهاى امروز رايج دنيا نگاه كنيد، خواهيد ديد آن چيزى كه من به عنوان مظلوميّت زن ياد كردم، مخصوص كشور ما نيست. يك چيز ديگرى در اين بين وجود دارد كه اگر بخواهيم تحليل بكنيم - در يك جمله ى خلاصه مطلب را ميگويم در مقام توضيح شايد بحث طولانى داشته باشد - اشتباه و مخلوط شدن شرايط طبيعى، اعمّ از جسمى و روحى زن كه به او نوع خاصّى از وظايف زندگى را پيشنهاد ميكند. اشتباه اين وضع طبيعى با اقتدار جسمى در مقابل ضعف جسمى زن كه هميشه بوده، امروز هم هست و به اعتقاد من علّت عمده ى فشار بر شخصيّت زن اين است. آن كسانى هم كه خواستند به زن آن وظايفى و آن شخصيّتى را كه لازمه ى وضع روحى و جسمى طبيعى اوست بدهند، آن مرز درست را نشناختند و به اشتباه يك مقدارى به منطقه ى حقّ زن، منطقه ى طبيعى اى كه منطبق با حقّ زن است تجاوز كردند. متقابلاً كسانى كه خواستند حقّ زن را به او برگردانند، آن عنصراوّل را نتيجه

ص: 47

برداشتهاى غلط بشرى درباره ى جايگاه زن

چرا بشريّت همواره درباره ى مسأله ى زن و مرد كج فكر كرده است و ميخواهد در مقابل اين بايستد. شما از تعليمات انبيا كه بگذريد، در همه ى برداشتها و تحليلها و تفكّرات بشرى، جايگاه زن و مرد جايگاه غلطى است و نسبت به زن و مرد، نسبت غلطى است. حتّى در تمدّنهاى خيلى بلندپايه دنياى باستان مثل تمدّن روم يا ايران برداشت از زن، يك برداشت غلط است كه من ديگر نميخواهم جزئيات و تفاصيل را بيان كنم و لابد خودتان ميدانيد و ميتوانيد هم مراجعه كنيد.(2)

تحقير زن در طول تاريخ در دو شكل خصومت و دوستى

زن درميان دو ستم قرارگرفت در طول تاريخ، كه اين هر دو ستم در يك جمله با هم اشتراك داشتند و او تحقير بود، تحقير زن. يك ستم، ستم آن كسانى كه براى زن حقّ حيات، حقّ اظهارنظر، حقّ تلاش، قائل نشدند و به شكلهاى مختلف زن را از صحنه هاى فعّاليّت زندگى، فعّاليّت اجتماعى، عقب راندند و كنار زدند. مثل پدرهايى كه با دخترهايشان در گذشته بد كردند، در جاهليّت كشتند، در غير جاهليّت با آنها با تبعيض رفتار كردند، مثل شوهرهايى كه با همسرانشان بصورت دو رفيق، دو عنصر همراه، همخانه، همسر، رفتار نكردند؛ مثل آن كسانى كه براى زن حقّ تعليم و تعلّم قائل نشدند، به زن نياموختند، زن را رشد ندادند؛ اين يك دسته، اين يك جريان ستم كه برميگردد به تحقير زن؛ يك جريان ستم آن جريانى است كه در طول تاريخ ريشه هم دارد، مخصوص قرن اخير هم نيست، جريان روى صحنه آوردن زن و زن را وسيله اى براى عشرت قرار دادن در شكل زشت و وقيحش. منتها با نامهاى مختلف، آنچه كه در اروپا اتّفاق افتاد در قرنهاى هجدهم و نوزدهم به بعد از اين قبيل بود نسبت به زن، آنچه كه در اين دهه هاى اخير در ايران اتّفاق افتاد از اين قبيل بود، آنچه كه با كشف حجاب زن تعقيب ميشد از اين قبيل بود، آنچه كه در روم قديم امپراطوريهاى قديم روم، نسبت به زنان اشرافى و دربارى و زيبارويان آن

ص: 49

نگاه امپراطورى روم به زن در اشباع غريزى مرد

پايه ى تمدّن امروز اروپايى، همان فرهنگ رومى است. يعنى امروز آنچه كه بر سر تا پاى فرهنگ اروپايى و غربى و به تبع آنها فرهنگ امريكايى و خرده ريزهاى غرب حاكم است، همان اصول و خطوطى است كه در امپراطورى روم وجود داشته؛ همانهاست كه امروز ملاك و معيار است. آن زمان هم زنان را به بالاترين مقام مى رساندند، احترامشان ميكردند و به آرايشها و زيورها تزئينشان ميكردند؛ امّا براى چه؟ براى اشباع يكى از خاكيترين و مادّى ترين خصلتهاى بشرى در مرد! اين، چقدر توهين و چقدر تحقير نسبت به انسان و نسبت به جنس زن است!(2)

اسارت فرهنگى زن؛ مانع اساسى رشد زنان

حرف اين است كه جنس زن از لحاظ طبيعت يا از لحاظ خصلت ذاتى هيچگونه كمبود و كسرى ندارد امّا اگر چنانچه اين جنس را در زندان، در زنجير گذاشتند و مانع از رشدش شدند، چى؟ رشد نكرد چى؟ فرض كنيم دو نفر رفيق يكى را ده سال بگذارند در يك سلول و نگذارند از سلول بيرون بيايد، ده سال توى يك تبعيدگاه نگهش دارند و نگذارند هيچگونه استفاده اى بكند و آن يكى ديگر همان ده سال را برود درس بخواند، مطالعه كند، مسافرت كند، دنيا را ببيند، رجال را ببيند، انديشمندان را ببيند، خب اينها مثل هم هستند؟ نه دوّمى كاملّتر از آن يكى است. امّا آيا تقصير آن برادرى است كه در زندان يا در سلول يا تبعيدگاه مانده و نتوانسته، او تقصيرى دارد؟ نه تقصيرى ندارد، امّا اين واقعيّت است.(2)

خانواده؛ بالاترين محيط ظلم به زن

به نظر من بالاتر از همه مناطق مورد نظر كه انسان احساس ميكند زن در آن مورد ستم قرار گرفته، منطقه ى خانواده است داخل خانواده هر چه ميتوانيد روى اين تكيه كنيد. اينكه زنها فلان مقامات را به دست بياورند، درجه ى بعدى است؛ خيلى چيز قابل توجّهى نيست. مهمترين نقطه، نقطه ى تعامل زن و شوهر با همديگر است.(2)

كمبودها و كم كاريهاى زياد در عرصه خانواده

بنده آمارهاى زيادى دارم، اين خانم محترم هم آمارهايى را ذكر كردند؛ وضع داخلى خانواده هاى غربى از لحاظ مظلوميّت زن و از لحاظ عدم رعايت حقوق زن، از وضع خانواده هاى اسلامى و ايرانى و شرقى يقيناً بدتر است؛ بهتر نيست، اگر بدتر نباشد؛ در مواردى حتماً بدتر است. ما به آنها كه نگاه نميكنيم، آنها كه الگوى ما نيستند. ما در محيط خانواده كمبودهاى زيادى داريم؛ احتياج دارد به پشتوانه ى قانونى، به تضمين قانونى، به تضمين

ص: 53

بى عدالتى در ارتباطات خانوادگى در جوامع غربى و اسلامى

امروز شما خانمها مى توانيد در اين زمينه نقش ايفا كنيد؛ هم تحقيق كنيد، هم بنويسيد، هم ترويج كنيد، هم عملا نشان بدهيد. البتّه اين را من بارها گفته ام، الآن هم ميگويم؛ در جوامع ما هم - يعنى جوامع اسلامى و جامعه ى ايرانىِ خود ما - متأسّفانه مثل جوامع غربى يك بى عدالتى در ارتباطات خانوادگى زن و مرد وجود داشته؛ عمده هم مربوط به داخل خانواده است؛ اين بايد جلويش گرفته شود. يك مقدارى با نصيحت امكانپذير است؛ يك مقدارى اش هم با نصيحت ممكن نيست، با ضرب و زور قانون بايد جلويش گرفته شود. زنان، مظلوم واقع ميشوند.(2)

عدم حسّاسيّت دنيا در ظلم به زن در خانواده

امروز در دنيا، روى چيزهاى خاصّى حسّاسيّت هست. امروز در دنيا، روى كتك خوردن زن به وسيله شوهر، حسّاسيّتى نيست. مردان در اروپا و امريكا نه همه ى آنان خيلى راحت زنانشان را كتك ميزنند. روى ظلم كردن مرد به زن در خانواده، خيلى حسّاسيّتى در دنيا نيست. آمارهايى كه ارائه ميكنند، نشاندهنده اين است كه پدران و شوهران در خانواده هاى امريكايى و اروپايى، خيلى راحت به فرزندان و همسرانشان ظلم ميكنند. در دنيا روى اين مسأله، خيلى هم جنجال نيست؛ امّا روى پوشش زن حسّاسيّت هست! اگر كسى، شخصيّتى، فيلسوفى، نظامى، سياستى، با عريان بودن زن مخالفت كند، اين را در دنيا هو ميكنند! روى بسيارى از فسادها و روشها و عادات، حسّاسيّتى نيست. اگر كشورى بعنوان يك سياست، با مشروبات الكلى مخالفت بكند، اين را در دنيا هو ميكنند، لبخند تمسخر ميزنند، او را مرتجع مينامند! اين، فرهنگِ كجاست؟ اين عريانى زن بعنوان يك سنّت، اين رواج مسكرات بعنوان يك رسم رايج، متعلّق به كجاست؟ اين، متعلّق به اروپاست و از فرهنگ قديمى اين كشورها ناشى شده است. حالا اين رسمها در جاهاى ديگر دنيا هم حجّيت پيدا كرده است و اگر كسى با آن مخالفت كرد، كانّه مرتكب گناه كبيره اى شده است!(2)

مشكل اصلى زن در دنياى امروز، ناكامى زن در نياز مادرى و همسرى

مشكل اصلى زن اين نيست كه چرا نميگذارند در منظر مردان ديوانه جلوه گرى و دلربايى كند، مشكل اصلى زن اين است كه در اساسيترين و فطريترين نيازهايش، يعنى؛ نياز مادرى و نياز همسرى، نياز عاطفه و محبّت نسبت به نزديكانش اينطور دچار ناكامى و وحشيگرى و اذيّت و فشار بشود و اين چيزى است كه امروز در آن دنيا وجود دارد. حالا شما ملاحظه كنيد آيا دنياى غرب كه زنها را تشويق كرده بتدريج كه پوشيدگى را و حفاظ و حجاب عفّت ميان او و بيگانگان را از او بگيرد آيا به او خدمت كرده؟ زن را در حدّ يك كالا پايين آوردند و به او اهانت كردند.(2)

ديدن محروميّت و مشكلات زنان بلوچ در گذشته

من ميدانم زن بلوچ، زن محرومى است. بنده از ديدن بعضى از منظره ها خيلى رنجها كشيده ام؛ چون خودم تا توى كپرها رفته ام. وقتى سيل آمد، جماعتى براى كمك به ما آمدند، امّا خيلى از جاها هم خودم ميرفتم و به خاطر ديدن يك منظره، اشكها از چشمم جارى شده است. عمده ى محروميّتها هم براى زن است. شوهر شرارت ميكند، زن بدبخت ميشود؛ شوهر قاچاق فروشى ميكند، زن بدبخت ميشود؛ شوهر تنبلى و بيكارگى ميكند، زن بدبخت ميشود؛ شوهر به اعتياد دچار ميشود، زن بدبخت ميشود؛ بچّه ها مشكلى درست ميكنند، پدر يا رفته قطر يا رفته به يك نقطه ى ديگر، مادر دچار مشكلات است.(2)

ظلم به زن در صورت عدم نزاكت و دقّت و تقواى لازم

مشكلات زن، ناشى از اين ستم تاريخى و ديرين است كه اگر امروز مردى خيلى با نزاكت، با اخلاق و خيلى مراقب باشد، ممكن است واقعاً در محيط زندگى و در معاشرت با زن خودش - در خانواده - به او ظلم نشود؛ والّا اگر مرد، آن نزاكت و دقّت لازم، آن ملاحظه و تقواى لازم را در اين جهت نداشته باشد، قاعدتاً به زنها ظلم ميشود. مثلاً زن فاضل و شوهر بيسواد، اين شوهر بيسواد به آن زن فاضل و دانشمند ظلم ميكند. مورد زيادى وجود داشته است كه مثلاً خانم، يك دكتر، يا يك فاضله است و آقا، يك مرد بيسواد است؛ باز آن مرد در محيط خانواده، به اين زن ستم ميكند.(1)

ازدواجهاى تحميلى زودرس

من شنيده ام كه در همين استان(4) بعضى از پدران، فرزندان دختر خود را سنين زودرس اجبار به ازدواجهاى تحميلى ميكنند، اين درست عكس آن چيزى است كه اسلام خواسته و گفته است. اگر چنين چيزى راست باشد، اگر در اين استان يا بعضى استانهاى ديگر، پدرانى دختران كم سن خود را مجبور كنند و بدون رضايت آنها، آنها را شوهر بدهند، حركت در جهت تضعيف زن است حركت بر خلاف حقوق زن است، چيزى است كه قانون بايد با آن مقابله كند.(5)

انواع ظلمهاى فرهنگى به زنان

اگر چنانچه زن محيط امن و توأم با امنيّتى براى درس خواندن، براى كار كردن براى احياناً كسب درآمد، براى استراحت نداشته باشد، اين ظلم و ستمكارى است. هر كسى موجب اين ظلم بشود، بايد قانون و جامعه ى اسلامى با آن مقابله كند.

اگر چنانچه نگذارند زن به تحصيلات صحيح و به علم و معرفت دست پيدا كند، اين ظلم است. اگر شرايط طورى باشد كه زن فرصت پيدا نكند

ص: 60

سرگرم كردن زن به جلوه گرى؛ عامل انحطاط شخصيّت زن

در رژيم گذشته با اينكه جمع كثيرى از زنها، هم بيسواد بودند و هم از مسائل اجتماعى چيزى سرشان نميشد؛ يعنى نميگذاشتند چيزى سرشان بشود و هم به سرنوشت كشور بى علاقه بودند و اصلاً نميدانستند كه زن ميتواند در سرنوشت كشور دخالت داشته باشد، با وجود اينها از لحاظ ظاهر، شبه اروپايى و گاهى هم روى دست زنهاى غربى و اروپايى زده بودند و وقتى كسى نگاهشان ميكرد، خيال ميكرد كه اين زن الآن از يك كشور اروپايى و از يك محيط غربى وارد ايران شده است؛ امّا اگر با او دو كلمه صحبت ميكردى، ميديدى كه يك خانم بيسواد و يا كم سواد است! زن

ص: 61

محروميّت زن از معارف و فرهنگ عمومى و اختصاصى جامعه

مشكل زن در جامعه ى ما اين است كه از لحاظ روابطش با مرد و نيز از لحاظ برخوردارى اش از معارف و فرهنگ عمومى و اختصاصى جامعه دچار نوعى محروميّت است. زن مظلوم است در جامعه ى ما، اين يك حقيقتى است كه بايد براى آن يك فكرى كرد. من حالا قبل از آنى كه وارد اين قضيّه بشوم يك نكته اى را در كنار اين عرض كنم و آن اين است كه؛ وقتى ما ميگوييم زن در ايران و در جامعه ى ما مظلوم است، مبادا خيال كنيد كه زن در سطح جهان دچار اين مظلوميّت نيست، نه اين بشدّت اشتباه است. من ميگويم زن همين امروز در اواخر قرن بيستم و در حالى كه در اجتماعات دوش به دوش مرد، على الظاهر حركت ميكند، همين امروز در سطح جهان و در كشورهاى مترقّى و متمدّن دنيا زن مظلوم است.(2)

عقب ماندن زنان نسبت به مردان

دخترى كه مدرسه نرفته باشد، بيسواد ميماند. اين تقصير پدر و مادر است كه او را مدرسه نگذاشته اند. تقصير آن محيط و جامعه اى است كه به زن اجازه كار نميداده است. نتيجه اين شده كه قدرت تحليل در مسائل سياسى - اجتماعى قدرت ذهنى و خلاقيّت و فكرى مردها در جامعه ى ما در مجموع، بيشتر از زنان باشد، در حالى كه همانطور كه گفتم استعداد زن ايرانى مثل استعداد مرد ايرانى استعداد برتر است، يعنى از متوسّط جهانى بيشتر است.(2)

وضعيّت زنان جامعه ى زمان على (ع)

اگر عليّبن ابيطالب (عليه السّلام) اشاره اش به زن آن زمان باشد، باز هم شما شكّ داريد به اين. آيا زنى كه در آن زمان تازه از زير بار جاهليّت قبل از پيغمبر كمرش راست شد و بيرون آمده، واقعاً تربيّتش، فرهنگش، انديشه اش، رسايى انديشه اش، قوّت انديشه اش، به قدر مردها بوده، مطمئناً نبود. ممكن است شما در بين چهره هاى ارزنده ى زمان عليّبن ابيطالب چهره ى سه تا چهار تا زن را كه به نام مشخّصاً ميبينيد، در مقابل آن تعداد زياد مردان مؤمن، اين اهانت به زن نيست كه زن را مظلوم قرار داده اند و نگذاشته اند كه از لحاظ سطح معرفت آن پرواز لازم را بكند.(2)

محروميّت تحصيلى - اجتماعى زنان در طول تاريخ؛ دليل ناقص العقل خواندن آنها

اما آنى كه گفتند زن ناقص العقل است اين نخواستند بگويند كه زن خداى نكرده قوهّى ادراك ندارد، هرگز، بسيارى از زنان از بسيارى از مردان سطح شعور و دركشان به مراتب بالاتر است.

دو احتمال درباره ى اين هست كه يكى از اين دو احتمال را من اينجا ذكر ميكنم و آن اين است كه نظر اميرالمؤمنين در «النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُول خطبه(1)» به طبيعت زن نيست، بلكه به زنى است كه تحت تأثير فرهنگ ستم آلود تمام طول تاريخ كه نسبت به زنان اين فرهنگ هميشه توأم با ظلم و ستم بوده ناقص بار آمده، در زمان اميرالمؤمنين زن در همه ى جوامع بشرى، نه فقط در ميان عربها، مظلوم بود، نه ميگذاشتند درس بخواند، نه ميگذاشتند در اجتماع وارد بشود و در مسائل سياسى تبحّر پيدا كند.(2)

1-4 - نحوه ى احقاق حقوق زنان

هدف؛ رسيدن زن به كمال، نه رقابت با مردان

براى تلاش فرهنگى و حقوقى در راه رسيدن زن به نقطه ى مطلوب، از لحاظ اجتماعى و از لحاظ فردى دو گونه هدف ميشود تصوير كرد: يك هدف اين است كه ما براى رسيدن زن به كمال وجودى خود تلاش كنيم و مبارزه كنيم و بنويسيم و بگوييم. يعنى زن در جامعه، اوّلاً به حقّ انسانى و حقيقى خود برسد، ثانياً استعدادهاى او شكوفا بشود و رشد حقيقى و انسانى پيدا كند و در نهايت به تكامل انسانى نائل بشود؛ زن در جامعه بصورت انسان كامل در بيايد؛ انسانى كه ميتواند به پيشرفت بشريّت و جامعه ى خود كمك كند و در محدوده ى تواناييهاى خود، دنيا را به بهشت برين و زيبايى مبدّل كند.

يك نوع هدف ديگر اين است كه ما از اين گفتن و تلاش كردن و احياناً مبارزه كردن بخواهيم يك نوع حالت تخاصم و جدايى و رقابت خصمانه ميان دو جنس زن و مرد به وجود بياوريم و دنيايى بر اساس رقابت بسازيم؛ كأنّه در جامعه ى بشرى، مردان يك طرف قرار دارند، زنان هم در طرف ديگر قرار دارند، و اينها بر سر دستاوردى با هم نزاع ميكنند و زن ميخواهد در اين قسمت بر مرد غالب و فائق بشود! آيا هدف اين است؟

پس، دو ديدگاه در مورد هدف اين تلاش و اين حركت يا اگر تعبير كنيم اين نهضت ميتواند ترسيم بشود: هدف اوّل، هدف اسلامى است؛ هدف دوّم، هدف كوته بينانه است، كه در تلاشهايى كه در كشورهاى غربى ميشود، ما ردّ پاى هدف دوّم را بيشتر مشاهده ميكنيم.(1)

تلاش فرهنگى دلسوزانه ى هوشمندانه نه ساده لوحانه و عجولانه

شما هم بعنوان كسى كه ميخواهيد از حقوق زن دفاع كنيد، هدفتان را اين قرار ندهيد كه خانمها حتماً وزير بشوند. اين چيزى نيست.

مسأله ى ما اين است كه زن شأن انسانى خودش را در جامعه ى ما بايد هنوز پيدا كند. اصلاً مشكل ما اين است. اين را بايد حل كرد. به زن بايد

ص: 69

كار فرهنگى بزرگ به كمك احكام قرآنى براى رفع ستم از زنان

درباره ى مسأله ى زن، حقوق زن، رفع ستم از زنان و فراهم كردن زمينه هاى مناسب براى زنان كشورمان، لازم است كار فرهنگى بزرگى انجام گيرد. من امروز با اين نيّت اين بحث را ميكنم كه به ايجاد اين فضاى فرهنگى كمك شود. اگر فضاى فرهنگى جامعه در زمينه ى مسائل زن، شفاف شود و احكام اسلامى و نظرات قرآنى در اين زمينه روشن گردد، راه هموار خواهد شد، براى اينكه بانوان كشور ما بتوانند به آن نقطه اى كه براى يك زن، آرمانى و غايت مطلوب است، برسند. اگر چه بحث است، سخن است، گفتن است، امّا در واقع عمل است؛ زيرا اين گفتن، فضاى فرهنگى جامعه را شفاف خواهد كرد و ذهنها را روشن خواهد نمود.(1)

حقوق زن بعنوان پرورش دهنده ى انسانهاى والا

شما بايد زن را با چشم يك انسان والا نگاه كنيد؛ تا معلوم بشود كه تكامل و حقّ و آزادى او چيست؟ زن را بعنوان يك موجودى كه ميتواند مايه اى براى اصلاح جامعه يا پرورش انسانهاى والا بشود نگاه كنيد تا معلوم بشود كه زن كيست و آزادى او چگونه است. زن را به چشم آن عنصر اصلى تشكيل خانواده در نظر بگيريد. خانواده اگر چه از مرد و زن تشكيل ميشود و هر دو در تشكيل و موجوديّت خانواده مؤثّرند، امّا آسايش فضاى خانواده

ص: 72

استفاده ى خردمندانه از تجربه ى ديگران در مورد زنان

اگر ما امروز بخواهيم براى زنان كشورمان، يك حركت حقيقى و اساسى بكنيم، تا زنان بتوانند به وضع مطلوب خودشان برسند، بايد به احكام اسلامى نظر داشته باشيم و از آن الهام بگيريم. براى ما، روش را احكام اسلام معيّن ميكند. هر روش خردمندانه ى عقلايى را هم اسلام ميپسندد و قبول دارد. اگر تجربه اى در جايى باشد، مورد قبول است؛ امّا تقليد نه. استفاده ى خردمندانه از تجربيّات ديگران درست؛ امّا تقليد، غلط. لذا امروز كسانى كه براى حقوق زن و براى رشد و شكوفايى استعدادهاى زنان در كشور ما تلاش ميكنند - كه البتّه هم بايد اين تلاش انجام بگيرد - بايد بدانند چه هدفى را دنبال ميكنند و چه شعارهايى را بايد مطرح نمايند.(2)

توجّه به واقعيّتهاى آفرينش زن و مرد براى حلّ مشكلات

نظر اسلام درباره ى زن مبتنى بر واقعيّتهاى آفرينش زن و مرد و نيازهاى آنان براى رسيدن به اوج كمال انسانى است و ترديدى نيست كه با شناخت دقيق نظر اسلام و عمل صحيح به آن، بسيارى از مشكلات مرتفع خواهد شد، امّا افسوس كه بسيارى از مردم به سنّن، عادات و سوغات فرهنگهاى بيگانه بيشتر اهميّت ميدهند و راه غلط و اشتباه نيز ادامه مييابد. بنابراين تلاش و تبليغ و فعّاليّت بسيارى لازم است تا زن بتواند در جايگاه حقيقى خود قرار گيرد.(2)

انديشه ى شهيد مطّهرى؛ مستدلترين انديشه ى زمان خود در مورد زن

شما خواهرهاى معلّم كه مادران جسمى و روحى براى نسل آينده ى اين مملكت هستيد، تحقيقات و نظرات و بينشهاى مطّهرى را در زمينه ى مسائل مربوط به زن، رويش دقّت كنيد، ببينيد كه بينش اين انسان بزرگ، اين مغز متفكّر درباره ى زن چيه، درباره ى حجاب چيست؟ درباره ى پوشش زن چيست؟ درباره ى اختلاط زن و مرد چيست؟ مستدلترين و منطقيترين انديشه اى كه درباره ى زن، آن روز مطرح بود، انديشه ى مطهرى بود. البتّه نه اينكه راجع به زن ديگران آنهايى كه اهل مسائل اسلامى بودند درست فكر نميكردند، چرا، خيلى خوب فكر ميكردند، خوب استدلال ميكردند، توى كتابها هم هست، امّا آنى كه درست، نقطه هاى ضعفى را كه مورد استفاده ى طراحان سياسى استكبارى و استعمارى در دنيا و به تبع او در كشور ما قرار ميگرفت ميشناخت و در مقابل آن نقاط ضعف، فكر و انديشه و ايده مطرح ميكرد، مطّهرى بود.(1)

شناخت وظايف مشترك و اختصاصى زن و مرد؛ عامل رفع ظلم به زن

در تكاليف عمومى جامعه هم باز هيچ فرقى نيست؛ كار، علم، تلاش براى سازندگى جامعه، مجاهدت در راه خدا، انفاق به مال و جان، همبستگى و وحدت، هدايت، ارشاد، امر به معروف و نهى از منكر و بقيّه ى وظايف اسلامى هم باز يكسان است. پس در دو چيز، در دو مقوله ى زن و مرد صددرصد يكسانند، در يك چيز نايكسان و ناهمسان. آن دو چيزى كه صددرصد در آن يكسانند، اوّلاً: ارزشهاى انسانى و اسلامى است. ثانياً: وظايف عمومى انسان در يك جامعه ى اسلامى، وظايف عمومى انسان مسلمان. هيچ تفاوتى نيست، او هم بايد با ظلم بستيزد و به عدل كمك كند، اين هم بايد با ظلم بستيزد و به عدل كمك كند. او هم بايد به همنوع خودش كمك كند، اين هم بايد بكند. آن هم بايد براى اقامه ى دين و عدل تلاش كند، اين هم بايد بكند. او هم بايد دانش بياموزد اين هم بايد بياموزد. او هم بايد امر به معروف و نهى از منكر كند، اين هم بايد بكند. آن هم بايد زمينه را براى ايجاد خوبيها هموار كند اين هم بايد بكند در هيچ وظيفه ى عمومى اسلامى كه مال يك انسان مسلمان است بين اينها تفاوت نيست. در ارزشهاى اسلامى هم كه ديديم در ايمان، در تقوا، در قرب به خدا، در اخلاق حسنه و تقوا و چيزهايى از اين قبيل. در وظايف اختصاصى آنجايى كه زن و مرد وظايفشان ميتواند تغيير پيدا كند، يعنى دگرگون بشود، با يكديگر آنجا تفاوت دارند، براساس آن تفاوت هم تركيب آفرينش اينهاست. اينها را

ص: 76

روش محترمانه، مصلحت انديشانه و عاقلانه ى اسلام نسبت به زن

روش اسلام و نظام جمهورى اسلامى ايران نسبت به زن محترمانه، تكريم آميز، مصلحت انديشانه، عاقلانه و به نفع بشريّت است و آنچه كه غربيها در مورد زن اعمال ميكنند، ناقض حقوق انسانى زن است. غربيها با هوچيگرى و جنجال تلاش ميكنند ما را از ادامه ى راه بر حقّ خود باز دارند؛ امّا زنان مسلمان و باايمان و انقلابى ايران با عمل به احكام اسلام و وظايف اسلامى خود بر دهان تبليغاتچيهاى استكبار، خواهند كوبيد.(2)

آگاهى و عمل به حقوق اسلامى؛ مانع ظلم به زن در خانواده

انس با كتاب و آشنايى با معارف، موجب آگاهى زن از حقوقى است كه اسلام براى زنان مسلمان در خانواده قرار داده است و اگر بانوان ما راه مورد نظر اسلام را بپيمايند، يقيناً آن ستمى كه در طول تاريخ در جوامع مختلف بر زن رفته است، از بين خواهد رفت و اثرى از آن نخواهد ماند.(3)

بحث نكردن در مورد تمايزات مسلّم در فقه اسلامى

ما در اسلام قوانينى داريم كه تبعيض بين زن و مرد را مشاهده ميكنيم؛ مثل قانون ارث؛ «لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ اَلْأُنْثَيَيْنِ»(2) . ممكن است از نظر كسانى اين تبعيض مورد ترديد قرار گيرد. البتّه همه ى شما مطمئناً مؤمن و متدّين و پايبند احكاميد؛ امّا ميخواهم پيشنهاد كنم بياييد آن چيزهايى را كه در فقه مسلّم اسلامى و در ظواهر قرآن و حديث، بين زن و مرد تمايز قائل شده است، كنار بگذاريد و روى اينها بحث نكنيد؛ به خصوص آن چيزهايى كه در قرآن مورد تصريح است. البتّه اين به معناى آن نيست كه شما از حقّ زن دفاع نكنيد؛ بلكه به اين معناست كه احتمال بدهيد همين موارد، دفاع از حقّ زن است.(3)

امكان تغيير احكام با شيوه ى فقهى توسّط فقيه ماهر و مسلّط

نكته ى ديگر اين است كه ما در كشورمان شاهد هستيم كه بعضى از فعّالان زن و بعضى از مردها تلاش ميكنند براى هماهنگ شدن با كنوانسيونهاى جهانىِ مرتبط با زن، و با احكام اسلامى وَر بروند و بازى كنند و كم و زياد كنند؛ اين غلط است. من نميخواهم بگويم همه ى آنچه كه در فقه ما در مورد احكام مربوط به زنان مطرح شده است، حتماً سخن آخر است؛ نه، ممكن است با يك تحقيقى در يك زمينه اى كه بوسيله ى فقيه ماهر و مسلّطى انجام بگيرد، فلان حكم فقهى كه امروز در مورد زن وجود دارد، دچار تغيير شود؛ اين اشكالى ندارد؛ اين ممكن است و اتّفاق هم افتاده. در همين مسأله ى ارث زن از زمين و غير منقول - كه خانم اشاره كردند - نظر فقهى بعضى از بزرگان قديم و امروز نظر فقهى خود ما هم همين است كه آنچه منع از ميراث شده، عين قيمت آن زمين بلاشك حقّ همسر و زوجه است و ارث ميبرد؛ اشكالى هم ندارد. بنابراين در مسائل فقهى چنين چيزى امكان دارد كه ما بگوييم اين تغيير پيدا ميكند؛ ليكن آنچه كه بايد در زمينه ى مسائل فقهى انجام بگيرد، كار فقهى به وسيله ى فقيه ماهر و مسلّط به مبانى فقهى است؛ آن هم با نگاه به متد فقه، به شيوه ى استفاده ى فقاهتى؛ نه اينكه كسى برطبق ميل خودش، براى انطباق با آنها، براى اينكه خودش را هماهنگ كند با فلان معاهده ى جهانى، فلان كنوانسيون جهانى - كه فراهم آورندگانش با مردمى كه در اين سرزمين با مبانى اسلامى زندگى ميكنند و اعتقاد به مبانى اسلامى دارند، اصلاً از لحاظ مبانى فكرى متفاوتند - بيايد از گوشه ى احكام اسلامى بسايد و ببُرد؛ اين كاملًا غلط است؛ اصلاً قابل دفاع نيست. بدون ترديد آنچه كه در احكام اسلامى و در فقه اسلامى مطابق مصلحت آمده است، همينهاست، و همين درست است؛ كه با يك مداقّه و در بخشهاى مختلف، اين معلوم ميشود. خواهران عزيز، كسانى كه در زمينه ى مسائل زنان فعّالند و فكر ميكنند و كمبودهايى را ملاحظه ميكنند، راه علاج را اين نبينند كه ما در احكام فقهىِ اسلامى تصرّف كنيم؛ نه، احكام فقهىِ اسلامى آنجايى

ص: 80

لزوم جلوگيرى از ضعف و ستم زدگى زن در سطوح مختلف با تدوين قوانين و تحقق خلقيَات و آداب و سنن لازم

ما زنانى داريم كه ضعيفند و محرومند، زنانى داريم كه ستم زده و مظلومند؛ بايد جلوى اين مظلوميّتها را گرفت. قوانين مهمّى لازم است كه بايد وجود داشته باشد، خُلقيّات لازمى وجود دارد كه بايستى دنبال كرد كه تحقّق پيدا كند، آداب و سننى لازم است وجود داشته باشد كه زن در سطوح مختلفِ - من اينجا يادداشت كرده ام - معاشرتى، جنسى، خانوادگى، فرهنگى و فكرى دچار ستم زدگى نباشد؛ يعنى از مسائل كاملاً شخصى و خصوصى - يعنى مسائل جنسى - احتمال و امكان ستم زدگى زن و مظلوميّت زن وجود دارد، تا مسائل عموميتر مثل مسائل معاشرتى، مسائل خانوادگى؛ كه در مورد مسائل خانوادگى من اينجا يادداشت كرده ام: احترام در چشم شوهر، در چشم فرزند، در چشم پدر، در چشم برادر(2).

لزوم اصلاح بعضى قوانين

بعضى از قوانين در برخورد با زن و با مرد احتياج به اصلاح دارد. بايد كسانى كه اهل اين كارها هستند، مطالعه كنند، بررسى كنند و آن قوانين را درست كنند.(2)

روشهاى حلّ مشكلات بانوان مسلمان در خانواده

مهمترين مشكل بانوان، متأسّفانه مشكل درون خانواده و عائله است؛ آنجاست كه متأسّفانه در مواردى حرمت بانوى مسلمان، شأن و حقّ بانوى مسلمان ناديده گرفته ميشود! با استفاده از عواطف جوشان زنانه بانوى مسلمان، آنچه كه حقّ و شأن اوست، از او دريغ ميشود! اين را بايد اصلاح كرد؛ به اين بايد رسيدگى كرد.

من بارها گفته ام بخش مهمّى از اين كار، بر عهده ى قانونگذاران است. بخش مهم ديگرى به عهده ى خود زنان است. اوّلاً با تحصيلات، با كسب

ص: 83

برخورد قانونى و اخلاقى با متعدّيان به زن در خانواده

جامعه، هم از لحاظ قانونى، هم از لحاظ اخلاقى، بايد با كسانى كه تعدّى به زن را حقّ خودشان ميدانند، برخورد سخت بكند؛ قانون هم بايد در اين زمينه مجازاتهاى سختى را پيش بينى بكند كه باز همينجا من عرض بكنم، در كشورهاى غربى عليرغم اين همه شعارى كه ميدهند، هنوز نتوانسته اند اين را تأمين بكنند. يعنى در داخل خانواده ها زنانى كه از دست شوهرانشان كتك ميخورند، دخترانى كه از دست پدرانشان مجروح ميشوند و كتك ميخورند، فراوانند. آمارهاى تكان دهنده و وحشت آورى هم در اين زمينه وجود دارد؛ منتها در آنجا يك چيز ديگر هم هست، و آن قتل نفس است؛ راحت خون ميريزند، راحت ميكشند. كشتن، آن قبحى را كه در محيط اسلامى دارد، در آن محيطهايى كه از معارف الهى بويى نبرده اند، متأسّفانه ندارد. كشتن زنان، يكى از بليّه هاى بسيار زشت و نفرت انگيزى است كه در كشورهاى غربى - خصوصاً بعضى كشورها مثل امريكا - رايج است. اينها خوشبختانه در كشور ما به آن شدّت نيست و جز موارد استثنايى، چنين چيزهايى پيدا نميشود؛ امّا به هر حال هرگونه ستمى، هرگونه تعدّى جسمانى نسبت به زن، بايد با برخورد بسيار سختى مواجه بشود، تا در اين زمينه جامعه ى اسلامى ما به آن سطحى كه اسلام خواسته است، برسد.(2)

ص: 84

حلّ مسائل زن در خانواده؛ عامل فائق آمدن بر مسائل اجتماع

اگر زن داخل خانواده امنيّت روانى داشته باشد، امنيّت اخلاقى داشته باشد، آسايش داشته باشد، سَكَن داشته باشد، حقيقتاً شوهر براى او لباس محسوب شود - همچنان كه او لباس شوهر است - و همچنان كه قرآن خواسته، مودّت و رحمت بين اينها باشد، و اگر «لَهُنَّ مِثْلُ اَلَّذِي عَلَيْهِنَّ َ (1)»، در خانواده رعايت شود - اين چيزهايى كه اصول كلّى و اساسى است - آنگاه مشكلات بيرون خانواده براى زن قابل تحمّل خواهد شد؛ اصلاً بر اينها فائق مى آيد. اگر زن در آسايشگاه خود، در سنگر اصلى خود، بتواند مشكلات خودش را كاهش بدهد، بلاشك در عرصه ى اجتماع هم خواهد توانست.(2)

دفاع اخلاقى، قانونى و منطقى از زن

نكته ى ديگر كه بايد مورد توجّه باشد، دفاع اخلاقى و قانونى از زن، به خصوص در داخل خانواده است. دفاع قانونى با اصلاح قوانين همانطور كه گفته شد - و ايجاد قوانين لازم و دفاع اخلاقى با طرح اين مسأله و مواجهه با كسانى كه اين را درست نميفهمند و زن را در خانه مستخدم مورد ستم مرد بدون تمكّن از خودسازى معنوى تلقّى ميكنند و اينگونه هم عمل ميكنند. بايد با اين فكر با قوّت و شدّت مقابله بشود؛ البتّه به شكل كاملاً منطقى و عقلانى.(2)

لزوم پختگى در مبارزه با ستم تاريخى عليه زن

در طول زمان بر اثر جهالتها موضع هر يك(2) براى خود، مورد ملاحظه قرار نگرفته است؛ لذا مرد بخاطر اينكه قدرتمند و قوى بوده، زور گفته و ظلم كرده است، و زن يك ستم تاريخى دارد التفات ميكنيد قضيّه، قضيّه ى مبارزه با يك ستم تاريخى است؛ لذا اگر اين مبارزه با عجله، با خام نگرى، بدون تعمّق و بدون ملاحظه اينكه ميخواهيم چه كار بكنيم انجام بگيرد، بلاشك مبارزه را عقب خواهد انداخت، پيروزى اين مبارزه را عقب خواهد انداخت لذا بايد خيلى با پختگى، منتها دائم كار بشود.(3)

دورى از جلب نظر غربيها

اگر در كشور ما و جامعه ايرانى، كسانى نام زن و حقوق زن را از اين جهت بياورند كه مجلّات غربى، يا گزارشهاى غربى، يا سياسيون غربى، ايران اسلامى را متّهم كرده اند به اينكه به حقوق زن نميرسد، اين غلط است. با اين هدف نبايد وارد اين ميدان شد؛ چون به انحراف و اشتباه خواهد انجاميد. اگر ما با اين قصد، وارد اين ميدان دفاع از زن شويم كه از غربيها عقب نيفتيم، اشتباه خواهيم كرد. اگر به اين قصد وارد شويم كه آنها به ما نظر بد و منفى نداشته باشند، اشتباه خواهيم كرد. اگر با اين تصوّر و توهّم وارد اين ميدان شويم كه خيال كنيم آنها در اين زمينه راه صواب پيموده اند و راه درست را پيدا كرده اند، بشدّت اشتباه خواهيم كرد. با اين هدفها و با اين نيّتها وارد اين ميدان نبايد شد؛ چون مبتنى بر اشتباه است. متأسّفانه امروز من ميبينم بعضى از مقالاتى كه بعنوان دفاع از زن نوشته ميشود و بعضى از سخنانى كه بعنوان احقاق حقوق بانوان بر زبان جارى ميگردد، كاملاً از موضع انفعال است؛ چون غربيها اينطور گفته اند، چون اروپاييها اينگونه نوشته اند، چون به ما اينطور نسبت داده اند. اگر ما هم در مقام دفاع حرفى بزنيم و راهى را بپيماييم، اين كاملاً منحرف كننده و اغواكننده است. ما بايد ببينيم حقايقى كه در عالم وجود دارد كه بيشترينِ اين حقايق هم در تعاليم اسلامى نهفته است، چيست؟(2)

ص: 88

ضرورت زدودن گرايش به فرهنگ غربى در دفاع از حقوق زن

اگر همان نظر حقيقى و لبّ الباب نظر اسلام درباره ى زن فهميده و استخراج بشود، سزاوار است كه حقيقتاً برايش مبارزه و تلاش كند و شعارش را بدهد. من خواهش ميكنم در شعارهايى كه داده ميشود، آن چيزها را مطرح نكنيم. آن گرايش به فرهنگ غربى را مايه ى مبارزه ى خودتان قرار ندهيد. چرا كه اوّلاً ناموفّق است، چون مردم گوش نميكنند، خيليها هستندكه قبول ندارند، در جامعه، صاحبنظران و كسانى هستند كه ممكن است اين حرف را قبول نداشته باشند، آنها هم در مقابل قرار ميگيرند، آنها هم ميخواهند از حقوق زنان دفاع كنند. ثانياً به جاى اينكه همه با هم همدست بشوند و در جهت احقاق يك حقّ ضايع شده ى ديرين تلاش كنند، بنا ميكنند به مبارزه كردن با همديگر! آن جريان غلط هم به حال خودش جارى خواهد شد و به درد نميخورد. ثانياً مصلحت نيست، خداى متعال راضى نيست. انسان بايد كارى بكند كه خدا راضى باشد. غرض ما از اين مبارزه و از اين حكومت و از آنچه كه الآن داريم انجام ميدهيم، رضاى خداست؛ اگر خدا راضى نباشد، ميخواهيم هيچ چيز آن نباشد! انسان بايد خدا را راضى بكند. ما چهار صباح اينجا زندگى ميكنيم و نفس ميكشيم، بعد ميرسيم به جايى كه در آنجا، تنها و اوّل و آخر، رضاى خدا به درد انسان ميخورد. انسان بايد كارى كند كه خداى متعال را راضى كند. اين را هدف قرار بدهيد. در كارها و تلاشهاى خودتان قصد قربت كنيد. براى خدا كار كنيد. خدا هم كمك خواهد كرد. آن به اصطلاح شاخصه هاى فرهنگى غربى در مورد زن را وارد نكنيد.(1)

روش غلط غربيان و پيروانشان در دفاع از حقوق زن

آن كسانى كه درباره ى زن، در دنياى غرب فكر كردند و حرف زدند و بعضى از مقلّدين آنها در اينجا، متأسّفانه راه را عوضى رفته اند؛ براى اينكه بتوانند به گفته ى خودشان از حقوق زن دفاع كنند! آن حقوق را بد ميفهمند؛ نظر اسلام را بد تعبير ميكنند! و احياناً از روى جهالت به روشنترين تفكّر اسلامى انتقاد ميكنند.

مشكل زن در جوامعى كه زن مشكل دارد از جمله در جامعه ى خود ما كه متأسّفانه بانوان در ميان خانواده ها، دچار مشكلاتى هستند با مسائلى كه طرفداران به اصطلاح حقوق زن كارمندى، كارگرى و مشاغل زن مطرح ميكنند، برطرف نخواهد شد. آنچه كه مورد نياز جامعه ى زنان است، آن چيزى نيست كه امروز بعضى از قلم به دستان و بعضى از مناديان تفكّرات ضدّ اسلامى و غربى در ايران اسلامى بر زبان جارى ميكنند! آنها همان اشتباهى را تكرار ميكنند كه زنان ما را در دوران حكومت طاغوت، به لبه ى پرتگاه رساند. مشكلات بانوان كشور، از اين راهها برطرف نميشود.(2)

ص: 90

موفّق نبودن روشهاى دنياى متمدّن عليرغم بعضى ظواهر

ده ها سال است درباره ى حقوق زن در سطح جهان بحث و تبليغات و شعار و گاهى هم عمل مشاهده ميشود. البتّه بايد به ياد داشته باشيم كه جهان غرب خيلى دير به فكر احياى حقوق زنان افتاد. يعنى تا اوايل قرن بيستم، زنان در كشورهاى اروپايى از حقّ رأى، از حقّ مالكيّت و از بسيارى از حقوق اجتماعى محروم بودند. ولى به هرحال از حول و حوش سالهاى 1920 به بعد، اين حركت در دنيا اوج گرفت، سازمانهاى زنان به وجود آمد، سخنگويانى به نام زن سخن گفتند و كتابها و مقاله ها و مدافعات حقوقى بسيارى درباره ى زنان انجام شد. در اين ميان شخصيّتهاى برجسته اى از زنان؛ چه در صحنه ى سياست مانند بسيارى از نمايندگان پارلمانها و مديران بخشهاى گوناگون جامعه و احياناً وزرا و معدودى رؤساى كشورها كه از ميان زنان برجسته انتخاب شده بودند، اين تصوّر را و اين فكر را در جهان پديد آوردند؛ كه مسأله ى زن و مشكل زن حلّ شده. از سوى ديگر، حضور زن در همه ى بخشهاى گوناگون جامعه، همدوش مرد، در كنار مرد، با آزادى مرد و بدون هيچگونه حفاظى و حجابى و فاصله اى اين انديشه را باز هم تأييد كرد در ذهنيّت جهان امروز كه زن دوشادوش مرد همسان و همسنگ و همتراز مرد از برخورداريهاى زندگى برخوردار است. لذا امروز اگر اين سؤال را مطرح كنيم، كه آيا وضع زن در جهان، جهان متمدّن چگونه است؟ پاسخى كه در بدو امر به ذهن بسيارى از مردم - حتّى زنان - ميرسد پاسخى خوب و ستايش آميز و مثبت است. امّا در همين حال وقتى ما به اعماق جوامع گوناگون بشرى - كه در ضمن آنها جوامع مترّقى و متمدّن نيز هستند - مراجعه ميكنيم ميبينيم واقعيّت اينجور نيست.(1)

1-5 - نقش نهادها و سازمانها در ارتباط با زنان

لزوم كار عملى و تشكيل كار گروههاى تخصّصى درمورد مسائل زنان

براى اينكه مسائل مربوط به زن مورد اهتمام قرار بگيرد مصاحبه و اينها خيلى كارگشا نيست. يك مقدارى بنيانى تر بايد كار كرد؛ گروه هاى كار بايستى تشكيل بشود در سطوح مختلف، يك گروه كار در سطح بالا بايست تشكيل بشود كه اينها فهرست نسبتا جامعى از مسائل زن را طرح كنند، بعد هر فصلى را، هر بخشى را به يك گروه كار مستقل بسپارند و از اينها بخواهند كه علاج جويانه و گره گشايانه مسائل را بررسى كنند و روى آنها پاسخ بگذارند. حتّى يك سمينار هم كافى نيست. شايد سمينارهايى هم گذاشته شده درباره ى زن. سمينارها يعنى يك چند جلسه ى سخنرانى در حقيقت؛ سمينار به معناى واقعى خودش وجود ندارد. سمينار اين است

ص: 93

لزوم محاسبه و مشخّص كردن هدف در فعّاليّتهاى مربوط به زنان

اميدواريم خداوند كمك كند، توفيق دهد و ما و شما را هدايت فرمايد. ان شاءالله محصول كارهايتان را بطور صحيح و درست، در آينده ببينيم. البتّه

ص: 94

ايجاد سازمانهاى اسلامى زنان

تا آنجايى كه من اطّلاع دارم سازمان ويژه ى زنان بصورتى كاملاً صحيح و بهره ور وجود ندارد و چيزهايى هم كه وجود دارد فكر نميكنم كه براى اين منظور كافى باشد. لذا به خواهران پيشنهاد ميكنم كه در ايجاد سازمانهاى اسلامى زنان بكوشند تا بتوانند جوانب گوناگون حقوق و مسائل و مشكلات زن را بررسى و رسيدگى نمايد.(2)

تأمين حقوق مدنى و خانوادگى زن

همه جاى دنيا هميشه مرد خودش را طلبكار و مسلّط از زن، هميشه نه در يك برهه اى از تاريخ، هميشه هم نبوده. خودش را طلبكار دانسته يك مظلوميّت تاريخى اى دارد زن؛ يك مقدارى اين را بايد جبران كند، سازمانها راهش هم اوّل از همين تأمين اين حقوق مدنى و خانوادگى زن هست، و حقوق اجتماعى زن نگاه كنند خلأها را ببينند كه چيست، آنها را از طريق مجلس و دستگاههاى رسمى و دولتى و اينها جبران كنند. اين كار سازمانهاست. بيش از آنچه كه كار تربيّتى بخواهند كنند اين كار از اينها برمى آيد. و امّا آنى كه قبلاً سؤال كرديد كه راهش چيست؟ خب گاهى واقعاً برنامه ريزى است، بايد افراد وارد در امور تربيّتى و مسائل فرهنگى بنشينند، حسابى مسأله را مورد مطالعه قرار بدهند و برايش برنامه ريزى كنند. چيزى هم نيست كه بتوانم در دو كلمه بيان كنم.(1)

انگيزه ى تشكيل شوراى فرهنگى - اجتماعى زنان

جواب(2): مقدمات اين مصوّبه بحثهاى قابل توجّهى بود كه حالا جزئياتش من يادم نيست، لكن همه ى كسانى كه در زمينه ى مسائل فرهنگى در جامعه ى ما كار ميكنند، خوب احساس ميكنند كه در زمينه ى فرهنگى بايد كار فراوانى در مورد زنان و براى زنان انجام بگيرد... اگر ما بخواهيم زن ايرانى در حدّ شأن زن از نظر اسلام قرار بگيرد، بايد بر روى مسائل زن و در مورد زن كار زيادى انجام بدهيم. يك دستگاه ويژه اى براى اين لازم است؛ نميشود اين را به يك وزارت يا يك دستگاه مشترك سپرد.(3)

انجام سفرهاى خارجى حساب شده و با هدف

اميدواريم خداوند كمك كند، توفيق دهد، و ما و شما را هدايت فرمايد. ان شاءالله محصول كارهايتان را بطور صحيح و درست، در آينده ببينيم. البتّه سفرهاى خارجى هم كه گفتيد، خوب است؛ منتها بايد حساب شده باشد؛ يعنى هر جا كه ميخواهيد برويد، بايد محاسبه كنيد كارى كه آنجا ميخواهيد انجام گيرد و هدفى كه هست، مشخّص باشد و سعى كنيد به آن هدف برسيد. عنصرى را كه انتخاب ميكنيد، عنصرى باشد متناسب با آن مقصودى كه شما در آن سفر داريد. آن خانمها هم بيايند اينجا، و ببينند كه زنان ما با همين چادر مشكى و حجاب - كه آنها خيال ميكنند دست و پا گير است - چه كارهاى بزرگى را الحمدلله انجام ميدهند. اين، افتخار ماست. ان شاءالله كه اين افتخار، هميشه براى ما باقى بماند.(1)

سهم دستگاههاى اجرايى در تعليم زنان

بعضى از دستگاههاى اجرايى كه تناسبى با مسأله(2) دارند، ميتوانند سهيم باشند؛ مثلاً دانشگاه، وزارت ارشاد و وزارت آموزش و پرورش ميتوانند

ص: 100

نقش صددرصدى صدا و سيما در فرهنگسازى و تكريم زن با خصوصيّات اسلامى

براى پيشرفت آنچه كه در مورد زن ما عرض ميكنيم و از شماها ميشنويم و فكر ميشود، حتماً بايستى صداوسيما يك نقش صددرصدى ايفا كند. اين را اعتقاد داريم ما و سفارش ميكنيم، حتماً بايستى صدا و سيما يك نقش صددرصدى اى ايفا كند؛ ميتواند؛ صدا و سيما ميتواند آنچنان فرهنگسازى اى بكند كه زن مؤمن، فعّال، مجاهد فى سبيل الله، باحجاب، داراى خصوصيّات زن اسلامى، در جامعه محترم و مكرّم باشد؛ ديگران ميخواهند عكسش اتّفاق بيفتد. بعضى از برنامه هاى صداوسيما متأسّفانه در همان جهتِ خاصّ ديگران است؛ بايد عكسْ عمل بشود؛ يعنى واقعاً بايد صداوسيما صددرصد در خدمت اين فكر قرار بگيرد.(2)

ارائه ى نقش زن با گوهر عفّت و تأثير او در خانواده، جامعه و انقلاب

ما بايستى زن را، هم با حجاب نشان بدهيم، هم سرشار از ارزشهايى كه اسلام و انقلاب براى او در نظر گرفته است؛ يعنى نجابت و عفّت زن. مهمترين مسأله، آن گوهر عفّت زن، آن عنصر اصلى و ركن اساسى خانواده بودن، آن عضو اصلى و ركن اساسى فعّاليّتهاى جامعه بودن، آن تأثير زن در رشد جامعه و رشد مردان، آن تأثير زن در واقعيّتهاى گذشته ى ما - از قبيل انقلاب و جنگ و غيره - است.(1)

مخدوش كردن جايگاه زن بعنوان عنصر جنسى در فيلمها

فيلمهايى درست ميكنند كه ميبينيم سعى دارند يك عنصر جنسى از همين مقوله ى انحرافى، در آن حتماً گنجانده شود و جا بگيرد! اين انحراف

ص: 103

كمبود كار فرهنگى

من خوفم اين است كه شما جوانهايى كه حالا با يك شور و شوقى، با يك انگيزه اى و با يك فكر جوان زنده ى پرنشاطى مشغول اين كارها شديد، توى اين دعواها همين استعداد را هم صرف كنيد كه كى درستتر گفته، كى غلطتر گفته، كى نميدانم درست عمل كرده، كى بد عمل كرده، خودتان هم چى، بمانيد از وجودتان استفاده ى درست و حسابى نشود. من خواهش ميكنم كه شماها واقعاً يك جورى حركت بكنيد كه كار اصلى انجام بگيرد. ببينيد چى كم داريم ما، ما كار فرهنگى كم داريم.(2)

بركت كار فرهنگى عميق درباره ى مبانى اسلام نسبت به مادران ايثارگر

ميخواهيد كارتان با بركت باشد، ميخواهيد حقاً و حقيقتاً يك سهم وافرى را از بقا و دوام انقلاب بر دوش بگيريد كار فرهنگى عميق، خانمها را كتابخوان كنيد، خانمها را اهل مطالعه كنيد، برويد توى خانه هاى مردم، خانم شهيد مسأله اش فقط اين نيست كه شما برويد تسلّايش بدهيد، سر سلامتى اش بدهيد يا يك كمكى بهش بكنيد، اين نيست قضيّه، يا آن مادرى كه پسر قطع نخاعى اش افتاده رو دستش، بچّه ى 20 ساله را جوان 20 ساله را بايستى 30 سال 40 سال تا هر وقت كه عمر دارد اين خانم، اين مادر، بايد رو دست نگه دارد، زيرش را تميز كند، زخمش را ببندد، پذيرايى كند، اين مسأله اش با يك تسلّى دادن من و شما كه حلّ نميشود، با كمك مادّى مسأله ى اين حلّ نميشود، اين جراحتش در دل است، قلب او مجروح است او را چه جورى شما درست ميكنيد ها! اينجاست كه جاى فكر است بايد به او آن چنان منطقى، آن چنان بصيرتى ببخشيد كه او احساس كند كه اين جوان جانباز عطيّه ى الهى است براى او. آن مادرى كه پسرش رفته ميدان ديگر نيامده خيلى خوب ما تسلّايش ميدهيم او هم افتخار ميكند، لبخند هم ميزند، واقعاً هم افتخار ميكند. امّا تا وقتى ياد اين جوان در دل اوست اين

ص: 105

كمك به ايستادگى زنان در مقابل هجوم دشمن

متأسّفانه بعضى، حتّى لباسهايشان خارجى است. طى يك يا دو سال، يكى دوبار به اروپا ميروند يا كسى از كسانشان ميرود و چند دست لباس برايشان ميخرد و مى آورد. آنها هم همين لباسها را ميپوشند و در مجالس زنانه شركت ميكنند. اين، ترويج فرهنگ غرب است.

سياست، مقدّمه ى فرهنگ است؛ چون اگر مسأله ى فرهنگ حل شد، همه چيزشان تأمين ميشود. آن فرهنگ را برداريم و به شكل لباس و به شكل مظاهر گوناگون بياوريم اينجا؟! چرا؟

ما بايد در مقابل اين فرهنگ بايستيم. بحث لباس و مد و اين قبيل مسائل، از اين سنخ است. زنان ما احتياج دارند كه اين حرفها به آنها گفته

ص: 106

آمادگى نظامى زنان

همه ى جوانان، پيران، زنان و مردان اين كشور، براى دفاع از شرف و استقلال و اسلام و نظام جمهورى اسلامى آماده اند. هيچكس خيال نكند كه جنگ تمام شد؛ بسيج هم تمام شد، ابداً. مگر جنگ كه تمام ميشود، نيروهاى نظامى ارتش و سپاه هم تمام ميشوند؟ نه، به فرموده امام (ره) «مملكت اسلامى، همه اش نظامى است». زن و مرد بايد آمادگى نظامى داشته باشند و براى دفاع نظامى آموزش ببينند.(2)

ص: 107

رعايت جهات ارزشى تأمين كننده ى آينده ى زنان

نقش زنان در انقلاب، يك نقش تعيين كننده بود؛ در جنگ، يك نقش تعيين كننده بود؛ در دوران آينده هم نقششان ان شاءالله تعيين كننده خواهد بود؛ به شرطى كه ما اين جهات ارزشى را در زن رعايت كنيم. اينهاست كه تأمين كننده و تضمين كننده ى اين آينده است.(1)

كار متين و عميق و قابل عرضه و بدون شتابزدگى

اين جلسات هر كدام بذرى را در يك سرزمين مستعدى ميپاشد. آبيارى اين سرزمين به عهده ى عواملى است كه بعضى تا حالا تمهيد شده اند، بعضى هم در فكر هستيم كه - ان شاءالله - تمهيد بشوند. البتّه فضاى عمومى جامعه هم كمك ميكند تا ببالد. ما خيلى عجله هم نداريم. البتّه مايليم كارها سريع پيش برود - يعنى با تنبلى و عقب ماندگى و اينها هيچ موافق نيستيم - امّا شتابزدگى در كار نيست. ما نميخواهيم شتابزده كار كنيم؛ ميخواهيم كار، متين، عميق، ماندگار، قابل عرضه و قابل دفاع از آب دربيايد. ان شاءالله اين جلسات - هم اين جلسه، هم دو جلسه ى قبلى - اين نقش را ايفا خواهد كرد؛ من يك اطمينانى به اين معنا دارم.(1)

فصل دوّم زن در فرهنگ غرب

2-1 - جايگاه زن در فرهنگ غرب

بزرگترين حقّكشى؛ مطرح شدن زن براى انتفاع مرد

در مورد مسأله ى اوّل كه جايگاه زن در زندگى و در جامعه است - با هر تعبيرى كه ميخواهيد مطرح كنيد، ميشود از آن اسم برد - اشكال اينجاست كه يك نامعادله اى را بتدريج به وجود آورده اند؛ يك طرف ذينفع، يك طرف مورد انتفاع؛ بشريّت را اينجورى تقسيم كرده اند. طرفِ ذينفع مرد است، طرفِ مورد انتفاع عبارت است از زن. اين بطور آرام، با تدريج، با شيوه هاى گوناگون، با تبليغات مختلف، در طول دهها سال - كه شايد به صد سال، صد و پنجاه سال برسد، كه من دقيق نميتوانم بگويم و اين مسأله قابل تحقيق است در جوامع غربى در درجه ى اوّل، و بعد در جوامع ديگر جا افتاده شأن اجتماعى زن را اينجورى معرّفى كردند، اينجورى تعريف كردند: زن بعنوان يك موجودى كه مورد انتفاع مرد بايد قرار بگيرد. لذا در فرهنگ غربى اگر زن بخواهد در جامعه ى نمود پيدا كند، شخصيّت پيدا كند، حتماً بايد از جذابيّتهاى جنسىِ خودش چيزى را ارائه بدهد. حتّى در مجالس رسمى، نوع پوشش زن بايد جورى باشد كه براى طرف ذينفع و منتفع - يعنى طرف مرد - چشمنواز باشد. به نظر من بزرگترين ضربه، بزرگترين اهانت، بزرگترين حقّكشى كه در زمينه ى مسأله ى زن انجام گرفته، همين است. در محيط اجتماعى، فرهنگى شكل بگيرد كه زن بعنوان يك طرفِ مورد انتفاع،

ص: 114

محروميّت زنان از اخذ مدرك تحصيلى در گذشته ى نزديك غرب

در همين كشورهاى غربى تا چند سال قبل از اين نه خيلى زياد زنانى كه در مراكز آموزش عالى تحصيل ميكردند، حقّ نداشتند كه مدرك كتبى تحصيلات عالى خودشان را بگيرند! در همين اواخر در بعضى از كشورهاى غربى، از جمله در انگلستان، يكى از مطبوعات يكى از كشورهاى غربى كه نميخواهم از آن كشور و از آن مجلّه اسم بياورم، پيرزنى را معرّفى كرده بود كه در سال 1917 يعنى مثلاً هفتاد سال قبل در حدّ دكترا تحصيلات عاليّه كرده است؛ ليكن به او مدارك تحصيل نداده اند! بعد سؤال ميكند چرا مدرك تحصيل نداده اند؟ ميگويد كه چون تا سال 1947 در انگلستان به زنانى كه تحصيل ميكردند، مدرك تحصيلى نميدادند و گفتند كه زن نبايد مدرك تحصيلى بگيرد! اينها حالا آمده اند و در مقابل جمهورى اسلامى، مدّعى حقوق زن شده اند. در همان سالهايى كه چنين حقارتهايى در فرهنگ غربى

ص: 115

محروميّت زن از حقّ رأى و مالكيّت حقيقى در غرب

شما ملاحظه كنيد كه در دنياى غرب و همين كشورهاى اروپايى كه اين همه مدّعى دفاع از حقوق زنان هستند كه تقريباً همه اش هم دروغ است تا دهه هاى اوّل اين قرنى كه تمام شد، زنان نه فقط حقّ رأى نداشتند، نه فقط حقّ گفتن و انتخاب كردن نداشتند، حقّ مالكيّت هم نداشتند؛ يعنى زن مالك اموال موروثى خودش هم نبود، اموال او در اختيار شوهر بود!

عقب افتادگى غرب در به رسميّت شناختن حقوق سياسى زن

در فرهنگ غربى نسبت به زن ظلم و جفا شده. از اوايل قرن بيستم مسأله ى حقّ زن، حقّ سياسى زن، حقّ رأى زن، حقّ ورود در ميدانهاى اجتماعى و سياسى در دنياى غرب مطرح شده قبل از او مطرح نبوده، در سالهاى 1920 و 21 و 25 تا 30 و بعد از او بتدريج كشورهاى مختلف در دنيا چه در اروپا چه در امريكاى لاتين چه در سراسر جاهايى كه تحت تأثير فرهنگ غرب بودند بتدريج خانمها وارد ميدانهاى سياسى شدند، حقّ رأى پيدا كردند و مسائل ويژه ى مردان را آنها هم تا حدودى به دست آوردند قبلاً چنين چيزى نبوده و غرب كه در دادن حقّ انسانى زن به او اينقدر تأخير دارد يعنى قرنهاى متمادّى بعد از آنى كه اديان الهى و بهتر از همه اسلام شخصيّت كامل يك انسان را در حدّ اوجش و كمالش تا هر جا كه انسان بتواند پيش برود به زن داده مثل مرد؛ يعنى هيچ تفاوتى در شخصيّت انسانى بين زن و مرد قائل نبوده و هيچگونه امتيازى بين اينها نگذاشته. قرنها بعد از اين غرب تازه به فكر افتاده كه به زن حقّ ورود در ميدان سياست و حقّ اجتماعى رأى دادن و احياناً در دوره هاى بعد كانديدا شدن براى مسندهاى سياسى و اجتماعى به زن چنين حقّى را اعطا بكند. با اين تأخير غرب وارد

ص: 117

از نداشتن حقّ رأى و مالكيّت تا بى پناه و رها شدن در جامعه

خواهران من! دنياى غرب، زن را به ابتذال كشاند. تا شصت، هفتاد سال قبل از اين، در تمام اروپا و كشورهاى غربى، زن فقط در سيطره ى مرد يا مردِ خود و يا يك مرد ديگر مثل صاحب كارخانه و مزرعه ميتوانست باشد و هيچ حقّى از حقوق اصلى يك انسان در يك جامعه ى متمدّن را نداشت. حقّ رأى و حقّ مالكيّت و حقّ معامله نداشت. بعد آمدند زن را به ميدان كار و زندگى و فعّاليّت اجتماعى كشاندند؛ امّا در همان حال، تمام وسايل را براى لغزش زن فراهم كردند و او را در متن جامعه، رها و بى پناه گذاشتند.(2)

غربيها در زمينه ى شناخت طبيعت زن و چگونگى برخورد با جنس زن، دچار افراط و تفريط بوده اند.(3)

ظريفترين و مؤثّرترين نقش در سير بشريّت بسوى كمال

روز زن، يعنى نگاه درست و مبتنى بر منطق به زنان، كه نيمى از جمعيّت بشر را تشكيل ميدهند؛ آن هم نيمى كه اگر نگاه كاوشگر انسان بخواهد نقش آن را با نقشهاى ديگر مقايسه كند، خواهد ديد كه نقش اين نيم، حسّاسترين، ظريفترين، ماندگارترين و مؤثّرترين نقشها در حركت تاريخ انسان و در سير بشريّت به سوى كمال است. خدا زن را اينگونه آفريده. اگر

ص: 119

متهّم بودن غرب در برخورد ذليلانه با زن

من بارها به گويندگان و مبلّغين عرض كردم كه در مورد مسأله ى زن اين ما نيستيم كه بايد از موضع خودمان دفاع كنيم، اين فرهنگ منحط غرب است كه بايد از خودش دفاع كند. آنچه را كه ما براى زن عرضه ميكنيم، چيزى است كه هيچ انسان انديشمند و با انصافى نميتواند منكر بشود كه اين براى زن خوب است. ما زن را دعوت به عفّت، صميميّت، حجاب، عدم اختلاط و آميزش بى حدّ و مرز ميان زن و مرد، حفظ كرامت انسانى و آرايش نكردن در مقابل مردان بيگانه براى اينكه لذّت ببرند، دعوت ميكنيم. آيا اينها بد است؟ اين كرامت زن مسلمان است. آنها كه زن را تشويق ميكنند كه خود را جورى آرايش كند كه مردهاى كوچه و بازار به او نگاه كنند و غرايز شهوانى خودشان را ارضاء كنند، بايد از خودشان دفاع كنند كه چرا زن را تا اين حدّ پايين آوردند و تذليل كردند.(2)

مخالفت فرهنگ غرب با خويشتندارى جنسى

بايد مسائل ارزشى اسلام در جامعه ى ما احياء بشود. مثلاً مسأله ى حجاب، يك مسأله ى ارزشى است. مسأله ى حجاب، مسأله اى است كه اگرچه مقدّمه اى است براى چيزهاى بالاتر، امّا خود يك مسأله ى ارزشى است. ما كه روى حجاب اينقدر مقيّديم، بخاطر اين است كه حفظ حجاب به زن كمك ميكند تا بتواند به آن رتبه ى معنوى عالى خود برسد و دچار آن لغزشگاههاى بسيار لغزنده اى كه سر راهش قرار داده اند، نشود.

درست نقطه ى مقابل اين فرهنگ، همان فرهنگ رومى حاكم بر اروپاى امروز است كه با همه چيز كنار مى آيند الاّ دو، سه چيز كه يكى از آنها و شايد مهمترينش حفظ حالت حفاظ منضبط ميان دو جنس زن و مرد؛ و به عبارت ديگر خويشتندارى در مقابل چيزى است كه در غرب به آن آزادى جنسى گفته ميشود. آنها در مقابل اين اصل بشدّت سرسختند؛ لذا از نظر آنها كسى كه روى اين مسأله تكيه بكند مرتجع است. اگر در كشورى، زنان با يك حدودى از مردان مجزّا شدند، اين ميشود خلاف تمدّن! راست هم ميگويند؛ تمدّن آنها كه بر ويرانه هاى همان تمدّن رومى بنا شده، چيزى جز اين نيست؛ امّا اين از لحاظ ارزشى غلط است، عكسش درست است.(2)

هدف غرب؛ هرزه شدن و عرضه شدن زن

شما ميبينيد در غرب با حجاب تدريجاً بصورت علنى دارد مخالفت ميشود. عنوانى كه براى اين مخالفت ذكر ميكنند، اين است كه ميگويند حجاب نماد يك حركت مذهبى است؛ ما نميخواهيم در جوامع ما - كه جوامع لائيك هستند - نمادهاى مذهبى مطرح شوند. به نظر من اين دروغ است؛ بحث مذهب و غير مذهب نيست؛ بحثِ اين است كه سياست راهبردىِ اساسىِ بنيانى غرب بر عرضه شدن و هرزه شدن زن است و حجاب، مخالف آن است. حتّى اگر چنانچه حجاب ناشى از يك انگيزه و ايمان دينى هم نباشد، با آن مخالفت ميكنند؛ مشكل اساسى اين است.(2)

سلب آموزش و تحصيل زنان در غرب به جرم حجاب

اكنون امريكا و غرب مستكبر به اين جمعبندى رسيده اند كه كانون بيدارى و ايستادگى در برابر نقشه ى حاكميّت آنان بر همه ى جهان، كشورها و ملّتهاى مسلمان و بويژه در منطقه ى خاورميانه است، و اگر با ابزار اقتصادى و سياسى و تبليغاتى و سرانجام، نظامى نتوانند در چند سال آينده، نهضت بيدارى اسلامى را مهار و سركوب كنند، همه ى محاسبات آنان براى حاكميّت مطلق بر جهان و سيطره بر مهمترين منابع نفت و گاز كه تنها وسيله ى محرّكه ى ماشين صنعتى و برترى مادّى آنان بر همه ى بشريّت است، بهم خواهد ريخت، و كلان سرمايه داران غربى و صهيونيست كه بازيگر پشت صحنه ى همه ى دولتهاى مستكبرند، از اوج اقتدار تحميلى خود ساقط خواهند شد.

از آزادى و حقوق اقليّتها سخن ميگويند و حقّ آموزش و تحصيل را از دختران مسلمان به جرم پايبندى به حجاب اسلامى سلب ميكنند.(2)

هوچيگيريهاى غرب در مورد مسأله ى زن

در ايران باستانى زنهاى اعيان و اشراف و رؤسا همه باحجاب بودند؛ زنهاى افراد پايين و طبقات پست، نه، بى حجاب هم مى آمدند؛ مانعى هم نبود. اسلام آمد اين تبعيض را گذاشت كنار، گفت نخير، زن بايد باحجاب باشد؛ يعنى اين تكريم مال همه ى زنان است. اين است نظر اسلام. آنها حالا شده اند طلبكار، ما شده ايم بدهكار! آنها بدهكارند؛ آنها بايد بگويند چرا زن را مثل يك كالا وسيله ى شهوترانى قرار دادند. يك آمارى را همين ديروز براى من نقل كردند - آمار مال يك هفته قبل است - كه يك سوّم زنهاى دنيا از دست مردها كتك ميخورند! به نظر من اشك انسان در مى آيد؛ اين گريه آور است. و اين بيشتر در كشورهاى صنعتى است؛ در كشورهاى فرنگى است و ناشى از همان خشونتهاى جنسى و مطالبات خشن جنسى است كه مرد از زن دارد. اين هوچيگريهاى آنها در مورد زن است؛ آن وقت راجع به زن بحث ميكنند: شما حجاب را اجبارى كرديد. خود آنها بى حجابى را اجبارى ميكنند، دختر دانشجو را تو دانشگاه راه نميدهند، بخاطر اينكه روسرى دارد، آن وقت به ما ميگويند چرا شما حجاب را اجبارى كرديد! اين در جهت كرامت زن است، آن در جهت پرده درى و بى احترامى به زن است. و از اين قبيل مواردى هست كه اينها هوچيگريهاى غرب است(1).

نگاه غرب به زن؛ نگاه منحط، ناقص و گمراه كننده

امروز غربيها خجالت نميكشند و مسأله ى همجنس بازى را بعنوان يك ارزش مطرح ميكنند. انسانِ با كرامت، عرق شرم بر پيشانى اش مينشيند، امّا آنها خجالت نميكشند. نگاه غرب به زن، نگاهى است منحط، ناقص، گمراه كننده و غلط. نگاه اسلام به زن، نگاهى است عزّت بخش، كرامت بخش، رشدآفرين، استقلال دهنده ى به هويّت و شخصيّت زن؛ اين ادّعاى ماست. ما اين ادّعا را با محكمترين ادلّه ميتوانيم اثبات كنيم.(1)

تداوم ستم تاريخى به زن، درجوامع متمدّن

دهها سال است كه روى حقوق زن در دنيا شعار داده ميشود و از چندين سال پيش كه زنان در غرب حتّى از ساده ترين حقوق اجتماعى محروم بودند، تعداد زيادى سازمان مربوط به زنان ايجاد شد و بحثهاى زيادى در ارتباط با زن صورت گرفت و عدّه اى از زنان برجسته ى دنيا نيز در زمينه هاى سياسى - فرهنگى به درجات بالايى رسيدند كه اين فكر را در جهان پديد آورده است كه مسأله و مشكل زن، حلّ شده است و حضور زن در كنار مرد در بخشهاى گوناگون جامعه بدون هيچ حفاظ، اين انديشه را تأييد كرده است. امّا عليرغم اين تبليغات اگر ما به اعماق جوامع بشرى كه از جمله جوامع متمدّن نظاره بكنيم ميبينيم، واقعيّت اينطور نيست و زن امروز همچنان در زير بار ستم تحميلى تاريخ قرار دارد.(1)

سكوت مدّعيان حقوق بشر در قبال تعرّض به زنان در بوسنى

صربها و كرواتها اقوام مسلّحى هستند كه غارتهاى شديد و كشتار كردند، نسبت به مردم مسلمان و مظلوم بوسنى، به غارت اموال و نيز تعرّض به نواميس آنان پرداختند و اين در حالى است كه مدّعيان دفاع از حقوق بشر، حقوق زن، حقوق كودكان و حتّى مدعيان حتّى حمايت از حيوانات، تنها نظاره گر اين جنايات بودند و تنها كارى كه كردند با پوشش صلح طلبى، مانع از رسيدن اسلحه به مسلمانان تحت محاصره ى بوسنى شدند.(2)

ارتباطات مبتذل؛ عامل دورى زن از مسائل اخلاقى و صحنه هاى سياسى و فرهنگى

محتواى فرهنگ غربى مملو از اهانت به مقام زنان است. اكنون در بسيارى از مناطق دنيا مسأله ى ارتباطات زن و مرد بصورت مبتذل و سرگرم كننده درآمده و همين باعث دور شدن زن از مسائل اخلاقى و حضور فعّال در صحنه هاى سياسى و فرهنگى شده است و طبيعى است كه اسلام با چنين مسأله اى مخالف است.(1)

زنان جوان شكنجه گر؛ نشانه ى وحشيگرى تمدّن غرب

اينها توانسته اند با كمك ابزارهاى پيشرفته ى تبليغاتى و ارتباطاتى - با همين تلويزيون، با همين هنر، با همين هاليوود، با همين بازيهاى اينترنتى و رايانه اى، با همين ارتباطات سريع در دنيا - سر بشريّت را كلاه بگذارند. ادّعاى تمدّن ميكنند، امّا تمدّن ندارند؛ واقعاً وحشى محض هستند. قبلاً گفتم؛ خانم جوان مرتب منظمى وقتى در خيابان راه برود، ميگويند آزار او به مورچه هم نميرسد؛ امّا شما ناگهان اين خانم جوان را در زندان ابوغريب پيدا ميكنيد؛ با دست خودش مرد عراقى را شكنجه ميكند و قهقهه سر ميدهد و با خونسردى آدم ميكشد! يك وقت كسى عصبانى ميشود و آدم ميكشد؛ نه، اينها با خونسردى و در حال قهقهه آدم ميكشند و ادّعاى دموكراسى هم ميكنند! اينها با جبّارترين حكومتها، حكومتهاى كودتايى، حكومتهاى نظامى و حكومتهايى مثل حكومت محمدرضا پهلوى، در عين استبداد، چون در خدمت آنها و منافع آنها هستند، نه تنها مخالفت نميكنند، اصلاً از آنها حمايت هم ميكند.(1)

تلقّيهاى متناقض از شعار آزادى زن

ما وقتى به نام زن سخن ميگوييم و به دفاع از زن ميپردازيم، چه شعارهايى را مطرح ميسازيم، چه چيزى را مطالبه ميكنيم و براى چه چيزى تلاش مينماييم؟ اين هم خيلى مهم است. در اينجا هم روش اسلامى - يعنى آن چيزى كه از مباحث اسلامى درباره ى زن و تعاريف اسلامى و معارف اسلامى ميشود فهميد - با آن چيزى كه امروز در غرب وجود دارد، متفاوت است. آنچه در غرب با عنوان شعار وجود دارد، در درجه ى اوّل آزادى زن است. آزادى، معناى وسيعى را شامل ميشود؛ هم شامل آزادى از اسارت است، هم شامل آزادى از اخلاق است - چون اخلاق هم يك قيد و بند است - هم آزادى از نفوذ مبنى بر سوء استفاده ى كارفرمايى است كه زن را با مزد كمترى به كارگاه ميكشد و هم شامل آزادى از قوانينى است كه زن را در مقابل شوهر، متعهّد ميكند. آزادى، به همه ى اين معانى ميتواند باشد. كما اينكه در همين شعارهايى كه نسبت به زن وجود دارد، طيف وسيعى از اين مطالبات و درخواستها هست، كه بعضى با يكديگر بكلّى متناقضند. اين آزادى معنايش چيست؟ متأسّفانه در دنياى غرب، بيشتر متفاهم از اين آزادى، آزادى به معناى نادرست و مضر آن است يعنى آزادى از قيد و بندهاى خانوادگى، آزادى از نفوذ مطلق مرد، آزادى از حتّى قيد ازدواج و تشكيل خانواده و پرورش فرزندان در آنجايى كه هدف شهوانى زودگذرى در مقابل قرار بگيرد نه آزادى به معناى صحيح آن؛ لذا شما ميبينيد جزو حرفهايى كه در دنياى غرب زده ميشود، مسأله ى آزادى سقط جنين است كه اين نكته ى بسيار مهمّى است و با اينكه ظاهر ساده و كوچكى دارد؛ امّا باطن بسيار خطرناك و سهمگينى در اين سخن مضمر و مندرج است. اين، وسيله و شعار و مطالبه اى است كه در غرب غالباً مطرح ميشود؛ لذا ميگويند نهضت آزادى زنان. در نظام صحيح، در يك مطالبه ى صحيح و مبارزه ى صحيح، هدف نميتواند اين معناى وسيعى باشد كه يك بخش آن قطعاً مضرّ

ص: 130

مفهوم آزادى زن در غرب

وقتى كه در محيط غرب، آزادى زن گفته ميشود - با توجّه به فرهنگ غرب و برداشت غرب از مسأله ى زن - به هيچ وجه به معناى اين نيست كه زن آزاد باشد درس بخواند؛ يا زن آزاد باشد در فعّاليّت سياسى ورود پيدا كند؛ يا زن آزاد باشد براى اينكه بتواند با اموال خود كار كند. اصلاً مراد از آزادى زن اين نيست. آزادى زن، يعنى آزادى جنسى؛ آزادى بى بندوبارى؛ زن بتواند در آن چيزهايى كه منتهى به مسائل جنسى و شهوانى است، آزادانه رفتار كند و ديگران هم بتوانند با زن آزادانه برخورد كنند. مفهوم آزادى زن در غرب اين است. آنها ميگويند در ايران اسلامى، آزادى نيست. آرى؛ به اين معنا البتّه كه آزادى نيست.(2)

افزايش زن آزارى با جوشش شهوت جنسى در غرب

اساس فرهنگ غرب اين است كه زن را بعنوان يك كالا، بعنوان يك وسيله ى تمتع براى مرد در جامعه عرضه بكند. تشويق و تحريص بر عريان گرايى به اين جهت است. در غرب، زن آزارى در طول صد سال و دويست سال گذشته افزايش پيدا كرده است، كاهش پيدا نكرده است. آزادى جنسى و بى بند و بارى جنسى در غرب موجب نشده است كه ديگ شهوتِ بشرى كه غريزى و طبيعى است، از جوشش بيفتد. قبلاً اينجور تبليغ ميكردند، ميگفتند بگذاريد زن و مرد در جامعه روابط آزاد داشته باشند تا حرص شهوت جنسى كم بشود؛ عملاً معلوم شد كه قضيه بعكس است. هر چه آزادى روابط زن و مرد در جامعه بيشتر بشود، با وضعى كه به وجود آوردند، حرص شهوانى بشر بيشتر ميشود.(2)

ص: 132

الگوى اروپايى زن؛ ابزار التذاذ مرد

در الگوى اروپايى زن، مسأله اين نيست كه آنها ميخواهند زن عالم باشد، امّا اسلام نميخواهد زن عالم باشد؛ آنها ميخواهند زن در مناصب اجتماعى و صحنه ى اجتماعى باشد، ولى اسلام نميخواهد؛ قضيّه اين نيست اسلام زنان عالمه ى بزرگى پرورش داده است. اگر امروز هم در جامعه ى ما مشاهده كنيد، ميبينيد كه متخصّصان زن، دانشمندان زن، پزشكان زن، محقّقان زن و هنرمندان بزرگ زن كم نيستند؛ انسانهاى ارزش آفرين و صاحب فكر و مكتب در بين آنها هست. در صحنه ى سياسى و در قواى مجريّه و مقنّنه هم همينطور است. در همه ى بخشهاى كشور، حضور زنان، حضور فعّالى است. بين ما و آنها، بين تفكّر و ارزشگذارى اسلامى و غربى، بحث بر سر اينها نيست؛ بحث بر سر چيز ديگرى است. الگوى غربىِ امروزِ اروپايى، برخاسته و زاييده از الگوى باستانى رومى و يونانى آنهاست. آن روز هم اينطور بود كه زن وسيله اى براى تكيف و التذاذ مرد بود و همه چيز تحت الشّعاع اين بود، امروز هم اين را ميخواهند؛ حرف اصلى غربيها اين است.(1)

ظلم و تحقير زن در غرب به اسم آزادى

از من سؤال كردند كه شما در مقابل آنچه كه غربيها درباره ى مسأله ى زن در كشور ميگويند، چه دفاعى داريد؟ من گفتم: ما دفاع نداريم، ما هجوم داريم! ما در مسأله ى زن، از غرب طلبكاريم؛ ما مدّعى غربيم؛ آنها هستند كه دارند به زن ظلم ميكنند، زن را تحقير ميكنند، جايگاه زن را پايين مى آورند؛ به اسم آزادى، به اسم اشتغال، به اسم مسؤوليّت دادن، آنها را مورد فشارهاى روحى، روانى، عاطفى و اهانت شخصيّتى و شأنى قرار ميدهند؛ آنها بايد جواب بدهند.(2)

ص: 134

آزادى زن براى انتفاع و التذاذ مردان

آن روز كه اروپاييها تازه صنايع را به وجود آورده بودند (اوايل قرن نوزدهم) و سرمايه داران غربى و كارخانجات فراوان را اختراع كرده بودند، احتياج به نيروهاى كار ارزان، بى توقع و كم دردسر داشتند و لذا زمزمه آزادى زن را بلند كردند؛ براى اينكه زن را از داخل خانواده به داخل كارخانه ها بكشانند و بعنوان يك كارگر ارزان از او استفاده نموده و جيبهاى خودشان را پركنند و زن را از كرامت و منزلت خود بياندازند. امروز آنچه كه بعنوان آزادى زن در غرب مطرح است، دنباله ى همان داستان و ماجراست. لذا ظلمى كه به زن در فرهنگ غربى شد و برداشت غلطى كه از زن در آثار فرهنگ و ادبيّات غرب وجود دارد، در تمام دوران تاريخى بى سابقه است. در گذشته ى تاريخ هم به زن ظلم شده است؛ امّا اين ظلم عمومى و فراگير و همه گير مخصوص دوران اخير است و ناشى از تمدّن غرب است كه زن را بعنوان وسيله ى التذاذ مردان معرّفى كرده اند و اسمش را گذاشتند آزادى زن! در حالى كه در واقع آزادى مردان هرزه بود براى تمتّع از زن.(1)

نگاه ابزارى به زن؛ چشم نواز بودن براى مرد

هميشه به شكل غلطى در نظامهاى طاغوتى به زن نگاه شده؛ امروز در غرب هم همينجور است. حالا عدّه اى از زنان - مثل خيلى از مردان - در همين نظامهاى غربى، شخصيّتهاى برجسته و محترم و پاكيزه اى ممكن است در بيايند، ليكن نگاه عمومى به زن كه در فرهنگ غربى نهادينه شده، نگاه غلطى است؛ نگاه ابزارى است، نگاه اهانت آميز است. از نظر غرب، علّت اينكه شما نبايد توى چادر باشيد، نبايد حجاب داشته باشيد، اين نيست كه آزاد باشيد. شما داريد ميگوييد من با حجاب هم آزادى دارم. او چيز ديگرى مورد نظرش است؛ زن را براى نوازش چشم مرد، براى بهره ورى نامشروع مرد، ميخواهند به شكل خاصّى در جامعه ظاهر بشود. اين، بزرگترين اهانت به زن است؛ حالا ولو با چندين لفّاف تعارف آميز اين را بپوشانند و اسمهاى ديگرى رويش بگذارند.(2)

حرفهاى جذّاب بر مبناى جنس زن؛ وسيله ى التذاذ براى جنس مرد

آنهايى كه به حجاب و به جدايى مرز معاشرت زن و مرد بشدّت اعتراض ميكنند، يكى از مهمترين حرفهايشان اين است كه شما زن را محدود ميكنيد، نميگذاريد كه زيباييهاى خودش را در معرض ديد افراد قرار بدهد، زن زيباست ميخواهد زيبايى خودش را نشان بدهد، ميخواهد جاذبه هاى خودش را در منظر ديد افراد بگذارد. اين يك حرف پذيرفته شده در دنياست كه بايد زن جاذبه هاى خودش را در اختيار ديد مردان بگذارد، اين معنايش چيه؟ آيا اين معنايش اين نيست كه در اعماق ذات آن فرهنگ اروپايى همان برداشت قديمى و باستانى تمدّن رومى از زن مستتر است و وجود دارد؟ زن هنوز آن است، اسلام اينجا راه پيدا نكرده. در ديدگاه فرهنگ غربى با همه ى اين هياهويى كه راه مياندازند و با همه ى اين بوق و طبلى كه بر سر مسائل زن و حقوق زن زدند و ميزنند وقتى به اعماق بينش آنها شما مراجعه ميكنيد ميبينيد كه بله باز هم در عمق وجدان و احساس خودشان زن را بعنوان يك وسيله ى التذاذى براى مرد ميخواهند، نه زن را براى همسر خودش، جنس زن را براى جنس مرد و اين بزرگترين اهانت به زن است.(2)

وسيله ى التذاذ و شهوترانى؛ بزرگترين اهانت به زن

در مسأله ى زن هم موضع شما تدافعى نيست؛ تهاجمى است. آنها اعتراضشان به ما اين است كه چرا زنهايتان حجاب دارند؛ چرا حجاب اجبارى است. خود آنها هم بى حجابى را اجبارى كردند؛ اين به آن در! امّا مسأله ى آنها در قضيّه ى زن خيلى بيشتر از اين حرفهاست. زن در فرهنگ و دنياى غربى به ابتذال كشانده شده، تحقير شده و به او اهانت شده است. اينكه زن و مرد در پشت ميز ديپلماسى و كنار همديگر، شانه به شانه، بنشينند، جبران آن لطمه هايى را كه غربيها به زن وارد كرده اند، نميكند. از زن بعنوان يك وسيله ى التذاذ و شهوترانى استفاده كرده اند. آنها معتقدند كه زن بدون آرايش ارزش ندارد؛ بايد خودش را آرايش كند تا مردها او را بپسندند؛ اين بزرگترين اهانت به زن است. شما حرف داريد و در اين قضايا مدّعى هستيد.(2)

اهانت در شكل تكريم

بعضاً ديده ميشود كه زن در جامعه ى غربى به نحوى از انحاء تكريم ميشود. مثلاً وقتى ستاره هاى سينما، هنرپيشه ها و زنان زيباى مسابقات زيبايى را احترام ميكنند، اين، از آن نوع تكريم است. تكريم در مقام اهانت؛ اهانت به شكل تكريم، كه مثالهاى واضحى در زندگى خصوصى افراد دارد و انسان ميتواند آن را پيدا كند و بفهمد كه «اهانت در شكل تكريم» و «تكريم در شكل اهانت» يعنى چه. تكريم با معناى اهانت، يكى از مشكلات قضيّه است.(1)

تشويق به آرايش و تبرّج در مقابل مرد؛ نشانه ى مردسالارى غربى

يكى از نشانه هاى مردسالارى غربيها همين است كه زن را براى مرد ميخواهند؛ لذا ميگويند زن آرايش كند، تا مرد التذاذ ببرد! اين مردسالارى است، اين آزادى زن نيست؛ اين در حقيقت آزادى مرد است. ميخواهند مرد آزاد باشد، حتّى براى التذاذ بصرى، لذا زن را به كشف حجاب و آرايش و تبرّج در مقابل مرد تشويق ميكنند، البتّه اين خودخواهى را بسيارى از مردان در جوامعى كه از دين خدا بهره مند نبودند، از دورانهاى قديم هم داشتند، امروز هم دارند؛ غربيها هم مظهر اعلاى اين بودند.(2)

تنزّل زن در حدّ يك وسيله التذاذ با تحميل فرهنگ برهنگى

تمدّن غرب از يكسو زن را مانند بيشتر ادوار تاريخ، طرف ضعيف و مغلوب در مجموعه ى خانواده و جامعه دانسته و نگهداشته و از سوى ديگر با تحميل فرهنگ برهنگى، دست تطاول جنس مرد را به شخصيّت وى گشوده و با كمال تأسف او را در موارد زيادى در حدّ يك وسيله ى التذاذ تنزل داده است.(1)

حاصل سياست غرب؛ ابتلاء به همجنس گرايى وسوءاستفاده جنسى از زن

الآن مسأله ى همجنس گرايى در دنياى غرب يكى از ابتلائات است. البتّه به رو نمى آورند؛ امّا حقيقت قضيّه اين است كه امروز براى انديشمندان و آنها يكى از دردهاى بزرگ و غير قابل علاج شده است؛ چاره اى هم ندارند. آنطور حركت كردن، آنطور ادبيّات پرده درانه و عريان در زمينه ى مسائل جنسى و ارتباط زن و مردم را به ميان آوردن، آنطور جنس زن را - يعنى همان بخش زيبا و لطيف و مستور و در پرده ى وجود بشر را - براى شغل، براى تبليغات، براى كار، به ميدان كشاندن، از لبخند او، از زيباييهاى او، از جسم او، از چهره ى او براى ترويج فلان جنس بى ارزش و پست، براى به دست آوردن پول استفاده كردن، اين چيزها را هم دنبال خودش دارد؛ طبيعى است. اين كارها را دنياى غرب كرده، اين كارها را سياستهاى غربى كرده اند؛ مربوط به اديان هم نيست، مربوط به مسيحيّت و يهوديّت هم نيست؛ مربوط به سياستهاى جديدى است كه از حدود صد و پنجاه سال پيش - حالا دقيق نميتوانم عرض كنم - در دنيا رايج شده. شما ادبيّات كشورهاى اروپايى را در قرون هجده و نوزده و نگاهشان به زن را ببينيد؛ مطلقاً تفاوت دارد با آنچه كه در قرن بيستم و در نوشته ها و ادبيّات قرن بيستم، انسان ميبيند نسبت به زن، آنها پيگيرى كرده اند. آن روز نگاهشان، نگاه نجيبانه تر، شرم آلودتر و متناسبتر با طبيعت زن و مرد بود. معلوم ميشود اين كار سياسى حالا از طرف صهيونيستها بوده، از طرف دستگاههاى استعمارگر بوده؛ اينها احتياج به تحقيق و كار دارد. اين همينطور بتدريج روز به روز شدّت پيدا كرده تا به وضعى كه امروز ملاحظه ميكنيد، رسيده. بنابراين دنياى غرب بايد پاسخگو

ص: 143

ارتباط راحت زن و مرد در اجتماع؛ بزرگترين ضربه براى زن

يك چيزى در غرب هست كه اين چشمها را پر ميكند و آن اينكه در جامعه، زن و مرد از لحاظ رفتارهاى اجتماعى، با هم تفاوتى ندارند؛ يعنى همچنانكه در يك جلسه، مردى وارد ميشود، سلام عليكم و احوالپرسى ميكند و جزو جمعيّت ميشود! زن هم با همان راحتى وارد ميشود و جزو جمعيّت ميشود. يعنى هيچگونه تبعيضى در رفتارها از اين جهت، بين زن و مرد وجود ندارد. توجّه كرديد! اين، چشم همه را ميگيرد. انسان ميبيند يك وضع خوبى است؛ همه هم از اين وضع خوششان مى آيد. يعنى حتّى آن كسانى كه به دلايل منطقى با اين مخالفند، ميبينند چيز بدى نيست! در يك مجموعه، مثل دو بيگانه به هم نگاه نميكنند، مثل خواهر و برادر كه در خانه وارد ميشوند، با هم سلام و عليك دارند و زندگى ميكنند! زن و مرد در غرب، اينگونه با هم برخورد ميكنند. اين، يك نقطه ى مثبت، ولى سطحى و ظاهرى است؛ در كنار اين، نقاط منفى فراوانى وجود دارد.

كسى كه قطعاً به او ظلم ميشود، زن است؛ زيرا مردى كه همسر اين زن است، با زنهاى متعدّد ديگرى ارتباطات عاطفى و جنسى دارد. ارتباطات كاملاً خودمانى و صميمى دارد كه كمتر از آن را با عيال خودش ندارد! اين براى زن بزرگترين ضربه است.(2)

التذاذ از زن در جامعه؛ عامل تزلزل خانواده و بى حرمتى به زن

در غرب بنياد خانواده متزلزل است و روابط سرد، ميان زن و شوهر حكمفرماست و از سوى ديگر در سطح جامعه ى غربى نيز زن بعنوان يك شخصيّت مستقل بلكه بعنوان وسيله اى براى التذاذ مردان است و روال كلّى بر اين است كه زن در اين جوامع از هيچ تكريم ويژه اى برخوردار نيست و عرف فرهنگ غرب چنين چيزى را اقتضا ميكند.(2)

زن؛ قربانى تمدّن صنعتى غرب

اصلاً در دنياى صنعتى، وارد كردن زن در صحنه هاى اجتماعى تا حدود زيادى انگيزه هاى اقتصادى داشت. همينطور كه ميدانيد و اين در كتابها و

ص: 146

نداشتن حقّ مالكيّت زنان در غرب تا اوايل قرن بيستم

تا اوايل اين سده يعنى تا دهه هاى دوّم و سوّم همين قرن ميلادى در كشورهاى غربى، زنان مالكيّت به معناى حقيقى نداشتند! يعنى زنى كه شوهر ميكرد بدون اجازه شوهرش نميتوانست در ثروت خود تصرّف بكند. اين را با احكام اسلامى مقايسه كنيد كه زنان را مستقل ميداند. مگر شوهر حقّ دارد كه به زن بگويد تو در مال خودت اين كار را بكن، اين كار را نكن، اين تصرّف را بكن؟ در اسلام چنين حقّى به شوهر داده نشده است.(2)

غرب و ممنوعيّت حقّ تصرّف زنان در اموال خود

ما از دنياى غرب، كه آمدند زن بشرى را در طول دوره هاى گذشته تا امروز اينقدر مورد تحقير قرار دادند، طلبكاريم. شما ببينيد در اروپا و در كشورهاى غربى، تا اندكى پيش، زنان حقوق مالى مستقلى نداشتند. من يك وقت بدقت آمارش را استخراج كردم و در صحبتى ظاهراً در نماز جمعه ى چهار، پنج سال پيش از اين بود(2) آن را مطرح كردم. مثلاً تا اوايل قرن بيستم، با همه ى آن ادّعاهايى كه شده است، با آن كشف حجاب عجيب و غريبى كه در غرب روز به روز هم بيشتر شده، با آن اختلاط جنسى بى نهايت و بى مهار كه خيال ميكنند اين احترام كردن و ارزش دادن به زن است در عين حال زن غربى حقّ نداشته از ثروتى كه متعلّق به خودش بوده، آزادانه استفاده كند! در مقابل شوهر، مالك دارايى خودش نبوده است. يعنى زنى كه ازدواج ميكرد، ثروت و دارايى و ملكش متعلّق به شوهرش بود، خودش حقّ نداشت نسبت به آن تصرّفى بكند، تا اينكه بتدريج حقّ مالكيّت و حقّ كار، تا اوايل قرن بيستم به زنان داده شد. يعنى اين مسأله اى كه جزو اولى ترين حقوق بشرى است، از زن دريغ داشتند؛ امّا فشار و تكيه بيشتر را روى آن مسأله اى گذاشتند كه درست نقطه ى مقابل مسائل ارزشى واقعى است كه در اسلام به آن اهتمام شده است. اينكه ما حالا در باب حجاب اين همه تأكيد داريم، علّتش اين است.(3)

ص: 148

زن؛ وسيله ى سوداگرى سرمايه دارى غرب

موضوع زن در طول سالهاى متمادّى دستمايه اى شده است در دست سوداگران همه ى ارزشهاى انسان در دنيا و در رسانه هاى جمعى عالم. آن كسانى كه نه براى زن، نه براى جنس انسان، نه براى كرامتهاى انسانى، جز در محاسبه با پول ارزشى قائل نيستند، كه متأسّفانه در تمدّن كنونى مغرب نقش مهمّى را در همه ى عرصه ها ايفا ميكنند؛ مسأله ى زن را هم براى خودشان در ميدانهاى مختلف بصورت يك سرمايه، بصورت يك وسيله سودگراى درآوردند. روى آن بحث ميكنند، فرهنگسازى ميكنند، تبليغ ميكنند، ذهنهاى مرد و زن همه ى دنيا را بر سر دو راهى يك وسوسه و گمراهى بزرگ قرار ميدهند.(1)

2-4 - موقعيّت خانوادگى زن در فرهنگ غرب

عدم امنيّت جانى، اخلاقى و جنسى در خانواده

امريكاييها باورشان آمده كه رهبر بشريّتند! الآن در خيابانهاى نيويورك و واشنگتن و جاهاى ديگر، آدم معمولى نميتواند شب هنگام بدون اسلحه در خيابانها راه برود! امنيّتشان در اين حدّ است. امروز در آن كشور آفت زده ى معنوى، كودكان در خانه ها از دست پدرخوانده هايشان امنيّت جنسى ندارند! اخلاقشان در اين حدّ است. امروز زن آزارى و زير كتك كشتن زن، در هيچ جاى دنيا بقدر امريكا نيست. امروز جنايت در مورد كودكان - چه بصورت كشتن و چه بصورت جنايات و فجايع جنسى - در هيچ جا به اندازه ى امريكا نيست. بچّه هاى دوازده، سيزده ساله در خيابانهاى امريكا، اسلحه ميبندند، سيگار ميكشند و عرق ميخورند! آن وقت اينها ادّعا ميكنند كه ميخواهيم بر دنيا رهبرى كنيم! اين شرم آور نيست؟!(1)

آمار وحشت آور از خانواده هاى امريكايى

من آمارى را در يك مجلّه ى امريكايى يكى دو سال قبل خواندم؛ حقيقتاً آمار ستمهاى مرد در داخل خانواده ى امريكايى وحشت آور بود. البتّه ميدانيد امريكاييها از جهاتى، از لحاظ به اصطلاح رهايى و باز بودن، حتّى از اروپاييهاى سنّتى بهترند، از انگليس و فرانسه و اينها مقدارى باز و راحتتر هستند. همين حالت گشايشى كه در فرهنگ غربى مشاهده ميشود، در امريكا بيشتر از كشورهاى اروپايى است؛ در عين حال در آنجا به زن خانه، اهانت، ظلم و كتك، زياد است. در آن آمارى كه من ديدم، نوشته بود كه اين، آمار كسانى است كه جرأت كردند و آمدند شكايت كردند، و بسيارى هستند كه جرأت شكايت نميكنند!(2)

مظلوميّت زن درطول تاريخ

در طول تاريخ، هميشه زن مظلوم واقع شده. حتّى در آن جاهايى كه در آن تمدّنها و فرهنگهايى كه اعتقادشان اين بوده كه زن و مرد حقوق مساوى و برابرى دارند، كه اين تمدّن كنونى غرب ميراث بر همان افكار آنچنانى است. هم آنها بيخود ميگفتند و دروغ ميگفتند هم اينها دروغ ميگويند؛ در تمام اين دورانها به زن اهانت شده. هميشه زن كتك خورده، دشنام شنيده، از شوهر، از پدر، از برادر، بصورت يك چيز عادى و معمولى.(2)

مظلوميّت خانگى زن در دنياى بظاهر آزاد

البتّه در دنياى آزاد، آنجايى كه بظاهر آزاديهايى وجود دارد، هر چند كه اشكالاتى از ناحيه آزاديها به وجود آمده كه ناشى از دست پنهانى توطئه گران عليه عفّت و عصمت بشر است، امّا در آنجا نيز به حقوق زن ظلم ميشود. آنجا به خصوص در محيطهاى داخل خانواده و در آن اعماق جامعه، زن كاملاً مظلوم است. نگاه نكنيد به آنچه كه از چهره ى زن در تلويزيون و در تشكيلات دولتى ديده ميشود؛ در داخل جوامع باز هم زنان مظلوم هستند. الآن در جامعه ى امريكايى به آن مردى كه با همسر خود مهربان و خوب باشد شديداً احترام ميگذارند. اصلاً مسأله ى خانواده برايشان يك مسأله ى مهمّى است و اين ناشى از اين است كه از ناحيه ى بى احترامى به زنان ضربه خورده اند. و در آنجا اين ظلمها وجود دارد. امّا در مجموع وقتى نگاه ميكنيد، ميبينيد كه بخاطر اينكه اين نظامهاى على الظّاهر يك نظامهاى دور از استبداد جلوه داده بشوند، در موارد خاصّى يك مقدار فرصتهايى به زن داده ميشود. البتّه آن نظام، خود نظام ظالمانه اى است.(2)

در زندگيهاى خانوادگى و محدود و در برخوردها و روابط شخصى هم آنچنان كه ادّعا ميشود در محيطهاى غربى رعايت حال بانوان نميشود.(3)

آزادى بى قيد وشرط در ارتباط با نامحرم و اسارت شوهر

ما ميگوييم در معاشرت زن با مرد، بايد حدودى رعايت شود. امّا درعين حال كه اين حدود بايد رعايت شود، زن آزاد است. با پدرش كه برخورد كند، آزاد است. با شوهر، آزاد است. با برادر، آزاد است. يعنى هيچ مردى رابطه ى برترى، به معناى قوّه ى قاهره، نسبت به زن ندارد. نه شوهر، نه پدر، نه برادر. درعين حال، در معاشرتها، بين زن و مرد مرزى بايد وجود داشته باشد. امّا در آن فرهنگ، درست به عكس است. زن در معاشرتها، بى قيد و شرط، آزاد است. يعنى با نامحرم ميتواند در اتاق خلوتى ميگسارى كند. اين، از لحاظ عرف فرهنگ غربى اشكالى ندارد. امّا همين زن، برده ى شوهرش است و اگر شوهر اجازه ندهد كه او با پدرش حتّى، سلام و عليك كند، مجبور است تسليم او باشد. ببينيد! اين، درست نقطه ى مقابل نظر اسلام است.(2)

شوهر؛ مالك مال و جان زن

در فرهنگ اروپايى، وقتى زن با همه موجودى و املاك خود ازدواج ميكرد و به خانه ى شوهر ميرفت، نه فقط جسم او در اختيار شوهر قرار ميگرفت، بلكه تمام اموال و املاك و داراييهاى او هم كه از پدر و خانواده او به او رسيده بود، متعلّق به شوهر ميشد. اين چيزى است كه غربيها نميتوانند آن را انكار بكنند؛ اين در فرهنگ غربى بوده. در فرهنگ غربى، زن وقتى به خانه ى شوهر ميرفت، شوهر در واقع اختيار جان او را هم داشت. لذا شما در داستانهاى غربى و در اشعار اروپايى بسيار ميبيند كه شوهر بخاطر يك اختلاف اخلاقى، همسر خود را ميكشد و كسى هم او را ملامت نميكند! دختر در خانه ى پدر، حقّ هيچگونه گزينشى را نداشت.(2)

تغيير نام خانوادگى زن در خانه ى شوهر در فرهنگ غرب

امروز هم وقتى زنى با مردى ازدواج ميكند و به خانه ى شوهر ميرود، حتّى نام خانوادگى او عوض ميگردد و نام خانوادگى مرد ميشود. زن تا

ص: 157

تغيير نام به نام شوهر؛ ريشه در بى اعتنايى به شخصيّت زن

در ميان كشورهاى اروپايى، زن حقّ تصرّف در مال خود را نداشت. زنى كه ازدواج كرده بود، بطور طبيعى اختيار اموالش دست شوهرش بود. اين هم كه معمول شده است ميبينيد وقتى زن ازدواج ميكند، اسمش عوض ميشود - اسم زن، نام زن، هويّت زن كأنه عوض شد؛ نام فاميلى شوهر بطور طبيعى روى او مى آيد - اين رسم ما نيست؛ اين رسم آنهاست. اين همان در سايه نگه داشتن و بى اعتنايى كردن و ناچيز شمردن زن است. آنها براى اينكه زن بتواند در معلومات، در اكتشافات، در مسائل زندگى و حتّى در محيط خانواده، داراى شخصيّت و هويّتى باشد، چندان سينه چاك نميكنند. آزادى مورد نظر آنها اساسش آن است كه عرض شد.(2)

غربت خانواده در غرب بر اثر بى اعتنايى

يكى از مشكلات دنياى غرب كه بتدريج پايه هاى تمدّن غرب را مثل موريانه ميخورد و عليرغم پيشرفتهاى صنعتى و علمى اش مشرف به سقوط و هلاكت است - البتّه در بلندمدّت - همين قضيّه ى بى توجّهى به خانواده است. نتوانستند خانواده را حفظ كنند. در غرب، خانواده، غريب، مورد بى اعتنايى و تحقير شده است.(2)

يكى از گناهان كبيره ى تمدّن غرب نسبت به بشريّت، اين است كه ازدواج را در چشم مردم سبك كرد. تشكيل خانواده را كوچك كرد، مثل لباس كه عوض ميكنند.(3)

زندگيهاى قراردادى فاقد انس و گرمى خانوادگى

خانواده ها، آنجا گرم نيستند. خانواده اصلاً آنجا واقعيّت ندارد. يك مرد و زن با هم توى يك فضايى زندگى ميكنند امّا از هم جدايند. آن نشست و برخاستهاى خانوادگى، آن محبّتهاى خانوادگى، آن انسهاى فراوان به هم، اينكه مرد خودش را محتاج به زنش ببيند و زن خودش را محتاج به شوهرش ببيند، اينها ديگر نيست. دو نفرند بصورت قراردادى كه فقط در يك خانه اى زندگى ميكنند. اسمش هم هست كه با عشق شروع ميشود.(2)

تزلزل بنيان خانواده در غرب

امروز يكى از بزرگترين بلاهايى كه گريبان كشورهاى غربى را بشدّت گرفته و آنها را به وضعيّت نامطلوب شديدى دچار كرده، مسأله ى خانواده است. لذا هر مردى كه شعار خانواده بدهد، از نظر غربيها و به خصوص از نظر زنان در غرب، يك فرد مطلوب و يك مرد محبوب است. چرا؟ چون از تزلزل بنياد خانواده رنج ميبرند؛ بخاطر اينكه متأسّفانه غرب، خانواده؛ يعنى كانونى را كه براى مرد و زن و به خصوص براى زن محيط امن و آرامش است، از دست داده است. بسيارى از خانواده ها متلاشى شده اند. بسيارى از زنان تا آخر عمر تنها زندگى ميكنند. بسيارى از مردان، زن مورد علاقه و مورد نظر خود را نمى يابند و بسيارى از ازدواجها در اوّلين سالهاى پيدايش از بين ميرود.

خانواده ها آن ريشه ها و پايه هاى عميق را كه در كشورهاى ما وجود دارد، امروز كمتر در غرب دارند. آن خانواده اى كه پدربزرگ، مادربزرگ، نوه ها، خويشاوندان، پسرعموها، دخترعموها و ساير شعبش با هم باشند، هم را بشناسند و با هم ارتباط داشته باشند، امروز در غرب بسيار بسيار كمياب است. زن و شوهر هم با يكديگر صميميّت لازم را ندارند. اين بلايى است كه با كارهاى غلط، با حركت افراطى از آن طرف كه در مقابل افراطهاى قبلى انجام گرفت، بر جامعه ى بشرى نازل شد و بيشتر از همه بر سر زن غربى آمد.(1)

متلاشى شدن خانواده ها؛ مشكل بزرگ امروز دنياى غرب

فرهنگ غربى خانواده را متلاشى كرد. امروز يكى از مشكلات بزرگ دنياى غرب، متلاشى شدن خانواده هاست، افزايش فرزندان بيهويّت است. اينها گريبان غرب را خواهد گرفت. حوادث اجتماعى بمرور پيش مى آيد. غرب از همين نقطه سختترين ضربه ها را خواهد خورد و اين تمدّن مادّى پر زرق و برق از همين نقطه فرو خواهد ريخت.(2)

آزادى جنسى و بى عفّتى؛ عامل تزلزل بنيان خانواده

در دنياى غرب و به خصوص در امريكا و بعضى از كشورهاى اروپاى شمالى معروف است كه بنيان خانواده خيلى متزلزل است. چرا؟ علّت اين است كه در آنجاها آزادى جنسى و بى بند و بارى جنسى زيادتر است. وقتى بى عفّتى رايج شد، يعنى مرد و زن اين نياز غريزى را در جايى ديگر غير از خانواده، غير از كانون خانواده، تأمين كردند، اين كانون خانواده، در واقع يك چيز بى معناست: يك چيز تحميلى و تشريفاتى است. لذا از نظر عاطفى از هم جدا ميشوند. حالا ظاهراً جدايى بينشان نيست امّا به هم علاقه و دلبستگى ندارند.(2)

ص: 163

نابودى خانواده؛ دستاورد فساد غرب

زن غربى با ورود در منجلاب فساد، دستاوردش نابودى خانواده بود. اينجور نبود كه زن با برداشتن حجاب در ميدان علم يا در ميدان سياست يا در ميدان فعّاليّتهاى اجتماعى پيشرفت كند؛ همه ى اينها با حفظ حجاب و عفّت ممكن بود و ما در نظام اسلامى اين را تجربه كرديم.(1)

غرب؛ تشنه ى پيام مربوط به خانواده

من در يك سخنرانى در سازمان ملل حدود يك ساعت و اندى راجع به خانواده صحبت كردم. بعد به من اطّلاع دادند كه تلويزيونهاى امريكا با اصرارى كه در سانسور كردن و خراب كردن حرفهاى ما دارند، روى اين صحبتها تكيه كرده و آن را چند بار پخش كرده و تفسير هم گذاشته اند. فقط بخاطر گفتن يك كلمه درباره ى خانواده.

يعنى پيام متضمّن مسأله ى خانواده، امروز براى غرب يك پيامى است مثل آب خنك گوارا؛ چون كمبود آن را حس ميكنند.(2)

گسستگى اعضاى خانواده از هم

در غرب فرزندانى كه نميدانند پدر و مادرهايشان چه كسانى هستند، زيادند. زنان و مردانى كه باهم اسماً زن وشوهرند ولى سالهاى متمادى از همديگر هيچ اطّلاعى ندارند فراوانند، زنانى كه خاطرشان جمع باشد تا آخر عمرشان، تا دوران پيرى آنها، سايه ى اين مرد بر سرشان هست و با هم زندگى خواهند كرد، كمند. مردانى كه خاطرشان جمع باشد كه اين همسرشان كه مورد علاقه شان هم هست، فردا نميگذارد برود سراغ يك زندگى مستقل، كم هستند.(2)

فرو ريختن تمدّن غرب با جدايى زن از خانواده

دنيايى كه زن را از داخل خانواده جدا ميكند و با وعده هاى توهّم آميز بيرون ميكشد و او را در مقابل نگاه و حركت هرزه ى جامعه، بى پناه و بى دفاع ميكند و ميدان را براى تعرّض به حقوق او باز ميكند، هم زن را تضعيف ميكند، هم خانواده را نابود ميكند، هم نسلهاى آينده را به خطر مياندازد. هر تمدّن و هر فرهنگى كه اين منطق را داشته باشد، دارد فاجعه ايجاد ميكند؛ و اين امروز در دنيا اتّفاق افتاده است و روزبه روز هم دارد بيشتر ميشود. و به شما عرض كنم؛ اين از آن سيلهاى خطرناكى است كه آثار تخريبى آن در بلندمدّت ظاهر ميشود و بناى تمدّن غرب را در هم خواهد كوبيد و فرو خواهد ريخت. در كوتاه مدّت چيزى فهميده نميشود؛ اينها چيزهايى است كه صد ساله و دويست ساله خودش را نشان ميدهد؛ و نشانه هاى اين بحرانهاى اخلاقى در غرب الآن دارد بروز ميكند.(1)

زوال تمدّن غرب بخاطر قوانين ابلهانه ى جنسى

مشكلاتى كه امروز در غرب وجود دارد، اين قانونهاى ابلهانه و خباثت آميزى كه اينها در زمينه ى مسائل جنسى دارند ميگذرانند، اينها را به ته درّه دارد حركت ميدهد. اين انحطاط، قابل جلوگيرى هم نيست؛ اينها محكوم به سقوطند. تمدّن غربى چه بخواهد، چه نخواهد - ديگر قادر نيست جلوى اين سقوط را بگيرد. ترمز اين وسيله بريده است، جاده هم بشدّت لغزنده و سراشيب است. اينها گناه كردند آن وقتى كه ترمز را بريدند و آمدند خودشان را در لب اين پرتگاه قرار دادند؛ لذا محكوم به شكستند. زوال

ص: 168

ناديده گرفتن نقش مادرى و تضعيف نقش خانواده؛ خيانت بزرگ غرب به زنان

هرجا سخن از تضعيف خانواده است، نقش اين بخشِ مهم ناديده گرفته شده. هرجا سخن از بى اعتنايى به هنر مادرى و هنر تربيّت فرزند در آغوش پُر مهر و محبّت مادر است، اين نقش ناديده گرفته شده. دنياى غرب اين جرم بزرگ را دارد كه اين نقش را تضعيف كرده و در مواردى ناديده گرفته است. بخشى از بزرگىِ اين گناه به اين مربوط است كه اين حركت فاجعه آميز را با نام «حمايت از زن» انجام ميدهد؛ در حالى كه اين حمايت از زن نيست؛ اين خيانت به زن و خيانت به انسان است.(2)

انفعال در برابر گفتمان غربى مرد واره كردن زن

مردواره كردن زن؛ يعنى به دنبال اين بودند كه مشاغل گوناگونى كه با ساخت جسمى و عصبى و فكرى مرد سازگارتر است را بكشانند به سمت بانوان و زنان، و اين را يك افتخار براى زن و يك امتياز براى زن قرار بدهند. ما در مقابل اين دچار انفعال شديم، يعنى دوْر خورديم؛ ما هم نادانسته، ناخواسته، اين گفتمان را قبول كرديم. ميبينيد ما الان افتخار ميكنيم كه فلان تعداد زن، در فلان بخشهاى اجرايى كشور داريم. اشتباه نشود، از اينكه اين بانوان در اين مناصب اجرايى باشند من هيچ مشكلى ندارم؛ يعنى

ص: 170

فرهنگ برهنگى و فساد، مخالفت با فضايل و ارزشها

فرهنگ غرب، فرهنگ برنامه ريزى براى فساد انسان است، فرهنگ دشمنى و بغض با ارزشها و درخشندگيها و فضيلتهاى انسانى است. فرهنگى است كه همچون ابزار در اختيار خداوندان زور و زر و امپراطوران قدرت است. با اين فرهنگ، درصددند نسل بنى آدم را از همه فضايل انسانى

ص: 171

ترويج عدم واسطه و فاصله بين زن و مرد در معاشرتها

در غرب ارتباط بى بندوبار زن و مرد يك كار رايج است و عدم حجابى و واسطه و فاصله اى بين زن و مرد در معاشرتها، يك كار معمولى است. نميگوييم كه در كشورهاى غربى، همه مردان يا زنان فاسدند. نه، چنين ادّعايى نميكنيم، چنين تهمتى نميزنيم؛ واقعيّت هم ندارد. در ميان آنان، يقيناً مردان و زنان خوب و نجيب هم هستند؛ امّا آزادى جنسى در جوامع غربى حاكم است. اين، در آنجا يك فرهنگ است. در فرهنگ غربى، آزادى شهوات جنسى، يك امر مباح و مجاز و بى قيد و شرط است. بعضى از كشورهاى غربى، در اين قسمتها خيلى هم پيشرفته اند و زندگى خودشان را به شكلهاى شرم آورى درآورده اند و البتّه پشيمانند. اين چيزى است كه متفكّران و سياستمداران و برنامه ريزان و مديران كشورهاى غربى در آن گير كرده اند و واقعاً برايشان مشكل درست كرده است. غرب، اين فرهنگ و اين خصلت و خو و عادت را به تمام كشورهاى ديگر هم صادر كرد. در كشورهاى ديگر، چنين فسادى نبود. در كشورهاى اسلامى و حتّى كشورهاى غيراسلامى شرق هم چنين چيزى وجود نداشت؛ اين را غربيها وارد كردند.(2)

ص: 172

ترويج شهوات جنسى و آميزش بى رويّه ى زن و مرد؛ سلاح غرب براى تباهى كشورها

دشمنان ملّت ايران بيش از آنچه به توپ و تفنگ و اين چيزها احتياج داشته باشند، به اشاعه ى بنيانهاى فرهنگىِ فاسدساز نياز دارند. در خبرها خواندم كه يكى از مسؤولان يك مركز مهم سياسى در امريكا گفته به جاى انداختن بمب، دامنهاى كوتاه برايشان بفرستيد! راست ميگويد؛ اگر براى كشورى شهوات جنسى و آميزش بى رويّه ى زن و مرد و دختر و پسر را ترويج كردند و جوان را به راههايى كشاندند كه غريزه ى او هم بطور طبيعى متمايل به آن است، ديگر احتياج به استفاده ى از توپ و تفنگ عليه يك ملّت نيست. فساد، يك ملّت را به خودى خود ضايع و باطل ميكند و آينده ى او را تباه ميسازد. امروز خود امريكاييها از آينده ى خودشان دارند ميترسند؛ من اين را در بعضى از مقالاتِ روشن بينانشان ميبينم؛ مربوط به الآن هم نيست؛ شايد ده پانزده سال است كه اين پديده در امريكا پيدا شده. كسانى از صاحبنظرهاى اينها نسل امروز امريكا و رشد فساد در آن را ميبينند؛ رواج همجنس بازى، نابودى خانواده، كثرت كودكان خيابان خواب و رشد جنايت كودكان و نوجوانان را مشاهده ميكنند؛ ميدانند كه اين وضعيّت حتّى كشورى با تمدّن امريكايى را، با اين همه پيشرفت علمى و فناورى، در آينده اى نه چندان دور به زمين خواهد زد؛ لذا دارند هشدار ميدهند. از مدّتها پيش توصيه ى آنها اين بوده است - و حتّى به هاليوود و جاهاى ديگر هم فشار مى آورند - كه در تلويزيونها به جاى نمايش فيلمهاى شهوتناك و خشونت بار، فيلمهاى خانوادگى را نمايش بدهند، كه رمانهايش هم منتشر شده است. حتّى اسم نويسنده ها را هم ذكر كرده اند. البتّه حركت و مسير آنها در جهت فساد به نقطه اى رسيده كه قابل پيشگيرى نيست و نميتوانند جلوى اين فساد را بگيرند. ممكن است مختصرى به تأخير بيندازند، امّا نميتوانند جلويش را نميتوانند بگيرند. ليكن ما ميتوانيم؛ ما هنوز با آن سراشيبيهاى خطرناك خيلى فاصله داريم.(1)

ص: 173

به انحراف كشاندن و تشديد غرايز؛ سياست استعمار فرهنگى

غريزه هاى زنانگى اى كه مثل همه ى غرايز در جاى خود خوب است امّا استعمار فرهنگى و استعمار اخلاقى و تربيّتى خواسته از اين غرايز استفاده كند براى به تباهى كشاندن عالم و آدم، اين خودنماييهايى كه شما ميبينيد زنان در همه جاى دنيا ميكنند. اصلاً زن را با اين خاصيّت ميخواهند به دنيا نشان بدهند. البتّه اين خاصيّت در زن هست، اين غريزه در همه ى انسانها مخصوصاً در زنان، عيبى هم ندارد، جزئى از طبيعت اوست و براى يك چيز خوبى است، براى يك مقصود درستى است. مثل همه ى غرايزى كه در وجود انسانى هست، اصلش خوب است امّا به انحراف كشاندن آنها يا تشديد كردن آن غرايز چقدر مضرّ و آتش افروز است. اين غريزه هم همينجور است و دنيا روى اين انگشت گذاشت و طرّاحان سياستهاى تربيّتى اخلاقى و فرهنگ استعمارى روى اين كار كردند و از زن اين موجودى را كه شما در دنيا داريد ميبينيد و تا ديروز توى كشور خودمان هم ميديديد به وجود آوردند.(1)

نفوذ و رشد تعليمات غربى در بعضى خانواده ها

با ملّت ما هم قبل از سلطنت خاندان منفور پهلوى اين كار را شروع كرده بودند؛ ولى در جريان سلطنت آن رژيم منحوس، اين روند را شدّت بخشيدند. استعمار و استكبار در دوران سلطنت اين خانواده مزدور و دست نشانده، در اشاعه ى فرهنگ غربى در جامعه زياد كوشيدند و متأسّفانه موفّق هم شدند. امروز، اگر تمايلات برخى خانواده هاى ايرانى داخل كشور را به انجام آن آداب و اطوار و لباس و معاشرت ميبينيد، نتيجه ى تعليمات همان معلّمان رذل و خائن غربى است كه در طول دهها سال در اين كشور نفوذ و رشد يافته است. با اينكه انقلاب آمد و تحوّل عظيمى در فرهنگ و ذهنيّت مردم به وجود آورد، با اين حال، بسيارى از افرادى كه هنوز دلشان در هواى كيفيّت زندگى غربى است، متأسّفانه از مفاسد زندگى غربى كه لجن آلوده و فاسد است و در آن، هيچ يك از بنيانهاى اصيل بشرى همچون خانواده و شخصيّت انسانى زن و مرد سالم نميماند، اطّلاعى ندارند.(1)

فصل سوّم منزلت و جايگاه زن در انديشه ى اسلامى

3-1 - نگاه جامع و كامل اسلام به موضوع زن

نگاه اسلام؛ اوّل حيث انسانيّت بعد جنسيّت

نگاه اسلام به زن - به حيث جنس - يك نگاه فوق العاده متعالى است.

هم در مسأله ى خود زن، هم در مسأله ى خانواده، اسلام حرفهاى جالب، برجسته و مهم دارد. اوّلاً نگاه اسلام به جنسيّت، يك نگاه درجه ى دو است؛ نگاه اوّل و درجه ى يك، حيث انسانيّت است؛ كه در آن، جنسيّت اصلاً نقشى ندارد. خطاب، انسان است.

جنسيّت يك امر ثانوى است، يك امر عارضى است؛ در كاركردهاى زندگى معنا پيدا ميكند، در سير اصلى بشر هيچ تأثيرى ندارد و معنايى پيدا نميكند. حتّى كارهايشان با هم متفاوت است.(1)

نظريه پردازى در موضوع زن، بر مبناى آيات قرآن

در همين زمينه ى مسأله ى زن، اين همه منابع و تعاليم اسلامى در دسترس ماست؛ آيات كريمه ى قرآن؛ چه آياتى كه مستقيماً به اين مسأله ارتباط پيدا ميكند، و چه آياتى كه با كليّت خود، با عموم و اطلاقِ خود شامل اين مورد ميشود، در اختيار ماست؛ اينها را بايد تئوريزه كنيم؛ به شكل نظريه ها و مجموعه هاى قابل تشعّب، قابل استفاده و قابل استنتاج دربياوريم و در اختيار همه بگذاريم؛ هم در اختيار خودمان براى برنامه ريزى، هم در اختيار مخالفين، هم در اختيار استفساركنندگان؛ كه اشاره كردند و درست است. امروز در دنيا استفساركنندگان و سؤال كنندگان از نظرات جمهورى اسلامى - كه تجربه ى سى ساله اى را با خود دارد - زياد شده اند. البتّه شماها هم قاعدتاً اطّلاع داريد، ما هم از كلانش اطّلاع داريم؛ زياد مراجعه ميكنند، زياد ميپرسند، در موضوعات مختلف زياد ميخواهند بدانند، كه در جمهورى اسلامى چه چيزى وجود دارد. خب، اينها را بايد براى آنها فراهم كرد.(1)

محدوديّتهاى اسلامى؛ عامل رشد فكرى، علمى و عملى زنان

در نظام اسلامى محدوديّتى كه به وجود مى آيد، كه اين محدوديّت برطبق فطرت انسانىِ زنانه است؛ هم براى مردها محدوديّت است، به يك كيفيّتى؛ هم براى زنها به كيفيّت ديگرى محدوديّت است، كمك كننده به اين است كه نيروهاى آنها هرز نرود و حتّى المقدور در جهت درستى به كار بيفتد؛ كه آن وقت نتيجه اش ميشود رشد فكرى و علمى و عملى در جامعه ى زنان، كه امروز شاهدش هستيم.(3)

هويّت زن؛ چشمه جوشان عاطفه و صبر براى تربيّت انسان

زن با نقاط قوّت زنانه ى خود - كه خداى متعال در وجود او به وديعه گذاشته و مخصوص زن است - همراه با ايمان عميق، همراه با استقرار ناشى از اتّكا به خداوند، و همراه با عفّت و پاكدامنى - كه فضاى پيرامون او را نورانيّت ميبخشد - ميتواند در جامعه يك نقش استثنايىِ اين گونه ايفا كند؛ هيچ مردى قادر به ايفاى چنين نقشى نيست. مثل كوه استوارى از ايمان، در عين حال مثل چشمه ى جوشانى از عاطفه و محبّت و احساسات زنانه، تشنگان و محتاجان نوازش را از چشمه ى صبر و حوصله و عاطفه ى خود

ص: 183

حركت به سمت آرمانگرايى با ديد واقع بينانه نسبت به زن

اسلام نسبت به زن، مرد و همه خلايق، يك ديد واقع بينانه و متّكى بر فطرت و طبيعت و نيازهاى حقيقى دارد؛ يعنى از هيچكس بيش از تمكّنش و بيش از آن چيزى كه به او داده شده است، توقّعى ندارد. اصلاً بناى اسلام بر اين است؛ يك بناى واقعى و منطقى است. در دعاى سحرهاى جمعه، فقره اى است كه بيان ميكند: «وَ جَعَلَ مَا امْتَنَ بِهِ عَلَى عِبَادِهِ كِفَايَةً لِتَأْدِيَةِ حَقِّه» (2)؛ يعنى آن چيزى كه خداى متعال منت گذاشته است و به كسى داده، در حدّ كفايت است، براى اينكه حقوق الهى را ادا كند. اصلاً شناخت واقعيات هر كس، متناسب با همان توقعى است كه از او وجود دارد. پس، اسلام به نيازها و خواهشها و طبايع بشرى و غيربشرى اهتمام ورزيده، اصلاً به آنها نظر كرده و حكم الهى را داده است؛ امّا به معناى آن نيست كه آرمانى براى انسانها ندارد. ما محكوم و اسير زندان طبيعتيم و در چارچوب قوانين طبيعت حركت ميكنيم؛ امّا آيا در اين چارچوب كه ما حركت ميكنيم، هدفى در مقابل ما نگذاشته اند كه بگويند بايد به اين سمت حركت بكنيد؟ آرمانگرايى در اسلام و گرايش به سمت قلّه ها و اوجها و آرمانها، يك چيز قطعى و حتمى است. زن مثل مرد و مثل همه ى خلايق، بايد در اين سمت

ص: 184

اعطاى حقوق و شخصيّت كامل به زن در اسلام

ما در زمينه ى حقوق زن، نه تنها در مقابل فرهنگ غربى احساس خجلت و شرمندگى نميكنيم، بلكه نسبت به آن روح طلبكارانه داريم و معتقديم كه در فرهنگ غربى به زنان ظلم زيادى شده است. از سال 1920 به بعد در كشورهاى غربى بتدريج خانمها وارد صحنه ى اجتماع و سياست شدند و اين در حالى است كه 14 قرن پيش اسلام به زن حقوق و شخصيّت كاملى اعطا نموده و تفاوت و امتيازى بين مرد و زن قائل نشده است.(2)

حلّ مشكلات زنان با مواعظ و نمونه سازى پيام وحى

نارساييها زياد و مشكلات فراوان است؛ علاج چيست؟ علاج اين است كه ما سراغ راه حل الهى برويم و آن را پيدا كنيم؛ چون درباره ى مسأله ى زن ومرد، پيام وحى حاوى مسائل مهمّى است؛ برويم ببينيم وحى در اين باره چه ميگويد. وحى هم فقط به موعظه كردن بسنده نكرده، بلكه نمونه سازى كرده است. شما ببينيد وقتى كه خداى متعال ميخواهد براى انسانهاى مؤمن درطول تاريخ نبوّتها در قرآن مثالى بزند، ميفرمايد: «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ (1)» . در زمان موسى، اين همه مؤمن بودند، اين همه كسانى در راه ايمان تلاش و فداكارى كردند؛ امّا آن نمونه را اسم مى آورد. اين ناشى از چيست؟ آيا خداى متعال خواسته از زنان جانبدارى كند؛ يا نه، مسأله چيز ديگرى است؟ مسأله اين است كه اين زن در اوج حركت معنوى به جايى رسيده كه فقط او را ميشود مثال زد و لاغير. حالا اين قبل از فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است؛ اين قبل از مريم كبرى (سلام الله عليها) است؛ اين متعلّق به آن زمان است. زن فرعون، نه پيامبر است، نه پيامبرزاده است، نه همسر پيامبر است، نه در خانواده ى هيچ پيامبرى بوده است. تربيّت معنوى و رشد و بالندگى يك زن، او را به اينجا ميرساند. البتّه نقطه ى مقابلش هم هست؛ يعنى در فساد هم اتفّاقاً همين است. باز براى اينكه خداى متعال بدترين انسانها را مثال بزند، ميفرمايد: «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ(2)». باز هم دو را مثال ميزند كه بدترين انسانها بودند. زمان نوح و زمان لوط، اين همه كفّار بودند، بدها بودند، امّا قرآن آنها را مثال نميزند؛ زن نوح و زن لوط را مثال ميزند. اين عنايت به جنس زن و توجّه به اوجهاى گوناگون و حضيضهاى گوناگون زن، ناشى از چيست؟ شايد از اين جهت باشد كه قرآن ميخواهد به نگرش غلط مردم آن روز دنيا كه متأسّفانه امروز هم همان نگرش غلط باقى است؛ چه مردم جزيرة العرب كه

ص: 187

نظر اسلام مبتنى بر آفرينش زن و نيازهاى او براى رسيدن به كمال

در نظام اسلامى عليرغم بسيارى از كوتاهيها، در مراكزى كه مقيّدند از نظر اسلام پيروى كنند، بينش بسيار روشن و خوبى نسبت به زنان هست؛ بينش بسيار متعالى و نزديك به حقيقت، بلكه در مواردى عين حقيقت است. اگر به سنّتهاى غلط و عادات نادرست نگاه نكنيم، نظر اسلام - آنچه كه لبّ اسلام است - درباره ى زن، مانند نظر اسلام درباره ى مرد، مبتنى بر اعتنا به واقعيّتهايى است كه آفرينش زن و مرد و نيازهاى آنها ايجاب ميكند، تا بتوانند خود را به اوج كمال انسانى برسانند.(2)

اسلام و تحوّل در شخصيّت زن

اين مقدارى كه من صحبت كردم، خيلى خيلى كمتر از اين است كه بتواند آن چهره ى والا و عظيم الشأن و منوّر و فرشته صفت را ترسيم بكنيم. حالا اين زن محصول چيه؟ اين مال چه زمانى است؟ اين را درست برگرديد و بهش توجّه بكنيد. اين حوادث شصت سال بعد از هجرت اتّفاق افتاده؛ شصت، هفتاد سال بعد از ظهور اسلام. ظهور اسلام همزمان است با آن زمانى كه، با آن دورانى كه زن در نهايت انحطاط و بدبختى و فساد و ذلّت و ناتوانى غوطه ميخورده در همه جا، نه فقط در منطقه ى عرب نشين، در

ص: 189

ارزشگذارى اسلام در مورد زن

فرصت يادبود ولادت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) فرصت مغتنمى براى زنان مسلمان است تا هويّت زن مسلمان و ارزش والاى زنان در نظر اسلام و در پرتو نظام اسلامى مورد توجّه و مداقّه قرار بگيرد. اسلام در مقابل جاهليّتى كه به زن ظلم ميكرد، ايستادگى كرد؛ هم در ميدان معنويّت و

ص: 190

برخورد اسلام با سنّتهاى غلط نسبت به زنان

اسلام با سنّتهايى كه از قبل از اسلام باقى مانده است، دو جور رفتار ميكند؛ بعضى سنّتهاى غلط را بكلّى از بين ميبرد و آن سنّت را بكلّى نابود ميكند چون سنّت غلطى است مثل اينكه عربها قبل از اسلام، دختران خودشان را نگه نميداشتند يا بيشتر ملّتهاى غيرمسلمان جنس زن را تحقير و اهانت ميكردند! اسلام اين سنّت را بكلّى از بين برد؛ چون بكلّى غلط بود. اما اسلام بعضى از سنّتها را از بين نبرده است؛ كالبد سنّت را نگه داشته و محتوا و روح آن را عوض كرده است؛ مثل بسيارى از اعمال و مراسم حجّ.(2)

پاسخ دادن به برداشت غلط و مستمر در تاريخ بشريّت نسبت به جايگاه زن

اينجا، جاى سؤال است كه مرد هم بود، حالا يكى را از مرد و يكى را از زن مثال ميزد. نه، در همه ى قرآن، وقتى كه ميگويد: «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا»(2) يا «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا»(3) ، در هر دو مورد از زن مثال ميزند. آيا اين به معناى آن نيست كه ما بايد از ديدگاه اسلام، به برداشت غلط و متأسّفانه مستمر در تاريخ بشريّت نسبت به جايگاه زن پاسخى بدهيم؟ اسلام ميخواهد بايستد و اين برداشت و روش و فهم غلط از مسأله ى زن را - كه در طول تاريخ هم وجود داشته است - تصحيح كند.(4)

مقابله با نگاه انحرافى و تحقيرآميز نسبت به زن

من مكرّر در جمعهاى دانشجويى و در جمعهاى جوان گفتم كه در قضيّه ى زن، ما در مقابل ادّعاهاى غربيها دفاع نميكنيم، ما حمله ميكنيم و غرب بايد از خود در قضيّه ى زن دفاع كند، نه اسلام، براى اين است. اسلام برخلاف آنجورى كه هميشه در نظامهاى طاغوتى وجود داشته است كه با چشم ديگرى اصلاً به زن نگاه ميكردند، به زن شخصيّت ميدهد. در اسلام وقتى براى مؤمن نمونه ميخواهند مشخّص بكنند، نمونه ى زن معين ميكنند. «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ (2)» ؛ اين نفر اوّل، «وَ مَرْيَمَ اِبْنَتَ عِمْرٰانَ»(3) ، نفر دوّم؛ نمونه براى لِلَّذِينَ آمَنُوا ، دو زن. نمونه براى لِلَّذِينَ كَفَرُوا هم دو زن: «اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ كٰانَتٰا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبٰادِنٰا صٰالِحَيْنِ فَخٰانَتٰاهُمٰا(4)» . يعنى زن را نه فقط محور و عبرت و آئينه اى براى زنان، بلكه براى كلّ جامعه قرار ميدهد. ميشد يك مرد انتخاب بكنند. نه، اين در مقابله ى با آن نگاه انحرافى و غلطى است كه نسبت به زنان وجود داشته. اين نگاه، هميشه هم تحقيرآميز نبوده؛ امّا هميشه غلط بوده.(5)

ص: 193

كوبيدن انديشه هاى جاهلى با بالا كشيدن زن نسبت به مرد در قرآن

در سوره ى مباركه ى آل عمران، بعد از آن «ربّنا» ها ميگويد: «فَاسْتَجٰابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لاٰ أُضِيعُ عَمَلَ عٰامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثىٰ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ (1)» . مرد و زن هيچ تفاوتى ندارند. حتّى يك جا براى كوبيدن همين انديشه هاى جاهلى كه عرض كردم، زن را از مرد بالا ميكشد؛ كه يك چنين حالتى را جز در مورد اشخاص، انسان در قرآن ديگر پيدا نميكند: «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ»(2) . نمودار كفار، اين دو تا زنند: «اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ» . نه نمودار براى زنها؛ نه، براى زن و مرد. «كٰانَتٰا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبٰادِنٰا صٰالِحَيْنِ فَخٰانَتٰاهُمٰا(3)» تا آخر. «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ (4)» ؛ خداى متعال اينجا هم براى مؤمنين دو تا زن را اسم مى آورد. حالا شما ببينيد از اوّل تاريخ تا آخر دنيا، چه تعداد مؤمن، اعم از بزرگان، صلحا، اولياء، انبياء آمدند و رفتند. وقتى ميخواهد براى اينها يك نمودار، يك مجسمه، يك نماد معرّفى كند، دو تا زن را معرّفى ميكند: يكى «اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» - إِذْ قٰالَتْ رَبِّ اِبْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ (5).» تا آخر - دوّم «وَ مَرْيَمَ اِبْنَتَ عِمْرٰانَ اَلَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهٰا فَنَفَخْنٰا فِيهِ مِنْ رُوحِنٰا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِمٰاتِ رَبِّهٰا(6)» . اصلاً چيز عجيبى است.(7)

زنان؛ پيشگامان حركت معنوى انسان

در زمينه ى مسائل معنوى، زنان جزو پيشگامان حركت معنوى انسان به سوى پيشرفتها هستند. در قرآن وقتى ميخواهد براى انسانهاى مؤمن مثال بزند، ميفرمايد: «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ (2)» ؛ از يك زن مثال ميزند. آنجايى كه بحث ايمان و اسلام و صبر و صدق و مجاهدت در راه به دست آوردن ارزشهاى انسانى و اسلامى و معنوى است، ميفرمايد: «إِنَّ اَلْمُسْلِمِينَ وَ اَلْمُسْلِمٰاتِ وَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْمُؤْمِنٰاتِ وَ اَلْقٰانِتِينَ وَ اَلْقٰانِتٰاتِ وَ اَلصّٰادِقِينَ وَ اَلصّٰادِقٰاتِ وَ اَلصّٰابِرِينَ (3)» . در اين آيه ده عنوان براى ارزشهاى معنوى ذكر ميشود؛ اسلام، ايمان، قنوت، صدق، صبر، خشوع و ديگر چيزها. زن و مرد در اين ميدان، دوش به دوش حركت ميكنند و پيش ميروند؛ هر دو را ذكر ميكند. اين بتِ مردگرايى را كه در جاهليّتها هميشه بوسيله مردان و حتّى بوسيله ى زنان پرستيده ميشد، اسلام در اين آيات ميشكند. در ميدان مسائل سياسى و اجتماعى، بيعت زن را يك امر لازم و يك مسأله ى زنده معرّفى ميكند. شما ملاحظه كنيد كه در دنياى غرب و همين كشورهاى اروپايى كه اين همه مدّعى دفاع از حقوق زنان هستند - كه تقريباً همه اش هم دروغ است - تا دهه هاى اوّل اين قرنى كه تمام شد، زنان نه فقط حقّ رأى نداشتند، نه فقط حقّ گفتن و انتخاب كردن نداشتند، حقّ مالكيّت هم نداشتند. يعنى زن مالك اموال موروثى خودش هم نبود؛ اموال او در اختيار شوهر بود! در اسلام بيعت زن، مالكيّت زن، حضور زن در اين عرصه هاى اساسى سياسى و اجتماعى، تثبيت شده است: «إِذٰا جٰاءَكَ اَلْمُؤْمِنٰاتُ يُبٰايِعْنَكَ

ص: 195

اسلام؛ پيشگام در دفاع از حقوق زن

متفكّرين مسلمان در قرن اخير، در دهه هاى اخير به خصوص چه در ايران چه در جاى ديگر، وظيفه ى خودشان دانستند كه از زن دفاع كنند، حقيقت زن، شخصيّت زن، استعدادهاى نهانى موجود در زن، چه آنهايى كه با مرد در آن استعدادها شريك است، چه آن استعدادهايى كه او دارد و مرد ندارد، نسبت به اين چيزها زنها را آشنا كنند و از حقوق زن دفاع كنند. البتّه ميدانيد كه اسلام، پيشگام در اين دفاع بود و آن كسانى كه صحبت كردند درباره ى زن انديشيدند و گفتند، آنها از اسلام آموختند كه اسلام به آنها ياد داد كه در وجود زن، چه گوهرهايى نهفته است. اينها حرف بود، حرفهايى كه درباره ى زن، متفكّرين اسلامى قبل از انقلاب گفتند، بعد از انقلاب هم بارها و بارها چه وجود مبارك امام و چه كسانى كه در اين زمينه ها سخن گفته اند درباره ى زن حرفهاى زيادى زدند.(3)

پيامبر اسلام (ص) و حقوق انسانى زنان

در دوران حكومت اسلامى، زنى در مدينه به ديدن پيامبر آمد. اصحاب ديدند كه رسول اكرم (صلّى الله عليه وآله) نسبت به اين زن خيلى اظهار محبّت كرد و احوال خود و خانواده اش را پرسيد و با كمال صميميّت و محبّت با او رفتار كرد. بعد كه آن زن رفت، پيامبر (صلّى الله عليه وآله) براى رفع تعجّب اصحاب فرمودند كه اين زن در زمان خديجه (دوران اختناق و شدّت در مكّه) به منزل ما رفت و آمد ميكرد. لابد در زمانى كه همه، ياران پيامبر را محاصره كرده بودند و خدمت حضرت خديجه (سلام الله عليها) همسر مكرّم پيامبر نمى آمدند، اين خانم آن وقت با خديجه رفت و آمد ميكرده است. در روايت هم ندارد كه اين زن مسلمان شده بود، نه، احتمالاً اين زن هنوز هم مسلمان نبود، امّا به صرف اينكه در گذشته چنين خصوصيّتى داشته و چنان صميميّت و محبّتى را ابراز ميكرده است، پيامبر اكرم (صلّى الله عليه وآله) سالها بعد از آن، اين حقّشناسى را رعايت ميكردند.(2)

پرهيز از سطحى نگرى به احكام اسلامى در مورد زنان

بياييد آن چيزهايى را كه در فقه مسلّم اسلامى و در ظواهر قرآن و حديث، بين زن و مرد تمايز قائل شده است، كنار بگذاريد و روى اينها بحث نكنيد؛ بخصوص آن چيزهايى كه در قرآن مورد تصريح است. البتّه اين به معناى آن نيست كه شما از حقّ زن دفاع نكنيد؛ بلكه به اين معناست كه احتمال بدهيد همين موارد، دفاع از حقّ زن است، برداشتها مختلف است. الآن ملاحظه ميكنيد كه اين خانم درباره ى طلاق ديدگاهى را درست نقطه ى مقابل ديدگاه رايج مطرح ميكنند؛ در صوتى كه تا الآن بحث بر سر اين بوده است كه ما جلوى طلاق را بگيريم؛ الآن همه ى دنيا هم همين را ميگويند.

در صورتى كه ايشان ميگويند ما بياييم بگوييم طلاق در شرايطى خيلى هم خوب است؛ براى خاطر اينكه گاهى اوقات طلاق در زندگى وجود دارد؛ در حالى كه ظاهراً صيغه ى طلاق جارى نشده است. من ميگويم شما از كجا ميدانيد كه در مسأله ى ارث - كه ممكن است به نظر بعضى برسد كه به زن ظلم ميشود - ديدگاه مترقّى و فكور و عميقى پيدا نشود كه نشان بدهد اتّفاقاً اين هيچ ظلم نيست؛ يا همينطور در قضيّه ى طلاق و قصاص و قضاياى ديگرى كه وجود دارد؟ بالاخره قرآن است، سخن خداست، حكمت الهى است، حكمت نبوى است؛ شوخى كه نيست. نميشود به آسانى گفت كه ما اينطور ميفهميم؛ نه پشت اين آيات، حكمتهايى وجود دارد. گفت: «چو بشنوى سخن اهل دل مگو كه خطاست». حالا اهل دل كجا، خالق دل كجا؟ بنابراين نميشود گفت من اينطور ميفهمم؛ نه. اين را كنار بگذاريد و به مسائل ديگر بپردازيد.(2)

ص: 199

حقّ مالكيّت زن با وجود عدم رضايت شوهر و پدر

اروپايى كه امروز ادّعا ميشود زن در آنجا آزاد است، تا نيم قرن پيش در همين اروپا، به زن اجازه داده نميشد كه در مال شخصى خودش تصرّف كند.

در اسلام، زن مالك ثروت خود است. شوهرش راضى باشد يا نباشد؛ پدرش راضى باشد، يا راضى نباشد، فرقى نميكند، او ميتواند ثروت و مال و اندوخته ى خود را مصرف كند و ربطى به كس ديگرى ندارد. نظر اسلام، اين است.(1)

عدم تفاوت زن ومرد در تقرّب الى الله و كمالات

امّا در زمينه ى مسائل اصلى انسان - كه مربوط به انسان است - زن و مرد هيچ فرقى ندارند. خب، شما ببينيد در تقرب الى الله، يك زنى مثل حضرت زهرا، مثل حضرت زينب، مثل حضرت مريم هستند؛ رتبه شان، رتبه هاى فوق تصوّر امثال ماهاست. در آيه ى شريفه ى سوره ى احزاب، زن و مرد هيچ فرقى با هم ندارند؛ شايد اصلاً اين هم بخاطر همين است كه خواستند آن تصوّرات جاهلى مربوط به زن را بكوبند: «إِنَّ اَلْمُسْلِمِينَ وَ اَلْمُسْلِمٰاتِ وَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْمُؤْمِنٰاتِ وَ اَلْقٰانِتِينَ وَ اَلْقٰانِتٰاتِ وَ اَلصّٰادِقِينَ وَ اَلصّٰادِقٰاتِ وَ اَلصّٰابِرِينَ وَ اَلصّٰابِرٰاتِ وَ اَلْخٰاشِعِينَ وَ اَلْخٰاشِعٰاتِ وَ اَلْمُتَصَدِّقِينَ وَ اَلْمُتَصَدِّقٰاتِ وَ اَلصّٰائِمِينَ وَ اَلصّٰائِمٰاتِ وَ اَلْحٰافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ اَلْحٰافِظٰاتِ وَ اَلذّٰاكِرِينَ اَللّٰهَ كَثِيراً وَ اَلذّٰاكِرٰاتِ (2)» . از اسلام تا ذكر، يك فاصله اى است. يك سلسله مدارك متدرّجى هم وجود دارد. آدم در اين تعبيرات دقّت كند، اين را پيدا ميكند «أَعَدَّ اَللّٰهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً(3)» . همه جا مرد، زن: مردِ خاشع، زنِ خاشع؛ مردِ متصدّق، زن متصدّق؛ با هم هيچ فرقى ندارند. در سوره ى مباركه ى آل عمران، بعد از آن «ربّنا» ها ميگويد: «فَاسْتَجٰابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لاٰ أُضِيعُ عَمَلَ عٰامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثىٰ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ (4)» مرد و زن هيچ تفاوتى ندارند.(5)

عدم تفاوت در فعّاليّتهاى مختلف اجتماعى

ميان مرد و زن در اجازه ى فعّاليّتهاى متنّوع در همه ى ميدانها، هيچ تفاوتى از نظر اسلام نيست. اگر كسى بگويد مرد ميتواند درس بخواند، زن نميتواند؛ مرد ميتواند درس بگويد، زن نميتواند؛ مرد ميتواند فعّاليّت اقتصادى انجام دهد، زن نميتواند؛ مرد ميتواند فعّاليّت سياسى كند، زن نميتواند، منطق اسلام را بيان نكرده و بر خلاف سخن اسلام حرف زده است.(2)

عدم تفاوت زن و مرد در عروج و سقوط انسانى

شما ميبينيد خداى متعال براى اينكه نمادّى در مقابل چشم بشر قرار دهد، يك زن را انتخاب ميكند. ميتوانست يك مرد را انتخاب كند؛ مردان بزرگ كه بسيار بودند؛ امّا يك زن را انتخاب ميكند. اين معنا دارد. در مقابل آن مردم جاهلى كه خيال ميكردند بين زن و مرد فرقى هست، قرآن ميگويد: «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ (2)» ؛ زن فرعون را بعنوان نمونه ى مؤمنان مثال ميزند. ميتوانست حضرت موسى را مثال بزند، امّا زن فرعون را مثال ميزند؛ «إِذْ قٰالَتْ رَبِّ اِبْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ» . در طرف بدى نيز همينطور است: «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ» (3)؛ زن نوح و زن لوط را بعنوان نمونه هاى بدى مثال ميزند؛ يعنى در ميدانهاى انسانى و تكامل و تعالى، از طرف عروج و سقوط، از طرف تكاليف و حقوق، هيچ تفاوتى بين زن و مرد نيست؛ اينها دو موجود انسانى هستند.(4)

برابرى فرصتهاى عروج براى زن و مرد

تكاليف الهى كه فرصتهاى عروج انسانند و بوسيله ى اين تكاليف است كه انسان ميتواند عروج پيدا كند، [هم بر زن هم بر مرد واجب] است. همه ى اينها بدون هيچگونه تفاوتى، در مقابل زن و مرد يكسان گشوده

ص: 204

برابرى زن و مرد از جنبه ى الهى و تكامل انسانى

اسلام طرفدار تكامل بشر است. براى اسلام، زن و مرد هيچ فرقى ندارد. براى اسلام، جنس زن يا جنس مرد مطرح نيست؛ تكامل انسانى مطرح است. يك جا سخن از مرد گفته ميشود، يك جا سخن از زن. به يك مناسبت از زن تجليل ميشود، به يك مناسبت از مرد؛ چون دو حصه ى پيكره ى بشرند، دو بخش وجود بشرى هستند. از لحاظ جنبه ى بشرى و جنبه ى الهى، هيچ تفاوتى با همديگر ندارند. لذا در قرآن آن وقتى كه ميخواهد راجع به انسانهاى خوب يا انسانهاى بد مثل بزند، از زن مثل مى آورد: «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ(3)» . در مورد كسانى هم كه مؤمن هستند، مثال ميزند؛ «اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» . در هر دو جا، مثال و نمونه ى كامل راه خطا و راه صواب را از زن ذكر ميكند؛ يك جا هم راجع به مردان سخن ميگويد.(4)

برابرى زن و مرد در پيمودن مراحل تكامل معنوى و مادّى

از نظر اسلام زن بايد به مثابه ى يك عنصر انسانى تمام مراحل كمال انسانى را بپيمايد كه همانطور كه ميدانيد كمال انسانى حدّ ندارد و در هيچ جا متوقّف نميشود. زن بعنوان يك دانشمند، بعنوان يك مخترع و مبتكر، بعنوان يك فيلسوف، بعنوان يك عنصر فعّال سياسى، بعنوان يك عنصر فعّال دولتى و ادارى، بعنوان يك انسان خدومى كه به خدمات اجتماعى اشتغال دارد، بعنوان يك معلّم، بعنوان يك پزشك، به همه ى عناوينى كه يك مرد ميتواند با آنها امتياز پيدا كند زن ميتواند امتياز پيدا كند البتّه با چند استثناى محدود كه در اسلام مشخّص شده از جمله حقّ قضاوت؛ مثلاً امّا از نظر اسلام در ضمن اينكه در جامعه ى اسلامى همه ى اين معانى براى زن وجود دارد فراتر و والاتر از همه ى آنها آن معنويّت و اوج روحى و عرفانى انسان است كه تقرّب به خداست كه او زن و مرد به هيچ وجه نميشناسد و زن و مرد بصورت يكسان ميتوانند درجات معنويّات و تكامل را بپيمايند و به خدا نزديك بشوند كه از نظر اسلام اين اوج شخصيّت هر انسان است.(2)

همرديفى مقامات معنوى و درجات انسانى زن و مرد

خواهران من! موضوع زن و برخورد جوامع با او، مسأله اى است كه از ديرباز در ميان جوامع و تمدّنهاى مختلف مطرح بوده است. هميشه نصف مردم عالم، بانوان هستند. قوام زندگى در عالم، به همان اندازه كه به مردان وابسته است، به همان اندازه هم به زنان وابسته است. زنان، بزرگترين كارهاى آفرينش را بطور طبيعى برعهده دارند. كارهاى اساسى آفرينش، مانند توليدمثل و تربيّت كودك، در دست زنان است. پس مسأله ى زنان، مسأله ى مهمّى است و از ديرباز، در جوامع، در بين متفكّرين و در اخلاق و عادات گوناگون ملّتها وجود داشته است. اسلام يك موضع برجسته را در اين بين انتخاب كرده؛ از افراط و تفريط جلوگيرى نموده، و هشدارى به همه ى مردم عالم داده است. اسلام، مردانى را كه بخاطر قدرتمند بودن جسمى يا توانايى مالى، زنان و مردان را به خدمت ميگرفتند و زن را مورد آزار و احياناً تحقير قرار ميدادند، بكلّى سرجاى خود نشاند و زن را در جايگاه حقيقى خودش قرار داد و حتّى از جهاتى، زن را در رديف مرد قرار داد: «إِنَّ اَلْمُسْلِمِينَ وَ اَلْمُسْلِمٰاتِ وَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْمُؤْمِنٰاتِ (3)» مرد مسلمان، زن مسلمان. مرد عابد، زن عابد. مرد متهجد، زن متهجد.

پس، در اسلام همه ى اين مقامات معنوى و درجات انسانى، بين زن و مرد بالسوّيه تقسيم شده است. در اين موارد، مرد و زن با يكديگر مساوى و برابرند. هر كس كه براى خدا كار كند، «مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثىٰ» ؛ چه مرد باشد و چه زن، «فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيٰاةً طَيِّبَةً (4)» .(5)

ص: 207

عدم تفاوت در عرصه ى تعالى روحى و رشد معنوى

«إِنَّ اَلْمُسْلِمِينَ وَ اَلْمُسْلِمٰاتِ وَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْمُؤْمِنٰاتِ وَ اَلْقٰانِتِينَ وَ اَلْقٰانِتٰاتِ وَ اَلصّٰادِقِينَ وَ اَلصّٰادِقٰاتِ وَ اَلصّٰابِرِينَ وَ اَلصّٰابِرٰاتِ وَ اَلْخٰاشِعِينَ وَ اَلْخٰاشِعٰاتِ وَ اَلْمُتَصَدِّقِينَ وَ اَلْمُتَصَدِّقٰاتِ وَ اَلصّٰائِمِينَ وَ اَلصّٰائِمٰاتِ وَ اَلْحٰافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ اَلْحٰافِظٰاتِ وَ اَلذّٰاكِرِينَ اَللّٰهَ كَثِيراً وَ اَلذّٰاكِرٰاتِ (1)» همه جا، مرد و زن در كنار هم قرار دارند. «أَعَدَّ اَللّٰهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً(2)» . اين، صحنه ى اوّل است كه در آن، ميان زن و مرد هيچ تفاوتى نيست. در اسلام، براى فعّاليّت زنان، سه عرصه معيّن شده است؛ اوّل، عرصه ى تكامل و رشد معنوى خود زن است. زن و مرد در اين بخش، هيچ تفاوتى در ميدان رشد و تكامل معنوى ندارند. يعنى مرد ميتواند به عاليترين مقامات از لحاظ معنوى برسد، زن هم ميتواند به بالاترين مقامات از لحاظ معنوى برسد. مرد ميتواند به حدّ على بن ابيطالب (عليه السّلام) برسد و زن ميتواند به حدّ فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) برسد.

بر اساس آيه ى شريفه ى سوره احزاب فرق نميكند، چه اسلام، چه ايمان، چه قنوت، چه خشوع، چه تصدّق، چه صوم، چه صبر و استقامت، چه حفظ ناموس، چه ذكر خدا، زن و مرد در اين بخشها يكسانند.(3)

ايفاى نقش يكسان در پيشرفتهاى علمى و اجتماعى

ما معتقديم زنان در هر جامعه ى سالم بشرى قادرند و ميبايد فرصت پيدا كنند كه در حدّ سهم خود، تلاش و مسابقه ى خويش را در پيشرفتهاى علمى و اجتماعى و سازندگى و اداره ى اين جهان به عهده بگيرند. از اين جهت، ميان زن و مرد هيچ تفاوتى نيست.(2)

اقتضاى نظام اتمّ خلقت در خصوصيّات زن و مرد

ما بايد زن را زن، مرد را مرد نگه داريم، تا اين مجموعه كامل بشود؛ والاّ اگر مرد را در همه ى خصوصيّات و خلقيّات و رفتارها و وظايف و كارها، به زن تبديل كرديم و زن را تبديل به مرد كرديم اگر يكى از اين دو كار را كرديم كار غلطى كرده ايم. «فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اَللّٰهِ (1)» ، اين تغيير خلق الله كه در قرآن هست، اين است. يعنى ما آن نظام اَتَمّ خلقت را كه لازم است در اين مجموعه، جنسى با اين خصوصيّات باشد و جنسى با آن خصوصيّات، تا همديگر را تكميل كننداز بين برده ايم.(2)

توجّه اسلام به زن و مرد از منظر انسانى و حقوقى

نظر اسلام به دو جنس را از دو منظر ميشود مورد ملاحظه قرار داد: يك منظر، منظر اصل انسانيّت، جوهر انسانيّت، حقيقت انسانيّت و چيزهايى است كه بر اين جوهر و حقيقت مترتب ميشود؛ چه در نفس انسان، چه در سرنوشت انسان، چه در راهى كه انسان را به آن سرنوشت و به آن درجات رفيعه اى كه يك انسان ميتواند به آنها برسد، ميرساند، چه آنچه كه مربوط به حقوق اساسى انسان است؛ مثل حقّ آزادى او، حقّ تعقّل او، حقّ تكليف

ص: 211

برجستگيها و امتيازات و برترى متقابل زن و مرد نسبت به هم و برابرى كلّى آنها

جايگاه زن و هويّت و شخصيّت زن، در جنس خود زن يك هويّت بسيار بالا و با كرامتى است، از بعضى جهات از مردها بالاتر است. در مجموع هم كه نگاه كنيم، زن و مرد فرقى ندارند؛ از لحاظ خلقت، از لحاظ خصوصيّاتِ كيان طبيعى شان كه خداى متعال خلق كرده، يك امتيازاتى جانب زنانه دارد، يك امتيازاتى جانب مردانه دارد؛ خداى متعال يك مقدار خصوصيّاتى را به اين جنس داده، يك مقدار خصوصيّاتى را به آن جنس داده؛ يك برجستگيها و ارزشهايى اين دارد، يك برجستگيها و ارزشهايى آن دارد؛ لذا است كه با همديگر از لحاظ آنچه كه مربوط به انسانيّت است هيچ فرقى ندارند، هيچ تفاوتى ندارند؛ در آن چيزهايى كه خداى متعال براى انسان قرار ميدهد - از لحاظ حقوق انسانى، از لحاظ حقوق اجتماعى، از لحاظ ارزشهاى معنوى و سير تكامل معنوى - هيچ فرقى ندارند؛ يعنى يك مردى مثل عليّبن ابى طالب ميشود، يك زنى مثل فاطمه ى زهرا ميشود؛ يك مردى مثل عيسى ميشود، يك زنى مثل مريم ميشود؛ تفاوتى ندارند با همديگر. پس اين نگاهْ درست است كه ما زن را در جنسيّت خودش - همان جور كه هست، زن واقعى، مؤنّث واقعى - بشناسيم، و ببينيم چه ارزشهايى ميتواند اين فرد متعلّق به اين جنس را يا اين جامعه ى اين جنسيّت را رشد بدهد و تعالى ببخشد؛ اين نگاه، نگاه درست است. ما نبايد در مقابل نگاه غرب دچار اين انفعال ميشديم كه متأسّفانه شديم.(2)

ص: 212

مسؤوليّتهاى مشترك زن و مرد با وجود قلمروهاى اختصاصى

بر اساس ديدگاه الهى و اسلامى، زن و مرد هر يك وظايفى اساسى را در قلمرو اختصاصى حيات خود بر عهده دارند كه بايد به آن عمل كنند. امّا در عين حال هر دو در يك پهنه ى وسيع با مشاركت، هماهنگى و اعمال تواناييهاى خود مسؤوليّتهايى را به انجام ميرسانند.(1)

تفاوت طبيعى زن و مرد

خداى متعال طبيعت زن را ظريف قرار داده است. بعضى از انگشتها خيلى درشت و گُنده هستند و براى كندن يك سنگ از زمين خيلى خوبند، امّا اگر بخواهند يك جواهر خيلى ريز را لمس كنند، معلوم نيست بتوانند بردارند.(2)

تفاوتهاى جسمانى، عاطفى و اخلاقى؛ نشانه ى وظايف مختلف

از لحاظ پاره اى از تكاليف و از لحاظ آن جايى كه مرز بين زن و مرد است، چرا تفاوتهايى دارد. زن براى يك وظيفه ى ويژه اى و مرد براى وظيفه ى ويژه ى ديگرى آفريده شدند و شكل گرفتند. شما به شكل زن و مرد هم كه نگاه كنيد - به تركيب جسمانى آنها به خصوصيّات عاطفى و اخلاقى آنها - خيلى خوب ميفهميد كه اين دو تا براى دو تا كارند براى يك كار نيستند؛ براساس همين كار و وظيفه اى هم كه اينها به عهده شان محوّل شده امكانات و ابزارهاى لازم در اختيارشان قرار گرفته. اين دو تا كار هم هيچكدام از آن ديگرى پايينتر يا بالاتر نيست. فرض بفرماييد يك ابزار، يا يك چكش ظريف كوچك بادقّت ساخته شده را شما با يك پتك مثلاً مقايسه كنيد، پتك ارزشش بيشتر است يا اين چكش ظريف؟ نميشود بگوييم پتك، نميشود بگوييم كه چكش ظريف. هركدامى ارزش خودشان را دارند، آنجايى كه پتك به كار مى آيد اين چكش را اگر بياوريم كارى از آن ساخته نيست، آن جايى هم كه به اين چكش كه ما احتياج داريم اگر پتك بياوريم جز ضرر اثر ديگرى نخواهد داشت؛ هركدام براى يك كارى. آفرينش الهى است؛ اين را براى اين كار، آن را براى آن كار آفريده، اين مرز بين زن و مرد.(1)

تفاوت حقوق زن و مرد بر اساس طبيعت، فطرت و مصالح جامعه

نظر اسلام در مورد حقوق زن و حقوق مرد بايد تبيين شود. خودِ بانوان هم در اين زمينه بايد كار كنند؛ امّا بيشتر بايد كسانى كه در معارف اسلامى آگاهى دارند، تلاش كنند و بتوانند نظر اسلام را در آن جاهايى كه حقوق زن و مرد متفاوت است، درست تبيين نمايند، تا هر كسى تصديق كند كه اين دقيقاً بر اساس طبيعت و فطرت انسانى زن و مرد و بر طبق مصالح جامعه است. البتّه كارهاى خوبى هم شده است؛ امروز هم بايد با زبان امروز اين كار بشود، والّا در گذشته هم در اين زمينه كارهاى خوبى انجام گرفته است و اگر كسى مطالعه و توجّه كند، به همين اذعان و تصديق هم خواهد رسيد.(2)

فلسفه ى تفاوت زن و مرد در كار و اشتغال

بايد به يك نكته ى كاملاً واضح توجّه شود و آن وجود تفاوت در تركيب جسمى زن با تركيب جسمى مرد است، اين تفاوت بيخود نيست. خداى متعال كه حكيم است و هر دو را آفريده، اين تفاوت را هم گذاشته است. البتّه در آن زمينه هاى اجتماعى، سياسى، فرهنگى، انسانى و اسلامى همانطور كه گفتيم هيچگونه تفاوتى ندارند امّا در مرحله كار با يكديگر فرق دارند. مثلاً مردها بنّايى ميكنند، آيا ما براى اينكه زن و مرد حقوقشان برابر باشد و اهانت به زن نشود بايد بگوييم زنان هم بروند عملگى و بنّايى كنند. اصلاً اين كار براى زن مناسب به نظر نمى آيد.(2)

ص: 217

ارزش زن؛ زن كامل بودن، نه كپى مرد شدن

اين هنرى نيست كه زن كار مردانه را تقليد كند؛ نه، زن يك كار زنانه دارد كه ارزش آن از هر كار مردانه اى بيشتر است. امروز دستهاى بشدّت مشكوك موج ضدّ ارزشى را در دنيا به راه انداخته اند - كه در همه جا هست، در كشور ما هم متأسّفانه در گوشه و كنار ديده ميشود اينها ميخواهند زن را وادار كنند به اينكه بشود يك مرد! اين را كسر شأن زن ميدانند كه چرا فلان كارها را مرد ميكند، زن نكند! اين كسر شأن است؟ نگاه به اين مسأله، نگاه غلطى است. اين را عيب ميگيرند كه چرا شما ميگوييد زن، زن است؛ مرد، مرد است. خب، مگر اينطور نيست؟ شما دلتان ميخواهد كه ما بياييم بگوييم زن، يك مرد است؛ آن وقت يك مرد مصنوعى؛ كپى دوّم مرد! اين چه افتخارى است براى زن؟ افتخار براى زن اين است كه يك زن باشد؛ يك زن كامل، يك مؤنث كامل. در مقام ارزشگذاريها والّا اگر نگاه كنيم، اين ارزش - يك زن كامل بودن - از يك مرد كامل بودن كمتر كه نيست، در مواردى قطعاً بالاتر و بيشتر هم هست. ما چرا اين را از دست بدهيم؟(1)

غلبه ى ضميرمذّكر بخاطرنقش ظاهرى و بيرونى مرد

«يٰا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا» است، «يا أيها الذين آمن» نيست؛ يعنى صيغه ى امنوا، صيغه ى مردانه است، نه صيغه ى زنانه؛ امّا اين به هيچ وجه به معناى اين نيست كه در اين خطاب، مرد بر زن ترجيح دارد؛ اين ناشى از عوامل ديگر است؛ آن عوامل هم براى ما روشن است. حالا نميخواهيم وارد آن بشويم كه چرا ما مثلاً در زبان فارسى جمعيّت را ميگوييم مردم؛ از مرد ميگيريم،

ص: 219

تقسيم كار بين زن و مرد بر حسب تفاوت امكانات و زمينه ها

از نظر اسلام، در همه ى فعّاليّتهاى مربوط به جامعه ى بشرى، زن و مرد داراى اجازه ى يكسان و مشترك هستند. از نظر اسلام، در همه ى اين فعّاليّتهاى مربوط به جامعه ى بشرى و فعّاليّتهاى زندگى، زن و مرد داراى اجازه ى مشترك و همسان هستند. البتّه بعضى از كارها هست كه باب زنان نيست؛ چون با تركيب جسمانى آنها تطبيق نميكند. بعضى از كارها هم هست كه باب مردان نيست؛ چون با وضع اخلاقى و جسمى آنها تطبيق نميكند. اين موضوع ربطى به اين ندارد كه زن ميتواند در ميدان فعّاليّتهاى اجتماعى باشد يا نه. تقسيم كار، بر حسب امكانات و شوق و زمينه هاى اقتضاى اين كار است. اگر زن بخواهد شوق داشته باشد، ميتواند فعّاليّتهاى گوناگون اجتماعى و آنچه كه مربوط به جامعه است، انجام دهد.(2)

تفاوت احكام مربوط به زن و مرد بر اساس مصالح

خداى متعال بر اساس مصالح و حكمى و براى جفت و جور شدن زندگى زن و مرد، يك ترتيب طبيعى را به وجود آورده است تا آنها بتوانند دنيا را با هم اداره كنند. كارهايى را بر عهده ى زن و كارهايى را بر عهده ى مرد گذاشته؛ حقوقى را براى زن و حقوقى را براى مرد گذاشته است. مثلاً حجاب زن سختگيرانه تر است تا حجاب مرد. البتّه مرد هم در مواردى بايد حجاب را رعايت كند و بخشى از جسم خودش را بايستى محجّب قرار دهد؛ امّا در مورد زن اين معنا بيشتر است. چرا؟ چون طبيعت و خصوصيّت و لطافت زن، مظهر زيبايى و ظرافت در خلقت قرار داده شده است و اگر بخواهيم جامعه، متشنّج و خراب و آلوده نشود و در آن فساد به وجود نيايد، بايستى اين جنس را در پوشش نگه داشت. در اين جهت، مرد بطور مطلق مثل زن نيست و آزادى بيشترى براى مرد وجود دارد. اين ناشى از وضع طبيعى اينهاست و آنچه كه در ديدگاه الهى از تنظيم اداره ى عالم وجود دارد.(1)

حكمت ومعرفت عظيم در تفاوت ديه ى مرد با زن

آيا تفاوت ديه ى مرد با زن، ناشى از اين است كه اسلام براى جنس مرد نسبت به جنس زن رجحانى قائل است؟ آيا اسلام ميخواهد با اين كار زن را تحقير كند؟ آيا آنطور كه دشمنان اسلام تبليغ ميكنند، دو جنسى به معناى دو مرتبه بودن و دو درجه بودن انسانيّت است، يا نه، مسأله اين نيست؛ موضوع به حكمت و معرفت عظيم و وسيعى برميگردد كه بشر هم وقتى تأمل كند و به گوشه هايى از آن معرفت برسد، آن را با همه ى وجود تصديق خواهد كرد؟ البتّه الآن جاى بحث مفصّل در اين خصوص نيست - به خصوص كه ما در اين بحث فقهى قصد اين را نداريم - و نميخواهيم درباره ى حكمت الهى بحث كنيم؛ لذا اشاره ى مختصرى ميكنيم و ميگذريم. امّا بدانيد اين مساله، جزو مسائلى است كه مهم است و معتقدان به اسلام و عالمان اسلامى، بحث فراوان و بيان حقايق بسيارى را در اينجا دارند، كه متأسّفانه كوتاهى ميشود و اين بحثها نميشود؛ دشمن هم بالاخره از هر منفذى كه بتواند اعتقاد مردم را سست كند، براى تاخت و تاز استفاده ميكند. بر خلاف آنچه كه از طرف دشمنان گفته ميشود، معناى اين حكم (ديه ى زن) و امثال آن - كه تعدادى حكمِ اينگونه در فقه اسلامى داريم - اين نيست كه فقه اسلامى، فقه مذكر است. ميگويند فقه اسلامى، فقه مذكّر است و زنها در آن مغفول شده اند! نخير، اينطورى نيست.(2)

ص: 224

منابع مفيد در زمينه ى تفاوتهاى حقوقى زن و مرد

چرا ارث زن نصف مرد است؟ اگر آن هم بهتان جواب بدهم جا دارد بپرسيد خب چرا زن يك شوهر بيشتر نميتواند بكند در يك زمان، اما مرد چهار تا زن ميتواند بگيرد؟ اگر آن هم جواب بدهم باز سؤال ميكنيد كه چرا زن نميتواند شوهرش را طلاق بدهد اما شوهر ميتواند زنش را طلاق بدهد؟ چند تا سؤال است ديگر، نيست؟ خب حالا بنده زحمت خودم و شما را كم ميكنم؛ براى فهميدن همه ى اين موارد با همديگر چندين كتاب نوشته شده. يكى از بهترين اين كتابها كتاب آقاى مطهّرى است، كتاب زن از نظر اسلام، يك همچين چيزى هان؟... نظام حقوق زن در اسلام.

از جمله ى كتابهايى كه باز اين موضوع را بيان كرده، كتاب تفسيرالميزان است؛ در جلد مربوط به سوره ى نساء، كه حالا جلد چندم ميشود نميدانم من، فارسى اش را ميتوانيد پيدا كنيد، در ذيل آيات مربوط به زن؛ آن جا مفصّل ايشان بحث كرده. از جمله ى كتابهايى كه اين موضوع را بحث كرده كتاب اسلام و نابسامانيهاى روشنفكران، كه مال محمّد قطب است به گمانم، يا سيّد قطب است يا محمّدقطب است، مال يكى از اين دو تا.(1)

3-5 - خصوصيّات زن مسلمان

عبادت، سياست و خانه دارى؛ عناصر شخصيّت زن كامل

بعضى خيال ميكنند انسانى كه مشغول عبادت ميباشد، يك عابد و متضرّع و اهل دعا و ذكر است و نميتواند يك انسان سياسى باشد. يا بعضى خيال ميكنند كسى كه اهل سياست است چه زن و چه مرد و در ميدان جهاد فى سبيل الله حضور فعّال دارد، اگر زن است، نميتواند يك زن خانه با وظايف مادرى و همسرى و كدبانويى باشد و اگر مرد است، نميتواند يك مرد خانه و دكّان و زندگى باشد. خيال ميكنند اينها با هم منافات دارد؛ در حالى كه از نظر اسلام، اين سه چيز با يكديگر منافات و ضديّت كه ندارد، در شخصيّت انسان كامل، كمك كننده هم است.(1)

مجموعه صفات با ارزش براى زن مسلمان

زن مسلمان بايد در راه فرزانگى و علم و در راه خودسازى معنوى و اخلاقى تلاش كند. در ميدان جهاد و مبارزه (از هر نوع آن) پيشقدم باشد. نسبت به زخارف دنيا و تجمّلات كم ارزش، بى اعتنا باشد. عفّت و عصمت و طهارتش در حدّى باشد كه چشم و نظر هرزه ى بيگانه را به خودى خود دفع كند. در محيط خانه دل آرام مرد، شوهر و فرزندانش باشد. مايه ى آرامش زندگى و آسايش محيط خانواده باشد. در دامن پر مهر و پر عطوفت و با سخنان پر نكته و مهرآميزش، فرزندان سالمى را از لحاظ روانى تربيّت كند. انسانهاى بى عقده، خوش روحيّه و سالم از لحاظ روحى و اعصاب، در دامان او پرورش پيدا بكنند. مردان و زنان و شخصيّتهاى جامعه را به وجود بياورد. مادر از هر سازنده اى، سازنده تر و با ارزشتر است. بزرگترين دانشمندان ممكن است يك ابزار بسيار فوق پيچيده الكترونيكى و موشكهاى قاره پيما را به وجود بياورند، وسايل تسخير فضا را به وجود بياورند ولى هيچكدام از اينها اهميّت اين را ندارد كه كسى يك انسان والا به وجود بياورد. و چنين كارى تنها از مادر ساخته است. اين، آن الگوى زن اسلامى است.(2)

ص: 228

رسالت زن ايرانى در برابر نفهميدن و كتمان حقايق

امروز زن ايرانى مسلمان در مقابل دنيايى كه سخن حقّ را گاهى نميفهمد و گاهى عمداً كتمان ميكند بايد احساس كند رسالتى دارد و پيامى دارد، بايد اين را برساند اين شما هستيد زنان فرهنگى عالِم محصّل علم و تربيّت شده اسلام كه بايد حامل اين روحيّه باشيد ميان زنان كشور.(1)

زن مسلمان؛ فراتر از اسارت زر و زيور

زن مسلمان بالاتر از اين حرفهاست كه اسير زر و زيور و طلاجات و اين چيزها بشود. نميخواهيم بگوييم اينها حرام است؛ ميخواهيم بگوييم كه شأن زن مسلمان بالاتر از اين است كه در دورانى كه بسيارى از مردم جامعه ى ما در وضعى زندگى ميكنند كه محتاج كمك هستند، كسانى بروند هى پول بدهند، طلا بخرند، زينت بخرند، وسايل رنگارنگ زندگى بخرند و در انواع و اقسام روشها و منشهاى زندگى اسراف كنند. اين الگوى زن مسلمان است. اين يكى از آن ميدانهايى است كه ما در مقابل دنياى استكبارى مدّعى هستيم.(1)

فهرست آيات قرآن كريم

متن آيه سوره شماره آيه صفحه

لَهُنَّ مِثْلُ الَّذى عَلَيْهِنَّ بقره 85 228

فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ... آل عمران 194 195، 201

وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا... نساء 59 3

لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ نساء 79 11

وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ... نساء 210 119

وَ لَنْ تَسْتَطيعُوا أَنْ... نساء 58 129، 59

مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ... مائده 223 32

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ... نحل 207 97

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ... احزاب 64 35، 186، 194، 201،

204، 205، 207،

208، 221

إِذا جاءَكَ الْمُؤْمِناتُ... ممتحنه 196 11

ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً لِلَّذينَ تحريم 187 10، 192، 193،

194، 203، 205

وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً... تحريم 187 11، 192، 193،

194، 197، 203

وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ... تحريم 193 12، 194، 197

ص: 233

فهرست روايات

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ ِ... امير المؤمنين (ع) 63، 66

الْمَرْأَةُ سَيِّدَةِ بَيْتِهَا پيامبر اسلام (ص) 85

الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ... امير المؤمنين (ع) 85، 213

وَ جَعَلَ مَا امْتَنَ بِهِ عَلَى... دعا 184

ص: 234

فهرست اسامى اشخاص

تصویر

ص: 235

فهرست مكانها

تصویر

ص: 237