الگوی زن : برگرفته بیانات حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای (مدظله العالی) رهبر معظم انقلاب اسلامی

پيشگفتار

برقرارى نظام جمهورى اسلامى به تعبيررساى بنيانگذار آن، حضرت امام خمينى (ره)، از نعمتهاى بزرگ الهى بر مردم اين سرزمين و تمامى مستضعفين جهان بوده است. مرورى بر تاريخ پرافتخار اين نهضت و شكل گيرى نظام مقدّس جمهورى اسلامى به روشنى نقش و تأثير اصل مترقّى ولايت فقيه و رهبرى حكيمانه ى حضرت امام (ره) و پس از آن حضرت آيت الله العظمى سيّد على خامنه اى، رهبر انقلاب اسلامى، را در هدايت انقلاب در كوران حوادث گوناگون روزگار نشان ميدهد. مؤسّسه ى پژوهشى فرهنگى انقلاب اسلامى كه وظيفه ى حفظ و نشر آثار مقام معظّم رهبرى را بر عهده دارد، در اجراى همين وظيفه اقدام به انتشار كتابهاى موضوعى به منظور نشر بيانات، ديدگاهها و رهنمودهاى معظّمٌله در مقاطع، مناسبتها و موضوعات مختلف مى نمايد.

كتاب حاضر حاوى گزيده اى از بيانات معظّم له درباره ى موضوع «الگوى زن» است كه مطالب آن در ده بخش تنظيم شده و شامل مباحث مختلفى از جمله «ضرورت و اهميّت وجود الگوى صحيح در حيات انسانها»، «حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)»، «الگوى جامع و كامل در عرصه هاى زندگى خانوادگى، اجتماعى و سياسى»، «جايگاه و مقام معرفتى و معنوى حضرت فاطمه (علیها السلام)» و نيز «الگوهاى زنان عاشورايى، زنان قرآنى و زنان مجاهد عرصه ى انقلاب اسلامى» مى باشد و ديدگاه انقلاب و نظام اسلامى و اسلام ناب محمّدى (صلی الله علیه وآله)

ص: 5

فهرست مطالب

تصویر

ص: 7

مقدّمه

بى شك يكى از قويترين روشهاى تربيتى، ارائه ى الگوى صحيح و مناسب و اقتداى به آن است. موضوعى كه در دين اسلام به خصوص درباره ى زنان به آن اهتمام ويژه اى شده است. اسلام تنها به دفاع از شخصيّت زن نپرداخته بلكه با مطرح كردن الگوهاى مختلف تاريخى و قرآنى و در رأس آنها ارائه ى شخصيّت جامع و كلّى همچون حضرت زهرا (سلام الله عليها) از بين معصومين و حضرت زينب (سلام الله عليها) از بين غير معصومين (چهارده معصوم) بر تمامى كج انديشيهاى تاريخى نسبت به زن خط بطلان كشيده است.

يكى از موضوعاتى كه در طول تاريخ در معرض آراء و تفسيرهاى گوناگون قرار گرفته و همواره دچار افراط و تفريط شده است، شخصيّت و جايگاه فردى، خانوادگى، اجتماعى و تاريخى زن است. امروزه نيز كج انديشيها و عدم تعادل در اين باب، در جوامع مختلف فراوان به چشم ميخورد. در اين ميان، تنها چشمه ى زلال، مكتب انبياء و اوصياى الهى است كه به دور از هرگونه افراط و تفريط و با تكيه بر وحى و استمداد از خالق هستى، به ترسيم جايگاه حقيقىِ زنان، متناسب با آفرينش آنان پرداخته است.

با پيروزى انقلاب اسلامى و شعار بازگشت به اسلام ناب محمّدى (صلى الله

ص: 15

1. ضرورت ارائه ى الگوى صحيح در حيات انسانى

تأثير الگو در كمال زن

زن امروز دنيا الگو ميخواهد. اگر الگوى او زينب (سلام الله عليها) و فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) باشند، كارش عبارت است از فهم درست، هوشيارى در درك موقعيّتها و انتخاب بهترين كارها ولو با فداكارى و ايستادن پاى همه چيز براى انجام تكليف بزرگى كه خدا بر دوش انسانها گذاشته است، همراه باشد. زن مسلمانى كه الگويش فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) يا زينب كبرى (سلام الله عليها) باشد، اين است. اگر زن به فكر تجمّلات و خوشگذرانيها و هوسهاى زودگذر و تسليم شدن به احساسات بى بنياد و بى ريشه باشد، نميتواند آن راه را برود. بايد اين وابستگيها را كه مثل تار عنكبوت، بر پاى يك انسان رهروست، از خود دور كند، تا بتواند آن راه را برود؛ كما اينكه زن ايرانى در دوران انقلاب و در دوران جنگ همين كار را كرد، و انتظار اين است كه در همه ى دوران انقلاب همين كار را بكند. امّا الگوى زن ايرانى در اين راه، همان است كه گفته شد؛ زينب الگوست. زينب زنى نبود كه از علم و معرفت بى بهره باشد؛ بالاترين علمها و برترين و صافى ترين معرفتها در دست او بود.(2)

تربيت زنان بر اساس الگوى اسلامى

اگر جامعه ى اسلامى بتواند زنان را با الگوى اسلامى تربيت كند؛ يعنى الگوى زهرايى، الگوى زينبى، زنان بزرگ، زنان با عظمت، زنانى كه ميتوانند دنيا و تاريخى را تحت تأثير خود قرار دهند، آن وقت زن به مقام شامخ حقيقى خود نائل آمده است.(2)

بدون الگو، صلاح و خوبى امرى كمياب و استثناء

در يك نظام فاسد، صلاح و خوبى استثناست، بدى و فساد قاعده است. در يك نظام صالح، بدى استثناست و خوبى قاعده است. در دوران ستمشاهى پرستار خوب بود، خواهران مؤمن در بين جامعه ى پرستارى بودند، آن كسانى كه مى خواستند شغلشان را با سلامت و طهارت و وظيفه شناسى و احساس عميق دردآشنايى انجام بدهند بودند، امّا فرهنگ فاسد غربى كه سيل آسا به طرف جامعه ى ما سرازير ميشد، اجازه نميداد كه خواهران پرستار در آن روز بتوانند زن مسلمان باشند، الگوى زن مسلمان يك الگوى ويژه است.

وقتى الگوى زن مسلمان نبود آن وقت صالح بودن، مفيد بودن، خوب بودن، ميشود يك استثناء، اگر جايى پيدا شد.(2)

الگوى غربى؛ زن وسيله ى التذاذ مرد

الگوى غربى امروز اروپايى، برخاسته و زاييده از الگوى باستانى رومى و يونانى آنهاست. آن روز هم اينطور بود كه زن وسيله اى براى تكليف و التذاذ مرد بود و همه چيز تحت الشعاع اين بود، امروز هم اين را ميخواهند؛ حرف اصلى غربيها اين است.(2)

2. فاطمه ى زهرا (علیها السلام)؛ الگوى جامع زن و حيات انسانى

حضرت زهرا (علیها السلام) بالاترين و كاملترين نمونه ى زن

در ميان زنان، نمونه هايى را از زن قرآن براى ما معرفى كرده؛ «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» (2) براى مؤمن چهره ى مؤمن مثالى كه خداى متعال در قرآن ميزند زن فرعون را مثال ميزند، يعنى يك زن را مثال ميزند؛ يك زنى كه بر خلاف تمام علايق و تمام وابستگيها يك حركتى ميكند كه درست نقطه ى مقابل خواهشهاى نفسانى اوست، اين ببينيد، اين جهت حركت را براى زن، براى زنها، براى زنها و مردها حالا براى زنها معيّن ميسازد. در اين نمونه گيريها و مدل گيريها انسان گاهى ميرسد به آن بهترين نمونه، بالاترين نمونه. يك نمونه ى زن وجود دارد كه تمام زنها و تمام شخصيّتهاى زن از او بايد درس بگيرند، چرا؟ چون او نمونه ى كامل كامل است و او فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است.(3)

رأس قلّه ى ارزشهاى انسانى زن

روز زن بايد روزى باشد كه زنان جامعه ى ما الگو بگيرند از شخصيّت والاى فاطمه (سلام الله عليها). ما وقتى كه روز ولادت زهرا (سلام الله عليها) را روز زن اعلام ميكنيم، اين معنايش اين است كه ارزشهاى انسانى زن و هدف والاى زندگى زن، آن قلّه اى است كه در رأس آن قلّه، زهرا (سلام الله عليها) قرار گرفته است. ما زن را داراى آن ارزشها، استعدادها، درخشندگيها و زيباييها ميدانيم كه اگر از مرحله ى استعداد به فعليّت برسد، شبيه فاطمه (سلام الله عليها) خواهد شد. چه خوب است كه زندگى آن بزرگوار از ابعاد مختلف در مجامع بانوان مسلمان به خصوص ايرانى مورد توجّه قرار گيرد و مطالعه و بررسى شود.(2)

صعود به سمت قلّه ى حضرت زهرا (علیها السلام) براى مشاهده ى بهتر صفات الهى

خانمهاى ايران! شما همه تان حضرت زينب و حضرت زهرا را بر بلندى يك قلّه در نظر بگيريد، شما داريد از اين كوه ميرويد بالا، از اين دامنه كه برسيد به آن قلّه. اين زن ايرانى است، همه چيز برايتان بايد آسان باشد، بايد شما اين دامنه را با هر زحمتى هست تحمّل كنيد، سير كنيد تا خودتان را به آنجا برسانيد؛ همّتتان را اينقدر بدانيد. آن وقت آن چهره ى برجسته ى منوّرى كه ما اين را الگو و نمونه قرار داديم و بر روى آن قلّه است او براى ما هر لحظه نزديكتر خواهد شد، هر چه برويد نزديك، خصوصيّات بيشترى از آن چهره را مشاهده خواهيد كرد.(3)

زيباترين، متعاليترين و مقدّسترين الگو

انتخاب چنين روزى بعنوان روز زن به معنى انتخاب زيباترين، متعاليترين و مقدّسترين الگو براى زنان مسلمان، بلكه زنان همه ى جهان است.(2)

حضرت زهرا (علیها السلام) جامع امتيازات يك انسان والا

اين دختر بزرگوار - فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) - بعنوان الگوى معرفت، دانش، عبادت، زهد، خانه دارى، جهاد، شهادت و تمام امتيازات و خصوصيّات يك انسان والا و معصوم را با خود دارد. ما افتخار ميكنيم كه دنباله رو آن حضرت باشيم. افتخار ميكنيم كه فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را اسوه و الگوى خود قرار بدهيم. زنها، دخترهاى جوان و نسل انقلابى كوشش كنند خودشان را به آن ترسيمى كه فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) از زن مسلمان براى ما به وجود آورده هر چه ممكن است نزديكتر كنند.(1)

الگوى همه ى مردان و زنان مسلمان و غيرمسلمان

آن زن نمونه اى كه حياتش با همه ى كوتاهى عمر او در عين جوانى، الگويى براى همه مردان و زنان غيور و مؤمن و مسلمانان و حتّى مردم غيرمسلمانى كه با مقام آن بزرگوار آشنا باشند، است و ما بايد از زندگانى آن بزرگوار درس بگيريم.(1)

سرمشقى در برابر تمام بدآموزيها

منزلت حضرت زهرا براى ما مسلمانان امروز، فراتر از منزلت يكى از برجستگان خاندان پيامبر و داراى يك خصوصيّت مضاعفى است و آن اين است كه اين بانوى بزرگوار و عزيز، سرمشقى است براى زن ايرانى كه ميخواهد عليرغم تمام بدآموزيها و عليرغم تمام سياستهايى كه ميخواستند زن را در لجنزار اخلاقى بغلتانند، موجودى باشد دنباله رو حضرت زهرا (سلام الله عليها)؛ يعنى با دين، طيّب و طاهر، شجاع، مبارز، وفادار و در عين حال در ميدانهاى دشوار زندگى با تمام وجود سرمايه گذارى كند. فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) يك چنين عنصر عزيز و بزرگواريست.(2)

حجّت الهى در قرار دادن الگوى عالى فاطمه (علیها السلام) در امّت اسلام

در بين مسلمين و در فرهنگ اسلامى، زنى با اين عظمت وجود دارد. خداى متعال ميتوانست بزرگترين و رفيعترين زن را در ميان ملّتهاى ديگر و امّتهاى سلف قرار بدهد اشكالى هم نداشت؛ اين كار ميشد امّا در امّت اسلام قرار داده است. اين هم براى ما حجّت و تنبّهى است كه ميتوان اين الگوى عالى و والا را در مقابل چشم قرار داد و آن را دنبال كرد. ان شاءالله شما خواهران عزيز هم موفّق باشيد كه اين راه مهمّ را با قدرت و با صلابت بپيماييد و خداوند به شما هم توفيق عنايت كند.(2)

جنبه هاى الگويى زندگى ظاهرى و ملكوتى حضرت فاطمه (علیها السلام)

اسلام، فاطمه (سلام الله عليها) آن عنصر برجسته و ممتاز ملكوتى را بعنوان نمونه و اسوه ى زن معرفى ميكند. آن زندگى ظاهرى و جهاد و مبارزه اى و

ص: 34

سرمشق گرفتن از كلمات و حركات ملكوتى حضرت فاطمه (علیها السلام)

در مقام تنزّل وجود، آنجايى كه عظمتهاى ملكوتى به واقعيّتهاى عالم جسم و مُلك ميپيوندد و اين قالبهاى بشرى، حامل آن معنويّتها و روحها ميشود؛ آن وقت، هر حركت و هر اشاره و هر حرف از زبان آنها، براى ماها كه عقب هستيم، يك سرمشق نورانى ميشود. اين كافى نيست كه ما بدانيم فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) در چه اوجى و با چه عظمتى در اين عالم بوده و در عالم معنا و ملكوت خواهد بود. البتّه دانستنش براى ما يك معرفت است و اگر معرفت روشنى گير كسى بيايد كه آن هم جز در سايه ى عمل به دست نمى آيد خيلى قيمت دارد. معرفتِ خالصِ روشنِ گوياى آن معنويّتها، گير همه نمى آيد. اولياى بزرگ خدا هستند كه ميتوانند گوشه هايى از آن را درك كنند و ببينند. آن مقدارى كه ما درك ميكنيم و ميفهميم، بايد براى ما سرمشق حركت و عمل باشد. شيعيان، اين نكته را بايد فراموش نكنند. البتّه همه مسلمين سهيمند؛ منتها شايد اينطور معرفتى، در غير از شيعه كمتر هست؛ نه اينكه هيچ نيست. بعضى از كسانى كه شيعه هم نيستند، در مقام معرفت نسبت به اهل بيت خيلى جلو هستند؛ امّا در اين حدّ غالباً و عموماً متعلّق به شيعه است.(2)

ص: 35

الگوى فاطمى؛ سرمشق زندگى شخصى، اجتماعى و خانوادگى

زنان مسلمان در زندگى شخصى، اجتماعى و خانوادگى خود بايد زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را از جهت خردمندى، فرزانگى، عقل و معرفت الگو و سرمشق قرار دهند و از بعد عبادت، مجاهدت، حضور در صحنه، تصميمگيريهاى عظيم اجتماعى، خانه دارى، همسردارى و تربيت فرزندان صالح از زهراى اطهر (سلام الله عليها) پيروى كنند؛ زيرا زندگى آن بانوى بزرگ اسلام نشان ميدهد كه زن مسلمان براى ورود در صحنه سياست و ميدان كار و تلاش و نيز ايفاى نقش فعّال در جامعه، همراه با تحصيل، عبادت، همسردارى و تربيت فرزندان ميتواند پيرو فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) باشد و دخت گرامى پيامبر عظيم الشأن الهى را الگوى خود قرار دهد.(1)

الگوهاى رفتارى و معرفتى در زندگى حضرت زهرا (علیها السلام)

زندگى حضرت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) الگوى زندگى يك زن مسلمان است؛ زيرا ساده زيستن دختر پيغمبر و قناعت و عدم روحيّه ى مصرفگرايى او ميتواند بهترين نمونه براى زنهاى جامعه ى امروز ما باشد. حضرت فاطمه (سلام الله عليها) از نظر انديشه ى اسلامى و معرفت، يكى از پيشروان فكر اسلامى است و او براى فرزندان خود يك آموزگار و براى پدر يك شاگرد بود. او فرزندان خود را در محيطى اسلامى، همراه با انديشه هاى اسلامى تربيت كرد و فضاى خانه ى او آكنده از معنويّت اسلامى بود.

اين شخصيّت برجسته و محترم در مواقع لازم حتّى در اجتماع مردم، شركت

ص: 37

الگويى هوشمند، قدرتمند و با تقوا

حضرت زهرا (سلام الله عليها) از لحاظ هوشمندى و دانايى كارهايى كرده كه امروز تحليل سياسى كه انسان ميكند ميبيند عجب هوشمندانه است، عجب قدرتمندانه است. چقدر زيرك بوده اين زن، حالا غير از ايمان و تقوا. آن وقت از لحاظ تقوا، از لحاظ پاكدامنى، از لحاظ تربيتهاى اوّليه ى كودكان، از لحاظ محبّت به شوهر، از لحاظ بى اعتنايى به دنيا و پارسايى. آن شب عروسى اش است، آن نميدانم زندگى اش است. از لحاظ مقاومت و صراحت، از لحاظ رنج پذيرى، رنج، درد، بيمارى، ضربت، ناراحتى را تحمّل كردن؛ تمام اين چيزها در وجود حضرت زينب هم منعكس شده؛ آن هم همينطور، آن هم دختر همين زن است. قدرت، قاطعيّت، صلابت، دل شجاع، روح بلند، ذهن هوشيار، سخن زبده و بجا، تمام خصلتهاى يك انسان بزرگ را دارا بودن، پختگى، خم نشدن و افسرده نشدن در زير بار مصيبتها و تحمّل اين بارها. بله، اين زينب كبرى (سلام الله عليها) است. اينها الگوهاى شمايند.(2)

ص: 38

الگوى زندگى و جهاد

زنان ما الگوى زندگى خودشان و همچنين الگوى مبارزه و جهاد خودشان را از اين بانوى نمونه ى اسلام و صدر بانوان بشريّت اخذ كنند و درس بگيرند.(1)

دختر جوان خانه دار با لباس فقرا و درياى عظيم دانش

ما اين بزرگوار را خواسته ايم بعنوان الگو ميان خودمان مطرح كنيم. يك زن جوان، يك دختر جوان، كه زندگى اش، زندگى معمولى؛ لباسش، لباس فقرا؛ كارش در خانه جمع و جور كردن بچّه ها و مديريّت خانه و كدبانويى اين خانه ى كوچك و دستاس كردن است و آن كوه معرفت و درياى عظيم علم و دانش در وجود اوست.(2)

ص: 40

اقتدا به اعمال شخصى و اجتماعى فاطمه (علیها السلام) در خودسازى و جهان سازى

اين محبّت و علقه اى كه وجود دارد، وظيفه اى را بر دوش ما ميگذارد. وظيفه اين است كه ما بايد به روش آن بزرگوار عمل كنيم؛ هم در عمل شخصى و هم در عمل اجتماعى و عمومى. راه، همين راهى است كه امروز به فضل الهى، انقلاب جلو پاى مردم ما گذاشته است. اين، همان راه حضرت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است: خودسازى و جهان سازى. خودسازى به معناى پرداختن به عمران و آبادى جانى كه جسم ما محترم به اوست. فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) «كانَت تَقومُ فى مِحرابُ عبادَتِها حَتّى تورمت قَدَماها .»(1) اين دختر جوان، اين بانويى كه به هنگام شهادت هجده سال داشت، آنقدر عبادت ميكرد و به نماز مى ايستاد كه ساقهاى پاهاى مباركش ورم ميكرد! اين خانم، با اين منزلت، با اين مقام، كار منزل را هم خودش ميكرد. پذيرايى از شوهر و فرزندان هم برعهده ى خود او بود. رواياتى كه درباره ى «دستاس» فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است، فراوان و متعدّد است.(2)

راه فاطمه (علیها السلام)؛ راه زنان ايران

زنان كشور ما، با آشنايى با زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) و معرفت و مبارزات و سخنان حكمت آميز آن بزرگوار، راهى را مقابل خود ترسيم كرده اند، در راه حركت هم كرده اند و بيشتر بايستى پيش بروند.(1)

بهره مندى و جهتگيرى از مكتب حضرت فاطمه (علیها السلام)

خواهران محترم آيا ميتوانيم اسم زن مسلمان بر خود نهيم و حال آنكه از مكتب حضرت فاطمه (سلام الله عليها) بهره اى نداشته باشيم. زن مسلمان واقعى الگو و اسوه ى زندگى اش، شخصيّت والاى دخت گرامى پيامبر (صلّى الله عليه وآله) ميباشد و زندگانى زنان برجسته و نامدار اسلام هميشه و در همه حال براى ما رهروان مكتب اسلام عبرت انگيز و در تمام مراحل جهت دهنده ى خطّ زندگى زن مسلمان ميباشد.(2)

3-1 دوران كودكى

فرشته ى نجات و غمگسار پدر در كودكى

دخترى كه در كوره ى گداخته ى مبارزات سخت پيغمبر در مكّه متولّد شد و در شعب ابيطالب يار و غمگسار پدر بود، دخترى بود كه حدود 8-7 سال يا يكى، دو، سه سال (بنابر اختلاف روايات، كمتر يا بيشتر) سن داشت و در عين حال آن شرايط دشوار را تحمّل كرد. در شرايطى كه خديجه از دنيا رفت، ابوطالب از دنيا رفت و پيغمبر تنها و بى غمگسار است و همه به او پناه مى آورند، كيست كه غبار غم را از چهره ى او بزدايد؟ يك وقتى خديجه بود كه الان نيست، ابوطالب بود كه الان نيست، در چنين شرايط دشوارى، در عين آن گرسنگيها و تشنگيها و سرما و گرماى دوران سه ساله ى شعب ابيطالب (كه از دورانهاى سخت زندگى پيغمبر است) كه در يك شكاف كوه با همه ى مسلمانان معدود در حال تبعيد اجبارى زندگى ميكردند، در اين شرايط اين دختر مثل فرشته ى نجاتى براى پيغمبر، مثل مادرى براى پدر خود و مثل پرستار بزرگى براى آن انسان بزرگ مشكلات را تحمّل كرد. غمگسار پيغمبر شد، بارها را بر دوش گرفت، عبادت خدا را كرد، ايمان خود را تقويّت كرد، خودسازى كرد و راه معرفت و نور الهى را به قلب خود باز كرد. اينجاست آن چيزهايى كه يك آدم را به كمال ميرساند.(1)

دخترى كوچك؛ تكيه گاه پدر در فقدان مادر

اين بزرگوار در دوران كودكى، آن وقتى كه در شعب ابيطالب همه ى راههاى عافيّت بر مسلمانان و وجود مقدّس نبىّ اسلام بسته شده بود؛ نه امكانات زيستى، نه امكانات رفاهى، نه آسودگى خاطر، دائم دغدغه ى تهاجم دشمنان، دائم خبرهاى بد، صداى گريه ى كودكان از گرسنگى بلند، انواع ناراحتيهايى كه در آن درّه ى خشك وجود داشت و اين عدّه خانواده ى مسلمان براى مدّت سه سال مجبور به اقامت شده بودند، چه سختيها كشيدند و همه ى اين سختيها هم از مبدأ يكايك اين انسانها از كوچك و بزرگ حركت ميكرد و روى دوش پيامبر اسلام مينشست؛ چون رهبر بود. چون همه به او متكّى بودند. همه ى دردها را پيش او مى آوردند، همه ى فشارها را او حسّ ميكرد. در يك چنين وضعيّت سرشار از سختى و محنت و فشار و ناراحتى ناشى از دعوت در راه خدا و صبر در راه خدا، اتّفاقاً در همين ايّام جناب ابيطالب هم از دنيا ميرود، جناب خديجه كبرى (سلام الله عليها) هم در مدّت كوتاهى به رضوان الهى و لقاءالله ميپيوندد و پيامبر تنهاى تنهاست. آن وقت اين دختر چند ساله حالا بنا به اختلاف روايات، پنج ساله، شش ساله، هفت ساله، ده ساله تنها كسى است كه پيامبر با اين عظمت به او تكيه ميكند. او مثل مادر از پدر بزرگوار خود پذيرايى ميكند كه اين قضيّه فاطمه ى «امّ ابيها» (سلام الله عليها) مربوط به اينجاست.(1)

محبوبيّت فاطمه ى زهرا (علیها السلام) نزد پيامبر (صلی الله علیه وآله)

محبوبيّتش در مقابل پيغمبر، آنقدر محبوب پيش رسول اكرم (صلّى الله عليه و آله) هست كه پيغمبر اكرم در هر يك از سفرها هنگامى كه ميخواست خارج بشود آخرين كسى كه با او وداع ميكرد، روبوسى ميكرد فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بود؛ از سفر كه برميگشت اوّلين كسى كه با او روبوسى ميكرد و ديدار ميكرد فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است. يعنى از همه ى موجودات عالم فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را بيشتر دوست ميداشت پيغمبر اكرم. وقتى اين آيه ى شريفه ى «يٰا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا لاٰ تَجْعَلُوا دُعٰاءَ اَلرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعٰاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً(2)» نازل شد، كه معنايش اين است كه اى مسلمانها پيغمبر را كه صدا ميزنيد مثل صدا زدن افراد معمولى صدا نزنيد، همديگر را صدا ميزنيد مثلاً احمد، تقى، حسن، به پيغمبر اينجورى حرف نزنيد، بگوييد يا رسول الله؛ عنوان پيغمبر و رسالت الهى را ذكر كنيد. كه از آنجا مسلمانها موظّف شدند گاهى ميگفتند يا اباالقاسم، گاهى ميگفتند يا محمّد، اسمها و كنيه هاى حضرت را مى آوردند. از آن به بعد موظّف شدند كه بگويند يا رسول الله. پيغمبر وقتى كه اين آيه نازل شد و خواندند و مسلمانها توى مسجد شنيدند، بعد آمدند مثلاً منزل، حضرت زهرا آمدند گفتند كه يا رسول الله سلام عليكم، پيغمبر اكرم [ايشان را] در آغوش گرفتند گفتند اين مال تو نيست، تو به من بگو اى پدر، اين دل من را آرام ميكند، اين به من لذّت ميدهد؛ اين محبوبيّت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است پيش پيغمبر.(3)

ص: 48

3-2 - ازدواج فاطمى

جهيزيّه ى بهترين عروس عالم

شما نگاه كنيد به دختر پيغمبر اكرم، بهترين دخترهاى عالم، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بود. بهترين زنهاى اوّلين و آخرين، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بود. هرگز دخترى و زنى به آن خوبى، به آن شرافت و به آن عظمت نيامده است. همه ى زنهاى عالم از اوّل تا آخر در مقابل او مثل خدمتكارهايى هستند. مثل ذراتى هستند در مقابل خورشيد جهان افروز. شوهرش هم اميرالمؤمنين (عليه السّلام)، بهترين مردان عالم. اگر چنانچه همه فضايل و مكارمشان را جمع كنيم. همه ى مردان عالم به يك ناخن او هم نميرسند؛ دو مظهر عظمت، مظهر زيبايى و فضيلت، با همديگر ازدواج كردند. جهيزيّه شان همان چند قلم ارزان قيمتى بود كه در كتابها نوشته اند و ضبط كرده اند: يك تكه حصير، يك تكه ليف خرما، يك دست رختخواب و يك دستاس، يك كوزه، يك كاسه. همه اش را اگر چنانچه به پول امروز روى همديگر بگذارند، معلوم نيست كه چند هزار تومان مختصرى بيشتر بشود. همان مهريّه را از اميرالمؤمنين گرفتند و پولش را دادند جهيزيّه ى مختصرى را فراهم كردند و بردند خانه ى شوهر. حالا ما نميگوييم دخترهاى ما مثل فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) جهيزيّه بگيرند. نه دخترهاى ما مثل فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) هستند و نه خود ماها مثل پدر ايشان هستيم و نه پسرهاى ما مثل اميرمؤمنان، شوهر فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) يند. ما كجا و آنها كجا؟! زمين تا آسمان با هم فرق داريم. امّا معلوم ميشود راه، آن راه است. جهت، آن جهت است. جهيزيّه را مختصر بگيريد. به اين و آن نگاه نكنيد، خرج زيادى نكنيد. كار را براى كسانى كه ندارند مشكل نكنيد.(1)

3-3 - آئين همسردارى فاطمى

همسرى سرباز اسلام

اخلاق فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) با زنان ديگر، اخلاق فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) با زيردستان خودش و حتّى با خادمه ى خودش، در عالم زن خانه بودن و همسر بودن بعنوان يك زن جوانى كه ازدواج كرده و خانواده دارد، شوهر او يكى از سربازهاى هميشه مسلّح هميشه پا در ركاب است.

در حدود 30 معركه ى جنگ را اميرالمؤمنين (عليه السّلام) در آنها حاضر بوده تقسيم كنيد به 10 سال هر سالى سه بار، سربازى كه هر سالى اقلّاً سه مرتبه در عمليات شركت ميكند و مجروح ميشود و تا دم مرگ ميرود، اين خانم همسر يك چنين سربازى است. يك بار ما در تاريخ سراغ نداريم و در حالات فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) نخوانديم و نشنيديم كه او از اين حالت مشمئز باشد بلكه به هيچ وجه در زندگى او اصلاً محسوس نيست كه شوهرش پهلويش نيست، شوهرش در سفر است، شوهرش در سفر خطير جنگ است كه ممكن است هر آن جنازه ى او را بياورند، خبر كشته شدنش را بياورند.(2)

همراهى با همسر در راه هدف

ارزش فداكارى و ايثارگرى در راه خدا، جهادگرى، شوهر جوان او - كه بسيار هم برايش محبوب بود - در طول اين ده سالى تقريبا كه با هم - 9 سال، 10 سال - زن و شوهر بودند تا آخر عمر حضرت زهرا، در طول اين 10 سال بارها به جنگ رفت، شايد بشود گفت درصدى نود جنگهاى پيغمبر - كه شصت، هفتاد تا پيغمبر جنگ كرده در اين چند ساله - اين مرد جوان شمشيرش به دست، پيشاپيش همه در همه ى اين جنگها تقريباً - مگر چندتايش - شركت داشت. يعنى دائماً در جبهه بود ديگر به قول امروزيها اين شوهر جوان هميشه غالباً در جبهه بود. برمى گشت يك جنگ ديگر شروع ميشد باز اوّل كسى كه ميرفت او بود، اوّل داوطلب او بود. يكبار نشد كه اين خانم به شوهرش بگويد آخر حالا ايندفعه را شما خوب است نرويد يا يك چهره اى در هم بكشد، اظهار انزجارى بكند، اتّفاق نيفتاد. يعنى اين شوهر، شوهر اوست امّا شوهر او و بچّه ها و پدر و همه ى دنيا براى اين هدفند. چون شوهر او هست كه نبايستى از هدفش باز بماند، او هم بايد دنبال اين هدف حركت كند؛ اين ايثارگرى اش است.(2)

كارهاى سخت خانه در كنار عبادتهاى طاقت فرسا

اين دختر جوان، اين بانويى كه به هنگام شهادت هجده سال داشت، آنقدر عبادت ميكرد و به نماز مى ايستاد كه ساقهاى پاهاى مباركش ورم ميكرد! اين خانم، با اين منزلت، با اين مقام، كار منزل را هم خودش ميكرد. پذيرايى از شوهر و فرزندان هم برعهده ى خود او بود. رواياتى كه درباره ى «دستاس» فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است، فراوان و متعدّد است.(2)

3-4 - شأن مادرى فاطمه ى زهرا (علیها السلام)

رسيدگى به خانواده و كانونى براى مراجعات مردم

زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) در همه ى ابعاد پر از كار و تلاش و تكامل و تعالى روحى يك انسان است. شوهر جوان او دائماً در جبهه و ميدانهاى جنگ است. مشكلات محيط و زندگى، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را كانونى براى مراجعات مردم و مسلمانها قرار ميدهد. دختر كارگشاى پيغمبر در اين شرايط، زندگى را با كمال سرافرازى پيش ميبرد. فرزندانى مثل حسن، حسين و زينب (عليهم السّلام) تربيت يكند و شوهرى مثل على را نگهدارى ميكند. رضايت پدرى مثل پيغمبر را جلب ميكند. در دورانى هم كه راه فتوحات و غنائم باز شده است، دختر پيغمبر ذرّه اى از لذّتهاى دنيا و تشريفات و تجمّلات و چيزهايى كه دل دخترهاى جوان و زنها متوجّه آنهاست را به خود راه نميدهد.(2)

مادر بى نظير و نمونه

جنبه ى مادرى اين خانم، بى نظير و نمونه است. تربيت دو پسر ايشان كه دو معصوم و دو بزرگوار هستند يعنى امام حسن و امام حسين (عليهما السّلام)، جدا از شخصيّت مادر نميتواند باشد و در مورد دخترشان مثلاً عظمت شخصيّت حضرت زينب (سلام الله عليها) را ميتوانيم از مادرشان بگيريم و شخصيّت زن ايرانى بايد اينچنين باشد و همه ى مسلمانان دنيا بايد به سوى چنين ارزشهايى حركت كنند.(2)

نقش مؤثّرتر در تربيت فرزند

در همين خانواده ى پرخطر پرزحمت، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) فرزنددار ميشود و اين فرزندان را به بهترين وجهى تربيت ميكند و ميشود فهميد كه تأثير تربيت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) تا زنده بوده، روى اين دو پسر و يك يا دو دختر كه اختلاف روايات هست، بيشتر بوده از تأثير تربيت اميرالمؤمنين (عليه السّلام) چون دائماً با اين بچّه ها بوده و اميرالمؤمنين (عليه السّلام) در سفر بود، بيرون بود، مشغول كار بود، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) روى اين بچّه ها اثر گذاشته و حسين (عليه السّلام) كربلا را و زينب (سلام الله عليها) كربلا را فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) پروريده و آفريده، آن قهرمانها و آن شخصيّتها را آغوش فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) به وجود آورده و درست كرده اين نشان ميدهد خصلتها و خلقيّات او را.(2)

فريادرس پيامبر و خورشيد درخشان اظهر

اين عظمت را ببينيد يك دختر بچّه كم سال در دوران سختترين محنتها به فرياد بزرگترين انسانها ميشتابد؛ شوخى نيست. همان عنصر است كه در طول زمان، در دوران جوانى تا پانزده سالگى و شانزده سالگى و هجده سالگى، بالاخره تا آخر عمر كوتاه، اين همه مقامات معنوى را تجربه ميكند و اين همه كار بزرگ انجام ميدهد و اين همه در تاريخ تشيّع و اسلام اثر ميگذارد و خورشيد درخشانى ميشود كه تا دنيا دنياست، خورشيد درخشان اظهر زهراى اطهر خواهد درخشيد. همه ى اين آثار، از حيات و زندگى و خصوصيّات يك جوان نشأت گرفته است.(2)

حضور فاطمه ى زهرا (علیها السلام) در حوادث سياسى اجتماعى

خود الگوى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) چه در دوران كودكى، چه بعد از هجرت پيغمبر به مدينه در داخل مدينه، در همه ى قضاياى عمومى آن روز پدرش كه مركز همه ى حوادث سياس اجتماعى بود حضور داشت، نشاندهنده ى نقش زن در نظام اسلامى است، البتّه فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) قلّه ى اين مسائل است، زنان برجسته ى ديگرى هم در صدر اسلام بودند، با معرفت، با خرد، با علم، حاضر در ميدانها، حتّى حاضر در ميدانهاى جنگ، حتّى تعدادى كه نيروى بدنى داشتند، حاضر در ميدان دلاورى در جنگ، شمشيرزنى و سربازى؛ البتّه اين را اسلام براى بانوان واجب نكرده و از دوش آنها برداشته است؛ چون با طبيعت جسمى و نيز با عواطف آنها سازگار نيست.(2)

افتخارآفرينى در سه عرصه ى حضور زن

در سه صحنه فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را ما بايستى ببينيم و نقش اين بانوى بزرگ و استثنائى خلقت را در اين سه صحنه درست بسنجيم، اينها را درست تشريح كنيم براى ديگران. يكى در صحنه ى زندگى بعنوان يك مسلمان، مثل بقيّه ى مسلمانها، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بعنوان يك مسلمان چه ميكرده؟ عبادت فاطمه (سلام الله عليها)، اخلاق فاطمه (سلام الله عليها) معاشرت فاطمه (سلام الله عليها)، كه شما ببينيد در روايات ما چقدر هم به اين خصوصيّات، علم اين مخدّره (سلام الله عليها) و عبادتش و معرفتش تعرّض شده و درباره اش بحث شده است.

دوّم: بعنوان يك زن در صحنه ى جامعه، آيا در محيط اجتماع و در صحنه ى مبارزات اجتماعى و حركت اجتماعى و تضامن اجتماعى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) نقشى داشته يا نه؟ آنوقت اينجاست كه ميرسيم به جهاد فاطمه (سلام الله عليها)، به مبارزات فاطمه (سلام الله عليها)، به تبليغ فاطمه (سلام الله عليها)، به آن خطبه ى شگفت آور فاطمه (سلام الله عليها)، به استقبالش از خطرات و از مسائلى كه در يك جامعه ى انقلابى وجود دارد. يك زن در جامعه چه ميكند؟ خيليها خيال ميكنند كه زن از نظر اسلام در صحنه ى جامعه كارى ندارد در حاليكه ما نگاه ميكنيم ميبينيم نخير فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) در متن جامعه، آن هم در خطرناكترين بخشهاى جامعه حضور دارد. آنوقتى كه صحبت از خلافت است، مبارزات سياسى در اسلام مطرح ميشود. آن قهرمانى كه وسط مى ايستد و سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار و حذيفه و حتّى خود عليّبن ابيطالب دور او جمع ميشوند، او فاطمه ى زهراست. علم مبارزه اوست،. فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بعد از رحلت پيغمبر براى خلافت علىّ ابن ابيطالب به يك مبارزه ى مستمر، شبانه روزى، خستگى ناپذير دست زده، اين را كه كسى نميتواند منكر بشود كه، كى كرد اين مبارزه را؟ خود فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) و او محور مبارزه بود. ببينيد در صحنه ى مبارزات اجتماعى، زن يك چنين حضور فعّالى ميتواند داشته باشد و بايد داشته باشد. اين الگوست براى ما، نميشود بگوييم كه او فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بود،

ص: 61

فاطمه ى زهرا (علیها السلام) حكيمى عارف و مجاهد در عرصه ى اجتماع

زندگى آن بزرگوار مشحون است به مجاهدت؛ مثل يك سرباز فداكار در عرصه هاى مختلف، اين بزرگوار حضور فعّال و مؤثّر دارد. از دوران كودكى در مكّه، در شعب ابيطالب، در كمك رسانى و روحيه دهى به پدر بزرگوارش، تا همراهى با اميرالمؤمنين در مراحل دشوار زندگى در مدينه، در آن جنگها، در آن غربتها، در ميان آن تهديدها، در آن سختىِ زندگى مادّى و فشارهاى گوناگون، و همچنين در دوران محنت آن بزرگوار - يعنى بعد از رحلت پيغمبر - چه در مسجد مدينه، چه در بستر بيمارى، در همه ى اين

ص: 62

ابعاد سياسى، اجتماعى و جهادى زندگى فاطمه ى زهرا (علیها السلام)

شخصيّت زهراى اطهر در ابعاد سياسى و اجتماعى و جهادى، شخصيّت ممتاز و برجسته اى است؛ بطورى كه همه ى زنان مبارز و انقلابى برجسته و سياسى عالم ميتوانند از زندگى كوتاه و پرمغز او درس بگيرند. زنى كه در بيت انقلاب متولّد شد و تمام دوران كودكى را در آغوش پدرى گذراند كه در حال يك مبارزه ى عظيم جهانى فراموش نشدنى بود. آن خانمى كه در دوران كودكى سختيهاى مبارزه ى دوران مكّه را چشيد، به شعب ابيطالب برده شد، گرسنگى و سختى و رعب و انواع و اقسام شدّتهاى دوران مبارزه ى مكّه را لمس نمود و بعد هم كه به مدينه هجرت كرد، همسر مردى شد كه تمام زندگى اش جهاد فى سبيل الله بود و در تمام قريب به يازده سال زندگى مشترك فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) و اميرالمؤمنين هيچ سالى بلكه هيچ نيمسالى نگذشت كه اين شوهر كمر به جهاد فى سبيل الله نبسته و به ميدان جنگ نرفته باشد و اين زن بزرگ و فداكار، همسرى شايسته ى يك مرد مجاهد و يك سرباز و سردار دائمى ميدان جنگ را نكرده باشد. پس، زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) اگرچه كوتاه بود و حدود بيست سال بيشتر طول نكشيد، امّا اين زندگى، از جهت جهاد و مبارزه و تلاش و كار انقلابى و صبر انقلابى و درس و فراگيرى و آموزش به اين و آن و سخنرانى و دفاع از نبوّت و امامت و نظام اسلامى، درياى پهناورى از تلاش و مبارزه و كار است و در نهايت هم شهادت است. اين زندگى جهادى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است كه بسيار عظيم و فوق العاده و حقيقتاً بى نظير است و يقيناً در ذهن بشر، چه امروز و چه در آينده، يك نقطه ى درخشان و استثنايى است.(2)

ص: 63

دختر مبارز در مكّه و مدينه

در دوران اختناق، آن وقتى كه هنوز حكومتى وجود ندارد فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) يكى از زنان مبارز، از دختران مبارز در مكّه است. در سن فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) در هنگام هجرت اختلاف است، بعضى 9 ساله دانستند كه حدّاقلش اين است، 8 ساله مثلاً 9 ساله، بعضى بيشتر از اين دانستند آن حضرت را 15، 14 ساله ميدانند در هنگام هجرت پيغمبر از مكّه به مدينه. در مكّه اين نقش را، بعد در مدينه بعنوان دختر رهبر مسلمين و والى مسلمانها و كسى كه همه ى چشمها به اوست، زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها)، يك زندگى فوق العاده جالب و درس آموزى است. قناعت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها)، چون قناعت در اين رابطه معنا پيدا ميكند و ارزش پيدا ميكند.(1)

دقّت در اوامر الهى

اين خانمى كه آن همه امتيازات طبيعى دارد، موقعيّت دارد، در عمل علم آموز است، جهادگر است، ايثاركننده است. انسانى است كه به لذّتها و شهوتها و خواهشهاى دنيايى با چشم تحقير نگاه ميكند، اصلاً تحقير ميكند. خطا و لغزش از او سر نميزند. از لحاظ رعايت حجابى كه براى زن در اسلام مقرّر شده آنجور است كه وقتى مرد نابينايى وارد ميشود در محضر پيغمبر، او خودش را جمع ميكند و ميپوشاند، به او گفته ميشود كه اينكه نابيناست ميگويد بله لكن من بينا هستم. تا اين حد، رعايت عفّت و حجاب اسلامى زن، تا اين حدّ مواظب و دقيق و با وسواس.(2)

تعامل دو بزرگ خارج از ابعاد انسان

زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بخاطر عظمت و شگفتيهاى فراوانى كه در آن هست، شبيه اسطوره هاى تاريخ است. حقيقتاً چشم ما نميتواند

ص: 67

در رأس مبارزات بعد از پيامبر (علیها السلام)

شكّى نيست كه بعد از رحلت پيامبر يك جمعى كه در رأس آنها فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بوده، تلاش ميكرده است. در همان روزهاى اوّل در ماجراى خانه و آتش گرفتن درِ خانه، مجروح شده و بعد در عين حال اين مبارزه را ادامه داده و به مسجد رفته و سخنرانى كرده و در معرض افكار و انظار مسلمانان آن زمان قرار گرفته. دختر پيغمبر، يك دختر جوان 18 ساله، دختر، توى مسجد در مقابل انبوه مهاجرين و انصار، آن سخنرانى عجيب را كه كلمه به كلمه اش ضبط شده و موجود است در تاريخ، در اسناد ما ايراد كرده است.(1)

شهادت در راه دفاع از حق

به مناسبت ايّام رحلت دختر مطّهر پيامبر، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها)، درود و رحمت فراوان اين جمع را به تربت پاك اين بانوى معصوم مجاهد شهيد نثار ميكنيم. «امْتَحَنَكِ اللهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَة» (1). مورد آزمون و آزمايش پروردگار عالم قرار گرفت اين بنده ى شايسته ى برگزيده ى خدا و در تمام دوران زندگى كوتاه هجده ساله اش نمودارى از يك انسان مؤمن و فداكار را در معرض ديد همگان و در معرض قضاوت تاريخ نهاد و در راه دفاع از حقيقت و در راه روشنگرى اذهان مردم مسلمان، جان خود را از دست داد. سلام و رحمت خدا بر تربت پاك او باد.(2)

5 - حضرت فاطمه ى زهرا (علیها السلام) وعرصه ى معرفتى عرفانى

قصور زبان، دل و ذهن در تعريف و تجليل از مقام بلند فاطمه ى زهرا (علیها السلام)

من حقيقتاً، نه بعنوان تعارف، نه بعنوان يك حرفِ هزاران بار تكرار شده، واقعاً قاصرم؛ زبان قاصر است، دل قاصر است، ذهن قاصر است كه بخواهد از اين مقام بلند تعريف و تجليل كند؛ اين موجود انسانى، اين دختر جوان، اين همه فضيلت، اين همه درخشندگى، اين همه كبريا و عظمت؛ كه كسى مثل پيغمبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) وقتى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بر او وارد ميشد، «قام اليها»؛(2) نه فقط بلند ميشد، بلكه بلند ميشد و به سمت او ميرفت. يك وقت يكى وارد اتاق ميشود، شما به احترامش بلند ميشويد؛ يك وقت كسى وارد اتاق ميشود، شما با اشتياق به طرفش ميرويد. اينها مگر شوخى است؟ اين بحثِ پدر - فرزندى نيست. پيغمبر خدا اينجور از فاطمه ى زهرا تجليل ميكند؛ رضاى او را رضاى خود، رضاى خود را رضاى خدا؛ سخط او را سخط خود، سخط خود را سخط خدا اعلام ميكند؛ اينها مقامات فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است. آن زندگى با اميرالمؤمنين (عليه السّلام)،

ص: 72

صحيفه ى فاطميّه؛ حاوى تمام دانشهاى معنوى

از اميرالمؤمنين نقل شده است كه فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) به ايشان ميگويد: ملائكه مى آيند با من سخن ميگويند و مطالبى را به من ميگويند. اميرالمؤمنين به ايشان ميگويند: «وقتى صداى ملك را شنيدى به من بگو تا من بنويسم آنچه را كه تو ميشنوى و اميرالمؤمنين نوشت آنچه را كه ملائكه به فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) املاء ميكردند و اين يك كتابى شد كه در نزد ائمّه (عليه السّلام) بوده و هست. نام اين كتاب «مُصحَف فاطمه» يا «صحيفه ى فاطمه» است. در روايات متعدّد آمده كه ائمّه (عليه السّلام) براى مسائل گوناگون خود به «مصحف فاطمه» مراجعه ميكردند. بعد امام ميفرمايند: «اِنّه وَليس فيها حَلالٌ و حرامٌ» در اين كتاب احكام نيست، حلال و حرام نيست، «فيها علمُ ما يَكونُ» امّا همه ى حوادث جارى بشرى در دورانهاى آينده در اين كتاب هست. اين چه دانش والايى است؟ اين چه معرفت و حكمت بى نظيرى است كه خداى متعال به يك زن در سنين جوانى ميبخشد؟ اين مقام معنوى حضرت زهرا است.(2)

خطبه اى از معلّم بزرگ

فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) اوّلاً يك زن جوان هست؛ يعنى طبق روايات مشهور در 18 سالگى ايشان از دنيا رفته؛ يعنى اين خانمى كه آوازه ى اين همه كمالات او دنيا را پر كرده و همه ى زنهاى عالم بايد از او ياد بگيرند، در آن وقتى كه همه ى خواهشهاى بشرى در زن زنده است، يك خانم مسن سرد و گرم چشيده ى دنيا را پشت سر گذرانده نيست كه به خواهشهاى دنيا حالا بى رغبت شده باشد، نخير؛ اوّل زندگى، اوّل عمر و در عنفوان جوانى است. آن وقت يك زن بى نام و نشان هم نيست، دختر بزرگترين شخصيّت زمان خودش و همه ى زمانهاست - يعنى رسول خدا - حالا اگر در همان زمان هم با معيارهاى مادّى نگاه كنيم خب دختر بزرگترين فرد قدرتمند آن جامعه هست ديگر. كى به قدر پيغمبر اكرم اقتدار داشت؟ - چه اقتدار سياسى، چه اقتدار انسانى، چه اقتدار اجتماعى - خب، دختر چنين شخصى است. كسى بود كه اگر گوشه ى چشمى نشان ميداد، كوچكترين اشاره اى ميكرد تمام مردانى كه در دنياى آن روز سرشان به تنشان مى ارزيد داوطلب ازدواج با او بودند؛ نه فقط در دنياى اسلام. خب شخصيّتى كه انقلاب او، حركت او، رزمندگان او دارد تمام تمدّنها و فرهنگهاى ريشه دار و كهن را به مبارزه ميطلبد، با روم، با ايران، اگر ميدانستند كه ميشود با وصلت، با همسرى با اين شخص مقتدر حتماً داوطلب بودند، يك چنين خانمى است، يك خانم بى نام و نشان بى شخصيّتى هم نيست. آن وقت از لحاظ

ص: 74

سخنرانى شگفت انگيز

بعد از قضيّه ى وفات پيامبر، آمدن به مسجد و آن خطبه ى عجيب را خواندن، خيلى شگفت انگيز است. اصلاً ما كه اهل سخنرانى و حرف زدن ارتجالى هستيم، ميفهميم كه چقدر اين سخنان عظيم است يك دختر هجده ساله، بيست ساله و حدّاكثر بيست و چهار ساله كه البتّه سن دقيق آن حضرت مسلّم نيست؛ چون تاريخ ولادت آن بزرگوار مسلّم نيست و در آن اختلاف است آن هم با آن مصيبتها و سختيها به مسجد مى آيد، در مقابل

ص: 75

خطبه اى پر مغز مانند نهج البلاغه

آن خطبه اى كه فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) در مسجد مدينه بعد از رحلت پيامبر ايراد كرده است، خطبه اى است كه به گفته ى علّامه مجلسى، بزرگان فصحا و بُلغا و دانشمندان بايد بنشينند كلمات و عبارات اين خطبه را معنا كنند. اينقدر پرمغز است. از لحاظ زيبايى هنرى اين سخن فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) مثل زيباترين و بلندترين كلمات نهج البلاغه و در حدّ سخنان اميرالمؤمنين است. فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) ميرود در مسجد مدينه مى ايستد در مقابل مردم و ارتجالا حرف ميزند. شايد ايشان يك ساعت صحبت كرده است با بهترين و زيباترين عبارات و زبده ترين و گزيده ترين معانى.(2)

خطبه ى فدكيّه؛ خطبه اى يكپارچه حكمت ومعرفت

آنچه در زندگى ظاهرى آن بزرگوار وجود دارد، از يك سو علم و حكمت و معرفت است، كه حتّى در خطبه اى مثل خطبه ى فدكيّه ى معروفِ آن بزرگوار كه هم شيعه آن را نقل كرده است، هم اهل سنّت لااقل بعضى از فقرات آن را نقل كرده اند - بعضى هم همه ى آن خطبه را نقل كرده اند - وقتى نگاه ميكنيد در حمد و ثناى اين خطبه، در مقدّمات اين خطبه، ميبينيد يكپارچه حكمت و معرفت از زبان دُرربار آن بزرگوار در فضا منتشر شده و امروز بحمدالله براى ما باقى مانده - در آنچنان موقعيّتى كه بحث تعليم نبود، خطابِ مربوط به علم و معرفت نبود؛ در واقع يك محاجّه ى سياسى بود - در عاليترين سطحى كه براى ما قابل درك است، در اين خطبه ى مباركه، معارف الهى و معارف اسلامى ذكر شده است(2).

6 - حضرت فاطمه ى زهرا (علیها السلام) و عرصه ى عبادى

امتحان قبل از خلقت

«امْتَحَنَكِ اللهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَة» (3)؛ خداى

ص: 80

خميره ى فاطمه (علیها السلام) بخاطر سربلندى او در امتحان بندگى

عزيزان من! اين ستاره ى درخشان عالم خلقت، فقط همان نيست كه به چشم ما مى آيد. فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) بسيار بالاتر از اين حرفهاست. ما فقط درخشندگى اى ميبينيم؛ ولى بسيار بزرگتر از اين حرفهاست. امّا من و شما چه استفاده اى ميكنيم؟ همينقدر كه بدانيم او زهراست، كافى است؟ در روايتى خواندم كه درخشندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) باعث ميشود تا چشمان كروبيان ملأاعلى خيره شود: «زَهَرَ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ» (2). براى آنها ميدرخشد. ما از اين درخشندگى چه استفاده اى بكنيم؟ ما بايد از اين ستاره ى درخشان، راه به سوى خدا و راه بندگى را كه راه راست است و فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) پيمود و به آن مدارج عالى رسيد، پيدا كنيم. اگر ميبينيد خدا خميره ى او را هم خميره ى متعالى قرار داده است، به اين دليل است كه ميدانست اين موجود در عالم ماده و عالم ناسوت، خوب از امتحان بيرون خواهد آمد؛ «امْتَحَنَكِ اللهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَة(3)» ؛ قضيّه اين است. خداى متعال حتّى اگر لطف ويژه اى درباره ى آن خميره ميكند، بخشى مربوط به اين است كه ميداند او از عهده ى امتحان چگونه برخواهد آمد؛ والّا بسيار كسان خميره ى خوب داشتند. مگر همه توانستند از عهده برآيند؟ اين بخش از زندگى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها)، آنى است كه ما براى نجات خودمان به آن احتياج داريم.(4)

ص: 81

تأثير اعمال فاطمه (علیها السلام) در احراز مقام معنوى

اين مسائل معنوى تا حدود زيادى به فضائل عملى ارتباط پيدا ميكند. ارتباط پيدا ميكند به آنچه كه از تلاش حضرت فاطمه (سلام الله عليها) ناشى ميشود. اين مقام را مفت نميدهند و بدون دليل نميبخشند. عمل انسان در حدّ بالايى در احراز فضائل و مناقب معنوى تأثير دارد.(1)

عبادت مصرّانه

از لحاظ عبادت آنچنان در محراب عبادت مصرّانه مى ايستاد و در پيشگاه پروردگار دعا ميكرد و عبادت ميكرد و گريه ميكرد كه از كثرت ايستادن پاى او ورم كرد. شما ببينيد چقدر اين دلباختگى در مقابل خدا وجود دارد.(1)

7 - عظمت و كمالات حضرت زهرا (علیها السلام)

كوشش فراوان عقول برجسته و زبانهاى فصيح براى درك گوشه اى از مناقب فاطمه ى زهرا (علیها السلام)

بايد عقول برجسته و زبانهاى فصيح كوشش فراوان كنند تا شايد بتوانيم گوشه اى از فضايل و مناقب فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را درك كنيم.

مقام فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) در خور آن است كه عقول برجسته ى انسانهاى بزرگ، در اصليترين رشته هاى تفكّرشان بينديشند و زبانهاى فصيحترين و بليغترين گويندگان و شعرا و سرايندگان، آن انديشه ها را در قالب كلمات بياورند و سرشارترين ذوقها و جوشانترين طبعهاى فيّاض و سيّال هنرمندان و شاعران، آنها را بصورت شعر و سخن منظوم، با بهترين گويشها و حنجره ها بيان كنند. اگر اينطور بشود، شايد ذهن بشر متوسّط امروز و ما كه از معارف حقيقى الهى دوريم و كشش نداريم كه در ذهن و دل و روحمان، حقايق والا و متعالى را درك بكنيم، بتوانيم گوشه اى از فضايل و مدايح و مناقب و محامد اين بزرگوار را بفهميم و درك كنيم.(2)

خشم و غضب فاطمه (علیها السلام)؛ خشم وغضب خدا

پيامبر اكرم دخترى به نام فاطمه (سلام الله عليها) دارد كه همه ى مردم مسلمان در آن روز ميدانند كه پيامبر فرمود: «إِنَّ اللهَ لَيَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ يَرْضَى لِرِضَاهَا» (1)؛ اگر كسى فاطمه (سلام الله عليها) را خشمگين كند، خدا را خشمگين كرده است. «ويرضى لرضاها» ؛ اگر كسى او را خشنود كند، خدا را خشنود كرده است. ببينيد، اين دختر چقدر عظيم المنزله است كه پيامبر اكرم در مقابل مردم و در ملأ عام، راجع به او اينگونه حرف ميزند. اين مسأله اى عادى نيست.(2)

خلاصه نبوّت و ولايت

حضرت فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) خلاصه ى نبوّت و ولايت و داراى چنان شخصيّت والايى است كه انسانها از درك عظمت و وسعت آن ناتوان هستند. مقام و مرتبه ى آن حضرت تا حدّى بود كه حتّى كسانى كه رابطه ى صميمى با آن بزرگوار نداشتند، زبان به مدح او گشوده اند.(1)

جلوه هاى ملكوتى حضرت زهرا (علیها السلام)

براى اميرالمؤمنين (عليه السّلام) نيز همينطور بود. روايت دارد: «سميت فاطمه، زهراء» «فاطمه را زهرا ناميدند»، چون روزى سه بار در چشم على (عليه السّلام) ميدرخشيد.» زن اگر در هر ميدانى پشتيبان مرد باشد، نيروى مرد به چندين برابر ميرسد. اين زن حكيم، اين زن عالم، اين زن محدّث، اين زنى كه با عوالم غيب ارتباط داشت، اين زنى كه فرشتگان با او حرف ميزدند، اين زنى كه قلب او همچون قلب على و پيغمبر، روشن به عوالم ملك و ملكوت بود، با همه ى اين ظرفيّت، با همه ى اين مقام شامخ، در همه ى مراحل زندگى و تا زمانى كه زنده بود، پشت سر اميرالمؤمنين (عليه السّلام) مثل كوه ايستاد.(1)

اعجاب از كمالات معنوى و مادّى حضرت فاطمه (علیها السلام) و مكتب سازنده ى او

درباره زهراى اطهر هرچه انسان بيشتر فكر كند و در حالات آن بزرگوار بيشتر تدبّر كند، بيشتر دچار شگفتى خواهد شد. تعجّب انسان نه فقط از اين جهت است كه چطور يك موجود انسانى در سنين جوانى ميتواند به اين رتبه از كمالات معنوى و مادّى نائل بشود (كه البتّه اين خود هم يك حقيقت شگفت انگيز است) بلكه بيشتر از اين جهت است كه اسلام با چه قدرت عجيبى توانسته است تربيت والاى خود را بحدّى برساند كه يك زن جوان، در آن شرايط دشوار بتواند اين منزلت عالى را كسب كند! هم عظمت اين موجود و اين انسان والا تعجّب آور و شگفت انگيز است و هم عظمت مكتبى كه اين موجود عظيم القدر و جليل المنزله را پديد آورده است.(1)

معناى بوسيدن دست حضرت فاطمه (علیها السلام)

آنوقت در چنين دنيايى، پيامبر اكرم دخترى تربيت ميكند كه اين دختر، شايستگى آن را پيدا ميكند كه پيامبر خدا بيايد دست او را ببوسد! بوسه بر دست فاطمه ى زهرا از طرف پيامبر را، هرگز نبايد حمل بر يك معناى عاطفى كرد. اين خيلى غلط و خيلى حقير است اگر ما خيال كنيم كه چون دخترش بود و دوستش ميداشت، دستش را ميبوسيد. مگر شخصيّتى به آن ارجمندى، آن هم با آن عدل و حكمتى كه در پيامبر هست و اتّكايش به وحى و الهام الهى است، خم ميشود و دست دخترش را ميبوسد! نه، اين يك چيز ديگر و يك معناى ديگرى است؛ اين حاكى از آن است كه اين دختر جوان، اين زنى كه وقتى از دنيا رفته، بين هجده سال تا بيست و پنج سال سن داشته هجده سال هم گفته اند، بيست و پنج سال هم گفته اند در اوج ملكوت انسانى قرار داشته و يك شخص فوق العاده بوده است. اين نگرش اسلام به زن است.(1)

فاطمه ى زهرا (علیها السلام)؛ مركز فيوضات الهى

شما ملاحظه كنيد، اين بزرگوارى كه ما امروز ساعتى با شما پاى استماع مدايح و فضايلش نشستيم - كه آنچه گفته شد، قطره اى از درياست - در چه سنّى اين همه فضايل را حائز شد؟ در چه مدّت عمرى اين همه

ص: 92

فاطمه ى زهرا (علیها السلام)؛ شخصيّتى طراز اوّل در طول تاريخ بشر

ولادت باسعادت كوثر نور و معرفت، حضرت صدّيقه ى طاهره ى مرضيّه ى مطهّره، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) را به همه ى شما حضّار گرامى و به همه ى مردم مسلمان، به خصوص بانوان كشور اسلامى تبريك عرض ميكنم. اين ولادت بزرگ، يكى از بزرگترين عيدهاى اسلامى است؛ چون فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) يك شخصيّت برجسته و بزرگ و طراز اوّل اسلامى است؛ در حقيقت يك شخصيّت طراز اوّل در طول تاريخ بشر است. همچنانكه از قول نبىّ اكرم (عليه و على آله الصّلاة و السّلام) گفته شده است كه به فاطمه ى زهرا فرمودند: «أَ مَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ» ؛ تو سيّده و بانوى همه ى زنان جهان در طول تاريخ هستى. خود فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) سؤال ميكند: «فكيف مريم»؛ چگونه مريم سيّده ى نساء است، كه در قرآن هم تصريح شده است؟ حضرت ميفرمايند مريم سيّده ى زنان زمان خود بود و تو سيّده ى زنان همه ى تاريخ هستى.(3)

انس و همسخنى با فرشتگان؛ به اعتقاد شيعه و سنّى

از امام صادق (عليه السّلام) روايت شده است: «اِنّ فاطمةَ كانَتْ مُحدَّثةً» يعنى آن بزرگوار محدّثه بود. يعنى فرشتگان بر او فرود مى آمدند، با او مأنوس ميشدند و سخن ميگفتند. در اين مورد روايات متعدّدى در دست است.

ص: 94

دستيابى به اوج عظمت با محنت ومجاهدت

روايات مستند بوضوح نشان ميدهد كه صدّيقه ى طاهره در مقامات و مراتب بسيار بالايى سير و عروج كرده بود تا حدى كه جبرئيل امين كه با عظمت ترين و مقرّب ترين فرشته الهى است، براى تسلّاى خاطر آن حضرت بر وى نازل ميشد و اين حقيقت گويايى از ارزش، عظمت و اوج

ص: 95

نزديكى به مركز نور فاطمه ى زهرا (علیها السلام) با عمل، نه با محبّت خالى

اين خير كثيرى كه خداوند متعال در سوره ى مباركه ى كوثر مژده ى آن را به پيامبر اكرم داد و فرمود: «إِنّٰا أَعْطَيْنٰاكَ اَلْكَوْثَرَ» - كه تأويل آن، فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) است - درحقيقت مجمع همه ى خيراتى است كه روزبه روز از سرچشمه ى دين نبوى، بر همه ى بشريّت و بر همه ى خلايق فرو ميريزد. خيليها سعى كردند آن را پوشيده بدارند و انكار كنند، امّا نتوانستند؛ «وَ اَللّٰهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ اَلْكٰافِرُونَ» (2) ما بايد خودمان را به اين مركز نور نزديك كنيم؛ و نزديك شدن به مركز نور، لازمه و خاصيّتش، نورانى شدن است. بايد با عمل، و نه با محبّت خالى، نورانى بشويم؛ عملى كه همان محبّت و همان ولايت و همان ايمان، آن را به ما املاء ميكند و از ما ميخواهد. با اين عمل، بايد جزو اين خاندان و وابسته ى به اين خاندان بشويم. اينطور نيست كه قنبر در خانه ى على (عليه السّلام) شدن، كار آسانى باشد. اينگونه نيست كه «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت» (3) شدن، كار آسانى باشد. ما جامعه ى مواليان و شيعيان اهل بيت (عليهم السلام)، از آن بزرگواران توقّع داريم كه ما را جزو خودشان و از حاشيه نشينان خودشان بدانند؛ «فلان ز گوشه نشينان خاك درگه ماست». دلمان ميخواهد كه اهل بيت درباره ى ما اينطور قضاوت كنند؛ امّا اين آسان نيست؛ اين فقط با ادّعا به دست نمى آيد؛ اين، عمل و گذشت و ايثار و تشبّه و تخلّق به اخلاق آنان را لازم دارد.(4)

ص: 96

درك وظيفه در قبال محبّت به سيّدهًْ نساء العالمين

چيزى كه بعد از اين مراحل محبّت و مجذوبيّت نسبت به اين بزرگوار بايد متوجّه باشيم، اين است كه هرچه به اين منبع نور و معدن فضيلت، محبّت بورزيم، زياد نيست و كم است. بايد ببينيم حال وظيفه مان در قبال اين ارتباط عاطفى و قلبى چيست؟ والّا، اگر اين را ملاحظه و دنبال نكنيم، ممكن است خداى نكرده، اين محبّت، آن نتيجه اى را كه انتظار داريم به ما ندهد. چون فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) يك موجود معمولى نيست. او يكى از برترينها در همه ى تاريخ بشر است. امام صادق (عليه السّلام) فرمود: «يا سيّده نساء العالمين.» بعد راوى پرسيد: «هى سيّدة نساء عالمها؟» «آيا مادر شما، سرور زنان زمان خودش بود؟» فرمود: «ذَاكَ مَرْيَمُ.» «او مريم بود كه سرور زنان زمان خودش بود.» «هِيَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِين» (1)؛ «او سرور زنان اوّلين و آخرين است و منحصر به زمان خودش نيست.» يعنى اگر شما در همه ى خلقت عالم، بين همه ى اين ميلياردها انسان كه در طول زمان آفريده شده اند، يك تعداد انگشت شمار - برترينها را - بخواهيد پيدا كنيد، يكى همين مطهّره ى منوّره است كه اسم و ياد او، ارزانى ما شده است و خداى متعال تفضّل كرده است كه بخشى از عمرمان را به ياد او بگذرانيم و از او بگوييم و از او بشنويم.(2)

كوثر فزاينده ى پيامبر

قال الله الحكيم فى كتابه: بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِيمِ إِنّٰا أَعْطَيْنٰاكَ اَلْكَوْثَرَ (1) فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ اِنْحَرْ (2) إِنَّ شٰانِئَكَ هُوَ اَلْأَبْتَرُ (3). دشمن پيامبر، پيامبر را تنها و تمام شدنى گمان ميكردند. چون پيغمبر اكرم فرزند پسر نداشت، با خود مى انديشيدند دشمنان اسلام، كه پيغمبر از دنيا ميرود و كسى ندارد كه جاى او را بگيرد، دلخوش بودند كه نسل پيغمبر خواهد افتاد. خداى متعال به پيغمبر فرمود: «إِنّٰا أَعْطَيْنٰاكَ اَلْكَوْثَرَ» . يعنى ما به تو چيزى عطا كرديم كه فزاينده است، روز به روز رو به گسترش و توسعه است. آن چيز اگر قرآن است و اگر اسلام است و اگر دختر با بركت پيغمبر يعنى حضرت صدّيقه ى طاهره (سلام الله عليها) است به راستى افزاينده و رو به توسعه بود. همان نقطه اى كه دشمن پيغمبر آن را وسيله نابودى و زوال پذيرى پيغمبر ميدانست، درست همان نقطه، وسيله ى توسعه و گسترش پيغمبر شد. فرزندان فاطمه جهان اسلام را پر كردند. امامان، بحق، پرچم اسلام را برافراشتند. شهيدان بزرگ، نام آوران تاريخ اسلام از نسل پيغمبر، فرزندان فاطمه دنيا را از نام و آوازه ى اسلام انباشتند.(1)

دنباله ى معنوى و مادّى پيامبر (صلی الله علیه وآله) در وجود فاطمه

وقتى كه پسران نبىّ اكرم در مكّه يكى پس از ديگرى از دنيا رفتند، دشمنان شماتتگر اسلام و پيامبر - كه ارزشهايشان منحصر در مال و ثروت و فرزند و جاه و جلال دنيايى بود - پيامبر را شماتت كردند و گفتند تو ابتر هستى - يعنى بى دنباله - و با مرگ تو، همه چيز از آثار و نشانه هاى وجود تو تمام خواهد شد! خداوند متعال اين سوره را بر پيامبر نازل كرد، تا هم قلب پيامبر را تسلّى دهد، هم حقيقتى را براى آن بزرگوار و براى مسلمانان روشن كند؛ لذا فرمود: «إِنّٰا أَعْطَيْنٰاكَ اَلْكَوْثَرَ» ؛ ما به تو كوثر بخشيديم؛ آن حقيقت عظيم و كثير و فزاينده.

مصداق كوثر براى نبى اكرم، چيزهاى گوناگون است. يكى از برجسته ترين مصاديق كوثر، وجود مقدّس فاطمه ى زهراست كه خداوند متعال در اين وجود مبارك، دنباله ى معنوى و مادّى پيامبر را قرار داد. برخلاف تصوّر دشمنان ملامتگر، اين دختر بابركت و اين وجود ذى جود، آنچنان مايه ى بقاى نام و ياد و مكتب و معارف پيامبر شد كه از هيچ فرزند برجسته و باعظمتى، چنين چيزى مشاهده نشده است. اوّلاً از نسل او يازده امام و يازده خورشيد فروزان، معارف اسلامى را بر دلهاى آحاد بشر تابانيدند؛ اسلام را زنده كردند، قرآن را تبيين كردند، معارف را گسترانيدند، تحريفها را از دامن اسلام زدودند و راه سوء استفاده ها را بستند. يكى از اين يازده امام، حسين بن على (عليه السّلام) است كه پيامبر طبق روايت فرمود: «انا من حسين(1) وحسين سفينة النجاة و مصباح الهدى» (2). با آن همه آثار و بركاتى كه در آن شخصيّت، در آن شهادت و بر آن قيام در تاريخ اسلام مترتّب شده است، او يكى از ذراره هاى فاطمه ى زهراست. يكى از اين خورشيدهاى فروزان، امام باقر و يكى ديگر امام صادق (عليهما السّلام) است كه معارف اسلامى، مرهون

ص: 100

حضرت فاطمه (علیها السلام)؛ عمده ترين عامل بقاى اسلام

با ميلاد حضرت فاطمه ى زهرا اسلام تداوم يافت و نفوذ اسلام به بركت وجود حضرت فاطمه در تاريخ و از طريق اولاد زهرا باقى ماند و عمده ترين بقاى اسلام از طريق فاطمه است.(2)

شطّ خروشان ائمّه؛ سرازير از چشمه ى كوثر و چشمه ى جوشان فاطمه (علیها السلام)

درباره ى مقامات صدّيقه ى طاهره (سلام الله عليها) زبان و گفتار ما ياراى بيان ندارد؛ نميشود توصيف كرد؛ وصف او از حدّ اين قالبهاى معمولى بيانى ما بالاتر است؛ امّا با زبان هنر تا حدودى ميشود ذهنها را نزديك برد؛ اينكه بنده روى مدّاحى و شعر و سرودهاى اسلامى تكيه ميكنم، به همين خاطر است. با بال و پر هنر ميشود مقدارى ذهن را نزديك كرد، ولى به حقيقت آنها در مقام توصيف نميشود رسيد. البتّه كسانى كه دلها و عملشان را پاك كنند، جسم و جان خودشان را تطهير كنند، تقوا و پرهيزكارى و پاكدامنى را پيشه ى خودشان كنند و خودشان را تربيت كنند و مقدارى از اين آلودگى اى كه بنده و امثال بنده دچارش هستيم، خودشان را بيرون بياورند، چشمهايشان ميتواند ببيند؛ امّا باز آنها هم نميتوانند توصيف كنند، ليكن دلهاى پاك و چشم دل بيناى آنها ميتواند انوار قدسيّه ى اهل بيت و از جمله صدّيقه ى كبرى (سلام الله عليها) را تا حدودى از نزديك ببيند و مقامات آنها را درك كند. ما نشانه هايى داريم. اينكه از قول پيغمبر اكرم نقل شده است كه: «فداها ابوها» ، خودش يك نشانه است. اينكه در روايت دارد كه وقتى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) وارد خانه ى پيغمبر ميشد، يا آنجايى كه پيغمبر نشسته بودند وارد ميشد، «قام اليها» - حضرت پيش پاى او بلند ميشد؛ به طرف او ميرفت - اين يك نشانه است؛ اينها عظمت است. اينكه همه ى دنياى اسلام از آن روز تا امروز - شيعه و سنّى فرقى ندارد - اين بانوى بزرگوار را با چشم عظمت و جلالت نگاه ميكنند، اين هم خودش يكى از آن نشانه ها و علامتهاست. امكان ندارد كه همه ى عقلا، علما و متفكّران با نحله ها و عقايد مختلف در همه ى تاريخ يك امّت و ملّت، بر مدح و ستايش يك مركز متفّق القول باشند. اين نيست مگر عظمت توصيف ناپذير آن مركز؛ اين خودش يك علامت است. همه ى اين عظمتها مربوط به يك بانوى هجده ساله؛ يك دختر جوان است! بيشترين سنى كه براى فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها) طبق تواريخ مختلف گفته ميشود، از هجده سال است تا

ص: 102

بشريّت، مرهون فاطمه ى زهرا (علیها السلام)

فيوضات فاطمه ى زهرا (سلام الله عليها)، به مجموعه ى كوچكى كه در مقابل مجموعه ى انسانيّت، جمع محدودى بحساب مى آيد، منحصر نميشود. اگر با يك ديد واقع بين و منطقى نگاه كنيم، بشريّت يكجا مرهون فاطمه ى زهرا است و اين گزاف نيست؛ حقيقتى است همچنان كه بشريّت مرهون اسلام، مرهون قرآن، مرهون تعليمات انبيا و پيامبر خاتم است. در هميشه تاريخ اينطور بوده، امروز هم همينطور است و روز به روز اسلام و معنويّت فاطمه ى زهرا آشكارتر خواهد شد و بشريّت آن را لمس خواهد كرد.(2)

بانوى بزرگ تاريخ بشر

ميلاد بانوى بزرگ تاريخ بشر و برجسته ترين زن شناخته شده در همه ى عمر انسانيّت، حضرت زهرا را به شما خانمها و همه ى زنان كشورمان و به زنان مسلمان و همه ى امّت اسلامى تبريك عرض ميكنم. خداوند - إن شاءالله - به همه ما توفيق بدهد كه بتوانيم پيروان خوبى براى آن بزرگوار و خاندان پاك ايشان باشيم. اولاد آن حضرت، ائمّه و پيشوايان ما هستند؛ ان شاءالله كه ما مأمومان خوبى براى آن بزرگوار باشيم.(2)

الگوى زن مسلمان براى حضور در همه ى ميدانها

زن مسلمان در ميدان سياست قدم ميگذارد، در ميدان علم قدم ميگذارد، در ميدان جهاد قدم ميگذارد، بر منبر تدريس مينشيند، گاهى سخن او و نداى علمانه او قرنها را د مينوردد فاصله ها را طى ميكند و به نسلهاى بعد ميرسد كما اينكه شما امروز سخن زينب كبرى (سلام الله عليها) را درس بزرگ مشاهده ميكنيد در همه ى زمينه ها، درس ايستادگى، درس شجاعت، درس قدرت معنوى و روحى. اين چه قدرتى است كه اين بزرگوار كه گويا اين ايّام، ايّام شهادت آن بزرگوار هم هست در مقابل طاغوتهاى بيرحم بى ملاحظه ى گستاخ زمان خود با آن قدرت مى ايستد و حرف خود را ميزند و اين حرف را ماندگار ميكند در تاريخ «لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا» (2) يا زنان ديگر اهل بيت (سلام الله عليها) كه هر كدام يك الگويى هستند، حتّى در ميدان جهاد هم همينجور است، در ميدان مبارزات هم همينجور است و ما اين را در كشور خودمان در ميدانهاى مختلف مشاهده كرديم. رشحه اى از آن معنويّت بر سر اين ملّت پاشيده شد و آن حركت عظيم زن ايرانى را در انقلاب، در جنگ، در عرصه هاى مختلف پديد آورد و نشان داد اين است رسالت زنان كه امروز كار ميكنند. حمل اين روحيّه، پروردن اين فكر در ذهن، هم خانمهايى كه مشغول تحصيل علوم دينى هستند، هم خانمهايى كه در بخشهاى ديگر مشغولند و از تربيت دينى و ارزشهاى دينى پايبنديهاى دينى بشدّت پاسدارى ميكنند و حراست ميكنند.(3)

ص: 105

الگوى رهبران، دانشمندان و قهرمانان تاريخ

حضرت زينب (سلام الله عليها) براى زنان ما يك الگوست. نه اينكه فقط زنان بايد از حضرت زينب ياد بگيرند؛ چون شخصيّتى مثل زينب كبرى (سلام الله عليها)، با اين عظمت و برجستگى، مال يك جنس و قشر خاصّ نيست. او الگوست تا همه ى برجستگان دنيا از وى درس بگيرند. شخصيّتهاى بزرگ، قهرمانهاى تاريخى، دانشمندان برجسته و همه ى رهبران جوامع بشرى بايد از زينب كبرى (سلام الله عليها) درس بگيرند. شخصيّت او بالاتر از اين حرفهاست.(1)

لزوم درك شرايط زمانه و كار حضرت زينب (علیها السلام) براى فهم عظمت او

شخصيّت حضرت زينب (صلّى الله عليه وآله) را نميشود در چند جمله ترسيم كرد، حتّى حكايت آن در جملات فراوان، در شعرهاى طولانى واقعاً باز ممكن نيست، كسى بايد آن شرايط را ببيند، لمس كند، اوضاع و احوال جامعه را هم بداند، كارى را هم كه زينب كرد آن را هم درك كند تا بفهمد زينب چقدر عظمت داشته. از دور و با زبان و با اشاره و با اين حرفها حقّ زينب كبرى (سلام الله عليها) واقعاً ادا شدنى نيست.(2)

معرفت حضرت زينب (علیها السلام)؛ دليل عظمت او نسبت به زنان ديگر

عظمت و ارزش زينب كبرى (سلام الله عليها) به صبر و تحمّلش نيست. در آن اردوگاه خانمها هر كس بود صبر كرد، صبر نميكردند چه كار ميكردند. ارزش و اهميّت زينب كبرى (سلام الله عليها) به معرفتش بود، به آگاهى اش بود، به اين بود كه ميفهميد دارد چه كار ميكند، ميفهميد چه عمل عظيمى را دارد با اين حضور خودش، با اين صبر خودش انجام ميدهد اين مهمّ است. بعضى خانمهاى ديگر هم شايد در آن روز بودند كه فرزندشان، شوهرشان

ص: 108

عظمت زينب (علیها السلام) در ارائه ى تحليل و آسيب شناسى جامعه ى كوفه

آنچه كه از بيانات زينب كبرى (سلام الله عليها) باقى مانده است و امروز در دسترس ماست، عظمت حركت زينب كبرى (سلام الله عليها) را نشان ميدهد. خطبه ى فراموش نشدنى زينب كبرى (سلام الله عليها) در بازار كوفه يك حرف زدن معمولى نيست، اظهارنظر معمولى يك شخصيّت بزرگ نيست؛ يك تحليل عظيم از وضع جامعه ى اسلامى در آن دوره است كه با زيباترين كلمات و با عميقترين و غنيترين مفاهيم در آن شرايط بيان شده است. قوّت شخصيّت را ببينيد؛ چقدر اين شخصيّت قوى است. دو روز قبل در يك بيابان، برادر او را، امام او را، رهبر او را با اين همه عزيزان و جوانان و فرزندان و اينها از بين برده اند، اين جمع چند ده نفره ى زنان و كودكان را اسير كرده اند، آورده اند در مقابل چشم مردم، روى شتر اسارت، مردم آمده اند دارند تماشا ميكنند، بعضى هلهله ميكنند، بعضى هم گريه ميكنند؛ در يك چنين شرايط بحرانى، ناگهان اين خورشيد عظمت طلوع ميكند؛ همان لحنى را به كار ميبرد كه پدرش اميرالمؤمنين بر روى منبر خلافت در مقابل امّت خود به كار ميبرد؛ همانجور حرف ميزند؛ با همانجور كلمات، با همان فصاحت و بلاغت، با همان بلندى مضمون و معنا: «يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ، يَا أَهْلَ الْغَدْرِ وَ الْخَتْلِ» (2)؛ اى خدعه گرها، اى كسانى كه تظاهر كرديد! شايد خودتان باور هم كرديد كه دنباله رو اسلام و اهل بيت هستيد؛ امّا در امتحان

ص: 109

عظمت و شكوه معنوى زينب در برابر حوادث بزرگ

البتّه شخصيّت زينب كبرى (سلام الله عليها) منحصر در بُعد غمگسارى و پرستارىِ آن بزرگوار نيست. زينب كبرى (سلام الله عليها) يك نمونه ى كامل از زن مسلمان است؛ يعنى الگويى كه اسلام براى تربيت زنان، آن را در مقابل چشم مردم دنيا قرار داده است. زينب كبرى (سلام الله عليها) داراى شخصيّت چند بُعدى است؛ دانا و خبير و داراى معرفت والا و يك انسان برجسته است كه هر كس با آن بزرگوار مواجه ميشود، در مقابل عظمتِ دانايى و روحى و معرفت او احساس خضوع ميكند. شايد مهمّترين بُعدى كه شخصيّت زن اسلامى ميتواند آن را در مقابل چشم همه قرار دهد - تأثيرى كه از اسلام پذيرفته - اين بُعد است. شخصيّت زن اسلامى به بركت ايمان و دل سپردن به رحمت و عظمت الهى، آنچنان سعّه و عظمتى پيدا ميكند كه حوادث بزرگ در مقابل او، حقير و ناچيز ميشود. در زندگى زينب كبرى، اين بُعد از همه بارزتر و برجسته تر است. حادثه اى مثل روز عاشورا نميتواند زينب كبرى (سلام الله عليها) را خرد كند. شكوه و حشمت ظاهرى دستگاه ستمگر جبارى مثل يزيد و عبيداللَّه بن زياد نميتواند زينب كبرى (سلام الله عليها) را تحقير كند. زينب كبرى (سلام الله عليها) در مدينه - كه محل استقرار شخصيّت باعظمت اوست - و در كربلا - كه كانون محنتهاى اوست - و در كاخ جبّارانى مثل يزيد و عبيداللَّه بن زياد، همان عظمت و شكوه معنوى را با خود حفظ ميكند و شخصيّتهاى ديگر در مقابل او تحقير ميشوند. يزيد و عبيداللَّه بن زياد - اين

ص: 111

اداره ى عظيمترين حوادث با حكيمانه ترين روش در سخت ترين شرايط

مادر شهيد عزيزانش را در راه خدا داده امّا ميليونها انسان، ميليونها چشم با تحسين به او نگاه ميكنند، جامعه او را در اوج افتخار مينشاند، زينب كبرى (سلام الله عليها) اينجورى نبود. در يك جامعه اى كه يك نفر در سرتاسر اين جامعه نبود كه جرأت داشته باشد به او بگويد آفرين.

در يك چنين دنياى سختى همانقدر كه شهادت حسين (عليه السّلام) در آن

ص: 112

نقش حكيم شجاع و قدرتمند، با ظرفيّتى مثل حضرت اميرالمؤمنين (علیه السلام) در ميدانهاى پيچيده

شما اوج شخصيّت يك زن را ببينيد، يك زنى است كه ميداند اين جمعى كه دارند ميروند، براى يك جهاد بى فرجام ميروند، بدون يك فرجام

ص: 113

درخشش بى نظير زينب (علیها السلام) بعنوان يك ولّى الهى

زينب (سلام الله عليها)، هم در حركت به سمت كربلا، همراه امام حسين؛ هم در حادثه ى روز عاشورا، آن سختيها و آن محنتها؛ هم در حادثه ى بعد از شهادت حسين بن على (عليه السّلام)، بى سرپناهى اين مجموعه ى به جا مانده ى كودك و زن، بعنوان يك ولىّ الهى آنچنان درخشيد كه نظير او را نميشود پيدا كرد؛ در طول تاريخ نميشود نظيرى براى اين پيدا كرد. بعد هم در حوادث پى درپى، در دوران اسارت زينب، در كوفه، در شام، تا اين روزها كه روز پايان آن حوادث است و شروع يك سرآغاز ديگرى است براى حركت اسلامى و پيشرفت تفكّر اسلامى و پيش بردن جامعه ى اسلامى. براى خاطر همين مجاهدت بزرگ، زينب كبرى (سلام الله عليها) در نزد خداوند متعال يك مقامى يافته است كه براى ما قابل توصيف نيست.(1)

نقش طاقت فرساى حضرت زينب (علیها السلام) براى ماندگارى عاشورا

واقعاً كربلا بدون زينب (سلام الله عليها)، كربلا نبود. عاشورا بدون زينب كبرى (سلام الله عليها) آن حادثه ى تاريخى ماندنى نميشد. آنچنان شخصيّت دختر على (عليه السّلام) در اين حادثه ازاوّل تا آخر، بارز و آشكار است كه انسان احساس ميكند يك حسين دوّم است در پوشش يك زن، در لباس دختر على. غير از اينكه اگر زينب (سلام الله عليها) نبود بعد از عاشورا چه ميشد، شايد امام سجّاد (عليه السّلام) هم كشته ميشد، شايد پيام امام حسين (عليه السّلام) به هيچكس نميرسيد. در همان دورانى كه قبل از شهادت حسين بن على (عليه السّلام) هم بود، زينب (سلام الله عليها) مثل يك غمخوار صدّيق، كسى كه با بودن او امام حسين احساس تنهايى نميكرد، احساس خستگى نميكرد. يك چنين نقشى را انسان در چهره ى زينب (سلام الله عليها) و در كلمات و حركات زينب (سلام الله عليها) مشاهده ميكند. دو بار زينب (سلام الله عليها) احساس اضطراب كرد و به امام حسين اين اضطراب را ذكر كرد. يكبار در يكى از منازل بود، بعد از ماجراى خبر شهادت جناب مسلم بود كه حضرت آمدند و چيزهايى را نقل كردند و خبرهاى گوناگونى ميرسيد، حضرت زينب (سلام الله عليها) بالاخره هم يك زن هست با عواطف جوشان زنانه، با احساسات لطيف يك زن - مظهر

ص: 116

درس آموزى از زينب كبرى (علیها السلام)؛ حماسه ساز عاشورا

اميدوارم روح مطّهر حضرت زينب كبرى (سلام الله عليها) كه بخش عمده اى از حماسه ى بزرگ ماندگار عاشورا متعلّق به آن بزرگوار است نه فقط در ميان بانوان جامعه، بلكه در ميان همه افراد - زنده و حاضر و درس آموز باشد.(2)

زينب عالمه (علیها السلام)؛ الگوى كبريايى در برابر نامحرم

در روايات است كه تكبّر از همه كس بد است، مگر از زن در مقابل مرد بيگانه. زن بايد حالت كبريا داشته باشد و نبايد حالت خضوع و تسليم بر او مستولى شود. اين هم نمونه ى بزرگ ديگر، كه زينب كبرى (سلام الله عليها) است. زن مسلمان، از هر طرف كه ملاحظه كند، زينب كبرى (سلام الله عليها) را شاخص ميبيند. زينب كبرى (سلام الله عليها) از لحاظ علمى، يك عالمه ى معروف به علم در جامعه ى اسلامى آن روز بود.(2)

شخصيّت برجسته ى علمى، معنوى و اخلاقى زينب (علیها السلام)

قبل از كربلا زينب كبرى (سلام الله عليها)، نقش همسر، نقش مادر و نقش يك زن برجسته و ممتاز در خاندان پيغمبر را، در مدينه به بهترين وجه ايفا كرده است. شخصيّت آن بزرگوار در مدينه - قبل از حادثه ى كربلا - يك شخصيّت برجسته، معروف و ممتاز بوده است. همچنانكه بعد از حادثه ى كربلا هم - منهاى آن مدّت كوتاه مربوط به شام و قضاياى كربلا - باز نقش آن بزرگوار، يك نقش خيلى برجسته و ممتاز است. اگر فرض ميكرديم كه حادثه ى كربلا اصلاً نبود - كه ما آنچه درباره ى زينب كبرى (سلام الله عليها) ميگوييم و ميشنويم مربوط به ماجراى كربلاست - باز زينب كبرى (سلام الله عليها)، يك شخصيّت برجسته، يك انسان بزرگ و يك زن قابل تبعيّت و پيروى محسوب ميشد. از لحاظ علمى، از لحاظ تقوا، از لحاظ پاكدامنى و طهارت، از لحاظ برجستگى اخلاقى، از جهت محور بودن براى همه ى كسانى كه به مسائل معنوى و اخلاقى و دينى توجّهى دارند و از جهات گوناگون، يك استاد، معلّم معنويّت، معلّم اخلاق و معلّم رفتار اسلامى زن محسوب ميشد. با اين حال، زنى در اين حدّ و با اين شخصيّت، ناگهان در مقابل يك تكليف بزرگ آنى و خطرناك قرار گرفت كه آن عبارت بود از

ص: 120

انتخاب سالروز ميلاد حضرت زينب (علیها السلام)؛ گوهر درخشنده اى بر پيشانى پرستاران

بسيار كار بجايى شد كه روز پنجم جمادى الاولى بعنوان روز پرستار نام گرفت و نام حضرت زينب (سلام الله عليها) نيز گوهر درخشنده اى شد بر پيشانى بخشى از زنان ايرانى. ان شاءالله كه همه تان موفّق باشيد، مؤيّد باشيد، بتوانيد وظايفتان را هر جا هستيد انجام بدهيد و بتوانيد با تلاش خودتان، با مجاهدت خودتان، با صبر خودتان، با دلباختگى خودتان به ارزشهاى معنوى بصورت هر چه بيشتر يك گام، زن ايرانى را به آن هدفهاى بلند و زيبا - ان شاءالله - نزديك كنيد.(2)

مقايسه ى برخورد زينب (علیها السلام) و نوع مصائبشان با همسر فرعون

يك مقايسه ى كوتاه بين زينب كبرى (سلام الله عليها) و بين همسر فرعون، عظمت مقام زينب كبرى (سلام الله عليها) را نشان ميدهد. در قرآن كريم، زن فرعون نمونه ى ايمان شناخته شده است، براى مرد و زن در طول زمان تا آخر دنيا. آن وقت مقايسه كنيد زن فرعون را كه به موسى ايمان آورده بود و دلبسته ى آن هدايتى شده بود كه موسى عرضه ميكرد، وقتى در زير فشار شكنجه ى فرعونى قرار گرفت، كه با همان شكنجه هم - طبق نقل تواريخ و روايات - از دنيا رفت، شكنجه ى جسمانى او، او را به فغان آورد: «إِذْ قٰالَتْ رَبِّ اِبْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ» (1) از خداى متعال درخواست كرد كه پروردگارا! براى من در بهشت خانه اى بنا كن. در واقع، طلب مرگ ميكرد؛ ميخواست كه از دنيا برود. «وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ» ؛ من را از دست فرعون و عمل گمراه كننده ى فرعون نجات بده. در حالى كه جناب آسيه - همسر فرعون - مشكلش، شكنجه اش، درد و رنجش، درد و رنج جسمانى بود؛ مثل حضرت زينب (سلام الله عليها)، چند برادر، دو فرزند، تعداد زيادى از نزديكان و برادرزادگان را از دست نداده بود و در مقابل چشم خودش به قربانگاه نرفته بودند. اين رنجهاى روحى كه براى زينب كبرى (سلام الله عليها) پيش آمد، اينها براى جناب آسيه - همسر فرعون - پيش نيامده بود. در روز عاشورا زينب كبرى (سلام الله عليها) اين همه عزيزان را در مقابل چشم خود ديد كه به قربانگاه رفته اند و شهيد شده اند: حسين بن على (عليه السّلام) - سيّدالشهداء - را ديد، عباس را ديد، على اكبر را ديد، قاسم را ديد، فرزندان خودش را ديد، ديگر برادران را ديد. بعد از شهادت، آن همه محنتها را ديد: تهاجم دشمن را، هتك احترام را، مسؤوليّت حفظ كودكان را، زنان را. عظمت اين مصيبتها را مگر ميشود مقايسه كرد با مصائب جسمانى؟ امّا در مقابل همه ى اين مصائب، زينب (سلام الله عليها) به پروردگار عالم عرض نكرد: «رَبِّ نَجِّنِي» ؛ نگفت پروردگارا! من را نجات بده. در روز عاشورا عرض

ص: 122

فهميدگى زنان در حادثه ى عاشورا

زينب (سلام الله عليها) خوب فهميد، سكينه (سلام الله عليها) خوب فهميد، آن زنها و دخترهاى مظلوم خوب فهميدند چه اتفّاقى افتاد؛ اين مال روز عاشوراست. امّا هر روزى كه از روز عاشورا جلوتر رفتيم - روز دوازدهم در كوفه، چند هفته بعد در شام، چند هفته بعد در مدينه و اندكى بعد در همه ى دنياى اسلام - اين حادثه بسرعت برق، عظمت و اهميّت خودش را نشان داد.(2)

ص: 123

شرايط سخت اسارت شريفترين زنان جامعه ى اسلامى

اسارتى اتفّاق افتاد كه نظير آن را ديگر ملّت و تاريخ اسلام نديد و به آن عظمت هم نخواهد ديد. كسانى اسير شدند كه از خاندان وحى و نبوّت و عزيزترين و شريفترين انسانهاى تاريخ اسلام بودند. زنانى در هيأت اسارت در كوچه و بازارها گردانده شدند كه شأن و شرف آنها در جامعه ى اسلامىِ آن روز نظير نداشت. كسانى اين عزيزان را به اسارت گرفتند كه از اسلام بويى نبرده بودند و با اسلام رابطه اى نداشتند و خبيث ترين و پليدترين انسانهاى زمان خودشان بودند. در روز يازدهم محرّم، خاندان پيامبر (صلّى الله عليه و آله) و عليّبن ابيطالب (عليه السّلام) به اسارت دچار شدند و اين خاطره به عنوان يكى از تلخترين خاطره ها، براى ما تا امروز و تا آخر مانده و خواهد ماند.

البتّه، اسارتِ آن روز با اسارتِ امروز فرق داشت. اسارتِ امروز همين است كه سربازى، افسرى، رزمنده اى يا - وقتى اسير گيرنده ى رژيم منحوسى مثل رژيم بعث باشد - غيرنظامى اى، مدّتى در زندان و اسارتگاه قرار ميگيرد و از اهل و خاندان خود دور ميماند. البتّه سخت است؛ امّا با اسارتِ آن روز، از زمين تا آسمان فرق دارد. در روز يازدهم محرّم، اسارت دسته جمعىِ زنان و كودكان و مردانى كه باقى مانده بودند، بود؛ اساراتى توأم با تحقير و اهانت و گرسنگى دادن و سرمادادن و گرمادادن و اذيّت كردن و در كوچه و بازار گرداندن و در سخت ترين شرايط آنها را نگه داشتن و شماتت كردن و از اين قبيل.(1)

سكينه ى كبرى (علیها السلام)؛ مشعل معرفت و دانش

سكينه ى كبرايى كه شما اسمش را در كربلا شنيده ايد، و دختر امام و برادرزاده و شاگرد زينب (سلام الله عليها) است كسانى كه اهل تحقيق و كتابند، نگاه كنند او يكى از مشعلهاى معرفت عربى در همه ى تاريخ اسلام تا امروز است. كسانى كه حتّى زينب (سلام الله عليها) و پدر زينب (سلام الله عليها) و پدر سكينه را قبول نداشته اند و ندارند، اعتراف ميكنند كه سكينه (سلام الله عليها) يك مشعل معرفت و دانش است.(2)

معرفى نمونه هاى متعالى و منحطّ زن براى مقابله با نگرش غلط نسبت به او

درباره ى مسأله ى زن و مرد، پيام وحى حاوى مسائل مهمّى است. لذا بايد ببينيم وحى در اين مورد چه ميگويد؟ وحى فقط به موعظه كردن بسنده نكرده بلكه نمونه سازى هم كرده است. وقتى خداى متعال ميخواهد براى انسانهاى مؤمن يك مثال تاريخى بياورد، ميفرمايد: «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» (3) خداوند، زن فرعون را مثل ميزند. با اينكه در زمان حضرت موسى افراد زيادى بودند كه در راه ايمان، تلاش و فداكارى كردند؛

ص: 126

خيانت اعتقادى با وجود همه ى امكانات

قرآن چهار زن را اسم آورده كه اين چهار زن الگويند؛ دو الگوى نيكان عالم، دو الگوى بدان عالم. «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ» (3)؛ زن نوح و زن لوط. «كٰانَتٰا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبٰادِنٰا صٰالِحَيْنِ فَخٰانَتٰاهُمٰا» ؛ اين

ص: 127

چهار زن نمونه براى همه ى انسانها، از جهت ناسپاسى و وارستگى

اين چهار زن فقط نمونه و نماد براى زنها نيستند، بلكه نمونه و نماد براى همه ى زنها و مردها هستند. آن دو زن با اينكه باب رحمت جلوى آنها باز بود، به آن راه نرفتند و از آن استفاده نكردند؛ به معنويّت بخاطر چيزهاى پست و حقير - عواملش را قرآن ذكر نكرده، حتماً چيزى است مانند اخلاق بد و يا يك خصلت بد - پشت كردند؛ يك چيز كوچك اين دلهاى ضعيف را به خودش جذب ميكند و آنها را از راه حقّ منحرف ميكند و ميشوند نماد كفّار و انسان ناسپاس در مقابل خدا. امّا دو زن ديگر، نماد ارزشهايند. او

ص: 128

خوبى و بدى زنان در قرآن مربوط به محيط خانواده

در مورد نگاه اسلام به زن بحثهاى زيادى شده است، ما هم بارها گفتيم. من مكرراً عرض كردم كه نمونه براى انسان مؤمن و مرضى الهى، و انسان كافر و مردود درگاه پروردگار در قرآن، زن مطرح شده؛ اين چيز جالبى است. قرآن وقتى ميخواهد براى انسان خوب و انسان بد نمونه ذكر كند، هر دو را از زنان انتخاب ميكند: «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ» .(2) قرآن دو زن را بعنوان «مثل»، يعنى نمونه و نماد زنانِ بد معرّفى ميكند؛ همسر نوح و همسر لوط. بعد نقطه ى مقابل: «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» (3). بعنوان نماد زن خوب، زن برتر و زن مؤمن، دو نفر را معرفى ميكند: يكى همسر فرعون است، يكى هم حضرت مريم است؛ «وَ مَرْيَمَ اِبْنَتَ عِمْرٰانَ اَلَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهٰا» (4). جالب اين است كه هر چهار تاى اين زنها خوبى و بدى شان مربوط به محيط خانواده است. در مورد آن دو زن بد - «اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ» - ميفرمايد: «كٰانَتٰا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبٰادِنٰا صٰالِحَيْنِ فَخٰانَتٰاهُمٰا» (5). اين دو زن به همسرانشان - كه دو پيغمبر عالى شأن و عالى مقام بودند - خيانت كردند. مسأله، مسأله ى خانواده است. موضوع آن دو زن ديگر هم مربوط به خانواده است؛ اوّلى كه زن فرعون است، ارزش و اهميّت او اين است كه يك پيغمبر اولوالعزم را، يك موساى كليم الله را در آغوش خود پرورش ميدهد و به او ايمان مى آورد و به او كمك ميكند؛ لذا

ص: 129

نمونه هاى زنان در قرآن خلاف تفكّر ماركسيستى

در قرآن دو تا زن را بعنوان نمونه ى خوبى و نمونه ى بدى خداى متعال مثال زده «ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا اِمْرَأَتَ نُوحٍ وَ اِمْرَأَتَ لُوطٍ» (3) زن نوح و زن لوط را بعنوان نمونه اى و مثالى براى كفّار ذكر كرده.

همچنين نقطه ى مقابلش ««وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ(4)» براى مؤمنان هم يك نمونه ذكر ميكند، يك مثال و آن زن فرعون است كه باز اينجا چرا زن فرعون را انتخاب كرده، همان بحثى كه گفتم اينجا جريان پيدا ميكند و بسيار جالب است كه از بحثهاى اجتماعى اسلام است و ردكننده ى آن تزى است كه ذهنيّتها را ناشى از موجهاى اجتماعى ميدانند و گرايش به انقلاب را مربوط به يك طبقه هاى خاصّى كه در محيطهاى خاصّى پرورش يافتند مى دانند يك عدّه اى را ذاتاً انقلابى، يك عدّه اى را ذاتاً ضدّ انقلاب، تفكّرات مادّى و ماركسيستى، اين ردّ آنهاست. زن فرعون طبق آن ديدگاهها، طبق آن تحليلها حتماً بايستى فرعونى باشد، طاغوتى باشد، در حاليكه يك انقلابى

ص: 130

نمونه شدن، با دورى از جاذبه هاى دنيوى و پاكدامنى

خداى متعال دو زن را بعنوان نمونه ى مؤمنان ذكر ميكند: «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قٰالَتْ رَبِّ اِبْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ» (1)؛ يكى زن فرعون و ديگرى، حضرت مريم: «و مريم ابنت عمران». آن زن اوّل، قصر فرعونى او را مجذوب نكرد؛ زن پرورش يافته در بساط فرعونى، كسى كه زن فرعون است و لابد پدر و مادر و خاندانش هم از همين طواغيت بودند، در نهايت راحت و نعمت و رفاه و عزّت ظاهرى بود و زندگى ميكرد؛ امّا ايمان موسى دل او را برد و تصرّف كرد؛ به موسى ايمان آورد. وقتى ايمان آورد و راه را شناخت، همه ى آن راحت و رفاه را كنار گذاشت و ديگر آن قصر باعظمت در مقابل او جاذبه اى نداشت؛ گفت: «رَبِّ اِبْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ» ؛ من خانه ى بهشتى را ترجيح ميدهم؛ زندگى دنيا ارزشى ندارد. حضرت مريم هم: «وَ مَرْيَمَ اِبْنَتَ عِمْرٰانَ اَلَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهٰا فَنَفَخْنٰا فِيهِ مِنْ رُوحِنٰا» (2)؛ دامن خود را پاك و پاكيزه نگه داشت؛ اينها ارزشهاى انسانى است.(3)

ص: 131

زن فرعون؛ سمبل مرفّهين صدّيق

آيا ما كسانى را داريم كه در مشاغل بالا بودند، از زندگى مرفه برخوردار بودند، جزو صدّيقين شده باشد؟ بله، چه كسى؟ زن فرعون. «وَ ضَرَبَ اَللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قٰالَتْ رَبِّ اِبْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ» (1) خدا يك نمونه مى آورد، يك مثال مى آورد، يك سمبل بمعناى واقعى انسان معرّفى ميكند. ازچه كسانى؟ از كسانى كه ايمان آورده اند. اگر بپرسى مؤمن چگونه است، مؤمن را در يك تابلوى روشن و مشخّص به تو معرّفى ميكند، او كيست، او زن فرعون است، شاهزاده خانم دستگاه مصر؛ اين يك نفر، ايمان آورده. آنچه او را از فرعون جدا ميكند ايمان اوست. آنچه او را به موسى نزديك ميكند ايمان اوست؛ اين ايمان را با عمل همراه ميكند، در داخل خانه ى فرعون موسايى بودن كار آسانى نيست، نه خيال كنى مثل بقيّه ى بنى اسرائيل است، ابدا، درست به او حسن ظن دارد، درست است او را دير ميشناسد، درست است كشف نميكند كه چه ميكند، امّا بالاخره خواهند فهميد. خبرهايى كه براى موسى ميرساند، ياران موسى را كه نجات ميدهد، كمكهاى مالى كه به بنى اسرائيل ميكند، بدخواهان بنى اسرائيل از دستگاه فرعون را كه رسوا ميكند، كارشان را خنثى ميكند، كار ميكند، موسايى است.(2)

10. الگو شدن زن مسلمان ايرانى

ارائه ى تعريف جديد از زن و حضور او در ساحتهاى مختلف

در انقلاب اسلامى و در دفاع مقدّس، زنانى ظهور كردند كه ميتوانند تعريف زن و حضور او در ساحت رشد و تهذيب خويش، و در ساحت حفظ خانه ى سالم و خانواده ى متعادل، و در ساحت ولايت اجتماعى و جهاد امر به معروف و نهى از منكر، و جهاد اجتماعى را جهانى كنند و بن بستهاى بزرگ را در هم بشكنند.

اقتدار و جذبه ى تازه اى به بركت خون اين زنان مجاهد در عصر جديد ظهور كرده است كه زنان را ابتداء در جهان اسلام تحت تأثير قرار داد و دير يا زود در سرنوشت و جايگاه زنان جهان دست خواهد برد.(2)

جلوه كردن زن ايرانى در چشم ناظران جهانى

امروز زنهاى كشورهاى اسلامى، زنهاى شمال افريقا، زنهاى الجزاير، زنهاى مصر، زنهاى عراق، زنهاى منطقه ى شرقى جهان اسلام، همه از زن ايرانى يك الگو ميجويند و مييابند، زن ايرانى يكدفعه جلوه كرد در چشم ناظران مسائل جهانى مربوط به جوامع و از جمله مسائل مربوط به زن. شما نبايد بگذاريد نسل شما، گروه شما، كسانى از شما كه مسؤوليّتى را بر دوشهاى خودتان احساس ميكنيد، نبايد بگذاريد كه دستهايى بخواهند اين را عوض كنند.(2)

ص: 135

حفظ رتبه و آوازه ى جهانى زن مسلمان ايرانى

شما نسل انقلابى امروز به هيچ قيمت نبايد اجازه دهيد رتبه اى كه زن در جمهورى اسلامى كسب كرده و آوازه اى كه براى زن مسلمان در سراسر گيتى به دست آورده، با توطئه ى دشمنان خدشه دار شود.(1)

وظيفه ى نشان دادن رشد فرهنگى اسلامى زنان درمحيطهاى گوناگون

وظيفه ى شما خانمهاست كه با اين تلاشهاى بزرگوارانه و انقلابى اى كه انجام ميدهيد چه در محيط پرستارى، چه در محيط علمى، چه در محيط پزشكى، چه در محيط دانشجويى، چه در محيط خدمات فرهنگى يا خدمات گوناگون پشتيبانى جبهه، چه در حضور در ميدان سياست، چه در اظهار نظر، چه در هدايت افكار و تنوير افكار مردم، چه در كارهاى هنرى، زباندار و جهت دار با فعّاليّت و تلاش خودتان در ميدانهاى گوناگون، رشد زن و جست فرهنگى اسلامى زن را به دنيا نشان بدهيد و بدانيد كه دنيا از شما تقليد خواهد كرد، كما اينكه الان دارد تقليد ميكند. آن كسانى كه ميتوانند، چه در كارهاى هنرى زباندار و جهتدار با فعّاليّت و تلاش خودتان در ميدانهاى گوناگون، رشد زن و جست فرهنگى اسلامى زن را به دنيا نشان بدهيد و بدانيد كه دنيا از شما تقليد خواهد كرد، كمااينكه الان دارد تقليد ميكند.(1)

اقتباس از چادر زنان ايرانى در كشورهاى اسلامى دوردست

در كشورهاى اسلامى دوردست كه از لحاظ زبان و بسيارى از آداب و سنن هم با ما فرق دارند، به احترام و عشق زن ايرانى، زنانشان و دخترانشان چادر سر ميكنند، چادرى كه آنجا معمول نبوده.

چادر ميدانيد يك پوشش ايرانى است. زنهاى مسلمان ديگر در بعضى جاها عبا سر ميكنند، بعضى جاها مقنعه سر ميكنند، هر جا يك چيزى دارند ديگر، اين چادرى كه شما سرتان است، اين پوشش ايرانى است امّا يك جاهايى زنهاى بعضى از اين كشورها از بس مجذوب حركت و قهرمانى

ص: 138

تقليد زنان افريقا از حجاب زن ايرانى

در سفرى به همين منطقه ى مسلمان نشين شمال افريقا، در كشورى ديدم كه دخترها و زنهاى آن، حجاب خودشان را به تقليد از حجاب زنان ايرانى درست كرده بودند. در شرق دنياى اسلام - تا آنجايى كه ميتوان از آن خبر گرفت - اين حركت ملّت ايران و اين نشانه ى عظيم و تحقّق اسلام انقلابى و ناب و راستين، آثار خودش را در دل مردم گذاشته است.(2)

زن ايرانى؛ الگوى زنان در حجاب و حركتهاى اجتماعى

امروز زن ايرانى براى زنهاى كشورهاى جهان سوّم و بالاخصّ براى كشورهاى اسلامى بصورت يك الگو در آمده است؛ يعنى حجابى كه شما داريد، در كشورهاى ديگر يك حجاب نمونه شناخته شده است. زن مسلمان فرياد زدن و دادن شعارهاى اسلامى را بلد نبود و به آن عادت نداشت. حتّى اگر در يك محفلى گفته ميشد صلوات بفرستيد، كسانى كه صلوات ميفرستادند، مردها بودند و زنها اصلاً صلوات نميفرستادند. امّا حالا شما ميبينيد كه در اجتماعات عظيم اسلامى هم در كشور خودمان و هم در جاهاى ديگر، صداى زنها گاهى بر صداى مردها غلبه دارد؛ يعنى زنها احساس نميكنند كه آنها فقط بايد شعار بدهند. آنها دارند اجتماع را اداره ميكنند. پس موجد اين خصوصيّات، زن ايرانى است كه هم خودش را ساخت و هم الگوسازى كرد.(2)

تربيت زنان مسلمان نمونه، در جنجال غوغاگرانه غرب

امروز ما ميتوانيم اميدوار باشيم كه همچنانى كه يك روز اسلام توانست در آنچنان فضاى فرهنگى فاسد و غلطى زنى مثل زينب (سلام الله عليها) را به وجود بياورد كه الگو و نمونه ى يك انسان بزرگ است؛ نه فقط يك زن، يك زن برجسته، امروز هم ميتواند تعاليم اسلام و فرهنگ اسلامى در ميان اين جنجال غوغاگرانه ى جوّسازانه ى غرب، نمونه ى يك زن مسلمان كامل و بزرگ را به وجود بياورد و ما احتياج به اين داريم. امروز دنيا احتياج دارد به اينكه زن مسلمان هويّت وحقيقت فرهنگى خودش را نشان بدهد.(2)

مادر شهيد؛ نخبه ى حقيقى فكرى و روحى

گاهى من با خانواده ى معظّم شهدا در خانه هايشان، زير سقفهايشان مينشينم و ميبينم گاهى مادرِ يك شهيد، حقيقتاً يك نخبه ى فكرى و روحى است؛ يك انسان برجسته است. همينجا هم ديديم؛ در جاهاى ديگر هم ديده ام. انسان تحت تأثير قرار ميگيرد. نخبه آن كسى است كه بتواند برجستگى خودش را بدون ادّعا، با شخصيّت خود، با هويّت خود و با ذات خود، به ديگران تفهيم كند. من اين را ميبينم.(2)

فهرست آيات قرآن كريم

متن آيه سوره شماره آيه صفحه

وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساء... آل عمران 30 42

فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ... نساء 79 69

يا ايها الذين آمنوا... نور 48 63

وَ أَنِ اعْبُدُونى هذا.. يس 71 61

وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَو... صف 96 8

يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ.. حشر 98 9

ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً لِلَّذينَ... تحريم 127 10، 129، 130

وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً لِلَّذينَ... تحريم 6 11، 122، 126، 129، 131، 132

وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ... تحريم 80 12، 129، 131، 132، 133

وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ... انسان 55 8

إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ... انسان 55 9

انَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.... كوثر 70، 96، 99، 100

ص: 143

فهرست روايات

اَلا وَ اِنَّكُمْ لاتَقْدِرُونَ... اميرالمؤمنين (علیه السلام) 28

كانَت تَقومُ فى مِحرابُ... امام صادق (علیه السلام) 41، 83، 97

امْتَحَنَكِ اللهُ الَّذِى خَلَقَكِ... امام باقر (علیه السلام) 58، 70، 79، 80، 81، 93

ما اَغضَبتَنى وَلاخَرَجتَ... اميرالمؤمنين (علیه السلام) 54

و كان اذا دخلت اليه،.. - 72، 127

زَهَرَ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ امام صادق (علیه السلام) 81

إِنَّ اللهَ لَيَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ... پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) 86

ياأُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعِينَ لِنَفْسِكِ.. امام حسن (علیه السلام) 83

يَا عَلِى... أَنْتَ قَائِدُ الْمُؤْمِنِينَ.. پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) 94

أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِى سَيِّدَةَ.. امام صادق (علیه السلام) 93

سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) 93

يَا فَاطِمَةُ اللهُ اصْطَفاكِ وَ... امام صادق (علیه السلام) 95

لا تستوحشوا فى طريق... اميرالمؤمنين (علیه السلام) 98

حُسين سفينَةُ النّجاة وَ... پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) 100

انَا مِنْ حُسَيْنٍ پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) 100

لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا حضرت زينب (علیها السلام) 105

ص: 144

فهرست اسامى اشخاص

تصویر

ص: 146

فهرست مكانها

تصویر

ص: 149