زن و خانواده : برگرفته از بیانات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای( مدظله العالی) رهبر معظم انقلاب اسلامی

پيشگفتار

برقرارى نظام جمهورى اسلامى به تعبيررساى بنيانگذار آن، حضرت امام خمينى (ره)، از نعمتهاى بزرگ الهى بر مردم اين سرزمين و تمامى مستضعفين جهان بوده است. مرورى بر تاريخ پرافتخار اين نهضت و شكل گيرى نظام مقدّس جمهورى اسلامى به روشنى نقش و تأثير اصل مترقّى ولايت فقيه و رهبرى حكيمانه ى حضرت امام (ره) و پس از آن حضرت آيت الله العظمى سيّد على خامنه اى، رهبر انقلاب اسلامى، را در هدايت انقلاب در كوران حوادث گوناگون روزگار نشان ميدهد. مؤسّسه ى پژوهشى فرهنگى انقلاب اسلامى كه وظيفه ى حفظ و نشر آثار مقام معظّم رهبرى را برعهده دارد، در اجراى همين وظيفه اقدام به انتشار كتابهاى موضوعى به منظور نشر بيانات، ديدگاهها و رهنمودهاى معظّمٌله در مقاطع، مناسبتها و موضوعات مختلف مى نمايد.

كتاب حاضر حاوى گزيده اى از بيانات معظّمٌله درباره ى مباحث مرتبط با موضوع «زن و خانواده» است و مطالب آن در پنج فصل و با عناوين «زن و ازدواج»، «جايگاه زن در خانواده»، «اهميّت خانواده»، «حقوق و وظايف زن و شوهر در خانواده» و «محبّت و عواطف زن و شوهر» گردآورى و تنظيم شده است.

اين اثر جلد سوّم از مجموعه ى پنج جلدى باعنوان «نقش و رسالت زن» درباره ى مسائل و مباحث مرتبط با موضوع «زن» در بيانات رهبر معظّم انقلاب اسلامى است كه براى استفاده ى محقّقان و عموم علاقمندان به ديدگاههاى معظّمٌله منتشر ميشود.

و من الله التوفيق

ص: 5

فهرست مطالب

مقدّمه 17

فصل اوّل: زن و ازدواج 21

اصرار خداوند بر ازدواج ومذمّت طلاق 23

ناخشنودى خداوند از زن و مرد تنها 23

ازدواج؛ هم نياز و هم وظيفه 23

ازدواج؛ از نعمات بزرگ و اسرار آفرينش 24

آرامش؛ هدف بزرگ ازدواج 24

همجنس بودن زن ومرد؛ دليل آرامش 25

بركات و فوايد ازدواج 25

اصل قضيّه؛ محيط سالم خانواده، نه فرزند و ثروت 26

تشكيل خانواده؛ مهمّترين فايده ى ازدواج 26

تسهيلات اقتصادى و كار فرهنگى براى ترغيب بيشتر به ازدواج 27

تأخير ازدواج؛ خلاف فطرت و مصلحت بشر 28

ازدواج مهمترين قدم براى اعتلا وگسترش انديشه وعاطفه ى زن 28

اراده ى زن در ازدواج 29

حرام بودن ازدواجهاى اجبارى 29

تحميل و يا نهى از ازدواج؛ خلاف شرع بيّن 29

ازدواج مجدّد همسران شهدا؛ يك عمل شرعى و واجب 31

عوامل محروميّت دختران از ازدواج 32

ملاك انتخاب؛ ايمان، پاكدامنى، امانت و صدق 32

ناياب بودن مرد بى عيب 33

ص: 7

مقدّمه

يكى از موضوعاتى كه در طول تاريخ در معرض آرا و تفسيرهاى گوناگون قرار گرفته و همواره دچار افراط و تفريط شده است، شخصيّت و جايگاه فردى، خانوادگى، اجتماعى و تاريخى زن است. امروزه نيز كج انديشيها و عدم تعادل در اين باب، در جوامع مختلف فراوان به چشم ميخورد. در اين ميان، تنها چشمه ى زلال، مكتب انبيا و اوصياى الهى است كه به دور از هرگونه افراط و تفريط و با تكيه بر وحى و استمداد از خالق هستى، به ترسيم جايگاه حقيقىِ زنان، متناسب با آفرينش آنان پرداخته است.

با پيروزى انقلاب اسلامى و شعار بازگشت به اسلام ناب محمّدى (صلّى الله عليه وآله) از سوى امام خمينى (ره)، احياى شخصيّت زن مسلمان نيز چه در نظر و چه در عمل جلوه اى ديگر يافت. از جنبه ى نظرى، ديدگاهى جديد در باب زن و ارزشهاى او در جهان امروز پديد آمد و در صحنه ى عمل، زنان در مسائل سياسى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى پا به پاى مردان و گاه مقدّم بر آنان در سرنوشت جامعه نقش آفرين شدند.

اين موج فرهنگى حضور و تعالى زن، نه تنها در سالهاى پس از انقلاب اسلامى افول نكرد بلكه در عرصه ى دفاع مقدّس، شكل كاملترى به خود گرفت و پس از آن نيز رشد فزاينده اى يافت. در حقيقت ميتوان دوران كنونى را دوران شكوفايى نهالى دانست كه به دست امام خمينى (ره) پديد آمد و با خون هزاران شهيد آبيارى گرديد. با اين همه، آفات و بليّات همواره

ص: 17

فصل اوّل زن و ازدواج

اصرار خداوند بر ازدواج ومذمّت طلاق

از نظر اسلام، تشكيل خانواده يك فريضه است. عملى است كه مرد و زن بايد آن را بعنوان يك كار الهى و يك وظيفه انجام بدهند، اگر چه شرعاً در زمره ى واجبات ذكر نشده، امّا بقدرى تحريض(1) و ترغيب شده است كه انسان ميفهمد خداى متعال بر اين امر اصرار دارد، آن هم نه بعنوان يك كارگزارى، بلكه بعنوان يك حادثه ى ماندگار و داراى تأثير در زندگى و جامعه. لذا اين همه بر پيوند ميان زن و شوهر تحريض كرده و جدايى را مذمّت نموده است.(2)

ازدواج؛ از نعمات بزرگ و اسرار آفرينش

پيوند ازدواج و زناشويى، يكى از نعمات بزرگ الهى و يكى از اسرار آفرينش است و يكى از موجبات بقا و ماندگارى و صحّت و صلاح جوامع است.(2)

همجنس بودن زن ومرد؛ دليل آرامش

در قرآن، آيه ى «وَ جَعَلَ مِنْهٰا زَوْجَهٰا لِيَسْكُنَ إِلَيْهٰا(3)» آمده است. دو جا در قرآن، تعبير «سَكَنَ» تا آنجايى كه من يادم هست - وجود دارد «وَ مِنْ آيٰاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوٰاجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْهٰا(4)» . خداى متعال، زوج آدمى را از جنس او قرار داد، زوج زن را، زوج مرد را از جنس خود او قرار داده، «لِيَسْكُنَ إِلَيْهٰا» ؛ تا اينكه آدمى بتواند - چه مرد و چه زن - در كنار شوهر يا همسر، احساس آرامش كند.(5)

اصل قضيّه؛ محيط سالم خانواده، نه فرزند و ثروت

اصل در ازدواج عبارت است از پيوند زناشويى دختر و پسر و تشكيل خانواده. همين قدر كه دختر و پسر همديگر را ببينند و عقد شرعى جارى بشود و اينها با هم زن و شوهر بشوند، يك كانون خانواده به وجود آمده و يك خانواده ى جديدى تشكيل شده است. شارع مقدّس، خانواده ى مسلمان و سالم را دوست دارد. وقتى خانواده تشكيل شد، بركات زيادى در آن هست، نيازهاى زن و شوهر تأمين ميشود، نسل بشرى ادامه پيدا ميكند.

امّا اصل قضيّه، فرزند، زيبايى و ثروت نيست. اصل قضيّه اين است كه دو نفر با هم زندگى مشتركى را تشكيل ميدهند و اين محيط بايد يك محيط سالمى باشد.(2)

تسهيلات اقتصادى و كار فرهنگى براى ترغيب بيشتر به ازدواج

حقيقت اين است كه خانواده يك نهاد طبيعى است، و بطور طبيعى بايستى به وجود بيايد، بايد رشد كند. وقتى وضع جامعه اى خوب است، وقتى مردم امكان داشتن خانه، داشتن وسايل، درآمد نسبتاً اطمينان بخشى هستند؛ خانواده تشكيل ميدهند، فرزنددار ميشوند، زنها بيشتر به كار خانه ميپردازند، مردها بيشتر شائقند(2) كه خانواده داشته باشند. وقتى كه وضع مردم نابسامانى هايى دارد، جوان ميخواهد ازدواج كند خانه ندارد، خانه ى اجاره اى به او نميدهند، نميدانم وسايل پيدا نميكند؛ درآمدش كافى نيست، طبعاً لنگ ميشود. اين ناشى از اين چيزهاست؛ اگر بخواهيم يك علاج بنيانى براى اين قضيّه فكر بكنيم، آن علاج بيش از آنچه كه علاج فرهنگى باشد، علاج اقتصادى و مادّى است والاّ از لحاظ فرهنگى بقدر كافى در جامعه ى ما مسأله ى ازدواج جا دارد، به خصوص حالا كه خوشبختانه دخترها و پسرها خيلى از گذشته عفيفتر و بهتر هستند، لذا بطور قهرى و طبيعى هر زن و مردى كشش و ميل به ازدواج را در خودش مييابد، اگر همسر نداشته باشد. خب تسهيلش يك كار مادّى و اقتصادى ميخواهد. كار فرهنگى كه در اينجا وجود دارد به نظر من اين است كه ما يك قدرى ترويج كنيم مردم را ترويج كنيم، پارسايى در كار ازدواج، مثل كم بودن مهريّه، مثل كم بودن جهيزيّه، عدم اهميّت به اين چيزها؛ تشريفات معمول در باب ازدواج كه مثلاً فرض بفرماييد كه جشنها و ميهمانيهاى كذايى؛ اگر اين كار فرهنگى انجام بگيرد كه شما شايد خوب باشد كه توى همين شاهد بانوان يك مقدارى از اين قضيّه دفاع كنيد، و در منبرها، نماز جمعه ها، در بيانات مسؤولين متنفّذ،

ص: 27

تأخير ازدواج؛ خلاف فطرت و مصلحت بشر

اينكه بعضى سنّ ازدواج را براى سالهاى ميانى ِ عمر كه در غرب و تمدّن غرب معمول است، ميگذارند مثل اغلب چيزهايشان، غلط و بر خلاف فطرت و مصلحت بشر و ناشى از اين است كه به شهوترانى و بى بندوبارى اقبال دارند. ميخواهند جوانى خود را به اصطلاحِ خودشان، با خوشى سپرى كنند، هوسرانى هايشان را بكنند بعد كه از كار افتاده شدند و آتشهايشان فرو نشست، حالا سراغ خانواده بروند. ملاحظه ميكنيد كه در غرب زندگى خانوادگى اين طورى است؛ طلاقهاى زياد، ازدواجهاى ناموفّق، مرد و زنهاى بى وفا، تخطّى هاى جنسى فراوان، غيرتِ كم، زندگى خانوادگى به اين معناست.(2)

اراده ى زن در ازدواج

خداوند به اراده ى زن و مرد در همه ى امور از جمله ازدواج احترام گذاشته است و بر همين اساس واداشتن دختران به ازدواج با مردان از نظر اسلام حرام است و بدون رضايت دختر، جايز نيست.(2)

ازدواج مجدّد همسران شهدا؛ يك عمل شرعى و واجب

من ميبينم كه در جامعه ى ما متأسّفانه بعضى از زنهاى جوان كه همسرشان شهيد شده، خيال ميكنند كه ازدواج نكردن وفادارى نسبت به آن شوهر است؛ در حالى كه در اسلام اصلاً چنين چيزى وجود ندارد، و آن روح عزيزى كه در عالم برزخ و شايد در ملكوت الهى است، او از اينكه اين خانم ازدواج بكند و به يك عمل واجب شرعى يا لااقلّ مستحبّ مؤكّد شرعى عمل بكند، مطمئنّاً خوشحالتر و خشنودتر است، و شايد از اينكه اين همسر شهيد به استناد شهيد - به استناد خاصّ شهيد - از يك عمل شرعى و لازم استنكاف بكند، احتمال دارد كه روح شهيد معذّب هم باشد. من قوّياً معتقدم، يك وقتى بعضى از مسؤولين و برادران اين معنا را گفتند، بعضى از خانواده هاى شهدا به ايشان برخورد يا شايد هم حالا خواستند يك حرفى گفته باشند؛ به اينجا و آنجا مراجعه كردند گفتند اين حرف به ما برخورده، در حالى كه هيچ اصلاً برخورد هم ندارد، ازدواج است. ازدواج يك عمل طبيعى است، يك عمل قهرى است، يك وقتى يك نفرى همسرى دارد، بعد كه همسرش به هر دليلى از او جدا شد يا به شهادت يا به مرگ طبيعى يا به جدايى به وسيله ى عوامل قانونى و قهرى؛ خب طبيعى است كه اين خانم اگر وقت ازدواجش است و جوان است بايستى ازدواج بكند، اصلاً بحث تويش نيست. من توصيه ى مؤكّد دارم كه خانمهاى شهدا حتماً ازدواج كنند و اگر خودشان راغب به ازدواج نيستند، اين را به گردن شهيد نگذارند اقلّا ًً كه بگويند چون همسر ما شهيد شده و عزيز بوده و فلان؛ بنابراين ما بخاطر او ازدواج نميكنيم. من فكر نميكنم كه شهيد از آن خوشش بيايد.(2)

ص: 31

عوامل محروميّت دختران از ازدواج

چرا بايد بعضى از دخترهايى كه مؤمن هستند، باسوادند، با فرهنگند، اهل دين هستند، حتّى بعضى هايشان مبلّغند، به جرم اينكه يك مقدار سنّشان بالا رفته يا چندان از زيبايى بهره اى ندارند، از نعمت ازدواج و تشكيل خانواده و نعمت تربيت فرزند محروم بمانند. خوشا به حال آن فرزندى كه در دامن چنين زنان پاكى پرورش پيدا كند. خوشا به حال آن مردى كه چنين زن پاك و مقدّسى در خانه داشته باشد. اين معيارهاى طاغوتى را دور بريزيد. پدرها! مادرها! تقواى خدا پيشه كنيد در امر ازدواج. اين همه قرآن به ما ميگويد، اسلام به ما ميگويد، مهريّه را سنگين نكنيد، دنبال جهيزيّه هاى سنگين نباشيد، دنبال نام و نشان و شغل نباشيد. پسر مسلمان، دختر مسلمان، هر دو داراى معرفت اسلامى، هر دو داراى دل مؤمن، اينها كفو همند. بگذاريد زندگى مشترك را شروع كنند. چقدر مسأله به من مراجعه ميشود در همين زمينه ها مرتّب جوانها، پسرها، دخترها، شكايت و گله ميكنند از دست خانواده هاى سخت گير، مخصوصاً پدر و مادرهاى بعضى از دختران. من در اين موقع مقدّس، در اين موضوع مقدّس، در حضور شما جمعيّت عظيم و انبوه، در خطبه ى نماز جمعه خواهش ميكنم به حكم خدا برگرديد، آنچه را كه خدا گفته است آن را معتبر بدانيد.(1)

ناياب بودن مرد بى عيب

اين نكته را هم به شما زنها بگويم كه مرد بى عيب در دنيا وجود ندارد. ممكن است مردى اين عيب را داشته باشد؛ آن عيب ديگر را نداشته باشد.

ص: 33

انتخاب دختر متديّن با وجود خانواده ى بد

اگر چنانچه توى يك خانواده ى بد كه توى آن خانواده دين نيست، تقوا نيست، مراعات مقرّرات اسلامى نيست، اهمّيّت به ضوابط اسلامى نيست؛ اگر توى اين چنين خانواده اى يك دخترى هست خيلى هم زيبا خيلى هم باسواد شغل خوبى هم دارد، اينها، نرويد سراغش مگر اينكه آن دختر بر خلاف خانواده اش متديّن باشد، آن اشكالى ندارد، اگر توى يك خانواده ى بدى يك دختر خوبى درآمده، هستند دخترهاى حزب اللّهى كه پدرشان، مادرشان آدمهاى خوبى نيستند متديّن نيستند، اين دختر حزب اللّهى و خيلى هم خوب است، اين اشكالى ندارد، خيلى هم خوب است، امّا اگر نه دختر هم مثل خانواده اش هست، آن وقت اين همان «خَضْرَاءَ الدِّمَن» است. يك روايتى دارد كه پيغمبر فرمود: «إِيَّاكُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَن(2)» يعنى مبادا سراغ سبزه هاى گلخن برويد. در جاهاى بد، گلخن و - نميدانم - كثافت و اينها سبزه ميرويد، پيغمبر [فرمود]: سراغ سبزه اى كه توى كثافتخانه ميرويد نرويد، پرسيدند كه سبزه اى كه توى كثافتخانه ميرويد چيه؟ «خَضْرَاءَ الدِّمَن» يعنى چه؟ فرمود: آن دختر زيبايى كه در خانواده ى بد زندگى ميكند، سبزه است مثل سبزى مثل يك نبات كه از زمين ميرويد، مثل يك گل است، امّا گلى است كه در آنچنان سرزمينى ميرويد، به درد نميخورد، رهايش كنيد. مگر اينكه همينطوركه گفتيم خود دختر غير از خانواده اش باشد، با پدر، مادرش فرق داشته باشد، آن وقت خير اشكالى ندارد، خيلى هم خوب است.(3)

تقدّس ازدواج در اديان

ازدواج يك تقدّسى دارد از نظر اديانى كه حالا من ميشناسم. من در اين خصوص، تفّحص زيادى نكردم. بد هم نيست كه بعضى از دوستانِ آماده ى به كار در اين زمينه تفّحص كنند. غالباً مراسم ازدواج، يك مراسم مذهبى است؛ مسيحيها آن را توى كليسا انجام ميدهند، يهوديها آن را در كنائسشان(2) انجام ميدهند؛ مسلمانها هم اگرچه در مسجد انجام نميدهند، امّا اگر بتوانند، در مشاهد مشّرفه، والّا در ايام متبّرك دينى و عمدتاً به وسيله ى رجال دين، اين را انجام ميدهند. رجل دينى هم وقتى براى ازدواج نشست، مبالغى دين بيان ميكند؛ بنابراين صبغه، كاملاً صبغه ى دينى است.(3)

مهريّه و جهيزيّه سنگين؛ كار جهّال در زمان پيامبر (ص)

خيال نكنيد آن وقتها مهريّه زياد و سنگين يا جهيزيّه زياد سرشان نميشد. چرا آقا! آن وقتها هم بعضى، از اين بى عقليها مثل همين بى عقلى هاى زمان ما را داشتند كه مثلاً يك ميليون مثقال طلا مهريّه ى دخترشان بكنند. درست مثل همين بى عقليهايى كه امروز بعضيها دارند. اين كارهاى مبالغه آميز اينطورى اصلاً كار جُهّال است. اسلام آمد همه ى اينها را به هم ريخت. نه اينكه پيامبر (صلّى الله عليه وآله) بلد نبودند بگويند دختر من هزار شتر سرخ موى با فلان شرايط بايد مهريّه اش باشد. چرا ميشد؛ منتها اسلام همه را به هم ريخت.(2)

نسخ مهريّه ى سنگين دوران جاهليّت

مهريّه ى سنگين مال دوران جاهليّت است. پيامبر اكرم آن را منسوخ كرد. پيامبر (صلّى الله عليه وآله) از يك خانواده اعيانى است. خانواده ى پيغمبر (صلّى الله عليه وآله)، تقريباً اعيانيترين خانواده ى قريش بودند. خود ايشان هم كه رئيس و رهبر اين جامعه ى است. چه اشكالى داشت دختر به آن خوبى كه بهترين دختران عالم است و خداى متعال او را «سيّدة النساء العالمين» قرار داد «من الاولين و الآخرين» با بهترين پسرهاى عالم كه مولاى متّقيان است ميخواهند ازدواج كنند، مهريّه ى ايشان زياد باشد؟ چرا ايشان آمدند و اين مهريّه كم را قرار دادند كه اسمش «مَهْرَ السُّنّة» است.(2)

مهريّه ى «14 سكه» براى غلبه كردن جنبه ى معنوى ازدواج بر جنبه ى مادّى

اينكه ميبينيد ما گفتيم 14 سكّه بيشتر را عقد نميكنيم؛ براى اين است كه آن جنبه ى معنوى ازدواج غلبه پيدا كند به جنبه ى مادّى؛ مثل يك تجارت و معامله نباشد.(2)

مهريّه ى سنگين؛ تبديل ازدواج به داد و ستد

در ازدواج، اصل قضيّه يك امر انسانى است نه يك امر مادّى. اسلام مهريّه را قرار داده است؛ امّا مهريّه اين را بصورت يك معامله دادوستدى نميكند. اينجا دادوستدى نيست؛ بلكه طرفين در يك جاى مشترك سرمايه گذارى ميكنند. اينطور نيست كه شما مثل خريدوفروش، يك چيز بدهيد و يك چيز بگيريد. نه، اينجا چيزى دادن و چيزى گرفتن نيست؛ بلكه هر دو نفر موجودى خودشان را در صندوق و كاسه ى مشتركى ميگذارند و هر دو از آن استفاده ميكنند. در ازدواج، قضيّه اين است.

بنابراين، نقش مادّيات در اينجا بايد خيلى ضعيف باشد. ما كه ميگوييم مهريّه ها را سنگين نكنند، از اين بابت است. اگر ما گفته ايم كه مهريّه بيش از فلان مقدار نباشد، معنايش اين نيست كه اگر بيش از فلان مقدار بود، عقد باطل يا حرام است؛ نه، جايز هم است، امّا كار غلط است. بعضيها چند ميليون تومان مهريّه ميگذارند، يعنى ازدواج را كه يك امر انسانى است، به يك دادوستد و به يك كار بازارى و معامله گرى تبديل ميكنند. اين تحقير و توهين به نقش و شأن انسانيّت در ازدواج است. اين، كار غلطى است.(2)

عدم پيشگيرى مهريّه ى سنگين از طلاق

هيچ مهريّه ى سنگينى مانع طلاق نميشود و نشده است. آن چيزى كه مانع طلاق ميشود، اخلاق و رفتار است و رعايت موازين اسلامى.(2)

دورى از تشريفات و تجمّل گرايى و مهريّه هاى گران قيمت

ما بايد شايستگى خود را ثابت كنيم. مگر نميگوييم كه جهيزيّه ى آن بزرگوار چيزهايى بود كه انسان با شنيدن آنها اشكش جارى ميشود؟ مگر نميگوييم كه اين زن والامقام، براى دنيا و زيور دنيا هيچ ارزشى قائل نبود؟ مگر ميشود كه روزبه روز تشريفات و تجمّل گرايى و زر و زيور و چيزهاى پوچ زندگى را بيشتر كنيم و مهريّه دختران مان را زيادتر نماييم؟ اوايل كه گاهى بعضيها مهريّه ى عقد را يك خرده گران قرار ميدادند، ما شوخى ميكرديم و ميگفتيم شما كه ميخواهيد مثلاً فلان قدر سكّه قرار بدهيد، پس يكباره بگوييد 72 سكه. امّا حالا ميبينيم كه تعيين مهريّه هاى گران قيمت، واقعى شده است! واقعاً چه خبر است؟ شما كه پدر آن دختر هستيد، آيا ميتوانيد ادّعا كنيد كه پيرو پدر فاطمه (سلام الله عليها) هستيد؟ اين طورى نميشود، ما بايد به حال خودمان فكرى بكنيم.(1)

توصيه به زندگى ساده و بى تشريفات

سعى كنيد از اوّل، زندگى را ساده و بى تشريفات شروع كنيد. طورى نباشد كه از اوّل كار، تشريفات و زياده خواهيها را وارد زندگى كنيد. بدانيد كه ترجيح و ارزش پيش خدا، با پول و تشريفات و مهمانى اسراف آميز و جشن گرفتن در هتلهاى گران قيمت نيست. اينها هيچ ارزشى پيش خدا ندارد. ارزش، در ايمان، در تقوا و در جهاد است.(2)

حسرت و احساس عدم خوشبختى در مسابقه ى مادّى، تجمّلات و تشريفات

اسير تجمّلات و تشريفات و چشم و هم چشميها نشويد. خودتان را در دام مسابقه ى مادّى در امر زندگى نيندازيد. هيچكس در اين مسابقه، خوشبخت و كامياب نميشود. اين ظواهر زرق و برق دارِ زندگى شخصى، اينها هيچكدام انسان را نه خوشبخت ميكند، نه دلشاد و راضى ميكند. اصلاً انسان هر چه گيرش مى آيد، باز چيز بيشترى را ميخواهد. در حسرت يك چيز بهترى است. در شرع مقدّس هست العفاف و الكفاف - به همان زندگى كه بشود گذراند و انسان محتاج كسى نباشد و در عسرت نباشد. اين جور پيش ببريد.(1)

توقّع كم؛ مايه ى سعادت دنيا وآخرت

توقّعات مادّىِ زياد و بالا، موجب تنگى معيشت و موجب ناراحتى خود انسان ميشود، اگر انسان توقّع خودش را از زندگى توقّع كمى قرار دهد، اين مايه ى سعادت خواهد بود. نه فقط براى آخرت انسان خوب است، كه براى دنياى انسان هم خوب است.(1)

ص: 44

فصل دوّم جايگاه زن در خانواده

زن مسلمان؛ ركن اساسى خانواده

زن مسلمان در عائله، وظايفى دارد و آن همان ركنيّت اساسى خانواده و تربيت فرزندان و هدايت و تقويت روحى شوهر است.(1)

زن؛ حافظ خانواده

خانواده را هم زن به وجود مى آورد و اداره ميكند؛ اين را بدانيد عنصر اصلى تشكيل خانواده زن است، نه مرد. بدون مرد، ممكن است خانواده اى باشد.

زن خانواده اگر عاقل و باتدبير و خانه دار باشد، خانواده را حفظ ميكند. امّا اگر زن از خانواده اى گرفته شد، مرد نميتواند خانواده را حفظ كند. بنابراين، خانواده را زن حفظ ميكند.(2)

مهمترين كار زن؛ سر پا نگه داشتن زندگى

برخى فكر ميكنند اگر زنى مثلاً كارش عبارت شد از همان كار خانه، اين اهانت به زن است؛ نه! هيچ اهانتى نيست. بلكه مهمترين كار براى زن اين است كه زندگى را سر پا نگه دارد.(1)

خواسته ى اسلام از بانوان؛ حفظ بنيان خانواده

خانواده از همه چيز بالاتر است و در يك نظام اجتماعى اگر بنيان خانواده سست شد و متلاشى شد و به هم ريخت آنچنانى كه امروز متأسّفانه بر اثر سوءسياستها و تدبيرها ما در جاهايى كه فرهنگ غربى در آنجا رايج است، آن را مشاهده ميكنيم. بسيارى از ارزشها از بين خواهد رفت؛ بنابراين روى خانواده، اسلام تكيه ى زيادى كرده و از بانوان خواسته كه كوشش كنند بنيان خانواده مستحكم بماند.(1)

مطلبوبيّت حضور زن در اجتماع به شرط حفظ بنيان خانواده

زن ميتواند بعنوان يك مبارز، يك سلحشور،، يك مجاهد فى سبيل الله در صحنه ى جامعه ظاهر بشود البتّه در حالى كه همه ى اين تلاشها و فعّاليّتها براى زن جايز است و مباح است و مطلوب است و تشويق ميشود زن به اين كارها، بايستى خانواده بعنوان يك عنصر اصلى كه قائم به وجود زن هست در جامعه ى متلاشى نشود؛ يعنى تلاشهايى كه بانوان در جامعه ميكنند بايستى بصورتى باشد كه خانواده را و استحكام بناى خانواده را تحت تأثير قرار ندهد.(2)

تكليف دائمى زن؛ ساماندهى به خانواده بدون غرق شدن در آن

آنهايى كه زن خانه هستيد، آنهايى كه مادر فرزندان هستيد، آنهايى كه دختران خانه هستيد، هر كدام تو خانه يك تكليفى داريد. خيال نكنيد تكليف شما از داخل خانه ديگر قطع شده است ابداً، ابداً. خانه محوّل به شماست، اين را بدانيد شما به هرجا برسيد خانه را هم بايد اداره كنيد. بايد اداره كنيد، اين يك وظيفه است، از دست غير از زن هم برنمى آيد. خانه اى كه زن اداره كننده و مدير داخلى آن نباشد اين خانه بى سامان است. اگر بناست خانه به سامان برسد، اگر بناست كانون خانواده گرم باشد، گرم كننده ى او دست زن است. اين چيزى است كه بايد فراموشتان نشود. هر كارى، هر حركتى، هر فعّاليّتى با توجّه به اين بايد برنامه ريزى بشود. تو خانه غرق نشويد، از خانه جدا هم نشويد، به خانه برسيد. به تعبير يكى از برادران اگر حوزه اى شما داريد كه آنها را داريد به صورت حوزه ى حزبى تربيت ميكنيد، بدانيد كه يك حوزه ى ديگر شما هم داخل خانه ى شماست. آنجا هم حوزه ى حزبى شماست. آنجا هم مادر شما هست، دختر شما

ص: 53

كيفيّت بخشى به حضور زن در «خانه»

شما كار هم داريد، بيرون هم هستيد، جراحيتان را هم ميكنيد، مريضتان را هم ميبينيد، فلان كار علمى را هم ميكنيد، فلان طرح را هم مينويسيد، فلان درس را هم در دانشگاه ميدهيد همه ى اينها به جاى خود محفوظ امّا بايستى سهم «خانه» را هم در نظر داشته باشيد. البتّه سهم خانه، مثل همه ى چيزهاى ديگر، ميتواند كمّيّتش فداى كيفيّتش بشود؛ يعنى از كميّت كاستن حضور بيست وچهار ساعته زن در خانه، يك معنا دارد؛ ولى وقتى از آن بيست و چهار ساعت كم كرديد، امّا كيفيّتش را بالا برديد، آن وقت يك معناى ديگرى خواهد داشت. اگر ديديد آن كارتان به اين قضيّه ضربه ميزند، بايد برايش فكرى بكنيد. اين، مهم و اساسى است؛ مگر در موارد اضطرارى. در همه ى چيزها ضرورتى وجود دارد كه خارج از حدّ قاعده است؛ من قاعده را دارم ميگويم؛ به استثناها كارى ندارم.(2)

تقوا و بلندنظرى زن؛ عامل مؤثّر در تربيت اسلامى خانواده

زن شجاع و پاكدامن و باتقوا و بلندنظر، ميتواند همه ى افراد خانواده، حتّى شوهر خود را با تربيت اسلامى، تربيت كند. خيلى از زنان موجب شدند كه شوهرانشان به مقامات عالى معنوى و انسانى نائل شوند. هنر زن، اين است؛ به خصوص شما خانمهاى جوان، كه همسر اين جوانان مؤمن و انقلابى و حزب اللّهى هستيد. هم شما مردان و هم شما زنان، كارى كنيد كه در محيط خانواده، آيه ى شريفه ى «وَ تَوٰاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوٰاصَوْا بِالصَّبْرِ(2)» صدق كند. هم مرد زن را به پيروى از حقيقت و صبر و استقامت در راه خدا سفارش كند، و هم زن مرد را به پيروى از حق و حقيقت و صبر و استقامت در راه خدا توصيه نمايد. اگر زنان جوان مؤمن حزب اللّهى انقلابى پاكدامن مثل شما، تصميم بگيرند كه به اين آيه ى شريفه عمل كنند، يعنى شوهرانشان را به تقوا و پيروى نكردن از هواى نفس و رعايت رضاى الهى توصيه كنند، يقيناً از هر عامل ديگرى بر روى مردان مؤثّرتر خواهد بود. اين نصيحت، از هر نصيحتى كارآمدتر است. البتّه با زبان مهر و محبّت، روى فرزندان هم اثر ميگذارد.(3)

ص: 55

نشر ارزشهاى معنوى در خانواده و اجتماع به محوريّت زن

در محيط خانوادگى، زنان بامتانت و تقوا و راستگويى و الگوگرفتن از زنان برجسته ى تاريخ، ميتوانند محيط خانواده را تحت تأثير خود قرار دهند.(1)

همه ى ارزشهاى معنوى را ميتوان از درون كانون گرم خانواده كه محور آن، زن خانواده است؛ كدخداى اين مجموعه، آن مجسّمه ى عاطفه است بيرون كشيد و معنويّات را در سطح جامعه گستراند.(2)

قويتربودن زن از لحاظ ظرافت وتدبير

من هميشه به دوستان و خويشاوندان و زنان ميگويم، ميگويم برخلاف آنچه كه معروف است، در بين اين دو جنس، آن جنس قويتر زن است. زنها قويتر از مردهايند. زنها ميتوانند با تدبير و با ظرافت، مرد را در دست خودشان بچرخانند؛ انسان، هم در تجربه اين را مشاهده ميكند، هم با قياسهاى فكرى و عقلى اين را ميتواند اثبات بكند. اين واقعيّتى است. بله، زنهايى هستند كه بى تدبيرى ميكنند؛ لذا اين كار را نميتوانند انجام بدهند، امّا زنى كه اهل تدبير باشد، مرد را ميكند رام خودش. اين مثل اين است كه يك نفرى بتواند يك شير درّنده را افسار بزند، سوارش بشود؛ اين معنايش اين نيست كه او از لحاظ جسمى از اين شير قويتر است، معنايش اين است كه توانسته اين اقتدار معنوى را به كار ببرد؛ زنها اين توانايى را دارند، منتها با ظرافت؛ يعنى ظرافتى كه ميگوييم، تنها ظرافت در تركيب جسمانى و ساختمان جسمانى نيست، بلكه ظرافت در فكر و انديشه و تدبير و دستگاه تصميم گيرى است كه خداى متعال در زن قرار داده.(2)

ص: 57

تدبير، مديريت، ظرافت؛ كار كدبانوى خانواده

وظايف داخل خانه ى زنان، نه اهمّيّتش كمتر از وظايف بيرونى است و نه اينكه زحمتش كمتر است. شايد زحمتش بيشتر هم باشد. او هم براى اينكه اين محيط را اداره كند، به تلاش و كوشش احتياج دارد. چون مدير داخل خانه زنان هستند. آن كسى كه اداره ميكند، كدبانو، يعنى آن كسى كه محيط خانواده تحت اشراف اوست. تحت نظارت و تدبير و مديريّت اوست. خيلى كار پرزحمتى است. خيلى كار ظريفى است. فقط هم ظرافتِ زنانه از عهده ى انجام اين كار بر مى آيد. هيچ مردى امكان ندارد بتواند اين ظرافتها را رعايت كند.(1)

نقش برجسته ى زنان در اصلاح جامعه

اگر زن در جامعه و در محيط زنانه اصلاح شود، جامعه بطور كلّى اصلاح خواهد شد. اگر محيط خانواده ها به بركت زن، محيط سالمى شود، جامعه بطور كامل اصلاح خواهد شد. نقش زنان در اصلاح جامعه، نقش بسيار برجسته اى است. اين، آن چيزى است كه دشمنان سعادت انسانها هم به آن توجّه دارند و روى آن كار ميكنند.(1)

زن؛ گل زندگى نه مباشر و كارگرخانه

اگر در تعبيرات اسلامى ملاحظه كنيد، درباره ى زن، درست همان تعبيرات واقعى وجود دارد. «إِنَّمَا الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة(2)» . زن، گل است ريحان يعنى گل انسان با گل چه كار ميكند؟ نوع برخورد با گل چگونه است؟ اگر با گل كُشتى بگيرند، گل پرپر ميشود. اگر گل را گل بشناسند و برخورد گلانه با آن بكنند، مايه ى زينت و مؤثّر است و وجود خودش شاخص و بارز خواهد بود. و لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة ، قهرمانه به معنى قهرمانى كه به فارسى ميگوييم، نيست؛ يك تعبير عربى است كه از فارسى گرفته شده است. قهرمان بطور خلاصه يعنى مباشر امور، سركارگر. يعنى در خانه ى شما، زن را بعنوان مباشر امور خودتان ندانيد، خيال نكنيد كه شما رئيسى هستيد، كارهاى خانه، بچّه ها و امثال آن، به عهده ى يك سركارگر است؛ سركارگر هم اين خانم است، و بايد اينگونه عمل كنيم!(3)

ص: 60

زن؛ گل زندگى، نه كارپرداز خانه

در روايات داريم «الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ» ، زن گل است. حالا شما ببينيد اگر مردى با يك گلى با خشونت و بى اعتنايى رفتار كند و پاس گل بودن او را ندارد، چقدر ظالم و بد است. مثل تحميل كردن، زياده روى كردن، زياده خواهى كردنِ مردها از زنها، توقّعات بيجا و زيادى. «إِنَّمَا الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة(1)» قهرمان، يعنى همين كارپرداز امروز زندگى.

اين زن، كارپرداز شما نيست كه همه ى كارهاى زندگيتان را روى دوش او بگذاريد و بعد هم از او مؤاخذه كنيد. نه! اين يك گُلى است در دست شما.

حتّى اگر دانشمند يا سياستمدار باشد، در بحث معاشرت خانوادگى، او گ - ُل است.(2)

اجر زحمات روحى و عاطفى زنان در همراهى با همسر

شما خانمها اگر از ناحيه ى همسرتان زحمتى را متحمّل ميشويد كه آن همسر اين زحمت را بخاطر كار و تلاش و مجاهدت، بر شما تحميل ميكند، اين زحمت پيش خداى متعال اجر دارد؛ ولو يك لحظه و يك ساعتش را هيچكس نفهمد. خيليها از زحمات خانمها آگاهى ندارند. مردم عادت كرده اند كه خيال كنند زحمت، چيزى است كه انسان با بازو و بدن و جسم خود انجام ميدهد؛ نميدانند زحمات روحى و عاطفى گاهى سنگينتر است. آقايان، خيلى از زحمتهاى شما را درست ملتفت نيستند؛ امّا خداى متعال كه «لا يخفي عليه خافية» است - هيچ چيزى از او پوشيده نميماند - ناظر كار شماست و شما اجر داريد.(1)

زندگى زناشويى؛ ميدان خدمت در راه خدا

شما خانمها بايد به نكته اى توجّه داشته باشيد و آن اين است: پاسدارانى كه همسران شما هستند، يكى از مهمترين و شريفترين شغلهاى اين روزگار را بر عهده دارند؛ شغلى شرافتمندانه، همراه با مسؤوليّت، همراه با خطر و زحمت و بدون پاداش چندان قابل توجّه. كار اينها پيش خدا عزيز است؛ بنابراين همراهى و كمك به اينها افتخار است؛ اين را با همين نيّت دريابيد و عمل كنيد؛ با اين نيّت كه به اين جوان پاسدار - كه همسر شماست و دارد دوره ى جوانى خود را در راه خدا ميگذارد - هر چه خدمت كنيد، در راه خدا خدمت كرده ايد، فقط يك زندگى زناشويى نيست، بلكه زندگى زناشويى شما ميدان خدمت شما هم هست، بنابراين هم به اجر الهى اميدوار باشيد و هم اين فرصت را قدر بدانيد.(2)

تربيت فرزند و تقويّت روحى شوهر؛ مهمترين كار زن

مادران در دوران انقلاب و در جنگ تحميلى، فرزندان خود را به سربازان جانباز و شجاع در راه اسلام و مسلمين تبديل كردند و همسران در دوران انقلاب و دوران جنگ تحميلى، شوهران خود را به انسانهاى مقاوم و مستحكم مبدّل ساختند. اين است نقش و تأثير زن بر روى فرزند و شوهر. اين نقشى است كه زن ميتواند در داخل خانواده ايفا كند و جزو بزرگترين نقشهاست و به نظر من از همه ى كارهاى زن مهمتر، همين كار است. از همه ى كارهاى زن مهمتر، تربيت فرزندان و تقويّت روحى شوهران براى ورود در ميدانهاى بزرگ است. و خدا را شكر ميكنيم كه زن ايرانى و مسلمان، در اين ميدان هم بيشترين هنر را نشان داده است.(1)

رسالت عظيم مادرى

زن بايستى به رسالت عظيم زن و مادربودن خويش، رسالتى كه مرد در آن رسالت با او شريك نيست و اختصاص به خود او دارد، آشنا و واقف شود.(2)

تربيت فرزند؛ كارى سخت و هنرى بزرگ

بعضى از كارهاى خانه خيلى سخت است. بچّه دارى از آن كارهاى سخت است. شما هر كارى را در نظر بگيريد كه خيلى دشوار باشد، در مقابل بچّه دارى در واقع آسان است. بچّه دارى هنر خيلى بزرگى است. مردها يك روز هم نميتوانند اين كار را انجام دهند. زنها با دقّت، باحوصله و باظرافت اين كار بزرگ را انجام ميدهند. خداى متعال، در غريزه ى آنها اين توان را قرار داده است. ولى همين بچّه دارى كار سختى است كه انسان را فرسوده ميكند و واقعاً از پا مى اندازد.(2)

نقش مادران در پرورش ياران حسين (ع) و زينب (س)

اكنون مادران ما ميدانند كه اگر بخواهند پيروان صادق فاطمه (سلام الله عليها) باشند، بايد در دامان خويش ياران حسين (عليه السّلام) وزينب (سلام الله عليها) را بپرورانند تا پرچم خونين ايمان و عزّت را در كربلاى زمان برافرازند.(3)

نفوذ خاصّ مادر بر فرزند

اين، يك امر قهرى است. به موارد استثنايى كار نداريم كه پسرى عاق والدين يا بى اعتنا و تحقيركننده ى والدين باشد؛ امّا عموماً يك مادر بيسواد كه معلومات و تجربه اى هم ندارد، از نفوذ خاصّى برخوردار است كه از نوع نفوذ معلم در شاگرد و يا از نوع نفوذ رئيس در مرئوس نيست. نفوذ خاصّى است از طرف مادر بر فرزند، كه تا هنگام پيرى مادر استمرار دارد. يعنى مادر وقتى كه بخواهد از روحيّه ى مادرى و نفوذ خودش استفاده كند، ميتواند؛ مگر بعضى از مادران، كه سست روحيّه و سست عنصر باشند و نخواهند يا نتوانند آن نفوذ را به كار ببرند. على ايّحال بطور غالب اينطور است كه مادران روى فرزندانشان تأثير ميگذارند و حرفشان، اظهار محبّتشان و سخنى كه در خلال آن اظهار محبّت بيان ميكنند، به مغز مخاطب فرو ميرود.(2)

هنر زن؛ تربيت نسل بالنده با تأمين آذوقه هاى فرهنگى

علّت اينكه اسلام اينقدر به نقش زن در داخل خانواده اهمّيّت ميدهد، همين است كه زن اگر به خانواده پايبند شد، علاقه نشان داد، به تربيت فرزند اهمّيّت داد، به بچّه هاى خود رسيد، آنها را شير داد، آنها را در آغوش خود بزرگ كرد، براى آنها آذوقه هاى فرهنگى - قصص، احكام، حكايتهاى قرآنى، ماجراهاى آموزنده - فراهم كرد و در هر فرصتى به فرزندان خود مثل غذاى جسمانى چشانيد، نسلها در آن جامعه، بالنده و رشيد خواهند شد. اين، هنر زن است و منافاتى هم با درس خواندن و درس گفتن و كاركردن و ورود در سياست و امثال اينها ندارد.(1)

رعايت موازين بهداشتى در بچّه دار شدن

ان شاءالله بچّه دار بشويد، مبادا كه خيال كنند كه نخير بچّه دار نشوند، خوب نيست. نه بچّه دار بشويد اشكالى هم ندارد البتّه نميگويم حالا خيلى شلوغ، پلوغ كنيد. اشكالى ندارد زنها و دخترها و پسرهاى جوان بچّه دار بشوند، فرزند داشته باشند، اشكال ندارد البتّه با موازين بهداشتى و همانجور كه درست است و مرتّب است و منظّم است.(2)

نقش متفاوت زن و مرد در بنيانگذارى نهاد خانواده

در بناى خانواده سهم زن و مرد يك اندازه نيست بصورت طبيعى، اوّلاً يكسان نيست، ثانياً يك اندازه نيست؛ يعنى آنها سهم مشابهى در بناى خانواده ندارند و نيز سهم هر يك هم به يك اندازه و ميزان نيست و هر كدام كمّيّت خاصّ خودشان را دارند. پس در اداره ى خانواده زن و مرد هر دو سهيم هستند؛ ولى هر يك سهم خاصّ با كمّيّت خاصّى دارند. مثلاً اگر زن و مرد را در توليد و «تكثير نوع» كه يكى از كارهاى اساسى انسان است در نظر بگيريم، ميبينيم در اين زمينه نقش مرد يك نقش كمتر و نقش زن يك نقش بيشتر و طولانيتر است. مثلاً براى زن دوران باردارى و شيرخوارگى فرزند هست و اصلاً امكان حضانت زن نسبت به فرزند بيش از آنكه مرد چنين امكانى را داشته باشد هست و از اين قبيل. يا مثلاً فرض بفرماييد كه مسأله ى تأمين معيشت خانواده. اين از نظر اسلام مربوط به مرد است، يعنى داده شده به مرد، كه آن هم يكى از اجزاء اداره ى خانواده است ديگر، يعنى شما نميتوانيد بگوييد كه اداره ى خانواده يعنى اداره ى داخلى خانواده فقط، كه از خانه آدم بيرون نيايد. نه، اداره ى خانواده شامل اداره ى همه ى شؤون خانواده است از جمله تأمين معيشت. خب اين مثلاً در شرع اسلام به عهده ى مرد است، زن هيچگونه مسؤوليّت و تكليفى در اين مورد ندارد، ولو پولدار هم باشد، ثروتمند هم باشد، توان كار هم داشته باشد، پول هم در بياورد، آن

ص: 71

تداوم نسل؛ مهمترين وظيفه ى انسان ونقش زنان در اين ميدان

خصوصيّات جسمى اى خداى متعال در دو جنس قرار داده است كه هركدام نقشى در ادامه ى آفرينش، در رشد و تعالى انسان، در حركت تاريخ بر عهده دارند؛ و نقش زن مهمتر است. مهمترين كار انسان، تداوم بخشيدن به نسل بشرى است؛ يعنى توليدمثل؛ نقش زن در اين كار قابل مقايسه با نقش مرد نيست. خانه از اين جهت مهم است، خانواده از اين جهت مهم است، محدوديّتهاى اعمال غرائز جنسى از اين جهت مهم است؛ با اين ديد بايد به مسائل اسلام و به احكام شريعت اسلامى نگاه كرد. غربِ گمراه، اسم اينها را ميگذارد محدوديّت. اسم آن اسارت گمراه كننده را ميگذارد آزادى! اين جزو فريبهاى غربى است.(2)

حقّ بيشتر مادر بر گردن فرزند

اسلام در برخى جاها حتّى زن را بر مرد ترجيح داده است. مثلاً آنجا كه مرد و زن، پدر و مادرى هستند كه فرزندى دارند، اين فرزند اگرچه فرزند هر دو نفر است، امّا خدمتگزارى فرزند در مقابل مادر، لازمتر است. حقّ مادر بر گردن فرزند، بيشتر و وظيفه ى فرزند نسبت به مادر سنگينتر است.

روايات فراوانى در اين زمينه هست: پيغمبر اكرم در جواب كسى كه سؤال كرد: «مَنْ أَبَرُّ؟(2)» (به چه كسى نيكى كنم؟) فرمود: «أُمَّكَ.» يعنى «به مادرت.» دفعه ى دوّم هم همين را فرمود؛ دفعه ى سوّم هم همين را فرمود. دفعه ى چهارم كه سؤال كرد، فرمود: «اباك.» يعنى «به پدرت». پس، زن در مقياس خانواده و در رابطه ى با فرزندان، حقّ سنگينترى دارد. البتّه اين هم نه از باب اين است كه خداى متعال خواسته است جمعى را بر جمع ديگر ترجيح دهد بلكه به اين جهت است كه زنان زحمت بيشترى تحمّل ميكنند.

اسلام، زن را در جايگاه حقيقى خود قرار داده است. زن در مقياس

ص: 73

فصل سوّم اهمّيّت خانواده

زن وخانواده جزو مسائل درجه ى يك كشور

مسئله ى زن و خانواده براى كشور، جزو مسائل درجه ى يك است. دوستان، خانمها و آقايانى كه آمدند صحبت كردند، اين معنا را ثابت كردند. هيچ لزومى ندارد كه ما بيش از آنچه شما گفتيد و خيلى وسيع و خوب بيان كرديد، چيزى بگوييم. خود اين بيانات نشان داد كه مسأله بسيار مهم است.(1)

خانواده؛ پايه ى اصلى در جامعه

مسئله ى خانواده، مسأله ى بسيار مهمّى است؛ پايه ى اصلى در جامعه است، سلول اصلى در جامعه است. نه اينكه اگر اين سلول سالم شد، سلامت به ديگرها سرايت ميكند؛ يا اگر ناسالم شد، عدم سلامت به ديگرها سرايت ميكند؛ بلكه به اين معناست كه اگر سالم شد، يعنى بدن سالم است. بدن كه غير از سلولها چيز ديگرى نيست. هر جهازى، مجموعه ى سلولهاست. اگر ما توانستيم سلولها را سالم كنيم، پس سلامت آن جهاز را داريم. مسأله اينقدر اهميّت دارد.(1)

هدف اسلام؛ تشكيل و حفظ خانواده

اسلام ميخواهد اين را حفظ كند، اين خانواده را نگه دارد؛ زيرا در اسلام يكى از كارها براى رسيدن به اين اهداف، تشكيل خانواده و سپس حفظ بنيان خانواده است.(1)

محيط خانواده براى زن؛ محيط امن، عزّت و آرامش

از لحاظ نظر اسلام و متون اسلامى هم در اين بخش از مسئله(1) هيچ كمبودى وجود ندارد. ما ميبينيم گاهى اوقات كسانى كه منتقد تفكّرات اسلامى هستند، سر قضيّه ى ارث و ديه و اين چيزها اشكال ميكنند، درحاليكه اشكالها وارد نيست؛ آنها پاسخهاى منطقى و قوى دارد. امّا در زمينه ى رفتارهاى داخل خانواده، متأسّفانه غالباً به غفلت گذرانده ميشود؛ در حالى كه نظر اسلام، نظر كاملاً روشنى است. محيط خانواده براى زن بايد محيط امن، محيط عزّت و محيط آرامش خاطر باشد تا زن بتواند آن وظيفه ى اساسى خودش را - كه همين حفظ خانواده است - به بهترين وجهى انجام دهد.(2)

خانواده؛ پايه ى مهمّ زندگى

نفس ايجاد كانون خانوادگى و يك كانون جديد، از همه چيز مهمتر است. اساس خلقت بشر، چه زن و چه مرد، اينطورى است كه بايد يك زن و مرد مجتمعاً يك واحدى را تشكيل بدهند تا زندگى راحت، بى دغدغه و آماده براى جوابگويى به نيازهاى بشر پيش برود. اگر اين نشد، يك پايه ى مهمّ از زندگى لنگ است.(2)

خانواده؛ اساس همه ى تربيتها

ازدواج، درحقيقت دروازه ى ورود به تشكيل خانواده است و تشكيل خانواده، اساس همه تربيتهاى اجتماعى و انسانى است.(2)

خانواده؛ بنياد تربيت معنوى، فكرى و روانى بشر

خانواده بنياد بسيار مهمّ و حائز اهميّتى است. فايده ى خانواده در تربيت نسل بشر و ايجاد انسانهاى سالم از لحاظ معنوى و فكرى و روانى، يك فايده ى منحصر بفردى است. هيچ چيز جاى خانواده را نميگيرد.(2)

وقتى نظام خانواده وجود داشته باشد، اين ميلياردها انسان، هر كدامشان دو موكّل و دو پرستار ويژه دارند كه هيچ چيز جاى اين پرستار را نميگيرد.(3)

خانواده؛ محيط امن براى سلامت روح و فكر افراد

خانواده يك محيط امنى است كه در آن، چه فرزندان و چه خود پدر و مادر، ميتوانند روح و فكر و ذهن خود را در اين محيط امن و قابل اعتماد، سالم نگه دارند و رشد بدهند. وقتى خانواده سست شد، نسلهايى كه همينطور پشت سر هم مى آيند، بى حفاظند.(1)

خانواده؛ شرط تربيت كامل و سالم

اگر خانواده اى در جامعه نباشد همه ى تربيتهاى بشرى و همه ى نيازهاى روحى انسان ناكام خواهد ماند؛ زيرا طبيعت و ساخت بشرى اينگونه است كه جز در آغوش خانواده و در محيط خانواده و در آغوش پدر و مادر آن تربيت سالم و كامل و بى عيب و بى عقده، آن بالندگى لازم روحى پيدا نخواهد شد. انسان زمانى از لحاظ روحى و عاطفى، صحيح و سالم و كامل بار خواهد آمد كه در خانواده بار بيايد و در خانواده تربيت شود. اگر محيط زندگى آرام و مناسبى در خانواده حكمفرما باشد، ميتوان خاطر جمع شد كه فرزندان از لحاظ ساختار عاطفى و روانى سالم هستند.(1)

خانواده ى آرامتر با بهره ورى بيشتر

هر انسانى - هم زن و هم مرد - در طول زندگى، در شبانه روز مشكلاتى دارد و با پيشامدها و حوادثى مواجه است. اين حوادث اعصاب را ميكوبد و خسته ميكند. انسانها را دچارناآرامى و سراسيمگى ميكند. وقتى وارد محيط خانواده شد، اين محيط امن وامان به او تجديد قوا ميبخشد. او را آماده ى يك روز ديگر و يك شبانه روز ديگر ميكند. خانواده براى تنظيم زندگى انسان خيلى مهم است. البتّه خانواده بايد خوب اداره بشود، بايد سالم اداره بشود.(2)

خانواده؛ محل سكونت، آرامش و تكامل

خانواده در اسلام؛ يعنى محلّ سكونت دو انسان، محلّ آرامش روانى دو انسان، محلّ انس دو انسان با يكديگر، محلّ تكامل يك نفر به وسيله ى يك نفر ديگر، آنجايى كه انسان در آن صفا مى يابد، راحتى روانى مى يابد، اين محيط خانواده است. كانون خانواده در اسلام اين قدر اهمّيّت دارد.(2)

محيط خانوادگى؛ آغوش مهر و محبّت و آسايش

شوهر وقتى شب مى آيد خانه، خسته است يا ظهر مى آيد خسته است، ديگر شما خستگى ات را به رخ او نكش. آن آسايش توى خانه است، ميدان مبارزه ى اجتماعى كه همه جور تلاش و زحمت براى شوهر براى مرد، يعنى توى ميدان مبارزه هست وقتى كه تو اين ميدان انسان خسته ميشود آسايش او كجاست؟ تو خانه، پهلوى زنش، تو محيط خانوادگى، در آغوش مهر و محبّت آنها اين روى خوش را، اين تبسّم هميشگى را از همسرتان دريغ نكنيد ملاحظه كنيد، رعايت كنيد. مبادا بگوييد چرا كم است، چرا نداريم، چرا نميخريم، چرا بى عرضه اى؟ اين حرفها را نزنيد، هر چى ميتوانيد سعى كنيد كه با قناعت، با ملاحظه، با رعايت يكديگر زندگى را خوش بگذرانيد.(2)

خانواده؛ فرصتى براى تجديد قوا

در داخل خانواده است كه مرد و زن - كه زوجين هستند - ميتوانند تجديد قوا كنند، ميتوانند همّت خودشان را براى ادامه ى راه آماده كنند. ميدانيد كه زندگى يك مبارزه است، كل زندگى عبارت است از يك مبارزه ى بلندمدّت، مبارزه با عوامل طبيعى، مبارزه با موانع اجتماعى، مبارزه با درون خود انسان كه مبارزه ى با نفس است. دائم انسان در حال مبارزه است. بدن انسان هم در حال مبارزه است. جسم انسان هم دائم دارد با عوامل مضرّ مبارزه ميكند، قدرت اين مبارزه وقتى در جسم باشد، جسم سالم است. در انسان، اين مبارزه بايد صحيح، منطقى، در جهت درست، با رفتارهاى صحيح و با ابزارهاى درست باشد. اين مبارزه گاهى يك استراحت، يك بار اندازى لازم دارد. اين يك سفر و يك حركت است. اين نقطه ى استراحت،

ص: 89

خانه؛ استخر نشاط و رفع غبار اجتماعى

آن آدمى كه در محيط جامعه دارد كار ميكند، زحمت ميكشد، تلاش ميكند، مبارزه ميكند، بدى ها، خوبى ها، ناخوشايندى ها، ناجورى ها، اينها را ميبيند، اين احتياج دارد به يك محلّى كه انسان وارد آن محل كه شد، يكسره برايش آسايش و ملايمت باشد. از آن فشار كار خارج بشود و آن محيط خانه است. لذاست كه محيط خانه را بايستى جورى بكنند كه با صميميّت همراه باشد، اينجاست كه نقش زنها معلوم ميشود. آن كسى كه ميتواند محيط خانه را با صميميّت، با محبّت، با لطافت بسازد، بطورى كه مثل يك استخر آبى باشد كه انسان وقتى خسته شد، وقتى تنش كثيف شد، وارد آن استخر آب كه شد خستگى اش برطرف ميشود، به نشاط مى آيد، سرحال ميشود، چرك بدنش پاك ميشود، همين جور محيط خانه براى انسانى كه از گرد و غبار فعّاليّتهاى اجتماعى دارد مى آيد تو، مثل همان محيط استخر، خنك كننده، راحت كننده، آرامش بخش باشد، اين كار را زن ميتواند بكند. اگر چنانچه زن در محيط خانه، دل به خانه بدهد، اينجورى خواهد شد؛ لذاست در قرآن ميگويد: «وَ جَعَلَ مِنْهٰا زَوْجَهٰا لِيَسْكُنَ إِلَيْهٰا(2)» همسر آدمى را خدا از جنس خود او آفريد تا بتواند در كنار او آرامش پيدا كند، سكونت پيدا كند. آن آرامشى را كه شوهر پهلوى زن، پهلوى خانواده، در محيط امن و امان و با صفاى زندگى پيدا ميكند در هيچ جا پيدا نميكند. اين را بدانيد. اين است كه وقتى شما در خانواده هاى قديمى نگاه ميكنيد، ميبينيد زن و شوهر چه محبّتهايى به هم دارند. شصت سال، هفتاد سال، پنجاه سال با هم زندگى ميكردند، با محبّت، با صميميّت، با صفا.(3)

ص: 90

بقاى خانواده در گرو احترام به قرارداد زناشويى

خانواده يك قرارداد است، يك امر طبيعى نيست كه دو چيز را به هم وصل كرده باشند. نه! يك قرارداد است؛ يك امر اعتبارى است. ماندن او بسته به اين است كه طرفين قضيّه و جامعه و قانون آن را محترم بشمارند. اگر به آن بى اعتنايى كردند، باقى نميماند.(1)

عشق تصنّعى در خانواده بخاطر دلمشغله هاى بيرونى

در بعضى از كشورهاى دنيا كه پيشرفت علم و تمدّن هم خيلى سريع است، زندگى بر آنها اينطور تحميل كرده كه اعضاى خانواده به هم چندان كارى ندارند. پدر يك جا مشغول، مادر يك جا مشغول؛ نه همديگر را ميبينند، نه براى هم غذايى ميپزند، نه براى هم محبّتى و عاطفه اى نثار ميكنند، نه از هم دلجويى ميكنند، نه با هم كار واقعى دارند. آن وقت براى اينكه به سفارش روانشناسانِ امور كودكان عمل كرده باشند، با هم قرار ميگذارند يك ساعت معيّنى را، پدر و مادر بيايند خانه و يك محفل خانوادگى داشته باشند. براى اينكه بتوانند اين اجتماع خانوادگى را كه در يك خانواده ى سالم بطور طبيعى وجود دارد، اينها بصورت تصنّعى براى خود به وجود بياورند. آن وقت اين خانم يا آقا مرتب ساعتش را نگاه ميكند كه ببيند اين ساعت كى تمام ميشود، چون مثلاً ساعت 6 يك جاى ديگر قرار دارد. اينطورى محفل خانوادگى درست نميشود و بچّه ها هم احساس اُنس نميكنند.(2)

پيامدهاى تزلزل بنيان خانواده

خانواده كه نبود، نوجوان نيست، كودك نيست، مرد و زن صالح نيست، اخلاق نيست، انتقال تجربيّات مثبت و خوب و با ارزش نسل گذشته به نسل بعد نيست.(1)

خانواده؛ بهترين منتقل كننده ى فرآورده هاى فكرى به نسلهاى بعدى

اگر نسلها بخواهند فرآورده هاى ذهنى و فكرى خود را به نسلهاى بعدى منتقل كنند و جامعه از گذشته ى خودش بخواهد سود ببرد، اين فقط با خانواده ممكن است. در محيط خانواده است كه اوّل بار، همه ى هويّت و شخصيّت يك انسان بر اساس فرهنگ آن جامعه شكل ميگيرد و اين پدر و مادرند كه بطور غيرمستقيم و بدون اينكه تحميلى باشد، بدون اينكه خود آنها تصنّعى به كار ببرند، بطور طبيعى محتواى ذهن و فكر و عمل و معلومات و اعتقادات و مقدّسات و اينها را به نسل بعدى منتقل ميكنند.(2)

ص: 94

فصل چهارم حقوق و وظايف زن و شوهر در خانواده

حقوق متقابل مرد و زن درنظام خانواده از ديدگاه اسلام

شما همسر را انتخاب كرديد، هم دخترها و هم پسرها، از حالا به بعد آنچه مهم است عبارت است از حفظ شؤون يكديگر و حقوق يكديگر. حقّ مرد بر گردن زن اين است كه زن حفظ امانت او را بكند. هم امانت مال، هم امانت ناموس و نگذارد كه مرد از ناحيه ى او زيانى و صدمه اى ببيند. اين يكى از حقوق مهمّ مرد است بر گردن زن. يكى از حقوق مرد بر گردن زن اين است كه زن بدون اجازه ى شوهر از خانه خارج نشود - اين بچّه مال كيه؟ صاحب بچّه كيه؟ - خب اين يكى از رازهاى قوانين اسلامى هست. به زن نگفتند شما مجبوريد اطاعت كنيد از شوهرتان در همه ى امور زندگى، نه. مرد يك دستورى بده به زن، زن مجبور است اطاعت كند، نه. كتاب بخوان، كتاب نخوان، نميدانم فلان چيز را بپز. خانه را تميز كن، لباس را بشور، از مهمانهاى من پذيرايى كن. بر زن واجب است اطاعت كند، نه. امّا اگر مرد گفت از خانه نبايد بروى بيرون، واجب است اطاعت كند. اين يك وسيله اى است براى حفظ بناى خانواده. در مورد پدر چنين حرفى نيست ها! پدر بگويد كه راضى نيستم، البتّه پدر را نبايد رنجاند، مادر را نبايد رنجاند، امّا براى انسانى كه عاقل و بالغ هست واجب نيست كه اگر او گفت بيرون نرو، نميدانم معاشرت نكن يا چه، اطاعت كند. امّا براى شوهر هست، واجب است. اگر شوهر دستور داد بايد زن اطاعت كند.

ص: 97

احكام دقيق وظريف اسلام، در مصلحت روابط زن و شوهر

چون بعضى از مردان، نسبت به زنان زورگويى و ظلم و تعدّى ميكردند، اسلام در مقابل اين ظلم و تعدّى ايستاده است. وقتى كه عائله تشكيل ميشود، در داخل عائله، از نظر اسلام، زن و شوهر دو شريك زندگى هستند

ص: 98

وظيفه ى مشترك زن و مرد در ساختن خانواده

در حال حاضر خانه و نقش زن در خانواده يك معضله اى براى خود زن و مردها شده است، در حالى كه به نظر من هيچ معضله اى نيست و اين يك چيز واضحى است كه اوّلاً اداره ى خانواده بين زن و مرد مشترك

ص: 99

تربيت همسران در زندگى مشترك

در بسيارى از كشورهاى اسلامى خانمها ميتوانند نقش عمده اى را ايفا كنند تا آگاهى و درك مبارزه براى اسلام در آنجا زنده بشود. كمااينكه در كشور ما همينجور بود خيلى از مردها را زنهايشان ساختند، خيلى از مردها را زنهايشان به راه انداختند در راه مبارزه، اين در دنيا ميتواند تكرار بشود.(2)

مسؤوليّت زن و مرد؛ همپاى هم بودن در زندگى

شغل اصلى و اوّلى زن، زن خانه بودن است. اين تحقير زن هم نيست، خيال نكنيد. اين احترام زن است، اين تجليل زن است. در خانه است، زن خانه است، محيط خانه را، يعنى آن محل رشد گياه انسان را، گياه انسان، اين مرتّب ميكند، آماده ميكند. مرد هم مخصوص اين است كه برود بيرون كارهايش را بكند و وسيله ى تغذيه ى اين محيط را فراهم بكند، اينجورى است. مثل اينكه يك اتاقى را، دو تا هم اتاقى، شما فرض كنيد. يكى اتاق را اداره ميكند، يكى هم براى اينكه اينها بالاخره گرسنه ميمانند، غذا ميخواهند، ميرود بيرون غذا برايشان تهيّه ميكند، به كدام بى احترامى شده؟ آنى كه در خانواده كارها با اوست، همه چيز به او نگاه ميكند، اوست كه اين محيط را دارد ميسازد، او بيشتر احترام پيدا ميكند يعنى زن. مرد هم پادويى اش را ميكند. وقتى هم پاى مسؤوليّتهاى اجتماعى رسيد، پاى مبارزه رسيد، پاى سياست رسيد، هر دو بايد حاضر بشوند. پاى مجاهدت در راه خدا رسيد، هر دو بايد بيايند، بايد زن و مرد بيايند.(1)

زن و شوهر؛ بهترين حافظان يكديگر در صراط مستقيم

به يكديگر در انجام وظايف الهى كمك كنيد. وظايف الهى هم فقط نماز و روزه نيست. همه ى كارهايى كه وظيفه ى يك انسان در يك جامعه ى اسلامى است، جزو وظايف الهى است. اگر شوهر تلاش و فعّاليّتى دارد و مشغول خدمتى است - بزرگ يا كوچك فرق نميكند - طبعاً زحماتى را بر زن و خانواده تحميل ميكند. كمك به شوهر اين است كه زن و ساير اعضاى خانواده اين زحمات را تحمّل كنند. همچنين زن، شوهر خود را به راست كردارى و دورى از تخلّفهاى گوناگونى كه بعضى از افراد دچارش ميشوند، سفارش كند. اين كمك است. مرد هم زن خود را از تجمّل پرستى و پيروى از هوا و هوس مانع شود. اين هم خدمت و كمك است. كمك زن و شوهر به هم اين است كه يكديگر را در صراط مستقيم الهى حفظ كنند. البتّه حفظ يكديگر با دعوا و تشر و اوقات تلخى نميشود؛ بلكه با محبّت و

ص: 102

مسؤوليّت همسران در كمك به همديگر و پيمودن صراط مستقيم

اينكه زن و شوهر به هم كمك كنند، نه فقط كمك در امور زندگى كه اينها هم يك نوع كمك است؛ بلكه منظور ما كمك در پيمودن صراط مستقيم، راه راست، پاكدامنى و پاكدستى است. در اين زمينه ها به هم كمك كنند. اگر زن احساس كرد كه مردش در محيط كار و محيط بيرون خانواده دچار گرفتارى اى شده - كه زنها خيلى اوقات گرفتارى هاى مردها را ممكن است مالى، سياسى و يا چيزهاى ديگر باشد، بخوبى ميفهمند - بايستى كمك كند كه او را از آن گرفتارى نجات دهد. اين كار با اخلاق خوب، با نصيحت و با بيان مناسب، ممكن ميشود. خيلى از زنها را ما ميشناسيم كه به شوهرهايشان در اين زمينه ها كمك كرده اند و از لبه ى پرتگاه جهنّم آنها را به سوى بهشت كشانده اند. در دوره ى مبارزه زنهايى را هم داشتيم كه شوهرهايشان را به پرتگاه جهنّم كشانده اند. مردها هم ميتوانند اين كار را انجام دهند؛ يعنى هم ميتوانند زنها را به سوى بهشت بكشانند و هم آنها را در لبه ى پرتگاه جهنّم قرار دهند. نكته ى بعد اينكه اگر محيط زندگى را، محيط دين و تقوا و پارسايى و پاكدامنى و ذكر و توجّه و تضرّع قرار دهيد؛ بچّه ها هم همينطور بار مى آيند و آثارش نه فقط به خودتان، بلكه به همه ى جامعه خواهد رسيد.(2)

همسران؛ بهترين نصيحت كنندگان به خير و تقوا

اگر چنانچه شما ميبينيد كه همسرتان نمازش را خوب نميخواند، شما وظيفه داريد كه هدايت كنيد او نمازش را خوب بخواند. اگر شما ميبينيد كه همسرتان به واجبات و مثلاً فرايض و اينها اعتنايى ندارد، بايد كارى كنيد كه اعتنا داشته باشد. اگر ميبينيد كه اين زن يا اين شوهر اهل تجمّلات و زياديهاى زندگى و اسراف و اينهاست، بايستى شما نصيحت كنيد، به او بگوييد كه او اصلاح كند خودش را. اينجورى است. هر كدامى يكديگر را توصيه كنيد به خير، به تقوا، به نيكى، عيب همديگر را سعى كنيد كه از بين ببريد. نقايصى را كه قابل از بين رفتن هست اينها را اصلاح كنيد. توقّعاتتان را هم از هم كم كنيد.(2)

زندگى كامل در مطرح كردن عملى دين و اخلاق

خيلى از زنها هستند كه شوهر خودشان را بهشتى ميكنند. خيلى از مردها هستند كه همسر خود را حقيقتاً سعادتمند ميكنند. موارد عكس اين هم هست. ممكن است مردهاى خوبى باشند، زنهايشان آنها را اهل جهنّم كنند و زنهاى خوبى باشند كه مردهايشان آنها را اهل جهنّم كنند. اگر چنانچه زن و مرد هر

دو توجّه داشته باشند، با توصيه هاى خوب، با همكارى هاى خوب، با مطرح كردن دين و اخلاق در محيط خانه - آن هم بيشتر از مطرح كردن زبانى، مطرح كردن عملى - اينطور يكديگر را كمك كنند؛ آنوقت زندگى كامل و حقيقتاً وافى و شافى خواهد شد.(3)

ص: 105

دستورات شرعى در زمينه ى اخلاق و رفتار زوج

در شرع آمده كه پيوند ازدواج را محكم نگه داريد. بعد هم شرايط زيادى براى ازدواج در همه ى زمينه ها معيّن كرده است. در زمينه ى اخلاق و رفتار گفته: وقتى زن گرفتيد، وقتى شوهر كرديد، بايد اخلاقتان را خوب كنيد، بايد همكارى كنيد، بايد گذشت كنيد، بايد محبّت كنيد، بايد او را دوست بداريد و بايد به او وفادارى كنيد، اينها همه اش احكام شرع است، اينها همه اش دستورات است.(1)

زن و شوهر؛ مهاركننده ى وسوسه هاى شيطانى

در جنگ نهايى بين زن و شوهر، طرف قويتر خانم است. يعنى نگاه به صداى كلفت و قدّ بلندشان نكنيد، آنكه بالاخره با تدبير و نقشه بر شوهر فائق مى آيد و غالب ميشود، خانم است كه شوهر بيچاره را وادار ميكند او هم به فكر بيفتد و سراغ پول، ماشين و عنوان و چيزهاى ديگر برود تا از ديگران عقب نماند. حالا بيايند پيش ما گله كنند كه بله زنهايمان اينطور ميگويند كه ما هم يك فصل نصيحت كنيم كه آقا بياييد مثلاً اخلاص داشته باشيد، خدا را در نظر داشته باشيد و امثالهم؛ امّا اين حرفها كجا، آن وسوسه ى بيخ گوش كه دائم تكرار ميكند، كجا؟ بعضى زنها اينطور هستند. بعضى زنها نقطه ى مقابل آن هستند. اگر ديدند شوهر چند فرش ماشينى خريد آورد خانه، در حالى كه اتاقها فرش است، بيخ خِر شوهرشان را ميگيرند كه اين را براى چه آوردى؟ شوهر ميگويد خب؛ حالا آورده ام ديگر. ميگويد نه از كجا آوردى، چى شده، كى داده، چطورى شده؟ به هرحال قبول نميكند و نميگذارد اين مال و اين جنس در داخل خانه مصرف شود. ممكن است هديه باشد و شوهر آن را به خانه بياورد. خانم ميگويد اينها را چرا آوردى؟ اينها را ما نميخواهيم؛ چون اگر اين به خانه مان بيايد، با بقيّه ى اشياى خانه

ص: 107

برطرف كردن خطاهاى شرعى با شيوه ى بسيار لطيف و عاقلانه

مهمترين كمك به همسر، اين است كه سعى كنيد همديگر را ديندار نگه داريد. مراقب باشيد همسرتان خطاى دينى نكند. اين مواظبت هم به معناى پاسبانى و ديده بانى نيست. اين مراقبت، مراقبت اخلاقى است. مراقبت مهربانانه و مراقبت پرستارانه است. اگر چنانچه خطايى از همسرتان ديديد، آن را بايد با شيوه ى بسيار لطيف و عاقلانه اى در او از بين ببريد، برطرف كنيد. يا با تذكّر و يا با بعضى از مراعاتها نسبت به هم مسؤوليّت داريد. زن اگر ميبيند شوهرش در معاملات بد افتاده، در رفيق بازى هاى بد و معاشرتهاى بد افتاده، يا مرد ميبيند زنش افتاده در بعضى تجمّل پرستى هاى غلط يا ولنگاريهاى غلط، نبايد بگويد: حالا او خودش است. نه، شما هر كدام نسبت به هم وظيفه داريد. بايد همّت خود را متمركز كنيد. زن و مرد ميتوانند بر روى هم اثر بگذارند.(2)

زن و مرد، لباس همديگر؛ يعنى حفظ و حراست از تمامى آسيبها

در قرآن وقتى كه راجع به زن و مرد صحبت ميشود ميفرمايد: كه «هُنَّ لِبٰاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبٰاسٌ لَهُنَّ(2)» مثل هم، هيچ فرقى ندارد. زن لباس مرد است، مرد لباس زن است. يعنى چه لباس است؟ يعنى او را ميپوشاند، او را حراست ميكند، او را از آسيبها در امان ميدارد، حفظكننده ى يكديگر هستند. خب، حقوق متقابل و مشتركى كه شبيه هم است بر گردن همديگر زن و مرد دارند، اين است كه هر كدامى خودشان را وظيفه دار در مقابل آن ديگرى بدانند.(3)

دو نگاه متفاوت و زيبا

نوع نگاه زن به مرد با نگاه مرد به زن بطور طبيعى مختلف است، بايد هم مختلف باشد، ايرادى هم ندارد. مرد به زن به صورت يك الگوى زيبايى، الگوى ظرافت، الگوى حسّاسيّت نگاه ميكند، او را لطيف ميبيند. اسلام هم همين را تأكيد كرده: «الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ(1)» يعنى زن گل است. در اين نگرش، زن، يك موجودى است رقيق، مظهر زيبايى و لطافت و رقّت و مرد به اين چشم به او مينگرد. محبّت او را در اين قالب ترسيم و مجسّم ميكند. مرد در چشم زن، مظهر اعتماد، نقطه ى اتّكا و اعتماد است و محبّت خودش را به او در اين قالب ترسيم ميكند. اين دو تا، دو نقش جداگانه است از يكديگر و هر دو نقش لازم است. زن وقتى به مرد نگاه ميكند، با همان چشم محبّت و عشق، او را در نقش يك تكيه گاه ميبيند كه ميتواند از نيروهاى جسمى و فكرى او براى پيشبرد كار زندگى استفاده كند؛ مثل يك موتور. مرد وقتى به زن نگاه ميكند، به چشم مظهر اُنس و آرامش مينگرد كه ميتواند به انسان آرامش بدهد. اگر مرد نقطه ى اتكا در زمينه ى مسائل ظاهر زندگى است، زن هم به نوبه ى خود نقطه ى اتّكا است براى مسائل روحى و معنوى زندگى. دريايى است از اُنس و محبّت. ميتواند مرد را در اين فضاى سرشار از محبّت، از همه ى غصّه ها و غمهاى خودش خارج كند. اينها توانايى هاى مرد و زن است. توانايى هاى روحى آنهاست.(2)

روز زن؛ فرصتى براى رعايت حرمت و كرامت و حقّ زن

ميلاد حضرت صديقه ى كبرى (سلام الله عليها) را در جمهورى اسلامى بعنوان «روز زن» معيّن كرده اند. در چنين روزى بايد فرصتى باشد كه هم مردان طورى رفتار كنند كه حرمت و كرامت و حقّ زن بطور كامل رعايت شود اگر نقصى در رفتار مرد با زن - همسر خودش يا هر زنى كه در زندگى خانوادگى با او مرتبط است؛ مثل مادر و خواهر و غيره - وجود دارد، مرد آن نقص را برطرف و جبران كند و هم خود زنان و بانوان، موجبات تكريم بيشتر زن را فراهم كنند. چون اين به خود زن هم وابسته است.(1)

رازدارى؛ عامل شيرينى و استحكام زندگى مشترك

زن و شوهر بايد راز هم را حفظ كنند، زن نبايد راز شوهرش را پيش كسى بازگو كند. مرد هم مثلاً نرود پيش رفقايش در باشگاه يا مثلاً فلان مهمانى و... راز همسرش را بازگو كند، حواستان جمع باشد، اسرار هم را محكم نگه داريد تا زندگى ان شاءالله شيرين و مستحكم شود.(1)

سازگارى دوطرفه در ميان همسران

در قديم بيشتر ميگفتند دختر بايد سازگار باشد. براى پسر كأنّه وظيفه ى سازگارى را قائل نبودند. نه! اسلام اين را نميگويد. اسلام ميگويد كه دختر و پسر هر دو بايد سازگار باشند، هر دو بايد بسازند. بايد بنا را بر اين بگذارند كه زندگى خانوادگى را سالم و كامل و آرام و همراه با محبّت و عشقِ متقابل اداره كنند و اين را ادامه بدهند و حفظ كنند. اگر چنانچه ان شاءالله اين فراهم شد، كه فراهم كردنش هم با تربيتهاى اسلامى مشكل نيست. اين خانواده، همان خانواده ى اسلامى خواهد بود كه اسلام معتقد به اوست.(2)

سازش و اجتناب از تشنّج در خانواده

از هر چيزى كه محيط خانواده را متشنّج و دچار افسردگى و هيجانهاى بى مورد نمايد، اجتناب كنيد. هم زن و هم مرد بنا را بر سازش و همزيستى و همراهى بگذارند. آنچه در خانواده خيرات وجود دارد، مال زن و شوهر است و در نهايت مال فرزندان است، مال يك طرف نيست. رنجش مال هر دو طرف است.(2)

وظيفه ى زن و مرد؛ دقّت در حلال و حرام كسب مال

بعضى از مردها، پولهاى حرام به دست مى آورند. زنها به مجرّد اينكه فهميدند پولى از راه نامشروع پيدا شده، با روشها و سياستهاى بسيار ظريف و زيركانه ى زنانه، مردها را وادار كنند كه از مال حرام دست بردارند. البتّه گاهى هم به عكس است؛ يعنى زن، مرد را كه اهل ارتكاب كار حرام براى كسب مال نيست، وسوسه، تشويق و حتّى مجبور به اين كار ميكند؛ بنابراين زنهايى هستند كه مردها را اهل بهشت ميكنند؛ زنهايى هم هستند كه مردها را اهل جهنّم ميكنند. همينطور مردهايى هستند كه زنهاى خودشان را بهشتى ميكنند؛ مردهايى هم هستند كه زنهايشان را جهنّمى ميكنند. اينكه ميگوييم يكديگر را حفظ و به هم كمك كنيد؛ يعنى اينكه يكديگر را بهشتى كنيد. اين مهم در محيط كوچك خانواده، جزو وظايف زن و شوهر است.(2)

اهتمام همسران به تفاهم و درك متقابل

اصل مسأله ى ازدواج، عبارت است از تفاهم و اُنس و ات - ّحادِ دو موجود در زندگى با يكديگر كه اين البتّه در اصل يك امر طبيعى است، لكن اسلام با پيرايه ها و تشريفات و آئينهايى كه قرار داده و با احكامى كه گذاشته براى ازدواج، يك استمرار و بركتى به آن داده است. زن و شوهر بايد يكديگر را درك كنند و بفهمند. اين يك تعبير اروپايى است ولى تعبير خوبى است.

مراقبت از زن مانند گل

در داخل خانواده هم از نظر اسلام مرد موظّف است كه زن را مانند گلى مراقبت كند. ميفرمايد: «الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ(3)» ؛ زن گل است. اين مربوط به ميدانهاى سياسى و اجتماعى و تحصيل علم و مبارزات گوناگون اجتماعى و سياسى نيست. اين مربوط به داخل خانواده است. «الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة(4)» ؛ اين چشم خطابينى كه گمان ميكرد زن در داخل خانه موظّف به انجام خدمات است، اين ديد را پيغمبر با اين بيان تخطئه كرده است. زن مانند

ص: 118

مرد؛ تأمين كننده ى معيشت خانواده

قرآن ميفرمايد: «اَلرِّجٰالُ قَوّٰامُونَ عَلَى اَلنِّسٰاءِ(2)» ؛ يعنى سرپرستى امور خانواده به عهده ى مرد است. مرد بايد برود كار كند. معيشتِ خانواده به عهده ى اوست. زن هر چه ثروت دارد مال خودش است. امّا معيشتِ خانواده بر دوش او نيست.(3)

رعايت نظر و نيازهاى روحى خانم

مرد نبايد خيال كند چون ميرود توى كوچه و بازار و با اين و آن سروكلّه ميزند و يك شاهى صنّار پول مى آورد خانه، همه چيز ديگر مال اوست؛ نه! آنچه او مى آورد نصف موجودى همه ى اين خانواده است. نصف ديگر اين خانم است. اختيارات خانم، كدبانويى خانم، رأى و نظر و نيازهاى روحى خانم، اينها را بايد رعايت كند. اينطور نباشد كه مرد چون در دوران مجرّدى ساعت 10 شب مى آمده خانه ى پدر و مادرش، حالا هم كه زن گرفته، اينطور ادامه بدهد! حالا بايد ملاحظه ى همسرش را بكند.(3)

عدم زورگيرى و حسّ مالكيت

همانقدرى كه شما در محيط خانواده ذيحق هستيد او هم ذيحق است. نبايد به زن زور بگوييد و تحميل كنيد؛ چون به حسب جسم، او ضعيفتر است، بعضيها خيال ميكنند كه بله، حالا بايد زور بگويند، صدايشان را كلفت كنند، دعوا كنند و تحميل كنند.(2)

شوهر؛ تكيه گاه مطمئن و آرامش بخش زن

زن هم دركشاكش زندگى زنانه ى خود، با بحرانها و با تلاطمهايى مواجه ميشود. چه در محيط بيرون از خانه مشغول تلاش و فعّاليّت و كارهاى گوناگون سياسى، اجتماعى و... باشد يا در داخل خانه مشغول باشد كه زحمت و اهمّيّتش كمتر از كار بيرون نيست. حالا زن در اين كشاكش به تلاطمهايى برخورد ميكند و چون روح او ظريفتر است، بيشتر به آرامش، به آسايش، به تكيه كردن به يك شخص مطمئن احتياج دارد. او كيست؟ او شوهر است.(1)

عدم افراط و تفريط در تبعيّت زن از مرد

«اَلرِّجٰالُ قَوّٰامُونَ عَلَى اَلنِّسٰاءِ(2)» معنايش اين نيست كه زن بايستى در همه ى امور تابع شوهر باشد. نه! يا مثل برخى از اين اروپا نديده هاى بدتر از اروپا و مقلِّد اروپا، بگوييم كه زن بايستى همه كاره باشد و مرد بايد تابع باشد. نه اين هم غلط است. بالاخره دو تا شريك و دو تا رفيق هستيد. يك جا مرد كوتاه بيايد، يك جا زن كوتاه بيايد. يكى اينجا از سليقه و خواست خود بگذرد، ديگرى در جاى ديگر، تا بتوانيد با يكديگر زندگى كنيد.(3)

نه زن سالارى و نه مردسالارى

يك مدّتى در غرب خيال ميكردند مردها اربابند، زنهايشان را فحش ميدادند، يك كتك هم ميزدند، بى احترامى ميكردند، از او اصلاً نظرش را نميپرسيدند، رأيش را نميخواستند. خب، اين غلط بود، خطا بود. بعد يك مدّتى اروپاييها و فرهنگ اروپايى و غربى آمد. دستپاچه، دستپاچه زنها را اسير به عكس كردند. بعضى از مردها مينشستند در خانه هاشان، در محيطهاى البتّه خيلى فرهنگى مآب خراب شده ى باطل شده، مينشستند شبها بچّه را نگه ميداشتند، از اداره كه برگشته بودند كه خانمها بروند شب مهمانى، اينجورى. مبل خانه را بايستى خانم بخرد، انتخاب كند. فرش خانه را بايد خانم بخرد. اگر هم پول ندارد، دندش نرم، چشمش چهار تا مرد بايد فراهم بكند. اين هم از آن طرف شد، قبلاً مردسالارى بود، بعد شد زن سالارى. زنها شدند سوار، نه هر دويش غلط است.(2)

اهتمام به حفظ محيط خانواده بر عهده ى كدبانوى خانه

در چند مسأله ى اختصاصىِ شخصى، امتيازاتى به زن داده شده است، در چند مسأله، امتيازاتى به مرد داده شده؛ آن هم بر اساس اقتضاى طبيعت زن و مرد؛ اين اسلام است؛ متينترين، منطقيترين، عمليترين قوانين و حدود و مرزهايى كه ممكن است انسان در زمينه ى مسأله ى جنسيّت فرض كند. بايد دنبال اين راه رفت؛ يكى از اساسيترينش تشكيل خانواده است، يكى از اساسيترينش اهتمام به حفظ محيط خانواده و انس خانوادگى است؛ كه اين به عهده ى كدبانوى خانه است.(2)

همدلى با شوهر در همه ى سختيها، حركت درمسير تقرّب الى الله

در راه تعالى و كمال حقيقى بشر كه تقرّب الى الله و تخلّق به اخلاق الله و تهذيب نفس و تبديل شدن به نور در نشئه ى مادّى است: «فَلْيَعْمَلِ اَلْعٰامِلُونَ»؛ انسان بايد براى اينها كار كند و در اين راه به كمك ديگران هم بشتابد. اين راه طولانى است و پيچ وخم هم زياد دارد؛ اگرچه صراط مستقيم است و شيوه هاى گوناگون دارد. با دل خواستن هم درست نميشود؛ بايد دل همراه با همّت و تلاش و اقدام وارد ميدان شود. در اين زمينه ها شما دختر خانم به شوهر جوانتان كمك كنيد. مثلاً اگر درس ميخواند تا معلوماتى پيدا كند و از آن معلومات مردم استفاده كنند، به او در اين راه كمك كنيد؛ اگر كار خيرى ميكند كمك كنيد؛ اگر در يك مبارزه ى سياسى عادلانه و نجيبانه و بحق

ص: 126

وظيفه ى خطير شوهردارى؛ شعبه اى از جهاد اكبر

«جهاد المرأة حسن التبعل(3)» ؛ يعنى ثواب مجاهدت آن جوانى را كه رفته توى ميدان جنگ و جان خودش را كف دستش گرفته، به خاطر اين كار، به اين زن ميدهند؛ چون اين كار هم زحمتش كمتر از آن نيست. البتّه شوهردارى خيلى سخت است. با توقّعاتشان، با انتظاراتشان، با بداخلاقيهايشان، با صداى كلفتشان، با قد بلندترشان؛ خب، زنى بتواند با اين شرايط، محيط خانه را گرم و گيرا و صميمى و داراى سكينه و آرامش - سَكَن - قرار بدهد، خيلى هنر بزرگى است؛ اين واقعاً جهاد است؛ اين شعبه اى از همان جهاد اكبرى است كه فرموده اند؛ جهاد با نفس است.(4)

ص: 128

نفوذ هوشمندانه ى زن با ملايمت، تحمّل و خوشرويى

زن يك وظايفى دارد كه عاقلانه بايد آن وظايف را تشخيص دهد. زنها بدانند كه اگر زنى، عقل و هوشمندى به خرج دهد، مرد را اداره خواهد كرد. درست است كه مرد از لحاظ هيكل قويتر است، امّا خداى متعال طبيعت زن را طورى آفريده كه اگر زن و مرد، طبيعى و سالم باشند و زن عاقل باشد، كسى كه در ديگرى بيشتر نفوذ دارد، زن است كه البتّه با زرنگى به خرج دادن و رندى كردن و تحكّم و زورگويى نميتوان به آن رسيد. بلكه با ملايمت، استقبالِ خوب، خوشرويى، يك مقدار تحمّل كردن - البتّه اندكى؛ خيلى هم لازم نيست تحمّل كند - كه خداى متعال در طبيعت زن، اين تحمّل را قرار داده است، زن بايد با شوهر خود اينطور برخورد كند.(1)

فصل پنجم محبّت و عواطف همسران

رابطه ى دوستى و مهربانى

مهمترين چيزى كه بشر به آن احتياج دارد، آرامش است. سعادت انسان در اين است كه از تلاطم و اضطراب روحى در امان و آرامش روحى داشته باشد. اين را خانواده به انسان ميدهد؛ هم به زن و هم به مرد.

رابطه ى درست زن و مرد اين است: مودّت و رحمت، رابطه ى دوستى، رابطه ى مهربانى؛ هم يكديگر را دوست بدارند و به هم عشق بورزند و هم با يكديگر مهربان باشند. عشق ورزيدن همراه با خشونت مورد قبول نيست؛ مهربانى بدون محبّت هم مورد قبول نيست.(1)

عشق؛ بالاتر از واقعيّات زندگى

بالاتر از واقعيّات زندگى، آرزوها و عشقها و احساسات انسانى در زندگى نقش دارند. نقششان هم نقش تبعى و درجه ى دوّم نيست، بلكه نقش اصلى است و ميتواند مناط(2) اين بناى فخيم و بسيار مستحكم قرار بگيرد. اين را چگونه بايد تنظيم كرد؟ زن و مرد بايد هر كدام جايگاه خودشان را بشناسند. مرد نسبت به زن و زن نسبت به مرد، نگاهى محبّت آميز و همراه با يك عشق پاك داشته باشند و اين عشق را حفظ كنند؛ چرا كه زائل شدنى است، مثل همه ى چيزهاى ديگر. بايد نگهش دارند و حفظ كند كه زائل نشود.(3)

افسون محبّت؛ بازكننده ى گره هاى اخلاقى

شما اگر بخواهيد به راه مستقيم برويد، بايد موازين شرعى را رعايت كنيد و اخلاق خانواده را كه در شرع مقّدس معيّن شده است، مهم بشماريد. اوّلش همين است كه قدر اين كانون جديد را بدانيد. بعضيها وقتى ازدواج ميكنند، نميفهمند چه اتّفاقى افتاده؛ انگار كه مثلاً به مجلس ديگران رفته اند! جشن و ميهمانى، حكم هواى تازه و يك شادى زودگذر را دارد. بعضى عروسى خودشان را مثل يك ميهمانى ميدانند؛ درحاليكه اينطور نيست. با ازدواج تعهّداتى به وجود مى آيد. البته در كنار اين تعهّدات، نعمتها و بركاتى هم براى زندگى انسان رديف ميشود كه اين تعهّدات را شيرين ميكند. اوّلش اين است كه زن و شوهر بر اساس ساخت طبيعى خدايى شان، يعنى آن قواره اى كه خدا براى زن و مرد به وجود آورده، وقتى كه با هم محرم شدند و يك زوج را تشكيل دادند، همديگر را تكميل ميكنند. اوّلين اثرش هم سكونت و آرامش است. «وَ جَعَلَ مِنْهٰا زَوْجَهٰا لِيَسْكُنَ إِلَيْهٰا(1)» ، «يسكن» يعنى چه؟ يعنى ما در زندگى تلاطمها و اضطرابهايى داريم كه گاهى انسان را از جا ميكند. وقتى كه زن احساس ميكند شوهرش همراهش است و به او تكيه دارد؛ و وقتى شوهر احساس ميكند كه زنش همراهش است و در هاله ى محبّت او قرار گرفته، اين تلاطمها تبديل به آرامش ميشود. اين همان «سَكَن» است. اگر با هم مهربان باشيد و اگر با هم به شرايط درست عمل كنيد، اين حالت سكن از همين اوّل عمر ازدواج تا ان شاءالله هشتاد، نود سالگى كه عمر خواهيد كرد، ادامه خواهد داشت. گاهى هم ممكن است اختلاف سليقه اى پيش آيد؛ اينها اهمّيّتى ندارد؛ اينها مانع از آن حالت آرامش نيست. زن وقتى در خانه را به روى شوهر ميگشايد، شوهر احساس دلگرمى ميكند و خستگى را از ياد ميبرد. مرد وقتى كه از محيط پرغوغاى كار - كار ادارى، تجارى و يا هر كار ديگرى - خودش را جدا كرد و به خانه رساند و همسر مهربانش را با لبخند و شوق در مقابل خودش ديد، خستگى از تنش بيرون

ص: 135

محبّت؛ عامل ماندگارى و سازگارى خانواده

در استحكام بنيان خانواده، خود زن و شوهر بيشترين نقش را دارند. با گذشت خودشان، با همكارى خود، با مهربانى و محبّت و اخلاق خوب خودشان - كه از همه مهمتر هم محبّت است - ميتوانند اين بنا را ماندگار و اين سازگارى را هميشگى بكنند.(2)

صميميّت و محبّت؛ كمربند حفاظ خانواده در جوامع شرقى و اسلامى

در كشور ما و در بسيارى از جوامع شرقى، به خصوص جوامع اسلامى، هنوز كمربند خانواده محفوظ است. آن پيوند خانوادگى، بحمدالله هست. آن صميميّت و صفا و محبّت هست. زن دلش براى مرد خود ميتپد، مرد هم دلش براى زن خودش ميتپد، يكديگر را از اعماق دل دوست دارند و زندگى صميمى دارند. در جاهاى ديگر اين چيزها خيلى كم است. در كشورهاى ما به خصوص در ايران، زياد است. اين را تأمين كنيد.(2)

محبّت؛ آسان كننده ى همزيستى

اين رابطه ى انسانى، بر اساس محبّت و رابطه ى عاطفى استوار است. يعنى زن و شوهر بايد به هم محبّت داشته باشند و همين محبّت، همزيستى آنها را آسان خواهد كرد. محبّت هم به پول و تشريفات و اين چيزها بستگى ندارد.(2)

وقتى محبّت باشد، از محبّت خارها گل ميشود. اگر چيز ناخوشايندى هم در همسر وجود داشته باشد، وقتى محبّت بود، آن چيزهاى ناخوشايند، بكلّى رنگ ميبازد و محبّت همه ى چاله ها را صاف ميكند.(3)

عامل پايدارى محبّت و انس

نگه داشتن محبّت به اين است كه زن و شوهر اعتماد يكديگر را جلب كنند. اطمينان كه پيدا شد، محبّت، پايدار ميشود و اُنس به وجود مى آيد.(1)

بى توجّهى به احساسات؛ عامل تضعيف محبّت

اگر زن و شوهرها نسبت به احساسات يكديگر بى اعتنايى و بى توجّهى كنند و بتدريج حالت بى محبّتى از يك طرف به وجود بيايد، چون بى محبّتى مرضى مسرى است، حتماً به آن طرف ديگر هم سرايت ميكند. اينطورى است. نبايد بگذاريد، هر دو بايد تلاش و كوشش كنيد. اين پايه ى اصلى است.(2)

غريزه ى جنسى؛ وسيله ى استحكام زندگى

اسلام همين غريزه ى جنسى را پشتوانه ى بناى خانواده قرار داده است؛ يعنى وسيله ى استحكام خانواده قرار داده است. يعنى چه؟ يعنى وقتى زن و مرد عفيفند و متديّن و خداترسند و طبق دستور اسلام از گناه در باب غريزه ى جنسى اجتناب ميكنند، طبعاً نياز زن و مرد به يكديگر در اين مورد بيشتر خواهد شد. وقتى به هم زيادتر احتياج داشتند، اين بناى خانواده كه پايه ى اصلى اش زن و مرد است، مستحكمتر خواهد شد.(2)

ص: 141

زن و مرد؛ محتاج نيازهاى عاطفى و جنسى در خانواده

آن چيزى كه در ازدواج مهم است، آن نياز زن و مرد است. زن و مرد به يكديگر احتياج دارند، يكى از احتياجهايشان همان احتياج جنسى است، امّا همه اش آن نيست، احتياج عاطفى هست، احتياج روحى هست. انسان مجبور است تو يك محيط انس و صفا و محبّتى زندگى كند، آن كجاست؟ آن خانواده است.(1)

لازمه ى اعتماد در خانواده؛ حفظ حريمهاى زن و مرد

مسأله ى محرم و نامحرم و اينكه زن آرايش كرده بيرون نيايد و خودش را به نامحرم نشان ندهد، حريمهايى است كه در اسلام براى زن و مرد گذاشته شده است و اينجا(2) فايده ى خودش را ميبخشد. عدّه اى خيال ميكنند كه اين رو بگير و رو نگير، نگاه كن و نگاه نكن و هى امرونهى به زن و مرد كه چرا مثلاً مراعات حدود را نميكنيد، كار بيخودى است كه اسلام همينطور افراد را محدود كرده است. نخير؛ اينطور نيست، اين به زندگى خانوادگى شما، به دل شما و به آن اعتمادى كه در محيط خانواده لازم داريد، ارتباط نزديك و مستقيم دارد. اين حجاب و حريمى كه بين زن و مرد در اسلام قائل شده اند، به همين قضيّه مربوط ميشود. زن و مرد بايد احساس كنند آن رابطه ى عاطفى و غريزى و كششى كه بينشان وجود دارد، فقط و فقط بين اين دوتاست؛ يعنى بين هيچكدام با يك طرف سوّم نيست. آنوقت اين اعتماد به وجود مى آيد؛ اين اعتماد به نحو كامل حاصل ميشود. هرجا كه پاى شهوات و بى بندوباريها و گسيختگى اخلاقى باز شد، گسيختگى خانوادگى هم دنبالش است؛ برو برگرد ندارد. وقتى ادامه پيدا كرد؛ آنوقت همان چيزى ميشود كه امروز در كشورهاى غربى بخوبى ديده ميشود. به خصوص در بعضى جاها كه بى بندوبارى رواج بيشترى دارد، بيشتر محسوس است. خانواده در آنجاها معناى واقعى خودش را ندارد.(3)

ص: 143

معاشرتهاى نادرست؛ زمينه ساز حسادت و سوءظن

طورى رفتار كنيد كه همسرتان را وادار به حسادت نكنيد. دختران در رفتارشان، در محيط بيرون خانه - اگر اهل اشتغال يا اهل تحصيلند در محيط كار و تحصيل - يا در محيطهاى معاشرتهاى خانوادگى، طورى نباشد كه شوهرشان دچار حسادت يا سوءظن شود.(1)

مراعات موازين شرعى؛ پشتوانه ى احساسات و نيازهاى جنسى

كارهايى كه در اسلام ممنوع شده، اثرش در خانواده ظاهر ميشود. اينكه گفتند محرم، نامحرم، روگيرى و زن با آرايش، چهره ى خودش را به مردان نشان ندهد، مراعات كند و مرد هم نگاه نكند، بخاطر اين است كه هركدام از اينها مثل كلنگى است كه به بنيان خانواده زده ميشود، ممكن است همان لحظه اثر نكند؛ امّا مجموعش ناگهان سقف را پايين مى آورد. بعضيها خيال ميكنند اين محرم و نامحرم، چادر، نگاه نكن، چشمت را پايين بينداز و اينها، همه اش مقرّرات خشكى است كه اسلام قرار داده است. نه؛ اينها سعادت زن و مرد را تضمين ميكند و در محيط خانواده، صفا و صميميّت به وجود مى آورد. اين مسائل، پشتوانه ى احساسات و نيازهاى جنسى دستگاه خانواده است و آن را مستحكم ميكند. اين بسيار پشتوانه ى مهمّى است. آنهايى كه از هر راهى و بى قيد و شرط اين نياز را تأمين ميكنند، ديگر خانواده برايشان مفهوم واقعى ندارد و يك قرارداد بى ربط، بى معنا و بى روح خواهد شد. اين توصيه ى اوّل را شما دختران و پسران، با دقّت رعايت كنيد.(2)

عدم اختلاط زن و مرد؛ به وجودآورنده ى محيط گرم و باصفاى خانواده

اينقدر كه ميگوييم اسلام مردها را، زنها را به نپرداختن به نامحرم، نگاه نكردن به نامحرم، عدم اختلاط زن و مرد تشويق ميكند، اين براى خاطر همين است و براى اين است كه مردها به زنهاى خودشان علاقه داشته باشند، زنها هم به مردهاى خودشان علاقه داشته باشند؛ تا محيط خانواده، محيط گرم و باصفايى باشد، پس براى ازدواج اين چيزها را بايد رعايت كنند.(2)

عاطفه و تحمّل زن؛ عامل تفوّق بر ناملايمات زندگى مشترك

اين آقايان كه ميبينيد ماشاءالله يال و كوپالى دارند، اينها همه اش ظاهر است، جسم قوى است، امّا از لحاظ پيچيدگى ذهنى و در زمينه هاى احساسى و عاطفى، زن قويتر از مرد است، قدرت تحمّلش زياد است، راهها را بلد است.

طبيعت زن اين است. اغلبِ زنها، البتّه ممكن است بعضى از زنها هم اينطور نباشند؛ غرض اينكه خانمها بهتر ميتوانند در اين مصافِ دوستانه بر عوامل سردى، فائق بيايند. با يك مقدار خوش اخلاقى كردن، با ابزارهايى كه هست اين كار را بكنند. مرد را بكشانند به آنجايى كه بايد قرار بگيرد تا ان شاءالله زندگى شيرينتر شود.(2)

فهرست آيات قرآن كريم

سوره شماره آيه شماره صفحه

هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌَ... بقره 109 187

وَعاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ... نساء 120 19

الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ... نساء 119 34، 123

وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِيَسْكُنَ... اعراف 25 189، 90، 135

وَالْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ... توبه 48 71

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ... روم 24 21، 25

فَلْيَعْمَلِ الْعامِلُونَ... صافات 126 61

وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا... ِ عصر 55 3

ص: 149

فهرست روايات

المؤمنَ كُفو المُؤمِنة. رسول اكرم (ص) 32

إِيَّاكُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَن. رسول اكرم (ص) 34

جِهَادُ المَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّل. رسول اكرم (ص) 58، 128

الْمَرْأَةُ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة. اميرالمومنين (ع) 60، 61، 110

الْجَنَّةُ تَحْتَ أَقْدَامِ الْأُمَّهَاتِ. رسول اكرم (ص) 67

... مَنْ أَبَرُّ؟... رسول اكرم (ص) 73

ص: 150

فهرست اسامى اشخاص

حسين بن على، سيّدالشّهدا (ع): 36، 67

خمينى، سيّد روح الله مصطفوى: 67

زينب بنت على (س): 38، 74

على بن ابيطالب، امام على (ع): 37

فاطمه زهرا (س): 25، 37، 40-42، 63، 67، 68، 78، 111، 133

محمّد بن عبدالله، رسول اكرم (ص): 36، 37، 41، 73، 141

ص: 151

فهرست مكانها

آمریکا: 68، 81

اروپا: 68 81، 124

ایران: 137

تهران: 54

حسینیه ی امام خمینی: 40

خوزستان: 29، 47، 48، 64، 67،66،109 ،70،99 ،68

سیستان وبلوچستان: 120

شیراز: 67

صدا وسیما 42، 102

غرب: 72، 81، 124

گنبد: 29

مجلس شورای اسلامی: 60، 142

وازرت ارشاد 49

هرمزگان: 56

همدان 73

ص: 152