حامی شریعت ،مختصری از زندگی و فعالیت های دینی و علمی و اجتماعی آیة الله آقای حاج شیخ محمود شریعت ریزی قدس سره

فهرست

پیش گفتار. 6

مقدمه. 8

مفاخر علمیِ زرّین شهر. 10

ولادت.. 11

خاندان و نسب معظم له. 11

ملاعین علی ریزی.. 12

آخوند ملاّ علی ( یارعلی ) ریزی لنجانی.. 12

ملاعبدالوهاب.. 12

کتاب القسطاس المستقیم ( اصول فقه - عربی). 14

ابوالمعالی.. 14

شیخ جلال الدین. 15

تحصیلات و اساتید. 15

اساتید حوزۀ علمیّۀ اصفهان. 16

اساتید حوزۀ علمیّۀ تهران. 16

تدریس... 16

تدریس در مکتب فاطمه سلام الله علیها

علیها السلام . 17

شاگردان. 18

ص: 4

پیش گفتار

از دیر زمانی بهترین خبر و گزارش برای من ، خبری بود که از رفتار و کوشش مخلصانه و از روی صدق و صفای شخصیتی در آستان مقدّس دین و قرآن و مکتب اهل البیت علیهم السلام حکایت کند و از دلدادگی و تلاش مجدّانه و بی ادعای انسانی پاکباخته که با قلبی سلیم اعمال و رفتاری بی آلایش از خود به یادگار بگذارد ، پرده بردارد .

به همین جهت مطالعۀ شرح حال بزرگان و چهره هائی از این دسته ، نه تنها برایم لذت بخش بوده و می باشد ، که تکریم و تجلیل از آنها ، برایم از وظائف مهمه و اقدامات لازمه و غیر قابل اغماض بشمار می رود .

خبردار شدم که فرزندان مرحوم آیة الله آقای شیخ محمود شریعت ریزی قدس سره در صدد برآمده اند که شرح حالی از آن بزرگمرد آماده ساخته و منتشر نمایند و مقدمات آن را نیز فراهم نموده بودند ؛ لذا بسیار خشنود شدم و در صدد برآمدم که در این میدان نورانی قدمی بردارم ، لذا از نویسندۀ پرتلاش و پر اثر ، جناب حجة الاسلام آقای شیخ مهدی آقابابائی دام توفیقه که علاوه بر روح جستجوگر ، تجربۀ تتبع در این زمینه را دارند ، تقاضا کردم که دست به کار شوند و به عنوان خدمتی به آستان مقدّس اهل البیت علیهم السلام و بالاخص حضرت بقیة اللّه الاعظم حجة بن الحسن العسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف صفحات درخشنده ای از زندگی این خدمتگزار مخلص و فداکار خاندان رسالت علیهم السلام را منعکس

ص: 6

مقدمه

قال الله تبارک و تعالی : « إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ »(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند : «روز قیامت ، مرکب قلم علما و خون شهیدان با هم وزن می شوند ( سنجیده می شود ) و مرکب عالمان بر خون شهیدان برتری دارد .»(2)

و امام رضا علیه السلام می فرمایند : «روز قیامت به فقیه گفته می شود : ای کسی که سرپرستی یتیمان آل محمد صلی الله علیه و آله را به عهده گرفتی و دوستداران و پیروان ناتوان آنان را هدایت کردی بایست تا برای هر کسی که از تو بهره مند شده یا دانش آموخته شفاعت کنی .»(3)

در دورانی که به فقدان پیامبر و غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه دچاریم ؛ دشمنان فراوانند و ما ، کم شمار؛ فتنه ها بر ما باریدن گرفته و همه چیز دست به دست هم داده تا ایمانمان را بزداید(4)

، بیش از هر زمان دیگر نیاز به کسانی داریم که : « دیدارشان ما را به یاد پروردگارمان اندازد و گفتار آنان بر دانشمان افزاید و کردار آنان ما را به سرای برتر ترغیب کند .»(5)

ص: 8

زرّین شهر

این شهر ، قبلاً به صورت روستائی به نام ( ریز ) خوانده می شد ، در أثر مجاورت با کارخانۀ عظیم ذوب آهن ، به سرعت توسعه یافته ، و به صورت شهری نسبتاً بزرگ در آمده ، که در منطقۀ لنجان ، مورد توجّه قرار گرفته است .

ولادت

در بهمن ماه سال 1292 شمسی مطابق با ربیع الاول 1332 قمری در آستانه ولادت با سعادت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم در خانواده ای علمی در یکی از روستاهای لنجان اصفهان به نام «ریز» فرزندی چشم به جهان گشود که خانواده به خاطر علاقه ای که به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله وسلم داشتند نام فرزندشان را « محمود » نهادند .

ملاعین علی ریزی

آیة اللّه شیخ محمود شریعت1می فرمایند : ملاّ عین علی مذکور اهل لکای کربلای معلّی بوده و با زنی ایرانی ازدواج نموده و بدین جهت به اصفهان آمده و در دهکده ریز اقامت گزید .(1)

کتاب القسطاس المستقیم (اصول فقه - عربی)

کتاب : حاشیه مبسوطی است بر «القوانین المحکمة یا قوانین الاصول » مرحوم آقا میرزا ابوالقاسم قمی1، در کتابخانه دانشگاه اصفهان موجود است و مؤلف خود را : ابن یار علی الریزی اللنجانی الاصفهانی عبدالوهاب معرفی نموده. نسخه موجود جلد اول تعلیقه اوست .

نسخه : مجلّد اوّل از آغاز تا مبحث نهی ، و نسخه اصل خط محشّی است . در مقدّمه گوید که در بیست و پنج سالگی شروع به نگارش آن نموده .

تاریخ ندارد و از صاحب « فصول » تعبیر به فاضل معاصر می کند . در ظهر نسخه ابیاتی از یک اُرجوزه اصولیّه بخطّ مؤلّف نوشته شده است .(1)

شیخ جلال الدین

شیخ جلال الدّین ریزی ، عالم فاضل ، در قصبه « ریز » [ زرین شهر ] در لنجان اصفهان متولّد شده و تحصیلات خود را در اصفهان نزد آخوند ملّا محمّد حسین فشارکی و میرزا احمد مدرس و دیگران انجام داد و به زادگاه خود بازگشت و به تبلیغ و ترویج دین مشغول شد و در آن سامان مرجع حلّ و فصل مشکلات مردم بود . سرانجام در اواسط قرن چهاردهم هجری شمسی وفات یافت .(1)

آیة الله شیخ محمود شریعت ریزی قدس سره می فرمایند

: شیخ جلال الدین از شاگردان مبرّز مرحوم آقا شیخ هادی تهرانی اصولی معروف بوده اند .(2)

اساتید حوزۀ علمیّۀ اصفهان

برخی از اساتید ایشان در حوزه علمیّه اصفهان، عبارتند از حضرات آیات و حجج اسلام :

جلال الدین همایی، حاج آخوند هرتمنی، سیّد محمّد کاظم مرتضوی کرونی، شیخ علی مدرّس یزدی ، شیخ محمّد حسن قاضی عسکر و شیخ محمّد حسن عالم نجف آبادی و شیخ محمّدحسن داور پناه ، و آن بزرگمرد تحصیل نمود و سطوح عالی فقه و اصول را نزد حضرات آیات : سیّد محمّد و سیّد علی نجف آبادی ، سیّد مهدی درچه ای و حاج آقا رحیم ارباب و حکمت را نزد شیخ محمّد حکیم خراسانی فرا گرفت .(1)

تدریس در مکتب فاطمه علیهاالسلام

مرحوم آیة الله شریعت ریزی در مکتب فاطمه علیهاالسلام تدریس داشته اند .

مکتب فاطمه علیهاالسلام ، مدرسه ای است برای تحصیل و تربیت طلاّب زن ، که در سال 1344 شمسی، زیر نظر مجتهدۀ ایرانی ، حاجیه خانم أمین رضوان الله علیها ، و به سرپرستی عالمۀ فاضله ، حاجیه زینت خانم همایونی تأسیس گردیده است ، و أوّلین مدرسه ، برای تعلیم و تربیت طبقه نسوان ، به روش حوزه ای می باشد .

در طول زمان ، عدّه ای از علماء و مدرّسین ، در این مدرسه تدریس می نموده اند ، همانند : مرحوم آیة اللّه ، آقای حاج شیخ محمود شریعت ریزی ، آیة الله ، آقای حاج سیّد حسن فقیه امامی ، مرحوم حجّة الإسلام و

ص: 17

شاگردان

اخلاقیات معظم له

در بُعد مهمان نوازی با سخاوت بودند و اقشار مختلف و از مهمان هایی که از اصفهان و مناطق دیگر به منزل ایشان می آمدند پذیرائی کامل می نمودند .

آن بزرگمرد یار و پناه مستضعفان و محرومان بودند . رسیدگی به فقرا و مستمندان از محاسن اخلاقی ایشان بود .

ص: 20

در سنگر تبلیغ

معظم له در بُعد سخنرانی خطیبی زبر دست و ماهر بودند که گاهی منبرشان بالاخص در شب های قدر سه ساعت طول می کشید . ایشان یک بار از طرف مرحوم آیة اللّه العظمی آقای حاج آقا حسین بروجردی قدس سره در ماه مبارک رمضان به بندر ماهشهر اعزام شدند و در آن دیار به تبلیغ معارف دینی پرداختند که یکی از اهالی آنجا می گفت : هر چه در باب اعتقادات و اسلام داریم از ایشان می باشد و در آن زمان وضع بندر از لحاظ بی حجابی نامساعد بود و عده ای از اهالی محل پایبند به دین و شریعت نبودند ولی در اثر تبلیغات ایشان متحول شدند .

ص: 21

خدمات علمی - اجتماعی

از خدمات علمی - اجتماعی این فقیه فرزانه ، می توان به موارد زیر اشاره نمود :

مدرسین قدیم حوزۀ علمیه

از جمله علمایی که در کرسی استادی در این حوزه ودرمقاطع مختلف مشغول تدریس بودند به جز حضرت آیة اللّه حاج آقا محمود شریعت که خود هم مدرس و هم مؤسس حوزه بودند ، می توان به آقایان حجج اسلام : سید رضا هاشمیان بجنوردی شاگرد ادیب نیشابوری ، حاج آقا رضوانی ،شیخ علی محمد واعظ توکلی ، حاج آقا حسین نظام الدینی ، شیخ حیدر علی سلیمیان ، ملا حسین توکلی وحاج آقا حسن میرزایی و... اشاره کرد .

ص: 23

دعوت از علما و دانشمندان قم و اصفهان

معظم له خطبای بزرگ و مشهور را جهت مستحکم کردن عقائد و اخلاق به مدرسه ای که تأسیس نموده بودند دعوت می نمودند و علمای بزرگوار چون

مقام علمی و معنوی آیة الله شریعت ریزی را می دانستند و احترام زیادی برای ایشان قائل بودند به دعوت ایشان لبیک می گفتند . علمای بزرگواری همچون خطیب توانا و مشهور مرحوم آقای شیخ علی فلسفی قدس سره بودند که وقتی وارد حوزه علمیه زرین شهر شدند متعجب شدند که این فضای بزرگ ، آن هم در آن زمان تأسیس شده و مرحوم مؤسس را مورد تمجید و تکریم قرار دادند که عنوان سخن و منبر ایشان با سورۀ بلد شروع شد « لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَد وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَد » و از اهتمام و مقام مرحوم شریعت قدر دانی نمودند .

از دیگر شخصیت های بارز و عظیم الشأنی مانند مرحوم آیة اللّه العظمی آقای سیّد احمد خوانساری ، مرحوم آیة اللّه العظمی آقای حاج میرسیّد علی بهبهانی ، مرحوم آیة اللّه شهید شمس آبادی ، مرحوم علامه استاد محمد تقی جعفری ، مرحوم آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی ، مرحوم آیة اللّه العظمی حاج سیّد محمدباقر موحّد ابطحی ، آیة اللّه العظمی آقای مکارم شیرازی ، آیة اللّه العظمی نوری همدانی ، مرحوم آیة اللّه سید حسین خادمی ، مرحوم آیة اللّه شیخ مجتبی لنکرانی، مرحوم آیة اللّه حاج شیخ عبدالرسول قائمی و مرحوم آیة اللّه صدیقین و دیگر بزرگان از این حوزه بازدید نمودند و سخنانی ارزشمند از خود به یادگار گذاشته اند . و اولین شخصیتی که وارد این حوزۀ مقدّس شدند ،

ص: 24

دعوت از آقای سیّدحسین نظام الدّینی

دعوت از آقای سیّدحسین نظام الدّینی(1)

ایشان پس از 30 سال اقامت در کچویه به دعوت عالم جلیل القدر ، آیة اللّه شیخ محمود شریعت ریزی قدس سره به زرین شهر رفت و به تدریس ادبیات ، معالم، حاشیه ملّاعبدالله و شرح لمعه در حوزه علمیّه آنجا پرداخت . در سال های آخر عمر ، امام جمعه موقّت زرین شهر بود و به حل و فصل اختلافات و رفع مشکلات مردم و منطقه می پرداخت . او مردی سحرخیز ، پرکار، متواضع ، خدمتگذار و مردمی بود . سرانجام در بهمن سال 1370ش به جوار رحمت حق شتافت .(2)

ص: 25

تأسیس مدارس دینی – ملّی

ایشان به امر آیة اللّه العظمی آقای حاج آقا حسین بروجردی قدس سره مدارس شش کلاسه ای تحت عنوان « مدرسۀ ملّی » دایر نمودند که در آن برنامه های دینی اجرا می شد .

این بزرگمرد فرزانه ، دو سال بعد با توجه به استقبال گستردۀ مردم از مدرسۀ علوم جدید ، اقدام به تأسیس دومین مدرسۀ پسرانه با نام ( مدرسۀ ملی ) نمودند . چندی بعد دو مدرسۀ ابتدائی پسرانه و دخترانه که منزل های مسکونی خود معظم له بود را به این باب اختصاص دادند که خیل زیادی از این مدارس به مراتب بالاتری راه یافتند . دبستان دخترانه به نام « دبستان دخترانه زهره » نام گذاری شد را نیز بر پا نمودند . و چند سال بعد هم مدرسه دیگری به نام مدرسۀ نو بیناد « محمودیه » تأسیس نمودند . و این وسعت نظر و علاقه مفرط وی به رشد و اعتلای فرهنگ و دانش در بین جامعه لنجان بود وی با این ابتکار نامی جاودانه از خود باقی گذارد .

دیگر خدمات اجتماعی - رفاهی معظم له

احداث مساجد متعدد با مساعدت اهالی در محلات مختلف ، احداث حمّام عمومی ، حفر چاه عمیق و لوله كشی آب آشامیدنی . (1)

به استقبال علامه امینی قدس سره

روز یکشنبه بیست و چهارم به درخواست اهالی قصبه ریز(1) و عالم باهمّت آن، جناب ثقة الاسلام آقای شیخ محمود شریعت به آن قصبه رهسپار شدند .

آقای شریعت نیز از خدمت گزاران برجسته دین و مروّجین مبرّز شرع انور بوده ، الحق اسمی با مسمّی دارند و از جمله خدمات گران بهای ایشان ، تأسیس یک مدرسه دینی تاریخی در آن محل است که با این اقدام ، الحق نام نیکی در صفحه روزگار از خود به یادگار گذاشتند و باقیات صالحات ارزنده و اثربخشی به وجود آورده اند که هرچه از اثرات سودمند آن سخن گفته شود ، کم است . ایشان با شایستگی و مجاهدات خود مورد توجه کامل حضرت آیة اللّه [ العظمی ] بروجردی بوده اند . جا دارد در این سفرنامه تاریخی ، تقدیری از خدمات و زحماتشان بشود تا سرمشق دیگران گردد و علاقه مندان خدمت

ص: 29

وفات و مدفن

این عالم فرزانه در سال های آخر عمر پر بار خود در اصفهان ساكن شدند و سرانجام در شب دوشنبه پنجم جمادی الاولی 1418 قمری (17 شهریور 1376 شمسی) در اصفهان وفات کرده و در زرین شهر مدفون شدند .(2)

ص: 30

منابع

و مآخذ

قرآن کریم

الاحتجاج ، طبرسى، احمد بن على ، نشر مرتضى ، چاپ اول ، 1403 ق .

اصفهان دارالعلم شرق ، مهدوی ، سید مصلح الدین ، چاپ اول ، 1386 ش.

اعلام اصفهان ، مهدوی ، سید مصلح الدین ، چاپ اول ، 1386 ش.

بیان المفاخر ، مهدی ، سیدمصلح الدین ، انتشارات کتابخانه مسجد سلیمان .

تحف العقول ، ابن شعبه حرانى، ناشر: جامعه مدرسين ، چاپ دوم ، 1404 ق .

دانشمندان و بزرگان اصفهان ، مهدوی ، سید مصلح الدین ، نشر گلدسته ، چاپ اول ، 1384 ش .

رجال اصفهان ، کتابی ، محمد باقر ، نشر گلها ، چاپ اول ، 1375ش.

ريشه ها و جلوه های تشيع و حوزه علميه اصفهان در طول تاريخ ، موحّد ابطحی ، آیة الله سید حجة ، چاپ اول ، غدیرخم 1418ق.

سیمای صالحان ، مهدی باقری سیانی ، مؤسسۀ کتابشناسی شیعه ، 1399ش.

شرح مجموعه گل ، قاسمی رحیم ، نشر کانون پژوهش ، چاپ اول ، 1389ش.

فهرست كتب خطی اصفهان ، دو هزار نسخه عربی و فارسی ، روضاتی، سید محمد علی، مؤسسه مطالعاتی الزهرا علیه السلام، چاپ اول ، 1389 ش.

گنجینه دانشمندان ، شریف رازی ، محمد ، کتابفروشی اسلامیه ، 1352ش.

ميراث حوزه اصفهان ، مؤسسه مطالعاتی الزهرا علیه السلام، چاپ اول ، 1383 ش.

یکماه در اصفهان ، یا گزارش مسافرت ، تهیه و تنظیم فرهنگ نخعی .

ص: 31