آموزه های فاطمی : ایام تبلیغی فاطمیه در سخنرانی های استاد دکتر رفیعی

آموزه های فاطمی

ایام تبلیغی فاطمیه در سخنرانی های استاد دکتر رفیعی

ص: 3

فهرست

راهنمای مطالعه / 9

راهنمای موضوعی استفاده از کتاب / 10

پیش گفتار

مناقب و کرامات فاطمه علیها السلام / 13

واژه شناسی «منقبت» و «کرامت» /13 مناقب حضرت فاطمه علیها السلام /15/ مناقب غیر اختصاصی/ 15/ عصمت / 15/ محوریت خشم و خشنودی خدا/ 15/ ایمان و عبادت /16/ مُحَدَّثه بودن / 16/ جایگاه والای اخروی / 16/ مناقب اختصاصی/ 17/ کنیه ام ابیها/17/ محبوبیت ویژه نزد پیامبر صلی الله علیه و اله / 17/ سروری بر زنان جهان /18/ لقب بتول / 18/ حضرت على علیه السلام هم شأن حضرت فاطمه علیها السلام/ 19/ تقدم در دفاع از ولایت / 19/ کرامات حضرت فاطمه علیها السلام /19/ خبر دادن از غیب /20/ گردش خود به خودی سنگ آسیاب / 20/ حاضر شدن غذا از سوی خداوند /21/ ملاقات با حوریان بهشتی /21/ تابش نور از لباس حضرت علیه السلام /22/ استشمام بوی بهشت از فاطمه علیها السلام/ 22

جلسه اول

مدح فاطمه علیها السلام در قرآن / 23

اشاره ای به شخصیت ممتاز حضرت زهرا علیها السلام / 23/ مدح فاطمه علیها السلام در آیات قرآن/ 24 / آیه تطهیر /24/ آیه مباهله /26/ آیه اطعام (در سوره انسان) /27/ آیه مودت / 28/ سوره کوثر /29/ جمع بندی 29

ص: 5

راهنمای مطالعه

برای استفاده هر چه بهتر از این کتاب نکاتی خدمت مخاطبان تقدیم می شود:

پاورقی ها: پاورقی ها نکات کوتاهی هستند که برای فهم مطلب، مخاطب به آن نیاز دارد؛ اعم از معنی بعضی لغات مشکل و یا ترجمه و متن آیات و روایات. پاورقی ها با عددی بر روی کلمات مشخص شده و در انتهای همان صفحه توضیح مربوطه درج شده است.

پی نوشت ها: پی نوشت ها مطالبی هستند که مخاطب برای فهم بیشتر می تواند به آن مراجعه کند که صرفاً شامل توضیح اشخاص و وقایع ذکر شده در بیانات استاد رفیعی است. کلماتی که پی نوشت دارند با درج عدد رنگی در داخل کروشه و بر روی کلمه، مشخص شده اند و در پایان کتاب، توضیحات آن قرار داده شده است.

نمایه ها: نمایه ها در این کتاب به دو صورت نمایش داده شده اند؛ هم در حاشیه کتاب در کنار پاراگراف مربوطه و هم در انتهای هر جلسه به صورت «چکیده مطالب». ممکن است مخاطب در هنگام مطالعه یک جلسه به علت غرق شدن در محتوا، سیر جلسه را فراموش کند؛ نمایه ها در حاشیه متن به او کمک می کند که با نگاهی سریع به آن ، سیر متن را دوباره بازیابد.

چکیده مطالب نیز از آن جهت است که مخاطب بعد از مطالعه کتاب در صورتی که نیازمند مطلب خاصی از کتاب باشد، می تواند به چکیده مطالب مراجعه کرده و در سخنرانی با جدا نمودن صفحه مربوطه از آن بهره برداری نماید. چکیده مطالب هم چنین به مخاطب کمک می کند که با مطالعه سریع این فهرست، بتواند مروری اجمالی بر محتوای کتاب داشته باشد. البته وجود نمایه به هیچ عنوان نباید باعث شود که مخاطب، خود را از خواندن حتی بخشی از متن کتاب معاف بداند.

قطع کتاب از این جهت «وزیری» انتخاب شده است که فرصت درج نمایه را می دهد. مخاطبان محترم این کتاب می توانند در حاشیه ای که برای کتاب در نظر گرفته شده، در کنار نمایه های موجود، نكات مهم خود را یاد داشت کنند.

توصیه می شود که ابتدا متن کتاب را بدون مراجعه به پی نوشت ها مطالعه فرمایید؛ چرا که کثرت پی نوشت ها و حجم آنان باعث می شود که نتوانید به خوبی از متن کتاب بهره ببرید. بعد از مطالعه کامل بیانات، مجدداً به ابتدای بیانات رفته و این بار به محض رسیدن به هر کلمه که شامل توضیحات بود، به قسمت مربوطه مراجعه کرده و پس از مطالعه توضیحات آن کلمه، ادامه بیانات را مطالعه کنید.

شاید وقتی برای اولین بار این کتاب را مطالعه می کنید چشم ها متوجه و درگیر با تغییر اندازه قلم، نمایه، علامت های پاورقی و پی نوشت شود؛ اما توصیه می کنیم و خواهش مندیم که از توجه به این مسائل پرهیز کرده و متن را دنبال کنید.

ص: 9

مقدمه

﴿السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِيقَةُ الشَّهِيدَةُ السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الرَّضِيَّةُ الْمَرْضِيَّةُ: السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْفَاضِلَةُ الزَّكِيَّةُ: السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِيَّةُ: السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا التَّقِيَّةُ النَّقِيَّةُ؛ السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ العَلِيمَةُ؛ السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَغْصُوبَةُ؛ السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَقْهُورَةُ؛ السَّلامُ عَلَيْكِ يَا فَاطِمَةُ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ﴾ .

در روایات و منابع دینی، یکی از وظایف مبلغان علوم دینی، فراگیری معارف حقه و بیان و ترسیم صحیح و هوش مندانه آن برای مخاطبان است؛ همان گونه که از امام هشتم علیه السلام نقل شده است که فرمودند: ﴿ رَحِمَ اللّهُ عَبْداً أَحْيا أَمْرَنَا... يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لاَ تَّبَعُونَا ﴾؛ خداوند رحمت کند بنده ای را که امر ما را زنده کند... علوم ما را فرا گرفته، به مردم یاد می دهد. به درستی که اگر مردم خوبی های گفتار ما را بدانند، از ما پیروی می کنند. (1)

بی تردید فرصت های تبلیغی ایجاد شده در ایام شهادت یا ولادت معصومین علیهم السلام، فرصت ممتازی برای تحقق «احیای امر اهل بیت علیهم السلام» است. امام صادق علیه السلام درباره فضائل این گونه مجالس، خطاب به یکی از یارانش می فرماید: ﴿ تِلْكَ الْمَجَالِسُ أَحِبُّهَا فَأَحْبُوا أَمْرِنَا يَا فُضَيلُ فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيا أَمْرَنَا يا فُضَيلُ مَنْ ذَكَرَنَا أَوْ ذُكِرْنَا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَينِهِ مِثْلُ جَنَاحِ الذَّبَابِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ كَانَتْ أَكْثَرَ مِنْ زَبَدِ الْبَحْرِ ﴾؛ این گونه مجالس (شما) را دوست دارم، (از این طریق مکتب) ما را زنده بدارید! ای فضیل! خدا رحمت کند کسی که امر ما (ولایت و رهبری ما) را زنده نگه دارد. ای فضیل! هر که ما را یاد کند

ص: 11

پیشگفتار

مناقب حضرت فاطمه علیها السلام

3.ایمان و عبادت

علاوه بر نماز و تهجد شبانه حضرت فاطمه علیها السلام که فرزندش امام حسن علیه السلام آن را بیان کرده است، (1) نماز های ویژه ای به آن حضرت علیها السلام منسوب است که رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم به ایشان تعلیم داده است. (2) حضرت فاطمه علیها السلام بسیار قرآن می خواند و تعقیبات و تسبیحات و دعا های گوناگونی در کتاب های دعا و متون روایی از ایشان گزارش گردیده است. (3)

سلام گفتن هفتاد هزار فرشته بر فاطمه علیها السلام در محراب عبادت، که در برخی روایات بدان اشاره شده، گویای مقام والای ایشان در عبودیت و پرستش خدای متعال است. (4)

از نمود های ویژه سیره عبادی و معنوی حضرت زهرا علیها السلام ، توجه فراوان به روز قیامت است که در دعا ها و تعقیبات و برخی روایات آن حضرت اما بازتاب یافته است. (5)

ب.مناقب اختصاصی:

3.سروری بر زنان جهان

بر پایه روایاتی از فریقین، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فاطمه علیها السلام را سرور زنان جهان نامیده است. این عنوان تشریفاتی و فقط از روی احساسات و عواطف نبوده، بلکه بدین معنی است که تمام فضیلت ها و ویژگی های ایمانی زنان مؤمن در ایشان جمع شده و حتی سر آمد تمام آنان گردیده است. پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم با آگاهی از دانش ،پاکی معنویت و ارزش های فاطمه علیها السلام به برتری او بر زنان جهان تصریح کرده است. (1) در این باره، روایات بر دو دسته اند:

روایاتی که در آن ها حضرت زهرا علیها السلام سرور زنان دو جهان معرفی شده است؛ (2) و روایاتی که حضرت مریم علیها السلام با سرور زنان جهان در زمان خود و فاطمه علیها السلام سرور زنان عالم و اهل بهشت، از آغاز تا پایان است. (3) در روایاتی نیز مریم علیها السلام آسیه علیها السلام ، خدیجه علیها السلام، فاطمه علیها السلام به زنان برگزیده معرفی شده اند، (4) ولی با در نظر گرفتن روایات پیشین، برتری حضرت زهرا علیها السلام بر آنان نفی نمی شود. (5)

5.حضرت علی علیه السلام هم شأن حضرت فاطمه علیها السلام

حضرت زهرا علیها السلام خواستگاران بسیاری داشت، اما رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آنان را نپذیرفت و انتخاب همسر را برای وی به خداوند واگذار نمود. با آمدن حضرت علی علیه السلام به خواستگاری فاطمه علیها السلام پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم خشنود شد و جبرئیل از سوی خدای متعال پیام آورد که فاطمه علیها السلام را به ازدواج علی در آورد . (1) در حدیث دیگری نیز آمده است:

«اگر خدای تعالی علی علیه السلام را نیافریده بود، برای فاطمه علیها السلام هیچ همتا و نظیری از آدم تا دیگران نبود.» (2) پذیرفتن علی به سبب جایگاه والای انسانی و معنوی او و رد کردن دیگر خواستگاران دلیلی روشن بر برتری و فضیلت فاطمه علیها السلام است. (3)

1.خبر دادن از غیب

بر اساس روایات، یکی از منابع علم امام علیه السلام به اخبار آینده، مصحف حضرت فاطمه علیها السلام است. چون در این مصحف اخباری از پیشامد های آینده ثبت شده است، نحوه دریافت آن (یعنی ارتباط حضرت علیها السلام با عالم غیب و سخن گفتن جبرئیل با ایشان) کرامتی کم نظیر و والا ست. در برخی از روایات، نحوه آگاهی یافتن ایشان از این ،اخبار غیبی بیان شده است. (3)

3.حاضر شدن غذا از سوی خداوند

در روایتی به نقل از حذيفة بن یمان، آمده است که وقتی جعفر بن ابی طالب از حبشه بازگشت، در خیبر مقداری عطر مرغوب و پارچه زربافت به پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم هدیه کرد و پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: «این پارچه را به کسی خواهم داد که خدا و رسول را دوست دارد و آنان نیز او را دوست دارند.»، سپس جویای علی علیه السلام شد و آن پارچه را به وی داد. علی علیه السلام، پس از بازگشت به مدینه آن را به هزار دینار فروخت و همه پولش را به فقرا داد و هیچ برای خود نگذاشت. روز بعد پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم به همراه تنی چند از اصحاب، او را دید و فرمود:

«هزار دینار به شما رسیده است، امروز ما را مهمان کن.» حضرت علی علیه السلام با این که پول و آذوقه ای در منزل نداشت ، از روی حیا و برای تکریم پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم پذیرفت. همراهان پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم پنج تن بودند: حذیفه ، عمار، سلمان، ابو ذر و مقداد. حضرت علی علیه السلام نزد همسرش رفت، بدین امید که نزد او چیزی باشد. در خانه ظرف آب گوشتی را در حال جوشیدن دید که گوشت فراوانی دارد. علی علیه السلام ظرف غذا را نزد مهمان ها برد و همگی از آن خوردند، اما از حجم غذا کاسته نشد. پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم نزد دخترش رفت و پرسید: «این غذا از کجا برای شما آمده است؟» ایشان پاسخ داد: «از نزد خدا. خداوند به هر کس که بخواهد، بدون حساب روزی می دهد. » (1) پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم با چشمانی اشک بار نزد اصحاب و میهمانان بازگشت و فرمود: «حمد و سپاس خدای را که نمردم تا این که در زندگی دخترم دیدم آن چه را که زکریا علیه السلام در مریم علیها السلام دید. هر گاه وارد محراب می شد نزد او رزقی می دید.

می پرسید: «ای مریم! این از کجا آمده است؟ جواب می شنید: از نزد خدا، خداوند به هر کس که بخواهد بدون حساب، روزی می دهد». (2)

5.تابش نور از لباس حضرت علیها السلام

روایت شده است که امیر المؤمنین علیه السلام از یک یهودی مقداری جو قرض گرفت. یهودی برای تضمین، چیزی خواست. حضرت علیه السلام رو پوشی پشمی از لباس های حضرت فاطمه علیها السلام را گرو داد. او لباس را به منزل برد و در اتاقی گذاشت. هنگام شب همسرش برای کاری وارد آن اتاق شد و دید نوری خانه را روشن کرده است. نزد شوهرش برگشت و او را آگاه کرد. شوهرش وارد آن اتاق شد و دید که نوری در اتاق پخش شده است؛ گویی ماه از نزدیک می درخشیدو پس متوجه جای لباس شدند و فهمیدند که نور از لباس حضرت فاطمه علیها السلام است. آن گاه بستگان خویش را آگاه کردند و آنان با دیدن این صحنه مسلمان شدند. (1) بر اساس نقل ابن شهر آشوب، خود حضرت فاطمه علیها السلام لباسی را به زنی یهودی رهن داد و مقداری جو قرض کرد. هنگامی که شوهر او، زید، به خانه آمد از همسرش پرسید: «این همه نور در خانه ما چیست؟» و همسرش گفت» «از لباس فاطمه علیها السلام است.» با دیدن این کرامت او و همسرش و سپس همسایگان شان مسلمان شدند. (2)

جلسه اول: مدح فاطمه علیها السلام در قرآن

مدح فاطمه علیها السلام در آیات قرآن

2. آیه مباهله

﴿ فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛ ﴾ (4) هر گاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با توبه محاجّه و ستیز برخیزند به آن ها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغ گویان قرار دهیم.»

به تصریح بیشتر مفسران شیعه و سنی نزول این آیه درباره داستان مباهله (5) است.

که حضرت فاطمه علیها السلام نیز در آن حضور داشتند. همراهی و مشارکت حضرت زهرا علیها السلام در امر خطیر مباهله نشان دهنده عظمت و شایستگی آن حضرت است. زمخشری (6) این آیه را قوی ترین دلیل بر فضیلت اهل بیت علیهم السلام دانسته است. (7)

این شأن نزول از 51 طریق و از 39 تن از اهل بیت علیهم السلام ، صحابه و تابعین (8) نقل شده است. (9)

ص: 26

3. آیه اطعام (در سوره انسان)

﴿ وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا ﴾، (1) و غذای (خود) را با این که به آن علاقه و نیاز دارند به مسکین و یتیم و اسیر می دهند!»

سوره دهریا ﴿ هَلِ اتی ﴾ در مدینه بر پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم نازل شد. 18 آیه این سوره (5 تا 5 تا 22) درباره حضرت زهرا، علی و حسنین علیهم السلام است. حضرت علی علیه السلام مقدارى جو تهیه کرد و به خانه برد تا فاطمه علیها السلام با آن نان تهیه کند. در این زمان حسن و حسین علیهما السلام بیمار بودند. آنان نذر کردند سه روز برای شفای دو فرزند شان روزه وفای به نذر، بگیرند. هنگام افطار هر روز فقیر، یتیم و اسیری آمدند و تقاضای کمک کردند، آنان غذای خود را هر روز به یکی از آنان دادند. (2) به دنبال این انفاق عظیم سوره دهر نازل شد. حاکم حسکانی (3) از 19 طریق از منابع اهل سنت حدیث را نقل کرده که طریق آن صحیح است. بر اساس این سوره پنج ویژگی این خاندان از جمله حضرت زهرا علیها السلام عبارتند از:

1- وفای به نذر

2- ترس از روز قیامت که آسیبش گسترده است

3 - اطعام طعام در عین دوست داشتن و نیاز

4- اطعام برای خدا بدون چشم داشت مادی

5- ترس از خدا در روزی که عبوس و هول ناک است.

در پاسخ این ایثار بزرگ، آیاتی از این سوره، بهشت و نعمت های آن را به این خاندان اختصاص داده است.

آلوسی (4) تعبیر جالبی دارد، او ذیل این سوره در تفسیر روح المعانی (5)

خداوند در این سوره از همه نعمت های بهشتی نام برده امّا از حور العین نامی به میان نیاورده است و حال آن که در آیات دیگر که نعمت های بهشتی را بیان می کند، مکرّراً سخن از حور العین می گوید؛ از قبيل: ﴿ وَ حُورُعِينُ كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُ الْمَكْنُونِ ﴾ (6) ، ﴿ كَأَنَّهُنَّ الْيَاقُوتُ وَ الْمَرْجَانُ ﴾؛ (7) ﴿ وَ عِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِينُ كَأَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَكْنُون ﴾... (8) سرّش این است که این سوره درباره ابرار است که در رأسش

ص: 27

4. آيه مودت

﴿ قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ﴾ (2)

گروهی از انصار خدمت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم رسیدند و گفتند: تمام اموال ما در اختیار شما ست به هر شکل که صلاح می دانید هزینه کنید. به دنبال این پیشنهاد علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام و دو فرزندان شان این آیه نازل شد از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم پرسیدند: مراد از قربی کیست؟ فرمود: علی علیه السلام و فاطمه و دو فرزندان شان. حاکم حسکانی این حدیث را با 8 سند آورده است. (3)

امام باقر علیه السلام فرمود: ائمه معصومین علیهم السلام مصداق آیه مودت هستند. (4)

مرحوم آیت اللّه العظمی سید شهاب الدین نجفی مرعشی (5) در تعلیقه کتاب احقاق الحق (6) از 46 نفر از بزرگان اهل سنت سند های مربوط به نزول آیه در مورد اهل بیت علیهم السلام را آورده است. (7)

مرحوم سید هاشم بحرانی (8) در کتاب غاية المرام (9) 17 روایت از طریق اهل سنت و 22 روایت از طریق شیعه در مورد شأن نزول آیه مودت که درباره اهل بیت علیهم السلام اسلام است را ذکر کرده است. (10)

ص: 28

5. سوره کوثر

این سوره در مکه نازل شد عاص بن وائل (1) که از سران مشرکان بود پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم را به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام ملاقات کرد و مدتی با حضرت گفتگو نمود. او وارد مسجد الحرام شد، مشرکان از او پرسیدند: با چه کسی صحبت می کردی ؟ گفت: این مرد ابتر! یعنی کسی که پسر ندارد و نسل او منقطع است. این جا سوره کوثر نازل شد.

در معنای کوثر 26 معنی ذکر شده است از جمله قرآن، اسلام، توحید، نماز، معجزات، نبوت، اصحاب زیاد، پیروزی در نبرد ها، علماء، شفاعت، حوض کوثر (2) در قیامت.

به باور بسیاری از مفسران، حضرت زهرا علیها السلام او و فرزندانش یکی از مصادیق بارز کوثر هستند که به عنوان تسکین بر پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم این سوره نازل شد. (3)

این معنا با شأن نزول آیه نیز انطباق دارد؛ البته با توجه به وسعت معنای کوثر هیچ مانعی ندارد آیه شامل مصادیق متعددی باشد که بالا ترین مصداقش حضرت زهرا علیها السلام است.

فیش روضه برگ 1

مسلمانان چرا شب دفن شد صدیقه کبری ؟ *** چرا گم شد نشان قبر آن انسیه حوراء؟

هنوز از رحلت ختم رسل نگذشته ایامی! *** نگین خاتم پیغمبران بشکست واویلا!

﴿ يَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَكِ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَةً وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَكِ أَوْلِيَاءُ وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِكُلِّ مَا أَتَانَا بهِ أَبُوكِ صلی اللّه علیه و آله و سلم وَ أَتَى بِهِ وَصِيُّهُ

اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِيمَةُ السَّلاَمُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَعْصُوبَةُ السَّلَامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ﴾

به بستر فاطمه علیها السلام افتاده و مولا پرستارش *** ببین حال پرستار و مپرس احوال بیمارش

کسی از آشنایان هم به دیدارش نمی آید *** بود چشمش به در تا کی اجل آید به دیدارش

علی علیه السلام از چشم زهرا علیها السلام چشم خود را بر نمی دارد *** مجسم می کند عشق و فداکاری و ایثارش

کند اشک علی علیه السلام را پاک با دستی که بشکسته *** نخواهد اشک مظلومی فرو ریزد به رخسارش

علی علیه السلام گه در بغل زانو، گهی سر بر سر زانوست *** تو گویی از جدایی می کند زهرا خبر دارش

به زحمت وا کند چشم و به سختی می نهد برهم *** رمق رفته دگر از دیده ی تا صبح بیدارش

شهادت جان گداز حضرت زهرا علیها السلام و حوادث تلخ و شرایط سخت بعد از رحلت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم برای حضرت علی علیه السلام بسیار جان فرسا و دشوار بود، هیچ چیزی نمی توانست امیر مؤمنان علی علیه السلام را در برابر آن حفظ کند جز صبر و استقامت او. در پرتو صبر و استقامت به زندگی خود ادامه داد و فرمود: ﴿ فَرَأَيْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَى هَاتَا أَحْجَى فَصَبَرْتُ وَ فِي الْعَيْنِ قَدِّى وَفِي الْحَلْقِ شَجَّا ﴾؛ (1) سر انجام دیدم صبر و شکیبایی به عقل و خرد نزدیک تر است؛ از این رو صبر کردم با این که (بر اثر فشار حوادث تلخ) هم چون کسی بودم که خاشاک چشمش را پر کرده و استخوان راه گلویش را گرفته است.

فاطمه جان! تو رفتی و این بچه ها جای خالی تو را می دیدند. به محراب نگاه می کردند، اشک می ریختند. وقتی عزیزی می ره، چند عاقل لوازم اونو مخفی می کنند، ولی در مورد صدیقه طاهره علیها السلام شاید یک عاقل پیدا شد جا نماز خانم را جمع کنه، ولی درِ نیم سوخته چی قابل اخفا نبود.

ای شیعه غم و درد چرا؟ فاطمه داریم *** در مهلکه و موج بلا فاطمه داریم

آن روز که پرونده اعمال بخوانند *** ما چشم به دریای سخا فاطمه داریم

از غم، هراسی به دل خسته ما نیست *** امید به امّ الشهدا فاطمه داریم

اسماء نقل می کند: لحظات آخر عمر مبارک فاطمه زهرا علیها السلام ، بود دختر پیغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلم غسل کرد، لباس هایش را عوض کرد.

مشغول راز و نیاز با خدا شد. اسماء می گوید: جلو رفتم دیدم فاطمه علیها السلام رو به قبله نشسته دست ها را به سوی آسمان بلند کرده می فرماید: خدایا به حق پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلمانی که آن ها را برگزیدی، به گریه های حسن و حسین علیهما السلام، در فراق من از تو می خواهم که از گناهکاران شیعیان من و شیعیان فرزندان من درگذری.

دیگر روز های آخر عمر فاطمه علیها السلام است، دیگر چراغ عمر فاطمه علیها السلام خاموش می شود، بیایید دسته جمعی برویم علی علیه السلام، برای عیادت فاطمه علیها السلام وارد خانه شوی می بینی دخترش زینب علیها السلام پرستار مادر است، مثل پروانه دور مادر می گردد؛ به فدای پرستار خانه علی علیه السلام، با آن دست های کوچکش برای شفای مادر دعا می کند صدا می زند مادر:

شبی در خواب بودی آمدم بازوی تو دیدم *** مبادا آن که بیدارت کنم آهسته بوسیدم

چو درب خانه ما سوخت پرسیدی؛ کجا بودی؟ *** تو می خوردی کتک ، من هم به زیر دست و پا بودم

هی می گفتم مادرم را نزنید؛ بابام علی علیه السلام را رها کنید همه بگوییم یا زهرا...

در جلالت کی زنی صدیقه کبری شود *** دختر خیر الوری محبوبه یکتا شود

با چنین شأن و جلالت کی روا باشد فلک *** نیلگون از ضربت سیلی رخ زهرا شود

می رفت علی و می کشید از دل آه *** وز همسر خویش بر نمی داشت نگاه

دیدند که با خویش علی می گوید:

﴿ لَاحَوْلَ وَ لَاقُوَّةَ إِلَّا بِا للّه أَلَا لَعْنَةُ اللّهِ عَلَّى الظَّالِمِينَ وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﴾

ص: 31

چکیده مطالب برگ 1

مدح فاطمه علیها السلام در قرآن

خدا فاطمه علیها السلام را به کوثر، پیامبر به ام ابیها و امامان به اسوه و الگو ستوده اند.

فاطمه علیها السلام كانون وصل نبوت و امامت و آئینه تمام نمای اهل بیت علیهم السلام است، فاطمه الگویی فرا زمین، فرا مکان و فرا جنسيتی است.

فاطمه در دوران حاکمیت سخت سقیفه از استمرار دین با ولایت دفاع کرد و نظام تفکر ولایی مبتنی بر عقلانیت را بنیان گذاشت.

جلسه دوم: مدح فاطمه علیها السلام در روایات

حضرت زهرا علیها السلام در روایات

روايت سوم

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود:﴿ لَوْ كَانَ الْحُسْنُ شَخصاً لَكَانَ فَاطِمَةَ علیها السلام بَلْ هِيَ أَعْظَمُ إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام ابْنَتِي خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ عُنْصُراً وَ شَرَفاً وَ كَرَماً ﴾ (2) اگر تمام نیکی ها مجسم شود فاطمه علیها السلام می شود،

بلکه فاطمه علیها السلام بالا تر است. دخترم بهترین اهل زمین است از نظر عنصر، شرافت و کرامت .»

روايت ششم

امام باقر علیه السلام می فرماید:

﴿ لَقَدْ كَانَت علیهم السلام مَفْرُوضَة الطَّاعَة عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّيرِ الْوَحْشِ وَ الأَنْبِيَاءِ وَ الْمَلَائِكَةِ﴾ (2)

اطاعت او بر همه موجودات فرض و لازم بود.

روایت دهم

امام رضا علیه السلام فرمود:

شخصی از آل برا مکه خدمت امام رضا علیه السلام رسید و درباره خلیفه اول سؤال کرد.

امام فرمود: ﴿ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا اله الَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکبر﴾. پرسش گر اصرار کرد تا پاسخ روشنی بیابد. امام فرمودند: ﴿ كَانَتْ لَنَا أُمُّ صَالِحَةٌ مَاتَتْ وَ هِيَ عَلَيْهِمَا سَاخِطَةٌ وَ لَمْ يَأْتِنَا بَعْدَ مَوْتِهَا خَبَرٌ أَنَّهَا رَضِيَتْ عَنْهُمَا ﴾؛ ما را مادر شایسته ای بود، از دنیا رفت در حالی که بر آن دو غضبناک بود و خبری از خشنودی و رضایت آن حضرت به ما نرسیده است.» (2)

روایت دوازدهم

از امام عسکری علیه السلام روایت شده که از ایشان سؤال شد چرا حضرت فاطمه علیها السلام را زهرا گویند؟ امام فرمود: ﴿ كَانَ وَجْهُهَا يَزْهَرُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ كَالشَّمْسِ الصَّاحِيَةِ وَ عِنْدَ الزَّوَالِ كَالْقَمَرِ الْمُنِيرِ وَ عِنْدَ الْغُرُوبِ غُرُوبِ الشَّمْسِ كَالْكَوْكَبِ الدُّرِّي ﴾؛ (1) چهره حضرت زهرا علیها السلام برای امیر المؤمنین علیه السلام می درخشید از اول روز مانند خورشید نورانی، هنگام ظهر مانند ماه نورانی و هنگام غروب مانند ستارگان درخشان.»

فیش روضه برگ 2

مسلمانان چرا شب دفن شد صدیقه کبری؟ *** چرا گم شد نشان قبر آن انسیه حوراء؟

هنوز از رحلت ختم رسل نگذشته ایامی! *** نگین خاتم پیغمبران بشکست واویلا!

قال رَسُولُ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله و سلم ﴿ أَشْهِدُ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ مَلَائِكَتَهُ أَنِّي رَاضِ عَمَنْ رَضِيتِ عَنْهُ سَاخِظٌ عَلَى مَنْ سَخِفْتِ عَلَيْهِ.

صَلَوَاتُ اللّهِّ عَلَيْكِ وَ عَلَى أَبِيكِ وَ بَعْلِكِ وَ ذُرِّيَّتِكِ الْأَئِمَّةِ الظَّاهِرِينَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ صَلِّ عَلَى الْبَتُولِ الطَّاهِرَةِ﴾

علی علیه السلام است کعبه و بیتِ گلین اوست مَطاف *** در این مطافِ گلین، فاطمه علیها السلام است گرم طواف

طواف اول او از کنار حیدر علیه السلام بود *** شروعش از وسط حجره تا دم در بود

کسی که رکن و حرم خشتی از حیاتش بود *** طواف دوم او بین دود و آتش بود

طواف سوم او شعله بر جگر می زد *** نفس شمرده شمرده به پشت در می زد

طواف چارم او جان به کف نهادن بود *** دم از علی علیه السلام زدن و پشت در ستادن بود

طواف پنجم او شد شهادت پسرش *** که گشت در بر مادر فدایی پدرش

ششم طواف چه گویم زِ ضربت آن دست *** به گوش مادر سادات گوشواره شکست

طواف هفتم؛ دادند اجر مولا را *** در این طواف شکستند دست زهرا علیها السلام را

در این طواف به بازوی او نشانه زدند *** در این طواف به حوریّه تازیانه زدند

اگر چه، بعد نبی هم چنان علی علیه السلام تنهاست *** همیشه حفظ ولایت به عهده زهرا علیها السلام است

حضرت زهرا علیها السلام شیفته و عاشق همسر مهربانش بود و همیشه با محبت و احترام ایشان را صدا می زد و این محبت به قدری بود که جانش را در این راه فدا کرد. حضرت زهرا علیها السلام تا هنگام شهادت وصیت فرمود: «علی جان! وقتی من وفات کردم تو غسلم بده و کفنم کن، بر من نماز بگزار و مرا درون قبر گذاشته، دفنم کن و خاک را بر روی قبر من بریز، بر بالینم روبروی من بنشین و زیاد قرآن بخوان و دعا کن؛ زیرا در چنین لحظه هایی میت به انس گرفتن بازماندگان محتاج است. من تو را به خدا می سپارم و درباره فرزندانم به نیکو کاری سفارش دارم.» (1)

دست من و عنایت و لطف و عطای فاطمه *** قلب من و محبت و مهر و ولای فاطمه

طبع من و قصیده و مدح و ثنای فاطمه *** جرم من و شفاعتِ روز جزای فاطمه

به بذل دست فاطمه! به خاک پای فاطمه! *** منم گدای فاطمه، منم گدای فاطمه

اما حضرت زهرا علیها السلام ماجرای مظلومیت خود را این گونه بیان می فرمایند: «قنفذ را با چند نفر دیگر به خانه ما فرستادند تا پسر عمویم علی علیه السلام را برای بیعت زیان بار خود به سقیفه بنی ساعده بیرون برند. علی علیه السلام که مشغول انجام وصیت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و تألیف قرآن بود، با آنان بیرون نرفت. آنان نیز برای عقده گشایی، هیزم زیادی در مقابل در خانه ما جمع کردند و آتش آوردند تا خانه و ما را به آتش کشند. من در پشت در ایستادم و آنان را به خدا و پدرم قسم دادم که دست از ما بردارند و ما را یاری کنند.

یکی از آن ها تازیانه گرفت و با آن به بازویم زد؛ چنان که تازیانه همچون بازو بند به دور بازویم حلقه زد. سپس لگدی به در کوبیدند و آن را به طرف من فشار دادند و من که آبستن بودم، به صورت روی زمین افتادم. آتش شعله می کشید و صورتم را می گداخت. یکی از آن ها چنان به صورتم سیلی زد که گوشواره ام بر زمین افتاد و محسنم کشته شد. این است امتی که می خواهد بر من نماز بخواند؟! در حالی که خدا و رسول صلی اللّه علیه و آله و سلم از آنان بیزاری جسته اند من نیز از آنان برائت می جویم». (2)

قنفذ، پی دل داری او آمده بود! *** مسمار، به غم خواری او آمده بود!

چون دید کسی بر سر بالینش نیست *** آتش به پرستاری او آمده بود!

به وقت مرگ، پر کردم زخون چشم تر خود را *** که تنها می گذارم بین دشمن، همسر خود را

خدایا! اولین مظلوم عالم را تو یاری کن *** که امشب می دهد از دست تنها یاور خود را

﴿ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﴾

ص: 39

چکیده مطالب برگ 2

منزلت و عظمت حضرت زهرا علیها السلام به دلیل بلند مرتبگی و ویژگی های اوست که به صرف پیوند با پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام پیوند با پیامبر و اهل بیت را خیلی ها داشته اند.

شکل گیری فاطمه علیها السلام از میوه بهشتی و تکون یافته از آن است.

بعد از 40 روز عبادت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به حضرت خدیجه علیها السلام فرمودند: ﴿ خَدِيجَةً هَذَا جَبْرَئِيلُ يُخْبِرْنِي أَنَّهَا الَّتى وَ أَنهَا النَّسْلَةُ الظَّاهِرَةُ الْمَيْمُونَةُ وَ أَنَّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى سَيَجْعَلُ نَسْلِى مِنْهَا وَ سَيَجْعَلُ مِنْ نَسْلِهَا أَئِمَّةً وَ يَجْعَلَهُمْ خُلَفَاءَهُ فِي أَرْضِهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْيِهِ ﴾

حضرت زهرا علیها السلام خلقت نوری دارد؛ ﴿ خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ قَبْلَ أَنْ يَخْلُق الْأَرْضَ وَ السَّمَاءَ فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ يَا نَبِيَّ اللَّهِ فَلَيْسَتْ هِيَ إِنْسِيَّةُ فَقَالَ فَاطِمَةٌ حَوْرَاءُ إِنْسِيَّةٌ ﴾

1. رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: ﴿ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّ فِي الْأَرْضِ عِبَاداً أَكْرَمَ بْنِ عَلِيٍّ وَ أباهل بِهِمْ ، وَ لَكِنَّ أَمَرَنِي بالمباهلة مَعَ هَؤُلَاءِ وَ هْمُ أَفْضَلُ الْخُلُقِ ﴾

2. رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به حضرت زهرا علیها السلام بن قاسم که از طرف حضرت فرمودند: ﴿ یا فَاطِمَةُ مِنَّا خَيرُ الأنبياء وَ هُوَ أَبُوكِ وَ مِنَا خَيرُ الأَوصِيَاءِ وَ هُوَ بَعلُکَ وَ مِنَّا خَيْرُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ حَمرَهُ عَمَّ أَبِيكِ وَ مِنَّا مَن لَه جَنَاحَانِ يَطِيرُ بِهِمَا فِي الجَنَّةِ حَيثُ شَاءَ وَ هُوَ جَعفَرَ ابنُ عَمّ ابیک وَ مِنَّا سِيطَا هَذِهِ الأُلةِ وَ سَبْدًا شباب أهل الجنَّةِ الحَسَنُ وَ الحُسَينُ وَ هُمَا ابْناكِ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مِنَا مهدِي هَذِهِ الأُمَّةِ وَ هُوَ مِن وُلْدِکِ ﴾

3. رسول خدا فرمود: ﴿ لَوْ كَانَ الْحُسن شخصاً لَكَانَ فَاطِمَةَ بَلْ هِيَ أَعْظَمُ إِنَّ فَاطِمَةَ ابْنَنِي خَيْرُ أَهْل الْحُسْنُ شخصاً لَكَانَ فَاطِمَةَ بَلْ هِيَ أَعْظَمُ إِنَّ فَاطِمَةَ ابْنَنِي خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ عُنْصُرَاً وَ شَرَفاً وَ كَرَماً ﴾

4. امیر المؤمنين علیه السلام : ما افتخاراتی داریم ﴿ وَ مِنَّا خَيْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ ﴾

5. امیر المؤمنين علیه السلام خطاب به حضرت زهرا علیها السلام : ﴿ أَنتَ أَعْلَمُ بِاللّهِ وَ أَبَرُ وَ أَتْقَى وَ أَكْرَمُ وَ أَشَدُّ خَوْفًا مِنَ اللَّهِ مِن أنْ أُوتِخَكِ بِمُخَالَفَتِي قَدْ عَزَّ عَلَيَّ مُفَارَقَتُك ﴾

6. امام باقر علیه السلام می فرماید: ﴿ لَقَد كانت علیه السلام مَفْرُوضَة الطاعة عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنسِ و الطَّير و الْوَحْشِ وَ الأنبياءِ وَ الْمَلَائِكَة ﴾

7. امام صادق علیه السلام در مورد نام گذاری حضرت به زهرا علیها السلام فرمود: ﴿ لأنها كانت إِذَا قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا زَهَرَ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا بَرْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ ﴾

8. امام صادق علیه السلام فرمود: ﴿ هي الصِّدِّيقَةُ الْكُيْرَى وَ عَلَى مَعْرِفَتِهَا دَارَتِ الْقُرُونُ الْأول ﴾

9. امام كاظم علیه السلام فرمود: ﴿ إن فَاطِمَةَ اللّه صِدِّيقَةُ شَهِيدَةٌ ﴾

10. امام رضا علیه السلام فرمود: ﴿ كَانَتْ لَنَا أُم صَالِحَةٌ مَاتَتْ وَ هِيَ عَلَيْهِمَا سَاحِظَةً وَ لَمْ يَأْتِنَا بَعْدَ مَوْتِهَا خَبَرُ أَنَّهَا رَضِيَتْ عَنْهُما ﴾

11. امام جواد علیه السلام خطاب به موسی بن قاسم که از طرف حضرت فرمودند: ﴿ اسْتَكْثِرُ مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا أَنتَ عَامِلُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ﴾

12. امام عسکری علیه السلام درباره وجه تسمیه حضرت زهرا علیها السلام فرمود: ﴿ کَان وَجْهَهَا يَرْهَرُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ كَالشَّمْسِ الصَّاحِيَةِ وَ عِندَ الْغُرُوبِ غُرُوبِ الشَّمْسِ كَالْكَوْكَبِ الدُّرِي ﴾

13. ﴿ عَنْ مَوْلَانَا الْمَهْدِي عجل اللّه تعالی فرجه الشریف وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللّهِ صلی اللّه علیه و آله و سلم لي أَسْوَةٌ حَسَنَةٌ ﴾

ص: 40

جلسه سوّم: اصول حاکم بر سیرۀ فاطمه سلام اللّه علیها (اصل معنویت)

اصول حاکم برسیره فاطمی

منظور از اصول حاکم بر سیره فاطمی، مواردی است که با گذشت زمان تغییر نمی کند و در هر و در هر زمان و مکانی قابل اجرا و الگو برداری است؛ مهم ترین این اصول عبارتند از:اصل معنویت، اصل دشمن شناسی و اصل استقامت.

ب-پرورش فضایل اخلاقی

در پرتو معنویت انسان خود را ملزم به ارزش های اخلاقی می داند. سعی در اصلاح خود دارد و رابطه اش با خدا صمیمی می شود.

نمونه های سیره معنوی حضرت زهرا علیها السلام

2.ندیدن کمبود ها در سایه حضور خدا

هنگامی که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم از دخترش درباره کمبود های زندگی و نیاز هایش می پرسد، پاسخی تکان دهنده می شنود ﴿ شَغَلَنی عَن مَسَئَلَتِهِ لَذَّةُ خِدمَتِهِ ، لاحاجَةَ لِى غَيرُ النَّظَرِ إلى وجهِهِ الكَرِيم ﴾؛ (1) لذتی که از بودن در محضر خدا نصیب می پرسد پاسخی تکان دهنده من می گردد مرا از خواهش بازداشته است، حاجتی ندارم جز این که پیوسته ناظر جمال زیبای خدای کریم باشم.

این ها برای ما درس است که در شب عروسی گناه نکنیم، خدا را فراموش نکنیم، نا شکر نباشیم. خدا برای ما در رأس امور باشد، اصل باشد همه چیز در طول خدا باشد.

5.وصیت به تلاوت قرآن هنگام مرگ و دفن

به امیر المؤمنین علیه السلام با سفارش کرد به امیر المؤمنین علیه السلام سفارش کرد وقتی مرا به خاک می سپاری ﴿ فَأَكْثِرُ مِنْ تِلاوَةِ الْقُرْآنِ ﴾ (2) زياد برایم قرآن بخوان.»

7.تلاوت قرآن، عشق به پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و انفاق

آن حضرت فرمود: ﴿ حُبّبَ إِلَيَّ من دُنياكُم ثَلاثٌ تِلاوَةُ كِتابِ اللّهِ وَ النَّظَرُ في وَجْهِ رَسولِ اللّهِ و الإنفاقُ في سَبيلِ اللّهِ ﴾؛ (1) از دنیای شما محبّت سه چیز در دل من نهاده شد: تلاوت قرآن، نگاه به چهره پیامبر خدا و انفاق در راه خدا.»

11.دعا برای گناهکاران و خطا کاران

اسماء بنت عمیس (3) گوید: در لحظه های پایانی عمر حضرت فاطمه علیها السلام دیدم آن حضرت غسل کرد، لباس عوض کرد، رو به قبله نشست و چنین دعا کرد:

﴿ إلهى و سَيّدى، أَسْئَلُكَ بِالَّذِينَ اصْطَفَيْتَهُمْ، وَ بِبْكَاءِ وَلَدَيَّ فِي مُفَارِقَتِی أَنْ تَغْفِرَ لِعُصاةِ شِيعَتِي، وَ شَيعَةِ ذُرِّيَّتِي ﴾؛ (4) پروردگارا به حق پیامبرانی که برگزیدی و به گریه های دو فرزندم در فراق من از تو می خواهم از گناهکاران پیروان من و پیروان فرزندان من درگذری.»

13.دعا در بستر شهادت

آن حضرت در آخرین لحظات، در بستر شهادت چنین دعا کرد:

﴿ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، فَأَعِثْنِي وَ لَا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَ أَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ ﴾ (1)

نجات از جهنم، عدم واگذاری به خود و اصلاح امور آخرین درخواست های آن حضرت است.

16.مراقبت نسبت به فرزندان در احیای شب قدر

حضرت زهرا علیها السلام و اجازه نمی داد که شب قدر بچه ها و اهل خانه بخوابند. سفارش می کرد کم تر غذا بخورند و در طول روز مقداری استراحت کنند و می فرمود:

﴿ مَحْرُومُ مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا ﴾؛ (2) هر کسی از خیر امشب باز ماند، محروم است.»

جمع بندی

معنویت یکی از نیاز های اساسی بشر است. آن چه در عناوین هجده گانه ذکر شد بخشی از تجلی معنویت در سیره و زندگی حضرت زهرا علیها السلام بود.

ص: 52

فیش روضه برگ 3

مسلمانان چرا شب دفن شد صدیقه کبری؟ *** چرا گم شد نشان قبر آن انسیه حوراء؟

هنوز از رحلت ختم رسل نگذشته ایامی! *** نگین خاتم پیغمبران بشکست واویلا!

﴿ اَلسَّلَامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ خَيْرِ الْبَرِيَّةِ السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا زَوْجَةَ وَلِيِّ اللَّهِ ﴾ .

زكريا بن آدم می گوید: خدمت امام رضا علیه السلام بودم که حضرت جواد علیه السلام را نزد ما آوردند. او که حدود چهار ساله بود، دست ها را بر زمین نهاد و سرش را به طرف آسمان بلند کرد و به فکر فرو رفت. امام رضا علیه السلام به او فرمود: جانم به فدایت باد! در چه موضوعی چنین اندیشه می کنی؟ فرمود: در آن چه نسبت به مادرم فاطمه علیها السلام انجام داده اند. به خدا قسم! آن ها را از قبر بیرون می آورم، می سوزانم و خاکستر شان را به دریا می ریزم. امام رضا علیه السلام او را به خود نزدیک ساخت بین دو چشمش را بوسید و فرمود: پدر و مادرم به فدایت باد! تو برای امامت شایستگی داری. (1)

مادری خورد زمین و همه جا ریخت بهم *** همه زندگی شیر خدا ریخت بهم

داغی و تیزي مسمار اذیت می کرد *** تا که برخاست زجا عرش خدا ریخت بهم

بشکند پای کسی که لگدش سنگین بود *** تا که زد، سلسله آل عبا ریخت بهم

ثلث سادات میان در و دیوار افتاد *** نسل سادات به یک ضربه پا ریخت بهم

گُر گرفته بدن فاطمه، ای در بس کن *** وسط شعله ببین زمزمه ها ریخت بهم

شدتِ ضربه چنان بود که سر خورد به در *** روي آشفته أَمُ النُجَبا ریخت بهم

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آن چنان دختر دل بندش را مورد محبت قرار می داد که موجب شگفتی دیگران می شد. وقتی بعضی به پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم اعتراض کردند که چرا این همه فاطمه علیها السلام را در آغوش می گیری و می بوسی؟ رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: من بوی بهشت را از فاطمه علیها السلام استشمام می کنم.

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم همواره به حضرت زهرا علیها السلام می فرمود: ﴿ يَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيَغْضَبُ لِغَضَبِكِ وَ يَرْضَى لِرِضَاكِ ﴾ (2)

اما با این شخصیت چه کردند که حضرت علی علیه السلام او را شبانه دفن کرد؟ امام حسین علیه السلام می فرماید: وقتی مادرم قبض روح شد،

امیر المؤمنین علیه السلام مخفیانه دفنش کرد و موضع قبرش را محو نمود، سپس برخاست و صورتش را به طرف قبر رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم برگرداند و گفت: ﴿ السَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّهِ عَنِّي وَ السَّلاَمُ عَلَيْكَ عَنِ ابْنَتِكَ وَ زَائِرَتِكَ وَ الْبَائِتَةِ فِي الثَّرَى بِبُقْعَتِكَ وَ الْمُخْتَارِ اللَّهُ لَهَا سُرْعَةَ اللَّحَاقِ بِكَ ﴾ ؛ (3) یا رسول اللّه ! سلام من و سلام دخترت فاطمه بر تو باد، همان دخترت که به زیارت تو آمده و در بقعه تو خوابیده و خدا خواست به سرعت به تو ملحق شود.

یا رسول اللّه! از فراق دختر برگزیده تو صبر و شکیبایی من قلیل و اندک شده است، قدرت من از دوری بزرگ ترین زنان یعنی فاطمه اطهر علیها السلام ضعیف گردیده ... و می گویم: ﴿ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ؛ قَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِيعَةُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِينَةُ وَ أَخْلِسَتِ الزَّهْرَاءُ فَمَا أَقْبَحَ الْخَضْرَاءَ وَ الْغَبْرَاءَ ﴾ ؛ أن امانتی را که به من دادی پس گرفته شد سپرده باز گرفته شد! فاطمه زهرا علیها السلام را بردی یا رسول اللّه ! چقدر این آسمان، سبز و زمین غبار آلود در نظر من تیره و تار است!

غم و اندوه من همیشگی گردیده! شب من با بی خوابی می گذرد! این غم از قلب من خارج نمی شود تا آن موقعی که خدا مرا در آن خانه ای که تو در آن هستی وارد نماید! در دلم دردی است که آن را جریحه دار می کند و غمی است تحریک کننده! چه زود بود که بین ما جدایی افتاد من درد دل خود را برای خدا می گویم.

﴿ وَ سَتُنَبِّئُكَ ابْنَتُكَ بِتَضَافُرِ أُمَّتِكَ عَلَى هَضْمِهَا فَأَحْفِهَا السُّؤَالَ وَ اسْتَخْبِرْهَا الْحَالَ ﴾؛ دخترت به زودی تو را از این که امت تو متحد شدند و حق او را پایمال نمودند، آگاه خواهد کرد! جریان را از فاطمه ات جویا شو و شرح حال را از وی بخواه!

﴿ فَكَمْ مِنْ غَلِيلٍ مُعْتَلِجِ بِصَدْرِهَا لَمْ تَجِدْ إِلَى بَيْهِ سَبِيلاً سَتَقُولُ ﴾ ؛ چه غم و غصه هایی که در دل او جایگزین شدند و نمی توانست برای کسی درد دل کند. وی همه آن ها را برای تو خواهد گفت.»

آن که قدش فلک از غصه دو تا کرد، منم *** آن که با قامت خم، ناله به پا کرد، منم

آن که بین در و دیوار، زبی یاری خویش *** فضه را از پی امداد صدا کرد، منم

آن که از سوز دل خویش، به ایام شباب *** طلب مرگ ز درگاه خدا کرد، منم

﴿ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﴾

ص: 53

چکیده مطالب برگ 3

اصول حاکم برسیره فاطمه (اصل معنویت)

حضرت زهرا علیها السلام بدون واسطه و در آغوش برترین شخصیت عالم خلقت و موفق ترین مربی دنیای بشریت پرورش یافت.

پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم چهار اقدام برای ورود فاطمه علیها السلام انجام می داد ﴿ رَحبَ إِلَيْهَا فَأَخَذَ بِيَدِهَا وَ قَبَّلَ يَدَهَا وَ أَجْلَسَهَا فِي مَجْلِسِهِ ﴾

در پرتو عصمت است که خشم و غضب به صورت مطلق معیار حق و باطل می شود.

اصول حاکم بر سیره فاطمی

منظور از اصول حاکم بر سیره فاطمی، مواردی که با گذشت زمان تغییر نمی کند.

1.اصل معنویت

معنویت نیاز فطری بشر است که در اثر معرفت و شناخت پیدا می شود برخی آثار معنویت در زندگی عبارتند از:

1. کاهش بحران های روحی

2. پرورش فضایل اخلاقی

3. عدالت اجتماعی

4. حُسن ظن به عالم هستی

5. استقامت و صبر

امروز بشر دچار بحران معنویت است. حضرت امام رحمه اللّه علیه در نامه به گوربا چف: مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست.

﴿ وَجَدَتْ عِلْمَ النَّاسِ كُلُّهُ فِي أَرْبَعِ ﴾ «چهار راه افزایش معرفت بر اساس حدیث امام صادق علیه السلام» ﴿ أوَلَها أن تعرف ربك ﴾ «خدا شناسی». ﴿ و الثاني أَن تَعْرِفْ مَا صَنَعَ بِكَ ﴾ «خود شناسی»،﴿ وَ الثَّالِثُ أَن تَعرف ما أراد منك ﴾ « وظیفه شناسی» ﴿ و الرابع أن تعرف ما يخرجك من دينك ﴾ «و آسیب شناسی دینی».

شناخت هایی که اگر به درستی به آن پرداخته شود ثمره اش معنویت و عبودیت است.

نمونه های سیره معنوی حضرت زهرا علیها السلام

حقیقت معنویت در دین، همان روح عبودیت است که نتیجه آن تقواست که معیار ارزش شخصیت محسوب می شود.

حسن بصرى:﴿ مَا كَانَ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَةَ كَانَتْ تَقُومُ حَتَّى تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا ﴾

1.عبادت شب عروسی

﴿ فشبهت دُخُولِي فِي فِرَاشِي بمنزلي كدخولي إِلَيَّ لَحْدِي وَ قَبْرِي فانشدك اللَّهِ إِنْ قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ فنعبد اللَّهِ تَعَالِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ ﴾

2. ندیدن کمبود ها در سایه حضور خدا

هنگامی که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم از دخترش درباره کمبود های زندگی می پرسد، پاسخی تکان دهنده می شنود: ﴿ شَغَلَنی عَن مَسَئَلَتِهِ لَذَّةُ خِدمَتِهِ ، لاحاجَةَ لِى غَيرُ النَّظَرِ إلى وجهِهِ الكَرِيم ﴾

3. رضایت خدا و پیامبر، ملاک انتخاب هنگام خواستگاری

4. قرائت قرآن در حال کار

5. وصیت به تلاوت قرآن هنگام مرگ و دفن وصیت به امیر المؤمنين علیه السلام ، ﴿ فَأَكْثِرُ مِنْ تِلاوَةِ الْقُرْآنِ ﴾

6. تأثیر پذیری از قرآن

هنگامی که حضرت آيه ﴿ إنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أجْمعينَ ﴾... را شنید؛ ﴿ فَسَقَطَتْ فَاطِمَةُ عَلَى وَجْهِهَا وَ هِيَ تَقُولُ الْوَيْلُ ثُمَّ الْوَيْلُ لِمَنْ دَخَلَ النَّارَ ﴾

7. تلاوت قرآن، عشق به پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و اتفاق ﴿ حُبّبَ إِلَيَّ من دُنياكُم ثَلاثٌ تِلاوَةُ كِتابِ اللّهِ وَ النَّظَرُ في وَجْهِ رَسولِ اللّهِ و الإنفاقُ في سَبيلِ اللّهِ ﴾

8. مناجات با خدا

فاطمه علیها السلام کار های منزل را بین خود و فضه تقسیم می کرد تا مفصل تر به عبادت بپردازد.

9. دعا های روزانه

حضرت زهرا علیها السلام در مواقع خاص ادعیه شب قدر ویژه ای داشت. مرحوم مجلسی ادعيه ایشان را در بحار آورده است.

10. دعایی برای هر حاجت مهم

دعایی که حضرت زهرا علیها السلام به امام حسین علیه السلام برای بر آورده شدن هر حاجت مهم و رفع اندوه یاد داد: ﴿ بِحَقِّ يس وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ وَ بِحَقِّ طه وَالْقُرْآنِ الْعَظِيمِ يَا مَنْ يَقْدِرُ عَلَى حَوَائِجِ السَّائِلِينَ يَا مَنْ يَعْلَمُ مَا فِي الضَّمِيرِ يَا منفس [مُنَفِّسا] عَنِ الْمَكْرُوبِينَ يَا مفرج [ مُفَرِّجا] عَنِ الْمَعْمُومِينَ يَا رَاحِمَ الشَّيْخِ الْكَبِيرِ يَا رَازِقَ الطِفْلِ الصَّغِيرِيَا مَنْ لَا يَحْتَاجُ إِلَى التَّفْسِيرِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِي كَذَا وَ كَذَا ﴾

11. دعا برای گناهکاران و خطا کاران

دعای پایانی حضرت: ﴿ إلهى و َسَيّدى، أَسْئَلُكَ بِالَّذِينَ اصْطَفَيْتَهُمْ، وَ بِبْكَاءِ وَلَدَيَّ فِي مُفَارِقَتِی أَنْ تَغْفِرَ لِعُصاةِ شِيعَتِي، وَ شَيعَةِ ذُرِّيَّتِي ﴾

12. دعا کردن در غروب جمعه

﴿ إِنَّ فِي الْجُمُعَةِ لَسَاعَةً لَا يُوَافِقُهَا رَجُلٌ مُسْلِمُ يَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِيهَا خَيْراً إِلَّا أَعْطَاهُ إِيَّاهُ قَالَتْ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيُّ سَاعَةٍ هِيَ ؟ قَالَ صلی اللّه علیه و آله و سلم: إِذَا تَدَلَّى نِصْفُ عَيْنٍ الشَّمْسِ لِلْغُرُوبِ ﴾

13. دعا در بستر شهادت

﴿ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، فَأَعِثْنِي وَ لَا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَ أَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ ﴾

14. حضور بی نظیر در حال نماز

هنگامی که دخترم فاطمه علیها السلام به نماز می ایستد خدا به فرشتگان می فرماید: ﴿ انْظُرُوا إِلَى أَمَتِي فَاطِمَةَ سَيِّدَةٍ إِمَائِي قَائِمَةً بَيْنَ يَدَيَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِيفَتِي وَ قَدْ أَقْبَلَتْ بِقَلْبِهَا عَلَى عِبَادَتِي أَشْهِدُكُمْ أَنِّي قَدْ آمَنْتُ شِيعَتَهَا مِنَ النَّار ﴾

15. دعاء بهترین هدیه برای فاطمه علیها السلام

پیامبر صل اللّه علیه و اله و سلم در جواب درخواست حضرت زهرا ذكر ﴿ يَا رَبَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ يَا خَيْرَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ و يَا ذَا الْقُوَّةِ الْمَتِينَ وَ يَا رَاحِمَ الْمَسَاكِينِ وَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين ﴾ را به ایشان آموخت.

16. مراقبت نسبت به فرزندان در احیای شب قدر

﴿ مَحْرُومُ مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا ﴾

17. تعلیم دعای حریق

18. معاد باوری در سیره حضرت زهرا علیها السلام یاد معاد و مرگ سازنده و باز دارنده است. انکار معاد یا استبعاد در آن ناشی از میل به آزادی بی قید و شرط و باحی گری است.

﴿ بَل يُريدُ الإنسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ * يَسْأَلُ أَيَّاتِ يَوْمُ القيامة ﴾

ص: 54

جلسه چهارم: اصول حاکم بر سیرۀ فاطمه سلام اللّه علیها (اصل دشمن شناسی )

1.کوچک نشمردن

امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید:

﴿ لَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَدُوّاً وَ إِنْ ضَعُفَ ﴾ ؛ (1) دشمن را کوچک نشمارید گر چه ضعیف باشد.

به قول سعدی:

دانی که چه گفت زال با رستم گُرد *** دشمن نتوان حقیر و بی چاره شمرد

4.شناخت شیوه ها و نقشه های دشمن

دشمن روش های فراوانی دارد. عدم آگاهی از این شیوه ها، ناخواسته انسان را گرفتار دام دشمن می کند؛ مکر ،کید، نفاق، نقض پیمان ، ولایت ستیزی، شبهه افکنی، تحقیر مسلمانان، شبهه افکنی، تحقیر مسلمانان، تفرقه، فرصت طلبی، موج سواری، تضعیف باور ها، ارعاب و ترس جو سازی توجیه گری و هو چی گری بخشی از این حربه هاست؛ در یک جمله دشمن مایل است همه را به کیش خود در آورد.

﴿ وَ دُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَمَا كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَوَاءً ﴾ ؛ (1) آنان دوست دارند همان گونه که خود کافر شده اند شما هم کافر شوید.»

امام صادق علیه السلام فرمود:

﴿ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَى نَبِي مِنْ أَنْبِيَائِهِ: ﴿ قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ لَا يَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَانِي وَ لَايَطْعَمُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِي وَ لا يَسْلُكُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِي وَ لايَسْلُكُوا مَسَالِكَ أَعْدَائِي فَيَكُونُوا أَعْدَائِي كَمَا هُمْ أَعْدَائِي ﴾؛ (2) خداوند عزّوجلّ به پیامبری از انبیاء خود وحی فرمود: به مؤمنان بگو لباس دشمنان مرا نپوشند و غذای دشمنان مرا نخورند و به روش دشمنان من نروند که در این صورت مانند آنان از دشمنان من خواهید شد.»

امام صادق علیه السلام فرمود:﴿ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَى نَبِي مِنْ أَنْبِيَائِهِ: ﴿ قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ لَا يَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَانِي وَ لَايَطْعَمُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِي وَ لا يَسْلُكُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِي وَ لايَسْلُكُوا مَسَالِكَ أَعْدَائِي فَيَكُونُوا أَعْدَائِي كَمَا هُمْ أَعْدَائِي ﴾

ب) کهنه شدن دین داری

﴿ يُسْمَلُ جِلْبَابُ يُسْمَلُ جِلْبَابُ الدِّينِ ﴾

اگر دین نزد مردم به حاشیه رفت ارزش های دینی و شخصیت های دینی هم به بوته فراموشی سپرده می شود.

د) پشت کردن به قرآن

﴿ وَ أَنَّى تُؤْفَكُونَ؟ وَ كِتَابُ اللَّهِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ أُمُورُهُ ظَاهِرَةً وَ أَحْكَامُهُ زَاهِرَةٌ وَ أَعْلَامُهُ بَاهِرَةً ﴾؛ چرا بیراهه می روید در حالی که کتاب خدا در میان شماست، مطالبش روشن، احکام آن درخشان و نشانه های هدایت آن آشکار است.»

4.حضور در صحنه مبارزه

ایشان نه تنها خطبه خواند و تحریم کرد بلکه چهل شب به خانه مهاجر و انصار رفت و آنان را به مبارزه با دشمن و دفاع از حق دعوت کرد.

فیش روضه برگ 4

مسلمانان چرا شب دفن شد صدیقه کبری؟ *** چرا گم شد نشان قبر آن انسیه حوراء؟

هنوز از رحلت ختم رسل نگذشته ایامی! *** نگین خاتم پیغمبران بشکست واویلا!

﴿ وَ مَنْ جَفَاكِ فَقَدْ جَفَا رَسُولَ اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم وَ مَنْ آذَاكِ فَقَدْ آذَى رَسُولَ اللّهِ وَ مَنْ وَصَلَكِ فَقَدْ وَ صَلَ رَسُولَ اللّهِ وَ مَنْ قَطَعَكِ فَقَدْ قَط قَطَعَ رَسُولَ اللَّهِ لِأَنَّكِ بَضْعَةٌ مِنْهُ وَرُوحُهُ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْهِ. ﴾

﴿ السَّلَامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِّيقَةُ الشَّهِيدَةُ ، اَلسَّلاَمُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الرَّضِيَّةُ الْمَرْضِيَّةُ ، اَلسَّلَامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْفَاضِلَةُ الزَّكِيَّةُ ﴾

خداوند در قرآن می فرماید:

﴿ قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ﴾ ؛ (1) یعنی مردم، مودت نسبت به اهل بیتم را فراموش نکنید...»

عرض می کنم: ای رسول خدا! نبودی ببینی اهل مدینه مودت را چگونه معنا کردند.

شد تو را مزد رسالت با ذو القربی مودت *** بی تو چون گویم که امت با ذو القربی چه کرده؟

دخترت را دسته جمعی می زدند اهل سقیفه *** یک نفر آن جا نگفت آخر مگر زهرا چه کرده؟

دیدن این صحنه ها در کودکی بعد از پیامبر *** با دل پاک حسین و زینب کبری چه کرده؟

با دل مهدی امید شیعه در عالم خدایا *** قصه قبر نهان مادرش زهرا چه کرده؟

اما چرا باید یادگار پیغمبر، زمان و محل دفنش مخفی باشد؟ در نقل آمده است امیر المؤمنین علیه السلام می گوید: آمدم کنار زهرای مرضیه علیها السلام؛ حسن و حسین، زینب و امّ کلثوم از اتاق بیرون رفتند تعبیر این است: ﴿ أَخْرَجَ مَنْ كَانَ فِي الْبَيْتِ ﴾. (2)

امير المؤمنین علیه السلام فرمودند: بچه ها بیرون بروید برای این که مادر تان زهرا علیها السلام اللّه می خواهد وصیت کند. امیر المؤمنین علیه السلام نشست کنار زهرای مرضیه علیها السلام ﴿ وَضَمَّ رَأْسَهَا عَلَى صَدْرِهِ ﴾. زهرای مرضیه علیها السلام شروع کرد به وصیت کردن، اولین مطلبی که گفت این بود: علی جان! از من راضی هستی یا نه؟ اشک در چشمان امیر المؤمنین علیه السلام حلقه زد! علی علیه السلام فرمود: فاطمه جان ! تو حتی یک بار مرا ناراحت نکردی؛ ﴿ فَوَ اللّهِ ... لَا أَغْضَبَتْنِي ﴾؛ به خدا قسم فاطمه علیها السلام یک بار مرا ناراحت نکرد.﴿ لَا عَصَتْ لِي أَمْراً ﴾ در هیچ امری با من مخالفت نکرد.» اما علی جان! سفارش هایی دارم، نخست این که مرا شب غسل بده، شب کفنم کن و شب بدنم را به خاک بسپار! مگذار آن دو نفر بر بدنم نماز بخوانند و در تشییع جنازه ام حاضر گردند. علی جان! وقتی بدنم را به خاک سپردی، زود از کنار قبرم نرو! ﴿ اِجْلِسْ عِنْدَ رَأْسِي ﴾؛ (3) بالای سرم بنشین برایم قرآن و دعا بخوان! لحظه نخست دفن و قرار گرفتن در قبر، لحظه ای است که انسان احتیاج به مونس دارد. چه مونسی بالا تر از امیر مؤمنان علیه السلام.

﴿ إِبْكِنِي وَ ابْكِ لِلْيَتَامَى وَ لَاتَنْسَ قَتِيلَ الْعِدَى بِطَفِ الْعِرَاق ﴾ ؛ (4) علی جان! برای من و یتیمانم اشک بریز و گریه کن! حسینم را فراموش نکن و از یاد مبر!

پیراهن خود در غم من چاک مکن *** جز نیمه شب جسم مرا خاک مکن

از فاطمه یادگار اگر می خواهی *** خون های مرا ز روی در پاک مکن

علی جان! مبادا بچه هایم تنها بمانند و احساس غربت کنند!

يا بقية اللّه ! يا فاطمة الزهرا! شما سفارش کردید که کسی سر بچه هایت داد نزند تا آن ها احساس غربت نکنند و آن ها تنها نمانند؛ اما نبودی کربلا تا ببینی ناز دانه های حسینت را چگونه با تازیانه روبروی بدن مقدس بابا می زدند.

دشمن نه تو را، که لطف و رحمت را کشت *** تقوا و حیا و شرم و عفت را، کشت

با کشتن تو، دشمن اهریمن خو *** ایثار و محبت و مروت را کشت!

﴿ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﴾

ص: 61

چکیده مطالب برگ 4

اصول حاكم برسیره فاطمه علیها السلام (اصل دشمن شناسی)

13 سوره قرآن با دشمن شناسی شروع می شود؛ در یک اصل کلی قرآن کریم می فرماید: ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوّي وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ ﴾

دشمنی در عرصه های اعتقادی نظامی، اقتصادی و سیاسی بروز می کند. دشمن گاهی درونی و گاهی بیرونی؛ گاهی آشکار و گاهی مخفی است.

در رابطه با دشمن چند اصل باید توجه شود:

1. کوچک نشمردن

امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: ﴿ لَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَدُوّاً وَ إِنْ ضَعُفَ ﴾

2. دوست نپنداشتن

نباید دشمن را دوست شمرد و فریب وعده هایش را خورد: ﴿ إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوا ﴾

3. شناخت نفوذی ها

دشمن ممکن است درون خانه خود انسان باشد؛ ﴿ إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَ أَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ ﴾

4. شناخت شیوه ها و نقشه های دشمن

عدم آگاهی از شیوه های متنوع دشمن نظیر مکر، کید، نفاق، نقض پیمان، ولایت ستیزی، شبهه افکنی، تحقیر مسلمانان ،تفرقه، فرصت طلبی، موج سواری، دروغ، تضعيف باور ها، ارعاب و ترس، جو سازی توجیه گری، و هو چی گری، ناخواسته انسان را در دام می اندازد.

امام صادق علیه السلام فرمود:﴿ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَى نَبِي مِنْ أَنْبِيَائِهِ: ﴿ قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ لَا يَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَانِي وَ لَايَطْعَمُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِي وَ لا يَسْلُكُوا مَطَاعِمَ أَعْدَائِي وَ لايَسْلُكُوا مَسَالِكَ أَعْدَائِي فَيَكُونُوا أَعْدَائِي كَمَا هُمْ أَعْدَائِي ﴾

مظاهر دشمن ستیزی در سیره فاطمی

1. افشا گری و سخنرانی

گوشه هایی از افشا گری حربه ها و نقشه های دشمنان در خطبه های حضرت زهرا علیها السلام عبارتند از: الف) نفاق دشمن ب) کهنه شدن دین داری ج) پیروی از شیطان د) پشت کردن به قرآن ه)پیروی از حکم جاهلیت

الف) نفاق دشمن

خطبه فدكيه :﴿ فَلَمَّا إِخْتارَ اللّهُ لِنَبِيَّهِ دَارُ أَنْبِيَائِهِ وَ مَأْوِي أَصْفِيائِهِ، ظَهَرَت فِيكُمْ حَسِيكَةُ النِّفاق ﴾

13 سوره قرآن و بیش از 300 آیه به نفاق پرداخته است: ﴿ وَ مِمَّنْ حَوْلَكُم مِّنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَی النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَتُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ ﴾

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمودند: ﴿ أَخَافُ عَلَيْكُمْ كُلَّ مُنَافِقِ الْجَنَانِ عَالِمِ اللَّسَانِ يَقُولُ مَا تَعْرِفُونَ وَ يَفْعَلُ مَا تُنْكِرُونَ ﴾

ب) کهنه شدن دین داری

خطبه فدكيه:﴿ يُسْمَلُ جِلْبَابُ يُسْمَلُ جِلْبَابُ الدِّينِ ﴾

ج) پیروی از شیطان

خطبه فدكيه: ﴿ وَ أَطلَعَ الشَّيْطَانُ وَ أَطْلَعَ الشَّيْطَانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ صَارِخاً بِكُمْ ، فَوَجَدَكُمْ لِدُعَائِهِ مُسْتَجِيبِينَ ﴾

د) پشت کردن به قرآن

خطبه فدكيه: ﴿ وَ أَنَّى تُؤْفَكُونَ؟ وَ كِتَابُ اللَّهِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ أُمُورُهُ ظَاهِرَةً وَ أَحْكَامُهُ زَاهِرَةٌ وَ أَعْلَامُهُ بَاهِرَةً ﴾

2. تحريم

حضرت زهرا علیها السلام فرمود: ﴿ وَ اللَّهِ لا أُكَلِّمُكُمَا مِنْ رَأْسِي كَلِمَةً حَتَّى أَلْقَى كَلِمَةً حَتَّى الْقَى رَبِّي فَأَشْكُوَكُمَا بِمَا صَنَعْتُمَا لي ﴾

3. گریه های عاطفی

گریه های حضرت زهرا علیها السلام یکی از روش ها برای مبارزه با دشمن بود: ﴿ أَصْبَحْتُ بَيْنَ كَمَدٍ وَ كَرَبٍ فُقِدَ النَّبِيُّ صلى اللّه عليه و آله و سلم وَ ظُلِمَ الْوَصِيُّ وَ هُتِكَ وَ اللَّهِ حُجُبُهُ ﴾

4. حضور در صحنه مبارزه

حضرت زهرا علیها السلام چهل شب به خانه مهاجر و انصار رفت و آنان را به مبارزه با دشمن و دفاع از حق دعوت کرد

5. تهدید به نفرین

حضرت زهرا علیها السلام: ﴿ لَوْلَا أَنِّي أَكْرَهُ أَنْ يُصِيبَ الْبَلاءُ مَنْ لا ذَنْبَ لَهُ لَعَلِمْتَ أَنِّي سَأُقْسِمُ عَلَى اللَّهِ ثُمَّ أَجِدُهُ سَرِيعَ الْإِجَابَةِ سَرِيعَ الْإِجَابَةِ ﴾

ص: 62

جلسه پنجم: اصول حاکم بر سیرۀ فاطمه سلام اللّه علیها

انواع استقامت:

2.استقامت اقتصادی

زندگی حضرت زهرا علیها السلام با سختی های فراوانی همراه بود. مدتی در شعب ابی طالب (3) تبعید بود و مدتی در مدینه به ویژه اوائل ازدواج در فقر محض زندگی می کرد. در چنین شرایطی آن حضرت با استقامت، صبر و مدیریت نگذاشت قوام منزل و زندگی متزلزل شود. در چنین شرایط سخت اقتصادی نه تنها پایداری کرد بلکه انفاق و اطعام نیز می نمود.

مرد گرسنه ای با حضور در مسجد مدینه اظهار گرسنگی و فقر کرد. رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم: فرمود چه کسی او را امشب مهمان می کند؟ حضرت علی علیه السلام عرض کرد: من يا رسول اللّه! او را همراه خود به منزل برد و از حضرت زهرا علیها السلام پرسید مهمان گرسنه ای آورده ام آیا چیزی در منزل هست؟ فاطمه علیها السلام ایثار گرانه عرض کرد:

﴿ مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصّبْيَةِ لَكِنَّا نُؤْثِرُ ضَيْفَنَا ﴾ ؛ (4) در خانه غذایی نیست مگر به اندازه خوراک دختر بچه، اما امشب مهمان را بر خود ترجیح می دهیم.

آن حضرت با دست خود آرد می کرد، نان می پخت و فرزندان را سرپرستی می کرد تا جایی که دست های مبارک شان زخم می شد؛ در این باره فرمود:

ص: 65

3.استقامت در راه تبلیغ

﴿ الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رسَالَاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ﴾؛ (2) آنان که همواره پیام های خدا را به مردم می رسانند و از عظمت او می ترسند و از هیچ کسی جز او واهمه ندارند.»

حضرت زهرا علیها السلام مرتب به تبلیغ معارف دین می پرداخت و سختی ها را در این راه تحمل می کرد، پرسش های مردم را پاسخ می داد. ایشان محدثه است، روایات زیادی از آن بزرگوار نقل شده است. استقامت ایشان در راه تبلیغ ولایت موجب شد اصل امامت بماند و شیعه منسجم شود.

جمع بندی

استقامت شاخه های زیادی دارد استقامت سیاسی، استقامت ،اقتصادی استقامت عبادی، استقامت اجتماعی آن چه ذکر شد بخشی از این موارد بود.

ص: 67

فیش روضه برگ 5

مسلمانان چرا شب دفن شد صدیقه کبری؟ *** چرا گم شد نشان قبر آن انسیه حوراء؟

هنوز از رحلت ختم رسل نگذشته ایامی! *** نگین خاتم پیغمبران بشکست واویلا!

﴿ فَإِنَّا نَسْأَلُكِ إِنْ كُنَّا صَدَّقْنَاكِ إِلَّا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِيقِنَا لَهُمَا لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوَ لَايَتِكِ؛ ﴾

﴿ اَلسَّلاَمُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِّيقَةُ الشَّهِيدَةُ السَّلَامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الرَّضِيَّةُ الْمَرْضِيَّةُ السَّلاَمُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْفَاضِلَةُ الزَّكِيَّةُ ﴾

گل بر من و جوانی من گریه می کند *** بلبل به هم زبانی من گریه می کند

من پیر در بهار جوانی شدم که چرخ *** بر پیری و جوانی من گریه می کند

سکوی قهرمانی من شد پناه در *** مولا به قهرمانی من گریه می کند

نخل مدينه شاهد مظلومی من است *** بر قامت کمانی من گریه می کند

کاهیده ام چنان که عجل گر رسد مرا *** مهمان به میزبانی من گریه می کند

از هر نفس که می کشم آید شمیم مرگ *** مرگم به زندگانی من گریه می کند

مردم فریبی است اگر در عیادتم *** از حیله خصم جانی من گریه می کند

گِریَم به همسرم که همین روز ها دگر *** از مرگ ناگهانی من گریه می کند

من گریه مخفیانه نمودم ولی علی علیه السلام *** برگریه نهانی من گریه می کند

پژمرده لاله ام من و هر گوشه بلبلی *** بر روی ارغوانی من گریه می کند

از درد شانه، شانه نشد موی دخترم *** زینب به ناتوانی من گریه می کند

دیگر حسین علیه السلام را نتوانم به برگرفت *** این گل به باغبانی من گریه می کند

پیامبر اسلام صلی اللّه علیه و آله و سلم در روایات متعددی بر احترام به سادات و ذریه خود تأکید داشت و سر این درخواست پس از رحلت آن حضرت روشن شد. با اولاد آن حضرت معامله ای کردند که در تاریخ با نسل هیچ رهبر و پیشوایی نشده است. پس از رحلت، قرن ها سلسله سادات هیچ گونه تأمینی نداشتند، کشته می شدند، سر های بریده ایشان را به عنوان ارمغان از شهری به شهری می بردند. آنان را در قعر زندان های تاریک شکنجه می دادند و مسموم می کردند.

بشار مکاری گوید: در کوفه به حضور امام صادق علیه السلام رفتم و عرض کردم: قربانت گردم در راه که می آمدم حادثه ای دیدم که غیرتم به جوش آمد و قلبم درد گرفت.

فرمود: بگو چه حادثه ای دیده ای؟

گفتم: یکی از مأمورین حکومت را دیدم که بر سر زنی می زند و او را به سوی زندان می برد و زن با صدای بلند می گفت: «پناه می برم به خدا و

رسول و به غیر از خدا و رسول، به هیچ کس پناه نمی برم.»

امام صادق علیه السلام فرمود چرا آن زن را می زد و به زندان می برد؟

عرض کردم: از مردم شنیدم که پای آن زن لغزید و به زمین افتاد، او در همان حال گفته: «ای فاطمه! خدا آنان را که به تو ظلم کردند از رحمت خود دور سازد!» گماشتگان حکومت با شنیدن این سخن او را دستگیر کردند و زدند.

امام صادق علیه السلام تا این سخن را شنید، گریه کرد به گونه ای که دستمال و محاسن شریف و سینه اش از اشک چشمانش تر شد، سپس فرمود:

ای بشار؛ برخیز با هم به مسجد سهله برویم و برای نجات و آزادی آن بانو، دعا کنیم و از خدا بخواهیم که او را حفظ کند. (1)

به راستی، وقتی امام صادق علیه السلام با شنیدن حادثه ناگواری که برای یک بانوی شیعه فاطمه علیها السلام رخ داده این گونه دگرگون می شود، پس چگونه خواهد شد که اگر جریان مصائب مادرش فاطمه علیها السلام ای را برای او نقل کنند؟

یا امام صادق! نبودی آن لحظه ای که:

از بیت آل طاها آتش زده زبانه *** گوئی شده قیامت برپا درون خانه

در پشت در فتاده امّ الائمه *** از یا دارد فغان ز دشمن آن گوهر یگانه

زینب به ناله گفتا کشتند مادرم را *** این یک ز ضرب سیلی آن یک زتازیانه

یا امام! نبودی آن لحظه تا ببینی:

﴿ وَ رَكْلِ الْبَابِ بِرِجْلِهِ حَتَّى أَصَابَ بَطْنَهَا وَ هِي حَامِلَةٌ بِالْمُحسن لِسِئَةِ أَشْهُرٍ ﴾ ؛ (2) و چنان با لگد به در زد که به شکم فاطمه علیها السلام اصابت کرد در حالی که به محسن را شش ماهه باردار بود.»

ای قوم! اگر دار و ندارم ببرید *** با ضرب غلاف اگر قرارم ببرید

حیدر، همه هستی من و جان من است *** او را به خدا نمی گذارم ببرید

﴿ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﴾

ص: 69

چکیده مطالب برگ 5

اصول حاکم برسیره فاطمه (اصل استقامت)

اصل استقامت یعنی ایستادگی در برابر سختی ها و خود را نباختن ﴿ إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ﴾

انواع استقامت

1. استقامت اعتقادی

برخی مصادیق استقامت اعتقادی: حضرت آسیه علیها السلام که زیر شکنجه ها فریاد می زد: ﴿ رَبِّ ابْنِ لِي عِندَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ ﴾ ؛ سحره فرعون که با تهدید های فرعون صحنه را خالی نکردند: ﴿ قَالُوا لَا ضَيْرَ اَنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ ﴾ جوانان اصحاب كهف: ﴿ إِنَّهُمْ فِتْيَةُ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْنَاهُمْ هُدًى ﴾

در تاریخ اسلام گروهی بودند به نام ﴿ معذّبین فی اللَّهُ ﴾؛ یعنی کسانی که تا سر حد مرگ در راه خدا شکنجه شدند؛ مانند بلال، خبّاب بن ارت، سميه، ياسر و عمار.

بعد از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم بسیاری از پذیرش اصل ولایت سر باز زدند تا جایی که افرادی حاضر شدند عذاب آن ها را بگیرد اما زیر بار ولایت امیر المؤمنين علیه السلام نروند.

زهرای مرضیه علیها السلام در دفاع از ولایت امیر المؤمنين علیه السلام نه تنها ساکت نماند بلکه به مبارزه مستقیم مخالفان ولایت پرداخت ﴿ وَ يَحهُمْ أَنَّى زَعْزَعُوهَا عَنْ رَوَاسِي الرِّسَالَةِ وَ قَوَاعِدِ النُّبُوَّةِ وَ الدَّلَالَةِ وَ مَهْبِطِ الرُّوحِ الأَمين ﴾

حضرت زهرا علیها السلام، ﴿ وَ مَا الَّذِي نَقَمُوا مِنْ أَبِي الْحَسَنِ نَقَمُوا وَاللَّهِ مِنْهُ نَكِيرَسَيْفِهِ وَقِلَّةَ مُبَالَاتِهِ لِحَتْفِهِ وَ شِدَّةً وَظَاتِهِ وَ نَكَالَ وَقْعَتِهِ وَ تَنَمُّرَهُ فِي ذَاتِ اللَّه ﴾

2. استقامت اقتصادی

حضرت زهرا علیها السلام اقتصادی با استقامت، صبر و مدیریت اجازه نمی داد زندگی متزلزل شود و نه تنها پایداری می کرد بلکه اتفاق و اطعام نیز می نمود.

فاطمه علیها السلام در پاسخ امیر المومنین علیه السلام در داستان میهمان نمودن گرسنه: ﴿ مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصّبْيَةِ لَكِنَّا نُؤْثِرُ ضَيْفَنَا ﴾

3. استقامت در راه تبلیغ

حضرت زهرا علیها السلام مرتب به تبلیغ معارف دین می پرداخت و استقامت او در راه تبلیغ ولایت موجب شد. اصل امامت بماند و شیعه منسجم شود.

4. استقامت در مصائب و سختی ها

صبر و مقاومت در برابر سختی ها و رضایت به تقدیر الهی اجر فراوان دارد.

در روایت داریم:

﴿ مَنْ لَمْ يَرْضَ بِقَضَائِي وَ لَمْ يَصْبِرْ عَلَى بَلَائی فَلْيَعْبُدْ رَبَّاً سِوَايَ ﴾

﴿ رَأَى النَّبِيُّ صلى اللّه عليه و آله و سلم فَاطِمَةَ وَ عَلَيْهَا كِسَاءُ مِنّ أَجِلَةِ الْإِبِلِ وَ هِيَ تَطْحَنُ بِيَدَيْهَا وَ تُرْضِعَ وَلَدَهَا فَدَمَعَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللّهِ صلى اللّه عليه و آله و سلم فَقَالَ يَا بِنْتَاهُ تَعَجَّلِى مَرَارَةَ الدُّنْيَا بِحَلَاوَةِ الْآخِرَةِ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى نَعْمَائِهِ وَ الشُّكْرُ اللّهِ عَلَى آلائِهِ ﴾

ص: 70

جلسه ششم: آموزه های تفسیری خطبه فدکیه (قسمت اول)

اشاره ای به نامه بیست و هشتم نهج البلاغه

امیر المؤمنین علیه السلام در نامه بیست و هشتم نهج البلاغه (2) - که خیلی نامه عجیبی است - در جواب نامه معاویه (3) که در آن بعضی از مطالب ناپسند را بیان کرده بود نوشت: فرق من و تو، (فرق ما بنی هاشم (4) و شما بنی امیه (5) ) در این است: ﴿ مِنَّا النَّبِی ﴾ ؛ پیغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلم از ماست»، اما ﴿ وَ مِنْكُمُ الْمُكَذِّبُ ﴾ ؛ ابو جهل (6) از شماست.» اولین شخصیت جهان اسلام پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم است که از ماست، در حالی که اولین

شخصیت شما کسی است که با پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم جنگید. فرق دیگر: ﴿ مِنَّا خَیرُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ ﴾ ؛ فاطمه زهرا علیها السلام از ماست»، ﴿ وَ مِنْكُمْ حَمَّالَةُ الْحَطَبِ ﴾؛ و زن ابو لهب (7) از شماست.» قرآن نیز دارد ﴿ تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَ تَبَّ ﴾ تا آن جایی که زن ابو لهب (8) را می گوید: ﴿ حَمالَةَ الْحَطَبِ ﴾

برای ﴿ حَمالَةُ الْحَطَبِ ﴾ دو معنا ذکر کرده اند: یکی هیزم کشی؛ با این توضیح که ذکر کرده اند یکی هیزم کشی؛ با این توضیح که پشت خانه پیغمبر هیزم می آورد تا خانه را آتش بزند، ولی یکی از شارحین نهج البلاغه حرف قشنگی دارد و می گوید: به این جهت به زن ابو لهب ﴿ حَمَّالَةُ الْحَطَب ﴾ نسبت داده شد که خیلی سخن چین بود. در جلسات، آتش سخن چینی را شعله ور می کرد و اختلاف را در جامعه دامن می زد.

در فراز دیگری از این نامه حضرت امیر علیه السلام می فرماید: حمزه (9) شیر خدا از ماست و ابو سفیان (10) از شماست. سپس برای برتری اهل بیت علیهم السلام چند آیه ذکر می کند و خطاب به معاویه می فرماید: «من این حرف ها را برای تو نمی زنم؛ چون تو را لایق نمی دانم ولی این ها را می گویم تا مردم بدانند ما که هستیم.» و شروع به

ص: 72

روش های اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن

2.تفسیر قرآن با احادیث رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم

ده ها مورد امیر المؤمنین علیه السلام آیات قرآن را با احادیث پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم تفسیر کرده است. امیر المؤمنین علیه السلام یا خودش خدمت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم رسیده و توضیح آیه ای را خواسته است که این آیه به چه معناست؟ و یا این که خود پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم امیر المؤمنین علیه السلام را می خواست و برای آن حضرت تفسیر می گفت. گاهی امیر المؤمنین علیه السلام در روایاتی که دارد می فرماید: ﴿ قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ ﴾؛ پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم به من تفسیر این آیه را چنین فرمود. از این نوع سخنان دانسته می شود که یکی از منابع فهم قرآن ، کلام پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم است.

به عنوان مثال، امیر المؤمنین علیه السلام تفسیر آیه ﴿ يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَاب ﴾ (1) را از پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم پرسید.

خداوند یک لوح محفوظ (2) دارد. در آن جا مشخص است که هر کس چقدر عمر می کند. در این عالم یک سری موارد قطعی وجود دارد؛ مثل عمر فلان آقا پنجاه سال است و در فلان زمان به دنیا خواهد آمد، این ها و هم چنین بسیاری از حوادثی که پیش می آید در لوح محفوظ خداوند نوشته شده است. البته این امر با اختیار آدم منافات ندارد.

این که گفته می شود شب قدر (3) دعا کنید، ﴿ قدر ﴾ به معنای تعیین مقدّرات روزی ،اولاد، حوادث و وقایعی که پیش می آید است و همه این ها تعیین شده جبر هم نیست. حالا می گوییم خداوند می فرماید: ﴿ يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ ﴾؛ مقصود این است که خداوند بعضی وقت ها مشخصاتی را که این است که برای انسان ها نوشته، پاک می کند و چیز دیگری جایش می نویسد؛ مثلاً اگر برای کسی پنجاه سال عمر مشخص شد، به دلیلی محو می شود و سی سال جای آن ثبت می گردد. اگر قرار بود داغ و حادثه ای پیش بیاید به دلیلی حادثه محو می شود و جای آن، آرامش و سلامت ثبت می گردد. این آیه خیلی پیچیده و دقیق است. از این تغییرات به ﴿ بداء ﴾ (4) تعبیر می شود که خود بحث دامنه دار و سنگینی دارد.

پس خلاصه مطلب این شد که آیا آن چه نوشته می شود صد درصد است و تکان نمی خورد؟ با استفاده از آیات و روایات در جواب باید گفت: نه ! صد در صد نیست و ممکن است کم و زیاد گردد. اگر تکان نمی خورد ممکن بود آدم با خودش بگوید که هر دعایی کنیم فایده ندارد، هر صدقه ای که بدهیم و رحم و مروتی که داشته باشیم سودی در برندارد و انسان می ماند که چه کند. اگر امری که از جانب

ص: 76

هشام بن حکم

افرادی هستند که آغاز بدی داشته اند اما پایان شان خوب بوده است. مثل«هشام بن حکم» (1) . هَشام یا هِشام معتقد به جسمیت خدا بود و حتی روایاتی در این زمینه از او نقل شده است/ طبق بعضی از نقل ها گاهی ائمه اطهار علیهم السلام با او تند برخورد کرده اند. مرحوم آقای خویی (2) در معجم رجال (3) در مدح و ذم هشام روایاتی را می آورد و در آخر نتیجه می گیرد که ایشان تغییر روش داد و از شاگردان خاص امام صادق علیه السلام شد. (4)

3.تفسير لغات

گاهی ائمه بزرگوار ما لغات قرآن را توضیح می دادند، به این معنا که فلان لغت و کلمه چه معنایی دارد، مثلاً ﴿ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ ﴾ (1) را از امیر المؤمنین علیه السلام سؤال می کنند و امام در توضیح می فرماید: یعنی «غروب». یعنی لغت قرآنی را با لغت دیگر معنی می کنند.

چکیده سخن

روش تفسیری اهل بیت علیهم السلام ، گاهی قرآن به قرآن، گاهی قرآن با احادیث پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم ، گاهی بیان واژه های قرآن، گاهی بیان شأن نزول آیات و گاهی نیز بیان تأویل باطن آیات الهی است. ان شاء اللّه فردا وارد بحث تفسیری خطبه فدکیه حضرت زهرا علیها السلام خواهیم شد تا ببینیم از آن بانوی بزرگوار چه آیاتی نقل شده و ایشان چگونه تفسیر کرده است و چه برداشتی دارند.

ص: 82

فیش روضه برگ 6

مسلمانان چرا شب دفن شد صدیقه کبری؟ *** چرا گم شد نشان قبر آن انسیه حوراء؟

هنوز از رحلت ختم رسل نگذشته ایامی! *** نگین خاتم پیغمبران بشکست واویلا!

﴿ اَلسَّلاَمُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ خَلِيلِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ صَفِي اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ أَمِينِ اللّهِ ﴾

﴿ السَّلَامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِيَّةُ السَّلاَمُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا التَّقِيَّةُ النَّقِيَّةُ السَّلاَمُ عَلَيْكَ أَيَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِيمَةُ ﴾

هر دختری که ام ابیها نمی شود *** هر مادری که مادر دنیا نمی شود

نور تمام عالم امکان به روی هم *** یک جلوه نور چادر زهرا نمی شود

وقتی که اختیار دو عالم به دست اوست *** محشر بدون فاطمه علیها السلام برپا نمی شود

یعنی که بی ولایت او هیچ طاعتی *** اذن ورودِ جنت الاعلی نمی شود

فردا به قله های سعادت نمی رسد *** هر کس دخیل چادر زهرا علیها السلام نمی شود

حبل المتین شیعه نخ جا نماز اوست *** بی او گره زِ کار کسی وا نمی شود

می افتد از نگاه پر از مهر فاطمه علیها السلام *** هر کس فدایی ره مولا نمی شود

دینی که رفت سمت تزلزل پس از نبی *** بی انقلاب فاطمه علیها السلام احیا نمی شود (1)

از جمله سیره های عبادی فاطمه علیها السلام ، توجه به بوی خوش و لباس مخصوص در نماز بود. گزارش شده است آن حضرت در واپسین لحظه های زندگی، پس از وضو گرفتن به اسماء فرمودند: «ای اسماء! عطر مرا، همان عطری که همیشه می زنم و پیراهنی را که همیشه در آن نماز می گزارم، بیاور و بر بالینم بنشین؛ هر گاه وقت نماز شد، مرا از خواب بیدار کن. اگر بیدار شدم که نماز می گزارم وگرنه کسی را دنبال علی علیه السلام بفرست تا بیاید.» (2)

علی علیه السلام به مسجد رفته بود. حسنین علیهم السلام هم منزل نبودند. فاطمه علیها السلام حالش وخیم شد به گونه ای که حتی اسماء گمان کرد که بی بی از دنیا رفته است، بچه ها آمدند وارد اتاق مادر شدند، همین که وضع مادر را دیدند با عجله به مسجد رفتند، به امیر المومنین علیه السلام خبر دادند. علی علیه السلام می فرماید: به منزل که آمدم، دیدم امّ ایمن و فضه و اسماء در گوشه ای ایستاده اند و گریه می کنند؛ فرمود:

﴿ مَا الْخَبَرِ؟ وَ مَا لِي أَرَاكُنَّ مُتَغَتِرَاتِ الْوُجُوهِ وَ الصُّوَر ﴾ ؛ (3) چه خبر است؟ چرا حال تان بد است؟»

گفتند:

﴿ أَدْرِكْ اِبْنَةَ عَمِكَ الزَّهْرَاءَ علیها السلام وَ مَا نَظُنُّكَ تُدْرِكُهَا ﴾ ؛ (4) آقا زود برو کنار بستر فاطمه علیها السلام ، ما گمان نمی کنیم زهرا علیها السلام را زنده بیابی!»

آقا با عجله داخل اتاق شد، نگاهی به فاطمه علیها السلام کرد، نمی دانم چه حالی شد؟

﴿ أَخَذَ العَمَامَةَ عَن رَأْسِهِ وَ حَلَّ أَزراره ﴾ ؛ عمامه اش را برداشت، عبایش را انداخت.» ﴿ جَلَسَ ﴾ ؛ نشست» ﴿ حَتَّى أَخَذَ رَأْسَها وَ تَرَكَهُ في حِجرهِ ﴾ ؛ سر زهرا علیها السلام را برداشت در دامن گذاشت یک بار صدا زد، زهرا علیها السلام جواب نداد.»

آخر فرمود:

﴿ يَا فَاطِمَةُ كَلِّمِينِي فَأَنَا ابْنُ عَمِكَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ﴾ ؛ صدا زد زهرا جان ! با من حرف بزن من پسر عمویت علی علیه السلام هستم بی بی چشمش را باز کرد و فرمود:

﴿ إِنِّى أَجِدُ الْمَوْتَ الَّذى لابدَّ مِنْهُ وَ لا مَحيصَ عَنْهُ ﴾ ؛ (5) من مرگ را می یابم عمر من به سر آمده و چاره ای از آن نیست »

رفتی تو و زینبت زغم می سوزد *** آتش ز نوایش به دلم افروزد

این خانه، عزا خانه شود بار دگر *** هر گاه نگاه خود به در می دوزد!

﴿ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﴾

ص: 83

چکیده مطالب برگ 6

آموزه های تفسیری خطبه فدکیه (قسمت اول)

در خطبه فدکیه به صورت صریح بیش از بیست آیه قرآن ذکر شده است.

این خطبه هر چند به بهانه غصب زمین های زراعی فدک ایراد شده است. امّا در بردارنده مطالب فراگیری درباره روزه نماز ایمان و تقوا است. حضرت در چند جای این خطبه از قرآن تعریف و صفات کلام خدا را بیان می کند و هم چنین سخنانی که بیان می فرماید برگرفته از آیات الهی است.

امیر المؤمنین علیه السلام در نامه بیست و هشتم نهج البلاغه برای برتری اهل بیت علیهم السلام در بنی امیه چند آیه از قرآن ذکر می کند.

برای ﴿ حَمالَةُ الْحَطَبِ ﴾ دو معنا ذکر کرده اند:

یکی هیزم کشی و دیگر این که زن ابو لهب خیلی سخن چین بود.

در نهج البلاغه امیر المؤمنین علیه السلام به بیش از صد و چهل آیه از قرآن استشهاد می فرماید.

روش های اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن:

1. تفسیر قرآن به قرآن

در این روش با کنار هم چیده شدن آیات، شناخت مراد خداوند حاصل می گردد؛ مانند سوال از معنای ﴿ مَغْضُوبِ عَلَیهِمْ ﴾ ، ﴿ ضَالِینَ ﴾ ﴿ کبائر ﴾...

در روایتی از جلد 89 بخار برخی موارد تناقض ظاهری آیات قرآن مطرح شده که توسط امیر المؤمنین علیه السلام پاسخ داده شده است؛ مثلا ارتباط بین ﴿ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ ﴾ یا ﴿ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُم ﴾ با ﴿ وَ مَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيَّا ﴾، آن جایی که می فرماید: خدا فراموش کار نیست؛ یعنی نظیر که ما داریم را خدا ندارد و جایی که گفته می شود خدا شما را فراموش می کنند، یعنی خداوند شما را رها می کند. امير المؤمنین در نهج البلاغه می فرماید: ﴿ يَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ ﴾ خود قرآن خودش را توضیح می دهد.

گاهی تفسیر آیه ای کنار خودش آمده؛ مانند تفسیر ﴿ الصمد ﴾ به ﴿ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ ﴾ در كلام امام حسین علیه اسلام.

2. تفسیر قرآن با احادیث رسول خدا صلی اللّه عیه و آله و سلم

یکی از منابع فهم قرآن، کلام پیغمبر صلی اللّه عیه و آله و سلم است. نظیر تفسير آيه ﴿ يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ ﴾

در این عالم یک سری موارد قطعی وجود دارد که در لوح محفوظ خداوند نوشته شده است و این امر با اختیار آدم منافات ندارد.

مقصود از ﴿ يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ ﴾؛ این است که خداوند بعضی وقت ها مشخصاتی را که این است که برای انسان ها نوشته، پاک می کند و چیز دیگری جایش می نویسد.

اگر امری که از جانب خداوند برای ما در نظر گرفته شده قابل تغییر نباشد، از نظر تربیتی آدمی در امور دین بی انگیزه می شود.

خطبه هایی که از امیر المؤمنین علیه السلام رسیده، بعد از رحلت رسول خدا صلی اللّه عیه و آله و سلم است، زیرا حضرت به طور کامل مطیع پیامبر صلی اللّه عیه و آله و سلم بود. ایشان در این باره می فرماید: مثل بچه شتری که دنبال مادرش باشد. دنباله رو پیغمبر بودم»

به فرموده امام صادق علیه السلام خداوند در قرآن بنایش بر کلیات بوده است و حتی خیلی از موارد مهم نیز به صورت جزئی و ریز در قرآن نیامده است.

500 آیه در خصوص احکام داریم که هزاران حکم را باید از آن استنباط کرد.

پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم در تفسیر آیه ﴿ يَمْحُوا اللّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ ﴾ فرمودند: ﴿ لا قَرَنَ عَيْنِكَ بِتَفْسِيرِهَا وَ لَأُقِرَّنَّ عَيْنٍ أُمَّتِى مِنْ بَعْدِى بِتَفْسِيرِهَا الصَّدَقَةُ عَلَى وَجْهِهَا وَ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ وَ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ : يُحَوّلَ الشَّقَاءِ سَعَادَةُ وَ يَزِيدُ فِى الْعُمُرِ وَ يَقِي مَصَارِعَ السَّوْءِ ﴾

امام صادق علیه السلام در دعای ماه مبارک رمضان می فرماید:﴿ اللَّهُمَّ إِنَّ كُنْتَ عِندَکَ مِنْ الأشقياء فَامْحُنِی مِنْ الْأَسْقِياءِ وَ اكتبنی مِنَ السُّعَدَاءِ ﴾

به فرموده امیر المؤمنین علیه السلام خیلی از آدم های بد، سعادت مند از دنیا رفتند.

افرادی هستند که آغاز بدی داشته اند اما پایان شان خوب بوده است. مثل هشام بن حکم و ابو خالد کابلی

اگر کسی انسان خوب و شایسته ای بود. نباید تصور کرد که حتما سعادت مند از دنیا می رود؛ مثل زبیر

3. تفسير لغات

گاهی ائمه بزرگوار ما لغات قرآن را توضیح می دادند. مثلا امیر المؤمنین علیه السلام در توضيح ﴿ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ ﴾ می فرماید: یعنی «غروب».

4. سبب نزول آيات

گاهی ائمه ما در تفسیر آیه ای از قرآن به نزول آن را بیان می کردند.

5. تأویل آیات

گاهی فرمایشات ائمه معصومین علیهم السلام تفسیر نیست، زیرا تفسیر یعنی فهم ظاهر آیه. امام گاهی آیه را تأویل و باطن آن را بیان می کند این غیر از تفسیر است.

تفسیر «ماء» در آيهِ ﴿ قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاءٍ مّعِينٍ ﴾ همان آب و قدر دانستن و اسراف نکردن آن است؛ ولی تأویل و باطن آیه به فرموده امام باقر علیه السلام و امام غیبت ایشان است. ﴿ إنْ أَصْبَحَ إِمَامُكُمْ غَائِباً فَمَنْ یَأْتِيكُمْ بِإِمَامٍ ﴾

باطن تین و زیتون در آیه ﴿ وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ ﴾، در برخی روایات به امام حسن و امام حسین علیهما السلام در روایات دیگر به رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم . و امیر المؤمنین علیه السلام و در پاره ای از روایات به مدينة الرسول و بیت المقدس معنا شده است.

بین ظاهر و باطن آیه مناسبتی وجود دارد. که فقط امام علیه السلام آن را می داند و از آن مناسبت استفاده می کند.

ص: 84

جلسه هفتم: آموزه های تفسیری خطبه فدکیه (قسمت دوم)

حضور فاطمه علیها السلام برای ایراد خطبه

در ابتدا چند جمله راجع به نحوه آمدن حضرت زهرا علیها السلام به مسجد می گویم که ؛ خواهران گرامی اگر عنایت کنند ممکن است برای شان راه گشا باشد. حضرت زهرا علیها السلام از خانه بیرون آمد تا به مسجد بیاید. قرار است که در مسجد صحبت کند، آن هم در جمع افراد زیادی از مهاجرین (2) ، انصار (3) و حتی اهل سقیفه