انتشارات بیت الزهرا علیها السلام مشهد

(1)

جنه العاصمه

در شرح اوالات حضرت زهرا علیها السلام

مولف : سید حسن میر جهانی طباطبائی

محقق : سید مهدی رجائی

ناشر : انتشارات بیت الزهرا علیها السلام - مشهد

نوبت چاپ : اول ؛ 1384 ش / 1426 ق / 2005 م

لیتو گرافی : تیز هوش - قم

چاپ : ستاره - قم

شمارگان : 1000 نسخه

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد الله ربّ العالمین ، و الصلاة و السلام علی آل محمّد

و آله طیبین الطاهرین ، و لعنة الله علی اعدائهم

و مخالفیهم اجمعین الی یوم الدین .

ص: 3

ص: 4

پنج سالگى به مكتب رفت و تا هفت سالگى قرآن خواندن و نوشتن و برخى از كتاب هاى فارسى را فراگرفت، و پس از آن به آموختن ادبیات عرب پرداخت، و سپس براى ادامه تحصیلات به اصفهان آمد، و در مدرسه صدر نزد بزرگان علم و دانش به علوم دینیه پرداخت

سپس در سال (1346) با كسب اجازه از پدر بزرگوارش به نجف اشرف رفت، در آن جا از محضر پرفیض بزرگان حوزه علمیه نجف اشرف بهره هاى فراوانى برد، و مدّتى در سلك خواصّ مرحوم آیت اللّه العظمى سيّد أبو الحسن اصفهانى قرار گرفت، سپس با دستى پر از اندیشه و معارف اهل بیت به ایران بازگشت، و در اصفهان به ادامه تحصیلات ادامه داد، پس از فوت پدر بزرگوارش مرحوم میر سيّد على محمّد آبادى اصفهانى به مشهد مقدّس رفت، حدود هفت سال در آن دیار سكونت گزید، و از خواصّ و نزدیکان مرحوم شیخ حسن على نخودگى اصفهانى قرار گرفت، پس از چندى به تهران آمد و سالیان دراز به اقامه نماز جماعت و تألیف و تصنیف و وعظ و ارشاد مردم اشتغال ورزید، پس از تحوّلات انقلاب اسلامى ایران به اصفهان مهاجرت نمود و در آن جا به ارشاد و تألیف پرداخت، سر انجام در آن دیار وفات نمود و در كنار مقبره و مزار علّامه مجلسى قدّس سرّه مدفون گردید.

الأعظم عجّل اللّه تعالى فرجه الشریف مى باشد، و از ویژگی هاى دیگر ایشان زهد و قناعت، تقوا و تهجّد، و مداومت بر اذكار و اوراد وارده از ناحیه عصمت و طهارت علیهم السّلام مى باشد.

مرحوم رازى در كتاب گنجینه دانشمندان درباره مؤلّف چنین مى نگارد:

علّامه میر جهانى از نوادر دانشمندانى است كه به او برخورد كرده ام، عالمى ادیب، و فاضلى أریب، و محدّثى حسیب مى باشد، داراى ملكات فاضله و محاسن اخلاق و محامد آداب، جامع معقول و منقول، حاوى فروع و اصول و صاحب علوم و فنون، مخصوص در علوم غریبه و عجیبه ( جفر و رمل و اسطرلاب و ریاضیات ) ید طولا و اطّلاعى عمیق دارد، و در فنّ منبر و بیان احادیث و فضائل و ولایت حضرات أئمّه اطهار علیهم السّلام بصارت كامل و از اساتیذ منبر محسوب مى گردد، طبعى روان و ذوقى فراوان دارد، در مدح حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله و امامان معصوم و بالأخص حضرت بقيّة اللّه عجّل اللّه فرجه الشریف اشعار بسیار به عربى و فارسى سروده اند انتهى.

این جانب محقّق این كتاب سعادت ملاقات ایشان را در اصفهان درک كردم، بسیار با عاطفه و خندان و خوش برخورد بودند، و با وقار و متواضع و سادگى گفتار داشتند، از گفتار ایشان عشق معظّم له به ساحت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام مشهود بود، در همان مجلس بعض آثار ارزنده خود را كه به خطّ و قلم ایشان چاپ شده به این جانب هدیه دادند، روحش شاد باد.

اشرف بهره هاى شایانى بردند، به برخى از اساتید ایشان اشاره مى شود.

1) مرحوم شیخ محمّد على معلّم حبیب آبادى صاحب كتاب مكارم الآثار.

2) مرحوم آیت اللّه سيّد ابو القاسم دهكردى.

3) مرحوم آیت اللّه حاج شیخ محمّد علی فتحى دزفولى.

4) مرحوم آیت اللّه شیخ محمّد رضا نجفى مسجد شاهى.

5) مرحوم آخوند ملّا محمّد حسین فشاركى.

6) مرحوم شیخ ضیاء الدین عراقى.

7) مرحوم سيّد ابو الحسن اصفهانى.

8) مرحوم شیخ عبد اللّه مامقانى صاحب كتاب تنقیح المقال در رجال.

9) مرحوم شیخ على یزدى.

10) مرحوم سيّد محمّد رضا رضوى خوانسارى.

11) مرحوم میرزا احمد اصفهانى.

12) مرحوم سيّد محسن حكیم.

13) مرحوم حاج آقا حسین قمّی.

14) مرحوم سيّد عبد الهادى شیرازى

و در مشهد مقدّس از محضر مرحوم شیخ حسن علی نخودگی بهره هاى معنوى فراوانى برده است.

و نوشته ایشان به چاپ رسیده، كه عبارتند از:

1) احكام رضاع، فقه استدلالى به فارسى.

2) اخبار نجوم و كواكب و فلكیات.

3) البكاء للحسین علیه السّلام در ثواب گریستن و عزادارى بر حضرت سيّد الشهداء علیه السّلام و وظائف تعزیه دارى، در سال (1411) هجرى قمرى به خطّ مؤلّف چاپ شده است.

4) تفسیر امّ الكتاب، در سال (1398) هجرى قمرى بوسیله كتاب خانه صدر بخطّ مؤلّف چاپ شده است.

5) جزواتى در اشعار فارسى.

6) جزواتى در انساب سادات.

7) جزواتى در تفسیر قرآن.

8) جنّه العاصمه در تاریخ ولادت و حالات حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام همین كتاب.

9) داستان فكاهى یا مختصر كتاب ابصار المستبصرین در محاجّه شیعه و سنّى، در سال (1377) هجرى قمرى چاپ شده است.

10) الدرر المكنونه فی الامام و الامامه و صفاته الجامعه، دو هزار بیت عربى در امامت و صفات جامع امام و تاریخ أئمّه علیهم السّلام، در تهران بوسیله كتاب خانه صدر در سال (1388) هجرى قمرى بخطّ ناظم چاپ شده است.

11) دیوان حیران، بوسیله انتشارات كتاب خانه صدر در سال (1371) هجرى شمسى به خطّ ناظم چاپ شده است.

12) ذخیره المعاد، شامل ادعیه و آداب ساعات، در تهران چاپ شده است.

13) روایح النسمات در شرح دعاى سمات، بخطّ مؤلّف چاپ شده است.

ص: 9

14) السبیکه البیضاء فی نسب بعض آل بنى الطباء، در بیان اثبات سیادت خود، این كتاب مورد توجّه علماء زمان خود گریدید، و سبب اثبات سیادت ایشان نزد علما گردید، در نتیجه مرحوم آیت اللّه العظمى بروجردى قدّس سرّه عمّامه سفید ایشان را به سیاه مبدّل نمودند.

15) سعادت ابدى در آداب تشكیل مجالس مذهبى، در اصفهان چاپ شده است.

16) شهاب ثاقب در ردّ طایفه ضالّه مضلّه و طریقه محاجّه با آن ها.

17) گنج رایگان، كشكول مانندى شامل برخى علوم غریبه و اخبار ولایت.

18) گنجینه سرور.

19) كنوز الحكم و فنون الكلم، خطبه ها و سخنان حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام.

21) لوامع النور فی علائم الظهور به زبان عربى.

21) مصباح البلاغه فی مشکاة الصیاغه، مستدرک نهج البلاغه، در سال (1388) هجرى قمرى به خطّ مؤلّف در دو مجلّد چاپ شده است.

22) مقامات اكبریه در تاریخ حضرت على اكبر علیه السّلام.

23) مقلاد الجنان در ادعیه و زیارات، در سال (1361) هجرى در اصفهان چاپ شده است.

24) نوائب الدهور فی علائم الظهور، در سال (1383) به خطّ مؤلّف در چهار جزء و در دو مجلّد چاپ شده است.

25) ولایت كلّیه در دفاع از حریم ولایت، در سال (1392) به خطّ مؤلّف در دو مجلّد چاپ شده است.

و آثار علمى دیگرى در فنون متنوّعه، چون رساله هاى متعدّدى در جفر رمل و

ص: 10

اسطرلاب و نجوم، رساله اى در ریاضیات، رساله اى در شیمى، رساله اى در طبّ قدیم، صمدیه منظوم، تقریرات درس حضرت آیت اللّه العظمى سيّد ابو الحسن اصفهانى، و غیره كه مجموع آثار ایشان بالغ بر پنجاه و هفت اثر مى باشد.

سادات بى بضاعت شده از جهت خوراك و مسكن و پوشاك و غیره.

یکى دیگر اقدامات این مركز معنوى ترویج فرهنگ مكتب فاطمى مى باشد، در این راستا این كتاب شریف جنة العاصمة كه راجع به احوالات حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام مى باشد نشر مى یابد، امّید وارم مورد عنایت و توجّه حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام قرار گیرد، و در آخرت از شفاعت آن شفیعه محشر بى بى دو عالم بهره ببریم، و این عمل ناچیز مورد توجّه ایشان قرار گیرد.

امّیدوارم این كار شایسته طلیعه انتشار آثار ارزنده اى كه معرّف مكتب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام و بالخصوص حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام باشد.

وَ آخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العَالَمین .

سيّد مهدى رجائى

قم - ص ب 753 - 37185

ص: 12

جنه العاصمه

در تاریخ ولادت و حالات حضرت فاطمه سلام الله علیها

تالیف

حجه الاسلام و المسلمین آقای حاج سید حسن میر جهانی طبابائی

1319 - 1413 ه ق

تحقیق

سیّد مهدی رجائی

ص: 13

ص: 14

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرحیم

وَ بِهِ نَسْتَعین

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي تَجَلَّى لِعبادهِ بِآيَاتِهِ وَ دَلَّ عَلَى ذاتِهِ بِذاتِهِ وَ تَنَزَّهَ عَنْ مُجَانَسَةِ مَخْلُوقاتِهِ وَ اسْتَوْلى عَلَى الْأَشْياءِ بِصِفاتِهِ وَ أَفْضَلِ صَلَوَاتِهِ وَ أَكْمَلَ تَحِيَّاتِهِ عَلى السَّيِّدِ السّايِرِ بِمَقاماتِهِ فِي يَقَظَتِهِ وَ مَنَامَاتِهِ اَلَّذِي دَنَى فتدلَّى فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى وَ أَوْحَى إِلَيْهِ مَا أَوْحَى أعظمَ نِعَمِهِ وَ آلائِهِ وَ أَشْرَفَهَا عِزّاً وَ قَدَراً وَ أَعْظَمَها شَأْناً وَ خَيْراً رَسُولُهُ المنتجب الْمُصْطَفى مُحَمَّد

وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْمُطَهَّرِينَ الْمَعْصُومِينَ مَظاهِرَ الْجُودِ وَ اَلْعَطَاءِ اَلَّذِينَ أَوْجَدَ بِهِمْ مَا يَشَاءُ مِمَّا يَشَاءُ وَ جَعَلَهُمْ أَنْوَاراً فَأَضَاءَ بِهِمُ اَلضِّيَاءُ وَ أَقَامَهُمْ أَشْبَاحاً فِي حِجَابِ الْوَاحِدِيَّةِ وَ غَوَّاصاً فِي بِحَارِ الْقُدْرَةِ وَ الْعَظَمَةِ الإلهيَّةِ وَ مَلأَ الآفاقَ بِإِشْراقِ أَنْوَارِهِمْ وَ أُمَرَ الخَلقَ بِالرُّجُوعِ إِلَيهِم وَ الأَخْذِ مِمَّا لَدَيْهِمْ وَ تَجَلَّى لِلْخَلْقِ بهِم لاَ فِيهِمْ وَ ظَهَرَ لَهُمْ بِهِمْ لاَ مِنْهُمْ حَيْثُ جَعَلَهُمْ أَنْوَارَ اَلَّتِي لاَ تطفىء وَ حُجَجه اَلَّتِي لاَ تَخْفَى عَلَى أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ اَلْأَرْضِ وَ اَلسَّمَاءِ مِنْ كُلِّ مَا يُرَى وَ مَا لاَ يُرَى وَ جَعَلَهُمْ أَلْسُنَ إِرَادَتِهِ وَ مَشِيئَتِهِ وَ وَسائِطَ فَيْضِهِ وَ رَحْمَتِهِ وَ تَراجِمَةُ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ وَ مَوَاضِعِ عِلْمِهِ وَ وَحْيِهِ وَ أَخَذَ عَلَيْهِمْ عَهْدَهُ مِنَ الْإِيمَانِ بِهِمْ وَ اَلاِعْتِرَافِ بِرِسَالَةِ نَبِيِّهِمْ وَ وَلاَيَةِ وَلِيِّهِم

فَالْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَنَا وَ اَلشُّكْرِ لَهُ عَلَى مَا أَوْلاَنَا بِالنُّبُوَّةِ وَ الوَلايَةِ وَ نَشْهَدُهُ بِأَنَّا مُؤْمِنُونَ بِهِمْ وَ مُصَلُّونَ وَ مُسَلِّمُونَ عَلَيْهِمْ أَوَّلُهُمْ وَ آخِرُهُمْ وَ اَلرَّاجُونَ إِلَى

ص: 15

شَفَاعَتِهِمْ وَ اَللَّعْنَةِ اَلدَّائِمَةِ عَلَى أَعْدَائِهِمْ وَ مُخَالِفِيهِمْ وَ غَاصِبِي حُقُوقِهِمْ مِنَ اَلاَوْلِينَ وَ اَلْآخِرِينَ إِلَى قِيَامِ يَوْمِ اَلدِّينِ

أَمَّا بَعْدَ اِينٍ مجموعهايست مُشْتَمِلَ بِرِّ پارهاى از فَضَائِلَ وَ مَنَاقِبُ وَ تاريخ وِلاَدَتِ وَلِيَّةِ اَللَّهِ عُظْمَى وَ صَدِيقُهُ كُبْرى وَ شَفِيعُهُ رُوزُ جَزَا مَعْصُومُهُ عَلَى اَلْإِطْلاَقِ حَبيبهُ حَبِيبُ اَللَّهِ وَ ام أَبِيهَا وَ رُوحِهُ اَلَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْهِ وَ بَضْعَتْهُ الطاهرة اَلْمُطَهَّرَةِ صَاحِبَةُ اَلْوَلاَيَةِ الْكُلِّيَّةُ اَلْمُطَلَّقَة

ص: 16

همانا بر غوّاصین بحار اخبار، و متتبّعین درّ مآثر و آثار و احادیث ائمّه اطهار علیهم صلوات اللّه الملک الجبّار، و جاسین (1) خلال این دیار كالنار على المنار، بل كالشمس فی رائعة النهار، واضح و آشكار است كه علیا حضرت ملكه على الاطلاق، كلّیه عوالم و آفاق بالاستحقاق، ناموس عظمى، و عصمت كبرى، فاطمه زهرا سلام اللّه علیها، در كمالات نفسانيّه، و تخلّق به اخلاق سبحانيّه، و تأدّب به آداب ربّانيّه، مانند پدر بزرگوارش خاتم الأنبیاء، و شوهر عالى مقدارش علىّ مرتضى، و داراى مقام ولایت كلّیه است، و غیر از پدر و شوهر خود افضل از تمام انبیاء و رسل و هادیان سبل مى باشد.

و هیچ گونه شبهه اى در شرافت و علوّ رتبت و سموّ مكانت و علم و فضیلت و نبالت این بى بى معظّمه بر تمام جهانیان نیست، و اوست سيّده زن هاى دنیا و آخرت بنصّ صریح پدر بزرگوارش حضرت خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله، چنان چه عامّه و خاصّه بطرق كثیره (2) از آن حضرت روایت كرده اند و به تواتر صدور آن از آن جناب ثابت و مسلّم شده، و جاى ایرادى در آن وارد نیست.

و بسیار بى معنى است توقّف بعضى از معاندین در افضل بودن آن بى بى معظّمه از عایشه، و فضیلت دادن بعض دیگر از ایشان عایشه را بر آن معصومه سلام اللّه علیها، چنان چه به محلّ خود در این كتاب مفصّلا شرح داده مى شود، إن شاء اللّه تعالى.

الحاصل: فضائل و مناقب آن بزرگوار با این كه صحف اكوار (3) و دفاتر ادوار از

ص: 18

ذكر شهامت و كرامت و جلالت و نبالت ساحت عظمایش و كرور و دهور و مرور اعوام السنه خواص و عوام به ذكر سجایاى حمیده و صفات پسندیده او مرهون است، هنوز عشرى از اعشار، و اندكى از بسیار آن در حيّز شمار نیامده و نخواهد آمد.

﴿ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها ﴾ (1)

گرچه بسیار در این باب بگفتند سخن *** اندكى بیش نگفتند هنوز از بسیار

﴿ قُلْ لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً ﴾ (2)

كتاب فضل تو را آب بحر كافى نیست *** كه تر كنى سر انگشت و صفحه بشمارى

هرچند این چهارده معصوم پاک، كوچک و بزرگ و مرد و زن ایشان در رفع آن چه خلق به آن محتاجند برابر و یکسانند، و محتاج الیه ایشان اعمّ از تشریعيّات و تكوینيّات مى باشد، كه نزد هر یک از این چهارده معصوم علیهم السّلام موجود است، و هر كدام بعد از دیگرى قائم به امر و قائم مقام یک دیگرند، الّا این كه هر یک از آن ها از حیث مرتبه و مقام با یک دیگر فرق دارند، ولى در رفع احتیاج خلق همه با هم یکسان اند، مانند چراغ هائى كه نور همه آن ها با هم دیگر مساوى و برابرند.

و فاطمه زهرا سلام اللّه علیها هر چند در رتبه متأخّر (3) است از پدر بزرگوار و

ص: 19

شوهر عالى مقدار و یازده نفر فرزندان خود كه ائمّه طاهرین و راهنمایان خلقند، بدون تردید و شك مقدّم است بر جمیع مخلوقات، و افضل و اشرف از همه آن ها است از مردان و زنان، و پیغمبران و غیر پیغمبران، و ملائكه مقرّبین و غیر مقرّبین، چنان چه ادلّه و اخبار آن را بعد از این در این كتاب خواهید یافت.

و پیش از خوض در ذكر اخبار وارده ابتداء مى پردازم در ذكر ابتداء خلقت نور مقدّس آن حضرت و به چند حدیث در این فصل اكتفا مى كنم.

یعنى: فرمود امام صادق علیه السّلام: فرمود خداى تبارک و تعالى: اى محمّد! من آفریدم تو را از نورى یعنى روحى بدون این كه بدنى داشته باشد، پیش از این كه بیافرینم آسمان ها و زمین خود را و عرش و دریاى خود را، پس در آن حال همیشه لا إله إلّا اللّه مى گفتى و مرا تمجید مى كردى، پس روح هر دو شما را با هم جمع كردم و یکى قرار دادم، و مرا تمجید و تقدیس مى كردى و تهلیل مى گفتى، پس آن روح را دو قسمت كردم، و آن دو قسمت هر كدام را نیز دو قسمت كردم چهار قسمت شدند؛ یکى از آن چهار را محمّد، و یکى را على، و دو قسمت دیگر حسن و حسین گردیدند. پس خلق فرمود خدا فاطمه را از نورى كه آن را روح بدون بدن ابتداء به خلق آن كرد، پس آن را بدست رحمت خود مسح فرمود، و او را به ما متّصل كرد یا در ما جاى داد.

در پیرامون معناى حدیث

این حدیث شریف را علّامه مجلسى اعلى اللّه مقامه در باب مولد پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله در بحار الأنوار (1) نقل فرموده، و در كتاب شرح اصول كافى در كتاب مرآت العقول، در ضمن ایضاحى شرح داده، و فرموده است آن چه را كه مفاد آن این است كه:

مراد از قول او « بلا بدن » یعنى روحى كه اصلا بدن نداشته، یا آن كه بدن عنصرى نداشته، بلكه داراى بدن مثالى بوده؛ زیرا كه ظاهر این است كه روح جسمى است لطیف، و آن غیر از بدن است، چنان كه مشهور است.

و محتمل است كه مراد از خلق در حدیث خلق تقدیر باشد، یعنى بحسب زمان موهوم.

ص: 21

و مراد از قبیلت بحسب رتبه است نه بحسب زمان؛ زیرا آن دو بزرگوار یعنى محمّد و على از حیث مرتبه اشرفند از همه مخلوقات.

و مراد از « تهلّلنی » گفته شده: محتمل است به زبان حال باشد، چنان چه در تفسیر آیه مبارکه ﴿ إِنْ مِنْ شَيْ ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ ﴾ (1) گفته شده، یا به زبان قال، و ظاهر این است كه زبان قال باشد.

و قوله « ثمّ جمعت روحیکما » مراد قرار دادن مادّه بدن آن هاست در صلب آدم علیه السّلام.

و قوله « فكانت تمجّدنی » یعنى بخودى خود مرا تمجید مى كنى، یا به توسّط بدن هائى كه مشتمل است بر طینت هاى پاک و پاکیزه.

و مراد از « قسمتها ثنتین » یعنى در صلب عبد اللّه و ابى طالب، و مراد از ثنتین دوم یعنى بعض از آن را در صلب على و حسنین قرار دادم.

قوله « ثمّ خلق اللّه » یعنى بعد از خلق نور اول، نه بعد از جمع و تقسیم، چنان چه سایر اخبار بر آن دلالت دارد. و ممكن است كه كلمه « ثمّ » براى تراخى معنوى باشد دالّ بر افضليّت مرد از زن. و مؤيّد این احتمال است روایتى كه شیخ صدوق علیه الرحمه كه در كتاب علل الشرایع روایت كرده.

مؤلف گوید: متن آن حدیث در ذیل این حدیث نقل مى شود.

علّامه مجلسى رحمه اللّه بعد از نقل حدیث صدوق علیه الرحمه فرموده: در این باب اخبار مستفیضه ایست كه آن ها را در كتاب بزرگ یعنى كتاب بحار الأنوار وارد كرده ام، لیکن فهم آن ها بر عقول ناقصه دشوار است، و سزاوار تر این است كه مجملا باید مؤمن به آن ها بود، و علم آن را ردّ به خود آل محمّد باید كرد.

ص: 22

پس از آن فرموده: آن چه بخاطر خطور مى كند این است كه احتمال مى رود كه ایشان علیهم السّلام چونكه مقصود از آفرینش آدم علیه السّلام بوده اند، و سایر ذرّیه آدم و آفرینش آدم از طینت پاکیزه بوده، تا قابليّت خروج این اشخاص مقدّسه را داشته باشد از خود، و این طینت در پدران و مادران تربیت شده تا به عبد اللّه و ابى طالب رسیده، و خدا آن ها را چنان تربیت كرده تا قابليّت آن دو كامل شود، و مقدّسین را از ایشان بوجود آورد، لذا آن ها را از ایشان بیرون آورده.

و شاید مراد به حفظ نور ایشان و انتقال آن از اصلاب طاهره به ارحام مطهّره كنایه باشد از انتقال این قابليّت و استكمال این استعداد، پس به مقتضاى آن چه از اخبارى كه وارد شده دالّ بر این كه كمال و فضل این پدران و مادران به سبب مشمول بودن بر حمل نورهاى ایشان بوده با این وجه استقامت دارد، و هم چنین است اخبارى كه مشابه با این خبر است.

پس از بیان این توجیهات فرموده است كه: محدّث استرابادى قدّس سرّه گفته است كه: از امور دانسته شده این است كه دو شى ء مجرّد را یکى قرار دادن ممتنع است، و هم چنین است قسمت كردن یک مجرّد، پس سزاوار است كه روح را در این جا بر آلت جسمانیه نورانى حمل كنیم كه از كثافت بدنيّه منزّه باشد.

و بعضى از افاضل گفته اند كه: مراد از خلق دو روح بدون بدن كه مجرّد باشند جمع كردن آن دو را بهم، و آن ها را با هم یکى كردن در بدن مثالى لاهوتى، و قسمت كردن و جدا كردن آن دو را از یک دیگر، و قرار دادن هر یک از آن ها را در بدن شهودى جسمانى در ابدان مثالیه محال نیست، و فرض محال و ممتنع وقتى است كه در بدن شهودى جسمانى باشد.

و بعضى از محقّقین گفته اند كه: « ثمّ جمعت روحیکما » در حدیث شریف كلمه « ثمّ » براى تراخى در زمان نیست، بلكه براى تراخى در مرتبه است، مانند

ص: 23

قول خداى تعالى ﴿ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ، ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴾ (1)

و قوله « فَكَانَتْ تمجّدنی وَ تقدّسنی وَ تهلّلنی » تكرار فرموده اوست كه فرموده « فَكَانَتْ تمجّدنی وَ تقدّسنی وَ تهلّلنی » و افاده امر دیگرى نمى كند. پس معنى چنین مى شود كه آفریدم همه شما را یک روح كه آن روح تمجید كند مرا، پس آن را دو قسمت كردم، تا این جا بود كلام استرآبادى.

و نیز فرموده كه: بعضى از ایشان، یعنى محقّقین، گفته اند كه: فقره « فَجْعَلتهما واحِدة » یعنى به اتّصال حسّى آن دو را یکى گردانیدم.

و ضمیر كلمه « فَكانَتْ » براى یکى است مراد این است كه براى یکى گردانیدن و متّصل كردن حكمت ها و مصلحت هائى است. تمام شد كلام او.

و نیز مجلسى رحمه اللّه مى فرماید: اطلاق مسح و یمین در این حدیث بنابر استعاره است؛ زیرا كسى كه اراده لطفى كند به كسى او را بدست راست خود مسح مى كند، و محتمل است كه یمین به معناى رحمت باشد، چنان چه تحقیق آن را در جمله از قول ائمّه علیهم السّلام كردیم كه فرموده اند: « وَ الْخَیرَ فِی یَدیک » زیرا كه ممكن است معنى چنین باشد كه نفع و ضرر از تو صادر شونده است، و این هر دو از روى حكمت و مصلحت است، پس نفع منسوب به یمین است، و ضرر منسوب به شمال.

قوله: « وَ أَفْضَى نُورِهِ فینا » یعنى رسانید یا وصل كرد نور او را به سوى ما. و گفته شده: یعنى وسعت داد او را در میان ما. (2)

ص: 24

گفتم: پس كجا بودید یا رسول اللّه؟

فرمود: در جلو عرش تسبیح مى گفتیم خدا را، و ستایش مى كردیم او را، و تقدیس و تمجید مى نمودیم او را.

گفتم: به چه مانندى؟

فرمود: اشباح نورى بودیم تا این كه اراده فرمود خداى عزّ و جل كه بیافریند صورت هاى ما را، آن اشباح نور را عمودى گردانید، پس افكند ما را در پشت آدم، پس از آن بیرون آورد ما را به سوى پشت هاى پدران و رحم هاى مادران، و به ما نمى رسد نجاست شرک و فجور كفر، خوشبخت مى شوند به سبب ما گروهى، و بدبخت مى شوند به سبب ما گروه دیگرى.

پس چون ما را در صلب عبد المطلب قرار داد بیرون آورد آن نور را، و شكافت آن را و دو نصف كرد، نصف آن را در صلب عبد اللّه قرار داد، و نصف آن را در صلب ابى طالب، پس بیرون آورد آن را كه براى من بود و در رحم آمنه قرار داد، و آن نصف كه در صلب ابى طالب بود بیرون آورد و در رحم فاطمه بنت اسد قرار داد، پس آمنه مرا بیرون آورد، و فاطمه على را، آن گاه برگردانید خداى عزّ و جل آن عمود نور را بسوى من، و فاطمه از من بیرون آمد، آن گاه خداى عزّ و جل آن عمود نور را برگردانید بسوى على تا این كه از او بیرون آمد حسن و حسین، یعنى از دو نصف با هم، پس آن چه از نور على بود در اولاد حسن قرار گرفت، و آن چه از نور من بود در اولاد حسین قرار گرفت، و آن منتقل مى شود در اولاد او تا روز قیامت.

جَمِيعِ اَلْأَشْيَاءِ فَأَشْهَدَهُمْ خَلْقَهَا وَ أَجْرَى طَاعَتَهُمْ عَلَيْهَا وَ فَوَّضَ أُمُورَهَا إِلَيْهِمْ فَهُمْ يُحِلُّونَ مَا يَشَاءُونَ وَ يُحَرِّمُونَ مَا يَشَاءُونَ وَ لَنْ يَشَاءُوا إِلاَّ أَنْ يَشَاءَ اَللَّهُ تَعَالَى

ثُمَّ قَالَ يَا مُحَمَّدُ هَذِهِ الدِّيانَةُ اَلَّتِي مَنْ تَقَدَّمَهَا مَرَقَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا مُحِقَ وَ مَنْ لَزِمَهَا لَحِقَ خُذْهَا إِلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ. (1)

ترجمه حدیث

یعنى بودم نزد ابى جعفر دوم علیه السّلام، پس جریان اختلاف شیعه را بیان كردم، فرمود: اى محمّد! بدرستى كه خداى تباک و تعالى همیشه تنها بود به یگانگى خود، پس آفرید محمّد و على و فاطمه را، و آن ها درنگ كردند هزار دهر، پس از آن آفرید همه چیزها را، و همه ایشان را گواه گرفت بر آفرینش آن ها، و واجب كرد طاعت ایشان را بر آن ها، و واگذارد كارهاى آن ها را بسوى ایشان، پس ایشان حلال مى كنند آن چه را كه مى خواهند، و حرام مى كنند آن چه را كه مى خواهند، و هرگز نمى خواهند چیزى را مگر این كه خداى تعالى مى خواهد.

پس فرمود: اى محمّد! این است آن دیانتى كه هر كه بر آن پیشى گرفت از دین خارج شد، و كسى كه مخالفت كرد نابود شد، و هر كه ملازم آن شد به آن ها ملحق شد، آن دین را براى خود بگیر.

قَالَ ظِلُّ اَلنُّورِ أَبْدَانٌ نُورَانِيَّةٌ بِلَا أَرْوَاحٍ وَ كَانَ مُؤَيَّداً بِرُوحٍ وَاحِدَةٍ وَ هِيَ رُوحُ اَلْقُدُسِ فَبِهِ كَانَ يَعْبُدُ اَللَّهَ وَ عِتْرَتُهُ وَ لِذَلِكَ خَلَقَهُمْ حُلَماءَ عُلَمَاءَ بَرَرَةً أَصْفِيَاءَ يَعْبُدُونَ اَللَّهَ بِالصَّلاَةِ وَ اَلصَّوْمِ وَ السُّجُودِ وَ التَّسْبِيحِ وَ اَلتَّهْلِيلِ وَ يُصَلُّونَ اَلصَّلَوَاتِ وَ يَحُجُّونَ وَ يَصُومُونَ (1)

ترجمه حدیث

یعنى جابر گفت: ابى جعفر علیه السّلام براى من فرمود: اى جابر! خداى تعالى اوّل چیزى را كه آفرید، آفرید محمّد صلّى اللّه علیه و آله و عترت او را كه راهنمایان و راه یافت گانند، و آن ها اشباحى بودند از نور.

گفتم: اشباح چیست؟

فرمود: سایه نور، و آن ها بدن هاى نورانيّه اى بودند بدون روح ها، و او مؤيّد به یک روح بود كه آن روح القدس است، در آن ظلّ بندگى مى كرد خدا را با عترت خود، و براى همان روح بود كه خدا ایشان را صاحبان عقل و دانایان و نیکو كاران و برگزیدگان خلق فرمود، تا این كه بندگى كنند خدا را به نماز و روزه و سجده و تسبیح و تهلیل كردن، و این كه نمازها را بجا آورند، و حج بگذارند، و روزه بگیرند.

فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنَا وَ عَلِيٌ وَ فَاطِمَةُ وَ الحَسن وَ اَلْحُسَيْنُ كُنَّا فِي سُرَادِقِ اَلْعَرْشِ نُسَبِّحُ اَللَّهَ وَ تُسَبِّح اَلْمَلاَئِكَةُ بِتَسْبِيحِنَا قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اَللَّهُ آدَمَ بِأَلْفَيْ عَامٍ فَلَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ آدَمَ أَمَرَ اَلْمَلاَئِكَةَ أَنْ يَسْجُدُوا لَهُ و لَمْ يَأْمُرْنا بِالسُّجُودِ فَسَجَدَتِ اَلْمَلاَئِكَةُ كُلُّهُمْ إِلاَّ إِبْلِيسَ فَإنّه أَبى أَن يسجد فَقالَ اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ اَلْعَالِينَ أَيْ مِنْ هَؤُلاَءِ اَلخمس اَلْمَكْتُوبِ أَسْمَاءَهُمْ فِي سُرَادِقِ اَلْعَرْشِ

فَنَحْنُ بَابُ اَللَّهِ اَلَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ بِنَا يَهْتَدِي اَلْمُهْتَدُونَ مَن أَحَبَّنا أَحَبَّهُ اَللَّهُ وَ أَسْكَنَهُ جَنَّتَهُ وَ مَن أبغضنا أَبْغَضَهُ اَللَّهُ وَ أَسْكَنَهُ نَارَهُ وَ لاَ يُحِبُّنا إِلاَّ مَنْ طَابَ مَوْلِدُهُ. (1)

ترجمه حدیث

ابو سعید گفت: با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نشسته بودیم، ناگاه مردى رو كرد بسوى آن حضرت و گفت: اى رسول خدا! مرا خبر ده از گفته خداى عزّ و جل به شیطان كه فرموده:

﴿ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِینَ ﴾ یعنى: تكبّر كردى یا بودى از بلندمرتبه ها، مراد از عالین كیانند اى رسول خدا كه برتر و بالا ترند از فرشتگان؟

پس رسول خدا فرمود: مراد از آن ها من و على و فاطمه و حسن و حسینیم، كه در سرادق عرش تسبیح مى كردیم خداى را، و فرشتگان هم به تسبیح كردن ما تسبیح مى كردند پیش از آن كه بیافریند خدا آدم را به دو هزار سال، تا این كه خدا آفرید آدم را و امر فرمود فرشتگان را كه همه آن ها براى آدم سجده كنند، و ما را امر به سجود نفرمود؛ پس همه فرشتگان سجده كردند مگر شیطان كه سرپیچى كرد از سجده كردن. آن گاه خداى تبارک و تعالى به او فرمود كه: آیا تكبّر و سرپیچى كردى یا بودى از بلندمرتبه ها، یعنى از آن پنج كس كه نام هاشان در سرادق عرش نوشته شده.

ص: 29

پس مائیم باب اللهى كه از آن باب روى به او آورده مى شود، به سبب ما راه یافته مى شوند راه یافتگان، كسى كه دوست بدارد ما را خدا او را دوست مى دارد و او را در بهشت خود جاى مى دهد، و كسى كه به ما خشمگین شود خدا به او خشمگین شود و در آتش خود جاى دهد، و دوست نمى دارد ما را مگر كسى كه پاکیزه باشد محلّ ولادت او یعنى حلال زاده باشد.

درود بر ایشان باد، آخر ایشان آن قائمى است كه قیام مى كند پس از غیبت خود، و مى كشد دجّال را، و پاک مى گرداند زمین را از هر جور و ستمى.

بعضى از اصحاب گفتند: اى پیغمبر خدا! پس فاطمه از سنخ انس نیست؟

فرمود: فاطمه انسيّه است به صفت حوريّه.

گفتند: اى پیغمبر خدا ! چگونه حوراء انسيّه است؟

فرمود: آفرید او را خداى عزّ و جل از نور خود پیش از آن كه بیافریند آدم را زمانى كه ارواح بوده اند، پس چون آدم را آفرید عرضه داشته شد بر آدم.

گفته شد: اى پیغمبر خدا ! در آن وقت فاطمه در كجا بود؟

فرمود: در حقّه اى در زیر ساق عرش.

گفتند: اى پیغمبر خدا! خوردنى او چه بود؟

فرمود: طعام او تسبیح و تقدیس و تهلیل بود، یعنى گفتن سبحان اللّه القدّوس لا إله الّا اللّه. تا آخر حدیث.

قَالَ علیه السَّلَامُ : وَ مَا وَرَاءَ ذَلِكَ یا عَمَاهُ ؟

قَالَ : لِأَنَّكَ لَمْ تذكرنی حین ذَكَرْتُهُمْ ، وَ لَمْ تشرّفنی حین شرّفتهم .

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : یا عَمَاهُ ، أَمَّا قَوْلُكَ « أَنَا وَ أَنْتَ وَ علی وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الحسین مِنْ ینبوع وَاحِدٍ » فَصَدَقَةُ ، وَ لَكِنَّ خَلَقْنَا اللَّهِ نَحْنُ حیث لَا سَمَاءُ مَبْنِيَّةُ ، وَ لَا أَرْضُ مَدْحِيَّةُ ، وَ لَا عَرْشُ ، وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ ، كُنَّا نسبّحه حین لَا تسبیح ، وَ نقدّسه حین لَا تقدیس .

فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ بَدْءُ الصَّنْعَةِ فَتَقَ نوری فَخَلَقَ مِنْهُ الْعَرْشُ ؛ فَنُورُ الْعَرْشِ مِنْ نوری ، وَ نوری مِنْ نُورِ اللَّهِ ، وَ أَنَّا أَفْضَلُ مِنَ الْعَرْشِ .

ثُمَّ فَتَقَ نُورِ ابْنِ أبی طَالِبٍ فَخَلَقَ مِنْهُ الْمَلَائِكَةِ ؛ فَنُورُ الْمَلَائِكَةُ مِنْ نُورِ ابْنِ أبی طَالِبٍ ، وَ نُورُ ابْنِ أبی طَالِبٍ مِنْ نُورِ اللَّهِ ، وَ نُورُ ابْنِ أبی طَالِبٍ أَفْضَلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ .

وَ فَتْقِ نُورٍ ابنتی فَاطِمَةَ ، فَخَلَقَ مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضِ ؛ فَنُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْ نُورٍ ابنتی فَاطِمَةَ ، وَ نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورِ اللَّهِ ، وَ فَاطِمَةَ أَفْضَلُ مِنَ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضِ .

ثُمَّ فَتَقَ نُورِ الْحَسَنِ ، فَخَلَقَ مِنْهُ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ ؛ فَنُورُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ مِنْ نُورِ الْحَسَنِ ، وَ نُورُ الْحَسَنِ مِنْ نُورِ اللَّهِ ، وَ الْحَسَنُ أَفْضَلُ مِنَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ .

ثُمَّ فَتَقَ نُورٍ الحسین ، فَخَلَقَ مِنْهُ الْجَنَّةِ وَ الْحُورِ العین ، فَنُورُ الْجَنَّةِ وَ الْحُورِ العین مِنْ نُورٍ الحسین ، وَ نُورُ الحسین مِنْ نُورِ اللَّهِ ، وَ الحسین أَفْضَلَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ الْحُورِ العین .

ثُمَّ إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ اَلظُّلْمَةَ بِالْقُدْرَةِ فَأَرْسَلَهَا فِي سَحَائِبِ الْبَصَرِ فَقَالَتِ اَلْمَلائِكَةُ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنَا مُذْ عَرَفْنَا هذهِ اَلأَشباحَ مَا رَأَيْنَا سوء فَبَحْرَ مُتَّهَمٌ إِلاَّ كَشَفتْ مَا نَزَلَ بِنَا فَهُنَالِكَ خَلَقَ اَللَّهُ تَعَالَى قَنادِيلَ اَلرَّحْمَةِ وَ عَلَّقَهَا عَلَى سُرَادِقِ اَلْعَرْشِ فَقَالَتْ إِلَهَنَا لِمَنْ هَذِهِ اَلْفَضِيلَةُ وَ هَذِهِ اَلأنوَار فَقَالَ هَذَا نُورُ أَمَتِي فَاطِمَةَ اَلزَّهْرَاءِ لِأَنَّ السَّمَاوَاتِ و الْأَرَضِينَ بِنُورِهَا ظَهَرَتْ وَ هِيَ ابْنَةُ نَبِيِّي وَ زَوْجَةُ وَصِيِّي وَ حُجَّتِي عَلَى خَلْقِي أُشْهِدُكُمْ يَا مَلاَئِكَتِي أَنِّي قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَ تَسْبِيحِكُمْ وَ تَقْدِيسِكُمْ لِهَذِهِ اَلْمَرْأَةِ وَ شِيعَتِهَا إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ

فَعِنْدَ ذَلِكَ نَهَضَ الْعَبَّاسُ إِلَى علی بْنِ أبی طَالِبٍ ، وَ قَبَّلَ مَا بین عینیه ، وَ قَالٍ : یا علی ، لقد

ص: 33

جعلك اللَّهِ حُجَّةُ بَالِغَةً عَلَى الْعِبَادُ إِلَى یَومُ الْقیامة. (1)

ترجمه حدیث

یعنى: در بین آن كه روزى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نماز صبح را گزاردند، پس از نماز بپا ایستادند در محراب خود مانند ماه شب چهاردهم، پس ما گفتیم: اى رسول خدا! اگر رأى شما باشد تفسیر كنید براى ما این آیه را كه فرموده خداى تعالى است: ﴿ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ ﴾

پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله فرمود: امّا مراد از نبيّین من هستم، و مراد از صدّیقین على بن ابى طالب است، و مراد از شهدا عمویم حمزه است، و مراد از صالحین دخترم فاطمه و دو پسر او حسن و حسین اند.

پس عبّاس عموى پیغمبر از گوشه مسجد برخاست و آمد روبروى پیغمبر و گفت: اى رسول خدا! آیا من و تو و على و فاطمه و حسن و حسین از یک سرچشمه نیستیم؟

حضرت فرمود: دیگر بعد از این چه مى خواهى اى عمو؟

گفت: براى این كه تو نام هاى ایشان را یاد كردى و نام مرا یاد نكردى، و زمانى كه ایشان را شرافت دادى مرا شرافت ندادى.

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: اى عمو! این كه تو گفتى « من و تو و على و فاطمه و حسن و حسین همه از یک سرچشمه ایم » راست گفتى، ولیکن خدا زمانى كه ماها را آفرید نه آسمانى بنا گذارده شده بود، و نه زمینى گسترده شده بود، و نه عرشى بود، و نه بهشتى و نه آتشى، ما بودیم كه او را تسبیح مى كردیم در حالى كه هیچ تسبیح كننده اى نبود، و ما او را تقدیس مى كردیم در حالى كه هیچ تقدیس كننده اى نبود.

پس چون خدا اراده كرد ابتداء صنع خود را، شكافت نور مرا و از آن عرش را آفرید،

ص: 34

نور عرش از نور من است، و نور من از نور خدا است، و من افضل از عرشم.

پس شكافت نور پسر ابى طالب را و آفرید از آن فرشتگان را، و نور فرشتگان از نور پسر ابى طالب است، و نور پسر ابى طالب از نور خداست، و پسر ابى طالب افضل از فرشتگان است.

پس شكافت نور دخترم فاطمه را و آفرید از آن آسمان ها و زمین را، پس آسمان ها و زمین از نور دختر من فاطمه است، و نور دختر من فاطمه از نور خداست، و دختر من فاطمه افضل است از آسمان ها و زمین.

پس شكافت نور حسن را و از آن آفرید آفتاب و ماه را، و آفتاب و ماه از نور حسن است، و نور حسن از نور خداست، و حسن افضل از آفتاب و ماه است.

پس شكافت نور حسین را و آفرید از نور او بهشت و حور العین را، و بهشت و حور العین از نور حسین است، و نور حسین از نور خداست، و حسین افضل از بهشت و حور العین است.

پس خداى تعالى تاریکى را به قدرت آفرید، و آن را فرستاد در ابرهاى چشم، فرشتگان گفتند: سبّوح قدّوس، پروردگار ما! از زمانى كه شناختیم این اشباح را ما بدى ندیده ایم، تو را سوگند مى دهیم به حرمت ایشان كه از ما بردارى آن چه را كه بر ما وارد شده یعنى ظلمت و تاریکى را. در آن وقت خدا قندیل هائى از رحمت آفرید و آن ها را بر سرادق عرش آویخت، پس فرشتگان گفتند: خداى ما! این فضیلت و نورها براى كیست؟ فرمود: این نور كنیز من فاطمه زهراست، و براى این كنیز خود را زهراء نام گذاردم؛ زیرا كه آسمان ها و زمین به سبب نور او آشكار شد، و آن دختر پیغمبر من، و زوجه وصىّ من، و حجّت من است بر خلق، من شما را گواه مى گیرم اى فرشتگان من كه قرار دادم ثواب تسبیح هاى شما و تقدیس هاى شما را براى این زن و شیعیان او تا روز قیامت.

پس در آن وقت عبّاس از جا برخاست و رفت بطرف على بن ابى طالب، و میان دو

ص: 35

چشم او را بوسید، و گفت: یا على! خدا تو را حجّت قرار داد بر همه بندگان خود تا روز قیامت.

شده كه احصاء و نقل آن در این كتاب باعث تطویل كلام، و عدم اقتضاء مقام است، طالبین به كتب مبسوطه، مانند كتاب بصائر الدرجات صفّار، و كافى شریف، و كتب شیخ صدوق، و كتب علّامه مجلسى رحمهم اللّه و امثال آن ها مراجعه فرمایند.

ص: 38

خَلَقَ اَللَّهُ نُورَ فَاطِمَةَ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ اَلْأَرْضُ وَ اَلسَّمَاءُ تَا مىرسد بِهِ اينَجَا كه می فرمايد فَلَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عزّ و جَلَّ آدَمَ وَ أَخْرَجَنِي مِنْ صُلْبِهِ أَحَبَّ أَنْ يُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِي جَعَلَهَا تُفَّاحَةً فِي الْجَنَّةِ و أَتَانِي بِهَا جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ لِي اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّه (1) وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ . .

قِلَّةُ : وَ علیك السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ حبیبی جبرئیل .

فَقَالَ : یا مُحَمَّدٍ ، إِنَّ رَبَّكَ یقرؤك السَّلَامُ .

قِلَّةُ : مِنْهُ السَّلَامُ وَ إلیه یعود السَّلَامُ .

قال يا محمّدُ إِنّ هذهِ تُفَّاحَةٌ أَهْدَاهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْكَ مِنَ اَلْجَنَّةِ فَأَخَذتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَى صَدْرِي قَالَ يَقُولُ اَللَّهُ جَلَّ جَلاَلُهُ كُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَيْتُ نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ مَا لَكَ لاَ تَأْكُلْ كُلْهَا وَ لاَ تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِك النور اَلْمَنْصُورَةَ فِي اَلسَّمَاءِ وَ هِيَ فِي اَلْأَرْضِ فاطِمَة

قُلْتُ حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ وَ لِمَ سُمِّيَتْ فِي اَلسَّمَاءِ اَلْمَنْصُورَةَ وَ فِي اَلْأَرْضِ فَاطِمَةَ؟

قِلَّةُ : وَ علیك السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ حبیبی جبرئیل .

فَقَالَ : یا مُحَمَّدٍ ، إِنَّ رَبَّكَ یقرؤك السَّلَامُ .

قِلَّةُ : مِنْهُ السَّلَامُ وَ إلیه یعود السَّلَامُ .

قال يا محمّدُ إِنّ هذهِ تُفَّاحَةٌ أَهْدَاهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْكَ مِنَ اَلْجَنَّةِ فَأَخَذتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَى صَدْرِي قَالَ يَقُولُ اَللَّهُ جَلَّ جَلاَلُهُ كُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَيْتُ نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ مَا لَكَ لاَ تَأْكُلْ كُلْهَا وَ لاَ تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِك النور اَلْمَنْصُورَةَ فِي اَلسَّمَاءِ وَ هِيَ فِي اَلْأَرْضِ فاطِمَة

قُلْتُ حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ وَ لِمَ سُمِّيَتْ فِي اَلسَّمَاءِ اَلْمَنْصُورَةَ وَ فِي اَلْأَرْضِ فَاطِمَةَ؟: ﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ، بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ ﴾ (2) یعنی نَصْرٍ فَاطِمَةَ لمحبّیها . (3)

ترجمه حدیث

در معانى الأخبار به سندى كه ذكر شد، از حضرت صادق علیه السّلام، از پدرانش روایت نمود كه فرمود رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله كه: آفرید خدا نور فاطمه را پیش از این كه بیافریند زمین و آسمان را.

ص: 40

مؤلّف فقیر گوید: قسمتى از این حدیث در حدیث هفتم از فصل اول ذكر شد به مناسبت پیدایش نور آن حضرت، لذا در این جا تكرار نكردم، متمّم آن از این جاست كه فرمود:

چون خداى عزّ و جل آدم را آفرید مرا از صلب او بیرون آورد، دوست داشت كه او، یعنى فاطمه، را از صلب من بیرون بیاورد، آن را سیبى قرار داد در بهشت و جبرئیل آن را بنزد من آورد و گفت: درود و رحمت و بركات خدا بر تو باد اى محمّد.

گفتم: و بر تو باد درود و رحمت و بركات خدا.

پس گفت: اى محمّد، خدا تو را سلام مى رساند.

گفتم: سلام از او است و بسوى او بازمى گردد سلام.

گفت: یا محمّد! این سیبى است كه هدیه فرستاده است خداى عزّ و جل بسوى تو از بهشت، پس گرفتم آن را و به سینه ام چسبانیدم، گفت: اى محمّد! خدائى كه بزرگ است جلال او مى فرماید: بخور آن را، پس شكافتم آن را نورى از آن ساطع شد كه من ترسیدم، گفت: اى محمّد! چرا نمى خورى؟ بخور آن را و نترس كه این نور مخصوص منصوره است در آسمان و او فاطمه است در زمین.

گفتم: دوست داشته من جبرئیل! چرا در آسمان منصوره نامیده شده و در زمین فاطمه؟

گفت: در زمین فاطمه نامیده شده براى این كه خدا جدا مى كند شیعیان او را از آتش، و جدا كرده مى شوند دشمنان او از دوست داشتن او. و او در آسمان منصوره است، و این است مراد از گفته خداى عزّ و جل:﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ، بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ ﴾ یعنى: و در آن روز، یعنى قیامت، شاد مى شوند اهل ایمان به یارى كردن خدا كه یارى مى كند هر كه را كه مى خواهد، یعنى یارى كردن فاطمه را براى دوستانش.

ص: 41

أطیب مِنَ الْمِسْكِ ، فَأَخَذْتُ رَطْبَةُ وَ تُفَّاحَةُ فَأَكَلَتْهَا ، فتحوّلتا مَاءٍ فی صلبی ، فَلَمَّا هَبَطَتْ إِلَى الْأَرْضِ أَوْدَعْتُهُ خدیجة ، فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ حُورِيَّةُ إِنْسِيَّةُ ، فَإِذَا اشْتَقْتُ إِلَى الْجَنَّةِ شَمَمْتَ رَائِحَةُ فَاطِمَةَ علیها السَّلَامُ .

قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ : فَدَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ فَسَأَلْتُهُ عَنْ فَاطِمَةَ ، فحدّثنی بِمَا حدّثتنی عَائِشَةُ .

ترجمه حدیث

یعنى: داخل شدم بر عایشه دختر ابى بكر، پس گفت: داخل شدم بر رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در حالى كه او را مى بوسید فاطمه را و مى بوئید او را، گفتم: آیا دوست مى دارى او را اى رسول خدا؟

فرمود: چون بالا برده شدم بسوى آسمان چهارم، جبرئیل اذان گفت، و میکائیل اقامه گفت، و به من گفت: نزدیک شو اى محمّد و نماز بگذار با ایشان. من گفتم: من پیش بایستم و حال آن كه تو در حضور منى؟ گفت: آرى، خداى تعالى فضیلت داده است انبیاء و مرسلین را بر ملائكه مقرّبین، و تو را بخصوص فضیلت و برترى داده بر ایشان و همه انبیاء، پس نزدیک شدم و با اهل آسمان چهارم نماز گزاردم.

و كشانید حدیث را تا این كه فرمود: پس نظر كردم در پیش روى خود رطبى دیدم نرم تر از كره، و سیبى را دیدم كه خوش بو تر بود از مشک، گرفتم یک دانه رطب و یک دانه سیب را و خوردم آن را، آبى شد در صلب من، چون به زمین فرود آمدم آن را سپردم به خدیجه، پس حامل شد به فاطمه كه حوريّه ایست انسيّه، پس هرگاه مشتاق بهشت مى شوم استشمام مى كنم بوى فاطمه را.

ابن عبّاس گفت: داخل شدم بر رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و از فاطمه از او پرسیدم، براى من

ص: 43

حدیث فرمود آن چه را كه عایشه حدیث كرد.

ترجمه حدیث

یعنى: داخل شدم بر فاطمه علیها السّلام در حالتى كه حسن و حسین در پیش روى او بازى مى كردند، و من شاد شدم به سبب شادى ایشان شادى سختى، پس درنگى نكردم تا این كه داخل شد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله، گفتم: اى رسول خدا! مرا خبر ده به فضیلت این ها، یعنى:

فاطمه و حسنین، تا دوستیم در حقّ ایشان زیاد شود.

فرمود: اى سلمان! شبى كه من سیر داده شدم بسوى آسمان، و دور گردانید مرا جبرئیل در آسمان و بهشت هاى او، همین طور كه من دور مى زدم در قصرهاى آن و بستان هاى آن و مقصوره هاى آن، ناگاه بوى خوشى را استشمام كردم كه آن بوى خوش مرا به عجب آورد، به جبرئیل گفتم: اى دوست داشته من! این بوئى كه بر همه بوهاى بهشت غلبه كرده چه بوئى است؟ گفت: اى محمّد! بوى سیبى است كه خداى تعالى آن را بدست خود آفریده است از سیصد سال پیش كه ما نمى دانیم كه براى چه آفریده است آن را. بین این كه در چنان صحبتى بودیم، دیدم فرشتگانى را كه آن سیب با ایشان بود و گفتند: اى محمّد! خداى ما تو را سلام مى رساند، و این سیب را براى تو تحفه فرستاده.

فرمود رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله كه: من آن سیب را گرفتم، و زیر بال جبرئیل قرار دادم، چون به زمین فرود آمد آن سیب را خوردم، خدا آب آن را در پشت من جمع كرد، پس با خدیجه دختر خویلد نزدیکى كردم به فاطمه حامل شد از آب آن سیب، پس وحى فرستاد خداى عزّ و جل به من كه زائیده مى شود براى تو حوراء انسيّه، پس نور را با نور تزویج كن، یعنى فاطمه را با على، كه من تزویج كردم او را در آسمان، و پنج یک زمین را مهر او قرار دادم، و زود باشد كه از این دو، ذرّیه پاکیزه اى بیرون آید كه آن دو دو چراغ اهل بهشتند حسن و حسین و امام هائى كه كشته مى شوند و جاوید مى مانند، پس عذاب بر كشنده ایشان و خواركننده ایشان است.

ص: 45

و قَرِيعُ الْوَحْيِ يَسْمَعُهُ بُكْرَةً وَ عَشِيّاً وَ يَعِيهِ فِي أُذُنٍ وَاعِيَةٍ وَ حُجَّةُ اَللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ الباب بَيْنَهُمْ و بَيْنَهُ وَ مَا عَسَيْتُ أَنْ أَقُولَ فِي أَبِي اَلْحَسَنِ وَ قَدِ اِشْتَبَكَ رَحِمُهُ بِرَسُولِ اَللَّهِ اِشْتِبَاكَ اَلْأَصَابِعِ اَلْمُشْتَبِكَةِ بِالْأَوْصَالِ الْمُتَحَائِكَةِ فَصَارَا كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ أُودِعَتْ فِيهَا جِسْمَيْنِ فَمَا يُفَارِقُ جسم جِسْماً أَخُو رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و أَبُو تُفَّاحَتِهِ وَ قُرَّةُ عَيْنَيْهِ الَّتِي كَانَتْ أَحَبَّ النَّاسِ إِلَيْهِ مَرْيَمُ الْكُبْرى وَ الْحَوْراءُ الَّتِي أُفْرِغَتْ مِنْ مَاءِ اَلْجَنَّةِ مِنْ تُفَّاحَةٍ مِنْ صُلْبِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَقِحَت (1) أكرم ملقح، و نتجت (2) أَكْرَمَ منتج ، وَ هی وَ أَبُوهَا كَبَعْضِ فَصَلِّهِ (3)

یعنى: و دلیل راستى خبر سیب، گفته عایشه است كه چون داخل شدند بر او زنان و دختران عراقى و زنان شامى و به او گفتند: اى عایشه! ما آمده ایم از تو بپرسیم در باب على علیه السّلام و خروج كردن تو بر او كه آیا على در ضلالت و گمراهى بود كه تو حلال دانستى كشت و كشتار با او را، یا بر حق بود و تو از روى گمراهى با او قتال كردى؟

عایشه گفت: واى بر شما اى زن هاى عراقى! هر آینه سؤال كردید از من از امر بسیار بزرگى كه شدّت بزرگى آن مرا به كورى انداخته؛ همانا على یارى كننده بود خدا و دین را در حالى كه نشسته و قیام كننده بود با حجّت و دلیل، یعنى: چه ساكت بود و چه جنگ مى كرد، و جانشین پیغمبر و برگزیده وحى بود، و ادب كننده فرشتگان بود، و صداى وحى را هر صبح و شام مى شنید، و در گوش خود حفظ مى كرد، و حجّت خدا بود بر خلق او، و دربان خدا بود در میان ایشان و خدا، و نمانده ام در آن چه در حقّ ابو الحسن مى گویم كور و نابینا، و حال آن كه او كسى است رحم خود را به رسول خدا داخل كرده مانند داخل كردن انگشتان در هم دیگر، كه گویا رگ ها و عصب هاى متّصل به یک دیگر و با هم یک نفس

ص: 47

بودند در دو جسم، كه هیچ كدام از یک دیگر جدا نمى شدند، و او برادر رسول خدا و صاحب سیب پیغمبر، و آرام و روشنى دو دیده او بود، و محبوب تر بود بسوى او مریم كبراى حوراء، كه ریخته شده بود از آب سیب بهشتى از صلب رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله، یعنى فاطمه زهراء، كه تلقیح شده گرامى ترین تلقیح كنندگان، و نتیجه گرامى ترین نتیجه گذارندگان، كه نسبت آن دختر به پدرش مانند نسبت بعض از مفاصل او بود به خودش.

شدم، و جبرئیل مرا نزدیک درخت طوبى برد، و از میوه هاى آن به من داد، و من آن را خوردم، خدا آن را آبى گردانید در پشت من، چون فرود آمدم به زمین با خدیجه نزدیکى كردم، پس او به فاطمه حامل شد، و من هرگز فاطمه را نبوسیدم مگر این كه بوى درخت طوبى را از او مى یافتم.

الأرض فَاطِمَةَ . فَقُلْتُ :

یا جبرئیل وَ لَمْ سمّیت فی السَّمَاءِ منصورة وَ فی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ ؟

قَالَ : سمّیت فَاطِمَةَ فی الْأَرْضِ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ شیعتها مِنَ النَّارِ ، وَ فطموا أعداؤها عَنْ حُبَّهَا ، وَ فی السَّمَاءِ المنصورة ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جلّ: ﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ، بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ ﴾ یعنی:نَصْرٍ فَاطِمَةَ لمحبّیها . . (1)

ترجمه حدیث

یعنى: اى گروه مردمان! آیا مى دانید كه فاطمه از چه چیز آفریده شده؟

گفتند: خدا و رسول او داناترند.

فرمود: آفریده شده است فاطمه در حالتى كه حوراء انسيّه است نه انسيّه. و فرمود:

آفریده شده از عرق جبرئیل و از موهاى نازک پر او.

گفتند: اى رسول خدا! مشکل و دشوار شد براى ما فهم آن؛ تو مى گوئى حوراء انسيّه است نه انسيّه، پس از آن مى گوئى از عرق جبرئیل و از موى نازک پر او آفریده شده!

فرمود: اینك شما را خبر مى دهم؛ پروردگار من سیبى را از براى من به هديّه فرستاد، و جبرئیل علیه السّلام آن را بنزد من آورد در حالى كه به سینه خود چسبانیده بود، جبرئیل عرق كرده، و سیب هم عرق كرده، و این دو عرق با هم یکى شده بود، پس بر من درود و رحمت و بركات فرستاد، و من هم بر او درود فرستادم، جبرئیل گفت كه: خدا سیبى از سیب هاى بهشت را براى تو به هديّه فرستاده، گرفتم آن را و بوسیدم، و به روى چشم خود گذاردم، و به سینه ام چسبانیدم، پس گفت: اى محمّد! بخور آن را، گفتم: اى حبیب من جبرئیل! هديّه پروردگار من خورده مى شود؟ گفت: آرى، مأمورى به خوردن آن، پس آن را شكافتم نورى از آن ساطع شد كه ترسیدم از آن نور، گفت: بخور كه این نور منصوره فاطمه

ص: 50

است. گفتم: اى جبرئیل! منصوره كیست؟ گفت: دخترى است كه از صلب تو بیرون مى آید، و نام آن در آسمان منصوره است و در زمین فاطمه.

گفتم: اى جبرئیل براى چه در آسمان منصوره نامیده شد و در زمین فاطمه؟

گفت: در زمین فاطمه نامیده شده براى این كه او جدا مى كند شیعیان خود را از آتش، و جدا كرده شدند دشمنان او از دوستى او، و در آسمان منصوره است، و این است قول خداى عزّ و جل: ﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ، بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ ﴾ یعنى: در روز قیامت شاد مى شوند مؤمنان به سبب یارى كردن خدا، یعنى یارى كردن فاطمه دوستان خود را.

و خطاب به خانه صالح وارد شدن، و مطالبه برادر را از او نمودن، و متحيّر شدن صالح از جلالت و نبالت و فصاحت و شجاعت آن حضرت، و سؤال كردن صالح از آن جناب از مادر عالى مقدارش، حضرت امام حسن در جواب او مى فرماید:

أُمِّي الزَّهْراءِ بِنْتِ مُحَمَّدٍ اَلْمُصْطَفَى قَلادَةُ الصَّفوَةِ وَ دُرَّةُ صَدْفِ اَلْعِصْمَةِ وَ غرَّة جَمَالِ اَلْعِلْمِ وَ اَلْحِكْمَةِ وَ هِيَ نقطة دَائِرَةُ الْمَناقِبِ وَ الْمَفَاخِرِ وَ لُمْعَةٍ مِنْ أنوارِ الْمَحَامِدِ وَ اَلْمَآثِرِ خمرَتْ طِينَةُ وُجُودِهَا مِنْ تُفَّاحَةٍ مِنْ تُفَّاحِ اَلْجَنَّةِ وَ كَتَبَ اَللَّهُ فِي صحيفتها عِتْقُ عُصَاةِ الْأَمَةِ وَ هِيَ أُمُّ السَّادَةُ النُّجَبَاءُ وَ سَيِّدَةِ النِّساءِ اَلْبَتُولِ اَلْعَذْرَاءِ فَاطِمَةَ اَلزَّهْرَاءِ سلام الله عليها. (1)

یعنى: مادر من دختر محمّد مصطفى صلّى اللّه علیه و آله و گردن بند برگزیدگى، و یکتا درّ صدف عصمت، و روشنى جمال علم و حكمت است، و اوست مركز دائره منقبت ها و فخرها، و لمعه اى از نورهاى محلّ ستایش و آثارها، سرشته شده طینت او از سیبى از سیب هاى بهشت، و نوشته است خدا در صحیفه او آزاد كردن گناه كاران امّت را، و اوست مادر آقایانى كه برگزیده شدگانند به نجابت و خوبى، و اوست سيّده زن ها، بتول عذراء فاطمه زهراء، سلام خدا بر او باد.

فتناولت مِنْ ثَمَرُهَا ، فَأَكَلْتُ مِنْهَا ، فَصَارَتْ نُطْفَةً فی ظهری ، فَلَمَّا هَبَطَتْ إِلَى الْأَرْضِ وَاقِعَةٍ خدیجة ، فحلمت بِفَاطِمَةَ ؛ فَأَنَا إِذَا اشْتَقْتُ إِلَى رَائِحَةَ الْجَنَّةِ شَمَمْتَ ریح (1) فَاطِمَةَ .

يا حُمَيْرَاءُ إِنَّ فَاطِمَةَ لَيسَتْ كَنِسَاءِ اَلْآدَمِيِّينَ وَ لاَ تَعْتَلُّ كَمَا يَعْتَلِلْنَ (2)

ترجمه حدیث

یعنى: گفت از طرفه چیزى كه یافتم آن را در حدیث سفیان ثورى، تألیف سلیمان بن احمد طبرانى، از هشام بن عروه، از عایشه این است كه گفت: عایشه گفت: مى دیدم رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله را كه بسیار مى بوسید و مهربانى مى كرد با فاطمه، گفتم: اى رسول خدا! مى بینم كه با فاطمه كارى مى كنى كه پیش از او با دیگران نمى كردى؟

فرمود براى من كه: اى حمیراء! شبى كه سیر داده شدم بسوى آسمان، داخل بهشت شدم، بر درختى از درخت هاى بهشت واقف شدم، ندیدم در بهشت درختى نیکوتر از آن، و خرّم و بانضارت تر و خوش برگ تر و پاکیزه و خوشبوتر از حیث میوه، تناول كردم و از میوه آن خوردم، نطفه اى شد در پشت من، چون به زمین فرود آمدم با خدیجه نزدیکى كردم، به فاطمه حامل شد؛ پس هر وقت مشتاق بوى بهشت مى شوم بوى فاطمه را استشمام مى كنم.

اى حمیراء! فاطمه مانند زن هاى آدمیان نیست، و علّت نمى بیند هم چنان كه سایر زن ها علّت مى بینند.

به امیر المؤمنین على علیه السّلام گفت:

اِعْلَمْ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ ان اللّه تعالى خَلَقَ نُورِي وَ كَانَ يسبّح اللّه جلَّ جلالُهُ ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَةً مِنْ شَجَرِ اَلْجَنَّةِ فأضاءت فَلَمَّا دَخَلَ أَبِي اَلْجَنَّةَ أَوْحَى اَللَّهُ إِليْهِ إِلْهَاماً أَنِ اِقْتَطِفِ اَلثَّمَرَةَ مِنْ تِلْكَ اَلشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِي لَهَوَاتِكَ فَفَعَلَ فَأَوْدَعَنِي اَللَّهُ سُبْحَانَهُ صُلْبَ أَبِي ثُمَّ أَوْدَعَنِي خَدِيجَةَ بِنْتَ خُوَيْلِدٍ فَوَضَعَتْنِي اَلْحَدِيثَ (1)

ترجمه حدیث

یعنى: بدان اى ابا الحسن كه خداى تعالى نور مرا آفرید و آن تسبیح مى گفت خداى جلّ جلاله را، پس از آن او را سپرد به درختى از درخت هاى بهشت، آن درخت نورانى شد، چون پدرم داخل بهشت شد خدا به او وحى و الهام كرد كه این میوه را از درخت بچین و بگذار در دهان خود و بخور، پس پدرم این كار را كرد، خداى سبحان مرا در صلب پدرم سپرد، پس مرا سپرد به خدیجه دختر خویلد، و او مرا بر زمین گذارد.

مؤلّف حقیر گوید: در این فصل نیز به همین ده حدیث اكتفا نمودم، و اخبار و احادیث در این باب نیز از خاصّه و عامّه بسیار روایت شده، طالبین به كتب مبسوطه رجوع فرمایند.

چیزى كه در این مقام بیان آن خالى از فائده نیست این است كه مستفاد از ظواهر احادیث و اخبار صحیحه و معتبره این است كه نطفه طاهره فاطمه زهراء سلام اللّه علیها از سیب و رطب بهشتى و عرق جبرئیل و موهاى نازک پر او است، و از این عالم مادّه ناسوتى نیست، بلكه از درخت طوبى است كه از درخت هاى بهشت و سدره المنتهى است.

و جمع میان اخبار و احادیث مختلفه راجع به مادّه نطفه صدّیقه كبرى سلام

ص: 54

اللّه علیها به این بیان است كه گفته شود كه:

سیب بهشتى از شجره طوبى بوده، چنان چه در بعضى از اخبار تصریح به آن شده، و دیگر آن كه شجره طوبى داراى اقسام و اصناف میوه هاى گونا گون مى باشد، چنان چه اخبار و احادیث كثیره اى كه از خاصّه و عامّه روایت شده حاكى از آن است، و از بعضى از آن ها مستفاد مى شود كه حضرت خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله سیب و رطب هر دو را در بهشت تناول فرموده.

و از بعضى چنین برمى آید كه رطب را در بهشت میل فرموده، و سیب را جبرئیل امین به فرمان ربّ العالمین به رسم هديّه به زمین آورده، و در هنگام نزول در اثر به سینه چسبانیدن خود جبرئیل عرق كرده و سیب نیز عرق كرده، و زغب جبرئیل یعنى موهاى نازك پر او به آن سیب چسبیده و با هم یکى شده، چنان چه از ظاهر حدیث منقول از تفسیر فرات بن ابراهیم كه قبلاً از بحار نقل شده فهمیده مى شود، وَ اللّهُ وَ رَسُولَهُ وَ حُجَجه العَالِمُونِ بِحَقائِقِ الأُمُور.

و امّا اختصاص یافتن نطفه آن حضرت از سیب و رطب بهشتى: شاید براى امتیازات و خواص و فوائدى است كه این دو نوع از سایر انواع میوه ها دارد، چنان چه سیب و رطب دنیوى در میان میوه هاى دنیا خواص جامعه مخصوصى در میان سایر میوه هاى دنیا دارد، كه هیچ یک از آن ها من حیث المجموع این خواص را ندارد.

براى پى بردن به بعضى از نكات و لطایفى كه از اخبار سیب و رطب بهشتى مى توان استفاده كرد مقتضى دانستم كه دقّت نظرى در خواص و منافع سیب و رطب دنیوى نموده، شاید به یافتن بعضى از لطائف این دو راه یابم و بهره برم.

كلام مى دهم، و پس از آن به خواص سیب و رطب كه محلّ شاهد است در این مقام مى پردازم.

روایت كرده كه فرمود:

خمس مِنْ فَاكِهَةِ الْجَنَّةِ فی الدنیا : الرُّمَّانُ الملاسی ، وَ التُّفَّاحِ الأصفهانی (1) وَ السَّفَرْجَلُ ، وَ الْعِنَبِ ، وَ الرُّطَبُ الْمُشَانُن (2)

یعنى: پنج میوه است كه از میوه هاى بهشت است در دنیا: انار بى هسته یا میخوش یا انار كوهستانى، و سیب اصفهانى، و گلابى یا به، و انگور، و رطب مشان.

وشو دهنده است براى معده.

و نیز مسندا از امیر المؤمنین علیه السّلام مثل آن را روایت كرده كه فرمود:

كُلُوا التُّفَّاحِ ، فَإِنَّهُ نَضُوحُ (1) للمعده. (2)

و در خصال صدوق نیز مانند همین حدیث را مسندا از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت كرده (3)

و در كتاب دعائم الاسلام نیز از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت كرده كه فرمود:

عَلَیْکُم بِالتُّفَّاحِ فَكُلُوهُ فَإِنَّهُ نَضُوحُ للمعده (4)

و در كتاب مكارم الأخلاق از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روایت كرده كه فرمود:

كُلُوا التُّفَّاحَ عَلَى الریق فَإِنَّهُ نَضُوحُ لَلمعده (5)

یعنى: سیب را ناشتا بخورید كه شستشو مى دهد و پاکیزه مى كند معده را.

و نیز در كافى به سند خود از موسى بن جعفر علیهما السّلام روایت كرده كه مى فرمود:

التفّاح ینفع من خصال عدّه: من السحر، و السمّ، و اللّمم یعرض من أهل الأرض، و البلغم الغالب، و لیس شی ء أسرع منفعة منه (6)

یعنى: سیب نفع مى دهد از خصلت هائى: از سحر و جادو، و سمّ، و چشم بد، و صرع و جن زدگى كه عارض شود از اهل زمین، و از غالب شدن بلغم، و نیست چیزى كه منفعتش سریع تر از آن باشد.

ص: 58

و در كتاب محاسن برقى به سند خود از حضرت صادق علیه السّلام روایت كرده كه فرمود:

كُلِ التُّفَّاحَ فَإِنَّهُ یطفى ء الْحَرَارَةَ ، وَ یبرّد الْجَوْفِ ، وَ یذهب بِالْحُمَّى . وَ فی حدیث آخَرَ : یذهب بِالْوَبَاءِ . (1)

یعنى: بخور سیب را براى این كه حرارت را فرومى نشاند، و اندرون را خنک مى كند، و تب را مى برد. و در حدیث دیگر: وبا را مى برد.

در كتاب وسائل الشیعه از طبّ الائمّه حسین بن بسطام از ابو بصیر روایت كرده كه گفت:

سَمِعْتُ الْبَاقِرَ علیه السَّلَامُ یقول : إِذَا أَرَدْتَ أَكْلَ التُّفَّاحِ فَشَمَّهُ ، ثُمَّ كُلَّهُ ، فَإِنَّكَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ أَخْرَجَ مِنْ جَسَدِكَ كُلَّ دَاءٍ وَ غَائِلَةٍ وَ عِلَّةٍ ، وَ سَكَنَ مَا یوجد مِنْ قِبَلِ الْأَرْوَاحِ كُلِّهَا. (2)

بیان: مراد از ارواح در این حدیث جنّ و اخلاط چهارگانه بدن همه آن هاست یا صفرا و سوداى بخصوص؛ زیرا كه در اخبار اطلاق بر هر دو شده است، و این اظهر است چنان چه مجلسى علیه الرحمه فرموده، و نیز فرموده است كه علّت آن این است كه استیلاى جن غالبا از ضعف قلب و دماغ است و خوردن و بوئیدن سیب تقویت مى كند هر دو را.

و دلیل بر این كه مراد از ارواح جن است كلام ابن اثیر است در نهایه در حدیث ضمام كه « إنّی أُعَالِجُ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ » ارواح در این جا كنایه از جن است، و آن ها را ارواح گفتند براى این كه دیده نمى شوند. (3)

ص: 59

الحاصل؛ ظاهر معناى حدیث این است كه ابو بصیر گفت: شنیدم از حضرت باقر علیه السّلام كه فرمود: هر وقت خواستى سیب را بخورى اول آن را بو كن و بعد بخور، چون این كار را كردى بیرون مى رود از جسد تو هر درد و شدّت و علّتى كه باشد، و ساكن مى كند آن چه را كه از قبل جنّ یا اخلاط چهارگانه باشد همه آن ها را.

در كافى و وسائل مسندا از حضرت صادق علیه السّلام روایت كرده اند كه راوى مقابل آن حضرت سیب هاى سبزى را دید، گفت: به آن حضرت عرض كردم:

أَ تَأْكُلُ مِنْ هَذَا وَ النَّاسُ یکرهونه ؟ ! فَقَالَ : وَ عُكَّةً فی لیلتی هَذِهِ ، فَبَعَثْتُ فأتیت بِهِ فَأَكَلْتُهُ وَ هُوَ یقلع الْحُمَّى وَ یسكن الْحَرَارَةَ. (1)

یعنى: گفتم: آیا مى خورى از این سیب هاى سبز؟! و حال آن كه مردمان كراهت دارند از خوردن آن؟! فرمود: در این شب تب كرده بودم، فرستادم این ها را برایم آوردند و خوردم، تب را مى برد و سوزش را ساكن مى كند.

و در كتاب محاسن برقى به اسناد خود از درست بن ابى منصور روایت كرده كه گفت: مفضّل بن عمر مرا فرستاد بسوى ابى عبد اللّه علیه السّلام با هديّه هائى در بهار روزى كه در مقابل آن حضرت طبقى بود از سیب سبز، یعنى نرسیده، بخدا سوگند كه نتوانستم صبر كنم تا این كه گفتم:

جُعِلْتُ فِدَاكَ أتأكلُ هَذَا وَ اَلنَّاسُ يكْرَهُونَهُ قَالَ كَأَنَّهُ لَمْ يَزَلْ يَعْرِفُنِي إِنِّي وُعِكْتُ فِي لَيْلَتِي هَذِهِ فَبَعَثْتُ فَأُتِيتُ بِهِ وَ هَذَا يقلعُ اَلْحُمَّى وَ يُسَكِّنُ اَلْحَرَارَةَ فَقَدِمْتُ فَأَصَبْتُ أَهْلِي مَحْمُومينَ فأطعمتهُم فَأقلَعَتِ الحُمَّى عَنهُم(2)

یعنى: گفتم: فدایت شوم! آیا این ها را مى خورى؟! و حال آن كه مردمان كراهت دارند

ص: 60

از خوردن آن؟! فرمود: گویا مى پندارى كه من همیشه این را مى خورم، من در این شب تب كردم فرستادم این ها را آوردند، و این تب را نابود مى كند، و حرارت را تسكین مى دهد.

پس من برگشتم و رسیدم به كسان خود دیدم تب كرده اند، پس از آن سیب سبز به آن ها خورانیدم تب از ایشان كنده شد.

كافى به سند خود از زیاد قندى روایت كرده كه گفت:

دَخَلْتُ الْمَدِينَةَ وَ مَعِي أَخِي سَيْفٌ فَأَصَابَ اَلنَّاسَ بِرُعَافٍ فَكَانَ الرَّجُلُ إِذَا رَعَفَ يَوْمَيْنِ مَاتَ فَرَجَعْتُ إِلَى اَلْمَنْزِلِ فَإِذَا سَيْفٌ يَرعف رُعَافاً شَدِيداً فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِي اَلْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ يَا زِيَادُ أَطْعِمْ سَيْفاً التُّفَّاحَ فَأَطْعَمْتُهُ إِيَّاهُ فَبَرَأ (1)

یعنى داخل مدینه شدم و برادرم سیف با من بود، پس خون آمدن از بینى بر مردمان اصابت كرد، و هر مردى كه به خون بینى مبتلا و تا دو روز طول مى كشید مى مرد، من برگشتم به منزل خود ناگاه برادرم سیف به خون بینى سختى مبتلا شد، داخل شدم بر ابى الحسن، یعنى موسى بن جعفر علیهما السّلام، فرمود: اى زیاد! سیف را سیب بخوران، پس او را سیب خورانیدم خون ایستاد و برء حاصل شد.

نیز در كافى به سند خود از زیاد بن مروان روایت كرده كه گفت:

أَصَابَ النَّاسَ وَ بَاءَ بِمَكَّةَ ، فَكَتَبْتُ إِلَى أبی الْحَسَنِ علیه السَّلَامُ ، فَكَتَبَ إِلَيَّ : كُلُّ التفاح (2)

یعنى: فرو گرفت مردمان را در مكّه وبائى، نوشتم بسوى ابى الحسن علیه السّلام، پس در جواب من نوشته كه: سیب بخور.

و نیز در كافى به اسناد خود روایت كرده از ابن بكیر كه گفت:

رَعَفْتُ سَنَةً بالمدینة ، فَسَأَلَ أَصْحَابُنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السَّلَامِ عَنْ شی ء یمسك الرُّعَافِ ، فَقالَ لَهُمْ :

ص: 61

اسْقُوهُ سویق التُّفَّاحِ ، فسقونی ، فَانْقَطَعَ عنّی الرُّعَافِ (1)

یعنى: ابن بكیر گفت: سالى خون دماغ شدم، پس اصحاب من از ابى عبد اللّه علیه السّلام پرسیدند از چیزى كه بازدارد خون دماغ را، فرمود: او را غاویت سیب (2) بدهید، پس غاویت سیب به من آشامانیدند خون دماغ من قطع شد.

و نیز در كافى به اسناد خود از احمد بن محمّد بن یزید روایت كرده كه گفت:

كَانَ إِذَا لَسَعَ إِنْسَاناً مِنْ أَهْلِ الدَّارِ حَيَّةُ أَوْ عَقْرَبُ قَالَ : اسْقُوهُ سویق التفاح (3)

یعنى آن حضرت علیه السّلام هرگاه مار یا عقرب انسانى را در خانه مى گزید مى فرمود:

غاویت سیب به او بیاشامانید.

و نیز به اسناد خود از مفضّل بن عمر روایت كرده كه حضرت ابى عبد اللّه علیه السّلام هرگاه از تب در نزد او یاد مى شد مى فرمود:

إِنَّا أَهْلُ البیت لَا نتداوی إِلَّا بِإِفَاضَةِ الْمَاءِ الْبَارِدِ یصبّ علینا وَ أَكْلُ التُفاح (4)

یعنى: ما اهل خانه اى هستیم كه مداوا نمى كنیم تب را مگر به ریختن آب سرد بر خودمان و خوردن سیب.

و نیز به اسناد خود از حضرت ابى عبد اللّه علیه السّلام روایت كرده كه فرمود:

لَوْ یعلم النَّاسُ مَا فی التُّفَّاحِ مَا دَاوَوْا مَرْضَاهُمْ إِلَّا بِهِ (5)

یعنى: اگر مى دانستند مردمان چه خواصّى در سیب هست مداوا نمى كردند مریض هاى خود را مگر به آن.

ص: 62

وَ رَوَى بَعْضُهُمْ عَنْ أبی عَبْدِ اللَّهِ علیه السَّلَامُ قَالَ : أَطْعِمُوا مَحمومیکُم التُّفَّاحِ ، فَمَا مِنْ شی ء أَنْفَعَ مِنَ التُّفَّاحِ (1)

و روایت كرده اند بعضى از اصحاب از ابى عبد اللّه علیه السّلام كه فرمود: به تب داران خودتان سیب بخورانید كه چیزى نفع دهنده تر از سیب نیست.

در بیان خواصّى كه از این اخبار براى سیب استفاده مى شود

اول: آن كه دبّاغى كننده و پاک كننده اخلاط فاسده است از معده.

دوم: رافع سحر و جادو است از بوینده و خورنده آن.

سوم: آن كه سمّ را از بدن دفع مى كند.

چهارم: آن كه اثر جن زدگى و جنون و صرع و چشم بد كه از اهل زمین عارض مى شود برطرف مى كند.

پنجم: بلغمى كه در مزاج غالب شده باشد دفع مى كند.

ششم: حرارت مزاج را فرومى نشاند و اندرون را خنک مى كند.

هفتم: تب را زایل مى كند.

هشتم: وبا را دفع و رفع مى كند.

نهم: دافع شداید و علّت ها است.

دهم: هر دردى كه در بدن باشد بیرون مى كند.

یازدهم: رعاف یعنى خون بینى را قطع مى كند.

دوازدهم: خوردن غاویت آن براى گزیدن مار و عقرب نافع است.

سیزدهم: قلب و دماغ را تقویت مى كند.

چون از فوائد و خواص تفّاح دنیوى تا اندازه اى تذكّر داده شد، به نفع اجسام

ص: 63

دنیويّه بشرى مى پردازم، به بیان لطائفى چند راجع به روح انسانى و فوائدى دل پسند كه از تفّاح جنّت استفاده مى شود براى ارواح قابله اهل ایمان.

و نفاق را از دل دوست مشتاق خود دور و نابود مى فرماید.

و محبّت آن سیب بهشتى در روز قیامت وقتى كه حرارت و گرماى محشر بر اهل آن تأثیر كند بنحوى كه مغز سرهاى ایشان از شدّت حرارت بجوش بیاید و خون و چرک از بینى هاى ایشان جارى گردد، دوستان خود را دست گیرى كند و آن ها را از آن ورطه هولناک نجات دهد.

الدَّاءِ ، وَ لَا دَاءَ فیه ، وَ مَعَ كُلِّ تَمْرَةٍ حَسَنَةُ . (1)

یعنى: جبرئیل فرود آمد بر رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در حالتى كه طبقى از رطب یا تمر در مقابل آن حضرت بود، جبرئیل گفت كه: این چیست؟ فرمود: خرماى برنى است.

گفت: اى محمّد! بخور آن را كه گواراست و خستگى را مى برد، و درد را بیرون مى كند، و دردى در آن نیست، و با هر خرمائى حسنه ایست.

و نیز در همان كتاب مرفوعاً از حسن بن على بن ابى عثمان روایت كرده كه گفت عمیر:

أُهْدِيَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ تمر برني مِنْ تَمْرِ اَلْيَمَامَةِ فَقَالَ يَا عُمَيْرُ أَكْثِرْ لَنَا مِنْ هَذَا اَلتَّمْرِ فَهَبَطَ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ مَا هَذَا فَقَالَ تمر برْنِي أُهْدِيَ لَنَا من اليمامةِ فَقَالَ جَبْرَئيلُ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ التَّمرُ البَرنِيُّ يُشْبِعُ وَ يُهَنِّىءِ وَ يمرىء وَ هُوَ الدَّواءُ وَ لا دَاءَ لَهُ مَعَ كُلِّ تَمرٍ حَسَنَةٌ وَ يُرْضِي الرَّبَّ وَ يُسْخِطُ الشَّيْطَانَ وَ يَزِيدُ فِي مَاءِ فَقَارِ الظَّهْر. (2)

یعنى: هديّه آورده شد براى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله خرماى برنى كه از خرماهاى یمامه بود، حضرت فرمود: اى عمیر! از این خرما فراوان براى ما بیاور، پس جبرئیل فرود آمد و گفت: این چیست؟ حضرت فرمود كه: خرماى برنى است كه از یمامه براى ما به هديّه آورده شده. جبرئیل براى پیغمبر گفت كه: تمر برنى سیر مى كند، و گوارا است، و عافیت مى دهد، و آن دواء است و هیچ دردى براى آن نیست، و با هر خرمائى حسنه ایست، و خوش نود مى كند پروردگار را، و بخشم مى آورد شیطان را، و زیاد مى كند آب پشت را.

و نیز مسندا از صالح بن عقبه روایت كرده كه گفت:

ص: 67

سَمِعْتُ عَنْ أبی عَبْدِ اللَّهِ علیه السَّلَامُ یقول : أَطْعِمُوا البرنی نِسَاءَكُمْ فی نِفَاسِهِنَّ تَحْلُمْ أَوْلَادُكُمْ (1)

یعنى: شنیدم از ابى عبد اللّه علیه السّلام كه مى فرمود: خرماى برنى را به زن هاى خود بخورانید در حال نفاس ایشان، تا فرزندان شما عاقل و بردبار شوند.

و در حدیث دیگر از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت كرده كه فرمود:

خیر ثمراتكم البرنی ، فَأَطْعِمُوا نِسَاءَكُمْ فی نِفَاسِهِنَّ تَخْرُجْ أَوْلَادُكُمْ حُلَمَاءَ عُلَمَاءُ .. (2)

یعنى: بهترین خرماهاى شما خرماى برنى است، بخورانید به زن هاى خودتان در حال نفاس شان كه بیرون مى آیند فرزندان شما در حالتى كه عالم و عاقل خواهند شد.

و نیز در همان كتاب از عدّه اى از اصحاب مسندا از ابى بصیر از ابى عبد اللّه علیه السّلام روایت كرده كه فرمود:

لَوْ كَانَ طَعَامُ أطیب مِنَ الرُّطَبِ لَأَطْعَمَهُ اللَّهُ مریم (3)

یعنى: اگر طعامى بهتر از رطب بود خدا به مریم مى خورانید.

و نیز در همان كتاب به سند خود مرفوعاٌ از امیر مؤمنان علیه السّلام از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روایت كرده كه فرمود:

لیکن أَوَّلُ مَا تَأْكُلُ النُّفَسَاءُ الرُّطَبَ ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لمریم بِنْتِ عمران: ﴿ وَ هُزِّی إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا ﴾ . (4)

قیل : یا رَسُولَ اللَّهِ ، فَإِنْ لَمْ یکن أَوَانُ (5) الرطب؟

قَالَ : سَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمَرَاتِ المدینة ، فَإِنْ لَمْ یکن فَسَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمَرَاتِ أَمْصَارِكُمْ ؛ فَإِنَّ اللَّه

ص: 68

تبارک وَ تَعَالَى قَالَ : وَ عزّتی وَ جلالی وَ عظمتی وَ ارْتِفَاعِ مكانی لَا تَأْكُلُ النُّفَسَاءُ یوم تَلِدُ الرُّطَبَ فیکون غُلَاماً إِلَّا كَانَ حلیما ، وَ إِنْ كَانَتِ جاریة كَانَتْ حلیمة .. (1)

یعنى: باید اول چیزى كه زن نفساء یعنى زنى كه تازه زائیده مى خورد رطب باشد؛ زیرا كه خداى عزّ و جل به مریم دختر عمران فرمود: و بجنبان بطرف خود شاخه درخت خرما را تا بیفتد براى تو رطب تازه.

گفته شد كه: اى رسول خدا ! اگر فصل رطب نباشد؟

فرمود: هفت دانه از خرماهاى مدینه، و اگر آن هم نباشد هفت دانه از خرماى شهرهاى خودتان بخورد؛ زیرا كه خداى تعالى فرمود: به عزّت و جلال و بزرگى و بلندى مقام خودم سوگند كه نمى خورد زن نفساء رطب را در روزى كه مى زاید مگر این كه اگر فرزندش پسر باشد عاقل و بردبار مى شود، و اگر دختر باشد عاقله و بردبار مى شود.

حاصل كلام: همین قدر از فضیلت رطب كه در این كتاب ذكر كردم براى تذكره و تبصره كافى است، اگر طالبین بیشتر از این بخواهند آگاه شوند به كتب مبسوطه صحیحه و معتبره رجوع فرمایند.

و خواصّى که براى رطب از اخباری که ذکر کردم مستفاده مى شود :

اول: آن كه خستگى را مى برد.

دوم: آن كه درد را از بدن بیرون مى كند.

سوم: آن كه خوردن آن سبب خشنودى خداست.

چهارم: آن كه خوردن هر دانه اى از آن حسنه است.

پنجم: خوردن آن شیطان را بغضب مى آورد.

ششم: آن كه هرگاه زن تازه زا روز اول زائیدن از آن بخورد فرزند او عالم و عاقل

ص: 69

و بردبار گردد.

هفتم: آب پشت را زیاد مى كند.

همانا انعقاد نطفه طیّبه صدّیقه طاهره سلام الله علیها از رطب بهشتی نیز خالی از لطافت و لطیفه هائی نباشد.

اول: هم چنان كه رطب دنیوى خستگى را مى برد، ولایت و دوستى انسيّه حورا سلام اللّه علیها خستگى و تلخى هنگام جان دادن و سكرات مرگ را مى برد.

دوم: هم چنان كه رطب دنیوى درد را از بدن بیرون مى كند، ولایت و محبّت این تفّاحه بهشتى امراض معاصى و عقوبات اخروى را از جان محبّان و دوستان خود دور مى كند.

سوم: هم چنان كه خوردن رطب سبب خشنودى خدا است، خشنود ساختن آن بى بى معظّمه میلیاردها مرتبه بیشتر سبب خشنودى او و خشنودى خداست، چنان چه پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله فرموده: « إِنَّ اللَّهَ یغضب لِغَضَبٍ فَاطِمَةَ وَ یَرضى لرضاها ».

چهارم: هم چنان كه خوردن رطب شیطان را بغضب درمى آورد، ولایت و دوستى فاطمه نیز شیطان را بى حساب بغضب درمى آورد؛ زیرا كه نقض غرض از براى او حاصل مى شود، چه غرض او اضلال و اغواى اولاد آدم است در دنیا، و معذّب شدن و جهنّمى شدن ایشان است در آخرت، ولیکن ولایت و دوست بضعه زكيّه احمديّه سبب هدایت و نجات است در دنیا و آخرت.

پنجم: هم چنانى كه اولاد بواسطه رطب خوردن مادر ایشان در روز اوّل ولادت آن ها حلیم و عالم مى گردند، شیعیان آن بانوى معظّمه و پدر و شوهر و فرزندان طاهرین او چون از فاضل طینت ایشان خلق شده اند بردبار و حلیم و عالم گردند.

ص: 70

یعنى: جمع نشد در آن روز یعنى روز بعثت آن حضرت در اسلام غیر از رسول خدا و خدیجه، و من سوّم ایشان بودم.

و آن چه از تواریخ و سیر مستفاد مى شود آن است كه آن مخدّره معظّمه قبل از مزاوجت با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله دو شوهر دیگر داشته: یکى از آن ها ابى هاله پسر زراره یا هند بن نباش تمیمى، و دیگرى عتیق بن عامر مخزومى بوده، و در زمان تزویج با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله چهل ساله بوده در حالى كه آن حضرت بنابر اصح بیست و پنج ساله، و بنابر بعضى از اقوال بیست و یک ساله بوده.

و آن خاتون مكرّمه صاحب ثروت و مال و حشم بسیار بوده، و تجارت داشته، و بسیارى براى او به مضاربه كسب مى كردند، و با سرمایه او تجارت مى نمودند.

و سبب تزویج او با پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله این شد كه از دانشمندان و كهنه و رهبان، قدر و جلالت آن حضرت را مكرّر در مكرّر شنیده بود، و بخصوص از پسر عمّ خود ورقة بن نوفل بن اسد كه به شریعت مسیح و عالم به كتاب هاى آسمانى بود پیوسته سخنان و پیشگوئى هائى مى شنید دالّ بر عظمت مقام و ظاهر شدن رسالت و بلند شدن نام آن حضرت، و این كه خدیجه به قید زوجيّت او درخواهد آمد.

بعلاوه، در صفات حمیده و خصال پسندیده و اخلاق حسنه و كمالات مستحسنه و صدق حدیث و عظم امانت آن حضرت در میان خواص و عوام مشهور و معروف بود، سینه بى كینه آن مخدّره هدف تیر عشق و محبّت آن جناب گردید، بنحوى كه آنى از فكر مواصلت با حضرتش بیرون نبود، و بیشتر از اوقات به تنهائى به یاد او گریه ها مى كرد، و با خود زمزمه هائى داشت، و با خیال وصال او روز را به شب و شب را به روز مى آورد، و به سوز و ساز مى پرداخت،

ص: 72

و راز درون خود را با كسى اظهار نمى كرد.

عشق آمد و خیمه زد به صحراى دلش *** سودا بفزود بر سویداى دلش

اوّل قدمى پیش بشد پاى دلش *** دل رفت و نشست عشق بر جاى دلش

تا این كه كارش به جائى رسید، بنابر آن چه در كتب مبسوطه شرح داده شده، از آن حضرت تمنّا نمود كه با اموالش تجارت فرماید، و آن جناب نیز تمنّاى او را پذیرفت، و خدیجه آن چه را كه به دیگران پاداش مى داد به مراتب بیشتر بر عطيّت آن حضرت افزود، و میسره و ناصح دو نفر غلام مخصوص خود را به خدمت آن جناب برگماشت، و با حضرتش روانه داشت، و آن حضرت نیز قبول فرمود و با میسره به عزم تجارت به سمت شام ره سپار گردید، و آن جناب در این مسافرت بهره هاى وافرى بدست آورد.

خلاصه كلام: پس از مراجعت آن حضرت از سفر شام، خدیجه كس فرستاد بنزد آن حضرت، و چنین پیغام داد كه: همانا من راغبم به مزاوجت و همسرى با شما بواسطه قرابتى كه با هم داریم، و شرافت و صدق حدیث و امانتى كه در میان قوم خود دارى.

ناگفته نماند كه خدیجه محترمه از اواسط زنان قریش بود، و از حیث جمال و كمال و مال و ثروت سرآمد همه آن ها بود، و در مكّه معظّمه خانه اى داشت در نهایت وسعت، و بر بام خانه خود قبّه اى نصب كرده بود از حریر سبز مطنّب به طناب هاى ابریشم، و ثروت و مال بى اندازه اى داشت، امّا پس از ازدواج با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله تمام اموال خود را در راه خدا براى رواج دین مقدّس اسلام به آن حضرت بذل نمود، و تحمّل كرد براى خدا صدمات و آزارها و شماتت ها و آزارهاى قوم خود را، و این مقام فوق مرتبه و مقامى است كه خداوند متعال به او عنایت فرمود.

ص: 73

و او در حسن و جمال و فضل و كمال و بسط ید و انفاق مال و عفّت و نیکى خصال در عصر خود در میان اقران و امثال شبیه و نظیرى نداشته، و مهارت تامّه اى در علم عروض و ادبیات و شعر داشته، نگارنده اندكى از بسیار از اشعار آبدار او را در این مختصر مى نگارم، و از خود بیادگار مى گذارم.

این است كه: راوى گفت: عجبتر چیزى كه در این امر عجیب دیدم این بود كه هنوز خدیجه از انشاء این اشعار فراغت نیافته بود كه صداى كوبه در بلند شد، به كنیز خود فرمان داد كه: فرود آى و ببین كیست در عقب در شاید خبرى از دوستان برسد، و در همان حال این اشعار را انشاء كرد:

أَیا رِیح الْجَنُوبِ لَعَلَّ عَلِمَ * * * مِنِ الْأَحْبَابَ یطفئ بَعْضِ حرّی

و لِمَ لَا حَمَلُوكَ إِلَيَّ مِنْهُمْ * * * سَلَاماً أشتریه وَ لَوْ بعمری

و حَقُّ وَ دادهم إنّی كتوم * * * وَ إنّی لَا أبوح لَهُمْ بسرّی

أَرَانَا اللَّهُ وَصَلَهُمْ قریبا * * * وَ كَمْ یسر أَتَى مِنْ بَعْدِ عسر

فیوم مِنْ فراقكم كَشَهْرِ * * * وَ شَهْرُ مِنَ وصالكم كدهر

یعنى: اى باد جنوب! از دوستانم مرا خبر ده، شاید از دانستن حالات ایشان بعضى از سوزش من فرونشیند.

چرا سلامى از خود بسوى من بواسطه تو نفرستادند تا من بجان خود آن را خریدارى كنم.

بحقّ دوستى اى كه من به ایشان دارم من كتمان كننده ام آن دوستى را، و سرّ خود را براى ایشان فاش نمى كنم.

خدا وصال مرا به ایشان نزدیک كند چرا كه پس از هر دشوارى آسانى اى است.

یک روز جدائى از شما مانند ماهى است براى من، و یک ماه از وصال شما مانند روزگاریست.

پس كنیز فرود آمد و گفت: اولاد عبد المطّلب و سادات عربند.

خدیجه با نهایت شوق برخاست و به كنیز گفت: در را باز كن، و به میسره خبر ده مسندها براى ایشان بگستراند، و متكّاها در پشت هر یک از ایشان بگذارد، امیدوارم كه حبیب من محمّد را به همراه خود آورده باشند، پس این

ص: 75

اشعار را انشاء كرد:

أَلَذُّ حیاتی وُصَلِكُمْ وَ لقاكم * * * وَ لَسْتُ أَلَذُّ العیش حَتَّى أراكم

و مَا اِسْتَخشیت (1) عینی مِنَ النَّاسِ غَیْرَكُم * * * وَ لَا لَذَّ فِی قَلْبی حَبیب سِوَاكُمْ

عَلَى الرَّأْسِ وَ العینین جُمْلَةٍ سعیکم * * * وَ مَنْ ذَا الذی فی فِعْلُكُمُ قَدْ عصاكم

و هَا أَنَا مَحْسُوبُ علیکم بأجمعی * * * وَ روحی وَ مالی یا حبَیبِی فِداكُم

وَ مَا غَیْرَكُم فِی الحُبِّ یَسْكَنُ مَهجتی *** وَ إِن شِئْتُم تُفتیش قُلْبِی فَهاكُم

یعنى: لذّت داد زندگى مرا وصل و ملاقات شما، و من نیستم كسى كه لذّت زندگانى را ببینم تا این كه شما را ببینم.

و نترسید چشم من از مردمان غیر از شما، و دل من ذلّت نبرد از هیچ دوستى غیر از شما.

بالاى سر و چشم هایم مى گذارم همه كوشش شما را، و كیست كسى كه در كار شما نافرمانى كند شما را.

و آگاه باشید كه من همه چیزهایم در حساب شما گذارده شده، همه چیز من و جان من و مال من اى دوست من فداى شما.

و نیست غیر از شما دوستى كه در دل من جاى گیرد، اگر بخواهید تفتیش كنید دل مرا

ص: 76

این دل من و این هم شما.

و از اشعار او است پس از آن كه ابو طالب فرمود: آمدن ما براى امر پسر برادرم محمّد است، خدیجه خاتون پس از شنیدن این كلام یقین كرد كه مقصود او حاصل مى شود، این اشعار را انشاء كرد:

بِذَكركُم یَطفى الْفُؤَادِ مِنْ الوقد * * * وَ رؤیتكم فیها شَفَا أعین الرَمد

و مَنْ قَالَ إنّی أشتكی مِنْ هَوَاكُمْ * * * فَقَدْ كَذَّبُوا لَوْ مِتَّ فیه مِنْ الوَجد

وَ مالی لَا أملی سُرُوراً بقربكم * * * وَ قَدْ كُنْتُ مشتاقا علیکم مِنْ البَعد

تَشابه سرّی فی هَوَاكُمْ وَ خاطری * * * فأبد الذی أَخْفَى وَ أَخْفَى اَلَذی اَبدی

یعنى: با یاد كردن شما دل از سوزش خاموش مى شود، و در دیدن شما است شفاى دیده رمد دیده.

كى گفته است كه من از خواهش شما شكایت دارم، هر كه بگوید دروغ گفته اگر در هواى شما بمیرم از وجد است.

چرا من مملوّ از شادى و سرور نباشم به سبب نزدیک شدن به شما، من از دور مشتاق بودم بر ملاقات و نزدیک شدن به شما.

باطن من و آن چه در خاطر من است از محبّت شما شبیه به یک دیگرند، پس ظاهر مى كنم آن چه را كه پنهان داشته ام، و مخفى مى كنم آن چه را كه ظاهر مى كنم (1)

و نیز از اشعار اوست هنگامى كه شتر سر به پاى مبارک خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله گذارد و به كلام فصیح نطق كرد كه: كیست مثل من و حال آن كه لمس كرد پشت مرا سيّد المرسلین، و زن هائى كه نزد خدیجه حاضر بودند گفتند: نیست این الّا سحر بزرگى كه از این یتیم ظاهر شده، خدیجه فرمود: همانا این سحر نیست، خود

ص: 77

این آیات و كراماتى است كه از این حضرت ظاهر شد، پس این اشعار را انشاء كرد:

نَطَقَ البعیر بِفَضْلِ أَحْمَدَ مُخْبِراً * * * هَذَا الذی شُرْفَةُ بِهِ أَمْ القرى

هذا مُحَمَّدِ خیر مَبْعُوثُ أَتَى * * * فَهُوَ الشفیع وَ خیر مَنْ وَ طَأْ الثرى

یا حاسديّة تمزّقوا مِنْ غیظكم * * * فَهُوَ الحبیب وَ لَا سِوَاهُ فی الوَرى

یعنى: نطق كرد شتر و خبر داد به فضیلت احمد، اینست آن كسى كه امّ القرى، یعنى زمین مكّه، به او شرافت یافت.

این است محمّد بهترین برانگیخته شده به رسالت كه مى آید زمان بعثت او، پس او است شفاعت كننده و بهتر كسى كه قدم بر زمین مى گذارد.

اى كسانى كه بر او حسد مى برید، نابود شوید از جهت این خشمى كه دارید؛ زیرا كه او است دوست داشته شده اى كه غیر از او در میانه خلق حبیبى نیست (1)

و از اشعار اوست هنگامى كه لباس سفر براى حضرتش مهيّا كرد، و آن حضرت در برابر روى او پوشید:

أَوتیت مِنْ شَرَفِ الْجَمَّالِ فنونا * * * وَ لَقَدْ فِتْنَةُ بِهَا الْقُلُوبِ فَتونا

قد كوّنت لِلْحَسَنِ فیک جَوَاهِرِ * * * فیها دعیت الْجَوْهَرِ المَكنونا

یا مِنْ أَعَارَ الظبی فی فلواته * * * لِلْحَسَنِ جیدا سامیا وَ جَفونا

نَظَراً إِلَى جسمی النحیل وَ كیف قَدْ * * * أجریت مِنْ دَمْعٍ العُیون عُیونا

أَسهرت عِینی فی هَوَاكَ صُبَابَةُ * * * وَ مَلَأْتُ قلبی لَوْعَةَ وَ جنونا

یعنى: از شرف جمال و زیبائى فنون شرافت را داده شده اى، اى كه دل ها را به آن فنون مفتون كرده اى.

ص: 78

اى كه گوهرهائى براى نیکوئى حسن در تو هستى پیدا كرده كه در آن گوهر مكنونى پنهان است.

اى كسى كه عاریه داده اى به آهوهاى بیابان ها براى زیبائى گردن بلند و چشم هاى نیکوئى.

به جسم ضعیف لاغر من نگاه كن و ببین كه چگونه از اشک چشمان خود چشمه هائى را جارى كرده ام.

بیدار داشتم چشم خود را در هواى تو از جهت حرارت و گرمى عشقى كه به تو دارم، و پر كردم دل خود را از سوزش و دیوانه بودن در عشق تو. (1)

و از اشعار اوست هنگامى كه حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه علیه و آله خدیجه را وداع فرمود و بر راحله خود سوار شد، و میسره و ناصح دو غلام خدیجه در مقابل روى آن حضرت مى رفتند، خدیجه این اشعار را انشاء كرد:

قَلْبِ الْمُحِبُّ إِلَى الْأَحْبَابَ مجذوب * * * وَ جِسْمِهِ بید الْأَسْقَامِ منهوب

و قَائِلُ كیف طَعْمَ الْحُبِّ قُلْتُ لَهُ * * * الْحُبُّ عَذُبَ وَ لَكِنْ فیه تَعذیب

أفدی الذین عَلَى خدّی لبعدهم * * * دمی وَ دمعی مَسْفُوحٍ وَ مَسْكوب

ما فی الخیام وَ قَدْ صَارَتْ رُكَّابَهُمْ جُمّاً * * * إِلاَّ مُحِبُّ لَهُ فی الْقَلْبِ مَحْبُوبٍ

كأنّما یُوسُفُ فِی كُلّ ناحیة *** وَ الْحُزن فِی كُلّ بَیْت فِیه یَعقوب

یعنى: دل دوست دارنده به جانب دوستان جذب شده، و جسم او بدست بیمارى ها غارت شده.

اگر گوینده بگوید كه طعم محبّت چگونه است؟ مى گویم: محبّت گواراست ولیکن در آن عذاب و شكنجه است.

ص: 79

جانم را فداى كسانى مى كنم كه از دورى ایشان خون من و اشک من ریخته شده.

خیمه ها خالى شد و سواران همه رفتند، كسى نمانده مگر دوستى كه محبوب او در دل او جا دارد كه گویا یوسفى است در همه جائى و حزن در هر خانه ایست كه یعقوب در آن است (1)

و از اشعار اوست هنگام مراجعت آن حضرت از سفر شام، چون بر خدیجه وارد شد این دو شعر را انشاء كرد:

جَاءَ الحَبیب الذی أَهْوَاهُ مِنْ سَفَرٍ * * * وَ الشَّمْسِ قَدْ أَثَرَةً فی وَجْهَهُ أثرا

عجبت لِلشَّمْسِ مِنْ تقبیل وَ جَنَّتِهِ * * * وَ الشَّمْسِ لَا ینبغی أَنْ تدرک القمرا

یعنى: آمد از سفر محبوبى كه هواى او را در دل داشتم، در حالتى كه آفتاب در روى او اثر گذاشته.

تعجّب دارم از آفتاب از جهت بوسیدن او روى محبوب مرا، و حال آن كه سزاوار نیست كه آفتاب درک كند ماه را.(2)

و از اشعار اوست وقتى كه آن حضرت به خواهش خدیجه به جانب كاروان برگشت تا با آن ها مراجعت فرماید، و آن حضرت از مكّه بیرون رفت و جبرئیل و فرشتگان اطراف آن جناب را گرفتند، خدیجه خوش حال شد و این اشعار را انشاء كرد:

نَعَمْ لی مِنْكُمْ مُلْزِمَ أَيُّ مُلْزِمَ * * * وَ وَصَلَ مَدَى الْأَيَّامِ لَا یتصرّم

و لَوْ لَمْ یَکْن قَلْبِ المَتيم فِیکُم * * * جَریحاً لِمَا سَالَتْ دَموعی بِالدم

و لَمْ یخل طرفی سَاعَةٍ مِنَ خِیالَكُم * * * وَ مَنْ حُبُّكُمْ قلبی وَ مَنْ ذَكَّرَكُمْ فمی

ص: 80

وَ لَوْ جَبَلًا حمّلتُمُوهُ بّعادِكُم * * * لِمَالِ وَ ماذا حَالٍ جِسْمی وَ أَعْظَمی

أَشَدَّ عَلَى كَبَدی یَدی فیردّها * * * بِمَا فِیه مَنْ وَجَدَ مِنِ الشَّوْقِ مُضِرم

طَویت الْهَوَى وَ الشَّوْقُ ینشر طَيِّهِ * * * وَ كَتَمْتَ أَشْجانی فَلَمْ تتكتّم

فِیا رَبِّ قَدْ طَالَتْ بِنَا مُدَّةِ النَّوَى * * * وَ أَنْتَ قَدیر تَنظم الشَمل فَانظم

یعنى: آرى براى من از طرف شما الزام كننده اى هست، چه الزام كننده اى كه رشته وصل روزهاى دراز پاره شدنى نیست و بریده نشده.

و اگر دلى كه بنده و ذلیل شده در محبّت شماست جریحه دار نبود، اشک هاى من با خون جارى نمى شد.

و دل من ساعتى از خیال شما خالى نیست، و چشم در محبّت شما بخواب نمى رود، و دهان من از ذكر شما غافل نیست.

و اگر كوه را حمل كنید به عادت هائى كه دارید از جا كنده مى شود، پس چگونه خواهد بود حال جسم و استخوان هاى من.

دست خود را محكم بر روى جگر خود مى گذارم كه از جا كنده نشود، امّا وجدى كه از شما در دل دارم، دست مرا رد مى كند و از شوق آتش مى گیرد.

من در هواى محبّت شما در دل بخود مى پیچم كه ظاهر نشود، شوق آن را باز مى كند و هر چه ناله هاى شوق خود را كتمان مى كنم، فاش مى شود.

پس اى پروردگار من مدّت جدائى و فراق ما دور شد، و تو مى توانى این تفرقه را مبدّل به جمعيّت كنى، پس میان حبیب و محبوب جمع كن (1)

و از اشعار اوست در هنگامى كه حضرت ختمى مرتبت گزارش سفر تجارت خود را براى خدیجه بیان مى فرمود، و او اظهار شادى و خوشبختى از بیانات آن

ص: 81

حضرت مى نمود، این رباعى را با نهایت شوق و خوشحالى انشاء كرد:

فَلَوْ أنّنی أمسیت فی كُلِّ نِعْمَةً * * * وَ دَامَتْ لی الدنیا وَ مَلَكُ الأَكاسره

فما سوّیت عندی جَنَاحَ بَعُوضَةٍ * * * إِذَا لَمْ یکن عینی لعینك ناظِره

یعنى: اگر من روز را شام كنم در میان همه نعمت ها، و همیشه دنیا و مملكت سلاطین كسروى براى من باشد.

برابر بال پشه اى نیست در پیش من اگر چشم من به چشم تو نظر نداشته باشد. (1)

و از اشعار اوست بعد از این كه آن حضرت خود را از گرد و غبار سفر شست و شو داد، و گیسوان عبیر آساى خود را شانه زد، و از لباس سفر بیرون آمد و لباس هاى فاخر در بر نمود، و به مشک و غالیه و بوى خوش خود را معطّر فرمود، و در كمال جمال و جلال به خانه خدیجه آمد، خدیجه این اشعار را انشاء كرد:

دَنَا فَرَمَى مِنْ قَوْسٍ حَاجِبِهِ سَهْماً * * * فصادفنی حَتَّى قُتِلَتْ بِهِ ظُلما

و أَسْفَرَ عَنْ وَجْهٍ وَ أَسْبِلْ شَعْرِهِ * * * فَبَاتَ یباهی الْبَدْرِ فی لیلة ظلما

و لَمْ أَدْرِ حَتَّى زَارَ مِنْ غیر مَوْعِدَ * * * عَلَى رَغْمِ وَاشٍ مَا أَحَاطَ بِهِ عُلما

و علّمنی مِنْ طیب حُسْنِ حدیثه * * * مُنَادَمَةُ یستنطق الصَّخْرَةِ الصَما

یعنى: نزدیک شد محمّد و از كمان ابروى خود تیرى رها كرد، و آن تیر به من اصابت كرد، تا این كه از روى ظلم كشته شدم.

و پرده از روى خود برداشت، و موهاى خود را افشاند و بیتوته كرد، بنحوى كه بر ماه شب چهارده در شب تاریک فخر و مباهات مى نمود.

و من نمى دانستم تا این كه مرا در وقتى كه وعده نشده بود زیارت نمود، به رغم سخن

ص: 82

چینى كه علم به فضائل و كمالات او نداشت.

و مرا تعلیم داد از پاکیزگى و نیکى حدیث خود، و ندیم یک دیگر بودیم بنحوى كه به سخن مى آورد سنگ سخت را. (1)

و از اشعار اوست هنگامى كه از حضرتش درخواست كرد كه با او ازدواج كند، و با نهایت اشتیاق عشق خود را به آن حضرت اظهار نمود، و این اشعار را انشاء كرد:

یا سَعْدِ إِنْ جُزْتَ بوادی الْأَرَاكِ * * * بَلَغَ قلیبا ضَاعَ منّی هناك

و استفت غِزْلَانٍ الفلا سَائِلًا * * * هَلْ لأسیر الْحُبُّ مِنْهُمْ فكاك

و إِنْ تَرَى رَكِبَا بوادی الحما * * * سَائِلُهُمْ عنّی وَ مَنْ لی بذاك

نعم سروا وَ استصحبوا ناظری * * * وَ الْآنَ عینی تشتهی أَنْ تراك

ما فِي مِنْ عُضْوٍ وَ لَا مَفْصِلُ * * * إِلَّا وَ قَدْ رَكِبَ فیه هَوَاكَ

عذّبتنی بالهجر بَعْدَ الْوَفَاءِ * * * یا سيّدی ماذا جَزاءُ بذاك

فَاحكُم بِمَا شِئْتَ وَ مَا تَرتضی * * * فَالْقَلْبُ مَا يُرْضِيهِ إِلاَّ رِضَاكَ

یعنى: اى سعد! اگر به وادى اراك گذشتى برسان به آن چاهى كه در آن جا از من ضایع شده.

و سؤال كن از آهوان آن بیابان كه آیا كسى كه اسیر محبّت شد از آن ها رهائى دارد.

و اگر دیدى سوارانى را در آن بیابان دوردست ممنوع الورود بپرس از ایشان كه آیا از من كسى در آن جا هست.

آرى، شب را بروید تا این كه صبح كنید، اى آن كه به من مى نگرى چشم من آرزو و هواى دیدن تو را دارد.

ص: 83

نیست هیچ عضوى و هیچ مفصلى از اعضاء و مفاصل من الّا این كه در هواى تو تركیب و با محبّت تو آمیخته شده.

بعد از این كه من در محبّت و علاقه به تو وفادارم مرا به دور شدن از خود عذاب و شكنجه مى كنى.

پس حكم كن بر آن چه كه مى خواهى و آن چه را كه مى پسندى؛ زیرا كه دل من چیزى را نمى پسندد مگر آن چه را كه تو مى پسندى (1)

و از اشعار اوست در همین مقام پس از آن كه آن حضرت به سبب فقر و فاقه خود از ازدواج با او عذرخواهى كرد، و او در جواب اعتذار آن جناب گفت: كسى كه از جان خود از چون تو جانانى مضایقه نكند از مال مضایقه نمى كند، تمام هستى و دارائى من از آن شما است و در حكم شما، و من هرگز از چون تو جانانى مضایقه اى ندارم، و سوگند به كعبه و صفا بیرون از خواسته و رضایت تو لب نگشایم، و چنین گمانى از چون تو آرام جائى نمى برم كه این كنیزک را از خود دور و از فیض وصال خود مهجور فرمائى.

خدیجه این كلمات را با سوز دل بگفت، و قطرات اشک از دیده بر رخسار خود مى بارید، و با خاطر امیدوار به انشاء این اشعار آبدار پرداخت در حالتى كه مهر دل خود را بنزد محبّت آن بزرگوار مى باخت:

وَ اللَّهِ مَا هَبْ نسیم الشِّمَالِ * * * إِلاَّ تَذْكِرَةً لِیالی الوِصال

و لَا أضا مِنْ نَحْوَكُمْ بارق * * * إِلاَّ تَوَهَّمْتَ بطیف الخِیال

أحبابنا مَا خَطَرَتْ فُرْقَةٍ * * * مِنْكُمْ غَدَاةِ الْوَصْلِ منّی بِبال

جور اللیالی خصّنی بالجفا * * * مِنْكُمْ وَ مِنْ یؤمن جَوْرٍ اللَیالل

ص: 84

رَقُّوا وَ جَوِّدُوا وَ ارْحَمُوا وَ أُعْتِقُوا * * * لَا بُدَّ لی مِنْكُمْ عَلَى كُلِّ حَالٍ

یعنى: به ذات خدا سوگند كه نسیم شمالى نمى وزد مگر این كه یاد مى كنم شب هاى وصال را.

و برقى از طرف شما جستن نكرد مگر این كه من آن را در خواب مى دیدم.

اى دوستان ما ! جدائى از شما در فرداى وصل در دل من خطور نمى كند.

جور شب ها از جهت شما به جفا كردن مرا تخصیص داده، و كیست كه ایمن باشد از جور این شب ها.

رقّت و بخشش و رحم كنید و مرا آزاد كنید، چاره اى نیست براى من از وصلت با شما در هر حالى (1)

حاصل كلام آن كه بیان فضائل و مناقب و كمالات این بانوى معظّمه از عهده این مختصر بیرون است، در این جا به یک خبر نبوى اكتفا مى كنم كه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرموده:

إِنَّ خیر نِسَاءِ العالمین : مریم بِنْتُ عِمْرَانَ ، وَ آسیة بِنْتِ مُزَاحِمٍ ، وَ خدیجة بِنْتِ خویلد ، وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ (2)

یعنى: بهترین زنان جهانیان: مریم دختر عمران، و آسیه دختر مزاحم، و خدیجه دختر خویلد، و فاطمه دختر محمّد صلّى اللّه علیه و آله است.

علاقه مندانى كه بیشتر از این مى خواهند از حالات آن بانوى معظّمه اطّلاع حاصل كنند، رجوع كنند به كتب مبسوطه اهل فنّ حدیث و تاریخ، فعلا چیزى كه در این مختصر سزاوار تذكّر دادن است سه امر است كه آن را در ضمن سه

ص: 85

مطلب یادآورى مى كنم.

نمودند، و از او دورى كردند و گفتند: همانا اشراف و امراء قریش به خواستگارى تو قدم گذارده، و هیچ یک را به زوجيّت خود نپذیرفتى، و به محمّد، یتیم ابى طالب كه فقیر است و مالى ندارد سر فرود آوردى، و او را به شوهرى خود ستودى.

پس چگونه اهل فهم و دانش این معنى را قبول كنند كه خدیجه چگونه با عربى از تمیم تن در دهد، و از سادات قریش و اشراف آن ها ممانعت فرماید با اوصافى كه در فضائل و كمالات آن بى بى معظّمه گفته شده (1)

مناقشه در این برهان خارج از حيّز امكان نیست، به این كه گفته شود: چه مانعى دارد كه خدیجه علیها السّلام پیش از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله دو شوهر دیگرى دیده باشد، و پس از آن كه آن دو شوهر بدرود جهان گفته، اموال خدیجه از تركه آن دو شوهر زیاد شده، آن گاه سادات قریش او را خطبه كرده اند، و هیچ مانعى ندارد گفتن نه عقلا و نه عادتا خصوصا در صورتى كه حال ابا هاله یا عتیق واضح نشده باشد به این كه آن ها از عرب هاى پست بوده اند، شاید هر یک از آن ها از اشراف قوم خود بوده اند یعنى ابا هاله از شرفاء تمیمى و عتیق از شرفاء مخزومى بوده اند، و هر دو نفر صاحب قبیله و عشیره باشند، و تعبیر كردن از تمیمى به اعرابى سزاوار نیست گفتن آن.

و این چنین مطلبى به سر حدّ ثبوت نرسیده، كما این كه قبول نمودن خدیجه زوجيّت این دو نفر را قبل از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بوده، و هیچ منافاتى ندارد با مدّعاى كسى كه بگوید زمان تزویج با پیغمبر عذراء و بكر بوده، چه بسا با آن دو نفر ازدواج كرده باشد، و بواسطه عنن یا نحو آن نتوانسته باشند با او نزدیکى كنند،

ص: 87

نظیر زلیخا زوجه عزیز مصر كه در تحت او بود و نتوانست او را تصرّف كند بواسطه عنن، تا آن كه بعد از او حضرت یوسف او را به عقد خود درآورد در حالتى كه عذراء بوده.

بلى، اگر ثابت شود كه رقيّه و زینب دختران خدیجه بوده اند نه از خواهر او هاله، ثابت مى شود مطلوب كسى كه گفته خدیجه عذرا نبوده، و العلم عند اللّه، به هر حال نتیجه اى براى این نزاع حاصل نیست.

پنج سال بوده، چهل ساله بود كه با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله ازدواج كرد، و با پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله بیست و پنج سال، و بقولى بیست و چهار سال زندگانى كرد، و قول اول اشهر و ثانى اظهر است، و اللّه العالم بحقائق الامور.

ص: 89

چنان چه در كتاب كافى (1) و مناقب ابن شهر آشوب (2) و كشف الغمّه اربلى (3) و دروس شهید اول (4) و دلائل الامامه محمّد بن جریر طبرى (5) و جدول مصباح كفعمى (6) و روایتى از مصباحین (7) و جامع عباسى. و جمعى دیگر از مورّخین و نسّابه پنج سال بعد از بعثت گفته اند. (8)

و سيّد ابن طاووس در كتاب اقبال به سند خود از شیخ مفید رحمه اللّه از كتاب حدائق الریاض او در ذكر ماه جمادى الآخره فرموده:

یَومُ العِشرین مِنْهُ كَانَ مَوْلِدَ السَّيِّدَةُ الزَّهْرَاءُ علیها السَّلَامُ سَنَةً اثنتین مِنَ الْمَبْعَثِ ، وَ هُوَ یُومَ شَریف یتجدّد فیه سُرُورٍ المُؤمنین ، وَ یَسْتَحبّ صیامه ، وَ التَّطَوُّعِ فیه بِالخَیْرات ، وَ الصَّدَقَةُ عَلَى أَهْلِ الإِیمان (9)

یعنى: روز بیستم از جمادى الآخره روز ولادت سيّده زهراء علیها السّلام است در سال دوم بعثت، و آن روزى است شریف كه تازه مى شود در آن روز شادى مؤمنین، و مستحب است روزه گرفتن در آن روز، و خیرات كردن، و صدقه دادن بر اهل ایمان.

و خود سيّد در همان كتاب فرموده كه:

یوم وِلَادَةُ سيّدتنا الزَّهْرَاءِ الْبَتُولِ ابْنَةَ أَفْضَلُ الرَّسُولِ صَلَوَاتُ اللَّهِ علیه وَ آلِهِ ، وَ هُوَ یوم

ص: 91

عظیم الشَّأْنِ ، مِنْ أَعْظَمِ أَيَّامٍ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ الإیمان لِأُمُورِ :

مِنْهَا : أَنَّ نَسَبِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ انْقَطَعَ إِلَّا مِنْهَا .

وَ مِنْهَا : أَنَّ أَئِمَّةَ المسلمین وَ الدُّعَاةِ إِلَى رَبِّ العالمین مِنْ ذُرّیَتِها ، وَ صادر عَنْ مُقَدَّسُ وِلَادَتِهَا .

وَ مِنْهَا : أَنَّهَا أَفْضَلُ مِنْ كُلِّ امْرَأَةٍ كَانَتْ أَوْ تَكُونُ فی الْوُجُودِ ، وَ هَذَا فَضْلَ عظیم السُّعُودِ .

وَ مِنْهَا : أَنَّهَا الْمُزَوَّجَةِ فی السَّمَاءِ ، وَ الْمُخْتَصَّةِ بِالطَّهَارَةِ وَ الْمُبَاهَلَةِ ، وَ هی المختارة مِنْ سَائِرِ النِّسَاءِ .

وَ مِنْهَا : أَنَّهَا الْمُشَرَّفَةِ بِنُزُولِ الْمَائِدَةِ علیها مِنَ السَّمَاءِ ، وَ هَذَا مَقَامُ عظیم مِنْ مَقامات الأَنبیاء (1)

یعنى: روز ولادت سيّده ما زهراء بتول دختر افضل از هر رسول صلوات اللّه علیه و آله، روزى است كه شأن آن بزرگ و از بزرگ ترین روزهاى اهل اسلام و ایمان است بعلّت چند امر كه:

از جمله آن ها است: این كه نسب رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله قطع شد مگر از او.

و از جمله آن امور: این كه پیشوایان مسلمانان و دعوت كنندگان بسوى پروردگار جهانیان از ذرّیه اویند، و از ولادت پاک و پاکیزه او صادر شده اند.

و از جمله آن امور: این كه او افضل از تمام زن هائیست كه بوده اند یا خواهند بود در عالم هستى، و این فضلى است كه سعادت آن بزرگ است.

و از جمله آن امور: اینست كه ازدواج او در آسمان واقع شده، و به طهارت و مباهله مخصوص مى باشد، و اوست اختیار كرده شده از میان زن ها.

و از جمله آن امور: اینست كه او شرافت یافته است بفرود آمدن مائده براى او از آسمان، و این مقام بزرگى است از مقامات پیغمبران.

و بعضى از علماى عامّه چنین گفته و روایت كرده اند كه: ولادت آن سيّده جهانیان

ص: 92

پیش از بعثت بوده در هنگامى كه قریش خانه كعبه را بنا مى كردند.

و علّامه مجلسى اعلى اللّه مقامه از بعضى از كتب مخالفین مسندا روایت كرده كه چهل و یک سال از سنّ مبارک پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله گذشته بود كه فاطمه زهراء متولّد شد، یعنى یک سال بعد از بعثت.

و در روایتى از حافظ ابى منصور دیلمى، از ابى على حدّاد، از حافظ ابى نعیم در كتاب معرفة الصحابه روایت كرده كه گفته است: فاطمه كوچک ترین دخترهاى پیغمبر بوده، وقتى تولّد یافته كه قریش خانه كعبه را بنا مى كردند، و پیش از بعثت كنیه او امّ اسماء بوده.

و نیز بعضى از ایشان روایت كرده اند كه ولادت آن حضرت پنج سال پیش از بعثت بوده (1)

مؤلّف ناچیز گوید: اصحّ از همه این اقوال و روایات چنان چه قبلاً ذكر شد، ولادت آن وليّة اللّه سلام اللّه علیها در سال پنجم بعثت بوده، و قول به این كه پنج سال قبل از بعثت متولّد شده باشد، لازم مى كند گفته شود كه حضرت زهراء سلام اللّه علیها هنگام هجرت هجده سال داشته، و هنگام رحلت پیغمبر بیست و شش ساله بوده، و اگر دو سال بعد از بعثت هم گفته شود هنگام هجرت یازده ساله و هنگام رحلت پیغمبر بیست و یک ساله بوده؛ قول به پنج سال قبل از بعثت قطعا باطل است، و هكذا قول به یک سال بعد از بعثت هم مقرون به صحّت نیست.

و امّا مصادف بودن ولادت او با زمانى كه قریش خانه كعبه را بنا مى گذاردند بطلان آن از آفتاب روشن تر است؛ زیرا كه هنگام بناى خانه كعبه به هیچ وجه

ص: 93

سازشى با ولادت آن بى بى معظّمه ندارد، چه كه در آن وقت سنّ نازنین پیغمبر بنابر بعضى اخبار بیست و پنج ساله، و بنابر بعضى سى و پنج ساله بوده.

و از ظاهر عبارت علّامه حلّى اعلى اللّه مقامه در كتاب تذكره، چنان چه صاحب كتاب مصباح الحرمین (1) از آن نقل نموده، ده سال قبل از بعثت بوده، بر این تقدیر ایجاب مى كند زهراى مرضيّه هنگام رحلت پدر سى و سه ساله باشد، و هرگز چنین نبوده، و جاى تردید نیست كه قول به تولّد آن جناب پنج سال بعد از بعثت اصح و اتقن و اقوم و اشهر سائر اقوال است.

ترجمه حدیث

صاحب لمعه گوید كه: روایت شده كه چون نزدیک شد حمل خدیجه علیها السّلام جبرئیل نازل شد به امر خدا بر رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله، و آن حضرت را امر كرد كه ترک كند رفت و آمد با مردم را، و خلوت و گوشه گیرى اختیار كند، و به عبادت خداى سبحانه مشغول شود، و نخورد از طعام اهل دنیا و لو این كه یک لقمه باشد، و نیاشامد از آب هاى ایشان هر چند یک جرعه باشد، بلكه همه روز روزه دار باشد، و به رطب بهشتى یا انجیر آن یا سیب آن افطار كند، تا این كه نطفه از طعام بهشتى بسته شود.

بعد از این كه اصل آن نطفه در شبى كه آن حضرت به آسمان ها سیر داده شده بود وجود پیدا كرده بود، به سبب خوردن این طعام هاى پاکیزه بنابر آن چه در وجه تسمیه آن بى بى معظّمه به انسيّه حوراء قبلاً ذكر شد، و در شبى كه تمام كننده اربعین بود، نزدیکى كرد با خدیجه مادر مؤمنین پیش از نماز عشاء آخر، آن نطفه نوريّه در رحم او بسته شد، و پس از نه ماه كه از مدّت حمل او گذشت در تمام كننده روز بیستم جمادى الآخر تولّد یافت، و مدّت حمل و ولادت او در مكّه در خانه خدیجه بود، و آن خانه گرامى داشته شده معروفه است، و در همان خانه حوّاء و مریم و آسیه با گروهى از فرشتگان فرود آمدند.

در كتاب امالى صدوق رحمه اللّه از احمد بن محمّد خلیلى، از محمّد بن ابى بكر فقیه، از احمد بن محمّد نوفلى، از اسحاق بن یزید، از حمّاد بن عیسى، از زرعة بن محمّد، از مفضّل بن عمر روایت كرده:

قَالَ : قُلْتُ لأبی عَبْدِ اللَّهِ علیه السَّلَامُ : كیف كَانَ وِلَادَةً فَاطِمَةَ علیها السَّلَامُ ؟

قَالَ : نَعَمْ ، إِنَّ خدیجة لَمَّا تَزَوَّجَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ هجرتها نِسْوَةٍ مَكَّةَ ، فَكُنْ لَا یدخلن علیها ، وَ لَا یسلّمن علیها ، وَ لَا یتركن امْرَأَةً تَدْخُلُ علیها ، فاستوحشت خدیجة لِذَلِكَ ، وَ كَانَ

ص: 95

جزعها وَ غَمُّهَا حَذَراً علیه ، فَلَمَّا حُمِلَتْ بِفَاطِمَةَ كَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ تحدّثها مِنْ بَطْنِهَا وَ تصبرها ، وَ كَانَتْ تَكْتُمَ ذَلِكَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ ، فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ یوما ، فَسَمِعَ خدیجة تُحَدِّثْ فَاطِمَةَ ، فَقَالَ لَهَا : یا خدیجة ، مِنْ تحدّثین ؟ قَالَتْ : اَلْجَنِينِ اَلَّذِي فِي بَطْنِي يُحَدِّثُنِي وَ یُؤنسنی .

قَالَ : یا خدیجة ، هَذَا جبرئیل یخبرنی ( یبشّرنی ) أَنَّهَا أُنْثَى ، وَ أَنَّهَا النسلة الطَّاهِرَةِ المیمونة ، وَ أَنَّ اللَّهَ تبارک وَ تَعَالَى سیجعل نسلی مِنْهَا ، وَ سیجعل مِنْ نَسْلِهَا أَئِمَّةِ ، وَ یجعلهم خلفاءه (1) فی أَرْضِهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحیه .

فَلَمْ تَزَلْ خدیجة عَلَى ذَلِكَ ، إِلَى أَنْ حَضَرَتِ وِلَادَتِهَا ، فَوَجَّهْتُ إِلَى نِسَاءِ قریش وَ بنی هَاشِمٍ أَنَّ تعالین لتلین منّی مَا تلی النِّسَاءِ ، فَأَرسلن إلیها : أَنْتَ عصیتنا وَ لَمْ تقبلی قَوْلَنَا وَ تَزَوَّجَتْ مُحَمَّداً یتیم أبی طَالِبٍ فقیرا لَا مَالَ لَهُ ، فَلَسْنَا نجی ء وَ لَا نلی مِنْ أَمْرِكَ شِیئا .

فَاغْتَمَّتْ خَدِيجَةُ لِذَلِكَ فَبَيْنَا هِيَ كَذَلِكَ إِذْ دَخَلَ عَلَيْهَا أَرْبَعُ نِسْوَةٍ سُمرٍ طِوالٍ كَأَنَّهُنَّ مِنْ نِسَاءِ بَنِي هَاشِمٍ فَفَزِعَتْ مِنْهُنَّ لَمَّا رأتْهُن فَقَالَتْ إحداهنّ لا تَحْزَنِي يَا خَدِيجَةُ فَإِنَّا رُسُلُ رَبِّكِ إِلَيْكِ وَ نَحْنُ أخواتُكِ أَنَا سَارَةُ وَ هَذَا آسِيَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ وَ هِيَ رَفِيقَتُك فِي اَلْجَنَّةِ وَ هَذِهِ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ هَذِهِ صَفُورَاءُ بِنْتُ شُعَيْبٍ وَ هَذِهِ كُلْثُوم (2) أُخْتِ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ بَعَثَنَا اَللَّهُ إلَيْكِ لِنَلِيَ مِنْكِ مَا تَلِي النِّسَاءُ مِنَ اَلنِّسَاءِ فَجَلَسَتْ وَاحِدَةٌ عَنْ يَمِينِهَا وَ أُخْرَى عَنْ يَسَارِهَا وَ الثَّالِثَةُ بَيْنَ يَدَيْهَا و اَلرَّابِعَةُ مِنْ خَلْفِهَا فَوَضَعَتْ فَاطِمَةَ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً فَلَمَّا أَسْقَطَتْ إِلَى اَلْأَرْضِ أَشْرَقَ مِنْهَا اَلنُّورُ حَتَّى دَخَلَ بُيُوتَاتِ مَكَّةَ وَ لَمْ يَبْقَ فِي شَرْقِ اَلْأَرْضِ وَ لاَ غَرْبِهَا مَوْضِعٌ إِلاَّ أَشْرَقَ فِيهِ ذَلِكَ اَلنُّور

وَ دَخَلَ عَشَرَ مِنَ الْحُورِ العین كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ مَعَهَا طَسْتٍ مِنَ الْجَنَّةِ ، وَ إبریق مِنَ الْجَنَّةِ ، وَ فی الإبریق مَاءً مِنَ الْكَوْثَرَ ، فتناولتها الْمَرْأَةِ التی كَانَتْ بین یدیها ، فَغَسَلْتُهَا بِمَاءِ الْكَوْثَرَ ،

ص: 96

وَ أَخْرَجَتْ خرْقَتَيْنِ بَيْضَاوَتَيْنِ أَشَدَّ بَيَاضاً مِنَ اللَّبَنِ و أَطْيَبُ رِيحاً مِنَ اَلْمِسْكِ و الْعَنْبَرِ فَلَفَّتْهَا بِوَاحِدَةٍ وَ قَنَّعَتْهَا بِالثَّانِيَةِ ثُمَّ اسْتَنْطَقَتْهَا فَنَطَقَتْ فَاطِمَةُ بالشهادتين وَ قَالَتْ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ أَبِي رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَيِّدُ اَلْأَنْبِيَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِي سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ وَ وُلْدِي سادةُ الْأَسْباطِ ثُمَّ سَلَّمَتْ عَلَيْهِنَّ وَ سَمَّتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ بِاسْمِهَا وَ أقبلْن يَضْحَكْنَ إِلَيْهَا وَ تَبَاشَرَتِ الْحُورُ الْعِينُ وَ بَشَّرَ أَهْلُ اَلسَّمَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِوِلادَةِ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ وَحَدَثَ فِي اَلسَّمَاءِ نُورٌ زَاهِرٌ لَمْ تَرَهُ اَلْمَلاَئِكَةُ قَبْلَ ذَلِكَ

وَ قَالَتِ النسوة خُذِيهَا يَا خَدِيجَةُ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً زَكِيَّةً مَيْمُونَةً بُورِكَ فِيهَا وَ فِي نَسْلِهَا فَتَنَاوَلَتْهَا فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً وَ أَلْقَمَتْهَا ثدْيَهَا فَدَرَّ عَلَيْهَا فَكَانَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْهَا اَلسَّلاَمُ تَنْمِي فِي اَلْيَوْمِ كَمَا يَنْمِي الصَّبِيُّ فِي الشَّهْرِ وَ تَنْمِي فِي الشَّهْرِ كَمَا يَنْمِي الصَّبِيُّ فِي السَّنَةِ (1)

ترجمه حدیث

یعنى: مفضّل گفت: گفتم به ابى عبد اللّه علیه السّلام كه: چگونه بوده است ولادت فاطمه علیها السّلام؟

فرمود: آرى، چون خدیجه با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله ازدواج كرد، زن هاى مكّه از او دورى كردند، و بر او وارد نمى شدند، و بر او سلام نمى كردند، و نمى گذاردند كه زنى بر او وارد شود، پس وحشت كرد خدیجه بدین جهت، و جزع و غم او براى ترس از اذيّت قریش به پیغمبر بود، تا وقتى كه به فاطمه حامله شد، و او در شكم مادر براى مادر حدیث مى گفت و او را امر به صبر و شكیبائى مى فرمود، و خدیجه حدیث كردن او را از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله مخفى مى داشت. آن حضرت فرمود: اى خدیجه! با كى حدیث مى كنى؟

عرض كرد: با جنینى كه در شكم دارم با من حدیث مى كند و انیس من است.

فرمود: اى خدیجه! اینک جبرئیل حاضر است، و مرا بشارت مى دهد كه همانا او دخترى است پاکیزه و فرخنده، كه زود باشد خداى تعالى نسل مرا از او قرار دهد، و از

ص: 97

نسل او امام هائى بوجود آورد، و پس از انقضاى وحى از جانب او آن ها را خلیفه خود قرار دهد در روى زمین خود.

پس خدیجه همیشه با طفلى كه در شكم او بود انس داشت، تا هنگامى كه آثار ولادت او ظاهر شد، كس فرستاد بنزد زنان قریش و بنى هاشم كه بنزد من بیائید و با من هم راهى كنید در این وقت، هم چنانى كه زنان در حقّ یک دیگر هم راهى مى كنند در چنین وقتى، براى او جواب فرستادند كه چون تو نافرمانى ما كردى و گفته ما را نشنیدى و شوهر كردى به محمّد یتیم ابو طالب كه فقیر و بى مال است ما بنزد تو نمى آئیم.

پس خدیجه از جواب ایشان غمناک و اندوهگین شد، كه ناگاه چهار زن بلند قامت گندم گون شبیه زن هاى بنى هاشم بر او وارد شدند، خدیجه از ورود و دیدن ایشان ترسید، پس یکى از ایشان گفت: اى خدیجه محزون مباش ما فرستاده هاى پروردگار توایم بسوى تو، و ما خواهرهاى تو هستیم: من ساره هستم، و این آسیه دختر مزاحم، و این مریم دختر عمران، و این صفورا دختر شعیب، و این كلثوم خواهر موسى بن عمران است، خدا ما را بسوى تو فرستاده تا تو را یارى كنیم و امر تو را برگزار شویم.

پس یکى از آن ها بطرف راست خدیجه، و یکى بطرف چپ او، و دیگرى روبروى او، و دیگرى در پشت سر او نشستند، در آن حال فاطمه سلام اللّه علیها متولّد شد در حالتى كه پاک و پاکیزه بود، چون روى زمین افتاد چنان نورى از او تابش كرد كه در تمام خانه ها تابیدن گرفت، و نماند در مشرق و مغرب زمین جائى مگر این كه همه را روشن كرد و در آن جا تابید.

در آن حال ده نفر حور العین وارد شدند كه در دست هر یک از آن ها طشت و ابریق بهشتى بود، كه در آن ابریق ها آب كوثر بود، و به آن زنى دادند كه روبروى خدیجه نشسته بود، پس زهراء علیها السّلام را به آب كوثر شست شو داد، و دو جامه سفیدى بیرون آورد كه از شیر سفید تر، و از مشک و عنبر خوشبو تر بود، زهراء را به یکى از آن ها پیچید و دیگرى را

ص: 98

مقنعه او قرار داد، پس او را استنطاق نمود، بسخن درآمد و شهادت داد به رسالت پدر بزرگوار خود سيّد انبیاء و شوهر خود سيّد اوصیاء و فرزندان خود سادات سبطها.

پس بر هر یک از آن زن ها سلام كرد، و نام هر یک از آن ها را بر زبان جارى كرد، و زنان بر وى مى خندیدند و بشارت دادند، و حور العین نیز یک دیگر را بشارت دادند، و بعضى از اهل آسمان بعضى دیگر را به ولادت آن بى بى معظّمه مژده دادند، و در آسمان نورى ظاهر شد كه هرگز مانند آن را ندیده بودند پیش از آن، و زن ها به خدیجه گفتند: بگیر این مولود را اى خدیجه در حالتى كه پاک و پاکیزه و فرخنده و بركت داده شده است در او و در نسل او، پس خدیجه او را گرفت در حالتى كه خوشحال بود، و پستان در دهان او گذارد شیر جارى شد، و فاطمه نموّ مى كرد در هر روزى بقدر یک ماه كه بچّه هاى دیگر نموّ مى كنند، و در هر ماهى بقدر یک سال كه اطفال دیگر نموّ كنند.

چهارم: آن كه پیش از آن كه آن بى بى معظّمه از مادر متولّد شود جبرئیل به پدر بزرگوارش بشارت داده و خبردار نموده كه او نسل پاک و پاکیزه میمون است، و وجود مبارک پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله نیز به خدیجه بشارت و خبر داده.

پنجم: و نیز آن كه جبرئیل از جانب خدا به پدر بزرگوارش خبر داده كه نسل پیغمبر از این دختر قرار داده مى شود، و از غیر او نسلى براى پیغمبر نخواهد بود.

ششم: آن كه خداى تعالى امامت را در نسل این دختر قرار مى دهد، چنان چه یازده امام از نسل این بضعه زكيّه بوجود آمده.

هفتم: فرستادن چهار نفر زن هاى نامى را كه بهترین زنان این جهان هستند بنصّ خود پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله براى یارى مدد كارى خدیجه هنگام وضع حمل آن مكرّمه، از بهشت به زمین فرستاده كه به خدمتگذارى و قابله گرى او قیام نمایند، و آن چهار نفر زن: یکى ساره زوجه ابراهیم خلیل الرحمان، و دوم آسیه زن فرعون، و سوم مریم دختر عمران، و چهارم صفورا دختر شعیب پیغمبر، یا كلثوم خواهر موسى بن عمران بوده.

هشتم: آن كه فاطمه طاهره و مطهّره از مادر متولّد شده و آلوده به هیچ گونه كثافتى نبوده.

نهم: آن كه چون از مادر به زمین افتاده چنان نورى از او ساطع شده كه در تمام خانه هاى مكّه تابیده.

دهم: آن كه در مشرق و مغرب زمین جائى نمانده كه نور آن خاتون قیامت در آن جا نتابیده باشد.

یازدهم: آن كه در حالى كه از مادر تولّد یافت ده تن از حور العین بهشتى به زمین آمده و در آن جا حاضر شدند كه در دست هر یک از آن ها طشت و ابریقى بوده كه همه ابریق ها از آب كوثر پر بوده، و آن ها را به دست زنى كه در مقابل

ص: 100

خدیجه نشسته بوده دادند.

دوازدهم: آن كه پس از ولادت آن معظّمه براى مزید شرافت هر چند طاهره و مطهّره بود آن زن ها او را به آب كوثر شست شو و غسل دادند.

سیزدهم: آن كه لفّاف و مقنعه مخصوص از بهشت براى او آورده و بر او پیچیده و پوشانیدند.

چهاردهم: آن كه در ابتداء تولّد به معارف حقّه تكلّم كرد، و اول به یکتائى و یگانگى خدا شهادت داد، و پس از آن به رسالت پدر بزرگوارش اقرار نمود كه پدر بزرگوارش آقاى تمام پیغمبران است، و سپس شهادت به این كه شوهرش آقاى همه اوصیاء است، و فرزندانش آقایان همه سبط هاى پیغمبرانند، و این ها نیز دلیل عالمه بودن آن صدّیقه طاهره است به همه انبیاء و اوصیاء و سبط هاى ایشان.

پانزدهم: سخن گفتن آن بزرگوار با چهار زن نامبرده در همان حین تولّد.

شانزدهم: سلام كردن و تحيّت گفتن او به هر یک از آن چهار زن به تحيّت اسلام و نام هر یک را به زبان آوردن.

هفدهم: بشارت دادن حور العین یک دیگر را به ولادت آن حضرت.

هجدهم: بشارت دادن اهل آسمان ها بعضى از آن ها بر بعضى دیگر به ولادت آن سيّده دنیا و آخرت.

نوزدهم: ظاهر شدن نورى در آسمان هنگام ولادت آن حضرت كه ملائكه پیش از ولادتش ندیده بودند.

بیستم: نموّ و رشد كردن آن حضرت در هر روز به اندازه اى كه سایر بچّه هاى دیگر در هر ماهى نموّ و رشد مى كنند، و در هر ماهى به اندازه یک سال بچّه هاى دیگر.

مؤلّف گوید: مراد از نموّ و رشد كردن رشد و نموّ جسمى نیست، بلكه مراد رشد عقلى و روحى است.

ص: 101

فاطمه، و صدّیقه، و مبارکه، و طاهره، و زكيّه، و راضیه، و مرضيّه، و محدّثه، و زهراء.

و در خبر ابى جعفر قمّى چنانكه در مناقب ابن شهر آشوب نقل كرده هفت نام دیگر اضافه ذكر كرده: بتول، و حصان، و حرّه، و سيّده، و عذراء، و حوراء، و مریم كبرى (1)

و اگر مشتمل بر هیچ یک از این دو نباشد، و لیکن بعضى از حروف اصل در آن ملحوظ باشد، و در معنا چنان مناسبتى داشته باشد كه صلاحيّت رجوع معنى بسوى آن باشد، آن را مشتقّ كبیر یا اكبر گویند، مانند لفظ ثلم و ثلب، و قصم و فصم، و خضم و هضم، و حزّ و جزّ، و نبع و ینع، و نزح و نزف، و فطر و فطم، و مانند این ها.

در این جا محلّ كلام قسم اخیر است، و قسم اول و دوم از مقصد ما خارج است؛ زیرا كه لفظ « فطر » به معناى شقّ و ابتدأ و أنشأ و امثال این ها آمده است، و فطم به معناى فصل و قطع و منع آمده، و هر یک مستلزم دیگرى هستند.

پس مى گوئیم: اشتقاق فاطمه از فاطر اشتقاق كبیر یا اكبر است، و این اشاره است به این كه حضرت زهراء سلام اللّه علیها مظهر صفت فاطريّت حقّ جلّ و علا، و متأدّبه به آداب اللّه، و متخلّقه به اخلاق اللّه مى باشد.

و اگر به اعتبار معناى فاطر به خالق هم بگوئیم باز وجه مناسبتى بین مشتق و مشتقّ منه ظاهر و خالى از وجه نباشد، چه كه آن بضعه احمديّه و دوحه محمّديّه صلّى اللّه علیهما و آلهما در مقام اطاعت حضرت احديّت جلّت عظمته كار را بجائى رسانید كه مثل او مثل حدیده محماة و مثل اعلاى الهيّة گردید، و به مقام منیع « عَبدی أطعنی حَتَّى أَجْعَلَكَ مثلی إِذَا قُلْتَ لِشی ء كُنَّ فَیَکون » رسید؛ زیرا كه در مقام فناء فى اللّه و قیام به امر اللّه كار را بجائى رسانید كه با فقر و عنا داراى سلطنت و غنا و ولایت عظمى رسید كه: ﴿ مَنْ ذَا الَّذِی يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ﴾ (1) خداى تعالى اذن او را اذن خود خوانده، بنابر آن چه در بعضى از اخبار صادره از مصادر وحى و تنزیل رسید، كه در ضمن احادیث آتیه در این كتاب به محلّ خود تذكّر داده

ص: 104

خواهد شد.

و این مرتبه عظمى را آن عصمت كبرى حائز نشده مگر بواسطه از خود گذشتن و از خودى رستن، چنان چه فرموده اند: « الْعُبُودِيَّةِ جَوْهَرَةُ كُنْهِهَا الرُّبُوبِيَّةِ ، وَ مَا فَقَدْ فی الْعُبُودِيَّةِ أصیبت فی الرُّبُوبِيَّةِ ، وَ مَا خفی مِنَ الرُّبُوبِيَّةِ وَجَدَ فی الْعُبُودِيَّةُ » (1) بنده در چنین حالى سر تا پا مجلاى تام و تمام صفات جلال و جمال ربوبيّت مى شود، و آن چه كه در عبوديّت از انانيّت از دستش رفته بجاى آن صفت ربوبيّت را یافته، و هرچه در ربوبيّت از شؤون مختفى بوده بروز و ظهور آن در عبوديّت شده، و چون به این مقام رسید « كَانَ اللَّهُ سَمْعُهُ وَ بَصَرُهُ وَ یده وَ رِجْلُهُ ».

شعر:

ز بس بستم خیال تو *** تو گشتم پاى تا سر من

روغنى كو شد فداى گل بگل *** خواه روغ بوى كن خواهى تو گل

پس به سبب آن چه از آثار و افعال و اقوال كه شایسته ربوبيّت است از او صادر شود « 105 تطیعه مادّة الكائنات، و تتصرّف فیها كیف یشاء بما یشاء، كالحدیدة المحماة تفعل فعل النار ».

مى نشاید پرده مر تحقیق را *** قوّه مى بشكند ابریق را

معناى واحد استعمال شده؛ زیرا كه فاطمه مشتق از فطم است، و فطام طفل از شیر به معناى فصال است، چنان چه در آیه شریفه است كه خداى تعالى فرموده:

﴿ وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً ﴾ (1) و گفته شده: « فُطِمَتْ الْمُرْضِعَةِ الرَضیع » از باب ضرب یضرب یعنى « فصلته عنه » یعنى جدا كرد و یا بازداشت و منع كرد زن شیردهنده طفل شیرخوار را از شیر خوردن، و « فُطِمَ الرَّجُلُ عَنِ عَادَتُهُ إِذَا مَنَعَ عَنْها » یعنى منع كرده شد مرد از عادتى كه داشت، و « فُطِمَتْ الْحَبَلَ أی قَطَعته » یعنى بریدم ریسمان را، و « فطم » از باب نصر به معناى « قطع » و از باب ضرب هر دو استعمال شده.

و علّت اختلاف معانى براى این لفظ و اسم شریف در اخبارى كه روایت شده و بعدا در همین فصل ذكر مى شود شاید بر حسب حكمت ها و مصلحت ها یا به سبب اختلاف حالات شنوندگان در زمان ها و مكان هاى مختلفه بوده، و بازگشت معانى كه براى این اسم شده همه آن ها به فصل است، و یا متفرّع بر معناى آن است، و در حقیقت برگشت همه آن ها به یک معنى است.

و امّا احادیث راجع به وجوه این نام :

حدیثى است كه شیخ صدوق رحمه اللّه در كتاب معانى الأخبار و علل الشرایع به اسناد خود از حضرت صادق علیه السّلام روایت نموده، و گفته است آن حضرت فرمود:

أتدری أَيُّ شِی ء تَفْسیر فَاطِمَةَ ؟

قِلَّةُ : أَخْبِرنِی یا سِيّدِی ؟

ص: 106

قَالَ : فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ . (1)

یعنى: آیا مى دانى كه چه چیز است تفسیر فاطمه؟

عرض كردم: مرا خبر ده اى آقاى من.

فرمود: یعنى بریده شده از هر بدى.

إنّی سمّیت ابنتی فَاطِمَةَ ؛ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فطمها وَ فُطِمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّارِ . (1)

یعنى: من دخترم را فاطمه نام گذاردم براى این كه خداى عزّ و جل بازداشته است او را و بازداشته است كسى را كه دوست بدارد او را از آتش.

آن چه كه بیرون مى آورد از او و قرار مى دهد در فرزندان او، پس مى برد طمع ایشان را از آن چه طمع در آن كرده اند، یعنى خلافت و امامت را، لذا براى همین فاطمه فاطمه نامیده شد؛ زیرا كه او قطع كرد طمع آن ها را. و فطمت به معناى قطعت است یعنى برید.

عَيْنَي كُلِّ رَجُلٍ مُؤْمِنٌ أَوْ كافِرٌ فَيُؤمَرُ بِمُحِبٍ قَدْ كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ إِلَى النَّارِ فَتَقْرَأُ فَاطِمَةُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ محِبا فَتَقُولُ إِلَهِي وَ سَيِّدِي سَمَّيْتَنِي فاطِمَةَ وَ فَطَمْتَ بِي مَنْ تَوَلاّنِي وَ تَوَلَّى ذُرِّيَّتِي مِنَ اَلنَّارِ وَ وَعْدُكَ اَلْحَقُّ وَ أَنْتَ لاَ تُخْلِفُ المِيعادَ فَيَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقْتِ يَا فَاطِمَةُ إِنِّي سَمَّيْتُكِ فَاطِمَةَ وَ فَطَمتُ بِكِ مَن أَحَبَّكِ وَ تَوَلاَّكِ وَ أَحَبَّ ذُرِّيتكِ وَ تَوَلاَّهُمْ مِنَ اَلنَّارِ وَ وَعْدِي اَلْحَقُّ وَ أَنَا لاَ أُخْلِفُ اَلْمِيعَادَ إِنَّمَا أَمَرْتُ بِعَبْدِي إِلَى النَّارِ لِتَشفَعي فِيهِ فَأُشَفِّعَكِ وَ لَتُبَيِّنُنَّ مَلائِكَتِي وَ أَنْبِيائِي وَ رُسُلِي وَ أَهْلِ الْمَوْقِفِ مَوْقِفُكِ مِنِّي و مَكَانُكِ عِنْدِي فَمَنْ قَرَأْتِ بَيْنَ عَيْنَيْهِ مُؤْمِناً فَخُذِي بِيَدِهِ وَ أَدْخِلِيهِ اَلْجَنَّةَ.(1)

یعنى: شنیدم از ابى جعفر علیه السّلام كه مى فرمود: براى فاطمه توقّفى است بر در جهنّم، چون روز قیامت شود نوشته مى شود میان دو چشم هر مردى كه مؤمن است یا كافر، پس فرمان داده مى شود به دوستى كه گناهانش زیاد شده بسوى آتش بروند، پس مى خواند فاطمه میان دو چشم او را كه دوست دارنده است، آن گاه فاطمه مى گوید: خداى من و آقاى من! مرا فاطمه نامیدى، و جدا گردانیدى و منع كردى به سبب من كسى را كه دوست دارد مرا و دوست دارد ذرّیه مرا از آتش، و وعده تو ثابت و حقّ است، و تو خلف وعده نمى كنى.

پس خداى عزّ و جل مى فرماید: راست گفتى اى فاطمه، من تو را فاطمه نام گذاردم، و جدا كردم به سبب تو كسى را كه تو را دوست مى دارد و دوست مى دارد ذرّیه تو را از آتش، و وعده من ثابت و حقّ است و خلف وعده نمى كنم، غیر از این نیست كه من به این سبب امر كردم بنده خود را بسوى آتش تا تو در حقّ او شفاعت كنى، و من تو را شفیع قرار دهم، و ظاهر كنى براى فرشتگان من و پیغمبران من و فرستادگان من و اهل موقف موقف تو را از من و جایگاه تو را در نزد خودم، پس هر كه را در میان دو چشمش بخوانى كه مؤمن است بگیر دست او را و او را داخل بهشت كن.

ص: 111

و این مطلب را بنحو ابسط و اوفى إن شاء اللّه تعالى پس از این شرح خواهم داد.

و از این حدیث شریف نیز نكاتى استفاده مى شود از آن جمله:

حدیث استفاده مى شود دلالت دارد بر این كه آن بزرگوار از دیگران به سبب علم و دانش و بریده شده است از طمث.

علّامه مجلسى رحمه اللّه براى این حدیث شریف بیانى دارد در توجیه عبارت « فَطمتك بِالْعِلْمِ » چنان چه قبلاً گفته شد « أی أَرْضَعَتْكَ بِالْعِلْمِ حَتَّى استغنیت وَ فُطِمَتْ » یعنى شیر دادم تو را به علم تا این كه بى نیاز شدى و بازگرفته شدى.

و وجه دیگر گفته: « قَطَعَتْكَ عَنِ الْجَهْلَ بِالْعِلْمِ » یعنى بریدم تو را از جهل به سبب علم.

وجه دیگر: « جُعِلْتُ فطامك مِنَ اللَّبَنِ بِالْعِلْمِ كنایة عَنْ كَوْنِهَا فی بُدُوِّ فِطْرَتِهَا عَالِمَةً بِالعلوم الرَبّانیة » یعنى: گردانیده شد بازداشته شدن تو از شیر به سبب علم كنایه از این كه در ابتداء فطرت عالمه بوده است به علوم ربّانيّه.

پس از بیان این سه وجه فرموده چیزى را كه مضمونش این است: بنابر تقاریرى كه گفته شد فاعل به معناى مفعول است، دافق كه به معناى مدفوق است.

وجه دیگر: « فطمت » را به صیغه تفعیل احتمال داده، یعنى « جَعَلْتُكَ قَاطِعَةِ النَّاسِ مَنْ الجَهْلِ » یعنى قرار دادم تو را جداكننده مردمان از نادانى.

وجه دیگر: « فَطَمِها مِنَ الْجَهْلِ هی تُفْطَمَ النَّاسِ مِنْه » یعنى جدا ساخت او را از نادانى پس او هم جدا مى سازد مردم را از آن.

و پس از بیان این دو وجه فرموده: و مشکل اجراء این دو وجه در قول او كه فرموده « فَطَمتِكَ مِنَ الطَّمْثِ » مگر به تكلّف، به این كه طمث را كنایه از اخلاق و افعال ذمیمه قرار دهند، یا گفته شود: « لِمَا فطمتك مِنَ الْأَدْنَاسِ الرُّوحَانِيَّةِ وَ الجِسْمانية إِنَّكَ تُفْطَمَ النَّاسُ عَنِ الْأَدْنَاسِ المَعْنَوية » یعنى براى این كه جدا ساختم تو را از چرك ها و كثافات روحانى و جسمانى، پس تو هم جدا مى سازى مردمان

ص: 115

را از چرک ها و كثافت هاى معنويّه (1) پایان كلام علّامه رحمه اللّه.

كه ملازم است با راستگوئى و تصدیق كرده جمیع پیغمبران را و آن چه كه از جانب خدا آورده اند.

و در حدیث وارد شده است كه « فَاطِمَةَ علیها السَّلَامُ صدّیقة لَمْ یکن یغسّلها إِلَّا الصدیق » (1) و مراد از صدّیق در این حدیث و احادیث بسیار دیگرى كه وارد شده حضرت امیر المؤمنین على علیه السّلام است، و آن حضرت صدّیق اعظم نامیده شده.

و در تفسیر آیه مبارکه ﴿ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ ﴾ (2) در مجمع البحرین از حضرت باقر علیه السّلام روایت كرده كه فرمود: « یعنی كونوا مع آل محمّد صلّى اللّه علیه و آله » (3) .

و از حضرت رضا علیه السّلام روایت كرده كه فرمود: صادقین، ائمّه علیهم السّلام اند. (4)

پس بدون تردید صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها هم از صادقین است، و ایشان كسانى هستند كه در دین خدا در گفتار و كردار به تمام معنى ثابت و صادق اند.

صدق نقطه مقابل كذب است، و صدّیق مبالغه در راستگوئى است.

در تفسیر آیه مبارکه ﴿ بُورِكَ مَنْ فِی النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَها ﴾ (1) چنین گفته شده كه مراد از « مِنْ فِی النَّارِ » إبراهیم خلیل اللّه علیه السّلام است، 118 چنین گفته شده كه مراد از « من فِی النَّار » إبراهیم خلیل اللّه علیه السّلام است، و چنین معنى شده كه « من فِی النَّار» یعنى « فِی مَكَانَ الْنَّار » و مراد از « وَ مِنْ حَولِهَا » یعنى « وَ مِنْ حَوْلَ مَكَانَهَا » كه مراد بقعه مبارکه است.

و مراد از بركت حدوث امر دینى است كه به وسیله انبیاء در آن مكان و اطراف آن ظاهر شده، هم چنین بروز و ظهور تماميّت دین خدا به بركت وجود مبارک صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها بعد از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله ظاهر شده، و تا قیام قیامت به منتهى مرتبه كمال ظاهر خواهد شد بوسیله اولاد طيّبین و طاهرین او كه حجج بالغه احديّت، و امناء وحى خدا، و معادن علم او، و مظاهر صفات جلال و جمال اویند، و همه این بركات در اثر وجود باهر الجود آن بى بى معظّمه سلام اللّه علیها مى باشد.

مَا یوجِب قَتَلَهَا » یعنى پاک و پاکیزه اى كه جنایتى نكرده كه كشتن او واجب باشد.

و زكيّه به معناى پاکیزه از محبّت دنیا و شرک و كلّیه اخلاق ذمیمه و شرّ شكم و بدگوئى و حبّ جاه و تكبّر و عجب آمده است، و حضرت زهراء سلام اللّه علیها به تمام معنى منزّه از همه آن ها مى باشد.

ترجمه حدیث

یعنى: گفتم به ابى عبد اللّه علیه السّلام كه: چرا زهراء زهراء نامیده شد؟

فرمود: براى آن كه روزى سه مرتبه براى امیر مؤمنان علیه السّلام نور او تابش مى كرد:

وقت نماز صبح نور روى او مى درخشید در حالى كه مردمان در فراش خود بودند، سفیدى آن نور در حجره هاى ایشان مى تابید در مدینه، بنحوى كه دیوارهاى ایشان سفید مى شد، و ایشان از آن تعجّب مى كردند، پس بنزد پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله مى آمدند و سؤال مى كردند از آن حضرت از آن چه كه دیده بودند، پس آن حضرت ایشان را مى فرستاد در خانه فاطمه، چون مى آمدند در منزل آن حضرت مى دیدند او را كه در محراب خود نشسته نماز مى گزارد در حالتى كه آن نور از محراب و روى آن بانو بالا مى رود، آن گاه مى دانستند كه آن نورى كه دیده اند از نور فاطمه علیها السّلام بوده.

و چون نیمه روز مى شد و آن بى بى معظّمه مهيّاى براى نماز مى شد نور زردى از روى او مى درخشید كه زردى آن در حجره هاى مردمان مى تابید، بنحوى كه لباس ها و رنگ هاى ایشان زرد مى شد، مى آمدند خدمت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و مى پرسیدند از آن چه كه دیده اند، آن حضرت ایشان را مى فرستاد در منزل فاطمه صلوات اللّه علیها مى دیدند آن بانوى معظّمه در محراب خود ایستاده و نور روى او مى درخشد، صلوات خدا بر او و بر پدر او و شوهر او و فرزندان او باد.

و چون آخر روز مى شد و آفتاب غروب مى كرد نور سرخى از روى او تابان مى شد از روى شادى و سپاس گزارى براى خداى عزّ و جل كه سرخى نور روى او در حجره هاى آن مردمان مى تابید و دیوارهاى ایشان سرخ مى شد، بنحوى كه تعجّب مى كردند و مى آمدند خدمت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و مى پرسیدند از آن حضرت و آن بزرگوار ایشان را مى فرستاد در خانه فاطمه مى دیدند كه آن مكرّمه نشسته است و تسبیح و تمجید مى كند خدا را در حالتى كه نور روى او مى درخشد به سرخى، پس مى دانستند كه آن چه را كه دیده اند از نور

ص: 123

روى فاطمه است، و همیشه این نور در روى آن معظّمه بود تا وقتى كه حسین علیه السّلام متولّد شد در او انتقال پیدا كرد، و آن در روهاى ما امامان كه از اهل بیت مى باشیم هست تا روز قیامت.

نور امام هائى را كه به امر من قیام كنند و راهنمائى كنند خلق مرا، و آن ها را جانشین هاى خود قرار مى دهم در روى زمین خود پس از انقضاء وحى خود، یعنى پس از پیچیده شدن مدّت نبوّت.

مانند این حدیث را علّامه مجلسى رحمه اللّه در بحار از مصباح الأنوار نقل كرده (1)

یعنى: پرسیدم از صاحب عسكر، یعنى امام حسن عسكرى علیه السّلام، كه چرا فاطمه زهراء نامیده شد؟ فرمود براى این كه روى زهراء براى امیر المؤمنین علیه السّلام در اول روز مانند آفتاب تابان مى درخشید، و در هنگام زوال مانند ماه تابان نوردهنده، و در هنگام غروب آفتاب مانند ستاره درخشان مى درخشید.

باقى مانده باشد، و یا زنى است كه ترک دنیا كرده باشد، و فاطمه زهراء سلام اللّه علیها بتول نامیده شده براى این كه دل از دنیا و اهل دنیا بریده و حالت انقطاع الى اللّه را داشته، و یا از زنان زمان خود و زنان امّت بریده و جدا ساخته از جهت حسب و دین، و یا از حیض و نفاس و استحاضه و انواع كثافات متداوله در میان سایر زن ها پاک و پاکیزه و بركنار بوده، و همیشه بحال بكارت باقى بوده كه بدین جهت حضرتش عذراء نیز نامیده شده، یا بواسطه فضل و علم و متّصفه بودن به جمیع كمالات صوريّه و معنويّه و ظاهريّه و باطنيّه و داشتن مقام ولایت كلّیه اى مانند پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدار خود از سایر زنان جهانیان ممتاز و جدا بوده. روحی وَ أَرْوَاحَ العالمین لَكَ الْفِدَاءَ یا فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ..

بهر زائیدن همتاى تو اى درّ یتیم *** تا صف حشر بود مادر ايّام عقیم

همه انبیا در پناه تواند *** مقیم در بارگاه تواند

تو خورشیدى و آن همه اخترند *** تو سلطانى و آن همه لشكرند

ملایک همه تحت فرمان تو *** خلایق همه غرق احسان تو

به تو جلوه ها كرده ذات خدا *** بود از تو پیدا صفات خدا

ابى محمّد مثلاً، و در زنان مانند امّ لیلى، و بعضى هم لفظ مصدّر به ابن و بنت را نیز كنیه گفته اند، و برخى دیگر مصدّر به اخ و اخت را نیز كنیه دانسته اند، و اكثر در تعظیم شخص استعمال مى كنند، و بعضى در تحقیر هم استعمال كرده اند.

و حق این است كه استعمال آن بر سه وجه است:

اول: براى تعظیم و مدح.

دوم: براى تحقیر و ذمّ.

سوم: بعنوان اسم.

چون این معنى دانسته شد نیز بدان بنا بر قول اول كه مشهورتر است براى حضرت زهراء سلام اللّه علیها كنیه هائى در احادیث و اخبار خاصّه و عامّه روایت شده: اول: امّ الحسن، دوم: امّ الحسین، سوم: امّ الحسنین، چهارم: امّ السبطین، پنجم: امّ الائمّه، ششم: امّ الخیرة، هفتم: امّ المحسن، هشتم: امّ ابیها.

اكنون تذكّر داده مى شود كه وجه تناسب هر یک از كنیه هاى نام برده و تكنیه آن بى بى معظّمه سلام اللّه علیها به هر یک از آن ها واضح و روشن است، مگر هشتمین از آن ها كه امّ ابیها باشد، لذا سزاوار چنان دیدم كه در تشریح وجه تكنیه آن حضرت به این كنیه بسطى داده شود.

چهارم: پوست نازک جمع كننده دماغ را امّ الرأس و امّ الدماغ گویند.

پنجم: وسط زمین و مكّه معظّمه را امّ القرى گویند براى این كه زمین از زیر آن گسترده شده.

ششم: بر مقصد و مقصود نیز اطلاق شده، چنان چه یکى از وجوه امّ القرى این است؛ لِأَنَّهَا قِبْلَةً النَّاسِ یأمّونها .

هفتم: جهت تقویت و تربیت شى ء را گویند، و این در اصطلاح اهل حكمت است.

هشتم: بر شى ء عظیم الشأن اطلاق مى شود، و متفرّع بر آن است یکى از وجوه أُمُّ الْقُرَى ؛ لِأَنَّهَا أَعْظَمُ شَأْنٍ مِنَ الْقُرَى .

نهم: هر آیه محكمه اى از آیات شرایع و احكام را امّ گویند.

دهم: بر رئیس قوم نیز اطلاق امّ شده، چنان چه خادم قوم را نیز امّ گفته اند.

بعضى از معانى و اطلاقات دیگرى براى معانى امّ ذكر شده كه ذكر آن در این مقام متناسب نیست، لذا از آن صرف نظر شد. و امّا از آن چه كه در معناى آن شرح داده شده وجوهى براى تكنیه عصمت كبرى سلام اللّه علیها به امّ ابیها احتمال داده مى شود بر وجه استحسان نه حكومت و تسجیل، و اللّه و رسوله و أوصیاء الرسول أعلم.

عجم از وضیع و شریف شایع است، كه مجازا از فرزند خود تعبیر به مادر یا پدر كنند.

و مؤيّد مطلب است بر آن چه كه گفته شد كلام صاحب كشف الغمّه در فضل شفیعه است كه در آن كتاب گفته است كه: « إِنْ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ كَانَ یحبّها وَ یکنّیها بامّ أبیها » (1) و الحق اشکالى در این توجیه نیست، بلكه وجهى است وجیه و خالى از هرگونه تكلّف و تعسّف.

فَاطِمَةَ وَ نُورُ اِبْنَتِي مِنْ نُورِ اَللَّهِ وَ اِبْنَتِي فَاطِمَةُ أَفْضَلُ مِنَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ الحديث (1)

یعنى: پس از آن شكافت نور دختر من فاطمه را و آفرید از آن آسمان ها و زمین را، پس آسمان و زمین از نور دختر من فاطمه است، و نور دختر من فاطمه از نور خداست، و دختر من فاطمه افضل از آسمان ها و زمین است.

از این جمله از خبر بطور صریح چنین مستفاد مى شود كه خلقت آسمان ها و زمین از نور زهراء سلام اللّه علیها است، یعنى اگر نور فاطمه نبود آسمان و زمینى نبود، بنابراین آسمان ها و زمین مولود نور زهراست.

پس مى گوئیم: آن چه از زمین بوجود آمده و مى آید از جماد و نبات و حیوان و انسان، همه موالید زمین، و زمین مولود نور زهرا است، پس نتیجه چنین مى گیریم كه همه موالید از زمین مولودهاى نور آن حضرت مى باشند، حتّى ابدان همه پیغمبران، كه از جمله آن ها است بدن عنصرى پدر بزرگوارش حضرت خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله، فلذا از این راه اگر گفته شود كه آن بى بى معظّمه مادر پدر خود مى باشد هیچ مانعى ندارد.

و أَغْصَانِهَا وَ أَوْرَاقُهَا شیعتها . (1)

یعنى: شجره طيّبه رسول خداست كه اصل آن است، و على علیه السّلام فرع آن، و فاطمه عنصر آن، و ائمّه علیهم السّلام شاخه ها و میوه آن، و شیعیان برگ هاى آنند.

و قریب به همین مضمون در كتاب بصائر الدرجات و بحار الأنوار و بعض دیگر از كتب معتبره نیز روایت شده با قید سلسله سند.

جاى تردید نیست كه رشد و ترقّى و مثمر شدن به عنصر آن است، و از این راه است كه لفظ امّ به معناى عنصر استعمال شده، و امّهات اربعه به معناى عناصر اربعه استعمال آن شایع است.

مى باشد، سراج منیر رسالت و مصباح وجود مقدّس عقل كل و خاتم رسل صلّى اللّه علیه و آله به طریق اولى مردنگى و مشکاة عصمتى لازم دارد، لذا بدین اعتبار مى توان گفت كه وجود مبارک صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها مشکاة و مسرّجه فارده نبويّه، و زجاجه مصباح خاتميّت، و امّ الدماغ هیکل ما سوى اللّه در تمام نشآت و ادوار و اكوار و اطوار بوده و مى باشد.

و مؤيّد این كه آن بانوى معظّمه مشکاه مصباح رسالت است، خبرى است شریف و اثرى است لطیف كه در تفسیر على بن ابراهیم قمّى رحمه اللّه با قید سلسله سند از سهل همدانى روایت كرده كه گفت:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السَّلَامُ یقول فی قَوْلِ اللَّهِ ﴿ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ ﴾ (1) هی فاطمة. (2) ( الحدیث )

یعنى: شنیدم از ابى عبد اللّه علیه السّلام كه در تفسیر فرموده خدا «خدا روشن كننده آسمان ها و زمین است، مثل نور او مانند مشکاه ( چراغ دان ) است » و مراد از مشکاه فاطمه است.

و نیز اخبار در این كه مشکاه فاطمه است بسیار است، چنان چه به محلّ خود در این كتاب ذكر مى شود ان شاء اللّه تعالى. پس بنابراین اطلاق معناى امّ ابیها بى مناسبت نخواهد بود.

وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ﴾ (1) و در قدسيّه مبارکه كسائيّه كه فرموده: « فَاطِمَةَ وَ أَبُوهَا وَ بَعْلِهَا وَ بنوها » و از القاب او است « وَاسِطَةٍ قِلَادَةُ الوُجود » (2) چنان چه در كتاب كشف الغمّه نقل نموده، مراد از قلاده وجود، وجود مبارک حضرت خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله است، و زینت قلاده به آن چیزى است كه در وسط آن قرار داده شده، و طبق فرموده آن حضرت « فَاطِمَةَ رَوحِی الَّتِی بَیْن جَنْبِي » و روح واسطه بین نفس نفیس آن حضرت و جسد نازنین او كه نور مجسّد است مى باشد، به این اعتبار اطلاق امّ ابیها بر وجود مبارک آن بى بى معظّمه بى مناسبت نیست.

مظهر و منشأ شى ءاى یا محلّ تفاصیل امور بودن فى الجمله و لو بالنسبه باشد، پس مى گوئیم كه صدّیقه طاهره صلوات اللّه علیها نسبت حقیقيّه ذاتيّه با پدر بزرگوار خود داشته، بنحوى كه این نسبت براى احدى اتّفاق نیفتاده در میان همه خلق؛ زیرا كه این بى بى معظّمه دختر و بضعه و جزء و لطیفه سرّ او و روح میان دو پهلوى او بوده، و جمیع آثار نبوّت و ولایت از او ظاهر شده، و اگر نبود آن آثار ظاهر نمى شد، و چون همه آثار از او ظاهر شد بسبب اولاد او صلوات اللّه علیهم، بتدریج تحمّل اثقال پدر بزرگوار خود را كه آثار نبوّت و ولایت است نمود، هم چنانى كه مادر متحمّل اثقال فرزند و مربّى او مى شود و تحمّل زحمات او را مى كند كه اگر مادر نبود فرزند بوجود نمى آمد، لذا به امّ ابیها كنیت داده.

بفاطمه. (1)

و اگر فاطمه علیها السّلام نزد خدا داراى فضل عظیم نبود پدر بزرگوارش با او این طور معامله نمى فرمود. پس به این اعتبار نیز اطلاق امّ ابیها بر حضرتش سزاوار و وجهى است وجیه.

نظم درآورده ام، و پاره اى را نثرا خاطرنشان مى نمایم.

أَلْقاب بِنْتِ الْمُصْطَفَى كثیره * * * نَظَمْتُ مِنْهَا نُبْذَةٍ یسیره

نَفْسِی فِداها وَ فِدا أَبِیها * * * وَ بَعْلِهَا الوَلی مَعَ بَنِیها

سيّدة إِنْسِيَّةُ حَوْرَاءَ * * * نُورِيَّةَ حانیة عَذراء

كَریمَة رَحیمَة شَهیده * * * عَفیفة قَانِعَةً رَشیده

شَریفَةُ حَبیبةُ مُحْتَرَمِه * * * صَابِرَةً سَلیمَةُ مُكرَّمِه

صَفِيَّةَ عَالِمَةً علیمه * * * مَعْصُومَةُ مغضوبة مَظْلُومِه

میمونة منصورة محتشمه * * * جَمیلة جَلیلة مُعَظَّمه

حامِلة الْبَلْوَى بغیر شَكْوَى * * * حلیفة الْعِبَادَةِ وَ التَقَوى

حبیبة اللَّهِ وَ بِنْتِ الصفوه * * * رُكْنِ الْهُدَى وَ آیة النَبُوه

شفیعة الْعُصَاةَ أَمْ الخَیره * * * تُفَّاحَةُ الْجَنَّةِ وَ المُطهره

سيدة النِّسَاءِ بِنْتِ الْمُصْطَفَى * * * صَفْوَةَ رَبِّها وَ مَوْطِنِ الْهُدَى

قُرَّةَ عین الْمُصْطَفَى وَ بِضعته * * * مُهْجَةٍ قَلْبِهِ كَذَا بقيّته

حَكیمة فَهِیمَة عَقیلَه * * * مَحْزُونَةُ مَكْرُوبة عَلیله

عابِدة زَاهدة قُوَّامِهِ * * * باكیة صَابِرَةً صوّامه

عَطُوفَة رَؤُوفة حَنّانه * * * الْبَرَّةُ الشفیقة الأنانه

والدة السبطین دَوْحَةُ النَبی * * * نُورُ سماويّ وَ زَوْجَةُ الوَصی

بدر تَمَامَ غُرَّةُ غَرَّاءُ * * * رُوحَ أَبیه دُرَّةٍ بَیْضاء

وَاسِطَةٍ قِلَادَةُ الْوُجُودِ * * * دّة بَحْرِ الشَّرَفِ وَ الجُود

وَلية اللَّهِ وَ سِرُّ اللَّهَ * * * امینة الوحی وَ عین الله

مَكینة فی عَالِمُ السَّمَاءِ * * * جَمَالُ الْآبَاءِ شَرَفُ الأبناء

دَرة بَحْرِ الْعِلْمِ وَ الْكَمَالِ * * * جَوْهَرَةُ الْعِزَّةِ وَ الجَلال

ص: 138

قُطْبُ رَحًى الْمَفَاخِرِ السنيه * * * مَجْمُوعَةُ الْمَآثِرِ العَلَيه

مِشْكَاةِ نُورِ اللَّهِ وَ الزُجاجه * * * كَعْبَةُ الْآمَالِ لِأَهْلِ الحاجَهُ

لیلة قَدْرِ لَیْلَة مُبارَکه * * * ابْنَةُ مِنْ صِلَةِ بِهِ المَلائكه

قرار قَلْبِ أُمَّهَا المعظمه * * * عالیة الْمُحِلِّ سِرْ العَظمه

مَكْسُورَة الضِّلْعِ رَضیض الصَّدْرِ * * * مَغْصُوبَةِ الْحَقِّ خَفِيَ الْقَبْرِ

الشَّهِيدَةُ السَّيِّدَةُ الرَّشِيدَةُ شَقِيقَةُ مَرْيَمَ وَ ابْنَةُ محَمَّدٍ الأكرمِ الْمَفْطُومَةُ مِنْ كُلِّ شَرٍ الْمَعْلُومَةُ بِكُلِّ خَيْرٍ الْمَنْعُوتَةُ فِي الإِنجيلِ الْمَوْصُوفَةُ بِالْبِرِّ وَ التَّبْجيلِ دُرَّةُ صَاحِبِ الْوَحْيِ وَ التَّنْزِيلِ جَدُّهَا اَلْخَلِيلُ وَ مَادِحُهَا الْجَلِيلُ وَ خَاطِبُهَا المرتَضى بِأَمْرِ اَلْمَوْلَى جَبْرَئِيلَ وَ أَوْلاَدِهَا اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ وَ المحسن اَلسِّقْطُ وَ زَيْنَبُ وَ اَمُّ كُلْثُوم (1)

و در كتاب كشف الغمّه، اربلى بعضى از القاب آن جناب را چنین نگاشته است:

هِيَ سَلِيلَةُ اَلنُّبُوَّةِ وَ رَضِيعَة درِّ الْكَرْمِ وَ الابْوَةِ وَ دُرَّةُ صَدْفِ اَلْفَخَّارِ وَ غُرَّةِ شَمْسِ اَلنَّهَارِ وَ ذبالة مِشْكاةَ الْأَنْوارِ وَ صَفْوَةَ الشَّرَفِ وَ الْجُودِ وَ وَاسِطَةٌ قِلاَدَةَ اَلْوُجُودِ نقطة دَائِرَةُ اَلْمَفَاخِرِ قَمَرٌ هَالَة الْماثِرُ الزُّهَرَةُ اَلزَّهْرَاءِ وَ الْغِرَّةِ الْغَرَّاءِ العالِية الْمُحلِّ اَلْحَالَةِ فِي رُتُبِ الْعُلَى اَلسَّامِيَةِ اَلْمَكَانَةُ الْمَكِينَةُ فِي عَالَمِ اَلسَّمَاءِ الْمُضِيئَةِ النُّورِ الْمُنِيرَةِ الْبَيْضَاءِ اَلْمُسْتَغْنِيَةِ بِاسْمِهَا عَنْ حَدِّهَا وَ رَسْمِهَا قُرَّةُ عَيْنِ أَبِيهَا وَ قَرَارِ قَلْبِ اُمِّهَا اَلْحَالِيَةِ بِجَوَاهِرَ عَلاَهَا اَلْعَاطِلَةُ مِنْ زخرف دُنْيَاهَا أَمَةُ اَللَّهِ وَ سَيِّدَةُ اَلنِّسَاءِ جَمَّالُ اَلْآبَاءِ شَرَفُ اَلْأَبْنَاءِ يَفْخَرُ آدَمُ بِمَكَانِهَا وَ يَبُوحُ نُوحٌ بِشِدَّةِ شَأْنِهَا وَ يَسْمُو إِبْرَاهِيمُ بِكَوْنِهَا مِنْ نَسْلِهِ وَ يُنْجِحُ إِسْمَاعِيلَ عَلَى إِخْوَانِهِ إِذْ هِيَ فَرْعٌ أَصْلِهِ وَ كَانَتْ رَيْحَانَةُ مُحَمَّدٍ مِنْ بَيْنِ أَهْلِهِ فَمَا يُجَارِيهَا فِي مَفْخَرٍ إِلاَّ مُغْلِبٌ وَ لاَ يُبَارِيهَا فِي مَجْدٍ إِلاَّ مُؤَنَّب وَ لاَ يَجْحَدُ حَقَّهَا إِلاَّ مَأْفُونٌ وَ لاَ يَصْرِفُ عَنْهَا وَجْهُ إِخْلاَصِهِ إِلاَّ مَغْبُون (2)

كِتاب شاذانَ بْنِ جَبْرَئِيلَ رَحِمَهُ اَللَّه إِنَّهُ رُوِيَ أَنَّ اَلْإِمَام عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ هُوَ و زَوْجَتُهُ فَاطِمَةُ عَلَيْهَا اَلسَّلاَمُ يَأْكُلاَنِ تَمْراً فِي اَلصَّحْرَاءِ إِذْ تَدَاعَبَا بَيْنَهُمَا بِالْكَلاَمِ فَقَالَ لَهَا عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا فَاطِمَةُ إِنَّ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يُحِبُّنِي أَكْثَرَ مِنْك

فَقَالَتْ وَا عَجَبَاهْ يُحِبُّكَ أَكْثَرُ مِنِّي وَ أَنَا ثَمَرَةُ فُؤَادِهِ وَ عُضْوٌ مِنْ أَعْضَائِهِ وَ غُصْنٌ مِنْ أَعْصَانِهِ وَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ غَيْرِي

فَقَالَ لَهَا عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا فَاطِمَةُ إِنْ لَمْ تَصْدِّقِينِي فَامْضِي بِنَا إِلَى أَبِيكِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ

قَالَ فَمَضَيَا إِلَى حضرتهِ فَتَقَدَّمَتْ فَاطِمَةُ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اَللَّهِ أَيُّنَا أَحَبُّ إِلَيْكَ أَنَا أَمْ عَلِي

قَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : أَنْتَ أَحَبَّ وَ علی أَعَزُّ عَلَيَّ مِنْكَ .

فَعِنْدَهَا قَالَ الْإِمَامُ علی بْنِ أبی طَالِبٍ علیه السَّلَامُ : أَلَمَ أَقُلْ لَكَ إنّی وَلَدُ ذَاتَ التُّقَى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ خدیجة الْكُبْرى .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا ابْنُ الصَّفَا .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا فَخَرَّ الْوَرَى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا ابْنَةُ مِنْ دنى فَتَدَلَّى وَ كَانَ مِنْ رَبِّهِ قابَ قوسین أَوْ أَدْنى .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا وَلَدُ الْمُحْصَناتُ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا بِنْتِ الصَّالِحاتِ وَ الْمُؤْمِنَاتِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا خادِمی جِبرئیل .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا خاطبنی فی السَّمَاءِ راحیل ، وَ خَدَمْتَنی الْمَلَائِكَةُ جیلا بَعْدَ جیل .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَلَدَتْ فی الْمُحِلِّ البعید الْمُرْتَقَى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا زَوْجَةُ فی الرفیع الْأَعْلَى وَ كَانَ مِلاكی فی السَّمَاءِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا حَامِلُ اللِّوَاءِ

ص: 141

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ مِنْ عَرَجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا صَالِحٍ المؤمنین .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ خَاتَمِ النبيین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا الضَّارِبُ عَلَى التأویل .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا جُنَّةُ (1) التأویل .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا شَجَرَةٍ التی تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سیناء .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا الشَّجَرَةِ التی تأتی أُكُلَها كُلَّ حین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا مُكَلَّمُ الثَعْبان .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا ابْنَةُ النَبی الكَریم .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا النَّبَأُ العَظیم .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا ابْنَةُ الصَّادِقِ الأَمین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا حَبْلُ اللَّهِ المَتین .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ خیر الْخَلْقِ أَجْمَعِین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا لیث الْحُرُوبِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا بِنْتِ مِنْ یغفر اللَّهُ بِهِ الذُّنُوبِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا الْمُتَصَدَّقُ بِالْخَاتَمِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ سَيِّدُ الْعَالِمُ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا سَيِّدُ بنی هَاشِمٍ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتُ مُحَمَّدِ الْمُصْطَفَى .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا سَيِّدُ الوَصیِين .

ص: 142

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا بِنْتِ النبی العربی .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا الشُّجَاعَ المكی .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا ابْنَةُ أَحْمَدَ النبی .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا الْبَطَلِ الأورع .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا ابْنَةُ الشفیع المشفع .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا قسیم الْجَنَّةِ وَ النَّارِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا ابْنَةُ مُحَمَّدِ الْمُخْتَارِ (1)

ترجمه حدیث

روایت كرده است كه امام على بن ابى طالب روزى با همسر خود فاطمه در صحراء خرما مى خوردند، بین ایشان سخنى در میان آمد، پس على علیه السّلام فرمود: اى فاطمه! پیغمبر مرا بیشتر از تو دوست مى دارد.

فاطمه فرمود: عجب است! تو را بیشتر از من دوست مى دارد و حال آن كه من میوه دل او و عضوى از اعضاى او هستم، و فرزندى غیر از من ندارد!

على علیه السّلام فرمود: اى فاطمه! اگر تصدیق نمى كنى سخن مرا، بیا برویم نزد پدرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله.

گفت: پس رفتیم حضور آن حضرت و فاطمه در سخن گفتن پیشى گرفت و گفت: اى رسول خدا! كدام یک از ما دو نفر را دوست تر مى دارى: مرا یا على را؟

فرمود: تو محبوب ترى نزد من، و على عزیزتر است از تو.

پس على علیه السّلام فرمود: آیا نگفتم به تو، من فرزند زن صاحب تقوائى هستم.

فاطمه گفت: منم دختر خدیجه كبرى.

ص: 143

على گفت: منم فرزند صفا.

فاطمه گفت: منم دختر سدرة المنتهى.

على گفت: منم فخركننده به پرچم دارى.

فاطمه گفت: منم دختر نزدیک شده به مقام قرب و آویخته شده نزد پروردگار خود بقدر قاب دو كمان.

على گفت: منم فرزند زن هاى با عفّت.

فاطمه گفت: منم دختر زن هاى شایسته.

على گفت: منم كسى كه جبرئیل خدمت گزار من است.

فاطمه گفت: منم آن كه راحیل در آسمان خطبه ازدواج مرا خواند و دسته دسته فرشتگان خدمت گزار من بودند.

على گفت: منم آن كه در جاى دوردست بلندى زائیده شدم.

فاطمه گفت: منم آن كه تزویج كرده شدم در آسمان چهارم در مقام شریف بالاتر و تزویج من در آسمان بود.

على گفت: منم بردارنده پرچم.

فاطمه گفت: منم دختر كسى كه به آسمان بالا برده شد.

على گفت: منم صالح مؤمنین.

فاطمه گفت: منم دختر خاتم پیغمبران.

على گفت: منم زننده به شمشیر به تأویل قرآن.

فاطمه گفت: منم سپر حفظ كننده تأویل.

على گفت: منم درختى كه از طور سینا بیرون مى آید.

فاطمه گفت: منم آن درختى كه روزى آن همیشه داده مى شود و همیشه میوه آن داده مى شود.

ص: 144

على گفت: منم كه با اژدها سخن مى گویم.

فاطمه گفت: منم دختر پیغمبر كریم.

على گفت: منم خبر بزرگ.

فاطمه گفت: منم دختر پیغمبر راستگوى استوار.

على گفت: منم طناب محكم خدا.

فاطمه گفت: منم دختر بهترین همه خلق.

على گفت: منم شیر غرّنده درّنده در جنگ ها.

فاطمه گفت: منم دختر كسى كه مى آمرزد خدا به سبب او گناهان را.

على گفت: منم تصدّق دهنده خاتم در حال نماز.

فاطمه گفت: منم دختر سید عالم.

على گفت: منم سيّد بنى هاشم.

فاطمه گفت: منم دختر محمّد مصطفى.

على گفت: منم آقاى همه اوصیاء.

فاطمه گفت: منم دختر پیغمبر عربى.

على گفت: منم شجاع مكّى.

فاطمه گفت: منم دختر احمد پیغمبر.

على گفت: منم دلاور پرهیزكار تر.

فاطمه گفت: منم دختر شفاعت كننده اى كه شفاعت او پذیرفته و شفیع قرار داده شده.

على گفت: منم قسمت كننده بهشت و جهنّم.

فاطمه گفت: منم دختر محمّد اختیار كرده شده خدا.

و قال علی علیه السّلام: أنا قاتل الجانّ.

قالت فاطمة علیها السّلام: أنا ابنة رسول اللّه الملك الديّان.

ص: 145

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا خَیْرَةٌ الْرَّحْمان .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا خیرة النِّسْوَانُ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا مُكَلَّمُ أَصْحَابِ الْرَّقیم .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا ابْنَةُ مَنْ أَرْسَلَ رَحْمَةُ لِلمُؤمِنین وَ بِهِمْ رَؤوفٌ رَحیم .

قال علی علیه السّلام: و أنا الذی جعل اللّه نفسی نفس محمّد حیث یقول فی كتابه العزیز: ﴿ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ﴾

قالت فاطمة علیها السّلام: ﴿ و أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ ﴾

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا عَلِمْتَ شیعتی الْقُرْآنِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا یعتق اللَّهُ مِنْ أحبّنی مِنْ النیران .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا شیعتی مِنْ عِلْمِي يَسْطُرُونَ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا مِنْ بَحْرٍ عِلْمِي يَغْتَرِفُونَ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا اشْتَقَّ اللَّهُ تَعَالَى اسمی مَنِ اسْمُهُ ، فَهُوَ العالی وَ أَنَا عَلی .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا كَذَلِكَ فَهُوَ الْفَاطِرُ وَ أَنَا فَاطِمَةَ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا حَیاةُ العارِفین .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا فَلَكَ (1) نَجَاةُ الراغبین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا الحوامیم .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا ابْنَةُ الطواسین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا كَنْزِ الْغِنَى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا كَلِمَتَهُ الْحُسْنَى .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا بی تَابَ اللَّهُ عَلَى آدَمَ فِی خَطیئته .

ص: 146

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بی قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا كسفینة نُوحٍ ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَّى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا أَ شَارَكَهُ فی دَعْوَتُهُ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا طوفانه .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا مسورته .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا النسیم الْمُرْسَلِ إِلَى حِفْظِهِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا منّی أَنْهَارِ الْمَاءِ وَ اللَّبَنُ وَ الْخَمْرُ وَ الْعَسَلُ فِی الْجِنَانِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا علمی عَلِمَ النَبِيین .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا بِنْتِ سَيِّدُ المرسلین مِنْ الأولین وَ الآخرین .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا الْبِئْرِ وَ الْقَصْرِ المَشید .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا منّی شبیر وَ شِبْرٍ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا بَعْدَ الرَّسُولِ خیر الْبَرِيَّةِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا الْبَرَّةُ الزَّكِيَّةُ .

فَعِنْدَهَا قَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : لا تكلّمی عَلِيّاً فَإِنَّهُ ذُو الْبُرْهَانِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا ابْنَةُ مَنْ أَنْزَلَ إلیه الْقُرْآنِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : أَنَا الأمین (1) الْأَصْلَعِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا الْكَوْكَبَ الذی یلمع .

قَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : فَهُوَ صَاحِبُ الشَّفَاعَةِ یوم القیامة .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : أَنَا خَاتُونٍ یَومُ القِیامَة .

فَعِنْدَ ذَلِكَ قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : یا رَسُولَ اللَّهِ ، لا تَحامِی لِابْنِ عَمِّكَ وَ دَعَنی

ص: 147

وَ إِيَّاهُ .

وَ قَالَ علی علیه السَّلَامُ : یا فَاطِمَةَ ، أَنَا مِنْ مُحَمَّدٍ عَصَبَتَهُ وَ نجیبه .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا لَحْمَهُ وَ دَمِهِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا الصُّحُفِ .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا الشَّرَفِ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا الولی الزُّلْفَى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا الخَمْصاء الْحَسْنَاءُ .

قَالَ علی علیه السَّلَامُ : وَ أَنَّا نُورُ الْوَرَى .

قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السَّلَامُ : وَ أَنَّا فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ .

فَعِنْدَهَا قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا فَاطِمَةُ قُومِي وَ قَبِّلِي رَأْسَ اِبْنِ عَمِّكَ هَذَا جَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ عِزْرَائِيلُ مَعَ أَرْبَعَةِ آلاَفٍ مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ يُحَامُونَ مَعَ عَلِيٍ وَ هَذَا أَخِي رَاحِيلُ وَ دردائيل مَعَ أَرْبَعَةِ آلاَفٍ مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ يَنْظُرُون.

قَالَ فَقَامَتْ فَاطِمَةُ اَلزَّهْرَاءُ عليها السَّلاَمُ فَقَبَّلْتُ رَأْسَ اَلْإِمَامِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ بَيْنَ يَدَيِ النبي وَ قَالَتْ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ بِحَقِّ رَسُولِ اَللَّهِ مَعْذِرَةً إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَى اِبْنِ عَمِّكَ قَالَ فَوَهَبَهَا اَلْإِمَام (1)

ترجمه تتمّه حدیث

على گفت: من كشنده جنّیانم.

فاطمه گفت: من دختر رسول خداى پادشاه جزا دهنده ام.

على گفت: من اختیاركرده خداى بخشنده ام.

فاطمه گفت: من اختیاركرده شده زنانم.

ص: 148

على گفت: من سخن گوینده با اصحاب رقیمم.

فاطمه گفت: من دختر كسى هستم كه فرستاده شده تا رحمت باشد براى مؤمنان و رؤوف و مهربان با ایشان باشد.

على گفت: خدا مرا نفس محمّد قرار داده در آن جائى كه در كتاب خود فرموده:

﴿ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ﴾

فاطمه گفت: ﴿ و أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ ﴾

على گفت: من كسى هستم كه شیعیان من از علم من مى نویسند.

فاطمه گفت: من دریائى هستم كه از علم من كف كف برمى دارند.

على گفت: من كسى هستم كه خدا نام مرا از نام خود شكافته، اوست عالى و منم على.

فاطمه گفت: من نیز چنینم؛ اوست فاطر و منم فاطمه.

على گفت: منم حیات عارفان.

فاطمه گفت: منم كشتى نجات راغبان.

على گفت: منم حامیم هاى قرآن.

فاطمه گفت: منم دختر طاسین هاى آن.

على گفت: منم گنج بى نیازى.

فاطمه گفت: منم كلمه نیکو.

على گفت: منم آن كه خدا توبه آدم را به سبب من قبول كرد.

فاطمه گفت: منم كه خدا توبه آدم را به سبب من قبول كرد.

على گفت: منم مانند كشتى نوح كه هر كه بر آن سوار شد نجات یافت.

فاطمه گفت كه: منم آن كه شریک شدم در دعاى او.

على گفت: منم طوفان او.

فاطمه گفت: منم دست آویز و شراع كشتى او.

ص: 149

على گفت: منم آن نسیمى كه آن را حفظ كرد.

فاطمه گفت: منم آن كسى كه نهرهاى شراب طهور و عسل در بهشت از من است.

على گفت: علم من علم پیغمبران است.

فاطمه گفت: منم دختر آقاى همه پیغمبران از اوّلین و آخرین.

على گفت: منم بئر معطّله و قصر محكمى كه در قرآن است.

فاطمه گفت: منم آن كه حسن و حسین از منند.

على گفت: من پس از پیغمبر بهترین همه خلقم.

فاطمه گفت: منم آن نیکوى نیکو كار نیکى كننده.

آن گاه پیغمبر فرمود به فاطمه كه: با على سخن مگوى كه او صاحب دلیل و برهان است.

فاطمه گفت: منم دختر كسى كه قرآن بر او نازل شده.

على گفت: منم استوارى كه بواسطه نداشتن موى پیش ملقّب به اصلع شده.

فاطمه گفت: منم آن ستاره اى كه مى درخشد.

پیغمبر فرمود كه: او، یعنى على، صاحب شفاعت است در روز قیامت.

فاطمه گفت: منم خاتون روز قیامت.

پس فاطمه به رسول خدا عرض كرد: اى رسول خدا! از پسر عمّت حمایت مكن، مرا واگذار با او.

على گفت: اى فاطمه! من از محمّد بمنزله بندهاى مفاصل او و اختیارشده اویم.

فاطمه گفت: من گوشت و خون اویم.

على گفت: منم صحف.

فاطمه گفت: منم شرف.

على گفت: منم ولىّ رستگارى.

فاطمه گفت: من سبب آرامش و سكونم.

ص: 150

على گفت: من روشنى دهنده مردمانم.

فاطمه گفت: من فاطمه زهرایم.

پس پیغمبر فرمود: اى فاطمه! برخیز و سر پسر عمّ خود را ببوس، اینک جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل با چهار هزار فرشتگان از على حمایت مى كنند و با على هستند، و این برادر من راحیل است با دردائیل و چهار هزار فرشتگان نگاه مى كنند.

راوى گفت: پس فاطمه زهراء برخواست و در مقابل پیغمبر سر على بن ابى طالب را بوسید و گفت: اى ابو الحسن! بحقّ رسول اللّه از خداى عزّ و جل و پسر عمّت معذرت مى طلبم. پس امام او را بخشید.

ص: 151

مقرّبین بوده غیر از پدر و شوهرش.

چهارم : آن كه تمام انبیاء و مرسلین و ملائكه مقرّبین مأمور به معرفت و ولایت او و پدر و شوهر و یازده فرزند طيّبین و طاهرین او بوده اند.

پنجم : آن كه خداى تعالى عرش عظیم خود را به نام او و نام هاى پدر و شوهر و فرزندان او كه حجّت هاى خدا و امناى وحى اویند زینت داده.

ششم : آن كه چون خداى تعالى خواست در این نشئه او را بوجود آورد مادّه طینت او را از سیب و رطب بهشتى قرار داد، و پیش از این كه نطفه طاهره او در صلب پدر بزرگوارش قرار گیرد خداى عزّ و جل به خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله امر فرمود تا چهل روز در خانه فاطمه دختر اسد اعتكاف كند، و روزها را روزه بگیرد، و افطار نكند مگر به طعام بهشتى و شراب طهور، و شب ها را قائم باشد، و در خانه خدیجه وارد نشود مگر بعد از چهل روز براى انعقاد نطفه طيّبه آن حضرت. و این فضیلت براى احدى اتّفاق نیفتاده از اولین و آخرین حتّى انبیاء و مرسلین و ائمّه طاهرین صلوات اللّه علیهم اجمعین.

هفتم : آن كه پس از بازگشت پدر بزرگوارش از معراج بلافاصله مأمور بوده از جانب خدا كه براى انعقاد نطفه پاک و پاکیزه او با مادرش خدیجه كبرى نزدیکى كند.

هشتم : آن كه براى وضع حمل مادر ستوده سیرتش خداوند چهار زن برجسته اى كه از همه زن هاى دنیا بهتر و بالاتر بوده اند كه یکى از آن ها ساره همسر ابراهیم خلیل الرحمان، و دیگرى آسیه زن فرعون زمان موسى، و دیگرى مریم مادر عیسى، و دیگرى كلثم خواهر موسى و به روایتى صفورا دختر شعیب، و به روایتى حوّا مادر آدمیان را براى كمک و یارى خدیجه به زمین فرستاده تا حضرت زهراء سلام اللّه علیها تولّد یافته، كه براى هیچ یک از زنان دنیا چنین

ص: 153

پیش آمدى نبوده، و به چنین فضیلتى سرفراز نشدند.

نهم : تابش و اشراق نور آن بى بى معظّمه هنگام تولّد او از مادر در همه خانه هاى مكّه، و در تمام روى زمین از مشرق تا مغرب، بنحوى كه نمانده هیچ جائى از زمین كه نور مقدّس آن بانوى گرامى در آن جا نتابیده باشد.

دهم : آمدن ده تن حور العین به زمین كه در دست هر یک طشت و ابریقى از بهشت بوده مملوّ از آب كوثر، و دادن ایشان آن ها را به دست زنى كه در مقابل خدیجه نشسته، و شستن آن حضرت، و بیرون آوردن آن زن دو پارچه سفیدى كه از شیر سفید تر و از مشک و عنبر خوشبو تر بوده، و پیچیدن آن زن فاطمه را به یکى از آن دو، و دیگرى را مقنعه براى او قرار دادن، و استنطاق كردن آن زن او را و سخن گفتن آن مولوده گرامى به شهادت دادن به یگا نگى خدا و رسالت پدرش سيّد انبیاء و امامت شوهرش سيّد اوصیاء و امامت فرزندانش سادات همه سبط ها، و سلام كردن به هر یک از آن چهار زن و نام بردن هر یک از آن ها را به نامش.

یازدهم : بشارت اهل آسمان بعضى از آن ها به بعض دیگر به ولادت آن سيّده زنان، و ظاهر شدن نورى تازه در آسمان كه ملائكه قبلاً آن را ندیده بودند.

دوازدهم : حدیث گفتن آن معظّمه پیش از آن كه از مادر متولّد شود در شكم مادر با مادر خود، و او را دلدارى دادن، و امر به صبر نمودن از جور زنان قریش.

سیزدهم : خلق شدن هفت آسمان و زمین از نور زهراء، و افضل بودن او از هفت آسمان و زمین، چنان چه از عامّه و خاصّه از حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله روایت شده، و بعضى از آن ها قبلاً در یکى از وجوه تكنیه آن بزرگوار به « امّ ابیها » ذكر شد.

چهاردهم : آن كه چون خدا خواست ملائكه را امتحان كند، ابر تیره اى بر آن ها فرستاد كه از شدّت تاریکى هم دیگر را نمى دیدند، پس گفتند:

إِلَهَنَا وَ سَيِّدَنَا ، مُنْذُ خَلَقْتَنَا مَا رأینا مِثْلِ مَا نَحْنُ فیه ، فنسألك بِحَقِّ هَذِهِ الْأَنْوَارُ إِلَّا مَا كَشَفْتَ

ص: 154

عَنَّا فَقَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جلّ لَأَفْعَلَنَّ فَخَلَقَ نُورَ فاطِمَة الزهْراء يَوْمَئِذٍ كَالْقِنْدِيلِ وَ عَلقهُ فِي قُرْطِ اَلْعَرْشِ فَزَهَرَتِ السَّماواتُ اَلسَّبْعُ وَ الأرضونَ اَلسَّبْعُ مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ اَلزَّهْرَاءَ إلى آخر الحديث (1)

یعنى : گفتند خداى ما و آقاى ما! از آن وقتى كه ما آفریده شده ایم ندیده ایم مانند آن چه را كه در آن هستیم از تیرگى، پس بحقّ این نورها، یعنى انوار خمسه طيّبه، از تو مى خواهیم كه این تیره گى را از ما بردارى. خداى تعالى فرمود: هرآینه البتّه این كار را مى كنم، پس نور فاطمه را در آن هنگام مانند قندیلى آفرید، و آویخت در گوشه عرش، پس آسمان هاى هفت گانه و زمین هاى هفت گانه روشن شد، و از همین جهت است كه فاطمه زهراء نامیده شد، تا آخر حدیث.

پانزدهم : آن كه فاطمه علیها السّلام افضل از تمام انبیاء و مرسلین و ملائكه مقرّبین است غیر از پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدارش، و همه آن ها نیازمندند به شفاعت زهراء طبق اخبار و احادیث مستفیضه صادره از مصادر وحى و تنزیل.

شانزدهم : آن كه ملائكه حتّى جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل هم بى اذن بر او داخل نمى شدند و از طاعت او بیرون نیستند. خداى عزّ و جل عهد ولایت او را از آن ها گرفته.

هفدهم : آن كه آن حضرت داراى مقام عصمت كلّیه، و معصومه است به عصمت حقیقيّه، و از او مكروهى و ترک اولائى سر نزده نه در حال كودكى و نه در حال بزرگى، تا چه رسد به گناه و معصیت به نصّ آیه تطهیر و اخبار و احادیث نبويّه بسیارى كه از خاصّه و عامّه روایت شده.

نوزدهم : آن كه رضایت و خشنودى او رضایت خداست، و خشم و غضب او

ص: 155

خشم و غضب خداست، چنان چه احادیث متواتره از فریقین روایت شده، و هر گاه آن معظّمه معصومه نبود لازم مى شد كه خدا به هر چه او راضى مى شد راضى باشد، و به خشم و غضب او نیز خدا خشمناک و غضبناک باشد، و بطلان آن واضح و آشكار است.

بیستم : آن كه چهار نهرى كه در بهشت جارى است سرچشمه هر چهار از زیر چهار قائمه قبّه زهراء سلام اللّه علیها مى باشد.

چنان چه در كتاب بشاره المصطفى لشیعه المرتضى، تألیف محمّد بن ابى القاسم از عمر بن ابراهیم علوى، و سعید بن محمّد ثقفى، از محمّد بن على بن عبد الرحمان، از پدرش، از احمد بن على مرهبى، از على بن مجالد، از جعفر بن حفص، از سواده بن محمّد، از ابى العبّاس ضریر، از ابى الصباح، از همان ابى على روایت كرده كه گفت:

قُلْتُ لِكَعْبِ الْحَبِرَ : مَا تَقُولُ فی هَذِهِ الشِیعُة شِیعة علی بْنِ أَبی طَالِبٍ عَلیه السَّلَامُ ؟

قَالَ يَا هَمَّامُ إِنِّي لَأَجِدُ صِفتهُم فِي كِتَابِ اَللَّهِ المُنْزَلِ إِنَّهُمْ حِزْبُ اَللَّهِ وَ أَنْصارُ دِينِهِ وَ شِيعَةِ وَلِيِّهِ وَ هُمْ خَاصَّةُ اَللَّهِ مِنْ عِبَادِهِ وَ نُجبائهِ مِن خَلقِهِ اصطَفاهُم لِدينِهِ وَ خَلَقَهُم لِجَنَّتِهِ مَسْكَنُهُمْ الْجَنَّةُ إِلَى الْفِرْدَوْسِ الأعْلَى فِي خِيَامِ الدُّرِّ وَ غُرَفِ اللُّؤْلُؤِ وَ هُمْ فِي الْمُقَرَّبِين الْأَبْرَارِ يَشْرَبُونَ مِنَ الرَّحِيقِ اَلْمَخْتُومِ وَ تِلْكَ عَيْنٌ يُقَالُ لَهَا تسْنِيمٌ لاَ يَشْرَبُ مِنْهَا غَيْرُهُمْ فَإِنَّ اَلتَّسْنِيم عين وَ هَبْهَا اَللَّهُ لِفَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ زَوْجَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ تَخْرُجُ مِنْ تَحْتِ قَائِمَةِ قُبَّتِهَا عَلَى بَرْدِ اَلْكَافُورِ وَ طَعْمِ اَلزَّنْجَبِيلِ وَ رِيحِ اَلْمِسْكِ ثُمَّ تسيل فَيَشْرَبُ مِنها شِيعَتُها وَ أَحِبَّاؤُنا وَ إنَّ لِقُبَّتِها أَربَعَ قَوائِمَ

قَائِمَةً مِنْ لُؤْلُؤٍ بَيْضَاءَ تَخْرُجُ مِنْ تَحْتِهَا عين تسيل فِي سَبِيلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ يُقَالُ لَهَا السَّلسبيلُ وَ قَائِمَةً مِنْ دُرَّةٍ صَفْرَاءَ تَخْرُجُ مِنْ تَحْتِهَا عَيْنٌ يُقَالُ لَهَا طَهُورُ وَ قَائِمَةً مِنْ زُمُرُّدَةٍ خَضْرَاءَ تَخْرُجُ مِنْ تَحْتِهَا عينانِ نَضَّاخَتَانِ مِنْ خَمْرٍ وَ عَسَلٍ فَكُلُّ عَيْنٍ مِنْهَا تَسِيلُ إِلَى أَسْفَلِ اَلجِنَانِ إِلاَّ اَلتَّسْنِيمَ فَإِنَّهَا تَسِيلُ إِلَى عِلِّيِّينَ فَيَشْرَبُ مِنْهَا خَاصَّةُ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ وَ هُمْ شِيعَةُ عَلِيٍ وَ أَحِبَّاؤُهُ وَ تِلْكَ قَوْل

ص: 156

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فی كِتَابِهِ :: ﴿ يُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ، خِتامُهُ مِسْكٌ وَ فِی ذلِكَ فَلْيَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ، وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ، عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ ﴾ فهنیئا لهم. ثمّ قال كعب: و اللّه لا یحبّهم إلّا من أخذ اللّه عزّ و جلّ منه المیثاق.

یعنى: به كعب گفتم: چه مى گوئى در حقّ طایفه شیعه شیعیان على بن ابى طالب علیه السّلام؟

گفت: اى همام! من مى یابم صفت ایشان را در كتابى كه نازل شده كه ایشان حزب خدایند و یاوران دین او و شیعیان ولىّ او، و ایشانند مخصوصین خدا از بندگانش، و اختیار كرده شده گانش از میان آفریدگانش، كه اختیار كرده است ایشان را براى دین خود، و آفریده است ایشان را براى بهشت خود، در بهشت محلّ سكونت ایشان در فردوس اعلى است در خیمه هائى از درّ، و غرفه هائى از لؤلؤ، و ایشان در میان نزدیک شد گان نیکانند، مى آشامند از شراب خالصى كه ظرف هاى آن با مشک مهر شده باشد، و آن چشمه ایست كه تسنیم گفته شده كه غیر از ایشان از آن نمى آشامند، و تسنیم چشمه اى است كه خدا آن را به فاطمه بخشیده كه دختر پیغمبر و زن على بن ابى طالب است، خارج مى شود آن چشمه از زیر پایه قبّه آن حضرت به سردى كافور و طعم زنجبیل و بوى مشک كه جارى مى شود، و از آن مى آشامند شیعیان و دوستان او.

و براى قبّه فاطمه چهار پایه است: یک پایه آن از مروارید سفید است كه از زیر آن چشمه اى به طرف پائین بهشت جارى مى شود كه به آن سلسبیل گفته مى شود، و یک پایه آن از درّ زرد است كه بیرون مى آید از زیر آن چشمه اى كه به آن طهور گفته مى شود، و یک پایه آن از زمرّد سبز است كه از زیر آن دو چشمه است جستن كننده مانند فوّاره از شراب و عسل، و هر یک از این چشمه ها به طرف پائین بهشت جارى است مگر چشمه

ص: 157

تسنیم كه به طرف بالاى علّیین جارى است، كه خواصّ اهل بهشت از آن مى آشامند، و ایشان شیعیان على و دوستان اویند.

این است گفته خداى عزّ و جل در كتاب خود كه مى فرماید: سیراب مى شوند از شراب خالصى كه ظرف هاى آن به مشک مهر زده شده، كه در آن جا باید میل كنند میل كنندگان كه ممزوج شده آن از تسنیم است كه آن بهترین شراب است از شراب هاى بهشت، چشمه اى است كه مى آشامند بندگان مقرّب خدا، پس گوارا باد بر ایشان.

پس از آن كعب گفت: بذات خدا قسم كه دوست نمى دارد ایشان را مگر كسى كه خداى عزّ و جل از او عهد گرفته باشد.

مؤلّف آن كتاب پس از نقل این خبر گفته:

قَالَ المصَنف مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي اَلْقَاسِمِ لَحَرِيٌ أَنْ تَكْتُبَ اَلشِّيعَةُ هَذَا اَلْخَبَرَ بِالذَّهَبِ لاَ بِمَائِهِ وَ تَحْفَظُهُ وَ تَعْمَلَ بِمَا فِيهِ بِمَا تُدْرِكُ بِهِ هَذِهِ اَلدَّرَجَاتُ اَلْعَظِيمَةُ لاَ سيما رواية روَتْهَا اَلْعَامَّةُ فَتَكُونُ أَبْلَغَ فِي اَلْحُجَّةِ وَ أوضَحَ في اَلصِّحَّةِ رَزَقَنَا اَللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْعَمَلَ بِمَا أَدَّوْا إِلَيْنَا الْهُدَاةَ الْأَئِمَّةَ عَلَيْهِمُ الصَّلاةُ وَ السَّلام (1)

گفت مصنّف كتاب بشاره المصطفى محمّد بن ابى القاسم: سزاوار است كه شیعه این خبر را با طلا بنویسد براى حفظ كردن آن، و نگاه داشتن و عمل كردن به آن به سبب آن چه در آن است، تا دریابد این درجه هاى بزرگ را بخصوص چنین خبرى كه عامّه روایت كرده كه در غلبه بر خصم رساتر است و روشن تر است در صحّت، خدا روزى كند ما را دانستن و عمل كردن به آن چه كه امام هاى هدایت كننده علیهم السّلام به ما رسانیده اند.

بیستم و یکم : واجب بودن طاعت آن بى بى معظّمه بر همه خلق خدا از جنّ و

ص: 158

انس و پرندگان و حیوانات و پیغمبران و فرشتگان به نصّ فرمایش امام باقر علیه السّلام در ضمن حدیث صحیفه آن حضرت، بنابر آن چه در كتاب دلائل الامامه طبرى مسندا روایت كرده كه فرمود:

وَ لَقَدْ كَانَتْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا طَاعَتُهَا مَفْرُوضَةٌ عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اَللَّهُ مِنَ الْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ وَ اَلطَّيْرِ وَ اَلْبَهَائِمِ وَ اَلْأَنْبِيَاءِ وَ اَلْمَلاَئِكَةِ. (1)

تمام حدیث را در فصل مصحف فاطمه سلام اللّه علیها نقل خواهم كرد.

بیست و دوم : كشیده شدن چادر صدّیقه طاهره روز قیامت بر صراط كه یک طرف آن در بهشت بدست خود آن حضرت است، و یک طرف آن بر روى صراط كشیده مى شود در عرصات قیامت، و منادى پروردگار ندا مى كند كه اى دوستان فاطمه بیاویزید به ریشه هاى آن، پس باقى نمى ماند احدى از دوستان فاطمه مگر آن كه هر كدام از ایشان مى آویزند به ریشه اى از ریشه هاى چادر آن حضرت بیشتر از هزار فئام جمعيّت كه هر فئامى هزار هزار نفرند.

چنان چه شیخ صدوق در ضمن خبر طویلى در كتاب معانى الأخبار از حضرت امام عسكرى از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روایت كرده.

بیست و سوم : دوم نمایانیدن جبرئیل به امر پروردگار فاطمه را در بهشت فردوس به آدم و حوّا پس از این كه هر كدام از آن ها به زیبائى حسن خود بالیدند.

چنان چه علّامه مجلسى اعلى اللّه مقامه در بحار از ابن خالویه در كتاب آل از ابى عبد اللّه حنبلى، از محمّد بن احمد بن قضاعه، از عبد اللّه بن محمّد، از حضرت امام حسن عسكرى روایت كرده، از پدرانش، از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله كه فرمود:

لمّا خلق اللّه آدم و حوّاء تبخترا فی الجنّه، فقال آدم لحوّاء: ما خلق اللّه خلقا هو أحسن منّا،

ص: 159

فَأَوْحَى اَللَّهُ إِلَى جَبْرَئِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ اِئْتِ بِعَبْدِي اَلْفِرْدَوْسِ اَلْأعْلَى فَلَمَّا دَخَلاَ اَلْفِرْدَوْسَ نَظَرَ إِلَى جَارِيَةٍ عَلَى دُرنُوكٍ مِنْ دَرَانِيكِ اَلْجَنَّةِ وَ عَلَى رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ وَ فِي أُذُنَيْهَا قُرْطَانِ مِنْ نُورٍ قَدْ أَشْرَقَتِ اَلْجِنَانُ مِنْ حُسْنِ وَجْهِهَا فَقَالَ آدَمُ حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ مَنْ هَذِهِ اَلْجَارِيَةُ اَلَّتِي قَدْ أَشْرَقَتِ اَلْجِنَانُ بِحُسْنِ وَجْهِهَا فَقَالَ هَذِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ نَبِيٍ مِنْ وُلْدِكَ يَكُونُ فِي آخِرِ اَلزَّمَانِ

قَالَ : فَمَا هَذَا التَّاجِ عَلَى رَأْسِهَا ؟ قَالَ : بَعْلُهَا علی بْنِ أبی طَالِبٍ .

قَالَ ابْنُ خالویه : الْبَعْلُ فی كَلَامِ الْعَرَبِ خَمْسَةَ أشیاء : الزَّوْجُ ، وَ الصَّنَمِ مِنْ قَوْلِهِ ﴿ أَ تَدْعُونَ بَعْلًا ﴾ (1) ، وَ الْبَعْلُ اسْمُ امْرَأَةٍ بِها سُمِّيت بَعْلَبَك وَ البَعْلُ مِنَ النَّخْلِ مَا شَرِبَ بِعُرُوقِهِ مِنْ غَيْرِ سَقْيٍ وَ الْبَعْلُ السَّمَاءِ وَ الْعَرَبُ تَقُولُ السَّمَاءُ بَعْلُ الْأَرْض.

قال : فَمَا الْقُرْطَانِ اللَّذَانِ فی أذنیها ؟ قَالَ : ولداها الْحَسَنِ وَ الحسین .

قَالَ آدَمَ : حبیبی جبرئیل ، أَخْلَقُوا قبلی ؟ قَالَ : هُمْ موجودون فی غَامِضِ عَلِمَ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَخْلُقُ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ سَنَةٍ . . (2)

مؤلّف حقیر گوید: شیخ ولىّ بن نعمت اللّه حسینى رضوى همین خبر را بعینه در كتاب منهاج الحقّ و الیقین نقل كرده الّا این كه در جمله اخیر « قَبْلَ أَنْ تَخْلُقُ بأربعین أَلْفَ عَامٍ » آورده.

ترجمه حدیث

یعنى: چون خدا آدم و حوّا را آفرید در بهشت به خود بالیدند، آدم به حوّا گفت: خدا آفریده اى نیکو تر از ما نیافریده. خدا وحى فرمود به جبرئیل علیه السّلام كه دو بنده مرا بیاور در فردوس اعلا، چون داخل فردوس شدند دخترى را دیدند بالاى قطیفه اى یا فرشى از

ص: 160

فرش هاى بهشت، و بر سر او تاجى است از نور، و در دو گوش او دو گوشواره است از نور كه نور آن ها روشن كرده است همه بهشت را از خوش روئى او، آدم گفت: حبیب من جبرئیل! این دختر كیست كه نور روى او همه بهشت را روشن كرده؟ گفت: این فاطمه دختر محمّد كه پیغمبرى است از فرزندان تو كه در آخر زمان مى باشد.

آدم گفت: این تاجى كه بر سر او است چیست؟ جبرئیل گفت: شوهر او على بن ابى طالب است.

ابن خالویه گفته كه: پنج چیز را در كلام عرب « بعل » مى گویند: شوهر، و بت از قول خدا كه فرموده ﴿ أَ تَدْعُونَ بَعْلًا ﴾ یعنى آیا بت را مى خوانید، و اسم زنیست كه بعلبک بنام او است، و بعل از درخت خرما آن چیزى است كه برگ ها یعنى ریشه هاى خود شرب مى كند بدون آن كه آن را آب دهند، و آسمان را عرب بعل مى گویند چنان چه مى گویند:

السَّمَاءِ بَعْلِ الْأَرْضِ .

آدم گفت: این دو گوشواره اى كه در دو گوش او است چیست؟ جبرئیل گفت: دو فرزندش حسن و حسین اند.

آدم گفت: حبیب من جبرئیل! آیا پیش از من آفریده شدند؟ جبرئیل گفت: ایشان در علم مشکل خدا موجود بوده اند به چهار هزار سال، بنابر خبر كشف الغمّه، و به چهل هزار سال بنابر خبر منهاج الحقّ، پیش از این كه تو آفریده شوى.

بیست و چهارم : ندا كردن ندا كننده اى در روز قیامت از باطن عرش كه همه اهل محشر سرهاى خود را فرود بیندازند، و چشم هاى خود را بپوشند، تا فاطمه سلام اللّه علیها بگذرد بر صراط، پس او مى گذرد در حالتى كه با اوست هفتاد هزار كنیز از حور العین، چنان چه عامّه و خاصّه روایت كرده اند.

و در خبر دیگر چون خواهد وارد محشر شود بر ناقه اى از نور سوار است كه زمام آن ناقه از مروارید تر، و ملكى بنام زوقائیل مهار ناقه او را مى كشد در حالتى

ص: 161

كه هفتاد هزار حور العین به همراه او هستند، كه هر یک از آن ها پرچم حمدى در دست دارند، و چون قدرى راه رود هفتاد هزار حور العین دیگر بنزد او آیند كه بر سر هر یک از ایشان تاجى باشد از جواهر مرصّع به زبرجد سبز و در دست هر یک مجمره اى از عود و عنبر باشد، و آن ها از طرف راست آن حضرت روانه شوند.

و باز چون قدرى راه دیگر طى كند مریم مادر عیسى با هفتاد هزار حور العین بنزد او آیند و بر او سلام كنند، و از طرف چپ او روانه شوند، و چون مقدارى راه دیگر بگذرد مادرش خدیجه كبرى با هفتاد هزار حور العین دیگر به استقبال او آیند، كه در دست هر یک از آن ها پرچم تكبیرى باشد، همه اللّه اكبر گویان از پیش روى او روانه شوند، و چون نزدیک به محشر رسد آسیه زن فرعون با هفتاد هزار حور العین دیگر بنزد او آیند و با او روانه شوند.

و چون وارد زمین محشر شود خطاب مى شود به همه اهل محشر كه چشم هاى خود را بپوشند كه فاطمه صدّیقه مى گذرد، در آن وقت كسى او را نخواهد دید مگر جدّ او ابراهیم خلیل اللّه و پدر و شوهر و فرزندان معصومین او صلوات اللّه علیهم (1)

بیست و پنجم : آن كه در روز قیامت منبرى از نور براى او نصب مى شود كه هفت پایه داشته باشد، و در میان پایه هاى آن ملائكه صف مى كشند با حور العین، و آن معظّمه بر منبر بالا رفته و قرار گیرد، آن گاه جبرئیل امین از جانب ربّ العالمین بنزد او آید و گوید: اى فاطمه! حاجت خود را طلب كن.

بیست و ششم : در بحار نیز از كتاب آل روایت كرده از نافع بن ابى الحمراء كه

ص: 162

گفت:

شَهِدْتُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ ثمانیة أَشْهُرٍ إِذَا خَرَجَ إِلَى صَلَاةِ الْغَدَاةِ مَرَّ بِبَابِ فَاطِمَةَ ، فَقَالَ :

السَّلَامُ علیکم أَهْلِ البیت وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ ، الصَّلَاةُ ،﴿ إِنَّما يُرِیدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً. ﴾ (1) (2)

یعنى: حاضر بودم كه مى دیدم مدّت هشت ماه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله هرگاه از خانه بیرون مى آمد براى نماز صبح بر در خانه فاطمه مى رفت و مى فرمود: تحيّت و رحمت و بركات خدا بر شما اهل بیت باد هنگام نماز است جز این نیست كه خدا مى خواهد ببرد از شما اهل بیت هر پلیدى اى را و پاک گرداند شما را پاک كردنى از هرگونه پلیدى اى.

بیست و هفتم : آن كه چون فاطمه علیها السّلام مى خواهد وارد بهشت شود جبرئیل ناقه اى از ناقه هاى بهشت را مى آورد كه دو پهلوى آن به دیباج زینت كرده شده كه مهار آن از مروارید درخشنده است، و بر پشت آن زینى است از مرجان، ركاب آن را مى گیرد و فاطمه سوار مى شود، و با او روانه مى شود صد هزار فرشته از طرف راست او، و صد هزار فرشته از طرف چپ او، و صد هزار فرشته دیگر او را به بال هاى خود برمى دارند و او را بر در بهشت مى رسانند.

چون فاطمه به در بهشت مى رسد توقّف مى كند، خداى تعالى مى فرماید: اى دختر حبیب من! چرا توقّف كردى؟ من تو را امر كردم كه داخل بهشت شوى.

فاطمه مى گوید: اى پروردگار من! دوست دارم كه قدر من شناخته شود در مثل این روز، پس خداى تعالى مى فرماید: اى دختر حبیب من! برگرد و نگاه كن هر كه را كه محبّت تو و ذرّیه تو در دل او مى باشد دست او را بگیر و داخل بهشت

ص: 163

كن.

پس فاطمه یکى یکى شیعیان و دوستان خود را جدا مى كند، مانند مرغى كه دانه هاى خوب را از میان دانه هاى بد جدا كند، پس چون شیعیان و دوستان او با او بر در بهشت رسند خدا به دل هاى آن ها مى اندازد تا این كه توقّف مى كنند، خداى تعالى مى فرماید: اى دوستان من! چرا توقّف كرده اید؟ من شفاعت فاطمه دختر حبیب خود را در حقّ شما پذیرفتم. عرض مى كنند: خدایا! مى خواهیم امروز قدر ما شناخته شود.

خداى تعالى مى فرماید: اى دوستان من! برگردید و نگاه كنید هركسى كه براى دوستى فاطمه شما را دوست مى دارد و هركسى كه براى دوستى فاطمه شما را اطعام كرده، و هركسى كه براى دوستى فاطمه شما را پوشانیده، و هركسى كه براى دوستى فاطمه شما را شربت آبى داده، و هركسى كه در محبّت فاطمه ردّ غیبتى از شما كرده دست او را بگیرید و داخل بهشت كنید.

مؤلّف گوید: اصل این حدیث را علّامه مجلسى در بحار از تفسیر فرات بن ابراهیم مسندا از امام باقر علیه السّلام روایت كرده است (1)

بیست و هشتم : آن كه دوستى فاطمه در صد موضع براى دوستانش نفع مى دهد، كه كم ترین آن موضع هنگام مردن، و وقت در قبر گذاردن، و وقت سنجش اعمال، و وقت محشور شدن در قیامت، و وقت گذشتن از صراط، و وقت حساب است (2)

بیست و نهم : استقبال كردن پیغمبر هنگام داخل شدن فاطمه بر او و بوسیدن

ص: 164

آن بزرگوار دست فاطمه را، و مشایعت كردن آن حضرت فاطمه را، چنان چه از ابى بكر روایت شده كه گفت:

إِنَّ فَاطِمَةَ دَخَلَتْ يَوْماً عَلَى أَبِيهَا فَاسْتَقْبَلَهَا وَ قَبَّلَ يَدَيْهَا ثُمَّ لَمَّا ودعت وَ مشت شَيَّعَهَا اَلنَّبِيُّ وَ قَبَّلَ يَدَيْهَا أَيْضاً فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ مَا رَأَيْتُ مِثْلَ هَذَا فِي أَحَدٍ مِنَ اَلنِّسَاءِ وَ لاَ يُنَاسَبُ لِمِثْلِكَ فَقَالَ مَا فَعَلْتُهُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّي

یعنى: روزى فاطمه بر پدر خود داخل شد، پس پیغمبر او را استقبال كرد و دو دست او را بوسید، و چون پدر را وداع كرد و رفت باز پیغمبر او را مشایعت كرد و دو دست او را بوسید. گفتم: اى رسول خدا! هرگز چنین چیزى را درباره احدى از زن ها ندیدم و براى تو مناسب نیست چنین كارى كه كردى. فرمود: این كار را نكردم مگر به امر پروردگار خودم. این عمل پیغمبر و جواب او حجّتى براى ابوبكر نیز بوده.

سی ام : آن كه خداى تعالى بر امیر مؤمنان علیه السّلام حرام فرمود ازدواج با زن ها را تا زمانى كه فاطمه علیها سلام اللّه در قید حیات بود.

سی و یکم : آن كه حضرت فاطمه سلام اللّه علیها در روز قیامت حكومت دارد و شفاعت كننده است گناه كاران شیعیان و دوستان خود را، و احدى از مردها و زن ها داخل بهشت یا جهنّم نمى شوند مگر به حكم و اذن او، چنان چه اخبار آن را علّامه مجلسى در بحار با مصادر آن نقل فرموده.

سى و دوم : آن كه فاطمه زهرا علیها السّلام محدّثه بوده، و ملائكه به خدمت او مشرّف مى شدند، و براى او حدیث مى كردند به آن چه در گذشته واقع شده بود و آن چه كه در آینده واقع مى شد، چنان چه در بصائر الدرجات و كتب صدوق و مختصر بصائر سعد بن عبد اللّه قمّى و عوالم و غیر آن ها روایت شده.

سى و سوم : آن كه آن بى بى معظّمه علّت وجود ائمّه یازده گانه اوصیاء رسول خدا صلوات اللّه علیهم اجمعین مى باشد، و ذرّیه پیغمبر تا قیامت همه از نسل

ص: 165

اویند طبق اخبار و احادیث وارده، كه از جمله آن ها است حدیث طارق بن شهاب در صفات امام كه محلّ شاهد از آن حدیث این است كه امیر المؤمنین علیه السّلام فرموده به قول خود:

فَهُمُ اَلْكَوَاكِبُ العلوية المشرقة مِنْ شَمْسِ اَلْعِصْمَةِ الْفَاطِمِيَّةِ فِي سَمَاءِ الْعَظَمَةِ الْمُحَمَّدِيَّةِ وَ الأَغصَانُ النبويَّة النَّابِتَةُ فِي اَلدَّوْحَةِ اَلْأَحْمَدِيَّةِ (1) .. الحدیث.

سى و چهارم : آن كه آن حضرت وليّه اللّه، و داراى مقام ولایت كلّیه است، و والده حقیقيّه است براى همه امّت، چنان چه از اخبار كثیره استفاده مى شود، و در این كتاب به تفصیل شرح داده خواهد شد، ان شاء اللّه تعالى.

سى و پنجم : آن كه خدا صحیفه اى به فاطمه عطا فرموده كه در آن است علوم اولین و آخرین حتّى ارش خراشى كه براى هركسى، و هر چیزى از گذشته و آینده كه سبب افتخار ائمّه علیهم السّلام است، و هر كدام از ائمّه به آن فخر مى كردند، و آن فعلا در نزد امام زمان عجّل اللّه تعالى فرجه مى باشد، كه در فصل مخصوصى در این كتاب شرح داده مى شود.

سى و ششم : آن كه خداى عزّ و جل چون از نور وجه كریم خود بهشت را آفرید، آن نور را گرفت و آن را سه قسمت فرمود: یک قسمت آن را به پیغمبر، و یک قسمت آن را به فاطمه، و یک قسمت آن را به امیر مؤمنان و سائر ائمّه اختصاص داد، و این اشاره است به جلالت صدّیقه كبرى سلام اللّه علیها؛ زیرا كه خداى عزّ و جل آن معظّمه معصومه را مقابل نبوّت پدر بزرگوار او و امامت ائمّه علیهم السّلام قرار داد، و وجود مبارک آن معظّمه در میانه ایشان سمت قطبى دارد، چنان چه از فقره مبارکه حدیث كساء « فَاطِمَةَ وَ أَبُوهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنَوْهَا » نیز چنین

ص: 166

استفاده مى شود.

سى و هفتم : خداوند تبارک و تعالى ثواب صلوات بر آن حضرت را آمرزش گناهان صلوات فرستنده بر او قرار داده، و صلوات فرستنده را در بهشت به آن بانوى دو جهان ملحق خواهد ساخت، چنان چه از امیر مؤمنان علیه السّلام از پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله روایت شده.

سى و هشتم : آن كه عقد ازدواج او با على علیهما السّلام در عرش اعلا بسته شده، و ملائكه و حور العین شاهد عقد او بوده اند، به شهادت اخبار كثیره.

سى و نهم : آن كه خطیب انشاء عقد به امر خدا در آسمان چهارم راحیل ملک كه فصیح ترین ملائكه است بوده، و خطبه غرّائى در مجمع ملائكه انشاء كرده.

چهلم : آن كه در هنگام ازدواج او با على خداى تعالى امر فرمود همه ملائكه هفت آسمان در آسمان چهارم و نزد بیت المعمور حاضر و اجتماع كردند و خطبه راحیل را استماع نمودند، و در آن حال همه ایشان از فرط سرور و شادى به تسبیح و تمجید و تقدیس و تهلیل پروردگار پرداختند.

چهلم و یکم : خداى تعالى امر فرمود براى تزویج فاطمه با على علیهما السّلام بهشت را زینت كردند، و به كمال زینت آراستند، و همه حور العین بهشت زینت كردن

چهل و دوم : آن كه خداى عزّ و جل فرمان داد تا درخت طوبى تمام حلى و حلل خود را با خود حمل كند.

چهل و سوم : خدا رضوان خازن بهشت را امر فرمود كه منبر كرامت را بر در بیت المعمور نصب كند، و آن منبرى است از نور كه در روز عرض اسماء بر ملائكه، آدم بالاى آن رفت و خطبه خواند.

چهل و چهارم : اول كسى كه عقد بست فاطمه را براى على ذات اقدس احديّت بود، كه وحى نمود به جبرئیل عقد نكاح را در مجمع ملائكه ببندد كه من

ص: 167

تزویج كردم كنیز خود فاطمه دختر حبیبم محمّد صلّى اللّه علیه و آله را براى بنده خود على بن ابى طالب، پس جبرئیل نیز عقد بست فاطمه را براى على، و شاهد گرفت ملائكه را تماما، و شهادت آن ها را نوشت در پارچه حریرى، و جبرئیل آن را آورد و به نظر مبارک پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله رسانید، و پس آن را به مهرى از مشک مهر زد و به رضوان خازن بهشت سپرد، چنان چه مفصّلا پس از این ذكر مى شود.

چهل و پنجم : پس از آن كه جبرئیل ملائكه را شاهد گرفت بر ازدواج فاطمه با على، امر كرد درخت طوبى را تا حلى و حلل خود را نثار كند، پس نثار كرد همه حلى و حلل خود را، و ملائكه و حور العین همه آن ها را جمع كردند، و آن ها را براى یک دیگر به هدیه مى برند تا روز قیامت و افتخار مى كنند.

چهل و ششم : آن كه از جمله چیزهائى كه خدا براى زهراء علیها السّلام صداق قرار داده یکى از آن ها شفاعت در قیامت است براى گناه كاران از شیعیان و دوستان اوست، چنان چه در كتاب عوالم روایت كرده و از كتاب معراج النبوّه نیز نقل شده كه فاطمه علیها السّلام از جمله وصيّت هائى كه به على علیه السّلام كرده این بوده:

إِذَا دَفَنتنی فَادْفِنْ مَعی هَذَا الكاغَذ الَّذی فِی الْحِقَّةُ .

فَقَالَ لَهَا سَيِّدُ الوصيین : بِحَقِّ النَبی أَخْبِرْینی بِمَا فِیه .

قَالَتْ : حین أَرَادَ أَنْ یزوّجنی أبی مِنْكَ قَالَ لی : زَوْجَتَكَ مِنْ علی صَدَاقِ أَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ .

قُلْتُ رَضِيتُ عَلِيّاً وَ لاَ أَرْضَى بِصَدَاقِ أَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ فَجَاءَ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ يَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْجَنَّةَ وَ مَا فِيهَا صَدَاقُ فَاطِمَةَ قُلْتُ لاَ أَرْضَى قَالَ أَيَّ شَيْءٍ تُرِيدِين

قُلْتُ أُرِيدُ أُمَّتَكَ لِأَنَّكَ مَشْغُولٌ بِأُمَّتِكَ فَرَجَعَ جَبْرَئِيلُ ثُمَّ جَاءَ بِهَذَا اَلْكِتابِ مكتوب « شَفَاعَةَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَدَاقُ فَاطِمَةَ » فَإِذَا كَانَ یوم القیامة أَقُولُ : إلهی هَذِهِ قُبَالَةَ شَفَاعَةَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ (1)

ص: 168

ترجمه

یعنى: وقتى كه مرا دفن كردى با من دفن كن این كاغذ را كه در این حقّه است.

پس سيّد اوصیاء به او فرمود: مرا خبر ده به آن چه كه در این كاغذ است.

گفت: وقتى كه پدرم خواست مرا با تو تزویج كند، به من فرمود كه: تو را تزویج مى كنم با على به صداق چهار صد درهم. گفتم: راضیم به على امّا به صداق چهارصد درهم راضى نیستم.

آن گاه جبرئیل نازل شد و گفت: یا رسول اللّه! خداى عزّ و جل مى فرماید بهشت را با آن چه كه در آن است صداق فاطمه است. گفتم: راضى نیستم. گفت: چه چیز مى خواهى؟

گفتم: امّت تو را مى خواهم؛ زیرا كه تو به امّت خود مشغولى. پس جبرئیل برگشت و آورد این كتاب نوشته شده را كه در آن نوشته شده است كه « شفاعت امّت محمّد صداق فاطمه است » پس چون روز قیامت شود مى گویم: خداى من، این است قباله شفاعت امّت محمّد صلّى اللّه علیه و آله.

چهل و هفتم : آن كه در تزویج فاطمه با على علیهما السّلام خداى تعالى امر فرمود به رضوان، خازن بهشت كه بجنباند درخت طوبى را تا بردارد رقعه هائى به عدد دوستان اهل بیت، و ایجاد كرد فرشتگانى را از نور و هر یک از آن ها رقعه اى را بردارد، كه چون قیامت برپا شود و همه مردگان زنده شوند و همه آن ها اجتماع كنند آن فرشتگان در میان خلایق ندا كنند، پس باقى نمى ماند دوستى از دوستان اهل بیت مگر آن كه چک تضمین شده آزادى از آتش جهنّم به او داده مى شود كه در آن چك نوشته شده « بَرَاءَةً مِنَ العلی الْجَبَّارِ لشیعة علی وَ فَاطِمَةَ مِنَ النَّارِ ».

چهل و هشتم : آن كه درخت طوبى نیز جزؤ صداق فاطمه زهراء سلام اللّه علیها است، و همه نعمت هاى بهشت اصل و ریشه آن از درخت طوبى است، و نمى خورد احدى از اولین و آخرین از آن مگر به اذن فاطمه؛ زیرا كه صداق آن

ص: 169

بزرگوار است.

چهل و نهم : آن كه خمس دنیا از زمین و آسمان و بیابان و دریاها و كوه ها و صحراها نیز جزء صداق فاطمه زهراء سلام اللّه علیها است.

پنجاهم : هنگام زفاف آن بى بى معظّمه و بردن او به خانه على علیه السّلام، جبرئیل امین با هفتاد هزار ملک و میکائیل با هفتاد هزار ملک به زمین آمدند همه تكبیرگویان تا فاطمه سلام اللّه علیها را وارد خانه على علیه السّلام نمودند.

پنجاه و یکم : بنابر خبرى كه از تفسیر ثعلبى نقل شده عقدكننده خدا بوده، و طرف قبول جبرئیل، و خطبه خواننده راحیل، و شهود حاملین عرش، و صاحب نثار رضوان، و طبق نثار درخت طوبى، و نثار درّ و یاقوت و مرجان بوده (1)

پنجاه و دوم : از جمله خدمت گذاران فاطمه در بهشت دختر سلیمان حشمت اللّه علیه السّلام است، چنان چه در كتاب مصابیح القلوب (2) روایت كرده و گفته است:

إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَانَ يُحَدِّثُ ذَاتَ يَومٍ أَنَّ سُلَيْمانَ اَلنَّبِيَّ قَدْ جَهَّزَ لابْنَتِهِ جِهازاً عَظِيماً وَ أَشْيَاءَ وَ قَد صَوَّغَ لِصِهْرِهِ تَاجٌ مِنَ اَلذَّهَبِ مُكَلَّلاً بسبْعمائةِ جَوْهَرَةٍ وَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ حَاضِراً فِي ذَلِكَ اَلْمَجْلِسِ فَلَمَّا أَتَى إِلَى مَنْزِلِهِ أَخْبَرَ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ بِمَا اِسْتَمَعَ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنْ حَدِيثِ جَهَازِ اِبْنَةِ سُلَيْمَانَ فَخَطَر فِي قَلْبِهَا عَسَى أَنْ يَكُونَ خَطَرَ فِي قَلْبِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ بِأَنَّهُ سُلَيْمانُ كَانَ نَبِيّاً عَظِيماً جَلِيلاً وَ نَبِيُّنَا مُحَمَّدٌ أَجَلُّ قَدْراً وَ أَعْظَمُ شَأْناً مِنِ اِبْنَةِ سُلَيْمَانَ اَلنَّبِيَّ كَانَ لَهَا مِثْلُ ذَلِكَ اَلْجَهَازِ وَ تَاجُ ذَلِكَ اَلصِّهْرِ بِتِلْكَ اَلصِّفَةِ وَ هَذَا اَلصِّهْرُ فِي هَذَا اَلْفَقْرِ وَ اَلْحَاجَةِ لَكِنْ فَاطِمَةُ اَلْبَتُولُ أَخْفَتْهُ فِي قَلْبِهَا وَ مَا أَظْهَرْتُ بِهِ لِأَحَدٍ حَتَّى قُبِضَتْ فَرَآهَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ بَعْضَ اَللَّيَالِي فِي

ص: 170

اَلْمَنَامِ أَنَّهَا فِي اَلْجَنَّةِ قَاعِدَةٌ عَلَى سَرِيرٍ وَ حوالي سَرِيرِهَا اَلْحُورُ اَلْعِينُ وَاقِفَاتٌ فِي خِدْمَتِهَا مُنْتَظِرُونَ لِأَمْرِهَا وَ جَارِيَةٌ فِي غَايَةِ اَلْحُسْنِ وَ كَمَالُ اَلْجَمَالِ وَ تَمَامُ اَلدَّلاَلِ مُزَيَّنَةً بِالْحِلَلِ الرَّائِقَةِ عَلَى يَدِهَا طَبَقَتَيْنِ لِنِثَارِهَا وَاقِفَةً بَيْنَ يَدَيْهَا مُنْتَظِرَةً لِأَمْرِهَا فَقَالَ لَهَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ يَا فَاطِمَةُ ابنة مَنْ هَذِهِ اَلْجَارِيَةُ قَالَتْ هِيَ اِبْنَةُ النَّبِيِّ سُلَيْمَانَ أَوْقِفُوهَا فِي خِدْمَتِي وَ اِعْلَمْ يَا عَلِيُّ إِنِّي ذَلِكَ اَلْيَوْمَ اَلَّذِي ذَكَرْتَ لِي عَنْ أَبِي حديث جَهَازَهَا خَطَرَ فِي قَلْبِي هِمَّةٌ فَلِذَلِكَ أَوْقِفُوهَا بَيْنَ يَدَي كَرَامَةً لِي وَ عِوَّضَ لَكَ مِنْ ذَلِكَ اَلتَّاجِ اَلَّذِي صاغَهُ سُلَيْمانُ لِصِهْرِهِ أَنْ جَعَلَ بِيَدِكَ لِواءَ الْحَمْدِ فِي الْقِيامَةِ (1)

ترجمه

یعنى: روزى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله حدیث مى كرد كه سلیمان پیغمبر جهازى تهيّه كرد براى دخترش كه جهاز بزرگى بود با چیزهاى دیگرى و براى دامادش تاجى از طلا ریخته شده بود مكلّل به هفت صد دانه جواهر، در آن حال على بن ابى طالب در آن مجلس حاضر بود، چون به منزل آمد آن چه را كه شنیده بود به فاطمه خبر داد راجع به جهاز دختر سلیمان از پیغمبر خدا.

پس در قلب فاطمه چنین خطور كرد كه شاید در قلب على گذشته باشد كه سلیمان پیغمبر بزرگ با جلالتى بوده، و پیغمبر ما كه قدر او بالا تر و شأن او بزرگ تر است از سلیمان، دختر سلیمان نبى مانند چنین جهازى داشته، و براى دامادش چنین تاجى بوده به صفتى كه ذكر شد، و این داماد با فقر و احتیاج مى باشد.

و لیکن فاطمه بتول این را كه در دلش خطور كرد پنهان نمود و آشكار نكرد

ص: 171

براى احدى، تا وقتى كه از دنیا رحلت فرمود.

پس على بن ابى طالب علیه السّلام در بعضى از شب ها او را در خواب دید كه در بهشت بالاى تختى نشسته، و اطراف تخت او حور العین به خدمت او ایستاده منتظر فرمان اویند، و دخترى در نهایت حسن و كمال زیبائى و فرح و شادى و گشاده روئى در حالتى كه زینت كرده است به زیورهاى باصفا و به عجب درآورنده، و دو طبق بر روى دست گرفته كه بر سر فاطمه نثار كند ایستاده است در مقابل او و منتظر فرمان او است. على بن ابى طالب فرمود: اى فاطمه! این دختر كیست؟

گفت: این دختر سلیمان پیغمبر است، كه او را به خدمت من واداشته اند. و بدان اى على كه من آن روزى را كه حدیث پدرم را راجع به جهاز این دختر ذكر كردى در قلب من گذشت چیزى كه آن را با خود حدیث نفس كردم، براى این است كه او را در مقابل من براى خدمت واداشته اند براى گرامى داشتن من، و امّا براى تو عوض آن تاجى كه سلیمان براى دامادش ریخته و ساخته بود چنین قرار داده شده كه پرچم حمد در روز قیامت بدست تو باشد.

پنجاه و سوم : حرام بودن زن ها بر امیر المؤمنین علیه السّلام تا زمانى كه فاطمه زنده بود اجلالا لفاطمه سلام اللّه علیها.

پنجاه و چهارم : شریک بودن در نزول سوره هل أتى با امیر المؤمنین و حسنین علیهم السّلام.

پنجاه و پنجم : یاد كردن خدا همه نعمت هاى بهشتى را در سوره هل اتى غیر از حور العین كه براى احترام فاطمه نامى از آن برده نشده.

پنجاه و ششم : اول دیوانى كه در روز قیامت گشوده مى شود دیوان فاطمه سلام اللّه علیها است با كسانى كه در حقّ او و اولاد او ظلم كرده اند، و اول انتقامى

ص: 172

كه كشیده مى شود از ظلمهائى است كه بر آن حضرت و اولاد او وارد شده.

پنجاه و هفتم : آن كه لیله القدر و لیله مبارکه در قرآن به وجود مبارک زهراء تفسیر و تأویل شده، چنان چه از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده كه فرمود: « اللَیْلَة هِی فَاطِمَةَ وَ الْقَدْرِ هُوَ الله » (1) یعنى فاطمه خدا، بنابراین فاطمه اضافه تشریفيّه به خدا دارد از حیث عظمت مقامى كه دارد.

پنجاه و هشتم : نزول مائده آسمانى از قبیل مرغ بریان و انار و انگور و سیب و گلابى و به و چیزهائى كه دیگران از خوردن آن محروم بودند از اطعمه و اشربه بهشتى از بعد از هبوط آدم و حوّا تا زمان آن حضرت.

پنجاه و نهم : آن كه وقتى كه آن بى بى معظّمه در محراب خود بود هفتاد هزار ملک از ملائكه مقرّبین مى آمدند و بر او سلام مى كردند، و او را ندا مى كردند به آن چیزى كه مریم مادر عیسى را به آن ندا مى كردند و مى گفتند: « یا فَاطِمَةَ ، إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ عَلَى نِسَاءِ العَالَمین ».

ص: 173

قِلَّةٍ : جُعِلْتُ فِدَاكَ ، صَفَّ لی وَرِقِهِ .

قَالَ : وَرِقِهِ مِنْ دُرٍّ أبْیَض قیل لَهُ كُنْ فَكَانَ .

قُلْتُ لَهُ : جُعِلْتُ فِدَاكَ ، فَمَا فِیه ؟

قَالَ فِيهِ خَبَرُ مَا كَانَ وَ خَبَرُ مَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ فِيهِ خَبَرُ سَمَاءٍ سَمَاءٍ وَ عَدَدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ وَ عَدَدَ كُلِّ مَنْ خَلَقَ اَللَّهُ مُرْسَلاً وَ غَيْرَ مُرْسَلٍ وَ أَسْماؤُهُمْ و أَسْمَاءُ مَنْ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَ أَسْمَاءُ مَنْ كَذَبَ وَ مَنْ أَجَابَ مِنْهُمْ وَ أَسْمَاءُ جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اَللَّهُ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْكَافِرِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ و أَسْمَاءِ اَلْبُلْدَانِ وَ صِفَةِ كُلِّ بَلَدٍ فِي شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا و عَدَدُ مَا فِيهَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ عَدَدُ مَا فِيهَا مِنَ الْكَافِرِينَ وَ صِفَةُ كُلِّ مَنْ كَذَبَ و صِفَةُ القُرُونِ الأُولَى وَ قَصَصِهِم وَ مَن وَلِيَ مِنَ الطَّواغِيتِ وَ مُدَّةِ مُلْكِهِم وَ عَدَدِهِمْ وَ أَسْماءِ الْأَئِمَّةِ و صِفَتُهُمْ وَ مَا يَمْلِكُ كُلُّ واحد وَاحِدٍ وَ فِيهِ صِفَةُ كَرَّاتِهِمْ وَ جَمِيعُ مَنْ تَرَدَّدَ فِي اَلْأَدْوَارِ

قَالَ : قِلَّةُ : جُعِلْتُ فِدَاكَ ، كَمْ الأَدْوار ؟

قَالَ خَمْسُونَ أَلْفَ عَامٍ وَ هِيَ سَبْعَةُ أَدْوَارٍ فِيهِ أسْماءُ جَمِيعِ مَا خَلَقَ اَللَّهُ مِنَ اَلْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ آجالَهُمْ وَ صِفَةُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ عَدَدُ مَنْ يَدْخُلُهَا وَ عَدَدُ مَنْ يَدْخُلُ اَلنَّارَ وَ أَسْمَاءُ هَؤُلاَءِ وَ هَؤُلاَءِ وَ فِيهِ عِلْمُ الْقُرْآنِ كَمَا أُنْزِلَ وَ عِلْمَ التَّوْراةِ كَمَا أُنْزِلَتْ وَ عِلْمَ الإِنْجِيلِ كَما أنزلَ وَ عِلْمَ الزَّبُورِ وَ عَدَدُ كُلِّ شَجَرَةٍ وَ مَدَرَةٍ فِي جَمِيعِ الْبِلاد

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ لَمَّا أَرَادَ اَللَّهُ تَعَالَى أَنْ يُنْزِلَهُ عَلَيْهَا أَمَرَ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ إِسْرَافِيلَ أَنْ يحملوه فينزِلُون بهِ عَلَيْهَا وَ ذَلِكَ فِي لَيْلَةِ اَلْجُمُعَةِ مِنَ اَلثُّلُثِ الثَّانِي مِنَ اللَّيْلِ فَهَبَطُوا بِهِ وَ هِيَ قَائِمَةٌ تُصَلِّي فَمَا زَالُوا قِيَاماً حَتَّى قَعَدَتْ وَ لَمَّا فَرَغَتْ مِنْ صَلاَتِهَا سَلَّمُوا عَلَيْهَا وَ قَالُوا لَهَا اَلسَّلاَمُ يُقْرِؤُكَ اَلسَّلاَمَ وَ وَضَعُوا اَلْمُصْحَفَ فِي حَجْرِهَا فَقَالَتْ لِلَّهِ اَلسَّلامُ وَ مِنْهُ السَّلامُ وَ إِلَيْهِ اَلسَّلامُ وَ عَلَيْكُمْ يَا رُسُلَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ ثُمَّ عَرَجُوا إِلَى السَّماءِ فما زالَت بعدَ صلاة الْفَجْرِ إلى زَوال اَلشَّمس

ص: 175

تَقْرَأُهُ حَتَّى أَتَتْ عَلَى آخِرِهِ ، وَ لَقَدْ كَانَتْ علیها السَّلَامُ مَفْرُوضَةُ الطَّاعَةِ (1) عَلَى جمیع مِنْ خَلْقِ اللَّهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطیر وَ الْوَحْشِ وَ الأنبیاء وَ الْمَلَائِكَةِ .

قِلَّةُ : جُعِلْتُ فِدَاكَ ، فَلِمَنْ صَارَ ذَلِكَ الْمُصْحَفِ بَعْدَ مُضِيِّهَا ؟

قَالَ : دَفَعَتْهُ إِلَى أمیر المؤمنین ، فَلَمَّا مَضَى صَارَ إِلَى الْحَسَنِ ، ثُمَّ إِلَى الحسین ، ثُمَّ عِنْدَ أَهْلِهِ حَتَّى یدفعوه إِلَى صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ .

فَقُلْتُ : إِنَّ هذا الْعِلْمَ لكثیر (2)

قال يا أَبا مُحَمَّدٍ إِنَّ هَذَا اَلَّذِي و صِفْتُهُ لَكَ لَفِي وَرَقَتَيْنِ مِنْ أَوَّلِهِ وَ مَا و صَفتُ لَكَ بَعْدَ مَا فِي الوَرَقَةِ الثَّالِثَةِ وَ لاَ تَكَلَّمْتُ بِحَرْفٍ مِنْه (3)

ترجمه حدیث

به سند مذكور از ابى بصیر روایت كرده كه گفت: سؤال كردم از ابى جعفر یعنى امام باقر علیه السّلام از مصحف فاطمه، فرمود: پس از مردن پدرش بر او فروفرستاده شد.

گفتم: در آن چیزى از قرآن هست؟

فرمود: چیزى از قرآن در آن نیست.

گفتم: آن را براى من وصف كن.

فرمود: براى آن دو جلد است كه هر دو از زبرجد سرخ اند بقدر طول ورق و عرض آن.

گفتم: فدایت شوم! ورق آن را براى من وصف كن.

فرمود: ورق آن از درّ سفید است كه به آن گفته شد: باش، پس هست شد.

گفتم: فدایت شوم! در آن چه چیز هست؟

ص: 176

فرمود: خبر آن چه كه گذشته است و آن چه كه آینده است تا روز قیامت، و در آن است آسمان و آسمان، و شماره آن چه در آن هاست از ملائكه و غیر آن ها، و عدد هر پیغمبر مرسل و غیر مرسلى كه خدا آفریده، و نام هاى ایشان، و نام هاى كسانى كه بسوى ایشان فرستاده شدند، و نام هاى كسانى كه آن ها را تكذیب كردند، و كسانى كه آن ها را اجابت كردند، و نام هاى همه آن چه را كه خدا آفریده از مؤمن ها و كافرها از پیشینیان و پسینیان، و نام هاى همه شهرها، و صفت هر شهرى كه در مشرق زمین و مغرب آن است، و عدد آن چه در آن است از مؤمنین، و عدد آن چه كافر كه در آن است، و صفت هر كه تكذیب كند، و صفت قرن هاى اوّلیه، و قصّه هاى آنان، و كسانى كه حكومت مى كنند و از حدّ خود تجاوز مى كنند، و مدّت پادشاهى ایشان، و عدد ایشان، و نام هاى پیشوایان، و صفت هاى ایشان، و آن چه را كه مالک مى شوند یک یک آن ها، و صفت بزرگان شان، و همه آن هائى كه رفت وآمد كردند در دورها.

گفتم: فدایت شوم! ادوار چند است؟

فرمود: پنجاه هزار سال و آن هفت دور است. و در آن است نام هاى همه خلق خدا و مدّت هاى ایشان، و صفت اهل بهشت، و عدد كسانى كه داخل آن مى شوند، و عدد كسانى كه داخل آتش مى شوند، و نام هاى این گروه و آن گروه. و در آن است علم قرآن هم چنان كه نازل شده، و علم تورات همان طورى كه نازل شده، و علم انجیل بنحوى كه نازل شده، و علم زبور، و عدد هر درختى و خاک و كلوخى.

تمام كرد، مصحف را در كنار او گذاردند و گفتند: خداى سلام تو را سلام مى رساند.

فرمود: سلام براى خداست، و از او است سلام، و بازگشت سلام بسوى او است، و سلام بر شما باد اى فرستادگان خدا، پس بجانب آسمان بالا رفتند، پس آن حضرت بعد از نماز صبح تا هنگام زوال آفتاب تا آخر آن را قراءت فرمود.

و هر آینه آن بى بى معظّمه طاعتش واجب شده بر همه خلق خدا از جنّ و انس و مرغ ها و وحشى ها و پیغمبران و ملائكه.

گفتم: فدایت شوم! آن مصحف پس از رحلت فاطمه چطور شد؟

فرمود: آن را به امیر مؤمنان داد، و چون امیر مؤمنان از دنیا رفت به حسن رسید، و پس از او به حسین رسید، و بعد از او نزد اهل آن است تا این كه آن را بدست صاحب این امر یعنى امام زمان دهند.

گفتم: این است علم بسیار.

فرمود: اى ابا محمّد! این ها همه كه براى تو وصف كردم در دو ورق از آن مصحف بود از اوّل آن، و هنوز وصف نكرده ام براى تو آن چه در ورق سوم آن است، و حرفى از آن را نگفتم.

یعنى: مصحف فاطمه گمان نمى كنم كه چیزى از قرآن در آن باشد، و در آن است همه آن چه كه مردمان محتاج به ما هستند و ما محتاج به احدى از ایشان نیستیم، و در آن است حكم یک تازیانه، و نصف تازیانه، و ثلث تازیانه، و ربع تازیانه، و دیه خراشى كه به پوست رسد.

و خطّ علی (1)

یعنى: باقى گذارد فاطمه مصحفى را كه آن قرآن نیست، و لیکن كلامى است از كلام خدا كه بر او نازل فرمود، پیغمبر املا كرد و على نوشت.

حال آن كه او سلاله انبیاء است، صَلَّى اللَّهُ علیها وَ عَلَى ابیها وَ بَعْلِهَا وَ بنیها . (1)

مقدّم ترم از عبد الرحمان از حیث اسلام آوردن.

پس پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله از سخنان این دو نفر خشمگین شد و غضب فرمود، و كفى از سنگ هاى ریزه را برداشت و پاشید بطرف عبد الرحمان و فرمود: تو به كثرت مال خود مى بالى بر من؟! پس آن سنگ ها همه درّ گران بها شد كه یک دانه از آن ها قیمتش به قدر همه دارائى عبد الرحمان بود.

فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً.﴾ (1)

ترجمه

یعنى: برخیز بسوى على بن ابى طالب؛ زیرا كه مثل او مانند كعبه است كه بسوى آن قصد كرده مى شود و او قصد نمى كند احدى را، خدا امر كرد مرا تا فرمان دهم رضوان خزینه دار بهشت را كه زینت كند چهار جانب بهشت را، و فرمان دهد درخت طوبى و سدره المنتهى را كه زینت و زیورهاى خود را حمل كنند، و فرمان دهد حور العین را كه خود را بیارایند و بایستند در زیر درخت طوبى و سدره المنتهى، و امر كند فرشته اى از فرشتگان را كه راحیل گفته مى شود و در میان فرشتگان فصیح زبان تر و شیرین سخن تر و نیکو رو تر از او نیست كه حاضر شود بسوى ساق عرش، كه چون حاضر شوند همه ملائكه امر فرمود خدا مرا تا منبرى از نور برپا كنم، و فرمان دهم راحیل را تا بر منبر بالا رود، و خطبه رسائى از خطبه هاى نكاح را بخواند، و تزویج كند على را با فاطمه به صداق پنج یک دنیا كه براى او و براى فرزندان او باشد تا روز قیامت، و من و میکائیل دو شاهد باشیم، و ولىّ فاطمه خداى تعالى است، و امر كنم درخت طوبى و سدره المنتهى را تا آن چه زینت و زیور دارند و بوهاى خوش همه را نثار كنند، و امر كنم حور العین را كه از آن ها برچینند و به آن فخر كنند تا روز قیامت.

و خدا تو را امر فرموده كه تزویج كنى على را با فاطمه در روى زمین، و به عثمان بگوئى كه آیا نشنیده گفته مرا در قرآن ﴿ مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِیانِ، بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِیانِ ﴾ یعنى: دو دریا را با هم جفت كرد، و پرده اى در میان آن ها قرار داد، تا یکى از آن ها بر دیگرى غلبه نكند، و گفته مرا در آن: ﴿ وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً ﴾ یعنى: و اوست خدائى كه بشر را از آب آفرید و او را نسب و داماد قرار داد.

ص: 184

فَلَمَّا سَمِعَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ و آله كَلاَمَ جَبْرَئِيلَ وجه خَلْفَ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ و سَلْمَانَ وَ اَلْعَبَّاسِ فأحضرهم وَ قَالَ لِعَلِيٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنَّ اَللَّهَ أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَكُ

فَقَالَ : یا رَسُولَ اللَّهِ ، إنّی لَا أَمْلِكُ إِلاَّ سیفی وَ فرسی وَ دَرِعِی .

فَقَالَ لَهُ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اذهَبْ فَبِعِ اَلدِّرْعَ فَخَرَجَ عَلِيٌ فَنَادَى عَلَى دِرْعِهِ فَبَلَغَتْ أَرْبَعَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ دِينَارٍ فَاشْتَرَاهَا دحية بْنُ خَلِيفَة اَلْكَلْبِيِّ وَ كَانَ حَسَنَ اَلْوَجْهِ لَمْ يَكُنْ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَحْسَنَ مِنْهُ وَجْهاً فَلَمَّا أَخَذَ عَليٌ الثمنَ وَ تسلم دحْية اَلدِّرْعَ عَطَفَ دِحْيَةُ عَلَى عَلِيٍ فَقَالَ لَهُ:

أَسْأَلُكَ يا أَبَا اَلْحَسَنِ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّي هَذَا اَلدِّرْعَ هَدِيَّةً وَ لاَ تُخالِفنِي فَأَخَذَهَا مِنْهُ وَ حَمَلَ الثَّمَنَ و الدِّرْعِ وَ جَاءَ بِهِمَا إِلَى اَلنَّبِيِّ فَطَرَحَهُمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَ قَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ بِعْتَ اَلدِّرْعَ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ و دِينَارٍ وَ قَدِ اشْتَرَاهَا دِحْيَةُ وَ سَأَلَنِي أَنْ أُقْبلَ اَلدِّرْعَ هَدِيَّةً فَمَا تأمُرنِي أَقْبَلُهَا مِنْهُ أَمْ لاَ؟

فَتَبَسَّمَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ قَالَ لَيْسَ هُوَ دِحْيَةَ لَكِنَّهُ جَبْرَئِيلُ وَ اَلدَّرَاهِمُ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ لِتَكُونَ شَرَفاً وَ فَخْراً لاِبْنَتِي فَاطِمَةَ وَ زَوَّجَهُ بِهَا وَ دَخَلَ بَعْدَ ثَلاَثٍ.

قَالَ : وَ خَرَجَ علی وَ نَحْنُ فی الْمَسْجِدِ ، إِذْ هَبَطَ الأمین جبرئیل بأترجة مِنَ الْجَنَّةِ ، فَقَالَ : یا رَسُولَ اللَّهِ ، إِنَّ اللَّهَ یأمرك أَنْ تَدْفَعَ هَذِهِ الْأُتْرُجَّةِ إِلَى علی بْنِ أبی طَالِبٍ ، فَدَفَعَهَا النبی إِلَى علی ، فَلَمَّا حَصَلَتْ فی كَفَّهُ انقسمت قسمین ، مَكْتُوبُ عَلَى قَسَمَ : « لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ علی أمیر المؤمنین » وَ عَلَى الْقِسْمِ الْآخَرِ : « هَدِيَّةً مِنِ الطَّالِبُ الْغَالِبُ إِلَى علی بْنِ أبی طَالِبٍ » . (1)

ترجمه

یعنی : چون پیغمبر كلام جبرئیل را شنید، فرستاد دنبال عمّار بن یاسر و سلمان و عبّاس و آن ها را احضار كرد، و به على گفت كه: خدا امر فرموده كه تو را تزویج كنم.

على گفت: من مالک چیزى نیستم الّا شمشیرم و اسبم و زرهم.

پیغمبر به او فرمود: برو زره را بفروش، على بیرون رفت و ندا كرد براى فروش زره

ص: 185

خود، قیمت آن رسید به چهار صد درهم و دینار، دحیه بن خلیفه كلبى آن را خرید، و او بسیار خوب رو بود، با پیغمبر از او خوب رو تر كسى نبود، چون على پول زره را گرفت و زره را تسلیم دحیه كرد، دحیه رو كرد به على و گفت: اى ابو الحسن! خواهش مى كنم از تو كه بعنوان هدیه این زره را از من قبول كنى و مخالفت نكنى.

على زره را از او گرفت، و پول و زره را آورد و در پیش روى پیغمبر گذارد و گفت: اى رسول خدا! زره را به چهار صد درهم و دینار فروختم، و دحیه آن را از من خرید، و از من خواهش كرد كه آن را بعنوان هدیه از او قبول كنم، چه امر مى فرمائى آیا قبول كنم از او یا نه؟

پیغمبر تبسّم كرد و فرمود: آن دحیه نبود، و لیکن جبرئیل بود، و درهم ها هم از جانب خدا بوده تا شرافت و فخرى باشد براى دختر من فاطمه، و تزویج فرمود على را با او، و پس از سه روز داخل شد.

راوى گفت: على از مسجد خارج شد، و ما در مسجد بودیم كه جبرئیل امین فرود آمد با ترنجى از بهشت، و عرض كرد: اى رسول خدا! خدا تو را امر مى فرماید كه این ترنج را بدهى به على بن ابى طالب، پیغمبر آن را به على داد، چون در كف على قرار گرفت دو قسمت شد، بر یک قسمت آن نوشته بود: « لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ عَلَی أَمیر المُؤمِنین » و بر قسمت دیگر نوشته بود: هدیه ایست از طلب كننده غلبه كننده بسوى على بن ابى طالب.

و نیز در كتاب دلائل الإمامه به سند متّصل از جعفر بن محمّد، از پدرش، از جدّش، از على بن ابى طالب روایت كرده كه فرمود:

هَمَمْتُ بِتَزْوِيجِ فَاطِمَةَ حِيناً وَ لَمْ أَجْسُرْ أَنْ أذكر ذَلِكَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ كَانَ ذَلِكَ يَخْتَلِجُ فِي صَدْرِي لَيْلاً وَ نَهَاراً حَتَّى دَخَلْتُ يَوْماً عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ قُلْتُ لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَالَ هَلْ لَكَ فِي اَلتَّزْوِيجِ فَقُلْتُ اَللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ يُرِيدُ أَن يُزَوِّجَنِي بَعض

ص: 186

نِسَاءِ قُرَيْشٍ وَ قَلْبِي خَائِفٌ مِنْ فَوْتِ فَاطِمَةَ فَفَارَقْتْهُ عَلَى هَذَا فَوَ اَللَّهِ مَا شَعَرْتُ حَتَّى أَتَانِي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ أَجِبْ يَا عَلِيُّ وَ أَسْرِعْ فَأسرَعتُ الْمُضِيَّ إِلَيْهِ فَلَمَّا دَخَلْتُ وَ نَظَرْتُ إِلَيْهِ فَمَا رَأَيْتُهُ أَشَدَّ فَرَحاً مِنْ ذَلِكَ اَليَوْمِ وَ كَانَ فِي حجرةِ أُمِّ سَلَمَةَ أَبْصَرَنِي فَتَهَلَّلَ وَ تَبَسَّمَ حَتَّى نَظَرْتُ إِلَى بَيَاضِ أَسْنَانِهِ وَ لَهَا بِرِيقَ

وَ قَالٍ : یا علی ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ كفانی مَا همّنی فیک مِنْ أَمْرِ تَزْویجِكَ .

فَقُلْتُ : وَ كیف ذَلِكَ یا رَسُولَ اللَّهِ ؟

قَالَ : أَتَانِي جَبْرَئِيلُ وَ مَعَهُ قَرَنْفُلُ اَلْجَنَّةِ وَ سُنْبُلُهَا قِطْعَتَانِ فَنَاوَلَنِيهَا فَأَخَذْتُهُمَا و شَمِمْتُهُمَا فَسَطَعَ مِنْهُمَا رَائِحَةُ الْمِسْكِ ثُمَّ أَخَذَهُمَا مِنِّي فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ مَا شَأْنُهُمَا فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ أَمَرَ سُكَّانَ اَلْجَنَّةِ أَنْ يُزَيِّنُوا اَلْجِنَانَ كُلَّهَا بِمَفَارِشِهَا وَ نُضُودِهَا وَ أَنْهارِهَا وَ أَشْجَارِهَا وَ أَمَرَ رِيحَ اَلْجَنَّةِ اَلَّتِي يُقَالُ لَهَا الْمُثِيرَةُ فَهَبَّتْ فِي الْجَنَّةِ بِأَنْوَاعِ الْعِطْرِ وَ اَلطِّيبِ وَ أَمَرَ اَلْحُورَ اَلْعِينَ بِقِرَاءَةِ سُورَتَيْ « طه » وَ « يس » فَرَفَعْنَ أَصْوَاتَهُنَّ بِهِمَا ثُمَّ نَادَى مُنَادٍ أَلاَ إنَّ الْيَوْمَ يَوْمُ وَلِيمَةِ فاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رِضًى مِنِّي بِهِمَا ثُمَّ بَعَثَ تَعَالَى سَحَابَةً بَيْضَاءَ فَمَطَرَتْ عَلَى أَهْلِ اَلجَنَّةِ مِنْ لُؤْلُؤِهَا وَ زَبَرْجَدِهَا وَ أَمَرَ خُدَّامَ الْجِنَانِ أَنْ يَلْتَقِطُوهَا وَ أَمَرَ رَاحِيلَ فَخَطَبَ خُطْبَةً لَمْ يَسْمَعْ أَهْلُ اَلسَّمَاءِ بِمِثْلِهَا ثُمَّ نَادَى تَعَالَى

يَا مَلاَئِكَتِي وَ سُكَّانَ جَنَّتِي بارِكوا عَلَى نِكَاحِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ فَإنِّي زَوَّجْتُ أَحَبَّ النِّساءِ إِلَيَّ مِن أَحَبِّ الرِّجالِ إِلَيَّ بَعدَ مُحَمَّدٍ.

ترجمه

یعنى وقتى كه همّ من تزویج با فاطمه بود جسارت نكردم كه ذكر كنم آن را با پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و این مطلب در سینه من شب و روز خلجان داشت، تا این كه روزى بر رسول خدا وارد شدم، فرمود: اى على! عرض كردم: بلى اى رسول خدا. فرمود میل به تزویج، یعنى زن گرفتن، دارى؟ گفتم: خدا و رسول او دانا ترند، و گمان كردم كه مى خواهد مرا با بعضى از زنان قریش تزویج كند، و دل من ترسناک بود كه مبادا فاطمه از دستم برود.

پس از آن حضرت جدا شدم با همین اندیشه، و بذات خدا قسم نمى دانستم تا این كه

ص: 187

پیغمبر بنزد من آمد و فرمود: اجابت و شتاب كن بیا، من به شتاب رفتم بنزد او، وقتى كه بر او وارد شدم و نظر بسوى او كردم، هرگز مثل آن روز او را خوش حال ندیده بودم، و آن روز در حجره امّ سلمه بود.

چون چشمش به من افتاد به گشاده روئى لبخندى زد، بنحوى كه سفیدى دندان او برق مى زد، و فرمود: اى على! خدا همّ مرا كفایت كرد درباره تو و امر زن گرفتنت.

گفتم: چگونه است آن اى رسول خدا؟

فرمود: جبرئیل بنزد من آمد و با او دو قطعه از قرنفل و سنبل بهشت بود به من داد گرفتم و آن را بوئیدم، بوى مشک از آن ها ساطع شد، پس آن دو را از من گرفت، گفتم: اى جبرئیل! این دو براى چیست؟ گفت: امر كرد خدا ساكنین بهشت را كه همه بهشت را به فرش هاى آن زینت كردند به روى هم انداختن آن ها و نهرهاى آن و درخت هاى آن، و امر فرمود باد بهشتى را كه به آن مثیره گفته مى شود در بهشت بوزد با انواع عطرها و بوهاى خوش، و امر فرمود همه حور العین را بخواندن دو سوره « طه » و « یس » پس صداهاى خود را بلند كردند به خواندن آن ها، آن گاه نداكننده اى ندا كرد كه امروز روز ولیمه فاطمه دختر محمّد و على بن ابى طالب است، در حالى كه راضى و خوشنودم به ازدواج این دو.

پس برانگیخت خداى تعالى ابر سفیدى را تا این كه بارید بر اهل بهشت از مروارید و زبرجد و یاقوت هاى خود، و امر فرمود خدمت گذاران بهشت را كه آن ها را برچینند، و امر فرمود راحیل را تا خطبه اى خواند كه اهل آسمان ها مانند آن را نشنیده بودند، پس منادى خداى تعالى ندا كرد كه: اى فرشتگان من و ساكنین بهشت من! مبارک باد بگوئید بر نكاح فاطمه دختر محمّد و على بن ابى طالب، من تزویج كردم محبوب ترین زن ها را در نزد من به محبوب ترین مردها در نزد من پس از محمّد.

ثُمَّ قَالَ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : یا علی ، أَبْشِرْ أَبْشِرْ فإنّی زَوْجَتَكَ ابنتی فَاطِمَةُ عَلَى مَا زَوْجُكِ الرحمان مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ ، وَ قَدْ رضیت لَهَا وَ لَكَ مَا رضی اللَّهُ لَكُمَا ، فَدُونَكَ أَهْلِكَ ، وَ كَفَى یا علی برضای

ص: 188

رِضًا فِیک .

فَقَالَ علی علیه السَّلَامُ : یا رَسُولَ اللَّهِ ، أَوْ بَلَغَ مِنْ شأنی أَنْ أَذْكُرَ فی أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ یزوّجنی اللَّهُ تَعَالَى فی مَلَائِكَتَهُ ؟ !

فَقَالَ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : یا علی ، إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً أَكْرَمَهُ بِمَا لَا عین رَأَتْ وَ لَا أُذُنُ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ .

فَقَالَ علی : یا رَبِّ أوزعنی أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ التی أَنْعَمْتَ عَلَيَّ .

فَقَالَ النَبی : آمین .

وَ قَالَ عَلی : لَمَّا أَتَیْتُ رَسُولُ اللَّهِ خَاطِباً ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ ،

قَالَ : وَ مَا عِنْدَكَ لَتَسْعَدْنِی ؟ قِلَّةُ : لَیْسَ عِنْدِی إِلَّا بَعیری وَ فَرْسی وَ دَرْعی .

فَقَالَ : أَمَّا بِعَیْرِكَ فَحامَل أَهْلِكَ ، وَ أَمَّا فَرَسَكَ فَلَا بُدَّ لَكَ مِنْهُ تُقَاتِلْ علیه ، وَ أَمَّا دِرْعَكَ فَزَوْجُكِ اللَّهُ بِهَا .

قَالَ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ اَلدِّرْعُ عَلَى عَاتِقِيَ اَلْأَيْسَرِ وَ ذَهَبْتُ إِلَى سُوقِ اَللَّيْلِ فَبِعْتُهَا بِأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَم سود هَجَرِيَّةٍ ثُمَّ أَتَيْتُ بِهَا إِلَى اَلنَّبِيِّ فَصَبَبْتُهَا بَيْنَ يَدَيْهِ فَوَ اَللَّهِ مَا سَأَلَنِي عَنْ عَدَدها وَ كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ سِرِيَ اَلْكَفَّ فَدَعَى بِلاَلاً وَ مَلَأَ قَبَضْتَهُ وَ قَالَ يَا بِلَالُ ابْتَعْ بِهَا طِيباً لِاِبْنَتِي فَاطِمَةَ ثُمَّ دَعَا أُمَّ سَلَمَةَ وَ قَالَ لَهَا يَا أُمَّ سَلَمَةَ اِبْتَاعِي لاِبْنَتِي فِرَاشاً مِنْ حِلْسِ مِصْرَ وَ أَحْشِيَهُ لِيفاً وَ اِتَّخِذِي لَهَا مِدْرَعَةً وَ عَبَاءَةً قُطوَانِيَّةً وَ لاَ تَتَّخِذي أَكثَرَ مِن ذَلِكَ فَيَكُونا مِنَ اَلْمُسْرِفِينَ

وَ صَبَرْتَ أَيَّاماً لَا أَذْكُرُ فیها شیئا لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ مِنْ أَمْرَ ابْنَتَهُ حَتَّى دَخَلَتْ عَلَيَّ أُمِّ سَلَمَةَ

فَقَالَتْ لی : لِمَ لَا تَقُولُ لِرَسُولِ اللَّهِ یدخلك عَلَى أَهْلِكَ ؟ قِلَّةُ : أستحیی مِنْهُ أَنْ أَذْكُرَ لَهُ شیئا مِنْ هَذَا .

فَقَالَتْ أُمُّ سَلَّمْتَ : أَدْخَلَ علیه فَإِنَّهُ سیعلم مَا فی نَفْسِكَ .

قَالَ : فَدَخَلْتُ علیه ثُمَّ خَرَجْتَ ثُمَّ دَخَلْتَ ثُمَّ خَرَجْتُ ، فَقَالَ : أَحْسَبُكَ إِنَّكَ تشتهی الدُّخُولِ

ص: 189

عَلَى أَهْلِكَ ؟

قِلَّةُ : نَعَمْ فِدَاكَ أبی وَ أمّی یا رَسُولَ اللَّهِ .

فَقَالَ : غَداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1)

ترجمه

پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: یا على! بشارت باد تو را، بشارت باد تو را كه من دختر خود فاطمه را با تو تزویج مى كنم بر آن چه تزویج كرده است خداى بخشنده بالاى عرش خود، و خشنودم براى او و براى تو به آن چه خشنود است خدا براى هر دو نفر شما، پس اهل تو به تو نزدیکتر است و كفایت مى كند، یا على رضایت تو رضایت من است.

على علیه السّلام عرض كرد: یا رسول اللّه! كار من بجائى رسیده كه در میان اهل بهشت یاد كرده شوم، و خدا در میان فرشتگان خود مرا تزویج كند؟

پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: یا على! وقتى كه خدا بنده اى را دوست بدارد او را اكرام مى كند به چیزى كه هیچ چشمى ندیده و هیچ گوشى نشنیده و در دل هیچ كسى خطور نكرده.

پس على علیه السّلام عرض كرد: خدایا مرا الهام كن كه سپاس گزارى كنم نعمت تو را آن چنان نعمتى كه بر من انعام كردى.

پیغمبر آمین گفت.

على گفت: هنگامى كه آمدم نزد رسول خدا كه دختر او فاطمه را خواستگارى كنم، فرمود: چه چیزى دارى كه مرا خوش بخت كنى؟

گفتم: من چیزى ندارم الّا شترى و اسبى و زرهى كه دارم.

فرمود: امّا شترت كه بردارنده اهل توست، و امّا اسبت كه ناچارى كه با آن قتال كنى،

ص: 190

امّا زرهت، خدا تو را به آن تزویج كرده.

گفت: پس بیرون رفتم از نزد او و زره را روى شانه چپم انداختم و رفتم به سوق اللیل و آن را فروختم به چهار صد درهم پول سیاه هجرى، و آوردم نزد پیغمبر و ریختم پیش روى او، بذات خدا سوگند از من نپرسید كه چند عدد است، و رسول خدا كف خود را پر كرد، و بلال را پیش خواند و به او داد و فرمود: اى بلال! این ها را براى دخترم فاطمه بوى خوش بگیر، پس امّ سلمه را پیش خواند و فرمود: اى امّ سلمه! براى دخترم فرش بخر از گلیم هاى مصر و پر كن آن را از لیف خرما و پیراهن سفید كوتاهى بخر از پارچه هاى قطوانیه كه نام محلّى است، و بیشتر از این ها نخر كه هر دو اسراف كننده شوند و از اسراف كنندگان باشند.

و چند روزى صبر كردم و چیزى به رسول خدا راجع به امر دخترش نگفتم، تا این كه بر امّ سلمه وارد شدم، به من گفت: چرا با پیغمبر خدا سخن نمى گوئى كه تو را بر اهلت وارد كند؟

گفتم: از او حیا مى كنم كه به او چیزى بگویم.

گفت: بر او وارد شو و قطعا او مى داند آن چه را كه در پیش نفس تو است.

گفت على علیه السّلام: پس بر آن حضرت وارد شدم و بیرون آمدم باز وارد شدم و بیرون آمدم، فرمود: گمان مى كنم كه مى خواهى بر اهلت داخل شوى؟

گفتم: آرى پدر و مادرم بفداى تو باد اى رسول خدا.

فرمود: فردا اگر خدا بخواهد.

نعمتى كه به ما داده سپاس گزار مى باشیم، خدائیست كه ما را از گناهان محجوب و از عیب ها مستور داشته، ساكن گردانیده است ما را در آسمان ها، و نزدیک كرده است ما را به سرادقات عظمت و جلال خود، و دور كرده است ما را از افراط در شهوات و هرگونه شهوتى، و فقط شهوت ما را در تسبیح خود و تقدیس خود قرار داده، خدائیست كه گستراننده است رحمت خود را، و بخشنده است نعمت خود را، جلالت او از الحاد مشركین اهل زمین كاسته نمى شود، و بلندى عظمت و بزرگى او از دروغ و افتراء ملحدین متأثّر نگردد.

پس بعد از سخنى گفت: پادشاه صاحب جبروت اختیار فرمود صفوت كرم خود و بنده بزرگى خود را براى سيّده زنها و كنیز خود دختر بهترین پیغمبران و آقاى فرستاده شدگان و پیشواى پرهیزكاران، وصل فرمود ریسمان او را به ریسمان مردى از كسان او و یار و تصدیق كننده دعوت او على را كه وصل شونده است با فاطمه بتول دختر رسول خدا.

و روایت شده كه جبرئیل روایت كرد از خداى تعالى در عقب این خطبه گفته: خداى عزّ و جل را كه فرمود: حمد رداى من است، و بزرگى كبریائى من است، و خلق، همه آن ها بندگان و كنیزان منند، تزویج كردم فاطمه كنیز خود را با على كه اختیار كرده شده من است، گواه باشید اى فرشتگان من.

و عُمَرُ فَقَالَا : مَا وَرَاءَكَ یا أَبَا الْحَسَنِ ؟

فَقُلْتُ : يُزَوِّجُنِي رَسُولُ اَللَّهِ فَاطِمَةَ وَ أَخْبَرَنِي أَنَّ اَللَّهَ زَوَّجَنِيهَا وَ هَذَا رَسُولُ اَللَّهِ خَارِجٌ فِي أَثْرَى لِيَذْكُرَ بِحَضْرَةِ النَّاسِ فَفَرِحَا وَ سُرَّا وَ دَخلاَ مَعِي اَلْمَسْجِدَ فَوَ اَللَّهِ مَا تَوَسَّطْنَا حَتَّى لَحِقَ بِنَا رَسُولُ اَللَّهِ وَ إِنَّ وَجْهَهُ لَيَتَهَلَّلُ فرَحاً و سروراً فَقَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَيْنَ بِلَالٌ فَقَالَ لَبَّيْكَ و سَعْدَيْكَ فَقَالَ و أَيْنَ المِقْدَادُ فلباه فَقَالَ وَ أَيْنَ سَلْمَانُ : فَلَبَّاهُ فَلَمَّا مَثُلُوا بَيْنَ يَدَيْهِ قَالَ اِنْطَلِقُوا بِأَجْمَعِكُمْ إِلَى جَنَبَاتِ اَلْمَدِينَةِ وَ أَجْمِعُوا الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارَ وَ اَلْمُسْلِمِينَ فَانْطَلَقُوا لِأَمْرِهِ فَأَقْبَلَ حَتَّى جَلَسَ عَلَى أَعْلَى دَرَجَةِ مِنْبَرِهِ فَلَمَّا حُشِدَ اَلْمَسْجِدُ بِأَهْلِهِ قامَ صلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ قَال:

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي رَفَعَ اَلسَّمَاءَ فَبَنَاهَا وَ بَسَطَ الْأَرْضَ و دَحَاهَا وَ أَثْبَتَهَا بِالْجِبَالِ فَأَرْسَاهَا، ( وَ أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعاها ، الذی تَعَاظَمَ عَنْ صِفَاتِ الواصِفین ) (1) وَ تَجَلَّلَ عَنْ تَحْبِيرِ لُغاتِ النَّاطِقِينَ وَ جَعَلَ اَلْجَنَّةَ ثَوَابَ الْمُتَّقِينَ وَ اَلنَّارَ عِقابَ الظَّالِمِينَ وَ جَعَلَنِيَ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِينَ وَ نَقِمَةً عَلَى اَلْكَافِرِينَ

عِبَادَ اللَّهِ ، إِنَّكُمْ فی دَارِ أَمَلٍ ، بین حیاة وَ أَجَلٍ ، وَ صِحَّةٍ وَ عِلَلٍ ، دَارُ زَوالٍ ، متقلّبة الْحَالِ (2) جُعِلْتُ سَبَباً لِلاِرْتِحَالِ فرحِم الله امرء قَصَّرَ مِنْ أَمَلِهِ وَ جَدَّ فِي عَمَلِهِ وَ أَنفَقَ الفَضلَ مِن مالِهِ وَ أمسَكَ الفَضلَ مِن قُوتِهِ فَقَدَّمَهُ لِيَومِ فَاقَتِهِ يَوْمَ تُحْشَرُ فِيهِ الْأَمْواتُ وَ تَخْشَعُ فِيهِ اَلْأَصْوَاتُ وَ تُنْكِرُ اَلْأَوْلاَدُ وَ اَلْأُمَّهَاتِ وَ تَرَى اَلنَّاسَ سُكَارَى وَ مَا هُمْ بسكارى يَوْمَ يُوَفِّيهِمُ اَللَّهُ دِينَهُمُ اَلْحَقَّ وَ يَعلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ اَلْحَقُّ اَلْمُبِينُ يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً و مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَينَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ مَنْ يَعْمَل مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَن يَعمَل مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًا يَرَهُ لِيَوْمٍ تَبْطُلُ فِيهِ الْأَنْسَابُ وَ تُقْطَعُ اَلْأَسْبَابُ وَ يُشْتَدُّ فِيهِ عَلَى اَلْمُجْرِمِينَ اَلْحِسَاب

ص: 194

وَ یدفعون فی الْعَذَابِ ، فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ وَ مَا الحیاة الدنیا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ .

أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّمَا اَلْأَنْبِيَاءُ حُجَجُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ اَلنَّاطِقُونَ بِكِتَابِهِ اَلْعَامِلُونَ بِوَحْيِهِ وَ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَ كَرِيمَتِي فَاطِمَةَ بِأَخِي وَ اِبْنِ عَمِّي وَ أَوْلَى الناس بِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ اَللَّهِ عَزَّ شَأْنُهُ قَدْ زَوَّجَهُ بِهَا فِي السَّمَاءِ وَ أُشْهِدُ اَلْمَلاَئِكَةَ وَ أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَهُ فِي اَلْأَرْضِ و أشهدكُم على ذَلك (1)

ایستادند، فرمود: هر سه نفر بروید در اطراف محلّه هاى مدینه و مهاجرین و انصار و مسلمانان همه را جمع و حاضر كنید، ایشان رفتند و فرمان آن حضرت را انجام دادند.

پس بر منبر بالا رفت و بر بلندتر درجه آن نشست و مسجد پر شد از اهل مدینه و حضرت ایستاد و حمد و ثناى خدا را بجاى آورد و فرمود:

ستایش مخصوص خدائیست كه آسمان را بلند كرد و بنا نمود آن را، و گسترد زمین را و جاى سكونت قرار داد، و آن را به سبب كوه ها ثابت و استوار نمود، و بالاتر است از تحسین لغت هاى سخن گویان، و قرار داده است بهشت را ثواب براى اهل تقوى و پرهیز كاران، و آتش را عقوبت براى ستم كاران، و مرا رحمت قرار داد براى مؤمنان، و عذاب براى كافران.

بندگان خدا! شما در خانه امید و آرزو هستید، در میان زندگى و مرگ و تندرستى و بیمارى و علت هاى خانه اى كه رو به زوال است و به یک حال نیست، و سبب كوچ كردن است از آن، پس خدا رحمت كند مردى را كه آرزوهاى خود را در آن كم كند، و در عمل بندگى كوشش كند، و از زیادى مال خود در راه خدا انفاق كند، و از زیاد تر از قوت خود امساک كند، و آن را براى روز احتیاج خود یعنى قیامت پیش بفرستد، و آن روزى است كه مردگان در آن از خاک برمى خیزند، و صداهاى ایشان خاشع و لرزان است، و فرزندان و مادرها منكر یک دیگرند، و مى بینى مردمان را كه مستند و حال آن كه مست نیستند، روزیست كه خدا مزد و جزاى اعمال آن را بحق مى دهد، و مى دانند كه خدا بر حق و واضح كننده است، و روزیست كه هر نفسى آن چه را كه در دنیا كرده است از كارهاى خوب خود كه در آن جا حاضر شده، و كارهاى بدى كه كرده دوست دارد كه میان او و آن ها مسافت بسیار دورى باشد، و كسى كه هم وزن یک ذرّه كار خوب بكند مى بیند آن را، و كسى كه هم وزن یک ذرّه كار بد بكند مى بیند آن را، در آن روز نسب ها باطل مى شود و سبب ها بریده مى شود، و بر گناهكاران در حساب سختگیرى مى شود و آن ها را در عذاب

ص: 196

مى اندازند، پس كسى كه از آتش دور شود و داخل بهشت شود رستگار مى شود، و زندگى دنیا نیست مگر متاع فریب دهنده اى.

اى گروه مردمان! غیر از این نیست كه پیغمبران حجّت هاى خدایند در زمین او كه به كتاب او سخن گویند، و عمل كنندگان به وحى اویند، و خداى تعالى مرا امر فرموده كه تزویج كنم دختر با اصل و نسب خود فاطمه را با برادر و پسر عمّ و سزاوار ترین مردمان به من على بن ابى طالب، و خدائى كه شأن او عزیز است در آسمان این هر دو را با یک دیگر تزویج فرموده و فرشتگان را گواه گرفته، و مرا امر فرموده كه او را تزویج كنم و شما را بر آن گواه گیرم.

وَ شرف وَ عَظُمَ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى نَعْمَائِهِ وَ أَيَادِيهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ شَهَادَةَ إخلاص ترضاه وَ أُصلّي علَى نَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صَلاَةً تُزْلِفُهُ وَ تُحظِيهِ

وَ بَعْدُ فَإِنَّ اَلنِّكَاحَ مِمَّا أَمَرَ اَللَّهُ تَعَالَى بِهِ وَ أَذِنَ فِيهِ وَ مَجْلِسُنَا هَذَا مِمَّا قَضَاهُ اَللَّهُ تعالى وَ رَضِيَهُ وَ هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبدِ اَللَّهِ رَسُولِ اَللَّهِ زَوَّجَنِي اِبْنَتَهُ فَاطِمَةَ عَلَى صَدَاقِ أَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ دِينَارٍ وَ قَدْ رَضِيتُ بِذَلِكَ فَاسْأَلُوهُ وَ اِشْهَدُوا

فَقَالَ اَلْمُسْلِمُونَ زَوَّجْتَهُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ اَلْمُسْلِمُونَ بَارَكَ اَللَّهُ لَهُمَا وَ عَلَيْهِمَا وَ جَمَعَ شمْلَهُمَا. (1)

ترجمه

یعنى: یا على! برخیز و خطبه بخوان براى خودت. على عرضه داشت: یا رسول اللّه! آیا من خطبه بخوانم و حال آن كه شما حاضرید؟! فرمود: خطبه بخوان، جبرئیل مرا چنین امر كرده كه به تو امر كنم كه براى خودت خطبه بخوانى، و اگر نبود كه در بهشت داود خطیب بود هرآینه تو خطیب بودى یا على.

پس فرمود: اى گروه مردمان! سخن پیغمبر خودتان را بشنوید، خدا چهار هزار پیغمبر را به نبوّت برانگیخت و براى هر نبيّى وصيّى قرار داد، و من بهترین پیغمبرانم، و وصىّ من بهترین اوصیاء است، پس آن حضرت از سخن گفتن خوددارى كرد، و على علیه السّلام ابتدا به سخن كرد و فرمود:

ستایش مختصّ خدائیست كه سخنگویان را به گشایش هاى علم خود الهام فرمود، و روشن كرد به نورهاى بزرگى خود كه سوراخ كننده است دل هاى اهل تقوى و پرهیز كاران را، و واضح فرمود به دلیل هاى احكام خود راه هاى روندگان بسوى حق را، و شاد و مسرور گردانید به پسر عموى من مصطفى همه جهانیان را، تا این كه دعوت او بر دعوت

ص: 198

بد كیشان و مشركان بالا زد، و سخن او بر باطن هاى اهل باطل غلبه كرد، و او را آخر همه پیغمبران قرار داد، و آقاى همه فرستادگان خود گردانید، پس رسالت پروردگار خود را رسانید و امر او را ظاهر كرد، و از جانب خدا نشانه هاى او را روشن نمود.

پس ستایش مختصّ خدائیست كه آفرید بندگان را به قدرت خود، و غلبه داد آن ها را به دین خود، و گرامى داشت ایشان را به نبىّ خود محمّد، و مهربانى كرد و كرم فرمود و شرافت و بزرگى داد. و ستایش مختصّ خدا است بر نعمت ها و بخشش هاى او، و شهادت مى دهم از روى اخلاص كه خدائى جز خداى یکتا نیست شهادتى كه خوشنود كند او را، و درود پى درپى مى فرستم بر پیغمبر او درودى كه قدر و منزلت او را بالا برد و بهره مند گرداند او را.

پس از ستایش بر خدا و درود بر پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله، محقّقا نكاح از چیزهائیست كه خداى تعالى به آن امر فرموده و اذن داده است در آن، و این مجلس ما از چیزهائیست كه خداى تعالى حكم فرموده و به آن رضایت دارد، و اینست محمّد پسر عبد اللّه كه به زنى داده است به من دختر خود فاطمه را به صداق چهار صد درهم و دینار، و من هم راضى شدم به آن، از او بپرسید و گواه باشید.

پس مسلمانان گفتند: اى رسول خدا! او را به زوجيّت زهراء گرفته اى؟ فرمود: آرى.

مسلمانان گفتند: خدا مبارک گرداند بر ایشان و جمع كند تفرقه ایشان را.

واقفاً فَقَالَ خَطِيباً اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي خَلَقَ اَلْأَرْوَاحَ وَ فَلْقِ اَلْإِصْبَاحِ وَ صَوَّرَ عَلَى عَرْشِهِ خَمْسَةً اَلْأَشْبَاحُ محْيي اَلْأَمْوَاتِ وَ جَامِعَ اَلشَّتَاتِ وَ مُخْرِجَ اَلنَّبَاتِ وَ مُنْزِلَ اَلْبَرَكَاتِ.

إِلَى أَنْ قَالَ بَارِئِ اَلْأَنَامِ وَ مُنْشِىءُ اَلْغَمَامِ لاَ تَشْتَبِهُ عَلَيْهِ اَلْأَصْوَاتُ وَ لاَ تَخْفَى عَلَيْهِ اَللُّغَاتُ لاَ يَأْخُذُهُ نَوْمٌ وَ لاَ نِسْيَان

إِلَى أَنْ قَالَ وَ نَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ و رسولُهُ وَ نَشْهَدُ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ خَلِيفَةُ نَبِيِّهِ وَ اشْهَدُوا يَا مَعَاشِرَ الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ و الْمَلائِكَةِ الرَّاكِعِينَ وَ اَلْمَلاَئِكَةِ الْمُسَبِّحِينَ وَ جَمِيعِ أَهْلِ السَّماواتِ وَ الْأَرَضِينَ بِأَنِّي زَوَّجْتُ سَيِّدَةَ نِساءِ الْعَالَمِينَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ اَلْأَمِينِ فَاطِمَةَ الزَّهْراءِ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طالبٍ سَيِّدِ اَلْوَصِيِّينَ عَلَى أَنَّ لَهَا بِأَمْرِ رَبِّ الْعَالَمِينَ خُمُسُ اَلدُّنْيَا أَرْضُهَا وَ سَمَائِهَا وَ بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ جِبَالِها وَ سَهْلِهَا

وَ أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إلیهم أنّی قَدْ زَوَّجْتُ وليّی وَ وصی رسولی عَلِيّاً ابْنِ أبی طَالِبٍ بسيّدة نِسَاءِ العالمین فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ... الی آخر (1)

ترجمه

یعنى: وحى فرستاد خدا بسوى جبرئیل امین كه بر منبر كرامت بالا رو، پس جبرئیل بر آن بالا رفت و راست ایستاد و توقّف كرد و خطبه خواند، و گفت: ستایش مخصوص خدائى است كه روح ها را آفرید، و شكافت عمود صبح را، و صورت بندى نمود پنج صورتى را از نور، یعنى خمسه طيّبه را، و زنده كننده است مرده ها را، و گردآورنده است پراكنده ها را، و بیرون آورنده است روئیدنى ها را، و نازل كننده است بركت ها را.

تا این كه گفت: آفریننده است مردمان را، و ایجادكننده است ابرها را، اشتباه نمى شود بر او صداها، و پنهان نمى شود بر او لهجه ها، او را خواب و فراموشى نمى گیرد.

تا این كه گفت: و گواهى مى دهم كه نیست خدائى مگر خداى یکتائى كه براى او شریک

ص: 200

و انبازى نیست، و گواهى مى دهم كه محمّد بنده و فرستاده او است، و گواهى مى دهم كه على بن ابى طالب جانشین پیغمبر اوست. و گواهى بدهید و شاهد باشید اى گروه فرشتگان نزدیک شدگان و فرشتگان ركوع كنندگان و فرشتگان تسبیح كنندگان و همه اهل آسمان ها و زمین ها كه من تزویج كردم سيّده زن هاى جهانیان را دختر محمّد امین فاطمه زهراء را با على بن ابى طالب آقاى اوصیاء بر این كه براى او باشد به امر پروردگار جهانیان پنج یک همه دنیا: زمین آن، و آسمان آن، و بیابان آن، و دریاى آن، و كوه هاى آن، و هموارهاى آن.

و وحى فرستاد خدا بسوى ایشان كه من تزویج كردم ولىّ خود و وصىّ پیغمبر خود على بن ابى طالب را با سيّده زن هاى جهانیان فاطمه زهراء سلام اللّه علیها.

الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَحْمُودِ بِنِعْمَتِهِ الْمَعْبُودِ بِقُدْرَتِهِ الْمُطاعِ بِسُلْطانِهِ الْمَرْهُوبِ مِنْ عَذابِهِ وَ سَطَواتِهِ النَّافِذِ أَمْرُهُ في سَمائِهِ وَ أَرضِهِ الَّذي خَلَقَ الخَلقَ بِقُدرَتِهِ وَ مَيَّزَهُم بِأَحكامِهِ وَ أَعَزَّهُمْ بِدِينِهِ وَ أكْرَمَهُمْ بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ اِسْمُهُ وَ تَعَالَتْ عَظَمَتُهُ جَعَلَ الْمُصاهَرَةَ نَسَباً لاَ حَقّاً وَ أَمْراً مُفْتَرَضاً أَوْشَجَ بِهِ اَلْأَرْحَامَ و ألزمَ اَلْأَنَامَ فَقَالَ عَزَّ مِن قائِل: ﴿ وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَدِیراً ﴾ (1) فَأَمَرَ اللَّهُ یجری إِلَى قَضَائِهِ ، وَ قَضَاؤُهُ یجری إِلَى قَدَرُهُ ، وَ لِكُلِّ قَضَاءٍ قَدَرَ ، وَ لِكُلِّ قَدَرٍ أَجَلُ ، وَ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتابُ ﴿ يَمْحُوا اللَّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتابِ ﴾ (2)

ثمّ إنّ اللّه أمرنی أن أزوّج فاطمة بنت خدیجة من علی بن أبی طالب، فاشهدوا أنّی قد زوّجته على أربعمائة مثقال فضّة إن رضی بذلك عليّ بن أبی طالب.

ثُمَّ دَعَا بِطَبَقٍ مِنْ بُسْرٍ فَوُضِعَتْ بَيْنَ أَيْدِينَا ثُمَّ قَالَ انتهبوا فَانْتَهَبْنَا فَبَيْنَا نَحْنُ نَنْتَهِبُ إِذْ دَخَلَ عَلِيٌ رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُ عَلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَتَبَسَّمَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ قَدْ أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَكَ فَاطِمَةَ عَلَى أَرْبَعِمِائَةِ مِثْقَالِ فِضَّةٍ إِنْ رَضِيتُ بِذَاكَ فَقَالَ قَدْ رَضِيتُ بِذَلِكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلهِ جَمَعَ اَللَّهُ شَمْلَكُمَا وَ أَسْعَدَ جَدَّكُمَا وَ بارَكَ عَلَيْكُما وَ أَخْرَجَ مِنْكُما كَثِيراً طَيِّباً

قَالَ أَنَسُ : فَوَ اللَّهِ لَقَدْ أَخْرَجَ مِنْهُمَا الكثیر الطیب . أَخْرَجَهُ أَبُو الخیر القزوینی الحاكَمی (3)

ترجمه

از انس بن مالک روایت كرده كه گفت: ابو بكر خواستگارى كرد فاطمه را از پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله، پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله فرمود: اى ابو بكر! هنوز حكم جارى نشده، پس از آن عمر خطبه كرد او را از آن حضرت با چندین نفر دیگر از قریش، به ایشان جواب داد آن چه

ص: 202

را كه به ابى بكر جواب فرمود، پس به على گفته شد كه: اگر تو از پیغمبر خواستگارى كنى بسهولت انجام گرفته مى شود كه شما را با هم تزویج كند، در جواب فرمود كه: چگونه مى شود و حال آن كه اشراف قریش او را خواستگارى كردند به ایشان او را تزویج نكرد؟! گفت على: پس من او را از پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله خواستگارى كردم، آن حضرت فرمود كه: خدا مرا امر فرموده است به این كه او را با تو تزویج كنم.

انس گفت: پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله مرا پیش خواند و فرمود: اى انس! بیرون رو و دعوت كن بنزد من ابو بكر و عمر بن الخطّاب و عثمان بن عفّان و عبد الرحمان بن عوف و سعد بن ابى وقّاص و طلحه و زبیر و چند نفر از انصار را. گفت: آن ها را دعوت كردم، چون همه آن ها در نزد او جمع شدند و مجلس گرفتند على غائب بود، و عقب حاجتى براى پیغمبر رفته بود، پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود:

ستایش مخصوص خدائیست كه به نعمت خود ستایش كرده شده، و به قدرت و توانائى خود پرستش كرده شده، و به پادشاهى خود اطاعت كرده، و از عذاب و سطوت خود ترسیده شده، و امر او در آسمان او و زمین او نافذ است، آن چنان خدائیست كه آفریده ها را بقدرت خود آفریده است، و امتیاز داده است ایشان را به احكام خود، و غلبه داده است ایشان را به سبب دین خود، و گرامى داشته است ایشان را به پیغمبر خود صلّى اللّه علیه و آله، مبارک است نام او، و بلندپایه است بزرگى او، هم داماد شدن را نسب ملحق شونده قرار داده، و بعضى را به بعض دیگر پیوسته، و مردمان را به آن ملزم كرده، و گفته است كسى كه گوینده غالبى است: اوست خدائى كه بشر را از آب مخصوص آفرید، و او را منسوب و داماد قرار داد، و پروردگار تو بر هر چیزى توانا است، پس فرمان خدا جارى مى شود به حكم او، و حكم او جارى مى شود به اندازه گیرى او، و براى هر حكمى اندازه ایست، و براى هر اندازه اى مدّتى است، و براى هر مدّتى نوشته ایست، نابود مى كند خدا آن چه را كه مى خواهد، و ثابت مى دارد آن چه را كه مى خواهد، و ریشه هر كتابى در نزد اوست.

ص: 203

پس از آن فرمود كه: خدا مرا امر فرموده است كه تزویج كنم فاطمه دختر خدیجه را با على پسر ابى طالب به صداق چهار صد مثقال از نقره اگر على راضى شود به آن.

آن گاه آن حضرت طبق خرمائى خواست و گذارد در میانه ما و فرمود: میل كنید، ما هم میل كردیم، همین طور كه مشغول خوردن بودیم على رضی اللّه عنه وارد شد بر پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و آن جناب تبسّم فرمود در روى على، و فرمود كه: خدا امر فرمود كه تزویج كنم فاطمه را با تو به صداق چهار صد مثقال نقره اگر به آن راضى باشى. على گفت: راضى شدم به آن اى رسول خدا، پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود كه: خدا تفرقه شما را جمع كند، و كوشش شما را سعادت بخشد، و بركت بر شما دهد، و از شما بیرون آورد اولاد پاکیزه بسیارى را.

انس گفت: بخدا سوگند كه خداوند بیرون آورد از آن دو نفر اولاد پاکیزه زیادى را.

صاحب ذخایر نوشته است كه: این خبر را ابو الخیر قزوینى حاكمى بیرون آورده.

مؤلّف حقیر گوید: این خبر را نیز محمّد بن یوسف گنجى شافعى در كتاب كفایه الطالب نقل كرده و گفته است كه این حدیث حسن و عالى است، ابن سویده تكریتى در مناقب على علیه السّلام در كتاب اشراف، و محمّد بن عبّاس بن نجیح در جزء دوم كتاب فوائد خود آن را بیرون آورده با اندك تغییرى در بعضى از الفاظ. (1)

ابو الحسین محمّد بن هارون بن موسى بن احمد بن ابراهیم بن سعد تلّعكبرى، گفت: خبر داد مرا پدرم، گفت: حدیث كرد ما را ابو على احمد بن محمّد بن جعفر صولى، گفت: حدیث كرد ما را محمّد بن زكريّا بن دینار الغلابى، گفت:

حدیث كرد ما را جعفر بن محمّد بن عماره، گفت: حدیث كرد ما را حسن بن عماره، از منهال بن عمرو، از ابى ذرّ:

قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ضَجَّتِ اَلْمَلاَئِكَةُ إِلَى اَللَّهِ فَقَالُوا إِلَهَنَا وَ سَيِّدَنَا أعلِمنا مَا مَهْرُ فَاطِمَةَ لنعلَم وَ نَتَبَيَّنَ أَنَّها أَكْرَمُ اَلْخَلْقِ عَلَيْكَ فَأَوْحَى اَللَّهُ إِلَيْهِمْ يَا مَلاَئِكَتِي وَ سُكَّانَ سَمَاوَاتِي أُشْهِدُكُمْ أَنَّ مَهْرَ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ نِصْفُ الدُّنْيَا (1)

گفت: فرمود رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله: ضجّه و فریاد زدند فرشتگان بسوى خدا و گفتند:

خداى ما و آقاى ما! دانا كن ما را كه مهر فاطمه چیست تا بدانیم و واضح شود و روشن شویم كه او گرامى ترین خلق است بر تو. پس خدا وحى فرستاد بسوى ایشان كه اى فرشتگان من و ساكنین آسمان هاى من! شاهد مى گیرم شما را كه مهر فاطمه دختر محمّد نصف همه دنیاست.

بَعْدَكَ ؟ فَمَا مَضَى مِنْ نبی إِلَّا وَ لَهُ أوصیاء وَ أَئِمَّةُ بَعْدَهُ ، وَ قَدْ عَلِمْنَا أَنَّ عَلِيّاً وَصِيُّكَ ، فَمَنِ الْأَئِمَّةُ بَعْدَهُ ؟

فَأَوْحَى اَللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ إِنِّي قَدْ زَوَّجْتُ عَلِيّاً بِفَاطِمَةَ فِي سَمَائِي تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِي وَ جَعَلْتُ جَبْرَئِيلَ خَطِيبَهَا وَ مِيكَائِيلَ وَلِيَّهَا وَ إِسْرَافِيلَ اَلْقَابِلَ عَنْ عَلِيٍ وَ أَمَرْتُ شَجَرَةَ طُوبَى فَنَثَرَتْ عَلَيْهِمُ اللُّؤْلُؤَ الرَّطْبَ وَ الدُّرَّ و الْيَاقُوتِ وَ الزَّبَرْجَدَ الْأَحْمَرَ وَ الْأَخْضَرَ وَ الْأَصْفَرَ وَ اَلْمَنَاشِيرَ المَخْطُوطَةَ بِالنُّورِ فِيهَا أَمانٌ لِلْمَلاَئِكَةِ مَذْخُورٌ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ جَعَلت نحلتها مِنْ عَلِيٍ خُمُسَ اَلدُّنْيَا و ثُلُثَيِ الْجَنَّةِ وَ أَرْبَعَةَ أَنْهَارٍ فِي الْأَرْضِ الْفُرَاتَ و دِجْلَةَ و النِّيلِ وَ نَهْرِ بَلْخ فَزَوِّجهَا أَنْتَ يا مُحَمَّدُ بِخَمسِمِائَةِ دِرْهَمٍ تَكُونُ سُنَّةً لِأُمَّتِكَ فَإِنَّكَ إِذَا زَوَّجْتَ عَلِيّاً مِنْ فاطِمَةَ جَرَى مِنْهُمَا أَحَدَ عَشَرَ إِمَاماً مِن صُلبِ عَليٍ سَيِّدُ كُلِّ أُمَّةٍ إِمَامُهُمْ فِي زَمَنِهِ فَيَعْلَمُونَ كَمَا عَلِمَ قَوْمُ مُوسَى مَشْرَبَهُمْ وَ كَانَ بَيْنَ تَزْوِيجِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ بِفَاطِمَةَ فِي اَلسَّمَاءِ وَ بَيْنَ تَزْوِيجِهَا فِي اَلْأَرْضِ أَرْبَعُونَ يَوْماً (1)

مروارید تر و درّ و یاقوت و زبرجد سرخ و سبز و زرد، و ورقه هائى نوشته شده با نور كه در آن ها است امان براى فرشتگان كه ذخیره شده است تا روز قیامت. و مهر او را یعنى فاطمه را پنج یک دنیا و دو ثلث بهشت و چهار نهر در زمین قرار دادم: فرات و دجله و نیل و نهر بلخ، پس تزویج كن او را اى محمّد به پانصد درهم تا سنّت باشد براى امّت تو. چون تو تزویج كردى فاطمه را با على جارى مى شود از آن دو یازده امام از صلب على، بزرگ هر امّتى امام ایشان است در زمان خود، پس مى دانند هم چنان كه قوم موسى آب گاه خود را دانستند. میان تزویج امیر مؤمنان با فاطمه در آسمان و میان تزویج شان در زمین چهل روز فاصله بوده.

یتألّفه إنّی أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ .

قَالَ سَعْدُ : فإنّی أَ عَزَمَ علیک لتفرّجها عنّی ، فَإِنْ لی فی ذَلِكَ فَرَحاً .

قَالَ : فَأَقُولُ ماذا ؟

قَالَ : تَقُولُ جِئْتُ خَاطِباً إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ .

قالَ فَانْطَلَقَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَعْرِضُ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ يقيل عَلَى حَصِيرٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَانَ لَكَ حَاجَةٌ يَا عَلِي؟

قَالَ : أَجَلٍ ، جِئْتُكَ خَاطِباً إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ .

فَقَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : مَرْحَباً ، بِكَلِمَةٍ ضعیفة ، ثُمَّ سَكَتَ .

فَجَاءَ عَلِيٌ عَليه السلام فَأَخْبَرَ سَعْداً فَقَالَ سَعْدٌ أَنْكِحُكَ وَ اَلَّذِي بَعَثَهُ بِالْحَقِّ أَنَّهُ لاَ خُلْفَ اَلْآنَ وَ لاَ كَذِبَ عِنْدَهُ أعْزِمُ عَلَيك لَتَأْتِيَنَّهُ غَداً وَ لَتَقُولَنَّ لَهُ يَا نَبِيَّ اَللَّهِ مَتَى نُنَبِىءُ.(1)

قَالَ علی : هَذِهِ وَ اللَّهُ أَشَدُّ عَلَيَّ مِنَ الْأُولى ، أَوَّلًا أَقُولُ یا رَسُولُ اللَّهِ حاجتی ؟

قَالَ : قُلْ كَمَا أَمَرْتُكَ .

فَانْطَلَقَ علی علیه السَّلَامَ فَقَالَ : یا رَسُولَ اللَّهِ ، مَتَى ننبّى ء ؟

قَالَ : اللیلة إِنْ شَاءَ .

ترجمه

یعنى: براى خواستگارى فاطمه از اطراف به پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله تذكّر داده مى شد، و احدى خواستگار فاطمه نشد مگر آن كه آن حضرت او را رد مى كرد، تا این كه خواستگارها مأیوس مى شدند. سعد پسر معاذ، على علیه السّلام را ملاقات كرد، و گفت: بذات خدا سوگند نمى بینم كه پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فاطمه را نگاه داشته باشد مگر براى تو.

على علیه السّلام فرمود: تو نمى بینى آن را، بذات خدا سوگند من یکى از آن دو مرد كه

ص: 209

خواستگارى كردند نیستم، من مال دنیا ندارم كه از من هر چه بخواهد بدهم، و او مى داند كه من نه طلائى دارم و نه نقره اى، و نه آن كافرى هستم كه با او مدارا كند و الفت بیندازد از جهت دین خود، من اول كسى هستم كه مسلمان شدم.

سعد گفت: عازم مى نمایم تو را براى باز شدن راه فرج برایت، چون این كار براى من خوشحالى است كه بروى بنزد او.

فرمود: چه بگویم؟

گفت: مى گوئى آمده ام براى خود خواستگارى بسوى خدا و فرستاده او فاطمه دختر محمّد.

راوى گفت: پس على روانه شد بنزد پیغمبر براى عرض حاجت خود، هنگامى كه آن حضرت براى خواب قیلوله روى حصیرى بود، پیغمبر به او فرمود: حاجتى دارى یا على؟

عرض كرد: آرى، آمده ام بسوى خدا و رسول او براى خواستگارى فاطمه دختر محمّد.

پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله آهسته فرمود: خوش آمدى، و ساكت شد.

على علیه السّلام برگشت و به سعد خبر داد، سعد گفت: بحقّ آن كسى كه او را بحق برانگیخت خلاف و دروغى اكنون در آن نیست، دروغ نگفته، فردا تو را روانه مى كنم مى روى نزد او و به او مى گوئى: اى رسول خدا! در این خواستگارى كه كرده ام كى خبر بگیریم.

على گفت: بذات خدا سوگند این دفعه رفتن سخت تر است براى من از دفعه اوّل، یا این كه بروم و نگویم اى رسول خدا حاجت من به كجا رسید.

سعد گفت: همین طور كه به تو مى گویم بگو.

پس على علیه السّلام روانه شد و گفت: اى رسول خدا! كى خبر مى دهى؟

فرمود: امشب ان شاء اللّه.

ثُمَّ دَعَا بِلَالًا فَقَالَ : یا بِلَالٍ ، إنّی قَدْ زَوَّجْتُ ابنتی مِنِ ابْنِ عمّی ، وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ یکون مِنْ سَنَةٍ

ص: 210

أمّتی (1) الطَّعامِ عِندَ النِّكاحِ فَأتِ المَغنَمَ فَخُذْ شَاةً و أَرْبَعَةَ أَمْدَادٍ أَوْ خَمْسَةً فَاجْعَلْ لِي قَصْعَةً لَعَلِّي أَجْمَعُ عَلَيْهَا اَلْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارَ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْهَا فَأدْنِي بِهَا فَانْطَلَقَ فَفَعَلَ مَا أَمَرَ بِهِ ثُمَّ أَتَاهُ بِقَصْعَةٍ فَوَضَعَهَا بَيْنَ يَدَيْهِ فَطَعَنَ رَسُولُ اَللَّه في رَأْسِهَا ثُمَّ قالَ أَدْخِلْ عَلَيَّ اَلنَّاسَ زفة زُفَّةً وَ لاَ تُغَادِرْ زُفَّةً إلى غَيرها يَعْنِي إِذَا فَرَغَتْ زُفَّةٌ لَم تَعِدْ ثانِيَةً فَجَعَلَ اَلنَّاسُ يَزِفُّونَ كُلَّ مَا فرغت زُفَّة وردت أُخرى حَتَّى إِذَا فَرَغَ النَّاسُ عَمَدَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِلَى مَا فَضَلَ مِنْهَا فَتَفَلَ فِيهِ وَ بَارَك.

یعنی : پس بلال را خواند و فرمود: اى بلال! من تزویج كردم دختر خود را با پسر عمّم، و دوست دارم كه از سنّت امّت من باشد طعام دادن زمان ازدواج، برو به جایگاه گوسفندان و بگیر گوسفندى را با چهار مد یا پنج مد، و آن را در كاسه اى قرار ده، شاید جمع كنم بر آن مهاجرین و انصار را، و چون فارغ شدى آن را نزدیک بیاور.

پس بلال رفت و آن چه را كه حضرت امر فرموده بود بجا آورد، و آن را با كاسه اى آورد و در مقابل آن حضرت گذارد، و رسول خدا بر سر آن رفت و فرمود: دسته دسته مردمان را بر من وارد كن، و هیچ دسته اى را باقى مگذار، یعنى یک دسته كه فارغ شدند دو مرتبه آن ها را برنگردان. پس مردمان دسته دسته وارد مى شدند هر دسته اى كه فارغ مى شد دسته دیگر مى آمد، تا این كه مردمان فارغ شدند. حضرت رو آورد بسوى آن چه كه از آن ها زیاد آمده بود بر آن ها دمید بنحوى كه كمى از آب دهان در آن ریخته شد و بركت یافت.

وَ قَالٍ : یا بِلَالٍ ، احْمِلْهَا إِلَى أُمَّهَاتِكَ وَ قُلْ لَهُنَّ : كلن وَ أطعمن مِنْ عشیکنّ .

ثُمَّ إِنَّ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ قَامَ حَتَّى دَخَلَ عَلَى النِّسَاءِ ، فَقَالَ : إنّی قَدْ زَوَّجْتُ ابنتی فَاطِمَةَ مِنِ ابْنِ عمّی علی ، وَ قَدْ علمتنّ مَنْزِلَتُهَا عندی ، وَ إنّی أَدْفَعُهَا إلیه الْآنَ ، فدونكنّ ابنتكن .

فَقَامَتِ النِّسَاءِ فعلقتها مِنْ طیبهنّ وَ حليّهنّ .

ثُمَّ إِنَّ النبی دَخَلَ فَلَمَّا رَأَتْهُ النِّسَاءِ ضربن بینهنّ وَ بین النبی سُتْرَةُ ، وَ تَخَلَّفْتُ أَسْمَاءَ بِنْتَ

ص: 211

عميس فَقَالَ لَهَا اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَمَا أَنْتِ عَلَى رِسْلِكِ مَنْ أَنْتِ قَالَتْ أَنَا اَلَّتِي أُحْرُسُ اِبْنَتَكَ إِنَّ الْفَتاةَ لاَ بُدَّ لَهَا مِنِ اِمْرَأَةٍ تَكُونُ قَرِيبَةً مِنْهَا إِنْ عَرَضَتْ لَهَا حَاجَةٌ أَوْ أَرَادَتْ شَيْئاً أَفْضَتْ بِذَلِكَ إِلَيْهَا قَالَ فَإِنِّي أَسْأَلُ إِلَهِي أَنْ يَحْرُسَكَ مِنْ بَيْنِ يَدَيْكِ وَ مِنْ خَلْفِكِ وَ عَنْ يَمِينِكِ وَ عَنْ شِمَالِكِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

ثُمَّ صَرَخَ بِفَاطِمَةَ فَأقْبَلَت فَلَمَّا رَأَتْ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ جَالِساً إِلَى جَنْبِ اَلنَّبِيِّ حصرت وَ بَكَتْ فَأشفَقَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنْ يَكُونَ بُكَاؤُهَا لِأَنَّ عَلِيّاً لاَ مَالَ لَهُ فَقَالَ لَهُ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا يُبْكِيكَ مَا آلوتك عَنْ نَفْسِي فَوَ اَللَّهِ لَقَدْ أصَبْتُ لَكِ خَيْرَ أَهْلِي وَ أَيْمُ الذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ زَوَّجْتُكِ سَيِّداً فِي اَلدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ اَلصَّالِحِينَ

فَدَنَا مِنْهَا وَ قَالَ يَا أَسْمَاءُ آتِينِي بِالْمِخْضَبِ وَ أَمَلِيهِ مَاءً فَأَتَيْتُهُ بِالمِخْضَبِ و مَلَأْتُهُ مَاءً فَمَجَّ اَلنَّبِيُّ فِيهِ وَ غَسَلَ فِيهِ وَجْهَهُ و قَدَمَيْهِ ثُمَّ دَعَا بِفَاطِمَةَ فَأَخَذَ كَفّاً مِنْ مَاءٍ فَضَرَبَ بِهِ عَلَى رَأْسِهَا وَ كَفّاً بَيْنَ ثدْيَيْها ثمّ رَشَّ جِلْدَهُ و جِلدَهَا ثُمَّ اِلْتَزَمَهَا فَقال اَللَّهُمَّ إِنَّها مِنِّي وَ أَنَا مِنْها اَللّهُمَّ كَما أَذْهَبْتَ عَنِّي الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَنِي فَأَذْهِبْ عَنْهَا اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَهَا ثُمَّ دَعَا بِمِخْضَبٍ آخَرَ فَدَعَا عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَصَنَعَ بِهِ كَمَا صَنَعَ بِهَا ثُمَّ دَعَا لَهُ كَمَا دَعَا لَهَا ثُمَّ قَالَ قُومَا إِلَى بَيْتِكُمَا جَمَعَ اَللَّهُ بَيْنَكُمَا وَ بَارَكَ فِي سِرِّكُمَا وَ أَصْلَحَ بَالَكُمَا ثُمَّ قَامَ فأغلق بابهُ بِيَدِه.

قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ : فأخبرتنی أَسْمَاءَ بِنْتَ عمیس أَنَّهَا رمقت رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ ، فَلَمْ یزل یدعو لَهُمَا خَاصَّةً ، وَ لَمْ یشركهما فی دُعَائِهِ أَحَداً حَتَّى تُوَارَى فی حُجْرَتِهِ (1)

ترجمه

یعمی : و فرمود: اى بلال! بردار این ها را ببر نزد مادرهایت و بگو به آن ها كه بخورید و اطعام كنید از شام خودتان.

پس از آن پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله برخاست و بر زن ها داخل شد و فرمود: من تزویج كردم دخترم

ص: 212

فاطمه را با پسر عمّم على، و محققا شما دانسته اید منزلت و مقام او را نزد من، و الآن فاطمه را بسوى او مى فرستم، این شما و این دختر شما.

پس زن ها برخواستند و از زینت هائى كه داشتند بر او آویختند، و به بوها و یا جامه هاى خوب آراستند.

آن گاه پیغمبر داخل شد، چون زن ها پیغمبر را دیدند پرده اى میان خود و پیغمبر زدند، اسماء بنت عمیس در پس پرده نرفت، پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: تو هم برو پس پرده، گفت:

من دخترت را محافظت مى كنم؛ زیرا كه دختر جوان ناچار است از این كه زنى نزدیک او باشد كه اگر حاجتى براى او روى داد یا چیزى خواست به او بدهد. حضرت فرمود: من هم از خداى خود مى خواهم كه تو را از پیش رو و پشت سرت و از طرف راستت و از طرف چپت از شیطان رجیم حفظ كند.

پس آن حضرت فاطمه را صدا زد، فاطمه پیش آمد، چون دید على علیه السّلام پهلوى پیغمبر نشسته، گرفته شد، یعنى ناراحت شد، و گریه كرد، پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله ترسید كه مبادا گریه او براى این باشد كه على مالى ندارد، به او فرمود: چرا گریه مى كنى؟ من در پیش نفس خود در حقّ تو كوتاهى نكردم، بذات خدا قسم تو را به بهترین كسان خود رسانیدم، و قسم یاد مى كنم بحقّ آن خدائى كه جان من در دست قدرت او است كه تو را تزویج كردم با آقائى در دنیا و كسى كه در آخرت هرآینه از شایستگان است.

پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله نزدیک اسماء آمد و فرمود: اى اسماء، طشت را پر از آب كن و بیاور آن را، پر از آب كرد و آورد، آن حضرت قدرى از آن در دهان كرد و ریخت در آن طشت و روى خود را در آن شست با دو پاهایش، پس فاطمه را صدا زد و كفى از آب بر سر او ریخت، و كفى هم در میان دو پستان او ریخت، و پاشید بر پوست بدن خود و پوست بدن او، و او را دربرگرفت و گفت: خدایا! این دختر از من است و من هم از اویم، خدایا! هم چنان كه پلیدى ها را از من برده اى و طاهر گردانیده اى مرا، از او هم پلیدى ها را ببر و او

ص: 213

را طاهر گردان.

پس طشت دیگرى آب خواست و على را صدا زد، همان عملى را كه با فاطمه كرد با على هم كرد، و هم چنان كه در حقّ فاطمه دعا كرد در حقّ على هم دعا كرد و فرمود:

برخیزید بروید در خانه خودتان، خدا جمع كند میان شما، و بركت دهد سرّ شما را، و اصلاح فرماید حال شما را، و برخواست در خانه خود را بدست خود بست.

ابن عبّاس گفت: اسماء بنت عمیس مرا خبر داد كه من خوابیده بودم كه رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله پیوسته براى آن دو نفر بخصوص دعا مى كرد، و در دعاى ایشان شریک نكرد احدى را تا وقتى كه در حجره خود پنهان شد.

فَقَالَ : مِنْ قَبْلُ أَنْ یخلق اللَّهِ الدنیا باثنی عَشَرَ أَلْفَ سَنَةٍ . (1)

ترجمه

یعنى فرمود: روزى پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله در خانه امّ سلمه بود كه فرشته فرود آمد كه بیست سر داشت، و در هر سرى هزار زبان، تسبیح و تقدیس مى كرد خدا را به لغتى كه شبیه یک دیگر نبود، كف او اوسع از آسمان هاى هفت گانه و زمین هاى هفت گانه بود. پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله گمان كرد كه او جبرئیل است، فرمود: اى جبرئیل! من هرگز تو را به این صورت ندیده ام.

گفت: من جبرئیل نیستم، من صرصائیلم كه خدا مرا بسوى تو فرستاده تا تزویج كنى نور را با نور.

گفتم: كى را با كى؟

گفت: دخترت فاطمه را با على.

پس تزویج فرمود پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فاطمه را با على به شهادت میکائیل و جبرئیل و صرصائیل.

على علیه السّلام گفت: آن گاه پیغمبر نگاه كرد در میان دو شانه صرصائیل كه نقش « لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ علی مقیم الْحِجَّةِ » یعنى نیست خدائى جز خدا، محمّد پیغمبر خداست، على برپادارنده حجّت است.

پیغمبر فرمود: اى صرصائیل! چه مدّتى است كه در میان دو شانه ات این نقش نوشته شده؟

گفت: دوازده هزار سال پیش از این كه خدا این دنیا را بیافریند.

على علیه السّلام روایت كرده كه همه آن ها گفته اند:

لَمَّا أَدْرَكَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اَللَّهِ مُدْرِكَ اَلنِّسَاءِ خَطَبَهَا أَكَابِرُ قُرَيْشٍ مِنْ أَهْلِ السَّابِقَةِ وَ الْفَضْلِ فِي الْإِسْلَامِ و الشَّرَفِ وَ الْمَالِ وَ كان كُلَّمَا ذَكَرَهَا أَحَدٌ مِنْ قُرَيْشٍ أَعْرَضَ رَسُولُ اَللَّهِ عَنْهُ بِوَجهه حَتَّى كانَ يَظُنُّ اَلرَّجُلُ مِنْهُمْ فِي نَفْسِهِ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ سَاخِطٌ عَلَيْهِ أَوْ قَدْ نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِيهِ وَحْيٌ مِنَ اَلسَّمَاءِ وَ لَقَدْ خَطَبَهَا مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي قُحَافَةَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ يَا أَبَا بَكْرٍ إِنَّ أمْرهَا إِلَى رَبِّهَا ثُمَّ خَطَبَهَا بَعْدَ أَبِي بَكْرٍ عُمَرَ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ مَقَالَتِهِ لِأَبِي بَكْرٍ.

وَ إِنَّ أَبَا بَكْرٍ وَ عُمَرَ كَانَا ذَاتَ يَوْمٍ جَالِسَيْنِ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اَللَّهِ وَ مَعَهُمَا سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ اَلْأَنْصَارِيُّ ثُمَّ اَلْأَوْسِيُّ فَتَذَاكَرُوا أَمْرَ فَاطِمَةَ فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ لَقَدْ خَطَبَهَا مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ اَلْأَشْرَاف فَرَدَّهُمْ رَسُولُ اَللَّهِ وَ قَالَ إِنَّ أَمْرَهَا إِلَى رَبِّهَا إِنْ شَاءَ أن يزوجها زوجها وَ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ لَمْ يَخْطُبْهَا مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ وَ لَمْ يَذْكُرْهَا لَهُ وَ إِنَّ عَلِيّاً لاَ أَراهُ يَمْنَعُهُ مِن ذَلِكَ إِلاَّ قِلَّةُ ذَاتِ يَدِهِ وَ إِنَّهُ لَيَقَعُ فِي نَفْسِي أَنَّ اَللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّمَا يحبسانِها عَلَيْه.

قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ أَبُو بكرٍ عَلَى عُمَرَ وَ عَلَى سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ فَقَالَ هَلْ لَكُمَا فِي اَلْقِيَامِ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ تَذَكُّراً لَهُ فَإِنْ مَنَعَهُ مِنْ ذَلِكَ قِلَّةُ ذَاتِ اَلْيَدِ وَ اسينَاهُ وَ أَسْعَفْنَاهُ فَقَالَ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ:

وَفَّقَكَ اللَّهُ یا أَبَا بَكْرٍ فَمَا زِلْتُ مُوَفَّقاً ، قُومُوا ، قَالَا : قُمْ عَلَى بَرَكَةِ اللَّهِ وَ یمنه .

قَالَ سَلْمَانُ اَلْفَارِسِيُّ فَخَرَجُوا مِنَ اَلْمَسْجِدِ فَالْتَمَسُوا عَلِيّاً فِي مَنْزِلِهِ فَلَمْ يَجِدُوهُ وَ كَانَ يَنْضَحُ بِبَعِيرٍ كَانَ لَهُ اَلْمَاءُ عَلَى نَخْلِ رَجُلٍ مِنَ اَلْأَنْصَارِ بِأُجْرَةٍ فَانطَلقوا نحوَهُ فَلَمَّا رَآهُمْ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ لَهُمْ مَا بَدَا لَكُمْ ؟ وَ مَا اَلَّذِي جِئْتُمْ لَه؟

فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ إِنَّهُ لَمْ يَبْقَ خَصْلَةٌ مِنْ خِصَالِ الْخَيْرِ إِلاَّ وَ لَكَ فِيهَا سَابِقَةٌ وَ فَضْلٌ وَ أَنْتَ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِالْمَكَانِ اَلَّذِي قَدْ عَرَفْتَ مِنَ الْقَرابَةِ وَ الصُّحْبَةِ وَ السّابِقَةِ وَ قَد

ص: 216

خَطَبَ اَلْأَشْرَافَ مِنْ قُرَيْشٍ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ اِبْنَتَهُ فَاطِمَةَ فَرَدَّهُمْ وَ قَالَ إِنَّ أَمْرَهَا إِلَى رَبِّهَا إِنْ شَاءَ أَنْ يُزوِّجهَا زَوَّجَهَا فَمَا يَمْنَعُكَ أَنْ تَذْكُرَهَا لِرَسُولِ اَللَّهِ وَ تَخْطُبُهَا مِنْهُ فَإِنِّي أَرْجُو أَنْ يَكُونَ اَللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى وَ رَسُولَهُ إِنَّمَا يَحْبِسَانِهَا عَلَيْك.

ترجمه

یعنى: چون فاطمه دختر رسول خدا دریافت آن چه را كه زنان درمى یابند، بزرگان قریش كه از اهل سابقه و فضل بودند در اسلام و داراى شرافت و مال بودند او را خواستگارى كردند، و هر یک از قریش او را خواستگار شدند رسول خدا از او روى مى گردانید، تا اندازه اى كه آن مرد چنین گمان مى كرد در پیش خود كه رسول خدا بر او غضبناک است، یا این كه درباره او به رسول خدا از جانب خدا وحیى از آسمان نازل شده. ابو بكر بن ابى قحافه او را از رسول خدا خواستگارى كرد، رسول خدا فرمود: امر او با پروردگار اوست، پس از ابو بكر عمر خواستگارى كرد همان جوابى كه به ابو بكر فرموده بود به او فرمود.

روزى ابا بكر و عمر در مسجد رسول خدا با هم دیگر نشسته بودند و سعد بن معاذ انصارى اوسى با ایشان بود، و در امر فاطمه مذاكره مى كردند، ابو بكر گفت:

اشراف قریش او را خواستگارى كردند رسول خدا آن ها را رد كرد و فرمود امر او با پروردگار اوست اگر بخواهد او را تزویج مى كند، و على بن ابى طالب او را از رسول خدا خواستگارى نكرده، و همانا نمى بینم كه على را از این امر منع كند مگر از جهت در دست نداشتن چیزى، و آن چه در پیش نفس خود مى پندارم این است كه خدا و رسول او، او را براى على نگاه داشته اند.

راوى گفت: پس ابو بكر رو كرد به عمر و سعد بن معاذ و گفت: آیا حاضر هستید برخیزیم و برویم نزد على براى یادآورى كردن به او كه اگر براى در دست نداشتن چیز است با او مواسات كنیم و او را كمک كنیم و حاجت او را برآوریم؟

ص: 217

سعد گفت: خدا تو را توفیق دهد اى ابا بكر كه همیشه موفّق بوده اى برخیزید، آن دو هم به سعد گفتند: تو هم برخیز به بركت خدا و میمنت او.

سلمان گفت: از مسجد بیرون رفتند در طلب على بر در منزل او، او را نیافتند و او رفته بود با شتر خود براى آب كشى در نخلستان براى مردى از انصار به مزدورى. بجانب او رفتند، چون على علیه السّلام آن ها را دید به ایشان فرمود كه: چه پیش آمدى شده براى شما؟ و براى چه این جا آمده اید؟

ابو بكر گفت: اى ابو الحسن! محقّق است كه باقى نمانده است خصلتى از خصال نیکو الّا این كه همه آن ها در تو هست، و سابقه و فضل تو در آن ها مسلّم است، و تو از رسول خدا از حیث خویشاوندى و مصاحبت و سابقه شناخته شدى، و دانسته اى كه اشرافى از قریش فاطمه را از رسول خدا خواستگارى كرده اند و همه آن ها را رد كرده و فرموده است كه امر او با پروردگار اوست اگر بخواهد تزویج كند او را تزویج مى كند، چه چیز تو را مانع است از یادآورى كردن به رسول خدا و خواستگارى كردن تو فاطمه را از او، من امیدوارم كه خداى سبحانه و تعالى و رسولش او را براى تو نگاه داشته اند.

بقیه خبر

قَالَ فغر غرت عينا عَلِي بِالدُموع وَ قَالَ يَا أَبَا بَكْرٍ لَقَدْ هَيَّجْتَ مِنِّي ما كانَ ساكِناً وَ أيْقَظْتَنِي لِأَمْرٍ كُنْتَ عَنْهُ غَافِلاً وَ بِاللَّهِ إِنَّ فَاطِمَةَ لِرَغْبَتِي وَ مَا مِثْلِي يَقْعُدُ عَنْ مِثْلِهَا غَيْرَ أَنِّي يَمْنَعُنِي مِن ذَلِكَ قِلَّةُ ذَاتِ اليَد.

فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ : لَا تَقُلْ هَذَا یا أَبَا الْحَسَنِ ، فَإِنْ الدنیا وَ مَا فیها عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى وَ عِنْدَ رَسُولِهِ كهباء مَنْثُورُ .

قال ثُمَّ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَم حَلَّ عَنْ نَاضِحِهِ وَ أقبلَ يَقُودُهُ إِلَى مَنْزِلِهِ ؟ فَشَدَّهُ فِيهِ وَ أَخَذَ نَعْلَهُ وَ أَقْبَلَ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَكَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي مَنْزِلِ أُمِّ سلَمَةَ اِبْنَةِ أَبِي أُمَيَّةَ بْن

ص: 218

اَلْمُغِيرَةِ اَلْمَخْزُومِيُّ فَدَقَّ عَلَيَّ اَلْبَابَ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ مَنْ بِالْبَابِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ عَلِيٌ أَنَا عَلِيٌ قُومِي يَا أُمَّ سَلَمَةَ فَافْتَحِي لَهُ اَلْبَابَ وَ مُرِيهِ بِالدُّخُولِ فَهَذَا رَجُلٌ يُحِبُّهُ اَللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ يُحِبُّهُما

قَالَتْ أُمُّ سَلَّمْتَ : فَقُلْتُ : فِدَاكَ أبی وَ أمّی ، وَ مِنْ هَذَا الذی تَذْكُرُ فیه هَذَا وَ أَنْتَ لَمْ تَرَهُ ؟

فَقَالَ : یا أُمُّ سَلَّمْتَ ، هَذَا رَجُلُ لیس بِالْخِرَقِ وَ لَا بالنزق ، هَذَا أخی وَ ابْنِ عمّی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَيَّ .

قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَقُمْتُ مُبَادِرَةً أَكَادُ أَنْ أَعْثُرَ بمِرطي فَفَتَحْتُ اَلْبَابَ فَإِذَا أَنَا بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ اَللَّهِ مَا دَخَلَ حِينَ فَتَحْتُ لَهُ حَتَّى عَلِمَ أَنِّي قَدْ رَجَعْتُ إِلَى خُدْرِي.

قَالَتْ ثُمَّ إِنَّهُ دَخَلَ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَقَالَ لَهُ اَلنَّبِيُّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ عَلَيْكَ اَلسَّلاَمُ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ اِجْلِسْ

قالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَجَلَسَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ و آلِهِ وَ جَعَلَ يَطْرُقُ إِلَى اَلْأَرْضِ كَأَنَّهُ قَصَدَ لِحَاجَةٍ وَ هُوَ يَسْتَحْيِي أَنْ يُبْدِيَهَا لِرَسُولِ اَللَّهِ حَيَاءً مِنْه.

فقالت أُمُّ سلمة فَكَأَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلِمَ مَا فِي نَفْسِ عَلِيٍ فَقَالَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ إِنِّي أَرَى أَنَّكَ أَتَيْتَ لِحاجةٍ فقُل حاجتكَ و ابْدُ مَا فِي نَفْسِكَ فَكُلُّ حَاجَةٍ لَكَ عِنْدِي مَقْضِيَّةٌ.

الَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقُلْتُ فِدَاكَ أَبِي وَ أُمِّي إِنَّكَ لَتَعْلَمُ أَنَّكَ أَخَذْتَنِي مِنْ عَمِّكَ أَبِي طَالِبٍ وَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ وَ أَنَا صَبِيٌ لاَ عَقْلَ لِي فَغَذَّيْتَنِي بِغَذائِكَ وَ أَدَّبْتَنِي بِأَدَبِكَ فَكُنْتَ لِي أَفْضَلَ مِنْ أَبِي طَالِبٍ وَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ فِي البرِّ وَ اَلشَّفَقَةِ وَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هَدَانِي بِكَ وَ عَلَى يَدَيْكَ وَ اِسْتَنْقَذَنِي مِمَّا كَانَ عَلَيْهِ آبَائِي وَ أَعْمَامِي مِنَ اَلْحَيْرَةِ وَ اَلشِّرْكِ وَ إِنَّكَ وَ اَللَّهِ يَا رَسُولَ اَللَّهِ ذُخْرِي وَ ذَخِيرَتِي فِي اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَدْ أَحْبَبْتُ مَعَ مَا قَدْ شَدَّ اَللَّهُ عَضُدِي بِكَ أَنْ يَكُونَ لِي بَيْتٌ و أَنْ تَكُونَ لِي زَوْجَةٌ أَسْكُنُ إِلَيْها وَ قَدْ أَتَيْتُكَ خَاطِباً رَاغِباً أَخْطُبُ إِلَيْكَ اِبْنَتَكَ فَاطِمَةَ فَهَلْ أَنْتَ مُزَوِّجُنِي يَا رَسُولَ اَللَّهِ؟

ص: 219

ترجمه

یعنی گفت : اشک دور زد در دو چشم على، و گفت: اى ابا بكر! به هیجان آوردى آن چه را كه در دل من ساكن بود، و بیدار كردى مرا براى امرى كه از آن غافل بودم، من به فاطمه راغبم، و مانند منى از مثل او ساكت نمى نشیند الّا این كه مانع من تنگدستى من است.

پس ابو بكر به او گفت: این سخن را مگو اى ابو الحسن؛ زیرا كه دنیا و آن چه كه در آن است نزد خداى تعالى و نزد رسولش مانند غباریست پراكنده.

راوى گفت: على بن ابى طالب شتر آبكش را باز كرد، و آن را به منزل خود برد و در آن جا بست، و كفش خود را گرفت و رو آورد بسوى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله. رسول خدا در منزل امّ سلمه دختر ابى اميّه پسر مغیره مخزومى بود. على در را كوبید، امّ سلمه گفت: كیست عقب در. رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله پیش از آن كه على بگوید منم على به امّ سلمه فرمود: اى امّ سلمه! برخیز در را بر روى او باز كن و به او بگو داخل شود، این مردى است كه خدا و رسولش او را دوست مى دارند و او هم آن ها را دوست مى دارد.

امّ سلمه گفت: گفتم: پدر و مادرم فداى تو باد! این مرد كیست كه تو او را ندیده اى و درباره او چنین مى گوئى؟

فرمود: اى امّ سلمه! این مردیست كه بى عقل و نادان نیست، و از جاى جسته و چسبنده هم نیست، این برادر من و پسر عمّ و محبوب ترین خلق است بسوى من.

امّ سلمه گفت: بشتاب برخواستم بنحوى كه نزدیک بود ردایم به پایم بپیچد و بلغزم در را باز كردم دیدم على بن ابى طالب علیه السّلام است، بذات خدا قسم چون در را باز كردم داخل خانه نشد تا وقتى كه دانست من در ستر و پرده خود رفتم.

گفت: پس او بر رسول خدا داخل شد و سلام كرد و گفت: سلام و رحمت و بركات خدا بر تو باد اى پیغمبر خدا. پیغمبر فرمود: بر تو باد سلام اى ابو الحسن بنشین.

امّ سلمه گفت: على نشست در مقابل رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله، و سر خود را بزیر انداخت و به

ص: 220

زمین نگاه مى كرد، گویا حاجتى داشت و حیا مى كرد این كه ابتداء به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بگوید.

امّ سلمه گفت: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله مى دانست آن چه را كه على در نفس خود اراده داشت، پس فرمود: اى ابو الحسن! همانا مى بینم كه براى حاجتى آمده اى، حاجت خود را بگو و ظاهر كن آن چه را كه پیش خود اراده كرده اى، هر حاجتى كه باشد نزد من برآورده است.

على علیه السّلام گفت: گفتم: پدر و مادرم فداى تو باد، تو مى دانى كه مرا از عمویت ابى طالب گرفتى و از فاطمه دختر اسد، و من كودكى بودم و عقلى نداشتم، مرا به غذاى خود غذا دادى، و به ادب خود ادب كردى، و در نیکى و مهربانى براى من افضل از ابى طالب و فاطمه بنت اسد بودى، و خداى عزّ و جل مرا به سبب تو راهنمائى كرد، و بدست تو هدایت شدم، و مرا دست گیرى كرد و نجات داد از آن چه پدران و عموهاى من از سرگردانى و شركى كه داشتند، و تو اى رسول خدا بذات خدا سوگند، اختیار شده من و ذخیره منى در دنیا و آخرت، من دوست داشتم اكنون كه خدا بازوى مرا بتو محكم كرده براى من خانه اى باشد و زنى داشته باشم كه به آن سكونت و آرامشى پیدا كنم، اكنون با كمال میل آمده ام كه خواستگارى كنم دختر تو فاطمه را، آیا او را با من تزویج مى كنى اى رسول خدا؟

بقیه خبر

قالت أُمُّ سَلَمَةَ فَرَأَيْتُ وَجْهَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَتَهَلَّلُ فَرَحاً وَ سُرُوراً ثمّ تَبَسَّمَ فِي وَجْهِ عَلِيٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ قَالَ لَهُ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ فَهَلْ مَعَكَ شَيْءٌ أُزَوِّجُكَ بِه؟

فَقَالَ لَهُ علی : فِدَاكَ أبی وَ أمّی ! وَ اللَّهِ مَا یخفى علیک مِنْ أمری شی ء ، لَا أَمْلِكُ إِلاَّ سیفی وَ درعی وَ ناضحی ، مَا أَمْلِكُ شیئا غیر هَذَا .

فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا عَلِيُّ أَمَّا سَيْفُكَ فَلاَ غَنَاءَ بِكَ عَنْهُ تُجَاهِدُ بِهِ فِي سَبِيلِ اَللَّهِ وَ تُقَاتِلُ بِهِ أَعْدَاءَ اللَّهِ وَ أَمَّا ناضِحُكَ فَتَنضَحُ بِهِ عَلَى نَخْلِكَ وَ أَهْلِكَ وَ تَحْمِل عَلَيْهِ رَحْلَكَ فِي سَفَرِكَ و لَكِنِّي قَدْ زَوَّجْتُكَ بِالدِّرْعِ وَ رَضِيتُ بِهَا مِنْكَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أبشرك؟

ص: 221

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقُلْتُ نَعَمْ فِدَاكَ أَبِي وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اَللَّهِ بَشِّرْني فَإِنَّكَ لَمْ تَزَلْ مَيْمُونَ النَّقِيبَةِ مُبَارَكَ اَلطَّائِرِ رَشِيدَ اَلْأَمْرِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْك.

فَقَالَ لِي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَبْشِرْ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ زَوَّجَكَها فِي السَّمَاءِ مِنْ قَبْلِ أَنْ أُزَوِّجَكَهَا فِي اَلْأَرْضِ وَ لَقَدْ هَبَطَ عَلَيَّ فِي مَوْضِعِي مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنِي مَلَكٌ مِنَ السَّماءِ لَهُ وُجُوهٌ شَتَّى وَ أَجْنِحَةٌ شَتَّى لَمْ أَرَ قَبْلَهُ مِن المَلاَئِكَةِ مِثْلهُ فَقَالَ لِي اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ أَبْشِرْ يَا مُحَمَّدُ بِاجْتِمَاعِ الشَّمْلِ و طَهَارَةِ اَلنَّسْلِ فَقُلْتُ وَ مَا ذَاكَ أَيُّهَا اَلْمَلِكُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ أَنَا سيطائيل اَلْمَلِكُ اَلْمُوَكَّلُ بِإِحْدَى قَوَائِمِ اَلْعَرْشِ سَأَلْتُ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَأْذَنَ لِي فِي بِشَارَتِكَ وَ هَذَا جَبْرَئِيلُ فِي أَثَرِي يُخْبِرُكَ عَنْ رَبِّكَ عزّ و جلّ بكرامة اللّه عزّ و جلّ لَك.

قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَمَا اِسْتَتَمَّ اَلْمَلِكُ كَلاَمَهُ حَتَّى هَبَطَ عَلَيَّ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ لِي اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ يَا نَبِيَّ اَللَّهِ ثُمَّ إِنَّهُ وَضَعَ فِي يَدِي حَرِيرَةً بَيْضَاءُ مِنْ حَرِيرِ اَلْجَنَّةِ وَ فِيهَا سطْرانِ مَكْتُوبَانِ بِالنُّورِ فَقُلْتُ حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ مَا هَذِهِ اَلْحَرِيرَةُ وَ مَا هَذِهِ اَلْخُطُوطُ ؟ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ:

يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اَللَّهَ اِطَّلَعَ إِلَى اَلْأَرْضِ اطِّلاعَةً فَاخْتارَكَ مِنْ خَلْقِهِ و ابْتَعَثَكَ بِرِسَالاتِهِ ثُمَّ اطَّلَعَ ثَانِيَةً فَاخْتَارَ لَكِ مِنْهَا أَخاً و وَزِيراً و صَاحِباً و خَتَناً فَزَوَّجَهُ اِبْنَتَكَ فَاطِمَةَ فَقُلْتُ حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ وَ مَنْ هَذَا اَلرَّجُلُ فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ أَخُوكَ فِي الدِّينِ و ابْنُ عَمِّكَ فِي اَلنَّسَبِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ إِنَّ اَللَّهَ أَوْحَى إِلَى اَلْجِنَانِ أَنْ تزخرفي فَتَزَخْرَفَتِ اَلْجِنَانُ وَ أَوْحَى إِلَى شَجَرَةِ طُوبَى أَنِ احمِلي اَلْحُلِيَّ وَ الْحُلَلَ فَحَمَلَتْ شَجَرَةُ طُوبَى الْحُلِيُّ وَ الْحُلَلُ وَ تَزَخْرَفَتِ اَلْجِنَانُ وَ تَزَيَّنَتِ اَلْحُورُ اَلْعِينُ وَ أَمَرَ اَللَّهُ اَلْمَلاَئِكَةَ أَنْ تَجْتَمِعَ فِي السَّماءِ الرابعةِ عِنْدَ الْبَيْتِ المَعْمُور.

قَالَ فَهَبَطَ جَمِيعُ اَلْمَلائِكَةِ مِنْ مَلاَئِكَةِ اَلصَّفِيحِ الْأَعْلَى وَ مَلاَئِكَةُ السَّمَاءِ الْخَامِسَةِ إِلَى اَلسَّمَاءِ اَلرَّابِعَةِ وَ رَقَّتْ مَلائِكَةُ السَّمَاءِ الدُّنْيَا وَ مَلاَئِكَةُ اَلسَّمَاءِ اَلثَّانِيَةِ وَ مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ اَلثَّالِثَةِ إِلَى اَلرَّابِعَةِ وَ أَمَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جل رِضْوانَ فَنَصَبَ مِنْبَرَ الْكَرَامَةِ عَلَى بَابِ اَلْبَيْتِ اَلْمَعْمُورِ وَ هُوَ اَلْمِنْبَرُ اَلَّذِي

ص: 222

خطَب فَوْقَهُ آدَمُ يَوْمَ عَلَّمَهُ اَللَّهُ اَلْأَسْمَاءَ وَ عَرَضَهُ عَلَى اَلْمَلاَئِكَةِ وَ هُوَ مِنْبَرٌ مِنْ نُورٍ فَأَوْحَى اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مَلَكٍ مِن ملائكة حُجُبه يُقَالُ لَهُ رَاحِيلُ أَنْ يَعْلُوَ ذَلِكَ اَلْمِنْبَرَ وَ أَن يَحْمَدَهُ بِمَحَامِدِهِ وَ أَن يُمجِّدَهُ بِتَمْجِيدِهِ وَ أَنْ يُثنِيَ عَلَيهِ بِما هُوَ أَهْلُهُ و لَيْسَ فِي اَلْمَلاَئِكَةِ كُلِّهَا أَفْصَحَ مِنْهُ وَ أَحْسَنُ مَنْطِقاً وَ لاَ أَحْلَى لُغَةً مِنْ رَاحِيلَ اَلْمَلِكِ فَعَلا راحيلُ الْمِنْبَرَ وَ حَمِدَ رَبَّهُ وَ مَجَّدَهُ وَ قَدَّسَهُ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ فَارْتَجَّتِ اَلسَّمَاوَاتُ فَرَحاً وَ سُرُورا

قَالَ جَبْرَئِيلُ ثُمَّ أَوْحَى إِلَيَّ أَنْ أعْقِدَ عقدة النِّكاحِ فَإِنِّي قَدْ زَوَّجْتُ أَمَتِي فاطمة ابنة حَبِيبي مُحَمَّدٍ مِنْ عَبْدِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ

ترجمه

یعنی : امّ سلمه گفت: دیدم روى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله از فرط خوشحالى باز و نورانى شد، و در روى على تبسّم كرد و گفت: اى ابو الحسن! آیا با تو چیزى هست كه به آن تو را تزویج كنم؟

على گفت: پدر و مادرم فداى تو باد! بذات خدا سوگند كه چیزى از امر من بر تو پنهان نیست، چیزى را مالک نیستم مگر شمشیر من و زره من و شتر آبكشى كه دارم، و غیر از این ها چیزى ندارم.

رسول خدا فرمود: اى على! امّا شمشیرت را كه از آن بى نیاز نیستى؛ زیرا كه به آن جهاد مى كنى در راه خدا و مى كشى با آن دشمنان خدا را. و امّا شتر آبكشى كه دارى به آن آب دهى نخل هاى خود را و كسان خودت را، و راحله خود را با آن برمى دارى هنگام سفر رفتنت. و لیکن من تو را تزویج مى كنم به زرهى كه دارى و به آن راضى هستم از تو، اى ابو الحسن بشارت بدهم تو را؟

على علیه السّلام گفت: آرى، پدر و مادرم فداى تو باد اى رسول خدا! بشارت بده، تو همیشه میمون و مبارک بوده اى و مى باشى و پروازكننده بابركت هستى، و ارشادكننده و صلاح جوئى كار تو بوده است، رحمت متّصل خدا بر تو باد.

ص: 223

پس رسول خدا به من فرمود: اى ابو الحسن! خداى عزّ و جل تو را در آسمان تزویج كرده پیش از آن كه من تو را در زمین تزویج كنم، و پیش از این كه تو در این جا بیائى فرشته اى بنزد من آمد كه روهاى پراكنده و بال هائى داشت كه در میان فرشتگان مانند او را پیش از او ندیده بودم، و گفت: تحيّت و رحمت و بركات خدا بر تو باد، بشارت باد تو را اى محمّد به سبب جمع شدن تفرقه و پاک و پاکیزگى نسل. گفتم: آن چه بشارتى است اى فرشته؟

گفت: اى محمّد! منم سیطائیل فرشته موكّل به یکى از قائمه هاى عرش، از خدا خواستم كه مرا اذن دهد در بشارت دادن به تو، این جبرئیل است كه در اثر من مى آید كه تو را خبر دهد از جانب پروردگار تو كه غالب و بزرگ است به كرامت خداى عزّ و جل براى تو.

پیغمبر فرمود كه: هنوز سخن آن فرشته تمام نشده بود كه جبرئیل بر من فرود آمد و گفت: تحيّت و رحمت و بركات خدا بر تو باد اى پیغمبر خدا، و حریر سفیدى را از حریرهاى بهشت در دست من نهاد كه در آن دو سطر با نور در آن نوشته شده بود، گفتم:

حبیب من جبرئیل! این حریر چیست؟ و این خط ها در آن چه مى باشد؟ جبرئیل گفت:

اى محمّد! خدا نظر كرد بسوى زمین نظر كردن خاصّى، و تو را از میان خلق خود اختیار كرد، و به رسالت خود برانگیخت، و دفعه دوم نیز نظر كرد و از خلق زمین براى تو برادر و وزیر و رفیق و دامادى اختیار كرد، پس دختر خود فاطمه را به او تزویج كن. گفتم: حبیب من جبرئیل! این مردى كه مى گوئى كیست؟

براى من گفت: اى محمّد! او برادر دینى تو و پسر عمّ نسبى تو على پسر ابى طالب است، خدا وحى فرمود به بهشت كه خود را زینت كن، پس بهشت خود را زینت كرد، و وحى كرد به درخت طوبى كه زینت و زیورهاى خود را بردار، درخت طوبى زینت و زیورهاى خود را با خود برداشت، و حور العین زینت كردند، و خدا امر فرمود فرشتگان را كه از آسمان چهارم نزد بیت المعمور جمع شوند.

پس همه ملائكه آسمان بالا و ملائكه آسمان پنجم در آسمان چهارم در آن جا گرد

ص: 224

آمدند، و فرشتگان آسمان دنیا و فرشتگان آسمان دوم و فرشتگان آسمان سوم تا چهارم بسرعت و شتاب جمع شدند، و خداى تعالى امر فرمود به رضوان تا منبر كرامت را بر در بیت المعمور نصب كرد، و آن منبرى است كه آدم در روزى كه خدا اسماء را به او تعلیم داد و عرضه كرد بر ملائكه بر آن بالا رفت، و آن منبرى است از نور، پس خدا وحى فرمود به ملكى از ملائكه حجب خود كه راحیل گفته مى شود كه بر منبر بالا رود، و خدا را تحمید و تمجید كند به محامد و تمجیدى كه سزاوار آن است و بر او ثنا گوید، و در میان ملائكه از او فصیح تر و نیکو بیان تر و شیرین لهجه ترى نیست.

راحیل بر منبر بالا رفت، و پروردگار خود را حمد و تمجید و تقدیس نمود، و به آن چه سزاوار اوست ثنا گفت، و آسمان ها به شادى و سرور موج مى زد.

جبرئیل گفت: خدا به من وحى فرمود كه عقد نكاح را ببندم، و این كه من تزویج كردم كنیز خود فاطمه دختر حبیب خود محمّد را با بنده خودم على پسر ابى طالب.

بقیه خبر

فَعَقَدْتُ عُقْدَةَ اَلنِّكَاحِ وَ أَشْهَدْتُ عَلَى ذَلِكَ اَلْمَلاَئِكَةَ أَجْمَعِينَ وَ كَتَبْتُ شَهَادَةَ اَلْمَلاَئِكَةِ فِي هَذِهِ اَلْحَرِيرَةِ وَ قَدْ أَمَرَنِي رَبِّي أَنْ أَعْرِضَهَا عَلَيْكَ وَ أَنْ أَخْتِمَهَا بِخَاتَمِ مِسْكٍ أَبْيَضَ وَ أَنْ أدْفَعَهَا إِلَى رِضْوَانَ خَازِنِ اَلْجِنَانِ وَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَنْ أَشْهَدَ عَلَى تَزْوِيجِ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ مَلاَئِكَتَهُ أَمَرَ شَجَرَةَ طُوبَى أَنْ تَنْثُرَ حَمْلَهَا وَ مَا فِيهَا مِنَ الْحُليِّ وَ اَلْحُلَلِ فَنَثَرَتِ الشَّجَرَةُ مَا فِيهَا و الْتَقَطَتْهُ اَلْمَلاَئِكَةُ وَ اَلْحُورُ اَلْعِينُ و إِنَّ اَلْحُورَ وَ المَلائِكَةَ لَيَتَهَادَيْنَهُ وَ تَفْخَرَنَّ بِهِ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ يَا مُحَمَّدُ وَ إِنَّ اَللَّهَ أَمَرَنِي أَنْ آمُرَكَ أَنْ تُزَوِّجَ عَليّاً فِي اَلْأَرْضِ مِنْ فَاطِمَةَ وَ أَنْ تُبَشِّرَهُمَا بِغُلاَمَيْنِ نَجِيبَيْنِ زَكِيَّيْنِ طَيِّبَيْنِ طاهِرَيْنِ فاضِلَيْنِ خَيِّرَينِ فِي الدُّنْيا وَ الآخِرَةِ.

يَا أَبَا اَلْحَسَنِ فَوَ اَللَّهِ مَا عَرَجَتِ اَلْمَلاَئِكَةُ مِنْ عِنْدِي حَتَّى دَقَقْتُ اَلْبَابَ وَ إِنِّي مُنْفِذٌ فِيكَ أَمْرَ رَبِّي امْضِ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَمَامِي فَإِنِّي خَارِجٌ إِلَى المَسجِدِ وَ أُزَوِّجُكَ عَلى رُؤُوسِ النَّاسِ وَ ذاكِرٌ مِن فَضْلِكَ ما تَقِرُّ بِهِ عَينُكَ وَ أَعْيُنُ مُحِبِّيكَ فِي الدُّنيا وَ الآخِرَةِ

ص: 225

قَالَ عَلِيٌ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَنَا لاَ أَعْقِلُ فَرَحاً وَ سُرُوراً فَاسْتَقْبَلَنِي أَبُو بَكْرٍ وَ عُمَرُ وَ قَالاَ لِي مَا وَرَاءَكَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ؟

فَقُلْتُ زَوَّجَنِي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اِبْنَتَهُ فَاطِمَةَ وَ أَخْبَرَنِي أَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَوَّجَنِيهَا مِنَ اَلسَّمَاءِ وَ هَذَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ خَارِجٌ فِي أَثَرِي لِيُظْهِرَ ذَلِكَ بِحَضْرَةٍ مِنَ اَلنَّاسِ.

فَفَرِحَا بِذَلِكَ فَرَحاً شَدِيداً وَ رَجَعَا مَعِي إِلَى اَلْمَسْجِدِ فَوَ اَللَّهِ مَا تَوَسَّطْنَاهُ حِيناً حَتَّى لَحِقَ بِنَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ إِنَّ وَجْهَهُ لَيَتَهَلْهَلُ سُرُوراً و فَرَحاً وَ قَالَ أَيْنَ بِلالُ بْنُ حَمَامَةَ فَأَجَابَهُ مُسْرِعاً وَ هُوَ يَقُولُ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ أَجْمَعُ اَلْمُهَاجِرِينَ وَ اَلْأَنْصَار

قَالَ فَانْطَلَقَ بِلاَلٌ لِأَمْرِ رَسُولِ اَللَّهِ وَ جَلَسَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَرِيباً مِنْ مِنْبَرِهِ حَتَّى اجتمَعَ اَلنَّاس ثُمَّ رَقَى دَرَجَةً مِنَ اَلْمِنْبَرِ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أثنى عَلَيْهِ وَ قَالَ مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِينَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَتَانِي آنِفاً فَأَخْبَرَنِي أَنَّ رَبّي عَزَّ و جَلَّ جَمَعَ الْمَلاَئِكَةَ عِندَ البَيْتِ المَعْمُورِ وَ إِنَّهُ أشهدَهُم جَمِيعاً أَنَّهُ زَوَّجَ أمَتَهُ فاطمة ابنة رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ مِنْ عَبْدِهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام و أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَهُ فِي اَلْأَرْضِ وَ أُشْهِدَكُمْ عَلى ذَلِكَ ثُمَّ جَلَسَ وَ قَالَ لِعَلِيٍ قُمْ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ فَاخْطُبْ لِنَفْسِكَ أَنْت

قال فَقَامَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ صَلَّى عَلَى رسُولِهِ وَ قَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ شُكْراً لِأَنْعُمِهِ وَ أَيَادِيهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ شَهَادَةً تَبْلُغُهُ وَ تُرضِيهِ وَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ صَلاَةً تُزْلِفُهُ وَ تُحْظِيهِ وَ اَلنِّكَاحُ مِمَّا أَمَرَ اَللَّهُ بِهِ وَ رَضِيَهُ وَ مَجْلِسُنَا هَذَا مِمَّا قَضَاهُ اَللَّهُ وَ رَضِيَهُ وَ أَذِنَ فِيهِ وَ قَدْ زَوَّجَنِي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اِبْنَتَهُ فَاطِمَةَ وَ جَعَلَ صَدَاقَهَا دِرْعِي هَذَا وَ قَدْ رَضِيتُ بِذَلِكَ فَسَلُوهُ وَ اِشْهَدُوا

ترجمه

پس عقد نكاح را بستم، و همه فرشتگان را شاهد و گواه گرفتم، و گواهى فرشتگان را در این پارچه حریر نوشتم، و پروردگار من مرا امر كرد بعرض تو برسانم، و آن را به خاتمى از مشک سفید مهر بزنم، و به رضوان خازن بهشت بسپارم، و چون خداى عزّ و جل فرشتگان را شاهد گرفت بر ازدواج فاطمه با على بن ابى طالب علیه السّلام، امر فرمود درخت طوبى را تا

ص: 226

نثار كند هر چه از زینت و زیورهائى كه با خود برداشته، پس آن درخت نثار كرد آن چه را كه در آن بود، و فرشتگان و حور العین برچیدند، و آن ها را براى هم دیگر بهديّه مى برند تا روز قیامت، و به آن فخر مى كنند. اى محمّد! و خدا به من امر فرمود تا تو را امر كنم كه تزویج كنى على را در زمین با فاطمه، و بشارت دهى آن دو را به دو پسر پاک و پاکیزه طيّب طاهر فاضل خيّر در دنیا و آخرت.

اى ابو الحسن! بذات خدا قسم این فرشتگان از نزد من بالا نرفتند تا آن وقتى كه تو در را كوبیدى، و من فرمان پروردگار خود را در حقّ تو جارى مى كنم، برخیز پیش از من برو بسوى مسجد، من هم بیرون مى آیم تا در آن جا تزویج كنم در مقابل چشمان مردمان، و تذكّر دهنده ام فضل و برترى تو را به آن چه كه چشم تو به آن روشن شود، و یارى مى كنم دوستان تو را در دنیا و آخرت.

على گفت: پس بیرون رفتم از نزد رسول خدا، و از شدّت سرور و شادى گویا عقل از سرم رفته بود، ابو بكر و عمر مرا استقبال كردند و گفتند: چه پیشامد شد اى ابو الحسن؟

گفتم: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله دخترش فاطمه را با من تزویج كرد، و مرا خبر داد كه خداى عزّ و جل در آسمان او را با من تزویج كرده، و اینک رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بیرون آمد و در عقب من مى آید تا آن را كه گفتم اظهار كند در حضور مردمان.

پس آن دو نفر خوشحال و بشدّت شاد شدند براى آن، و با من به مسجد برگشتند، بذات خدا سوگند كه هنوز وسط مسجد نرسیده بودیم كه پیغمبر به ما ملحق شد در حالی که نور روى او مى درخشید و مسرور و شادان بود. و فرمود: بلال پسر حمامه كجاست؟ بلال بسرعت جواب داد كه: بلى بلى اى رسول خدا! پس آن حضرت به او فرمود: مهاجر و انصار را جمع كن.

راوى گفت: بلال به امر رسول خدا رفت، و آن حضرت نزدیک منبر نشست تا مردمان جمع شدند، پس بر پله اول منبر بالا رفت، و خدا را حمد و ثنا گفت و فرمود:

ص: 227

گروه مسلمانان! همین نزدیکى جبرئیل بر من نازل شد، و از جانب پروردگار من عزّ و جل مرا خبر داد كه پروردگار من همه فرشتگان را در نزد بیت المعمور جمع كرد، و همه آن ها را شاهد گرفت، و تزویج كرد فاطمه دختر رسول خود محمّد را با بنده خود على بن ابى طالب، و امر فرمود مرا كه در زمین او را تزویج كنم، و شما را بر آن گواه گیرم. پس نشست و فرمود: یا على! یا ابا الحسن! برخیز براى خود خطبه كن.

راوى گفت: على علیه السّلام برخاست و خدا را حمد و ثنا گفت، و بر رسول خدا صلوات فرستاد و گفت: ستایش مخصوص خداست براى سپاسگزارى نعمت ها و عطاهاى او، و نیست خدائى مگر خداى یگانه؛ شهادتى است كه به او برسد و خوشنود كند، این مجلس ما از چیزهائى است كه خدا به آن حكم كرده و در آن اذن داده، و تزویج كرد مرا رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله با دختر خود فاطمه، و زره مرا صداق او قرار داد و من به آن راضى شدم، پس سؤال كنید و گواه باشید.

بقیه خبر

فَقَالَ اَلْمُسْلِمُونَ : زَوَّجْتَهُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ ؟ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَعَمْ فَقَالَ اَلْمُسْلِمُونَ بَارَكَ اَللَّهُ لَهُمَا وَ عليهِما وَ جَمَعَ شَمْلَهُمَا وَ اِنْصَرَفَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِلَى أَزْوَاجِهِ فَأَخْبَرَهُنَّ فَفَرِحْنَ وَ أَظْهَرْنَ اَلْفَرَح.

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ :وَ أَقْبَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ :يَا أَبَا الْحَسَنِ انْطَلِقِ الْآنَ فَبِعْ دِرْعَكَ وَ اِئْتِنِي ثَمَنَهَا حَتَّى أُهْيِىءَ لَكَ وَ لاِبْنَتِي فَاطِمَةَ مَا يُصْلِحُكُمَا.

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : فَأَخَذْتُ دِرْعِي فَانْطَلَقْتُ بِهِ إِلَى اَلسُّوقِ فَبِعْتُهُ بِأَربَعِمائةِ درهم سود هَجَرِيَّةٍ مِنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ فَلَمَّا قَبَضْتُ الدَّرَاهِمَ مِنْهُ و قَبَضَ اَلدِّرْعَ مِنِّي قَالَ لِي يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أَلَسْتَ أَوْلَى بِالدِّرْعِ مِنْكَ وَ أَنْتَ أَوْلَى بالدرهم منِّي ؟ فقلت : نعَم قال فَإِنَّ هذا اَلدِّرْعَ هَدِيَّةٌ مِنِّي إِلَيْك.

قَالَ فَأخَذْتُ اَلدِّرْعَ وَ اَلدَّرَاهِمَ وَ أَقْبَلْتُ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَطَرَحْتُ الدِّرْعَ و الدَّرَاهِمَ بَيْنَ يَدَيْهِ وَ أَخْبَرْتُهُ بِمَا كَانَ مِنْ أَمْرِ عثمانَ فَدَعَا لَهُ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عليهِ وَ آلِهِ بِخَيْرٍ ثُمَّ قَبَضَ رَسُولُ اَللَّهِ قبضَةً وَ دَعا

ص: 228

بِأَبِي بَكْرٍ فَدَفَعَهَا إِلَيْهِ وَ قَالَ يَا أَبَا بَكْرٍ اِشْتَرِ بِهَذِهِ اَلدَّرَاهِمِ لاِبْنَتِي مَا يُصْلِحُ لَهَا فِي بَيْتِهَا وَ بَعَثَ مَعَهُ سَلْمَانَ وَ بِلاَلَ بْنَ حَمَامَةَ لِيُعِينَاهُ عَلَى حَمْلِ مَا يَشْتَرِي بِهِ

قَالَ أَبُو بَكْرٍ وَ كَانَتِ الدَّرَاهِمُ اَلَّتِي دَفَعَهَا إِلَيَّ ثَلَاثَةً و سِتِّينَ دِرْهَماً قَالَ فَانْطَلَقْتُ إِلَى اَلسُّوقِ فَاشْتَرَيْتُ فِرَاشاً مِنْ خيشِ مِصْرَ مَحْشُوّاً بِالصُّوفِ و نَطْعاً مِنْ أَدَمٍ وَ وِسَادَةٍ مِنْ أَدَمٍ حَشوُها لِيفُ اَلنَّخْلِ وَ عباءة خَيْبَرِيَّةً وَ قِرْبَةً لِلْمَاءِ وَ قُلْتُ هِيَ خَادِمُ الْبَيْتِ و كِيزَاناً وَ جِرَاراً وَ مِطْهَرَةً لِلْمَاءِ وَ سِتْرَ صُوفٍ رَقِيقٍ و حَمَلْتُ أَنَا بَعْضَهُ و سَلْمَانُ بَعْضُهُ و بلالٌ بَعْضُهُ وَ أَقْبَلْنَا بِهِ فَوَضَعْنَاهُ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عليه و آله فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ بَكَى وَ جَرَتْ دُمُوعُهُ عَلَى لِحْيَتِهِ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السماء و قال اَللَّهُمَّ بَارِكْ لِقَوْمٍ جُلَّ أَوانِيهِم الخَزَف

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ دَفَعَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بَاقِيَ ثَمَنِ اَلدِّرْعِ إِلَى أُمِّ سَلَمَةَ وَ قَالَ اِرْفَعِي هَذِهِ اَلدَّرَاهِمَ عِنْدَكِ وَ مَكَثَ بَعْدَ ذَلِكَ شَهْراً لاَ أُعَاوِدُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي أَمْرِ فَاطِمَةَ بِشَيْءٍ اِسْتِحْيَاءً مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ غَيْرَ أَنِّي إِذَا كُنْتُ خَلَوْتُ بِرَسُولِ اَللَّهِ قَالَ لِي يَا أَبَا الحَسَنِ فَقَدْ زَوَّجْتُكِ سَيِّدَةَ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ مَا أَحْسَنَ زَوْجَتَك و أجملها اِبْشِرْ يَا أَبَا اَلْحَسَن

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلام فَلَمَّا كَانَ بَعْدَ شَهْرٍ دَخَلَ عَلَيَّ أَخِي عَقِيلٌ فَقَالَ وَ اَللَّهِ يَا أَخِي مَا فَرِحْتُ بِشَيْءٍ قَطُّ كفرحِي بِتَزْوِيجِكَ فَاطِمَةَ اَلزَّهْرَاءِ بِنْتَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا أَخِي فَمَا بَالُكَ لاَ تَسْأَلُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنْ يَدْخُلَهَا عَلَيْكَ فَتَقِرَّ أَعْيُنُنَا بِاجْتِمَاعِ شَمْلِكُمَا؟

فَقُلْتُ : وَ اللَّهُ یا أخی إنّی لَأُحِبُّ ذَلِكَ ، وَ مَا یمنعنی أَنْ أَسْأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ إِلَّا حیاء مِنْهُ .

قَالَ : أَقْسَمْتُ عَلَيْكَ إِلاَّ قُمْتَ مَعِي فَقُمْنَا نُرِيدُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَلَقِيتْنَا فِي طَرِيقِنَا أُمُّ أَيْمَنَ مَوْلاَةَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ

ترجمه

یعنی : پس مسلمانان گفتند: تزویج كردى او را اى رسول خدا؟ فرمود: آرى.

مسلمانان گفتند: خدا مبارک گرداند براى ایشان و برایشان و جمع كند تفرقه ایشان را. و رسول خدا رفت بسوى زن هاى خود و به آن ها خبر داد، خوشحال شدند و اظهار شادى

ص: 229

كردند.

على علیه السّلام گفت: رسول خدا بجانب من روى كرد و فرمود: اى ابو الحسن! برو زره خود را بفروش و پولش را بیاور براى من تا مهيّا كنم براى تو و براى دخترم آن چه را كه بصلاح شما است.

على گفت: زره خود را گرفتم و به بازار رفتم، و آن را فروختم به چهارصد درهم سیاه هجرى، عثمان بن عفّان آن را از من خرید، و درهم ها را كه بهاى آن بود داد و زره را از من گرفت و گفت: اى ابو الحسن! آیا سزاوار تر نیستم از تو به این زره و تو سزاوارتر نیستى از من به درهم ها؟ گفتم: چرا. گفت: اكنون این زره را بگیر هديّه باشد از من بسوى تو.

پس زره را گرفتم و با درهم ها خدمت رسول خدا رفتم و زره و درهم ها را مقابل او گذاردم، و او را خبر دادم به آن كارى كه عثمان كرد، پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله در حقّ او دعاى خیر كرد، پس رسول خدا یک قبضه از آن درهم ها را گرفت، و ابو بكر را پیش خود خواند و به او داد و فرمود: اى ابا بكر! به این درهم ها آن چه كه صلاحيّت دارد كه در خانه دخترم باشد براى او بخر، و سلمان و بلال بن حمامه را بهم راه او روانه كرد تا در حمل آن چه كه مى خرد او را اعانت كنند.

ابو بكر گفت: درهم هائى كه آن حضرت به من داد شصت و سه درهم بود. و گفت: من به بازار رفتم و فراشى از كتان مصرى كه از پشم پر شده بود با قطعه اى از پوست دباغى شده و متكائى از پوست كه از لیف درخت خرما پر شده بود و یک عباى خیبرى و یک مشک براى آب كه با خود گفتم: این مشک خادم خانه است، و چند كوزه و چند ظرف خزف و یک مطهره آب كه بمنزله ابریق است و پرده اى نازک از پشم خریدم، و بعضى از آن ها را خود برداشتم، و بعضى از آن ها را سلمان، و بعضى را بلال برداشتند، و آن ها را آوردیم در پیش روى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله گذاردیم، چون حضرت آن ها را دید گریه كرد و اشک هایش بر محاسنش جارى شد، و سر خود را بطرف آسمان بلند كرد و گفت: خدایا! بركت ده بر

ص: 230

گروهى كه عمده ظرف هاى ایشان خزف یعنى گل پخته باشد.

على علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله باقی مانده بهاى زره را به امّ سلمه داد و فرمود: بردار این ها را نزد تو باشد. یک ماه پس از این واقعه گذشت كه من در امر فاطمه نزد پیغمبر نرفتم و چیزى نگفتم، از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله حیا مى كردم، الّا این كه گاهى كه با رسول خدا خلوت مى كردم به من مى فرمود: اى ابو الحسن! زن تو سيّده زن هاى جهانیان است، و چقدر نیکو است زن تو و صاحب جمال تر است از همه آن ها، بشارت باد تو را اى ابو الحسن.

على گفت: پس از گذشتن یک ماه برادرم عقیل بر من وارد شد و گفت: بخدا قسم اى برادرم هرگز به چیزى خوشحال نشدم به اندازه خوشحالى من از ازدواج تو با فاطمه زهراء دختر رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله. اى برادرم! چرا از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله درخواست نمى كنى كه او را بر تو داخل كند، تا به سبب جمع شدن تفرقه شما دیده هاى ما روشن شود؟

گفتم: و اللّه اى برادر من! هرآینه دوست مى دارم اجتماع ما با همدیگر را، و چیزى مانع نمى شود مرا از این كه درخواست كنم از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله مگر حیا كردن من از او.

گفت: تو را سوگند مى دهم كه برخیزى تا با هم برویم، پس هر دو با هم برخواستیم كه برویم نزد پیغمبر، در بین راهى كه مى رفتیم ملاقات كردیم با امّ ایمن كنیز رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله.

بقیه خبر

فَذَكَرْنَا ذَلِكَ لَهَا فَقَالَتْ لاَ تَفْعَلْ ذَلِكَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ وَ دَعْنَا نَحْنُ نكَلِّمُ فِي هَذَا فَإِنَّ كَلاَمَ اَلنِّسَاءِ فِي هَذَا الْأَمْرِ أَحْسَنُ وَ أَوْقَعُ فِي قُلُوبِ الرِّجَالِ

قَالَ ثُمَّ أَثْنَتْ رَاجِعَةً فَدَخَلْتُ عَلَى أُمِّ سَلَمَةَ بِنْتِ أَبِي أُمَيَّةَ بْنِ الْمُغِيرَةِ زَوْجِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آله فَأَعْلَمَتْهَا بِذَلِكَ وَ أَعْلَمَتْ نِسَاءَ رَسُولِ اَللَّهِ جَمِيعاً فَاجْتَمَعَ أُمَّهَاتُ اَلْمُؤْمِنِينَ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ وَ كَانَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي بَيْتِ عَائِشَةَ فَأَحْدَقْنَ بِهِ وَ قُلْنَ لَهُ فَدَيْنَاكَ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا يَا رَسُولَ اَللَّهِ قَدِ اجتمَعْنَا لِأَمْرٍ لَوْ أَنَّ خَدِيجَةَ فِي اَلْأَحْيَاءِ لَقَرَّتْ بِذلِك عينها.

ص: 231

قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَلَمَّا ذَكَرْنَا خَدِيجَةَ بَكَى اَلنَّبِيُّ صَلَّى الله عليه وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ خَديجَةُ وَ أَيْنَ مِثْلُ خَدِيجَةَ صَدَّقَتْنِي حِينَ يُكَذِّبُنِي اَلنَّاسُ وَ أَيَّدتنِي (1) عَلَى دِينِ اَللَّهِ وَ أَعَانَتْنِي عَلَيْهِ بِمَالِهَا إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِي أَنْ أُبَشِّرَ خَدِيجَةَ بِبَيْتٍ فِي اَلْجَنَّةِ مِنْ قَصَبِ اَلزُّمُرُّدِ لاَ صَخبَ فِيهِ وَ لاَ نَصَب

قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَقُلْنَا فَدَيْنَاكَ آبَاءَنَا وَ أُمَّهَاتِنَا يَا رَسُولَ اَللَّهِ إِنَّكَ لَمْ تَذْكُرْ مِنْ خَدِيجَة أَمْراً إِلاَّ وَ قَدْ كَانَتْ كَذَلِكَ غَيْرَ أَنَّهَا قَدِمَتْ إِلَى رَبِّهَا فَهَنَّأَهَا اَللَّهُ بِذَلِكَ وَ جَمَعَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَها فِي دَرَجاتِ جَنَّتِهِ وَ رَحْمَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ هَذَا أَخُوكَ فِي اَلدِّينِ وَ ابْنُ عَمِّكَ فِي النَّسَبِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ يُحِبُّ أَنْ يُدْخِلَ عَلَى زَوْجَتِهِ فَاطِمَةَ وَ تَجمع بِها شَملَه.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : فَمَا بَالُ علی لَا یسألنی ذَلِكَ ؟

قِلَّتُ : یمنعه مِنْ ذَلِكَ الحیاء مِنْكَ یا رَسُولَ اللَّهِ .

قَالَتْ أُمُّ أیمن : فَقَالَ لی رَسُولَ اللَّهِ : انطلقی إِلَى عَلَی فَأتِینی بِهِ .

قَالَتْ : فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللَّهِ ، فَإِذَا بعلی ینتظرنی لیسألنی عَنْ جَوَابِ رَسُولَ اللَّهِ ، فَلَمَّا رآنی قَالَ : مَا وَرَاءَكَ یا أَمْ أیمن ؟

قِلَّتُ : أَجِبْ رَسُولَ اللَّهِ .

قَالَ عَلِيٌ : فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ و هُوَ فِي حُجْرَةِ عَائِشَةَ و قُمْنَ أَزْوَاجُهُ و دَخَلْنَ اَلْبَيْتَ و أَقْبَلْتُ فَجَلَسْتُ بَيْنَ يَدَيْهِ مُطْرِقاً إِلَى اَلْأَرْضِ حَيَاءً مِنْهُ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ أَتُحِبُّ أَنْ نُدْخِلَ عَلَيْكَ زَوْجَتَك؟

فَقُلْتُ ، وَ أَنَّا مُطْرِقُ : نَعَمْ فِدَاكَ أبی وَ أمّی .

فَقَالَ : نَعَمْ حُبّاً وَ كَرَامَةً یا أَبَا الْحَسَنِ ، أَدْخِلْهَا علیک فی لیلتنا هَذِهِ أَوْ لیلة غَدٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ . فَقُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ فَرَحاً مَسْرُوراً .

وَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ أَزْوَاجِهِ لیزيّنّ فَاطِمَةَ وَ لیطيّبنها وَ یفرش لَهَا بیتا لیدخلها عَلَيَّ ، فَفَعَلْنَ

ص: 232

ذلك وَ أَخَذَ رَسُولُ اَللَّهِ مِنَ اَلدَّرَاهِمِ اَلَّتِي دَفَعَهَا إِلَى أُمِّ سَلَمَةَ مِنْ ثَمَنِ الدِّرْعِ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ فَدَفَعَها إلى عَلِيٍ ثُمَّ قَالَ اِشْتَرِ تَمْراً وَ سَمْناً وَ أَقِطاً.

قَالَ عَلِيٌ فَاشْتَرَيْتُ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ تَمْراً وَ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ سَمْناً وَ بِدِرْهَمٍ أَقِطا وَ أَقْبَلَتْ بِهِ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَحَسَرَ اَلنَّبِيُّ عَنْ ذِرَاعَيْهِ وَ دَعَا بِسُفْرَةٍ مِنْ أَدَمٍ وَ جَعَلَ يشدخُ اَلتَّمْرَ بِالسَّمْنِ وَ يَخْلِطُهُ بِالْأَقِطِ حَتَّى اِتَّخَذَهُ حِيْساً ثُمَّ قَالَ لِي يَا عَلِيُّ أَدْعْ مَنْ أَحْبَبْتَ فَخَرَجْتُ إِلَى اَلْمَسْجِدِ وَ أَصْحَابُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مُتَوَافِرُونَ فَقُلْتُ أَجِيبُوا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ..

ترجمه

و مطلب را براى او ذكر كردیم. گفت: این كار را نكنید، اى ابو الحسن! بگذار ما در این باب سخن گوئیم؛ زیرا كه سخن زن ها در این موضوع دل چسب تر است براى مردها.

گفت: دو مرتبه برگشت و بر امّ سلمه داخل شد، و او را آگاه كرد از مطلب، و آگاه كرد همه زن هاى پیغمبر را كه مادرهاى مؤمنان مى باشند، همه ایشان جمع شدند در نزد رسول خدا، در آن وقت آن حضرت در خانه عایشه بود، دور او را گرفتند و گفتند: پدران و مادران ما فداى تو باد اى رسول خدا! ما جمع شده ایم براى كارى كه اگر خدیجه زنده بود چشم او روشن مى شد.

امّ سلمه گفت: چون خدیجه را یاد كردیم، رسول خدا گریه كرد و فرمود: خدیجه، كو مانند خدیجه، مرا تصدیق كرد وقتى كه مردمان مرا تكذیب مى كردند، و مرا بر دین خدا كمک مى كرد، و در ترویج آن مدد مى نمود به مال خود، و خدا امر فرمود كه او را بشارت دهم به خانه اى كه در بهشت از جواهر و زمرّد بنا شده كه هیچ اضطراب و سختى و مشقّتى در آن نیست.

امّ سلمه گفت: ما گفتیم: پدر و مادرهاى ما فداى تو باد اى رسول خدا! از خدیجه چیزى را یاد نكردى مگر این كه همین طور بوده، غیر از این كه او بسوى پروردگار خود رفت، و خدا به همین جهت بر او گوارا كرده و مى كند، و جمع كند میان ما و او در درجات بهشت

ص: 233

و رحمت و رضوان خود. اى رسول خدا! این على برادر توست در دین تو و پسر عموى تو پسر ابو طالب است، دوست مى دارد كه بر زوجه خود فاطمه درآید، و تفرقه خود را به فاطمه جمع كند.

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: چرا از من درخواست آن را نمى كند؟

گفتم: حیا كردن او از تو او را مانع شده، اى رسول خدا.

امّ ایمن گفت: پس رسول خدا به من فرمود: برو در طلب على و او را بنزد من بیاور.

من از نزد رسول خدا بیرون رفتم، یافتم كه على منتظر من است كه از جواب رسول خدا سؤال كند، چون مرا دید پرسید: چه جواب در پیش دارى؟

گفتم: رسول خدا را اجابت كن.

على گفت: پس من بر رسول خدا وارد شدم در حجره عایشه بود، چون وارد شدم زنان آن حضرت برخاستند و داخل خانه هاى خود شدند، من مقابل روى پیغمبر نشستم، و از فرط حیا سرم را بزیر انداختم، رسول خدا فرمود: آیا دوست مى دارى كه زوجه ات را بر تو وارد كنم.

همین طور كه سرم بزیر افتاده بود گفتم: آرى، پدر و مادرم فداى تو باد.

فرمود: آرى محبّت و كرامت است. اى ابو الحسن! در این شب یا فردا شب ان شاء اللّه.

پس برخواستم و از نزد او شادان و خوشحال بیرون رفتم.

و رسول خدا امر فرمود به زن هاى خود كه فاطمه را زینت و خوشبو كنند و بیارایند و خانه اى براى او فرش كنند تا على در آن درآید، زنان آن را انجام دادند. و رسول خدا از درهم هائى كه به امّ سلمه سپرده بود از بهاى زره ده درهم برداشت و به على داد و فرمود:

خرما و روغن و كشک بخر.

على گفت: چهار درهم از آن را خرما، و پنج درهم از آن را روغن، و یک درهم كشک خریدم و آوردم نزد پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله، پس آن حضرت آستین هاى خود را بالا زد و سفره اى

ص: 234

خواست، و خرماها را با روغن شكست و نرم كرد، و آن ها را با كشک مخلوط نمود، و از آن ها حیس ترتیب داد، حیس نام این نحوه خوراک است، پس به من فرمود: یا على! هر كه را دوست مى دارى دعوت كن. من بجانب مسجد بیرون رفتم و به اصحاب رسول خدا گفتم: دعوت رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله را اجابت كنید.

بقیه خبر

فَقَامَ اَلْقَوْمُ بِأَجْمَعِهِمْ وَ أَقْبَلُوا نَحْوَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ و آله فَدَخَلتُ عَلَى رَسُولِ اَللَّهِ فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّ اَلْقَوْمَ كَثِيرٌ فَجَلَّلَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السفْرَةَ بِمِنْدِيلٍ ثُمَّ قَالَ أَدْخِلْ عَلَيَّ عَشَرَةً بَعْدَ عَشَرَةٍ فَفَعَلْتُ ذَلِكَ فَجَعَلوا يَأْكُلُونَ وَ يَخْرُجُونَ وَ اَلسُّفْرَةُ لاَ يَنْقُصُ مَا عَلَيْهَا حَتَّى لَقَدْ أَكَلَ مِنْ ذَلِكَ اَلحَيْسِ سَبْعُمِائَةِ رَجُلٍ وَ اِمْرَأَةٍ كُلُّ ذَلِكَ بِبَرَكَةِ كَفِّ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.

قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ ثُمَّ دَعَا اَلنبي بِابْنَتِهِ فاطِمَةَ وَ دَعَا بِعَلِيٍ فَأَخَذَ عَلِيّاً بِيَمِينِهِ وَ أَخَذَ فَاطِمَةَ بِشِمَالِهِ فجمعهما إِلَى صَدْرِهِ فقبل بَيْنَ أَعْيُنِهِمَا وَ دَفَعَ فَاطِمَةَ إِلَى عَلِيٍ عليه السلام وَ قَالَ يَا عَلِيُّ نِعْمَ اَلزَّوْجَةُ زوجَتُك ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى فَاطِمَةَ وَ قَالَ يَا فَاطِمَةُ نِعْمَ اَلْبَعْلُ بَعْلُكِ ثُمَّ قَامَ مَعَهُمَا يَمْشِي بَيْنَهُمَا حَتَّى أدخلهُمَا بَيْتَهُمَا اَلَّذِي بُنِي (1) لَهُمَا ، ثُمَّ خَرَجَ مِنْ عِنْدَهُمَا ، فَأَخَذَ بعضادتی الْبَابِ ، وَ قَالٍ :

طهّركما اللَّهِ وَ طَهِّرْ نسلكما ، أَنَا سِلْمُ لِمَنْ سالمكما ، وَ حَرْبُ لِمَنْ حارَبَكُما ، أَسْتَوْدِعُكُمَا اللَّهَ وَ أسْتَخلفه عَلَیْکُما .

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ مَكَثَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بَعْدَ ذَلِكَ ثَلاَثاً لاَ يَدْخُلُ عَلَيْنَا فَلَمَّا كَانَ فِي صَبِيحَةِ اَلْيَوْمِ اَلرَّابِعِ جَاءَنا لِيَدْخُلَ عَلَيْنَا فَصَادَفَ فِي حُجْرَتِنَا أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَيْسٍ اَلْخَثْعَمِيَّةَ فَقَالَ لَهَا مَا يُوقِفُكِ هَاهُنَا و فِي اَلْحُجْرَةِ رَجُلٌ فَقَالَتْ فِدَاكَ أَبِي وَ أُمِّي إِنَّ اَلْفَتَاةَ إِذَا زُفَّتْ إِلَى زَوْجِهَا تَحْتَاجُ إِلَى اِمْرَأَةٍ تَتَعَهَّدُهَا وَ تَقُومُ بِحَوَائِجِهَا وَ إِنِّي لَأَقْضِي حَوَائِجَ فَاطِمَةَ وَ أَقُومَ بِأَمْرِهَا فَتَغَرْغَرَتْ عَيْنَاهُ بِالدُّمُوعِ وَ قَالَ يَا أَسْمَاءُ قَضَى اَللَّهُ لَكِ حَوَائِجَ اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ

ص: 235

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ كَانَتْ غَدَاةً قَرِيرَةً وَ كُنْتُ أَنَا و فَاطِمَةُ تَحْتَ اَلْعَبَاءِ فَلَمَّا سَمِعْنَا كَلاَمَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لِأَسْمَاءَ ذَهَبْنَا لنقوم فَنَظَرَ إِلَيْنَا رَسُولُ اَللَّهِ فَقَالَ سَأَلْتُكُمَا بِحَقِّي عَلَيْكُمَا لاَ تَفتَرِقَا حَتَّى أدخُلَ عَليْكُما فَرَجَعَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا إِلَى صَاحِبِهِ وَ دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و جَلَسَ عِنْدَ رُؤُوسِنَا وَ أَدْخَلَ رِجْلَيْهِ فِيمَا بَيْنَنَا فَأَخَذَتْ رِجْلَهُ اَلْيُمْنَى وَ ضَمَمْتُهَا إِلَى صَدْرِي وَ أَخَذَتْ فَاطِمَةُ رِجْلَهَا اَلْيُسْرَى فَضَمَّتْهَا إِلَى صَدْرِهَا وَ جَعَلْنَا ندفىء رِجْلَيْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَتَّى دُفِيَتْ رِجْلُهُ.

قَالَ لِي يَا عَلِيُّ آتِنِي بِكُوزٍ مِنْ مَاءٍ فَأَتَيْتُهُ بِكُوزٍ مِنْ مَاءٍ فَتَفَلَ فِيهِ ثَلاَثاً وَ قَرَأَ عَلَيْهِ آيَاتٍ مِنْ كِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَالَ يَا عَلِيُّ أَشْرَبُهُ وَ اُتْرُكْ مِنْهُ قَلِيلاً فَفَعَلْتُ ذلك فَرَشَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بَاقِيَ اَلْمَاءِ عَلَى رَأْسِي وَ صَدْرِي وَ قَالَ أَذْهَبَ اَللَّهُ عَنْكَ اَلرِّجْسَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ وَ طَهَّرَكَ تَطْهِيراً ثُمَّ قَالَ اِئْتِنِي بِمَاءٍ جَدِيدٍ فَأَتَيْتُهُ فَتَفَلَ فِيهِ أَيْضاً ثَلاَثاً وَ قَرَأَ عَلَيْهِ آيَاتٍ مِنْ كِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ دَفَعَهُ إِلَى اِبْنَتِهِ فَاطِمَةَ وَ قَالَ أَشْرَبِي هَذَا اَلْمَاءَ وَ اُتْرُكِي مِنْهُ قَلِيلاً فَفَعَلَتْ فَاطِمَة و رَشَّ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بَاقِيَ اَلْمَاءِ عَلَى رَأْسِهَا وَ صَدْرِهَا وَ قَالَ أَذْهَبَ اَللَّهُ عَنْكِ اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَكِ تَطْهِيراً وَ أَمَرَنِي بِالْخُرُوجِ عَنِ اَلْبَيْتِ وَ خَلَاَ بِابْنَتِهِ وَ قَالَ كَيْفَ أَنْتِ يَا بُنَيَّةِ يَا فَاطِمَةُ وَ كَيْفَ رَأَيْتِ زَوْجَكِ قَالَتْ يَا أبَت خَيْرُ زَوْجٍ إِلاَّ أَنَّهُ دَخَلَ عَلَيَّ نِسَاءُ قُرَيْش..

ترجمه

پس همه قوم برخواستند و رو آوردند بسوى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله، من به آن حضرت خبر دادم كه جمعيّت زیادند، رسول خدا سفره را به دستمالى كه به آن وصل فرمود بزرگتر كرد و فرمود كه: ده نفر ده نفر آن ها را بر من وارد كن، همین كار را كردم، مى آمدند مى خوردند و بیرون مى رفتند، و از سفره چیزى كم نمى شد، تا این كه هفتصد نفر مرد و زن از آن غذاى حیس خوردند، و همه این ها به بركت كف مبارک رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بود.

امّ سلمه گفت: پیغمبر دختر خود فاطمه را پیش خواند و على را هم خواند، و دست راست على را گرفت و دست چپ فاطمه را، و هر دو را به سینه خود چسبانید، و میان دو

ص: 236

چشم هاى هر دو را بوسید، و دست فاطمه را بدست على داد و فرمود: اى على! خوب زنیست زن تو، پس رو به جانب فاطمه كرد و فرمود: اى فاطمه! خوب شوهرى است شوهر تو، پس برخواست پیغمبر با آن ها در میان ایشان با هم مى رفتند، تا این كه آن ها را داخل خانه اى كه براى ایشان بنا نموده بودند نمود، و از نزد ایشان بیرون رفت، و دو طرف چهارچوبه در را گرفت و فرمود: طاهر گرداند خدا شما را، و طاهر گرداند نسل شما را، و من راضیم از كسى كه به شما و حكم شما راضى باشد، و در جنگم با آن كه با شما و حكم شما در جنگ باشد، و شما را بخدا مى سپارم، و خدا خلیفه من است بر شما، و طلب مى كنم از او خلافت بر شما را.

على علیه السّلام گفت كه: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله تا سه روز نزد ما نیامد، صبح روز چهارم آمد كه بر ما وارد شود تصادف كرد با ساعتى كه اسماء دختر عمیس خثعميّه در حجره ما بود، به او فرمود: چرا این جا توقّف كرده اى و حال آن كه مرد در حجره است؟ گفت: پدر و مادرم فداى تو باد! دخترهاى جوان هنگام زفاف با شوهرها شان محتاجند به زنى كه امر آن ها را تعهّد كند، و به حاجت هائى كه دارد قیام كند، و من به امر فاطمه به حاجت هاى او قیام مى كنم، و امر او را انجام مى دهم. پس چشم هاى پیغمبر پر از اشک شد و فرمود: اى اسماء! خدا حاجت هاى دنیا و آخرت تو را برآورد.

على علیه السّلام فرمود: صبح سرمائى بود و من و فاطمه در زیر عباء بودیم، چون سخن پیغمبر با اسماء را شنیدیم كه برخیزد، فرمود: از شما درخواست مى كنم بحقّى كه بر شما دارم از همدیگر جدا نشوید تا من بر شما وارد شوم، پس هر كدام از ما برگشتیم بسوى یار خود، و پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله وارد شد نزد سرهاى ما نشست، و پاهاى خود را در میان ما درآورد، من پاى راست او را گرفتم و به سینه خود چسبانیدم، و فاطمه پاى چپ او را گرفت و به سینه خود چسبانید، و ما پاهاى رسول خدا را بخود نزدیک مى كردیم تا گرم شود.

به من فرمود: اى على! یک كوزه آب براى من بیاور، كوزه آبى براى او آوردم بر آن

ص: 237

دمید بنحوى كه از لعاب دهان آن حضرت در آن ریخت تا سه مرتبه، و چند آیه اى از قرآن بر آن خواند و گفت: یا على! آن را بیاشام و كمى از آن را باقى گذار، پس همین كار را كردم آن حضرت باقیمانده آب را بر سر و سینه من پاشید و فرمود: خدا ببرد از تو هر نجاست و پلیدى را و طاهر گرداند تو را طاهر گردانیدنى اى ابو الحسن. پس فرمود: كوزه اى دیگر با آب تازه برایم بیاور، نیز بر آن دمید سه مرتبه، و از لعاب دهان خود در آن ریخت، و چند آیه از كتاب خدا بر آن خواند، و به دختر خود داد تا آشامید، و كمى از آن را باقى گذارد آن را بر سر و سینه او پاشید، و فرمود: خدا ببرد از تو هرپلیدى و نجاستى را، و طاهر گرداند تو را طاهر گردانیدنى، و مرا امر فرمود به بیرون رفتن از خانه، و با دختر خود خلوت كرد و گفت: چگونه اى تو اى دخترك من فاطمه؟ و شوهر خود را چگونه دیده اى؟ گفت: اى پدر! نیکو شوهرست، الّا این كه بر من زن هاى قریش كه بر من وارد مى شوند یا وارد شدند.

بقیه خبر

وَ قُلْنَ لی : زَوْجُكِ رَسُولَ اللَّهِ مِنْ رَجُلٍ فقیر لَا مَالَ لَهُ .

فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا أَبُوكِ بِفَقِيرٍ وَ لاَ بَعْلُكِ بِفَقِيرٍ وَ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَيَّ خَزائِنُ الأَرْضِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ فَاخْتَرْتُ مَا عِنْدَ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ يَا بُنَيَّةِ لَوْ تَعْلَمِينَ مَا يَعْلَمُ أَبُوكِ لسمِجَتِ اَلدُّنْيَا فِي عَيْنِكِ وَ اَللَّهِ يَا بُنيَّة مَا آلوتُك نُصْحاً أَنْ زَوَّجْتُكِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً و أَكْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً يَا بُنَيَّةِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اِطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ اِطِّلاعَةً فَاخْتَارَ مِنْ أَهْلِهَا رَجُلَيْنِ فَجَعَلَ أَحَدَهُمَا أَبَاكِ وَ اَلْآخَرَ بَعْلَكِ يَا بُنَيَّةِ نِعْمَ اَلزَّوْجُ زوْجُكِ لاَ تَعْصِي لَهُ أَمْراً ثُمَّ صَاحَ بِي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقُلْتُ لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ أَدْخِلْ بَيْتَكَ وَ الطُفْ بِزَوْجَتِك وَ ارفُقْ بِها فَإِنَّ فاطِمَة بَضْعَةٌ مِنِّي يُؤْلِمُنِي مَا يُؤْلِمُهَا وَ يَسُرُّنِي مَا يَسُرُّهَا أَسْتَوْدِعُكُمَا اَللَّهَ وَ أستخْلِفُهُ عَلَيكُما.

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَوَ اَللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لاَ أَكْرَهْتُهَا مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ عَلَى أَمْرٍ حَتَّى قَبَضَهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ وَ لاَ أَغْضَبَتْنِي وَ لاَ عَصَتْ لِي أَمْراً وَ لَقَدْ كُنْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهَا فَتَنْجَلِي عَنِّي اَلْغُمُومُ وَ اَلْأَحْزَانُ

ص: 238

بِنَظَرَتِی إِلَیْها.

قَالَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَم ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لِيَنْصَرِفَ فَقَالَتْ لَهُ فَاطِمَةُ يَا أَبَةِ لاَ طَاقَةَ لِي بِخِدْمَةِ اَلْبَيْتِ فَأَخْدِمْنِي خَادِماً يَخْدُمُنِي وَ يُعِينُنِي عَلَى أَمْرِ البَيْت

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ : یا فَاطِمَةَ ، أَيُّمَا أَحَبُّ إلیک : خَادِمُ أَوْ خیر مِنَ الْخَادِمِ ؟

فَقَالَ علی علیه السَّلَامُ : فَقُلْتُ : قولی : خیر مِنَ الْخَادِمِ ، فَقَالَتْ : یا أَبَهْ ، خیر مِنَ الْخَادِمِ .

فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ تُكَبِّرِينَ اَللَّهَ فِي كُلِّ يَوْمٍ أَرْبَعاً وَ ثَلاَثِينَ تَكْبِيرَةً وَ تُحَمِّدِينَهُ ثَلاَثاً وَ ثَلاَثِينَ مَرَّةً وَ تُسَبِّحِينَهُ ثَلاَثاً وَ ثَلاَثِينَ مَرَّةً فَتِلْكَ مِائَةٌ فِي اللِّسانِ وَ أَلْفٌ فِي اَلْمِيزَانِ يَا فَاطِمَةُ إِنَّكِ إِنْ قُلْتِهَا فِي صَبِيحَةِ كُلِّ يَوْمٍ كَفَاكِ اَللَّهُ مَا أَهَمَّكِ مِنْ أَمْرِ اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَة. (1)

ترجمه

یعنی : و به من گفتند كه رسول خدا تو را به مرد محتاجى كه هیچ مالى ندارد تزویج كرده.

رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: نه پدرت فقیر است، و نه شوهرت فقیر است، هرآینه بر من عرضه داشته شد خزینه هاى زمین از طلا و نقره، و من اختیار كردم آن چه را كه نزد پروردگار من كه غالب و بزرگ است مى باشد. اى دخترک من! اگر مى دانستى آن چه را كه پدرت مى داند قبیح و زشت مى آمد دنیا در پیش چشم تو. بذات خدا سوگند یاد مى كنم كه من در نصیحت كردن به تو كوتاهى نكردم، تو را تزویج كردم به پیش قدم ترین مردمان در اسلام آوردن، و پر علم ترین ایشان در علم و دانش، و بزرگترین ایشان در عقل و بردبارى.

اى دخترک من! خداى عزّ و جل نگریست بسوى زمین نگریستنى خاص، و از اهل آن دو تن را اختیار كرد: یکى از آن دو مرد پدرت بود، و دیگرى شوهرت. اى دخترک من! نیکو شوهرى است شوهر تو، نافرمانى نكن او را در امرى. پس رسول خدا مرا صدا زد، گفتم:

ص: 239

لبّیک اى رسول خدا، فرمود: داخل شو در خانه ات، و با زنت لطف كن، و با او مدارا نما.

فرمود: فاطمه پاره تن من است، دردناک كند مرا آن چه كه او را دردناک كند، و شاد گرداند مرا آن چه كه او را شاد گرداند، شما را به خدا مى سپارم، و او را خلیفه خود قرار مى دهم بر شما.

على علیه السّلام فرمود: بذات خدا سوگند یاد مى كنم كه بعد از این او را بغضب در نیاوردم، و بر امرى كه مكروه خاطر او باشد وادار و اكراه نكردم، تا وقتى كه خداى عزّ و جل روح او را بسوى خود قبض كرد، و او هم مرا بغضب در نیاورد، و نافرمانى من نكرد در امرى. به او كه نگاه مى كردم بسبب نگاه كردن به او غم ها و اندوه ها از دلم بیرون مى رفت.

على علیه السّلام فرمود: پس از آن رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله برخواست كه برود، فاطمه گفت: اى پدر! من طاقت خدمت خانه را ندارم، خادمى براى من برگمار كه مرا خدمت كند و در امر خانه كمک كند مرا.

رسول خدا فرمود: كدام یک را دوست تر دارى: خادم را یا چیزى كه بهتر از خادم باشد؟

على علیه السّلام فرمود: گفتم: بگو: چیزى كه بهتر از خادم باشد.

پس رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: در هر روزى سى و چهار مرتبه « اللّه اكبر » بگو، و سى و سه مرتبه « الحمد للّه » و سى و سه مرتبه « سبحان اللّه » كه مجموعا صد مرتبه مى شود به زبان، و هزار مرتبه در میزان حساب مى شود. اى فاطمه! اگر در هر روز صبح آن را گفتى كفایت مى كند تو را خدا آن چه را كه در فكر توست و قصد آن را دارى از امر دنیا و آخرت.

مؤلّف حقیر گوید: ازدواج فاطمه زهراء را با امیر المؤمنین علیهما السّلام را جماعت بسیارى از بزرگان علماء اهل سنّت و جماعت در كتب خود بطرق كثیره روایت كرده اند، كه محتوى چگونگى ازدواج ایشان در آسمان ها و زمین و فضائل و مناقب و بسیارى از خصائص ایشان است، كه این مختصر گنجایش ذكر همه آن ها

ص: 240

را ندارد، و آن چه در این كتاب تذكّر داده مى شود قطره ایست از بحار و اندكى است از بسیار، و از جمله آن هاست:

محمّد بن یوسف گنجى شافعى، و سمعانى، و ابن بطّه در كتاب ابانه، و مسند احمد بن حنبل، و سنن ابى داود، و فضائل احمد، و تاریخ خطیب، و تاریخ بلاذرى، و كتاب ابن شاهین، و حلیه ابو نعیم، و مروزى در كتاب فضائل فاطمه، و بلاذرى در كتاب تاریخ، و عكبرى در كتاب ابانه، و احمد در كتاب فضائل، و ابن مؤذن، و ابن مردویه در كتاب فضائل امیر المؤمنین، و خوارزمى در كتاب مناقب، و محبّ الدین احمد بن عبد اللّه در كتاب ذخائر العقبى، و محمّد بن عبّاس بن نجیح در كتاب فوائد، و حافظ محمّد بن محمود نجّار در كتاب تذییل تاریخ، و ابو بشر محمّد بن احمد بن حمّاد انصارى معروف به دولابى در كتاب الذرّيّة الطاهره، و شیرویه دیلمى، و یحیى بن معین در كتاب امالى (1)

سَمِعْتُ عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ وَ نَحْنُ نَسِيرُ مَعَهُ يَقُولُ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ عَلِيّاً ففعلت فَقَالَ جَبْرَئِيلُ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى بَنى جَنَّةً مِن لُؤلُؤَةٍ قَصَبَةٍ بَيْنَ كُلِّ قَصَبَةٍ إِلَى قصَبَةٍ لُؤْلُؤَةً مِنْ يَاقُوتٍ مُشَدَّدَةً بِالذَّهَبِ وَ جَعَلَ سُقُوفَهَا زَبَرْجَداً أَخْضَرَ وَ جَعَلَ فِيهَا طَاقَاتٍ مِنَ اَللُّؤْلُؤِ مُكلَّلة بِالْيَاقُوتِ ثُمَّ جَعَلَ عَلَيْهَا غُرَفاً لَبِنَةً مِنْ ذَهَبٍ وَ لَبِنَةً مِن فِضَّةٍ وَ لَبِنَةً مِن دُرٍ وَ لَبِنَةً مِنْ يَاقُوتٍ و لَبِنَةً مِنْ زَبَرْجَدٍ ثُمَّ جَعَلَ فِيهَا عُيُوناً تَنْبُعُ فِي نَوَاحِيهَا وَ حُفَّتْ بِالْأَنْهَارِ وَ جَعَلَ عَلَى اَلْأَنْهَارِ قِبَاباً مِنْ درٍ قَدْ شعبت بسَلاسِلِ اَلذَّهَبِ وَ حُفَّتْ بِأَنْوَاعِ اَلشَّجَرِ وَ بَنَى فِي كُلِّ قَصْرٍ قُبَّةً وَ جَعَلَ فِيهِ أَرِيكَةً مِنْ دُرَّةٍ بَيْضَاءَ غَشَّاهَا اَلسُّنْدُسُ وَ الاستِبرق فرَشَ أَرْضَهَا بِالزَّعْفَرَانِ وَ فَتَقَ ما بَينَ ذَلِكَ بِالْمِسْكِ وَ اَلْعَنْبَرِ وَ

جَعَلَ فِي كُلِّ قُبَّةٍ حَوْرَاءَ وَ اَلْقُبَّةُ لَهَا مِائَةُ بَابٍ عَلَى كُلِّ بَابٍ عينانِ جَارِيَتَانِ وَ شَجَرَتَانِ فِي كُلِّ قُبَّةٍ مِفْرَشٌ وَ مَكْتُوبٌ حَوْلَ اَلْقِبَابِ آيَةُ اَلْكُرْسِيِّ.

فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ لِمَنْ بَنَى اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذِهِ اَلْجِنَانَ قَالَ بَنَاهَا لِفَاطِمَةَ وَ عَلِيٍ سِوَى جَنَّاتِهِمَا تُحْفَةً أَتْحَفَهُمَا اَللَّهُ وَ أَقَرَّ يَا مُحَمَّدُ عَيْنُكَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْكَ (1)

ترجمه

یعنى: شنیدم از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در جنگ تبوک كه با او مى رفتیم كه مى فرمود: خداى تعالى مرا امر كرد كه فاطمه را با على تزویج كنم، و چون تزویج كردم جبرئیل به من گفت كه: خداى تعالى بهشتى بنا كرد از لؤلؤ كه بین هر ستونى تا ستون دیگر از یاقوت است كه با طلا محكم بسته شده، و سقف هاى آن را از زبرجد سبز قرار داده، و طاق هاى آن را از لؤلؤ برق دهنده با یاقوت قرار داده، و غرفه هائى در آن قرار داد كه یک خشت آن از طلا و یک خشت آن از نقره، و یک خشت آن از در، و یک خشت آن از یاقوت، و یک خشت آن از زبرجد است، و در آن چشمه هائى جوشنده اى قرار داده كه نهرهائى اطراف آن ها را فرو

ص: 242

گرفته، و بالاى آن نهرها قبّه هائى از در قرار داده كه شعبه شعبه مى شود به زنجیرهاى طلا، و دور آن قبّه ها را انواع درخت ها احاطه كرده، و در هر قصرى قبّه اى بنا نموده، و در هر قبّه تختى قرار داده از یک دانه درّ سفید، و آن را به سندس و استبرق پوشانیده، و فرش زمین آن به زعفران پیراسته كه در میان آن مشک و عنبر آمیخته، و در هر قبّه اى حوريّه ایست، و براى هر قبّه اى صد در قرار داده، كه بر هر درى دو چشمه جارى و دو درخت است، و هر قبّه اى مفروش و در اطراف آن آیه الكرسى نوشته شده.

گفتم: اى جبرئیل! این بهشت را خدا براى چه كسى آفریده؟ گفت: خدا آن را براى فاطمه و على آفریده، و این غیر از بهشت هاى ایشان است، تحفه ایست كه خدا به ایشان تحفه داده، چشمت روشن باد اى رسول خدا، و رحمت همیشگى خدا بر تو باد.

در بحار الأنوار از تاریخ خطیب، و كتاب ابن مردویه، و ابن مؤذّن، و شیرویه، به سندهاى خودشان از على بن جعده، به سند خود از ابن عبّاس و جابر روایت كرده اند كه گفتند:

لَمَّا كَانَتِ اَللَّيْلَةُ اَلَّتِي زُفَّتْ فَاطِمَةُ إِلَى عَلِيٍ كَانَ اَلنَّبِيُّ أَمَامَهَا وَ جَبْرَئِيلُ عَنْ يَمِينِهَا وَ مِيكَائِيلُ عَنْ يَسَارِهَا وَ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ مِنْ خَلْفِهَا يُسَبِّحُونَ اَللَّهَ وَ يُقدّسونه حتّى طلع اَلفَجر (1)

یعنى: چون شب زفاف كه فاطمه را به خانه على مى بردند، پیغمبر در جلو او مى رفت، و جبرئیل از طرف راست او، و میکائیل از طرف چپ او، و هفتاد هزار فرشته از عقب سر او مى رفتند و خدا را تسبیح و تقدیس مى كردند تا طلوع فجر.

و نیز در بحار از ابن شاهین به اسناد خود از ابى ايّوب روایت كرده كه گفت:

قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لِفَاطِمَةَ إِنَّ عَلِيَّ بنَ أَبِي طالِبٍ مِمَّنْ قَدْ عَرَفْتِ قَرابَتَهُ وَ فَضْلَهُ مِنَ الإِسْلامِ وَ إِنِّي سَأَلْتُ رَبِّي أَنْ يُزَوِّجَكِ خَيرَ خَلقِهِ وَ أَحَبَّهُمْ إِلَيهِ وَ قَد ذَكَرَ مِن أمرِكِ شَيئاً فَما تَرَين؟

ص: 243

فَسَكَتَتْ ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ وَ هُوَ یقول : اللَّهُ أَكْبَرُ ، سُكُوتِهَا إِقْرَارُهَا . (1)

یعنى: فرمود پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله به فاطمه كه: على بن ابى طالب از كسانى است كه شناخته اى خویشاوندى و فضل او را از اسلام، و من از پروردگار خود خواستم كه تو را تزویج كند با بهترین خلق خود و محبوب ترین ایشان نزد او، و او چیزى را از امر تو یاد فرمود، پس چگونه مى بینى؟ فاطمه ساكت شد. رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله از خانه بیرون آمد در حالتى كه مى گفت: اللّه اكبر، سكوت او اقرار اوست.

و از ابن مردویه نیز روایت كرده كه آن حضرت به على فرمود:

تَكَلَّمْ خَطِيباً لِنَفسِكَ فَقَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي قَرُبَ مِنْ حامِدِيهِ وَ دَنَا مِنْ سَائِلِيهِ وَ وَعَدَ اَلْجَنَّةَ مَنْ يَتَّقِيهِ وَ أَنْذَرَ بِالنَّاسِ مَنْ يعْصيه نَحْمَدُهُ عَلَى قَدِيمِ إِحْسَانِهِ وَ أَيادِيهِ حَمْدَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ خالِقُهُ وَ بارِيهِ وَ مُمِيتِهِ وَ مُحْيِيَهِ وَ سائِلُهُ عَنْ مَساوِيهِ وَ نَسْتَعِينُهُ وَ نَسْتَهْدِيهِ وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَسْتَكْفِيهِ وَ نَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ شَهَادَةً تَبْلُغُهُ وَ تُرضِيهِ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ صَلاةً تُزْلِفُهُ وَ تُحظِيهِ وَ تَرْفَعُهُ وَ تَصْطَفِيهِ وَ اَلنِّكَاحُ مِمَّا أَمَرَ اَللَّهُ بِهِ وَ يُرْضِيهِ وَ اِجْتِمَاعِنَا مِمَّا قَدَّرَهُ اَللَّهُ وَ أَذِنَ فِيهِ وَ هَذَا رَسُولُ اَللَّهِ زَوَّجَنِي اِبْنَتَهُ فَاطِمَةَ عَلَى خَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ قَدْ رَضِيتُ فَاسْأَلُوهُ وَ اشْهَدُوا.

وَ فی خَبَرِ : وَ قَدْ زَوَّجْتُكَ ابنتی فَاطِمَةُ عَلَى مَا زَوْجُكِ الرحمان ، وَ قَدْ رضیت بِمَا رِضَى اللَّهُ لَهَا ، فَدُونَكَ أَهْلَكَ فَإِنَّكَ أَحَقُّ بِهَا منّی .

وَ فی خَبَرِ : فَنَعَمْ الْأَخُ أَنْتَ ، وَ نِعْمَ الْخَتَنُ أَنْتَ ، وَ نِعْمَ الصَّاحِبِ أَنْتَ ، وَ كَفَاكَ بِرِضَى اللَّهِ رَضّاً .

فَخْرُ علی سَاجِداً شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَى وَ هُوَ یَقول ﴿ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَيَ الآیة ﴾ (2)،فَقَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : آمین . فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ قَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : بَارَكَ اللَّهُ عَلَیْکُما ، وَ بَارِكْ فیکُما ،

ص: 244

وَ أَسْعَدُ جَدَّكُمَا ، وَ جَمَعَ بینكما ، وَ أَخْرَجَ مِنْكُمَا الكثیر الطِّيبَ ، ثُمَّ أَمَرَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ بِطَبَقٍ بُسْرُ وَ أَمَرَ بنهبه ، وَ دَخَلَ حُجْرَةِ النِّسَاءِ وَ أَمَرَ بِضَرْبِ الدَّفِّ (1)

ترجمه

یعنى: پیغمبر به على فرمود: سخن بگو و خطبه بخوان براى خودت. پس گفت:

ستایش مختصّ ذات خدائیست كه هر كه او را ستایش كند به او نزدیک مى شود خدا، و هر كه او را بخواهد به او نزدیک شود، و وعده داده است خدا بهشت را به كسى كه از او بپرهیزد، و ترسانیده است به آتش هر كه را كه نافرمانى او كند، ستایش مى كنیم او را بر احسان قدیم او و نعمت هاى او، نحوه ستایش كردن كسى كه مى داند كه خدا آفریننده او است، و نعمت هادهنده و پدید آورنده و میراننده و زنده كننده و سؤال كننده از بدى هاى او است، و از او یارى مى طلبیم و طلب هدایت مى كنیم، و به او مى گرویم و مى خواهیم كه امور ما را كفایت كند، و شهادت مى دهیم به این كه نیست خدائى مگر خداى یکتائى كه هیچ شریک و انبازى ندارد، شهادتى كه به او برسد و او را خشنود كند، و شهادت مى دهیم به این كه محمّد بنده و فرستاده اوست، صلواتى كه او را رستگار كند و از آن بهره مند شود و بالا برد و اختیار كند او را. و این كه نكاح از چیزهائى است كه خدا به آن امر فرموده و موجب رضایت اوست، و جمع شدن ما از چیزهائى است كه خدا تقدیر كرده و در آن اذن داده است، و اینست رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله كه با من تزویج كرده است فاطمه دختر خود را به صداق پانصد درهم، پس از او سؤال كنید و شاهد باشید.

و در خبر دیگر است كه فرمود: تزویج كردم با تو دختر خود فاطمه را به صداق آن چه كه تزویج كرده است تو را خداى بخشنده، و راضى شدم به آن چه كه خدا به آن راضى است براى او، پس این اهل توست در مقابل تو و تو سزاوار و حق دارترى به آن از من.

ص: 245

و در خبر دیگر است كه فرمود: خوب برادرى هستى تو، و خوب دامادى هستى تو، و خوب رفیقى هستى تو، و كفایت مى كند تو را رضایت خدا رضایتى نیکو.

پس على علیه السّلام سجده كرد براى سپاسگزارى از خداى تعالى، و مى گفت: پروردگار من! مرا الهام كن كه سپاس گزارى كنم نعمت تو را كه بر من انعام كردى ( تا آخر آیه ) و رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله آمین گفت. چون سر خود را بلند كرد پیغمبر فرمود: خدا مبارک گرداند بر شما و در حقّ شما، و نیکو گرداند كوشش شما را، و جمع كند میان شما، و بیرون آورد از شما ذرّیه پاکیزه بسیارى. پس پیغمبر دستور داد طبق خرمائى بیاورند، و فرمود میل كنند، و داخل حجره زن ها شد و امر كرد كه دف بزنند.

وَ اذْكُرْنَ رَبِّ النَّاسِ إِذْ یخصّنا * * * بدینه مَعَ كُلُّ عَبْدٍ شاكر

و الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى إفضاله * * * وَ الشُّكْرُ لِلَّهِ العزیز القادر

سَرن بِهَا فَاللَّهُ أَعْطَى ذِكْرَهَا * * * وَ خَصَّهَا مِنْهُ بِطُهْرٍ طاهر

ثمّ قَالَتْ حَفْصَةُ :

فَاطِمَةَ خیر نِسَاءِ الْبِشْرِ * * * وَ مَنْ لَهَا وَجْهُ كَوَجْهِ القمر

فضلك اللَّهُ عَلى كُلِّ الْوَرَى * * * بِفَضْلِ مَنْ خَصَّ بآی الزمر

زوجك اللَّهِ فَتَى فَاضِلًا * * * أعنی عَلِيّاً خیر مِنْ فی الْحَضَرِ

فَسرن جاراتی بِهَا فَإِنَّهَا * * * كریمة بِنْتِ عظیم الخطر

ثم قَالَتْ معاذة أُمُّ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ :

أَقُولَ قَوْلًا فیه مَا فیه * * * وَ أَذْكُرَ الخیر وَ أبدیه

مُحَمَّد خَیر بَنِی آدَمَ * * * مَا فیه مِنْ كِبْرٍ وَ لَا تیه

بفضله عَرَفْنَا رشدنا * * * فَاللَّهَ بالخیر یجازیه

و نَحْنُ مَعَ بِنْتِ نبی الْهُدَى * * * ذی شَرَفُ قَدْ مَكَّنْتَ فیه

فی ذِرْوَةِ شامخة أَصْلِهَا * * * فَمَا أَرَى شِیْئَا یَدانیه

وَ كانَتِ النِّسوَةُ رَجَعنَ أَوَّلَ بَيْتٍ مِنْ كُلِّ رَجَزٍ ثُمَّ يكبرن و دخلن اَلدَّارَ ثُمَّ أَنْفَذَ رَسُولُ اَللَّهِ إِلَى عَلِيٍ وَ دَعَاهُ إِلَى اَلْمَسْجِدِ ثُمَّ دَعَا فَاطِمَةَ فَأَخَذَ يَدَيْهَا وَ وَضَعَهَا فِي يَدِهِ وَ قَالَ بَارَكَ اَللَّهُ فِي اِبْنَةِ رَسُولِ اَللَّهِ

كتاب ابن مردويه إِنَّ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَأَلَ مَاءً فَأَخَذَ مِنْهُ جُرْعَةً فَتَمَضْمَضَ بِهَا ثُمَّ مَجَّهَا فِي اَلْقَعْبِ ثُمَّ صَبَّهَا على رَأسها ثُمَّ قَالَ أَقْبِلِي فَلَمَّا أَقْبَلَتْ نَضَحَ مِنْ بَيْنِ ثَدْيَيْهَا ثُمَّ قَالَ أَدْبِرِي فَلَمَّا أَدْبرَتْ نَضَحَ مِنْ بَيْنِ كَتِفَيْهَا ثُمَّ دَعَا لَهُمَا وَ قَالَ اَللَّهُمَّ بَارِكْ فِيهِمَا وَ بَارِكْ عَلَيْهِمَا وَ بَارِكْ فِي

ص: 247

نَسْلَيْهِمَا أَوْ شِبْلَيْهِمَا.

روید با فاطمه كه كرده حقّش عطا *** پاکى و پاکیزگى فزونتر از دیگران

گردان برایشان، و بركت بده در نسل ایشان، یا در دو فرزند ایشان.

مؤلّف گوید: اخبار ازدواج فاطمه بسیار است در این مختصر به اقتصار و اختصار كوشیده شد، و سخن خود را در این فصل پایان مى دهم.

ص: 250

و تزویج كردى با على، به ایشان گفتم: بذات خدا سوگند كه من شما را منع نكردم و با او تزویج كردم، بلكه خدا شما را منع كرد و تزویج كرد او را، پس جبرئیل فرود آمد و گفت:

اى محمّد! خداى جلّ جلاله مى فرماید: اگر نیافریده بودم على را هرآینه براى فاطمه كسى مساوى و لایق همسرى براى او نبود در روى زمین؛ از آدم و غیر آدم.

مؤلّف حقیر گوید: این حدیث شریف به طرق مختلفه با اندك تغییرى روایت شده، و از جمله شواهدى است كه دلالت دارد بر افضليّت على و فاطمه علیهما السّلام از همه انبیاء و مرسلین غیر از خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله، علاوه بر شواهد و دلائل دیگرى كه از طرق خاصّه و عامّه روایت شده، و از كتب متقدّمین و متأخّرین از ایشان تصریح و نقل شده.

و این كه احدى از انبیاء و مرسلین لیاقت كفويّت و همسرى با صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها را نداشته اند بغیر از وجود مبارک امیر المؤمنین على علیه السّلام از آدم تا خاتم صلّى اللّه علیه و آله كه شرح فضائل و مناقب آن حضرت از حيّز شماره و احصاء بیرون است. نگارنده این اوراق را در نظر آمد كه به پاره اى از روایات آن از طرق اهل سنّت و جماعت براى آگاه شدن برادران دینى خاطرنشان نمایم.

یعنى: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: اگر همه درخت ها قلم گردد، و همه دریاها مركّب شود، و همه جنّیان حساب كننده شوند، و همه آدمیان نویسنده گردند، فضیلت هاى على بن ابى طالب را نمى توانند بشمارند و احصاء كنند.

دشمنان او.

سَمِعْتُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ يَقُولُ مَا جَاءَ لِأَحَدٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنَ اَلْفَضَائِلِ مِثْلَ مَا جَاءَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَم (1)

یعنى: شنیدم از احمد بن حنبل كه مى گفت: نیامده است براى هیچ یک از اصحاب رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله از فضیلت ها مانند آن چه كه براى على بن ابى طالب علیه السّلام آمده.

همانا مؤلّف حقیر گوید: احمد بن حنبل كسى نبوده كه متّهم به غلوّ و اغراق گوئى باشد نسبت به وجود مبارک امیر مؤمنان على علیه السّلام، از كسانى بوده كه فضیلت مى داده است خلفاء، خصوص خلیفه اول و خلیفه دوم را بر على علیه السّلام، چنان چه خوارزمى در مناقب تصریح به آن كرده است، كلام او واقع گوئى بوده، و كلام وقتى قیمت دارد كه از روى واقع گفته شود و از غلوّ و مبالغه دور باشد، و اگر این سخن را در حقّ یکى از خلفاء یا غیر آن ها مى گفت از حقیقت خارج و تلقّى به قبول نمى شد، و صدور این كلام ناشى از اعتدال حب و بغض او و استقامت در میزان تقسیم اشخاص و تحدید شخصیت هاى آن ها بوده، از این راه خدا حق را به زبان او جارى كرده، و از این باب است كه احمد بن حنبل و اسماعیل بن اسحاق قاضى و احمد بن شعیب بن على نسّائى بنابر آن چه ابن عبد البرّ در استیعاب، و ابن حجر در صواعق محرقه، و شبلنجى در نور الأبصار، و این دو نفر اخیر زیاد كرده اند ابو على نیشابورى را گفته اند:

لَمْ يُرِدْ فِي حَقِّ أَحَدٍ مِنَ الصَّحَابَةِ بِالْأَسَانِيدِ الْحِسَانِ أَكْثَرُ مَا جَاءَ فِي عَلِيٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ (2)

یعنى: وارد نشده است در حق هیچ یک از صحابه با سندهاى نیکو بیشتر از آن چه در

ص: 255

حقّ على علیه السّلام آمده.

در بعضى بجاى كلمه « لَمْ یرد فی حَقُّ أَحد » « لَمْ یرو فَضَائِلِ أَحد » است، و بجاى كلمه « مَا جَاءَ فِی عَلی » « مَا رَوی فی فَضَائِلِ عَلی » است.

و حتّى جاحظ ابو عثمان عمرو بن بحر متوفّاى سال 255 هجرى كه از كسانى است كه از امام علیه السّلام منحرف بوده، و خلفاء پیش از او را بر او ترجیح مى داده، چنان چه ثعالبى كه یکى از علماء عامّه است بنابر نقل بعضى از بزرگان از كتاب ثمار القلوب چنین گفته است:

لاَ يَعْلَمُ رَجُلٌ فِي اَلْأَرْضِ مَتَى ذُكِرَ اَلسَّبْقُ فِي اَلْإِسْلامِ وَ التَّقَدُّمِ فِيهِ وَ مَتَى ذكرُ اَلنَّجْدَةِ وَ اَلذَّبِّ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ مَتَى ذُكِرَ اَلْفِقْهُ فِي اَلدِّينِ وَ مَتَى ذَكِرَ اَلزُّهْدُ فِي اَلْأَمْوَالِ اَلَّتِي تَتَنَاصَرُ اَلنَّاسُ عَلَيْهَا وَ مَتَى ذَكَرَ اَلْإِعْطَاءَ فِي اَلْمَاعُونِ كَانَ مَذْكُوراً في هَذِهِ اَلْأَخْلاَلِ كُلِّهَا إِلاَّ عَلِيٌ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ (1)

یعنى: دانسته نشده است كه مردى در روى زمین زمانى كه سخن از سابقه در اسلام و پیش قدم بودن در آن بمیان مى آید، و زمانى كه از شجاعت و دفاع از اسلام سخن گفته شود، و زمانى كه ذكر دانائى در امر دین پیش آید، و زمانى كه سخن از زهد در اموال كه مردمان به آن یارى مى طلبند به میان آید، و زمانى كه سخن از ماعون یعنى عطاء و بخشش و انفاق مال و دادن زكات و حقوق واجبه و قرض دادن و عاریه دادن متاع و اثاثیه خانه گفته شود، در همه آن چه كه گفته شد مانند على رضی اللّه عنه كه در همه این ها اولويّت دارد.

و حقیقه از جاحظ چنین اعترافى بسیار غریب و عجیب و حیرت انگیز است در حقّ على علیه السّلام كه در حق گوئى با نفس خود چنین نزاعى بكند، و على رغم خود چنین سخنى بر زبان جارى كند، با این كه چنین اقرار و اعترافى براى او بسیار مشکل بوده.

ص: 256

در صورتى كه جاحظ با آن تعصّبى كه دارد در حقّ على علیه السّلام این طور معتقد باشد و چنین سخنى بگوید.

از كلام ابن ابى الحدید معتزلى تعجّبى نیست كه در فضائل على علیه السّلام در شرح نهج البلاغه گفته:

فَأَمَّا فَضائله علَيْهِ السَّلاَم فَإِنَّهَا بَلَغَتْ مِنَ الْعَظْمِ وَ الْجَلالَةِ وَ اَلاِنْتِشَارِ وَ اَلاِشْتِهَارِ مُبَلَّغاً يُسمُجُ مَعَهُ اَلتَّعَرُّضُ لِذِكْرِهَا وَ اَلتَّصَدِّي لِتَفْصِيلِهَا فَصَارَتْ كَمَا قَالَ أَبُو العيناء لِعُبَيْدِ اَللَّهِ بْنِ يَحْيَى بْنِ خَاقَانَ وَزِيرُ اَلْمُتَوَكِّلِ وَ اَلْمُعْتَمَدُ رَأَيْتَنِي فِيما أَتَعَاطَى مِنْ صُوفِ فَضْلِكَ كَالْمُخْبِرِ عَنْ ضَوْءِ النَّهارِ اَلْبَاهِرِ وَ اَلْقَمَرِ اَلزَّاهِرِ اَلَّذِي لاَ يَخْفَى عَلَى اَلنَّاظِرِ فأقينت أَنِّي حَيْثُ اِنْتَهَى بِي اَلْقَوْلُ مَنْسُوبٌ إِلَى الْعَجْزِ مقْصر عَنِ الْغايَةِ فَانْصَرَفْتُ عَنِ اَلثَّنَاءِ عَلَيْكَ إِلَى الدُّعاءِ لَكَ وَ وَكَلْتُ اَلْإِخْبَارَ عَنْكَ إِلَى عِلْمِ اَلنَّاسِ بِكَ.

وَ مَا أَقُولُ فِي رَجُلٍ أَقَرَّ لَهُ أَعداؤُهُ وَ خُصُومُهُ بِالْفَضْلِ وَ لَمْ يمكنهم جَحْدُ مَنَاقِبِهِ وَ لاَ كِتْمَانُ فَضَائِلِهِ (1)

كردن براى تو مبادرت كنم.

پس من چه بگویم در حقّ مردى كه دشمنان او اقرار به فضائل او دارند، و نمى توانند آن را انكار كنند و روپوشى نمایند.

حاصل آن كه: احمد بن حنبل و دیگران اول كسانى كه بر این قول قائلند نیستند، و نه از آن كسانى كه در اقلّیت باشند نسبت به فضیلت هاى على علیه السّلام چنان چه حكایت شده از محمّد بن ادریس امام شافعى ها و از او حكایت كرده است خیابانى در وقایع الأيّام خود از كتاب انوار البهيّه نقل كرده، گفته است:

امام محمّد بن ادریس شافعى امام مذهب شافعيّه متوفّاى سال دویست و چهار هجرى كه شیخ و استاد ابن حنبل است در فقه و حدیث و روایت، در جواب كسى كه از على علیه السّلام از او سؤال كرد، گفته است: چه مى گوئى در حقّ كسى كه دوستان او فضائل او را پنهان كردند از ترس دشمن، و دشمنان او از روى عداوت و حسد فضائل او را مخفى داشتند، و میان این دو پر كرده است فضائل او میان مشرق و مغرب را. (1)

و نظیر این حكایت را علّامه حلّى أعلى اللّه مقامه در كتاب كشف الیقین (2) از بعضى از فضلاء عامّه نقل كرده با اندک تفاوتى كه معناى آن تغییر داده نمى شود، و دلالت بر اتّحاد فكر این دو دارد، و مضمون هر دو یکى است.

و نیز در كتاب ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب گفته است:

وَ قَدْ بَلَغَ ذُيُوعَ مَنَاقِبِ اَلْإِمَامِ وَ اِشْتِهَارِهَا أَنْ صَارَتْ مضرب اَلْمَثَلِ فِي اَلْكَثْرَةِ وَ اَلشُّيُوعِ عَلَى حَدِّ مَا ذَكَرَهُ الثعالِبيُّ مِنْ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ مكرم قَالَ لِأَبِي عَلِيٍ اَلْبَصِيرُ فُضُولُكَ وَ اَللَّهِ أَكْثَرُ مِنْ فَضَائِلِ

ص: 258

علی علیه السّلام.

یعنى: افشاء و اظهار و اشتهار مناقب امام علیه السّلام بقدرى زیاد است كه ضرب المثل شده و بسرحدّ شیاع رسیده، چنان چه ثعالبى، كه یکى از بزرگان عامّه است، گفته است كه: محمّد بن مكرم به ابى على بصیر گفت: فضول هاى تو بذات خدا سوگند بیشتر است از فضائل على علیه السّلام.

مؤلّف قاصر گوید: با این كه فضائل لا تعدّ و لا تحصى، علماء خاصّه و عامّه حتّى بعضى از دانشمندان خارج از دین اسلام، در ضمن كتب و مؤلّفات متنوّعه براى امیر مؤمنان على علیه السّلام نوشته اند و طبع و نشر شده، كتب مستقلّه دیگرى در مناقب آن حضرت نوشته شده كه همه آن ها قطره ایست از دریاها، و مشتى است از خروارها، و اندكى است از بسیارها. احصاء آن كتب از حيّز تحدید و شماره بیرون است كه فرموده اند: « اَلْبَحْرِ لاَ يُنْزَفُ وَ كَلِمَاتُ اللّه اَللَّهِ لاَ تُوصَفُ ». نگارنده معدودى از آن ها را كه برخورده ام و یا بزرگان از آن ها حكایت كرده اند از مؤلّفات و مصنّفات علماء عامّه به ذكر نام هاى آن ها مبادرت مى نمایم، و از خود در این كتاب بیادگار مى گذارم.

خوش تر آن باشد كه وصف دلبران *** گفته گردد از زبان دیگران

وَ مَنَاقِبِ شَهِدَ الْعَدُوِّ بِفَضْلِهِ * * * وَ الْفَضْلُ مَا شَهِدْتُ بِهِ الأعداء

كملیحة شَهِدْتُ بِهَا ضَرَّاءَهَا * * * وَ الْحَسَنُ مَا شَهِدْتُ بِهَا الضَّرَّاءِ

هجرى، چنان چه ابن شهر آشوب در مناقب (1) نقل كرده.

3) كتاب مناقب علی رضی اللّه عنه، تألیف محمّد بن حسین ازدى، متوفّاى سال 277 هجرى، چنان چه علّامه امینى رحمه اللّه در الغدیر (2) نقل كرده.

4) كتاب خصائص امیر المؤمنین، تألیف حافظ احمد بن شعیب نسائى، متوفّاى سال 313 هجرى كه مكرّر چاپ شده، و در نجف اشرف نیز در سال 1369 قمرى در مطبعه حیدريّه بطبع رسیده.

5) كتاب طرق حدیث الطیر، تألیف محمّد بن جریر طبرى، متوفّاى سال 310 هجرى، بنابر نقل ابن كثیر در تاریخ (3) خود و خود او ادّعاى مشاهده كرده.

6) كتاب البرهان فی النصّ الجليّ على امیر المؤمنین علی كرّم اللّه وجهه، تألیف شمشاطى عدوى، متوفّاى سال 381 هجرى.

7) مناقب علی بن أبی طالب رضى اللّه عنه، تألیف ابى بكر خوارزمى، متوفّاى سال 383 هجرى.

8) كتاب حدیث الغدیر، تألیف شمس الدین ذهبى، متوفّاى سال 784 هجرى، در جمع طرق حدیث غدیر كه روایت كرده.

9) كتاب حدیث طیر، تألیف شمس الدین مذكور كه طرق آن را جمع كرده.

10) كتاب حدیث غدیر در جزء على بن عمر دار قطنى، متوفّاى سال 385 هجرى.

11) كتاب حدیث الولایه، تألیف ذهبى فوق الذكر كه طرق آن را جمع و

ص: 260

تألیف كرده.

12) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، تألیف احمد بن محمّد طبرى شهیر به خلیلى كه در سال 411 هجرى در قاهره تألیف كرده.

13) كتاب خصائص ابى نعیم متوفّاى سال 421 بنابر نقل سيّد محسن امین شامى رحمه اللّه در كتاب اعیان الشیعه.

14) كتاب الخصائص العلويّة على سائر البريّة، تألیف ابى الفتح نطنزى متولّد سال 481.

15) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، تألیف على بن محمّد فقیه شافعى معروف به ابن مغازلى، متوفّاى سال 483 هجرى (1)

16) كتاب مزیل اللبس عن حدیث ردّ الشمس، تألیف محمّد بن یوسف دمشقى صالحى شاگرد ابن جوزى متولّد سال 597 هجرى.

17) كتاب أسنى المطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تألیف محمّد بن على بن یوسف جزرى شافعى دمشقى، متوفّاى سال 833 هجرى كه در اول آن كتاب شرط كرده در آن كه هر خبرى كه مى نویسد از مناقب امیر المؤمنین علیه السّلام متواتر یا صحیح یا حسن باشد كه دو نسخه از آن یافت شده است در كتاب خانه صاحب عبقات در هند، چنان چه حكایت شده از علّامه محقّق سيّد محمّد رضا موسوى خرسان در نجف اشرف (2)

18) كتاب درّ بحر المناقب فی تفضیل علی بن أبی طالب، فارسى، تألیف على بن ابراهیم ملقّب به درویش برهان، كه یک نسخه از آن در كتاب خانه مجلس

ص: 261

طهران تحت شماره 16111 مى باشد.

19) كتاب احادیث مسنده در مناقب امیر المؤمنین على بن ابى طالب كرّم اللّه وجهه، تألیف محمّد بن محمّد شهیر به جزرى، بنابر آن چه موسوى خرسان فوق الذكر نقل كرده كتابیست خطّى كه نسخه آن در كتاب خانه مصر به رقم 2619 ثبت شده.

21) كتاب أرجح المطالب فی مناقب علی بن أبی طالب به لغت اردو تألیف عبد اللّه بسمل در هند طبع شده.

21) كتاب الأربعین فی المنتقى من مناقب أمیر المؤمنین علی المرتضى، تألیف احمد بن اسماعیل قزوینى، بنابر آن چه سيّد ابن طاووس در كتاب یقین (1) ذكر كرده است.

22) كتاب اربعین در مناقب امیر المؤمنین، تألیف جلال الدین عطاء اللّه بن فضل اللّه حسینى شیرازى، متوفّاى سال 1111 هجرى.

23) كتاب أسنى المطالب فی مناقب عليّ بن أبی طالب، تألیف ابراهیم اكفانى، به نقل موسوى خرسان، كتاب با حجم بزرگى است كه آن یک جزء از چهار جزء از كتاب الخلفاء الأربعه مى باشد.

24) كتاب الأربعین المنتقى من فضائل علی المرتضى، تألیف ابى الخیر احمد بن اسماعیل بن یوسف طالقانى، خطّى است چاپ نشده، بنا به نقل خرسان نسخه اى از آن در كتاب خانه سلیمانيّه در تركيّه به رقم 539 ضمن مجموعه ایست كه تاریخ كتابت آن در سال 599 هجرى بوده.

25) كتاب ردّ الشمس لأمیر المؤمنین، تألیف اخطب خوارزم مؤلّف كتاب

ص: 262

مناقب خوارزمی، بنابر نقل ابن شهر آشوب در مناقب (1)

26) كتاب مناقب خوارزمى تألیف اخطب خوارزم متولّد سال 484 و متوفّاى سال 568 هجرى (2)

27) كتاب طرق من روى ردّ الشمس، تألیف ابى بكر ورّاق، بنابر نقل ابن شهر آشوب در كتاب مناقب (3)

28) كتاب السیره العلويّة بذكر المآثر المرتضويّة، تألیف شاه محمّد حافظ، بنا بر نقل خرسان در اردویه چاپ شده.

29) كتاب العقد الثمین فی إثبات وصایة أمیر المؤمنین، تألیف محمّد بن على شوكانى، متوفّاى سال 1251 هجرى.

31) كتاب فتح المطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تألیف شمس الدین ذهبى سابق الذكر.

31) كتاب فضائل أمیر المؤمنین، در یک جزء مشتمل بر دوازده حدیث است، تألیف ابو على حسن بن على بن حسن بن على بن عمّار كه سيّد ابن طاووس آن را دیده و از آن در كتاب یقین (4) نقل كرده.

32) كتاب فضائل امیر المؤمنین در دو جزء، تألیف عثمان بن احمد معروف به ابن عمران سمّاك، بنابر نقل سيّد ابن طاووس در كتاب یقین (5)

33) كتاب فضائل علی بن أبی طالب، تألیف ابى بكر احمد بن حسین بیهقى

ص: 263

زرندى در كتاب نظم درر السمطین از او نقل كرده.

34) كتاب قول الجلی فی فضل علی، تألیف جلال الدین سیوطى، متوفّاى سال 911 هجرى، بنابر نقل خرسان گفته است: نسخه اى از آن در خزانه تیموريّه ضمن مجموعه خطّى در مجامیع صفحه 152 و نسخه دیگر در كتاب خانه ناصريّه عامّه در لكنهور هند مى باشد.

35) كتاب فضائل علی بن أبی طالب، تألیف شیخ محمّد نور العربى صاحب كتاب أنوار المحمّديّة، بنابر نقل خرسان.

36) كتاب قول الجلی فی فضل علی، تألیف ابى الحسن محمّد بن محمّد بن عبد الرحمان بكرى صدّیقى، متوفّاى سال 952 بنابر نقل خرسان نیز نسخه اى از آن در خزانه تیمورى به رقم 594 حدیث صفحه 145.

37) كتاب حدیث أنا مدینة العلم، تألیف جلال الدین سیوطى، در طرق آن حدیث تخصیص داده با عدّه اى از تألیف خود بنابر نقل خرسان.

38) كتاب حدیث ردّ شمس، تألیف محمّد بن الحسین ازدى موصلى گنجى شافعى در كتاب كفایه الطالب (1) از او نقل كرده.

39) كتاب الدرایة فی حدیث الولایة، تألیف حافظ مسعود بن ناصر سجستانى، متوفّاى سال 477 هجرى كه یک نسخه آن را سيّد جمال الدین بن طاووس داشته، و نسخه دیگرى شیخ عماد الدین طبرى مؤلّف كتاب بشاره المصطفى لشیعه المرتضى داشته.

40) كتاب كشف اللبس فی حدیث ردّ الشمس، تألیف جلال الدین سیوطى، بنابر نقل صاحب حاشیه صواعق محرقه ابن حجر صفحه 126 چنان چه خرسان

ص: 264

ذكر كرده.

41) كتاب القول العلی فی شرح أثر أمیر المؤمنین علی، تألیف ابى العون محمّد احمد سفارینى.

42) كتاب كفایه الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تألیف محمّد بن یوسف گنجى شافعى، متوفّاى سال 658 كه مكرّر طبع شده كه از جمله آن ها طبع نجف اشرف است.

43) كفایة الطالب لمناقب علی بن أبی طالب، تألیف محمّد حبیب اللّه یوسف مدنى شنفطینى از اعلام قرن چهاردهم چاپ شده.

44) كتاب ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین، تألیف ابى نعیم اصفهانى مؤلّف حلیة الأولیاء، كذا قال ابن شهر آشوب فی المناقب (1) و امینى در الغدیر (2) بنام « مَا نَزَلَ مِنَ اَلْقُرْآنِ فِي عَلی ».

45) كتاب ما نزل من القرآن فی علی أمیر المؤمنین، و به تعبیر دیگر: التنزیل فی النصّ على أمیر المؤمنین، تألیف محمّد بن احمد بن ابى ثلج، بنابر نقل علّامه محقّق سيّد محمّد رضا موسوى خرسان از ابن طاووس در كتاب یقین (3)

46) كتاب المراتب فی فضائل علی بن أبی طالب، تألیف اسماعیل بن احمد بستى، بنابر نقل خرسان نسخه اى از آن در كتاب خانه ناصريّه عامّه در لكنهور هند است.

47) كتاب مسند أمیر المؤمنین و أخباره و فضائله، تألیف یعقوب بن شیبه، بنا

ص: 265

بر نقل ابن شهرآشوب در مناقب (1)

48) كتاب المعارج العلى فی مناقب المرتضى، تألیف محمّد صدر العالم، بنا بر نقل خرسان نسخه اى از آن در كتاب خانه ناصريّه عامّه لكنهور هند است.

49) كتاب مقامات در مناقب امیر المؤمنین، تألیف ابن شاهین، بنابر نقل ابن شهر آشوب در مناقب (2)

51) كتاب مناقب مرتضوى، فارسى، تألیف محمّد صالح مروزى متخلّص به كشفى، خطّى، نسخه اى از آن در تبریز در كتاب خانه دولتى تربیت در 822 صفحه، و نسخه خطّى قدیمى هم در نزد این مؤلّف قاصر موجود است در 774 صفحه.

51) كتاب مناقب علی بن أبی طالب رضی اللّه عنه، تألیف احمد بن حنبل امام مذهب حنبلى ها بنابر نقل محبّ الدین طبرى در كتاب ذخائر العقبى.

52) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، تألیف فقیر عینى، چاپ حیدر آباد سال 1352 هجرى در 81 صفحه.

53) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، تألیف امیر محمّد صالح ترمذى بنقل خرسان چاپ شده.

54) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، تألیف حافظ احمد بن موسى بن مردویه، بنا بنقل اخطب خوارزم در كتاب مناقب خود در فصل نهم، و سيّد ابن طاووس در كتاب یقین (3) و غیر آن ها. (4)

ص: 266

55) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، تألیف محمّد بن احمد عجمى، متوفّاى 1155.

56) كتاب مناقب على بن ابى طالب و حسنین، تألیف مصطفى زرگلى، بنا به نقل خرسان چاپ شده.

57) كتاب مناقب علی بن أبی طالب، چاپ بمبئى در سال 1291 هجرى در 218 صفحه بنام مؤلّف آن تصریح نشده، غیر این كه در صفحه دوم آن چنین بر مى آید كه نحوه وضع حافظ ابى عبد اللّه بلخى شافعى است، بنا به نقل خرسان.

58) كتاب مناقب على بن ابى طالب و فضائل بنى هاشم، به روایت محمّد بن یوسف غرّمقرى، ابن طاوس در كتاب یقین (1) گفته است.

59) كتاب منقبه المطهّرین در فضائل امیر المؤمنین، تألیف ابى نعیم اصفهانى، بنابر نقل ابن شهر آشوب در كتاب مناقب (2)

61) كتاب نزول القرآن فی شأن أمیر المؤمنین، تألیف ابى بكر محمّد بن مؤمن شیرازى كه ابن شهر آشوب در مناقب (3) نقل كرده.

61) كتاب نفائس المنن فی فضائل أبی الحسن، تألیف شاه محمّد حافظ در دو جزء به زبان اردو در هند چاپ شده، بنابر نقل خرسان.

62) كتاب نیل المطالب فی ما ورد فی الإمام علی بن أبی طالب كرّم اللّه وجهه، نقل از كتاب ایضاح المكنون (4) بنا به گفته خرسان.

63) كتاب نیل المطالب فیما ورد فی الإمام علی بن أبی طالب، مشتمل بر

ص: 267

دقایق احوال و اخبار آن جناب، چاپ مصر در سال 1278 هجرى در 52 صفحه، بنابر نقل سركیس در كتاب معجم (1) به نقل خرسان.

64) كتاب صواعق المحرقه، تألیف احمد بن حجر هیتمى مكّى، در باب نهم در طى پنج فصل فضائل و مناقب على علیه السّلام را ذكر كرده از صفحه 73 تا 83 چاپ قدیم مصر.

65) كتاب ینابیع المودّه، تألیف شیخ سلیمان حسینى بلخى حنفى نقش بندى قندوزى، چاپ بمبئى محلّه چبورگلى سال 1311 هجرى (2)

66) كتاب ذخائر العقبى فی مناقب ذوی القربى، تألیف محبّ الدین احمد بن عبد اللّه طبرى، متوفّاى سال 694 هجرى، چاپ قاهره مصر در سال 1354 هجرى.

67) كتاب نور الأبصار، تألیف شبلنجى، چاپ مصر.

68) كتاب تاریخ ابن عساكر، حافظ على بن هبه اللّه دمشقى شافعى، متوفّاى سال 571 هجرى كه یک جلد بزرگ آن مخصوص ترجمه امیر المؤمنین علیه السّلام است.

69) كتاب الإمام علی بن أبی طالب، تألیف عبد الفتّاح عبد المقصود در پنج جزء، بنابر نقل خرسان چاپ شده.

71) كتاب الإمام علی بن أبی طالب، تألیف عمر ابو النصر، مطبوع.

71) كتاب الإمام علی بن أبی طالب، تألیف، محمّد صبیح، مطبوع.

72) كتاب الإمام علی بن أبی طالب، تألیف محمّد رضاى مصرى، مطبوع در مصر.

ص: 268

مصر.

73) كتاب الإمام علی بن أبی طالب، تألیف محمّد الهادى عطيّه، مطبوع در مصر.

پایان سخن: آن چه را از كتب عامّه كه بر آن مطلّع شدم در فضائل و مناقب امیر مؤمنان على علیه السّلام بر سبیل حصر در این عددها نیست كه تذكّرا در این كتاب شرح داده شد، (1) و بر اهل انصاف پوشیده نیست كه هیچ یک از صحابه رسول خدا فضائل و مناقبى را كه على علیه السّلام دارا بوده نداشته اند، و احدى هم نداشته و نخواهند داشت.

و هم چنین بغیر از على علیه السّلام از آدم تا خاتم احدى لیاقت همسرى و كفويّت با وليّة اللّه عظمى و عصمت كبرى فاطمه زهراء سلام اللّه علیها را نداشته است.

ص: 269

وَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى اِبْنَتِي فَاطِمَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ عَلَى نَجِيبٍ مِنْ نُورٍ عَنْ يَمِينِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ بَيْنَ يَدَيْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ عَنْ يَسَارِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ خَلْفَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ تَقُودُ مُؤْمِنَاتِ أُمَّتِي إِلَى الْجَنَّةِ فَأَيُّما امرَأَةٍ صَلَّتْ في الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَ صَامَتْ شَهْرَ رَمَضانَ وَ حَجَّتْ بَيْتَ اَللَّهِ اَلْحَرَامَ وَ زَكَّتْ مَالَهَا وَ أطاعَتْ زَوْجَهَا و وَالَتْ عَلِيّاً بَعْدِي دَخَلَتِ اَلْجَنَّةَ بِشَفَاعَةِ ابْنَتِي فَاطِمَةَ وَ إِنَّهَا لَسَيِّدَةُ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ.

فقیل : یا رَسُولَ اللَّهِ ، أهی سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا ؟

فَقَالَ ذَاكَ لِمَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَأَمَّا ابْنَتِي فَاطِمَةُ فَهِي سَيِّدَةُ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ مِنَ اَلْأَوَّلِينَ وَ اَلْآخِرِينَ اَلْحَدِيثَ (1)

یعنى: و گویا مى بینم كه در روز قیامت فاطمه بر مركبى از نور سوار است، و هفتاد هزار ملک از طرف راست او، و هفتاد هزار ملک از پیش روى او، و هفتادهزار ملک از طرف چپ او، و هفتاد هزار ملک از پشت سر اوست، و مى كشاند زنان امّت را بسوى بهشت، و هر زنى كه نماز پنجگانه روزانه و شبانه خود را بجاى آورده، و روزه ماه رمضان را گرفته، و حجّ خانه خدا را بجاى آورده، و زكات مال خود را داده، و اطاعت شوهر خود را كرده، و پس از من على را دوست داشته باشد، به شفاعت دختر من فاطمه داخل بهشت مى شود، و فاطمه سيّده زن هاى جهانیان است.

پس به آن حضرت گفته شد: یا رسول اللّه! او آیا سيّده زن هاى عالم خود مى باشد؟

فرمود: آن مریم دختر عمران است، و امّا دختر من فاطمه سيّده زن هاى جهانیان است از اوّلین و آخرین، تا آخر حدیث.

به سيّده زنان جهانیان بودن فاطمه زهراء سلام اللّه علیها روایت شده، و بنصّ صریح قرآن درباره مریم دختر عمران مادر عیسى علیه السّلام نیز آن مخدّره را خداوند متعال از زبان ملائكه به سمت صفوت بر زنان جهانیان خاطرنشان ساخته بفرموده خود كه فرمود: ﴿ وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ یا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ ﴾ (1) یعنى: یاد كن اى پیغمبر زمانى را كه ملائكه به مریم گفتند كه: خدا اختیار كرده و فضیلت داده است تو را و پاک و پاکیزه گردانیده از هر پلیدى و اختیار كرده و برترى داده است تو را بر زن هاى جهانیان.

و درباره زن هاى پیغمبر نیز فرموده: ﴿ یا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَ ﴾ (2) اى زنان پیغمبر! شما مانند هیچ یک از زن ها نیستید اگر تقوى و پرهیز كارى را پیشه خود كنید.

در یکى از این دو آیه خدا امتیاز داده است حضرت مریم را به دو صفت:

یکى طهارت و پاکى او از گناه و معصیت و هر پلیدى، و دیگر به سيّده زنان جهانیان بودن. و در آیه دوم امتیاز داده است زنان رسول خود صلّى اللّه علیه و آله را بر سایر زن هاى دنیا هرگاه اهل تقوى و پرهیزكارى باشند.

چون این دو مطلب دانسته شد مقدّمة براى نزدیک شدن ذهن ها از باب تمهید مقدّمه جهت امتیاز هر دو را تا اندازه اى كه در خور فهم كوتاه این مؤلّف حقیر است ذكر مى كنم، و پس از آن به بیان اصل مقصدى كه در مقام بیان آن هستم مى پردازم، و رجاء و اثق از كشّاف رموز حقائق آن است كه از عثرات و لغزش هاى در نوشتن و گفتن، این روسیاه را حفظ فرماید، و به الهامات غیبيّه

ص: 272

خود مددم فرماید، « یا رب دعاى خسته دلان مستجاب كن ».

این خصیصه ایست كه احدى از زن هاى جهانیان در آن شركت نداشته و ندارند حتّى فاطمه زهراء علیها السّلام. لكن بمجرّد داشتن این خصیصه دلیل نمى شود بر این كه حضرت مریم افضل از حضرت فاطمه سلام اللّه علیها باشد هر چند جهت فضیلتى براى مریم باشد.

و « العالمین » را در آیه براى استغراق بگیریم، و جمع محلّى به الف و لام مفید عموم هم باشد، در میان زن هاى تمام عوالم فضیلت آوردن چنین فرزندى مانند حضرت عیسى مخصوص به مریم باشد به افضليّت فاطمه زهراء ضررى نمى رساند.

نظیر ولادت حضرت امیر المؤمین على علیه السّلام در اندرون خانه كعبه كه این فضیلت اختصاص به آن حضرت دارد، و وجود مبارک حضرت خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله، ولادتش در خانه كعبه دلیل افضليّت آن حضرت بر رسول خدا نیست، و مسلّماً رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله از على علیه السّلام افضل مى باشد.

و هم چنین است حرام بودن استشفاء به تربت پیغمبر، و قرار دادن خدا شفاء را در تربت حضرت سيّد الشهداء خصیصه ایست مخصوص به حسین علیه السّلام امّا دلیل افضليّت آن حضرت بر پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله نیست.

آیه شریفه عموميّت دارد، و نكره در سیاق نفى مفید عموم استغراقى است، و معناى آیه بطور تفصیل چنین است كه: اى زنان پیغمبر احدى از زن هاى دیگر از اولین و آخرین و سابقین و لاحقین تا روز قیامت مساوى با شما نیستند در فضیلت و برترى اگر اهل تقوى باشید، و اهل تقوى نمى شود كسى مگر این كه معصوم از گناه باشد از روى حقیقت و واقعيّت، پس نتیجه این مى شود كه زن هاى اهل تقواى پیغمبر كه معصومات از گناهانند اشرفند از سایر زن هائى كه اتّصاف دارند بصفت تقوى و معصومه بودن از گناهان.

و این جهت شرافتى كه براى زن هاى باتقوى و باعصمت پیغمبر تنصیص شده بسبب نسبت زن و شوهرى است كه در میان ایشان و آن حضرت حاصل شده. پس چه گمان مى برى به اولاد پیغمبر از پسر و دخترانى كه معصوم از گناه و پاک و پاکیزه از هر عیبى باشند، و گناه كبیر و صغیرى بلكه ترک اولائى هم از آن ها سر نزند، و از توفیقات و تأییدات إلهيّه بتمام معنى محظوظ و بهره مند باشند، كه ایشان جزء پدر و از لطیفه هاى سرّ اویند، و سلاله و چكیده اویند، و نسبت آن ها به پیغمبر بمراتب از زنان باتقوى و باعصمت پیغمبر زیادتر، بلكه طرف مقایسه با هم دیگر نیستند.

و از این كه گفته شد اولاد جزء پدرند به گوشت گران نیاید و تعجّب نكنى؛ زیرا كه كلام خدا حاكى از آن است در آن جائى كه مى فرماید: ﴿ وَ جَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبادِهِ جُزْءاً ﴾ (1) در جواب كفّارى كه گفتند: إنّ المَلائِكَةُ بَنات اللّه، یعنى ملائكه دختران خدا هستند. یعنى: قرار داد براى خدا از بندگان او جزئى را، یعنى ملائكه را جزء او و دختران او خواندند.

ص: 275

پس كسى كه اندک فهم و ادراک و دانشى داشته باشد كه نسبت فاطمه به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بزرگتر و شدیدتر و بیشتر است از زنانى كه نسبت مصاهرت و سببى با پیغمبر دارند، جاى شک و تردیدى براى او باقى نخواهد ماند، خصوصا وقتى كه خدا به عصمت او شهادت داده باشد از هر رجس و پلیدى و قذارتى بنصّ آیه تطهیر كه بنفس خود متولّى اذهاب رجس از او و تطهیر او شده، و همه مسلمانان اتّفاق دارند كه فاطمه علیها السّلام از اهل بیت است.

و نظر به ثبوت تقوى و طهارت و عصمت او ثابت است مساوى نبودن احدى از زن هاى اولین و آخرین با آن بى بى معظّمه از جهت كرامت پدر بزرگوارش و كرامت شخصى خودش از حیث وليّة اللّه بودن، و حجّت بودن او بر خلق خدا، هم چنانى كه پدر و شوهر و فرزندانش حجّت هائى هستند بر خلق، فرقى میان او و میان ایشان نیست، و از همین جهت است كه هنگامى كه بر پدر ارجمند خود وارد مى شد آن بزرگوار به او خوش آمد مى فرمود، و دست او را مى بوسید، و هنگام ورود او را استقبال مى كرد، و هنگام بیرون رفتن او را بدرقه مى كرد، طبق احادیث و اخبار وارده در این باب كه بعضى از آن ها در این كتاب به محلّ خود ذكر خواهد شد.

پس بنابراین واجب مى شود تخصیص دادن آیه ﴿ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ ﴾ كه در حقّ مریم است كلمه « العالمین » حمل شود بر عالم زمان خود مریم نه بر هر عالمى تا این شرافت اختصاص داده شود به خود خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله و فاطمه سلام اللّه علیها.

النَبی لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتقیتن مَا عَدَا مریم لِأَنَّهَا سَيِّدَةِ نِسَاءِ العالَمین » یعنى: اى زن هاى پیغمبر نیستید شما مانند احدى از زن ها اگر داراى تقوى باشید سواى مریم؛ زیرا كه او سيّده زن هاى عالم خود مى باشد.

میان این دو آیه عموم و خصوص من وجه و ترجیح و تخصیصى است كه هریک از آن ها محتاج به دیگرى است كه احتیاج دارد به مرجّح و دلیلى، و الّا آن چه كه گفته شد در بوته اجمال مى ماند.

در جواب این ایراد و اشکال گفته مى شود: بنابر فرضى كه مرجّحى نباشد استدلال كردن بر فضیلت دادن مریم به آیه اى كه ذكر شد ساقط مى شود، چنان چه گفته شده: « إِذَا جَاءَ الِاحْتِمَالِ بَطَلَ الِاسْتِدْلَالِ » در این صورت بر مورد و مستشكل است دلیل دیگرى بر اثبات مدّعاى خود اقامه كند و حجّت دیگرى بیاورد.

قطع نظر از آن چه گفته شد مى گوئیم: ادّعاى مورد در این مقام بر عدم مرجّح بى مورد است، بلكه مرجّح موجود است، به این بیان كه هرگاه فرض شود تساوى مریم علیها السّلام با فاطمه زهراء سلام اللّه علیها در طهارت و عصمت با تفاوت فاحشى كه دارد آیه مریم با آیه تطهیر براى تأمّل كننده و صاحب ذهن صائب از تأكید و مبالغه اى كه در آیه تطهیر هست با تصریح به اذهاب رجس بطور مطلق و تأكید در طهارت بخلاف آیه مریم.

مى گوئیم: در اصل طهارت و عصمت فاطمه و مریم هر دو مساوى با یک دیگر، لكن فاطمه زهراء سلام اللّه علیها شرف انتساب با پیغمبر خاتم صلّى اللّه علیه و آله را دارد، كه سلطنت مطلقه بر تمام خلق مخصوص به آن حضرت است، ولى مریم علیها السّلام چنین شرفى را ندارد، مریم داراى یک شرف ذاتى است، امّا فاطمه، جمع كرده است میان دو شرف ذاتى: شرف عصمت و طهارت، و شرف انتساب حقیقى با خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله، و هرگز آن كه داراى یک شرف ذاتى است با آن كه

ص: 277

داراى دو شرف ذاتى است در فضیلت مساوى نیستند، و هرگاه گفته شود كه این هر دو با هم مساویند ترجیح بلا مرجّح لازم مى آید، و آن بر خدا قبیح است، وَ تَعَالَى اللَّهُ عَنْ ذَلِكَ عُلُوّاً كبیرا ..

بنابراین واجب مى شود تخصیص آیه مریم براى زن هاى عالم خودش باشد نه بطور مطلق، و باقى نماند آیه زهراء سلام اللّه علیها بر عموم خود پس از ثابت بودن طهارت او.

پس اگر ایرادكننده بگوید: بنابراین تقریرى كه گفته شد زن هاى پیغمبر افضلند از همه زنان حتّى مریم.

جواب مى گوئیم: اگر عصمت آن ها ثابت شود و بنصّ خدا و رسول او یا به اجماع و دلیل عقل قاطع قائل به افضلیت آن ها هم مى شویم؛ زیرا كه خدا عصمت را در آن ها شرط دانسته بفرموده خود كه فرموده: ﴿ إِنِ اتَّقَيْتُنَ ﴾ و در این جا لازم و ملزوم هر دو باطلند، و ملازمه هم ظاهر است.

و امّا سيّده زنان جهانیان فاطمه زهراء سلام اللّه علیها بنصّ قرآن و اجماع مسلمانان، خاصّه فرقه ناجیه شیعه اماميّه اثنا عشريّه عصمت و طهارتش ثابت است، و فضیلت او بر زن هاى جهانیان از آفتاب تابان روشن تر است، و محتاج به تفصیل زیادتر نیست، اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَ مَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لاَ أَنْ هَدَانَا اَللَّهُ وَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهَا وَ عَلَى أَبِيهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِيهَا.

ص: 278

و صفوت هاى خدا نیستند. و هر چه تقوى زیادتر باشد كرامت بزرگتر و فزون تر و قرب به خدا بیشتر است، و هرگاه تقوى نباشد كرامت و اصطفائى نیست. و فضیلت هركسى به اندازه تقوى و پرهیزكارى اوست، چنان چه خداى تعالى فرموده: ﴿ وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ ﴾ (1) یعنى: بالا بردیم درجات بعضى را بر بعضى دیگر.

و فرموده: ﴿ تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ ﴾ (2) یعنى بعضى از آن پیغمبران را بر بعض دیگر فضیلت داده ایم.

و فرموده: ﴿ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدِینَ دَرَجَةً ﴾ (3) یعنى:

فضیلت داده است خدا جهاد كنندگان بر مال ها و نفس هاى خود را بر نشسته گان، یعنى آن هائى كه با مال ها و جان هاى خود جهاد نمى كنند.

پس اصطفاء و كرامت روى پایه تقوى و پرهیز كاریست، و اهل اصطفاء از آل ابراهیم در تقوى و پرهیزكارى با هم متفاوتند، و در میان آل ابراهیم برتر و بالاتر از حیث تقوى و پرهیز كارى و اصطفاء از وجود مبارک حضرت خاتم الأنبیاء محمّد مصطفى صلّى اللّه علیه و آله نیست كه خدا او را رحمت عالمیان قرار داده، و به شرف خاتميّت مشرّف ساخته.

و آل در آیه مطلق و بدون قید مى باشد، و براى اولاد ذكور تخصیص داده نشده تا اصطفاء اختصاص به مردان داده شود و زن ها محروم از آن باشند، پس واجب است كه بر عموم حمل شود، چنان چه بناى لفظ بر حمل حقیقيّت است، مگر آن كه دلیلى بر عدم آن قائم شود، پس آل ابراهیم هركه باشد از مرد و زن اطلاق لفظ آل بر آن صادق است مطلقا، لذا مى گوئیم: آیه شریفه دلالت دارد آل ابراهیم بر مرد و زن هر دو كه اهل اصطفاء هستند بشرطى كه متّقى و پرهیز كار باشند و با طهارت، چنان كه در آیه ﴿ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ ﴾ گفته شده، و در آیه تطهیر تصریح به آن شده.

و چون فاطمه زهراء سلام اللّه علیها از اهل بیتى است كه خدا به طهارت او شهادت داده، و ذهاب هرگونه پلیدى و رجسى از او در اعلى مرتبه از عصمت است و بالا ترین مقام طهارت، از این جهت برابرى مى كند و مساوى است با غیر خود یعنى انبیاء و مرسلینى كه اهل اصطفایند در صورتى كه فرض شود مساوى بودن او با آن ها در عصمت، و حال این كه این طور نیست، بلكه مقام و درجه او بالا تر است از همه آن ها غیر از پدر بزرگوارش، چنان چه ادلّه آن ها را بعد از این در این كتاب خواهى دانست، پس اصطفاء او بر همه خلق است غیر از انبیاء.

و بنابر این كه ادلّه قطعيّه دلالت دارد بر این كه محمّد صلّى اللّه علیه و آله افضل همه خلایق و اشرف همه انبیاء و مرسلین و خاتم ایشان است نزد فریقین از خاصّه و عامّه، و اخبار هریک از طرفین بر آن ها ظهور دارد و مستغنى از اقامه دلیل است، و صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها نسبت حقیقيّه ذاتيّه اى با آن حضرت دارد كه این نسبت براى احدى غیر از او نیست در میانه همه خلق بعلّت فرزند و بضعه و جزء، و لطیفه سرّ او بودن داراى شرافت و فخر و مجد ذاتى و نسبى هر دو بوده، لذا از سایر انبیاء و مرسلین افضل و اشرف مى باشد؛ زیرا كه هر یک از آن ها داراى یک

ص: 281

شرافت و یک فخرند، و آن بى بى معظّمه داراى شرف و فخر ذاتى و شرف و فخر نسبى است. پر واضح است كه صاحب دو شرافت افضل است از صاحب یک شرافت، پس بدلیل واضح در افضليّت صدّیقه طاهره از سائر پیغمبران غیر از پدر بزرگوارش هیچ گونه شک و تردیدى نیست.

نكته دیگر

آن چه در بیان افضليّت حضرت فاطمه سلام اللّه علیها از انبیاء و رسل ذكر شد بنابر مذاق قاطبه مسلمانان است، و امّا بنابر مذاق فرقه ناجیه شیعه دوازده امامى دائره استدلال بر افضليّت آن حضرت بر آن ها وسیع تر است از كثرت اخبار و تظافر آثارى كه از مصادر وحى و تنزیل روایت شده، چنان چه به بعضى از آن ها در فصول آتیه فضلا از آن چه قبلاً تذكّر داده شد، ذكر مى شود.

از جمله فضائل و مناقبى كه بر آن احدى از انبیاء و رسل إلهيّه سبقت نگرفته اند، و از سابقین و لاحقین كسى در آن شركت نداشته و ندارد، نزول صحیفه ایست براى او كه علوم اولین و آخرین در آن از هر جهتى جمع و مندرج است از بلایا و منایا و آجال و فصل الخطاب حتّى دیه خراشى كه بر پوست بدنى وارد شود.

و از جمله فضائل خاصّه او این بوده كه خدا امیر مؤمنان علیه السّلام را براى كفويّت او آفریده، و الّا براى زوجيّت و همسرى او از آدم تا خاتم كفو و همسرى براى او نبود، چنان چه روایت شده كه فرموده اند: « لَوْ لا أَنْ خَلَقَ اللَّهُ أمیر المؤمنین لِفَاطِمَةَ لَمْ یکن لَهَا كُفْوُ مِنْ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ » (1) این نیز دلیل است بر افضليّت فاطمه بر جمیع انبیاء و مرسلین غیر از پدر بزرگوارش.

ص: 282

جَابِرِ بْنِ يَزِيد اَلجعفيِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَنْصَارِيِّ عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَنِ اَللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنَّهُ قَالَ يَا أَحْمَدُ لَوْلاَكَ لَمَا خَلَقْتُ اَلْأَفْلاَكَ وَ لَوْ لاَ عَلِيٌ لَمَا خَلَقْتُكَ وَ لَوْ لاَ فَاطِمَةُ لَمَا خَلَقْتُكُمَا.

ثُمَّ قَالَ جَابِرٍ : هَذَا مِنِ الْأَسْرَارِ التی أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ بِكِتْمَانِهِ الَّا عَنْ أَهْلِهِ (1)

یعنى: به سند مذكور از جابر بن عبد اللّه انصارى از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روایت كرده كه فرمود: خداى تبارک و تعالى فرمود: اى احمد! اگر تو نبودى افلاك را نمى آفریدم، و اگر على نبود تو را نمى آفریدم، و اگر فاطمه نبود هیچ یک از شما را نمى آفریدم.

اگر هر كدام از آن ها نبودند دیگرى هم نبود.

براى تقریب به ذهن تنظیر مى كنیم تمام عوالم امكانيّه را به شخص تامّ الخلقه مركّب از اعضاء و جوارح داخليّه و خارجيّه، كه بعضى از اجزاء و اعضاء آن خادمه و بعضى مخدومه، و در اجزاء مخدومه هم بعضى از آن ها رئیسه اند كه قوام و بقاء سائر اعضاء بواسطه آن هاست، كه اگر آن ها نباشند باقى آن ها هیچ كدام نخواهند بود، و قوام اعضاء رئیسه هم هر كدام از آن ها به یک دیگر است، مثلاً اعضاء رئیسه در بدن هر شخصى عبارت است از دماغ كه بمنزله پیغمبر است در بدن، و قلب كه بمنزله امام است در آن، و جگر كه مجمع البحرین آن دو است، پس اگر گفته شود اگر دماغ نبود قلب هم نبود، و اگر جگر كه منشأ رسانیدن خون به قلب و از آن به دماغ و سائر اعضاء است نبود نه دماغ بود و نه قلب، جاى تردید و اشکالى باقى نمى ماند.

حقّ جان جهان است و جهان جمله بدن *** ارواح ملائكه قواى این تن

افلاک و عناصر و موالید اعضا *** توحید همین است دگرها همه فن

خلاصه كلام: آن چه كه در پیرامون این حدیث شرح داده شد جواب كسانى است كه مى گویند از ظاهر متن حدیث لازم مى آید كه فاطمه سلام اللّه علیها افضل از پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدارش باشد.

این گمان غلطى است كه ذهن سلیم متتبّع از آن ابا دارد. حدیث مشهور مستفیض بلكه متواتر نبوى صلّى اللّه علیه و آله كه فرموده: « فَاطِمَةَ بَضْعَةُ منّی » و حدیث « فَاطِمَةَ رُوحی الَّتِی بَینَ جَنْبِی » كه هر دو حدیث را فریقین روایت كرده اند پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله فاطمه علیها السّلام را به عضويّت خود معرفى فرموده، و آن بى بى معظّمه را روح خود خوانده بر سبیل حقیقت است نه مجاز.

و قول قاضى عضدى صاحب مواقف كه گفته است این كلام پیغمبر از باب

ص: 285

مبالغه و كثرت محبّت بوده نسبت به آن حضرت و بر وجه مجاز بوده نه اغراض دیگرى، قابل قبول نیست؛ زیرا كه مقام شامخ رسالت بالا تر از آن است كه مجاز گوئى كند.

لفظ بضعه ( بفتح باء ) به معناى جزء است، و اصل در جزء عدم جواز تفكیک است از كل در صفات آن، به این بیان مثلاً: هرگاه كسى داراى صفتى باشد آن صفت نسبت به ذات موصوف شامل تمام اعضاى اوست بر وجه حقیقت، و شكّى نیست كه نسبت حمل آن به اعضاء موصوف برابر و یکسان است، و تفكیک میان اعضاء به سلب وصف از بعض دیگر یا به تفاوت آن با اعضاء دیگر از حیث شدّت و ضعف یا كم و زیاد غلط و واضح البطلان است.

مثلاً اگر شخصى به صفت سخاوت متّصف باشد، مى گویند آن شخص داراى ملكه سخاوت است، و نمى گویند كه چشم او یا گوش او یا دست او این ملكه سخاوت را ندارد، یا هر كدام از آن ها كه باشد سخاوتش كم تر است یا زیاد تر از سایر اعضاى او، و بقدرى این مطلب ظاهر و روشن است كه محتاج به دلیل و استدلال نیست.

این بیان عینا در موضوع حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه علیه و آله نیز در مقام فضیلت و متّصف بودن به آن جارى است در فضائلى كه دارد سواى فضیلت نبوّت و رسالت كه آن به دلیل خاص خارج است.

پس گفته نمى شود كه فلان عضو یا روح مبارکش فاقد وصف فضیلتى یا اوصاف فضائل اوست، یا بهره آن عضو یا روح از اعضاء دیگر آن حضرت كمتر است یا ضعیف تر.

بنابراین مى گوئیم حدیث مستفیض بلكه متواتر بضعه و حدیث روح بر وجه حقیقت است نه مجاز، و افضليّت آن بى بى معظّمه از جمیع انبیاء و رسل مسلّم

ص: 286

است به استثناء پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدارش، صلوات اللّه علیهم و على آلهم الطيّبین.

همین است كه هرگاه زن صالحه و مؤمنه باشد و مرد فاسق و فاجر باشد، و هم چنین هرگاه زن به طهارت و تقوى نزدیک تر باشد و علم او بیشتر باشد و مرد تقوى و طهارت نداشته باشد و جاهل باشد، چنین زنى اشرف از آنچنان مرد است البتّه البتّه.

و مى بینیم كه اگر مرد بى تقوى شد ولایت او ساقط مى شود، و كرامتى براى او نخواهد بود، و اگر مرد فاسق شد مطلقا شهادت او پذیرفته نمى شود، و عكس آن زن صالحه باتقوى بسا مالک مرد مى شود.

پس مزيّت و فضیلت براى مرد وقتى حاصل مى شود كه با طهارت و تقوى باشد، و هرگاه بدون طهارت و تقوى باشد، و اگر مرد و زن در طهارت و تقوى و علم مساوى باشند مرد افضل از زن است. و اگر زن رجحان داشته باشد از هر جهتى بر مرد او افضل است از مرد.

پس افضليّت مرد منوط به دو شرط است: یکى مساوات او با زن در تقوى و علم و سایر جهات فضل، و دیگر مساوات هر دو با هم در رتبه و درجه.

و امّا وقتى كه زن بالاتر از مرد باشد در رتبه و درجه و در مقام علّیت باشد و مرد در مقام معلوليّت، بدون شک و تردید زن افضل از مرد است بالضروره از جهت مساوى نبودن علّت با معلول، و نور با منیر، در هیچ حالى از احوال.

حاصل كلام: آن كه صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها بنصّ كلام خدا عصمت و طهارت او ثابت، چنان چه خدا به عصمت و طهارت او شهادت داده به آن چه كه مافوق ندارد، و از او برده است كلّیه پلیدى ها و رجس ها و اقذار ظاهريّه و باطنيّه را از گناهان و خطاهاى ظاهره و باطنه، كبیره و صغیره، حتّى از ترک اولى و حدیث نفس و كلّیه چیزهائى كه خدا نمى خواهد.

و دیگر آراسته بودن آن حضرت به علوم ظاهره و باطنه، و ثبوت اعلميّت از

ص: 288

همه پیغمبران غیر از پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدار خود، بنحوى كه ائمّه طاهرین صلوات اللّه علیهم اجمعین افتخار مى فرمودند به صحیفه فاطمه كه در آن است علم به آن چه كه گذشته و آن چه كه تا قیام قیامت بعد از این بیاید و واقع شود، و آن چه در زمان او موجود بوده، دلیل است نیز بر افضليّت او بر تمام انبیاء و رسل غیر از پدر و شوهرش صَلَّى اللَّهُ علیها وَ عَلَى أبیها وَ بَعْلِهَا وَ بنیها . .

ص: 289

معصومین مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ ، وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْكَ .. الحدیث (1)

یعنى: روزى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نشسته بود در حالتى كه على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السّلام در نزد او بودند، پس فرمود: خدایا تو مى دانى كه این ها اهل بیت منند، و گرامى ترین مردمانند، دوست بدار كسى را كه ایشان را دوست بدارد، و خشمگین باش بر كسى كه بر ایشان خشمگین است، و دوستى كن با آن هائى كه با ایشان دوستى كنند، و دشمنى كن با آن هائى كه با ایشان دشمنى كنند، و ایشان را طاهر و پاکیزه گردان از پلیدى ها و هرگونه رجسى، و معصوم قرار ده ایشان را از هر معصیت و گناه و ترک اولائى، و مدد كن ایشان را به جبرئیل امین یا به روح مقدّسى كه از توست.

مؤلّف حقیر گوید: در صورتى كه صدور ترک اولى از آن بى بى معظّمه جایز باشد، نمى توانیم در عصمت و طهارت او را در ردیف سایر انبیاء و مرسلین و معصومین قرار دهیم به لحاظ نسبى بودن امور؛ زیرا كه ترک اولى عبارت است از دست دادن بعضى از درجات رضاى مولى نسبت به انبیاء و مرسلین، به حكم « حَسَنَاتِ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتٍ المقربین » كه از آن ها تعبیر به معصیت شده، نظیر آن چه كه خدا در حقّ آدم صفىّ اللّه فرموده: ﴿ وَ عَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ فَتابَ عَلَيْهِ وَ هَدى ﴾ (2) یا در حقّ موسى علیه السّلام فرموده: ﴿ فَلَمَّا أَفاقَ قالَ سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ ﴾ (3) و مانند این دو نسبت به بعضى از انبیاء.

خلاصه كلام: پس از اثبات صحّت اطلاق معصیت بر ترك اولى، چون از صاحبان ولایت كلّیه و زمام داران عالم امكان كه مقرّبان خیلى خیلى نزدیک به

ص: 291

خدایند، صدور معصیت به هر عنوانى كه فرض شود محال است، هم چنین از صدّیقه طاهره سلام اللّه علیها هم كه از مصادیق آیه شریفه تطهیر است و با پدر و شوهر و فرزندانش در پاک بودن از هرگونه رجس و پلیدى و قذارتى هم ترازو و هم سنگ است، و در ملكه عصمت با آن ها شریک و برابر است، صدور آن چه اطلاق معصیت بر آن شود از گناه و خطا و ترک اولى محال و ممتنع است.

و جهت لازم دانستن فرقه ناجیه اماميّه اثنا عشريّه شرط عدم صدور ترک اولى را از ایشان این است كه صاحبان ولایت مطلقه در تمامى ملكات فاضله و صفات ممدوحه باید افضل باشند از صاحبان ولایت مقيّده، و در ملكه عصمت هم باید از آن ها برتر باشند، و برترى ایشان به آن است كه ترک اولائى از ایشان صادر نشود، و امّا نسبت به صاحبان ولایت جزئيّه ارتكاب ترك اولى برایشان ضررى ندارد.

و امّا بر صاحبان ولایت كلّيّه با شؤون ولایتى و كمال قربى كه به خداوند دارند ارتكاب آن ناشایسته است؛ زیرا كه در این صورت تفاوتى با آن ها ندارند، و افضل و فاضل مساوى و در یک درجه خواهند بود.

نتیجه كلام: از آن چه كه گفته شد واضح و روشن گردید كه آیه تطهیر در شأن كسانى از اهل البیت نازل شده كه داراى ملكه عصمتى بوده اند كه هیچ گونه ترک اولائى از ایشان سر نزده كه منافى با داشتن منصب ولایت مطلقه باشد.

و عصمت كبرى سلام اللّه علیها به اتّفاق شیعه و سنّى از جمله اهل البیت مى باشد، و در ولایت مطلقه با پدر و شوهر و فرزندانش شركت دارد، و هم چنین با همه ائمّه نه گانه دیگر از اولاد خود. و غیر از این چهارده نور پاک احدى از خلق خدا از اوّلین و آخرین در این دو منصب با ایشان شریک نیست، صَلَّى اللَّهُ علیها وَ عَلَى أبیها وَ بَعْلِهَا وَ بنیها.

ص: 292

و از جمله آیات دالّه بر ولایت كلّيّه داشتن آن حضرت: عاجز و ناتوان بودن تمام خلایق عالم امكان از شناختن حقیقت و نورانيّت و پایه درجات و مقامات آن بى بى معظّمه از نظر محیط بودن آن حضرت بر آن ها، و محاط بودن آن ها از حیث وجود و علم و قدرت و هر كمالى، به این تقریر كه: نفوس كلّيّه حضرت خاتم الأنبیاء صلّى اللّه علیه و آله و اهل بیت و آل اطهارش وجودا و علما احاطه به ممكنات دارند، به دلیل آیات و اخبار بسیار كه در كتب معتبره از خاصّه و عامّه روایت شده، و بسیارى از آن ها را مؤلّف قاصر در جزء اول و دوم كتاب ولایت كلّيّه كه جزء اوّل آن در طهران بچاپ رسیده بیان كرده ام، كه شناسائى خود را از عموم خلق سلب فرموده اند، كه به بعضى از آن ها در این جا اشاره مى كنم.

در تفسیر فرات بن ابراهیم مسنداً از حضرت صادق علیه السّلام روایت كرده در ضمن حدیثى كه فرمود: « وَ إِنَّمَا سمّیت فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فطموا عَنْ مَعْرِفَتِهَا » (1) یعنى: آن حضرت فاطمه نامیده شد براى آن كه خلق از شناختن او جدا شده اند، یعنى به كنه معرفت او راه نیافته اند.

چنان چه در سیزده نفر معصومین دیگر هم از كنه معرفت ایشان عاجز مانده اند، و یقینا مراد معرفت ظاهرى نیست كه در ظاهر ایشان را نشناخته باشند، هركسى به قدر ظرفيّت و استعداد خود از معرفت ظاهرى آن ها بهره مند مى شود.

و بسا اشخاص ضعیف الایمان و سست عقیده از شنیدن فى الجمله اى از مقامات عالیه ایشان تعجّب مى كنند بخاطر خود مى گذرانند كه چگونه مى شود عقل هاى این همه مردمان از شناختن یک دختر عاجز باشد.

در جواب چنین شخصى باید گفت: برو قدرى در حالات مؤمنان بافضیلت

ص: 293

فكر كن، چون خودت داراى چنان فضیلتى نیستى نمى توانى مرتبه فضل آن ها را بفهمى، تا چه رسد به مقامات شامخه اهل بیت پیغمبر كه بتوانى كنه ذات آن ها را بشناسى.

مرحوم سيّد جلیل و عالم نبیل سيّد محمّد بن هبه اللّه قزوینى رحمه اللّه در رساله ولایت خود، روایتى در این باب از حسین بن سعید اهوازى در كتاب المؤمن خود از حضرت صادق علیه السّلام روایت كرده كه فرموده:

لاَ يَقْدِرُ اَلْخَلاَئِقُ عَلَى كُنْهِ صِفَةِ اَللَّهِ تَعَالَى فَكَذَلِكَ لاَ يَقْدِرُ عَلَى كُنْهِ صِفَةِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ كَمَا لاَ يَقْدِرُ عَلَى كُنْهِ صِفَةِ اَلرَّسُولِ كَذَلِكَ لاَ يَقْدِرُ عَلَى كُنْهِ صِفَةِ اَلْإِمَامِ علَيْهِ السَّلاَمُ وَ كَمَا لاَ يُقْدَرُ عَلَى كُنهِ صِفَةِ الإِمامِ لاَ يُقْدِرُ عَلَى كُنهِ صِفَةِ اَلْمُؤْمِن (1)

یعنى: مخلوقات بر حقیقت صفت خداى تعالى قادر نیستند، و هم چنین قادر نیستند بر حقیقت صفت رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله، و هم چنان كه قادر نیستند بر حقیقت صفت رسول خدا قادر نیستند بر حقیقت صفت امام علیه السّلام، و هم چنان كه قادر بر حقیقت امام نیستند قادر بر حقیقت صفت مؤمن نیستند.

پس وقتى كه خلق از حقیقت صفت مؤمن و شناختن آن عاجز باشند كجا مى توانند حقیقت امام یا پیغمبر یا خدا را بفهمند و بشناسند؟!

فرموده:

هَيْهاتَ هَيهاتَ فَمَن ذا الَّذِي يَبْلُغُ مَعْرِفَةَ الإِمامِ أو يُمْكِنُهُ اخْتِيارُهُ ضَلَّتِ الْعُقُولُ وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ وَ حَارَتِ الْأَلْبابُ وَ خَسِئَتِ الْعُيُونُ وَ تَصَاغَرَتِ الْعُظَمَاءُ وَ تَحَيَّرَتِ الْحُكَماءُ وَ تَقَاصَرَتِ الْحُلَمَاءُ وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ وَ جَهِلَتِ الأَلِبَّاءُ و كَلَّتِ الشُّعَراءُ و عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ وَ عَيِيَتِ الْبُلَغَاءُ عَنْ وَصفِ شَأنٍ مِنْ شَأْنِهِ أَوْ فَضِيلَةٍ مِن فَضائِلِهِ وَ أَقَرَّت بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصيرِ وَ كَيْفَ يُوصَفُ بِكُلِّهِ أو يُنْعَتُ بِكُنْهِهِ أَو يُفْهَمُ شَيْءٌ مِنْ أَمْرِهِ أَوْ يُوجَدُ مَنْ يَقُومُ مَقَامَهُ وَ يُغْنِي غِنَاهُ لاَ كَيْفَ وَ أَنَّى وَ هُوَ بِحَيْثُ اَلنَّجْمُ مِنْ يَدِ الْمُتَناوِلِينَ وَ وَصْفِ اَلْوَاصِفِينَ فَأَيْنَ اَلاِخْتِيَارُ مِنْ هَذَا وَ أَيْنَ اَلْعُقُولُ عَنْ هَذَا وَ أَيْنَ يُوجَدُ مِثْلُ هَذَا أَتَظَنُّونَ أَنَّ ذَلِكَ فِي غَيْرِ آلِ الرَّسُولِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَذَبَتْهُمْ وَ اَللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ اَلْأَبَاطِيلُ فَارْتَقَوْا مرتقا صَعْباً دَحْضاً

تَزِلُّ عَنْهُ إِلَى الْحَضِيضِ أَقْدَامُهُمْ رَامُوا إِقَامَةَ الْإِمَامِ بِعُقُولٍ حَائِرَةٍ بَائِرَةٍ نَاقِصَةٍ وَ آرَاءٍ مُضِلَّةٍ فَلَمْ يَزْدَادُوا مِنْهُ إِلاَّ بُعْداً قَاتَلَهُمُ اَللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ وَ لَقَدْ رَامُوا صَعْباً وَ قَالُوا إِفْكاً وَ ضَلُّوا ضَلاَلاً بَعِيداً وَ وَقَعُوا فِي اَلْحَيْرَةِ إِذْ تَرَكُوا اَلْإِمَامَ عَلَى بَصِيرَةٍ .. الحدیث (1)

ترجمه حدیث

یعنى: كیست كه برسد به كنه معرفت امام، یا براى او ممكن باشد اختیار كردن چنین امامى، دور است دور است چنین گمانى، عقل ها گم و سرگردان مى شود، و صاحبان عقول متحيّر مى مانند، و چشم ها منع مى كند، و بزرگان كوچک مى گردند، و حكماء در تحيّر مى مانند، و فكر خردمندان كوتاه است، و خطبا از وصف كردن امام خسته مى مانند، و اهل خرد به نادانى فرو مى مانند، و شعراء وامى مانند، و صاحبان ادب عاجز مى شوند،

ص: 295

و فصحاء و بلغاء خسته مى شوند از وصف كردن شأنى از شؤون امام، یا فضیلتى از فضیلت هاى او، كو عقل هائى كه بتواند امام را بشناسد؟ و كو آن كسى كه بتواند؟ همه اقرار به تقصیر خود مى كنند.

چگونه مى توانند همه صفات او را وصف كنند، یا كنه صفات او را تعریف كنند، یا بیابند كسى را كه قائم مقام او باشد، و بى نیاز كند مانند بى نیاز كردن او؟ نه چنین است، چنین كسى پیدا نمى شود، و از كجا پیدا شود.

امام مانند ستاره اى است كه دست گیر ندگان از آن كوتاه است، و وصف كنندگان نمى توانند او را وصف كنند، كجا مى توانند چنین امامى را خودشان اختیار كنند؟ و كجا عقل های شان مى رسد به آن؟ و كجا مى توانند مانند چنین امامى را پیدا كنند؟ آیا چنین گمان مى كنند كه در غیر آل محمّد صلّى اللّه علیه و آله مى توانند چنین امامى پیدا كنند؟

بذات خدا قسم نفس هاى ایشان ایشان را تكذیب مى كند، و این آرزوهاى باطل آن ها را مى كشد، هرآینه ایشان بالا رفته اند به جایگاه بلند دشوارى كه قدم هایشان خواهد لغزید و فروخواهند افتاد، چنین قصدى كرده اند كه به عقل هاى سرگردان خود و فكرهاى كوتاه خود و رأى هاى گمراه كننده خود امامى برپا كنند، چیزى را براى خود زیاد نمى كنند مگر این كه از حق دور مى شوند، خدا بكشد ایشان را چگونه دروغ سازى مى كنند و دروغ مى گویند، و گمراه شده اند گمراه شدن بسیار دورى، و در سرگردانى افتاده اند زمانى كه امام را از روى بصیرت شناختند و ترک او كردند.

مؤلّف حقیر گوید: پس پى بردن به كنه مقام و حقیقت صاحبان ولایت مطلقه از محالات است، و ماسواى از ایشان كه نسبت به مقام و منزلت ایشان مردهاشان سمت غلامى و زن هاشان سمت كنیزى ایشان را دارند، كجا مى توانند به تمام معنى عارف شؤون و كنه حقایق و عظمت مراتب ایشان شوند؛ زیرا كه ملكه ولایت مطلقه و اولو الأمرى غیر از ملكات عادیه ظاهريّه است كه اهل ظاهر به

ص: 296

كنه آن بتوانند برسند، یا اگر هم نتوانند حقیقت آن را بفهمند از امارات ظاهريّه براى فهمیدن آن راهى بدست شان بیاید، مانند حسن ظاهرى كه كاشف از ملكه عدالت است مثلاً و بالعكس.

پس باید دانست كه پى بردن به كنه و حقیقت ولایت مطلقه، یا به تعبیر دیگر سلطنت كلّيّه إلهيّه نسبت به تمام سلاسل عوالم امكانيّه از فهم بشر عادى و لو هر اندازه داراى مقام علم و دانش باشد بیرون است، مگر این كه مخصوصین به این منصب خدائى خودشان پى به كنه حقیقت هم دیگر ببرند.

چنان چه شیخ فقیه علّامه عزّ الدین ابو محمّد حسن بن سلیمان حلّى تلمیذ شهید اوّل صاحب لمعه اعلى اللّه مقامها در كتاب المحتضر قول رسول اكرم صلّى اللّه علیه و آله را نقل كرده كه فرمود:

يَا عَلِيُّ مَا عَرَفَ اَللَّهَ إِلاَّ أَنَا وَ أَنْتَ وَ مَا عَرَفَنِي إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنْتَ وَ مَا عَرَفَكَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنَا (1)

یعنى: نشناخت خدا را، یا على، كسى جز من و تو، و نشناخت مرا كسى جز خدا و تو، و نشناخت تو را كسى جز خدا و من.

در مناقب ابن شهر آشوب راجع به امام ششم حضرت صادق علیه السّلام از صفوان بن یحیى از بعضى از رجال او از آن حضرت روایت كرده كه فرمود:

وَ اللَّهِ لَقَدْ أعطینا عَلِمَ الأولین وَ الآخرین .

فَقَالَ لَهُ رَجُلُ مِنْ أَصْحَابِهِ : جُعِلْتُ فِدَاكَ ، أَ عِنْدَكُمْ عَلِمَ الغیب ؟

فَقَالَ لَهُ و يحك إِنِّي لَأَعْلَمُ مَا فِي أَصْلاَبِ اَلرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ و يحكم وَسِّعُوا صُدُورَكُمْ وَ لْتَبْصُرْ أَعْيُنُكُمْ وَ لْتَعْ قُلُوبُكُمْ فَنَحْنُ حُجَّةُ اَللَّهِ تَعَالَى فِي خَلْقِهِ وَ لَن يسعَ ذَلِكَ إِلاَّ صَدرُ كُلِّ مُؤْمِنٍ قَوِيٍ قُوتُهُ كَقُوَّةِ جِبَالِ تِهَامَةَ إِلاَّ بِإِذْنِ اَللَّهِ وَ اَللَّهِ لَوْ أَرَدْتُ أَنْ أُحْصِيَ لَكُمْ كُلَّ

ص: 297

حَصَاةً عَلَيْهَا لَأَخْبَرْتُكُمْ وَ مَا مِنْ يَوْمٍ وَ لاَ لَيْلَةٍ إِلاَّ وَ اَلْحَصَى يلِدُ إِيلاَداً كَمَا يَلِدُ هَذَا اَلْخَلْقُ وَ اَللَّهِ لَتَبَاغَضُونَ بَعْدِي حَتَّى يَأْكُلَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً. (1)

یعنى: بذات خدا سوگند كه ما عطا كرده شدیم علم اولین و آخرین را.

پس مردى از یاران او به او گفت: فدایت شوم! آیا علم غیب نزد شما هست؟

فرمود: رحمت بر تو باد، من قطعا مى دانم آن چه را كه در پشت پدران و رحم هاى مادران است، رحمت بر شما باد، سینه هاى خود را گشایش دهید، باید ببیند چشم هاى شما، و باید نگاه دارى كند دل هاى شما، ما حجّت خداى تعالى هستیم در میان خلق او، و توسعه قبول این سخن را ندارد مگر سینه پر قوّت مؤمن صاحب قوّت كه قوّت او مانند قوّت كوه هاى حجاز باشد به اذن خدا، بذات خدا سوگند اگر بخواهم همه سنگریزه ها را براى شما بشمارم همه آن ها را كه روى زمین است مى شمارم و خبر مى دهم شما را، نیست روز و شبى مگر این كه این سنگریزه ها مى زایند زائیدنى هم چنانى كه این خلق مى زایند.

بذات خدا سوگند كه شما كینه هم دیگر را در بعد از من در دل هاى خود خواهید گرفت تا این كه مى خورد بعضى از ایشان بعض دیگر را.

از جمله آیات دالّه بر ولایت كلّيّه داشتن آن حضرت: لیاقت نداشتن احدى از خلق عالم است از آدم تا خاتم براى همسر شدن با آن وليّه اللّه عظمى سلام اللّه علیها غیر از وجود مبارک پسر عمّ بزرگوارش ولىّ اللّه اعظم امیر المؤمنین على علیه السّلام، لیاقت نداشته اند؛ زیرا در امر مزاوجت كفويّت یعنى هم شأن یک دیگر بودن از مقرّرات شریعت مقدّسه اسلاميّه است، و قطع نظر از آن بناى عرف هم بر همین است، چنان چه در عرب هم مرسوم بوده در بسیارى از موارد كفويّت رعایت مى شده، حتّى در جنگ هاى تن به تن هم بسیار مورد نظر بوده، و در امر

ص: 298

مزاوجت بالخصوص گذشته از وجهه شرعى جنبه طبیعى هم داشته و دارد، چنان چه هر صنفى با صنف خود میل دارد ازدواج كند، عالم با عالم، تاجر با تاجر و هكذا چنان چه شاعر هم گفته:

كبوتر با كبوتر باز با باز *** كند همجنس با همجنس پرواز

و این امر طبیعى بشر است، گرچه در تحقّق كفويّت غیر از اتّحاد در صنعت و شغل امور دیگرى هم مدخليّت دارد كه هر فامیل و قومى بیشتر آن را اهمّيّت مى دهند. و لیکن طبقه انبیاء و اولیاء كفويّت و هم شأن بودن را در علم و معرفت و قرب بخدا و شرافت معنويّه و زهد و تقوى مى دانند، و ثروتمند بودن و ریاست و صنعت و دنیادارى به هیچ وجه منظور نظرهاى ایشان نیست؛ زیرا با مقام نبوّت و مرتبه امامت كاملا منافات دارد و با یک دیگر معارضند، و آن چه گفته شد بسیار آشكار و روشن است.

پس از تقدیم این مقدّمه، تذكّر داده مى شود اخبارى چند با اندک اختلاف لفظى و اتّحاد در معنى از خاصّه و عامّه روایت شده به این مضمون كه اگر امیر المؤمنین على علیه السّلام بوجود نیامده بود براى او همسر و كفوى در مردان این جهان نبود از آدم تا خاتم، از جمله آن ها است خبر نبوى صلّى اللّه علیه و آله:

لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ أمیر المؤمنین لِفَاطِمَةَ لَمْ یکن لَهَا كُفْوُ مِنْ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ (1)

یعنى: اگر خداى تعالى امیر المؤمنین علیه السّلام را نیافریده بود براى فاطمه، همسرى براى او نبود از آدم تا برسد به كسانى كه بعد از آدم بوجود آمده و مى آیند.

و در كتاب بشاره المصطفى لشیعه المرتضى روایت كرده است به سند خود در ضمن حدیثى از حضرت صادق علیه السّلام تا آن جائى كه شخص اعرابى در حقّ

ص: 299

حضرت فاطمه سلام اللّه علیها دعا كرد و گفت در حضور پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله:

اَللَّهُمَّ أَعْطِ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ مَا لاَ عَيْنٌ رَأَتْ وَ لاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ فَأَمِنَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَقْبَلَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَعْطَى فَاطِمَةَ فِي اَلدُّنْيَا ذَلِكَ أَنَا أَبُوهَا وَ مَا أَحَدٌ مِنَ الْعَالَمِينَ مِثْلِي وَ عَلِيٌ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بَعْلُهَا وَ لَوْ لاَ عَلِيٌ مَا كَانَ لِفَاطِمَةَ كُفوٌ أَبَداً (1)

یعنى: گفت ( شخص اعرابى ): خدایا ! عطا كن به فاطمه علیها السّلام چیزى را كه هیچ چشمى ندیده باشد و هیچ گوشى نشنیده باشد. پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله آمین گفت، و رو كرد به یاران خود و فرمود: خداى تعالى در دنیا آن را به فاطمه داده است، من پدر او هستم، و على علیه السّلام شوهر اوست، و احدى از مردان جهانیان مانند من نیستند، و اگر على نبود هرگز همسرى براى فاطمه نبود.

بدیهى و واضح است كه این مقام و مرتبه فقط براى انتساب فاطمه به پیغمبر نیست، چنان چه آن حضرت دخترهاى دیگرى هم داشته، و هیچ یک از آن ها داراى این مرتبه و مقام نبوده اند. و اگر آن بى بى معظّمه داراى رتبه ولایت مطلقه نمى بود همسرى جز على علیه السّلام نداشتن، و نفى لیاقت همسرى و همتائى با سایر انبیاء و اولیاء تا چه رسد به دیگران معنائى نداشت، نیکو تدبّر كن.

و از جمله آیات دالّه بر ولایت كلّیه داشتن آن حضرت: نزول مصحف بر آن حضرت پس از رحلت پدر بزرگوارش كه در آن است خبرهاى آن چه كه بوده است و آن چه كه خواهد بود تا قیام قیامت، و در آن است شماره آن چه كه در آسمان هاست از نام هاى فرشتگان و غیر آن ها، و شماره آن چه كه خدا خلق فرموده از انبیاء و مرسلین، و نام هاى ایشان، و نام هاى آن كسانى كه بر آن ها مبعوث شده اند، و نام هاى كسانى كه ایشان را تكذیب كردند، و نام هاى كسانى كه به ایشان ایمان

ص: 300

آوردند، و نام هاى همه اهل ایمان و همه كفّار از اوّلین و آخرین.

و در آن است صفت هر شهر و قصبه و دهكده اى كه در روى زمین بنا شده و پس از این بنا خواهد شد از شرق و غرب زمین، و عدد هر چند نفر مؤمنى كه در هر شهر یا دهى مى باشد، و عدد هر چند نفر كافرى كه در آن ها بوده و مى باشند.

و در آن است صفات قرن هاى پیشین و قصّه هاى آنان و كسانى كه در آن ها سلطنت و حكومت داشته اند و شماره نام هاى آنان.

و در آن است نام هاى امامان و پیشوایان و صفات آن ها، و آن چه را كه هر یک از آن ها مالک بوده اند، و كیفيّت رجعت هائى كه در آن ها بوده، و مدّت عمرهاى ایشان، و صفات اهل بهشت، و شماره كسانى كه در آن داخل مى شوند.

و در آن است بیان اوصاف جهنّم، و نام هاى كسانى كه در آن وارد مى شوند.

و در آن است علم تمام قرآن بنحوى كه نازل شده، و علم تورات و علم انجیل و علم زبور بنحوى كه هر كدام از آن ها نازل شده، و شماره هر درخت و سنگریزه و كلوخى كه در تمام روى زمین هست، چنان چه در كتاب دلائل الامامه طبرى كه یکى از كتب معتبره معروفه است با سلسله سند روایت شده، و جامع این اوراق در فصل هفتم نقل كرده ام تمام حدیث را.

و از جمله آن چه حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام در ضمن آن حدیث فرموده این جمله است:

وَ لَقَدْ كَانَتْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا طَاعَتُهَا مَفْرُوضَةٌ عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اَللَّهُ مِنَ الْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ وَ اَلطَّيْرِ وَ اَلْبَهَائِمِ وَ اَلْأَنْبِيَاءِ وَ اَلْمَلاَئِكَةِ ... حدیث (1)

یعنى: امام محمّد باقر علیه السّلام فرمود: هرآینه واجب شده است طاعت آن معظّمه بر همه

ص: 301

آن كسانى كه خدا آفریده است از جنّ و انس و پرندگان و چهارپایان و پیغمبران و ملائكه ... تا آخر حدیث.

چه نیکو گفته است شاعر ماهر این بیت را:

من نمى گویم كه آن علیا جناب *** بود پیغمبر ولى دارد كتاب

مؤلّف قاصر دنباله آن بدیهه گفته:

مصحف او تالى قرآن بود *** آن چنان كو جسم و مصحف جان بود

شرح تحقیقىّ قرآن مبین *** هست این مصحف ز ربّ العالمین

محتوى در آن علومى بى حساب *** هست از اسرار مبدء تا مآب

جمله اسرار ما اوحى در اوست *** علم كلّ انبیا پیدا در اوست

لیک غیر از صاحب علم كتاب *** هیچ كس از آن نگردد كامیاب

وارث آن مصحف عالی مقام *** بعد زهرا نیست كس غیر از امام

حاصل آن كه نزول چنین مصحفى بر آن حضرت و بعلاوه فرمایش امام صادق علیه السّلام در ضمن حدیث نزول مصحف، دلالت دارد بر این كه آن بى بى معظّمه سلام اللّه علیها در داشتن ولایت كلّیه هم دوش و هم طراز پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدار خود مى باشد.

و از جمله آیات دالّه بر ولایت كلّیه داشتن آن حضرت: حدیث شریفى است كه در كتاب امالى شیخ قدّس اللّه روحه روایت شده از حسین بن ابراهیم قزوینى از محمّد بن رهبان، از على بن حسین، از عبّاس بن محمّد حسینى، از پدرش، از صفوان، از حسین بن ابى غندر، از اسحاق بن عمّار، از ابى عبد اللّه علیه السّلام كه فرمود:

إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَمْهَرَ فَاطِمَةَ رُبُعُ الدنیا ، فربعها لَهَا ، وَ أَمْهَرَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ ، تَدْخُلُ أعداءها النَّارِ

ص: 302

وَ تَدْخُلُ أولیاءها الْجَنَّةِ ، وَ هی الصدیقة الْكُبْرى ، وَ عَلَى مَعْرِفَتِهَا دَارَتِ الْقُرُونِ (1)

یعنى: خدا چهار یک دنیا را مهر فاطمه قرار داده، پس چهار یک دنیا مال اوست، و بهشت و جهنّم را مهر او قرار داده تا داخل كند دشمنان خود را در آتش، و داخل كند دوستان خود را در بهشت، و اوست صدّیقه كبرى كه بر شناسائى او دور زده است قرن هاى پیشین.

مؤلّف قاصر گوید: كدام زنى است در میان تمام زن هاى اوّلین و آخرین كه چهار یک تمام دنیا یا نصف دنیا طبق بعضى از اخبار دیگر، و تمام بهشت و جهنّم را خدا مهر او قرار داده باشد، و بعلاوه عاقد او ذات اقدس احديّت، و در عرش جبرئیل امین، و در بیت المعمور راحیل ملك خطبه خوان، و ملائكه حاملین عرش شاهدهاى ازدواج، و نثاركننده رضوان خازن بهشت، و طبق نثار درخت طوبى، و نثار آن درّ و یاقوت و مرجان، و پیغمبر خدا مشّاطه او باشند، و معرفت او بر تمام حاملین عرش و فرشتگان آسمان هاى هفت گانه و حور العین بهشتى و تمام خلق اوّلین و آخرین از انبیاء و مرسلین حتّى پدر بزرگوارش واجب باشد، و بر معرفت او دور زند همه قرن هاى گذشته.

و با این خصوصيّات و اوصاف بالا تر از این ها چنان چه بعضى از آن ها در این كتاب به محلّ خود ذكر خواهد شد از ولایت كلّیه مطلقه بركنار باشد؟! حاشا و كلّا ثمّ حاشا و كلّا.

پس بطور قطع و یقین طبق آیات و اخبار بسیار، مسلّما آن بى بى معظّمه وليّه اللّه و با پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدار خود هم دوش و همراه و داراى مقام ولایت مطلقه مى باشد.

ص: 303

و اخبار نیازمند بودن همه انبیاء و مرسلین در دنیا و آخرت به شفاعت آن بى بى معظّمه، و امارت او بر تمام اهل محشر، طبق آیات و اخبار و احادیث و آثار مرويّه بطرق فریقین از خاصّه و عامّه بسیار است، به برخى از آن ها در این اوراق اشاره خواهد شد. بار خدایا! دست مؤلّف به هیچ ارزنده را از ذیل عنایت این بى بى معظّمه و پدر و شوهر و فرزندان طيّبین و طاهرینش كوتاه مگردان.

و از جمله آیات دالّه بر ولایت كلّیه داشتن صدّیقه كبرى: كیفيّت وارد شدن آن بى بى معظّمه است در زمین محشر با تشریفات عظیمه اى كه بعد از پدر بزرگوار و شوهر عالى مقدارش براى احدى نخواهد بود، چنان چه علّامه مجلسى اعلى اللّه مقامه در بحار از كتاب امالى شیخ صدوق بسند خود از ابى جعفر محمّد بن على الباقر علیهما السّلام روایت كرده كه فرمود:

سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَنْصَارِيَّ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذَا كَانَ يَوْمُ اَلْقِيَامَةِ تُقْبِلُ اِبْنَتِي فَاطِمَةُ عَلَى نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ اَلْجَنَّةِ مُدَبَّجَةَ الْجَنبَيْنِ خِطامُها مِن لُؤلُؤٍ رَطْبٍ قَوائِمُها مِنَ اَلزُّمُرُّدِ اَلْأَخْضَرِ ذَنَبُهَا مِنَ اَلْمِسْكِ الْأَذْفَرِ عيناهَا يَاقُوتَتَانِ حَمْرَاوَانِ عَلَيْهَا قُبَّةٌ مِنْ نُورٍ يُرَى ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا دَاخِلُهَا عَفْوُ اَللَّهِ وَ خَارِجُهَا رَحْمَةُ اَللَّهِ عَلَى رَأْسِهَا تَاجٌ مِنَ اَلنُّورِ لِلتَّاجِ سَبْعُونَ رُكناً كُلُّ رُكنٍ مُرَصَّعٌ بِالدُّرِّ وَ اليَاقوتِ يُضِيءُ كَما يُضِيءُ اَلْكَوْكَبُ الدُّرِّيُّ فِي أُفُقِ اَلسَّمَاءِ وَ عَنْ يَمِينِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ عَنْ شِمَالِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ جَبْرَئِيلُ آخِذٌ بِخِطَامِ اَلنَّاقَةِ يُنَادِي بِأَعْلَى صَوْتِهِ:

غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ حَتَّى تَجُوزَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَلاَ يَبْقَى يَوْمَئِذٍ نَبِيٌ وَ لاَ رَسُولٌ وَ لاَ صِدِّيقٌ وَ لاَ شَهِيدٌ إِلاَّ غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ حَتَّى تَجُوزَ فَاطِمَةُ فَتَسِيرُ حَتَّى تُحَاذِيَ عَرْشَ رَبِّهَا جَلَّ جَلاَلُهُ فَتَنْزُخُ بِنَفْسِهَا عَنْ نَاقَتِهَا وَ تَقُولُ إِلَهِي وَ سَيِّدِي احْكُمْ بَيْنِي وَ بَيْنَ مَنْ ظَلَمَنِي اَللّهُمَّ احْكُمْ بَيْني وَ بَيْنَ مَنْ قَتَلَ وُلْدِي فَإِنَّ اَلنِّدَاءَ مِنْ قِبَلِ اَللَّهِ جَلَّ جَلاَلُهُ يَا حَبِيبَتِي وَ اِبْنَةَ حَبِيبِي سَلِينِي تُعْطَيْ وَ اشْفَعِي تُشَفَّعِي فَوَ عِزَّتِي و جَلَالِي لَاجَازَنِي ظُلْمُ ظَالِمٍ فَتَقُولُ لَاجَازِيَ إِلَهِي

ص: 304

و سيّدی ذرّیتی وَ شیعتی وَ شیعة ذرّیتی وَ محبّی وَ محبّی ذرّيّتی .

فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ : أین ذرّیة فَاطِمَةَ وَ شیعتها وَ محبّوها وَ محبّو ذرّیتها ؟

فیقبلون وَ قَدْ أَحاطَ بِهِمْ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةُ ، فَتَقَدَّمَهُمْ فَاطِمَةَ حَتَّى تُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةِ . . (1)

ترجمه

یعنى: شنیدم از جابر بن عبد اللّه انصارى كه مى گفت: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: چون روز قیامت شود روى مى آورد دختر من فاطمه در حالتى كه بر ناقه اى از ناقه هاى بهشت سوار است، كه دو پهلوى آن ناقه به ابریشم زینت كرده شده است، و مهار آن از مروارید تر، و چهار دست و پاى آن از زمرّد سبز، و دم آن از مشک خوش بو، و دو چشم آن از دو دانه یاقوت سرخ است، و بالاى آن قبّه ایست از نور كه داخل آن از بیرون و بیرون آن از داخل آن دیده مى شود، در داخل آن عفو و بخشش خداست، و در داخل آن رحمت خدا است، و بر سر آن تاجى است از نور كه براى آن تاج هفتاد ركن است كه هر ركنى زینت كرده شده است به درّ و یاقوت، نور مى دهد هم چنانى كه ستاره درخشنده نور مى دهد در كرانه آسمان، و از طرف راست او هفتادهزار فرشته، و از طرف چپ او هفتادهزار فرشته، و جبرئیل زمام ناقه او را گرفته به بلندترین صداى خود ندا مى كند كه: چشم هاى خود را بپوشید تا فاطمه دختر محمّد صلّى اللّه علیه و آله بگذرد.

پس سیر مى كند تا برابر عرش پروردگار خود جلّ جلاله، پس خود را از ناقه مى اندازد و مى گوید: خداى من! و آقاى من! حكم كن میان من و میان كسانى كه به من ظلم كردند.

خدایا! حكم كن میان من و میان كسى كه فرزندان مرا كشته.

پس از جانب خداى جلّ جلاله ندا مى رسد: از ظلم ظالم نمى گذرم. فاطمه مى گوید:

من نمى گذرم، خداى من و آقاى من! از ذرّیه ام و شیعیانم و شیعیان ذرّیه ام و دوستانم و

ص: 305

دوستان ذرّیه ام. آن گاه از جانب خدائى كه بزرگست جلال او ندا مى رسد: كجایند ذرّیه فاطمه و شیعیان او و دوستان او و دوستان ذرّیه او، پس پیش مى آیند و فرشتگان رحمت اطراف آن ها را مى گیرند، و فاطمه در پیش روى آن هاست تا آن ها را داخل بهشت كند.

تفسیر فرات بن ابراهیم از سلیمان بن محمّد به اسناد خود از ابن عبّاس روایت كرده كه گفت: شنیدم از امیر المؤمنین علیه السّلام كه مى فرمود:

دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ ذَاتَ یوم عَلَى فَاطِمَةَ وَ هی حزینة ، فَقَالَ لَهَا : مَا حَزَنَكَ یا بِنِيَّةٍ ؟

قَالَتْ : یا أَبَهْ ذَكَرْتَ الْمَحْشَرُ وَ وُقُوفُ النَّاسِ عُرَاةً یَومُ القیامَة .

قَالَ يَا بُنَيَّةِ يَوْمٌ عَظِيمٌ وَ لَكِنْ قَدْ أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ و جلّ أَنَّهُ قَالَ أَوَّلُ مَنْ يَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَنَا ثُمَّ إِبْرَاهِيمُ ثُمَّ بَعْلُكِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب.

قَالَ يَا بُنَيَّةِ يَوْمٌ عَظِيمٌ وَ لَكِنْ قَدْ أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ و جلّ أَنَّهُ قَالَ أَوَّلُ مَنْ يَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَنَا ثُمَّ إِبْرَاهِيمُ ثُمَّ بَعْلُكِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب (1) بِنَجِيبَةٍ مِنْ نُورٍ زِمَامُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ عَلَيْهَا مِحَفَّةٌ مِنْ ذَهَبٍ فَتَرْكَبِينَهَا وَ يَقُودُ زوقائيلُ بِزِمَامِهَا وَ بَيْنَ يَدَيْكِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ بِأَيْدِيهِمْ ألوِيَةُ اَلتَّسْبِيحِ فَإِذَا جَدَّ بكِ السير استقبَلتك سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْراءَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالنَّظَرِ إِلَيكَ بِيَدِ كُلِّ واحِدَةٍ مِنْهُنَّ مِجْمَرَةٌ مِنْ نُورٍ يَسْطَعُ مِنْهَا رِيحُ الْعُودِ مِنْ غَيْرِ نَارٍ وَ عَلَيْهِنَّ أَكاليلُ الجَوهَرِ مُرَصَّعَةٌ بِالزَّبَرْجَدِ الأَخضَرِ فيسرنَ عَن يَمِينِكَ

یعنی : روزى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله وارد شد بر فاطمه در حالتى كه فاطمه اندوهگین بود، پس فرمود: دخترک من! چه چیز تو را اندوهگین كرده؟

گفت: اى پدر! بیاد محشر افتادم كه مردمان برهنه مى ایستند در روز قیامت.

ص: 306

فرمود: دخترک من! روز بزرگى است، و لیکن جبرئیل از جانب خدا مرا خبر داد كه اول كسى كه مى شكافد زمین را در روز قیامت من هستم، پس از من ابراهیم است، و پس از او شوهر تو على بن ابى طالب است.

آن گاه خدا جبرئیل را بسوى تو مى فرستد با هفتاد هزار ملک ، و هفت قبّه نور بر سر قبر تو نصب خواهد كرد، بعد از آن اسرافیل با سه حلّه نور بر سر قبر تو توقّف مى كند و تو را ندا مى كند كه: اى فاطمه دختر محمّد! برخیز بسوى محشر خود بیا، پس تو برمى خیزى در كمال ایمنى در حالتى كه عورتت پوشیده باشد، و حلّه ها را اسرافیل به تو مى دهد و تو آن ها را مى پوشى، و زوقائیل بنزد تو مى آید و ناقه اى از نور براى تو مى آورد كه مهار آن را مروارید تر باشد، و بر آن جهازى از طلا باشد، و تو بر آن سوار مى شوى، و زوقائیل زمام آن را خواهد كشید، و هفتاد هزار ملک در پیش روى تو روانه شوند كه در دست هر یک پرچم هاى تسبیح باشد، و چون مقدارى راه سیر كنى هفتاد هزار حوریه استقبال كنند تو را، و با خوش حالى بسوى تو نظر كنند، كه در دست هر یک از آن ها مجمره اى از نور باشد كه بوى عود از آن ساطع باشد بدون آتش، و بر سر هر یک تاج هاى جواهر باشد مرصّع به زبرجد سبز، و آن ها از جانب راست تو روانه شوند.

چون از قبرت روانه شوى، مریم دختر عمران به استقبال تو آید با مانند آن چه از حور كه با تو است، و بر تو سلام كنند، و او با كسانى كه با اویند از جانب چپ تو روانه شوند، پس مادرت خدیجه دختر خویلد اول زن مؤمنه به خدا و رسول او تو را استقبال كند، كه در دست هر یک كه هفتادهزار ملكند پرچم هاى تكبیر باشد و با تو روانه شوند، و چون نزدیک محشر رسى حوّاء با هفتادهزار حوريّه به استقبال تو آید و با او باشد آسیه دختر مزاحم، همه آن ها بهمراه تو روانه شوند.

فإذَا سِرْتِ مِن قَبركِ اِسْتَقْبَلَتْكِ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرانَ فِي مِثْلِ مَنْ مَعَكَ مِنَ الْحُورِ الْعِينِ فَتُسَلِّمُ عَلَيْكِ وَ تَسِيرُ هي و مَنْ مَعَهَا عَنْ يَسَارِكِ ثُمَّ تَسْتَقْبِلُكِ أُمُّكِ خَدِيجَةُ بنت خويلد أَوَّلُ اَلْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ مَعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ بِأَيْدِيهِمْ ألوية التَّكبيرِ فَإذا قَرُبْتِ مِنَ الجمع اِسْتَقْبَلَتْكِ حَوَّاءُ فِي سَبْعِينَ أَلْفَ حَوْرَاءَ وَ مَعَهَا آسِيَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ فَتَسِيرَانِ هُمَا وَ مَنْ مَعَهُمَا مَعَك (1) فَإِذَا تَوَسَّطَتِ اَلْجَمْعَ وَ ذَلِكَ أَنَّ اَللَّهَ يَجْمَعُ اَلْخَلاَئِقَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ فَيَسْتَوِي بِهِمُ اَلْأَقْدَام.

ثُمَّ ینادی المنادی مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ یسمع الْخَلَائِقِ : غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ حَتَّى تَجُوزَ فَاطِمَةَ بِنْتِ

ص: 307

مُحَمَّدٍ صلى اللّه عليْه وَ آلِهِ وَ مَنْ مَعَهَا فَلاَ يَنْظُرُ إِلَيْكَ يَوْمَئِذٍ إِلاَّ إبراهِيمُ خَلِيلُ اَلرَّحْمَنِ وَ عَلِيُّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ يَطْلُبُ آدَمُ حَوَّاءَ فَيَرَاهَا مَعَ أُمِّكِ خَدِيجَةَ أَمَامَكِ.

ثُمَّ يُنْصَبُ لَكَ مِنْبَرٌ مِنَ النُّورِ فِيهِ سَبْعُ مَرَاقٍ بَيْنَ المِرْقَاةِ إِلَى الْمِرْقَاةِ صُفُوفُ المَلائِكَةِ بِأَيْدِيهِمْ أَلْوِيَةٌ مِنَ اَلنُّورِ وَ تَصْطَفُ الْحُورُ الْعِينُ عَنْ يَمِينِ اَلْمِنْبَرِ وَ عَنْ يَسَارِهِ وَ أَقْرَبُ اَلنِّسَاءِ مِنْكِ عَنْ يَسَارِكِ حَوَّاءَ وَ آسِيَةُ فَإِذَا صِرْتِ فِي أَعْلَى اَلْمِنْبَرِ أَتَاكِ جَبْرَئِيلُ فَيَقُولُ لَكِ يَا فَاطِمَةُ سَلِي حَاجَتَكِ فَتَقُولِينَ يَا رَبِّ أَرِنِي الْحَسَنَ وَ اَلْحُسَيْنَ فَيَأْتِيَانِكِ و أَوْدَاجُ الْحُسَيْنِ تَشْخُبُ دَماً وَ هُوَ يَقُولُ يا رَبِّ خُذْ لِيَ اَلْيَوْمَ حَقِّي مِمَّنْ ظَلَمَنِي فَيَغْضَبُ عِنْدَ ذَلِكَ اَلْجَلِيلُ وَ يَغْضَبُ لِغَضَبِهِ جَهَنَّمُ و الملائكة أجمعون فَتَزْفِرُ جَهَنَّمُ عِنْدَ ذَلِكَ زَفْرَةً ثُمَّ يَخْرُجُ فَوْجٌ مِنَ النَّارِ يَلْتَقِطُ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ وَ أَبنائِهِمْ وَ أَبْنَاءِ أَبْنَائِهِمْ وَ يَقُولُونَ يَا رَبِّ لَمْ نَحْضُرِ اَلْحُسَيْنَ فَيَقُولُ اَللَّهُ لِزَبَانِيَةِ جَهَنَّمَ:

خُذُوهُمْ بِسِيمَاهُمْ بِزُرْقَةِ اَلْأَعْيُنِ وَ سَوَادِ اَلْوُجُوهِ خُذُوا بِنَوَاصِيهِمْ فَأَلْقُوهُمْ فِي اَلدَّرْكِ اَلْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ فَإِنَّهُمْ كَانُوا أَشَدَّ عَلَى أَوْلِيَاءِ اَلْحُسَيْنِ مِنْ آبَائِهِمُ اَلَّذِينَ حَارَبُوا اَلْحُسَيْنَ فَقَتَلُوهُ فَتَسْمَعِينَ أشهقتهم فِي جَهَنَّم.

ثُمَّ يَقُولُ جَبْرَئِيلُ يَا فَاطِمَةُ سَلِي حَاجَتَكِ فَتَقُولينَ يَا رَبِّ شِيعَتِي فَيَقُولُ اَللَّهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ فَتَقُولِينَ يَا رَبِّ شِيعَةُ وُلْدِي فَيَقُولُ اَللَّهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ فَتَقُولِينَ يَا رَبِّ شِيعَةُ شِيعَتِي فَيَقُولُ اَللَّهُ اِنْطَلِقِي فَمَنِ اِعْتَصَمَ بِكِ فَهُوَ مَعَكَ فِي اَلْجَنَّةِ فَعِنْدَ ذَلِكَ تَوَدُّ اَلْخَلاَئِقُ أَنَّهُمْ كَانُوا فاطميينَ فَتَسِيرِينَ وَ مَعَكِ شِيعَتُكِ وَ شِيعَةُ وُلْدِكِ وَ شِيعَةُ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ آمِنة رَوْعَاتِهِمْ مَسْتُورَةً عَوْراتُهُمْ قَدْ ذَهَبَتْ عَنْهُمُ الشَّدَائِدُ وَ سَهُلَتْ لَهُمُ اَلْمَوَارِدَ يَخَافُ اَلنَّاسُ وَ هُمْ لاَ يَخَافُونَ وَ يَظْمَأُ اَلنَّاسُ وَ هُمْ لاَ يَظْمَأُونَ.

فَإِذَا بَلَغْتِ بَابَ اَلْجَنَّةِ تَلَقَّتْكِ اثنى عَشَرَ أَلْفَ حُورٍ لَمْ يَتَلَقَّيْنَ أَحَداً قَبْلَكِ وَ لا يَتَلَقَّيْنَ أَحَداً كَانَ بَعْدَكِ بِأَيْدِيهِمْ حِرَابٌ مِنْ نُورٍ عَلَى نَجَائِبَ مِنْ نُورٍ رَحَائِلُهَا مِنَ الذَّهَبِ الْأَصْفَرِ وَ الياقُوتِ أَزِمَّتُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ عَلَى كُلِّ نجيبة نُمْرُقَةٌ مِنْ سُنْدُسٍ مَنْضُودٍ فَإِذَا دَخَلْتِ اَلْجَنَّةَ تُبَاشِرُ بِكِ أَهلُها وَ وُضِعَ لشيعتك مَوَائِدُ مِنْ جَوْهَرٍ عَلَى عُمُدٍ مِنْ نُورٍ فَيَأْكُلُونَ مِنْهَا وَ اَلنَّاسُ فِي اَلْحِسَابِ،

ص: 308

وَ هُمْ فیما اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ . . . الحدیث (1)

ترجمه

یعنی : چون در میان محشر رسى و آن جا جائى است كه خلایق همه در یک جا جمع مى شود در حالى كه قدم هاى آن ها مساوى باشد، پس نداكننده اى از زیر عرش ندا مى كند كه همه خلایق مى شنوند: بپوشید چشم هاى خود را تا فاطمه دختر محمّد صلّى اللّه علیه و آله بگذرد با كسانى كه با او هستند، پس كسى تو را نبیند مگر ابراهیم خلیل الرحمان و على بن ابى طالب و آدم به طلب حوّا مى آید، مى بیند كه او با مادرت خدیجه در پیش روى تو مى باشند.

پس منبرى از نور براى تو نصب مى كنند كه هفت پایه داشته باشد، و در میان پایه ها ملائكه صف مى كشند، و در دست هر یک از آن ها پرچمى از نور باشد، و حور العین از طرف راست و چپ منبر صف كشند، و نزدیک ترین از جانب چپ تو حوّاء و آسیه باشند، چون بر منبر بالا روى جبرئیل بنزد تو آید و گوید: اى فاطمه! حاجت خود را بخواه. تو مى گوئى: اى پروردگار من! حسن و حسین را به من بنما، پس آن ها نزد تو حاضر شوند در حالتى كه خون از رگ هاى حسینت مى ریزد و مى گوید: اى خداى من! امروز داد مرا از كسانى كه به من ظلم كردند بگیر.

ص: 309

آن گاه خداى بزرگ غضب مى كند، و جهنّم هم به غضب او غضب مى كند با همه فرشتگان، در آن هنگام شعله هاى آتش از آن بیرون آید و كشندگان حسین و فرزندان كشندگان و فرزندان فرزندان ایشان را برچیند در حالى كه آن ها مى گویند: اى پروردگار! ما بجنگ با حسین حاضر نشدیم، خدا به شعله هاى آتش جهنّم مى فرماید كه: آن ها را به سیمای شان بگیرید، هر كدام از آن ها كه چشم های شان زاق و روهای شان سیاه است موهاى جلو سرهاى آن ها را بگیرید و در درک هاى پائین ترین از آتش بیندازید كه این ها در ظلم كردن سخت تر گرفتند بر دوستان حسین از پدران شان كه با حسین جنگیدند و او را كشتند.

پس اى فاطمه، تو مى شنوى فریادهاى آن ها را در جهنّم.

آن گاه جبرئیل مى گوید: اى فاطمه! حاجت خود را بخواه. تو مى گوئى: اى پروردگار من! شیعیانم را مى خواهم. خدا مى فرماید: ایشان را آمرزیدم. پس تو مى گوئى: شیعیان فرزندانم را مى خواهم، خدا مى فرماید: ایشان را آمرزیدم، پس تو مى گوئى: شیعیان شیعیانم را مى خواهم. خدا مى فرماید: برو هر كه تو را دست آویز خود قرار داد او را با خود در بهشت ببر، در آن حال همه خلایق دوست دارند كه از شیعیان فاطمه باشند.

آن گاه تو مى روى و با تواند شیعیان تو و شیعیان فرزندان تو و شیعیان امیر المؤمنین با خاطرهاى آسوده و عورت هاى پوشیده، در حالتى كه همه سختى ها از آن ها برداشته شده، و وارد شدن در مواردى كه مردمان از آن ها مى ترسند براى ایشان آسان مى شود، و ایشان سیراب مى شوند و آنان سیراب نمى شوند.

و چون به در بهشت برسى دوازده هزار حوريّه با تو تلاقى مى كنند كه پیش از تو با احدى تلاقى نكرده اند و بعد از تو نیز با احدى تلاقى نخواهند كرد، كه در دست ایشان است حربه هائى از نور، و بر اسب هائى از نور سوارند كه زین هاى آن ها از طلاى زرد و یاقوت است، و زمام هاى آن ها از مروارید تر مى باشد، و بر هر اسبى مسندى از سندس قرار داده شده، پس چون داخل بهشت شوى اهل آن تو را بشارت مى دهند، و براى شیعیان تو

ص: 310

ظرف هاى خوردنى از جواهر مى گذارند بالاى پایه هائى از نور، و آن ها از آن ظرف ها مى خورند در حالى كه مردمان مشغول حساب پس دادن مى باشند، و ایشان در آن چه اشت هاى آن را دارند جاویدان مى مانند ... تا آخر حدیث.

مؤلّف ناچیز گوید: دائره شفاعت صدّیقه كبرى سلام اللّه علیها بقدرى توسعه دارد كه هر كه داخل بهشت شود حتّى انبیاء و مرسلین رهین شفاعت او مى باشند.

شفاعت یعنى چه؟

اصل لغت شفاعت مشتق از شفع است، و شفع در لغت به معناى جفت كردن است، و هم چنین است لفظ شفعه كه مراد از آن جفت كردن شریک است حقّ خود را با شریک خود به شرائطى كه در كتب فقهيّه در باب شفعه ذكر شده.

بنابراین معناى شفاعت جفت كردن شفیع است، در موقع حساب مقدارى از حسنات خود را با حسنات آن كسى كه طلب شفاعت مى كند تا حسنات او بر گناهان او فزونى یابد، و از همین باب است اطلاق شفیع و شافع بر خداى عزّ و جل كه این دو از اسماء إلهيّه اند.

و اگر مراد از شفاعت درخواست بخشش و میانجى گرى باشد كه در زبان ها متبادر و شایع است، این معنى در حقّ خدا درست نباشد؛ زیرا كه خداوند متعال جلّت عظمته مافوقى ندارد كه اطلاق میانجى گرى و درخواست بخشش در حقّ او صادق آید.

و این معنائى كه در لفظ شفیع و شافع نسبت به خداى تعالى گفته شد منافات ندارد با این كه بسیارى از شفاعت ها بعنوان میانجى گرى و درخواست بخشش صورت گیرد.

و امّا اطلاق معناى اول كه جفت كردن مقدارى از حسنات با حسنات دیگرى باشد، و اطلاق معناى میانجى گرى و درخواست بخشش، به تمام معنى در حقّ

ص: 311

غیر از خدا صادق مى آید، و فرد اجلى و اتمّ این گونه شفاعت مخصوص محمّد و آل محمّد صلوات اللّه علیهم اجمعین است، و به مقتضاى اخبار بسیار شفاعت هاى طبقات شفاعت كنندگان در قیامت نسبت به شفاعت هاى پیغمبر خاتم و ائمّه معصومین نظیر قطره ایست نسبت به دریا.

پس بر اشخاص متتبّع در اخبار پیغمبر و ائمّه اطهار پوشیده نخواهد ماند كه شفاعت صدّیقه كبرى سلام اللّه علیها از همه شفاعت ها برتر و بالاتر، و توسعه آن زیادتر است از سایر شفعاء، و از جهاتى چند ممتاز مى باشد، و این كاشف است از داشتن آن بى بى معظّمه مقام ولایت كلّیه مطلقه را.

و شفاعت آن حضرت شامل حال غیر شیعه نیز مى شود، چنان چه از خبر تفسیر فرات بن ابراهیم كه ذیلا ذكر مى شود استفاده مى شود، كه پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله فرمود: چون روز قیامت شود خداى تعالى مى فرماید خطاب به فاطمه زهراء صلوات اللّه و سلامه علیها:

إِنِّي لاَ أَنْظُرُ في محاسبة العبادِ حَتَّى تَدْخُلِي اَلْجَنَّةَ أَنْتِ وَ ذُرِّيَّتُكِ وَ شِيعَتُكِ وَ مَنْ أَوْلاَكُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِكِ قَبْلَ أَنْ أَنْظُرَ فِي مُحَاسَبَةِ اَلْعِبَادِ.

قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَتَدْخُلُ فَاطِمَةُ اِبْنَتِي الْجَنَّةَ وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلاَهَا مَعْرُوفاً ممَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِهَا فَهُوَ قَوْلُ اَللَّهِ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ ﴿ لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ ﴾ (1) قَالَ: هُوَل یُومَ الْقِیامَة.

﴿ وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ ﴾ (2) وَ هی وَ اللَّهِ فَاطِمَةَ وَ ذُرِّيَّتِهَا وَ شیعتها وَ مِنْ أَوْلَادِهِمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لیس هُوَ مِنْ شِیعَتِها (3)

ص: 312

یعنى: من نظر به حساب بندگان نمى كنم تا این كه تو و ذرّیه تو و شیعیان تو و كسانى كه از شیعیان تو نیستند و به تو احسان كرده اند و به ذرّیه و شیعیان تو احسان كرده اند داخل بهشت شوید پیش از محاسبه بندگان.

پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله فرمود: پس فاطمه دختر من و ذرّیه او و شیعیان او و كسانى كه به او و آن هائى كه ذرّیه و شیعیان او احسان كرده اند و از شیعیان او نیستند داخل بهشت مى شوند، و اینست كه خداى تعالى در كتاب خود فرموده: اندوهگین نمى كند ایشان را فزع بزرگ تر كه هول روز قیامت باشد در حالتى كه در آن چه مایل آن هستند و مى خواهند جاویدان مى باشند، و ایشان فاطمه و ذرّیه او و شیعیان او و كسانى كه به ایشان احسان كرده اند و از شیعیان او نیستند مى باشند.

و نیز در حدیث طویلى از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روایت شده كه فرمود:

إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا بَعَثَ اَلْخَلاَئِقَ مِنَ اَلْأَوَّلِينَ وَ اَلْآخِرِينَ نَادَى مُنَادِي رَبِّنَا مِنْ تَحْتِ عَرْشِهِ يَا مَعْشَرَ الْخَلاَئِقِ غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ لِتَجُوزَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ سَيِّدَةُ نِساءِ الْعَالَمِينَ عَلَى الصِّراطِ فَتَغُضُّ اَلْخَلاَئِقُ كُلُّهُمْ أَبْصَارَهُمْ فَتَجُوزُ فَاطِمَةُ عَلَى اَلصِّرَاطِ لاَ يَبْقَى أَحَدٌ فِي اَلْقِيَامَةِ إِلاَّ غَضَّ بَصَرَهُ عَنهَا إِلاَّ مُحَمَّدٌ و عَلِيٌ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ اَلطَّاهِرِينَ مِنْ أَوْلاَدِهِمْ فَإِنَّهُمْ مَحَارِمُهَا وَ أَوْلاَدُهَا فَإِذَا دَخَلَتِ الْجَنَّةَ بَقِيَ مِرْطُها مَمْدُوداً عَلَى اَلصِّرَاطِ طَرَفٌ مِنْهُ بِيَدِهَا و هِيَ فِي الْجَنَّةِ وَ طَرَفٌ فِي عَرَصَاتِ الْقِيَامَةِ فَيُنادِي مُنادِي رَبِّنَا يَا أَيُّها الْمُحِبُّونَ لِفَاطِمَةَ تَعَلَّقُوا بِأَهْدابِ مِرْطِ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ فَلا يَبْقَى لِمُحِبِّ فَاطِمَةَ إِلاَّ تَعَلَّقَ بِهُدبَةٍ مِن أَهدابِ مِرطِها حَتَّى يَتَعَلَّقَ بِها أَكْثَرُ مِنْ أَلْفِ فِئَامٍ وَ أَلْفِ فِئَامٍ وَ أَلْفِ فِئامٍ

قالُوا : وَ كَمْ فِئَامُ وَاحِدٍ ؟

قَالَ : أَلْفَ أَلْفِ ینجون بِهَا مِنَ النَّارِ . (1)

ص: 313

یعنى: چون خداى تبارک و تعالى برانگیزد خلایق اوّلین و آخرین را، منادى پروردگار ما از زیر عرش خود ندا مى كند كه: اى گروه خلایق! چشم هاى خود را بپوشید تا فاطمه دختر محمّد سيّده زن هاى جهانیان بر صراط بگذرد، پس خلایق چشم هاى خود را مى پوشند و فاطمه بر صراط مى گذرد، و باقى نمى ماند در قیامت احدى مگر این كه چشم خود را از او پوشیده است، مگر محمّد و على و حسن و حسین و طاهرین از اولاد فاطمه كه محرم هاى او هستند و فرزندان او.

پس چون داخل بهشت شود باقى مى گذارد چادر خود را كشیده روى صراط كه یک طرف بدست خود اوست در بهشت، و یک طرف آن در عرصات محشر است در قیامت، پس منادى پروردگار ما ندا مى كند كه: اى دوستان فاطمه! آویزان شوید هر كدام از شما به رشته اى از رشته هاى چادر او، پس بیشتر از هزار فئام و هزار فئام و هزار فئام بر آن رشته ها آویزان مى شوند.

اصحاب گفتند: یک فئام چقدر است؟

فرمود: هزار هزار نفر كه نجات مى یابند به سبب آن از آتش.

ص: 314

فَقَالَ : كأنّی بِكَ وَ قَدْ دَخَلْتُ عَلَى فَاطِمَةَ وَ قَالَتْ كیت وَ كیت ، فَرَجَعَتْ .

فَقَالَ علی علیه السَّلَامُ : نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورَنا ؟

فَقَالَ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ : أَوَّلًا تَعْلَمُ ؟ فَسَجَدَ علی علیه السَّلَامُ شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَى .

قَالَ عَمَّارٌ فَخَرَجَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ خَرَجْتُ بِخُرُوجِهِ فولج عَلَى فَاطِمَةَ عليها السَّلاَم وَ وَلَجَتْ مَعَهُ فَقَالَتْ كَأَنَّكَ رَجَعْتَ إِلَى أَبِي فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا قُلْتُهُ لَك؟

قَالَ : كَانَ كَذَلِكَ یا فَاطِمَةَ .

فَقَالَت اِعْلَمْ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أَنَّ اَللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ نُورِي و كَانَ يُسَبِّحُ اللّه جلَّ جلالُه ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَةً مِنْ شَجَرِ اَلْجَنَّةِ فأضاءت فَلَمَّا دَخَلَ أَبِي اَلْجَنَّةَ أوْحَى الله إليه إِلهاماً أَنِ اِقْتَطِفِ الثَّمَرَةَ مِنْ تِلْكَ اَلشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِي لَهَوَاتِكَ فَفَعَلَ فَأَوْدَعَنِي اَللَّهُ سُبْحَانَهُ فِي صُلْبِ أَبِي ثُمَّ أَوْدَعَنِي خَدِيجَةَ بِنْتَ خُوَيْلِدٍ فَوَضَعَتْنِي وَ أَنَا مِنْ ذَلِكَ اَلنُّورِ أَعْلَمُ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ مَا لَمْ يَكُنْ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ اَلْمُؤْمِنُ يَنْظُرُ بِنُورِ اَللَّهِ تَعَالَى (1)

ترجمه حدیث

یعنى: حدیث كرد عمّار براى من و گفت: خبر بدهم تو را به امر عجیبى؟

گفتم: آرى حدیث كن مرا اى عمّار.

گفت: آرى، حاضر بودم با على بن ابى طالب كه بر فاطمه وارد شد، چون فاطمه او را دید ندا كرد كه: پیش بیا بسوى من تا حدیث كنم براى تو به آن چه كه از پیش بوده و آن چه كه فعلا هست و آن چه كه بعد از این خواهد بود تا روز قیامت تا قیامت برپا شود.

عمّار گفت: دیدم امیر مؤمنان واپس برگشت، من هم با او برگشتم تا این كه بر پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله وارد شد، و آن حضرت به او فرمود كه: اى ابا الحسن! نزدیک من بیا، آن جناب بنزدیک آن حضرت رفت، چون مجلس آرام گرفت پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله به او فرمود:

ص: 316

آیا تو حدیث مى كنى براى من یا من براى تو حدیث كنم؟

على علیه السّلام گفت: حدیث از تو نیکو تر است اى رسول خدا.

آن حضرت فرمود: گویا بر فاطمه وارد شدى و با تو چنین و چنان گفت و تو برگشتى.

على علیه السّلام گفت: آیا نور فاطمه از نور ماست؟

پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: آیا نمى دانى؟ على علیه السّلام سجده شكر براى خداى تعالى بجاى آورد.

عمّار گفت: پس بیرون رفت امیر مؤمنان و من هم با او بیرون شدم، او وارد بر فاطمه شد و من هم با او وارد شدم، پس فاطمه گفت: گویا بازگشتى بسوى پدرم و به آن چه من گفتم او را خبر دادى؟

فرمود: همین طور است اى فاطمه.

پس فاطمه گفت: اى ابا الحسن! خداى تعالى آفرید نور مرا در حالتى كه تسبیح مى كرد خدائى را كه بزرگ است جلال او، پس آن را در درختى از درخت هاى بهشت گذارد، بهشت از آن روشن شد، و چون پدرم داخل بهشت شد وحى فرستاد خدا بسوى او و او را الهام كرد كه از میوه این درخت بگیر و در دهان خود گذار، پس پدرم این كار را كرد، خداى تعالى مرا در صلب او قرار داد، و پدرم مرا در رحم مادرم خدیجه دختر خویلد سپرد، و او مرا بر زمین گذارد، و من از آن نور مى دانم آن چه را كه از پیش بوده است و آن چه كه مى باشد و آن چه كه نبوده است. اى ابو الحسن! مؤمن به نور خداى تعالى مى بیند.

بِالْعِلم » (1) یعنى: تو را منقطع ساختم به علم از همه زن ها.

بدان كه عمق دریاى علم حضرت زهرا سلام اللّه علیها نه اندازه ایست كه صاحبان ولایت جزئيّه بتوانند به آن پى برند، و مراد بى بى علیها السّلام از « ما لَمْ یکُنْ » كه در دلیل اول ذكر شد اسرارى است كه در نزد خداوند متعال مكنون و مخزون است، و آن غیر از حوادث كونيّه، و بیرون از محتویات لوح محفوظ و لوح محو و اثبات است كه از خصائص صاحبان ولایت مطلقه است، تا چه رسد به علوم سائر انبیاء غیر از پدر بزرگوارش، و كسى سزاوار چنین مقام و مرتبه ایست كه به فرمایش حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام كه خدا او را به سبب علم منقطع ساخته است از دیگران در عالم میثاق.

و در كنارش گذاردند، و پس از تبلیغ سلام خدا بر آن بى بى معظّمه و جواب شنیدن عروج به آسمان نموده، و آن در دو جلد از زبرجد سرخ بوده و ورق هاى آن از درّ سفید بوده (1)

قول دوم: فرمایش امام صادق علیه السّلام است كه فرموده: آن مصحف را خدا املاء كرده و بسوى او وحى فرستاده.

قول سوم: خبر صادقى است نیز كه فرموده آن مصحف كلام خدا بوده كه بر پیغمبر وحى فرستاده، و آن حضرت املاء فرموده و على علیه السّلام به خطّ خود نوشته.

قول چهارم: نیز فرمایش امام صادق علیه السّلام است كه فرموده، بعد از وفات پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله چون حزن و اندوه فاطمه در مفارقت پدرش زیاد بود روزها جبرئیل براى تعزیت و تسلیت آن حضرت به زمین مى آمده، و از مكان و مقام پدر بزرگوارش به او خبر مى داد، و آن چه پس از او بر ذرّیه او وارد مى شود او را باخبر مى كرد، و او به على علیه السّلام مى گفت، و آن حضرت به خطّ خود مى نوشت.

قول پنجم: آن كه ذات اقدس احديّت به او القاء مى فرمود و او براى على علیه السّلام املاء مى كرد و آن حضرت مى نوشت، چنان چه از امام صادق روایت شده (2)

دانسته باد كه براى متتبّع جاى هیچ گونه شک و تردیدى نیست در جمع بین اخبار مأثوره و اقوال منقوله در این باب، و اللّه الهادى إلى طریق الصواب.

إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى أَعْطَى عَشَرَةَ أَشْيَاءَ لِعَشَرَةٍ مِنَ النِّساءِ التَّوْبة لِحَوَّاءَ زَوْجَةِ آدَمَ و الجمال لِسَارَةَ زَوْجَةِ إِبْرَاهِيمَ وَ الْحِفَاظَ لِرَحِيمَة زَوْجَةُ أَيُّوبَ وَ اَلحُرْمَةَ لِآسِيَةَ زَوْجَةِ فِرْعَوْنَ وَ اَلْحِكْمَةَ لِزَليخَا زَوْجَةَ يُوسُفَ وَ اَلْعَقْلَ لِبِلْقِيسَ زَوْجَةِ سُلَيْمَانَ وَ اَلصَّبْرِ لبرحانة أُمِّ مُوسَى وَ اَلصَّفْوَةُ لمَرْيَمَ أُمِّ عِيسَى وَ اَلرِّضَا لِخَدِيجَةَ زَوْجَةِ اَلْمُصْطَفَى وَ الْعِلْمُ لِفَاطِمَةَ زَوْجَةِ الْمُرْتَضى (1)

یعنى: خداى تعالى عطا فرموده ده چیز را به ده زن: توبه را به حوّا زن آدم، و جمال را به ساره زن ابراهیم، و حفاظ و خود نگاه دارى را به رحیمه زن أيّوب، و حرمت را به آسیه زن فرعون، و حكمت را به زلیخا زن یوسف، و عقل را به بلقیس زن سلیمان، و صبر را به برحانه مادر موسى، و صفوت را به مریم مادر عیسى، و رضا و خشنودى را به خدیجه زن محمّد مصطفى صلّى اللّه علیه و آله، و علم را به فاطمه زن على مرتضى علیهما السّلام.

بدیهه گوئى مؤلّف قاصر

اى فاطمه مظهر صفات حق *** نام تو شده ز نام حق مشتق

آئینه طلعت خدائى تو *** گنجینه علم مصطفائى تو

بردى سبق از زنان به یکتائى *** بى شبه نظیر و مثل و همتائى

تو سيّده زنان امكانى *** یکتا درّ بحر فیض رحمانى

خورشید جلال ذو الجلالى تو *** مرآت جمال لا یزالى تو

مصباح رسالت و ولایت را *** مشکات توئى و زهره زهرا

داده است خدا تو را جلال و شان *** احدى الكبرت ستوده در قرآن

تو واسطه وجوب و امكانى *** در جسم جهانیان همه جانى

خود بضعه ختم انبیائى تو *** انگیزه خلق مرتضائى تو

گر مى ننمود خلقت حیدر *** تا روز جزا نبد تو را همسر

ص: 321

كو چون تو زنى در عالم امكان *** در بحر وجود گوهرى انسان

از فیض دم تو زنده ماند عیسى *** مات رخ توست آدم و حوّا

محبوبه ذات كرد گارى تو *** در روز جزا زمام دارى تو

در كف گیرى لواى شاهى را *** فرمان و حكومت الهى را

جبریل امین شود ثنا خوانت *** رضوان به جنان مطیع فرمانت

اى عصمت حق وليّه داور *** اى سرّ خدا شفیعه محشر

من مجرم و عاصى و گنه كارم *** امّید شفاعت تو را دارم

از كرده خویش شرم سارم من *** افزون ز شمر گناه دارم من

بس منفعلم ز كرده هاى خود *** خجلت زده ام من از خطاى خود

در هر دو جهان گران بود بارم *** از روسیه ى خود در آزارم

گر دست مرا نگیرى از احسان ** كس درد مرا نمى كند درمان

اى دوستى تو حرز جان من *** وى حبّ تو راحت روان من

در دوستى تو و عزیزانت *** ثابت قدمم بجان جانانت

دانى كه بصدق ادّعا دارم *** آن را بدرت شفیع مى آرم

زین راه بسى امید وارم من *** هر چند ز حد فزون خطا دارم من

یک عمر نموده ام ثنا خوانى *** شاید برهانیم ز حیرانى

ص: 322

324 قلت: طیب أمرنی به أبوك أن أهدیه لك.

فقالت: و اللّه لقد أتانی من السماء طیب مع جوار من الحور العین، و إنّ فیهنّ جاریة حسناء كأنّها القمر لیلة البدر.

فقلت: من بعث بهذا الطیب؟

فقالت: بعثه رضوان خازن الجنان، و أمر هؤلاء الجواری أن ینحدون معی، و مع كلّ واحدة منهنّ ثمرة من ثمار الجنان فی الید الیمنى، و فی الید الیسرى طاقة من ریاحین الجنّه، و نظرت إلى الجواری و إلى حسنهنّ، فقلت: لمن أنتنّ؟ فقلن: لك و لأهل بیتك و لشیعتك من المؤمنین. فقلت: أفیکنّ من أزواج ابن عمّی أحد؟ قلن: أنت زوجته فی الدنیا و الآخرة، و نحن خدمك و خدم ذرّيّتك.

قال: و حملت بالحسن، فلمّا رزقته حملت بعد أربعین یوما بالحسین، ثمّ رزقت زینب و أمّ كلثوم، و حملت بمحسن، فلمّا قبض رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و جرى ما جرى فی یوم دخول القوم علیها دارها، و إخراج ابن عمّها أمیر المؤمنین، و ما لحقها من الرجل، أسقطت به ولدا تماما، و كان ذلك أصل مرضها و وفاتها صلوات اللّه علیها. (1)

ترجمه

شنیدم روزى از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله كه مى فرمود به على علیه السّلام در روزى كه فاطمه را با او تزویج كرد كه: یا على! سر خود را بالا كن بسوى آسمان و ببین چه مى بینى؟

گفت: مى بینم دخترهائى را زینت كرده كه با آن هاست هديّه هائى.

پس رسول خدا فرمود: این ها خدمت گزاران تو و خدمت گزاران زن تو هستند در بهشت، برو به خانه خودت و حدیث نكن چیزى را تا من بیایم بنزد تو. آن گاه امیر مؤمنان به منزل خود رفت و به هیچ وجه سخنى نفرمود تا این كه رسول خدا به منزل او رفت. و به من

ص: 324

فرمود كه بوى خوشى را براى آن دو به هديّه ببرم.

عمّار گفت: فرداى آن روز به منزل فاطمه رفتم و با من بود بوى خوشى، فاطمه فرمود: اى ابا یقظان، كنیه عمّار است، این بوى خوش چیست كه آورده اى؟

عمّار گفت: پدرت مرا امر كرد كه براى تو هديّه بیاورم.

فاطمه فرمود: بذات خدا قسم دخترانى از حور العین براى من از آسمان بوى خوش آورده اند، كه در میان ایشان دخترى بود بسیار خوش رو مانند ماه شب چهارده. گفتم: این بوى خوش را كى فرستاده؟ گفت: رضوان خازن بهشت فرمان داد این حوریان را كه با من بیایند در حالى كه در دست راست هر یک از آن ها میوه هاى بهشت بود، و در دست چپ هر یک از آن ها شاخه اى از ریحان هاى بهشتى بود، چون آن حوریان را با آن حسن و جمال دیدم گفتم: شما براى كى هستید؟ گفتند: ما براى تو و اهل بیت تو و شیعیان مؤمن تو هستیم. گفتم: آیا در میان شما از زن هاى پسر عمّم كسى هست؟ گفتند: تو زن او هستى در دنیا و آخرت، و ما خدمت گزاران تو و خدمت گزاران ذرّیه تو مى باشیم.

عمّار گفت: فاطمه به حسن حامله شد، چون خدا او را روزى او كرد، پس از چهل روز به حسین حامله شد، پس از آن زینب و امّ كلثوم را به او داد، و پس از آن به محسن حامله شد، و چون پیغمبر از دنیا رفت و شد آن چه شد در روزى كه قوم به خانه او هجوم آوردند و پسر عمّش را از خانه بیرون بردند، و آن مرد به فاطمه كرد آن چه را كه كرد، او را سقط كرد در حالى كه تمام خلقت پسرى شده بود، و همین حادثه سبب بیمارى و شهادت او شد، صلوات خدا بر او باد.

طعامه.

فَضَحِكَ الْمُنَافِقُونَ و قَالُوا إِنَّ الَّذِينَ حَضَرُوا العَقدَ حُشرٌ مِنَ اَلنَّاسِ وَ إِنَّ مُحَمَّداً سَيَضَعُ طَعَاماً لاَ يَكْفِي عَشَرَةَ أُنَاسٍ فَيَفْتَضِحُ مُحَمَّدٌ اَلْيَوْم.

وَ بَلَغَ ذَلِكَ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَدَعَا عَمَّيْهِ حَمْزَةَ وَ اَلْعَبَّاسِ وَ أَقَامَهُمَا عَلَى بَابِ دَارِهِ وَ قَالَ لَهُمَا أَدْخِلَا اَلنَّاسَ عشرةً عَشَرَةً وَ دَعَا بِعَلِيٍ وَ عَقِيلٍ فَأَزَّرَهُمَا بِبُرْدَيْنِ يَمَانِيَّيْنِ وَ قَالَ لَهُمَا أَنْقِلاَ عَلَى أَهْلِ اَلتَّوْحِيدِ الماء وَ اعْلَمْ يَا أَخِي أَنَّ خِدْمَتَكَ لِلْمُسْلِمِينَ أفضَلُ مِن كَرَامَتِكَ لَهُمْ فجعل النَّاسُ يَرِدُونَ عشرَةً عَشَرَةً فَيَأْكُلُونَ وَ يَصْدُرُونَ حَتَّى أَكَلَ اَلنَّاسُ مِنْ طَعَامِهِ ثَلاثَةَ أَيَّامٍ وَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَجْمَعُ بَيْنَ اَلصَّلاَتَيْنِ فِي الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ فِي الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَة.

ثُمَّ دَعَا اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِعَمِّهِ اَلْعَبَّاسِ فَقَالَ لَهُ يَا عَمِّ مَالِي أَرَى اَلنَّاسَ يَصْدُرُونَ وَ لاَ يَعُودُون؟

قَالَ يَابنَ أَخِي لَمْ يَبْقَ فِي اَلْمَدِينَةِ مُؤْمِنٌ إِلاَّ وَ قَدْ أَكَلَ مِنْ طَعَامِكَ حَتَّى إِنَّ جَمَاعَةً دَخَلُوا فِي عِدَادِ اَلْمُؤْمِنِينَ فَأَحْبَبْنَا أَنْ لاَ نمنعهم لِيَرَوْا مَا أَعْطَاكَ اَللَّهُ تَعَالَى مِنَ اَلْمَنْزِلَةِ اَلْعَظِيمَةِ وَ الدَّرَجَةِ اَلرَّفِيعَةِ.

فَقَالَ النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ لَهُ : أَ تَعْرِفُ عَدَدَ الْقَوْمِ ؟

فَقَالَ : لَا أَعْلَمُ وَ لَكِنْ إِذَا أَحْبَبْتَ أَنْ تَعْرِفَ عَدَدَهُمْ فعلیک بِعَمِّكَ حَمْزَةَ . .

فَدَعَا حَمْزَةَ فَجَاءَ وَ هُوَ يَجُرُّ سَيْفَهُ عَلَى اَلصَّفَا وَ كَانَ لاَ يُفَارِقُهُ شَفَقَةً عَلَى دِينِ اَللَّهِ وَ لَمَّا دَخَلَ رَأَى اَلنَّبِيَّ ضَاحِكاً فَقَالَ لَهُ يَا عَمِّ مَا لِي أَرَى اَلنَّاسَ يَصْدُرُونَ وَ لاَ يَعُودُونَ؟

قَالَ : لِكَرَامَتِكَ عَلَى رَبِّكَ ، لَقَدْ أُطْعِمَ النَّاسُ مِنْ طَعَامِكَ حَتَّى مَا تَخَلَّفَ عَنْهُ مُوَحِّدُ وَ لَا مُلْحِدُ .

فَقَالَ : كَمْ طَعِمَ مِنْهُمْ ؟ هَلْ تَعْرِفُ عَدَدَهُمْ ؟

قَالَ وَ اَللَّهِ مَا شَذَّ عَلَيَّ رَجُلٌ وَاحِدٌ لَقَدْ أَكَلَ مِنْ طَعَامِكَ فِي أَيَّامِكَ الثَّلاَثَةِ بِعِدتِهَا ثَلاَثَةُ آلَافٍ مِنَ اَلْمُسْلِمِينَ وَ ثَلاَثُمِائَةِ رَجُلٍ مِنَ اَلْمُنَافِقِينَ.

فَضَحِكَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ ثُمَّ دَعَا بِصحافٍ وَ جَعَلَ يَغْرِفُ فِيهَا وَ يَبْعَثُ بِهِ مَعْ

ص: 326

عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلزُّبَيْرِ وَ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ عُقْبَةَ إِلَى بُيُوتِ الْأَرَامِلِ وَ الضُّعَفاءِ وَ الْمَسَاكِينِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ اَلْمُسْلِمَاتِ وَ اَلْمُعَاهَدِينَ وَ المعاهَداتِ حَتَّى لَمْ يَبْقَ يَوْمَئِذٍ بِالْمَدِينَةِ دَارٌ وَ لاَ مَنْزِلٌ إِلاَّ دَخَلَ عَلَيْهِ مِنْ طَعَامِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.

ثُمَّ قَالَ : هَلْ فیکم رَجُلٍ یعرف المنافقین ؟ فَأَمْسَكَ النَّاسِ ، فَقَالَ : أین حَذیفِة بْنِ الیَمان ؟

ترجمه

یعنی : فرمود: چون تزویج كرد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فاطمه را با على علیهما السّلام، فرمود: هر كه بر نكاح على حاضر بوده باید به طعام او حاضر شود.

منافقین خندیدند و گفتند: این هائى كه در مجلس عقد حاضر بودند گروه بسیارى از مردمان بوده اند، و محمّد طعامى مى سازد كه براى ده نفر كافى نیست، و محمّد امروز رسوا مى شود.

این سخن بگوش پیغمبر رسید، پس دو عموى خود عبّاس و حمزه را طلبید، و آن ها را بر در خانه خود برپا داشت، و به آن ها فرمود: ده نفر ده نفر مردمان را داخل كنند. و على علیه السّلام را با عقیل بنزد خود خواند، و دو برد یمانى را بر ایشان ازار كرد و فرمود تا براى اهل توحید، یعنى مسلمانان، آب ببرند، و به على علیه السّلام فرمود: اى برادر! خدمت كردن تو به مسلمانان برترى دارد از اكرام كردن به ایشان.

پس مردمان ده نفر ده نفر وارد مى شدند و طعام مى خوردند و بیرون مى رفتند، و تا سه روز مردمان را اطعام كردند، و رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در این سه روز میان نماز ظهر و عصر و میان مغرب و نماز عشا جمع مى فرمود.

پس عموى خود عبّاس را بنزد خود خواند و فرمود: چنین مى بینم كه مردمان بیرون مى روند و برنمى گردند.

عبّاس گفت: پسر برادرم! در مدینه هیچ مؤمنى باقى نمانده كه طعام نخورده باشد، تا این اندازه كه جمعى هم كه مؤمن نبودند با ایشان داخل شدند، كه ما دوست نداشتیم آن ها را

ص: 327

منع كنیم تا ببینند منزلت بزرگ و درجه بلندى را كه خداى تعالى به تو عطا فرموده.

پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود كه: آیا شماره كسانى كه طعام خوردند مى دانى؟

عبّاس گفت: نمى دانم و لیکن اگر مى خواهى شماره آن ها را بدانى از عمویت حمزه سؤال كن.

پس آن حضرت حمزه را خواست، حمزه آمد در حالى كه شمشیر خود را بر زمین مى كشید، و هیچ گاه براى یارى دین خدا آن را از خود جدا نمى كرد، چون آمد پیغمبر را خندان دید، آن حضرت به او فرمود: اى عمو! چرا مى بینم كه مردمان بیرون مى روند و برنمى گردند؟

گفت: بجهت گرامى بودن توست در نزد پروردگارت كه همه آن ها از طعام تو خوردند تا اندازه اى كه هیچ موحّد و ملحدى نماند كه طعام نخورده باشد.

حضرت فرمود كه: عدد آن هائى كه طعام خوردند مى دانى؟

حمزه گفت: این طعامى كه این سه روز داده شد براى احدى كم نیامد، و در این سه روز سه هزار مسلمان و سیصد نفر منافق از آن طعام خوردند.

پس پیغمبر چنان خنده اى كرد كه دندان هاى نواجذ او ظاهر شد، و قدح هاى بزرگى را طلبید و آن ها را پر از طعام مى كرد و عبد اللّه پسر زبیر و عبد اللّه پسر عقبه آن ها را در خانه هاى بیوه زنان و اشخاص ناتوان و گدایان مردهاى مسلمانان و زن هاى ایشان و مردهائى كه با مسلمانان پیمان بسته بودند و مسلمان نبودند و زن هاى آن ها مى بردند، تا اندازه اى كه باقى نماند در مدینه خانه و منزلى كه از طعام آن حضرت صلّى اللّه علیه و آله در آن داخل نشده باشد.

پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: آیا كسى در میان شما هست كه اشخاص منافق را بشناسد؟

مردمان جواب نگفتند. پس فرمود: كجاست حذیفه پسر یمانى؟

قَالَ حذیفة : وَ كُنْتُ فی ضَعُفَ مِنْ عِلَّةٍ بی ، وَ بیدى هراوة أتوكّأ علیها ، فَلَمَّا سمعت

ص: 328

النبی صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ یسأل عنّی لَمْ أَمْلِكْ نفسی أَنْ قِلَّةٍ : لبّیک یا رَسُولَ اللَّهِ .

فَقَالَ لی : هَلْ تَعْرِفُ المنافقین ؟

فَقُلْتُ : مَا المسؤول بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ .

فَقَالَ لِي أَدْنِ مِنِّي فَدَنَوْتُ فَقَالَ لِي اِسْتَقْبِلِ اَلْقِبْلَةَ بِوَجْهِكَ ففعلت فَوَضَعَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عليْهِ و آلِهِ يَمِينَهُ بَيْنَ مَنْكِبِي فَوَجَدْتُ بَرْدَ أَنامِلِهِ فِي صَدْرِي وَ عَرَفْتُ الْمُنافِقِينَ بِأَسْمائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ ذَهَبَتِ الْعِلَّةُ مِنْ جَسَدِي و رَمَيْتُ هِرَاوَتِي مِنْ يَدِي فَقَالَ اِنْطَلِقْ وَ أْتِنِي بِالْمُنَافِقِينَ رجلا رَجُلاً

قَالَ فَلَمْ أَزَلْ أَدْعُوهُمْ وَ أُخْرِجُهُمْ مِنْ بُيُوتِهِمْ وَ أجمعهم حَوْلَ مَنْزِلِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَتَّى جَمَعْتُ مِائَةً وَ اِثْنَيْنِ وَ سَبْعِينَ رَجُلاً ليس فيهم من يؤمِنُ باللّهِ و يقرّ بنبوّة رسوله.

قال فَدَعَا اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ قَالَ اِحْمِلْ هَذِهِ اَلصَّحْفَةَ إِلَى اَلْقَوْمِ

قَالَ عَلِيٌ فَأَتَيْتُ لِأَحْمِلَهَا فَلَمْ أطِق فَاسْتَعَنْتُ بِأَخِي عَقِيلٍ فَلَمْ نَقْدِرْ فَتَكَامَلَ مَعِي أَرْبَعُونَ رَجُلاً فَلَمْ نَقْدِرْ عَلَيْهَا وَ اَلنَّبِيُّ قَائمٌ عَلَى بَابِ اَلْحُجْرَةِ يَنْظُرُ إِلَيْنَا وَ يَتَبَسَّمُ فَلَمَّا رَآنَا وَ لاَ طَاقَةَ بِنَا عَلَيْهَا قَالَ تَبَاعَدُوا عَنْهَا فَتَبَاعَدْنَا فَطَرَحَ ذيلٌ بردته عَلَى عَاتِقِهِ وَ وَضَعَ كَفَّهُ تَحْتَ الصَّحْفَةِ وَ حَمْلِهَا وَ جَعَلَ يَجْرِي بِهَا كَمَا ينْحَدِرُ سَحَابٌ فِي صَبَبٍ وَ وَضَعَ الصَّحْفَةَ بَيْنَ أَيْدِي الْمُنَافِقِينَ وَ كُشِفَ اَلْغِطَاءُ عَنْهَا وَ اَلصَّحْفَةُ عَلَى حَالِهَا لَمْ يَنْقُصْ مِنْهَا وَ لاَ وَزْنُ خَرْدَلَةٍ بِبَرَكَتِهَ

فَلَمَّا نَظَرَ اَلْمُنَافِقُونَ إِلَى ذَلِكَ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ وَ أَقْبَلَ الأصاغرُ عَلَى اَلْأَكَابِرِ وَ قَالُوا لاَ جُزِيْتُمْ عَنَّا خَيْراً أَنْتُمْ صَدَدٌ تمُونا عَنِ اَلْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءَنَا وَ تصدونا عَنْ دِينِ مُحَمَّدٍ وَ لاَ بَيَانَ أَوْثَقُ مِمَّا رَأَيْنَا وَ لاَ شَرَعَ أَوْضَحُ مِمَّا سَمِعْنَا وَ أَنْكَرَ الْأَكَابِرُ عَلَى اَلْأَصَاغِرِ فَقَالُوا لاَ تَعْجَبُوا مِنْ هَذَا فَإِنَّ هَذَا قَلِيلٌ مِنْ سِحْرِ مُحَمَّدٍ

فَلَمَّا سَمِعَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَقَالَتَهُمْ حزِنَ حُزْناً شَدِيداً وَ قَالَ كُلُوا لاَ أَشْبَعَ اَللَّهُ بُطُونَكُمْ فَكانَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ يَلْتَقِمُ اَللُّقْمَةَ مِنَ اَلصَّحْفَةِ وَ يَهْوِي بِهَا إِلَى فِيهِ فَيَلُوكُهَا لَوْكاً شَدِيداً يَمِيناً وَ شِمَالاً حَتَّى إِذَا هَمَّ أَنْ يَبْلَعَهَا خَرَجَتِ اَللُّقْمَةُ مِن فِيهِ كَأَنَّهَا حَجَرٌ فَلَمَّا طَالَ ذَلِكَ عَلَيْهِمْ فَزِعُوا إِلَى

ص: 329

رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالُوا يَا مُحَمَّدُ فَقَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا مُحَمَّدُ فَقَالُوا يَا أَبَا الْقَاسِمِ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا أَبَا اَلْقَاسِمِ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَالَ لَبَّيْكُمْ

وَ كَانَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذَا نُودِيَ بِاسْمِهِ يَا أَحْمَدُ يَا مُحَمَّدُ أَجَابَ بِهِمَا وَ إِذَا نُودِيَ بِكُنْيَتِهِ أَجَابَ بِهَا وَ إِذَا نُودِيَ بِالرِّسَالَةِ وَ اَلنُّبُوَّةِ أَجَابَ بِالتَّلْبِيَةِ

ثُمَّ قَالَ : مَا تَریدون ؟

قالُوا : یا مُحَمَّدٍ ، التَّوْبَةُ ، فَمَا نَعُودَ إِلَى نفاقنا أَبَداً .

فَقَامَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلَى قَدَمَيْهِ وَ رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَى السَّماءِ وَ قَالَ اَللَّهُمَّ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ فَتُبْ عَلَيْهِمْ وَ إِلاَّ فَأَرِنِي فِيهِم آيَةً لا تَكونُ مَسخاً لِأَنَّهُ رَحِيمٌ بِأُمَّتِه.

قَالَ : فَمَا أَشْبَهَ ذَلِكَ الیَوم بِیوم القِیامة كَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى : ﴿ يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ ﴾ (1)

حذیفه گفت: من به علّت مرضى كه داشتم ناتوان بودم، و در دست من عصائى بود كه به آن تكیه مى كردم، چون شنیدم كه پیغمبر از من مى پرسد مالک نفس خودم نشدم تا این كه گفتم: لبّیک اى رسول خدا.

پس به من فرمود: آیا منافقین را مى شناسى؟

گفتم: سؤال كرده شده از سؤال كننده دانا تر نیست.

فرمود: نزدیک من بیا، نزدیک رفتم، فرمود: روى خود را بطرف قبله كن، رو بقبله كردم، پیغمبر دست راست خود را در میان دو شانه من گذارد، سردى سر انگشت هاى او را در سینه خود یافتم، و منافقین را شناختم به نام هایشان و نام هاى پدران شان و مادران آن ها، و درد از جسدم بیرون رفت، و عصا را انداختم از دست خود، فرمود: برو مردهاى

ص: 330

منافقین را یک به یک نزد من بیاور.

حذیفه گفت: رفتم آن ها را از خانه هاشان بیرون آوردم، و همه ایشان را دور خانه پیغمبر جمع كردم، شماره آن ها یک صد و هفتاد و دو نفر بودند، كه هیچ یک از آن ها ایمان به خدا و اقرار به رسالت رسول او نداشتند.

پس پیغمبر على علیه السّلام را پیش خود خواند و فرمود: این قدح یا سینى طعام را بردار و نزد این جماعت ببر.

على علیه السّلام فرمود: چون آمدم كه آن را بردارم طاقت نیاوردم از سنگینى آن، برادرم عقیل را به كمک خود طلبیدم باز نتوانستیم برداریم، تا چهل نفر با من كمک كردند باز نتوانستیم آن را بلند كنیم، و پیغمبر درب حجره ایستاده بود و به ما نگاه مى كرد، چون دید ما طاقت برداشتن آن را نداریم تبسّم فرمود و گفت: دور شوید از آن، ما دور شدیم، پس آن حضرت دامن رداى خود را بر شانه خود انداخت و دست خود را در زیر قدح یا سینى گذارد و آن را برداشت، و هم چنان كه ابر باران مى ریزد در مقابل هر یک از آن ها مى ریخت، و قدح یا سینى را در مقابل منافقین گذارد و روپوش را از روى آن برداشت و ظرف بحال خود باقى بود و چیزى از طعام آن كم نمى شد ولو به اندازه خردلى به بركت آن حضرت.

چون منافقین این حالت را دیدند بعضى از آن ها به بعضى دیگر و كوچكترها به بزرگ ترها مى گفتند: از ما جزاى خیر نبینید كه راه هدایت ما را بستید پس از آن كه هدایت بما روى آورد، و ما را از دین محمّد بازداشتید، هیچ بیانى محلّ وثوق تر از آن چه كه ما دیدیم نیست، و هیچ شریعتى روشن تر از آن چه شنیده ایم نیست.

و بزرگان ایشان بر كوچک تران خود انكار مى كردند، و به آن ها مى گفتند: تعجّب نكنید از آن چه كه دیدید، این چیز كمى از جادوهاى محمّد است.

چون پیغمبر گفتگوى آن ها را شنید اندوه و حزن شدیدى بر آن حضرت روى داد و فرمود: بخورید خدا شكم هاى شما را سیر نكند. پس هر مردى از آن ها لقمه اى كه از آن

ص: 331

ظرف برمى داشت و در دهان خود مى گذارد هر چه مى جوئید جوئیده نمى شد، ولو هر چند بطرف راست و چپ دهان مى گردانید، چون مى خواست لقمه را جوئیده نشده فرو برد از دهانش بیرون مى افتاد مانند سنگ مى شد، چون این حالت بر ایشان طول كشید در نزد رسول خدا بفزع درآمدند و گفتند: اى محمّد! آن حضرت در جواب ایشان مى فرمود: اى محمّد! گفتند: اى ابا القاسم! در جواب ایشان فرمود: اى ابا القاسم! گفتند: اى رسول خدا! در جواب ایشان فرمود: لبّیک.

عادت آن حضرت این بود كه هرگاه آن حضرت را بنام احمد یا محمّد ندا مى كردند به همان نام ها جواب مى داد، و هرگاه به كنیه او را ندا مى كردند به همان كنیه جواب مى فرمود، هرگاه به نام نبى یا رسول خدا ندا مى كردند در جواب لبّیک مى فرمود.

پس به آن ها فرمود: چه مى خواهید؟

گفتند: یا محمّد! ما توبه كردیم دیگر هرگز به نفاقى كه داشتیم برنمى گردیم.

آن گاه آن حضرت بر روى دو پا ایستاد، و دو دست خود را بجانب آسمان بلند كرد و گفت: بار خدایا! اگر این ها راست مى گویند توبه آن ها را بپذیر، و اگر نه به من بنما آیت و نشانه اى را كه مسخى در آن نباشد ( و این كلام براى آن است كه آن حضرت در حقّ امّت مهربان بود نمى خواست مسخ شوند ).

حذیفه گفت: چقدر شباهت داشت آن روز به روز قیامت، چنان چه خداى تعالى فرموده: آن روز روزى است كه روهائى سفید مى شود، و روزى است كه روهائى سیاه مى شود.

بقیه حدیث

فَأَمَّا مَنْ آمَنَ بِالنَّبِيِّ صلّى الله عليه وَ آلِهِ فَصَارَ وَجْهُهُ كَالشَّمْسِ فِي إِشْرَاقِهَا وَ كَالْقَمَرِ فِي نُورِهِ وَ أَمَّا مَنْ كَفَرَ مِنَ الْمُنَافِقِينَ وَ انْقَلَبَ فِي النِّفَاقِ و الشِّقَاقِ فَصَارَ وَجْهُهُ كَاللَّيْلِ فِي ظلاَمِهِ وَ آمَنَ بِالنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِائَةُ رَجُلٍ وَ بَقِيَ بِالنِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ اِثْنَانِ وَ سَبْعُونَ رَجُلاً فَاسْتَبْشَرَ اَلنَّبِيُّ صلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِإِيمَانٍ مَنْ آمَنَ وَ قَالَ:

ص: 332

لَقَدْ هَدَى اَللَّهُ هَؤُلاَءِ بِبَرَكَةِ عَلِيٍ وَ فَاطِمَةَ وَ خَرَجَ اَلْمُؤْمِنُونَ مُتَعَجِّبِينَ مِنْ بَرَكَةِ الصَّحْفَةِ وَ مَنْ أَكَلَ مِنْهَا مِنَ اَلنَّاسِ فأنشد ابن رواحة شعرا:

نَبِيِّكُمْ خیر النبيین كُلَّهُم

كَمَثَلِ سُلَیْمان یکلّمه النَّمْلِ

فَقَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَسْمَعْتَ خَيْراً يابن رَواحَةَ إِن سليمان نبيٌ وَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ وَ لاَ فَخْرَ كَلَّمَتْهُ اَلنَّمْلَةُ وَ سَبَّحَتْ فِي يَدِي صِغَارُ اَلْحَصَى وَ أَنَا خَيْرُ اَلنَّبِيِّينَ وَ لاَ فَخْرَ فَكُلُّهُمْ إِخْوَانِي.

فَقَالَ رَجُلُ مِنَ المنافقین : یا مُحَمَّدٍ ، وَ عَلِمْتُ أَنَّ الْحَصَى سَبَّحَ فی كَفَّكَ .

قَالَ : إی وَ الذی بعثنی بِالْحَقِّ نَبِيّاً .

فَسَمِعَهُ رَجُلٌ مِنَ اَلْيَهُودِ فَقَالَ وَ الَّذِي كَلَّمَ مُوسَى بْنَ عِمْرانَ عَلَى الطُّورِ مَا سَبَّحَ فِي كَفِّكَ الْحَصى.

فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بَلَى وَ اَلَّذِي كَلَّمَنِي بِالرَّفِيعِ اَلْأَعْلَى مِن وَرَاءِ سَبْعِينَ حِجَاباً غِلَظُ كُلِّ حِجَابٍ مِائَةُ عَامٍ ثُمَّ قَبَضَ فِي كَفِّهِ شَيْئاً مِنَ اَلْحَصَى فَوَضَعَهُ في رَاحَتِهِ فَسَمِعْنَا لَهُ دَوِيّاً كَدَوِيِّ اَلْأُذُنِ إِذَا سُدَّتْ بِالْأَصَابِعِ فَلَمَّا سَمِعَ اَلْيَهُودِيُّ ذَلِكَ قَالَ يَا مُحَمَّدُ لاَ أثر بَعْدَ عينٍ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَ أَنْتَ يَا مُحَمَّدُ رَسُولُه.

وَ آمَنَ مِنْ المنافقین أَرْبَعُونَ رَجُلًا وَ بقی اثْنَانِ وَ ثَلَاثُونَ رَجُلًا . (1)

ترجمه

یعنی : و امّا كسى كه ایمان بیاورد به پیغمبر، مى گردد روى او چون آفتاب در وقت تابیدن، و چون ماه در نورانى بودن، و امّا كسى كه كافر شد از منافقین و برگشت به كفر و نفاق، روى او چون شب تاریک مى شود. و ایمان آوردند به پیغمبر یک صد نفر از منافقین، و به نفاق و كفر باقیماندند هفتاد و دو نفر از آن ها، پس خوش حال شد پیغمبر به سبب ایمان آوردن كسانى كه ایمان آوردند، و فرمود: هرآینه خدا هدایت مى كند به

ص: 333

بركت على و فاطمه، و مؤمنین بیرون رفتند در حالى كه تعجب كننده بودند از بركت آن ظرف طعام و كسانى از مردمان كه از آن خوردند.

پس ابن رواحه شعرى را از خود انشا كرد كه معناى آن این است: پیغمبر شما بهترین همه پیغمبران است مانند سلیمان است كه مورچه با او سخن مى گفت.

پس پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: آیا بهتر از این را مى شنوى، اى پسر رواحه! سلیمان نبى بود و من از او بهترم و فخرى نیست، مورچه با او سخن گفت، و سنگ ریزه ها در دست من تسبیح مى كنند، و من بهتر از پیغمبرانم و فخرى نیست، و برادرهاى منند همه ایشان.

پس مردى از منافقین گفت: اى محمّد! تو مى دانى كه سنگریزه در دست تو تسبیح مى كند؟

فرمود: بلى قسم به آن خدائى كه مرا براستى به پیغمبرى برانگیخت.

این سخن را مردى از یهود شنید و گفت: سوگند به آن خدائى كه در كوه طور با موسى بن عمران سخن گفت سنگریزه در دست تو تسبیح نمى كند.

پیغمبر فرمود: بلى، سوگند به آن كسى كه در رفیع اعلا یعنى در عالم معراج از پشت هفتاد حجاب با من سخن گفت كه هر حجابى كلفتى آن بقدر صد سال راه است، پس چیزى از سنگریزه ها را در كف دست خود گذارد صدائى از آن ها شنیده شد مانند صدائى كه در گوش ها ظاهر شود هنگامى كه دو انگشت را در گوش كنند براى جلوگیرى از نشنیدن صدا، چون مرد یهودى آن صدا را از سنگ ریزه شنید گفت: اى محمّد! بعد از دیدن چشم هیچ اثرى نمى ماند، گواهى مى دهم كه نیست خدائى مگر خداى یگانه كه هیچ شریکى و انبازى براى او نیست و تو اى محمّد رسول هستى.

پس چهل نفر دیگر از منافقین ایمان آوردند، و سى و دو نفر از آن ها به نفاق خود باقى ماندند.

ص: 334

هشتاد نفر یهودى در آن خانه جمع شدند، و از دیدن آن نور همه ایشان مسلمان شدند.

ینظر بِنُورِ اللَّهُ تَعَالَى (1)

ترجمه

سلمان گفت: حدیث كرد مرا عمّار و گفت: خبر مى دهم تو را به امرى عجیب.

گفتم: حدیث كن برایم اى عمّار.

گفت: آرى، حاضر بودم با على بن ابى طالب علیه السّلام كه وارد شد بر فاطمه، چون فاطمه او را دید ندا كرد كه: نزدیک من بیا تا براى تو حدیث كنم آن چه را كه بوده است و به آن چه كه خواهد بود و به آن چه كه نبوده است و نمى باشد تا روز قیامت.

عمّار گفت: دیدم امیر مؤمنان واپس برگشت، من هم با او برگشتم، تا این كه بر پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله درآمد، پس آن حضرت به او فرمود كه: نزدیک بیا اى ابا الحسن، على علیه السّلام بنزدیک آن حضرت آمد، چون با او در مجلس قرار گرفت به على علیه السّلام فرمود كه: آیا تو براى من حدیث مى كنى یا من براى تو حدیث كنم؟

على علیه السّلام گفت: یا رسول اللّه! حدیث كردن از تو نیکو تر است.

پس رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: گویا مى بینم كه بر فاطمه داخل شدى و او با تو این طور و این طور گفت و تو برگشتى.

على علیه السّلام گفت: آیا فاطمه از نور ماست؟

آن حضرت فرمود: آیا نمى دانى؟ پس على براى شكر گذارى خداى تعالى سجده كرد.

عمّار گفت: امیر مؤمنان بیرون آمد و من هم با او بیرون آمدم و او بر فاطمه وارد شد و من هم با او وارد شدم، پس فاطمه با او گفت: گویا برگشتى بنزد پدرم و به او خبر دادى آن چه را كه من گفتم برایت؟

فرمود: همین طور بوده، اى فاطمه.

ص: 337

فاطمه گفت: بدان اى ابا الحسن كه خداى تعالى آفرید نور مرا در حالتى كه تسبیح مى كرد خداى تعالى را، پس آن را به درختى از درخت هاى بهشت سپرد و آن درخت نورانى شد، تا هنگامى كه پدرم داخل بهشت شد، وحى فرستاد خدا بسوى او به وحى الهامى كه این میوه را از این درخت بچین و آن را در دهان خود دور ده و بخور، پدرم چنین كرد، پس آن نور را خدا در پشت پدرم سپرد، و پدرم آن را به خدیجه دختر خویلد سپرد، و او مرا بر زمین نهاد، و من از جهت آن نور مى دانم آن چه را كه بوده است و آن چه را كه مى باشد و آن چه را كه نبوده است. اى ابا الحسن مؤمن به نور خدا مى بیند. این حدیث قبلاً نوشته شده در این جا، دوباره تكرار شده.

مؤلّف قاصر گوید: ظاهر این حدیث شریف دلالت دارد بر این كه فاطمه زهراء سَلَامُ اللَّهِ عَلَیْها عَالَمِهِ بِمَا كَانَ وَ مَا یَکُون وَ مَا لَمْ یَکُن است.