سرشناسه:م .طباطبایی

عنوان و نام پديدآور:نیایش مشتاقان: جایگاه دعا در زندگی منتظران امام عصر علیه السّلام، خلاصه کتاب مناجات منتظران، اثر سیّدمحمّد بنی هاشمی

به قلم : م. طباطبایی

مشخصات نشر:تهران: منیر، 1389.

مشخصات ظاهری: 160 ص.

شابک : 4_196_539_964_978

وضعیت فهرست نویسی:فیپا .

يادداشت: کتابنامه: به صورت زیرنویس .

موضوع:محمدبن حسن (عج)، امام دوازدهم، 255ق. دعاها، تأثیر .

شناسه افزوده:بنی هاشمی، سیّد محمد،1339 . مناجات منتظران .

رده بندی کنگره: 1389 9 ن 17 ط / 266 BP

رده بندی دیویی:297/77

شماره کتابشناسی ملی:1 9 2 3 2 9 3

نیایش مشتاقان

خلاصه كتاب « مناجات منتظران»

اثر دکتر سيّد محمّد بنی هاشمی

به قلم: م. طباطبایی

ناشر: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر

نوبت چاپ : اوّل / 1389

تیراژ : 2000 نسخه

چاپ : پدیدۀ گوتنبرگ

دفتر مرکزی: خیابان مجاهدین چهارراه آبسردار ، ساختمان ،پزشکان، واحد 9 تلفن و فاکس: 36 18 52 77 (6خط )

فروشگاه ،تهران خیابان ایران، خیابان مهدوی پور، پلاک 64 تلفن: 801 66 335 (4خط ) 7521836 (0935)

وب سایت : http:// www.monir.com

پست الکترونیک : info@monir.com

دیگر مراکز :پخش دار الکتب الاسلاميه، 55620410 * نشر نیک ،معارف 66950010 * نشر آفاق، 22847035

نشر رایحه 88976198 * نمایشگاه کتاب اعراف ، 22208529 * پخش آینه 33930496

2400 تومان

ص: 2

بسم الله الرحمن

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 14

در جهت یافتن راهی روشن ، و ناتوان و عاجز در برابر امواج حوادث و ناکامی ها.

و تنها با اتّصال و پیوند یافتن با آفریننده ، آن سرچشمه بیکران اقیانوس حیات ، و توکّل و تمسّک به منبع واقعی قدرتها و کمالات است که مفهوم عجز و فقر در هم میشکند و قلب آدمی کانونی مطمئن و تسلّی بخش می گردد و می تواند با اعتماد و اطمینان هر چه بیشتر و بهتر به سوی آینده گام بردارد .

آنگاه که آدمی از همه جا دیده می برد ، و خسته و ناتوان می گردد، آن هنگام که بالهای امید او در هم می شکند، آن زمان که با وجود تمامی وسایل متعارف و اسباب و قوای مادّی بازمانده و مأیوس می شود، بی اختیار دست نیاز به سوی کسی که منبع تمامی قدرتها است، بر میدارد و از او یاری و مدد می جوید .

راههای نجات و مصونیّت از آن صرف کند .

این خطر همان امری است که صدها سال پیش مولای دلسوز ما حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام را به گریه و اشک و ماتم نشانده بود؛ آنجا که وقتی برخی از دوستان ایشان خدمتشان رسیدند و علّت ناراحتی شدید حضرتش را جویا شدند، به آنان فرمودند :

غیبت قائم ما علیه السّلام و دیرکرد او و گرفتار شدن مؤمنان در آن زمان و پدید آمدن شک و تردیدها به سبب طولانی شدن غیبت وی و برگشتن بیشتر آنان از دین خود علّت ناراحتی شدید و گریان شدن من است. (1)

با رجوع به رهنمودهای گرانقدر امامان علیخ السّلام بر ما روشن می شود که ایشان در این ،خصوص به سه محور اصلی و اساسی اشاره کرده اند که بیشترین تأثیر را در حفظ و نگه داشت مؤمنان از خطرات زمان غیبت دارد. در میان این سه ، یکی ریشه و مادر دو تای دیگر است که همان «معرفت امام عصر علیه السّلام » است به طوری که همۀ خیرها و برکتها از آن ناشی و نتیجه می شود . اهمّیّت این «معرفت» چنان است که فرموده اند :کسی که با معرفت امامش بمیرد ، از درک نکردن زمان ظهور ضرری نمیکند و کسی که با معرفت امامش بمیرد ، مانند کسی است که به همراه حضرت قائم علیه السّلام در خیمه ایشان [ آماده دفاع و جانفشانی در رکاب حضرتش] بوده باشد . (2)

از این رو، میتوان ادّعا کرد که مهمترین تکالیف مؤمنان در زمان غیبت ، همین دو وظیفه است : انتظار و دعا .

ص: 17

در مورد اهمّیّت وظیفه اوّل (انتظار) میتوان به فرمایش زین العابدین علیه السّلام به ابو خالد کابلی اشاره کرد که فرمودند:

ای ابو خالد ، همانا اهل زمان غیبت او (حضرت مهدی علیه السّلام) که به امامتش اعتقاد دارند و در انتظار ظهورش هستند ، از مردم همهٔ زمانها بهترند... . (1)

و در مورد وظیفۀ دوم ، امام حسن عسکری علیه السّلام به احمد بن اسحاق فرمودند:

قسم به خدا ، او (امام زمان علیه السّلام) غیبتی خواهد داشت که در آن ، تنها کسانی از تباهی (در دین و ایمان) نجات مییابند که [اوّلاً] به لطف خداوند در اعتقاد به امامت او ثابت قدم بمانند و [ثانیاً] در آن زمان ، به توفیق الهی ، اهل دعا برای تعجیل فرج وی باشند. (2)

چنانکه در احادیث ائمه علیهم السّلام اشاره شده، انتظار فرج و دعا برای تعجیل فرج ، هر کدام مصداق «فرج» برای شخص منتظر و دعا کننده دانسته شده اند. از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده است که فرمودند:

کسی که این امر ( امامت و ظهور آن) را بشناسد، به سبب انتظار کشیدن برای ،آن برایش فرج حاصل می شود . (3).

در این سخن، با بیان ارتباط زیبایی که بین معرفت امام و انتظار فرج ایشان است ، خود انتظار را منشأ فرج منتظر دانسته اند. نظیر همین تعبیر در مورد دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السّلام نیز در فرمایشی از خود ایشان نقل شده است :

ص: 18

برای تعجیل فرج ، زیاد دعا کنید که فرج شما در همین است . (1)

حال، کیست که نداند حجّت خدا حضرت صاحب الامر _ عجّل الله تعالى فرجه الشريف _ بزرگترین حق را برگردن ما دارند همان عزیز بزرگواری که واسطه فیض الهیاند و آنچه از الطاف و خیرات و برکات به ما می رسد ، از دست مبارک ایشان است .

پس اگر دعا برای پدر خویش را بر خود لازم می دانیم ، فراموش نکنیم که پدر مهربان همۀ مؤمنین عالم، حضرت ولی عصر علیه السّلام است و دعا برای آن «والد شفیق» لازم تر و ضروری تر است. وقتی دعاگوی برادران دینی خویش هستیم، به یاد داشته باشیم که « برادر راستین» امام زمان ما هستند؛ همان برادری که گویی نیمهٔ دیگر برادرش است. پس، از دعا برای چنین برادر عزیزی غفلت نکنیم.

اگر برای غریبان و مظلومان عالم، دست به دعا بر می داریم، بدانیم که «غربت» به حق، در مورد آن وجود مقدّس صدق میکند و بزرگترین مظلوم عالم، هم اوست. پس برای پایان غربت و مظلومیّتش، تضرّع کنیم.

و آن هنگام که برای گرفتاران اندوهگین دعامیکنیم، از یاد نبریم که سینه آن امام بیش از همه متحمّل بار غم و اندوه است؛ زیرا دوستان و پیروان خویش را مبتلا به گناه و نافرمانی خدا میبیند. به راستی کدام اندوهگینی را می شناسید که گرفتاری اش دوازده قرن به طول انجامیده باشد !

ص: 19

ص: 22

شناخت جایگاه اعتقادی دعا در قرآن و روایات، ابزاری است برای به دست آوردن شناخت کاملی از آن. یکی از بهترین معرّفهای جایگاه اعتقادی دعا کلام امام باقر علیه السّلام است که می فرمایند: «دعا برترین عبادات است. » (1)

خدا در رفع نیازهای انسان است. و به همین جهت، نزد پروردگار، مبغوض ترین عمل به حساب می آید .

بالاترین درجات تقرّب نائل می شود . امام صادق علیه السّلام در ادامه فرمایش خود فرمودند:

کوچک بودن یک چیز مانع دعا و درخواست آن نشود؛ چون برآوردن نیازهای کوچک به دست همان کس است که نیازهای بزرگ را برآورده می کند. (1)

اگر کسی همان طور که در شفای بیماری سرطان، امیدش به خداوند است ، در بیماری سرماخوردگی هم همان طور باشد و بداند این دو بیماری در قدرت شفا دهنده ، تفاوتی با هم ندارند یا خداوندی که می تواند پول هنگفتی را در یک روز به ما برساند، همان خدایی است که هزینه ی غذای یک روز را تأمین می کند ، اگر کسی همین اعتقاد را در خود تقویت کند ، حال دعاکردن در او زیاد می گردد و اهل دعا می شود و به خداوند تقرّب پیدا می کند.

بنابراین ، وجدان نیاز به خدای متعال، از بزرگترین الطاف اوست که نصیب برخی می فرماید. به طور کلّی، طلب نیاز و به زبان آوردن آنها عبادت محسوب می شود .

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

خدای متعال حاجت بنده اش را _ آن گاه که او را می خواند_ می داند، ولی دوست دارد که نیازها به درگاهش عرضه شود؛ پس هنگامی که دعا می کنی، نیازت را به زبان بیاور . (1)

روشن است که دوست داشتن خدا به جهت فایده ای که خدا می برد نیست. زیرا ؛او بی نیاز مطلق است. امّا به زبان آوردن حاجات، نیاز انسان را به خداوند برای خود بنده وجدانی تر و ملموس تر می کند و این همان حقیقتی است که روح بندگی را می سازد و لذا بسیار ارزشمند و قیمتی است .

و چون هدف از خلقت، عبادت است و روح دعا، اظهار ناداری و طلب از خداوند است ، لذا پیامبر فرموده اند :

مغز و حقیقت عبادت دعاست. (1)

خواهند شد. (1) قسم به خدا ، دعا عبادت است . قسم به خدا ، دعا عبادت است . آیا دعا عبادت نیست؟ قسم به خدا دعا، عبادت است. قسم به خدا دعا عبادت است. آیا دعا سخت ترین عبادتها نیست؟ قسم به خدا ، دعا سخت ترین عبادتهاست. قسم به خدا ، دعا سختترین عبادتهاست. قسم به خدا ،دعا سخت ترین عبادتهاست.» (2)

البتّه فراموش کردن یک امر، اختیاری نیست؛ امّا مقدّمات و زمینه های آن اختیاری است. ممکن است انسان به سبب ارتکاب برخی گناهان، از این لطف خاصّ الهی محروم شود. یکی از همین گناهان ضعف و سستی در اعتقاد به توحید پروردگار متعال می باشد که آن هم به نوبۀ خود معلول کوتاهیهای دیگر انسان در انجام وظیفه بندگی اش است .

در هر حال ، کوتاهی کردن انسان در دعا و درخواست از خدا یا عمدی و اختیاری است ، یا از روی فراموشی و غیر اختیاری که این حالت دوم نیز به سبب کوتاهی کردن در انجام دادنِ مقدّمات اختیاری آن است که نهایتاً به خود انسان بر می گردد .

دعا برای رفع دردها و بیماریها (19 حدیث)

دعا برای در امان ماندن از شرور (14 حدیث )

دعا هنگام خواندن قرآن (1حدیث)

دعا برای حفظ کردن قرآن (2حدیث )

دعاهای مختصر برای برآورده شدن همه حوائج دنیوی و اخروی (35 حدیث)

می دهیم تا از این شاهراه فیض الهی، محروم نشويم.

4- مانند همه جا، در بحث دعا نیز کیفیّت مهمتر از کمّیّت است. به تعبیر دیگر، توجّه کردن به شرایط اجابت دعا به ما می فهماند که ملاک اهتمام در امر دعا ، صرف وقت زیاد در انجام آن نیست .

ص: 33

ص: 34

ص: 36

و توان مقابله را از دست می دهند .

بزرگترین دشمن اهل ایمان و انبیای الهی شیاطین اند. شیطان چنان قوی و قدرتمند است که انسان به تنهایی ،توانایی، رویارویی باکید و مکر او را ندارد. خداوند به پیامبر عظیم الشأن صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم دستور فرمود که از وساوس شیطان به خدا پناه ببرد :

و [ای پیامبر] بگو: خداوندا از وسوسههای شیاطین، به تو پناه می آورم. (1)

این دستور الهی به این معناست که پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله را به تنهایی، حریف مبارزه با شیاطین نیست. وقتی وضعیّت پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله چنین باشد، حالِ دیگران روشن است .

حضرت علی علیه السّلام فرمودند:

زیاد دعا کن تا از تند و تیزی {حملات} شیطان در امان بمانی . (2)

باز فرمودند :

سپر مؤمن است. (3)

سپر انسان را از شرّ حملات دشمن مصون و محفوظ می دارد و نقش دعا برای اهل ایمان چنین است .

امام هشتم علیه السّلام دعا را از نیزۀ تیز، کاری تر دانسته و فرموده است :

دعا از سرنیزه ی تیز، کاری تر و نافذتر است .(4)

در هر حال، انسان مؤمن در زندگی اش با دشمنان زیادی روبرو است .

ص: 38

و برای اینکه گوهر ایمان خود را از شرّ دشمنان حفظ کند، باید در میدانهای نبرد، پیروز و سربلند شود. مقابله با این دشمنان جز با سلاح دعا ممکن نیست. البتّه در کنار دعا باید به سفارشهای دیگر اهل بیت علیهم السّلام در این باره نیز عمل شود.

امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیۀ شریفۀ « و از آنچه روزیشان کرده ایم، انفاق می کنند» (1) فرمودند :

از آنچه به آنها ،آموخته ایم، نشر می دهند و از آیات قرآن که به ایشان تعلیم داده ایم، تلاوت می می کنند .(2)

در این حدیث به روشنی ، رزق را شامل علم و قرآن هم دانسته اند.

امام سجّاد علیه السّلام فرمودند:

خدایا، مرا عقلی کامل و اراده ای نافذ و خردی برتر و دلی پاک و علمی فراوان و ادبی والا، روزی فرما. (3)

در اینجا هم روزی شامل ،عقل دل ،پاک علم فراوان و ادب نیکو و امثال این هاست .

امام صادق علیه السّلام فرمودند :

خداوندا... روزی کن مرا محبّت خود و محبّت هر کس که تو را دوست دارد و محبّت هرکاری که مرا به محبّت تو نزدیک می سازد .(4)

به این ترتیب، محبّت خدا و دوستدارانش و محبّت همه اعمالی که محبوب خدایند از مصادیق روزی به شمار می آیند. پس وقتی پیامبر صلِّ اللهُ علیه وآله می فرمایند: دعا باعث سرازیر شدن روزی به سوی شما می شود ، باید تمام این مصادیق را در نظر گرفت و آن را منحصر در روزی مادّی ندانست .

ص: 40

لم تُقَدِّرْلى فِيهِ رِزْقاً فَانَّكَ غَنِيٌّ عَنْ عَذابى وأنا فقيرٌ إلى رَحْمَتِكَ فَصَلِّ عَلى مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمّدٍ وَ جُدْ عَلى عَبْدِكَ بِفَضْلِكَ إِنَّكَ ذو فَضْلٍ عَظِيمٍ.

بارالها من به جایگاه روزی خودآگاهی ندارم و صرفاً مطابق افکاری که به قلبم خطور می کند، به دنبال طلب آن در سرزمین های مختلف هستم. بنابراین من همچون افراد سرگردان به دنبال مطلوب خود هستم؛ نمیدانم (آنچه طلب می کنم) در دشت است یا در کوه در زمین است یا در آسمان در خشکی است یا در دریا و به دست چه کسی و از طرف کیست و در عین حال به خوبی آگاهم که علم آن (روزی من) نزد تو و اسبابش به دست توست و توآن را به لطف خویش تقسیم میفرمایی و به سبب رحمت خود زمینه هایش را فراهم می نمایی.

(حال که چنین است) پس بار الها بر پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم وآل او درود بفرست و روزی خود را برای من وسیع و راه طلب آن را آسان و محل بدست آوردن آن را نزدیک قرارده و مرا در طلب کردن آنچه روزیم را در آن مقدّر نفرموده ای به رنج و زحمت نینداز، همانا تو از عذاب کردن من بی نیازی و من به رحمت تو محتاجم .

پس بر پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله او و خاندان ایشان درود فرست و با فضل خود بر بنده ات ببخش، که تو صاحب فضلی عظیم هستی . (1)

آنچه در همه دعاها وجود دارد توّجه قلبی عمیق به خدای متعال به عنوان مسبّب الاسباب می باشد و همین توّجه می تواند مؤثر و کار ساز باشد.

ص: 42

امام باقر علیه السّلام در توضیح آیه شریفه «واسألو الله مِنْ فضله» (1)

و از فضل خداوند طلب کنید .فرمودند :

خدا دارای فضلی است که آن را بین طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم می فرماید .

آن گاه اضافه فرمودند:

یاد کردن خداوند پس از طلوع ،فجر از دوندگی در زمین برای طلب روزی مؤثرتر است . (2)

بنابراین دعا حتّي بدون آنکه باطلب روزی از خدا باشد، در سرازیری رزق انسان مؤثر و کارساز است.

دعا، کلیدهای نجات و گنجینه های رستگاری است. (1)

حاصل فرمایش امام این است که از طریق دعا می توان به کلیدهای موفقّیّت و گنجینه های رستگاری دست یافت. موفقّیّت و رستگاری برای یک مؤمن فقط در سایه رضایت و خشنودی خداوند است. اگر این کلید و این گنجینه در اختیار انسان نباشد، از رسیدن به موفقّیّت محروم و ناکام خواهد ماند .

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

بسیار دعا کن که آن کلید هر رحمت و سبب برآورده شدن هر حاجتی است. (2)

طبق این فرمایش گرانقدر ، کلید هر ،رحمتی، دعا به درگاه خداوند است؛ یعنی اگر کسی خواهان رحمت الهی در هر زمینه ای باشد می تواند از طریق دعا باب آن رحمت را بر خود بگشاید. بنابراین، تحصیل سعادت دنیا و آخرت از راه دعا میسّر است؛ البتّه به شرط اینکه انسان از سعی و تلاش متعارف هم کوتاهی نکند .

نعمتهای الهی است .

حضرت علی علیه السّلام فرمودند :

هیچ نعمتی و هیچ خوشی و خرّمی در زندگی زائل نمی شود، مگر به سبب گناهانی که [انسانها] مرتکب می شوند. خداوند هرگز به بندگان ظلم نمی کند. (1)

وقتی خداوند بعضی از نعمت های خود را از کسی می گیرد ، در حقیقت ، مصیبت و بلا را بر او نازل می کند. این کار از روی عدل الهی است و در اعمال زشت انسان ، ریشه دارد. امام علیه السّلام در ادامه ،فرموده اند :

و اگر ایشان (گناهکاران) در هنگام فرود آمدن بلاها و از دست رفتن نعمتها، با صدق نیّت به خدا پناه می آوردند و به او استغاثه می کردند و سستی به خرج نمی دادند و در انجام گناه زیاده روی نمی نمودند، خداوند هر فساد و تباهی را برای ایشان اصلاح می فرمود و هر امر شایسته را به آنان باز می گرداند. (2)

فرمایش مولا این است که اگر انسانهای گناهکار در وقت فرود آمدن بلا به درگاه خدا روی می آوردند و از او کمک میخواستند، گرفتاریهایشان رفع می شد و نعمتهای از دست رفته به ایشان بازگردانده می شد. پس تداوم بلاها و مصیبتها به سبب کوتاهی کردن خود مردم در روی آوردن به دعاست .

باز حضرت علی علیه السّلام فرموده اند:

ص: 45

همانا خدای سبحان، قهرها و عقوبتها دارد. پس هنگام فرود آمدن آنها بر شما، به وسیلهٔ دعا آنها را دفع کنید؛ چرا که بلا را چیزی جز دعا رفع نمی نماید. (1)

هشام بن سالم می گوید:

امام صادق علسه السّلام فرمودند:

آیا میدانید مدّت زمان چه بلائی کوتاه و چه بلائی بلند است؟

عرض کردیم: خیر. فرموند:

هرگاه در هنگام بلا به کسی از شما الهام شد که دعا کند، بدانید که زمان آن بلا کوتاه است. (2)

فرمایش امام روشن می کند که الهام شدن دعا به انسان در هنگام نزول بلا، نشان دهنده ی این است که مدّت آن بلا طولانی نیست. در حقیقت، خداوند با الهام دعا می خواهد بلای نازل شده را از گرفتاران رفع کند این بیان به خوبی تأثیر قطعی دعا را در رفع بلا می رساند. ،بنابراین هم دعا کردن نشانه زودگذر بودن بلا و گرفتاری است و هم دعا نکردن علامت طولانی بودن آن بلاست .

شده را دفع می کند؛ هر چند که به مرحلهٔ قضا هم رسیده باشد. تا وقتی بلا واقع نشده است ،امکان دفع آن به وسیله دعا وجود دارد. امام هفتم علیه السّلام فرمودند:

همواره دعا کنید؛ زیرا دعا و خواستن از خدا بلا را بر می گرداند، در حالی که مقدّر شده و متعلّق قضا هم واقع شده و فقط امضای (دستور) آن باقی مانده است. (1)

پس تا وقتی امضاء نشده است، می توان به وسیله دعا آن را دفع کرد. پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم فرمودند:

برای {مقابله و جلوگیری} از بلاء دعا را آماده کنید؛ زیرا قضا را چیزی جز دعا بر نمی گرداند . (2)

بنابراین دعا می تواند مانع نزول بلا گردد.

زراره از امام محمد باقر علیه السّلام نقل کرده است :

آیا تو را راهنمایی نکنم به چیزی که رسول خدا صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم در مورد آن استثنایی قائل نشده اند؟

زراره عرض میکند :بفرمایید. آن حضرت فرمودند :

دعا قضا را بر می گرداند؛ در حالی که محکم و سخت شده باشد (و انگشتان خویش را به هم چسباندند). (3)

به هم چسباندن انگشتان برای نشان دادنِ ابرام و اِحکام در قضای الهی است. دعا می تواند چنین حکم مبرمی را برگرداند و در حقیقت، مانع وقوع خارجی آن شود .

ص: 47

تقدیر آن گردد و اگر به مرحلۀ تقدیر رسیده باشد، دعا می تواند مانع قضای آن بشود و اگر قضای آن هم صورت گرفته باشد، دعا می تواند جلوی امضاء (وقوع) آن را بگیرد.

امیرالمومنین علیه السّلام می فرمایند:

امواج بلا را به وسیلهٔ دعا پیش از فرو آمدن آن، از خود دور کنید. قسم به آن کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، هر آینه، سرعت فرود آمدن بلا بر مؤمن از سرا زیر شدن سیل از بالای بلندی به پایین آن بیشتر است. (1)

و باز فرمودند :

هیچ نعمتی و هیچ خوشی و خرّمی در زندگی زائل نمی شود، مگر به سبب گناهانی که [انسانها] مرتکب می شوند .

امّا ایشان بلافاصله، اضافه فرمودند:

و اگر آنان قبل از نزول بلاء دعا و انابه می کردند، این بلایا برایشان نازل نمی شد .(2)

آیه بشارتی بزرگ برای اهل ایمان است که خداوند از بسیاری از گناهان می گذرد. ناگفته نماند که آیه ی شریفه مورد بحث شامل حال ائمّه معصومین علیهم السّلام که از ارتکاب هر گناهی مبرّا هستند، نمی شود. وقتى حضرت زین العابدین علی بن الحسين علیهما السّلام بر يزيد _ لعنه الله_ وارد شدند، آن ملعون خطاب به امام سجاد علیه السّلام همین آیه را به زبان جاری کرد، کنایه از اینکه مصیبت های وارد بر شما به خاطر گناهان خودتان بوده است(!) حضرت در پاسخ به او فرمودند:

هرگز این آیه در مورد ما نازل نشده است. (1)

مانند دعای 23 صحیفه سجادیه و یا دعای مخصوص زیارت امام حسین علیه السّلام که در مفاتیح آمده است .

با این دعاها انسان مومن از خدا می خواهد که همه زندگی او را قرین عافیت قرار دهد نه تنها در دنیا بلکه در آخرت هم بلا و مصیبت

نبیند .

ص: 51

ص: 52

ص: 54

آنچه از خود دعا مهم تر است، اجابت آن به دست خدای متعال است .

هر دو بیان عام است و ظاهر آنها شامل هر دعایی از هر کس می شود. اگر همین معنای عام مقصود امام علیه السّلام باشد، باید بگوییم: آری، هر دعایی اجابتی دارد؛ به این معنا که هر دعایی از جانب خداوند، پاسخ داده می شود. امّا البتّه پاسخها با هم متفاوت و گاهی متضادّند.

لبّیک گفتن خدا به بنده در این فرض، در واقع، ترتیب اثر مثبت دادن به خواستۀ اوست. این گونه اجابت را «اجابت مثبت» می نامیم.

امّا گاهی عکس این حالت است؛ یعنی خداوند پاسخ می دهد، اما پاسخی که به ضرر دعا کننده است. در واقع، به دعای شخص ترتیب اثر منفی می دهد .

ائمّه اطهار علیهم السّلام به نقل کرده اند که خدای متعال پیامبر بزرگ خود عيسى علیه السّلام را چنین موعظه فرمود :

ای عیسی، به ستمکاران بنی اسرائیل بگو: در حالی که زیر پاهایتان مال حرام و داخل خانه هایتان بتها هستند، مرا نخوانید؛ چون من قسم یاد کرده ام که: به هر که مرا بخواند، پاسخ دهم و پاسخ من به آنها نفرین آنهاست؛ تا وقتی که از گرد یکدیگر پراکنده شوند. (1)

«لعن» در زبان عربی به معنای « دور و طرد کردن از خیر» است.(2)

لذا طبق حدیث فوق، این هم نوعی ترتیب اثر دادن به دعاهاست که می توانیم آن را «اجابت منفی» بنامیم.

ص: 56

این تذکار امیرالمؤمنین علیه السّلام انسان را هشیار می کند که فقط به آنچه خود طلبیده فکر نکند؛ چرا که گاه، خداوند عطای بهتری به او داده یا خواهد داد که اگر متوجّه باشد، ممنون او خواهد شد. مثلاً ممکن است انسان روی یک حاجت دنیوی و مادی اصرار کند، اما خدای مهربان به جای آن یک خیر اخروی و معنوی را به او عنایت فرماید. در این صورت، باید سپاسگزار این لطف الهی باشد.

نعمتهای دنیا نیستند و از همین رو، اگر پاسخ دعایش در آخرت داده شود، قطعاً برای او بهتر از این است که در دنیا خواسته اش برآورده گردد .

از امام صادق علیه السّلام نقل شده است :

همانا پروردگار به حساب مؤمن رسیدگی می فرماید. پس به او خطاب می کند: آیا این حساب برایت روشن است؟ می گوید: خیر، ای پروردگار من. پس خداوند می فرماید: در فلان شب، به خاطر [به دست آوردن] فلان چیز مرا خواندی، و من آن را برایت ذخیره ساختم. امام علیه السّلام فرمودند: بنده وقتی بزرگی و عظمت پاداش خداوند را می بیند، میگوید: خداوندا، ای کاش هیچ چیز را برایم در دنیا برآورده نمی ساختی و برایم ذخیره می کردی! (1)

به این ترتیب، روشن می شود که در میان همۀ انواع اجابت دعای مؤمن همین پاسخ پنجم برایش ارزشمندتر و شیرین تر است؛ امّا به شرطی که از آن باخبر باشد و تصوّر نکند که دعایش در پیشگاه الهی گم شده است. بسیاری از اهل ایمان هستند که به سبب جهل و نادانی خود از انواع اجابت دعا، وقتی به حاجت خود نمی رسند، به خدای مهربان خود بدگمان می شوند و وعده هایی نظیر «اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُم» (2) را به دیدۀ تردید می نگرند. اینها به انواع استجابت دعا - به خصوص ذخیره شدن آن در آخرت - آگاهی ندارند و فقط حاجت دنیوی خود را می بینند و چون زود به خواستۀ خود نمی رسند، نسبت به صحّت وعدۀ

ص: 60

اجابت دعا توسّط پروردگار، به شک می افتند. اهل ایمان باید همهٔ انواع اجابت دعا را بشناسند و اجابت اخروی را از برآورده شدن حاجات دنیوی، مهم تر بدانند.

است. این تصوّر یک گمان باطل است و ملاک محبوبیّت نزد خدا این امر نیست .

امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

همانا بندهٔ دشمن خدا، خدای عزّوجلّ را در مورد پیشامدی که برایش رخ داده است، میخواند؛ پس به فرشته موکّل بر آن کار خطاب می شود: حاجت بندهٔ مرا برآور و در این امر تعجیل کن؛ زيرا من از شنیدن فریاد و صدای او کراهت دارم .

در این حال مردم [چون از سرّ کار خبر ندارند] می گویند: حاجت او برآورده نشده است جز به دلیل گرامی بودنش [نزد خداوند]! (1)

را از اجابت دعایش ناامید می کند، این همان «استعجال» مذمومی است که در احادیث از آن نهی شده است. از مولا جعفر بن محمد عليهما السّلام نقل است که می فرمودند:

مؤمن تا آنگاه که به استعجال مبتلا نشود و در نتیجه، ناامید گردد و دست از دعا بکشد، از سوی خدا، همواره در خیر و آسایش و رحمت خواهد بود .

راوی خدمت آن حضرت عرض میکند: استعجال چگونه است؟

امام علیه السّلام فرمودند:

بگوید: از فلان زمان دعا کرده ام و اجابتی ندیده ام . (1)

این حدیث دربارۀ فرد مؤمن است که اگر دست از دعا برندارد و از اجابت آن ناامید نشود، همیشه در خیر و خوبی است و هر وضعیّتی پیدا کند، زیر چتر رحمت الهی خواهد بود. مؤمن باید یقین داشته باشد که از وقتی دست به دعا بلند می کند، خداوند کار اجابت دعای او را به جریان می اندازد. امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

همانا هر گاه بنده ای دعا کند، خدای متعال_ تا وقتی او به استعجال نیفتاده_ در کار اجابت خواستۀ اوست. (2)

امیرالمٶمنین علیه السّلام فرمودند:

چنین نیست که خداوند ... باب دعا را بر بنده ای بگشاید، اما باب اجابت را بر او ببندد. (1)

بگیرید. امّا شما در حرف و سخن، با او دشمنی کردید و به سبب مخالفت با امر الهی با او دوستی نمودید .

8 - هشتم اینکه شما عیبهای مردم را جلوی چشمانتان و عیبهای خود را پشت سرتان قرار دادید. کسانی را سرزنش می کنید که خود از آنها برای سرزنش شدن، سزاوار ترید .

پس با وجود این خیانتها کدام دعایتان مستجاب می شود؛ در حالی که خود ابواب و راههای اجابت را مسدود کردید؟ پس از خداوند پروا کنید و اعمال خود را نیکو گردانید و باطنهای خود را خالص گردانید و امر به معروف و نهی از منکر کنید. در این صورت است که خداوند دعایتان را مستجاب می فرماید . (1)

تا اینجا چهار شرط کلّی مربوط به دعا کنندگان مطرح شد، اینک دو شرط دیگر که به حالت دعا کردن مربوط می شود:

است که فرمودند در آن حال دعاکنید.

پس در مجموع، از احادیث ائمّه علیهم السّلام می توان نتیجه گرفت که وعدۀ اجابت دعا به کسانی که با رقت قلب دعا می کنند، داده شده و دعا با حالت قساوت قلب، مشمول این وعده نیست .

نزدیک یا با اندکی تأخیر _ به جریان می اندازد. در همین میان، بنده گناهی مرتکب می شود. پس [خداوند] به فرشته ای که برای برآوردن نیاز آن بنده گماشته شده است، می فرماید: خواسته اش را برآورده نکنید؛ زیرا او [با انجام گناه] خود را در معرض ناخشنودی من قرار داده از جانب من، مستحقّ محرومیّت گردیده است. (1)

آری، گناه مسیر اجابت دعا را منحرف و جریان آن را مسدود می کند. کسی که به اجابت دعایش امید دارد، باید پیش از دعا و پس از آن، از ارتکاب عملی که موجب ناخشنودی خداوند از او می گردد، اجتناب کند. لذا کسی که به انجام گناهی عادت دارد و در مسیر معصیت قدم بر می دارد، هر قدر اصرار و پافشاری کند، باز هم مستحق رحمت الهى واستجابت دعا نمی شود. پیامبر گرامی صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم فرمودند:

حضرت موسی علیه السّلام از کنار یکی از یارانش گذشت که در حال سجده (مشغول دعا) بود. آن حضرت پس از انجام ،از همان مسیر بازگشت و آن شخص همچنان در حال سجده بود. به او گفت: اگر رفع نیاز تو به دست من بود، حتماً برایت برآورده می کردم. اینجا بود که خداوند به او (موسی علیه السّلام) وحی فرمود:

اگر آن قدر سجده کند که گردنش قطع شود، من او را نمی پذیرم؛ مگر اینکه از آنچه نمی پسندم، خارج و به آن صورتی که دوست دارم، درآید. (2)

ص: 72

یکی از اصحاب امام صادق علیه السّلام می گوید:

خدمت آن حضرت رسیدم و عرض کردم: خداوند می فرماید: «اُدْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ»(1) ؛ امّا من دعا می کنم ولی اجابت نمی بینم. امام فرمودند: آیا معتقدی که خدای متعال خلف وعده می کند؟ خیر. فرمودند: پس چه (چرا دعایت مستجاب نمی شود)؟ گفتم: نمی دانم. فرمودند: من به تو خبر می دهم.

بدانید که شما اگر خداوند را در آنچه به شما امر فرموده، اطاعت کردید، سپس او را می خواندید، شما را اجابت می فرمود؛ اما شما با او مخالفت و او را معصیت می کنید؛ پس او شما را اجابت نمی نماید. (2)

روشن است که امام صادق علیه السّلام یکی از موانع جدّی و مؤثّر اجابت دعا را گناهان دعا کننده می دانند. کسی که با امر الهی مخالفت می کند، خداوند هم پاسخ او را نمی دهد .

حکمت گاهی به صلاح و مصلحت خود دعا کننده مربوط می شود؛ مانند اینکه شخص در دعایش چیزی را بخواهد که اگر خدا آن را به او عطا کند، به ضرر دین یا دنیایش باشد. در این صورت، چون خود فرد از آنچه به صلاحش است خبر ندارد، دعا می کند و چیزی را طلب می کند که به ضررش تمام می شود. اما خداوند حکیم_ اگر بخواهد به بنده اش خیر برساند _ دعای او را مستجاب نمی فرماید .

باید دانست همیشه حکمت کارهای خدا به صلاح و مصلحت فرد دعا کننده مربوط نمی شود. در پس پردۀ آنچه در ظاهر دیده می شود، حساب و کتابهای فراوانی در کار است که ما انسانها از بیشتر آنها بی خبریم.

قرض داده است. به چنین کسی [از جانب خداوند] گفته می شود آیا به تو دستور ندادم که در هنگام قرض دادن شاهد بگیری؟ (1)

که فرمودند:

فرشتگان به خانه ای که در آن شراب یا دایره زندگی یا سه تار یا نرد باشد، وارد نمی شوند و دعای اهل آن به اجابت نمی رسد و خداوند برکت را از آنان برمی دارد . (1)

در این حدیث شریف، به چند چیز که به شدّت، نزد خدا پلید و خبیث شمرده می شوند، اشاره شده است. یکی شراب است و دیگری، برخی از آلاتی که برای ساخت موسیقی به کار می رود و سوم یکی از آلات قمار که با آن نرد بازی می کنند. وجود یکی از این سه چیز در هر خانه ای، رحمت الهی را از آن دور می کند و مانع اجابت دعای کسانی می شود که اهل یکی از این امور باشند .

نتیجه اینکه مانع شدن هر یک از موانع اجابت دعا_ غیر از مورد چهارم که به کوتاهی کردن خود فرد مربوط نمی شود _ ضروری و قطعی نیست و بستگی دارد به اینکه خداوند بخواهد با عدل خود با بنده اش رفتار کند یا با فضل. مانع شدن آن عوامل فقط در فرضی است که عدل الهی اجرا شود.

نفرین مظلوم در حقّ ظالم به خود و دعای خیر مظلوم در حقّ کسی که انتقام او را از ظالم بگیرد . (1)

در دلهای مؤمنان ایجاد می کند و به آنان بشارت می دهد که اگر از استجابت دعای خود و دیگران ناامید هستند، می توانند به دعای امام زمانشان در حقّ خود امید ببندند که خدا به اجابت آن و عده داده است.

آنان که به عنوان بخشی از حجّ تمتّع، عمرۀ تمتّع انجام می دهند، هر دو گروه، معتمر (عمره گزار) هستند و تا زمانی که از خانۀ خدا مراجعت نکرده اند، دعاهایشان مستجاب است .

مقصود این است که وقتی کسی به حجّ مشرف می شود، دیگران وظیفه دارند جای خالی او را در خانواده اش از جهت رسیدگی و رفع مشکلات آنان، پر کنند. باید نزدیکان و آشنایان او به گونه ای رفتار کنند که خانوادۀ حاجی و کسانی که تحت سرپرستی او بوده اند، حتّى الامكان، احساس خلا و نیاز نکنند .

وظیفه نزدیکان بیمار و کسانی که با او تماس دارند، این است که ملاحظۀ حال او را بکنند و با کارها یا سخنان خود، او را به رنج و غضب نیاورند .

فقیری که نعمتی به او داده شده، در صورتی که مؤمن باشد. (1)

اگر کسی به شیعۀ نیاز مندی کمک کند، می تواند از دعای خیر او _ که وعدۀ استجابت آن داده شده _ بهره مند گردد .

سه دعا بدون شک، مستجاب است: دعای مظلوم و دعای مسافر و نفرین پدر در حقّ فرزندش. (1)

ص: 86

و خشنود باشد. در این صورت، خداوند و عده فرموده که دعایش را مستجاب می فرماید. از امام صادق علیه السّلام نقل شده که فرمودند:

چگونه مؤمنی، مؤمن است، در حالی که از قسمت (مقدر) خود ناراضی است؟ ... و من برای کسی که چیزی جز خشنودی [ از قضای الهی] در دلش نباشد ضامنم که دعای او به درگاه خداوند مستجاب شود . (1)

همواره دعا [از اجابت] محجوب است تا وقتی که بر پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم و آل ایشان صلوات فرستاده شود. (1)

محجوب بودن دعا به معنای بازداشته شدنش از اجابت است که تا وقتی صلوات بر اهل بیت علیهم السّلام فرستاده نشده، چنین است.

باید قدر این حال را بداند .

حضرت ابراهیم علیه السّلام از خدای متعال پرسید:

خدایا، آن کس که صورتش را با اشک به خاطر ترس از تو مرطوب کند، چه پاداشی دارد؟

خداوند پاسخ فرمود :

پاداش او مغفرت و خشنودی من [از او] است. (1)

آری کنار قبر سیّد الشّهداء علیه السّلام از بهترین مکانهایی است که امید استجابت دعا در آنها می رود تا آنجا که خود ائمه علیهم السّلام هم از این فرصت برای دعاهایشان استفاده می کردند .

ص: 98

ص: 100

می کند؛ مثل دعایی که فقرا برای جلب کمک دیگران در حقّ آنان انجام می دهند (دعای رجا.

2) برادر حقیقی بودن برای اهل ایمان

3) غربت و کم بودن یاران

4) غیبت و دوری از دوستان و سرزمین

5) مظلوم بودن به سبب غصب شدن حقوقش

6) مظلوم بودن به علت اینکه پدر و اجداد و ارحام و نزدیکانش، به شهادت رسیده اند و او خونخواه همۀ آنان است.

(7 ایمان (1)

8) زیادی دشمنان و ناتوانی دوستان ایشان

9) گرفتاری و همّ و غمّ زیاد ایشان به سبب آنچه در زمان غیبت بر دوستان و شیعیان ایشان وارد می شود.

10) طولانی بودن زمان گرفتاری ایشان

11) ناشناخته بودن منزلت ایشان بین مردم و منحرف بودن آنها از مسیر آن حضرت

12) کوتاهی کردن مؤمنان به ایشان در پیروی و خدمتگذاری

حال اگر کسی در احوال آن امام بزرگوار تأمّل کند، بسیاری جهات دیگر از این قبیل را _ که موجبات شفقت و رحمت بر ایشان است _ پیدا می کند و اگر مؤمنی با هر یک از این انگیزه ها با اخلاص برای امامش دعا کند، فوائدی را که در هر یک از این دوازده عنوان اشاره شد، درک خواهد کرد. مثلاً اگر به انگیزۀ پدر حقیقی بودن امام زمان علیه السّلام برای ایشان دعا کند ثواب نیکی کردن به پدر را می برد.

ص: 103

دعا از سر هر یک از این انگیزهها فوائد و آثار ارزنده زیادی دارد و اگر همۀ اینها با هم جمع شوند، برکات فراوانی خواهند داشت.

عنایت ایشان می گردد .

مؤلّف کتاب مکیال المکارم این نکته را چنین تذکّر می دهد:

دعای ما در حقّ امام عصر علیه السّلام از باب هدیّه ای است که یک شخص حقیر فقیر به یک پادشاه بزرگ گرانقدر، تقدیم می کند و بدون شک، این کار نشان دهندۀ نیاز این فقیر به عطا و پاداش آن سلطان بزرگ است و این عادتی است که بردگان نسبت به ارباب خود و هر فرد دانی نسبت به عالی دارد .(1)

حقیقت این است که ما چیزی نداریم که بتوانیم به سبب آن لیاقت دوستی و خدمتگذاری امام عصر علیه السّلام را داشته باشیم و هرچه هست، لطف و کرم ایشان است و از جانب ما جز کوتاهی و تقصیر، هیچ نه!

دعای ما در حقّ آن بزرگوار به هیچ وجه، قابل ایشان نیست و در حدّ قدر واندازۀ خودمان است. ما با دعایمان در حقّ امام زمان علیه السّلام می خواهیم بگوییم. در زمانی که بسیاری از مسلمانان و حتّی شیعیان، ولیّ نعمت خود را فراموش کرده اند و او را از زندگی شان کنار گذاشته اند، ما جزء این کسان نبودیم و چشم به کرم و احسان مولایمان دوخته ایم که با لطفش و نه به خاطر استحقاق ما _ که استحقاقی در کار نیست _ ما را بپذیرد .

محضرشان باشیم، مصداق بزرگداشت و اظهار فروتنی نسبت به آنان است، دعا در حقّ امام زمان علیه السّلام و هم از مصادیق تعظیم ایشان است و مؤمن در هر مکان و موقعیّتی باید در انجام این امر مقدّس بکوشد.

امام زمان علیه السّلام هر چند که پنهان هستند، ولی بر همۀ خلایق در هر جای عالم، شاهد و ناظر هستند. شرق و غرب عالم، محضر امام عصر علیه السّلام است و احاطهٔ ایشان بر انسان ها و اعمالشان مسلّم و قطعی است و کسی که به این واقعیت یقین پیدا کند، به انگیزۀ بزرگداشت ایشان، در حقّشان دعا می کند. امام کاظم علیه السّلام می فرمایند:

جز این نیست که جایگاه امام در زمین، به منزله ماه در آسمان است. او در جایگاه خود از همهٔ اشیاء مطّلع و آگاه است. (1)

ادامه می دهیم .

وَاحْفَظْ فيه رَسُولَك و آبَاءَهُ أَئِمَّتَك و دَعائِمَ دِينِكَ ...

منظور این است که ایشان وارث حقیقی و جامع همۀ کمالات پیامبر صّلی اللهُ علیه وآله وسلّم و جانشینانشان هستند و ما از خدا می خواهیم که شئون آن بزرگواران را در این تنها باقی ماندۀ خاندان عصمت و طهارت، حفظ فرماید. جنبۀ دیگر در دعا برای حفظ امام زمان علیه السّلام این است که خداوند وجود مقدّس آن حضرت را برای تحمّل بار سنگین مسئولیّت و رسالتشان، در حال غیبت و ظهور، حفظ فرماید.

دعاها در حقّ امام زمان علیه السّلام همین است که هم طلب خیر و صلاح برای آحاد امّت است و هم اجابت آن موجب خوشحالی و سرور امام علیه السّلام می گردد.

ص: 112

ضرورت دعا برای تعجیل فرج را از دو جهت می توان اثبات کنیم: یکی برای رفع بلای غیبت امام علیه السّلام و دوم از جهت اطاعت امر ایشان به کثرت دعا برای تعجیل فرج .

یکی از حکمتهای خداوند در گرفتار کردن بندگانش به بلا و سختی این است که به تضرّع در پیشگاه خدا بیفتند. آری، تا ما دست به دعا بلند نکنیم و پایان غیبت امام عصر علیه السّلام را از خداوند نخواهیم، مورد اعتنای او قرار نمی گیریم و اگر بندگان چنین نکنند، مورد مؤاخذۀ خداوند قرار خواهند گرفت .

اعتقاد دیگری که تأثیر عمیقی در روی آوردن ما به دعای واقعی با همۀ شرایط لازمش دارد، این است که بدانیم با شروع و استمرار در دعا، خداوند جریان اجابت آن را به راه می اندازد و ما نباید از دعا کردن خسته و ملول شویم یا دچار استعجال گردیم .

احتمال دیگری که در اجابت همۀ دعاها هست، تأخیر آن از زمان مورد انتظار است. گاهی دعای انسان مستجاب می گردد، ولی اثر آن را سالها بعد می بیند. بنابراین، ممکن است دعایی که الآن برای تعجیل در فرج امام زمان علیه السّلام می شود، مستجاب شود؛ ولی اثر آن را سالها بعد ببیند. (مانند دعای حضرت نوح)

اگر انسان دعایش را مستجاب ببیند، با اعتقاد و عمق بیشتری به دعا کردن می پردازد.

این گونه فرموده اند:

برای تعجیل فرج زیاد دعا کنید؛ زیرا آن فرج شماست. (1)

در معنای دقیق این عبارت، سه احتمال وجود دارد :

1. برای تعجیل فرج زیاد دعا کنید؛ چون با فرج ایشان، فرج همۀ اهل ایمان محقّق می شود.

2. دعا کردن برای تعجیل فرج، فرج شماست.

3. زیاد دعا کردن برای تعجیل فرج، فرج شماست .

بنابراین از کلّ عبارت چنین برداشت میشود که: زیاد دعا کردن برای تعجیل فرج امام عصر علیه السّلام فرج شما خواهد بود.

امام زمان علیه السّلام در این سخن به دعای کم، رضایت نداده و به اکثار آن دستور فرموده اند. وقتی کثرت کاری محبوب باشد، قطعاً آن کار عبادت بسیار بزرگ و با برکتی است و اگر کسی از زیاد انجام دادن آن معذور یا محروم است ، نباید از اصل و مقدار کم آن دریغ ورزد.

با این همه تأکید بر دعا برای تعجیل فرج، حدّاقل این است که مؤمن نسبت به آن، حالت بی تفاوتی و بی اعتنایی نداشته باشد و آن را یکی از برنامه های جدّی زندگی اش قرار دهد. کم یا زیاد آن به میزان معرفت و درجه ی ایمانش مربوط می شود .

ص: 117

ص: 118

ص: 120

در ابتدای این قسمت لازم است به دو مقدّمه اشاره کنیم :

خداوند دعاهای ما را در حق آن بزرگوار، به خاطر محبّتی که به ایشان دارد، مستجاب می فرماید؛ هر چند که ما شرایط لازم را برای اینکه دعایمان به هدف اجابت برسد نداشته باشیم.

در واقع، ما با دعا کردن، خودمان فایده می بریم و بهانه ای برای عنایت خداوند به حجّت بی نظیرش می شویم. همین بهانه هم لطف و عنایتی است که به برکت و وساطت امام زمان علیه السّلام نصیب ما می شود.

در حقیقت، خود امام بر ما منّت می گذارند که اجازۀ دعا بر ایشان را به ما می دهند و خداوند متعال دعای ما را بهانۀ رساندن آن حضرت به کمالات بالاتری قرار می دهد. این کار خدا فوائدی دارد از جمله اینکه میخواهد از این طریق، خیری به دعاکننده برسد و همه اینها به واسطۀ «واسطه فیض» یعنی امام عصر علیه السّلام صورت می گیرد.

بنابراین دعاهای ما در حقّ مولایمان به دو گونه می تواند فایده داشته باشد: یکی آثار و نتایجی که به مولایمان می رسد و دیگری آنچه نصیب ما می شود.

پزشکی مؤثّر است و هم دعا و ائمّه علیهم السّلام هر دو کار را تجویز می فرمودند و خودشان هم بر همین روال عمل می کردند).

پس دعاهای ما می تواند در رفع بلایا و گرفتاریهای امام زمان علیه السّلام مؤثّر باشد.

هر مؤمنی به اندازهٔ عشق و علاقه ای که به مولایش دارد، از ناراحتی ایشان ناراحت می شود و برای رفع آلام ایشان یا حدّاقل تسکین و کاستن از آنها تلاش می کند.

آنچه همۀ دردها و رنجهای اماممان را یکجا بر طرف می کند، مژدۀ ظهور ایشان از جانب خداوند است. بنابراین، بهترین دعایی که برای رفع همۀ گرفتاریهای حضرتش میتوانیم بکنیم، دعا برای تعجیل فرج آن بزرگوار است.

6_ حضرت صاحب الزمان علیه السّلام در حقّ چنین دعاکننده ای دعا می کند .

7_ شفاعت آن حضرت در قیامت شامل حال او می شود.

8_ شفاعت پیغمبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم _إن شاء الله _ شامل حالش می شود.

9_ این دعا اطاعت امر الهی و طلب فضل و عنایت اوست.

10 _ مایه استجابت دعا می شود.

11 _ اداء اجر رسالت است.

12 _ مایۀ دفع بلا میشود

13 _ سبب وسعت روزی است .

14 _ باعث آمرزش گناهان می شود.

15 - توفیق تشرّف به دیدار آن حضرت را در بیداری یا خواب، نصیب انسان می کند.

16 _ اسباب رجعت به دنیا در زمان ظهور آن حضرت است.

17 _ دعا کننده برای امام عصر علیه السّلام از برادران پیغمبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم خواهد بود .

18_ این دعا موجب تعجیل در فرج حضرت می شود.

19_ پیروی از پیغمبر و امامان علیهم السّلام خواهد بود.

20 _ وفا به عهد و پیمان خداوندی است .

21 _ آثار نیکی به والدین برای دعاکننده حاصل می گردد.

22 _ موجب زیاد شدن اشراق نور امام علیه السّلام در دل او می شود.

23 _ سبب طولانی شدن عمر است

24 _ تعاون و همکاری در کارهای نیک و تقوا محسوب می شود.

ص: 125

25_ چنین دعا کننده ای از عقوبتهای اخروى _ إن شاء الله -_ در امان می ماند.

26 _ هنگام مرگ به او مژده می رسد و با او به نرمی، رفتار می شود.

27_ وی محبوب ترین افراد نزد خداوند خواهد بود.

28 _ عزیزترین و گرامی ترین افراد نزد پیغمبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم می شود.

29_ إن شاء الله از اهل بهشت خواهد شد.

30_ کردارهای بد او به کردارهای نیک مبدّل شود.

31_ خداوند متعال در عبادت، او را تایید فرماید.

32_ إن شاء الله با این دعا، عقوبت از اهل زمین دور می شود.

33_ این دعا، پاداش کمک به مظلوم را دارد .

34_ نور چنین دعا کننده ای برای دیگران نیز _ روز قیامت _درخشان می گردد.

35_ هفتاد هزار نفر از گناهکاران را شفاعت می کند.

36_ مشمول دعای امیرالمؤمنین علیه السّلام تا روز قیامت می شود.

37_ موجب در امان بودن از تشنگی روز قیامت است.

38_ این دعا سبب جاودان بودن در بهشت است.

39_ مایهٔ خراش روی ابلیس و مجروح شدن دل اوست.

40_ چنین دعا کننده ای روز قیامت، هدیه های ویژه ای دریافت می کند.

41_ خداوند عزّ و جلّ از خدمتگزاران بهشت نصیبش فرماید.

42_ در سایۀ گستردۀ خداوند قرار می گیرد و _ مادامی که مشغول آن دعا باشد _ رحمت بر او نازل می شود.

ص: 126

43_ مجلسی که در آن برای حضرت قائم_ عجل الله فرجه _ دعا شود،محلّ حضور فرشتگان گردد .

44 _ دعاکننده مورد مباهات خداوند می شود.

45_ فرشتگان برای او طلب آمرزش می کنند.

46_ مایۀ خرسندی خداوند عزّ و جلّ می شود.

47_ مایۀ خشنودی پیغمبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم می گردد.

48_ این دعا خوشایندترین اعمال نزد خداوند است.

49_ از کسانی خواهد بود که خداوند در بهشت به او حکومت دهد.

50_ حساب قیامت بر او آسان می شود .

51 _ این دعا در عالم برزخ و قیامت، مونس مهربانی برای آدمی خواهد بود.

52_ این عمل بهترین اعمال است.

53_ باعث دوری غصّه ها می شود .

54_ دعا در هنگام غیبت، بهتر از دعای هنگام ظهور امام علیه السّلام است.

55_ فرشتگان برای چنین دعا کننده ای دعا می کنند .

56_ این دعا سبب کامل شدن ایمان است.

57 _ تعظیم شعائر خداوند است.

58_ برای این دعا کننده ثواب کسی است که همراه پیغمبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم شهید شده است.

59_ ثواب کسی را دارد که زیر پرچم حضرت قائم علیه السّلام شهید شود.

60_ پاداش احسان به مولای ما حضرت صاحب الزمان _ عجّل الله فرجه_ را دارد .

ص: 127

61_ در میان گروه ائمّه اطهار علیهم السّلام محشور می شود.

62_ درجات او در بهشت بالا می رود.

63_ از بدی حساب در روز قیامت در امان ماند.

64_ موجب نائل شدن به بالاترین درجات شهدا در روز قیامت

65_ سبب رستگاری به شفاعت حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام است. (1)

ص: 128

ص: 130

از مهمترین آداب دعا برای امام عصر علیه السّلام به 10 عنوان بسنده می کنیم :

خاصی در فرد ایجاد می کند که همین، شرایط بهتری را برای اجابت دعا فراهم می آورد. به عنوان مثال، دو نفر با دو نوع رتبۀ علمی، می خواهند کنکور بدهند. اوّلی از سطح علمی بالایی برخوردار است و طبیعتاً خود و دیگران انتظار رتبۀ بالایی از او دارند؛ ولی دومی از پایهٔ علمی بالایی برخوردار نیست و طبیعی است به روال عادی، انتظار کسب رتبۀ بالایی در کنکور ندارد. این دو فرد ممکن است برای قبولی در کنکور و کسب رتبۀ خوب دعا کنند. لیکن حال اوّلی با دومی متفاوت است. اوّلی با اتّکا به علم و دانش خود شاید خود را خیلی نیازمند دعا نبیند؛ ولی دومی حسابی برای خود و تلاشهایش باز نمی کند و کسب رتبۀ خوب در کنکور را یک کار خدایی می بیند و با حال انقطاع بیشتری دعا می کند.

دومین عامل مؤثر در اقبال قلبی: اعتقاد عمیق به تأثیر دعا در تعجيل فرج امام زمان علیه السّلام است.

کسی که باور چندانی به تأثیر دعا در جلوانداختن ظهور آن حضرت ندارد، به طور طبیعی، اقبال چندانی برای دعا، برای تعجیل فرج ندارد. اگر کسی برای دعا نقش تعیین کننده و اصلی قائل باشد، خواه ناخواه، هنگام دعا روح و روانش متوجّه آن است و هرگز با قلب بی توجّه یا غافل زبان به دعا برای تعجیل فرج نمی گشاید.

کسی که بیماری دارد و به دنبال معالجهٔ اوست، عوامل مختلف مؤثّر در درمان او را می جوید و در میان آنها هر یک را که مؤثّرتر بداند، با توجّه و تلاش بیشتری، دنبال می کند. هر قدر اعتقادش به پزشک معالج و تشخیص و درمان او عمیق تر بشد، با اقبال قلبی کاملتری به نسخۀ پزشک دل میدهد و به آن عمل می کند. حال اگر اعتمادی که به تأثیر درمان پزشک دارد، به دعا برای شفای بیمارش داشته باشد، همان قدر اقبال قلبی را در دعاهایش برای بهبودی آن بیمار خواهد داشت. اگر اعتماد به تأثیر دعا در شفای بیمار ضعیف شود، اقبال قلبی او در هنگام دعا کمتر، و اگر این باور قوی گردد ،آن اقبال قلبی هم بیشتر خواهد شد.

بنابراین، هرکسی، در زمانهایی، رقّت قلب دارد که اگر قدر آن را بداند، می تواند در همان حال، برای تعجیل فرج مولای غریبش دعا کند. انسانها از جهت رقّت قلب برای امام زمان علیه السّلام و دعا برای فرج ایشان مختلف اند. گروهی چنان ارتباط روحی قوی با امامشان دارند که کمترین سخنی از گرفتاریهای آن حضرت، دلشان نرم و رقیق می شود. اینها مشکل چندانی برای به دست آوردن رقّت قلب و دعا برای امام زمانشان ندارند.

گروهی دیگر تعلّقاتی در زندگی دارند که با یادآوری آنها یا از دست دادن آن تعلّقات، به رقّت قلب می افتند. گروهی دیگر یا حتّی همان دسته، به خاطر حبّ و علاقه به اهل بیت علیهم السّلام در جشنها و یا در مصائب آنها دلشان به رقّت می آید .

چه خوب است شیعیان از این نکته غافل نباشند و از حال و هوای معنوی خود بهره ببرند و برای جلو انداختن ظهور امام عصر علیه السّلام دعا کنند. به خصوص اگر در مجلسی ذکر مصیبت امام حسین علیه السّلام به میان آمد، حتماً به دعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السّلام منتهی گردد.

ص: 135

نعمت خداوند (وجود مقدّس حضرت ولی عصر علیه السّلام ) می باشد که این عدم معرفت_ که نتیجه اش ادا نکردن شکر قلبی است _ به مراتب بعدی شکرگزاری، یعنی شکر زبانی و عملی هم آسیب جدّی می زند؛ چون روح این دو رتبه، همان شکرگزاری قلبی کردن است.

خداوند بستگی دارد. هر چه معرفت ما به ایشان بیشتر شود، اهمّیّت ظهور و فرج امام زمان علیه السّلام برای ما بیشتر می شود و همین باعث اصرار ما در دعا بر فرج ایشان می گردد.

برای تحقق عامل دوم، باید آیات و روایات مربوط به تأثیر اصرار در دعا و اجابت زودتر را مطالعه کنیم.

مطلوب و پسندیده است. البته باید توجه داشته باشیم که اصرار کردن در مورد آن نباید همراه با تعیین ضرب الاجل قطعی باشد.

از نشانه های کیفیت بالا در اصرار، دو مورد ذیل است:

الف: قسم دادن خدا در دعا

ب: متوسل شدن به آبرومندان درگاه خدا (در این زمینه میتوانید به دعای عبرات رجوع کنید) (1)

که یک منتظر فرج در زمان غیبت مولایش دارد. آشنایی با این وظایف و تکالیف خود یک وظیفه است. لذا مطالعۀ کتبی که در این زمینه تالیف شد، جزء وظایف منتظران است.

هر قدمی که شخص در این مسیر بر می دارد، باعث می شود قدم بعدی را با آگاهی بیشتری بردارد و هرچه با وظایف خود بیشتر آشنا می شود، خواهد دید که بر محبّت و ارادتش به مولا افزوده می گردد و به آنجا خواهد رسید که حال بکاء و ضجّه در فراق محبوب، بدون هیچ تکلّفی، برایش حاصل می شود.

به تصریح احادیث، امام زمان علیه السّلام پدر دلسوز و مهربان بر رعیّت خود هستند. (1) و حقّ ایشان بر فرزندان خود از حقّ هر پدر دیگری بر فرزندش، بیشتر و بالاتر است. حال اگر یکی از فرزندان در حقّ این پدر، احسان و نیکی کرده باشد، چه خوب است که متوجّه این معنا باشد و از وعدۀ اجابت دعا _ که خدا به او داده _ برای امام زمانش استفاده کند و این فرصت را خرج ایشان کند .

ج) دعای دیگری که وعدۀ اجابتش داده شده، دعای عمره گزار (معتمر) و حج گزار (حاج) است. (2)

این دو مهمانان ویژهٔ خدایند و باید بدانند که چه فرصتی برای دعا در حقّ مولایشان دارند و آن را صرف دعا برای ایشان کنند.

د) دعای دیگری که به فرمودۀ امام هفتم علیه السّلام رد نمی شود، دعای روزه دار در هنگام افطار است. (3)

کسی که یک روز را به خاطر اطاعت از امر خداوند روزه گرفته، در وقت افطار، پاداشتی از جانب پروردگارش دارد و آن اجابت دعایش است. چه زیباست که انسان قدر شناس این پاداش را تقدیم به مولای خود کند و برای تعجیل فرج ایشان دعا کند و قطعاً اگر این مولای مهربان ببیند که یکی از دوستانش جایزهٔ دریافتی خود را به ایشان تقدیم کرد ،بهترین پاداشها و جوایز را از خداوند برای این دوست خود طلب خواهد کرد.(4)

ص: 140

ھ) دعای فرد بیمار (به خصوص در حقّ کسی که به عیادت او می رود). (1)

خداوند به تلافی درد و رنجی که بیمار تحمّل می کند، به او وعدۀ استجابت دعا داده است. آیا وقتی بیمار می شویم، توجّه داریم که فرصتی برای دعا در حقّ امام عصر علیه السّلام را به دست آورده ایم؟ آیا می دانیم که طبق فرمودۀ امیرالمؤمنین علیه السّلام هر مؤمنی که مریض

می شود، امام زمانش هم به خاطر بیماری او بیمار می شوند؟ (2)

حال که این پدر مهربان در بیماری فرزندش چنان رنجور می شود که خود بیمار می گردد، آیا رسم انسانیّت و مروّت نیست که آن فرزند در هنگام بیماری به فکر پدر و مولایش باشد و برای او دعا کند؛ به این امید که این دعا به آمین خود او مستجاب شود؟ با توجّه به اینکه شفای بیماران صرفاً به برکت اهل بیت علیهم السّلام و صدقۀ سر امام عصر علیه السّلام صورت می پذیرد. (3)

و) یکی از دعاهایی که به اجابت آن وعده داده شده، دعا در غیاب برادر مؤمن است. امام باقر علیه السّلام فرمودند که چنین دعایی از جانب پروردگار محجوب نمی ماند و هرکس پشت سر مؤمنی برای او دعا کند، از جانب خداوند به او خطاب می شود: « و مانند آنچه خواسته ای برای خودت است .» (4)

کدام برادر مؤمن را سراغ داریم که ایمانش از مولایمان بیشتر و

ص: 141

کامل تر و حقوقش بر ما بیشتر باشد؟ حیف است که از این فرصت برای دعا در حقّ بهترین برادر غایب خود حضرت ولی عصر علیه السّلام استفاده نکنیم.

ز) از موارد دیگری که وعدۀ اجابت دعا داده شده، وقتی است که به یک مؤمن فقیر کمک می شود. خداوند دعای آن نیازمند را مستجاب می سازد. (1) با این ترتیب، هم مؤمن نیازمند و هم کسی که به او مساعدتی می کند، می توانند از این فرصت برای برآورده شدن حاجاتشان استفاده کنند .

ح) دعای کودکی از امّت پیامبر صلّی اللهُ علیه وآله وسلّم که هنوز به تکلیف نرسیده و مرتکب گناه نشده است. (2) بنابراین، ما می توانیم و باید که برای دعاهای کودکان امّت اسلام حساب باز کنیم و برای برآورده شدن هر حاجتی و در صدر همه تعجیل فرج مولایمان از آنها بخواهیم دعا کنند. یا خود دعا کنیم و آنان آمین گویند.

ط) دعای مسافر. (3) این فرصتی است که معمولاً بی هیچ زحمتی، برای انسان فراهم می شود و ما باید به آن توجّه داشته باشیم و از آن برای دعا در حقّ امام زمان علیه السّلام و تعجیل فرجشان استفاده کنیم .

ی) دعای قاری قرآن که به فرمودۀ امام مجتبی علیه السّلام مستجاب است یا سریع (عاجل) و یا در آینده (آجل). (4)

ص: 142

یکی از آدابی که رعایت آن در دعا برای حضرت ولیّ عصر علیه السّلام تأثیر به سزایی در اجابت دارد، دعا به نیابت از اهل ایمان است. در نیابت از دیگری، فرقی بین زنده و مرده نیست و اگر از جانب تعداد زیادی نیابت کنیم، بهره و حظّ هر یک، کمتر از وقتی که فقط از یک نفر نیابت کنیم، نمی شود. با این ترتیب، می توانیم بسیاری از عبادتهای مستحبّی خود، از جمله دعا را به نیابت از تعداد زیادی زن و مرد مؤمن انجام دهیم تا هم آنها را در عبادت خود شریک کنیم و هم به خاطر آبرویی که حدّاقل برخی از آنها نزد خداوند دارند، دعایمان زودتر به اجابت رسد.

پس اگر می خواهیم دعای ما برای مولایمان هم برای خودمان بیشتر فایده داشته باشد و هم خیر بیشتر به دیگران و خود امام عصر علیه السّلام برساند، خوب است که در دعاهایمان دیگران را شریک کنیم و به نیابت از آنان دعا کنیم:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى حُجَّتِكَ ووَليِّكَ وَ القائم في خلقك صَلاةٌ ناميةً باقيةً تُعَجِّلُ بها فَرَجَهُ و تَنصُرُه بها و تجعَلُنَا مَعَهُ في الدُّنيا والآخرة.

خدایا بر حجّت و ولیت و قیام کننده در میان آفریدگانت، درود بفرست؛ درودی بالنده و پایدار که به سبب آن، در فرج ایشان، تعجیل فرمایی و یاری اش کنی و ما را در دنیا و آخرت با او همراه گردانی .

ص: 143

ص: 144

ص: 145

ص: 147

پاسخ این است که امامان پیشین با توجّه به پیشگویی های پیامبر از طولانی شدن غیبت آخرین وصی و مشکلات مؤمنان آخر الزمان، برای تعجیل در فرج فرزندشان دعا می کردند.

حتّی خود امام عصر علیه السّلام نیز از این قاعده مستثنی نیستند و برای فرج خودشان بارها دعا کرده اند .

9 _ دعا در تعقیب دو رکعت اوّل نماز شب . (1)

10_ دعا در صبح و شام . (2)

11 _ دعای عهد در هر صبح .(3)

12 _ دعا در شب و روز جمعه .(4)

13 _ دعا در عصر روز دوشنبه و پنج شنبه (5)

14_ دعا در روز عیدغدیر . (6)

15 _ دعای ندبه در چهار عید .(7)

16 _ دعا در عید فطر و قربان. (8)

17 _ دعا در روز عرفه . (9)

18 _ دعا در ماه مبارک رمضان . (10)

19 _ دعا در شب و روز نیمه شعبان. (11)

ص: 150

20_ دعا در روز دحو الارض. (1)

21_ دعا در روز عاشورا . (2)

22_ دعا در مسجد الحرام. (3)

23_ دعا در سرزمین عرفات . (4)

24_ دعا در حرم مطهّر سامرّا و سرداب . (5)

25_ دعا در حرم مطهر رضوی . (6)

26_ دعا در مساجد کوفه و سهله. (7)

27_ دعاهای غیر مقیّد به زمان یا مکان خاصّ.

الف _ صلوات بر حضرت زهرا علیها السّلام. (8)

ب _ دعای امام رضا علیه السّلام. (9)

ج_ صلوات ابوالحسن ضرّاب اصفهانی. (10)

د_ دعای امام باقرعلیه السّلام . (11)

ص: 151

ص: 152

11 - التهذيب، شیخ طوسی تهران دارالکتب الاسلاميه، 1362 شمسی

12 - بحار الانوار ، محمد باقر مجلسی تهران المكتبة الاسلاميه، 1397 قمرى

13 - بصائر الدرجات، ابو جعفر محمد بن حسن صفار بيروت مؤسسة النعمان 1412 قمری

14 - پیوند معنوی با ساحت قدس ،مهدوی صدر الاسلام ،همدانی تهران: انتشارات ،بدر 1361 شمسی

15 - تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب شیخ محمد بن محمّدرضا قمى مشهدی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1367 شمسی

16 - تفسیر نور الثقلين، عبد على بن جمعه العروسي الحويزي، قم: المطبعة العلميه، 1382 قمری

17 - تنبيه الخواطر و نزهة النواظر ورام بن ابی فراس قم: مكتبة الفقيه (افست نسخهٔ دارالتعارف بیروت، 1376 (قمری)

18 - ثواب الاعمال و عقاب الاعمال شیخ صدوق، قم: انتشارات اخلاق، 1377 شمسی

19 - جمال الاسبوع بكمال العمل المشروع، سيد ابن طاووس، تهران: آفاق، 1371 شمسی

20 - حدیث بندگی و دلبردگی، عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1378 شمسی

21 - حدیث دو سفیر سید مجتبی ،بحرینی تهران مرکز فرهنگی انتشاراتی ،منیر 1383 شمسی

22 - راز پنهانی و رمز ،پیدایی دکتر سیّد محمّد بنی هاشمی تهران: انتشارات نیک معارف، 1384 شمسی

23 - سلوک ،منتظران دکتر سیّد محمّد بنی،هاشمی تهران مرکز فرهنگی انتشاراتی، منیر 1383 شمسی

24 - سه رساله درباره حجة بن الحسن العسكري (عج)، محمد باقر مجلسی، با مقدمهٔ سید محمود میردامادی اصفهان کانون پژوهش 1416 قمری

ص: 154

25 - شرح فصوص الحكم متن ابن عربی ،شرح (قیصری)، انتشارات بیدار، 1363 شمسی

26 - صحیفهٔ کاملهٔ سجّادیّه امام زین العابدین ، دفتر نشر الهادی، 1376 شمسی

27 - صحيفه ،مهدیه ترجمه محمد حسین رحیمیان قم دارالثقلین، 1379 شمسی

28 - العروة الوثقى سيّد محمّد کاظم طباطبایی ،یزدی تهران المكتبة العلمية الاسلاميه 1358 شمسی

29 - عيون اخبار الرضا ، شیخ صدوق، تهران: انتشارات جهان

30 - غرر الحکم و دررالکلم عبدالواحد بن محمد آمدی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی 1378 شمسی

31 - الغيبة، ابن ابی زینب محمد بن ابراهیم نعمانی، تهران: مكتبة الصدوق

32 - فرهنگ نوین ترجمه القاموس العصرى)، سيّد مصطفی طباطبایی تهران انتشارات کتابفروشی اسلامیه، 1358 شمسی

33 - فلاح السائل. سيّد ابن طاووس، قم انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

34 - الکافی محمّد بن یعقوب کلینی :تهران دارالکتب الاسلامیه، 1348 شمسی

35 - كامل الزيارات جعفر بن محمد بن قولویه قمی قم نشر الفقاهه، 1417 قمری

36 - كرامات الحسينيه الله ، جلد 2 ، علی میر خلف زاده قم: انتشارات مهدی یار 1379 شمسی

37 - كمال الدين و تمام النعمة، شیخ صدوق تهران دارالکتب الاسلامیه 1395 قمرى.

38 - كنز الغنائم فى فوائد الدعاء للقائم الان همراه با نورالابصار» و «سراج القبور» سيّد محمّد تقی موسوی ،اصفهانی اصفهان انتشارات مشعل، 1380 شمسی

39 - لسان العرب، ابن منظور، بیروت: دار صادر 2000 میلادی

40 - اللهوف على قتلى الطّفوف سيّد ابن طاووس تهران: انتشارات جهان 1348 شمسی

41 - مثنوی جلال الدین محمد بلخی رومی ،تهران کتابفروشی اسلامیه، 1338 شمسی

ص: 155

42 - مجمع البحرین ،طریحی، تهران: انتشارات المكتبة المرتضويه، 1395 قمرى

43 - محاسبة النّفس، سيّد ابن طاووس، تهران: المكتبة المرتضويه، 1351 شمسی

44 - مرآة العقول، محمّد باقر مجلسی تهران دارالکتب الاسلاميه، 1369 شمسی

45 - مستدرک الوسائل میرزا حسین نوری، قم: مؤسسة آل البيت ، 1408 قمری.

46 - المصباح کفعمی، قم: انتشارات رضی، 1405 قمری

47 - مصباح المتهجد، شیخ طوسی، مؤسسة فقه الشیعه، 1411 قمری

48 - معانی الاخبار، شیخ صدوق، بیروت دارالمعرفه، 1399 قمری

49 - المعجم الوسيط ، ابراهيم مصطفى و ... استانبول: المكتبة الاسلاميه، 1392 قمری

50 - مفاتيح الجنان، شیخ عباس قمی

51 - المفردات في غريب القرآن، راغب اصفهانی تهران المكتبة المرتضويه 1373 قمری

52 - مکارم الاخلاق، حسن بن فضل طبرسی بیروت مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، 1392 قمری

53 - مکیال المکارم، سید محمد تقی موسوی اصفهانی، قم المطبعة العلميه، 1397 قمری

54 - من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق قم جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413 قمری

55 - منهاج الصالحین، آیة الله سیستانی، قم: انتشارات ستاره، 1416 قمری.

56 - مهج الدعوات، سید ابن طاووس تهران مؤسسه ی آفاق، 1380 شمسی

57 - نجم الثاقب میز را حسین نوری قم انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1377 شمسی

58 - نهج البلاغه صبحی صالح، بیروت 1387 قمری

59 - وسائل الشّيعه الى تحصيل مسائل الشّريعه بيروت دار احیاء التراث العربي 1389 قمری

ص: 156

13 - شبهای بی قراری

14 - شش گوشه بهشت

15 - مناجات منتظران (2-1)

16 - سفری به خاکساری (2-1)

17 - سلسله درسهای مهدویت 1 - معرفت و بندگی

18 - سلسله درسهای مهدویت 2 - منزلت امام علیه السلام

19 - سلسله درسهای مهدویت 3 - شناخت امام علیه السلام

20 - سلسله درسهای مهدویت 4 - لوازم معرفت

21 - سلسله درسهای مهدویت 5 - نعمت امام علیه السلام

22 - سلسله درسهای مهدویت 6 - غربت امام عصر علیه السلام

23 - سلسله درسهای مهدویت 7 - غیبت امام عصر علیه السلام

24 - سلسله درسهای مهدویت 8 - راز غیبت

25 - سلسله درسهای مهدویت 9 - رمز ظهور

26 - سلسله درسهای مهدویت 10 - انتظار فرج

27 - سلسله درسهای مهدویت 11 - برکات انتظار

28 - سلسله درسهای مهدویت 12 - دعا و اجابت

29 - سلسله درسهای مهدویت 13 - دعا غربت امام عصر علیه السلام

30 - سلسله درسهای مهدویت 14 - کیفیت دعا

31- کتاب توحید 1 (اثبات صانع)

32 کتاب توحید 2 (معرفت خدا)

33 - پرتو خرد

34 - تربیت عقلانی (3-1): زیر چاپ

ص: 158