ص: 2

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

ص: 3

ص: 4

خواصّ گریه اطفال...50

فرمایش امام صادق علیه السلام راجع به خواصّ گریه اطفال...50

بیان مؤلّف راجع به گریه بزرگ سالان...51

باب اول

در ثواب گریستن و گریانیدن در مصیبت های حضرت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام...55

حدیث اول...55

حديث دوم...56

حدیث سوم...56

حدیث چهارم...57

حدیث پنجم...57

حدیث ششم...58

حدیث هفتم...59

حدیث هشتم...59

حديث نهم...60

حدیث دهم...60

حدیث یازدهم...61

حدیث دوازدهم...62

حدیث سیزدهم...63

حدیث چهاردهم...65

حدیث پانزدهم...66

حدیث شانزدهم...67

حدیث هفدهم...68

حدیث هجدهم...68

حدیث نوزدهم...69

وجه اول...72

حکایت عابد بنی اسرائیل...72

وجه دوم...74

وجوب ثواب و عقاب...74

ص: 6

وجه سوم...74

بیانی از مؤلّف برای توضیح راجع به ثواب گریه...74

وجه چهارم...75

وجه پنجم...75

حدیث بیستم...76

حدیث بیست و یکم: ثواب گریستن در مصائب آل محمّد علیهم السلام...77

حدیث بیست و دوم...78

حدیث بیست و سوم: ثواب گریه بر حسین و اهل بیت آن حضرت...79

حدیث بیست و چهارم...80

حدیث بیست و پنجم...81

حدیث بیست و ششم: مقامات گریه کنندگان بر حضرت سیّد الشهداء علیه السلام...81

حدیث بیست و هفتم...85

حدیث بیست و هشتم...86

باب دوم

در خواص و فوائد گریه بر حسین علیه السلام...89

در بیان فوائد گریه بر حسین علیه السلام...91

فوائد گریستن و عزا داری بر حسین علیه السلام...95

فضیلت گریه بر حسین در مجالس عزای او...110

باب سوم

در بیان بعضی از امور مهمّه ای در موضوع گریه...115

فصل اول...115

جزع و گریه بر غیر ابی عبد اللّه علیه السلام...116

جواز گریه بر غیر آن حضرت...117

فصل دوم: گریه بر حسین افضل عبادات است...118

وجه افضلیت گریه بر حسین علیه السلام...119

وجه اول...119

وجه دوم...119

ص: 7

وجه سوم...120

وجه چهارم...122

وجه پنجم...122

مختصری از علّت و فلسفه گریه کردن بر حسین علیه السلام...123

نتیجه شهادت حسین علیه السلام نجات بندگان خدا است از نادانی...124

فضیلت تباکی...125

کلام در تباکی، و حقیقت و ثواب آن...127

علّت گریه نکردن...130

موجبات قساوت قلب چند چیز است...131

علاج مرض قساوت قلب...137

فصل چهارم: گریه از خوف خدا و گریه در محبّت به خدا...138

کلید در های سعادت...140

عبادت کنندگان سه دسته اند...141

در بیان محبّت با خدا و نشانۀ آن...142

نشانه محبّت با خدا...143

نتیجه محبّت با خدا...144

علّت تامّه محبّت خدا...145

معامله خدا با دوستان...145

معامله خدا با دشمنان...146

روايتی لطیف از امام صادق علیه السلام...148

ثواب گریه به قدر معرفت گرینده داده خواهد شد...149

باب چهارم

در بیان گریه انبیاء بر آن حضرت و خبر دادن خدا ایشان را از شهادت...153

حدیث اول...153

حدیث دوم: گریه آدم بر حسین...154

حدیث سوم...155

حدیث چهارم: دیدن آدم، انوار خمسه طیّبه را...156

حدیث پنجم: خبر کعب الحبر راجع به مصائب و کشته شدن حسین علیه السلام...157

ص: 8

حدیث ششم: خبر کشتی ساختن نوح و خون بیرون آمدن به نام حسین علیه السلام...158

حدیث هفتم: به زمین کربلا رسیدن نوح و ابراهیم...160

حدیث هشتم...161

حديث نهم...162

حدیث دهم: اخبار ابراهیم و اسماعیل علیهم السلام از قتل حسین...163

حدیث یازدهم: رسیدن ابراهیم به زمین کربلا...164

حدیث دوازدهم...164

حدیث سیزدهم: رسیدن موسی به زمین کربلا...164

حدیث چهاردهم: خبر دادن خدا به موسی از مصائب حسین علیه السلام...165

حدیث پانزدهم...166

حدیث شانزدهم: رسیدن سلیمان به زمین کربلا...167

حدیث هفدهم...168

حدیث هجدهم: رسیدن عیسی به زمین کربلا...168

حدیث نوزدهم...168

حدیث بیستم...170

حدیث بیست و یکم...170

سخنانی از صحیفه زکریّا...171

حدیث بیست و دوم: سخنانی از صحیفه شعیای پیغمبر...171

[حدیث] بیست و سوم: خبر اسماعيل صادق الوعد...172

[حدیث] بیست و چهارم: بیان مصائب حسین علیه السلام از وحی کودک...173

ترجمه حالات صاحب وحی کودک...179

در پیرامون وحی کودک و تفسیر و بیان بعضی از رموز آن...182

[حدیث] بیست و پنجم: نقل كعب الأحبار از كتب سماويّه...183

[حدیث] بیست و ششم: نقل رأس الجالوت از پدر...186

[حدیث] بیست و هفتم: مکالمه کامل با عمر سعد و بیان حکایتی از راهب راه شام...186

باب پنجم

در گریه آسمان ها و زمین ها و اهل آن ها بر حسین علیه السلام...195

حدیث اول...195

ص: 9

حدیث دوم...195

حدیث سوم...196

حدیث چهارم...196

حدیث پنجم...197

حدیث ششم...198

حدیث هفتم...199

حدیث هشتم...199

حديث نهم...200

حدیث دهم...200

حدیث یازدهم...201

حدیث دوازدهم...202

حدیث سیزدهم...202

حدیث چهاردهم...202

حدیث پانزدهم...203

حدیث شانزدهم...203

حدیث هفدهم...203

حدیث هجدهم...204

حدیث نوزدهم...204

حدیث بیستم...204

حدیث بیست و یکم...205

حدیث بیست و دوم...205

حدیث بیست و سوم...205

حدیث بیست و چهارم...206

حدیث بیست و پنجم...206

حدیث بیست و ششم...206

حدیث بیست و هفتم...206

حدیث بیست و هشتم...207

حدیث بیست و نهم...207

حدیث سی ام...208

ص: 10

حدیث سی و یکم...208

حدیث سی و دوم...209

حدیث سی و سوم...211

حدیث سی و چهارم...211

حدیث سی و پنجم...212

حدیث سی و ششم...213

حدیث سی و هفتم...213

حدیث سی و هشتم...214

حدیث سی و نهم...214

حدیث چهلم...214

باب ششم

در بیان آن چه از کتب عامّه روایت شده...217

در خون باریدن و گریستن آسمان و زمین در مصیبت حسین علیه السلام...217

[حدیث] حدیث اول...217

[حدیث] حدیث دوم...217

[حدیث] حدیث سوم...217

[حدیث] حدیث چهارم...217

[حدیث] حدیث پنجم...218

[حدیث] حدیث ششم...218

[حدیث] حدیث هفتم...219

[حدیث] حدیث هشتم...219

[حدیث] حدیث نهم...220

[حدیث] حدیث دهم...221

[حدیث] حدیث یازدهم...221

[حدیث] حدیث دوازدهم...222

[حدیث] حدیث سیزدهم...222

[حدیث] حدیث چهاردهم...222

[حدیث] حدیث پانزدهم...223

ص: 11

[حدیث] شانزدهم...223

[حدیث] هفدهم...223

[حدیث] هجدهم...223

[حدیث] نوزدهم...224

[حدیث] بیستم...224

[حدیث] بیست و یکم...225

[حدیث] بیست و دوم...226

[حدیث] بیست و سوم...227

[حدیث] بیست و چهارم...227

[حدیث] بیست و پنجم...227

[حدیث] بیست و ششم...227

[حدیث] بیست و هفتم...228

[حدیث] بیست و هشتم...231

[حدیث] بیست و نهم...231

[حدیث] سی ام...233

باب هفتم

در احادیث وارده در گریستن و حزن و اندوه همه اهل آسمان ها...237

حدیث اول...237

حدیث دوم...237

حدیث سوم...239

حدیث چهارم...240

حدیث پنجم...243

حدیث ششم...244

حدیث هفتم...244

حدیث هشتم...247

حديث نهم...249

حدیث دهم...249

حدیث یازدهم...252

ص: 12

موعظه بلیغه راجع به گریه بر حسین علیه السلام...257

فضیلت و شرافت گریه بر حسین علیه السلام...261

از فوائد گریستن بر مصائب امام مظلومان علیه السلام...263

حفظ دین، به گریستن و عزا داری بر حسین علیه السلام است...268

علّت نهضت و قیام امام حسین علیه السلام...271

از جنایاتی که در زمان معاویه بر شیعیان شد...274

جور و جفا های معاویه با شیعیان اهل بیت علیهم السلام...276

طغیان معاویه و ظلم و جور او در حقّ شیعیان...280

از اشعار و کفریّات یزید پلید و کافر...281

انگیزه نهضت حسین...290

حکایت نامۀ معتضد عباسی و امر او به لعن بر معاویه و بنی امیّه...294

مكتوب معتضد...297

جنایت عظیم و کفر یزید...310

پایان مکتوب معتضد عبّاسی و خلاصه ای از ترجمه آن...313

علّت اصلی قیام و نهضت حسینی علیه السلام...319

باب هشتم...325

در عظمت مصائب حسین علیه السلام و خواندن...325

شعر در مصیبت های آن حضرت و ثواب آن...325

حدیث اول...325

حدیث دوم...326

حدیث دیگر [سوم]...328

حدیث دیگر [چهارم]...328

حدیث دیگر [پنجم]...331

بیانی از مؤلف در موضوع عزا داری...333

باب نهم...337

در بیان نوحه سرایی و عزا داری مؤمنین جنّ بر آن حضرت...337

انتقاد از منکرین وجود جنّ و نوحه گری آن ها...344

منکرین وجود جنّ و گریستن او و گریستن ملائکه...346

جواب منکرین. گریستن جنّیان و ملائکه...346

ص: 13

باب دهم...353

در حزن و اندوه و گریستن...353

حيوانات و وحوش و طیور در ماتم حسین علیه السلام...353

حدیث اول...353

حدیث دوم...354

حديث سوم...354

حدیث چهارم...354

حدیث پنجم...357

حدیث ششم...358

حدیث هفتم...358

حدیث هشتم...359

باب یازدهم

در بیان گریۀ طیور بر آن جناب...363

شفاء دختر یهودیه از خون حسین علیه السلام...364

گریه و نوحه سرائی مرغان...366

گریه و عزا داری جغد در ماتم حسین علیه السلام...368

باب دوازدهم

در تأثّر و گریه نباتات برای آن حضرت...373

حکایت امّ مُعبد و شجره مبارکه...373

تأثّر و گریه نباتات بر آن حضرت...375

چنار خون بار...376

باب سیزدهم

در تألّم و تأثّر و گریه جمادات در مصیبت آن حضرت...381

باب چهاردهم

در بیان گریستن و عزا داری صاحبان ادیان و کفّار بر آن جناب...385

ص: 14

مرثیه امام شافعی در عزای حسین علیه السلام...385

عزا داری شیعیان در زمان معزّ الدوله دیلمی و سلطان سنجر...387

شیعه در زمان سَبُکتَكين و عمرو بن ليث...389

عزا داری اهل ماچین و شیعیان مصری...391

گریه اهل کتاب و کفّار...394

قیام دُرّه الصدف و دختران انصار و حمیر...399

مقاتله دُرّة الصدف و حنظله با قوم ملاعين و کشته شدن درة الصدف...404

داستان راهب نصرانی و سر مطهّر...407

رسول رومی و مجلس یزید...409

حکایت نصرانی در مجلس یزید پلید...410

حکایت جاثلیق نصرانی در مجلس یزید...411

عظمت مصیبت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام...413

حکایاتی در عزا داری هندو ها در روز عاشورا...414

باب پانزدهم

راجع به انتقادات وارده بر کیفیّات عزا داری بر حسین علیه السلام و جواب از آن ها...419

از جمله اعتراضات راجع به عزا داری...419

[اعتراض] اول...419

[اعتراض] دوم...419

[اعتراض] سوم...419

[اعتراض] چهارم...420

[اعتراض] پنجم...420

[اعتراض] ششم...420

[اعتراض] هفتم...421

امّا جواب اعتراضات...423

جواب اعتراض اول...423

جواب از اعتراض دوم...425

عزا داری و نوحه سرائی علّامه سیّد بحر العلوم...426

فتوای محقق قمی رحمة اللّه راجع به شبیه در آوردن...437

ص: 15

باب شانزدهم

در ابتداء شروع به عزا داری بر آن حضرت هنگام مراجعت از شام به مدینه طیبه...465

خطبۀ امام سجاد علیه السلام هنگام ورود به مدینه...467

عزا داری اهل مدینه در ورود به آل اللّه علیهم السلام...470

گریستن امام سجّاد علیه السلام بر پدر بزرگوارش...473

باب هفدهم

در بیان این که بر قراری دین روی پایه دوستی و دشمنی است...479

مقصد اوّل...479

تولّی و تبرّی رُکن اعظم ایمان است...480

تولّی و تبرّی نشانه محبّت خدا...482

مقصد دوم: محبّت داشتن به سیّد الشهداء علیه السلام محبّت داشتن به خدا است...484

آيات و اخبار راجع به تولّی و تبرّی...486

در بیان وجوب تبرّاء از دشمنان دین...488

باب هجدهم

در بیان نکاتی بسیار جالب توجّه...493

باب نوزدهم

در بیان وظایف عزا داران...507

مطلب اول: در بیان وظائف عزا داری بر آن حضرت...507

شرایط و وظائف بر پا کننده مجلس عزاء...509

عطایای اهل بیت علیهم السلام به ذاکرین و مدّاحان...512

مطلب دوم: وظايف وعّاظ و خطّاب...514

[مطلب سوم]: وظائف مسئله گو...517

[مطلب چهارم]: وظایف ذاکرین...519

[مطلب پنجم]: امّا مدّاحان...521

[مطلب ششم]: وظایف مستمعين...522

بعضی از طُرُق مشروع عزا داری...524

ص: 16

پند و اندرز...538

باب بیستم

در مراثی و زبان حال ها اثر طبع مؤلّف...531

«1»...531

«2»...532

«3»...533

«4»...533

«5»...534

«6»...535

«7»...536

«8»...537

«9»...538

«10»...538

«11» زبان حال حسین علیه السلام با خواهر...539

«12» زبان حال زینب...540

«13»...541

«14» زبان حال زینب تا مرکب برادر...541

«15» در رثاء قمر بنی هاشم...542

«16» زبان حال امام بر کنار نعش پسر...543

«17» مرثيه...543

«18» أيضاً...544

«19»...545

«20»...545

«21» بازگشتن علی اکبر از میدان نزد پدر و اظهار عطش نمودن...546

«22» سرّ برگشتن او و آب خواستن از پدر...547

«23» شهادت علی اصغر...548

«24» این مرثیه با قلبی سوزان سروده شد...550

«25» بازار کوفه...551

ص: 17

«26» زبان حال زینب در مجلس یزید...551

«27»...552

پایان کتاب...553

فهرست منابع و مآخذ...554

ص: 18

مقدمه ای از نوهّ علّامه میر جهانی

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

علّامه میر جهانی طباطبائی از جمله شخصیّت های نادر و منحصر به فرد معاصر است که در علوم و فنون مختلف دستی بر افراشت و از گلستان آداب خوشه ها چید.

آن چه وی را در میان بسیاری از بزرگان عصر متمایز می کند نه خرد و دانش اوست و نه جامع الاطراف بودن، بلکه ضمیر معرفتی و بصیرت قلبی ایشان را به ذروۀ رفیع حُسن و کرامت نائل نمود که امروز آثار فراوانی در آن زمینه در معرض بهره برداری و استفاده و استفاضۀ عموم قرار دارد.

تشرفات متعدد به محضر قطب عالم امکان و مهر ورزی و شیدائی ایشان نسبت به ذوات مقدسه ائمه معصومین - سلام اللّه عليهم - به جهات معرفتی ایشان بر می گردد که مستفاد و منبعث از تأییدات موالی نعم بوده است.

در آخرین سفر علّامه میر جهانی به مشهد مقدس در جمعی بین دوستان به نقل خاطره ای از آن تأییدات پرداختند:

«در سال های اقامت در جوار ملکوتی سلطان سریر ارتضی حضرت علی بن موسى الرضا - عليه التحية و الثناء - شبی در منزل یکی از محترمین تجّار در دهه عاشورا منبر می رفتم و موضوع سخنانم مواقف هولناک قیامت بود. در حال شرح و تفسیر آیات عذاب بودم که ناگاه جانب درب ورودی مجلس، وجود مبارک حضرت ابا عبد اللّه علیه السلام را مشاهده کردم که با عتاب فرمودند: مردم را نترسان و آنان را به لطف و محبّت ما امیدوار کن»، ناگاه به خود آمدم و بحث را قطع نمودم و از عنایات و کرامات آن امام همام سخن به میان آوردم و در آن شب شوری عجیب در محفل بر پا شد.

در ایام اقامت علّامه میر جهانی در عتبات عالیات یکی از امور مورد توجّه خاص ایشان سفر به کربلا و زیارت حضرت ابا عبد اللّه الحسین - سلام اللّه علیه - و یاران با

ص: 19

وفای ایشان بود .

دو یادگار مهمّ علّامه میر جهانی که اشعه ای از آتش عشق به آن امام کریم است دو کتاب ارزش مند البكاء للحسین و مقامات اکبریه - شرح احوالات حضرت علی اکبر - سلام اللّه علیهم می باشد.

کتاب البكاء للحسین از کتب نادر با موضوع اجر، پاداش و اثرات گریه بر وجود نازنین حضرت ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام است که به بررسی تفصیلی سنّت بكاء و تباکی بر مصائب سالار شهیدان پرداخته و در انتهای کتاب نیز فصلی را به وظایف خطیر برگزار کنندگان مجالس سوگواری آن حضرت اختصاص داده اند. که البته به ظاهر فصل آخر کتاب (باب نوزدهم در بیان وظائف عزا داری)، قبلاً در سال 1378 هجری قمری به صورت کتابی مستقل و مشروح تحت عنوان «سعادت ابدی» به چاپ رسیده است .

طبق وصیت آن بزرگوار هنگام دفن، دو کتاب البكاء للحسين و جنّةُ العاصمه - كه در احوالات حضرت زهرا سلام اللّه علیهما نگاشته شده- روی سینه ایشان قرار داده شد که به عبارت جناب علّامه: «باشد که موجب شفاعت من شوند».

جوان متقی و فاضل جناب آقای حامد فدوی اردستانی با تلاش و سعی فراوان کتاب «البكاء للحسین» را که قبلاً مانند بسیاری از آثار دیگر مؤلف به قلم تحریری و خطی آن علّامه بزرگوار به چاپ رسیده بود را حروف چینی و تحقیق نموده و به سبکی جدید امکان استفاده از آن را برای جمیع علاقمندان فراهم نموده اند. این جانب به نوبه خویش از زحمات ایشان تقدیر نموده و از درگاه الهی مزید توفیقات و سعادت در مسیر خدمت و اعتلای کلمه جامعۀ دین را مسألت دارم لا زال موفقا و مؤيداً و منصوراً.

سوم جمادى الأول سنه 1427

سعید جازاری حقید علّامه

سیّد محمد حسن میر جهانی طباطبائی

ص: 20

علوم و دانش پرداخت، و از محضر بزرگان حوزۀ علمیۀ اصفهان و نجف اشرف بهره های شایانی بردند، که در این جا به برخی از اساتید ایشان اشاره می شود:

1- مرحوم شیخ محمّد علی معلّم حبیب آبادی «صاحب کتاب مکارم الآثار».

2- مرحوم آیت اللّه سیّد ابو القاسم دهکردی.

3- مرحوم آیت اللّه حاج شیخ محمّد علی فتحی دزفولی.

4- مرحوم آیت اللّه شیخ محمّد رضا نجفی مسجد شاهی.

5- مرحوم آخوند ملّا محمّد حسین فشارکی.

6- مرحوم شیخ ضیاء الدین عراقی.

7- مرحوم سیّد ابو الحسن اصفهانی.

8- مرحوم شیخ عبد اللّه مامقانی «صاحب کتاب تنقیح المقال در رجال».

9- مرحوم شیخ علی یزدی.

10- مرحوم سیّد محمّد رضا رضوی خوانساری.

11- مرحوم میرزا احمد اصفهانی.

12- مرحوم سیّد محسن حكيم.

13- مرحوم حاج آقا حسین قمّی.

14- مرحوم سیّد عبد الهادی شیرازی.

و در مشهد مقدّس از محضر مرحوم شیخ حسن علی نخودکی بهره های معنوی فراوانی برده است.

2- اخبار نجوم و کواکب و فلکیات.

3- البكاء للحسین علیه السلام در ثواب گریستن و عزا داری بر حضرت سید الشهداء و وظائف تعزیه داری، در سال (1400) هجری قمری به خطّ مؤلّف چاپ شده است.

4 - تفیسر اُمّ الکتاب، در سال (1398) هجری قمری به وسیلۀ کتاب خانۀ صدر به خطّ مؤلّف چاپ شده است.

5- جزواتی در اشعار فارسی.

6- جزواتی در انساب سادات.

7- جزواتی در تفسیر قرآن.

8- جنّة العاصمه در تاریخ ولادت و حالات حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام.

9- داستان فکاهی یا مختصر کتاب ابصار المستبصرین در محاجّۀ شیعه و سنّی، در سال (1377) ه ق چاپ شده است.

10- الدرر المكنونه في الامام و الامامه و صفاته الجامعه، دو هزار بیت عربی در امامت و صفات جامع امام و تاریخ ائمه علیهم السلام، در تهران به وسیلۀ کتاب خانۀ صدر در سال (1388) هجری قمری به خطّ ناظم چاپ شده است.

11- دیوان حیران، به وسیلۀ انتشارات کتاب خانۀ صدر در سال (1371) هجری شمسی به خطّ ناظم چاپ شده است.

12- ذخیره المعاد، شامل ادعیه و آداب ساعات، در تهران چاپ شده است.

13- روايح النسمات در شرح دعای سمات، به خطّ مولّف چاپ شده است.

14- السبيكة البيضاء في نسب بعض آل بنی الطباء، در بیان اثبات سیادت خود، این کتاب مورد توجّه علماء زمان خود گردید، و سبب اثبات سیادت ایشان نزد علما گردید، در نتیجه مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی رحمة اللّه عمّامّه سفید ایشان را به سیاه مبدّل نمودند.

15- سعادت ابدی در آداب تشکیل مجالس مذهبی، در اصفهان چاپ شده است.

16- شهاب ثاقب در ردّ طایفۀ ضالّه مضلّه و طریقۀ محاجّۀ با آن ها.

17- گنج رایگان، کشکول مانندی شامل برخی علوم غریبه و اخبار ولایت.

ص: 23

18- گنجینۀ سرور.

19- كنوز الحكم و فنون الکلم، خطبه ها و سخنان حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام.

20- لوامع النور فى علائم الظهور به زبان عربی.

21- مصباح البلاغه فی مشكاة الصياغه، مستدرک نهج البلاغه، در سال (1388) هجری قمری به خطّ مؤلّف در دو مجلد چاپ شده است.

22- مقامات اکبریه در تاریخ حضرت علی اکبر علیه السلام.

23- مقلاد الجنان در ادعیه و زیارات، در سال (1360) هجری در اصفهان چاپ شده است.

24- نوائب الدهور فى علائم الظهور، در سال (1383) به خطّ مؤلّف در چهار جزء و در دو مجلّد چاپ شده است.

25- ولایت کلیه در دفاع از حریم ولایت، در سال (1392) به خطّ مؤلّف در دو مجلّد چاپ شده است.

و آثار علمی دیگری در فنون متنوّعه چون: رساله های متعدّدی در جفر رمل و اسطرلاب و نجوم، رساله ای در ریاضیات، رساله ای در شیمی، رساله ای در طبّ قدیم، صمديۀ منظوم، تقریرات درس حضرت آیت اللّه العظمی سیّد ابو الحسن اصفهانی، و غیره که مجموع آثار ایشان بالغ بر پنجاه و هفت اثر می باشد.

می نمودند بالخصوص کلید دار که از وی خواستم اجازه دهد من شب ها در حرم شریف بیتوته کنم پس موافقت نموده، ده شب تا صبح در کنار قبر آن دو امام معصوم علیهم السلام احیاء نموده و تضرّع کردم. روز دهم که جمعه بود اول فجر که درب حرم را گشودند با شوقی وافر به سرداب مقدّس مشرّف شدم، وقتی از پلّه ها پایین رفتم با این که آن موقع هنوز برق نیامده بود دیدم فضای سرداب روشن مانند مهتاب است و سیّدی نشسته و مشغول به ذکر و عبادت است، از مقابل او گذشتم و درب صفه ایستاده و زیارت حضرت ولی عصر - عجل اللّه تعالی فرجه الشریف - را خواندم و آمدم در جلو آن سیّد مشغول نماز شدم و بعد از نماز شروع کردم به دعای ندبه تا رسیدم به این جمله «و عرجت بروحه» آن آقا فرمودند: این جمله از ما نرسیده «و عرجت به الی سمائک» و چرا رعایت وظیفه را نمی کنید و جلو تر از امام نماز می خوانید؟ من غفلت از این دو آیت بزرگ نمودم و دعا را تمام و به سجده رفتم و در سجده متوجّه شدم که آن آقا کیست که فرمود: این جمله از ما نرسیده، و فرمود: چرا جلو امام ایستاده ای؟ بسیار مرعوب شدم سر از سجده برداشتم که دامن مطلوب را بگیرم دیدم سرداب تاریک و کسی نیست، فهمیدم به چه دولتی رسیدم و به رایگان از دست دادم.

باید که دمی غافل از آن شاه نباشی *** شاید که نظر افکند آگاه نباشی

دوم: معظم له مبتلا به کسالت نقرس و سیاتیک که آن را عرق النساء هم گویند شد، و چندین سال را در اصفهان و تهران و خراسان معالجه قدیمی و جدیدی نمود و ابداً افاقه ای حاصل نشد، تا این که فرمود: بعضی از دوستان آمدند مرا به شیروان برده و در مراجعت در قوچان توقف و روزی به زیارت امام زاده ای که در خارج شهر قوچان فعلی و معروف به امام زاده ابراهیم است رفتیم و چون هوای لطیف و منظرۀ جالبی داشت. رفقا گفتند: ناهار را در این جا بمانیم جای خوبی است. گفتم: عیبی ندارد. پس آن ها مشغول تهیّه غذا شدند، من گفتم: برای تطهیر به رود خانه می روم، گفتند: راه قدری دور است و برای درد پای شما مشکل، گفتم: آهسته می روم و رفتم تا به رود خانه رسیدم و تجدید وضو نمودم و در کنار رود خانه نشستم و نظر به مناظر

ص: 25

طبیعی می کردم به ناگاه شخصی که لباس نمدی چوپانی در برداشت آمد و سلام کرد و گفت: آقای میر جهانی! شما با این که اهل دعا و دوا هستی هنوز پای خود را معالجه نکردی؟ گفتم: تا کنون که نشده، گفت: آیا دوست داری یا مایل هستی من درد پایت را علاج کنم؟ گفتم: البته، پس آمد کنار من نشست و از جیب خود چاقوی کوچکی در آورد و اسم مادر مرا پرسید و سپس چاقو را بر اول درد گذارد و به پایین کشید تا به پشت پا آورد و فشاری داد که بسیار متألّم شدم، آخ گفتم پس چاقو را برداشت و گفت: برخیز که خوب شدی، من خواستم مانند همیشه که با کمک عصا بلند می شدم این مرتبه هم خواستم با کمک عصا بلند شوم، عصا را از دست من گرفت و به آن طرف رود خانه انداخت. پس دیدم پایم سالم است بر خواستم ایستادم و دیگر ابداً پایم درد نداشت، پس گفتم: شما کجا هستی؟ گفت: من در همین قلعه ها هستم و دست خود را به اطراف گردانید، گفتم: پس من کجا خدمت شما برسم؟ فرمود: تو آدرس مرا نخواهی دانست ولی من منزل شما را می دانم کجاست و آدرس مرا گفت، و فرمود: هر وقت مقتضی باشد خودم نزد تو خواهم آمد این بگفت و رفت؛ در همین موقع رفقا رسیدند و گفتند: آقا عصا کو؟ من گفتم: آقای نمدی را در یابید. پسهر چه تفحص کردند اثری از او نیافتند. (1)

به خاک سپرده شد، و مزار ایشان ملجأ عاشقان و شیفتگان مکتب ولایت قرار گرفت.

حجاب چهرۀ جان می شود غبار تنم *** خوش آن دمی که از این چهره پرده برفکنم

چنین قفسی نه سزای چو من خوش الحان است *** روم به روضۀ رضوان که مرغ آن چمنم

مرغ باغ ملکوتم نِیّم از عالم خاک *** چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم

در پایان خداوند متعال را شاکرم که به این بندۀ سرا پا تقصیر توفیق عنایت فرمود تا یکی از با ارزش مند ترین کتاب هایی که در این موضوع نگاشته شده است را تحقیق نمایم، و برای مؤلّف گران قدر «علّامه محمّد حسن میر جهانی رحمة اللّه» علوّ درجات و حشر با ائمّه معصومین علیهم السلام را از درگاه حق تعالی خواستارم.

قم مقدّسه - حامد فدوی اردستانی

11 محرم الحرام 1425 ه ق

ص: 27

ص: 28

كتاب البُكاء اللحسین علیه السلام

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

سُبحانك لا اُحصی ثناء عَليك أنتَ كما اثنيتَّ على نفسك و افضل صلواتک و تحيائك على افضِل انبياءِك و رُسلک محمّد المُصطفى و اله الطيبين الطاهرین ائمة الهادين المهديين اعلام الهدی و مصابیح الدجى و اللعنة الدائمة على اعدائهم و مخالفيهم و معاندیهم و غاصبى حقوقهم و منكرى فضائلهم و مناقبهم و مانعی مجالس ذكرهم و اقامة عزائهم و مّاتمهم و البكاء و الابكاء فی مصائبهم و رزاياهم اولى الكفر و الجحود و الرّدى.

اَمّا بَعد

خدایا تو را می پرستم و به یگانگی و یکتائی تو شهادت می دهم و خوشنودی تو و خاتم انبیاء و رُسُل تو و اوصیاء دوازده گانه او که خلفاء تو و حجت های تو اَند بر بندگان تو خواهانم و از تو توفیق و کمک و یاری می طلبم برای اطاعت امر تو و اولیاء تو که ولایت و دوستی ایشان را ولایت و دوستی خود قرار دادی و اطاعت و محبت آن ها را اطاعت و محبّت خود و معصیت ان ها را معصیت خود و رضایت آن ها را رضایت خود و خشم و غضب ان ها را خشم و غضب خود حساب آوردی وَ بآبِ محبت و ولایت آن ها گِلِ مرا سر شته ای مرا ثابت بدار

صفحه اول کتاب البكاء للحسين علیه السلام به خط مرحوم علامه میر جهانی

ص: 29

زَبان حالِها

روز های عمر خود و بهوا های نفسانی که نتیجه ان خسارت دو جهان است نگذراید

باب بیستُم

که بان این کتاب پایان می یابد مرثیه ها و زبان حال های چندی است که از اثار و طبع قاصر این مؤلف که در مصائب حضرت سیّد الشهداء علیه السّلام سروده ام رجاء واثق ان كه مورد قبول پیش گاه اقدس ال محمّد عليهم السلام واقع شود

سعدی مگر از خرمن اقبال بزرگان *** یک خوشه ببخشند که ما تخم نکشتیم

ماتم شاه شهیدان تابکی بر پا بماند

تابکی داغ حسین اندر دل زهرا بماند*** تابکی اندر عزای شاه مظلون نشیند

تابکی در ماتم جان سوز عاشورا بماند

تابکی بر سر زنان نشوز کنان گوید حسینم

تابکی این نال های اتشین بر جا بماند *** تابكی ماتم سرایان در غمش ماتم بگیرند

تابکی دل های ماتم دیده در غوغا بماند

در غرامی نوجوانان اشد غم تا چند بودند

صفحه 604 کتاب البكاء للحسين علیه السلام به خط مرحوم علامه میر جهانی

ص: 30

بنوشتن این کتاب با چشم علیل که بینائی خود را از دست داده مبادرت نمودم و با تاییدات خداوند متعال و توسّلات بساحت های قدس شما اهل بیت طيبن و طاهرين بانجام و اتمام ان موفق گردیدم و به پیشگاه مقدس حجت بالغه الهیه مهدی منتظر حضرت بقیة اللّه امام عصر عجلّ اللّه تعالی فرجه تقدیم می دارم رجاء توفیق از حضرتش آن که این هدیه نا مقبول پیشگاه اقدس ان جناب گردد . ان الهدايا على مقدار مُهّديها

کر عیب پوش حاجت رندان روا کند ایزد گنه بخشد و دفع بلا کند و از مقام شامخ حضرتش و سائل طبع و انتشار این خواهانم اللهم ثبتنى على محّبتهم و ولايتهم في الدنيا و ازرنی شفاعهّم في الآخرة اله الحوامين یا ارحم الراحمين

در تاریخ روز سه شنبه بیست و سوم شهر

رمضان سال یک هزار و چهار

صد (1400) هجرى

قمری اتمام یافت

صفحه آخر كتاب البكاء للحسين علیه السلام به خط مرحوم علامه میر جهانی

ص: 31

دیباچه کتاب

بسم اللّه الرحمن الرحيم

سُبحانک لا اُحصی ثناء عَليك أنتَ كما اثنيت على نفسک، و افضل صلواتک و تحیاتک علی افضل انبیائک و رُسلک محمّد المصطفى و اله الطيبين الطاهرين، ائمة الهادين المهدیین، اعلام الهدی و مصابيح الدجى و اللعنة الدائمة على اعدائهم و مخالفيهم و معاندیهم و غاصبی حقوقهم و منکری فضائلهم و مناقبهم و مانعی مجالس ذكرهم و اقامة عزائهم و ماتمهم و البكاء و الابكاء فى مصائبهم و رزاياهم اولى الكفر و الجحود و الرّدى.

امّا بعد: خدایا تو را می پرستم و به یگانگی و یکتایی تو شهادت می دهم، و خوشنودی تو و خاتم انبیاء و رُسُل تو و اوصیاء دوازده گانه او که خلفاء تو و حجّت های تو اَند بر بندگان تو خواهانم، و از تو توفیق و کمک و یاری می طلبم برای اطاعت امر تو و اولیاء تو که ولایت و دوستی ایشان را ولایت و دوستی خود قرار دادی، و اطاعت و محبّت آن ها را اطاعت و محبّت خود، و معصیت آن ها را معصیت خود، و رضایت آن ها زا رضایت خود، و خشم و غضب آن ها را خشم و غضب خود به حساب آوردی، و به آب محبّت و ولایت آن ها گِلِ مرا سر شته ای، مرا ثابت بدار، و هنگام مردن مرا راحت بمیران و پس از مردن مرا بیامرز و هنگام حساب از گناهان من در گذر، و مرا عفو فرما.

بار الها! اکنون که بهار جوانی به خزان پیری مبدّل شده و قوای بدنی کاسته شده و باصره در کمال ضعف و انحطاط بینایی خود را از دست داده و دستم از اعمال صالحه تهی و جز خجلت و شرم ساری برای آخرت خود تحصیل زاد و توشه ای نکرده ام که موجب رستگاری و امیدواری به آن باشم، و در طلب راه نجات در سلوک آن کوششی کنم چیزی به نظرم نرسید که درد های درونی را چاره ای کند، مگر توسّل به ذیل عنایت رحمة اللّه واسعه حضرت قرة العین رسول خدا و پاره تن

ص: 33

فاطمه زهرا و ثمرة الفؤاد علىّ مرتضی، سیّد الشهداء ابی عبد اللّه الحسين - صلوات اللّه عليهم اجمعین - و به خصوص در این عصر و زمان که آتش های فتنه و فساد مشتعل و کار را به جائی رسانیده که بزرگ تر عملی که سبب نجات بندگان در دنیا و آخرتست که قبول ولایت آل محمّد علیهم السلام می باشد، و عزا داری در مصائب ایشان خصوصاً در عزای حضرت سیّد الشهداء علیه السلام و گریستن و گریانیدن و محزون بودن از جهت ظلم هائی که بر اهل بیت وارد شده، که بزرگ ترین وسیله نجات در دنیا و آخرتست منع کرده شده و می شود و انتقاد از گریستن و عزا داری بر ایشان می کنند؛ بر خود لازم دیدم برای رضای خدا و اِحیاء امر آل محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم اخبار راجع به گریستن بر ایشان و گریانیدن و عزا داری کردن را جمع آوری و از خود به یادگار گذارم.

و ما توفيقى الا باللّه عليه توكلت و اليه انيب

ثمرۀ این ها که گریه کردن و زاری کردن است نیز با هم مختلفند، بعضی از ایشان به اندک چیزی دل گرفته و رقیق القلب و متأثّر و اندوهگین و سوزش دل آن ها زیاد می شود و شروع به گریه می کنند، و بعضی از آن ها رحم دل و رقیق القلب نیستند که به اصطلاح سنگ دل اند، و قساوت قلب دارند، این دو دسته در دو طرف افراط و تفريط واقع اند، و جمع دیگری از ایشان کسانی هستند که نه در حدّ افراط و نه در حدّ تفریطند، هر چند در این باب با هم دیگر مختلف و متفاوت باشند.

عبادت و بندگی خدا باشد، به نحوی که خدا خواسته، و گاهی از راه هوا و هوس و شهوت رانی و برای دنیا و معصیّت باشد.

اوّل: سبب رضایت خدا و ارتفاع درجات است در دنیا و آخرت.

دوّم: سبب خشم و غضب خدا و خسران و عذاب دنیا و آخرت خواهد بود.

چنان چه ان شاء اللّه تعالی بعد از این به محلّ خود مفصّلاً شرح داده خواهد شد.

عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا ءَامَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّهِدِينَ﴾. (1) «در مقام مدح»

تنزیل آیه در شأن بعضی از کشیش های نصاری و راهب های آن ها است، یعنی چون شنیدند آن چه بر فرستاده خدا نازل شده می بینی که اشک از چشم های شان می ریزد، از جهت آن چه را از حق که شناختند و می گویند: پروردگارا! ما گرویدیم، پس بنویس ما را از گواهان.

آیۀ دوم: از سوره توبه آیه (92) فرموده:

﴿وَ لا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَا أَجِدُمًا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلُّوا وَ أعْيُتُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزْناً﴾. «مدح»

یعنی: حرجی نیست بر کسانی که نزد تو می آیند که آن ها را سوار کنی. به آن ها گفتی که نمی یابم آن چه را که شما را بر آن سوار کنم آن ها برگشتند در حالتی که اشک از چشم هاشان می ریخت از روی حزن و اندوه.

آیۀ سوم: از سوره توبه آیه (82) فرموده:

﴿فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلاً وَ ليَبْكُوا كَثِيراً جَزَاءَ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ﴾. «در مقام ندامت»

این آیه در شأن کسانی ست که به دادن خون و مال خود در راه خدا مجاهده نمی کنند. خدای تعالی می فرماید: پس باید آن ها کم بخندند و بسیار گریه کنند. این پاداش آن ها است به سبب آن چه که کسب کرده و می کنند.

آیۀ چهارم: از سوره یوسف آیه (16) فرموده:

﴿وَ جَاءُ وَ أَبَاهُمْ عِشَاء يَبْكُونَ﴾. «در ذمَ ایشان»

در شأن فرزندان یعقوب است که پس از انداختن یوسف در چاه، شبانگاه آمدند در نزد پدرشان در حالتی که می گریستند.

ص: 37

آیۀ پنجم: سوره اسراء آیه (109) فرموده:

﴿وَ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَ يَزِيدُهُمْ خُشُوعاً﴾. «در مدح»

یعنی: و صاحبان علم بر رو می افتند در حالتی که می گریند و خشوع یعنی تضرّع و زاری ایشان زیاد می شود.

آیۀ ششم: سوره و النجم آیه (43) فرموده:

﴿وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكَيْ﴾. «از صفات خدا»

یعنی: و او است خدائی که می خنداند و می گریاند.

آیۀ هفتم: نیز در سوره و النجم آیه (60) فرموده:

﴿وَ تَضْحَكُونَ وَلَا تَبْكُونَ﴾. «نکوهش»

یعنی: و می خندید و نمی گریید.

آیۀ هشتم: سوره مریم آیه (59) فرموده:

﴿وَ إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ ءَايَتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ يُكِيَّاً». «مدح»

یعنی: و چون خوانده شود بر ایشان آیت های خدای بخشنده؛ بر رو می افتند در حالتی که سجده کننده و گریه کننده اند.

آیه نهم: سوره دخان آیه (28) فرموده:

﴿فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا كَانُوا مُنْظَرِينَ ﴾. «مدح»

یعنی: گریه نکرد بر ایشان آسمان و زمین، و نبودند از مهلت داده شده گان.

گریستن گریه ایست که دل را به محبّت خدا نورانی کند و از غیر محبّت خدا تهی نماید تا مظهر صفات جلال و جمال الهی گردد؛ که این نحو گریه، از گریه از خوف خدا و ترس از عقوبت گناه مقامش بالا تر است.

و باید دانست: که گریه در حقیقت، فقط از اعمال بدنیّه تنها نیست، بلکه دو روی دارد و دارای دو مرتبه است: مرتبه بدنی ظاهری، و مرتبه قلبی باطنی، به خصوص وقتی که تحقق متأثّر شدن قلب و سوزش دل در آن ملاحظه شود در هنگام زیارت قبر های اقوام و اَقارب، و به خصوص زیارت قبور متبرّکه انبیاء و اولیاء و ائمّه هدی علیهم السلام به تخصیص حضرت سیّد الشهداء ابي عبد اللّه الحسین علیه السلام و خود را به گریه وادار کردن نزد آن ها، که آن هم مانند گریستن است، که آن هم دارای دو جهت و دو مرتبه است، بنابر تحقق دوستی و قبول ولایت هر یک از دوازده نفر ائمّه هدى علیهم السلام و حضرت فاطمه زهرا علیها السلام و آن ها را امام به حق و واجب الإطاعه دانستن، که آن تباکی هم مانند گریستن برتر و افضل از سایر عبادات ظاهریّه بدنیّه است، و هم چنین بهتر و بالا تر از عبادات باطنیه قلبیه است، مانند: اعتقاد به بَداء و محو و اثبات چنان چه سایر عبادات قلبیه و قالبیّه، بدون قبول ولایت ایشان مطلقاً پذیرفته نخواهد شد، طبق آیات و اخبار وارده از مصادر وحی و تنزیل.

مَشاهد و قبور شان و تعظیم شعائر آن ها است.

اگر از اهل انصاف و معتقد به درجات و مقاماتی که خدای تعالی به ایشان عطا فرموده است باشیم، خواهیم دانست که در وقت جان دادن و حالت احتضار و هول قبر، و ترس و وحشت از تنگی لحد و تاریکی قبر، به خصوص در شب اول و حالت آمدن منکر و نکیر برای سؤال کردن و غیر این ها از حالات برزخ و حالات زنده شدن در قیامت و حساب و گذشتن از صراط، هیچ یک از اعمال و طاعات ما، به ما نفعی نخواهد داد و سبب نجات و راحت ما نخواهد شد از این سختی ها، مگر محبّت و موالات ائمّه طاهرین و فاطمه زهراء - سلام اللّه عليهم - و گریستن و محزون بودن در مصائب ایشان و زیارت قبر های شان.

برادر و وصیّ او حضرت سیّد اوصیاء امیر مؤمنان علی علیه السلام و سایر ائمّه از فرزندان او علیهم السلام تحمّل کردند همه مصیبت ها و اذیّت ها و ضرر ها، حتّی کشته شدن و اسارت اهل و عیال را برای ترویج این عبادات و به پا داشتن این عمود های دین، آیا فکر نمی کنی در حالات حضرت سیّد الشهداء - ارواحنا و ارواح العالمين له الفداء -كه همه هستی خود را از مال و خون و اولاد و برادران و برادر زادگان و بنی اعمام و غیر ایشان از اصحاب و انصار برای ترویج دین در راه خدا داد برای بر پا بودن این اعمال و شرایع دینی و عبادات؟

پس باید دانست شرط قبول و بالا رفتن هر عملی از اعمال عبادتی، قبول ولایت و امامت هر یک از ائمّه طاهرین - سلام اللّه عليهم اجمعين - است. و در تفسیر آیه دهم از سوره فاطر که خدای تعالی فرموده:

﴿و مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ﴾ (1)

در تفسیر برهان سوره فاطر آیه دهم در تفسیر این آیه چند حدیث که محلّ شاهد است روایت کرده، برای آگاهی در این جا به عرض خوانندگان می رسانم.

﴿الْكَلِمُ الطَّيِّبُ قَوْلُ الْمُؤْمِنَ لَا اله الَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ عَلَى وَلِىُّ اللَّهِ وَ خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَّهِ حَقّاً ، وَ خُلَفَائِهِ خُلَفَاءُ اللَّهُ ، وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ ، فَهُوَ دَلِيلُهُ ، وَ عَمَلُهُ اعْتِقَادِهِ الَّذِي فِي قَلْبِهِ بِأَنْ الْكَلَامِ صَحِيحُ كَمَا قُلْتَهُ بلسانی﴾ (1)

یعنی: کلمات پاکیزه گفتن مؤمن است «لا اله الّا اللّه محمّد رسول اللّه علىّ ولى اللّه و خليفته حقاً و خلفائه خلفاء اللّه»، و عمل شایسته بالا می برد آن را. پس آن کلمات پاکیزه دلیل بالا بردن او است و عمل صالح اعتقاد قلبی او است به صحیح بودن این کلمات هم چنان که به زبان گفتم آن را.

﴿حَدَّثَنِي أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ، عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ، عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلَى ، عَنْ أَبِيهِ عَلِىُّ بْنَ الْحُسَيْنِ ، عَنْ أَبِيهِ الحسین بْنِ علی بْنِ ابی طَالِبٍ شَبَابَ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ اله اجمعین - قَالَ : أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلَ الرُّوحَ الْأَمِينُ ، عَنِ اللَّهِ عزّوجلّ - تَقَدَّسَتْ أَسْمَائِهِ وَ جَلَّ وَجْهُهُ - قَالَ : إِنِّى أَنَا اللَّهَ بِشَهَادَةِ انَّ لَا اله الَّا أَنَا وحدى عِبادِىَ فاعبدوني ، وَ لِيَعْلَمَ مَنْ لَقِيَنِي مِنْكُمْ بِشَهَادَةِ أَنْ لَا اله الَّا اللَّهُ مُخْلِصاً بِهَا ، انْهَ قَدْ دَخَلَ الْجَنَّةَ حصنى مِنْ عذابى . قالُوا : يابن رَسُولَ اللَّهِ ، وَ مَا اخلاص الشَّهَادَةِ ؟ قَالَ : طَاعَةُ اللَّهِ وَ طَاعَةُ رَسُولِهِ وَ وَلَايَةِ أَهْلِ بَيْتِهِ علیهم السَّلَامُ﴾. (1)

ترجمۀ حدیث: فرمود: حدیث کرد مرا پدرم از پدرانش از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم که فرمود: خبر داد مرا جبرئیل روح الأمين از خدای عزّوجلّ که پاکیزه است نام های او، و جلیل است ذات او، که فرمود: منم خدائی که به شهادت دادن به این که منم خدای یکتائی که نیست خدائی غیر از من. ای بندگان من، پس مرا به یگانگی بندگی کنید. و باید دانسته شود که، هر کدام از شما، که ملاقات کند مرا به این که نیست خدائی غیر از من، و از روی اخلاص شهادت دهد به آن، یقیناً داخل بهشت می شود که آن حصار من است از عذاب من، گفتند: ای پسر رسول خدا، اخلاص در این شهادت چیست؟ گفت: فرمان بردن از خدا و فرمان بردن از رسول او و ولایت اهل بیت او علیهم السلام.

باطنیّه ای که اعظم از آن ها محبّت و قبول ولایت اهل بیت پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم است انجام گیرد، که فرموده اند:

﴿وَ مَا نُودِيَ بِشَيْ ءٍ مِثْلَ مَا نُودِىَ بِالْوَلَايَةِ﴾. (1)

للمؤلّف الحقير:

تا شود کشتی عصیان غرقه اندر بحر عفو *** موج دریای ولایت برده از وی اختیار

بس فرو فلک گنه شد اندر این بحر عمیق *** کش از او پیدا نگشته تخته پاره بر کنار

اکنون باید دانست که ولایت اهل بیت علیهم السلام به مجرّد گفتن به زبان و بدون اعتقاد قلبی فائده ای ندارد، بلکه چون ولایت ایشان اُسّ (2) اساس ایمان است، عبارت است از: اقرار به زبان و اعتقاد به قلب و عمل به ارکان و نشانِ داشتن ایمان اموری است که به عمل کردن به آن ها مؤمن از غیر مؤمن شناخته می شود:

اول: دوستی با دوستان ایشان و دشمنی با دشمنان شان.

دوم: آن ها را واجب الإطاعه دانستن و به اَوامر ایشان فرمان بردن، و از نواهی شان خود را باز داشتن.

سوم: در مجالس و محافل احیاء امر ایشان کردن، و به ذکر فضائل و مناقب ایشان مجلس را زینت دادن.

چهارم: در ایّام سرور و شادی و روز های ولادت شان سرور و شادی از خود نشان دادن. و به دیدن هم دیگر رفتن و پاس احترام عید های ولادات ایشان را نگاه داشتن و در صورت قدرت مالی داشتن، اطعام کردن.

پنجم: در مصیبت های ایشان ماتم زده و اندوه ناک بودن و مجالس عزا بر پا داشتن و خود را عزا دار دانستن و نوحه سرائی کردن، و با سوزش به صدای بلند گریه کردن و از خود حزن و اندوه نشان دادن، خصوصاً در ماه محرّم و ایّام عاشورا مصائب

ص: 45

حضرت سیّد الشهداء علیه السلام و جوانان و برادران و اصحاب و کودکان و زنان داغ دیده و اسارت اهل و عیال آن حضرت که اعظم از تمام مصیبت ها است که از زمان آدم ابو البشر تاکنون در دنیا رخ داده، به نحوی که همه پیغمبران در این مصیبت های جان سوز به امر خدای تعالی برای ارتقاءِ مقامات خود گریه ها کرده اند چنان چه بعد از این به محلّ خود ذکر می شود، از آن جمله است قضیّه ابراهيم خليل الرحمن علیه السلام بنابر روایتی که در تفسیر برهان و جلد عاشر بحار علّامه مجلسی - اعلى اللّه مقامه - از کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام و کتاب امالی که هر دو از شیخ صدوق - قدس سرّه - نقل فرموده.

الحسين و قتله، و أوجبت لك أرفع درجات أهل الثواب على المصائب، و ذلك قول اللّه عزّوجلّ: ﴿وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ﴾». (1) (2)

ترجمۀ حدیث: به سند مذکور از فضل روایت شده، که گفت: شنیدم از حضرت رضا علیه السلام که می فرمود: چون که خدای عزّوجلّ فرمان داد به ابراهیم که گوسفندی را که فرو فرستاده عوض از پسرش اسماعیل ذبح کند، ابراهیم آرزو کرد که کاش اسماعیل پسرش را به دست خود ذبح می کرد و مأمور نمی شد که آن گوسفند را ذبح کند به جای او، تا باز گردد به آن چه که دل او می خواست و به قلب پدری او گذشته بود که عزیز ترین فرزند خود را به دست خود ذبح کند تا به آن سبب استحقاق بالا ترین درجات ثواب را نسبت به اهل خود بر مصیبت ها بیابد. پس وحی فرستاد خدای عزّوجلّ به سوی او که: ای ابراهیم! کیست محبوب ترین خلق من به سوی تو؟ پس گفت: ای پروردگار من! خلقی را نیافریده ای که آن محبوب تر باشد به سوی من از حبیب تو محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم، پس وحی فرمود خدا به سوی او که: آیا او محبوب تر است به سوی تو یا نفس تو؟ یعنی: او را دوست تر داری یا خودت را؟ گفت: بلکه او را از خودم دوست تر دارم. فرمود: آیا پسر او محبوب تر است نزد تو یا پسر خودت؟ گفت: بلکه پسر او را دوست تر دارم. گفت: پس ذبح پسر او از روی ظلم و دشمنی بیش تر دل تو را به درد می آورد یا ذبح کرد تو پسرت رابه دست خود در فرمان برداری از من؟ عرض کرد: ای پروردگار من، بلکه ذبح شدن او به دست های دشمنانش بیش تر دل مرا به درد می آورد. پس فرمود: ای ابراهیم، هر آینه طایفه ای گمان می کنند که از امّت محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم می باشند، زود باشد که می کشند پسر او حسین را پس از او از روی ظلم و دشمنی، و او را

ص: 47

ذبح می کنند هم چنان که گوسفند را ذبح می کنند و به این جهت مستوجب خشم و غضب من می شوند؛ پس ابراهیم از شنیدن این وحی دلش به درد آمد و گریه کرد، پس خدای عزّوجلّ به او وحی فرمود که: ای ابراهیم! من فدا کردم جزع و بی تابی تو را که اگر به دست خودت اسماعیل را ذبح می کردی به جزع و بی تابی تو بر حسین و کشته شدن او، و بر تو واجب کردم بالا ترین درجات اهل ثواب را که بر مصیبت ها ثواب می دهم، و این است مراد از فرموده خدا: ﴿وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ﴾.

که فدا در این جا به معنای حقیقی خود نیست، بلکه مراد عوض قرار دادن است؛ چون ابراهیم متأسّف شد از این که پسرش را به دست خود ذبح نکرد، و از این ثواب محروم شد بی تاب شد و حزن خود را ظاهر کرد برای این که چرا فرزندش ذبح نشد، خدای تعالی ثواب این جزع و حزن و بی تابی او را عوض قرار داد به ثوابی که بزرگ تر و بیش تر و جلیل القدر تر است، و آن جزع و محزون بودن و بی تابی کردن است در مصیبت حسین علیه السلام و کشته شدن او از روی ظلم.

حاصل آن که شهادت حسین علیه السلام امری بوده مقرّر و حتم، نه این که برای رفع قتل اسماعیل باشد تا اشکال وارد شود. و بنابر آن چه گفته شد آیۀ: ﴿وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ﴾ در تفسیر آن دو وجه احتمال می رود:

اول: این که مضافی تقدیر گرفته شود، عبارت از جزع و اندوه ابراهیم از استماع ذبح مذبوح عظيم الشأن حضرت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام که تقدیر آیه چنین باشد که: «و فدیناه بجزع مذبوح عظيم الشأن».

دوم: آن که باء در «بذبح» سببیّه باشد. یعنی: «و فدیناه» به سبب مذبوح عظیم الشأن به آن جزع عليه ابراهیم»، و اللّه اعلم به حقایق کلامه.

پس بدان که، از این حدیث شریف چنین استفاده می شود که گریستن حضرت ابراهیم علیه السلام و جزع و اندوه او در مصیبت حضرت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام در نزد خدا، اجر و ثوابش زیاد تر است از این که فرزند خود اسماعیل را به دست خود برای خدا ذبح کند.

ص: 50

ص: 51

﴿ اللَّهُمَّ أَنَّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ قَلْبٍ لَا يَخْشَعُ وَ عَيْنٍ لَا تَدْمَعُ﴾. (1)

یعنی: خدایا به تو پناه می برم از دلی که خاشع نباشد و چشمی که اشکش جاری نشود.

چه خوش گفته است شاعر:

گریه بر هر درد بی درمان دَواست *** چشم گریان چشم فیض خداست

تا نگرید ابرکی خندد چمن *** تا نگرید طفل کی نوشد لبن

تا نگرید طفلک حلوا فروش *** دیگ بخشایش نمی آید به جوش

گریه کن تا سجده گاهت گِل شود *** تا که نوری در دلت حاصل شود

چون شیطان لعین دشمن بزرگ اهل ایمان و دین است، در مقام است که به هر وسواس و دسیسه ای اهل ایمان و دین را از طریق حق دور و به راه باطل بکشاند، سر سپردگان خود را به عناوین مختلفه وادار می کنند تا بندگان خدا را از راه خدا شناسی دور و از حصن حصین دین و دیانت بر کنار برد، به رنگ های گوناگون دام مکر و فریب خود را می گستراند، حتّی بر ضدّ مهم ترین چیزی که انسان به واسطه آن به خدای تعالی تقرّب حاصل می کند که آن معرفت خدا و قبول ولایت محمّد و آل محمّد - صلوات اللّه علیهم اجمعین - است، اذهان ساده لوحان از اهل ایمان را مغشوش و دل های شان را به شکّ و شبهه می اندازد تا از فیض بزرگ دنیوی و اخروی ایشان را محروم نمایند، تا از رسیدن به مرتبه کمال بی بهره گردند، لذا این بنده شرمنده بر حسب وظیفه تکلیفیّه دینی و شرعی خود، تا اندازه ای که استعداد و توانایی آن را دارم بر خود لازم دانستم برای آگاه کردن بعضی از علاقه مندان و برادران جوان ایمانی، بعضی از اخبار و احادیث مربوطه به این عبادت بزرگ را که موجب سعادت دنیا و آخرت است جمع آوری کنم. و اوّلاً عين هر حدیثی را با مدرک آن برای تبرّک بنویسم و پس از آن به زبان ساده ترجمه نمایم و در

دسترس برادران ایمانی قرار دهم، و آن را در ضمن چند باب به معرض عرض گذارم. ولا حول و لا قوة الاّ باللّه.

ص: 52

ص: 54

توضیح:

از این حدیث شریف چند چیز مستفاد می شود:

اول: آن که مؤمن به ولایت آل محمّد باید متذکّر مصیبت های ایشان باشد.

دوم: آن که در هنگام یاد آوری مصائب ایشان باید هم خودش بگرید و هم دیگران را به گریه در آورد.

سوم: آن که جزای گریه کننده و گریاننده هم درجه ایشان بودن و با ایشان بودن است در قیامت، و چشم او در آن روز که اهل محشر گریانند، گریان نخواهد بود.

چهارم: در مجلس های منعقده برای زنده داشتن امر آن ها حاضر شدن و نشستن سبب می شود که در قیامت که دل ها از ترس می میرد دل نشینندگان در دنیا در آن مجلس ها نمی میرد.

أَحَبَّهَا ، فَأَحْيُوا أَمْرَنَا يَا فُضَيْلُ ، فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا . يَا فُضَيْلُ ، مَنْ ذَكَرَنَا أَوْ ذُكِرْنَا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَيْنِهِ مِثْلَ جَنَاحِ الذُّبَابِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ كَانَتْ أَكْثَرَ مِنْ زَبَدِ الْبَحْرِ﴾. (1)

یعنی: فرمود: آیا می نشینید و با هم حدیث می کنید؟ گفتم آری، فدایت شوم. فرمود: به درستی و راستی آن مجالس را من دوست می دارم پس زنده بدارید امر ما را، ای فضیل! خدا رحمت کند کسی را که امر ما را زنده بدارد، ای فضیل! کسی که یاد کند ما را، یا یاد کرده شدیم ما نزد او، و از چشم او اشک جاری شود مانند بال پشه ای، می آمرزد خدا برای او گناهانش را هر چند زیاد تر از کف دریا باشد.

احمد بن یحیای ازدی از محوّل بن ابراهیم از ربیع بن منذر از پدرش از حسین بن علی علیه السلام روایت کرده، که فرمود:

﴿مَا مِنْ عَبْدٍ قَطَرَتْ عَيْنَاهُ فِينَا قَطْرَةٍ أَوْ دَمَعَتْ عَيْنَاهُ فِينَا دَمْعَةً إِلَّا بوّاه اللَّهِ بهافى الْجَنَّةِ حُقُباً قَالَ احْمَدَ بْنِ يَحْيَى الْأَزْدِيِّ : فَرَأَيْتُ الحسین ابْنِ عَلَى فِي الْمَنَامِ فَقُلْتُ : حَدَّثَنِي مِحْوَلِ بْنِ ابراهيم ، عَنِ الرَّبِيعِ بْنِ الْمُنْذِرِ ، عن أَبِيهِ ، عَنْكَ أَنَّكَ قِلَّةٍ : مَا مِنْ عَبْدٍ قَطَرَتْ عَيْنَاهُ فِينَا قَطْرَةً ، أَوْ دَمْعَةُ إِلَّا بواه اللَّهُ بِهَا فِي الْجَنَّةِ حُقُباً ؟ قَالَ : نَعَمْ ، قِلَّةُ : سَقَطَ الاسناد بینی وَ بینک﴾. (1)

یعنی: نیست بنده ای که قطره اشکی از دو چشمش بریزد، یا در دو چشمش جمع شود در مصیبت های ما مگر این که خدا او را در بهشت دائماً جای خواهد داد. احمد بن یحیای ازدی گفت: حسین علیه السلام را در خواب دیدم و به او گفتم: حدیث کرد مرا محوّل بن ابراهیم به این حدیث از ربیع بن منذر از پدرش از تو، که گفته ای: نیست بنده ای که قطره از دو چشمش بریزد یا بر رخسارش جاری شود در مصیبت های ما مگر این که خدا او را به سبب آن در بهشت جای خواهد داد، فرمود: آری، من گفته ام.گفتم: این اسناد میان من و تو ساقط شد. یعنی بی واسطه از تو شنیدم و هیچ احتیاجی به سند نیست.

بیان: «حُقُب» کنایه از همیشه در بهشت بودن است که زمان در آن منظور نباشد. و اللّه العالم.

انْتُهِكَ لَنَا ، أَوْ لِأَحَدٍ مِنْ شِيعَتِنَا بواه اللَّهُ تَعَالَى بِهَا مِنَ الْجَنَّةِ حُقُباً﴾. (1)

یعنی: کسی که جاری شود اشک چشم او در راه ما، به قدر یک قطره برای ریخته شدن خون ما یا غصب شدن حق ما یا هتک شدن حرمت ما و عرض ما یا یکی از شیعیان ما، جای می دهد خدای تعالی او را در بهشت دائماً.

بدان که، علاوه بر آن چه راجع به مصائب و ریختن خون و غصب حق و هتک حرمت و عرض اهل بیت رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمّه طاهرین علیهم السلام در این حدیث شریف ذکر فرموده، هم چنین است به شیعیان ایشان.

عَبْرَةُ كُلِّ مُؤْمِنٍ ! فَقَالَ : أَنَا يَا أَبَتَاهْ ؟ قَالَ : نَعَمْ يَا بَنِي﴾. (1)

یعنی: نظر فرمود امیر المؤمنین علی علیه السلام به سوی فرزندش حسین علیه السلام،پس فرمود: ای سبب گریه هر مؤمنی! پس حسین علیه السلام گفت: منم سبب گریه هر مؤمنی؟ فرمود: آری ای پسرک من.

«عَبْرَة» به معنای کشته شده ای می باشد که سبب گریه برای او است، یا این که به معنای کشته شده با گریه و حزن و سختی حال، و اول ظاهر تر است.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُتَبَسِّماً فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ إِلَى اللَّيْلِ وَ كَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ : الْحُسَيْنُ عَبْرَةُ كُلِّ مُؤْمِنٍ﴾. (1)

یعنی: یاد کرده نمی شد حسین بن علی علیهم السلام نزد ابی عبد اللّه علیه السلام، در روزی هرگز که دیده شود ابی عبد اللّه در آن روز تا شب آن حضرت تبسّمی بکند، و می فرمود: حسین سبب گریستن هر مؤمنی است.

کنند. برای او، و می گوید اگر زائر من می دانست که خدای تعالی چه چیزی برای او مهیّا کرده شادی او بیش تر از جزع و حزن او بود و زائر من بر می گردد در حالتی که هیچ گناهی برای او نیست.

ترجمۀ حدیث شریف: فرمود رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم: چون نازل شد آیۀ شريفۀ ﴿و إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ لَا تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ﴾ تا آخر آیه در حقّ یهود و آن کسانی که پیمانی را که با رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم بسته بودند شکستند و تکذیب کردند پیغمبران خدا را و کشتند دوستان خدا را، خبر می دهم شما را به آن کسانی که شباهت به آن ها دارند از یهود این امّت، گفتند: چرا یا رسول اللّه؟ فرمود: گروهی از امّت من که به خود می بندند که از امّت من هستند و از اهل ملّت منند، می کشند فاضل ترین ذریۀ من و پاکیزه ترین ریشه های درخت رسالت مرا، و تبدیل می کنند شریعت و سنّت مرا، و می کشند دو فرزند من حسن و حسین را، هم چنان که کشتند پیشینیان از یهود زکریّا و یحیی را، و خدا لعن می کند ایشان را هم چنان که لعن کرد آن ها را، و بر می انگیزاند به ضرر باقی ماندگان ذرّیه های ایشان پیش از روز قیامت هدایت کننده هدایت کرده شده ای را از فرزندان حسین مظلوم که آن ها را می سوزاند به شمشیر های دوستان خود تا به آتش جهنّم برسند. و آگاه باشید که خدا لعن می کند کشندگان حسین و دوستان و یاران شان و کسانی را که در جائی که تقیّه نباشد

ساکت باشند و لعن بر آن ها نکنند.

و خدا صلوات می فرستد بر گریه کنندگان بر حسین از روی رحمت و مهربانی و صلوات می فرستد بر لعنت کنندگان برای دشمنان ایشان از روی خشم و عقده ای که گلوی آن ها را گرفته، آگاه باشید که آن کسانی که راضی و خشنودند به کشته شدن حسین شریک در قتل او می باشند، آگاه باشید که کشندگان او و یاران و پیروان آنان و اقتداء کنندگان به آن ها بیزارند از دین خدا.

خدا امر می فرماید فرشتگان مقرّبین خود را که اشک های مصیبت زدگان به قتل حسین یعنی آن هایی که در عزا داری و مصیبت آن حضرت می گریند گرفته ببرند در نزد خزینه دار های بهشت، تا ممزوج

ص: 64

کنند با آب حیات بهشتی تا گوارانی و خوشبوئی آن هزار برابر زیاد شود.

و فرشتگان می گیرند اشک های چشمان کسانی را که به کشته شدن حسین علیه السلام خوشحال ند و می خندند آن ها را در هاویه یعنی جهنّم می ریزند و ممزوج می کنند با همۀ آن ها از مشروبات جهنّمی که به صورت چرک و خون و آب های گندیده بد بو است، و در شدّت گرمی و سوزنده گی است هزار برابر باشد عذاب آن بر آن ها از دشمنان آل محمّد که در عذابند.

من باشم و نه تو و نه علی، فاطمه بر شدّت گریه بیفزود و زار زار گریست و عرض کرد: ای پدر، پس چه کسی برای فرزندم گریه می کند و مجلس عزا و مصیبت او را بر پا می کند؟ رسول خدا فرمود: ای فاطمه، زنان امّت من می گریند بر زن های اهل بیت من، و مردان امّت من می گریند بر مردان اهل بیت من، و عزای فرزند مرا هر ساله طایفه ای بعد از طایفه ای تازه می کنند. پس چون روز قیامت شود تو شفاعت زنان را می کنی و من شفیع می شوم مردان را، و هر کس بر حسین گریسته دست او را می گیریم و در بهشت در می آوریم. ای فاطمه، همه چشم های مردمان در قیامت گریان است مگر چشمی که بر حسین گریسته باشد او خندان و شادمان به نعیم بهشت خواهد بود.

مؤلّف نا چیز گوید: اگر حقیقتاً شیعیان از روی واقع وظایف تولّی و تبرّی را رعایت می کردند و در دوستی آل محمّد ثابت بودند و معتقد به صدق کلمات خدا و سخنان آل محمّد بودند و هیچ مصیبتی را بر مصائب ایشان ترجیح نمی دادند، می بایست گریه کنندگان در مصائب ایشان به خصوص در مصیبت های حضرت سيّد الشهداء ارواحنا و ارواح العالمین له الفدا به شنیدن این مژده، از شدّت شادی و سرور قالب های خود را از روح ها تهی کنند، چه مژده ای از این بالا تر و کدام سعادتی از این بهتر باشد که به ریختن اشک شوری، دل مبارک فاطمه علیها السلام را خشنود و آرام کرده، چنان چه پدر بزرگوارش به گریستن شیعیان و محبّان، قلب نازنین او را تسلّی داده، تا سبب شود که در روز قیامت خندان و خوشحال دست های گریه کنندگان در مصیبت های جگر گوشه حضرت سیّد الشهداء علیه السلام در دست رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و با او داخل بهشت می شوند. فیا لیتنا كنّا معه فنفوز فوزاً عظيماً.

﴿قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السَّلَامُ : إنَّ اللَّهِ تبارک وَ تَعَالَى اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ فاختارنا ، وَ اخْتَارَ لَنَا شِيعَةً ينصروننا ، وَ يَفْرَحُونَ لفرحناء وَ يَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا يَبْذُلُونَ أَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِينَا أُولَئِكَ مِنَّا وَ إِلَيْنَا وَ قَالٍ : كُلُّ عَيْنٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بَاكِيَةً وَ كُلُّ عَيْنٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ سَاهِرَةً الَّا عَيْنُ مِنْ اخْتَصَّهُ اللَّهِ بِكَرَامَتِهِ وَ بَكَى عَلَى مَنْ يَنْتَهِكُ مِنَ الْحُسَيْنِ وَ آلِ مُحَمَّدٍ﴾. (1)

ترجمۀ حدیث: فرمود امیرمؤمنان علیه السلام: خدای تبارک و تعالی مشرف و مطّلع شد بر زمین، پس اختیار کرد ما را و اختیار کرد برای ما شیعیانی را که یاری کنند ما را و شاد می شوند به شادی ما و اندوهناک می شوند به اندوهناک شدن ما و بذل می کنند مال ها و خون های خود را در راه ما، آن ها از ما هستند و به سوی ما خواهند آمد (و فرمود): هر چشمی در روز قیامت گریان است و هر چشمی در آن روز بیدار است مگر چشمی که خدا اختصاص داده باشد آن را به کرامت خود، و گریسته باشد به جهت مصیبت ها و بی احترامی هائی که نسبت به حسین و اهل بیت رسول خدا وارد شده.

داخل بهشت نشوند در مقابل من، داخل نخواهم شد و از پروردگار خود می خواهم که قصر های آنان را در پهلوی قصر من قرار دهد در روز قیامت.

یعنی: و هیچ چشمی محبوب تر نیست در نزد خدا از آن چشم که بر آن بزرگوار گریه کند، و نه هیچ اشکی که از چشمی بر رخساره ای جاری شود بر آن مظلوم، مگر آن که یاری کرده است فاطمه را به گریه خود، و یاری کرده است پیغمبر خدا را، و اداء کرده است حقّ ما اهل بیت را و نیست بنده ای که چشمش آرام و شادی در روی او ظاهر باشد در قیامت، مگر این که در فزع و گریه است مگر گریه کنندگان بر حسین که آن ها ایمنند که محشور می شوند با دیده شاد و روشن (تا آخر حدیث).

رجلاً، مالهم فی الأرض شبيه، و لقد بكت السماوات السبع و الأرضون لقتله، و لقد نزل إلى الأرض من الملائكة أربعة آلاف لنصره، فوجدوه قد قتل، فهم عند قبره شعث غُير الى أن يقوم القائم، فيكونون من أنصاره، و شعارهم «يا لثارات الحسين».

يا بن شبيب! لقد حدّثنی أبی، عن أبيه، عن جدّه علیه السلام أنّه: لمّا قتل الحسين جدّى - صلوات اللّه عليه - أمطرت السماء دماً و تراباً أحمرا.

يا بن شبيب! إن بكيت على الحسين علیه السلام حتّى تصير دموعك على خدّیک، غفر اللّه لك كلّ ذنب أذنبته صغيراً كان أو كبيراً، قليلاً كان أو كثيراً.

يا بن شبيب إن سرّك أن تلقى اللّه عزّوجلّ و لا ذنب عليک فزر الحسين علیه السلام.

يا بن شبيب إن سرّك أن تسكن الغرف المبنيّة فی الجنّة مع النبیّ صلی اللّه علیه و آله و سلم فالعن قتلة الحسين علیه السلام.

يا بن شبيب إن سرّك أن يكون لك من الثواب مثل ما لمن استشهد مع الحسين، فقل متى ما ذكرته: ﴿يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فوزاً عَظِيماً﴾ . (1)

يا بن شبيب! إن سرّك أن تكون معنا فى الدرجات العُلى من الجنان، فاحزن لحزننا، و أفرح لفرحنا، و علیک بولايتنا، فلو أنَّ رجلاً تولّى حجراً حشره اللّه معه يوم القيامة». (2)

ترجمه حدیث شریف: ای پسر شبیب! آیا امروز روزه ای؟ عرض کردم: خیر روزه نیستم، پس فرمود: در امروز حضرت زکریّا علیه السلام دعا کرد و از خدای تعالی ذریّه طیّبه و فرزند صالح خو است، خدای تعالی

ص: 70

دعای او را اجابت کرد و امر کرد فرشتگان را در وقتی که در محراب نماز بود و او را ندا کردند، و به یحیی بشارت دادند، آن گاه فرمود: این ماه محرّم ماهی است که در زمان های گذشته، اهل جاهلیّت حرام می دانستند در آن ظلم و کشتن و قتال را به جهت احترام آن، و این امّت نشناختند نه احترام آن را و نه احترام پیغمبر خود را، و کشتند در این ماه ذریّه پیغمبر خود را و اسیر کردند زنان او را، و به غارت بردند اموال ایشان را، پس هرگز نمی آمرزد خدا گناهان شان را.

ای پسر شبیب! اگر خواهی برای چیزی گریه کنی بر حسین بن علی بن أبی طالب گریه کن، زیرا که او را سر بریدند مانند سر بریدن گوسفند با هجده نفر از اهل بیت او، که در روی زمین شبیه و نظیر نداشتند.

بعد فرمود: ای پسر شبیب! محققاً گریست برای او هفت طبقه آسمان ها و زمین ها، و نازل شد برای یاری او از آسمان چهار هزار فرشته، وقتی به زمین کربلا رسیدند آن حضرت را کشته دیدند. پس آن فرشتگان همه ژولیده مو و گرد آلود مجاور قبر او شدند و در آن جا خواهند بود و شعارشان گفتن «یا لثارات الحسین» است تا زمان ظهور قائم آل محمّد.

ای پسر شبیب! خبر داد مرا پدرم از جدّم که چون حضرت امام حسین علیه السلام کشته گردید از آسمان خون و خاک سرخ بارید.

ای پسر شبیب! اگر گریه کنی بر حسین آن قدر که اشک چشم تو جاری شود بر رخساره تو، خدا می آمرزد برای تو هر گناهی که کرده ای خواه صغیره باشد یا کبیره، کم بوده باشد یا زیاد.

ای پسر شبیب! اگر دوست می داری که خدا را ملاقات کنی و بر تو هیچ گناهی نباشد و از هر جرم و جریره ای سالم باشی، زیارت کن قبر امام حسین علیه السلام را.

ص: 71

ای پسر شبیب! اگر شاد و خوشحال می شوی که با رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در غرفه های بهشت باشی پس لعن کن قاتلان حسین را.

ای پسر شبیب! اگر شاد و مسرور می شوی مانند ثواب آن جماعتی که در رکاب حسین شهید شدند به تو داده شود، هر گاه یاد می کنی بگو: «یا لیتنی کنت معهم فافور فوزاً عظيماً».

ای پسر شبیب! اگر شاد می دارد تو را که در درجات بهشت با ما اهل بیت باشی محزون و غمگین شو به جهت حزن و اندوه ما، و خوشحال و فرحناک شو از جهت فرح و خوش حالی ما، و بر تو است که چنگ زنی در دامن ولایت ما، که اگر مردی سنگی را دوست دارد در قیامت خدا او را با آن محشور کند.

بیان مؤلّف حقیر در اطراف این حدیث: بدان که از مضامین عالیه این حدیث شریف بر معتقدین به ولایت آل محمّد علیهم السلام کمال امیدواری حاصل می شود، به شرط ثابت ماندن این اعتقاد تا وقت جان دادن، و کاشف است از لطف خدای تعالی نسبت به طبقه شیعیان و دوستان این خاندان صلوات اللّه علیهم که به واسطه این اعمال و عبادات جزئیه این مرتبه از ثواب و اجر که عقول از ادراک آن عاجز است داده شود و این عطا های بزرگ و تفضّل الهی بر اعطاء نیست مگر به سبب عظمت و مقام رفیع معصومین از آل محمّد علیهم السلام.

هر چند بسیاری از نادانان و کوته نظران و صاحبان عقول ناقصه تحمّل قبول آن را ندارند و ترتب اجر جزیل و ثواب جمیل را بر این اعمال و عبادات جزئيّه استبعاد و انکار می کنند برای رفع این استبعاد و استیحاش به قدر استعداد خود، به چند وجه بیان خود را در این مقام به پایان می رسانم:

به اندازه ای ست که عقول بشر عادّی، عاجز از آن است که بتواند درک و اندازه گیری آن کند، مگر ذات اقدس الهی و راسخون در علم، بسا عملی که بر ظاهر در نظر ها کوچک است، و در میزان عدل الهی عظیم و بزرگ است، و بسا اعمالی که در ظاهر بسیار بزرگ است و در پیشگاه خداوندی اندک و بی ارزش است چنان چه روایت شده که:

در زمان پیش در میان بنی اسرائیل عابدی بود که دوران عمر خود در هر شبانه روز به عبادت خدا در شکاف کوهی بسر می برده و در نزدیکی او درخت اناری بوده و خوراک او در هر شبانه روز قانع بوده به یک دانه از انار آن درخت، لکن به بسیاری عبادات خود مغرور بود. خدای تعالی برای امتحان او فرشته ای را به صورت بشر در نزد او فرستاد که به او بگوید که خدای تعالی به فضل خود تو را خواهد آمرزید. وقتی فرشته این پیام را به او رسانید عابد بر آشفت، و در جواب او گفت: عباداتی که کرده ام ثوابش زیاده از آن است که خدا مرا به فضل خود بیامرزد، من به مزد اعمالی که کرده ام از خدا مزد خود را ثواب بر وجه استحقاق می خواهم، نه از راه تفضّل. به فرشته خطاب شد هر عملی که در هر شبانه روز به جا آورده ای باید با یک دانه اناری که در آن روز مصرف کرده سنجیده شود، چون به طور مقرّر اعمال او با یک دانه سنجیده شد همه اعمال او یک طرف و یک دانه انار یک طرف، یک دانه انار بر همه اعمال دوره عمر او زیادتی کرد به نحوی که عابد با عبادت کردن یک عمر به خسران و زیان از دنیا رفت.

خوش بود گر محک تجربه آید به میان *** تا سیه روی شود هر که در او غش باشد

پس بنا بر آن چه که گفته شد: سَبُکی وزن عبادات او با زیاد بودن که در خبر ذکر شده شاهد بر مدّعا است، پس جای استبعاد نیست چرا که مقدار و درجه عمل مخفی و مستور است و مقایسه عمل با ثواب فرع بر احاطه و علم به مقدار و درجه هر دو است.

ص: 73

﴿يُمْكِنُ دَعْوَى أَنَّ هَذَا الِاخْتِلَافِ بِاعْتِبَارِ الْمُكَلَّفِينَ مِنْ حُسْنِ التَّوَجُّهِ التَّأْدِيَةِ وَ نَحْوِهِمَا مِنَ الْعَوَارِضِ التی تَزْدَادُ الصلوة بِسَبَبِهَا فَضْلًا ، مِثْلُ مَا قِيلَ فی اخْتِلَافِ الثَّوَابِ فی زِيَارَةِ الْحُسَيْنِ وَ الْحَجِّ وَ غَيْرِهِمَا ، أَوْ بِاعْتِبَارِ اقْتِضَاءِ الْمَقَامَاتِ لاختلافها ، وَ اخْتِلافِ عُقُولِ السَّائِلِينَ وَ تهيؤهم لإيداع الاسرار﴾. (1)

یعنی: ممکن است دعوای این اختلاف به اعتبار حالات مکلّفین باشد، از حیث نیکو توجّه کردن و نیکو اداء کردن آن و مانند این ها از عوارضی که به سبب آن فضیلت نماز زیاد شود، مانند آن چه که گفته شده راجع به اختلاف ثواب در زیارت حسین علیه السلام و حج و غیر این ها، یا به اعتبار اقتضاء مقاماتی که با هم اختلاف دارند به سبب اختلاف عقل های سؤال کنند ها و مهیّا بود نشان برای سپردن اسراری که باید پنهان باشد.

من كلّ ذنبٍ و خطيئةٍ﴾ (1)

ترجمه حدیث: عبد اللّه بن بکیر گفت: حجّ گذارم با أبی عبد اللّه علیه السلام، پس گفتم: ای پسر رسول خدا! اگر نبش کرده شود قبر حسین بن علی علیهم السلام آیا به چیزی رسیده می شود در قبر او؟ فرمود: پسر بکیر! چقدر بزرگ تر است سؤال های تو؟ هر آینه حسین بن علی علیهم السلام با پدر و مادر و برادرش در منزل رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم است و با او روزی داده می شوند و خوش حال و شاد انند و او در طرف راست عرش آویخته شده است به آن، و می گوید: ای پروردگار من، وفا کن برای من آن چه را که به من وعده داده ای، و او نظر می کند به سوی زوّار خود و شناسا تر است به ایشان و نام های شان و نام های پدران شان و آن چه در راحله آن ها است از یکی از آن ها به فرزند خود، و او نظر می کند به کسی که برای او می گرید پس طلب آمرزش می کند برای او، و از پدرش هم می خواهد که برای او طلب آمرزش کند، و می گوید: ای گریه کننده، اگر می دانستی چه چیز خدا برای تو مهیّا کرده هر آینه شاد و خوش حال می شدی بیش تر از آن چه محزون شدی، و آن حضرت طلب آمرزش می کند برای او از هر گناه و معصیتی که کرده.

مَرْجِعُ الْعَبْدِ إِلَى سَيِّدِهِ وَ مُعَوَّلُهُ إِلَى مَوْلَاهُ فَهُمْ يهجرون مَنْ عَادَانَا وَ يَجْهَرُونَ بمدح مِنْ وَالَانَا وَ يُبَاعِدُونَ مِنْ أَذَاناً اللَّهُمَّ أَحْىِ شِيعَتِنَا فی دَوْلَتِنَا وَ ابقهم فی مُلْكِنَا وَ مملكتنا اللَّهُمَّ انَّ شِيعَتَنَا مِنَّا وَ مضافين الينا فَمَنْ ذَكَرَ مُصَابِنَا وَ بَكَى لأجلنا استحيى اللَّهِ انَّ يُعَذِّبَهُ بِالنَّارِ﴾. (1)

ترجمۀ حدیث: خدا رحمت کند شیعیان ما را که ایشان در راه ما اذیّت کرده می شوند، و ما به خاطر ایشان اذیّت نکشیده ایم، شیعیان ما از ما هستند، آفریده شدند از زیادتی طینت ما، و سرشته شدند به آب ولایت ما، خشنود شدند که ما پیشوایان ایشان باشیم، و خشنود شدیم ما به ایشان که شیعیان ما باشند، مصیبت است بر ایشان مصیبت های ما، و می گریند بر اَلم هایی که بر ما وارد شده، اندوهناک می شوند به جهت اندوهناک شدن ما، و شاد می شوند در شادی ما، ما هم متألّم می شویم به متألّم شدن ایشان، و خبر داریم از حالات ایشان، پس ایشان با مایند و از ما جدا نمی شوند، و ما هم از ایشان جدا نمی شویم، زیرا که بازگشت بنده به سوی آقای او است، و اعتماد و تکیه گاه او به مولای او است، پس ایشان دوری می جویند از دشمنان ما، و آشکارا مدح می کنند دوستان ما را، و دور می شوند از کسانی که ما را آزار می دهند، خدایا زنده بدار شیعیان ما را، و زنده کن ایشان را در زمان دولت ما و مملکت ما - یعنی: زمان قیام قائم ما و رجعت او- به درستی که شیعیان ما از مایند و متعلقند به ما، پس کسی که یاد کند مصیبت های ما را، و بگرید برای ما، حیا می کند خدا که او را به آتش عذاب کند.

جهت ایمان کسی است که خُلق او نیکو تر باشد و رّقت قلب او و گریه او بر ما اهل بیت بیش تر و شدید تر باشد دوستی او با ما اهل بیت، و زیاد تر باشد حزن و اندوه و سوزش دل او در مصیبت ما، و بیش تر باشد مودّت و دوستی او برای ما.

فرمود: ای شیخ! این خون جدّم حسین، خونی ست که خدا از او نخواهد گذشت و او را طلب خواهد فرمود؛ بدرستی که از اولاد فاطمه و غیر فاطمه به هیچ کس چنان مصیبتی نرسیده و نخواهد رسید که به جدّم رسید. به خدا که کشته شد با هفده نفر از اهل بیت خود که هیچ کدام در روی زمین عدیل و نظیر نداشتند، و در راه خدا نصیحت کردند و صبر کردند بر این مصیبت های بزرگ که بر ایشان رخ داد، و خدا به ایشان خواهد داد بهترین جزا هائی که به صبر کنند گان و مصیبت زدگان بدهد. ای مرد، جناب رسول خدا در روز قیامت می آید به صحرای محشر و حسین را با سر بریده به همراه خود خواهد آورد، در حالتی که سر خود را به روی دست گرفته باشد و خون از آن بچکد و گوید: خدایا! از امّت من بپرس که چرا فرزند مرا با این وضع کشتند و اهل بیت مرا اسیر کردند و شهر به شهر و دیار به دیار گردانیدند؟ پس ای شیخ، گریه و جزع بر هر امری از امور دنیا مکروه است مگر گریه ای که بر جدّم حسین کنی، که قطره اشکی که در مصیبت او ریخته شود آتش جهنّم را فرو نشاند، و بهشت بر تو واجب می شود به آن، اگر چه گناهان تو مثل کف دریا ها باشد. (1)

بگذرد چون روز عاشورا داخل می شد، آن روز، روز مصیبت و حزن و روز گریه آن جناب بود، و مکرّر می فرمود: این است آن روزی که کشته شده در آن امام حسین علیه السلام. پس اگر می دانستند گریه کنندگان بر آن مظلوم که چه اجر هائی به آن ها مزد داده می شود هر آینه آرزو می کردند که تا نفس آخر عمر در گریه و ناله برای آن بزرگوار باشند.

حَتَّى يُبْكَى لِبُكَائِهِ رَحْمَةً لَهُ مَنْ رءاه ، وَ انَّ الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ عِنْدَ قَبْرِهِ يَبْكُونَهُ ، فيبكی لِبُكَائِهِ كُلُّ مَنْ فِى الْهَوَاءِ وَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ ، وَ لَقَدْ خَرَجَتْ نَفْسُهُ فزفرت جَهَنَّمُ زَفْرَةً كَادَتِ الْأَرْضِ تَنْشَقُّ لزفرتها ، وَ لَقَدْ خَرَجْتُ نَفْسٍ عبید اللَّهِ بْنِ زِيَادٍ - لَعَنَهُ اللَّهُ - ، فشهقت جَهَنَّمَ شَهْقَةً لَوْ لَا انَّ اللَّهِ حَبَسَهَا بخزانها لَا حُرْقَةً مَنْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ مِنْ فَوْرِهَا ، وَ لَوْ يُؤْذَنْ لَهَا مَا بَقِىَ شَيْ ءُ الَّا ابتلعته ، وَ لَكِنَّهَا مَأْمُورَةُ مقصودة ، وَ لَقَدْ عَتَتْ عَلَى الْخُزَّانِ غَيْرَ مَرَّةً حَتَّى أَتَاهَا جبرئیل فَضَرَبَهَا بِجَنَاحِهِ فَسَكَتَتْ ، وَ إِنَّهَا لَتَبْكِيهِ وَ تَنْدُبُهُ ، وَ إِنَّها لتلظى عَلَى قَاتِلَهُ ، وَ لَولَا مَنْ عَلَى الْأَرْضِ مِنْ حُجَجِ اللَّهِ لَنَقَضَتِ الْأَرْضُ وَ مَا عَلَيْهَا وَ مَا تَكْثُرُ الزَّلَازِلُ الَّا عِنْدَ اقْتِرَابِ السَّاعَةَ . وَ مَا عَيْنُ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ وَ لَا عَبْرَةُ مِنْ عَيْنٍ بَكَتْ وَ دَمَعَتْ عَلَيْهِ، وَ مَا مِنْ

بَاكٍ بكيه الَّا وَ قَدْ وَصَلَ فَاطِمَةَ وَ أَسْعَدَ هَا عَلَيْهِ ، وَ وَصَلَ رَسُولَ اللَّهِ وَ أَدَّى حَقُّنَا ، وَ مَا مِنْ عَبْدٍ يُحْشَرُ وَ عَلَيْهِ قَرِيرَةُ وَ الْبِشَارَةُ تِلْقَاهُ وَ السُّرُورُ عَلَى وَجْهِهِ ، وَ الْخَلَقِ فِي فَزِعَ وَ هُمْ آمِنُونَ ، وَ الْخَلْقُ يُعْرَضُونَ وَ هُمْ حُدَّاثُ الْحُسَيْنِ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ فِى ظِلِّ الْعَرْشِ لَا يَخَافُونَ سُوءَ الْحِسابِ ، يُقَالُ لَهُمْ : ادْخُلُوا الْجَنَّةَ فياتون وَ يَخْتَارُونَ مَجْلِسَهُ وَ حَدِيثَهُ وَ انَّ الْحُورِ الْعِينِ لِتُرْسِلَ اليهم أَنَّا قَدِ اشْتَقْنَاكُمْ مَعَ الْوِلْدَانِ المخلدون،فَمَا يَرْفَعُونَ رؤوسهم اليهم لِمَا رأون فِى مَجْلِسَهُمْ مِنَ السُّرُورِ وَ الْكَرَامَةِ ، وَ انَّ أَعْدَائِهِمْ مسحوبون بناصبتهم الَىَّ النَّارِ ، وَ مَنْ قَائِلُ مَا لَنا مِنْ شافِعِينَ وَ لَا صِدِّيقُ وَ لَا حَمِيمٍ . وَ أَنَّهُمْ ليرون مَنْزِلَتِهِمْ وَ مَا يَقْدِرُونَ انَّ يُدْنَوْا إِلَيْهِمْ ، وَ لَا يُصَلُّونَ إِلَيْهِمْ . أَنَّ الْمَلَائِكَةَ لتأتيهم بِالرِّسَالَةِ مِنْ أَزْواجَهُمْ وَ مَنْ خزانهم عَلَى مَا أَعْطُوا مِنَ الْكَرَامَةِ ،فَيَقُولُونَ : نَأْتِيَكُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى ، فَيَرْجِعُونَ إِلَى أَزْواجَهُمْ بمقالاتهم، فيزدادون إِلَيْهِمْ شَوْقاً إِذَا هَمَّ أَخْبَرُوهُمْ بِمَا هُمْ فِيهِ مِنَ الْكَرَامَةِ وَ قَرَّبَهُمْ مِنَ الْحُسَيْنُ ، فَيَقُولُونَ : الْحَمْدُ اللَّهِ الَّذِى كَفَانَا الْفَزَعِ الاكبر ، وَ أَهْوَالِ الْقِيَامَةِ ، وَ نَجَّانَا مِمَّا كُنَّا نَخَافُ ، وَ يُؤْتُونَ بالمراكب وَ الرِّحَالُ عَلَى النَّجَائِبِ ، فيستوون عَلَيْها وَ هُمْ فِي الثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ الصلوة عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِهِ حَتَّى يَنْتَهُوا إِلَى

ص: 82

مَنَازِلَهُمْ﴾. (1)

ترجمه حدیث شریف می فرماید: ای زراره! همانا حقیقتاً آسمان گریه کرد بر حسین علیه السلام و تا چهل صباح خون بارید، و زمین گریه کرد برای او چهل صباح به سیاهی، و آفتاب گریست بر او چهل صباح به گرفتگی و سرخی، و کوه ها پاره پاره و از هم پاشیده و پراکنده شد و اجزاء آن از هم جدا شد، و دریا ها به موج و جوش و خروش در آمد، و تمام ملائکه تا چهل صباح برای آن حضرت گریستند، و بعد از شهادت آن مظلوم هیچ زنی از ما حَنا نبست و روغن به موی و بدن خود نمالید و سُرمِه به چشم خود نکشید و خلخال بر پای خود نبست، تا آن که سر عبید اللّه بن زیاد ملعون را برای ما آوردند، و ما همیشه بعد از آن در گریه ایم بعد از آن، و عادت جدّم یعنی حضرت زین العابدین علیه السلام بر این جاری شده بود که هر وقت یاد این مصیبت می کرد می گریست تا آن که ریش مبارکش از اشک چشمش تر می شد و آن قدر می گریست که، هر که او را می دید از گریه او به گریه در می آمد و دلش بر او می سوخت.

و فرشتگانی که در اطراف قبر آن شهید مجاورند، آن قدر در مصیبت آن مظلوم می گریند که از گریه ایشان همه فرشتگانی که در آسمان و در فضای هوایند می گریند، و چون روح مقدّسش از بدن پاره پاره اش بیرون رفت، جهنّم چنان آه سوزناکی کشید که نزدیک بود از شدّت آن زمین شکافته شود. و چون روح پلید ابن زیاد - لعنه اللّه - از جسد نحسش بیرون رفت، جهنّم، از شدّت غیظ و خشم نعره ای زد که اگر خدای تعالی امر نمی فرمود فرشتگان مالکین و خازنین جهنمّ را که او را حبس کنند، هر کس که بر روی زمین بود می سوخت، و اگر خدا إذن می داد او را، در روی زمین چیزی باقی نمی ماند إلاّ اين كه

ص: 83

همه را به خود فرو می برد، و لکن او از جانب خدا مأمور به صبر و آرامی است، و او چندین مرتبه طغیان و سر کشی کرد از مالکین و خزنه خود که از شدّت خشم می خواست که دشمنان آن جناب را بسوزاند، تا آن که جبرئیل آمد و بال خود را بر او زد و او را حبس کرد و ساکت نمود، و جهنّم همیشه بر آن مظلوم گریه می کند و سوزش دل خود را آماده دارد برای کشندگان آن مظلوم. و اگر از برکت وجود حجّت های الهی که بر روی زمین بودند و خواهند بود نمی بود، هر آینه زمین پاره پاره می شد و سرنگون می گردید بر اهلش، و بسیار نخواهد شد زلزله آن مگر در نزدیکی قیامت. و به هیچ چشمی محبوب تر نیست در نزد خدا از آن چشم که بر آن بزرگوار گریه کند، و هیچ گریه محبوب تر نیست در نزد او از آن اشک که بر آن مظلوم جاری شود، و نیست هیچ گریه کننده ای که بگرید بر آن مظلوم مگر آن که یاری کرده است فاطمه طاهره را به گریه خود و یاری کرده است پیغمبر خدا را و اداء کرده است حقّ ما اهل بیت را، و هیچ بنده ای نیست که محشور گردد در قیامت مگر آن که گریان است، به غیر از گریه کنندگان بر جدّم حسین علیه السلام که محشور می شوند با دیده شاد و روشن، و مدام به آن ها بشارت می رسد که علامات سرور و بشارت در سیمای آن ها آشکار است، در حالتی که خلق در جزع و فزع و حزن و اندوهند، و ایشان ایمن ند و دیگران در محلّ حساب گرفتارند، و ایشان در سایه عرش الهی با حسین علیه السلام مشغول صحبت می باشند و ترسان نیستند از بدی حساب، و هر چند به ایشان می گویند که داخل بهشت شوید، راضی نمی شوند و اختیار می کنند مجلس و صحبت آن حضرت را، و حور العین می فرستند فرستادگانی را به سوی ایشان و پیغام می دهند که، ما و پسران بهشتی که در آن جاوید ند همیشه در بهشت مشتاقیم به سوی شما بسیار، پس ایشان سر هاشان را به زیر انداخته و به جانب

ص: 84

آن ها نظر نمی کنند از خوشحالی ها و کرامت های الهی که در مجلس خود مشاهده می کنند.

و دشمنان ایشان بعضی به پیشانی های خود آویخته شده و در آتش ند، و بعضی دیگر در آتش فریاد می کنند و می گویند: ای وای، نیست برای ما شفاعت کننده ای و دوستی یا خویشی که شفاعت کند ما را، و ایشان می بینند مکان های خود را در بهشت و حسرت می خورند که نمی توانند به آن جا روند، و ملائکه از جانب حوریان و خزینه داران کرامت هائی که یافته اند پیغام می آورند و اظهار می کنند زیادتی شوق شان را به ایشان، پس همه ایشان در جواب آن ها می گویند که: ما ان شاء اللّه تعالی بعد از این خواهیم آمد.

چون ملائکه این جواب را به ایشان می رسانند و خبر می دهند ایشان را از کرامت هائی که در آن مجلس دیده اند و قرب محبّان را، در خدمت آقای مظلومان - ارواحناه فداه - سرور و شادی شان زیاد می شود و شوق شان دو چندان می گردد. پس چون شیعیان و دوستان این مراتب عالیه را ببینند می گویند: حمد و ثنای جمیل خدا را سزا است که رفع فرمود از ما هول و فزع روز بزرگ و جزع روز قیامت را، و نجات داد ما را از آن چه می ترسیدیم. پس می آورند بر ایشان مرکب های سواری و حلّه های نیکو می گسترانند بر اسب های نجیب و ایشان سوار می شوند و زبان های خود را به آواز های بلند به حمد و ثنای الهی می گشایند و همیشه با حمد خدا و صلوات بر محمّد و آل محمّد - صلوات اللّه علیهم اجمعین - می روند تا داخل منازل خود شوند و در بهشت جاویدان ساکن گردند.

﴿مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى فِينَا مأة فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى خَمْسِينَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى ثَلَاثِينَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى عَشَرَةً فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى وَاحِداً فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ تَبَاكَى فَلَهُ الْجَنَّةُ﴾ (1)

ترجمه: از آل پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم روایت کرده، که گفته اند: کسی که بگرید و بگریاند صد نفر را پس از برای او است بهشت، و کسی که بگرید و بگریاند پنجاه نفر را برای او است بهشت، و کسی که بگرید و بگریاند سی نفر را برای او است بهشت، و کسی که بگرید و گریاند ده نفر را برای او است بهشت، و کسی که بگریاند و بگریان یک نفر را برای او است بهشت، و کسی که خودش را به گریه بدارد برای او است بهشت.

ص: 88

حضرت سیّد الشهداء علیه السلام، هر یک از آن ها مایه حزن و اندوه و سبب گریستن جدّ بزرگوارش بوده، و این اسباب همه از حدّ و شمار و اندازه بیرون است، زیرا که قبل از ولادت آن جناب، از زمان آدم ابو البشر تا زمان قیام قائم آل محمّد - چنان چه بعضی از آن ها در طی این کتاب شرح داده خواهد شد، ان شاء اللّه تعالی - همه را جدّ بزرگوار او شاهد بوده و دانسته و می داند، بلکه همه اوصیاء آن حضرت هم دانسته و می دانند، چنان چه خدای تعالی می فرموده:

﴿قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ و الْمُؤْمِنُونَ﴾ (1)

پس بر هر مسلمانی لازم و واجب است که در این عبادت بزرگ به پیغمبر اکرم تأسّی نمایند و در گریستن و عزا داری و حزن و اندوه بر آن شهید مظلوم کوتاهی نکنند و فریب یاوه سرائی و انتقاد دشمنان خدا و رسول خدا و اهل بیت او و سر سپردگان آن ها را نخورند.

باید دانست که در اصول و قواعد شیعیان دوازده امامی ثابت است که تمام اعمال و افعال حضرت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم مانند اقوال او بوده، در مقام تشریع و جعل و بیان احکام، هم چنان که به دل خواه و هوای نفس سخن نمی گفت به حکم: ﴿ما يَنطِقُ عَنِ الْهَوى﴾ (2) ﴿إِنْ هُوَ إِلا وَحْيٌ يُوحى ﴾ (3) كردار و رفتار آن حضرت مانند گفتارش به وحی الهی بوده.

پس بدان که آمدن فرشتگان و تعزیت گفتن آن ها به آن بزرگوار در مصائب نور دیده او و گریستن و حزن و اندوه برای جگر گوشه اش، نبوده مگر به وحی و امر خدا. پس خدا چنین خواسته و امر فرموده پیغمبر خود را پیش از ولادت حسین و بعد از ولادت او تا رحلت او از این دنیا و پس از رحلت او در عالم برزخ در گریه و حزن و اندوه در مصائب آن بزرگوار باشد، و اهتمامی که در این باب شده در هیچ عبادتی از عبادات نشده، و به خوبی ظاهر است که رضای خدا در این عبادت به چه درجه است، و چه اندازه او را به درگاه خدا نزدیک کرده، و این وسیله بزرگ به چه اندازه

ص: 90

است که اشرف کائنات و اقرب جميع مخلوقات را در طول زندگانیش به این عبادت بزرگ امر فرموده.

پس سعادت مند کسی است که در این عبادت بزرگ به آن پیغمبر گرامی تأسّی و اقتدا کند، و به این وسیله عظیمه تقرّب به خدا و رسول را تحصیل نماید.

دوم: آن که در گریستن در مصائب حسین علیه السلام، تأسّی و اقتداء به تمام انبیاء و مرسلین و ملائکه مقرّبین و اقتداء به ائمّه طاهرين - صلوات اللّه عليهم اجمعين - و عباد اللّه صالحین و اولیاء مخلصین و مؤمنین انس و جنّ است، چنان چه اخبار و احادیث بعداً بیان می شود.

سوم: آن که گریستن در عزاء و مصائب آن حضرت، موجب تسلّی خاطر و آرامی قلب مبارک فاطمه زهراء علیها السلام است، چنان چه در روایات کثیره وارد شده که آن صدیقه طاهره از شهادت جگر گوشه خود گریان و بی اندازه پریشان و محزونه و نالان بوده و هست. چون شیعیان و دوستان ایشان گریه و نوحه و عزا داری کنند، قلب مبارک آن بی بی معظّمه آرام می گردد، و تسلّی خاطر او می گردد، چنان چه بعضی از اخبار آن گذشت، و بسیاری بعد از این خواهد آمد.

شادی کرد و مسرور شد، و اگر نبود هیچ خبری برای فضیلت گریه مگر همین یک جز کافی بود، چرا که در اخبار بسیار وارد شده که، افضل اعمال ادخال سرور است در قلب مؤمن، پس چگونه است ادخال سرور در قلب پیغمبر و در قلب امیر مؤمنان و فاطمه زهراء و حضرت امام مجتبی و خود حضرت سيّد الشهداء و سایر ائمّه طاهرين - صلوات اللّه عليهم اجمعین - که مسرور شدن هر یک از ایشان مسرور شدن خدا است که، هر که مسرور کند ایشان را، خدا را مسرور کرده، پس در این صورت چگونه می شود که خدای رئوف رحمان و رحیم چنین بنده ای که سبب مسروری خود و ایشان است، به آتش خشم و غضب خود عذاب کند.

پنجم: آن که گریه و عزا داری برای حضرت سیّد الشهداء علیه السلام نصرت و اجابت دعوت و استغاثه آن حضرت است، و اجابت و نصرت در هر وقتی به مقتضای آن وقت است، چنان چه نصرت و یاری آن حضرت در روز عاشورا به جانبازی و کشته شدن و ریخته شدن خون در رکابش بوده، و پس از شهادت آن حضرت به گریستن و عزا داری کردن در ماتم جان سوز آن بزرگوار است؛ طبق پیغامی که توسط حضرت زین العابدین و علیا جناب سکینه خاتون از سر بریده در مجلس یزید ملعون در شام و از گلوی بریده در گودی قتل گاه برای شیعیان فرستاده، که در محلّ خود بیان خواهد شد، و فرمان گریستنی که به زعفر زاهد جنّی و سلطان قیس هندی داد که پس از شهادت آن جناب برای او گریه کنند.

ششم: آن که از اجر و مزد رسالت پیغمبر است، که خدای تعالی فرموده:

﴿قُلْ لا أَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى﴾ (1) .

و از کامل ترین آثار مودّت و محبّت به نزدیکان پیغمبر، محزون بودن و گریه کردن و عزا داری و نوحه سرائی نمودن بر حسین علیه السلام و هم ناله و گریه شدن با رسول خدا و فاطمه زهرا و ائمّه هدى - صلوات اللّه عليهم - بوده است.

هفتم: آن که گریستن بر حسین علیه السلام عمل نمودن به وصیّت و پیمان الهی است، که فرموده:

ص: 92

﴿وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَاناً ﴾ (1).

بنابر آن چه در بعضی از تفاسیر وارد شده که مراد از والدین، حسین و فاطمه اند. و از بزرگ ترین اسباب احسان به میّت، احترام به او است به گریه کردن و خود را به گریه داشتن و تأسیس مجلس عزاء است برای او.

در خبر است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم پس از بازگشت از جنگ احد به مدینه، چون دید از خانه هر شهیدی صدای نوحه و گریه بلند است، مگر از خانه عمویش حضرت حمزه، بسیار مهموم و غم ناک شد، و فرمود: «عمویم حمزه را عزا دار و گریه کننده ای نیست»، (2) پس اهل مدینه بر خود قرار دادند که نوحه و ندبه و گریه برای هیچ یک از شهدای خود نکنند، مگر آن که اول بروند در خانه حمزه و برای او نوحه و گریه و عزا داری کنند.

هشتم: آن که گریستن بر حضرت حسین علیه السلام کفّاره عقوق والدین ظاهری است، چنان چه در اخبار و روایات وارد شده که: هر کسی که نسبت به پدر و مادر ظاهری خود تقصیری کرده باشد، والدین حقیقی خود را خشنود کند که رضا و خشنودی ایشان جبران و تدارک عقوق والدین ظاهری را می کند، و بزرگ تر چیزی که موجب رضایت والدین حقیقی می شود، گریه و نوحه سرائی بر حضرت سيّد الشهداء علیه السلام است.

نهم: گریه و ندبه و نوحه بر آن حضرت خواسته خود او است، چنان چه قبلاً ذکر شد، چنان چه به حضرت سجّاد علیه السلام فرموده:

﴿بَلَغَ شِيعَتِى مِنًى السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ : إِنْ أَبَى مَاتَ غَرِيباً فاندبوه ، وَ انٍ أَبَى مَاتَ عَطْشَاناً فاذكروه﴾. (3)

یعنی: سلام مرا به شیعیانم برسان، و بر ایشان بگو که: پدرم غریب از دنیا رفت، پس برای او به صدای بلند گریه کنید، و مُرد در حالتی که

ص: 93

تشنه بود، او را یاد کنند.

و به علیا جانب سکینه خاتون از گلوی بریده پیغام داد به این شعر:

شيعتى ما ان شربتم ماء عذب فاذكرونی *** او سمعتم بشهید او غریب فاندبونی (1)

یعنی: شیعیان من! هر گاه آب خوش گوار می نوشید از من یاد کنید، یا هر گاه شهید یا غریبی شنیدید که کشته شده یا غریب از دنیا رفته، برای من به صدای بلند گریه کنید.

دهم: آن که گریه بر حسین علیه السلام علاوه بر فضلیت هائی که قبلاً ذکر شد فضیلت گریه بر هر مصیبتی را دارد، حتّی فضیلت گریه بر هر یک از ائمّه طاهرین و فاطمه زهرا -صلوات اللّه عليهم اجمعین- چنان چه دلالت بر آن دارد فرموده حضرت امام رضا علیه السلام به ریّان پسر شبیب که فرموده:

﴿إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ ءٍ فَابْكِ عَلَى الْحُسَيْنُ﴾ (2) (تا آخر خبر).

زیرا که برای هر مصیبتی که شخص گریه کند از مصیبت های اهل ایمان، فقط اجر همان مصیبت را دارد، مگر گریه بر حسین علیه السلام، امّا اگر آن گریه در مصیبت حسین باشد علاوه بر آن، اجر و ثواب مصیبت های دیگر هم به او داده می شود. مثلاً: اگر شخص دلش بسوزد در مصیبت یکی از ائمّه علیهم السلام و بر او بگرید، به یاد بیاورد مصائب حضرت أبی عبد اللّه علیه السلام را و بر آن حضرت گریه کند، اجر و ثواب هر دو گریه به او داده می شود.

و شاید که آن حدیثی که روایت شده: گریستن برای هر چیزی مکروه است، مگر گریستن بر حسین علیه السلام. (3) زیرا که گریه در مصیبت غیر آن حضرت، هر چند مصیبت بزرگ باشد، ثواب گریه بر حسین به مراتب زیاد تر است، چنان چه از بعضی از اخبار دیگر استفاده می شود و ان شاء اللّه تعالی در این مقام باز بسط کلام داده خواهد شد.

ص: 94

و بدان که از همه آن چه که از پیش گذشت، چند قسم از فضائل و خواص و نتائج و آثار و مزد و ثواب گریه کننده بر حسین علیه السلام در دنیا و برزخ و آخرت حاصل و ظاهر می شود.

هشتم: به سبب این حزن در وقت مُردن و حال احتضار، فرح و خوش حالی برای او حاصل می شود، و آن باقی است برای او تا قیامت.

نهم: به سبب آن همّ و غم و حزن، مرتبه و مقام او چنان بالا می رود که اهل بیت طهارت او را از خود حساب می کنند، چنان چه حضرت سیّد الشهداء علیه السلام در حقّ محزونین در مصائب حضرتش فرموده:

﴿اولئک مِنَّا وَ الينا﴾ (1)

یعنی: آن گروه محزونین از ما هستند و به سوی ما می آیند.

دهم: آن که محزونین در روز قیامت هم در نهایت فرح و سرور خواهند بود و از وحشت و خوف آن روز ایمن می باشند.

حالت دوم از قسم اول: از قسم اول که مربوط به صاحب حالت اول است، ولی آن هائی از ایشان که حزن و اندوه و سوزش دل های شان بیش تر از صاحب حالت اول است، دل های ایشان سوزش زیاد تر دارد، ولی به مرتبه ای نرسیده که اشک در چشم های ایشان بیاید، در صورتی که حزن و اندوه شان به این پایه برسد، علاوه بر فضیلت هائی که برای صاحبان حالت اول حاصل می شود به فضائل و مفاخر دیگری مفتخر خواهند شد:

اول: به گریه کردن، خدای تعالی می آمرزد گناهان کبیره گریه کننده را، چنان چه حضرت رضا علیه السلام فرموده.

دوم: گریه، کفّاره باشد همه گناهان او را، چنان چه حضرت رضا علیه السلام فرموده.

سوم: به گریه کردن، اگر به اندازه بال مگس یا بال پشه باشد، خدای تعالی بیامرزد گناهان او را، اگر چه به زیادی کف دریا باشد، چنان چه در چندین روایت وارد شده که بعضی از آن ها قبلاً ذکر کرده شد.

چهارم: همه گناهانش آمرزیده شود، مگر گناهانی که او را از ایمان خارج کند، بنا به روایت حضرت باقر علیه السلام .

ص: 96

پنجم: از جای خود بر نخیزد مگر مانند روزی باشد که از مادر متولّد شده، چنان چه در روایت حضرت سیّد الشهداء علیه السلام رسيده.

ششم: مشمول صلوات و رحمت خدا شود، به سبب دعای حضرت صادق علیه السلام و دعای حضرت خاتم الأنبياء که فرموده:

﴿ الَّا وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى الْبَاكِينَ عَلَى الْحُسَيْنُ﴾. (1)

و این عبارت دو احتمال دارد: یکی: صلوات خود پیغمبر باشد، و دیگر: آن که به طريق خبر دادن آن حضرت باشد از صلوات خدا، و در هر دو صورت مقصود حاصل است.

و در روایت مسمع بن کردین از امام صادق علیه السلام است که فرمود: «گریه نکند بر حسین مگر این که خدا رحمت کند او را پیش از آن که اشک از چشم او جاری گردد». (2)

هفتم: ملائکه رحمت، پشت او را مسح نمایند. کنایه از لطفی است خاص و مرحمتی مخصوص.

هشتم: به گریه او، اهل آسمان ها دعا می کنند درباره او، بنا به روایت امام صادق.

نهم: خدای تعالی امر فرماید ملائکه را که برای گریه کننده طلب آمرزش نمایند.

دهم: اگر گریه کننده اجر خود را در نزد خدا بداند، آرزو می کند همیشه گریان باشد.

یازدهم: گریه بر حسین، هر چند قطره ای باشد، خدای تعالی ثواب صد شهید می دهد.

دوازدهم: به گریه ظاهر می شود ایمان و کمال ایمان گریه کننده.

سیزدهم: به گریه کردن بر حسین، گریه کننده به وصیّت خدا عمل کرده، چنان چه قبلاً ذکر شد.

چهاردهم: به گریه کردن بر حسین، گریه کننده اداء اجر و مزد رسالت را نموده

ص: 97

است.

پانزدهم: به گریه کردن بر حسین، گریه کننده اجر و ثواب هر مصیبتی را تحصیل کرده.

شانزدهم: از برای گریه کننده بر حسین علیه السلام در نزد خدا در روز عاشورا، ثواب دو هزار حجّ و دو هزار عمره و دو هزار غزوه خواهد بود، به ضمانت حضرت امام باقر علیه السلام.

هفدهم: به گریه کردن بر حسین، تأسّی و اقتداء به رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمّه هدی علیهم السلام و همه معصومین و انبیاء و مرسلین و ملائکه مقرّبین است.

هجدهم: گریه کردن بر حسین، صله و احسان نمودن به پیغمبر و فاطمه زهراء و ائمّه است.

نوزدهم: گریه کننده بر حسین، به گریه خود دل های پیغمبر و فاطمه و ائمّه علیهم السلام را شاد می کند از خود.

بیستم: امیر مؤمنان علیه السلام فرموده: اجر گریه کننده گان نزد من ضایع نمی شود.

بیست و یکم: گریه باعث آرامی دل صدیقه طاهره و تسلّی آن معظّمه است.

بیست و دوم: گریه کننده به گریه خود، یاری کرده است پیغمبر خدا و فاطمه زهراء را، چنان چه در روایت ذکر شده.

بیست و سوم: حضرت سيّد الشهداء علیه السلام بر گریه کننده بر او نظر مرحمت دارد، و در یمین عرض به او می نگرد، چنان چه در روایت وارد شده.

بیست و چهارم: گریه کننده در حالی که گریه می کند، حسین و جدّ و پدر و مادر و برادر آن حضرت برایش طلب آمرزش می کنند و از خدای آمرزش گناهان او را می خواهند.

بیست و پنجم: گریه کننده در حال گریه کردن، مخاطب و طرف صحبت با حسین است، آن بزرگوار با او تکلّم می کند و می فرماید: ای گریه کننده، اگر می دانستی آن چه را که خدا برای تو آماده کرده، هر آینه شادمان می شدی بیش تر از محزون شدنت.

بیست و ششم: گریه کننده، اطاعت فرمان حسین را نموده در گریستن و ندبه کردن.

ص: 98

بیست و هفتم: گریه کننده اجابت کرده است استغاثه حسین را و یاری کرده او را.

بیست و هشتم: گریه کننده چنان مقامی پیدا می کند که ائمّه طاهرین خشنود شوند به شیعه بودن او، چنان چه از حضرت صادق علیه السلام روایت شده.

بیست و نهم: گریه کننده بر حسین علیه السلام را در زمان دولت حقّه زنده می کنند تا دولت آل محمّد را ببیند، و آن زمان قیام قائم و رجعت آل محمّد است.

سی ام: جان و تن گریه کننده بر حسین علیه السلام، ودیعه حضرت صادق و سپرده به آن بزرگوار است در نزد خدای تعالی که سیراب کند او را از حوض کوثر.

سی و یکم: گریه کننده در حال عطش اکبر در قیامت، سیراب می شود از دست امیر مؤمنان علیه السلام.

سی و دوم: در قیامت حوض کوثر مخصوص است برای گریه کنندگان، و نیاشامند از آن مگر گریه کنندگان، چنان چه از معصوم روایت شده.

سی و سوم: گریه کننده بر حسین، ودیعه حضرت صادق علیه السلام است در نزد خدا که در قیامت حساب او را آسان فرماید.

سی و چهارم: حضرت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم در روز قیامت، گریه کننده بر حسین را شفاعت می کند، البتّه البتّه.

سی و پنجم: در روز قیامت همه اهل محشر در جزع و فزعند مگر گریه کننده بر حسين علیه السلام.

سی و ششم: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرموده: دست گریه کننده بر حسین را می گیرم و از احوال قیامت او را نجات می دهم. (1)

سی و هفتم: روز قیامت روز فرح و شادی گریه کنندگان بر حسین علیه السلام است.

سی و هشتم: هیچ بنده ای محشور نشود در قیامت مگر این که گریانست، إلاّ گریه کننده بر حسین علیه السلام.

سی و نهم: حشر هر کسی در قیامت با شبیه حالات و هم سِنخ های خود می باشد مگر گریه کنندگان بر حسین که حشر آن ها با اهل بیت عصمت و طهارت

ص: 99

است و در زمره ایشان.

چهلم: در قیامت تمام خلق در محلّ حساب گرفتار خواهند بود مگر گریه کنندگان بر حسین که در سایه عرش خدا در خدمت آن بزرگوار آسوده می باشند.

چهل و یکم: گریه کنندگان در روز قیامت هم صحبت حسین علیه السلامند.

چهل و دوم: در روز قیامت تمام خلق از حساب ترسان و هر اسانند مگر گریه کنندگان بر حسین علیه السلام.

چهل و سوم: تمام خلق آرزو دارند خلاصی از محشر و بیرون رفتن از آن صحرا را مگر گریه کنندگان بر حسین که هر چند حوران و غلمان بهشتی پیغام می فرستند و اظهار شوق ملاقات می نمایند ایشان به دفع الوقت می گذرانند و راضی نمی شوند که از حضور آن حضرت دور باشند، و به ملاقات حور و غلمان و مقامات و درجاتی که برای ایشان معیّن شده برسند، کَأنّه زبان حال ایشان این است:

نه جنّت جویم نی حور و نه انهار می خواهم *** به تو ارزانی ای زاهد که من دیدار می خواهم

چهل و چهارم: تمام خلق از گذشتن از صراط و عاقبت آن ترسان و مضطربند مگر گریه کننده بر حسین، که مانند برق لامع از آن خواهند گذشت.

چهل و پنجم: حرام است آتش بر بدن گریه کننده بر آن حضرت و در بهشت جاوید می مانند.

چهل و ششم: واجب حتمی است بهشت برای گریه کننده بر حسین علیه السلام.

چهل و هفتم: حضرت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم فرموده: به حق خداوندی که جان من در يَدِ قدرت او است، همه عزا داران و گریه کنندگان بر حسین را من شفاعت می کنم و در بهشت عدن در نزد خود جای می دهم. (1)

چهل و هشتم: صدیقه کبری فاطمه زهراء - سلام اللّه عليها - فرموده: به عزّت

ص: 100

پروردگارم سوگند و به حقّ پدرم و شوهرم بر درب بهشت می ایستم با سر برهنه و چشم گریان و از خدا نخواهم مگر گریه کنندگان بر حسین را، هر وقت آن ها داخل بهشت شدند من خود پشت سر آن ها به بهشت می روم.

چهل و نهم: حضرت مجتبی علیه السلام فرموده: با گریه کنندگان بر حسین هم راهی و مصاحبت می نمایم در رفتن به بهشت.

پنجاهم: حضرت حسین علیه السلام فرموده: اگر گریه کنندگان بر من، پیش از من داخل بهشت نشوند، من پیش از آن ها به بهشت نخواهم رفت.

پنجاه و یکم: گریه کنندگان بر حسین علیه السلام، پیش از رفتن به بهشت جامه های بهشتی خواهند پوشید.

پنجاه و دوم: گریه کنندگان بر حسین علیه السلام در وقت رفتن به بهشت سوار اسب های بهشتی خواهند شد.

پنجاه و سوم: گریه کنندگان بر حسین علیه السلام و در وقت رفتن به بهشت، از مشاهده وفور الطاف خدا درباره خود، مدام مشغول به حمد و ثنای الهی و صلوات بر محمّد و آل محمّد - صلوات اللّه عليهم اجمعین - می باشند.

پنجاه و چهارم: به گریستن بر حسین علیه السلام، هر چند قطره کمی باشد، گریه کننده مخلّد در بهشت خواهد بود.

پنجاه و پنجم: به گریه کردن بر حسین علیه السلام، هر چند کم باشد، جاویدان در غرفه های بهشتی خواهد ماند.

پنجاه و ششم: قصر ها و غرفه های گریه کنندگان بر حسین علیه السلام، در بهشت بر من در جوار و پهلوی قصر خود حسین علیه السلام می باشد.

پنجاه و هفتم: به هر قطره اشک در مصیبت حسین علیه السلام، خدای تعالی قصری در بهشت به گریه کننده عطا می فرماید.

پنجاه و هشتم: از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرموده: «آتش جهنّم از گریه

ص: 101

کننده بر حسین علیه السلام شصت هزار سال فرار می کند».

پنجاه و نهم: در خبر ابن عبّاس است که جبرئیل به پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم عرض کرد که: «يا محمّد! امّت خود را خبر ده که، هر که یاد بیاورد مصیبت حسین را و بگرید، جمع می کنند ملائکه اشک های او را در شیشه هایی از بلور، و در روز قیامت تسلیم او می کنند، و به او می گویند که: ای ولیّ خدا! این است اشک های تو که در دنیا در مصیبت حسین علیه السلام ریخته ای، اگر شعله آتش به سوی تو قصد کند، قدری از آن بر او بریز که زیاده از پانصد سال از تو بگریزد».

شصتم: در تفسیر منسوب به حضرت عسکری علیه السلام در ضمن حدیث مفصّلی فرموده آن چه را که ترجمه اش این است که: «خدای جلّ و علا و تبارک و تعالی امر می فرماید ملائکه را که جمع کنند اشک های گریه کنندگان در مصیبت حسین را و تسلیم خازنین بهشت نمایند که ایشان آن ها را ممزوج نمایند به آب زندگانی بهشتی تا زیاد شود گوارائی و شیرینی و پاکیزگی و طعم عطر آن هزار مرتبه». (1) (تا آخر خبر)

مؤلف فقیر گوید: اگر به دیده انصاف بنگریم و فکر خود را به جَوَلان در آوریم، زبان بشری از عهدۀ تقریر بزرگی و عظمت یکی از فضیلت ها و اجر های گریستن در مصیبت حضرت أبی عبد اللّه علیه السلام نمی تواند بر آید. آن چه که در این باب نوشته و گفته شده، مشتی است از خروار و اندکی است از بسیار.

شرح مجموعه گل مرغ سحر داند و بس *** که نه هر کور ورقی خواند معانی دانست

باری، علاوه بر آن چه ذکر شد، فضائل و فوائد و شرافت های چندی برای گریستن در مصیبت آن حضرت حاصل است که امتیاز دارد از تمام آن چه که در حالت اول و دوم نقل شد، و چون کمال امتیاز را دارد نیز علی حَدِّه در حالت سوم ذکر می شود.

حالت سوم: حالت جریان اشک چشم است بر صورت، چون این حالت برای

ص: 102

گریه کننده حاصل شود، به چند فضیلت و شرافت سر افراز گردد؛ علاوه بر تمام فضیلت ها و شرافت هائی که ذکر شد و اجر ها و ثواب هائی که بر آن معیّن شده:

اول: به مجرّد جاری شدن اشک بر صورت، آتش جهنّم بر آن حرام شود، چنان چه حضرت صادق علیه السلام فرموده.

دوم: حضرت رضا علیه السلام به ریان بن شبیب فرموده که: ای پسر شبیب، اگر گریه این قدر [باشد] که اشک بر رخسار تو جاری شود، آمرزد خدای تعالی همه گناهان تو را، کبیره باشد یا صغیره کم باشد یا زیاد. (1)

سوم: از امام محمّد باقر علیه السلام روایت شده که فرموده که: همین قدر که اشک بر صورت جریان و سیلان نمود، خدای تعالی عنایت کند به او منزلت و مقام صدّیقین را در بهشت. (2)

چهارم: نیز آن حضرت فرمود: اگر اشک بر روی جاری شود، صاحبش ذلّت و خواری نبیند. (3)

پنجم: اگر اشک به نحوی جاری شود که بر محاسن و سینه بریزد، تمام بهشت برای او واجب گردد.

حالت چهارم: ظاهر شدن اثر رقّت و سوزش دل و محسوس شدن آن در صورت، و خود را از شدّت جزع و اندوه از خوردن طعام منع نمودن؛ به سبب این حالت علاوه بر فضیلت هائی که ذکر شد، بر او حاصل شود چند فضیلت دیگر:

اول: در حالت احتضار، پیغمبر اکرم و امیر المؤمنین و ائمّه - عليهم الصلوة و السلام - را بر سر خود حاضر خواهد دید و به مَلَک موت سفارش او را خواهند کرد.

دوم: در حالت احتضار، آن بزرگواران به او مژده و بشارت دهند.

ص: 103

سوم: در حالت جان دادن، در سرور و شادی بمیرد.

چهارم: ملک موت هنگام قبض روحش، از مادر مهربان به او مهربان تر است.

پنجم: تا قیامت سرور و شادی در دلش باقی ماند.

ششم: در وقت حشر، ملائکه او را بشارت دهند.

هفتم: حصول فرح در قلب گریه کنندۀ بر حسین در حالت احتضار، و باقی ماندن آن فرح و شادمانی، اشاره است به راحت و استراحت او در طول توقّف در قبر و برزخ، و آسودگی و سلامتی از تمام عذاب ها و شکنجه ها و شدّت ها و سختی ها و فشار های برزخیّه و گردنه های هولناک و عقوبت هائی که خواص و کملیّن خلق را به جزع و فزع و ناله و اضطراب در آورده است، او از همه آن ها محفوظ ماند، به طوری که فرح و نشاط و سرور و انبساط به نحوی در دلش باقی بماند که هیچ گونه وحشت و خوف و رنج و تعبی برای او روی دهد، و دوره برزخ تا قیامت و هر چه می گذرد سرور و شادی او زیاده بر زیاد شود به استقبال کردن ملائکه و بشارت دادن ایشان او را به آن چه که موجب زیادتی فرح و مسرّت او گردد، و در زیادتی فرح و نشاط از اهوال و قیامت و سختی های محشر پر خطر ایمن و آسوده باشد تا وقتی که برسد به فیض یگانه مجلسی که دوّمی ندارد و آن مجلس حضرت حسین علیه السلام است در سایه عرش الهی، و لذّت صحبت با آن حضرت که زبان ها از بیان و تقریر آن عاجز است ببرد، تا وقتی که دست او در دست پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم برسد، و با آن بزرگوار و با امیر مؤمنان و صدیقه طاهره و حضرت سیّد الشهداء

علیه السلام وارد در بهشت عدن و با ایشان مجاور گردد.

للمؤلف العاصی:

یکدم به خود آی و نیک بنگر چه کسی *** پا بَندِ که ایّ و با چه کس هم نفسی

ص: 104

بی راهه مرو خود به هلاکت مرسان *** مَسْپُر سَرِ خویش را به هر بوالهوسی

جز راهِ حسین و گریه در ماتم او *** میدان که تو را نیست دیگر دادرسی

بیان دیگر: بدان که از عجائب فضائل و غرائب ثواب و اجر و خواصّ گریه و حزن و اندوه و عزا داری بر حضرت امام حسین علیه السلام چند چیز است:

اول: آن که عطا کند خدای تعالی به گریه کننده، آن چه را که طمع داشته باشد از خدای تعالی و زیاد تر از آن چه طمع دارد، چنان چه در بعض احادیث وارد شده.

دوم: آن که عطا کند به سبب گریستن بر آن حضرت، ثواب عملی که حاصل شدن آن برای گریه کننده امکان ندارد، مانند: ثواب گریه فُطرس ملک و هفتاد هزار ملائکه معصومین و امثال آن ها.

سوم: گریه کننده به سبب گریستن بر حسین علیه السلام، اَدا کرده است حقّ اهل بیت عصمت و طهارت را.

مؤلف گوید: بزرگی این کلام را کسی می داند که متذکّر باشد حقوق کثیره ایشان و بزرگی هر یک از آن حقوق را.

چهارم: پیغمبر خدا و فاطمه زهراء و ائمّه هدى - صلوات اللّه علیهم - گریه کننده بر حسین علیه السلام را از خود و در زمرۀ خود خوانده اند.

پنجم: گریه کننده بر آن حضرت را امام صادق علیه السلام برادر خود خوانده.

ششم: گریه کننده و مهموم و مغموم در ماتم آن حضرت، هر وقت به آلم و رنجی مبتلا شود، خدای تعالی او را به بشارتی عنایت آمیز و خطابی مژده خیز، رفعِ رنج و آلم از او نموه، راضی نمی شود که او مهموم و مغموم باشد، زیرا که هر گاه گریه کننده ای متألّم شود، هر چند گنه کار باشد، باعث متألّم شدن نفوس مقدّسه ایشان - صلوات اللّه عليهم - می شود، و البتّه خدا راضی نخواهد شد، که متألّم گردند.

ص: 105

پس مژده باد بر گریه کننده بر آن بزرگوار، به آسوده و راحت بودن و رفع آلم از او شدن در همه مواقف و حالات برزخ و قیامت به برکت حضرت أبی عبد اللّه الحسين علیه السلام.

هفتم: حضرت صادق علیه السلام فرموده که: خدا حیا می کند عذاب نماید گریه کننده بر حسین علیه السلام را.

و واضح است که این سخن، کنایه است از استحقاق گریه کننده، کمال لطف و عنایت حضرت حق جلّت عنایته و لطفه را.

هشتم: شکّ و شبهه ای نیست که اَعلی و اشرف و اکمل جميع مراتب امكانيّه، حضرت خاتم الأنبياء و اهل بیت طاهرین آن بزرگوارند، و هم چنین شکّی نیست که بلند ترین درجات و بالا ترین منازل بهشت مخصوص ایشان است، حال خوب دقت و ملاحظه نما که شرافت و فضیلت گریه و عزا داری بر حضرت أبی عبد اللّه الحسین علیه السلام را که چگونه و تا چه اندازه اهمیّت دارد، و موجب عُلوّ و برتری مقام و بلندی مرتبه و شأن می شود که خدای تعالی به حبیب خود حضرت خاتم الأنبیاء علیه السلام خبر داده که گریه کننده بر حسین را با حسین قرار دهم در منزل و مقامی که در بهشت دارد.

تأمّل نما در این خبر الهی کلام او با آن چه که حضرت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم فرموده به نور دیده خود حضرت أبی عبد اللّه علیه السلام که:

﴿إِنَّ لَكَ فِي الْجِنَانِ دَرَجَاتٍ لَا تَنَالُهَا إِلَّا بِالشَّهَادَةِ﴾ (1)

یعنی: برای تو در بهشت درجه هائی است که به آن ها نخواهی رسید، مگر به شهید شدن، [که] چگونه عقل را حیران و پایه هم را ویران می کند.

و نیز رسول خدا فرموده - چنان چه قبلاً گذشت - به حقّ خدائی که جانم در یَدِ

ص: 106

قدرت او است، همه عزا داران حسین را شفاعت می کنم و در بهشت عدن در نزد خود جای دهم. (1)

و حضرت رضا علیه السلام فرموده: گریه کنندگان بر حسین در درجات ما اهل بیت خواهند بود. (2)

نهم: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرموده: نوحه سرائی بر حسین علیه السلام افضل عبادات است. (3) (خبر آن قبلاً ذکر شد).

دهم: هر عبادتی ثواب معیّن و محدودی دارد، مگر گریه بر حسین علیه السلام که ثواب و اجر آن محدود نیست و بی اندازه است و به حدّ و اندازه منتهی نمی شود - بنا به فرمایش امام صادق علیه السلام - چنان چه قبلاً ذکر شد که آن چه از ثواب و فضیلت گریه در اخبار و احادیث و آثار روایت شده با آن کثرت و امتیازی که دارد تمام فضیلت و ثواب گریه نیست و تمام شدنی نیست، و از حیّز شماره بیرون است.

قسم دوم: فضیلت و اجر و ثوابی که به خصوص برای چشم گریه کننده بر حسین علیه السلام [می باشد] چند چیز است:

اول: آن که چون چشم گریان شود، محلّ نزول رحمت الهی گردد، به سبب دعای حضرت صادق علیه السلام در روایت معاوية بن وهب که فرموده: خدایا رحمت فرما چشم هائی را که جاری شده است اشک های آن ها به جهت ترحّم بر ما اهل بیت. (4)

دوم: در قیامت همه چشم ها گریان است، مگر چشمی که بر حسین گریه کرده باشد.

سوم: در قیامت چشمی خندان نیست، مگر چشمی که بر حسین گریه کرده:

﴿فانها ضاحِكَةُ مُسْتَبْشِرَةُ﴾ (5)

ص: 107

خندان و شادان به نعیم بهشت خواهد بود. چنان چه از پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم قبلاً ذکر شد.

چهارم: هیچ چشمی ایمن نیست از دهشت و حیرت در قیامت، مگر چشمی که بر حسین علیه السلام گریه کرده، چنان چه روایت آن ذکر شد.

پنجم: چشم گریه کننده محبوب تر است نزد خدا از همه چشم ها، چنان چه از پیش گفته شد.

ششم: در قیامت متنعّم می شود و لذّت می برد، از جهت نظر کردن به کوثر.

قسم سوم: فضیلتی است که وارد شده از برای اشک چشم گریه کننده، و آن چند چیز است:

اول: آن که افضل است از همه اشک ها.

دوم: آن که محبوبتر نزد خداوند عالم از همه اشک ها.

سوم: ملائکه اشک های گریه کننده را حفظ می کنند در شیشه ها و نگاه می دارند تا وقتی که قیامت بر پا شود، آن گاه آن ها را می دهند به صاحبان شان و می گویند: بگیرید این اشک های چشم های شما است در مصیبت حسین علیه السلام، چون آتش قصد شما کند از این اشک ها چیزی بر آن بیندازید آتش پانصد سال از شما دور گردد.

چهارم: اشکی که در روز عاشورا از چشم گریه کننده در مصائب حسین علیه السلام ریخته شود، هر قطره ای از آن، آتش جهنّم را شصت هزار سال راه دور می کند، چنان چه این خبر و خبر ما قبل آن از پیش ذکر کرده شد.

پنجم: هر قطره اشک در عزای حسین علیه السلام حجابی است ما بین صاحبش و آتش جهنّم.

ششم: اگر به اندازه قطره ای از اشکی که برای حسین جاری شده بر رُخ بچکد در جهنّم، خاموش کند حرارت جهنّم را به طوری که اصلاً حرارتی در آن باقی نماند.

مؤلف قاصر گوید: ممکن است کسانی که فکر شان کوتاه است، اعتراض کنند و

ص: 108

بگویند که این مطلب اغراق گوئی یا دروغ است، چگونه یک قطره، آتش جهنّم را خاموش می کند.

جواب گفته می شود: اوّلاً خدای تعالی بر هر چیزی قادر و توانا است، این قطره اشک در عزای حسین علیه السلام که رحمت واسعه الهیّه است، و دارای مقامات و درجات عظیم ایست، که عقول بشریّه از درک آن عاجز و ناتوان است، به واسطه بالا ترین تقرّبی که در پیشگاه ذات اقدس الهی حاصل نمود در اثر از خود گذشتگی به تمام معنای آن در راه خدا، و نائل شدن به مرتبه فناء فی اللّه، و باقی بودن به بقاء اللّه. و چنان عبادتی در راه خدای تعالی از او بُرُوز داده شد که در عالم امکان در هیچ عصر و هیچ زمان و هیچ کسی بروز و ظهور نکرده و نخواهد کرد، حتّی از جدّ بزرگوار و پدر عالی مقدارش بروز نکرده، لذا خدای متعال او را آئینه تمام نمای صفات جمال و جلال خود قرار داده، چنان چه منسوب به ذات اقدس او جلّت عظمته است که فرموده:

﴿مِنْ طلبنی فَقَدْ وجدنی ، وَ مَنْ وجدنی فَقَدْ عرفنی ، وَ مَنْ عرفنی فَقَدْ عشقنی ، وَ مَنْ عشقنی فَقَدْ عشقته فَاقْتُلْهُ وَ اناديته﴾.

یعنی: هر که مرا طلب کند می یابد مرا، و کسی که مرا یافت می شناسد مرا، و کسی که مرا شناخت عاشق من می شود، من هم عاشق او می شوم، پس او را می کشم و من دیۀ او هستم.

پس هم چنان که حسین علیه السلام محبوب حقیقی خدای تعالی است، آن که و آن چه به او بستگی دارد محبوب خدا است، و مشمول لطف و عنایت و محبّت او است، پس به این بیان اشکی که دوست حسین در مصائب او می ریزد محلّ تجلّی رحمت خدا می شود که از آثار آن این است که قطره ای از آن آتش جهنّم را خاموش کند.

آن خدای قادر توانایی که به یک تجلّی بدون ماده ای آتش سوزاننده را برای خلیل خود حضرت ابراهیم، گلستان کرد آیا قادر نیست تأثیری ایجاد کند در یک

ص: 109

قطره اشکی که در مصیبت محبوب حقیقی خود حسین علیه السلام از چشم دوست دار آن حضرت که خدای تعالی نیز او را دوست خود خوانده این تأثیر را بدهد که به سبب آن آتش جهنّم را بر او خاموش کند؟ و آن بنده اشک ریزنده را مورد عنایت خود قرار دهد؟

برای این که بیشتر تقریب به ذهن شود به ساده تر تذکری در جواب ناقد معترض گفته می شود: یک جرقه آتش خیلی خیلی کمی که بسا به چشم درک آن را نتوان کرد، اگر اصابت کند به مخزن بنزینی که وزن آن را به هیچ وجه نتوان احصا کرد، آیا همه را دفعةً مشتعل نمی کند؟ این تأثیر عجیب عظیم را که به این جرقه آتش داده که به مجرّد رسیدن به آن مخزن بنزین فوراً آن را مشتعل و نابود کند این را می بینی و تعجّب نمی کنی؟ و امر ساده ای می دانی و انکار نمی کنی، و امّا آن چه را که صادق مصدّق خبر داده که از یک قطره اشک مخصوص، آتش عظیم جهنّم را خاموش می کند، منکر می شوی و حمل به دروغ و جزاف گویی می کنی؟ هر گاه نمی دیدی که یک شراره آتش با بنزین بی اندازه چنین عملی انجام می دهد این را هم انکار می کردی؟

هفتم: امر فرماید خدای تعالی فرشتگان را که اشک های گریه کنندگان بر حسین علیه السلام را به خزینه داران بهشت بدهند تا به آب چشمه حیوان ممزوج نمایند، تا چون ممزوج کردند هزار برابر گوارائی و پاکیزگی آن زیاد شود، چنان چه قبلاً روایت آن ذکر شد.

روایتی که ذکر شد، و بدان که آن چه محبوب آن حضرت است، به طور قطع و مسلّم محبوب خدا و رسول او و فاطمه زهراء و سایر ائمّه علیهم السلام خواهد بود.

دوم: تأسیس آن دلیل امتثال فرمان امام صادق علیه السلام است، نیز طبق این که فرموده است: بنشیند با هم و امر ما را احیاء بدارید. (1)

سوم: مجالس عزا مورد نظر حضرت حسین علیه السلام است، که از یمین عرش به آن ها نظر می کند، و در آن مجلس می نگرد گریه کنندگان بر خود را.

چهارم: محل حضور و شهود ملائکه مقرّبین است، چنان چه از کتاب عوالم روایتی نقل شده از جعفر بن عفّان که گفته است: رفتم خدمت حضرت صادق علیه السلام آن جناب فرمود: شنیده ام شعر می گویی؟ عرض کردم: بلی فدایت شوم، فرمود: بخوان، پس از اشعار مرثیه خود قدری خواندم. آن حضرت بسیار گریست، و کسانی هم که در آن مجلس بودند، همه آن ها نیز گریه کردند و اشک بر صورت آن حضرت جاری شد، و بر محاسن او فرو ریخت؛ فرمود: ای جعفر! به خدا قسم که ملائکه مقرّب خدا همه حاضر شدند در این مجلس و گریه کردند بیش تر از گریستن ما، و در همین ساعت خدای تعالی بهشت را بر تو واجب کرد و گناهان تو را آمرزید، بعد از آن فرمود: ای جعفر! زیاده بر این بگویم؟ عرض کردم: بلی آقای من. فرمود: هر کس در مرثیه امام حسین علیه السلام شعری بگوید و خودش بگرید و دیگری را به گریه در آورد، البتّه جناب اقدس الهی تمام گناهان او را بیامرزد و بهشت بر او واجب شود. (2)

پنجم: نشستن در مجلس عزای حسین علیه السلام حفظ نماید دل را از مردن در روز قیامت و نشایِ آخرت.

ششم: موجب خشنودی و تسلّی و آرامی قلب صدیقه کبری علیها السلام است.

هفتم: محلّ نزول رحمت و مشمول صلوات الهی است.

ص: 111

هشتم: محلّ شمول دعای پیغمبر و امیر مؤمنان و فاطمه زهراء و سایر ائمّه عليهم صلوات اللّه می باشد.

نهم: آن مجلس محلّ جمع شدن آبی است که به رضوان خازن بهشت داده می شود تا ممزوج نماید با ماء الحيوة، و به سبب آن امتزاج، هزار هزار برابر گوارائی آن زیاد می گردد.

دهم: این مجالس قبّه سامیّه حضرت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام است که محلّ اجابت دعا ها است؛ و باید دانست که مراد از «قبّه» قبّه ظاهریّه نیست، بلکه مراد از قبّه آن جناب، آن مجالس عزائی است که منعقد می شود در هر کجایی از زمین، در هر وقت که در آن جا شیعیان و دوستان خاشع و خاضع و گریان می شوند، پس در هر مجلسی که خضوع و خشوع و دل شکستگی و سوزش قلب برای حسین حاصل شود، در هر زمان و مکانی باشد، یقیناً در تحت قبّه حسین است، و محلّ قبولی و اجابت دعا است.

و یک وجه مهّم جمله: ﴿كُلُّ يَوْمٍ عاشورا وَ كَّلَ أَرْضٍ كربلا﴾، و جمله: ﴿كُلُّ بَلْدَةٍ يَرَى قَبْرِهِ﴾، و جمله ﴿كُلُّ مَكَانٍ يَرَى قَبْرِهِ﴾ اشاره به همین معنی است. و به عبارت دیگر چنین است: ﴿وَ كُرٍّ بِلَا كُلِّ مَكَانٍ يَرَى﴾.

ص: 112

ص: 114

و جای بسی تعجّب است از کثیری از علماء ارباب مقاتل مانند: مرحوم در بندی در اکسیر العبادات و صاحب انوار الشهاده، و غیر ایشان که حمل نموده اند اخبار عامّه را و تخصیص داده اند بر جزع و گریستن بر حسین علیه السلام، نظر به آن روایاتی که در این صفحه و امثال آن ها ذکر شده و می شود که دلالت دارد بر مکروه بودن گریه و جزع بر غیر آن بزرگوار، و مرحوم شیخ حرّ عاملی - عامله اللّه بلطفه الجلی - پس از نقل روايت كلّ الجزع و البكاء - تا آخر - در کتاب وسائل گفته است:

هذا محمول على عدم زيادة الحزن و البكاء أو على اجتماع الحزن و البكاء معاً». (1)

مخفی نماند، که گریه و ناله و حزن و اندوه ائمّه طاهرین در مصیبت یک دیگر و تحریص و ترغیب شیعیان و دوستان را بر آن و دوست داشتن ظهور تأثّر تألّم و گریه و ناله از شیعیان در مصیبت های ایشان، جای شک و شبهه نیست و بر کسانی که تتبع در اخبار و احادیث دارند، ظاهر و آشکار است، و مصیبت های بعضی از آن نفوس زکیّه که کلیّه موجودات برای آن گریانند و بر طبق آن ها روایت وارد شده و از جمله آن روایتی است که در کتاب وسائل از کمال الدین روایت کرده: که دختری از حضرت امام صادق علیه السلام از دنیا رفت، امام در مصیبت او یک سال نوحه سرائی نمود، پس از آن بزرگوار وفات یافت، امام یک سال بر او نوحه کرد، بعد از آن اسماعیل از دنیا رفت، امام در مصیبت او جزع شدید نمود. (2)

روایت کرده که:

﴿إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ حِينَ جَاءَتْهُ وَفَاةُ جَعْفَرِ بْنِ أَبِيطَالِبٍ وَ زَيْدُ بْنُ حارثه كَانَ إِذَا دَخَلَ بَيْتَهُ كَثُرَ بُكَائِهِ عَلَيْهِمَا جِدّاً وَ يَقُولُ : كَانَا يحدثانی وَ یؤنسانی فَذَهَبَا جَمِيعاً﴾. (1)

یعنی: وقتی که خبر وفات جعفر بن ابی طالب و زید بن حارثه به رسول خدا رسید، چون داخل خانه می شد به شدّت می گریست و می فرمود: این هر دو با من حدیث می کردند و انیس من بودند، و هر دو رفتند.

و نیز در خبر است که ابراهیم خلیل از خدای تعالی خواست که دختری روزی او کند که پس از مردن او برایش گریه کند.

و در کتاب وسائل نیز بابی از ابواب آن را اختصاص داده در بیان جواز گریستن بر میّت و استحباب گریه کردن در حال زیادتی حزن و اندوه، و بابی دیگر در استحاب گریستن بر مؤمنی که از دنیا رفته. و از جمله اخباری که در این باب ذکر کرده، خبر انصراف پیغمبر است از واقعه اُحُد و برگشتن به مدینه، و در اثر نشنیدن صدای گریه از خانه حمزه فرمان داد بروند در خانه حمزه و برای او گریه و عزا داری کنند و فرمود: حمزه عزا دار ندارد، (2) چنان چه حکایت آن قبلاً ذکر شد.

در مصیبت او گریان شود و ملائکه مقرّبین بر او نماز بخوانند. (1)

و در اخبار عدیده وارد شده که آسمان و زمین در مُردن مؤمن و به خصوص علماء از ایشان گریه می کنند، و در کتاب وسائل بابی آورده در بیان جواز گریه بر کسی که قلباً او را دوست داشته، هر چند گم راه از دنیا رفته باشد. (2)

حاصل آن که، اخبار زیاد، در استحباب و جواز گریستن در غیر این موارد وارد شده و اخبار راجع به کراهت گریستن بر غیر حضرت حسین علیه السلام و اختصاص دادن گریستن را بر آن حضرت یا حمل کردن اخباری که دلالت بر عموم دارد، با کثرت آن بر چند خبر معدود آحادی سزاوار به نظر نمی آید و خارج آن محل است، چنان چه بر شخص متتبع پوشیده نیست و بیش از این اطاله سخن سزاوار نیست.

یعنی: ثواب گریستن در مصیبت ما حدّ و اندازه ای ندارد و نهایتی برای آن نیست. پس مستفاد از این حدیث این است که گریستن در مصیبت آل محمّد، مستثناء از سایر عبادات است در اجر و ثواب، پس شکّی نیست که بالا تر از این مرتبه ای نیست و گریستن در آن افضل تمام عبادات است. پس به مقتضای سیاق کلام، بیان ثواب گریه در مصیبت ایشان است، و «دمعه» به معنای گریستن است و آن عمل مکلّف می باشد و إلّا برای عمل غير مكلّف ثوابی نیست، و بر خود اشک اطلاق مکلّف نمی شود، زیرا که آن به فعل مکلّف حاصل می شود و ثمره فعل او است.

در این صورت، اگر گفته شود که: بنابراین خبر، دلالت بر افضلیّت، مخصوص به گریستن بر حسین علیه السلام نیست، از گریستن بر سایر ائمّه.

جواب می گوئیم: در گذشته اخبار رجحان افضلیّت گریه بر آن بزرگوار از گریه بر سایر ائمّه بیان شد با ضمیمه کردن اخبار سابقه بر این خبر به خصوص، مدّعای افضلیّت گریه بر حسین علیه السلام از همه عبادت ها که از جمله آن ها گریستن بر سایر ائمّه علیهم السلام است ثابت و محقق است. و در بعضی از کتب عبارت خبر به این نحو است که:

﴿لِكُلِّ سِرْ ثَوَابُ إِلَّا الدَّمْعَةَ فِينَا﴾. (1)

خانواده رسالت است. (1)

و حضرت صادق علیه السلام فرموده: برادر من است.

حضرت رضا علیه السلام فرموده: با ما محشور می شود و در زمره ما خواهد بود و در روز قیامت در سایه عرش الهی هم نشین و هم صحبت با حضرت حسین علیه السلام باشد در بهشت. (2)

و حضرت خاتم انبیاء صلی الله علیه و آله و سلم فرموده: دست گریه کنندگان بر حسین را می گیرم و با هم داخل بهشت می شویم. (3)

و حضرت مجتبی علیه السلام فرموده: که داخل بهشت نمی شوم مگر با آن ها، و خود حضرت حسین علیه السلام فرموده: اگر آن ها را پیش تر از خود داخل بهشت نبینم، داخل آن نمی شوم پیش از آن ها، و در حالی که داخل بهشت باشند، تمام اهل بهشت از انبیاء و مرسلین و اولیاء و صالحین و شهداء و صدّیقین و ابرار و مؤمنین، هر یک از آن ها در درجه و مقام و منزلت خود خواهند مگر گریه کنندگان بر حسین علیه السلام که در درجات پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمّه طاهرین می باشند، و با ایشان می نشینند و با هم غذا می خورند و صحبت می کنند و با اهل بیت طهارت و عصمت معاشرت می نمایند، چنان چه بعض اخبار هر یک از این ها قبلاً در باب اول شرح داده شد.

برادر مطالعه کننده و خواننده، حال پیش عقل و وجدان خودت فکر کن و انصاف بده، کدام عمل از گریستن بر حسین افضل و کدام طاعت و عبادت از این بالا تر باشد؟

امّا با کمال تأسّف که منتحلین به تشیع یا از روی جهالت و نادانی یا از راه عناد و دشمنی یا آلت دست دشمنان خارجی و داخلی شدن و غیر این ها در عصر حاضر، فضلا از طبقه عوام، بعضی از آن هائی که خود را از خواص می دانند، همّت خود را بر این مصروف داشته و می دارند که اساس تعزیه داری و گریستن بر حضرت سیّد الشهداء علیه السلام که پایه اسلام و دین، از بعد شهادت آن حضرت بر روی آن استوار

ص: 121

بوده و رکن رکین ایمان است از میان برداشته شود، که اگر این رکن بزرگ بر داشته شود، دفتر اسلام و دین و شریعت و قرآن در هم پیچیده و بر چیده خواهد شد. خلاصه زبان طعن و انتقادشان راجع به تشکیل مجالس عزا داری و گریستن بر حضرت سیّد الشهداء دراز است، موضع گریستن و عزا داری برای آن بزرگوار، امری است بسیار بزرگ که به قدر مقتضی، به محلّ خود در این کتاب شرح داده خواهد شد.

این است که اگر کسی گریه کند بر حسین علیه السلام، هر چند در مدّت عمر او یک مرتبه باشد، از آن روز و ساعتی که گریه کرده تا قیام قیامت، اجر گریه کردن هفتاد هزار ملائکه گریه کننده بر آن حضرت که همیشه گریه می کنند بر آن بزرگوار، در نامه عمل او و سایر گریه کنندگان بر آن جناب ثبت می شود.

بدان که این مرتبه از اجر و ثواب و این درجه از حاصل شدن تقرّب به خدای عزّوجلّ را عقل ها از ادراک و فهم حقیقت و رسیدن به کنه کیفیّت آن عاجز و سر گردان است و بلندی مرتبه گریه بر حسین علیه السلام بر سایر عبادت های شرعیّه و اعمال صالحه - چنان چه گفته شد - و امتیاز آن از تمام اعمال صالحه ای که بنده را به خدا نزدیک می کند، جای تعجّب و بعید دانستن نیست و نمی توان این عبادت گریستن را در عرض سایر عبادات شمرد.

واقعی می باشد، نه ایمان اسمی و اسلام رسمی. و اگر این دو محفوظ نشد، هیچ یک از آن دو محفوظ نخواهد ماند.

پس باقی ماندن هر دو بهترین و بالا ترین راه آن عزا داری و نوحه سرائی و گریستن بر حسین علیه السلام است، که حفظ دین و اعلاء کلمه اسلام به شهادت و مظلومیّت آن حضرت می شود، و کفر و عناد و ظلم و الحاد و زندقه و عداوت دشمنان و کشندگان آن بزرگور و تابعین آن حضرت نیز به شهادت آن بزرگوار شناخته می شوند. پس خدای تعالی، شهادت آن حضرت را اعظم اسباب و کاشف مؤمن و مسلم و کافر و ظالم قرار داده. پس برای کشف این معنی، حسین علیه السلام به حسن اختیار خود قبول شهادت نمود و تحمّل ظلم کرد تا دین جدّ بزرگوارش که دین خالص الهی است، باقی بماند و اهل دین در لباس دین و اعتقاد به دین داری، پیروی جبت و طاغوت و شیاطین و ستم کاران را ننمایند و از خواب غفلت بیدار شده، راه هدایت را از چاه ضلالت بشناسند و خود را از ورطهٔ جهالت نجات دهند، چنان چه در احادیث عديده تلويحاً و تصریحاً اشاره فرموده اند.

خواهد ماند.

از آن چه گفته شد می گوییم: کدام عملی است از عمل عزا داری و گریستن بر آن حضرت بزرگ تر و چه عبادتی از این بالا تر؟ شاید سرّ این که معصوم علیه السلام در بعضی از اخبار فرموده: هر کس بر حسین علیه السلام گریه کند، حقّ ما را اداء نموده (1) و یا اداء اجر رسالت پیغمبر خدا را کرده، و در بعضی دیگر از آن ها فرموده که: کسی که در عزای حسین گریه نکند بر او جفا کرده. (2) و گاهی به عبارتی فرموده اند که ترجمه و مفاد آن این است که: گریه کننده بر حسین از ما است. و عبارت دیگر این که: او با ما است. و حضرت صادق علیه السلام گریه کننده بر حسین را برادر خود خوانده و خود حضرت حسین علیه السلام گریه کننده برای او را در بهشت هم درجه با خود بیان فرموده. اگر به شیرینی و لطافت مفاد آن چه را که در این باب ذکر شد دریافتی، خدا را شکر کن و تصدیق نما به این که گریستن و عزا داری کردن بر آن مظلوم افضل و برتر از تمام عبادات دیگر است و هیچ جای استبعاد نیست. و از این که گریه و عزا داری بر آن بزرگوار این همه ثواب را دارد تعجّب نکن و منکر نباش که قطعاً در اثر انکار از اسلام و ایمان

دور خواهی ماند و به گم راهی خواهی افتاد و از شرف وجود محروم می مانی.

- در مقتل لهوف از آل رسول صلی اللّه علیه و آله و سلم روایت کرده که گفته اند:

﴿مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى فِينَا مأة فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى خَمْسِينَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى ثَلَاثِينَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى عِشْرِينَ قُلْهُ الْجَنَّةِ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى عَشَرَةً فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى وَاحِداً فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ تَبَاكَى فَلَهُ الْجَنَّةُ﴾. (1)

یعنی: هر کسی که بگرید و بگریاند صد نفر را (در عزاء و مصیبت حسين و ما آل محمّد) پس بهشت برای او است، و کسی که بگرید و بگریاند پنجاه نفر را در مصیبت های او و عزای ما از برای او است بهشت، و کسی که بگرید و بگریاند در مصائب و عزای ما سی نفر را برای او است بهشت، و کسی که بگرید و بگریاند در مصائب و عزای ما بیست نفر را برای او است بهشت، و کسی که بگرید و بگریاند در مصائب و عزای ما ده نفر را برای او است بهشت، و کسی که بگرید و بگریاند در مصائب و عزای ما یک نفر را بهشت برای او است، و کسی که تباکی کند یعنی اشک ندارد و خود را به گریه بدارد برای او است بهشت.

و در بحار از امالی صدوق مسنداً روایت کرده از ابی عمّاره منشد - یعنی مرثیه خوان - از حضرت صادق علیه السلام که گفت: آن حضرت به من فرمود: ای ابا عمّاره، شعری بخوان در مصیبت حسین بن علی، پس خواندم برای او و آن حضرت گریه کرد، به ذات خدا قسم، همین طور که می خواندم و آن بزرگوار گریه می کرد، تا اندازه ای که شنیدم از داخل خانه صدای گریه را، پس فرمود: ای ابا عمّاره!

﴿مِنْ انْشُدِ شِعْراً فِي الْحُسَيْنِ بْنِ علی علیه السَّلَامُ فابكی خَمْسِينَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ انْشُدِ فی الْحُسَيْنِ شِعْراً فابكی عِشْرِينَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ انْشُدِ شَعْراً فی الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ فابكی عَشَرَةً فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ انْشُدِ فی الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ شَعْراً فابكی وَاحِداً فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ انْشُدِ فی الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ شِعْراً فَبَكَى فَلَهُ

ص: 126

الْجَنَّةُ ، وَ مَنْ انْشُدِ فی الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ شِعْراً فَتَبَاكَى فَلَهُ الْجَنَّةُ﴾. (1)

یعنی: کسی که شعری بخواند در مصیبت حسین بن علی علیه السلام و بگریاند پنجاه نفر را، پس از برای او است بهشت، و کسی که بخواند در مصیبت حسین شعری را و بگریاند بیست نفر را برای او است بهشت، و کسی که بخواند شعری را و بگریاند ده نفر را برای او است بهشت، و کسی که بخواند شعری را و بگریاند یک نفر را برای او است بهشت، و کسی که بخواند شعری را و خودش گریه کند برای او است بهشت، و کسی که بخواند شعری را و خود را به گریه درآورد برای او است بهشت.

در بعضی از اجر ها و ثواب های گریه شرکت دارد. بلی به لحاظ موافقت و اشتراک تباکی با بکاء، چنین بر می آید که آن اجر و ثوابی که برای تباکی وعده داده شده، به جهت ظاهر کردن تباکی کننده است، حزن و همّ و غم و سوزش دل خود را از جهت معرفت و اخلاصی که نسبت به آن حضرت دارد، چون در گریستن و به گریه در آوردن هر دو این حالت همّ و غم و سوزش دل حاصل شده، پس در این اجر و ثواب با هم شریکند. ولی در این مقام می گوییم: اگر در آن حالت تباکی، رقّت آن تباکی کننده، [به] نحوی شد که اشکش ظاهر شد، آن وقت در همه اجر ها و ثواب هایی که برای گریه وعده داده شده، شریک خواهد بود.

حاصل آن که: شاهد بر آن چه گفتیم آن است که در بعضی از اخبار و احادیث پاره ای از اجر و ثواب گریه را وعده داده اند بر نفس محزون و مهموم و مغموم، چنان چه بعضی از آن، در باب اول ذکر کرده شد در مصیبت آن حضرت. پس بنا بر این تباکی به معنای خود را به گریه وا داشتن است و از خود به فشار گریه خواستن که باز گشت آن به دردناک بودن دل در اثر همّ و غم و حزنی که در مصائب بر او وارد شده.

و باید دانست که هر دردناکی دل و حزن و اندوه و سوزش دل، تباکی نیست که بعضى تَوَهُم کرده اند، و به مجرّد این که خود را به گریه کننده شبیه می کنند، چنان چه کثیری از ارباب مقاتل خیال کرده اند. و در اخبار هم در بعض مواردی که لفظ تباکی آمده، همین معنایی که گفتیم ظاهر است، و از آن جمله است خبری که در کتاب وسائل به سند خود از سلیمان بن خالد از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرموده:

﴿أتى رسول اللّه شابًا من الأنصار، فقال: إنّى أريد أن أقرأ عليكم، فمن بكی قله الجنّة، فقرءا وَ سِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَراً﴾ (1) - الى آخر السورة - فبكى القوم جميعاً إلاّ شاباً، فقال: يا رسول اللّه قد تباكيت فما قطرت عينی، قال: إنّى معيد عليكم، فمن تباكى فله الجنّة، فاعاد عليهم، فبكى القوم و تباكى الفتى، فدخلوا الجنّة جميعاً». (2)

ص: 128

یعنی: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آمد به نزد جوانی از انصار، پس فرمود: می خواهم بخوانم بر شما آیاتی را، پس کسی که گریه کند، برای او است بهشت، پس خواند آن حضرت (آیه هفتاد و یکم از سوره زمر را): ﴿وَ سِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَراً﴾، یعنی: «و رانده شدند به سوی جهنّم فوج فوج» (تا آخر سوره).

پس همه قوم گریه کردند مگر جوانی که گفت: یا رسول اللّه، من تباکی کردم امّا قطره اشکی از چشمم نیامد، آن حضرت فرمود: من اعاده می کنم بر شما آیات را، پس کسی که گریه کرد برای او است بهشت. آن حضرت اعاده فرمود خواند آن را. پس همه گریستند و آن جوان تباکی کرد و همه داخل بهشت شدند.

و نیز در کتاب وسائل مسنداً روایت کرده از سعید بن یسار که گفت: گفتم به ابی عبد اللّه علیه السلام که من در حال دعا تباکی بکنم، زیرا که چشمم اشک نمی آید. فرمود:

﴿نَعَمْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ﴾. (1)

یعنی: آری خوب است و هر چند مانند سر پشه ای باشد.

و نیز روایت کرده از علی بن حمزه که گفت: حضرت ابی عبد اللّه علیه السلام به ابی بصیر فرمود:

﴿إِنْ خِفْتَ أَمْراً أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا ، فابدءا بِاللَّهِ فجده وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ ، وَ صَلِّ عَلَى النَّبِىِّ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وَ سَلْ حاجتک وَ تباکی وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ﴾. (2)

یعنی: اگر امری باشد که از آن بترسی یا حاجتی را می خواهی، ابتدا کن به خدا و او تمجید کن و ثنا بگو، هم چنان که اهل آن است. و صلوات فرست بر پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و حاجتت را سؤال کن و خود را وا دار به گریه کن، اگر چه به اندازه سر پشه ای باشد.

ص: 129

و نیز روایت کرده است از اسماعیل بجلّی از ابی عبد اللّه علیه السلام که فرموده:

﴿انَّ لَمْ يَجِئْكَ البکاء فتباکی ، فَانٍ خَرَجَ مِنْكَ مِثْلَ جَنَاحِ الذُّبَابِ فَبَخْ فَبَخْ﴾ (1)

یعنی: اگر گریه ات نمی آید، پس خود را به گریه بدار، اگر به اندازه بال پشه ای اشک از چشمت بیرون بیاید، خوبست خوبست.

و نیز روایت کرده است از یونس بن منصور که: مردی از حضرت صادق علیه السلام پرسید از خود را به گریه وا داشتن در نماز واجب است، تا این که گریه کند، فرمود:

﴿قُرَّةُ عَيْنٍ وَ اللَّهِ وَ قَالَ : اذا كَانَ ذَلِكَ فا ذکرنی عِنْدَهُ﴾ (2)

یعنی: سبب قرار و آرامش چشم است به ذات خدا سوگند، و فرمود: چون این طور شد مرا یاد کن نزد او.

و در خبر دیگر از سعید روایت کرده که گفت: به آن حضرت گفتم: آیا شخص در حال نماز تباکی بکند؟ فرمود: خوبست خوبست هر چند به قدر سر پشه ای باشد. (3)

﴿اللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ قَلْبٍ لَا يَخْشَعُ وَ عَيْنٍ لَا تَدْمَعُ﴾. (1)

یعنی: خدایا به تو پناه می برم از دلی که خاشع نباشد و از چشمی که اشک نریزد.

پس بر بنده مؤمن به خدا، لازم است که برای جلو گیری از قساوت قلب و نریختن اشک از چیز هایی که موجب این دو چیز است خود داری کند، تا دل او از آتش عشق و محبّت خدا و آن هائی که خدا امر به محبت و دوستی ایشان کرده سوزان و چشم او گریان گردد.

﴿يَا مُوسى ، لَا تُطَوِّلْ فِى الدُّنْيَا أَمَلَكَ فَيَقْسُوَ قلبک﴾. (1)

یعنی: ای موسی، دراز مکن در دنیا آرزویت را که قسی القلب، یعنی: سنگ دل می شوی.

پنجم: مال بسیار داشتن که امیر مؤمنان علیه السلام فرموده است:

﴿إِنَّ كَثْرَةَ الْمَالِ مَفْسَدَةُ لِلدِّينِ وَ مَقْسَاةُ لِلْقُلُوبِ﴾. (2)

یعنی: بدرستی که بسیاری مال، فاسد کننده دین و سخت کننده دل ها است.

ششم: به فکر دنیا بودن و همّ آن را در دل داشتن، چنان چه در روایت وارد شده که:

﴿تَفْرُغُوا مِنْ هُمُومِ الدُّنْيَا مَا اسْتَطَعْتُمْ فانّه مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هِمَّتَهُ قِسِىُّ قَلْبِهِ وَ كَانَ فَقْرِهِ بَيْنَ عَيْنَيْهِ﴾. (3)

یعنی: فارغ و آسوده کنید خودتان را از همّ و فکر دنیا و علاقه به آن، هر چه می توانید. به درستی که هر کسی که همّت او برای دنیا است دلش سنگ و سخت می شود و احتیاج او در مقابل دو چشم او است، جز دنیا چیزی را نمی بیند.

هفتم: کثرت همّ قوت، موجب قساوت است، چنان چه حضرت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم به امیر مؤمنان علی علیه السلام فرموده است:

﴿یا علی ، خَمْسَةَ يُمِيتُ الْقَلْبَ - الَىَّ انَّ قَالَ - وَ كَثْرَةُ هُمْ الْقُلُوبِ﴾. (4)

یعنی: پنج چیز است که قلب را می میراند، -تا این که فرمود- و بسياري همّ قوت.

هشتم: نشستن با شخص گم راه و حاکم جائر رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم فرموده:

﴿ أَرْبَعَةُ مَفْسَدَةُ لِلْقُلُوبِ - إِلَى أَنْ قَالَ - مُجَالَسَتَهُ الْمَوْتَى ، فَقِيلَ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، وَ مَا مُجَالَسَتَهُ الْمَوْتَى ؟ قَالَ : مُجَالَسَتَهُ كُلِّ ضَالٍّ عَنْ

ص: 132

الایمان﴾. (1)

یعنی: چهار طائفه اند که قلب ها را فاسد می کنند - تا این که فرمود- هم نشینی با مرده گان. به آن حضرت گفته شد: هم نشینی با مردگان مراد چیست؟ فرمود: هم نشینی با هر غیر مؤمن گم راهی و جائر فی الأحكام و هر حاكم جائری.

نهم: هم نشینی با تسلّطی. در حدیث امام صادق علیه السلام است که فرموده:

﴿مَنْ جَلَسَ مَعَ السُّلْطَانِ زَادَهُ اللَّهُ الْقَسْوَةَ وَ الْكِبْرِ﴾. (2)

یعنی: کسی که با متسلّطی بنشیند، زیاد می کند خدا قساوت و تكبر او را.

دهم: رفتن درب خانه سلطان. قال النبی:

﴿يَا عَلَى ، ثَلَاثَةُ يُقْسِينَ الْقَلْبِ﴾. (3)

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم فرموده: یا علی، سه چیز است که قساوت قلب می آورد.

تا این که فرمود:

﴿ایتان بَابِ السُّلْطَانِ﴾. (4)

یعنی: رفتن درب خانه سلطان.

یازدهم: قرب و نزدیکی پیدا کردن با کسانی که مبالات در گفتار و کردار ندارند، چنان چه فرمودند:

﴿وَ مقاربته جَفَاءُ وَ قَسْوَةُ﴾. (5)

یعنی: نزدیک شدن چنین کسی که بی باک است در قول و فعل، جفا و قساوت است.

دوازدهم: خفق نعال است. یعنی: کسی که ریاست و بزرگی طلب باشد، و دوست

ص: 133

داشته باشد چون حرکت می کند دیگران در عقب سر او صدای کفش های شان بلند باشد، چنان چه علی علیه السلام فرموده:

﴿مَا أَرَى شَيْئاً أَضَرَّ بِقُلُوبِ الرِّجَالِ مَنْ خَفْقِ النِّعَالِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ﴾. (1)

یعنی: نمی بینم یا نمی دانم چیزی را که زیانش زیاد تر باشد برای قلب های مردان از صدای کفش هایی [که] در پشت سر های شان حرکت می کنند.

سیزدهم: به دنبال صید و شکار رفتن سبب قساوت قلب می شود، چنان چه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرموده.

چهاردهم: گوش دادن برای شنیدن صدا های لهو و ساز ها و غناء، چنان چه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرموده و از آن حضرت روایت شده.

پانزدهم: نشست و بر خواست کردن با اغنیاء و ثروت مندان، بنا بر اخبار عدیده.

شانزدهم: خلطه و آمیزش و صحبت زیاد کردن با زنان.

هفدهم: خنده زیاد کردن موجب قساوت قلب است، طبق اخبار وارده نبويّه و علويّه.

هجدهم: ترک مجالست و هم نشینی با علماء در مدّت چهل روز، چنان چه پیغمبر اکرم صلى اللّه عليه و آله و سلم فرموده:

﴿يَا عَلِىُّ إِذَا أَتَى عَلَى الْمُؤْمِنِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ لَمْ يَجْلِسْ الْعُلَمَاءِ ، قِسِىُّ قَلْبِهِ وَ جَرِّ عَلَى الْكَبَائِرِ﴾.

یعنی: یا علی، اگر چهل صباح بر مؤمن بگذرد و با علماء ننشیند، قسى القلب و سنگ دل می گردد و جری می شود بر گناهان کبیره.

نوزدهم: اخذ به رأی زن ها و به رأی آن ها عمل کردن.

بیستم: ترک کردن ذکر خدا، چنان چه خدای تعالی به موسی خطاب فرموده:

﴿يَا مُوسَى لَا تَدَعْ ذِكْرى عَلَى كُلِّ حَالٍ انَّ ترک ذکری یقسی الْقُلُوبِ﴾. (2)

ص: 134

یعنی: ای موسی! وا مگذار یاد کردن مرا در هر حال، که ترک کردن ذكر من دل ها را سخت می کند.

بیست و یکم: سخنان لغو و بیهوده گفتن که فائده ای نداشته باشد در حدیث قدسی وارد شده.

بیست و دوم: زیاد سخن گفتن، از عیسی روح اللّه است که فرموده:

﴿لَا تُكْثِرُوا كَلَامُكُمْ فَتَقْسُوَ قُلُوبُكُمْ وَ مَنْ كَثُرَ كَلَامُهُ قُلْ عَقْلِهِ وَ قسی قَلْبُهُ﴾. (1)

یعنی: زیاد سخن نگویید که دل ها را سنگ و سخت می کند، و کسی که زیاد سخن گوید عقل او کم می شود و دل او سخت می شود.

بیست و سوم: تأخیر انداختن نماز ها را از اوقات خود بدون عذر شرعی، پیغمبر اکرم فرموده: تأخیر انداختن نماز را از وقت، قساوت قلب می آورد.

بیست و چهارم: دل را در حال نماز گذاردن به جای دیگر و چیز دیگر توجّه دادن، چنان چه در حدیث وارد شده ایجاد قساوت قلب می کند.

بیست پنجم: زیاد خوردن و زیاد آشامیدن قساوت قلب می آورد، چنان چه در حدیث آمده که فرمود:

﴿لَا تُمِيتُوا الْقُلُوبَ بِكَثْرَةِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ فَإِنَّ الْقَلْبَ يَمُوتُ كَالزَّرْعِ إِذَا أَكْثَرَ عَلَيْهِ الْمَاءُ﴾. (2)

یعنی: نمی رانید دل ها را به خوردنی زیاد و آشامیدنی زیاد، زیرا که دل مانند زرع است که از آب دادن زیاد فاسد می شود.

بیست و ششم: در حال سیری و اشتهای طعام نداشتن، طعام خوردن موجب قساوت قلب است، چنان چه در حدیث وارد شده.

بیست و هفتم: زیاد گوشت خوردن قساوت قلب می آورد.

بیست و هشتم: خوابیدن بعد از خوردن طعام، چنان چه روایت شده که امام علیه السلام

ص: 135

فرموده:

﴿ أَذِيبُوا طَعَامَكُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ لَا تَنَامُوا عَلَيْهَا فتقسوا﴾. (1)

یعنی: آب کنید طعامی را که خوردید به ذکر خدای تعالی و پس از خوردن طعام بلافاصله نخوابید که قساوت می آورد.

بیست و نهم: در حال سیری که اشتهای به طعام نیست طعام خوردن که آن موجب قساوت قلب است، چنان چه از معصوم علیه السلام روایت شده.

سی ام: ریختن خاک بر قبر صاحب رَحِم یعنی: خویشاوندان رحمی، بنابر روایت حضرت صادق علیه السلام که فرموده:

﴿أَنَّما كَمْ أَنْ تَطْرَحُوا التُّرَابَ عَلَى ذَوِى أَرْحَامَكُمْ ، فَإِنَّ ذَلِكَ يُورِثُ الْقَسْوَةَ ، وَ مَنْ قِسِىُّ قَلْبُهُ بَعُدَ مِنْ رَبِّهِ﴾. (2)

یعنی: نهی می کنم شما را از ریختن خاک بر روی خویشان خود که رَحِم های شمایند که آن موجب قساوت قلب می شود، و کسی که قلب او قساوت گرفت از پروردگار خود دور می شود.

دانسته باد که زشت تر و قبیح تر تمام مرض های قلب، مرض قساوت قلب است که سبب می شود برای محروم شدن از خیرات و سعادات دنیویّه و اخرویّه و دوری از رحمت خدای تعالی و نزدیکی به سخط و غضب او، باید پناه برد به خدا، چنان چه در روایت است که امام علیه السلام فرموده:

﴿مَا غَضِبَ اللَّهُ عَلَى قَوْمٍ وَ لَا انْصَرَفَ رَحْمَتِهِ عَنْهُمْ الَّا لقساوتهم﴾. (3)

یعنی: غضب نکرده است خدا بر قومی و منصرف نشده است رحمت او از ایشان، مگر به جهت قساوت و سنگ دلی ایشان.

و فرمود:

﴿مَا مَرِضَ قَلْبُ أَشَدُّ مِنَ الْقَسْوَةُ﴾. (4)

ص: 136

یعنی: مریض نمی شود به مرضی که سخت تر از قساوت باشد.

و فرمود:

﴿مَا ضُرِبَ عَبْدُ بِعُقُوبَةٍ أَعْظَمَ مِنْ قَسْوَةِ الْقَلْبِ﴾. (1)

یعنی: زده نمی شود بنده به عقوبتی که بزرگ تر از قساوت قلب باشد.

نیست، و هم چنین محبّت او هم ناشی از صفت جمال است که نیز عین ذات او است، و آن چه غیر از آن است، درخشندگی نور او و رشحات وجود او و ظلال هویّت او است. و بدان که محبّت سرّی است پنهانی، و امری است ذوقی و وجدانی، تا آدمی شربت آن را نچشد نداند و بیان آن را نتواند.

همانا علم و شعور به دو وجه تعلّق می گیرد: یکی به حصول ظلّ و صورت معلومات، چنان چه وقتی گفته می شود: حسن یا حسین و امثال این دو، در ذهن صورتی حاصل می شود که به آن صورت از غیر تمییز داده می شود.

و یکی به حضور ذوات معلومات، مانند: علم پیدا کردن به گرسنگی یا تشنگی یا سیری و سیرابی و شهوت و غضب و دوستی و دشمنی، بعد از این که نفس متّصف به آن ها شود.

این نحوه از علم، علمی است ذوقی و ادراکی و وجدانی، و شکّی نیست که راه یافتن و حضور محبّت در دل و شعور به آن پیدا کردن به طریق اول که از کسی بشنوی یا در کتابی ببینی و بخوانی یا در پیش خود فکر کنی، موجب سعادت و کرامتی نمی شود، بلکه سعادت و خوشبختی دو جهانی و کرامت همیشگی در آن است که به صفا جبلی و استعداد اصلی و دوام سعی و کوشش، خود را مورد الطاف الهيّه و محلّ فيوضات و جذبات ربانیّه قرار دهی، و موانع مادّی و شهوانی و هوا های نفسانی را از خود بیرون و دور کنی تا خدای تعالی چاشنی محبّت خود را به تو بچشاند، چنان چه در این باب شاعر گفته است:

ز خویش گم شو و آن گه خدای را میجو *** که واجب است از خود گم شدن خداجو را

و نیز گفته:

چو کُشتی نفس خود را می کنی قدر و خطر پیدا *** صدف را چون شکستی می شود از وی گهر پیدا

ص: 139

خدا جوئی ز اسباب جهان قطع نظر می کن *** شکوفه چون فرو ریزد از او گردد شهر پیدا

محبوب است. پیش خودت فکر کن که امام المتقين و قبلة العارفين و قدوة المحبيّن امیر المؤمنین در دعائی که به کمیل بن زیاد تعلیم داده، از جمله فقراتش این جمله است که در مقام مناجات با خدا عرض می کند:

﴿فهبنى يَا إلهی ، وَ سيّدى وَ مولاى ، صَبَرْتَ علی عَذَابِكَ ، فَكَيْفَ أَصْبِرُ عَلَى فِرَاقَكَ﴾ (1)

یعنی: ای خدای من و آقای من و مولای من ،گیرم که بتوانم صبر کنم بر عذاب تو، پس چگونه توانم صبر کرد بر جدائی و فراق تو.

این است سرّ آن چه خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود در بیان حال شهداء كربلا، بنا به روایت حضرت امام محمّد باقر از جدّ بزرگوارش حضرت سیّد الشهداء علیهم السلام در شب عاشورا، در خبر مفصّلی که این جمله از آن است از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم که فرمود:

﴿لا تَجِدُونَ الم مَسِّ الْحَدِيدِ﴾ (2)

یعنی: نمی یابند و درک نمی کنند اَلّم و درد شمشیر را.

پیغمبر اکرم صلى اللّه عليه و آله و سلم فرموده:

﴿ أَعْبُدُ اللَّهَ فِى الرِّضَا فَانٍ لَمْ تَسْتَطِعْ فَفِى الصَّبْرِ عَلَى مَا تَكْرَهُ خَيْرٍ كَثِيرٍ﴾. (1)

یعنی: بندگی کن خدای را در حالتی که خوشنود و راضی باشی و اگر طاقت آن را نداری در صبر کردن بر آن چه مکروه خاطر تست، خیر بسیاری است.

می کند، و یاد چیزی نمی کند به جز یاد خدا. (1)

و سرّ آن این است که از برای محبّت بالا ترین لذّت ها، لذّت وصل محبوب است و نزدیک شدن به او و تلخ ترین تمام تلخی ها، تلخی دوری و جدائی از او است. منسوب به حضرت سیّد الشهداء علیه السلام است که فرموده:

تركت الخلق طرّاً فی هَواكا *** و ايتمت العيال لكی اراكا

فلو قطّعتنی فی الحبّ ارباً *** لما حنّ الفؤاد الى سِواكا (2)

باید دانست و شکّی در آن نیست که خود بین، خدا بین نیست و خدا بین، خود بین نخواهد بود. بعضی در آئینه نگاه می کنند که خود را ببینند و بعضی آئینه را می خواهند ببینند، نه خود را. پس توحید کامل آن است که شخص خدا بین باشد، نه خود بین.

حاصل آن که، اخلاصی که در عمل معتبر است، آن ست که عمل را خالص برای خدا بجا آورند و نظر به ثواب و جزا نداشته باشند که عمل مقرّبین درگاه خدا بر همین بوده، امّا با کمال تأسّف باید این بنده شرمنده گنه کار تبه کردار با نهایت شرم ساری نسبت به حال خود به شعر شاعر عارف تمثّل جویم و بگویم:

آئین تقوی ما نیز دانیم *** امّا چه چاره با بخت گم راه

و امّا نسبت به دسته دوّم، در سوره فصّلت آیه 28 فرموده:

﴿ذُلِكَ جَزَاءُ اَعْدَاءِ اللّهِ التَّارُ لَهُمْ فِيهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاءَ بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنا يَحْجَدُونَ﴾.

یعنی: آن است مزد دشمنان خدا که آتش مخصوص ایشان است که در آن جاویدان می مانند، به سبب این که کسانی بودند که نشانه های ما را انکار می کنند.

یعنی: نیست بنده ای که بخواهم او را داخل بهشت کنم مگر این که جسد او را مبتلا می کنم. پس اگر آن ابتلاء، کفّاره گناهان او شد شد و الاّ وقت مردن به او سخت می گیرم تا بیاید در حالی که هیچ گناهی بر او نباشد، پس از آن او را داخل بهشت می کنم.

و در روایت دیگر فرموده است:

﴿قَالَ اللَّهُ تَعَالَى : وَ عزّتی وَ جلالی لَا اخْرُجْ عَبْداً مِنَ الدُّنْيَا وَ أُرِيدُ أَنْ ارْحَمْهُ حَتَّى أستوفى مِنْ كُلَّ خَطِيئَةٍ عَمَلُهَا ، إِمَّا بِسُقْمٍ فِي جَسَدِهِ وَ إِمَّا بِضِيقٍ فِي رِزْقِهِ وَ إِمَّا بِخَوْفٍ فِي دُنْيَاهُ ، فَإِنْ بَقِيَتْ عَلَيْهِ بَقِيَّةُ شَدَّدْتُ عَلَيْهِ الْمَوْتِ﴾. (1)

یعنی: فرمود خدای تعالی: به عزّت و جلال خودم سوگند که بیرون نمی برم بنده ای را از دنیا، که می خواهم او را رحمت کنم تا این که پاک شود از هر گناهی که کرده است. یا بیماری که در جسد او عارض شود یا به تنگ شدن روزی او یا به ترسی که در دنیا عارض او شود. و اگر چیزی از گناه بر او باقی ماند، سخت می گیرم بر او مردن را.

لَهُمْ فِى الْخَيْرَاتِ بَل لا يَشْعُرُونَ ﴾. (1)

یعنی: آیا گمان می کنند دشمنان که مدد می کنیم ایشان را به آن، از مال و اولاد می شتابیم برای ایشان به نیکی ها، بلکه شعور ندارند. یعنی: گمان شان بی جا است.

و نیز خدای تعالی فرموده:

﴿وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ﴾ (2)

يعنى: و باید البتّه البتّه گمان نکنند آن هائی که کافر شدند، غیر از این نیست که ما این مهلتی که به ایشان می دهیم، نیکی ایست که برای ایشان است. جز این نیست که این مهلتی که به ایشان داده ایم برای آن است که گناه زیاد کنند و بر ایشان است عذابی که خوار کننده است.

و نیز در احادیث قدسیّه است که خدای عزّوجلّ فرموده است:

﴿وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَا أُخْرِجُ عَبْداً مِنَ الدُّنْيَا وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أُعَذِّبَهُ حَتَّى أَوْ فِيهِ كُلَّ حَسَنَةٍ عَمِلَهَا أَمَّا بِسَعَةٍ فِي رِزْقِهِ وَ أَمَّا بِصِحَّةٍ فِي جِسْمِهِ وَ أَمَّا بِأَمْنٍ فِي دُنْيَاهُ وَ انَّ بَقِيَتْ عَلَيْهِ بَقِيَّةُ هَوَّنْتُ عَلَيْهِ بِهِ الْمَوْتِ﴾. (3)

یعنی: سوگند به عزّت و جلال خودم که بیرون نمی برم بنده را از دنیا که من می خواهم او را عذاب کنم تا این که وفا کنم به او هر نیکی ای را که کرده، یا به گشایش در روزی او، یا به صحّت دادن جسم او، و یا به ایمنی در دنیای او و اگر بقیه ای هم بر او از کار های خوب او باقی مانده به سبب آن بقیه آسان می کنم برای او مردن را.

﴿وَ قَالٍ : مَا مِنْ عَبْدٍ أُرِيدُ أَنْ ادْخُلْهُ النَّارَ إِلَّا صَحَّحْتُ لَهُ جِسْمَهُ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ تَمَاماً لطلبه عِنْدِى ، وَ الَّا آمَنْتُ خَوْفَهُ مِنْ سُلْطَانِهِ ، فَإِنْ كَانَ تَمَاماً لطلبه عِنْدِى ، وَ الأ هَوَّنْتُ عَلَيْهِ الْمَوْتِ حَتَّى يَأْتِيَنِي ، وَ لَا حَسَنَةَ لَهُ ثُمَّ أُدْخِلُهُ

ص: 147

النار﴾. (1)

یعنی: فرمود: نیست بنده ای که بخواهم او را داخل آتش کنم مگر این که جسم او را صحّت می دهم، برای این که طلبی که نزد من دارد تمام داده باشم، و اگر طلب او تمام داده نشده باشد او را اَمان می دهم از سلطه و قدرتی که دارد و اگر باز طلب او تمام نشده باشد نزد من، مُردن را بر او آسان می کنم تا آن که وارد شود بر من، در حالتی که دارای حسنه ای نباشد. پس او را داخل در آتش نمایم.

کار های خیری می کرد و رعیت پرور و با عدالت بود، خواستم جزای اعمالش را در دنیا داده باشم به طور کامل و تمام، تا پس از مردن بر من حجتّی نداشته باشد.

و امّا آن مؤمن، برای کفّاره گناهانش خواستم از گناهانش پاک و پاکیزه شود و به سوی من آید و او را در جوار رحمت خود جای دهم. زیرا که شایسته آن کافر جز عذاب و نقمت نیست، و شایسته این مؤمن جز احسان و رحمت نمی باشد.

همه درختان قلم گردد و همه انس و جنّ نویسنده شوند [و] از اول دنیا تا قیام قیامت گوینده باشند، البتّه به جائی نخواهند رسید چگونه زبان و قلم تواند از عهده تقریر و تحریر بر آید یا عقل ها و وهم ها را مجال تصوّر و تصویر باشد، و حال آن که به حدّ و اندازه و مرتبه ای نیست، با این که وفور اجر و ثواب به درجه ایست که البتّه از این دریای بی پایان فیض، کسی محروم نمی ماند و با دست خالی بر نمی گردد، محققاً خدای تعالی گریه بر حضرت حسین علیه السلام را مایه نجات و سعادت تمام خلق و وسیله خلاصی همه گناه کاران قرار داده و سبب آزادی تمام رو سیاهان است، و این چنین خاصیّت و فضیلت در هیچ عملی از شرعیّات و عبادتی از عبادات نیست و از تمام طاعت ها ممتاز است برای خلاصی از عذاب قیامت و نجات از آتش در آخرت، راه واسع و اکسیر اعظم است. و کسی که دارای ولایت آل محمّد صلى اللّه عليه و آله و سلم است و در بجا آوردن عبادات واجبه تفریطی و تقصیری کرده، به اندازه آن تفریط و تقصیر در این دنیای فانی به ابتلاءات سختی و شدّت و اِلَم و اندوه و ترس و امثال آن ها مبتلا به بلا می شود به علّت آن چه نا فرمانی و معصیتی که به سوء اختیار خودش برای خود مهیّا کرده

تا برسد به مرتبه ای که در تمام تکالیف و عبادات مقصّر بوده، در هنگام مردن و عالم قبر و برزخ و قیامت، عذاب و سختی و رنج و اِلّم و تعب خواهد دید، و اگر باز هم عقوبت معصیت او جبران نشد او را داخل آتش می کنند تا تصفیه شود. پس از آن او را از عذاب آتش نجات داده داخل بهشت می نمایند، بر خلاف کفّار و مشرکین و منافقین که آن ها در جهنّم جاوید خواهند ماند اَبد الآباد.

و بسا می شود که دوست گناه کار در اثر گریه بر حسین علیه السلام، در حال احتضار و پس از مردن تا روز قیامت در تمام مواقف، وقتی که همه مردمان ترسانند او در کمال راحت و آسایش باشد، طبق اخبار و احادیثی که بعضی از آن ها قبلاً ذکر شد.

پس ای گریه کننده بر مصائب جان سوز حضرت سرور شهیدان حسین علیه السلام، مژده باد تو را به این کلید باب نجات و سعادت که همه انبیاء و مرسلین و ملائکه مقرّبین در اثر قبول ولایت آل محمّد و به تخصیص، جهت محزون و غم ناک شدن و گریستن در مصائب آن حضرت، نیازمند به این عبادت بزرگ که اعظم از همه طاعات و عبادات است بوده اند، چنان چه اندکی از بسیار آن را در این اوراق به معرض عرض می گذارم.

ص: 150

ص: 152

وَ شَرِبَ الْحُتُوفِ ، فَيَذْبَحُ ذَبَحَ الشَّاةِ مِنْ قَفَاهُ ، وَ يُنْهَبُ رَحْلُهُ وَ تَشْهَرْ رأوسهم فِي الْبُلْدَانِ ، وَ مَعَهُمْ النِّسْوَانُ ، کذلک سَبَقَ فِي عِلْمِ الْمَنَّانِ ، فَبَكَى آدَمَ وَ جَبْرَئِيلُ بُكَاءَ الثَّكْلَى﴾. (1)

یعنی: این فرزند تو کشته می شود در حالتی که تشنه و از وطن دور افتاده و تنها و بی یاور باشد، و اگر می دیدی او را در حالی که تشنگی او حائل شود میان او و آسمان مانند دود سیاه از شدّت اِلَم تشنگی.

﴿وَ هُوَ يَقُولُ : وَ اعطشاه واقلة ناصراه﴾؛ و او می گوید: آه از تشنگی و کمی یاور. پس جواب او را نگوید احدی مگر با شمشیر ها و شربت های مرگ. پس با همین حالت سر او از قفا بریده می شود، مانند: بریده شدن سر گوسفند، و خیمه هایش را غارت می کنند و سر او و سر های یارانش را بالای نیزه زنند و با زنانش در شهر ها بگردانند. از پیش در علم خدای منّان چنین گذشته است. پس حضرت آدم و جبرئیل هر دو مانند زنی که فرزند جوانش مرده باشد گریه کردند.

و بنا به روایت دیگر سایر ملائکه ای هم که آن جا بودند همه ایشان گریه کردند. و این واقعه در زمین عرفات بوده. و این گریه آدم سبب آمرزش او شد و چون در آن روز توبه او قبول شد، آن روز را عرفه نامید و آن مکان را عرفات گفتند.

﴿ أَلْهَى هَلْ حَدَثَ مِنًى ذَنْبٍ آخَرَ فعاقبتنی بِهِ ؟ فَإِنِّي طُفْتَ جَمِيعِ الْأَرْضِ ، وَ مَا أَصَابَنِى سُوءَ مِثْلَ مَا أَصَابَنِي فِي هَذِهِ الْأَرْضِ.

فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ : يَا آدَمُ مَا حَدَثَ مِنْكَ ذَنْبٍ ، وَ لَكِنَّ يُقْتَلُ فِي هَذِهِ الْأَرْضِ وَلَدِى الْحُسَيْنِ ظُلْماً ، فَسَالَ دمک مُوَافِقَةُ لدمه.

فَقَالَ آدَمَ : يَا رَبِّ أَ يَكُونُ الْحُسَيْنِ نَبِيّاً ؟ قَالَ : لَا ، وَ لَكِنَّهُ سِبْطُ النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ ، وَ قَالٍ : مِنَ الْقَاتِلِ لَهُ ؟ وَ قَالٍ : قَاتِلِهِ يَزِيدَ لِعَيْنِ أَهْلِ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ . فَقَالَ آدَمَ : أَيَّ شَيْ ءٍ أَصْنَعُ يَا جَبْرَئِيلُ ؟ فَقَالَ : أَلْعَنُهُ يَا آدَمُ ! فَلَعَنَهُ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ وَ مَشَى خُطُوَاتِ إِلَى جَبَلٍ عَرَفَاتٍ فَوَجَدَ حَوَّاءَ هناک﴾. (1)

یعنی: ای خدای من، آیا از من گناه تازه ای صادر شده که عقاب کردی مرا به جهت آن؟ من همه اطراف زمین را راه رفتم و به من کدورتی و ملالی نرسید مانند آن چه که در این زمین رسید.

خدای تعالی وحی فرمود که: ای آدم، گناه تازه ای نکردی، و لکن کشته می شود در این زمین فرزند تو حسین از روی ظلم، پس خون تو جاری شد به جهت موافقت کردن با جاری شدن خون حسین.

حضرت آدم عرض کرد: الهی، آیا حسین پیغمبری است از پیغمبران؟ فرمود که: نه، لکن فرزند زاده محمّد مصطفی است. آدم پرسید: کیست کشنده او؟ ندا رسید که: لعنت کرده شده همه اهل آسمان ها و زمین است. آدم از جبرئیل پرسید که: چکنم در این زمین؟ جبرئیل گفت که: لعن فرما بر یزید. آدم چهار مرتبه بر او لعن کرد و از آن جا در گذشت. پس از چند قدمی در کوه عرفات به حوّا رسید.

اندوه عرض کردند: ﴿ أَتَجْعَلُ فِيها مَن يُفْسِدُ فِيها وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ﴾ (1) . پس خطاب رسید به آن ها كه: ﴿إنّى أَعْلَمُ مَا لا تَعْلَمُونَ﴾. (2) يعنى: من می دانم آن چه را که شما نمی دانید. کنایه و اشاره به این که اگر چه شهادت کلیه برای حسین علیه السلام خواهد بود، و لیکن درجات رفیعه و ثمرات عظیمه و شفاعت کلیه نیز خواهد بود، هم در دنیا و هم در عوالم آخرت.

﴿أَنَا الْمُحْسِنُ وَ هَذَا الْحَسَنِ﴾.

و بر پنجمین مرقوم بود که:

﴿مِنًى الاحسان وَ هَذَا الْحُسَيْنِ الْمَقْتُولِ﴾. (1)

چنان چه این حدیث شریف در کتب عدیده روایت شده با تصریح به کشته شدن حضرت حسین علیه السلام.

نیز به آدم، آن چه از صلب او به وجود می آمدند بیان فرمود، و از اختلاف و نزاعی که میان اولاد او به هم می رسید، نیز اعلام کرد، و آدم عرض نمود در عالم ذرّ، و هر آینه عرضه داشت بر آدم این امّت را، و آدم نظر کرد به سوی آن و اختلافی که در میان آن ها رخ می دهد و سگ صفتی که در این دنیای پست بینشان روی می دهد.

پس آدم عرض کرد: ای پروردگار من! برای چیست که این امّت پاکیزه به بلای دنیا مبتلا می شوند و حال آن که افضل از همه امّت ها می باشند؟ فرمود: ای آدم، از جهت اختلافی است که در میان آن ها رخ می دهد و دل های شان با هم دیگر مختلف است، و زود باشد که فساد را آشکار کنند در روی زمین، مانند: فساد قابیل برای کشتن هابیل. و همانا می کشند آن امّت جگر گوشه حبیب من محمّد مصطفی را. پس قتل گاه حسین و مصرع او و قیام کردن و شوریدن امّت جدّ او را بر او به آدم نشان داد. چون بر آن ها نگریست، دید رو های همه ایشان سیاه است. آدم عرض کرد: خدایا! همه آن ها را نابود گردان، هم چنان که می کشند جگر گوشه پیغمبر کریم تو را، که بر او است افضل همه درود و تحیّت های پیوسته و جدا جدا.

الْكَوَاكِبُ الَّذِى فِى أُفُقِ السَّمَاءِ فَتَحَيَّرَ النَّوحِ ، فَأَنْطَقَ اللَّهُ الْمِسْمَارَ بِلِسَانٍ طَلْقٍ ذَلْقٍ. فَقَالَ : أَنَا اسْمُ خَيْرُ الانبياء مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ.

فَهَبَطَ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ لَهُ : يَا جَبْرَئِيلُ ! مَا هَذَا الْمِسْمَارَ الَّذِي مَا رَأَيْتُ مِثْلَهُ ؟ قَالَ : هَذَا بِاسْمِ سَيِّدُ الانبياء مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَسْمَرَ عَلَى أَوَّلِهَا عَلَى جَانِبِ السَّفِينَةِ الايمن.

ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى مسمارثان فأشرق وَ أَنَارَ ، فَقَالَ نُوحٍ : وَ مَا هَذَا الْمِسْمَارَ ؟ فَقَالَ : هَذِهِ مِسْمَارُ أَخِيهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ سَيِّدِ الْأَوْصِيَاءَ عَلِىُّ بْنُ أَبِى طَالِبٍ ، فأسمره عَلَى جَانِبِ السَّفِينَةِ الْأَيْسَرِ فِي أَوَّلُهَا.

ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى مِسْمَارُ ثَالِثُ ، فَزَهَرَ وَ أَشْرَقَ وَ أَنَارَ ، فَقَالَ جَبْرَئِيلُ : هَذَا مِسْمَارُ فَاطِمَةَ ، فأسمره إِلَى جَانِبِ مِسْمَارُ أَبِيهِ.

ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى مِسْمَارُ رَابِعُ ، فَزَهَرَ وَ أَنَارَ ، فَقَالَ جَبْرَئِيلُ : هَذَا مِسْمَارُ الْحَسَنِ ، فأسمر إِلَى جَانِبِ مِسْمَارُ أَبِيهِ.

ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدِهِ الَىَّ مِسْمَارُ خَامِسُ ، فَزَهَرَ وَ أَنَارَ وَ أَظْهَرَ النَّدَاوَةِ . فَقَالَ : هَذَا الدَّمَ ، فَذَكِّرْ قِصَّةِ الْحُسَيْنِ وَ مَا تَعْمَلُ الامه بِهِ ؛ فَلَعَنَ اللَّهُ قَاتِلِهِ وَ ظَالِمُهُ وَ وَ خاذله﴾. (1)

یعنی: چون خواست خدا هلاک کند قوم نوح را، فرمان داد به او که لوح های درخت ساج را بشکافد. پس نوح آن ها را شکافت، و نمی دانست که با آن ها چه صنعتی کند. در آن حال جبرئیل فرود آمد و از برای نوح صورت کشتی نشان داد، و با او صندوقی بود که صد هزار میخ در آن بود. پس آن کشتی را با آن میخ ها استوار کرد.

هنوز پنج میخ باقی مانده بود. یکی از آن پنج را دست زد برداشت که درخشید و نوری از آن تابش یافت، مانند نور ستاره هائی که در کرانۀ آسمان است. پس نوح متحیّر و سر گردان شد که این چه نوری است و باید چه بکند. آن گاه خدا میخ را به سخن گفتن در آورد، به زبان

ص: 159

آزاد و گویا گفت: من به نام بهترین پیغمبران، محمّد پسر عبد اللّه هستم.

پس جبرئیل فرود آمد. نوح به وی گفت که: ای جبرئیل! این چه میخی است که مانند این ندیده ام؟ جبرئیل گفت: این را به نام محمّد بن عبد اللّه، آقای همه پیغمبران، بکوب بر اول کشتی به طرف راست آن.

نوح پس از کوبیدن آن، دست زد [و] میخ دوم را برداشت. آن هم درخشید و نور داد. به جبرئیل گفت: این چه میخی است؟ جبرئیل گفت: این میخ، برادر و پسر عمّ او، آقای همه اوصیاء علی پسر ابی طالب است، بکوب آن را در طرف چپ اول کشتی.

پس از آن دست زد به میخ سوم؛ آن نیز درخشید و نور داد. جبرئیل گفت: این میخ به نام فاطمه است، بکوب آن را در طرف میخ پدر او.

پس از آن نوح دست زد میخ چهارم؛ آن هم درخشید و نور داد. جبرئیل گفت: این میخ به نام حسن است، بکوب آن را پهلوی میخ پدرش.

پس از آن نوح دست زد به میخ پنجم؛ آن نیز درخشید و نور داد و از آن خون پدیدار شد.

پس جبرئیل قصّۀ حسین را یاد کرد و آن چه که امّت با او می کنند. همانا لعنت کرده است خدا کشنده او و ظلم کننده در حقّ او و خوار کننده گان او را.

﴿أَنَّ نُوحاً لَمَّا رَكِبَ فِي السَّفِينَةِ ، طَافَتْ بِهِ جَمِيعِ الدُّنْيَا ، فَلَمَّا مَرَّةً بكربلا ، أَخَذْتَهُ الْأَرْضِ ، وَ خَافَ نُوحِ الْغَرَقِ ، فَدَعا رَبَّهُ ، وَ قَالٍ : إِلَهِي طُفْتَ جَمِيعِ الدُّنْيَا وَ مَا أَصَابَنِي فَزِعَ مِثْلَ مَا أَصَابَنِي فِي هَذِهِ الْأَرْضِ . فَنُزُلُ جبرئیل وَ قَالٍ : یا نُوحٍ ، فِي هَذَا الْمَوْضِعِ يُقْتَلُ حُسَيْنِ علیه السَّلَامُ سِبْطِ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ ابْنَ خَاتِمِ الاوصياء . فَقَالَ : وَ مَنِ الْقَاتِلِ لَهُ يَا جَبْرَئِيلُ ؟ قَالَ : قَاتِلِهِ لِعَيْنِ أَهْلِ سَبْعَ سَمَوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِينَ ، فَلَعَنَهُ نُوحٍ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ . فَسَارَتْ السَّفِينَةِ حَتَّى بَلَغْتُ الجودی وَ اسْتَقَرَّتْ عَلَيْهِ ﴾. (1)

یعنی: در کتاب اكسير العبادة و كتاب منتخب و غیر آن ها روایت شده که: چون نوح علیه السلام بر کشتی سوار شد، دور داده شد با آن در همه دنیا. چون به زمین کربلا رسید کشتی به زمین نشست و از شدّت موج و طوفان مشرف بر غرق شد و نوح بسیار ترسید و خدای خود را خواند و عرض کرد: خدای من، همه دنیا را دور زدم و ترس و رعبی برای من نرسید مانند آن چه که در این زمین برای من روی داد از ترس و اضطراب. پس جبرئیل نازل شد و گفت: ای نوح، در این جا کشته خواهد شد حسین علیه السلام سبط محمّد خاتم همه انبیاء و فرزند خاتم همه اوصیاء. نوح گفت: کشنده او کیست ای جبرئیل؟ گفت: لعنت کرده شده اهل هفت آسمان و هفت زمین. پس نوح چهار مرتبه او را لعنت کرد. پس از آن کشتی سیر کرد تا به کوه جودی رسید و در آن جا قرار گرفت.

أَمَّنْ فَرَسِهِ بِلِسَانٍ فَصِيحٍ ، فَقَالَ ابراهيم لِفَرَسِهِ : أَىْ شَيْ ءُ عَرَفَةَ حَتَّى تُؤْمِنْ علی دعائی ؟ فَقَالَ : یا ابراهیم أَنَا افْتَخَرَ بِرِّ کوبک علی فَلَمَّا عَثْرَةُ وَ سَقَطَتْ عَنِ ظهری عَظُمَتْ خجلتى وَ كَانَ سَبَبُ ذَلِكَ مَنْ يَزِيدُ لَعَنَهُ اللَّهُ تَعَالَى﴾. (1)

آن بزرگوار که خواهد بود؟ گوسفند ها گفتند که: ملعون آسمان ها و زمین ها و همه خلق، یزید. پس اسماعیل لعنت کرد بر او.

السَّمَكُ فِي الْبِحَارِ وَ الْوُحُوشِ فِى الْقِفَارِ ، وَ الطَّيْرِ فِي الْهَوَاءِ ، فَرَفَعَ مُوسَى يَدَيْهِ وَ دَعَا عَلَيْهِ وَ أَمِنَ يُوشَعَ بْنِ نُونٍ عَلَى دُعَائِهِ وَ مَضَى لشأنه﴾. (1)

یعنی: روزی حضرت موسی سِیر می کرد، و با او بود یوشع فرزند نون. چون به زمین کربلا رسیدند، بند نعلین آن حضرت گسیخت و خار داخل آن شد و پای مبارک آن جناب زخم شد و خون از آن جاری گشت. عرض کرد: خدای من! از من چیزی سر زده که موجب و مستوجب این عقوبت شدم؟ وحی فرستاد خدا به سوی او که: نه، همانا در این جا حسین کشته می شود و در این جا خون او ریخته شود و خون تو با خون او موافقت کرد.

عرض کرد: حسین کیست؟ وحی رسید به او که فرزند رسول خدا محمّد مصطفی و پسر علیّ مرتضى - صلوات اللّه عليهما و الهما - می باشد. موسی عرض کرد: کشنده او کیست؟ گفته شد که: او لعنت کرده شده ماهیان دریا ها و وحشیان صحرا ها و مرغان در هوا است. پس حضرت موسی دست های خود را بلند کرد و بر یزید نفرین کرد و حضرت یوشع آمین گفت و از آن جا گذشتند.

العاشورا ؟ قَالَ : الْبُكَاءُ وَ التَّبَاكِي عَلَى سِبْطِ مُحَمَّدٍ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وَ الْمَرْثِيَةُ وَ الْعَزَاءُ عَلَى مُصِيبَةِ وُلْدِ الْمُصْطَفَى﴾. (1)

یعنی: موسی عرض کرد: ای پروردگار من! برای چه برتری دادی امّت محمّد را بر سایر امّت ها؟ فرمود خدای تعالی که: فضیلت و برتری دادم ایشان را بر آن ها برای ده خصلت. موسی عرض کرد که: کدام است آن ده خصلت تا امر کنم بنی اسرائیل را که بجا آورند؟ فرمود خدای تعالی که: آن نماز و روزه و زکات و حج و جهاد و نماز جمعه و جماعت و قرآن و علم و عاشورا است. حضرت موسی عرض کرد که: عاشورا چیست ای پروردگار من؟ ندا رسید: که آن گریستن و خود را به گریه داشتن و مرثیه خواندن و عزا داری کردن است بر فرزند محمّد مصطفى صلی اللّه علیه و آله و سلم.

پس وحی شد از جانب خدای تعالی به او که: ای موسی! هر چه می خواهی بخواه که به تو عطا می کنم و آن را به تو می رسانم. موسی عرض کرد که: ای پروردگار جهانیان! فلان بنده تو از بنی اسرائیل گناهی کرده و درخواست او از تو این است که او را عفو فرمائی. پس به او وحی شد که: ای موسی! عفو می کنم از هر که طلب آمرزش کند از من، مگر کشنده حسین را که او را عفو نخواهم کرد. موسی عرض کرد که: این کدام حسین است؟ ندا رسید که: او همان کسی است که پیش از این احوال او را در طور سینا به تو وحی کردم. (1)

سلیمان گفت: حسین کیست؟ باد گفت: او فرزند زادۀ محمّد، برگزیده خدا و پسر علی است که بسیار حمله کننده به دشمن است. پس سلیمان از او پرسید که: کشنده او کیست؟ باد در جواب او گفت: لعنت کرده شده اهل آسمان ها و زمین ها یزید است. آن گاه سلیمان دو دست خود را بلند کرد و او را لعن کرد و نفرین کرد و همۀ انس و جنّ آمین گفتند. پس باد وزیدن گرفت و بساط را سیر داد.

ای عیسی پسر طاهرۀ بتول! بشنو سخن مرا و در امر من جدّ و جهد کن. من تو را بدون پدر آفریدم و از نشانه های خود قرار دادم، پس مرا عبادت کن و بر من توکّل کن و کتاب مرا به قوّت بگیر و تفسیر کن برای اهل سوریا، و خبر ده به ایشان که: منم خدای زنده که تغییری و زوالی برای من نیست. پس ایمان بیاورید به من و به آن رسول اُمّی، یعنی آن که زایشگاه او در اُمّ القری، یعنی مکّه بوده باشد که در آخر زمان به هم رسد و پیغمبر رحمت است و ملحمه اول و آخر است. اول پیغمبران به حسب خلق و آخر ایشان به حسب بعثت و او است عاقب و حاشر. پس بشارت بده به او بنی اسرائیل را.

عیسی عرض کرد: ای مالک دهور و ای علاّم الغیوب! کیست این بنده صالح تو که چون نام او را شنیدم، دلم دوست داشت او را، با آن که چشمم ندیده است او را؟ فرمود: خالصه من است، یعنی: کسی است که او را خالص کرده ام از هر غلّ و غشی و عیبی و نقصی، و رسول من است که به دست خود جهاد کند در راه من، و قول او با فعلش مطابق باشد و پنهانی او با آشکارش مساوی باشد. نازل کنم برای او نور و حدیث و کلام و مواعظ و احکام را و باز نمایم به او چشم های نا بینایان را و دل های کور دلان را از تاریکی های جهالت، و در حدیث نورانی و کلام حقّانی او باشد چشمه های معرفت و علم و حکمت، و تازه شود به او دل ها، مانند: سبزه ای که در بهار می روید از باران بهاری، خوشا به حال او و امّت او.

عیسی عرض کرد: چیست علامت و نام او و پادشاهی امّت او و آیا ذریه و نسلی از او باقی می ماند؟ فرمود که: تمام آن ها را به تو خبر می دهم. نام او احمد است و انتخاب شده از ذرّیه ابراهیم و برگزیده از سلاله اسماعیل است. صاحب روی چون ماه و جبین شکفته و روشنائی بخش هر تاریکی، سوار بر شتر شود و چشمان او بخوابد و دل او بیدار باشد. خدای تعالی او را بر امّتش بر انگیزد تا شب و روز باقی باشد، و محلّ ولادت او، آن شهر و محلّی است که وطن پدر او بوده و اسماعیل آن جا را وطن خود قرار داده. یعنی: مکّه. زن بسیار گیرد و اولاد کم از او بماند، و نسل او باقی بماند از یک زن مبارکه میمونه ای صدّیقه که به جهت او دو پسر به هم رسد

ص: 169

که هر دو سیّد و بزرگ امّت خود باشند و شهید شوند و نسل احمد را از آن دو طفل قرار دهم. خوشا به حال ایشان و کسانی که متابعت کنند و دوست بدارند ایشان را. (1)

پس وسیع ساز آن را.

پس تو در دل خود خواهی گفت: از برای من کی متولّد گردانید و حال آن که من خود را بی اولاد می پنداشتم؟ زیرا که در وقتی که دل از دنیا بر کندم و اولاد خود را کشته و عیال خود را اسیر و سرگردان دیدم، گمان می کردم که از من کسی در دنیا نخواهد ماند. زیرا که همه کس دست از اعانت من بر داشته، مرا تنها وا گذاشتند. پس آن ها که حالا می بینم کجا بودند؟ پس من که خدای توأم می فرمایم به تو: بدان که هنوز مانده است که بیاید آن زمانی که دست قدرت خود را به سوی عجمان دراز خواهم کرد و در میان آن ها لوای خود را بلند خواهم کرد تا پسران تو را در میان آن ها لوای خود را بلند خواهم کرد تا پسران تو را در میان بغل ها و دختران تو را بالای دوش های خود به راه برند. پادشاهان مربّی ایشان تو و زنان ایشان دایگان اولاد تو خواهند بود، و خاک قدم او را به زبان خود از راه اخلاص خواهند خورد. (1)

پس خدا به او وحی فرستاد که: چه حاجتی داری ای اسماعیل؟ عرض کرد: پروردگار من! تو از همه ما پیغمبران عهد گرفتی از برای خودت به خدائی و از برای محمّد به رسالت و از برای اوصیاء او به امامت و ولایت و به بهترین همه خلق خود خبر دادی به آن چه که اشقیاء امّتش بنی امیّه به نور دیدگانش حسین خواهند کرد و وعده کردی که او را بر گردانی به دنیا تا انتقام خون خود را از ظالمان خود بکشد. پس حاجت من به سوی تو آن است، ای پروردگار من! که مرا بر گردانی به دنیا تا انتقام کشم از دشمنان خودم هم چنانی که حسین بر می گردد. پس خدای تعالی به پسر حزقیل وعده داد که او را با حسین علیه السلام به دنیا بر گرداند.

و بنا بر خبر دیگر آن که ملک به او گفت که: خدا تو را سلام می رساند و می فرماید که: دیدی قوم تو با تو چه کردند؟ پس از من بخواه هر چه می خواهی. عرض کرد که: ای پروردگار من! من به حسین تأسّی می کنم تا در مصیبت او شریک باشم. (1)

بدان که: «حزقيل» معرّب «يَحَزقیل» است بفتح ياء و حاء مفتوح و زای ساکن. در لغت عبری به معنای قوی کرده خدا، و آن حضرت را «ابن العجوز» نیز گفته اند. زیرا که مادرش در کِبَرِ سنّ به وی حامل شد، و «ذی الکفل» هم گفته شده.

عکس

یعنی: شش نفر آرزو مند به دشواری افتند، و چسبندگان به زحمت افتند بعد از دشواری.

در توضیح این جمله صاحب اقامة الشهود در ردّ بر یهود گفته که: ظاهراً مراد از آن شش نفر، فرزندان جناب ولایت مآت امیر المؤمنین علیه السلام اَند، که در رکاب سعادت انتساب برادر خود، حضرت سیّد الشهداء علیه السلام به درجه رفیعه شهادت رسیدند که چهار نفر از ایشان از امّ البنین والده ماجده حضرت عبّاس علیه السلام بوده اند و دو نفر ایشان ابو بکر بن علی، بیست و یک ساله و عمر بن علی، بیست و پنج ساله بوده اند.

و نیز گفته است: ممکن است که مراد از شش نفر، خودِ حضرت سیّد الشهداء و حضرت علی اکبر و علی اصغر و سه پسر از حضرت امام حسن علیه السلام باشند که یکی از ایشان احمد، مکنی به ابی بکر شانزده ساله و قاسم سیزده ساله و عبد اللّه یازده ساله بوده.

و مراد از چسبندگان، آن هائی هستند که در بین راه مکّه و عراق و در شب عاشورا ملحق به یاران آن بزرگوار شدند و به شهادت رسیدند.

و در حرف «راء» [گفته]:

ص: 174

عکس

یعنی: به سختی بیفتند و به عذاب افتند و کنده شوند و خورد شوند. یعنی: استخوان های مردان شان در زیر سمّ ستوران به قسمی کوبیده و خورد شود، به نحوی که گوشت انسان با اجزاء دیگر مخلوط شود و استخوان های بدن هاشان با گوشت هاشان ممزوج شود.

و «میتِرَصا» به معنای شکستن است. یعنی شکستن استخوان های زنان ایشان است که سینه خود را سپر کودکان می کنند که دشمنان آن ها را نزنند و آزار نکنند. و «ناءصا» به معنی شتاب کردن است، که شتاب کردن هر یک از جوانان و اصحاب آن بزرگوار باشد برای شهادت و کشته شدن. و «حالصاه» به معنای کوبیده شدن است که اشاره به تاختن اسب ها باشد بر بدن های ایشان.

و در حرف «قاف» [گفته]:

یعنی: به خنجر از قفا بریده شود کنار فرات در صحرا، مانند: امتحان کرده شده، و

ص: 175

گرفته بشود از او زفاف. توضیح این جمله ها این است که: مراد از دو کلمه: «قفَیصاه» و «میتَعرِفا»، بریدن از قفا به خنجر است که آن شمشیر کوچک هندی است که آن را «بُکدَه» گویند. و جمله بعدی که عبارتند از: «عَلْ يَدی سادِه»، اشاره به بریدن با دو دست است. و کلمه «سافاه» به معنی کنار فرات است، و مراد از کلمه: «کِصُور فاه» ظاهراً واقع شدن حادثه و تغییرات است در عالم که مشابه نفخه صور و نمونه قیامت باشد، از قبیل: وزیدن باد های سخت و متزلزل شدن زمین و گرفتن آفتاب و بلند شدن صدا ها و امثال آن. و مراد از چهار کلمه آخر، گرفتن زفاف و مبدّل شدن عروسی به عزا است، و همه این اخبار راجع به شهادت حضرت سیّد الشهداء و کشته شدن آن حضرت و اصحاب با وفای او و بریده شدن سر آن بزرگوار از قفا و جدا شدن دست ها در صحرای کربلا در کنار فرات و مبدّل به عزا شدن عروسی قاسم و ظهور حوادث و قلب و انقلاب در عالم است، در اثر این واقعه.

و در حرف «صاد» [گفته]:

عکس

یعنی: خیمه های رنگین که جای نشستن فرزند زادگانست، سوخته شود و آشکارا شوند خویشان معروف که به ناز پرورده شده بودند، و با لب تشنه کشته شوند.

توضیح این که: جمله های مذکوره اشاره است به واقعه کربلا و آتش زدن خیمه ها

ص: 176

و اسیر شدن زن ها و کودکان ناز پرورده و کشتن اشقیا، مردان ایشان را با لب تشنه.

و در حرف «فاء» [گفته]:

عکس

یعنی: یک دسته نفقه خور ها و پا مال شده ها و جوقه بند ها و دعا کن ها و شجره داده شده ها به شجره داده شده ها.

این وحی شاید اشاره باشد به آن که این کودک بعد از خبر دادن از وقایع کربلا و شهادت حضرت سيّد الشهداء، بیان کرده است احوال كثير الإختلال سلسله عليّه علویّه و فاطمیّه از ذریّه طیّبه را، و کیفیّت سلوک مردمان را با ایشان و سلوک ایشان را با مردمان.

پس جمله اولی که گفته است: «پیسا پَرنِساء»، یعنی: بعد از این که خاک ماتم بر سر اهل عالم ریخته شد و سیّد دنیا و آخرت، حسین به علی علیه السلام در کربلا شهید شد، یک دسته از زنان و کودکان و کنیزان نفقه خور باقی ماندند که آثار گرسنگی ایشان را زنان کوفه دیدند و فهمیدند و به حال آن ها رقّت نمودند، تصدّق برای ایشان آوردند، و ایشان در کمال گرسنگی صدقات آن ها را نمی پذیرفتند و می گفتند: صدقه های شما بر ما حرام است. و مراد از کلمه: «وُ پیر ساء»، اشاره به نهایت مظلومیّت و پایمال شدن آن ها است. و جمله بعد که گفته است: «میت کَییساء و پیرساء» یعنی: جوقه بند ها دعا کن ها.

این جملات، مناسب حال فقراء ذریّه آن سرور است که از هر شهر و قریه از آن زمان تا به حال به واسطه ظلم بنی امیّه و بنی عبّاس، کار ذریّه پیغمبر به جائی رسید که جوقه به جوقه و دسته به دسته از وطن های خود آواره و جلاء وطن اختیار کنند و

ص: 177

بعضی از ترس در صحرا ها و بیابان ها به عسرت و گرسنگی بسر برند و از ظلم و جور طاغیه های زمان خود، بسا در زندان ها بمانند و یا کشته شوند و بعضی بر در خانه ها و حجره ها به گدائی افتند و بسا شود که برای اطمینان مردمان، همین جماعت فقراء و سادات به علامت آخری که در این وحی است که گفته: «وُ ومیتیحَساء بَیحُو ساء»، یعنی: شجره بند ها به شجره بند ها شجره معتبره خود را منتهی کرده و می کنند به شجره طیّبه نبوّت و ولایت، از برای این که این امّت مرحومه به خاطر بیاورند فرموده پیغمبر خود را که فرموده: «الصّالحون اللّه و الطالحون لى» (1) ، و برای تقرّب به خدا و رسول او به ایشان احسان و دستگیری کنند». (2)

مولّف نا چیز گوید: این توجیهی است که صاحب کتاب اقامة الشهود در ردّ بر یهود در آن کتاب کرده، و امّا نگارنده را چنان به نظر می رسد در معنای این جمله ها: «وُ ميتيحساء بَيحو ساء» و سه کلمه ما قبل آن: «وُ پیر ساء» و «میت کَيیساء» و «پیرساء» و «میتنیساء»، مراد تفرقه و جدائی افتادن در میان ذریّه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم باشد. و مراد از دعا کن ها بعد از قضیه کربلا حضرت زین العابدین علیّ بن الحسین و پیروان آن جناب باشند. زیرا که آن حضرت بعد از داستان کربلا، در دوره زندگانی بعد از شهادت پدر بزرگوارش، شب و روز به عبادت و دعا کردن مشغول بوده که شاهد آن فضلا از اخبار و روایات وارده در کتب فریقین، بلکه غیر از ایشان، «صحیفه سجّادیّه» آن حضرت [است] که از آن به زبور آل محمّد تعبیر شده. و مراد از جوقه جوقه شدن، متواری شدن هر دسته ای از ایشان است از ترس بنی امیّه و بنی عبّاس و اعوان آن ها به اطراف جهان، و بسیاری از ایشان از روی تقیّه برای حفظ جان خود نشانه و شعار از ذریّه پیغمبر بودن را از خود دور کرده، بسا به سقّائی یا مزدوری یا فقر و بینوائی در اطراف متفرّق شدند.

و مراد کودک در آخر این جملات که «میتیحساء بَيحو ساء» باشد که معنی آن شجره بند ها به شجره بند ها است، این است که پس از تفرقه افتادن در میان ذریّه

ص: 178

پیغمبر، در اطراف شهر ها و دِه ها و قصبه ها، به صورت ناشناس در لباس تقیّه، بعضی از ایشان برای حفظ جان نسب های خود و ذریّه علویّه، کتاب های انساب نویسند که سلسله نسب هاشان محفوظ ماند و نقبائی برای خود انتخاب کنند که در زمان تقیّه تا هر کدام از آن ها، در هر کجا که هستند شناخته و انساب ایشان محفوظ ماند.

خرابی بیت المقدّس ثانی گذشته بود، و پدر و مادر آن طفل او را به نام جدّش «نَحْمان حَطُوفا» نامیدند.

و چون از مادر متولّد شد، در همان حال به سجده افتاد و پس از آن که سر از سجده برداشت، به تکلّم در آمد و گفت: ای مادر من! در این پردۀ آسمان که شما می بینید در بالای آن نهصد و پنجاه و پنج پرده و بالای آن پرده ها، چهار حیوان است و بالای آن چهار حیوان، کرسی بلند پایه ایست و بر بالای آن کرسی، آتش سوزاننده ای ایست و بالای آن کرسی، خدمت کارانی هستند از آتش.

چون پدرش «ربّی پنحاس» این سخنان را از طفل خود شنید، به هیبت فرمود: خاموش باش، و طفل خود را منع کرد از سخن گفتن. پس آن طفل دیگر سخن نگفت تا مدّت دوازده سال تمام. در این مدّت مدید باز مادر آن طفل نگران و بسیار دل تنگ گردید از لال شدن و تکلّم نکردن او و بسیار بی تابی می کرد، به نحوی که به مردن او راضی شده بود و می گفت: ای کاش متولّد نشده بود این طفل برای ما که سبب همّ و غم ما گردد، تا این که آخر کار، مادرش «نحمان حطوفا» را آورد خدمت پدرش «ربّی پنحاس» و از او درخواست کرد که در حقّ این طفل دعائی کند که زبانش باز شود و به حالت اول برگردد، و خداوند او را به زبان آورد. «ربّی پنحاس» گفت: تو آرزو داری که این طفل سخن گوید، ولی اگر گویا شود سخنانی را بر زبان جاری می کند که خلایق را از سخنانش وحشت و خوف حاصل شود. باز مادرش اصرار را از حدّ گذرانید و از شوهرش خواهش کرد که: تمنّا دارم در حقّ او دعا کنی که به زبان آید، ولی سر بسته و مجمل سخن گوید که کسی از سخنانش وحشت نکند. «ربّی پنحاس» دهان به دهان طفلش گذاشت و او را رخصت داد که سخن نگوید مگر سر بسته. پس از آن که پدر پسر را رخصت داد، آن طفل شروع کرد به سخن گفتن در سه فصل به ترتیب حروف ابجد. فصل اول از «الف» تا «تاء» قرشت، و فصل دوم از «تاء» قرشت تا «الف» و فصل «سوّم» نیز از «الف» تا «تاء» قرشت، و از همه آن چه گفت، بیست و چهار جمله از آن مفهوم شده که آن ها شروع کرده شده و بقیّه از سخنانش به حال اجمال باقی مانده، و در آخر کلماتش گفت که: شما مرا به دست

ص: 180

خود دفن خواهید کرد، و پس از چندی آن طفل به عالم بقا رحلت نمود و مادر را به مصیبت خود مبتلا کرد، و او را در قریه «کفر برعم» که از قراء بیت المقدّس که محلّ ولادت او بود دفن کردند. (1)

مرحوم نراقى - عليه الرحمة - در كتاب سيف الأمّة فرموده است که: در صحیفه «نحمان بن پنحاس» که از آن «نبوّت هیلد» تعبیر می کنند و در آن تصریح به نام نامی و اسم گرامی خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم شده، به این جهت هم چنان که صاحب محضر الشهود که از اعاظم علماء یهود در این زمان بود و به شرف اسلام مشرّف شد، ذکر نموده که: علماء یهود به قدر وسع و طاقت سعی در اخفاء کتاب مذکور نموده، چنان کردند که بلکه کسی از آن خبر نداشته باشد، و لیکن نظر به این که حق باید ظاهر شود، نتوانستند و در محضر الشهود می گوید که: نسخه ای از آن در دار العباد یزد به نظر والد فقیر که اعلم از جمیع طائفه خود بوده رسید و چون فهمیدن اکثر فقرات آن مشکل و ابهام تمام دارد و در معانی آن تأمّل کرد بسیاری را تفسیر کرد، و بعضی در پرده ابهام ماند. پس می گوید: فقیر در آن ها تأمّل بسیار کرده، بعضی دیگر از فقرات را فهمید. (2)

نراقی مرحوم پس از نقل کردن این کلمات از کتاب محضر الشهود می فرماید: مؤلف گوید که: با وجود این، صاحب محضر الشهود بسیاری از فقرات را گفته [که] ابهام دارد و متعرّض آن ها و بیان آن ها نشده؛ و حقیر در حین تألیف این کتاب (سیف الأمّة) در صدد تفحّص و تحلیل آن صحیفه بر آمده و در کتاب خانه ملّا موشه یهودی که در این عصر در میانه یهود در غایت اشتهار و مرجع اکثر بود، آن را یافتم. و به اتّفاق جمعی از علماء یهود کتب معتبره لغت عبری را جمع آوری نموده و در آن فقرات تأمّل شد تا آن که بعضی از فقرات دیگران حل شد، و بعضی دیگر از ابهام باقی ماند. (تمام شد کلام نراقی). (3)

ص: 181

کارخانه انطباع قالب و چاپ بر این است که هر نسخه ای را که بخواهند منطبع کنند تا کمال دقّت در صحّتش نکرده باشند و نکنند متصدّی انطباعش نمی شوند کلیّه لاسیّما در کارخانه های دولتی، و بعد از انطباع آن کتاب، نسخه ای از آن چاپ بدست این مستبصر بدین اللّه به یُمن و برکت این دین و اهلش در دار الخلافه طهران -صانها اللّه تعالى عن الحدثان- آمد و کمال اهتمام را در توضیح و تفسیر و ترجمه اش نمودم به قدر الوسع و الطاقة، و آن چه را که بیان گردید از این سه فصل از وحی کودک به قلم خود آوردم و بر صفحات این کتاب مستطاب نگارش نمودم تا آن که بر جماعت یهود ایضاً حجّتی گردد شافی، و دلیل گردد وافی. (1) (تا آخر کلام صاحب اقامة الشهود).

حسین علیه السلام گذشت، گفتیم: این است آن کس؟ گفت آری.

و به روایت دیگر در بعضی از مؤلفات اصحاب ما چنین روایت شده که: کعب الاحبار چون در زمان خلافت عمر بن الخطاب مسلمان شد و مردمان از ملاحم و وقایع آخر الزمان او می پرسیدند که واقعه ای در آن زمان ظاهر خواهد شد، کعب ایشان را از انواع اخبار ملاحم خبر می داد و از فتنه هائی که ظاهر می شود در عالم به آن ها می گفت، پس از آن گفت:

«و أعظمها فتنة و أشدّها مصيبة لا تنسى الى أبد الآبدين، مصيبة الحسين علیه السلام و هی الفساد الذی ذكره اللّه تعالى فی كتابه حيث قال: ﴿ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ) (1) و إنّما فتح الفساد بقتل هابيل بن آدم، و ختم بقتل حسین بن على أو لا تعلمون أنّه يفتح يوم قتله أبواب السّماء و يؤذن السّماء بالبكاء، فتبكي دماً، فاذا رأيتم الحمرة فى السماء قد ارتفعت، فاعلموا انّ السماء تبكى حسيناً.

فقيل: ياكعب، لم لا تفعل السماء كذلك و لا تبكی دماً لقتل الانبياء ممّن كان أفضل من الحسين؟ فقال: و يحكم ان قتل الحسين أمر عظيم و إنّه ابن المرسلين، و إنّه يقتل علانية ظلماً و عدوانا مبارزة، و لا تحفظ فيه وصيّته جدّه رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و هو مزاج مائه و بضعة من لحمه، يذبح بعرصة كربلاء فو الّذى نفس كعب بيده لتبكيّنه زمرة من الملائكة فی السّموات السّبع، لا يقطعون بكاء هم عليه إلى آخر الدّهر، و ان البقعة التی يدفن فيها خير البقاع، و ما من نبیّ إلّا و يأتى إليها و يزورها و تبکی علی مصابه، و لكربلاء فی كلِّ يوم زوّاره من الملائكة و الجنّ و الإنس فاذا كانت ليلة الجمعة ينزل إليها تسعون ألف ملك يبكون على الحسين، و يذكرون فضله، و إنّه يدعى (يسمّى) في السماء حسيناً المذبوح، و فی الأرض أبا عبد اللّه المقتول، و فی البحار الفرخ الأزهر المظلوم، و إنّه يوم قتله

ص: 184

تنكسف الشمس بالنهار، و من الليل ينخسف القمر، و تدوّم الظلمة على الناس ثلاثة أيّام، و تمطر السماء دماً و رماداً، و تدكدكت الجبال و تفطّمت البحار، و لو لا بقيّة من ذريّته وطائفة من شيعته الّذين يطلبون بدمه و يأخذون بثاره، لصبّ اللّه عليهم ناراً من السماء أحرقت الأرض و من عليها» (1)

یعنی: از همه فتنه ها عظیم تر و از همه مصیبت ها سخت تر، مصیبتی است که به فرزند زاده پیغمبر آخر الزمان حادث می شود، و این است فسادی که خدای تعالی در قرآن یاد فرموده که: ﴿ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ). اول فساد های عالم، کشتن قابیل بود هابیل را، و آخر فساد ها کشته شدن حسین بن علی است که در شهادت او در های آسمان گشوده شود، و آسمان ها بر آن جناب خون گریه کنند و چون ببینید که سرخی در آسمان به هم رسید، بدانید که او شهید شده.

مردمان گفتند: ای کعب، چرا آسمان بر کشتن پیغمبران نگریست و بر کشتن آن حضرت می گرید؟ در جواب گفت: وای بر شما، کشتن حسین امر بزرگی است، او فرزند برگزیده آقای همه فرستادگان خدا پاره تن امیر مؤمنان است. از آب دهان رسول خدا تربیت یافته و پاره تن او است، که او را به جور و ستم و عدوان شهید می کنند و وصیّت جدّش را در حقّ او رعایت نمی کنند، و سوگند یاد می کنم به حقّ آن کسی که جان کعب در قبضه قدرت او است که بر او خواهند گریست گروهی از ملائکه آسمان های هفت گانه که تا قیامت گریه ایشان قطع نشود، و بقعه ای که در آن مدفوع گردد، بهترین بقعه ها است و هیچ پیغمبری نبوده که زیارت نکرده باشد آن بعقه را و بر مصیبت آن حضرت گریه نکرده باشد، و هر روز فوج های ملائکه و جنیّان و

ص: 185

بنی آدم به زیارت آن مکان شریف می روند و چون شب جمعه شود نود هزار ملک در آن جا حاضر شوند و بر آن مظلوم گریه کنند و فضائل او را ذکر نمایند و در آسمان او را حسین مذبوح گویند و در زمین ابو عبد اللّه مقتول خوانند و در دریا ها او را حسین مظلوم نامند، و در روز شهادت آن جناب آفتاب و ماه خواهند گرفت و تا سه روز جهان در نظر مردمان تاریک خواهد شد، و انقلاب در دریا ها و صحرا ها پدید آید، چنان که اگر باقی مانده از ذریّه او و جمعی از مخلصان از شیعیان او بر روی زمین نمی ماندند، هر آینه خدای تعالی آتش از آسمان می بارید بر مردم، و همۀ مخلوقات را می سوزانید.

فقال ابن زياد لعنه اللّه: أيّها الناس من منكم يتولّى قتل الحسين و له ولاية أىّ بلد شاء؟ فلم يجبه أحد منهم، فاستدعى بعمر بن سعد - لعنه اللّه - و قال له: يا عمر أريد ان تتولّى حرب الحسین بنفسك، فقال له: اعفنی من ذلك، فقال ابن زياد: أعفیتک یا عمر فاردد علينا عهد الّذى كتبنا إليك بولاية الرِّیِّ، فقال عمر: أمهلنى الليلة، فقال له: قد أمهلت. فانصرف عمر بن سعد إلى منزله، و جعل يستشير قومه و اخوانه، و من يثق به من أصحابه، فلم يشر عليه أحد بذلك، و كان عند عمر بن سعد رجل من أهل الخير، يقال له: كامل، و كان صديقاً لأبيه من قبله، فقال له: يا عمر مالی أراک بهيئة وحركة، فما الّذى أنت عازم عليه؟ و كان كامل كاسمه ذا رأى و عقل و دین کامل.

فقال له ابن سعد لعنه اللّه: إنّى قد وليت أمر هذا الجيش في حرب الحسين و قتاله و إنّما قتله عندى و أهل بيته كاكلة اكل أو كشربة ماء، و اذا قتلته خرجت إلى ملك الرّى. فقال له کامل: أفٍّ لك يا عمر بن سعد! أتريد أن تقتل الحسين بن بنت رسول اللّه ؟ أفٍّ لک ولدینک یا عمر! أسفهت الحقّ و ضللت الهدى. أما تعلم إلى حرب من تخرج؟ و لمن تقاتل؟ إنا للّه و إنا إليه راجعون. و اللّه و اللّه لو أعطيت الدّنيا و ما فيها على قتل رجل واحد من امّة محمّد، ما فعلت؟ فكيف تريد تقتل الحسين بن بنت رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم ؟ و ما الّذى تريد عند الرسول اللّه اذا اوردت عليه؟ و قد قتلت ولده و قرّة عينه و ثمرة فؤاده و ابن سيّدة النساء و ابن سيّد الوصيين و هو سيّد شباب أهل الجنّة من الخلق أجمعين و إنّه فی زماننا هذا بمنزلة جدّه فی زمانه، و طاعته فرض علينا كطاعة جدّه، و إنّه باب الجنّة و النّار، فاختر لنفسك ما أنت مختار . و انّی أشهد باللّه ان حاربته أو قتلته أو أعنت عليه أو على قتله لا تلبث فی الدّنيا الا قليلاً؛

فقال له عمر بن سعد لعنه اللّه: فبالموت تخوِّفنی و اذا فرغت من قتله أكون أميراً على سبعين ألف فارس، و أتولّى ملك الرىّ.

ص: 187

فقال له كامل: أحدِّثك بحديث صحيح أرجولك فيه النجاة ان وفقت لقبوله.

أعلم، إنّى سافرت مع أبيك سعد إلى الشام فانقطعت بی مطيّتی عن أصحابی و تهت و عطشت، فلاح لی دیر راهب فملت اليه، و نزلت من فرسى، و أتيت إلى باب الدّير لأشرب ماءاً فأشرف على راهب من ذلك الدّير، فقال، و ما تريد ؟ فقلت له: إنّى عطشان. فقال لى: أنت من امّة هذا النبىّ الّذين يقتلون بعضهم بعضاً على حبّ الدّنيا مكالبة ويتنافسون فيها على حطامها. فقلت: أنا من الامّة المرحومة لمحمّد.

فقال: إنّكم أشر الامّة، فالويل لكم يوم القيامة و قد غدوتم إلى عترة نبيّكم و تسبون نسائه و تنهبون أمواله. فقلت له: يا راهب، نحن نفعل ذلك؟ قال: نعم، و إنّما إذا فعلتم ذلك عجّت السّموات والأرضون: و البحار و الجبال و البراري و القفار و الوحوش و الأطيار باللّعنه على قاتله، ثمَّ لا يلبث قاتله فی الدّنيا الّا قليلاً، ثمّ يظهر رجل يطلب بثاره، فلا يدع أحداً شرك فى دمه إلاّ قتله و عجّل اللّه بروحه إلى النّار.

ثمّ قال الراهب: إنّى لأرى لك قرابة من قاتل هذا الابن الطيّب، و اللّه إنّى لو أدركت أيّامه لوقيته بنفسى من حرِّ السّيوف. فقلت: يا راهب إنّی اعيذ نفسى أن أكون ممّن يقاتل ابن رسول اللّه ، فقال: إن لم تكن أنت فرجل قریب منک، و انّ قاتله عليه نصف عذاب أهل النار، و إن عذابه اشدّ من عذاب فرعون و هامان ثمّ ردم الباب فی وجهی و دخل يعبد اللّه تعالى، و أبى أن يسقينى الماء.

قال كامل: فركبت فرسى و لحقتاً أصحابی، فقال لي أبوك سعد: ما ابطأک عنّا یا کامل؟ فحدَّثته بما سمعته من الرّاهب، فقال لى: صدقت: ثمّ أنّ سعد أخبرنی أنّه نزل بدير هذا الراهب مرّة من قبلى، فأخبره انّه هو الرجل الّذى يقتل ابنه ابن بنت رسول اللّه، فخاف أبوک سعد من ذلك و خشى أن تكون أنت قاتله، فأبعدك عنه و أقصاک، فاحذر يا عمر أن تخرج

ص: 188

عليه، يكون علیک نصف عذاب أهل النار.

فبلغ الخبر إلى ابن زياد لعنه اللّه، فاستدعى بكامل و قطع لسانه فعاش يوماً أو بعض يوم و مات رحمه اللّه تعالى». (1)

ترجمه: چون ابن زیاد جمع کرد مردم را برای جنگ با امام حسین علیه السلام و عمر بن سعد را تکلیف امارت لشکر نمود، و او در اول امر اِبا و امتناع نمود تا آن که ابن زیاد گفت: اگر قبول نمی کنی، رقم ایالت ری را پس بده تا به دیگری که قبول کند بدهم. عمر شب را مهلت خواست تا فردای آن روز، و چون شب به خانه خود مراجعت کرد با خویشان و برادران خود مشورت کرد و با آن هائی که به ایشان وثوق داشت مطلب را در میان گذارد. احدی به قبول او، آن را اشاره ای نکرد. رفیقی داشت به نام کامل که از بچّگی با هم بودند، و رفیق قدیمی از قدیم با پدر او بود او مردی متدّین و دارای عقل و فکر بود. چون عمر را دید، گفت: تو را در لباس مسافرت می بینم مگر اراده جائی را داری؟ گفت: آری، این لشکری را که به جنگ امام حسین می فرستند، سرداری آن ها را به من داده اند و کشتن حسین و اهل بیتش در نظر من آسان ست، بلکه مانند لقمه ایست که آن را در دهان گذارم یا در تشنگی، آب را فرو برم، و چون او را کشتم می روم به ملک ری و در آن جا حکومت می کنم.

کامل گفت: اُف بر تو باید ای پسر سعد! اراده کرده ای که حسین، دختر زاده پیغمبر خدا را بکشی و با وجود آن امید داری زنده بمانی و حکومت و فرمان فرمائی کنی؟ تُف بر دین تو باد و بر تو! گم راه شده ای و عقل از سرت بیرون رفته. فکر نمی کنی که تو را به جنگ چه کسی می فرستند و با کی قتال می کنی، ﴿إنّا لِلّهِ و إنّا إلَيْهِ رَاجِعُون ) (2) ، و اللّه

ص: 189

اگر تمام سلطنت روی همه زمین را با همه آن چه که در آنست به من دهند که ملک من باشد که یک نفر از امّت محمّد را بکشم، قبول نمی کنم و راضی نمی شوم. چگونه با حسین قتال می کنی که ریحانه پیغمبر و سرور سینه او بود؟ مگر چنین می پنداری که تو همیشه در دنیا می مانی و نخواهی مرد؟ و اگر می دانی که می میری، فردا پس از مردن، جواب پیغمبر را چه خواهی گفت؟ و اگر هم از تو مؤاخذه نکند به چه رو به صورت او نگاه می کنی که فرزند او را که نور دیده و سرور سینه او [بود] را کشته ای و آرام دل فاطمه را شهید کرده ای و فرزند سیّد اوصیاء را که سیّد جوانان بهشت و حجّت و خلیفه خدا است از پای در آورده ای و خدا را خصم خود قرار داده ای؟ مگر نمی دانی امروز حقّ حسین بر ما، مانند حقّ پیغمبر است در زمان او و طاعت او بر ما واجب است مانند طاعت او؟ و نمی دانی که او قسمت کننده بهشت و جهنّم است امروز، چنان چه دیروز پدر او بود؟ پس برای نفس خود هر چه را که می خواهی اختیار کن، و خدا را گواه می گیرم ای عمر! اگر با او جنگ کنی، و یا او را بکشی یا اعانت بر قتل او کنی، در دنیا نخواهی زیست مگر چند روزی و به حکومت ری و آرزوی دنیای خود نخواهی رسید.

عمر سعد لعین گفت: مرا از مرگ می ترسانی و چون او را کشتم امیر و سردار هفتاد هزار سر سوار خواهم بود و حکوت و سلطنت ملک ری نیز می کنم.

کامل گفت: من اتمام حجّت بر تو می کنم و حدیثی برایت نقل می نمایم، شاید خدا شرّ شیطان را از تو دور کند و تو را رفیق راستی دهد. بدان که من با پدرت به شام رفتیم. در یک سفری شتر من وا ماند و از رفقا و قافله عقب ماندم و راه را گم کردم و تشنگی به من زور آورد، و حیران در میان بیابان می رفتم نا گاه دیر راهبی را از دور دیدم. خود را

ص: 190

به آن رساندم و از شتر به زیر آمدم و بر در دیر رفتم که قدری آب بیاشامم، راهب سر خود را از دیر بیرون آورد و گفت: چه می خواهی؟ گفتم: تشنه ام. گفت: تو از امّت آن پیغمبری که هم دیگر را می کشند در محبّت دنیا؟ گفتم: من از امّت مرحومه محمّد بن عبد اللّه هستم. گفت: بد امّتی هستید، وای بر شما در روز قیامت در حالتی که تعدّی به عترت پیغمبر خود کرده اید و زنان او را اسیر کرده و اموال او را غارت می کنید! گفتم: ای راهب، ما این کار را می کنیم؟ گفت: آری، و چون این عمل زشت از شما صادر شود آسمان ها و زمین ها متزلزل شوند و به ناله در آیند و دریا ها موج زنند و کوه ها به حرکت درآیند و تمام صحرا ها و بیابان ها و وحشیان صحرا و ماهیان دریا و مرغان هوا به ناله و گریه در آیند، و لعنت کنند بر قاتلان او. و با این ها همه، قاتل او نیز در دنیا مکث نکند مگر چند روزی و به آرزوی خود نرسید، و زود باشد که شخصی از عقب آن مظلوم پیدا شود و خون او را بخواهد و نگذارد احدی از آن ها که شریک در قتل اویند مگر آن که به بد ترین عقوبتی همه آن ها را بکشد، و روح ایشان را خدا به زودی به جهنّم بفرستد.

بعد از آن راهب گفت: چنان می دانم که قاتل آن بزرگوار با تو خویش باشد. به خدا قسم که من اگر تا آن روز بمانم جان خود را فدای او کنم و او را به جان و مال خود نگاه داری کنم و هر ضربتی که به او زنند به جان خود بخرم. من گفتم: ای راهب! پناه می برم به خدا از این که من قاتل او باشم که دختر زاده پیغمبر من است، یا با او قتال کنم. گفت: اگر تو نیستی کسی که به تو نزدیک است و نصف عذاب همه اهل دوزخ از برای او است و عذاب او از عذاب فرعون و هامان سخت تر است. پس در را بر روی من بست و مشغول عبادت شد و آب به من نداد، و من سوار شدم و خود را به یاران خود رساندم.

ص: 191

سعد، پدر تو گفت: دیر کردی، کجا بودی؟ حکایت دیر و راهب را از اول تا آخر برای او نقل کردم، او گفت: راست گفتی، من نیز یک دفعه به آن دیر رسیدم و آن راهب را دیدم و او به من گفت: پسر تو قاتل دختر زادۀ پیغمبر شما است، و سعد به همین جهت ترسید که تو قاتل او باشی و تو را از خود دور کرد. و حال ای عمر! بترس از خدا و از این کار بگذر.

چون این خبر به ابن زیاد معلون رسید از عقب آن مرد خدا ترس، یعنی: کامل فرستاد و زبان او را قطع کرد و او یک روز یا نصف روز زنده بود و مرد.

ص: 192

ص: 194

حدیث است که خدای تعالی و حی کرد به او که، هر حاجت دیگری داری بخواه. عرض کرد: خدایا، تو از همه ما پیغمبران عهد گرفتی از برای خود به خداوندی و از برای محمّد پیغمبری و از برای اوصیاء او به امامت و ولایت، و تو خبر دادی که دل پیغمبر آخر زمان را که افضل از همه پیغمبران است به درد خواهی آورد، به مصیبتی که از همه مصیبت ها عظیم تر است که به دختر زاده او روی خواهد داد، و تمام عالم از آسمان ها و زمین ها در مصیبت او خواهند گریست. (1)

نصرته ﴾ (1) (الخبر)

یعنی: فرمود: چون پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم به معراج سیر داده شد، به او گفته شد که: خدای تعالی امتحان کننده است تو را تا ببیند که صبر و شکیبائی تو چگونه خواهد بود- تا آن جا که گفت: - امّا پسر دیگر فاطمه یعنی حسین را امّت تو دعوت می کنند او را به جهاد. پس می کشند او را به قتل صبر و می کشند پسران او را و کسانی که با او هستند از اهل بیت او. پس از من کمک می خواهد و قضا جاری شده به شهادت او از من و شهادت کسانی که با او هستند، و کشته شدن او حجّتی است ما بین دو قطر زمین. پس می گرید بر او آسمان ها و زمین از روی جزع و دردناکی، و می گریند برای او ملائکه ای که یاری او را درک نکردند، (تا آخر خبر).

198

قتل سيّدنا الحسين علیه السلام﴾. (1)

یعنی: جبله مکیّه گفت: شنیدم از میثم تمّار - رحمه اللّه - که می گفت: بخدا قسم که البتّه می کشند این امّت پسر دختر پیغمبر خود را تا این که گفت میثم در حالتی که گریه می کرد بر آن حضرت که: آفتاب و ماه و ستاره ها و آسمان ها و زمین و آدمیان و جنّیان - مؤمنان از ایشان - و جمیع ملائکه آسمان ها و زمین ها و رضوان خازن بهشت و مالک دوزخ و حاملان عرش و آسمان خون و خاکستر می بارد.

تا این که گفت: ای جبله! بدان که حسین آقای شهیدان است در روز قیامت، و هر آینه اصحاب او بر سایر شهیدان برتری دارند. ای جبّله! هر گاه دیدی که آسمان سرخ شد که گویا خون تازه است، بدان که آقای شهیدان حسین کشته شده. جبله گفت: روزی بیرون آمدم دیدم آفتاب بر دیوار ها مانند جامه رنگین است، شیون زدم و گریستم و گفتم: به خدا قسم آقای ما حسین کشته شد.

حسین بن علی علیه السلام فرمود: لکن بر او گریه می کند آسمان و زمین، و فرمود: گریه نکرد آسمان و زمین مگر بر یحیی پسر زکریّا و حسین پسر على علیه السلام.

آن حضرت دست خود را بر سر او گذارد. پس فرمود: ای پسرک من! به درستی که خدا سر زنش می کند گروهی را در قرآن. پس گفت: گریه نکرد بر ایشان آسمان و زمین، و مهلت به ایشان داده نشده، و سوگند به خدا هر آینه تو را خواهند کشت، پس بر تو آسمان و زمین خواهند گریست.

انهمالها ؟ فَلَقَدْ بَكَتِ السَّبْعِ الشِّدَادِ لِقَتْلِهِ ، وَ بَكَّةُ الْبِحَارُ بأمواجها ، وَ السنوات بأركانها ، وَ الْأَرْضَ بأرجائها﴾ (1)

روایت کرده است سیّد رحمة اللّه از حضرت امام زین العابدین علیه السلام در خطبه ای که: خوانده وقتی که از کربلا به مدینه می آمد که این مصیبت چنان مصیبتی است که مانند ندارد. ای مردمان! پس کدام مردانند از شما که شاد شوند بعد از کشته شدن پدرم؟ کدام چشم است از شما که حبس کند اشک خود را و بخل کند از ریختن آن؟ پس محققاً گریه کرد هفت آسمانِ محکم برای کشته شدن او و گریه کرد دریا ها به موج های خودش و آسمان ها به ارکان خودش و زمین با کناره های خودش.

فرمود: مصیبت من آنست که به پنهانی زهری به من خورانیدند و به آن کشته می شوم، و لیکن هیچ روزی مثل روز تو نیست ای ابا عبد اللّه! تا آن جائی که فرمود: در آن وقت حلول می کند بر بنی امیّه لعنت، و می بارد آسمان خون و خاکستر.

الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ﴾ (1)

به درستی که ابا عبد اللّه الحسین پسر علی، چون شهید شد، گریه کرد بر او آسمان های هفت گانه و زمین های هفت گانه و آن چه در میان آن ها است.

گریه کردند آسمان ها و زمین ها برای کشته شدن حسین علیه السلام.

﴿جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مصیبتک فی السَّمَوَاتِ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ السنوات﴾. (1)

و در جای دیگر آن است:

﴿يَا لَهَا مِنْ مُصِيبَتِهِ مَا أَعْظَمَهَا وَ أَعْظَمُ رزيّتها فِي الْإِسْلَامِ وَ فِي جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ﴾. (2)

یعنی: بزرگ و سترگ است مصیبت تو در آسمان ها بر همه اهل آسمان ها به تعجّب آور مصیبتی که چقدر بزرگ است، و بزرگ است ماتم آن در اسلام و در همۀ اهل آسمان ها و زمین ها.

﴿إِنَّ السَّمَاءِ لَمْ تَبْكِ مُنْذُ وَضَعَتْ إِلَّا عَلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَ الْحُسَيْنِ بْنِ علی - عَرَضَ کردم - أَىْ شَيْ ءُ بكائها ؟ قَالَ : كَانَتْ اذا اسْتَقْبَلْتُ بِالثَّوْبِ وَقَعَ عَلَى الثَّوْبِ أَثَرِ الْبُرْغُوثَ مِنَ الدَّمِ﴾. (1)

یعنی: آسمان گریه نکرده است از آن زمان که بنا نهاده است مگر برای یحیی پسر زکریّا و حسین بن على علیهم السلام. عرض کردم: چه چیز است گریه او؟ فرمود: همین که روی می آورد به جامه، واقع می شود بر جامه، مانند اثر کیک از خون.

تا - آن که - فرمود: وقتی که حضرت امام حسین علیه السلام شهید شد، همه آسمان ها و زمین ها و مخلوقاتی که در آن بودند از ملائکه و انسان و جنّیان و وحوش و درندگان و مرغان و جمادات و نباتات، همه به گریه و ناله در آمدند، و ملائکه آسمان ها عرض کردند که: خداوندا! ما طاقت مشاهده چنین ظلمی را به فرزند حبیب تو نداریم. ما را رخصت ده تا بنی آدم را هلاک کنیم و ایشان را از روی زمین بر اندازیم، به جهت آن بی حرمتی که نسبت به تو کردند و برگزیدگان تو را کشتند؛ به این ذلّت و خواری.

خدای تعالی وحی فرمود به ایشان که: ای ملائکه من! و ای آسمان ها و زمین ها! ساکت شوید. بعد از آن حجابی را که از پیش چشم ایشان بر داشت؛ چون نگاه کردند، در پشت آن حجاب، محمّد مصطفی صلی اللّه علیه و آله و سلم را با دوازده وصیّ او دیدند. بعد از آن اشاره به مهدی قائم آل محمّد فرمود، و فرمود: ای ملائکه من! و ای آسمان ها و ای زمین های من! به این شخص انتقام خواهم کشید و طلب خون او را خواهم کرد. (1)

الحرام ما هو يوم صوم، و ما هو إلّا يوم حزن و مصيبة دخلت على أهل السماء و أهل الأرض و جميع المؤمنين، و يوم فرح و سرور لابن مرجانة و آل زياد و أهل الشام - غضب اللّه عليهم و على ذرّياتهم - و ذلك يوم بكت عليه بقاع الأرض، خلا بقعة الشام، فمن صامه أو تبرّک به حشره اللّه مع آل زياد ممسوخ القلب، مسخوط عليه، و من أدّخر إلى منزله ذخيرة أعقبه اللّه تعالى نفاقاً فی قلبه إلى يوم يلقاه، و أنزع البركة عنه و عن أهل بيته و ولده، و شاركه الشيطان فی جميع ذلک﴾. (1)

یعنی: چون راوی از روزه روز تاسوعا و عاشورا از آن حضرت پرسید، فرمود: در روز نهم محرّم، سواران ابن زیاد به کربلا رسیدند و او و یاران او را سخت محاصره نمودند. و ابن زیاد و ابن سعد به بسیاری سپاه و لشکر خود شاد و مسرور بودند که امام و یارانش را توانایی ممانعت و دفع ایشان نمانده، و از کوفیان کسی به معاونت ایشان نیامده. پدرم فدای آن مظلوم باد که نا توانش دیدند و غریبش گذاردند. و در روز دهم، امام و یارانش را کشتند و بر خاک افکندند. مگر چنین روزی را باید روزه گرفت؟ حاشا، قسم به پروردگار خانه محترم کعبه، هرگز چنین روزی را باید روزه گرفت؟ حاشا، قسم به پروردگار خانه محترم کعبه، هرگز چنین روزه گرفتن در آن سزاوار نیست. زیرا که آن روز، روز اندوه و عزا داری اهل آسمان و زمین و همۀ مؤمنان و روز شادی و سرور آل مروان و آل زیاد و مرجانه و شامیان است. خدا غضب کند ایشان و فرزندان و ذریّه ایشان را. و آن روز، روزیست که همه بقع های زمین بر حسین علیه السلام گریستند مگر بقعه شام. پس کسی که در آن روز، روزه بگیرد و به آن تبرّک جوید، خدا او را با آل زیاد محشور می کند در حالتی که دل او مسخ شده، مشمول خشم و غضب خواهد بود، و کسی که در آن روزبرای منزل خود چیزی

ص: 210

ذخیره کند، برای او مبارک نباشد و فزونی نیابد؛ نه خودش و نه اهل خانه اش و نه فرزندانش، و شیطان در همه آن ها با او شریک شود.

آن چه که در آتش ند از مخلوقات پروردگار ما، و آن چه که دیده می شوند و آن چه که دیده نمی شوند.

یحیی فرزند زکریّا.

ص: 216

أَشْهُرُ ، وَ السَّماءِ مِثْلَ الْعَلَقَةِ مِثْلِ الدَّمِ ، ماترى الشَّمْسِ) (1)

یعنی: درک کردم حسین بن علی را زمانی که کشته شد. پس از آن مدّت یک سال و نه ماه مکث کردیم، در حالی که رنگ آسمان مانند علقمه و مثل خون بود و آفتاب به رنگ خون دیده می شد.

پیغمبرند، گریه می کند آسمان و زمین بر او چهل ماه، و هر گاه عالمی که به علم خود عمل کند بمیرد، گریه می کنند آن دو بر او چهل روز. و امّا حسین علیه السلام، گریه می کند بر او آسمان و زمین به درازی عمر دنیا، و تصدیق بر آن است این که روز کشته شدن حسین آسمان خون بارید و این سرخی ای که در آسمان دیده می شود، روز کشته شدن حسین ظاهر شده و پیش از آن دیده نشده، و در روز کشته شدن او هیچ سنگی از دنیا برداشته نمی شد مگر این که در زیر آن خون دیده می شد.

معاذ اللّه لا نلتم يقيناً *** شفاعة أحمد و أبی تراب

قطعاً پناه بردن به خدا است. نخواهید رسید شفاعت جدّ و پدر او.

قتلتم خير من ركب المطايا *** و خير الشيب طرّاً و الشباب

به قتل رسانیدید بهتر کسانی را بر شتران سوار شده اند و بهترین همه پیران و جوانان را.

سه روز آفتاب گرفته بود، به حدّی که ستاره های آسمان پیدا بود و روز بعد از شهادت آن مظلوم دانسته شد و نمی دانستیم که خبر آوردند و خبر آورنده که بود. پس از اندک زمانی خبر رسید که در همان روز آن حضرت را شهید کرده بودند. (1)

یعنی: در نیم روزی بود، دیدم آسمان خون بارید و جامه های سفید را خونین نمود و چنان شد که چون شتر ها برای آب خوردن به وادی رفتند، خون یافتند، و بعد از آن ظاهر شد که در آن روز حسین علیه السلام کشته شده بود.

شدن حسین نبوده.

شنیده ای آن شب که حسین بن علی شهادت یافت از آثار و علامات در بیت المقدّس چه چیز دیده شده؟ و هر یک از آن ها از دیگری می پرسید تا به من رسید. گفتم: من جواب آن را می گویم. پس هر یک از حاضرین با بالا دست خود این سخن را گفت تا به عبد الملک رسید. پس مرا از پائین مجلس نزد خود خواند. من رفتم و سلام دادم. اول نام مرا پرسید: گفتم: محمّد بن مسلم بن عبد اللّه بن شهاب زهری. مرا شناخت و سخن خود را دو مرتبه گفت. زیرا که او مردی بود طالب اخبار و جویای احادیث بود. گفتم: آری آن شب که علی بن ابی طالب و حسین بن علی علیهم السلام را شهید کردند، صبح آن در بیت المقدّس هر سنگی را که از جای خود بر می داشتند از زیر آن خون تازه بر می آمد. عبد الملک گفت: آن کس که این خبر را با تو گفت، مرا نیز بدین گونه خبر داد. اکنون من و تو به این روایت متفرد هستیم. (1)

برداشته نمی شد مگر این که در زیر آن خون تازه یافت می شد. پس عبد الملک گفت که: من و تو در این حدیث هر آینه غریب می باشیم.

در آسمان دیده نمی شد. (1)

یعنی: زمانی که لشکر ابن زیاد به شام می رفتند، رسیدند به شهری که آن بعلبک نامیده می شد. چون شب فرو گرفت، راهبی از صومعه خود بیرون آمد و سر را می نگریست که نور از او ساطع بود و به طرف آسمان بالا می رفت، و دید در آسمان باز شد و فرشتگان فرود می آمدند، در حالی که ندا می کردند و می گفتند: ای ابا عبد اللّه! تحیّت و درود بر تو باد. پس راهب جزع و ناله زد از آن چه دید.

چون صبح شد و خواستند لشکر حرکت کنند، راهب مشرف بر ایشان شد، و گفت: این چیست که با شما است؟ گفتند: این سر حسین بن علی است، گفت: مادرش کیست؟ گفتند: فاطمه دختر محمّد. پس راهب دو دست خود را بر هم زد و گفت: «لا حول و لا قوة الا باللّه العلى العظيم». راست گفتند دانش مندان ما در آن چه که گفتند، به او گفتند: که چه گفتند؟ گفت که: گفتند: که چون این مرد کشته شود، آسمان خون می بازد، و آن مرد نیست مگر آن که یا پیغمبر است و یا وصیّ پیغمبر. پس گفت: عجب است از امّتی که پسر دختر پیغمبر خود و پسر وصیّ پیغمبر خود - صلوات اللّه علیهم - را می کشند.

پس از آن گفت، و رو کرد بر آن که سر با او بود که: به من ده این سر را تا ببینم آن را. در جواب او گفت: پرده از روی آن بر نمی دارم مگر در پیش روی یزید لعین که امیر ما است که مرا مخصوص گرداند به جائزه ای که آن بَدره ای باشد که در آن ده هزار درهم باشد. راهب گفت: من آن ده هزار درهم را به تو می دهم. آن که سر با او بود گفت: حاضر کن آن را. راهب حاضر کرد و به او داد و سر را گرفت و پرده از روی او برداشت و آن را در دامن خود گذارد.

چون نظر به دندان های او کرد، بر روی او افتاد و آن را می بوسید و گریه می کرد و می گفت: بر من مشکل است ای ابا عبد اللّه، که کشته در مقابل تو نباشم، و لکن چون فردای قیامت شود، نزد جدّت شهادت

ص: 230

دِه به این که من شهادت می دهم که نیست خدائی مگر خدائی یکتا و این که محمّد بنده او و فرستاده او است. پس از آن سر را ردّ کرد، پس از آن که اسلام آورد و اسلام او نیکو شد، و لشکر روانه شدند. پس زمانی که نشستند دِر هَم ها را قسمت کنند، دیدند خَزَف است که بر آن ها نوشته شده است این آیه: ﴿وَ سیعلم الذین ظَلَمُوا ای مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ﴾.

در کافی از اصم روایت کرده از کرام که گفت:

﴿حلفت فيما بينی و بين نفسى أن لا آكل طعاماً بنهار أبداً حتّى يقوم قائم آل محمّد، فدخلت على أبی عبد اللّه علیه السلام. قال: فقلت له: رجل من شيعتكم جعل اللّه عليه ان لا يأكل طعاماً بنهار أبداً حتّى يقوم قائم آل محمّد. قال: فصم إذا يا كرام و لا تصم العيدين و لا ثلاثة التشريق و لا إذا كنت مسافراً و لا مريضاً فإنّ الحسين لمّا قتل عجت السّموات و الأرض و من عليها و الملائكة.

فقالوا: يا ربّنا اذن لنا فی هلاک الخلق حتّى تجدهم من جديد الأرض بما استحلّوا حرمتك، و قتلوا صفوتک، فأوحى اللّه إليهم يا ملائكة سمواتى و أرضى اسكنوا، ثمّ كشف حجاباً عن الحجب فإذاً خلفه محمّد و اثنى عشر وصياً له، ثمّ أخذ بيد فلان القائم من بينهم. فقال: يا ملائكتی و سمواتى و أرضى، بهذا أنتصر لهذا - قالها ثلاث مرّات-﴾. (1)

یعنی: کرام گفت: در میان خود و نفس خودم سوگند یاد کردم که در روز طعام نخورم هرگز، تا وقتی که قائم آل محمّد قیام کند، پس داخل شدم بر ابی عبد اللّه علیه السلام و برای او گفتم که: مردی از شیعیان شما بر خدا پیمان بسته که در روز هرگز طعامی نخورد تا زمانی که قیام کند قائم آل محمّد.

پس آن حضرت فرمود: ای کرام! در این صورت روزه بگیر، و لیکن عید فطر واضحی و سه روز ایّام تشریق را و زمانی که مسافر و مریض باشی این روز ها را روزه نگیر، برای این که چون حسین کشته شد گریه کردند آسمان ها و زمین و آن کسانی که بالای آن است و فرشتگان. پس گفتند که: ای پروردگار ما! پس فرشتگان گفتند: ما را اذن دِه در نابود کردن خلق تا بیابی ایشان را در زمین تازه ای به علّت این که آن ها هتک حرمت تو را کردند و بر گزیده تو را کشتند.

ص: 232

پس خدای تعالی به ایشان وحی فرمود که: ای فرشتگان آسمان ها و زمین من! آرام باشید، و برداشت پرده ای از پرده های خود را تا آن که دیدند از پشت آن محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم و دوازده وصیّ او را. پس گرفت دست فلان قائم را از میان ایشان، و فرمود: ای ملائکه من! و آسمان های من! و زمین من! به این قائم یاری می کنم برای خون خواهی او. سه مرتبه این را فرمود.

بن أبى العاص﴾. (1)

یعنی: چون ابا عبد اللّه الحسین کشته شد، گریه کرد بر او آسمان های هفت گانه و زمین های هفت گانه و آن چه که در آن ها است و آن چه که در میان آن ها است و کسانی که رفت و آمد می کنند در بهشت و جهنّم و آن چه که به چشم دیده می شود و آن چه که دیده نمی شود مگر سه چیز که آن ها بر او گریه نکردند. پس گفتم: فدایت شوم آن سه چیز که بر او گریه نکردند، کدامند؟ فرمود: بصره و دمشق و آل حکم بن عاص.

ص: 234

ص: 236

خدا نالیدند و به گریه و زاری فریاد بر آوردند و عرض کردند: ای خدای ما و آقای ما! آیا دست باز داشتی از کسی که کشت برگزیده تو و پسر برگزیده تو را از آفریده های تو؟ آن گاه وحی فرستاد خدای عزّ وجلّ به سوی ایشان که: آرام گیرید ای فرشتگان من! سوگند به عزّت و جلال خودم که هر آینه البتّه البتّه انتقام می کشم از ایشان، هر چند پس از زمانی باشد. پس پرده برداشت خدای عزّوجلّ از امام هائی که از فرزندان حسین اند برای فرشتگان تا خرّم و خوشحال شدند، و قائم آل محمّد را به ایشان نشان داد، در حالتی که آن حضرت به نماز ایستاده بود، و فرمود: به این قائم از ایشان انتقام خواهم کشید.

حکم خدا تغییر نکند، آن حضرت برای جهاد بیرون رفت.

چون فرشتگان چنین صورت را دیدند از خدای تعالی خواستند که به یاری آن حضرت حاضر شوند. خدای تعالی خواهش آن ها را پذیرفت و اجابت فرمود. پس آن ها برای آمادگی و تهیّه کار و زار قدری درنگ کردند تا این که آماده نبرد شدند و فرود آمدند [و] وقتی رسیدند که مدّت آن حضرت تمام شده و شهید شده بود. در آن حال فرشتگان اندوه ناک و نالان شده و عرضه داشتند که: ای پروردگار! تو ما را اجازه هبوط دادی و به یاری او رخصت فرمودی، چون فرود آمدیم او را قبض فرمودی. خدای تعالی بر ایشان وحی فرستاد که: اکنون ملازم قبر او باشید تا وقتی که او را ببینید زمانی که به دنیا برگردد و بیرون آید، در آن حال او را یاری کنید. اکنون بر او گریه کنید و برای این که درک یاری او را نکردید و حال آن که شما مخصوص شده اید، برای یاری کردن او و گریه کردن بر او.

پس فرشتگان برای تقرّب جستن به او و جزع و اندوه ناک بودن بر این که او را یاری نکردند گریستند. پس چون آن حضرت از قبر خود بیرون آید - یعنی: هنگام رجعت آن حضرت به دنیا - از یاران او خواهند بود.

الوقتين، فانّهم لا ينطقون و لا يفترون عن البكاء و الدّعاء، و لا يشغلونهم فی هذين الوقتين عن أصحابهم، فانّما شغلهم بكم إذا نطقتم ﴾.

یعنی: فرمود: زمانی که به زیارت حسین علیه السلام حاضر می شوید، ساکت باشید مگر در امری که در آن خیر باشد. زیرا که ملائکه شب و روز که حفظ کنندگانند، حاضر می شوند در نزد فرشتگان که در آرامگاه حسین معتکف می باشند و با ایشان مصافحه می کنند، و ایشان از شدّت گریستن با ملائکه حفظه سخن نمی گویند، لذا ملائکه حفظه ایشان را مهلت می دهند تا وقتی که آفتاب زائل شود و صبح روشن شود. پس از آن با ایشان سخن می گویند، و از ایشان از چیز هائی که از امر دنیا باشد سؤال می کنند. و امّا چرا میان این دو وقت سؤال می کنند برای آن است که ایشان سخن نمی گویند و در گریستن سستی نمی کنند و از دعا باز نمی ایستند، و به این جهت ایشان را باز نمی دارند در این دو وقت از یاران شان ملائکه حائر را، زیرا که آن ها دَأب و خویِ شان ساکت و خاموش بودن است.

چون سخن آن حضرت به این جا رسید، راوی عرض کرد: فدایت شوم! چه چیز سؤال می کنند؟ و سؤال کننده از ملائکه حائر است یا از حفظه؟ فرمود:

﴿أَهْلُ الْحَائِرِ يَسْئَلُونَ الْحَفَظَةُ لَانَ أَهْلِ الْحَائِرُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ لَا يبرحون ، وَ الْحَفَظَةُ تَنْزِلُ وَ تَصْعَدُ﴾.

یعنی: اهل حائر می پرسند از ملائکه حفظه و معتکفین حائر، هرگز از حائر بیرون نمی روند و ملائکه حفظه به آسمان و زمین صعود و هبوط می نمایند.

راوی عرض کرد: چه نظری داری در سؤالی که از ایشان می کنند؟ فرمود:

﴿انّهم يمرّون إذا عرجوا باسمعيل صاحب الهواء، فربّما و اقفوا النبیّ عنده فاطمة و الحسن و الحسين و الأئمّة من مضى منهم، فيسألونهم عن اشياء و من حضر منكم الحائر، و يقولون: بشروهم بدعائكم، فتقول

ص: 241

الحفظة: كيف نبشّرهم و لا يسمعون كلا منا، فيقولون لهم: باركوا عليهم و ادعوا لهم منّا، فهى البشارة منّا، و اذا انصرفوا فحفوهم بأجنحتكم حتّى يحسّوا مكانكم، انّا نستودعهم الّذى لا تضيع و دائعه.

و لو يعلمون ما فی زيارته من الخير و يعلم ذلک النّاس لا اقتتلوا على زيارته بالسّيوف، و لباعوا اموالهم في اتيانه، و انّ فاطمة اذا نظرت إليهم و مَعَها ألف نبىّ و ألف صدّيق و ألف شهيد، و من الكروبيين ألف ألف يسعدونها على البكاء، و أنّها لتشهق شهقة، فلا يبقى فی السّموات ملک الّابكى رحمةً لصوتها، و ما تسكن حتّى يأتيها النبیّ، فيقول: يا بنيّه قد ابكيت اهل السّموات و شغلتهم عن التقديس و التسبيح فكفّى حتّى يقدّسوا فإنّ اللّه بالغ أمره، و أنّها لتنظر إلى من حضر منكم، فتسأل اللّه لهم من كلّ خير، فلا تزهدوا فی إتيانه، فانّ الخير فی إتيانه أكثر من أن يحصى﴾. (1)

یعنی: فرشتگان حفظه، می گذرند به اسماعیل که فرشته هواء است و بسا باشد که می بینند پیغمبر را که در نزد او حاضر است فاطمه و حسن و حسین و دیگر امام هائی که از این جهان رفته اند. پس سؤال می کنند از ایشان، از چیز ها و از شما، آن هایی که در حائر حسین حاضر بوده اید. پس در جواب آن ها می فرمایند: بشارت دهید زائرین قبر حسین را.

فرشتگان عرض می کنند: چگونه بشارت دهیم ایشان را و حال آن که کلام ما را نمی توانند بشنوند؟ می فرمایند: ترحيب و تبریک گویید ایشان را، و برای شفاعت ایشان ما را بخوانید که این بزرگ تر بشارتی است از ما و چون مراجعت کنند، فرو گیرید ایشان را به پر و بال های خودتان تا احساس کنند مکان شما را. و ایشان را می سپاریم به آن کسی که امانت هائی که به او سپرده شود ضایع نمی شود.

ص: 242

و اگر می دانستند آن چه در زیارت او است از هر نیکوئی، برای رفتن به زیارت او با شمشیر ها قتال می کردند و هر آینه مال های خود را می فروختند، برای به زیارت آن حضرت، و حضرت فاطمه چون بر ایشان می نگرد، در حالی که با او است هزار پیغمبر و هزار صدیق و هزار شهید و هزار هزار از ملائکه کروبیین که او را مساعدت می کنند بر گریستن، در حالی که او چنان می گرید و چنان می نالد که فرشتگان آسمان بر گریه او می گریند و می نالند، و آرام نمی شود تا وقتی که رسول خدا می رسد و می فرماید: ای دخترک من! ملائکه آسمان را به نالیدن و گریستن وا داشتی و از تسبیح و تقدیس باز داشتی، ساکت باش و فرشتگان را به حال خود بگذار که خدای تعالی امر خود را جاری می کند و تقدیر او تغییر نمی کند. بالجمله فاطمه می بیند کسانی را که در نزد قبر حسین حاضرند و خیر ایشان را از خدا می خواهد. پس واجب است که از زیارت قبر حسین خود داری نکنید که خیر و کرامت آن از شماره و حدّ و اندازه بیرون است.

اللّيلة الّتی تكلّم فيها المتكلّم. فقلت له: جعلت فداک، إلى متى أنتم و نحن فی هذا القتل و الخوف و الشدّة، فقال: حتّى مات سبعون فرخاً أخواب، و يدخل وقت السَّبعين أقبلت الآيات (الرّايات) تترى كانّها نظام، فمن أدرک ذلك قرّت عينه، إنّ الحسين لمّا قتل أتاهم آتٍ و هم في المَّعسكر فصرخ فزبر. فقال لهم: و كيف لا أصرخ و رسول اللّه قائم ينظر إلى الأرض مرّة، و ينظر إلى حزبكم مرّة، و أنا أخاف أن يدعوا اللّه على أهل الأرض فأهلكت فيهم، فقال بعضهم لبعض: هذا إنسان مجنون، فقال التوّابون: ياللّه (تا اللّه) ما صَنَعنا بأنفسنا قتلنا لابن سميّة سيّد شباب اهل الجنّة، فخرجوا على عبید اللّه بن زیاد، فكان من أمرهم الذی كان.

قال: قلت له: جعلت فداک! مَن هذا الصّارخ؟ قال: ما نراه الّا جبرئيل امّا إنّه لو أذن له لصاحَ بهم صيحةً يخطف منها أرواحهم و أبدانهم إلى النّار، و لكن أمهل لهم ليزدادوا إثماً و لهم عذاب أليم﴾. (1) (الحديث)

یعنی: چون حسین علیه السلام کشته شد، شنیده شد که گوینده ای در مدینه می گفت: امروز بلا نازل شد بر این امّت که دیگر شادی نمی بینند تا این که امام قائم شما قیام کند و سینه های شما را شفا دهد و دشمنان شما را بکشد و خون های شما را بخواهد. پس از آن سخن ترسیدند و گفتند: این گفتار برای حادثه ایست که رخ می دهد و تازگی دارد که ما آن را نمی دانیم.

بعد از شنیدن این کلام در همان شب خبر قتل حسین علیه السلام رسید. پس گفتم: فدایت شوم! تا کی شما و ما در این کشته شدن و ترس و سختی خواهیم بود؟ فرمود: تا وقتی که بمیرند هفتاد گروه سر کش طغیان کننده ای که بر خلاف حق قیام کنند و آن را باطل دانند و به خواسته های خود ظفر نیابند - یا مراد از مردن ایشان زوال قوه عاقله ایشان و جهالت شان باشد- و چون زمان موت آن هفتاد گروه

ص: 245

برسد، پرچم ها یا نشانه های فرج، پی در پی رو می آورد، که گویا همۀ آن ها به هم دیگر پیوسته خواهد بود. پس کسی که درک کند آن زمان را، چشم او روشن و آرامش خواهد یافت. یعنی: فرج قائم آل محمّد را خواهد یافت.

چون حضرت امام حسین علیه السلام کشته شد، در آن حال کسی در میان ایشان آمد و ایشان در لشکر گاه خود بودند. به صدای بلند فریاد زد و با کمال غلظت و شدّت گفت به ایشان که: چگونه فریاد نکنم و حال آن که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم ایستاده است و به زمین نگاه می کند یک مرتبه، و به گروه شما می نگرد در مرتبه دیگر؟ و من می ترسم از این که خدای تعالی را بخواند و نفرین کند بر اهل زمین، و من در میان ایشان هلاک شوم. پس بعضی از ایشان گفتند که: این مرد دیوانه شده. پس توبه کننده از ایشان گفتند: به خدا سوگند که با خودمان چه کردیم؟ کشتیم برای خاطر پسر سمیّه، یعنی: عبید اللّه بن زیاد، آقای جوانان اهل بهشت را. پس بر عبید زیاد خروج کردند که لعنت خدا بر او باد. پس کار ایشان شد آن چه که شد.

راوی گفت: به آن حضرت عرض کردم: فدایت شوم! آن فریاد زننده که بود؟ فرمود: غیر از جبرئیل کسی را ندانستیم و اگر اذن به او داده می شد و در میان ایشان صیحه ای می زد، از اثر آن صيحه، روح های ایشان از بدن های خبیث ایشان به سوی آتش پرواز می کرد، و لكن مهلت داد خدا ایشان را تا زیاد کنند گناهان خود را، و برای ایشانست شکنجه دردناک.

مؤلف قاصر گوید که: در این جمله از عبارت حدیث که فرموده: ﴿حَتَّى مَاتَ سَبْعُونَ فَرْخاً اخواب﴾. در مجمع البحرین در لغت «فرخ» گفته است:

﴿ الْفَرْخُ وَلَدُ الطَّائِرُ ، وَ الْأُنْثَى فرخة ، وَ جَمَعَ الْقِلَّةِ أَفْرَخَ وَ أَفْرَاخُ ، وَ الْكَثِيرِ فِرَاخُ﴾.

ص: 246

یعنی: فرخ جوجه نر مرغ است و ماده آن فَرخَه است و جمع قلّه آن «اَفرُخ» و «اَفراخ» و جمع کثرت آن «فِراخ است». و گاهی استعمال می شود در بچّه کوچک هر حیوانی و نباتی و گفته است:

و فی الخبر: ﴿مَا ذَكَرَ مِنْ قَوْلِ عَلَى علیه السَّلَامُ ، مِنْ أَنِ الشَّيْطَانَ قَدْ باض وَ فَرَّخَ فی صُدُورِهِمْ فَعَلَى الِاسْتِعَارَةِ ، أَىْ اتَّخَذَهَا مَسْكَناً وَ مُقِرّاً لَا ينفکَ عَنْهُمْ﴾. (1)

و در المنجد ضمن معانی چند که برای «فرخ» گفته، از آن جمله بیان کرده است که:

﴿الْفَرْخُ الرَّجُلِ الضَّعِيفِ الْمَطْرُودُ﴾ (2)

بنابراین احتمال می رود که مراد فرمایش حضرت: «سبعون فرخاً» هفتاد نفر از مستضعفين ذلیل رانده شده باشند از محلّ خود، و در اثر ذلّت و استیصال بمیرند. و احتمال دیگر می رود که شاید مراد آن هفتاد نفری باشد که در زمان خیلی نزدیک به قیام قائم علیه السلام، در پشت کوفه کشته می شوند.

قوله علیه السلام: عليه «الايات تتری». ممکن است مراد از آیات، علامات حتمیّه سال قبل از ظهور باشد که عبارتست از: خروج سفیانی و یمانی و صیحه آسمانی و گرفتن آفتاب در نیمه ماه رمضان همان سال و گرفتن ماه در آخر همان سال، و فرو رفتن لشکر سفیانی به زمین و خروج خراسانی و سیّد حسنی به قرینه کلمه: «تتری کانها نظام»، یعنی: رو آوردن آیات علامات پی در پی، که گویا به هم دیگر بستگی دارند.

و در بعضی از نسخه ها به جای «الایات»، «الرايات» دیده شده. پس اگر رایات باشد، ممکن است احتمال داد که سه پرچمی باشد که در آن سال از شامات بلند شود، و اللّه العالم و رسوله وحجة صلوات اللّه عليهم.

الكلبى، عن أبان بن تغلب قال : قال ابو عبد اللّه علیه السلام:

﴿هبط أربعة آلاف ملک يريدون القتال مع الحسين بن على، فلم يؤذن لهم فی القتال فرجعوا فی الاستمار، فهبطوا و قد قتل الحسين رحمه اللّه، و لعن قاتله و من اعان عليه و من شرک فی دمه، فهم عند قبره شعث غبر يبكونه إلى يوم القيامة، رئيسهم ملک - يقال له: المنصور - فلا يزوره زائر إلّا استقبلوه، ولا يؤدعه مودّع إلّا شيعوه، ولا يمرض الّا عادوه، ولا يموت إلّا صلّوا على جنازته و استغفروا له بعد موته، فكلّ هولاء فی الأرض فينظرون قيام القائم علیه السلام﴾. (1)

یعنی: به سند مذکور از ابان بن تغلب روایت کرده که گفت: فرمود ابو عبد اللّه صادق علیه السلام : فرود آمد چهار هزار ملک از آسمان به زمین که می خواستند قتال کنند با حسین بن علی، به یاری او. آن حضرت ایشان را اذن نداد برای قتال. پس برگشتند برای اذن خواستن برای قتال، و باز فرود آمدند در حالی که کشته شده بود حسین علیه السلام- رحمت خدا بر او باد و لعنت خدا بر کشنده او و کسی که یاری کرده آن را بر کشتن آن حضرت و شریک در ریختن خون او شده - پس آن ملائکه نزد قبر آن حضرت مانده اند، پریشان و گرد آلود می گریند بر آن حضرت تا روز قیامت. رئیس ایشان ملکی است که به او «منصور» گفته می شود.

پس زیارت نمی کند آن حضرت را زیارت کننده ای مگر این که آن ملائکه او را استقبال می کنند، و وداع کننده ای آن حضرت را وداع نمی کند مگر آن که او را بدرقه می کنند، و مریض نمی شوند مگر این که او را عیادت می کنند، و نمی میرد و پس از مردن بر جنازه او نماز گذارند و از خدا آمرزش او را می خواهند تا زمانی که قائم علیه السلام ظهور کند.

ص: 248

او خوش آمد گفت و او را در پیش خود کشید و در آغوش خود جای داد و بوسید و فرمود:

﴿حقّر اللّه من حقّركم، و انتقم ممّن و تركم، و خَذَل اللّه من خذلكم، و لعن اللّه من قتلكم، و كان اللّه لكم وليّاً و حافظاً و ناصراً، فقد طال بكاء النّساء و بكاء الأنبياء و الصديقين و الشهداء و ملائكة السّماء. ثمّ بكى و قال: يا أبا بصير! إذا نظرت إلى ولدى الحسين، أتانی مالا أملكه بما أتى إلى ابيهم و إليهم.

يا ابا بصير! إنّ فاطمة لتبكيه و تشهق، و تزفر جهنّم زفرةٌ لولا انّ الخزنة يسمعون بكاءها و قد استعدّوا لذلك مخافةً ان يخرج منها عنق او يشرد دخانها، فيحرق أهل الأرض فيكبحونها مادامت باكية، و يزجرونها و يوثقونها من أبوابها مخافةً على أهل الأرض، فلا تسكن حتى يسكن صوف فاطمه:

و انّ البحار تكاد ان تنفتق فيدخل بعضها على بعض، و ما بها قطرة الّا بها ملک موكّل ، فاذا سمع الموكّل صوتها اطفاء ها بأجنِحته و حبس بعضها على بعضٍ مخافة على الدّنيا، و من فيها و من على الأرض، فلا تزال الملائكة مشفقين يبكون لبكائها و يدعون اللّه و يتضرّعون اليه، و يتضرعون أهل العرش و من حوله، و ترتفع أصوات من الملائكة بالتقديس اللّه مخافة على أهل الأرض، و لو انّ صوتاً من اصواتهم يصل إلى الأرض لصعق أهل الأرض، و تقلعت الجبال و زلزلت الأرض بأهلها.

قلت: جعلت فداک! أنّ هذا الامر عظيم، قال: غیره اعظم منه مالم تسمعه، قال: یا ابا بصیر! اما تحبّ أن تكون فيمن يسعد فاطمة، فبكيت حين قالها فما قدرت على المنطق، و ما قدرت كلامى من البكاء، ثمّ قام إلى المصلّى يدعو، و خرجت من عنده على تلک الحال، فما انتفعت بطعام و ما جائنى النوم، و أصبحت صائماً و جلا حتّى أتيته، فلمّا رأيته سكن

ص: 250

سكنت، و حمدت اللّه حيث لم ينزل بی عقوبة﴾. (1)

ترجمه حدیث شریف: فرمود: کوچک گرداند خدا کسی را که شما را کوچک گردانید، و خار گرداند خدا کسی را که خار گردانید شما را، و انتقام کشد از کسی که شما را ظلم کرد، و مخذول کند کسی را که شما را مخذول کرد، و لعنت کند خدا کسی را که شما را کشت، و همیشه خدا ولیّ و ناصر و حافظ شما باشد.

پس بدان که طول کشید گریه زنان و گریه پیغمبران و صدّیقان و شهیدان و ملائکه آسمان برای شما. پس آن حضرت گریه کرد و فرمود که: ای ابا بصیر! هر گاه نظر می کنم به فرزندان حضرت امام حسین، مرا حالتی روی می دهد که از خود بی خود می شوم به سبب آن مصیبت هائی که بر پدر ایشان رسیده و به خود ایشان.

ای ابا بصیر! به درستی که هنوز فاطمه علیها السلام در مصیبت فرزند خود می گرید و ناله می زند و از خروش ناله آن مظلومه، آتش جهنّم زبانیه می کشد. چنان زبانیه ای که اگر خارنین جهنّم بشنوند صدای گریه فاطمه را که مهیّا گردند برای خاموش کردن آن، به بستن در های جهنّم و مهار نمودن آن و دود آن را فرو نشانند، هر آینه همه اهل زمین را می سوزانید. و تا فاطمه ساکت و آرام نگردد جهنّم آرام نخواهد گرفت، چنان چه از این مصیبت و گریه فاطمه هماره چون صدای خود را به گریه بلند کند ملکی که موکّل جهنّم است، جوشش و سر کشی آن را به بال های خود فرو می نشاند تا دریا ها بر هم نریزند و دنیا و اهل دنیا را غرق نکنند. پس دائماً ملائکه ترسانند و از گریه آن معظّمه می گریند و صدا های ملائکه از ترس به تقدیس الهی بلند می شود، و اگر صدای ناله ای از ناله های ملائکه به اهل زمین برسد، همه آن ها هلاک می شوند، و کوه ها پاره پاره می شود و زمین و اهل آن را زلزله

ص: 251

فرو گیرد.

ابو بصیر گوید: من عرض کردم: فدایت شوم! این امر بزرگی است که می شنوم. فرمود: بزرگ تر از این، آنست که نشنیده ای و برایت بیان نکردم. آن گاه فرمود: ای ابا بصیر! آیا دوست نمی داری که بوده باشی از کسانی که یاری کنند و مساعدت نمایند فاطمه را؟

ابو بصیر گوید که: چون من این کلام را از آن حضرت شنیدم، بی اختیار شدم و این قدر گریستم که دیگر نتوانستم سخن بگویم. پس آن حضرت بر خواست و به محلّ نماز خود رفت و مشغول دعا شد، و من از خدمتش بیرون رفتم، با حالتی پریشان. نه میلی به غذا داشتم و نه خواب به چشمم می آمد. صبح را روزه دار بر خواستم و ترسان به خدمت آن جناب رفتم. چون او را از گریه آرام دیدم، من هم آرام گرفتم و خدا را حمد کردم، به جهت آن که عقوبتی بر من نازل نشد.

و أشدّ رحمة لک من الأم الشفيقه على ولد ها. قال: ثمّ استعبر و استعبرت معه. فقال: الحمد للّه الذى فضّلنا على خلقه بالرّحمة و خصّنا اهل بيت بالرّحمة.

يا مسمع! انّ الأرض و السّماء تبكى منذ قُتل امير المؤمنين رحمة لنا، و ما بكى من الملائكة أكثر، و ما رقأت دموع الملائكة منذ قتلنا، و ما بكى احد رحمة لنا، و لما لقينا إلّا رحمه اللّه قبل أن تخرج الدّمعة من عينه، فاذا سال دموعه على خدّه، فلو انّ قطرةً من دموعِه سَقَطَت فی جهنّم لأطفّئت حَرِّها حتى لا يوجد لها حرُّ، و انّ الموجع قلبه لنا ليفرح يوم يرانا عند موته فرحة لا تزال تلک الفرحة فی قلبه حتّى يرد علينا الحوض، و انّ الكوثر ليفرح بمحبّينا إذا اورد عليه حتّى انه ليذيقه من ضروب الطّعام ما لا يشتهی ان يصدر عنه.

يا مسمع! من شرب منه شربة لم يظمأ بعدها ابداً، و لم يشق بعدها ابداً، و هو في برد الکافور و ريح المِسک و طعم الزّنجبيل، أحلى من العسل، و ألين من الزّبد، و اصفى من الدّمع، و أزكى من العنبر يخرج من تسنيم، و تمرّ بأنهار الجنان تجرى على رضراض الألوان الدرّ و الياقوت، فيه من القدحان أكثر من عدد نجوم السّماء، يوحد ريحه من مَسيرة ألف عام، قِد حانه من الذّهب و الفضّة و الجواهر، يفوح فى وجه الشّارب منه كلّ مائحة حتّى يقول الشّارب منه: ليتنى تركت ههُنا لا ابغى بهذا بدلاً و لا عنه تحويلاً.

أما انّک یا کِردین! ممّن تروى عنه، و ما عين بَكت لنا الّا نَعِمَت بالنّظر إلى الكوثر و سقت منه من احبّنا و أنّ الشارب منه ليعطى من اللذّة و الطَّعم و الشَّهوة و له أكثر ممّا يعطاه من هو دونه في حسبِّنا، و انّ على الكوثر امير المؤمنين و فى يده عصاً من عَوسَج يحطم بها اعدائنا، فيقول الرّجل منهم: أنّى أشهد الشهادتين، فيقول: انطلق إلى إمامک فلان فاسئله ان لک، فيقول: يتبرّء منّى امامى الذى تذكره، فيقول: ارجع وراءک فقل

ص: 253

للّذى كنت تتولّاه و تقدّمه على الخلق فاسئله إذا كان عندک خير الخلق حقيق ان لا يرّد إذا شفع، فيقول: أنّى اهلك عطشاً، فيقول: زادَك اللّه ظماء و زادَك اللّه عطشاً.

قلت: جُعِلت فِداک! و كيف يقدر على الدنوّ من الحوض و لم يقدر عليه غيره؟ قال: ورع من اشياء قبيحة، و كفّ عن شتمنا اذا ذكرنا، و ترک شيئا اجترء عليها غيره، و ليس ذلک لحبّنا و لا لهوى منه لنا، و لكن ذلک لشدّة اجتهاده فی عبادته و تدينه، و لما قد شغل به نفسه عن ذكر النّاس، فامّا قلبه فهو منافق و دينه النّصب و اتّباع النّصب و ولاية الماضين و تقدمه لهما على كلّ احد﴾. (1)

ترجمه حدیث: مسمع گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: ای مسمع! تو از اهل عراقی. آیا به زیارت قبر حسین مشرف نمی شوی؟ عرض کردم: نه مشرف نمی شوم، چرا که من از مشاهیر اهل بصره ام و در نزد ما جماعتی از دوستان خلیفه می باشند و دشمنان ما نیز بسیارند از قبایل ناصبی ها و دشمنان امیر المؤمنین. ایمن نیستم که در نزد پسر های سلیمان سخن چینی کنند و من بدین صفت شناخته شوم و کید و کینه من در دل های ایشان جا گیر شود.

فرمود: ای مسمع! به یاد نمی آوری آن ستم ها و مصیبت هائی را که بر آن حضرت رسیده است؟ عرض کردم: چرا یاد می آورم ای پسر رسول خدا! فرمود که: آیا در آن حال جزع و فزع می کنی؟ گوید عرض کردم: بلی به خدا قسم گریه می کنم به جهت آن چه که به خاطر خود می گذرانم و چنان حالتی پیدا می کنم که اهل و عیال من اثر آن گریه و زاری را در من می بینند، و خود را از خوردن طعام منع می کنم تا این که آثار گرسنگی در چهره من ظاهر می شود.

فرمود: خدا رحمت کند اشک چشم تو را ای مسمع! همانا تو در

ص: 254

شمار اهل جزع می باشی از برای ما و از آن هایی هستی که در شادی ما شاد می شوند و در حزن ما محزون می گردند و هر گاه ما بیم ناک باشیم آن ها هم بر ما بیم ناک می شوند و ایمن می باشند هر گاه ما ایمن باشیم. آگاه باش، زود باشد که ما را ببینی و وقت مردن پدران مرا بینی و بنگری که توصیه می کنند به فرشته ای که جان را می گیرد در حقّ تو و اظهار بشارت و خوشحالی کنند در روی تو، تا چشمان تو روشن شود. آن گاه ملک موت از مادر مهربان نسبت به فرزندش، بر تو مهربان تر گردد.

مسمع گوید: آن حضرت چون این کلمات را فرمود، گریه کرد. من هم گریستم. پس فرمود: حمد خدا را که برتری و فضیلت داد ما را بر خلق خود به وصایت و مخصوص فرمود ما اهل بیت را به رحمت.

ای مسمع! همانا آسمان و زمین گریه می کنند از آن روز که کشته شده است امیر المؤمنین به جهت ترحّم بر ما اهل بیت. و گریه ملائکه بر ما از گریه آسمان و زمین زیاد تر است، و ملائکه هنوز خود را از گریه باز نداشته اند و فارغ نشده اند از روزی که ما اهل بیت کشته شده ایم، و گریه نکرده است احدی به جهت ترحّم بر ما و به جهت آن مصیبت ها و آزار هائی که به ما اهل بیت رسیده مگر آن که خداوند بر آن گریه کننده رحمت فرموده است پیش از آن که اشک از چشم های او بیرون آید، و همین قدر که اشک از چشم او جاری شود بر صورت او اگر قطره ای از اشک چشم او بچکد در جهنّم، هر آینه حرارت آن را خاموش می گرداند به نحوی که دیگر حرارتی در آن باقی نماند اصلاً، و کسی که دل او به درد آید به علّت شنیدن اذیّت ها و آزار هائی که به ما رسیده، در روز مردن او که ما را می بیند، شادی و سروری را درک می کند که همیشه شاد و خوشحال باشد تا وقتی که وارد شود بر ما نزد حوض کوثر، و کوثر شاد می شود به ورود دوست ما، تا این که بچشاند

ص: 255

به دوست ما اقسام خوردنی های لذیذ را، به حدّی که دوست می دارد که دیگر از آن جا دور نگردد.

ای مسمع! هر کس بیاشامد یک جرعه از حوض کوثر را، دیگر هرگز تشنه نخواهد شد و میل نخواهد کرد. و آب کوثر خنکی مانند کافور است و در بوی مانند مشک است و در طعم زنجبیل است و از عسل شیرین تر و از مسکه نرم تر و از اشک چشم صاف تر و از عنبر پاکیزه تر است. بیرون می آید از چشمه تسنیم و جاری می شود از نهر های بهشت و سیلان می کند بر سنگ پاره هائی که همه آن ها مروارید و یاقوتند، و در اطراف آن حوض، قدح ها ایست زیاد تر از شماره ستاره گان که بوی آن را از فاصله هزار سال راه توان یافت، و آن قدح ها از طلا و نقره و جواهرات گوناگون است و بوی خوش آن در کمال معطری می وزد بر روی آشامنده آن، به نحوی که شارب آن می گوید: ای کاش مرا به جای خود می گذاردند که هرگز مرا از این جا به جای دیگری نمی بردند و به خاطرم نمی گذشت که مرا از این مکان به جای دیگر برند.

آن گاه فرمود: ای مسمع! همانا تو از آن هائی که سیراب می شوی از کوثر. و هیچ چشمی نیست که گریه کند از برای ما اهل بیت مگر آن که متنعّم می شود به نظر کردن به حوض کوثر و آب داده می شود از آن. و بهره دوستان ما از کوثر به اندازه دوست داشتن ایشان ست ما را. هر که ما را بیش تر دوست دارد، بهره او زیاد تر است. و بر سر حوض کوثر ایستاده است امیر مؤمنان علیه السلام و در دست آن حضر تست عصائی از چوب عوسج، که دور می کند از سر آن حوض دشمنان ما اهل بیت را. مردی از دشمنان ما می گوید: یا امیر المؤمنین، من کلمۀ شهادتین را بر زبان جاری کرده ام. به او می فرماید: برو به نزد فلان که او را امام خود می دانستی تا تو را شفاعت کند. او در جواب آن جناب می گوید: امام

ص: 256

من از من بیزار است. می فرماید: برو به نزد آن کسی که او را دوست می داشتی و بر همه خلق او را مقدّم و بهتر می دانستی، بگو تا تو را شفاعت کند، زیرا هر کس که بهتر از همه خلق است، سزاوار است که او شفیع آورده شود. پس می گوید که: از تشنگی هلاک می شوم. آن حضرت به او می فرماید: خداوند تشنگی تو را زیاد کند و بر سوزش عطش تو بی فزاید.

چون سخن حضرت به این جا رسید مسمع عرض کرد: فدایت شوم! این شخص را این برتری از کجا آمد که نزدیک حوض برسد و بتواند چنین سؤالی کند، با آن که دیگران این بهره را ندارند؟ فرمود: این مرد از مرتکب شدن کار هایی اجتناب می کند و سبّ ما و دشنام دادن ما را روا نمی دانسته و آن چه دیگران بی پروا می کردند، پیرامون آن نمی رفته، لکن نه از باب دوستی ما مرتکب نمی شده، بلکه از راه اجتهاد و دین داری خود در آن راهی داشته، صفت سبّ و شتم و بد گوئی پسند او نبوده، امّا قلباً منافق و با ناصبی ها موافق بوده و دو نفر گذشتگان را بر تمام خلق مقدّم می دانسته.

حضرت را در نظر بگیرد، به حدّی که از روی بی اختیاری و حزن و اندوه و سوزش دل در مصائب آن جناب، اشکش جاری شود.

و مسلّم است که در شنیدن و متذکّر شدن و تفکّر در مصائب وارده بر آن بزرگوار، از روی خلوص گریه کردن و گریانیدن و مهموم و مغموم شدن، بدون در نظر گرفتن اجر و ثواب، باید جدّ و جهد کند و إلّا گریستن و گریانیدنی که از روی علاقه و دوستی نباشد کفایت نمی کند. زیرا که از نشانه های شیعه و دوست دار ائمّه علیهم السلام بودن، در شادی ایشان شاد بودن و در مصیبت و حزن ایشان محزون بودن است، چنان چه ابدان شیعیان به فرموده آل محمّد علیهم السلام از فاضل طینت ایشان آفریده شده که فرموده اند:

﴿شِيعَتَنَا مِنَّا خُلِقُوا مِنْ فَاضِلِ طِينَتِنَا﴾. (1)

و فرمایش دیگر که فرموده اند که:

﴿شِيعَتِنَا خُلِقُوا مِنْ أَبْدَانِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ كُلُّ قَلْبٍ يَحِنُّ إِلَى بَدَنِهِ﴾. (2)

در تفسیر آیه شریفه: ﴿وَ وَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ اِحْساناً ﴾. (3) چنان چه در ذیل آن «والدین» تفسیر به حسنین علیهم السلام شده؛ (4) و خدای تعالی از انسان عهد گرفته و وصیّت فرموده ایشان را به نیکوئی کردن در حقّ ایشان.

آیا در مصیبت پدر خود گریه کنی، برای مزد است یا علاقه پدری و فرزندی تو را به گریه و حزن وا داشته؟ آیا از ریختن یک قطره اشک احسان به پدر کردن مضایقه می کنی؟ تا چه رسد به پدر حقیقی که هستی تو و پدرت و سایر پدران گذشته ات همه به واسطه او بوده و هست، آیا پدر حقیقی که از تو درخواست عزا داری و گریه کرده، نباید خواسته او را امتثال کنی با پیغامی به واسطه پاره تن خود به تو داده و فرموده:

ص: 258

﴿أَوْ سَمِعْتُمْ بِغَرِيبٍ أَوْ شَهِيدٍ فَانْدُبُونِي﴾. (1)

آیا برای به هیجان آوردن قلب شیعه و دوست آن حضرت کفایت نمی کند. فرموده او که گفته:

﴿أَنَا قَتِيلُ الْعَبْرَةِ﴾. (2)

آیا برای تو کافی نیست فرمایش امام صادق علیه السلام به راوی که مفادش اینست: آیا دوست نمی داری که هم راهی کرده باشی فاطمه زهرا علیها السلام را در گریستن بر پاره جگرش حضرت حسین علیه السلام؟ آیا نمی خواهی در گریستن بر آن حضرت خود را با انبیاء و مرسلین و ملائکه مقرّبین و اولیاء مهذّبین و صدّیقین و مؤمنین مخلصین و عباد اللّه صالحین شریک باشی؟ آیا سزاوار نمی دانی که به گریستن بر آن حضرت مانند شیعیان به کوری چشم های مخالفین و معاندین آل محمّد و مفتضح کردن و رسوا نمودن جبت و طاغوت و شیاطین و ظالمین در پیش گاه عظمت خدای تعالی و سلسله جلیله محمّد و آل محمّد - صلوات اللّه عليهم اجمعين - سر بلند و ارجمند باشی؟ آیا نمی خواهی به گریستن و حزن و ماتم و عزا داری خود برای آن مظلوم، پیغمبر خدا و علی مرتضی و فاطمه زهرا و سایر ائمّه هدی را تسلیت دهی؟

آیا نمی دانی که گریستن تو در ماتم آن حضرت سبب آرامش قلب صديقه طاهره علیها السلام می شود؟ آیا نمی دانی که هنگام گریستن تو بر حضرت سيّد الشهداء علیه السلام آن حضرت از یمین عرش به تو نظر دارد و با تو سخن می گوید و دل داری می دهد اندوه و حزن تو را به زیادتی اجر و ثواب های اخروی و کمال لطف را با تو دارد؟ آیا حیا و شرم نمی کنی از این که حضرت بقية اللّه امام زمان - عجل اللّه تعالی فرجه - همه روزه و هر صبح و شامی در مصیبت جدّ بزرگوارش بلند بلند گریه و ندبه می کند و به عوض اشک، خون از دیده جاری می فرماید و تو از ریختن اشک خود داری می کنی؟ آیا گریه کردن تمام مخلوقات خدا را از جمادات و نباتات و وحوش و طیور و حیوانات و جنّیان و آدمیان و ملائکه و عرش و کرسی و لوح و قلم و آفتاب و ماه و

ص: 259

ستارگان سیّارات و ثوابت و زمین و آسمان و آن چه در آن ها و بالای آن ها است، طبق اخبار و احادیث بسیار که کمی از آن ها قبلاً در این مختصر ذکر شد در ناله و ماتم و گریه و اِلّم بر آن حضرت باشند، و کسی که خود را شیعه می داند با علم به این همه مصیبت ها از ریختن اشک بر آن حضرت مضایقه می کند؟

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرموده: چیزی نماند که بر حسین گریه نکرده باشد از آن چه که دیده شده و آن چه که دیده نشده مگر سه طایفه: اهل شام و اهل بصره و آل عثمان. (1) یعنی: بنی امیه - لعنهم اللّه -

آیا مصیبت هائی که بهائم و حیوانات را می گریاند و دل سنگ را آب می کند، بر دل کسی که خود را شیعه اهل بیت می داند، اثر نمی کند؟ آیا سزاوار است برای کسی که خود را شیعه می پندارند، گریه و ناله برای طمع بهشت و ایمنی از عذاب جهنّم باشد، نه برای محبّت حسین و مظلومیّت او؟

ای گریه کننده! نیّت خود را خالص کن، و فقط برای محبّت و مظلومیّت او و تأسّی به پیغمبر اکرم و فاطمه زهراء و ائمّه هدى - صلوات اللّه عليهم اجمعين - باشد، تا اشک چشم تو بالا ترین قیمت را در نزد خدا پیدا کند، تا از گران بهائی گران بها تر باشد.

چه خوش گفته است شاعر عرب:

تبکیک عینیى لا لأجل مثوبة *** لكنّما عيني لأجلِک باكية

تبتل منكم كربلا بدم ولا *** تبتلّ منّی بالدّموع الجارية

و مصائب الايام تبقى مدّة *** و تزول و هى إلى القيامة باقية (2)

یعنی: می گرید برای تو چشم من، نه برای ثواب، لکن چشم من برای تو می گرید. کربلا از خون شما تر شد و حال آن که، تر نشد چشم من از اشک جاری، و حال آن که هر مصیبتی چند روز کمی باقی ماند و بعد زایل می شود امّا ماتم این مصییبت بزرگ که شهادت تو و یارانت

ص: 260

باشد، تا قیامت باقی است.

و گردنه های سخت هولناکی در پیش است که ناچار باید از آن ها بگذرد تا به سر منزل اصلی برسد، که آسان ترین آن ها حالت جان دادن و مردن است که کیفیّت آن را نمی توان وصف نمود تا چه رسد به سایر منازلی که پس از آن باید طی کند و عبادات و طاعاتی را که خدای تعالی برای هر فردی به وسیله انبیاء و رُسُل مقرّر و تشریع فرموده، از واجبات و مستحبّات و ترک محرّمات و منهیّات، بجا آوردن آن در هر حالی از حالات برای گذشتن از هر یک از آن منازل و گردنه های، تأثیر خواص بسزائی دارد که به سبب آن عبادات و طاعات به خوشی و راحت از آن ها بگذرد، بدون این که هیچ گونه اِلّم و فزع و ناراحتی متوجّه او شود. پس هر گاه همۀ آن ها را، چنان که خدای تعالی از او خواسته بجا آورد، به خوشی و راحتی و سرور و شادی از همۀ آن منازل و گردنه های سخت دشوار با کمال آسودگی می گذرد، و در همۀ نَشَآت آسوده و فارغ البال خواهد بود.

و امّا کسی که در بجا آوردن طاعات و عباداتی که خدا از او خواسته، کوتاهی کند تقصیر نماید، به اندازۀ تقصیری که کرده در طیّ عبور از منازل و عقبات، شدّت و سختی و عذاب و فزع خواهد دید، تا چه رسد به مرتبه ای که در تمام تکلیف ها و طاعت ها تقصیر کرده باشد، که نعوذ باللّه همۀ شدائد و اِلَم ها و عذاب ها و عقوبت ها را خواهد دید، و مشمول شفاعت شفاعت کنندگان نخواهد شد.

و بدان که ثواب ها و اجر هائی که برای بجا آوردن طاعات و عبادات در آیات و اخبار و احادیث و آثار وارد شده، در صورتی است که مانع قبولی در آن ها رخ ندهد و با شرایط و خلوص بجا آورده شود تا اثر و خاصیّت خود را حاصل کند، نه از راهی که مقتضی در آن موجود نباشد، بلکه به سبب وجود مانع، خاصیّت خود را از دست بدهد. زیرا که بجا آوردن هر عبادت و طاعتی، تا زمانی که با شرائط صحّت و قبول بجا آورده شود و بدون مانع باشد، اثر و خاصیّت خود را می بخشد و إلّا بدون اثر خواهد بود و هر گاه با مانعی مصادف شد، به اندازه قوّه مانع مقتضی، ضعیف می شود، تا به جایی که اقتضاء و تأثیر از آن برداشته شود و به همین علّت است که حالات اشخاص در هر یک از حالات جان دادن و برزخ و عقبات قیامت، بر حسب

ص: 262

اقتضاء داشتن راحت و آسودگی آن است وجوداً وعدماً و مانع آن وجوداً و عدماً.

و چه بسیار از کسانی که عبادت می کنند و طاعت بجا می آورند، ولی شرائط صحّت و قبول آن را رعایت نمی کنند و آن را توأم با معصیت می نمایند از اثر های خوب و نفع های پاکیزه آن بی بهره می شوند و خاسر و زیان کار می مانند.

در چندین روایت وارد شده. زهی سعادت و شرافت برای کسی که ولیّ مطلق، که زبان گویای خدای تعالی است، در حقّ او دعا کند، که بدون شکّ و تردید دعای آن حضرت مستجاب خواهد بود و مشمول مرحمت و عنایت و ارتقاء درجه و تقرّب به درگاه خدا خواهد گردید و به مقامی برسی که خانواده عصمت و طهارت که مظاهر صفات ربوبیّت و معادن رحمت الهیّه اند، تو را از خود شمارند، بلکه برادر خود خوانند و دانند، چنان چه بعضی از احادیث آن را قبلاً ذکر کردم.

در پیش خود فکر کن و با خود تدبّر نما. آیا غافل می مانی از چنین دعائی با چنین زبانی؟ و این گونه طلب رحمت و این نحو عنایت که مُسلّماً میلیون ها، بلکه میلیارد ها مرتبه از اکسیر اعظم بالاتر و تأثیرش بیش تر است، در مس وجود کثیف گنه کار چگونه تأثیر می کند.

لمؤلّفه:

آفتاب مهرش ار بر ذرّه تابیدن بگیرد *** ذرّه در وَجد آید و بر مهر بالیدن بگیرد

قطره ای از بحر فیضش گر بخاک تیره ریزد *** خاک دریا گردد و از موج لرزیدن بگیرد

شبنمی از یَمّ جودش بر سَما گر گشت صاعد *** کان گوهر گردد و بر خلق باریدن بگیرد

اگر آثار این دعا را در خود یافتی و خود را مشمول آن رحمت و فیض عظیم دیدی، دل خوش و مترقب باش در هر آن به رسیدن فیضی بالا تر و توجّهاتی بیش تر بهره مند و محفوظ گردی، و اگر خود را لایق آن دعا و مستعدّ قبول آن رحمت ندانی، ادامه بده رقت و گریه را وجدیّت کن تا اشک چشمت در مصیبت حسین علیه السلام جاری شود، و یأس و نا امیدی در دل خود راه مده تا به رحمتی خاص و عنایتی مخصوص نائل گردی.

گدائی در می خانه طرفه اکسیریست *** گر این عمل بکنی خاک زَر توانی کرد

ص: 264

و اثر این رحمت را چنان چه مخبر صادق خبر داده به مفاد این عبارت، خاطر نشان فرموده که به ظاهر شدن اشک و گردش آن در چشم پیش از آن که از دیده بیرون آید، رحمت شامل حال گریه کننده می شود و تمام گناهانش از صغیره و کبیره آمرزیده می شود، هر چند در کثرت گناهان او مانند کف دریا باشد.

و اگر باز پشت خود را سنگین از گناه دیدی، بگذار تا اشک از چشمت بیرون آید، هر چند مانند بال مگس باشد، تا شایسته آن عنایت و مستوجب آن مرحمت گردی، و آن چه از خدا طمع داری آن را زیاد تر به تو عطا فرماید، و از طرف دیگر اهل آسمان ها برای تو دعا و استغفار کنند و از طرف دیگر نیز خود حضرت حسین و جدّ و پدر و مادر و برادرش - صلوات اللّه علیهم اجمعین - برای تو دعا و استغفار کنند و خدای تعالی در عالم مَعنی و حقیقت به تو بفهماند که آتش جهنّم را بر تو حرام کردم و حیا می کنم که به آتش جهنّم تو را عذاب کنم.

و اگر باز از زیادتی گناهانت در اضطراب و خوف باشی و با این همه اسباب و وسائل خود را آرام نیابی، کاری کن که در اندوه و ماتم آن حضرت اشک چشمت بر رخساره ات جاری شود تا آبرویت به حدّی زیاد گردد در پیش گاه خدای تعالی که بر طبق کلام معصوم علیه السلام و مرتبه تو بالا رود و هم درجه با صدّیقین گردی و این حدیث شریف در حقّ تو صادق آید که فرمود:

﴿وَ إِنْ سَأَلْتَ عَلَى الخدلن يَرْهَقْهُ قَتَرُ وَ لَا ذِلَّةُ أَبَداً﴾. (1)

هرگز ذلّت و خواری نبینی تا چه رسد به ذلّت و خواری و گرفتاری به عذاب آخرت و اسیری در دست ملائکه غلاظ و شداد و هم درد شدن با سیاه رویان و گنه کاران، و به برکت این وسائل حسینی و سبب های بزرگ رحمت الهی از آثار و نتائج اعمال و افعال زشت خود آسوده شوی، و بشارت یابی که به برکت گریستن در مصیبت حسین علیه السلام، نه تنها از جهنّم و عذاب الهى خلاص شدی، بلکه بهشت را برای خود واجب نمودی. آن هم نه آن درجه از بهشت را که لایق حال تو است، بلکه بهشت عدن و هم نشینی با حضرت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمّه هدى - صلوات

ص: 265

اللّه عليهم - برایت مهیّا شده و به هر قطره ای از اشک چشمت قصری در بهشت برایت واجب گشته.

و اگر آن مقدار اشک از دیده ات جاری شود که به محاسن و سینه ات برسد، بسا تمام بهشت بر تو واجب گردد، چنان چه در روایتی وارد شده که فرموده اند:

﴿وَ لَقَدْ أَوْجَبَ اللَّهُ لَكَ الْجَنَّةَ بِأَسْرِهَا﴾ (1)

پس بدان که تو در این صورت مانند سایر اهل بهشت نخواهی بود، که پس از مبتلا شدن به حالت سختی در هنگام احتضار و در قبر گذارده شدن و سؤال قبر و وحشت آن و گرفتاری ها و شدائد عالم برزخ و سختی ها و تلخی های روز قیامت و عقوبت ها و رنج های دردناکی که مقرّبان درگاه ربوبیّت و راه یافته گان ساحت الوهیّت از شدّت جزع و فزع و وحشت و دهشت آن ترسانند و به زانو در می آیند و از ذات اقدس احدیّت خلاصی خود را می خواهند، بلکه با کمال آسودگی از تمام مهالک و دوری و بی خبری از همه آن شدائد، راحت و در کمال استراحت و خوشی و خرّمی شادان و خندان، در سایه عرش الهی نشسته، به فیض بزرگ و فوز عظیم، به صحبت روح افزای حضرت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام محفوظ و با عزّت هر چه تمام تر و احترامی مخصوص و زیبنده تر، مواجه با پیغام های پی در پی از حور و غلمان و آمدن ملائکه از جانب ایشان دعوت کنان، و پس از آن که پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم به نفس نفیس خود به جستجوی تو بر آید و از میان تمام اهل محشر تو را بطلبد و پس از دیدن، تو را به لطفی خاص و ممتاز بر قاطبه اهل بهشت سر بلند و سر افراز فرماید؛ به نحوی که زبان از وصف و بیان آن عاجز است، و تورا دوش به دوش خود قرار دهد، و دستت را در دست خود بگیرد و به این طریق وارد در بهشت گرداند.

تنبیه: اگر گفته شود که: ظاهر شدن این تفضّلات و الطاف الهیّه و مرحمت های بی کران، به برکت گریستن در مصیبت های حسین علیه السلام، مربوط است به عالم آخرت و قیامت، امّا پیش از رسیدن به قیامت، از مردن و قبر و برزخ، فضلاً از سختی های حالت مرگ و احتضار و شدائد آن، تا برسد به آن مقامی که بنده گناه کار در حیرت و

ص: 266

سرگردانی است، به خصوص در طول مدّت برزخ که دست از چاره کوتاه است چه باید کرد و چه خواهد شد؟ چرا که آن درجات و مقاماتی که به گریه کننده بر حسین و اهل بیت عصمت و طهارت داده می شود راجع به قیامت است، و شفاعت شافعین مخصوص آن وقت است، و تدارک قبل از قیامت را از موت و قبر و برزخ را در عهده خود بنده گذارده و در گِرو اعمال ما است. با سنگینی بار گناهان و طول مدّت این سفر پر خطر و کمی توشه و بدون رفیق مساعد و راهنما چه چاره می توان کرد؟ چنان چه حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام بنا بر آن چه از آن حضرت روایت شده فرموده است:

﴿فما لا أبكى و لا أدرى إلى ما يكون مصيرى، و أرى نفسى تخاد عنى، و أيامى تخاتلني و قد خفقت عند رأسي اجنحة الموت﴾. (1)

یعنی: پس چرا گریه نکنم و حال آن که نمی دانم محلّ گردش من تا کجا است، و می بینم که نفس من با من خدعه می کند و روز های من در كمين من است، در حالتی که مرگ در بالای سر من بال های خود را گسترانیده است.

پس برادر عزیز، در جواب تو می گویم: مقامات و درجات حضرت أبی عبد اللّه الحسین در نزد خدای تعالی در اثر کمال عبودیّت و اطاعت و کمال محبّتی که از او بروز و ظهور کرده، نسبت به ساحت قدس کبریائی و غیر از خدا، از همه آن چه غیر از او است چشم پوشیده، چنان چه منسوب به خود آن حضرت است که فرموده:

تركت الخلق طرّا في هواكا *** و ایتمت العيال لكی اراكا

فلو قطعتنی فی الحبّ ازباً *** لما حنّ الفؤاد الى سِواکا (2)

یعنی: همه مخلوقات را ترک کردم در هوای تو، و یتیم نمودم اهل و عیال خود را برای لقای تو، پس اگر مرا پاره پاره کنی در راه محبّتی که به تو دارم، دل من محبّت غیر تو را راه نخواهد داد.

ص: 267

چون حضرت أبی عبد اللّه الحسین علی السلام سر حلقه مطیعان پروردگار و وفاداران به ذات اقدسش و بالاترین صاحبان تسلیم و رضا بود، و خون پاک خود و اهل و عیال و بستگان و مال و منال و هستی خود را تمام و کمال در راه خدا داد و فدای دوست حقیقی خود نمود و وجود عاریت خود را تسلیم احدی غیر از ذات اقدس احدیّت جلّت عظمته نفرمود و هیچ اراده ای جز اطاعت فرمان حق در قلب مبارک خود راه نداد و فانی محض فی اللّه گردید، چنان چه همه صفات او مستهلک در صفات خدا و ذات او مستهلک تحت ذات خدا بود، به نحوی که نمی خواست مگر خدا را و نمی جست مگر او را، و صاحب این همّت عالیّه بود، و خود را فانی فی اللّه نمود، باقی به بقاء اللّه گردید.

به این سبب هر چند بر حضرتش واقع می شد مراد او بود و بر طبق مدّعای او، لذا هر چه بخواهد در نزد خدا بر آورده است، و مراد ردّ شده ای ندارد. زیرا که هر چه می شود به مشیت دوست حقیقی است وجود می گیرد و با دوست می کند راضی است، پس هر کس از زیارت کنندگان و دوستان که در تحت قبّه سامیه آن حضرت که مشرق انوار الهیّه و مطلّع تجلیّات ربّانیه است، و هم چنین گریستن و حزن و اندوه بر آن بزرگوار، و حاضر شدن در مجالس عزای آن حضرت از روی خلوص باشد، مسلّماً مشمول اجر ها و ثواب هایی که مخبر صادق خبر داده، به طور قطع خواهد شد.

نحوی است که بسا مورد انکار و استعباد کوته نظران می شود.

عبادت، گریستن بر حسین علیه السلام است و سایر عبادات شرعیّه را به این عبادت قياس نباید کردن، به این بیان که گفته می شود: گریه کردن بر آن حضرت و گریانیدن و عزا داری نمودن، در حقیقت یاری کردن دین مقدّس اسلام و اعلاء کلمه حق و اطفاء آتش کفر و نفاق و سر کشی است. زیرا که گریه و عزا داری بر آن بزرگوار، ظاهر کردن مظلومیّت و مقهوریّت و بر حق بودن آن جناب و از طرف دیگر، اظهار فسوق و کفر و الحاد و عصیان کشندگان و دشمنان آن حضرت است که به این دو چیز حق و باطل شناخته می شود، و دین حق و نوامیس آن و شریعت مقدّسه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله وسلم از زمان شهادت آن حضرت تا به حال و بعد از این تا وقتی که خدا بخواهد باقی می ماند.

پس محفوظ ماندن دین مربوط به این دو مرحله است: یکی: مظلومیّت آن بزرگوار. و یکی: کفر و طغیان دشمنانش که به این دو ایمان و کفر از هم دیگر تمیز داده می شود. و در میان مسلم و مؤمن و کافر و منافق فرق گذارده می شود. پس اگر این هر دو از هم دیگر شناخته شود، دین محفوظ می ماند و اسلام و ایمان هم محفوظ است.

و شناخته شدن این هر دو به طور أكمل و أتم از طریق عزا داری و نوحه سرائی و گریستن و گریانیدن بر حسین علیه السلام است. پس بر وجه حقیقت، گریه و عزا داری بر آن بزرگوار، حافظ و ناصر دین حنیف است، که به آن احیاء ایمان و اسلام و اعلاء کلمۀ توحید می شود، و اگر این بساط بر چیده شود و این عزا داری و گریستن برداشته شود، از مظلومیّت آن حضرت نامی و از کفر و شقاوت دشمنانش نشانی نمی ماند، بلکه می گوئیم: شکّی نیست که شهادت آن بزرگوار، برای باقی ماندن دین الهی تقدیر شده که فرمودند:

﴿أَوَّلَ مَا جَرَى بِهِ الْقَلَمُ عَلَى اللَّوْحِ قُتِلَ الْحُسَيْنُ﴾.

و تحمّل آن حضرت چنین مصیبتی را که اعظم تمام مصیبت های این عالم است و مثل و مانندی نداشته و ندارد و نخواهد داشت، برای بر پا داشتن و باقی ماندن

ص: 269

دین الهی، که دین جدّ بزرگوار او است و حفظ کردن اهل این دین که به فریب دشمنان آن، پیروی از جبت و طاغوت و شیاطین نکنند و از خواب غفلت بیدار شوند و راه هدایت را پیش گیرند و از طریق ضلالت و گمراهی بر کنار گردند. آن ها را از نادانی و جهالت نجات دهد، چنان چه در اخبار و احادیث كثيره تصريحاً و تلویحاً به آن اشاره شده، از جلمه آن ها است عبارتی که در زیارت اربعین آن حضرت وارد شده که:

﴿بَذَلَ مُهْجَتَهُ فیک لیستنقذ عِبَادَكَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَى الشَّكِّ وَ الإرتياب إِلَى بَابِ الْهُدَى مِنَ الرَّدَى﴾. (1)

پس بدون شبهه تا زمانی که اظهار مظلومیّت و مصائب آن حضرت، به گریه و زاری و عزا داری بشود، حال دشمنان آن بزرگوار هم معلوم خواهد شد، پس بدیهی است که به گریه و عزا داری، ثمره شهادت و مظلومیّت آن بزرگوار، که بقای دین الهی و شريعت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم است، پایدار خواهد ماند. پس چه عملی از عزا داری و گریستن و گریانیدن در مصیبت های آن حضرت، بزرگ تر و بالا تر است؟ شاید سرّ فرموده امام علیه السلام که در احادیث ایشان وارد شده که: هر که بر حسین علیه السلام گریه کند اداء حقّ ما را نموده و اجر رسالت پیغمبر را اداء کرده. (2) و در بعض دیگر از روایات فرموده: گریه نکردن بر حسین جفاء بر آن حضرت است؛ (3) و نیز فرموده: گریه کننده بر حسین در بهشت با آن جناب هم درجه خواهد بود. (4)

پس بدان و تصدیق کن که گریه کردن بر حسین در فضیلت از همه عبادات برتری دارد، و جای استبعاد نیست و داشتن این همه اجر و ثوابی که در احادیث و اخبار كثيره وارده تعجبّی ندارد.

ص: 270

بود از پدران و مادران و معلّمان و قاضی های ایشان و خوانندگان شان از ابتداء امر که خودشان را شناخته و دارای تمیز شدند، غیر از طعن ها و زشتی هائی که نسبت به وجود مقدّس حضرت امیر مؤمنان و اولادش داده می شد، نشنیده بودند، کسی نمی توانست آن ها را از اعتقاد فاسدی که راسخ در دل های شان شده بود بر گردانند.

در تزویر و ملعنت و خباثت نفس و کفر و الحاد معاویه پلید، بس است آن ظلم هایی که به حضرت مجتبی علیه السلام کرد و آن همه پیمان شکنی که کرد، و کرد آن چه کرد نسبت به آن بزرگوار که زبان از شرح و بیان آن عاجز و نا توان [است] و عاقبت آن حضرت را به زهر جفا شهید نموده، و باز به همان ظاهر سازی و حیله و نیرنگی که داشت، به حفظ ظاهری که از او دیده بودند، مردمان چنین معتقد بودند که معاويه تقصیری ندارد و چیزی از او سر نزده و او به این عمل راضی نبوده.

پس اگر حضرت امام حسین علیه السلام هم مانند برادر بزرگوار خود با او رفتار می کرد و احترام و رضایت او را رعایت می کرد، هر چند در باطن، آن جناب را نیز به زهر شهید می نمود یا طوری دیگر، کی آن ظلم باطنی را می دید و باور می نمود که آن ملعون سبب شده که آن حضرت شهید شود و مفاسدی که سر زده از خود او است؟

پس عمده چیزی که سبب لعن و طعن و بروز کفر و نفاق و الحاد و خباثت و ملعنت او و خانواده او شد، به نحوی که اهل سنّت از انکار کردن و جواب گفتن آن عاجزند و نمی توانند انکار کنند و به هیچ وجه قابل توجیه نیست و موجب افتضاح و رسوائی و ظهور کفر و نفاق ایشان شد، همین واقعه کربلا و شهادت آن حضرت و فرزندان و برادران و برادر زادگان و عمو زادگان او و اسیر کردن اهل و عیال او شد، که به هیچ وجه نتوانستند انکار کنند، مانند سایر مطاعن و قبایح و ظلم هائی که از امر غصب خلافت تا کنون، که همه آن ها را منکر شدند انکار کنند. امّا قضیّه کربلا طوری است که هر چند بخواهند رو پوشی و انکار کنند نمی توانند؛ خصوصاً با مرور ایّام تا این زمان که هزار و سیصد و سی و نه سال و کسری از آن قضیّه فاجعه می گذرد، هر چه خواستند به توجیهات غیر موجهی آن را رو پوشی کنند به هر حیله ای، تا کنون نتوانستند و بعد از این هم نخواهند توانست.

ص: 272

شرط ها را که با حَسَن کردم و به او وعده دادم، امّا همه آن ها را در زیر پا گذاردم و به هیچ یک از آن ها وفا نخواهم کرد. (1)

این را بگفت و از آن جا سوار شد و به کوفه آمد. خالد بن عرفطه در پیش روی او روان بود و حبیب بن حمّاد پرچم دار او بود تا این که داخل مسجد کوفه شد، از راه باب الفیل، چنان چه حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام از پیش خبر داده بود، که معاویه در آن روزی که بالای منبر در مسجد کوفه خطبه می خواند.

در آن حالی که حضرت مشغول خطبه بود شخصی عرض کرد: یا امیر المؤمنین! خالد بن عرفطه مرده است. آن حضرت فرمود: نه به خدا سوگند! او نمرده است و نخواهد مرد تا آن که از همین در، داخل این مسجد شود- و اشاره به باب الفيل فرمود- و گفت: در حالتی که گم راهی به همراه او باشد که آن پرچم را حبیب بن حمّاد می کشد. شخصی از جای برخواست و عرض کرد که: منم حبیب بن حمّاد که از اخلاص کیشان و هوا خواهان توأم. فرمود: هم چنانی که گفتم خواهد بود. (2)

تا آن روزی که معاویه داخل شد و خالد بن عرفطه در پیش بود و پرچم را حبیب می کشید. مردمان جمع شدند بر دور ایشان و از فرموده امیر مؤمنان یاد کردند و بسیار گریستند.

بی زاری جسته و دشمن و مخالف با ایشان بوده و هست. مدّت بیست سال معاویه خون خواهی عثمان را دست آویز خود قرار داد و مردمان شام را به علی علیه السلام بد بین نمود و به دشمن داشتن او وادار کرد و آن هائی را که دنیا دوست بودند به خود نزدیک کرد تا بر سر خوان طعام و شراب او حاضر شده و با او می خوردند و می آشامیدند. و به گرفتن اموال و املاک و نائل شدن به ریاسات، شاد و سرشار می شدند. چنان آن ها را فریب داد و رو به خود کرد، به نحوی که مردم شام لعن به شیطان را ترک کرده و به جای آن به سبّ و لعن علیّ و اهل بیت او علیهم السلام پرداختند؛ به نحوی که سبّ و لعن آن بزرگوار را جزء نماز جمعه قرار دادند و کار را به جائی رسانید که یکی از شامیان، سبّ و لعن بر آن حضرت را در نماز جمعه فراموش کرد و پس از فراغت از نماز به سفری رفت. در بیابان یادش آمد که سبّ و لعن کردن را در آن نماز فراموش کرده، در همان محل مسجدی بنا کرد تا کفّاره تأخیر سبّ و لعن او باشد و آن مسجد را مسجد ذکر نامید.

و معاویه ملعون نامه ای نوشت به حکّام و عمّال خود در تمام شهر ها و برای ایشان فرستاد به این عبارت که:

«و انظروا من قامت عليه البيّنة أنّه يحبّ عليّاً و أهل بيته فامحوه من الديوان و اسقطوا عطائه و رزقه و شفع ذلک بنسخة اخرى من اتهمتموه بموالات هؤلاء القوم و لم تقم عليه بيّنة فاقتلوه». (1)

یعنی: به حکّام و عمّال خود فرمان داد که: ببینید هر کسی را که بر او بیّنه و شاهدی قائم شد که او علی و اهل بیت او را دوست می دارد، نام او را از دفتر محو کنید و عطاء و روزی او را بِبُرید، و در جوف آن، نامه دیگری گذارد که: هر کسی که متّهم به دوستی آن گروه است، و بیّنه ای بر خلافش قائم نشد او را بکُشید.

باز آن ملعون به این هم راضی نشد نامه دیگری به هر یک از آن ها فرستاد که هر کسی را که تهمت دوست داشتن علیّ و اهل بیتش را به او زدند، اگر چه بدون شاهد

ص: 275

و دلیل هم باشد، به همان تهمت دروغ او را عذاب و شکنجه کنید و سرش را از بدنش جدا کنید. چون این حکم از معاویه انتشار یافت عمّال و حکّام او در شهر ها به قتل و غارت شیعیان علی علیه السلام پرداختند، و بسیاری از مردمان را به تهمت ناروا و بدون جهت به قتل رسانیدند و خانه های ایشان را خراب کردند، و بسا اتّفاق می افتاد که مردی بی خیال و بی توجّه، نسنجیده سخنی بر زبانش جاری می شد که آن را می توان به محبّت اهل بیت حمل نمود، بدون پرسش و سؤال او را با تیغ سر می بریدند. کار بجائی رسید که اگر کسی می خواست با رفیق و دوست خود که کمال وثوق و اطمینان به او داشت سخنی به او بگوید، او را به خانه خود می برد و با هم دیگر بدون آن که خدمت گذار یا غلام و یا کنیز او بر ایشان وارد شوند، در اطاق را می بست و او را قسم می داد و با او پیمان می بست که سخنی از میان آن ها بیرون نرود و با کمال ترس و وحشت حدیثی را روایت می کرد.

ابن عباس گفت: ما را نهی می کنی از خواندن قرآن؟ معاویه گفت: نه. ابن عباس گفت: ما را نهی می کنی از تأویل قرآن؟ معاویه گفت: آری. ابن عباس گفت: پس قرآن را بخوانیم و نپرسیم از آن چه خدا به آن قصد کرده؟ پس گفت: کدام یک از این دو واجب تر است بر ما: خواندن آن یا عمل کردن به آن؟ معاویه گفت: عمل کردن به آن. ابن عباس گفت: چگونه عمل کنیم به چیزی که نمی دانیم خدا قصد آن را کرده؟ معاویه گفت: بپرس از آن از کسی که آن را تأویل می کند غیر از تأویلی که تو و اهل بیتت می کنید.

ابن عباس گفت: قرآن بر اهل بیت من نازل شده، پس از آل ابی سفیان سؤال کنم؟ ای معاویه آیا ما را نهی می کنی از این که خدا را به قرآن بندگی کنیم، از آن چه در آن است از حلال و حرام؟ پس اگر امّت نپرسد از آن تا بداند، هلاک می شود و به اختلاف می افتد. معاویه گفت: قرآن را بخوانید تأویل هم بکنید، و لکن آن چه را که خدا در شأن شما فرستاده روایت نکنید و آن چه که غیر از آن است روایت کنید. ابن عباس گفت که: خدا در قرآن فرموده:

﴿يُرِيدُنَ أن يُطْفِئُوا نُورَ اللّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ﴾ (1)

یعنی: می خواهند خاموش کنند نور خدا را به دهان های شان، و اِبا می کند خدا مگر این که تمام کند نور خود را و اگر چه کراهت داشته باشند کافر ها.

معاویه گفت: ای پسر عباس! به جای خود بنشین و زبانت را نگاه دار و اگر نا چاری از گفتن، به پنهانی بگو که آشکارا کسی آن را از تو نشنود.

و چون به خانه برگشت صد هزار در هم برای او فرستاد و ندا کننده ای از طرف او ندا کرد که در امان ما نیست هر که حدیثی در منقبت علیّ و اهل بیت او روایت کند، و حاکم های دژخیم و سخت گیر در شهر ها برقرار کرد، و از آن ها عهد و پیمان شدید گرفت در نابود کردن شیعیان و دوستان امیر مؤمنان علیه السلام که مسامحه و سهل انگاری،

ص: 277

در نیست و نابود کردن آن ها نکنند و زیاد بن ابیه را که زنا زاده بود به برادری خود سر افراز کرد و او را والی عراقین نمود، و از او همین عمل را خواست و او هم نهایت اذیّت و آزار را به شیعیان آن حضرت نمود و معاویه حکومت بصره را به او داد. (1)

سلیم بن قیس می گوید که: بلاء و عذاب اهل کوفه از همه شهر ها سخت تر بود. زیرا شیعیان در آن جا بسیار بودند و زیاد بن ابیه چون همه آن ها را می شناخت در طلب آن ها می فرستاد و در هر کجا که آن ها را می یافتند می کشتند و می ترسانیدند و دست ها و پا های آن ها را هم می بریدند و بر درخت های خرما به دار می زدند و چشم های آن ها را کور می کردند و تبعید و نفی بلد می نمودند، تا این که دیگر احدی از شیعیان باقی نماند و شناخته نمی شدند، یا کشته شدند یا بر دار آویخته شدند یا در زندان ها بودند یا تبعید شدند.

و معاویه نامه نوشت به همه عمّال و حکّام خود در شهر ها که: اجازه ندهید به احدی از شیعیان علی و اهل بیتش که در مجالس شما حاضر شوند و یا آن ها را پناه ندهید.

و ببینید کسانی را که فضل و منقبت های عثمان را روایت و نقل می کنند و از شیعیان و دوستان او و اهل بیت اویند، آن ها را در مجلس خود راه دهید و در مجالس ایشان حاضر شوید و به خود نزدیک کنید و آن ها را گرامی بدارید، و بنویسید به کسانی که از منقبت های عثمان روایت می کنند و نام پدر و قبیله او را به زبان می آورند، که روایت های خود را در فضایل و مناقب او زیاد کنند. صله ها و خلعت ها و عطا های آن ها را زیاد کنند و قطعات املاک و اراضی به آن ها بدهند، خواه آن روایت کنندگان از عرب یا از موالی - یعنی: غلامان و کنیزان - باشند.

و عمّال و حکّام معاویه در شهر ها به این دستور عمل کردند و احادیث و روایات بسیاری در فضیلت عثمان به دروغ در میان مردمان جعل کرده و متواتر و مشهور شد، و آن ها را به معاویه خبر دادند و او هم دستور داد که اموال بسیار و انواع لباس های فاخره و عطا های زیاد، از جهت جعل کردن اخبار دروغ در فضیلت عثمان

ص: 278

و اهل بیت او و دوستانش به آن ها بدهند و نام های جعّالان را رسماً در دفاتر حقوق بر آن ثبت نمایند برای همیشه.

پس از آن معاویه نیز به عمّال خود در شهر ها نوشت که: حدیث ها در فضل عثمان زیاد گفته و نشر داده شد. اکنون مردمان را دعوت کنید که روایت ها در حقّ معاویه و فضیلت و منقبت ها و سوابق او جعل و روایت کنند، که ما این عمل را دوست تر می داریم و چشم ما به آن روشن می شود و بیش تر حجّت علی و اهل بیت او را باطل می کند و بر آن ها سخت تر خواهد بود.

پس هر یک از قضات و حکّام او در هر شهر و هر کجا که بودند، نامه های معاویه را بر مردمان خواندند و راوی های جعّال بالای منبر ها رفتند در هر شهر و هر مسجدی و به دروغ روایت هائی ساختند و آن ها را به معلّمین مکتب ها دادند و آن ها هم به کودکان و شاگردان خود تعلیم دادند، هم چنان که قرآن را تعلیم می دادند، تا اندازه ای که به دختران و زن ها و بستگان آن ها هم تعلیم دادند، إلى ما شاء اللّه.

و زیاد بن ابیه که یکی از حکّام بود، نامه ای نوشت به معاویه راجع به اهل حضرموت، که این ها بر دین علیّ هستند و تابعین رأی او می باشند، معاویه در جواب او نوشت که هر که پیرو دین علی و تابع رأی او است، او را بکش. پس همۀ آن ها را کشت و مُثله کرد.

و نیز معاویه نامه ای نوشت به حکّام و عمّال خود: اگر کسی از شیعیان علی و یا کسی را تهمت زدند که از دوستان او است، او را بکشید، هر چند کسی هم به دوستی او با علی شهادت ندهد و بیّنه ای نداشته باشد. همین قدر که تهمت به شیعه و دوست علی بودن زده شود یا گمان آن به او برود یا آن که حالش مشتبه باشد بکشید، اگر چه در زیر سنگ باشد. حتّی اگر کلامی از او شنیده شود در این باب، گردن او را بزنید، هر چند معروف به زندقه و کفر باشد و از کسانی باشد که او را بزرگ شمارند و گرامی دارند و متعرّض او نباشند و مکروهی به او نرسانند؛ و هر مرد شیعه ای ایمن نخواهد بود در هر شهری که باشد، به خصوص اگر در کوفه و بصره باشد. (1)

ص: 279

از اسلام و دین و قرآن و شریعت، هیچ نام و نشانی باقی نماند و نام رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و اهل بیت او را محو و نابود کند و زمان را او را پس به جاهلیّت برگرداند و نتیجه زحمات همه انبیاء و رسل، به تخصیص حضرت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم را نقش بر آب کند.

چون این خبر را یزید پلید شنید این دو بیت را گفت:

و ما ابالی بما لاقت جموعهم *** بالغد قدونة من حمی و من موم

اذا اتكأت على الانماط مرتفعاً *** بدیر مرّان عندى ام كلثوم (1)

یعنی: من باکی ندارم از آن چه به جماعت مسلمانان رسیده از کشته شدن و اسیر گردیدن و از زحمت ها و آزاری که به آن ها رسیده، و من در دیر مرّان به بالش تکیه کرده ام، و امّ کلثوم در کنار من است.

چون این دو شعر به گوش معاویه رسید، بر او خشمناک شد و او را غضب کرد و گفت: در چنین وقتی و روی دادن چنین حادثه ای، بی باکی خود را ظاهر می کنی؟ البتّه باید با ایشان همراهی کنی تا رنج و تعب آن ها را ببینی و شریک باشی، و گرنه ولایت عهد را از تو می گیرم. یزید ناچار دل به دوری از امّ کلثوم بست و به جانب روم رفت و این شعر را به معاویه نوشت و فرستاد:

تحبّتی لا تزال تعدّ ذنباً *** لتقطع حبل وصلک من حبال

فیوشک ان یریحک من بلائى *** نزولى فى المهالک و ارتحالی (2)

یعنی: مرا دوست می داری و همیشه گناه مرا می شماری تا قطع کنی طناب وصال خودت را از طناب ها، پس نزدیک است که از بلای من راحت کند تو را فرود آمدن من در محل های هلاکت و کوچ کردن. یعنی: مردن من.

و از جمله اشعار او است:

بنابر آن چه شیخ مفید - اعلی اللّه مقامه الشريف - در کتاب مثالب از شاعر معروف دیک الجن در مجلس هارون الرشید، ضمن حکایت طویلی از یزید پلید این اشعار را نقل کرده است:

علیه هاتی ناولینی و اعلنی *** حدیثک انّی لا احبّ التناجيا

حديث أبی سفيان لمّا سمى به *** الى أحد حتّى أقام بواکیا

ص: 282

فرام به امراً علينا ففاته *** و ادركه شيخ اللعين معاويا

فان متّ يا امّ الحكيم فانكحی *** ولا تعلمى بعد الممات التلاقيا

فان الذى حدثت عن يوم بعثنا *** أحاديث زور تترك القلب ساهيا

ولا خلف بين الناس ان محمّداً *** بمشمولة صفراء تروى عظاميا

ولو لا فضول الناس زرت محمّداً *** تبؤ قبرا بالمدينة ثاويا

و قد ينبت المرعى على دمنة الثبرى *** له غض من تحته السر باديا

و يفنى ولا يبقى على الأرض دمنة *** و تبقى حرارات النفوس كماهيا (1)

یعنی: ای علیّه! شراب را بیاور و به من بیاشامان و با من آشکار حدیث بگو. من دوست نمی دارم آهسته سخن گفتن را.

مانند حدیث ابی سفیان، چون به او مثل زده می شد یا مثل می زد برای کسی تا وقتی که بر پا دارد گریه کنندگان را.

پس می طلبید او را و فرمان می داد بر ضرر ما امری را، معاویه آن شیخ لعین آن را درک می کرد. پس اگر من مُردَم ای امّ حکیم! تو هم با هر که می خواهی نکاح کن و باور مکن که پس از مردن، زنده شدن و ملاقاتی هست.

پس آن چه را که از بعث و قیامت حدیث می کنی، این همه حدیث های دروغ است. این ها را وا گذار قلب را در حالی که اشتباه می کند.

اگر مردمان فضول نبودند، زیارت می کردی محمّد را که در آن ردای زردی که پیچیده شده، استخوان هایش خاک شده.

و خلافی در میان مردمان نیست که محمّد در قبر گذارده شده در مدینه، در حالی که در زیر خاک جا گرفته.

و به تحقیق که می رویاند چرا گاه شتران بر بالای خاک خود، برای او شاخه هائی از زیر خود که از زیر آن چیز پستی بیرون می آید.

و فانی می شود و باقی نمی ماند بالای زمین چیز خوب که در منبت

ص: 283

سوء روئیده شود، و امّا حرارت های نفس ها هم چنان که بوده باقی می ماند.

و از اشعار او است.

این اشعار کفر آمیز دلیل بر کفر او است:

قراءت كتاب اللّه حتى حفظته *** فما عنده وجه المليح محرّم

فكيف حرام لثم بيضاء غرّة *** تصيد بعينيها فواء المتيّم

سئلتک بالبيت العتيق المحرم *** بحق المنى و المشعرين و زمزم

فان حرّم اللّه الزنا فی كتابه *** فما حرّم التقبيل فى الخدّ و الفم

یعنی: خواندم کتاب خدا را تا این که حفظ کردم آن را پس نزد او روی نمکین دیدن حرام نیست.

پس چگونه حرام است بوسیدن پیشانی سفیدی را که با دو چشم خود صید می کند دل دوست دارنده را.

از تو می پرسم: قسم به خانه کعبه و زمین منی و دو مشعر و چاه زمزم که:

اگر خدا حرام کرده است زنا را در کتاب خود، حرام نکرده است بوسیدن دو گونه رخسار و دهان را.

ونیز گفته:

فان حرّمت يوماً على دين احمد *** فخذها على دين المسيح بن مريم

و لا تدخر يوم السرور الى غَدٍ *** قرب غد ياتی بما ليس يعلم

یعنی: پس اگر حرام شده است آشامیدن شراب روزی بنا بر دین احمد، آن را به دین مسیح پسر مریم بگیر.

و ذخیره نکن روز شادی را تا فردا، چه بسا فردا بیاید به چیزی که معلوم نیست باشد.

و له ایضأ:

لعبت هاشم بالملک فلا *** خبر جاء و لا وحی نزل

ص: 284

لست من خندف ان لم انتقم *** من بنى احمد ما کان فعل

قد اخذنا من علىّ ثارَنا *** و قتلنا الفارس الليث البطل

و قتلنا القرن من ساداتهم *** و عدلناه ببدر فانعدل

فجزيناهم ببَدر مثلها *** و باُحد يوم أحد فاعتدل

لو رءاوه فاستهلوا فرحاً *** ثمّ قالوا يا يزيد لا تشل

و کذالک الشیخ او صانی به *** فاتّبعت الشيخ فيما قد سئل (1)

یعنی: بازی کرد آل هاشم - یعنی: محمّد - با ملک. پس نه خبری از جانب خدا آمده و نه و حیی نازل شده.

من از فرزندان خندق نیستم، اگر از پسران احمد - یعنی: رسول خدا - انتقام نکشم، از آن چه با پدران ما کرده شده.

ما خون خود را از علی گرفتیم و کشتیم سواری را که شیر شجاعی بود.

و کشتیم بزرگ ترین بزرگان ایشان را و برابر نمودیم او را با کسانی که در جنگ بدر از ما کشتند.

و جزا دادیم ایشان را مانند آن چه که در جنگ احد در روز آن جنگ با ما کردند.

که اگر بودند و می دیدند هل هله و خوشحالی می کردند و می گفتند ای یزید، شل نشوی.

و هم چنین شیخ - یعنی: پدرم - به من وصیّت کرد به آن. پس من پیروی کردم خواسته او را.

و از کفریات او است:

زمانی که سر مقدّس حسین علیه السلام را در مقابل او گذاردند گفت:

یا حسنه يلمع باليَدَين *** يَلمَع فی طست من اللّجَين

كاَنَّما حفّ بوردتين *** كيف رأيت الضرب يا حسين

ص: 285

شفيت غلّى من دَمِ الحسين *** يا ليت مَن شاهد فى الحنين (1)

یعنیپ: چقدر حُسن او در مقابل می درخشد، و در میان طشت نقره چنان درخشنده است که گویا زینت کرده شده است به دو پَرِ گل سرخ.

به روایت دیگر:

يا حبّذا بردک فی الیدین *** و لو نک الاحمر فی الخدّين

شفیت نفسى من دم الحسين *** أخذت ثاری و قضیت دینی

يا ليت من شاهد فی الحنين *** يرون فِعلى اليوم بالحسين (2)

یعنی: چقدر طیّب و پاکیزه است بوی خوش تو و رنگ سرخی که در دو گونه تو است.

شفا دادم نفس خود را از خون حسین. گرفتم خون بهای خود را و ادا کردم دِین خود را.

ای کاش کسانی که در جنگ حنین کشته شدند، حاضر بودند امروز و می دیدند کاری را که با حسین کردم.

و نیز از کفریّات او است:

پس از گفتن کفریّات فوق مشغول شرب شراب شد و این اشعار را خواند:

نفلق هاما من رجال أعزّة *** علينا و هم كانوا أعفّ و أصبر

و أكرم عند اللّه منّا محلّة *** و أفضل فی كلّ الأمور و أفخر

عدونا و ما العدوان الاضلالة *** عليهم و من يعدو على الحق يخسر

فإن تعدلوا فالعدل ألفاه نافعا *** اذا ضمّنا يوم القيامة محشر

و لكننا فزنا بملک معجّل *** و ان كان فی العقباء نارا تسعّر (3)

یعنی: می شکافیم سر هائی از مردان عزیزی را که بر ما غالب بودند و ایشان عفّت و صبر شان بیش تر بود. و گرامی تر بودند نزد خدا از ما از

ص: 286

حيث محلّ و مقام.

دشمنی کردیم ما و حال آن که دشمنی کردن جز گم راهی نیست که به ایشان کرده ایم، و کسی که با حق دشمنی کند زیان کار می شود.

پس اگر عدالت کنید، عدل تدفی می کند صاحب خود را و نفع دهنده است، چون به هم دیگر برسند در قیامت روز محشر.

و لیکن ما رستگار شدیم که به ملک معجّلی، هر چند در عالم عُقبی آتشی است که به شدّت بر افروخته می شود.

و دیدیم در حالی که این اشعار را می خواند، بانگ کلاغی بگوش او رسید، آن را به فال بد گرفت و بر طبعش گران آمد. کفر باطنی خود را بی پرده ظاهر کرد و گفت:

لمّا بدت تلک الرؤس و اشرقت *** تلک الشموس على ربى جيرون

صاح الغراب فقلت صح اولا تصح *** فلقد قضيت من النبی ديونی (1)

یعنی: چون آن سر های تابناک ظاهر شد و تابید آن آفتاب ها، در بلندی های جیرون، کلاغ صیحه زد. پس گفتم: صیحه بزنی یا نزنی، من دِین های خود را از پیغمبر اداء کردم.

و چون بانگ کلاغ او را ناراحت کرد، به فال بد گرفت که باعث زوال مُلک او می شود. با کلاغ به این شعر خطاب کرد:

يا غراب البين ماشئت فقل *** انّما تندب امراً قد فعل

کلّ ملک و نعیم زائل *** و بنات الدهر يلعبن بكل (2)

غراب البین: کلاغ سیاهی است که نوحه می کند، مانند: نوحه کردن شخص محزون که در مصیبت ها فریاد می کند در میان دوستان و یاران. هر گاه ببیند جمعی گرد همند، به پراکندگی آن ها و هر گاه جای معموری را ببیند، خبر به خراب شدن آن می دهد. می شناساند ساکن آن را به خراب شدن آن خانه یا مسکن، و می ترساند خورنده آن

ص: 287

چیزی را که می خورد. و به این مرغ تطیّر می شود به فال بد زدن و ملقب شدن. ببین از بینونت است که کاشف از جدائی انداختن است.

و امّا معنای شعر : یعنی: ای غراب البین هر چه می خواهی بکن. جز این نیست که ندبه می کنی به صدای بلند برای کاری که شده است:

هر ملک و نعمتی زایل شونده است و دختران روزگار با همه آن ها بازی می کنند.

مؤلّف حقیر گوید: باید دانست که از ابتداء طلوع فجر اسلام، این شجره خبیثه ملعونه بنی امیّه - عليهم لعائن اللّه - به تمام قوی جدیّت خود را به کار بردند که نگذارند آفتاب عالم تاب این دین مقدّس الهی طالع و تابان شود از اول بعثت خاتم پیغمبران صلی اللّه علیه و آله و سلم ابو سفیان ملعون با هم دستان و هم داستان های خود، پرچم عناد و عداوت و منازعه و مخاصمه با آن حضرت را بر افراشتند و با تمام قوی به باد های گوناگون مخالفت خواستند [تا] نور خدا را خاموش و وجود باهر الجود، چراغ نورانی هدایت را نابود نمایند و نگذارند شجره طیّبه توحید و یگانه پرستی مُثمِر و بارور گردد، چنان چه در اخبار خاصّه و عامّه و تواریخ و سیر خودی و بی گانه مفصّلاً شرح داده شده، غافل که خدایش بود همراه و نگه دار.

و هم چنین پس از رحلت آن بزرگوار با اهل بیت طیّبین و طاهرینش کردند آن چه کردند و حقّ ایشان را غصب نمودند تا نوبت به معاویه - علیه الهاويه - رسید و دامن عداوت را در کمال بی حیائی و عناد و کفر و الحاد گسترش داد و کفر خود را به انواع مکر ها و خدعه ها و فریب ها و شیطنت ها ظاهر کرد و با ولیِ بر حقّ و وصّیِ مطلق به جنگ و جدال پرداخت، تا آن که به تظاهرات و ریا و سالوس بازی مسلمانان را از آل محمّد برگردانید و به نسبت های ناروا و سبّ و لعن بر امیر مؤمنان علیه السلام، مردمان را وا دار کرد، و چه بسیار شیعیان خاصّ آن حضرت و مؤمنین کامل الایمان را به اَشدً عقوبات و عذاب ها به قتل رسانید و بذر عداوت و دشمنی علیّ و اهل بیت او را در زمین دل های مؤمنین پاشید، و به نام اسلام و دین ضعیف الایمان ها را از راه حق به باطل سوق داد. و از هیچ گونه ظلم و جوری در حقّ آل محمّد و شیعیان ایشان فرو گذار نکرد، تا وقتی که امیر مؤمنان علی علیه السلام در محراب عبادت به درجه شهادت

ص: 288

رسید، راه ظلم و فساد و جور بی داد، بیش تر برای او باز شد و به کفر و طغیان و زندقه و الحاد او افزود و بر خلاف کتاب خدا و سنّت پیغمبر علانية كوشيد و كليّه حدود الهیّه را معطل کرد و سنّت نبویّه را منسوخ نمود و حضرت مجتبی علیه السلام را به دسیسه مسموم و شهید نمود، و پس از شهادت آن حضرت مدّت ده سالی که زنده بود، همه جور شیرازه دین مقدّس اسلام را از هم گسیخت و پیش از واصل شدن، فرزند شوم و کافر ظلوم خود را با کمال شیطنت به جای خود بر سریر سلطنت نشانید. پس آن یزید پلید به حکم فرموده خدا در ضمن آیه شریفه شجره ملعونه که مؤل و مفسّر به بنی امیّه شده فرموده است: ﴿فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغْياناً كَبِيراً﴾ (1) .

کفر و طغیان و زندقه و الحاد او از پدر خبیث ملعونش زیاد تر شد، به نحوی که دین شریف اسلام مشرف به زوال شد و آفتاب ایمان نزدیک به محل غروب رسید. در این حال به حکم آیه شریفه: ﴿إنا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴾ (2) .

خدای تعالی برای حفظ قرآن، یگانه حافظ عظیم الشأن، زنده کننده دین خود، حسین بن علی علیهم السلام را به قیام و نهضت بر انگیخت، تا به خون و مال و اهل عيال خود، پرچم نصر را برافرازد و دین مشرف به موت را حیات تازه بخشد و در هوای رضای الهی از خود و مال و اهل و عیال بگذرد و به ریخته شدن خون خود و عزیزان و یارانش، حتّى طفل شیر خوارش و به اسیر شدن اهل و عیالش، عَلّم اسلام را در عالم بلند کند و پرچم توحید را به اهتزار در آورد، و شریعت جدّ بزرگوارش خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم را حیاتی تازه بخشد، و فانی فی اللّه و باقی به بقاء اللّه گردد، چنان چه منسوب به خود آن حضرت است که گفته:

تركت الخلق طرّا فی هواكا *** و ایتمت العيال لكى ازاكا

فلو قطعتنى فى الحبّ ارباً *** لما حنّ الفؤاد إلى سواكا

و در شب تاریک این دار فانی، برای راهنمایی و هدایت بندگان، مصباحی فروزان و مهتابی درخشان و زینت آسمان و زمین و رحمت واسعه الهیّه باشد و مصداق أكمل و أتم قدسيّه مباركه:

ص: 289

﴿عبدی ! اطعنى حَتَّى اجعلک مِثْلِى اذا قُلْتُ لشیء كُنْ فَيَكُونُ﴾. (1)

یعنی: بنده من مرا اطاعت کن تا تو را مثل خود قرار دهم، که هر گاه برای چیزی گفتی باش به مجرّد گفتن برایت موجود و هست شود.

در بعضی از زیارات وارده بر آن حضرتست که:

﴿بَذَلَ مُهْجَتَهُ فیک لیستنقذ عبادک مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَى وَ الشک وَ الِارْتِيَابِ إِلَى بَابِ الْهُدَى﴾. (2)

یعنی: حسین علیه السلام کسی است که بذل کرد خون دل خود را در راه محبّت تو، تا نجات دهد بندگان تو را از گمراهی و نادانی و کور دلی و شک و ریب، و به سوی باب هدایت راهنمائی کند.

نمود و فرمود:

﴿إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا اليه راجِعُونَ ، وَ عَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ ، إِذْ بَلِيَّةِ الُامَّةِ براع مِثْلَ يَزِيدُ﴾. (1)

یعنی: ما برای خدائیم و بازگشت کننده به سوی اوئیم و اسلام را باید وداع کرد زمانی که امّت مبتلا شد به زمام داری مانند یزید.

و منسوب به آن حضرت است که فرمود:

و يا ذلة الاسلام من بعد عزّ *** اذا كان والى المسلمين يزيد (2)

یعنی: وای بر خوار شدن اسلام پس از عزّت و غلبه ای که داشته، زمانی که سر پرست مسلمانان یزید باشد.

و نیز رو کرد به ولید، و فرمود:

﴿أيّها الأمير! إنّا أهل بيت النبوّة، و معدن الرّسالة، و مختلف الملائكة، و بنا فتح اللّه، و بنا ختم اللّه، و يزيد رجل فاسق، شارب الخمر، معلن بالفسق، قاتل النَّفس المحرّمة، و مثلى لا يبايع بمثله، و لكن نصبح و تصبحون و ننظر و تنظرون أيّنا أحقّ بالخلافة و البيعة﴾. (3)

یعنی: ای امیر! مائیم اهل بیت پیغمبر و معدن رسالت و محلّ آمد و رفت ملائکه، و به ما افتتاح فرموده است خدا و به ما ختم فرموده، و یزید مردی است فاسق و کافر، که آشکار کننده است فسق را کشنده است نفسی را که حرام شده است کشتن آن، و مانند منی بیعت نمی کند با مانند او، و لیکن ما شب را صبح می کنیم و شما هم شب را صبح کنید و ما فکر می کنیم و شما هم فکر می کنید که کدام یک از ما سزاوار تریم به خلیفه پیغمبر بودن و بیعت کردن با او.

و نیز به مروان حکم ملعون هم فرمود که:

ص: 291

﴿لَقَدْ سَمِعْتُ مِنْ جدى رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ يَقُولُ : الْخِلَافَةَ مُحَرَّمَةُ عَلَى آلِ أبی سُفْيَانَ﴾. (1)

یعنی: هر آینه شنیدم از جدّم رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم که می فرمود: خلیفه پیغمبر بودن حرام شده است بر آل ابی سفیان.

بدان که از ظاهر این فرمایش نبوی صلی اللّه علیه و آله و سلم چنین استنباط می شود که خلافت به جعل و اختیار مردمان نیست و خلیفه را خدا باید معیّن کند، اعم از این که آن خلافت به عنوان رسالت باشد یا امامت، چنان چه خدای تعالی در کلام مجید خود در سوره انعام آیه 124 فرموده:

﴿ اللّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ﴾

یعنی: خدا داناتر است که کجا قرار دهد رسالت خود را.

و در سوره قصص آیه 68:

﴿وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ﴾

یعنی: و پروردگار تو می آفریند آن چه را که می خواهد و اختیار می کند نمی باشد برای مردمان اختیاری.

و در سوره احزاب آیه 36:

﴿وَ مَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ﴾

یعنی: و نمی باشد برای مرد مؤمنی و نه برای زن مؤمنه ای که چون خدا و رسول او حکم کنند امری را که بوده باشد برای ایشان اختیاری از امرشان.

پس تعیین خلیفه در روی زمین با خدا، یا به امر خداست، چنان چه فرموده است:

﴿إنّى جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةٌ﴾ (2) .

یعنی: البتّه البتّه من خليفه قرار دهنده ام در روی زمین.

ص: 292

و نیز در حقّ ابراهیم خلیل اللّه علیه السلام فرموده:

﴿إنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِينَ﴾ (1) .

یعنی: من قرار دهنده ام برای مردمان، تو را به امامت. ابراهیم عرض کرد: و از ذریّه من هم این سمت امامت برای ایشان هست؟ فرمود: به عهد من که امامت است نمی رسند ستم کاران.

و فرمود:

﴿يا دَاوُدُ إِنا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ﴾ (2) .

یعنی: ای داود ما تو را خلیفه قرار دادیم در روی زمین.

پس بدان که مقصود از کلام امام علیه السلام و فرموده پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم، منحصر در حرام بودن خلافت در آل ابی سفیان تنها نیست، بلکه بر همه بنی امیّه و بنی عبّاس و فرعون های این امّت در هر عصری حرام بوده و هست و همه آن ها مستحقّ لعنت بوده و می باشند مقصود امام علیه السلام این بوده: هر کسی لایق نیست خلیفه خدا و پیغمبر باشد یا تعیین خلیفه کند مگر به جعل و نص خدای تعالی و نصب پیغمبر به امر و اذن او، و آن به اختیار مردمان نیست که تعیین و نصب کنند، بلکه آن حقّ ثابت اهل بیت عصمت و طهارتست که از جانب خدا منصوبند و آیه تطهیر در شأن ایشان نازل شده، و خلافت دیگران بر خلاف حق و واقع است، و لذا به امر خدا و رسول او به لعنت ابدی گرفتار خواهند بود، به علّت غصب کردن شان حقوق آل محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم را.

﴿اللَّهُمَّ الْعَنْ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ حَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ أَخَّرَ تَابِعُ لَهُ عَلَى ذلک ، اللَّهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَةِ الَّتِى جَاهَدْتَ الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامَ وَ بَايَعْتُ وَ تَابِعَةُ عَلَى قَتَلَهُ ، اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمِيعاً﴾. (3)

ص: 293

قال له: إنّى أخاف أن تضطرب العامّة، و يكون منها عند سماعها هذا الكتاب حركة، فقال: إن تحرّكت العامّة أو نطقت فوضعت السّيف فيها. فقال: يا أمير المؤمنين فما تصنع بالطالبيين الذين يخرجون في كل ناحية، و يميل اليهم خلق كثير ، لقرابتهم من رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم، و ما في هذا الكتاب من اطرائهم أو كما قال و اذا سمع الناس هذا كانوا اليهم اميل، و كانواهم أبسط السنة، و أثبت حجةً منهم اليوم، فأمسك المعتضد فلم يردّ اليه جوابا، و لم يأمر بعد ذلك في الكتاب بشیء».

ترجمۀ حکایت: ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گفته است: از مکتوب های مستحسنه نوشته ایست که معتضد باللّه عباسی در سال دویست و هشتاد و چهار هجری قمری نوشته و در آن زمان عبید اللّه بن سليمان وزیر او بوده و من مختصری از آن را از تاریخ ابی جعفر محمّد بن جریر طبری ذکر می کنم.

ابو جعفر گفت: در آن سال معتضد عزم کرد بر لعن کردن به معاویة بن ابی سفیان در بالای منبر ها و فرمان داد که چنین نوشته ای نوشته شود و بر مردمان بخوانند عبید اللّه بن سليمان خواست معتضد را از جنبش و به صدا در آمدن مردمان و ظهور فتنه و فساد بترساند. تذکّر او در معتضد اثر نکرد و گفت که: در اول امر به مردمان بگویند که: هر کسی در دنبال کسب و کار خود باشد و داستان سرائی و قصّه گویی را موقوف کنند، و از روی نوشته نسخه های متعدّد بنویسند و در میان مردمان پخش کنند و [از] ازدحام و جمعیّت و عصبیّت خود داری کنند و آن نوشته ها را در چهار طرف شهر و محلّه ها و بازار های بغداد انتشار دهند، و در روز چهارشنبه بیست و چهارم یکی از ماه های آن سال بخوانند و مردمان به کار های دیگر نپردازند و از دو طرف شهر همه آن ها [به] گوش باشند و گوش های خود را برای شنیدن این نوشته باز کنند، و در مسجد جامع هم منادی ندا کند که هیچ کس ایمن

ص: 295

نیست که در این مسجد و سایر مسجد ها در آید و انجمن نماید و با هم جدال کنند، و هر که بر خلاف آن کند ذمّه از وی بریء خواهد بود، و هم سقّا هائی که در دو مسجد آب می دهند قَدِغَن نمود که بر معاویه رحمت نفرستند و نام او را به زبان نیاورند، مانند پیش از این که او را به خوبی یاد می کردند و بر او طلب رحمت می نمودند. و به مردمان فرمان دادند که آن مکتوب را بخوانند، پس از آن که از نماز جمعه فارغ شدند. و آن را بالای منبر بخوانند.

و چون نماز تمام شد، اهل مسجد در مقصوره ازدحام کردند تا مضمون آن مکتوب را بشنوند. هر قدر نشستند خوانده نشد. بعضی گفته اند که: عبید اللّه بن سلیمان کوشش زیادی کرد تا معتضد را از اراده ای که داشت منصرف کند که آن نوشته خوانده نشود و یوسف بن یعقوب قاضی را حاضر کرد، و او را نزد معتضد فرستاد تا به تدبیری او را از این اراده برگرداند.

یوسف به نزد معتضد رفت و با او بسی گفت گو نمود و گفت: من می ترسم که عامّه مردمان از شنیدن آن نوشته مضطرب شوند و شورشی بر پا کنند.

معتضد گفت: با شمشیر آن ها را آرام می کنم.

یوسف گفت: یا امیر المؤمنین آن وقت با طالبیین چه خواهی کرد که در هر ناحیه ای خروج خواهند کرد و مردمان به گرد ایشان جمع خواهند شد و خویشاوندی ایشان را با رسول خدا ملاحظه می نمایند. و این نامه که مشتمل است بر عیب های دشمنان شان و منقبت های خودشان می بینند و برای ایشان حجّت می شود. بالاخره معتضد از آن دست بر داشت.

ص: 296

دينه إعزاز او إشفاقا عليه، فمؤمنهم مجاهد ببصيرته، و كافرهم مجاهد بنصرته رحميّته، يدفعون من نابّذه و يقهرون من عازّه و عانده، و يتوثّقون له ممن کانفه و عاضده، و يبايعون له من سمح له بنصرته، و يتجسّسون أخبار أعدائه، و يكيدون له بظهر الغيب كما يكيدون له برأى العين، حتّى بلغ المدى، و حان وقت الاهتداء، فدخلوا في دين اللّه و طاعته و تصدیق رسوله و الایمان به بأثبت بصيرة، و أحسن هدى و رغبة، فجعلهم اللّه اهل بيت الرحمة، و أهل بيت الذى أذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيراً، معدن الحكمة، و ورثة النبوّة، و موضع الخلافة، أوجب اللّه لهم الفضيلة، و الزم العباد لهم الطاعة، و كان ممن عانده و كدّيه و حاربه من عشيرته العدد الكثير و السّواد الأعظم يتلقّونه بالضرر و التشريب، و يقصدونه بالأذى و التخويف و ينابذونه بالعداوة، و ينصبون له المحاربة و يصدون عن قصده، و ينالون بالتعذيب من اتبعه، و كان أشدّهم في ذلك عداوة، و أعظمهم له مخالفة، و أوّلهم فى كلّ حرب و مناصبه و رأسهم في كلّ اجلاب و فتنة، لا يرفع على الإسلام راية إلاّ كان صاحبها و قائدها و رئيسها أبا سفيان بن حرب صاحب احد و الخندق و غيرهما، و أشياعه من بنى اميّة الملعونين في كتاب

اللّه، ثم الملعونين على لسان رسول صلی اللّه علیه و آله و سلم في مواطن عديدة، لسابق علم اللّه فيهم، و ماضي حكمة في أمرهم، و كفرهم و نفاقهم فلم يزل لعنه اللّه يحارب مجاهداً، و يدافع مكائداً و يجلب منابذاً، حتّى قهره السيف، و علا أمر اللّه و هم کارهون، فتعوّذ با الإسلام غير منطو عليه، و أسرّ الكفر غير مقلع عنه، فقبله و قبل ولده على علم منه بحاله و حالهم، ثم أنزل اللّه تعالى كتاباً فيما أنزله على رسوله يذكر فيه شأنهم، و هو قوله تعالى: (وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِى الْقُرْآنِ﴾ (1) ، و لا خلاف بین أحد من انه تبارك و تعالى أراد بها بني أميّة.

و ممّا ورد من ذلك في السنة، و رواه ثقات الأمّة قول رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم.

ص: 298

فيه و قد رَاهُ مقبلا على حمار و معاويه يقوده و يزيد يسوقه: لعن اللّه الراكب و القائد و السائق.

و منه ما روته الرّواة عنه من قوله يوم بيعة عثمان: تلقّفوها يا بني عبد شمس تلقُّف الكرة، فو اللّه ما من جنّة و لا نار، و هذا كفر صراح يلحقه اللعنة من اللّه كما لحقت الذين كفروا من بنى اسرائیل علی لسان داود و عیسی بن مریم ذلك بما عصوا و كانوا يعتدون.

و منه ما يروى من وقوفه على ثنية أحد من بعد ذهاب بصره و قوله لقائده: ههنا رمينا محمّداً و قتلنا أصحابه.

و منها الكلمة التى قالها للعباس قبل الفتح و قد عرضت عليه الجنود: لقد أصبح ملک ابن أخیک عظیماً، فقال له العباس: و یحک، انه ليس بملك، أنّها النبوّة.

و منه قوله يوم الفتح و قد رأى بلا لا على ظهر الكعبه يؤذّن و يقول: أشهد أنّ محمّداً رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: لقد أسعد اللّه عتبة بن ربيعه إذلم يشهد هذا المشهد.

و منها الرُءيا التي رَءاها رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم فوجم لها. قالوا: فما رءاى بعدها ضاحکا رءاى نفراً من بني اميّه ينزون على منبره نزوة القردة.

و منها اطراد رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم الحكم بن أبي العاص لمحا كانة إيّاه في مشيته، و ألحقه اللّه بدعوة رسول اللّه صلی اللّه علیه و اله و سلم آفةً باقيةً حين التفت اليه فرءآه يتخلّج يحكيه، فقال: كن كما انت فبقى على ذلک سایر عمره هذا الى ما كان من مروان ابنه فى افتتاحه اول فتنة كانت في الإسلام، و احتقابه كلّ دم حرام سفك فيها أو أريق بعدها.

و منها ما أنزل اللّه تعالى على نبيّه صلی اللّه علیه و آله و سلم ليلة القدر، خير من ألف شهر! قالوا: ملک بنی اميّة.

و منها أنّ رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم دعا معاوية ليكتب بين يديه، فدافع بأمره و اعتلّ بطعامه، فقال علیه السلام: لا أشبع اللّه بطنه فبقى لا يشبع و يقول: و اللّه ما

ص: 299

أترك الطعام مشبعاً و لكن اعياءاً.

و منها أنّ رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم قال : يطلع من هذا الفجّ رجل من امّتى يحشر على غير ملّتي، فطلع معاوية.

و منها انّ رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم قال : إذا رأيتم معاوية على منبرى فاقتلوه.

و منها الحديث المشهور المرفوع أنّه قال صلی اللّه علیه و آله و سلم: إنّ معاوية في تابوت من نار، في أسفل درك من جهنّم، ينادى: يا حنّان يا منّان. فيقال له: ﴿ الْتَنَ وَ قَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَ كُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ﴾ (1) .

و منها انتزائه بالمحاربة لأفضل المسلين في الإسلام مكانا، و أقدمهم إليه سبقاً، و أحسنهم فيه أثراً و ذكراً على بن ابي طالب علیه السلام ينازعه حقّه بباطله، و يجاهد أنصاره بضلاله و أعوانه، و يجاول ما لم يزل هو و أبوه يحاولانه، من إطفاءِ نور اللّه، و جحود دينه، ﴿وَ يَأْبَى الله إلا أن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ﴾ (2) و يستهوى أهل الجهالة، و يموّه لأهل الغباوه و بمكره و بغيه الذّين قدم رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم الخبر عنهما، فقال لعمار بن ياسر: تقتلك الفئة الباغية، تدعوهم إلى الجنّة و يدعونك إلى النار، مؤثرا للعاجلة، كافراً بالآجلة خارجاً من ربقة الإسلام، مستحلاً للدّم الحرام؛ حتّى سفک فی فتنته، و علی سبیل غوايته و ضلالته ما لا يحصى عدده من أخيار المسلمين، الذّابين عن دين اللّه، و الناصرين لحقّه، مجاهداً في عداوة اللّه، مجتهدا في أن يعصى اللّه فلا يطاع، و يبطل أحكامه فلاتقام، و يخالف دينه، فلا يدان و أن تعلو كلمة الضلال و ترتفع دعوة الباطل، و كلمة اللّه هي العلياء، و دينه المنصور، و حكمه النافذ، و أمره الغالب و كيد من عاداه و حاده المغلوب الداحض؛ حتّى احتمل أوزار تلك

الحروب و ما اتبعها؛ و تطوّق تلك الدّماء و ما سفك بعدها، و سنّ سنن الفساد التي عليه إثمها وإثم من عمل بها، و أباح المحارم لمن أرتكبها، و منع الحقوق أهلها، و غرّته الامال، و استدرجه الإمهال و كان ممّن أوجب اللّه عليه به

ص: 300

اللّعنه قتله من قتل صبراً من خيار الصحابة و التابعين، و أهل الفضل و الدّين، مثل عمرو بن الحمق الخزاعى و حجر بن عدی الكندى، فيمن قتل من أمثالهم، على أن يكون له العزّة و الملك و الغلبة، ثم ادّعاؤه زياد بن سمية أخا، و نسبته إيَّاه الى أبيه، و اللّه تعالى يقول: ﴿ أَدْعُوهُمْ لِأبَاعِهِمْ هُوَ أقْسَطُ عِندَ اللّهِ﴾ (1) و رسوله صلی اللّه علیه و آله و سلم يقول : ملعون من ادّعى الى غير أبيه، و انتمى الى غير مواليه. و قال: الولد للفراش و للعاهر الحجر، فخالف حكم اللّه تعالى و رسوله جهاراً، و جعل الولد لغير الفراش و الحجر لغير العاهر، فأحلّ بهذه الدعوة من محارم اللّه و رسوله فى امّ حبيبة امّ المؤمنين و في غيرها من النساء من شعور و وجوه و قد حرّمها اللّه، و أثبت بها من قربى قد أبعدها اللّه، مالم يدخل الدّين خلل مثله، و لم يتل الإسلام تبديل يشبهه.

و من ذلک ایثاره لخلافة اللّه على عباده ابنه يزيد، السّكير الخمير صاحب الدّيكة و القهوة و القردة، و أخذ البيعة له على خيار المسلمين بالقهر و السّطوة و التوعد و الإخافة، و التهديد و الرّهبة، و هو يعلم سفهه، و يطلع على رهقه و خبثه، و یعاین سکراته و فعلاته، و فجوره و كفره. فلمّا تمكّن قاتله اللّه فيما تمكّن منه، طلب بثارات المشركين و طواتاهم عند المسلمين، فأوقع بأهل المدينة في وقعة الحرّة الوقعة الّتي لم تكن في الإسلام أشنع منها و لا أفحش، فشفى عند نفسه غليله، و ظنّ أنّه قد انتقم من أولياء اللّه، و بلغ الثار لاعداء اللّه، فقال مجاهداً بكفره، و مظهرا لشركه : ليت أشياخي ببدرٍ شهدوا *** جزع الخزرج من وقع الاَسَل

قول من لا يرجع إلى اللّه ولا إلى دينه ولا إلى رسوله ولا إلى كتابه، و لا يؤمن باللّه و بما جاء من عنده، ثم أغلظ ما انتهك، و أعظم ما اخترم، سفكه دم الحسين بن علي علیه السلام، مع موقعه من رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و مكانه و منزلته من الدّين و الفضل و الشهادة له و لأخيه بسيادة شباب أهل الجنّه؛ اجتراءاً على اللّه، و كفراً بدينه، و عداوة لرسوله، و مجاهرة لعترته، و

ص: 301

استهانةً لحرمته، كأنّما تقتل منه و من أهل بيته قوماً من كفرة الترك و الدّيلم، و لا يخاف من اللّه نقمة، و لا يراقب منه سطوةً، فتبر اللّه عمره، و أخبث أصله و فرعه، و سلبه ما تحت يده، و أعدّله من عذابه و عقوبته، ما استحقّه من اللّه بمعصيته هذا الى ماكان من بنی مروان تبدیل کتاب اللّه، و تعطيل أحكام اللّه، و اتّخاذ مال اللّه بينهم دولاً، و هدم بيت اللّه، و استحلالهم حرامه، و نصبهم المناجيق عليه، و رميهم بالنيران إياه، لا يألون له إحرقا و إخراباً، و لما حرّم اللّه منه استباحة و انتهاكا، و لمن لجاء اليه قتلا و تنكيلا، و لمن أمّنه اللّه به إخافةً و تشريدا، حتّى إذا حقّت عليهم كلمة العذاب، و استحقّوا من اللّه الانتقام، و ملئوا الأرض بالجور و العدوان، و عمّوا بلاد اللّه بالظلم و الاقتسار، و حلّت عليهم السخطة، و نزلت بهم من اللّه السّطوة، أتاح اللّه لهم من عترة نبيّه و أهل وراثته، و من استخلصه منهم لخلافته، مثل ما أتاح من أسلافهم المؤمنين، و ابائهم المجاهدين، لأوائلهم الکافرین، فسفک اللّه به دماءهم مرتدین، کما سفک بابائهم مشرکین، و قطع اللّه دابر الّذين ظلموا و الحمد للّه ربّ العالمين». (1)

ترجمۀ مكتوب معتضد عبّاسی: حاصل مضمون کتاب این است که، به امیر مؤمنان - یعنی: معتضد باللّه خليفه عبّاسی - شبهه هایی رسیده در دین های جماعت عامّه و فسادی که در ایشان راه یافته به نحوی که عصبیّت و هوا های فاسده در عقاید ایشان چنان غالب شده که بدون معرفت و فکر و بیّنه و بصیرت سخنانی می گویند، و از رهبران ضلالت و گم راهی پیروی نموده و از سنّت هائی که باید متابعت کنند روی گردان شده و به هوا های نفسانیّه و بدعت های ناروا روی آورده اند، و حال آن که خدای تعالی فرموده: کیست ستم کار تر از کسی که از راهنمائی خدای تعالی روی بگرداند و پیروی از هوای نفس

ص: 302

کند؟ به درستی که خدا هدایت نمی کند ستم کاران را و این بی باکی ها و نادانی ها و بیرون رفتن از جمع و جماعت و به فساد و فتنه شتاب کردن و جدائی و تفرقه انداختن و سخن سازی و اظهار دوستی کردن است با کسانی که خدای تعالی دوست داشتن ایشان را قطع فرموده و آن ها را از دایره عصمت و مرکز ملّت خارج کرده، و لعنت بر آن ها را واجب قرار داده و آن ها کسانی هستند که خدا آن ها را کوچک و کار هاشان را خوار و بی ارزش و پست و ناپایدار فرموده و بزرگ شمردن ایشان بی جا و بی مورد است و ایشان بنی امیّه اند که شجره ملعونه اند، که مخالفت کردند با آن کسی که خدا به سبب شرافت وجود او، این مردمان را از وادی هلاکت نجات و رستگار فرماید و به انواع نعمت و برکت برخور دار ساخته و آن ها را اهل برکت و رحمت قرار دهد و خدا هر کسی را که می خواهد به رحمت خود اختصاص می دهد و او است صاحب فضل بزرگ.

و چون این حالات نا ستوده و خصلت های ناپسندیده به امیر مؤمنان - یعنی: معتضد - رسید و این اطوار و افعال نا شایسته و نا پسند که بر خلاف دین و آئین خدای صاحب جلال بر او مکشوف شد و بر حضرتش گران آمد و آن ها را بزرگ شمرد و دانست که اگر انکار این کار نا هموار را نکند و انکار خود را استوار ننماید، حرجی بر وی در دین و آئین خواهد شد، و برای آن کس که خدا او را کافل مسلمانان قرار داده در کار هاشان، موجب فساد می شود در آن چه که بر وی واجب نموده و تقویم مخالفین و آگاهی جاهلین و اقامه حجّت بر شاکین و بسط یّد بر معاندین را روا داشته و به وظیفه خود عمل نکرده و آن را مهمل گذارده. و امیر مؤمنان شما مسلمانان را خبر می دهد که، چون خدای سبحان پیغمبر خود را بر انگیخت و او را فرمان داد تا امر خود را سخت و استوار گرداند، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در اول امر به دعوت اهل و

ص: 303

عشیره خود ابتداء کرد و آن ها را به خدای یگانه دعوت کرد و به بیم و امید و وعده و وعید زبان باز کرد و به نصیحت و ارشاد آن ها سخن گفت. و از جمله آن هائی که دعوت او را اجابت کرد و گفته او را تصدیق نمود و تابع امر او شد، معدود کمی بودند از خویشان و نزدیکان خودش. و آن ها دو فرقه بودند: یک فرقه به آن چه از جانب پروردگارش آورده بود ایمان آوردند و در دینش ناصر و یاور او بودند، و فرقه دیگر اگر چه متابعت دین آن حضرت را نکردند، لكن محض اغرار و اشفاق بر آن حضرت از یاریش بر کنار نشدند.

پس آن که ایمان آورد از روی بصیرت، مجاهده کرد و آن که به کفر باقی ماند، از راه حمیّت و شفقّت به یاریش کوشش کرد و دشمنان و معاندان آن حضرت را مورد قهر خود قرار داده و از دشمنان او دفاع می نمود و یار و یاور او و یارانش می شد و کار بیعت با آن حضرت را استوار می کرد و به کین و کید با دشمنان آن حضرت می پرداخت تا زمان اهتداء و ظهور اسلام رسید. پس به دین خدا و تصدیق و طاعت او و رسول او گرویدند. از روی بصیرت و حُسن طریقت و کمال میل و رغبت و مسلمان می شدند، و خدای تعالی آن نفوس جلیله را اهل بیت رحمت و اهل بیتی که از هر گونه رجس و پلیدی پاک و پاکیزه فرمود و معدن حکمت و وارث های نبوّت و موضع خلافت قرار داد و فضیلت و برتری را برای ایشان فرض و واجب گردانید و طاعت ایشان را بر تمام جهانیان واجب گردانید.

و از عشیره آن حضرت جمع کثیری به عداوت و دشمنی و عناد و تکذیب و محاربه با آن حضرت پرداختند و از ضرر و زیان و آزار و سبک کردن و ترسانیدن آن جناب تا می توانستند فرو گذار نکردند و هماره می خواستند آن حضرت را از قصد و نیّتی که داشت باز دارند و چراغ هدایت را خاموش کنند و دین خدا را ناچیز و نابود کنند و هر

ص: 304

یک از پیروان آن حضرت را که می یافتند به شکنجه و اذیّت و آزار رنجه می نمودند و هر چه می توانستند از خاموش کردن نور خدا مضایقه نمی نمودند.

و در میان آن مردمان کافر و محارب، آن کسی که بیش تر از همه آن ها عداوت داشت و مخالفتش از همه زیادتر و پرچم های فتنه و فساد می افراشت و سرهنگ و پیش جنگ و ریاست بر همه آن ها داشت، ابو سفیان بن حرب بود، که در واقعه احد و خندق و غیر آن ها آشوب هائی بپا کرد که تا قیامت بر پا می باشد و پیروان او از بنی امیّه بودند که در کتاب خدا و زبان رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در مواطن عدیده لعن کرده شده و خدا، دانای به کار های ایشان بود و به آن چه حکمت و مصلحت در کار و کفر ایشان تقاضا داشت و به علم خدا گذشته بود، آن ها را مهلت داد. و ابو سفیان که لعنت خدا بر او باد، پیوسته با کوشش تمام محاربه می کرد و با مکر و فریب، مانع و مخالف و مدافع بر علیه آن حضرت بود تا وقتی که شمشیر خون آشام اسلام و دين خير الأنام نیرومند شد، و امر خدا بالا گرفت و آن ملعون مقهور شد و ناچار اقرار به مسلمانی خود کرد، لکن کفر و نفاق را در دل خود استوار داشت، و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم ادّعای مسلمان شدن او و فرزندانش را پذیرفت، با این که کفر و نفاق آن ها را می دانست.

پس از آن خدا در جمله ای از کتاب خود که پیغمبر نازل فرمود، شأن آن ها را در این آیه روشن فرمود و به شجره ملعونه ایشان را معرفی نمود در کتاب خود. و هیچ کس را خلاف و تردیدی نیست در این که مراد خدای تعالی از شجره ملعونه بنی امیّه می باشند.

از جمله مطاعن ایشان که در اخبار رسیده و موثقین از رُوات روایت کرده اند آن است که: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم زمانی که ابو سفیان سوار بر الاغی بوده و معاویه افسار الاغ را می کشیده، و یزید (برادر معاویه) آن

ص: 305

را می رانده فرمود: «لعن اللّه الراكب و القائد و السائق» یعنی: لعنت کند خدا این سوار و کشنده مهار و راننده را. و به زبان مبارک، آن ها را ملعون خواند.

و از جمله آن ها این است که روایت کرده اند که: در روز بیعت با عثمان، گفت: ای پسران عبد شمس! این خلافت و سلطنت را به بازی گیرید و هم چنان که گوی را در میدان می ربائید خلافت را بربائید و غنیمت بدانید. به خدا سوگند که نه بهشت جاویدانی هست و نه جهنمی و نیرانی.

این سخن از ابی سفیان کفر صریح است که بر زبانش جاری شده و سزاوار لعن خدا گردیده، چنان که کفّار بنی اسرائیل به زبان داود پیغمبر و عيسى علیهم السلام لعن کرده شدند.

و از جمله آن ها این است که بعد از آن که ابی سفیان، چشم ظاهر او مانند باطنش کور شده بود، وقتی که در بلندی کوه احد بر درّه ای توقف کرده بود، با قائد خود از روی فخر و مباهات گفت: در این جا محمّد را تیر باران کردیم و یارانش را کشتیم.

و از جمله آن ها این سخنی است که در روز فتح مکّه معظّمه، هنگامی که دید لشکر اسلام را عبور می دادند، با عبّاس گفت: همانا ملک و پادشاهی پسر برادرت بزرگ شد، عباس گفت: این را ملک و سلطنت نگوئید بلکه نبوّت و پیغمبریست.

و از جمله آن ها این کلام است که در روز فتح مکّه وقتی دید بلال در پشت کعبه اذان می گوید، و گفت: «أشهد أن محمّداً رسول اللّه». ابو سفیان گفت: خدا عتبه پسر ربیعه را خوشبخت کرد که نبود تا این شهادت را بشنود.

و از جمله آن ها خوابی است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم دید و از آن اندوهگین و محزون شد، در خواب دیده بود که چند تن از بنی امیّه بر منبر آن

ص: 306

حضرت جستن می کنند.

و از جمله آن ها راندن و اخراج کردن رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم است حکم بن ابی العاص را وقتی که آن ملعون از دنبال آن حضرت می رفت و مانند آن بزرگوار قدم بر می داشت و خود را متمایل می کرد. نا گاه رسول خدا ملتفت شد که تقلید آن جناب را در آورده و خود را به همان حال دید. به او فرمود: در این حال که هستی باش. آن ملعون تا زنده بود به همان حال نا خوش باقی ماند، و پسرش مروان ملعون، فتنه های بزرگی در اسلام بپا کرد و باعث خون ریزی های بسیار شد.

و از جمله آن ها این که خدای تعالی در سوره قدر بر پیغمبر اکرم نازل فرمود، که شب قدر بهتر است از هزار ماه، که در تفسیر آن وارد شده که: مراد هزار ماهی است که مدّت سلطنت بنی امیّه بوده.

و از جمله آن ها این است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم معاویه را در حضور خود خواند تا در نزد او کتابت کند و معاویه فرمان نبرد و به خوردن طعام عذر آورد. فرمود: خدا شکمش را سیر نگرداند. معاویه پس از آن هرگز شکم خود را سیر ندید. از سر طعام بر می خواست گفت از خوردن سیر نمی شوم، بلکه خسته می شوم و ناچار دهان می بندم و بر می خیزم.

و از جمله آن ها رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم فرمود: از این درّه و راه میان کوه، مردی می آید از امّت من که محشور می شود بر غیر ملّت من، پس معاویه پدیدار شد.

و از جمله آن ها اینست که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: هر وقت معاویه را بر منبر من ببینید او را بکشید.

و از جمله آن ها: آن حدیث مشهور و مرفوع است که آن حضرت فرمود: معاویه در تابوتی از آتش در پائین تر در، که از جهنّم ندا می کند: یا حنّان یا منّان. در جواب او گویند: اکنون ندا می کنی و حال آن که از

ص: 307

پیش عصیان کردی و از جمله مفسدین و تبه کاران بودی.

و از جمله آن ها جنگ کردن معاویه است با آن کس که در اسلام بر همه مسلمانان از حیث مقام و منزلت افضل و بر همه آن ها در اسلام سابقه دار تر و از تمام آن ها در اثر و پسندیده و ستوده شده و نام سعادتمند نیکو تر بود، و او علی بن ابی طالب است که معاویه از روی خویشاوندی باطل با او نزاع کرد، و از راه ضلالت و گم راهی با یاران آن حضرت عناد ورزید. و او و پدرش ابو سفیان در تمام روزگار شان برای خاموش کردن نور خدا و انکار دین او تا می توانستند کوشش کردند، لكن خداى تعالى نور خود را به اکمال و اتمام رسانید، اگر چه مشرک ها مکروه خاطر شان بود، و بر ایشان ناگوار بود.

و این مرد گم راه، مردمان نادان را فریب می داد و کسانی را که اهل عبادت بودند با مکر و حیله با خود یار و یاور می گردانید و با اهل ایمان دشمنی می کرد، چنان که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم از آن خبر داد و به عمّار یاسر فرمود که: تو را اشخاص گم راه و سر کش خواهند کشت. تو آن ها را به بهشت می خواهی دعوت کنی، و ایشان تو را به دوزخ می خوانند. و این ها همه برای آن است که آن ها دنیا و مال دنیا اختیار کرده اند، و آخرت را منکر و کافر خواهند شد و از ربقه اسلام سر پیچی خواهند کرد و خونی را که خدا ریختن آن را حرام کرده، حلال خواهند نمود، چندان که در فتنه گری او در راه ضلالت و گم راهی خون بسیاری از مسلمانان را خواهند ریخت، به اندازه ای که از حدّ و شمار بیرون باشد، و آن ها کسانی می باشند که از دین خدا دفاع می کنند و یاری کننده اند حقّ خدا را، در حالتی که معاویه کوشش کننده است در دشمنی با خدا و جدّ و جهد می کند در باطل کردن احکام دین الهی.

پس معاویه کسی است که بر خلاف دین خدا کار کرد، و پرچم

ص: 308

ضلالت و گم راهی را بر افراشت و می خواست کلمه باطل بلند باشد و مردم را به باطل دعوت می کرد، لکن برخلاف خواسته او کلمه خدا بلند شد و او جز وِزر و و بال بهره ای نبرد، و آن خون ها و خون هائی که پس از او ریخته شد و هر بدعتی که در سنّت پیغمبر و شریعت آن حضرت گذارد و پس از وی باقی ماند و گناه هر کسی به آن عملکرد، بر گُردِه او گذارده شد و هر کس مرتکب حرامی شد و آن را مباح شمرد و حقوقی را از اهلش باز داشت بر وی بار گردید. و آن ملعون به آرزو های این جهان فانی فریفته شد، و اگر چند روزی از روی مغروری مهلت یافت، برای زیاد شدن گناهانش بود. و او جماعتی از خیار صحابه و تابعین و اهل فضل و دین را، مانند: عمرو بن الحمق خزاعی و حجر بن عدی کندی را برای استحکام امر دولت و ملک و غلبه خود کشت و به سبب آن، لعنت خدا بر او واجب شد.

و از جمله آن ها آن که زیاد بن سمیّه را برادر خود خوانده و با پدر خود نسبت داد، با این که خدای تعالی فرموده که: فرزندان را به نام پدرانشان بخوانید که در نزد خدا عدالت آن سزاوار تر است، و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرموده: فرزند به فراش نسبت داده می شود و زنا کار بهره آن سنگ است. امّا معاویه حکم خدا و رسول را مخالفت کرد و آشکارا فرزند را برای غیر فراش و حجر را برای غیر زنا کار مقرّر داشت و به علّت این دعوت، محارم خدا و رسول او را درباره امّ حبیبه خواهرش که زوجه رسول خدا و امّ المؤمنین بود، و در غیر، او از دیگر زن های خانواده خود حلال شمرد و روی و موی آن را بر دیدار نا محرم روا دانست، با آن که خدا حرام [نمود] و به این سبب نزدیک آورد آن چه را که خدای تعالی دور داشته. و در دین اسلام خلل و تبدیل وارد کرده، به نحوی که مانند آن روی نداده. یعنی: پس از آن که زیاد را پسر پدر خود خواند و برادر پدری خود گرفت، ناچار از زنان خاندان و

ص: 309

خواهران او که به او محرم بودند و روی و موی از او نمی پوشیدند و چنان چه با محارم خود شایسته است دوری نمی کردند، از زیاد نیز خود را نمی پوشیدند و خواهرش امّ حبیبه امّ المؤمنین از او خود را نمی پوشاند معاویه چنین خلل بزرگی را در اسلام افکند و بر خلاف حکم خدا و رسول او رفتار نمود، و حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام نمود.

و از جمله آن ها آن که معاویه پسرش یزید شراب خوارِ هوا پرستِ کبوتر باز و بوزینه باز فاسق فاجر را که فاعل اقسام فسق و فجور، بود به قهر و غضب و تخویف و تهدید و رهبت و رعب، مردمان را به بیعت او ناچار و وا دار کرد، با این که از مراتب نادانی و خباثت و جنایت و مستی و اقسام فسق و فجور و کفر او آگاه بود. چون آن خبیث به سریر سلطنت نشست و امر شاهی بر او استوار شد، در طلب خون مشرکین کمر بر بست، و در واقعه حرّه چنان آشوبی بر پا کرد که شنیع تر از آن در اسلام دیده نشده و قبیح تر از آن شنیده نشده و به ریختن خون چنین مردمان و این چنین خرابی ها در چنان شهر بر آتش درون آب بیفشاند، و گمان او این بود که از دوستان خود انتقام خود را بکشید و خون دشمنان خدا را باز طلبید و شرک خود را آشکار کرد و گفت: کاش اشیاخ من که در بدر کشته شدند بودند و چنین روز را می دیدند، جزع قبیله خزرج را از واقعۀ طولانی.

و این سخن کسی است که هرگز اعتقاد به خدا و دین او ندارد و به رسول خدا و کتاب خدا و ایزد تعالی و آن چه از جانب خدا رسیده، ایمان نیاورده است و به این جمله که گفته قناعت نکرده است.

على علیهم السلام است، با این که مقام و منزلت آن حضرت در نزد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و عظمت مرتبه آن بزرگوار در دین و شهادت دادن رسول خدا در حقّ آن حضرت و برادرش که دو سیّد جوانان اهل بهشت هستند بر او پوشیده نبود. و این گناه عظیم از او سر نزده مگر این که از راه جُرئت و جسارت نسبت به خدای تعالی و کافر بودن به دین خدا و دشمنی با رسول خدا و مجاهده با عترت پیغمبر و خار و ذلیل و اسیر کردن زنان و کودکان آن حضرت، مانند گروهی از کفّار تُرک و دیلم و نترسیدن از خدا و عذاب او و سطوت خدا را در نظر نگرفتن.

پس خدا هلاک و نابود کرد عمر او را و خبیث قرار داد ریشه و شاخه های او را، و از او گرفت آن چه را که در زیر دست او بود و مهیّا کرد برای او، عذاب و عقوبت خود را، به نحوی که استحقاق آن را داشت به سبب گناهان او تا زمانی که کار به دست بنی مروان افتاد؛ از تبدیل کردن کتاب خدا و تعطيل احکام الهیّه و گرفتن مال خدا و تقسیم نمودن آن را در میان خودشان، و دولت خود قرار دادن شان و خراب کردن خانه خدا و حرام خدا را حلال کردن و نصب کردن منجنیق ها برای خراب کردن خانه خدا و آتش زدن آن و کوتاهی نکردن از سوزانیدن و خراب کردن و مباح دانستن آن چه را که خدا حرام کرده و هتک حرمت کردن و کشتن کسی که به او پناهنده می شد و گوش و بینی و اعضاء آن ها را بریدن و ترسانیدن کسی که خدا او را امان داده و جدائی انداختن و طرد و تبعید کردن او، تا وقتی که عذاب خدا بر آن ها واجب و از خدا استحقاق انتقام کشیدن یافتند.

وقتی که زمین را لبریز از ظلم و جور نمودند و مملوّ از عداوت و دشمنی کردند و عمومیّت دادند ظلم و ستم را در شهر های خدا، و اختیار را از آن ها گرفتند، در آن هنگام حلال شد بر آن ها خشم و غضب خدا، و خدا سطوت خود را بر آن ها مقدّر کند. خدا برای ایشان از عترت پیغمبر خود و اهل وراثت او و آن هائی که خالص گردانیده است ایشان را برای خلافت خود، مانند آن چه را که مقدّر فرموده از برای گذشتگان ایشان از مؤمنین و پدران مجاهدین ایشان برای کفّار آن ها. پس بریزد خدا به سبب ظلم ها که بر ایشان وارد آمده و خون هائی که از ایشان ریخته شده، خون های مرتدّین

ص: 311

را هم چنان که خون های پدران مشرک آن ها را ریخت، و قطع کند خدا دنباله آن کسانی را که ظلم کرده و می کنند. و ستایش و ثناء جمیل مخصوص خدائیست که پروردگار جهانیان است.

ای گروه مردمان: به درستی که غیر از این نیست که خدای تعالی فرمان داده است که اطاعت کرده شود و مثل زده است که مثل زده شود و حکم کرده است تا عمل کرده شود. فرمود خدای سبحانه و تعالی که: خدا لعنت فرموده است کافران را و وعده داده است که ایشان را به جهنّم برد. و فرموده است: آن گروه را لعنت می کند خدا، و لعنت می کنند ایشان را لعنت کنندگان.

پس ای گروه مردمان! لعنت کنید کسانی را که خدا آن ها را لعنت کرده و پیغمبر او هم لعنت کرده و جدا شوید از کسانی که قرآن نمی خوانند. تقرّب به خدا نخواهید یافت مگر به جدا شدن از ایشان. خدایا، ابو سفیان پسر حرب پسر امیّه و معاویه و یزید پسر معاویه و مروان پسر حکم و پسر او و اولاد پسر او را. خدایا، لعنت کن رهبران و پیشروان کفر و قائدین گم راهی و دشمنان دین و محاربین با پیغمبر و معطل کنندگان احکام و تبدیل کنندگان قرآن و هتک کنندگان خون حرام را. خدایا ما بیزاریم به سوی تو از دوستی کردن با دشمنانت و از اغماض اهل معصیت تو، چنان که فرموده ای: نمی یابی گروهی را که گرویده اند به خدا و روز قیامت که دوستی کنند با کسانی [که] دشمنی با خدا و رسول او می کنند.

ای گروه مردمان! حق را بشناسید: اهل حق را هم بشناسید و تأمّل کنید در راه های گم راهی تا رهبران را بشناسید. پس واقف شوید نزد آن چه که خدا شما را واقف کرده بر آن و انفاذ کنید امر خدا را چنان که شما را امر فرموده. و امیر مؤمنان از خدا می خواهد که شما را حفظ کند و توفیق شما را از او مسئلت می نماید، و میل دارد که شما را هدایت کند. و کفایت می کند خدا او را، و بر او است توکّل من و هیچ توانائی نیست مگر به عنایت خدا.

ص: 312

پروائی نداشتند و ابداً زشت و عیب و نقص و گناه نمی دانستند با این که خود را پیرو شرع می دانستند، سؤالی نمی کردند، بلکه به کشتن آن ها به خدا تقرّب می جستند.

دو سال پیش از مردن و به دَرَک رفتن معاویه، حضرت امام ابی عبد اللّه الحسين علیه السلام و عبد اللّه بن عباس و عبد اللّه بن جعفر با جمیع مردان و زنان بنی هاشم و موالی و خدم و خَشَم و دوستان و شیعیان که در مدینه بودند و کسانی که در سایر ولایات دیگر مخفی بودند، و ایشان را می شناختند، همه آن ها را احضار فرمود. چون به مکّه رسیدند و در منی جمع شدند- و جمعیّت آن ها از هزار نفر بیش تر بود و اکثر از ایشان از تابعان و اولاد صحابه بودند - در خیمه آن حضرت جمع شدند، و آن حضرت از جا بلند شد و خطبه ای در کمال فصاحت و بلاغت انشاء فرمود و پس از حمد و ثنای الهی و صلوات بر رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود:

می دانید که این شخص طاغی ملعون، نسبت به ما و شیعیان ما چه کرد و همه شما ها دیدید و شنیدید و دانستید، و حال می ترسم این دین جدّ من که به شمشیر پدرم بر پا شد از دست به در رود و کوشش رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم و پدرم علىّ مرتضى ضایع شود می خواهم شما را یاد آوری کنم، آن چه را از جدّم شنیده ام به جهت شما بیان کنم. اگر دروغ گفتم، مرا تکذیب کنید و اگر راست گفتم، تصدیق کنید، امّا پنهان کنید و به شهر های خود متفرّق شوید و در قبیله ها و ولایت ها، اگر به او اطمینان دارید و از او ایمن هستید و در محلّ وثوق و اعتماد شما است، دعوت کنید و در این امر مسامحه و سهل انگاری نکنید که من اثری بد در آن می بینم و نزدیک است که بالمرّه اسمی از دین و مسلمانان نخواهد ماند. (1)

و پس از این وصیّت و نصیحتی که فرمود شروع به سخن گفتن کرد و فرمود:

«أنشدكم اللّه! هل تعلمون أنّ على بن ابى طالب كان أخا رسول اللّه حين اخابين أصحابه فاخابينه و بين نفسه و قال: أنت أخى و أنا أخوک فی الدّنيا و الاخرة؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أنشدكم باللّه! هل تعلمون ان رسول اللّه اشترى موضع مسجده و

ص: 314

منازله فابتناه، ثم ابتنى فيه عشرة منازل تسعة له و جعل عاشرها فی وسطها لأبى، ثمّ سدّكلّ باب شارع إلى المسجد غیر بابه، فتكلّم فی ذلک من تكلم، فقال: ما أنا سددت و فتحت، و لكنّ اللّه أمرنى بسدً أبوابكم و فتح بابه، ثمّ نهى الناس أن ينام فی المسجد غيره، و كان يجنب في المسجد، و منزله فى منزل رسول اللّه، فولّد لرسول اللّه فيه أولاد؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أفتعلمون أنّ عمر بن الخطاب حرص على كوة قدر عينيه من منزله إلى المسجد، فأبى عليه، ثمّ خطب قال: إنّ اللّه أمرني أن ابنى مسجداً طاهراً لا يسكنه غيرى و غير أخى و ابنيه؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أنشدكم اللّه! أنّ رسول اللّه نصبه يوم غدير خم، فنادى له بالولاية و قال: فليبلغ الشاهد الغائب؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أشدكم اللّه! أتعلمون أنّ رسول اللّه قال له في غزوة تبوک: أنت منّى بمنزلة هارون من موسى و أنت مولى كلّ مؤمن و مؤمنة؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أنشدكم اللّه! أتعلمون أنّ رسول الله حين دعا النّصارى من أهل نجران إلى المباهلة لم يأت إلّا به و صاحبته و بنيه؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أنشدكم اللّه! أنّه دفع إليه اللواء يوم خبير، ثم قال: لا دفعها إلى رجل يحبّه اللّه و رسوله و يحبّ اللّه و رسوله کرّار غير فرّار يفتحها اللّه على يديه؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون أنّ رسول اللّه لم ينزل به شديدة قطّ إلا قدّمه لها ثقة به و لم يدعه باسمه قطّ إلاّ يقول: يا أخى و ادعوا إلىّ أخى؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون ان رسول اللّه قضی بینه و بین جعفر و زید، فقال: یا علیّ أنت منّى و أنا منک و أنت ولىّ كلّ مؤمن من بعدى؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون أنّ رسول اللّه فضله على جعفر و حمزه حين قال لفاطمه: زوجک خير أهل بيتى أقدمهم سلماً، و أعظمهم حلماً، و أكبرهم علماً؟

ص: 315

قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون أنه كان له من رسول اللّه كلّ يوم خلوة و كلّ ليلة دخله إذا سئله أعطاه و إذا سكت ابتدأه؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون أنّ رسول اللّه قال: أنا سيّد ولد آدم و أخى علىّ سيّد العرب و فاطمة سيّدة نساء أهل الجنّة، و الحسن و الحسين إبناى سيّدا شباب أهل الجنّه؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون ان رسول اللّه أمره بغسله و أخبره أن جبرئيل يعينه؟ قالوا: اللّهم نعم.

قال: أتعلمون أنّ رسول اللّه قال فى خطبته خطبها: إنّي قد تركت فيكم الثقلين كتاب اللّه و أهل بيتي، فتمسّكوا بهما لن تضلّوا؟ قالوا : اللّهم نعم». (1)

پس حضرت یاد آوری فرمود ایشان را و گفت: قسم می دهم شما را به خدا! آیا می دانید که علیّ بن ابی طالب برادر رسول خدا بود. زمانی که عقد برادری در میان اصحاب خود بست، میان او و میان خود عقد برادری بست و فرمود: تو برادر منی و من برادر توام در دنیا و آخرت؟ گفتند: خدا را شاهد می گیریم آری.

فرمود: شما را به خدا قسم می دهم! آیا می دانید که رسول خدا زمین مسجد و منزل های خود را خرید و آن را بنا کرد و خانه های خود را بنا نمود و آن ها ده خانه بود، نُه از آن خانه ها را برای خود قرار داد و خانه دهم را که در میان آن ها بود، برای پدرم اختصاص داد و راه های هر دری که در آن باز می شد مسدود کرد غیر از درب خانه پدرم را و بعضی در باب سدّ کردن در های شان سخن گفتند پس فرمود: من به اراده خود در ها را بسته، و باز نکردم، و لیکن خدا به من امر فرمود که همه در ها را مسدود کنم، و در خانه او - یعنی: علی- را باز گذارم.

ص: 316

گفتند: آری به خدا سوگند. پس نهی فرمود مردمان را از این که در مسجد بخوابند غیر از علی که او در مسجد و منزل خود جنب می شد و هم چنین در منزل رسول خدا و اولاد رسول خدا در همان جا به وجود آورد؟ گفتند: آری به خدا سوگند.

فرمود: آیا می دانید که عمر پسر خطّاب حریص شد که روزنه ای در مسجد باز کند از خانه خود به قدر دو چشم خود و پیغمبر ابا کرد بر او و نپذیرفت. پس به او خطاب کرد و گفت: خدا امر فرمود مرا که مسجدی بنا کنم که پاک و طاهر باشد که در آن ساکن نشود کسی غیر از خودم و غیر از برادرم و دو پسر او ؟ گفتند: آری به خدا سوگند.

فرمود: شما را به خدا سوگند! آیا می دانید که رسول خدا نصب کرد او - یعنی: علی- را در روز عید غدیر خم. پس ندا کرد برای او به ولایت و فرمود: باید حاضر به غائب برساند؟ گفتند: آری خدا را شاهد می گیریم.

فرمود: شما را به خدا سوگند! آیا شما می دانید که رسول خدا در جنگ تبوک به او فرمود: تو از طرف من به منزله هارون هستی از طرف موسی و تو ولیّ هر مؤمن و مؤمنه ای می باشی؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: شما را به خدا سوگند می دهم! آیا می دانید که رسول خدا زمانی که دعوت کرد، نصارای نجران را به مباهله، نیاورد کسی را با خود مگر او و فاطمه و دو پسر او را؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: شما را به خدا قسم می دهم! که او - یعنی: رسول خدا - پرچم را به علی داد و فرمود: آن را دادم به مردی که خدا و رسول او را دوست می دارند و او هم خدا و رسول خدا را دوست می دارد و او مکرّر حمله کننده است و از دشمن فرار کننده نیست و خدا به دست او فتح می کند؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

ص: 317

فرمود: قسم می دهم شما را به خدا! آیا می دانید هیچ سختی ای بر او فرود نمی آمد هرگز، مگر این که- او یعنی: علی- را مقدّم می داشت برای آن از جهت وثوقی که به او داشت، و هرگز او را به اسم نمی خواند مگر این که می گفت: ای برادر! و دعوت کنید برادرم را به سوی من؟ گفتند: آری خدا را شاهد می گیریم.

فرمود: رسول خدا حکم فرمود میان او و میان جعفر و زید. پس فرمود: یا علی! تو از منی و من از توأم و تو ولیّ هر مؤمنی بعد از من؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: آیا می دانید که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله فضیلت می داد او را بر جعفر و حمزه، زمانی که به فاطمه فرمود: شوهر تو بهترین اهل بیت من است. مقدم تر بر همه بود از حیث اسلام و بزرگ تر است از حيث حلم و اکبر ایشان است از حیث علم؟ همه گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: آیا می دانید که رسول خدا هر روز با او خلوت می کرد و هر شب بر او وارد می شد. اگر خواهش می کرد به او عطا می نمود و هر وقت ساکت بود او ابتداء می فرمود به سخن گفتن؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: آیا می دانید که رسول خدا فرمود: من سیّد فرزندان آدمم و برادرم علی سیّد عرب است و فاطمه سیّده زنان اهل بهشت است و حسن و حسین دو پسر من، دو سیّد جوانان اهل بهشتند؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: آیا می دانید که رسول خدا او را فرمان داد به غسل دادن آن حضرت و به او خبر داد که جبرئیل او را کمک می دهد؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

فرمود: آیا می دانید که رسول خدا در آخر خطبه خود، خطبه ای

ص: 318

خواند که من باقی می گذارم در میان شما دو چیز نفیس گران بها را، که آن کتاب خدا و عترت من است که اهل بیت منند. پس این دو را دست آویز خود قرار دهید تا هرگز گمراه نشوید؟ گفتند: آری خدا شاهد است.

شدند و اثری بر آن مترتّب نشد و حرکت و جنبشی از ایشان روی نداد. (1)

پس نظر به اساسی که معاویه بنیان گذاری و تأسیس کرده بود و دین و شریعت پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم را منقلب و بنیان باطل خود را در مقابل حق، محکم و استوار داشته بود و به انواع مکر ها و حیله ها و تدبیر ها و نکرا ها و شیطنت ها و فریب ها و خدعه های باطل، باطل را به صورت حق و حق را به صورت باطل جلوه داده بود، به طوری که خراب کردن آن اساس و زایل کردن آن خدعه ها و مکر ها و حیله ها و ملعنت ها و تزویر ها در دل های مردمان رسوخ کرده و اعتقاد استوار و محکمی به آن ها حاصل نموده بودند که هیچ علاجی برای آن میسّر نبود مگر به قبول شهادت و تحمّل مصیبت های بزرگ و ابتلاءات فجیعه ای که کوه ها از شنیدن آن از هم پاشیده.

پس اگر حضرت امام حسین علیه السلام هم مانند برادر بزرگوارش حضرت مجتبی علیه السلام در ظاهر احترام و رضایت آن ها را رعایت می فرمود، هر چند با او بر حسب ظاهر تظاهر می کردند، آن حضرت را نیز به زهر یا به حیله دیگری می کشتند؛ به نحوی که مردمان باور نکنند که این ظلم و سایر مفاسد دیگر از ایشان به آن حضرت وارد شده، پس در حقیقت عمده اسباب طعن و لعن و بروز کفر و نفاق ایشان که اهل سنّت و جماعت از جواب آن ها عاجزند و به هیچ وجه قابل توجیه نیست، واقعه کربلا و شهادت حضرت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام و اسیری آل اللّه است، که کفر و زندقه و الحاد یزید پلید و پدرانش و تابعین و یاران آن ها از بنی امیّه و بنی مروان را به خوبی ظاهر و آشکار و مسجّل و اثبات می کند، چنان چه این واقعه فجیعه شهادت آن حضرت و اسارت اهل بیت او و شهر به شهر گردانیدن، به وضع و کیفیّتی که در کتب تواریخ و سیر و مقاتل خاصّه و عامّه نوشته شده است و به نحوی بوده که هیچ کافری بر هم دین و کیش خود روا نداشته و ندارد و از زمان آدم خلیفة اللّه تا قیام قیامت رخ نداده و نخواهد داد، و از آن حضرت روی نداده مگر برای احیاء دین الهی و اعلای کلمه توحید و ابقاء نام و شریعت خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم و برای هدایت نمودن و نجات دادن بندگان خدا از کفر و شرک و جهالت و طغیان و ضلالت. لهذا

ص: 320

وجود باهر الجود حسین علیه السلام برای یاری کردن دین خدا و حفظ شریعت مقدّسه خاتم الأنبياء صلی اللّه علیه و آله و سلم - خالصاً لوجه اللّه - در مقام فناء في اللّه و تحصیل بقاء به بقاء اللّه بر آمد و خالی از هر هوا و هوسی، از فرط محبّت با خدا، قطع علاقه از تمام ما سِوَی اللّه فرمود و در راه دوستی با خدا به تمام معنی از خون و مال و فرزندان و یاران و اهل و عیال خود صرف نظر فرمود و مشمول «من كان اللّه كان اللّه له» گردید، چنان چه منسوب به آن حضرت است که در مقام مناجات در پیش گاه الهی عرض کرده:

تركت الخلق طراً فی هواكا *** و ایتمت العيال لكی اراكا

یعنی: وا گذارد همه مخلوقات را در هوای محبّت تو و یتیم کردم همه عیالات خود را.

فلو قطعتنی فی الحب اِرْباً *** لما حنّ الفؤاد إلى سواكا

یعنی: پس اگر مرا در راه محبّت قطعه قطعه کنی، هر آینه ناله نمی زند دل به سوی غیر تو.

نکته قابل توجّه: عالم جلیل زاهد ورع آخوند ملّا حبیب اللّه کاشانی - اعلى اللّه مقامه - در کتاب منتخب قواميس الدّر از کتاب مرآة المحققين نقل کرده آن چه را که عين عبارتش این است:

بدان ای طالب راه، که چندین هزار هزار ذرّات، یک ذرّه بیش نبات شود و از چندین هزار هزار نباتات از اشجار و اثمار، اندکی جزؤ حیوان شود، و از چندین هزار حیوان یکی جزؤ انسان شود و از چندین هزار هزار جزؤ انسان، یک قطره مَنی شود و از چندین هزار هزار قطره مَنی، یکی نطفه شود و از چندین هزار هزار نطفه، یکی متولّد شود و از چندین هزار هزار متولّد، یکی بقا یابد و از چندین هزار هزار بقا یافته، یکی اسلام یابد و از چندین هزار هزار اسلام یافته، یکی ایمان آوردد و از چندین هزار هزار مؤمن، یکی طالب شود و از چندین هزار هزار طالب، یکی سالک شود و از چندین هزار سالک، یکی واصل شود و مقصود از این جمله موجودات آن یک شخص باشد و باقی همه طفیل وجود او باشند. (1)

ص: 321

چون این نکته را دانستی بدان که وجود مقدّس حضرت سیّد الشهداء علیه السلام مانند جدّ بزرگوار و پدر عالی مقدار و مادر عصمت مدار و برادر ذو الإقتدار خود، همه آن نور واحدی هستند که همه مخلوقات و موجودات علویّه و سفلیّه همه همه از اشعه آن نور تابناک آفریده شده اند و به طفیل آن، خلعت وجود پوشانیده، چنان چه علاوه از اخبار و احادیث بسیار، خود آن بزرگوار هنگامی که ولید بن عتبه از جانب یزید پلید، نامه ملعونه او را برای اخذ بیعت به حضرتش عرضه داشت و آن حضرت ابا کرد و شد، آن چه شد، به ولید فرمود: ای ولید!

﴿إِنَّا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِكَةِ ، بِنَا فَتَحَ اللَّهُ وَ بنایختم . وَ یزید رَجُلٍ فَاسِقُ فَاجِرُ ، شَارِبُ الْخَمْرِ ، مُعْلِنُ بِالْفِسْقِ ، مِثْلِى لَا يُبَايَعُ بِمِثْلِهِ أَبَداً﴾ (1) .(تا آخر آن چه فرمود)

یعنی: ما اهل بیت پیغمبر و جایگاه رسالت و محلّ آمد و شد فرشتگانیم. به ما افتتاح خلقت فرمود خدا و به ما پایان می دهد. و یزید مردی ست فاسق و فاجر شراب خوار، که آشکارا فسق می کند. مانند منی هرگز بمانند او بیعت نخواهم کرد.

ص: 322

ص: 324

در عاشر بحار نیز این حدیث را، از آن سه کتاب نقل فرموده است.

ترجمه حدیث: ابو عبد اللّه منشد از امام صادق علیه السلام روایت کرده و گفته که: آن حضرت فرمود برای من که: ای ابا عماره! برای من در مصیبت حسین بن علی علیهم السلام شعری بخوان. گفت: برای آن حضرت خواندم و او گریه کرد. پس از آن باز خواندم و گریه کرد. و فرمود: ابو عماره گفت: به ذات خدا سوگند که من همیشه می خواندم و او می گریست تا این که صدای گریه را از درون خانه شنیدم.

پس فرمود: ای ابا عماره! کسی که شعری بخواند در مصیبت حسین علیه السلام و بگریاند پنجاه نفر را، از برای او است بهشت، و کسی بخواند در مصیبت حسین علیه السلام شعری را، و بگریاند سی نفر را، برای او است بهشت، و کسی بخواند در مصیبت حسین علیه السلام شعری را و بگریاند بیست نفر را، برای او است بهشت، و کسی بخواند در مصیبت حسین علیه السلام شعری را و بگریاند ده نفر را، برای او است بهشت، و کسی بخواند در مصیبت حسین علیه السلام شعری را و بگریاند یک نفر را، برای او است بهشت، و کسی بخواند در مصیبت حسین علیه السلام شعری را و بگرید، برای او است بهشت، و کسی بخواند در مصیبت حسین علیه السلام شعری را و تباکی کند - یعنی: خود را به گریه در آورد - برای او است بهشت.

«بلغنى أنّک تقول الشعر فی الحسين و تجيد. فقال له: نعم جعلنی اللّه فداک! قال: قل فأنشدته - صلوات اللّه عليه - فبكى و من حوله، حتّى صارت الدّموع على وجهه و لحيته.

ثم قال: يا جعفر! و اللّه لقد شهدت ملائكة اللّه المقرّبون ههنا يسمعون قولک فی الحسین علیه السلام، و لقد بكواكما بكينا و أكثر و لقد أوجب اللّه تعالى لک یا جعفر فی ساعته الجنّة بأسرها، و غفر اللّه لک.

فقال: يا جعفر! ألا أزيدک؟ قال: نعم يا سيّدى. قال: ما من أحد قال فی الحسين شعراً فبكى و أبكى به إلّا أوجب اللّه له الجنّة و غفر له». (1)

یعنی: به من رسیده که تو خوب شعر می گویی در مصیبت حسین؟ پس عرض کرد: آری - خدا مرا فدای تو گرداند - فرمود: بگو، پس من برای او خواندم - رحمت خدا بر او باد - آن حضرت گریه کرد و کسانی هم که در اطراف او بودند گریستند، تا اندازه ای که اشک ها بر رو و ریش او جاری شد. پس فرمود: ای جعفر! به خدا سوگند که ملائکه مقرّبین خدا در این جا حاضر شدند و می شنوند گفتار تو را در مصیبت حسین علیه السلام، و هر آینه گریه کردند، هم چنان که ما گریه کردیم و بیش تر، و واجب گردانید برای تو بهشت را ای جعفر، در همین ساعت، و همه آن ها را آمرزید برای تو. پس فرمود: ای جعفر! آیا زیاد نکنم برایت؟ گفتم: چرا ای آقای من. فرمود: نیست احدی که شعری بگوید در مصیبت حسین و بگرید و بگریاند به آن دیگری را مگر این که واجب می گرداند خدای بر او بهشت را و می آمرزد او را.

ص: 327

واحداً حتى بلغ الواحد، فقال: من أنشد فى الحسين فأبكی واحداً فله الجنّة». (1)

یعنی: وارد شدم بر ابی عبد اللّه علیه السلام. به من فرمود: بخوان برای من، پس خواندم برای او. فرمود: این طور نه، بخوان آن چنان که برای خودت می خوانی و آن چنان که مرثیه خوانی می کنی نزد قبر او.

پس خواندم برای او که: بگذر بر قبر حسین و بگو به آن استخوان های او که پاک و پاکیزه است. چون آن حضرت گریست، من از خواندن امساک کردم. فرمود: زیاد تر برایم بخوان. پس این مرثیه را برای او خواندم که: ای مریم بپا خیز و به صدای بلند گریه کن برای مولای خود به گریستن بر حسین مرا مساعدت کن. ابو هارون گفت: آن حضرت گریست، و زن ها از گریه به هیجان در آمدند. (گفت: ) چون ساکت شدند، آن حضرت فرمود برای من که: ای ابا هارون! کسی که در مصیبت حسین شعری بخواند و ده نفر را بگریاند، بهشت بر او است. پس یکی یکی کم کرد، تا آن که فرمود: کسی که یک نفر را در مصیبت حسین بگریاند، برای او است بهشت. پس فرمود: کسی که یاد کند حسین را و بگرید، برای او است بهشت.

شیخ صدوق رحمة اللّه در کتاب ثواب الأعمال این حدیث شریف را با اندک اختلافی مسنداً از ابی هارون روایت کرده، به اضافه جمله ای در آخر حدیث که فرمود:

«و مَن ذكر الحسين عنده فخرج من عينيه فى الدمع مقدار جناح الذباب، كان ثوابُه على اللّه عزّوجلّ ولم يرض له بدون الجنة». (2)

یعنی: کسی که یاد کرده شود حسین علیه السلام نزد او، و به قدر بال پشه ای اشک از دو چشمش بیرون بیاید، ثواب آن بر خدای عزّوجلّ

ص: 329

است، و خدا غیر از بهشت را برای او راضی نمی شود.

مرحوم در بندی در کتاب اسرار الشهادة از ثقة الاسلام کلینی - رضوان اللّه عليه - در کافی از کمیت شاعر نقل کرده از حضرت صادق علیه السلام که به او فرموده:

«یا کمیت، انشد فی جدّى الحسين علیه السلام. فلمّا أنشد كميت أبياتا فی مصيبة الحسين، بكى الامام بكاءاً شديداً، و بكت نسوة الامام و أهل حريمه و صحن فی حجراتهنّ، فبينما الإمام فى البكاء و النحيب من خلف الاستار من الحجرات إذ خرجت جارية من خلف الستر من الباب الذي كان فی سمت حجرات الحرم، و في يدها طفل صغير رضيع، فوضعته في حجر الإمام علیه السلام، فاشتد حينئذ في غاية الإشتداد بكاء الامام علیه السلام و نحیبه، و علا صوته الشريف، و أعلنت النسوة الطاهرات و الحرم اصواتهن بالبكاء و النحيب فى خلف الأستار من الحجرات». (1)

یعنی: ای کمیت! مرثیه بخوان برایم در مصیبت جدّم حسین علیه السلام چون کمیت چند بیتی خواند در مصیبت حسین علیه السلام، گریست امام، گریستن شدیدی، و گریه کردند زن های امام و اهل حرم او و صیحه زدند در حجره های خودشان. پس در حالتی که امام می گریست و فریاد می زد، از پشت پرده ها، از حجره ها، کنیزی بیرون آمد از دری که طرف حجره های حرم بود و طفل کوچک شیر خواری در روی دست داشت. آن را در دامن امام گذارد. در آن هنگام گریه امام شدّت کرد و فریاد او بلند شد، و زن های طاهرات حرم هم صدا های خود را در پشت پرده ها به گریه و فریاد از حجره ها بلند کردند.

ص: 330

مثل این روز ها. دیدم آن حضرت را نشسته، نشستنی محزون و اندوه گین، در حالی که یاران او در اطراف او بودند. چون مرا دید که به او روی آوردم، به من فرمود: خوش آمدی. برای تو گشایش باد ای دعبل. گشایش باد برای یاری کننده ما به دست و زبان خود! پس برای من جای باز کرد و مرا پهلوی خود نشانید، و به من فرمود: ای دعبل! دوست می دارم برای من مرثیه بخوانی. زیرا که این روز ها، روز های حزن و اندوهی است که بر ما اهل بیت وارد شده و روز هایی است که ایّام شادی برای دشمنان بوده، به خصوص بنی امیّه، که لعنت های خدا بر ایشان باد. ای دعبل! کسی که بگرید یا بگریاند بر مصیبت های ما، هر چند یک نفر باشد، مُزد او بر خدا است.

ای دعبل! کسی که جاری شود اشک از دو چشم او در مصیبت های ما و بگرید بر مصیبت هایی که از دشمنان ما بر ما وارد شده، خدا او را با ما محشور می کند و از جماعت ما خواهد بود.

ای دعبل! کسی که بگرید بر مصیبت های جدّم حسین علیه السلام، می آمرزد خدا برای او گناهانش را البتّه.

پس آن حضرت برخواست و میان ما و میان حرم خود پرده ای قرار داد و اهل بیت خود را در پشت پرده نشانید تا گریه کنند برای جدّ خود حسین علیه السلام، و متوجّه من شد و فرمود: ای دعبل! برای حسین علیه السلام مرثیه بخوان. تو یاری کننده ما و مدح کننده مائی، تا زمانی که زنده می باشی. پس تا می توانی از یاری کردن به ما کوتاهی مکن.

دعبل گفت: پس من گریه کردم و اشکم جاری شد و خواندم و گفتم: ای فاطمه! اگر گمان می کردی که حسین کنار شطّ فرات با لب تشنه کشته می شود، در کنار کشته او، ای فاطمه بر روی خود لطمه می زدی و اشک خود را بر رخساره جاری می کردی. (تا آخر قصیده که

ص: 332

در این جا مجال ذکر آن نیست).

بصیرت شان کور و گوش دل هاشان کر است و سخریّه و استهزاء می کنند گریه کنندگان و گریانندگان و عزا داران و مرثیه خوانان بر حسین علیه السلام را و اذهان ساده عوام را مغشوش می نمایند؛ بعضی از روی جهالت و بعضی از راه عناد و عداوت با دین و مذهب.

ص: 334

ص: 336

ذاک ابن فاطمة ابن المصاب *** به الخلائق و البشر

أورثتنا ذُلاًّ به *** جزع الانوف مع الغرر (1)

ترجمه: چون حسین علیه السلام همّت بر این گماشت که از مدینه نهضت کند. رو به سوی او آوردند زن های فرزندان عبد المطلب، و گرد آن حضرت به نوحه گری جمع شدند، تا این که آن حضرت در میان شان رفت و فرمود: شما را به خدا سوگند می دهم! اگر ندبه کنید این کار گناهی است برای خدا و پیغمبر. زن های بنی عبد المطلب گفتند: برای کی باقی بمانیم که نوحه گری و گریه کنیم و حال آن که آن روز نزد ما، مانند روزی است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و علی و فاطمه و رقیه و زینب و امّ کلثوم از دنیا رفته اند؟ پس تو را به خدا سوگند می دهیم! خدا ما را فدای شما کند از مردن، پس ای دوست داشته شده نیکان از اهل قبر ها.

و بعضی از عمّه های آن حضرت گریه می کرد و می گفت: گواهی می دهم ای حسین! که شنیدم که جنّ به نوحه تو نوحه می کردند و می گفتند که: کشته شده در طف - یعنی: حسین - که از آل هاشم است. ذلیل می کند گردن های کسانی از قریش را. پس ذلیل می شوند، ای حبیب رسول خدا! که هرگز عمل بدی از او سر نزده. نزدیک شده است زمان مصیبت تو و بزرگ است آن مصیبت.

و گفتند: گریه کنید برای حسین که آقایی است بزرگ، که برای کشته شدن او مو ها سفید می شود، و برای کشته شدن او متزلزل خواهید شد، و برای کشته شدن او ماه گرفته می شود و کرانه های آسمان سرخ می شود، از سر شب تا هنگام سحر، و آفتاب شهر ها متغیّر می گردد و برای اهالی آن شهر ها تیره و تار خواهد شد. آن حسین پسر فاطمه است و پسری است که همه خلایق و آدمیان به مصیبت های او مبتلا

ص: 338

خواهند شد، و به ذلّت و خواری خواهند انداخت ما را، و بی تاب و توان و اندوهناک خواهد نمود بزرگان و رو سفیدان شیعیان و دوستان او را.

در کتاب مناقب روایت کرده که: چون حسین علیه السلام در مسافرت به عراق به منزل خزیمیّه رسید، یک شبانه روز در آن جا اقامت فرمود. چون صبح خواهر بزرگوار او علیا جناب زینب علیها السلام به نزد آن حضرت آمد و عرض کرد: ای برادر من! آیا خبر ندهم تو را به آن چه که پیش از صبح شنیدم؟ حسین فرمود: چه چیز است؟ عرض کرد: در شب برای قضای حاجت بیرون رفتم. شنیدم هاتفی می گفت:

ألا يا عين فاحتفلی بجهد *** و من يبكى على الشهداء بعدى

على قوم تسوقهم المنايا *** بمقدار على إنجاز وعد

یعنی: ای چشم به کوشش خود جمع آوری کن مردم را، و کیست که گریه کند پس از من بر شهیدان، بر گروهی که مرگ ها آن ها را می راند، به اندازه ای که و عده ای که داده اند وفا کنند.

پس حسین علیه السلام به خواهر خود فرمود:

﴿كُلُّ الَّذِى قَضَى فَهُوَ كَائِنُ﴾. (1)

یعنی: هر آن چه قضای الهی بر آن جاری شده به وجود آینده است.

در کامل الزيارات حديثى روایت کرده که حاصل معنای آن این است که: حضرت صادق علیه السلام فرمود: چون حضرت امام حسین علیه السلام شهید شد، بنی هاشم که در مدینه بودند، صدایی شنیدند که: امروز بر این امّت بلا نازل شد که البتّه بعد از این شادی نخواهند دید تا وقتی که قائم آل محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم ظهور کند و خون این مظلومان را به کشتن دشمنان بخواهد و سینه های دوستان را شفا دهد. چون این سخن را شنیدند بسیار جزع کردند که البتّه حادثه بزرگی روی داده. چند روزی بیش تر نگذشت که خبر شهادت آن حضرت رسید در روز آن شب که هاتف آواز داده بود

ص: 339

امام به درجه رفیعه شهادت رسیده بود. (1) و نیز ابن قولویه از میثمی روایت کرده که: پنج تن از کوفه به قصد یاری فرزند رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به بیرون آمدند. چون شب شد در قریه شاهی منزل کردند. نا گاه پیری و جوانی آمدند. پیر سلام کرد و گفت: من از جنّیانم و این جوان برادر زاده من است، و می خواهیم تا این مظلوم، (یعنی حسین علیه السلام) را یاری کنیم. شما هم اگر این قصد را دارید اندکی در این جا توقّف کنید تا من بروم و خبری بیاورم تا این سفر ما از روی بصیرت باشد. جوانان آدمی منتظر ایستادند، آن پیر جنّی در آن روز و شب نا پیدا شد، صبح روز دیگر آوازی سوزناک بشنیدند که به این ابیات مرثیه خوانی می کرد:

و اللّه ما جئتكم حتّى بصرت به *** بالطفًّ منعفرا الخدّين منحوراً

و حوله فتية تدمى نحورهم *** مثل المصابيح يطفون الدجى نوراً

و قد حثثت قلوصی کی اصادفهم *** من قبل ان تتلاقى الخرد الحورا

فعاقنی قدر و اللّه بالغه *** و کان امرا قضاه اللّه مقدورا

كان الحسين سراجاً يستضاء به *** اللّه يعلم أنّى لم أقل زوراً

مجاوراً لرسول اللّه في غرفٍ *** و للوصىّ و للطيّار مسروراً

یعنی: به ذات خدا سوگند نزد شما نیامدم تا وقتی که او را دیدم در زمین طف [که] دو گونه آن بر روی خاک بود و نحر شده بود، و در اطراف او جوانانی بودند که نحر های شان خون آلود و مانند چراغ های نورانی، تیرگی شب را از نور خود خاموش کرده بودند، و من به شتاب و سرعت می دویدم که خود را به ایشان برسانم، پیش از آن که حوریان با حیا را ملاقات کنند؛ پس تقدیر مانع شد و خدا رساننده است آن را و امری ست که خدا آن را تقدیر کرده و قضای او به آن جاری شده، حسین چراغی بود که به نور آن استضائه می شد. خدا می داند که من دروغ نمی گویم. هم جوار رسول خدا و وصيّش علىّ مرتضى و جعفر طيّار شد در غرفه های بهشتی؛ در حالتی که شاد و خوشحال شده است.

پس در حالی که آن ابیات را شنیدند، یکی از آن پنج نفر آدمی به این اشعار

ص: 340

جواب گفت:

اذهب فلا زال قبر أنت ساكنه *** حتى القيامة يسقى الغيث ممطوراً

فقد سلكت سبيلاً أنت سالكه *** و قد شربت بكأسٍ كان مغروراً

و فتية فرغوا اللّه أنفسهم *** و فارقوا المال و الاهلون و الدورا (1)

یعنی: برو پس همیشه قبری را که در آن ساکنی ابر رحمت بر آن باریده شده و می بارد. پس به راهی رفتی که رفتن آن اختصاص به تو دارد، و آشامیدی از کاسه ای که بسیار روشن و پُر نفع بوده، با جوان مردانی که خون های خود را در راه خدا دادند و از مال و اهل و عیال و خانه های خود جدا شدند.

سبط بن جوزی با اندک اختلافی نظیر این حکایت را از مردی از اهل مدینه نقل نموده و گفته است که: مردی مدنی به قصد رسیدن به خدمت امام از مدینه بیرون آمده، چون به رَبَذه رسید، شخصی را دید که روی خاک نشسته. سلام کرد و گفت: قصد رفتن به عراق را داری تا بروی حسین را یاری کنی؟ گفت: آری. گفت: من نیز همین قصد را دارم. رفیق خود را به کربلا فرستاده ام تا خبر بیاورد. کمی صبر کن، بنشین تا بیاید. ساعتی بیش تر در انتظار نبودم که آن فرستاده باز آمد. و گفت، در حالتی که گریه می کرد. (2) اشعاری را که در پشت این صفحه ذکر شد با اندک اختلافی در بعضی از کلمات آن تا آخر.

از شعبی نقل شده که روایت کرده از اهل کوفه که: در نیمه شبی آوازی شنیدند که یکی می گوید:

أبكی قتيلاً بكربلاء *** مضرّج الجسم بالدماء

أبكى قتيل الطّغاة ظلماً *** بغير جرم سوى الوفاء

أبكى قتيلاً بكى عليه *** من ساكن الأرض و السّماء

هتک اهلوه و استحلّوا *** ما حرّم اللّه فی الاماء

ص: 341

يا بأبی جسمه المعرّى *** إلا من الدين و الحياء

كلّ الرزايا لها عزاء *** و مالذى الرّزء من عزاء (1)

یعنی: گریه می کنم رای کشته شده در کربلاء که بدنش آغشته در خون ها شد. گریه می کنم برای کشته شده ای که سر کش ها از روی ظلم او را کشتند، بدون جرمی. جرمش این بود که وفا دار به عهد بود. گریه می کنم برای کشته شده ای که گریه کرد برای او هر که در زمین و آسمان ساکن بود. حرمت اهل و عیال او هتک شد و حلال دانستند هتک حرمت آن ها را و آن چه را که خدا بر کنیزان و در حقّ ایشان حرام کرده. ای پدرم فدای آن بدنی باد که برهنه روی خاک نیفتاد مگر برای دین و حیائی که داشت. برای هر مصیبتی عزایی است مگر این مصیبت که برای آن عزاداری نیست.

زهری گفته که: نوحۀ جنّیان چنین بود:

خير نساء الجنّ يبكين شجيّات *** و يلطمن خدوداً كالدنانير نقيّات

و يلبسن ثياب السّود بعد القصبيّات (2)

یعنی: بهترین زن های جنّ گریه می کنند در حالتی که اندوهناک و محزونند و لطمه به صورت های خود می زنند که جای آن مانند دینار ها بر آن صورت ها -که در باطن پاکیزه و نیکو است - باقی می ماند و جامه های سیاه می پوشند، پس از آن که جامه های نظیف و لطیف می پوشیدند.

على بن حزوز نوحه جنّ را به این نحو حکایت کرده:

يا عين جودى بالدّماء فإنّما *** يبكی الحزين بحرقة و توجّع

يا عين ألهاک الرّقاد بطيبه *** عن ذكر آل محمّد و تفجّع

ص: 342

باتت ثلاثاً فی الصعيد جسومهم *** بين بن الوحوش و كلهم فى مصرع (1)

یعنی: ای چشم! خون گریه کن، که غیر این نیست که شخص اندوهگین با سوزش و حزن و دردناکی می گرید. ای چشم! خواب خوش تو را بازی داده و مشغول کرده است از یاد کردن آل محمّد و فاجعه ای که بر آن ها وارد شده. سه روز بدن های ایشان در روی زمین افتاده، میانه جانوران، و همه آن ها در مصرع افتاده بودند.

ابن قولویه در کامل الزیارات چنین روایت کرده از داود رقّی که گفته: جدّه من از جنّیان شنیده که در عزای حسین علیه السلام چنین نوحه سرایی کرده اند و گریستند:

يا عين جودى بالعبر *** و ابكي فقد حق الخبر

أبكى ابن فاطمة الذي *** ورد الفرات و ما صدر

الجنّ تبكي شجوها *** لمّا اتی منه الخبر

قتل الحسين و رهطُه *** تعساً لذلک من خبر

فلا بكينکَ حرقة *** عند العشاء و بالسحر

و لا بکینک ما جری *** نهر و ما اخضر الشجر (2)

یعنی: ای چشم! بخشش کن به اشک های خود و گریه کن که این خبر حق است. گریه کن برای پسر فاطمه که وارد فرات شد و آن چه که بر او صادر شد، جنّ در مصیبت های او گریانست، به علّت خبری که از او رسیده، به این که حسین با اصحابش کشته شدند. هلاک باد برای این خبری که رسیده. ای حسین! برای تو گریه می کنم از روی سوزش دل البتّه البتّه از سر شب تا هنگام سحر، و گریه می کنم البتّه البتّه تا زمانی که نهر جاریست و درخت ها سبز است.

شیخ ابن نما در کتاب مثير الأحزان گفته که: مسوّر بن مخرمه و چندین نفر از اصحاب رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم شنیدند که جنّیان بر آن حضرت نوحه سرایی و مرثیه

ص: 343

خوانی کرده اند. (1)

ابن شهر آشوب در کتاب مناقب روایت کرده که: ابن بطّه گفته است که: جنّیان در نوحه سرایی خود این شعر را می گفتند:

أيا عين جودى و لا تجمدى *** و جودى على الهالك السيّد

فبا لطف أمسى صريعاً فقد *** رزينا الغداة بأمر بدى (2)

یعنی: ای چشم! بخشش کن و اشک خود را خشک نکن و اشک بریز بر آقایی که کشته شد و در زمین طف روز را به شب رسانید، در حالتی که بدنش روی خاک افتاده بود، و ما شب را تا صبح عزا داری کردیم به سبب این امر که روی داد.

و از جمله اخبار و روایاتی که در گریستن و نوحه کردن جنّیان وارد و روایت شده، فرموده: امام باقر و امام صادق علیهم السلام است، که از حضرت امام زین العابدین علیه السلام نقل نموده اند که در خطبه شام فرموده:

﴿أَنَا ابْنُ مِنْ نَاحَتْ عَلَيْهِ الْجِنِّ فِي الْأَرْضِ وَ الطَّيْرُ فِى الْهَوَاءِ﴾. (1)

یعنی: منم پسر کسی که نوحه کرده است بر او جنّ در زمین و مرغ در هوا.

و نیز از میثم تمّار از امیر مؤمنان علیه السلام روایت شده که فرمود:

﴿وَ بَكَى عَلَيْهِ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مؤمنوا الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ﴾. (2) (الخ)

یعنی: گریه می کنند بر حسین، آفتاب و ماه و ستارگان و آسمان و زمین، و مؤمنین انس و جّن، (تا آخر خبر).

علّامه مجلسی رحمة اللّه در بحار و دیگران در سایر کتب روایت کرده اند که: از روز شهادت حضرت امام حسین علیه السلام تا یک سال جنّیان بر سر قبر پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم عزا داری و نوحه سرایی می کردند. (3)

و در کتاب فتوحات القدس چنان چه از آن حکایت شده روایت کرده که: یکی از ثقات گوید: با مردی از قبیله طی می گفتم: که به ما خبر رسیده که شما نوحه گری جنّیان را بر حسین علیه السلام شنیده اید؟ گفت: آری. هیچ آزاد و بنده ای را از او نمی پرسی مگر این که او تو را از نوحه گری آن ها خبر می دهد. گفتم: من دوست دارم که از تو بشنوم آن چه را که تو از ایشان شنیده ای. گفت: من از ایشان شنیدم که می گفتند:

مسح الرسول جبينه *** فله بريق فی الخدود

أبواه من عليا قريش *** و جدّه خير الجدود (4)

یعنی: مسح می کرد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم پیشانی حسین را. پس برای او

ص: 345

برقی بود که در رخسار ها می درخشید. پدر و مادر او از بلند مرتبه های قریش بودند و جدّ او بهترین تمام جدّ ها بود.

اختصاص دارد به پست ترین جسم ها که از عالم مادّه و مادیات است.

می گوییم: گر چه انصاف این است که این گونه کلمات مبتنی بر تسویلات شيطانیّه و غرض های نفسانیّه است و قابل جواب گفتن و نه گویندۀ آن پاسخ دادن نيست إلاّ اين كه بسا جواب نگفتن از آن هم سبب جری شدن و جسارت ورزیدن گوینده می شود. لذا در جواب گفته می شود: اعتقاد ما فرقه شیعه دوازده امامی بر این است که همه مجرّدات و مادّیات از حادثه این مصیبت عظمی ماتم کبرای حسینی - ارواحنا و ارواح العالمين له الفداء - در حقیقت متأثّر بوه و می باشند؛ و عقلاً و نقلاً، چنان چه پاره ای از آن را قبلاً در این مؤلّف شرح دادم و بعد از این هم باز در محلّ خود شرح داده خواهد شد.

امّا برهان عقلی می گوییم: به حکم عقل و تقریب آن که نوری است الهی و راهنمایی است خدایی و می پرسیم از اعتراض کننده که آیا متأثّر شدن در این مصیبت بزرگ در نزد تو، از طاعات و عبادات و قربات و متّصف شدن به صفات کمال و محبوبیّت نزد خدای تعالی، موجب رضوان و خشنودی خدا می شود یا نه؟ پس اگر تصدیق و اعتقاد به این ها دارای جای حرف نیست و مورد تعرّض نیستی و الزامی در کار نیست و اگر انکار می کنی و معتقد نیستی از کسانی هستی که:

لا يؤمنون باللّه و لا باليوم الآخر و هم عن الصراط لناكبون فلهم دينهم و لناديننا و انّا عنكم معرضون حتى ياتي اللّه وعده و ينفع الباكون من بكائهم و يبقى اهل التحسّر في حسرتهم و الذين آمنوا إلى ربّهم راجعون، و سيعلم الذين ظلموا اى منقلب ينقلبون.

و اگر به اعتقاد اول باقی هستی و به زبان تصدیق می کنی، ولی در گریستن و تألّم ملائکه در شکّی، از تو سؤال می کنم: آیا به خودت اجازه می دهی که بگویی اجسام مادیّه قابل ترقّی است تا به مرتبه کمال برسد، امّا عقول عالیه و ارواح متعالیه این قابلیّت را ندارد و فیض به اجساد پست و خسیس می رسد و عقل یا روح به شرافتی که دارد فیضی به او نخواهد رسید، به خصوص در صورتی که کثرت محبّت ملائکه به حسین به اندازه ایست که قلم از تحریر و بیان از تقریر آن عاجز است.

ص: 347

در کتاب مناقب از حضرت امام رضا علیه السلام از پدرانش از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود:

﴿مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى أَحَبُّ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ﴾. (1)

یعنی: کسی که دوست دارد نظر کند به سوی محبوب ترین اهل زمین و آسمان، باید نظر کند به سوی حسین علیه السلام.

و حضرت رضا علیه السلام نیز به ریان بن شبیب فرموده - چنان چه قبلاً ذکر شد -:

﴿يَا بْنِ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ ءٍ فابک لِلْحُسَيْنِ بْنُ عَلِىُّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا ذَبْحُ الْكَبْشِ ، وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ رَجُلًا مَا لَهُمْ فِى الْأَرْضِ شَبِيهُونَ وَ لَقَدْ بَكَتِ السَّمَوَاتِ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ لِقَتْلِهِ﴾. (2) (تا آخر حدیث)

یعنی: ای پسر شبیب! اگر برای چیزی گریه کننده هستی، پس گریه کن برای حسین بن علی بن ابی طالب. زیرا که او ذبح شد، هم چنان که گوسفند ذبح کرده می شود، و کشته شد با او از اهل بیتش هجده مرد که برای ایشان در روی زمین شبیهی نبود، و هر آینه گریه کرد برای او آسمان های هفت گانه و زمین ها به جهت کشته شدن او.

خلاصۀ کلام این است که چگونگی افعال و صفات و حالات اهل عوالم، مختلف است به سبب اختلاف عوالم و این معنایی است ثابت، و قابل انکار نیست، و تا این اندازه به درازا کشیدن سخن از باب مُماشاة با منکرین گریستن جنّیان و فرشتگان است و إلاّ اعتقاد ما فرقۀ امامیّه اثنی عشریه این است که ملائکه جسم هایی هستند نورانی، و عقول مجرّده نیستند، بنا بر اخبار صادره از رسول خدا و ائمّه اطهار - صلوات اللّه عليهم اجمعين - ما دامت الليل و النهار، و الحمد للّه الذي هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدي لولا أن هدانا اللّه.

ص: 348

مرحوم علّامه مجلسی رحمة اللّه در بحارالأنوار بیانی فرموده که در این مقام مقتضی دیدم حاصل آن را در این جا ذکر کنم. مفاد فرموده ایشان این است:

بدان که اجماع امامیّه، بلکه همه مسلمانان، مگر کمی از آن ها که عبارتند از بعضی از متفلسفین - آن کسانی که خود را در میان مسلمانان داخل می کنند برای خراب کردن اصول ایشان و ضایع کردن عقایدشان - نسبت به وجود ملائکه، با این که ایشان اجسام لطیفه نورانیه ای هستند، صاحبان بال ها، دو تا و سه تا و چهار تا، که قادر و توانا هستند که به هر شکلی که بخواهند متشکل شوند؛ به شکل های مختلفه این که خداوند سبحانه وارد می کند بر ایشان به قدرت خود آن چه را بخواهد از اشکال مختلفه و صورت ها بر حسب حکمت ها و مصلحت ها، و آن ها حرکاتی دارند از حيث بالا رفتن و فرود آمدن؛ به نحوی که انبیاء و اوصیاء آن ها را می دیدند، و قائل شدن به تجرّد ایشان و تأویل نمودن ایشان را به عقول و نفوس فلکیّه و قوی و طبایع، و تأویل کردن آیات بسیار و اخبار متواتره سبب می شود شبهات واهیّه و توهّمات دور کننده از راه هدایت را و موجب می شود پیروی کردن از جهل و کور دلی را. (1)

سخنان محقّق دوانی در شرح عقاید گفته است: اجسام لطیفه نورانیّه، قدرت دارند که متشکل شوند به اشکال مختلفه ای که در علم و قدرت بر افعال شاقه، و از شأن آن ها است طاعت، و مسکن آن ها در آسمان ها است، و ایشان رسول های خدای تعالی هستند به سوی پیغمبران او و امین های خدایند بر وحی او. تسبیح می کنند خدا را در شب و روز، و سستی نمی کنند، و آن چه را که خدا به آن ها امر فرماید نا فرمانی نمی کنند.

و گفته است که ملائکه در نزد فلاسفه عبارتند از: عقول مجرّده و نفوس فلکیّه، و مخصوصند به نام کروبیین، و علاقه ای به اجسام ندارند هر چند به سبب تأثیر باشد. و اصحاب طلسمات گفته اند که: برای هر فلکی روحی است کلّی که تدبیر می کند امر او را، و منشعب می شود از آن روح های بسیاری. مثلاً برای عرش - یعنی فلک

ص: 349

اعظم - روحی است که اثر آن در آن چه در جوف آنست دیده می شود که آن را نفس کلیّه نامیده اند و روح اعظم که از آن نیز منشعب می شود روح های بسیاری که متعلّق به اجزای عرش است و اطراف آن هم چنان که نفس ناطقه تدبیر می کند امر بدن انسان را، و برای او است قوّه طبیعیّه و حیوانیّه و نفسانیّه به حسب هر عضوی و بنابراین آیه شریفه:

﴿يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفَا﴾ (1) .

و آیه مبارکه:

﴿وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ﴾ (2) .

حمل بر آن می شود و هم چنین سایر افلاک. و اثبات کرده اند برای هر درجه ای، روحی که ظاهر می شود اثر آن، وقت تحویل آفتاب در آن درجه، و هم چنین برای هر روزی و هر ساعتی و هر دریایی و هر کوهی و هر آبادی ای و انواع نباتات و حیوانات و غیر این ها، بنا بر آن چه از شرع رسیده از ملک ارزاق و ملک دریا ها و ملک باران ها و ملک موت و امثال این ها، هم چنانی که اثبات کرده اند برای هر یک از بدن های بشریّه و نفس تدبیر کننده. نیز اثبات کرده اند برای هر نوعی از انواع، بلکه برای هر صنفی از اصناف، روحی را که مُدبّر آن است که آن را طبیعت های تام می نامند برای آن نوع تا آن را از آفت ها حفظ کند و از آن چه که خوفناک است، و نوع ظهور آن نوع ظهور اثر نفس انسانیّه است در شخص. (3) (تمام شد کلام او).

ص: 350

ص: 352

چشم پسر سعد که بر او افتاد، امر کرد که او را بگیرند و نزد او برند- و آن از اسب های خوب رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم بود - پس سوارانی چند و بسیار، به امر آن بی ایمان اطراف آن حیوان را گرفتند و خواستند که او را بگیرند، و آن حیوان گاهی لگد می زد و گاهی دندان می گرفت، تا این که جمعی از آن اشقیاء را به قتل رسانید. (1)

ابن شهر آشوب گفته: چهل نفر از پیاده گان ایشان را به دار البوار فرستاد و سواران بسیاری از آن کافران را بر خاک هلاک انداخت. ابن سعد ملعون فریاد کرد که: وای بر شما! دور شوید از او و او را به حال خود گذارید تا ببینم چه اراده ای دارد. چون آن حیوان از شرّ آن منافقان ایمن شد صیحه زنان و فریاد کنان در میان آن کشتگان می گردید و نعش صاحب خود را می طلبید. چون صاحب خود را کشته و در خاک و خون آغشته دید، آن بدن طیّب را بویید و بوسید، بعد از آن پیشانی خود را به خون آن بزرگوار رنگین کرد، و پی در پی ناله می زد، مانند زن و فرزند مرده. (2)

پوشیده نماند که نوحه و ناله و عزا داری این اسب را خدای تعالی به موسی بن عمران علیه السلام خبر داده و در بعضی از کتب معتبره، که از جمله آن ها کتاب عوالم است. در ضمن آن حدیث وحی فرموده است که: امّت طاغیه باغیه جدّش در زمین کربلا حسین را می کشند.

«و تنفر فرسه و تحمحم و تصهل و تقول فى صهيلها: الظليمة الظليمة من أمّة قتلت ابن بنت نبيّها فيبقى مُلْقى على الرّمال من غير غسل و لا کفن، و ينهب رحله، و تسبى نسائه في البلدان، و يُقتَل ناصروه، و تشهر رؤوسهم مع رأسه على أطراف الرَّماح.

يا موسى! صغيرهم يميته العطش، و كبيرهم جلده منكمش، يستغيثون و لا ناصر لهم، و يستجيرون و لا خافر. فبكى موسى علیه السلام و قال: يا رب و ما لقاتليه من العذاب؟

قال: یا موسیٰ! عذاب يستغيث منه أهل النار بالنار، و لا تنالهم رحمتى، و لا شفاعة جدَّه، و لو لم يكن كرامة له لخسفت بهم الأرض.

ص: 355

قال موسی: برئت اليک اللهمّ منهم و ممّن رضى بفعالهم.

فقال سبحانه: يا موسیٰ! کتبت رحمتی لتابعيه من عبادی، و اعلم أنّه من بكى عليه أو أبكی أو تباكى حرّمت جسده على النّار». (1)

ترجمۀ تمام حدیث: چنین روایت شده که: یکی از بنی اسرائیل حضرت موسی علیه السلام را دید که به شتاب می رود و رنگ مبارکش زرد شده و بدن شریفش ضعیف گردیده و در استخوان هایش اضطراب شدیدیست و بدنش می لرزد و چشم های نازنینش به گودی سر فرو رفته و کاهیده شده، چنان چه عادت او بر این بود که هر وقت به مناجات می رفت از شدّت ترس از خدای تعالی شانه احوالش از خوف خدا دگرگون می شد.

پس آن مرد اسرائیلی که از کسانی بود که به موسی ایمان آورده بود، فهمید که آن حضرت به مناجات می رود. عرض کرد: ای پیغمبر خدا! گناه بزرگی کرده ام، از حضرت پروردگار بخواه که مرا عفو فرماید. آن جناب قبول کرد. چون از مناجات خود فارغ شد، عرض کرد: ای پروردگار جهانیان! از تو سؤال می کنم و حال آن که تو دانایی به مراد من پیش از آن که سؤال کنم. پس به او وحی شد که: ای موسی! آن چه بخواهی عطا می کنم و به تو می رسانم.

موسی عرض کرد که: پروردگارا! فلان بنده تو از بنی اسرائیل گناهی کرده و می خواهد که او را عفو فرمایی. آن گاه به او وحی شد که: ای موسی! عفو می کنم از هر کسی که از من طلب آمرزش کند مگر کشنده حسین را که او را عفو نخواهم کرد. موسی عرض کرد که: خدایا! این حسین کیست؟ ندا رسید که او همان بزرگواری است که پیش از این احوال او را در طور سینا به تو خبر دادم.

پس حضرت موسی پرسید که: کیست کشنده او؟ خطاب شد که:

ص: 356

امّت گم راه سر کش جدّش در زمین کربلا. و اسب سواری او فرار می کند و به طلب صاحب خود می گردد و شیهه می زند و می گوید: وای بر این ظلم! وای بر ظلم از امّتی که کشتند پسر دختر پیغمبر خود را. پس باقی می ماند بدن آن بزرگوار در حالتی که به روی ریگ ها افتاده، بدون غسل و کفن. و مال او غارت کرده می شود و زنان او اسیر می شوند در شهر ها و کشته می شوند یاوران او و سر او با سر های یارانش بر بالای نیزه ها زده می شود و در شهر ها گردانیده می گردد.

ای موسی! طفل کوچک آن ها را تشنگی می کشد و بزرگ شان پوست بدنش در هم کشیده می شود. فریاد رس می طلبند و کسی آن ها را یاری نمی کند. پناه می خواهند و کسی آن ها را پناه نمی دهد. پس موسی گریه کرد و گفت: ای پروردگار من! کشندگان او چه عذابی خواهند دید؟ فرمود: ای موسی! چنان عذابی خواهند دید که اهل آتش از آن عذاب به آتش دیگر و نمی رسد به آن ها رحمت من و نه شفاعت جدّش محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اگر به جهت کرامت آن بزرگوار نمی بود، البتّه امر می کردم زمین را که آن ها را فرو برد چون جناب موسی این را شنید عرض کرد: خداوندا! به سوی تو بی زاری می جویم از آن ها. و از هر کس که راضی به کردار آن ها است.

پس ندا رسید که: ای موسی! قرار دادم و واجب کردم رحمت بزرگی را برای آن بندگانم که تابع و پیرو حسین می باشند، و بدان ای موسی! که هر کس گریه کند بر او و یا کسی را بگریاند یا خود را به گریستن وا دارد حرام گردانم جسد او را بر آتش.

«و اسرع فرسک شارداو، الی خیامک قاصداً، محمحماً باكياً». (1)

یعنی: و شتاب کرد اسب تو در حالی که فراری بود، و به سوی خیمه های تو قصد داشت و صدای خود را بلند کرده بود و گریه می کرد.

-إلى أن قال: - ما يرى و ما لا يُرى». (1)