امام علیه السلام در ادامه فرمود:

من یک دینار داشتم. آن را به ده درهم تبدیل کردم و با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نجوا کردم و هر گاه که با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نجوا می کردم، پیش از نجوا، یک درهم صدقه می دادم.

سپس آیه منسوخ شد و کسی به آن عمل نکرد و آنگاه [این آیه] نازل شد:

«أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْكُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»

«سوره مجادله آیه 13»

«آیا ترسیدید فقیر شوید که از دادن صدقات قبل از نجوا خودداری کردید؟! اکنون که این کار را نکردید و خداوند توبه شما را پذیرفت، نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید و خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید و (بدانید) خداوند از آنچه انجام می دهید با خبر است! این بود روایت نقل شده از امیرالمؤمنین علیه السلام

ص: 2

اما شأن نزول این آیات بنابر نقل مفسّران معروف، از این قرار است:

جمعی از اغنیاء (پولدار ها)، خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می آمدند و با حضرت نجوا می کردند، (این کار، علاوه بر این که وقت گرانب های پیغمبر خدا را می گرفت، مایۀ نگرانی مستضعفین و موجب امتیازی برای اغنیاء بود)

در اینجا خداوند نخستین آیات فوق را نازل کرد و به آنها دستور داد: قبل از نجوا کردن با پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم، صدقه ای به مستمندان بپردازید. اغنیاء وقتی دیدند که بایستی پولی بدهند (برای صدقه) از نجوا (گفتگوی با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) خود داری کردند. و تنها کسی که به آن عمل نمود حضرت علی علیه السلام بود.

سپس آیهء دوم نازل شد (و آنها را مَلامَت کرد و حکم آیهء اوّل را نسخ نمود) و اجازهء نجوا به همگان داده شد (ولی نجوا در مورد کار خیر و اطاعت پروردگار(1))

این بود شرح مختصری از شأن نزول این دو آیه.

ص: 3

اما در این ده بار ملاقات امام علی علیه السلام با پیامبر خدا چه سؤالاتی مطرح شده وجواب آنها چه بوده است؟ موضوعی است که در این نوشتار به آن می پردازیم.

است - و در حاکمیت، هیچ رقیبی ندارد.

امام علی اله در یک جمله کوتاه فرمود: مَن عَرَفَ نَفْسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ.

هر کس خود را بشناسد، پروردگارش را می شناسد.

لا تُشْرِكُوا بِاللَّهِ شَيْئاً، وَ مُحَمَّدٌ فَلَا تُضَيْعُوا سُنَّتَهُ.

سفارش من به شما این است که چیزی را شریک خدا قرار ندهید و سنت محمد

را تباه نسازید.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

"نماز" - "زكات" که هیچ یک بدون دیگری پذیرفته نیست و "روزه" و "حج" خانۀ خدا برای هر کس که بدان راهی دارد. (استطاعت دارد) و پایان بخش آنها "ولایت" است که خداوند نازل کرد:

«الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا»

«امروز دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را برشما تمام نمودم؛ و دین اسلام را برایتان پسندیدم».

این آیه در روز عید غدیر خم نازل شد و ولایت علی علیه السلام برای چندمین بار از

جانب خداوند اعلام گردید. امام علی علیه السلام دربارۀ قرآن فرمود:

این، کتابِ خاموشِ خداست و من، سخنگویِ اویم. پس به کتاب گویای خداوندی (امام علی علیه السلام) دست آویزید و حکم کردن به کتاب صامت خدا را وانهید؛ چرا که

ص: 7

جز من سخنگویی برای آن نیست(1).

در نهایت به زیان فردی است که می خواهد با حیله و نیرنگ زرنگی کند. با نگاهی به رفتارهای روزانه مردم شهر و جامعۀ خودمان در می یابیم که اکثرِ گرفتاریهای امروز ما از همین زرنگیها نشأت میگیرد، زرنگی در ترافیک، زرنگی در خرید و فروش، زرنگی در روابط اجتماعی و... که همه منجر به بداخلاقیهای فراوان و البته بسیاریِ پروندههای دادگستری میگردد.

بنابراین سعی کنیم به فرمایش پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم عمل کنیم و دست از زرنگی (مرد رندی) برداریم، تا جامعه روی آرامش و آسایش ببیند. (متأسفانه باید گفت این نقطه ضعف در قشر بازاریِ ما ظهور و بروز بیشتری دارد و اهل تجارت باید در رفتار خودشان دقت بیشتری کنند!)

پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم: طاعَةُ الله و طاعَةُ رَسُولِهِ

«اطاعت خداوند و اطاعت فرستادۀ او (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم)»

«

امام علی می فرماید: «خداوند پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم را برای رحمت بر شما و پاک ساختن اعمالتان و آرامش خانه هایتان و بردن ننگتان و اصلاح حالتان و اطاعت از خدا و رسول او، [به عنوان] نگهبان و رحمت برای شما فرستاد.

به او گوش فرا دهید و فرمانش را رعایت کنید. آنچه را حلال کرده، حلال شمارید و آنچه را حرام کرده، حرام دانید(1)»

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : علی بن ابی طالب علیه السلام، در اسلام آوردن، پیش قدم ترینِ امّت من و در دانش، پر دانش ترین و در دینداری، صحیح ترین و در "یقین"، با یقین ترین و در بردباری، کامل ترین و در بخشش، دست و دل بازترین، و در دلیری پُر دل ترین آنان است(1).

امام علیه السلام در مورد یقین خویش میفرماید: لَو كُشِفَ الغِطَاءُ مَا ازدَدتُ يَقينا(2).

اگر پرده بر افتد، چیزی بر یقین من افزوده نخواهد شد.

و باز فرمود : ما شکَکتُ فِي الحَقِّ مُذ أريتُهُ(3).

از زمانی که حق به من نمایان شده، هرگز در آن، تردید نکرده ام.

امام علی علیه السلام میفرماید: «بدانید که یکی از بلا ها فقر و تنگدستی است و بدتر از آن بیماری جسم است و از آن بدتر بیماری قلب (فساد اخلاق و انحراف عقیدتی) می باشد و بدانید که تقوای قلب به دلیل صحت بدن است.(1)»

از راستی بهتر، گویندۀ آن است و از کار خوب، خوبتر، کنندۀ آن است.

امام علی علیه السلام می فرماید: مَن اكتَسَبَ حَراماً إحتَقَبَ آثاماً(1).

کسی که از کسبِ خود، حرامی به دست آورد، برای خود گناهانی را ذخیره کرده است.

و باز فرمود:

بئس الطّعام الحرام(2) غذاى حرام، بد غذائی است.

و آیۀ شماره 13 سورۀ مجادله نازل شد.

آیا ترسیدید فقیر شوید که از دادن صدقات قبل از نجوا خودداری کردید؟!

اکنون که این کار را نکردید و خداوند توبه شما را پذیرفت، نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید و خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید و (بدانید) خداوند از آنچه انجام می دهید با خبر است!

ص: 15

بخش دوم

هنگامی که امیرالمؤمنین علی علیه السلام به [مسند] خلافت نشست و مردم با وی بیعت کردند، در حالی که عمامه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم را بر سر نهاده و ردای او را پوشیده و نعلین او را به پا کرده بود و شمشیرش را حمایل ساخته بود، (وارد مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شد،) بالای منبر رفت و بر پلۀ سوم جای پیامبر نشست. آن گاه، انگشتانش را در هم فرو برد و بر شکمش نهاد و فرمود:

«یا مَعشَرَ النَّاسِ سَلونی قَبلَ أَن تَفقِدونی»

«ای مردم پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من بپرسید.»

این، صندوقچه دانش است. این لعاب دهان پیامبر خداست. این (علم) چیزی است که پیامبر خدا، ذرّه ذرّه در کام من نهاد. از من بپرسید؛ چرا که دانش گذشتگان و آیندگان، نزد من است. سوگند به خدا، اگر جایگاهی برایم بگذارند و

ص: 16

بر

آن بنشینم، برای توراتیان به توراتشان فتوا خواهم داد.

به گونه ای که تورات به سخن آید و گوید:

علی، راست گفت و دروغ نگفت و به آنچه خدا، در من نازل کرد، برایتان فتوا داد.

و برای انجیلیان به آنچه در انجیلشان است، فتوا خواهم داد.

به گونه ای که انجیل به سخن آید و گوید:

علی، راست گفت و دروغ نگفت و به آنچه خدا، در من نازل کرد، برایتان فتوا داد.

و برای اهل قرآن به قرآنشان فتوا خواهم داد. به گونه ای که قرآن به سخن آید و گوید: علی، راست گفت و دروغ نگفت و به آنچه خدا، در من نازل کرد، برایتان فتوا داد. شما شب و روز، قرآن می خوانید. آیا کسی از شما هست که بداند در آن، چه نازل شده است؟ و اگر این آیه در قرآن نبود، شما را از آنچه بود و آنچه خواهد شد و آنچه تا روز قیامت است، خبرتان می دادم و آن آیه این است:

ص: 17

«یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ» سوره رعد آیه 39

«خدا، آنچه را بخواهد، محو می کند یا باقی می گذارد، و اصل کتاب، نزد اوست»

آن گاه فرمود: «سَلونی قَبلَ أَن تَفقِدونی»

پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من بپرسید.

سوگند به آن که دانه را شکافت و انسان را آفرید، اگر از تک تکِ آیه های قرآن بپرسید که در شب نازل شده است و یا در روز، مکّی است و یا مدنی، در سفر نازل شده یا در حَضَر، ناسخ است یا منسوخ، محکم است یا متشابه، و تأویلش یا تنزیلش چیست، به شما خبر خواهم داد».

مردی که به وی ذِعْلِب می گفتند، و تیز زبان بود و در سخنرانی بلیغ و بسیار بی باک بود، برخاست و گفت: پسر ابو طالب، به بلندیِ دشواری پا نهاده است!

امروز با پرسشی از او، وی را در پیش شما شرمنده خواهم ساخت!

ص: 18

و آنگاه پرسید: ای امیر مؤمنان! آیا پروردگارت را دیده ای؟

فرمود: «وای بر تو، ای ذِعلِب! من کسی نیستم که پروردگاری را که ندیده ام، پرستش کنم».

پرسید: چگونه او را دیدی؟ برایمان توصیف کن.

فرمود: «وای بر تو! دیده ها با نگاه کردن، او را نمی بینند؛ بلکه دل ها با حقیقتِ ایمان، او را در می یابند. وای بر تو، ای ذعلب! پروردگار من به مسافت، حرکت، سكون و قیام (به مفهوم ایستادن)، و آمدن و رفتن، توصیف نمی شود. لطافتش بسیار است و به لطف، توصیف نمی گردد. عظمتش گسترده است و به عظمت، توصیف نمی شود. کبریایش بزرگ است و به کبر، توصیف نمی گردد.

شُکوهش فراوان است و به خشونت، توصیف نمی شود. بسیار مهربان است و به دل نازکی توصیف نمی گردد. مؤمن است، اما نه به عبادت درک کننده است، نه به

ص: 19

جستجو کردن. گوینده است، نه به لفظ. او در اشیاست، نه با عجین شدن، و برون از اشیاست، نه به شکل دوگانگی، و برتر از همه چیزهاست، چنان که گفته نمی شود

چیزی فوق اوست. پیش بر هر چیز است و گفته نمی شود چیزی پیش از اوست. درون اشیاست، امّا نه چون داخل شدن چیزی در چیز دیگر، برون از اشیاست، امّا نه چون برون شدن چیزی از چیزی».

ذعلب، سر به زیر افکند و گفت:

سوگند به خدا، هرگز چنین پاسخی نشنیده بودم و سوگند به خدا که دیگر چنین پرسشی نخواهم کرد

آن گاه علی علیه السلام فرمود: «سَلونی قبل أن تفقدونی»

«پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من بپرسید»

"اشعث بن قیس"برخاست و گفت:

ص: 20

ای امیر مؤمنان! چه طور از مَجوسیان جزیه گرفته می شود، حال آن که کتابی بر ایشان نازل نشده و پیامبری بر ایشان فرستاده نشده است؟ فرمود:

«نه، ای اشعث! خداوند بر آنان کتابی فرو فرستاد و پیامبری بر ایشان برانگیخت تا آن که برایشان پادشاهی پیدا شد که شبی در حال مستی، دخترش را خواست و با وی ازدواج کرد. چون صبح شد، مردمش خبر آن را شنیدند و جلو خانه اش گرد آمدند و گفتند: ای پادشاه! دین ما را آلوده ساختی و آن را از بین بردی.

بیرون بیا تا تو را پاک سازیم و حدّ بر تو جاری کنیم.

وی به آنان گفت: گِرد آیید و سخن مرا گوش کنید. اگر برای من چاره ای برای ر هایی از آنچه بدان دست یازیدم، وجود دارد، چه بهتر، و اگر نه، هر چه می خواهید، انجام دهید. آنان گرد آمدند و او گفت: آیا می دانید که خداوند، آفریده ای بزرگوارتر از پدرمان آدم و مادرمان حوّا نیافریده است؟

ص: 21

گفتند: آری، ای پادشاه!

گفت: آیا چنین نیست که وی دخترانش را با پسرانش و پسرانش را با دخترانش عقد

ازدواج بست؟

گفتند: چرا! دین، همین است. و بر آن، توافق کردند و در نتیجه، خداوند، آنچه از دانش در سینه هایشان بود، از بین برد و کتاب را از بینشان برداشت. بنا بر این، آنان کافرند و بدون حساب، وارد جهنم می شوند، و منافقان، از آنان بدحال ترند».

اشعث گفت: سوگند به خدا، چنین پاسخی نشنیده بودم. سوگند به خدا، دیگر در

پیِ چنین پرسش هایی نخواهم رفت.

آن گاه علی علیه السلام فرمود: «سَلونی قَبلَ أَن تَفقِدونی»

«پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من بپرسید»

مردی از آخر مسجد، در حالی که بر عصایش تکیه زده بود، برخاست و از لابه لای

ص: 22

مردم، راه افتاد تا به علی علیه السلام نزدیک شد و آن گاه گفت: ای امیر مؤمنان! مرا بر کاری راهنمایی کن که هر گاه آن را انجام دادم، خداوند، مرا از آتش نجات دهد.

به وی فرمود:

«ای مرد! بشنو و بفهم و یقین کن. دنیا با سه شخص، پابرجاست:

دانشمندِ گوینده ای که طبق دانشش عمل می کند، و ثروتمندی که در مالش به اهل دین، بُخل نمی ورزد، و نیازمند شکیبا.

هر گاه دانشمند، دانش خود را کتمان کند و توانگر، بُخل ورزد و نیازمند، شکیبایی نکند، بیچارگی و بدبختی فرا خواهد رسید و در این هنگام، عارفان به خدا در می یابند که دنیا به گذشته خود باز گشته است؛ یعنی پس از ایمان، به کفر روی آورده است.

ای پرسشگر! مبادا فراوانی مسجد ها و جماعت های مردمی که تن هایشان گرد آمده،

ص: 23

اما دل هایشان پراکنده است، تو را فریب دهد! ای پرسشگر! مردم، سه گروه اند:

زاهد، شکیبا و شیدا.

امّا زاهد، آن کسی است که به آنچه از دنیا به وی رسیده، خوشحال نمی گردد و

چیزی از دنیا که از دستش بیرون شده، غمگینش نمی سازد.

و اما شکیبا، با آن که به دل آرزوی دنیا دارد، ولی هنگامی که چیزی از آن را فرا چنگ آورد، از آن، روی بر می گردانَد؛ چون پایان بدِ آن را می داند.

و امّا شیدای دنیا اهمیت نمی دهد که دنیا را از راه حلال به دست آورده است یا حرام

وی پرسید:ای امیر مؤمنان! علامت مؤمن در چنان روزگاری چیست؟

فرمود: «بنگرد به آنچه خداوند بر وی واجب کرده، و آن را انجام دهد و بنگرد به آنچه خداوند با آن مخالفت کرده است و از آن، دوری گزیند، گرچه دوست صمیمی اش باشد». گفت: سوگند به خدا که راست گفتی، ای امیر مؤمنان!

ص: 24

آن گاه، آن مرد، غیبش زد و مردم او را ندیدند. اهل مسجد، جستجو کردند؛ ولی

او را نیافتند.

امام علی علیه السلام روی منبر، لبخندی زد و فرمود:

در پیِ که می گردید؟ این، برادرم خضر علیه السلام بود». آن گاه فرمود:

«سَلونی قَبلَ أَن تَفقِدونی»

پیش از آن که مرا از دست بدهید، از من بپرسید»

هیچ کس برنخاست. سپس امام علیه السلام حمد و ثنای خدای گفت و درود بر پیامبرش فرستاد و به حسن الله فرمود: «ای حسن! برخیز و بر منبر شو و سخنی بگو تا پس از من، قریش، تورا جاهل نپندارند و نگویند که حسن بن علی، چیزی نمی داند» حسن علیه السلام گفت: «]پدرم! چه طور بر منبر روم و سخن بگویم، حال آن که شما در بینِ مردم هستی، می شنوی و می بینی؟».

ص: 25

امام علی علیه السلام فرمود:

پدر و مادرم به فدای تو! به گونه ای خود را از تو پوشیده می دارم و گوش میکنم و می بینم که تو مرا نبینی».

امام حسن علیه السلام به منبر رفت و به سپاس های رسا و والا، خدا را سپاس گفت و کوتاه و گذرا بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و خاندانش درود فرستاد و فرمود:

«ای مردم از جدم پیامبر خدا شنیدم که می فرمود: «من شهر دانشم و علی، دروازه آن است، و آیا جز از راه دروازه، وارد شهر می شوند؟» و آن گاه، از منبر فرود آمد. حضرت علی علیه السلام به طرفش دوید و او را گرفت و به سینه اش چسباند. و آن گاه به حسین علیه السلام فرمود: «برخیز و به منبر برو و سخنی بگو که پس از من، قریش، تو را جاهل نپندارند و نگویند که حسین بن علی، چیزی نمی داند. امّا کلام تو باید در راستای سخنان برادرت باشد».

ص: 26

امام حسین علیه السلام به منبر رفت و سپاس و ثنای خدا گفت و درودی کوتاه به پیامبرش فرستاد و آن گاه فرمود:

«ای مردم! از جدّم پیامبر خدا شنیدم که می فرمود: علی، شهر هدایت است. هر کس بدان در آید، رستگار می گردد، و هر کس از آن روی گرداند، نابود می گردد.»

امام علی به طرف او رفت و وی را به سینه چسباند و او را بوسید و آنگاه فرمود: ای مردم! گواهی دهید که این دو، دردانه های پیامبر خدا و امانت های اویند که پیش من به امانت گذاشته بود و من آن دو را پیش شما به امانت می نهم.

ای مردم پیامبر خدا، درباره این دو، از شما خواهد پرسید(1).»

«حسن و حسین علیهما السلام»

ص: 27

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خداوند به من پنج چیز، و به علی علیه السلام، پنج چیز داد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ابن عباس: خداوند، پنج چیز به من داد و به علی نیز پنج چیز داد: به من جوامع سخن و به علی، جوامع دانش داد. من را پیامبر و علی را وصی قرار داد. به من کوثر و به علی، [چشمه] سلسبیل داد. به من وحی داد و به علی، الهام. مرا به معراج برد و در های آسمان برای او گشوده شد و هر آنچه را که من دیدم، او دید و هر آنچه را من نگاه کردم، نگاه کرد.

[آن گاه فرمود:] ای ابن عبّاس! هر کس مخالف علی بود، هرگز پشتیبان او مباش و دوست او مباش. سوگند به آن که به حق مرا برانگیخت، هیچ کس با او مخالفت کند، جز آن که خدا نعمت هایی را که به او داده، تغییر خواهد داد و پیش از آن که او را وارد دوزخ کند، خلقت [سیمایش] را در هم خواهد ریخت.

ای ابن عبّاس! درباره علی تردید مکن؛ چون تردید در او [شخص را] از ایمان، بیرون

ص: 28

میکند و موجب جاودانگی در دوزخ می گردد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای علی! من شهر حکمتم و تو دروازه آنی و به شهر، جز از راه دروازه آن، در نمی آیند. آن که می پندارد مرا دوست می دارد در حالی که با تو دشمنی می کند، دروغ می گوید؛ چون تو از منی و من از توام. گوشت تو از گوشت من و خون تو از خون من است. روح تو از روح من، و نهان تو از نهان من، و آشکار تو از آشکار من است.

تو پیشوای امّتم و جانشین من پس از منی. آنکه تو را پیروی کرد، سعادتمند شد و آن که تو را نافرمانی کرد، بدبخت شد.

آن که تو را دوست داشت، سود برد و آن که تو را دشمن داشت، زیان دید. آن که همراه تو شد، رستگار گشت، و آن که از تو جدا شد، هلاک گشت. مَثَل تو و مَثَل پیشوایان از بین فرزندانت پس از من، همچون کشتی نوح است.

ص: 29

آن که به آن کشتی نشست، نجات یافت، و آن که از آن بازمانْد، غرق شد.

مَثَل شما، همچون مَثَل ستارگان است. تا روز قیامت، هرگاه ستاره ای غروب کند، ستاره ای دیگر طلوع می کند.

•

ص: 30

عکس

ص: 31