ص: 2

ص: 3

غدیر

برترین پیام آسمانی

حبیب الله فرحزاد

ص: 4

در راه ولایت...44

ميثاق ولايت...45

ابلاغ رسالت...47

برترین اعیاد...48

نصرت امیر مؤمنان علیه السلام...48

انکار غدیر...49

توصیه به ولایت در معراج...49

شخصیت والای امیر المؤمنین علیه السلام...50

توجه به ایام غدیر و جشن مباهله...51

احیای غدیر و فضای مجازی...52

بیان عظمت غدیر در فضای مجازی...53

برترین روز در نزد خدای تعالی...55

امام رضا علیه السلام و بزرگداشت غدیر...56

خطبه هایی برای غدیر...56

بزرگداشت غدیر در بهشت...58

فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله به عید گرفتن روز غدیر...59

انفاق برای غدیر...59

نزول آیات ولایت و «هل اتی»...61

نام و یاد علی علیه السلام...62

مجالس ذکر فضائل امیر المؤمنین علیه السلام...62

محبت على علیه السلام...63

اساس دین...64

مجالس اهل بيت علیهم السلام...65

فرهنگ جهانی غدیر...66

غدیر و سبک زندگی...67

همراه با کاروان غدیر...68

پیشینۀ کاروان های شادی غدیر...70

اولین کاروان غدیر در عالم خاکی...71

ص: 6

کاروانهای پرشکوه ملائکه در آسمان...71

نخستین تجمع گسترده بشری پس از غدیر خم...72

حرکت کاروان غدیر در عراق...73

استمرار جشن های غدیری تا به امروز...74

نظر مراجع عظام تقلید دربارهٔ کاروان های غدیری...75

آیت الله مکارم شیرازی حفظه الله...75

آیت الله وحید خراسانی حفظه الله...76

آیت الله صافی گلپایگانی حفظه الله...76

آثار و برکات برپایی کاروان غدیر...77

2. استدلال های کوتاه در مسألۀ جانشینی...79

1. جانشینان پیامبران...82

2. ادامه مسیر نبوت...83

3. مدیر گروه...83

4. انتخاب برترین...84

5. هادی به حق...85

6. بی نیاز از همه...85

7. واژه ای برای جانشینی...86

8. امام زمان حضرت فاطمه علیها السلام...87

9. اسلام دین کامل و جامع...88

10. معیار تعیین جانشین پیامبر صلی الله علیه و اله...89

11. جریان غدیر خم...90

12. فرقه ناجیه...92

13. برداشت از سرچشمه...93

14.ظالم و امامت ؟!!...94

15. انتخاب حضرت مهدی علیه السلام...95

16. نفس پیامبر صلی الله علیه و اله...96

17. گزینه برتر...97

ص: 7

18. حديث «يوم الدار»...97

19. دوازده امام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله...98

20. کجایند مثل امامان علیهم السلام؟...99

21. سه دلیل برای پیروی از اهل بیت علیهم السلام...100

22. صلاحیت برای امامت...101

23. حقانیت اهل بیت علیهم السلام در منابع اهل سنت...101

24. اهمیت ابلاغ رسالت...102

25. تکبّر شیطانی...104

26. بهترین بشر...104

27. سزاوار ترین بر مردم...105

28.تقارن حقانیت و مظلومیت...106

29.حقیقت حق...107

30. حبل الله...107

31. اتمام حجت در غدیر...108

3. ماه ولایت و امامت...109

دهه اول ذیحجه...111

روز اول ذیحجه...113

هشتاد ماه روزه...113

ارسال آیات برائت...113

ولادت حضرت ابراهیم علیه السلام...114

ابراهیم خلیل الله...115

جایگاه امامت...118

بشارت مقام خلّت...119

ازدواج امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام...120

مراسم خواستگاری...120

دعای پیامبر صلی الله علیه و آله...122

تهیه جهیزیه...122

ص: 8

روز هفتم ذیحجه...124

شهادت امام باقر علیه السلام...124

مرجعیت فکری و دینی...125

ولادت ،ابراهیم فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله...126

فدایی امام حسین علیه السلام...127

وفات و دفن...128

در اندوه ابراهیم...128

خورشید گرفتگی در فوت ابراهیم...129

طعنه به رسول خدا صلی الله علیه و آله...129

روز هشتم ذیحجه...131

روز ترویه...131

نخستین حج ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام...132

حرکت امام حسین علیه السلام از مکه به سوی کوفه...133

ناتمام ماندن حج امام حسین علیه السلام!...133

دلیل خروج امام علیه السلام از مکه...134

روز نهم ذیحجه...135

روز عرفه...135

روز دعا و درخواست از خداوند...136

مباهات خدای متعال...136

دعا برای دیگران...138

عرفه و عرفات...139

بخشش گناهان...140

عنایات خداوند به زائران امام حسین علیه السلام...140

شناخت خدا...141

پیامبر در عرفات...143

پذیرش توبه حضرت آدم علیه السلام...143

فرمان سپردن میراث انبیا به علی علیه السلام...145

سد الابواب...146

ص: 9

معراج پیامبر صلی الله علیه و آله...149

معراج جسمانی و روحانی...151

ولادت حضرت عیسی علیه السلام...151

مژده تولد حضرت عیسی علیه السلام...152

ولادت حضرت عیسی و ولادت امیر مؤمنان علیه السلام...153

روز دهم ذیحجه...155

بیان حدیث ثقلین...155

متن حدیث...155

اهمیت حدیث ثقلین...156

منابع و سند حدیث...157

زمان و مکان صدور حدیث...158

پیام های حدیث ثقلین...162

راویان حدیث ثقلین...164

ابلاغ آیات برائت...164

شرح واقعه...165

فراوانی منابع...166

فضای حاکم بر مکه...166

محتوای پیام...167

از فضایل علی علیه السلام...168

عید قربان...168

اعمال عید قربان...169

فضیلت قربانی...171

تقسیم گوشت قربانی...172

نمادی از ایثار در راه محبوب...172

قربانی ابراهیم علیه السلام...174

تجلی خدا در کوه طور...174

درخواست مشاهده خدای تعالی...175

بازگشت به قوم...177

ص: 10

اربعین موسوی...178

تقاضای حضرت موسی علیه السلام...180

جلوه یکی از شیعیان امیر المؤمنین علیه السلام...180

تجلی نور الهی برکوه انانیت...181

تواضع حضرت عیسی علیه السلام...182

معنای اسلام...184

روز دوازدهم ذیحجه...186

عقد اخوت بین پیامبر صلی الله علیه و اله و علی علیه السلام...186

عقد اخوت....186

عقد اخوت در عید غدیر...187

پیشینه اخوت...188

عقد اخوت در مدینه...188

اخوت عمومی در سال نهم هجری...189

برادری پیامبر صلی الله علیه و اله علی علیه السلام...189

هدف از برقراری عقد اخوت...190

روز سیزدهم ذیحجه...191

اعطای لقب «امیر المؤمنین» برای علی علیه السلام...191

لقب اختصاصی...192

سرآمد اهل ایمان...193

پیشینه لقب امیر المؤمنین...194

سلام با عنوان «امیر المؤمنین» در غدیر...196

مصادره لقب امیر المؤمنین...196

روز چهاردهم ذیحجه...198

اعطای فدک به فاطمه علیها السلام...198

غصب فدک...199

اهداف غصب فدک...199

فدک در گذر تاریخ....200

ص: 11

شق القمر...201

معجزه؛ نشانه ای از خداوند...203

روز پانزدهم ذیحجه...204

ولادت امام هادی علیه السلام...204

دوران امامت...205

دو یادگار امام هادی علیه السلام...206

زیارت جامعه...206

ویژگی های زیارت جامعه...207

وظیفه ما در برابر امام...209

زیارت غدیریه...210

متن زیارت...211

روز هجدهم ذیحجه...213

عید غدیر...213

پیامبران علیهم السلام و عید غدیر...214

بیان حدیث منزلت...216

نقلهای حدیث منزلت...217

دلالت «حدیث منزلت»...218

جایگاه علی علیه السلام بر اساس حدیث منزلت...218

روز نوزدهم ذیحجه...220

اقدام مردم برای بیعت با حضرت علی علیه السلام...220

جشن عروسی حضرت امیر علیه السلام با حضرت زهرا علیها السلام...223

بخشیدن پیراهن عروس...223

کاروان عروسی...224

توصیه های رسول خدا صلی الله علیه و آله...224

روز بیستم ذیحجه...226

ولادت امام کاظم علیه السلام...226

دوران امامت...227

ص: 12

روز بیست و یکم ذیحجه...229

حديث بساط و آیه اولی الامر...229

سیر هوایی به غار اصحاب کهف...229

بیعت بر اطاعت امیر مؤمنان علیه السلام...231

انس و کتمان واقعه...232

سند حدیث بساط...232

عصمت اولی الامر...232

مصداق اولی الامر...233

روز بیست و دوم ذیحجه...235

شهادت ميثم تمار...235

پیشینه میثم...235

در مکتب امیر المؤمنین علیه السلام...236

صمیمیت و یگانگی...237

شبی با مولا...238

پیش گویی های میثم...239

پس از شهادت امیر مؤمنان علیه السلام...240

میثم بر چوبه دار...241

روز بیست و چهارم ذیحجه....242

روز مباهله....242

معنای مباهله...242

دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله...242

دیدار با پیامبر صلی الله علیه و اله...243

پیشنهاد مباهله...244

انصراف مسیحیان از مباهله...245

همراهان پیامبر صلی الله علیه و آله...246

شیوه مباهله با مخالفین...247

پیام آیه مباهله...249

فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله...251

ص: 13

جان پیامبر صلی الله علیه و آله...251

مناظره اهل بیت علیهم السلام با آیه مباهله...252

مباهله و آیه تطهیر...253

اهمیت آیه تطهیر...255

مضمون آیه...255

اراده تکوینی یا تشریعی...256

اهل بیت چه کسانی هستند؟...257

معرفی اهل بیت علیهم السلام در گفتار...258

روش عملی پیامبر صلی الله علیه و آله در معرفی اهل بیت علیهم السلام...260

تنها در شأن خمسه طیبه...261

برکات خواندن حدیث کسا...264

خاتم بخشی و آیه ولایت...264

بیان آیه...265

شأن نزول...265

اشعار حسّان...267

اهمیت آیه ولایت...267

منکران ولایت...268

آیه ولایت و غدیر...268

مباهات خدا به امیر مؤمنان علیه السلام...269

منقبت حضرت علی علیه السلام...270

احتجاج امیر المؤمنین علیه السلام به آیه ولایت...270

بهای انگشتر...271

نماز و انفاق ؟!...271

روز بیست و پنجم ذیحجه...272

نزول «هل اتی»...272

شأن نزول «هل اتى»...273

مدنی بودن سوره...274

از لطایف سوره...275

ص: 14

فضیلت تلاوت سوره «هل اتی»...275

4. فضائل غدير...279

برترین عید امت پیامبر صلی الله علیه و اله...281

شکوهمندی غدیر...281

بزرگ ترین عید...282

شریف تر از عید قربان و عید فطر...282

برترین روز در نزد خدای تعالی...283

عظمت روز غدیر خم...284

بخشش خداوند...286

مصافحه فرشتگان...288

عید پیامبران...288

ولایت امیر المؤمنین علیه السلام بر فرشتگان...289

ناله ابلیس...290

عرضه ولایت در روز غدیر بر آسمانیان و زمین...290

واکنش اهل آسمان...290

واکنش زمین ها...291

واکنش کوه ها...291

واکنش ،آبها، گیاهان و پرندگان...291

غدیر در آیینه نام ها و صفات...292

1. در کلام امیر المؤمنین علیه السلام...292

2. در کلام امام صادق علیه السلام...294

3. در کلام امام رضا علیه السلام...295

5. اعمال و آداب عید غدیر...299

عمل نیک در روز غدیر...301

1 تقرب به خدا...304

2 یاد خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله...305

ص: 15

3. زیارت و دیدار یکدیگر...305

4. تبریک و تهنیت...307

5. روزه گرفتن...308

روزه پیامبران...309

روزه تمام عمر دنیا...310

6. توسعه بر خانواده...312

7. هدیه و بخشش...313

8. اطعام در عید غدیر...315

9. افطاری دادن...317

10. آراستن و زینت کردن...319

11. لباس نو پوشیدن...320

12. دل جویی و مهرورزی...321

13. پیوند با بستگان و خویشان...322

14. گره گشایی و رسیدگی به نیازمندان...324

15. عیدی دادن...325

16. شکر نعمت ولایت...325

17. گردهمایی...326

18. تبسم و شادی...328

19. ابراز شادمانی...329

20. شاد کردن اهل ایمان...330

21. ابراز برائت از دشمنان اهل بیت علیهم السلام...330

22.صلوات...332

23. بیعت و تجدید عهد با امام زمان علیه السلام...334

معنای بیعت...335

تجدید بیعت...335

24. عبادت و نماز و نیایش...338

25. دعای روز غدیر...338

26. دعای ندبه...340

ص: 16

27. نماز عید غدیر...341

نماز دیگر...342

6. زیارت امیر المؤمنین علیه السلام در روز غدیر...343

زیارت غدیریه امام صادق علیه السلام...346

زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام...348

نگاهی اجمالی به متن زیارت...349

زمان صدور زیارت...350

سند زیارت...350

بررسی فراز هایی از زیارت...351

متن و ترجمه زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام...354

سلام بر پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و انبیای الهی...354

بیان اوصاف امیر المؤمنین علیه السلام...355

شهادت به منزلت بلند امیر المؤمنین علیه السلام...356

اشاره به جریان غدیر...356

نفرین بر منکران ولایت...357

وفای به عهد...357

امیر حقیقی مؤمنان...357

جان فشانی در راه خدا...358

تردید در ولایت...358

صراط مستقیم...359

اطاعت فرمان الهی...359

وارستگی های امیر المؤمنین علیه السلام...359

استقامت در راه حق...360

مجاهدت در راه خدا...360

عبودیت خالصانه...361

نخستین کسی که ایمان آورد...362

تمسک به خدای تعالی...362

ص: 17

مولای اهل ایمان...363

فضیلت های روشن...363

منزلت والا...364

زیان کارترین انسان ها...364

گوش به فرمان خدا و رسول...364

به منزله هارون...365

علی علیه السلام و برابری؟!!!...365

مورد ستایش خداوند...367

ابلاغ ولایت...367

ایمان آورندگانی اندک...368

بخشش و ایثار...370

در صحنه عمل...370

دارای علم تنزيل و حكم تأويل...371

در جنگ احد...372

در جنگ حنین...373

در روز خیبر...374

حجت بالغه الهی...374

همراه پیامبر صلی الله علیه و آله در همه جنگ ها...374

امام المتقين...375

در برابر حیله پیمان شکنان...375

در برابر شامیان...376

ظهور حق...376

عمار در صفین...377

حادثه ناگوار فدک...378

در بستر پیامبر صلی الله علیه و آله...379

فتنه حکمیت در صفین...380

فضائل بی انتها...382

در اشتیاق دیدار حق تعالی...383

ص: 18

بیزاری از غاصبان ولایت و ظالمان به اهل بیت علیهم السلام...383

7. واقعه غدير...385

اهمیت حجة الوداع...387

آغاز سفر حج...389

حضور جبرائیل در عرفات...389

خوف پیامبر صلی الله علیه و آله از دشمنی ها نسبت به امیر المؤمنین علیه السلام...391

علت خوف...392

نخستین خطابه در منی...394

خطبه پیامبر علیه السلام در مسجد خیف...395

اعلان رسمی برای حضور در غدیر...396

فرمان خدا در غدیر...396

توقف مردم در غدیر...397

پیامبر و امیر المؤمنین علیهما السلام بر فراز منبر...398

دو اقدام عملی بر فراز منبر...399

بیعت مردان...401

بیعت بیعت شکنان...402

بیعت زنان...402

عمامه سحاب...403

ظهور جبرئیل در غدیر...403

سروده حسّان دربارهٔ غدیر...404

پایان مراسم غدیر...405

خلاصه ای از خطبه غدیر...405

فرمان مهم الهی...405

ولایت و امامت دوازده امام علیهم السلام...406

توجه به مسأله امامت...407

ائمه نار بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله...407

اتمام حجت...408

ص: 19

یادی از حضرت مهدی علیه السلام...408

8. پس از غدیر...411

کسانی که از قبول ولایت سر باز زدند...413

دوستی دشمنان و دشمنی دوستان!...415

گمان ابلیس...416

معجزه غدیر...417

صحیفه ملعونه...418

صحیفۀ اول...418

صحیفه دوم...419

مفاد پیمان نامه...420

واکنش ها به صحیفه ملعونه...421

توطئه قتل پیامبر صلی الله علیه و آله در هرشی...422

شعر غدیر...424

سروده عمرو عاص درباره واقعه غدیر...424

9. متن و ترجمه خطبه غدیر...427

بخش اول: حمد و ثنای الهی...429

بخش دوم: فرمان الهی برای مطلبی مهم...433

بخش سوم: اعلان رسمی ولایت و امامت دوازده امام علیهم السلام...436

بخش چهارم: معرفی امیر المؤمنین علیه السلام...442

بخش پنجم: تأکید بر توجه امت به مسأله امامت...443

بخش ششم: اشاره به کارشکنی های منافقین...445

بخش هفتم: پیروان اهل بیت علیهم السلام و دشمنان شان...449

بخش هشتم: حضرت مهدی عجل الله فرجه الشريف...452

بخش نهم: مطرح کردن بیعت...454

بخش دهم: حلال و حرام واجبات و محرمات...455

بخش یازدهم: بیعت گرفتن رسمی...458

ص: 20

اتمام حجت با حدیث غدیر...461

تواتر حدیث غدیر...462

بزرگترین مستند شیعه...462

برتری اسناد حدیث غدیر...462

حدیث غدیر در کتب متعدد...463

اعتبار حدیث غدیر از نظر دلالت...465

دلالت حدیث و کیفیت استدلال...466

استناد امیر المؤمنین علیه السلام به حديث غدير...467

10. خطبه هایی دربارۀ غدیر...471

خطبه امیر المؤمنین علیه السلام در روز غدیر...473

حمد و ثنای خداوند...474

جایگاه بلند پیامبر صلی الله علیه و آله...475

منزلت ائمه علیهم السلام...476

لطف به بندگان...477

اجتماع دو عید...478

فضیلت روز جمعه...479

توحید و ابلاغ ولایت...479

اکمال دین و اتمام نعمت...481

متمردین از ولایت...481

عظمت غدیر...482

تقرب به خدای تعالی...483

پرهیز از تمسک به کافران...484

معنای استکبار...484

معرفی خود...485

دعوت به تنبه و بیداری...485

برای بزرگداشت غدیر...486

روزه عید غدیر...487

ص: 21

افطاری دادن در عید غدیر...488

با برادارن دینی...489

اطلاع رسانی غدیر...489

میهمانی امام حسن مجتبی علیه السلام...489

نگاهی گذرا به خطبه...490

خطبه غدیریه در منابع روایی...491

شکوه غدیر در نگاه امیر المؤمنین علیه السلام...492

خطبۀ امام صادق علیه السلام درباره غدیر (1)...496

بزرگداشت غدیر در بهشت...496

در جوار امیر مؤمنان علیه السلام در روز غدیر...497

فضیلت غدیر...498

خطبه امام صادق علیه السلام دربارۀ غدیر (2)...499

ارزش روزه در عید غدیر...499

نماز روز غدیر...500

افطاری دادن در روز غدیر...500

خطبه امام صادق علیه السلام درباره غدیر (3)...503

در اجتماع شیعیان...503

روز استحکام دین...503

بیان واقعه غدیر...504

بیان اعمال روز غدیر...505

خطبۀ امام صادق علیه السلام درباره غدیر (4)...509

برترین عیدها...509

انگیزه عید گرفتن...510

اعمال عید غدیر...510

خطبه امام صادق علیه السلام دربارۀ غدیر (5)...511

روز غدیر در قیامت...511

روزه گرفتن در ورز غدیر...512

ص: 22

خطبه امام رضا علیه السلام دربارۀ غدیر...514

جایگاه غدیر در بین روزها...514

روز کمال...515

بزرگداشت در ملکوت...515

رفع قلم...515

فزونی احوال...516

فضائل غدیر...516

روز پاکیزگی...517

دیدار و تهنیت...517

روز زینت...518

اطعام اهل ایمان...518

عرضه ولایت بر آسمانیان و زمین...519

عرضه ولایت برکوه ها...519

عرضه ولایت بر آب،ها گیاهان و پرندگان...520

مثل اهل ایمان در پذیرش ولایت...520

11. غدیر در کلام اهل بیت علیهم السلام...523

على علیه السلام و احتجاج به حدیث غدیر...525

حضرت فاطمه علیها السلام و اتمام حجت با غدیر...527

امام حسن مجتبی علیه السلام بر فراز منبر...530

احتجاج امام حسین علیه السلام به حدیث غدیر...531

حدیث غدیر در بیان امام سجاد علیه السلام...531

واقعه غدیر در بیان امام باقر علیه السلام...532

امام صادق علیه السلام و ترسیم صحنه غدیر...532

امام کاظم علیه السلام و احتجاج با هارون...533

امام رضا علیه السلام و عظمت غدیر....534

امام جواد علیه السلام و پیمان هایی که گرفت شد...535

امام هادی علیه السلام و زیارت غدیریه...535

ص: 23

امام عسکری علیه السلام و حدیث غدیر....536

امام زمان علیه السلام...537

12. علامه امینی و غدیر...539

نگارش «الغدیر»...541

مباحث جلد اول «الغدیر»...543

مباحث جلد دوم «الغدير»...543

مباحث جلد سوم «الغدير»...544

مباحث جلد چهارم «الغدیر»...544

مباحث جلد پنجم «الغدیر»...544

مباحث جلد ششم «الغدیر»...545

مباحث جلد هفتم «الغدير»...546

مباحث جلد هشتم «الغدیر»...546

مباحث جلد نهم «الغدير»...546

مباحث جلد دهم و یازدهم...547

تكمله «الغدیر»...547

نقش «الغدیر» در معرفی شیعه و ایجاد وحدت اسلامی...547

زندگینامه علامه امینی (1320) - 1390 ه . ق .)...549

فهرست منابع...551

13. گزارش تصویری فعالیت های غدیری...561

ص: 24

برترين بيام آسمانی

فَمَا جَعَلَ اللهُ لِأَحَدٍ بَعْدَ غَدِيرِ خُمِ مِنْ حُجَّةٍ وَ لَا عُذْر (1) ؛ خداوند پس از غدیر خم برای هیچ کس عذر و بهانه ای باقی نگذاشته است.

امروزه بحران ،جهان بحران مدیریت است جهان اسیر طاغوت هایی است که ملت ها را به سوی پرتگاه بی هویتی می کشانند. از این رو مدیریت جهانی امر مهمی است و پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله در غدیر خم می خواستند این مشکل عالم را حل کنند.

از آن جا که پیغمبر اسلام صلى الله عليه و سلم خاتم پیغمبران و نبوت و رسالت به آن حضرت ختم شده است آیا ممکن است بعد از ایشان این عالم تا قیامت رها شود و بدون یک مدیر الهی به حال خود واگذار شود؟ چنین چیزی از سوی خدای قادر متعال که مهر و رحمتش سراسر عالم را فرا گرفته است امری محال است.

امر ولایت و سرپرستی امت آن قدر مهم است که خدای تعالی به پیامبرش که عزیز ترین و محبوب ترین خلق عالم در نزد اوست می فرماید اگر در ابلاغ ولایت امیر مؤمنان علیه السلام کوتاهی کنی همه رسالت تو زیر سؤال می رود و رسالت خویش را ابلاغ ننموده و آن را به انجام نرسانده ای!

«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسالَتَه» (2) ؛ ای پیامبر آن چه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنی پیامش را نرسانده ای!

از این رو امام صادق علیه السلام روز غدیر را بزرگ ترین روز در عالم هستی می دانند و به برخی از اصحاب خویش می فرمایند:

لَعَلَّكَ تَرَى أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ يَوْماً أَعْظَمَ حُرْمَةً مِنْه؛ شايد فكر

ص: 26

می کنی خدا روزی با عظمت تر از روز غدیر خم خلق کرده است!

بعد فرمودند: «لَا وَ اللهِ لَا وَ اللهِ لَا وَ الله؛ نه به خدا سوگند، نه به خدا سوگند، نه به خدا سوگند!» (1)

نتیجه زحمات همۀ انبیا و پیامبر اسلام صلى الله عليه و سلم در روز غدیر به ثمر نشست.

بر این اساس خدای تعالی فرمود:

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلام ديناً؛ امروز دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم.

غدیر خم یک اعتقاد و راه است سبک زندگی و فرهنگ است. بعثت شروع این راه بود و در غدیر به ثمر نشست و روز عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام جریان ولایت اهل بیت علیهم السلام را تثبیت کرد تا به ظهور امام زمان علیه السلام ختم شود. ان شاء الله !

آن چه پیش رو دارید تحقیقی پیرامون این رویداد مهم عالم است که به بررسی این واقعه و عظمت آن و فضائل غدیر و اعمال و آداب و مسائل پیرامونی آن پرداخته است. امید است خدای تعالی ما را با حقیقت ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و ائمه معصومین علیهم السلام بیش از پیش آشنا کند و در سایه ولایت آن بزرگواران به سعادت دنیا و آخرت نایل بگرداند!

در پایان از همه عزیزانی که در آفرینش این اثر ماندگار سهمی داشتند، به ویژه برادر بسیار عزیزم، جناب آقای اسدی که در تدوین و ویرایش آن اهتمام ورزیدند، همچنین برادران ستاد غدیر که چاپ و نشر آن را بر عهد داشتند و نیز نشر طوبای محبت، صمیمانه تشکر می کنم و برای همه آرزوی توفیق روز افزون دارم.

ص: 27

بر همه ما واجب است که در رساندن این پیام بزرگ آسمانی کوتاهی نکنیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

فَلْيُبَلّغِ الْحاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوالِدُ الْوَلَد إِلى يَوْمِ الْقِيَامَةِ؛ (1) باید تا بر پایی قیامت این سخن را حاضران به غایبان و پدران به فرزندان برسانند.

به امید آن که این اثر به زبان های مختلف دنیا ترجمه شود و پیام عالم گیر گردد.

الحمد لله الذي جعلنا من المتمسكين بولاية امير المؤمنين على بن ابى طالب و الائمة المعصومين علیهم السلام

قم مقدس / حبیب الله فرحزاد

بهار 1400/شوال 1442

ص: 28

ص: 30

مقام معظم رهبری حفظه الله در بارۀ مسأله غدیر می فرمایند: «مسأله امامت و مسأله ولایت و زنده نگهداشتن غدیر به یک معنا زنده نگهداشتن اسلام است. مسأله فقط مسأله شیعه و معتقدین به ولایت امیر المؤمنین علیه السلام نیست. اگر ما مردم شیعه و مدعی پیروی از امیر المؤمنین علیه السلام حقیقت غدیر را درست تبیین کنیم هم خودمان درک کنیم هم به دیگران معرفی کنیم، خود مسأله غدیر می تواند وحدت آفرین باشد». (1)

ترغیب و تشویق جوانان به خواندن و حفظ کردن و تحلیل و بررسی واقعه غدیر در سراسر کشور میتوان گامی بلند در این جهت برداشت

کردیم، ذره ای از حق آن ها را ادا کرده ایم. اما در جهت شادی و جشن و سرور ولادت اهل بیت علیهم السلام و عیدها واقعاً کم گذاشته ایم.

جالب است که «يَفرَحونَ» بر «يَحزَنونَ» مقدم شده است! فرح و شادی در شادی اهل بیت را بر حزن و اندوه برای آنان مقدم کرده است. نباید به گونه ای جلوه کند که دین ما فقط دین دین گریه است.

البته گریه و عزا داری برای مصائب اهل بیت علیهم السلام در جای خودش بهترین ثواب و پاداش ها را دارد. با اهل بیت علیهم السلام پیوند محکم ایجاد می کند. اما نباید شادی ها در عید غدیر و ایام تولد اهل بیت علیهم السلام و جشن ها و عیدها به حاشیه برود. باید آن ها را هم پر رنگ کرد.

باید برای این جشن ها و شادی ها هم موقوفات و نذوراتی قرار داد. بعضی ها فکر می کنند که اگر مثلاً برای عزا و روضه نذر و وقف کنند یا خرج کنند، ثوابش بیشتر .است در صورتی که این طور نیست هزینه کردن برای جشن های اهل بیت علیهم السلام اگر ثوابش بیشتر از هزینه برای عزا داری آنان نباشد کمتر نیست. به خصوص که جامعه و جوانان و نوجوانان ما نیاز بیشتری به شادی و نشاط دارند.

باید به موازات برنامه های روضه و عزا داری برنامه های شادی را هم کماً و کیفاً بیشتر کنیم. البته شادی ها باید حلال و در خور شأن اهل بیت علیهم السلام باشد. هر کس هر توانی دارد برای مولا امیر المؤمنین و اهل بیت علیهم السلام ارائه بدهد تا این مراسم احیا شود.

قطعاً جریان عید غدیر از همه حوادث دوران عمر پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام بالاتر است. ما درباره غدیر کوتاه آمده ایم؛ از این رو مصائب سنگین بر حضرت زهرا علیها السلام و امام حسین علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام وارد شد باید همان طور که عاشورا را پر شور و هیجان برگزار می کنیم بر اساس دستور اهل بیت علیهم السلام عید غدیر را هم هر چه با شکوه تر و با عظمت تر برگزار کنیم. غدیر را باید جهانی کنیم.

روز غدیر خم روز اعلان رسمی امامت و رهبری و پیشوایی مولا امیر المؤمنین على علیه السلام و مهم ترین عید ماست که از آن به عید الله الاکبر»، یعنی عید بزرگ خدای متعال تعبیر شده است. بر اساس روایات همۀ انبیا مأمور بودند تا این روز بزرگ را عید بگیرند.

روزی بالاتر از عید غدیر خم در عالم نداریم حتی از عید قربان و عید فطر و عید جمعه و ایام ولادت اهل بیت علیهم السلام بالا تر است. در روایات بر تعظیم و بزرگداشت این عید بسیار تأکید شده است. امام رضا علیه السلام در بیان فضیلت روز غدیر فرمودند:

لَو عَرَفَ النّاسُ فَضلَ هَذَا اليَومِ بِحَقيقَتِهِ لَصَافَحَتهُمُ المَلائِكَةُ فِي كُلِّ يَومٍ عَشرَ مَرَاتٍ (1) اگر مردم فضیلت حقیقی این روز را می دانستند، فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه می کردند

این تعبیر برای هیچ عیدی نیامده است غدیر یک عید جهانی و فرا گیر است. همه انبیای گذشته نیز این روز را جشن می گرفتند. از زمان حضرت آدم علیه السلام تا زمان پیغمبر ما همه انبیا مأمور بودند تا این روز را جشن بگیرند.

خوب است این ماه را ماه ولایت بنامیم. زمانی عده ای این ایام را به عنوان دهه مطرح کردند، گروهی آن را به عنوان پانزده روز شاد آسمانی مطرح کردند، اما ایشان :فرمودند همۀ ماه ذیحجه را باید گرامی داشت و آن را شهر الولایه یعنی ماه ولایت نامید (1)

چون آغاز این ماه با ازدواج امیر المؤمنین علیه السلام آغاز شده و رخداد های مهمی دربارۀ اهل بیت علیهم السلام در این ماه تحقق پیدا کرده است باید این ماه را به عنوان سنتی حسنه احیا کرد. زمانی بود که اعتکاف با تعداد بسیار اندکی برگزار می شد. اما الآن با ده ها هزار نفر برگزار می شود و سال به سال بر جمعیت معتکفین افزوده می.شود این ظرفیت به این مهمی در مملکت ما وجود دارد و ما کوتاهی می کنیم.

خداوند در قرآن فرموده است:

«إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضِ» (2) ؛ تعداد ماه ها نزد خداوند در کتاب الهی، از آن روز که آسمان ها و زمین را آفریده، دوازده ماه است.

از اول خلقت آن را دوازده ماه قرار دادیم این مطلب خیلی مهم نیست. حقیقت این آیه چیز دیگری است باطن این آیه دوازده امام علیهم السلام هستند، نه یکی کمتر است و نه یکی بیشتر هر ماهی به نام یک امام است؛ چنان که امام باقر علیه السلام در روایتی در تأویل این آیه به این نکته تصریح فرموده اند. (3)

يُنادَ بِشَيْءٍ كَما نودِيَ بِالوَلايَةِ؛ (1) اسلام بر پنج چیز بنا شده است: بر نماز و زکات و روزه و حج و ولایت و به هیچ چیزی به اندازه ولایت، فرا خوانده نشده است

از هیچ چیز مانند ولایت باز خواست نمی شود محل اختلاف و هجمه دشمن هم آن جاست. از این رو از ولایت بیشتر باز خواست می شود. شیطان گفت:

«لَأَقْعُدَنٌ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقيم»؛ (2) من بر سر راه مستقیم تو، در برابر آن ها کمین می کنم

امام کاظم علیه السلام فرمودند:

وَ الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين علیه السلام: (3) صراط مستقیم امیر المؤمنین علیه السلام است.

شیطان بر سر صراط مستقیم می ایستد تا مردم را از آن باز دارد. می بینیم که چگونه وهابی ها با اهل ولایت مقابله می کنند. می بینیم که صهیونیست ها چگونه با فرهنگ شیعه دشمنی می کنند این ها با شیاطین هم همدست هستند و با هم همکاری می کنند

اگر ولایت اهل بیت علیهم السلام را پذیرفتید خدا معلم شما می شود. آیا از این بهتر می خواهید؟ چرا از این نکته مهم غافلیم؟ کسانی که دست از ولایت اهل بیت علیهم السلام کشیدند و امیر المؤمنین علیه السلام را رها کردند، در گمراهی به سر می برند و راه را گم کرده اند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

وَ اللَّهِ مَا بَقِي فِي أَيْدِيهِمْ شَيْءٌ مِنَ الْحَقِّ إِلَّا اسْتِقْبَالُ الْكَعْبَةِ فَقَط (1) به خدا سوگند چیزی از حق بر ایشان باقی نمانده جز رو کردن به سمت كعبه.

آن ها بهره ای از دین به جز رو کردن به قبله ندارند. این ها مشمول نفرین پیامبر صلی الله علیه و آله در غدیر واقع شدند، آنجا که فرمودند:

اللَّهُمَّ والِ مَن والاه ، و عادِ مَن عاداهُ ، و أحِبَّ مَن أحَبَّهُ، و أبغض مَن أبغَضَهُ، وَ انصُر مَن نَصَرَهُ، وَ احْذُل مَن خَذَلَهُ؛ (2) بار خدایا! با دوست علی دوست باش و با دشمن او دشمن؛ هر که او را دوست می دارد دوستش بدار و هر که او را مبغوض می دارد مبغوضش بدار و هر که او را یاری می کند یاری اش کن و هر که او را وا می گذارد، او را واگذار

این نفرین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را جدی بگیرید هم دعا فرمودند و هم نفرین کردند فرمودند: «وَ اخذُل مَن خَذَلَهُ». خذلان نه این است که فردی را چوب بزنی؛ خذلان یعنی این که کسی را رها کنی خذلان یعنی دست از ولایت کشیدن یعنی امیر المؤمنین و یازده امام دیگر را رها کردن یعنی این که ولایت را تبلیغ نکنی و بگویی به من چه ربطی دارد باید سینه چاک کرد و با قلم و بیان از اهل بیت علیهم السلام دفاع کرد. اگر این گونه نبودیم، یعنی خذلان.

ص: 38

میوه داشته باشد یک درخت هم می تواند گندم داشته باشد و هم انگور؛ چون درخت بهشت مانند درخت های دنیا نیست

آدم بعد از آن که خدای تعالی به او احترام کرد و ملائکه را واداشت تا به او سجده کنند و او را داخل بهشت کرد در دل با خود گفت: آیا خدا بشری گرامی تر از من خلق کرده است؟

خدای عز و جل از آن چه در دل او گذشت خبردار شد. پس به او ندا داد: که خود را بلند کن و به ساق عرش بنگر آدم سر به سوی عرش بلند کرد، و به ساق عرش نگریست دید در آن نوشته شده است:

لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ زَوْجَتُهُ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةَ؛ لا اله الا الله محمد رسول الله و علی بن ابی طالب امیر المؤمنین و همسرش فاطمه سیده زنان ،عالمیان و حسن و حسین دو سید جوانان اهل بهشت اند.

آدم پرسید: پروردگارا، اینان چه کسانی هستند؟ خدای عز و جل فرمود:

هَؤُلَاءِ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ وَ هُمْ خَيْرٌ مِنْكَ وَ مِنْ جَمِيعِ خَلْقٍ وَ لَوْلَا هُمْ مَا خَلَقْتُكَ وَ لَا خَلَقْتُ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ فَإِيَّاكَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَيْهِمْ بِعَيْنِ الْحَسَدِ فَأُخْرِ جَكَ عَنْ جِوَارِي؛ ای آدم، اینان ذریه تو هستند و از تو بهترند، و از همه خلایق من بهترند و اگر این ها نبودند من تو را و بهشت و دوزخ را و آسمان و زمین را خلق نمی کردم پس زنهار مبادا به چشم حسد بر اینان بنگری که از جوار من بیرون خواهی شد.

پس آدم به چشم حسد بر آنان نظر افکند و آرزوی مقام و منزلت آنان کرد و خداوند شیطان را بر او مسلط ساخت تا سرانجام از آن درخت که نهی شده بود خورد و بر حوا هم مسلطش کرد او هم به مقام فاطمه به چشم حسد نگریست،

ص: 40

تا آن که از آن درخت بخورد، همچنان که آدم خورد در نتیجه خدای تعالی هر دو را از بهشت بیرون کرد و به زمین فرستاد تا در جوار زمین باشند (1)

مرحوم علامه طباطبایی می فرماید: این معنا در عده ای از روایات آمده است که بعضی از آن ها از روایات مورد بحث مفصل تر و طولانی تر است و بعضی دیگر مجمل تر و کوتاه تر (2)

اهل بیت علیهم السلام بود که همۀ پیامبران بر آن ولایت مبعوث شده اند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

وَلَايْتُنَا وَلَايَةُ اللهِ الَّتِي لَم يَبْعَثْ نَبِيّاً قَطُّ إِلَّا بِهَا؛ (1) ولايت ما همان ولايت خداست که خدا هیچ پیغمبری را جز به آن مبعوث نساخت

كاملاً (به مردم) برسان و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای!

این چیست که اگر نگویی تمام رسالتت هیچ می شود؟! حضرت زهرا علیها السلام در خطبه ای که ایراد کردند فرمودند:

وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا أَمَانَا مِنَ الْفُرْقَة؛ (1) خداوند اطاعت ما را مایۀ نظام و نظم بخشیدن به امت و امامت ما را مایه امنیت از تفرقه و جدایی قرار داد

پس اهل بیت علیهم السلام عامل وحدت اند. این عامل وحدت را جدی بگیریم. الآن امیر المؤمنين علیه السلام و غدیر مظلوم و ناشناخته اند.

مقام معظم رهبری حفظه الله فرمودند: غدیر فقط مسأله جانشینی نیست توجه دادن به مسأله امامت است. ماجرای غدیر فقط نصب یک جانشین برای پیغمبر نبود؛ غدیر دو جنبه دارد یکی جنبۀ نصب جانشین است، جنبۀ دیگر قضیه توجه دادن به مسأله امامت است؛ امامت با همان معنایی که همه مسلمین از این کلمه و از این عنوان می فهمیدند (2)

مردم را ترغیب کنید تا برای این مناسبت ها برنامه ریزی کنند کسی می گفت هر کاری که مردم در نوروز برای خود و خانواده خود انجام می دهند، من در غدیر انجام می دهم تمام برنامه های شاد را برای غدیر می گذارم بچه ها آرزو می کنند غدیر زودتر بیاید. با این کار محبت علی علیه السلام در دل فرزندان قرار می گیرد

باید فرهنگ سازی کرد بزرگی می فرمود: اگر عزا داری به تاسوعا و عاشورا منحصر بود؛ این گونه جا نمی افتاد برخی اعتراض می کنند که از ده روز پیش از شهادت امام حسین علیه السلام عزا داری شروع می شود. باید گفت این هاست که عاشورا را زنده نگه داشته است. برای مراسم جشن و شادی عید غدیر هم باید پیش از آن شروع کنیم

همان طور که امام حسین علیه السلام با زندگی مردم عجین شده است؛ آب می نوشند، می گویند: «السلام علیک با ابا عبد الله لعنت بریزید!» باید غدیر هم با گوشت و پوست و خون ما عجین شود. غدیر به مراتب مهم تر از عاشور است. امام صادق علیه السلام الان به یکی از اصحاب فرمودند:

لَعَلَّكَ تَرَى أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ يَوْماً أَعْظَمَ حُرْمَةٌ مِنْه؛ شاید فکر می کنی خدا با عظمت تر از روز غدیر خم روزی را خلق کرده است!

بعد فرمودند: «لَا وَ اللهِ لَا وَ الله لا و الله ؛ نه به خدا سوگند، نه به خدا سوگند، نه به خدا سوگند!» (1)

امام صادق علیه السلام سه بار قسم جلاله می خورند که خدای متعال روزی بالاتر از غدیر خم خلق نکرده است از عاشورا بالاتر است از فاطمیه بالاتر است

که آن روز را تعظیم کنند. غدیرخم نتیجه و ثمرۀ زحمات همۀ انبیاست

«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلام دینا»؛ (1) امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم.

آیت الله شبیری زنجانی می فرمودند: بنده معتقدم هر كس تعمداً ولایت مولا امیر المؤمنین علیه السلام را قبول نکرد مسلمان واقعی نیست؛ چون خدا می فرماید: به اسلامی راضی ام که علی بن ابی طالب امام و حجت آن باشد، و گرنه اسلام پوشالی است.

«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُم»؛ (2) امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند.

وقتی حضرت علی علیه السلام ناخدای این کشتی ،باشد کفار نا امید می شوند دوستان اهل بیت علیهم السلام را باید مثل جان خود بدانیم. حافظ می گوید:

مرا عهدی است با جانان که تا جان در بدن دارم

هواداران کویش را چو جان خویشتن دارم

اگر حامی و مبلغ اهل بیت علیهم السلام باشیم تمام دوستان خدا طرفدار ما هستند. اصلاً خدا طرفدار ماست پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرمودند:

لَوِ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلى حُبِّ عَلي بن أبي طالِبِ لَمَا خَلَقَ اللهُ تَعَالَى النَّارَ؛ (3) چنان چه مردم همگی دوستدار علی بن ابی طالب بودند، خداوند متعال آتش را نمی آفرید.

آتش جهنم برای بی ولایت هاست برای فاصله گرفتن از ولایت است. ماه

ص: 46

ذیحجه بسیار فرصت خوبی است. بیایید غدیر را احیا کنیم مناسبت ها را احیا کنیم. بسیاری از آیاتی که مربوط به ولایت است مثل آیه ولایت، آیه تطهیر، آیه ذی القربی، آیۂ مودت آیۀ خاتم بخشی و آیه مباهله همه مربوط به ماه ذیحجه است. خدا می توانست این ها را جای دیگر قرار دهد. این ها همه برای احیا غدیر است.

«وَ ذَكَرهُم بِأَيَّامِ الله» (1) و «ایام الله» را به آنان یاد آور!

دین ما و محتوای دین ما را احیای «ایام الله» حفظ کرده است. اگر ماه رمضان ها، مناسبت ها محرم و صفرها، جشن های نیمه شعبان و ولادت ها را حذف کنیم، چیزی از دین باقی نمی ماند و غدیر مهم ترین روزهای خداست.

کاری کنیم که مشمول دعای پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله قرار بگیریم که در باره احیای امامت امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمودند: «وَ انصُر مَن نَصَرَه؛ هر كس مولا امیر المؤمنین علی علیه السلام را یاری ،کند خدایا تو او را یاری کن» قطعاً دعای پیامبر صلى الله عليه و آله مستجاب است امیدواریم پیام غدیر را که پیغمبر خدا صلى الله عليه و آله سفارش کردند به نسل بعد منتقل کنیم.

جَلَّ فِيهَا النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله بِالْوَلَايَةِ لِعَلِي وَ الْأَئمةِ علیهم السلام أَكْثَرَ مما أَوْصَاهُ بِالْفَرَائِضِ (1)

پیامبر صلی الله علیه و آله يك صد و بیست بار به معراج رفتند. در هر بار خدای عز و جل او را بیش از آن چه به واجبات توصیه کند، به ولایت علی و امامان علیهم السلام توصیه فرمود.

پیامبر صلی الله علیه و آله یک معراج رسمی و علنی داشتند و یک صد و بیست بار به صورت غیر رسمی به معراج رفتند معراج یعنی دیدار خصوصی با خدا جایی که جبرئیل و فرشته ها و هیچ کس نیست.

در این دیدار ها بیش از همه به ولایت امیر المؤمنین و ائمه معصومين علیهم السلام توصیه شده است. اگر چیزی بالاتر از این بود قطعاً خدا همان را سفارش می کرد

است آیا چیزی در بارۀ حضرت نوشته ام؟ یک جلد کتاب در باره غدیر ننوشته ام در روز قیامت چه جوابی داریم بدهیم؟

اگر غدیر تثبیت می شد و مردم می پذیرفتند و کار به دست اهلش می رسید، اختلافی نبود، دزدی نبود خیانت نبود داعش نبود، جنایت نبود ظلم نبود فساد نبود. یک خون به نا حق ریخته نمی شد.

تمام انبیا در مشکلات شان به پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام متوسل شده اند؛ حضرت آدم تا برای امام حسین علیه السلام گریه نکرد، تا خدا را به پنج تن قسم نداد، توبه اش پذیرفته و دعایش مستجاب نشد پیغمبر ،ما حضرت محمد مصطفى اصلی الله علیه و آله اولین شخصیت عالم و فخر اولین و آخرین به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

لَا أَسْتَغْنِي عَنْكَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ؛ (1) من در دنیا و آخرت از تو بی نیاز نیستم.

جشن مباهله نیز از جشن های مهم شیعیان است، این در حالی است که در بعضی از مناطق ایران این روز بزرگ نادیده گرفته شده و از روز بعد از غدیر سیاه پوشی محرم و استقبال از محرم شروع می شود که این اشتباهی بزرگ است.

انعکاس خطبه غدیری و بررسی نکات مهم این خطبه از جمله اولویت هایی است که می تواند مورد توجه اصحاب رسانه و فعالان فرهنگی قرار گیرد ائمه اطهار علیهم السلام نیز هر کدام تعابیر مختلفی در مورد عید غدیر دارند که باید مورد توجه قرار گیرد

اگر ما عاشورا را یک روز برگزار کنیم قطعاً فراموش می شود؛ از این رو ما عاشورا را دو ماه برگزار می کنیم. ده روز قبل از شهادت به استقبال می رویم. بسیاری از استان ها که قبل از محرم به استقبال می روند. اما این ظلم نسبت به مولا امیر المؤمنین علیه السلام است که غدیر را یک روز برگزار کنیم. غدیر را دست کم پانزده روز باید برگزار کرد؛ از عید قربان تا عید ،مباهله که روز بیست و چهارم ذیحجه .است باید کیفیت و کمیت را زیاد کنیم غدیر با یک روز بزرگداشت فراموش می شود ولی اگر پانزده روز برگزار شد شادی آن فراگیر و ماندگار می شود.

کتاب و حتی روزنامه ندارند. الآن عموم مردم سرشان در فضاهای مجازی است.

یک طلبه ای اهل شیراز بود به من می گفت من داستان های شیرین قرآنی و روایی را به صورت رمان می نویسم و در فضای مجازی می گذارم حدود هفتاد هزار نفر از رمان های من استفاده می کنند منبر و سخنرانی اصلاً این ظرفیت را ندارد.

می گفت: من شب قدر مراسمی در مسجدم گرفتم. نهایتاً حدود سیصد نفر آمده بودند. ساعت یک نیمه شب مراسم تمام شد. تقریباً چهار ساعت تا اذان صبح مانده بود فضای مجازی را روشن کردم و به آن هایی که با من در ارتباط بودند پیام دادم. معمولاً همه در شب قدر بیدارند. بعضی از آن ها نگهبان بودند، پرستار بودند. مأمور نیروی انتظامی بودند. مراسم احیای شب قدر مجازی را شروع کردم با صوت و پیام کتبی؛ و «بک یا الله یک یا الله ....» می گفت: شاید باورتان نشود، هفتاد هزار نفر با من در فضای مجازی مراسم احیا و دعای قرآن گرفتند.

تک تک ما می توانیم اثر گذار باشیم. نگویید من معروف نیستم. نه، همۀ ما می توانیم کار کنیم؛ زن و مرد، کوچک و بزرگ.

جوان دیگری می گفت من یک جوان ناشناسی هستم. یک کانال زده ام و اسم آن را کربلا گذاشته ام. کلمه کربلا جاذبه دارد. می گفت: 600 هزار نفر عضو دارد. از امام حسین علیه السلام حدیث می گذارم نوحه می گذارم عکس کربلا می گذارم. فضای مجازی مرز نمی شناسد. هر کسی فارسی زبان باشد می تواند در این کانال شرکت کند.

ما در طول سال ده ها مناسبت مهم داریم که مراسم برگزار می کنیم. تاسوعا ،عاشورا اربعین شب های ،قدر نیمه شعبان عرفه عید قربان عيد فطر و.....

در پاسخ به این پرسش خیلی ها می گفتند عرفه امام سجاد علیه السلام در روز عرفه سائلی را دیدند که از مردم درخواست می کرد. به او فرمودند:

وَيْحَكَ أَغَيْرَ اللَّهِ تَسْأَلُ فِي هَذَا الْيَوْمِ إِنَّهُ لَيُرْجَى لِمَا فِي بُطُونِ الْحَبَالَى فِي هَذَا الْيَوْمِ أَنْ يَكُونَ سَعِيداً؛ (1) وای بر تو! آیا در این روز از غیر خدا درخواست می کنی؟! همانا که در این روز برای بچه هایی که در شکم زنان باردار هستند امید سعادت می رود.

بسیاری می گفتند: نیمه شعبان از امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده است که از امام محمد باقر علیه السلام در مورد فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد. امام باقر علیه السلام فرمودند:

هِيَ أَفْضَلُ لَيْلَةٍ بَعْدَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ فِيهَا يَمْنَحُ اللَّهُ تَعَالَى الْعِبَادَ فَضْلَهُ وَ يَغْفِرُ لهُمْ بِنِهِ فَاجْتَهِدُوا فِي الْقُرْبَةِ إِلَى اللهِ فِيهَا فَإِنَّهَا لَيْلَةٌ إِلَى اللَّهُ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ لَا يَرُدَّ سَائِلًا لَهُ فِيهَا مَا لَم يَسْأَلْ مَعْصِيَة؛ (2) آن شب بعد از شب قدر برترین شب هاست. در آن شب خداوند به بندگان فضل خود را عطا می فرماید و ایشان را به من و کرم خویش می آمرزد. پس سعی و کوشش کنید در تقرب جستن به سوی خدای تعالی در آن شب که آن شبی است که خدا به ذات مقدس خود قسم یاد فرموده که سائلی را از درگاه خود تا زمانی که مطلب گناهی را درخواست نکند؛ دست خالی بر نگرداند.

هر چند این ایام بسیار مهم اند و از فضیلت بسیار برخوردارند، اما جواب سؤال این نبود پاسخ صحیح را از زبان امام صادق علیه السلام بشنویم. فرمودند:

ص: 54

إِنَّ اللهَ يَغْفِرُ لِكُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ ذُنُوبَ سِتِّينَ سَنَةٌ وَ يُعْتِقُ مِنَ النَّارِ ضِعْفَ مَا أَعْتَقَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ لَيْلَةِ الْفِطْر (1) خداى تعالی در روز غدیر همۀ مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان مسلمان را می آمرزد و از گناهان شصت ساله ایشان در می گذرد و دو برابر آن چه را در ماه رمضان و در شب قدر و در شب عید فطر از آتش دوزخ آزاد کرده است، آزاد می کند.

امیر المؤمنین واسطه رساندن خیر است و ما را از آتش جهنم در می آورد.

می گفت بعد از این که همه نتوانستند جواب صحیح را بدهند این روایت نورانی را با صدای زیبا برای مصاحبه شوندگان پخش می کردند و این در معرفی غدیر چقدر تأثیر گذار است.

امروز بسیاری از مردم جهان شاید سعدی و حافظ را بشناسند، اما امام علی علیه السلام را نمی شناسند، چون آن حضرت را معرفی نکرده ایم و این از کم کاری ما مبلغان و مداحان و اصحاب رسانه و اهل ولایت است.

پسندید. خداوند، پیامبری بر نینگیخت، جز آن که آن پیامبر وصیش را در چنین روزی به جای خود نهاد و رهبر امتش قرار داد

فَليَذكُرِ الله شيعَتُنا عَلى ما مَنَّ عَلَيهِم بِمَعرِفَتِهِ هَذَا اليَومَ دونَ سَائِرِ النَّاسِ؛ ،پس پیروان ما باید بر نعمت بزرگ شناخت این روز که تنها به آنان عطا شده خدا را به یاد آورند.

گفتم ای پسر پیامبر خدا! در آن روز، چه کنیم؟

فرمود «آن را روزه ،بدار که روزه اش برابر شصت ماه است. در آن روز به اندازه ،توان به خود و عیال خود و هرکه در اختیار توست، احسان کن» (1)

چقدر از این خطبه ها می دانیم، چه می گوییم ؟!

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله بر حاضران در غدیر خم واجب کردند که پیام غدیر را به همه برسانند ما نیز از روز عید قربان به مدت پانزده روز ایام شاد آسمانی را به عنوان ایام غدیریه برگزار می کنیم امید است توفیق احیای امر ولایت و غدیر خم را داشته باشیم.

از برنامه های مهمی که باید در ایام غدیر داشته باشیم احیای خطبه غدیر است. این طولانی ترین خطبه ای است که پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و اله در عمر مبارکشان خواندند. خطبه های پیغمبر معمولاً خیلی کوتاه است؛ چنان که در روایتی از امیر المؤمنین علیه السلام آمده است: «كَانَ أَقْصَرَ النَّاسِ خُطْبَة» . (1)

اما خطبه غدیر خم آن هم در شرایط سخت در گرمای آفتاب، در مسیر سفر و بازگشت از حجة الوداع يا حجه البلاغ، طولانی ترین خطبه عمر پیامبر خداست. این خطبه را درباره غدیر خم و ولایت و اثبات امامت مولا علی علیه السلام بیان فرمودند. همه جملات این خطبه قابل تأمل است

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روز قبل از غدیر در بارۀ محبت و ولایت صحبت کردند و محبت را ابلاغ کردند مولویتی که حضرت در این خطبه بیان فرمودند، بدون شک به معنای امامت و ولایت و رهبری و سرپرستی است. کسی که سه روز مردم را نگه داشته و بیعت گرفته است برای ولایت و سرپرستی امت است، نه صرف محبت.

این که مردم را سه روز در آفتاب سوزان نگه دارند تا فقط اعلام دوستی کنند، خلاف عقل و عرف است مردم را نگاه داشتند برای این که وصایت و امامت و جانشینی مولا علی علیه السلام را بیان کنند از این رو فرمودند:

مَلْعُونٌ مَنْعُونُ مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ قَوْلِي هَذَا عَنْ جَبْرَئِيلَ عَنِ اللَّهِ

ص: 57

تَعَالَى؛ (1) نفرین شده و مورد خشم و غضب خداوند است، هر کس که این گفتار مرا رد کند این از جبرئیل و از سوی خدای تعالی است

این گونه بیعت گرفتن جز برای امامت و خلافت و جانشینی امیر المؤمنین علی علی السلام نیست.

و إِنَّهُم في ذلِكَ اليَومِ لَيَتَهادَونَ نِثار فاطمه؛ چون روز غدیر می شود، ساکنان آسمان با تسبیح و تقدیس و تهلیل خداوند، به آن کاخ، وارد می شوند. پس همه پرندگان می پرند و داخل آب ها می شوند و خود را به مُشک و عنبر (بهشتی) آغشته می کنند و هنگامی که فرشتگان گرد می آیند پرواز می کنند و آن مشک و عنبر را بر آن ها می افشانند و در آن ،روز فرشتگان شاد باش عروسی فاطمه علیها السلام را به هم هدیه می دهند

فَإِذا كانَ آخِرُ ذلِكَ اليَومِ نودوا: انصَرِفوا إلى مَراتِبِكُم فَقَد أمِنتُم مِنَ الخَطأ وَ الزَّلَلِ إلى قابِلٍ فِي مِثلِ هَذَا اليَومِ تَكْرِمَةً لِمحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عَلَى علیه السلام؛ در پایان آن روز به آنان ندا می شود که به جایگاه های خود بازگردید که به خاطر بزرگداشت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام، تا چنین روزی در سال ،دیگر از خطا و لغزش ایمن خواهید بود.

از چیزها هست که در عرف ما عبادت نیست ولی از عبادت های بزرگ است بلکه سرچشمۀ همۀ خیرها و خوبی هاست. امام حسن علیه السلام فرمودند:

أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ إِدَامَةِ التَّفَكُرِ فَإِنَّ التَّفَكُّرَ أَبُو كُلِ خَيْرٍ وَ أُمُّه؛ (1) شما را به تقوای الهی و تفکر مداوم سفارش می کنم؛ زیرا تفکر پدر و مادر هر خیر و خوبی است.

انسان باید جای خلوتی برای تصمیم گیری های کلان داشته باشد. فکر کند و آخرت را فدای دنیا نکند مرحوم آیت الله بهاء الدینی بیشتر تفکر داشتند. بیشترین عبادت ابو ذر تفکر بود تلاوت و نمازی که در آن تفکر و تدبر نباشد فایده چندانی ندارد

یکی دیگر از عبادت هایی که خیلی از آن غافل هستیم، احسان و گره گشایی است. این که گره ای از مشکل کسی باز کنی همسرت را خوشحال کنی از مریضی پرستاری کنی جان یک نفر را از مرگ نجات بدهی

از دیگر عبادت های پر ثمر انفاق در راه خداست از فرصت ها باید استفاده کرد و این توفیق را از دست نداد خدای تعالی خطاب به همه ما می فرماید:

«وَ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَا كُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلا أَخَّرْتَني إلى أَجَلِ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَكُنْ مِنَ الصَّالِحِين»؛ (2) و از آن چه به شما روزی داده ایم انفاق کنید پیش از آن که مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: «پروردگارا! چرا (مرگ) مرا مدت کمی به تأخیر نینداختی تا (در راه خدا) صدقه دهم و از صالحان باشم؟!»

این هشداری است برای همه ما که تا مرگ ما فرا نرسیده و قدرت انفاق در راه خدا را داریم کوتاهی نکنیم بر اساس این آیه شریفه، کسانی که دست شان از دنیا کوتاه شده است آرزوی شان این است که به دنیا برگردند و صدقه بدهند و در

ص: 60

راه خدا انفاق کنند اما راهی برای بازگشت نیست و جز حسرت و اندوه چیزی نصیب شان نمی شود

چقدر برای غدیر مایه گذاشته ایم در راه ولایت امیر المؤمنین علیه السلام چقدر هزینه کرده ایم؟ از آنچه خدا روزیمان کرده است باید انفاق و هزینه کنیم. «مما رَزَقْناكُمْ». از مالمان، از آبروی مان از اعتبارمان از رزق های مادی و معنوی باید مایه بگذاریم. در کنار انفاق های معیشتی انفاق فرهنگی هم داشته باشیم. در کنار بسته های معیشتی یک بسته فرهنگی هم بگذاریم

فرشتگان به آن ها می گویند: از شما بوی خوشی به مشام ما می رسد که خوشبو تر و پاکیزه تر از آن استشمام ننموده ایم.

فرشتگان پاسخ می دهند: ما در میان گروهی بودیم که فضائل محمد و آل محمد علیهم السلام را بازگو می کردند ما از بوی خوش آنان معطر شدیم. فرشتگان دیگر می گویند: ما را به نزد آنان ببرید.

می گویند آن ها متفرق شده اند می گویند ما را به آن مکانی که بودند فرود آورید تا به آن مکان تبرك جوييم و معطر شويم. (1)

ما از سیره امیر المؤمنین علیه السلام فاصله گرفته ایم. ما ثروتمندانی داریم که می توانند صدها فقیر را اداره کنند شغل ایجاد کنند ولی همه اموال را روی هم انباشت می کنند روزی می آید که حسرت می خورند که چرا آن ها را در راه خدا انفاق نکردیم

حرم مولا امیر المؤمنین علیه السلام برابر دویست هزار رکعت است! (1)

کعبه یک سنگ و نشانی است که ره گم نشود

حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست

کعبه خیلی حرمت دارد ولی حرمت یک مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است امیر المؤمنین علیه السلام بود که کعبه را از بت و بت پرستان پاک کرد و از دین پیغمبر صلی الله علیه و آله نگهداری کرد.

هیچ عملی را خدا در عالم قبول نمی کند مگر با ولایت امیر المؤمنین علیه السلام. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

لَوْ أَنَّ عَبداً عَبَد اللهَ أَلفَ عامٍ بَعدَ أَلفَ عَامِ بَينَ الرُّكْنَ وَ المَقامِ ثُمَّ لَقَی اللَّهَ مُبْغِضاً لِعَلِي وَ عِتْرَتِهِ لَا كَبَّهُ اللهُ يَومَ القِيامَةِ عَلَى مِنخَرَيهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ؛ (2) اگر بنده ای (در مسجد الحرام) بین رکن و مقام هزار سال بعد هزار سال، خدا را عبادت کند؛ ولی با بغض علی و خاندانش خدا را ملاقات کند، خدا او را در قیامت بر دو بینی اش در جهنم افکند

کسی که این همه عبادت کند ولی با علی علیه السلام دشمنی کند و بگوید: من او را قبول ندارم او را با صورت در آتش جهنم می اندازند. چون علی محک و میزان است محور و اساس دین و مکتب ما محبت امیر المؤمنین علیه السلام است.

دولابی می فرمود: در دولاب پدرم ارباب و بزرگ دولاب بود. مخفیانه عزا داری کردیم. به همین خاطر ما را به پاسگاه بردند رئیس پاسگاه با پدرم دوست بود. پدرم به او گفته بود: پسرم را گرفته اند به پدرم گفته بود: اگر پسر شما جنایت کرده باشد خطر ندارد فقط روضه خوانی نکرده باشد!

مرحوم حاج آقای دولابی در حالی که اشک در چشمانش جمع شده بود، این مطلب را نقل می کرد و می فرمود از این حرف داغی بر دل من نشسته است که کم نظیر است. این قدر در حق اهل بیت علیهم السلام ها دشمنی کردند.

مرحوم آیت الله بهجت می فرمودند: عزا داری ابا عبد الله چیزی است که هزار ها واجب از آن در می آید حرف حکیمانه ای است. اگر تاسوعا و عاشورا و محرم و شب های قدر تعطیل باشد اگر غدیر تعطیل شود، چه می شود؟ مردم از دین و قرآن فاصله می گیرند اقامه عزا داری و بزرگداشت عيد غدير جزء ضروریات دین ماست. از این رو بزرگ ترین هجمه های دشمن روی ولایت است، مخصوصاً شبکه های وهابیت از این رو احیای امر ولایت از اوجب واجبات است

فروشگاه ها تخفیف ویژه به این ایام اختصاص بدهند. عیادت مریض ها برویم. غدیر باید با این حرکت ها پرشور شود.

المللی برگزار گردد، جامعه اسلامی و جامعه جهانی را نیز از پیام غدیر آگاه بهره مند خواهد ساخت.

کاروان های زیبای غدیری به تناسب فرهنگ های مختلف در هر شهر و دیار و کشوری با ذوق و سلیقه های اشخاص گروه ها و نهادها به صورت های گوناگون و در قالب کاروان های وسایل نقلیه از قبیل دسته های بزرگ و کوچک، و در قالب هیئت های مذهبی به سمت حرم های مطهر اهل بیت علیهم السلام ، امام زادگان عظيم الشأن، یا مساجد بزرگ شهر حرکت می کنند. و گاه به صورت کاروان های دوچرخه سواری موتور سواری کاروان های ماشینی با خودرو های شخصی تریلر ها و کامیون های مزین به پرچم های غدیر و حتی قافله های زیبا و سنتی شتری با آذین های سبز غدیری در سطح شهرهای بزرگ و کوچک حرکت می کند.

از ویژگی های این کاروان های زیبا هم خوانی سرود های مذهبی، مولودی ها و ثنا خوانی اهل بیت علیهم السلام ، همراه با ندای زیبای علی ولی الله است که با ایستگاه های صلواتی مردمی و خود جوش و پخش ،شربت شکلات، شیرینی، پرچم های رنگی بادکنک های غدیری ویژه کودکان و ... همراه است و باعث برگزاری با شکوه و با عظمت جشن بزرگ و آسمانی عید غدیر شده و جشن های مهم ولایت و امامت را از درون خانه ها و مساجد و حسینیه ها و جلسات خصوصی به سطح جامعه کشانده و همایش های ولایت و امامت را به نوعی تبدیل به رزمایش ولایت نموده و در سطح وسیع تر و عمومی تر به جامعه منتقل می سازد.

کاروان های غدیر با ایجاد شور و ترویج شعور به احیای شعار ولایت پرداخته و با هدف ترویج امامت و ارزش ولایت همان کارکرد های عاشورا و کاربرد های اربعین را از قالب عزا داری به سمت سرور و شادی ایام ولایت و امامت در غدیر منتقل می سازد و جشن بزرگ آسمانیان را به گوشه ای از زمین منتقل ساخته و فرمایش حضرت امام علی بن موسی الرضا - عليه آلاف التحيه و الثناء - را محقق می سازد

ص: 69

که فرمودند: «روز غدیر نزد اهل آسمان مشهور تر از اهل زمین است». (1)

اقرار گرفتم تا این که روز قیامت مدعی نشوید که ما از این مطلب غافل بودیم.

همدانی در ضمن وقایع سال 352 گفته است که در شب پنجشنبه هیجدهم ذیحجه که شیعه آن را غدیر خم می نامند در بازارها آتش افروختند، در آن شب به همان گونه که در شب های عید مرسوم است دکان ها تا صبح باز بود و افرادی طبل و شیپور می زدند و به زیارت کاظمین (مرقد حضرت امام کاظم و امام محمد تقی علیهما السلام) رفتند و نماز عید به جا آوردند. و مراسم عید غدیر، سال ها به همین ترتیب برپا می شد

ابن جوزی در ضمن وقایع سال 389 گفته است که شیعه در کرخ و باب الطاق بنابر عادت جاری خود در روز عید غدیر خیمه های بزرگ بر پا داشتند و جامه های زیبا بر آن ها آویختند و اظهار سرور کردند، در شب عید، آتش افروختند و بامداد، شتری نحر کردند (1)

غدیر سرمایه ای است که از آن استفاده نکردیم و اگر استفاده کردیم استفاده ضعیفی بوده است. در حالی که پیشینیان اهمیت بیشتری به غدیر می دادند! حال این که چه دلیلی داشته که غدیر با گذشت زمان کمرنگ تر شده، باید بررسی و به آن توجه کرد. برای شادی در ایام شادی اهل بیت علیهم السلام فرهنگ سازی شود تا مردم در کنار عزا داری با شادی اهل بیت علیهم السلام هم آشنا شوند. (1)

ص: 78

ص: 80

استدلال های کوتاه در مساله جانشینی

از مباحثی که برای حقانیت مولا امیر المؤمنین علیه السلام و عید غدیر می توان مطرح کرد، استدلال های کوتاه و روان و ساده است روزی نبود که ما برای درس خدمت برخی از اساتید مان برسیم و از جریان ولایت و امامت حضرت علی علیه السلام و تبری از دشمنان شان حرفی نزنند

مرحوم آیت الله بهجت قبل از درس و بعد از آن معمولاً گفت و گویی داشتند. یک حدیث و یا آیه ای درباره موضوع ولایت و حقانیت آن مطرح می نمودند و بیان می کردند که دشمنان در حق اهل بیت علیهم السلام ایلام چقدر جفا کردند.

به استدلال های کوتاه توصیه می کردند و می فرمودند: خدا می داند این استدلال های روان و ساده چه برکاتی دارد هجمه دشمن روی توحید نیست نبوت را هم عموم ادیان الهی قبول دارند موضوع مورد اختلاف چیست؟ «عَمَّ يَتَساءَلُونَ، عَن النَّبَا الْعَظِيمِ» (1) خداوند می فرماید: از خبر بزرگ می پرسند. برخی گفتند: این خبر بزرگ قیامت است ولی قیامت مهم تر است یا قیامت ساز؟ بهشت مهم تر است یا بهشت ساز؟ نبأ عظیم مولا علی علیه السلام است.

چنان که در دعای نماز غدیر می خوانیم:

عَلى أمير المؤمنينَ و الحُجَّةُ العُظمى وَ آيَتُكَ الكُبرى و النَّبأُ العَظيمُ (2) على

ص: 81

امیر المؤمنین و حجت عظما و آیت بزرگ خدا و خبر بزرگ است.

اختلاف سر ولایت است. لبه تیز شمشیر دشمن روی موضوع ولایت است. شیطان گفت: من در مسیر صراط مستقیم می نشینم. در منابع اهل سنت آمده است که صراط مستقیم صراط علی بن ابی طالب علیه السلام است .

از آن جا که به فرموده مرحوم آیت الله بهجت استدلال های روان و ساده بسیار خیر و برکت دارد، در این جا نمونه هایی از آن ها را بیان می کنیم.

یک چوپان گوسفندان را رها نمی کند به شخصی می سپارد چطور می شود پیغمبر اکرم صلى الله عليه و سلم که برترین انبیاست و بعد او دیگر پیامبری نخواهد آمد، بدون تعیین جانشین و قائم مقام از دنیا برود و امت را رها کند. قطعاً این با هیچ منطق و معیاری سازگار نیست که پیغمبر بدون جانشین از دنیا برود.

را فرا گرفته است. (1)

على علیه السلام احتیاج داشتند اما حضرت به هیچ کس احتیاج نداشت.

فقط یک راه می ماند و آن این که امام زمان او که طبق آیه تطهیر از هر خطا و لغزشی پاک بوده، باید حضرت علی علیه السلام بوده باشد. وقتی مرحوم حاج میرزا ابو الفضل زاهدی سؤال را دوم مطرح کردند امام جماعت مسجد الحرام پاسخی برای آن نداشت

اما منطق مکتب تشیع در تعیین خلیفه رسول الله صلی الله علیه و آله این است که امامت ادامۀ جریان نبوت است. همان طور که نبی و رسول از طرف خدای بزرگ باید مشخص شود، مسلماً جانشین او را هم باید خدای بزرگ مشخص کند. و بر اساس آیات و روایات فراوان خدای تعالی این کار را انجام داده و امیر المؤمنین علیه السلام را به عنوان خلیفه بلا فصل رسول خدا صلی الله علیه و آله تعیین کرده .است

معناست؟ گفت: به معنای امام و خلیفه است.

گفتم: چطور اگر ابو بکر بگوید «مولا»، این مولا به معنای دوست نیست، ولی وقتی پیغمبر صلی الله علیه و آله هزاران نفر را زیر آفتاب جمع کند، و کسانی را که جلوترند برگرداند، و صبر کند تا کسانی که در دنبال هستند برسند و سه روز مردم را نگه دارد و خطبه بخواند، و بگويد: «ألسْتُ أَوْلى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُم» و چهار بار از مردم اقرار بگیرد و بعد بگوید: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاه، آیا این مولا به معنای دوست است؟!

آیا معنا دارد پس از این همه مقدمات و آن شرایط استثنائی و غیر منتظره بگوید: هر کس من دوست او هستم این علی هم دوست اوست. بعد هم بیعت بگیرد، حتی از بانوان

این ها را که برای او شرح دادم شروع کرد به گریه کردن گفت: تا به حال کسی این مطالب را برای من نگفته بود و حقانیت شیعه را قبول کرد و اظهار تشیع کرد و گفت سه میلیون نفر طرفدار دارم و با بیان این مطالب همه را شیعه می کنم

مولا در قرآن به معنای سرپرست و امام هم آمده است. آنجا که می فرماید:

«يَدْعُوا لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلى وَ لَبِئْسَ الْعَشير» (1) كسى را می خواند که زیانش از سودش نزدیک تر است. چه بد مولای و سرپرستی است و چه بد دمسازی است!

می گویند: معلمی به شاگردش که تکالیفش را درست انجام نمی داد، گفت: فردا ولی خودت را بیاور شاگرد هم زرنگ بود می خواست گریزی به اعتقادات معلمش که اهل سنت بود بزند.

فردا، دوست صمیمی خودش را آورد. گفت: آقا، ولی خودم را آوردم. گفت: این که ولی نیست گفت: مگر شما مولا را به معنای دوست نمی گیرید؟ این دوست است معلم پاسخ داد نه ولی به معنای سرپرست است. شاگرد به او گفت:

ص: 91

چطور در اینجا ولی را به معنای سرپرست می گیرید و در حدیث غدیر آن را به معنای دوست ؟!!!

هم چنین می گویند دانشجوی مسلمانی با یک دانشجوی اهل سنت رفیق و صمیمی بودند چند بار این دانشجو با دوستش دربارهٔ حدیث غدیر مناظره کردند ولی رفیقش زیر بار نمی رفت می گفت مولا به معنای دوست است.

یک وقتی این رفیق اهل سنت می خواست به زاهدان برود. دویست کیلومتر که رفته بود به او زنگ زد که برگرد که کار واجب و مهمی با تو دارم می پذیرد و بر می گردد. وقتی بر می گردد، از او می پرسد چه شده؟ می گوید: من می خواستم به شما بگویم شما را خیلی دوست دارم

رفیق اهل سنتش به او می گوید تو چقدر نادان هستی که من را از دویست کیلومتر راه بر گرداندی به خاطر این که بگویی دوستت دارم؟! گفت: شما چطور می گویید که پیغمبر هزار ها نفر را در گرما و در آن شرایط سخت نگه داشته تا بگوید «من علی را دوست دارم شما هم علی را دوست بدارید»؟!! این را می توانست در مدینه هم بگوید این حرف نه با منطق سازگار است، و نه با عقل و عرف.

اگر یک انسان معمولی این چنین کند به ریشش می خندید چه رسد به اول شخصیت عالم هستی! آیا درست است که بگوییم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله چند هزار نفر را در آفتاب نگه داشته است که بگوید: «من علی را دوست دارم»؟!

این ابلاغ امامت و رهبری است که موجب می شود مردم را در آن شرایط جمع کند و به عنوان جانشین از آنان بیعت بگیرد.

می روم و جواب نویسنده را می دهم حرکت کرد تا به شهر حله رسید.

دم دروازه به کشاورزی برخورد گفت خانه علامه حلی کجاست؟ این بنده خدا فهمید که این آدم غریبه است گفت چه کارش داری؟ گفت: ایشان دلایل زیادی بر حقانیت حضرت علی و خلافت بلا فصل او آورده است. می خواهم جوابش را بدهم.

گفت: من یک سؤال از شما می کنم بعد شما برو و با او بحث و مناظره کن. پرسید آیا شما قبول دارید که در کتاب های اهل سنت، این روایت از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود امت حضرت موسی علیه السلام هفتاد و یک فرقه شدند و یک فرقه از آن ها اهل نجات اند آن فرق همان ها هستند که تابع جانشین حضرت موسی علیه السلام شدند و بقیه منحرف شدند. گفت: بله. چنین حدیثی داریم.

گفت: آیا این را در کتاب های تان خوانده اید که امت حضرت عیسی علیه السلام هفتاد و دو فرقه شدند و یک فرقه آن ها اهل نجات اند و بقیه گمراه شدند. گفت: درست .است :گفت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

إِنَّ أُمَّتِي سَتَفْتَرِقُ بَعْدِي عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِيَةٌ وَ اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِي النَّار (1) امت من هم هفتاد و سه فرقه می شوند؛ یک فرقه نجات پیدا می کنند هفتاد و دو تا به بیراهه و آتش می روند.

آیا حدیث درست است؟ :گفت بله گفت جان و مغز کلام ما شیعیان این است که مولا علی بن ابی طالب علیه السلام فاطمه زهرا امام حسن و امام حسین علیهم السلام که مورد اجماع همه فرق هستند اهل نجات اند.

ص: 93

ما دور این ها می گردیم حق همیشه با آن هاست. حق هر کجا هست، این ها هم هستند. آیا این اجماع و اتفاقی که همۀ مذاهب و گروه ها روی اهل بیت علیهم السلام دارند، آیا روی خلفا و اصحاب هم دارند؟ حداقل ما شیعیان آن ها را قبول نداریم و غاصب می دانیم.

آن عالم سنی که آمده بود با علامه حلی دست و پنجه نرم کند، گفت: این کشاورز مرا مجاب کرد و پیش از این که با علامه حلی ملاقات کند به شهر خود بر گشت

مِنْ ذُرِّيَّتي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمين»؛ (1) (به خاطر آورید) هنگامی که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود. و او به خوبی از عهده این آزمایش ها برآمد.

خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض کرد «از دودمان من (نیز امامانی قرار بده!)» خداوند فرمود: «پیمان من به ستم کاران نمی رسد (و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقام اند)»

حضرت ابراهیم علیه السلام عظمت مقام امامت را که دید بلا فاصله گفت: «وَ مِنْ ذُرِّيَّتي؛ خدايا، از ذریه من هم افرادی را به این مقام برسان.» خدای متعال فرمود: «لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِين». این عهد امامت به افرادی می رسد که ظالم نباشند. یعنی مشرک و کافر نباشد، ظلم به خدا و ظلم به خلق و ظلم به خود نکرده باشند.

از این آیه استفاده می شود که مقام امامت مقام عصمت کامل است و باید از طرف خدا معین شود مقامی که ظلم در وجودش راه نداشته باشد. به قول ملا نهبندی:

لَيسَ مَن أَدْنَبَ ذَنباً بامامٍ *** كَيفَ مَن أَشْرَكَ دَهراً وَ كَفَر

می گوید: طبق این آیه کسی که یک بار گناه بکند لایق امام بودن و رهبری امت نیست، چه برسد به کسی که یک عمر مشرک و کافر بوده است. ظالم بوده و در خانه وحی را آتش زده است. چطور می شود چنین کسی رهبر و امام جامعه باشد. واقعاً انسان باید خون گریه کند که با این همه دلیل انسان بی راهه می رود!

منتها اینکه فرزند امام عسکری علیه السلام است و الآن زنده است را قبول ندارند. بر اساس آیات و روایات حضرت مهدی علیه السلام یک روزی خواهد آمد و دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد.

گفتم: چه خوب است ما یک مهدی انتخاب کنیم و او را علم کنیم و همه مذاهب هم کمکش کنیم تا دنیا را پر از عدل کند گفتند: نه مهدی را باید خدا معین کند. گفتم چطور مهدی را که آخرین منجی است خدا باید معین کند، اما خلفای قبل را مردم باید تعیین کنند؟!! آیا این همه وقت خدا نباید جانشینی برای پیامبر تعیین کند؟ همه سر به زیر بردند و جواب نداشتند.

17.گزینه برتر

آدمی همیشه به دنبال انتخاب بهترین هاست به ویژه آن که آن فرد منتخب تأثیری عمیق و گسترده در جامعه و سرنوشت آن داشته باشد. و رهبر و پیشوای جامعه از این دست افراد است. با این وجود آیا ما نباید به دنبال انتخاب برترین افراد برای این مسؤلیت سنگین و مهم باشیم؟ آیا فطرت و عقل و وجدان ما نمی گوید باید به دنبال گزینش برترین افراد برای این جایگاه باشیم؟

انصافاً حضرت علی علیه السلام را با کدام یک از خلفا و صحابه می توانیم قیاس کنیم؟ در علم در شجاعت، در پیشتاز بودن در اسلام و در هزاران فضیلت دیگر برترین است پیغمبر ما در خطبه غدیر فرمودند:

مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضْلُوا عَلِيّاً فَإِنَّهُ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِي مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى؛ (1) اى مردم، علی را برتر از همه بدانید؛ که مسلماً او پس از من از همه مردان و زنان برتر است!

آیا کسی که همۀ فضائل و کرامات را دارد با کسانی که حتی در مسائل جزئی درمانده اند قابل قیاس است؟ چه کسی می تواند خطبه ای مثل خطبه های على علیه السلام بخواند دعایی مثل دعای کمیل بیاورد؟ چه کسی می تواند بدون مقدمه و تأمل خطبه بدون نقطه ، یا بدون الف بخواند؟

18. حدیث «يوم «الدار»

بعضی فکر می کنند پیغمبر صلى الله عليه و سلم فقط در غدیر خم حضرت علی علیه السلام را معرفی کردند. این حرف درست نیست یک مورد مهم آن در غدیر خم بود. پیغمبر صلی الله علیه و آله از روز اول بعثت و رسالتشان تا آخرین لحظه زندگی شان با رفتار و گفتار و عمل خودشان جانشینی و وصایت و خلافت و امامت حضرت علی علیه السلام را به مردم گوشزد کردند. اوج آن و بخش مهم آن در عید غدیر بود.

ص: 97

حدیث مهمی که شیعه و سنی نقل کردند حديث «يوم الدار» است اوائل بعثت بود. بر پیامبر صلی الله علیه و آله آیه نازل شد که «وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبين» (1) و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن! پیامبر صلی الله علیه و اله در آغاز رسالت مأمور بودند که به فامیل های نزدیک خود اعلام رسالت کنند و بگویند پیغمبر شده اند. این امر تا سه سال هم مخفی بود. فقط امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت خدیجه علیها السلام و شاید یکی دو نفر دیگر ایمان آوردند.

اولین باری که خواستند اعلام دعوت عمومی کنند، با اطعام شروع کردند. آبگوشتی تهیه کردند و به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند بستگان نزدیک را دعوت کنید عموها در پیغمبر جمع شدند. پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند: خدای متعال مرا به پیغمبری مبعوث کرده است. من فرستاده خدا هستم. اول کسی که به من ایمان بیاورد وصی و جانشین من خواهد بود.

امیر المؤمنین علیه السلام در سن ده سالگی بودند بلند شدند و به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کردند: من اول کسی هستم که به شما ایمان آوردم پیامبر صلی الله علیه و اله از روز اول وصی و جانشین معین کردند و در جای جای دوران زندگی به علی علیه السلام می فرمودند: تو نسبت به من به منزله هارون به موسی هستی تو خلیفه من هستی تو جانشین و برادر و وزیر و شریک و معاون من هستی

کرده و جای هیچ گونه توجیه برای کسی باقی نگذارده است.

و به احکام دین آشنا ترند، حتی زنان پرده نشین»

پیرو کسانی که از قاعدین بودند؟ همه در جواب ماندند

آیت الله نجم الدین طبسی که برای غدیر و امر ولایت بسیار زحمت کشیده و هزار ها نفر به دست ایشان شیعه شده اند فرمود من سفری به بیروت داشتم. کتابخانه آن جا را دیدم و متوجه شدم بسیاری از کتاب هایی که آن جا چاپ می شود، احادیثی را که دربارۀ اهل بیت علیهم السلام است از کتاب ها حذف می کنند وهابی ها پول می دهند تا آن ها را سانسور کنند بعد فرمود: مطالبی را که اهل سنت نقل می کنید از چاپ های اصلی آدرس بدهید

این دلیل بر این است که در برابر احادیثی که در منابع معتبر خودشان وجود دارد، قدرت دفاع ندارند و درمانده اند تنها راه را حدف آن احادیث از کتاب هایشان می دانند و یا انکار استناد کتاب به مؤلف و یا انکار سنی بودن او را دارند و این نهایت عجز و بی منطقی است.

«فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ عَلَى آثَارِ هِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِذَا الْحَدِيثِ أَسَفا» (1) گویی می خواهی به خاطر اعمال آنان خود را از غم و اندوه هلاك کنی اگر به این گفتار ایمان نیاورند

می خواهی جانت را بدهی که چرا این ها مؤمن و مسلمان نمی شوند؟ با این همه زحمت در راه ،رسالت خدای بزرگ به پیامبرش می فرماید:

«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلّغ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسالته»؛ (2) ای پیامبر! آن چه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملا (به مردم) برسان و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای!

می فرماید: اگر ولایت علی علیه السلام را ابلاغ نکنی همه رسالت و نبوت تو بی حاصل است. واقعاً هم همین طور است. اگر برای دینی که تا قیامت پایدار است جانشینی تعیین نکنی دین به کلی از بین خواهد رفت. بر پیغمبری که افضل و خاتم پیغمبران است واجب است که جانشین تعیین کند.

پیامبری که برای تأسیس حکومت این قدر خون دل خورده است، ممکن نیست آن را رها کند و برود. ابلاغ ولایت علی علیه السلام آن قدر مهم بود که پس از آن آیه نازل شد:

«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإسلام دينا»؛ (3) امروز، دين شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم.

یعنی ولایت و امامت دین شما را کامل می کند روزی که رهبر امت تعیین شد خدای بزرگ می فرماید من راضی شدم که اسلام دین شما باشد. اسلامی که امیر المؤمنین علیه السلام در آن امام و خلیفه بلا فصل پیغمبر نباشد، مورد رضایت خدای

ص: 103

تعالی نیست

روزی که مولا علی علیه السلام به امامت و ولایت منصوب شد، «يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا»؛ (1) کافران مأیوس شدند» در این روز فاتحة کفار خوانده می شود؛ چون سکان دار عالم کار را به دست گرفت.

جابر بن عبد الله انصاری هم در کوی و برزن مدینه می گشت و این جمله را مکرر می گفت. (1) بنا بر این اگر کسی زیر بار ولایت علی علیه السلام نرود کفر ورزیده است. چون کافر حق را می پوشاند روز روشن را انکار می کند.

ما دو منکر داریم، یک منکر معاند است. یعنی حق را می بیند، آفتاب درخشان را می بیند و زیر بار نمی رود لجوج است دو به علاوه دو چهار می شود را قبول ندارد

یک عده هم هستند که مستضعف اند. این ها کسانی هستند که حق به آن ها نرسیده است. حقانیت علی علیه السلام برای آن ها جا نیفتاده است. این ها مستضعف فکری هستند. در موقع مردن یا عالم برزخ و قیامت واقعیت ها را نشان شان می دهند و می گویند خدا بعد از پیغمبر علی بن ابی طالب علیه السلام را معین کرده است. قبول می کنید؟ می گویند بله. این ها بهشت می روند.

می گویند حق با علی و اولاد علی است. با او دشمنی کردند، حق او را پایمال ،کردند تبری می جویید؟ می گویند .بله عناد .ندارند همه به بهشت می روند و یک در بهشت باب المستضعفین است

طرف صحبت ما چه کسانی هستند؟ آن هایی که حق مثل روز برای آن ها روشن می شود ولی می گویند نه یکی از وهابی ها گفته بود: اگر پیغمبر سر از قبر بیرون بیاورد و بگوید حق با علی است من قبول نمی کنم! این به خدا کفر ورزیده است.

گفتند چرا فرمودند:

مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهِ؛ (1) هر كه من مولای اویم علی مولای اوست خداوندا، دوست بدار هر که او را دوست دارد و دشمن بدار هر کس با او دشمنی می کند

فرمودند: همان سرپرستی و ولایتی که بر شما دارم، علی بر شما دارد. آیا واضح تر از این می توانستند بگویند؟!

اصلاح می شد. اگر زیر سایه اهل بیت علیهم السلام برویم همه فسادها اصلاح می شود.

در مجالس امام حسین علیه السلام همه فرقه ها و گروه ها هستند. اوج آن در اربعین است. امام حسین علیه السلام می تواند همه را زیر یک خیمه جمع کند.

علی بن ابی طالب علیه السلام علیه السلام زد و فرمود: «وَلَايَةُ هَذَا؛ ولایت این شخص» (1)

ص: 110

ماه ولایت و امامت

ماه ذیحجه یکی از پر برکت ترین ماه های سال است که اتفاقات خجسته فراوانی در آن رخ داده است. اوج این رخداد ها عید غدیر و مباهله است. بسیار بجاست که ماه ذیحجه، ماه امیر المؤمنین علی علیه السلام و ماه ولایت و امامت نام گذاری شود که در آن بیش از چهل مناسبت در رابطه با اهل بیت علیهم السلام و امیر المؤمنين علیه السلام وجود دارد

در این ماه صالحان و اهل عبادت و معرفت اهتمام ویژه ای به عبادت و توجه به باری تعالی داشته و آن را فرصت طلایی برای تقرب به خدای بزرگ می دانند.

طور اضافه کرد تا چهل شب تمام شود.

همچنین بر اساس تفاسیر از این دهه در قرآن نیز به «ایام معلومات» یاد شده است. (1) از امیر المؤمنین علیه السلام روایت شده است که منظور از «ایام معلومات»، ده روز اوّل ذیحجه است. (2)

در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و اله نقل شده است که فرمودند:

مَا مِنْ أَيَّامِ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَيَّامِ الْعَشْرِ يَعْنِي عَشْرَذِي الْحِجَّة؛ (3) عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی در نزد حق تعالی محبوب تر از دهه اول ذیحجه نیست.

برای شب های دههٔ اوّل این ماه بین نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز توصیه شده است که در هر رکعت حمد و توحید و آیه 142 سوره اعراف، «وَ و اعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَة ....» خوانده می شود. امام صادق علیه السلام فرمودند:

فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ شَارَكْتَ الْحَاجَ فِي ثَوَابِهِمْ وَ إِنْ لَمْ تَحْج: (4) هرگاه این کار را انجام دادی در ثواب حاجیان مشارکت کرده ای، هر چند حج به جا نیاورده باشی!

ص: 112

در موسم حج بر اهل مکه قرائت کرد (1) در مناسبت روز دهم ذیحجه به شرح این واقعه خواهیم پرداخت.

مكان مخفی نگه داشت. (1)

از دیگران بی نیاز است و این معنا وقتی آشکار می شود که خواستند ابراهیم را با منجنیق در آتش بیندازند. خداوند به جبرئیل دستور داد که بنده ام ابراهیم را دریاب جبرئیل در وسط آسمان با ابراهیم ملاقات کرد و گفت: هر فرمانی داری بگو که مرا برای یاری تو فرستاده اند! ابراهیم علیه السلام در جواب جبرئیل گفت:

بَلْ حَسْبِيَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ إِنِّي لَا أَسْأَلُ غَيْرَهُ وَ لَا حَاجَةَ لِي إِلَّا إِلَيْهِ؛ (1) بلكه خدا کافی است و خوب وکیل و نگهبانی است. از غیر او درخواستی ندارم و به کسی غیر از او محتاج نیستم

از این رو خدای تعالی او را خلیل خود نامید؛ یعنی از دیگران بی نیاز و محتاج و فقیر در خانه اوست.

اگر خلیل را از «الخُلة» بگیریم معنایش این است که بر اموری از اسرار اطلاع دارد که دیگری مطلع نیست (2)

عامل تشرف حضرت ابراهیم علیه السلام به این منزلت سجده فراوان بر زمین، کثرت صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله، درخواست نکردن از غیر خداوند، پاسخ مثبت به درخواست دیگران ،اطعام نماز ،شب مدارا و مهربانی با مساکین و آشکار ساختن سلام دانسته شده است.

همه این عوامل می تواند در خلت ابراهیم علیه السلام مؤثر باشد؛ چنان که خلت جز با اجتماع این ویژگی ها در شخص امکان ندارد همۀ این عوامل در روایات ما ذکر شده است.

1. حضرت رضا علیه السلام به نقل از حضرت صادق علیه السلام می فرمودند:

إنَّمَا اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا لِأَنَّهُ لَم يَرُدَّ أَحَداً وَ لَم يَسْأَلُ أَحَداً قَط غَيْرَ اللهِ عَزَّ وَ جَل؛ (3) خداوند به اين دليل إبراهيم علیه السلام را (از بین أنبيا) خلیل خود

ص: 116

نمود چون هیچ کس از او چیزی درخواست نکرد که او را رد کند و نیز هرگز از غیر خدا چیزی سؤال ننمود و درخواستی نکرد.

إِذَا أَكَلْتُمْ فَقُولُوا بِسْمِ اللَّهِ وَ إِذَا فَرَغْتُمْ فَقُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ؛ وقتی خواستید تناول کنید، بگویید بسم الله و پس از فراغت از آن بگویید: الحمد لله.

امام علیه السلام فرمودند: جبرئیل ملتفت اصحاب و همراهانش که چهار تن بودند و او رئیس ایشان بود شد و به آن ها فرمود: «حَقٌّ لِلَّهِ أَنْ يَتَّخِذَ هَذَا خَلِيلًا؛ سزاوار است که خداوند متعال او را خلیل خود قرار دهد.» (1)

البته خلّت مرتبه ای از مراتب محبت است محبت مراتبی هم دارد که ابراهیم خلیل علیه السلام به آن راه نیافته است و آن ویژه پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله است که با لقب «حبیب الله» از سوی خدای متعال ملقب گشته است.

امامش گیرد و چون این مقامات را برایش فراهم نمود - امام پنج انگشت خود را برای نمودن این پنج مقام جمع کرد - به ابراهیم علیه السلام گفت: «إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً؛ من تو را برای مردم امام قرار دادم!» از بس این مرتبت در چشم ابراهیم علیه السلام بزرگ آمد، گفت: «پروردگارا، و از فرزندان من هم امام قرار می دهی؟ خداوند فرمود: پیمان من به ستم کاران نمی رسد»

خواستگاری نموده بودند و هر دوی آن ها پاسخی با این مضمون از پیامبر شنیده بودند که پیامبر صلی الله علیه و اله درباره ازدواج حضرت فاطمه علیها السلام منتظر وحی الهی است.

زمانی که حضرت علی علیه السلام اقدام به خواستگاری ایشان نمودند، پیامبر صلی الله علیه و اله در منزل ام سلمه بودند. هنگامی که در زدند ام سلمه پرسید: کیست؟ قبل از آن که علی علیه السلام پاسخ بدهد پیامبر دستور داد در را باز کن و بگو داخل شود. «فَهَذَا رَجُلٌ يُحِبُّهُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ يُحِبُّهُمَا؛ او کسی است که خدا و رسولش او را دوست دارند و او نیز آن دو را دوست دارد!»

حضرت علی علیه السلام وارد شد سلام کرد و در حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله نشست و چشمان خود را بر زمین دوخت شرم از پیامبر صلی الله علیه و آله مانع گفتن خواسته اش می شد پیامبر صلی الله علیه و اله که ،خود علی علیه السلام را بزرگ کرده و از روحیات او با خبر بود سکوت را شکست و فرمود «می بینم برای حاجتی این جا آمده ای. خواسته ات را بر زبان آور و آن چه در دل داری باز گو که خواسته ات پیش من پذیرفته است.»

علی علیه السلام با سخنانی شیرین خواسته اش را چنین باز گو کرد: «پدر و مادرم فدای شما وقتی خرد سال بودم مرا از عمویتان ابو طالب و فاطمه بنت اسد گرفتید. با غذای خود و به اخلاق و منش خود بزرگم کردید نیکی و دل سوزی شما در بارهٔ من از پدر و مادرم بیشتر و بهتر بود تربیت و هدایتم به دست شما بوده و شما ای رسول خدا، به خدا سوگند ذخیره دنیا و آخرتم می باشید. ای رسول خدا! اکنون که بزرگ شده ام دوست دارم خانه و همسری داشته باشم تا در سایه انس با او آرامش یابم. آمده ام تا دخترتان فاطمه را از شما خواستگاری کنم. آیا مرا می پذیرید؟»

چهره پیامبر صلی الله علیه و آله چون گل شکفته شد گویا انتظار این لحظه را می کشید خوشحال شد ولی جواب قطعی را بر عهده حضرت فاطمه علیها السلام گذاشت. وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله خبر خواستگاری علی علیه السلام را به فاطمه علیها السلام دادند، فاطمه علیها السلام به نشانه رضایت از این پیوند سکوت کردند و این گونه بود که این خواستگاری

ص: 121

به انجام رسید (1)

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:

لَوْلَا أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لِفَاطِمَةَ مَا كَانَ لَهَا كُفْوٌ عَلَى الْأَرْضِ؛ (2) اگر خداوند متعال امیر المؤمنین علی علیه السلام را خلق نمی کرد در تمام زمین انسانی که هم طراز و شایستۀ همسری با حضرت فاطمه علیها السلام باشد یافت نمی شد

و شتری که در باغ های مدینه با آن کار می کرد تا از مهمانی انصار بی نیاز باشد.

پیامبر خدا صلى الله عليه و سلم پذیرفتند که علی علیه السلام زره خود را بفروشد و مبلغ آن را به عنوان بخشی از مهریه حضرت فاطمه علیها السلام در اختیار پیامبر قرار دهد

زره به قیمت چهار صد درهم به فروش رفت پیامبر مقداری از آن را به بلال داد تا برای یگانه دختر پیامبر عطر خریداری کند باقیمانده آن را نیز در اختیار عمار یاسر و گروهی از اصحاب خود قرار داد تا لوازم منزل برای زندگی حضرت فاطمه علیها السلام خریداری کنند (1) از صورت جهیزیه حضرت زهرا علیها السلام می توان به وضع زندگی ساده بانوی بزرگوار اسلام به خوبی پی برد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ازدواج حضرت فاطمه علیها السلام را به ساده ترین و راحت ترین روش زمان خود انجام داد تا الگویی نیک برای جوانانی باشد که در آستانه ازدواج قرار دارند. مهریه 500 درهمی فاطمه علیها السلام هم به همین دلیل تعیین شد.

ص: 123

که بخشی از آن ها در گزارش های آن حضرت نمود دارد.

دوران زندگی آن حضرت با حکمرانی ده تن از خلفای بنی امیه و بنی مروان از معاویه تا هشام بن عبد الملک هم زمان بود و مدت نوزده ساله امامتش، با پنج خلیفه ،مروانی ولید و ،سلیمان پسر عبد الملک عمر بن عبد العزيز يزيد بن عبد الملک، و هشام بن عبد الملک معاصر بود. (1)

غدیر به شمار می آید هم چنین به مناسبت های مختلف به واقعه غدیر اشاره فرموده اند.

ایشان هر روز برای دیدن فرزندش ابراهیم به قبیله بنی نجار می رفت و خواب قیلوله نیم روز خود را کنار پسرش ابراهیم انجام می داد

رسول خدا صلى الله عليه و سلم ابراهیم را شبیه خود می دانست. ابن سعد در روایتی از عایشه آورده است روزی رسول خدا علیه السلام ابراهیم را همراه خود نزد عایشه برد و به او فرمود: «انظرى إلى شَبَهه بی؛ شباهتش را به من بنگر!» عایشه گفت: شباهتی نمی بینم. فرمود: مگر سفیدی او را نمی بینی؟ عایشه پاسخ داد: هر کودکی که دوران جنینی اش کوتاه ،باشد سفید و فربه می شود (1)

باردار شدن ماریه از پیامبر سبب نا خوشایندی برخی از همسران ایشان شد. نیز در روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و اله به ماریه (همانند زنان آزاد) دستور حجاب داد این بر زنان ایشان نا خوش آمد و سبب حسادت آنان به ماریه شد . (2) گویا همین امر سبب انتقال ماریه به بیرون مدینه .گشت

اگر حسین از دنیا ،برود دخترم و پسر عمّم و خود من بر او محزون می شویم، و من حزن خویش را بر حزن آن ها برگزیدم ای جبرئیل! ابراهیم در گذرد که او را فدای حسین کردم غم از دست دادن ابراهیم برای پیامبر صلی الله علیه و اله بسیار دشوار بود، ولی پیامبر صلی الله علیه و اله به خاطر خدا به چنین مصیبتی رضایت داد.

ابن عباس گفت: ابراهیم پس از سه روز رحلت کرد و پیغمبر صلی الله علیه و آله هرگاه حسین علیه السلام را می دید به سوی او می آمد، او را می بوسید و به سینه می چسبانید و ثنایای او را می مکید و می گفت:

فَدَيْتُ مَنْ فَدَيْتُهُ بِابْنِي إِبْرَاهِيمَ فدای آن که فرزند خود ابراهیم را فدای او کردم. (1)

بعد از درگذشت ،ابراهیم، رسول خدا صلى الله عليه و سلم دستور داد تا علی بن ابی طالب علیه السلام او را برای دفن آماده کند علی علیه السلام او را غسل داد و کفن کرد. سپس پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: او را در کنار یار پیش گام خود عثمان بن مظعون دفن می کنیم. به دستور پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله ابراهیم را در قبرستان بقیع و کنار قبر عثمان بن مظعون که رسول خدا صلی الله علیه و اله به او بسیار علاقه داشت در منطقه روحاء بقیع دفن کردند.

هنگام دفن ابراهیم، پیامبر صلى الله عليه و سلم به علی بن ابی طالب علیه السلام دستور داد تا وارد قبر شود و سنگ لحد را بگذارد. مردم گمان کردند جایز نیست کسی وارد قبر فرزند خود شود. پیامبر صلى الله عليه و سلم فرمود حرام نیست که در قبر فرزندان خویش وارد شوید؛ اما از این بیمناکم که وقتی در قبر وارد شوید و کفن را از صورت فرزندتان کنار زنید شیطان با شما بازی کند تا در بی تابی افراط ورزید و اجر و پاداش شما تباه شود. بعد از دفن ،ابراهیم پیامبر صلى الله عليه و سلم دستور داد بر روی قبر وی آب بپاشند. (1)

گفتند رسول خدا صلی الله علیه و آله از شدت بی تابی و ناراحتی فراموش کرد بر فرزندش نماز بگزارد جبرئیل فرود آمد و سخنان مردم را به رسول خدا خبر داد.

پیامبر رو به روی جمعیت ایستاد و فرمود جبرئیل سخنان شما را به من خبر داد. اما چنان نیست که گفتید خداوند متعال پنج نماز بر شما واجب کرده و امر فرموده که نماز میت نخوانم، مگر بر جنازه ای که نماز خوانده باشد، یا به صورت تمرينى بتواند نماز بخواند.

مقصود از این جمله اخیر آن است که دست کم آن کودک به هفت سالگی رسیده باشد از این رو در فقه شیعه نماز میت تنها بر جنازه کودکی واجب است که شش سال او تمام شده باشد. بر پایه روایتی از امام کاظم علیه السلام پس از درگذشت ابراهیم سه سنت جریان یافت که مستند فقها برای سه حکم فقهی شد؛ از جمله استحباب نماز میت بر کودک و نه وجوب آن (1).

ص: 130

روایتی از امام جعفر صادق علیه السلام روزه گرفتن در آن کفاره شصت سال است. (1)

کعبه به دست حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش اسماعیل علیه السلام و درخواست های حضرت ابراهیم علیه السلام از محضر پروردگار متعال را بیان نموده است.

جدم حسین بن علی علیه السلام در ماه ذیحجه لباس عمره پوشید، سپس روز هشتم ذیحجه راهی عراق شد در حالی که حاجیان راهی منی بودند. اگر کسی مایل نباشد که در مراسم حج شرکت کند، مانعی ندارد که در ماه ذیحجه عمره خالص به جا بیاورد.

و مشکلات بسیار به این جا آمده اند و به خاطر جلب خشنودی من لذت ها را کنار گذاشته اند و شهر و وطن و دوستان خود را رها کرده اند.

این ،روز برای تقویت معرفت الهی و رابطه عمیق تر با خداوند متعال و شناخت صفات جمال و جلال ،پروردگار بسیار مناسب و مغتنم است.

این روز به ویژه برای کسانی که در سرزمین پر خاطره و انسان ساز عرفات باشند و در مناسک حج شرکت داشته باشند، سعادت مضاعف خواهد بود؛ آنان که در لباس سفید ،احرام با قلبی مملو از عشق خداوند دعای عرفه امام حسین علیه السلام را در سرزمین عرفات زمزمه می کنند از این زلال معرفت ،ناب بیش از دیگران سیراب می شوند

پیامبر خدا صلى الله عليه و سلم فرمودند: خداوند بر اهل عرفات نعمت داده به وسیله آنان بر فرشتگان مباهات می کند و می فرماید

يا مَلائِكَتِي، انظروا إلى عِبادي شُعثا غُبرًا، أَقْبَلُوا يَصْرِبونَ إِلَيَّ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ، فَاشْهِدُكُم أَنِّي قَد أَجَبتُ دُعاءَ هُم ، و شَفَعتُ رَغبَتَهُم ، وَ وَهَبتُ مُسيئهُم لمحسنهم، و أعطيتُ مُحسِنَهم جميع ما سَأَلَنِي، غَيْرَ التبِعَاتِ الَّتِي بَينَهُم (1) أَي فرشتگان من به بندگانم بنگرید که ژولیده و غبار آلود، از هر راه دوری، راه سپرده اند و آمده اند شما را گواه می گیرم که دعای شان را مستجاب کردم خواسته شان را بر آوردم خطا کار شان را به خاطر نیکو کار شان بخشیدم و به نیکوکار شان هر چه که از من خواست عطا کردم؛ جز تبعاتی را که میان خودشان دارند (حق الناس)

امام سجاد علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم درخواست می کرد، به او فرمودند:

وَيْحَكَ أَغَيْرَ اللَّهِ تَسْأَلُ فِي هَذَا الْيَوْمِ إِنَّهُ لَيُرْجَى لِمَا فِي بُطُونِ الحَبَالَى فِي

ص: 137

هَذَا الْيَوْمِ أَنْ يَكُونَ سَعِيداً: (1) وای بر تو! آیا در چنین روزی از غیر خدا درخواست می کنی؟! در حالی که در این روز برای بچه هایی که در شکم مادران هستند امید سعادت و خوشبختی می رود.

امام سجاد علیه السلام همواره می فرمودند:

يَوْمُ عَرَفَةَ يَوْمٌ لَا يَسْأَلْ فِيهِ أَحَدٌ أَحَداً إِلَّا الله؛ (2) روز عرفه روزی است که هیچ کس نباید جز از خدای تعالی درخواست کند

مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوبٌ لَا تُغْفَرُ إِلَّا بِعَرَفَات (1) برخی از گناهان هستند که جز در لاق و عرفات بخشوده نمی شوند

زاری و درخواست در بهترین جا ها را واجب نمود و برای آن ها بهشت را ضمانت کرد و ساعتی که مردم از عرفات کوچ می کنند، همان ساعت است که خدا کلماتی به آدم تلقین کرد و توبه او را پذیرفت و اوست که بسیار توبه می پذیرد و مهربان است.

بنا بر این انسان های گنه کار هم باید در این زمان و در بهترین مکان های روی زمین از خدای تعالی طلب غفران و بخشش کنند

حضرت آدم علیه السلام در این روز به خطایش اعتراف کرد و به خاطر این اعتراف خدا او را انتخاب کرد و به عنوان خلیفه خودش برگزید. انسان همیشه در برابر خدای تعالی باید انگشت اتهام را به طرف خودش بگیرد.

مَنْ فَاتَتْهُ عَرَفَةُ بِعَرَفَاتٍ فَأَدْرَكَهَا بِقَبْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام لَمْ يَفْتُهُ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيَبْدَأُ بِأَهْلِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام قَبْلَ أَهْلِ عَرَفَاتٍ ثُمَّ قَالَ يُخَالِطُهُمْ بِنَفْسِه؛ (1) کسی که روز عرفه را در عرفات درك نكند ولی آن را کنار قبر مطهر حضرت امام حسین علیه السلام درک نماید، عرفه از او فوت نشده است و خداوند متعال ابتدا کسانی را که در کنار قبر آن حضرت هستند مورد نظر و التفات قرار داده بعد به اهل عرفات نظر نموده و با ایشان انس می گیرد.

باید در این روز ارتباط قلبی با خدا ایجاد کنیم. همه دنبال آرامش اند بیشتر مردم فکر می کنند آرامش در پول و مقام و مدرک است، ولی این طور نیست. روز عرفه روز پیدا کردن گمشده ماست و گمشده ما خداست. اگر به خدا برسیم، تمام مشکلاتمان حل می شود

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمود اگر کسی کمی با دستگاه خدا آشنا شود، همه چیز دنیا برایش بی ارزش می شود. امام سجاد علیه السلام در مناجات محبین عرضه می دارد:

إلهي مَن ذَا الَّذي ذاقَ حَلاوَةَ مَحَبَّتِكَ فَرامَ مِنكَ بَدَلًا و مَن ذَا الَّذِي أَنسَ بِقُربِكَ فَابْتَغى عَنكَ حِوَلا (1) بار الها چه کسی شیرینی محبت تو را چشید و پس از آن در پی جایگزینی برایت برآمد؟! چه کسی به نزدیکی با تو انس گرفت و پس از آن خواستار جا به جایی از کنارت شد؟!

باید برای معرفت خدا تلاش کنیم تا خدا خودش را به ما نشان بدهد. کسی که به خد اعتماد کند، خدا دلش را مسرور می کند و درونش آرام می شود. کسی که به خدا توکل کند خدا همه امور او را کفایت می کند

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمود: مرحوم شیخ عبد الکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) پانزده سال عهده دار اداره حوزه بود. مرحوم آیت الله حجت هم در آن زمان از بزرگان حوزه بود و باطن افراد را می دید.

آیت الله حائری نماینده ای به منزل آیت الله حجت می فرستد و می فرماید در خلوت به ایشان بگویید که اگر کاری داشتند عبد الکریم در خدمت ایشان است.

آن نماینده پیام آیت الله حائری را به آیت الله حجت می رساند. آیت الله حجت در پاسخ می گویند: سلام مرا به آقا برسان و بگو: ما به کریم (خدا) خیلی احتیاج داریم، ولی به عبد الکریم احتیاجی نداریم.

باید بت ها را بشکنیم و معرفت پیدا کنیم اگر انسان محتاج به انسان محتاج تکیه کند بی عقلی است کسی که به خدا معرفت پیدا کند از چیزی وحشت نمی کند از غربت احساس تنهایی نمی کند تمام تاریکی ها برای او روشن می شود ضعف ها را جبران می کند و شفای تمام درد های اوست.

ص: 142

کعبه، هبوط کرد و در آن جا سکونت گزید و از این رو آن کوه را صفا گویند که آدم صفی الله (برگزیده خدا) در آن جا وارد شد.

حضرت حوا بر روی کوه مروه (که نزدیک کوه صفاست) فرود آمد و در آنجا سکونت گزید آن کوه را از این رو مروه گویند که مرئه یعنی زن که منظور حوا باشد در آن سکونت نمود.

بر اساس روایت امام صادق علیه السلام آدم - علی نبینا و آله و علیه السلام - پس از خروج از بهشت و فرود به دنیا چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود. جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید: ای آدم، چرا گریه می کنی؟!

گفت: چگونه می توانم گریه نکنم در حالی که خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است. گفت ای آدم به درگاه خدا توبه کن و به سوی او .بازگرد گفت: چگونه توبه کنم؟

جبرئیل در روز هشتم ذیحجه (یوم الترویه) آدم را به سرزمین منی برد تا شب را آن جا بماند و صبح روز بعد (روز عرفه) به صحرای عرفات رفت و به تعلیم جبرئیل عصر عرفه غسل کرد و پس از نماز عصر در عرفات وقوف کرد و به تعبیر قرآن کریم «کلماتی» را از پروردگار دریافت کرد. (1)

از ابن عباس روایت شده که گفت: از رسول خدا صلى الله عليه و سلم درباره کلماتی که آدم از پروردگارش دریافت نمود و خداوند توبه او را پذیرفت پرسیدم فرمود

سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ فَتَابَ عَلَيْهِ؛ (2) از خداوند به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین درخواست کرد که توبه او را بپذیرد، خداوند هم پذیرفت.

مرحوم مجلسی در «بحار الانوار» و کفعمی در «مصباح» نقل کرده اند که

ص: 144

پذیرش توبه حضرت آدم علیه السلام در روز بیست و یکم ذیحجه اتفاق افتاد. (1)

آیات پیامبران پیشین را به وصی و خلیفهٔ بعد از خودت تسلیم کن که او حجت بالغه من بر مردم است و او علی بن ابی طالب علیه السلام است.

اندکی طلب می کردند

روایت شده است که عمر بن خطاب پس از دریافت پیام رسول خدا صلی الله علیه و آله به نزد آن حضرت رفت و به وی عرض کرد: «يَا رَسُولَ اللَّهِ دَعْ لِي بِقَدْرِ مَا أَنْظُرُ إِلَيْكَ بِعَيْنِي؛ ای رسول خدا از تو خواهش دارم که به اندازه دیدن چشم مرا معاف داری تا من از آن سوراخ تو را و داخل مسجد را بنگرم.» پیامبر صلی الله علیه و آله از پذیرش درخواست عمر بن خطاب امتناع نمود و فرمان داد که کلاً باید بسته شود.

بر اساس این روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اجازه ندادند حتی روزنه ای از خانه عمر به مسجد باز باشد. در برخی از روایات اهل سنت آمده است که این درخواست از سوی ابو بکر بوده است و پیامبر صلی الله علیه و آله به او اجازه داده اند که روزنه ای به مسجد داشته باشد و این را از فضائل ابو بکر برشمرده اند در این زمان هم نشانه ای به این عنوان در مسجد النبی جای گذاری کرده اند و آن را «خوخه ابو بکر» نامیده اند.

این امر بر برخی از صحابه و ریش سفیدان همراه پیامبر صلی الله علیه و اله گران آمد و پشت سر آن حضرت گلایه و شکوه نمودند. این خبر به پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله رسید. پیامبر صلی الله علیه و اله روزی در مسجد مدینه برای آنان خطبه خواندند و در ضمن آن فرمودند:

قَدْ بَلَغَنِي مَا قُلْتُمْ فِي سَدِ الْأَبْوَابِ وَ اللهِ مَا أَنَا فَعَلْتُ ذَلِكَ وَ لَكِنَّ اللَّهَ فَعَلَهُ وَ إِنَّ اللهَ أَوْحَى إِلَى مُوسَى أَنْ يَتَّخِذَ بَيْتاً ظهراً لَا يُجْنِبُ فِيهِ إِلَّا هُوَ وَ هَارُونُ وَ ابْنَاهُ يَعْنِي لَا يُجَامِعُ فِيهِ غَيْرُهُمْ وَ إِنَّ اللهَ أَوْحَى إِلَيَّ أَن أَتَّخِذَ هَذَا الْبَيْت ظهراً لَا يَنْكِحُ فِيهِ إِلَّا أَنَا وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ اللهِ مَا أَنَا أَمَرْتُ بِسَدِ أَبْوَابِكُمْ وَ لَا فَتَحْتُ بَابَ عَلِقٍ بَلِ اللهُ أَمَرَنِي بِه؛ (1) آن چه در بارۀ بسته شدن در ها ،گفتید خبرش به من رسید به خدا سوگند من (از پیش خود) آن را انجام ندادم بلکه این فرمان الهی بود که از طریق من به شما ابلاغ گردید

ص: 147

خداوند متعال به حضرت موسی علیه اللام وحی فرستاد که خانه پاکی را برای عبادت و پرستش بر گزیند و کسی در آن به جنابت نرسد مگر خود موسی علیه السلام و برادرش هارون و فرزندان هارون یعنی غیر از آنان کسی در آن آمیزش انجام ندهد.

خدای سبحان به من نیز وحی فرستاد که این خانه (مسجد النبی) را پاکیزه نگه دارم و کسی در آن نکاح انجام ندهد و به حالت جنابت وارد نشود جز من علی حسن و حسین که از این فرمان مستثنا شدیم.

به خدا سوگند من بسته شدن در های شما را و باز بودن در خانه علی را فرمان ندادم بلکه این خدای بزرگ بود که به من چنین فرمانی داد.

به هر روی خداوند سبحان بار دیگر فضیلت و برتری علی علیه السلام را پس از پیامبر صلی الله علیه و اله بر تمامی خلایق از جمله بر همه اصحاب و یاران رسول خدا صلی الله علیه و اله اثبات و آشکار نمود.

حدیث سد ابواب فضیلتی انحصاری برای حضرت علی علیه السلام است. حاکم نیشابوری پس از نقل حدیث سد ابواب و بیان این نکته که این حدیث صحیح الاسناد است، می نویسد از عمر بن خطاب نقل شده است که گفت: به علی سه خصلت عطا شد که دوست داشتم یکی از آن ها برای من بود. به او گفتند: این سه خصلت چیست؟ گفت پیامبر فاطمه را به ازدواج او در آورد؛ او را در مسجد سکونت داد و حلال کرد برای او آن چه برای خودش حلال بود؛ و پرچم را در روز خیبر به دست او داد (1)

تاریخ دقیق واقعۀ سد الابواب در منابع حدیثی و تاریخی نیامده است. علامه مجلسی بدون مشخص کردن سال وقوع روز عرفه را برای آن ذکر کرده است. (2)

ص: 148

(امام علیه السلام ادامه دادند که) جبرئیل اذان و اقامه نماز را گفت و رسول خدا صلى الله عليه و آله جلو رفته و با آن ها نماز گزارد. بعد از نماز (پیامبر صلی الله علیه و آله به آن ها) فرمود: «به چه چیزی گواهی می دهید؟» گفتند: «گواهی می دهیم خدایی جز خدای یکتا نیست و تو رسول خدایی و علی امیر مؤمنان است.»

اصل جریان معراج و صعود رسول خدا صلی الله علیه و آله به آسمان ها برای مشاهده آثار عظمت خدا، از مسلّمات و ضروریات دین اسلام است (1) و هیچ راهی برای انکار آن وجود ندارد؛ زیرا قرآن کریم به صراحت از آن خبر داده و روایات رسیده در بارهٔ آن نیز متواتر است. (2)

اما این که این جریان چند بار و در چه سالی و در کدام ماه و چه شبی اتفاق افتاده، مورد اختلاف است. از آیات قرآن کریم استفاده می شود که این برنامه حداقل دو بار اتفاق افتاده است. در برخی از روایات شیعه بیش از این ها و تا صد و بیست بار نیز نقل شده است؛ چنان که از امام صادق علیه السلام روایت شده است:

عُرجَ بِالنَّبِي صلی الله علیه و آله إِلَى السَّمَاءِ مِائَةٌ وَ عِشْرِينَ مَرَّةً مَا مِنْ مَرَّةٍ إِلَّا وَ قَدْ أَوْصَى اللهُ النَّبِيِّ صلى الله عليه و سلم بِوَلَايَةِ عَلَى وَ الْأَئمةِ مِنْ بَعْدِهِ أَكْثَرَ مِمَّا أَوْصَاهُ بِالْفَرَائِضِ (3) پیامبر صلی الله علیه و آله یک صد و بیست بار برای معراج به آسمان برده شد، در هر بار خدای سبحان درباره ولایت علی علیه السلام و امامان بعد از او بیش از سایر واجبات توصیه و تأکید نمود.

بنا بر این حدیث همۀ اقوال مربوط به زمان معراج صحیح خواهد بود؛ زیرا هر یک از راویان زمان معراجی را نقل کرده که از آن آگاه شده است.

ص: 150

خداوند او را از دست آن ها نجات داد و به آسمان برد. وی در روز های آخر عمر، شمعون را وصی و جانشین خود نمود. (1)

حضرت عیسی علیه السلام است، با این که قرآن حضرت عیسی علیه السلام را بسیار می ستاید و می فرماید: «وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ»؛ (1) در دو جهان، انسان برجسته و از مقربان درگاه خدا خواهد بود».

* روز نهم ذیحجه نیز روز شهادت حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام پسر عمو و از یاران پر افتخار امام حسین علیه السلام است که در پنجم شوال سال 60 هجری قمری برای سامان بخشیدن به قیام شیعیان کوفه بر ضد يزيد بن معاویه، به عنوان نماینده آن حضرت وارد کوفه شد و در پی بی وفایی کوفیان و درگیری وی با نیرو های ابن زیاد والی کوفه دستگیر و در نهم ذیحجه همان سال به شهادت رسید. (2)

ص: 154

لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِي فِيهِمَا (1) آیا این حدیث پیغمبر تان در حج وداع به شما نرسیده که فرمود: «من در میان شما دو چیز گران سنگ می گذارم اگر بدان تمسک جویید، هرگز پس از من گمراه نشوید قرآن و عترت من أهل بيتم و این دو از هم جدا نشوند تا در کنار حوض بر من درآیند پس بنگرید چگونه در بارۀ آن دو رفتار می کنید»

انداختند؛ به طوری که عده ای از آنان گفتند: «حَسْبُنَا كِتَابُ اللهِ؛ (1) کتاب خدا ما را بس است». در حالی که این کلام شان هم دروغی بیش نیست به کتاب خدا هم ایمان نداشتند؛ که اگر ایمان داشتند به آن عمل می کردند. مگر نه این است که قرآن امر به اطاعت از اولی الامر و دعوت به اهل بیت علیهم السلام می کند ؟!

4. با توجه به محتوای حدیث شریف ثقلین نتیجه می گیریم که بین قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام هیچ گونه اختلاف و تعارضی وجود ندارد؛ چون از نظر عقل و منطق، معرفی دو چیز متعارض با یکدیگر در کنار هم، قابل قبول نبوده و کار شایسته ای نیست

اگر احیاناً بین قرآن کریم و سخنان اهل بیت علیهم السلام تعارضی مشاهده شود، این تعارض یا از آنِ راویان حدیث است و یا ما قادر به درک معنای حقیقی آن ها نیستیم. اهل بیت علیهم السلام به طور کلی هیچ گاه بر خلاف قرآن کریم سخنی نمی گویند، بلکه آن ها مفسران حقیقی قرآن کریم هستند. و اصولاً خود آن ها دستور داده اند که هر چیز - سخن عمل و تقریر - مخالف با قرآن کریم را کنار بگذاریم و به چنین مطالبی اعتنا نکنیم

در کتاب های «مسند احمد»، «صحیح مسلم»، «مناقب» ابن المغازلی، «سنن ترمذی»، «العمدة» ثعلبی، «مسند ابی یعلی»، «المعجم الاوسط» طبرانی «العمدة» ابن البطريق، «ينابيع المودة قندوزی»، «الطرائف ابن المغازلی»، «فرائد السمطين» و «شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید آمده است.

همچنین گفته است: در منابع شیعه 82 حدیث با مضمون حدیث ثقلین نقل شده است که در کتاب های «الکافی»، «کمال الدین»، «امالی صدوق»، «امالی مفید»، «امالی طوسی»، «عيون اخبار الرضا علیه السلام»، «الغيبة» نعمانی، «بصائر الدرجات» و بسیاری از کتب دیگر جمع آوری شده است. (1)

خدا فرمود: من از شما (در قیامت) از دو چیز سؤال خواهم کرد، از قرآن و عترتم!

3- در ایام حج روز عرفه هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و اله بر شتر خود سوار بودند و خطبه می خواندند این حدیث را ایراد فرمودند. این همان چیزی است که ترمذی از جابر بن عبد الله انصاری نقل کرده و می گوید رسول خدا صلی الله علیه و اله را هنگام حج روز عرفه دیدم که بر شتر مخصوص خود سوار بود و خطبه می خواند. شنیدم که می فرمود:

يا أَيُّهَا النَّاسِ إِني قَدْ تَرَكْت فيكُمْ ما إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا، كِتابَ اللهِ وَ عِتْرَتى، أَهْلَ بَيْتی؛ (1) ای مردم من در میان شما دو چیز گذاردم که اگر آن ها را بگیرید، (و دست به دامن آنان زنید) هرگز گمراه نخواهید شد، کتاب خدا و عترتم اهل بیت.

4. پیامبر صلی الله علیه و آله در حجة الوداع، در مسجد خیف فرمودند:

اَلا وَ إِنِّي سَائِلُكُم عَنْ الثِقْلَيْنِ ، قَالُوا يَا رَسُولَ اللهِ وَ مَا التَقْلَيْنِ ؟ قَالَ : كِتابُ اللهِ الثقْلُ الأكْبَرُ، طَرَفٌ بِيَدِ اللَّهِ وَ طَرَفُ بأَيْدِيكُمْ، فَتَمَسَّكُوا به لَنْ تَضِلُّوا وَ لَنْ تَزِلُّوا وَ عِتْرَتى وَ أَهْلُ بَيْتِي، فَإِنَّهُ قَدْ نَبَّاني اللطيف الخبيرُ أَنَّهُما لَنْ يَفْتَرقا حَتَّى يَرِدا عَلَى الحَوْضَ كَاصْبَعی هاتَيْنِ؛ (2) آگاه باشید من از شما از ثقلین سؤال می کنم عرض کردند: ای رسول خدا، ثقلین چیست؟ فرمود: ثقل اکبر قرآن مجید است كه يك سوى آن در دست (قدرت) خدا و سوی دیگرش در دست شماست پس به آن تمسك جویید که هرگز گمراه نخواهید شد و هرگز لغزش نخواهید داشت، و «ثقل دیگر» عترتم و اهلبیتم هستند؛ زیرا خداوند لطیف خبیر به من خبر داده که آن دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض کوثر نزد من آیند،

ص: 159

مانند این دو انگشت من که در کنار هم قرار دارند.

5. در غدیر خم، هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله از حجة الوداع بر می گشتند، ضمن بیانات مفصل خود، «حدیث ثقلین» را بیان فرمودند این همان چیزی است که هم در «صحیح مسلم» و هم در «خصائص نسائی» آمده است. در «صحیح «مسلم» که از معروف ترین منابع دست اول اهل سنت می باشد، از زید بن ارقم نقل می کند که گفت:

قامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه و سلم يَوْماً فينا خَطيباً بِماءٍ يُدعى خُماً، بَيْنَ مَكَةَ وَ الْمَدِينَةِ فَحَمَدَ اللهَ وَ أَثْنى عَلَيْهِ، وَ وَعَظَ وَ ذَكَرَ، ثُمَ قالَ: أَما بَعْدُ أَلَا أَيُّهَا النَّاسُ فَإِنّا أَنَا بَشَرٌ، يُوشَكُ أَنْ يَأْتِيَ رَسُولُ رَبِّي فَأُجِيبُ، وَ إِنِّى تارِكٌ فِيكُمْ ثِقْلَيْنِ: اَوَلهُما كِتابُ اللهِ، فيهِ الهُدى وَ النُّور، فُخُذُوا بِكِتَابِ اللهِ وَ اسْتَمْسِكُوا بِهِ، فَحَثَّ عَلى كِتابِ اللهِ وَ رَغَبَ ِفيهِ، ثُمَ قالَ: وَ اَهْلِ بَيْتِي، أُذَكِّرُكُمُ اللَّهَ فِى أَهْلِ بَيْتي، أذَكِرَكُمُ اللهَ فِى أَهْلِ بَيْتي، أُذُكِرَكُمُ في أَهْلِ بَيْتيی؛ (1) رسول خدا صلی الله علیه و اله، در میان ما برخاست و خطبه خواند. در محلی که آبی بود که خُم نامیده می شد (غدیر خم) و در میان مکه و مدینه قرار داشت. پس حمد خدا را به جا آورد و بر او ثنا گفت و موعظه کرد و پند و اندرز داد. سپس فرمود: اما بعد؛ ای مردم من بشری هستم و نزديك است فرستاده پروردگارم بیاید و دعوت او را اجابت کنم و من در میان شما دو چیز گران مایه به یادگار می گذارم؛ نخست کتاب خدا که در آن هدایت و نور است، پس کتاب خدا را بگیرید و به آن تمسك جویید. سپس فرمود: و اهل بیتم را به شما توصیه می کنم که خدا را در باره اهل بیتم فراموش نکنید، به شما توصیه می کنم که خدا را در باره اهل بیتم فراموش نکنید.

ص: 160

6. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در بیماری ،وفات هنگامی که آخرین وصایای خود را بیان می فرمودند توصیه به ثقلین کرده و فرمودند:

أَيُّهَا النَّاسِ يُوشَكُ أَنْ أَقْبَضَ قَبْضاً سريعاً فَيُنْطَلَقُ بي، وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمُ القَوْلَ مَعْذِرةً إِلَيْكُمْ إلا أنّى مُخْلِفٌ فيكُمْ كِتابَ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ، وَ عِتْرَتي أَهْلَ بَيْتِي ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ عَلَى علیه السلام فَرَفَعَها، فقال هذا مع القرآن و القرآنُ مع علي لا يَفْتَرِقانِ حَتَّى يَرِدها عَلَى الْحَوْضَ فَاسْئلُو هُما ما خَلَّفْتُ فيهما؛ (1) اى مردم من به زودی از میان شما خواهم رفت و من نسبت به همه شما اتمام حجت کردم آگاه باشید من در میان شما کتاب پروردگار بزرگم و عترتم، اهل بیتم را به یادگار می گذارم. سپس دست علی علیه السلام را گرفت و بلند کرد و فرمود: این (علی) با قرآن است و قرآن با علی است و هرگز از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض (کوثر) نزد من آیند. پس از آن دو سؤال کنید از آن چه در آن ها به یادگار گذاشتم.

این همه تکرار و تأکید در مقام های مختلف در مدینه، در ایام حج، در روز عرفه و مسجد خیف (در ایام منی) و در وسط راه مکه و مدینه و در موارد دیگر، دلیلی است روشن و برهانی است قوی و گویا بر این که مسأله تمسك به این دو وجود گران مایه مسأله ای سرنوشت ساز و پر اهمیت بوده است که پیامبر صلی الله علیه و اله خواسته اند مسلمانان را به اهمیت آن دو آگاه سازند تا گمراه نشوند.

و عجیب است اگر ما با این همه تکرار و تأکید دست از دامن آن ها برداریم و خود را به دست گمراهی بسپاریم و یا با توجیه های نادرست از اهمیت آن ها بکاهیم به راستی چگونه می توان به سادگی از کنار حدیثی گذشت که مورد اتفاق همه مسلمانان است و در منابع معروف و دست اول آمده است، و نه در سندش شك و تردیدی است و نه در دلالتش ابهامی وجود دارد؟!

کسی که پیامبر صلی الله علیه و آله را به عنوان رسول خدا و خاتم پیامبران و امین وحی الهی

ص: 161

می شناسد و تأکید او را در تمسك به این دو چیز گران مایه آشکارا می بیند و عدم گمراهی را در پیروی از آن دو می شمرد باید بداند که راز مهمی در این امر نهفته است و اصل مهمی از اصول اسلامی در آن جای گرفته است. (1)

می گویند که با قرآن سازگار نیست. قرآن می گوید نماز را به پا دار اما کیفیتش چگونه است؟ باید اهل بیت پیغمبر علیهم السلام راهنمایی کنند. امکان ندارد ما منهای اهل بيت علیهم السلام از قرآن استفاده کنیم.

4. بر اساس این حدیث اهل بیت علیهم السلام در کنار قرآن قرار می گیرند، پس حکم آن ها حکم قرآن است. روشن است که مخالفت با قرآن ضلالت و گمراهی است، در نتیجه مخالفت با اهل بیت علیهم السلام نیز ضلالت و گمراهی خواهد بود.

بنایراین، همان گونه که پیروی از قرآن بدون هیچ گونه قید و شرط بر همه مسلمین واجب است پیروی از اهل بیت علیهم السلام نیز بدون قید و شرط واجب است

5. اهل بیت علیهم السلام معصوم اند؛ زیرا جدایی ناپذیر بودن آن ها از قرآن از يك سو، و لزوم پیروی بی قید و شرط از آنان از سوی دیگر، دلیل روشنی بر معصوم بودن آن ها از خطا و اشتباه و گناه است؛ چرا که اگر آن ها گناه یا خطایی داشتند، از قرآن جدا می شدند و پیروی از آنان مسلمانان را از ضلالت و گمراهی بیمه نمی کرد. این که می فرماید: «با پیروی از آنان در برابر گمراهی ها مصونیت دارید»، دلیل روشنی بر عصمت آن هاست.

6. از همه مهم تر این که پیامبر صلی الله علیه و آله این برنامه را برای تمام ادوار تاریخ مسلمین تا روز قیامت تنظیم کرده می فرماید «این دو همیشه با هم هستند تا در کنار حوض کوثر نزد من آیند». این به خوبی نشان می دهد که در تمام طول تاریخ اسلام، فردی از اهل بیت علیهم السلام به عنوان پیشوای معصوم وجود دارد و همان گونه که قرآن همیشه چراغ هدایت است آن ها نیز همیشه چراغ هدایت اند؛ پس باید کاوش کنیم و در هر عصر و زمان آن ها را پیدا کنیم و این خود یکی از ادله اثبات وجود امام زمان علیه السلام است.

جالب این که سمهودی ،شافعی از علمای معروف قرن نهم و دهم هجری صاحب کتاب «وفاء الوفاء»، در یکی از نوشته های خود به نام «جواهر العقدين» که درباره «حدیث ثقلین» نگاشته است می گوید: «إِنَّ ذلك يُفْهِمُ وُجُودَ مَنْ يَكُونُ

ص: 163

اَهْلاً لِلتَّمَسُكِ بِه مِنْ أَهلِ البَيْتِ وَ العِتْرَةِ الطَّاهِرَةِ فى كُلِّ زَمان وُجِدُوا فِيه إِلى قِيامِ السَّاعَةِ حتى يَتَوَجَّهُ الحَّث المذكورُ إِلَى التَّمَسُكِ بِه كَما أَنَّ الكِتابَ العَزِيزِ كَذلِكَ؛ (1) اين حديث می فهماند که در هر زمانی تا روز قیامت در میان اهل بیت علیهم السلام کسی وجود دارد که شایستگی تمسك و پیروی دارد؛ همان گونه که قرآن مجید نیز چنین است.» (2)

7. از این حدیث شریف استفاده می شود که جدا شدن یا پیشی گرفتن از اهل بیت علیهم السلام مایه گمراهی است و هیچ انتخابی را نباید بر انتخاب آن ها مقدم داشت

«وَ أَذَانَّ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجَ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ رَسُولُه»؛ (1) و این اعلامی است از ناحیه خدا و پیامبرش به (عموم) مردم در روز حج اکبر (روز عید قربان) که: خداوند و پیامبرش از مشرکان بیزارند

بنا بر این، این روز، روز ابلاغ آیات برائت و خواندن آیات آغازین سوره برائت توسط امیر المؤمنین علی علیه السلام در اجتماع مشرکان در مکه است. این آیات در پایان سال نهم هجری نازل شد و پیامبر علیه السلام مأمور شد در ذیحجه همان سال به هنگام اجتماع مشرکان، این آیات را به آنان ابلاغ کند.

این واقعه به صورت متواتر و در منابع بسیاری از شیعه و اهل سنت نقل و از فضائل علی علیه السلام شمرده شده است خود آن حضرت نیز برای اثبات برتری خویش بر دیگر صحابه و استحقاقش برای خلافت به این واقعه استدلال کرده است. (2)

عَنْكَ إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْكَ؛ (1) این مهم را انجام نمی دهد، مگر تو و یا مردی از تو».

از این رو امیر المؤمنین علیه السلام را طلبید و او را برناقه «عضباء» (شتر مخصوص خود) سوار کرد و فرمود هر چه زودتر خود را به ابو بکر برسان و آیات را از وی بگیر و در موسم حج برای مردم قرائت کن

علی علیه السلام خود را به ابو بکر رساند و جریان را به او گفت و آیات را از وی گرفت. ابو بکر گفت: آیا درباره من آیه ای نازل شده که مرا از این مأموریت باز داشته است؟ امیر المؤمنین علیه السلام فرمود در بارۀ شما آیه ای نازل نشده، و لیکن این آیات را جز ،پیغمبر و من دیگری نباید تبلیغ کند

على علیه السلام آیات را از وی گرفت و به طرف مکه به راه خود ادامه داد و وارد شهر مکه شد و آیات برائت را در روز عید و ایام تشریق که هنگام اجتماع مردم بود به آنان ابلاغ کرد. (2)

مشهور به «سَنَة الوفود» است، قبایل بسیاری هیئت هایی را به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله فرستادند و اسلام آوردن خویش را اعلام کردند .بنا بر این، با تغییر معادله سیاسی به نفع اسلام، آیات برائت نازل شد که وجود شرک را نپذیرفتنی و تحمل ناپذیر می خواند. (1)

امیر المؤمنین علیه السلام وقتی به مکه رفتند که مردم به خون آن حضرت تشنه بودند؛ چون در جنگ ها بزرگان آن ها را کشته بودند ولی با کمال صلابت و شجاعت، از مشرکین و کفار اعلان برائت کردند

شد، اما هرچه تلاش کرد کارد گلوی فرزندش حضرت اسماعیل علیه السلام را نبرید.

در این حال به حضرت ابراهیم علیه السلام خطاب شد از امتحان الهی سر بلند بیرون آمده است و آن گاه گوسفندی فرستاده شد تا وی آن را به جای حضرت اسماعیل علیه السلام قربانی کند.

این ماجرای عبرت انگیز درس فداکاری از خود گذشتگی، غلبه بر هوای نفس و تسلیم در برابر فرمان خداوند است به همین دلیل مسلمانان جهان نیز روز دهم ذیحجه را به عنوان یک عید بزرگ و با شکوه اسلامی گرامی می دارند و از آن درس اخلاص و بندگی می آموزند.

این ایثار و عشق ابراهیم علیه السلام به انجام فرمان خدا فریضه ای برای حجاج می گردد تا در این روز قربانی کنند. قرآن ماجرای موفقیت ابراهیم علیه السلام را این گونه گزارش می کند

«فَلَمَّا أَسْلَما وَ تَلَّهُ لِلْجَبين و نادَيْنَاهُ أنْ يا إبراهيمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيا إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِينُ وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ وَ تَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرینَ»؛ (1) هنگامی که هر دو تسلیم شدند و ابراهیم جبین او را بر خاک نهاد او را ندا دادیم که: «ای ابراهیم آن رؤیا را تحقق بخشیدی (و به مأموریت خود عمل کردی!» ما این گونه، نیکو کاران را جزا می دهیم این مسلّماً همان امتحان آشکار است ما ذبح عظیمی را فدای او کردیم و نام نيك او را در امت های بعد باقی نهادیم!

فرمودند: شنیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله روز عید قربان برای مردم خطبه می خواند می فرمود:

هَذَا يَوْمُ الثحِ وَ الْعَجِ فَالثّجُ مَا تُهَرِيقُونَ فِيهِ مِنَ الدِّمَاءِ فَمَنْ صَدَقَتْ نِيَّتُهُ كَانَ أَوَّلُ قَطْرَة لَهُ كَفَّارَةٌ لِكُلّ ذَنْبٍ وَ الْعَجُ الدُّعَاءُ فَعِجُوا إِلَى اللَّهِ فَوَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَا يَنْصَرِفُ مِنْ هَذَا الْمَوْضِعِ أَحَدٌ إِلَّا مَغْفُوراً لَهُ إِلَّا صَاحِبُ كَبِيرَةٍ مُصِرٌّ عَلَيْهَا لَا يُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِالْإِقْلَاعِ عَنْهَا؛ (1) امروز، روز «ثج» و «عج» است؛ روز «ثج» است، بدین خاطر که خون قربانی ها را می ریزید. هر کس نیت خالصانه و صادقانه داشته باشد اولین قطره خونی که روی زمین ریخته می شود کفاره گناه او خواهد بود و روز «عج» است یعنی روز دعاست. پس به درگاه خدا ناله بزنید و انابه داشته باشید؛ زیرا به خدایی که جان محمد به دست اوست از این سرزمین کسی محروم و نا آمرزیده بر نمی گردد، مگر این که مرتکب گناه کبیره ای شده باشد که بر آن اصرار و ابرام داشته و تصمیم نداشته باشد وجود خویش را از چنگال آن گناه آزاد گرداند.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که از پدرانش چنین نقل فرمودند: «علی علیه السلام دوست داشت چهار شب از سال خود را (برای عبادت) فارغ نماید؛ شب اول ،رجب شب نیمه شعبان شب عید فطر و شب عید قربان.»

به این صورت که دل او در یاد خدا و بدنش مشغول فرمان برداری و عبادت خدا بوده و در طول شب هیچ چیزی حتی مناجات او را از خداوند غافل ننماید؛ مگر این که مشغول شدن به این مناجات نیز برای خدا و به خاطر او باشد که این مطلب اولین درجه مراقبت می باشد (2).

از امام جواد علیه السلام نقل شده که فرمودند:

ص: 170

مَا مِنْ عَمَلٍ أَفْضَلَ يَوْمَ النَّحْرِ مِنْ دَم مَسْفُوكٍ وَ مَشْيِ فِي بِرِ الْوَالِدَيْنِ أَوْ ذِي رَحِمٍ قَاطِعٍ يَأْخُذُ عَلَيْهِ بِالْفَضْلِ وَ يَبْدَأُ بِالسَّلَامِ أَوْ رَجُلٍ أَطْعَمَ مِنْ صَالِحٍ نُسُكِهِ ثُمَّ دَعَا إِلَى بَقِيَّتِهَا جِيرَانَهُ مِنَ الْيَتَامَى وَ أَهْلِ الْمَسْكَنَةِ وَ الْمَمْلُوكِ وَ تَعَاهَدَ الْأُسرَاءَ؛ (1) در روز عید قربان چیزی با فضیلت تر از پنج چیز نیست قربانی کردن یا راه رفتن در جهت نیکی به پدر و مادر یا خویشاوندی که قطع رحم کرده تا به او چیزی ببخشد و آغاز سلام کند، یا مردی که از بهترین جای قربانی اش به دیگران اطعام کند و بقیه آن را به همسایگان از یتیمان و بیچارگان و بردگان بدهد و از اسیران دل جویی کند.

در شب و روز عید قربان زیارت امام حسین علیه السلام مستحب است. از دیگر اعمال مستحب روز عید قربان، غسل، نماز عید، خواندن دعای ندبه، قربانی کردن و تکبیرات مخصوص است که در «مفاتیح الجنان» آمده است. بر اساس منابع دینی روزه گرفتن در عید قربان مانند عید فطر حرام است.

هم چنین از حضرت امام موسی کاظم علیه السلام نقل شده است: «ام سلمه» (که بعد از حضرت خدیجه علیها السلام بهترین همسر حضرت سید المرسلین صلی الله علیه و آله بود) خدمت پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله آمد و گفت یا رسول الله، گاهی عید قربان فرا می رسد و من بهای قربانی ندارم، آیا قرض کنم و قربانی کنم؟ حضرت فرمودند:

فَاسْتَقْرِضِي فَإِنَّهُ دَيْنٌ مَقْضِيّ؛ (1) قرض کن که این قرضی است که ادا می شود

نزد گوسفندانش بود، با صدای دل نشین و نوای ملکوتی گفت: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوح».

وقتی ابراهیم خلیل علیه السلام نام دوست خود و کلام حق را شنید، به شوق آمد و فریاد زد:

این مطرب از کجاست که بر گفت نام دوست

تا جان و جامه بذل کنم بر پیام دوست

دل زنده می شود به امید وفای یار

جان رقص می کند به سماع کلام دوست

خلیل حق به اطرافش نگاه کرد تا گوینده را پیدا کند، دیدند شخصی بالای تپه ایستاده است. به نزد وی دوید و گفت شما بودید که نام دوست مرا آوردید؟ :گفت بلی خلیل حق گفت ای بنده خدا نام دوست من و نام حق را یک بار دیگر بگو، ثلث گوسفندانم از آن تو جبرئیل امین با آوازی خوش باز نام حق را تکرار نمود.

حضرت ابراهیم علیه السلام گفت: یک بار دیگر بگو نصف گوسفندانم از آن تو. باز جبرئیل ذکر تقدیس و تنزیه را گفت خلیل حق در آن لحظه از کثرت ذوق و شوق بی قرار شد و گفت همه گوسفندانم از آن تو یک بار دیگر نام دوست مرا ببر! جبرئیل باز فرمود: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوح».

خليل حق هر بار که این ذکر را می شنید اشتیاقش بیشتر و اشتعالش افزون می گشت آخر دید دستش خالی است و سخت مشتاق استماع نام محبوب خویش است. گفت: دیگر چیزی ندارم به شما بدهم، چوپان گوسفندانت می شوم یک بار دیگر نام دوست مرا ببر!

جبرئیل یک بار دیگر ذکر «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوح را تکرار کرد ابراهیم خليل علیه السلام فرمود مرا با گوسفندان خود ضبط کن. جبرئیل امین گفت ای خلیل

ص: 173

حق، مرا حاجت به گوسفندان تو نیست، من جبرئیل امین هستم و حقاً جای آن داری که خداوند متعال تو را دوست و خلیل خود گردانده که در وفاداری کاملی و در مرتبه ،دوستی صادق و در شیوه طاعت مخلص و ثابت قدم (1)

ما چقدر حاضر هستیم برای محبوبمان هزینه کنیم؟ چقدر حاضریم برای اهل بیتی که همۀ هستی خود را برای ما گذاشتند خرج کنیم؟

رفت. حضرت موسی علیه السلام تا آن عصر پیرو آیین ابراهیم علیه السلام بود، و همان را برای بنی اسرائیل تبلیغ می کرد.

قوم حضرت موسی علیه السلام در انتظار برنامه های جدید و کتاب آسمانی جدید موسی علیه السلام بودند، تا به آن عمل کنند خداوند سبحان به وی وعده داد که او به کوه طور رود و در آن جا چهل روز اقامت گزیند و به راز و نیاز با پروردگارش بپردازد و در همان جا، موفق به دریافت «الواح آسمانی» و یا کتاب مقدس تورات گردد.

حضرت موسی علیه السلام شادمان شد و برادرش هارون علیه السلام را جانشین خویش نمود و خود به سوی طور رهسپار شد و از اول ذی القعده تا دهم ذیحجه به مدت چهل شب و روز در آن جا به عبادت پرداخت. (1)

حضرت موسی علیه السلام به هنگام رفتن به کوه طور به ب-رادرش هارون علیه السلام سفارش های لازم را نمود و او را به صلاح و سداد و اصلاح امت و مبارزه با فساد و فتنه فراخواند. و به آن ها فرمود: «برادرم هارون را در میان شما می گذارم و برای سی روز از میان شما غیبت می کنم و به کوه طور می روم تا احکام شریعت (و الواح تورات) را برای شما بیاورم».

خداوند متعال فرمود:

«لَنْ تَراني وَ لَكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكانَهُ فَسَوْفَ تَراني»؛ (1) هرگز مرا نخواهی دید ولی به کوه ،بنگر اگر در جای خود ثابت ماند مرا خواهی دید.

ناگاه خداوند در کوه تجلّی کرد و کوه نابود و همسان زمین شد. حضرت موسی علیه السلام از مشاهده این صحنه هول انگیز چنان وحشت زده شد که مدهوش بر روی زمین افتاد و این هفتاد نفر همه هلاک شدند وقتی حضرت موسی علیه السلام به هوش آمد، عرض کرد:

«سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنین» (2) پروردگارا! تو منزه هستی، من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم و من از نخستین مؤمنان هستم.

این همان تجلّی قدرت خدا بر کوه بود؛ چرا که قوم حضرت موسی علیه السلام از موسی خواسته بودند که از خدا بخواهد خود را نشان دهد با این که خداوند دیدنی نیست. تجلّی خدا بر کوه طور و هلاکت هفتاد نفر از قوم موسی علیه السلام و مدهوش شدن خود موسی علیه السلام هم مجازات آن ها بود که چنین تقاضایی کرده اند، و هم نشان دادن قدرت الهی بود تا آن ها با دیدن جلوه های قدرت الهی با چشم باطن خدا را بنگرند.

موسی علیه السلام وقتی که به هوش آمد و هلاکت نمایندگان بنی اسرائیل را دید، عرض کرد:

«رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكُتهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَتُهْلِكُنا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا» (3) پروردگارا! اگر تو می خواستی می توانستی آن ها و مرا پیش از این هلاک کنی! (یعنی من چگونه پاسخ قوم را بگویم که بر نمایندگان آن ها

ص: 176

چنین گذشت) آیا ما را به خاطر کار سفیهان از ما هلاک می کنی؟!

سپس با تضرع و زاری گفت: «پروردگارا می دانیم که این آزمایش تو بود که هر که را بخواهی (و سزاوار بدانی) با آن گمراه می کنی و هر کس را بخواهی (و شایسته ببینی) هدایت می نمایی بار الها تنها تو ولی و سرپرست ما هستی ما را ببخش و مشمول رحمت خود قرار ده تو بهترین آمرزندگان هستی!» (1)

پرتو این کتاب آسمانی و قانون اساسی هدایت کند و به سوی تکامل برساند.

عالم ظاهر هستند. اسباب استجابت دعا در آن ها فراهم است و بار گناه در آن ها سنگین تر از اوقات دیگر است. بر این اساس همواره سالکین الی الله را به مراقبه بیشتر در این ماه ها دعوت می کنند

ده روز اول ماه ذیحجه نیز از شریف ترین اوقات سال است تا آن جا که بر اساس روایت هیچ دهه ای در نزد خداوند از این ده روز محبوب تر نیست. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرمودند

مَا مِنْ أَيَّامِ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَيَّامِ الْعَشْرِ يَعْنِي عَشْرَ ذِي الْحِجَّة؛ (1) عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی در نزد حق تعالی محبوب تر از دهه اول ذیحجه نیست.

از این رو این دوره چهل روزه بسیار سزاوار توجّه و عبادت و مراقبه شده است. بزرگان اهل معرفت به تجربه یافته اند که عبادت و مراقبه خاص در این چهل روز آثار بسیار مهمی دارد و تأکید بسیار زیادی بر عبادت و مراقبه در آن دارند.

در دهۀ اول ماه ذیحجه که اوج اربعین موسوی است، هر شب دو رکعت نماز میان مغرب و عشا خوانده می شود و در هر رکعت بعد از حمد یک بار سوره توحید و یک بار آیه شريفه «وَ وَ اعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرِ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمى وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِين» قرائت گردد که اگر چنین شود انسان با حجاج در ثواب حج شان شریک می گردد. (2)

از این روایت و این دستور به روشنی فهمیده میشود که این ایام که اتمام اربعین حضرت موسی - علی نبینا و آله و علیه السلام - است، مخصوص به آن حضرت نبوده است بلکه ایامی است برای کسب فیض برای همه مؤمنین و در عبادت در آن ایام برای کسب فیض از رحمت الهی به آن ماجرا اشاره نموده و از خداوند تمنای برکت می کنیم.

ص: 179

قُسِمَ نُورُ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَكَفَاهُمْ؛ همانا کروبیان، قومی از شیعه ما و از خلق نخستین می باشند و خدا آنان را در بهشت عرش قرار داده است و اگر یک نور از آنان بر اهل زمین می تابید، برای اهل زمین کافی بود

سپس فرمودند:

إِنَّ مُوسَى علیه السلام لَمَّا أَنْ سَأَلَ رَبَّهُ مَا سَأَلَ أَمَرَ وَاحِداً مِنَ الْكَرُوبِينَ فَتَجَلَّى لِلْجَبَلِ فَجَعَلَهُ دَكّاً (1) وقتی که موسی علیه السلام آن خواسته را از پروردگارش طلب ،کرد خدای تعالی به یکی از کروبیان فرمان داد و او بر کوه جلوه کرد و آن را همسان خاک قرار داد

حضرت موسای کلیم علیه السلام می خواست خدای متعال را با عالی ترین مرتبه ایمان ببیند، یعنی می خواست حقیقت مقامات امیر المؤمنین علیه السلام در این دنیا بر قلبش تجلی کند و با کُنه نورانیت امیر المؤمنین علیه السلام خدا را در این دنیا ببیند و این در این دنیا ممکن نیست از این رو وقتی تجلی کرد کوه متلاشی شد و هفتاد نفر از بنی اسرائیل از دنیا رفتند و حضرت موسی علیه السلام هم بیهوش بر زمین افتاد. یعنی تاب تجلی نور یکی از شیعیان کامل اهل بیت علیهم السلام را نداشتند. «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل»

و کوتاه می آید.

یک استاد اخلاق و عرفانی بود که شاگرد های زیادی تربیت می کرد یکی از شاگردان دچار مشکلی شد و بیست سال به مسافرت رفت. بعد از بیست سال برگشت. خیلی حسرت می خورد که بیست سال نبودم. به استادش گفت: من بیست سال سر درس شما نبودم می شود خلاصه و چکیده آن بیست سال را به من انتقال بدهید؟

فرمود: بله خلاصۀ همۀ درس های اخلاق و عرفان در یک جمله بسیار کوتاهی است که روی ناخن هم می توانی بنویسی و آن این است: «ذبح نَفْسَک وَ الّا فَلا نفست را قربانی کن و گر نه هیچ فایده ای ندارد!» «من» را زیر پا بگذار و پرچم خدا را بلند کن تا خدا یک قدم بیشتر نیست. هرکس روی خودش پا گذاشت رستگار شد خلاصۀ همۀ اخلاق و عرفان این است که خودت را قربانی کنی، و گر نه اگر میلیون ها سال هم عبادت کنی دور خود می چرخی

یک روز حضرت عیسی علیه السلام به حواریین :فرمود من خواسته ای از شما دارم حاجت مرا برآورده کنید. شاید آن ها اگر می دانستند چه می خواهد بگوید قبول نمی کردند گفتند در خدمت هستیم

حضرت عیسی علیه السلام ظرف آبی آورد و فرمود: می خواهم پای همه شما را بشویم. :گفتند خجالت می کشیم. عیسی، روح الله و نماینده خداست و پای شاگردان خود را می شوید. عرض کردند: «ای روح خدا، ما سزاوار تر به این کار هستیم.»

حضرت عیسی علیه السلام فرمود: «سزاوار ترین انسان به تواضع و فروتنی، عالم است، من این گونه به شما تواضع ،نمودم تا بعد از من شما نسبت به مردم این گونه تواضع کنید.» آن گاه افزود:

بِالتَّوَاضُعِ تُعْمَرُ الْحِكْمَةُ لَا بِالتَّكَبُرِ وَ كَذَلِكَ فِي السَّهْلِ يَنْبُتُ الزَّرْعُ لَا فِي الْجَبَلِ؛ (1) بناى حکمت با تواضع ساخته می شود، نه با تکبر، و هم چنین زراعت در زمین نرم می روید، نه در زمین سخت.

همان طور که در سنگ سفت گیاه نمی روید قلب هایی هم که مغرور و متکبر است درونش خیر و برکت و علم و معارف الهی رویش ندارد. قلبی که متواضع است، حکمت و معارف و حقایق در آن رویش دارد. آدم های مغرور و متکبر به درد تازیانه جهنم می خورند.

شیطان چند هزار سال عبادت کرد اما به هنگام امتحان وقتی خدا به او گفت: به بهتر از خودت سجده کن نکرد و خودش را زیر پا نگذاشت. مرحوم حاج آقای دولابی می فرمودند بعضی هفتاد سال است دور خود می چرخند، در کار خودش است و نمی خواهد خدا را راضی کند می خواهد خودش را راضی کند

خدا را باش و خود را .نباش تمام غصه های ما و غم های ما این است که چرا حرف من نشده و حرف خدا شد؟ با خدا قهر می کنیم، چون حرف ما را پیاده

ص: 183

نکرده است.

خدا به حضرت ابراهیم علیه اللام فرمود: «أسلم؛ تسلیم شو!» گفت: «أَسْلَمْتُ لِرَب العالَمین» (1) در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم»

و مسلمان بود؛ و هرگز از مشرکان نبود.

مشرک نبود یعنی خدا را در همه جا بر خودش و نفسش و دیگران مقدم می کرد. شرک واقعی این است که «من» را بر خدا مقدم کنم خدا می گوید: این کار را بکن، می گویم نه. باید غرور خود را بشکنیم.

ص: 185

خواهر و برادر شوند

به عربی، باید ضمیر های مذکر را تبدیل به ضمیر های مونث کنند.

وَ أَنْتَ أَخِي فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة؛ (1) تو در دنیا و آخرت برادر من هستی

پس از هجرت به مدینه نیز پیامبر صلی الله علیه و آله بین مهاجران و انصار پیوند اخوت برقرار کرد ولی حضرت علی علیه السلام را با هیچ یک از انصار برادر نساخت و خود با او عقد اخوت بست و فرمود: «أَنْتَ أَخِي فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ (2) تو برادر من در دنیا و آخرت هستی!» (3)

امام صادق علیه السلام در دعای بعد از نماز عید غدیر به بیان واقعه روز غدير پرداخته اند و نیز به این لقب اشاره کرده و فرموده اند

فَنَادَى مُبَلِّغاً وَحْيَكَ وَ رِسَالَاتِكَ أَلَا مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ وَ مَنْ كُنْتُ وَ لِيَّهُ فَعَلِيٌّ وَ لِيُّهُ وَ مَنْ كُنْتُ نَبِيَّهُ فَعَلِيٌّ أَمِيرُه؛ (1) پس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در حالی که وحی و رسالت تو را تبلیغ می کرد ندا سر داد و فرمود: «هر کس من مولای اویم پس علی مولای اوست و هر کس من ولی و سرپرست او هستم علی ولی و سرپرست اوست. و هر کس من پیامبر او هستم، علی امیر اوست.»

أَلَا إِنَّهُ لا «أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ» غَيْرَ أَخي هذا، أَلا لا تَحِلُّ إِمْرَةُ الْمُؤْمِنِينَ بَعْدِى لاَحَدٍ غَيْرِه؛ (1) هشدار که هرگز به جز این برادرم کسی نباید امیر المؤمنین خوانده شود هشدار که پس از من امارت مؤمنان برای کسی جز او روا نباشد

در این آیات خدای تعالی نشانه های اهل ایمان را بیان می کند رسول اکرم علیه السلام فرمودند:

قَدْ أَفْلَحُوا بِكَ أَنْتَ وَ اللَّهِ أَمِيرُ هُمْ، تَمِيرُهُمْ مِنْ عُلُومِكَ فَيَمْتَارُونَ، وَ أَنْتَ وَ اللهِ دَلِيلُهُمُ وَ بِكَ يَهْتَدُون؛ مؤمنان به تو رستگار می شوند، تو امیر آنان هستی، از علوم خود آنان را تغذیه می کنی، و آنان توشۀ علمی خود را از تو دریافت میکنند؛ و به خدا سوگند تو دلیل رستگاری هستی و آنان به واسطه تو هدایت می شوند

هر دلی که طعم ایمان و ولایت امیر المؤمنین علیه السلام را چشیده باشد به فلاح و رستگاری خواهد رسید هر دل و قلبی قابلیت پذیرش این امانت الهی را ندارد فقط دل و قلب مؤمن است که ظرفیت ولایت او را دارد این مؤمنین هستند که روشنایی وجود امیر المؤمنین علیه السلام را درك كرده اند.

و محمد پیامبر شما و علی امام و امیر شما می باشد.

پیامبر خدا علیه السلام فرمودند وقتی که در شب معراج به آسمان ها عروج کردم فاصله دو قوس کمان یا کمتر بود خداوند آن چه را که باید به من وحی کند وحی فرمود بعد فرمود

يَا مُحَمَّدٌ اقْرَأْ عِلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ فَمَا سَمَّيْتُ بِهِ أَحَداً قَبْلَهُ وَ لَا أُسَمِّي بِهَذَا أَحَداً بَعْدَهُ (1) اى محمّد به علی بن ابی طالب، امیر المؤمنین از جانب من سلام برسان و بدان که من هیچ کس را قبل از او به این لقب (امیر المؤمنین) ملقب نکرده بودم و بعد از این هم ملقب نخواهم کرد

عبد الله بن عباس می گوید: به خدا قسم ما علی را به امیر المؤمنین نام نبردیم تا این که رسول خدا صلی الله علیه و اله او را به آن نام گذاری کرد روزی با رسول خدا صلی الله علیه و اله در یکی از کوچه های مدینه می رفتیم که علی ابن ابی طالب از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول الله و رحمة الله و برکاته» پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیر المؤمنین»

از لقبی که رسول خدا به علی بن ابی طالب داد تعجب کردم به پیامبر گفتم «ای رسول خدا، آن چه دربارۀ پسر عمویم علی گفتی، از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند بود؟» رسول خدا صلى الله عليه و سلم فرمود: «نه، به خدا سوگند، آن چه دربارۀ علی ،گفتم با چشم خودم دیده ام.» پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود

لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي فِي السَّمَاءِ مَا مَرَرْتُ بِبَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ إِلَّا وَ رَأَيْتُ مَكْتُوباً عَلَيْهِ عَلَى بْنُ أَبي طَالِب أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُخْلَقَ آدَمُ بِسَبْعِينَ أَلْفَ عام؛ در شب معراج به هر دری از در های بهشت نظر می کردم، روی آن نوشته شده بود علی بن ابی طالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت

ص: 195

آدم امیر المؤمنین بوده است. (1)

در طول تاریخ حکومت های مسلمان پس از پیامبر اکرم علیه السلام، لقب امیر المؤمنین کاربرد سیاسی و دینی یافته و برای اشاره به کسانی که مدعی خلافت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله بودند به جز ابو بکر و نیز خلفای بنی امیه و بنی عباس همواره به کار می رفته است. (1)

ص: 197

بوده و ابعادی فراتر از تصرف یک مزرعه و باغ یافته است. کوتاه کردن دست اهل بیت علیهم السلام از آن نمادی از کنار گذاشتن سیاسی بوده و فدک مترادف با حکومت شده است.

گواه این مطلب سخن حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام به هارون الرشید است که فدک را همۀ قلمرو و وسعت اسلام دانست که حق خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله بوده و دیگران غصب کرده اند (1)

فاطمه علیها السلام نیز با طرح مسأله فدک به عنوان نشانه ای از غصب و زور غاصبان خلافت می کوشید تا حکومت آنان را محکوم کند و پافشاری آن حضرت از این رو بود، نه به خاطر ارزش اقتصادی آن (2)

بنا بر این، فدک برای شیعیان تنها یاد آور یک نزاع مالی نیست، بلکه نمادی از مظلومیت حضرت فاطمه علیها السلام و امیر المؤمنین علیه السلام است که با نام آنان گره خورده و ارزش اعتقادی یافته است

فاطمه علیها السلام داد؛ اما حاکمان بعد از او فدک را به تصرف خود در آوردند.(1)

فدک در حال حاضر به نام «الحائط» در مرز شرقی خیبر قرار دارد و شامل تعدادی روستا و دارای بیش از یازده هزار سکنه و سرزمینی پوشیده از نخلستان و برخوردار از امکانات کشاورزی است. (2)

که در بالایش شکافی پدید آید در همان لحظه انشقاقی پدید آمد و بالای ماه شکافته شد و معجزه «شق القمر» به وقوع پیوست پیامبر صلی الله علیه و آله و پیروانش سجده شکر کرده و خدای سبحان را که چنین معجزه ای به پیامبرش عنایت کرد سپاس گفتند آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله به ماه اشاره کرد که به حال سابقش برگردد.

مشرکان و کافران که با چشم خود شاهد این معجزه الهی بودند، به عهد شان وفا نکرده و برای ایمان آوردن به پیامبر صلی الله علیه و اله بهانه آوردند و گفتند: ما منتظر بازگشت مسافران مان از شام و یمن می مانیم اگر آنان نیز این معجزه را دیده باشند به تو ایمان می آوریم و در غیر این صورت معلوم می شود که بر ما سحر و جادو کردی و دشمنی ما نسبت به تو افزون می گردد.

به هر حال مشرکان با این بهانه از زیر بار عهد و پیمان شان شانه خالی کرده و به آن حضرت ایمان نیاوردند و گفتند کار محمد صلی الله علیه و اله سحر و جادو بود.

اکثر قریب به اتفاق علما، مفسران و مورخان اسلامی معجزه شق القمر را تأیید کرده و شأن نزول آیه 54 سوره قمر را در همین رابطه می دانند؛ (1) آن جا که می فرماید:

«اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ وَ انُ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَ يَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِر» (2)

قیامت نزديك شد و ماه از هم شکافت و هر گاه نشانه و معجزه ای را ببینند روی گردانده می گویند این سحری مستمر است»

به طوری که در بعضی از روایات آمده است، معجزه شق القمر در اوائل شب چهاردهم ذیحجه سال ششم بعثت یعنی پنج سال قبل از هجرت اتفاق افتاده است. (3)

ص: 202

است و شیطان سرکش به او نزدیک نمی شود و مکر جباران به وی نمی رسد. او در پناه خدایی است که نمی خوابد و مادر صدیقان و صالحان را به خود وا نمی گذارد

امام علیه السلام با شیوه هایی مانند گفتمان ،علمی مکاتبه، گسترش معارف ناب در قالب زیارت ها ترغیب به دعا روایت ها تربیت شاگردانی برای پاسخ گویی به مبارزه با این آسیب ها بر آمد

هرچند عباسیان این فعالیت های امام علیه السلام را بر نمی تابیدند و با دستگیری، شکنجه و قتل وکیلان امام علیه السلام به مقابله با آن حضرت پرداختند، لیکن به مقصود شان دست نیافتند و سرانجام به مسموم کردن و شهادت رسانیدن آن حضرت روی آوردند؛ ولی این پایان کار نبود و فعالیت های نهادینه شده امام هادی علیه السلام به دست فرزند شان امام عسکری علیه السلام استمرار یافت. (1)

خمینی رحمه الله چهارده سالی که نجف بودند هر روز زیارت جامعه را می خواندند.

بر زیارت جامعه کبیره امام هادی علیه السلام که منشور امامت و ولایت است ، شرح های زیادی نوشته شده است.

این زیارت عارفانه که انشاء و گفتار امام هادی علیه السلام نسبت به سایر امامان علیهم السلام است از زیبایی های خاصی برخوردار است در این زیارت که آن را به حق می توان یک دوره امام شناسی نامید حضرت به بیش از دویست فضیلت و منقبت از اهل بیت علیهم السلام اشاره می کند که با در نظر گرفتن این فضیلت ها در کنار سایر معارف، اهمیت این عرفان نامه بر همگان آشکار می گردد. هر جمله از این زیارت توصیف بعدی از ابعاد والا و بلند امامت است.

در این زیارت گران سنگ امامان علیهم السلام به عنوان نمایندگان خدا و برگزیدگان او و گنجینه دانش پروردگار و راه و نور و برهان روشن ،او پیشوایان راهبر و راه یافته و معصوم و گرامی و مقرب و پرهیز کار و راست گو و زبده ای معرفی شده اند که فرمان برداران خدا و قیام کنندگان به فرمان او و انجام دهندگان خواسته اش می باشند.

خداوند امامان را پسندید تا جانشینانش در زمین و حجت های او بر بندگانش و یاورانی برای دینش و نگهبانان برای رازش و گنجینه داران برای دانشش و مفسران وحی اش و پایه های توحیدش و گواهان بر خلقش و نشانه هایی برای بندگانش باشند

در این زیارت می خوانیم که خداوند امامان را به صورت نور هایی آفرید و گرداگرد عرش قرار داد و با آوردن شان در این جهان بر ما منت نهاد، و در خانه هایی قرار شان داد که نام و یاد او در آن ها برده شود. امامان وجود های گران بهایی هستند که فرمان برداری از آنان فرمان برداری از پروردگار عالم می باشد.

آن چه را که خداوند به امامان داده به هیچ یک از جهانیان نداده است، هر شخص شریفی در برابر مقام رفیع شان سر به زیر آورده، و هر متکبری به فرمان برداری آنان گردن نهاده و هر گردن کشی فروتن گشته است و زمین به نور وجود شان روشن شده است.

در زیارت جامعه از امامان علیهم السلام به عنوان کسانی یاد شده که خداوند عالم وجود را به برکت شان آغاز کرد و به آنان نیز به پایان خواهد رساند به خاطر وجود مقدس امامان علیهم السلام است که باران می بارد و به یمن وجود و برکت شان خداوند آسمان را نگه می دارد و به وسیلهٔ آنان غم و اندوه زدوده شده و هر سختی و ناگواری برطرف می شود.

این امام است که خداوند به وسیله او ما را از ذلت و بدبختی بیرون آورده و از سختی ها و گرفتاری ها نجات داده و گشایشی حاصل می کند.

ص: 208

خداوند متعال، به وسیلۀ امام ،معصوم ما را از پرت گاه هلاکت و نابودی و از آتش جهنم نجات می دهد و به وسیلۀ دوستی و پیروی از آنان، دستورات دین مان را تعلیم می دهد.

قرب آن ها و این که شیعه چه شناختی و چه رفتاری در قبال آن ها باید داشته باشد پرداخته شده است و درس امام شناسی و وظیفه شناسی مردم در برابر امام است.

ناکثین مارقین و قاسطین به ایشان تحمیل کردند نیز اشاره شده است. در بخش آخر به پا داشتن حقیقت و عدالت از طرف حضرت علی علیه السلام مطرح می شود.

در آخر زیارت امام علیه السلام چند گروه را که در حق انبیا و اوصیای انبیا ظلم کردند لعن می کنند و از خداوند می خواهند ایشان را در زمره کسانی که به واسطه ولایت و محبت محمد و آل محمد صلی الله علیه و اله به فوز و سعادت رسیده و ایمن از عذاب گردیدند، قرار دهد.

ص: 212

2.در این روز حضرت موسی علیه السلام بر ساحران فرعون پیروز شد و سحر های ساحران فرعونی را از بین برد؛ قرآن کریم در این باره فرموده است:

«فَأَلْقَى مُوسى عَصَاهُ فَإِذا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعالَمينَ رَبِّ مُوسى وَ هَارُونَ» (1) ؛ سپس موسی عصایش را افکند، ناگهان تمام وسایل دروغین آن ها را بلعید! فوراً همه ساحران به سجده افتادند. گفتند: «ما به پروردگار عالمیان ایمان آوردیم، پروردگار موسی و هارون!»

3. در این روز حضرت موسی علیه السلام یوشع بن نون را به جانشینی خویش برگزید و در میان قوم بنی اسرائیل دربارۀ فضائل و شایستگی هایش به سخنرانی پرداخت و این قوم را بر تصمیم خویش شاهد گرفت.

4. در این روز حضرت عیسی بن مریم علیه السلام جانشینی شمعون صفا را در نزد پیروانش آشکار کرد و وی را رسماً وصی خود گردانید.

5. در این روز حضرت سلیمان بن داوود علیه السلام، آصف بن برخیا را جانشین خویش کرد و مردم را بر این تصمیم خویش شاهد گرفت و با دلائل و بینات روشن شایستگی های وی را به اثبات رساند و این روزی است که برکات آن بسیار عظیم است. (2)

6. بنا بر حدیثی از میثم تمار که از خواص اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام و از حواریان و صاحبان سر آن حضرت است در این روز کشتی حضرت نوح علیه السلام پس از فروکش کردن طوفان برکوه جودى استقرار یافت (3)

ص: 215

جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به شمار آمده است

این مجلد را به حدیث منزلت اختصاص داده است.

4. هارون برترین فرد قوم موسی علیه السلام نزد خدا و پیامبرش بود، علی علیه السلام نیز چنین بود.

5. هارون به طور مطلق خلیفهٔ موسی علیه السلام در غیبتش بود، علی علیه السلام نیز چنین بود، به ویژه با تصریح پیامبر در جریان تبوک که فرمودند: « لَا يَنْبَغِي أَنْ أَذْهَبَ إِلَّا وَ أَنْتَ خَلِيفَتِي؛ (1) سزاوار نیست من از مدینه خارج شوم، مگر وقتی که تو جانشین من باشی»

6. هارون عالم ترین فرد قوم موسی علیه السلام بود، علی علیه السلام هم به تصریح پیامبر صلی الله علیه و اله عالم ترین فرد بعد از پیامبر بود.

7. هارون محبوب ترین فرد نزد خدا و موسی علیه السلام بود علی علیه السلام نیز این گونه بود.

8. خدا پشت موسی علیه السلام را با برادرش هارون نیرومند و محکم ساخت، پشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را هم با علی علیه السلام (2)

ص: 219

سردسته های مخالفان عثمان مانند عمار یاسر ابو ایوب انصاری، ابو هيثم بن تيهان رفاعة بن رافع مالك اشتر نخعى خزيمة بن ثابت و مالك بن عجلان در میان مردم از شایستگی ها و فضایل امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام داد سخن داده و مردم را یکپارچه به سوی خانه حضرت علی علیه السلام به راه انداختند و از آن حضرت مصرانه درخواست پذیرش خلافت اسلامی را نمودند .

حضرت علی علیه السلام به مدت بیست و پنج سال از حق طبیعی و الهی خویش محروم مانده بود و هم اینک زمانی مردم به وی روی آوردند که فتنه و آشوب سراسر عالم اسلام را فرا گرفته بود آن حضرت آینده خلافت را چندان روشن نمی دید و بدین لحاظ از پذیرفتن آن امتناع نمود و فرمود: اگر من وزیر شما باشم بهتر است از این که امیر شما قرار گیرم و هر کس را شما بر گزینید، من نیز به آن راضی خواهم بود.

ولی مردم فریاد می زدند که ما جز تو کسی را شایسته این مقام نمی بینیم و می خواهیم بار دیگر سنت رسول خدا صلی الله علیه و اله در میان مسلمانان زنده گردد. امام على بن ابی طالب علیه السلام که با اصرار مهاجر و انصار مدینه و مسلمانان انقلابی شهرهای مختلف مانند کوفه بصره مصر و یمن رو به رو بود، چاره ای جز پذیرش درخواست آنان نداشت. ولی از باب این که رأی دادن مردم و بیعت آنان با حضرت تنها حالت احساسی و عاطفی نداشته و همراه با اندیشه و تدبر باشد آنان را به روز دیگر وعد داد که اگر ثابت قدم بوده و در خواسته خود اصرار داشته ،باشند با حضور صحابه کبار و بزرگان مهاجر و انصار در مسجد النبی صلی الله علیه و آله گرد هم آمده و با وی بیعت نمایند.

مردم برای روز ،بعد به انتظار نشسته و برای بیعت با امیرمؤمنان علیه السلام لحظه شماری می کردند تا این که خورشید فروزان روز نوزدهم ذیحجه، مدینه منوره را تابناک و روشن کرد و مردم دوست دار ولایت و منتظران طلوع حقیقت را به مسجد النبی صلى الله عليه و سلم کشانید.

ص: 221

در این هنگام مولای متقیان حضرت علی علیه السلام به همراه یاران وفا دار و صحابه کبار وارد مسجد پیامبر صلی الله علیه و اله شد و با حضور خود جمعیت انبوه را به وجد و شادمانی آورد و با صلوات و سلام آنان بر فراز منبر رسول خدا صلى الله عليه و سلم قرار گرفت و با خواندن خطبه ای بار دیگر از آنان درخواست نمود که از وی صرف نظر کرده و شخص دیگری را به این مقام بر گزینند ولی مردم یکپارچه فریاد بر داشتند که غیر از تو کسی را برای این مقام شایسته نمی دانیم و بر خاستند و به صف ایستاده و منتظر بیعت با آن حضرت شدند.

نخستین کسی که پیش دستی کرد و در صف مقدم با آن حضرت بیعت کرد، طلحة بن عبید الله بود می گویند دست وی و یا یکی از انگشتانش در یکی از جنگ ها مصدوم شده و شَل بود و چون با آن دست بیعت کرد، یکی از حاضران در مجلس به نام قبيصة بن جابر اسدی گفت: «انا لله و انا اليه راجعون»، عجب حالتی! اول دستی که بر دست امیرمؤمنان علیه السلام به بیعت داده شد، دست شَل است. به خدا سوگند که بیعت طلحه پایدار نماند و ناقص گردد.

به هر روی تمامی مهاجران و انصار مدینه و انقلابیون و مهاجران شهر های مختلف در آن روز با آن حضرت بیعت کرده و به شادمانی پرداختند. تنها عده ای اندک از مهاجران و انصار مدینه با آن حضرت بیعت نکرده و خود را با این رفتار شان منزوی و رسوا نمودند تعداد آنان در حدود ده نفر بود.

سرانجام حضرت علی علیه السلام که جانشین منصوب و منصوص رسول خدا صلی الله علیه و آله بود، پس از بیست و پنج سال محرومیت از حق خویش به یاری خدای بزرگ و همت مسلمانان حقیقت گرا در نوزدهم ذیحجه سال 35 قمری به خلافت اسلامی نایل آمد و زمام امور مسلمانان را به دست با کفایت خویش گرفت. (1)

ص: 222

عروس گران مایه را به خانه امیر مومنان علیه السلام ببرند فرشته وحی فرود آمد و پس از سلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله گفت ای پیامبر خدا پروردگارت درود نثارت می کند و به من دستور داده است که سلام و درودی گرم نثار فاطمه نمایم و به همراه من ارمغانی از لباس های بهشت نیز که از دیبای سبز تهیه شده است برای او فرستاده است. (1)

فرمودند:

ادْخُلْ بَيْتَكِ وَ الْطُفْ بِزَوْجَتَكِ وَ ارْفُقْ بِهَا؛ داخل بیت خویشتن شو و در باره همسرت مهربانی و مدارا کن

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:

فَوَ اللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لَا أَكْرَهُتُهَا عَلَى أَمْرٍ حَتَّى قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ وَ لَا أَغْضَبَتْنِي وَ لَا عَصَتْ لِي أَمْراً وَ لَقَدْ كُنْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهَا فَتَنْكَشِفُ عَنِّي الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان (1) به خدا سوگند که هرگز بر او غضب نکردم و او را بر امری اکراه ننمودم تا به جوار رحمت حق پیوست، و او نیز هرگز مرا نرنجانید و نافرمانی نکرد و هر گاه که به او نگاه می کردم، غم و اندوهم را برطرف می نمود.

إن شاء الله زندگی ما هم زهرا گونه و علی گونه باشد و با هم یگانه باشیم و با محبت زندگی کنیم

ص: 225

حضرت صادق علیه السلام با شادی و خوشحالی از جای حرکت کرد. طولی نکشید که با خنده و خوشحالی تمام در حالی که آستین بالا زده بود برگشت. گفتم: خدا شما را خندان داشته باشد و چشمتان روشن ،باد بالاخره کار حمیده چه شد؟ فرمود:

وَ قَدْ وَهَبَ لِي غُلَاماً وَ هُوَ خَيْرُ مَنْ بَرَأَ اللَّهُ فِي خَلْقِهِ؛ خدا به من پسری عنایت فرمود که بهترین موجود روی زمین است.

جریانی را حمیده برایم نقل کرد که من خود از او بهتر می دانستم عرض کردم آقا حمیده چه گفت؟ فرمود حمیده می گفت هنگام تولد با دو دست روی زمین آمد و سر به سوی آسمان بلند نمود. به او گفتم: این نشانه پیامبر و جانشینان بعد از اوست. (1)

شاید این روایت تأییدی باشد بر این که ولادت حضرت در ماه ذیحجه رخ داده است؛ چون معمولاً ائمه علیهم السلام پس از انجام اعمال حج توقف چندانی در مکه نداشته اند

حمیده، مادر امام کاظم علیه السلام دختر صاعد بربری بود که امام صادق علیه السلام از او به پاکی و پاک دامنی و بزرگی یاد می کرد (2)

فراوانی در موضوعات گوناگون فکری و عملی به یادگار گذاشت که عمدتاً در جوامع روائی ما به ثبت رسیده است آن امام همام بدین روش توانست صراط مستقیم رسالت نبوی و تشیع امامی را در شرایط فکری و اجتماعی پر التهاب دوران خود حفاظت و رهبری کند.

حاکمان عباسی به ویژه هارون الرشید این همه کار فرهنگی را بر نتابیدند و به حبس و آزار آن امام عزیز پرداختند و سرانجام آن حضرت را در سال 183 قمری در سن 55 سالگی در زندان به شهادت رساندند. (1)

* یکی از وقایعی که در این روز در سرزمین غدیر رخ داد و حقانیت غدیر و ولایت امیر المؤمنین علیه السلام را تأیید و تصدیق کرد عذابی آسمانی بود که خداوند آن را بر شخصی به نام حارث فهری که منکر امر ولایت امیر المؤمنین علیه السلام بود و یارای دیدن آن را نداشت فرو فرستاد ذکر این واقعه به تفصیل در فصل «پس از غدیر» با عنوان معجزه غدیر خواهد آمد.

ص: 228

ده نفر را بر این فرش سوار کن و آنان را به زیارت اصحاب کهف برده و باز گردید. آن گاه به من فرمودند: ای انس! تو نیز با آنان برو و هر چه می بینی پس از بازگشت برای من نقل كن.

هنگامی که همگی بر آن فرش سوار ،شدند امیر المؤمنین علیه السلام خطاب به باد فرمودند: «يَا رِيحُ احْمِلینا ای باد ما را حرکت ده!» ناگاه ما در هوا بودیم. آن گاه فرمود: «سِيرُوا عَلَى بَرَكَةِ الله؛ به برکت خدا سیر کنید پس آن چه خدا می خواست سیر کردیم. تا آن که به فرمان امیر المؤمنین علیه السلام بر زمین نشست.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: آیا می دانید این چه سرزمینی است؟! گفتیم خدا و رسول و وصی او بهتر می دانند حضرت فرمودند این سرزمین اصحاب کهف است. برخیزید تا نزد آنان رفته و بر آنان سلام کنیم. وقتی به غار اصحاب کهف وارد شدیم، ابتدا ابو بکر سپس عمر و پس از آن ما بقی صحابی و من به اصحاب کهف سلام کردیم اما هیچ یک از ما جوابی نشنیدیم.

پس از آن امیر المؤمنین برخاست و فرمودند: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ الَّذِينَ كَانُوا مِنْ آيَاتِ اللهِ عَجَباً». ناگهان همه اصحاب کهف با هم گفتند: «وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا وَصِيَّ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ».

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند ای اصحاب کهف چرا جواب سلام دیگران را ندادید؟! آنان :گفتند ای خلیفه رسول خدا ما گروهی هستیم که به خدا ایمان آورده و خداوند نیز هدایت خود را بر ما افزوده است و ما اجازه نداریم که جواب سلام کسی را بدهیم، مگر آن که آن شخص پیامبر یا وصی پیامبر باشد. و جواب سلام تو را دادیم؛ چرا که تو وصی و جانشین رسول خدا صلى الله عليه و سلم خاتم انبیا و سید الوصيين .هستی

امیر المؤمنین علیه السلام به ما فرمودند: آیا شنیدید ای اصحاب رسول خدا؟ همه گفتند آری یا امیر المؤمنین سپس فرمودند همگی بر قالیچه سوار شوید تا .بازگردیم صبح به مدینه رسیدیم و نماز را پشت سر رسول خدا صلی الله علیه و آله خواندیم و

ص: 230

به تعقیبات مشغول شدیم.

در این هنگام رسول خدا صلی الله علیه و آله به من رو کرده و فرمودند: ای انس! آیا تو خود می گویی یا من بگویم آن چه را دیدی و شنیدی؟! گفتم: ای رسول خدا، سخن شما شیرین تر است

آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله تمام آن چه را که اتفاق افتاده بود، از ابتدا تا انتها بیان نموده و فرمودند: ای انس هر گاه پسر عمویم علی از تو گواهی طلبید، آیا بر آن چه اتفاق افتاده است گواهی خواهی داد؟ گفتم: آری ای پیامبر خدا!! (1)

این معجزه رسول خدا صلی الله علیه و آله همانند معجزه حضرت سلیمان علیه السلام است که قرآن به آن تصریح کرده و فرموده است:

«وَ لِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرُ وَ رَواحُها شَهر»؛ (2) و برای سلیمان باد را مسخّر ساختیم که صبحگاهان مسير يك ماه را می پیمود و عصر گاهان مسير يك ماه را.

1. خداوند در این آیه به اطاعت مطلق از اولی الامر دستور داده است. هر گاه خداوند به اطاعت بی قید و شرط از کسی فرمان دهد آن فرد معصوم خواهد بود؛ چون اگر معصوم نباشد و دستور به انجام دادن گناه بدهد، اجتماع نقیضین لازم می آید؛ یعنی هم باید از او اطاعت کرد بنا بر فرمانی که خداوند داده است، و هم اطاعت نکرد بنا بر این که انسان نباید گناه کند

2. اطاعت از اولی الأمر در آیه بدون تکرار فعل «أطیعوا»، به دنبال اطاعت از «الرسول» آمده است و از آن جا که اطاعت از رسول به دلیل معصوم بودنش، به طور مطلق واجب است، اطاعت از اولی الأمر نیز همانند آن بدون قید و شرط خواهد بود و این، نشان از معصوم بودن اولی الأمر است.

در میان مفسران اهل سنت نیز کسانی چون فخر رازی با استدلالی مشابه استدلال بالا، دلالت این آیه بر عصمت اولی الامر را پذیرفته اند.

على و على بن محمد و حسن بن علی و پس از او همنام و هم کنیه من حجّة الله در زمینش و بقیة الله در بین عبادش فرزند حسن بن علی، ائمه مسلمین خواهند بود.

او کسی است که خدای تعالی مشرق و مغرب زمین را به دست او بگشاید. او کسی است که از شیعیان و اولیائش غایب شود غیبتی که بر عقیده به امامت او باقی نماند مگر کسی که خداوند قلبش را به ایمان امتحان کرده است. (1)

بر اساس همین آیه است که در دعای فرج از محمد و آل محمد علیهم السلام به عنوان اولی الامر یاد می کنیم و اطاعت آنان را بر خود واجب می شماریم.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدِ أُولِي الْأَمْرِ الَّذِينَ فَرَضْتَ عَلَيْنَا طَاعَتَهُمْ وَ عَرَفْتَنَا بِذَلِكَ مَنْزِلَتَهُم؛ خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست، صاحبان امر آنان که اطاعشان را بر ما واجب کردی و این گونه مقام و منزلتشان را به ما شناسندی

ص: 234

دانسته اند. او را «ابو سالم» هم می خواندند (1) وی ابتدا غلام زنی از طایفه بنی اسد بود امیر المؤمنین علیه السلام او را از آن زن خریده و آزادش کردند. (2)

آن حضرت پیش تر، سرگذشت و سرنوشت میثم تمار را از زبان رسول خدا صلى الله عليه و سلم شنیده بودند میثم هم از پیش شیفته اهل بیت علیهم السلام و علاقه مند به آن عترت پاک بود اما اولین برخورد حضوری و دیدار میثم با آن حضرت در دوران خلافت امام انجام گرفت. به دنبال همین برخورد و ملاقات بود که حضرت تصمیم گرفت میثم را از صاحبش بخرد و سپس آزاد کند.

در اولین ملاقات علی علیه السلام با میثم حضرت پرسیدند: نامت چیست؟ گفت: سالم امام فرمود از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که پدرت نام تو را «میثم» گذاشته است به همان نام برگرد و کنیه ات را «ابو سالم» قرار بده. گفت: خدا و رسول و امیر مؤمنان راست گفتند. (3)

آن حضرت آموخته بود کتابی تدوین کرد که کتابش را پسرش از او روایت کرد. به همین جهت میثم یکی از مؤلفان شیعه به حساب می آید. او صاحب سرّ امیر المؤمنین علیه السلام بود و آن حضرت وی را به طریق فهمیدن حوادثی که در آینده اتفاق خواهد افتاد، آشنا کرده بود.

میثم، گاهی برخی از آن ها را برای مردم بازگو می کرد و مایه اعجاب دیگران می شد. این دانش و آگاهی از عاقبت افراد و پیش گویی ها در اصطلاح به علم منایا و بلایا معروف است که امامان معصوم علیهم السلام به کسانی که آمادگی و استعداد و راز داری و ظرفیت و کشش آن را داشتند می آموختند. میثم تمار، دست پرورده این مکتب بود هرچند که اشخاص فرو مایه و مغرض یا جاهل و نادان او را به دروغ گویی متهم می کردند (1)

میثم برای گذران زندگی در بازار کوفه خرما فروشی می کرد؛ از این رو، به او لقب تمار داده اند (2)

آورد و گفت: این خرما تلخ است. (1)

این، نهایت خلوص بین آن دو و موقعیت میثم را نزد امام علیه اللام می رساند که آن حضرت در حالی که امیر مؤمنان و رهبر امت و عهده دار حکومت اسلامی است در دکان میثم خرما فروشی هم می کند

شبی تاریک بود. پیش خود گفتم مولایم را چرا تنها گذاشتم؟! او دشمنان بسیاری دارد اگر مساله ای پیش آید پیش خدا و پیامبر چه عذری خواهم داشت؟ هر چند که بر خلاف دستور اوست، ولی در پی او خواهم رفت تا ببینم چه می شود

رفتم و رفتم تا او را برسر چاهی یافتم که سر در داخل چاه کرده و با چاه سخن می گوید. حضور مرا حس کرد و پرسید: کیستی؟ گفتم: میثم. فرمود: مگر به تو دستور ندادم که از آن خط فراتر نیایی؟ گفتم چرا مولای من لیکن از دشمنان نسبت به جانت ترسیدم و دلم طاقت نیاورد پرسید: از آن چه گفتم، چیزی هم شنیدی؟ گفتم نه ای مولای من آن گاه این اشعار را خطاب به من خواند:

وَ فِي الصَّدْرِ لُبَ-انَاتٌ *** إِذَا ضَاقَ لَهَا صَدْرِي

نَكَتُ الْأَرْضَ بِالْكَفِّ *** وَ أَبْدَيْتُ لَهَا سِرِّي

فَمَهْمَا تُنْبِتُ الْأَرْضُ *** فَذَاكَ النَّبْتُ مِنْ بَذْرِي

در سینه ام اسراری است که هر گاه فراخنای سینه ام احساس تنگی می کند

زمین را با دست کنده و راز خویش را با زمین در میان می گذارم!

وقتی زمین می روید آن گیاه از بذر و دانه ای است که من کاشته ام (1)

میثم تمار نیز یکی از شاگردان والا مقام در مکتب تفسیری علی علیه السلام بود. میثم علم تأویل معانی قرآن را از آن حضرت فرا گرفت و در قرآن شناسی دانا و بصیر گردید.

فرا گرفتم و آن حضرت تأویل قرآن را به من تعلیم فرمود.

ابن عباس که مراتب فضل و علم و تقوای میثم را می دانست، کاغذ و دواتی طلبید تا سخنان میثم را در بارۀ تفسیر قرآن بنویسد. میثم پیش از بیان تفسیر گفت ای ابن ،عباس چگونه خواهی بود وقتی که مرا مصلوب و به دار آویخته ببینی، نهمین نفری که چوبه دارش هم کوتاه تر از دیگران است؟... ابن عباس گفت کاهن هم که هستی؟ و خواست که کاغذ را پاره کند.

ابن عباس از علم به آینده بی بهره بود، و چون چنین خبر و پیش گویی را از میثم شنید که از جزئیات شهادتش خبر می دهد برایش غیر قابل هضم بود؛ از این جهت این گونه برخورد کرد اما میثم گفت آرام تر!... آن چه را از من می شنوی بنویس و نگهدار! اگر آن چه می گویم راست بود نگاهش دار و اگر باطل بود، آن گاه پاره اش کن... و ابن عباس پذیرفت که چنان کند (1)

میثم از بسیاری حوادث آینده آگاهی داشت و گاهی آن ها را پیش گویی می کرد. این را نیز از مولایش امیر المؤمنین علیه السلام فرا گرفته بود از سرنوشت خود و افراد دیگر و از وقایعی که بعداً به وقوع خواهد پیوست آگاه بود. از این رو او را از «اصحاب سر» حضرت امیر علیه السلام می دانستند

نمونه هایی از علم غیب میثم و اطلاع او از حوادث آینده عبارت بود از پیش گویی مرگ معاویه، خبر شهادت امام حسین علیه السلام برای زنی مکی، به نام جبله دستگیری خویش توسط سر کرده طایفه خود و شهادتش به دستور ابن زیاد و آزادی مختار بن ابی عُبَيْده ثقفی از زندان

حضور داشتند و چون زندگی او در کوفه بود نتوانست با امام به مدینه مشرف شود، ولی در زمان امام حسین علیه السلام گاهی به مکه و مدینه مشرف و به خدمت آن حضرت می رسید و حتی در آخرین سفری که به مدینه داشت، امام را در مدینه نیافت و بدون این که امام را زیارت ،کند به کوفه مراجعت نمود. وی بعد از مراجعت به فرمان ابن زیاد دستگیر و زندانی شد

او به معرفی امیر المؤمنین علیه السلام بسیار مشتاق بود و افکار عامه مردم را متوجه حقانیت امام و عظمت امام می نمود و حتی مدتی که از چنگال ابن زیاد فراری بود در هر فرصت مناسب مناقب و فضائل علی را بیان می کرد.

اکرم صلى الله عليه و سلم قرار گرفت، اما در این منطقه بزرگ عربی اقوام، قبایل و طوایفی بودند که هنوز در برابر اسلام تسلیم نشده و یا حتی دشمنی و فتنه انگیزی می کردند.

منطقه نجران که در حد فاصل حجاز و یمن قرار دارد در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله تنها منطقه مسیحی نشین حجاز بود که مسیحیان مقیم آن با پشتیبانی های کشور های مسیحی شاخ و شمال آفریقا و قیصر روم ادامه حیات می دادند. پیامبر صلی الله علیه و آله برای بزرگان این منطقه نامه هایی ارسال کرد و آنان را به پذیرش دین اسلام و یا پرداخت جزیه (مالیات ویژه اهل کتاب) فرا خواند.

سران مسیحی نجران در بارۀ نامه پیامبر صلی الله علیه و آله به مشورت پرداخته و با افراد زیادی در این باره گفت و گو کردند ولی به خاطر تبلیغات و فضای ویژه مسیحیان در آن منطقه آنان هیچ یک از پیشنهاد های رسول خدا صلی الله علیه و آله را نپذیرفتند و برای رفع این معضل سه تن از بزرگان نجران یعنی ابو حارثة بن علقمه (اسقف اعظم نجران و نماینده رسمی کلیسای روم در حجاز)، عبد المسیح بن شرحبیل معروف به عاقب (پیشوای اهالی این منطقه) و اهتم (یا ایهم) بن نعمان معروف به سید (شخصی کهن سال و ریش سفید و مورد احترام نجرانیان) به همراه ده تن و به روایتی سی تن و به روایتی دیگر شصت تن از مسیحیان نجران عازم مدینه منوره شده تا با رسول خدا صلی الله علیه و آله و به گفت و گو بپردازند و راه حلی پیدا نمایند.

علی علیه السلام فرمودند: چون شما با لباس های فاخر و تزئین کرده و صلیب به گردن آویخته وارد مسجد شدید پیامبر صلی الله علیه و اله را از کردار تان ناخوش آمد باید لباس های خود را تغییر داده و با وضع ساده و بدون هیچ گونه تزیین به زر و زیوری بر آن حضرت وارد شوید تا مورد استقبال ایشان قرار گیرید.

مسیحیان نجران بر اساس فرموده حضرت علی علیه السلام لباس و ظاهر خود را تغییر داده و با وضع ساده و عادی بر پیامبر صلی الله علیه و اله وارد شدند و با آن حضرت به گفت و گو پرداختند.

پیامبر صلی الله علیه و اله با آنان دربارۀ توحید و شرک نحوه آفرینش حضرت عیسی علیه السلام او ارتباط وی با خدای سبحان و باطل دانستن عقاید مسیحیان گفت و گو کردند، اما سران نجران گفتار آن حضرت را نپذیرفته و بر عقاید باطل خویش اصرار ورزیدند.

کافران) را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.

بنا بر این طرفین به مباهله رضایت داده و قرار شد در روز دیگر در مکانی در بیرون شهر مدینه گرد هم آمده و اقدام به مباهله نمایند سران نجران پیش از رسیدن به مكان مباهله به یکدیگر گفتند اگر رسول خدا صلى الله عليه و سلم با فرمانده هان و یاران خود به مباهله آمد، معلوم است که مقاصد دنیوی دارد و از رسالت و نبوت او خبری نیست و ما باید با وی مباهله کنیم.

اما اگر با فرزندان و اهل بیتش برای این کار اقدام کرد، معلوم می شود که او مقاصد دنیوی ندارد و قصدش هدایت و راهنمایی انسان ها از جهالت و کفر و شرک است در آن صورت مباهله کردن با او خطرناک است و باید به او ایمان آورد و یا حداقل با وی مصالحه کرد

از پیشنهاد های پیامبر صلی الله علیه و آله یعنی پرداخت جزیه و کمک به مسلمانان در جنگ با دشمنان اسلام رضایت دادند و صلح نامه ای در این باب نوشتند و طرفین امضا نمودند.

این واقعه علاوه بر این که یکی از معجزات بزرگ پیامبر صلی الله علیه و آله است، دلیل روشنی بر حقانیت و معصومیت خاندان پاک رسول خدا صلی الله علیه و آله یعنی حضرت ،علی حضرت فاطمه امام حسن و امام حسین - صلوات الله عليهم اجمعين - می باشد.

در مدینه در محل مباهله مسجدی به نام «مسجد المباهله» ساخته اند. الآن نزدیک به مسجد النبی واقع شده است و به آن «مسجد الاجابه» می گویند.

می گویند این آیه در مورد نزدیکان مسلمین است، (نه خصوص نزدیکان پیامبر صلی الله علیه و آله) (1)

ابی مسروق می گوید: هر دلیلی که در ذهنم بود در حضور حضرت ذکر کردم که ایشان در پاسخ به من فرمودند:

إِذَا كَانَ ذَلِكَ فَادْعُهُمْ إِلَى الْمُبَاهَلَةِ؛ هرگاه چنین چیزی پیش آمد، اینان را به مباهله دعوت کن

گفتم چه کار کنم؟ فرمود سه روز خود را اصلاح کن- گمان می کنم فرمود روزه بگیر و غسل بنما - آن گاه با هم به بیابان بروید، بعد انگشتان دست راست خود را در انگشتان دست او قرار بده و اول از خود شروع کرده بگو:

قُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبَّ الْأَرْضِينَ السَّبْعِ عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ الرَّحْمَنَ الرَّحِيمَ إِنْ كَانَ أَبُو مَسْرُوقٍ جَحَدَ حَقًّا وَ ادَّعَى بَاطِلًا فَأَنْزِلْ عَلَيْهِ حُسْبَاناً مِنَ السَّمَاءِ أَوْ عَذَاباً أَلِيماً؛ اى خدایی که پروردگار آسمان های هفت گانه و زمین های هفت گانه ای! ای خدایی که هم غیب را می دانی و هم شهادت را ای خدای رحمان و رحیم! اگر ابو مسروق حرف حقی را انکار می کند و مدعی سخن باطلی است بر او از آسمان تیر یا عذابی دردناک فرود آور

آن گاه دعا را به او برگردان و بگو

وَ إِنْ كَانَ فُلَانٌ جَحَدَ حَقَّاً وَ ادَّعَى بَاطِلًا فَأَنْزِلْ عَلَيْهِ حُسْبَاناً مِنَ السَّمَاءِ أَوْ عَذَاباً أَلِيماً؛ و اگر فلانی حقی را انکار می کند و مدعی باطلی است، بر او از آسمان تیریا عذابی دردناک فرود آور.

آن گاه حضرت فرمود:

فَإِنَّكَ لَا تَلْبَتُ أَنْ تَرَى ذَلِكَ فِيهِ فَوَ اللَّهِ مَا وَجَدْتُ خَلْقاً يُجِيبُنِي إِلَيْهِ؛ (اگر

ص: 248

چنین کنی، به زودی عذاب بر او فرود می آید و) احتیاجی به درنگ نیست. به خدا سوگند مخلوقی را نیافتم که دعوت من برای مباهله را پاسخ مثبت گوید (و حاضر به مباهله با من شود). (1)

شارحان گفته اند: کلام آخر ممکن است از ابن مسروق باشد.

الله عَلَى الكاذِبينَ». (1)

فرزندان حسن و حسین علیهما السلام بودند که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن ها را آورد و پیش روی خود نشاند.. اما انفسنا علی بن ابی طالب علیه السلام بود که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وی را آورد و سمت راست خود نشاند و به اهل نجران فرمود: الآن بیایید تا با هم مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ گویان نهیم. آن گاه رسول خدا فرمودند:

اللَّهُمَ هَذَا نَفْسِي وَ هُوَ عِنْدِي عِدْلُ نَفْسِي اللَّهُمَ هَذِهِ نِسَائِي أَفْضَلُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ؛ خداوندا، این (علی) ، نفس من است، او نزد من همانند نفس من است. خداوندا، این (فاطمه)، زنان من است که با فضیلت ترین زنان عالم است.

و نیز فرمود:

وَ قَالَ اللَّهُمَّ هَذَانِ وَ لَدَايَ وَ سِبْطَايَ فَأَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبُوا وَ سِلْمٌ لِمَنْ سالموا؛ خداوندا این دو دو فرزند و دو سبط من اند؛ من با کسانی که با آنان ستیز کنند در ستیزم و با کسانی که با آنان در سلم و سلامت هستند در سلم و آشتی هستم.

مَيَّزَ اللَّهُ تَعَالَى عِنْدَ ذَلِكَ الصَّادِقِينَ مِنَ الْكَاذِبِينَ فَجَعَلَ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام أَصْدَقَ الصَّادِقِينَ وَ أَفْضَلَ الْمُؤْمِنِينَ فَأَمَّا مُحَمَّدٌ فَهُوَ أَفْضَلُ رِجَالِ الْعَالَمِينَ وَ أَمَّا عَلِيٌّ فَهُوَ نَفْسُ مُحَمَّدٍ أَفْضَلُ رِجَالِ الْعَالَمِينَ بَعْدَهُ وَ أَمَّا فَاطِمَةُ فَأَفْضَلُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ أَمَّا الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ فَسَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ؛ خداوند در این هنگام راست گویان را از دروغ گویان مشخص و جدا نمود و محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را راست گوترین راست گویان و با فضیلت ترین مؤمنان قرار داد.

اما محمد که با فضیلت ترین مردان عالم است. اما علی که جان

ص: 250

محمد و با فضیلت ترین مردان عالم بعد از پیامبر است. و اما فاطمه که با فضیلت ترین زنان عالم است. (1)

«أَنْفُسَنا» و جان و روح پیامبر صلی الله علیه و اله نام برده شده است. خدا به پیغمبر صلی الله علیه و اله می فرماید: فردا که می آیی جانت را هم بیاور.

فخر رازی می گوید این آیه ثابت می کند علی علیه السلام افضل از همه انبیاست. وقتی می گویید علی علیه السلام عین پیامبر صلی الله علیه و آله است، یعنی همۀ کمالاتی که پیغمبر دارد از علم و معرفت و عصمت و طهارت و پاکی و قرب و همه فضیلت ها برای حضرت علی علیه السلام ثابت می شود جز این که نبوت خاتمه پیدا کرده و پیامبر نیست.

بارها گفت محمد که علی جان من است *** هم به جان علی و جان محمد صلوات

براین اساس این آیه یکی از محکم ترین دلیل ها برای حقانیت اهل بیت علیهم السلام است. خدا در این آیه اهل بیت علیهم السلام را بالا برده است ولایت حضرت علی و اهل بیت علیهم السلام چیزی نیست که بخواهیم بزرگ کنیم بزرگ هست.

غدیر و این ایام را جدی بگیریم و استغفار کنیم. ما دو نوع گناه داریم یکی گناه نسبت به فروعات، یکی هم گناه بی ولایتی که قابل بخشش نیست. نسبت به غدیر و مباهله بی تفاوت نباشیم روز مباهله هم چون روز غدیر باید احیا شود.

به مباهله مثل عید غدیر باید اهمیت داده شود برای حقانیت اهل بیت علیهم السلام باید در عالم فریاد بزنیم آیه مباهله می گوید حضرت علی از حضرت زهرا بالاتر است از امام حسن و امام حسین بالاتر است چون برای حضرت زهرا و امام حسن و امام حسین می گوید: «نساء نا و أبناءنا» ولی برای حضرت علی می گوید «انفسنا». علی جان پیغمبر است.

من کی ام لیلی و لیلی کیست من *** هر دو یک روحیم اندر دو بدن

می گوید فردا که می آیی جان خودت را بیاور.

مأمون به امام رضا علیه السلام اشکال کرد و گفت: منظور از جان یعنی خود پیغمبر. امام هشتم علیه السلام فرمود وقتی خدا می گوید جان خودت را بیاور، خود پیغمبر که هست پس باید یکی غیر از پیغمبر باشد و آن کسی جز حضرت علی علیه السلام نیست.

امام حسن علیه السلام نیز در مناظره با معاویه درباره مباهله رسول خدا صلی الله علیه و آله با نصارای نجران فرمودند:

فَأَخْرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و سلم مِنَ الْأَنْفُسِ مَعَهُ أَبِي، وَ مِنَ الْبَنِينَ إِيَّايَ وَ أَخِي، وَ مِنَ النِّسَاءِ أُمِّي فَاطِمَةَ مِنَ النَّاسِ جَمِيعاً، فَنَحْنُ أَهْلُهُ وَ لَحْمُهُ وَ دَمُهُ وَ نَفْسُهُ، وَ نَحْنُ مِنْهُ وَ هُوَ مِنَّا؛ (1) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای مباهله از میان تمام مردم پدرم را به عنوان مصداق «انفس»، و من و برادرم را به عنوان مصداق «ابناء»، و مادرم را به عنوان مصداق «نساء» با خود برد. پس ما خانواده او و گوشت و خون و نفس او هستیم و ما از او و او از ماست.

هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتى؛ بار الها اینان اند اهل بیت من» چون این عبارت می فهماند که پروردگارا، من به جز اینان کسی را نیافتم تا برای مباهله دعوت کنم. (1)

نظر علامه طباطبائی رحمه الله را برخی از نقل های جریان مباهله که به نزول آیه تطهیر در آن روز نیز اشاره کرده اند تأیید می کند به عنوان نمونه شیخ عباس قمی در «وقائع الايام» و «زاد المعاد» می گوید:

روز بیست و چهارم ذیحجه بنا بر اشهر روزی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله با نصارای نجران مباهله کرد و پیش از آن که خواست مباهله کند، کسا بر دوش مبارک گرفت و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسن و امام حسین علیهما السلام را زیر کسا وارد نمود و گفت

اللَّهُمَّ لِكُلّ نَبي أَهْلُ بَيْتٍ هُمْ أَخَصُّ الخَلْقِ إِلَيْهِ اللَّهُمَّ وَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بيتي فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِرْهُمْ تَظْهِيراً؛ پروردگارا، برای هر پیغمبری اهل بیتی بوده است که نسبت به او مخصوص ترین خلق خدا بوده اند خداوندا این ها اهل بیت من اند پس پلیدی و گناه را از آنان دور کن و کاملاً پاکشان کن!

پس جبرئیل نازل شد و این آیه را در شأن ایشان آورد

«إنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» (2) خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک گرداند.

آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را برای مباهله به خارج مدینه برد. (3) زمخشری نیز در تفسیر «کشاف» ذیل آیه مباهله به نقل از عایشه به این مطلب اشاره می کند (4)

ص: 254

می رود. «الرِجسَ» که با الف و لام جنس است هر گونه پلیدی فکری و عملی اعم از شرك، كفر، نفاق و جهل و گناه را در بر می گیرد. (1)

در اینجا دو پرسش مطرح است:

1. این که آیا اراده خداوند (يُريدُ الله ....) که در این آیه مطرح شده است، اراده تکوینی است یا اراده تشریعی؟

2. این که مصادیق اهل بیت در این آیه چه کسانی هستند؟

و اگر اراده تشریعی باشد معنای آیه آن است که خداوند اراده نموده است که اهل بیت علیهم السلام با انجام طاعات و عبادات و ترک محرمات از هر رجس و پلیدی پاک گردند

علمای شیعه تکوینی بودن اراده خداوند در این آیه را به دلایل زیر مسلم می دانند:

1. اراده تشریعی خداوند مبنی بر دور بودن از پلیدی ها و پاکیزگی انسان ها با انجام تکالیف به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و اله اختصاص ندارد، بلکه خداوند اراده کرده است همه انسان ها از پلیدی ها بر حذر و به طهارت و پاکیزگی متصف باشند؛ چنان که در دستور به غسل و وضو می فرماید:

«مَا يُرِيدُ اللهُ لِيَجعلَ عَليكُم مِن حَرج و لكن يُريدُ لِيُطهِّرَكُم»؛ (1) خداوند نمی خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاک سازد

2. قرینه دیگری که اراده تکوینی را در این آیه نشان می دهد، این است که به استناد روایات فراوانی که در شأن نزول خواهد آمد این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت علیهم السلام است و اگر اراده صرفاً تشریعی باشد دیگر منقبتی نخواهد بود؛ زیرا این اراده برای همه وجود دارد. (2)

این پنج نفر شامل همسران پیامبر صلی الله علیه و آله نیز می شود.

اگر به منابع تفسیری و حدیثی فریقین نگاه کنیم، خواهیم دید که تعداد قابل توجهی از روایات مربوط به آیه تطهیر در بارۀ اختصاص آیه به اصحاب کساء می باشد. بر اساس این روایات متواتر و صحیح آیه تطهیر در اواخر زندگی پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و در خانه ام المؤمنین، ام سلمه نازل شد.

حسکانی در «شواهد التنزیل» بیش از صد و سی حدیث در این زمینه نقل کرده است. (1) در مضمون بسیاری از این احادیث آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حضرت علی فاطمه حسن و حسین علیهم السلام را زیر کسا قرار داد و آیه تطهیر نازل شد (2)

البته در برخی از این احادیث آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و اله پس از نزول آیه آنان را جمع کرد و بر آنان کسایی قرار داد و فرمود: «اللهم هؤلاء اهل بیتی». این روایات به حدیث کسا شهرت یافته اند. (3)

علامه سید محمد حسین طباطبایی در این باره می نویسد: این روایات بسیار و بیش از هفتاد حدیث است. بیشتر آن ها از طریق اهل سنت نقل شده که این خود بیشتر از چیزی است که از طریق شیعه روایت شده است. اهل سنت آن را تقریباً از چهل طریق و شیعه آن را از بیش از سی طریق نقل کرده اند. (4)

احادیث فراوانی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از طریق شیعه و سنی روایت شده است که اهل بیت علیهم السلام در آیه تطهیر را منحصر در آل کسا و ائمه معصومین علیهم السلام می داند. از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند:

نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي خَمْسَةٍ فِيَّ وَ فِي عَلِيَّ وَ فَاطِمَةَ، وَ حَسَنٍ وَ حُسَيْنِ (1) اين آيه (آیه تطهیر) در بارۀ من و علی و فاطمه و حسن و حسین نازل شده است.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

فَلَوْ سَكَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمْ يُبَيِّنْ مَنْ أَهْلُ بَيْتِهِ لَا دَّعَا هَا آلُ فُلَانٍ وَ آلُ فُلَان؛ اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و اله ساکت نشسته و اهل بیت خود را مشخص نمی کرد، خاندان فلان و خاندان فلان آن را برای خود ادعا می کرد.

ولی خداوند عز و جل در کتاب خود جهت تصدیق پیامبرش آیه تطهیر را نازل کرد و فرمود: «همانا خدا فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاك سازد.» (در آن هنگام) علی حسن، حسین و فاطمه علیهم السلام حضور داشتند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن ها را در خانه ام سلمه زیر «کساء» قرار داد و سپس گفت:

اللَّهُمَّ إِنَّ لِكُلِّ نَبِيّ أَهْلًا وَ ثَقَلًا وَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ ثَقَلِي؛ خدایا، همانا برای هر پیامبری اهلی و خاندانی است و اینان اهل بیت و خاندان من اند.

ام سلمه گفت: آیا من از اهل بیت تو نیستم؟ پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: «إِنَّكِ إِلَى خَيْرٍ وَ لَكِنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي وَ ثِقُلي؛ تو بر خیر هستی ولی اینان اهل بیت و خاندان من اند.» (2)

حاکم نیشابوری از علمای اهل سنت نیز نظیر همین روایت را نقل کرده و

ص: 259

می گوید این حدیث با شرط بخاری (برای صحت حدیث) موافق و صحیح است؛ ولی وی آن را نیاورده است. (1) گفتنی است که در منابع فراوان دیگری که همگی از منابع معروف اهل سنت به شمار می آیند، تقریباً همین مضمون یاد شده در خصوص نزول آیه تطهیر و اختصاص آن به پنج تن آل عبا علیهم السلام موجود است.

اهل بیت بشتابید به سوی نماز «خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاك گرداند.» من با کسی که با شما در جنگ است در جنگ هستم، و با کسی که با شما در صلح است در صلح هستم

در روایات برای این عمل پیامبر صلی الله علیه و اله مدت شش ماه و هفت ماه و هشت ماه هم آمده است (1)

هرچند در تعداد دفعات آمدن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به در خانه حضرت علی و فاطمه علیهما السلام و سلام دادن به آن ها و فرا خواندن آن ها به نماز و نیز قرائت آیه شریفه ،تطهیر اختلافاتی وجود دارد اما این اختلاف ها چندان مهم نمی نماید و به نظر می رسد در مشاهده راوی حدیث ریشه دارد آن چه مهم می نماید، این است که پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و اله این کار را انجام داده است تا کسی در این که مصداق اهل بیت در این آیه تنها آل کسا هستند تردید نکند.

مصادیق اهل بیت علیهم السلام معرفی نمایند.

اگر چه سیاق یکی از قرائن در تفسیر آیه است اما دلیلی قطعی و تخلف ناپذیر نیست بلکه اگر دلیلی بر خلاف آن وجود داشت، باید دست از سیاق برداشت و به آن دلیل تمسک کرد؛ زیرا اولاً این از عادت فصحاست که در کلام خود از يك خطاب به خطاب دیگر روند و دوباره به آن خطاب اولی برگردند. قرآن کریم مملو از این موارد است. (1)

ثانياً: امام صادق علیه السلام می فرمایند:

يا جابر! وَ لَيْسَ شَيْ أَبْعَد مِنْ عُقُولِ الرّجال مِنْهُ، إِنَّ الآية لَتَنْزِل أَوَلهَا فِي شيٍ وَ أَوْسَطَهَا فِي شَیٍ وَ آخرُ هَا فِي شيٍ؛ (2) ای جابر! هیچ چیزی مثل آن (قرآن) از عقل (و قیاس) مردم دور نیست؛ زیرا اول آیه درباره يك چيز، وسط آن دربارۀ چیز دیگر و آخر آن دربارۀ چیز سومی فرود می آید.

ثالثاً: گاهی متکلم در کلام خود سخنی را به گونه جمله معترضه بیان می دارد و استفاده از جمله معترضه در قرآن کریم بی سابقه نیست و می توان برای آن نمونه های متعددی در قرآن کریم یافت.

در آیه تطهیر نیز دلایل و قرائن قطعی وجود دارد که این بخش از آیه با سیاق آیات همراه نیست

1. همه ضمایر در جمله های قبل و بعد آیه مؤنث است و ضمایر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذکر آمده است. اگر خطاب هم چنان تنها به همسران بود تغییر در ضمایر وجهی نداشت. بنا بر این به طور قطع مخاطبان آیه نمی توانند تنها همسران پیامبر باشند.

2. بر اساس روایات یاد شده آیه تطهیر شأن نزولی مستقل از آیات مربوط

ص: 262

به همسران حضرت دارد و الزامی ندارد که از سیاق آیات پیروی کند. علامه طباطبایی می گوید: «حتی یک روایت بر نزول این آیه در ضمن آیات همسران پیامبر صلی الله علیه و اله وارد نشده است و کسی نیز آن را ذکر نکرده است، حتی کسانی که قائل به اختصاص این آیه به همسران پیامبر صلی الله علیه و اله هستند، چنان که به عکرمه و عروه نسبت داده می شود. بنا بر این آیه تطهیر به حسب نزول جزو آیات همسران پیامبر و متصل به آن نیست. (1)

3. علاوه بر این، سیاق مربوط به آیات همسران پیامبر سیاقی همراه با عتاب است و هیچ گونه ستایشی در آن نیست؛ در حالی که سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است. افزون بر این که برخی از همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در قرآن کریم، سرزنش شده اند. برخی جنگ جمل را راه اندازی کردند که به کشته شدن هزاران مسلمان انجامید.

4. چگونه به سیاق تمسک نماییم در حالی که همسران پیامبر صلی الله علیه و اله خود را مصداق آیه تطهیر ندانسته و به آن استناد نکرده اند در حالی که خمسه طیبه بارها به آن استناد کرده و فضایل خود را یاد آور شده اند و هیچ کس با آن ها مخالفت نکرده است.

این خود شاهدی بر این مسأله است که در صدر اسلام مسلمانان هیچ تردیدی نداشتند که منظور از اهل بیت علیهم السلام در آیه تنها خمسه طیبه هستند. در تاریخ اسلام غیر از اهل بیت علیهم السلام کسانی را سراغ نداریم که پس از نزول آیه تطهیر خود را مصداق آن معرفی کرده باشند.

5. در هيچ يك از روایات صحیح و متواتر نقل نشده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله احدی از همسران خود را در زیر کساء راه داده باشند.

6. روایات تسلیم (سلام دادن پیامبر) که جزئی از روایات مربوط به آیه تطهیر

ص: 263

است، از اصحاب نام داری هم چون عبد الله بن عباس ابو سعید الخدری، انس مالك، ابو الحمراء و نیز امامان معصوم علیهم السلام، مانند حضرت علی علیه السلام، امام صادق علیه السلام نقل شده است و اسناد تعدادی از آن ها از نظر فریقین صحیح و قابل قبول است بنا بر این با وجود اختلاف در تعداد دفعات این کار می توان گفت که این کار اصولاً از حوادث مسلّم و غیر قابل انکار است که به خوبی مصادیق اهل بیت را مشخص می نماید.

آن ها که ایمان آورده اند؛ همان ها که نماز را بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند

در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است: جمعی از یهودیان، مانند عبد الله بن سلام و اسید و ثعلبه و بنیامین و سلام و ابن صوریا مسلمان شدند و نزد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله آمدند و گفتند: «ای پیامبر خدا، موسی علیه السلام یوشع بن نون را وصی خود کرد وصی شما کیست؟ چه کسی پس از شما سرپرست ماست؟» در این هنگام این آیه نازل شد: «إِنَّمَا وَ لِيُّكُمُ الله وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُون»

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «برخیزید!» برخاستند و به سوی مسجد آمدند سائلی داشت از مسجد بیرون می آمد به او فرمودند: «ای سائل کسی چیزی به تو نداد؟» گفت «چرا این انگشتر را داد.» حضرت پرسیدند: «چه کسی آن را به تو داد؟» اشاره ای به امیر المؤمنین علیه السلام کرد و گفت: این مردی که نماز می خواند» پرسیدند: «در چه حالی این انگشتر را به تو داد؟» گفت: «در حال رکوع.»

در این هنگام پیغمبر صلی الله علیه و اله تکبیر ،گفتند اهل مسجد هم تکبیر گفتند. بعد به آن گروه فرمودند: «عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ لِيُّكُمْ بَعْدِی؛ علی بن ابی طالب پس از من ولی شماست». آنان گفتند: «رَضِینَا بِاللَّهِ رَبِّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِيناً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِيّاً وَ بِعَلِي وَلِيّاً؛ به پروردگاری خدا و به دین اسلام و به پیغمبری محمد، و به ولایت علی بن ابی طالب خشنودیم در این هنگام خدای تعالی این آیه را نازل کرد

«وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْغالِبونَ»؛ (1) و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند پیروزند؛ (زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است (2)

ص: 266

از این جهت دلتنگ شد و به پروردگارش مراجعه کرد خدای عز و جل به او وحی فرستاد

«يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلَغَ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ الله يَعصِمُكَ مِنَ النَّاس» (1) ای پیامبر آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است کاملا (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم نگاه می دارد.

او هم امر خدای- تعالی ذکره- را اعلان کرد و به امر ولایت علی علیه السلام در روز غدیر خم قیام نمود و مردم را برای نماز جماعت بانگ زد و فرمان داد که حاضرین به غائبین برسانند. (2)

مباهات خدا به امیر مؤمنان علیه السلام

در چند مورد خدای متعال نزد فرشتگان به امیر مؤمنان علیه السلام مباهات می کند ابن شهر آشوب از کتاب ابو بکر شیرازی نقل کرده است وقتی سائل انگشتر را از دست حضرت علی علیه السلام بیرون آورد برای آن حضرت دعا کرد و رفت. خداوند در برابر این اخلاص و ارادتی که حضرت علی علیه السلام نسبت به خدای خویش ابراز کرد، نزد فرشتگان به آن حضرت مباهات کرد و فرمود:

مَلَائِكَتِي أَمَا تَرَوْنَ عَبْدِي جَسَدُهُ فِي عِبَادَتِي وَ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ عِنْدِي وَ هُوَ يَتَصَدَّقُ بِمَالِهِ طَلَبَا لِرِضَايَ أُشْهِدُ كُمْ أَنِّي رَضِيتُ عَنْهُ وَ عَنْ خَلَفِهِ يَعْنِي ذُرِّيَّتَه (3) فرشتگانم، آیا به بنده ام نگاه نمی کنید که چگونه بدنش در عبادتم و قلبش در اختیار من می باشد و در همان حال برای خشنودی من با مال خود انفاق می کند و صدقه می دهد؟! شما را شاهد می گیرم که من از او و فرزندانش راضی هستم.

ص: 269

روایت شده است که عمر گفت: به خدا قسم من چهل انگشتر را در حال رکوع صدقه دادم تا چیزی که درباره علی علیه السلام نازل شد درباره من هم نازل شود اما چیزی نیامد (1)

«إِنَّما وَ لِيُّكُمُ الله وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ» درباره او نازل شده باشد؟

«هل اتی» را بر او خواند. (1)

بنا به روایتی در آن روز برای اهل بیت علیهم السلام فداکار پیامبر صلی الله علیه و آله غذایی از آسمان فرود آمد و آن را تا هفت روز تناول کردند. (2) بدین گونه خداوند سبحان از ایثار و از خود گذشتگی حضرت علی علیه السلام و خانواده بی نظیرش تقدیر کرد و قلب پیامبر صلی الله علیه و آله را تسلا بخشید.

که به قرائت آن مداومت کند نفس ضعیف او تقویت می شود.

ب) امام صادق علیه السلام فرموده اند:

أَنَا ضَامِنٌ لِكُلِ مَنْ كَانَ مِنْ شِيعَتِنَا إِذَا قَرَأَ فِي صَلَاةِ الْغَدَاةِ مِنْ يَوْمِ الْخَمِيسِ هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ ثُمَّ مَاتَ مِنْ يَوْمِهِ أَوْ لَيْلَتِه أَن يَدْخُلَ الْجَنَّةَ آمِناً بغير حِسَابٍ عَلَى مَا فِيهِ مِنْ ذُنُوبِ وَ عُيُوبٍ، وَ لَمْ يَنْشُرِ اللَّهُ لَهُ دِيوَانَ الْحِسَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ لَا يُسْأَلَ مَسْأَلَةَ الْقَبْرِ، وَ إِنْ عَاشَ كَانَ مَحْفُوظًا مَسْتُوراً مَصْرُوفاً عَنْهُ آفَاتُ الدُّنْيَا كُلُّهَا، وَ لَمْ يَتَعَرَّضُ لَهُ شَيْءٌ مِنْ هَوَامِ الْأَرْضِ إِلَى الْخَمِيسِ الثَّانِي، إِنْ شَاءَ الله (1) من ضامنم برای هر یک از شیعیانم که در نماز صبح روز پنجشنبه سورۀ انسان را بخواند آن گاه اگر در آن شب یا روز بمیرد با امنیت و بدون حساب از گناهانی که انجام داده و عیوبی که دارد وارد بهشت شود و خدای تعالی دیوان حسابرسی را در روز قیامت برای او نگشاید و در قبر از او پرسشی نشود؛ و اگر زنده بود در حفظ و امان الهی است و همۀ آفات دنیا از او برداشته می شود و چیزی از جنبنده های زمینی تا پنجشنبه بعد به او آسیبی نرساند.

ج) در سیره امام رضا علیه السلام آمده است که آن حضرت در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اول سوره حمد و سوره انسان و در رکعت دوم بعد از حمد سوره غاشیه را قرائت می کردند و می فرمودند

فَإِنَّ مَنْ قَرَأَهُمَا فِي صَلَاةِ الْغَدَاةِ يَوْمَ الإثْنَيْنِ وَ يَوْمَ الخميس وَ قَاهُ اللهُ شَرَّ الْيَوْمَيْنِ؛ (2) هر كس این دو سوره را در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه بخواند خداوند او را در این دو روز از شر و بدی در امان می دارد.

* یکی از وقایعی که در ماه ذیحجه سال 63 هجری رخ داد، واقعه تلخ و جنایت بار حرّه توسط یزید بن معاویه است. برخی آن را در دوم ذیحجه دانسته اند

ص: 276

و برخی دیگر دو سه روز مانده به پایان ماه ذیحجه.

یزید بیش از سه سال و اندی حکومت نکرد اما در این مدت کوتاه هولناک ترین فجایع را انجام داد که رخداد عاشورا در کربلا نخستین آن ها، و فاجعه حره در مدینه گسترده ترین آن ها بود.

مورّخان از جمله دینوری آمار کشته شدگان در این فاجعه را بیش از ده هزار نفر اعلام کرده اند که از این تعداد هشتاد تن از اصحاب پیامبر و هفت صد نفر از مهاجرین و انصار و ده هزار نفر از تابعان و موالی بوده اند (1) و هتک حرمت هایی که زبان یارای گفتن آن را ندارد این واقعه معروف را شیعه و سنی نقل کرده اند. (2)

ص: 277

ص: 278

ص: 280

فضائل غدیر

دربارهٔ جمعه و روز عید غدیر ایراد کردند که در بخشی از آن درباره شکوهمندی غدیر آمده است:

إِنَّ هذا يَومٌ عَظِيمُ الشَّأْنِ فِيهِ وَقَعَ الفَرَجُ، و رُفِعَتِ الدَّرَجُ ، وَ وَضَحَتِ الحُجَجُ ، و هُوَ يَومُ الإِيضاحِ وَ الإِفصاحٍ عَنِ المَقامِ الصِّراحِ، و يَومُ كَمالِ الدِّينِ، و يَومُ العَهْدِ المعهود، و يَومُ الشَّاهِدِ وَ المشهودِ؛ (1) بی گمان، این روز، روزی شکوهمند است. در این روز است که فَرَج (گشایش) واقع شد و درجه ها رفیع گشت و حجّت ها آشکار گردید و آن، روز آشکار کردن و روشن نمودن جای گاه نمایان [ولایت] و روز کمال دین و روز پیمان بسته شده و روز شاهد و مشهود است

أتعرفونَ يَوما شَيَّدَ اللهُ بِهِ الإِسلام و أظهَرَبِهِ مَنارَ الدِّينِ، و جَعَلَهُ عِيداً لَنا و لموالينا و شیعَتِنا؛ آیا روزی را که خداوند، اسلام را در آن محکم ساخت و چراغ دین را بر افروخت و آن را برای ما و وابستگان و پیروان مان عید قرار داد می شناسید؟

گفتند خدا و پیامبرش و فرزند پیامبرش آگاه ترند ای سرور ما آیا آن روز روز فطر است؟ فرمود: «نه» گفتند: آیا روز عید قربان است؟ فرمود:

لا، و هذان يَومَانِ جَليلانِ شَريفانِ ، و يَومُ مَنارِ الدّينِ أشْرَفُ مِنهُما؛ و هُوَ اليَومُ الثَّامِنَ عَشَرَ مِن ذِي الحِجَّةِ ، و إِنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا انصَرَفَ مِن حِجَّةِ الوَداع و صارَ بِغَديرِ خُمّ أَمَرَ اللهُ عزّ و جلَّ جَبْرَئِيلَ علیه السلام أَن يَهْبِطَ عَلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله وَقَتَ قِيامِ الظهرِ مِن ذلِكَ اليَومِ، و أمَرَهُ أَن يَقومَ بِوِلايَةِ أمير المؤمِنينَ علیه السلام، و أن يَنصِبَهُ عَلَما لِلنَّاسِ بَعدَهُ ، و أن يَستَخلِفَهُ فِي أُمَّتِهِ. نه! (1) و البته این دو روز، بزرگ و والایند؛ ولی روز بر افروختن چراغ دین از آن دو، والا تر است و آن، روز هجدهم ذیحجه است. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله چون از حجة الوداع باز گشت و به غدیر خم رسید، خداوند عز و جل به جبرئیل علیه السلام فرمان داد که هنگام نماز ظهر آن روز به نزد پیامبر برود و به او فرمان دهد که به ولایت امیر مؤمنان علیه السلام قیام کند و او را برای مردمان پس از خود منصوب کند و در میان امتش به جای خود بگمارد

و نَصَبَهُ عَلَما لامَّتِهِ؛ هجدهم ذيحجه، بزرگ ترین عید الهی است. خورشید، در هیچ روزی طلوع نکرد که در نزد خدا بر تر از آن روز باشد و آن همان روزی است که خدا در آن دینش را برای آفریدگانش به کمال رساند و نعمتش را بر آنان کامل کرد و دین اسلام را بر ایشان پسندید. خداوند پیامبری بر نینگیخت، جز آن که آن پیامبر وصیتش را در چنین روزی به جای خود نهاد و رهبر امتش قرار داد

فَليَذكُرِ الله شيعَتُنا عَلى ما مَنَّ عَلَيهِم بِمَعرِفَتِهِ هَذَا اليَومَ دونَ سَائِرِ النَّاسِ ؛ (1) پس پیروان ما باید بر نعمت بزرگ شناخت این روز که تنها به آنان عطا شده خدا را به یاد آورند.

وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ بِهِ الذِينَ فِي إِقَامَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و سلم عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَماً وَ أَبَانَ فَضِيلَتَهُ وَ وِصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ؛ و آن روزی است که خداوند در آن با راهنما قرار دادن علی علیه السلام به دست پیامبر صلی الله علیه و اله، دین را به کمال رساند و فضیلت و وصایت او را آشکار کرد و او آن روز را روزه گرفت.

وَ إِنَّهُ لَيَوْمُ الْكَمَالِ وَ يَوْمُ مَرْغَمَةِ الشَّيْطَانِ وَ يَوْمُ تُقْبَلُ أَعْمَالُ الشِيعَةِ وَ مُحِي آلِ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ الدِّينَ يَعْمَدُ اللَّهُ فِيهِ إِلَى مَا عَمِلَهُ الْمُخَالِفُونَ فَيَجْعَلُهُ هَباءً مَنْشُوراً؛ و آن، روز کمال دین و به خاك مالیده شدن بینی شیطان است و روزی است که اعمال شیعه و دوست داران آل محمّد علیهم السلام پذیرفته می شود و آن همان روزی است که خداوند دین را کامل کرد و اعمال مخالفین را رد می کند و آن ها را ناچیز می شمارد

وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَأْمُرُ جَبْرَئِيلَ علیه السلام أَنْ يَنْصِبَ كُرْسِيَّ كَرَامَةِ اللَّهِ بِإِزَاءِ بَيْتِ الْمَعْمُورِ وَ يَصْعَدُهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلام وَ تَجْتَمِعُ إِلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ مِنْ جَمِيعِ السَّمَاوَاتِ وَ يُثْنُونَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِشِيعَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئمَةِ علیهم السلام وَ مُحِبّیهِمْ مِنْ وُلْدِ آدَمَ؛ و آن همان روزی است که جبرئیل علیه السلام کرسی کرامت الهی را در مقابل بیت المعمور قرار می دهد و بالای آن می رود و ملائکه نزد وی جمع می شوند و بر محمد درود و تهنیت می فرستند و برای شیعیان علی و ائمه علیهم السلام و محبان آن ها از بنی آدم استغفار می کنند

وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَأْمُرُ اللَّهُ فِيهِ الْكِرَامَ الْكَاتِبِينَ أَنْ يَرْفَعُوا الْقَلَمَ عَنْ مُحِبّي أَهْلِ الْبَيْتِ وَ شِيعَتِهِمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ مِنْ يَوْمِ الْغَدِيرِ وَ لَا يَكْتُبُونَ عَلَيْهِمْ شَيْئاً مِنْ خَطَايَا هُمْ كَرَامَةٌ لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِي وَ الْأَئِمَّةِ؛ و آن همان روزی است که خداوند کاتبان اعمال مردم را فرمان می دهد که به مدت سه روز از روز غدیر از نوشتن اعمال دوستان اهل بیت علیهم السلام و شیعیان آن ها خودداری

ص: 285

کنند و چیزی علیه آن ها به احترام محمد و على و ائمه علیهم السلام ننویسند. وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِى جَعَلَهُ اللهُ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ذَوِی رَحِمِهِ؛ و آن همان روزی است که خداوند آن را برای محمد و آل او قرار داده است.

وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَزِيدُ اللهُ فِي حَالِ مَنْ عَبَدَ فِيهِ وَ وَسَّعَ عَلَى عِيَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ إِخْوَانِهِ وَ يُعْتِقُهُ اللهُ مِنَ النَّارِ؛ و آن همان روزی است که خداوند برحال کسی که در آن روز عبادت کنند و یا بر خود و اهل و عیالش و برادرانش انفاق کند می افزاید و او را از آتش آزاد می کند

وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِى يَجْعَلُ اللهِ فِيهِ سَعْيَ الشّيعَةِ مَشْكُوراً وَ ذَنْبَهُمُ مَغْفُوراً وَ عَمَلَهُمْ مَقْبُولا و آن همان روزی است که خداوند در آن روز سعی شیعیان را مشکور و گناهان آن ها را مغفور و اعمال آن ها را مقبول قرار می دهد

وَ هُوَ يَوْمُ تَنْفِيسِ الْكَرْبِ وَ يَوْمُ تَحْطِيطِ الْوِزْرِ وَ يَوْمُ الْحَبَاءِ وَ الْعَطِيَّةِ وَ يَوْمُ نَشْرِ الْعِلْمِ وَ يَوْمُ الْبِشَارَةِ وَ الْعِيدِ الْأَكْبَرِ؛ و آن، روز برطرف شدن اندوه ها و فرو ریختن گناهان و روز عطاها و بخشش هاست و روز نشر علم و روز مژده و بشارت و عید اکبر است.

وَ يَوْمُ يُسْتَجَابُ فِيهِ الدُّعَاءُ وَ يَوْمُ الْمَوْقِفِ الْعَظِيمِ وَ يَوْمُ لُبْسِ الثيَابِ وَ نَزْعِ السَّوَادِ وَ يَوْمُ الشَّرْطِ الْمَشْرُوطِ وَ يَوْمُ نَفِی الْغُمُومِ [الهُمُومِ] وَ يَوْمُ الصَّفْحِ عَنْ مُذْنِي شِيعَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ (1) و آن، روز استجابت دعا و روز موقف عظیم و روز پوشیدن جامۀ نیکو و در آوردن لباس های سیاه، و روز شرط مشروط (و تعهدی که گرفته شده) و زدودن غم ها و گذشت از شیعیان گناه کار امیر المؤمنین علیه السلام است.

أينَما كُنتَ فَاحْضُرِ يَومَ الغَديرِ عِندَ أميرِ المُؤْمِنِينَ علیه السلام؛ فَإِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ لِكُلِّ مُؤمِنٍ و مُؤْمِنَةٍ، و مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ ذُنوبَ سِتِّينَ سَنَةٌ ، و يُعتِقُ مِنَ النَّارِ ضِعفَ ما أعتَقَ فِي شَهرِ رَمَضانَ و لَيْلَةِ القَدرِ و لَيْلَةِ الفِطرِ، وَ الدّر هَمُ فِيهِ بِأَلْفِ دِرهَمٍ لإخوانِكَ العارِفِينَ، فَأَفضل عَلى إخوانِكَ في هَذَا اليَومِ و سُرَّ فيهِ كُلَّ مُؤْمِنٍ و مُؤمِنَةٍ؛ روز غدیر هر کجا بودی ، نزد (مزار) امیر مؤمنان حاضر شو، که خداوند (در این روز) گناهان شصت ساله هر مرد و زن با ایمان و مسلمان را می آمرزد و دو برابر کسانی که در ماه رمضان و شب قدر و شب عید فطر از آتش رهانیده آزاد می سازد و انفاق يك درهم در آن روز به برادران حق آشنای خود برابر هزار درهم (در روز های دیگر) است پس در این روز به برادرانت احسان کن و هر مرد و زن با ایمان را در آن خوش حال کن

بر اساس روایات فراوان ماهی بر تر از ماه رمضان نداریم و شبی هم افضل از شب قدر نداریم شب قدر شبی است که یک سوره قرآن درباره عظمت آن نازل شده است.

ولی امام رضا علیه السلام و فرمودند: به برکت مولا امیر المؤمنین علیه السلام در عید غدیر دو برابر کسانی که در ماه رمضان و شب قدر و شب عید فطر از آتش آزاد شده اند در روز عید غدیر آزاد می شوند. شب های قدر و شب آخر ماه رمضان میلیون ها نفر از آتش جهنم آزاد می شوند. دو برابر آن را خدای تعالی در عید غدیر خم از آتش جهنم آزاد می کند.

این ها همه به برکت مولا امیر المؤمنین علیه السلام است. باید آن را قدر بدانیم. شب قدر و ماه رمضان و قرآن و پیامبر مان همه مدیون مولا امیر المؤمنین علی علیه السلام و زحمات طاقت فرسای این امام بزرگوار است.

سپس فرمودند: «ای !کوفیان خیری فراوان به شما عطا شده و شما از کسانی هستید که خداوند دل های شان را به ایمان آزموده است. شما را خوار و مقهور

ص: 287

می سازند و آزمایش می شوید و بلا ها بر شما سرازیر می شود سپس باز کننده گره های بزرگ، آن را می گشاید.»

المأخوذ و الجمع المشهود (1) عيد غدير خم عید بزرگ خداست، خدا پیامبری را مبعوث نکرد مگر این که این روز را عید گرفت و عظمت آن را شناخت و نام این روز در آسمان «روز عهدی است که گرفته شده است» و در زمین «روز پیمان محکمی است که بسته شده است» و «روز حضور همگانی» است.

بر این اساس خداوند پیش از آن که در غدیر خم از مسلمانان عهد بگیرد، در آسمان ها از فرشتگان بر ولایت امیر مؤمنان علیه السلام عهد و پیمان گرفت. از این رو این روز در آسمان «روز عهد معهود» و در زمین «روز میثاق مأخوذ» و «جمع مشهود» نامیده شده است. جمع مشهود اشاره به اجتماع بزرگ و بی مانند در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است.

مُصَوّتاً وَ مَا أَنْكَرَهَا صَارَ أَخْرَسَ مِثْلَ اللَّکن؛ (1) و در این روز، ولایت را بر آب ها عرضه کرد هر آبی قبول کرد شیرین و هر آبی نپذیرفت، شور و تلخ شد. و خداوند آن را بر نباتات نیز عرضه کرد. پس هر گیاهی قبول کرد، شیرین و پاکیزه شد و هر کدام نپذیرفت، تلخ گشت. آن گاه در آن روز آن را بر پرندگان عرضه کرد هر پرنده ای آن را پذیرفت، گویا و دارای صوت زیبا شد و هر کدام انکار کرد گنگ و الکن شد.

إِنَّ هَذَا يَوْمٌ عَظِيمُ الشَّأْنِ فِيهِ وَقَعَ الْفَرَجُ وَ رُفِعَتِ الدَّرَجُ وَ وَضَحَتِ الْحُجَجُ ؛ امروز (غدیر)، روز با عظمت و مهمّی است که در آن گشایش رخ داده و نردبان تعالی بر افراشته شده و حجّت ها آشکار گشته است.

بعد فرمودند:

وَ هُوَ يَوْمُ الْإِيضاح وَ الْإِفْصَاحٍ عَنِ المَقَامِ الصُّرَاح و روز روشنایی و پرده برداری از خالص ترین مقامات است.

وَ يَوْمُ كَمَالِ الدِّينِ؛ و روز کامل شدن دین.

وَ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ؛ و روز عهد و پیمان بسته شده.

و يَوْمُ الشَّاهِدِ وَ الْمَشْهُودِ؛ و روز شاهد و مشهود.

وَ يَوْمُ تِبْيَانِ الْعُقُودِ عَنِ التِّفَاقِ وَ الْجُحُودِ؛ و روز آشکار گشتن عقده های نفاق و كفر.

وَ يَوْمُ الْبَيَانِ عَنْ حَقَائِقِ الْإِيمَان؛ و روز بيان حقايق ايمان.

وَ يَوْمُ دَحْرِ الشَّيْطَانِ؛ و روز طرد شدن شیطان.

وَ يَوْمُ الْبُرْهَانِ؛ و روز دلیل و برهان.

هَذَا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ امروز، روز جدایی (حق از باطل) که وعده آن به شما داده شده.

هَذَا يَوْمُ الْمَلَا الْأَعْلَى الَّذِي أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ؛ امروز، روز ملاء اعلی (فرشتگان عالم بالا) که از آن روی برمی گردانید.

هَذَا يَوْمُ الْإِرْشَادِ؛ امروز، روز ارشاد و هدایت.

وَ يَوْمُ مِحْنَةِ الْعِبَادِ؛ و روز آزمون بندگان.

وَ يَوْمُ الدَّلِيلِ عَلَى الْرُّوَادِ؛ و روز راهنمایی پیشاهنگان قوم.

هَذَا يَوْمُ أَبْدَى خَفَايَا الصُّدُورِ وَ مُضْمَرَاتِ الْأُمُورِ؛ امروز، روز آشکار گشتن آن چه در سینه ها پنهان و پوشیده بود.

هَذَا يَوْمُ النُّصُوصِ عَلَى أَهْلِ المَخصُوص: امروز روز تصریح بر افراد خاص

ص: 293

هَذَا يَوْمُ شِیث؛ امروز روز شیث (وصی و جانشین حضرت آدم علیه السلام) است.

هَذَا يَوْمُ إِدْرِيسَ؛ امروز روز ادريس (وصی یکی از پیامبران قبل از حضرت نوح علیه السلام) است.

هَذَا يَوْمُ يُوشَعَ؛ امروز، روز یوشع (وصی حضرت موسی علیه السلام) است

هَذَا يَوْمُ شَمْعُونَ؛ امروز، روز شمعون (وصی حضرت عیسی علیه السلام) است.

هَذَا يَوْمُ الْأَمن المتأمُونِ روز امن و آسودگی

هَذَا يَوْمُ إِظْهَارِ الْمَصُونِ مِنَ الْمَكْنُونِ؛ روز ظهور آن چه در نهان پاسداری می شد

هَذَا يَوْمُ إِبْلَاءِ السَّرَائِرِ؛ و امروز، روز عیان شدن راز هاست.

و امير المؤمنین علیه السلام پیوسته می فرمودند هَذَا يَوْمُ، هَذَا يَوْمُ ؛ امروز، روز... (1)

إِنَّهُ يَوْمُ عِيدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُور (1) روز غدیر، روز عید و خوشحالی و شادی است.

وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللهُ فِيهِ الدِّينَ؛ و آن روزی است که خداوند دین را در آن کامل کرد.

وَ إِنَّهُ الْيَوْمُ الَّذِي نَصَبَ فِيهِ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و اله عَلِيّاً لِلنَّاسِ عَلَماً؛ و آن روزی است که رسول خدا صلی الله علیه و اله علی را به عنوان امام و جانشین بعد از خود منصوب کرد.

هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرِ اللَّهِ وَ حَمْدِ لَهُ وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا؛ (2) روز عید غدیر روز عبادت و نماز و شکر و سپاس خداوند و سرور و شادمانی به خاطر این که خداوند بر شما منت گزارد و ولایت ما (اهل بیت) را به شما ارزانی داشت.

وَ إِنَّهُ الْيَوْمُ الَّذِي أَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و سلم عَلِيّاً لِلنَّاسِ عَلَماً وَ أَبَانَ فِيهِ فَضْلَهُ وَ وَصِيَّهُ فَصَامَ شُكْراً للهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ذَلِكَ الْيَوْمِ؛ روز غدیر خم همان روزی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله علی را به عنوان نشانه بر پا کرد و فضیلت آن روز و وصیش را آشکار کرد پس به شکرانه اش آن روز را برای خداوند متعال روزه گرفت.

وَ إِنَّهُ لَيَوْمُ صِيَامٍ وَ قِيَامٍ وَ إِطْعَامٍ وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ وَ فِيهِ مَرَضَاتُ الرَّحْمَنِ وَ مَرْغَمَةُ الشَّيْطَان؛ (3) و به براستی روز غدیر روز صیام و شب زنده داری و إطعام و صله برادران (مؤمن) است و در آن رضایت (خداوند) رحمان و ذلت و خواری شیطان است.

وَ إِنَّهُ لَيَوْمُ الْكَمَالِ؛ روز غدیر روز کمال است.

وَ يَوْمُ مَرْغَمَةِ الشَّيْطَانِ؛ روزی است که بینی شیطان به خاک مالیده شد

وَ يَوْمُ تَقَبُّلِ أَعْمَالِ الشِيعَةِ وَ مُحِبّى آلِ مُحَمَّدٍ؛ روزی است که (اعمال شیعیان علی) و دوستان آل محمد علیهم السلام پذیرفته می شود

وَ هُوَ اليَومُ الَّذِى أَكمَلَ الله الدّين يَعمَد الله فِيهِ إِلَى مَا عَمِلَه المُخَالِفُونَ فَيَجعَلُه هَبَاءً منثوراً؛ و آن روزی است که خدا دینش را کامل نمود در آن روز خداوند متوجه اعمال مخالفان (علی علیه السلام) می شود و آن را چون غبار پراکنده قرار می دهد

وَ هُوَ اليَوم الَّذِي يَأمر جَبْرَئِيل أَن يَنصبَ كُرسِى كَرَامَةِ اللهِ بِإِزَاءِ بَيت المعمور وَ يَصْعَدُهُ جَبْرَئِيلَ علیه السلام وَ تَجْتَمِعُ إِلَيْهِ المَلائِكَةُ مِن جَمِيعِ السَّمَاوَاتِ وَ يَثنون عَلى مُحَمَّدٍ وَ يَستَغفِرُون لِشِيعَةِ أَمِيرِ المؤمِنين و الائمه علیهم السلام وَ مُحِبيهم مِن ولدِ آدَم علیه السلام؛ و آن روزی است که خداوند به جبرئیل دستور می دهد که کرسی کرامت الهی را در مقابل بیت المعمور نصب کند و جبرئیل بر آن بالا رود و تمام ملائک از تمام آسمان ها به سوی او گرد می آیند، مدح و ثنای آل محمد صلى الله عليه و سلم را می گویند و برای شیعیان علی و امامان علیهم السلام و محبین آن ها از فرزندان آدم استغفار می کنند.

وَ هُوَ اليَومُ الَّذِي يَامَرَ اللهِ فِيهِ الكرام الكَاتِبين أَن يَرْفَعُوا القَلَم عَن مُحِبّى أَهْلِ البيت و شيعتهم ثلاثةَ أَيامٍ مِن يَومِ الغَدِيرَ وَ لَا يَكتُبُونَ عَلَيهِم شَيْئاً مِن خَطَايَا هُم كرَامَةً لِمُحَمَّدٍ وَ عَلى وَ الاَئِمَّةِ؛ و روزی است که خداوند به كاتبان اعمال دستور می دهد که از روز عید غدیر تا سه روز از محبّان اهل بیت علیهم السلام و شیعیان آن ها رفع قلم شود، و خطا های آنان را به عنوان احترام به محمد و علی و امامان علیهم السلام ثبت نکنند.

وَ هُوَ اليَومُ الَّذِى جَعَلَهُ اللهُ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ذَوِی رَحمَتِهِ؛ و آن روزی است که

ص: 296

خداوند برای محمد و آلش علیهم السلام و بستگانش قرار داده است.

وَ هُوَ اليَومُ الَّذِي يَزِيدُ اللهُ فِي حَالٍ مَن عَبَدَ فِيهِ وَ وَسَعَ عَلَى عِيَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ اخوَانِهِ وَ يَعتِقهُ اللهُ مِنَ النَّارِ؛ و آن روزی است که در آن خداوند بر حال کسی که در آن روز عبادت کند و کسی که بر عیال و خودش و برادران (و بستگانش) توسعه دهد (در رزق و روزی) می افزاید و او را از آتش نجات می بخشد

وَ هُوَ اليَومُ الَّذِي يَجَعَلُ اللهُ فِيهِ سَعَى الشَّيعَةِ مَشكُوراً وَ ذَنبُهُم مَعْفُوراً وَ عَمَلَهُم مَقبُولاً؛ و آن روزی است که خداوند، تلاش شیعیان را در آن، پذیرفته شده قرار می دهد و گناهان آن ها بخشیده و عمل های شان قبول می شود

وَ هُوَ يَومُ تَنفيس الكرب؛ و روز برطرف شدن سختی.

وَ يَوم تحطيط الوزر؛ و پاک شدن وبال (گناهان).

وَ يَوم الحَبَاءِ و العطيّة؛ و روز بخشش و عطا.

وَ يَومٌ نَشرِ العِلمِ؛ و روز نشر علم .

وَ يَومُ البِشَارَةِ وَ العِيدِ الاكبَر؛ و روز بشارت و روز عید اکبر است.

وَ يَومُ يُستَجَاب فِيهِ الدُّعَاءُ؛ روزی که در آن دعا مستجاب می شود.

وَ يَومَ المَوقِفِ العَظیم و روز جایگاه بزرگ.

وَ يَومُ لَبْسِ القِيَابِ وَ نَزِعُ السَّوَادِ؛ و روز پوشیدن لباس نو و کندن لباس سیاه (و کهنه) است.

وَ يَومَ الشَّرطِ المَشرُوطِ؛ و روز عهدی است که گرفته شد.

وَ يَومُ نَفِي الغُمُوم؛ و روز درو شدن غصه ها.

وَ يَومُ الصَّفْحَ عَن مُدْنِبي شِيعَةِ أَمِيرِ المُؤمِنین؛ و روز بخشش و گذشت از گناه کاران شیعه امیر المؤمنین است.

وَ هُوَ يَومُ السَّبَقَةِ؛ و آن روزی است که باید (به سمت خوبی ها و

ص: 297

ولایت) سبقت گرفت.

وَ يَومُ إكثار الصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛ و روز صلوات فرستادن بر محمد و آل اوست.

وَ يَومُ الرّضا؛ و روز خشنودی.

وَ يَوم عِيدِ أَهلِ بَيتِ مُحَمَّدٍ؛ و روز عید اهل بیت و محمد صلی الله علیه و آله

وَ يَومُ قَبُولِ الاَعمال و روز قبولی اعمال.

وَ يَومُ طَلَبِ الزِيَادَةِ؛ و روز درخواست زیاد شدن (پاداش ها) است.

وَ يَومُ اِستِرَاحَةِ المُؤمِنينَ؛ و روز راحتی مؤمنين.

وَ يَومُ المَتَاجِرَةِ؛ و روز تجارت

وَ يَومُ التَّوَدُّد؛ و روز دوستی.

وَ يَومُ الوُصُولِ إِلَى رَحمة الله؛ و روز رسیدن به رحمت الهی است.

وَ يَوْمِ التَّرْكِيَةِ؛ و روز پاکیزه نمودن (نفس).

وَ يَوْم تَرْكِ الْكَبَائِرِ وَ الذُّنُوبِ؛ و روز ترک کبائر و گناهان است.

وَ يَوْمُ الْعِبَادَةِ وَ يَوْمُ تَفْطِير الصَّائِينِ؛ و روز عبادت و روز افطاری دادن به روزه داران است.

وَ هُوَ يَوْمُ النَّهْنِيَةِ يَهَنِّي بَعْضُكُمْ بَعْضاً؛ و آن روزی است که باید به همدیگر تهنیت گویند.

وَ هُوَ يَوْمُ التَّبَسُّمِ فِي وُجُوهِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْإِيمان؛ و روز تبسم به چهره مردم با ایمان است.

وَ هُوَ يَوْمَ الزِّينَةِ؛ (1) و آن روز زینت است.

ص: 298

ص: 300

اعمال و آداب عید غدیر

یکی از نشانه های عظمت بی کران عید غدیر اعمال آداب و سنت هایی است که رعایت آن ها در شب و روز و شام گاه عید غدیر به طور مکرر به آن سفارش شده و پاداش هایی بسیار برای آن ذکر شده است.

از روز گذشته به منبر رفتند و سخنرانی کردند

آن گاه امام رضا علیه السلام قسمتی از خطبه امیر المؤمنین علیه السلام را برایشان خواندند. حضرت امیر علیه السلام در این خطبه مشهور توصیه های مهمی برای روز غدیر با ذکر ثواب بسیار آن بیان فرمودند که فهرستی از اعمال نیک برای روز عید غدیر و بسیار جالب توجه است. گزیده آن این است

خدا خیرتان دهد، بعد از این اجتماعتان به خانه های تان برگردید و

1. برای اهل و عیال خود دست و دل بازی کنید و به برادران و دوستان تان نیکی كنيد.

2. در مقابل این نعمت هایی که به شما داده شده خدا را شکر کنید

3. دور هم جمع شوید تا خدا کارهای تان را ردیف کند.

4. به یکدیگر نیکی کنید تا خداوند دل های تان را به هم پیوند دهد.

5. نعمت های الهی را به هم هدیه دهید که خدا ثواب هر عمل در این روز را چندین برابر عمل در اعیاد دیگر قرار داده است.

6. نیکی در این روز اموال را زیاد می کند و عمر را می افزاید.

7. مهربانی به همدیگر در این روز رحمت و رأفت خداوند را جلب می کند

8. تا جایی که در توان دارید به برادران و خانواده تان رسیدگی کرده و از آن چه خدا به شما داده است از آنان پذیرایی کنید

9. در میان یکدیگر خوش رو باشید.

10. در دیدار یکدیگر اظهار شادمانی کنید.

11. به کسی که به خیر شما امید دارد، افزون بر آن بدهید.

12. به ناتوانان همچون خود و هر قدر که از دست تان برمی آید و برای تان امکان دارد بخورانید

ص: 302

13. خرج کردن یک درهم در این روز پاداش صد هزار درهم در روزهای دیگر و حتی بیشتر دارد.

14. اگر کسی از آغاز دنیا تا پایانش روز ها را روزه و شب هایش را احیا بگیرد، به پای ثواب روزه این روز - اگر خالصانه باشد - نمی رسد.

15. هر کس که در این روز پیش از در خواست برادرش به یاری اش بشتابد و از سر رغبت به او نیکی کند پاداش کسی را دارد که این روز را روزه و شبش را احیا گرفته است.

16. هرکس مؤمنی را افطار دهد انگار به یک میلیون نبی و صدیق و شهید افطار داده است.

17. هرکس برای برادرانش قرض بگیرد (برای حل مشکل آن ها واسطه شود) و به آن ها کمک نماید، من از سوی خدا ضامنم که اگر زنده بماند، بدهی اش را بپردازد و اگر قبض روحش کند خداوند، خودش قرض او را به عهده بگیرد.

18. چون یکدیگر را دیدید دست بدهید و سلام کنید و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید.

19. این سخنان را حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند.

20. توان گر به دیدن فقیر و نیرومند به دیدن ناتوان برود.

رسول خدا صلى الله عليه و سلم این چنین به من امر فرمود.

آن گاه حضرت علی علیه السلام خطبه جمعه را خواندند و به جای نماز جمعه نماز عید غدیر خواندند. سپس با فرزندان و شیعیان شان به منزل امام حسن علیه السلام که بر ایشان غذا تدارک دیده بود رفتند و پس از صرف غذا، غنی و فقیر از آن غذا برای اهل و عیال خویش بردند (1)

ص: 303

برخی از اعمال و آداب عید غدیر عبارت اند از

همۀ این ها زمینه ساز تقرب به سوی خدای تعالی و رسیدن به مدارج عالی کمال است. خداوند به برکت ولایت مولا امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام این همه زمینه را برای رشد معنوی و نایل شدن ما به درجات بلند قرب خودش فراهم ساخته است باید قدردان این فرصت های طلایی که خداوند در اختیار ما قرار داده است باشیم

الحَمدُ للهِ الَّذي أكرَمَنا بِهذَا اليَومِ و جَعَلَنَا مِنَ الموفِينَ بِعَهْدِهِ إِلَينا و مِيثَاقِهِ الَّذي و اثَقَنا بِهِ مِن وِلايَةِ وُلاةِ أَمرِهِ وَ القُوام بِقِسطِهِ، و لَم يَجَعَلنا مِنَ الجَاحِدِينَ وَ المُكَذِّبِينَ بِيَومِ الدِّینِ؛ (1) سپاس خدای را که ما را به این روز گرامی داشته و ما را از وفا کنندگان به عهدی که به ما سپرده و از وفا کنندگان پیمانی که برای ولایت والیان امرش و قائمان به عدلش از ما گرفته است قرار داده است و ما را از منکران و تکذیب کنندگان به روز قیامت قرار نداده است

بنا بر این از اعمال مهم عید غدیر و از چیز هایی که بسیار سفارش شده است، دید و بازدید و به زیارت سادات و علما و مؤمنین رفتن و تبریک گفتن و اعلان ولایت کردن و سرور شادی و سپاس خدای تعالی بر نعمت ولایت است. امير المؤمنین علیه السلام در خطبه ای که به مناسبت عید غدیر خواندند فرمودند:

وَ أَظْهِرُوا الْبِشْرَ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ السُّرُورَ فِي مُلَاقَاتِكُمْ، وَ الْحَمْدُ اللَّهِ عَلَى مَا مَنَحَكُمْ؛ (2) در میان یکدیگر خوش رویی نشان دهید و در دیدار یکدیگر، اظهار شادمانی کنید و بر آن چه خداوند به شما بخشیده سپاس بگذارید.

هم چنین فرمودند:

وَ إِذَا تَلَا قَيْتُمْ فَتَصَافَحُوا بِالتَسْلِمِ وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ لْيُبَلّغ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الشَّاهِدُ الْبَائِنَ ، وَ لْيَعُدِ الْغَنِيُّ عَلَى الْفَقِيرِ وَ الْقَوِيُّ عَلَى الضَّعِيفِ، أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله بِذَلِک؛ (3) چون همدیگر را دیدید، دست بدهید و سلام کنید و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید و حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند و توان گر به دیدن فقیر برود و نیرومند به

ص: 306

دیدن ناتوان برود؛ رسول خدا صلى الله عليه و سلم این چنین به من امر فرمود.

يَا قَوْمِ هَنْئونِي هَنِئُونِي إِنَّ اللَّهَ خَصَّنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّ أَهْلَ بَيْتِي بِالْإِمَامَةِ؛ اى قوم به من تهنیت بگویید تهنیت بگویید که همانا خداوند نبوت را به من و امامت را به اهل بیت علیهم السلام من اختصاص داده است.

عمر بن خطاب هم حضرت امیر علیه السلام را ملاقات کرد و به آن حضرت گفت:

طُوبَى لَكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ؛ خوشا به حال شما یا ابا الحسن صبح کردی در حالی که مولای من و مولای هر مرد و زن مسلمانی هستی (1)

إِنَّهُ يَومُ عِيدٍ و فَرَحٍ و سُرورٍ و يَومُ صَومٍ شُكر اللهِ تَعالى، و إِنَّ صَومَهُ يَعدِلُ سِتّينَ شَهرا مِن أشهرِ الحُرُم (1) روز غدیر روز عید و شادمانی و سرور است و روز روزه شکر خدای متعال روزه آن برابر روزه شصت ماه از ماه های حرام (2) است.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله امیر مؤمنان علیه السلام را در آن جانشین خود کرد و او را امام و پیشوا برای مردم قرار داد.

گفتم: لازم است ما در آن روز چه کنیم؟ فرمودند:

يَحِبُ عَلَيكُم صِيامُهُ شُكرًا للهِ و حَمَداً لَهُ ، مَعَ أَنَّهُ أهل أن يُشكَرَ كُلَّ ساعَةٍ، وَ كَذلِكَ أَمَرَتِ الأَنبياءُ أوصِياءَ ها أن يَصومُوا اليَومَ الَّذِي يُقامُ فِيهِ الوَصِيُّ يَتَّخِذونَهُ عيداً، و مَن صامَهُ كانَ أفضَلَ مِن عَمَلِ سِتِّينَ سَنَةً؛ (1) بر شما لازم است که از سر سپاس و ستایش خدا، آن روز را روزه بگیرید؛ گر چه خداوند هر لحظه شایسته سپاس است پیامبران پیشین هم به اوصیای خود فرمان می دادند که روز تعیین وصی را روزه و عید بگیرند هر که آن را روزه بدارد پاداشی برتر از عمل شصت سال دارد.

فرمودند: روزه عمر دنیاست. یعنی اگر کسی از اول خلقت تا زمانی که دنیا بر پاست زندگی کند و تمام آن را روزه بگیرد روزه عید غدیر معادل آن است.

امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه ای که به مناسبت روز عید غدیر خواندند فرمودند:

وَ صَوْمُ هَذَا الْيَوْمِ مِمَّا نَدَبَ اللهُ تَعَالَى إِلَيْهِ وَ جَعَلَ الْجَزَاء الْعَظِيمَ كَفَالَةٌ عَنْهُ حَتَّى لَوْ تَعَبَّدَ لَهُ عَبْدٌ مِنَ الْعَبِيدِ فِي الشَّبِيبَةِ مِنِ ابْتِدَاءِ الدُّنْيَا إِلَى انقضائها صاماً نَهَارَهَا قَائِماً لَيْلَهَا إذَا أَخْلَصَ الْمُخْلِصُ فِي صَوْمِهِ لَقَصُرَتْ إِلَيْهِ أَيَّامُ الدُّنْيَا عَنْ كِفَايَةٍ ؛ روزۀ این روز از چیز هایی است که خداوند متعال خود به سوی آن فرا خوانده و پاداش آن را هم خود به عهده گرفته است، به گونه ای که اگر بنده ای در جوانی اش، از آغاز دنیا تا پایان ،آن روز ها را روزه و شب ها را احیا بگیرد به پای ثواب روزه این روز - اگر خالصانه باشد - نمی رسد

بعد فرمودند:

وَ مَنْ أَسْعَفَ أَخَاهُ مُبْتَدِنَا وَ بَرَهُ رَاغِباً فَلَهُ كَأَجْرِ مَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ وَ قَامَ لَيْلَتَه؛ و هر کس (در این روز) پیش از درخواست برادر دینی اش به یاری او بشتابد و از سر رغبت به او نیکی کند، پاداش کسی را دارد که این روز را روزه و شبش را احیا گرفته است

تفاوت در میزان پاداش که در روایات آمده است شاید برای این باشد که درجات پاداش ها به تناسب میزان اخلاصی است که در روزه گرفتن ها وجود دارد؛ چنان که امیر مؤمنان علیه السلام در این روایت به آن اشاره فرموده اند.

نکته دیگر آن که احسان با رغبت به برادران دینی آن قدر ارزشمند است که پاداش عظیم روزه داری و شب زنده داری در شب و روز عید غدیر را دارد.

ص: 311

خداوند بر حال کسی که در آن روز عبادت کند و کسی که برعیال و خودش و برادرانش (در رزق و روزی) توسعه دهد می افزاید، و او را از آتش نجات می بخشد

حسن بن راشد می گوید به امام صادق علیه السلام گفتند آیا برای مؤمنان، غیر از عید قربان و فطر و جمعه عیدی هست؟ فرمود:

نَعَمْ، لَهُم ما هُوَ أعظمُ مِن هذا ، يَومَ اقيم أميرُ المُؤْمِنِينَ عليه السلام فَعَقَدَ لَهُ رسول الله صلى الله عليه و آله الوِلايَةَ في أعناقِ الرِّجَالِ وَ النِّساءِ بِغَدِيرِ خُمّ؛ آری؛ عیدی دارند که بزرگ تر از این است: روزی که امیر مؤمنان علیه السلام برپا داشته شد و پیامبر خدا در غدیر خم، پیمان ولایت او را بر گردن مردان و زنان نهاد

گفتم آن چه روزی است؟ فرمود روز هجدهم ذیحجه. سپس فرمود:

وَ العَمَلُ فِيهِ يَعدِلُ العَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهراً، و يَنبَغِي أَن يُكثَرَ فِيهِ ذِكرُ الله عز و جل وَ الصَّلاةُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله، و يُوَسِعَ الرَّجُلُ فيهِ عَلَى عِيالِهِ (1) عمل آن روز با عمل هشتاد ماه برابر است و سزاوار است که در آن روز ذکر خدا و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله را بسیار گویند و مرد بر خانواده خود توسعه بخشد.

از این رو ارزش فوق العاده ای دارد و به آن بسیار توصیه شده است؛ تا آن جا که امام رضا علیه السلام این روز را به نام «يَومُ الحِباءِ وَ العَطِيَّةِ» (1) و روز ارمغان و هدیه نامیدند و خود ایشان نیز در این روز غذا و گندم و هدایایی هم چون لباس و انگشتر و کفش برای خانواده اصحاب و یاران شان فرستادند و اسباب خوش حالی آنان را فراهم کردند. (2)

امير المؤمنین دربارۀ آداب روز عید غدیر خم فرمودند:

وَ تَهَادَوْا نِعَمَ اللهِ كَمَا مَنَّا كُمْ بِالثَّوَابِ فِيهِ عَلَى أَضْعَافَ الْأَعْيَادِ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ إِلَّا فِى مِثْلِهِ؛ (3) نعمت های الهی را به یکدیگر هدیه دهید، همان گونه که خداوند در این روز بر شما منت نهاده و ثواب هر عمل شما در این روز را چندین برابر عمل در اعیاد دیگر قرار داد

هم چنین فرمودند:

وَ عُودُوا بِالْمَزِيدِ مِنَ الْخَيْرِ عَلَى أَهْلِ التَّأْمِيلِ لَكُمْ، وَ سَاوُوا بِكُمْ ضُعَفَاءِ كُمْ فِي مَآكِلِكُمْ، وَ مَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِن اسْتِطَاعَتِكُمْ وَ عَلَى حَسَبِ إِمْكَانِكُمْ فَالدِرْهَمُ فِيهِ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَم وَ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ عَزَ وَ جَلَّ (4) به کسی که به خیر شما امید دارد افزون بر آن بدهید و به ناتوانان هم چون خود و هر اندازه که از دست تان بر می آید و برای تان امکان دارد بخورانید؛ که خرج کردن یک درهم در این روز پاداش صد هزار درهم در روز های دیگر و حتی بیشتر را دارد

امام رضا علیه السلام نیز درباره بخشش در این روز فرمودند:

وَ الدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ دِرْهَم لِإِخْوَانِكَ الْعَارِفِينَ فَأَفْضِلْ عَلَى إِخْوَانِكَ فِي هَذَا

ص: 314

الْيَوْم (1) و درهمی که در این روز صدقه دهند با هزار درهمی که به شیعیان اثنی عشری دهند برابر است پس در این روز هر چه برای تو مقدور است به برادران مؤمنت احسان کن

در روز عید غدیر نباید تنگ نظرانه با نعمت های خدا برخورد کنیم، بلکه با گشاده دستی، نعمت ها و داده های خداوند را کریمانه ببخشیم

می شود حال تصور کنید که همۀ انبیا در میهمانی شما شرکت کرده اند برکت و شور و شعف آن قابل توصیف نیست.

آرزوی هر کس این است که یک لیوان آب دست امام زمان علیه السلام بدهد و حقی پیدا کند و امام زمان علیه السلام تا آخر عمر دعایش کند. امام می فرماید: اگر کسی روز عید غدیر به کسی اطعام بدهد، مثل این است که تمام انبیا و صدیقین و شهدا را اطعام داده است. اگر کسی پنجاه نفر صد نفر و یک جمعی را طعام بدهد چه خواهد شد!!

برنامه اطعام در روز عید بزرگ غدیر را باید جدی گرفت. در طول سال هیچ روزی را به عظمت عید غدیر پیدا نمی کنید که اطعام آن ثواب اطعام همه انبیا و صدیقین را داشته باشد.

چنان که گذشت امام حسن علیه السلام در این روز فرخنده و بزرگ غذا تهیه می کردند و مردم را برای صرف غذا دعوت می نمودند (1)

امام صادق علیه السلام برای پاس داشت این روز بزرگ به اطعام برادران دینی و احسان و برآوردن نیازهای آنان توصیه کردند و فرمودند:

وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ وَ أَكْثِرْ بِرَّهُمْ وَ اقْضِ حَوَائِجَ إِخْوَانِكَ إِعْظَاماً لِيَوْمِكَ: (2) به خاطر بزرگ داشت این روز به برادران دینی خود اطعام ده، و به آنان بسیار احسان و نیکی کن و حوائج آنان را برآورده ساز

مرحوم آیت الله آسید علی قاضی استاد عرفان علامه طباطبایی رحمه الله عیال وار بود، عید غدیر قرض می کرد و جشن می گرفت و اطعام می داد. آیت الله بهجت هر سال، در عید غدیر دو روز اطعام می دادند. الآن هم شاگردان ایشان برای اطعام روز عید غدیر برنامه دارند

کسانی که برای خودشان و خانواده های شان و جوان های شان مشکل دارند برای رفع

ص: 316

مشکلات بیماری ها و مشکلات اقتصادی برای اطعام روز غدیر نذر کنند. ما برای غدیر موقوفه کم داریم. برای بزرگ داشت چنین روزی اموالی را وقف کنید تا هر سال در جشن عید غدیر هزینه شود افراد فراوانی داریم که برای غدیر هزینه کردند و خداوند برکات فراوانی نصیب آنان کرد؛ هم برکات مادی و هم برکات معنوی.

امير المؤمنین علیه السلام ضمانت فرموده است که اگر کسی جمعی از مؤمنین و یا یک مؤمن را طعام بدهد خدا او را از کفر و فقر حفظ کند. (1)