چهل حديث زبان (سخن)

فهرست مطالب

مقدمه ناشر··· 5

قرآن كريم··· 13

1 . كليد خير و شر··· 14

2 . سخن نيك يا سكوت··· 15

3 . روش نيكان··· 16

4 . سخن نيك و آمرزش الهى··· 17

5 . سخن نيكو، پاسخ خوش··· 18

6 . كم گويى پوشش گناهان··· 19

7 . چگونه با مردم سخن بگوييم··· 20

8 . تأثير سخن··· 21

9 . بلاهاى زبانى··· 22

10 . حفظ زبان··· 23

11 . كم گويى نشانه عقل··· 24

12 . سخن افراد پست··· 25

13 . مردانگى و گفتار··· 26

14 . سخن و نيرومندى قلب··· 27

15 . دورى از ملامت ثمره كلام نيك··· 28

16 . ثمره خوش زبانى··· 29

17 . راه نيكوكارى··· 30

18 . عبادت و نرمى كلام··· 31

ص: 3

مقدمه ناشر

كَلامُكُمْ نُورٌ

سخن شما اهل بيت، نور است.

زيارت جامعه كبيره

بر آستان احاديث اهل بيت ، عقل خضوع مى كند دل خشوع مى يابد و روح سيراب مى شود . احاديث نورانى ائمه اطهار ، منشورى است كه حكمت هاى قدسى و معارف ناب الهى را بر دل ها و عقل ها مى تاباند . گلشنى روح پرور و گنجينه اى گرانبها و سرمايه اى پايان ناپذير است .

ص: 5

قرآن كريم

وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَى اللّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ قالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ؛(1)

چه كسى خوش گفتارتر است از آن كسى كه دعوت به سوى خدا مى كند و عمل صالح انجام مى دهد و مى گويد: «من از مسلمانانم».(2)

ص: 13

1. كليد خير و شر

امام باقر عليه السلام:

اِنَ هذا الِلّسانَ مِفتاحُ كلُ خَيْرٍ وَ شَرٍ، فَيَنْبَغِى لِلْمُؤمِنِ اَنْ يَخْتِمَ عَلى لِسانِهِ كَما يَخْتِمُ عَلى ذَهَبِهِ وَ فِضَتِهِ؛(1)

به راستى اين زبان كليد هر خير و شرى است. پس سزاوار است براى مؤمن كه بر زبان خود مهر بزند، همان گونه كه بر (گنجينه هاى) طلا و نقره خود مهر مى زند.

ص: 14

2. سخن نيك يا سكوت

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللّه ِ وَ الْيَوْمِ الاخِر فَلْيَقُلْ خَيْرا اَوْ يَسْكُتْ؛(1)

كسى كه به خداوند و روز باز پسين ايمان دارد يا بايد سخن نيك گويد، يا سكوت كند.

ص: 15

3. روش نيكان

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

سُنَّةُ الاَخْيارِ لِيِنُ الْكَلامِ وَ اِفْشاءُ السَّلامِ؛(1)

نرمى در گفتار و آشكارا سلام دادن سنت و روش نيكان است.

ص: 16

4. سخن نيك و آمرزش الهى

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

مِنْ مُوجِباتِ الْمَغْفِرَهِ بَذلُ الطَّعامِ وَ اِفْشاءُ السَّلامِ وَحُسْنُ الْكَلاْمِ؛(1)

غذا دادن به مؤمنان و آشكارا سلام كردن و به نيكى سخن گفتن از عوامل آمرزش الهى است.

ص: 17

5. سخن نيكو، پاسخ خوش

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

اَجْمِلُوا فى الْخِطابِ تَسْمَعُوا جَميلَ الْجَوابِ؛(1)

زيبا و آراسته سخن گوييد تا جوابى زيبا و آراسته شنويد.

ص: 18

6. كم گويى پوشش گناهان

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

قِلَّةُ الْكَلامِ يَسْتُرُ الْعُيُوبَ، وَ يُقَلِّلُ الذُّنُوبَ؛(1)

كم گويى عيوب را مى پوشاند، و گناهان را كم مى كند.

ص: 19

7. چگونه با مردم سخن بگوييم

امام باقر عليه السلام:

قُولُوا لِلنّاسِ أَحْسَنَ ما تُحِبُّونَ اَنْ يُقالَ لَكُمْ؛(1)

با مردم سخن بگوييد به بهترين روشى كه دوست داريد با شما سخن گفته شود.

ص: 20

8. تأثير سخن

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

رُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً؛(1)

چه بسا كلامى كه نعمتى را از انسان بگيرد.

ص: 21

9. بلاهاى زبانى

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

بَلاءُ الإِنْسانِ مِنَ اللِّسانِ؛(1)

گرفتارى آدمى از زبان است.

ص: 22

10. حفظ زبان

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

نَجاةُ الْمُؤْمِنِ حِفْظُ لِسانِهِ؛(1)

رهايى مؤمن در نگهدارى زبان خويش است.

ص: 23

11. كم گويى نشانه عقل

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

إِذا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْكَلامُ؛(1)

چون عقل كامل گردد، سخن اندك شود.

ص: 24

12. سخن افراد پست

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

سُنَّةُ اللِّئامِ قُبْحُ الْكَلامِ؛(1)

شيوه افراد پست، سخن زشت است.

ص: 25

13. مردانگى و گفتار

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

مِن الْمُروَّةِ لِينُ الْكَلامِ؛(1)

گفتار ملايم نشانه مردانگى است.

ص: 26

14. سخن و نيرومندى قلب

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

بَيانُ الرَّجُلِ يُنبى ءُ عَنْ قُوَّةِ جَنانِهِ؛(1)

بيان و سخن استوار انسان، گوياى قوت قلب و دليرى اوست.

ص: 27

15. دورى از ملامت ثمره كلام نيك

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

عَوِّدْ لِسانَكَ حُسْنَ الْكَلامِ تَأْمَنْ الْمَلامَ؛(1)

زبانت را به كلام نيكو عادت بده تا از سرزنش در امان باشى.

ص: 28

16. ثمره خوش زبانى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

مَنْ عَذُبَ لِسانُهُ كَثُرَ اِخْوانُهُ؛(1)

كسى كه خوش سخن و شيرين زبان باشد برادران (دوستان) او بسيار شوند.

ص: 29

17. راه نيكوكارى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

مِن اَبْوابِ الْبِرِّ، طيبُ الْكَلامِ؛(1)

از راهكارهاى نيكى، پاكيزگى و نيكويى كلام است.

ص: 30

18. عبادت و نرمى كلام

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

اِنَّ مِن الْعِبادَةِ لِينُ الْكَلامِ وَ اِفْشاُء السَّلامِ؛(1)

نرم گفتارى و آشكار اسلام كردن نوعى عبادت است.

ص: 31

19. پرهيز از بيهوده گويى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

لاتُجْرِ لِسانَكَ اِلاّ بِما يُكْتَبُ لَكَ اَجْرُهُ وَ يَجْمُلُ عَنْكَ نَشْرُهُ؛(1)

جز به سخنى كه براى تو پاداش آورد و نشر آن از تو زيبا و پسنديده نمايد زبان نگشا.

ص: 32

20. انواع سخن

امام صادق عليه السلام:

اَلْكَلامُ ثَلاثَهٌ : صِدْقٌ، وَ كِذْبٌ وَ اِصْلاحٌ بَيْنَ النّاسِ؛(1)

كلام و سخن سه گونه است: راست گويى و دروغ گويى و كلامى كه سبب اصلاح بين مردم شود.

ص: 33

21. خوش رويى و شيرين زبانى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

وَ ابْذُل لَهُمْ (اخوان) ما بَذَلُوا لَكَ مِنْ طَلاقَةِ الْوَجْهِ وَ حَلاوَةِ اللّسانِ؛(1)

در برابر خوش رويى و شيرين زبانى برادرانت خوش رو و شيرين زبان باش.

ص: 34

22. پاكى كلام راه بهشت

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

يُمَكِّنُكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ طيبُ الْكَلامِ؛(1)

پاكى كلام، بهشت را برايتان فراهم مى سازد.

ص: 35

23. اسباب نيكى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

ثِلاثٌ مِنْ أَبْوابِ الْبِرِّ، سَخاءُ النفسِ وَ طيبُ الْكَلام وَالْصَّبرُ عَلى الأَذى؛(1)

سخاوت نفس و پاكى كلام و بردبارى در برابر آزار ديگران از سرچشمه هاى نيكى است.

ص: 36

24. معيار مسلمانى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

مِلاكُ الاِسْلامِ صِدْقُ الْلِّسانِ؛(1)

راستى در گفتار معيار و ملاك، مسلمان بودن است.

ص: 37

25. رابطه آسايش با خوش گفتارى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

مَنْ حَسُنَ كَلامُهُ كانَ النُّجْحُ أَمامَهُ؛(1)

كسى كه سخنش نيك و پسنديده باشد راحتى و موفقيّت زندگى پيش رويش خواهد بود.

ص: 38

26. سخن نيك و حفظ زبان

امام صادق عليه السلام:

قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنا، وَ أحْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ؛(1)

با مردم سخن نيكو بگوييد و زبانتان را (از گفتار ناشايست) حفظ كنيد.

ص: 39

27. بركات خوش گفتارى

امام سجاد عليه السلام:

اَلْقَوْلُ الْحَسَنُ يُثْرى الْمالَ، وَ يُنْمى الرِّزْقَ وَ يُنْسى فِى الأَجَلِ وَ يُحِبِّبُ إِلى الْأَهْلِ وَ يُدْخِلُ الْجَنَّةَ؛(1)

سخن نيكو ثروت را زياد مى كند و روزى را با بركت و افزون مى سازد و اجل را به تأخير مى اندازد و انسان را ميان خانواده دوست داشتنى و او را شايسته بهشت قرار مى دهد.

ص: 40

28. لطافت در كلام و محبوبيت

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

عَوِّدْ لِسانَكَ لينَ الْكَلامَ وَ بَذَلَ السَّلامِ، يَكْثُرُ مُحبُّوكَ وَ يَقِلُّ مُبْغِضُوكَ؛(1)

زبانت را به لطافت و نرمى در كلام و سلام دادن به ديگران عادت ده تا دوستانت بسيار و دشمنانت اندك شوند.

ص: 41

29. گفتار و رفتار نيكو

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

صَلاحُ الاِنْسانِ فِى حُسْنِ اللِّسانِ وَ بَذْلِ الْأِحْسانِ؛(1)

انسان در گرو نيك گفتارى و خوش رفتارى با ديگران است.

ص: 42

30. صدقه گفتارى

رسول خدا عليه السلام:

وَ الْكَلِمَةُ الطيِّبَةُ صَدَقَةٌ؛(1)

سخن پاك نوعى صدقه است.

ص: 43

31. فايده سخن و سكوت

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

قُولُوا خَيْرا تَغْنَمُوا وَاسْكُتُوا عَنْ شَرٍّ تَسْلَمُوا؛(1)

سخن نيك بگوئيد تا بهره مند گرديد. و از گفتار بد سكوت كنيد تا سالم بمانيد.

ص: 44

32. گزافه گويى

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

أَدْوَءُ الدّاءِ الصَّلَفُ؛(1)

بدترين دردها لاف زدن و گزافه گويى است.

ص: 45

33. محبوب ترين انفاق

رسول خدا صلى الله عليه و آله:

وَ الَّذى نَفْسِى بِيَدِه ما أَنْفَقَ النّاسُ مِنْ نَفَقَةٍ اَحَبُّ مِن قَولِ الْخَيرِ؛(1)

به خدايى كه جانم در دست اوست هيچ بخششى دوست داشتنى تر از سخن نيك نيست.

ص: 46

34. راست گويى و استوارى قلب

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

لايَسْتَقيمُ اِيمانُ عَبْدٍ حَتّى يَسْتَقيمَ قَلْبُهُ وَ لايَسْتَقيمُ قَلْبُهُ حَتّى يَسْتَقَيمَ لِسانُهُ؛(1)

ايمان انسان استوار نگردد تا قلب و جانش از ثبات و قوام برخوردار شود، و استوارى قلب و جان هم در گرو استوارى زبان (بر گفتار حق و نيك) است.

ص: 47

35. گفتار به ميزان عمل

امام صادق عليه السلام:

اِنَّ مِنْ حَقيقةِ الايمانِ اَنْ لايُجَوّزَ منطقُكَ عِلْمَكَ؛(1)

نشان حقيقت ايمان، آن است كه گفتارت از علمت بيشتر و فزون تر نباشد.

ص: 48

36. نيش زبان

امام صادق عليه السلام:

مَنْ خافَ النّاسُ لسانَهُ فهو فى النارِ؛(1)

هر كس مردم از بد زبانى او بيم داشته باشند، اهل جهنّم است.

ص: 49

37. شخصيت سازى گفتار نيك

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

قُولُوا الْخَيرَ تُعْرَفُوا بِهِ وَاعْمَلُوا بِهِ تَكُونُوا مِنْ أَهْلِهِ؛(1)

سخن خوش و نيكو بگوييد تا به نيكى شناخته (و ياد) شويد و به نيكى عمل كنيد تا شايسته آن باشيد.

ص: 50

38. سكوت و سلامت

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

اِنْ كانَ فِى الْكَلامِ الْبَلاغَةُ، فَفِى الصَّمتِ اَلسَلامَةُ؛(1)

اگر در سخن گفتن ارتباط با شنونده است، امّا سكوت، سالم ماندن از لغزش هاست.

ص: 51

39. جايگاه سخن

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

لاتَتَكَلَّمَنَّ اِذا لَمْ تَجِدْ لِلْكَلامِ مَوْقِعا؛(1)

هرگاه موقعيت را براى سخن گفتن مناسب نديدى، سخن مگو.

ص: 52

40. سخن حكيم

امام امير مؤمنان على عليه السلام:

إِنَّ كَلامَ الْحَكيمِ إِذا كانَ صَوابا كانَ دَواءً وَ إِذا كانَ خَطأءً كانَ داءً؛(1)

همانا سخن دانشمند اگر درست باشد، دارو است، و اگر اشتباه باشد، مايه درد و رنج است.

ص: 53

منابع و مآخذ

- قرآن كريم.

1 - امالى، شيخ طوسى«ره»، يك جلدى، چاپ انتشارات دار الثقافة قم، سال انتشار 1414 هجرى قمرى.

2 - الاخلاق، سيدعبداللّه شبر«ره»، چاپ مكتبة العزيزى قم، يك جلدى، سال انتشار 1374 شمسى.

3 - بحار الانوار، علامه مجلسى«ره»، 110 جلدى، چاپ؛ موسسة مكتبة الاسلامية طهران، سال انتشار 1397 هجرى قمرى.

4 - تحف العقول، حسن بن شعبه حرانى، يك جلدى، چاپ انتشارات جامعه مدرسين قم، سال انتشار 1404 هجرى قمرى، چاپ دوم.

5 - غرر الحكم، عبدالواحد بن محمد تميمى آمدى، يك جلدى، چاپ انتشارات، دفتر تبليغات قم، سال انتشار

ص: 54