ص: 2

کاربردهای

نجوم و ستاره شناسی در طب سنتی

تألیف:

دکتر مهدي شوشتري - مهدی دانشیار

دانشکده پزشکی دانشگاه اهواز - مرکز نجوم آستان مقدس

گردآوری و ویرایش

لاله اسلامی راد

زیر نظر:

واحد پژوهش مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)

انتشارات دانشیاران ایران

ص: 3

ص: 4

بسمه تعالی

هستی جهان، فیضی است که مدیون لطف هستی بخش رحمان و رحیم است. جهانی که با تمام زیبایی ها و حکمت هایش جلوه ای از تدبیر و عنایت او به مخلوقش می باشد.

هر مطالعه در مناسبات این جهان، گامی است به سوی کشف عنایت و قدرت رب الارباب به مخلوقاتش.

سفر به اوج آسمان و تا عمق اقیانوس ها همه در قلمرو آسمان اول است. کره زمین یکی از کوچک ترین کرات سیار در این گستره شگفت انگیز طبیعت می باشد.

عالمان تلاشگر و ذره شکافان علاقه مند به سیر آفاق، در مرکز نجوم و علوم نوین آستان مقدس در طی سالها مطالعه، تدبیر و پرورش دانش پژوهان اقدام به نگارش کتابهایی در حیطه "نجوم و اختر فیزیک" نموده اند که اینک فرصت آراستن به زینت طبع را پیدا نموده است.

مرکز نجوم و علوم نوین آستان حضرت عبدالعظیم علیه السلام این مجلد را با عنوان "کاربردهای نجوم و ستاره شناسی در طب سنتی" به جامعه علمی ایران تقدیم می دارد.

با تشکر از تلاشهایشان بویژه جناب آقای دانشیار امیدوارم رهپویان این مسیر با مطالعه آن با چراغ های پرنورتر به سوی کشف سرزمین های ناشناخته علم طبیعت گام بردارند.

من الله التوفیق

دکتر محمد تقدیری

رئیس مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)

ص: 5

ص: 6

سوره یس/ آیات 38-39

نگاه رزاقی منحصر به خدا

سوره فاطر/ آیه 3

نگاه کاربردی محاسبه ای

سوره یونس/ آیه 5

نگاه کاربردی هدایتی

سوره انعام/ آیه 97

و شواهدی بسیار از این قبیل

پرهیز از توجه به غیر خدا

پرهیز دادن مردم از ستاره شناسی

دوم

سوم

باب دوم: مبانی نجوم کروی و هیأت

چرخش زمین (حرکت وضعی)

قطب چرخش زمین

جهت چرخش زمین

شکل زمین

دایره های روی زمین

عرض جغرافیایی

طول جغرافیایی

مناطق زمانی

کره آسمان

قطب آسمان

مختصات افقی (سمت و ارتفاع)

آشنایی با چند اصطلاح

دایرۀ افق

سمت الرأس

ص: 8

ارتفاع

سمت

چرخش آسمان

قاعدۀ 1

استوای سماوی

بعد و میل

ستارگان دور قطبی شمالی

قاعده 2

قاعده 3

قاعده 4

قاعده 5

قاعده 6

قاعده 7

دائرة البروج

چند فرمول نجومی

1- سمت طلوع و غروب ستاره

2- مدت زمانی که ستاره بالای افق قرار دارد (برحسب ساعت)

3- محاسبه بعد ستاره ای که در یک زمان خاص در سمت الرأس قرار می گیرد

چند نمونه سؤال مربوط به کره آسمان

باب سوم: در معرفت مزاج و مبانی طب سنتی

مروی بر کلیات طب سنتی ایران

حکمت و طب

طب

تعریف طب از نظر ابوعلی سینا (کتاب قانون)

تقسیم بندی علم طب

1- طب نظری

ص: 9

2- طب عملی

امور طبیعیه

تعریف

1- خصوصیات آتش

2- هوا

3- آب

4- خاک

5- رکن پنجم در طب اسلامی

مزاج

انواع مزاج

مزاج سنین مختلف

1- مرحله رشد از بدو تولد تا 30 سالگی

2- مرحله ی جوانی: 30 تا40 سالگی

3- میانسالی: 40 تا 60 سالگی

4- پیری: 60 سال به بالا

5- مرحله ی رشد

مزاج فصلها

بهار گرم و تر

تابستان گرم و خشک

پاییز سرد و خشک

زمستان سرد و تر

مزاج جنس

مزاج مکانها

مزاج اعضا

قلب

کبد

چربی

ص: 10

مغز

پوست

اخلاط

تبصره

انواع هضم

کیفیت اخلاط

اندامها یا اعضا

اندام ساده

اندام مرکب

اندامها از نظر کاربرد

مزاج اعضا در مقایسه با یکدیگر

ارواح و قوا

ارواح

قوا

روح حیوانی

قوای حیوانی

روح نفسانی

قوای نفسانی

روح طبیعی

قوای طبیعی

افعال

فعل

فعل مفرد

فعل مرکب

مزاج در بستر طبیعت

نقش مکان(كشور ايران) در بستر نظام طبیعت

مزاج گیاهان

ص: 11

سه قانون برای تشخیص مزاج گیاهی

مزه ها و رنگ ها و بوها

مزه ها

بوها

رنگها

حیوانات

بستر نظام هستی

مزاج شب

مزاج روز

شکل گیری اخلاط

1-لايه اول: خون زردو شفاف

اعمال صفرا

2- بیشترین حجم خون در لایه دوم است.

3- لایه سوم

4- لایه چهارم

1- مزاج معتدل

2- افراد صفراوی

غذای مفید برای افراد صفراوی مزاج

غذای مضر برای افراد صفراوی مزاج

3- افراد دموی مزاج

غذاهای مفید برای افراد دموی مزاج

غذاهای مضر برای افراد دموی مزاج

4- بلغمی مزاجها

غذای مفید برای افراد بلغمی

5- افراد سوداوی مزاج

غذای مفید برای سوداوی مزاجها

غذاهای مضر

صفرای زیادی و بیماریهای آن

درمان

دم زیاد و بیماریهای آن

ص: 12

درمان

بلغم زیاد و بیماریهای آن

صرع سرد

صرع گرم

از نظر روان

درمان بلغم

مصلحات

سودای زیاد: (غلبه ی سودا)

از نظر پوست

درمان سودا

ضروریات درمان در افراد بلغمی مزاج

معاینه

درمان

داروهای ضد بلغم

تغذیه

دستورات تغذیه مخصوص هر مزاج

مزاج گرم و خشک

غذاهای مفید

مزاج گرم و خشک و استعداد بیماریها

دستورات غذایی مزاج گرم و تر

برخی از پرهیزهای مزاج گرم و تر

غذاهای مفید

مزاج گرم و تر و استعداد بیماریها

دستورات غذایی مزاج سرد و تر

برخی از پرهیزهای مزاج سرد و تر

غذاهای مفید

مزاج سرد و تر و استعداد بیماریهای آنها

ص: 13

دستورات غذایی مزاج سرد و خشک

برخی از پرهیزهای مزاج سرد و خشک

غذاهای مفید برای مزاج سرد و خشک

مزاج سرد و خشک و استعداد بیماریها

تعریف غذا

1- غذاهای بلعیدنی و نوشیدنی

غذاهای پست

آداب غذا خوردن

2- غذای شنیداری

3- غذای پنداری

4- غذای دیداری

5- غذای جذبی

6- غذاهای بویایی

7- غذای انسی

8- غذای جنسی

اشکالات عمده ی غذایی در سفره ایرانی

عادات میوه خوردن

قواعد طبخ غذا

فلسفه ی نامگذاری آشپزخانه

ذکرها و آداب معنوی غذاها

اقلام و اغذیه های خطرناک

مضرات سرخ کردن

نوشیدنی های صنعتی

آب یخ

بستنی و فالوده صنعتی

گوشت زیاد و استفاده از گوشت

فرآورده های گوشتی صنعتی

ص: 14

سته ضروریه

1- هوا

2- حرکت و سکون

3- خواب و بیداری

4- طعام و شراب

5- استفراغ و احتباس (احتقان)

انواع استفراغ

خلاصه ای از طب سنتی

مزاج چگونه شکل می گیرد؟

عناصر یا ارکان چیستند؟

علم طب

عمده مباحث بخش نظری

عمده مباحث بخش عملی

طبیعت

امور طبیعیه

ارکان

آتش

هوا

آب

خاک

مزاج

مزاج سرشتی

مزاج گرم و خشک

مزاج گرم و تر

مزاج سرد و تر

مزاج سرد و خشک

مزاج سنی

ص: 15

مزاج فصلی

مزاج عضوی

مزاج جنسیتی

اخلاط

نحوه تشکیل

کیفیت اخلاط

جایگاه اخلاط

اهمیت اخلاط

خصوصیات اخلاط طبیعی

فایده اخلاط

علائم غلبه اخلاط

عوامل افزایش اخلاط

باب چهارم: پژوهشی در تقویم طب اسلامی

صور ماه

جزر و مدّ قمری

تأثیر ماه بر موجودات زنده

تأثیر نور ماه

تأثیر ماه بر هوای اطراف زمین

اثر میدان مغناطیسی

انسان و ماه

ارتباط ماه و دوره قاعدگی در یک نگاه آماری و آزمایشگاهی

جنون و ماه

نقش ماه کامل بر رفتار

ارتباط تغییرات ماه و بیماری های قلبی عروقی منجر به مرگ

رابطۀ ماه با تعداد جرائم

نقش ماه در تولد و مرگ (اعتقادات گذشتگان)

ماه و فعال شدن بعضی از عوامل بیماری زا

ص: 16

تقویم طب اسلامی

ساعات

شناخت شب و روز

روزهای ماه قمری

ماه ها

ماه فروردین: (آزار) سی روز است

ماه اردیبهشت (نیسان) سی روز است

خرداد ماه: (ایار) سی و یک روز است

تیرماه: (حزیران) سی روز است

مردادماه: (تموز) سی و یک روز است

شهریورماه: (آب) سی و یک روز است

مهرماه: (ایلول) سی روز است

آبان ماه: (تشرین اول) سی و یک روز است

آذرماه: (تشرین دوم) سی و یک روز است

دی ماه: (کانون اول) سی و یک روز است

بهمن ماه: (کانون آخر) سی و یک روز است

اسفندماه (شباط) بیست و هشت روز

فصول سال

بهار

تابستان

پاییز

زمستان

باب پنجم: طب نجومی

طبع برجها از نظر گرمی و سردی

روزی و شبی

آواز دهنده و بی آواز کدامند

دلالت برجها بر فرزندان

ص: 17

دلالت برجهای بر نکاح

برجهای تاریک و با اندوه

برجهای بر سوهای جهان چگونه دلالت می کنند

دلالت بروج بر اندام انسان

نگریستن و نانگریستن کدامست

حالت تسدیس

حالت تربیع

حالت تثلیث

حالت مقابله

اما آن برجهایی که نمی نگرند بر هم

کدام برجها دوستند و کدام برج ها دشمن

مرتبه های نگریستن چگونه است؟

برجهای متفق فی القوه «هم انرژی»

اتصال

مفاهیم تثلیث، تربیع و تسدیس از نظر احکام نجوم و علم هیأت

اما در هیأت

اما در احکام نجوم

مربع ها و بروج

در حالتهای سیارات

طبعهای ستارگان

سعادت و نحوست

دلالت سيارات بر ميوه ها و گياهان

دلالت كواكب به جهت ها

ساعات روز به نام كدامين سيارات است

خانه سیارات

شرف و هبوط ستارگان

نگریستن سیارات به یکدیگر

شهادت سیارات

ص: 18

مبتز چیست؟

حیز چیست؟

فرح سیارات

اقبال

ادبار

حصار

فتح باب

اتصال

نگاهي به باب سيزدهم كتاب مخزن الادويه

زحل

مشتري

مريخ

شمس

عطارد

زهره

قمر

نمونه ای از تهیه زایچه برای افراد مختلف

منابع

ص: 19

ص: 20

بسم الله الرحمن الرحیم

جایگاههائی با هم در تلاقی هستند و زمینه هایی میان رشته ای را پدید می آورند، و نگاه مستقل به آنها، نگاهی سطحی و کلیشه ای به علوم است، پس می توان به جرأت گفت که تمام علوم، علوم انسانی هستند و در فضای عظیم انسانی تبلور یافته اند، از دیر باز نگاهی بالاتر و انسانی تربه علوم منجر به بروز، علومی میان رشته ای شده که پیوندی را بین زمینه های مختلف از علوم را برقرار می کند و از یک حوزه در حوزه دیگر استفاده می شود و تا به امروز ادامه دارد، علومی نظیر اختر زیست، اختر شیمی، نانو تکنولوژی فیزیک پزشکی، و بسیاری از علوم دیگر که به وجود آمده و در گذشته هم به نحوی وجود داشته است، از جمله این علوم میان رشته ای قلمداد مي شوند، از جمله علوم ميان رشته اي ،علمی است که از کاربردهای ستاره شناسی در طب نشأت گرفته وبا تلفیقی از نجوم و طب، مسائلی را عنوان می دارد، البته شایان ذکر است گرچه این علم با عنوان علم اخترطب مورد مطالعه قرار می گیرد ولی وجود پاره ای از خرافات و زمینه های غیرواقعی نیز در آن به چشم می خورد که به جاست که انسان با زدودن مسائل خرافی آن زمینه تبلور مسائل علمی آن را پدید آورد، ما در این کتاب بر آن شدیم که ضمن تعریف خرافه و خرافه پرستی، مبانی علمی علم هیأت و ستاره شناسی و طب اسلامی را به طور مجزا بررسی کرده و در نهایت مجموعه طب نجومی برگرفته از کتاب گرانسنگ التفهیم ابوریحان بیرونی را ارائه دهیم این کتاب در نوع خود اولین کتاب طب نجومی است که به صورت علمی نوشته شده و امید است راه گشای پژوهشگران و علاقمندان و زمینه ساز مطالعات میدانی و تجربی در این زمینه باشد. گرچه به تصریح خود ابوریحان بیرونی این علم مقبول ایشان نبوده و به درخواست شاهزاده ای به نام ریحانه بنت الحسین نوشته شده است ولی به هر حال باتوجه به اینکه در بسیاری از کتب طب سنتی قدیم از این مسائل ذکر به میان آمده، خوب است که محققان در راستای فهم بهتر کتب به یادگار مانده از گذشتگان به اصطلاحات و تعاریف این علم اشراف داشته باشند.

ص: 22

این کتاب در شش باب تألیف شده باب اول در خرافات بازدارنده رشد فرهنگ، و معرفت شناسی احکام نجوم، باب دوم در مبانی نجوم کروی و هیأت باب سوم: در معرفت مزاج در طب سنتی، باب چهارم: پژوهشی در تقویم طب اسلامی و باب پنجم: طب نجومی و ارتباط نجوم با مزاج ها برگرفته از کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی و باب ششم: نگاهی به کتاب مخزن الادویه سید محمدحسین عقیلی علوی.

من الله توفیق

لاله اسلامی راد

ص: 23

ص: 24

ص: 26

مجموعه ی عوامل فرهنگ ساز، هنگامی سازنده خواهند بود که بر پایه های استدلال و منطق استوار باشند. باورهای جوامع با لنگراندازی در ساحل حقیقت، تحول آفرینند.

بنابراین، آسیب شناسی فرهنگ، امری ضروری ست، چرا که اعتقاد به خرافات، همیشه فرهنگها و تمدنها را تهدید می کرده است، از این رو احیاگران و مصلحان، مبارزه با خرافات را سرفصل برنامه های خویش قرار می داده اند.

مبارزه با خرافات از دو جهت ضرورت دارد:

اول: آزادسازی افکار و امیال بشر از اسارت و رشد در مسیر کمال.

دوم: پاکسازی حریم دین و دفاع از حقانیت و واقعیت آن به عنوان یک عامل فرهنگ ساز.

شهید آیت الله بهشتی، هنگام بازگشت از آلمان، در جواب سؤال یکی از مبلغین فرموده بودند: «شما حساب دو چیز را از اسلام جدا کنید، خرافات و وضعیت مسلمانان...» (1)

اینک با حضور انقلاب اسلامی در ایران، اسلام، چهره ی حقانی خود را برای

ص: 27

جهانیان گشوده است و پایه های ساختمان تمدن بزرگ اسلامی در حال تحکیم می باشند و فرهنگ غنی اسلام در آستانه ی قرن 21، به سوی تسخیر قلبها و جانشینیفرهنگهای دیگر پیش می رود، بر متولیّان و مبلّغان است که با تبیین صحیح اسلام و زدودن خرافات، به شفافیت و حقانیت فرهنگ اسلام کمک کنند، چنانکه رهبر معظم انقلاب فرموده اند:

«با تنبلی و بی حالی، با اظهار ذلت و ضعف و ناتوانی، با پایبندی به خرافات، با بی اعتنایی به ارزشهای والای اسلامی نمی شود یک کشور را آنچنان ساخت که شایسته یک ملت بزرگ است.» (1)

و نیز: «کسانی که خرافات را به نام اسلام بیان می کنند بزرگ ترین دشمنی را با دین خدا ابراز کرده اند.» (2)

می شد. به تدریج، هر سخن بی پایه و بی مبنا را «خرافه» (1) گفتند. در لغت، به هر سخن پریشان، موهوم، افسانه یی، غیرقابل اعتماد، دروغ، باطل و بدون اصل «خرافه» (2) گفته می شود.

این واژه تقریباً معادل superstition به معنی عقاید بی اساس و توخالی ست.

خرافات دامنه ی وسیعی دارد و شامل «اساطیر» و حکایات افسانه یی ناشی از اوهام عامیانه و جاهلانه می شود.خرافه در اصطلاح، عمل یا اعتقاد ناشی از نادانی، جهل، ترس از ناشناخته ها، اعتقاد به جا و بخت، یا درک نادرست از علت ها و معلول هاست. (3)

مرحوم علامه ی طباطبایی در این باب می فرمایند: «آراء و عقایدی که انسان پیدا می کند یا جنبه فکری و عقلی دارد و به طور مستقیم مربوط به عمل نیست مانند مسائل ریاضی و علوم طبیعی و مسائل مربوط به ماوراءطبیعت (عالم مجردات) و یا جنبه ی عملی دارد و مستقیماً و بلاواسط مربوط به اعمال انسان است.

مانند مسائل اخلاقی و اجتماعی که بحث از افعال شایسته و غیرشایسته ی انسان می کند. در قسم اول باید از علم ویقین که از استدلالات عقلی و یا حس سرچشمه می گیرد پیروی کرد و در قسم دوم از آنچه به خیر و سعادت انسان منتهی می شود. اعتقاد به آنچه به حقانیت آن به آنچه به دخالت آن در خیر و شر، یقین ندارید «خرافات» (4) است مرحوم علامه، خرافات را دارای دو زمینه ی «اعتقاد» و «عمل» می داند. افکار خرافی و اعمال خرافی.

ص: 29

همین راستا، تبیین معجزات و اعمال خارق العاده، سهل و منطقی می شود. معجزات در دستگاه معارف دینی، اموری بی علت و بی سبب نیستند بلکه معلول اموری نامحسوسند.

انسان به هر حال برای هر پدیده یی، علتی جستجو می کند و به سبب سازی برای حوادث می پردازد.

انس به محسوسات، در این سبب سازی، انسان را به جهتی خاص هدایت می کند. در پیدایی ریشه های بت پرستی، مورخین گفته اند: «پس از آنکه نسل اسماعیل فرزند ابراهیم خلیل الرحمن (علیه السلام) و اقوامی که مجاورت اسماعیل و بیت الله را برگزیدند، در مکه رو به فزونی گذاشت، بر سر تصاحب چراگاهها و وسایل زندگی نزاع و زدوخوردهایی روی داد، لذا جمعی بر آن شدند که از مجاورت بیت الله به نقاط دیگر که چراگاهها و آب فراوان داشت مهاجرت کنند، این عده، بر اثر علاقه مفرطی که به کعبه و بیت الله داشتند، هر یک، سنگی از اطراف کعبه به عنوان یادبود برداشته و همراه بردند. سپس این سنگها را که یادگار کعبه ی مقدسه بود تقدیس کردند وحتی عمل طواف کعبه را بر گرد سنگ ها انجام دادند. کم کم در نسل های آینده، عنوان یادبود کعبه به فراموشی گرایید و تقدیس سنگها، جای آن را گرفت و بالاخره، بت پرستی متداول شد.» (1)

خرافات پس از پیدایی، معمولاً آنچنان با باورها و عقاید حقیقی و سنن ملی و فرهنگی توجین می شوند که ماهیت خرافی آنها پنهان می ماند و متأسفانه سینه به سینه به نسلهای بعد منتقل شده و ضمن تداوم، گستردگی نیز می یابند.

ص: 31

«ناآگاهی» ازبعضی جهان، عامل پایداری خرافات است. فرض کنید پشت یک صفحه ی شیشه یی ضخیم ایستاده اید و از فرد دیگری می خواهید تا از آنطرف شیشه، با مشت، ضربه یی به طرف سر شما بفرستد، حتماً سر خود را می دزدید، با آنکه می دانید جدار ضخیم شیشه، مانع برخورد ضربه ی او با سرتان خواهد شد. در اینجا «غریزه» بر «استدلال» غلبه کرده است و یا اینکه باور عقلانی شما مغلوب واقع شده است چنین حکمی در مورد خرافات، و خیر و شر هم مطرح است. طی هزاران سال خرافات، حالات به ظاهر غریزی را در ذهن ما به وجود آورده، بر استدلال ما تأثیر گذاشته و صرف نظر از میزان پیشرفت علوم و تکنولوژی، هنوز هم در زوایای «خودآگاه» ما، در کمین است و غالباً بر رفتار اجتماعی و تلقی ما از زندگی تأثیر می گذارد.

در یک بررسی اجمالی می توان علل پیدایی و خاستگاه خرافات و رسوم عامه را چنین عنوان کرد.

الف) توضیح اسرار طبیعت و هستی انسان: انسان، ذاتاً جستجوگر و کنجکاو است و در اولین تماس با خود و طبیعت به فکر تبیین علل خلقت می افتد و به علت جهل، به تحلیل های نادرست روی می آورد.

ب) آرزوی مطلوب ساختن سرنوشت به نفع خود و دیدن آینده در حال: انسان ذاتاً کمال طلب و خیرخواه است، به خصوص به دلیل حب ذات، خیر و سعادت خود را می خواهد بنابراین مایل به اطلاع از آینده ی خود است.

ج) آرزوی برکنار ماندن از تأثیر شیاطینی که قادر به درک آنها نیست: انسان از نیروهای مرموزی رنج می برد و می ترسد- اعم از علل حقیقی یا موهوم - و برای دفع آنها به تحلیل هایی روی می آورد.

د) ایمان به غیب و تلاش برای نفوذ در آینده: شاید بیشترین موارد خرافات،

ص: 32

در زمینه هایی پیش می آید که علل مؤثر در حوادث، نامحسوس و نادیدنی ست و جا برای تفسیرهای خود ساخته باز است. (1)

ه-) یکی از عوامل پیدایی خرافات (که همان بستر علت و معلول است) شرطی بودن انسان و یا همزمانی تصادفی دو پدیده است. یعنی خانمی، همزمان با خوردن گیاهی یا آمدن شخصی، حادثه ی تلخ مرگ وبیماری برای او یا منسوبینش اتفاق می افتد، از آن پس وجود آن گیاه یا شخص را شوم پنداشته و عامل مرگ می داند؛ یامثلاً حضور خانم طلاق گرفته در مراسم ازدواج را شوم دانسته، عامل جدایی می داند؛ یا افتادن فرزندش از پله ها، همراه با وجود 13 مبل در اتاق را به خاطر نحسی 13 می داند. تجربه ی یک خرافه، عامل پایداری آنست.

و) یکی از علت های پیدایش و ماندگاری خرافات «تلقین» است: گاهی اوقات فرد به واسطه ی قرار گرفتن در جمع، باورهای گروهی آن جمع را می پذیرد، چرا که مکانیسم پذیرش آن، یعنی «تلقین» همیشه در انسان مؤثر است. ذهن انسان آمادگی پذیرش افکار غیرمنطقی، بی اساس و اشتباه را دارد و پس از یکبار تجربه، آنرا تکرار می کند و بعد به صورت تلقین و سپس باور در می آورد که این تلقین هم فرديست، هم گروهی.

اگر خرافات به روش تلقین، ریشه دار شده به صورت باور در بیاید و اساس تفکر یک فرد را بسازد، رفتار او را تحت الشعاع قرار داده و به صورت رفتارهای بیمارگونه مانع شکوفایی ذهن او شده و جز ضرر و اصطکاک فکر، چیزی به بار نمی آورد.

موقعیّت وحشتناک و اضطراب، ناکامی از حل مشکل، قرار گرفتن بر سر

ص: 33

دوراهی ها و امیدوار کردن خود (به صورت مکانیسم دفاعی) از عواملی هستند که حتی اشخاص آگاه را به سوی پذیرش و استفاده از خرافات سوق می دهند.

گسترش خرافات در جوامع، مرهون همکاری سه عامل است. پیام - پیام گیر- پیام رسان.

پیام: با روشهای مختلف، از جمله همراه با پاداش، مانند بلیت بخت آزمائی، قرعه کشی های بانک و قمارخانه ها ارائه می شود که در تلقین خرافه شانس، مؤثر است.

پیام گیر: کسی که خرافات را می پذیرد، هر قدر ضعیف النفس بوده و موقعیت برای او مبهم باشد، بیشتر تحت تأثیر تلقین قرار می گیرد. بنابراین، جامعه یی که افراد ضعیف النفس و بیسواد دارد، بیشتر آماده ی قبول خرافات است.

پیام دهنده: هر اندازه فرد پیام دهنده متخصص و مرجع قدرت باشد، به همان اندازه تأثیر می گذارد. بنابراین جوامعی که رهبران، دانشمندان، متخصصان و هنرمندان خرافاتی داشته باشند، بیشتر خرافات را می پذیرند تا جوامعی که رهبران و متخصصان آگاه و منطقی دارند.فرهنگ در مسیر رشد خود نیاز به پویایی فکر و شناخت مسائل دارد. بنیانگذاری کاخ فرهنگ بر نخاله های سست و باورهای پوچ، امری غیرعقلانی ست.

البته خرافات که جرقه های ابتدایی - اما انحرافی - تحلیل حوادث هستند، در بعضی موارد موجب پیشرفتهایی هم شده اند؛ مثلاً پس از گذراندن سالیان دراز و اعتقاد به عوامل موهوم و نادیدنی و تأثیر ستارگان و جن و پری، بالاخره انسان، به اصول و مبانی یی می رسد که او را در دسترسی به علل و عوامل واقعی کمک می کند و خرافات وسیله یی برای رسیدن به حقایق می شود.

به عنوان شاهد می توان از کاهنان بابل که متولیان معابد بودند نام برد که برای

ص: 34

مردم ادعیه و اوراد می خواندند و از مغیبات - به خیال خود - خبر می دادند و خواب را تعبیر می کردند و کواکب را رصد می نمودند و سرنوشت مردم را از روی حرکت ستارگان معین می کردند و عقیده شان بر آن بود که مجموعه ی ستاره ها واجرام سماوی رابطه ی مستقیم با جامعه بشری دارند. از این آداب خرافی که براساس موهومات مبتنی بود، مجموعه علمی به ظهور رسید که آن را علم نجوم می گفتند، به طوری که در تمام جهان، این علم را حاصل تمدن بابلی دانسته و آن را علم کلدانیان لقب داده اند. از قرن هفتم قبل از میلاد این علم خرافی کم کم قدم به مرحلۀ واقعیت نهاد و معلومات، جدولها و ارقام که در ابتدا به نیت تأثیر حرکات کواکب و سعد و نحس نجوم رسم شده بود مستقلاً ثبت شد و یونان، بعدها آنرا توسعه داد تا اینکه در قرن سوم قبل از میلاد به صورت «هیئت» درآمد. (1)

«این طرز فکر، خود نوعی خرافه است زیرا علوم طبیعی، فقط از خواص طبیعی موجودات بحث می کند و همواره از روی اسرار و خواص ماده پرده برمی دارد و هیچگونه راهی برای نفی و اثبات امور غیرمادی ندارد، بنابراین اعتقاد به اینکه ماوراء حس و تجربه، حقیقتی وجود ندارد بدون هیچ دلیل و مدرکی، از واضحترین خرافات است. (1)

در بین اقسام مسائل اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی و غیره، مسائل دینی، بیشتر متهم به خرافات شده اند. شاید به این دلیل که خرافات، بیشتر مربوط به نیروی نامحسوسی است که در اختیار انسان نیست مانند: خواب، ارواح، فال نیک و بد، عطسه، شانس، شیاطین و... و این امور، بیشتر در دین مطرح است، یعنی دین مانند علوم تجربی، فقط درباره محسوسات بحث نمی کند بلکه قایل به هستی یی فراتر از هستی مادی ست و برای آنها احکامی قایل است.

تا همراه برادران رضاعی خود به صحرا برود، حلیمه می گوید: فردا محمد را شستشو دادم، به موهایش روغن زدم، به چشمانش سرمه کشیدم و برای اینکه دیوارهای صحرا به او صدمه نزنند، یک مهره ی یمانی که در نخ قرار گرفته بود، برای محافظت به گردن او آویختم. محمد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) مهره را از گردن درآورد و به مادر گفت: مادر، خدایی که پیوسته با من است، نگهدار و حافظ من است. (1)

در مجموعه ی معارف اسلام، موارد زیادی دیده می شود ناظر بر رد اندیشه های خرافی بوده است مانند دستورات مربوط به حمد خدا هنگام عطسه یا دستورات راجع به حیوانات و حقوق آنها در مقابل خرافه هایی مثل داغ کردن شتر سالم، برای بهبودی شتر بیمار.

عبارت افلا یتفکرون، افلا یعقلون، افلا یتدبرون ولا یعلمون در قرآن، به صورت استفهام توبیخی، بارها تکرار شده است.

اسلام با اهمیت به علم و عالم و اینکه تحمل مصیبت مرگ یک قبیله ی چندین هزار نفری، از مرگ یک عالم دانشمند آسانتر است، واژه های فکر و علم و دانش را در مقابل پول و عشیره و شمشیر و اولاد ارزشمند ساخت.

بودن بیرون می آورد و اینکه عقل ما قادر به درک این ارتباط و علیت نیست. باعث رد حدیث نمی شود، چرا که قوانین و گزاره های دینی، در صورت ضد عقل بودن، رد می شوند، نه در صورت فوق عقل بودن. پس برای تعیین مرزهای خرافات ابتدا باید در مورد اثبات خدا، نبوت، وحی و قرآن و سندیت روایات بحث شود، سپس به رد یا قبول بعضی خرافات در اسلام پرداخته شود.

در پایان، امیدوارم خداوند متعال، توفیق ریشه کن کردن خارهای مزاحم بر سر راه اندیشه های پویا را به همه یمصلحان عنایت فرماید.

"مقاله از حجه الاسلام دكتر محمد تقديري"

ص: 40

آدمی به نقل از جذاب کارل گوستاو یونگ روانشناس، کار را به جایی رسان که ضمیر ناخوداگاه آدمی پیچیدگی ها و نظم درونی خود را فرافکنده، در میان ستارگان بدنبال کشف اسرار و نظم حاکم بر آنها و باشد و اثرات آنها را بر عالم خاکی جستجو کند. از دل این کند و کاوها بود که اخترشناسان قرنها از روی حرکت و موقعیت ستاره ها و سیارات به طالع بینی یا پیشگویی درباره حوادث آینده می پرداختند.

بازه این اتفاقات تا جایی بود که گاهی به الوهیت کواکب می انجامید.

در این بین و مانند تمام محورهای زندگی بشر که گاه و بیگاه (و تقریبا همیشه) عقل بشر از محور اعتدال خارج شده سوی بیراهه می رود، فرستادگان پروردگار بشر، مانند تمام علوم، دستور به هدایت، تعدیل و تبلیغ افراطهای فکری و عملی داده اند.از این گذرگاه، باتوجه به وضعیت موجود در جامعه امروزی، بایسته دیدیم نکاتی پیرامون افراط و تفریطهای مربوط به این حوزه که در بین اهل علم شاخه ای از نجوم به نام «احکام نجوم» را به خود اختصاص داده است، به پیشگاه عقل اول و علم کلی بشری و سپس به محضر علاقه مندان این رشته تقدیم بداریم. امید است شعله ناری که در طول غفلت بدست آمده روشنگر فکر خود و دیگران قرار گیرد.

بررسی مطالب مربوط تحت سه محور کلی و بخش تعاریف انجام می پذیرد:

ارائه تعریف «احکام نجوم» که از این پس تنجیم می گوییم و اصطلاحات کاربردی آن

- باتوجه به کیهان شناسی استاندارد، آیا واقعیتی برای تنجیم می توان قائل شد. اگر نه پس آراء بزرگان دانش نجوم در گذشته و حال چگونه تفسیر و

ص: 42

پاسخ داده می شود و اگر آری جایگاه این آثار در بینش توحیدی کجاست؟

- دایره لغات مفاهیم تنجیم و تفاوت حوضه آنها با مسایل مشابه و متشابه کدام است؟

- روشهای به کار گرفته شده در تنجیم و حوضه های مشابه در گذشته و حال چگونه بوده.

در این مقدمه بر این هستیم که به هر کدام از سؤالات فوق پاسخ گونه بدهیم که هم ذهن علاقه مندان را کمی قانع کند و هم راه تحقیق و مطالعه بیشتر را در هر زمینه کمی روشنتر و این نوشتار سعی در ارائه کلیات مطالب داشته از اطاله کلام پرهیز دارد. برای توضیح بیشتر در هر قسمت از منابع مورد اشتراک مطالبی به اختصار خواهیم آورد. این مشرکات در برخی موارد دینی و در بعضی موارد علمی خواهد بود. (با تصریح بر پیوند این دو ریشه با هم و فقط به جهت اصطلاحی رایج در ارائه ادله و توضیحات). البته برای روشن شدن ارتباط این دو مفهوم خواننده مستاق به کتاب ارتباط علم و دین از آثار علامه بزرگوار جذاب حسن زاده آملی مراجعه نماید.

منسوب به حضرت ابراهیم خلیل الرحمان) برای ما حائز اهمیت ویژه ایست. هر چند مباحث فلسفه علمی قرن اخیر که باعث انقلابی در نگرش به علوم مختلف و دست زدن به تعاریف جدید و دقیق از علم و شبه علم شده است نیز در جای خود قابل بررسی و تفکر و تعمق است. که در کارگاه مقداری به آن خواهیم پرداخت.

در این نوشتار به شواهدی چند از آخرین کتاب آسمانی که در حد بضاعت اندک خود و مجال کم موضوع بوده باشد، تحت چند عنوان می آوریم.

الساعة التی من سار فیها صرف عنه السوء؟ وتخوف من الساعة التی من سار فیها حاق به الضر؟ فمن صدقک بهذا فقد کذب القرآن، واستغنی عن الاستعانة بالله فی نیل المحبوب ودفع المکروه، وتبتغی فی قولک للعامل بامرک ان یولیک الحمد دون ربه، لانک بزعمک - انت هدیته الی الساعة التی نال فیها النفع، وامن الضر!!

ثم اقبل علیه السلام علی الناس فقال: ایها الناس، ایاکم وتعلم النجوم، الا ما یهتدی به فی بر او بحر، فانها تدعو الی الکهانة، والمنجم کالکاهن، والکاهن کالساحر، والساحر کالکافر! والکافر فی النار! سیروا علی اسم الله.

آتش جهنم است. با نام خدا حرکت کنید.

اما عجولانه تصمیم نگیرید. چرا که خطر تفسیر به رأی اخباری گری همیشه در کمین عقول جستجوگر است و کسب معرفت و هدایت از بزرگان و اهل ان علم، کاری عاقلانه. (از اهل ذکر بپرسید اگر نمی دانید)

در این مجال نیز به سخنانن دو شخصیت برجسته معاصر که شاید در تمام اعصار ماسوای معصوم بسنده می کنیم. امام خمینی (ره) که به جرأت می توان از او به عنوان بزرگترین مصلح دینی تاریخ بعد از انبیا و ائمه نام برد در چند مورد به مفید بودن قسمتی از نجوم و رد خرافات زائد در آن اشاره فرموده از جمله:

... بدان که بسیاری از علوم است که بر تقدیری داخل یکی از اقسام ثلاثه است که رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، ذکر فرمودند، مثل علم طب وتشریح و نجوم و هیئت و امثال آن، در صورتی که نظر آیت و علامت به سوی آنها داشته باشیم، و علم تاریخ و امثال آن، در صورتی که با نظر عبرت به آنها مراجعه کنیم. پس، آنها داخل شوند در «آیه محکمه» که به واسطه آنها علم به الله یا علم به معاد حاصل یا تقویت شود. و گاه شود که تحصیل آنها داخل در «فریضه عادله» و گاه داخل در «سنت قائمه» شود. و اما اگر تحصیل آنها برای خود آنها با استفادات دیگری باشد، پس اگر ما را از علوم آخرتمنصرف نمودند، به واسطه این انصراف بالعرض مذموم شوند، والا ضرر و نفعی ندارند (شرح چهل حدیث امام خمینی (ره) 397)

... البته شرافت شب، ذاتی نیست؛ زیرا روز و شب، همان نور و ظلمت است و در این جهت با هم اختلاف ندارند و شب همان سیاهی و تاریکی، و روز همان روشنایی است، ولیکن شرافت اینها به واسطه حادثه ای است که در آنها واقع می شود. مثلاً روز غدیر برای آن واقعه عظمی و شریف بود که

ص: 47

سعید گردید. همچنین شرافت شب قدر برای نزول قرآن است که به نحو رحمت جمعی خداوندی و به نحو قرآنیت، اسماء و صفات الهیه نازل گردیده است. و خداوند متعال در آن شب خواست که در رحمت عامه را به روی موجودات باز کند و تمام اسماء وصفات الهیه در آن شب در دسترس بشر گذاشته شده است. و بعد از این مرحله از نزول که به طور قرآنیت بود، در مواقع مخصوص آیات به طور تفصیل در مدت بیست و چند سال نازل گردید و لذا به مناسبت شرافت نزول آیات قرآنی، آن مواقع هم، عزیز و محترم گردیده اند. چنانکه شاید مواقع نجوم، همان ایام مخصوص بوده که مواقع نزول آیات کریمه بوده است، این است که خداوند متعال می فرماید: «وَإنَّهُ لقَسَمٌ تَعْلمُونَ عَظیمٌ» این قرآن در یک کتاب مکنونی است که مسّ آن کتاب مکنون برای انسان، امکان ندارد مگر کسانی که مطهر هستند. (تقریرات فلسفه، ج 3، ص 57)

جناب علامه ابوالفضائل، حسن زاده آملی نیز در ده رساله فارسی خود، در رساله ای تحت عنوان «کل فی فلک یسبحون» موارد بسیار مفید و ظریفی در تفاوت منجم الهی و منجم طبیعی آورده اند و تذکرات بسیار ارزشمندی بیان فرموده اند. البته در کتب دیگر و نیز کتاب هیئت و نجوم علاوه بر توضیحات دقیق نجومی و محاسباتی که حاصل سالها تلاش و تلمذ ایشان از محضر بزرگان این علم است هم اشاره به همین مسائل دارند.

فی الجمله اینکه باتوجه به مطالب هستی شناسی فوق تفاوت نگرش منجم موحد با منجم طبیعی که بعضا خرافاتی می شود، حتی اگر از منظر علم (به تعریف غربی) هم کامل و دقیق باشد، کاملاً مشخص خواهد بود.

البته با شواهد و ادله ای مبتنی بر تحقیقات جدید علمی، که نشان از اثرات ستارگان دارد این مجال را پربارتر خواهیم کرد.

ص: 48

توانایی وی را در راستای برملا کردن دروغ و اشتباه مشتی سودجو بالا می برد، از نقطه نظر تحقیق و مطالعه یکی از میادین وسیع است که هم در نجوم کروی و رصدی، آماتور یا حرفه ای، کاربرد دارد و هم در تحقیقات توحیدی - علمی مباحث نجوم وتنجیم.

ناصر حایر

n_haery57@yahoo.com

ص: 50

ص: 52

قبل از شروع بحث کره آسمان، مناسب است در مورد کره زمین مطالبی را بدانیم.

جغرافیایی به قطر 30 سانتیمتر نمایش داده شود، باید هر کدام از قطب ها فقط نیم میلیمتر پایین تر از جایی که هستند قرار بگیرند و این بسیار جزیی است و ارتفاع قلۀ اورست روی این کره فقط 2/0 میلیمتر است. بنابراین معلوم می شود که زمین اگرچه کاملاً کروی نیست اما واقعاً بسیار بسیار شبیه یک کرۀ کامل است.

تمرین:

اکنون شما نیز با رجوع به نقشه جغرافیایی ایران، مشخص نمائید که چه شهرهایی از کشورمان بواسطه قرار گرفتن بر روی نصف النهار 54 درجه لحظه ظهر یکسانی دارند آنها را نام ببرید؟

نصف النهارات هیچکدام نسبت به یکدیگر برتری ندارند تا یکی را بعنوان مبداء بتوانیم در نظر بگیریم. از اینرو یکی را بعنوان مبداء قرارداد می کنند.

نصف النهار مبداء در این زمان نصف النهار گرینویچ در نظر گرفته شده (قبلاً مکه، جزائر خالدات، پاریس و 000 در زمانهای مختلف، نصف النهار مبداء بوده اند) و این نصف النهاری است که از وسط پایۀ تلسکوپ رصدخانه سلطنتی انگلیس در گرینویچ می گذرد.

تعریف های دقیقتری برای طول و عرض جغرافیایی.

طول جغرافیایی:

اندازۀ زاویۀ بین نصف النهاری که از یک محل می گذرد یا نصف النهار مبداء که حداکثر 180 درجه می تواند باشد که یا شرقی است و یا غربی.

عرض جغرافیایی:

اندازۀ کمانی از نصف النهار یک محل که بین خط استوا و آن محل واقع شده و حداکثر 90 درجه می تواند باشد که یا شمالی است و یا جنوبی (در شکل «2» طول و عرض جغرافیایی نشان داده شده اند) طول و عرض جغرافیایی برحسب درجه و دقیقه (60/1 درجه) نمایش داده می شوند. برای مثال نقطه ای در شهر تهران طول جغرافیایی 25 و 51 شرقی و عرض جغرافیایی 42 و 35 شمالی دارد تقریباً طول و عرض جغرافیایی تهران را می توان 5/51 و 36 به حساب آورد.

تمرین:

با مراجعه به نقشه های جغرافیایی جهان، پاسخ موارد ذیل را بیابید؟

الف - عرض جغرافیایی شهرهای «هانوی» (ویتنام) و «بیشکک» (قرقیزستان):

ب - عرض جغرافیایی شهرهای «هلسینکی» (فنلاند) و «صنعا» (یمن):

ج - نام شهرهایی که طول و عرض جغرافیایی آنها مشخص شده است، را ذکر کنید:

1- شهری با طول جغرافیایی 75 درجه غربی و عرض جغرافیایی 45 درجه شمالی؟

2- شهری با طول جغرافیایی 120 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 15 درجه شمالی؟

3- شهری با طول جغرافیایی 150 درجه غربی و عرض جغرافیایی 60 درجه شمالی؟

ص: 57

تمرین:

استرالیا 30/9 ساعت، هندوستان 30/5 ساعت و جزائر هاوائی در غرب آمریکا 10 ساعت با گرینویچ اختلاف زمانی دارند. حال باتوجه به مطالب جزوه به سؤالات ذیل پاسخ دهید:

الف - اگر در گرینویچ ساعت 5/3 بامداد پنج شنبه باشد، در جزائر هاوائی ساعت چند است؟

ب - اگر در هند ساعت 20 سه شنبه باشد، در (جزائر هاوائی) و چین ساعت چند است؟

ستارگان بدور آن می چرخند. در (شکل 3) حرکت صورت فلکی دب اکبر به دور ستارۀ قطبی در سه حالت مختلف نمایش داده شده است.

پس مشخص شد که محل یک ستاره در آسمان را می توان با بیان سمت و ارتفاع آن مشخص کرد. سمت و ارتفاع یک ستاره در زمانهای مختلف از شب تغییر می کند، (شکل 6) حرکت صورت فلکی جبار (شکارچی) از شرق به غرب را در سه زمان مختلف از یک شب نشان می دهد. همانطور که مشاهده می کنید اگر سمت و ارتفاع یک ستاره از این صورت فلکی را در نظر بگیرید در زمانهای مختلف سمت و ارتفاع آن تغییر می کند بطوریکه وقتی در سمت جنوب قرار گیرد بیشترین ارتفاع را خواهد داشت.

تمرین:

ارتفاع ستاره قطبی از سطح زمین در شهرهای ذیل چند درجه است؟

الف - قاهره (مصر).

ب - گواتمالا (گواتمالا).

ج - پرتلند (آمریکا). واضح است که سمت ستارۀ قطبی نیز صفر درجه است چون هر کس رو به آن بایستد رو به شمال ایستاده است.

بنابراین در آن که عرض جغرافیایی آن 30 درجه است، ارتفاع ستاره قطبی هم از سطح افق آن شهر 30 درجه می باشد.

از قاعدۀ یک نتیجه می گیریم که در قطب شمال ستاره قطبی در سمت الرأس قرار می گیرد و به نظر می آید تمام ستارگان بدور آن می چرخند. اگر ستاره ای با ستاره قطبی 30 درجه فاصله داشته باشد مسیر آن در مدت 23 ساعت و 56 دقیقه دایره ای است به شعاع 30 درجه که مرکز آن بالای سر است و اگر ستاره ای 90 درجه با ستارۀ قطبی فاصله داشته باشد مسیر آن دایره ای است به شعاع 90 درجه و واضح است که مسیر آن دقیقاً بر دایرۀ افق منطبق می شود (زیرا از سمت الرأس تا دایرۀ افق 90 درجه است) بنابراین چنین ستاره ای همیشه لب افق در حال چرخش است، نه از لب افق بالا می آید و نه زیر افق می رود. اگر ستاره ای بیش از 90 درجه با ستاره قطبی فاصله داشته باشد، در قطب شمال هیچگاه از زیر افق بیرون نمی آید.

قطب سماوی (ستاره قطبی) دایره بزرگی را به نام استوای سماوی در نظر می گیرند. همانطور که در چرخش زمین هر نقطه ای که روی خط استوا باشد طولانی ترین مسیر را طی می کند، در کره آسمان هر ستاره ای که روی استوای سماوی است طولانی ترین مسیر را (نسبت به ستارگان دیگر) طی می کند.

از آنچه قبلاً بیان شد بدست می آید که در قطب شمال زمین (و همچنین در قطب جنوب) استوای سماوی بر دایره افق منطبق است. در آسمان مناطق مختلف کره زمین (غیر از دو قطب شمال و جنوب) استوای سماوی نیم دایره ای است که دو نقطه شرق و غرب افق را به یکدیگر وصل می کند، اما این نیم دایره با صفحه افق چه زاویه ای می سازد؟ این نیم دایره در خط استوای زمین با دایره افق زاویه 90 درجه می سازد درحالیکه در قطب بر دایره افق منطبق است. به سادگی بدست می آید، زاویه ای که استوای سماوی با صفحه افق در یک محل می سازد برابر با متمم عرض جغرافیایی آن محل است. مثلاً در تهران این زاویه 54 درجه است. (54=36-90) پس نقطه اوج استوای سماوی (نقطه ای از استوای سماوی که بیشترین ارتفاع از افق را دارد) در تهران 54 درجه از افق فاصله دارد و سمت آن 180 درجه است (درست در سمت جنوب قرار دارد) در شکل 7 را نگاه کنید. بنابراین خورشید که در اول بهار و اول پاییز روی استوای سماوی است، در تهران بیشترین ارتفاعش 54 است. یعنی سر ظهر (هنگام اذان ظهر) درست در سمت جنوب قرار می گیرد و از افق 54 درجه فاصله دارد.

اما در استکهلم (پایتخت سوئد) که عرض جغرافیایی آن 60 درجه است خورشید در سر ظهر هنگام اول پاییز فقط 30 درجه از افق فاصله دارد. و چون خورشید در اول زمستان 5/23 درجه پایین تر از استوای سماوی قرار دارد، نتیجه می شود که خورشید در سر ظهر اول زمستان فقط 5/6 درجه (6/5=23/5-30) از

ص: 64

افق فاصله دارد و واضح است که چنین آفتابی گرمای کمی را ایجاد می کند و زمستان در آنجا بسیار سرد است.

تمرین:

نقطه اوج استوای سماوی در شهرهای ذیل چقدر است، و بیشترین ارتفاع خورشید از افق این شهرها در اول بهار و اول پاییز چند درجه است؟

الف - فردوس (استان خراسان):

ب - خارطوم (سودان):

ج - کامپالا (اوگاندا):

د- کیتو (اکوادور):

نمی کنند بلکه قرارداد کرده اند که هر 15 درجه را یک ساعت بنامند و بعد ستاره را با ساعت و دقیقه 1/60 ساعت) بیان می کنند. همانگونه که لازم بود برای طول جغرافیایی یک مبداء، قرارداد شود (نصف النهار گرینویچ)، در کره آسمان هم قرارداد کردند که دایره ساعتی مبداء دایره ای باشد که از نقطه اعتدال بهاری می گذرد.

نقطه اعتدال بهاری یکی از دو نقطه برخورد استوای سماوی با دائرة البروج است که خورشید در اول بهار روی آن قرار می گیرد. (در مورد دائرة البروج در ادامه بیشتر توضیح می دهیم) از قبل بیاد دارید که با سمت و ارتفاع یک ستاره در يكزمان مشخص مي توان جاي آن ستاره را در آسمان مشخص كرد وارتفاع يك ستاره را چون براساس دایره افق می سنجند، مختصات افقی گویند. اما بعد و میل یک ستاره را چون براساس استوای سماوی می سنجند، مختصات استوایی گویند.

حداکثر مقدار بُعد، 24 ساعت است. واضح است که بع عت همان بعد صفر ساعت است. بعد و میل دقیق یک ستاره مشخص را این چنین نشان می دهند.

ص: 66

مثلاً بعد و میل ستاره قلب الاسد چنین است:

بعد ستاره← a= 10h , 8m , 9s

میل ستاره ← δ= 11 ̊ , 59′, 39″

H و M و S بترتیب ساعت و دقیقه و ثانیه را نشان می دهد و علائم 0 و ‘ و “ بترتیب درجه و دقیقه و ثانیه قوسی را نشان می دهند. اگر میل یک ستاره جنوبی باشد آنرا معمولاً با گذاشتن یک خط تیره پشت آن (عدد منفی) نمایش می دهند مثلاً همانطور که در نقشه ستارگان آسمان می بینید ستاره قلب العقرب میل جنوبی دارد و بعد و میل دقیق آن چنین است:

بعد ستاره← a= 16h , 29m , 14s

میل ستاره ← δ= -26 ̊ ,25′, 13″

تمرین:

با رجوع به نقشه آسمان مشخص کنید که بعد و میل های ذیل مربوط به چه ستارگانی است؟

الف)

a= 1h , 58m , 39s

δ= +89 ̊ , 5′, 51″

ب)

a= 6h , 43m , 34s

δ= -16 ̊ , 39′, 56″

در قطب شمال زمین فقط ستارگانی که میل شمالی دارند دیده می شوند و در قطب جنوب زمین فقط ستارگانی که میل جنوبی دارند دیده می شوند، در خط استوای زمین تمامی ستارگان آسمان دیده می شوند. اما این سه منطقه در زمین موارد استثنایی هستند و در بقطه نقاط زمین ستارگان آسمان را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

ص: 67

1- ستارگانی که همیشه بالای افق هستند.

2- ستارگانی که همیشه زیر افق هستند.

3- ستارگانی که گاه بالای افق و گاه زیر افقند (طلوع و غروب دارند.)

هستند. به طور کلی نواری به پهنای 36 درجه از جنوب نقشه ستارگان در تهران اصلاً قابل دیدن نیستند.

مثلاً ستاره رجل قنطورس با میل حدود 60 جنوبی در تهران قابل رؤیت نیست. در قدیم این ستارگان را ابدی الخفا، می نامیدند.

تمرین:

آیا ستاره سهیل در قم قابل رؤیت است یا خیر توضیح دهید؟

آیا ستاره ذنب الدجاجه در قم، دور قطبی محسوب می شود یا خیر، چرا؟

ستارگانی که نه دور قطبی شمالی و نه دور قطبی جنوبی باشند ستارگانی هستند که طلوع و غروب دارند. در مورد نحوه طلوع و غروب آنها چند قاعده وجود دارد در شکل 9 نواحی مختلف آسمان برای ناظری در نیمکره شمالی مشخص شده است. ستارگان دور قطبی شمالی در این شکل در ناحیه حول قطبی شمالی قرار گرفته اند. دایره یومی، مسیر یک ستاره را در طول یک شبانه روز مشخص می کند.

اعتدال پاییزی می نامند زیرا وقتی خورشید روی یکی از این دو نقطه (اعتدالین) قرار بگیرد شب و روز در تمام دنیا (غیر از دو قطب) با یکدیگر برابر می شوند (هر دو دوازده ساعت خواهند بود)، دلیل این مسأله قاعده 4 است. همانطور که در (شکل 11) می بینید بیشترین فاصله ای که خورشید با استوای سماوی پیدا می کند یکی در شمال است (انقلاب تابستانی) و یکی در جنوب (انقلاب زمستانی) بیشترین میل خورشید 23/5 درجه جنوبی است که خورشید در انقلاب زمستانی است. در نقشه ستارگان آسمان نیز دائرة البروج بصورت خط چینی که از غرب تا شرق کشیده شده رسم شده است که نیمی از آن در شمال استوای سماوی و نیمی از آن در جنوب استوای سماوی می باشد.

خورشید در هر روز در کجای آسمان است؟

خورشید از غرب به شرق روی دائرة البروج حرکت می کند و در هر یک ماه دو خانه بعد را طی و به عبارت دقیق تر حدود دو ساعت، بعد آن زیاد می شود،

ص: 72

بنابراین به راحتی می توان گفت که خورشید در اول شهریور نزدیک ستاره قلب الاسد و در حدود بیستم مهرماه در نزدیکی ستاره سماک اعزل قرار می گیرد.

هرگاه خورشید در نقطه خاصی از آسمان باشد به شعاع حدود 20 درجه دور تا دور آن، ستارگان قابل رؤیت نیستند. مثلاً در اول آذر ستاره قلب العقرب قابل رؤیت نیست اما سماک اعزل قابل رؤیت است و واضح است که وقتی خورشید طلوع کند در طول روز هیچ ستاره ای دیده نمی شود حتی اگر 70 یا 80 درجه هم با خورشید فاصله داشته باشد.

با استفاده از قاعده هایی که بیان شد می توانید کوتاه و بلند شدن طول روز در فصلهای مختلف و اوج گرفتن و مایل تابیدن خورشید و عوض شدن جای طلوع و غروب خورشید در فصلهای مختلف و همچنین وضعیت شبها و روزهای بیش از بیست و چهار ساعت را در مناطق قطبی به خوبی درک و توجیه نمایید که آنرا به خودتان واگذار می کنیم.

مثال: در شهر قم با عرض جغرافیایی 34 درجه، سمت طلوع و غروب ستاره ای که میل آن 40 درجۀ شمالی است را حساب کنید؟

Ar = Arc cos [sin 40/coc 34]

Ar = Arc cos [0/6427/0/8290]

Ar = Arc cos [0/7753]

سمت طلوع ستاره← Ar = 39°

محاسبه سمت غروب ستاره←

As = 360 - Ar

As = 360 - 39

As = 39°

321°= As سمت غروب ستاره

تمرین:

محاسبه کنید که در شهر قم، ستاره ای با میل 15 درجه جنوبی در چه سمتی طلوع نموده در چه سمتی غروب خواهد بود؟

تمرین:

ستاره ای که میل آن 49 درجه جنوبی است، در شهر مشهد با عرض جغرافیایی 36 درجه، چند ساعت بالای افق قرار خواهد داشت؟

نکته مهم:

توجه داشته باشید که فرمولهای سمت طلوع و غروب ستاره و نیز فرمولی که برای محاسبه مدت زمان قرار داشتن یک ستاره در بالای افق، ارائه شده است، شامل ستارگان ابدی الظهور و ابدی الخفاء نمی شود.

نام برج ها از شماره آن بهره گرفت. لذا بجای برج دی باید در فرمول عدد 10 را قرار داد.

18+(10-7)2= ساعت بعد ستاره

چون اذان قم 2 دقیقه دیرتر از تهران اتفاق می افتد.

58-2+(22-2)4= دقیقه بعد ستاره

از آنجا که ما دقیقه بیشتر از 60 نداریم، پس باید

24 = ساعت بعد

دقیقه بدست آمده را بر 60 تقسیم کنیم و ساعت های

136 = دقیقه بعد

اضافی را به ساعت بُعد اضافه کنیم.

16 دقیقه و 2 ساعت= 60÷136

پس حالا داریم

26= ساعت بعد

اما چون بُعد بیشتر از 24 ساعت هم نداریم، لذا در چنین مواقعی می بایست 24 ساعت از بُعد بدست آمده، کم کنیم:

2=24-26

نتیجه:

2= ساعت بعد

16= دقیقه بعد

نسبت به میل ستاره هم به قاعده 7 رجوع می کنیم که به ما می گوید:

هر ستاره ای که میل آن برابر عرض جغرافیایی محل باشد، آن ستاره از بالای سر آن محل می گذرد.

ص: 76

پس:

a= 2h , 16m بعد ستاره

δ= 34 ̊ , 39′ میل ستاره

حالا به نقشه مراجعه می کنیم و متوجه می شویم که این مختصات مربوط به بخشی از صورت فلکی «مثلث» می باشد.

تمرین:

بُعد ستاره ای که در ساعت 4 صبح اول فروردین ماه از بالای سر شهر قم می گذرد، چیست؟

ص: 77

5- آیا در احمد آباد هندوستان، ستاره رأس الغول از ستارگان دور قطبی است؟ عرض جغرافیایی احمد آباد 23 شمالی است.

6- در ملبورن با عرض جغرافیایی 37 جنوبی آیا ستاره عناق از صورت فلکی دب اکبر دیده می شود یا نه؟

7- در شهر بولون روسیه با عرض جغرافیایی 71 درجه شمالی از چه ذموقع سال روز دائمی شروع و چه موقع پایان می پذیرد؟ شب دائمی چه موقع شروع و چه موقع پایان می یابد؟ بیشترین ارتفاع خورشید در اول تیر چند درجه است؟

8- در تهران، شعرای یمانی بیشتر در آسمان دیده می شود یا شعرای شامی؟ چرا؟ شعرای یمانی در تهران از کجا طلوع و در چه سمتی غروب می کند؟

9- ستاره رأس التوأم المقدم زودتر طلوع می کند یا رأس التوأم الموخر؟ کدامیک بیشتر بالای افق قرار دارند؟ (مختصرا دلیل بیاورید)

10- یک ستاره از صورت فلکی جبار و یک ستاره از صورت سنبله روی استوای سماوی هستند، فاصله زاویه ای این دو چند درجه است؟

11- بیشترین ارتفاع ستاره قلب العقرب در تاریخ 6 آذر در تهران چند درجه است؟ چه موقع از روز به این ارتفاع می رسد؟

12- ستاره سهیل با میل 52 درجه جنوبی در اول تیرماه در بوینس آیرس با عرض جغرافیایی 35 درجه جنوبی حداکثر به چه ارتفاعی می رسد؟

13- بعد و میل ستاره ای را که در تهران ساعت 9 شب (به ساعت تابستانی) در 10 اردیبهشت در سمت الرأس قرار می گیرد مشخص نمایید. همچنین بعد و میل ستاره ای را که در این هنگام درست از نقطه شرق، طلوع و در نقطه غرب، غروب می کند را مشخص نمایید.

14- در اسلو با عرض جغرافیایی 60 درجه شمالی، خورشید در اول دی حداکثر چقدر

ص: 79

اوج می گیرد؟ ارتفاع خورشید در این شهر، هنگام ظهر، در اول پاییز و اول شهریور چند درجه است؟

توجه بفرمایید که بعضی از اطلاعات داده شده در صورت مسأله ها ممکن است غیر لازم و به اصطلاح انحرافی باشند.

(دروس هيات دكتر عليرضا موحدنژاد)

ص: 80

ص: 82

ب: دارو درمانی: با داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی، به اشکال مختلف خوراکی و موضعی

ج: اعمال دستی (یدی): مانند ماساژ، انواع (مشابه با طب فشاری، طب سوزنی و رفلکولوژی و...)، حجامت، (داغ کردن) و جراحی های گوناگون

آتش مرکز گرمی است، آتش اگر را به آن بدهیم، فوراً فروکش کرده مانند افرادی که مزاج گرم و خشک دارند. اگر به آنها آب بدهیم سریع آرام می شوند.

درد مفاصل می شوند. معمولاً این افراد با گرم نگه داشتن موضع و استفاده از غذاها و داروهای گرمی بخش مثل: سیر، سیاهدانه، دارچین، زنجبیل، زیره احساس بهبودی می کنند.

می شود. کیوس کبدی دارای 4 خلط به نام سودا- بلغم - دم - صفرا می باشد. تعادل این اخلاط چهارگانه نقش مهمی در حفظ سلامتی و ایجاد بیماری دارد.

مرئوسه: کلیه، معده، طحال، ریه، ماهیچه و... که از طریق شریان، وریدو عصب قوا را از اعضای رئیسه دریافت می کنند.

غیر مرئوسه: استخوان، غضروف که قوای غریزی مخصوص به خود دارند واز اعضای رئیسه قوایی به آنها نمی رسد.

زمان شناسی در تمام دوره های زندگی انسان نقش بسیار مهمی دارد مثلاً جاذبه ماه بر روی افراد صفراوی و دمویی مزاج در روز 14 ماه قمری به اوج خود می رسد. (بیشتر تصادف نیمه دوم به بعد) و واکنشهای تند انجام می دهد و حالت تعادل در اول و آخر ماه دارند. جاذبه ماه بر روی افراد بلغمی و سوداوی مزاج موجب نشاط و شادابی آنها می شود و در روز 14 ماه قمری اوج آن است.

این اخلاط در کبد به 4 بخش تقسیم می شوند:

اگر خون را در يك ليوان بريزيم بعد از مدتي لايه هاي مختلفي در ليوان ظاهر مي شود

کلسترول بالا می رود و در بلغمی مزاج ها تری گلیسرید بالا می رود. پرتحرک و بی قرارند. در موقع خواب زیاد غلط می خورند مانند بچه ها. عصبانیت آنی و فوری و زود پشیمان می شوند. با خوردن یک لیوان آب آرام می شوند. رفتارهای ضد و نقیض دارند- (گاهی عاشق گاهی فارغ) در رفتارهای جنسی گاهی فعال و گاهی غیرفعالند- گاهی سخاوتمند- گاهی علاقه به ریاضی و گاهی علاقه به ادبیات دارند- گاهی با اراده و گاهی سست - گاهی پرانرژی - گاهی کم انرژی - گاهی پر جرأت گاهی آرام - سریع و چالاک - ناآرام و دودل - پرحرف - حساس و آینده نگر استعداد بدخلقی و خشونت - فصل پاییز و زمستان را دوست دارند. از نظر جوش بیشتردر صورت زده می شود به صورت جوشهای کوچک و پراکنده ولی در دمویها جوشها بزرگ و چرکی علاوه بر صورت روی بدن مخصوصاً ناحیه ی شانه ها. (چون صفرا بالاتر است در صورت ورم در شانه ها چون پایین تر است) نوزاد متولد شده تپی صفراوی موهای شلال و بلند و ناخنهای بزرگ است. در کارها نظم دارند و برای کارهای مدیریتی مناسبند. استعداد معنوی حساس و گاهی خیالباف - حاضر جواب و باهوش - میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر- باعث رنجش دیگران می شوند. اینگونه افراد در ایران بسیار زیادند. مزاج آنها گرم و خشک مانند آتش می باشد. خواب کم

انسان های آرامی هستند ولی در هنگام عصبانیت ممکن است رفتارهای خطرآمیز از خود نشان دهند- اکثر زنان شاعر - رهبران گروه دموی هستند- افراد صفراوی و دموی پنهان کاری کم دارند مزاج این افراد گرم و تر مانند مزاج هواست - در فصل زمستان و بهار چون رطوبت بیشتری است، اذیت می شوند- در بهار معمولاً چرت می زنند- بهترین فصل برای آنها پاییز است. اهل عشق و محبت - دارای استعداد شرارت

گرم باشیم. البته درسو دايي ها بر اثر زیاد شدن سودا موهای زائد در بدن (مخصوصاً خانمها در ناحیه چانه یا میرسوتیسم (پر مویی) بوجود می آید.) (رشد مو در اصل بستگی به سودا دارد صفرا هم به آن کمک می کند) از نظر گوارش اشتهای آنها زیاد و بیشتر میل به غذاهای گرم و شور دارند- تمایل کم به خوردن آب - تشنه نمی شوند ولی دهانی مرطوب دارند- اگر غذای سرد بخورند آروغ می زنند- اکثر مواقع صدای قار و قور شکم دارند- در رفتار آرامند و نفر سومند- حالت احتیاط را همیشه رعایت می کنند- کمتر عصبانی می شوند- استعداد غم و افسردگی را دارند - موضع گیری صریحی ندارند- بلکه با ایما و اشاره می باشد- حساس و دقیق - اشتها زیاد با خوردن غذای سرد اشتهای آنها بیشتر می شود- درمان اینها بادکش روی مقطع شکم و روغن مالی - روغن مالی بادام تلخ - سیاهدانه - زیتون - کنجد- زنجبیل و...) و خوردن غذاهای گرم ( یکی از دلایل بزرگی شکم در خانمها عمل سزارین است - از نظر طب سنتی سزارین یک عمل سرد و تر است). رفتار اینها سرد و ناامیدکننده است - دیر تصمیم می گیرند ولی انعطاف پذیری خوبی دارند- همیشه به آنچه که ندارند فکر می کنند به داشته ها فکر نمی کنند - رگ آنها پنهان است - در رفتار و توانی جنسی، کم توان و کم تمایل هستند - احتیاج به مهر و محبت دارند- خواب زیادی دارند اما بازدهای خواب آنها کم است و همیشه خسته هستند موقع بیدار شدن از خواب احساس خستگی دارند- در فصل بهار و زمستان اذیت می شوند- گرایش به علوم علمی و ریاضیات دارند- حسابگر و محتاط هستند- منطقی و میانه رو هستند- افرادی ترسو- آرام و منزوی و دارای حرکات کند- گذشته نگر هستند- ظریف و ریزبین و حساس - منظم و دقیق - اهل سازش هستند- بدون استعداد ریسک - درونگرا- خرابه شکار- کند ذهن - ولی با پشتکار زیاد و سماجت کار می کنند- خود خور و

ص: 108

منفی باف - قدرت نهم وهوشیاری کم اما دقت زیاد و این از شدت سماجت است که به فهم می رسند- برای کارمندی، سیاست، تجارت - مزاج آنها سرد و تر مانند مزاج آب است - منطقی و عاقل - کینه توز- بی علاقه به یادگیری متنوع - راحت و بی قید به بعضی از مسائل

سوسیس - کالباس - گوجه فرنگی - پرخوری - غذاهای فریز شده و زودپز- کدو خورشتی - ماکارونی - چیپس - پفک

افرادی باریک اندام با ماهیچه های باریک و بدون فرم

اینها شل و مثل میت می شود- یکی از روشهای درمانی آنها استفاده از سرکه انگبین است که ترکیبی از سرکه - عسل و عرق نعنا است با درصد بالای سرکه - با زیاد شدن صفرا در بدن دچار سنگ کیسه ی صفرا می شوند- اگر صفرای زیادی در کبد رسوب کند و مجاری صفراوی را ببندد شروع تومور کبدی است. این افراد معمولاً اندام انتهایی شان سرد می شود ولی بیمار می گوید از درون آتش گرفته ام - اگر این روند ادامه پیدا کند صفرای زیادی به سودا تبدیل می شود.

خشکی بینی - خشکی پوست - تنفس سریع - بی خوابی و سبکی خواب - زردی رنگ پوست، زبان و چشمها- رویاهای جنگ و آتش - دلشوره و بی قراری و تحرک پذیری زیاد- اخلاق تند و خشمگین - تمرکز روی موضوع ندارند- اوج بالا رفتن صفرا بیماری روانی اسکیزوفرنی - احساس صدا در گوش - پرخاشگری - خنده و گریه های بی جا- تیزبینی چشم - (زیرا کنترل چشم به عهده صفراست)- ترکیدن پوست بدن - ترکیدن لبها- تپش قلب - افزایش فعالیت غده تیروئید- نطفه یکسانی که صفرای زیادی دارند می سوزد و نازا می شوند و در آقایان اسپرم از بین می رود- سوزش معده - زرد شدن یا زیتونی شدن زبان و ادرار- دشوار آمدن ادرار که همراه با سوزش است. خوابهای کوتاه همراه با آشفتگی - بدنی لاغر و رشته های عضلانی واضح - خواب گرمابه می بینند- بسیار حساس می شوند- بیشتر ناراحتی معده ی این افراد از جمع شدن صفرای زیاد در معده است و همین امر باعث سردرد در آنها می شود. فشار معده به سر می زند.

سردردهایی که از تجمع صفرا در معده ایجاد می شود مشابه سردردهای میگرنی است هر چند که میگرن در این گروه شایع است - افزایش کلسترول خون (کلسترول از نوع گرم است. تری گلیسرید از نوع سرد است) معمولاً این افراد فشار خون در سن بالا می گیرند.

ص: 112

زدن - حواس پرتی - کندفهمی - خستگی بدون علت - احساس مزه شیرین در دهان - کسالت و خوابیدن بسیار- قرمزی زبان - قرمزی رنگ چهره - برآمدگی رگ های بدن - کش و قوس آمدن - خونریزی از بینی، بن دندان، لثه و مقعد، بیماریهای عصبی از نوع مالیخولیای خندان - خوابهای شاد و نشاط آور- خارش محل حجامت

سمت بالا کشیده می شود.

ریزش مو در افراد دموی بیشتر در میان سر است - زیزش مو در افراد بلغمی به صورت کلی است - و معمولاً به صورت سکه ای است (در خانم ها) سرعت رشد مو کم و ریزش آن زیاد است.

سردی و سستی و افتادگی پوست (پوست شل می شود) دردهای مهاجر (مبهم) در بدن - سستی عضلات - زود خسته می شوند- طبل توخالی - هیکل درشت ولی خستگی سریع - فراموشی خاطرات نزدیک در مراحل شدید فراموشی مطلق که به آلزایمر تبدیل می شود- میگرن سرد که با بالا رفتن سن بیشتر می شود - (بعضی از میگرن ها با بالا رفتن سن بهتر می شود (افراد صفراوی)) آروغ زدن و ترش کردن و استفراغ بعد از غذا- در مرحله شدید و زیاد شدن بلغم ایجاد آلوپیسی یا ریزش کل موهای بدن - (ریزش ابرو و مژه) به گذشته برمی گردند- (واپس گرا) اگر بلغم از حد مجاز زیادتر شود آرتروز یا سائیدگی زائد و یا جمع شدن آب در زانوها- ممکن است تبدیل به روماتیسم مفصلی شود- ایجاد میخچه در دست و پا- ایجاد خار پاشنه - سردردهای میگرنی از نوع سرد- اگر بلغم در مغز رسوب کند بصورت پلاک M.S دیده می شود- (بلغم مایعی است که اگر زیاد شود در هر جایی ممکن است رسوب کند) شب ادراری در بچه ها بیشتر به خاطر افزایش بلغم است سینوزیت - پلیپ بینی - افزایش رطوبت در بینی که باعث کاهش بویایی می شود- خرو پوف که به دلیل افزایش بلغم در ناحیه گلو است - کیفیت زبان - نفخ معده - و قار و قور شکم - بی اختیاری دفع ادرار که حتی با سرفه و عطسه ریزش ادرار پیدا می کنند - (افتادگی مثانه و رحم - کیست تخمدان و رحم - عفونت های رحمی همه در اثر ازدیاد بلغم است) اشتهای زیاد - یاد می خورند و سیر نمی شوند (جوع الکلب) گرسنگی سگی - زیاد می خورند و دفع

ص: 115

زیاد هم دارند- (جوع البقر) بزرگی ناحیه ی شکم - یبوست که به دلیل سردی زیاد معده است بلغم گچی در کلیه باعث سنگ کلیه می شود- زیادی بلغم در رحم باعث افزایش میزان دوران پریود شده ترشح زیاد رحمی و بیماریهای رحمی - کاهش میل جنسی - اگر بلغم زیاد شود کاهش تمایلات جنسی - بزرگی ناحیه ی شکم - انزال زودرس - در نهایت خارج شدن مایع منی بی اختیار و در نهایت ناباروری (خواجگي) در دفع روده ای مدفوع به صورت بوی ترش متعفن است - ولی در افراد گرم مدفوع بوی تند متعفن دارد- هرگاه میزان بلغم در معده و روده زیاد شود زمینه ی ایجاد انگل پیش می آید- پافیلی (ورم پا) (از زیر زانو به پایین)- گرفتگی سیاهرگ پا- کیست زیر زانو- افتادگی رحم - افتادگی مثانه - افزایش بلغم در چشم باعث آبریزش چشم - آبمروارید آب سیاه از نوع سودا است. گریه ی زیاد- بلغم در پک باعث پف آلودگی و ورم پلک مخصوصاً در صبحها پس از برخاستن از خواب - کم خونی و صعف شدید بدنی - (کم خونی فقر آهن) افزایش بلغم در گوش باعث ایجاد صدا در گوش مانند صدای پنکه است (صدای ور ور) در سودا صدای سوت زدن

سنگینی گوش که بیشتر در سنین بالا دیده می شود- رسوب بلغم در صورت باعث فلج عصب صورتی می شود. (صورتش برگشته) اگر بلغم در عروق مغزی رسوب کرد موجب سکته مغزی می شود- سکته قلبی بیشتر در دموی ها و مغزی بیشتر در بلغمی ها- افزایش تری گلیسرید و کلسترول به علت (پرخوری و هضم ناقص) ولی بیشتر افزایش تری گلیسرید دارند- از نظر سیستم ایمنی اگر سطح بلغم بالا رفت سیستم ایمنی ضعیف و زود مریض می شوند مانند سرماخوردگی مکرر- از نظریه: افزایش بلغم باعث سینه پهلو، افزایش خلط، سرفه های خلطی، آب آوردن ریه، آسم و... اعمال جراحی متعدد در بدن باعث افزایش بلغم می شود

ص: 116

- از نظر طب سنتی داروی بیهوشی و استرس ،سرد است - حماقت به علت افزایش بلغم در مغزاست - این افراد کندی در فهم و کندی در تجزیه و تحلیل دارند- اطلاعات دارند ولی نمی توانند آنها را به هم پیوند دهند و استنتاج غلط می کنند.

همیشه جلوی چشمانشان است. آب ریزش از دهان، آب بینی رقیق و غیر سوزان دارند، عرق کردن زیاد به صورت سرد بزرگی قلب و ضعف ماهیچه های قلبی به علت رسوب بلغم زیاد در ماهیچه های قلب - کم کاری تیروئید پرکاری تیروئید در اثر افزایش صفراست - هیدروسه نوعی ورم بیضه است، (آب در بیضه جمع می شود.)

- عسل یا ارده خرما- کاهو با سکنجبین - کباب+ سماق - عدس+ گلپر- نخود+ روغن زیتون+ گوشت گوسفند- چای+نبات+ کمی دارچین و زنجبیل - کندر روزی سه نخود 40 روز.

می باشد.

در استخوان اگر سودا رسوب کند سرطان استخوان به وجود می آید چون سودا سنگین است و در اندام انتهایی بیشتر رسوب می کند به همین دلیل تومورهای استخوانی اندام تحتانی بدخیم تر از اندام فوقانی است - (تومور مغزی بیشتر از نوع بلغم است) معمولاً خشکی زیادی در بدن دارند مثلاً بعد از حمام پوست زود خشک می شوند - خواب رفتن دست و پاع بی حسی در اندام ها، خستگی صبحگاهی که با راه رفتن بهتر می شود- صداهای زانو در موقع راه رفتن، از نظر گوارشی غلبه ی سودا باعث احساس شوری و گس مزگی در دهان می شود و دهان به هم کشیده می شود- زود گرسنه و زود سیر می شوند- استعداد ابتلا به یبوست، بوی بد دهان، دفع مدفوع بریده بریده و دفع تخلیه کامل ندارند- ادرار کم و ناپیوسته - تکرار ادرار به دلیل سودا - شب ادراری مخصوصاً در زنان سن 60 به بالا سردی و تری - موهای زائد یا هیرسوتیسم (پر مویی) از نظر مغز و اعصاب سردردهای میگرنی که تمام سر را درگیر می کند- این سردرد در سر جابجا می شود- سردردهای سوداوی درمان آنها مشکل و طولانی مدت است - تومور مغزی از نوع سودا هم داریم. از نظر اعصاب و روان دچار جنون و دیوانگی می شوند.در این حالت افرادی سرخوش هستند - اگر بیماری روانی ناشی از بلغم باشد معمولاً زیاد گریه می کنند و الفاظ منفی می گویند- اگر ناشی از صفرا باشد گاهی شاد و گاهی مضطرب - اگر سودا از حد مجاز زیادتر شود فرد ترسو، کینه ای، خسیس، خودگرا، ریزبین و جزئی نگر در مسائل می شود- در مدیریت افراد سودایی را نباید در رأس امور قرار داد چون این افراد عیبها را بزرگ و محاسن را منکر می شوند- افراد دیر باور هستند- امانت دار خوبی هستند- خیری از عشق و شور در وجودشان نیست - عشق های گذرا دارند در معاشرت تا زمانی که از آنان

ص: 120

درخواستی نکنند، خوبند- افرادی آرامند- تمام کارها باید طبق قانون خودشان انجام شود- معمولاً دیر تصمیم گیری می کنند و کاهش تمرکز دارند- اگر تا سن گرمی ازدواج نکنند دیگر نمی توانند ازدواج کنند- همیشه تردید و وسواس دارند- خواب کم، بریده بریده و مقطعی - دمویها: خواب سنگین و خوب - سودایی ها: سطحی و سبک - صفراوی ها: کم، خوب و منظم - بلغمی ها: در حال چرت زدن بین خواب و بیداری.

تجربه های درمانی

خانمی مراجعه کرده با 40 سال سن با چشمانی پف الود- پوست صورت شل - در موقع بیدار شدن از خواب بدنی سرد و بی حال دارد ولی بعد از کمی کار کردن گرم می شود- شب آبریزش از دهان دارد (بلغم)

3- کندر خوراکی: روایات زیادی داریم که کندر برای باهوش شدن و افزایش حافظه در اطفال و بزرگسالان بسیار سفارش شده است. به فردی که بلغم زیادی دارد توصیه می شود روزانه 3 مرتبه هر بار به اندازه یک نخود از کندر خوراکی به صورت آدامس به مدت 20-15 دقیقه ی در دهان جویده شود و بزاق خود را ببلعد (تلخ است) برخی افراد تلخی کندر را تحمل نمی کنند، بهتر است کندر را پودر و با عسل مخلوط کرده و هر روز مصرف کنند. معمولاً دوره ی درمانی در طب سنتی 40 روز می باشد- (بعد مدتی استراحت کند بعد دوباره شروع کند.) از اثرات خوب درمانی آن در شب ادراری اطفال و احتلام زیاد افراد بالغ استفاده مي شود.

4- زیتون: رسیده به همراه غذا میل شود و از روغن آن برای ماساژ دادن مفاصل دردناک استفاده شود.

5- اسفند: از داروهای مهم ضد بلغم است بخصوص روی بیماریهای مغز و اعصاب و ریه بسیار مؤثر است.نکته: در مصرف خوراکی اسفند (دانه ی سیاه داخل آن) نباید آن را کوبید یا جوشاند بلکه دانه ی آن را به صورت کامل ببلغند در غیر این صورت اثرات سمی دارد- و مقدار مصرف آن شبی 1 قاشق مربا خوري به همراه 1 لیوان آب است.

6- دارچین: چوب دارچین را باید به مدت 12-10 ساعت خیسانده و آب روی آن را بیرون ریخته و پس آن را دم کرده و مصرف نمود-

7- استفاده از بادکشهای گرم و خشک، روغن مالی با روغن های گرم (زیتون، سیاهدانه، بادام تلخ...)

8- ورزش و پیاده روی حداقل نیم ساعت قبل از صبحانه و ربع ساعت بعد از شام.

ص: 124

9- ننوشیدن آب بین غذا و حتی المقدور آب کم مصرف کنند و در صورت نیاز به آب نیم ساعت قبل از غذا و 2 ساعت بعد از غذا، در صورت نیاز بین غذا مقدار کمی ولرم مزه مزه کنند- روزه داری برای آنها مفید است و حتی المقدور در شبانه روز دو وعده غذا مصرف کنند، صبح و غروب.

10- شبها زود بخوابند و صبح زود از خواب بیدار شوند.

قبل از هر درمان به 3 اصل مهم و جدی باید توجه داشت:

1- حتی المقدور با غذا درمان کرد نه با دارو

2- تا می توانید با داروی ساده درمان کنید

3- تا می توانید با معجون ساده درمان کنیم نه مرکب

بخورند- مانند سالاد قبل از غذا تا اشتهای زیاد آن ها مهار شود (کم کالری و پرحجم)

کلاً مصلح غذاهای گرم، آبلیمو و آبغوره است و مصلح غذاهای سرد عسل است. مصلح سوپ جو، فلفل است.

نمی شود- از هوای محیط مرطوب و خواب و استراحت بیش از اندازه که موجب سردی و تری می شود باید پرهیز کنند- پوشیدن لباس مناسب - گرمای کافی در هوای مرطوب، حمام گرم و خشک یا سونای برای رفع بلغم مفید است - خوابیدن در طی روز و یک ساعت قبل از غروب برای اینها مضر است موجب افزایش بلغم و سنگینی سر و التهاب سینوسها و کند شدن رفتارهای مغزی می شود.

بیماری پیشگیری می کند. پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم)مي فرمايند: اگر مردی عسل بنوشد هزار نوع دارو وارد بدنش می شود و هزار نوع بیماری خارج می شود و اگر بمیرد عسل در بدن او باقی می ماند.

هر کس عسل را ناشتا یا در زمان گرسنگی میل نماید بلغم خونش قطع می گردد. صفرایش می شکند و کاهش می یابدو سودایش قطع می شود.

ابوعلی سینا معتقد است عسل حامل دارو به موضع درد است به همین خاطر اگر بخواهیم اثرات درمانی یک دارو را سریعتر دریابیم باید آن را با عسل مخلوط کنیم.

بر شما باد بر دو درمان عسل و قرآن. (پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در جایی می فرماید: نزد من برای زن تازه زا، درمانی همانند خرما و برای بیماری درمانی همانند عسل وجود ندارد.

حضرت علی (علیه السلام) مي فرمايد: عسل شفای هر بیماری ست و بیماری در آن نیست، بلغم را کم می کندو دل را جلا می دهد.

بیماری زاست - امام علی (علیه السلام) مي فرمايد: اگر پول ندارید شام بخورید، آب بخورید- پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) مي فرمايد: خوردن شام را وا مگذارید هر چند خوردن چند خرمای خشکیده باشد - و همچنین می فرمایند: من در امت خویش از این بیم دارم که از واگذاردن شام پیری به سراغشان آید چرا که شام مایه ی جوانی و نیرومندی در امت است.

صوتهای منفی انسان را منفی و سرد می کند- قدرت کلام به انسان قدرت می دهد حتی در شرایطی که زبان آنها را نفهمیم .

متأسفانه در طب امروز ار گفتار مثبت خیلی کم بهره برده شده است - در برخورد با یک فرد خوش بیان قدرت و قوت می گیریم برعکس با یک فرد بی حال سرد و سست می شویم - هر 4 نوع مزاج با کلمات مثبت انرژی می گیرند-

آرام بخش هستند در افرادی که مزاج خیلی گرم دارند از این رنگها استفاده کنند- رنگ قرمز ملایم انرژی زاست - برای افرادی که افسردگی زیاد دارند و افراد لاغر و ضعیف که رنگهای پوست تیره و مشکی دارند مناسب است. رنگ سفید سرد است ولی اثر منفی نمی گذارند- رنگ قرمز تند تحریک کننده است و در نهایت باعث افزایش سودا می شود (صفراوی سوخته) رنگ زرد گرم و شادی بخش است - طب چینی (رنگ زرد در افراد لاغر رطوبت را بالا می برد) اتاق دختر بچه ها چون سرد هستند بهتر است رنگهای شاد مانند زرد- صورتی - قرمز ملایم باشد.

اتاق پسر بچه ها بهتر است بیشتر رنگهای ملایم مثل آبی آسمانی باشد.

براي دموی و صفراوی مزاجان نگاه کردن به آسمان شب و گریه در شب بسيار سودمند است

روغن کنجد: گرم و خشک - درمان فراموشی بر ملاج سر مالیده شود

روغن اسفند: گرم

روغن نیلوفر: سرد و مرطوب

روغن خشخاش: سرد و خشک

حمام سرکه برای مزاجهای گرم مناسب است - لباسهای صنعتی مانند مواد پلاستیکی، ابری، قالی های ماشینی سرد هستند. لباسهای طبیعی مانند پشم و پر و پنبه و قالی دست باف گرم هستند- در افراد گرم مزاج در صورت نیاز به استفاده از عسل بهتر است عسلهایی که رو به سردی دارند استفاده کنند مثل عسل گشنیز و در مزاجها عسل گرم مانند عسل بابونه یا عسل جنوب

محبت محتاجند ولی کمی زبان نیاز متفاوت است - مثلاً بچه با گریه کردن به مادر می فهماند که نیاز به محبت و بغل کردن دارد- انسان باید همیشه محیطی برای ابراز لطف پیدا کند و ابراز مهرورزی باید فراهم شود- در دین مبین اسلام توصیه شده افراد با همدیگر مصافحه و معانقه داشته باشند، دست دادن با یکدیگر موجب تبادل انرژي می شود.

نکته: حکیمان طب سنتی و ایرانی می گویند اگر طبیب درمان بیماری خود را از اصلاح غذایی آغاز نکند همان و برگشتن بیمار همان؟

به جرأت می توان گفت بیشتر بیماریها با اصلاح تغذیه پیشگیری و درمان می شود- در طب سنتی و اسلامی، تئوری بنیادین به نام اخلاط چهارگانه و مفاهیم سردی و گرمی وجود دارد که اساس این طب و همه ی راهکارهای بهداشتی و درمانی آن براساس این تئوری بنا نهاده شده است - اصول تغذیه از تئوری اخلاط اربعه و سردی و گرمی پیروی می کند-

نکته مهم: تغییر یک دفعه ی عادت غذایی بیمار را اذیت می کند پس عادات غلط غذایی را کم کم ترک می کنیم حداقل زمان ممکن برای ترک عادات غلط غذایی 40 روز است.

گردو و... استفاده کرد. می توان کشمش پلو را توأم با مرغ و گردو استفاده کرد- ماهی را می توان همراه شوید پلو و کمی پیاز و گردو استفاده نمود- سیر هفته ای دو بار برای سردی زیاد

2- خوردن ماست و دوغ با غذای گوشتی:

خوردن دوغ با مرغ، ماهی، بسیار مضرات دارد و طبق گفته ی حکما خلط خام و بلغم فراوان تولید می کند- یکی از علل مهم پیسی یا برص است

از نظر طب اسلامی مصرف دوغ و ماست با گوشت گوسفند وشتر ذکر شده است.

3- حذف سبزی از سفره و جایگزینی آن با سالاد:

بر طبق گفته ی ائمه سبزی برکت، آرایش و زینت سفره است - طبع اغلب سبزیها گرم است، دارای فیبر بوده که باعث بهبود هضم غذا و مانع یبوست می شود. مواد معدنی زیاد و انواع ویتامینها را دارد- در زخم معده و اثنی عشر باید میوه سبزی حذف و از کمپوت استفاده شود چون گرم هستند

اما سالاد مرسوم هضم غذا را مختل و نفخ معده ایجاد می کند به خصوص اگر به آن سس مایونز اضافه شود. سالاد طب سنتی همراه با روغن زیتون، نعنا، آویشن، فلفل، می باشد. با کمی آبغوره یا آبلیمو- (سالاد شیرازی) سالاد برای افراد دموی و پرخور قبل از خوردن غذای اصلی مفید است.

4- خوردن زیاد عدسی:

عدس غذای سودازا است و غلظت خون ایجاد می کند- در صورت استفاده از مصلح آن استفاده کنند- در عوض به جای عدس می توان از نخود استفاده نمود- نخود صفرازا، گرم و خون ساز است - در طب سنتی از حبوباتی مثل لوبیا، عدس،...تأکید چندانی نشده ولی برای نخود بسیار تأکید شده است زیرا

ص: 140

خواص آن بسیار زیاد است از جمله افزایش حافظه، تقویت قلب، خون سازی - استخوان سازی - افزایش توان جنسی - سم زدایی بدن - جلوگیری از سفيدی مو و دهها خاصیت دیگر-

5- پنیر:

مصرف آن به تنهایی بسیار مضر و بلغم زاست - بهتر است پنیر همراه با گردو، آویشن، عسل، نعنای خشک و سبزیهای معطر و گرم باشد- همچنین سیاهدانه و زیره هم مناسب است. بهترین اینها گردوست .

پنیر به تنهایی فرد را دچار سستی و بی حالی و کندی در یادگیری می کند -

6- شیر:

شیر بهتر است همراه با عسل یا گلاب یا خرما و کمی هل (ضد نفخ و گرم و خشک) استفاده کرد-

دوغ هم مانند ماست، کره همراه با عسل، شکر سرخ،

کشک را همراه با سیر، نعنا خشک، پونه کوهی، زیره، سیاهدانه استفاده کرد- بهتر است همیشه لبنیات را همراه با مصلحات استفاده کرد .

7- حذف سرکه از غذا:

یکی از ظلمهایی که توسط گروهی از همکاران پزشک دامن زده می شود حذف سرکه است به عنوان اینکه برای اعصاب مضر و سبب زخم معده می شود

پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) می فرمایند: در خانه ای که سرکه باشد فقر وارد نمی شود.

سرکه جزء ثابت سفره های ائمه بوده است. طبق تحقیقات انجام شده سرکه در کاهش کلسترول و تری گلیسرید و قند خون اثر دارد- سرکه ی سیب سبب گشاد شدن عروق و بهتر شدن جریان خون در رگهای بدن - کمک به هضم

ص: 141

غذا-صفرابر- ضدعفونی کننده ی غذا و از بین برنده رسوبات و املاح مضر بدن - افراد دموی و صفراوی بهتر است همیشه همراه غذا مقداری سرکه یا ترشی های دیگر مصرف کنند- مصلح ترشی:

سیاهدانه و سبزیهای گرم - طبیعت سرکه سرد است، اگر طبع سوداوی و بلغمی در مصرف آن زیاده روی کنند سبب ضعف اعصاب و بی حالی و افت فشار خون در آنها می گردد و ممکن است مضراتی برای آنها داشته باشد. لذا بهتر است این افراد سرکه را با عسل و یا شیره مصرف کنند.

8- تنوع خواری و مصرف اقلام متعدد:

9- در یک وعده غذایی از نظر طب سنتی و اسلامی غلط و مضر است و سبب به هم خوردن تنظیم دستگاه گوارش می شود- استفاده از چند قلم مواد غذایی باعث اختلال در کار آنزیمهای هاضمه شده و هضم غذا را مختل می کند و به دنبال آن ناراحتی گوارشی در طول زمان بروز می کند. یکی از رموز سلامتی از نظر طب سنتی و اسلامی ساده غذا خوردن است -

وعده غذایی: وعده ی غذایی ظهر از نظر طب اسلامی و سنتی مضر و سودازاست و در نهایت باعث غلظت خون می شود- در طب اسلامی توصیه ی زیادی به دو وعده غذا شده یکی صبح و دیگری غروب و ابتدای شب افراد بلغمی و دموی که می خواهند لاغر شوند یکی از بهترین رژیمهای غذایی آنها حذف وعده ی ناهار است.

ریزه خوری و تعداد دفعات زیاد غذایی:

در طب سنتی و اسلامی ریزه خوری بسیار مضر برای دستگاه گوارش است، وعده های متعدد اما کم غذا (به ویژه اقلامی مثل چیپس و پفک و کیک و...) ناراحتی دستگاه گوارش و کاهش طول عمر می شود. (تنوع خواری در طب

ص: 142

جدید نه تنها مضر معرفی نشده بلکه مفید و واجب شمرده شده است)- در طب سنتی بین وعده های غذایی می توان از میوه جات استفاده کرد.

10- حذف و مصرف صحیح آجیلها: آجیلها برای کاهش چربی خون، غلظت خون، سلامت قلب و کبد، افزایش کارکرد مغزی مفید و لازم می باشد- طبق تحقیقات انجام شده مصرف روزانه مقداری آجیل بین 15-5 سال به طول عمر آدمی می افزاید. مصرف حداقل 7 عدد بادام در روز توصیه شده (همراه با پوست) چون بادام و گردو بعد از خارج شدن از پوست پس از چند روز درصد قابل توجهی از خواص خود را از دست می دهند بنا به نظر بعضی اساتید پوست بادام مصلح آن است - آجیلها برای پاک سازی کبد، تقویت استخوان - رشد قدی اطفال - افزایش ضریب حافظه - افزایش بنیه و توان و... توصیه شده است.

آجیلها منظور:

بادام - پسته - فندق - گردو است (4 مغز)

میزان مصرف:

سوداوی و بلغمی 14 عدد از هر کدام

صفراوی و دموی، گرم مزاجها 7 عدد از هر کدام

مصلحات: گردو: انار ترش - سکنجبین - خشخاش - ترشی های طبیعی

فندق: آب عسل - شکر سرخ - شربت - به سکنجبین

بادام زمینی: عسل - مصطکی

پسته: زردآلو- انار ترش - سکنجبین - آلو- سرکه

آجیلها به غلط برای کبد معرفی شده اند که از نظر طب سنتی اینطور نیست ولی کسانی که صفراوی مزاج هستند باید کمتر مصرف کنند یا به مصلحان

ص: 143

مصرف کنند.

11- مصرف صحیح ادویه جات

باور غلط و مصطلح دیگری که از سوی برخی پزشکان تقویت می شود. مضر بودن ادویه است. تنها مورد احتیاط مصرف آن در طبایع صفراوی است که خود گرم و خشکند- مصرف ادویه به همراه غذا در طبایع سرد عامل فعال شدن کبد و کارکرد منظم دستگاه گوارش است - ادویه باعث کم شدن بلغم اضافی معده و رطوبت نابجای بدن می شود با مصرف مداوم و بلند مدت بلغم و سوداوی نابجای بدن کاهش می دهد و در درمان بیماریهای ناشی از بلغم و سودا بسیار مؤثر است از جمله بیمارها مثل آرتروز و درد مفاصل - نفخ معده - کاهش حافظه - صرع سرد- شب ادراری - عفونتهای زنانه - آلزایمر- افسردگی ها- کند ذهنی - کاهش درد مفاصل مؤثر است - افرادی که قند خون می گیرند معمولاً پیش از بالا رفتن قند در بدن صفرای آنها زیاد می شود و با افزایش سن (40 به بالا) بلغم و آنها زیاد می شود- دیابت در اینها (دیابت چاق نوع 2) بیشتر بر اثر افزایش بلغم و سوداست -دیابت نوع 1 لاغر در سنین کودکی رخ می دهد و این افراد بیشتر صفراوی و سوداوی هستند.

12- مصرف میوه همراه غذا:

تمام میوه جات از نظر طب سنتی و اسلامی به جز انار و زیتون نباید همراه غذا مصرف شوند- بهتر است میوه ها به تنهایی و بین وعده های غذایی مصرف شوند- و میوه به فصلی باشد- میوه ی کال و نرسیده بهتر است استفاده نشود.

نکته: خیار سبز و گوجه فرنگی که طبع سرد و تر دارند بهتر است در فصل تابستان استفاده شوند.

در فصلهای دیگر استفاده نشود اگر ضرورت داشت با مصلحات استفاده شود-

ص: 144

13- مصرف نکردن مصلحات غذایی:

(از دیاد بیماریهای گوارشی، سوداو بلغم)- هر غذایی در طب سنتی و اسلامی دارای 1 یا چند مصلح می باشد. منظور از مصلحات بهبود هضم و جذب یعنی نوعی ماده ی غذایی یا گیاهی که مصرف آن به همراه غذای مورد نظر در اصطلاح و تعدیل یا کم کردن عوارض جانبی احتمالی آن غذا اثر خواهد گذاشت - هضم غذا را بهتر و جذب و اثرگذاری غذا را در بدن زیاد خواهد کرد- متأسفانه امروزه اکثر مصلحان مورد استفاده قرار نمی گیرند. به همین علت بیماریهای گوارشی و بیماریهای ناشی از سودا و بلغم و... در جامعه زیاد شده است.

1- اقلام و غذاهای وارداتی:

اکثر اقلام و غذاهای وارداتی غرب مثل ماکارونی، چیپس، پفک، سوسیس، کالباس، همبرگر، کنسروها، سس مایونز، شکلات و بیسکویتها اکثراً یبوست زا و مضرند.

ایستاده غذا خوردن:

این حالت و حتی نشستن پشت میز و روی صندلی و کفش به پا داشتن در حال غذا خوردن سودازاست و خون را به شدت غلیظ می کند.

سالاد الویه:

جزء غذاهای بسیار سرد است و بلغم زیاد دارد لذا باید با ادویه های گرم نظیر، فلفل، آویشن و زیره مصرف شود.

به دلیل وجود مواد شیمیایی سرطان زا در سس مایونز بهتر است هنگام تهیه ی سالاد اولیه از سس خانگی استفاده شود-

ص: 145

تند تند غذا خوردن:

غذا باید به آرامی خورده شود و کاملاً جویده شود، تند غذا خوردن سبب ترشح ناقص آنزیمهای گوارشی شده که هضم غذا را مختل می کند- بر طبق فرمایش معصومین مدت زمانیکه سر سفره می مانیم جزء عمر حساب نمی شود-

نگاه کردن به غذا:

بهتر است غذا مزه مزه شود و به آن نگاه شود- در هنگام غذا خوردن به کارهای دیگر همچون نگاه به تلویزیون - خواندن روزنامه و کارهای دیگر نپردازیم - حتی توصیه شده آب را مزه مزه کنیم. آب را در روز ایستاده و در با دست راست نشسته و در سه مرتبه بنوشیم.

2- خوردن قند با چای:

به جای قند می توان از خرما، مویز، توت استفاده کرد. کارهایی که در غذا خوردن مذموم است.صحبت کردن در هنگام غذا خوردن - خوردن بیش از یک وعده غذای پخته در شبانه روز- انجام فعالیتهای سنگین بعد از غذا- مشغول کردن ذهن به مسائل متفرقه - غذا خوردن در هنگام ناراحتی و عصبانیت - پرخوری - غذای داغ و با عجله خوردن - نگاه کردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن -

بعد از گذاشتن نان منتظر چیزهای دیگر شدن - چون بزاق ترشح می شود و اخلاط فاسد تولید می شود- گذاشتن نان زیر ظرف غذا - بریدن نان با کارد- مصرف زیاد تخم مرغ - مصرف تخم مرغ و ماهی - مصرف همزمان سیر و پیاز- باعث کاهش نور چشم می شود- صفرا زیاد شده و تبدیل به سودا می شود مصرف ترب با ماست - مصرف پنیر با بادام - به دلیل فسفر زیاد در بادام از جذب کلسیم جلوگیری می کند- مصرف سرکه با عدس و ماش مصرف فرآورده های لبنی با

ص: 146

گوشت که باعث امراض مزمنی - چون پیسی، جذام و ناراحتی گوارشی می شود.

مصرف ماست با باقلا پلو- مصرف خربزه و عسل - خوردن انگور پس از کله پاچه باعث افزایش بلغم مغز نمی شود- خوردن زیاد گوشت گاو و حیوانات وحشی باعث کند ذهنی و فراموشی می شود-

خوردن غذا در حالت جنابت باعث امراضی چون پیسی می شود- بلافاصله بعد از غذا خوابیدن - مصرف سرکه با حلیم - آشامیدن آب بعد از غذاهای گوشتی - آب سرد در حالت ناشتا خوردن زیاد آشامیدن آب باعث ایجاد مسمومیت و ورم در اندامها می شود- آشامیدن آب بلافاصله بعد از غذا و بین غذا- آب سرد در حالت ناشتا خوردن باعث می شود آب بدون توقف به اعضای بدن برسد اگر سردی آن به قلب برسد به علت کاهش حرارت غریزی احتمال سکته خواهد بود- اگر به کبد برسد موجب بیماری استسقا (آسیت)، آگر به مغز برسد سستی اعصاب، اگر سردی آن به آلات صوتی و تنفسی برسد باعث اختلال در عملکرد این اعضاء می شود- امام رضا (علیه السلام): آب سرد در ماههای بسیار گرم صفرا را کم می کند- پس از میوه های آبدار مثل خربزه - هندوانه - انگور و... بهتر است آب مصرف نشود. در زمان خواب و بلافاصله بعد از برخاستن از خواب و بعد از غذاهای شور و شیرین و یا بهتر است آب مصرف نشود- زیرا دچار سوء هاضمه می شویم -

سرکه انگبین: سرکه با عرق نعنا 5 دقیقه بجوشد. طبع سرد (1 استکان عسل+ سرکه+ استکان عرق نعنا- طبع گرم: عسل+ سرکه+ عرق نعنا)

برای سلامتی انسان مفید می باشد. به هنگام دیدن میوه ی نوبر خدا را سپاس بگوئید.

بلکه باعث درمان و بهبود مشکلات گوارشی هم خواهد شد. مصرف آش ضد یبوست می باشد. از نظر ابن سینا یبوست ام الامراض است. (اب الامراض: آلرژي و ترشحات از سر)

ظروف آلومینیوم هنگام پخت یونهای آزاد به غذا اضافه می کندکه می تواند موجب بروز آلزایمر بلغم - راشیتیسم یا نرمی استخوان و کم خونی می شود- ظروف تفلون اکثراً بهداشتی نیستند- تفلون دارای ماده ای است به نام پلی تترا فلوئوراتیلن که این ماده برای سلامتی مضر است - روکش برای ظروف آلومینیومی و یا چدنی بیشتر از تفلون استفاده می شود- تلفون دارای فلز کادمیوم است که از فلزات سنگین است - این ماده به مرور وارد غذا شده و باعث بروز سرطان و کوتاهی قد و ضایعات پوستی و کم خونی می شود- ظروف لعابی از کیفیت بهتری نسبت به ظروف تلفون و آلومینیوم برخوردار است - ظروف پلاستیکی بهداشتی نیستند و در بعضی افراد از جمله کودکان ایجاد آلرژی و حساسیت می کنند- ظروف نقره، عمده مضرات آن ترکیب شدن آن با غذات به عنوان مثال اگر قاشق نقره ای را در زرده تخم مرغ فرو کنیم به سرعت اکسید شده و تغییر رنگ می دهد.

ظروف فوم که در رستوران های فست فود مورد استفاده قرار می گیرد به علت اینکه از نفت خام استفاده می شود، سرطان زاست - ظرف استیل سبب ورود سرب به غذا شده و سرطان زاست.

تشکیل پلاک چربی در عروق کرونر قلبی و بیماریهای ایسکمیک قلبی نقش مؤثر دارد و از عوامل سکته قلبی به شمار می رود.

تعریف اسکمیک: نرسیدن خون و اکسیژن به رگهای قلب را ایسمیک می گویند.

توصیه می شود به جای این ها از روغن های حیوانی استفاده شود- افراد زیر 40 سال می توانند به راحتی از روغن های حیوانی استفاده کنند و افراد بالای 40 سال فقط یک بار آن هم در روز استفاده کنند. در این رابطه فرموده اند از گاو شیرش شفاء روغنش دوا و گوشتش مرض است -

بهترین روغن، روغن زیتون است - روغن دنبه: طرز تهیه 4 کیلو دنبه، 4 لیوان ماست، 1 لیوان سرکه و کمی هل تا دنبه که سرد و تر است گرم شود یا سیر همراه با دنبه چرخ کرده مخلوط نموده، روی شعله ملایم گذاشته وقتی آب شد صاف کرده .

روغن زیتون - کنجد- ذرت - آفتاب گردان طبیعی - هسته انگور از روغن های خوبند-

مانند آبلیمو های صنعتی و... این نوشیدنی ها باعث پوسیدگی دندان ها، چاقی، سوءتغذیه - سنگ کلیه - چین و چروک پوست - پوکی استخوان - بیماری های کبدی - دیابت - آلرژی - کاهش حافظه - بیماری های قلبی و عروقی و... می شود. توصیه می شود به جای آن ها از انواع شیرهای گیاهی مانند شیر بادام - شیر گردو- شیر پسته - شیر فندق - شیر خرما و... یا از انواع شربت های طبیعی مثل شربت عسل با عرق بهار نارنج - شربت شاتوت - شرب توت فرنگی - انواع دم کرده های گیاهی و سنتی و.... استفاده شود.

دوغ با مصلحات آن مصرف شود. سرکه انگبین هم مفید است:

نکته: نوشابه حاوی بنزوات سدیم است به عنوان ماده نگهدارنده که بسیار سمی خطرناک و سرطان زاست متأسفانه در نوشابه های موجود در ایران از حد مجاز استاندارد هم بالاتر است - این ماده به شدت باعث آسیب به سلول های کبدی می شود- مواد رنگی در نوشابه هم به شدت برای قلب مضر است و سبب بی قراری و نامنظمی ضربان قلب می شود. گاز در نوشابه سبب پوکی استخوان می شود و ضعیف شدن دریچه انتهایی مری (کاردیا) را موجب می شود که باعث برگشت غذا از مری به معده می شود (ریفلاکس) فسفر و اسید فسفریک در نوشابه باعث پوکی استخوان و ایجاد سنگ کلیه می شود. قند موجود در نوشابه باعث چاقی می شود.

قند و شکر مصنوعی: قند و شکر موجود در انواع بیسکویت، آدامس، کیک، کلوچه، یخمک، نوشابه، بستنی، فالوده و... باعث بیماری های متعددی می شود که برخی از آنها عبارتند از:

سرکوب سیستم ایمنی بدن - افزایش بیماری های قلبی - عروقی - افزایش فشار خون - چاقی - کاهش ویتامین E- کاهش حافظه - کاهش توانایی عملکرد

ص: 152

آنزیمهای بدن - به هم خوردن تعادل هورمونهای بدن از جمله هورمون رشد و یا دیابت - یبوست - سرطان پروستات - سرطان پستان - سرطان تخمدان - سرطان انتهای روده بزرگ - سنگ کلیه صفرا- سنگ کلیه - آسم و آلرژی - میگرن - انواع سردردهای شدید- کیست تخمدان - افزایش هورمون استروژن در مردان - نازائی - پیروی زودرس و... می شود.توصیه می شود به جای آنها از عسل - شکر سرخ - توت - مویز و سایر شیرینی های طبیعی استفاده شود.

مرغ و تخم مرغ ماشینی: استفاده از آنها به چند علت توصیه نمی شود:

مرغ ماشینی به دلیل محرومیت از نور آفتاب و بیداری مداوم (50-45) روز اسید لاکتیک فراوان در بدن آنها ذخیره می شود و باعث بیماریهای چون افسردگی، ترس، اضرطراب، دیدن کابوس می گردد. مرغها با تزریق هورمون رشد به سرعت رشد کاذب پیدا کرده و فرآیند رشد طبیعی خود را طی نمی کنند که این باعث کاهش ارزش غذایی آنها می شود. استفاده از هورمون های استروژن و تستسرون (مردانه) در مواد تغیه حیوانات باعث بلوغ زودرس و انسان می شود و هر چه سن بلوغ ویائسگی پایین تر باشد میزان ابتلا به سرطان افزایش می یابد به همین دلیل امروزه سرطان سینه در خانم ها و سرطان پروستات در آقایان شیوع زیادی پیدا کرده است. توصیه می شود در صورت امکان از مصرف آنها بخصوص پوست و جگر مرغ دوری کرده و به جای آن 1 مرغ و تخم مرغ محلی و دیگر پرنده های خانگی استفاده گردد.

پرنده هر چه بلند پروازتر باشد و از غذاهای طبیعی و متنوع طبیعت استفاده کرده باشد گوشتش گرم تر است.

موجب تیرگی پوست صورت افسردگی - وسواس - بزرگ شدن طحال و سایر بیماری های سوداوی می شود-

توصیه می شود به جای آن از گوشت گوساله یکساله - گوشت شتر- گوشت گوسفند- بوقلمون - مرغ و خروس محلی استفاده نمود -

می کنند و سودازا می باشند توصیه می شود به جای اینها از فلافل که از غذاهای مفید و سنتی ایرانی می باشد استفاده شود به شرط اینکه روغن آن سوخته نباشد. غذاهای آماده و رستورانی مانند فست فود براساس تحقیقات انجام شده به دلیل استفاده از افزودنی های صنعتی و مواد اولیه مثل سوسیس و کالباس با روش نادرت تهیه آن باعث امراض سوداوی مانند ناراحتی های پوستی - عصبی - دیدن خوابهای آشفته - کابوس و ریزش مو در انسان می گردد. همزمان با گسترش رستورانهای فست فود در دنیا پدیده ی چاقی نیز رواج یافته که خود چاقی باعث امراضی از قبیل بیماریهای قلبی - سرطان روده - معده - سینه - فشار خون بالا و نازایی می شود.

ماکارونی - لازانیا و انواع رشته های صنعتی: ماکارونی چون با آرد نول درست می شود و به دلیل حالت خمیری و زیاد جویده نشدن بزاق کمتری تولید شده و به راحتی هضم نمی شود و فاقد قیبر گیاهی بوده و ایجاد یبوست می کند و باعث به وجود آمدن ستم پتومائین نفخ معده و روده - و گازهای سمی دیگر در روده ی بزرگ می شود- ماکارونی حاوی گلوتن صنعتی است که سرطان را می باشد- از عوارض دیگر ماکارونی یبوست است -

پفک:

در یک تحقیق علمی در انگستان مشخص شده که درصد عقیمی و ناباروری در کودکانی که پفک زیاد مصرف کرده اند بیشتر از بقیه ی کودکان است. پفک حاوی ماده ی تارترازین همان ماده ی قرمز و نارنجی می باشد که سبب اختلال رفتاری -اضطراب و پرخاشگری و تندخویی و حالتهای عصبی در افراد می شود- پنیر در پفک چسبندگی فوق العاده ای در دندانها دارد به طوریکه با 7 مرتبه

ص: 156

مسواک زدن صحیح متوالی باز هم پفک لای دندانها مشاهده می شود- پفک اشتهای طبیعی کودکان را از بین می برد.

برنج سفید:

پر مصرف ترین اقلام سفره ایرانی است - مصرف زیاد آن بسیار مضر است - سودازا است و خون را به شدت غلیظ و ایجاد شده (انسداد عروق) و ایجاد سنگ کیسه ی صفرا و سنگ کلیه می کند باید آن را کمتر مصرف کرد و در صورت مصرف به صورت کته یا شوید پلو و یا برنج همراه با مصلحات آن مانند زعفران و زیره استفاده نمود. نتیجه تحقیقی در ایتالیا نشان داده رژیم غذایی حاوی مقدار زیاد غلات بدون سبوس مخصوصاً نان سفید باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان کلیه می شود.

سس مایونز:

سسهای حاوی زرده تخم مرغ، روغن مایع و ادویه های مختلف هستند که مصرف این گونه مواد مشکلات زیادی مانند سنگهای صفراوی - ناراحتی های کبدی - آلرژی - چرب شدن سریع پوست و مو- گرفتگی عروق قلبی ایجاد می کند. این سس حاوی ماده ی نگهدارنده پتاسیم و بنزوات سدیم است که سرطان زا بوده. به تجربه ثابت شده هیچ ماده ی غذایی به اندازه ی سس مایونز موجب صدمه به پوست و ایجاد جوش مخصوصاً در خانمها نمی شود.

ادویه های تند:

اگر به مقدار کم مصرف شود مشکلی ایجاد نمی کند، ولی اگر بطور مرتب و زیاد مصرف شود باعث ناراحتی پوستی و آلرژیهای شدید، آسم، غلظت خون، خارش چشم و التهاب کبد می شود.

ص: 157

نمک

استفاده مداوم از چاشنی های شور مضر و سودازاست و سلامتی انسان را به خطر می اندازد. بهتر است بیش از مقدار لازم (6 کیلوگرم در روز) استفاده نشود. مصرف زیاد نمک اثرات مضری بر سلامتی انسان دارد که مهمترین آنها عبارتند از فشار خون، پوکی استخوان، سرطان معده، آسم، بیماریهای کلیوی و احتباس مایعات بدن (ورم).طبق سفارش بزرگان توصیه می شود نمک را قبل و بعد از غذا مزه مزه کنیم که باعث رفع صدها بیماری می شود. نه اینکه آن را به غذا اضافه کرده و مشکلات زیادی ایجاد کنیم فقط به قدری که مزه ی غذا اصلاح شود می توان به آن نمک اضافه کرد.

پخت غذا در زودپز و درجه حرارت بسیار بالا و فشار ناشی از بسته بودن محیط پخت موجب دگرگونی مواد غذایی شده و سیستم گوارشی را فرسوده می کند و مواد سرطان زا تولید می کند. در طب سنتی غذا باید آهسته و پیوسته پخته شود.

خشکبار تیزابی مویز- انجیر خشک - کشمشهای سفید و سبز- قیسی: تیزاب که نام دیگر آن اسید نیتریک است و جهت مراقب و جلوگیری از فساد برای ماندگاری بیشتر مواد مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده بر اثر تبدیل شدن به نیتریت و نیتروژآمین با هموگلوبین خون ترکیب شده و بیماریهای بسیار خطرناکی از جمله سرطان خون ایجاد می کند.

دخانیات، مواد مخدر و نوشابه های الکی: برخی از مضرات آنها عبارتند از: ریزش مو- آب مروارید- چین و چروک پوست - ضایعات شنوایی - سرطان - (مخصوصاً سرطان مثانه آقایان بیشتر)- فساد دندان ها- پوکی استخوان - بیماریهای قلبی - زخم معده - سرطان رحم - سقط جنین - سیروز کبدی - تغییر

ص: 158

شکل سلولهای جنسی و...

شیر و فرآورده های لبنی پاستوریزه: به دلیل از دست دادن بیش از حد چربی و وجود مواد نگهدارنده طبیعی سرد و تر داشته می تواند موجب عوارضی چون سردرد - خواب آلودگی - فراموشی - بیماریهای گوارشی - روماتیسم و... شود. شیر باید تبدیل به پنیر شود تا برای بدن قابل استفاده شود اگر پنیر نبود بیشتر باید با مصلحات خورده شود.

توصیه می شود به جای آنها از لبنیات محلی با مصلحات استفاده شود. (عسل، گلاب، هلف خرما)

میوه های گلخانه ای و غیرفصلی، طبق فرمایش امام صادق (علیه السلام) زمان رسیدن میوه ها با زمان احتیاج بدن هماهنگ بوده و خوردن میوه های غیر فصلی مضر می باشد. مثلاً خیار که در تابستان می روید حدود 95% آب و 5% املاح دارد که در گرمای شدید تابستان و افراد گرم مزاج بسیار مفید است.

اما مصرف آن در زمستان و فصول دیگر باعث بیماریهای مختلف بلغمی می شود.همچنین میوه خیار و گوجه فرنگی گلخانه ای به دلیل اصلاح ژنتیکی، مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی و همچنین تأثیر گازهای گلخانه ای مضر است و انواع آلرژی و حساسیتهای پوستی را ایجاد می کند.

از نظر طب سنتی در فصلهای سرد بهتر است بیشتر از سوپ و مواد گرمی استفاده کرد و در فصلهای گرم از سالاد و مواد خنکی استفاده کرد.

مواد کافئین دار چای:

تأثیرات کافئین در بدن عبارتند از بیماریهای گوارشی، کم خونی، حرکت نامنظم ماهیچه ای قلب، فشار خون بالا، زایمان زودرس، کاهش جذب آهن در

ص: 159

روده ها، افزایش اپی نفرین و نور اپی نفرین و کاتیکول آمین ها و...

در منابع طب سنتی چای سیاه را نسبت به انواع دیگر چایی ضعیف تر و پست تر معرفی کرده اند. توصیه می شود به جای چای از انواع دمکرده های گیاهی با خواص مختلف و متناسب با مزاج هر فرد استفاده شود.

ترشی و سرکه های صنعتی: مصرف این ترشی های اشتهای کاذب تولید نموده و باعث پرخوری می گردد و می تواند موجب ناراحتی گوارشی مانند زخم معده و زخم اثنی عشر گردد. افرادی که بطور مداوم از این مواد استفاده می کنند به دلیل غلبه ی سردی مستعد ابتلا به بیماریهای استخوانی و مفصلی، ضعف اعصاب، صرع و ناتوانی جنسی می شوند. توصیه می شود به جای استفاده از آنها از ترشی های گیاهی مثل آب لیمو ترش تازه، سرکه های طبیعی مانند سرکه ی سیب، سرکه ی انگور و زیتون پرورده استفاده شود.

مایکروفر، به خاطر داشتن امواج الکترومغناطیستی باعث عوارضی چون آسیب سلولهای مغزی و دستگاه عصبی، سردردع خستگی، آب مروارید و سرطان خون می شود.

نکته: همانطور که در تعریف مفهوم نظام پزشکی که قبلاً شرح داده شد در مکتب طب سنتی ایران حفظ سلامت و تندرستی در درجه ی اول اهمیت قرار دارد و درمان بیماری وظیفه ی دوم پزشک است.

خستگی مزمن - کاهش حرارت غریزی - غلبه ی سردی و خشکی

- (درد زانو: حتی کمی حرکت رطوبت را کم کرده و درد کمتر می شود.)

استراحت رطوبت بدن را باز می گرداند و قوای لازم را برای حرکات بعدی فراهم می آورد- مقدار حرکت و مقدار سکون مناسب و مفید برای هر فرد بر پایه ی مزاج وی تعیین می شود و عدم تعادل در این الگوی فردی زمینه ساز بروز بیماریهایگوناگون می گردد. حرکت بیش از حد باعث ایجاد حرارت زائد شده و رطوبت بدن را کاهش می دهد. (طبخ گرم و خشک در تابستان در گرما ورزش نکند) (بلغمی در هوای گرم می توانند ورزش کنند) فعالیت کم نیز باعث افزایش سردی و تری شده و باعث بیماریهای ناشی از سردی و تری مخصوصاً در مفاصل می گردد. جماع نیز از حرکات محسوب می شود که افراط در آن باعث خشکی بدن و کاهش حرارت غریزی و در نتیجه سردی بدن می گردد.

نکته 1: اگر فردی که در سن جوانی (گرمی و خشکی) است بیش از حد فعالیت کند دچار حرارت بالا سردرد، کاهش وزن اشتها می شود، چین فردی نیاز بیشتری به استراحت در جای خنک دارد.

نکته 2: برای کسانیکه مزاج سرد دارند حرکت و ورزش مناسب است و آنها را به اعتدال نزدیک می کند.

سحر می باشد. لازم است حرف شام حداقل 3 ساعت قبل از خواب صورت بپذیرد و فرد نیم ساعت پس از شام به مدت 20-15 دقیقه آرام آرام راه برود.

علت خواب وجود رطوبت معتدل در مغز است که اعصاب را سست و راههای عصبی و روح نفسانی را غلیظ می کند بدین سبب روح نفسانی در اعصاب نفوذ نمی کند و در حسهای ظاهری سکون پدید می آید و موجب بی حرکتی (به جز حرکت تنفسی و قلبی و اعمال هضمی) می شود. طبیبان بیداری را به حرکت و خواب را به سکون تشبیه کرده اند معمولاً خواب افراد دارای مزاج سرد و تر و گرم و تر بیشتر است ولی افراد دارای مزاج گرم و خشک و سرد و خشک با خواب کمتر انرژی لازم را بدست می آورند.

بیداری ظاهر بدن را گرم و باطن بدن را سرد می کند- در حالیکه خواب ظاهر تن را سرد و باطن را گرم می کند در نتیجه خون متوجه قسمت احشاء می شود و اعمال دستگاه گوارش مثل هضم و جذب به بهترین وجه انجام می شود.نکته 1: خواب روز برای بیماران مفصلی با سوء مزاج سرد و تر پسندیده نیست و موجب شدت بیماری، افزایش وزن، احساس کسالت و... می شود.

نکته 2: بیداری شبانه برای افراد عصبی با مزاج گرم مناسب نمی باشد.

پیاده روی، استفاده از مصلحات همراه غذا و بادکش گرم و خشک می باشد.

اگر فرد طبع گرم و تر داشته باشد، حجامت برای آن مفیدتر است.

اگر فرد طبع سرد و خشک ضعف بدنی داشته باشد، استفاده از غذاها+ مصلحات و با تمهیدات لازم فصد برای آنها مفید است.

در افراد با طبع گرم و خشک بیشتر استفاده از غذاعا+ مصلحات و در آخر حجامت توصیه می شود.

محمد بن زکریای رازی و بسیاری از حکما اولین و مهمترین تدبیر درمانی در بیماران را اصلاح یا تجویز رژیم غذایی می دانستند. ص 68 کتاب اول دوران نقاهت: زرده تخم مرغ عسلی، گوسفند یکساله، کبک

مزه های مهم: یکی از نکات مهم در تغذیه ی طب سنتی ایران توجه به مزه ی غذاهاست معمولاً هر مزه از کیفیت های خاص برخوردار است.

ترش سرد و تر - سرد و خشک - آبغوره - آبلیمو- سماق - سرکهتلخ (به جز کافور)- گرم و خشک

شیرین - معتدل مایل به گرمی

شور - گرم و خشک

مزه - کیفیت

تند- گرم و خشک

بی مزه - سرد و تر

ترشی: آبغوره - آبلیمو- سماق - سرکه

حامض پس از ورود به بدن سردی و خشکی را افزایش می دهد. هر چه ترشی آن بیشتر باشد سردی و تری بیشتری ایجاد می کند- افراط در استفاده از این مواد تأثیر منفی بر دستگاه تنفسی و عصبی دارد و باعث تشدید سرفه می شود.

افراد سوداوی از مصرف آنها صدمه بیشتری می بینند تنها ماده ی ترشی که

ص: 164

ضرر کمتری برای دستگاه عصبی دارد نارنج است.

تلخی: این مواد گرمی و خشکی بدن را افزوده و با رقیق کردن خون استعداد خونریزی را افزایش می دهد.

پاک کننده دستگاه گوارش از مواد زائد، لزج و بلغمی می باشد، مثل صبر زرد، مرکی، سورنجان.

شیرین: معتدل و مایل به گرمی هستند. پس از گوشت و نان مناسب جزء غذاهای اصلی به شمار می روند. مثل عسل و میوه های شیرین.

شور: گرم و خشک است. نمک طعام در رأس این گروه است. مصرف به اندازه این مواد بلغم را از بین می برد و اشتها را افزایش می دهد.تند: گرم و خشک مثل فلفل، مصرف این مواد برای افراد بلغمی گاه گاهی مناسب است اما اثر تحرک کنندگی بر افراد صفراوی دارد.

بی مزه: سرد و تر هستند، مانند خیار و کدو- مصرف بیش از اندازه آنها انرژی بدن و توان اعضا را کاهش می دهد-

اگر فردی به اندازه کافی غذا رخورد ولی مدفوع، ادرار و تعریق کافی نداشته باشد به زودی دچار مشکل خواهد شد. همچنین اگر فردی به اندازه کافی غذا بخورد ولی بیش از اندازه مدفوع و ادرار و تعریق داشته باشد به عبارت دیگر استفراغ بیش از اندازه داشته باشد دچار ضعف و بیماری خواهد شد.

احتباس به مفهوم نگه داشتن به اندازه مواد مورد نیاز و ضروری برای بدن است. ضرورت نیاز به احتباس مواد از آن جهت است که از سویی بدن انسان بطور دائم در حال تحلیل مواد درونی است و از طرفی امکان استفاده و خوردن همیشگی برای انسان وجود ندارد پس باید مواد غذایی ضروری در بدن نگه داشته شوند- پدیده های استفراغ و احتباس دو پدیده ی ضد یکدیگرند و تعادل عملکرد آنها ضامن سلامتی است. گاهی قوه ی تدبیرکننده بدن به صورت طبیعی عکس العمل طبیعی بدن است مثلاً اگر سردی بالا رفت بدن خود به خود با استفراغ، موجب اسهال می شود و مواد زائد از طریق دستگاه گوارش دفع می کند. سپس خود آن را برطرف می کند و یا گاهی حجم ادرار را کم یا زیاد می کند.

2- استفراغ ایجاد شده توسط پزشک: برای دفع مواد زائد و سموم که در بدن ذخیره شده و قوای طبیعی بدن نتوانسته بطور کافی آنها را دفع کند و در ایجاد طبیعت نیاز به کمک طبیب دارد. طبیب با استفاده از یکی از روشهای استفراغ طبی مانند ایجاد اسهال، تعریق، افزایش ادرار، فصد، حجامت و... به یاری طبیعت می شتابد و به سیر طبیعی دفع مواد زائد و سموم کمک می کند. باید توجه داشت که استفراغ بیش از حد مجوف (خشک کننده) بدن است.

3- اسباب احتباس: افزایش غیر طبیعی قوت نگهدارنده (ماسکه) به طوریکه مانع دفع مواد اضافی شود. ضعف قوای هاضمه و دافعه (هضم و دفع) در صورت اول مراحل نصنج ماده طولانی می شود و به تبع آن دفع ماده به تأخیر می افتد- و در حالت دوم مواد زائد دفع نمی گردد- سده یا انسداد در مسیر دفع مواد- غلظت بیش از اندازه مواد انصراف طبیعت بدن به سوی دیگر مانند آنچه که در بحران اتفاق می افتد (افسردگی ها مثلاً می گوید 1 هفته دفع نداشته است) یبوست به هر شکل و... هرگاه این اسباب به شکل متضادی اتفاق بیفتد باعث استفراغ غیر طبیعی می گردد.

4- حالت روانی یا اعراض نفسانی: مهمترین نقش را در حفظ سلامتی و درمان بیماری برعهده دارد زیرا به سرعت قوا و افعال را تحت تأثیر قرار می دهد درحالی که مواردی دیگر از ستدی ضروریه برای اثر بخشی نیاز به زمان دارد. حکیم سید اسماعیل جرحانی در کتاب اغرض الطبیعه در این باره می گوید: «اعرض نفسانی شادی است و غم، خشم و لذت، ایمنی و ترس، خجلی و اندیشه، کارهای مهم و عملهای باریک و امید و

ص: 167

ناامیدی» مزاج انسان بشدت از حالات روانی تأثیر می پذیرد.

بعضی از این حالات با سرعت بسیار زیاد و بعضی با سرعت کمتر مثلاً خشم حرارت را بطور ناگهانی به بیرون می راند، (چون قلب حرارت می خواهد اگر یکباره حرارت خارج شود قلب سرد می شود) درحالی که لذت حرارت را کم کم به بیرون می راند.

ترس حرارت را به طور ناگهانی به داخل میراند، چهره سفید می شود (از داخل گرم از بیرون سرد)اندوه حرارت را کم کم به داخل رانده و در دراز مدت باعث بیماریهای سوداوی می شود. این افراد همیشه می گویند از داخل آتش گرفته اند ولی از بیرون سردند-

حالتهای روانی← کیفیت

خشم← گرم و خشک

هیجان← گرم و خشک

نگرانی← گرم و تر (تا حدودی دغدغه داشتن خوب است)

ترس← سرد و تر

افسردگی← سرد و خشک

غم← سرد و خشک

کسی که ضروریات ششگانه دیگر را به خوبی تدبیر کند ولی بسیار زود خشم یا بسیار بی خیال و خون سرد باشد نمی تواند به تندرستی کامل دست یابد، تسلط بر حالات نفسانی و واکنش معقول در برابر پیشامدها خیلی مهم است.

پزشک نیز باید سودها و زیانهای حالات روانی گوناگون مانند غم و شادی، ترس و خشم و... را بشناسد تا بتواند با همه ی نیرو با بیماریها مبارزه کند و سلامت را به فرد بازگرداند. اقسام اعراض نفسانی: در طب سنتی ایران 6 دسته

ص: 168

می دانستند:

غضب - فرح - فزع - غم - هم - خجلت

همه ی این اعراض مستلزم حرکت روح هستند زیرا نفس از هر چیزی که در آن ملایمت و یا منافرت باشد متأثر می شود.

فرق هم و غم، غم درباره ی چیزی است که در گذشته از دست رفته و دیگر دست یافتنی نیست یا چیزی به دست نیاورده در آینده که قابل وصول نخواهد بود.

هم: درباره ی چیزی است که اگر چه به سختی ولی دست یافتنی است.منفج: یعنی اعتدال دهنده قوام اخلاط: و مواد دوایی است که قوام اخلاط را تعدیل و آنها را قابل دفع می کند- مانند خشخاش که خلط رقیق را غلیظ می سازد یا برعکس آویشن خلط غلیظ را رقیق می کند- یا آنکه مانند تخم شنبلیله که خلط منجمد را نرم و سیال می سازد.

خلطی که غلیظ است مانند بلغم غلیظ و سودا منفج آن را رقیق می کند.

خلطی که رقیق است مانند صفرا، منفج آن را غلیظ می کند تا به آسانی از بدن دفع شود. عناب منفجها را باید با ملایمت و با مصلحات شروع کرد زیرا اگر ناگهانی خلط جا به جا شود خلط فاسد جایگزین آن می شود. ماده ی منفج داده شده ی هر عضو مثلاً ریه: اخلاط و ترشحات سینه - بیماری دماغی یا مغزی: نزله یا ترشحاتی که از بینی خارج می شود معمولاً برای این افراد علاوه بر منفج عمومی، منفج موضعی مانند بخور توصیه می شود.

مواد تشکیل دهنده

منفج سودا: اسطو خدوس، افطیمون، رازیانه، شیرین بیان، صمغ عربی، بادرنجبویه...

ص: 169

منفج صفرا: مغزفلوس (بدون تخم)، تمر هندی، عناب، آلو بخارا، گل بنفشه، کاسنی...

منفج بلغم: پرسیاوشان، اسطو خدوس، افسنعلین، افتیمون، زنجبیل، رازیانه، دارچین، گل گاوزبان، کندر...

منفج دم: دم نیاز به منفج ندارد. در این افراد حجامت و بعضی مواقع فصد انجام می گیرد. ولی اگر اخلاط دیگر مثلاً دم و بلغم با خلط اینها آمیخته شده باشد براساس خلط غالب منفج می دهم، در این افراد غم و اندوه، اضطراب و دلشوره بر دستگاه گوارش آنها تأثیر گذاشته و باعث تأخیر در هضم شده و اخلاط غیر طبیعی مانند بلغم ایجاد می کند. شادی و تفریحات مناسب و مصاحبت با افراد مثبت باعث شاد شدن روح و هضم بهتر غذا در این افراد می شود.

مسهل: مسهل یعنی اسهال آورنده دوایی است که با قوه ی مسهل و حرارت نفوذ جلا دهنده ترفیق و جذب و دفع خود، فضولات معده و اخلاط فاسد را از نقاط دور دست و از عروق و منافذ بدن جذب کرده و از راه امعاء یا گوارش خارج یا دفع می کند. مانند برگ سنا و گل سرخ.ملین: یعنی لینت آورنده و نرم کننده شکم، دوایی است که با توت حرارت معتدل و رطوبت خود مواد موجود در معده و امعاء را خارج می کند مانند مغز فلوس - شیر خشت - خاکشیر- تمر هندی - خیا چمبر و...

آرامند. برخی سخاوتمند ولخرجند و عده ای برای یک ریال هم حساب و کتاب دارند. بعضی قدرت حافظه بالایی دارند و گروهی هم مرتباً مطالب را فراموش می کنند. یکی خواب سبک دارد و دیگری خواب سنگین. یکی تند و تیز و پرانرژی است و دیگری کند و کم انرژی. عده ای به محض خوردن یک عدد خیار دچار دل درد می شوند و برخی هم می توانند نیم کیلو خیار را بدون ناراحتی میل کنند. یک نفر با خوردن کمی دارچین دچار خارش می شود و دیگری غذاهای خود را پر از ادویه می کند و مشکلی هم پیدا نمی کند. برخی با خوردن یکعدد خرما جوش می زنند و عده ای دیگر ممکن است یک بشقاب خرما بخورند و یک عدد جوش هم در چهره شان ظاهر نشود. برخی پوست خشک و عده ای پوست مرطوب و لطیف دارند. برخی مرتباً از اطرافیان خود اشکال می گیرند و به مسائل جزئی فکر می کنند ولی عده ای به راحتی از کنار مسائل جزئی می گذرند.

راز تفاوتها: تفاوت مزاجها

خطا رفته است.

برخی از موضوعاتی که طبیعت باید از آنها تصور شناختی داشته باشد و در آنها از دانشمند طبیعی پیروی نماید: 1- عناصر، آیا وجود دارند یا خیر؟ عدد آن چند است؟

2- امزجهع آیا وجود دارند یا خیر؟ حقیق آن چیست؟

3- اخلاط، آیا وجود دارند یا خیر؟ حقیقت آن چیست؟ عدد آن چند است؟

4- قواع آیا وجود دارند یا خیر؟ عدد آن چند است؟

5- ارواح، آیا وجود دارند یا خیر؟ عدد آن چند است؟ مکان آن کجاست؟

6- قوا

7- افعال

ارکان و مزاج و خلط و اعضاء ارواح و قوا شناس و افعال

2- عناصر اربعه را نمی توان به صورت مجزا در طبیعت پیدا کرد، بلکه این عناصر در ترکیب مواد مرکب وجود دارند و بدن انسان (و غیر انسان) از این عناصر تشکیل شده است.

بطور خلاصه در تعریف هر یک از ارکان می توان گفت:

1- آتش: جسمی است عنصری، بسیط، لطیف، خفیف مطلق و گرم و خشک حیز آن زیر فلک قمر

2- هوا: جسمی است عنصری، بسیط، سیال، خفیف بالاضافه و گرم و تر. حیز آن زیر کره آتش

3- آب: جسمی است عنصری، بسیط، سیال، ثقیل بالاضافه و سرد و تر. حیز آن زیر کره هوا

4- زمین: جسمی است عنصری، بسیط، جامد، ثقیل مطلق و سرد و خشک. حیز آن زیر کره آب و مرکز کل است.

بالاتری برخوردار است چرا که برای تبدیل آب به بخار آن بایستی انرژی مصرف کنیم بنابراین هوا نسبت به آن گرمتر است.

فایده آب

1- خمیر کردن

2- ترکیب

3- سهولت قبول شکل ترک آن

فایده خاک

1- حفظ شکل

2- استمساک

3- معنای تری و خشکی

توجه شود که در تر بودنع خاصیت سیالیت و انعطاف نیز می تواند موردنظر باشد. آب و هوا را به شکل های مختلفی می توانید درآورید. هوا و آب به شکل ظرف خود در می آیند اما خاک و آتش این چنین نیستند.

6- گرم و خشک (آتش)+ سرد و خشک (خاک): خشک

چند مزاج؟ درواقع بی نهایت مزاج داریم اما برای راحتی آنها را در 9 دسته تقسیم می کنیم:

1- معتدل

2- گرم

3- سرد

4- تر

5- خشک

6- گرم و خشک

7- گرم و تر

8- سرد و تر

9- سرد و خشک

برای راحت شدن بحث، چهار مزاج آخر را انتخاب کرده و با اندکی مسامحه، نام های ذیل را برای آن انتخاب می کنیم:

1- گرم و خشک: صفرا

2- گرم و تر: دم

3- سرد و تر: بلغم

4- سرد و خشک: سودا

البته این ها به شرطی صحیح است که لمس کننده معتدل باشد یا در قیاس با پوست معتدل راجع به مزاج لمس شونده قضاوت کند.

2- چاقی و لاغری: لاغری نشانه خشکی و چاقی نشانه رطوبت است. درشتی اندام و گوشت فراوان در افراد گرم و تر دیده می شود و چربی در بدن نشانۀ سردی و تری است، لذا لاغری ها گرم و خشک یا سرد و خشک هستند.

3- مو: زیادی مو، رشد سریع و رنگ سیاه آن دلیل بر گرمی مزاج است. کمی مو و رنگ روشن آن دلیل بر سردی، مجعد بودن نشانه خشکی و موی صاف نشانه رطوبت است.

4- رنگ بدن: سفیدی رنگ پوشست بدن دلیل بر سردی مزاج و سرخی و گندم گونی آن دلیل بر گرمی مزاج است. زردی نشانه گرمی، رنگ بادنجانی (تیرۀ بی روح و غیر درخشان) دلیل بر سردی و خشکی، رنگ گچی و سربی نیز دلیل بر سردی مزاج است.

5- وضعیت اعضاء بدن: فراخی سینه، عروق برجسته و نبض قوی و درشتی مفاصل نشانه حرارت است و خلاف این ها نشانه سردی است.

6- تأثیر گرفتن از سردی و گرمی، تری و خشکی: افراد گرم مزاج تحمل گرما را ندارند و در هوای خنک راحترند.

7- افعال: افراد سرد مزاج در شروع یک کار مشکل دارند و به اصطلاح دیر گرم می شوند. اما گرم مزاجان کارها را بسرعت شروع می کنند. گرمی مزاج گاه باعث شتاب زدگی و عجول بودن می گردد و این افراد ممکن است ثبات رأی نداشته باشند. خشمگین شدن هم از علامات گرمی مزاج است اما سرد مزاجان برعکس افرادی آرام و صبور هستند.8- فضولات دفع شده: موادی که به صورت عرق، ادرار، مدفوع و... از انسان

ص: 179

دفع می شود می تواند نمایانگر حرارت و برودت مزاج باشد. این مواد در صورتی که پر رنگ و دارای بوی تند باشند نشانۀ حرارت مزاج و در صورتی که کم رنگ و بی بو باشند نشانۀ سردی مزاج هستند.

9- خواب و بیداری: زیادی خواب نشانه سردی و یا رطوبت است. کم خوابی معمولاً ناشی از گرمی و یا خشکی مزاج است.

10- وضع روحی - عصبی: قوت، سرعت و کثرت افعال مربوط به روح و اعصاب و نشانۀ گرمی است. مثلاً گرم مزاجان پرحرف هستند و با سرعت بیشتری صحبت می کنند درحالی که سرد مزاجان خیلی آهسته، آرام و شمرده صحبت می کنند و کم حرف ترند. قدرت یادگیری و حافظه در گرمی مزاج بهتر می شود. یبوست باعث ثبات رأی و رطوبت باعث انعطاف پذیری می شود. سردی مایۀ ترس و گرمی مایۀ شجاعت است.

پاییز برای ایشان فصل نامطلوبی است.

ب - خصوصیات روانی: سوداوی مزاجان افراد دقیق، منظم، دوراندیش و محاسبه گر هستند.

تذکر مهم:

آنچه تاکنون راجع به آن صحبت شد عبارت است از مزاج سرشتی یعنی مزاجی که از طریق ارث از پدر و مادر به فرد منتقل می شود. هر فرد وقتی متولد می شود دارای یک مزاج سرشتی است و همین مزاج برای او یک حالت طبیعی است بنابراین اگر کسی مزاج گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک و سرد و تر دارد به این معنی نیست که دچار بیماری ناشی از صفرا، سودا، بلغم یا دم است. آن چیزی که باعث بیماری است غلبه خلط دم، سفرا، سودا یا بلغم است که در آینده به آن اشاره خواهیم کرد، انشاءا...

2- صفرا

• سرخ مایل به زرد

• سبک و رقیق مثل روغن

• تلخ و تیز

• در لمس مثل روغن نرم

• بسیار گرم

3- بلغم

• سفید

• بدون بوی تعفن

• بیمزه یا کمی شیرین

• قوام معتدل

• سردتر از بدن و خون و صفرا

4- صفرا

• سیاه

• غلیظ

• سنگین

• بین شیرینی و گسی و مایل به ترشی

• شادابی و حسن و رونق بدن

• فربه کردن

2- صفرا

• پاکسازی روده و تحریک دفع

• تغذیه بعضی از اعضا مثل ریه

• ترقیق و تنفیذ خون

3- بلغم

• غذای ذخیره

• تغذیه بعضی اعضاء مثل مغز، نخاع و اعصاب

• رطوبت بخشی (مفاصل)

• لزوجت بخشی به خون تا به اعضاء بچسبد

4- سودا

• تحریک اشتها

• تقویت معده

• قوام دادن به خون

• تغذیه استخوان و غضروف

• زیاد شدن خواب و احساس کسالت و خمیازه

• ایجاد دمل و بثورات پوستی و خارش

• شیرینی دهان

• خونریزی لثه و بینی

• خارش محل حجامت و فصد قبلی

2- غلبه بلغم

• سفیدی رنگ

• نرمی و سردی پوست

• کندی حواس و زیاد شدن خواب

• فراموشی و کندفهمی

• ترشحات پشت حلق بلغمی و سرفه زیاد

• ضعف هضم و آروغ ترش زدن

• زیاد شدن آب دهان

• عدم تشنگی

• ادرار سفید

• سنگینی بدن که در اینها بیشتر از غلبه خون است

3- غلبه صفرا

• زردی رنگ چشم و پوست

• تلخی دهان

• خشکی دهان و بینی

• و عطش زیاد

ص: 187

• کاهش تمایل به غذا

• تهوع

• احساس گزگز و سوزن سوزن شدن بدن

• نبض سریع

•

4- غلبه سودا

• لاغری و خشکی و سفتی پوست

• پرمویی پوست

• موی درشت و سیاه همراه با دو نیم شدن موها

• سیاه شدن رنگ پوست بخصوص زیر چشم

• فکر و خیال زیاد

• خواب سبک و کم و پریدن های مکرر از خواب

• سوزش سردل و اشتهای کاذب با وجود گرسنگی شدید (با خوردن چند لقمه به سرعت سیر می شود)

2- عوامل افزایش دم

· حرارت معتدل

· غذای معتدل مثل نان وگوشت برده و تخم نیم برشت و پاچه

· بهار

· کودکی

· شادی

· حرکت معتدل

3- عوامل افزایش بلغم

· حرارت کم

· غذای غلیظ مرطوب و لزج وسرد مثل ماهی و کدو و خیار· بی تحرکی

· زمستان

· پیری

4- عوامل افزایش سودا

· حرارت زیاد یا کم

· غذای غلیظ و خشک مثل گوشت گاو و گوشت خشک شده و عدس و بادنجان و ماهی شور

· پاییز

· میانسالی

· حرکت زیاد یا کم

ص: 189

ص: 190

ص: 192

در کنار بسیاری از دستورات دین اسلام مسئلۀ زمان مطرح شده است. روزهای قمری خاص و فصل های بخصوص اعمال ویژه ای را به همراه دارند. در روایات معصومین (علیهم السلام) در زمینه های مختلف از جمله مسائل بهداشتی و درمانی، زمان نیز مطرح شده است.

در ابتدای این کار تحقیقاتی، به نظر می رسید به هیچ طریقی نتوانیم این موضوع را از نظر علمی بحث و اثبات کنیم. ولی پس از مطالعات و بررسی های گوناگون مشخص شد که با وجود تأکید اسلام بر اختلاف روزهای ماه، دانشمندان غیر مسلمان بیشتر از مسلمانان اخیراً به این موضوع پرداخته اند. در طی مدت زمان کوتاهی بیش از پانصد مقالۀ علمی در مورد اثرات روزهای مختلف ماه بر انسان به دست آمد. (1)

همان طور که لازمۀ یک مقاله علمی استفاده از منابع مختلف و معتبر می باشد در این نوشته خیلی از مقالات و منابع به صورت دست نخورده ارائه شده است. ابتدا کمی دربارۀ صور ماه بحث شده است و سپس اثرات مختلف ماه بر زمین و زمینیان مورد بررسی قرار گرفته است.

ص: 193

بسیاری از مطالبی که در بعضی از منابع عنوان شده و در این مقاله نوشته شده لزوماً مورد تأیید نمی باشد، ولی از روی امانتداری، مطلب به طور کامل آورده شده است. مثلاً در جایی که واتسن نویسندۀ کتاب معتبر فوق طبیعت که دارای 347 مرجع معتبر از قبیل طبیعت و علم در انتهای کتاب می باشد، بحث حجامت را عنوان کرده است، نظر وی دقت زمان عملحجامت بوده و مطمئناً او صلاحیت اظهارنظر در مورد درست یا خرافه بودن حجامت را ندارد ولی می بینیم که زمان حجامت را با مستندات علمی، خیلی دقیق ذکر می کند.

قسمتی از مقالات علمی در مورد اثرات شب چهاردهم ماه بر قسمت های مختلف بدن انسان در آخر این مقاله با ذکر عنوان و یا خلاصۀ مقاله عیناً ذکر شده است.

هر کدام از این مقالات خود دارای توضیح مفصلی می باشد که در این مقوله نمی گنجد. بعضی از مقالات منکر اثر ماه در مورد بخصوصی مثلاً در تعداد زایمان ها شده اند (علیرغم اینکه در همین مورد خاص هم مقالات تأییدی زیاد موجود می باشد) این مقالات نمی توانند باعث انکار اثر ماه بر بدن انسان شوند بلکه در آن مورد خاص امکان دارد ماه اثر نداشته باشد. (1)

ولی همین که در تحقیق به آن اشاره شده نشان دهندۀ اهمیت موضوع است.

لازم به یادآوری است که ماه می تواند از جنبه های مختلف بر تن انسان اثر بگذارد که شامل اثرات جاذبه ای ماه (اثر آب اقیانوس ها بر هوای اطراف زمین و بر قسمت خشک صخره های زمین) و اثرات نور ماه و اثرات ماه بر امواج الکترومغناطیسی زمین می باشد. هر کدام از این موارد بحث های بسیاری را به

ص: 194

خود اختصاص می دهد که انشاءالله به طور کامل در کتاب عنوان می گردد و در می یابیم که تا چه اندازه شرع مقدس اسلام علاوه بر معانی بلند عرفانی به امور جسمانی و بهداشت فردی نیز توجه داشته و با فرامین مشخص خویش در هر موقعیت سعی کرده است سلامت معنوی و جسمی را حاصل نماید.

واقع می شود) و نیمکرۀ روشن آن به زمین رو می نماید.

این موقعیت را بدر یا ماه شب چهارده می گویند. چهرۀ روشن ماه پس از بدر به تدریج رو به زوال می گذارد تا جایی که به مرحلۀ چارک دوم یا تربیع دوم که سوای موقعیت مداری، همانندی فراوانی با چارک یکم دارد وارد می گردد.

سرانجام پس از مرحلۀ چارک دوم ماه رو به هلال پایان می نهد و در آخرین روزهای ماه قمری به یک کمان باریک تبدیل می شود و پس از آنکه نیمکرۀ روشن آن کاملاً پشت به زمین واقع گردید به مرحلۀ ماه نو دیگری گام می نهد و دور بعدی گردش خود را به دور زمین آغاز می کند. در مراحل هلال اول و پایانی معمولاً نیمکرۀ تاریک ماه را نور ضعیفی که در واقع بازتاب نور زمین است روشن می سازد.

مثل یک اقیانوس بزرگ در مقابل ماه قرار می گیرد. زیرا آب در مقابل نیروی اضافی به طور آزادانه جریان پیدا می کند. ارتفاع جزر و مدّها در اقیانوس باز یا دریا تقریباً شصت سانتی متر می باشد. مثلاً اگر مدّ اقیانوس یا دریا به صورت باز و باریکی کانال بندی شود دماغۀ رودخانه می تواند مدّی بسیار بلندتر از شصت سانتی متر داشته باشد.

گاهی اوقات در خلیج فاندی در مرز کانادا ارتفاع جزر و مدّ به پانزده متر می رسد، هنگامی که قاره ای در جلو ماه قرار می گیرد صخره جامد آن در مقابل گرانی ماه مقاومت می کند. مع ذالک جزر و مدّ صفر نیست، زیرا نیرویی که بر صخره های جامد درون زمین وارد می شود جزر و مدّ اندکی را سبب می گردد.

تأثیر کشش ماه بر روی قاره ها که جزر و مدّ خشکی (Land tide) نامیده می شود معمولاً بیشتر از نُه اینچ ارتفاع ندارد. با وجود این با وسایل جدید این جزر و مدّ به سادگی قابل اندازه گیری است. این وسایل قادرند تغییرات نیروی گرانی را به کوچکی یک قسمت در یک بیلیون آشکار سازند.

همچنین برآمدگی مدّی در طرف مقابل زمین که دور از ماه است برابر با ارتفاع مدّ در طرف دیگر زمین می باشد. در ابتدا این حقیق گیج کننده به نظر می رسید اما توضیح ساده ای دارد. همچنان که در بالا اشاره شد ماه قویاً طرفی از زمین را که در مقابل آن قرار دارد می کشد اما درون زمین را با قدرت کمتری می کشد و کمترین کشش مربوط به قسمت دور از ماه می باشد.

می چرخد و در تمام مدت هم فقط یک طرف خود را رو به ما نگاه می دارد. اما زمین در هر 24/8 ساعت یک بار تمام سطح خود را به ماه نشان می دهد. این بدان معنی است که آب های سطح زمین به طرف ماه کشیده و جا به جا می شوند و مدّ بلند آب در طول سواحلی که در مسیر کشش ماه قرار دارند هر روز 48 دقیق دیرتر از روز پیش اتفاق می افتد.

قطره قطره آب اقیانوس تحت تأثیر این نیرو قرار دارد و هر جانور و گیاه زندۀ دریایی نیز از این ریتم آگاه است. چیزی که ما از خاطر می بریم این است که همان نیروی جاذبۀ ماه که روی آب اقیانوس عمل می کند می تواند روی حجم های کوچک تر (آب) هم عمل نماید.

آزمایشگاه هواپیمایی هیوز (Hughes) در ایالت کالیفرنیای آمریکا میل سنج بسیار حساسی ساخته که قادر است مدّ ناشی از جاذبۀ ماه را در یک فنجان چای اندازه بگیرد. ماه پوشش هوای دور کرۀ زمین را هم به طرف خود می کشد و مدهای جوی منظم روزانه به وجود می آورد.

شکل های متغیر ماه (اهله قمری) دورۀ تناوبی را طی می کنند که کمی طولانی تر از مدت زمان چرخش ماه به دور زمین است، یعنی از یک بدر تا بدر دیگر 29/5 روز طول می کشد. در طی این دورۀ تناوب دو بار خورشید و ماه با زمین روی یک خط مستقیم قرار می گیرند و کشش جاذبۀ آنها با یکدیگر جمع می شود و مدهایی بزرگتر از روزهای دیگر به وجود می آورند.

این دو زمان یکی وقتی است که ماه کامل است و بار دیگر زمانی است که هلال اول ماه را می بینیم. دو بار هم در طول هر ماه یعنی زمانی که ماه در تربیع اول (روز 7) و تربیع ثانی (روز 21) است و جاذبۀ این دو جرم آسمانی بر روی آب ها تا اندازه ای یکدیگر را خنثی می کند و مدها بسیار ملایم می شوند. (1)

ص: 198

تاریخ تولد درواقع مستقیماً به تاریخ آبستنی بستگی دارد که آن نیز به نوبۀ خود به زمان قاعدگی وابسته است. توجه داریم که طول متوسط دورۀ زنانگی تقریباً با مدت زمان میان دو بدر متوالی ماه برابر است. البته همۀ زنان دنیا در یک روز معین و در یک وضعیت معینی از ماه دچار قاعدگی نمی شوند، اما مشکل می توان قبول کرد که تشابه این دو فاصلۀ زمانی کاملاً تصادفی باشد.

شیمیدان بزرگ سوییس آرینوس تعداد 11807 دورۀ قاعدگی را ثبت نموده و کشف کرده است که رابطه ای جزئی با گردش ماه دارند: شروع خونریزی ها بیشتر در روزهایی است که ماه در حال بزرگ شدن است و بیشتری تعداد آنها درست شب قبل از ماه جدید اتفاق می افتد. (1)

بررسی دیگری که اخیراً در آلمان روی ده هزار قاعدگی صورت گرفته اوج نزدیک به رؤیت هلال ماه جدید را نشان می دهد. محققان دیگر چنین ارتباطی را به دست نیاورده اند. اما امکان دارد که اشتباهاتی در روش اندازه گیری رخ داده باشد. معمولاً شروع دورۀ قاعدگی را اولین روز خونریزی می گیرند. اما این فقط یک قرارداد ظاهری است. متلاشی شدن غشاء پوششی رحم سه یا چهار روز طول می کشد و در این مدت خونریزی مداوماً آشکار است. درحالی که لحظۀ تخمک گذاری واقعۀ زیست شناسی مهمتری می باشد و اگر در ارزیابی ها از این لحظه به عنوان شروع دوره قاعدگی استفاده شود، ممکن استروابط نزدیک تری با ماه به دست آید. تخمک حداکثر تا چهل و هشت ساعت زندگی می کند و اگر اسپرمی به او نرسد و او را باردار نکند می میرد. لذا آبستنی می تواند در این مدت کوتاه اتفاق افتد.

ص: 202

اوژن یوناس در چکسلواکی کشف کرده که زمان پیدایش تخمک به ماه مربوط است و توانایی یک زن بالغ برای آبستن شدن با آن صورتی از ماه که در موقع تولد خود او ظاهر بوده هماهنگ می باشد. او سرویس های خدماتی در چندین کشور اروپای شرقی به راه انداخته است که به هر زن مراجعه کننده نموداری براساس مشخصات قمری خود می دهد. این نمودارها ثابت کرده اند که به عنوان یک روش ضدحاملگی تا نود و هشت درصد مؤثرند، یعنی بدون داشتن هیچ اثر جانبی به اندازۀ قرص های ضدحاملگی مفید می باشد. البته این نمودارها تمام روزهایی از زندگی این زنان را نیز که در آن روزها می توانند آبستن شوند نشان می دهد و در حال حاضر به همان اندازه که برای جلوگیری از حاملگی به کار می روند، برای آبستنی نیز به کار برده می شوند.

یوناس منتقدان بسیار زیادی در میان متخصصین زنان و مامایی دارد. اما در دفاع از او باید گفت که قاعدگی زنان به طور کلی آنچنان روند پیچیده ای است که ما هنوز از بسیاری از مسائل آن سر در نمی آوریم.

قاعدگی زنان از این نظر که نابودی منظم بافت ها در بدن یک فرد سالم طبیعی است پدیده ای منحصر به فرد است. جرج کرنر از دانشگاه پرینستون آن را «اختلال توضیح ناپذیری در روند هماهنگ فعالیت رحمی» می خواند. شاید این مهم زمانی در گذشته های دور به تأثیرات قمری شدیداً وابستگی داشته و متغیر بودن طول دوره های قاعدگی در حال حاضر از نوزده تا سی و هفت روز تنها نشانه ای از کم شدن تدریجی این وابستگی است.

دو دانشمند نیروی هوایی آمریکا نشان داده اند که می توان دورۀ قاعدگی را با یک ماه مصنوعی تحت تأثیر قرار داد. آنها بیست زن با قاعدگی نامنظم انتخاب کرده و قانعشان کردند که چراغ اتاق خوابشان را در طول سه شب نزدیک تر به

ص: 203

پیدایش تخمک روشن بگذارند. همه زن ها درست چهارده روز بعد دچار قاعدگی شدند. بنابراین شاید هنوز ماه نسبتاً بر خونریزی قاعدگی اثر می گذارد.

مطمئناً ارتباط نزدیکی بین ماه و خونریزی به طور عمومی وجود دارد. بنا به بعضی خرافات رایج ماه همان طور که جزر و مد دریا را اداره می کند جریان خون را نیز کنترل می کند. در آن روزگاران که حجامت یک نوع درمان طبی متداول بود معمولاً این کار وقتی انجام می شد که ماه از بدر به تربیع می رفت(1)، زیرا اعتقاد بر این بود که وقتی نور قزونی می یابد و مد شروع به بالا آمدن می کند جاری نمودن خون خطرناک است. این خرافه ممکن است ریشه در واقعیت داشته باشد.

ادنس اندروز گزارش می دهد که در ارزیابی تعداد بیش از یک هزار بیمار خون ریز، یعنی بیمارانی که روی تخت جراحی به وسایل غیرعادی رگ بندی احتیاج پیدا کرده و یا به علت خونریزی به اتاق عمل بازگردانده شده اند، هشتاد و دو درصد کل بحران های خونی مابین تربیع اول و تربیع ثانی اتفاق افتاده است و نقطۀ اوج پرمعنایی درست به هنگام بدر داشته اند.

دکتر اندروز گزارش خود را با این سخن به پایان می رساند: «این آمار آنچنان قطعی و قانع کننده به نظر می آید که ممکن است من همچون جادوگران قبایل فقط در شب های تاریک عمل کنم و شب های مهتابی را برای سخن عشق باقی می گذارم.»

شب های مهتابی خاصیتی دارند که روی بعضی از مردم به صورت های عجیب

ص: 204

اثر می گذارند. خود لغت «ماه زده» ارتباط مستقیمی را میان ماه و دیوانگی القاء می کند (در زبان انگلیسی و فرانسه به دیوانگان لوناتیک یا ماه زده گفته می شود.)

درواقع پیش از اینها این خرافه را آنچنان مسلم می پنداشتند که حتی یک بار در قانون نیز وارد نموده اند. دویست سال قبل قانون انگلستان تمایز قایل بود میان آنان که دیوانه اند یعنی بیماران روانی قدیمی و غیرقابل علاج و آنها که ماه زده (لوناتیک) بوده و لذا فقط مستعد اختلال مشاعری هستند که از ماه پدید می آید. جنایاتی که توسط دستۀ دوم به هنگام بدر ماه انجام می شد در دادگاه از تخفیف مجازات برخوردار می گردید.مدیران تیمارستان ها همواره از اثر ماه بر ساکنان ماه زدۀ تیمارستان می ترسیدند و در شب هایی که ماه کامل بود از خروج کارمندان جلوگیری می کردند. در قرن هجدهم میلادی بیماران را حتی روز قبل از بدر کامل برای جلوگیری از خشونت احتمالی آنان در شب کتک می زدند.(1)

خوشبختانه این گونه خشونت های رسمی دیگر غیرقانونی اعلام شده اند اما قسمت هایی از اعتقادات کهن دربارۀ ماه همچنان باقی است و شاید هم حقیقتی در آنها نهفته باشد.

انستیتو آمریکایی اقلیم شناسی گزارشی از اثرات بدر کامل بر رفتار انسان را منتشر کرده است که در آن نوشته شده وقوع جنایاتی با محرک قوی روانی مانند جنون آتش زدن، جنون دزدی، رانندگی وحشیانه و الکلیسم منجر به آدمکشی، همگی در شب هایی که ماه کامل است به بیشترین حد خود می رسند و ابری بودن هوا تأثیری در وقوعشان ندارد.

ص: 205

لئوناردو راویتز، عصب شناس و پزشک مشاور امراض روانی ارتباط فیزیولوژیک مستقیمی میان ماه و انسان کشف کرده است که می تواند این وابستگی ها و ارتباطات را توضیح دهد. او سالیان درازی به کار اندازه گیری اختلافات پتانسیل الکتریکی میان سر و سینه بیماران روانی مشغول بود.

او از عابرینی که به طور تصادفی انتخاب شده بودند نیز همین آزمایش را به عمل آورد و کشف کرد که همۀ مردم دارای طرحی دوره ای هستند که هر روز تغییر می کند و بزرگترین مقدار اختلاف پتانسیل میان سر و سینه زمانی به وجود می آید که ماه کامل است و بخصص در مورد بیماران روانی این اختلاف عمیق تر مشاهده می شود.

راویتز عقیده دارد که چون ماه میدان مغناطیسی زمین را دگرگون می کند. این تغییرات بحران های روانی را در اشخاصی که تعادل روانیشان از قبل تا حدودی متزلزل بوده است تشدید می کند. ما علاوه بر جنبه های مختلفی که داریم از یک جنبه ماشین های الکتریکی هستیم که منابع انرژی درونی مان ممکن است توسط عوامل متناوب کیهانی مانند نیروهایی که به وسیلۀ ماه اعمال می شود که دست اندرکار شدید عدم تعادل ها و تعارض های موجود می باشند تحریک شوند.تحقیقات برای کشف روابط فیزیولوژیک احتمالی دیگر میان انسان و ماه ادامه دارد. ادعا شده است که مرگ های ناشی از سل ریوی بیشتر در طول هفت روز پیش از بدر اتفاق می افتد و این امر ممکن است بستگی داشته باشد به دورۀ قمری موجود در مقدار PH خون و یک پزشک آلمانی همبستگی هایی میان دوره های قمری با ذات الریه، مقدار اسید اوریک خون و حتی زمان مرگ را گزارش داده است.

ص: 206

چهاردهم و نیمه دوم ماه می باشند.

در انتها ادعای این دو دانشمند این است که این نظریه عامیانه که در روزهای بخصوصی از ماه افراد از لحاظ روانی دچار اختلال رفتار می شوند با واقعیت مطابقت کامل دارد.(1)

همچنین ارتباطی بین این مرگ ها و دوره های خورشیدی نیز به چشم می خورد که این ارتباط را محقق چنین تفسیر می کند: علت پدیدۀ مرگ در این دو فاز ماه تنها جاذبه ماه (جزر و مدهای ناگهانی) نمی باشد و اثر تشعشعات خورشیدی نیز در این پدیده به چشم می خورد.

تشعشعات خورشیدی باعث اختلالات در امواج مغناطیسی زمین در هنگام تربیع های ماه می شود. وی نتیجه می گیرد که افزایش در مرگ و میرهای قلبی را می توان همراه با افزایش در فعالیت امواج مغناطیسی زمین دانست. این ارتباط کاملاً مستقیم نمی باشد. سپس نویسنده به بررسی پدیده های ناسازگار دیگر با سیستم قلبی عروقی می پردازد که در متن کامل مقاله عنوان شده است.

می آید دارای طول موج های مختلفی می باشد. این طول موج های مختلف می تواند بر رفتار ما تأثیرگذار باشد.

سال های زیادی است که مباحث عمده ای دربارۀ روانشناسی رنگ ها عنوان شده است. همان طور که می دانید هر کدام از رنگ ها دارای طول موجی خاص و همچنین تأثیر ویژه ای بر بدن انسان می باشد. مثلاً رنگ قرمز هیجان آور و رنگ آبی آرام بخش است. پس نور ماه با طول موج های مختلف و شدت های متفاوت در شب های مختلف ماه می تواند تأثیرات گوناگونی بر انسان داشته باشد.

از طرق دیگر ممکن است نور ماه باعث فعال سازی بعضی از عوامل بیماری زا داخل بدن انسان شود. این عوامل بیماری زا می تواند شامل مخمرها، کرم ها، انگل های پروتوزوئری و ویروس ها و باکتری ها باشد. همچنین نیروی جاذبۀ ماه نیز می تواند باعث فعال سازی این عوامل بیماری زا شود. فعالیت این پاتوژن ها باعث می شود موادی را به داخل بدن ترشح کند و این مواد می تواند در بعضی مواقع به صورت سمی باشد.

از طرفی این سؤال پیش می آید که چرا ماه بر بعضی از مردم تأثیر بیشتری دارد. احتمال دارد دلیل این مسئله اختلاف تعداد پاتوژن ها در افراد مختلف باشد. نویسنده اعتقاد دارد که محتمل ترین پاتوژنی که در پدیدۀ شب چهارده ماه دخالت دارد یک نوع مخمر در روده ها از گونه کاندیدا می باشد.

کاندیدا آلبیکانز مخمری است که به میزان بسیار کمی در رودۀ افراد سالم نیز وجود دارد. در هنگامی که باکتری های مفید بدن، توسط انتی بیوتیک ها یا خوردن مواد غذایی بخصوصی از بین می روند، کاندیدا آلبیکانز شروع به رشد در روده می کند. در هنگامی که میزان کاندیدای روده ها خیلی زیاد شود، وارد خون شده و در بدن پخش می شود. به علت اینکه به جای تمرکز کاندیدا در روده ها در تمام

ص: 211

سیستم های بدن کاندیدا را مشاهده می نماییم، به این حالت کاندیدای سیستمی می گویند. در این حالت به علت وجود سموم در کبد، فرد مساعد دچار آلرژی می شود.

برخی از مواد غذایی باعث رشد بیشتر کاندیدا و بعضی از آنها باعث از بین رفتن کاندیدا می شود. از این تحقیق نویسنده نتیجه می گیرد که متناسب با روزهای مختلف ماه، افراد باید رژیم غذایی متفاوتی داشته باشند. یعنی در روزهایی که نزدیکبه روز چهاردهم ماه می باشد و کاندیدا در حال فعال شدن است باید غذاهایی را که ضد آن باشند مصرف کرد. لیست غذایی متنوعی را متناسب با روزهای مختلف ماه نویسنده ذکر کرده است که انشاءالله در کتاب، مفصل بحث خواهد شد.

سرد به افزایش کالری یا گرم کردن و پوست ها و بدن های خشک به مرطوب کردن نیاز دارند. در هر حال، به طور خلاصه باید گفت ممکن است در یک لحظه بخصوص عملی خاص صورت گیرد که به نتیجۀ بدی انجامد. طبق نظر دانشمندان روابطی بین صور ماه و وضع الکتریکی هوا و تغییر مزاج و کم و زیاد شدن مایعات بدن و میزان ترشح شیر پستان و حملات صرع و حالات روحی و اثر بر روی گیاهان وجود دارد. مثلاً از اول تا نیمه ماه، نشانه های روانی و عصبی افزایش پیدا می کنند و در نیمۀ دوم رو به کاهش می گذارد. همچنین در ایام وسط ماه تجمع خون در سطح بدن بیشتر است، همان طور که در وسط، اول و آخر ماه جزر و مدحداکثر می شود، به عکس، در هفتم و بیست و یکم، فصل تابستان و زمستان امتداد جاذبه ماه و خورشید بر هم عمود می شوند.

برای مطالعه و درک حفظیات چندان مناسب نیست و علت آن را به تشعشعات کیهانی نسبت می دهند. استراحت قبل یا بعدازظهر (در روزهای خنک) برای بیداری آخر شب است و در حافظه اثر مثبت دارد. باید توجه داشت عالم با ذکر رب العالمین شروع می شود و حکیم کریم هم برای ساعات به همان نسبت نمازها را واجب کرده است. مثلاً از طلوع خورشید صبح تا ظهر چهار رکعت نماز واجب شده است، همان طور برای عصر 4 رکعت، اول شب به ترتیب 3 و 4 رکعت، برای بقیه شب نمازهای نافله پیشنهاد می شود (نیمه شب تقریباً از ساعت یازده و ده دقیقه تا سی و چند است) و بین الطلوعین کمی از دو ساعت است و دو رکعت نماز واجب (و دور رکعت نافله قبل از آن) دارد. اگر ما عصرها را بخوابیم روز را به غفلت و شب را به سستی تا دیروقت بیداری بکشیم، صبح را به تلاش و علم و حکمت مشغول نشویم و نمازها را سر وقت به جای نیاوریم قطعاً در زندگی خویش عقب مانده ایم.ساعاتی که منسوب به ائمه معصومین (علیهم السلام) است: بین الطلوعین (اذان صبح تا طلوع آفتاب) مربوط به علی بن ابیطالب امیرالمؤمنین (علیه السلام)، از طلوع خورشید تا از بین رفتن شعاع منسوب به امام حسن (علیه السلام)، از رفتن شعاع خورشید تا ارتفاع نهار به امام حسین (علیه السلام)، و از زوال شمس تا مقدار چهار رکعت نماز مربوط به امام باقر (علیه السلام)، از چهار رکعت بعد از زوال تا نماز ظهر به نام امام صادق (علیه السلام)، از نماز ظهر تا چهار رکعت قبل از از عصر منسوب به امام موسی کاظم (علیه السلام)، از چهار رکعت بعدازظهر تا نماز عصر مربوط به امام رضا (علیه السلام)، از نماز عصر تا دو ساعت بعد منسوب به امام جواد (علیه السلام)، از دو ساعت بعد نماز عصر تا پیش از زرد شدن آفتاب به امام هادی (علیه السلام) و از زرد شدن آفتاب تا زرد شدن کامل آن به نام امام عسکری (علیه السلام) و از زرد شدن آفتاب تا غروب منسوب به امام

ص: 214

عصر (عج الله تعالی فرجه الشریف) است. غیر از بین الطلوعین سه ساعت از وقت چاشت تا ظهر و سه ساعت شب که ثلث آخر آن است بهترین ساعات می باشد.

شب جمعه: احیاء آن و افزایش روزی استحباب دارد. امام صادق (علیه السلام) انار میل می کرد. از عصر پنج شنبه آمادگی برای انجام نماز جمعه می باشد. در یک ششم بعد از نیمه شب آن، دعای فرزندان یعقوب مستجاب (1) شده است. جمعه روز قیام صاحب زمان است. شش ساعت بعد از روز، خلقت حضرت آدم اتفاق افتاده است. گرفتن ناخن و سبیل در این روز باعث می شود در همۀ هفته از جذام و درد انگشتان پیشگیری شود. کشیدن نوره (دارو نظافت) در این روز به طور مداوم باعث برص می شود. صبح آن حمام کردن و غسل جمعه و عصر آن جهت خطبه ازدواج تأکید شده است. روز سفر رسول خدا (بعدازظهر) بوده است.

امام صادق (علیه السلام) حجامت در زوال (ظهر) روز جمعه را منع فرموده اند. اگر حجامت در غیر این ساعات انجام شود باید همراه خواندن آیة الکرسی باشد. حجامت در این روز تب را از بین می برد. در این روز حضرت آدم (علیه السلام) به زمین فرستاده شد و قبض روح شد و انسان اگر ساعات استجابت دعا را درک کند دعایش حتماً مستجاب می شود و به طور کلی روز عبادت است و همۀ کائنات نگرانند که در این روز قیمت برپا شود. صبح آن مخصوص دعای ندبه و عصر آن دعای سمات و شب و روز آن زیارت عاشورا و جامعه وارد شده است. حضرت سجاد (علیه السلام) فرموده اند هر که صبح جمعه ناشتا انار بخورد تا چهل صباح دل او نورانی می شود و وسوسۀ شیطان از او دور می شود و گناه نمی کند.(2)

ص: 216

عید غدیر بزرگترین پیوند شکفتگی و تکمیل دین است و عید قربان مظهر از خود گذشتگی مسلمین در طریق حق است که با مراسم قربانی تظاهر می کند. عید فطر خاتمه و ثمره عبادات مسلمین و نمونه انفاق در اسلام و ثمره آن عافیت است. مبعث نمایش گر تحول در انسان و تظاهر جامع مکتب ما می باشد.

از مسهل ها نیز استفاده می شود. آمار سکته ها در اطراف بهار بیشتر می شود و برای جلوگیری از آن به دستورات امام (علیه السلام) باید توجه کرد و غلبه خون را کاهش داد.

روز و ماساژ بدن با روغن های خوشبو (نسترن) و مباشرت خوب است، از شیرینی جات و ماهی تازه و شیر و لبنیات زیاد باید پرهیز کرد.

تحریک جنسی یا تحریک هیپوفیز و اعصاب تمام بدن را مشتعل می سازد و با هر نزدیکی ذره ای از بدن از نظر مادی و الکتریکی تغییر و تحول می یابد و در صورت افزایش بلغم اگر جایگزین (1) آن مناسب باشد از سستی اواخر و نیمۀ زمستان و اوایل بهار جلوگیری می کند و خود دافع بلغ است. مصرف مواد املاح دار مثل کرفس و محتوی فسفر و ید مثل شاهی و انواع تره از خشکی و سردی کاسته و ایجاد تعریف و تحریک ترشح غدد و افزایش حرارت سبب نرم شدن استخوان ها و ضدعفونی کردن احشا می شود. مالیدن روغن و ماساژ شکم و استخوان ها در حال استراحت با روغن های شب بو، زیتون، گل سرخ، به تقویت هاضمه و استخوان کمک می کند. سیر، نیز مصرفش هفته ای یک بار (شب های شنبه) مستحب است و در فصل افزایش بلغم و هنگام فشار خون تجویز می شود. مواد سرد در ماه های آخر نافع است.

دکتر احمد آقا رفیعی

ص: 225

ص: 226

ص: 228

هر برجی که گرم و تر است منسوب است به هوا و به خون از تن (خون) دلالت مي كند

هر برجی سرد و تر است منسوب است به آب و به آب از تن (بلغم) دلالت دارد

همه برجهای گرم نرند و همه برجهای سرد ماده و سیاراتی که وارد آنها می شوند اگر طبعشان مانند آنها باشد قوی می شوند و سیارات نري و مادگیشان تابع برجی است که قرار می گیرند.

پس هر بادی که از سویی بیاید به یکی از بروج وابسته است. مثلاً باد صبا که ازجانب شرق می وزد منسوب است به حمل

و باد دبور که از جانب غرب می وزد منسوب به جوزاءست

وباد جنوب منسوب به ثور است

و باد شمال منسوب است به سرطان، و همین طور سایر بادهایی که از جانبهای مختلف می وزد.

سرطان و جدی بر تربیع آن هستند پس سرطان و جدی بر تربیع آن هستند یعنی ازهم کراهت دارند و میزان در مقابله و دشمنی آن است. و برجهای ساقط اوفتاده از نگریستن سوی حمل چهارند، ثور و سنبله وعقرب و حوت می باشند.

شاید که مطالعه قوسی تمام دور باشد چنانکه در عرض 70 درجه و طلوع و غروب معکوس اتفاق می افتد. و حتی ممکن است که مطالعه قوسی یک نقطه باشد چنانکه در بعضی از عرضها تمام میل کلی شش برج بناگاه طلوع می کنند. اما در مناطقی که سرزمینهای انسان نشین هستند مطالعه قوسی از منطقه البروج قوسی از محول النهار باشد از اینرو گفته اند که چون قوسی از استوای سماوی با قوسی از منطقه برآید با فرو شود. آنچه از استوای سمای است مطالعه و مغارب و آنچه از منطقه است درجه سوا می گویند.

میزان و عقرب و قوس محرک هستند و بر میان سالی دلالت دارند و از جهت ها به مغرب و از بادها به باد دبور و از ساعات بر سوم ساعت از روز وشب (6 ساعت سوم)

جدی و دلو و حوت زمستانی هستند و آرمیده، و دلیل بر پیری و از سویها به باد شمال دلالت دارند و از شبانه روز برجها دم پاس یعنی 6 ساعت آخر

فعل سعود: دادست و صلاح و سلامت و پاکیزگی و نیکخوئی و شادی و راحت و خوبی زفصلها، اگر قوی باشد یک بار دیگر دوستی دارند و چون ضعیف شوند همدیگر را یاری دهند.

فعل نحوس : زیان است و ستم و فساد و پلیدی و حریصی و درشتی و اندوه و کفران نعمت و بیشرمی و زشتی گمان و همه بدیها اگر قوی باشند یک یا دیگر همی جهند از دشمنی و گر ضعیف باشند یکدیگر را یله کنند.

بوكه موجب عطسه مي شود را شامل مي شود.

مثلا در گل نرگس سياره مشتري و زهره مشاركت دارند. ومشتري با زحل در گياه مورد مشاركت دارد.و در نيلوفر آفتاب با مشتري شريك است.و مشتري و عطارد شريكند در گياه بشاهسپرغم، همچنين ماه و مشتري در گل بنفشه مشاركت دارندويا هر سياره مي تواند بر هر كدام از اندام درخت دلالت كند مثلا درختي كه تنه اش از آفتاب و ريشه اش متاثر از زحل و پوست وخار ها وشاخه هايش از مريخ وگلهايش از زهره و ميوه اش از مشتري متاثر بوده وبرگش از قمر و بذرش از عطارد تاثير مي گيرد.

ويا حتي در ميوه ها هم گاهي هر جزو آن را متاثر از سياره اي مي دانند. مثلا در خربزه كه ساقه آن از آفتاب و گوشته اش از ماه وپوستش از زحل و رنگ وبويش از زهره وطعمش از مشتري و بذرش از عطارد است و شكل آن متاثر از مريخ مي باشد.

روز دوشنبه:

سه ساعت اول: ساعت قمر

سه ساعت دوم: ساعت زحل

سه ساعت سوم: ساعت مشتری

سه ساعت چهارم: مریخ

سه ساعت پنجم: آفتاب

سه ساعت ششم: زهره

سه ساعت هفتم: عطارد

سه ساعت هشتم: قمر

روز سه شنبه:

سه ساعت اول: ساعت مريخ

سه ساعت دوم: آفتاب

سه ساعت سوم: زهره

سه ساعت چهارم: عطارد

سه ساعت پنجم: قمر

سه ساعت ششم: زحل

سه ساعت هفتم: مشتري

روز چهارشنبه:

سه ساعت اول: زهره

سه ساعت دوم : عطارد

سه ساعت سوم: قمر

ص: 243

سه ساعت چهارم: زحل

سه ساعت پنجم: مشتري

سه ساعت ششم: مريخ

سه ساعت هفتم: آفتاب

پنجشنبه:

سه ساعت اول : مشتري

سه ساعت دوم: مريخ

سه ساعت سوم: آفتاب

سه ساعت چهارم: زهره

سه ساعت پنجم: عطارد

سه ساعت ششم: قمر

سه ساعت هفتم: زحل

جمعه:

سه ساعت اول: عطارد

سه ساعت دوم: قمر

سه ساعت سوم: زحل

سه ساعت چهارم: مشتري

سه ساعت پنجم: مريخ

سه ساعت ششم: آفتاب

سه ساعت هفتم: زهره

ص: 244

شنبه:

سه ساعت اول : زحل

سه ساعت دوم: مشتري

سه ساعت سوم: مريخ

سه ساعت چهارم: آفتاب

سه ساعت پنجم: زهره

سه ساعت ششم: عطارد

سه ساعت هفتم: قمر

وبال مشتري: جوزاو سنبله

وبال مريخ: ثوروميزان

وبال زهره: حمل وعقرب

وبال عطارد: حوت وقوس

وبال شمس: دلو

وبال قمر: جدي

شرف مشتری: درجه 15 برج سرطان (13 مرداد)

شرف زهره: درجه 27 برج حوت (25 فروردین)

شرف مریخ: درجه 28 برج جدی (26 بهمن)

شرف عطارد: درجه 15 برج سنبله (13 مهر)

و هبوط سیارات آن برج است که مقابل برج شرف قرار دارد وبه همان درجه كه شرف موجب بلندي سياره است هبوط موجب تباهي و ضعف مي شود.

هبوط زحل: درجه 21 برج حمل (19 اردیبهشت)

هبوط شمس: درجه 19 برج میزان (17 آبان)

هبوط قمر: درجه 3 برج عقرب (اول آذر)

هبوط مشتری: درجه 15 برج دلو (13 اسفند)

هبوط زهره: درجه 27 برج سنبله (25 مهر)

هبوط مریخ: درجه 28 برج سرطان (26 مرداد)

هبوط عطارد: درجه 15 برج حوت (فروردین)

پیشرو همه مزاعمان(از همه موثر تر) خداوند خانه است. آنگاه خداوند شرف، آنگاه خداوند حد، آنگاه خداوند مثلثه، آنگاه خداوند وجه

و از این جهت معیاری را تعیین کردند براساس قوتها، عیاره خانه را پنج تعیین کردند و معیار شرف را چهار، و معیار حد را سه و معیار مثلثه را دو و مقدار وجه را یک گفتند، برای هر سیاره ای عددهای شهادت را با هم مقایسه کنند آنچه بیشتر است غالب است.

و هر سمی مضر، مفسد، مهلک به نحس آنها به مراتب و متوسط اینها به متوسط آنها، خصوص که در خانه و بیت الشرف و اوج و حظوظ خودند و نظرات سعود به آنهاست در کمال سعادتند.

والا در سعادت کمتر و ناقص و همچنین کواکب منحوسه و تکون منسوبات آنهابدان که بعضی مواد با هم مناسبت و الفت دارند چنانچه بعضی کواکب با هم مانند آهنرباباآهن وكهربا با کاه که چون به هم رسند حکم عاشق و معشوق دارند.

بعضی دفع كننده بعضی اند مانند سنگ سنبادهطبیعتی مزین طبیعی است نوشادر که غوص می نماید در اعماق اجساد

طبیعتی مفسد طبیعت است مانند سرکه مفسد عسل

طبیعی گریزنده از طبیعتی

طبیعتی با طبیعتی ممازج است مانند تأثیرات ادویه و اغذیه در اعضای علیله

پس اگر در هنگام اخذ و التقاط هر یک از مولدات مناسبات و بودن کواکب منسوبه بدان ها را در خانه و بیت الشرف و حظ و اوج خود و بودن نظرات سعود با آنها مراعات نمایند اولی است.

«کناب التفهیم، ابوریحان بیرونی»

ص: 250

ص: 252

اين كتاب از جمله كتب مهم طب سنتي محسوب مي شود كه در زمينه شناخت طبايع و مفردات وداروهاي تركيبي منبع مهمي محسوب شده كه با مقدمه دكتر علي اكبر ولايتي و تحقيق محمد رضا شمس اردكاني و خانمها روجا رحيمي و فاطمه فرجادمند توسط دانشگاه علوم پزشكي تهران منتشر شده است.

باب سيزدهم اين كتاب در بيان بعض امور متعلقه به نجوم وطبيعيات مي باشد كه در اصل اين كتاب حاضر در راستاي شرح و تفسير اين فصل به نگارش درآمده است . اكثر مطالب اين فصل همان مطالبي است كه ابوريحان بيروني در كتاب التفهيم به آن پرداخته و مطلب جديدي از اين حيث ندارد مگر آنكه بعضي از مسائل را به صورت كلاسه بندي ومرتب تر ارائه نموده است.

مطلب قابل توجه در اين فصل ايده تكامل در موجودات است كه سيد محمد علوي به آن اشاره مي كند :

"بدان كه هر مرتبه از مواليد ثلثه پيوسته به مرتبه ديگري است ،يعني افق جامدات پيوسته به ابتداي نباتات است و جامدات متوكنه آن مرتبه از نباتيت نيز بهره دارند مانند حجر اليهود ومرجان و سنگي ديده شده به عينه شبيه ماهي مفلس ، مرتبه اول گياه ، اشجاري هستند كه از جمادات نيز بهره اي دارند مانند اشجاري كه در سواحل بعضي از دريا ها كه قرين

ص: 253

كوهستان است مي رويد كه گاه همه آن در آب است وگاهي نيمي بيرون ودر گاهي در جزر ومد ها بيرون وداخل در آب دريا مي شوندو اشجار ضعيفه به تدريج تا قويه تمام اجزاي تسعه نباتيه رسند و افق نبات پيوسته به اول حيوان است با آنكه بعضي از نباتات شبيه به شكل حيوان وانسان مي باشند،بدون حس و حركت مثل گياه بي الروح الصنم كه به آدم گياه معروف است.......اول مرتبه حيوان حيوانات ضعيفه اند مانند كرم ها و هوام و حشرات كه از دوازده گانه حيواني كه پنج حس ظاهر و پنج حس باطن و قوت شهوي وغضبي است بهره بسيار كمي دارند بلكه بعضي صاحب سه قوه و بعضي چهار قوه و بعضي پنج قوه اند... تابه تدريج به حيوان تام قوي كامل صاحب آن دوازده قوت رسد ... واز انواع حيوانات بعضي كه آن را انسان جنگلي مي نامند يعني نسناس ...بسيار باحس وادراك وشعور مي باشندالا آنكه نطق وتكلم ندارند... اين حيوانات در افق مرتبه حيوانيتند و پيوسته به اول انسانيت كه انسان ضعيف الخلقه اند و از شرافت ومرتبه انسانيت وفيضي كه جناب اقدس الهي زياده بر كل مخلوقات به او عطا نموده كه به منزله فضل و ما به الامتياز آنست كه از حيوانيت و غيرها كه نطق وادراك كليات واظهار وتعليم وتفهيم ما في الضمير خود به ديگران و تعلم و تفهم ما في الضمير ديگري است واز معرفت صانع جل ذكره بهره بسيار كمي دارند و كاملين انسان بهره تام و وافر دارند...جمادات را به انسان خوابيده بلكه مرده و نباتات را به انسان خوابيده معكوسو سر به زير زمين و پاها بيرون وبالا وحيوانات را به انسان مدهوش به چهار دست وپاي رونده وانسان،انسان با شعور و عقل وتميز...."

بدان که مولدات ثلثه که جماد و نبات و حیوان باشد، متکون و مرکب از امتزاج

ص: 254

عناصر اربعه که آتش و هوا و آب و خاک اند به تاثیر کواکب سبعه سیاره زحل و مشتری و مریخ و شمس و زهره و عطارد و قمر با اعانت ثوابت و نظرات هر یک با یک دیگر به تحریک افلاک دوار به امر پروردگار جل و عز و هر یک از ارکان را دو طبیعت است چنانچه سبعه سیاره خصوصا علویات شمس را دو قوت است یکی فاعله و یکی منفعله. فاعله حرارت و برودت و منفعله رطوبت و یبوست است چنان چه ذکر یافت و در جداول منسوبات کواکب نیز خواهد آمد و سه کواکب دیگر تابع و مشارکت علویات اند زهره مشارک مشتری و عطارد مشارک زحل و قمر مشارک شمس و همه کواکب و روحانیه علویات و شمس ب لسان شرع هر یک معبر و مسمی است به ملکی از ملائکه عظام مثلا روحانیه زحل را عزراییل ملک الموت قابض ارواح نامند و روحانیه مریخ را اسرافیل نافخ صور و روحانیه شمس را جبرییل حامل وحی و تنزیل و الهام گویند و آنچه در این عالم سانح و واقع میگردد به حکم حق جل شانه از تاثیر آنها است خواه در قعر زمین و جبال و سواحل باشد از ترکیب زیبق و کبریت که ماده معدنیات است به اختلاف مراتب آنها از لطافت و کثافت و صفا و کدورت و تساوی هر دو و قلت و کثرت یک دیگر چنان چه در فصل نهم ذکر یافت و یا نزدیک به سطح زمین خواه بی توسط بزر و تخم و نواه و اعمال آدمی را در آن دخل و تصرف نباشد که گیاه ها و اشجار و ترکیب بعض انواع با بعض است که نباتات باشند و آیه کریمه واقی هدايه و في السماء رزقكم و ما توعدون به یک معنی اشاره بدان است زیرا که بدون نزول باران و تاثیر آفتاب و سایر کواکب بر اراضی انواع نباتات و حبوب و اثمار و حیوانات که غذای حیوان وانسان است به هم نمیرسند و نزول رحمت و برکت و فیض بهشت و نعم موعوده آن به اعتبار رفعت و علو شأن و منزلت معبر از سماء و در سماء و فوق آن است و یا بر روی زمین خواه در سوراخ های زمین و

ص: 255

جبال و خاکها و زمینهای نمناک و گودالها و نیزارها و امثال اینها بی نتاج و جمع نر با ماده که انواع هوام و حشرات باشند و یا به نتاج که بعض اینها و انعام و دواب سهلی و جبلی و اهلی و وحشی باشند و یا به تعمل و صنعت انسان که جفت نمایند بعض انواع را با بعض دیگر مانند استر که از جمع الاغ با فرس است و بز اهلی با بز وحشی و گاو اهلی با گاو وحشی و از این قبیل و یا صنفی به صنف دیگر که انواع حیوانات باشند به اختلاف اصناف خود و یا در هوا یعنی پرواز نمایند خواه ضغیر الجثه و یا کبیر الجثه و بر اشجار و شکاف دیوارها و کوهها آشیانه و خانه میسازند که انواع طیور باشند به اختلاف اصناف خود و یا در آب تکون یابند خواه به طریق نتاج و یا بدون آن که انواع حیوانات مایی باشند به اختلاف اصناف خود از اصداف و حلزونات و کرمها و سمک مفلس و غیر مفلس و غیرها از اصناف حیوانات مایی و هر یک از این مولدات ثلثه را اغذاء و غذایی است خاص به توسط تاثیر آن کواکب و قوایی که حق جل و عز به هر یک از این انواع ثلثه به قدر احتیاج و قابلیت عطا فرموده از جاذبه و ماسکه و هاضمه و دافعه و غاذیه و نامیه . مولده و چون این قوای سبعه در جمادات بسیار ضعیف اند و تمیز تامی ندارند لهذا آنها را صاحب آن قوا نمیدانند و در نباتات چون قوا و تمیز نام دارند صاحب آنها و آنها را قوای نباتیه گفته اند و غذای نباتات از لطایف اجزای مابیه و ترابیه مختلط با هم است که ریشه و بیخ گیاه و شجر جذب نموده نشو و نما می یابند و به تدریج و به واسطه ی عروق و پوست درخت به ساق و شاخ و برگ و گل و ثمر و بزر و نوا میرسانند و هر یک آنها آن را غذای خود مینمایند و چون تغذیه و تنمیه و تولید بزر و نوا و یا فضیل(1) و شاخ های اطراف بعض اشجار که به

ص: 256

منزله تولید مثل است بدون هضوم اربعه در هر یک از مواضع متصور نیست ولیکن چون در نباتات ضعیف است در آنها چندان اعتبار نمی نمایند و الا عند التحقيق نیز خالی از آن نیستند و غدد که. بر تنه اشجار و بیخ آنها به هم میرسند فضول هضم اولی و ثانی است به مراتب و صموغ و البان و يتوعات و آب جاری از تنه بعض اشجار و کفی که بر بیخ اوراق و اوراق بعض نباتات مجتمع می گردد فضول هضم ثلاثه آنها است چنانچه در بدن حیوان براز و بول وعرق عند الغلبه و حدت خون به رعاف و بول الدم و قیالدم و بواسیر و حیض و حمره و اورام و بشور و دمامیل و جرب و غیرها و دم فاسد و صفرا و سودا و بلغم نیز به امراض مذکوره و غدد و غیرها و سایر امراض مختصه و غیر مختصه دفع می گردد و معالجه و تدبیر طبیب در امراض بدنی از جمله اعمال و تصرفات آدمی است در ابدان و در امراض نفسانی و روحانی تصرف اوست در نفوس و ارواح و نظرات کواکب را نیز در آن دخل است و بدان که هر مرتبه از موالید ثلاثه پیوسته به مرتبه ی دیگری است یعنی افق جمادات پیوسته به ابتدای نباتات است و جمادات متکونه آن مرتبه از نباتیت نیز بهره دارند مانند حجرالیهود و مرجان و سنگی دیده شد به عینه به شکل ماهی مفلس به قدر یک شیر طفل ده دوازده ساله و در صلایت و ثقل و جوهر مانند حجر اليهود و سفید و مرتبه اول نباتات گیاه و اشجاریه اند که از جمادیت نیز نصیبی دارند مانند نباتاتی که در سواحل بعض دریاها که کوهستان است می رویند خواه تمام دایم زیر آب و خواه قدری بیرون به سبب جزو مد و غیر آن باشد پس نباتات و اشجار ضعیفه و به تدریج تا قویه تمام اجزا تسعه نباتیه رسند و افق نبات پیوسته به اول حیوان است یا آن که بعض نباتات شبیه به شکل حیوان و انسان میباشند بدون حس و حرکت مانند يبروح الصنم که آدم گیاه نامند و شنیده شده که در بعض بیشه ها و جنگلهای ملک هند و زیربادات و

ص: 257

ارض جدید بعض اشجار است که ثمر آن به شکل سر انسان تا گردن و بعضی به تمام هیأت انسان میباشد نر و ماده که به موی سر به شاخ درخت آویخته است که گویا میخواهد که تکلم نماید ولیکن تکلم و حس و حرکتی ندارد و چون بعضی اعضای آن را قطع نماید رطوبتی شبیه به خون از آن برمی آید و شخصی موی سر یکی از آنها را بریده از درخت جدا نمود دو قطره شبیه به آب خون از دو چشم آن برآمد و پزمرده گردید و شکم آن را بشکافت سه عدد تخم از آن برآمد و نیز مسموم گشته که در آن اماکن مذکوره درختی ثمر می آورد و چون آن ثمر رسید شد شکفت از آن طایر کوچکی به مقدار بچه گنجشکی از آن بر می آید و هنود آنجا پرورش نموده به مقدار گنجشکی می رسد آن را چون از حیوان تكون نیافته و از نبات به هم رسیده میخورند و بعضی هنود که مطلق حیوانی نمی خورند از خوردن آن نیز اجتناب مینمایند و در ثمر درخت سفیدار و در تمرجمیز پشهای بسیار تکون مییابند و لهذا آن را درخت پشه می نامند و در ملک هند سنگی به هم میرسد به شکل سر انسان و صورت آن سیاه رنگ و در دهان آن نقطه طلایی است و هنود آن را میپرستند و آن را پارس ناتهه و سالکرام نیز نامند و باالخاصیه مانند نخل و نارجیل و فوفل که چون سر درخت آنها را ببرند دیگر ثمر نمیدهند و تا گرد ثمر درخت نخل نر را به ماده که لقاح و فحل گویند نزنند نخل ماده ثمر خوب نمیدهد و میل مینماید سر نخل نر به سوی ماده و چون تمام پوست تنه کل اشجار را جدا کنند خشک میگرند و نباتات انواع اصناف اند بعضی از آن قبیل اند که در یک روز میرویند و در همان روز بر طرف می گردند و بعضی در چند روز تکون مییابند و به کمال می رسند و چند روز می مانند مانند ریاحین و گلها و بعضی به کمتر از سه ماه تکون نمی یابند و به ثمر نمی آیند مانند خیار بادرنگ و بقول و خضراوات و بعضی زراعتها و بعضی

ص: 258

بعد از چهار ماه هندوانه و خربزه و کدو و پلول و امثال اینها که بیاره دارند و ساق ایستاده ندارند و بعضی بعد از نه ماه مانند اکثر حبوب و بزور مانند جو و گندم و برنج و ذرت و دخن و امثال اینها مانند تکون جنین در رحم و لهذا اکثر غذای انسان از این حبوب است به مناسبت و اما در ملک بنگاله و بلادی که حرارت و رطوبت بر آن غالب باد از اقلیم دویم به کمتر از این ایام مذکوره تکون و اتمام می یابند و بدان که هر یک از اجزای نبات و شجر به منزله ی عضوی است از اعضای حیوان مثلا بیخ و ریشه به منزله ی سر و اعصاب و عروق آن است و به اعتباری به منزله ی کبد آن است و تنه ی درخت به منزله ی ظهرو پشت آن و پوست و عروق آن به منزاهی پوست و عروق حیوان و شاخها و اوراق آن به منزله ی دست و پا و انگشتان و گل و ثمر آن به منزله ی نطفه و نتیجه و اولاد و خار آن به منزله ی شاخ و ناخن و منقار و اول مرتبه حیوان حیوانات ضعیفه اند مانند کرم ها و هوام و حشرات که از وای دوازده گانه حیوانی که پنج حس ظاهر و پنج حس باطن وقوت شهوی و غضبی است بهره بسیار کمی دارند بلکه بعضی صاحب سه قوه و بعضی چهار قوه و بعضی پنج قوه اند و همچنین تا به اتمام آنها با آن هفت قوه نباتیه مذکوره یعنی تا به تدریج به حیوان تام قوی کامل صاحب آن دوازده قوت رسد که مسوخات سمانیه باشند از خرس و میمون و فیل و غیرها و از انواع حیوانات بعضی که آن را انسان جنگلی مینامند یعنی نستاس که به هندی بنمانس نامند بسیار با حس و ادراک و شعور میباشد الا آن که نطق و تکلم ندارد و با اشاره اکثر چیزها را میفهماند و میطلبد و این حیوانات در افق مرتبه حیوانیت اند و پیوسته به اول مرتبه انسانیت و فیضی که جناب اقدس الی زیاده بر كل مخلوقات به او عطا نموده که به منزله ی فضل و ما به الامتیازی آنست که از حیوانیت و غیرها که نطق و ادراک کلیات و اظهار و تعلیم و تفهیم ما في الضمير

ص: 259

دیگری است و معرفت صانع جل ذکره بهره بسیار کمی دارند و کاملین انسان بهره تام و وافر دارند مانند انبیا و اولیا و حکما تشبیه نموده اند جمادات را به انسان خوابیده بلکه مرده و نباتات را به انسان خوابیده معکوس و سر به زیر زمین

و پاها بیرون و بالا و حیوانات را به انسان مدهوش به چاردست و پای رونده و انسان را به حیوان و انسان هوشیار با عقل و تمییز و بدان که آن کواکب مذکوره بعضی سعداکبرند و بعضی سعد اصغر و بعضی نحس اکبر و بعضی نحس اصغر و بعضی متوسط تابع آنها پس هر یک از مراتب مولدات ثلثه مذکوره تریاقی فادزهریه نافعه خیره فاضله منسوب ب سعداکبر و اصغرند و هر سمی مضر مفسد مهلک ب نحس آنها به مراتب و متوسط اینها به متوسط آنها خصوص که در خانه و بیت الشرف و اوج و سعادت و حظوظ خودها باشند و یا نظرات سعود به آن ها که در غربت و هبوط و بیخط و نظرات نحوس به آنها باشد بدتر هنگام تكون هر یک از مولدات که کواکب سعیده مربی آنهااند و آنها منسوب بدین ها اگر در خانه و بیت الشرف و اوج و حظوظ خودند و نظرات سعود به آنها است در کمال سعادت اند و الا در سعادت کمتر و ناقص و همچنین کواکب منحوسه و تكون منسوبات آنها و بدان که بعضی طبایع با بعضی مناسبت و الفت دارند چنانچه بعضی کواکب با هم مانند زیبق با ذهب و حجر مقناطیس با حدید و کاهر با با کاه که چون با هم رسند حکم عاشق و معشوق دارند که بی عایقی و مانعی و جدا کننده ای از هم جدا نگردند و بعضی قاهر بعضی اند مانند سنگ سنباده که به واسطه آن جمیع احجار را میسایند و میتراشند و مانند آهن آبدار که بدان اکثر احجار و فلزات را میتراشند و سوهان میکندد و به قلم الماس بر جمیع احجار نقش میکنند آنچه را میخواهند و کبریت که سیاه کننده و سوزاننده اکثر چیزها است که به سبب رطوبت بورقی لزج منجمد خود به حرارت

ص: 260

آتش گداخته به هر چه میرسد می چسبد و آن را با خود می سوزاند و مکلس می سازد و حجر مغناطیسرا به آلت مسی میتراشند و می برند و طبیعتی معین طبیعتی است مانند تنکار که معین سبک و گداز طلا و نقره است و کبریت که معین تکلیس اکثر فلزات و احجار و مغنیسا وقلی که معین گداز سنگریزه و رمل است که به واسطه آن گداخته شیشه صافی میسازند و طبیعتی مزین طبیعتی است مانند نوشادر که غوص مینماید در اعماق اجساد و تنقیه اوسخ آنها نموده زینت میبخشد آنها را و بوره و شبوب و زاجات و املاح مدبره که بدانها تصفیه و جلای فلزات مینمایند و طبیعتی مفسد طبیعتی است مانند اسرب که مفسد ذهب است و زیبق مفسد کل فلزات و سرکه مفسد عسل و طبیعتی گریزنده از طبیعتی است مانند حجر با غض النحل و طبیعتی است با طبیعتی ممازج است مانند تاثیرات ادویه و غذیه در اعضای علیله و صحیح ابدان انسان و حیوان که هر عضوی از اعضا دوای مخصوص به علت خود و غذای لایق به حال خود را به مناسبت جذب مینمایند به استعانت قوت مدبره بدنیه و قوت ماسکه عضویه و قوت دافعه مرض و قوت غاذیه و نامیه و مولده و همچنین طبایع و چون این امور بالاجمال دانسته شد پس اگر در هنگام اخذ و التقاط هر یک از مولدات مناسبات و بودن کواکب منسوبه بدانها را در خانه و بیت الشرف و حظ و اوج خود و بودن نظرات سعود با آنها مراعات نمایند اولی است و همچنین در هنگام عطا به دیگری در توسعه وقت و اما در هنگام ضیق و ضرورت باکی نیست عدم مراعات آنها و بدان که بر جمادات ترابیت و پیوست و بر نباتات ترابیت و ماییت غالب است با هواییت و حرارت ضعیفه و بر حیوانات هر چهار قریب به اعتدال و در انسان به اعتدال فرضی طبی و بدان که بعض نباتات و احجار به اعتبار دو کیفیت خود منسوب به دو کوکباند مانند پیاز که به حرارت و حدت به

ص: 261

مریخ و به رطوبت به زهره منسوب است و افیون به برودت به زحل و به یبوست هم بدو و هم به عطارد و بسا است که یک چیز به چند کیفیت مشترک منسوب به چند کوکب است مانند چوب چینی و جدوار وفادزهر نیز و هر دوای مرکب القوی و گاه میباشد که یک جنس و یک نوع جنسیت و نوعیت منسوب به یک کوکب است به حسب اختلاف اوصاف و اشکال و غیرها به کواکب دیگر نیز و گاه می باشد اجزای بعض اشجار و نباتات به اعتبار اختلاف کیفیات و الوان و خواص منسوب به چند کوکب که یخ او منسوب به کوکبی و پوست او به کوکبی و خار آن به کوکبی و گل آن به کوکیی و برگ آن و ثمر آن به کوکبی و تخم ولحم و آب آن هر یک به کوکبی مانند اترج و نارنج و شفتالو و انبه و انار و امثال اینها و بدان که تکون تار عنکبوت و کاینات جو نیز از تاثیر کواکب مذکوره است برا اراضی و بحار و انهار و صعود ابخره و ادخته آنها به حسب اختلاف مواد و قابلیت میاه و اراضی خود مثلا آن چهدر هوای قریب به زمین که از لعاب دهن عنکبوت و یا سبب غلظت هوا مانده تارهای باریک از هم متفرقو یا مجتمع و یا در هم بافته شده در سقوف و کنج دیوارها و دروازه ها و بین شاخها و برگهای اشجار و مغارات جبال و غیرها تکون یابند آن را نسج و تار عنکبوت نامند و آنچه صعود نماید و بالا رود اگر اندک و لطیف و بر آن رطوبت غالب است به سبب اندک مانند سردی . سردی آخر شبها و خصوصا سردی شبهای زمستان رطوبت گشته با هوا نزول نماید آن را طل و صقیع و شبنم نامند و این نیز به حسب قلت و کثرت ماده کم و زیاده میباشد و در اراضی قریب به دریا و رطوبات زیاده و در بعیده کمتر و اگر صعود نماید تا به کره زمهریر رسد اگر بر آن رططوبت و بخاریت غالب است به سبب سردی متراکم گشته دفعتا فرود آید و از تحریک فرود آمدن آن رياح به تموج و حرکت درآید و این نیز به حسب کثرت مقدار و قلت ماده آن و سرعت

ص: 262

فرود آمدن و بطوء آن کثرت و قلت ریاح مختلف میباشد و به سبب طوفانها و بادهای عظیم این است و یا آن که بعضی اجزا آن ابخره و ابر استحاله به هوا گردد و لهذا ابرهای خشک نمیبارند و یا آن که گرمی بسیار به رطوبت بحار و انهار رسد و دفعتا ماییت بسیاری انقلاب به هواییت گردد و به تموج و حرکت در آید و سبب جزر و مد دریا نیز انقلاب ماییت بسیار به هواییت و هواییت بسیار به ماییت به یک وجه این را گفته اند و آن ابخر متراکمه را سحاب و ابر نامند و چون متقاطر گردد و فرود آید مطر و باران گویند و اگر بعد از تقاطر و جدا گشتن در بین راه سردی بدان رسد و منجمد گشته فرود آید آن را برد و تگرگ نامند و اگر قریب انفصال سردی بسیاری بدان رسد و منجمد گردد و فرود آید آن را ثلج و برف نامند و اگر دخانیت یبس بر آن غالب است زیاده صعود نماید و بالاتر رود و به کوه زمهریر رسیده به سبب سردی سطح ظاهر آن متراکم گردد و حرارت کامنه که در آن ادخته در باطن آن به هیجان و جولان و حرکت در آید و از حرکت آن صدا آید و سطح ظاهر خود را شکافته برآید به آوازی شدید که آن را رعد نامند و اگر در آن اندک دهنیت و کبریتیت است در حین شکافتن محترق گردد و از آن روشنی ظاهر شود آن را برق نامند و اینها نیز به حسب کثرت و قلت ماده مختلف میباشد در زیادتی و کمی و اگر بر آن ابخره و ادخنه کثیره دهنیت و کبریتیت غالب باشد بعد صعود و تراکم و انجماد حرارت کامنه در آن اشتعال یافته آن را محترق گرداند فرود رود و بخار آن به هر که برسد متغیر و مدهوش گرداند و احيانا هلاک سازد و آن را در اجسام صلبه ثقیله تاثیر زیاده است از اجسام رخوه خفیفه چنان چه اگر به شمشیر در غلاف رسد غلاف آن را نسوزاند و نشکند و تیغ آن را سوراخ کن و بخراشد و بر بدره زر که برسد بدره را نسوزاند و زر را بگدازد و آن روشنی را برق و آن جرم ثقیل کثیف افتاده با صدا را صاعقه نامند و اگر آن

ص: 263

ابخره و ادخنه لطیف و با کبریتیت و دهنیت و غلظت بسیار است و نقل و ارضیت ندارد بسیار بالا رود و به تاثیر حرارت تحریک افلاک محترق گشته به اشکال مختلفه ظاهر گردد به حسب قلت و کثر ماده آن را نیازک و تیر شهاب و ذوذوابه و ستاره دنباله دار و امثال اینها گویند و اگر ماده آن بسیار غلظت و کثرت دارد و به زودی به اتمام نرسد و به حرکت شبانه روزی فلک الافلاک حرکت استبطاعی نماید و طلوع و غروب کند و مدتی بکشد تا به اتمام رسد و اگر هواییت بسیار و رطوبت اندک بر آن غالب باشد قدری صعود نموده به طرف افق و خطهای منحنی به شکل قوسها یکی بالای دیگری به الوان مختلفه ظاهر گردد به سبب تاثیر شعاع آفتاب در آنها و تفاوت محاذات هر یک از آنها مر شعاع آفتاب را به اختلاف مواد و تفاوت محاذات هر یک از آنها آن را قوس قزح نامند مانند ظهور الوان مختلفه از شیشه بوقلمون در روئت و قوس قزح اکثر در بعض ایام ربیع و خریف که باران کمی باریده باشد اوایل و اواخر روز ظاهر می گردد و کره زمهریریه به حسب اختلاف مناسبات اراضی مختلف در قرب و بعد می باشد و اما ابخره متکونه مجتمعه در جوف زمین و خلل و فرج آن چون بسیار گردد . راه بدر شد نیابد لامحاله سطح زمین را بشکافد و بدر آید و از صدمه شکافتن آن اراضی متصله بدان به حرکت در آیند و بلرزند خصوص که زمین صلب و خشک باشد و یا دامن کوه بود و در اراضی صلبه و دامن کوهها بسیار واقع میشود و در اراضی رطبه رخوه کمتر و اگر در نهایت کثرت است و صدمه آن در کمال شدت و متوالی و متواتر بعض عمارات و قریه ها و شهرها خراب گردد و منخسف شود و فرو رود آن را زلزله و خسف نامند و بدان که ادویه منسوبه به کواکب سبعه بالاجمال و بعضی بالاتفصیل در جداول ذکر می یابد.

* منسوبه به زحل * مجملا ادویه اغبر خاکستر رنگ و یا سیا خاردار زمخت

ص: 264

كریه الارایحه اند که در اراضی و اماکن صلبه و مملسه جنوبیه تکون یابند آنچه از آنها در صلاح و نیکویی حاصل زحل و رجعت و استقامت و شرف آن تکون یابد جهت امراض طحال نافه و آنچه در بدی حال و رجعت و هبوط آن تکون یابد منحوس و مضر باشند و از این کیفیت و خاصیت و اثر آن را دریافت نمایند

*منسوبه به مشتری * مجملا ادویه با دهنیت نیکو رایحه و طعم است که گل آنها سرخ یا آسمانگونی و برگ آنها صاف باشد و در مواضع جیده و چرب روییده و اینها نافع اند کبد را و صاف می گردانند خون را و ملتحم می گردانند جراحت را

*منسوبه به مریخ * مجملا ادویه مایله به حمرت و خشن و خاردار است و

آنچه سوزاننده و مناسب آن اماکن یابسه باشد.

*منسوبه به شمس * مجملا ادویه رسیده خوشبوی لذیذ شیرین و رایحه آن ها خوش گل آنها سرخ و خصوصا در مواضع مکشوفه که شعاع افتاب بدانها برسد و اینها مقوی قلب و روح و چشم اند

*منسوبه به زهره * مجملا ادویه که طعم آنها شیرین و رایحه آنها خوش و

گل آنها و برگ آنها نرم باشد و اینها قوای شهوانیه و امراض زنان و رحم و مذاکیر و امراض بارده رطبه غیر مقرط را نافع اند و زیاد کننده شحم و سمن و منی.

*منسوبه به عطارد * مجملا ادویه ایست که برگ آنها غلیظ و نرم و ملایم و آبدار باشد و در زمینهای نمناک و آبدار و در میان آب رویند.

*و ادویه منسوبه به اخلاط اربعه و منسوبه به اعضا و ادویه مناسبه به بعض

امراض * نیز در جداول ذکر خواهد یافت.

بدان که ادویه مستدير الاصول باشند اورام و بثور و صلح را نافع اند مانند بخور

ص: 265

مریم و اسطراطیوس و خلدونیای صغیر و لوف الحیه و اشراس و سکبینج و غاریقون و ثوم و بصل و آنچه در عروق آنها ثقبه ها باشد جراحات را نافع است مانند اسقيطس و بتونکا و ملسمنا و اسطراطيوس و خرانیا و رعى الحمام و غافت و آنچه در آنها لعابیت و لزوجت و صمغیت باشد قروح و جروح را مانند اسقيطس کبیر و خطمی و اکلیل الشمس و انزروت و دیق د صبر و مر و کندر و دم الاخوین و صمغ البطم و مصطکی و قومالیمی و آنچه در برگ آنها ثقبه ها و خشونت باشد حکه و جربو قوبا و امثال اینها را نافع است و آنچه آنها را مشابهتی به حیوان باشد نافع نهش آن حیوان را و از آنچه ذکر یافت دانسته میشود خاصیت و طبیعت آن ادویه و گاه استدلال نموده میشود از بعض احوال ظاهره به باطنه آنها خصوصا به چیزی که در آنست از ملحیت و زیبقیت و کبریتیت زیرا که اشیا خالی از این امور نیستند و طعوم همگی از ملحیت است و روایح تمامی از کبریتیت و رنگها تمامی از زیبقیت آنها است و هر کس را حذاقتی در صناعت باشد میتواند که استدلال نماید از امور ظاهره بر امور باطنه و می تواند حکم نمود میان نسبت صورت ظاهره به باطنه خصوصا که تجربه را به آن ملاحظه نموده باشد و این جا بدین مقدار به هر یک از مطالب و مقاصد متفرقه نجومیه و طبیعیه متعلقه مسایل ضروریه طبیه اشاره نموده شد برای تذکره صاحبان بصیرت و علم

و (دانش) (1)

در اينجا به دسته بندي سيارات و مسايل مربوط به آن از كتاب مخزن الادويه بسنده مي كنيم :

ص: 266

و عقرب و گاو وبز و سمور وگربه وسنجاب

پرندگان: پرندگان آبي و اهلي و كلاغ و..

اعضاي بسيطه: مو وپوست ريش وپشم و استخوان

اعضاي مركبه: طحال-استخوان- اسافل اعضا از باسن و ...

آلات حس: گوش راست

امراض: نقرص- علتهاي باطني وسودايي

گياهان: هر شكوفه وگل خوش بو وبا فايده

اشجار: هر درخت چرب وشيرين مانند انجير وزردالو وشفتالو و آلو وآلوبالو كه در آب زهره شريك است

در اثمار وحبوب: انار شيرين وملس،سيب وذرت ونخودو سمسم

حيوانات: انسان، بهايم اهلي مثل گاو و گوسفد وشتر وهر حيوان خوش رنگ حلال گوشت و هر حيوان تعليم پذير شكاري مثل سگ ويوزپلنگ

پرندگان: هر مرغي كه منقاري صاف داردو خوراكض دانه باشد مثل كبوتر- دراج-خروس ومرغ وطاووس

اعضاي بسيطه: اورده ومخ

اعضاي مركبه: كبد – معده- حلق

آلات حس: لامسه و گوش چپ

امراض: صحت واعتدال مزاج

معادن: سنگهاي مغناطيسي

جنسيت: مذكر

روزي يا شبي: شبي علوي مغربي

سعادت ونحوست: نحس اصغر

مقدار: طويل واملس ودرشت وخشن وخشك

مكان: كوه هاي سخت

نباتات وزروع: خردل وشويد وسير و پيازو ترب و سداب و حرمل وبادمجان وهر چيز تند وتيز كه اندك آن نافع وزياد آن مضر است

اشجار: هر درخت تلخ تيز حاد

از دانه ها و ميوه ها: لوز مر وحبه الخضرا

حيوانات: شير وپلنگ-گرگ- كفتار-خوگ-سگ هار- مار گزنده

پرندگان: پرندگان كج منقار كه خوراكشان گوشت باشد

اعضاي بسيطه: گوشت

اعضاي مركبه: كليه ها ومثانه و آلت بول

آلات حس: شم ومنخر ايمن

امراض: امراض حاده صفراييه-دمويه-يرقان-و سقط جنين تكرر ادرار- بواسير وعلل رحم

قوا: قوه حيوانيه

رنگها: نارنجي درخشان براق

فلزات: طلا

اخلاط: صفراي معتدل وحرارت غريزيعناصر: آتش

معادن: سنگهاي قيمتي،لاجورد،گوگرد،ياقوت

جنسيت: مذكر وقطب صاحب قوت

روزي يا شبي: روزي علوي وسفلي نيز

سعادت ونحوست: نحس است بالذات وسعد است به نظر

مقدار: مستديربالمعان

مكان: كوه هاي معدني

نباتات وزروع: نيشكر،شيرخشت-ترنجبين وهر چيز لطيف شيرين نافع

اشجار: درختاني مثل نارگيل-چلغوز وخشكبار

از دانه ها و ميوه ها: انجير-اترج-انگور-تمر-خربزه-جو

حيوانات: گوسفند-كلاغ-تمساح

پرندگان : قمري-باز- عقاب

اعضاي بسيطه: اعصاب ودماغ

اعضاي مركبه: سر وسينه-دل وشش وپهلو-دهان ودندان

آلات حس: چشم راست

امراض: امراض صفراييه ودمويه غير حاده

ص: 271

امراض: امراض سرد و خشكي نه به افراط

اعضاي بسيطه: مني

اعضاي مركبه: رحم-آلات تناسلي

آلات حس: بيني

امراض: امراض بارده رطوبت دار

از دانه ها و ميوه ها: خيار – هندوانه- كدو و...

حيوانات: هر حيوان مانوس- بقر وابل

پرندگان: پرندگان آبي .

اعضاي بسيطه: مو وپوست ريش وپشم و استخوان

اعضاي مركبه: گردن- دست وپا

آلات حس: چشم راست

امراض: امراض بارده رطبه بلغميه

آنچه در اين مختصر گفته شد درآمدي بر كاربردهاي نجوم در طب سنتي بود كه در بعضي از كتب طب سنتي به آن اشاره شده و صرفا جهت اطلاع علاقمندان به پژوهش در اين زمينه مي باشد. و قابل ذكر است هر چند اين فصل در كتاب ابوريحان ذكر شده ولي بنا به قرائن خود شخص ابوريحان بيروني اعتقادي به آن نداشته ، و فقط براي تكميل كتاب خود به آن اشاره مي كند.و قابل توجه است كه اين فن به دو قسمت علمي وغير علمي (احكام نجوم )تقسيم مي شود كه هر دو قسمت را در اين كتاب به تفضيل شرح داديم

ص: 275

ص: 276

ص: 278

نام: عماد الدین

نام خانوادگی: مینائی

تاریخ تولد: 11/5/1356

ساعت تولد: 5 صبح

1-همزمان با تولد مولد چه صورت فلکی طلوع می کند: جوزاء

براي به دست آوردن طالع كافيست شماره ماه و روز وساعت ودقيقه تولد را در فرمول زير قرار دهيد(مراجعه به قسمت نجوم كروي) وسپس به نقشه ستارگان رجوع نماييد

شماره ماه شمسی = م ؛ ساعت رصد = س

ساعت بعد = 2 (م - 7) + س

دقیقه رصد = د ؛ شماره روز = ر

دقیقه بعد = 4 (ر - 2) + د + خ

م=5 ، ساعت تولد=5 صبح ، دقيقه تولد=0 ، روز تولد=11

(مواضع سيارات با رجوع به نرم افزار هاي نجومي star naightTsky قابل دسترسي است( تاريخ وساعت تولد مولد و طول وعرض جغرافياايي تولد را به نرم افزار بدهيد)

2- موضع سیاره زهره: ثور

3- موضع سیاره مریخ: سنبله (روز)

ص: 279

4- موضع سیاره عطارد: ثور

5- موضع شمس: ابتدای جوزاء

6- موضع قمر: ثور

7- موضع زحل: میزان

8- موضع مشتری: جوزاء

9- چه صورتهای فلکی ناظر بر صورت فلکی طالع هستند ؟(مراجعه به طب نجومي)

اسد تسدیس چپ

حمل تسدیس راست

سنبله تربیع چپ

حوت تربیع راست

تثلیث چپ میزان

دلو راست تثلیث

10- مزاج طلالع چیست؟ گرم و تر

11- جنسیت طالع چیست؟ نر

12- کدام سیاره در برج فلکی طالع وجود دارد؟ شمس

13- دوستان طالع کدامند؟ اسد، حمل، میزان، دلو

14- دشمنان طالع کدامند؟ قوس، سنبله، حوت

15- مقابله آن: قوس

16- بهترین حالت ممکن برای طالع چه روزی است؟

جواب: عطارد در جوزاء باشد، خورشید در حمل باشد یا در اسد، زحل در میزان اسد باشد یا در جدی یا دلو، زهره در سنبله، مشتری در جوزاء

ص: 280

17- بدترین حالت ممکن برای طالع چه روزی است؟

مشتری در قوس باشد، عطارد در سنبله، زهره در حوت باشد

18- طالع به چه برجهائی نمی نگرد؟ ثور و سرطان، جدی و عقرب

ص: 281

ص: 282