تاريخ شخصيّت و صفات پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله وسلم

مؤلف: آية اللّه شيخ عبّاس صفايى حائرى قمى رحمه الله

تحقيق، تصحيح، ويراستارى: واحد تحقيقات مسجد مقدس جمكران

ناشر: انتشارات مسجد مقدّس جمكران

تاريخ نشر: تابستان 81

نوبت چاپ: اول

چاپ: نگين

حروفچينى و صفحه آرايى: واحد كامپيوتر مسجد مقدّس جمكران

تيراژ: 5000 دوره

قيمت دوره: 6000 تومان

شابك: 5 - 54 - 6705 - 964

شابك دوره: 0 - 79 - 6705 - 964

مركز پخش: انتشارات مسجد مقدّس جمكران

فروشگاه بزرگ كتاب واقع در صحن مسجد مقدّس جمكران

تلفاكس: 7253340 - 0251

همراه: 09112519929

«حق چاپ براى ناشر محفوظ است»

ص: 2

ص: 3

ص: 4

معجزه ها گوناگونند ··· 100

شناخت پيامبران از راه ملاحظه قوانين آنها ··· 100

شناخت پيامبران از راه بررسى احوال آنها ··· 102

باب دوم؛ اجداد پيغمبر از آلودگى ها دور بودند - 103

كلام على علیه السلام در وصف پيامبران ··· 105

مفاخره حرب با عبد المطّلب ··· 108

مفاخره عبداللّه بن جعفر با يزيد بن معاويه ··· 109

مفاخره ابن الزبير و عبداللّه بن العبّاس ··· 109

عِلمِ نَسَب و كثرت آلودگى در طوايف عرب ··· 111

قريش در ميان عرب ··· 115

برترى عقل قريش بر طوايف عرب ··· 118

سرّ تقدّم اولاد عبد مناف ··· 119

شجاعت فرزندان عبد المطّلب ··· 119

قطره اى از درياى شجاعت على علیه السلام ··· 120

قدردانى قريش از قصىّ، جد چهارم پيغمبر ··· 123

ستم قريش و مسلمانان به حضرت فاطمه علیهاالسلام ··· 125

ابن ابى الحديد و پاسخ به يك شبهه ··· 127

تحليل و ردّ سخن ابن ابى الحديد ··· 127

سنّت حسنه قصىّ ··· 130

تفاوت ميان نظر قصىّ و سلاطين حجاز ··· 131

نقض غرض ··· 131

چرا بعضى بر ديگران مقدّم مى شوند؟ ··· 134

پس گرفتن سقايه و رفاده از فرزندان عبد الدّار ··· 138

دو سفر تجارتى براى قريش ··· 139

شريك شدن پادشاهان و رؤساى قبايل در سفرهاى تجارتى قريش ··· 140

هاشم اغنيا را با فقرا در دو سفر تجارتى قريش شريك نمود ··· 141

ازدواج و وفات هاشم ··· 141

جمال و موقعيّت عبد المطّلب ··· 143

عبد المطّلب و صاحب فيل ··· 144

ايمان آوردن اجداد پيامبر اكرم و ابوطالب ··· 145

ص: 6

جعل احاديث در عدم ايمان ابوطالب ··· 146

مناجات عبد المطّلب با خدا ··· 147

رؤياى عبد المطّلب و حفر چاه زمزم ··· 149

دشمنى قريش و سيادت عبد المطّلب ··· 151

فرزندان عبد المطّلب ··· 153

فرزندان اين عصر و فرزندان عصر عبد المطّلب ··· 154

استغاثه حذافه به عبد المطّلب ··· 156

مقايسه عبد المطّلب و ابوسفيان ··· 159

عبداللّه، پدر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ··· 160

ابوطالب و حمايت از پيغمبر ··· 161

محصور شدن بنى هاشم در شعب ابوطالب ··· 162

وفات ابوطالب موجب هجرت پيغمبر گرديد ··· 163

علت علاقه شديد ابوطالب به پيغمبر ··· 166

قضيّه قصيده لاميّه ··· 167

چرا قريش به قتل ابوطالب و پيغمبر اقدام نمى كرد؟ ··· 168

منشأ علاقه ابوطالب به پيغمبراكرم ··· 173

باب سوم؛ تولد پيغمبر اكرم در عام الفيل - 177

دروغ زهرى و يا بسته شده به زهرى ··· 180

چرا عبد المطّلب سرپرستى پيغمبر را به ابوطالب واگذار كرد؟ ··· 183

مرد يهودى با ديدن پيغمبر غش كرد ··· 184

حسادت اهل كتاب ··· 186

نقل وقايع وقت ولادت از ابان بن عثمان ··· 186

چرا شيعه كتاب ابان بن عثمان را محافظت نكرد؟ ··· 188

اولين مسافرت پيغمبر به شام ··· 188

دروغى آشكار براى پايين آوردن مقام ابوطالب ··· 192

اشاره اى مختصر به قصه صاحب زنج ··· 195

ترحم اهل بغداد بر معاويه ··· 196

حلف الفضول ··· 198

جلوگيرى از تعدى اشراف قريش و شركت پيغمبر در حلف الفضول ··· 199

مخالفت بنى اميه با پيمان حلف الفضول ··· 201

ص: 7

ارجاع دعواى نصب حجر الاسود به پيغمبر ··· 203

سرّ ازدواج حضرت خديجه با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ··· 207

فضايل خديجه ··· 207

ازدواج پيغمبر؛ خطبه ابوطالب ··· 215

باب چهارم؛ عصمت پيغمبر قبل از بعثت - 219

بعثت پيغمبر و مخفى شدن آن حضرت ··· 228

سنگينى بار رسالت ··· 231

اعتراض بر مفسرين ··· 233

بدگويى هاى كفّار از پيغمبر ··· 235

علم امام و علم پيغمبر ··· 239

تقاضاى اصلاح تفاسير ··· 243

مقايسه ميان موسى و پيغمبر اسلام ··· 245

كلام معاويه به مغيره ··· 246

فرمان لعن معاويه توسط مأموران ··· 247

وِزر، گناه نيست ··· 248

بشارت به فتح و پيروزى ··· 249

اختلاف كلمه و ريشه آن ··· 251

دعوت پيغمبر از فرزندان عبد المطّلب ··· 253

پيامبر و تعيين وصى و جانشين ··· 254

نامه اميرالمؤمنين به محمد بن ابى بكر ··· 256

نامه محمد بن ابى بكر به معاويه ··· 261

پاسخ معاويه به محمد بن ابى بكر ··· 262

دعوت و تأثير آن ··· 264

تأسيس حزب اللّه ··· 270

علّو ايمان مصعب بن عمير ··· 271

توهّم عادل بودن همه صحابه ··· 276

جمع بين آيات مدح و ذمّ صحابه! ··· 277

صحابه فرارى چگونه مى توانند مشمول اين آيه باشند؟ ··· 279

گفت و گوى اَنس بن نضر با فراريان اُحد ··· 280

كلام ابو سفيان با حمزه ··· 282

ص: 8

جنگ موته و فرار خالد ··· 283

جهات نادرستى اين خبر و دروغ منافقين ··· 285

منافقان و علت جعل اكاذيب ··· 286

قضاوت و تشخيص حق از باطل ··· 287

چرا منافقين مقام جعفر و عبداللّه بن رواحه را پايين آوردند؟ ··· 288

باب پنجم؛ مهاجرت گروهى از مسلمانان به حبشه - 291

چرا مسلمانان به حبشه هجرت كردند؟ ··· 294

چرا جعفر بن ابى طالب و برخى مهاجرين تا سال هفتم در حبشه ماندند؟ ··· 295

تعداد مهاجرين به حبشه و علت بازگشت عده اى به مكه ··· 296

علل نادرستى نقل واقدى ··· 298

شواهد دروغ بودن قضيه ··· 301

توجيه امرى باطل با باطلى ديگر ··· 307

حقيقت امر چيست؟ ··· 311

چرا دروغ ها ساخته شد؟ ··· 312

اعتراض به صاحب كتاب «المثل الكامل» ··· 314

اقدام قريش براى برگرداندن مسلمين از حبشه ··· 316

نجاشى عمرو عاص را زد و تهديد كرد ··· 321

چگونگى ورود جعفر و يارانش بر پادشاه حبشه ··· 321

حُسن خدمات جعفر و جزاى منافقين به او ··· 324

جعفر چگونه دفاع نمود؟ ··· 325

مسلمان شدن نجاشى به دست جعفر ··· 326

سرپرستى جعفر بن ابى طالب ··· 326

نامه پيامبر به نجاشى در موقع هجرت به حبشه بود ··· 328

كينه و دشمنى عمرو بن عاص با جعفر ··· 330

موقعيت جعفر و مظلوميت او ··· 331

به راستى محدثين به چه علت اين مطلب خلاف واقع را مى گفتند؟ ··· 333

حديث مسلم ··· 337

اعتراض عمر به اسماء ··· 337

ص: 9

باب ششم؛ اصرار پيغمبر بر دعوت و مقاومت قريش - 341

شدّت آزار قريش و حمايت ابوطالب ··· 345

دعوت پيغمبر از قبايل و افراد عرب در موسم حج و عمره ··· 346

علت توقف پيغمبر در مكّه ··· 347

هجرت هاى پيغمبر به گفته ابن ابى الحديد ··· 348

سرّ مسافرت پيغمبر به طائف ··· 351

مذاكره گمراهان طائف با پيغمبر ··· 353

گفت و گوى پيغمبر با «عداس» ··· 354

اهتمام پيامبر به تبليغ و ضعف تبليغ مسلمين در عصر حاضر ··· 355

دعوت پيغمبر از بنى عامر ··· 357

دعوت پيامبر از سُويد بن صامت ··· 358

فاصله زمانى هجرت پيغمبر به مدينه و وفات ابو طالب ··· 361

فاصله زمانى اسلام آوردن اولين نفرات انصار و بيعت عقبه ··· 366

ترجيح نقل على بن ابراهيم ··· 367

سرعت رواج اسلام در مدينه ··· 368

اولين مسلمان ··· 370

جهالت قريش و مبارزه آنان با پيغمبر ··· 371

اختلاف در تعداد گروه اول و وجه جمع ··· 372

چرا محمد بن اسحاق نام ابوالهيثم را ذكر نكرد؟ ··· 373

كشف جناب سيوطى تعدد طلحة بن عبيد اللّه تيمى قرشى صحابى ··· 375

سرّ اختلاف در سابقين به اسلام ··· 379

زحمات مصعب در راه پيشرفت اسلام ··· 379

دعوت مصعب از اسيد بن حضير و سعد بن معاذ ··· 381

اسلام آوردن طايفه اوس بعد از طايفه خزرج بود ··· 382

تأثير خُلق خوش مبلّغ شهير اسلامى در اسلام آوردن سعد بن معاذ ··· 382

فعاليت هاى پر نشاط مسلمين صدر اسلام ··· 384

خاموشى و سكوت مرگبار مسلمين در عصر حاضر ··· 385

عظمت پيغمبر اسلام و تأثير او در تربيت انسان هاى طغيانگر ··· 386

ص: 10

باب هفتم؛ اتحاد انصار با يكديگر، مواسات آنها با مهاجرين و فرمان هجرت به مدينه - 389

چرا پيغمبر جزء آخرين مهاجرين بود؟ ··· 392

خطابه پيغمبر و تعهد انصار به حمايت از پيغمبر در عقبه ··· 392

يقين پيغمبر به فتح و پيروزى ··· 393

تعيين نقبا و تفسير نقيب ··· 395

عمل سعد بن عباده پس از رحلت پيغمبر، خلاف عهد بود ··· 398

پناه دادن، وسيله نجات بود ··· 403

پناه خواستن پيغمبر هنگام بازگشت از طايف ··· 403

پناه دادن پيغمبر به مشركين براى شنيدن قرآن ··· 405

ملحق شدن على به پيغمبر در قُبا ··· 407

توقف پيغمبر در قبا تا رسيدن على علیه السلام ··· 408

تجليل پيغمبر از على علیه السلام ··· 409

اتحاد اوس و خزرج، خواست خدا بود ··· 410

كلام عبداللّه بن اُبىّ به پيغمبر اسلام ··· 412

دو حديث جعلى در فضيلت عمر بن خطاب ··· 414

كيفيت ورود پيغمبر و نزول او بر ابوايوب انصارى ··· 420

مشكلات پيغمبر پس از ورود به مدينه ··· 421

يارى نمودن و ارث بردن مسلمانان از يكديگر ··· 436

مصادره اموال مسلمانان توسط مشركين ··· 437

سهم انصار از پيروزى ها ··· 445

حل مشكلات پيغمبر ··· 446

ضعف مسلمين در برابر مشركين قريش ··· 447

تشكيل گروهى در برابر مشركان از سوى پيامبر ··· 452

چرا مشركين در صدد جلوگيرى از پيغمبر بر نيامدند؟ ··· 453

مسجد پيغمبر و كيفيت بناى آن ··· 456

پيش بينى پيغمبر درباره قتل عمار توسط گروهى ظالم ··· 459

ص: 11

تاريخ شخصيت و صفات پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله وسلم، جلد دوم

باب هشتم؛ تعليمات پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله وسلم - 467

تقوا؛ ملاك فضيلت و افتخار ··· 470

حكايت ··· 472

ارزش توانگر و فقير نزد پيامبر ··· 474

ارج نهادن به سخاوتمندى ··· 477

سخاوت جعفر بن ابى طالب و عبد اللّه ··· 478

قناعتِ در دنيا و تشويق به آخرت ··· 480

همت بلند داشتن در هنگام دعا ··· 483

تربيت اصحاب ··· 486

شرط ضمانت بهشت ··· 489

عظمت خداوند در نزد بندگان ··· 489

درخواست حاجت فقط از خداوند ··· 493

برترين اعمال ذكر خداست ··· 495

راه نجات از فقر و پريشانى ··· 498

اول تدبير كار آن گاه توكل بر خدا ··· 499

راهنماى بهشت ··· 502

ناديده گرفتن گناهان ··· 508

فكر و انديشه قبل از هر كارى ··· 509

ارزش فرو نشاندن غضب ··· 511

قويترين مردم كيست؟ ··· 513

ارزش تقدير و تشكر ··· 515

به بدهكار مهلت دهيد ··· 517

بندگان خوب خدا ··· 519

اشرار امت ··· 520

خوش باورى نسبت به خداوند ··· 521

ثواب در پرتو اطاعت خداوند ··· 524

راه و رسم دوست يابى ··· 526

مشورت با عاقل ··· 527

با فضيلت ترين مردم ··· 530

ص: 12

وفاى به عهد ··· 531

اخلاق پسنديده ··· 532

مكر و نيرنگ ··· 535

نشانه هاى منافق بودن ··· 537

پنهان نماندن چيزى از خدا ··· 539

عيب جويى و خورده گيرى بر ديگران ··· 541

قهر و آشتى! ··· 542

سخن چين، بدترين مردم! ··· 543

بدعت گزاران را رسوا كنيد ··· 545

پيامبر در ميان فقراء و تهيدستان ··· 547

دل نبستن به دنيا ··· 549

تشويق به احسان و نيكى ··· 551

حسن خلق و پاكيزگى باطن ··· 552

همسايگان را ميازاريد ··· 554

باب نهم؛ حُسن معاشرت پيغمبر با مسلمانان - 557

حكايت روغن فروشى كه به پيغمبر اكرم علاقمند بود ··· 561

يكى ديگر از خصايص پيغمبر اكرم ··· 562

ازدواج جويبر با دختر شيخ طايفه بنى بياضه ··· 563

نكاتى كه از اين حديث شريف فهميده مى شود ··· 565

حكايت سعد و عاقبت كار او ··· 568

ترغيب پيغمبر به سعى در رفع حوايج مسلمين ··· 570

عيادت پيغمبر اكرم از سلمان ··· 572

عيادت پيغمبر از جوان يهودى ··· 575

شركت پيغمبر در تشييع جنازه سعد بن معاذ ··· 577

باب دهم؛ رفتار پيغمبر صلی الله علیه و آله وسلم نشانه پيغمبرى است نه پادشاهى - 589

مكالمه پادشاه روم با ابو سفيان ··· 592

سابقه نداشتن پيغمبرى در ميان قوم عرب ··· 594

تكذيب رسالت «خالد بن عيسى» ··· 594

كلام اميرالمؤمنين علیه السلام درباره زهد پيغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم ··· 596

ص: 13

مقايسه ميان پيغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و حضرت سليمان علیه السلام ··· 598

خانه و اثاث خانه پيغمبر اكرم ··· 599

رفتن پيغمبر به بازار و خريدن لباس ··· 600

فرش و متكاى پيغمبر ··· 606

طعام پيغمبر ··· 607

تخيير ازواج پيغمبر ··· 609

تواضع پيغمبر ··· 610

ورود به مجالس ··· 613

سرّ محبوبيّت پيغمبر در قلوب مسلمانان ··· 618

حكايت يهودى طلبكار ··· 619

صبر پيغمبر ··· 621

اشاره به تفسير نون و القلم ··· 625

آيات در مكه نازل شد ··· 629

مدارا و صبر پيغمبر اكرم بر ناملايمات وارده از طرف مسلمان ها ··· 631

سرّ مدارا نمودن پيغمبر با منافقين ··· 635

مشورت پيغمبر با اصحاب ··· 636

مأمور شدن پيغمبر به سختگيرى با منافقين ··· 638

اذيت و آزار يهود به پيغمبر اكرم ··· 645

صبر بر طاعت و اهميت نماز در اسلام ··· 647

موقعيت و جايگاه نماز در دين اسلام ··· 650

اصرار پيغمبر بر نماز ··· 651

مناجات رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در شب تاريك ··· 653

كيفيت نافله خواندن پيغمبر در شب ها ··· 655

مناجات نيمه شب پيغمبر و گفت و گو با عايشه ··· 657

استغفار و حمد پيغمبر ··· 659

كيفيت روزه گرفتن پيغمبر و سرّ اختلاف آن ··· 660

جود و سخاوت پيامبر ··· 663

عفو پيغمبر ··· 670

خيرخواهى پيغمبر اكرم براى عموم بشر ··· 677

مقايسه ميان پيغمبر اكرم و ساير پيغمبران ··· 679

پاسخ به چند سؤال ··· 681

ص: 14

شجاع كيست و شجاعت چيست؟ ··· 692

خطراتى كه متوجه پيغمبر شده بود ··· 700

باب يازدهم؛ بخشى از تصورات و اعتراضات دشمنان

درباره پيغمبر اكرم، قرآن و دين اسلام - 708

باب دوازدهم؛ رحلت پيغمبر و علّت آن - 759

بيرون كردن بزرگان مهاجر و انصار از مدينه به سرپرستى اسامه توسط پيغمبر··· 762

چرا ماندند و نرفتند؟ ··· 764

دفاع قاضى القضات و پاسخ سيد مرتضى ··· 766

اعتراض به ابن ابى الحديد ··· 768

نماز خواندن ابوبكر به جاى پيغمبر ··· 770

نظر ما درباره دو نقل طبرى ··· 771

به شك افتادن ابن ابى الحديد از روايت طبرى ··· 775

طلب نمودن على علیه السلام توسط پيغمبر ··· 775

وصيت پيامبر بنابر روايت شيخ مفيد ··· 776

دوات و لوح خواستن پيغمبر ··· 777

حديث مجعول در فضيلت ابوبكر در مقابل آن حديث صحيح ··· 780

استغفار پيغمبر براى اهل بقيع و خطبه آن حضرت در مسجد ··· 782

استغفار براى اهل بقيع به نقل از طبرى ··· 782

قضاوت بين دو نقل ··· 784

خطبه پيغمبر بنابر نقل طبرى ··· 786

نقل ابن مسعود درباره وصيت نمودن پيغمبر در يك ماه پيش از رحلت ··· 787

تعجب ابن ابى الحديد ··· 788

انواع عداوت دشمنان با اميرالمؤمنين علیه السلام ··· 793

سَر مبارك پيغمبر در هنگام رحلت در دامن چه كسى بود؟ ··· 798

چه كسى پيغمبر را غسل داد؟ ··· 799

روايت عايشه و دلايل نادرستى آن ··· 801

چه وقت مشغول به تجهيز پيغمبر شدند؟ ··· 803

در مورد كيفيت نماز بر پيغمبر اكرم ··· 806

محل و زمان دفن پيغمبر اكرم ··· 807

ص: 15

اميرالمؤمنين در فراغ پيامبر ··· 811

تسليتى از جانب خداوند ··· 813

رحلت پيامبر؛ آغاز انحراف و تجمع در سقيفه بنى ساعده ··· 815

لزوم تعيين خليفه براى نجات مسلمين از گمراهى - 821

علت مخالفت قريش با على علیه السلام و همراهى ايشان با ابوبكر ··· 824

قريش چگونه فضايل على علیه السلام را واژگون نمود؟ ··· 829

سخن باطل ابن ابى الحديد ··· 829

سخن ديگر ابن ابى الحديد و ابطال آن ··· 833

دشمنى قريش با اهل بيت علیهم السلام ··· 839

حكايت اوّل ··· 837

حكايت دوم ··· 838

دشمنى خلفاى بنى عباس با اهل بيت علیهم السلام ··· 839

ص: 16

بديهى است كه چهره هاى فوق با توجه به نوع برخوردشان با نظام هستى، در مقابل يكديگر قرار مى گيرند و هويت واقعى دو جبهه حق و باطل را نشان مى دهند. كفر و ايمان در اين دو جبهه در مقابل يكديگر قرار مى گيرند. كفر در سه چهره «طاغوت، ملأ، مترف» رخ نشان داده و با تمام امكانات در مقابل مدعيان حق، صف آرايى مى نمايد. و از طريق قتل، غارت، ظلم و بيداد سعى مى كند نور فروزان الهى را خاموش نمايد تا قدرت، ثروت و لذت دنياى خويش را تأمين نمايد. اما قوانين و سنت هاى لايتغير الهى كه حاكم بر نظام جهان و تاريخ است اجازه نمى دهد اين خفّاشان كوردل به پيروزى و بقاى جاودانه برسند كه سنت الهى، باطل را رفتنى مى داند و ظهور جاودانه حق را نويد مى دهد، چرا كه «جاء الحق و زهق الباطل انّ الباطل كان زهوقا».

فشار سيزده ساله ابوسفيان ها بر پيامبر گرامى اسلام در مكه، و برپايى جنگ هاى متفاوت و پى در پى كفار و يهود با پيامبر در مدينه، و توطئه هاى منافقين داخلى در مكه و مدينه، نه تنها نتوانست كفر را حاكم نمايد كه زمينه سقوط آن را فراهم كرد و اسلام چهره ملكوتى خويش را در قامت رعنا و شخصيت مستحكم و با صلابت و مهربان و صميمى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله وسلم نشان داد.

تاريخ زندگى و شخصيت پيامبر اسلام مى تواند در بستر تاريخ جاودانه باشد و به همه انسانها خاصه پويندگان طريق عشق و فضيلت و فلاح و رشد، درس زندگى و بقاء و جاودانگى را بياموزد. امت اسلام بيش از هر زمان ديگرى به هويت حقيقى خويش نيازمند است و اين هويت در چهره نورانى و غيور و با صلابت و با عزّت پيامبر خدا به خوبى آشكار است لذا به استناد «ولقد كان لكم فى رسول اللّه اسوة حسنة» شخصيت پيامبر اسلام نور تابانى است كه براى همه نسل ها مى تواند هدف و مقصد و راه را روشن كند و كشتى گمشده و به گِل نشسته انسانى را در درياى طوفانى حوادث واقعه، به ساحل امن و نجات برساند.

پس شناخت پيامبر و نوع برخورد آن حضرت با حوادث مى تواند مسلمانان را از ذلت به عزّت، و از وابستگى به استقلال، و از پژمردگى به نشاط، و از سستى و زبونى به

ص: 18

تلاش و مبارزه دائمى جهت رسيدن به قله هاى رفيع ارزشهاى الهى رهنمون سازد و بالاخره گام بزرگى است جهت شناخت دقيق اسلام و پيامبر، و هشدارى است به ما كه زمانه را باز شناسيم و نقاط ضعف را بشناسيم و از هويت واقعى خويش كه در درك خالص تاريخ صدر اسلام نهفته است دفاع كنيم، كه اين بازبينى و دفاع مى تواند مسلمين را سازماندهى نموده تا حركت خود رادر جهت تعجيل در فرج شكل دهندو لحظه به لحظه ارزش هايى بيافرينند.

كتاب حاضر كه اثر ارزشمند دانشمند و مورخ و تحليل گر بزرگ تاريخ اسلام، مرحوم آيه اللّه حاج شيخ عباس صفايى حائرى است و قبلاً در سالهاى 1373 و 1379 هجرى قمرى در دو عنوان به نامهاى 1 - تاريخ شخصيت پيامبر اسلام. 2 - تاريخ مجاهدات پيامبر اسلام منتشر شده توسط واحد تحقيقات مسجد مقدّس جمكران مجددا تحقيق، تصحيح و ويرايش - با حفظ امانت - گرديده و به صورت يك مجموعه كامل در دو جلد تقديم پژوهشگران تاريخ اسلام مى گردد تا تاريخ خالص صدر اسلام را بشناسند و زواياى آن را دقيقا مورد شناسايى قرار دهند.

كتاب فوق با شواهد مستند و ارزشمند، ضمن بررسى زمينه تولد اسلام در جزيرة العرب، وضعيت جامعه قبل از اسلام را بررسى و تحليل نموده و نيز با معرفى شخصيت اصيل پيامبر گرامى اسلام، برخورد اسلام را در مصاف با ديوسيرتان زشت خو، مورد بررسى و دقت نظر قرار مى دهد؛ و نحوه برخورد و نوع مديريت پيامبر را در موضع گيريهاى مختلف در مقابل مشركين،منافقين و كفار به صورت بسيار مستند ترسيم مى نمايد؛ و نيز نوع چگونگى برخورد آن حضرت را با امت، جهت آگاه نمودن مردم به حوادث بعد از خود را به خوبى بررسى مى كند و چهره والاى اميرالمؤمنين علیه السلام را در كنار پيامبر به عنوان وصى و جانشين برحق آن حضرت به خوبى آشكار مى نمايد.

در مجموع، اين كتاب سعى دارد ضمن نجات و تطهير تاريخ اسلام از تحريف و انحراف، تاريخ خالص صدر اسلام و چگونگى برخورد پيامبر را از هر نظر مورد بررسى قرار دهد. بديهى است نشان دادن اين برهه از تاريخ مى تواند تلاش خالصانه و صميمانه

ص: 19

پيامبر را براى رشد نهال اسلام نمودار سازد كه «لَقَدْ جائَكُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَئُوفٌ رَحيمٌ».(1)

مقايسه اين تلاش در مقابل تلاش مسلمانان امروز مى تواند نقاط ضعف و قوت را نشان دهد و ايشان را در مسير صراط مستقيم الهى كه همان عبوديت حق مى باشد رهنمون سازد.

در اينجا بجاست كه از زحمات خالصانه پژوهشگران عزيز، آقايان مصطفى واسعى، كاظم ملايى و محمد باقر مقدسيان كه در تحقيق و تصحيح و ويرايش اين كتاب و دو اثر ارزشمند ديگر اين مؤلف به نام هاى «تاريخ اميرالمؤمنين علیه السلام » و «تاريخ سيد الشهدا علیه السلام » نقش فعالى داشته اند صميمانه تشكر نماييم، خداوند اين زحمات را ره توشه دنياو آخرت ايشان قرار دهد.

بدان اميد كه الطاف خداوند متعال و عنايات حضرت وليعصر «ارواحنا فداه» شامل حال مان شده و با بازگشت به خويشتن واقعى خويش، و با الهام خالصانه از تاريخ صدر اسلام بتوانيم در بستر انقلاب اسلامى ايران زمينه ساز ظهور دولت حقه و شكوهمند آن جان جانان و يگانه دوران، حضرت صاحب الزمان باشيم.

«اللهم انّا نرغب اليك فى دولة كريمة تعزّ بها الاسلام واهله

وتذلّ بها النّفاق و اهله وتجعلنا فيها من الدّعاة الى طاعتك

والقادة الى سبيلك و ترزقنا بها كرامة الدّنيا و الاخرة».

واحد تحقيقات مسجد مقدّس جمكران

28 صفر 1423

بهار 1381

ص: 20

كه بعضى از آنها به زيور چاپ آراسته شده است.

در قسمت تاريخ: 1 - تاريخ امير المؤمنين علیه السلام در دو جلد. 2 - تاريخ سيد الشهداء در يك جلد. 3 - تاريخ حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله وسلم (كتاب حاضر) در دو قسمت تاريخ شخصيت پيامبر و تاريخ مجاهدات ايشان، از كتاب هايى هستند كه در زمان حيات ايشان چاپ و هم اكنون نيز با طرحى نو و زيبا توسط انتشارات مسجد مقدّس جمكران تجديد چاپ شده است. كتب مذكور از هر جهت نفيس و پرارزش مى باشد زيرا مؤلف محترم در تحليل وقايع و متشابهات تاريخى، آن هم با استناد به روايات، از ويژگى هاى خاص و قدرت و دقت بسيار بالايى برخوردار است.

در علم فقه از ايشان مباحثى درباره طهارت، خمس، زكات، نكاح، ارث و غيره و حواشى استدلالى بر كتاب عروة الوثقى و شرايع الاسلام باقى مانده است و مباحثى در علم اصول و حواشى ايشان بر كتاب مرحوم آخوند خراسانى، به يادگار مانده كه تاكنون به چاپ نرسيده است.

ايشان به خاطر دلسوزى و درد دينى كه داشتند صاحب ردّيه اى بر كتاب و مباحث كسروى تبريزى و اسرار هزار ساله حكمى زاده مى باشند كه در آن زمان از مباحث روز جامعه بوده است.

مرحوم آية اللّه حاج شيخ عباس صفايى حائرى كه شخصيتى نويسنده، اديب، خطيب و معلم اخلاق بود سرانجام پس از عمرى پر بركت كه در راه خدا، اسلام و مسلمين سپرى نمود، در دوازدهم آبان 1357 هجرى شمسى در سن 66 سالگى ديده از جهان فرو بست و دار فانى را وداع گفت. خداوند روح اين عالم بزرگوار و فرزند فاضلش حضرت حجه الاسلام والمسلمين آقاى حاج شيخ على صفائى را با محمّد و آل محمّد صلوات اللّه عليهم اجمعين محشور فرمايد.

ناشر

ص: 22

سرور موجب نفاق ايشان بود كه پس از وفات او نفاق ايشان مبدّل به ايمان گرديد؟

حال بايد ديد اين جماعت در اين مدّت چه مى كردند؟ و به چه كارى مشغول بودند؟

اين جماعت كه پس از وفات پيغمبر روى كار آمدند، و مصدر اُمور و متّصدى شغل هاى حسّاسى شده بودند، مصلحت ديدند كه اظهار اسلام نموده و بدون آن كه به سلطنت ايشان لطمه اى وارد شود، مقام پيغمبر اكرم را پايين آورند، و اميرالمؤمنين على علیه السلام را كنار زده و او را از ميدان خلافت و سياست دور نمايند آنها در اين امر كوتاهى ننموده و با تمام توان به اين مصلحت اقدام نمودند، چنان كه اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود:

«اللهم انّي استعديك على قريش و من اعانهم، فانّهم قد قطعوا رحمي، و اكفئوا انائي و اجمعوا على منازعتي حقّا كنت اولى به من غيري».

تا آنجا كه مى فرمايد:

«فنظرت فاذا ليس لي رافد، و لا ذابّ و لا مساعد الاّ اهل بيتي فضننت بهم عن المنيّة . . .»(1)

و نيز مى فرمايد:

«اللهم انّي استعديك على قريش و من اعانهم فانّهم قطعوا رحمي، و صغّروا عظيم منزلتي، و اجمعوا على منازعتي امرا هو لي».(2)

اين گروه تا مى توانستند به وسيله ايادى خود تاريخ پيغمبر اكرم را آلوده كردند، آنها يا فضايل اميرالمؤمنين علیه السلام را منكر شدند، يا به ديگران بخشيدند، و براى آن سرور نظاير و اقرانى قرار دادند، و عظمت آن سرور را كه در زمان پيغمبر اكرم مسلّم شده بود، و همه آن را مشاهده مى نمودند محو كردند، و آن بزرگوار را در نزد همه مسلمانان كوچك نموده و عيب هايى براى او تراشيدند.

آثار آن منافقين در كتاب ها هنوز ثابت است، و هنوز نويسندگان كوركورانه از

ص: 24

منافقين تبعيّت نموده و گمراهى مسلمانان را فراهم مى آورند! من در اين قسمت از تاريخ با تأييدات خداوند متعال قسمتى از پرده هاى تاريكِ بافته شده منافقين را بالا زده يا پاره كرده ام و خيانت هاى ايشان را روشن نموده ام، و اميدوارم كه در «تاريخ اميرالمؤمنين علیه السلام » موفق به تتميم اين عمل گردم.

دوّم: آن كه تا حدّى اشاره به كيفيّت دعوت و تبليغ پيغمبر اكرم و زحمات شبانه روزى آن سرور و سرّ محبوبيت و موقعيّت او نمايم، تا مبلغين از اين راه وارد شوند و اقتدا به آن وجود اطهر نمايند، كه: «لَقَد كانَ لَكُم في رَسولِ اللّه ِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ . . .(1)؛ قطعا براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نيكوست»

من از بيان سرّ ترقّى و عظمت مسلمين در صدر اول اسلام و انحطاط آنها در عصر حاضر كوتاهى نكردم، و اميدوارم كه مسلمانان به خود آمده و اين سستى و ضعف را كنار گذارند، بيدار شوند و در صراط مستقيم حركت كنند تا خداوند راضى شود و به سعادت رسند.

سخن آخر اين كه اين كتاب را مشتمل بر يك مقدّمه، يك خاتمه و دوازده باب نمودم.

ص: 25

ص: 26

ص: 28

غالبا با تأمّل و تفكّر خوانده و شنيده نمى شود؛ چه بسا كه از زبان بگذرد و در دل جاى نگيرد.

پس در حقيقت چون تلاوت آيات و پيغمبر و خليفه او، هيچ كدام در ميان مسلمانان امروز نيست، اسلام واقعى بسيار كم رنگ گشته است.

قرآن كتاب هدايت بشر است، لذا هنگامى كه شخص آشناىِ به زبان با تدبر و تفكر، آن را بشنود و يا قرائت كند قهرا تحت تأثير واقع مى گردد. در وصف قرآنِ معجزه چه بگويم؟ مشركين قريش در برابر قرآن با تمام قدرت و توانايى كه داشتند - چون سحره فرعون در برابر عصا و يد بيضاى موسى - بيچاره شده بودند، قريش با يكديگر مى گفتند:

«لا تَسمَعوا لِهذَا القُرآنِ وَ الْغَوا فيهِ لَعَلَّكُم تَغلِبونَ»(1)

«نه به اين قرآن گوش فرا دهيد و نه بگذاريد ديگران بشنوند، شايد از اين راه غالب شويد».

ايشان مى دانستند هر كس به قرآن گوش دهد تحت تأثير واقع مى گردد، به همين دليل «عتبة بن ربيعه» به «اسعد بن زراره خزرجى» گفت: در گوش خود پنبه بگذار تا قرآن را نشنوى! حال «تو خود حديث مفصّل بخوان از اين مجمل».

مشركين در برابر پيغمبر بيچاره شده بودند و به يكديگر سفارش مى كردند كه بر دين پدران خود باقى بمانند، و تحت تأثير سخنان محمّد[ صلی الله علیه و آله وسلم ] قرار نگيرند.

شما از اين آيه شريفه:

«وَ اِذا رَاَوْكَ اِنْ يَتَّخِذونَكَ اِلاّ هُزُوا اَهذَا الَّذي بَعَثَ اللّه ُ رَسولاً * اِنْ كادَ لَيُضِلُّنا عَنْ آلِهَتِنا لَولا اَنْ صَبَرْنا عَلَيها . . .»(2)

«و چون تو را ببينند، جز به ريشخندت نگيرند [كه:] «آيا اين همان كسى است كه

ص: 30

خدا او را به رسالت فرستاده است؟ چيزى نمانده بود كه ما را از خدايانمان - اگر بر آن ايستادگى نمى كرديم منحرف كند» و هنگامى كه عذاب را مى بينند به زودى خواهند دانست چه كسى گمراه تر است».

به عظمت تبليغ پيغمبر و تأثير بيان و دعوت آن سرور تا حدّى پى مى بريد. آنها هر وقت پيغمبر اكرم را مى ديدند به صورت دسته جمعى ايشان را استهزاء مى كردند و مى خواستند بدين وسيله از تأثير كلام او بيرون روند، و خود را بر دين پدرانشان نگاه بدارند، و بدين شكل روحيّه خود را تقويت كرده و آن سرور را تضعيف نمايند.

شما از همين آيه شريفه مى توانيد بفهميد پيغمبر اكرم چگونه در همان مكّه معظّمه كه مقهور و محصور مشركين قريش بود، بر آنان غالب، و آنها را بيچاره نموده بود، مشركين وجدانا ناراحت شده بودند، و با آن كه از فرعون سخت تر بودند در عين حال به اندازه اى تحت تأثير واقع شده و حق بر آنها روشن گشته بود كه مى خواستند به زور بر شرك خود مقاومت و پايدارى نمايند.

«وَ جَحَدوا بِها وَ استَيْقَنَتْها اَنفُسُهُم ظُلْما وَ عُلُوّا»(1)

«و با آن كه دل هايشان بدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبر آن را انكار كردند».

پيغمبر اكرم به قدرى در بيان و اقامه برهان قوى بود كه دشمنان مى خواستند به وسيله وحشى گرى و وادار نمودن يكديگر بر كفر، خود را در برابر او قوى نمايند، ليكن هر كسى كه با پيغمبر اكرم معاشرت مى نمود يا مختصر برخوردى داشت شيفته اخلاق آن بزرگوار و معتقد به نبوّت و صدق گفتار آن سرور مى گرديد؛ چه بسا مشركين تا آن حضرت را مى ديدند به او ايمان مى آوردند.

شيخ كلينى به سند معتبر از زراره از امام محمد باقر علیه السلام چنين روايت مى نمايد:

«پيغمبر از خدا خواسته بود كه بر «ثمامه» مسلّط شود، لشكر پيغمبر او را اسير كرده و نزد

ص: 31

آن سرور آوردند. حضرت به او فرمود: من به تو در انتخاب يكى از سه چيز اختيار مى دهم: اول اين كه تو را بكشم!؟ ثمامه گفت: در اين صورت شخص بزرگى را كشته اى!

فرمود: و يا از تو جذيه بگيرم و در برابر مال آزادت نمايم!؟

گفت: در اين صورت مرا سنگين قيمت مى يابى!

فرمود: يا بر تو منّت گذارم و آزادت نمايم!؟

گفت: در اين صورت مرا شاكر خواهى يافت!

فرمود: تو را آزاد كردم.

ثمامه گفت: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَ اَنَّكَ مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ»؛ به خدا سوگند! تا تو را ديدم دانستم پيغمبر هستى، ولى چون در بند اسارت بودم گواهى نمى دادم و اعتراف نمى نمودم».(1)

از اين حديث عظمت، جوانمردى، ثروت، شجاعت و عقل ثمامه فهميده مى شود.

آرى! هر كس پيغمبر را مى ديد، يا مختصر برخوردى با او مى نمود، او را به پيغمبرى مى شناخت. خداوند مى فرمايد:

«اَفَلَم يَدَّبَّروا الْقَولَ اَمْ جائَهُمْ ما لَمْ يَأتِ آبائَهُمُ الاَْوَّلينَ * اَمْ لَمْ يَعْرِفوا رَسولَهُم فَهُم لَهُ مُنْكِرونَ»(2)

«در حالى كه از [پذيرفتن] آن تكبر مى ورزيديد و شب هنگام [در محافل خود] بد گويى مى كرديد، آيا در [عظمت] اين سخن نينديشيده اند، يا چيزى براى آنان آمده كه براى پدران پيشين آنها نيامده است؟»

ملاحظه كنيد و ببينيد خداوند چگونه نبوّت پيامبر را اثبات مى نمايد و راه احتجاج را بر مشركين مى بندد؟ مگر ممكن است كسى كه بينا است منكر خورشيد شود؟ كسى كه در قرآن تأمّل كند و يا پيامبر را بشناسد چگونه ممكن است نبوّت او را انكار نمايد؟

ص: 32

بنابر اين نبوّت پيغمبر گاهى از سخن و استدلال و قرآن او دانسته مى شود، و گاهى از توجّه به شخصيت آن سرور و تأمل در حالات او درك مى گردد. خداوند او را رحمة للعالمين قرار داده و او را براى هدايت بشر و پاك نمودن آنها برانگيخته است، او در فرستادن چنين پيغمبرى بر مردم منت گذارده است. گرچه خداوند براى راهنمايى مردم پيامبر مى فرستاد، ولى در فرستادن شخص محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم منّت گذارده است، بى جهت نيست كه او خاتم النبيين و افضل المرسلين است؛ و عظمت آن سَرور در موقع مقايسه با ساير پيامبران دانسته مى شود.

پيامبر اكرم از طرفى با بيان و رفتار خود موجب هدايت مردم به اسلام و از طرف ديگر، نگه دار مسلمين بر اسلام بود. او حافظ مسلمين بود و از بروز اختلافات در ميان

مسلمين جلوگيرى مى كرد.

پيامبر كاملاً مراقب مسلمين و اوضاع و احوال آنها بود و مسلمانان را از شرّ منافقين و كفار بر حذر مى داشت. بى جهت نيست كه خداوند مى فرمايد:

«وَ كَيفَ تَكفُرونَ وَ اَنْتُم تُتْلى عَلَيكُمْ آياتُ اللّه ِ وَ فيكُم رَسُولُهُ».(1)

«و چگونه كفر مى ورزيد، با اين كه آيات خدا بر شما خوانده مى شود و پيامبر او ميان شماست؟»

نقش پيغمبر چنان بود كه منافقين با همه ارتباطى كه با مشركين و اهل كتاب داشتند نتوانستند مادامى كه آن سرور در ميان مسلمانان بود به آنها آسيبى برسانند و در ميان

مسلمين اختلاف بيفكنند.

پيامبر اين مردم را به اسلام هدايت نمود، و از بروز اختلافات كاملاً جلوگيرى فرمود. عجيب اين كه جمعى از منافقين در ميان آنها ريشه دوانيده و دائما در صدد

ص: 33

تخريب و ايجاد اختلاف و فتنه بودند. چنان كه خداوند مى فرمايد:

«لَقَدِ ابْتَغَوا الْفِتنَةَ مِنْ قَبْلُ قَلَّبوا لَكَ الاُْمورَ حَتّى جاءَ الْحَقُّ وَ ظَهَرَ اَمْرُ اللّه ِ وَ هُمْ كارِهونَ»(1)

«در حقيقت، پيش از اين [نيز] در صدد فتنه جويى بر آمدند و كارها را بر تو وارونه ساختند، تا حقّ آمد و امر خدا آشكار شد، در حالى كه آنان ناخشنود بودند»

در طول آن مدّت، مسلمين با آن همه وقايع و فتنه ها، از حوادث بر كنار ماندند و پيامبر آنان را از اختلاف دور كرد و اتّحاد آنها را حفظ فرمود تا جايى كه دشمنان نتوانستند دودستگى ايجاد نمايند، و در صف مسلمين شكافى پديد آورند.

گردانيد و از آنها مردمانى رشيد و منظّم ساخت.

اين است سرّ ترقّى آنها؛ و شاهد اين مدّعا ممالكى است كه بعدا به تصرّف مسلمين درآمد و قرن ها در تصرّف آنها ماند، كه چگونه مردمانشان همرنگ مسلمانان شده و اسلام در ميان آنان رواج يافت.

بنابر اين، حقّانيت دين و عظمت اخلاق پيغمبر و اهميّت تعليم و تربيت آن سَرور بود كه آنها را نگاه دارى مى كرد و قهرا سيادت و آقايى آنها را حفظ مى نمود.

بديهى است كه هر اندازه مسلمانان از آن تعاليم و اخلاق دور مى شدند عظمت خويش را از دست مى دادند و كار به جايى رسيد كه ممالك را يكى پس از ديگرى از دست داده و همرنگ با ديگران شدند، و در زبان و لباس و افعال و اخلاق و عقايد و قوانين تابع ديگران گشتند. و امروز هم هر اندازه كه از اسلام دور شوند و قوانين آن را

كنار بگذارند و به رنگ ديگران درآيند در اسارت و ضلالت بيشترى فرو خواهند رفت.

اميرالمؤمنين علیه السلام در «خطبه قاصعه» پس از آن كه مسلمانان را به سوابق حالشان از ذلّت و اسارت و بدبختى، و محروميّت در زندگى و رذايل افعال و عقايد آشنا مى نمايد، مى فرمايد:

«فانظروا الى مواقع نعم اللّه عليهم حين بعث اليهم رسولاً، فعقد بملّته طاعتهم، و جمع على دعوته الفتهم، كيف نشرت النّعمة عليهم جناح كرامتها، و أسالت لهم جداول نعيمها، و التفّت الملّة بهم في عوائد بركتها، فاصبحوا في نعمتها غرقين، و في خضرة عيشها فكهين، قد تربّعت الامور بهم في ظلّ سلطان قاهر، و آوتهم الحال الى كنف عزّ غالب، و تعطّفت الامور عليهم في ذرى ملك ثابت، فهم حكّام على العالمين، و ملوك في اطراف الارضين، يملكون الامور على من كان يملكها عليهم و يمضون الاحكام فيمن كان يمضيها فيهم لا تغمز لهم قناة، و لا تقرع لهم صفاة.

ص: 35

الا و انّكم قد نفضتم ايديكم من حبل الطّاعة، و ثلمتم حصن اللّه المضروب عليكم باحكام الجاهليّة، فانّ اللّه سبحانه قد امتنّ على جماعة هذه الامّة فيما عقد بينهم من حبل هذه الالفة التي ينتقلون في ظلّها، و يأوون الى كنفها بنعمة لا يعرف احد من المخلوقين لها قيمةً، لانّها ارجح من كلّ ثمن، و اجلّ من كلّ خطر».(1)

آنگاه امام علیه السلام مسلمانان را از نتيجه اعمالشان مى ترساند و مى فرمايد:

«و اعلموا انّكم صرتم بعد الهجرة اعرابا و بعد الموالاة احزابا، ما تتعلّقون من الاسلام الاّ باسمه، و لا تعرفون من الايمان الاّ رسمه، تقولون النّار و لا العار، كانّكم تريدون ان تكفئوا الاسلام على وجهه، انتهاكا لحريمه، و نقضا لميثاقه الّذي وضعه اللّه لكم حرما في ارضه، و امنا بين خلقه، و انّكم ان لجأتم الى غيره حاربكم اهل الكفر، ثمّ لا جبرائيل و لا ميكائيل و لا مهاجرون و لا انصار ينصرونكم الاّ المقارعة بالسّيف حتّى يحكم اللّه بينكم».(2)

«پس نگاه كنيد به اندازه نعمت هاى خداوند بر آنان در وقتى كه پيغمبر خويش را به سوى ايشان فرستاد، پس به سبب او همگى مطيع شدند، و به وسيله او دشمنى ها مبدّل به دوستى گرديد.

ببينيد چگونه نعمت، پر و بال كرامت خود را بر آنها گشود، و در نهرها نعمت جارى گرديده و سرازير شد، و مسلمانان كه متّحد شدند چگونه غرق نعمت شدند، و از خرّمى عيش شادمان گرديدند، و در زير سايه پادشاه قاهر غالب همه امورشان مرتب گرديد.

پس همان جماعت پراكنده بر جهانيان حكومت مى نمايند و پادشاهان روى زمين گرديده اند، و بر همان جماعتى كه قبلاً اختياردار آنان بودند سلطنت مى نمايند، و

ص: 36

سلاطين از آنها تقيه مى كنند، و به حكم آنان سر فرود مى آورند، و در برابر آنها احدى را توان هيچ گونه مقاومت و يا حمله اى نيست.

آگاه باشيد! كه شما مسلمانان پس از اين همه عظمت - در اثر اطاعت و دوستى - خود را از اطاعت كنار كرديد، و بكلّى دست خود را از اطاعت پاك نموديد، و آن قلعه اسلام را كه در پناه آن محفوظ بوديد به وسيله احكام جاهليت سوراخ سوراخ نموديد. خداوند جل جلاله بر اين جمع مسلمانان منّت گذارد به سبب آن قانون كه در ميان ايشان برقرار فرمود، كه در سايه آن محفوظ بودند، و به هر جا كه مى خواستند منتقل مى شدند، نعمتى كه هيچ كس اندازه قيمت آن را نمى داند، زيرا از هر چيزى گران تر و پر بهاتر است.

بدانيد اى مسلمانان! كه پس از هجرت و معرفت به احكام اسلام، چون باديه نشينانِ جاهل شديد، و پس از دوستى و اتّحاد كلمه، متفرّق و متشتّت گرديديد، از اسلام جز اسم آن در شما باقى نمانده، و از قرآن جز خط آن چيزى نمى شناسيد.

مى گوييد: از عار بايد فرار كرد گرچه داخل جهنم شويم. مثل آن كه مى خواهيد اسلام را وارونه كنيد، و حرمت آن را هتك و پيمان آن را نقض نماييد.

مسلمانان! بدانيد اگر اسلام را كنار بگذاريد و به غير او پناهنده شويد كفّار با شما مى جنگند، و در اين صورت نه جبرئيل و نه ميكائيل و نه انصار و نه مهاجرين وجود ندارد كه شما را يارى كند، و از براى شما آن ياوران صدر اسلام نخواهد بود، و به جز شمشير چيزى در ميان نخواهيد داشت تا خداوند ميان شما حكم فرمايد».

اگر مسلمانان در عصر اميرالمؤمنين علیه السلام اين اندازه عقب رفتند پس امروز در توصيف و تعريف آنها چه مى توان گفت؟ اگر آن روز از مسلمانى به جز نام نمانده بود، امروز از مسلمانى چه به جا مانده است؟

من با كمال جرأت مى گويم: منافقين عصر آن سَرور از مسلمانان خوب اين عصر

ص: 37

بهتر بودند؛ جايى كه انكار يك ضرورى از ضروريات دين اسلام يا استخفاف آن موجب كفر باشد، پس ببينيد امروز چه اندازه مسلمان كم است؟ «و عَلَى الاِسلامِ اَلسَّلام!»

از مطلب دور نشوم، پيغمبر اكرم در اثر تعليم حكمت و مواعظ حسنه مسلمانان را به تدريج به رشد فكرى رسانده و رشيد نمود و افكار و اخلاق و افعال آنها را پاكيزه فرمود و يك عده از مردمان وحشى را به اوج كمال رسانيد و آنها را عاقل و حكيم نمود، دنيا را در نظر آنها پست و چشم هاى آنها را به سوى آخرت معطوف داشت، صفات رذيله را از آنها دور و صفات حميده را بر آنها نزديك فرمود.

البتّه چنين مردمانى - كه چون متّحد شوند از مرگ نهراسند، و براى خداوند بجنگند، و كشته شدن را سعادت بدانند - غلبه و فتح نصيب ايشان خواهد بود.

اگر نه اين بود كه تربيت شدگان واقعى و مسلمانان حقيقى به تدريج در جنگ ها شهيد شدند، و منافقين و يا كسانى كه به آن درجه از كمال نرسيده بودند وارث آنها و متّصدى امور گرديدند، هرآينه مى ديديد وضعيّت مسلمين به گونه اى بهتر بود، ولى متأسّفانه خوبان امت شهيد شدند و اسلام مجددا به حال غربت بازگشت، و هر قدر از خوبان و يا خوبى ها كم شد، ضعف و بدبختى مسلمين افزايش پيدا كرد.

من در اين كتاب به اندازه توانايى خود، شما را با اخلاق و صفات و رفتار و گفتار پيغمبر اكرم و تعليم و تربيت آن سَرور آشنا مى نمايم، و شما اگر در هر قضيّه جزئى دقت كنيد چه بسا به مطالب كلى نيز نايل شويد.

است بشناسند، و به دين اسلام علاقه مند گردند، آنها بايد ضعف و زبونى را كنار گذاشته و در مقام ترويج دين برآيند، و خود را از صف دشمنانِ دين جدا ساخته و با دوستان آن، صف واحدى تشكيل دهند.

بزرگان دين نيز نبايد مأيوس شوند بلكه بايد صاحب عمل و اقتدار باشند، اعمال و رفتار پيغمبر اكرم را سرمشق قرار دهند، افراد عالِم و ديندار و عاقل را دعوت كرده و گِرد هم آمده و آنها را مبلّغ دين قرار دهند و تا مى توانند در زيادى جمعيّت اين گروه بكوشند، و براى ترويج اين جمعيّت اقدام نموده و آنها را به جامعه معرّفى كنند، و به وسيله جمعى از خوبان كتاب هاى مفيد و سودمند در اختيار و دسترس مسلمين قرار دهند.

بزرگان دين نيز بايد سعى كنند همچون پيغمبر اكرم تبليغ نمايند و با مردم تماس بگيرند، و با اخلاق خوب، مردم را به دين دعوت فرمايند. زيرا بديهى است كه بهترين تبليغ، تبليغ عملى است، چنان كه حضرت فرمود:

«كونوا دعاةَ النّاس باعمالكم و لا تكونوا دعاةً بالسنتكم».(1)

شيخ كلينى رحمه الله روايت فرموده: «روزى اميرالمؤمنين على علیه السلام با مردى از اهل كتاب - كه در ذمّه اسلام بود - همسفر شد، او از حضرتش پرسيد: اى بنده خدا، كجا مى روى؟ اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود: مى خواهم به كوفه بروم.

پس با يكديگر همراه شده و به راه خود ادامه دادند و چون به سر راهى رسيدند كه آن مرد ذمّى بايد جدا مى شد، اميرالمؤمنين نيز به طرف مسير او حركت كرد.

او گفت: مگر نگفتى كه به كوفه مى روم؟ پس چرا با من مى آيى و به سمت كوفه نمى روى؟

اميرالمؤمنين فرمود: عمدا به طرف مسير تو حركت مى كنم و مى خواهم تو را چند

ص: 39

قدمى مشايعت نمايم، چون از حُسن مصاحبت و رفاقت اين است كه شخص، رفيق خويش را قدرى همراهى كند، آنگاه از او جدا شود؛ و من به عنوان بدرقه تو مسافتى را با تو مى آيم، اين دستورى است كه پيغمبر به ما داده است.

مرد ذمّى گفت: راستى اين دستور او است؟

اميرالمؤمنين فرمود: آرى!

آن مرد گفت: پس به اين جهت است كه مردم از آن سَرور پيروى مى كنند، او داراى چنين افعال كريمه اى بوده است، اينك تو شاهد باش كه من بر دين تو هستم.

او به همراه اميرالمؤمنين على علیه السلام به سمت كوفه آمد، و اميرالمؤمنين را شناخت و اسلام آورد».(1)

در اين حديث شريف دقّت كنيد، اميرالمؤمنين على علیه السلام خليفه مسلمين است، آن حضرت حتى در موقع خلافت و سلطنت نيز تنها بيرون مى رود، و هيچ نشانه و امتيازى ندارد، و همانند ساير مسلمانان است. رفتار و حُسن معاشرت او با يك نفر از اهل كتاب چنين بوده كه در نتيجه او را به دين اسلام ترغيب و وارد نموده است.

كسانى كه رفتار ايشان خشن باشد و حسن معاشرت با مردم نداشته باشند به كار اصلاح جامعه نمى آيند آنها ببينند كه چگونه يكى از پيغمبران الهى كه قدرى تند و عجول

بود گرفتار حبس تاريك و سيار الهى شد؟ خداوند به پيغمبر خويش مى فرمايد:

«فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحوتِ اِذْ نادى وَ هُوَ مَكْظومٌ».(2)

«پس در [امتثال] حكم پروردگارت شكيبايى ورز، و مانند همدم ماهى [يونس]

مباش؛ آنگاه كه اندوه زده ندا در داد»

كسانى كه خود ناپاك هستند به كار اصلاح و تطهير مردم نمى آيند.

كسانى كه حبّ مال و جمع ثروت دارند نمى توانند مردم را به سوى آخرت دعوت كنند.

ص: 40

كسانى كه حبّ جاه و مقام دارند نمى توانند حبّ خداوند را در دل مردم قرار دهند.

مبلّغين بايد با سوابق حسنه و رفتار نيكو و حُسن اخلاق و صفاتشان مردم را به سوى خداوند سوق دهند. اگر چنين افرادى رهبر جامعه شوند جامعه هدايت مى شود.

سرّ انحطاط مسلمين نيز همين است كه به تدريج خوبان كنار رفتند و ديگران دست به كار شدند. ما اگر دقّت كنيم مى بينيم پيغمبر اكرم چگونه به تنهايى در برابر عالَم قيام نمود؟ چگونه تبليغ كرد و به تدريج مردمان را با حُسن خلق و مدارا و حُسن افعال و صفات و حُسن نيت و صدقِ عقيده و كمالِ جديت پرورش داد، از آنان كار كشيد، و دنيا را نورانى نمود.

حضرت فقط يك نفر را به نام «مصعب بن عمير»، به سمت مدينه براى تبليغ روانه فرمود، مصعب شهر را نورانى كرد، و مردم را به سمت خداوند سوق داد.

بنابر اين، با دقت در تاريخ پيغمبر اكرم و تأمّل در صفات و احوال و افعال آن سرور، نه فقط بايد قلب نورانى گشته و ايمان انسان زيادتر گردد، بلكه بايد مسلمين به خود آمده و ضعف و زبونى را كنار گذارند، و هر كس به اندازه قدرت و توان خويش در ترويج دين بكوشد، و خداوند را يارى نمايد، بايد از دشمنان و زيادى و توانايى آنها نهراسيد، از خدا كمك خواست و تنها به سوى او نظر داشت كه: «اِنْ تَنْصُروا اللّه َ يَنْصُركُم وَ يُثِبِّتْ اَقْدامَكُم(1)؛ اگر خدا را يارى كنيد ياريتان مى كند و گامهايتان را استوار مى دارد»

ص: 41

ص: 42

ص: 44

اميرالمؤمنين على علیه السلام مى فرمايد:

«انّ اللّه بعث محمّدا صلی الله علیه و آله وسلم نذيرا للعالمين، و امينا على التّنزيل، و انتم معشر العرب! على شرّ دين، و في شرّ دار منيخون بين حجارة خشن، و حيّات صمّ، تشربون الكدر، و تأكلون الجشب، و تسفكون دمائكم، و تقطعون ارحامكم، الاصنام فيكم منصوبة، و الآثام بكم معصوبة».(1)

«خداوند پيغمبر را به رسالت فرستاد در حالى كه شما مردم عرب - مقصود فرزندان اسماعيل است - به بدترين اديان باطله معتقد بوديد، و در سخت ترين زمين ها و خانه ها زندگى مى كرديد، از نقاط خوش آب و هوا محروم، و در جاهاى پر از مارهاى گزنده و سنگ هاى درشت منزل داشتيد، نه آب گوارا داشتيد، و نه خوراك خوب، چه بسا كه خون و پوست بز را مى خورديد، امنيّت از ميان شما رفته و خون ها ريخته و ارحام قطع شده بود، بت ها را مى پرستيديد و با گناه ها آلوده بوديد».

وضع زندگانى عرب قبل از اسلام از نظر آب، هوا، مكان، خوراك، امنيت، اجتماعات و خويشاوندى چنين بود.

حضرت در خطبه قاصعه نيز چنين مى فرمايد:

«تأمّلوا امرهم في حال تشتّتهم و تفرّقهم، ليالي كانت الاكاسرة و القياصرة اربابا لهم، يحتازونهم عن ريف الآفاق، و بحر العراق، و خضرة الدّنيا الى منابت الشّيح، و مها في الرّيح، و نكد المعاش، فتركوهم عالةً مساكين اخوان

ص: 45

دبر و وبر، اذلّ الامم دارا، و اجدبهم قرارا، لا يأوون الى جناح دعوة يعتصمون بها، و لا الى ظلّ الفة يعتمدون على عزها فالاحوال مضطربة و الايدي مختلفة و الكثرة متفرقة في بلاء ازل و اطباق جهل من بنات مؤودة و اصنام معبودة و ارحام مقطوعة و غارات مشنونة».(1)

«در حالات فرزندان ابراهيم علیه السلام در زمانى كه پراكنده و متفرّق بودند تأمل كنيد روزگارى كه پادشاهان ايران و روم بر آنها حكومت مى كردند و آنان را از مكان هاى سبز و خرم دنيا و اطراف دجله و عراق دور كرده و در جاهايى كه محلّ وزش بادهاى خشك و مكانهايى كه زندگى در آنها مشكل و سخت بود جاى دادند. پس همگى بيچاره و فقير و صاحبان شتر مجروح بودند.

آنها پست ترين مردم از جهت خانه و نداشتن شهر و ساختمان ها و قلعه ها گرديدند و بدترين آنها از جهت سختى معاش و نداشتن مزارع و باغات شدند.

آنها نه وحدت كلمه داشتند كه به وسيله آن خود را از دشمنان حفظ كنند، و نه دوستى در ميان آنها بود كه در نتيجه آن عزيز باشند، دست ها از هم جدا، و جمعيّت زيادشان متفرّق بود، در بلاهاى گوناگون ذلّت فرو رفته و در پرده هاى تاريك جهل غوطه ور شده بودند به حدّى كه دختران را مى كشتند، و ارحام را قطع مى كردند، و هميشه آتش جنگ در ميان آنها روشن بود».

از اين خطبه اميرالمؤمنين علیه السلام فهميده مى شود - نه از تواريخ، زيرا پادشاهان مى خواستند اين حقيقت مخفى بماند، و هميشه سياست اربابان در مستعمرات، مكتوم نمودن امر است - كه پادشاهان روم و ايران مردم عرب را كه از نسل اسماعيل بودند - نه عرب قحطانى؛ چون آنان در قسمت عراق و شام از طرف كسرى و قيصر پادشاه بودند - از سر زمين هاى سبز و خرّم و خوش آب و هوا و سواحل عراق، به سخت ترين و بدترين زمين ها تبعيد نمودند، و آنان را در بدترين وضعيتى قرار دادند، آن جايگاه و خوراك آنها بود، آن اختلاف كلمه كه در ميان آنها حكم فرما بود، و آن جهل و نادانى آنها بود كه

ص: 46

موجب كشتن دختران و قطع ارحام و سلب امنيت و غارت گرى ها گشته، و بت پرستى به جاى خداپرستى رسميّت يافته بود.

پس همان طورى كه بيان شد عرب در ضلالت فرو رفته و به گناهان آلوده و در منجلاب آن غوطه ور شده بودند، و به جاى خداوند بت هايى را تراشيده و مى پرستيدند و حال عرب پيش از اسلام اين چنين بود.

گفت: من عمرو بن تميم بن مر هستم، همان طور كه از ظاهر من آشكار است عمر زيادى دارم، و چون تو در كشتن اسراف و در مجازات سخت گيرى مى نمايى، مردم از دست تو فرار كردند، من ماندم تا شايد وسيله نجات مردم را فراهم نمايم، اگر اجازه دهى سؤالى دارم.

شاپور گفت: بپرس، مى شنوم.

عمرو گفت: چرا اين همه از مردمان عرب و رعاياى خود را مى كشى؟

شاپور گفت: به جهت اين كه آنها شهرهاى مرا تصرف كرده بودند.

عمرو گفت: اعراب هنگامى شهرهاى تو را تصرّف كردند كه تو به سلطنت نرسيده بودى، و پس از توانايى و قدرت تو از ترس تو بر همان حال باقى مانده اند.

مقصود او از اين سخن اين بود كه اگر تو به آنها روى خوش نشان دهى همگى مطيع تو خواهند شد و از ياغى گرى دست برمى دارند.

شاپور گفت: به ما پادشاهان فارس از پيشينيان خبر رسيده كه عرب بر ما غالب و مملكت در تصرّف آنان خواهد شد.

عمرو پرسيد: آيا اين خبر حق است يا گمان؟

شاپور گفت: قطعى است و اين خواهد شد.

عمرو گفت: اگر چنين است پس چرا به عرب احسان نمى كنى؟ به خدا سوگند! اگر به آنها احسان نمايى پاداش تو و قوم تو را به خوبى و نيكويى خواهند داد، اگر اين خبر صحيح باشد بايد به آنها نيكويى نمايى، وگرنه به تو و قوم تو ضرر بيشترى خواهند رسانيد، و اگر اين سخن باطل است پس براى چه خون رعيّت خود را مى ريزى؟

شاپور گفت: اين مطلب صحيح است و واقع خواهد شد، البته سخن تو نيز درست و نصيحت تو بجا است. پس فرمان داد كسى از عرب را نكشند، و آنان در امان باشند.(1)

از اين حكايت معلوم مى شود سرّ آن كه چرا پادشاهان، عربِ اسماعيلى را از مملكت شام و عراق دور مى كردند و آنها را در جزيرة العرب محصور مى كردند. همه

ص: 48

اين ها به خاطر پيش بينى آينده بود كه از اين عرب وحشت داشتند. وگرنه عربِ قحطانى - چه در يمن و چه در شام و چه در عراق - پادشاهانى داشتند و اراضى خوش آب و هوا در تصرف آنها بود.

يا عمرو! انك قد أحدثت آلهة *** شتى بمكّة حول البيت أنصابا

و كان للبيت ربّ واحد أبدا *** فقد جعلت له في الناس أربابا

لتعرفن بأنّ اللّه في مهل *** سيصطفى دونكم للبيت حجابا(1)از كلام اميرالمؤمنين علیه السلام دانستيم كه پادشاهان روم و كسرى فرزندان اسماعيل علیه السلام را از آن اراضى سبز و خرّم بيرون و در اراضى بى آب و علف محصور و محبوس نموده بودند.

و نيز معلوم شد كه پادشاهان روم و فارس بى سبب در اين امر اقدام و با يكديگر تشريك مساعى نمى كردند، و سبب آن همانا از كلام شاپور ذو الاكتاف دانسته شد. آنان وحشت داشتند و مى خواستند نور خدا را خاموش كنند، مانند فرعون كه پسران بنى اسرائيل را از ترس آن كه موسى به دنيا آيد مى كشت، پادشاهان روم و ايران نيز مى خواستند از ظهور نور محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم و غلبه اسلام بر كفر جلوگيرى نمايند، لذا به قدر امكان در مقام كندن ريشه اين قسمت از عرب برآمدند، كه «وَ اللّه ُ مُتِمُّ نورِه وَ لَو كَرِهَ الْكافِرونَ(2)؛ و حال آن كه خدا - گر چه كافران را ناخوش افتد - نور خود را كامل خواهد گردانيد».

بنابر اين، مى توان گفت: پادشاهان آن روز همانند امروز هر جا را كه مى خواستند خراب كنند سياست تحزيبى را اجرا مى نمودند، پس تفرقه ميان عرب، و قتل و غارت، و كثرت معاصى، وحشيّت و بربريّت، بلكه شرك و كفر همگى به دست اجانب و به تحريك ايشان بوده است.

غلبه خزاعى - كه از عرب قحطان است - بر مكه كه خانه اولاد اسماعيل است، و حكومت آن دسته بر اين دسته، و رفتن او به شام و بت بخشيدن به او، و برگشتن آن

ص: 50

پادشاه، و وادار نمودن او مردم را بر بت پرستى، به نظر من همه و همه از دسيسه ديگران بوده، و نفوذ سلاطين روم و ايران در جزيرة العرب در زمان جاهليّت قابل انكار نيست، و شواهد تاريخى دارد.

وگرنه به چه مناسبت سلطنت از اولاد اسماعيل بيرون رفته و به قحطانى رسيد؟ و براى چه به او بت بخشيدند او كه بت پرست نبود؟ و براى چه او از دين خود دست برداشت؟ و بت پرست شد و مردم را وادار به بت پرستى نمود؟

مردم به اين آسانى دين و عقيده خود را تغيير نمى دهند، و بر فرض اين كه كسى بخواهد دين را تغيير دهد براى چه با زور مردم را وادار كند؟ و آزادى را از ديگران سلب

نمايد، كه اين كارها بدون سبب و علتِ بسيار قوى صورت نمى پذيرد.

چنان كه متأسفانه نظير همين اتفاق در عصر ما براى بعضى از ممالك مسلمين رخ داده كه پس از مسافرت پادشاه به مملكت بيگانه و برگشت او تغييرى در رويّه و طريقه وى رخ داده و مردم را به زور وادار به تبعيّت نمودند.

البتّه در حدّ توان مقتضاى سياست اين است كه آن دست قوى معلوم نشده و ديده نشود، شما در عصر حاضر تفرقه ميان مسلمين را و آن كه هر كدام به اسمى و سببى از يكديگر جدا هستند مشاهده مى نماييد، و از همين تفرقه حال عرب را در عصر قبل از اسلام در نظر بگيريد.

اجانب به قدرى اولاد اسماعيل را پراكنده نمودند كه قابل وصف نيست، نه فقط ميان خويشان و منازل قسمت عرب تفرقه ايجاد كردند، بلكه در پرستش نيز آنها را متفرّق نمودند، چه بسا كه هر طايفه اى خداوندى مخصوص براى خود داشتند، و در اثر اين جهالت و اختلافات عرب، هميشه سلاطين در آسايش و رفاه بودند، و در عين حال پادشاهان ايران و روم از حمل و نقل مال التجاره به بلاد عربى سود مى بردند، و كاروان آنها هميشه سالم و از خطر دور بوده است.

من نمى دانم چگونه اختلاف عرب را شرح دهم، خداوند مى فرمايد:

«هُوَ الَّذي اَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤمِنينَ * وَ اَلَّفَ بَينَ قُلوبِهِمْ لَو اَنفَقتَ ما فِي الاَْرْضِ

ص: 51

جَميعا ما اَلَّفْتَ بَينَ قُلوبِهِمْ وَ لكِنَّ اللّه َ اَلَّفَ بَيْنَهُمْ اِنَّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ».(1)

«همو بود كه تو را با يارى خود و مؤمنان نيرومند گردانيد و ميان دلهايشان الفت انداخت كه اگر آنچه در روى زمين است همه را خرج مى كردى نمى توانستى ميان دلهايشان الفت برقرار كنى، ولى خدا بود كه ميان آنان الفت انداخت، چرا كه او تواناى حكيم است».

و در جاى ديگر مى فرمايد:

«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّه ِ جَميعا وَ لا تَفَرَّقوا وَ اذْكُروا نِعْمَتَ اللّه ِ عَلَيْكُم اِذْ كُنتُمْ اَعْداءً فَاَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِه اِخْوانا وَ كُنتُمْ عَلى شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَاَنقَذَكُمْ مِنْها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللّه ُ آياتِه لَعَلَّكُم تَهتَدونَ»(2)

«و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد، و پراكنده نشويد؛ و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد: آنگاه كه دشمنان - يكديگر - بوديد، پس ميان دل هاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادرانِ هم شديد؛ و بر كنار پرتگاه آتش بوديد كه شما را از آن رهانيد؛ اين گونه، خداوند نشانه هاى خود را براى شما روشن مى كند، باشد كه شما راه يابيد».

از اين آيات اندازه اختلاف ميان عرب به دست مى آيد، و شما متوجّه مى شويد كه سلاطين در طول ساليان دراز تخم سوء اخلاق و اختلاف و نزاع و نفاق و جنگ و جدال را ميان طوايف عرب افكنده بودند، بلكه گروهى از عرب قحطانى را - كه مجاور بودند - حاكم بر حجاز نموده تا آسوده خاطر باشند.

سلاطين به گمان باطل خود از ظهور اسلام و طلوع نور محمّدى جلوگيرى نمودند، غافل از آن كه چون خداوند كارى را بخواهد؛ واقع مى شود، ميان قلوب متفرّقه محبّت و ائتلاف مى افكند، طوايف عرب قحطانى و عدنانى متّحد مى شوند و دسته اى مهاجر و دسته اى ديگر انصار مى گردند.

ص: 52

مسلّم است كه خراب نمودن آسان تر از آباد ساختن است، جايى را كه سالها طول مى كشد تا آباد نمايند در عرض دقايقى چند مى توان ويران نمود؛ پس اگر سلاطين و زورمندان يك خرابى ايجاد كنند و براى آن اسباب چينى نمايند، و در ايجاد اختلاف و نفاق و هرج و مرج و سلب آزادى و امنيت و رواج بت پرستى و منكرات سلاطين بزرگ با يكديگر تشريك مساعى نمايند چگونه مى توان به اين آسانى اصلاح نمود؟ حقا اين گونه ائتلاف و اصلاح و اتّحاد از بشر ساخته نيست و البتّه كار خداوند است و بس كه

«وَ لكِنَّ اللّه َ اَلَّفَ بَينَهُمْ(1)؛ ولى خدا بود كه ميان آنان الفت انداخت».

سكونت و مجاورت برخى از يهود و عرب قحطانى در وسط حجاز - مدينه - در سر راه قافله هايى كه به شام مى رفتند در دوره قبل از اسلام؛ نظير سكونت و مجاورت يهود در فلسطين، در وسط اعراب در ساحل دريا در عصر حاضر است. آنچه سبب اين مهاجرت است سبب و علت آن مهاجرت و سكونت نيز بوده است.

تجمّع و اتّحاد عرب با همه اختلافات نژادى و نَسَبى، و با آن همه كينه ها و دشمنى ها و جهالت ها و نادانى ها حقّا يكى از آيات الهيّه بوده و دليلى قوى بر حقّانيت دين اسلام است، چنان كه [خداوند متعال] فرمود:

«وَ اذْكُروا نِعمَتَ اللّه ِ عَلَيكُمْ اِذْ كُنتُمْ اَعْداءً فَاَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُمْ فَاَصبَحتُمْ بِنِعْمَتِه اِخوانا وَ كُنتُمْ عَلى شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النّارِ فَاَنقَذَكُمْ مِنها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللّه ُ آياتِه لَعَلَّكُمْ تَهتَدونَ»(2)

«و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد، آن گاه كه دشمنان [يكديگر ]بوديد، پس ميان دل هاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شديد؛ و بر كنار پرتگاه آتش بوديد كه شما را از آن رهانيد. اين گونه، خداوند نشانه هاى خود را براى شما روشن مى كند، باشد كه شما راه يابيد».

و در نتيجه طلوع نور محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم و تأييدات الهى دين اسلام در مدّت زمان اندكى در سرتاسر جزيرة العرب بر همه اديان غالب آمد، و بساط بت پرستى

ص: 53

برچيده شد، و لشكر اسلام ممالك قيصر و كسرى را به تصرّف خويش درآورد، و در مجامع و صوامع نداى توحيد و شهادت به رسالت خاتم النبيين بلند شد كه «وَ اللّه ُ مُتِمُّ نورِه وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرونَ(1)؛ و خداوند نور خود را كامل خواهد گردانيد، گرچه كافران را ناخوش افتد».

در همين كتاب از تاريخ طبرى خواب ديدن قيصر و پريشانى او، و حاضر نمودن ابوسفيان را، و تحقيق قيصر پادشاه روم از حالات پيغمبر اكرم، و گفتن او به ابوسفيان كه اگر پاسخ سؤالات مرا درست گفته باشى حتما بر من غالب مى شود، و مملكت مرا به تصرّف خود درمى آورد، و البته آرزو داشتم نزد او باشم؛ او را خدمت كنم و پاى او را بشويم نقل مى نمايم، كه ابوسفيان دشمن خبيث پيغمبر گويد: چون بيرون آمدم دست بر دست مى زدم و مى گفتم: كار به جايى رسيده كه پادشاهان روم از او وحشت داشته و مى ترسند.(2)

بزرگى پس از بزرگى اداره امور مى نمود تا آن كه طايفه جرهم نيز ظلم و تعدى نمودند و احترام مكه را بجاى نياوردند و مال كعبه را خوردند و به آن كس كه وارد مكه مى گشت ظلم مى كردند و بسيار ظلم و تعدى نمودند، و در زمان جاهليت در مكه ظلم نمى شد و هيچ پادشاهى هتك حرمت مكه را نمى نمود مگر آن كه آنجا هلاك و نابود مى گرديد.

و به مكّه بَكَّه مى گفتند چون گردن گردن كشان در او را خورد مى كرد و «بساسه» نيز مى ناميدند چون ظالم در او هلاك مى شد و به او «امّ رحم» مى گفتند چون اگر به او مى چسبيدند و در آنجا حاجت مى طلبيدند حاجت آنان برآورده مى شد و مورد ترحم مى شدند.

و چون طايفه جرهم ظلم كردند و هتك حرمت او را نمودند خداوند بر آنان دو نوع بيمارى - مرض رعاف و مرض مورچه(1) - را مسلط نمود. پس طايفه جرهم را هلاك نمود.

پس از آن طايفه خزاعه غالب شدند و آنها بقيه طايفه جرهم را از حرم بيرون كردند و جلاء وطن نمودند. رئيس خزاعه عمرو بن ربيعة بن حارثة بن عمرو، و رئيس طايفه جرهم عمرو بن حارث بن مصاص جرهمى بود و باقى مانده از طايفه جرهم در زمينى از زمين هاى طايفه جهينه رفتند. ناگهان سيل غريب آمد و آنان را برد و خانه خدا در دست طايفه خزاعه ماند تا آن كه قصى بن كلاب آمد و خزاعه را از حرم بيرون نمود و مقولى بيت شد و مكه در تصرف او قرار گرفت».(2)

و قصّه جرهم و تعدّى آنان و غلبه خزاعه را، قريب به همين مضمونى كه گذشت ابوجعفر طبرى در تاريخ خود از كلبىِ نسابه، نقل نموده است.(3)

پوشيده نماند كه تاريخ تا زمان عدنان روشن است، و نسابه پدران پيغمبر را تا عدنان ذكر كرده اند، و خلافى ميان نسابه و مورخين نيست كه از عدنان تا پيغمبر بيست نفر فاصله است. و بين مورخين پس از «ادد» تا اسماعيل اختلاف بسيار است، بعضى فاصله بين ادد و اسماعيل را يك نفر، و بعضى دو، و بعضى سه، و بعضى چهار، و بعضى شش،

ص: 55

و بعضى سى و شش، و بعضى سى و هفت نفر ذكر كرده اند، و حقيقت بر ما پوشيده است.

از روايت شيخ كلينى از امام باقر علیه السلام - كه نقل شد - فهميده مى شود كه ميان «ادد» و اسماعيل فاصله بسيار بوده، و از همين اختلافات معلوم مى شود كه گفته هيچ يك از نسابه ارزشى ندارد.

و شيخ كلينى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام چنين روايت مى نمايد:

«عرب هميشه بر مقدارى از دين حنيف ثابت بودند، صله رحم و مهمان دارى و حج بيت مى نمودند و مى گفتند: از مال يتيم بترسيد مال يتيم چون پاى بند است؛ و از عده اى از محرمات از ترس عقوبت خوددارى مى كردند؛ و در آن زمان اگر هتك محرماتى مى نمودند به جزاى عمل زود مى رسيدند؛ و عرب از پوست درختى كه در حرم بود بر گردن شتران مى بستند و شتران را رها مى كردند آن گاه كسى جرئت نداشت به آن شتر دست درازى كند و آن حيوان هر جا كه مى رفت در امان بود. اما امروز خداوند به مردم مهلت داده و به فوريت جزاى عقوبت نمى رسد. اهل شام آمدند و منجنيق را بر سر كوه ابوقبيس گذاردند، هفتاد نفر از كسانى كه در اطراف منجنيق بودند به صاعقه مبتلى شدند و سوختند».(1)

و نيز شيخ كلينى از امام صادق علیه السلام روايت نموده:

«مردى نزد پيغمبر اكرم آمد و گفت دختر خود را تربيت نمودم چون به حد بلوغ رسيد او را آرايش كردم و نزد چاهى بردم و او را در چاه افكندم و آخر سخنى كه از او شنيدم اين بود مرا مى خواند و بابا مى گفت پس كفاره اين گناه من چيست؟ پيغمبر فرمود: مادر تو زنده است؟ گفت: نه؛ فرمود: خاله تو زنده است؟ گفت: بلى! فرمود: خاله به منزله مادر است به او احسان و نيكى كن كفاره گناه تو مى باشد».

راوى به امام عرض كرد: چه وقت اين عمل از مردم سر مى زد؟ امّا فرمود: «در جاهليت از ترس آن كه غارت كنندگان دختران را ببرند و در ميان ايشان بزايند دختران را مى كشتند».(2)

ص: 56

خلاصه كلام آن كه سلاطين روم و ايران از ترس استيلاى عربِ اسماعيلى، آنان را از مناطق خوش آب و هوا و زمين هاى سبز و خرّم محروم نمودند، و تا توانستند امنيّت و انسانيّت و صفات فاضله را از ايشان دور كردند، و كار به جايى رسيد كه از ترس ناامنى دختران خويش را مى كشتند.

آنان صفات حسنه را از دست داده، و چون درندگان به جان يكديگر افتاده بودند، به قدرى تخم اختلاف و نفاق در ميان طوايف ريخته شده بود كه به جز خداوند كسى نمى توانست عرب را متّحد نمايد.

شاپور اگرچه از قتل عام عرب صرف نظر نمود ولى او و سلاطين ديگر احتياط را از دست نمى دادند، و از راه ديگر خود را آسوده نمودند، آنها عرب را در جايگاه بد محصور نموده و خداپرستى و صفات نيك را از آنان گرفتند، و در نتيجه روز به روز بر وحشيّت و درندگى آنها افزوده مى شد.

قريش كه از قديم الايام جنبه روحانيّت داشتند نيز صفات حسنه را از دست دادند، چنان كه روز روشن «نبيه بن الحجاج» دختر زيباى آن تاجر را به زور گرفت و به منزل برد، «عاص بن وايل» مال التجاره اى خريد و پول او را نداد، و چنان شده بود كه كسى به داد مظلوم نمى رسيد.

بديهى است كه ظهور چنين صفاتى امنيّت و آسايش جامعه را سلب مى نمايد، و بايد در چنين وضعيّتى همه زندگانى انفرادى داشته باشند، و به همين جهت است كه هر كدام از عرب در گوشه اى زندگى مى كردند، امنيت از ميان رفته، و حسّ كينه و بدبينى و انتقام به وجود آمده، و قتل و غارت به جاى تجارت و زراعت رواج گرفته بود.

آيا از چنين اجتماع متفرّق، وحشى و نادان، سلاطين قيصر و كسرى وحشت داشتند؟

آيا بيم آن مى رفت كه از اين جماعت مصلحى پيدا شود و بتواند عرب را متّحدنمايد؟

آيا اتّحاد عرب در ظرف مدّت كمى پس از بعثت پيغمبر اكرم و از ميان رفتن كينه

ص: 57

ديرينه و بروز اتّحاد، كشف از آن نمى نمايد كه خدا چنين خواسته كه دين خود را بر خلاف خواسته مشركين ظاهر سازد؟

سال ششم هجرت، پيغمبر اكرم نامه هايى به سلاطين جهان نوشت، و هر يك از آنها را به اسلام دعوت فرمود، و اندك زمانى نگذشت همين عربى كه محكوم سلاطين بودند حكم فرماى سلاطين جهان گرديدند.

چنان كه اميرالمؤمنين على علیه السلام در خطبه قاصعه مى فرمايد:

«فهم حكّام على العالمين، و ملوك في اطراف الارضين، يملكون الامور على من كان يملكها عليهم و يمضون الاحكام فيمن كان يمضيها فيهم».(1)

از اين فراز معلوم مى شود كه سلاطين در عربستان نفوذ داشتند و اعراب در مستعمره كسرى و قيصر بودند، و از تواريخ معلوم مى شود كه هاشم بهره اى از تجارت را به آنها اختصاص داد، و آنها شريك در تجارت عرب بودند، و نيز اشراف عرب در دربار سلاطين رفت و آمد داشتند، و در مملكت يمن - كه رسما در تصرّف عجم بود - حكومت مى نمودند.

در هر چيز اگر بخواهى ترديد نمايى، مى توانى ولى در اين كه عرب وحشيّت و درندگى را به حدّ نهايى خود رسانيده بودند - كه اگر ماه هاى حرام در ميانشان نبود باب

تجارت و معاشرت به كلّى مسدود مى گرديد - نمى توان ترديد نمود. چگونه جهالت عرب را توصيف نمايم با آن كه اميرالمؤمنين على علیه السلام مى فرمايد:

«الاصنام فيكم منصوبة، و الآثام بكم معصوبة»(2)

اين دو جمله به قدرى لطيف است كه قابل بيان نيست. [مى فرمايد:]

«دين عرب بت پرستى شده و بت ها را به پا كرده بودند، و آنها را ستايش و پرستش مى نمودند، و تمامى گناهان مثل آن كه به عرب محكم بسته شده بود و از آن جدايى نداشتند».

ص: 58

آن عقيده و اين عمل، بلى بهتر از اين تعبير، بيان خداوند است [كه مى فرمايد]:

«وَ اِنْ كانوا مِنْ قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ»(1)

[«و آنان قطعا پيش از آن در گمراهى آشكار بودند»].

گمراهى اعمّ از عقيده و عمل است، عرب قبل از بعثت پيغمبر اكرم در ضلالت فرو رفته بودند، و اين ضلالت و گمراهى اختصاص به عرب نداشته، گرچه عرب به نهايت مرتبه از انحطاط و ضلالت رسيده بودند.

اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايد:

«و اهل الارض يومئذٍ ملل متفرقة، و اهواء منتشرة، و طرائق متشتّتة بين مشبّه للّه بخلقه، او ملحد فى اسمه، او مشير الى غيره، فهداهم به من الضلالة، و انقذهم بمكانه من الجهالة».(2)

[«در آن روز ]كه او - حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم - قدم به جهان گذارد] مردم زمين داراى مذاهب پراكنده و خواسته هاى ضدّ و نقيض، و جمعيّت هاى متشتّت بودند، عده اى خداى را به مخلوقش تشبيه مى كردند، گروهى ملحد بودند، و جمعى معبودهاى ديگرى غير از خداى يگانه داشتند، اما او آنها را از گمراهى نجات داد و هدايت نمود، و با موقعيّت خود آنان را از جهالت نجات بخشيد»].

و نيز مى فرمايد:

«ارسله على حين فترة من الرسل، و طول هجعة من الامم و اعتزام من الفتن و انتشار من الامور، و تلظ من الحروب، و الدنيا كاسفة النور، ظاهرة الغرور، على حين اصفرار من ورقها، و اياس من ثمرها، و اغورار من مائها قد درست منار الهدى، و ظهرت اعلام الرّدى، فهى متجهمة لاهلها عابسة فى

ص: 59

وجه طالبها، ثمرها الفتنة، و طعامها الجيفة، و شعارها الخوف، و دثارها السيف».(1)

[«هنگامى خداوند رسالت را بر عهده او گذارد كه مدّت ها از بعثت پيامبران پيشين گذشته بود، و ملّت ها در خواب عميقى فرو رفته بودند. فتنه و فساد جهان را فرا گرفته بود. كارهاى خلاف در ميان مردم منتشر، و آتش جنگ زبانه مى كشيد. دنيا بى نور و پر از مكر و فريب گشته بود. برگ هاى درخت زندگى به زردى گراييده، و از ثمره زندگى خبرى نبود. آب حيات انسانى به زمين فرو رفته، منارهاى هدايت به كهنگى گراييده، پرچم هاى هلاكت و بدبختى آشكار شده بود. دنيا با قيافه اى زشت و كريه به اهلش مى نگريست، و با چهره عبوس با طالبانش روبرو بود. ميوه درخت آن فتنه، و طعامش مردار بود، در درون وحشت و اضطراب، و در برون شمشير حكومت مى كرد»].

و فرمود:

«بعثه حين لا علم قائم، و لا منار ساطع، و لا منهج واضح».(2)

[«هنگامى پيامبر را مبعوث ساخت كه نه نشانه اى - از دين - برپا، و نه چراغ هدايتى روشن، و نه طريق حقّى آشكار بود»].

و فرمود:

«ارسله على حين فترة من الرسل، و هفوة عن العمل، و غباوةٍ من الامم».(3)

[«هنگامى او را به رسالت برگزيد كه با زمان پيامبران پيشين فاصله زيادى افتاده بود، جهانيان از انجام عمل نيك دورى گزيده و منحرف گشته، و ملّت ها به جهل و نادانى گراييده بودند»].

دكتر فرانسوى در كتاب «تاريخ تمدّن اسلام و عرب» گويد:

ص: 60

«زمان بعثت اسلام به طور كلّى تمايلاتى به طرف اتّحاد وطنى و مذهبى پيدا شده، حتّى علايم و امارات آن موجود بوده است».

و نيز مى گويد:

«در زمان آن حضرت بسيارى از اعراب كه در بين آنها جماعت زيادى پابند كيش يهود و نصارى بودند خداى واحد را پرستش مى نمودند، و آنها خودشان را حنيف مى ناميدند، كه در قرآن پيغمبر اسلام به همين اسلام ناميده شده است».(1)

من در خاتمه كتاب مفصّلاً متعرّض بطلان سخنان او مى شوم، و در اينجا به همين جمله اكتفا مى نمايم كه در زمان بعثت پيغمبر، عرب در ضلالت فرو رفته بودند، بلكه دنيا را تاريكى فرا گرفته، و خداوند به وسيله محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم عالم را روشن نمود، و به طور كلّى در ميان عرب موحّد نبود، و مذهب رسمى همان بت پرستى بود، و از دين حنيف به جز اسم و نام، خبر و اثرى نبود.

و امّا مذهب يهود خود يكى از همان گمراهى ها بود كه به وسيله پيغمبر اسلام برطرف شد، جماعت يهود همانهايى بودند كه از موسى علیه السلام خواستند براى آنها خداوندى قرار دهد كه پرستش كنند: «قالُوا يا مُوسى اِجْعَلْ لَنا اِلها كَما لَهُمْ آلِهَةٌ(2)؛ گفتند: اى موسى! همان گونه كه براى آنان خدايانى است، براى ما نيز خدايى قرار ده».

وچون چشم موسى علیه السلام را دور ديدند با آن كه هارون خليفه او بود گوساله سامرى را پرستش نمودند آيا پس از گذشت قرن ها از زمان موسى علیه السلام آنها موحّد و خداپرست شدند؟ پدران آنهاكه آن همه معجزات و يد بيضا وعصاى موسى علیه السلام را ديدند خداوند را چگونه مى پرستيدند كه فرزندان آنها قبل از بعثت پيغمبراكرم موحّد و خداپرست شده باشند؟!

دكتر فرانسوى دست از دشمنى با دين حق برنمى دارد، و نمى تواند ببيند كه به وسيله محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم عالَم روشن و مردم از ضلالت نجات يافتند، لذا به دروغ

ص: 61

مى گويد: در ميان عرب جماعت بسيارى موحّد و خداپرست بودند، حتّى نصارى را نيز موحّد و خداشناس مى نامد.

جناب دكتر به جاى آن كه بگويد: در زمان آن حضرت بسيارى از اعراب خداى واحد را پرستش مى كردند، خوب بود چند نفر از خداشناسان و موحّدين را نام مى برد، و مى گفت: اين عدّه از عرب موحّد و مذهب رسمى آنها خداپرستى بود.

اشكال بزرگ عرب بر پيغمبر همين بود كه [مى گفتند]:

«اَجَعَلَ الآلِهَةَ اِلها واحِدا اِنَّ هذا لَشَيءٌ عُجابٌ»(1)

[«آيا خدايان - متعدّد - را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است].

حال دكتر هرچه مى خواهد بگويد، عقلا و دانشمندان درباره سخنان او قضاوت خواهند نمود.

دشمن اگر مى توانست مى گفت: محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم از علماى نصارى، مذهب توحيد را آموخت، و دين اسلام از چيزهايى است كه دانشمندان نصارى به او تعليم نمودند، ولى چون مى داند محيط پيغمبر محيط بت پرستان بوده، و علماى نصارى به آن مكان راه نداشتند، و از طرفى پيغمبر به بلاد نصارى مسافرت ننموده، مگر يك سفر كه در اوايل بلوغ با عموى خود به شام بود، و سفرى ديگر براى تجارت با اموال خديجه نمود، و هيچ عاقلى نمى تواند بگويد كه در يكى از اين دو سفر عالم به مذهب شد، و پس از پانزده سال از مراجعت مشغول به دعوت گرديد.

[خداوند مى فرمايد:]

«هُوَ الَّذي اَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ وَ لَو كَرِهَ المُشرِكونَ».(2)

[«اوست كسى كه فرستاده خود را با هدايت و آيين درست روانه كرد، تا آن را بر هر چه دين است فائق گرداند، هرچند مشركان را ناخوش آيد»].

ص: 62

و از طرف ديگر، امروز پس از گذشت قرن ها علماى نصارى چگونه خداوند را مى شناسند و چه دلايلى در دست دارند كه علماى آن روز به پيغمبر راه خداشناسى را نشان داده و دين و قوانينى به او تعليم نموده باشند؟ لذا از اين دروغ بافى دست برداشتند.

آرى! دشمنان به جز سكوت و خاموشى چاره اى ندارند، و بايد بسوزند و بسازند.

بنابر اين، از بيان گذشته ما معلوم شد كه نه فقط عرب قبل از اسلام در ضلالت بودند، بلكه دين حقّ در دسترس عموم نبود و مردم گرفتار جهل و نادانى بودند، و اگر كسى مى خواست به راه راست برسد چه بسا به اين آسانى به آن دسترسى نداشت.

حضرت على علیه السلام فرمود: «بعثه حين لا علم قائم، و لا منار ساطع، و لا منهج واضح».(1)

شما اديان معروف جهان امروز را ببينيد، و نادانى هايى كه در آنها راه يافته ملاحظه نماييد تا صدق مدّعى معلوم گردد.

خداوند بهتر از ديگران مخلوق خود را مى شناسد، و از طغيان و سركشى هاى بندگان آگاه تر است، پس از جهت لطف و حكمت خود بايد آنان را به حق هدايت، و از باطل جلوگيرى نمايد، و آنان را بى سرپرست نگذارد.

اين است كه از ابتداى خلقت، خليفه در ميان بشر گذارد، و او همان ابوالبشر بود، و هيچ گاه نسل او را از راهنما و حجّت خالى نگذارد، و قانون حقّ را در دسترس مردم قرار دهد و پاداش نيكو براى مطيع، و عقاب براى عاصى مقرّر فرمود، و حجج الهى و خلفاء اللّه - كه از پاك ترين و پاكيزه ترين جهانيان هستند و هيچ معصيتى از ايشان سر نمى زند - هر يك به نوبه خود مردم را هدايت مى نمودند.

با اين همه حجج و راهنمايان، و گذشتن قرن ها و داشتن تجربيات، حال بشر همين است كه مشاهده مى شود. در جنگ هاى جهانى نمونه اى از عقل و خيرخواهى و انسانيّت همين بشر فهميده شد.

و عجب در اين است كه تمام پيشوايان جنگى هميشه خود را مصلح و دل سوز براى بشر معرفى مى نمايند. معروف بود كه براى دستمالى قيصريّه را آتش مى زنند، ولى امروز ديگر سخن از قيصريّه نيست بلكه جمعى براى شهوات نفسانى خود دنيايى را آتش مى زنند؛ آيا چنين بندگانى روا است بى سرپرست و مختار باشند؟

قطعا چنين نيست، و لازم است خداوندگار راه را از چاه جدا ساخته، و سرپرستِ پاك و پاكيزه اى براى حفظ انتظامات و جلوگيرى از تعديات قرار دهد، و او را بر مردم حاكم و مسلّط فرمايد، و هركس كه از جاده منحرف شود او را به زور شمشير به راه آورد.

كند، و هر چه به او گفته شود، بگويد كه خير، چنين نيست، و در اين موقع، ممكن است منكر محسوسات نيز گردد. او در همين حال واقع را مى داند، و به جهت عناد از علم خود دست برمى دارد، با چنين كسى يا كسانى سخن از دليل به ميان آوردن بى فايده خواهد بود. دليل براى كسى مفيد است كه نادان باشد، و بخواهد به واقع برسد؛ ولى كسى كه چشمان خود را روى هم گذارده و هر چيزى را كه بر خلاف ميل او است منكر مى شود براى او دليل و برهان چه فايده دارد؟

چنين كسى چه بسا در اثر جدال و نزاع خود، ديگران را در اشتباه مى اندازد.

پيغمبر اكرم با دسته اى از علماى نصاراى نجران در مدينه روبرو شد، و آنان با آن كه حق برايشان روشن شده بود زير بار حق نمى رفتند، و از محاجّه و جدال دست برنمى داشتند، و موجب گمراهى ديگران مى شدند.

در اين وقت بود كه آن سَرور مأمور به مباهله و نفرين كردن بر دروغ گويان شد، دشمنان چون ديدند كار به مرحله نهايى رسيد و پس از نفرين بر دروغ گو نوبت به خداوند مى رسد، از عذاب او ترسيدند، پس دست صلح به سوى پيغمبر دراز كردند و به دادن جزيه در حال ذلّت و حقارت راضى شدند.

كفّار نيز چون از عناد خود دست برنداشتند نوبت به شمشير رسيد. پيغمبراكرم با چنين جمعى از كفّار مى جنگيد، و اگر مشركى راستى دنبال حقّ و حقيقت مى گشت پيغمبر او را نمى كشت.

«وَ اِن اَحَدٌ مِنَ المُشْرِكينَ اسْتَجارَكَ فَاَجِرْهُ حَتّى يَسْمَعَ كَلامَ اللّه ِ ثُمَّ اَبْلِغهُ مَأمَنَهُ ذلِكَ بِاَنَّهُمْ قَومٌ لا يَعْلَمونَ»(1)

[«و اگر يكى از مشركان از تو پناه خواست، پناهش ده تا كلام خدا را بشنود؛ سپس او را به مكان امنش برسان، چرا كه آنان قومى نادانند»]

بلكه او را امان مى داد تا بيايد و كلام خدا را بشنود، آنگاه او را به جايگاه امن خويش مى رسانيد.

ص: 65

پيغمبران كه راهنمايان از جانب خداوند هستند هميشه با دسته اى از افراد بشر روبرو مى شدند كه در مقام تكذيب برمى آمدند، و غالبا اين دسته، از ثروتمندان و صاحبان جاه و سلطنت بودند كه مردم دنيا به آنان راغب بودند.

و بر اين امر اضافه نماييد آن كه پيغمبران غالبا از طبقه فقرا بوده و در دست فراعنه و سلاطين گرفتار بودند، و اين دو امر - يعنى قوّت دشمنان و ضعف پيغمبران - خود به خود موجب اين بود كه اهل دنيا به دشمنان روى آورند، و از صف اولياء اللّه دور گردند.

همين امر موجب امتحان نمودن خداوند است كه اگر پيامبران از سلاطين و ثروتمندان بودند بالطبع مردم به سوى آنان مى رفتند، و ميان خوب و بد تفاوتى نبود و راست گو از دروغ گو شناخته نمى شد.

[«پروردگارا! اموالشان را نابود كن و آنان را دل سخت گردان كه ايمان نياورند تا عذاب دردناك را ببينند»].

چون مى ديدند دشمنان عمدا با خداوند لجاج و عناد مى كنند، و در مقام دشمنى با دوستان خدا هستند، و سخن حق در آنان تأثير نمى گذارد، و چه بسا موجب گمراهى بندگان ديگر مى شوند؛ از خداوند متعال قلع و قمع كفّار را مى خواستند.

پيغمبر اكرم نيز گرفتار چنين دشمنانى بود، و با همه كوشش هاى وى دشمنان خدا تسليم حق نمى شدند، [خداوند مى فرمايد:]

«وَ جَحَدوا بِها وَ اسْتَيقَنَتْها اَنفُسُهُمْ ظُلْما وَ عُلُوّا».(1)

[«و با آن كه دل هايشان بدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبّر آن را انكار كردند»].

عظيما لم يدّعه آباؤك و لا أحد من بيتك، و نحن نسألك امرا ان أنت اجبتنا اليه و اريتناه علمنا انّك نبىّ و رسول، و ان لم تفعل علمنا انك ساحر كذاب فقال: و ما تسألون؟ قالوا: تدعو لنا هذه الشجرة حتى تنقلع بعروقها، و تقف بين يديك. فقال: ان اللّه على كل شى ء قدير؟ فان فعل اللّه لكم ذلك أتؤمنون و تشهدون بالحق؟ فقالوا: نعم، قال: انّى سأريكم ما تطلبون، و انّى لاعلم انّكم لا تفيئون الى خير، و انّ فيكم من يطرح في القليب، و من يحزّب الاحزاب، ثم قال: يا ايّتها الشّجرة! ان كنت تؤمنين باللّه و اليوم الآخر و تعلمين انّى رسول اللّه فانقلعي بعروقك حتّى تقفي بين يدي بإذن اللّه . . . فرجع.

فقلت انا: لا اله الاّ اللّه، انّي اوّل مؤمن بك يا رسول اللّه! و اوّل من أمّر بأنّ الشّجرة فعلت ما فعلت بأمر اللّه تصديقا بنبوتك، و اجلالا لكلمتك، فقال القوم كلهم: بل ساحر كذّاب عجيب السحر، خفيف فيه و هل يصدّقك في امرك الاّ مثل هذا يعنونني».(1)

[«و من همراه او بودم هنگامى كه سران قريش نزد وى آمدند، گفتند: اى محمد! تو ادّعاى بزرگى كرده اى، ادعايى كه هيچ كدام از پدران و خاندانت چنين ادّعايى نكرده اند، ما از تو يك معجزه مى خواهيم، اگر پاسخ مثبت دهى و آن را به انجام برسانى مى دانيم كه تو نبى و پيامبر هستى، و اگر انجام ندهى بر ما روشن مى شود كه ساحر و دروغ گويى.

پيامبر پرسيد: خواسته شما چيست؟

گفتند: اين درخت را صدا بزنى كه از ريشه برآمده جلو آيد و پيش رويت بايستد.

حضرت فرمود: خداوند بر همه چيز توانا است، اگر خداوند اين عمل را انجام دهد آيا ايمان مى آوريد؟ و به حق گواهى مى دهيد؟

گفتند: بلى!

فرمود: به زودى آنچه مى خواهيد به شما ارائه خواهم داد و مى دانم كه شما به سوى

ص: 68

خير و نيكى باز نخواهيد گشت، و در ميان شما كسى كه قرار دارد كه در درون چاه - بدر - افكنده خواهد شد، و نيز كسى است كه - جنگ - احزاب را به راه خواهد انداخت، سپس صدا زد: اى درخت! اگر به خدا و روز واپسين ايمان دارى و مى دانى كه من پيامبر خدا هستم از ريشه از زمين بيرون آمده و نزد من آى و به فرمان خداوند پيش روى من بايست . . . و درخت چنين كرد.

من گفتم: «لا اله الاّ اللّه» اى پيامبر! من نخستين كسى هستم كه به تو ايمان دارم، و نخستين فردى هستم كه اقرار مى كنم؛ درخت با فرمان خدا براى تصديق نبوّت و اجلال و بزرگداشت برنامه و دعوتت آنچه را خواستى انجام داد، اما آنها همه گفتند: نه؛ او ساحرى است دروغ گو كه سحرى شگفت آور دارد، و در سحر خويش سخت با مهارت است، آيا پيامبريت را كسى جز امثال اين - منظورشان من بودم - تصديق مى كند؟»].

و ابن ابى الحديد مى گويد: حديث در موضوع طلبيدن پيغمبر درخت را، بسيار زياد آمده، و محدّثين در كتاب هاى خود آن را روايت كرده اند، و متكلّمين از علما نيز در معجزات پيغمبر نوشته اند.(1)

راستى اين از عجايب جهل و نادانى بشر است به جاى آن كه خداى را بر اين نعمت بزرگ - كه راهنما براى هدايت شان فرستاده - شكر نمايد، از عقل و دانش بلكه از چشم هاى باز و گشاده خويش دست برداشته و منكر همه چيز از معقولات تا محسوسات گرديده است.

البته اين دسته بدتر و گمراه تر از حيوانات مى باشند، حيوانات از اثر، مؤثر را كشف مى كنند، و چون صدايى را بشنوند متوجّه منشأ آن مى شوند، ولى اين بشر است كه از تمامى موجودات با آن كه هر كدام از آنان به نوبه خود كاشف از صانع حكيم مدبّر است، چشم پوشيده؛ و با آن كه تمامى موجودات چون رشته زنجير، متّصل به يكديگرند و همگى كاشف از آفريدگار يكتا است، منكر صانع گشته، و يا به جاى واحد قهّار

ص: 69

چيزهايى را كه فايده و ضرر ندارند و مانند خود مصنوع و مخلوق هستند خداوندان خود نموده، و براى آن نادانان سجده و خضوع مى نمايند، حاجت مى طلبند، و به خاطر آنان با پيغمبر خداوند به جنگ و ستيز درمى آيند.

شما از همين كلام اميرالمؤمنين علیه السلام تا حدّى با نادانى مشركين قريش، و كثرت عناد و لجاج و تكبّر آنها آشنا مى شويد.

جمعى از اعيان و اشراف قريش آمدند و به پيغمبر گفتند: تو ادّعاى بزرگى مى كنى كه هيچ يك از پدران و فاميل تو اين ادّعا را ننمودند. مگر پيغمبرى منصبى از مناصب اهل دنيا است كه به وراثت در خانواده اى باشد؟ محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: خداوند مرا به رسالت فرستاده است، و نبودن پيغمبر در ميان پدران و يا فاميل او دليل بر نادرستى اين ادّعا نخواهد شد.

اين گونه استدلال نمودن دليل بر اين است كه قريش اهل منطق و برهان نبوده اند بلكه در مقام عناد و لجاج بودند. متكبّرين از قريش نمى توانستند ببينند محمّد يتيم،

پيغمبر خدا شده، و ثروتمندان قريش از اين منصب بى بهره مانده اند.

قريش با آن كه از آن حضرت معجزه خواستند و آن را نشانه صدق پيغمبرى آن سَرور دانستند - از آمدن درخت نزد پيغمبر، و آمدن نصف آن، و ماندن نصف ديگر در جاى خود، و برگشتن آن نيمه به نيمه اصلى خود - و با آن كه پيغمبر به اذن خداوند خواسته قريش و آنچه را كه طلبيده بودند؛ بر آورده ساخت و به آنها نشان داد به جاى آن كه همگى مطابق وعده خود ايمان آورند همگى از روى عناد گفتند: او ساحرى ماهر و بسيار دروغ گو است، و به جز اميرالمؤمنين علیه السلام كسى از آن جماعت او را تصديق نكرد.

و عجب در اين است كه ايمان حضرت على علیه السلام را نشانه نادرستى فرمايش پيغمبر اكرم، و مايه استهزاى خودشان از آن سَرور دانستند، دشمنان كه معجزه مى طلبيدند نه به خاطر آن كه راستى اگر خواسته ايشان را بر آورده كند ايمان آورند بلكه براى آن كه شايد پيغمبر نتواند و عاجز شود، پس به او اعتراض كنند، و عجز او را نشانه نادرستى گفته او

ص: 70

قرار دهند كه «وَ لا يَزيدُ الظّالِمينَ اِلاّ خَسارا(1)؛ و ستمگران را جز زيان نمى افزايد».

خلاصه اين كه در موقع بعثت پيغمبر اكرم عالم تاريك گشته و راه به سوى خدا بسته شده بود، و به وجود محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم راه نورانى باز گرديد، و اين راه تا قيام قيامت بسته نخواهد شد.

راستى! اگر كسى مى خواست در عصر فترت بين رسل، دين حق را پيدا كند چه بسا به اين زودى به آن دسترسى نداشت، و آن دين نمى توانست از بشر رفع گرفتارى نمايد.

شما همين عصر حاضر را بسنجيد، از دين اسلام چشم بپوشيد ببينيد كدام يك از اديان جهان شما را به راه راست هدايت مى كند؟ كدام يك از اديان، خداوند عالم را - چنان كه هست - به شما معرفى مى كند؟

كتاب تورات را كه در نزد يهود و نصارى كتاب مقدّسى است، ببينيد خداوند را چگونه معرفى مى نمايد؟ به عنوان نمونه چند جمله اى نقل مى شود:

1 - خداوند خدا آدم را امر فرموده گفت: از همه درختان باغ بى ممانعت بخور * امّا از درخت معرفتِ نيك و بد، زنهار نخوريد. زيرا روزى كه از آن خوردى هر آيينه خواهى مُرد *(2)

2 - مار به زن گفت: هر آيينه نخواهيد مُرد * بلكه خداى داند در روزى كه از آن بخوريد چشمان شما باز شود و مانند خدا عارفِ نيك و بد خواهيد بود * و چون زن ديد كه آن درخت براى خوراك نيكوست و به نظر خوش نما و درختى دلپذير دانش افزا، پس از ميوه اش گرفته بخورد و به شوهر خود نيز داد و او خورد * آن گاه چشمان هر دوى ايشان باز شد.(3)

3 - و آواز خداوند خدا را شنيد كه در هنگام وزيدن نسيم بهار در باغ مى خراميد و آدم و زنش خويشتن را از حضور خداوند خدا در ميان درختان باغ پنهان كردند * و

ص: 71

خداوند خدا آدم را ندا در داد و گفت كجا هستى *(1)

4 - خداوند گفت: همانا انسان مثل يكى از ما شده است كه عارفِ نيك و بد گرديده، اينك مبادا دست خود را دراز كند و از درخت حيات نيز گرفته بخورد و تا به ابد زنده بماند * پس خداوند خدا او را از باغ عدن، بيرون كرد تا كار زمينى را كه از آن گرفته شده بود بكند * پس آدم را بيرون كرد و به طرف شرقى باغ عدن، كروبيان را مسكن داد و شمشير آتش بارى را كه به هر سو گردش مى كرد، تا طريق درخت حيات را محافظت كند.(2)

5 - خنوخ بعد از آوردن متوشالح سيصد سال با خدا راه مى رفت.(3)

6 - پسران خدا دختران آدميان را ديدند كه نيكو منظرند، و از هر كدام كه خواستند زنان براى خويشتن مى گرفتند.(4)

7 - و خداوند پشيمان شد كه انسان را بر زمين ساخته بود و در دل خود محزون گشت * و خداوند گفت: انسان را كه آفريده ام از روى زمين محو سازم - انسان و بهايم و حشرات و پرندگان هوا را - چون كه متأسف شدم از ساختن ايشان *(5)

8 - از عذاب قوم نوح پشيمان شد چون مى گويد: و خداوند در دل خود گفت: بعد از اين ديگر زمين را به سبب انسان لعنت نكنم، زيرا كه خيال دل انسان از طفوليّت بد است، و بار ديگر همه حيوانات را هلاك نكنم چنان كه كردم.(6)

9 - خداوند ميان بشر اختلاف انداخت تا آن كه از شرّ آنها آسوده شود، او براى ديدن برج پايين مى آيد.

چون در باب يازدهم مى گويد: و تمام جهان را يك زبان و يك لغت بود * . . .و

ص: 72

گفتند: بياييد شهرى براى خود بنا نهيم و برجى را كه سرش به آسمان برسد، تا نامى براى خويشتن پيدا كنيم مبادا بر روى تمام زمين پراكنده شويم * و خداوند نزول نمود تا شهر و برجى را كه بنى آدم بنا مى كردند ملاحظه نمايد * و خداوند گفت: همانا قوم يكى است و جمع ايشان را يك زبان. و اين كار را شروع كرده اند و الآن هيچ كارى كه قصد آن بكنند از ايشان ممتنع نخواهد شد * اكنون نازل شويم و زبان ايشان را در آنجا مشوش سازيم تا سخن يكديگر را نفهمند * پس خداوند آنها را از آنجا بر روى تمام زمين پراكنده ساخت و از بناى شهر بازماندند.(1)

خداوند بر ابراهيم ظاهر شده گفت: من خداى قادر مطلق هستم پيش روى من بخرام، و كامل شو * و خدا بوى خطاب كرده گفت * تا آنجا كه گويد: و چون خدا از سخن گفتن با وى فارغ شد از نزد ابراهيم صعود فرمود.(2)

خداوند بر ابراهيم ظاهر شد، ابراهيم ديد سه مرد در مقابل او ايستاده اند، و خواهش نمود كه نزد او بمانند، و خداوند در بلوطستان مَمَرى بروى ظاهر شد و او در گرماى روز بدر خيمه نشسته بود * ناگاه چشمان خود را بلند كرده ديد كه اينك سه مرد در مقابل او ايستاده اند . . . اندك آبى بياورند تا پاى خود را شسته در زير درخت بياراميد

* و لقمه نانى بياورم تا دل هاى خود را تقويت دهيد، و پس از آن روانه شوند. زيرا براى همين شما را بر بنده خود گذر افتاده است *

گفتند: آنچه گفتى بكن . . .

پس كره و شير و گوساله را كه ساخته بود گرفته پيش روى ايشان گذاشت و خود در مقابل آنها زير درخت ايستاد تا خوردند * تا آنجا كه گويد: پس چون خداوند گفت و گو را با ابراهيم باتمام رسانيد برفت و ابراهيم بمكان خويش مراجعت كرد.(3)

و يعقوب تنها ماند و مردى با وى تا طلوع فجر كشتى مى گرفت، و چون او ديد بر

ص: 73

وى غلبه نمى يابد كف ران يعقوب را لمس كرد و كف ران يعقوب در كشتى گرفتن با او فشرده شد * پس گفت: مرا رها كن زيرا كه فجر مى شكافد. گفت: تا مرا بركت ندهى تو را رها نكنم * . . . و او را در آنجا بركت داد * و يعقوب آن مكان را «فينئيل» ناميده (گفت): زيرا خدا را روبرو ديدم، و جانم رستگار شد *(1)

بخوانيد تا بدانيد! راستى اين كتاب، كتابِ مقدّس آسمانى است، و براى هدايت بشر و پاكيزه نمودن آنها نازل شده است و يا آن كه كتابِ شيطانى است و ابليس براى اغواى بشر و وادار كردن آنها بر خيانت ها و تقلّب ها آورده و در دسترس مردم قرار داده است.

اين چه خداوندى است كه راه مى رود، و آواز دارد، و بالا مى رود، و پايين مى آيد، و غذا مى خورد، و از بشر مى ترسد، و براى حفظ خود از شرّ آنها دروغ مى گويد، و مى گويد: اگر از اين درخت بخوريد مى ميريد، براى آن كه مبادا عارف به نيك و بد شوند، و از جهالت بيرون آيند، و براى آن كه مبادا مثل خودش زنده و جاويد بمانند اگر از آن درخت حيات بخورند، آنها را بيرون مى كند و به وسيله كروبيان احتياطا اطراف درخت را مى گيرد، و آنان با شمشير آتش بار آن درخت را احاطه مى كنند؟!

آن چه خداوندى است كه داراى اولاد ذكور است، و از كردار خود پشيمان مى شود، و با مخلوق خود يعقوب تا طلوع فجر كشتى مى گيرد و بر او غالب نمى شود؟!

در حالى كه قرآن مى گويد:

«قُلْ هُوَ اللّه ُ اَحَدَ * اَللّه ُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَم يولَدْ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفوا اَحَدٌ»(2)؛

[«بگو: او خدايى است يكتا؛ خداى صمد؛ نه كسى را زاده و نه زاييده از كَسى است و او را هيچ همتايى نباشد»].

«قُلِ اللّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤتِي الْمُلكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلكَ مِمَّن تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَن تَشاءُ

ص: 74

وَ تُذِلُّ مَن تَشاءُ بِيَدِكَ الخَيْرُ اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ».(1)

[«بگو: بار خدايا! تويى كه فرمانفرمايى، هر آن كس را كه خواهى فرمانروايى بخشى، و از هر كه خواهى فرمانروايى را باز ستانى، و هر كه را خواهى عزّت بخشى، و هر كه را خواهى خوار گردانى، همه خوبى ها به دست تو است، و تو بر هر چيز توانايى»].

حال همين تورات مقدّس - كه در نزد يهود و نصارى است - ببينيد پيغمبران را چگونه معرفى نموده است؟ و به عنوان شاهد چند جمله از مضامين آن را نقل مى نمايم:

1 - ابراهيم ساره را خواهر خود خواند، چون ترسيد او را به خاطر زنش بكشند، و «ابى ملك» پادشاه او را گرفت، و خدا رحم هاى تمام اهل بيت ابى ملك را به خاطر ساره - زوجه ابراهيم - بست، ابوملك خواب نما شد، و به ابراهيم ايراد كرد كه چرا نگفتى او زن من است؟ و ابراهيم در خصوص زن خود ساره گفت كه او خواهر من است و ابى مَلَك مَلِك جرار را فرستاده ساره را گرفت * و خدا در رؤياى شب براى مَلَك ظاهر شده به وى گفت اينك تو مرده به سبب اين زن كه گرفتى زيرا كه زوجه ديگرى مى باشد* . . . پس ابى مَلَك بابراهيم گفت چه ديدى كه اين كار را كردى * ابراهيم گفت زيرا گمان بردم خدا ترسى در اين مكان نباشد و مرا به جهت زوجه ام خواهند كشت * و فى الواقع نيز او خواهر من است دختر پدرم نه دختر مادرم و زوجه من شد.(2)

و در آن است: ساره دختر پدر ابراهيم بود نه دختر مادر او، و او را به زنى گرفته بود، پس خواهر پدرى خود را تزويج نموده بود.

2 - پس اسحاق در جرار اقامت نمود * و مردمان آن مكان درباره زنش از او جوياشدند * گفت: او خواهر من است زيرا ترسيد كه بگويد زوجه من است مبادا كه اهل آنجا او را به خاطر رِفْقَه كه نيكو منظر بود بكشند * و چون در آنجا مدّتى توقّف نمود چنان افتاد كه «ابى ملك» پادشاه فلسطينيان از دريچه نظاره كرد و ديد كه اينك اسحاق با

ص: 75

زوجه خود «رِفْقَه» مزاح مى كند * پس ابى ملك اسحاق را خوانده گفت: همانا اين زوجه تست؟ پس چرا گفتى كه خواهر من است * اسحاق بدو گفت: زيرا گفتم كه مبادا براى وى بميرم * ابى ملك گفت: اين چه كار است كه با ما كردى؟ نزديك بود كه يكى از قوم با زوجه ات هم خواب شود، و بر ما جرمى آورده باشى * و ابى ملك تمامى قوم را غدغن فرموده گفت: كسى كه متعرض اين مرد و زوجه اش بشود هرآينه خواهد مُرد *(1)

3 - اسحاق از عيسو تقاضا كرد غذايى حاضر سازد، و به او بركت دهد، يعقوب به دروغ خود را عيسو معرفى نمود، و پوست بزغاله بر گردن و دست خود بست، اسحاق دست ماليد خيال كرد عيسو است به او دعا نمود.(2)

4 - نجات نيافتن مگر لوط و زن و دو دختر او، و نگاه كردن زن لوط به عقب خود و شدن آن ستونى از نمك. نجات يافتن لوط و دو دختر او، و شراب دادن دختران به پدر، و زنا كردن لوط ندانسته با دو دختر پس از خوردن شراب، و آبستن شدن دختران.(3)

5 - چون قوم موسى ديدند كه موسى در فرود آمدن از كوه تأخير نمود نزد هارون جمع شده ويرا گفتند: برخيز و براى ما خدايان بساز كه پيش روى ما بخرامند، زيرا اين مرد موسى كه ما را از زمين مصر بيرون آورد نمى دانيم او را چه شده است * . . .

تا آنجا كه گويد: هارون گوساله را ساخت، و مذبحى بنا كرد، و فردا را عيد قرار دادند، و قربانى ها در برابر او كشتند، و براى او سجده كردند، و بنى اسراييل او را خداى

خود دانستند.

تا آنجا كه گويد: و چون موسى قوم را ديد كه بى لگام شده اند زيرا كه هارون ايشان را براى رسوايى ايشان در ميان دشمنان ايشان بى لگام ساخته بود *(4)

6 - نوح شراب نوشيده مست شد و در خيمه خود عريان گرديد * و حام پدر كنعان برهنگى پدر خود را ديد، و دو برادر خود را بيرون خبر داد * و سام و يافث ردا را گرفته

ص: 76

بر كتف خود انداختند پس پس رفته برهنگى پدر خود را پوشانيدند . . . و نوح از مستى خود به هوش آمد دريافت كه پسر كمترش با وى چه كرده بود * پس گفت كنعان ملعون باد برادران خود را بنده بندگان باشد * و كنعان فرزند حام را لعن نمود: و گفت برادران خود را بنده بندگان باشد.(1)

7 - داود تابوت خدا را مى آورد، و داود و تمامى خاندان اسرائيل با انواع آلات - از قبيل چوب سرو و بربط و رباب و دف و دهل و سنج ها - در حضور خداوند بازى مى كردند، تا آنجا كه نويسد: و داود با تمامى نيروى خود در حضور خداوند رقص مى كرد، و داود با يفود لباس كتان پوشيده بود، پس داود و تمامى خاندان اسرائيل تابوت خداوند را با آواز شادمانى و آواز كرنا آوردند، و هنگامى كه تابوت خداوند داخل شهر داود مى كردند ميكال دختر شاول از پنجره نگاه مى كرد، ديد داود پادشاه كه در حضور خداوند جست و خيز و رقص مى كند، پس او را در دل خود حقير شمرد.(2)

8 - هنگام عصرى بود كه داود از بسترش برخاسته و بر پشت بام خانه مى گشت، و از پشت بام زنى را ديد كه خود را شست و شو مى كند، و آن زن بسيار نيكو منظر بود، پس داود شخصى را فرستاد تا درباره آن زن پرس و جو كند، و او زن «اوريا» بود.

داود قاصدان را فرستاد تا او را گرفته نزد وى آوردند، داود با او همبستر شد، و او از نجاست خود طاهر شده به خانه خود برگشت، و آن زن حامله شد، و فرستاده داود را خبر نمود و گفت: من حامله هستم.

پس داود شخصى را نزد يوآب فرستاد كه اوريا را نزد من بفرست، چون اوريا نزد وى آمده، داود به اوريا گفت: به خانه ات برو و پاى هاى خود را بشو.

پس اوريا از خانه پادشاه بيرون رفت، و نزد درب خانه پادشاه با ساير بندگان آقايش خوابيد و به خانه خودش نرفت به داود خبر دادند كه اوريا به خانه خود نرفته است.

داود به اوريا گفت: آيا تو از سفر نيامده اى پس چرا به خانه خود نرفته اى؟

ص: 77

اوريا به داود عرض كرد: تابوت و اسرائيل و يهودا در خيمه ها ساكنند و آقايم يوآب و بندگان آقايم در بيابان خيمه نشين اند، آيا من به خانه خود بروم تا بخورم و بياشامم و با زن خود بخوابم به حيات تو و به حيات جان تو قسم؛ اين كار را نخواهم كرد.

تا آنجا كه نويسد: بامدادان داود نامه اى براى يوآب نوشته به دست اوريا فرستاد، و در نامه نوشت: اوريا را در مقدّمه جنگ سخت بگذاريد، و از عقبش برويد تا زده شده بميرد.

و چون يوآب شهر را محاصره مى كرد، اوريا را در مكانى كه مى دانست مردان شجاع در آنجا مى باشند؛ گذاشت، و مردان شهر بيرون آمده و جنگيدند و بعضى از بندگان داود افتادند و اوريا نيز بمرد.

تا آنجا كه نويسد: و چون زن اوريا شنيد كه شوهرش مرده است براى شوهر خود ماتم گرفت، و چون ايّام ماتم گذشت، داود كسى را فرستاد كه او را به خانه خود آورد، و او زن وى شد، و برايش پسرى زاييد، اما كارى كه داود كرده بود در نظر خداوند ناپسند آمد.(1)

اگر احتياج بشر به پيغمبران براى اين است كه هدايت شوند، و اگر خداوند براى هدايت بشر راهنما مى فرستد، پس بايد راهنمايان پاك و پاكيزه و معصوم باشند، و مردم را به سوى خدا دعوت كنند، و از آلودگى ها و زشتى ها دور نمايند، و اين نمى شود مگر آن كه خودشان پاك و پاكيزه و معصوم باشند.

پيغمبرى كه مردم را گوساله پرست و مشرك كند خدا او را براى چه بفرستد؟

پيغمبرى كه از ترس آن كه اگر بدانند ساره زن او است او را مى كشند و زن او را مى گيرند؛ به دروغ بگويد، او خواهر من است تا او را سالم نگاه بدارند، و با آن زن ارتباط

داشته باشند، چگونه مى تواند بشر را پاك و پاكيزه كرده و از آلودگى ها دور كند؟

پيغمبرى كه شراب بخورد و با دختران خود در حال مستى نزديكى كند و دختران را آبستن كند، چگونه مردم را از كارهاى زشت باز مى دارد؟

ص: 78

پيغمبرى كه بين موى دست و گردن بشر و موى بزغاله فرق نگذارد، و هنگامى كه به دست يعقوب و گردن او كه پوست بزغاله بسته بود دست بمالد خيال كند او پسر خود عيسو است و براى او دعا كند چگونه بشر را هدايت مى كند؟

و از اين گذشته چگونه يعقوب او را با اين عمل اغفال نمود؟ و چگونه خداوند مقصود اسحاق را ندانست و به يعقوب بركت داد، و عيسو - كه مقصود او بود - بى بهره ماند؟ مگر خداوند نيز اغفال شده بود و نمى دانست مقصود اين پيرمرد، عيسو است كه براى او بركت مى خواهد نه براى برادرش يعقوب؟

كسى كه رقص كند و با ساز و آواز و انواع آلات لهو خوش باشد، و جست و خيز كند به آن اندازه كه در نظر يك زن حقير و پست شود، چگونه از جانب خداوند بر جامعه پيغمبر مى شود؟

پيغمبرى كه سرباز مجاهد او غائب است و با دشمنان مى جنگد چگونه به زن برهنه آن سرباز نگاه مى كند، و او را حاضر مى نمايد، و با او همبستر مى شود، و حامله مى نمايد؟ و چون مى بيند اين عمل زشت است آن سرباز را طلبيده و مى خواهد به هر وسيله اى كه شده او را نزد زنش بفرستد تا آن بچه به او بسته شود؛ و چون او امتناع نمود و گفت: سرلشكر من در بيابان مشغول جنگ با دشمن است من به خانه نمى روم و نزد زن نمى خوابم، چگونه به سرلشكر دستور مى دهد تا او را به جايى روانه كند كه ديگر برنگردد و كشته شود و پس از گذشتن ايّام عزا، زن او را به خانه مى آورد؟

آيا اين عمل وحشيانه از پيغمبر خدا سر مى زند؟!

آيا خداوند چنين مردمان شهوت پرست، بى غيرت و بى وفا را پيغمبر خود و لازم الاطاعه بر مردم مى نمايد؟

آيا سرلشكران، امروز با سربازان با وفاى خود چنين رفتارى مى نمايند؟

روى دروغ گويان سياه! آيا اين كتاب ها كه چنين فجايعى را در آنها نسبت به پيغمبران مى دهند كتاب مقدس است؟ براى چه اين جنايات را نوشته اند؟ آيا براى آن كه جامعه را چنين بار بياورند؟

ص: 79

اين است حال تورات و انجيل، و مذهب يهود و نصارى كه از بزرگ ترين مذاهب جهان هستند چه رسد به مذاهب ديگر، ببينيد همين تورات چگونه بشر را گمراه مى نمايد و باطل را به جاى حق جلوه مى دهد؟!

اين حال تورات است نسبت به خدا و پيغمبران، و امّا نقص مذهب يهود و نصارى در فروع و احتياج آنها به قوانين؛ پر واضح است كه چون اهل كتاب براى حفظ انتظامات بشر در معاملات و نكاح و طلاق و قضا و حدود و امور ديگر قوانينى ندارند، مجبور شدند كه با فكر بشر رفع اين نقص را بنمايند، و به جاى خداوند، بشر قانون گذار شد.

بديهى است كه فكر بشر كوتاه است، و به تمام جهات احاطه ندارد، پس نمى تواند قانونى براى همه، به طور هميشگى وضع كند، لذا پيوسته قانون بشرى تغيير مى يابد، و همين اضطراب و تغيير در قوانين بشرى شاهدى بسيار قوى بر احتياج به راهنماى الهى است.

ولى مسلمانان به هيچ وجه به قانون گذار بشرى احتياج ندارند، تمامى دين تكميل شده، و از براى هر موضوعى حكمى معيّن گرديده است.

من در كتابى جداگانه اى كه در ردّ يكى از بى دينان نوشته ام - كه مى گفت: دين اسلام ناقص است، و به كار اين عصر نمى آيد، پس محتاج به پيغمبر هستيم، و اين مقدّمه را براى اين مى ساخت كه خود را پيغمبر اين عصر نمايد - بحمدللّه اين مطلب را اثبات نمودم. منشأ اشكال، يا جهل به قانون اسلام است كه آن را چنان كه هست نشناخته اند، و يا دشمنى و عناد.

خلاصه كلام آن كه؛ دين اسلام براى هر موضوعى حكمى از جانب خداوند دارد. خداوند جهان، صلاح بشر را در نظر گرفته، و براى او تا قيام قيامت به وسيله محمّد بن

عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم قوانينى فرستاده است و قوانين او محفوظ، و به وسيله اوصيا او در دسترس مردم قرار گرفته، پس نه در تشريع نقص بوده، و نه در حفظ آن كوتاهى شده است.

و همين گونه است حال قرآن كريم كه در آن خللى وارد نيامده، و نخواهد آمد، و اين است سرّ ختم رسالت به محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم، زيرا فرستادن به خاطر احتياج بشر به

ص: 80

راهنما است و با توجه به كامل بودن دين اسلام و هميشگى بودن قوانين آن، نيازى به راهنما و پيامبر جديدى نيست.

مثلاً حضرت موسى پيامبر بشر تا زمان عيسى است، و همچنين عيسى پيامبر بشر تا زمان محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم است، و قوانين او محدود به همان زمان و عصر است، ولى قوانين اسلام براى همه و هميشه است، و در دسترس بشر بوده و هست، و راه بسته و تاريك نگرديده است.

همواره در زمان هاى سابق وقتى پيامبر مى آمد كه مدّت دين پيامبر سابق به پايان مى رسيد، و در عصر پيغمبر اكرم علاوه بر اين، دنيا تاريك شده و راهنمايى نبود، و بهترين اديان همان دين يهود و نصارى بود، و حال آن كه خود تورات موجب گمراهى ها بود، پس بر خدا لازم بود كه راهنما براى بشر و اصلاح جامعه روانه كند، و خداوند چنان

كرد. دين محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم فقط براى عرب نبود، او براى كافّه مردم بلكه جنّ و انس بود، دين او مصالح بشر را تا قيام قيامت در نظر دارد، و اين قرآن كريم است كه مى فرمايد:

«لا يَأتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيهِ وَ لا مِنْ خَلفِه»(1)

[«از پيش روى آن و از پشت سرش باطل به سويش نمى آيد»].

و اين روايات و سنّت پيغمبر است كه به وسيله خلفا و اوصياى او در دست اماميّه است، و همين سرّ ختم رسالت به آن سرور است.

هر كدام از آنها، ناصح و امين بودند، و تمامى اقوام و ملت هاى خودِ آنها كه با ايشان تماس و حشر و نشر داشتند آنان را به اين دو صفت مى شناختند، و پيغمبران با صراحت لهجه مى گفتند: «وَ اَنَا لَكُمْ ناصِحٌ اَمينٌ(1)؛ و من براى شما خيرخواهى امين هستم».

مردم پيغمبر اكرم را پس از بعثت و دشمنى مشركين با او، نيز ايشان را به اين لقب مى شناختند، و در حال مخاصمه و دشمنى، اموالِ نفيس خود را در نزد او به امانت مى گذاردند. على علیه السلام به دستور پيغمبر اكرم پس از فرار آن سَرور به سوى غار و هجرت به مدينه، تا چند روز اعلان نمود كه هر كس نزد پيغمبر امانت گذارده بيايد و از من بگيرد.

3 - يكى ديگر از امورى كه دلالت بر درستى ادعاى انبيا دارد، اصل دين و آيين او است، كسانى كه بينا باشند سخن حق از باطل را جدا مى سازند، قانونى كه خداوند براى اصلاح بشر فرستاده با قانونى كه به فكر بشرى تدوين شده تفاوت بسيار دارد همچون تفاوت ميان روز و شب، البتّه كسى كه نابينا است از اين راه نمى تواند تشخيص دهد، ولى مرد دانشمند مى داند كه آن باطل و اين حق است، و در اين موضوع سخن بسيار است كه در جاى خود گفته خواهد شد.

4 - براى اثبات صدق گفتار مدّعى نبوّت همانا تأمّل در احوال و صفات و شخصيّت آنها است، و مى توان گفت كه: اين راه، راهى است كه عموم مردم مى توانند از اين راه به مقصد برسند.

و اين راه، از راه هاى ديگر بهتر است، چون هميشه تصديق پيغمبر سابق در دسترس عموم نيست، و همچنين همه كس معجزه را نمى بيند و يا يقين نمى نمايد، و همچنين از راه قانون چه بسا نمى تواند تشخيص دهد، پس بهترين راهِ حقّانيت پيغمبران همانا مراجعه به تاريخچه زندگانى آنان است.

كسى كه پيغمبر است نور است، و در سر تا پاى زندگانى او نقطه سياهى نخواهد بود، تمامى كردار و رفتار او منظّم است، خداوند جهان، چنين مرد با انضباطى را سرپرست مردم قرار مى دهد، كسانى كه خود تابع شهوات باشند چگونه مى توانند از شهوات جلوگيرى كنند؟

ما تمام پيغمبران را معصوم مى شناسيم، و بدون ترديد آنچه در پاره اى از كتاب ها آمده - و آن را جمعى كتاب مقدّس و يا آسمانى مى نامند - از نسبت هاى ناروا به پيغمبران، دروغ است و مردمانى شهوت پرست براى تأمين مقاصد خويش به چنين دروغ هايى چنگ زده، و به نام كتاب مقدّس در دست مردم قرار داده اند.

خداوند براى اصلاح بشر و پاك و پاكيزه نمودن آنها پيغمبر مى فرستد، اگر پيغمبر نظير همان ناپاكان باشد پس مقصود حق تعالى حاصل نمى گردد، بلكه نقض غرض لازم مى آيد، چه بسا كه جنايت و خيانت در ميان مردم بيشتر رواج بيابد، مثلاً اگر رئيس

ص: 83

دادگسترى مرد ناپاك، سفاك و خيانت كارى باشد چگونه آن دستگاه عدل و داد مى گسترد، و از ظلم و تجاوز جلوگيرى مى نمايد؟ مگر نشنيده ايد كه «النّاس على دين ملوكهم(1)؛ مردم بر دين پادشاهان خود هستند».

و از طرفى چگونه به گفتار اين خيانت كاران اطمينان حاصل مى شود؟

پس چاره نيست از اين كه راهنمايانى كه از ناحيه خداوند آمده اند با عقل و تقوى بوده و به آنچه مى گويند خود معتقد و عامل باشند، چنين مردمانى مى توانند مصلح جامعه باشند، و آنها را به سمت درستى و صلاح بكشانند، و از گمراهى و فساد نجات دهند، و بهترين شاهد بر صدق پيغمبران همانا درستى و پاكى آنها است.

كسانى كه عقل و شعور دارند با ديدن مدّعيان پيغمبرى و حشر و نشر با آنها راست گويان را از دروغ گويان جدا مى سازند، و اصلاً نيازى به ديدن معجزه ندارند.

نمى گويم پيغمبران معجزه ندارند، ولى مى گويم: چه بسا مردمان با عقل و شعور از مشاهده آنان و چگونگى معاشرت و رفتارشان صدق گفتار و پيغمبرى آن برگزيدگان الهى را مى فهمند، چنان كه آشكار شدن دروغ گويى مسيلمه موقوف به آن نيست كه از آوردن معجزه عاجز باشد، همانا تاريخ و طرز رفتار و زندگانى او سر تا پا گواه بر دروغ گويى او است، به همين خاطر مردمان بينا و دانا احتياجى به ديدن معجزه ندارند.

است، و شايد به تأييد الهى موفق شده و در اين زمينه كتابى بنويسم، و مقايسه اى ميان قرآن كريم و اين دو كتاب بنمايم.

امّا تاريخ پيغمبر اكرم بسيار روشن و آشكار است، و جاى هيچ گونه ترديد و ابهام نيست كه شخص و شخصيّت آن سَرور معلوم است؛ و خصوصيّات زندگانى آن بزرگوار در كتاب ها ثبت است.

پيغمبر اكرم در ميان گروه زيادى از دوست و دشمن زندگانى مى كرد. همگى او را كاملاً مى شناختند. در ميان آن جماعت مجهول و گمنام نبود. تاريخ آن سَرور را معاصرين از دوستان و دشمنان مى دانستند. چنين نبود كه قسمتى از زندگانى او مجهول باشد، و خصوصيّتى از خصوصيّات احوال او در دسترس عامه مردم نباشد.

نَسَب پيغمبر كاملاً روشن بود، پدر و مادر، پدران و مادران او همه معلوم است، زادگاه او، سال تولّد او، مدّت عمر او، محل هجرت او، تعداد سريّه ها(1) و غزوات(2) او، تعداد ازدواج ها و فرزندان او، اهل و فاميل او، چگونگى رفتار و معاشرت، گفتار و عقايد، سيره و مكارم اخلاق او، همگى براى مردم - دوست و دشمن - روشن بود، و جاى بحث و اختلاف نبوده و نخواهد بود.

تاريخ آن حضرت از معاصرين به طبقه بعد رسيد، و پس از مدّت كوتاهى درباره پيغمبر اكرم كتاب هايى نوشته شد، و آنچه در سينه ها ضبط بود، در كتاب ها ثبت گرديد.

پس به طور قطع تاريخ هيچ پيامبرى مانند تاريخ پيغمبر اكرم از هر جهت روشن نبوده، بلكه هيچ شخصى از شخصيّت هاى بزرگ جهانى نيست كه از هر جهتى تاريخ او روشن باشد اگر چه يك قرن از زمان ما دور نباشد يا در زمان ما باشد، ولى اين محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم است كه پس از گذشت متجاوز از هزار و چهارصد سال از تاريخ تولّد او تمام جهات زندگانى و شخصيّت او بسيار روشن و معلوم است.

اگر شخص داناى منصفى تاريخ آن حضرت را نگاه كند از همان تاريخ و شرح

ص: 85

زندگانى آن بزرگوار يقين به نبوّت - بلكه سيد المرسلين بودن او - خواهد نمود كه چنين كسى بايد خاتم الانبيا باشد، و دين او پاينده و تا قيام قيامت باقى بماند، كسى كه دوست و دشمن مراقب حركات و سكنات او باشند و به جز خوبى نتوانند چيز ديگرى در مورد او ياد كنند آيا به صدق گفتار او نمى توان معتقد شد؟

[«مى خواهند نور خدا را با سخنان خويش خاموش كنند، ولى خداوند نمى گذارد. تا نور خود را كامل كند هرچند كافران را خوش نيايد».]

و عيوبى كه گروهى از دشمنان مى خواستند بر پيغمبر بگيرند، از قبيل كثرت ازواج، و يا ازدواج با زينب، و يا كشتن دشمنان، و قيام به شمشير چيزى نيست كه پيغمبر مى خواسته آنها را مخفى نمايد، و از آن امور استنكاف داشته، بلكه در قرآن كريم به تمامى آن اُمور اشاره شده است.

و هيچ يك از آن اُمور چون فقر و بشريّت عيب نبوده، و دشمنان از روى عجز و بيچارگى دست به دامن اين اُمور سست مى شدند، و همين استشهادها شاهد بر عجز و ضعف دشمنان بوده و چون آنان نتوانستند نقصى پيدا كنند به اين اُمور چسبيدند. در همين كتاب اعتراضات دشمنان و پاسخ ايشان را بيان خواهم كرد.

بشرى كه در ميان قومى بزرگ شده و پس از چهل سال در همان محل و در ميان همان جماعت ادّعاى نبوّت كند، و پس از گذشت چندين سال كه در دست دشمنان، ضعيف بود - به حدّى كه در شعب محصور شده و يا شبانه از خانه فرار كند - و به تدريج بر دشمنان يكى پس از ديگرى غالب آيد، و سلطنت او بر دوست و دشمن مسلّم گردد، و سالها خلافت نمايد، و بر مال و جان و ناموس مردم حكومت فرمايد، و حال آن كه در طول اين مدّت دشمنان با كمال بى صبرى منتظر گرفتن مختصرترين اشكال و ايراد باشند و به هيچ وجه فرصتى پيدا نكنند، آيا شاهد بر آن كه حساب او از ساير افراد بشر جدا، و حافظ او خدا است نخواهد بود؟ و آيا شاهد بر صدق ادّعاى او كه خداوند او را برگزيده و نگه دار او است نخواهد بود؟

شما در حالات هر كس كه مى خواهيد دقّت كنيد، در اندك تأمل و جستجويى به قدرى ازاو عيب مى يابيد كه به حساب نمى آيد، ولى اين محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم است كه مى فرمايد:

«فَقَدْ لِبَثتُ فيكُمْ عُمُرا مِنْ قَبلِه اَفَلا تَعقِلونَ»(1)[«قطعا پيش از آن؛ روزگارى در ميان شما به سر برده ام، آيا فكر نمى كنيد؟»].

ص: 87

آيا اين اندازه توقّف و زندگانى در ميان عده اى، و نيافتن هيچ گونه عيب و نقصى از زمان كودكى تا وقت وفات براى مرد عاقل، شاهد بر صدق گفتار او نمى شود؟

پيغمبر اكرم از همين راه مردم را به حقّ دعوت مى نموده، و تأمّل در احوال خود را موجب معرفت به نبوّت و صدق گفتارش مى دانسته كه:

«قُلْ اِنَّما اَعِظُكُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا للّه ِِ مُثَنّى وَ فُرادى ثُمَّ تَتَفَّكروا ما بِصاحِبِكُم مِن جِنَّةٍ اِنْ هُوَ اِلاّ نَذيرٌ».(1)

[«بگو: من فقط به شما يك اندرز مى دهم كه: دو دو و به تنهايى براى خدا به پا خيزيد، سپس بينديشيد كه رفيق شما هيچ گونه ديوانگى ندارد او خبر هشدار دهنده اى - بيش - نيست»].

از بيان گذشته ما فهميده شد كه براى اثبات نبوّت پيغمبران چند راه است:

يكى تصديق پيغمبر گذشته است، و اين نكته درباره پيغمبر اكرم هست، چنان كه در قرآن كريم مى فرمايد:

«اَلَّذى يَجِدونَهُ مَكْتوبا عِندَهُمْ فِي التَّوراةِ وَ الاِنْجيلِ»(2)

[« - پيامبرى - كه نام او را در نزد خود، در تورات و انجيل نوشته مى يابيد»].

و در آيه ديگر مى فرمايد:

«وَ مُبَشِّرا بِرسولٍ يَأتي مِن بَعدي اسْمُهُ اَحمَدُ»(3)

[«و به فرستاده اى كه پس از من مى آيد و نام او «احمد» است بشارتگرم»].

و در «انجيل برنابا» پيغمبر را به نام محمّد صلی الله علیه و آله وسلم معرفى نموده، ولى اين كتاب را مخفى كرده، و پاپ خواندن آن را منع نموده است تا آن جا كه قرآن درباره علما و اهل كتاب مى فرمايد:

«يَعرِفونَهُ كَما يَعرِفونَ اَبْنائَهُمْ»(4)

ص: 88

[« - كسانى كه به ايشان كتاب آسمانى داده ايم - همانگونه كه پسران خود را مى شناسند، او - محمد صلی الله علیه و آله وسلم - را مى شناسند»].

و حكايات در اين مورد به قدرى زياد است كه قابل شماره نيست، بالاتر آن كه در شب تولّد آن سَرور، دانشمندى از اهل كتاب به مكّه معظّمه براى تحقيق و جست و جو آمده بود، و چون جماعتى از قريش در پاسخ سؤال او گفتند: ديشب فرزند پسرى در ميان ما به دنيا نيامده، خوشحال شد.

پس از تحقيق به او گفتند: ديشب عبداللّه داراى فرزندى شده است، او با آن جماعت به منزل آمنه آمد، و هنگامى كه پيغمبر را ديد غش كرد كه: «يَعرِفونَهُ كَما يَعرِفونَ اَبنائَهُمْ».(1)

قصّه بحيراى راهب و قضاياى علماى يهود مدينه در تاريخ آمده است، و اگر نبود مگر همان جمله كه: «اَلَّذي يَجِدونَهُ مَكتوبا عِندَهُمْ فِى التَّوراةِ وَ الاِنْجيلِ»(2) براى شخص منصف كافى بود، زيرا اين آيه شريفه بر پيغمبر اكرم نازل گشته و اطراف آن سَرور علماى اهل كتاب بودند، آيه را مسلمانان مى خواندند و اهل كتاب مى شنيدند و مى دانستند، اگر چنين نبود اهل كتاب داد و فرياد مى كردند و محاجّه و منازعه مى نمودند و مى گفتند: اين تورات و آن انجيل، در كجاى اين دو كتاب از شما نام برده و تعريف و توصيف نموده اند. يهود با پيغمبر پس از قرار متاركه، جنگ ها كردند. علماى نصاراى نجران مباحثه ها نمودند و از ترسِ مباهله، به دادن جزيه با حال ذلّت و كوچكى تن دادند.

اگر توصيف پيغمبر در تورات و انجيل نبود؛ اگر در انجيل بشارت ظهور رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم به نام احمد داده نشده بود، نَه پيغمبر اكرم چنين ادّعايى مى نمود و نَه دشمنان ساكت مى ماندند، دشمنانى كه جنگ مى كردند و تلفات مى دادند، و با مشركينقريش و احزاب بر جنگ و كشته شدن متّحد مى شدند، آيا از اظهار اين حقيقت و تكذيب پيغمبر اكرم - اگر راهى مى يافتند - كوتاهى مى نمودند؟

ص: 89

مى مالند، عذاب خواهد نمود، و از نصارى جز دين حق يا كشتن، نخواهد پذيرفت، و جزيه قبول نخواهد كرد. و همه اين طايفه - بر خلاف ساير طوايف - انجيل را كتاب آسمانى مى دانند. چنان كه بيان خواهد شد.

خلاصه اين كه، بعد از گفت و گويى، بعضى ديگر از علماى اهل ذمّه گفتند: بله چنين است و اين عبارت صريح است، و ليكن چون در مقابل اين ها بعضى عبارات ديگر هست كه در آنها به بنى اسرائيل امر شده كه تا آمدن «ماشيح» به سنت تمسك بجوييد و او هنوز نيامده است، به همين دليل ما انتظار آمدن «ماشيح» را مى كشيم تا از حيرت بيرون آييم، و حال آن كه «ماشيح» مى تواند بر حضرت عيسى و پيغمبر ما صادق باشد، چنان كه وجه آن بعد از اين مذكور خواهد شد.

و برخى ديگر در خصوص بعضى از اوصاف آن حضرت گفتند: ما وجود اين وصف را در پيغمبر شما نمى دانستيم، و بعضى به حيرت و سكوت گذرانيدند.

و خلاصه آن كه؛ كسى كه معترف به نبوّت انبياى سلف است بعد از تتبّع و ملاحظه در كتب آنها چاره اى جز اعتراف به رسالت و نبوّت محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم ندارد و اگر باز به دين خود متمسك باشد يا به خاطر عناد و بى دينى است و يا اظهار تسليم را موجب فساد امر دنياى خود مى داند، چنان كه حقير اين مطلب را از مضمون كلام بعضى از احبار يهود استنباط نمودم».(1)

صاحب كتاب «انيس الاعلام» در هدايت دوم مى نويسد:

«در كيفيّت هدايت يافتن و مجمل احوال پر اضلال مؤلف اين كتاب: بدانكه اين حقير ابا عن جدّ، از عظماى قسّيسين نصارى بوده و ولادتم در كليساى اروميه واقع گرديده است، و در نزد عظماى قسيسين و علما و معلّمين نصارى در ايّام جاهليّت تحصيل نموده ام، از آن جمله: رابى يوحناى بكير و قسيس يوحناى جان، و رابى عاژ، و غير ايشان

از معلّمين و معلّمات فرقه پروتستان است.

ص: 91

و از معلّمين فرقه كاتلك: رابى، تاتلو، و قسيس كوركز، و غير ايشان، و از معلّمين و معلّمات و تاركات الدنيا.

در سن دوازده سالگى خواستم عقايد ملل و مذاهب مختلفه نصارى را تحصيل نمايم، بعد از تجسّس بسيار و زحمات فوق العاده و سفر در شهرها خدمت يكى از قسيسين عظام - بلكه مطران والا مقام - از فرقه كاتلك رسيدم، كه اول شخص صاحب قدر و منزلت و شأن و مرتبه بسيارى بود، و اشتهار تمام در مراتب علم و زهد و تقوى در ميان اهل ملت خود داشت.

و فرقه كاتلك از دور و نزديك، از ملوك و سلاطين و اعيان و اشراف و رعيّت سؤالات دينيّه خود را از قسيس مزبور مى پرسيدند، و به همراه سؤالات هداياى بسيار نفيسى - از نقد و جنس - براى قسيس مذكور ارسال مى داشتند و در تبرّك از او، و قبولى هداياى آنها ميل و رغبت مى نمودند و بدين وسيله به او تقرّب مى نمودند.

پس حقير اصول عقايد ملل و مذاهب مختلفه نصرانيّت و احكام فروع ايشان را از او استفاده مى نمودم، و غير از حقير شاگردان زياد ديگرى نيز داشت كه هر روز به مجلس درس او قريب به چهارصد يا پانصد نفر حضور به هم مى رسانيدند.

و از بنات كليسا كه تاركات الدنيا بودند، و نذر عدم تزويج نموده بودند، و در كليسا معتكف بودند، و از اين قبيل اشخاص نيز جمعيّت زيادى در مجلس درس او ازدحام مى نمودند، و اين ها را به اصطلاح «نصارى ربانتا» مى گويند.

و ليكن از ميان همه شاگردان، او با اين حقير اُلفت و محبّت مخصوص داشت، و كليد خانه ها و گنجه هاى خوراك و آشاميدنى خود را به حقير سپرده بود و جز كليد خانه ها يك كليد، كه آن هم كليد خانه كوچكى بود كه به منزله صندوق خانه بود و حقير خيال مى نمودم كه آنجا خزانه اموال قسيس است، و از اين جهت با خود مى گفتم: قسيس نيز از اهل دنيا است، و پيش خود مى گفتم: «ترك الدنيا للدنيا؛ دنيا به جهت دنيا ترك نموده است[و اظهار زهدش به جهت تحصيل زخارف دنيا است.

ص: 92

مدّتى در ملازمت قسيس به نحو مذكور مشغول تحصيل عقايد ملل و مذهب نصارى بودم، تا آن كه سن حقير به هفده و هجده رسيد. در اين بين، روزى قسيس را عارضه اى رو داده و نتوانست در مجلس درس حاضر شود، او به حقير گفت: اى فرزند روحانى! به شاگردانم بگو كه من امروز حال تدريس ندارم.

چون حقير از نزد قسيس بيرون آمده، ديدم شاگردان در مورد مسائل علوم مذاكره مى نمايند، در نتيجه صحبت آنها منتهى به معنى لفظ «فارقليط» در سريانى، و «پرگلوطوس» در يونانى شد، كه «يوحنا» صاحب انجيل چهارم آمدن او را در باب چهارم و پانزدهم و شانزدهم از جناب عيسى نقل نموده است، كه آن جناب فرمودند: بعد از من «فارقليطا» خواهد آمد.

پس گفت و گوى آنها در اين مورد زياد و جدال آنها به طول انجاميد، صداها بلند و به خشونت تبديل شد و هر كس در اين مورد نظر مستقلّى داشت، و جلسه بدون تحصيل فايده اى از اين مسأله تعطيل و شاگردان متفرّق گشتند.

حقير نزد قسيس مراجعت نمودم، او گفت: اى فرزند روحانى! امروز در غيبت من شاگردان چه مباحثه و گفت و گويى داشتند؟

حقير اختلاف آنها را در مورد معنى لفظ «فارقليط» از براى او تقرير و بيان نموده، و اقوال هر كدام از شاگردان را در اين مورد شرح دادم.

او از من پرسيد: نظر شما در اين مورد چه بود؟

حقير گفتم: من مختار فلان سفير و قاضى را اختيار كردم.

قسيس گفت: او در اين كلام تقصير نكرده، ليكن حقّ واقع خلاف همه اين اقوال است، زيرا كه معنى و تفسير اين اسم شريف را در اين زمان به نحو حقيقت جز راسخون در علم نمى دانند، از آنها نيز افراد كمى مى دانند.

حقير خود را به قدم هاى شيخ استاد انداخته و گفتم: اى پدر روحانى! تو از همه بهتر مى دانى كه اين حقير از ابتداى عمرم تا كنون در تحصيل علم، كمال انقطاع و سعى را دارم، و كمال تعصّب و تديّن را در نصرانيّت دارم، من به جز در اوقات نماز و وعظ از تحصيل و

ص: 93

مطالعه تعطيلى ندارم، پس چه مى شود اگر شما احسانى نماييد و معنى اين اسم شريف را بيان فرماييد.

شيخ استاد به شدّت گريست بعد گفت: اى فرزند روحانى! واللّه؛ تو عزيزترين مردم در نزد من هستى و من هيچ چيزى را از شما مضايقه نمى كنم، اگرچه در تحصيل معنى اين اسم شريف فايده بزرگى است، و ليكن به مجرّد انتشار اين اسم پيروان مسيح هر دوى ما را خواهند كشت، مگر اين كه عهد نمايى كه در حال زنده بودن حتى پس از مرگ من نيز اين معنى را اظهار نكنى، يعنى اسم مرا نبرى، زيرا كه موجب صدمه كلّى براى من در حال زنده بودن من، و پس از مرگ من از براى اقارب و تابعان من است و اگر بدانند كه اين معنى از ناحيه من ظاهر شده است بعيد نيست كه قبر مرا شكافته و جسد مرا آتش بزنند.

پس اين حقير قسم ياد نمودم كه: واللّه العظيم، به خداى قاهر و غالب مهلك مدرك منتقم، و به حق انجيل و عيسى و مريم، و به حق تمامى انبيا و صلحا، و به حق جميع كتاب هاى مُنزَل از جانب خدا، و به حقّ قدّيسين و قدّيسات كه من هرگز راز شما را افشا نخواهم كرد، نه در حال زنده بودن و نه پس از مرگ.

او پس از اطمينان به حقير گفت: اى فرزند روحانى! اين اسم از اسماء مباركه پيغمبر مسلمين مى باشد و به معنى محمّد و احمد است.

پس كليد آن اطاق كوچك سابق الذكر را به من داد و گفت: درِ فلان صندوق را باز كن، فلان و فلان كتاب را نزد من بياور.

حقير چنين كردم و كتاب ها را نزد ايشان آوردم، اين دو كتاب قبل از ظهور حضرت ختمى مرتبت به خطّ يونانى و سريانى با قلم بر پوست نوشته شده بود، و در كتابين مذكورين لفظ «فارقليط» را به معنى احمد و محمّد ترجمه نموده بودند.

بعد گفت: اى فرزند روحانى! بدانكه علما و مفسّرين و مترجمين مسيحيّه قبل از ظهور حضرت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم اختلافى نداشتند كه اين لفظ به معنى احمد و محمّد است، بعد از ظهور آن جناب، قسيسين و خلفا، تمامى تفاسير و كتب لغت و ترجمه ها را به خاطر بقاى رياست خود و تحصيل اموال و جلب منفعت دنيويّه و عناد و حسد و ساير اغراض

ص: 94

نفسانيّه، تحريف و خراب نمودند، و معنى ديگرى از براى اين اسم شريف اختراع نمودند كه آن معنى اصلاً مقصود صاحب انجيل نبوده و نيست.

از سبك و ترتيب آياتى كه در اين انجيل الآن موجود هست اين معنى در كمال سهولت و آسانى معلوم و مفهوم مى گردد، كه منظور صاحب انجيل از اين لفظ شريف وكالت و شفاعت و تعزى و تسلى نبوده، و نيز منظور او روح نازل در يوم الدار نبود، زيرا كه جناب عيسى آمدن «فارقليط» را مشروط و مقيّد به رفتن خود مى نمايد و مى فرمايد: تا من نروم «فارقليط» نخواهد آمد، زيرا كه اجتماع دو نبى مستقلّ صاحب شريعت عامه در يك زمان جايز نيست، به خلاف روح نازل در يوم الدار كه مقصود از آن روح القدس است، كه او با بودن جناب عيسى و حواريون از براى آن جناب و حواريون نازل شده بود.

مگر قول صاحب انجيل اول را فراموش كرده اى، او در باب سوم از انجيل خود مى گويد:

هنگامى كه عيسى علیه السلام بعد از تعميد يافتن كه توسط يحيى تعميد داده مى شد از نهر اردن بيرون آمد روح القدس به صورت كبوتر بر آن جناب نازل شد. (انجيل متّى، باب 3، آيه 16).

و همچنين با بودن خود جناب عيسى روح از براى دوازده شاگرد او نازل شده بود، چنان كه صاحب انجيل اول در باب دهم از انجيل خود تصريح نموده است كه: در هنگامى كه جناب عيسى دوازده شاگرد خود را به بلاد اسرائيليه مى فرستاد آنها را بر بيرون آوردن ارواح پليده و شفا دادن هر مرض و رنجى، قوّت و نيرو داد.

مقصود از اين قوّه، قوّه روحانيّه است، نه قوّه جسمانى، زيرا كه از قوّه جسمانى اين كارها صورت نمى گيرد، و قوّه روحانى عبارت از تأييد روح القدس است.

و در آيه 20 از باب مذكور جناب عيسى به دوازده شاگرد مى فرمايد:

زيرا گوينده شما نيستيد، بلكه روح پدر شما در شما گويا است.

پس مقصود از روح پدر شما، روح القدس است.

و همچنين صاحب انجيل سوم در باب نهم از انجيل خود تصريح مى نمايد:

ص: 95

پس دوازده شاگرد خود را طلبيده و به آنها قدرت و اقتدار بر جميع ديوها و شفا دادن امراض عطا فرموده.

و همچنين صاحب انجيل سوّم در باب 10 گويد: هفتاد شاگردى كه جناب عيسى آنها را جفت جفت فرستاد آنها مؤيّد به روح القدس بودند.

و در آيه 17 مى فرمايد: آن هفتاد نفر با خرمى برگشتند، و گفتند: اى خداوند! ديوها به نام تو از ما اطاعت مى كنند.

بنابر اين؛ نزول روح القدس مشروط به رفتن مسيح نبود، و اگر منظور و مقصود از «فارقليط» روح القدس بوده، اين كلام از جناب مسيح غلط و فضول و لغو خواهد بود، و از

شأن مرد حكيم نيست كه به كلام لغو و فضول تكلم نمايد، تا چه رسد به نبى صاحب الشأن و رفيع المنزله مانند جناب عيسى، پس منظور و مقصود از لفظ «فارقليط» چيزى نيست و نبود مگر احمد و محمّد، و معنى اين لفظ همين است و بس.

پس حقير گفتم: شما در باب دين نصارى چه مى گوييد؟

گفت: اى فرزند روحانى! دين نصارى به سبب ظهور شرع شريف محمّد صلی الله علیه و آله وسلم

منسوخ است، و اين لفظ را سه مرتبه تكرار نمود.

پس گفتم: در اين زمان طريقه نجات، و صراط مستقيم مؤدّى الى اللّه كدام است؟

گفت: طريقه نجات و صراط مستقيم مؤدى الى اللّه، منحصر در متابعت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم است.

گفتم: آيا متابعين آن جناب اهل نجاتند؟

گفت: اى واللّه! اى واللّه! اى واللّه!

پس گفتم: چه چيز شما را از دخول در دين اسلام و متابعت سيّد الانام مانع شده و حال آن كه شما فضيلت دين اسلام را مى دانيد، و متابعت حضرت ختمى مرتبت را طريقة النجات و صراط المستقيم المؤدى الى اللّه مى خوانيد؟

گفت: اى فرزند روحانى! من بر حقيقت دين اسلام و فضيلت آن برخورد نكردم مگر بعد از كبر سن و اواخر عمر، من در باطن مسلمانم، و ليكن به حسب ظاهر نمى توانم اين

ص: 96

رياست و بزرگى را ترك نمايم، عزّت و اقتدار مرا در ميان نصارى مى بينى! اگر اندك ميلى از من به دين اسلام بفهمند؛ مرا خواهند كشت.

و بر فرض اين كه از دست ايشان فرار كرده و نجات يابم، سلاطين مسيحيّه مرا از سلاطين اسلام به عنوان اين كه خزاين كليسا در دست من است؛ و خيانتى در آن كرده، و يا چيزى از آن برده و خورده و بخشيده ام؛ خواهند خواست، و مشكل مى دانم كه سلاطين اسلام از من نگه دارى كنند.

و بعد از همه اين ها فرضا اگر ميان اهل اسلام بروم و بگويم: من مسلمان هستم، خواهند گفت: خوشا به حالت كه جان خود را از آتش جهنم نجات داده، پس بر ما منّت مگذار، زيرا كه خود را از عذاب خدا خلاص نمودى، و به دين حق و مذهب هدى داخل شدى.

اى فرزند روحانى! خوشا به حالت؛ از براى من آب و نان نخواهد بود، پس منِ پيرمرد در ميان مسلمانان كه عالِم به زبان ايشان نيز نيستم در كمال فقر و پريشانى و

مسكنت و فلاكت و بد گذرانى زندگى خواهم نمود، و حق مرا نخواهند شناخت، و حرمت مرا نگاه نخواهند داشت، پس از گرسنگى در ميان آنها خواهم مرد، و در خرابه ها و ويرانه ها رخت از دنيا خواهم برد.

من افراد زيادى را با چشم خود ديده ام كه رفتند و داخل دين اسلام گرديدند، و اهل اسلام از آنها نگه دارى نكرده و مرتد گشته و از دين اسلام دوباره به دين خود مراجعت كردند، پس «خسر الدنيا و الآخرة» شدند، من هم مى ترسم كه طاقت شدايد و مصائب دنيا را نداشته باشم آن وقت نه دنيا دارم نه آخرت، و من به حمداللّه در باطن از متابعان محمّد صلی الله علیه و آله وسلم مى باشم.

پس شيخ استاد گريه كرد و حقير هم گريستم، پس از گريه زيادى گفتم: اى پدر روحانى! آيا امر مى كنى كه من داخل در دين اسلام بشوم؟

گفت: اگر آخرت و نجات مى خواهى البتّه بايد دين حق را قبول نمايى، و چون جوانى بعيد نيست كه خدا اسباب دنيويه را از براى تو فراهم آورد، و از گرسنگى نميرى، و من

ص: 97

هميشه تو را دعا مى كنم به شرط آن كه در روز قيامت شاهد من باشى كه من در باطن مسلمان و از تابعين خير الانام هستم.

البته اغلب قسيسين در باطن حالت مرا دارند، مانند من بدبخت نمى توانند ظاهرا دست از رياست دنيويه بردارند، و الاّ هيچ شك و شبهه اى نيست كه امروزه دين در روى زمين دين اسلام است.

چون اين حقير دو كتاب سابق الذكر را ديدم، و اين تقريرات را از شيخ استاد شنيدم نور هدايت و محبّت حضرت خاتم الانبيا به طورى بر من غالب و قاهر گرديد كه دنيا و ما فيها در نظر من مانند جيفه مردار گرديد، محبّت رياست پنج روزه دنيا و اقارب و وطن پاپيچم نشد، از همه قطع نظر نموده و همان ساعت به التماس، شيخ استاد را وداع كردم.

شيخ استاد مبلغى به عنوان هديه به من بخشيد كه مخارج سفر من باشد، مبلغ مزبور را از شيخ قبول كرده عازم سفر آخرت گرديدم، چيزى جز دو سه جلد كتاب همراه خود نياوردم، و هرچه داشتم از كتاب خانه و غيره همه را ترك نمودم.

پس از تحمّل زحمات زيادى نيمه شبى وارد شهر «اروميه» شدم، همان شب به منزل آقاى حاج حسن مجتهد مرحوم مغفور رفتم، بعد از اين كه مستحضر شدند كه من مسلمان شده ام از ملاقات حقير مسرور و خوشحال گرديدند، و از حضور ايشان خواهش نمودم كه كلمه طيّبه و ضروريات دين اسلام را به من القا و تعليم نمايند.

ايشان همه را به حقير القا و تعليم نمودند، و به خط سريانى نوشتم كه فراموشم نشود، و نيز از او خواستم كه اسلام مرا به كسى اظهار ننمايند، كه مبادا اقارب و مسيحين بشنوند و مرا اذيت كنند، و يا آن كه ايجاد وسوسه نمايند، و بعد شبانه به حمام رفته غسل توبه نمودم و از لحاظ ظاهرى و باطنى داخل دين حق گرديدم كه: «اَلحَمْدُ للّه ِِ الَّذي هَدانا لِهذا وَ ما كُنّا لِنَهتَدِيَ لَوْلا اَنْ هَدانا اللّه ُ(1)؛ ستايش خدايى را كه ما را بدين - راه - هدايت نمود، و اگر خدا ما را رهبرى نمى كرد ما خود هدايت نمى يافتيم»]. خدا را به صد هزار زبان تشكر مى نمايم كه در كفر نمردم، و مشرك و مثلث از دنيا نرفتم، و بعد از شفا از مرض ختان

ص: 98

مشغول قرآن خواندن و تحصيل علوم اهل اسلام گرديده، و بعد به قصد تكميل علوم و زيارت عازم عتبات عاليات گرديدم، پس از زيارت و تكميل تحصيل در خدمت اساتيد كرام مدّتى عمر خود را در تحصيل زيارت گذرانيدم، و خدا را به عبادت حقّ در آن امكنه شريفه عبادت نمودم».(1)

بگوششان نرسد «لا تَسمَعوا لِهذَا الْقُرآنِ وَ الْغَوا فيهِ لَعَلَّكُم تَغلِبونَ(1)؛ به اين قرآن گوش مدهيد و سخن لغو در آن اندازيد، شايد شما پيروز شويد»].

نادانان مى خواستند از اين راه غالب شوند، چه كنند كه چاره اى نداشتند، و قسمت زيادى از كسانى كه به دين اسلام در عصر آن سَرور مشرّف شدند در اثر استماع آيات قرآنى بود، در اين موضوع به تدريج گفت و گو خواهم نمود.

پس قسمت عبادات و معاملات و معاشرت و حدود و امر به معرف و نهى از منكر و اطعمه و اشربه براى اصلاح حال مردم است.

هر دينى كه اين امور را بهتر اداره كند، آن دين بر حق و از جانب خداوند است.

شما اگر طالب حق هستيد اديان معروف دنيا را كه در دست بشر است ملاحظه نماييد، از اين راه به مقصود خواهيد رسيد، ببينيد كدام يك از اين اديان خداوند را بهتر معرفى كرده و عقل را هدايت نموده است؟

ببينيد كدام يك از اين اديان در معاملات و معاشرت بهتر وارد شده، و دستور اجتماعى او بهتر است؟

ببينيد كدام يك از اين اديان در بخش جلوگيرى از تعدّيات و تجاوزات مؤثرتر است، و اگر به دستور آن عمل شود ريشه ظلم و تعدّى كنده خواهد شد؟

حدود و قصاص و ديات هر يك از اديان را در نظر بگيريد، ببينيد كدام يك به عقل خود اصلح و انفع است. اگر شخص دانا، طالب حق و حقيقت باشد از همين راه به منزل خواهد رسيد، و در مقام مقايسه، شخص بينا مى بيند كه هيچ يك از اين اديان در اصول و فروع نظير دين اسلام نيست. مقايسه ميان اسلام و آنان نظير مقايسه ميان شب و روز است؟

كدام يك از اديان توانسته خداوند جهان را چنان كه هست - به جز دين اسلام - بشناساند؟ كسانى كه خداى را پدر و داراى فرزند، و يا يكى از سه مى دانند، و يا هر سه را يك مى خوانند، و يا خداى را جسم مى دانند كه بالا مى رود و پايين مى آيد، و سخن مى گويد، و غذا بخورد و كشتى بگيرد؛ آيا در خداشناسى با اسلام برابر هستند يا مى توانند با اسلام روبرو شوند؟

من آرزو دارم كه دانشمندان اديان جمع شوند، و از اين راه ميان اديان مقايسهنمايند، و حقّ را از باطل جدا سازند، و در بخش فروع يعنى معاملات و معاشرت و حقوق و حدود و قصاص و ديات و قضاوت كدام يك از اديان مى توانند در برابر اسلام عرض اندام نمايند.

ص: 101

در آن اديان اين موضوعات چگونه هست؟ بيچارگى متديّنين به آن اديان، سبب شده كه براى هدايت و راهنمايى خود در اين امور، قوانينى با افكار خود تهيّه نمايند، و قوانينى را كه از اين سو و آن سو اقتباس شده مورد اجرا گذارند.

عجب اين كه بعضى از زمام داران مسلمين را به تقليد خويش وادار نموده اند كه خود را محتاج به جعل قانون و قانون گزار بدانند، و از اين راه دشمنان لطمه بسيار بزرگ و جبران ناپذيرى به دين مقدّس اسلام وارد آوردند.

ص: 104

هر اندازه در تاريخِ روشن سلسله آبا و اُمّهات پيغمبر دقّت كنيد، طهارت آنان را بيش تر مى يابيد: رفتار پدرانش، همگى، حاكى از مردانگى، شجاعت، سخاوت، درستى، عفت و نجابت بود و از آلودگى هاى عصر خويش پاك بودند؛ سخنان آنها كاشف از كمال ايمانشان به خداوند بود؛ آنان به خدا سوگند مى خوردند، در حالى كه سوگند ديگران به بت ها بود؛ آنان از حرام اجتناب داشتند، امّا ديگران در حرام ها فرو رفته بودند؛ آنان در خيرات پيش قدم بودند، ولى ديگران در فجور و شهوات غوطه مى خوردند.

كه يكى از آنان از دنيا رفت، ديگرى براى پيشبرد دين خدا به پا مى خاست. تا اين كه اين منصب بزرگ به محمد منتهى شد و خداوند نهاد اصلى وى را از بهترين معادن استخراج كرد و نهال وجود او را در اصيل ترين و عزيزترين سرزمين ها غرس نمود و شاخه هستى او را از همان درختى كه پيامبران را از آن آفريد به وجود آورد؛ از همان شجره اى كه امينان درگاه خود را از آن برگزيد. عترت او بهترين عترت ها، خاندانش بهترين خاندان و درخت وجودش از بهترين درختان بود. در حرم امن خداوند روييد و در آغوش خانواده اى كريم بزرگ شد. شاخه بلندى دارد كه دست - فرومايگان - به ميوه هاى آن نرسد»].

اين كلام صراحت دارد بر اين كه خداوند انبيا را از اصلاب پاكان و ارحام پاكيزگان به عمل مى آورد و پيغمبر اكرم از بهترين ريشه ها جدا گشته است؛ پدران و مادران آن سَرور داراى فضايل و عزت بودند. عترت و ذريّه پيغمبر بهترين عترت ها و خويشان او بهترين خويشان و درخت او بهترين درخت ها و ميوه او بهترين ميوه ها است.

از اين كلام دانسته مى شود كه خداوند عالم، پيغمبران خود را از پاكان و اولاد پاكان قرار داده است. چنين نيست كه او فرزند ناپاكى را پيغمبر گرداند. «اَللّهُ اَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ(1)؛ خدا بهتر مى داند رسالتش را كجا قرار دهد».

همچنين اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايد:

«مستقرّه خير مستقر، و منبته اشرف منبتٍ، في معادن الكرامة، و مماهد السلامة».(2)[«قرارگاه او بهترين قرارگاه و محلّ پرورشش شريف ترين محل ها بود. او در معدن بزرگوارى و گاهواره سلامت رشد كرد»].

و در كلامى ديگر مى فرمايد:

«اسرته خير اسرة، و شجرته خير شجرة، اغصانها معتدلة و ثمارها متهدلة،

ص: 106

مولده بمكة، و هجرته بطيبة، علا بها ذكره، و امتدّ منها صوته».(1)

[«خاندانش بهترين خاندان و درخت وجودش بهترين درختان است كه شاخه هايش موزون و ميوه هايش در دسترس همگان قرار دارد. زادگاهش مكّه و هجرتگاهش مدينه طيّبه بود؛ همان شهرى كه آوازه اش از آن برخاست و صدايش از آن جا پخش شد»].

حضرت در اين جا شجره پيغمبر را به درختى تشبيه مى فرمايد كه شاخه هاى معتدل و برابرى دارد و ميوه هاى آن در دسترس مردم قرار گرفته است. پدران پيغمبر، همگى در مكارم اخلاق و صفات حسنه از معاصرين خود ممتاز بودند و همواره در دسترس طالبين و محتاجان قرار داشتند و مردم از بركات وجود ايشان استفاده مى نمودند.

آرى! خداوند پيغمبر اكرم را از چنان شجره پاك و پاكيزه و داراى ميوه هاى بسيار بوجود آورد.

«و اشهد انّ محمدا عبده و رسوله، و سيد عباده، كلّما نسخ اللّه الخلق فرقتين جعله في خيرهما، لم يسهم فيه عاهر، و لا ضرب فيه فاجر».(2)

[«و گواهى مى دهم كه محمّد، بنده و فرستاده او و سَرور مخلوقات است. هر زمان خدا انسان ها را به دو بخش تقسيم كرد، نور وجود آن حضرت را در بهترين آن دو به وديعه نهاد. ناپاكدامنان، فاجران و گناهكاران در او هيچ دخالت و سهمى نداشتند»].

هرگاه دو برادر مى شدند آن كه بهتر از ديگرى بود پدر پيغمبر مى شد. مثلاً ابراهيم دو فرزند داشت، اسماعيل و اسحاق. پدر پيغمبر، اسماعيل، بهتر از اسحاق بود، تا آن جا

كه از عبد المطّلب چندين فرزند به وجود آمد، پدر پيغمبر، عبداللّه، بهتر از تمامى برادران بود.

شما از همين جمله به مكارم اخلاق عبداللّه پى ببريد. لذا از فضيلت عبد اللّه بر

ص: 107

ابوطالب - با آن همه فضايل كه جناب ابوطالب داشت - فضايل او فهميده مى شود، ولى چون عمر عبد اللّه كوتاه بود و در اوّل جوانى از دنيا رفت، فضايل او بر مردم معلوم نگرديد. چرا كه خصوصيات اشخاص در پيش آمدها دانسته مى شد.

على علیه السلام در بخش ديگر كلام خود مى فرمايد كه پدران پيغمبر اكرم، زناكار و فاجرِ بد كردار نبودند. شما از همين يك جمله خواهيد دانست كه سلسله اجداد پيغمبر، همگى در عمل و عقيده پاك بودند؛ تماما خداشناس، موحّد و خوش رفتار بودند. پس شايسته است كه از چنين مردمان پاكى، سيّد پيغمبران پديد آيد.

در آبا و اُمّهات پيغمبر اكرم نقطه ضعفى نبود. لذا در مفاخراتى كه ميان طوايف قريش، چه در جاهليّت و چه در اسلام، رخ مى داد، دشمنان اين خانواده هيچ نقطه ضعفى نمى يافتند، بلكه هميشه به عجز خود اعتراف مى نمودند.

عروس گفت: اگر از فرزندان عبد مناف كسى در اين جا حاضر بود، سخن تو را رد مى نمود.

عبداللّه خشمگين شد و گفت: خوردنى و آشاميدنى بر من حرام باد تا آن كه بنى هاشم و ساير فرزندان عبد مناف را نزد تو حاضر كنم كه ببينى همگى سخن مرا باور دارند و نمى توانند انكار نمايند.

زن گفت: از من بشنو و به سراغ ايشان مرو.

عبداللّه به مسجد رفت. ديد جماعتى از قريش نشسته اند و در ميان ايشان عبداللّه بن عبّاس است. ابن زبير گفت: ميل دارم همگى به منزل من بياييد.

تمام حاضرين برخاستند و به منزل او رفتند. پس از صرف غذا آنها را از جريان آگاه نمود و از ابن عبّاس خواست تا آنچه دارد، بيان كند. ابن زبير مفاخر خويش را به عمّه خود، خديجه علیهاالسلام و پدر زبير و عايشه، خاله خود بيان نمود.ابن عبّاس گفت: تمامى اين افتخارات از ما به شما رسيده است. چون تمامى افتخارات تو به وسيله پيغمبر است و ما به او اولى هستيم.

ابن زبير گفت: مى خواهى به زمان قبل از نبوّت افتخار كنم؟

ابن عبّاس رو به حاضرين كرد و آنها را قسم داد كه آيا عبد المطّلب در قريش شريف تر بود يا خويلد؟ حاضرين گفتند: عبد المطّلب.

پرسيد: آيا هاشم اشرف بود يا اسد؟

گفتند: هاشم.

پرسيد: آيا عبد مناف اشرف بود يا عبد العزى؟

گفتند: عبد مناف.

پس ابن عباس گفت:

تنافرني يا ابن الزبير و قد قضى *** عليك رسول اللّه لا قول هازل

و لو غيرنا يابن الزبير فخرته *** و لكنما ساميت شمس الأصائل

پيغمبر فرمود: «هر جا دو قسمت مى رسيد، من در آن قسمتِ بهتر قرار مى گرفتم». ما

ص: 110

پس از «قصى» از تو جدا شديم. آيا ما در قسمتِ بهتر شديم يا تو؟ اگر بگويى ما، پس محكوم شدى و اگر خود را بگويى، پس كافر شدى، زيرا پيغمبر را تكذيب نمودى. همه حاضرين خنديدند.(1)

شايد پس از اسلام در ميان طوايف قريش هيچ دسته اى در دشمنى با بنى هاشم مثل آل زبير و آل اميّه نبودند. وقتى آنان به سلطنت رسيدند از هيچ خصومتى كوتاهى نكردند. زيرا از يك طرف خود را بزرگ و از طرف ديگر بنى هاشم را كوچك مى شمردند.

ببينيد كه چگونه يزيد در محضر معاويه با عبداللّه بن جعفر، و ابن الزبير با عبداللّه بنعبّاس مفاخره مى كند و در عين حال سخنوران بنى هاشم چگونه آن دو را محكوم و بيچاره نمودند؟! شما از اين قضيّه اندازه عقل معاويه را به دست بياوريد كه پسر خود را نصيحت مى كند و مى گويد كه هيچ وقت با بنى هاشم مفاخره نكن زيرا آنان مفاخر و فضايل خويش را فراموش نمى كنند.

من هم اضافه مى كنم و مى گويم كه بنى هاشم معايب دشمنان را فراموش نمى كنند و در موقع مفاخره، مرعوب سلطنت دشمنان خويش نمى شوند و از ذكر فضايل خويش و معايب دشمنان خوددارى نمى كنند.

از مقصد دور نشوم؛ اگر ابن زبير و يزيد در موقع سلطنت و غلبه خود بر بنى هاشم نقطه ضعفى در سلسله اجداد پيغمبر مى دانستند مى گفتند و خود را از محكوميّت بيرون مى آوردند، ولى چاره اى جز خاموشى نداشتند.

طوايف عرب، هركدام، پدران خود را تا چند پشت مى شمردند.

البتّه در اين جا بود كه علاّمه عرب، نسبت به هر طايفه اى ايرادى داشت و در نَسَب هر يك اشكالاتى مى نمود. وقتى بزرگان هر طايفه به اين علاّمه ها مراجعه مى كردند از

چنگ آنان نجات نمى يافتند. آنان، اين ها را در كتاب هاى خود ثبت نموده اند و چه بسا شُعرا نيز همين ايرادها را در اشعار خود به يادگار گذاشته اند.

ابن ابى الحديد در شرح خطبه اميرالمؤمنين علیه السلام درباره آباى پيغمبر اكرم - كه حضرت مى فرمايد: لم يسهم فيه عاهر و لا ضرب فيه فاجرٌ(1) - مى گويد: «در اين كلام بهجماعتى از صحابه تعريض شده است كه در أنسابشان طعن هست. چنان كه مى گويند: آل سعد بن وقاص از طايفه زهره قريش نيستند و آل زبير بن العوام نيز از طايفه بنى اسد قريش نمى باشند».

آن گاه سخنى از كتاب «مفاخرات قريش» تأليف ابوعثمان جاحظ نقل مى كند: به عمر بن الخطاب خبر دادند كه جماعت زيادى از راويان اشعار و مطّلعين بر اخبارِ نسبت،

به اسلاف و پدران مردم عيوبى ذكر مى كنند. عمر بر بالاى منبر ايستاد و گفت: مبادا عيوب را بگوييد و ريشه مردم را تفتيش كنيد. من اگر بگويم كه از اين جا برنخيزد و بيرون نرود مگر آن كسى كه در نسبش هيچ عيبى نداشته باشد، پس هيچ يك از شما نمى تواند بيرون برود. يكى از حاضرين از قريش برخاست - و من دوست ندارم نام او را بگويم - گفت: اگر چنين امر نمايى، من و تو - اى اميرالمؤمنين!! - بيرون مى رويم.

مقصود او اين بود كه نَسَب تو و من از هر عيبى دور است.

عمر گفت: دروغ مى گويى. در اين صورت به تو گفته مى شود كه اى بنده پسر بنده، بنشين!

ابن ابى الحديد مى گويد: اين مرد قرشى كه آن سخن را به عمر گفت، مهاجر بن خالد بن الوليد بن المغيره مخزومى است كه عمر او را دشمن مى داشت، چون با پدر او، خالد بن الوليد، دشمنى داشت. از طرف ديگر او - مهاجر - از شيعيان حضرت على علیه السلام

ص: 112

بود و از طرفداران نزديك آن حضرت بود و چشمش در جنگ جمل در ركاب اميرالمؤمنين علیه السلام آسيب ديد. درباره او به عمر گفته بودند: او در نَسَب عدّه اى ايراد نموده است.

آن گاه مى گويد: اين حكايت را عبداللّه بن قتيبه در كتاب «معارف» نقل كرده است. همچنين ابوالحسن مداينى در كتاب «اُمّهات الخلفا» ضمن نقل آن حكايت اضافه مى كندكه [اين قضيّه را در محضر امام جعفر صادق علیه السلام نقل كردند و حضرت ]فرمود: عمر را ملامت نكنيد. چون ترسيد كه در نَسَب او نيز طعن شود و اين به خاطر قصّه نفيل، جدّ او با صهّاك، كنيز زبير بن عبد المطّلب بود.

شما از اين حكايت كه دانشمندان بزرگ در كتاب هاى خود نقل نموده اند تا حدى به عيوب نَسَب بزرگان آشنا مى شويد. همچنين علت دشمنى عمر با مهاجر را از بيان ابن ابى الحديد به دست مى آوريد؛ و نيز به خراب كارى نفيل، جدّ عمر، با صهاك، كنيز زبير - كه در نتيجه اين عملِ مادر خطاب، جد عمر پدر او نيز مى شود - آگاه مى گرديد.(1)

از مقصود دور نشوم؛ عرب با آن كه علاقه مند به حفظ نسب خويش بود و چنين نبود كه تمامى بزرگان آنها از چنگ علاّمه ها و نَسّابه هاى عرب سالم بمانند، ولى در سلسله آبا و اُمّهات پيغمبر اكرم جاى هيچ گونه سخنى نبود و همگى به طهارت و شرافت اين شجره طيّبه معترف بودند. دشمنان اين خانواده، چه در زمان اسلام و چه در زمان جاهليت، به هيچ وجه نمى توانستند بر آنها عيبى بر شمارند؛ حتى شعراى قريش كه پيغمبر اكرم را هجو مى نمودند، نتوانستند در اين موضوع وارد شوند. در عين حال شاعر پيغمبر، حسّان بن ثابت با كمال صراحت، جمعى از مشركين قريش را از جهت حرام زادگى هجو مى نمود.

ابن ابى الحديد در اين باره از كتاب «مفاخرات زبير بن بكار» حكايت مفصّلى را نقل مى كند كه آنچه مربوط به بحث ما مى شود را در اين جا نقل مى كنيم. او مى نويسد:

«عمرو بن العاص و وليد بن عقبه و عتبة بن ابى سفيان و مغيرة بن شعبه از معاويه خواستند كه امام حسن علیه السلام را حاضر نمايد تا از او خرده گرفته و به او بدگويى نمايند.

ص: 113

معاويه ايشان را از اين عمل نهى نمود و گفت: به خدا سوگند! هر وقت حسن بن على علیه السلام در نزد من مى نشست از مقام او ترس داشتم كه عيب مرا بگويد.

معاويه پس از اصرار آن جماعت تسليم آنها شد و گفت: بدانيد حسن از خانواده اىاست كه هيچ عيب جويى نمى تواند از ايشان عيب بجويد و به آنان هيچ عارى نمى چسبد. اگر بخواهيد از حسن عيب جويى كنيد و اعتراض نماييد، بگوييد كه پدر تو عثمان را كشت و با خلفا بد بود.

پس از آن كه امام حاضر شد و هر كدام بدگويى ها كردند و امام پاسخ آنها را داد و رفت، معاويه به حاضرين گفت: من به شما گفته بودم كه به او بد نگوييد. شما توان سخن گفتن با او را نداريد، امّا به سخن من گوش نداديد، به خدا سوگند! حسن روز را بر من تاريك كرد. برخيزيد و برويد كه خداوند شما را مفتضح نمود.

در همين قصّه است كه امام حسن علیه السلام به عمرو بن العاص فرمود: مادرت تو را از زنا زاييد و بر سر تو چهار نفر از قريش ادعا و نزاع داشتند و مادرت تو را به پست ترين آن جماعت از جهت شغل و نسب ملحق نمود. همچنين به وليد بن عقبه فرمود: تو از قريش نيستى، بلكه از غلامى از اهل صفويّه به عمل آمدى».(1)

خلاصه آن كه دشمنان اين خانواده تا توانستند سبّ و بدگويى كردند و با تمام افترائات و دروغ ها كه مى گفتند، درباره اين سلسله سخنى صحيح و منطقى نداشتند.

معاويه خيلى دوست داشت كه ابوسفيان يا حرب و يا اُميّه را بزرگ جلوه دهد و آنان را رؤساى بلا مزاحم قريش معرفى كند، ولى نمى توانست. «او از دعبل، نسّابه عرب پرسيد: عبد المطّلب را چگونه ديدى؟

گفت: مردى است شريف، جميل و نورانى.

پرسيد: اُميّه را چگونه ديدى؟

گفت: مرد پست، خميده و نابينايى است كه غلام او، ذكوان، او را به اين طرف و آن طرف مى كشيد.

ص: 114

معاويه گفت: ذكوان بنده او نبود، بلكه پسر او بود.

دعبل گفت: قريش او را غلام اُميّه مى شناختند نه پسر. شما چنين مى گوييد».(1)

معاويه به عبداللّه بن جعفر گفت: آيا در حقّ حرب بن اُميّه چنين مى گويى، درحالى كه من خيال نمى كردم كسى تصور كند كه در زمان حرب بن اُميّه كسى شريف تر از او باشد؟

عبداللّه گفت: بلى! شريف تر از او كسى بود كه به او غذا داد و بر تن او لباس پوشاند. (مقصودش عبد المطّلب است)(2)

[«اى جماعت قريش! شما آقايان عرب هستيد با صورت هاى نيكو و صبر نيكو و شرافت نسب»].

از اين جملات معلوم مى شود كه قريش از جهت عقل، خوش اندامى، زيبايى و شرافت نَسَب سادات عرب بودند و بر همه عرب ترجيح و فزونى داشتند.

در جنگ بدر، عتبه، شيبه و وليد پيش قدم شدند و مبارز خواستند. چون سه نفر از انصار به سمت آنان رفتند، شيوخ قريش خود را بزرگ تر از آن ديدند كه با آنان مبارزه كنند. لذا از پيغمبر خواستند تا هم شأن خود را از قريش روانه فرمايد.

موقعى كه انصار در سقيفه بنى ساعده جمع شده و جنازه پيغمبر را رها كرده بودند و براى رسيدن به خلافت و سلطنت گفت و گو مى نمودند، چند نفر از قريش خود را به آنان رساندند و گفتند: عرب زير بار سلطنت شما نمى رود. پس انصار تسليم قريش شدند.

«صعصعة بن صوحان در پاسخ معاويه از فاميل خود تمجيد زياد نمود. معاويه گفت: پس براى قريش از مجد و شرف چه باقى گذاشتى؟

صعصعه پاسخ داد: اى پسر ابوسفيان! آنچه براى قريش است شايسته ديگران نيست. بشر به اختلاف نژادهاى خود تا روز قيامت سرير و منبر و سلطنت را در اختيار ايشان قرار داده است. چگونه چنين نباشند و حال آن كه آنان نور خدا در زمين و همچون ستارگان در آسمان هستند؟

معاويه بسيار خشنود شد و گمان كرد كه اين تعريف براى تمامى قريش است. پس صعصعه را تصديق نمود و گفت: البته چنين است كه تو گفتى.

صعصعه مقصود معاويه را دانست و گفت: اين تعريف شامل بنى اُميّه نمى شود و شما را از اين آب گوارا بهره اى نيست.

معاويه پرسيد: پس چه طايفه اى از قريش مخصوص به آن مدح و ثنا هستند؟صعصعه گفت: اين مدح و ثنا مخصوص بنى هاشم است، آن گاه معاويه دستور داد تا او را از مجلس بيرون نمايند».(1)

ص: 116

خلاصه كلام اين كه عرب تا حدّى در مقام قريش خاضع بودند و آنان را از جهت نسب، مافوق خويش مى دانستند. از كلام هاشم بن عبد مناف معلوم مى شود كه عقل قريش بيش از ساير طوايف عرب بوده است. البتّه مقصودِ جناب هاشم اين نبود كه هر فرد قريش بر تمام افراد عرب از جهت عقل، جمال و شرافتِ نسب مزيّت داشته باشد، بلكه از اين جهت كه قريش را به هر طايفه اى از طوايف نسبت بدهند عقلاى آنها بيش تر و مزيّت آنها زيادتر است، وگرنه در طوايف قريش كسانى كه غير اصيل بودند و نسب آنها درست نبود و كم عقل يا فاقد جمال و زيبايى بودند.

يقينا سخن جناب هاشم درست بود و به همين جهت سيادت قريش در جاهليّت، قرن ها محفوظ بود، امّا عدّه كمى را مى بينيد كه توانسته اند سيادت خويش را طى قرونى حفظ نمايند. امّا به مرور زمان جهات فاضله را از دست داده اند و ديگران بر آن جمع پيشى گرفته اند. سرّ انقراض خانواده هايى و بر سر كار آمدن خانواده هايى ديگر نيز همين است. پس سرّ برترى هر جمعى، داشتنِ مردمان با عقل و كفايت و داراى فضايل است كه هرچه برعدد اين گونه از رجال افزوده شود برترى آن جمع مسلّم تر مى شود و هرچه اين گونه رجال را از دست بدهند از حيثيت و شرافت و وزن آن جمع كم مى گردد.

قريش در هر زمانى داراى مردان با كفايت و فضيلت بودند و از اين رو بر طوايف ديگر برترى داشتند. همين امر موجب حكومت و سلطنت آنان بر ديگران بود. زيادى عدد موجب برترى جمعى نخواهد شد، بلكه زيادى مردمان با عقل و تدبير، و انسان هاى با فضيلت موجب برترى است. چه بسا دسته كوچكى كه داراى تعداد زيادى از اين گونهمردمان باشد كه البته در اين صورت بر دسته هاى پر جمعيّتى كه فاقد آن مردمان هستند، حكومت خواهد نمود.

«وَ اَنْذِرَ عَشيرَتَكَ الاَْقْرَبينَ»(1)

[«و خويشان نزديك خود را هشدار دِه»].

ص: 117

در تفسير اين آيه شريفه مى نويسند كه پيغمبر اسلام چهل نفر از بنى هاشم را جمع نمود كه كوچك ترين آنها اميرالمؤمنين علیه السلام بود.

شما ببينيد، از آن چهل نفر، فقط چند نفر را مى توانيد نام ببريد امّا چرا از ديگران اسمى نيست؟ پس بى جهت نام كسى در تاريخ ثبت نمى شود. همچنين در مدينه عدّه زيادى از بنى هاشم در خدمت پيغمبر اكرم بودند، شما نام چند نفر از ايشان را در قضاياى پيغمبر در كتب تاريخ مى بينيد؟ چرا از ديگران نام و نشانى نيست؟

قريش به وسيله اطعام به زائرين و حجّاج در قلوب آنها جا مى گرفتند و اين آثار و نظاير آن به جهت وجود مردمانى با عقل و كفايت و خوش نام در قريش بود. لذا بزرگان عرب خود را در برابر افكار و آثار اين جماعت، كوچك مى ديدند و از اين جهت نسبت به قريش خاضع بودند.

و در آخر همان نامه مى خوانيم:

«و قد صحبتهم ذرية بدرية، و سيوف هاشمية، قد عرفت مواقع نضالها فى اخيك و خالك و جدك و اهلك، و ما هى من الظالمين ببعيد».(1)

[«و به همراه اين لشكر فرزندان بَدر و شمشيرهاى هاشمى هستند كه مى دانى لبه تيز آنها چگونه بر پيكر برادر، دائى، جدّ و خاندانت قرار گرفت و اين از ستمگران دور نيست»].

در نامه ديگر آن حضرت آمده است:

«و كان رسول اللّه اذا احمر البأس، و احجم الناس قدّم اهل بيته فوقى بهم اصحابه حرّ السيوف و الأسنّة فقتل عبيدة بن الحارث يوم بدر، و قتل حمزة يوم احدٍ، و قتل جعفر يوم مؤتة».(2)

[«و هرگاه آتش جنگ شعله مى كشيد و مردم حمله مى كردند، پيامبر اسلام اهل بيت خود را پيشاپيش لشكر قرار مى داد كه اصحابش از آتش شمشير و نيزه مصونبمانند. پس عبيدة بن حارث روز بدر كشته شد و حمزه روز احد شهيد گشت و جعفر در موته شربت شهادت نوشيد»].

از همين نامه برترى شجاعت و ايمان اين جمع و تقدّم آنها بر ساير صحابه معلوم مى شود؛ جايى كه آتش جنگ افروخته مى شد و ديگران عقب نشينى مى نمودند، پيغمبر خويشان خود را جلو مى انداخت و به وسيله اقوام خود اصحاب را از آسيب دشمنان محفوظ نگه مى داشت.

نارا للحرب اطفأها اللّه»(1) او نجم قرن للشيطان اوفغرت فاغرة من المشركين قذف اخاه في لهواتها فلا ينكفى ء حتّى يطأ صماخها باخمصه و يخمد لهبها بسيفه مكدودا في ذات اللّه، مجتهدا في امر اللّه، قريبا من رسول اللّه، سيّدا في اولياء اللّه، مشمرا ناصحا مجدّا كارحا لا تأخذه في اللّه لومة لائم و انتم في رفاهية من العيش وادعون فاكهون آمنون تتربصون بنا الدوائر و تتوكّفون الأخبار و تنكصون عند النزال و تفرّون من القتال».(2)

از همين جملات اندازه تلاش و خدمات اميرالمؤمنين علیه السلام در راه اسلام معلوم مى شود البته در زمانى كه ديگران فرار مى كردند و به جنگ پشت مى نمودند و در آسايش و راحت زندگى مى كردند و اخبارى به دروغ مشهور مى نمودند.

قضيّه فرار آنها در جنگ اُحد و دفاع اميرالمؤمنين علیه السلام و شايعه شهادت پيغمبر در ميان مسلمانان، شاهد بر فرمايشات حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام است.

بنابر اين مى توان گفت كه پس از بنى هاشم، طايفه بنى عبد الدار شجاع ترين طوايف قريش بودند. آنان صاحب پرچم قريش بودند و در جنگ اُحد عدّه زيادى از آنها كشته شدند و بزرگ آنان «طلحة بن ابى طلحه» بود كه روز اُحد در ميان دو صف مبارز طلبيد و فرياد زد: كيست كه بيايد و با من بجنگد؟

ص: 121

على علیه السلام فرمود: آيا با من ميل جنگ دارى؟ و شمشيرش را بر سر او فرود آورد تا جايى كه شمشير به ريش او رسيد. طلحه افتاد. على برگشت و كار او را تمام نكرد.

مسلمانان گفتند: چرا سر او را جدا نكردى؟

فرمود: او مرا به خويشاوندى قسم داد و من از او گذشتم و مى دانم كه او مى ميرد.

بنابر نقلى آمده است كه او عورت خود را ظاهر كرد وعلى ازاو صرف نظر نمود؛ چنان كه عمرو بن عاص و بسر بن ارطاة در جنگ صفّين چنين كردند و على از آن دو روى گردانيد. اين از خصايص آن سَرور است كه در جنگ از ضعيف و مستضعف چشم مى پوشيد و قوى را به زانو در مى آورد.

ابن ابى الحديد از واقدى نقل مى كند: «هنگامى كه طلحه، پرچم دار مشركين قريشكشته شد، پيغمبر خشنود گشت و فرياد «اللّه اكبر» سر داد. مسلمانان نيز تكبير گفتند و بر مشركين حمله كردند و بدون آن كه احدى از مشركين كشته شود، صفوفشان به هم خورده و شكافته شد و نظم و انضباط را از دست دادند».(1)

با توجّه به همان نقل، اهميّت و شجاعت طلحة بن ابى طلحه معلوم مى شود. او پيشاپيش سپاه، اوّل كسى است كه مبارز مى خواهد و فرياد مى زند؛ در حالى كه از سپاه مسلمانان هيچ كس جز على علیه السلام پاسخ او را نمى دهد.

نمى دانم اين شجاعان مسلمين كه مورخين كشته هاى اميرالمؤمنين علیه السلام را به آنها نسبت مى دهند، چرا در اين گونه مواقع گوششان كر مى شد و پاسخ اين پهلوانان را نمى دادند؟ چرا جناب سعد وقاص، طلحه و زبير يا محمّد بن مسلمه و يا سهل بن حنيف و ابودجانه كه مورخين آن اندازه مقام شان را در شجاعت بالا برده اند، در برابر اين گونه مبارزين نمى آمدند؟ آنان اندازه شجاعت خود را بهتر از محدّثين منافق مى دانستند، لذا هوس بيرون آمدن و كشته شدن را در سر نمى پروراندند.

ص: 122

من در مورد اندازه شجاعت طلحه چه بگويم؟ او كسى است كه با كشته شدنش پيغمبر به آواز بلند تكبير گفت و مسلمانان نيز تكبير گفتند و پس از كشته شدن او بر مشركين حمله كردند تا آن جا كه نظم سپاه مشركين بر هم خورد و در صفوف شان شكاف هايى پيدا شد بدون آن كه مسلمانان يك نفر از مشركين را بكشند.

از مقصود دور نشوم؛ شجاعان قريش موجب حفظ عزّت، بقا و سيادت قوم خود بودند و شجاعان بنى هاشم بيش از طوايفِ ديگر قريش بودند. البته از طوايف ديگر نيز شجاعانى نامى، مانند عمرو بن عبدود، فارِسِ قريش بود، ولى سهم بنى عبد الدّار بيش از ديگران بوده است.در اين قسمت مناسب است كه مختصرى از حالات چند تن از اجداد پيغمبر را بيان نمايم تا سرّ تفوّق قريش بر ديگران و برترى اين سلسله بر ساير قريش دانسته شود.

خزاعه بود. قصى با دختر او ازدواج نمود. چون او پسر نداشت، قصى وارث وى گرديد و به اين فكر افتاد تا دست خزاعه را از حكومت بر مكّه كوتاه نمايد. او براى توفيق در اين امر از برادران مادرى خود كمك خواست. آنان در موقع حج با گروهى به مكّه آمدند. ابتدا قصى آواره شدگان از قريش را جمع آورى نمود و در نتيجه بر دشمنان غالب گشت و طايفه خزاعه را بيرون نمود و خانه هاى آنان را در ميان قريش تقسيم كرد. بنابر اين قريش

مجددا مجاور بيت اللّه الحرام شد و همگى قصىّ را به سلطنت قبول كردند. شاعر مى گويد:

ابوكم قصي كان يدعى مجمعا *** به جمع اللّه القبائل من فهر

اين قصّه را ابوجعفر طبرى مفصّلاً نقل نموده است.(1)

اگر كسى با دقّت به تاريخ نگاه كند، خواهد دانست كه غالبا انقراض هر جمعى معلول انقراض رجال و شخصيت هاى آن جمع مى باشد و از طرفى مبدأ تشكيل هر سلسله و جمعى را پيدا شدن يك يا چند نفر مى بيند. طوايف فَهر را نگاه كنيد كه چگونه در اثر بى لياقتى و بى كفايتى محكوم طايفه خزاعه شده و در شكم درّه ها و سر كوه ها مسكن گرفته بودند؟ و چون قصى - آن جوان مرد - پيدا شد، آنان را جمع نمود و با كمك عدّه اى از قضاعه، بيگانگان را بيرون كرد و مجدّدا اولاد اسماعيل دور خانه جمع شدند و خانه هاى شهر مكّه به آنها رسيد.

اگر در ميان هر جمعى يك مرد پيدا شود و روح اطاعت و انقياد نسبت به او دميده شود، البته شب تاريك آن جمع سر آمده و روز عزّت آنان فرا خواهد رسيد، ولى اگر آن يك مرد از ميان برود يا آن كه آن جمع در صدد مخالفت با او برآيند، البته روزگار آنها سياه خواهد شد.

شما ببينيد! همين قريش هنگامى كه با پيغمبر اكرم مخالفت نمودند و او را از مكّه معظّمه بيرون كردند، چگونه روزگار آنان سياه شد؟ از تجارت عقب ماندند؛ سرمايه هايشان را صرف جنگ كردند؛ بزرگان و شجاعان قريش كشته و حكومت به دست مردمان كوچك ترى افتاد؛ قريش ذليل شدند تا آن جا كه سعد بن عباده در روز فتح مكّه مى گفت:

ص: 124

«اليوم تسبى الحرمة *** اليوم يوم الملحمة»(1)

وقتى همين قريش مسلمان شدند و از پيغمبر اكرم متابعت نمودند، مجدّدا به عظمت رسيدند و كار به جايى رسيد كه قرن ها بر دنيا حكومت و سلطنت نمودند.نمى دانم چه بگويم؟ قريشِ عصرِ قصى از قريشِ در عصرِ پيغمبر عاقل تر بودند. چون آنان از قصى متابعت كردند و به سعادت رسيدند، ولى قريش در عصر پيامبر مخالفت ها كردند و آزارها رسانيدند.

مى توان گفت از آن جا كه قريش، سال ها در شكنجه و آزار بوده و در فشار سخت طايفه خزاعه قرار گرفته بودند و سختى ها و آوارگى ها را تحمّل مى نمودند، از طلوع قصى كاملاً استقبال و استفاده ها نمودند و دور او را گرفتند تا به عزّت و سيادت رسيدند، ولى چون قريش در عصر پيغمبر با عزّت بودند، تسليم آن حضرت نشدند.

هر چه بود قريش تسليم اوامر قصى شدند و امر او را لازم الاطاعة مى دانستند. قريش به قدرى از قصى قدردانى نمودند كه منزل او را مكان مقدّس مى شمردند و در مواقع مهمّه در دار الندوه - كه همان خانه قصى است و درى به سوى مسجد الحرام داشت - جمع مى شدند و مشورت مى كردند.

عجب آن كه قريش در همان دار الندوة جمع شدند و بر كشتن پيغمبر تصميم گرفتند و پيغمبر نيز شبانه به غار فرار نمود.

خلاصه، هر عقدى كه براى قريش اتّفاق مى افتاد، بايد تيمّنا و تبرّكا در همان خانه واقع مى شد؛ و اگر جنگى پيش مى آمد، بايد پرچم جنگ در همين خانه به وسيله يكى از فرزندان قصى بسته مى شد.(2)

آخر به خانواده او، بلكه خانه او، بنظر عظمت نگاه مى كردند؛ امّا قريش نه تنها از پيغمبر قدردانى نكردند، بلكه علاوه بر آزارهايى كه به آن سرور رساندند - با آن كه طبق نصقرآن محبّت و مودّت به خاندان او، مزد رسالتش معين شده بود - پس از وفات آن حضرت فرزند پاك او، حضرت فاطمه زهرا، سيّده نساء عالمين علیهاالسلام را چنان رنجانده و اذيّت نمودند كه وصيّت فرمود تا ظالمان، بر جنازه او حاضر نشوند و او را شبانه دفن كنند و قبر او مخفى بماند.

«قُلْ لا اَسئَلُكُمْ عَلَيهِ اَجرا اِلاَّ المَوَدَّةَ فِي القُرْبى»(1)

«بگو به ازاى آن - رسالت - پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى درباره خويشاوندان».

آرى! آنان به خانه آن حضرت ريختند و على را بيرون كشيدند؛ حتى ملاحظه احترام هيچ كدام از آنها را ننمودند. پس قريش نه خانه را ملاحظه كردند و نه به صاحب خانه احترام نمودند. آن گونه كه وقتى على علیه السلام، فاطمه علیهاالسلام را دفن مى نمود، خطاب به پيغمبر اكرم عرض كرد:

«و ستنبئك ابنتك بتضافر امتك على هضمها، فاحفها السؤال، و استخبرها الحال؛ هذا و لم يطل العهد، و لم يخل منك الذكر».(2)

«به زودى دختر تو، فاطمه، تو را از اتّفاق اُمت بر ستم او و خورد كردن و به هم كوبيدن او آگاه خواهد كرد. پس خوب از او سؤال كن و تحقيق نما. اين ظلم و تعدّى به او در زمانى صورت گرفت كه هنوز نام تو از ياد نرفته و فاصله زيادى پيدا نشده بود».

اگر در همين جمله اميرالمؤمنين علیه السلام «بتضافر امّتك على هضمها» دقّت كنيد امورى را كشف مى نماييد. از اين عبارت معلوم مى شود كه ظلم به آن حضرت اختصاص به قريش نداشت، بلكه همه مسلمانان با يكديگر شريك و هم دست بودند و ظلم را به حدّ

ص: 126

نهايى رساندند و فاطمه را مهضومه نمودند.

آيا اين هضم همان هضم حقّ و غصب ارث و فدك است يا شامل هضم بدن نيز مى شود كه استخوان هاى حضرت زهرا را خُورْد كرده بودند؟

قريش با گذشت زمان و فاصله زياد و گذشتن يكى دو قرن، احسان قصى را فراموش نكرده بود، ولى اُمّت پيغمبر با فاصله بسيار كم و گذشتن چند ساعت و چند روز چنين ستم هايى را نسبت به فاطمه، دختر پاك پيغمبر، روا داشتند.

ابن ابى الحديد آن سخنان را بگويد؟

اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايد: «بتظافر امّتك على هضمها؛ امّت تو در ظلم به فاطمه علیهاالسلام اتفاق كردند».

از ابن ابى الحديد مى پرسم كه آيا به فاطمه چه ظلمى كردند؟ على علیه السلام منصوص(1) بود و حق او غصب شد؟ يا بر خلاف انتظار او رفتار كردند و بى مشورت او با ديگرى بيعت نمودند؟ اين عبارات چه ربطى به اين جمله دارد؟

على علیه السلام در اين جا نمى گويد كه امت در ظلم به من اتّفاق كردند تا آن كه سخنان ابن ابى الحديد - حقّ يا باطل - به ميان آيد! سخن على در مظلوميّت فاطمه است. چه ظلم و ستمى به فاطمه شد؟ چگونه تمام امّت در ظلم به او و كوبيدن او اتّفاق كردند؟

آرى! اين همان ظلم و ستم به حق او است؛ غصب فدك و غصب ارث او است. اين همان هجوم آوردن به خانه او و بالاتر، مطلبى است كه على علیه السلام مى گويد. پس بنابر اين ربطى به تأويل جناب ابن ابى الحديد ندارد.

نمى دانم چه بگويم؟ كسانى كه اين قدر به شيخين علاقه مند هستند، چگونه باور مى كنند كه فاطمه علیه السلام به دروغ مى گفت كه فدك ملك موهوبى من است؟ با آن كه پيغمبر فرموده بود: «پيغمبران هيچ ارث نمى گذارند.» و «هرچه از ايشان بماند، صدقه است.»؟! فاطمه چگونه مى خواست به اصرار، مال فقرا را تملّك كند و على علیه السلام كه حقّ از او جدا نمى شد و با او مى چرخيد، چگونه او را تصديق و حمايت مى فرمود؟

از طرفى ديگر على علیه السلام چگونه به پيغمبر خِطاب مى كند و مى گويد: «و ستنبئك ابنتك بتضافر امّتك على هضمها؛ و به زودى دخترت تو را آگاه خواهد ساخت كه امت تودر ستم كردن به وى اجتماع كردند»؟

اكنون به تأويل ابن ابى الحديد و سخن باطل او پاسخ قانع كننده اى مى دهم:

1 - ناله و شكايت على علیه السلام فقط مخصوص زمان قبل از بيعت با ابوبكر نبود، بلكه آن حضرت تا پيش از شهادت خود وپس از رسيدن به خلافت هم از مظلوميّت خويش ناله

ص: 128

وفرياد مى زد وهيچ وقت از آنها راضى نشده بود. خود ابن ابى الحديد به اين امر اعتراف نموده است.

2 - اگر نصّى در ميان نبود و آنان حقّ او را غصب نكرده بودند و به او ظلم نشده بود، شكايت و داد و فرياد كردن على علیه السلام معنايى نداشت. خلافِ اُولى كردن - بنا به گفته ابن ابى الحديد - مصحّح نسبت دادن ظلم به آنان - خلفا - نخواهد شد.

در اين صورت ابن ابى الحديد چاره اى ندارد جز اين كه يا على علیه السلام را تصديق نمايد و بگويد كه حق با او بود؛ و يا ديگران را تصديق كند و همچون معاويه بگويد كه على به خلفا بدبين بود و به ايشان ظلم مى نمود. پس هرگز جمع بين روز و شب نخواهد شد.

امّا مقصود از كلام ديگر اميرالمؤمنين علیه السلام كه مى فرمايد:

«هذا و لم يطل العهد، و لم يخل منك الذّكر»

«هنوز فاصله زيادى با زمان حيات تو نيفتاده و يادت فراموش نگرديده است».

اين است كه اى رسول خدا! با آن كه از زمان حيات و زندگانى تو چيزى نگذشته و فاصله اى نشده وياد تو از خاطره ها محو نگشته است، امت تو با دخترت چنين رفتار نمودند! لذا مقصود حضرت اين نيست كه سخنان تو درباره على از ياد نرفته و فاصله اى نشده است.

از شخصى همچون ابن ابى الحديد عجيب است كه چنين توهّمى نموده يا عمدا چنين اشتباهى را مرتكب شده باشد!

قريب به همين مضمونِ كلام على علیه السلام، از جملات فاطمه زهرا علیهاالسلام خطاب به انصار، دانسته مى شود آن جا كه مى فرمايد:«ما هذه الفترة عن نصرتي، و الونية عن معونتي، و الغمزة في حقي، و السنة عن ظلامتي، أما كان رسول اللّه يقول: المرء يحفظ في ولده، سرعان ما احدثتم، و عجلان ما اتيتم، الان مات رسول اللّه اِمتّم دينه؟»(1)

ص: 129

ببينيد كه فاطمه چگونه خود را مظلوم معرفى مى نمايد و انصار را ملامت مى كند؟ آنان كه در ضعف و سُستى بودند، بلكه آنها را خواب ربوده بود و در مقام كمك و يارى و گرفتن حق او نبودند؛ با آن كه پيغمبر اكرم فرموده بود «به احترام شخص متوفّى بايد اولاد او را رعايت و حفظ كنند»، امّا ظالمان چقدر زود دست به كار شدند و حقّ فاطمه را بردند و از دين پيغمبر دست شستند و او را كنار گذاردند!

نمى دانم مسلمانانى كه اين كلمات را مى شنيدند در جواب فاطمه علیهاالسلام چه مى گفتند؟

آيا به او گفتند كه تو حق ندارى و مى خواهى مال مسلمانان را ببرى و غصب كنى؟! يا مى گفتند كه ما توانايى دفاع از تو را نداريم! و يا مى گفتند كه از مظلوميّت تو متأثّر نيستيم و به تو علاقه اى نداريم!

بديهى است كه ظلم اُمّت، تنها مخصوص به فاطمه نبود، بلكه شامل حال اميرالمؤمنين، امام حسن و امام حسين علیهم السلام هم بود و حقّا مى گويم: اگر پيغمبر اكرم امر نموده بود كه تا مى توانند به عترت او ظلم كنند، بيش از آن ستمى كه روا داشتند نمى كردند و اگر مى فرمود كه تا مى توانيد با بنى اُميّه دوستى كنيد كه آن مزد رسالت من است، بيش از آنچه كردند نمى توانستند بكنند.

ساله سلطان در منى به حُجّاج مى دهد از همين باب است.(1)

خود را بيان كنند و در مقام معالجه و اصلاح يكديگر برآيند و از اوضاع و احوال همديگر باخبر شوند، اصلاً به اين جهت نظر ندارند.

به عقيده من دست هاى خارجى در كار است تا از اين تجمّعات نتيجه معكوسى گرفته شود و به جاى آن كه در اثر اين اجتماع به يكديگر نزديك شده و روابطى برقرار گردد، نسبت به يكديگر دشمنى كرده و بين آنان حس بدبينى زياد شود.

در دومين سفرى كه به مكّه معظمه مشرّف شدم، قصّه قتل ابوطالب اردكانى با آن وضع فجيع پيش آمد. يكى از دوستان من كه از بنّاهاى نامى قم بود در همان سال نزديك بود كه دستش نيز همچون گردن ابوطالب جدا شود. او قصّه خود را چنين بيان نمود:

نزديك پرده كعبه - ظاهرا كنار حجر اسماعيل - مشغول دعا بودم. ناگهان بعضى از مصرى ها مرا گرفتند. من داد و فرياد كردم. وقتى پاسبان آمد، معلوم شد كه قطعه اى از

پرده كعبه بريده شده بود. من كه در همان جا ايستاده بودم، مرد مصرى نسبت قطع و سرقت را به من مى داد و آنها مى خواستند دست مرا ببرند. خوشبختانه زنى عرب آن جابود و از منِ مظلوم متّهم مردانه دفاع نمود تا از من دست برداشتند.

چنين اعمال و رفتارى نتيجه عدم روحيه تعاون و بردبارى در بين مسلمين است، اگر سوء ظن در ميان نبود، اين گونه پيش آمدها نمى شد. اگر از شهود تحقيق كافى به عمل مى آمد و به حُسن ظن شهود اكتفا مى شد، اين فجايع به وجود نمى آمد. يقينا حسن ظن به دشمنان و سوء نظر به دوستان زمينه اين خلاف كارى ها را فراهم مى سازد.

قطعا دست خارجى در كار است كه مسلمين را از يكديگر جدا سازد تا دوستى نداشته باشند و از اختلاف موجود به نفع خود نتيجه بگيرد و هميشه درصدد است كه نگذارد آنها به يكديگر نزديك شوند. و اگر زمانى هم بر حَسب اجبار و وظيفه دينى به هم نزديك و در يك محلّ جمع شوند، آتشى روشن مى كند و دود آن را به چشم همه مسلمين وارد و همه را بدبخت مى نمايد.

چه بسا ايادى و عمّال خود را مخفيانه در آن جمع وارد مى سازد و فتنه اى مى سازند و نتيجه را خودش مى برد و خواسته خود را به زور مى گيرد و بر آنها تحميل مى نمايد.

ص: 132

اگر زمامدارانِ مسلمان، عاقل باشند اميدى به آينده پيدا مى شود، وگرنه به ميل دشمنان عمل مى كنند؛ به امر آنان با يكديگر نزديك و به اشاره آنان از يكديگر جدا مى شوند، گويا از خود اراده و اختيارى ندارند و فقط موظفند تا خواسته و دستورات ديگران را اجرا كنند.

نام قصى، زيد بود و به واسطه دورى و آوارگى اش از وطن، او را قصى ناميدند. او داراى چهار پسر به نام هاى عبد الدار، عبد مناف، عبد العزّى و عبد قصىّ بود. پسر بزرگ تر او، عبد الدار، در فكر و تدبّر و رأى ضعيف بود. به همين جهت عبد مناف - جدّ سوم پيغمبر اكرم - در زمان پدر خود به بزرگى رسيد و شريف قوم گشت.(1)

اسم عبد مناف «مغيره» است، ولى بعدا به او عبد مناف گفتند؛ مانند عبد المطّلب كهنام او «شيبه» است و چون عموى وى، مطّلب او را با خود از مدينه آورد - شايد گفته بود كه او بنده من است - به همين جهت او را عبد المطّلب مى گفتند كه همين نام بر اسم اصلى او غالب گرديد.

مناف و عزّى اگرچه نام دو بت است، ولى شايد در اول اسم مردمان محترمى بود كه بعدا بر دو بت گذارده شد. همچنين «عبد» در اين جا به معنى مخلوق نيست. چنان كه اسم يكى از فرزندان قصىّ، عبد قصىّ يا عبد الدار است؛ با آن كه قصىّ يا خانه كعبه، مالك آن دو مولود نبودند.

اگر گفته شود كه عبد به معنى مخلوق يا مملوك است و مراد از عزّى و مناف همان دو بت است و اين اسم ها كاشف از آن است كه قصىّ، جدّ پيغمبر، بت پرست بود و نام فرزندان خود را به اين جهت چنين گذارده است، مى گويم: اسم اصلى عبد مناف، مغيره است و اين در تواريخ ثبت است، بعدا اين نام - به سببى كه بر ما مخفى است - بر وى گذارده شد و تغيير نيافت؛ اگر چه پدران پيغمبر همگى موحّد بودند، ولى تظاهر به توحيد و مخالفت با فاميل خويش و ساير مشركين نمى نمودند و به اين اندازه تقيّه مى نمودند.

ص: 133

عبد مناف نيز داراى چهار پسر بود: هاشم (جدّ دوم پيغمبر اكرم كه نام اصلى او عمرو بود)، عبد شمس (جدّ بنى اُميّه)، مطّلب و نوفل. اين چهار برادر مردمان فعّال و زرنگى بودند و رياست موروثى و خانوادگى خود را حفظ كردند. شاعر مى گويد:

يا ايّها الرجل المحول رحله *** الا نزلت بآل عبد مناف

البتّه اين چهار برادر از نظر مجد و شرافت در يك مرتبه نبودند؛ هاشم و عبد شمس توأم بودند و با يكديگر به دنيا آمدند و از دو برادر ديگر بزرگ تر بودند. عظمت هاشم

بيش تر از عبد شمس بود، بلكه او كفيل معاش عبد شمس هم بود. او را به آن جهت هاشم مى گفتند كه در سال قحطى از فلسطين آرد خريد و به مكه آورد و نان تهيّه نمود و شترانخود را كشت و مردم را با آن طعام سير نمود:

عمرو الذي هشم الثريد لقومه *** و رجال مكّة مسنتون عجاف

سفرين سنهما له و لقومه *** سفر الشتاء و رحلة الأصياف

ضعيف شده بودند براى تهيه آرد به فلسطين سفر نمود و سختى چنان سفر دور و درازى را با وسايل آن عصر بر خود هموار نمود. همچنين شتران خويش را قربانى كرد و گرسنگان مكه را از چنگ مرگ نجات بخشيد.

بديهى است چنين كسى كه آن اندازه مهربان و دلسوز جامعه و خيرخواه مردم باشد، رئيس قوم مى گردد و كسى نمى تواند در برابر او عرض اندام كند.

اگر مردم براى خود رئيس مى خواهند براى آن است كه گره از كارشان بگشايد و برزخمشان مرهم گذارد، وگرنه او با ديگران چه فرقى دارد؟ اگر ثروت دارد، مال خود او است، نه ديگران. پس براى چه به دنبال او بروند و فرمان او را اطاعت نمايند؟ رئيس بايد خدمت گزار مردم باشد و مردم بايد از فكر و عقل او، از ثروت و مال او، يا از قدم و قلم او بهره ببرند و نتيجه اى بگيرند، امّا كسى كه نه مالى دارد تا در مواقع سختى به كار آيد، نه فكرى كه در وقت پريشانى راه را از چاه جدا سازد و نه همّتى كه در اثر مساعدت او گشايشى پيدا شود، براى چه آقا باشد و ديگران خدمت گزار او باشند؟ اگر پدرى راهنما يا كارگشا بود رياست حقّ او است. پس چه لزومى دارد كه فرزند نالايقش وارث او گردد؟

اگر قريش دور هاشم را گرفتند و او را سيّد و بزرگ خود دانستند، از آن جهت نبود كه جدّ يا پدرش مرد فعّال و خدمت گزارى بود، بلكه براى آن بود كه خود او جوانمرد بود و وجودش براى مردم فايده داشت. او بود كه خود را به مشقّت انداخت و به آن سفر دور و دراز اقدام نمود و از طرف ديگر از مال خود گذشت و آن را بدون چشم داشتى در دسترس گرسنگان گذاشت تا مردم در آسايش باشند و از مرگ نجات يابند. آيا قريش كسان ديگرى را كه فاقد اين صفات باشند با او برابر مى كند و بر او مقدّم مى دارد؟ هرگز!

طبرى در تاريخ مى نويسد: اُميّة بن عبد شمس بر عموى خود، هاشم، حسادت برد. اُميّه داراى مال و ثروت بود و مى خواست مانند هاشم اطعام نمايد و خود را بر اين امر

وادار نمود، ولى نتوانست و از عهده آن برنيامد، و مورد شماتت جمعى از قريش قرار گرفت. اُميّه كه عصبانى شده بود به هاشم جسارت كرد و خود را بالاتر و برتر از او دانست و او را براى اين كار به محاكمه كشانيد.

ص: 135

هاشم به جهت سن و شرافتى كه داشت از اين مرافعه و محاكمه خوشش نيامد. قريش او را بزرگ تر از آن مى دانستند كه براى محاكمه در مفاخره با اُميّه نزد حاكمى حاضر شود. لذا گفت: من به شرطى در اين محاكمه حاضر مى شوم كه هر كس محكوم شد، پنجاه شترِ سياه چشم بدهد تا آنها را در مكّه بكشند. همچنين شرط كرد كه محكوم،ده سال از مكه دور شود.

اُميّه قبول كرد و كاهن خزاعى را داور قرار دادند. او به نفع هاشم قضاوت نمود و او را بر اُميّه ترجيح داد. هاشم شتران را گرفت و كشت و به حاضرين خورانيد و از آنان پذيرايى نمود. اميّه نيز ده سال از مكه بيرون رفت و در شام توقّف نمود. اين اولين دشمنى و اختلافى بود كه ميان هاشم و اُميّه اتّفاق افتاد.(1)

شخصى نقصى دارد؛ به جاى آن كه نقص را از خود دور نمايد بر شخص كامل حسد مى ورزد و با او دشمنى مى كند. اميّه كوچك تر از آن بود كه با عموى خود، هاشم، برابرى كند. او نبايد به اين خيال مى افتاد و بايد درك مى كرد كه در موقع محاكمه محكوم خواهد شد، ولى نادانى و حبّ نفس و غرور، انسان را در مهالك واقع مى نمايد.

پسر همين اميّه، حرب، نيز با جناب عبد المطّلب بن هاشم در مقام مفاخره و محاكمه برآمد كه همچون پدرش محكوم شد.

پسر همين حرب، صخر - ابوسفيان - نيز سال ها با پيغمبر اكرم دشمنى نمود و خواست تا نور خدا را خاموش كند كه بالاخره در فتح مكّه از ترس جانش اسلام آورد و يك نفر بر عدد منافقين و مؤلفة القلوب افزود.

پسر ابوسفيان، معاويه، كه خود و پدرش آزاد شده پيغمبر بودند با على بن ابيطالب عليهماالسلام دشمنى ها نمود و منفور قلوب مؤمنين گرديد.

پسر او، يزيد، نيز با حسين بن على علیه السلام دشمنى و جنگ نمود كه در نتيجه موجب انقراض سلطنت آل ابوسفيان گرديد. يزيد شجره خبيثه را چنان كه بود معرفى نمود.

اميرالمؤمنين على علیه السلام در نامه خود به معاويه نوشت:

ص: 136

«و اما قولك انّا بنو عبد مناف فكذلك نحن، و لكن ليس اميّة كهاشم، و لا حرب كعبد المطّلب، و لا ابوسفيان كابي طالب، و لا المهاجر كالطليق، و لاالصريح كاللصيق، و لا المحق كالمبطل، و لا المؤمن كالمدغل . . . و في ايدينا بعد فصل النبوة التي اذللنا بها العزيز، و نعثنا بها الذليل . . . و السلام».(1)

معاويه مى خواهد همه را برابر و برادر بخواند و مى گويد: همگى از فرزندان عبد مناف هستيم، امّا اميرالمؤمنين على علیه السلام در پاسخ او مى فرمايد:

«ما اولاد عبد مناف داراى فضايل هستيم، ولى اُميه چون هاشم، و حرب چون عبدالمطّلب، و ابوسفيان چون ابوطالب نيستند؛ و مهاجر چون آزاده شده در موقع فتح مكّه، و صحيح النَسَب چون چسبيده، و صاحب حق چون صاحب باطل، و با ايمان چون منافق نيست».

اميرالمؤمنين علیه السلام در اين چهار جهت به صفات فاضله خويش از هجرت، ايمان، پاكى نَسَب و حق داشتن اشاره مى فرمايد. امام علیه السلام در دين، نسب و لياقت، معاويه را طعن مى زند و آن گاه مى فرمايد:

«ارث نبوت در دست ما و نزد ما است و به وسيله آن عزيزانى از مشركين كشته، اسير و يا فروخته شدند».

اگر كسى در اين نامه دقّت كند، در خواهد يافت كه اميرالمؤمنين علیه السلام نه فقط در نَسَب معاويه طعن زده و او را ملحق و چسبيده شده دانسته است، بلكه در پدران او نيز خدشه فرموده است. چون قبول نكرد كه آنها از عبد مناف باشند، ولى بعضى از مورّخين

ص: 137

كلمه اى را در اين نامه اضافه كرده و نوشته اند كه اميرالمؤمنين علیه السلام فرموده:

«و امّا قولك انّا بنو عبد مناف، فكذلك نحن و انتم».

اكرام كنيد و با آب و غذا از ايشان پذيرايى نماييد.

بنابر اين هر فردى از قريش به اندازه توانايى خود به اين امر خير كمك مى كرد. هاشم نيز هر ساله مال زيادى از خود مى گذاشت و به مصرف حجاج مى رساند و ثروتمندان قريش نيز هر كدام صد مثقال هرقلى به هاشم مى دادند.

هاشم دستور مى داد تا از چاه هاى مكه آب آورده و در كنار زمزم مى گذاشتند و حاجيان را سيراب مى نمودند. يك روز پيش از ترويه در مكّه، ايام منى، مشعر و عرفه از زائران پذيرايى مى شد و نان، روغن، گوشت، سويق، خرما و آب در دسترس آنها قرار مى دادند. روزى كه حجاج از منى به سوى شهرهاى خود حركت مى كردند، مهمانى تمام مى شد.(1)

آنچه هاشم به وسيله همدستان خود از چنگ اولاد عبد الدار بيرون آورد، همان منصب سقايه و رفاده بود كه به آن وسيله، دادنِ آب و غذا به حجاج به دست هاشم افتاد.

البته منظور او خدمت به زائرين بود و در اثر تصدّى اين مقام بهتر مى توانست به حاجيان خدمت نمايد. قريش نيز در اين صورت بيش تر كمك مى كردند. خود او هم چون فرد ثروتمند و با سخاوتى بود، قسمت مهمى از مال خود را به امر حجاج اختصاص مى داد. در اثر اين كمك ها، حُجّاج را از تشنگى، گرسنگى و زحمتِ تهيّه غذا و آب نجات مى دادند. پس هاشم با اين كار فايده اى به حاجيان مى بخشيد نه آن كه از آنان فايده اى بخواهد.

اين كه هاشم اين دو منصب مهم را از فرزندان عبد الدار گرفت، با آن كه قصى آن را به آنها اختصاص داده بود، معلوم مى شود كه حفظ مقام، كار بس مشكلى است، بلكه حفظ آن مشكل تر از به دست آوردن آن است. فرزندان عبد الدار در اثر بى لياقتى و بى كفايتى خود نتوانستند حق مسلّم خويش را حفظ كنند. لذا هاشم در اثر حُسن خدمت به قريش توانست چند طايفه را با خود همراه نموده و آن دو منصب را به زور از آنها بگيرد.

تجارتى - بود(1) كه به سبب آن هر كدام از پسران عبد مناف نزد پادشاهى رفتند و اجازه ورود به خاك او را براى تجارت به دست آوردند؛ هاشم از پادشاه شام، عبد شمس از پادشاه حبشه، نوفل از پادشاه ايران و مطّلب از پادشاه يمن اجازه ورود به خاك كشورهايشان را گرفتند.

بنابر اين به وسيله اين چهار برادر بازار تجارت قريش به بين النهرين، فارس و ساير بلاد ايران، شام، يمن و حبشه باز شد و قريش داراى دو سفر تابستانى و زمستانى به شام و ايران و به يمن و حبشه گرديد.

مكّه معظّمه سرزمينى بى آب بود و قريش مجبور بود كه معاش خود را از راه تجارت تأمين نمايد، وگرنه هميشه گرفتار فقر و فلاكت مى شدند. چنانچه مى خواستند به وسيله حجاج ارتزاق نمايند به زائرين محتاج مى شدند و عزّت و سيادتى براى آنها باقى نمى ماند. پس بهترين وسيله براى حفظ سيادت و سعادت قريش، همان فكر نوينى بود كه پسران عبد مناف به رياست هاشم ابداع كرده بودند.

در مدينه توقّف نموده و با عمرو بن زيد بن لبيد خزرجى ملاقات نمود. هاشم دختر او «سلمى» را پسنديد و از او خواستگارى نمود.

عمرو، دخترش را به هاشم تزويج نمود و شرط كرد كه او را وقت زايمان به مدينه آورد. هاشم قبول نمود.

او پس از مراجعت از شام راهى مكّه شد و عروس را با خود به مكّه برد. وقتى سلمى آبستن و سنگين شد، او را در مدينه نزد خويشانش گذاشت و خود به شام سفر نمود و در همان سفر در «غزّه» وفات نمود.

«شيبه» - عبد المطّلب - فرزند هاشم كه جدّ پيغمبر اكرم است به دنيا آمد. او حدود هفت يا هشت سال در مدينه نزد خويشان مادرى خود ماند تا آن كه روزى يكى از قريش از مدينه مى گذشت و ديد كه چند كودك بازى تيز اندارى مى كنند و شيبه مى گويد: من پسر هاشم هستم. من پسر سيّد بطحاى قرشى هستم. از او پرسيد: تو كيستى؟

گفت: شيبه پسر هاشم بن عبد مناف قرشى.

وقتى آن شخص وارد مكّه شد عموى او، مطّلب را كه نزد حجر اسماعيل نشسته بود خبردار نمود، مطّلب گفت: سوگند به خدا! پيش از آن كه به خانه بروم از همين جا به

سراغ برادر زاده خود مى روم و او را با خود مى آورم!مطّلب بر مركب سوار شد و خود را به مدينه رساند. او هنگام عشا وارد محلّه بنى عدى بن نجار شد و ديد پسرانى بازى مى كنند. او پسر برادر خود را شناخت و گفت كه اين پسر هاشم است. پسرها نيز مطّلب را شناختند و به او گفتند: اين پسر برادر تو است.

اگر مى خواهى او را ببرى همين ساعت بِبر، وگرنه مادرش از بردنش جلوگيرى خواهد كرد. مطّلب به شيبه گفت: من عموى تو هستم. آمده ام تا تو را نزد خويشانت برگردانم. برادر زاده فورا پشت شتر سوار شد. مطّلب او را آورد و برايش لباس نو خريد و او را در مجلس فرزندان عبد مناف معرفى فرمود. مطّلب گويد:

عرفت شيبة و النجار قد جعلت *** أبناؤها حوله بالنبل تنتضل

عدّه اى از مطّلب مى پرسيدند: اين كه پشت سر تو است، كيست؟ مى گفت: غلام من

ص: 142

است. پس به همين جهت شيبه به «عبد المطّلب» معروف گرديد.(1)

اگرچه هاشم داراى پنج پسر بود، ولى فرزندان پسرى او فقط از اولاد عبد المطّلب بودند، نه از ديگران.

از اين كه مطّلب فرزند برادر خود، شيبه، را شناخت و فرزندان بنى النجار هم شناختند كه او عموى شيبه است، معلوم مى شود كه مطّلب و هاشم خيلى به هم شبيه بودند. عبدالمطّلب نيز خيلى به پدر و عموى خود شباهت داشت. همچنين استقبال عبد المطّلب از نيّت عمويش حاكى از عقل و درك بالاى او است. عبد المطّلب تشخيص داده بود كه عظمت و موقعيّت او در نزد قريش محقق خواهد شد و مى توانست عظمت قريش را نيز درك نمايد. عبد المطّلب و فرزندانش از مطّلب و اولاد او جدا نمى شدند و

هميشه فرزندان مطّلب با فرزندان عبد المطّلب در حزن و سرور و در تمام پيشامدها متّحد بودند. آنان با بنى هاشم در شعب ابوطالب محصور بودند، ولى اولاد نوفل بنعبد مناف و عبد شمس از آنها جدا بودند، بلكه با آنان قطع روابط كرده بودند.

در حديث «ابوداود» آمده است كه پيغمبر فرمود: «من و فرزندان مطّلب در جاهليت و اسلام از يكديگر جدا نبوديم و نيستيم. ما و آنان يكى هستيم».(2)

از اين عبارت معلوم مى شود كه عبد المطّلب در زيبايى خُلق و خَلق بر تمام قريش مزيّت داشت و در سخاوت و عِلم نيز كسى از قريش با او برابر نبود. او از تمامى صفات ناپسند دور بود و تا زنده بود، سيّد و آقاى قريش بود.

البتّه شايسته است كه چنين شخصيتى، بزرگ قريش باشد. او در نزد هر پادشاهى محترم و معظم بود؛ چون او را مى ديدند، احترامش مى نمودند و هرچه مى خواست و درباره هر كس شفاعت مى نمود، برآورده مى گرديد.

همچنين ابن سعد از واقدى نقل مى كند: مطّلب براى تجارت به سوى يمن مسافرت نموده بود كه در همان جا وفات نمود و پس از او منصب رفاده و سقايه به عبد المطّلب رسيد. اين دو منصب در دست عموى او، مطّلب، بود و چون چاه زمزم به دست او حفر شد از زمزم تا عرفات براى حجاج آب مى برد.(1)

حاجت خود را بيان نمود. پادشاه از مترجم پرسيد كه او چه مى خواهد؟ گفت: شتران خود را مطالبه مى كند.

پادشاه گفت: اين رئيس و زعيم قومى است كه براى خراب كردن معبد آنان، كعبه، آمده ام. حال، او آمده است و شتران خود را مى خواهد. اگر مى خواست از خراب كردن كعبه

منصرف شوم البته قبول مى كردم. شتران او را رد كنيد.

عبد المطّلب پرسيد: پادشاه چه مى گويد؟

چون سخن پادشاه را ترجمه كردند، فرمود: من خداوند شترها هستم و براى خانه هم خداوندى است كه از پادشاه منع خواهد نمود».(1)از اين كه عبد المطّلب نزد آن پادشاه جبّار براى پس گرفتن شتران غارت شده خود مى رود و پادشاه او را پذيرفته و با او مكالمه مى كند، قوت قلب، عظمت و موقعيّت عبد المطّلب معلوم مى شود؛ حتى پادشاه مى گويد كه اگر از من مى خواست برگردم و منصرف شوم، البته چنان مى كردم.

من نمى دانم كه اين چه عظمتى است كه خداوند به آن سَروَر داده است! بى جهت نيست كه كلبى مى گويد: هر پادشاهى كه او را مى ديد، حاجت او را برمى آورد و شفاعت او پذيرفته مى شد.

عبد المطّلب با پاسخ خود ابرهه را سخت تكان داد و او را ترسانيد. زيرا او خداوند بزرگ را به ياد ابرهه آورد و آن كلام، كاشف از علوّ ايمان عبد المطّلب به خداوندِ منتقمِ قهّار است. او كه فردى خدا شناس بود با كمال اطمينان در مكّه ماند و به وسيله خداوند و در نهايتِ توانايى، پادشاه را ترساند. آرى، او «و ذاد الفيل عن بلد حرام» است!

عبادت مى نمود. او براى آن كه از پيغمبر اكرم بهتر حمايت نمايد آشكارا در عمل خود را به پيغمبر ملحق ننمود، لكن در اشعار خود، رسما پيغمبر را تصديق مى كرد. اشعار او را دوست و دشمن نقل نموده اند. اشعار ابوطالب درست ترين شاهد بر تصديق ايمان اوست.

انكحنا فعل الاكفاء، و لستم هناك و انّى يكون ذلك كذلك».(1)

«اگر با خاندان شما در آميختيم و چون همتايان با شما رفتار كرديم، در عزت و شرف ديرين ما نقصانى پديد نيامد. از شما زن گرفتيم و به شما زن داديم، در حالى كه همتايان ما نبودييد. به راستى شما را با ما چه نسبت؟»معاويه مى خواست به وسيله پائين آوردن مقام ابوطالب با يك تير دو نشان بزند هم مى خواست از عظمت اميرالمؤمنين علیه السلام بكاهد و هم در اثر خارج نمودن ابوطالب از قلوب مسلمين براى ابوسفيان در قلب ها جا باز كند.

اميرالمؤمنين علیه السلام صريحا مى فرمايد: «هيچ وقت بنى اميه با بنى هاشم برابر نبودند، ولى آقايى، عزّت و عظمت بنى هاشم مانع آن نشد كه با بنى اُميّه معامله و داد و ستد ننمايند؛ نه آن كه بنى اُميّه شايسته اين كار بوده باشند».

«وقتى عبد المطّلب از نزد شاه باز مى گشت از كنار فيلى عبور نمود و رو به او كرد و گفت: تو را براى خراب كردن خانه خدا آوردند، آيا خراب مى كنى؟ فيل با سر خود اشاره كرد كه نه.عبد المطّلب به منزل برگشت. چون صبح شد، سپاه آمدند و هر چه كردند تا فيل حركت كند، اطاعت نكرد. در اين موقع عبد المطّلب به يكى از مواليان خود گفت: بالاى كوه برو، نگاه كن چه مى بينى؟

گفت: از طرف دريا، سياهى مى بينم.

پرسيد: آيا خوب مى بينى؟

گفت: نه، ولى اگر نزديك شود بهتر مى بينم.

چون نزديك شد، گفت: پرندگان بسيارى را مى بينم كه تاكنون مثل آن ها را نديده ام، هر كدام در منقار خود سنگ ريزه اى دارند.

عبد المطّلب گفت: به خداوندِ عبد المطّلب كه آنها جز همين لشكر هدف و مقصدى ندارند.

پرندگان بالاى سر سپاه آمدند و بر سر آنها سنگ هايى مى زدند كه از مقعدشان بيرون مى آمد. از آن جمع جز يك نفر نجات نيافت. او نيز برگشت و خبر لشكر را به پادشاه داد. پس از آن كه خبر را بيان نمود، سنگ ريزه بر سرش افتاد و او را كشت».(1)

از اين حكايت معلوم مى شود كه عبد المطّلب آرام و قرار نداشت و منتظر رسيدن عذاب بود. لذا غلام خود را براى كشف خبر، بالاى كوه روانه مى كند و پس از اطلاع بر احوال پرندگان، سوگند ياد مى نمايد كه آنها براى نابودى آن جمع آمده اند.

عبد المطّلب در نابود كردن اصحاب فيل سهم وافرى دارد و پس از اين واقعه جلالت شأن او نزد قريش و ساير عرب آشكارتر مى گردد.

ابن ابى الحديد از ابوعثمان نقل مى نمايد كه اميّه از خود شخصيّتى نداشت. پدرش او را بزرگ مى داشت، وگرنه خود او ضعيف بود. اميّه مرد زناكارى بود و شاهد ما بر اين

ص: 148

مطلب گفته نفيل بن عدى، جدّ عمر بن الخطّاب، است. وقتى كه حرب بن اُميّه وعبد المطّلب بر سر شرافت، نزد او محاكمه بردند و او به نفع عبد المطّلب حكم كرد و از اقدام حرب بر مفاخره با عبد المطّلب تعجب نمود، به حرب گفت:

ابوك معاهر و ابوه عف *** و ذاد الفيل عن بلد حرام(1)

يعنى: پدر تو اميّه، مردى زناكار، امّا هاشم پدر عبد المطّلب، مردى عفيف و پرهيزكار بود و عبدالمطّلب كسى است كه وقتى مردم از مكه فرار كردند تا خود را نجات دهند، در مكّه ماند و فيل را از بلدِ حرام دور نمود. او كسى است كه اصحاب فيل را از حرم محترم دور نمود.

شيخ كلينى به سند صحيح از زراره از امام جعفر صادق علیه السلام روايت نمود: «در روز قيامت عبد المطّلب در حالى كه تنها است - امة واحدة - محشور مى شود. او به صورت پيغمبران و با عظمت پادشاهان است».(2)

در وجود عبد المطّلب روحانيت، سيادت و رياست جمع شده بود. پادشاهان به نظر عظمت به او نگاه مى كردند و روحانيّت او از حكايت گذشته و آنچه خواهد آمد معلوم مى شود. بى جهت نيست كه او به صورت پيغمبران وارد محشر مى گردد.

كمك نكردند. عبد المطّلب با حارث كه در آن زمان يگانه فرزند او بود، مشغول حفر چاه شد و دنبال كار را گرفت تا رسيد به جايى كه اسماعيل با آجر چيده بود. هنگامى كه عبد المطّلب موفق به كشف زمزم گرديد، تكبير گفت. قريش نيز تكبير گفتند. پس از آن كه چاه زمزم آشكار شد، قريش به عبد المطّلب گفتند: ما هم با تو در زمزم شريك هستيم.

عبد المطّلب گفت: شما در حفر چاه به من كمك نكرديد و سقات زمزم از افتخارات من و فرزندان من است.

قريش بر او حسد بردند و گفتند: اين چاه جد ما، اسماعيل است.

عبد المطّلب قبول نكرد و بالاخره طرفين به حكميّت كاهنى - كه در نزديكى شام بود - راضى شدند و به سوى او حركت كردند. در ميان راه دچار تشنگى شديد شدند و مشرف به مرگ گرديدند. ناگهان از جاى پاى شتر عبد المطّلب آبى جوشيد و همه از آن آب آشاميدند و با خود نيز آب برداشتند.

قريش گفتند: كسى كه شما را در اين بيابان سيراب نمود، همانا زمزم را براى تو بيرون آورد. پس برگشتند و چاه را به او واگذار نمودند و هرگز نزد آن كاهن نرفتند.

ابن ابى الحديد ضمن نقل تفصيلى اين قصه از محمّد بن اسحاق، مى گويد:

عبد المطّلب به همراه چند نفر از فرزندان عبد مناف براى محاكمه نزد آن كاهن، حركت كرد. از هر قبيله قريش نيز قومى حركت نمودند. در بين راه، وسط بيابان، آب فرزندان عبد مناف تمام شد. چون تشنگى شديدى بر آنها غالب گشت از قبايل قريش آب طلب كردند امّا آنها امتناع كردند و گفتند: مى ترسيم آنچه بر سر شما آمد بر ما نيز عارض شود.

عبد المطّلب به ملازمان خود دستور داد تا هر كس براى خود گورى مهيا سازد كه وقتى مُرد، رفقايش او را در همان جا دفن كنند تا پس از مرگ در بيابان نمانند و اگر كسى ماند، همان آخرى باشد. آنان هم طبق دستور رئيس خود، هر كدام قبرى كندند و منتظرمرگ نشستند.

عبد المطّلب گفت: به خدا سوگند! به انتظار مرگ بودن و دنبال آب نرفتن عجز است! برخيزيد تا در جست و جوى آب باشيم، شايد خداوند به ما روزى نمايد! ملازمان

ص: 150

اطاعت كردند. طوايف قريش نيز دنبال آنان راه افتادند تا ببينند چه بر سر آنها خواهد آمد. وقتى عبد المطّلب سوار بر مركب شد از زير پاى شتر او چشمه اى جوشيد و آب گوارايى پيدا شد. عبد المطّلب تكبير گفت. اصحاب نيز تكبير گفتند. همه آب آشاميدند و مشك ها را پر از آب كردند. آن گاه عبد المطّلب به قريش گفت: بياييد از اين آب كه خدا به ما ارزانى داشته است، بياشاميد و با خود برداريد. آنان چنين كردند و گفتند: ما ديگر در مورد چاه زمزم با تو نزاع نمى كنيم. چون آن كسى كه در اين بيابان به تو آب داد، چاه زمزم را نيز داده است. پس برگشتند و نزد آن كاهن نرفتند».(1)

جناب عبد المطّلب با آن فرمان كه «هر كس گورى بكَند و مهيّاى مرگ بنشيند» به آن جماعت فهماند كه ما، همگى مشرف بر هلاك هستيم. شايد مى خواست به وسيله چنان فرمانى در آن جماعت سخت دل تأثير گذارد، ولى هيچ اثرى نداشت؛ مثل آن كه آنها منتظر رسيدن آخرين دقايق عمر اولاد عبد مناف بودند.

در اين جا نكته دقيقى است؛ گويا جناب عبد المطّلب پيش بينى مى نمود كه طوايف قريش پس از مرگ فرزندان عبد مناف حاضر به دفن اجساد آنها نيستند، لذا دستور داد تا هر كس براى خود گورى بكند و به انتظار مرگ بنشيند.

شايد باور نكنيد كه قريش به اين اندازه نسبت به عبد المطّلب و خويشان او دشمنى داشتند. مگر همين طوايف قريش براى نابودى فرزندان عبد المطّلب و اولاد مطّلب اتفاق ننمودند و ايشان را در شعب ابوطالب محصور نكردند؟! آنان سال ها در آن مكان محصور بودند و جرمشان فقط حمايت از پيغمبر اكرم بود. مگر همين طوايف قريش صداى ناله اطفال بنى هاشم را كه از شدّت گرسنگى بلند بود، نمى شنيدند؟!

اميرالمؤمنين على علیه السلام به معاويه مى نويسد:

«فاراد قومنا قتل نبينا، و اجتياح اصلنا، و همّوا بنا الهموم، و فعلوا بنا الافاعيل، و منعونا العذب، و احلسونا الخوف، و اضطرّونا الى جبل و عر، و اوقدوا لنا نار الحرب».(1)«قريش بر كشتن پيغمبر و كندن ريشه ما اتفاق كردند و صدمات طاقت فرسايى بر ما وارد ساختند. ما را از آب گوارا محروم نمودند و لباس خوف و وحشت بر ما پوشانيدند و ما را مضطرّ كردند تا به كوه صعب العبورى پناهنده شويم. پس آتش جنگ را روشن كردند».

قدرى در همين كلمات دقّت كنيد تا بر شدّت شقاوت قريش و صبر بنى هاشم و بنى مطّلب آگاه شويد! عجب آن كه برخى محدّثين تا توانستند به دل خواه منافقين قضاياى شعب و محاصره قريش را مخفى نمودند. پس شدّت امر، سختى كار، طول مدّت گرفتارى

ص: 152

بنى هاشم و چگونگى ارتزاق ايشان را به اين زودى ها در كتاب هاى تاريخ نمى بينيد.

آرى! شالوده آن تواريخ با نظر منافقين ريخته شده است. آنها با كمال مهارت در مخفى كردن حقايق كوشش ها نمودند؛ هم خواسته اند صدمات و اذيت هاى قريش نسبت به پيغمبر اكرم را كم جلوه دهند و هم صبر و تحمّل بنى هاشم و سختى هاى موجود را در راه پيشرفت اسلام اندك نشان دهند، ولى از همين نامه اميرالمؤمنين علیه السلام

حقايقى كشف مى شود و من در كتاب مجاهدات تا حدّى پرده از كار آنها برداشتم.

مناسب است در خاتمه اين حكايت شما را متوجه بزرگوارى و آقايى عبد المطّلب و عفو عظيم پيغمبر اكرم بنمايم. جناب عبد المطّلب از همان آب گوارايى كه در آن موقعيت سخت براى او در بيابان پيدا شد به دشمنان خويش داد و آنها را سيراب نمود و پيغمبر نيز همان قريش را كه به او و فاميل او آن همه آزار رساندند، مشمول الطاف و مراحم خويش قرار داد، هم آزادشان كرد و هم عطاياى زيادى به آنها مرحمت نمود؛ اين عطايا به حدّى بود كه انصار، رسما اعتراض كردند.

سَرور مى باشد. بى جهت نيست كه امام فرمود: «او به صورت و سيماى پيغمبران وارد محشر مى گردد».(1)

و اطفال بودند كه آنها را به دين و اخلاق وادار مى كردند و براى آنها قصّه هايى مى گفتند كه براى آينده شان فايده داشته باشد.

احترام به پدر و مادر و بزرگ ترها در رأس امور بود. پس از آن كه چند سال از عمر پسر مى گذشت او را در مكتب و مدرسه نزد معلّم پاك دامنِ سال مندى كه پر تجربه و عفيف و متديّن بود مى گذاردند تا او را تعليم اخلاق دهد و به او قرآن بياموزد. همچنين معلم، كتب نافعه از «گلستان سعدى» تا «معراج السعاده» يا كتاب هاى ديگر اخلاقى را به آنان مى آموخت و هنگام نماز در همان محل به جماعت نماز مى خواندند.

يكى از هنرها، خط زيبا بود كه ياد مى گرفتند. آرى! فرزندان تحصيلات خود را اين گونه تكميل مى نمودند. جامعه نيز متظاهر به صلاح، درستى و پاك دامنى بود. فرزند

در چنين جامعه اى بزرگ مى شد. به او فهمانده بودند كه نبايد به مال و ناموس ديگران خيانت كرد. همچنين همان اوّل تكليف به او زن مى دادند و او نيز دنبال تحصيل يا رشته اى از كسب و تجارت را مى گرفت و مشغول مى شد.فرزندان نسبت به پدر و مادر و هر بزرگى به نظر احترام نگاه مى كردند و حرف آنها را مى پذيرفتند و اين را وظيفه خود مى دانستند. آنها با دين و وظايف مقدّسه خود آشنا و غالبا با اهل علم و كمال و متدينين محشور بودند. كتبى كه در دسترس آنان قرار مى گرفت، ايشان را به درستى، پاك دامنى، ديانت و عفت دعوت مى نمودند. نتيجه اين امور همين بود كه نود درصد مردم، پدرها و مادرها و معاشرين آنان راحت و راضى بودند.

ولى شما وضع امروز را بهتر مى دانيد. اگر آن امور را با امورى كه امروزه اطفال ما به آن مبتلا هستند مقايسه كنيد، نتيجه اى جز همين كه موجود است، نمى بينيد: بى اعتنايى

به پدر و مادر و بزرگ ترها، نبودن ديانت، درستى، تقوى و كسب حلال، عدم كمك به پدر و مادر و . . . «تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل».

البتّه هرچه از مردان قديمى و پاك دامن كم شود و هر اندازه كتب دينى و اخلاقى كه از سابق در دست مردم مانده است از ميان برود و جاى خود را به رقيبى سرسخت

ص: 155

بدهد، بدبختى مردم بيش تر و ناله پدران از فرزندان زيادتر خواهد شد.

همچنين از مقايسه ميان پسران اين دوره با پسران دوره هاى سابق، مى توان ميان دختران اين عصر و دختران عصر سابق هم مقايسه كرد.

ابولهب فرياد زد: پدر جان اين حذافه است كه با خود آورده ام.

عبد المطّلب فرمود: حذافه! صداى خود را به گوش من برسان!

حذافه گفت: اى ساقى حجيج! پدر و مادرم به قربانت! اينك من حاضر هستم. مرا پشت سر خود سوار كن. عبد المطّلب او را رديف خويش سوار نمود و به مكه آورد.

حذافه اين اشعار را در مدح عبد المطّلب، پدران و فرزندان او سرود و به فرزند خود، خارجة سفارش نمود كه از اين خانواده دست برندارد:

كهولهم خير الكهول و نسلهم *** كنسل الملوك لا يبور و لا يجرى

ملوك و أبناء الملوك و سادة *** تفلّق عنهم بيضة الطائر الصَّقر

متى تلق منهم طامحا في عنانه *** تجده على إجراء والده يجرى

هم ملكوا البطحاء مجدا و سؤدا *** و هم نكّلوا عنها غواة بنيبكر

و هم يغفرون الذَّنب ينقم مثله *** و هم تركوا رأي السَّفاهة و الهجر

أخارج(1) اما اهلكنَّ فلا تزل *** لهم شاكرا حتّى تغيَّب في القبر

بنى شيبة الحمد الكريم فعاله *** يضيى ء ظلام الليل كالقمر البدر

لساقي الحجيج ثمّ للشيخ هاشم *** و عبد مناف ذلك السّيد الغمر

أبو عتبة(2) الملقى إليّ جواره *** أغرّ هجان اللّون من نفر غرّ

أبوكم قُصيّ كان يدعى مجمّعا *** به جمع اللّه القبائل من فهر(3)

از اين حكايت كه دشمن نقل نمود، فتوّت و جوان مردى فوق العاده جناب عبد المطّلب معلوم مى شود. او به مجرد آن كه ناله و استغاثه بيچاره اى را مى شنود از حال او تحقيق مى كند، آن گاه در مقام نجات برمى آيد.

عبد المطّلب «به من چه» يا «من چه كار دارم؟» نمى گويد و يا نمى گويد كه فعلاً تمكّن ندارم. از طرفى ديگر فقط شفاعت نمى كند و آزادى او را به صورت مجانى از

ص: 157

سواران نمى خواهد؛ با آن كه قطعا اگر از ايشان مى خواست، او را به عبد المطّلب مى بخشيدند. وقتى ابولهب مى گويد كه هيچ چيزى به همراه ندارم، مى گويد: دست خود را در دست آن جماعت بگذار و پاى حذافه را از بند خلاص نما. چون آواز ابولهب را مى شنود، گمان مى كند كه از فرمان او سرپيچى كرده و حاضر نشده است به جاى حذافه اسير شود و او را آزاد نمايد، لذا به پسرش تندى مى كند و مى گويد: برگرد! امّا وقتى مى شنود كه حذافه آزاد شده است، مى گويد: آواز خود را به گوش من برسان.

اين است آقايى، سخاوت و جوان مردى! آيا جا ندارد حذافه از عبد المطّلب و پدرانو پسرانش با چنان اشعارى مدح نمايد؟ آيا جا ندارد كه از پسرش بخواهد تا زنده است از دامن اين خانواده دست برندارد؟

حذافه در آن شعر مى گويد: گناهى را كه ديگران بر آن عقوبت مى كنند، اين خانواده مى بخشند. شما در اين عبارت قدرى تأمل كنيد ! راستى كه درست گفته است! گويا لذت اين جماعت در عفو است؛ به عكس ديگران كه لذت ايشان در عقوبت و انتقام است.

بنى اميّه حتى از كشته هم دست برنمى دارند! ببينيد كه مادر معاويه و پدر او، ابوسفيان، با نعش جناب حمزه سيد الشهداء علیه السلام چه كردند؟! معاويه نيز پس از شهادت اميرالمؤمنين علیه السلام از سبّ آن سرور دست برنمى داشت و يزيد با امام حسين علیه السلام و نعش او و خانواده او چه رفتارى نمود؟! وليكن به خاطر بياوريد كه پيغمبر اكرم پس از فتح مكه هند، ابوسفيان و معاويه را عفو نمود. همچنين اميرالمؤمنين علیه السلام عايشه و بنى اُميّه را پس از فتح بصره بخشيد. وقتى كه اهل مدينه بر يزيد شورش كردند و او را خلع نمودند و بنى اميّه در خطر افتاد، مروان بن حكم خواست كه خانواده خود را به عبداللّه بن عمر بسپارد، امّا او قبول نكرد. مروان نزد امام زين العابدين علیه السلام آمد و به آن سرور متوسل شد. امام قبول فرمود و خانواده او را در پناه خويش محفوظ داشت. لازم به ياد آورى است كه اين واقعه، درست، پس از واقعه كربلا بود!

آرى، اين است تفاوت ميان شجره طيّبه و شجره خبيثه!

ص: 158

ابو سفيان گفت: من براى نجات پسرم پول نمى فرستم، اگرچه يك سال طول بكشد؛ نه آن كه من كمتر از شما ثروت داشته باشم، بلكه براى آن كه شما را به زحمت نيفكنده باشم.

اين سخنى بسيار دروغ است. زيرا پس از آن كه همه قريش در آزادى اسيران خود كوشيدند و همه نجات يافته بودند، چرا ابوسفيان از پول نگذشت و به فكر نجات پسر نيامد و او را آزاد نكرد؟ عمرو، پسر او، مدت ها اسير بود تا آن كه يكى از مسلمانان مدينه براى اداى عمره به مكه رفته بود. قرار بر اين بود كسى از مشركين متعرض حاجيان و معتمران نشود، امّا ابوسفيان، سعيد بن نعمان انصارى را اسير كرد و نگاه داشت تا آن كه پيغمبر اكرم پسر او را آزاد كرد. آن گاه ابوسفيان نيز سعيد را آزاد نمود.

آرى! ابوسفيان پيمان شكنى نمود و سعيد را كه زائر بيت اللّه بود، ظالمانه اسير كرد تا بتواند فرزند خود را بدون عوض آزاد كند. آن رفتار عبد المطّلب با حُذافه و اين رفتار ابوسفيان با فرزندش مى باشد؛ آن شجره اى است طيّبه و اين شجره اى خبيثه است.

شيخ طبرسى در «اعلام الورى» از «ريّان بن صَلت» روايت مى كند كه امام رضا علیه السلام اين اشعار را به عبد المطّلب نسبت داده است:

يعيب الناس كلّهم زمانا *** و ما لزماننا عيب سوانا

نعيب زماننا و العيب فينا *** و لو نطق الزمان بنا هجانا

و ليس الذئب يأكل لحم ذئب *** و يأكل بعضنا بعضا عيانا(1)

عظمت و بزرگوارى گوينده از همين ابيات دانسته مى شود.

كسالت او مطلع شد. پسر بزرگ خود، حارث، را به مدينه فرستاد، ولى عبداللّه پيش ازرسيدن برادر وفات نموده بود. هنگام وفات عبد اللّه، پيغمبر در شكم مادر خود «آمنه بنت وهب مخزوميه» بود.

اگرچه از حالات عبداللّه، جز علاقه مندى فوق العاده عبد المطّلب به او چيزى در دست نيست، ولى از كلام اميرالمؤمنين علیه السلام در توصيف پيغمبر اكرم معلوم مى شود كه بهترين فرزند عبد المطّلب همين عبداللّه، پدر پيامبر، بوده است:

«كلّما نسخ اللّه الخلق فرقتين جعله فى خيرهما»

«هر زمان خدا انسان ها را به دو بخش تقسيم كرد، نور وجود حضرت را در بهترين آن ها به وديعه نهاد».(1)

از همين جمله دانسته مى شود كه عبداللّه در فضايل و مكارم اخلاق از جناب ابوطالب بهتر بود، ولى چون در اوان جوانى وفات نمود، زمينه براى آشكار شدن فضايل آن سرور فراهم نگرديد.

پيغمبر اكرم در كفالت جد خود بود تا اين كه عبد المطلب در سن هشت سالگى آن حضرت وفات كرد و او را به ابوطالب سپرد و درباره او سفارش نمود. گويا عبد المطّلب آينده را پيش بينى مى نمود!

مغيره مخزومى بودند، امّا رياست قريش پس از عبد المطّلب به ابوطالب رسيد و همگى در برابر مقام وى خاضع شدند. اگر كسى از اجتماعات آگاه باشد، مى داند كه ميل مردم به مال و ثروت است و غالبا از انسان تهيدست روى گردان هستند، ولى ابوطالب با آن كه ثروت و دارايى خاصى نداشت و از طرفى رقيب هاى ثروتمند بى شمارى داشت، امّا در اثر غلبه صفات و اخلاق فاضله و شخصيت فوق العاده اش بر تمام آنها مقدم گرديد و همه مردم او را به رياست قبول نمودند. بهترين شاهد ما در اين امر نگهدارى او از پيغمبراكرم است؛ به طورى كه قريش به ملاحظه همين موقعيت و مقام ابوطالب نتوانستند به پيغمبر دست يابند و به آن حضرت آسيبى برسانند.

شما تحقيق كنيد! اگر راست گفت به او ايمان آوريد. چون در اين صورت پيغمبرى او محرز گشته است، وگرنه من او را به شما مى سپارم.

قريش گفتند: انصاف دادى. وقتى صحيفه را باز كردند و مُهرهاى خود را برداشتند، ديدند كه موريانه همه جور و ستم را پاك كرده است. البته قريش ايمان نياوردند، ولى از آن اتفاق و اتّحادى كه داشتند، دست برداشتند و عده اى از ايشان رفتند و بنى هاشم را از شعب ابوطالب بيرون آوردند.

به هر صورت، اين حكايت را در مجاهدات شرح داده ام و خيانت هاى منافقين را بيان كرده ام. لذا از تكرار آنها پرهيز مى نمايم.

پيامبر شدند! مثلاً «ابوسفيان بن حارث بن عبد المطّلب» در شعب ابوطالب به حمايت از آن سرور محصور بود كه بعدها زبان به هجو ايشان گشود و بسيار اذيّت نمود.

طبرسى روايت نمود كه عباس بن عبدالمطّلب به همراه خود، ابوسفيان بن حارث بن عبدالمطّلب و عبداللّه بن ابى اميّه را آورده بود تا به خدمت پيغمبر برساند. در نزديكى مكه - موقع فتح - عباس به پيامبر مى گويد: پدر و مادرم فدايت! پسر عمو و پسر عمه شما آمده اند كه توبه كنند. فرمود: من به آن دو حاجتى ندارم. پسر عمويم مرا هجو كرد و پسر عمه ام همان است كه مى گفت: «لن نؤمن لك حتى تفجر لنا من الارض ينبوعا؛ هرگز به تو ايمان نمى آوردم مگر اين كه براى ما از زمين چشمه اى بجوشانى».

عباس بيرون رفت. پس ام سلمه شفاعت نمود. ابوسفيان فرياد كرد: با ما همان رفتار كن كه يوسف با برادران خود نمود و گفت: «لا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَومَ(1)؛ امروز بر شما سرزنشى نيست». پس پيغمبر او را طلبيد و توبه اش را قبول نمود.(2)

علامه مجلسى از ابن عبد برّ نقل فرموده است كه ابوسفيان بن حارث از كسانى بود كه خوب شعر مى سرود و پيغمبر را هجو مى كرد. حسان بن ثابت او را پاسخ داد: «الا ابلغ ابا سفيان عنى» الخ . . .، ولى بعد اسلام آورد و مسلمان خوبى شد و به پيغمبر به خاطر حيا نگاه نمى كرد. على علیه السلام به او فرمود كه به پيغمبر بگو: «تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللّه ُ عَلَيْنَا وَ اِنْ كُنّالَخاطِئِينَ(3)؛ به خدا سوگند، كه تو واقعا خدا تو را بر ما برترى داده است و ما خطا كار بوديم» چون پيغمبر حاضر نيست كه كسى بهتر از او عملى را انجام دهد. پس پيغمبر به او فرمود:

«لا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللّهُ لَكُمْ وَ هُوَ اَرْحَمُ الرَّاحِمينَ»(4)(5)

«امروز بر شما سرزنشى نيست. خدا شما را مى آمرزد و او مهربان ترين مهربانان است».

ص: 164

همچنين از ابن شهرآشوب نقل مى كند كه پيغمبر اكرم به حسان بن ثابت فرمود تا پاسخ ابوسفيان را بگويد. حسان گفت:

الا ابلغ ابا سفيان عنى *** مغلغلة و قد برح الخفاء

بان سيوفنا تركتك عبدا *** و عبد الدار سادتها الاماء

اتجهوه و لست له بندٍّ *** فشركما لخيركما الفداء

هجوت محمدا برا حنيفا *** امين اللّه شيمته الوفاء

امن يهجوا رسول اللّه منكم *** و يمدحه و ينصره سواء(1)البته گناه ابوسفيان بسيار بزرگ بود و به همين خاطر پيغمبرِ رحمة للعالمين بر او بيش تر سخت گيرى نمود و عاقبت به واسطه تعليم اميرالمؤمنين علیه السلام آن كلمه را گفت و مورد عفو رسول خدا واقع شد. حذافه چه خوب گفت:

و هم يغفرون الذنب ينقم مثله *** و هم تركوا رأى السفاهة و الهجر

(صلى اللّه عليك يا رسول اللّه!)

حال برگرديم به اصل مطلب! شما عظمت و شخصيت ابوطالب و اندازه حمايت و حفظ او از پيغمبر را مى توانيد از فرار شبانه آن سرور به غار و تسلط قريش بر او - رسما وبطور آشكار علنا - پس از وفات ابوطالب به دست آوريد.

بلى! ابولهب پس از وفات ابوطالب و چيره شدن قريش نزد پيامبر آمد و گفت: يا محمّد! هر كارى كه در زمان ابوطالب مى كردى، بكن! قسم به «لات» تا من زنده باشم به تو دسترسى نخواهند داشت!

ابن غيطله كه به حضرت جسارت مى نمود، ابولهب او را ادب كرد. قريش آمدند و از او پرسيدند: آيا به دين محمّد وارد شده اى؟ گفت: نه، ولى از او حمايت مى كنم و نمى گذارم به او ستم و ظلم شود. گفتند: كار شايسته اى كردى. پس از چند روز عقبة بن ابى معيط و ابوجهل، ابولهب را درباره حمايت از پيغمبر منصرف نمودند.

ص: 165

اين حكايت را نيز در كتاب مجاهدات از طبقات ابن سعد نقل نموده ام. شما همين قدر از حكايت بدانيد كه پس از وفات ابوطالب، مثل آن كه ديگر نام و نشانى از بنى هاشم و فرزندان مطّلب نيست. ابولهب كه مى خواست مقام برادر را به دست آورد و چنان وعده اى هم داد، با ترفند قريش كه كاملاً او را مى شناختند و چند روزى با او مدارا كرده بودند، منصرف شد و مثل سابق، دشمن سرسخت پيغمبر گرديد.

وحتى نرى ذا الردع يركب ردعه *** من الطعن فعل الانكب المتعامل

وينهض قوم فى الحديد اليكم *** نهوض الروايا تحت ذات الصّلاصل

وانا وبيت اللّه من جدّ جدّنا *** لتلتبسن اسيافنا بالاماثل(1)

ببينيد! چگونه مى گويد كه شمشير ما با خون اشراف و اعيان رنگين خواهد شد؟! قريش مى دانستند كشتن پيغمبر - اگر چه به طور ناگهانى - موجب اين مى شود كه بزرگان قريش هم به طور ناگهانى كشته شوند.

كذبتم و بيت اللّه حتى تفلِّقوا *** جماجم تلقى بالحطيم و زمزم

و تقطع ارحام و تنسى حليلة *** حليلا و يغشى محرم بعد محرم

على ما مضى من مقتكم و عقوقكم *** و غشيانكم فى امركم كلّ مأثم

و ظلم نبىٍّ جاء يدعو الى الهدى *** و امر اتى من عند ذى العرش قيِّم

فلا تحسبونا مسلميه فمثله *** اذا كان فى قوم فليس بمسلم(1)

همچنين در موضوع صحيفه قاطعه مى فرمايد:

الم تعلموا انّا وجدنا محمدا *** رسولا كموسى خطِّ فى اوّل

الكتبو انّ عليه فى العباد محبَّة *** و لا حيف فيمن خصَّه اللّه بالحبِّ

و انِّ الذى رقَّشتم فى كتابكم *** يكون لكم يوما كراغية السَّقب

افيقوا افيقوا قبل ان تحفر الزُّبى *** و يصبح من لم يجن ذنبا كذى ذنب

و لا تتبعوا امر الغواة و تقطعوا *** او اصرنا بعد المودَّة و القرب

و تستجلبوا حربا عوانا و ربَّما *** امرّ على من ذاقه حلب الحرب

فلسنا و بيت اللّه نسلم احمداً *** لِعزّاء من عضَّ الزَّمان و لا كرب

و لمّا تبن منّا و منكم سوالف *** و ايد أترّت بالمهندة الشُّهب

بمعترك ضيقٍ ترى قصد القنا *** به و الضباع العرج تعكف كالشّرب

كانّ مجال الخيل فى حجراته *** و غمغمة الابطال معركة لحرب

اليس ابونا هاشم شدّ ازره *** و اوصى بنيه بالطِّعان و بالضرب

و لسنا نملّ الحرب حتى تملَّنا *** و لا نشتكى ممّا ينوب من النُّكب

و لكنَّنا اهل الحفايظ و النُّهى *** اذا طار ارواح الكماة من الرُّعب(2)و نيز فرمود:

فلا تسفهوا احلامكم فى محمد *** و لا تتبعوا امر الغواة الاشائم

تمنيّتم ان تقتلوه و انّما *** امانيّكم هذي كاحلام نائم

ص: 169

و انَّكم واللّه لا تقتلونه *** و لمّا تروا قطف اللحى و الجماجم

زعمتم بانّا مسلّمون محمّدا *** و لما نقارف دونه و نزاحم(1)از اين اشعار و نظاير آن دانسته مى شود كه قريش در مقام قتل پيغمبر اكرم برآمده بودند. ابوطالب سوگند ياد مى كند كه كشتن او به اين آسانى نيست؛ جنگ ها به پا مى شود

و از اشراف قريش خون ها ريخته خواهد شد. او آشكارا فرياد مى كند كه «به هوش آييد، بههوش آييد، پيش از آن كه براى گرفتن شير، تله كنده شود و با بى گناه معامله گناهكار گردد!»

مقصود جناب ابوطالب اين است كه اگر محمد صلی الله علیه و آله وسلم كشته شود، بزرگان قريش كشته مى شوند، هر چند در خون او شركت نكرده باشند. اين مطلب مهم قريش را از كشتن ناگهانى پيغمبر منصرف مى نمود. كشتن علنى به نوعى اعلان جنگ به بنى هاشم و بنى مطّلب بود و البته اين كار، كار آسانى نبود. زيرا ابوطالب آرام نمى نشست. او با متحدين و هم پيمانان خويش از قريش و ساير عرب صف آرايى مى نمود.

تاريخ به ما نشان داده است كه قريش هميشه از اختلافات داخلى ميان خود جلوگيرى مى كردند و نمى گذاشتند كار نزاع به جنگ منتهى شود. لذا هر وقت چنين پيش آمدى مى نمود، عقلا در مقام اصلاح بر مى آمدند. ابوطالب از طرفى قريش را به معروف و نهى از ظلم و پرهيز از قطع رحِم دعوت مى نمود و از طرفى ديگر مى گفت كه اين همان پيغمبرى است كه بشارت او در كتاب آسمانى داده شده است و در جايى ديگر هم مهيا بودن براى جنگ با قريش را به جهت حفظ پيغمبر اعلان مى فرمود؛ جنگى كه در آن ريختن خون اماثل و برگزيدگان و جدا كردن سرها و هتك حرمت ها باشد ! پس قريش از اعلان جنگ با ابوطالب نيز منصرف شده بودند. راهى باقى نماند جز يك چيز و آن هم سخت گيرى بر بنى هاشم بود تا از حمايت پيغمبر خسته شوند و او را تسليم قريش نمايند. ابوطالب اين موضوع را در اشعار خويش بيان نموده و قريش را تخطئه مى فرمايد و مى گويد:

مثل محمّد اگر در ميان قومى باشد، او را تسليم نمى نمايند. گمان نكنيد سختى هاى زمانه و گرفتارى ها موجب آن مى شود كه او را تسليم نماييم.

ص: 170

ابوطالب هرچه مى گفت، درست بود. به راستى قريش در اشتباه بودند. قريش بر قطع روابط با بنى هاشم اتفاق كردند. پس داد و ستد و مكالمه با بنى هاشم ممنوع گرديد.

آنها مى خواستند كه ايشان مجبور شوند پيغمبر را تسليم نمايند، ولى ابوطالب جماعت خود را برداشت و به شعب پناهنده شد و همه را در يك جا جمع نمود تا بتواند در موقعخطر از پيغمبر حمايت كند و از طرف ديگر نيروى خودشان را تقويت نمايد. زيرا اگر آن جماعت در ميان قريش متفرق بودند و قريش با ايشان سخن نمى گفتند و داد و ستد نمى كردند، قهرا ضعيف مى شدند و تاب مقاومت نداشتند.

لذا ممكن بود كه در اثر تبليغات قريش، به تدريج گروهى از جماعت بنى هاشم، ولو زنان و اطفال، به ايشان متمايل و متصل شوند. پس براى تقويت خود و نجات از تبليغات سوء دشمنان، همه هاشميان را در يك جا جمع و محصور نمود. قهرا هرچه سخت گيرى قريش فزونى مى گرفت، روز به روز بر شدّت دشمنى ايشان نيز افزوده مى گشت. قريش سال ها بر بنى هاشم سخت گرفتند و راه خريد و فروش را بستند و آنان را از آب گوارا ممنوع داشتند و وحشت و خوف را بر ايشان مسلط نمودند؛ تنها به اين اميد كه آنان را بيچاره كنند تا محمّد صلی الله علیه و آله وسلم را تسليم نمايند، ولى سخن درست همان بود كه ابوطالب گفته بود. سختى هاى زمانه ايشان را از پا در نمى آورد و طاقت ايشان فوق العاده بود. عجيب اين است كه ابوطالب وقتى وارد مسجد الحرام شد تا خبر موريانه و صحيفه قاطعه را بدهد، آنها خيال كردند كه او به ستوه آمده و بى طاقت شده و براى تحويل محمد صلی الله علیه و آله وسلم حاضر گشته است. لذا پس از تجليل و تكريم ابوطالب، پيش دستى كردند و گفتند كه آيا براى تحويل او آمده اى؟

خوب بود اين نادانان صبر مى كردند تا ابوطالب آغاز به سخن نمايد و دليل آمدنش را شرح دهد. ابوطالب فرمود: خير! من براى اين امر نيامده ام، بلكه محمّد صلی الله علیه و آله وسلم به من چنين خبرى داده است و او دروغ نمى گويد. پس اگر گفته او درست بود به او ايمان آوريد، وگرنه او را تحويل مى دهم.

ص: 171

قريش گفتند: انصاف دادى. امّا وقتى صحيفه را آوردند و تحقيق كردند، معلوم شد كه پيغمبر درست فرموده و از امر غيبى به وسيله خداوند متعال خبر داده است. ابوطالب برخاست و قريش را ملامت نمود و قريش سر به زير افكندند. در اين وقت جمعى ازقريش از او حمايت نمودند و بنى هاشم را از شعب بيرون آوردند. بدين ترتيب كار از كار گذشت و در ميان قريش اختلاف پديد آمد و قضيه به نفع بنى هاشم تمام شد. پس قريش از اين راه نيز نتوانستند كارى كنند و موفق به خاموش كردن نور خدا نشدند.

من از عظمت و اقتدار جناب ابوطالب در حيرتم! او چگونه توانست سال ها بنى هاشم و بنى المطّلب و عائله ايشان را در آن جاى سخت و درّه ناهموار با سختى معاش و گرسنگى و بى آبى و حال خوف و هراس نگاه دارى نمايد به گونه اى كه احدى از آن جماعت اظهار ضعف و خستگى نكند و در مقام برنيايد كه از آن جماعت جدا و به قريش متصل شود؟! سه يا چهار سالِ تمام با آن وضع در آن محل بودن، كاشف از نفوذ فوق العاده ابوطالب در آن جماعت است. امروزه هيچ متنفّذى را در نظر ندارم كه چنين نفوذ و قدرتى داشته باشد.

خلاصه كلام، قريش بخاطر ابوطالب از كشتن پيغمبر يا جنگ با بنى هاشم صرف نظر كردند و از موقعيت، سيادت و شخصيت او وحشت داشتند. آنها سياست خود را بر مبناى خسته كردن بنى هاشم و ابوطالب بنا نهادند تا آن كه خودشان پيغمبر را تحويل دهند و به جز آن نمى توانستند كار ديگرى انجام دهند. لذا اين كار را به مرحله نهايى رساندند. پس به حدى امر بر محصورين سخت شد كه از ناله گرسنگان و اطفال بنى هاشم، كسانى از قريش چه بسا ناراحت مى شدند. با تمام اين سختى ها و گرفتارى ها و طول حبس، بنى هاشم سرد نشدند و از حمايت پيغمبر دست برنداشتند.

آرى! «اين همه آوازها از شه بود». تمام اين حمايت ها به لحاظ ابوطالب بود و بس. وحشت قريش از او بود و بس. ابوطالب در يكى از اشعار خويش به پيغمبر خطاب مى كند و مى گويد: به خدا سوگند! تمام قريش مادام كه من زنده هستم به تو دسترسى ندارند، مگر آن كه در زير خاك پنهان شوم.

ص: 172

حمايت بنى هاشم از پيغمبر به خاطر ابوطالب بود، به همين جهت چون او رفتبنى هاشم از حمايت دست برداشتند؛ به طورى كه عمو زاده او - ابوسفيان - با اشعار خويش از هجوكنندگان پيغمبرگرديد. قريش بر پيغمبر چيره شدند و او از مكه بيرون رفته به طايف سفر نمود، و بنابر روايتى براى دعوت در ميان قبايل عرب حركت كرد، ولى چون يار و ياورى فراهم نشد به مكه مراجعت نمود. سرانجام مدينه در نظر گرفته شد و پيامبر بدان جا هجرت كرد.

محمد بن اسحاق مى گويد: «ابوطالب تا زنده بود از حمايت و يارى پيغمبر دست برنداشت. او در اول سال يازدهم از بعثت وفات نمود. پس قريش در پيغمبر طمع كردند و دست درازى نمودند. پيغمبر از مكه با ترس بيرون رفت و دين خود را بر طوايف عرب عرضه نمود. سرانجام در پناه مطعم بن عدى به مكه مراجعت نمود. آن گاه در ليله عقبه با خزرج قرار بست».(1)

بود كه معلوم نبود پس از پيغمبر زنده بماند. از اين گذشته چه موقعيتى از موقعيت ابوطالب بالاتر؟ او مقام شامخ خود، يعنى سيادت بر قريش و عرب را فداى پيغمبر اكرم نمود!

به نظر من منشأ علاقه و خدمات و زحمات ابوطالب در راه پيشرفت پيغمبر، خدا و دين بود كه خود در اشعارش با صراحت بيان مى فرمود. او مى دانست كه محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم پيغمبر خدا است. پس براى رضاى خداوند به آنچه برايش ممكن و مقدور بود از حمايت آن سرور فرو گذار نكرد. ابوطالب خود را به خدا فروخته بود و از پيغمبر او حمايت مى نمود. فرزند او، اميرالمؤمنين علیه السلام هم نظير او است. حمايت ها و فداكارى هاى او نيز براى خدا بود و بس، نه براى آن كه عمو زاده و پدر زن او است يا اين كه از ناحيه او به مقام سلطنت برسد و وارث مقام او گردد. هرچه درباره فرزند گفته مى شود، همان گفته درباره پدر بزرگوارش هم صحيح است. به همين جهت ابوطالب در اشعار خود به نبوت پيغمبر تصريح مى نمايد و از همين جا شباهت ميان پدر و فرزند پيدا مى شود.

دشمنان خدا - بنى اميه - فرزند او را تكفير نمودند و سبّ او را رواج دادند و به وسيله همان منافقين رواياتى ساخته و بافته شد كه ابوطالب به خدا ايمان نياورده و تا آخر عمر مشرك بود! دشمنان خدا حمايت ها و خدمات او و اشعار و تصريحات او را كه آشكارا محمد صلی الله علیه و آله وسلم را پيغمبر خدا مى داند در نظر نگرفتند و با وجود اين دو شاهد قوى در گفتار و كردار، به او نسبت كفر دادند.

به هر حال، خداوند خواست پيغمبر خود را يارى كند و دين او را غالب سازد. لذا در آغاز به وسيله ابوطالب و پس از او به وسيله فرزندش، على علیه السلام خواسته خود را عملى نمود. حال، دشمنان هرچه مى خواهند بگويند.ابوطالب، حمزه را بر حمايت از پيغمبر تشويق مى نمايد و مى گويد:

فصبرا أبا يعلَى على دين أحمدٍ *** و كن مظهرا للدّين وفِّقت صابرَا

و حُطْ من أتى بالحق من عند ربه *** بصدقٍ و عزم لا تكن حَمْزٌ كافرَا

ص: 174

فقد سرّنى أذ قلت أنك مؤمنٌ *** فكن لرسول اللّه فى اللّه ناصرَا

و بادِ قريشا بالَّذى قد أتيته *** جهارا و قل ما كان أحمد ساحرَا(1)در جمله «فكن لرسول اللّه فى اللّه ناصرا» دقيق شويد تا بدانيد كه انديشه ابوطالب و آن همه حمايت او از پيغمبر اكرم براى چه بود و براى چه حمزه را به يارى از پيغمبر دعوت مى فرمود! او نيز در مقام تشويق فرزندان خود - مخصوصا جعفر و على - به يارى و حمايت نمودن از پيغمبر اكرم مى گويد:

إن عليا و جعفرا ثقتى *** عند ملمّ الزَّمانِ و النَّوَبِ

لاتخذلا و انصرا ابنَ عمّكما *** اخى لاُمّى من بينهم و أبى

واللّه لا أخذل النبىّ و لا *** يخذله من بنىّ ذو حَسَب(2)او سوگند ياد مى كند كه از يارى پيغمبر دست برنمى دارد و مى گويد: هر يك از فرزندان من كه شرف داشته باشند از يارى او دست برنخواهند داشت.

ابوطالب، ديگران را نيز تشويق به يارى پيغمبر مى نمود، حتى مى خواست از ابولهب هم براى اين كار استفاده نمايد. او در اشعار خود مردم را به يارى پيغمبر تشويق

مى نمود و قريش را ملامت مى كرد. اگر كسى اشعار ابوطالب را ببيند و نداند كه از او است، گمان مى كند كه يكى از شعرا در موقع فتح و غلبه پيغمبر، او را چنين مدح نموده است و باور نمى كند كه ابوطالب، شيخ قريش و عموى بزرگ تر از پدر كه از كودكى متكفّل پيغمبر بود، پيغمبر را در آن موقع كه ضعيف و تحت الحمايه او بود، چنين مدحنموده باشد. اين نيست مگر از علوّ مقام ايمان ابوطالب. او پيغمبر را چنان كه بود، شناخت و به آن اندازه كه مستحق بود، توصيف فرمود.

كلام را در اين مقام با نقل قسمتى از قصيده لاميّه آن سرور ختم مى نمايم و اميدوارم كه در تاريخ فرزندش اميرالمؤمنين علیه السلام بتوانم بيش از اين، شرح خدمات و مجاهدات آن جناب را بيان نمايم.

ص: 175

أعُوذ بربّ البيت من كلِّ طاعنٍ *** علينا بسوء أو يلوح بباطلِ

و من فاجر يغتابُنا بمغيبةٍ *** و من ملحق فى الدّين ما لم نحاولِ

كَذَبْتُمْ و بيتِ اللّه يُبْزَى *** و لمّا نطاعنْ دونه و نناضل

و ننصره حتى نصرّعَ دُونه *** و نَذْهَل عن أبنائنا و الحلائلِ

و حتّى نرى ذا الرَّدْع يركب رَدْعَهُ *** من الطّعن فعل الأنكب المتحامل

و ينهض قومُ فى الحديد إليكُم *** نهوض الرَّوايا تحت ذات الصَّلاصل

و إنّا و بيت اللّه مَنْ جَدِّ جدِّنا *** لتلتبسنْ أسيافُنا بالأماثل

بكلِّ فتىً مثلِ الشِّهاب سَمَيْدَعٍ *** أخِى ثقة عندَ الحفيظة باسلِ

وما تَرْك قومٍ لا أبالك سَيّداً *** يحُوط الذِّمار غير نِكسٍ مواكلِ

و أبيض يُستسقى الغمام بوجهِه *** ثِمالُ اليتامى عِصْمَةٌ للأرامل

يَلُوذُ به الهُلاّكُ من آل هاشمٍ *** فهم عنده فى نعمة و فواضِلِ

و ميزان صِدْقٍ لا يخيس شَعيرةً *** و وزّان صدق وزنه غير عائل

ألم تعلموا أن ابننا لا مكذَّب *** لدينا، و لا يعبأ بقول الأباطلِ!

لعمرِى لقد كلِّفت و جدا بِأحمد *** و أحببته حبّ الحبيب المواصِل

وجُدتُ بنفسِى دونه فحميتُه *** و دافعتُ عنه بالذُّرَى و الكواهل

فلا زال للدّنيا جمالا لأهلها *** و شَيْنا لمنْ عادَى و زينَ المحافِل

و أيِّده ربُّ العباد بنصره *** و أظهر دينا حقّه غير باطل(1)

ص: 176

ص: 178

حضرت محمد بن عبداللّه بن عبد المطّلب صلی الله علیه و آله وسلم در شب هفدهم ربيع الاول در مكه معظمه متولد شد. بنابر قول مشهور شيعه اماميه در همين سال بود كه ابرهه با قشونى بسيار براى تخريب كعبه معظمه آمد. اعراب و قريشيان كه قدرت و توانايى مقاومت نداشتند از مكه فرار كردند و به جز جناب عبد المطّلب كسى در شهر نماند. به هر ترتيب خداوند در قرآن كريم قصه اصحاب فيل را چنين بيان فرمود:

«أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحابِ الْفِيلِ * أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ * وَأَرَسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرا أَبابِيلَ * تَرْمِيهِمْ بِحِجارةٍ مِنْ سِجّيلٍ * فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ»(1)

«مگر نديدى پروردگارت با پيل داران چه كرد؟ آيا نيرنگ شان را بر باد نداد؟ و بر سر آنها دسته دسته پرندگانى، ابابيل، فرستاد. [كه] بر آنان سنگ هايى از گل [سخت ]مى افكندند و [سرانجام خدا] آنان را مانند كاه جويده شده گردانيد».

اين سوره در مكه بر پيغمبر اكرم نازل گرديد و بر دوست و دشمن خوانده شد. قريش و مشركين عرب و يهود و نصارى و منافقين اين سوره را شنيدند و دانستند، ولى هيچ كس پيغمبر اكرم را تكذيب ننمود. اگر در صحت اين واقعه ترديدى بود، هرآينه صداى اعتراض و تكذيب از اطراف بلند مى شد. اين واقعه در ميان عرب، ماده تاريخ شد، چنان كه مى نويسند: تولد پيغمبر اكرم در عام الفيل بوده است. بنابر اين اصل قصه از مسلّمات و از بزرگ ترين شواهد بر ابطال طبيعى مسلك ها و منكران صانعِ قادر است. آنان كه مى خواهند تمام حوادث را به اسباب ظاهريّه مستند نمايند و غرق شدن فرعونيان و نجات موسى و بنى اسرائيل را از دريا، به امور عاديه مستند كنند، نمى توانند درباره اين

ص: 179

واقعه سخنى قابل قبول بگويند، و گرنه معاند، هيچ وقت لال نمى شود و به هر وسيله در ابطال حق مى كوشد؛ چنان كه مشركان از پيغمبر معجزه مى طلبيدند و چون همان را مى آورد و مى ديدند، مى گفتند كه اين كار، سِحر است و او را ساحر مى ناميدند.

خداوند به پيغمبر مى گويد: آيا ندانستى خدا با اصحاب فيل چگونه رفتار نمود؟! آيا نقشه آنان را باطل ننمود؟! دسته هايى از پرندگان را به سوى آنان روانه كرد. اصحاب فيل هدف سنگ هاى آن پرندگان گشتند و تمامى ايشان مِثل برگِ سوراخ شده گرديدند.

هنگامى كه گروهى از ياغيان و سركشان براى خراب نمودن كعبه راه درازى را پيموده و با فيل آمده بودند، خداوند بزرگ دسته هايى از پرندگان كوچك را مأمور نمود تا با سنگ هاى بسيار ريز و كوچكى كه با خود آورده بودند آن جماعت را هدف قرار دهند و به وسيله سنگ ها آنها را متلاشى كنند و نظير برگ سوراخ شده شوند تا ديگران عبرت بگيرند و خداوند را بشناسند و هرگز چشم هاى كوچك خود را به اسباب ظاهريّه و عاديّه ندوزند.

منكرين صانع براى اين قصه چه فكر مى كنند؟ براى چه آن پرندگان با آن سنگ ريزه ها اين جماعت را پيدا كردند و هدف قرار دادند؟ آن سنگ ريزه ها چه بود كه اين گونه بدن اين جماعت را سوراخ سوراخ مى نمود؟

لا هم ان المرء يم *** نع رحله فامنع حلالك

لا يغلبنّ صليبهم *** و محالهم ابداً محالك

عبد المطّلب در حرم بود كه خداوند اصحاب فيل را هلاك نمود. پس قريش برگشتند و عبد المطّلب را به عظمت شناختند.(1)

البته نادرستى اين سخن به چند دليل براى متتبّع آگاه پوشيده نيست:

1 - تولد پيغمبر در عام الفيل است و عبد المطّلب پس از آن كه پيغمبر هشت ساله شد از دنيا رحلت نمود. بنابر نقل ابن ابى الحديد از زبير بن بكار، عمر عبد المطّلب صد و بيست سال بوده است. بعضى از دانشمندان نيز عمر آن جناب را نود و پنج سال دانسته اند. پس بنابر گفته زبير، عمر عبد المطّلب در هنگام واقعه فيل، صد و دوازده سال؛

و بنابر گفته ديگرى او هشتاد و هشت سال داشت. آيا چنين پيرمردى، پسرى جوان است؛ (غلامٌ شابٌّ)؟!

2 - قبل از اين واقعه عبد المطّلب سيد قريش بود و چون بر ابرهه وارد شد در چشم پادشاه بسيار بزرگ آمد. وقتى عبد المطّلب شتران خود را مطالبه كرد، پادشاه تعجب نمود و گفت: اين رئيس و زعيمِ قومى است كه براى خراب كردنِ معبد آنان - كعبه - آمده ام. اگر از من مى خواست تا از خراب كردن كعبه منصرف شوم، البته قبول مى كردم . . .

پس چگونه مى توان گفت كه عبدالمطّلب قبل از اين واقعه كه در اواخر عمر او رخ داده است گمنام بود؟ چگونه مى توان گفت كه اين اولين مرتبه بود كه نام او به ميان آمده است؟ ضمن اين كه مترجم ابرهه او را سيد قريش معرفى نموده است. قريش و ساير اعراب مفاخره عبد المطّلب را قبل از اين واقعه مى دانستند. او ساقى الحجيج و صاحب رفاده بود. چاه زمزم به وسيله او كشف شده بود. علاوه بر اين ها كسى كه داراى ده پسر بزرگ باشد كه يكى از ايشان ابوطالب است، گمنام نمى باشد.

3 - مفهوم از اين سخن كه عبد المطّلب نخواست به جاى ديگرى برود و آن جا عزّت

ص: 181

بيابد، اين است كه خواست در مكه بماند و عزت بيابد. پس ماندن او را در مكه براى كسب وجاهت و عزت دانسته اند، در حالى كه عبد المطّلب نخواست از خانه خدا جدا شود. او چون ساير قريش نبود كه در موقع خطر، خانه و صاحب خانه را فراموش كند. او خواست بماند و وفاى خويش را به صاحب خانه ثابت كند. او خواست بماند و دعا كند تا دشمنان خدا را هلاك شوند. او خدا را شناخته بود و انتظار نزول غضب او را بر دشمنان داشت. او به ابرهه گفت: خانه را خداوندى است كه آن را نگهدارى مى كند و از شر تو حفظ مى نمايد. پس ماندن عبد المطّلب از روى ايمان به خدا بود و لذا نفيل گفت: «و ذادَ الفيلَ عن بلدٍ حرامٍ(1)؛ فيل ها را از كعبه كنار زد».

من در دروغ بودن اين سخن ترديدى ندارم. ترديد من در اين است كه آيا زهرى، صاحب اين سخن كه در عصر سلاطين بنى اميه بود، بر حسب دل خواه ايشان و براى پايين آوردن مقام عظمت و علو ايمان جناب عبد المطّلب اين دروغ را بافته است يا خير؟

پوشيده نماند كه خود زهرى نيز از دشمنان اميرالمؤمنين علیه السلام بود. ابن ابى الحديد همين زهرى را به عنوان يكى از اشخاصى كه از على علیه السلام منحرف بودند معرفى مى نمايد و مى گويد:

جرير بن عبد الحميد از محمد بن شيبه نقل نمود كه در مسجد مدينه بودم و ديدم زهرى و عروة بن زبير با يكديگر مشغول بدگويى به على هستند. اين خبر به على بن الحسين عليهماالسلام رسيد پس به نزد عروه و زهرى آمد و فرمود:

اما تو اى عروه! پدر من نزد خداوند از پدر تو شكايت نمود و خداوند به نفع پدر من و به ضرر پدر تو حكم كرد. تو اى زهرى! اگر در مكه بودم، خانه پدرت را به تو نشان مى دادم.(2)

بنابر اين زهرى از دشمنان نامى اميرالمؤمنين علیه السلام بود كه در عصر سلاطين اموى

ص: 182

سعى داشت به نفع ايشان مقام جناب عبد المطّلب را پايين آورد.

زبير بن بكار كه از آل زبير و از دشمنان اميرالمؤمنين و بنى هاشم است اين دروغ را به زهرى نسبت داده است. از همان روايت ابن ابى الحديد دانسته مى شود كه ارتباط زهرى با عروة بن زبير بخاطر همان دشمنى با اميرالمؤمنين علیه السلام است. آرى! آل زبير چون آل اميّه، همگى، منافق و از دشمنان اميرالمؤمنين بودند.

همچنين به نقل شيخ صدوق در «معانى الاخبار» از حضرت صادق علیه السلام روايت شده است:

«چون فاطمه، ابوطالب را به ولادت پيغمبر بشارت داد، ابوطالب به او گفت: سى سال صبر كن تا فرزندى را كه مانند او باشد، مگر در جهت نبوت، بزايى. و ميانه ولادت پيغمبر و اميرالمؤمنين سى سال فاصله بود».(1)

ابو طالب بر دين حق بود؛ به پيغمبر ايمان داشت و به اين جهت از وى حمايت مى نمود. حمايت هاى ابوطالب و مجاهدات فرزندش موجب حفظ پيغمبر و رواج دين اسلام گرديد. بدين جهت منافقين در زمان سلطنت خود نسبت به اين پدر و فرزند از هيچ گونه دشمنى و بهتانى فروگذار نكردند؛ به طورى كه آثار دشمنى هاى منافقين تا امروز در كتاب هاى مسلمين موجود است. از دشمن چه انتظارى بايد داشت؟!

گفتند: پيش از آن كه با ما گفت و گو كنى.

گفت: پس بياييد آن فرزند را به من نشان دهيد.

پس به نزد آمنه آمدند و گفتند: فرزند خود را بياور تا ببينيم.

آمنه گفت: به خدا سوگند! اين فرزند چون ديگر فرزندان به دنيا نيامد؛ دو دست خود را بر زمين گذارد و سر خود را بلند نمود و به آسمان نگاه كرد و چنان نورى از او آشكار شد كه من قصرهاى شهر بصرى را از خاك شام ديدم و آوازى شنيدم كه مى گفت: سيّد مردان را زائيدى؛ نام او را محمّد بگذار و بگو از شرّ حسود او را به خداوند يكتا مى سپارم!

مرد يهودى به پيغمبر و آن خال كه در ميان دو شانه اش بود نگاه كرد. سپس با صورت بر زمين افتاد و غش كرد. قريش، مولود را گرفتند و به مادر او آمنه سپردند و به وى تبريك گفتند.

چون آن مرد به هوش آمد، به او گفتند: واى بر تو! تو را چه شد؟

گفت: مقام پيامبرى تا روز قيامت از ميان بنى اسرائيل بيرون رفت. و اين همان كسى است كه هلاك بنى اسرائيل به دست او است.

قريش خشنود شدند. او گفت: خوشنود شديد؟ او چنان ضربتى بر شما وارد آوَرَد كه در شرق و غرب از آن گفت و گو شود».(1)

اين حديث از حضرت صادق علیه السلام نيز نقل شده است و مؤيد همان چيزى است كه مورخين و محدثين نوشته اند. همچنين در هنگام ولادت آن سرور، امور خارق العاده زمينى و آسمانى اتفاق افتاد. در حقيقت آن مرد يهودى از روى آثار و علائم، تولد پيغمبر خاتم را فهميده بود.

يهودى دوست داشت كه پيامبر، از فرزندان اسماعيل نباشد، بلكه از فرزندان يعقوب باشد. لذا وقتى از جماعت قريش شنيد كه در ميان ما فرزندى متولد نشده است، خشنود شد و گفت: نصيب شما نشد و چون آن جمال مبارك را زيارت كرد، بى هوش گشت:

ص: 185

«اَلَّذيِنَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرِفُونَ أَبْنائَهُمْ»(1)

«كسانى كه به ايشان كتاب [آسمانى] داده ايم، همان گونه كه پسران خود را مى شناسند، او [محمّد] را مى شناسند».

گفت: تحقيق كنيد و ببينيد امر تازه اى رخ داده است يا نه؟

شياطين برگشتند و گفتند: نتوانستيم كشف كنيم.

ابليس از جا حركت كرد و خود را به مكه رسانيد و ديد كه ملائكه در آن جا جمع شده اند. چون خواست وارد شود، جبرئيل او را راند و به او بَد گفت. از جبرئيل پرسيد:

چه خبر است؟

گفت: بهترين پيغمبران به دنيا آمد.

ابليس گفت: آيا براى من در او بهره اى هست؟

جبرئيل گفت: نه.

پرسيد: آيا مرا در امّت وى نصيبى هست؟

گفت: بلى.

ابليس گفت: راضى شدم.(1)

به راستى دشمنى ابليس با بشر و اصرار او در گمراه نمودن ايشان و طمع او در پيغمبران و به خصوص سيد المرسلين عجيب است! و عجيب تر آن كه بشر با اين كه او را شناخته و دشمنى او را دانسته است به دنبال او مى رود و به سخنان او گوش مى دهد و معصيت خداوند متعال را مى كند:

«أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّيَّتَهُ أَوْلِياءَ وَ هُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظّالِمِينَ بَدَلاً»(2)

«آيا او و نسلش را به جاى من دوستان خود مى گيريد، و حال آن كه آنها دشمن شمايند؟ و چه بد جانشينانى براى ستمگرانند!»

كسى كه از دوست مهربان و داناى خود روى گردان شود و طرف دشمن را بگيرد و از او متابعت نمايد، ببينيد كه چه اندازه به خود ظلم نموده است؟!

ص: 187

مى آورم. او مى گويد:

«ابوطالب با كاروان قريش براى تجارت عازم سفر شام بود. هنگام حركت، پيغمبر كه به حد بلوغ رسيده بود، آمد و زمام شتر را گرفت و گفت: اى عمّ! مرا نزد چه كسى مى گذارى؛ نه پدر دارم و نه مادر؟ ابوطالب متأثر شد و او را با خود برد.

كاروان مى رفت در حالى كه در موقع حركت، ابر بر سر آن سرور سايه مى انداخت تا اين كه به صومعه بحيراى راهب رسيدند. راهب كه ملتفت آن قطعه از ابر شده بود براى قريش غذايى تهيه نمود و آنان را به منزل خود دعوت كرد. قريش رفتند و پيغمبر را با خود نبردند. بُحيرا چون ديد آن قطعه ابر در همان محل ايستاده و حركت نمى كند پرسيد:

آيا از شما كسى مانده كه نزد من نيامده است؟ گفتند: همگى آمدند، مگر جوان كم سالى كه نزد اموال مسافرين مانده است. بحيرا خواهش نمود تا او را هم بياورند و هيچ كس آن جا نماند. وقتى پيغمبر آمد، ابر نيز حركت كرد. بحيرا پرسيد: اين جوان كيست؟ گفتند:

پسر ابوطالب است. بحيرا از ابوطالب پرسيد: فرزند تو است؟ گفت: پسر برادر من است. پرسيد: پدر او چه شد؟ گفت: او در شكم مادر بود كه پدرش فوت نمود. بحيرا گفت: او را به مكه برگردان. زيرا اگر يهود بدانند آنچه را كه من مى دانم، درصدد قتل او برمى آيند.

چون براى او مقام بلندى است. او پيغمبر همين امّت و پيغمبر شمشير است».(1)

اگر كسى در روايات مربوط به شهادت علماى اهل كتاب، درباره پيامبر تأمل نمايد، مى فهمد كه او را همان پيغمبرى مى دانستند كه نام و نشانش در كتاب هايشان نوشته شده بود.

«اَلَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الاْءنْجِيلِ»(2)

«كه نام او را نزد خود در تورات و انجيل نوشته مى يابند».

آرى! به راستى او را مى شناختند، ولى با حق مى جنگيدند و اگر مى توانستند در همان زمان كودكى او را نابود مى نمودند.

قصه بحيراى راهب با پيغمبر اكرم در اين سفر در كتاب هاى تاريخى مسلمانان با

ص: 189

اندكى اختلاف نقل شده است. شيخ طبرسى در اعلام الورى نيز از همان تاريخ محمد بن اسحاق با تفصيل بيشترى اين داستان را نقل نموده است.(1)

بحيرا، اعلم علماى نصارى، قبل از اين، با كاروان قريش كه از آن جا عبور مى كرد، سخن نمى گفت، ولى اين بار چون ديد ابرى با اين قافله حركت مى كند كه هنگام توقف قافله مى ايستد، طعامى تهيه كرد . . . تا آن جا كه مى گويد: وقتى پيغمبر آمد، بحيرا در او بسيار نگريست و پس از آن كه جماعت غذا خوردند و متفرق شدند، بحيرا خواست از پيغمبر پرسش هايى نمايد. چون سوگند قريش به دو بت لات و عزّى بود، بحيرا نيز پيغمبر را به لات و عزى قسم داد. پيغمبر فرمود: به خدا سوگند، اين دو را بيش از همه چيز دشمن مى دارم! پس بحيرا پيغمبر را به خداوند قسم داد كه جواب پرسش هاى مرا بده. پيغمبر فرمود: از آنچه مى خواهى بپرس! بحيرا از حالات پيغمبر و از خواب و بيداريش پرسيد و جواب را مطابق آنچه در كتب خود ديده بود، شنيد و مُهر نبوت را كه بر پشت پيغمبر بود، نگاه كرد. آن گاه به ابوطالب گفت: پسر برادر را به شهر خود برگردان.

زيرا يهوديان دشمن او هستند و اگر او را ببينند و بشناسند در مقام عداوت از هيچ امرى كوتاهى نخواهند كرد.

ابو طالب پس از فارغ شدن از تجارت به مكه مراجعت نمود. حتّى جمعى از اهل كتاب پيغمبر را شناختند و در مقام اذيت برآمدند، ولى بحيرا آنان را برگرداند و گفت: در مقابل امر الهى كارى نمى توانيد انجام دهيد. همچنين بنابر نقل محمد بن اسحاق، ابوطالب اين اشعار را در اين موضوع سروده است:

ان ابن آمنة النّبىّ محمدا *** عندى بمثل منازل الاولاد

لمّا تعلّق بالزمام رحمته *** و العيس قد قلّصن بالازواد

فارفضّ من عينى دمع ذارف *** مثل الجمان مفرّق الافراد

راعيت فيه قرابة موصولة *** و حفظت فيه وصية الاجداد

و امرته بالسّير بين عمومة *** بيض الوجوه مصالت الانجاد

ص: 190

ساروا لابعد طيّة معلومة *** و لقد تباعد طيّة المرتاد

حتّى اذا ما القوم بصرى عاينوا *** لاقوا على شرف من المرصاد

حبرا فاخبرهم حديثا صادقا *** عنه و ردّ معاشر الحسّاد

قوما يهودا قد رأوا ما قد رأى *** ظلّ الغمام و عزّ ذي الاكباد

ساروا لقتل محمد فنهاهم *** عنه و اجهد احسن الاجهاد(1)ابوطالب در اين اشعار به قصه سايه افكندن ابر و دشمنى يهود و مهيا شدن آنان براى قتل پيغمبر و دفاع همان راهب اشاره نموده و نبوت پيغمبر را تصديق كرده و او را به منزله اولاد خود دانسته است و مى گويد كه ملاحظه خويشاوندى نزديك و سفارش اجداد را نمودم.

از اين شعر فهميده مى شود كه نه فقط عبد المطّلب، بلكه اجداد پيغمبر نيز هر كدام به نوبه خود بشارت به آمدن پيغمبر مى دادند و سفارش او را مى نمودند. عجيب است كه با اين همه اعترافات و فداكارى هاى ابوطالب، دشمنان او و دشمنان فرزند او، اميرالمؤمنين علیه السلام، مى گويند كه ابوطالب تا آخر عمر مشرك بوده و با شرك وفات نموده است.

از روايت شيخ حميرى در «قرب الاسناد»(2) دانسته مى شود كه در آن سفر كه پيغمبر با اموال خديجه تجارت مى نمود، بحيرا همين عمل را تكرار كرد؛ از مهمان نمودن كاروانيان و اطعام به آنها، آمدن پيغمبر در آخر قوم، حركت ابر با او، خبر دادن بحيرا به قريش درباره مقام پيغمبر و آن كه به زودى مبعوث به رسالت مى شود. قريش هم پس از اين واقعه از پيغمبر مى ترسيدند و از او تجليل و احترام مى نمودند. هنگامى كه قريش به مكه برگشتند، مردم را خبر كردند و به همين سبب خديجه، سيده زنان قريش، كه حاضر نبود به تزويج احدى از بزرگان قريش در آيد با آن كه او را بسيار خواستگارى كرده بودند، خود، داوطلب پيغمبر شد و به سبب خبرِ بحيرا، خود را همسر آن سرور نمود.

بعيد نيست كه بحيرا در هر دو نوبت چنين عملى نموده باشد و خبرهايى داده باشد.

ص: 191

مى كردند كه ابوبكر او را به هفت اوقيه خريد و آزاد نمود.(1) همچنين نقل نموده است كه به پنج اوقيه او را خريد.(2) به هر حال، اصلاً در موقع مسافرت پيغمبر به شام، ابوبكر مالك بلال نبود، چه رسد به اين كه بخواهد او را با پيغمبر همراه نمايد!(3)

5 - جناب ابو موسى در موقع مسافرت پيغمبر به شام، حتى مسافرت مرتبه دوم، به دنيا نيامده بود. چون صاحب اسد الغابه مى گويد: ابو موسى در كوفه يا به قولى در مكه

در سال چهل و دو و بنابر قول ديگرى در سال چهل و چهار از هجرت، در حالى كه شصت و سه سال داشت مُرد. آن گاه اقوال ديگرى را نقل مى كند كه فوت او را در سال چهل و نه، پنجاه، پنجاه و دو، يا پنجاه و سه از هجرت مى دانند.(4)

من فرض مى كنم كه جناب ابو موسى در همان سال چهل و دو فوت كرده باشد و شصت و سه سال هم عمرش باشد. پس بنابر اين در موقع بعثت پيغمبر اكرم در حدود هشت، نه يا ده ساله بوده است. حال، او چگونه كودكى پيغمبر را درك نموده است؟! كسى كه اهل يمن بود، چگونه اين خبر را مى دهد و بر فرض هم كه از كسى شنيده باشد، چرا آن واسطه را معرفى نمى نمايد و يا نمى گويد كه از كسى شنيده ام و چرا او مثل كسى كه خود، شاهد و ناظر واقعه بوده، خبر داده است؟!

6 - ابن اثير در اسد الغابه از محمد بن سعد، صاحب طبقات، نقل نموده است كه بلال در سال بيست هجرى در دمشق وفات نمود و شصت و چند سال داشت.(5) بنابر اين سن او در حدود ده سال كمتر از پيغمبر بود و چون سفر پيغمبر به شام، قبل از بلوغ، يادر اوايل بلوغ، يا در سنّ نُه سالگى - بنابر نقل هاى مختلف - بوده است، پس اگر بلال در هنگام سفر پيغمبر به دنيا آمده بود، بيش از چهار يا پنج سال نداشت، پس نمى توانستند او را با پيغمبر همراه سازند.

ص: 193

چون دروغ بودن اين حكايت از جهات متعدد آشكار گرديد، بايد دانسته شود كه براى چه اين دروغ ها را جعل كرده و بى آن كه متعرض دروغ بودن حكايت ها شوند آنها را نقل كرده اند؟!

بديهى است كه اين خبر و نظاير آن در زمان سلطنت منافقين و به ميل و خواهش آنان به وسيله راويان بى دينِ طالب جاه و مقام و مال، مثل همين ابو موسى اشعرى به دو جهت ساخته شد:

جهت اول: دشمنى با بنى هاشم و ابوطالب. زيرا بنابر اين نقل، ابوطالب به پيغمبر اكرم بى اعتنا بود و به وظيفه سرپرستى خود درست عمل نمى كرد، و گرنه براى چه مثل آن طفل صغير را بى سرپرست و تنها در آن بيابان رها مى كند يا بر مى گرداند تا ابوبكر مجبور شود غلام خويش را با او روانه كند و براى آن كه تلف نشود آن راهب نيز زاد و توشه اى را همراه او كند؟!

پوشيده نماند كه ابو موسى از دشمنان اميرالمؤمنين علیه السلام است. او كسى است كه على علیه السلام را خلع نمود و آرزو مى كرد كه عبداللّه بن عمر بن خطاب خليفه مسلمين گردد. پسر همين ابوموسى به نام ابوبرده دست قاتل عمار بن ياسر را بوسيد و به او برادر خطاب نمود! با آن كه مسلّم است پيغمبر درباره عمار فرمود: گروهى ظالم تو را مى كشند.

جهت دوم: دوستى با جناب ابو بكر. منافقان و دشمنان اهل بيت هميشه مناقبى براى خود و گروه خود جعل مى كردند. هواخواهان معاويه نيز با توجه به دروغ بودن اين گونه احاديث آنها را ثبت مى كردند؛ من ابو جعفر طبرى را از طرفداران منافقين مى شناسم و كتاب او نيز بهترين شاهد و گواه اين مدعا است.

عجب در اين است كه محبّت منافقان از قلوب متظاهرين به اسلام بيرون نمى رفت هرچند سلطنت به بنى عباس رسيده بود. لذا در زمان سلطنت بنى عباس باز هم آثار منافقين در كتاب ها ثبت مى شد و از معاويه حمايت ها مى شد. راستى كه «وَ اُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ؛ و بر اثر كفرشان [مهر] گوساله در دلشان سرشته شده»؛ از ترحم به معاويه و از اظهار علاقه به او دست برنمى داشتند!

ص: 194

عجيب تر آن كه اهالى عراق هم - كه با اميرالمؤمنين علیه السلام بودند و در صفين با معاويه جنگ ها كرده و كشته ها داده بودند و با توجه به فاصله دور و دراز و محروميت ها و محنت هايى كه در زمان سلطنت بنى اميه داشتند - مبتلا به اين عشق و علاقه بودند!

مناسب است براى تأييد گفتار خود به قصه اى تاريخى اشاره نمايم تا فهميده شود كه چگونه تبليغات معاويه در ميان اهل عراق مؤثر گشت؛ به طورى كه تا سال هاى دور و دراز محبت معاويه از دل هايشان بيرون نمى رفت.

آنها را به دو يا سه درهم مى فروختند. بدين ترتيب هر يك از غلامان سياهى كه در سپاه او بودند، ده، بيست يا سى زن از اين گونه زنان داشتند كه آنها را به عنوان كنيزى نگاه مى داشتند تا خدمت خود و زنان سياه شان را بنمايند.(1)

روزى يكى از آن زنان كه از دختران امام حسن علیه السلام بود به صاحب زنج استغاثه نمود كه من را از اين سياه نجات بده و آزاد نما! گفت: او آقاى تو و اختياردار تو است.

و تنبيه نمايم كه ديگر به سراغ اين گونه كارها نروند. آن گاه امر كرد تا دسته اى بيايند و با نفت آن منطقه را آتش بزنند.

صاعد بن مخلد گويد: گفتم كه أيّها الامير! خداوند عمر تو را طولانى كند! امروز از شريف ترين ايام اسلامى است. پس به نادانى اين جماعت نگاه مكن و با ايشان مدارا كن. پس به هر صورت كه بود او را از اين عمل منصرف نمودم و معتضد به حركت و سير خود ادامه داد.

با آن كه ابو جعفر طبرى حكايت صاحب زنج را مفصلاً نقل نموده است(1) امّا اين قصه را كه در بغداد واقع شد بيان نكرده است و ابن ابى الحديد نيز مى گويد كه اين حكايت را افرادى غير از ابوجعفر نقل نموده اند. ابوسعيد آبى نيز در «نثر الدرر» آن را از صاعد بن مخلد روايت كرده است.(2)

من مى پرسم كه چرا ابو جعفر طبرى اين حكايت را نقل نكرد، ولى حكايت ابوموسى اشعرى و برگشت پيغمبر در سن كودكى و همراهى بلال را نقل نموده است؟ آيا اين فقيه عامّه و مورخ شهير اسلامى نيز از كسانى است كه محبت منافقين در قلب او جاى گرفته و آنچه به نفع ايشان باشد، هرچند دروغ، مى نويسد و آنچه به ضرر منافقين باشد، هرچند بدانند كه صحيح است تا بتوانند نقل نمى نمايد؟! يا آن كه سبب ديگرى داشت كه بر من مخفى مانده است؟!

پوشيده نماند كه معتضد باللّه - خليفه عباسى - بالاخره در سال دويست و هشتاد و چهار، لعن معاويه و بنى اميه و ذكر مثالب ايشان را مفصلاً نوشت. اطرافيانش خواستند او را از اجراى اين كار منصرف نمايند و او را از مخالفت و شورش عامه بترسانند، ولى معتضد گفت كه آنان را با شمشير مى كشم. سرانجام او را با اين دليل كه اولاد على علیه السلام از اين لعن نامه استفاده خواهند كرد و سلطنت بنى عباس به خطر خواهد افتاد، منصرف نمودند.

ص: 197

طوايفى از قريش براى جلوگيرى از ظلم ظالم و حمايت از افراد غريب، هم عهد شود و اين اشعار را گفت:

حلفت لنعقدن حلفا عليهم *** و ان كنا جميعا اهل دار

نسميه الفضول اذا عقدنا *** يعزّ به الغريب لدى الجوار

و يعلم من يحول البيت انا *** اباة الضيم نهجر كل عار

اين پيمان به وسيله زبير ميان بنى هاشم، بنى مطّلب، بنى اسد بن عبد العزى، بنى زهره و بنى تيم بن مرّه بسته شد كه در نتيجه آن از ظلم عاص بن وائل جلوگيرى گرديد. اين پيمان به همت زبير و بنى هاشم در ميان جمعى از قريش كه در خانه عبداللّه بن جدعان تيمى بودند بسته شد و پيغمبر از شركت كنندگان در اين پيمان بود.

فايده: شرح بيت آخر از شعر زبيدى، از حديث معتبرى كه شيخ كلينى روايت نموده است، فهميده مى شود: «ابوبكر حضرمى از امام صادق علیه السلام نقل نموده است كه عرب در زمان جاهليت دو دسته بودند: «حل» و «حمس». قريش حمس بود و ساير عرب، حل بودند. هر كس از جماعت حل كه با يكى از قريش دوستى و آشنايى داشت، لباس او را مى گرفت و در موقع طواف آن را مى پوشيد. ولى اگر دوستى نداشت نمى گذاشتند با لباس هاى خود طواف كند، بلكه بايد در وقت طواف برهنه مى شد. چون اين لباس ها را لباس گناه مى دانستند».(1)

از همين رسم و قانونِ عرب فهميده مى شود كه قريش در ابتدا، چه اندازه مردمان مهذّب و پاكدامنى بوده اند و عموم عرب تا چه اندازه به ديده احترام به ايشان نگاه مى كردند. آنها چون مردمانى گناهكار بودند، لباس خود را ناپاك مى دانستند و لباس قريش را چون افرادى مهذّب و داراى اخلاق پسنديده بودند، پاك مى دانستند. از اين جهت در هنگام طواف آن را به عاريه مى گرفتند.

آرى! از چنان مردمان پاك و پاكيزه اى چنين اشرار و ناپاكانى بوجود آمدند كه موجب سلب آسايش و آزادى مردم گرديده و به اموال، ناموس و جان مردم خيانت مى نمودند تا اين كه به وسيله زبير، هم سوگندانى جمع شدند و از تعدّى و ظلم اين اشرار جلوگيرى نمودند. راست گفت آن مظلوم زبيدى كه لباس اين جنايتكاران چه ارزش و احترامى دارد كه با آن طواف نمايند؟!

به تدريج طواف نمودن با بدنى برهنه در ميان عرب امر مرسومى شد تا آن كه پيغمبر به وسيله اميرالمؤمنين علیه السلام در موقع حج اعلام فرمود: پس از امسال هيچ فرد مشركى حج نكند و كسى عريان طواف ننمايد.

همچنين نقل شده است: «مرد ديگرى از طايفه «خثعم» براى اداى حج يا عمره به مكه آمد، در حالى كه دختر زيباى خود را به همراه داشت. نبيه بن حجاج، يكى از اشراف قريش، آن دختر را به زور گرفت و به منزل خود برد. كسى به آن مرد گفت: از

ص: 200

مردمانى كه در حلف الفضول شركت نموده اند، كمك بخواه! او به نزد كعبه ايستاد و فرياد كرد: يا حلف الفضول! مردمانى شتابان با شمشيرهاى كشيده از اطراف به سوى او آمدند. وقتى آن مرد حكايت خود را بيان نمود، همراه او به طرف خانه نبيه بن حجاج رفتند و از او خواستند كه دختر را به پدرش ردّ نمايد. نبيه گفت: يك امشب را به من مهلت بدهيد! قبول نكردند و دختر را گرفتند و به پدر تسليم نمودند».(1)

ابن ابى الحديد اشعارى از نبيه بن حجاج راجع به اين موضوع نقل مى كند كه از جمله اين ابيات، دو بيت زير است:

لولا الفضول و انه *** لا أَمْنَ و عروائها

لدنوت من ابياتها *** و لطفت حول خبائها

بنابر اين به واسطه اين پيمان از ظلمهاى زيادى كه اشراف قريش مى نمودند، جلوگيرى به عمل آمد.(2)

همين جمله نه تنها دلالت بر نادانى عتبه مى كند، بلكه اشكالى هم به او هست كه با وجود آگاهى به حُسن اين پيمان و قُبح اعمال بنى اميه و طوايف ديگر قريش از آنان جدا نشد و همچنان با ايشان همكارى كرد. از اين باب گناه عتبه به مراتب بيش تر از كسانى است كه به اين اندازه توجّه و التفات نداشته اند زيرا دليل ندارد مرد عاقل به خاطر فاميل خود از قانون عقل و عقلا جدا شود و خود را با نادانان شريك كند.

اين عتبه همان كسى است كه روز بدر مردم را از جنگ با پيغمبر بازداشت و بر برگرداندن قريش اصرار زياد نمود و گفت: اگر محمد دروغگو است، گرگ هاى عرب او را كفايت مى كنند؛ و اگر پادشاه است، نتيجه سلطنت او به شما خواهد رسيد. پس اگر او واقعاً پيغمبر است، سعادت شما بيش از ساير مردم خواهد بود. نصيحت مرا بشنويد و جنگ نكنيد! امّا وقتى ابو جهل به او گفت كه تو ترسيده اى، چنان داغ شد كه خودش آتش جنگ را برافروخت؛ اين هم نادانى ديگر او است.

مسعودى مى گويد: «تولد پيغمبر پنجاه روز پس از واقعه اصحاب فيل اتفاق افتاد. او روز تولد پيامبر را هشتم ربيع الاوّل مى داند و مى گويد: عبداللّه، پدر پيغمبر، غايب بود. او فوت نموده بود هنگامى كه پيغمبر در شكم مادر خويش بود. همچنين مى گويد: بعضى مى گويند كه عبداللّه يك ماه پس از ولادت پيغمبر و بعضى ديگر نيز مى گويند كه او در سال دوّم ولادت از دنيا رفت. مسعودى مى افزايد: مادر آن سرور، آمنه بنت وهب از طايفه زهره است و مرضعه پيغمبر نيز حليمه بنت عبداللّه مى باشد. حليمه او را در سال

چهارم به آمنه برگردانيد. در سال هفتم، آمنه پيغمبر را نزد خويشان خود به مدينه برد و هنگام مراجعت در «ابوا» وفات نمود. در سال هشتم، عبد المطّلب وفات كرد و ابوطالب، پيامبر را نگاه دارى نمود. چون آن حضرت سيزده ساله شد با ابوطالب به شام سفر كرد. در سن بيست و پنج سالگى هم با ميسره - غلام خديجه - براى تجارت با اموال خديجه به شام مسافرت نمود. او «حرب فجار» و «حلف الفضول» را در سن بيست سالگى پيغمبر دانسته و قضيه بنيان كعبه و نصب حجر الاسود را ده سال پس از حرب فجار مى داند».(1)

ص: 202

بنابر اين پيغمبر سى سال داشت، ولى در دو صفحه بعد مى گويد كه بعثت پيغمبر در سن چهل سالگى، پس از پنج سال از بنيان كعبه، اتفاق افتاد كه ممكن است نسخه مورد نظر غلط بوده باشد.

نمود. اشراف قريش هر كدام از طايفه اى بودند و مى خواستند افتخار نصب حجر الاسود نصيب آنان شود، حتى چيزى نمانده بود كه بر سر اين امر، فتنه و فسادى بر پا گردد، ولى همگى راضى شدند به آن كه گوشه اى از آن پارچه را بگيرند. بدين ترتيب اصل عمل كه همه داد و فريادها براى آن بود، مخصوص به آن سرور گرديد؛ بى آن كه در اين فضيلت شريكى داشته باشد. اين از نهايت عقل و سياست است كه شخص، رقباى سرسخت خود را در عين موفقيّت خود راضى نمايد و به محروميت ايشان تظاهر نكند و احساساتشان را تحريك ننمايد كه شما كنار رفتيد و فضيلت مخصوص به من گرديد.

قصه اختلاف قريش بر سر نصب حجر الاسود را طبرى از محمد بن اسحاق به طرز مفصل ترى نقل نموده است. او مى گويد: «چون ساختمان به ركن رسيد هر قبيله خواستند تا افتخار نصب حجر الاسود مخصوص به ايشان باشد. طايفه بنى عبد الدار ظرفى پر از خون كردند و با طايفه عدى بن كعب هم عهد شدند؛ بدين ترتيب كه دست ها را در ظرف بردند و به خون رنگين نمودند.

اين امر چهار يا پنج روز به تأخير افتاد تا آن كه قريش در مسجد الحرام جمع شدند و مشورت كردند و انصاف خواستند. بعضى مى گويند «ابوامية بن مغيره» كه پيرترين قريش بود گفت: اى جماعت! هر كس زودتر از همه از اين در مسجد وارد شد، او را حكَم قرار دهيد و به گفته او عمل نماييد. پيغمبر، اول كسى بود كه وارد شد. چون او را ديدند، گفتند: ما به اين امين، همگى راضى هستيم. وقتى پيغمبر را خبر نمودند، فرمود: پارچه اى بياوريد. پس به دست خود حجر الاسود را در آن گذاشت و فرمود تا از هر قبيله اى بيايند و گوشه پارچه را بگيرند و آن را بلند كنند. چون حجر الاسود را تا نزديكى جايگاه آوردند، سنگ را برداشت و به دست خود در جايش قرار داد».(1)

مسعودى گويد: «كار گذاردن حجر الاسود ميان قريش باعث نزاع شد تا آن كه به حُكم هركس كه پيش از ديگران از در بنى شيبه وارد شود، راضى گرديدند. پيغمبر پيش از همه ديده شد كه او را امين مى شناختند. پيغمبر رداى خود را از دوش برداشت و

ص: 204

سنگ را در وسط آن قرار داد. آن گاه به چهار نفر از بزرگان قريش به نام هاى عتبة بن ربيعة بن عبد شمس بن عبد مناف، اسود بن عبد المطّلب بن اسد بن عبد العزى بن قصى، ابوحذيفة بن مغيرة بن عمرو بن مخزوم و قيس بن عدى سهمى فرمود: هر كدام گوشه اى از اين ردا را برداريد. پس برداشتند و آن را بالا آوردند تا نزديك جايگاه رسيد. آن گاه پيغمبر سنگ را برداشت و در جاى خود گذاشت. تمامى قريش حاضر و ناظر بودند و اين اولين حُكم و سياستى بود كه قريش از پيغمبر مشاهده نمودند. پس يك نفر از حاضرين گفت: عجب است از بزرگان و رؤساى قريش. زيرا كسى را كه سنّ و مال او كمتر از همه است بر خود حاكم نمودند! قسم به لات و عزّى - دو بت قريش - او بر تمامى قريش جلو بيفتد و فرمانفرماى همگى شود و براى او در آينده، مقامى شامخ و خبرى بزرگ باشد».(1)

من مى گويم ده سال پيش از اين واقعه - به گفته مسعودى - تزويج آن سرور با خديجه اتفاق افتاد و ابوطالب در خطبه مشهور خويش فرمود: «وله واللّه خطب عظيم ونبأ شايع(2)

پس آن بزرگوار چندين سال قبل از اين واقعه عظمت آن سرور و بلند شدن نام او را پيش بينى نموده بود. گمان مى كنم آن شخص كه در آن هنگام به لات و عزى سوگند ياد نمود و آن سخنان را گفت، مى خواست قريش را بر ضد پيغمبر اكرم تحريك كند تا حكم او را رد كرده و فرمان او را اطاعت ننمايند. البته به نظر من او شيطانى بود كه مى خواست از اين اتفاق سوء استفاده نمايد.

مسعودى مى گويد: «در اين كه گوينده اين سخن چه كسى بود، اختلاف است. بعضى مى گويند او ابليس بود كه به صورت يكى از قريش ظاهر شد. به هر صورت، سال ها پيش از اين واقعه، جناب عبد المطّلب آينده پيغمبر اكرم را پيش بينى نموده بود».(3)

ص: 205

ابن شهرآشوب در مناقب از عكرمه چنين نقل مى كند: «در سايه كعبه براى عبد المطّلب فرشى پهن مى نمودند و به احترام او هيچ كس روى آن فرش نمى نشست، ولى پيغمبر مى آمد و روى آن فرش مى نشست. وقتى عموها او را مى گرفتند تا كنار ببرند، عبد المطّلب مى گفت: پسر مرا آزاد بگذاريد! سوگند به خدا! براى او مقام بزرگى است و مى بينم كه به زودى آقاى همگى شما باشد! پس او را برمى داشت و روى فرش نزد خود مى نشاند؛ او را مى بوسيد و سفارش وى را به ابوطالب مى نمود».(1)

محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم، سيد مرسلين و خاتم النبيين بود. پيغمبران گذشته نشانى او را داده بودند و اهل كتاب او را چون فرزندان خويشتن مى شناختند.

آيا به گمان شما اهل كتاب او را مى شناختند، ولى پدران پيغمبر از او خبر نداشتند؟ اين باور نكردنى است! قطعا فرزندان اسماعيل خبر او را مى دانستند؛ چنان كه در سابق نقل نمودم كه ابوطالب، فاطمه بنت اسد را به زاييدن وصى اين مولود بشارت داد و در شعر ايشان نيز بود كه اجدادم سفارش او را به من نمودند و من مراعات وصيت ايشان را مى كنم.

واضح تر بگويم: تفاوت ميان روز و شب را هر بينايى تشخيص مى دهد. نابينا است كه از تشخيص عاجز، و محتاج به سؤال است. هر كس كه عقل و شعور داشت و در رفتار پيغمبر اكرم تأمل مى نمود، چه در موقع كودكى و چه در اوايل بلوغ، چه در سن جوانى و چه در موقع كهولت، تفاوت پيغمبر را با ديگران مى فهميد و مى دانست كه خداوند او را براى روزى ذخيره نموده است؛ اين امر محتاج شهادت اهل كتاب و سؤال از آنان نبود. هر كس او را مى ديد و با او آشنايى مختصرى داشت، حساب او را از ديگران جدا مى دانست؛ لذا همان مشركانى كه در انواع خيانت و جنايت فرو رفته بودند، او را امين مى خواندند و اشياى گران و قيمتى خود را به او مى سپردند. همان وقت، حالات پيغمبر و صفات آن سرور موجب شد كه نبوت او را تصديق كنند و بدانند كه او پيغمبر خواهد شد.

ص: 206

عباس بن عبد المطّلب و پاسخ عباس به او كه بر روى تمام زمين غير از اين سه نفركس ديگرى را نمى شناسم كه بر اين دين باشد» و تأسف عفيف بر آن كه آن روز ايمان نياورد تا نفر سوم از مسلمانان باشد - در كتاب هاى تاريخى آمده است.

جاى هيچ گونه شكى نيست كه خديجه اولين زنى بود كه به دين اسلام مشرّف گرديد. خديجه نبوّت پيغمبر را پانزده سال پيش از بعثت پيش بينى مى نمود و درست به همين جهت همسر پيغمبر گرديد. چنين زنى قطعا پيش از زنان ديگر از بعثت پيغمبر مطلع مى گردد و به او ايمان مى آورد.

ديگر آن كه خديجه تمام اموال خود را در اختيار پيغمبر گذارد. اين همان اموالى بود كه آن حضرت در مواقع سختى از آنها استفاده مى نمود. مگر پيغمبر در آغاز بعثت به جز همين اموال، چيز ديگرى داشت؟ تشريع زكات و خمس در مدينه، پس از اين كه مسلمانان به فتح و پيروزى رسيدند روى داد.

ضعيفانى كه به تدريج در مكه اسلام مى آوردند محتاج به كمك بودند نه آن كه بتوانند كمكى كنند. در شعب ابوطالب هم كه سال ها پيغمبر اكرم با جماعت بنى هاشم و بنى مطّلب محصور بودند و راه كسب و تجارت به روى آن جماعت بسته بود، اگر اموال خديجه نبود از چه راهى امرار معاش مى نمودند؟

خديجه به خاطر مال دنيا پيغمبر را اختيار نكرد، بلكه او خود را در اختيار پيغمبر گذاشت و پذيرفت كه مَهريه اش را خود به عهده گيرد و دِيْن پيغمبر را ادا نمايد. آيا چنين كسى در ساعات سختى از بذل مال به رسول خدا مضايقه مى نمايد؟! اين سعادتى بود كه نصيب خديجه گرديد و خديجه از آن استقبال نمود. خداوند، ابتدا در مكه معظمه به وسيله ابوطالب و حمايت هاى او و بعد به وسيله خديجه و ثروت او پيغمبر را نگاهدارى نمود.

به نقل از صاحب طبقات، زيد بن حارثه را، حكيم بن حزام بن خويلد براى عمه اش خديجه خريد، ولى خديجه پس از ازدواج، زيد را به پيغمبر بخشيد. اين مورد را براى مثال و نشان دادن نمونه آورديم وگرنه تمام اموال خديجه پس از ازدواج مال پيغمبر بود.

ص: 208

در اين جا مناسب است حديثى را كه شيخ در امالى به سند خود از مشايخ بنى هاشم نقل مى كند، بياوريم. البته اين حديث مفصل است و در آن، كيفيت هجرت پيغمبر اكرم به مدينه و فرمان او به على علیه السلام - مبنى بر اين كه براى فواطم(1) و هر كس از بنى هاشم كه خواهان هجرت به مدينه است، شتران راهرو بخرد و ايشان را به سمت مدينه حركت دهد آمده است. به هر حال ابو عبيده، راوى حديث، مى گويد كه به عبيداللّه بن ابى رافع گفتم: آيا پيغمبر ثروت فراوانى داشت كه مى توانست چنين خرج كند؟

عبيداللّه گفت: از پدرم، ابو رافع، كه اين حكايت را براى من نقل نمود، همين سؤال را نمودم و او جواب داد كه پيغمبر خدا فرمود: هيچ مالى مانند اموال خديجه براى من فايده نداشت. پيغمبر اكرم از ثروت خديجه، اسيران را آزاد و دِيْن بدهكاران را ادامى نمود و در پيشامدها از آن استفاده مى كرد؛ به مردم مى بخشيد و به فقراى مسلمان

كه ساكن مكه بودند كمك مى كرد و به هركس كه مى خواست هجرت نمايد، وسيله مسافرت عطا مى نمود. قسمت مهمى از مال التجاره قريش در دو سفر تابستانى و زمستانى از آنِ خديجه بود. او از ثروتمندترين مردم قريش بود و پيغمبر هر چه مى خواست در حيات خديجه از آن اموال انفاق مى نمود و بعد از رحلت ايشان نيز پيغمبر و اولاد خديجه وارث او بودند.(2)

شما از اين حكايت به اندازه ثروت خديجه و اختيارات پيغمبر اكرم در آن اموال پى مى بريد. همچنين از اين حديث فهميده مى شود كه پيامبر در هنگام هجرت نيز از آن اموال استفاده مى كرد؛ شتران راهروى كه براى فواطم تهيه شد، حتى شترى كه پيغمبر با آن به مدينه هجرت نمود نيز از اموال خديجه خريدارى شد، اين مطلب را به تفصيل در كتاب مجاهدات بيان نموده ام.

اين حقيقت امر است، ولى محدثين و مورخين تا توانسته اند از افشاى اين حقيقت جلوگيرى كرده و به جاى آن، احاديثى را درباره ثروت ابوبكر و كمك او به پيغمبر در

ص: 209

موقع هجرت و دادن شتر به ايشان جعل نموده اند؛ مثل اين كه خواسته اند عايشه را به جاى خديجه و ثروت ابوبكر را به جاى ثروت خديجه بگذارند. البته ما حقيقت امر را در همين كتاب نيز روشن مى نماييم ان شاء اللّه تعالى.

ديگر آن كه خديجه در مواقع سختىِ كار بر پيغمبر، و كثرت اذيت هاى مشركان، چه هنگام محصوريّت در شعب و چه موقع آزادى در مكه، انيس و مونس آن سرور بود و اين افتخار از آنِ ايشان است، امّا زنان ديگر پيامبر در موقع عظمت و سلطنت آن حضرت او را اذيت كردند، تا آن جا كه آن پيغمبر رحمة للعالمين - كه در برابر تمام اذيت هاى منافقين مدارا و صبر مى نمود - از همه ايشان جدا شد و قريب يك ماه به تنهايى زندگى كرد تا بالاخره آيه تخيير نازل شد و پيغمبر همه آنان را ميان دنيا و آخرت مخيّر نمود تا هر كدام را كه مى خواهند، اختيار كنند.

شما از همين قصه، ميزان اذيتهاى زنان پيامبر را به دست آوريد. از آيه تخيير نيز فهميده مى شود كه ايشان بر پيغمبر سخت گيرى مى نمودند و از او زينت و متاع دنيا مى خواستند، امّا از سوى ديگر خديجه را مى بينيم كه سال ها پيش از بعثت، پيغمبر را انتخاب مى نمايد و اموال خود را در اختيار او مى گذارد و به خاطر خدا از اموال خود چشم مى پوشد؛ «ببين تفاوت ره از كجا است تا به كجا؟»

خديجه نظير زن نوح يا زن لوط گمراه نبود. شما ببينيد كه اين مَثَل را خداوند در سوره تحريم براى كدام يك از زنان پيغمبر آورده و چه كسانى را تهديد نموده است؟

يكى ديگر از خصايص و فضايل خديجه اين است كه ذريّه پيغمبر از بطن آن بانو به وجود آمدند و ازواج ديگر پيامبر از آن سرور داراى فرزندى نشدند؛ به جز ماريه كه ابراهيم از او بود كه خيلى زود از دنيا رفت.

پس، نسل پيغمبر از خديجه است. او مادر سيده زنان عالميان است، او مادر ائمه طاهرين است، و ابو الائمه، اميرالمؤمنين علیه السلام داماد اوست.

اگر كسى در حالات ازواج پيغمبر تأمل كند، خواهد دانست كه بعضى از آن زنان از شوهرانى غير پيغمبر داراى فرزند بودند و چنين نبود كه همه آنها عقيم و يائسه باشند. از

ص: 210

طرفى مى فهمد كه خداوند خواست تا نسل پيغمبر از خديجه باشد؛ گويى جزاى قسمتى از خدمات خديجه به پيغمبر از طرف خداوند همين بوده است.

يكى ديگر از خصايص و فضايل حضرت خديجه آن است كه او مورد علاقه و احترام فراوان پيغمبر اكرم بود. بهترين شاهد بر صدق گفتار ما اين است كه تا خديجه زنده بود، پيغمبر همسر ديگرى اختيار ننمود و پس از وفات خديجه بود كه اختيار ازواج نمود. كسانى كه براى عايشه مقام شامخى قائل هستند، بدانند كه پيغمبر پس از تزويج عايشه زنان ديگرى گرفت و با آن كه خديجه زن بيوه اى بود كه داراى فرزند و نيز مسن تر از پيغمبر هم بود، امّا تا او زنده بود پيغمبر زن ديگرى اختيار نكرد. از همين مطلب تا حدّى علاقه پيغمبر اكرم به خديجه و بى مهرى او نسبت به ديگر زنان مطلع مى شويد؛ برعكس، با آن كه عايشه دختر كم سن و سالى بود، پيغمبر پس از او زنان متعددى (بيوه و مسن تر از او) انتخاب كرد و براى اين امر نكته اى قابل تأمل است كه در باب دفع اعتراضات دشمنان بر پيغمبر بيان خواهم نمود.

مناسب است چند شاهد ديگر جهت نشان دادن علاقه فوق العاده پيغمبر به خديجه بيان نمايم:

الف) عايشه مى گويد كه بر هيچ يك از زنان پيغمبر به اندازه خديجه حسادت نبردم با آن كه در زمان او نبودم. اين نبود مگر به خاطر آن كه پيغمبر زياد از او ياد مى نمود؛ چه بسا پيامبر گوسفندى را ذبح مى كرد و براى زنانى كه دوست خديجه بودند هديه مى فرستاد.(1)

از اين نقل فهميده مى شود كه علاقه پيغمبر به خديجه، حتى پس از وفات او بيش تر از علاقه او به ساير همسرانش بوده است. از اين جهت است كه عايشه بر خديجه غيرت داشته و به ايشان حسادت مى ورزيده است. در ضمن شما از همين حديث تا حدّى با صفات فاضله(!!) عايشه نيز آشنا مى شويد.

ب) همچنين عايشه مى گويد: «هيچ وقت پيغمبر از خانه بيرون نمى رفت، مگر آن كه

ص: 211

يادى از خديجه مى نمود و او را مدح مى فرمود. روزى از روزها از خديجه ياد نمود كه من بر او حسادت بردم و گفتم: مگر خديجه بيش از يك پيرزن بود؟ خداوند بهتر از او را به تو مرحمت نمود! پس پيغمبر به غضب آمد و فرمود: نه. به خدا سوگند كه به جاى او بهتر از او به من مرحمت ننمود! خديجه ايمان آورد درحالى كه مردم كافر بودند و مرا تصديق نمود در روزگارى كه مردم مرا دروغگو مى خواندند. همچنين مال خود را در اختيار من گذاشت در وقتى كه مردم به من چيزى نمى دادند. خداوند از او فرزندانى به من عطا نمود، نه از ساير زنان. عايشه مى گويد كه با خود عهد كردم ديگر از خديجه بدگويى نكنم».(1)

عايشه مى خواست بگويد كه من از او بهتر هستم و خداوند مرا به جاى او به تو عنايت نمود، ولى پيغمبر با قسم ياد كردن به او ثابت نمود كه زنى بهتر از خديجه نصيب

او نشده است. اگر عايشه مى خواست رضايت پيغمبر را فراهم كند، بايد از كسى كه مورد علاقه پيامبر است تمجيد نمايد، نه آن كه از او بدگويى كند و پيغمبر را به غضب آورد.

عايشه خيال مى كرد كه خوبى زن تنها به جوانى و زيبايى است. غافل از آن كه در نظر پيغمبر ايمان و سبقت به اسلام و مواساتِ در مال و اولاد دار شدن بالاترين فضايل است.

شما از همين حديث نيز تا حدّى از كثرت علاقه پيغمبر اكرم نسبت به خديجه مطلع مى شويد. عايشه مى گويد كه پيغمبر هيچ وقت از خانه بيرون نمى رفت مگر آن كه از خديجه ياد مى كرد و او را مدح مى نمود. شايد پيغمبر در مقام تأديب زنان خود بود و از آن سيده زنان مدح مى كرد تا ازواج آن حضرت در مقام اصلاح خود برآيند.

ج) محمد بن اسحاق مى گويد: «خديجه، خاله ابو العاص بن ربيع بن عبد العزى بن عبد شمس بود. او - خديجه - از پيغمبر اجازه خواست كه زينب را به ابو العاص تزويج نمايد. پيغمبر هيچ وقت با خديجه مخالفت نمى نمود. پس زينب را به ابو العاص تزويج كرد. اين واقعه پيش از بعثت پيغمبر روى داد.

هنگامى كه پيامبر به رسالت مبعوث گرديد، خديجه و دختران پيغمبر، همگى ايمان

ص: 212

آوردند، ولى ابو العاص بر شرك خويش باقى ماند و به جنگ بَدر آمد و اتفاقاً در آن جنگ اسير شد. از آن جا كه اهالى مكه براى آزاد شدن اسيران خود مال مى فرستادند، زينب نيز براى آزادى شوهرش مالى روانه نمود. از جمله آن اموال گردنبندى بود كه خديجه در شب زفاف به دختر خويش داده بود. وقتى چشم پيغمبر به گردنبند خديجه افتاد، رقّت شديدى به او دست داد و به مسلمانان فرمود: اگر خواستيد ابو العاص را آزاد كنيد و اموال زينب را به او برگردانيد! مسلمانان گفتند: البته كه مى خواهيم؛ جان و اموال ما قربان تو يا رسول اللّه! پس ابو العاص و اموال زينب را به مكه برگرداندند».(1)

شما از اين حكايت از دو راه به علاقه شديد پيغمبر اكرم به خديجه واقف مى شويد: يكى آن كه «پيغمبر اكرم هيچ وقت با خديجه مخالفت نمى نمود» اين جمله كوتاه بسيار پر مغز و بامعنى است. زيرا از همين جمله شدت عقل و تقواى خديجه روشن مى شود و همچنين از اجازه خواستن او از پيغمبر براى تزويج زينب، نهايت ادب او معلوم مى گردد.

خديجه به ثروت و دارايى خويش مغرور نبود و از اول با ديده احترام به پيغمبر نگاه مى كرد. حال بين او و زنان ديگر پيغمبر در موقع عظمت و سلطنت ظاهريّه ايشان مقايسه نماييد و ببينيد كه چگونه با وجود پايين بودن مقام و رتبه شان نسبت به حضرت خديجه از جميع جهات، معصيت پيامبر را مى نمودند! خداوند خطاب به عايشه و حفصه مى فرمايد:

«إِنْ تَتُوبا إِلَى اللّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُما وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللّه َ هُوَ مَوْليهُ وَ جِبْرِيلٌ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذلِكَ ظَهِيرٌ * عَسى رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْواجا خَيْرا مِنْكُنَّ . . .»(2)

«اگر [شما دو زن] به درگاه خدا توبه كنيد [بهتر است]. واقعاً دل هايتان انحراف پيدا كرده است و اگر عليه او با يكديگر كمك كنيد، در حقيقت، خدا خود سرپرست اوست و جبرئيل و صالح مؤمنان [نيز ياور اويند] و گذشته از اين، فرشتگان [هم] پشتيبان [او] خواهند بود».

ص: 213

از ديگر نشانه هاى علاقه شديد پيامبر به خديجه آن رقت شديدى بود - كه به محض اين كه چشم او به گردنبند خديجه افتاد - بر پيغمبر عارض گرديد؛ با آن كه مدتى بود كه خديجه فوت نموده و پيامبر زنان ديگرى داشت كه يكى از ايشان عايشه بود. مقصود از رقت شديد همان گريه كردن پيغمبر است كه راوى تأثر شديد آن حضرت را چنين تعبير نموده است.

آرى! پيغمبر اكرم به ياد خديجه و خوبى هاى او و خدمات او در راه پيشرفت اسلام و محبت هاى او نسبت به خودش مى افتد، بى طاقت شده و گريه مى كند و به خاطر خديجه، داماد او را آزاد مى كند و گردنبند را به دختر او برمى گرداند.

بر عكس، پيغمبر اكرم در موقع فتح و پيروزى و سلطنت به قدرى گرفتار زنان خود گرديد كه خداوند اين آيات را بر آن حضرت نازل فرمود:

«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيوةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحا جَمِيلاً»(1)

«اى پيامبر! به همسرانت بگو كه اگر خواهان زندگى دنيا و زينت آنيد، بياييد تا مِهرتان را بدهم و [خوش و] خرّم شما را رها كنم».

در تفسير مجمع البيان، سعيد بن جُبير از ابن عباس روايت مى كند كه «پيغمبر با حفصه نزاع داشت. پس عمر را حَكَم قرار دادند. پيامبر عمر را طلبيد و به حفصه فرمود:

سخن بگو! او گفت شما بگوييد و جز حق چيزى نگوييد! عمر به او سيلى زد و گفت: اى دشمن خدا! پيغمبر به جز حق چيزى نمى گويد و اگر نه اين بود كه پيغمبر اين جا نشسته است، هرآينه تو را مى كشتم. پس پيغمبر تا يك ماه از تمامى ازواج خود كناره گيرى نمود و به تنهايى ناهار و شام ميل مى نمود تا اين آيات نازل گرديد.(2)

حال، مقايسه كنيد ميان ايمان حفصه و خديجه! از طرف ديگر، عمر كه مى دانست پيغمبر به جز حق چيزى نمى گويد، براى چه در آخر عمر پيغمبر نگذاشت براى پيغمبر

ص: 214

قلم و دوات حاضر كنند و گفت: «ان هذا الرجل ليهجر»؟!

همچنين آن زن ديگر پيامبر را با خديجه مقايسه كنيد كه گفت: محمد گمان مى كند اگر ما را طلاق بدهد ما از فاميل خود شوهر پيدا نمى كنيم؟!

كوتاه سخن اين كه خديجه اى كه بزرگان قريش خواستار او شدند و همه را رد نمود و خود خواستار پيغمبر شد، و در آن موقع كه پيغمبر مال و عظمتى نداشت، خود و اموال عظيمش را در اختيار پيغمبر گذاشت!

پس ابوطالب به شهود فرمود: شاهد باشيد كه خديجه قبول تزويج نمود و ضامن مَهر خود نيز گرديد. بعضى از قريش تعجب كردند و گفتند: مَهر را زنان به مردان مى دهند؟! پس ابوطالب سخت غضب نمود و از جا بلند شد (چون ابوطالب غضب مى نمود، مردمان از او وحشت مى كردند و سخت مى ترسيدند) و فرمود: اگر داماد كسى مثل برادر زاده من باشد، جا دارد گران ترين و زيادترين مهريه را زنان بدهند و اگر كسى مانند شما باشد، بايد گران ترين مهرها را بدهيد، و تا مال زياد در ميان نياوريد به شما زن ندهند! سپس ابوطالب وليمه داد و پيغمبر عروسى نمود و ابو عبداللّه بن غنم اين اشعار را در مقام تهنيتِ به خديجه سرود:

هنيئا مريئا يا خديجة قد جرت *** لك الطير فيما كان منك باسعد

تزوجته خير البرية كلها *** و من ذا الذى فى الناس مثل محمد

و بشر به البران عيسى بن مريم *** و موسى بن عمران فيا قرب موعد

اقرت به الكتاب قدما بانه *** رسول من البطحاء هاد و مهتد(1)ابو طالب، سخنور و سيّد و مطاع قريش است. پس عجيب نيست كه ورقة بن نوفل از پاسخ آن سرور عاجز بماند. شما از عجز او و ترس قريش در موقع غضب ابو طالب به عظمت مقام و شجاعت و هيبت ايشان آگاه مى شويد. ابوطالب در توصيف پيغمبر اكرم در برابر دوست و دشمن مى گويد: هيچ كس از قريش در فضايل با پيغمبر برابرى نمى كند و هر كس در كنار او گذارده شود پيغمبر بر او برترى دارد، بلكه در ميان بشر كسى با او برابرى نمى كند. اين سخن ابوطالب گزافه نيست. شما ببينيد او چگونه سال ها قبل از بعثت، پيغمبر اكرم را معرفى مى نمايد و ببينيد كه چگونه دشمنان، ناجوانمردانه به او و فرزندش نسبت كفر و شرك و عدم ايمان مى دهند!

ابو طالب در اين ماجرا آن نقطه ضعفى را كه به نظر مردم در پيغمبر بود جواب مى دهد و مى گويد: اگرچه مال او اندك است، ولى مال چون سايه است و پاينده نيست. ابو طالب در آخر كلام خويش، مجددا اقبال بلند و دين و عقل كامل پيغمبر را يادآورى مى نمايد و تصريح مى كند كه خديجه رغبت به پيغمبر دارد و اتفاقاً آن كلام خديجه در

ص: 216

تضمين مَهر نيز فرمايش ابوطالب را تأييد مى كند. همچنين از اشعار ابن غنم نيز گفتار سابق ما تأييد مى شود.

آرى! شخص بينا پيغمبر را پيش از بعثت نيز مى شناخت! او مى گويد: كيست مِثل محمّد و او همان كسى است كه دو پيغمبر بزرگ آمدن او را بشارت داده اند. شما تعجب نكنيد از اين شاعر كه چگونه منتظر رسيدن زمان بعثت بود؟ محمّد بن عبد اللّه صلی الله علیه و آله وسلم كسى است كه در شب تولد او آن آثار در زمين و آسمان پديد آمد. چنين كسى چگونه شناخته نشود؟ آن مرد يهودى به گمان اين كه پيغمبر در ميان قريش به دنيا نيامده است، خشنود شد، ولى چون فردا پيغمبر را ديد، غش كرد. او پيامبر را شناخت و دانست كه نبوت از بنى اسراييل به فرزندان اسماعيل منتقل گرديده است.

پوشيده نماند كه خطبه ابوطالب از مشهورات «بين الفريقين» است و شيخ صدوق آن را با مختصر تفاوتى روايت كرده است. ابن ابى الحديد نيز اين خطبه مشهور را نقل مى كند. همچنين خرگوشى در «شرف المصطفى»، زمخشرى در «ربيع الابرار و كشاف» و ابن بطّه در «ابانه»، جوينى، واقدى، ابو صالح و عتبى نيز آن را نقل كرده اند.

از همين خطبه ايمان ابوطالب به خداوند و كمال معرفت او به پيامبر اكرم دانسته مى شود؛ بر خلاف قريش كه مشرك بودند و از لات و عزى نام مى بردند.

ص: 217

ص: 218

ص: 220

اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايد:

«و لقد قرن اللّه سبحانه به من لدن أَنْ كان فطيما اعظم ملك من ملائكته يسلك به طريق المكارم و محاسن اخلاق العالم ليله و نهاره و لقد كنت اتبعه اتباع الفصيل اثر أُمّه يرفع لى فى كل يوم من أخلاقه عَلَماً و يأمرني بالاقتداء به صلى اللّه عليه و آله و لقد كان يجاور فى كل سنة بِحِرا فاراه و لا يراه غيري و لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم و خديجة علیهاالسلام و انا ثالثهما ارى نور الوحي والرسالة و اشم ريح النبوة و لقد سمعت رنّة الشيطان حين نزل الوحي عليه صلّى اللّه عليه و آله فقلت يا رسول اللّه ما هذه الرنّة فقال: هذا الشيطان قد أيس من عبادته انك تسمع ما اسمع وترى ما ارى الا انّك لست بنبيٍّ و لكنّك وزير و إنك لعلى خير».(1)

«از همان زمان كه رسول خدا را از شير باز گرفتند، خداوند بزرگ ترين فرشته از فرشتگان خويش را مأمور ساخت تا شب و روز او را به راه هاى بزرگوارى، درستى و اخلاق نيك سوق دهد.

او هر روز نكته اى تازه از اخلاق نيك را براى من آشكار مى ساخت و مرا فرمان مى داد كه به او اقتدا كنم. وى مدّتى از سال، مجاور كوه حرا مى شد. تنها من او را مشاهده مى كردم و كسى جز من او را نمى ديد. در آن روز غير از خانه رسول خدا خانه اى كه اسلام در آن راه يافته باشد وجود نداشت؛ تنها خانه آن حضرت بود كه او و خديجه و من - نفر سوّم آنها - اسلام را پذيرفته بوديم. من نور وحى و رسالت

ص: 221

را مى ديدم و نسيم نبوّت را استشمام مى كردم. من به هنگام نزول وحى بر محمّد صداى ناله شيطان را مى شنيدم. پس گفتم: اى رسول خدا! اين ناله چيست؟ فرمود: اين شيطان است كه از پرستش خويش مأيوس گرديده است. تو آنچه را كه من مى شنوم، مى شنوى و آنچه را مى بينم، مى بينى؛ تنها فرق ميان من و تو اين است كه تو پيامبر نيستى، بلكه وزير من هستى و بر طريق وجاده خير قرار دارى».

پيغمبر اسلام از اول امر، معصوم بود و خداوند متكفّل تربيت و ادب او بود، و هيچ وقت از ايشان در هيچ يك از احوال، از كودكى و جوانى تا كهولت، امر خلافى سر نزد. او حتى اراده انجام كار مكروه هم نمى نمود. اين اميرالمؤمنين است كه مى فرمايد:

«از آن موقعى كه پيامبر را از شير گرفتند، خداوند بزرگ ترين مَلَك خود را مأمور همراهى او نمود. او راهنماى پيغمبر به مكارم اخلاق و محاسن افعال بود و شب و روز از

پيغمبر جدا نمى شد».

همچنين مى گويد:

«من نيز از او جدا نمى شدم و دنبال او را گرفته بودم و او همه روزه از علم و اخلاق خويش چيز تازه اى به من مى آموخت. من نور وحى را به چشم خود مى ديدم و ناله شيطان را موقع نزول وحى بر پيغمبر به گوش خود مى شنيدم. پيغمبر هم به من فرمود كه تو آنچه را من مى شنوم، مى شنوى و آنچه را مى بينم، مى بينى. تو اگر چه پيغمبر نيستى، ولى بر راه خير هستى و وزير من مى باشى».

آرى! هيچ وقت از پيغمبر عمل ناشايسته اى سر نزد. كسى كه سيد رُسُل باشد و خداوند بزرگ ترين ملك را مصاحب و راهنماى او قرار داده باشد، چگونه مى تواند خلافى از او صادر شود؟! اين خداوند است كه مى فرمايد:

«أَفَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جاءَهُمْ ما لَمْ يَأْتِ آباءَهُمُ الْأَوَّلِينَ * أَمْ لَمْ يَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ»(1)

«آيا در [عظمت] اين سخن نينديشيده اند يا چيزى براى آنان آمده كه براى پدران

ص: 222

پيشين آنها نيامده است و يا پيامبر خود را [درست] نشناخته و [لذا] به انكار او پرداخته اند».

و از قول پيغمبر است كه مى گويد:

«فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرا مِنْ قَبْلِهِ أَفَلا تَعْقِلُونَ»(1)

«قطعاً پيش از [آوردن] آن، روزگارى در ميان شما به سر برده ام. آيا فكر نمى كنيد؟»

من سال هاى دراز در ميان شما زندگى كرده ام. مگر عقل نداريد و از همان پاكى و پاكيزگى من در زمانى كه همه مردم دنيا از هر جهت در گمراهى فرو رفته بودند نبوّت و راستگويى مرا به دست نمى آوريد؟

اگر پيغمبر در آن مدت كه در ميان قريش زندگى مى كرد نقطه ضعفى داشت و عمل ناشايسته اى از او سر زده بود، خداوند و پيغمبرش چنين سخنى را نمى فرمودند و از طرف ديگر، دشمنان هم آن عيب را ذكر مى كردند.

بزرگان به خاطر آنچه در كودكى از ايشان سر زده است سرزنش مى شوند و عيب ايشان از خاطره ها محو نمى گردد. پس اگر از پيغمبر اكرم خلافى سر زده بود، دشمنان و

به خصوص منافقين آن را نقل مى كردند و در سينه ها محفوظ مى داشتند، ولى خداوند، پيغمبر خود را پاك و پاكيزه و از تمام زشتى ها بر كنار نموده بود.

با وجود اين، طبرى در تاريخ خود از محمد بن اسحاق از محمد بن عبداللّه بن قيس بن مخرمه از حسن بن محمد بن على از پدرش ابن حنفيه از اميرالمؤمنين علیه السلام نقل كرده است كه پيغمبر فرمود:

«هيچ وقت هوس كارهاى اهل جاهليت را نكردم، مگر دو مرتبه و خداوند هر دو بار از من جلوگيرى نمود. پس از آن هيچ وقت هوس كار زشت نكردم تا زمان رسالت فرا رسيد؛ روزى به يكى از فرزندان قريش يا غلامى از قريش كه با من در بالاى مكه گوسفند مى چرانيد، گفتم: تو مواظب گوسفندان من باش تا من به مكه بروم و مانند جوانان قريش شب نشينى داشته

ص: 223

باشم. او قبول كرد. پس چون به اول ساختمان هاى مكه رسيدم، صداى ساز و آوازى شنيدم. گفتم: چه خبر است؟ گفتند: شب دامادى فلان است. پس مشغول تماشاى ايشان شدم، ولى خداوند خواب را بر من مسلط كرد. پس خوابيدم تا آن كه حرارت آفتاب مرا بيدار كرد و برگشتم. رفيق من پرسيد: چه كردى؟ گفتم: هيچ. و قصه خود را نقل نمودم. شبى ديگر نيز به همين خيال آمدم و چون رسيدم، همان اتفاق برايم افتاد و اين نوبت هم مرا خواب ربود و صبح روز بعد حرارت خورشيد بيدارم كرد. برگشتم و رفيقم را از جريان با خبر نمودم و پس از اين دو مرتبه، ديگر هيچ خيال بدى نكردم تا آن زمان كه خداوند مرا به رسالت خويش مفتخر فرمود».(1)

نمى دانم خيال كار بد كه در اين حديث هست، همان قصد تماشاى ساز و آواز آن دسته از مطربان بود يا آن كه در آن مجلس شب نشينى، از جوانان كارهاى زشتى سر مى زد؟ هرچه باشد، ترديد ندارم كه اين حديث را منافقين درست كرده اند و نوشته اند و به اميرالمؤمنين نسبت داده اند. سخن اميرالمؤمنين همان است كه از نهج البلاغه نقل نمودم. پيغمبر از آن زمان كه از شير گرفته شد، روح كه بزرگ ترين مَلَك است با او مصاحب بود و شب و روز از پيغمبر جدا نمى شد و او را بر مكارم اخلاق و محاسن عالَم تربيت مى كرد. آيا آن دو شب كه پيغمبر به اين فكر افتاده بود، جناب روح از ايشان جدا شده بود يا آن كه بزرگ ترين مَلَك را خواب در ربوده بود و يا آن كه راهنمايى او بى تأثير شده و پيغمبر در آن لحظه از متابعت او سرپيچى نموده است؟! پيغمبرى كه طرز فكر او مغاير با افكار جوانان قريش بود، چگونه هوس شركت در شب نشينى با ايشان مى نمايد؟! پيغمبر چگونه آمد و مطربان را تماشا مى كرد، مگر اعمال و افعال ايشان به گونه اى بود كه خاطر پيغمبر را جلب مى نمود؟! هر كس پيغمبر را شناخته، مى داند كه فكر و روح او با اين افكار و اعمال و اين لهو و لعب ها مغاير است و از اين جهت مى داند كه اين حديث ساخته منافقين است، لذا براى آن كه بهتر اثر كند آن را به امام متقين نسبت

داده اند. اين سخن، نور ندارد چرا كه «و لكل حق حقيقة و لكل صواب نور». پس مخالف

ص: 224

با كلام خدا است كه فرمود:

«أَمْ لَمْ يَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنْكِروُنَ»(1)

«يا پيامبر خود را [درست] نشناخته و [لذا] به انكار او پرداخته اند؟».

همچنين مخالف با قول پيغمبر است:

«فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرا مِنْ قَبْلِهِ أَفَلا تَعْقِلوَنَ»(2)

«قطعاً پيش از [آوردن] آن، روزگارى در ميان شما به سر برده ام؛ آيا فكر نمى كنيد؟»

و مخالفت آن با كلام اميرالمؤمنين در نهج البلاغه، نيز بديهى و روشن است.

روى دروغگويان سياه باد! اگر منافقين احتمال مى دادند كه دروغ شان بيش از اين ها در قلوب مسلمين اثر مى كند، مى گفتند كه در آن دو شب، پيغمبر تا صبح با مطربان مشغول بازى بود، ولى چون مى دانستند اثر ندارد به همان «مقدارى تماشا نمودم» اكتفا كردند.

روشن و بديهى است كه بحث مسلمانان درباره اين كه پيغمبر اكرم قبل از بعثت به چه طريقه اى متعبّد بود؟ و اين كه آيا به شريعت موسى يا عيسى يا ابراهيم يا نوح علیهم السلام عمل مى نمود؟ غلط است. زيرا حساب پيغمبر اسلام از ساير مكلّفين جدا است. از بيان اميرالمؤمنين فهميده مى شود كه رابطه پيغمبر با خداوند از همان زمان كه از شير گرفته شد به طور مستقيم بود و به ديگران احتياج نداشته است.

عجب است سخن گفتن در امورى كه از حد وظايف ما خارج است و قياس نمودن خاتم الانبيا با ساير مردمان!

همچنين كسى در اندازه اين نيست كه بحث كند كه پيغمبر از كجا تشخيص مى داد كه وحى رحمانى است نه شيطانى، يا اين شخص جبرئيل است نه ابليس! زيرا پس از يقين به نبوت و لزوم تصديق و پيروى از او بحث در اين امور، غلط است. ما آنچه را پيامبر به خداوند نسبت دهد، تصديق مى نماييم. پس اين كه آن معارف را از چه راهى به دست

ص: 225

آورده و آيا به وسيله خواب، الهام يا وحى در گوش يا به وسيله ملكى از ملائكه يا به وسيله اى ديگر بوده است، به ما مربوط نيست. وظيفه مسلِم، تسليم است در برابر آنچه كه او مى گويد. البته او به آنچه مى گويد، ايمان دارد و ترديد هم ندارد.

آنچه در بعضى روايات يا تواريخ آمده و در پاره اى از كتاب هاى عامه و خاصه نيز درج شده است كه پيغمبر در اول امر ترسيد كه آنچه ديد از ناحيه شيطان باشد، و ترسيد كه در عقل او خللى راه يافته باشد، و در نتيجه به خديجه گفت و خديجه هم او را تسلى داد و به عموى خود ورقة بن نوفل يا راهب ديگرى مراجعه نمود، و بالاخره او نيز از نشانه هايى تشخيص داد كه وحى از جبرئيل است و از شيطان نيست، بلا شك دروغ است.

محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم را اهل كتاب مى شناختند و در كتاب هاى آسمانى خود نشانه ها و صفات او را خوانده بودند؛ از شب تولد او با خبر بودند و چون او را در همان كودكى ديدند، مى شناختند. آباى پيغمبر نيز سفارش او را نموده بودند. به همين جهت خديجه سال ها قبل از بعثت با آن سرور ازدواج نمود و اموال خود را در اختيار او گذارد.

وقتى كه از شير گرفته شده بود، خداوند جهان بزرگ ترين ملك را مصاحب او نموده بود. او از اول، معصوم و با بتها دشمن بود و به آنها سوگند ياد نمى نمود. شيطان از او دور و از همان شب ولادت از او مأيوس بود. حال، پس از ديدن آن همه كرامات و علامت و رسيدن چهل سال و زمان بعثت، چگونه مى ترسد از آن كه جبرئيل ابليس بوده باشد و يا آن كه ديوانه گشته باشد؟! اين سخنان از بى دينان است و ديگران هم ندانسته در كتاب ها ثبت كرده اند؛ اين ها سخنانى است كه با اصول اعتقادات مخالف مى باشد.

اين احتمالات را دشمنان خدا درباره پيغمبر اكرم مى دادند، نه آن كه خود آن سرور چنين گمانى كرده باشد.

«فَلا أُقْسِمُ بِما تُبْصِرُونَ * وَ ما لاَتُبْصِرُونَ * إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ * وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شاعِرٍ قَليلاً مَّا تُؤْمِنُونَ * وَلابِقَوْلِ كاهِنٍ قَلِيلاً مَّا تَذكَّروُنَ * تَنْزِيلٌ مِّنْ رَّبِّ الْعالَمِينَ»(1)

ص: 226

«پس نه [چنان است كه مى پنداريد!] سوگند ياد مى كنم به آنچه مى بينيد و آنچه نمى بينيد كه [قرآن] قطعاً گفتار فرستاده اى بزرگوار است و آن گفتار شاعرى نيست [كه] كمتر [به آن] ايمان داريد و نه گفتار كاهنى [كه] كمتر [از آن] پند مى گيريد؛

[پيام] فرود آمده اى است از جانب پروردگار جهانيان!»

«وَ الْلَيْلِ إِذا عَسْعَسَ * وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ * إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ * ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ * مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ * وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ * وَ لَقَدْ رَءاهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ * وَ ما هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ * وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجِيمٍ * فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ * إِنْ هُوَ إِلاّ ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ * لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ»(1)

«سوگند به شب چون پشت گرداند، سوگند به صبح چون دميدن گيرد، كه [قرآن]

سخن فرشته بزرگوارى است. نيرومند [كه] پيش خداوند عرش، بلند پايگاه است. در آن جا [هم] مُطاع [و هم] امين است. و رفيق شما مجنون نيست؛ و قطعا آن [فرشته وحى] را در افق رخشان ديده. و او در امر غيب بخيل نيست. و [قرآن] نيست سخن ديوِ رجيم. پس به كجا مى رويد؟ اين [سخن] به جز پندى براى عالميان نيست؛ براى هر يك از شما كه خواهيد به راه راست رَوَد».

دشمنان خدا خيالات خود را (از جنون پيغمبر يا شيطان بودن جبرئيل) به پيغمبر اكرم نسبت دادند و گفتند: او ترسيده بود از آن كه ديوانه شده يا آن كه آن شخص شيطان

بوده باشد. روى دشمنان سياه باد! اين گونه روايات در زمان منافقين و در عصر سلطنت آنان ساخته شده است «و تبعهم من ليس منهم غفلة عن حقيقة الحال».(2)

وقتى در سند اين گونه روايات دقيق شويد، غالبا عروة بن زبير يا عبداللّه بن زبير يا يكىاز مواليان آل زبير را مى بينيد. در نقل موالى آل زبير آمده است كه پيغمبر به خديجه فرمود:

ص: 227

«ان الابعد يعنى نفسه لشاعر او مجنون»(1)

مى گويد كه پيغمبر به خود بد گفت و خود را از رحمت حق دور نمود و صريحا نسبت جنون يا شاعرى به خود داد، ولى خديجه او را تسليت داد و گفت: اميدوارم تو پيغمبر اين امت باشى[!!]

به نظر من مقصود اين بى دينان دو چيز بود: يكى پايين آوردن مقام پيغمبر، چون آل زبير دشمنان بنى هاشم و پيغمبر بودند. مقصود ديگر نيز تمجيد زياد از خديجه. چون او عمه زبير است و سهم زيادى از فضيلت را براى ورقة بن نوفل، عموى خديجه، قايل شدند.

البته اگر جناب ورقة از روى أمارات و علائم، نبوّت پيغمبر اكرم را تشخيص داده و خديجه را از اضطراب بيرون آورده بود، پس چرا ديگر از او در اسلام خبرى نيست؟ چرا اسلام نياورد و در تاريخ اسلام آثارى از خود به يادگار نگذاشت؟ چرا چنين راهب دانشمندى در پيشاپيش مسلمانان قرار نگرفت و آن موقع كه على و خديجه سال ها با پيغمبر نماز مى خواندند براى يك مرتبه هم در جمع ايشان شركت ننمود؟ از طرفى ديگر چنين شخصى لااقل براى يك مرتبه از پيغمبر حمايت نكرد و در مقابل آزار مشركين از ايشان دفاع ننمود!

نتيجه اين كه حكايت بالا نيز از مجعولات آل زبير است كه براى پايين آوردن موقعيت و مقام و سبقت اميرالمؤمنين علیه السلام به اسلام ساخته شده است و نتوانستند بيش از اين حكايتى بسازند و به ورقة نسبت دهند و از او تجليل نمايند.

امر، فقط على علیه السلام و خديجه به او ايمان آورده بودند و با او نماز مى خواندند و چه بسا در مجمع عمومى مسجد الحرام به پيغمبر اكرم اقتدا مى نمودند. قريش از داعيه پيغمبر باخبر شدند و او را مورد استهزا قرار مى دادند؛ اين اولين قدمى بود كه قريش در مقام دشمنى با حق برداشتند. اصولاً استهزاى يك نفر توسط عموم، تأثير بسيارى در تضعيف روحيه او دارد و بايد آن شخص از جانب خداوند تقويت و نگهدارى شود.

قريش در ابتدا به ملاحظه ابوطالب به همان استهزا اكتفا مى كردند. زيرا ابوطالب از حمايت پيغمبر دست برنمى داشت. آنها هرچه آمد و رفت نمودند تا شايد ابوطالب را از حمايت پيامبر منصرف يا اراده اش را سست نمايند، نتيجه اى نگرفتند. ابوطالب رسما اعلام نموده بود كه از حمايت پيغمبر دست برنمى دارم و او كشته نخواهد شد تا آن كه ما بنى هاشم كشته شويم. ما او را تسليم نمى كنيم و كشته شدن او مساوى با كشته شدن رجال قريش است.

چنين نيست كه گمان كنيد اگر او به طور ناگهانى كشته شود، كار از كار گذشته باشد.

قريش به وعده و وعيد ابوطالب اهميّت مى دادند و از او بسيار وحشت داشتند. لذا از اعلان جنگ به ابوطالب يا اقدامى سرّى براى قتل پيغمبر خوددارى مى كردند، ولى از استهزا و اذيّت كوتاهى نمى نمودند.

پيغمبر نيز اگرچه آشكارا به اسلام دعوت نمى كرد، ولى به تدريج بر عدد مسلمين افزوده مى شد. مى توان گفت كه ايمان آوردن دختران پيغمبر و جعفر بن ابى طالب و زيد بن حارثه در همين مدّت بوده است.

پيغمبر خود را از دشمنان مخفى مى داشت. در روايت صحيح حلبى از امام صادق علیه السلام آمده است:

«پس از آن كه از جانب خداوند بر پيامبر وحى نازل شد، سيزده سال در مكه توقف نمود. سه سال از آن مدت را مخفى و خائف بود و آشكارا دعوت نمى كرد تا آن كه به آشكار كردندعوت مأمور گرديد».(1)

ص: 229

همچنين از امام صادق علیه السلام آمده است:

«على علیه السلام در زمان غيبت با پيغمبر بود و كس ديگرى [از مكان ايشان] مطلع نبود».(1)

مجاورت رسول خدا در غار حرا نيز معروف است. در خطبه اميرالمؤمنين علیه السلام خوانديم كه پيامبر هر سال در حرا مجاور مى شد و به جز او كسى پيغمبر را نمى ديد. البته معلوم باشد كه اين مخفى شدن و غيبت، منافاتى با روايات عفيف كندى ندارد؛ چون عفيف در ايام حج پيغمبر را ديده بود كه ايستاده نماز مى خواند و خديجه و على به او اقتدا كرده بودند (در مسجد الحرام يا منى و يا هر دو) سپس از عباس پرسيد: اين چه چيز است كه مشاهده مى كنم؟ مى گويد: او محمّد، پسر برادر من است كه ادعاى نبوت نموده و آن خديجه و ديگرى على است كه به او ايمان آورده اند و هيچ كس بر اين دين غير از اين سه نفر نيست؛ زيرا اين قصه در ايام حج اتفاق افتاده و در آن موقع امنيت عمومى حكم فرما بوده و هيچ كس از دشمن خود خوف و وحشتى نداشته است. امّا چون آيه شريفه: «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ و أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ * إِنَّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ»(2) نازل شد، پيغمبر رسالت خود را آشكار نمود و رسما مشغول دعوت گرديد. اين يكى از إخبارات به غيب است كه در قرآن مجيد آمده است. زيرا تمامى دشمنان دين در تمام مدت مبارزه خود نتوانستند پيغمبر را نابود و خود را از او آسوده نمايند. چون نور خدا خاموش نشدنى است.

مشركان در مرحله دوم بر قطع روابط با بنى هاشم و بنى المطّلب اتفاق نمودند تاآن كه آنها از حمايت پيغمبر دست بردارند و او را تسليم قريش نمايند. اين مرحله چهار سال تمام طول كشيد و در سال پنجم هم قصه موريانه پيش آمد و نتيجه آن شد كه در ميان قريش اختلاف پديد آمد و بنى هاشم را از شعب ابوطالب بيرون آوردند. البته بعضى از مورخين اين مدت را كمتر جلوه داده اند!

ص: 230

پس از رهايى از شعب و تمام شدن محاصره، جناب ابوطالب و خديجه در مدت كوتاهى وفات كردند. در اين زمان چون ابوطالب نبود و بنى هاشم هم سست شده بودند، دشمنى قريش به مرحله نهايى خود رسيد و بر كشتن پيغمبر اتفاق نمودند. لذا فرار پيغمبر به غار در همان شب اتفاق افتاد و آن حضرت از همان جا به مدينه هجرت نمود.

آرى! اين است مراتب و مراحل دشمنى هاى قريش با پيغمبر كه خداوند در مكه به وسيله ابوطالب او را حفظ نمود و پس از او نيز به طرق ديگرى پيغمبر خويش را نگاه داشت.

اهْجُرْهُمْ هَجْرا جَمِيلاً * وَ ذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلاً»(1)

«اى جامه به خويشتن فرو پيچيده! به پاخيز شب را مگر اندكى! نيمى از شب يا اندكى از آن را بكاه! يا بر آن [نصف] بيفزاى و قرآن را شمرده شمرده بخوان! در حقيقت ما به زودى بر تو گفتارى گرانبار القا مى كنيم».

تا آن جا كه مى فرمايد:

«و بر آنچه مى گويند شكيبا باش و از آنان با دورى گزيدنى خوش، فاصله بگير و مرا با تكذيب كنندگان توانگر واگذار و اندكى مهلتشان ده!»

همچنين در اين آيات شريفه از سوره مدثر تأمل كنيد:

«يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنْذِرْ * وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ * وَ ثِيابَكَ فَطَهِّرْ * وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ * وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ * وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِرْ * فَإِذا نُقِرَ فِي النّاقُورِ * فَذلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ * عَلَى الْكافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ* ذَرْنِي وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِيدا»(2)

«اى كشيده رداى شب بر سر! برخيز و بترسان! و پروردگار خود را بزرگ دار! و لباس خويشتن را پاك كن! و از پليدى دور شو! و منّت مگذار و فزونى مطلب! و براى پروردگارت شكيبايى كن! پس چون در صور دميده شود! آن روز [كه ]روز ناگوارى است، بر كافران آسان نيست. مرا با آن كه [او را] تنها آفريدم واگذار!»من از اين آيات چنين مى فهمم كه مشركان و به خصوص وليد بن مغيره مخزومى، همان كسى كه صاحب مال ممدود و بنين شهوده است، خيلى پيغمبر اسلام را خسته كرده بودند و او مثل كسى كه بسيار مهموم، مغموم و خسته است براى استراحت به گوشه اى خزيده و خود را به لباس پيچيده است. خداوند در اين آيات مى خواهد پيامبر را قوى سازد و او را وادار به حركت نمايد، لذا مى فرمايد:

«بلند شو اى كسى كه خود را پيچيده اى! بلند شو! وقت كار است نه استراحت! آماده خدمت باش!»، «إِنّا سَنُلِقي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً؛ در حقيقت ما به زودى بر تو گفتارى گرانبار القا

ص: 232

مى كنيم»، ما تو را براى رسالت اختيار نموده و با نزول وحى و قرآن بار تو را بسيار سنگين كرده ايم؛ از جاى خود برخيز! نصفى از شب را به عبادت مشغول باش و قرآن را با تأنى و آهستگى بخوان. تو بايد بر ناملايمات و بدگويى هاى مشركان صبر كنى و حساب آنها را به خداوند واگذارى.

هان! از جا برخيز و لباس راحت، كنار بگذار! برخيز و به وظيفه خود قيام كن. مردم را بترسان و به سوى ما بكشان. خداوند را به عظمت معرفى نما. دامن خود را از آلودگى ها پاك و پاكيزه فرما و كثافات و ناپاكى ها و ناپاكان را از خود دور كن. به آنان نزديك مشو و براى خدا صبر كن و تحمل شدايد و سختى ها را بر خود هموار نما؛ زياده مَطَلب و بر ما منّت مگذار كه چون روز قيامت در رسد، كفّار به حساب خود خواهند رسيد!

حلاوت و شيرينى اين جمله را هرگز از ياد ببرد: «تو براى خداوند خودت صبر كن و مشركان را به ما واگذار و در عذاب شان عجله مكن!»

پيغمبر با شنيدن اين جملات، قوى و بانشاط مى شد. سپس مى فرمايد: «رُجز» را كنار بگذار و از آن دورى كن. رجز، چيز پليد و ناپاك را مى گويند و شامل تمام ناپاكان و ناپاكى ها مى شود. لذا دليل ندارد كه آن را به فرد خاصّى اختصاص دهيم، اگرچه بعضى مفسرين چنين گمان كرده اند، بلكه رجز شامل مشركان نيز مى شود. چون آنان نجس و پليد هستند؛ لذا در سوره مزمل مى فرمايد: «وَ اهْجُرْهُمْ هَجْرا جَمِيلاً».

امّا جمله «وَ ثِيابَكَ فَطَهِّرْ» نيز معناى عامى دارد و چه بسا زنان، خويشان، كسان و دوستان را نيز شامل شود. پس پيغمبر بايد در پاك كردن ايشان نيز سعى و اهتمام مى نمود. حتى مى توان از اين معنى چنين استفاده نمود كه پيغمبر بايد دامن خود را از تمام آلودگى ها پاك كند و مجال طعن به دشمنان ندهد و نقطه ضعفى در او نباشد و حتّى از مواضع تهمت نيز خود را دور سازد.

حديثى را به اين مضمون در نظر دارم كه پيغمبر اكرم با زنى در كوچه سخن مى گفت.كسى از آن جا عبور مى نمود كه پيامبر به او فرمود: اين زن، فلانى است و از محارم من مى باشد.

پس، آن سرور مى خواست كه دامن او، ولو به تهمت، آلوده نگردد و از اين بابت هرگز مجالى به دشمنان نمى داد. حتى به نقل صحيحِ يكى از معصومين علیهم السلام، پيغمبر فرمود: «خوش ندارم بگويند كه محمد از جمعى كمك خواست و چون بر آنان مسلط گرديد، دوستان و ياران خود را كشت» وگرنه جمعى از اين مردمان را مى كشتم. (در كتاب منافقين در اين باره مفصلاً بحث نموده ام.) پس پيغمبر نمى خواست مانند سلاطين و سياستمداران رفتار كند. لذا به خاطر آن كه شبهه اى در اذهان پيش نيايد از قتل برخى منافقين صرف نظر نمود. در نتيجه مى فهميم كه پيامبر چگونه دامن خود را از هرگونه تهمتى پاك نمود و بر سختى ها صبر مى كرد.

ص: 234

و تو را رها نكردم و دشمن تو نگشتم و البته آخرت براى تو بهتر از دنيا است و زود باشد كه به تو عطايى بدهد تا راضى شوى. آن گاه براى آن كه ثابت كند با پيغمبر خود دوست است و از او نبريده، شواهدى را ذكر مى نمايد: آيا تو را نگاه دارى نكرد در حالى كه يتيم بودى؟ آيا تو را هدايت نكرد؟ آيا تو را بى نياز نكرد؟!

مشركان كه حبّ مال آنان را كور و كر كرده بود، گمان مى كردند كه ملاك عظمت و محبوبيت در نزد خداوند نيز ثروت و مال است. لذا چون يتيم ابوطالب مالى ندارد، پس در نزد خداوند موقعيتى نداشته و خداوند او را دشمن پنداشته كه از مال دنيا محروم نموده است. اين مطلب را مى توان از اين آيه شريفه نيز به دست آورد:

«وَ قالُوا لَوْلا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ»(1)«قريش گفتند: چرا اين قرآن بر بزرگ شهر مكه يا شهر طايف نازل نگشته است؟»

زيرا بزرگ مكه و بزرگ طايف، هر دو از ثروتمندان بودند و اين اعتراض نظير اعتراض فرعون به موسى است:

«وَنادى فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قالَ يا قَوْمِ أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَهذِهِ الْأَنْهارُ تَجْرِي مِنْ تَحْتِي أَفَلا تُبْصِروُنَ * أَمْ أَنَا خَيْرٌ مِنْ هذَا الَّذِي هُوَ مَهِينٌ وَ لا يَكادُ يُبِينُ * فَلَوْلا أُلْقِيَ عَلَيْهِ أَسْوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ أَوْ جآءَ مَعَهُ الْمَلائِكَةُ مُقْتَرِنِينَ»(2)

«و فرعون در [ميان] قوم خود نداد در داد [و] گفت: اى مردم [كشور] من، آيا پادشاهى مصر و اين نهرها كه از زير [كاخ هاى] من روان است از آنِ من نيست؟ پس مگر نمى بينيد؟ آيا [نه] من از اين كس كه خود بى مقدار است و نمى تواند درست بيان كند بهترم؟ پس چرا بر او دست بندهايى زرّين آويخته نشده؟ يا با او فرشتگانى همراه نيامده اند؟»

فرعون در ميان قوم خود فرياد مى كند كه من پادشاه مصر هستم و اين نهرها در ملك من جارى است. حال من بهتر هستم يا اين موسى كه خوار و بى مايه است؟ پس چرا با او

ص: 236

دستبندهاى طلا نيست؟ پس فرعون مى خواست از اين كه موسى مال، ثروت و طلا ندارد استفاده كند كه چنين شخصى در نزد خداوند مقام و منزلتى ندارد.

همچنين از آن جا كه پيغمبر اسلام فقير و يتيم بود، مشركان نقطه ضعفى به دست آورده و به آن حضرت حمله مى كردند و مى خواستند تا به اين وسيله اثبات كنند كه خداوند به پيغمبر نظر ندارد و او رسول نخواهد بود. از خطبه جناب ابوطالب در زمان تزويج خديجه نيز دانسته مى شود كه نداشتن مال و ثروت در نظر قريش نقطه ضعف بود و ابو طالب هم به همين توّهم يا اعتراض پاسخ داده است؛ آن جا كه در حضور قريشمى فرمايد:

«ثم ان ابن اخى هذا ممن لا يوزن برجل من قريش الاّ رجح به و لا يقاس به رجل الاّ عظم عنه و لا عدل له فى الخلق و ان كان مقِّلا فى المال فانّ المال رفد جار و ظلّ زايل»(1)

و به نقل صدوق در فقيه «فان المال رزق حايل و ظل زايل»، ابوطالب مى گويد: پيغمبر نه تنها در قريش، بلكه در ميان خلق نظير ندارد و بر جميع افراد بشر افضل است.

اگرچه مال او كم است، ولى مال روزى جارى و مثل سايه بى دوام است و تأثيرى در ملكات، صفات و شخصيت اشخاص ندارد.

پس معلوم مى شود كه قريش از فقر و كمى مال نتيجه مى گرفتند كه پيغمبر در نزد حق صلاحيت و لياقت پيغمبرى را ندارد. خداوند در جايى ديگر مى فرمايد: «وَاصْبِرْ عَلى

ما يَقُولُونَ» و در آيات ديگر به يكايك اعتراضات كفار جواب مى دهد. مثلاً در سوره ضحى سوگند ياد مى كند كه پيغمبر را رها نكرده و دشمن او نيست، بلكه همراه و دوست او است و به جاى دنيا در آخرت به او نعمت و ثروت زيادى عطا كند و مى گويد كه آخرت بهتر از اين دنيا است و البته زود باشد كه به او بدهد تا راضى شود.

پس خداوند در برابر دنيا، آخرت را آورده است. لذا مى توان از آيه دوم دانست كه خداوند وعده داده كه در همين دنيا نيز به پيامبر زياد بدهد و اين اخبارى است به غيب كه

ص: 237

در قرآنِ معجز آسا آمده است و اتفاقاً چنان شد كه خبر داده شده بود. زيرا وقتى ابوسفيان، رئيس بت پرستان، در نزديكى مكه با سپاه مسلمانان رو به رو شد و عظمت پيغمبر را مشاهده نمود به عباس گفت: مُلك و سلطنت پسر برادر تو عظيم گشته است، و اضافه كرد كه او عظيم تر از كسرى و قيصر است. پس به همين خاطر جا ندارد كه آيه شريفه: «وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى» را مخصوص به آخرت نماييم؛ با آن كه قبلاًفرموده: «وَلَلآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الاُْولى» بنابر اين از اين آيات دانسته مى شود كه گفته هاى مشركان و اعتراض شان به نبوت پيغمبر، آن حضرت را خسته نموده بود و چون اين اعتراض ها در نزد مردم وارد بود و همگى حب به مال داشتند، خداوند او را تسليت مى دهد و به روشنايى و تاريكى سوگند ياد مى كند كه گفته هاى دشمنان درست نيست و مى گويد چنان نيست كه من تو را رها كرده و يا دشمن داشته باشم. بعد اضافه مى كند كه آخرت بهتر از اين دنيا است و به زودى چيزى به تو بدهم تا راضى شوى. آنگاه شواهد رضايت خود را اين گونه نقل مى نمايد كه ما تو را نگهدار شديم و بى نياز نموديم و هدايتت كرديم. پس دانسته مى شود كه مورد مهر و علاقه ما هستى.

اگرچه پيغمبر يتيم شد، ولى در دامن سيد قريش - عبد المطّلب - و پس از او در دامن سيد بطحا - ابو طالب - نگاه دارى مى شد و عموى او آماده بود تا فرزندان خويش را قربانى اين يتيم نمايد. او گرچه كم مال بود، ولى خداوند در اثر كثرت صفات فاضله پيامبرش، او را غنى نمود؛ همان خديجه كه از ثروتمندترين افراد قريش بود، داوطلب شد تا خود و دارايى خود را در اختيار پيغمبر بگذارد. در واقع صداقت، امانت، عقل و ديانت پيغمبر موجب شد كه بزرگ ترين ثروت ها در اختيار او قرار گيرد. همچنين مى توان گفت كه بهترين انواع بى نيازى، همان غناى طبع است كه در پيغمبر موجود بود.

پس اگرچه پيغمبر ثروت موروثى نداشت، ولى در اثر همان صفات از ثروتمندترين مردم جهان بود و به زودى خداوند او را از بزرگ ترينِ سلاطين جهان قرار داد. پس سببى را كه قريش موجب دور بودن خدا از پيغمبر مى دانستند، بزرگ ترين شاهد بر عظمت آن سرور و محبوبيت او در نزد خداوند است.

ص: 238

درباره آيه شريفه «وَ وَجَدَكَ ضالاًّ فَهَدى(1)؛ و تو را سرگشته يافت، پس هدايت كرد؟» سخن بسيار است و وجوه زيادى گفته شده است؛ يكى از احتمالات اين است كه ظاهرآيه شريفه هيچ اشكالى ندارد؛ بدين صورت كه خداوند در مقام اثبات موقعيت و محبوبيت پيغمبر در نزد خود مى فرمايد: «تو را متحير و بى علم ديد؛ پس هدايت كرد» اين آيه نظير آيه: «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحا مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِى مَا الْكِتابُ وَلاَ الاْءِيمانُ وَلكِنْ جَعَلْناهُ نُورا نَهْدِى بِهِ مَنْ نَشآءُ مِنْ عِبادنا وَإِنَّكَ لَتَهْدِى إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ(2)؛ و همين گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم. تو نمى دانستى كتاب چيست و نه ايمان

[كدام است] ولى آن را نورى گردانيديم كه هركه از بندگان خود را بخواهيم به وسيله آن راه مى نماييم، و به راستى كه تو به خوبى به راه راست هدايت مى كنى». يا نظير آيه «وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِينَ(3)؛ و تو قطعاً پيش از آن از بى خبران بودى». مى باشد كه خداوند در اين آيات به پيامبرش خطاب مى كند و مى گويد كه او پيش از اين جزء بى خبران و متحيّران بود.

آن گاه امام از ابو حمزه مى پرسد: اصحاب شما در تفسير اين آيه چه مى گويند؟ آيااعتراف دارند كه پيغمبر زمانى كتاب را نمى دانست و آن را نمى شناخت؟ ابو حمزه مى گويد: قربانت گردم! نمى دانم اصحاب ما چه مى گويند. فرمود: بلى. زمانى بوده است كه پيغمبر كتاب و ايمان را نمى دانست، تا آن كه خداوند روح را - كه در قرآن از آن ياد شده است - فرستاد. پس آن روح علم را به او آموخت».(1)

همچنين در روايت ديگرى آمده است كه «آن روح كه بزرگ تر از جبرئيل و ميكاييل است با پيغمبر بود و او را خبر مى داد و نگاه دارى مى كرد و پس از پيغمبر با ائمه علیهم السلام است».(2)

در حديث ديگر آمده است: «آن روح پس از پيغمبر در ميان ما است و به آسمان برنگشته است»(3)

و اميرالمؤمنين فرمود:

«وَلَقَدْ قَرَنَ اللّه ُ سُبْحانه بِهِ مِنْ لَدُنْ أَنْ كانَ فَطِيماً أَعْظَمَ مَلَكٍ مِنْ مَلائِكَتِهِ يَسْلُكُ بِهِ طَرِيقَ الْمَكارِمِ وَمَحاسِنَ أَخْلاقِ الْعالَمِ لَيْلَهُ وَنَهارَهُ»(4)

«از همان زمان كه رسول خدا را از شير باز گرفتند، خداوند بزرگ ترين فرشته از فرشتگان خويش را مأمور ساخت تا شب و روز وى را به راه هاى بزرگوارى، درستى و اخلاق نيك سوق دهد».

شايد اين همان روح است كه در روايات به آن اشاره كرده اند. از روايت ابو حمزه فهميده مى شود كه در ميان اصحاب ابو حمزه، «روح» امرى غلو و مبالغه آميز بود. لذا امام مى پرسد: آيا اعتراف دارند؟

براى «ضلال» نيز معانى بسيار نوشته اند، ولى مى توان برگشتِ بسيارى از آنها را به«جهالت» و «بى علمى» دانست؛ اعم از اين كه بود و فراموش شد يا نبود، و اعم از اين كه

ص: 240

موجب انحراف از حق شده باشد يا نه، و اعم از اين كه موجب كفر شده باشد يا نه. بدين ترتيب، ضلالِ به معنى بى علمى و جهالتِ صرف، در صورتى كه موجب محذور ديگرى مثل كفر يا شرك نباشد، چه مانعى دارد كه براى پيغمبر اكرم نيز استفاده شود؟

لذا خداوند، روح، مَلَك بزرگ تر و عظيم تر از جبرئيل را بر وى نازل كرد و همنشين او نمود تا علوم را به وى بياموزد و پس به پيغمبر خطاب شد: «وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً(1)؛ پروردگارا! بر دانشم بيفزاى».

مگر اين كه كسى توهّم كند كه علم پيغمبر مانند علم خداوند در تمام امور و مسائل، ذاتى او است و مسبوق به عدم نيست كه اين توهّم قطعا باطل است.

«وَأَنْزَلَ اللّه ُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَكان فَضْلُ اللّه ِ عَلَيْكَ عَظِيماً»(2)

«و خدا كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت و تفضّل خدا بر تو همواره بزرگ بود».

بعضى از مفسرين «ضلال» را در راه كسب و معيشت و بعضى در كوه هاى مكه دانسته و گفته اند كه پيغمبر در كوه ها گم شده بود و راه را نمى شناخت. به هر ترتيب،

جهت جامع همه تفسيرها اين است كه ندانستن، امرى است كه موجب كفر نيست و لذا منافات با عصمت پيغمبر ندارد.

آنچه در وجه نزول سوره «ضحى» نوشتم، همانا ظاهر آن آيات است. امّا جمعى از مفسرين در اشتباه بزرگى واقع شده اند. شيخ طبرسى فرمود: ابن عباس گفت كه پانزده روز بر پيغمبر وحى نازل نشد. مشركين گفتند: خداوند محمّد را رها كرده و دشمن اوگشته است. پس اين سوره - ضحى - نازل شد. ابن جريح گفته است كه دوازده روز وحى نازل نشد، امّا مقاتل معتقد است كه چهل روز وحى نازل نگرديد. بعضى گفته اند كه مسلمين گفتند: يا رسول اللّه! چرا بر شما وحى نازل نمى شود؟ فرمود: چگونه نازل شود،

ص: 241

در حالى كه شما به خداوند اطمينان نداريد و ناخن نمى گيريد؟

بعضى گفته اند كه يهود درباره ذوالقرنين، اصحاب كهف و روح از پيغمبر سؤال كردند آن حضرت فرمود: فردا به شما خبر مى دهم و نفرمود: «ان شاء اللّه»؛ پس وحى حبس شد و پيغمبر مهموم گشت و خداوند اين سوره را براى تسليت خاطر پيغمبر نازل فرمود.

بعضى ديگر گفته اند كه به انگشت پيغمبر سنگ زدند و خون جارى شد، آن حضرت فرمود:

هل انت الا اصبع دميت *** و فى سبيل اللّه ما لقيت

تو بيش از يك انگشت، پيغمبر نيستى كه در راه خداوند آسيب ديدى. پس دو يا سه روز وحى نازل نگشت. زن ابو لهب گفت: شيطان تو از تو دست برداشته؛ آنگاه اين سوره نازل گشت.

از بيان سابق ما در سبب نزول اين سوره و از آياتش معلوم مى شود كه كفار از فقر و بى مالى پيغمبر نتيجه مى گرفتند كه آن حضرت در نزد خداوند مقامى ندارد و خداوند او را دوست نمى دارد. پس اين سوره پاسخ به آنان و اثبات لطف و مهربانى خداوند نسبت به پيغمبر از همان زمان كودكى است كه در آن بشارت به آينده و عطاياى بى پايان حق در آخرت و دنيا داده شده است و اين خود معجزه اى است كه در قرآن آمده است و وجهى ندارد كه هركس به خيال خود سببى بتراشد و آن را سبب نزول آيات بداند.

مشركان اصلاً قبول نداشتند كه خداوند با پيغمبر خود مهربان است تا گفته شود كه بعد از قطع شدن وحى، مشركان اين حبس وحى را علامت وداع و دشمنى دانستند. باتوجه به سخنان گوناگونى كه گذشت هم مدت قطع وحى از دو يا سه روز تا چهل روز، هم علل مختلف براى قطع وحى بى اساس است. مشركان از همان يتيم بودن و فقر پيغمبر دشمنى خدا را با آن سرور اثبات مى نمودند.

گذشته از اين امر، آن سه دليل كه براى قطع وحى ذكر كرده اند، هيچ كدام صلاحيت دلالت را ندارند، زيرا اطمينان نداشتن مسلمانان به خداوند يا ناخن نگرفتن آنان، چگونه

ص: 242

سبب قطع وحى از پيغمبر مى گردد؟ از طرفى ديگر ناخن نگرفتن چگونه در رديف بى اعتمادى به خداوند گرفته شده است.

اما «ان شاء اللّه» نگفتن پيغمبر موجب اين نيست كه تا مدتى وحى بر او نيايد و از اين رو به شماتت دشمنان مبتلا گردد؛ زيرا «ان شاء اللّه» نگفتن پيغمبر به معناى اعتماد به نفس و صرف نظر از خداوند متعال نبود تا مستحق مجازات باشد.

اما آن سبب ديگر كه ذكر كرده اند، هيچ مناسبتى با سوره ندارد. زيرا بر فرض هم كه چنين اتفاقى افتاده و پيغمبر چنين كلامى گفته باشد، وجهى ندارد كه در اثر اين كلام وحى حبس شود. مگر پيغمبر از اين كه يك انگشت او خونين گشت بر خداوند منّت گذارده بود؟!

گذشته از آنچه كه گفتم، راهى براى اثبات اين امور نيست و شاهد اين مدعا نيز تعدد همين وجوه است.

نتوانند بگويند كه خداوند از او بريده و يا با او دشمن بوده است: «ما وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَما قَلى»

همچنين او را مأمور مى كند كه نعمت هاى خداوند را به رخ دشمنان بكشد و براى مردم بيان كند تا دروغ مشركان آشكار گردد: «وَأَمّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ» و مجددا پس از دو سه جمله معترضه، به مناسبت مطرح شدن نام فقير و يتيم، نعمت هاى خود را بر پيغمبر بيان مى كند و مى فرمايد:

«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ * وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ* اَلَّذِى أَنْقَضَ ظَهْرَكَ * وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ»(1)

«آيا براى تو سينه ات را نگشاديم و بار گران را از [دوش] تو برنداشتيم؟ [بارى] كه [گويى] پشت تو را شكست. و نامت را براى تو بلند گردانيديم».

خداوند تعالى سوره انشراح را با يك سؤال شروع مى كند: «آيا ما سينه تو را گشاده نكرديم؟» كسانى كه در ميدان مبارزه وارد گشته اند، مى دانند كه مبارزه چه اندازه مشكل است. جنگيدن با ده نفر مشكل تر است تا درگير شدن با يك نفر و مبارزه با صد نفر به همان نسبت مشكل تر است تا با ده نفر و هكذا. پس هر اندازه كه بر عدد مبارزان افزوده گردد بر مشكلى كار هم اضافه مى شود.مشكل نبوت و رسالت و همچنين مبارزه با عقايد و مقدّسات در نزد هر قومى مشكلتر از مبارزه بر سر امور ديگرى مانند مال، وطن و رياست و . . . است. از طرف ديگر هر اندازه كه مبارز از جهت ثروت و لشكر قوى باشد از مشكلى كارش كم مى گردد و هر اندازه كه دشمنان از حيث ثروت، عقيده و جمعيت قوى باشند، بر مشكلى كار مبارزه افزوده مى گردد. مبارزه اى كه پيغمبر مأمور به انجام آن شد از مشكل ترين مبارزات و فوق حد تصور بود. چون پيغمبر اكرم در نظر مردم دنياپرست بسيار ضعيف و دشمنانش بسيار قوى بودند و از طرفى مورد مبارزه نيز عقايد مذهبى، دينى و طريقه پدران شان بود. از اين رو مى توان گفت كه پيغمبر با اخلاق، افكار، عقايد و اعمال همگى مردم مبارزه مى كرد؛ نه مبارزه با يك قوم و بر سر چند چيز!

ص: 244

اين امر بسيار مشكل بود؛ به طورى كه سينه پيغمبر را با آن گشادى، تنگ و كمر او را با آن محكمى و توانايى، خم مى نمود. اين كلام خداوند است كه فرمود: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ * وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ* اَلَّذِى أَنْقَضَ ظَهْرَكَ».

انتخاب و بدان جا هجرت نمود. فرمان جهاد كه رسيد، كار بر وفق مراد شد؛ خون هاى فاسد ريخته و دين مقدس اسلام مستحكم شد. خداوند از زحمات پيغمبرش تقدير نمود و فرمود: «وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ».

اين چنين است كه مى بينيم همه روزه در اوقات نماز، فرياد شهادت مؤذنين در مجامع و مساجد به رسالت محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم بلند است.

مى توانست اميرالمؤمنين را بدنام مى كرد و فضايل ايشان را مدفون مى ساخت. اين از آثار سلطنت منافقين است كه در كتاب مجاهدات به اين مطلب اشاره نموده ام.

برگرديم به تفسير آيه شريفه اى كه خداوند به پيغمبر خود خبر مى دهد كه پس از روبرو شدن با زحمات و مشقّات، نوبت خوشى، گشايش و آسانى كارها است.

«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»(1)

«پس [بدان كه] با هر دشوارى، آسانى است. آرى! با هر دشوارى آسانى است».خداوند به وسيله اين دو آيه به پيامبر اشاره مى كند كه با سختى كار تو، دو گشايش همراه است. از طرفى خود اين سوره - كه در مكه معظمه هنگام سختى كار بر پيغمبر نازل گشته و بشارت به آينده و آسانى كار داده است - يكى از انواع اخبار به غيب است كه در قرآن آمده است. خداوند با اين قبيل آيات به پيغمبر شرح صدر عطا مى فرمود و او را وادار به كار و مبارزه با كفار مى ساخت: «قُمْ فَأَنْذِرْ * وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ(2)؛ برخيز و بترسان. و پروردگار خود را بزرگ دار».

تدريجى به عدد مسلمين، راه گشايش و آسانى را باز نمود تا آن كه نوبت به هجرت و جهاد رسيد.

«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»

«پس [بدان كه] با هر دشوارى، آسانى است. آرى! با هر دشوارى آسانى است».

پس با تحمل آن فشارها و سختى ها دو گشايش براى پيغمبر در پيش بود: يكى دردنيا كه همان فتح و غلبه و پيروزى او بود و ديگرى در آخرت كه خداوند مى فرمايد: «وَ لَلاْخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولى(1)؛ و قطعا آخرت براى تو از دنيا نيكوتر خواهد بود» نزول همين سوره نيز بر پيغمبر موجب گشايش و شرح صدرى گرديد.

در اين جا پيغمبر مأمور است تا مؤمنين را بشارت دهد كه بر اثر ايمان و مجاهده در راه خداوند در آخرت به بهشت و در دنيا به فتح و پيروزى مى رسند.

در مكه معظمه هم در آن زمان كه پيامبر تحت فشار و سنگينى بار رسالت بودخداوند بشارت مى دهد به آن كه پس از سختى يا با سختى، دو آسانى در كار است؛ يكى در دنيا و ديگرى در آخرت.

همچنين در آيه اى كه خداوند مى فرمايد: «وَرَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ»(1)؛ و نامت را براى تو بلند گردانيدم» هم مى توان گفت كه اين عبارت، جامع بين دو امر است. زيرا بلند شدن نام و آوازه در دنيا، موقوف به فتح، غلبه و پيروزى است. البته چنان شد كه خدا فرموده بود و همان يتيم بى مال از بزرگترين سلاطين جهان شد و كار به آن جا رسيد كه به همان دشمنان خود از قريش، عطايايى مرحمت فرمود؛ هر نفر صد يا دويست شتر. و همان جماعت چون تأليف قلب شدند به صف دوستان درآمدند و در روزهاى بعد جزء سران لشكر سپاه مسلمانان گرديدند؛ اگرچه از منافقين بودند.

پيغمبر اسلام از همان اول دعوت، وعده مى داد كه اگر ايمان بياوريد، پادشاه جهان مى شويد و تمام مردم مطيع شما خواهند شد. همان زمان كه در جنگ احزاب مشغول كندن خندق بودند و آن قطعه از كوه پيدا شد و پيغمبر آن را به تنهايى به چند ضرب خُرد كرد و برقهايى ساطع گشت، فرمود كه قصور شام و مداين و يمن پيدا شد و به فتح اين مكان ها با دست مسلمين بشارت داد. منافقين گفتند: از وعده هاى اين مرد تعجب نمى كنيد؟! از ترس احزابِ عرب محصور گشته است، بشارت فتح شام و مملكت كسرى را مى دهد؟!

«وَإِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللّه ُ وَرَسُوُلُهُ إِلاّ غُرُوراً»(2)

«و هنگامى كه منافقان و كسانى كه در دل هايشان بيمارى است، مى گفتند: خدا و

ص: 250

فرستاده اش جز فريب، به ما وعده اى ندادند».

طبق نص قرآن پيغمبر به مسلمين وعده و بشارت ظفر و غلبه دين را مى داد و به كورى چشم كفار و منافقين، درست و صحيح در مى آمد كه همين امر يكى از معجزات آن سرور است.

من در اين كتاب در مقام اثبات سبقت اميرالمؤمنين به اسلام نيستم و در تاريخ خود آن سرور(1) - به عون الهى - اين مطلب را بيان خواهم كرد و آن جا به اشعار و كلمات صحابه يا تابعين استشهاد خواهم نمود. به هر صورت شما از همين جا مى توانيد بدانيد كه منافقين چگونه در مقام خاموش كردن نور خدا و كتمان حق بودند و فضايل اميرالمؤمنين را دفن مى كردند؛ در جايى ابوبكر را كه به گفته سعد وقاص پس از پنجاه نفر اسلام آورده است، اول مى شمارند و از طرفى براى خلط مبحث زيد بن حارثه را ذكر مى نمايند و تا مى توانند سن اميرالمؤمنين را كم مى كنند كه بگويند او طفل غير مميز بوده است. دشمنان هرچه مى خواهند، بگويند و تا مى توانند حقّ را مخفى و دفن كنند، ولى خداوند نور خود را ظاهر مى سازد؛ همان طورى كه از كلام اميرالمؤمنين در سبقت ايمان او و خديجه، سابقا، از خطبه قاصعه نقل شد.

كسانى كه انصاف و شعور داشته باشند، مى دانند كه پيغمبرى كه سه سال خائف بود و دعوت خود را آشكار نمى كرد، اول كسانى كه بايد دعوت خود را با آنها در ميان بگذارد، خديجه و على عليهماالسلام هستند. زيرا يكى زن او و ديگرى همانند فرزند او در خانه او بزرگ شده و عمو زاده او است. پس بايد اين دو پيش از ديگران مسبوق به بعثت و رسالت پيامبر شده باشند و كمال عقل و علاقه آن دو موجب شده است كه بر ديگران پيش قدم باشند. پس اين نقل مطابق اعتبار است و نقل هاى مخالف آن مسلماً از روى هوى و هوس و تنها براى كتمان حق ساخته شده اند.

پيغمبر اكرم خداوند را در آن سه سال به صورت مخفيانه عبادت مى نمود و از قريش خوف داشت و مأمور به آشكار نمودن دعوت نبود. قريش از مسلك و مرام او آگاه بودند و عبادت او و خديجه و على علیه السلام را در ايام حج مى ديدند. گو اين كه در اين مدتخداوند، پيغمبر خود را تربيت مى كرد و او را براى رسالتى عظيم مجهز مى نمود؛ درست مانند سفيرى كه او را مدتى به وضعيت و مأموريتش آشنا مى نمايند و بعد روانه مى كنند، گويى پيغمبر نيز در آن مدت درس خود را روان مى كرد تا اين كه خداوند پس از سه سال

ص: 252

او را براى نجات بشر به سوى مردم فرستاد.

اين نكته هم مخفى نماند: در مدتى كه پيغمبر مخفيانه دعوت مى نمود و عده اى را گرد خود فرامى خواند، با همان نماز خواندنش در مسجد الحرام - هنگام ازدحام و آمدن اعراب از نقاط دور و نزديك براى حج - آنها را متوجه خود مى ساخت و از مقصد و مدعاى خود با خبر مى نمود. چه بسا هر كدام از آن افراد كه به قبيله و شهر خود باز مى گشتند اين خبر تازه را براى جماعت خود بيان مى كردند و مى گفتند كه محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم مدعى مقام نبوت گرديده است.

پس پيغمبر اگرچه دعوت خود را آشكار نمى كرد، ولى با عمل خويش مردم را با خبر مى ساخت و آنان را به سمت خداوند متوجه مى نمود؛ اين كارها زمينه را براى آمادگى اذهان عمومى، جهت پذيرش دعوتِ آشكار، فراهم مى ساخت.

پيغمبر اكرم پس از مأمور شدن به دعوتِ آشكار، با پشتكار عجيبى مشغول عمل گرديد و مردم را علنا دعوت مى نمود و به مشركان هيچ اعتنايى نداشت. «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَاَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ(1)؛ پس آنچه را بدان مأمورى آشكار كن و از مشركان روى برتاب».

پس پيغمبر دو دعوت داشت: يكى در خصوص خويشان و ديگرى درباره عموم بشر، خداوند در خصوص دعوت خويشان خطاب به پيغمبر مى فرمايد: «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ(2)؛ و خويشان نزديك خود را هشدار ده!»

كمتر است، اجابت مى نمايد».(1)

در روايت ابو رافع است كه «پيغمبر سه مرتبه سؤال خود را تكرار كرد، امّا هيچ كس قبول نكرد. آن گاه على علیه السلام برخواست و قبول نمود. پيغمبر او را نزد خود طلبيد و دهانش را از آب دهان خود پر نمود. ابو لهب گفت: جزاى پسر عمويت را خوب دادى! فرمود: او را پر از علم و حكمت نمودم».(2)

در حديث ديگرى آمده است كه به ابوطالب گفتند: بايد پسر خود را اطاعت نمايى.(3) چون محمّد او را بر ما امير كرد. اين قصه يكى از مسلمات تاريخ و احاديث است كه در كتب فريقين مسطور مى باشد.

طبرى از محمد بن اسحاق اين حديث را با تفصيل بيش ترى نقل نموده است كه در آن نقل به اين موارد اشاره شده است: «دعوت كردن پيامبر از خويشان، و سير شدن آن جمع از غذايى كم با آن كه هر يك از ايشان به تنهايى تمام آن غذا را مى خورد، و كلام ابولهب كه «ما را سحر نمود».(4)

زبان به تمسخر گشودند و به ابوطالب گفتند: تو را امر نمود كه از پسر خود اطاعت كنى.(1)

ابن سعد نيز اين حديث را در معجزات پيغمبر نقل نموده و آورده است كه پيغمبر فرمود: «كدام يك از شما به من كمك مى كند و دعوت مرا اجابت مى نمايد و در مقابل، برادر من مى گردد تا بهشت براى او باشد؟»(2)

پس در اين حديث فقط جهت وزارت و كمك را در نظر گرفته و قسمت انذار اقربين را نقل ننموده است. پيغمبر اكرم در دعوت از عشيره نزديك خود، دو نظر را دنبال مى كرد: يكى دعوت به اسلام و ديگرى انتخاب معاون و وزير از آن جمع.

عجب در اين است كه هيچ كس از آن جمع چنين دعوتى را قبول نكرد؛ به جز اميرالمؤمنين على علیه السلام كه قبول كرد و به راستى نيز چنان كرد؛ در ابتداى امر رسالت، هنگامى كه اطفال به تحريك اولياى خود پيغمبر را اذيت مى كردند به ضرب دندان اميرالمؤمنين علیه السلام مبتلا مى شدند. او در ليلة المبيت به جاى پيغمبر خوابيد و آماده شد تا جان خود را فداى پيامبر نمايد. در وسط كار نيز در ميدان هاى جنگ، دلاورانِ مشركان وكفّار را بى سر و دست و پا مى نمود و پس از وفات پيغمبر نيز به جاى آن سرور هدف فعاليت هاى منافقين قرار گرفت.

چون اميرالمؤمنين علیه السلام لشكريان معاويه را ديد، سوگند ياد نمود كه آنها اسلام نياوردند، لكن خود را در پناه اسلام حفظ نمودند و باطنا بر كفر خود باقى بودند و چون ياور پيدا كردند به سوى دشمنى با ما برگشتند، ولى نماز را ترك نكردند.(3)

مقصود اميرالمؤمنين، معاويه و قريش است كه بر او حمله نمودند و حق را از او گرفتند و پس از رسيدن به آن با او جنگيدند و پس از شهادت آن حضرت، سال ها او را لعن نمودند و فضايل او را كتمان كردند و به ديگران نسبت مى دادند.

ص: 255

آن را به ابوبكر نسبت مى دهد. منشأ فضايل ابوبكر و ديگران از همين جا دانسته مى شود.

اين از همان چيزهايى است كه معاويه مى گفت بايد دفن شود.

موضوع دعوت پيغمبر از فرزندان عبد المطّلب و وزيرى، برادرى و وصايت و خليفه شدن على علیه السلام هم از آن حقايقى است كه دشمن را بيچاره كرده است. دشمنان نتوانستند اين فضيلت را براى ديگرى ثابت كنند و نتوانستند آن را هم به ابوبكر نسبت دهند، ولى تا توانستند از آن حكايت، كلمات خليفه، وزير يا وصى را كم كردند كه من در اين باره در تاريخ اميرالمؤمنين - ان شاء اللّه - مفصلاً سخن خواهم گفت.

هركس پيشواى مرام يا مسلكى شود عادتا از همان ابتداى كار براى خود معاونى مى طلبد. در نتيجه هركه پيش قدم شود تا با او معاونت و همكارى نمايد او را جانشين خود قرار مى دهد. اين امرى عادى است و بنابر همين بوده و هست. مثلاً عمر براى خلافت ابوبكر خيلى زحمت كشيد و سهم او در اين خدمت بيش از ديگران بود. مى بينيمكه او خليفه ابوبكر شد. عثمان هم براى خلافت عمر بيش از ديگران همراهى نمود، چون ابوبكر در هنگام مرگ خواست جانشين خدا را تعيين نمايد، عثمان را به تنهايى طلبيد و گفت بنويس:

بسم اللّه الرحمن الرحيم. اين عهدى است كه ابوبكر بن ابى قحافه با مسلمين نموده است. اما بعد . . . آن گاه ابوبكر بى هوش شد، پس عثمان نوشت: امّا بعد، من عمر بن خطاب را جانشين خود نمودم. در خيرخواهى از براى شما كوتاهى نكردم . . . چون ابوبكر به هوش آمد، گفت: بخوان! پس آنچه را كه نوشته بود خواند. ابوبكر بعد از تكبير گفت: گمان مى كنم از اختلاف ميان مردم ترسيدى كه من در آن حال بميرم و كسى را معين نكرده باشم. عثمان گفت: آرى! ابوبكر گفت: خداوند تو را از طرف اسلام و مسلمانان جزاى خير دهد. آن گاه ابوبكر آن نوشته را امضا نمود.(1)

عمر براى پاسخ به چنان خدمتى براى امر خلافت نقشه اى كشيد كه در نهايت، خلافت به عثمان مى رسيد. اگرچه عمر او را به خصوص معين ننمود، ولى مطلب از اول

ص: 257

معلوم بود. شايد معناى آن دعاى ابوبكر كه «از طرف اسلام و مسلمانان جزاى خير ببينى» اين بود كه از ناحيه عمر به خلافت برسى؛ و اين دعا مستجاب شد.

اولاً: به نظر شما وقتى پيغمبر خواست وصيت نمايد تا هيچ خلاف و اختلافى باقى نماند، چرا جناب عمر از حاضر نمودن دوات و قلم امتناع نمود و گفت كه اين مرد هذيان مى گويد، ولى وقتى جناب ابوبكر بى هوش شد و به هوش آمد و آن نوشته را امضا نمود، هيچ كس نگفت كه او هذيان گفته و آن نوشته داراى ارزش و اعتبار نيست؟!

ثانيا: چگونه عثمان از ظهور اختلاف ترسيد، ولى پيغمبر اكرم نترسيد و بنابه گفته حضرات جانشين معين ننمود؟! آيا او و ابوبكر دل سوزتر از پيغمبر بودند؟!

ثالثا: عثمان چگونه چيزى را كه ابوبكر نگفته بود به او نسبت داد؟ پس اگر او بههوش نمى آمد و از دنيا مى رفت، چگونه او اين تعيين جانشين را به ابوبكر نسبت مى داد؛ آيا بزرگان صحابه چنين نسبت هايى به هم مى دادند و هيچ پروايى هم نداشتند؟

قدرى از موضوع دور شدم. كلام در اين بود كه هركس مؤسس مرام و مسلكى باشد براى خود وزير، معاون و جانشين معين مى نمايد و قهرا شخصى را كه پيش قدم تر و خدمت او به آن مرام بيش تر از ديگران باشد، انتخاب مى نمايد؛ چنان كه ابوبكر عمر را و عمر نيز عثمان را معين نمود. پيغمبر اكرم هم كه زير چنان بار سنگين رفته است، از اين قانون دور نيست. او از فاميل نزديك خود ياورى مى طلبد و شخصى را كه پيش قدم باشد، معاون، وزير، وصى و خليفه خود قرار مى دهد.

«عامر بن طفيل بن مالك» و عمو زاده او «اربد بن ربيعة بن مالك» نزد پيغمبر آمدند. عامر گفت: اى محمّد! اگر اسلام آورم براى من چه خواهد بود؟ فرمود: تو مانند ساير مسلمين بوده و در نفع و ضرر شريك آنان هستى. گفت: آيا خلافت را براى من قرار مى دهى؟ فرمود: تو و قوم تو از آن بهره اى نداريد. گفت: شهرستان ها در اختيار تو باشد آيا اختيار بيابان نشين ها را به من واگذار مى نمايى؟ فرمود: نه، ولكن چون تو سوارى شجاع هستى براى تو لشكرى قرار مى دهم. عامر گفت: مگر اكنون براى من سوارانى نيست؟ البته مدينه را براى جنگ با تو از سواره و پياده پر مى كنم. آن گاه هر دو رفتند و

ص: 258

پيغمبر از خداوند خواست كه شرّ آن دو را كفايت كند».(1) قطعا اين ملاقات در موقع امن عمومى و ماه هاى حرام روى داده است.

ببينيد! عامر كه رئيس طايفه صعصعه و نيز فارِس عرب است، چگونه براى عمل خود مُزد معين مى كند؟ پيغمبر نيز خلافت را از او و خانواده او دور مى نمايد.

آرى! خلافت، حق كسى است كه خدمت نموده باشد و عامر و فاميلش از اول امر خدمتى نكرده بودند. از اين جهت مسلمانان قريش بر ديگران مقدم هستند؛ لذا درروايات هم آمده است كه پيغمبر فرمود: «الائمة من قريش».(2) يا آن كه فرمود: «اثنى عشر خليفة كلهم من قريش».(3)

اين جمله چون با سلطنت منافقين منافاتى نداشت و آنها تلاش مى كردند بگويند كه ما همان ها هستيم كه پيامبر فرمود، نقل شده است، ولى اين عدد مخصوص دوازده نفر، فقط با مذهب شيعه اماميه موافقت دارد و خودِ همين جمله قوى ترين دليل بر حقانيت مذهب ما است. اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايد:

«إِنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ قُرَيْشٍ غُرِسُوا فِي هذَا الْبَطْنِ مِنْ هاشِمٍ لا تَصْلُحُ عَلى سِواهُمْ وَلا تَصْلُحُ الْوُلاةُ مِنْ غَيْرِهِمْ».(4)

«امامان و پيشوايان از قريش هستند و درخت وجودشان در سرزمين وجود اين تيره از بنى هاشم غرس شده است؛ اين مقام در خور ديگران نيست و رهبران ديگر شايستگى اين مقام را ندارند».

ابن ابى الحديد از خودش سؤال مى كند: تو كه اين كتاب را بر قواعد معتزله شرح نمودى، در اين كلام چه مى گويى؟ اين كلام نص است در اين كه امامت در غير بنى هاشم نيست و اين بر خلاف مذهب شما معتزله است. آن گاه مى گويد: اين مطلب مشكل است و جاى تأمل دارد، ولى اگر صحيح باشد و معلوم شود كه على علیه السلام اين سخن را گفته

ص: 259

است، من نيز همين را مى گويم. چون ثابت شده است كه پيغمبر فرمود:

«على با حق است و از هر سمت كه على بگردد حق با على مى گردد».(1)

قطعى است كه امامت بايد از ميان قريش مخصوص بنى هاشم و از ميان بنى هاشم هم بايد مخصوص به على علیه السلام باشد. سوابق خدمات بنى هاشم و از ميان آنان على علیه السلام موجب اين اختصاص گشته است؛ اين به موجب قانون عدل، عقل و عادت است و تخلّف پذير نيست. عرب مى دانستند بهره اى از خلافت ندارند، لذا انصار زود تسليم قريش شدند. همچنين قريش هم مى دانستند كه خلافت مخصوص به على علیه السلام است. اتفاقاً در زمان پيغمبر در اين قسمت ترديد نداشتند و همگى خلافت را حق او مى دانستند. سخنان ابوسفيان پس از وفات پيغمبر و درخواست او براى بيعت با على علیه السلام و همچنين سخنان عباس مشهور است، ولى چون امر خلافت از على علیه السلام برگشت و در خلافِ مجراى خود قرار گرفت، ديگر منافقين زير بار اميرالمؤمنين نمى رفتند و فضايل او را منكر مى شدند و با او برابرى و حتى اظهار تقدّم مى نمودند؛ تمام اين امور بعد از غصب خلافت از آن حضرت روى داد، وگرنه قريش كجا خيال چنين معنايى را در زمان حيات پيغمبر مى نمودند؟

ابن ابى الحديد در شرح خود از اميرالمؤمنين علیه السلام حمايت نموده و به اشكال معاويه پاسخ داده است. او مى گويد:

«فامَّا قوله: «لو وليتها حينئذ لفَسد الأمر و اضطَرب الإسلام» فهذا علمُ غَيْب لا يعلمه إلا اللّه، و لعلّه لو وَليهَا حينئذ لاستقام الأمرُ و صَلُح الإسلام و تمهّد، فإنَّه ما وقع الاضطراب عند ولايته بعدَ عثمان إلاّ لأنَّ أمْرَهُ هانَ عندَهم بتأخّره عن الخلافة، و تقدّم غيره عليه، فصغُر شأنه فى النفوس، و قرّر من تقدّمه فى قلوب النّاس أنّه لايَصلُح لها كلّ الصلاحية، و النّاسُ على ما يحصُل فى نفوسهم، و لو كان وَليهَا ابتداءً و هو على تلك الحالة الّتى كان عليها ايّام حياة رسولِ اللّه صلی الله علیه و آله وسلم و تلك المنزلة الرفيعة و الاختصاص الّذى كان له، لكان الأمرُ غيرَ الَّذى رأيناه عند ولايته بعد عثمان».(2)

ص: 260

پس در اين جا مناسب است براى اثبات مدعاى خود و روشن شدن موقعيت اميرالمؤمنين علیه السلام در حيات پيغمبر به نامه محمد بن ابى بكر به معاويه و پاسخ معاويه به او اشاره شود.

نگشت. معاويه اين امر را به پدر محمد مستند مى داند و خود را تابع او مى خواند. از مقصود دور نشوم، على علیه السلام در زمان حيات رسول اكرم در ميان مسلمين برترين شخص بود و همه نسبت به او متواضع بودند و او را پس از پيغمبر ولى امر خود مى دانستند. زبير بن بكار بر حسب نقل ابن ابى الحديد در موفقيات آورده است كه ابوسفيان، پدر همين معاويه، بر در منزل على آمد و اين اشعار را خواند:

بنى هاشم لا تطمعوا الناس فيكم *** و لا سيما تيم بن مرة او عدى

فما الامر الا فيكم و اليكم *** و ليس لها الا ابو حسن على

ابا حسن فاشدد بها كف حازم *** فانك بالامر الذى يرتجى ملى

و اى امرء يرمى قصيا و رايها *** منيع الحمى و الناس من غالب قصى

على به ابوسفيان فرمود: تو طالب امرى هستى كه ما اهل آن نيستيم. پيغمبر به من سفارشى نموده و من آن را عملى مى نمايم.

ابوسفيان به سراغ عباس بن عبد المطّلب رفت و گفت: تو اولى به ارث برادر زاده خود هستى. دست خويش را دراز كن تا با تو بيعت نمايم و پس از بيعت من كسى با تو مخالفت نخواهد نمود. عباس خنديد و گفت: على قبول نمى كند من قبول نمايم؟(1)

همچنين از محمد بن اسحاق نقل نموده است كه عموم مهاجران و جمعى بسيار از انصار شك نداشتند در اين كه على خليفه پيغمبر است.(2) شواهد اين امر بسيار است و در اين جا بيش از اين مناسب نيست.

خلاصه كلام، اين كه على علیه السلام از ميان اولاد عبد المطّلب با پيامبر بيعت نمود بر آن كه در شدايد ياور او باشد و خليفه، وصى و برادر او گردد و اين را مسلمانان در عصر پيغمبرمى دانستند و فضايل او را مى شناختند. على علیه السلام در هيچ غزوه اى مأمور و مرئوس نبود، ولى ديگران در غزوات، مأمور مى شدند و بالاخره در آخر عمرِ پيغمبر، همگى مأمور اسامة بن زيد گشتند. على علیه السلام به نص آيه مباهله به منزله نفس پيغمبر بود و فضايل او قابل

ص: 263

شمارش نيست، ولى وقتى پيغمبر وفات نمود و ورق برگشت به تدريج اشرار بر نيكان مسلّط شدند. از طرفى نيكان از دنيا رفتند و دشمنان هم فضايل على علیه السلام را دفن نمودند و بالاخره كار به جايى رسيد كه دشنام دادنِ به على علیه السلام را رواج دادند. شما كمتر فضيلتى را از فضايل على علیه السلام مى يابيد كه آن را به غير نسبت نداده باشند يا لا اقل از ايجاد خلاف و احتمال، عكسِ آن را نتيجه نگرفته باشند؛ از سبقت به اسلام گرفته تا آن كه او آخرين كسى بود كه از پيغمبر جدا گشته و از قبر بيرون آمده بود. لذا در هر يك از اين امور براى على شريكى پيدا نمودند. اين ها همه از آثار سلطنت منافقين است.

عجيب است كه با وجود اين همه اهتمام منافقين و سلاطين آنان و كشتن شيعيان و سلطه دروغگويان و بى دينان، باز هم اين قدر از فضايل على علیه السلام در دست مانده است، بطورى كه شخص منصف مى تواند حق را از باطل تشخيص دهد؛ اين نيست مگر از باب اراده الهى در آن جا كه مى فرمايد:

«يُريِدوُنَ لِيُطْفِئوُا نُورَ اللّه ِ بِأَفْواهِهِمْ»(1)

«مى خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند».

و در آيه اى ديگر چنين مى فرمايد:

«وَيَأْبَى اللّه ُ إِلاّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ»(2)

«ولى خداوند نمى گذارد، مگر اين كه نور خود را كامل كند».

«بگو اى مردم! من پيامبر خدا به سوى شما هستم؛ همان [خدايى] كه فرمانروايى آسمان ها و زمين از آن اوست. هيچ معبودى جز او نيست كه زنده مى كند و مى ميراند. پس به خدا و فرستاده او - كه پيامبر درس نخوانده اى است و به خدا و كلمات او ايمان دارد - بگرويد و او را پيروى كنيد. اميد كه هدايت شويد!»

پيغمبر اكرم مأمور گشت تا بشر را به اسلام دعوت نمايد. دين او مخصوص به قوم، مملكت يا عصرى خاص نيست:

«وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الاْءِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الاْخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ»(1)

«هر كس به جز دين اسلام، دين ديگرى را قبول كند، در هر عصر و دوره اى كه باشد، ابدا از او قبول نخواهد شد و در آخرت از زيانكاران خواهد بود».

اسلام اصول و فروعى دارد؛ اصول آن اعتراف به وحدانيّت صانع (اشهد ان لا اله الاّ اللّه) و صفات حُسنى و رسالت پيغمبران و حضرت محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم و اعتقاد به معاد و زنده شدن مردگان براى حساب، ثواب و عِقاب است. اين، اصول دين اسلام است و در قرآن بر اين امور پافشارى زياد شده است. اگر روايات نازله در مكه معظمه از اول بعثت تا هنگام وفات را ملاحظه كنيد، مى بينيد كه پيغمبر بر تمامى اين امور، از اول امر - دعوت به توحيد و كنار گذاشتن هر معبودى جز خداى متعال - اصرار مى نمود و همچنين به رسالت انبياء الهى و نبوت خويش و معاد جسمانى اعتراف داشت.

اين امور، برنامه او بود، نه اين كه به تدريج به سوى آنها دعوت نمايد يا آن كه در آنهاكم و زيادى شده باشد. اين امور، قابل نسخ نيست و از اول بعثت تا هنگام وفات پايه دين بوده و تغييرناپذير است. البته همين امور موجب نارضايتى مشركان قريش و استهزاى آنان نسبت به پيغمبر بود:

«وَعَجِبُوا أَنْ جآئَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَقالَ الْكافِروُنَ هذا ساحِرٌ كَذّابٌ * أَجَعَلَ الاْلِهَةَ إِلهاً واحِداً إِنَّ هذا لَشَيْءٌ عُجابٌ * وَانْطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِروُا عَلى الِهَتِكُمْ إِنَّ هذا لَشَيْءٌ يُرادُ»(2)

ص: 265

«و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده است در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شياد است. آيا خدايان [متعدد] را خداى واحدى قرار داده است؟ اين واقعاً چيز عجيبى است! و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و بر خدايان خود ايستادگى نماييد كه اين امر قطعاً هدف [ما]ست».

«وَإِذا رَأَوْكَ إِنْ يَتَّخِذُونَكَ إِلاّ هُزُواً أَهذَا الَّذِي بَعَثَ اللّه ُ رَسُولاً * إِنْ كادَ لَيُضِلُّنا عَنْ آلِهَتِنا لَوْلا أَنْ صَبَرْنا عَلَيْها»(1)

«و چون تو را ببينند، جز به ريشخندت نگيرند، [كه] آيا اين همان كسى است كه خدا او را به رسالت فرستاده است. چيزى نمانده بود كه ما را از خدايانمان - اگر بر آن ايستادگى نمى كرديم - منحرف كند».

«بَلْ عَجِبُوا أَنْ جآئَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ فَقالَ الْكافِروُنَ هذا شَيْءٌ عَجِيبٌ * إِذا مِتْنا وَكُنّا تُراباً ذلِكَ رَجْعٌ بَعِيدٌ * قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَ عِنْدَنا كِتابٌ حَفِيظٌ»(2)

«[كه آنان نگرويدند] بلكه از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمد در شگفت شدند و كافران گفتند: اين [محمّد و حكايت معاد] چيزى عجيب است. آيا وقتى مُرديم و خاك شديم [زنده مى شويم؟] اين بازگشتنى بعيد است! قطعاًدانسته ايم كه زمين [چه مقدار] از اجسادشان فرو مى كاهد. و پيش ما كتاب ضبط كننده اى است».

«إِنّا أَرْسَلْنا إِلَيْكُمْ رَسُولاً شاهِدا عَلَيْكُمْ كَما أَرْسَلْنا إِلى فِرْعَوْنَ رَسُولاً * فَعَصى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبِيلاً * فَكَيْفَ تَتَّقُونَ إِنْ كَفَرْتُمْ يَوْماً يَجْعَلِ الْوِلْدانَ شِيباً»(3)

«بى گمان، ما به سوى شما فرستاده اى كه گواه بر شماست روانه كرديم؛ همان گونه كه فرستاده اى به سوى فرعون فرستاديم، ولى فرعون به آن فرستاده عصيان

ص: 266

ورزيد. پس ما او را به سختى فرو گرفتيم. پس اگر كفر بورزيد، چگونه از روزى كه كودكان را پير مى گرداند، پرهيز توانيد كرد؟»

اگر در اين سوره ها كه در مكه نازل شده است دقيق شويد، مى بينيد كه خداوند در قرآن، درباره اين اصول در برابر كفّار اصرار دارد. پيغمبر قرآن را كلام خداوند براى

هدايت بشر و معجزه خود مى دانست و از طرف ديگر مشركان زير بار نمى رفتند، بلكه آن را كلام بشر، شعر، سحر و كهانت مى ناميدند.

در قرآن بر اين موضوع اصرار عجيبى شده است؛ خصوصاً در سوره هايى كه در اوايل امر نازل شده است و پيغمبر اكرم در آن زمان با مشركين قريش روبرو و طرف مبارزه و مجاهده بوده است. به همين دليل اكثر آيات توحيد، خلع انداد، اعتراض به معبوديت ما سوى اللّه، نبوت پيغمبر اكرم، اثبات معاد و كلام اللّه بودن قرآن، مكّى هستند و آيات راجع به انبيا، قصص آنان و اعتراض به اهل كتاب مدنى مى باشند.

امّا فروع دين به تدريج نازل مى شد؛ مثلاً روزه، زكات، خمس، حج. اين اصولِ فروع به تدريج نازل شد و قبلاً در اين موضوعات سخنى دال بر نفى و اثبات وجود نداشت.نمى توان گفت كه وجوب اين امور، نَسخ حكم ثابت قبلى را نموده است. زيرا قبلاً نسبت به اين امور حُكمى نبود، نه اين كه بوده و بعد نسخ شده است.

نَسخ، نسبت به بعضى از احكام، همچون صدقه دادن در هنگام نجوا با پيغمبر، يا مباشرت با زنان در شب صيام در شريعت واقع شده است.

پس در اول بعثت، دعوت به اين فروع نبود و آنچه لازم بود شهادتين و اقرار به معاد و تصديق «بما جاء و يأتى به النبى» بود كه از آثار همان شهادت به رسالت است.

هر كس اسلام مى آورد، به حقانيت گفته هاى پيغمبر و احكامى كه مى آوَرَد معترف بود؛ مثل جهاد كه در اول امر نبود و پس از هجرت به مدينه واجب گرديد: «الامور مرهونة باوقاتها».

قرآن، مجموع آياتى است كه بر حسب مقتضيات و وقايع بر پيغمبر نازل گشت.

ص: 267

آنچه كه امروز «بين الدفتين» است همان قرآن است، ولى به ترتيبى كه نازل شده جمع نگشته است لذا سوره مدنيه را جلو و مكيّه را در عقب مى بينيد؛ امّا اگر همانطور كه نازل شده بود جمع مى شد، ناسخ از منسوخ به آسانى تشخيص داده مى شد. اميرالمؤمنين علیه السلام قرآن آن طور كه نازل شده بود، جمع نمود. البته آنچه امروز در دست مردم وجود دارد قرآن است بى كم و زياد.

به هر ترتيب، اگر شما دقيق شويد، مى بينيد كه در مكه اصرار به امورى مانند مبدأ، معاد، رسالت، ثواب، عقاب و مختصرى در قصص انبيا مى شد. در مدينه هم چون مسلمين با اهل كتاب محشور بودند، آياتِ راجع به انبياى الهى، قصص موسى، عيسى و اعتراض به اهل كتاب و همچنين آياتى راجع به جهاد نازل گشت، امّا آياتِ مربوط به منافقين شايد پس از اين آيات باشد و همچنين است احكامى از قبيل صوم، زكات، خمس، حج، امر به معروف و نهى از منكر، دستور معاشرت با يكديگر و معاشرت با پيغمبر و حجاب و . . .

اين آيات پس از هجرت به مدينه و ترقى مسلمين، بر حسب مقتضيات زمان بهتدريج نازل شده اند.

«اُدْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»(1)

«با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه اى] كه نيكوتر است مجادله نماى».

خداوند موسى و هارون را نزد فرعون مى فرستد و دستور مى دهد كه با او به نرمى سخن بگويند. همچنين به پيغمبر اكرم مى فرمايد: مردم را با موعظه اى حسنه به سوى خداوند بخوان و به آن نحو كه بهتر است مجادله و مباحثه بنما. اگر انسان سخن حق خود را با درشتى بگويد، طرف مقابل رنجيده خاطر گشته و از او دور مى شود كه اين برخلاف مصلحت و نقض غرض است. پس بايد بگونه اى سخن بگويد كه دشمنان را به سوى خداوند متوجه نمايد. اين برخورد فوق العاده، وظيفه كسانى است كه در رشته تبليغ كار مى كنند و براى نيل به اين درجه نيز بايد رياضت بكشند و نفس خود را بكُشند و خود را

ص: 268

صبور و بردبار نمايند و بر تندى ها و كج رفتارى هاى طرف مقابل شان صبر كنند تا بتوانند مخالف را دوست نموده و از بيراهه به راه آورند. پيغمبر اكرم با آن نرم خويى و خُلق عظيمى كه دارد در قرآن چنين مورد خطاب قرار مى گيرد:

«وَلَوْ كُنْتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»(1)

خدا مى فرمايد: اگر درشتى مى نمودى، همين مسلمانان از اطراف تو دور مى شدند. لذا آن حضرت مأمور مى گردد كه مردم را با نرمى و موعظه حسنه و به گونه اى احسن دعوت كند و مباحثه نمايد.

پيغمبرى، منصب عظيمى است كه خداوند به محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم عطا فرموده است. هر اندازه صبر و تحمل يك پيغمبر بيش تر باشد بهتر مى تواند انجام وظيفه نمايد و قهرا مقام و منزلتش بيش تر است؛ يونس چون بردبارى از كف داد و بر قوم خويشغضب نمود و از ميان آنان بيرون رفت، گرفتار حبس تاريك سيّار الهى گرديد، ولى اين پيغمبر اكرم است كه خداوند از او اين گونه اظهار رضايت مى نمايد: «وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ(2)؛ «و راستى كه تو را خويى والاست!» در اثبات عظمت خُلق پيغمبر همين بس كه بر همه اذيت هاى مشركين صبر نمود و آنان را نفرين نكرد و بعد از مسلط شدن بر ايشان همه را بخشيد و به دين اسلام تأليف قلوب شان نمود و بر تمام درشتى ها و تندى هاى دوستان و دشمنان خود صبر و بردبارى پيشه كرد.

«ابن سعد نقل مى كند كه طايفه سعد بن بكر در ماه رجب سال پنجم هجرت «ضمام بن ثعلبه» را نزد پيغمبر فرستادند. او آن گاه كه پيامبر را ديد با لحنى تند از آن حضرت درباره كسى كه او را فرستاده و اين كه براى چه فرستاده و درباره قوانين اسلام سؤال نمود؛ پيغمبر هم به او جواب داد. او برگشت در حالى كه مسلمان شده و بت ها را كنار گذارده بود. آن گاه طايفه خود را خبر نمود و قوانين اسلام را شرح داد. در همان روز همه طايفه از مرد و زن مسلمان شدند، اذان گفتند، نماز به پا داشتند و مسجدى بنا نمودند».(3)

ص: 269

اندازه فعاليت پيغمبر و حُسن دعوت او و اندازه تأثير مجادله به احسن آن سرور مى باشد.

ميان مسلمين صدر اسلام كه در اثر تبليغات پيغمبر و از روى صدق و صفا ايمان آورده بودند با مسلمين دوره بعد - كه اسلام رونق پيدا كرده بود - تفاوت بسيار است. براى نمونه ببينيد كه مشركان آل عمار را چه اندازه اذيت كردند! مادر عمار ياسر به آن وضع كشته شد، امّا از دين و ايمان خود بازنگشت. زيرا «إِلاّ مَنْ اُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالاْءِيمانِ(1)؛مگر آن كس كه مجبور شده و[لى] قلبش به ايمان اطمينان دارد».براستى كه قلب عمار محكم بود و ايمانى واقعى داشت. نمونه ديگر مصعب بن عمير است كه از فرزندان عبد الدار بن قصى بود. قلب اين شخص به قدرى مملو از ايمان بود كه نمى توان آن را توصيف نمود. خدمات او به اسلام ثبت شده و فراموش نشدنى است. اين جوانمرد، مبلّغ پيغمبر و فرستاده او به مدينه بود. مسلمان شدن «سعد بن معاذ» و گروه زيادى از اهل مدينه به واسطه حُسن خدمات او بود. مصعب در جنگ احد شهيد شد. در جنگ بدر دو حكايت از او نقل شده است كه نشان دهنده حُسن ايمان و علوّ شأن او است.

گفت: اى مصعب! اگر قريش غالب شده بود و تو اسير شده بودى تا من زنده بودم، نمى گذاشتم تو را بكشند. مصعب گفت: تو را راستگو نمى بينم و بر فرض هم كه چنين باشد، من مثل تو نيستم. اسلام تمام دوستى ها و پيمان ها را بريده است».(1)دقت كنيد: مصعب مى گويد من ديگر با تو دوست نيستم. تو دشمن خدايى و من دشمن تو هستم.

همچنين از واقدى نقل شده است: «برادر تنىِ مصعب بن عمير، «ابوعزيز بن عمير» را «محرز بن ابى نضله» اسير نموده بود. مصعب به محرز گفت: او را محكم نگاه دار. مادر او در مكه ثروتمند است. ابو عزيز به مصعب گفت: اى برادر! اين است سفارش تو در حق برادرت؟ مصعب [به محرز اشاره كرد و] گفت: او برادر من است، نه تو. وقتى خبر به مكّه رسيد، مادر ابو عزيز پرسيد: گران ترين وجه براى آزادى اسيران چه مقدار است؟ گفتند: چهار هزار درهم. پس اين مقدار پول را براى آزادى فرزندش به مدينه روانه نمود».(2) شما علوّ ايمان مصعب را از همين جمله بدانيد.

«لا تَجِدُ قَوْما يُؤْمِنُونَ بِاللّه ِ وَالْيَوْمِ الاْخِرِ يُوآدُّونَ مَنْ حآدَّ اللّه َ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كانُوا آبآئَهُمْ أَوْ أَبْنآئَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الاْءِيمانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها رَضِيَ اللّه ُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولئِكَ حِزْبُ اللّه ِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللّه ِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(3)

«قومى را نيابى كه به خدا و روز واپسين ايمان داشته باشند [و] كسانى را كه با خدا و رسولش مخالفت كرده اند، هرچند پدرانشان يا پسرانشان يا برادرنشان يا عشيره آنان باشند، دوست بدارند. در دل اين هاست كه [خدا] ايمان را نوشته و آنها را با روحى از جانب خود تأييد كرده است و آنان را به بهشتهايى كه از زير [درختان] آن جويهايى روان است در مى آورد؛ اينانند حزب خدا. آرى حزب خداست كه رستگارانند».

ص: 272

آرى! اين جماعت خيلى محدود و اندك بودند و «حزب اللّه» همين گروه هستند كه ايمان شان ثابت است «و مؤيّد من عند اللّه» هستند. اين جماعت در صدر اسلام از ميانمهاجرين و جمعى هم از انصار بودند. نمى گويم كه تمامى مهاجرين چنين بودند، بلكه مى گويم در ميان مهاجرين اين حزب بوده است. اين گروه در اثر تبليغات پيغمبر اكرم به وجود آمدند و به راستى حزب خدا و دوست او بوده و از ما سوى اللّه بريده بودند.

شما اين خوبان را در ميان كشتگان غزوات و جنگ ها مى يابيد. آرى! به تدريج آنها از دست رفتند و به جاى آنان منافقين روى كار آمدند. مثلاً در جنگ موته، جعفر بن ابى طالب و زيد بن حارثه و عبداللّه بن رواحه شهيد مى شوند و كسى مثل خالد بن وليد زمامدار سپاه مى گردد. جعفر و زيد از مهاجرين اند و عبداللّه از انصار است و حقّا هر سه نفر ايشان از حزب اللّه بودند. همين مصعب بن عمير از شهداى جنگ اُحد مى باشد. ياوران خوب از پيغمبر كشته شدند و خون خود را در راه اسلام و حفظ پيغمبر ريختند؛ «فهنيئا لهم الشهادة و الجنّة».

مى توان گفت كه سابقين در اسلام از مهاجرين در جنگ ها كشته شدند. پس اين كه سعد وقاص مى گويد كه پيش از ابوبكر پنجاه نفر اسلام آورده بودند، لاجرم همين شهدا هستند. البته كسى براى ايشان و به نفع شان تبليغ نمى كرد، بلكه تبليغ فقط براى ديگران مى شد كه زمامدار شدند.

«معروف بن خربوذ» از امام صادق علیه السلام اين چنين روايت نموده است: «اميرالمؤمنين علیه السلام در عراق نماز صبح را به جماعت خواند و پس از نماز مردم را موعظه كرد؛ گريه كرد و مردم نيز گريه كردند. آنگاه فرمود: به خدا سوگند! جماعتى را در زمان دوست خود، رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم مى ديدم كه صبح را در حالى شام مى نمودند كه خاك آلوده و گرسنه بودند و پيشانى آنان پينه بسته بود و شب را در حالى به صبح مى آوردند كه گاهى سر به سجده مى گذاشتند و گاهى به روى پاى خود ايستاده و مشغول دعا و استغاثه بودند و از خداوند مى خواستند كه از جهنم آزادشان سازد، امّا با اين حال از خداوند ترس داشتند».(1)

ص: 273

در نقل ديگرى از ابو حمزه ثمالى از امام سجاد علیه السلام آمده است:

«اميرالمؤمنين نماز فجر را خواند و در همان جا نشسته بود تا آن كه خورشيد به مقدار يك نيزه بالا آمد. آن گاه حضرت برگشت و رو به مردم نمود و فرمود: جماعتى را درك كردم كه شب را به روز مى آوردند در حالى كه گاهى ايستاده و گاهى در حال سجده بودند؛ مثل آن كه آواز آتش در گوششان بود و چون به ياد خدا مى افتادند مى لرزيدند، چنان كه درخت به لرزه مى آيد. سپس فرمود: مثل آن كه اين جماعت غافل هستند و به خواب راحت فرو رفته اند. پس امام از جاى خود برخاست و مردم او را ديگر خندان نديدند تا از دنيا رفت».(1)

و شيخ كلينى در كافى به سند معتبر از حضرت رضا علیه السلام نقل مى كند:

«عده اى خدمت پيغمبر رسيدند و گفتند: ما ايمان داريم. فرمود: ايمان شما به چه اندازه رسيده است؟ گفتند: در موقع بلا و در برابر قضا و پيشامدها، صابر و در موقع نعمت، شاكر هستيم. فرمود: علماى عقلا هستيد و نزديك است به مقام پيغمبران برسيد. اگر راست مى گوييد بيش از اندازه حاجت، نسازيد و بيش از آنچه مى خوريد، جمع نكنيد و نسبت به خداوندى كه برگشت همه شما به سوى او است، پرهيز كار باشيد!».(2)

همو به سند خود از امام صادق علیه السلام نقل مى كند:

«پيغمبر پس از نماز صبح در مسجد متوجه جوانى شد كه چشمان او فرو رفته و بدنش لاغر گشته و رنگ او پريده بود. پس فرمود: فلانى! شب را چگونه صبح كردى؟ گفت: يا رسول اللّه! با يقين صبح كردم. فرمود: علامت يقين تو چيست؟ گفت: يقين من مرا محزون كرده و خواب را در شب هاى تاريك از چشمانم دور كرده است. در ميان روز، وقت شدّت گرما، راحتى را از من سلب نموده است. از دنيا و آنچه در آن است اعراض كرده ام. روز قيامت و حشر خلايق و نصب حساب را در برابر چشم خود مى بينم، گو اين كه اهل بهشت را دربهشت، منعّم و دوزخيان را در جهنم، معذّب مى بينم و مثل اين كه آواز آتش را به گوش خود مى شنوم!

ص: 274

پيغمبر به اصحاب فرمود: اين بنده اى است كه خداوند قلب او را نورانى كرده است. آن گاه به او فرمود: اين حال را از دست مده!

جوان از پيغمبر خواست تا دعا كند كه شهادت نصيب او گردد. پيغمبر نيز دعا نمود. پس از مختصر زمانى، در يكى از جنگ هاى پيغمبر، بعد از شهادت نه نفر به درجه شهادت نايل شد».(1)

چنين مردمان با ايمانى در اثر تبليغات پيغمبر اكرم تربيت شده بودند. اين جمع، حزب خداوند بودند و هر كس هم كه حقيقتا مؤمن و موقن باشد، بايد چنين باشد. در حقيقت منشأ همه غفلت هايى كه امروزه مشاهده مى شود، ضعف عقيده و ايمان مردم است.

كسانى كه محاكمه سختى در پيش داشته باشند، هميشه از رسيدن وقت محاكمه وحشت دارند و همواره به فكر آماده كردن جوابى مناسب هستند. اين بى خوابى هاى شبانه، ناراحتى هاى روزانه، عبادت و پريشانى حال و اعراض از دنيا و رغبت به آخرت و ذكر خدا، همگى، معلول ايمان و عقيده اى قوى است. چنين مردمانى در عصر پيغمبر اكرم زندگى مى كردند و اميرالمؤمنين آنان را ديده بود. هرگونه مدح و ستايشى كه در قرآن و سنّت از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شده است، منظور، اين جمع است. خداوند در توصيف اين گروه مى فرمايد:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدّآءُ عَلَى الْكُفّارِ رُحَمآءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعا سُجَّدا يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللّه ِ وَرِضْوانا سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الاْءِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِيُعْجِبُ الزُّرّاعَ لِيَغيِظَ بِهِمُ الْكُفّارَ وَعَدَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرا عَظِيما»(2)

«محمّد صلی الله علیه و آله وسلم پيامبر خداست و كسانى كه با اويند بر كافران، سختگير [و] با

ص: 275

همديگر مهربانند. آنان را در ركوع و سجود مى بينى. فضل و خشنودى خدا را خواستارند. علامت [مشخصه] آنان بر اثر سجود در چهره هايشان است. اين صفت ايشان در تورات است و مَثَلِ آنها در انجيل همانند كِشته اى است كه جوانه خود برآورد و آن را مايه دهد تا ستبر شود و بر ساقه هاى خود بايستد و دهقانان را به شگفت آورد تا از [انبوهى] آنان [خدا] كافران را به خشم در اندازد. خدا به آنان كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، آمرزش و پاداش بزرگى وعده داده است»

آنان كه با پيغمبر هستند، در عقيده و عمل نيز پيرو حقيقى او مى باشند. منافقين در مدينه، اجتماعات، جنگ ها و سفرها همراه آن حضرت بودند. امّا در مقابل كفّار، سرسخت نبوده و كمال دشمنى را با آنها نداشتند. بلكه از شمشير كفّار مى ترسيدند و فرار مى كردند. كسانى در جنگ ها بر كفّار سخت و ناگوار هستند كه موجب فرار يا نابودى كفّار شوند. پس كسانى كه در جنگ ها از برابر كفار فرار كنند، موجب خشنودى آنان هستند، نه موجب خشم و غضب آنها.

خداوند اين جمع از صحابه و ياوران پيامبر را به شاخه هايى فرعى كه از ساقه جدا مى شوند و به تدريج محكم مى گردند و در برابر حوادث پابرجا مى مانند، تشبيه مى كند.

پيغمبر و شاخه هايى كه از ايشان روييده شد، محكم و پابرجا صف واحدى را تشكيل داده و در برابر كفّار سختى نشان مى دادند و آنان را به غضب مى آوردند، ولى در عين حال با يكديگر رحيم و مهربان بودند و در كمال مهربانى بايكديگر معاشرت مى نمودند.

صحابه آمده است مخالف مى باشد؛ يقينا منشأ اين حُسن ظن تبليغات منافقين است. آنان از اين اشتباه كارى و خطاى در تطبيق، سوء استفاده هاى فراوانى مى كردند. لذا براى تشديد آن افكار در اذهان عامه مسلمانان، تلاش بسيارى مى كردند.

اگر كسى بگويد كه همه صحابه عادل، خوب، پاك و پاكيزه بودند، پس با آن همه آيات كه در مذمت منافقين وارد شده و اين همه روايات كه در مذمّت صحابه آمده و در كتب صحاح عامه هم ثبت است چه مى كند؟ چگونه مى شود از اين همه آيات و روايات چشم پوشيد؟ مى دانيم كه صحابه هم مثل ساير مسلمين، خوب و بد و صالح و طالح داشتند و همگى آنان پاك نبودند. در غير اين صورت اجراى حدود براى چه كسانى بود و از چه كسانى نهى از منكر مى شده است؟ مگر شيطان را خواب ربوده بود؟ مگر كسانى كه با على علیه السلام جنگ كردند و آن قدر دشمنى نمودند، از صحابه نبودند؟ مگر طلحه و زبير نبودند كه جنگ جمل را به پا كردند؟ آيا سعد وقاص از بيعت و يارى على علیه السلام خوددارى نكرد؟ در حالى كه اين سه نفر از شش نفر اصحاب شورايى بودند كه عُمَر آنها را براى خلافت پسنديده بود! پس در جايى كه اين سه نفر چنان كنند، از ديگران چه توقعى مى توان داشت؟ مگر همگى اينان از سابقين به اسلام و از مهاجرين فى سبيل اللّه و از قريش نبودند و بيش از ساير مسلمين درك صحبت پيامبر را نكرده بودند؟ جايى كه اين اشخاص چنين كنند و چنان فتنه اى بپا سازند و خون مسلمين را بريزند و عايشهاُمّ المؤمنين[!!] را وادار بر شركت در اين اعمال نمايند، ديگر از معاويه، عمرو عاص، مروان حكم و وليد بن عقبه چه انتظارى مى توان داشت؟!

«در خانه هايى كه خدا رخصت داده. مردانى كه تجارت و داد و ستد، آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زكوة به خود مشغول نمى دارد».

«وَإِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْها وَتَرَكُوكَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللّه ِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجارَةِ وَاللّه ُ خَيْرُ الّرازِقِينَ»(1)

«و چون داد و ستد يا سرگرم كننده اى ببينند، به سوى آن روى آور مى شوند و تو را در حالى كه ايستاده اى ترك مى كنند. بگو! آنچه نزد خداست از سرگرمى و داد و ستد بهتر است و خدا بهترينِ روزى دهندگان است».

از اين آيات دانسته مى شود كه فقط جعمى از صحابه در اثر قابليت خود و تعليم و تربيت پيغمبر، به مقام شامخى رسيده بودند وگرنه حب دنيا در قلب اكثر ايشان رسوخ كرده بود. پس به جهت دنيا از پيغمبر چشم مى پوشيدند و او را در موقع خطبه خواندن تنها مى گذاشتند، همچنين در موقع شدت جنگ از او دست برداشته و جدا مى گشتند.

«أَفَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللّه َ شَيْئاً وَسَيَجْزِي اللّه ُ الشّاكِرِينَ»(2)«آيا اگر او بميرد يا كشته شود از عقيده خود بر مى گرديد؟ و هركس از عقيده خود باز گردد، هرگز هيچ زيانى به خدا نمى رساند و خداوند به زودى سپاسگزاران را پاداش خواهد داد».

پس نمى توان گفت كه هر كس مصاحب و همراه پيامبر بود، آدم خوبى است و مانند ستاره مى درخشد. بلى! آن عده معدودى كه از پيغمبر دست برنمى داشتند و به جهت مال دنيا يا ترس از كشته شدن، او را تنها نمى گذاشتند، داراى اين مقامات هستند كه هر اندازه رو به اول بعثت برويم اين عدّه نيز زيادتر و هر چه رو به جنگ و فتح برويم كمتر مى شوند. زيرا خوبان به تدريج در جنگها كشته مى شدند.

در جنگ احد هفتاد نفر از ايشان در پيرامون پيغمبر اكرم كشته شدند؛ با آن كه عدد

ص: 278

سپاه مسلمين حدود هفتصد نفر بود. در جنگ حنين هم نُه نفر از بنى هاشم و ايمن، پسر ام ايمن در كنار پيامبر باقى ماندند و بقيه فرار كردند؛ با آن كه عدد سپاه مسلمين برابر با دوازده هزار نفر بود. شما از همين نكته بدانيد كه چه تعداد از فدائيان پيغمبر و علاقمندان به دين در فاصله ميان جنگ اُحد و حنين، كه تقريباً پنج سال فاصله زمانى دارد، كم گشته و كشته شده اند.

بى جهت نبود كه هرچه به آخر عمر پيغمبر نزديك مى شويم، تعداد منافقين هم زيادتر مى گردد، تا در نهايت كار به جايى مى رسد كه پيغمبر صلاح امت را در آن مى بيند

كه هنگام وفاتش صحابه در مدينه نباشند. لذا براى خوار كردن آنان و كاستن موقعيت شان، همگى را به فرماندهى اسامة بن زيد - جوان بيست ساله - مأمور سرحدّات نمود.

آنچه درستى نظر آن سرور را اثبات نمود، امتناع امير و مأمور از مسافرت به شام است كه همگى آنان در اطراف مدينه ماندند و در موقع وفات پيامبر حاضر بودند و آن بيعت ناگهانى را درست كردند. ناگفته نماند كه اسامه، امير لشكر، همان كسى است كه پس ازكشته شدن عثمان از بيعت نمودن با اميرالمؤمنين علیه السلام و يارى نمودن او خوددارى نمود.

مسعودى مى گويد: «سعد و اسامة بن زيد و عبداللّه بن عمر و محمد بن مسلمه از كسانى هستند كه با على بيعت نكردند»(1) بى جهت نيست كه منافقين، محمد بن مسلمه را قاتل بعضى از مشركان مى دانند و كسانى را كه به دست اميرالمؤمنين علیه السلام كشته شده بودند قتيل او مى شناسند و فضيلت آن سرور را به او نسبت مى دهند.

معاويه ها، منافقين و همه كسانى كه در جنگ ها فرار مى كردند و با كمال شتاب خود را از ميدان جنگ بيرون مى بردند و پيغمبر را تنها مى گذاشتند و مى گذشتند هم مشمول اين آيه شريفه هستند؟ حال آن كه اين آيه مى گويد «اين شاخه ها محكم شدند و در برابر كفار پابرجا ايستادند و كفّار را به خشم و غضب در آورند»!!

مثلاً در جنگ اُحد برخى صحابه از پيغمبر جدا نگشتند و ملازم ايشان بودند و با از خود گذشتگى عجيبى تا جان داشتند از آن سرور حمايت نمودند و بر كفّارسخت گرفتند. پس تنها اين جماعت مشمول آيه شريفه مى شوند. بر عكس، در برابر اين جمع، گروهى بودند كه چون ديدند ورق برگشت، كفار برگشتند و حمله از طرف مشركان شروع شد و كار بر مجاهدان سخت گرديد، اقدام به فرار كردند؛ بعضى مانند عثمان مكانى دورتر از مدينه را در نظر گرفتند و به آن جا شتافتند و بعضى ديگر هم بالاى كوهرفتند و يا در گوشه و كنار بيابان خود را پنهان كردند! آيا مى توان گفت كه اين جمع همانند شاخه هاى محكمى شده كه بر كفار سخت و ناگوار بودند و كفار را به غضب مى آوردند؟

اُحد، پيغمبر از جاى خود كنار نرفت، فرار نكرد و محكم و پابرجا بود و حتى فراريان را به سمت خود مى طلبيد، ولى آنان به نص آيه شريفه توجهى نداشتند و در فكر فرار بودند.

آرى! آنان پيغمبر را گذارده بودند و فرار مى كردند و اين سخن را به دروغ، عذر خود قرار مى دادند. همچنين به اين هم كار ندارم كه «أَفَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ»(1)

بر فرض هم كه پيغمبر بميرد يا كشته شود، دين او و خداوند باطل نمى شود، بلكه مقصود من اين است كه ميان اين جوانمرد انصارى و آن جمع كه فرار كرده و آسوده نشسته بودندمقايسه شود. آيا اَنس، آن شاخه فرعى است كه از پيغمبر روييده شده و محكم و پابرجا گشته است و كفار را به غضب مى آورد يا آن فراريان؟! آيا مى توان گفت كه همگى اين ها مشمول آيه شريفه هستند؟ و آنان نيز چون اَنس بر كفار سخت بودند و مثل پيغمبر در جنگ پابرجا بودند و از ثبات و مقاومت و حمله خود كفار را به خشم مى آوردند؟!

پيغمبر اكرم از مهاجر و انصار گروهى را تشكيل داد كه شهادت را فوز و سعادت مى دانستند. طبرى نقل نموده است كه نعمان بن مالك انصارى به پيغمبر گفت: به خدا سوگند! من داخل بهشت مى شوم. پيغمبر فرمود: به چه سبب؟ گفت: به وحدانيّت حق و رسالت تو شهادت مى دهم و از جنگ هم فرار نمى كنم. پيغمبر فرمود: راست مى گويى؛ اين مرد در جنگ اُحد كشته شد.(2)

آرى! بهشت، تنها به شهادتين بر كسى واجب نمى شود. زيرا منافقين نيز شهادت مى دهند. پس بايد عمل، جدا كننده خبيث از طيّب باشد:

«فَلَيَعْلَمَنَّ اللّه ُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ»(3)

«تا خدا آنان را كه راست گفته اند معلوم كند و دروغگويان را [نيز] معلوم دارد».

آرى! مساوى قرار دادن مجاهدان با قاعدان و خائفان و . . . از تبليغات منافقين بود.

ص: 281

اين صحابه كه شاخه هاى فرعى پيغمبر بودند و به تدريج محكم و قوى و به خشم آورنده كفار گشتند، همان جماعتى هستند كه در غزوات در ركاب پيغمبر جنگ مى كردند و كشته مى شدند. كلام اميرالمؤمنين علیه السلام نيز به همين معنى اشاره دارد؛ آن مردمانى كه داراى آن صفات بودند در عصر پيغمبر اكرم كشته شدند و رياست و حكومت در اثر فداكارى همين ها به دست ديگران رسيد.

آرى! پس از كشته شدن بزرگان لشكر - جعفر، زيد و عبداللّه - نوبت به خالد بن وليد رسيد. هنر خالد اين بود كه فرار كرد، لذا لشكر را از راه دور برگردانيد. مسلمين از اين عمل غضبناك شدند، و بر آنان خاك ريختند. سلمة بن هشام، عمو زاده همين سرلشكر- خالد بن وليد - از شماتت مردم نمى توانست از خانه بيرون بيايد. اين حال جناب خالد بن وليد در آن تاريخ است؛ ولى همين خالد پس از پيغمبر، «سيف اللّه» خوانده شد و او را پهلوان مسلمين و فاتح اسلام معرفى كردند. فتوحات خالد در عصر پيغمبر چه بود؟ اگر خالد سيف اللّه بود، چرا در غلاف رفت و از كفار فرار كرد؟ مگر نمى دانست فرار از جنگ جزء كباير است؟! در اين جا مناسب است به حديثى كه در عصر منافقين به نفع خالد بن وليد جعل شده است، اشاره نمايم و دروغ بودن آن را آشكار سازم:

طبرى نقل مى نمايد: «پيغمبر بالاى منبر رفت و در ساعتى كه امراى لشكر مشغول جنگ بودند، مردم را حاضر نمود. پيغمبر از وضعيت سپاه مسلمين و روبرو شدن آنها با دشمن و كشته شدن امراى لشكر خبر مى داد. آن گاه فرمود: پرچم را خالد بن وليد گرفت. بعد فرمود: خداوندا! او شمشيرى از شمشيرهاى تو است و تو او را يارى مى كنى. خالد از آن روز به بعد «سيف اللّه» ناميده شد.

آن گاه پيغمبر فرمود: به كمك برادران خود بشتابيد و هيچ كس تخلف نكند؛ پس جمعيت سواره و پياده در هواى بسيار گرم بيرون شتافتند».(1)

دروغ بودن اين نقل از چند جهت معلوم است كه به آن اشاره مى نمايم:

اول اين كه او مى گويد پيغمبر خالد را سيف اللّه خواند و از خداوند خواست او را يارى كند و فرمود قشون فورا براى كمك بيرون بشتابند، در حالى كه خالد بن وليد همان روز كه رياست لشكر را به عهده گرفت از معركه جنگ فرار كرد. پس اگر واقعاً سيف خدا بود و پيغمبر از خداوند خواسته بود تا او را يارى كند، فرار نمى كرد و در همان جا با كفار مى جنگيد تا غالب شود!

دوم اين كه به موجب همين نقل، پيغمبر از دور واقعه را مشاهده مى نمود و كشته

ص: 284

شدن امراى لشكر را يكى پس از ديگرى مى ديد و خبر مى داد. پس چگونه ايشان فرارخالد را نديد؟ در اين صورت پيغمبر چرا فرمان داد كه مسلمين به كمك آنان بشتابند؟ فراريان كه خود با شتاب مى آمدند! پس چه احتياجى به بيرون آمدن مسلمين از مدينه در آن هواى گرم بود؛ آن هم به اين نحو كه همگى با شتاب بيرون روند و كسى باقى نماند؟!

جزيه دادند و با پيغمبر مصالحه نمودند؟!

گذشته از همه اين ها اگر به راستى امپراطور روم با آن سپاه بزرگ قصد جنگ با پيغمبر را داشت، آيا معقول بود كه پيغمبر فقط سه هزار نفر به سمت آنان بفرستد؟! و حال آن كه وقتى پيغمبر اكرم مى خواست مكه را فتح نمايد، حدود ده هزار نفر با خود برد و از خدا خواست كه قريش غافل باشند تا به طور ناگهانى وارد مكه شود؛ در حالى كه مدت ها با قريش جنگيده و رؤسا و پهلوانان شان را به تدريج كشته و نابود نموده بود. پس چگونه براى جنگ با سپاه امپراطور روم كه دويست هزار نفر يا بيش تر بودند، فقط به فرستادن سه هزار نفر اكتفا كند و از تمامى امور چشم مى پوشد؟!

رسول خدا، اسامه، پسر زيد بن حارثه را براى جبران گذشته، به موته روانه كرد. مگر چه تعداد سپاه براى او آماده نمود؟ گذشته از جهات فوق، وقتى مسلمانان پس از وفات پيغمبر به سمت شام شتافتند با چند نفر از لشكر روم روبرو شدند؟

نتيجه اين كه سخنان مبالغه آميز بالا افسانه هايى است كه با حساب عقل سازگارى ندارد و فقط براى گول زدن عوام ساخته شده اند.

بزرگ ترين معجزات باهره پيغمبر است كه صحابه او با آن كه بسيار كم بودند، آن اندازه از كفار را بكشند، ولى بيش از دوازده نفر از مسلمين كشته نشوند».(1)

صاحب سيره نبويه اشتباه كرده است زيرا بايد مى گفت كه اين از بزرگ ترين معجزات خالد بن وليد است. زيرا در جنگ اُحد كه خود پيغمبر فرمانده سپاه بود با آن كه دشمن بيش تر از سه چهار برابر مسلمانان نبود، هفتاد نفر از اصحاب كشته شدند و مابقى فرار نمودند؛ ولى در اين جنگ كه دشمن صد برابر مسلمانان بود، جناب خالد هيچ كشته نداد و اين همه از كفار را كشت و آنها را شكست داد. حتما اين از معجزات او است و به پيغمبر اكرم هيچ ارتباطى ندارد[!!]

پيغمبر هيچ گاه در جنگ با دشمنان از اين معجزات نداشت. اگر شما قدرى در اين اخبار متناقض كه در كتب سِيَر و تاريخ موجود است و از باب خلط حقّ و باطل و كتمان حق درست شده است دقيق شويد، مى بينيد كه اين باطل ها از آثار منافقين است؛ خوشبختانه با وجود واقعيت مسأله در ميان اخبار، حقيقت مطلب كشف مى شود، لذا «حق» هميشه بر فرد خبير روشن و آشكار است.

شد؟ چرا او را تنها گذاشتند و حمايتش نكردند؟ چرا شهداى آن روز فقط سه نفر امراى لشكر بودند و از مسلمانان اصلاً كشته اى در ميدان نبود؛ هرچند دروغ سازان گفتند كه نُه نفر ديگر هم كشته شدند، ولى از كشته شدگانِ ديگر نام و نشانى نيست؟ چرا جنگ به فاصله يك ساعت تمام شد و خالد پس از كشته شدن امرا، برگشت؟

از اين كه دشمن سپاه مسلمين را تعقيب نكرد، معلوم مى شود كه آنان نيز ترس داشته اند. زيرا دشمن مدافع بود نه مهاجم. پس در خود توانايى حمله نمى ديد. لذا چون مسلمانان برگشتند، آنان نيز خشنود شدند و به كشتن چند نفر از فرماندهان قناعت نمودند.

جناب جعفر كه دست و پاى اسب خود را بريد، خواست به لشكر ثابت كند كه قصد برگشت ندارد و بدين ترتيب آنان را مهياى جنگ نمايد، افسوس كه مسلمانان از رؤساى خود حمايت نكرده و از خدا نترسيدند! پس بى جهت نبوده كه مورد شماتت صحابه سيّد المرسلين واقع گشته و از كثرت ملامت خانه نشين شدند.

حال ببينيد كه منافقين چگونه مقام خالد را بالا برده و شكست او را فتح ناميده اند. آنها او را سيف اللّه خواندند و گفتند كه هشت شمشير، در دست او شكست؛ حتى بعضى گفتند كه هفت روز جنگ كرد و دشمنان را شكست داد و در طول اين مدت از مسلمانان دوازده نفر بيش تر كشته نشدند، ولى آنچه مسلّم است فقط سه نفر از امراى لشكر كشته شدند و از آن نه نفر ديگر، نام و نشانى در كتب تاريخى نيست؛ اين است حق مطلب و آن است آثار منافقين.آيا رؤساى لشكر از شاخه هاى فرعى پيغمبر بوده و بيش تر به آن حضرت نزديك بودند يا خالد بن وليد و ديگر صحابه كه در اين جنگ شركت نموده بودند؟ به نظر شما كدام يك كفار را به خشم مى آوردند؛ جنگجويان يا فراريان؟

داده و گفتند: امير لشكر، زيد و پس از او جعفر بود. و از طرفى ديگر گفتند كه جعفر به پيغمبر اعتراض نمود و گفت: اگر زيد را بر من رئيس نمايى، من در جنگ شركت نمى كنم و بيرون نمى روم پيغمبر فرمود: برو. چون تو نمى دانى كه كدام بهتر است.(1) درباره عبداللّه نيز گفتند كه او قدرى از كشته شدن وحشت داشت، ولى بالاخره بر نفس خويش غالب آمد.(2)

من در همين كتاب ثابت مى نمايم كه جعفر، رييس لشكر بود، نه زيد و مقام جعفر بالاتر از آن است كه به پيغمبر اعتراض نمايد. همچنين عبداللّه كه مردم را وادار به جنگ مى نمود،(3) معنى ندارد خودش مردّد باشد.

شكّى نيست كه اين دروغ ها براى پايين آوردن مقام جعفر ساخته شده است. او برادر اميرالمؤمنين علیه السلام است و اين از همان فضايلى است كه معاويه مى خواست آنها را دفن نمايد و به مغيره مى گفت كه چاره اى جز دفن كردن نيست. از طرف ديگر منافقان مى خواهند بگويند كه اگر بزرگان مهاجر و انصار در زير لواى اسامه پسر همين زيد بن حارثه درآمدند، اين نقصى براى بزرگان نيست. چون جعفر بن ابى طالب نيز در زير پرچم پدر او، زيد بود. پس اگر آنان به پيغمبر اعتراض كردند كه چرا اسامه را بر ما امير نمودى،جناب جعفر نيز بر امارت زيد، پدر او، اعتراض داشت؛ البلية اذا عمّت طابت.

منافقان مى خواهند توجيه كنند كه اگر بزرگان فرار كردند، عبداللّه بن رواحه نيز مردد بود و اگر فلان مهاجر به پيغمبر اعتراض نمود كه چرا بر جنازه عبداللّه بن ابى نماز

مى خوانى و يا چرا در حديبيّه با مشركين صلح مى نمايى، جعفر بن ابى طالب نيز به پيغمبر اعتراض داشت.

در جلالت جعفر ميان مسلمين شكى نيست. پس اين اعتراضات ساخته شده، نشان دهنده ضعف يا خللى در او نمى باشد. آرى! اين احاديث كذب، با حسابى دقيق ساخته شده و به وسيله پول هاى منافقين در سينه ها و كتاب ها جا گرفته اند. پس با اين وجود، آيا

ص: 289

صحيح است كه تمامى صحابه را عدول، نجوم و راهنما بناميم؟! همين عبداللّه بن رواحه انصارى، سومين امير لشكر در موته و از بزرگان مسلمين، كسى است كه با دست و زبان خود خدماتى به دين اسلام نموده است. او از شعراى رسول اللّه، و از مسلمانان شجاع و از مؤمنين به خدا و روز قيامت است. طبرى از محمد بن اسحاق چنين نقل مى نمايد: «چون مسلمانان در هنگام حركت به سمت موته با امراى لشكر وداع مى نمودند، عبداللّه بن رواحه گريه مى كرد. گفتند: براى چه گريه مى كنى؟ گفت: به خدا سوگند، من علاقه به دنيا و ميل به شما ندارم؛ ولى شنيدم كه پيغمبر اين آيه را مى خواند: «وَإِنْ مِنْكُمْ إِلاّ وارِدُها كانَ عَلى رَبِّكَ حَتْما مَقْضِيّا(1)؛ و هيچ كسى از شما نيست مگر [اين كه] در آن وارد مى گردد. اين [امر] همواره بر پروردگارت حكمى قطعى است». حال نمى دانم پس از ورود به جهنم چگونه بيرون مى آيم؟

در موقع وداع، مسلمانان دعا كردند كه سلامت به مدينه برگردند، ولى عبداللّه بن رواحه اين اشعار را قرائت نمود:

لكننى اسئل الرحمن مغفرة *** و ضربة ذات فرغ تقرف الزبدا

او طعنة بيدى حران مجهزة *** بحربة تنفذ الاحشاء و الكبدا

حتى يقولوا اذا مروا على جدثى *** ارشدك اللّه من غاز و قد رشدا»(2)در همين نقل، آن گريه و خوف عبداللّه از خداوند و طلب مغفرت و شهادتش قابل تأمل است. در واقع اين گروه از صحابه، نجوم و راهنماى مسلمانان هستند، نه آنان كه در جنگ ها فرار مى كنند و علاقمند به دنيا هستند.

پيغمبر اكرم چنين مسلمانانى را تربيت نمود. افسوس كه اين حزب اللّه، شهداى فى سبيل اللّه گشتند. زيرا اگر اين ها پس از وفات پيغمبر زنده بودند، هيچ گاه اين پيشامدها واقع نمى شد و منافقين در دين تبديل و انحراف ايجاد نمى كردند و حق در جاى خود مستقر مى گشت.

ص: 290

ص: 292

در اثر جدّيّت پيغمبر اكرم در دعوت، مجادله او به احسن، حقانيت دين اسلام، شنيدن قرآن، ديدن معجزات و فضايل و مكارم اخلاق آن سرور و شهادت اهل كتاب موجب شد كه مسلمانانى از قريش و غير قريش به تدريج در مكه معظمه جمع شوند.

قريش در مبارزه با پيغمبر و جلوگيرى از ايمان آوردن مردم و برگرداندن مسلمانان از دين جديد از هيچ عملى كوتاهى نمى كردند. چون كار بر مسلمين، خصوصا ضعفا سخت شد، پيغمبر امر نمود كه به حبشه هجرت نمايند. اين واقعه در ماه رجب سال پنجم بعثت اتفاق افتاد.

البته انتخاب رجب از آن جهت بود كه ماه حرام بود و كسى در آن ماه متعرض دشمن خود نمى شد. صاحب طبقات و طبرى نيز به نقل از صاحب طبقات مى نويسند: «در ماه رجب سال پنجم بعثت، پانزده مسلمان كه چهار نفر از آنان زن بودند، مخفيانه مكّه را ترك كردند و سواره و پياده خود را به «شعيبه» رساندند. خداوند نيز دو كشتى تجارتى را در همان حال رسانيد كه آن جمع را به نصف دينار سوار كردند. از آن سو جمعى از قريش دنبال ايشان را گرفتند، ولى چون به دريا رسيدند آن جمع رفته بودند و كسى باقى نمانده بود».(1)

سختى امر مسلمين را مى توان از همين نقل فهميد؛ جمعى كه به جهت دشمنى قريش از خانه و زندگى آواره شده اند، حتى در ماه حرام نيز از تعقيب آنان در امان نيستند.

ص: 293

اميه» را نزد نجاشى فرستاد. به هر جهت، جعفر بن ابى طالب به اختيار خود به حبشه سفر نكرد و به اختيار خود نيز در آن جا توقف ننمود؛ او مأمور به رفتن و ماندن بود. لذا وقتى دستور بازگشت رسيد، فورا مراجعت نمود.

پناه گرفتند، مگر ابن مسعود كه بى پناه وارد شد و كمى ماند و به حبشه برگشت».(1)

همچنين از واقدى نقل نموده است «چون قريش مجددا آوارگان را تحت شكنجه قرار دادند، پيغمبر دوباره فرمود تا به حبشه برگردند. عثمان گفت: يا رسول اللّه! اين مرتبه دوم است كه ما نزد نجاشى مى رويم و تو با ما نيستى! فرمود: هجرت شما به سوى خدا و من است و براى شما دو هجرت است. عثمان گفت: ما را كفايت نمود. اين دفعه مى گويد كه مهاجرين حبشه، هشتاد و سه نفر مرد و يازده زن قرشيّه بودند. چون اين گروه شنيدند كه پيغمبر به مدينه هجرت نموده، سى و سه نفر مرد و هشت زن برگشتند كه دو نفر از آنان در مكه فوت كردند، هفت نفر از آنان را قريش حبس نمودند، ولى بيست و چهار نفرشان در جنگ بدر شركت كردند».(2)

از اين نقل هاى واقدى امورى دانسته مى شود:

1 - مهاجرين حبشه، دفعه اول، همان يازده نفر مرد از قريش بودند كه نام همگى مضبوط است.

2 - سبب برگشت آنان خبر مسلمان شدن قريش بود.

3 - همگى مجددا به حبشه برگشتند.

4 - مهاجرين حبشه، بار دوم، هشتاد و سه نفر بودند.

5 - همه مهاجرين تا قبل از رسيدن خبر هجرت پيغمبر به مدينه در حبشه بودند كه پس از آن سى و سه مرد به اتفاق هشت زن بازگشتند.

اسامى آن يازده مهاجرى كه واقدى مى گويد عبارت است از:

1 - عثمان بن عفان

2 - ابو حذيفة بن عتبه اموى

3 - زبير بن عوام

4 - مصعب بن عمير

ص: 297

5 - عبد الرحمن بن عوف

6 - ابو سلمه مخزومى

7 - عثمان بن مظعون جحمى

8 - عامر بن ربيعه عنزى

9 - ابو سيره عامرى

10 - حاطب بن عمرو بن عبد شمس

11 - سهيل بن بيضا

12 - عبداللّه بن مسعود

مى شوند، جز ابن مسعود كه آواره و بى پناه است.

طبرى مى گويد: «در عدد كسانى كه به حبشه هجرت نمودند، اختلاف شده است، بعضى تعداد آنها را يازده مرد و چهار زن مى دانند. در ادامه پس از نقل كلام واقدى مى گويد كه ديگران مى گويند كسانى كه به خاك حبشه هجرت نمودند، به جز اطفالى كه با خود برده و يا در آن جا به دنيا آمده بودند هشتاد و دو نفر مرد بودند كه عمار بن ياسر هم يكى از آنان بود».(1)

امّا طبرى شك دارد!

پس، از اين كلام فهميده مى شود كه او به اين كه دو هجرت وجود داشته و دفعه اول، فقط همان يازده نفر هجرت كرده اند، قائل شده است، امّا ديگر مورخين در اين زمينه با او مخالف هستند و تعداد آنان را هشتاد و دو نفر مى دانند؛ با شركت عمار. هرچند كه جناب ابوجعفر طبرى در شركت داشتن عمار نيز تأمل دارد و من در كتاب مجاهدات به مطالبى كه مناسب اين مقام است، اشاره نموده ام.

ثانيا: طبرى از محمد بن اسحاق - صاحب سيره - از يزيد بن زياد مدنى از محمد بن كعب قرظى نقل مى نمايد: «چون خبر سجده قريش به مهاجرين حبشه رسيد و گفته شد كه قريش اسلام آورده اند، مردمانى از آنان به سوى مكه حركت كردند و ديگران در حبشه توقف نمودند».(2)

با اين عبارت، نادرستى گفته هاى واقدى كاملاً دانسته مى شود.

ثالثا: آنچه را كه واقدى سبب برگشتن آن جمع به مكه ذكر نموده است، قطعا دروغ است و مناسب است كه سبب را از اصل طبقات ابن سعد نقل نماييم:

«ابن سعد از محمد بن عمر واقدى روايت نمود كه چون پيغمبر اكرم مشاهده نمود كه قريش متعرض او نمى شوند، به تنهايى نشست و آرزو نمود كه چيزى كه موجب دور شدن كفار مى گردد بر او نازل نشود. پيغمبر به كفار نزديك شد و قريش نيز به او نزديك

ص: 299

گشتند. پس روزى در مجلسى كه با قريش نزد كعبه نشسته بود، سوره نجم را قرائت فرمود تا به آيه شريفه «أَفَرَأَيْتُمُ اللاّتَ والْعُزّى وَمَناةَ الثالِثَةَ الأُخْرى(1)؛ به من خبر دهيد آيا بتهاى «لات» و «عزى» و «منات» كه سومين آنهاست [دختران خدا هستند؟]» رسيد، شيطان بر زبان پيغمبر آورد كه «تلك الغرانيق العلى و ان شفاعتهن لترتجى». پيغمبر اين دو جمله را خواند و سوره را تمام كرد و به سجده رفت. قريش نيز متابعت نمودند و همگى سجده كردند. وليد بن مغيره، پيرمرد قريش كه نمى توانست سجده كند، مشتى از خاك را برداشت و پيشانى خود را بر آن گذاشت. بعضى مى گويند كه سعيد بن عاص كه پيرمرد بود، چنين كرد و بعضى ديگر مى گويند كه وليد و سعيد هر دو مشتى از خاك را برداشتند و بر آن سجده كردند. پس قريش از پيغمبر راضى شدند و گفتند: ما مى دانيم خداوند زنده مى كند، مى ميراند و روزى مى بخشد، لكن مى گوييم كه اين خدايان در نزد او شفاعت ما را مى نمايند؛ حال كه تو براى آنان بهره اى گذاردى و حقّ شفاعت براى آنان قائل شدى، ما با تو هستيم.

پس اين گفته قريش بر پيغمبر گران آمد و خانه نشين شد. شب، جبرئيل آمد و پيغمبر آن سوره را بر او خواند. جبرئيل گفت: من آن دو جمله را براى تو آورده ام؟ پيغمبر گفت: من چيزى را به خداوند نسبت دادم كه نگفته بود. پس اين آيه نازل شد:

«وَإِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِي عَلَيْنا غَيْرَهُ وَإِذا لاَتَّخَذُوكَ خَلِيلاً - الى قوله - ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنا نَصِيرا»(2)(3)

«و چيزى نمانده بود كه تو را از آنچه به سوى تو وحى كرده ايم گمراه كنند تا غير از آن را بر ما ببندى و در آن صورت تو را به دوستى خود بگيرند . . .آنگاه در برابر ما براى خود ياورى نمى يافتى».

ص: 300

پس، چه طور به يكديگر نزديك شدند و در مجالس، كنار هم مى نشستند؟! پيغمبر سست شده بود يا مشركين در عقايد خود سست شده بودند؟ يا آن كه متوجه شدند دعوت او بى تأثير است و كسى به او ايمان نمى آورد و يا مسلمانان مرتد مى شوند؟ و يا شايد ديدند نسبت هايى كه به پيغمبر مى دهند، مثل ساحرى و شاعرى و دروغگويى و ديوانگى، مؤثر شده و عقلا او را به آن اوصاف شناخته اند؟!

چگونه آن دورى و جدايى كه در اثر ادعاى نبوّت ميان پيغمبر و مشركين پيدا شده بود برطرف شد و دوستى جاى آن دشمنى را گرفت؟!

4 - چگونه مى شود پيغمبر در اثر القاى شيطان، آن دو جمله را اضافه كرده و به خدا نسبت بدهد؟! عجيب تر از همه اين كه همان شب همان سوره را براى جبرئيل مى خواند و آن دو جمله را نيز اضافه مى كند و وقتى جبرئيل مى گويد: من اين دو جمله را آوردم، پيغمبر مى گويد كه من به خدا دروغ بستم و آنچه را نگفته بود، گفتم؟!

اين حديث صراحتاً مى گويد كه پيغمبر دو جمله اضافه كرد و چيزى را كه خدا نگفته بود، عمداً به او نسبت داد. آيا مسلمان مى تواند اين حديث را تصديق كند؟ ايمان به اين حديث با ايمان به رسالت و بلكه با ايمان به خدا از جهات متعددى جمع نمى شود. در همين سوره نجم مى خوانيم:

«ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَما غَوى»(1)

«دوست شما [محمّد صلی الله علیه و آله وسلم ] هرگز گمراه و منحرف نشده است».

چه گمراهى و ضلالتى از اين بالاتر كه بتان را در نزد خدا شفيع قرار دهد و آنان را تجليل و تعظيم نمايد؛ در حالى كه در همين سوره آمده است:

«وَما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى»(2)

«و [محمّد صلی الله علیه و آله وسلم ] هرگز از روى هوى و هوس سخن نمى گويد».

و چه هوى و هوسى از اين بالاتر كه به خاطر راضى نمودن مشركان اين دو جمله را بر قرآن اضافه كند؟!

ص: 302

بنابر نقل طبرى، چون هوس كرده بود به قوم خود نزديك شود، شيطان بر زبان او جمله «تلك الغرانيق العلى وانّ شفاعتهن لترتجى» را آورد و چون قريش اين سخنان را شنيدند - كه پيامبر، خدايان شان را به خوبى نام برده - خشنود و خوشحال شدند».(1)

همچنين در همين سوره آمده است:

«إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْيٌ يُوحى»(2)

«آنچه مى گويد، چيزى جز وحيى كه بر او نازل شده نيست».

عجيب تر از همه اين كه در همين سوره در دنباله آيه «أَفَرَأَيْتُمُ اللاّتَ وَالْعُزّى وَمَناةَ الثّالِثَةَ الْأُخْرى»(3) اين جمله آمده است:

«أَلَكُمُ الذَّكَرُ وَلَهُ الْأُنْثى * تِلْكَ إِذاً قِسْمَةٌ ضِيزى * إِنْ هِيَ إِلاّ أَسْمآءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَآبآؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَما تَهْوىَ الْأَنْفُسُ وَلَقَدْ جآئَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى»(4)

«آيا [به خيالتان] براى شما پسر است و براى او دختر؟ در اين صورت، اين تقسيم نادرستى است. [اين بتان] جز نام هايى بيش نيستند كه شما و پدرانتان نامگذارى كرده ايد [و] خدا بر [حقّانيّت] آنها هيچ دليلى نفرستاده است. [آنان] جز گمان و آنچه را كه دلخواهشان است پيروى نمى كنند، با آن كه قطعاً از جانب پروردگارشان هدايت برايشان آمده است».

خداوند در اين دو آيه پندار قريش را كه ملائكه را دختران خدا مى دانند و براى بت ها در نزد خدا مقامى قائلند صريحاً تكذيب مى كند. پس چگونه اين دو آيه و آن دو كلمه شيطانى باهم جمع مى شوند؟ آيا قريش نمى دانستند كه اين دو سخن متناقض است يا پيغمبر تناقض اين دو را باهم نمى دانست؟! به علاوه جمله «أَفَرَأَيْتُمُ اللاّتَ وَالْعُزّى»، مثل «أَلَكُمُ الذَّكَرُ»، استفهام توبيخى است و در مقام ملامت و سرزنش قريش است، پس

ص: 303

چگونه با عظمت و علو مقام بتان جمع مى شود؟ چگونه مشركان اين را نفهميدند و همگى - حتى آن دو پيرمرد - براى خداوند سجده كردند؟

گذشته از همه اين امور خداوند فرموده است:

«وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ * لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَميِنِ * ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِينَ * فَما مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حاجِزينَ»(1)

«اگر [محمّد] به دروغ بر ما سخنانى مى بست ما او را به قهر و انتقام مى گرفتيم؛ رگ [وتين] او را قطع مى نموديم. پس هيچ يك از شما قادر به دفاع از او نبوديد».

پس اگر پيغمبر از خود يا به وسيله شيطان اين دو جمله را به خداوند بسته بود، چرا خدا او را نگرفت و رگ او را قطع نكرد؟ بنابر اين حديث مجعول، خود پيامبر اعتراف نمود به اينكه بر خدا دروغ بسته و چيزى را كه او نگفته بود، گفته است، پس چرا گرفتار چنگال قهر و انتقام الهى نشد؟!

گذشته از آياتى كه دليل بر بطلان اين نسبت است، عقل نيز حكم مى كند كه پيغمبر بايد راستگو و معصوم از گناه باشد. اگر پيغمبر در جهت رسالت الهى خود دروغ بگويد، هر آينه نقض غرض از بعثت او لازم مى آيد. پس به جاى آن كه موجب هدايت بندگان گردد، سبب گمراهى آنان مى شود.

خداوند، پيغمبرى را كه بر او دروغ ببندد، لازم ندارد و اگر شيطان بر پيغمبر مسلط شده باشد و زبان پيغمبر به اختيار شيطان باشد، پس به هيچ يك از گفته ها و نسبت هاى او به خداوند، نمى توان اعتماد نمود. زيرا اين احتمال به وجود مى آيد كه آنها نيز از ناحيه شيطان باشد.

5 - اين گفته كه مشركين گفتند: كه ما مى دانيم خدا روزى مى دهد و مى ميراند و زنده مى كند، ولى مى گوييم خدايان از ما شفاعت مى كنند؛ نيز دروغى آشكار است. زيرا هركس در آيات وارده در مذمّت مشركين و محاجّه با آنان تأمل نمايد، خواهد فهميد كه آنها اصنام را خدايان و شريك و دست اندركار خدا مى دانستند.

ص: 304

خدا در قرآن مى فرمايد:

«هذا خَلْقُ اللّهِ فَأَرُونِي ماذا خَلَقَ الَّذِينَ مِنْ دوُنِهِ بَلِ الظّالِمُونَ فِي ضَلالٍ مُبينٍ»

«اين، خلق خداست. [اينك] به من نشان دهيد كسانى كه غير از اويند، چه آفريده اند؟ [هيچ] بلكه ستمگران در گمراهى آشكارند».

همچنين در آيه اى ديگر تصريح مى كند:

«قُلْ أَرَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ أَرُونِي ماذا خَلَقُوا مِن الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمواتِ ائْتوُني بِكِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارةٍ مِنْ عَلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»(1)

«بگو به من خبر دهيد، آنچه را به جاى خدا فرا مى خوانيد! به من نشان دهيد كه چه چيزى از زمين [را] آفريده يا [مگر] آنان را در [كار] آسمان ها مشاركتى است! اگر راست مى گوييد، كتابى پيش از اين [قرآن] يا بازمانده اى از دانش نزد من آوريد!»

و يا در جايى ديگر مى فرمايد:

«أَمْ جَعَلوُا لِلّهِ شُرَكاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِهِ فَتَشابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُل اللّهُ خالِقُ كُلّ شَيءٍ وَهُوَ الْواحِدُ الْقَهّارُ»(2)

«يا براى خدا شريكانى پنداشته اند كه مانند آفرينش او آفريده اند و در نتيجه، (اين دو) آفرينش بر آنان مشتبه شده است؟ بگو: خدا آفريننده هر چيزى است و اوست يگانه قهّار!»

و اگر بپذيريم كه مشركين فقط قائل به شفاعت بودند، منافاتى با اين ندارد كه در عين حال، آنها بت ها را شُركاى خدا قلمداد كرده و خدا را شريك قوى تر بدانند. اگر واقعاً مشركان بتها را منشأ اثر در خلق و تقدير نمى دانستند، آنها را پرستش نمى كردند و در مقابل شان تواضع و سجده نمى نمودند.

به هر صورت، در هرچه بتوان ترديد نمود، در اين نمى توان ترديد داشت كه قريش،

ص: 305

مشرك بودند وبراى خدا در خدايى شريك قرار مى دادند. پس دروغ بودن اين نقل از اين راه نيز اثبات مى شود.

دروغ ساز مى خواست كه از طرفى جهالت، نادانى و پستى مشركين قريش را اندك نشان دهد و از طرف ديگر سعى داشت تا زحمات، صدمات و عظمت هدايت پيغمبر اسلام، كوچك جلوه نمايد.

6 - آيه شريفه زير در ابطال اين نسبت صريح است.

«وَإِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنا غَيْرَهُ وإِذاً لاَتَّخَذُوكَ خَلِيلاً وَلَوْلا أنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلاً إِذاً لاَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَيوةِ وَضِعْفَ الْمَماتِ ثُمَّ لاتَجِدُ لَكَ عَلْينا نَصِيراً»(1)

«و چيزى نمانده بود كه تو را از آنچه به سوى تو وحى كرده ايم گمراه كنند تا غير از آن را بر ما ببندى و در آن صورت تو را به دوستى خود بگيرند. و اگر تو را استوار نمى داشتيم، قطعاً نزديك بود كمى به سوى آنان متمايل شوى. در آن صورت، حتماً تو را دو برابر [در] زندگى و دو برابر [پس از] مرگ [عذاب ]مى چشانيديم؛

آنگاه در برابر ما براى خود ياورى نمى يافتى».

خداوند مى گويد: اگر ما نگاه دار تو نبوديم و تو را محكم نمى كرديم حتماً به آنان نزديك مى شدى و كارى مى كردند كه بر ما دروغ ببندى و غير گفته ما را به ما نسبت دهى كه البته در اين صورت، گرفتار مجازات و عذاب سخت ما در دنيا و آخرت مى شدى و هيچ كس نبود كه تو را يارى كند.

پس معلوم مى شود كه خداوند پيغمبر خود را حفظ كرده است وگرنه پيامبر بايد گرفتار عذابى سخت مى شد. از همين جا معلوم مى شود كه آن دو كلمه را پيامبر نگفته و به خداوند نسبت نداده است، بلكه اين حديث، دروغ و مخالف نص صريح قرآن است.

ص: 306

قَبْلِكَ»(1) نازل شد و نَسخ القاى شيطان را به آيات «أَلَكُمُ الذَّكَرُ - الى قوله - لِمَنْ يَشآءُ وَيَرْضى» نسبت داد و گفت كه اين آيات نازل شد.

آرى! او سعى مى كند تا از تناقض نجات يابد، ولى دروغ بودن اين روايت نيز آشكار است. زيرا:

اول اين كه: در حديث واقدى به نقل صاحب طبقات، پيغمبر سوره را تمام كرد و به آخر رسانيد و سجده نمود، اما اين دروغ پرداز مى گويد كه پس از اين واقعه اين آيات نازل شد.

دوم اين كه: آيه شريفه «وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ» به هيچ وجه مربوط به مقام نيست. زيرا معناى آن آيه اين است كه شيطان در اَثناى قرائت پيغمبران، كلامى القا مى كند و خداوند كلام شيطان را از ميان بر مى دارد؛ نه آن كه پيغمبر كلام شيطانى مى گويد. پس بايد آن دو جمله كلام شيطان باشد، نه كلام پيغمبر. همچنين به مقتضاى همان نقل دروغ، پيغمبر به اختيار آن دو جمله را گفت. پس اين آيه، شاهد بر آن روايت مجعوله نخواهد شد؛ بلى اگر مى گفتند كه شيطان آن دو جمله را در همان موقع كه پيغمبر قرآن مى خواند، گفت، استشهاد به اين آيه ممكن مى شد.

فخر رازى در تفسير خود(2) روايت مطابق نقل طبرى را ذكر كرده و مى گويد: «اين روايتِ عامه مفسرين و اهل ظاهر است، امّا اهل تحقيق بر آنند كه اين روايت، باطل و مجعول است. آن گاه مفصلاً در ابطال اين نسبت به پيغمبر اكرم به وسيله ادله عقليه و نقليه استدلال نموده و عدم جواز استدلال به آيه «وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ» را بيان كرده است. البته كلام او در حقيقت شرحى از تحقيقات سيد مرتضى علم الهدى رحمه الله در كتاب «تنزيه الانبياء» است.

باز مى گرديم به جهات نادرستى نقل واقدى راجع به مهاجرين حبشه:

رابعاً: اين مطلب كه همگى مجدداً به حبشه برگشتند نيز دروغ است. طبرى در

ص: 308

تاريخ خود از عروة بن زبير نقل مى كند: «جمعى از آنان كه به حبشه هجرت كرده بودند، برگشتند و در مكه ماندند تا سرانجام در پى مسلمان شدن جماعتى از اوس و خزرج و معاهده آنان با پيغمبر، وسيله هجرت به مدينه فراهم آمد. در اين موقع مشركان قريش بر مسلمين سختگيرى زيادى مى نمودند. پس پيغمبر اصحاب خود را به مدينه روانه نمود».(1)

از اين عبارت فهميده مى شود كه تنها بعضى از مهاجرين حبشه به مكه برگشتند؛ نه تمامى آنان. همچنين دانسته مى شود كه ايشان تا زمان هجرت به مدينه، در مكه ماندند؛ نه آن كه مجدداً به حبشه برگشته باشند. طبرى همچنين تصريح مى نمايد: «ابو سلمه مخزومى از خاك حبشه برگشت و پيش از بيعت انصار در عقبه به مدينه هجرت نمود و پس از ابو سلمه، عامر بن ربيعه (هم پيمان بنى عدى) را نام مى برد كه با زن خود، ليلى بنت ابى حثمه پيش از مهاجرين به مدينه هجرت كرد»،(2) ولى ما نام ابو سلمه و عامر بن ربيعه را در ميان همان يازده مردى مى بينيم كه واقدى مى گويد از حبشه آمدند و مجدداً به حبشه برگشتند.(3)

همچنين طبرى از محمد بن اسحاق نقل مى نمايد: «آن جماعت كه به گمان مسلمان شدن قريش از حبشه برگشتند در نزديكى مكه فهميدند كه خبر اسلام قريش دروغ بوده است. پس همگى در پناه كسى يا پنهانى وارد مكّه شدند. عثمان و ابو حذيفه بن عتبه از فرزندان عبد شمس در مكه ماندند و از آن جا به مدينه هجرت نمودند و در جنگ بدر نيز حاضر شدند. جماعت ديگرى كه با آنها بودند سى و سه نفر مرد بودند».(4)

همان طور كه مى بينيم، طبرى تصريح مى نمايد كه عثمان و ابو حذيفه، بلكه همسفران اين دو نفر كه از حبشه آمدند، در مكه ماندند و از آن جا به مدينه هجرت نمودند. پس واقدى چگونه مى گويد كه آنها مجدداً به حبشه برگشتند و عثمان گفت كه

ص: 309

اين دفعه دوم است كه ما بى تو نزد نجاشى مى رويم و پيغمبر فرمود: دو هجرت براى شما است و عثمان گفت: ما را كفايت مى كند؟[؟!]

از طرف ديگر، عثمان در جنگ بدر حاضر نبود و براى خود عذرى داشت. همچنين عثمان بن مظعون نيز فقط از مكه به مدينه هجرت نمود.(1) چنان كه در طبقات آمده است او از كسانى است كه با پيغمبر به مدينه هجرت نمود، ولى در نقل واقدى، عثمان بن مظعون جزء همان يازده نفرى است كه دو بار به خاك حبشه هجرت كردند.

امّا مصعب بن عمير؛ در هر چه بتوان ترديد نمود، در اين شكّى نيست كه پيغمبر مصعب بن عمير را براى هدايت انصار و تبليغ دين روانه مدينه نمود. طبرى از محمد بن اسحاق نقل نموده است كه پيغمبر مصعب بن عمير را با انصار روانه مدينه نمود و اهل مدينه او را «مقرِى»ناميدند،(2) و لى در نقل واقدى، مصعب يكى از يازده نفرى است كه دو بار به حبشه هجرت نمودند و در آن جا ماندند تا وقتى كه خبر هجرت پيغمبر به آنان رسيد.[؟!]

خامساً: نادرستى اين گفته واقدى كه تعداد مهاجرين حبشه در مرتبه دوم را هشتاد و سه نفر مَرد مى داند نيز آشكار شد. زيرا دانستيم كه هجرت به حبشه فقط يك بار بود؛ ولى بعيد نيست كه مجموع مهاجرين همين تعداد باشد؛ اين مطلب از عبارت زهرى كه ابن سعد آن را در طبقات نقل نموده و ما هم آن را نقل كرده ايم، دانسته مى شود. همچنين عبارت طبرى كه گويد: در عدد كسانى كه در هجرت اول به حبشه رفتند اختلاف است، مؤيد آن است. آن گاه طبرى كلام واقدى را نقل مى كند و مى گويد كه ديگران گفتند كسانى كه به سمت حبشه رفتند، هشتاد و دو مرد بودند.

طبرى در جايى ديگر از محمد بن اسحاق نقل مى كند: «چون كار بر اصحاب سخت شد، پيغمبر فرمان هجرت به حبشه را داد. اول كسانى كه از مسلمانان رفتند، عثمان و نه نفر ديگر بودند كه آنها را نام مى برد. اين ده نفر، جلوتر از ديگران به سوى حبشه

ص: 310

شتافتند. سپس جعفر بن ابى طالب حركت نمود و همين طور پشت سر يكديگر رفتند تا در حبشه جمع شدند؛ بعضى با خانواده و بعضى هم به تنهايى».(1) آن گاه نام تمام هشتاد و دو نفر را بر مى شمارد.

سادساً: اين گفته واقدى - كه همگى در حبشه بودند تا وقتى خبر هجرت پيغمبر به آنان رسيد و سى و سه مرد به اتفاق هشت زن به سوى مدينه حركت كردند - نيز نادرست است. زيرا اگر چنين بود، چرا دو نفر از آنان در مكه فوت كرده و هفت نفرشان را قريش حبس كرده بوند؟! چرا اين جمع، مانند جعفر بن ابى طالب به سوى مدينه نيامدند و چرا به مكه رفتند كه گرفتار قريش شوند؟ مگر آنان از ترس قريش مكه را ترك نكرده بودند، مگر نه اين كه آنها وقتى شنيدند پيغمبر به مدينه رفته از حبشه بيرون آمدند، پس چرا راه مكه را در پيش گرفتند؟! روى دروغگويان سياه باد!

عجيب تر از همه اين كه به موجب همان نقل دروغ، شب همان روز، آيه اى نازل شد و پيغمبر تغيير رويه داد و مجدداً دشمنى قريش با پيغمبر شروع شد. حال با توجه به اين، چگونه است كه خبر سجده كردن و اصلاح قريش به حبشه مى رسد، ولى خبر ناسخ، تا زمانى كه به نزديكى مكه رسيدند به آنان نرسيد؟ !

خطبه خود بر پيغمبر صلوات نفرستاد. لازم به ذكر است كه شرح دشمنى پسر زبير را با اين خانواده در تاريخ سيّدالشهدا علیه السلام (1) نوشته ام.

اين دو دسته از تضعيف مقام پيغمبر مضايقه نداشتند؛ البته تا جايى كه ضررى به سلطنت شان نرسد. يكى ديگر از احاديثى كه به تحريك همين منافقين ساخته شد همان بود كه پيغمبر دو كلمه در قرآن اضافه نمود و چيزى را كه خداوند نگفته بود به او نسبت داد. ابو هريره، كه يكى ديگر از حديث سازان است جهت راضى ساختن بنى اميه اين حديث را ساخت: «اگر پيغمبر مؤمنى را لعن نمايد يا اذيّت كند و يا تازيانه زند، موجب تعالى درجات و قرب آن مؤمن خواهد شد».(2)

پر واضح است كه اين حديث براى اصلاح لعنى كه پيغمبر به معاويه و بنى اميه نموده بود، ساخته شد. ابو هريره، پيغمبر را ظالم معرفى نمود تا معاويه و بنى اميه را تطهير كند.

آرى! براى رسيدن به همين هدف بود كه پيغمبر اكرم را دروغگو و طالب صلح با مشركين معرفى نمودند و سفر تجارتى اشراف بنى اميه و زبير و عبدالرحمن بن عوف را به خاك حبشه، هجرت فى سبيل اللّه و به جهت حفظ دين و نجات از دست مشركين اعلام كردند. چون بعضى از دروغ سازان متوجه تناقض اين قضيه با بقيه سوره شدند گفتند: بقيه سوره بعد نازل شد و آيه «وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ» در مقام تسلّى خاطر پيغمبر آمده است.[؟!]