عوامل سعادت و شقاوت در واقعه کربلا

علی اصغر رضوانی

انتشارات دليل ما

چاپ چهارم: زمستان 1391

تیراژ 1000 نسخه

لیتوگرافی: پرتو شمس

چاپ: نگارش

شابک: 1 - 409 - 397 - 964 - 978

تلفن و نمابر: 7744988 - 7733413 (198251)

قم، صندوق پستی 1153 - 37135

WWW.Dalilema.com

info@Dalilema.com

انتشارات دلیل ما

مراکز پخش

(1) قم، انتهای خیابان صفائیه، بعد از کوچه 39، پلاک 759،

طبقه دوم، فروشگاه دلیل،ما تلفن 7737011-7737001

(2 تهران خیابان ،انقلاب خیابان فخر رازی، پلاک ،61 فروشگاه دلیل ما، تلفن 66464141

(3) مشهد ، چهار راه شهداء ، ضلع شمالی باغ نادری، کوچه شهید خوراکیان،

مجتمع تجاری گنجینه کتاب ، طبقه اول ، فروشگاه دلیل ما ، تلفن 5 - 2237113

سرشناسه : رضوانی، علی اصغر، 1343 -

عنوان و پدیدآور: عوامل سعادت و شقاوت در واقعه کربلا/ تالیف علی اصغر رضوانی.

مشخصات نشر : قم : دليل،ما ، 1387.

مشخصات ظاهری : 216 ص.

شابک:ISBN 978 - 964 - 397 - 409 - 1

وضعیت فهرستنویسی: فیپا

یادداشت: کتابنامه : ص . [212]214-؛ همچنین به صورت زیرنویس.

موضوع: يزيد بن معاویه خلیفه امو 20 - 64 ق.

موضوع: حسین بن علی علیه السلام ، امام سوم، 4 - 61 ق. - اصحاب.

موضوع: واقعه کربلا، 61 ق.

موضوع: صفات رذیله-احادیث.

رده بندی کنگره : 1387 9 ع 6 ر / 5/ 41 B

شماره رده دیویی : 297/9534

شماره کتابشناسی ملی: 1256529

ص: 2

ص: 3

ص: 4

4 - لهو و لعب...32

موسیقی از دیدگاه قرآن...32

موسیقی از دیدگاه روایات...37

آوازه خوانی از دیدگاه قرآن...43

آوازه خوانی از دیدگاه روایات...45

تجلّى لهو و لعب در لشکر یزید...46

5 - قساوت قلب...47

قساوت قلب از دیدگاه قرآن...47

قساوت قلب از دیدگاه روایات...48

تجلّى قساوت قلب در لشکر عمر بن سعد...48

6 - علاقه به دنیا...55

علاقه به دنیا از دیدگاه قرآن...55

علاقه به دنیا از دیدگاه روایات...57

تبلور علاقه به دنیا در لشکر یزید...57

7- پیروی از هوای نفس...66

هوای نفس از دیدگاه قرآن...66

هوای نفس از دیدگاه روایات...67

تبلور پیروی از هوای نفس در لشکر یزید...68

8-حرام خواری...73

تبلور حرام خواری در لشکر عمر بن سعد...73

9 - خلف وعده...75

تبلور خلف وعده در لشکر عمر بن سعد...76

10 - جهل و نادانی...78

تبلور جهل و نادانی در لشکر یزید...79

ص: 6

عوامل سعادت / 81

1 - اخلاص در ولایت و محبت اهل بیت علیه السلام...81

ولایت از دیدگاه قرآن...81

ولایت از دیدگاه روایات...81

تجلّی اخلاص در ولایت و محبت در لشکر حسینی...84

2 - عشق به جهاد و شهادت...99

الف - جهاد...99

ب - شهادت...100

جهاد از دیدگاه قرآن...102

جهاد از دیدگاه روایات...103

شهادت از دیدگاه قرآن...104

شهادت از دیدگاه روایات...104

تجلّى عشق به جهاد و شهادت در اصحاب امام حسین علیه السلام...105

3 ایثار و از خودگذشتگی...115

ایثار از دیدگاه قرآن...115

ایثار از دیدگاه روایات...115

تجلی ایثار در اصحاب امام حسین علیه السلام...117

4 - عبادت و عبودیت...122

تجلّی عبودیت در اصحاب امام حسین علیه السلام...123

-5- اهمیت به نماز...128

نماز از دیدگاه قرآن...129

نماز از دیدگاه روایات...130

تجلّی نماز در لشکر حسینی...132

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

بیرون شود شاید که این جنایت بزرگ رخ ندهد و یا در صورت رخ دادن جنایتشان مخفی نگردد و در پرتو نور خورشید برملا گردد.

سپیده دم که سرزد امام حسین علیه السلام و یارانش به نماز بامداد ایستادند. از نماز که فارغ شدند طبل جنگ یزیدیان به صدا درآمد. امام حسین علیه السلام بعد از ایراد خطبه به آماده کردن لشکر و صف آرایی سپاه پرداخت. سپاهی که از نظر عدد یک صدم سپاه دشمن کمتر بود ولی هزاران برابر سپاه دشمن و فا داشت، ایمان داشت، استقامت داشت.

در طرف دیگر میدان، عمر بن سعد فرمانده سپاه یزیدی نیز به آرایش سپاه خود پرداخت و سرداران و فرماندهانی برای هر قسمت از لشکر منصوب کرد. اطمینان به پیروزی و عشق ملک ری، سراپای وجودش را فرا گرفته بود، و انتظار هرچه زودتر شام شدن روز را میکشید...

جا دارد تا این واقعه و رویارویی سپاه سعادت و شقاوت را تحلیل کنیم تا معلوم شود که چه عواملی سبب شد تا عده ای راه سعادت را پیش گرفته و شربت شهادت را نوشیده و حسینی شوند، و برخی دیگر راه شقاوت را دنبال کرده و به شقاوت رسیده و یزیدی شوند؟!

ص: 12

«و کسانی که معبود دیگری را با خداوند نمی خوانند؛ و انسانی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز بحق نمیکشند؛ و زنا نمیکنند؛ و هر کس چنین کند، مجازات سختی خواهد دید!»

التَّرْبِيَةِ لِلْأَطْفَالِ وَ فَسَادِ الْمَوَارِيثِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ »(1)؛

«زنا به علت مفاسدی که در بردارد، همانند قتل نفس، از بین رفتن و مخدوش شدن اصل و نسب، ترک تربیت کودکان، تباه شدن موضوع ارث و میراث و امثال این مفاسد، حرام شده است»

4 - از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:

«وَجَدْنَا فِي كِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ : اذا ظَهَرَ الزِّنَا مِنْ بَعْدِي كَثُرَ مَوْتُ الْفَجْأَةِ »(2)؛

«در کتاب رسول خدا صلی الله علیه و آله یافتیم که چون بعد از من زنا آشکار شود مرگهای ناگهانی زیاد گردد».

5 - از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«اذا فَشَا الزِّنَا ظَهَرَتِ الزَّلَازِلُ »(3)؛

«هرگاه زنا شیوع یابد زلزله ها پدیدار شود».

نسابه بکری کلبی از علمای اهل سنت میگوید:

فان يكن الزمان اتى علينا***لقتل الترك والمولى الوحى

فقد قتل الدعى و عبد كلب***بأرض الطف أولاد النبى

«اگر زمان بر ضد ما گردد، هر آینه کشتن خارجی و مولی هر دو وحیانی میشود».

«پس زنازاده و عبد کلب در سرزمین کربلا اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله را به قتل رسانید».

مجلسی در شرح این شعر میگوید:«اراد بالدعی، عبید الله بن زیاد ؛ فان اباه زیاد بن سميّة، كانت امه سميّة مشهورة بالزنا... »(1)؛ مقصود به «الداعی» در این شعر عبیدالله بن زیاد ،است زیرا پدرش زیاد پسر سمیه بود و سمیه زنی بود مشهور به زناکاری»

2 - اربلی میگوید:

«و امّا زياد فلا يعرف له اب، و كانت امه سوداء منتنة الرائحة يقال لها: سمية، وكانت عاهرة ذات علم تعرف به... »(2)؛

«برای (زیاد) پدری شناسایی نشده است، و مادرش زنی سیاه و بدبو به نام سمیه بود، و از زنان زناکاری به حساب می آمد که پرچمی مخصوص داشت و به آن شناخته میشد».

3-او نیز از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود:

«كَانَ قَاتَلَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا علیه السَّلَامُ وَلَدَ زِنًا ، وَ كَانَ قَاتِلِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ علیه السَّلَامُ وَلَدَ زِنًا ، وَ لَمْ تَحْمَرَّ السَّمَاءِ الَّا لَهُمَا »(3)؛

«قاتل یحیی بن زکریا علیه السلام فرزند زنا بود همان گونه که قاتل امام حسین علیه السلام چنین بود، و آسمان تنها برای این دو قرمز شد».

ص: 16

4 - هشام بن محمد سائب کلبی در کتاب «المثالب » میگوید:

«انّ امرأة ذى الجوشن خرجت من جبانة السبيع الى جبانه كندة، فعطشت في الطريق ولاقت راعياً يرعى الغنم، فطلبت منه الماء، فأبى أن يعطيها الا بالإصابة منها، فتمكنته، فواقعها الراعي، فحملت بشمر اللعين»(1)؛

«همسر شمر ذی الجوشن از صحرای (سبیع) صحرای (کنده) حرکت کرد، در بین راه تشنه شد، چوپانی را دید که گوسفند می چراند از او آب طلب نمود، او از دادن آب به او امتناع کرد مگر در صورتی که به او تمکین کند، او نیز خود را در اختیار چوپان قرار داد. چوپان با او زنا کرد و به شمر لعین حامله شد».

5 - از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«كَانَ قَاتَلَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَلَدُ زِنًا وَ كَانَ قَاتِلِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ علیه السَّلَامُ وَلَدُ زِنًا ، وَ لَمْ تَبْكِ السَّمَاءِ الَّا عَلَيْهِمَا»(2)؛

«قاتل یحیی بن زکریا و حسین بن علی علیه السلام هر دو فرزند زنا بودند، و آسمان به جز بر آن دو نگریست».

6 - طبری مینویسد:

«فلما دنی عمر بن سعد و رمى بسهم فارتمى الناس، فلما ارتموا خرج يسار مولى بن ابيه و سالم بن عمرو مولی عبیدالله بن زياد فقالا: من يبارز؟ ليخرج الينا بعضكم. فوثب حبيب بن مظاهر و بریر بن خضير.

فقال لهما الحسين علیه السلام: اجلسا. فقام عبد الله بن عمير الكلبي فقال: يا ابا عبدالله ! ائذن لي لأخرج اليهما. فرأى الحسين علیه السلام رجلاً آدم، طويلاً، شديد الساعدين، بعيد ما بين المنكبين، فقال الحسين: انّي لأحسبه للأقران فتّاكاً، اخرج ان شئت فخرج اليهما فقالا له: من انت؟ فانتسب

ص: 17

لهما. فقالا: لا نعرفك، ليخرج الينا زهير بن القين او حبيب بن مظاهر، او بریر بن خضير الهمداني، و يسار مستنتل امام سالم. فقال له الكلبي : يابن الزانية! وبك رغبة عن مبارزة أحد من الناس؟ و لا يخرج اليك احد من الناس الا و هو خير منك...»(1)

«چون عمر بن سعد نزدیک خیمه ها شد و تیراندازی کرد لشکر او نیز تیرها را به سوی خیمه های حسینی رها نمودند در این هنگام یسار غلام زیاد بن ابیه و سالم بن عمر و غلام عبیدالله بن زیاد از لشکریان عمر بن سعد گفتند: کیست که با ما مبارزه کند؟ باید برخی از شما بیرون آید. در این هنگام حبیب بن مظاهر و بریر بن خضیر بیرون پریدند امام حسین علیه السلام به این دو فرمود: بنشینید. سپس عبدالله بن عمیر کلبی برخاست و گفت: ای ابا عبدالله! به من اجازه بده تا به سوی آن دو روم. حضرت او را دید که مردی گندمگون، بلند قامت، قوی بازو و چهارشانه است. حضرت فرمود گمان می کنم که او برای مقابله با همردیفانش آمادگی دارد، اگر می خواهی برو. او به سوی آنها روانه شد. آنان به او گفتند: تو کیستی؟ او نسبش را برای آندو بیان داشت. آنان گفتند: ما تو را نمی شناسیم، باید زهیر بن قین یا حبیب بن مظاهر و یا بریر بن خضیر همدانی به مبارزه با ما بیایند. یسار در جلوی سالم قرار داشت کلبی به او گفت: ای فرزند زن زناکار! تو میل داری تا با کسی مبارزه کنی؟! هر کسی که به مبارزه با تو بیاید از تو بهتر است...».

7- مسعودی می گوید:

«فروى ان الحسين علیه السلام قال في خطبة ذلك اليوم فيما حفظ من كلامه: ألا و انّ الداعى ابن الدعى قد ركز بين اثنتين؛ بين السلة والذلّة وهيهات منا الذلّة، يأبي الله ذلك لنا ورسوله و المؤمنون، و حجور طابت و طهرت، نؤثر مصارع الكرام على طاعة اللثام ... »(2)؛

ص: 18

«روایت شده که امام حسین علیه السلام در سخنرانی روز عاشورا چنان که کلام آن حضرت ضبط شده فرمود: این زناکار پسر زناکار مرا بین دو کار قرار داده؛ بین جنگ و ذلّت، و محال است از ما که زیر باز ذلّت رویم، خدا و رسولش و مؤمنان و دامن های پاک و پاکیزه ذلّت را برای ما نمی خواهند آری بر زمین خوردن کریمانه را بر اطاعت از افراد پست مقدم میداریم».

2 - و نیز نقل شده که فرمود:

«الْخَمْرُ أُمُّ الْفَوَاحِشِ وَ الْكَبَائِرِ»(1)؛

«شراب، ریشهٔ زشتکاری ها و گناهان بزرگ است».

3-و نیز نقل شده که فرمود:

«جمَعَ الشَّرُّ كُلُّهُ فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ شُرْبُ الْخَمْرِ »(2)؛

«بدی ها همه در یک خانه، جمع شده اند و کلید آن خانه شراب خواری است».

4 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«فَرَضَ اللَّهُ . . . تَرْكَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِيناً لِلْعَقْلِ»(3)؛

«خداوند برای حفظ عقل، ترک شرابخواری را واجب کرده است».

5 - از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود:

«حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ لِمَا فِيهَا مِنَ الْفَسَادِ، وَ مِنْ تَغْيِيرُهَا عُقُولِ شَارِبِيهَا، و حَمْلِهَا اياهم عَلَى انكار اللَّهِ عزّوجلّ ، وَ الْفِرْيَةِ عَلَيْهِ وَ عَلَى رُسُلِهِ وَ سَائِرِ مَا يَكُونُ مِنْهُمْ مِنَ الْفَسَادِ وَ الْقَتْلِ»(4)؛

«خداوند شراب را حرام فرمود؛ زیرا شراب تباهی می آورد، عقل شرابخوان را دگرگون می کند و آنان را به انکار خداوند عزّوجل و دروغ و تهمت بستن به او و پیامبرش وامی دارد، و دیگر اعمالی چون تبهکاری و قتل که از شرابخواران سر می زند».

6- از امام کاظم علیه السلام نقل شده که فرمود:

«انَّ اللَّهِ عزّوجلّ لَمْ يُحَرِّمِ الْخَمْرَ لِاسْمِهَا وَ لَكِنَّهُ حَرَّمَهَا لِعَاقِبَتِهَا ؛ فَمَا

ص: 20

كَانَ عَاقِبَتُهُ عَاقِبَةَ الْخَمْرِ فَهُوَ خَمْرُ »(1)؛

«خداوند عزّوجلّ شراب را به خاطر نامش حرام نکرده بلکه به سبب پیامدهای آن حرام نموده است پس هر چیزی که پیامدهای شراب را داشته باشد آن نیز در حکم شراب است».

3 - سید بن طاووس از امام سجاد علیه السلام نقل کرده که فرمود :

«لَمَّا أَتَوْا بِرَأْسِ الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ الَىَّ يَزِيدُ - لَعَنَهُ اللَّهُ - كانَّ يَتَّخِذَ مَجَالِسِ الشُّرْبِ وَ يَأْتِى بِرَأْسِ الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامَ وَ يَضَعُهُ بَيْنَ يَدَيْهِ وَ يَشْرَبُ عَلَيْهِ »(1)؛

چون سر حسین را به نزد یزید - خدا او را لعنت کند آوردند مجلس شراب به پا کرده بود سر حسین را آورده و نزد او گذاردند. شراب بر سر حضرت میریخت.

4 - مدائنی میگوید:

كان يزيد ينادم على الشراب سرجون مولى معاوية...»(2)؛

«یزید با سرجون غلام معاویه شراب میخورد»

5 - مسعودی مینویسد:

«و لیزید و غيره اخبار عجيبة ومثالب كثيرة من شرب الخمر و قتل بنت الرسول و لعن الوصى، و هدم البيت و احراقه وسفك الدماء والفسق والفجور...»(3)؛

«یزید و دیگران قصه های عجیب و مطاعن بسیاری از شرب خمر دارند. یزید کسی بود که فرزند دختر پیامبر صلی الله علیه و آله را به قتل رساند و وصی ( علی علیه السلام ) را لعن نمود. و خانه خدا را خراب کرده و آن را سوزاند و خونها ریخت و فسق و فجور انجام داد...».

6 - ذهبی می گوید:

«كان ناصبياً، فظاً، يتناول المسكر و يفعل المنكر»(4)؛

«او مردی ناصبی، بداخلاق بود که شراب میخورد و کار بد انجام میداد».

ص: 22

7- ابو علی مسکویه رازی میگوید:

«و ظهر فى المدينة انّ يزيد بن معاوية يشرب الخمر حتى يترك الصلاة، وصح عندهم ذلك و صح غيره ممّا يشبهه، فجعلوا يجتمعون لذلك حتى خلعوه و بايعوا عبدالله بن حنظلة الغسيل »(1)؛

«در مدینه معلوم شد که یزید بن معاویه شرب خمر می کند به حدی که نمازش ترک می شود و این موضوع و شبیه آن به نقل صحیح نزد آنان ثابت شد و لذا اجتماع کرده و او را از خلافت خلع نمودند و با عبدالله بن حنظله غسيل الملائکه بیعت کردند».

8-منذر بن زبیر چون وارد مدینه شد گفت:

«انّ يزيد قد أجازني بمائة ألف، و لا يمنعني ما صنع بي ان أخبركم خبره، و الله انه ليشرب الخمر، والله انه ليسكر حتى يدع الصلاة»(2)؛

«همانا یزید مرا صدهزار جایزه داده و آنچه را با من کرده اگر به شما بگویم چیزی مانعم نمی شود به خدا سوگند! او شراب میخورد، به خدا سوگند! او به حدی شراب می نوشید که نمازش را ترک مینمود».

9-ابن حجر مینویسد:

«و على القول بانه مسلم فهو فاسق ،شریر ،سكير، جائر، كما اخبر به النبي صلى الله عليه و آله و سلم»(3)؛

«بنابر قولی که او مسلمان است او مردی فاسق، شرور، بسیار مست و ظالم بود آن گونه که پیامبر صلی الله علیه و آله از آن خبر داده است».

ص: 23

10 - عباس محمود عقاد نویسنده مصری می نویسد:

«الروايات لم تجمع على شيء كاجماعها على إدمانه الخمر و شغفه باللذات و توانيه على العظائم... و قدمات بذات الجنب و هو لما يتجاوز السابعة والثلاثين و لعلّها اصابة الكبد من ادمان الشرب و الإفراط في اللذات...»(1)؛

«روایات بر چیزی همچون افراط در انجام گناهان کبیره اتفاق ندارد...او در سنین سی و هفت سالگی به درد (ذات الجنب) مرد، که گویا افراط در شراب خواری و لذت طلبی کبد او را از کار انداخته بود...».

11 - باعونی از فوطی نقل کرده که گفت:

«انّ يزيد كان يسقى قرده فضل كأسه... و جاء يوماً سابقاً فطرحته الريح فمات، فحزن عليه حزناً شديداً و امر بتكفيته و دفنه و امر اهل الشام ان يعزّوه فيه »(2)؛

«یزید به میمونش از ته ماندۀ شرابش مینوشانید... او روزی مسابقه گذاشت و به سبب شدت باد بر زمین خورد و مرد. یزید از این واقعه بسیار محزون شد و لذا دستور داد تا او را کفن کرده و دفن نمایند و به اهل شام فرمان داد تا به او در این مصیبت تسلیت گویند».

3 - از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«انَّ الْمُؤْمِنَ لَيَرَى ذَنْبَهُ كَأَنَّهُ تَحْتَ صَخْرَةٍ يَخَافُ أَنْ تَقَعَ عَلَيْهِ ، وَ الْكَافِرَ يَرَى ذَنْبَهُ كَأَنَّهُ ذُبَابُ مرعلى انْفِهِ»(1)؛

«همانا مؤمن گناه خود را چنان تخته سنگی بزرگ می بیند که می ترسد به روی او بیفتد. و کافر گناه خویش را مانند مگسی می بیند که از جلوی بینی اش رد می شود».

4 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«أَعْظَمَ الذُّنُوبِ عِنْدَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ ذَنْبُ صَغُرَ عِنْدَ صَاحِبِهِ»(2)؛

«بزرگترین گناه نزد خدای سبحان گناهی است که در چشم گنهکار کوچک شمرده شود».

5 - از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:

«لَا مَعْصِيَةُ كاستها نتك بِالذَّنْبِ وَ رِضَاكَ بِالْحَالَةِ الَّتِي أَنْتَ عَلَيْهَا»(3)؛

«معصیتی همچون کوچک شمردن گناهت و رضایت دادن به وضعیت موجود نیست ».

6 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«مَنْ تَلَذَّذَ بمعاصى اللَّهِ أَوْرَثَهُ اللَّهُ ذُلًّا»(4)؛

«هر که از معاصی خدا لذت برد خداوند او را به خواری افکند».

7-از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمود:

«اياك والابتهاج بِالذَّنْبِ، فَانٍ الابتهاج بِهِ أَعْظَمُ مِنْ رُكُوبِهِ»(5)؛

ص: 26

از شاد شدن بر گناه بپرهیز که شاد شدن بر گناه از ارتکاب آن بدتر است».

8-از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«مَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ الَّا لقسموة الْقُلُوبِ ، وَ مَا قَسَتِ الْقُلُوبُ الا لكثرة الذُّنُوبِ»(1)؛

«اشکها نخشکید مگر به سبب سخت دلی و دلها سخت نشد مگر به سبب گناهان زیاد».

«چون ظلم یزید و عاملانش فراگیر شد و همه مردم را در برگرفت و کارهای زشتش از قبیل کشتن فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و یارانش و آنچه که از شرب خمر علنی انجام می داد و روش فرعونی که داشت، بلکه فرعون از او نسبت به مردمش عادل تر و با انصاف تر نسبت به خاص و عام بود، باعث شد، اهل مدینه نماینده و والیان او از قبیل عثمان بن محمد بن ابی سفیان، و مروان بن حکم و سایر بنی امیه، را از مدینه بیرون نمودند».

3- طبری به سندش از حذیفه نقل کرده که گفت: از حسین بن علی علیه السلام شنیدم که می فرمود:

«والله ليجمعن على قتلي طغاة بني امية و يقدمهم عمر بن سعد»(1)؛

«به خدا سوگند! برگشتنم ظالمان بنی امیه اجتماع خواهند کرد که پیشتاز آنان عمر بن سعد است».

4 - امام حسین علیه السلام در منطقهٔ (بیضه) برای اصحاب خود و اصحاب حرّ خطبه ای ایراد کرده و در ضمن آن فرمود:

«أَيُّهَا النَّاسُ! انَّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَلَّمَ قَالَ : مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لَحَرَامُ اللَّهُ ، نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهُ ، مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ ، يَعْمَلُ فِي عِبَادَ اللَّهِ بالاثم و الْعُدْوَانُ ، فَلَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ بِفِعْلِ وَ لَا قَوْلَ ، كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ انَّ يَدْخُلُهُ مَدْخَلُهُ، الْفَسَادُ وَ عَطَّلُوا الْحُدُودِ وَ استأثروا بِالْفَيْ ءِ ، وَ أَحَلُّوا حَرَامَ اللَّهِ و حرَمَّوُا حَلَالَهُ ، وَ أَنَا أَحَقُّ مَنْ غَيْرُ ، قَدْ أَتَتْنِى كُتُبُكُمْ وَ قَدِمَتْ عَلَى رَسْلِكُم...»(2)؛

«ای مردم! همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس سلطان ظالمی را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و عهد و پیمان او را می شکند و مخالف سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده و در بین بندگان خدا با گناه و تعدی عمل می نماید، و با

ص: 28

رفتار و گفتار در صدد تغییر اوضاع برنیاید بر خداست که او را به جایگاهش وارد کند. آگاه باشید همانا این افراد ملازم اطاعت از شیطان شده و اطاعت خدای رحمان را رها نموده و فساد را ظاهر کرده و حدود را تعطیل نموده و انفال را برای خود گرفته اند. و نیز حرام خدای را حلال کرده و حلال را حرام شمرده اند. و من سزاوارترین فرد برای اصلاح و تغییر در جامعه ام. نامه های شما به من رسیده و پیک های شما نزد من آمده اند...».

5- دربارۀ خولی بن یزید اصبحی ایادی لعنه الله وارد شده که او :

«قاتل جعفر بن على علیه السلام و اخيه عثمان بن علی علیه السلام الذي رماه بسهم في نحره، و صاحب رأس الحسين علیه السلام الذي جاء به فاختبى في مخرجه ...»(1)؛

«جعفر بن علی علیه السلام را به قتل رسانید و برادرش عثمان بن علی علیه السلام را نیز با تیری که به نحرش زد او را شهید کرد. و او کسی است که سر امام حسین علیه السلام را به همراه داشت و در محلی از خانه اش مخفی نمود...».

6 - ابن اعثم میگوید :

«و تقدم عمر بن سعد حتى وقف قبالة الحسين على فرس له فاستخرج سهماً فوضعه في كبد القوس ثم قال: ايها الناس! اشهدوا لي عند الأمير عبيدالله بن زياد انّي أوّل من رمى بسهم الى عسكر الحسين بن على! قال: فوقع السهم بين يدى الحسين، فتنحى عنه راجعاً الى ورائه»(2)؛

«عمر بن سعد جلو آمد و در برابر حسین علیه السلام بر روی اسبش ایستاد و تیری برداشت و در چله کمان گذاشت، آنگاه گفت: ای مردم !برای من نزد امیر عبیدالله بن زیاد گواهی دهید که من اولین کسی بودم که تیر به سوی لشکر حسین بن علی علیه السلام پرتاب نمودم. راوی می گوید: تیر در مقابل حسین علیه السلام به زمین افتاد و حضرت خود را از آن دور کرده و به عقب رفت».

ص: 29

این در حالی است که همین عمر بن سعد بن ابی وقاص از پدرش نقل کرده که رسول خدا صلى الله عليه وآله و سلم فرمود :

« قِتَالُ الْمُؤْمِنِ كُفْرُ وَ سبابه فُسُوقَ...»(1)؛

«کشتن برادر مؤمن کفر و دشنام دادن به او فسق است...».

7- کلینی به سندش از عبدالملک نقل می کند که گفت :

«سألت اباعبدالله علیه السلام عن صوم تاسوعا و عاشورا من شهر المحرم؟ فقال: تاسوعا يوم حوصر فيه الحسین علیه السلام و اصحابه بكربلا، و اجتمع عليه خيل اهل الشام و أناخوا عليه، و فرح ابن مرجانة و عمر بن سعد بتواتر الخيل وكثرتها، و استضعفوا فيه الحسين علیه السلام و اصحابه، و ايقنوا ان لايأتي الحسين ناصر ولا يمده اهل العراق. بأبى المستضعف الغريب ...»(2)؛

«از ابا عبد الله علیه السلام دربارۀ روزه تاسوعا و عاشورا از محرم سؤال کردم؟ حضرت فرمود: تاسوعا روزی است که حسین علیه السلام و اصحابش در کربلا در آن روز محصور شد و لشکر اهل شام بر او اجتماع کرده و او را مجبور به نزول کردند،

و فرزند مرجانه و عمر بن سعد با لشکر پیاپی و فراوانی آن شاد شدند، و حسین علیه السلام و اصحابش را ضعیف شمردند و یقین کردند که دیگر برای حسین صلی الله علیه و آله یار و یارو یاوری نمی رسد و اهل عراق او را امداد نخواهند کرد. پدرم به فدای مستضعف غريب... ».

8- نقل شده که امام حسین علیه السلام در خطبه ای خطاب به لشکر عمر بن سعد در روز عاشورا فرمود:

«..فَسُحْقاً وَ بُعْداً لطواغيت الْأَمَةِ وَ شُذَّاذِ الْأَحْزَابِ وَ نُبْذَةِ الْكِتَابِ وَ

ص: 30

نفثة الشَّيْطَانِ وَ محرّفى الْكَلَامِ وَ مطفىء السُّنَنِ وَ ملحقى العهرة بِالنَّسَبِ ، الْمُسْتَهْزِئِينَ الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ...»(1)؛

«... ای مرگ بر گردنکشان امت و ناهمرنگان احزاب و طرد کنندگان قرآن و تف های شیطان و تحریف کنندگان گفتار و خاموش کنندگان سنت ها و پیونددهندگان زنا به نسب و استهزاء کنندگانی که قرآن را پاره پاره کردند...».

9-روایت شده که امام حسین علیه السلام به عمر بن سعد فرمود:

«انَّ مِمَّا يُقِرَّ لعينى أَنَّكَ لَا تَأْكُلْ مِنْ بُرِّ الْعِرَاقِ بَعْدِى الَّا قَلِيلًا . فَقَالَ مُسْتَهْزِئاً : ً یا اباعبدالله ! فِى الشَّعِيرِ خَلَفُ . فَكَانَ كَمَا قَالَ ، لَمْ يُصَلِّ الی الرِّىُّ وَ قَتْلِهِ الْمُخْتَارِ»(2)؛

«از جمله چیزهایی که موجب بینایی چشم من می شود این که تو از گندم عراق بعد از من به جز اندکی نخواهی خورد. عمر بن سعد به مسخره و استهزاء گفت: ای ابا عبدالله! من به جو آن راضی می شوم. و همان طور که امام فرمود انجام شد و او به ملک ری نرسید و مختار او را به قتل رسانید».

10 - طبری در توصیف شب عاشورای حسینی می نویسد: « قاموا اللیل کلّه يصلون ويستغفرون و يدعون ويتضرّعون، و ان حسيناً ليقرأ:

﴿ وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرُ لأَنفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ * مَا كانَ اللهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُم عَلَيْهِ حَتَّى يَمِينَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ»؛

«آنان تمام شب را مشغول نماز و استغفار و دعا و تضرع بودند و حسین علیه السلام این آیه را قرائت میکرد: (آنها که کافر شده اند) و راه طغیان پیش گرفتند (تصوّر نکنند) اگر به آنها مهلت می دهیم به سودشان است. ما به آنها مهلت می دهیم فقط برای اینکه بر گناهان خود بیفزایند؛ و برای آنها، عذاب

ص: 31

خوار کننده ای (آماده شده) است. چنین نبود که خداوند، مؤمنان را به همان گونه که شما هستید واگذارد؛ مگر آنکه ناپاک را از پاک جدا سازد».

11 - خیمه امام حسین علیه السلام تحت حراست و مراقبت شدید دشمن بود. یکی از آن افراد هنگامی که آیات فوق را از خیمه امام شنید با جسارت تمام گفت:

«نَحْنُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ الطَّيِّبُونَ ميزنا مِنْكُمْ»(1)؛

«به پروردگار کعبه ما همان افراد پاک هستیم که از شما امتیاز پیدا کرده ایم.»

اصحاب امام حسین علیه السلام از یکدیگر سؤال کردند: چه کسی ممکن است جرأت کرده و این گونه امام را مسخره کند؟ یکی از آنها او را شناخت و به بریر گفت:

«هَذَا أَبُو حَرْبِ السَّبِيعِيِّ ، عبدالله بْنِ شَهْرٍ ، مضحاكاً...»(2)؛

«این فرد ابو حرب سبیعی، عبدالله بن شهر است که بسیار میخندد...».

12 - یعقوبی در این باره می نویسد: «یزید زمانی از سوی معاویه به عنوان ولیعهد مسلمانان معرفی شد سر و کارش با میمون بود و با سگها بازی میکرد و شراب می خورد و آشکارا فسوق و منکرات را مرتکب می شد»(3).

آلات لهو و موسیقی و استماع آن استفاده می شود اینک به برخی از آنها اشاره می کنیم.

1- خداوند متعال می فرماید:

«وَإِذَا رَأَوْا تِجْرَةً أَوْ لَهُوا انفَضُّوا إِلَيْهَا ...»؛(1)

«هنگامی که آنها تجارت یا سرگرمی و لهوی را ببینند پراکنده می شوند.»

علی بن ابراهیم در شرح این آیه می گوید:

«كان رسول الله صلی الله علیه و آله يصلّى بالناس يوم الجمعة و دخلت میره و بین یدیها قوم يضربون بالدفوف و الملاهى، فترك الناس الصلاة ومروا ينظرون اليهم، فانزل الله تعالى: ﴿وَإِذَا رَأَوْا تِجْرَةً أَوْ لَهْواً انفَضُّوا إِلَيْهَا ... »؛

«رسول خدا الله روز جمعه با مردم نماز میگذارد که میره در حالی وارد شد که نزد او جماعتی بودند که دف و آلات لهو و لعب می زدند. مردم نماز را رها کرده و به جهت نظاره به سوی آنان رفتند. اینجا بود که خداوند متعال این آیه را نازل فرمود: «وَإِذَا رَأَوْا تِجْرَةٌ ...».

سیوطی از مقاتل بن حیان نقل کرده که گفت:

«كان النبي صلی الله علیه و آله يخطب يوم الجمعة ويقوم قائماً، و ان دحية الكلبي كان رجلاً تاجراً، و كان قبل ان يسلم قدم بتجارته الى المدينة، خرج الناس ينظرون الى ماجاء به و يشترون منه فقدم ذات يوم وافق الجمعة، و الناس عند رسول الله صلی الله علیه و آله في المسجد وهو قائم يخطب، فاستقبل اهل دحية العير حين دخل المدينة بالطبل و اللهو، فذلك اللهو الذي ذكر الله، فسمع الناس في المسجد ان دحية قد نزل بتجارة عند احجاز الزيت، و هو مكان في سوق المدينة و سمعوا اصواتاً، فخرج عامة الناس دحية ينظرون الى تجارته والى اللهو، و تركوا رسول الله صلی الله علیه و آله عدة قليلة، فقال النبى صلی الله علیه و آله عند ذلك: لولا هؤلاء - يعنى الذين فى المسجد - عند النبى صلی الله علیه و آله

ص: 33

لقصدت اليهم الحجارة من السماء و نزل: ﴿قُلْ ما عِندَ اللهِ خَيْرٌ مِّنَ اللَّهْو وَمِنَ التِّجْرَةِ وَاللهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴾ ،(1)

«پیامبر صلی الله علیه و آله روز جمعه ایستاده و خطبه میخواند، دحیه کلبی که مرد تاجری بود قبل از اسلام آوردنش با تجارتش وارد مدینه می شد. مردم از شهر خارج می شدند تا آنچه را که آورده نگاه کنند و از او بخرند. روزی که مصادف با جمعه بود وارد مدینه شد در حالی که مردم نزد پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد بودند و حضرت ایستاده و مشغول قرائت خطبه بود. قافلهٔ دحیه با طبل و زدن آلات لهو وارد مدینه شدند، همان لهوی که خداوند از آن در قرآن یاد کرده است. مردم در مسجد شنیدند که دحیه همراه تجارتش در کنار سنگ های زیتون که مکانی در بازار مدینه بود فرود آمده است و از آنجا صدایی شنیدند. عموم مردم به سوی دحیه حرکت کرده و تجارت و لهويات او را نظاره می کردند و رسول خدا صلی الله علیه و آله را تنها گذاشته و به جز عده کمی با حضرت باقی نماندند. و به خدا سوگند به من رسیده که سه بار این کار را تکرار نمودند، و نیز به من خبر رسیده که تعداد اندکی با پیامبر صلی الله علیه و آله در مسجد باقی مانده اند. حضرت در آن هنگام فرمود: اگر این عده باقی مانده نزد پیامبر صلی الله علیه و آله نبودند سنگ ها از آسمان آن ها را نشانه می رفت. در این هنگام بود که این آیه نازل شد: بگو: آنچه نزد خداست بهتر از لهو و تجارت است، و خداوند بهترین روزی دهندگان است...».

2- خداوند متعال می فرماید:

﴿وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَها هُزُواً أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِراً كَأَن لَّمْ يَسْمَعُها كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ»؛(2)

«و بعضی از مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه

ص: 34

خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزا گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است! و هنگامی که آیات ما بر او خوانده می شود، مستکبرانه روی بر می گرداند گویی آن را نشنیده است؛ گویی اصلاً گوشهایش سنگین است! او را به عذابی دردناک بشارت ده!».

مفسّران قرآن اعم از شیعه و سنی - «لَهْوَ الْحَدِیثِ» را به غنا و موسیقی و چیزهای لغو ،باطل بیهوده و ... تفسیر کرده اند.

علی بن ابراهیم میگوید «مقصودار آوازه خوانی، شراب خواری و تمام انواع له و لعب است ».(1)

طبرسی می گوید:«به عقیدۀ اکثر مفسران، مقصود از "لهو الحدیث" غنا و هر چیزی است که انسان را از راه خدا و اطاعت او باز دارد؛ از قبیل کارهای باطل ،مزامیر، ملاهی، معازف و...».(2)

علامه طباطبایی می فرماید «لهو، هر چیزی است که انسان را از هدف مهم باز دارد...».(3)

صديق بن قنوجی بخاری میگوید: «لهو الحدیث، عبارت است از هر چیزی که انسان را مشغول کند و از عمل خیر باز دارد، از قبیل: آوازه خوانی، نواختن آلات موسيقى و ...».(4)

3-و نیز می فرماید:

«وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛(5)

«و آنها که از لغو و بیهودگی روی گردانند.»

ص: 35

طبرسی در تفسیر آیه فوق می فرماید:

«و في رواية اخرى: انه الغناء والملاهي»؛

«مقصود از لهو، آوازه خوانی و استعمال کارها و ابزار لهو و لعب است.»

4 و نیز می فرماید:

﴿وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ»؛(1)

«و هرگاه سخن لغو و بیهوده بشنوند، از آن روی می گردانند.»

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی آمده است:

«اللغو: الكذب و اللهو و الغناء»؛(2)

«لغو عبارت است از دروغ و کار بیهوده و آوازه خوانی.»

5 و نیز می فرماید:

«وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمُ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْئُولاً»؛(3)

«از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چراکه گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.»

6- خداوند در عتاب به شیطان می فرماید:

﴿وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُم بِصَوْتِكَ»؛(4)

«هر کدام از آنها را می توانی با صدایت تحریک کن!».

طبرسی می فرماید:

«و قيل: "بصوتك" اى بالغناء و المزامير و الملاهي، عن مجاهد. و قيل:

ص: 36

كل صوت يدعى به الى الفساد فهو من صوت الشياطين»؛(1)

گفته شده که مقصود از بصوتک آوازه خوانی و نواختن نی ها و مطلق کارهای لهو و عبث و بیهوده است. و این قول مجاهد می باشد. و گفته شده: هر صدایی که انسان را به فساد کشاند از صداهای شیاطین است.»

نهی از آن را ندارد...در آن زمان طبل باریک و زن خواننده و پیانو پیدا شده و مردم به اهل ساز و دایره و نای رو می آورند...».

3 - از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِكَةُ بَيْتاً فِيهِ خَمْرُ أَوْ دَفُّ أَوْ طُنْبُورُ أَوْ نَرْدُ ، وَ لَا يُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُمْ وَ تَرْقَعُ عَنْهُمْ البركة»؛(1)

«در خانه ای که شراب یا دف یا طنبور و یا نرد باشد، فرشتگان رحمت به آن وارد نمی شوند، و دعای ساکنان آن مستجاب نمی شود و برکت از آنان برداشته خواهد شد.»

4 - از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«انَّ اللَّهَ حَرَّمَ الدَّفَّ وَ الْكُوبَةَ وَ الْمَزَامِيرَ وَ مَا يُلْعَبُ بِهِ»؛(2)

«خداوند دایره و طبل و نای و هرچیزی که وسیلهٔ لعب و لهو باشد را تحریم کرده است.»

5 - و نیز از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«انَّ اللَّهُ تَعَالَى بَعَثَنِى هُدىً وَ رَحْمَةً للعالمین وَ أَمَرَنِىَ انَّ أَمْحُوَ الْمَزَامِيرَ وَ الْمَعَازِفَ وَ الْأَوْتَارَ وَ أُمُورَ الْجَاهِلِيَّةِ ...»(3)

«همانا خداوند متعال مرا برای هدایت مردم و به عنوان رحمت بر آنان مبعوث کرده و امر نموده که همۀ انواع آلات موسیقی، بت ها و تمام کارهای زمان جاهلیت را از بین ببرم ...».

6 - از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«يُحْشَرُ صَاحِبُ الطُّنْبُورِ يَوْمَ أَلْفُ مَلَكٍ بِيَدِ كُلِّ مَلَكٍ مِقْمَعَةُ يَضْرِبُونَ

ص: 38

رَأْسَهُ وَ وَجْهُهُ »؛(1)

«صاحب طنبور در قیامت روسیاه محشور می شود، در دست او طنبوری از آتش است و هفتاد هزار ملک بالای سر او قرار می گیرند و در دست هر کدام عمودی است که بر سر و صورت او می زنند ...».

7- از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«يُحْشَرُ صَاحِبُ الطُّنْبُورِ يَوْمَ الْقِيمَةِ وَ هُوَ اسْوَدَّ الْوَجْهِ وَ بِيَدِهِ طُنْبُورُ مِنْ النَّارُ وَ فَوْقَ رَأْسِهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ بِيَدِ كُلِّ مَلَكٍ مِقْنَعَةُ يَضْرِبُونَ رَأْسِهِ وَ وَجْهُهُ ، وَ يُحْشَرُ صَاحِبُ الْغِنَاءِ مِنْ قَبْرِهِ أَعْمَى وَ أَخْرَسَ وَ أَبْكَمَ، وَ يُحْشَرُ الزَّانِىَ مِثْلَ ذَلِكَ ، وَ يُحْشَرُ صَاحِبُ الْمِزْمَارِ مِثْلَ ذَلِكَ ، وَ صَاحِبُ الدَّفِّ مِثْلَ ذَلِكَ»؛(2)

«صاحب طنبور روز قیامت سیاه رو محشور می شود در حالی که به دست او طنبوری از آتش است، و بالای سرش هفتاد هزار ملک و به دست او هر ملک مقنعه ای است که به سر و صورت او میکوبد. آوازه خوان از قبرش کور و گنگ وکر محشور می شود، و زناکار و صاحب مزمار و دف نیز این گونه محشور می گردد.»

8 - اصبغ بن نباته از امام علی علیه السلام نقل کرده که فرمود:

«سِتَّةُ لَا يَنْبَغِى أَنْ يُسَلِّمَ عَلَيْهِمْ . . . فَالْيَهُودُ، وَ النَّصَارَى، وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ و الشِّطْرَنْجُ ، وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطنور وَ الْمُتَفَكِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتُ وَ الشُّعَرَاءُ »؛ (3)

«به شش گروه سلام دادن صلاح نیست: یهودی، مسیحی، اهل نرد و شطرنج "قمارباز"، اهل شراب و موسیقی، خنده کنندگان با فحش به مادران و شاعران [که شعرهای باطل یا بیهوده می سرایند].»

ص: 39

9 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«...يَا نَوْفُ ! انَّ دَاوُدَ علیه السَّلَامُ قَامَ فِى مِثْلِ هَذِهِ السَّاعَةِ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ : أَنَّهَا لَسَاعَةً لَا يَدْعُو فِيهَا عَبْدُ الَّا اسْتُجِيبَ لَهُ الَّا انَّ يَكُونَ صَاحِبِ عَرْطَبَةٍ أَوْ صَاحِبُ كُوبَةٍ »؛(1)

«... ای نوف! داود علیه السلام در چنین ساعتی از شب از جابر خواست و گفت: این همان ساعتی است که هیچ بنده ای در آن دعا نمی کند جز اینکه مستجاب می شود، مگر آنکه.... نوازندهٔ ساز و طنبور و یا دایره و طبل باشد.»

10 - از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:

«ساز و دهل، ساخت شیطان است که پس از بیرون رانده شدن آدم از بهشت ساخت».(2)

11 - از امام صادق علیه السلام نقل است که فرمود:

«انَّ شَيْطَاناً يُقَالُ لَهُ الققندر ؛ اذا ضَرَبَ فِى مَنْزِلِ رَجُلٍ أَرْبَعِينَ صَبَاحاًب ِالْبَرْبَطِ وَ دَخَلَ عَلَيْهِ الرِّجَالُ وَضَعَ ذَلِكَ الشَّيْطَانُ كُلَّ عُضْوٍ مِنْهُ عَلَى مِثْلِهِ مِنْ صَاحِبِ الْبَيْتِ ثُمَّ نَفَخَ فِيهِ نَفْخَةً فلايغار بَعْدَهَا حَتَّى تُؤْتَى نِسَاؤُهُ فلايغار».(3)

«شیطانی است به نام قفندر، هر گاه چهل روز در منزل کسی ساز نواخته شود و مردان دیگر نیز بر او وارد شوند، شیطانی به نام قفندر هر عضوی از بدن خود را بر روی عضو مثل آن از بدن صاحب خانه می گذارد و بر بدن او نفس می دمد که به واسطهٔ آن غیرت مردانگی را از دست می دهد، به گونه ای که اگر به ناموسش هم تجاوز شود به غیرتش برنمی خورد و اهمیت نمی دهد.»

ص: 40

12 - از امام صادق علیه السلام درباره پست ترین افراد سؤال شد؟ حضرت فرمود:

«مَنْ يَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ يَضْرِبُ بِالطُّنْبُورِ»؛(1)

«کسی که شرب خمر کرده و ساز بنوازد.»

13 - کلینی به سندش از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود:

«اسْتِمَاعُ الْغِنَاءِ وَ اللَّهْوِ يُنْبِتُ النِّفَاقَ فِي الْقَلْبِ كَمَا يُنْبِتُ الْمَاءُ الزَّرْعَ »؛(2)

«شنیدن آوازه و لهو نفاق را در قلب می رویاند همانگونه که آب زراعت را رشد می دهد.»

14- و نیز به سندش از مسعدة بن زیاد نقل کرده که گفت:

«كنت عند ابی عبدالله علیه السلام فقال له رجل: بابی انت و امّی! اننى ادخل كنيفاً لى ولى جيران عندهم جوار يتغنّين و يضربن بالعود، فربّما اطلت الجلوس استماعاً منّى لهنّ. فقال: لا تفعل. فقال الرجل: والله ما آتيهن، انّما هو سماع اسمعه بأذنى. فقال: الله انت، اما سمعت قول الله (عزوجل) يقول: ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً ) (3)؟ فقال: بلى والله لكأنّى لم اسمع بهذه الآية من كتاب الله من اعجمي و لا عربي، لاجرم اننى لا اعود ان شاء الله، و أنّى استغفر الله. فقال له: قم فاغتسل، و سل ما بذالك؛ فانّك كنت مقيماً على امر عظيم، ماكان أسوأ حالك لو متّ على ذلك، أحمد الله و سله التوبة من كلّ ما يكره فانّه لا يكره الأكل قبيح، والقبيح دعه لأهله؛ فانّ لكلّ اهلاً»؛(4)

«نزد امام صادق علیه السلام بودم که شخصی به او عرض کرد: پدر و مادرم به فدای شما، من وارد مستراح می شوم همسایه ای دارم که کنیزانش آواز می خوانند

ص: 41

و می نوازند، چه بسا نشستنم را طولانی می کنم تا آنها را بیشتر بشنوم. حضرت فرمود: چنین نکن. آن مرد گفت: به خدا سوگند! من به جهت آنها نمی آیم، بلکه صدایی است که به گوشم می خورد حضرت فرمود: تو را به خدا آیا گفتار خدای عزّوجل را نشنیده ای که فرمود همانا گوش و چشم و دل همگی مورد سؤال قرار می گیرند؟ عرض کرد: آری، به خدا سوگند! گویا این آیه از قرآن را تاکنون از هیچ عجمی و عربی نشنیده بودم، و طبیعتاً اگر خدا بخواهد به این کار باز نمی گردم و از خدا طلب مغفرت می کنم. حضرت فرمود: برخیز و غسل کن و هر چیزی که می خواهی از خدا بخواه؛ زیرا تو مشغول کار بزرگی بودی، چه حال بدی داری اگر بر این حال بمیری. خدا را سپاس بگو و از هر آنچه که او کراهت دارد به سوی او توبه کن؛ که او هر آنچه قبیح است را کراهت دارد و قبیح را به اهلش واگذار که برای هر کاری اهلی است.»

15 - از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود:

«انْهَ مِنْ أَبْقَى فِى بَيْتِهِ طُنْبُوراً أَوْ عُوداً أَوْ شَيْئاً مِنَ الملاهى مِنْ الممغزفة وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَشْبَاهِهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ، فَانٍ مَاتَ فِي أَرْبَعِينَ مَاتَ فَاجِراً فَاسِقاً مَأْوَاهُ النَّارُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ »؛(1)

«کسی که چهل روز در خانه اش ساز و تار و یا چیزهایی که آلات لهو و لعب از قبیل پیانو و شطرنج و امثال این ها را قرار دهد گرفتار عذاب خداوند می شود، و اگر در آن مدت بمیرد فاسق و فاجر مرده و جایگاهش آتش دوزخ است و چه بدسرانجامی است.»

16 - از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود:

«کسی که چهل روز در خانه او وسایل موسیقی باشد مورد غضب الهی واقع می شود، اگر بمیرد گویا فاجر و فاسق مرده است، و در آخرت برای او جایگاه بدی خواهد بود».(2)

ص: 42

17 - از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود:

«اسْتِمَاعُ الاوتار مِنَ الْكَبَائِرِ »؛(1)

«شنیدن تارها از گناهان کبیره است.»

النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ »؛(1)

«غنا مجلسی است که خداوند به اهلش نظر نمی کند و آن از جمله چیزهایی است که خدای عزّوجل دربارۀ آن فرمود: ﴿وَمِنَ النَّاسِ....»

2 - خداوند متعال می فرماید:

«فاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ النُّور»؛(2)

«از پلیدی های بت ها اجتناب کنید و از سخن باطل بپرهیزید.»

در روایات اهل بیت علیهم السلام از «قول زور» به غنا و آوازه خوانی تفسیر شده است؛

ابو بصیر می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «فاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْتَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الرُّورِ» شنیدم که فرمود: مقصود از آن غنا است.(3)

در روایت دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ»؛(4)

«مقصود از «الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ»شطرنج و مقصود از «قَوْلَ الرُّورِ» غنا و آوازه خوانی است.»

3- خداوند متعال می فرماید:

«وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ»؛(5)

«کسانی که شهادت به باطل نمی دهند [و در مجالس باطل شرکت نمی کنند ].»

ابی الصباح از امام صادق علیه السلام نقل کرده که مقصود از قول زور، غناست.

ص: 44

«وای بر تو! هرگاه خداوند امور حق و باطل را از هم جدا فرماید به نظر تو "غناء" در کجا قرار می گیرد؟ عرض کرد: فدایت گردم قطعاً در طرف باطل است. حضرت فرمود: همین مقدار برای تو کافی است.»

5 - از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«الْغِنَاءُ يُنْبِتُ النِّفَاقَ فِى الْقَلْبِ كَمَا يُنْبِتُ الْمَاءُ الْبَقْلَ:؛(1)

«آوازه خوانی ایجاد نفاق در قلب می کند همانگونه که آب سبزه را می رویاند.»

و اظهر الناس شرب الشراب... »(1)؛

«یزید بن معاویه اهل طرب و.... روی به شراب دهندۀ خود نمود و گفت: به من شرابی بده که تمام وجودم را سیراب و مست نماید. و در پی آن مثل همان را به ابن زیاد بده.

او که صاحب سر و امانت نزد من است و به سبب تقویت غنائم و جهادم. آنگاه آوازه خوانان را دستور داد تا با این شعر آوازه بخوانند. و لذا بر اصحاب یزید و عاملانش آنچه از فسق و فجور انجام می داد غلبه یافت. و در ایام حکومتش آوازه خوانی در مکه و مدینه غلبه یافت و آلات موسیقی به کار گرفته شد و افراد بسیاری به طور علنی شراب می خوردند...».

3- او نیز در کتاب «انساب قریش» می گوید:

«انَّ يَزِيدَ بْنَ مُعَاوِيَةَ كَانَ صَاحِبُ طَرَبُ وَ جَوَارِحَ وَ کلاب وَ قرود وَ فُهُودُ ...»(2)؛

«یزید اهل طرب و چاقوکشی و سگ بازی و میمون بازی و پلنگ بازی بود...».

الْحِجَارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهُرُ وَإِنَّ مِنْها لَما يَشَقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللهِ وَمَا اللَّهُ بِغَفِلِ عَمّا تَعْمَلُونَ ﴾(1)

«سپس دلهای شما بعد از این واقعه سخت شد، همچون سنگ یا سخت تر! چرا که پاره ای از سنگها می شکافد، و از آن نهرها جاری می شود؛ و پاره ای از آنها شکاف بر می دارد، و آب از آن تراوش می کند؛ و پاره ای از خوف خدا( از فراز کوه) به زیر می افتد؛ (اما دلهای شما؛ نه از خوف خدا می تپد، و نه سرچشمه علم و دانش و عواطف انسانی است.) و خداوند از اعمال شما غافل نیست».

يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةُ، كُلُّ يَتَقَرَّبُ الَىَّ اللَّهِ عزّوجل بِدَمِهِ وَ هُوَ یُذَكِّرُهُمْ بِاللَّهِ فَلَا يتعظون حَتَّى قَتَلُوهُ بَغْياً وَ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً... »(1)؛

«هیچ روزی بر رسول خدا صلی الله علیه و آله از روز احد سخت تر نبود؛ چراکه در آن روز عمويش حمزة بن عبد المطلب، شیر خدا و شیر رسولش به شهادت رسید. و بعد از آن پسر عمویش جعفر بن ابی طالب علیه السلام به شهادت رسید. ولی هیچ روزی به مانند روز حسین علیه السلام نیست؛ چراکه سی هزار نفر در برابر او صف کشیدند به گمان اینکه از این امت اند، و همگی با ریختن خون او به خدا تقرّب می جستند، در حالی که حضرت آنها را به خدا یادآوری می کرد ولی آنان موعظه او را نمی پذیرفتند تا او را از روی ظلم و تعدی و تجاوز به قتل رساندند...».

2 - طبری نقل می کند :

«و لما نزل الحسين علیه السلام كربلاء و نزلها عمر بن سعد بعث الى الحسين علیه السلام عروة بن قيس الأحمسى فقال: انت حسيناً فاسأله: ما الذي جاء به و ماذا يريد؟ و كان عروة ممن كتب الى الحسين علیه السلام فاستحيى منه ان يأتيه. فعرض ذلك على رؤساء القبائل الذين كاتبوه فأبى كلّهم وكرهه. ثم قام اليه كثير بن عبدالله الشعبي و كان فاتكاً فارساً شجاعاً، ليس يرد وجهه شيء، فقال: انا اذهب اليه، و الله! لئن شئت لأفتكن به. فقال له عمر بن سعد: ما اريد ان تفتك به، و لكن ائته فاسأله ما الذي جاء به؟ فلما رآه ابوثمامة الصائدى قال للحسين علیه السلام: اصلحك الله يا اباعبدالله! قد جاءك

شرّ اهل الأرض و اجرأهم على دم وافتكهم. ثم قام اليه فقال: ضع سيفك. قال: لا والله ولا كرامة، انما انا رسول، فان سمعتم منّي ابلغكم ما ارسلت به اليكم، و ان ابيتم انصرفت عنكم. فقال له ابوثمامة: فانّي آخذ بقائم سيفك، ثم تكلّم بحاجتك. قال: لا والله ولا تمسه ابداً. فقال له:

ص: 49

فاخبرنى بماذا جئت و انا أبلغه عنك و لا ادعك تدنوا منه، فانّك فاجر. قال: فاستبا ثم رجع كثير الى عمر بن سعد فاخبره الخبر.ثم أرسل قرة بن قيس التميمى الحنظلى مكانه، فاتاه فكلّم الحسين علیه السلام بما اراد ثم رجع الى قومه »(1)؛

«چون حسین علیه السلام وارد سرزمین کربلا شد و عمر بن سعد نیز در آنجا فرود آمد عروة بن قیس احمسی را به سوی حسین علیه السلام فرستاد و گفت: به نزد او برو و از او سؤال کن: برای چه آمده ای و چه میخواهی؟ عروه چون از جمله کسانی بود که برای امام حسین علیه السلام نامه نوشته بود از رفتن به نزد امام حیا کرد. و این کار را به رؤسای قبائلی که به حضرت نامه نوشته بودند عرضه نمود، همگی ابا کرده و از آن اظهار کراهت نمودند، تا آنکه کثیر بن عبدالله شعبی به طرف او حرکت کرد. او که مردی بی باک سوارکار و شجاع بود و به چیزی توجه نداشت، گفت: من به سوی حسین علیه السلام می روم، و به خدا اگر بخواهی او را می کشم. عمر بن سعد به او گفت: نمی خواهم به او آسیبی برسانی، ولی به نزد او برو و از او سؤال کن برای چه آمده است؟ ابو ثمامه صائدی که او را دید به امام حسین علیه السلام عرض کرد: خدا کارهای شما را اصلاح کند! ای ابا عبدالله! بدترین اهل روی زمین و خونریزترین و شرورترین افراد به نزد شما آمده است. آنگاه به سوی او حرکت کرد و فرمود: شمشیرت را بر زمین بگذار. او گفت: به خدا سوگند! چنین کاری در شأن کرامت من نیست، من تنها فرستاده ام! اگ-ر ب-ه حرف من گوش فرا دهید به آنچه که به خاطر آن به سوی شما فرستاده شده ام ابلاغ می کنم، وگرنه از نزد شما باز خواهم گشت. ابو ثمامه به او گفت: من دسته شمشیر تو را می گیرم آنگاه هرچه می خواهی بگو. او گفت: هرگز چنین نمی شود و تو نمی توانی دست به شمشیر من گذاری. ابو ثمامه به او گفت: به من بگو که چه خبری آورده ای من آن را از جانب تو ابلاغ خواهم کرد ولی این را بدان که هرگز نمی گذارم به حضرت نزدیک شوی چراکه تو فردی فاجر میباشی. راوی می گوید: این دو به یکدیگر فحش دادند و آنگاه کثیر به سوی عمر بن

ص: 50

سعد بازگشت و او را از واقعه باخبر ساخت. سپس قرة بن قیس تمیمی حنظلی را به جای او فرستاد. او آمد و با حسین علیه السلام آنچه را که می خواست سخن گفت و بعد از آن به سوی قومش بازگشت».

3- طبری نقل کرده که زهیر بن القین در خطبه ای که خطاب به لشکر عمر بن سعد خواند گفت:

«... عباد الله! انّ ولد فاطمة علیها السلام احق بالود والنصر من ابن سميّة، فان لم تنصروهم فأعيذكم بالله أن تقتلوهم، فخلوا بين بن عمّه هذا الرجل و بين يزيد؛ فلعمرى ان يزيد ليرضى من طاعتكم بدون قتل الحسين علیه السلام قال: فرماه شمر بن ذی الجوشن بسهم و قال: اسكت الله نامتك، ابرمتنا بكثرة كلامك ... »(1)؛

«... بندگان خدا! همانند اولاد فاطمه علیها السلام سزاوارتر به دوستی از اولاد سمیه است اگر آنان را یاری نمی کنید، شما را به خدا قسم می دهم او را به قتل نرسانید، بین پسر عمویش این مرد و بین یزید بن معاویه را خالی گذارید. به خدا سوگند! یزید بدون کشتن حسین علیه السلام از اطاعت شما راضی می شود، راوی می گوید: شمر بن ذی الجوشن تیری به سوی او پرتاب کرد و گفت: ساکت شو. خداوند خواب را از چشم تو ببرد، تو با زیاد حرف زدن ما را خسته کردی...».

4 - طبری نقل می کند:

« ثم ارتحل الحسين علیه السلام من قصر بنى مقاتل، فأخذ يتياسر و الحرّ يرده، فاذا راكب... مقبل من الكوفة، فوقفوا ينتظرونه جميعاً. فلما انتهى اليه سلّم على الحربن یزید و اصحابه ولم يسلّم على الحسين علیه السلام و اصحابه؛ فاذا هو مالك بن النسر البدى من كندة...»(2)؛

«آنگاه حسین علیه السلام از قصر بنی مقاتل کوچ کرد و به طرف چپ حرکت نمود

ص: 51

ولی حر او را باز می گرداند تا آنکه سواره ای... از کوفه آمد همه توقف کرده و به او نظاره می نمودند. چون ایستاد بر حربن یزید و اصحابش سلام کرد ولی بر حسین علیه السلام و اصحابش سلام ننمود. نگاه کردند دیدند که او مالک بن نسر بدی از قبیله کنده است...».

5- طبری دربارۀ حوادث شب عاشورا در خیمه های حسینی می نویسد:

«قاموا الليل كلّه يصلّون ويستغفرون و يدعون ويتضرّعون، و أنّ حسين ليقرأ: ﴿ وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرُ لِأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ * مَا كانَ اللهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ )

«سپس دلهای شما بعد از این واقعه سخت شد، همچون سنگ یا سخت تر! چراکه پاره ای از سنگها میشکافد، و از آن نهرها جاری می شود؛ و پاره ای از آنها شکاف بر می دارد، و آب از آن تراوش می کند؛ و پاره ای از خوف خدا (از فراز کوه) به زیر می افتد؛ (اما دلهای شما؛ نه از خوف خدا می تپد، و نه سرچشمۀ علم و دانش و عواطف انسانی است.) و خداوند از اعمال شما غافل نیست».

خیمه امام حسین علیه السلام تحت حراست و مراقبت شدید دشمن بود. یکی از آن افراد هنگامی که آیات فوق را از خیمه امام حسین علیه السلام شنید گفت: «نَحْنُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ الطَّيِّبُونَ ، میزنا مِنکُمْ(1)» ؛ « به پروردگار کعبه! ما آن افراد پاک هستیم که از شما جدا گشته ایم».

اصحاب امام حسین علیه السلام از یکدیگر سؤال کردند: چه کسی ممکن است جرأت کرده و این گونه امام را مسخره کند؟ یکی از آنها او را شناخت و به بریر گفت: «هذا ابو حرب السبیعی، عبدالله بن شهر، مضحاكاً، بطالاً، وكان شريفاً شجاعاً، فاتكاً، و كان سعید بن قيس ربما حبسه في جناية »(2) ، « این ابو حرب سبیعی عبدالله بن شهر است که بسیار اهل خنده، بی باک و شریف و شجاع و بی حرمت می باشد. سعید بن قیس

ص: 52

چه بسا به جهت جنایتی که انجام داده بود او را محبوس کرد».

6 - امام حسین علیه السلام در منطقه (بیضه) برای اصحاب خود و اصحاب حرّ خطبه ای ایراد کرده و در ضمن آن فرمود:

«أَيُّهَا النَّاسُ! انَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ قَالَ : مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا الْحَرَامِ اللَّهُ، نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهُ، مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ، يَعْمَلُ فِي عبادالله بالاثم وَ الْعُدْوَانِ، فَلَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ بِفِعْلِ وَ لَا قَوْلَ، كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ انَّ يَدْخُلُهُ مَدْخَلُهُ، أَلَا وَ انَّ هَؤُلَاءِ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةِ الشَّيْطَانِ وَ تَرَكُوا طَاعَةُ الرَّحْمَنِ، وَ أَظْهَرُوا الْفَسَادِ وَ عَطَّلُوا الْحُدُودِ وَ استأثروا بِالْفَيْ ءِ، وَ أَحَلُّوا حَرَامَ اللَّهِ و حرَمَّوُا حَلَالَهُ، وَ أَنَا أَحَقُّ مَنْ غَيْرُ، قَدْ أَتَتْنِي كُتُبُكُمْ وَ قَدِمَتْ عَلَى رَسْلِكُمْ ...»(1).

«ای مردم! همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس سلطان ظالمی را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و عهد و پیمان او را می شکند و مخالف سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بوده و در بین بندگان خدا با گناه و تعدی عمل می نماید، و با رفتار و گفتار در صدد تغییر اوضاع برنیاید بر خداست که او را به جایگاهش وارد کند. آگاه باشید! همانا این افراد ملازم اطاعت از شیطان شده و اطاعت خدای رحمان را رها نموده و فساد را ظاهر کرده و حدود را تعطیل نموده و انفال را برای خود گرفته اند و نیز حرام خدای را حلال کرده و حلال را حرام شمرده اند. و من سزاوارترین فرد برای اصلاح و تغییر در جامعه ام. نامه های شما به من رسیده و پیک های شما نزد من آمده اند... ».

7 - بریر بن خضیر همدانی در خطبه ای که خطاب به لشکر عمر بن سعد کرد فرمود:

«...ويلكم يا اهل الكوفة! انسيتم كتبكم و عهودكم التي اعطيتموها واشهدتم الله عليها، يا ويلكم أدعوتم اهل بیت نبيكم و زعمتم انكم

ص: 53

تقتلون انفسكم دونهم حتى اذا اتوكم اسلمتموهم الى ابن زیاد وحرمتموهم عن ماء الفرات، بئس ما خلفتم نبيكم في ذريته، ما لكم، لاسقاكم الله يوم القيمة، لبئس القوم انتم. فقال له نفر منهم: يا هذا! ما ندرى ما تقول؟...»(1)؛

«وای بر شما! ای اهل کوفه! آیا نامه ها و پیمان های خود را فراموش کرده اید؟ آنها را به ما دادید و خدا را بر آن شاهد و گواه گرفتید. ای وای بر شما! آیا اهل بیت پیامبرتان را دعوت می کنید و گمان می کنید که از آنان دفاع می نمایید، ولی هنگامی که نزدتان می آید آنان را تسلیم ابن زیاد می کنید و از آب فرات محرومشان می نمایید. بدجور حق پیامبرتان را در مورد ذریه اش مراعات کردید! چه شده شما را، خداوند شما را در روز قیامت سیراب ننماید! بد قومی هستید شما. برخی از آنها گفتند: ای مرد! نمی دانیم که چه می گویی....».

8- حبیب بن مظاهر خطاب به شمر بن ذی الجوشن در صحرای کربلا فرمود:

«والله! أنّى لأراك تعبد الله على سبعين حرفاً، و انا اشهد انك صادق ما تدرى مانقول، قد طبع الله على قلبك »(2)،

«به خدا سوگند! همانا من تو را می بینم که خدا را بر هفتاد حرف عبادت می کنی، و من گواهی می دهم که تو راست می گویی که آنچه را که ما می گوییم نمی فهمی؛ چرا که خداوند قلبت را مهر نموده است».

9 - نقل شده که امام حسین علیه السلام در خطبه ای خطاب به لشکر عمر بن سعد در روز عاشورا فرمود:

«...فانّما أَنْتُمْ طواغيت الْأَمَةِ، وَ شُذَّاذِ الْأَحْزَابِ، وَ نُبْذَةِ الْكِتَابِ، وَ نفئة الشَّيْطَانِ، وَ عُصِّبَتْ الْآثَامِ، ومحرّفى الْكِتَابِ، وَ مطفىء السُّنَنِ، وَ قُتِلَةِ

ص: 54

أَوْلَادُ الْأَنْبِيَاءِ، وَ مشرّدى عِتْرَةَ الْأَوْصِيَاءِ، وَ مُلْحَقُ العهار بِالنَّسَبِ، ومؤذى الْمُؤْمِنِينَ...»(1)؛

«... شما طاغوتان امت و احزاب شاذ و طرد کننده قرآن و یاران شیطان و ریشهٔ گناهان و تحریف کنندگان قرآن و خاموش کنندگان سنتها و قاتلان اولاد انبیاء و آواره کنندگان عترت اوصیا و ملحق کنندگان اولاد زنا به نسبت و آزار دهندگان مؤمنین هستید...».

و نیز می فرماید:

«فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَواةُ الدُّنْيا وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِاللهِ الْغَرُورُ»(1):

«پس مبادا زندگانی دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را (به کرم) خدا مغرور سازد!

و نیز می فرماید:

﴿ إِنَّ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَيَواةِ الدُّنْيا وَاطْمَأَنُوا بِهَا وَالَّذِينَ هُمْ عَنْ آيَاتِنَا غَفِلُونَ * أُولَّيْكَ مَأْوَيَاهُمُ النَّارُ بِمَا كانُوا يَكْسِبُونَ»(2)؛

«آن ها که ایمان به ملاقات ما (و روز رستاخیز) ندارند، و به زندگی دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند، و آن ها که از آیات ما غافلند، (همه) آن ها جایگاهشان آتش است، بخاطر کارهایی که انجام می دادند!».

و نیز می فرماید:

﴿ فَأَمَّا مَن طَغَى * وَآثَرَ الْحَيَواةَ الدُّنْيا * فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَى»(3)؛

اما آن کسی که طغیان کرده، و زندگی دنیا را مقدم داشته، مسلّماً دوزخ جایگاه اوست!».

و می فرماید:

«اللهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَفَرِحُوا بِالْحَيَواةِ الدُّنْيا وَما الْحَيَوَاةُ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا مَتَاعُ»(4)؛

«خدا روزی را برای هر کس بخواهد (و شایسته بداند) وسیع، برای هر کس

ص: 56

بخواهد (و مصلحت بداند،) تنگ قرار می دهد؛ ولی آنها [ = کافران ] به زندگی دنیا، شاد (و خوشحال) شدند؛ در حالی که زندگی دنیا در برابر آخرت، متاع ناچیزی است!».

يغلب على رأسه حتى أخذ رأس الحسين فذبحه الى خولى»(1)؛

«سنان بن انس هر که را که می دید به حسین علیه السلام نزدیک می شد بر او حمله می کرد؛ زیرا می ترسید که مبادا کسی بر او پیش قدم شود و سر حسین علیه السلام را از بدن جدا نماید، تا اینکه سر را از بدن جدا کرد و به خولی داد.».

او نیز نقل می کند:

«... فاقبل على فرسه و كان شجاعاً شاعراً، وكانت به لوثة، فأقبل حتى وقف على باب فسطاط عمر بن سعد ثم نادى بأعلى صوته:

او قر رکابی فضة و ذهبا***انا قتلت الفارس المحجبا

قتلت خير الناس أماً و اباً***و خيرهم اذ ينسبون نسباً

فقال عمر بن سعد: أشهد انك لمجنون ما صححت قط، ادخلوه على. فلمّا ادخل عليه حذفه بالقضيب ثم قال: يا مجنون! أتتكلم بهذا الكلام؟! اما والله لو سمعك ابن زياد لضرب عنقك »(2)؛

«... او روی بر اسب خود کرد و در حالی که مردی شجاع و شاعر بود و حالت جنون داشت، آمد تا مقابل خیمهٔ عمر بن سعد ایستاد و با صدای بلند گفت:

رکابم را پر از طلا و نقره کن؛ چراکه من جنگجوی محبوب را به قتل رساندم. من کسی را کشتم که از حیث پدر و مادر بهترین مردم بود و بهترین مردم در نسب به حساب می آمد.

عمر بن سعد گفت: گواهی می دهم که تو دیوانه ای و هرگز خوب نشده ای، او را بر من وارد نمایید. چون او را داخل کردند با چوب بر او کوفت، آنگاه گفت: ای دیوانه! آیا این گونه سخن می گویی؟ به خدا سوگند! اگر ابن زیاد این سخنان را از تو بشنود گردنت را می زند».

ص: 58

2 - عمر بن سعد در میان اصحابش ندا داد:

«من ينتدب للحسين و يوطئه فرسه، فانتدب فداسوا الحسين بخيولهم حتى رضوا ظهره و صدره.

و قد جاء هؤلاء الى ابن زياد، يقدمهم اسيد بن مالك و هو يقول: نحن رضضنا الصدر بعد الظهر ... »(1).

«کیست که بر حسین علیه السلام بتازد و با اسبش بدن او را لگدکوب کند؟ ده نفر آماده شده و با اسبان خود بر بدن او تاختند و کمر و سینه او را خورد نمودند. بعد از این واقعه آن ده نفر که جلودارشان اسیدبن مالک بود به نزد ابن زیاد آمدند. اسید می گفت: ما بودیم که سینه را بعد از کمر لگدکوب و خورد کردیم...».

3- طبری نقل می کند که ابن زیاد عمر بن سعد را خواست و به او گفت:

«سِر الى الحسين، فاذا فرغنا ممّا بيننا و بینه سرت الى عملك. فقال له عمر بن سعد: ان رأيت - رحمك الله - ان تعفيني فافعل. فقال له عبيد الله: أمهلني نعم، على أن ترد لنا عهدنا... فلمّا قال له ذلك قال عمر بن سعد: اليوم حتى انظر . فانصرف عمر يستشير نصحاءه، فلم يكن يستشير احداً الا نهاه. وجاء حمزة بن المغيرة بن شعبة - و هو ابن اخته - فقال: انشدك الله يا خال! ان لاتسير الى الحسين فتأثم بربّك وتقطع رحمك؛ فوالله لأن تخرج من دنياك ومالك وسلطان الأرض كلها لو كان لك خير لك من أن تلقى الله بدم الحسين. فقال له عمر بن سعد: فانّي افعل ان شاء الله . و بات ليلته تلك قلقاً مفكراً في امره...»(2)؛

«به سوی حسین برو و چون قضیۀ ما با او تمام شد به سراغ کارت می روی. عمر بن سعد به او گفت: اگر می توانی_خداوند تو را رحمت کند_مرا از این کار عفو کنی آن را انجام بده. عبیدالله به او گفت: آری، این امر شدنی است در

ص: 59

صورتی که عهدمان را به ما برگردانی. چون عبیدالله به او چنین گفت عمر بن سعد از او جدا شد و شروع به مشورت با دوستانش کرد، و همگی او را از این کار نهی کردند. حمزة بن مغيرة بن شعبه که فرزند خواهرش بود به او گفت: تو را به خدا قسم می دهم ای دایی! که به جنگ با حسین علیه السلام نروی که معصیت پروردگارت را نمودی و قطع رحم کرده ای. به خدا سوگند! اگر از دنیا و مال و سلطنت کل زمین خارج شوی اگر برای تو می بود، بهتر است برای تو از اینکه با خون حسین علیه السلام و به ملاقات خدا روی. عمر بن سعد به او گفت: من این کار را خواهم کرد اگر خدا بخواهد. او آن شب را در حالی که گرفته و به فکر کارش بود به پایان رسانید... ».

4 - امیرالمؤمنین علی علیه السلام از این موقعیت عمر بن سعد خبر داده بود آنجا که در ملاقاتی که با عمر بن سعد داشت به او فرمود:

«كَيْفَ بِكَ يابن سَعْدِ اذا قُمْتَ مَقَاماً تُخَيَّرُ فِيهِ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَتَخْتَارُ النَّارِ؟!»(1)؛

«چگونه است تو را ای پسر سعد اگر در جایگاهی قرارگیری که بین بهشت و دوزخ مخیر شده ای و دوزخ را بر بهشت ترجیح می دهی؟!».

5 - سعد بن ابی وقاص پدر عمر بن سعد نیز نقطه ضعف فرزندش را می دانست و لذا به پسرش گفت:

«يا بني ! اذا طلبت الغنى فاطلبه بالقناعة؛ فانّها مال لا ينفد. و اياك و الطمع؛ فانّه فقر حاضر، وعليك باليأس، فانّك لم تيأس من شيء قط الا اغناك الله عنه »»(2)؛

«ای فرزندم! اگر طالب بی نیازی هستی آن را با قناعت طلب کن؛ زیرا قناعت

ص: 60

مالی است که پایان نمی پذیرد، و بپرهیز از طمع؛ چراکه آن فقر حاضر است. و بر تو باد به یأس از دنیا؛ چرا که از هیچ چیز مأیوس نمی شوی جز آنکه خداوند تو را از آن چیز مستغنی می گرداند».

6 - شمر بن ذى الجوشن بعد از آنکه نامه ای تهدید آمیز از جانب عبیدالله بن زیاد به عمر بن سعد داد خطاب به او گفت:

«اخبرنى ما أنت صانع؟ أتمضى لأمر أميرك و تقتل عدوه؟ و الا فخلّ بيني و بين الجند و العسكر. قال: لا و لاكرامة لك، و أنا اتولّى ذلك دونك، و كن انت على الرجال. فنهض اليه عشية الخميس لتسع مضين من المحرم»(1)؛

«به من بگو که چه میخواهی انجام دهی؟ آیا امر امیرت را اجرا می کنی و دشمنش را به قتل می رسانی؟ و اگر چنین نمی کنی مرا با این لشکر تنها بگذار. عمر بن سعد گفت: هرگز، کرامتی برای تو نباشد، من متولی آن خواهم بود نه تو، ولی تو فرمانده پیاده ها باش. لذا در غروب روز پنجشنبه نهم محرم به جنگ با امام حسین علیه السلام حرکت کرد».

7- محمد بن نما در کتاب «مثير الأحزان» نقل کرده:

«قال الحسين علیه السلام لعمر بن سعد أيام المهادنة: صر معی. قال اللعين: اخاف على دارى. فقال له الحسين علیه السلام : أنا اعوضك عنها. قال: اخاف على مالي. فقال له: انا اعوّضك من مالي بالحجاز. فتكره ذلك عمر »(2)؛

«امام حسین علیه السلام قبل از برپایی جنگ به عمر بن سعد فرمود: با من باش. آن لعین گفت: بر خانه ام می ترسم. حضرت به او فرمود: من در عوض آن به تو خانه ای می دهم. او گفت: بر مالم میترسم. حضرت به او فرمود: من در عوض از مالم به تو در حجاز می دهم، ولی عمر بن سعد از پیوستن به امام کراهت داشت.»

ص: 61

8- طبری نقل می کند: بعد از آنکه بدیل بن صُریم تمیمی سر حبیب بن مظاهر را از تن جدا کرد:

«فعلقه في لبان فرسه ثم اقبل به الى ابن زياد في القصر، فبصر به ابنه القاسم بن حبيب و هو يومئذ قد راهق، فاقبل مع الفارس لا يفارقه كلّما دخل القصر دخل معه، و اذا خرج خرج معه. فارتاب به فقال: ملك يا بنى تتبعنى؟! قال: لاشيء. قال: بلى يا بنى اخبرني. قال له: ان هذا الرأس الذي معك رأس أبي، أفتعطينه حتى أدفنه؟! قال: يا بني! لايرضى الأمير أن يدفن، و انا اريد ان يثيبنى الأمير على قتله ثواباً حسناً. فقال له الغلام: لكن الله لا يثيبك على ذلك الا اسوأ الثواب... »(1)؛

«سر او را برگردن اسبش آویخت، آنگاه با آن به سوی ابن زیاد در قصرش روان شد. فرزند حبیب به نام قاسم که در آن وقت نوجوان بود چشمش به سر پدرش افتاد، با اسب سواره حرکت کرد و او را رها نمی کرد تا آنکه وارد قصر شد او نیز همراهش داخل شد. و چون از قصر بیرون آمد او نیز همراهش بود. بدیل به او شک کرد و گفت: تو را چه شده پسرم که مرا دنبال می کنی؟ او گفت: چیزی نیست. گفت آری ای فرزندم. مرا خبر ده که چه شده است؟ او گفت: این سر که همراه تو است سر پدرم می باشد، آیا آن را به من می دهی که دفن نمایم؟ گفت: ای فرزندم! امیر راضی نمی شود که دفن گردد و من می خواهم که به جهت کشتن او جایزه گرانبهایی بگیرم نوجوان به او گفت: ولی خداوند به تو بدترین جزا را خواهد داد...».

9 - طبری نقل کرده:

«لمّا جيىء الى الكوفة بالسبايا من العيال و الأطفال بعد قتل الحسين علیه السلام انطلق منهم غلامان من الدهشة و الذعر، فأتيا الى داررجل طائى من طى فلجاءا اليه، فسألهما عن شأنهما؟ فأخبرا و قالا له: أنا من

ص: 62

آل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فررنا من الأسر ولجأنا اليك . فسوّلت له نفسه الخبيثة ان لو قتلهما وجاء برأسيهما الى عبيد الله بن زياد لأعطاه جائزة. فضرب أعناقهما و اخذ برأسيهما حتى جاء الى ابن زياد فدخل عليه و وضعهما بين يديه. فقال له ابن زياد: بئسما فعلت، عمدت الى صبيين استجارا بك فقتلتهما و خفرت جوارك. ثم أمر بقتله فقتل و امر بداره فهدمت »(1)؛

«چون اهل بیت و اطفال را بعد از شهادت حسین علیه السلام به اسیری به کوفه آوردند دو نوجوان از وحشت و ترس بیرون آمده و به طرف خانه مردی طائی از قبیلهٔ طی رفتند و به او پناه بردند. آن مرد از آن دو سؤال کرد: شما کیستید؟ گفتند: ما از آل رسول خداییم که از اسارت فرار کرده و به تو پناه آورده ایم. نفس خبیشش او را گول زد و او را تحریک نمود که اگر این دو را بکشد و سر آنها را نزد عبیدالله بیاورد جایزه خواهد گرفت. لذا سر آن دو را از تن جدا کرده و آنها را نزد عبیدالله بن زیاد آورد و بر او وارد شد و در برابر او گذاشت. ابن زیاد به او گفت: بد کاری کردی! به دو پسر بچه که به تو پناه آورده دست درازی کردی و آنان را به قتل رساندی و حق پناه دادن را از بین بردی؟ آنگاه دستور داد که او را به قتل رسانده و خانه اش را خراب کردند».

10 - نقل شده که امام حسین علیه السلام در روز عاشورا فرمود:

«أين عمر بن سعد ؟ أدعو لي عمر. فدعى له و كان كارهاً لا يحب ان يأتيه فقال: يا عمر! انت تقتلني و تزعم أن يوليك الدعى ابن الدعى بلاد الرى و الجرجان؟ و الله لاتتهنّاً بذلك ابداً، عهد معهود، فاصنع ما انت صانع، فانك لا تفرح بعدى دنيا والآخرة. وكأني برأسك على قصبة قد نصب بالكوفة يتراماه الصبيان و يتخذونه غرضاً بينهم. فغضب عمر بن سعد من كلامه ثم صرف وجهه عنه »(2)؛

ص: 63

«عمر بن سعد کجاست؟ عمر را به سوی من دعوت کنید. او را برای حضرت خواستند ولی او کراهت داشت و نمی خواست نزد او بیاید. حضرت فرمود: ای عمر! تو می خواهی مرا به قتل رسانی و گمان می کنی که زناکار فرزند زناکار تو را والی شهرهای ری و گرگان خواهد کرد؟ به خدا سوگند! هرگز اینها برای تو گوارا نخواهد بود، این عهد و پیمانی است که بسته شده است، هر کاری که میخواهی انجام بده؛ زیرا تو بعد از من در دنیا و در آخرت شاد نخواهی بود. گویا سرت را بر نی می بینم که در کوفه نصب شده و بچه ها آن را تیرباران می کنند و هدف تیر خود قرار می دهند. عمر بن سعد از گفتار حضرت غضبناک شد و روی از او برتافت».

از ویژگی های عمر بن سعد که باعث شقاوت و بدبختی و عاقبت به شری او شد قدرت طلبی او بود. او از همان کودکی بیش از دیگران قدرت طلب بود و در پی به دست آوردن مقام و قدرت ناشکیبایی می کرد. او در همان دوران کودکی، غلامان پدر و زیردستان را به گونه ای آزار و اذیت می نمود و از این رو مورد نفرین پدرش قرار گرفت.(1)

در جریان جنگ صفین که سعد بن ابی وقاص بی طرفی اختیار کرد، عمر بن سعد برای رسیدن به قدرت نزد پدر آمد و او را از راه های مختلف به طرح ادعای خلافت ترغیب نمود و به او گفت:« تو از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستی و از اعضای شورا و کسی هستی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درباره آنان فرمود: از نفرین های آنها بپرهیزید؛ زیرا دعاهایشان مستجاب است. تو هرگز در کارهایی که امت به آن رضایت نداشته است تمایل نشان نداده ای، پس به دومة الجندل برو. بی تردید فردا از آن توست و به عنوان خلیفه شناسایی خواهی شد»(2).

ابن کثیر بعد از نقل این داستان می گوید: «عمر بن سعد شیفته حکومت و قدرت بود و این ویژگی او از بین نرفت تا آنجا که فرماندهی لشکری را بر عهده گرفت

ص: 64

که حسین بن علی را به قتل رساند»(1).

11 - خوارزمی نقل می کند:

«فكتب ابن زياد للحسين علیه السلام: اما بعد! ياحسين ! فقد بلغني نزولك بكربلاء، وقد كتب الى اميرالمؤمنين يزيد ان لا اتوسد الوثير ولا اشبع الخمير حتى الحقك باللطيف الخبير او ترجع الى حكمى و حكم يزيد. فلمّا ورد كتابه و قرأه الحسين علیه السلام رمى به من يده و قال: لاافلح قوم اشتروا مرضاة المخلوق بسخط الخالق. فقال له الرسول: جواب الكتاب؟ فقال له: لاجواب له عندي؛ لانّه قد حقت عليه كلمة العذاب. فرجع الرسول الى ابن زياد و اخبره بذلك، فغضب اشدّ الغضب »(2).

«ابن زیاد در نامه ای به امام حسین علیه السلام چنین نوشت: اما بعد! ای حسین! به من خبر رسیده که در کربلا فرود آمده ای، امیرالمؤمنین یزید بر من نامه نوشته که بر چیزی تکیه ندهم و از نان سیر نشوم تا تو را به لطیف خبیر ملحق کنم یا اینکه به حكم من یا حکم یزید بازگردی.

چون نامه او رسید و امام حسین علیه السلام آن را قرائت نمود آن را پرت کرده و فرمود: رستگار نمی شود قومی که رضایت مخلوق را با خشم خالق معاوضه نمایند. نامه رسان به حضرت عرض کرد: جواب نامه چه شد؟ حضرت فرمود: نامۀ او نزد من جوابی ندارد؛ زیرا عذاب خدا بر او مسلّم شده است. نامه رسان به سوی ابن زیاد بازگشت و او را از این قضیه باخبر کرد، و او بسیار غضبناک شد».

12 - سبط بن جوزی نقل می کند:

«لمّا نادى الحسين: يا شبث بن ربعی و یا حجاز بن ابجر و یا قیس بن الأشعث و يا يزيد بن الحرث و يامفلان و يا فلان! ألم تكتبوا الى؟ فقالوا: ما ندرى ما تقول؟ و كان الحرّ بن يزيد اليربوعي الرياحي من

ص: 65

ساداتهم، فقال له: بلى والله! لقد كاتبناك و نحن الذين قدمناك فابعد الله

الباطل و اهله، و الله لا اختار الدنيا على الآخرة، ثم ضرب رأس فرسه و دخل في عسكر الحسين علیه السلام، فقال له الحسين علیه السلام : اهلاً بك و سهلاً، انت الحرّ في الدنيا وسعيد في الآخرة ...»(1)؛

«چون حسین علیه السلام نداداد: ای شبث بن ربعی و ای حجاز بن ابجر و ای قیس بن اشعث و ای یزید بن حرث و ای فلان و ای فلان! آیا شما نبودید که بر من نامه نوشتید؟ گفتند نمی دانیم که چه میگویی؟ حر بن یزید یربوعی ریاحی از بزرگان آنان بود. به او گفت: آری به خدا سوگند ما بودیم که به تو نامه نوشتیم و ما بودیم که تو را بر دیگران مقدم داشتیم و خداوند باطل و اهلش را دور کرد. به خدا سوگند! هرگز دنیا را بر آخرت مقدم نمی دارم. آنگاه به سر اسبش زد و داخل لشکر حسین علیه السلام شد حضرت به او فرمود: خوش آمدی، تو آزاد مردی در دنیا و با سعادتی در آخرت...».

چه کسی می تواند آنان را که خدا گمراه کرده است هدایت کند؟! و برای آن ها هیچ یاوری نخواهد بود!».

و نیز می فرماید:

«أَفَرَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَياهُ وَأَضَلَّهُ اللهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ»(1).

«آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر اینکه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افکنده است؟! با این حال چه کسی می تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟! آیا متذکر نمیشوید؟!».

و نیز می فرماید:

«وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى»(2).

«و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوی بازدارد، قطعاً بهشت جایگاه اوست!».

شما را به دوری گزیدن از هوس سفارش می کنم؛ زیرا هوس به کوری فرا می خواند و باعث گمراهی در دنیا و آخرت است».

2 - و نیز نقل شده که فرمود:

«مَنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ أَعْمَاهُ واصمه وَ ادله وَ أَضَلَّه»(1)؛

«هر کس که از هوس خود پیروی کند، هوس او را کور و کر و خوار و گمراه می سازد».

3 - از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«احْذَرُوا أَهْوَاءَكُمْ كَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَائِكُمْ، فَلَيْسَ شَيْ ءُ أَعْدَى لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَ حَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ»(2)؛

«همانگونه که از دشمنان خود حذر می کنید از هوس هایتان حذر نمایید؛ زیرا برای مردان دشمنی بدتر از پیروی هوسهایشان و درویدههای زبانهایشان (سخنان بیهوده و یاوه) نیست».

حَرَامَ اللَّهِ و حرَمَّوُا حَلَالَهُ وَ أَنَا أَحَقُّ مَنْ غَيْرِ قَدْ أَتَتْنِي كُتُبُكُمْ وَ قَدِمَتْ عَلَى رَسْلِكُمْ...»(1)؛

«ای مردم! همانا رسول خدا صلی الل علیه و آله فرمود: هر کس سلطان ظالمی را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و عهد و پیمان او را می شکند و مخالف سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بوده و در بین بندگان خدا با گناه و تعدّی عمل می نماید، و با رفتار و گفتار در صدد تغییر اوضاع برنیاید بر خداست که او را به جایگاهش وارد کند. آگاه باشید! همانا این افراد ملازم اطاعت از شیطان شده و اطاعت خدای رحمان را رها نموده و فساد را ظاهر کرده و حدود را تعطیل نموده و انفال را برای خود گرفته اند. و نیز حرام خدای را حلال کرده و حلال را حرام شمرده اند. و من سزاوارترین فرد برای اصلاح و تغییر در جامعه ام. نامه های شما به من رسیده و پیک های شما نزد من آمده اند...».

2 - ابن اعثم می نویسد:

«و ارسل اليه الحسين بريراً فقال بریر: یا عمر بن سعد! أتترك اهل بيت النبوة، يموتون عطشاً و حلت بينهم و بين الفرات ان يشربوه و تزعم انك تعرف الله و رسوله؟ قال: فاطرق عمر بن سعد ساعة الى الأرض ثم رفع رأسه وقال: انّي والله اعلمه يا برير علماً يقيناً ان ك-ل م-ن ق-اتلهم و غصبهم على حقوقهم في النار لامحالة، ولكن ويحك يا برير! أتشير على أن أترك ولاية الرى فتصير لغيري؟ ما اجد نفسي تجيبنى الى ذلك ابداً...

قال: فرجع برير بن خُضير الى الحسين فقال: يابن بنت رسول الله! ان عمر بن سعد قد رضى ان يقتلك بملك الرى»(2)؛

«حسین علیه السلام بریر را به سوی عمر بن سعد فرستاد. بریر به او فرمود: ای عمر بن

ص: 69

سعد! آیا اهل بیت نبوت را رها می کنی که با لبان تشنه جان دهند و بین آنان و آب فرات حائل می شوی که بیاشامند و گمان می کنی که به خدا و رسولش معرفت داری؟ او گفت: عمر بن سعد لحظه ای سرش را به طرف زمین انداخت و سپس بلند نمود و گفت: به خدا سوگند! ای بریر این مطلب را به طور یقین می دانم، می دانم که هر کس آنان را به قتل رساند و حقوقشان را غصب کند به طور حتم در آتش دوزخ میافتد، ولی وای بر تو ای بریر! آیا به من پیشنهاد می دهی که ولایت ری را رها کرده و به دیگری واگذارم؟ دلم این را هرگز قبول نمی کند...

راوی می گوید: بریر بن خضیر به سوی حسین علیه السلام بازگشت و عرض کرد: ای فرزند دختر رسول خدا! همانا عمر بن سعد راضی شده که تو را به جهت ملک ری به قتل رساند».

چندین بار عمر بن سعد از کار زشتش سرزنش شد و در هر بار گفت:« اما و الله! لو كان الأمر الى لفعلت، و لكن اميرك قد أبى ذلك »(1)؛«به خدا سوگند! اگر کار به دست من بود چنین می کردم ولی امیر تو آن را نمی پذیرد».

3- طبری دربارۀ علی بن قرظة نقل می کند:

«فخرج مع عمر بن سعد الى كربلاء، فلمّا قتل اخوه عمرو بن قرظة برز من الصف و نادى: يا حسين! يا كذاب! اضللت أخي و غررته حتى قتلته! فقال له الحسين علیه السلام: ان الله لم يضل اخاك ولكن هداه الله وضللت. فقال: قتلنى الله ان لم اقتلك او اموت دونك. ثم حمل على الحسين علیه السلام فاعترضه نافع بن هلال المرادى فطعنه حتى صرعه، فحمل اصحابه عليه فاستنقذوه ...»(2).

«او همراه عمر بن سعد به کربلا آمد و چون برادرش عمرو بن قرظه کشته شد از

ص: 70

میان لشکر بیرون آمد و صدا داد ای حسین ای دروغگو (نعوذ بالله تعالی) برادرم را گمراه کرده و او را گول زدی تا آنکه به قتل رساندی. حضرت به او فرمود: همانا خداوند برادرت را گمراه نکرد بلکه او را هدایت کرده و تو را گمراه نمود. عمرو گفت: خدا مرا بکشد اگر تو را نکشم یا در این راه کشته نشوم. آنگاه بر حسین علیه السلام حمله کرد. نافع بن هلال مرادی به مقابله با او پرداخت و با نیزه ای که بر او فرود آورد او را بر زمین کوبید. اصحابش حمله کرده و او را نجات دادند...».

4 - طبری دربارۀ حبیب بن مظاهر نقل می کند:

«و لم يزل يقاتل حتى قتل من القوم مقتلة عظيمة، فحمل عليه بديل بن صُريم التميمي من بنى عقفان فضربه بالسيف على رأسه، ثم حمل عليه رجل آخر من بني تميم على رأسه بالسيف فسقط. فنزل اليه التميمي فاحتزّ رأسه. فقال له الحصين: انّى لشريك فى قتله! فقال الآخر: والله ما قتله غيرى. فقال الحصين: اعطنيه اعلقه في عنق فرسى كيما يرى الناس و يعلم أنّي شركت في قتله، ثم خذه انت بعد، فامض به الى عبیدالله بن ،زياد فلاحاجة لى فيما تعطاه على قتلك آیاه، فابی علیه. فاصلح قومهما بينهما على ذلك، فدفع اليه رأس حبيب بن مظاهر، فجال به في العسكر قد علّقه في عنق فرسه، ثم دفعه بعد ذلك اليه...»(1)؛

«او مرتب می جنگید تا آنکه از افراد لشکر دشمن تعداد بسیاری را به قتل رسانید. بدیل بن صریم تمیمی از قبیلهٔ بنی عقفان بر او حمله کرد و شمشیری را بر سرش کوبید. مردی دیگر از قبیلهٔ تمیم بر او حمله کرده و نیزه را بر او فرو برد که او را بر زمین زد. مرد تمیمی از اسب بر زمین آمد و سر او را از بدن جدا نمود. حصین به او گفت: من در قتل او شریک تو هستم. دیگری گفت: به خدا سوگند که غیر من او را به قتل نرسانده است. حصین گفت: سر او را به من بده تا

ص: 71

برگردن اسبم آویزان نمایم تا مردم آن را ببینند و بدانند که من در کشتن او شریک بودم، سپس آن را از من بگیر و به نزد عبیدالله بن زیاد ببر؛ چراکه احتیاجی به آنچه که او در ازای قتل حبیب به تو می دهد ندارم. او از این کار امتناع نمود. قوم آن دو بین آنان بر این موضوع اصلاح کرده و سر حبیب بن مظاهر را به او دادند. او با آن سر که بر گردن اسبش انداخته بود در بین لشکر جولان داد و سپس بعد از آن به او بازگرداند....».

5 - نقل شده که امام حسین علیه السلام خطاب به عمر بن سعد فرمود:

«اما والله يا عمر! ليكونن لماترى يوماً يسوؤك. ثم رفع حسين علیه السلام يده مداً إلى السماء فقال: اللهم ان اهل العراق غرّرونی و خدعونی و صنعوا بحسن بن على ما صنعوا، اللهم شتت عليهم أمرهم و احصهم عدداً »(1)،

«آگاه باش! به خدا سوگند ای عمر! همانگونه که می بینی روزی خواهد بود که برای تو بد تمام خواهد شد. آنگاه امام حسین علیه السلام دستش را به سوی آسمان بلند کرد و عرض کرد: بارخدایا! همانا اهل عراق مرا گول زده و بر من حیله کردند و با حسن بن علی کردند آنچه را که کردند. بار خدایا! امرشان را متشتت و نسلشان را نابود گردان».

6- فاطمه صغری در خطبه ای خطاب به اهل کوفه بعد از شهادت امام حسین علیه السلام فرمود:

«...امّا بعد، يا اهل الكوفة! يا اهل المكر والغدر والخيلاء! فانّا اهل بیت ابتلانا الله بكم و ابتلاكم بنا، فجعل بلاءنا حسناً ... »(2)؛

«... اما بعد، ای اهل کوفه ای اهل مکر و حیله و خدعه! همانا ما اهل بیتی هستیم که خداوند ما را به واسطهٔ شما امتحان نمود و شما را به واسطه ما امتحان کرد، و مصیبت ما را نیک قرار داد...».

ص: 72

لهم: ويلكم! ما عليكم ان تنصتوا الى؟ فاستمعوا قولى، فانّى أنّما ادعوكم الى سبيل الرشاد؛ فمن اطاعنى كان من المهتدين و من عصاني كان من المهلكين، وكلّكم عاص لأمرى غير مستمع قولى، فقد انحزلت عطاياكم من الحرام و ملئت بطونكم من الحرام، فطبع على قلوبكم، ويلكم الا تنصتون، ألا تسمعون...»(1)؛

«چون عمر بن سعد اصحابش را برای جنگ با حسین بن علی علیه السلام آماده و جایگاه آنان را مرتب نمود و پرچم ها را در مواضعشان اقامه کرد و اصحاب راست و چپ را مشخص نمود گفت: ثابت قدم باشید و حسین علیه السلام را از هر طرف احاطه کنید تا همچون حلقه ای او را دور زنید، در این هنگام حضرت از خیمه بیرون آمد و در مقابل مردم قرار گرفت و از آنان خواست که ساکت باشند ولی آنان از ساکت شدن ابا نمودند تا اینکه حضرت به آنان فرمود: وای بر شما! چه شده شما را که به حرفهای من گوش فرا نمی دهید؟ چرا که من شما را به راه راست دعوت می کنم؛ پس هر کس مرا اطاعت کند از هدایت یافتگان خواهد بود و هرکس مرا نافرمانی کند از هلاک شوندگان خواهد بود. و تمام شما نافرمان دستورات من هستید و گوش به سخنان من نمی دهید. حقوق شما از حرام پرداخته شده و شکمهای شما از حرام پر شده؛ لذا بر دل های شما مهر زده خورده است. وای بر شما! آیا گوش فرا نمی دهید؟ آیا نمی شنوید ؟! ...».

2 - بلاذری می نویسد: «روزی معاویه پس از ملاقات با عمر بن سعد و تأمین نیازهای وی گفت: هیچ کس نیست که من دوست داشته باشم مادرم هند او را می زایید جز عمر بن سعد و عبدالله بن جعفر »(2).

3 - دربارۀ عبدالله بن یقطر حمیری از شهیدان راه امام حسین علیه السلام آمده است:

«و قتل عبد الله بن يقطر الحميرى رضيع الحسين بن على علیه السلام بالكوفة

ص: 74

و کان رسوله، رمی به من فوق القصر، فتكسرت عظامه فقام اليه عبدالملك بن عمير اللخمي قاضى الكوفة وفقيهها، فقتله واحتز رأسه»(1)؛

«عبدالله بن یقطر حمیری که با حسین بن علی علیه السلام برادر رضاعی بود در کوفه به شهادت رسید. او فرستاده امام حسین علیه السلام بود که بعد از دستگیری او را از بالای قصر به پایین انداخته و استخوان هایش را خورد نمودند. عبدالملک بن عمیر لخمی-قاضی کوفه و فقیه آن دیار-به طرف او آمد و او را کشت و سرش را از بدنش جدا کرد».

«و عده دین است، وای بر کسی که وعده دهد و خلف وعده نماید، وای بر کسی که وعده دهد و خلف وعده کند. وای بر کسی که وعده دهد و خلف وعده کند».

«چون حسین علیه السلام وارد سرزمین کربلا شد و عمر بن سعد نیز در آنجا فرود آمد عروة بن قيس أحمسی را به سوی حسین علیه السلام فرستاد و گفت: نزد حسین علیه السلام برو و از او سؤال کن برای چه آمده ای؟ و چه می خواهی؟ عروه از جمله کسانی بود که به حضرت نامه نوشته بود و لذا حیا کرد که از او این سؤال را کند. و نیز بر رؤسای قبائلی که بر او نامه نوشته بودند عرضه کرد همگی از آن ابا کردند و کراهت داشتند... ».

3- امام حسین علیه السلام در منطقه (بیضه) برای اصحاب خود و اصحاب حرّ خطبه ای ایراد کرده و در ضمن آن فرمود:

«أَيُّهَا النَّاسُ! انَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ قَالَ: مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا الْحَرَامِ اللَّهُ، نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهُ، مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ، يَعْمَلُ فِي عبادالله بالاثم وَ الْعُدْوَانِ، فَلَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ بِفِعْلِ وَ لَا قَوْلَ، كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ انَّ يَدْخُلُهُ مَدْخَلُهُ أَلَا وَ انَّ هَؤُلَاءِ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةِ الشَّيْطَانِ وَ تَرَكُوا طَاعَةُ الرَّحْمَنِ، وَ أَظْهَرُوا الْفَسَادِ وَ عَطَّلُوا الْحُدُودِ وَ استأثروا بِالْفَيْ ءِ، وَ أَحَلُّوا حَرَامَ اللَّهِ و حرَمَّوُا حَلَالَهُ، وَ أَنَا أَحَقُّ مَنْ غَيْرِ، قَدْ أَتَتْنِي كُتُبُكُمْ وَ قَدِمَتْ عَلَى رَسْلِكُمْ...»(1)؛

«ای مردم! همانا رسول خدا صلى الله عليه وآله و سلم فرمود: هرکس سلطان ظالمی را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و عهد و پیمان او را می شکند و مخالف سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده و در بین بندگان خدا با گناه و تعدّی عمل می نماید. و با رفتار و گفتار در صدد تغییر اوضاع برنیاید بر خداست که او را به جایگاهش وارد کند. آگاه باشید! همانا این افراد ملازم اطاعت از شیطان شده و اطاعت خدای رحمان را رها نموده و فساد را ظاهر کرده و حدود را تعطیل نموده و انفال را برای خود گرفته اند. و نیز حرام خدای را حلال کرده و حلال را حرام شمرده اند. و من سزاوارترین فرد برای اصلاح و تغییر در جامعه ام. نامه های شما به من رسیده و پیک های شما نزد من آمده اند...».

ص: 77

4 - نقل شده که امام حسین علیه السلام در خطبه ای خطاب به لشكر عمر بن سعد، روز - عاشوراء فرمود:

«...وَ اللَّهُ انْهَ لخَذْل فِيكُمْ مَعْرُوفٍ ، قَدْ وَ شَجَّةُ عَلَيْهِ عُرُوقَكُمْ وَ تأزرت عَلَيْهِ اصولكم ، فَكُنْتُمْ أَخْبَثُ ثَمَرَةُ شَجًا للناطرو أَكَلْتُ للغاصب، أَلَا فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى النَّاكِثِينَ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ الْأَيْمانَ بَعْدَ توکیدها وَ قَدْ جَعَلُوا اللَّهُ عَلَيْهِمْ كَفِيلًا»(1)؛

«... به خدا سوگند که بی وفایی در شما معروف و سابقه دار است. رگهای شما به آن پیوند خورده و ریشه هایتان از آن (آب گندیده) نیرو گرفته است. شما ناپاکترین میوه اید برای باغبان گلوگیر و برای غاصب گوارایید.هان، لعنت خدا بر پیمان شکنان که میثاق ها را پس از استوار کردن می شکنند با این که خدا را کفیل و ضامن گرفته اند.».

از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«مِنْ أَخْلَاقِ الْجَاهِلُ الاجابة قَبْلَ انَّ يَسْمَعُ ، وَ الْمُعَارَضَةِ قَبْلَ انَّ يُفْهَمُ ، وَ الْحُكْمِ بِمَا لَا يَعْلَمُ »(1)؛

«یکی از خوی های نادان این است که قبل از شنیدن پاسخ می دهد و پیش از آنکه بفهمد به مخالفت بر می خیزد و ندانسته داوری می کند».

«ساکت شو، خداوند صدای تو را خفه کند، ما را با کثرت کلامت خسته کردی. زهیر به او گفت: ای کسی که بر پاشنه های پایت بول می کنی! هرگز تو را خطاب نمی کنم؛ زیرا تو چارپایی بیش نیستی! به خدا سوگند! گمان نمی کنم تو را که بتوانی بین دو آیه از کتاب خدا حکم نمایی، تو را بشارت باد به خاری در روز قیامت و عذاب دردناک...».

ص: 80

وَ وَ الْوَلَايَةِ، وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ ءٍ كَمَا نُودِىَ بِالْوَلَايَةِ . فاخذ النَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَكُوا هَذِهِ - يُعْنَى الْوَلَايَةِ »(1)؛

و نیز از حضرت نقل شده که فرمود:

«دَخَلَ أَبُو عبدالله الجدلى عَلَى أميرَالمُؤمِنينَ علیه السَّلَامَ فَقَالَ : يا اباعبدالله! أَلَا أُخْبِرُكَ بِقَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ «وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»؟ قَالَ : بلی یا امیرالمؤمنین ، جُعِلْتُ فِدَاكَ . فَقَالَ : الْحَسَنَةُ مَعْرِفَةُ الْوَلَايَةِ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ ، وَ السَّيِّئَةُ انكار الْوَلَايَةِ وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ . ثُمَّ قَرَأَ عَلَيْهِ هَذِهِ الْآيَةَ»(2)؛

«أبو عبد الله جدلی بر امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شد و عرض کرد: ای ابا عبدالله! آیا خبر دهم شما را به قول خداوند عزّوجلّ: (هرکس حسنه ای بیاورد به او بهتر از آن داده می شود و آنان از ترس آن روز (قیامت) در امان اند و هرکس گناه بیاورد به صورت هایشان در آتش دوزخ قرار می گیرند، آیا به جز آنچه عمل کرده اند جزا داده میشوند؟!). او گفت: آری ای امیر مؤمنان! فدایت گردم. حضرت فرمود: مقصود به (حسنه) معرفت ولایت و دوستی ما اهل بیت است، و مقصود به (سیئه) انکار ولایت و دشمنی ما اهل بیت می باشد. آنگاه این آیه را برای او تلاوت نمود».

و نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:«وَلَايَتَنَا وَلَايَةُ اللَّهِ الَّتِي لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً قطاً الَّا بِهَا»(3)، «ولایت ما همان ولایت خداوندی است که پیامبری برگزیده نشد مگر به آن».

از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: الاسلام عُرْيَانُ، فَلِبَاسُهُ الْحَيَاءُ وَ زِينَتُهُ الْوَقَارُ،

ص: 82

وَ مُرُوءَتُهُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ، وَ عِمَادُهُ الْوَرَعُ، وَ لِكُلِّ شَيْ ءٍ أَسَاسُ وَ أَسَاسُ الاسلام حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»(1)؛

«رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: اسلام عریان است؛ پس لباس آن حیا، و زینت آن وقار، و مردانگی آن عمل صالح، و تکیه گاه آن ورع می باشد. و برای هر چیزی اساسی است و اساس اسلام دوستی ما اهل بیت است».

از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود:

«حُبُّنَا ایمان وَ بُغْضِنَا کفر»(2)؛

«محبت ما ایمان و دشمنی ما کفر است».

ابو حمزه می گوید: امام باقر علیه السلام به من فرمود:

«أَنَّما يَعْبُدُ اللَّهَ مَنْ يَعْرِفُ اللَّهَ، فاما مَنْ لَا يَعْرِفِ اللَّهَ فانّما يَعْبُدُهُ هَكَذَا ضَلَالًا. قِلَّةُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ ! فَمَا مَعْرِفَةُ اللَّهُ ؟ قَالَ : تَصْدِيقُ اللَّهِ عزّوجلّ وَ تصدیق رَسُولِهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ مُوَالَاةُ عَلَى علیه السَّلَامَ وَ الِائْتِمَامُ بِهِ وَ بائمة الْهُدَى علیهم السَّلَامَ وَ البرائة مِنْ عَدُوِّهِمْ، هَكَذَا يُعْرَفُ اللَّهُ عزّوجلّ »(3)؛

«همانا خداوند را کسی پرستش میکند که او را می شناسد، ولی کسی که خدا را نمی شناسد خداوند را با گمراهی عبادت می کند .گفتم: فدایت شوم! معرفت خداوند چیست؟ فرمود: تصدیق خدای عزّوجل و تصدیق رسولش صلی الله علیه و آله و دوستی علی علیه السلام و پیروی از امامان هدایت علیهم السلام و برائت از دشمنانشان. این چنین خدای عزّوجلّ شناخته می شود».

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«حبّى وَ حُبُّ أَهْلِ بَيْتِى نَافِعٍ فِي سَبْعَةِ مَوَاطِنَ، اهوالهن عَظِيمَةُ؛ عِنْد

ص: 83

الْوَفَاةُ وَ فِى الْقَبْرِ وَ عِنْدَ النُّشُورِ وَ عِنْدَ الْكِتَابِ وَ عِنْدَ الْحِسَابِ وَ عِنْدَ الْمِيزَانِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ»(1)؛

«دوستی من و دوستی اهل بیت من در هفت موضع نافع است؛ مواضعی که بسیار مهم اند؛ هنگام مرگ و در قبر و هنگام برانگیختن، و هنگام دادن نامه اعمال، و هنگام حساب، و هنگام وزن کردن و هنگام گذر از پل صراط».

گرفت در مقابل حسین علیه السلام قرار گرفت و با لشکر دشمن جنگید تا آنکه تیرهایش تمام شد، آنگاه بر روی دو زانوهایش قرار گرفت در حالی که سرتاپایش خون آلود بود و با همان حال از خود دفاع می کرد تا آنکه از شدت جراحات بر زمین افتاد. قومش از قبیلهٔ بنی اسد او را نجات داده و به او گفتند: تو را در امان قرار می دهیم، نزد ما بیا. و او را به کوفه برده و در مکانی مخفی کردند. چون عمر بن سعد لعین وارد بر ابن زیاد شد خبر او را به ابن زیاد رساندند. کسی را فرستاد تا او را به قتل رساند که جماعتی از قبیلهٔ بنی اسد واسطه شد و او را از قتل رهانید، ولی ابن زیاد او را به غل و زنجیر کرده و به (زاره) تبعید نمود. او از جراحاتی که داشت مریض بود و در آنجا مریض و با زنجیر بود تا بعد از یکسال از دنیا رحلت کرد».

2 - طبری نقل می کند: بعد از آنکه زهیر بن قین سپاه عمر بن سعد را نصیحت کرد:

«فسبّوه و اثنوا على عبيد الله بن زياد و دعوا له و قالوا: والله لانبرح حتى نقتل صاحبك و من معه او نبعث به و بأصحابه الى الأمير...»(1).

«او را دشنام داده و عبیدالله بن زیاد را ستایش کرده و بر او دعا نموده و به او گفتند: دست از جنگ بر نمی داریم تا صاحبت و هر آنکه با اوست را به قتل رسانده یا او و اصحابش را نزد امیر ببریم...».

زهیر بن قین در پاسخ آنها با خونسردی تمام و بدون آنکه به آنها ناسزا بگوید فرمود:

«عباد الله ! انّ ولد فاطمة رضوان الله عليها احق بالود و النصر من ابن سميّة، فان لم تنصروهم فأعيذكم بالله ان تقتلوهم»(2)؛

«ای بندگان خدا! همانا فرزند فاطمه-که خشنودی خدا بر او باد-سزاوارتر به دوستی و یاری است از فرزند سمیه، حال اگر او را یاری نمی کنید شما را بر حذر می دارم از اینکه او را به قتل رسانید».

ص: 85

3- دربارۀ زاهر مولی عمروبن حمق خزاعی از شهدای کربلا آمده است:

«... من اصحاب الشجرة وسكن الكوفة و روى عن النبي صلى الله عليه و آله و سلم و شهد الحديبية و خيبر(1). كان زاهر بطلاً، مجرباً، شجاعاً مشهوراً، محباً لأهل البيت معروفاً »(2)؛

«... از اصحاب شجره (رضوان) بود که ساکن کوفه شد و از پیامبر صلی الله علیه و آله به روایت نقل کرد و شاهد صلح حدیبیه و فتح خیبر بود. او مردی جوانمرد، تجربه دیده و شجاع و مشهور و در محبت اهل بیت علیهم السلام معروف بود».

4 - ابو مخنف به سندش نقل می کند:

«خرج يزيد بن معقل من بنى عميرة بن ربيعة و هو حليف لبني سلمة بن قيس فقال: یا بریر بن خضير كيف ترى صنع الله بك؟ قال: صنع الله بي و الله خيراً وصنع الله بك شرّاً. فقال: كذبت، و قبل اليوم ما كنت كذاباً، هل تذكر و انا أما شيك في بنى دودان و انت تقول: ان عثمان بن عفان كان كذا وكذا وانّ معاوية بن ابي سفيان ضال مضل، و ان علي بن ابي طالب علیه السلام امام الحق والهدى؟ فقال له برير: أشهد انك من الضالين. فقال له برير: فهل لك ان ابا هلك و لندعوا الله ان يلعن الكاذب و ان يقتل المحق المبطل؟ ثم اخرج لأبارزك. قال: فخرجا فرفعا ايديهما بالمباهلة الى الله تعالى يدعوانه ان يلعن الكاذب و ان يقتل المحق المبطل، ثم برز كلّ واحد منهما لصاحبه، فاختلفا بضربتين، فضرب يزيد بن معقل بريراً ضربة خفيفة، لم تضرّه شيئاً، و ضربه برير ضربة قدّت المغفر و بلغت الدماغ، فخر كأنّما هوى من حالق، و انّ سيف برير لثابت في رأسه، فكأنّى انظر اليه ينضصه من رأسه حتى اخرجه»(3)؛

ص: 86

«یزید بن معقل از قبیلهٔ بنی عميرة بن ربیعه که هم پیمان با بنی سلمة بن قیس بودند از بین لشکر بیرون آمد و گفت: ای بریر بن خضیر! چگونه می بینی کاری را که خدا با تو کرد؟ او گفت: به خدا سوگند که خداوند با من به نیکی رفتار نمود، و با تو به بدی رفتار کرد، یزید گفت: دروغ گفتی و قبل از امروز دروغ گو نبودی. آیا یادت هست زمانی را که من با تو در قبیلهٔ بنی دودان راه می رفتیم و تو می گفتی: عثمان بن عفان چنین و چنان بود و معاوية بن ابی سفیان گمراه و گمراه کننده است و اینکه علی بن ابی طالب علیه السلام پیشوای حق و عدالت است؟ بریر به او فرمود: گواهی می دهم که این مطلب رأی و قول من است. یزید بن معقل به او گفت: من گواهی می دهم که تو از گمراهانی. بریر به او گفت: آیا آماده ای تا با تو مباهله کنم و از خدا بخواهیم که دروغگو را لعنت کند و کسی که با حق است اهل باطل را بکشد؟ آنگاه به مبارزه برخیزیم.

راوی می گوید: آن دو بیرون آمدند و دستهای خود را به جهت نفرین بر یکدیگر بالا برده و از خداوند خواستند که دروغگو را لعنت کند و فردی که بر حق است فرد باطل را به قتل برساند.

آنگاه هر کدام از آن دو به مبارزه با یکدیگر پرداختند. در ابتدا یزید بن معقل ضربه ای به بریر زد که خفیف بود و نتوانست در او اثر چندانی بگذارد، ولی بریر چنان ضربه ای بر وی نواخت که کلاه خود او را شکافت و به مغز او رسید و بیهوش نقش بر زمین شد و شمشیر بریر در سر او گیر کرده بود. گویا من بر او نظر می کردم که آن را بر سرش می کشید تا خارج کند.»

5- دربارۀ عبدالرحمن بن عبد رب انصاری خزرجی از شهیدان کربلا آمده است:

«كان عبدالرحمن صحابياً له ترجمة و رواية، و كان من مخلصى اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام

روى العسقلاني من طريق الاصبغ بن نباتة قال: لما نشد على بن ابى طالب علیه السلام الناس مع من سمع النبي صلى الله عليه و آله و سلم يقول يوم غديرخم ما قال الاقام و لا يقوم الا من سمع رسول الله صلی الله علیه و آله. فقام بضعة عشر رجلاً فيهم

ص: 87

ابو ايوب الأنصارى و ابو عمرة بن عمرو بن محصن و ابو زينب و سهل بن حنيف و خزيمة بن ثابت و عبدالله بن ثابت و حبشي بن جنادة السلولي و عبیدالله بن عازب والنعمان بن عجلان الانصاری، و ثابت بن وديعة الأنصارى و ابو فضالة الأنصارى و عبد الرحمن بن عبد ربّ الأنصارى، فقالوا: نشهد انا سمعنا رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم يقول: (الَّا انَّ اللَّهِ عزّوجلّ ولیى وَ أَنَا وَلِىُّ الْمُؤْمِنِينَ، أَلَا فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فعلی مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ أُحِبُّ مَنْ أُحِبُّهُ وَ أَبْغِضْ مَنْ أُبْغِضُهُ وَ أُعِنَّ مَنْ أَعَانَهُ»(1)،

«عبدالرحمن از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله بود که دارای ترجمه و روایت است از مخلصان اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام می باشد.

عسقلانی از طریق اصبغ بن نباته روایت کرده که گفت: چون علی بن ابی طالب علیه السلام مردم را قسم داد که هر کس از پیامبر صلی الله علیه و آله در روز غدیر خم شنید آنچه را که فرمود، برخیزد و گواهی دهد، و تنها کسی که شنیده برخیزد، در آن هنگام بیش از ده نفر بلند شده و گواهی دادند که در میان آنان ابوایوب انصاری و ابو عمرة بن عمرو بن محصن و ابوزینب و سهل بن حنيف و خزيمة بن ثابت و عبدالله بن ثابت و حبشی بن جنادۀ سلولی و عبیدالله بن عازب و نعمان بن عجلان انصاری و ثابت بن ودیعه انصاری و ابو فضاله انصاری و عبد الرحمن بن عبد ربّ انصاری بودند. همگی شهادت دادند که ما از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدیم که می فرمود: (آگاه باشید! همانا خداوند عزّوجلّ سرپرست من و من سرپرست مؤمنانم. آگاه باشید! هر کس که من مولای اویم پس علی مولای اوست. بارخدایا! دوست بدار آن کس که ولایت او را پذیرفته و دشمن بدار هرکس را که ولایت او را نپذیرفته است. و دوست بدار هرکس که او را دوست بدارد و دشمن بدار هرکس که با او دشمنی کرده است، و کمک کن هر کسی را که او را یاری کرده است)».

ص: 88

6- دربارۀ عباس بن جعده جدلی از شهیدان در راه امام حسین علیه السلام آمده است:

«كان العباس بن جعدة من الشيعة الذين بايعوا مسلم بن عقيل في الكوفة و من المخلصين فى الولاء لأهل البيت، و كان يأخذ البيعة من الناس للحسين بن على علیه السلام(1)

فلما تخاذل الناس عن مسلم قبض عليه محمّد بن الأشعث الكندي، فسلّمه الى ابن زیاد فحبسه، و لمّا قتل مسلم احضره عبیدالله و قال: انت العباس بن جعدة الذي عقد لك ابن عقيل على ربع المدينة؟ قال: نعم. قال: انطلقوا به فاضربوا عنقه. قال ابو محنف: فانطلقوا به فضربت عنقه»(2)؛

«عباس بن جعده از شیعیانی بود که در کوفه با مسلم بن عقیل بیعت نمود و از مخلصان در ولایت اهل بیت علیهم السلام بود. او از مردم برای حسین بن علی علیه السلام بیعت می گرفت.

چون مردم از دور مسلم پراکنده شدند محمد بن اشعث کندی او را دستگیر کرده و به ابن زیاد تحویل داد. و چون مسلم شهید شد عبیدالله او را احضار کرد و گفت: تو عباس بن جعده هستی که ابن عقیل با تو بر ربع مدینه پیمان بسته است؟ او گفت: آری عبیدالله گفت او را ببرید و گردنش را بزنید.

ابو محنف می گوید: او را برده و گردن زدند».

7 - جون غلام ابی ذر چون به میدان نبرد آمد چنین رجز می خواند:

كيف ترى الكفار ضرب الأسود***بالسيف ضرباً عن نبي محمد

اذب عنهم باللسان واليد***ارجو به الجنّة يوم المورد(3)

«کفّار چگونه جنگ فرد سیاه پوست را مشاهده می کنند همراه با شمشیری که از پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم دفاع می کند.

ص: 89

از اهل بیت علیهم السلام با دست و زبان دفاع می کنم و روز قیامت امید بهشت را به آن دارم».

8- طبری درباره نبرد نافع بن هلال جملی می نویسد:

«كان نافع بن هلال الجملى يقاتل و هو يقول: انا الجملي، انا على دين عليّ. فخرج اليه رجل يقال له مزاحم بن حريث، فقال: انا على دين عثمان. فقال له: انت على دين شيطان. ثم حمل عليه فقتله »(1)؛

«نافع بن هلال جملی می جنگید و می گفت: من جملی هستم، من بر دین علی می باشم. در آن هنگام مردی به نام مزاحم بن حریث به طرف او آمد و گفت: من بر دین عثمان هستم. نافع به او فرمود: تو بر دین شیطان هستی. این را گفت و بر او حمله ای کرد و او را کشت...».

9 - ابو مخنف می گوید:

«و صار الامام علیه السلام ينظر يميناً وشمالاً، فلم ير احداً حوله من اصحابه و انصاره الّا قتيل و جدیل و طریح و جریح، فنادى: اما من مغيث يغيثنا... فوقع: كلامه في مسامع الحرّ، فأقبل على ولده و قال له: يا بني لاصبر لى على النار ولا على غضب الجبار و لا ان يكون غدا خصمى احمد المختار. يا بني! اما ترى الحسين علیه السلام يستغيث فلايغاث و يستجير فلايجار. يا بنيّ! سِر بنا اليه نقاتل بين يديه، فلعلنا نفوز بالشهادة و نكون من أهل السعادة. فقال له ولده، حُبّاً وكرامة: قال: ثم أنّهما حملا من عسكر ابن زياد لعنه الله، كأنّهما يريدان القتال حتى هجما على الحسين علیه السلام، فنزل الحرّ عن ظهر جواده وطأطأ رأسه، و جعل يقبل يد الحسين علیه السلام ورجليه وهو يبكى بكاءاً شديداً...»(2)؛

«امام حسین علیه السلام به طرف راست و چپ نگاه می کرد و کسی از اصحاب

ص: 90

و انصار خود را به جز کشته و مجروح ندید در آن حال صدا زد: آیا کسی هست که ما را یاری کند؟

صدای حضرت به گوش حرّ رسید، رو به فرزندش کرد و گفت: ای فرزندم! من بر آتش دوزخ و غضب جبار صبر ندارم و نمی توانم ببینم که دشمنم در روز قیامت احمد مختار باشد. ای فرزندم آیا نمیبینی حسین علیه السلام را که طلب یاری می کند و کسی نیست که او را یاری دهد و طلب پناه می کند و کسی نیست که او را پناه دهد؟ ای فرزندم! بیا به سوی او رویم و در دفاع از او بجنگیم، شاید به فوز شهادت نائل شده و از اهل سعادت گردیم. فرزندش به او گفت: این کار را دوست دارم و برای ماکرامت است.

آن دو از لشکر ابن زیاد - خداوند او را لعنت کند - به طرف امام حسین علیه السلام حمله ور شدند و گویا مردم خیال می کردند که او قصد حمله بر حسین علیه السلام را دارد، ولی حرّ از پشت اسبش پایین آمد و سرش را به زیر انداخت و شروع به بوسیدن دست و پاهای حسین علیه السلام نمود در حالی که شدیداً می گریست...».

10 - بهبهانی نقل می کند:

«لما نزل الحسين علیه السلام بكربلاء، كان اخص اصحابه و اكثرهم ملازمة له هلال بن نافع سيما في مظان الاغتيال؛ لانّه حازماً، بصيراً بالسياسة. فخرج الحسين علیه السلام ذات ليلة الى خارج الخيم حتى أبعد، فتقلّد هلال سيفه و اسرع في مشيه حتى لحقه، فرآه يختبر الثنايا و العقبات و الأكمات المشرّفة على المنزلة، ثم التفت الى خلفه فرآنی، فقال: من الرجل؟ هلال؟ قلت: نعم جعلني الله فداك، ازعجنى خروجك ليلاً الى جهة معسكر هذا الطاغي. فقال علیه السلام: خرجت اتفقد هذه التلاع مخافة ان تكون مكناً لهجوم الخيل على مخيمنا يوم تحملون و يحملون.

ثم رجع علیه السلام و هو قابض على يسارى و هو يقول: هي هي والله، وع--د لا يخلف فيه. ثم قال: يا هلال! ألا تسلك ما بين هذين الجبلين من وقتك هذا و ينجو بنفسك. فوقع على قدميه وقال: اذا ثكلت هلالاً امه، سيدى

ص: 91

ان سيفى بألف و فرسى مثله، فوالله الذي منّ على بك لا أفارقك حتى يكلا عن فرى و جرى »(1)،

«چون حسین علیه السلام در سرزمین کربلا فرود آمد خصوصی ترین اصحابش که از همه بیشتر همراه او بود خصوصاً هنگام احتمال ترور شدن حضرت، هلال بن نافع بود، زیرا او پشت کار داشته و به سیاست آگاه بود. یک شب امام حسین علیه السلام از خیمه بیرون آمد و از آن جا دور شد. هلال شمشیر خود را بست و پشت سر حضرت به سرعت حرکت کرد تا به او رسید، و حضرت را مشاهده کرد که چاله ها و گردنه ها و تپه ها را که مشرف به جایگاه آنها است را امتحان می کند. آنگاه پشت سر خود را نظاره کرد و مرا دید و فرمود: چه کسی هستی؟ آیا هلال هستی؟ عرض کردم: آری، خداوند مرا فدایت گرداند. اینکه شبانه به طرف لشکر این طغیانگر رفته ای مرا به اضطراب و اداشته است. حضرت فرمود: بیرون آمدم و تپه ها را جستجو می کنم می ترسم که مکانی برای کمین به جهت هجوم لشکر بر خیمه های ما باشد، روزی که شما حمله می کنید و آنها حمله می کنند.

آنگاه حضرت علیه السلام بازگشت در حالی که دست چپ مرا گرفته بود و می فرمود: مطلب همان است به خدا سوگند! وعده ای است که تخلف بردار نیست. آنگاه فرمود: ای هلال! آیا نمی خواهی الآن از بین این کوه ها فرار کنی و جانت را نجات دهی؟ هلال به روی پاهای حسین علیه السلام افتاد و عرض کرد: در این صورت مادر هلال به عزایش بنشیند.

ای آقای من! همانا شمشیر و اسبم را هر کدام به هزار خریده ام، به خدایی که مرا به وجود تو منت داده سوگند که هرگز از تو جدا نمی شوم تا از حرکت باز ایستم».

11- در مقاتل آمده است:

«...فدنى بكير من الحسين علیه السلام و قبل يديه و رجليه و ودعه و برز بين الصفين...»(2)؛

ص: 92

«... بکیر به نزد حسین علیه السلام آمد و دست و پای حضرت را بوسید و با او وداع کرد و بین دو لشکر ایستاد...».

12 - طبری نقل کرده:

«... الى ان حضرت الصلاة صلاة الظهر، فأمر الحسين علیه السلام الحجاج بن مسروق الجعفى و كان معه أن يؤذن، فأذن، فلمّا حضرت الإقامة خرج الحسين علیه السلام في إزار و نعلين، فحمد الله واثنى عليه... فقال الحسين علیه السلام للحرّ: اتريد ان تصلّي بأصحابك؟ قال: لا بل تصلّى و نصلّى بصلاتك. فصلّى بهم الحسين علیه السلام ...»(1)،

«... تا اینکه وقت نماز ظهر شد، امام حسین علیه السلام به حجاج بن مسروق جعفی که همراهش بود دستور داد تا اذان بگوید. او اذان گفت: و چون وقت اقامه نماز شد امام حسین علیه السلام با قبا و نعلین از خیمه بیرون آمد و حمد و ثنای الهی گفت... حضرت به حرّ فرمود: آیا می خواهی همراه اصحاب نماز گذاری؟ حرّ عرض کرد: هرگز، بلکه شما نماز بخوانید و ما نیز همراه شما نماز می گذاریم. امام حسین علیه السلام با آنان نماز خواند...».

13 - طبری نقل کرده:

«... ثمّ قال علیه السلام لأصحابه : قوموا فاركبوا، و انتظروا حتى ركبت النساء و الأطفال. فقال لأصحابه: انصرفوا بنا. فلما ذهبوا لينصرفوا ح-ال الق-وم بينهم و بين الانصراف. فقال الحسين علیه السلام للحرّ: ثكلتك امك ما تريد؟ قال: والله لو غيرك من العرب يقولها لي و هو على مثل هذه الحالة التي انت عليها ما تركت ذكر امه بالشكل ان اقوله كائنا ما كان، ولكن والله مالى الى ذكر امّك من سبيل الا بأحسن ما نقدر عليه ... »(2)،

ص: 93

«... امام حسین علیه السلام به اصحاب خود فرمود: برخیزید و بر اسب خود سوار شوید و منتظر بمانید تا زنان و اطفال نیز سوار شوند. حضرت به اصحاب خود فرمود: همراه ما بیایید و از آنان جدا شوید. چون حرکت کردند لشکر حرّ مانع جدا شدن آنها شد. امام حسین علیه السلام به حرّ فرمود: مادرت به عزایت بنشیند، از ما چه می خواهی؟ حرّ گفت: به خدا سوگند! اگر غیر تو از عرب در این وضعیتی که تو در آن هستی چنین تعبیری را بر زبان جاری می کرد پاسخ او را با مقابله به مثل می دادم هر که می خواهد باشد، ولی به خدا سوگند! نمی توانم نام مادرت را مگر به بهترین وجه ببرم...».

14 - در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى زُهَيْرُ بْنُ الْقَيْنِ البجلى الْقَائِلُ لِلْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي الِانْصِرَافُ: لَا وَ اللَّهِ لَا يَكُونُ ذَلِكَ أَبَداً، وَ أَتْرُكُ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَسِيراً فِي يَدِ الْأَعْدَاءِ وَ أَنْجُو؟ ! لَا أَرَانِي اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمِ»(1)؛

«درود بر زهیر بن قین بجلی که وقتی حسین علیه السلام به او اذن جدایی داد به حضرت عرض کرد: نه به خدا، هرگز چنین اتفاقی نخواهد افتاد، آیا فرزند رسول خدا را اسیر دست دشمنان رها کنم و خودم را نجات دهم؟! خداوند چنین روزی را نیاورد».

15 - داودی در کتاب «العمدة » می گوید:

«و لمّا كان يوم الطف قال شمر بن ذي الجوشن الكلابي للعباس و اخوته: اين بنو أختى؟ فلم يجيبوه، فقال الحسين علیه السلام لإخوته: اجيبوه ولو كان فاسقاً، فانّه بعض أخوالكم فقالوا له: ما تريد؟ قال: اخرجوا الى فانّكم آمنون ولا تقتلوا انفسكم مع اخيكم. فستوه و قالوا له: قبحت و قبح ما جئت، به أفنترك سيدنا و اخانا و نخرج الى امانك؟...»(2)؛

ص: 94

«چون روز عاشورا فرا رسید شمر بن ذي الجوشن کلابی به عباس و برادرانش خطاب کرد: کجایید پسران خواهرم؟ آنان او را جواب ندادند. امام حسین علیه السلام به برادرانش فرمود: او را پاسخ دهید گرچه مردی فاسق است، چراکه او یکی از دایی های شماست. آنان به شمر گفتند: چه می خواهی؟ شمر گفت: نزد من آیید؛ چرا که شما در امانید و خودتان را همراه برادرتان به کشتن ندهید. آنان او را دشنام داده و به او گفتند: تو و آنچه را که آورده ای قبیح و زشت باد. آیا رهبر و برادر خود را رها کنیم و امان نامه تو را بپذیریم ؟!...».

16 - دربارۀ هفهاف بن مهند راسبی بصری از شهدای کربلا آمده است:

«كان الهفهاف هذا فارساً، شجاعاً، بصرياً من الشيعة، و من المخلصين فى الولاء، له ذكر فى المغازى و الحروب، و كان من اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام و حضر معه مشاهده كلّها ...»(1).

«هفهاف مردی سواره، شجاع و از شیعیان بصره و از مخلصان در ولایت بود، و برای او ذکری در غزوات و جنگهاست و او از اصحاب امیر المؤمنين علی علیه السلام بود که در تمام جنگهای او حضور داشت...».

17 - درباره عابس بن ابی شبیب شاکری از شهدای کربلا آمده است:

«كان عابس من رجال الشيعة، رئيساً، شجاعا،ً خطيباً، ناسكاً، متهجداً، و كانت بنو شاكر من المخلصين بولاء اهل البيت علیهم السلام خصوصاً امیرالمؤمنین علیهم السلام...»(2)؛

«عابس از مردان شیعه به حساب می آمد که رئیس ،شجاع، خطیب، اهل عمل، نماز شب خوان بود. و بنو شاکر عموماً از مخلصین در راه ولایت اهل بيت علیهم السلام خصوصاً امیر المؤمنين علیهم السلام به حساب می آمدند...».

ص: 95

18 - درباره جنادة بن كعب بن الحرث الانصاري الخزرجی از شهیدان کربلا آمده است:

«كان جنادة من الشيعة و من المخلصين فى الولاء، و ممّن صحب الحسين علیه السلام من مكة وجاء معه هو و اهله الى كربلاء، فلمّا كان يوم الطف و شبّ القتال و حمل اهل الكوفة على عسكر الحسين علیه السلام تقدم جنادة بن الحرث امام الحسين علیه السلام فقاتل حتى قتل في الحملة الأولى مع من قتل »(1)؛

«جناده از شیعیان و مخلصان در ولایت بود. و از جمله کسانی بود که از مکه به همراه امام حسین علیه السلام بود و با اهل بیتش با امام به کربلا آمد. روز عاشورا که شد و جنگ در گرفت و اهل کوفه بر لشکر حسین علیه السلام حمله کردند جنادة بن حرث در مقابل امام حسین علیه السلام قرار گرفت و جنگید تا در حملهٔ اول با کسانی که به شهادت رسیدند کشته شد».

19 - درباره عمار بن حسان بن شریح طائی از شهدای کربلا آمده است:

«كان عمار من الشيعة المخلصين فى الولاء و من الشجعان المعروفين»(2)؛

«عمار از شیعیان و مخلصان در راه ولایت و از شجاعان معروف بود».

20 - و نیز دربارۀ عمرو بن خالد صیداوی از شهیدان کربلا آمده است:

«كان عمرو بن خالد شريفاً في الكوفة، مخلص الولاء لأهل البيت علیهم السلام. قام اولاً مع مسلم بن عقيل، حتى اذا خانته اهل الكوفة وخذلوه لم يسعه الا الاختفاء عنهم. سمع بقتل قيس بن مسهر الصيداوى رسول الحسين علیه السلام و انّه اخبر ان الحسين علیه السلام صار بالحاجر من بطن الرمة، خرج اليه و معه مولاه سعد و مجمع بن عبد الله العائدي و ابنه عائذ و جنادة

ص: 96

بن الحرث السلماني، و اتبعهم غلام لنافع بن هلال البجلي بفرسه يقال له الكامل، فجنبوه و اخذوا دليلاً لهم الطرماح بن عدى الطائي، و كان جاء الى الكوفة يمتار لأهله طعاماً، فخرج بهم على طريق متنكبة وسار سيراً عنيفاً من الخوف؛ لأنّهم علموا انّ الطريق مرصود، حتى اذا قاربوا الحسين بن على علیه السلام حدا بهم الطرماح بن عدى فقال :

يا ناقتى لا تذعرى من زجرى***و شمرى قبل طلوع الفجر

بخير ركبان و خیر سفر***حتى تحلى بكريم الفخر

الماجد الحرّ رحيب الصدر***اتی ب--ه الله لخ-ي-ر ام---ر

ثمة ابقاء بقاء الدهر

قال: فلما انتهوا الى الحسين علیه السلام و هو بعذيب الهجانات فسلّموا عليه و انشدوه الأبيات فقال علیه اسلام:( أَمَا وَ اللَّهِ ! أَنَّى لأرجوا انَّ يَكُونُ خَيْراً مَا أَرَادَ اللَّهُ بِنَا ، قَتَلْنَا أَمْ ظفرنا)(1).

لما رأهم الحرّ اقبل اليهم و قال للحسين علیهم السلام: ان هؤلاء النفر من اهل الكوفة ليسوا ممّن أقبل معك وانا حابسهم او رادهم. فقال له الحسين علیه السلام: (لأمنعتهم مِمَّا امْنَعِ مِنْهُ نَفْسِى ، أَنَّما هَؤُلَاءِ انصاری وَ اعوانی وَ قَدْ کنت أَعْطَيْتَنِى انَّ لَا تَتَعَرَّضْ لِى بِشَيْ ءٍ حَتَّى يَأْتِيَكَ كِتَابُ مِنْ عَبِيدِ اللَّهِ بْنِ زِيَادٍ. فقال: اجل، لكن لم يأتوا معك. فقال علیهم السلام: ( هُمْ اصحابی وَ هُمْ بِمَنْزِلَةِ مَنْ جاءَ مِعَى؛ فَانٍ تَمَّمْتَ عَلَى مَا كَانَ بَيْنِى وَ بَيْنَكَ وَ الَّا ناجزتك) . فَكَفَّ عَنْهُمْ الْحُرِّ)(2) .

لما التحم القتال بين الحسين علیه السلام و اهل الكوفة سدّ عمروبن خالد الصيداوى و اصحابه الذين جاؤا معه: و هم جنادة بن الحرث السلماني و سعد مولی عمرو بن خالد و مجمع بن عبد الله العائذى مقدمين بأسيافهم

ص: 97

على الناس، فقاتلوا في اول القتال حتى قتلوا في مكان واحد»(1)؛

«عمروبن خالد از مردان شریف کوفه و مخلص در ولای اهل بیت علیهم السلام بود. او در ابتدا همراه مسلم بن عقیل قیام نمود، و چون اهالی کوفه به مسلم خیانت کرده و او را خوار نمودند چاره ای جز مخفی شدن از آنها را نداشت. و چون از کشته شدن قیس بن مسهر صیداوی فرستاده حسین علیه السلام باخبر شد و اینکه حسین علیه السلام در «حاجر » از منطقه «الرمة » است، همراه سعد و مجمع بن عبدالله عائدى و فرزند عائذ و جنادة بن حرث سلمانی و غلام نافع بن هلال بجلی همراه اسبش به نام «کامل» از کوفه به قصد ملحق شدن به امام حسین علیه السلام خارج شدند. آنان طرماح بن عدی طائی که به جهت خریدن غذا برای اهل بیتش به کوفه آمده بود را به عنوان راهنمای خود برگزیدند. او آنان را از بیراهه حرکت داد و با سختی و ترس به راه افتادند؛ زیرا می دانستند که در بین راه کمین گذاشته اند. و چون به امام حسین علیه السلام نزدیک شدند طرماح بن عدی برای آنها نغمه حدی خواند و گفت:

ای شتر من! از اذیت و فشار من ناراحت مشو و تا قبل از طلوع فجر عجله کن. همراه بهترین سواره ها و بهترین سفر تا به بهترین افتخار نائل آیی.

کسی که دارای مجد و شرف و آزاده بود و سینه ای گشاده داشت و خداوند او را برای بهترین کار فرستاد.

در آن جا جاودانی است تا هر قدر که روزگار باقی است.

راوی می گوید: چون به حضور امام حسین علیه السلام در منطقه «عذيب هجانات »رسیدند بر او درود فرستاده و آن ابیات را برای او قرائت کردند. حضرت فرمود: (آگاه باشید! به خدا سوگند! همانا من امیدوارم آنچه را که خداوند برای ما خواسته خیر باشد، چه کشته شویم یا پیروز گردیم).

چون حرّ آنها را دید به نزدشان آمد و به امام حسین عرض کرد: این افراد از اهالی کوفه اند که همراه تو نیامده اند و لذا من آنان را حبس کرده یا به کوفه باز میگردانم. امام حسین علیه السلام به او فرمود:

ص: 98

(همانگونه که از خود دفاع می کنم از آنان نیز دفاع خواهم کرد؛ چراکه آنان یاران و کمک کاران من هستند، و تو به من قول داده بودی تا قبل از رسیدن نامه عبیدالله بن زیاد هیچ گونه تعرضی به من نداشته باشی.)

حر گفت: آری، ولی این افراد به همراه تو نیامده بودند. حضرت به او فرمود: (آنان اصحاب من اند و لذا به منزله کسانی هستند که به همراه من آمده اند. و اگر بر عهدی که با من نموده ای وفاداری که هیچ و گرنه با تو خواهیم جنگید). اینجا بود که حرّ دست از آنها برداشت.

چون جنگ بین امام حسین علیه السلام و اهالی کوفه در گرفت عمروبن خالد صیداوی و اصحابش از قبیل جنادة بن حرث سلمانی و سعد مولی عمروبن خالد، و مجمع بن عبدالله عائذی که همراه او به کربلا آمده بودند، با شمشیرهایشان در مقابل لشکر عمر بن سعد قرار گرفتند، و در اولین جنگ قتال کرده و در یک مکان همگی به شهادت رسیدند».

21 - از امام زمان علیه السلام نقل شده که فرمود :

«السَّلَامُ عَلَى عبدالله بْنِ امیرالمؤمنین، مبلى الْبَلَاءِ، وَ المنادى بِالْوَلَاءِ فِي عَرْصَةِ كَرْبَلَاءَ، الْمَضْرُوبُ مُقْبِلًا وَ مديراً...»(1)؛

«درود بر عبدالله پسر امیرالمومنین، کسی که به بلا مبتلا شد و منادی ولایت در صحرای کربلا بود. کسی که از رو و پشت مضروب واقع شد...».

داشتن و آن را نادیده گرفتن است.جهاد از جان گذشتن، از نام گذشتن، از دوست گذشتن، از مال و زن و فرزند دل بریدن است برای رسیدن به خدا. جهاد، خشم و غضب را فرو بردن از کینه توزی و دست برداشتن از همه چیز است برای خدا.

مجاهد، خود را برای هدف می خواهد، نه هدف را برای خود. راهی را که به سوی هدف می رود بر می گزیند و از راهی که به سوی خواسته دل می رود از آن می گریزد.

امام حسین علیه السلام مجاهد بود و یاران او نیز همگی مجاهد بودند.

عشق است. معشوقی که سراپا خوبی و زیبایی است و جز او کسی شایستگی برای عشق را ندارد.

شهادت، از خود گسستن و به حق پیوستن است و شهید خودخواهی را به یک سو می افکند و سراپا خداخواه می شود. خود دوستی کنار می رود و خدا دوست می شود. شهادت فنا است و شهادت بقا و دیدار است. شهادت وصال است و کام.

شهادت، مقدس ترین پدیده اجتماعی است و لذا باید آشکار باشد. شهید راه خدا که خدمتگذار انسانیت است و هدفی جز سعادتمند کردن دیگران ندارد جانبازی می کند تا نگذارد ستمگران به مقصود خود برسند. شهادت وقتی آشکار شد جهانی می گردد، اجتماعی میشود، جاودان می گردد، چراغ روشن تاریخ می گردد و تمام افراد بشر از آن آگاه خواهند شد و از آن بهره مند می گردند، در هر جا و در هر زمانی که باشند.

شهادت، بزرگترین و مقدس ترین پدیده اجتماعی است و حساس تر از آن پدیده ای نیست و لذا باید در وقتی شایسته انجام گیرد وگرنه خون مقدسی به هدر خواهد رفت.شهادت، شیرین ترین میوه درخت انسانیت است و لذا باید در وقت آن چیده شود.

پاداش شهید در اسلام خشنودی خداست که مقامی از آن بالاتر و سعادتی از آن بیشتر و برتر نخواهد بود.

اسلام دلها را در گرو محبت شهید قرار می دهد تا دوستی شهید دلها را از گناه پاک کند و به سوی راه شهید روانه گرداند.

اسلام شهید را سرمشق بشریت قرار داده و معلّم مکتب انسانیت ساخته است؛ معلمی که با زبانش، با قدمش، با قلمش، تعلیم دهد. و چنین مقامی در هیچ مکتبی به شهید داده نشده است.

شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش پیوسته در حال تعظیم بوده و در هر قرنی هزاران شاگرد پرورش می دهد و از بشر انسان می سازد.

ص: 101

شهادت، تکان دهنده است، بیدار کننده است، هوشیار دهنده است. نخست روزنه ای از نور در دل های تاریک می تاباند، کم کم جا باز می کند و دم به دم گسترده تر می گردد و اندیشه ای عمیق عطا می کند تا مرده ای زنده گردد و دلی سیاه را سپید و نورانی می کند و چراغی روشن به اجتماع تاریک بشر تقدیم می نماید.

شهیدان راه امام حسین علیه السلام همگی برادر بودند و از برادر نزدیکتر. شهادت، دور را نزدیک می کند و نزدیکان را دور می سازد. شهدای کربلا اشرف از آنند که به شهر و دیاری اختصاص داشته باشند یا به نژادی منتسب گردند. آنان با هم نژادان خود نبرد کردند و با همشهریان به جهاد پرداختند، از خویشان ناپاک بریدند و پاکان بیگانه را در آغوش کشیدند. از دوران حمایت کردند و به دست نزدیکان کشته شدند، مردمی بودند جهانی، مردمی بودند خدایی.

شهید، آزاده ای است که به راه امام حسین علیه السلام رفت و آزادی برایش آزادی آفرید.

وَاللهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْفَسِقِينَ ﴾(1)

«بگو اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفهٔ شما و اموالی که به دست آورده اید، و تجارتی که از کساد شدنش می ترسید، و خانه هایی که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار این باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند! و خداوند جمعیت نافرمانبردار را هدایت نمی کند».

عَلَى الرَّأْسِ أَيْسَرُ مِنْ مَوْتٍ عَلَى فِرَاشٍ»(1)؛

«شما اگر هم کشته نشوید می میرید. سوگند به آنکه جان علی در دست اوست فرود آمدن هزار ضربت شمشیر بر سر آسان تر است از مردن در بستر».

برادرش نمود، و آخرت را بر دنیا مقدم داشت، و برای او فداکاری کرد. کسی که باوفا بود و به جهت آوردن آب برای او نهایت سعی خود را نمود، و دست های خود را در این راه داد...».

3- از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمود:

«رَحِمَ اللَّهُ عَمًى الْعَبَّاسِ، فَلَقَدْ آثَرَ وَ ابلی وَ فَدَى بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ يَدَاهُ، لَهُ فابد اللَّهِ عزّوجلّ مِنْهُمَا جَنَاحَيْنِ يطيرهما مَعَ الْمَلَائِكَةِ الْمَلَائِكَةِ فِي الْجَنَّةِ، كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، وَ انَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعِ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيمَةِ»(1)؛

«خدا عمویم عباس را رحمت کند، که ایثار نموده و خود را مبتلا نمود و جان خود را فدا کرد، تا آنکه دو دستش قطع شد و خدای عزوجل در عوض آن، دو بال به او عنایت نمود که با آن دو همراه ملائکه در بهشت پرواز می کند، همان گونه که برای جعفر بن ابی طالب علیه السلام چنین کرد. و همانا برای عباس نزد خدای تبارک و تعالی منزلتی است که تمام شهدا در روز قیامت بر آن غبطه می خورند».

4 - بعد از آنکه خبر شهادت مسلم بن عقیل به امام حسین علیه السلام رسید، حضرت خطاب به فرزندان عقیل فرمود:

«یا بنی عقیل! حَسْبُكُمْ مِنَ الْقَتْلِ بِمُسْلِمٍ، اذْهَبُوا قَدْ أَذِنْتُ لَكُمْ.

قالُوا فَما يَقُولُ النَّاسُ؟ يَقُولُونَ: أَنَّا تَرَكْنَا شَيْخُنَا وَ سَيِّدِنَا وَ بَنِي عمومتنا خَيْرُ الْأَعْمَامِ، وَ لَمْ نرم مَعَهُمْ بِسَهْمٍ وَ لَمْ نَطْعُنُ مَعَهُمْ بِرُمْحٍ، وَ لَمْ نَضْرِبُ مَعَهُمْ بِسَيْفٍ، ولاندرى مَا صَنَعُوا، لَا وَ اللَّهِ لَا نَفْعَلُ، وَ لَكِنْ نفديك أَنْفُسِنَا واموالنا وَ أَهْلُونَا، حَتَّى نَرُدُّ موردك فَقَبَّحَ اللَّهِ الْعَيْشِ بَعْدَكَ»(2)؛

«ای فرزندان عقیل! بس است شما را شهادت پدرتان، بروید که من به شما اجازه و اذن دادم. آنان گفتند: مردم چه می گویند؟ می گویند: ما رهبر و آقا

ص: 106

و فرزندان عموی خود که بهترین عموهاست را رها کردیم و همراه او تیر نینداختیم و نیزه نزدیم، ولی ما جانها و اموال و اهل بیت خود را فدای تو خواهیم کرد تا به جایگاه تو برسیم. زشت باد زندگی بعد از تو».

5 - عقبة بن سمعان میگوید:

« لما ارتحلنا من قصر بنى مقاتل و سرنا ساعة خفق الحسين علیه السلام برأسه خفقة ثم انتبه و هو يقول: (أَنَا اللَّهِ وَ أَنَا اليه رَاجِعُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ)، ففعل ذلك مرتين أو ثلاثاً. فأقبل اليه ابنه على بن الحسين علیه السلام على فرس له فقال: انا لله و انا اليه راجعون والحمد لله ربّ العالمين، يا ابت جعلت فداك، ممّ حمدت الله و استرجعت ؟ قال: يا بني! انّي خفقت برأسى خفقة، فعن لى فارس على فرس، فقال: القوم يسيرون و المنايا تسرى اليهم، فعلمت أنّها نعيت الينا. فقال له يا ابت! لا أراك الله سوءاً، ألسنا على الحق؟ قال له: بلى و الذي اليه مرجع العباد. قال: يا ابت! اذاً ،لانبالی. نموت محقين. فقال له: جزاك الله من ولد خير ما جزى ولداً عن والده»(1)؛

«چون از قصر (بنی مقاتل) کوچ کرده و ساعتی سیر نمودیم، امام حسین علیه السلام خواب کوتاهی کرد و سپس بیدار شد در حالی که می فرمود: (ما برای خداییم و به سوی او باز می گردیم، و حمد و ستایش مخصوص پروردگار عالمیان است). این جملات را دو یا سه بار تکرار کرد. فرزندش على بن الحسين علیه السلام که سوار بر اسبی بود خدمت پدر آمد و گفت: (انا لله و انا اليه راجعون والحمد لله ربّ العالمین)، ای پدرم، فدایت گردم، برای چه شکر خدا گفته و استرجاع نمودی؟ امام حسین علیه السلام فرمود: ای فرزندم! همانا لحظه ای به خواب رفتم سواره ای بر من گذر کرد و گفت: این گروه می روند و مرگ همراهشان در حرکت است، و فهمیدم که این نفس های ماست که خبر مرگ ما را می دهند.

ص: 107

على بن الحسين علیه السلام عرض کرد: ای پدرم! خداوند تو را از گزند بلیات دور گرداند، آیا ما بر حق نیستیم؟ حضرت فرمود: آری، قسم به کسی که بازگشت بندگان در دست اوست. او عرض کرد: ای پدرم! در این هنگام ما باکی از مرگ نداریم در حالی که بر حق هستیم. حضرت در حق او فرمود: خداوند به تو جزای خیر از ناحیه فرزند دهد آن گونه که از ناحیه فرزند به پدر می دهد».

6- در مقاتل آمده است:

«كان عبدالله بن عمير من بنى عليم بطلاً شجاعاً شريفاً، فنزل الكوفة و اتخذ عند بئر الجعد من همدان داراً فنزلها و معه زوجته من بنى النمر بن قاسط يقال لها ام وهب بنت عبد، فرأى القوم بالنخيلة يعرضون ليسرحوا الى الحسين علیه السلام. فسأل عنهم فقيل له: يسرحون الى الحسين بن فاطمة بنت رسول الله. فقال: والله كنت على جهاد اهل الشرك حريصاً، و انّى لأرجو أن لا يكون جهاد هؤلاء الذين يغزون ابن بنت نبيهم ايسر ثواباً عند الله من ثوابه اياى في جهاد المشركين...»(1)؛

«عبدالله بن عمیر از قبیلهٔ بنی علیم، مردی جنگجو، شجاع و شریف بودکه وارد کوفه شد و کنار چاه (جعد) از قبیلهٔ همدان خانه ای اختیار کرد و در آن جا همراه با همسرش از بنی نمر بن قاسط به نام (ام وهب دختر عبد) ساكن شد. مردم را دید که به طرف (نخیله) می روند تا به سوی حسین علیه السلام حرکت کنند. از آنها سؤال کرد، گفته شد: به سوی حسین پسر فاطمه دختر رسول خدا الله در حرکتند. او گفت: به خدا سوگند که من حریص بر جهاد با اهل شرک بودم، ولی امیدوارم که ثواب با این افرادی که با پسر دختر پیامبرشان می جنگند از ثواب جهاد با مشرکان کمتر نباشد...».

7- بعد از اینکه امام حسین علیه السلام در شب عاشورا خطبه ای خواند و به اصحاب خود اجازه داد تا هر که می خواهد برود آزاد است بریر بن خضیر همدانی از شهدای کربلا

ص: 108

خطاب به حضرت علیه السلام حضرت فرمود:

«يابن رسول الله! لقد منّ الله بك علينا ان نقاتل بين يديك تقطع فيك اعضاؤنا ثم يكون جدك شفيعاً يوم القيمة بين ايدينا، لاافلح قوم ضيعوا ابن بنت نبيهم، اف لهم غداً، ماذا يلاقون يوم ينادون بالويل والثبور في نار جهنم»(1)؛

«ای فرزند رسول خدا! به طور حتم خداوند به واسطه وجود تو بر ما منت نهاد که در مقابل شما می جنگیم و اعضائمان قطعه قطعه می شود و در روز قیامت جد تو برای ما شفیع می گردد. هرگز رستگار نمی شود قومی که فرزند دختر پیامبرش را ضایع گرداند. وای بر آنان در روز قیامت. چه می بینند روزی که به واویلا و ای بدبخت در جهنم صدا زده می شوند».

8- ابو مخنف نقل می کند:

«فلمّا شبّ القتال و حمل اهل الكوفة على عسكر الحسين علیه السلام، تقدم زهير بن سليم امام الحسين علیه السلام و قاتل قتال المشتاقين حتى قتل في الحملة الأولى مع من قتل»(2)؛

«چون جنگ در گرفت و اهل کوفه بر لشکر حسین علیه السلام حمله ور شدند زهیر بن سلیم برابر امام حسین علیه السلام قرار گرفت، و همانند افراد مشتاق به جنگ جنگید تا اینکه در حملهٔ اول همراه دیگر کشته شدگان به شهادت رسید».

9 - طبری نقل می کند:

«... فخرجت امرأة الكلبي - عبد الله بن عمير - تمشى الى زوجها حتى جلست عند رأسه تمسح التراب عن وجهه وتقول: هنيئاً لك الجنة، اسأل الله الذي رزقك الجنة ان يصحبني معك . فقال شمر بن ذي الجوشن الغلام

ص: 109

له يسمّى رستم: اضرب رأسها بالعمود، فضرب رأسها فشدخه مكانها»(1)؛

«.. همسر کلبی - عبدالله بن عمیر به طرف شوهرش حرکت کرد تا آنکه بالای سر شوهرش نشست و خاک را از صورتش پاک نمود و گفت: بهشت بر تو گوارا باد. از خداوندی که بهشت را بر تو ارزانی داشت می خواهم که مرا همراه تو قرار دهد. شمر بن ذی الجوشن به غلامش به نام رستم که همراهش بود گفت: سرش را با عمود بزن. او چنان بر سرش کوبید که همانجا شکافته شد».

10 - بعد از آنکه نافع بن هلال جملی در جنگ اسیر شد طبری می نویسد:

« فقال له رجل من القوم و قد نظر من الدماء تسيل على لحيته: أما ترى ما بك؟ قال: والله لقد قتلت منكم اثنى عشر رجلاً سوى ما جرحت، و ما ألوم نفسى على الجهد، و لو بقيت لي عضد و ساعد ما اسرتمونی أبداً . فقال شمر بن ذى الجوشن لابن سعد: اقتله أصلحك الله. قال: انت جئت به فان شئت فاقتله. فانتضی شمر سیفه، فقال نافع: اما والله! ان لو كنت من المسلمين لعظم عليك ان تلقى الله بدمائنا، فالحمد لله الذي جعل منايانا على يدى شرار خلقه، ثم قتله »(2)؛

«مردی از لشکر عمر بن سعد که دید خون بر محاسنش می ریزد به او گفت: آیا حال و روزت را نمی بینی؟ نافع :گفت به خدا سوگند! که من دوازده نفر از افراد شما را به قتل رساندم غیر از آن افرادی را که مجروح ساختم. و خودم را بر این تلاش ملامت نمی کنم. و اگر برایم بازو و مچی بود هرگز نمی توانستید مرا اسیر کنید. شمر بن ذی الجوشن به ابن سعد گفت: او را بکش، خدا تو را اصلاح کند. ابن سعد گفت: تو او را آورده ای، اگر می خواهی خودت او را بکش. شمر شمشیر خود را کشید. نافع گفت: به خدا سوگند! اگر تو مسلمان بودی برایت دشوار بود که خدا را با خون های ما ملاقات نمایی، پس ستایش مخصوص

ص: 110

خداوندی است که مرگهای ما را به دست افرادی شرور از خلقش قرار داده است. این را گفت و سپس شمر او را به شهادت رساند».

11 - ابو مخنف می گوید:

«لما رأى اصحاب الحسين علیه السلام انهم قد كثروا و انّهم لا يقدرون على ان يمنعوا الحسين علیه السلام ولا انفسهم، تنافسوا فى ان يقتلوا بين يديه، فجاءه عبدالله و عبدالرحمن ابنا عروة الغفاريان فقالا: یا اباعبدالله! السلام عليك، حازنا العدوّ اليك فأحببنا ان نقتل بين يديك نمنعك و ندفع عنك. فقال: مرحباً بكما، ادنوا منّي، فدنوا منه فجعل يقاتلان قريباً منه»(1)؛

«چون اصحاب امام حسین علیه السلام کثرت اصحاب دشمن را مشاهده کردند و فهمیدند که نمیتوانند از جان حسین علیه السلام و خودشان محافظت نمایند لذا در کشته شدن در مقابل او مسابقه گذاردند. عبدالله و عبدالرحمن پسران عروه غفاری نزد حضرت آمدند و گفتند: ای اباعبدالله! درود بر تو، دشمن ما را به سوی شما کشانده و لذا دوست داریم تا در مقابل شما جنگ کرده و از شما دفاع نماییم. حضرت فرمود: خوشا به حال شما! نزدیک من آیید. آنان به نزد حضرت آمدند و نزدیک او به جنگ پرداختند».

12 - بعد از آنکه زهیر بن القین خطبه ای خطاب به لشکر عمر بن سعد خواند شمر بن ذى الجوشن به او گفت:

«... ان الله قاتلك وصاحبك عن ساعة. قال زهير : أفبالموت تخوفني؟! والله للموت معه احبّ الى من الخلد معكم...»(2)؛

«... همانا خداوند تو و صاحبت را الآن خواهد کشت. زهیر فرمود: آیا به مرگ، مرا می ترسانی؟ به خدا سوگند! که مرگ همراه او نزد من از زندگی جاویدان همراه با شما بهتر است...».

ص: 111

13 - طبری نقل می کند:

«اجتمع الناس من الشيعة بالبصرة في منزل امرأة من عبد قيس يقال لها: مارية ابنة سعد او منقذ، و كانت تتشيع، كان دارها مألفاً للشيعة يجتمعون فيه و يتحدثون. و قد بلغ ابن زیاد اقبال الحسين علیه السلام و مكاتبة اهل العراق له، فكتب الى عامله بالبصرة وامره ان يضع المناظرة و يأخذ بالطريق، فأجمع يزيد بن ثبيط الى الحسين علیه السلام و كان له بنون عشرة فدعاهم الى الخروج معه و قال: ايكم يخرج معى متقدماً، فانتدب معه اثنان؛ عبدالله و عبيد الله، فقال لأصحابه في بيت تلك المرأة: انّي قد از معت على الخروج و انا خارج، فمن يخرج معي؟ فقالوا له: فانّا نخاف عليك اصحاب ابن زياد؟ فقال: انّي والله ان لو قد استوت اخفافها بالجدد لهان على طلب من طلبني.

ثم خرج هو و ابناه، و صحبه عامر بن مسلم العبدی و مولاه سالم مولی عامر بن مسلم العبدى و سيف بن مالك العبدي و الأدهم بن امية العبدى و تقدى في الطريق حتى انتهى الى الحسين علیه السلام، فدخل بالابطح من مكة، فاستراح في رحله، ثم خرج الى الحسين علیه السلام و بلغ الحسين علیه السلام مجيؤه فجعل يطلبه حتى جاء الى رحله، فجلس في رحله ينتظره، و اقبل يزيد لما لم يجد الحسين علیه السلام في منزله، و سمع انه ذهب اليه انه ذهب اليه رجع على اثره، فلما رأى الحسين علیه السلام في رحله، قال: بفضل الله و برحمته فبذلك لا فليفرحوا، السلام عليك يابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم سلّم عليه و جلس اليه و اخبره بالذي جاء له، فدعا له الحسين علیه السلام بخير، ثم ضمّ رحله الى رحله و ما زال معه حتى قتل بين يديه في الطف مبارزة و قتل ابناه عبدالله عبيد الله في الحملة الأولى مع من قتل»(1)؛

«جماعتی از شیعیان در بصره در منزل زنی از عبد قیس به نام ماریه دختر سعد

ص: 112

یا منقذ که از شیعیان بود اجتماع کردند. خانه ماریه مرکز انس شیعیان بود که در آن اجتماع می کرده و حدیث می گفتند . خبر آمدن حسین علیه السلام و نامه های اهل عراق به ابن زیاد رسید، لذا به والیش در بصره نامه ای نوشت و او را دستور داد تا جاسوس قرار داده و راه ها را ببندد. یزید بن ثبیط قصد حرکت به سوی حسین علیه السلام را نمود. او دارای ده فرزند بود و همه را به خروج همراهش دعوت کرد و گفت: کدام یک از شما با من می آیید؟ دو نفر از فرزندانش به نام عبدالله و عبیدالله با او همسفر شدند. و نیز به اصحابش که در خانه آن زن بودند: فرمود من قصد خروج کرده ام و از بصره خارج خواهم شد. پس چه کسی همراه من می آید؟ آنان به او گفتند: ما از اصحاب ابن زیاد بر تو می ترسیم. او گفت: به خدا سوگند! اگر راه حرکت اسب را باز و هموار کنم برای من رسیدن به مقصد آسان است.

آنگاه او و دو فرزندش همراه عامر بن مسلم عبدی و مولایش سالم مولی عامر بن مسلم عبدی و سیف بن مالک عبدی و ادهم بن امیه عبدی حرکت کردند و در راه سرعت گرفته تا به حسین علیه السلام رسیدند. او وارد سرزمین ابطح در مکه شد و در کنار راحله اش استراحت نمود. و سپس به سوی حسین علیه السلام حرکت کرد. خبر آمدن او به حسین علیه السلام رسید، حضرت نیز به دنبال او حرکت کرد تا به راحله اش رسید و در آنجا به انتظارش نشست. از طرف دیگر یزید بن ثبیط چون حسین علیه السلام را در خیمه اش نیافت و شنید که به سویش آمده است لذا به طرف او آمد و چون حسین علیه السلام را در راحله اش دید گفت:( به فضل خدا و رحمتش باید شادی کنند). درود بر تو ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سپس بر او سلام کرده و نزد او نشست و از قصدش حضرت را آگاه ساخت. امام حسین علیه السلام برای او دعای خیر کرد و راحله اش را در کنار راحله او قرار داد، و با حضرت بود تا در روز عاشورا در برابر حضرت با مبارزه ای که کرد به شهادت رسید. و دو فرزندش نیز در حملهٔ اول همراه دیگر شهیدان به شهادت رسیدند».

14 - شب عاشورا که امام حسین علیه السلام اجازه رخصت به اصحابش را داد زهیر بن قین

ص: 113

در پاسخ حضرت عرض کرد:

«والله يابن رسول الله! لوددت أنّى قتلت ثم نشرت حتى اقتل فيك هكذا الف مرّة و أنّ الله يدفع بذلك القتل عن نفسك و عن انفس هؤلاء الفتية من اخوانك و ولدك و اهل بيتك »(1)،

«به خدا سوگند! ای فرزند رسول خدا! دوست دارم که کشته شوم، سپس زنده گردم و هزار بار این گونه کشته شوم و خداوند با این کشته شدن جان شما و جان این جوانمردان از برادران و اولاد و اهل بیت تو را محافظت نماید».

15 - در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السلام على مسلم بن عوسجة الاسدى القاتل للحسين علیه السلام - و قد أذن له في الانصراف -: أنحن نخلّى عنك و بم نعتذر عند الله من اداء حقك! لا والله حتى اكسر في صدرورهم رمحي هذا و اضربهم بسيفى ما ثبت قائمة في يدى ولا افارقك. ولو لم يكن معى سلاح اقاتلهم به لقذفتهم بالحجارة، ولم افارقك حتى اموت معك، وكنت اول من شرى نفسه و اول شهید شهد الله و قضى نحبه، ففزت و رب الكعبة ... »(2)،

«درود بر مسلم بن عوسجه اسدی که به حسین علیه السلام- هنگامی که حضرت به او اذن رفتن داد- عرض کرد: آیا ما دست از تو برداریم و چگونه نزد خدا از ادای حقت عذر آوریم. نه به خدا سوگند! تا آنکه این نیزه را در سینه های آنان بشکنم، تا دسته ای در دستان من است با شمشیرم بر آنان فرود می آورم و هرگز از شما جدا نمی شوم. و اگر با من اسلحه ای نباشد که با آن جنگ کنم با سنگ با آنها مقابله می نمایم، و هرگز شما را رها نمی کنم تا همراهتان بمیرم. و تو اولین کسی بودی که با جانش معامله کرد و اولین شهیدی بودی که در محضر خدا حاضر شد و کارش را به اتمام رسانید، پس به خدای کعبه رستگار شدی».

ص: 114

2 - و نیز فرمود:

«الايثار شِيمَةُ الابرار»(1)؛

«ایثار، خوی نیکوکاران است».

3 - و نیز فرمود:

«الايثار أَحْسَنَ الاحسان وَ اعلی مَرَاتِبَ الایمان»(2)؛

«ایثار، نیکوترین نیکوکاری و بالاترین درجه ایمان است».

4 و نیز فرمود:

«أَفْضَلُ السَّخَاءِ الايثار»(3)؛

«برترین بخشندگی ایثار است».

5 - از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«كَانَ عِنْدَ فَاطِمَةَ علیهما السَّلَامُ الشَّعِيرِ فَجَعَلُوهَا عَصِيدَةً، فَلَمَّا أَنْضَجُوهَا وَ وَضَعُوهَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ جَاءَ مِسْكِينُ. فَقَالَ الْمِسْكِينِ: رَحِمَكُمُ اللَّهُ، فَقَامَ عَلَى علیه السَّلَامُ فاعطاه ثُلُثاً، فَلَمْ يَلْبَثْ انَّ جَاءَ يَتِيمُ فَقَالَ الْيَتِيمُ: رَحِمَكُمُ اللَّهُ، فَقَامَ عَلَى علیه السَّلَامُ فَأَعْطَاهُ الثُّلُثِ. ثُمَّ جَاءَ أَسِيرُ فَقَالَ الاسير: رَحِمَكُمُ اللَّهُ، فاعطاه عَلَى الثُّلُثِ. وَ مَا ذَاقُوهَا، فَانْزِلْ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْآيَاتِ فِيهِمْ. وَ هِيَ جَارِيَةُ فِي كُلِّ مُؤْمِنٍ فَعَلَ ذَلِكَ اللَّهُ عزّوجل»(4).

«فاطمه علیها السلام مقداری جو در خانه داشت و از آن کاچی تهیه کرد و چون آماده شد و آن را در برابر خود نهادند بینوایی از راه رسید و گفت: خداوند شما را رحمت کند. پس علی علیه السلام برخاست و یک سوم غذا را به او داد. دیری نپایید که

ص: 116

یتیمی آمد و گفت: خداوند شما را رحمت کند. پس علی عیله السلام برخاست و یک سوم دیگر را به او داد. سپس اسیری از راه رسید و گفت: رحمت خدا بر شما باد. علی علیه السلام یک سوم باقی مانده را نیز به او داد و خود هیچ از آن نچشید. پس خداوند سبحان این آیات را دربارۀ ایشان فرو فرستاد. و این آیات، بر هر مؤمنی که به خاطر خداوند عزّوجلّ ایثار کند صادق است».

بر روی ما بسته اید بیاشامیم. گفت بیاشام. گوارا باد. نافع گفت: به خدا قسم! هرگز قطره ای از آن نمی آشامم در حالی که حسین علیه السلام و اصحاب او را که می بینی تشنه اند...».

2 - طبری نقل می کند:

«لمّا صُرع مسلم بن عوسجة مشى اليه الحسين علیه السلام فاذا به رمق، و مع الحسين علیه السلام حبيب بن مظاهر، فقال له الحسين علیه السلام: رحمك الله يا مسلم بن عوسجة، ﴿ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَما بَدَّلُوا تَبْدِيلاً» ثم دنا منه حبيب فقال: عزّ على مصرعك يا مسلم، ابشر بالجنة. فقال له مسلم قولاً ضعيفاً: بشرك الله بخير. فقال له حبيب: لولا اعلم أنّي في اثرك لاحق بك من ساعتي هذه لأحببت أن توصى الى بكل ما اهمك حتی أحفظك في كلّ ذلك بما انت له اهل من الدين و القرابة. قال له: بل انا اوصيك بهذا رحمك الله- واهوى بيديه الى الحسين علیه السلام - ان تموت دونه. فقال حبیب: افعل و ربّ الكعبة »(1)؛

«چون مسلم بن عوسجه بر زمین افتاد حسین علیه السلام به سوی او آمد در حالی که در بدن او رمقی بود و حبیب بن مظاهر نیز به همراه حسین علیه السلام بود. حضرت به او فرمود: خداوند تو را رحمت کند ای مسلم بن عوسجه (پس از جمله آنان کسانی هستند که کارشان به اتمام رسیده و برخی دیگر به انتظار نشسته اند و هرگز چیزی را تغییر نداده اند). سپس حبیب نزد او آمد و گفت: بشارت باد تو را به بهشت. مسلم با صدای ضعیف خطاب به او گفت: خداوند تو را به خیر بشارت دهد. حبیب گفت: اگر نبود اینکه بعد از این ساعت به دنبال تو خواهم بود دوست داشتم که به من هر آنچه می خواهی وصیت کنی تا آن را در هر چه تو از دین و قرابت لایق آن هستی، حفظ نمایم. مسلم بن عوسجه به او گفت: بلکه من تو را به این مرد وصیت و سفارش می کنم خدا تو را رحمت کند-در

ص: 118

این حال دو دستانش را به طرف امام حسین علیه السلام اشاره نمود -که در مقابل او به شهادت برسی. حبیب گفت: به پروردگار کعبه انجام خواهم داد».

3 - سید بن طاووس نقل می کند:

«قيل لمحمّد بن بشير الحضرمي في تلك الحال - ليلة العاشر من المحرم - ان ابنك عمراً قد أسر بثغر الرى. فقال: عند الله احتسبه و نفسی، ما كنت احب ان يؤسر و ان ابقى بعده. فسمع الحسين علیه السلام مقالته فقال له: رحمك الله، انت فى حلّ من بيعتي، فاذهب و اعمل في فكاك ابنك. فقال له: اكلتنى اذن السباع حياً ان انا فارقتك لا يكون هذا ابداً يا اباعبدالله. فقال له الحسين علیه السلام: «فاعط ابنك محمّداً - وكان معه اثواب - هذه الأثواب البرود يستعين بها فى فكاك اخيه او فداء اخيه... »(1)؛

«به محمد بن بشیر حضرمی در شب دهم محرم گفته شد: فرزندت عمر در مرز ری اسیر شده است. او گفت: آن را و نیز جان خودم را به حساب خدا می گذارم. دوست ندارم که او اسیر باشد و من بعد از او زنده باشم. این جملات را حسین علیه السلام شنید و به او فرمود: خداوند تو را رحمت کند بیعتم را از تو برداشتم، برو و در راه آزادی فرزندت بکوش. او به حضرت عرض کرد: در این هنگام درنده ها مرا زنده زنده بدرند اگر من شما را رها کنم... هرگز چنین اتفاقی نخواهد افتاد ای ابا عبد الله! امام حسین علیه السلام به او فرمود: این لباس های بردی که همراه من است را برای فرزندت محمّد بفرست تا با آنها در راه آزادی یا فدیه دادن برای برادرش کمک جوید...»

4 - طبری نقل کرده:

«... تقدم زهير يقاتل قتالاً شديداً لم ير مثله قط و لم يسمع بشبهه، و اخذ يقول:

انا زهیر و انا بن القين***أذودهم بالسيف عن حسين

ص: 119

ثم رجع فوقف أمام الحسين علیه السلام و قال:

فدتك نفسى هادياً مهديّاً***الي-وم القى جدّك النبيا

أو حسناً و المرتضى عليّاً***و ذا الجناحين الشهيد الحيا »(1)

«... زهیر پیش آمد و جنگ نمایانی کرد که هرگز همانند آن دیده نشده و شبیه آن شنیده نشده است و شروع به قرائت این شعر کرد:

من زهیرم و فرزند قین می باشم و با شمشیر از حسین دفاع کرده و دشمنان را از او دور می سازم.

آن گاه بازگشت و در مقابل امام حسین علیه السلام ایستاد و عرض کرد:

جانم فدای تو، ای کسی که هدایت گر و هدایت شده ای امروز جدت پیامبر را ملاقات خواهم کرد.

و نیز حسن علیه السلام و مرتضی علی علیه السلام و صاحب دو بال، شهید زنده را ملاقات خواهم کرد».

5 - از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمود:

«رَحِمَ اللَّهُ عَمًى الْعَبَّاسِ، فَلَقَدْ آثَرَ وَ ابلی وَ فَدَى بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ يَدَاهُ، لَهُ فابد اللَّهِ عزّوجلّ مِنْهُمَا جَنَاحَيْنِ يطيرهما مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِي الْجَنَّةِ، كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السَّلَامُ، وَ انَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعِ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيمَةِ»(2)؛

«خدا عمویم عباس را رحمت کند، که ایثار نموده و خود را مبتلا نمود و جان خود را فدا کرده تا آنکه دو دستش قطع شد و خدای عزوجل در عوض آن، دو بال به او عنایت نمود که با آن دو همراه ملائکه در بهشت پرواز می کند همان گونه که برای جعفر بن ابی طالب علیه السلام چنین کرد. و همانا برای عباس نزد خدای تبارک و تعالی منزلتی است که تمام شهدا در روز قیامت بر آن غبطه می خورند».

ص: 120

6 - ابو مخنف نقل می کند:

« فلمّا كان اليوم العاشر و شبّ القتال خرج عمرو بن قرظة الانصاري يقاتل دون الحسين علیه السلام وهو يقول :

قد علمت كتيبة الأنصار***انّي سأحمي حوزة الذمار

ضرب غلام غیر نکس شاری***دون حسین مهجتی و داری»(1)

«روز عاشورا که شد و جنگ در گرفت، عمرو بن قرظه انصاری خدمت امام حسین علیه السلام آمد در حالی که می گفت: دستۀ انصار می دانند که من زود است که از محدوده قومم حمایت کنم. و همانند جنگجویی که فرار نمی کند و فدایی است در مقابل حسین خون و خانه خود را خواهد داد».

7- طبری نقل می کند:

«فقام زهير بن القين البجلي وقال لأصحابه: اتتكلّمون ام اتكلّم؟ قالوا: لا بل تكلّم. فحمد الله واثنى عليه ثم قال: قد سمعنا - هداك الله - يابن رسول الله مقالتك، و الله لو كانت الدنيا باقية وكنا فيها مخلدين، الا ان فراقها في نصرك و مواساتك لآثرنا النهوض معك على الإقامة فيها. فدعا الحسين علیه السلام وقال له خيراً ... »(2)؛

«زهیر بن قین بجلی برخاست و به اصحاب خود گفت: آیا شما سخن می گویید یا من بگویم؟ گفتند: بلکه شما سخن بگویید. او خدا را ستایش کرده و او را سپاس گفت، آنگاه عرض کرد: خداوند تو را هدایت کند ای فرزند رسول خدا! گفتارت را شنیدیم. به خدا سوگند! اگر دنیا باقی باشد و ما تا ابد زنده باشیم و ما را مخیر بین یاری و همکاری با تو نماید یا ماندن در دنیا به طور حتم جهاد با تو را بر اقامت در دنیا مقدم خواهیم داشت. در این هنگام امام حسین علیه السلام برای او دعا کرده، و سخن نیک به او گفت...».

ص: 121

8- او نیز نقل می کند:

« ثم قام زهير فقال: والله لو وددت أني قتلت ثم نشرت ثم قتلت حتى اقتل كذا الف قتلة و انّ الله يدفع بذلك القتل عن نفسك و عن انفس هؤلاء الفتية من اهل بيتك. قال: و تكلم جماعة من اصحابه بكلام يشبه بعضه بعضاً فى وجه واحد فقالوا: والله لاتفارقك، و لكن أنفسنا لك الفداء، نقيك بنحورنا و جباهنا و ايدينا، فاذا نحن قتلنا كنا وفينا وقضينا ما عندنا ...»(1)؛

«آنگاه زهیر گفت: به خدا سوگند! من دوست دارم که کشته شوم آنگاه زنده گردم و دوباره کشته شوم و این کار هزار بار تکرار شود و با این عمل از جان شما و این جوانان از اهل بیتت دفاع کنم. راوی می گوید: و نیز جماعتی از اصحاب حضرت سخنانی شبیه به یکدیگر گفتند و همگی خطاب به حضرت عرض کردند: به خدا سوگند! که هرگز تو را تنها نمی گذاریم و جان خود را فدای تو می کنیم و از شما با حلقوم ها و صورت ها و دست های خود محافظت می نماییم، و هرگاه که کشته شدیم به عهد خود وفا کرده و به آنچه نزد ماست قضاوت نموده ایم...».

«من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)».

از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:

«أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبَادَةَ فَعَانَقَهَا وَ أَحَبَّهَا بِقَلْبِهِ وَ بَاشَرَهَا بِجَسَدِهِ وَ تَفَرَّغَ لَهَا، فَهُوَ لَا يُبَالِى عَلَى مَا أَصْبَحَ مِنَ الدُّنْيَا؛ عَلَى عُسْرٍ أَمْ عَلَى يُسْرٍ»(1)؛

«برترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود، پس دست در گردن آن آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و به آن مبادرت ورزد و خویشتن را وقف آن گرداند و او را باکی نباشد که دنیایش به سختی گذرد یا به آسانی».

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«اذا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً أَلْهَمَهُ حُسْنِ الْعِبَادَةِ»(2)؛

«هرگاه خداوند بنده ای را دوست بدارد نیکویی عبادت را در دل او افکند».

2 - درباره سوید بن عمرو خثعمی از شهیدان کربلا آمده است:

«كان سويد شجاعاً، شريفاً، عابداً، كثير الصلاة ...»(1)؛

«سوید مردی شجاع ،شریف، عابد بود و بسیار نماز میخواند...».

3- درباره زیاد بن عریب صائدی از شهیدان کربلا آمده است:

«و كان شجاعاً، ناسكاً، معروفاً بالعبادة(2). أنه حضر يوم الطف و قتل مع الحسين بن على علیه السلام.(3)

حدث مهران مولی بنی کاهل قال: شهدت كربلا مع الحسين بن علیه السلام فرأيت رجلاً يقاتل شديداً لا يحمل على قوم الأكشفهم، ثم يرجع الى الحسين علیه السلام و هو يرتجز و يقول:

ابشر هديت الرشد يا بن احمدا***

في جنّة الفردوس تعلو صعداً

فقلت: من هذا؟ فقالوا: ابو عمرة الحنظلي - زياد بن عريب - و قيل: الخثعمي، فاعترضه عامر بن نهشل احد بنی تمیم اللات بن ثعلبة و احتر رأسه، وكان أبو عمرة هذا متهجّداً كثير الصلاة. رضوان الله عليه»(4)؛

«او مردی شجاع، اهل عمل، و معروف به عبادت بود که در روز عاشورا در کربلا حاضر شد و با حسین بن علی علیه السلام کشته شد. مهران مولی بنی کاهل می گوید: در کربلا با حسین بن علی علیه السلام حاضر شدم، مردی را دیدم که بسیار شدید می جنگد و و بر هیچ قومی حمله نمی کند مگر آنکه آنها را از هم می باشد. آنگاه به سوی حسین علیه السلام بازگشت در حالی که رجز می خواند و می گفت:

بشارت باد بر تو که به هدایت رسیده ای ای فرزند احمد و در بهشت فردوس

ص: 124

بالا خواهی رفت.

راوی می گوید: گفتم این کیست؟ گفتند: او ابو عمره حنظلی - زیادبن عریب - و بنا بر نقلی خثعمی است. عامر بن نهشل یکی از قبیله بنی تمیم لات بن ثعلبة در برابر او قرار گرفت و سرش را از بدن جدا نمود. ابو عمره اهل تهجد بود و بسیار نماز به جا می آورد. خشنودی خدا بر او باد».

4 - خوارزمی می نویسد:

«ثمّ تكلّم برير بن خضير الهمداني-وكان من الزهاد الذين يصومون النهار و يقومون الليل - فقال: يابن رسول الله! ائذن لي أن أتى هذا الفاسق عمر بن سعد فأعظه لعله يتعظ و يرتدع عما هو عليه. فقال الحسين علیه السلام: ذاك اليك يا برير... »(1)؛

«آنگاه بریر بن خضیر همدانی که از پارسایانی بود که روزها را روزه می گرفت و شبها را به پا می داشت، به سخن در آمد و گفت: ای فرزند رسول خدا! اجازه بده که نزد این فاسق عمر بن سعد روم و او را موعظه کنم، شاید بپذیرد و از این کاری که وارد آن شده دست بردارد. امام حسین علیه السلام به او فرمود: اختیار با توست ای بریر...»؛

5- بلاذری نقل می کند:

«انّ عمر بن سعد نادى: يا خيل الله اركبي و أبشرى. فركب في الناس وزحف نحو الحسين و اصحابه بعد صلاة العصر و الحسين جالس امام بيته محتبياً بسيفه. فقال العباس بن على: يا اخي اتاك القوم . فقال: يا عباس ! اركب-بنفسى انت يا اخي - حتى تلقاهم فتقول لهم ما بدا لكم؟ و ماتريدون؟ فأتاهم العباس في عشرين فارساً فيهم زهير بن القين و حبيب بن مظهر فسألوهم عن أمرهم؟ فقالوا: جاء أمر الامير ان نعرض

ص: 125

عليكم النزول على حكمه او نناجزكم. فانصرف العباس راجعاً فاخبر الحسين بقولهم. و قال لهم حبيب بن مظهر: والله لبئس القوم عند الله غداً قوم قتلوا ذريّة نبيهم و عترته و عباد اهل المصر. فقال له عزرة بن قيس: انك لتزكى نفسك »(1)؛

«عمر بن سعد نداد داد: ای لشکر خدا! سوار شوید و بشارت باد شما را. مردم بعد از نماز عصر سوار بر اسبها شده و به طرف حسین و اصحابش حمله ور شدند در حالی که امام حسین علیه السلام جلوی خیمه اش نشسته و بر شمشیرش تکیه داده است. عباس فرزند علی عرض کرد: ای برادر! لشکر آمده است. حضرت برخاست و فرمود: ای عباس! ای برادر، جانم به فدایت، سوار شو و به سوی آنها برو و به آنها بگو: که چه شده است شما را؟ چه می خواهید؟ عباس علیه السلام با بیست سواره که در میان آنها زهیر بن قین و حبیب بن مظهر نیز بود نزد لشکر آمد و از حملهٔ آنان سؤال کرد. آنان گفتند: دستور امیر آمده که یا شما تسلیم او شده و یا با شما بجنگیم. عباس از نزد آنها بازگشت و خبر را به امام حسین علیه السلام رسانید. حبیب بن مظهر به آنان فرمود: به خدا سوگند! بد مردمانی هستند نزد خداوند در روز قیامت کسانی که ذریه پیامبرشان و عترت و بندگان صالح اهل شهر را به قتل می رسانند. عزرة بن قیس به او گفت: تو خودت را تزکیه می کنی؟».

6 - بلاذری نقل می کند:

«و لمّا جنّ الليل على الحسين و اصحابه قاموا الليل كله يصلّون و يسبحون، و يستغفرون و يدعون و يتضرّعون»(2)؛

«چون شب بر حسین علیه السلام و اصحابش تاریک شد، تمام شب را به پا داشته و مشغول به نماز و تسبیح و استغفار و دعا و تضرع شدند».

ص: 126

7- دربارۀ عابس بن ابی شبیب شاکری از شهدای کربلا آمده است:

«كان عابس من رجال الشيعة، رئيساً، شجاعاً، خطيباً، ناسكاً، متهجداً ... »(1)؛

«عابس از شیعیان، رئیس، شجاع، خطیب، اهل عبادت و نماز شب بود...».

8 - حبیب بن مظاهر در خطبه ای خطاب به لشکر عمر بن سعد فرمود:

«أما والله! لبئس القوم عند الله غداً قوم يقدمون عليه؛ قد قتلوا ذرية نبيه صلی الله علیه و آله و عترته و اهل بيته علیهم السلام و عباد اهل هذا المصر المجتهدين بالأسحار و الذاكرين الله كثيراً »(2)؛

«آگاه باشید! به خدا سوگند! بد مردمانی هستند نزد خداوند در روز قیامت کسانی که بر او وارد می شوند در حالی که ذریه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و عترت او و اهل بیتش علیهم السلام و عابدان اهل این شهر که در سحرها مشغول عبادت بوده و بسیار یاد خدا می کنند را به قتل می رسانند».

9 - درباره کنانة بن عتیق از شهدای کربلا آمده است:

«كان كنانة بن عتيق بطلاً من ابطال الكوفة و عابداً من عبادها و قارئاً من قرائها، جاء الى الحسين علیه السلام فى الطفّ ايام الهدنة و جاهد بين يديه حتى قتل »(3)؛

«كنانة بن عتیق مرد شجاعی از شجاعان کوفه و عابدی از عابدان و قاری از قاریان کوفه بود که قبل از جنگ خودش را در کربلا به امام حسین علیه السلام رسانید و در مقابل او جهاد کرد تا به شهادت رسید».

10 - دربارۀ مسلم بن عوسجه آمده است:

«كان رجلاً شريفاً، سرياً، عابداً ، قارئاً، متنسكاً استشهد مع الحسين علیه السلام

ص: 127

بطق كربلاء »(1)؛

«او مردی شریف، بزرگ خاندان ،عابد، قاری قرآن، و اهل عمل بود که همراه با امام حسین علیه السلام به شهادت رسید».

11 - سید بن طاووس نقل کرده:

«و بات الحسين علیه السلام واصحابه تلك الليلة ولهم دوى كدوى النحل...»(2)؛

«امام حسین علیه السلام و اصحابش آن شب را بیتوته کردند در حالی که زمزمه ای همچون زمزمه زنبور داشتند.»

12 - مامقانی در شرح حال یزید بن حصین همدانی از شهدای کربلا نقل کرده:

«كان رجلاً شريفاً، ناسكاً، بطلاً من ابطال الكوفة و عابداً من عبادها...»(3)؛

«او مردی شریف، اهل عمل و شجاعی از شجاعان کوفه و عابدی از عابدان آن دیار بود...».

الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ ﴾(1)؛

«آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت کن، و نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتیها و گناه باز می دارد، و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می داند شما چه کارهایی انجام می دهید!».

و می فرماید:

«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»(2)؛

«مؤمنان رستگار شدند؛ آنها که در نمازشان خشوع دارند؛».

و می فرماید:

«فِي جَنَّتٍ يَتَسَاءَلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمِينَ * مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ * قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ»(3)؛

««آنها در باغهای بهشتند، و سؤال می کنند...از مجرمان: چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» م یگویند: «ما از نمازگزاران نبودیم».

گردانید، همچنان که غذا را محبوب گرسنه و آب را محبوب تشنه (با این تفاوت که) گرسنه هرگاه غذا بخورد سیر می شود و تشنه هرگاه آب بنوشد سیراب می شود اما من از نماز سیر نمی شوم».

2 - و نیز از حضرت صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

« الصَّلَاةُ قُرْبَانُ كُلِّ تَقِىٍّ»(1)؛

«نماز موجب تقرب هر پرهیزکار به سوی خدا است».

3- از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«الصَّلَاةُ تَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ»(2)؛

«نماز، رحمت الهی را فرود می آورد»

4 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ يُؤْثِرُ عَلَى الصَّلَاةِ عشاءاً وَ لَا غَيْرِهِ، وَ كَانَ اذا دَخَلَ وَقْتُهَا كَأَنَّهُ لَا يَعْرِفُ أَهْلًا وَ لَا حَمِيماً»(3)؛

«رسول خدا صلی الله علیه و آله شام و غیر شام را بر نماز مقدم نمی داشت و چون وقت نماز می رسید گویی نه خانواده ای می شناسد و نه رفیق مهربانی».

5 - از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:

«الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّينِ، مَثَلُهَا كَمَثَلِ عَمودِ الْفُسْطَاطِ؛ اذا ثَبَتَ الْعَمُودُ يَثْبُتُ الْأَوْتَادُ وَ الْأَطْنَابُ، وَ اذا مَالَ الْعَمُودُ وَ انْكَسَرَ لَمْ يَثْبُتْ وَتِدُ وَ لَا طُنُبُ»(4)؛

«نماز ستون دین است، مثل آن مثل ستون خیمه است که اگر ستون محکم باشد میخ ها و طناب ها محکم می ماند و اگر ستون کج شود و بشکند نه میخی استوار می ماند و نه طنابی».

ص: 131

6- از رسول خدا صلی اللله علیه و آله و سلم نقل شده که درباره شخصی که نماز می خواند و مرتکب فواحش نیز می شد فرمود:

«انَّ صَلَاتِهِ تنهاه يوماًما، فَلَمْ يَلْبَثْ انَّ تَابَ»(1)؛

«نمازش روزی او را از زشتکاری باز خواخد داشت. و دیری نگذشت که آن مرد تو به نمود».

7 - از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«لو كان على باب احدكم نهر فاغتسل منه كل يوم خمس مرات، هل كان يبقى على جسده من الدرن شيء ؟ انّما مثل الصلاة مثل النهر الذي يُنقى، كلّما صلّى صلاة كان كفارة لذنوبه الا ذنب اخرجه من الايمان مقیم علیه»(2)؛

«اگر جلوی در خانه یکی از شما جوی آبی باشد و روزی پنج بار خود را در آن بشوید آیا چرک و کثافتی بر تن او باقی می ماند؟ حکایت نماز هم حکایت جوی آبی است که تمیز و پاکیزه می کند؛ هرگاه کسی نمازی بخواند این نماز گناهش را پاک می کند مگر گناهی که او را از ایمان به در برد و بر آن مداومت ورزد».

قال ابو ثمامة للحسين علیه السلام: یا ابا عبد الله! نفسى لنفسك الفداء! ارى هؤلاء قد اقتربوا منك ولا والله لا تقتل حتى اقتل دونك ان شاء الله، واحب ان القى الله ربّى و قد صليت هذه الصلاة التي قد دنا وقتها. فرفع الحسين علیه السلام رأسه الى السماء ثم قال: (ذَكَرْتُ الصَّلَاةِ ، جعلک اللَّهِ مِنَ الْمُصَلِّينَ الذَّاكِرِينَ نَعَمْ هَذَا أَوَّلِ وَقْتِهَا). ثم قال: (سَلُوهُمْ انَّ يَكُفُّوا عَنَّا الْحَرْبِ حَتَّى نصلّى).

فقال الحصين بن تميم التميمي: أنّها لا تقبل منكم. فردّ عليه حبيب بن مظاهر...

ثم ان ابا ثمامة الصاعدى قال للحسين علیه السلام- وقد صلى بهم الحسين علیه السلام صلاة الخوف، لأنّ القوم يهاجمونهم-: یا اباعبدالله! انى قد هممت ان ألحق بأصحابي و كرهت ان اتخلف واراك وحيداً من اهلك قتيلاً. فقال له الحسين علیه السلام: ( َقَدَّمَ، لَاحِقُونَ بِكَ عَنْ سَاعَةٍ). فتقدم أمام الحسين علیه السلام فقاتل حتى اثخن بالجراحات، فقتله قيس بن عبدالله الصائدى ابن عم له كان له عدواً، وكان ذلك بعد قتل الحر بن يزيد الرياحى »(1)؛ «همانا ابو ثمامه عمروبن عبدالله صائدی چون در روز عاشورا خورشید را دید که به نصف النهار رسیده و همچنان جنگ پابرجا است و از اصحاب حسین علیه السلام کشته می شوند و این تعداد کشته در لشکر حسین علیه السلام به جهت کمی لشکر تأثیر می گذارد، ولی از لشکر عمر بن سعد ده نفر کشته می شود و به جهت کثرت لشکر تأثیر نمی گذارد. ابو ثمامه به امام حسین علیه السلام عرض کرد: ای ابا عبدالله جانم به فدایت! می بینم که این جماعت به تو نزدیک شده اند و به خدا سوگند نمی گذارم که کشته شوی تا من در رکابت کشته شوم اگر خدا بخواهد. دوست دارم که چون به لقای الهی می روم این نمازی که وقتش فرا رسیده را همراه شما به جای آورم. امام حسین علیه السلام سرش را به طرف آسمان بلند کرد و سپس فرمود:

یاد نماز کردی، خداوند تو را از نمازگزارانی قرار دهد که با توجه نماز می گذارند. آری الان وقت نماز است. سپس فرمود: از آنان بخواهید تا با ما نجنگند تا نمازگزاریم.

ص: 133

حصین بن تمیم تمیمی گفت: نماز از شما قبول نمی شود! حبیب بن مظاهر جواب او را داد... آنگاه ابو ثمامه صاعدی خطاب به امام حسین علیه السلام کرده و بعد از نماز خوفی که حضرت به جهت هجوم لشکر دشمن با آنان خواند، عرض کرد: ای ابا عبدالله! همانا من قصد کرده ام تا خودم را به اصحابم برسانم و کراهت دارم از اینکه از آنها تخلف کنم و تو را در بین اهل بیتت کشته ببینم. حسین علیه السلام به او فرمود: (پیشی بگیر که ما نیز بعد از ساعتی به طور حتم به تو ملحق خواهیم شد.) او در مقابل امام حسین علیه السلام قرار گرفت و جنگید تا تمام بدنش مجروح شد و سپس به دست قیس بن عبدالله صائدی پسر عمویش که در لشکر دشمن بود به شهادت رسید. و این بعد از شهادت حرّ بن یزید ریاحی بود».

«فرزندان خود را بر سه خصلت تربیت کنید؛ دوست داشتن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم،دوست داشتن اهل بیت، و قرائت قرآن».

از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمود:

«واما حَقُّ وَلَدِكَ فَانٍ تَعْلَمُ انْهَ مِنْكَ وَ مُضَافُ اليك فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا بِخَيْرِهِ وَ شَرِّهِ، وَ أَنَّكَ مسؤول عَمَّا وُلِّيتَهُ بِهِ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدَّلَالَةِ عَلَى رَبِّهِ عزّوجلّ وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ، فَاعْمَلْ فِى أَمْرِهِ عَمَلَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ مُثَابُ عَلَى الْإِحْسَانِ اليه، مُعَاقَبُ عَلَى الإسائة اليه»(1)؛

«اما حق فرزندت برگردنت آن است که بدانی او از تو و منسوب به تو است در این دنیا به خیر و شرش. و اینکه تو مسؤول آن چیزی هستی که از حسن ادب و راهنمایی بر پروردگارش عزّوجلّ و کمک بر اطاعت پروردگار متولی آن می باشی؛ پس در امر او به مانند کسی کار کن که می داند بر نیکی به او ثواب داده می شود و در کوتاهی در حق او معاقب است».

امام سجاد علیه السلام در انجام وظیفه سنگین تربیت فرزند از خداوند بزرگ استمداد می نمود و در ضمن دعاهای خود در پیشگاه الهی عرض می کرد:

«وَ أُعْنَى عَلَى تَرْبِيَتُهُمْ وَ تأديبهم وَ بِرَّهُمْ»(2)؛

«بار خدایا! مرا در تربیت و ادب و نیکوکاری فرزندانم یاری و مدد بفرما».

و عبادت های دیگر فرقی است. مجاهد باید برگ موافقت پدر و مادر را در دست داشته باشد به ویژه اگر فرزند یکی باشد.

نماز چنین نیست، روزه چنین نیست، حج و جهاد سپید چنین نیست. مسلمان بایستی این عبادات را انجام دهد؛ خواه پدر و مادر موافقت داشته باشند یا مخالفت کنند، ولی جهاد سرخ بستگی به اذن آن دو دارد. فرزند از آن خودش نیست، پدر و مادر در وجود او حقی دارند و جهاد، حق آنان را در خطر قرار می دهد ولی در عبادات دیگر این چنین نیست.

اویس قرنی در جهادهای رسول خدا صلی الله علیه و آله شرکت نکرد چون مادر داشت و یکدانه مادر بود.

نقل شده که امیرالمؤمنین علیه السلام به برادرش عقیل فرمود:

«انْظُرِ الَىَّ امْرَأَةً قَدْ وَلَدَتْهَا الْفُحُولَةُ مِنَ الْعَرَبِ لأتزوجها فَتَلِدُ لِي غُلَاماً فَارِساً. فَقَالَ لَهُ: تَزَوَّجَ أُمُّ الْبَنِينَ الكلابية؛ فانّه لَيْسَ فِي الْعَرَبِ أَشْجَعُ مِنْ آبَائِهَا...»(1)؛

«جستجو کن زنی را که زاده مردی تنومند از عرب است تا با او ازدواج کنم و برای من فرزندی اسب سوار بزاید. عقیل به او گفت: با ام البنین کلابیه ازدواج کن؛ زیرا در عرب شجاع تر از پدران او نیست».

1 - درباره جنادة بن کعب انصاری خزرجی از شهیدان کربلا آمده است:

«كان جنادة من الشيعة و من المخلصين فى الولاء و ممّن صحب الحسين علیه اللسام من مكة و جاء معه هو و اهله الى كربلاء، فلمّا كان يوم الطف و شبّ القتال و حمل اهل الكوفة على عسكر الحسين علیه السلام تقدم جنادة بن الحرث امام الحسين علیه السلام فقاتل حتى قتل في الحملة الأولى مع من قتل(2).

ص: 136

وكان ابنه عمروبن جنادة غلاماً صغيراً غير مراهق، له من العمر تسع سنين، و في رواية احدى عشر سنة، و كانت امه بحرية بنت مسعود الخزرجي معه، فأمرته امه بعد ان قتل ابوه في المعركة، فقالت له: اخرج يا بنى وانصر الحسين علیه السلام و قاتل بين يدى ابن رسول الله صلی الله علیه و آله فخرج الغلام حتى وقف امام الحسين علیه السلام يستأذنه، فلم يأذن له، فأعاد الاستيذان، فقال الحسين علیه السلام: ان هذا الغلام ابوه في المعركة ولعلّ امه تكره ذلك. فقال الغلام: يابن رسول الله صلى الله عليه وسلم! انّ امّى هى التي أمرتنى بذلك والبستنى لامة الحرب. فأذن له الحسين علیه السلام، فتقدم الى القتال امام القوم وهو يرتجز و يقول:

امیری حسین و نعم الأمير***سرور فؤاد البشير النذير

ع--لى و فاطمة والده***فهل تعلمون له من نظير

له طلعة مثل شمس الضحى***له غرة مثل بدر المنير

و قاتل حتى قتل و قطع رأسه مالك بن النسر البدى و رمى به الى عسكر الحسين علیه السلام، فحملت امه بحرية بنت مسعود الخزرجي رأسه و قالت: احسنت یا بنی، یا سرور قلبی و یا قرة عيني. ثم رمت برأس ابنها رجلاً فقتلته و اخذت عمود خيمتها و حملت عليهم لتقاتل به، فردّها الحسين علیه السلام الى مخيم النساء و دعا لها»(1)؛

«جناده از شیعیان و از مخلصین در ولایت بود و از جمله کسانی بود که با اهل بیتش در مصاحبت حسین علیه السلام از مکه به کربلا آمد. چون روز عاشورا شد و جنگ در گرفت و اهل کوفه بر لشکر حسین علیه السلام حمله ور شدند. جناده پسر حرث خدمت امام حسین علیه السلام آمد و جنگید تا در حملهٔ اول همراه دیگر جنگجویان به شهادت رسید.

همسرش عمرو بن جناده طفلی خردسال بود که هنوز محاسنش در نیامده

ص: 137

و عمرش نه سال یا بنابر نقلی دیگر یازده سال بود. مادرش بحریه دختر مسعود خزرجی که همراه او به کربلا آمده بود بعد از شهادت پدرش در میدان جنگ او را دستور داد تا به یاری حسین علیه السلام رود و در مقابل فرزند رسول خدا الله قتال نماید. او از خیمه بیرون آمد و در مقابل امام حسین علیه السلام ایستاد و از او اذن میدان گرفت، حضرت فرمود: همانا این فرزند، پدرش در میدان جنگ کشته شده است و شاید مادرش از این کار کراهت داشته باشد. او عرض کرد: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله! همانا مادرم مرا به این کار وادار کرده و لباس جنگ بر تنم نموده است. امام حسین علیه السلام او را اذن جهاد داد. او برای جنگ در مقابل لشکر قرار گرفت در حالی که این گونه رجز می خواند:

امير من حسین است، چه خوب امیری است. او باعث سرور قلب (پیامبر) بشارت دهنده است.

علی و فاطمه پدر و مادر اویند. و آیا شما نظیری برای او از این جهت می شناسید؟

او درخششی همچون درخشش خورشید در روز دارد، و نوری همچون نور ماه درخشنده دارد.

او جنگید تا آنکه کشته شد. مالک بن نسر بدی سر او را از بدن جدا کرده و به طرف لشکر حسین علیه السلام پرتاب نمود. مادرش بحریه دختر مسعود خزرجی سر او را برداشت و خطاب به او گفت: احسنت ای فرزندم، ای سرور قلبم، و ای نور دیده ام. آنگاه سر فرزندش را به طرف مردی از لشکر عمر بن سعد پرتاب نموده و او را به قتل رسانیدسپس عمود خیمه را برداشت و به طرف آنان حمله کرد تا بجنگد، که امام حسین علیه السلام او را به خیمهٔ زنها برگرداند و در حق او دعا نمود.

2 - دربارۀ پدر نصر بن ابی نیزر حبشی از شهدای کربلا مبرد در کتاب «الكامل»نقل می کند:

«انّ ابانيزر كان من ابناء بعض ملوك العجم، فرغب في الاسلام صغيراً فأسلم على يد النبى صلی الله علیه و آله و سلم، و كان معه فى مؤنته، ثم كان بعد النبى صلی الله علیه و آله و سلم مع

ص: 138

فاطمة علیها للسلام و ولديها الحسن و الحسين علیه السلام، وكان يقوم بضيعتي على علیه السلام اللتين في البقيع ...»(1)؛

«ابانیزر از فرزندان برخی از پادشاهان عجم بود که در کودکی به اسلام رغبت پیدا کرد و به توسط پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مسلمان شد و در مشکلات با حضرت بود. سپس بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پیرو فاطمه علیها السلام و دو فرزندش حسن و حسین علیهم السلام شد و متولی دو باغ حضرت علی علیه السلام شد که در منطقه بقیع بود».

و درباره فرزند او نصر چنین آمده است:

«و نصر هذا ولده انضم الى الحسين علیه السلام بعد علی بن ابی طالب علیه السلام و الحسن علیه اللسلام ثم خرج معه من المدينة الى مكة ثم الى كربلاء، وكان فارساً شجاعاً، فلمّا كان يوم الطف و شبّ القتال استقدم امام الحسين علیه السلام فقاتل حتى عقرت فرسه ثم قتل فى اول القتال فى الحملة الاولى مع من قتل - رضوان الله عليه - »(2)؛

«این نصر فرزند او بود که بعد از امام علی بن ابی طالب علیه السلام و امام حسن علیه السلام به امام حسين علیه السلام ملحق شد. سپس همراه او از مدینه به طرف مکه و از مکه به طرف کربلا حرکت کرد و مردی اسب سوار و شجاع بود. و چون روز عاشورا شد و جنگ در گرفت خدمت امام حسین علیه السلام آمد و جنگید تا اینکه اسبش پی شد و در اولین جنگ همراه دیگر شهدا کشته شد - خشنودی خدا بر او باد-».

3 - نقل شده که امام حسین علیه السلام در خطبه ای خطاب به لشکر عمر بن سعد در روز عاشورا فرمود:

«...ألا و انّ الداعى ابن الداعى قد ركز منّا بين اثنتين: بين السلّة و الذلّة و هيهات منا الدنية؛ يأبى الله ذلك و رسوله والمؤمنون، و حجور طابت

ص: 139

وانوف حمية و نفوس ابيّة ان نؤثر طاعة اللثام على مصارع الكرام ...»(1)؛

«...هان، آن بی پدر (ابن زیاد) فرزند زنازاده مرا بر سر دو راهی میخکوب کرده است: شمشیر و ذلّت، ما کجا و ذلت کجا؟ نه خدا برای ما زبونی پسندد نه پیامبرش، نه مومنان و نه دامن های پاک که ما را پرورده، نه سرشت های غیرتمند، نه روح های بلندی که هیچ گاه مرگ عزیزان را بر اطاعت فرومایگان گزیند...».

است؟ اگر به جهت روزی ات غصه می خوری که غیر تو [ خداوند ] آن را تکفل نموده است. و اگر هم تو به جهت امر آخرت می باشد، خداوند این هم و غم را زیاد کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: همانا برای خداوند عاملانی است و این زن از عاملان خداوند می باشد. برای او نصف اجر شهید است.»

حَرِيصاً، وَ أَنَّى لأرجوا انَّ لَا يَكُونُ جِهَادِ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَغْزُونَ ابْنِ بِنْتِ نَبِيُّهُمْ أَيْسَرَ ثَوَاباً عِنْدَ اللَّهِ مِنْ ثَوَابِهِ اياي فِي جِهَادِ الْمُشْرِكِينَ.

فدخل الى امرأته فاخبرها بما سمع و اعلمها بما يريد. فقالت له: اصبت اصاب الله بك ارشد امورك، افعل و اخرجنى معك. قال: فخرج بها ليلة حتى اتى حسيناً ...»(1)؛

«عبدالله بن عمیر از قبیله بنی علیم مردی توانمند، شجاع و شریف بود. او در کوفه سکنی گزید و کنار چاه «جعد» از قبیلهٔ همدان خانه ای را انتخاب کرد و همراه همسرش که از قبیلهٔ بنی نمر بن قاسط به نام ام وهب دختر عبد بود، زندگی نمود. مردم را در (نخیله) مشاهده کرد که درآمده و به سوی حسین علیه السلام در حرکتند. از آنها سؤال کرد به او گفته شد: آنان به سوی جنگ با حسین پسر فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می روند. او گفت: به خدا سوگند! که من بر جهاد با اهل شرک حریص بودم ولی من امیدوارم که جهاد با این افراد که با پسر دختر پیامبرشان می جنگند ثوابش نزد خداوند از ثواب جهاد با مشرکان کمتر نباشد.

او نزد همسرش رفت و آنچه را که شنیده بود برای او بازگو کرد و از آنچه تصمیم گرفته بود او را باخبر ساخت. همسرش به او گفت: تصمیم خوبی گرفته ای، خداوند در بهترین کارهایت تو را به واقع برساند، این کار را انجام بده و مرا نیز همراه خود ببر. راوی می گوید: عبدالله بن عمیر همراه همسرش شبانه حرکت کردند تا به خدمت حسین علیه السلام رسیدند...».

طبری نقل می کند: بعد از آنکه عبدالله بن عمیر کلبی جنگ نمایانی کرد و به سوی امام حسین علیه السلام بازگشت:

«فأخذت ام وهب امرأته عموداً ثم أقبلت نحو زوجها تقول: فداك أبي امی قاتل دون الطيبين ذريّة محمّد صلی الله علیه و آله و سلم. فاقبل اليها يردها نحو النساء، فاخذت تجاذب ثوبه وتقول: انّى لم ادعك دون ان اموت معك. فناداها

ص: 142

الحسين علیه السلام فقال: جزيتم مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ خَيْراً، ارْجِعِي رَحِمَكَ اللَّهُ الَىَّ النِّسَاءِ فاجلسي مَعَهُنَّ، فانّه لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ قِتَالِ. فَانْصَرَفْتُ اليهن»(1)؛

«امّ وهب همسر او عمودی برداشت و به طرف همسرش حرکت کرد و می گفت: پدر و مادرم به فدای تو! در برابر پاکان از ذریه محمد صلی الله علیه و آله و سلم قتال کن. همسرش نزد او آمد تا او را به سوی زنان بازگرداند، ولی او لباس همسرش را محکم گرفت و گفت: من هرگز تو را رها نمی کنم تا همراه تو به شهادت برسم. حسین علیه السلام او را ندا داده و فرمود: خداوند از جانب اهل بیت به شما جزای خیر دهد به سوی زنان برگرد، خدا تو را رحمت کند و نزد آنان بنشین؛ چراکه برای زنان جنگ نیست. او به سوی زنان رفت».

طبری نقل می کند:

«... فخرجت امرأة الكلبى تمشى الى زوجها حتى جلست عند رأسه تمسح التراب عن وجهه وتقول: هنيئاً لك الجنة، اسأل الله الذي رزقك الجنة ان يصحبنى معك. قال شمر بن ذي الجوشن لغلام له يمسي رستم: اضرب رأسها بالعمود، فضرب رأسها فشدخه مكانها»(2)؛

«... همسر کلبی از خیمه بیرون آمد و به سوی شوهرش حرکت کرد تا آنکه بالای سرش نشست و خاک را از صورتش پاک نمود در حالی که می گفت: بهشت بر تو گوارا باد، از خداوندی که به تو بهشت را ارزانی داد می خواهم که مرا همراه تو گرداند. شمر بن ذی الجوشن به غلامش رستم دستور داد تا با عمود به سر او بکوبد. او نیز چنان چوب را بر فرق سر او زد که سرش همانجا شکافته شد».

3- سدی می گوید:

«فقلت للفزارى: حدثني عنكم حين أقبلتم مع الحسين بن على علیه السلام. قال:

ص: 143

كنا مع زهير بن القين البجلى حين اقبلنا من مكة نساير الحسين صلی الله علیه و آله و سلم، فلم يكن شيء ابغض الينا من ان نسايره فى منزل، فاذا سار الحسين علیه السلام تخلف زهير بن القين، و اذا نزل الحسين علیه السلام التقدم زهير، حتى نزلنا يومئذ فى منزل لم نجد بداً من ان ننازله فيه. فنزل الحسين علیه السلام في جانب و نزلنا فى جانب. فبينا نحن جلوس نتغذى من طعام لنا اذ اقبل رسول الحسين علیه السلام حتى سلّم حتی ثم دخل فقال: يا زهير! ان اباعبدالله الحسين علیه السلام بعثني اليك لتأتيه. قال: فطرح كل انسان منّا ما في يده حتى كأنّ على رؤسنا الطير.

قال ابو مخنف: فحدثتنى ذلهم بنت عمرو إمرأة زهير بن القين قالت: فقلت له: يا زهير! ايبعث اليك ابن رسول الله ثم لا تأتيه؟ سبحان الله! لو أتيته فسمعت من كلامه! ثم انصرفت. قالت: فأتاه زهير بن القين فما لبث أن جاء مستبشراً و قد أسفر وجهه قالت: فأمر بفسطاطه و ثقله و متاعه فقدّم و حمل الى الحسين علیه السلام، ثم قال لامرأته: انت طالق، الحقى بأهلك، فانّى لا احب ان يصيبك من سببى الا خير. ثم قال لأصحابه: من احب منكم ان يتبعني، و الا فانّه آخر العهد. انّى سأحدثكم حديثاً: غزونا بلَنجَر، ففتح الله علينا و اصبنا غنائم. فقال لنا سلمان الفارسي = او سلمان الباهلي -: أفرحتم بما فتح الله عليكم و اصبتم الغنائم؟! فقلنا: نعم. فقال لنا: اذا ادركتم شباب آل محمّد فكونوا اشد فرحاً بقتالكم معه بما أصبتم من الغنائم. فاما انا فانّى استودعكم الله. قال: ثم والله ما زال في اول القوم حتى قتل معه»(1)؛

«به فزاری گفتم: از قصهٔ خودتان هنگامی که با حسين بن على علیه السلام مواجهه پیدا کردید برای من بازگو کن. او گفت: ما به همراه زهیر بن قین بجلی بودیم آن

ص: 144

زمانی که از مکه می آمدیم و با حسین علیه السلام حرکت می کردیم، و چیزی برای ما ناراحت کننده تر از این نبود که با او در منزلی سیر نماییم، لذا چون حسین علیه السلام حرکت می کرد زهیر بن قین باز می ایستاد، و چون حسین علیه السلام توقف می نمود زهیر حرکت می کرد، آنکه اینکه در آن روز در منزلی فرود آمدیم. در آن هنگام که ما نشسته و مشغول غذا خوردن بودیم ناگهان فرستاده حسین علیه السلام آمد و سلام کرد و وارد خیمه شد و به زهیر گفت: اباعبدالله الحسین علیه السلام مرا به سوی تو فرستاده تا به خدمتش برسی. او گفت: ما هر آنچه در دست داشتیم رها کردیم، گویا که بر سرهای ما پرنده ای نشسته است.

ابو مخنف می گوید: ذلهم دختر عمرو، همسر زهیر بن قین مرا حدیث کرده و گفت: به او گفتم ای زهیر! آیا فرزند رسول خدا کسی را به سوی تو می فرستد تا نزدش بروی ولی دعوت او را اجابت نمی کنی؟ منزه است خدا! چرا نزد او نمی روی تا سخنانش را بشنوی و بازگردی؟ او گفت: زهیر بن قین نزد حضرت آمد و لحظاتی نگذشت که با بشارت بازگشت در حالی که صورتش برافروخته بود و دستور داد تا خیمه و بار و متاعش را آورده و کنار حسین علیه السلام قرار دهند. آنگاه به همسرش گفت: تو را طلاق دادم، به اهل بیتت ملحق شو؛ چرا که من دوست ندارم از جانب من به تو جز خیر چیزی برسد. آنگاه به اصحابش فرمود: هر کس از شما که دوست دارد مرا همراهی کند مختار است وگرنه این آخرین عهدی است که من با او دارم. من حدیثی را برایتان قرائت میکنم؛ در «لنجر» جنگ می کردیم که خداوند فتح و پیروزی را نصیب ما نمود و غنائمی را به دست آوردیم. سلمان فارسی -یا سلمان باهلی -به ما گفت: آیا به آنچه خدا برای شما فتح کرده و از غنائم به دست آورده اید شاد می شوید؟ ما گفتیم: آری. او به ما فرمود: هرگاه جوان آل محمّد صلی الله علیه و له و سلم را درک نمودید با جنگ کردن در رکاب او از آنچه از غنائم به دست آورده اید بیشتر شاد می شوید. و من با شما خداحافظی کرده و شما را به خدا می سپارم. راوی می گوید: به خدا سوگند! که او همیشه در پیشاپیش قوم بود تا آنکه همراه امام حسین علیه السلام به شهادت رسید».

ص: 145

ابي طالب علیه السلام، ثم بعده الى ابنه الحسن علیه السلام، وثم الى الحسين علیه السلام. فلما خرج الحسين علیه السلام من المدينة الى مكة خرج الحرث معه، وكان ملازماً له حتى جاء الى كربلاء، فلمّا شبّ القتال يوم الطف تقدّم امام الحسين علیه السلام، فقتل فى الحملة الأولى مع من قتل من اصحاب الحسين علیه السلام. رضوان الله عليه»(1)؛

«دو سال بعد از شهادت حمزه، نبهان از دنیا رفت، و حرث فرزندش به علی بن ابی طالب علیه السلام ملحق شد و بعد از او به فرزندش امام حسن علیه السلام و سپس به امام حسین علیه السلام پیوست. او ملازم امام حسین علیه السلام بود تا به کربلا آمد. هنگامی که در روز عاشوراء جنگ در گرفت در برابر حضرت قرار گرفت و در حملهٔ اول همراه دیگر کشته شدگان از اصحاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسید. خشنودی خداوند بر او باد».

2 - عسقلانی دربارههانی بن عروه از شهیدان کربلا میگوید

«... وكان من خواص امير المؤمنين علیه السلام. و لما بايع اهل الكوفة مسلم بن عقیل بن ابى طالب علیه السلام الحسين بن على علیه السلام، نزل على هانى المذكور، فلمّا قدم عبيد الله بن زياد الكوفة قتل مسلم بن عقیل و قتل هانی بن عروة»(2)؛

«... او از خواص امیرالمؤمنین علیه السلام بود. هنگامی که اهل کوفه با مسلم بن عقیل بن ابی طالب علیه السلام به جهت حسین بن علی علیه السلام بیعت کردند، او وارد بر خانه هانی بن عروه شد. چون عبیدالله وارد کوفه شد مسلم بن عقیل و هانی بن عروه را به شهادت رساند».

ابن عساکر می نویسد:

«كان هانى صحابياً كأبيه عروة و كان معمّراً، وكان هو و ابوه من وجوه

ص: 147

الشيعة وحضر هو و ابوه مع اميرالمؤمنين حروبه الثلاث (1)؛

«هانی همانند پدرش عروه از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله بود و از افرادی بود که عمر بسیاری کرد. او و پدرش از سرشناسان شیعه به حساب می آمدند که هر دو در جنگ های امیرالمؤمنین علیه السلام شرکت داشتند.»

3- دربارۀ قاسط بن عبدالله بن زهیر و برادرانش کردوس و مقسط از شهدای کربلا آمده است:

«كان هؤلاء الثلاثة من اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام و من المجاهدين بين يديه في حروبه الثلاث، صحبوه أولاً، ثم صحبوا الحسن علیه السلام، ثم بعده بقوا في الكوفة، و لهم ذكر في الحروب ولاسيما صفين.

و لمّا ورد الحسين علیه السلام كربلاء خرجوا اليه فجاؤه ليلة العاشر، فلمّا اصبحوا و قامت الحرب على ساق فجاهدوا بين يديه حتى قتلوا في الحملة الأولى مع من قتل من اصحاب الحسين علیه السلام»(2)؛

«این سه نفر از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام و از مجاهدان در رکاب او در هر سه جنگ بودند. آنان در ابتدا همراه او بودند و سپس از اصحاب امام حسن علیه السلام شدند. و بعد از او در کوفه باقی ماندند و یادی از آنها در جنگها خصوصاً در جنگ صفین به میان آمده است.

و چون حسین علیه السلام وارد کربلا شد به طرف او حرکت کرده و شب عاشوراء به خدمت حضرت رسیدند، و چون صبح شد و جنگ برپا گشت در مقابل حضرت به دفاع پرداخته تا در همان حملهٔ اوّل همراه دیگر کشته شدگان از اصحاب حسین علیه السلام به شهادت رسیدند».

4 - دربارۀ جون بن حوی النوبی آمده است:

«كان عبداً اسود للفضل بن العباس بن عبدالمطلب، اشتراه

ص: 148

امير المؤمنين علیه السلام بمائة و خمسين ديناراً و وهبه لأبي ذر الغفاري لیخدمه و كان العبد عند ابي ذر الى ان امر عثمان بن عفان بنفی ابی ذر من المدينة الى الربذة، و لما خرج ابوذر من المدينة خرج العبد معه و كان هناك الى ان توفّى ابوذر رضوان الله عليه في سنة اثنتين وثلاثين.(1) ثم رجع العبد الى المدينة وانضم الى على بن ابى طالب علیه السلام، ثم بعده الى ابنه الحسن علیه السلام، ثم الى الحسين علیه السلام، و كان في بيت على بن الحسين علیه السلام زين العابدين الى ان خرج الحسين علیه السلام من المدينة الى العراق، فخرج العبد معه حتى اتى كربلاء.(2)

ثم وقف جون مولى ابی ذر امام الحسین علیه السلام و كان عبداً أسوداً يستأذنه في القتال، فقال له الحسين علیه السلام: يا جون! انت في اذن منّى، فانّما تبعتنا طلباً للعافية، فلاتبتل بطريقتنا. فقال جون: يابن رسول الله! انا في الرخاء الحس قصاعكم وفى الشدة أخذ لكم؟! والله ان ريحي لنتن و ان حسبى للئيم، و أنّ لونى لأسود، فتنفّس على بالجنّة ليطيب ريحي و يشرف حسبي و يبيض لونى، لا والله لا أفارقكم حتى يختلط هذا الدم الأسود مع دمائكم. فقاتل حتى قتل »(3)؛

«او برده ای سیاه برای فضل بن عباس بن عبدالمطلب بود که امیرالمؤمنین علیه السلام او را به صد و پنجاه دینار خرید و به ابوذر غفاری بخشید تا خدمتکار او باشد. این برده نزد ابوذر بود تا اینکه عثمان بن عفان ابوذر را از مدینه به ربذه تبعید نمود. و چون ابوذر از مدینه خارج شد این برده همراه او بود تا اینکه ابوذر - رضوان خدا بر او باد -در سال سی و دو وفات یافت.

آنگاه جون به مدینه بازگشت و به علی بن ابی طالب علیه السلام ملحق شد، و بعد از او به امام حسن علیه السلام و سپس به امام حسین علیه السلام پیوست. او در خانه علی بن

ص: 149

الحسين زين العابدین علیه السلام بود تا اینکه حسین علیه السلام از مدینه به طرف عراق حرکت کرد، و این برده همراه او بود تا به کربلا رسید. جون مولی ابی ذر در مقابل امام حسین علیه السلام ایستاد در حالی که برده ای سیاه بود و از حضرت اجازه خواست تا جنگ کند. حسین علیه السلام به او فرمود: ای جون! تو از ناحیه من اجازه داری که بروی؛ زیرا تو به جهت عافیت به دنبال ما آمدی و به پیروی از راه ما خودت را به زحمت نینداز. جون گفت: ای فرزند رسول خدا! من در ایام گشایش شما کاسه های شما را می لیسیدم و حال که در مصیبت گرفتار شدید شما را خوار کنم؟ به خدا سوگند! همانا بویم بد و حسبم پست و رنگم سیاه است، پس با بهشت به من لطف کن تا بویم خوش، و حسبم شریف و رنگم سفید شود. نه به خدا سوگند! هرگز از شما جدا نمی شوم تا این خون سیاه با خون های شما مخلوط گردد. او جنگید تا به شهادت رسید».

5- دربارۀ سبیب بن عبدالله نهشلی از شهدای کربلا آمده است:

«كان تابعياً من اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام او حضر معه في حروبه الثلاثة و بعده انضمّ مع الحسن بن على علیه السلام، ثم مع الحسين علیه السلام، و كان من خواص اصحابه. فلما خرج الحسين علیه السلام من المدينة الى مكة خرج معه و كان مصاحباً له الى ان ورد الحسين علیه السلام الى كربلاء، فلمّا كان تقدّم الى القتال، فقتل فى الحملة الأولى مع من قتل قبل الظهر. و في رواية: قتل مبارزة و الله اعلم»(1)؛

«او از تابعین و از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام به حساب می آمد که در هر سه جنگهای حضرت با او بود، و بعد از او به امام حسن علیه السلام و سپس به امام حسین علیه السلام ملحق شد و از خواص اصحاب او به حساب می آمد. و چون حسین علیه السلام از مدینه به طرف مکه حرکت نمود همراه او از مدینه خارج شد و همراه او بود تا آنکه حسین علیه السلام وارد کربلا شد. روز عاشورا برای جنگ پیشتاز شد و در حملهٔ اول همراه کسانی که قبل از ظهر به شهادت رسیدند

ص: 150

به شهادت رسید. و بنابر نقلی دیگر با مبارزه به شهادت رسید، و خدا داناتر است».

عسقلانی درباره شبیب بن عبدالله از شهدای کربلا می گوید:

«... كان صحابياً أدرك صحبة رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و شهد مع على بن ابى طالب علیه السلام مشاهده کلها و عداده في الكوفيين»(1)؛

«... او مردی صحابی بود که معاشرت با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را درک کرده و در تمام جنگهای علی بن ابی طالب علیه السلام شرکت نموده و از جمله کوفیان به حساب می آمد».

ابن شهر آشوب می نویسد:

«و قتل شبيب بن عبد الله فى الحملة الأولى التي قتل فيها جملة من اصحاب الحسين علیه السلام، و ذلك قبل الظهر في اليوم العاشر»(2)؛

«و شبیب بن عبدالله در حملهٔ اوّل که در آن تعدادی از اصحاب حسین علیه السلام به شهادت رسیدند کشته شد، و آن در روز عاشورا قبل از ظهر بود».

6- دربارۀ هفهاف بن مهند راسبی بصری از شهدای کربلا آمده است:

«كان الهفهاف هذا فارساً، شجاعاً، بصرياً من الشيعة، و من المخلصين فى الولاء، له ذكر فى المغازي والحروب، و كان من اصحاب امیرالمؤمنين علیه السلام وحضر معه مشاهده كلّها... و كان ملازماً لعلى علیه السلام الى ان قتل، فانضم بعده الى ابنه الحسن علیه السلام، ثم الى الحسين علیه السلام. فلماء سمع بخروج الحسين علیه السلام من مكة الى العراق خرج من البصرة حتى انتهی الى العسكر بعد صلاة العصر، فدخل على عسكر عمر بن سعد، فسأل القوم ما الخبر؟ اين الحسين بن عليّ؟ فقالوا له: من انت؟ فقال انا

ص: 151

الهفهاف الراسبي البصري، جئت لنصرة الحسين علیه السلام حين سمعت خروجه من مكة الى العراق. فقالوا له: و قد قتلنا الحسين علیه السلام و اصحابه و انصاره و كل من لحق و انضم اليه و لم يبق غير النساء والأطفال و ابنه العليل على بن الحسين علیه السلام، اما ترى هجوم القوم على المخيّم وسلبهم بنات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم.

فلمّا سمع الهفهاف بقتل الحسين علیه السلام و هجوم القوم انتضى سيفه و هو يرتجز و يقول:

یا ايها الجند المجند***و انا الهفهاف بن المهند

احمی عیالات محمّد

ثمّ شدّ فيهم كليث العرين يضربهم بسيفه، فلم يزل يقتل كل من دنى منه عيون الرجال حتى قتل من القوم جماعة كثيرة سوى من جرح، وقد كانت الرجال لتشدّ عليه، فيشدّ عليها بسيفه، فتنكشف عنه انكشاف المعزى اذا شدّ فيها الذنب، و هو في ذلك يرتجز بالشعر المتقدم، وقد اثخن بالجراح. فصاح عمر بن سعد بقومه : الويل لكم، احملوا عليه من كل جانب.

فتداعوا عليه، فاقبل خمسة عشر نفراً، فاحتوشوه حتى قتلوه في حومة الحرب بعد ما عقروا فرسه»(1)؛

«هفهاف مردی اسب سوار ،شجاع، از شیعیان بصره و از مردان مخلص در ولای اهل بیت علیهم السلام بود، و از او یادی در غزوه ها و جنگها به میان آمده است، و از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بود تا وقتی که حضرت به شهادت رسید. سپس به فرزندش امام حسن علیه السلام و بعد از او به امام حسین علیه السلام ملحق شد. و چون از خروج امام حسین علیه السلام از مکه به عراق آگاهی پیدا کرد از بصره خارج شد و بعد از نماز عصر عاشوراء خود را به لشکر ملحق نمود و در جمله لشکر

ص: 152

عمر بن سعد قرار گرفت. از مردم پرسید: چه خبر است؟ حسین بن علی کجاست؟ به او گفتند: تو کیستی؟ گفت: من هفهاف راسبی بصری هستم، و از زمانی که خبر خارج شدن حسین علیه السلام را از مکه به عراق شنیدم به جهت یاری او آمده ام. به او گفتند: ما حسین علیه السلام و اصحاب و یاران و هرکه را به او ملحق شده و به او پیوسته بود کشتیم، و غیر از زنان و اطفال و فرزند مریضش علی بن الحسین علیه السلام کسی باقی نمانده است. آیا مشاهده نمی کنی چگونه این مردم به خیمه های او هجوم برده و اموال دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را به غارت می برند؟! چون هفهاف خبر کشته شدن حسین علیه السلام و هجوم لشکر دشمن را شنید شمشیر خود را کشید و شروع به رجز خوانی کرد و می گفت:

ای لشکر آماده! من هفهاف بن مهندام که به جهت حمایت از اهل بیت محمد صلی الله علیه و آله و سلم آمده ام.

آنگاه همچون شیر غرّان به آنان حمله کرد و با شمشیر بر آنان می کوبید و هرکه از سرکردگان به او نزدیک می شد او را به قتل می رسانید، تا از آن لشکر جماعت بسیاری را کشت غیر از افرادی را که مجروح ساخت. لشکریان بر او حمله ور شده و او نیز با شمشیرش حمله می کرد و همانند گرگی که به گله گوسفندان حمله می کند و آنان را متفرق می سازد و بر آنان می تاخت و در آن حال همان شعر بالا را به زبان می آورد در حالی که سرتاپایش را خون فراگرفته بود. عمر بن سعد بر سر قومش فریاد برآورد: وای بر شما! از هر طرف بر او حمله کنید. افراد به کمک هم آمده و پانزده نفر از آنان بر او حمله ور شده و او را در برگرفته بعد از آنکه اسبش را پی کردند او را در وسط میدان جنگ به شهادت رساندند».

7- نقل شده:

«انّ حبيباً نزل الكوفة وصحب عليّاً علیه السلام في حروبه كلّها، و كان من خاصته و حملة علومه »(1)؛

ص: 153

«حبیب وارد کوفه شد و در تمام جنگهای حضرت علی علیه السلام همراه او بود و از خواص اصحاب او و از حاملان علم او به حساب می آمد».

و می فرماید:

«أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللهِ وَما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرُ مِنْهُمْ فَسِقُونَ»(1)؛

«آیا وقت آن نرسیده است که دلهای مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل کرده است خاشع گردد؟ و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آن ها کتاب آسمانی داده شد، سپس زمانی طولانی بر آن ها گذشت و قلبهایشان قساوت پیدا کرد؛ و بسیاری از آنها گنهکارند!».

و می فرماید:

«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»(2)؛

«هنگامی که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید مشمول رحمت خدا شوید!».

و خصمی است که شکایتش قبول می شود. هر که قرآن را فرا روی خود قرار دهد او را به سوی بهشت کشاند و هر که آن را پشت سر خویش نهد به سوی دوزخش براند».

2 - به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عرض شد:

«امتك ستفتن، فسئل ؛ ما المخرج من ذلك؟ كتاب الله العزيز، الذي لا يأتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه، تنزيل من حكيم حميد. من ابتغى العلم في غيره اضله الله »(1)؛

«وقتی (از سوی خداوند) به او گفته شد: به زودی امت تو گرفتار فتنه خواهد شد، پرسیدند: راه خلاص از آن چیست؟ کتاب گرامی خدا، همان که باطل نه از پیش رو و نه از پشت سر به او راه نیابد، چیزی که از سوی حکیمی ستوده نازل شده است. هر که علم را در جز قرآن بجوید خداوند گمراهش کند».

3- از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمود:

«لو مات من بين المشرق والمغرب لما استوحشتُ بعد ان يكون القرآن معى (2)؛

«اگر همۀ مردم از شرق تا غرب عالم بمیرند، همین که قرآن با من است هرگز احساس وحشت و تنهایی نکنم».

4 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«انّ فيه شفاء من اكبر الداء، و هو الكفر والنفاق و الغى و الضلال »(3)؛

«در قرآن درمان بزرگترین دردها است: درد کفر و نفاق و تباهی و گمراهی».

ص: 156

تلاوت می نمود؟ ولی او التفاتی نکرد و با نیزه بر بریر حمله کرد و آن را در کمر وی فرو برد. چون بریر فرو رفتن نیزه را در کمرش احساس نمود روی رضی بن منقذ افتاد و بینی او را گاز گرفت و آن را قطع کرد ولی کعب بن جابر نیزه را بر او بیشتر فرو برد تا او را انداخت در حالی که نیزه در کمرش پنهان شده بود. آنگاه با شمشیر بر او حمله ور شد و او را به قتل رسانید.

عفیف بن زهیر می گوید: گویا رضی بن منقذ عبدی را می بینم که بر زمین افتاده بود و برخاست تا خاک را از خود بتکاند در حالی که دستش را بر روی دماغ خود گذاشته بود و می گفت: بر من منت گذاردی ای برادر ازدی به نعمتی که هرگز آن را فراموش نمی کنم.

چون کعب بن جابر به کوفه بازگشت همسر یا خواهرش نوار دختر جابر به او گفت: بر ضد فرزند فاطمه اقدام کردی و سیّد قاریان را به قتل رساندی؟! کار بسیار بدی انجام دادی، به خدا سوگند! که از الآن هرگز با تو سخن نمی گویم...».

2 - دربارۀ أسلم تركى مولی الحسین علیه السلام آمده است:

«فلمّا كان اليوم العاشر و شب استأذن غلام تركى كان للحسين علیه السلام و كان قارئاً للقرآن؛ فأذن له، فجعل يقاتل و هو يرتجز...

فقاتل حتى قتل من القوم جماعة كثيرة، ثم سقط صريعاً، فمشى اليه الحسین علیه السلام فرآه و به رمق يؤمى الى الحسين علیه السلام فاعتنقه الحسين علیه السلام فبكى و وضع خده على خده، ففتح عينيه فتبسم و قال: من مثلی و ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم واضع خده على خدى، ثم فاضت نفسه. رضوان الله عليه»(1)؛

«چون روز عاشورا شد و جنگ در گرفت غلامی ترکی که برای حسین علیه السلام بود از حضرت اجازه میدان گرفت. حضرت به او که قاری قرآن بود اذن میدان داد. او جنگ می کرد و رجز می خواند... او جنگید تا جماعت بسیاری را کشت، آنگاه بر زمین افتاد. امام حسین علیه السلام بر بالینش آمد و مشاهده کرد که رمقی در

ص: 158

بدن دارد و به حضرت اشاره می کند. امام او را در آغوش گرفت و بوسید و صورتش را بر صورت غلام گذاشت. غلام چشمان خود را باز کرده و با تبسم گفت: کیست مثل من که فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم صورتش را بر صورتم گذارده است؟ این را گفت و جان به جان آفرین تسلیم کرد. خشنودی خدا بر او باد».

3- درباره عبدالرحمن بن عبد رب انصاری خزرجی از شهیدان کربلا آمده است:

«و كان على بن ابى طالب علیه السلام هو الذي علم عبدالرحمن بن عبد ربّ الأنصارى القرآن و رباه(1).

جاء مع الحسين علیه السلام فيمن جاء من مكة الى كربلاء، وكان ملازماً له الى يوم العاشر من المحرم، فلمّا شبّ القتال تقدّم امام الحسين علیه السلام، فقتل في الحملة الأولى مع من قتل»(2)؛

«علی بن ابی طالب علیه السلام کسی بود که به عبدالرحمن بن عبد رب انصاری قرآن تعلیم داده و او را تربیت نمود.

او با امام حسین علیه السلام به همراه دیگران از مکه به کربلا آمد و تا روز عاشورا از محرم همراه با حضرت بود. چون جنگ در گرفت خدمت امام آمد و در حملهٔ اوّل همراه دیگران به شهادت رسید».

4 - درباره عبدالا علی بن یزید از یاران امام حسین علیه السلام آمده است:

«كان عبد الأعلى بن يزيد هذا فارساً، شجاعاً، قارئاً، من الشيعة كوفياً، و كان هو و حبيب بن مظاهر الأسدى يأخذان البيعة من اهل الكوفة للحسين بن على علیه السلام، ثم خرج مع مسلم بن عقيل فيمن خرج، فلما تخاذل الناس عن مسلم قبض عليه كثير بن شهاب، فسلّمه الى عبیدالله بن زیاد، فحبسه مع من حبس»(3)؛

ص: 159

«عبد الأعلی پسر یزید مردی اسب سوار، شجاع، قاری قرآن و از شیعیان کوفه بود. او و حبیب بن مظاهر اسدی از اهالی کوفه برای حسین بن علی علیه السلام بیعت می گرفتند. او همراه مسلم بن عقیل در زمرهٔ خروج کنندگان بود. چون مردم از دور مسلم پراکنده شدند. کثیر بن شهاب او را دستگیر کرده و تحویل عبیدالله بن زیاد داد و عبیدالله او را همراه دیگران محبوس کرد».

5- در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى عَوْنِ بْنِ عبدالله بْنِ جَعْفَرِ الطَّيَّارِ فِي الْجِنَانِ...، النَّاصِرِ لِلرَّحْمنِ، التَّالِى للمثانى وَ الْقُرْآنِ...»(1)؛

«درود بر عون بن عبدالله بن جعفر، که در بهشت در حال پرواز است. او که یاری کنده خدای رحمان و تلاوت کنندهٔ سوره حمد و قرآن بود...».

6- دربارۀ بریر بن خضیر همدانی از شهیدان کربلا آمده است:

«كان برير شجاعاً، تابعياً، ناسكاً، قارئاً للقرآن، من شيوخ القراء، و من اصحاب امیرالمؤمنين علیه السلام وكان من اشراف اهل الكوفة من الهمدانيين»(2)؛

«بریر مردی شجاع، تابعی، اهل عبادت، قاری قرآن، از اساتید قاریان و از اصحاب امیرالمؤمنین و از اشراف اهل کوفه از قبیلهٔ همدان بود».

7- در زیارت ناحیه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى يَزِيدَ بْنِ حُصَيْنِ الْهَمْدَانِيِّ الْمَشْرِقِيِّ الْقَارِيِّ...»(3)؛

«درود بریزید بن حصین همدانی مشرقی که قاری قرآن بود...».

8- دربارۀ كنانة بن عتیق از شهیدان کربلا آمده است:

«كان كنانة بن عتيق بطلاً من ابطال الكوفة و عابداً من عبادها و قارئاً

ص: 160

من قرائها، جاء الى الحسين علیه السلام فى الطف ايّام الهدنة و جاهد بين يديه حتى قتل»(1)؛

«كنانة بن عتیق مردی شجاع از شجاعان و عابدی از عابدان و قارئت کننده ای از قراء کوفه بود که در کربلا قبل از برپایی جنگ خدمت امام حسین علیه السلام شرفیاب شد و در مقابل او جهاد کرد تا به شهادت رسید».

9 - مورّخان دربارۀ نافع بن هلال جملی می نویسند:

«كان نافع سيداً، شريفاً، سرياً، شجاعاً، و كان قارئاً...»(2)؛

«نافع رهبری شریف، شب رو، شجاع و قاری قرآن بود...».

10 - نقل شده که امام حسین علیه السلام در خطبه ای خطاب به لشکر عمر بن سعد در روز عاشورا فرمود:

«...فسحقاً و بعداً لطواغيت الأمة و شذاذ الأحزاب و نبذة الكتاب و نفثة الشيطان و محرّفى الكلام و مطفىء السنن و ملحق العهرة بالنسب، المستهزئين الذين جعلوا القرآن عضين ...»(3)؛

«... ای مرگ برگردنکشان امت و ناهمرنگان احزاب و طرد کنندگان قرآن، و تف های شیطان، و تحریف کنندگان گفتار و خاموش کنندگان سنت ها و پیوندکنندگان زنا به نسب و استهزاء کنندگانی که قرآن را پاره پاره کردند...».

«آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید».

و نیز می فرماید:

«وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ»(1)؛

«و ما این ذکر [=قرآن] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آنها روشن سازی؛ و شاید اندیشه کنند!».

و می فرماید:

«إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تطهيراً»(2)؛

«خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد».

از آنجا که به مؤمنین دستور داده شده که سنت پیامبر علیه السلام را اخذ کرده و از بیانات او در ذیل آیات در قالب «سنت» استفاده کنند و نیز اهل بیت او معصوم در گفتار و رفتار معرفی شده اند، پی می بریم که قرآن بر «حدیث» که مظهر تجلّی سنت نبوی و اهل بیت است تأکید فراوان دارد.

2 - و نیز نقل شده که فرمود:

«لَحَدِيثُ وَاحِدُ تَأْخُذُهُ عَنْ صَادِقٍ خَيْرُ لَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا»(1)؛

«اگر یک حدیث از فردی راستگو فراگیری برای تو بهتر از تمام دنیا است»

3- از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«اعْرِفُوا مَنَازِلَ النَّاسِ مِنَّا عَلَى قَدْرِ رِوَايَاتِهِمْ عَنَّا»(2)؛

«جایگاه و منزلت مردم نزد ما را از اندازه روایاتی که از ما نقل می کنند بشناسید ».

و كان حافظاً للحديث، حاملاً له عن أمير المؤمنين علیه السلام»(1)؛

«شوذب از رجال شیعه و صاحب نام بود و از جمله معدود افراد جنگجو به حساب می آمد او حافظ حدیث و در برگیرندۀ آن از امیرالمؤمنین علیه السلام به حساب می آمد».

3- طبری می نویسد:

«اجتمع ناس من الشيعة بالبصرة في منزل امرأة من عبد قيس يقال لها مارية ابنة سعد او منقذ و كانت تتشيع، كان دارها مألفاً للشيعة يجتمعون فيه و يتحدثون، و قد بلغ ابن زياد اقبال الحسين علیه السلام و مكاتبة اهل العراق له، فكتب الى عامله بالبصرة وامره ان يضع المناظرة و يأخذ بالطريق. فاجمع يزيد بن ثبيط الى الحسين علیه السلام و كان له بنون عشرة، فدعاهم الى الخروج معه...»(2)؛

«گروهی از شیعیان در بصره در منزل زنی از قبیلهٔ (عبد قیس) به نام (ماریه دختر سعد یا منقذ) که شیعه بود جمع شدند. او خانه اش مرکز انس شیعیان بود که در آن جمع می شده و حدیث می گفتند: به ابن زیاد خبر رسید که حسین علیه السلام به طرف کوفه حرکت کرده و اهل عراق به او نامه نوشته اند، لذا به نماینده خود در بصره نامه نوشت و به او دستور داد تا جاسوس گذاشته و راه را ببندد. یزید بن ثبيط از- شهیدان کربلا - قصد حرکت به سوی حسین علیه السلام نمود و او ده فرزند داشت و همه را به خروج همراهش دعوت کرد...».

(1)ایمان از دیدگاه حدیث

1 - از رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:

«ليس الايمان بالتحلّى ولا بالتمنّى، و لكن الايمان ما خلص في القلب و صدقه الأعمال»(2)؛

«ایمان به ادعا و آرزو نیست، بلکه ایمان آن است که در دل خالص باشد و عمل آن را تصدیق و تأیید کند.»

2 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«الايمان صَبَرَ فِى الْبَلَاءِ ، وَ شُكْرٍ فِي الرَّخَاءِ »(3)؛

«ایمان، صبوری در سختی و گرفتاری، و شکرگزاری در آسایش و نعمت است».

3- و نیز نقل شده که فرمود:

«الايمان عَلَى أَرْبَعَةُ أَرْكَانٍ: التَّوَكُّلُ عَلَى اللَّهِ، وَ التَّفْوِيضُ الَىَّ اللَّهُ، وَ التَّسْلِيمُ لِأَمْرِ اللَّهِ، وَ الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ»(4)؛

«ایمان بر چهار رکن استوار است: توکل بر خدا، واگذاشتن کارها به خدا، گردن نهادن به فرمان خدا و راضی شدن به قضای الهی».

4 - از امام زین العابدین علیه السلام روایت شده که فرمود:

«علامات المؤمن خمس: الورع في الخلوة، و الصدقة في القلة، و الصبر عند المصيبة، و الحلم عند الغضب، و الصدق عند الخوف»(5)؛

«مؤمن پنج نشانه دارد: پاکدامنی در خلوت و تنهایی، صدقه دادن در

ص: 166

تنگدستی، شکیبایی در برابر مصیبت، بردباری در هنگام خشم و راستگویی با وجود بیم و ترس».

5 - از امام صادق علیه السلام سؤال شد:

«أَيُّ شَيْ ءٍ يُعْلَمُ الْمُؤْمِنُ بِأَنَّهُ مُؤْمِنُ ؟ قَالَ : بِالتَّسْلِيمِ اللَّهِ وَ الرِّضَا فِيمَا وَرَدَ عَلَيْهِ مِنْ سُرُورٍ أَوْ سَخَطٍ »(1)؛

«مؤمن بودن شخص به چه چیز شناخته می شود؟ فرمود: به تسلیم در برابر خدا و خشنود شدن به هر آنچه از غم و شادی که به او می رسد».

6 - از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

« َفْضَلَ الْمُؤْمِنِينَ أَفْضَلُهُمْ تَقْدِمَةً مِنْ نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ مَالُهُ»(2)؛

«بهترین مؤمنان آن کسی است که از جان و خانواده و دارایی خود (در راه خداوند) بیشتر مایه بگذارد».

«اگر مردم می دانستند که شناخت خدای عزّ وجلّ چه ارزشی دارد به زرق و برق زندگی دنیا و نعمت های آن که خداوند دشمنان را از آنها بهره مند ساخته است، چشم نمی دوختند و دنیای آنان در نظرشان کمتر از خاک زیر پاهایشان بود و از معرفت خدا متنعم می شدند و چونان کسانی از آن لذت می بردند که همواره در باغهای بهشت با اولیا و دوستان خدا باشد. شناخت خدا مونس هر تنهایی و یار هر بی کسی و روشنایی هر تاریکی و نیروی هر ناتوانی و شفای هر بیماری است».

2 - طبری درباره نافع بن هلال نقل می کند:

«فلم يزل يرميهم حتى فنيت سهامه، ثم ضرب يده الى قائم سيفه فاستله و جعل يرتجز و يقول:

انا الغلام الجملي***انا على دين على

فقتل اثنى عشر رجلاً ما بين راكب و راجل من اصحاب عمر بن سعد سوى من جرح حتى كسرت عضده واخذ اسیراً، فامسكه شمر بن ذى الجوشن و معه اصحابه يسوقونه نافعاً حتى اتى به عمر بن سعد . فقال له عمر: ويحك ما حملك على ما صنعت بنفسك؟ قال: انّ ربّى يعلم ما اردت ...»(1)؛

«...پیاپی آنان را تیر باران می کرد تا آنکه تیرهایش تمام شد، آنگاه دست خود را به طرف شمشیر برد و آن را از غلاف بیرون کشید و شروع به رجز خوانی کرد و می فرمود: من مرد جملی هستم، من بر دین علی می باشم.

او دوازده نفر سواره و پیاده از اصحاب عمر بن سعد را به قتل رسانید غیر از کسانی را که مجروح ساخت تا اینکه بازویش شکست و اسیر شد. شمر بن ذى الجوشن او را گرفت و همراه اصحابش او را حرکت داده به نزد عمر بن سعد آوردند. عمر به او گفت: وای بر تو! چه چیز باعث شد که دست به چنین کاری بزنی؟ او گفت: پروردگارم می داند من چه قصدی داشتم...».

3- از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمود:

«لَمَا اشْتَدَّ الامر بِالْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ النَّظَرِ اليه مَنْ كَانَ مَعَهُ، فاذا هُوَ بخلافهم؛ لا نَهِمُ كُلَّمَا اشْتَدَّ الامر تَغَيَّرَتْ أَلْوَانِهِمْ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِضِهِمْ وَ وَجِلَتْ قُلُوبِهِمْ. وَ كَانَ الْحُسَيْنُ علیه السَّلَامَ وَ بَعْضِ مَنْ مَعَهُ مِنَ خَوَاصِّهِ تشرق أَلْوَانِهِمْ وَ تهدی جَوَارِحِهِمْ وَ تَسْكُنُ نُفُوسُهُمْ . فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: انْظُرُوا

ص: 169

لا يبالي بالموت...»(1)؛

«چون امر حسین علیه السلام شدید شد همراهان حضرت به او نظاره کردند و همگی او را به خلاف خود می دیدند؛ زیرا آنان هر چه جنگ شدیدتر می شد رنگشان تغییر کرده و بندبندشان می لرزید و قلب هایشان می ترسید، ولی حسین علیه السلام برخی از خواص او که همراهش بودند رنگ هایشان برافروخته تر می شد و اعضاء و جوارحشان آرام و اطمینان پیدا می کرد. برخی به بعض دیگر می گفتند: نظاره کنید که چگونه از مرگ هراس ندارد....».

4 - از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«كَانَ عَمِّنَا الْعَبَّاسِ بْنُ عَلِىٍّ نَافِذُ الْبَصِيرَةِ، صُلْبِ الايمان، جَاهَدَ مَعَ أَخِيهِ الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامَ وَ أَبْلَى بَلاءً حَسَناً وَ مَضَى شَهِيداً»(2)؛

«عموی ما عباس فرزند علی علیه السلام بصیرتی نافذ داشت و دارای ایمانی محکم بود. همراه برادرش حسین علیه السلام جهاد کرد و به بلای نیک مبتلا شد و شهید از دنیا رفت».

5 - ابو مخنف به سندش از حمید بن مسلم نقل می کند:

«جاء حنظلة بن اسعد الشبامى الى الحسين بعد نزوله كربلاء، و كان الحسين علیه السلام يرسله الى عمر بن سعد بالمكالمة ايام المهادنة. فلمّا كان يوم العاشر و رأى اصحاب الحسين علیه السلام قد اصيبوا كلهم و لم يبق معه غير سويد بن عمرو بن ابى المطاع الخثعمي و بشر بن عمرو الحضرمی، جاء حنظلة فوقف بين يدى الحسين علیه السلام يقيه السهام والرماح و السيوف بوجهه و نحره، و يطلب منه الإذن و أخذ ينادي:

«يا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُم مِّثْلَ يَوْمِ الْأَحْزَابِ * مِثْلَ دَأْبِ قَوْمِ نُوحٍ وَعادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ وَما اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعِبادِ * وَيَا قَوْمِ إِنِّي

ص: 170

أَخافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنادِ * يَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِينَ ما لَكُم مِّنَ اللهِ مِنْ عَاصِمٍ وَمَن يُضْلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِنْ هَادٍ ﴾

يا قوم! لا تقتلوا حسيناً فيسحتكم الله بعذاب. و قد خاب من افترى.

فقال له الحسين علیه السلام: (يَا بْنِ أَسْعَدِ! رَحِمَكَ اللَّهُ، أَنَّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا الْعَذَابِ حِينَ رُدُّوا عَلَيْكَ مَا دَعَوْتُهُمْ اليه مِنَ الْحَقِّ وَ نَهَضُوا اليك ليستبيحوك وَ أَصْحَابِكَ، فَكَيْفَ بِهِمْ الْآنَ وَقَدْ قَتَلُوا اخوانك الصَّالِحِينَ)... »(1)؛

«بعد از آنکه امام حسین علیه السلام به کربلا رسید حنظلة بن اسعد نزد حضرت آمد، و او کسی بود که امام او را قبل از جنگ به نزد عمر بن سعد به جهت صحبت کردن با او فرستاده بود. چون روز عاشورا شد و اصحاب امام حسین علیه السلام را مشاهده کرد که همگی کشته شدند و غیر از سوید بن عمرو بن ابى المطاع ختعمی و بشر بن عمر و حضر می کس دیگری باقی نمانده است، حنظله آمد در مقابل امام حسین علیه السلام قرار گرفت و با این حال از حضرت در برابر تیرها و نیزه ها و شمشیرها با صورت و گلویش محافظت می کرد، و از حضرت می خواست تا اذن میدانش دهد. او شروع به خواندن این آیات نمود:

«ای قوم من! من بر شما از روزی همانند روز (عذاب) اقوام پیشین بیمناکم! و از عادتی همچون عادت قوم نوح و عاد و ثمود و کسانی که بعد از آنان بودند (از شرک و کفر و طغیان) می ترسم؛ و خداوند ظلم و ستمی بر بندگانش نمی خواهد. ای قوم من! من بر شما از روزی که مردم یکدیگر را صدا می زنند (و از هم یاری می طلبند و صدایشان به جایی نمی رسد) بیمناکم! همان روزی که روی می گردانید و فرار می کنید؛ اما هیچ پناهگاهی در برابر عذاب خداوند برای شما نیست؛ و هر کس را خداوند (بخاطر اعمالش) گمراه سازد، هدایت کننده ای برای او نیست!» ای مردم! حسین را نکشید که خداوند شما را به عذاب مبتلا می گرداند، و به طور حتم زیان دیده کسی است که به طور حتم افترا زند.

امام حسین علیه السلام به او فرمود:

(ای پسر سعد! خداوند تو را رحمت کند، آنان مستحق عذاب شدند هنگامی

ص: 171

که آنچه را از حق که مردم را به آن دعوت کردی بر تو رد کردند و بر ضد تو قیام نمودند تا خون تو و اصحابت را مباح گردانند. پس چگونه است حال آنان که الآن برادران صالح تو را به قتل رساندند ...».

«وَالَّذِينَ جَهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا»(1)؛

«و آن ها که در راه ما (با خلوص نیت) جهاد کنند، قطعاً به راه های خود، هدایتشان خواهیم کرد؛ و خداوند با نیکوکاران است».

در آیات بسیاری امر به تفکر شده است؛ از آن جمله می فرماید:

«وكَذَلِكَ يُبَيِّنُ الله لَكُمُ الآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ﴾(2)؛

«اینچنین خداوند آیات را برای شما روشن می سازد، شاید اندیشه کنید!».

از امام حسن علیه السلام نقل شده که فرمود:

«التَّفَكُّرَ حَيَاةُ قَلْبِ الْبَصِيرِ»(1)؛

«اندیشیدن، مایهٔ زنده دلی صاحب بصیرت است».

و نیز نقل شده که فرمود:

«أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ ادامة التَّفَكُّرِ؛ فَانِ التَّفَكُّرُ أَبُو كُلِّ خَيْرٍ وَ أُمِّهِ»(2)؛

«شما را به تقوای الهی و تداوم اندیشه سفارش می کنم؛ زیرا که اندیشیدن پدر و مادر همه خوبی ها است».

و از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«الْفِكْرَةُ مِرْآةُ الْحَسَنَاتِ وَ كَفَّارَةُ السَّيِّئَاتِ»(3)؛

«اندیشه، آینه خوبیها و پوشاننده بدی ها است».

و نیز نقل شده که فرمود:

«تَفَكُّرُ سَاعَةٍ خَيْرُ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ ( إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ)»(4)؛

«یک ساعت اندیشیدن بهتر از یکسال عبادت است (جز این نیست که خردمندان پند می گیرند)».

راه شهادت راه آزادی است، قلدری و زورگویی در آن نیست. یاران امام حسین علیه السلام همگی آزاد بودند و حضرت کسی را مجبور نکرد که با وی بیاید. یارانش آزادی کامل داشتند؛ می توانستند در خدمتش بمانند و به شهادت برسند و می توانستند از او جدا شده و سلامت بمانند.

شهید، پیش از شهادت در هر دمی بر سر دو راهی قرار دارد، پس در هر حال با دل در نبرد است، پیش از آنکه با دشمن در نبرد شود. کسی که در نبرد با دل پیروز شد به یقین در نبرد با دشمن پیروز خواهد شد، و آنان که در نبرد با دشمن شکست می خورند پیش از آن در نبرد با دل شکست خورده اند.

1 - طبری نقل می کند: چون حر بن یزید ریاحی راه را بر امام حسین علیه السلام گرفت حضرت به او فرمود:

«فَمَا تُرِيدُ؟ قَالَ: أُرِيدُ انَّ انْطَلِقْ بِكَ الَىَّ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ زِيَادٍ. قالَ لَهُ الْحُسَيْنُ علیه السَّلَامُ: اذا وَ اللَّهِ لَا اتَّبَعَكَ. فَقَالَ لَهُ الْحُرِّ: اذا وَ اللَّهِ لَا أَدَعُكَ. فتراد الْقَوْلِ مَرَّاتٍ. وَ لَمَّا كَثُرَ الْكَلَامُ بَيْنَهُمَا قَالَ لَهُ الْحُرِّ: أَنِّى لَمْ أُؤْمَرْ بقتالك وَ أَنَّمَا أَمَرْتُ أَنْ لَا أُفَارِقُكَ حَتَّى أَقْدَمَكَ الْكُوفَةِ، فاذا أَبَيْتُ فَخُذْ طَرِيقاً لَا تدخلك الْكُوفَةِ وَ لَا تُرِدْكَ الَىَّ الْمَدِينَةِ لِتَكُونَ بَيْنِى وَ بَيْنَكَ نِصْفاً حَتَّى اكْتُبِ الَىَّ ابْنُ زِيَادٍ وَ تُكْتَبُ أَنْتَ الَىَّ يَزِيدَ انَّ شِئْتَ أَوِ الَىَّ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ زِيَادٍ، فَلَعَلَّ اللَّهَ انَّ يَأْتِى بِأَمْرٍ يرزقنى فِيهِ الْعَافِيَةَ مِنَ انَّ ابْتُلِيَ بِشَيْ ءٍ مِنْ أَمْرِكَ...»(1)؛

«چه از من می خواهی؟ گفت: می خواهم تو را به نزد عبیدالله بن زیاد ببرم. حسین علیه السلام به او فرمود: پس من هرگز به دنبال تو نخواهم آمد. حرّ به حضرت گفت: من هم هرگز تو را رها نخواهم کرد. این کلمات سه بار بین حر و حضرت رد و بدل گشت. و چون سخن بین آن دو زیاد شد حرّ به حضرت عرض کرد: من مأمور به جنگ با تو نیستم و تنها دستور دارم که تو را رها نکنم تا تو را به کوفه ببرم. اگر نمی خواهی، راهی را انتخاب کن که نه تو را به کوفه برساند و نه

ص: 175

به مدینه برگردی تا بین من و شما انصاف باشد و من نامه ای به ابن زیاد بنویسم و اگر خواستی تو نامه ای به یزید یا عبیدالله بن زیاد بنویس. امید است که خداوند کاری کند تا مرا در امر تو مبتلا نگرداند...».

2 - دربارۀ شبیب بن جراد کلابی از شهدای کربلا آمده است:

«كان شبيب بطلاً من ابطال الكوفة و كان من الشيعة و من اصحاب امير المؤمنين علیه السلام، له ذكر فى المغازى والحروب خصوصاً يوم صفين، و كان ممن بايع مسلماً، و كان يأخذ البيعة من الناس للحسين علیه السلام، فلمّا تخاذل الناس عن مسلم خرج فيمن خرج مع عمر بن سعد حتى اتى كربلاء، وكان مع العسكر الى عشية الخميس لتسع مضين من المحرم. فلما اقبل شمر بن ذى الجوشن بكتاب عبيد الله بن زياد الى عمر بن سعد فقرأه قال له عمر: مالك، ويلك، لاقرب الله دارك و قبح الله ما قدمت به، والله انى لاظنّك انت ثنيته ان يقبل ما كنت كتبت اليه به. افسدت علينا امراً كنّا رجونا ان يصلح، والله لا يستسلم الحسين علیه السلام ابدأ، والله ان نفس ابيه علی بن ابی طالب علیه السلام لبين جبينه. فقال له شمر اللعين: ما انت صانع؟ قال: اتولّى ذلك. فلما علم شبيب بن جراد بمقاتلة القوم مع الحسين بن على علیه السلام مال اليه و اتاه ليلة العاشر، و انضم الى العباس بن على علیه السلام و اخوته؛ لانّ ام البنين من عشيرته، و بات تلك الليلة مع الحسين علیه السلام و اصحابه الى ان شبّ القتال، تقدم امام الحسين علیه السلام و قاتل حتى قتل مبارزة. وقيل: بل قتل فى الحملة الاولى مع من قتل

من اصحاب الحسين علیه السلام رضوان الله عليه»(1)؛

«شبیب جنگجویی از جنگجویان کوفه و از شیعیان و از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بود که در غزوات و جنگها خصوصاً صفین از او یاد شده است. او کسی بود که با مسلم بیعت کرده و از مردم برای امام حسین علیه السلام بیعت می گرفت.

ص: 176

چون مردم مسلم را رها کردند همراه کسانی که با عمر بن سعد از کوفه خارج شدند بیرون آمد تا به کربلا رسید و در لشکر او بود تا پنجشنبه نهم از محرم.

چون شمر بن ذی الجوشن نامه ای از عبیدالله بن زیاد برای عمر بن سعد آورد و برای او قرائت نمود عمر به شمر گفت: وای بر تو! تو را چه شده! خداوند خانه ات را نزدیک من نکند و آنچه را که آورده ای قبیح گرداند. به خدا سوگند! من گمان می کردم همراه نامه ات چیزی بیاوری که مورد قبول او باشد. تو کاری را بر ما فاسد کردی که امید داشتم اصلاح گردد، به خدا سوگند! هرگز حسین علیه السلام تسلیم نمی شود و به خدا سوگند! نفس پدرش علی بن ابی طالب علیه السلام در بین پیشانی اوست.

شمر لعین به عمر بن سعد گفت: چه می خواهی انجام دهی؟ او گفت: متولی این امر خواهم شد.

شبیب بن جراد چون دانست که این قوم قصد جنگ با حسین بن علی علیه السلام را دارند به طرف او متمایل شد و شب عاشورا خود را به حضرت رساند و به عباس بن علی و برادرانش علیه السلام ملحق شد؛ چون ام البنین از عشیره او به حساب می آمد.

آن شب را با حسین علیه السلام و اصحابش به صبح رسانید تا جنگ در گرفت. او خدمت امام آمد و جنگید تا با مبارزه به شهادت رسید. و گفته شده که در حملهٔ اوّل همراه کسانی که از اصحاب حضرت به شهادت رسیدند کشته شد. خشنودی خدا بر او باد».

3- درباره بکر بن حی تمیمی از شهدای کربلا آمده است:

«كان هذا ممّن خرج مع عمر بن سعد اللعين الى حرب اللعين الى حرب الحسين علیه السلام حتى اذا قامت الحرب يوم الطف على ساق مال مع الحسين علیه السلام على ابن سعد، فقاتل بين يدى الحسين علیه السلام حتى قتل بعد الحملة الأولى، وقيل: قتل فى الحملة الاولى مع من قتل. رضوان الله عليه»(1)؛

ص: 177

«او از جمله کسانی بود که همراه عمر بن سعد لعین برای جنگ با امام حسین علیه السلام به کربلا آمد، و چون در روز عاشورا جنگ برپا شد به امام حسین علیه السلام متمایل شد و در مقابل لشكر عمر بن سعد ايستاد و در برابر حضرت جنگید تا بعد از حملهٔ اول به شهادت رسید. و گفته شده که در حملهٔ اوّل همراه دیگران به شهادت رسید. خشنودی خدا بر او باد».

4 - در مقاتل آمده است:

«و من المقتلولين يوم الطف مع الحسين بن على علیه السلام سعد بن الحرث و اخوه ابوالحتوف بن الحرث، وكانا من اهل الكوفة و من المحكمة، فخرجا مع عمر بن سعد الى حرب الحسين علیه السلام. فلمّا كان اليوم العاشر و قتل من اصحاب الحسين علیه السلام، و لم يبق معه غير سويد بن عمرو بن ابی المطاع الخثعمي و بشير بن عمرو الحضرمي، فجعل الحسين علیه السلام ينادي: الا ناصر فينصرنا، ألا من ذاب يذب عن حرم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم). فسمعن النساء و الأطفال نداء الحسين علیه السلام و تصارخن بالعويل و البكاء. فلمّا سمع سعد بن الحرث و اخوه ابوالحتوف اصوات النساء والأطفال من آل رسول الله و كان بعد صلاة الظهر و هما في حومة الحرب فقالا: أنا نقول: لاحكم الا لله ولا طاعة لمن عصاه، و هذا الحسين بن على بنت نبينا محمد صلی الله علیه و آله، و نحن نرجو شفاعة جده يوم القيمة، فكيف نقاتله و هو بهذا الحال نراه لاناصر له و لامعين، فمالا بسيفيهما بين يدى الحسين علیه السلام على اعدائه فجعلا يقاتلان قريباً منه حتى قتلا من القوم جماعة كثيرة و جرحا آخرين، ثم قتلا معاً في مكان واحد»(1)؛

«از جمله کشته شدگان در روز عاشورا همراه با حسین بن علی علیه السلام، سعد بن حرث و برادرش ابوالحتوف بن حرث اند. آن دو از اهالی کوفه و از جملهٔ خوارج بودند که همراه عمر بن سعد به جنگ با امام حسین علیه السلام به کربلا آمدند.

ص: 178

روز عاشورا که شد و غالب اصحاب امام علیه السلام و به شهادت رسیدند و تنها همراه حضرت سوید بن عمرو بن ابی المطاع خثعمی و بشیر بن عمر و حضر می باقی مانده بود، حضرت ندا داد: (آیا کسی هست تا از حرم رسول خدا محافظت نماید؟!) زنان و اطفال صدای حسین علیه السلام را شنیده و فریاد به واویلا سر شروع به گریه کردند. چون سعد بن حرث و برادرش ابوالحتوف صدای زنان و اطفال از آل رسول را بعد از نماز ظهر در میدان جنگ شنیدند، به یکدیگر گفتند: ما می گوییم: حکمی به جز برای خدا نیست و کسی که او را نافرمانی کند حق اطاعت ندارد. و این حسین فرزند دختر پیامبر ما محمد صلی الله علیه و آله و سلم است که ما امید به شفاعت جدّش روز قیامت داریم، حال چگونه با این حالت که مشاهده می کنیم که یارویاوری ندارد با او می جنگیم. لذا با شمشیرهایشان به سوی حسین علیه السلام تمایل پیدا کرده و بر ضد دشمنانش جنگیدند تا از آنان تعدادی را کشته و افرادی را نیز مجروح نمودند و یک جا هر دو به شهادت رسیدند ».

5- طبری نقل می کند:

«انّ الحرّ بن يزيد لمّا زحف عمر بن سعد بالجيوش قال له: اصلحك الله! أمقاتل انت هذا الرجل؟ فقال: اى والله قتالاً ايسره ان تسقط الرؤس و تقطع الأيدى. قال: أفمالك في واحدة من الخصال التي عرض عليكم رضاً؟! فقال عمر بن سعد: أما والله لو كان الأمر الى لفعلت، لكن اميرك عبيد الله قد أبى ذلك. فأقبل الحرّ حتى وقف من الناس موقفاً، معه رجل من قومه يقال له قرة بن قيس الرياحي، فقال: يا قرة! هل سقيت فرسك اليوم؟ قال: لا. قال: انّما تريد ان تسقيه. قال: فظننت والله انه يريد ان ينتحى فلايشهد القتال و كره ان اراه حين يصنع ذلك فيخاف ان ارفعه عليه. فقلت له: لم اسقه و انا منطلق فساقيه. قال: فاعتزلتُ ذلك المكان الذي كان فيه. قال: فوالله! لو انه اطلعنى على الذي يريد لخرجت معه الى الحسين علیه السلام ... »(1)؛

ص: 179

«حر بن یزید چون در مقابل لشکر عمر بن سعد قرار گرفت به او فرمود: خدا تو را اصلاح کند! آیا با این مرد می جنگی؟ گفت: آری به خدا سوگند! جنگی که کمترین آن بریده شده سرها و دستهاست. حر گفت: آیا به یکی از آن خصوصیاتی که بر شما عرضه کرد رضایت نمی دهی؟ عمر بن سعد گفت: بدان به خدا سوگند! که اگر امر به دست من بود این کار را می کردم ولی امیر تو عبیدالله آن را نمی پذیرد. حرّ آمد و از مردم کناره گرفت و با مردی به نام قرّة بن قیس ریاحی که همراه او بود به کناری ایستاد و به او گفت: ای قره! آیا امروز به اسبت آب داده ای؟ گفت: خیر. حر گفت: نمی خواهی به اسبت آب دهی؟ او گفت: به خدا سوگند! من گمان کردم که می خواهد از جنگ کناره بگیرد و شاهد جنگ نباشد و لذا نمی خواهد من او را این گونه ببینم. به او گفتم: اسبم را آب نداده ام و می روم تا او را آب دهم، لذا از نزد او جدا شدم. به خدا سوگند! اگر مرا بر آنچه قصد کرده بود مطلع می ساخت همراه او به سوی حسین علیه السلام می رفتم...».

محمد بن نما نقل می کند:

«انّ الحرّ لمّا أخرجه ابن زياد الى الحسين بن على علیه السلام و خرج من القصر نودى من خلفه: أبشر يا حرّ في الجنّة. قال: فالتفت فلم ير احداً، فقال في نفسه: والله ما هذه بشارة و انا اسير الى حرب الحسين علیه السلام و ما كان يحدث نفسه بالجنّة... »(1)؛

«چون ابن زیاد حرّ را به سوی حسین بن علی علیه السلام فرستاد و از قصر او خارج شد، از پشت سر شنید که شخصی او را چنین ندا می کند: بشارت باد تو را به بهشت ای حرّ. او می گوید: به پشت سر خود نگاه کردم و کسی را ندیدم. و با خود گفتم: به خدا سوگند! این بشارت نیست در حالی که من برای جنگ با حسین علیه السلام می روم و خودم را به بهشت خبر نمی دهم...».

ص: 180

جلوگیری کردم و در راه همراه تو بودم... ولی آمده ام و از کرده خود نزد خدا پشیمانم و می خواهم برای تو فداکاری کنم تا در برابر تو بمیرم، آیا توبه ام پذیرفته است؟! حضرت به او فرمود: آری، خداوند توبه ات را می پذیرد و تو را می آمرزد...».

عروة انقض الأعراب من حوله و لم ينقض عقبة فيمن انقض وكان معه حتى اتى كربلاء، فلمّا كان يوم الطف و شبّ القتال تقدم بين يدى الحسين علیه السلام و قاتل حتى قتل مبارزة. وفي رواية قتل فى الحملة الأولى مع من قتل. رضوان الله عليه»(1)،

«عقبه از جمله کسانی بود که به دنبال حسین بن علی علیه السلام از منازل (جهینه) اطراف مدینه حرکت کرد و با او ملازم بود تا حضرت در منطقه (زباله) فرود آمد. و چون خبر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه به حضرت رسید، عرب هایی که همراه او آمده بودند عهد خود را با او نقض کردند ولی عقبه در میان پیمان شکنان نبود و با حضرت بود تا به کربلا آمد. روز عاشورا که شد و جنگ در گرفت در برابر امام حسین علیه السلام قرار گرفت و جنگید تا با مبارزه به شهادت رسید. و بنابر روایتی در حمله اوّل با کشته شدگان به شهادت رسید».

2 - دربارۀ مسلم بن عوسجه آمده است:

«انّه ممن كاتب الحسين بن على علیه السلام من الكوفة مع من كتب و وفى له، و ممّن اخذ البيعة له عند مجيىء مسلم بن عقيل الى الكوفة...»(2)،

«او از جمله کسانی بود که برای امام حسین علیه السلام همراه با دیگر افراد نامه نوشتند و به عهدش وفا نمود، و نیز از جمله کسانی بود که هنگام ورود مسلم بن عقیل به کوفه برای او بیعت گرفت...».

3- درباره رشادت عمروبن قرظه انصاری در کربلا آمده است:

«ثم أنّه قاتل ساعة و رجع الى الحسين علیه السلام فوقف دونه ليقيه من العدو. فجعل يلتقى السهام بجبهته وصدره، فلم يصل الى الحسين علیه السلام سوء حتى اثخن بالجراح. فالتفت الى الحسين علیه السلام فقال: أوفيت يابن رسول الله؟! قال له الحسين علیه السلام: نعم انت أمامى فى الجنة، فاقرأ رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم منى السلام

ص: 184

و اعلمه أنّى فى الأثر. فخر قتيلاً، رضوان الله عليه»(1)،

«ساعتی جنگ کرد و سپس به سوی حسین علیه السلام بازگشت و در برابر او ایستاد تا از او در مقابل دشمنان دفاع کند. او تیرها را با پیشانی و سینه اش میگرفت تا به امام حسین علیه السلام نرسد، تا اینکه بدنش پر از خون شد. او رو به حسین علیه السلام نمود و عرض کرد: آیا به عهد خود وفا کردم ای فرزند رسول خدا؟! امام حسین علیه السلام به او فرمود: آری، تو جلودار منی در بهشت، سلام مرا به رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم برسان و به او بگو که من در پی شما خواهم آمد. این را گفت و نقش بر زمین گشت. خشنودی خدا بر او باد».

4 - شیخ مفید می نویسد:

«انّ حبيباً كان ممن كاتب الحسين علیه السلام مع من كتب و وفّى له حتى قتل بين يديه »(2)،

«همانا حبیب از جمله کسانی بود که به امام حسین علیه السلام همراه دیگران نامه نوشت و به عهدش وفا کرد تا در برابر او به شهادت رسید».

5 - دربارهٔ مجمّع بن زیاد جهنی از شهدای کربلا آمده است:

«كان مجمّع فى منازل جهينة حول المدينة، فلما خرج الحسين علیه السلام من مكة الى العراق مرّ الحسين علیه السلام بهم، و تبعه مجمع بن زياد فيمن تبعه من الأعراب، فلمّا وصل الحسين علیه السلام الى زبالة و نزل، اتاه خبر مسلم بن عقیل و هانی بن عروة انقض من حوله كثير من الأعراب الذين لحقوه في الطريق الا مجمّع بن زياد، اقام معه، فلمّا كان الطف و شبّ القتال تقدم بين يدى الحسين علیه السلام و قاتل حتى قتل من القوم جماعة كثيرة، ثم عطف عليه الناس من كل جانب فقتلوه فى حومه الحرب بعد ما عقروا فرسه رضوان الله عليه»؛

ص: 185

«مجمع در منازل جهینه اطراف مدینه به سر می برد. و چون امام حسین علیه السلام مکه به سوی عراق حرکت کرد حضرت از میان آن قوم حرکت نمود، و برخی از اعراب از آن جمله مجمّع به منطقهٔ (زباله) رسید و منزل کرد. خبر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه به او رسید و لذا بسیاری از عربها که در بین راه به او ملحق شده بودند نقض پیمان کرده و از حضرت جدا شدند ولی مجمع بن زیاد چنین نکرد و تا آخر با حضرت باقی ماند. و چون روز عاشورا شد و جنگ در گرفت خدمت امام حسین علیه السلام رسید و چنان جنگید که تعداد بسیاری را به قتل رسانید. آنگاه لشکر عمر بن سعد از هر طرف بر او حمله کرده و او را در میدان جنگ به شهادت رساندند».

6- و درباره عباد بن مهاجر جهنی از شهدای کربلا آمده است:

«و لما وصل الحسين علیه السلام الى زبالة انقض الأعراب من حوله و اقام عباد بن المهاجر معه و كان ملازماً له حتى اتى كربلاء، فلمّا كان اليوم العاشر و شبّ القتال تقدم بين يدى الحسين علیه السلام و قتل في الحملة الأولى مع من قتل اصحاب الحسين علیه السلام رضوان الله عليه»(1)،

«و چون حسین علیه السلام به منطقهٔ (زباله) رسید عرب هایی که همراه او بودند نقض پیمان کردند به جز عباد بن مهاجر که همراه او بود تا آنکه به کربلا رسید. و چون روز عاشورا شد و جنگ در گرفت خدمت حسین علیه السلام آمد و در حمله اول همراه کسانی که از اصحاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند کشته شد. خشنودی خدا بر او باد».

7 - و نیز دربارۀ مرقع بن ثمامه اسدی از شهدای کربلا آمده است:

«كان مرقع ممن جاء الى الحسين علیه السلام في الطف بعد ما ردّوا الشروط عليه و خلص اليه ليلاً مع من خلص »(2)؛

ص: 186

«مرقع از جمله کسانی بود که در روز عاشورا بعد از آنکه ش--روط را بر او رد نمودند خدمت امام حسین آمد و شب عاشورا از جمله اصحاب مخلص او بود».

نصحت لهؤلاء و ابلغت لو نفع النصح و الإبلاغ »(1)،

«مردی از پشت سرش او را صدا کرد و به او گفت: ای زهیر! اباعبدالله به تو می فرماید که برگرد؛ زیرا به جان خود سوگند! اگر مؤمن آل فرعون برای قومش نصیحت کرد و در دعوت مردم نهایت کوشش را نمود تو نیز آنان را نصیحت کرده و نهایت کوشش و سعی خود را نمودی اگر نصیحت و کوشش به آنان فایده برساند».

2 - ابو مخنف می گوید:

«و صار الحسين سلام السلام ينظر يميناً وشمالاً، فلم ير احداً حوله من اصحابه و انصاره الا قتيل و جدیل و طریح و جریح، فنادى: اما من مغيث يغيثنا، اما من مجير يجيرنا، اما من ناصر فينصرنا، اما من طالب للجنة فيذبّ عنّا، اما من خائف من عذاب الله فيرحمنا، اما من معين فيكشف الكرب عنا. ثم انشأ يقول:

انا ابن الطهر من آل هاشم***کفانی بهذا مفخراً حين افخر

و فاطمة امى و جدى محمّد***وعمّى هو الطيار فى الخلد جعفر

بنا بين الله الهدى عن ضلالة***بكأس رسول الله من ليس ينكر

و شيعتنا في الخلق اكرم شيعة***و باغضنا يوم القيمة يخسر

و طوبى لعبد زارنا بعد موتنا***بجنة عدن صفوها لا يكدر

فوقع كلامه فى مسامع الحرّ، فاقبل على ابن اخيه قرّة وقال: اتنظر الى الحسين علیه السلام يستغيث فلايغاث و يستجير فلايجار، قد قتلت انصاره و بنوه، و قد اصبح بين مجادل و مخاذل، فهل لك ان تسير بنا اليه و تقاتل بين يديه؟ فانّ الناس عن هذه الدنيا راحلة وكرامات الدنيا زائلة، فلعلّنا نفوز بالشهادة و نكون من اهل السعادة. فقال له: مالي بذلك حاجة.

ص: 189

فتركه و أقبل على ولده و قال له: يا بنى! الاصبر لى على النار ولا على غضب الجبّار، و لا ان يكون غداً خصمى احمد المختار. یا بنی! اماتری الحسين علیه السلام يستغيث فلايغاث و يستجير فلايجار؟! يا بني! سربنا اليه نقاتل بين يديه فلعلنا نفوز بالشهادة و نكون من اهل السعادة. فقال له ولده حبّاً وكرامة...

ثم انّ الحرّ قال لولده: احمل يا بنى على القوم الظالمين. فحمل الغلام على القوم، و لم يزل يقاتل حتى قتل سبعين فارساً ثم قتل. فلما رآه ابوه مقتولاً فرح بذلك فرحاً شديداً وقال: الحمد لله الذي رزقك الشهادة بين يدى مولانا الحسين عیله اسلام»(1)،

«امام حسین علیه السلام به طرف راست و چپ نگاه کرد و هیچ یک از اصحاب و یارانش را ندید جز آنکه کشته شده و یا مجروح بودند. در آن هنگام ندا داد آیا (کمک کاری هست که ما را کمک کند؟ آیا پناه دهنده ای هست که ما را پناه دهد؟ آیا یاوری هست که ما را یاری دهد؟ آیا درخواست کنندهء بهشتی هست که از ما دفاع نماید؟ آیا کسی هست که از عذاب خدا ترسد و به ما رحم کند، آیا کمک کاری هست که گرفتاری را از ما دور سازد. آنگاه این اشعار را سرود:

من پسر پاک از آل هاشمم. بس است به این نسب از حیث افتخار که افتخار می شود. و فاطمه مادر من و جدّم محمّد است. و عمویم جعفر است که در بهشت پرواز می کند.

تنها به واسطه ما بود که خداوند هدایت را از گمراهی جدا نمود، و ما چراغ هدایت الهی هستیم که در روی زمین نورافشانی می کند. و ما سرپرستان حوض کوثریم که دوست داران خود را سیراب می کنیم با جام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، این چیزی است که کسی انکار نمی کند. و شیعیان ما در خلق بهترین شیعیان اند و دشمنان ما در روز قیامت زیان کارند.

و خوشا به حال بنده ای که ما را بعد از مرگمان زیارت کند، که جایگاه او در

ص: 190

بهشت عدن است، بهشتی که خالص بوده و کدورت در آن نیست.

این سخنان و اشعار بر حر اثر گذاشت، رو به پسر برادرش (قره) کرد و گفت: آیا به حسین علیه السلام نظر می کنی که چگونه طلب یاری می کند ولی کسی یاریش نمی نماید و طلب پناه می کند ولی کسی او را پناه نمی دهد؟ در حالی که یاران و اولادش کشته شده اند و الآن در بین کسانی قرار گرفته که با او مجادله کرده و او را خوار نموده اند. آیا آمادگی داری که به سوی او برویم و به دفاع از او بجنگیم؟ زیرا مردم همگی از این دنیا کوچ خواهند کرد و کرامت های دنیا زایل شونده است، شاید ما نیز به شهادت نایل شویم و از اهل سعادت گردیم. او گفت: من به این شهادت نیازی ندارم.

حر او را رها کرد و به سوی فرزندش آمد و گفت: ای فرزندم م--ن ب--ر آتش دوزخ و غضب خدای جبّار طاقت ندارم، و نمی توانم ببینم که روز قیامت دشمن من احمد مختار باشد. ای فرزندم! آیا نمی بینی حسین علیه السلام را که چگونه طلب یاری می کند ولی کسی او را یاری نمی دهد و طلب پناه می کند ولی کسی او را پناه نمی دهد؟ ای فرزندم! بیا با هم به سوی او رویم و به دفاع از او بجنگیم، شاید به فوز شهادت نایل شویم و از اهل سعادت گردیم. فرزندش به او گفت: بسیار این کار را دوست دارم و کرامتی برای ماست... سپس حرّ به فرزندش گفت: ای فرزندم: بر این قوم ظالم حمله کن. آن جوان بر سپاه دشمن حمله کرد و همین طور می جنگید تا هفتاد سواره را به قتل رسانید و آنگاه کشته شد.

چون پدرش او را کشته دید از کار او بسیار خوشحال شد و عرض کرد: سپاس خدای را سزاست که به تو شهادت در برابر مولای ما حسین علیه السلام را ارزانی کرده است».

امتحانش می باشد آخرت را بر دنیا مقدم بدارد، و این مطلبی است که در قرآن و روایات به آن اشاره شده است؛

خداوند متعال می فرماید:

﴿فَأَمَّا مَنْ طَغى * وَ آثَرَ الحيواة الدُّنْيَا * فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوى)(1)،

«اما آن کسی که طغیان کرده، و زندگی دنیا را مقدم داشته، مسلّماً دوزخ جایگاه اوست!».

از جمله وصایای لقمان به فرزندش این است:

«بِعْ دُنْيَاكَ بِآخِرَتِكَ تَرْبَحْهُمَا جَمِيعاً، وَ لَا تَبِعْ آخِرَتَكَ بِدُنْيَاكَ تخسرهما جَمِيعاً»(2)،

«دنیایت را به آخرت بفروش که هر دو را به دست می آوری و آخرتت را به دنیایت مفروش که هر دو را از دست می دهی».

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«مِنْ عبدالدنيا وَ آثَرَهَا عَلَى الْآخِرَةِ اسْتَوْخَمَ الْعَاقِبَةِ»(3)،

«هر که دنیا را بپرستد و بر آخرت ترجیح دهد فرجامی ناگوار خواهد داشت».

و نیز از حضرت نقل شده که فرمود:

«لَا يَتْرُكُ النَّاسُ شَيْئاً مِنْ أَمْرِ دِينِهِمْ لِاسْتِصْلَاحِ دُنْيَاهُمْ الَّا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُوَ أَضَرُّ مِنْهُ»(4)،

«مردم برای سود دنیای خود امری از امور دین خود را وانگذارند مگر آنکه خداوند کاری برای آنان پیش آورد که زیانش از آن سود بیشتر باشد».

ص: 192

و نیز نقل شده که فرمود:

«مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا أَكْبَرُ هَمِّهِ طَالَ شقاؤه وَ غَمَّهُ»(1)،

«کسی که بیشترین هم و غمش دنیا باشد بدبختی و اندوهش به درازا کشد».

از امام حسین علیه السلام نقل شده که فرمود:

«انَّ مِنْ هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ تَعَالَى انَّ رَأْسِ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا أَهْدَى الَىَّ بَغَى مِنْ بَغَايَا بَنَى اسرائيل»(2)؛

«از بی ارزشی و خواری دنیا نزد خداوند متعال است که سر یحیی بن زکریا به فاحشه ای از فاحشه های بنی اسرائیل هدیه داده شد».

از رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم نقل شده که فرمود:

«مَنْ أَحَبَّ دنیاه أَضَرَّ بِآخِرَتِهِ»(3)،

«هر که دنیایش را دوست بدارد به آخرتش زیان زده است».

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«انَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سبیلان مُخْتَلِفَانِ؛ فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْيَا وَ تَوَلَّاهَا أَبْغَضَ الْآخِرَةَ وَ عَادَاهَا، وَ هُمَا بِمَنْزِلَةِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَاشٍ بَيْنَهُمَا، كُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَرِ، وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ»(4)،

«همانا دنیا و آخرت دو دشمن ناهماهنگ و دو راه جدا از هم هستند. پس هر که دنیا را دوست داشته باشد و با آن دوستی کند از آخرت نفرت دارد و با آن دشمنی می ورزد. دنیا و آخرت به منزلهٔ مشرق و مغربند که هر کس میان آن دو را بپیماید هر چه به یکی نزدیک شود از دیگری دور میگردد. دنیا و آخرت هووی هم اند».

ص: 193

تجلی آخرت طلبی در اصحاب امام حسین علیه السلام

1 - کشی می گوید:

«و كان حبيب بن مظاهر من الرجال السبعين الذين نصروا الحسين علیه السلام و لقوا جبال الحديد و استقبلوا الرماح بصدورهم و السيوف بوجوههم، و هم يعرضون عليهم الأمان و الأموال فيأبون و يقولون: لا عذر لنا عند رسول الله صلی الله علیه و آله ان قتل الحسين علیه السلام و منا عين تطرف، لا والله لا يكون ذلك ابداً حتى نقتل دونه...»(1)،

«حبیب بن مظاهر از جمله هفتاد مردی بود که حسین علیه السلام را یاری کرده و به ملاقات کوههایی از آهن رفته و با سینه های خود نیزه ها را استقبال کرده و با صورتهایشان با شمشیر روبرو شدند، و این در حالی است که بر آنان امان نامه و اموال عرضه شده و از آن سر باز زدند و می گفتند: ما نزد رسول خدا علیه السلام عذری نداریم اگر حسین علیه السلام کشته شود ولی ما چشم هایی داشته باشیم که پلک هایش بر هم خورد، نه به خدا سوگند! هرگز چنین اتفاقی نخواهد افتاد تا ما نزد او کشته شویم...».

2- در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى أَبِي الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أميرَالمُؤمِنينَ، المواسى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ، الْآخِذُ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ... »(2)؛

«درود بر ابوالفضل عباس فرزند امیرالمؤمنین علیه السلام، که جانش را فدای برادرش نمود، و آخرت را بر دنیا مقدم داشت...».

خوارزمی حنفی می نویسد:

«...ثُمَّ صَاحَ الْحُسَيْنِ علیه السَّلَامُ، أَمَّا مَنِ مُغِيثٍ يغيثنا لِوَجْهِ اللَّهِ؟ أَمَّا مَنِ ذَابَ

ص: 194

يَذُبُّ عَنْ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ؟

فَلَمَّا سَمِعَ الْحُرُّ بْنِ يَزِيدُ هَذَا الْكَلَامَ اضْطَرَبَ قَلْبِهِ وَ دَمَعَتْ عَيْنَاهُ، فَخَرَجَ بَاكِياً مُتَضَرِّعاً مَعَ غُلَامُ لَهُ تركى... »(1)،

«...آنگاه حسین علیه السلام ندا داد: آیا کسی هست که مرا به جهت خدایاری و پشتیبانی کند؟ آیا کسی هست که از حرم رسول خدا دفاع نماید؟

چون حر بن یزید این کلام را شنید قلبش مضطرب شد و دو چشمانش گریست، و با حالت گریه و تضرع همراه غلامش ترکی از صف لشکر دشمن بیرون آمد ...».

از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:

«مَنْ فُتِحَ لَهُ بَابُ خَيْرٍ فَلْيَنْتَهِزْهُ؛ فانّه لَا يَدْرِي مَتَى يُغْلَقُ عَنْهُ»(1)،

«هرکس در کار خیر به رویش گشوده شود باید در استفاده از این فرصت بشتابد؛ زیرا او نمی داند که این در، کی به رویش بسته می شود».

و نیز نقل شده که فرمود:

«انَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنَ الْخَيْرِ مَا يُعَجَّلُ»(2)؛

«خداوند آن کار خیری را دوست دارد که با تعجیل صورت گیرد»

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«بَادِرُوا بِعَمَلِ الْخَيْرِ قَبْلَ انَّ تُشْغَلُوا عَنْهُ بِغَيْرِهِ»(3)؛

«در انجام کار خوب شتاب کنید پیش از آنکه به سبب پرداختن به کاری دیگر از آن بازمانید».

از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

«كَانَ أَبِي يَقُولُ: اذا هَمَمْتَ بِخَيْرٍ فَبَادِرْ؛ فانّك لَا تَدْرِى مَا يَحْدُثُ»(4)،

«پدرم می فرمود: چون آهنگ کار خوبی کردی در انجام آن شتاب کن؛ زیرا نمی دانی که چه پیش می آید».

الكتاب فقال: خرقته. قال ولِمَ؟ قال: لئلا تعلم ما فيه. قال الى م--ن؟ قال: الى قوم لا أعرف اسمائهم. قال: ان لم تخبرني فاصعد المنبر و سبّ الكذاب يعني به الحسين علیه السلام. فصعد المنبر فقال: ايها الناس! ان الحسين بن على علیه السلام الخير خلق الله و ابن فاطمة بنت رسول الله صلى الله عليه وآله و سلم و انا رسوله اليكم وقد فارقته بالحاجر من بطن الرمة فاجيبوه. ثم لعن عبيد الله بن زیاد و اباه و لعن يزيد بن معاوية و اباه و صلّى على اميرالمؤمنين علیه السلام. فأمر ابن زياد، فأصعد القصر و رمى به من اعلاه فتقطع، فمات»(1)،

«...چون حصین قیس را دستگیر کرد او را به سوی عبیدالله فرستاد. عبیدالله از او دربارۀ نامه ها سؤال کرد. او گفت: آنها را پاره کردم. گفت: چرا؟ گفت: تا از محتوای آن باخبر نشوی. گفت: نامه ها برچه کسانی نوشته شده است؟ گفت: بر کسانی که از اسامی آنان اطلاعی ندارم. گفت: اگر مرا از اسامی افراد مطلع نمی سازی پس بالای منبر برو و دروغ گو پسر دروغ گو یعنی حسین علیه السلام (نعوذ بالله تعالی) را دشنام بده. او بالای منبر رفت و گفت: ای مردم! همانا حسین بن العلي علیه السلام بهترین خلق خدا و پسر فاطمه دختر رسول خداست و من فرستاده او به سوی شمایم و در منطقهٔ (حاجر) از وادی (رمه) از او جدا شدم پس دعوت او را اجابت کنید. آنگاه عبیدالله بن زیاد و یزید بن معاویه و پدرش را لعنت کرده و بر امیرالمؤمنین علیه السلام درود فرستاد. ابن زیاد دستور داد تا او را بالای قصر برده و از آنجا به پایین پرتاب کردند و بدنش قطعه قطعه شد و به شهادت رسید».

2- نقل شده:

«فلمّا كان اليوم العاشر و نشب القتال جعل اصحاب الحسين علیه السلام يسارعون الى القتل بين يديه وكانوا كما قيل:

قوم اذا نودوا لدفع ملمة***و الخيل بين مدعس و مکردس

لبسوا القلوب على الدروع كأنّهم***يتهافتون على ذهاب الأنفس »(2)

ص: 197

«چون روز عاشورا شد و جنگ شدت گرفت اصحاب امام حسین علیه السلام شروع به مسابقه در قتال در برابر آن حضرت نمودند و بودند همان گونه که گفته شده: آنان گروهی بودند که چون برای دفع گرفتاری دعوت شدند و اسبان متراکم و فشرده بودند.

قلب های خود را آماده تیرهای بلا کردند، گویا که در کشتن خود بر یکدیگر سبقت می گیرند».

3- دربارۀ برید بن خضیر همدانی از شهیدان کربلا آمده است:

«انّه لما بلغه خبر الحسين بن على بن ابى طالب علیه السلام سار من الكوفة الى مكة ليلحق بالحسين علیه السلام، فجاء معه الى كربلاء حتى فجاء معه الى كربلاء حتى استشهد بين يديه»(1)،

«چون خبر حسين بن علی بن ابی طالب علیه السلام به او رسید از کوفه به طرف مکه روان شد تا خود را به امام رسانید، و همراه او به کربلاء آمد و در مقابل او به شهادت رسید».

4 - در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى المرتث مَعَهُ عَمْرِو بْنِ عبدالله الجندعي. السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا خَيْرَ أَنْصارٍ، السَّلَامُ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ. بَوَّأَكُمْ اللَّهِ مبوء الْأَبْرَارِ. اشْهَدْ لَقَدْ كَشَفَ اللَّهُ لَكُمْ الْغِطَاءَ وَ مَهْدُ لَكُمْ الوطاء، واجزل لَكُمْ الْعَطَاءَ، وَ كُنْتُمْ عَنِ الْحَقَّ غَيْرَ بطاء، وانتم لَنَا فرطاء، وَ نَحْنُ لَكُمْ خُلَطَاءَ فِى دَارِ الْبَقَاءِ، وَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ»(2)؛

«درود بر قطعه قطعه شده همراه او عمروبن عبدالله جندعی درود بر شما ای بهترین یاران، درود بر شما به جهت صبری که کردید و خوب جایگاهی در آخرت برای شماست. خداوند شما را در جایگاه نیکان قرار داد. گواهی می دهم که خداوند پرده را برای شما برداشت و گام را برای شما گستراند، و به

ص: 198

شما پاداش نیک عطا نمود. شما کسانی بودید که در پیروی از حق کوتاهی دید و لذا پشت سر ما و همنشین ما در بهشت خواهید بود. و درود و رحمت و برکات خدا بر شما باد».

5- شب عاشورا امام حسین علیه السلام اصحاب خود را جمع کرد و در خطبه ای خطاب به آنان فرمود:

«أَثْنَى عَلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ احْمَدْهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ. اللَّهُمَّ أَنَّى أَحْمَدُكَ عَلَى انَّ أَكْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّةِ وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنِ، وَ فقهتنا فِي الدِّينِ،، وَ جَعَلْتُ لَنَا أَسْمَاعاً وابصاراً وافئدة، وَ لَمْ تَجْعَلْنَا مِنِ الْمُشْرِكِينَ. أَمَّا بَعْدُ، فانّى لَا اعْلَمْ أَصْحَاباً أَوْلَى وَ لَا خَيْراً مِنْ اصحابی، وَ لَا أَهْلِ بیت ابِرُ وَ لَا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي. فَجَزَاكُمُ اللَّهِ عَنَى جَمِيعاً خَيْراً....»(1)،

«خدای تبارک و تعالی را به بهترین وجه ستایش می گویم و او را در حالت خوشی و گرفتاری ستایش می نمایم. بارخدایا! تو را ستایش می کنم بر اینکه ما را به نبوت کرامت داده و قرآن را به ما تعلیم دادی، و ما را فقیه در دین نمودی و برای ما گوش ها و دیده ها و قلب ها قرار دادی، و ما را از مشرکین قرار ندادی. اما بعد، پس همانا من اصحابی برتر و بهتر از اصحابم سراغ ندارم و نیز اهل بیتی نیکوتر و پیوند کننده تر از اهل بیتم نمی شناسم. پس خداوند به تمام شما از طرف من خير عطا نماید...».

6- هنگامی که حضرت علی اکبر علیه السلام اذن میدان گرفت امام حسین علیه السلام نگاهش را به طرف آسمان کرد و عرض نمود:

«اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَى هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَقَدْ بَرَزَ اليهم أَشْبَهَ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِكَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ كُنَّا اذا اشتقنا الَىَّ رُؤْيَةِ نَبِيِّكَ نَظَرْنَا اليه»(2)؛

ص: 199

«بارخدایا! گواه باش بر این قوم که کسی به سوی آنان رفت که شبیه ترین مردم از حیث خلقت و اخلاق و گفتار به فرستاده ات محمد صلی الله علیه و آله بود، و ما هرگاه به دیدن پیامبرت مشتاق می شدیم به او نظاره می کردیم».

اَخِيهِ الْحُسَيْنُ علیه السلام، وابلى بَلاءً حَسَناً وَ مَضَى شَهِيداً»(1)،

«عموی ما عباس فرزند علی علیه السلام بصیرتی نافذ داشت و دارای ایمانی محکم بود، با برادرش حسین جهاد کرد و مبتلا به بلاهای نیک شد و شهید از دنیا رفت».

2 - بریر بن خضیر همدانی بعد از آنکه خطبه ای خواند و مردم را از نامه هایی که برای امام حسین علیه السلام نوشته بودند آگاه کرد و آنان را به پشتیبانی از امام حسین علیه السلام دعوت نمود، برخی از لشکریان عمر بن سعد به او گفتند:

«يا هذا! ما ندرى ما تقول ؟ فقال برير: الحمد لله الذي زادني فيكم بصيرة. اللهم أنّى ابرأ اليك من فعال هؤلاء القوم، اللهم ألق بأسهم بينهم حتى يلقوك و انت عليهم غضبان. فجعل القوم يرمونه بالسهام، فرجع برير الى ورائه...»(2)،

«ای مرد! نمی دانیم که چه می گویی؟ بریر فرمود: ستایش خداوندی را سزاست که بصیرت مرا درباره شما زیاد کرده است. بارخدایا! من از کارهای این قوم به سوی تو پناه میبرم. بارخدایا! بینشان اختلاف انداز تا زمانی که تو را ملاقات کنند در حالی که تو بر آنان غضبناکی. آن لشکر شروع به تیراندازی به او کردند و بریر به عقب بازگشت...».

-3- در زیارت نامه حضرت ابو الفضل العباس علیه السلام آمده است:

«اشْهَدْ أَنَّكَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْكُلْ، وَ اشْهَدْ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَى بَصِيرَةٍ مِنْ دَيْنِكَ، مُقْتَدِياً بِالصَّالِحِينَ، وَ مُتَّبِعاً لِلنَّبِيِّينَ...»(3)،

«گواهی می دهم که تو سستی و پیمان شکنی ننمودی، و گواهی می دهم که تو با بصیرت در دینت از دنیا رفتی و به صالحان اقتدا کرده و از پیامبران پیروی نمودی...».

ص: 201

«و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که به خرج دادند، تحقق یافت».

و می فرماید:

«وَجَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِايَاتِنا يُوقِنُونَ»(1)،

«و از آنان امامان (و پیشوایانی) قرار دادیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت میکردند؛ چون شکیبایی نمودند، و به آیات ما یقین داشتند».

و می فرماید:

«وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ * الَّذِينَ إِذَا أَصابَتْهُم مُّصِيبَةُ قالُوا إِنَّا لله وإنا وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتُ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»(2)،

«قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مالها و جانها و میوه ها، آزمایش می کنیم؛ و بشارت ده به استقامت کنندگان آن ها که هر گاه مصیبتی به ایشان می رسد، می گویند:« ما از آن خدائیم، و به سوی او باز می گردیم! این ها، همانها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده، و آن ها هستند هدایت یافتگان!».

«شما به آنچه دوست دارید نخواهید رسید مگر با صبر در برابر آنچه ناخوش می دارید».

از امام صادق علیه السام نقل شده که فرمود:

«الْمُؤْمِنُ يُطْبَعُ عَلَى الصَّبْرُ عَلَى النَّوَائِبِ»(1)؛

«مؤمن، با صبر در برابر سختیها سرشته شده است».

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«بِالصَّبْرِ تُدْرِكَ معالى الْأُمُورِ»(2)؛

«با صبر به مقامات بالا می توان رسید».

و نیز نقل شده که دربارهٔ صفات متقین می فرماید:

«صَبَرُوا أَيَّاماً قَلِيلَةً، أَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِيلَةً»(3)،

«چند صباحی صبر کردند و در پی آن به آسایشی طولانی دست یافتند».

التغلبى برمحه و زید بن رقاد الجهني بسيفه حتى قتلاه، وكان آخر قتيل من اصحاب الحسين علیه السلام وانصاره»(1)،

«بشر حضرمی چون به شهادت رسید سويد بن عمرو بن ابی المطاع به میدان آمد و همچون شیر غرّان جنگید و بر شدائدی که بر او وارد شده بود صبر نمود تا آنکه بدنش از جراحت پر از خون شد و به صورت در میان کشته ها افتاد. لشکر گمان کرد که او کشته شده و جان در بدن ندارد تا اینکه شنید که مردم می گویند: حسین علیه السلام کشته شده است. لحظه ای به هوش آمد، و خنجری را که همراهش بود در کف دست گرفت؛ چون شمشیرش را گرفته بودند، و با همان خنجر ساعتی حمله کرد. سپس لشکر دشمن از هر طرف راه را بر او بسته و به او حمله کردند؛ عروة بن بکار تغلبی با نیزه بر او زد و زید بن رقاد جهنی شمشیری بر او کوفت که با آن به شهادت رسید. و او آخرین شهید از اصحاب و انصار امام حسین علیه السلام بود».

2 - در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى المرتث مَعَهُ عَمْرِو بْنِ عبدالله الجندعى، السَّلَامُ عَلَيْكُمْ یا خیر أَنْصَارِ، السَّلَامُ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ، بَوَّأَكُمْ اللَّهِ مبوّء الْأَبْرَارِ. اشْهَدْ لَقَدْ كَشَفَ اللَّهُ لَكُمْ الْغِطَاءَ وَ مَهْدُ لَكُمْ الوطاء وَ أَجْزَلَ لَكُمْ الْعَطَاءَ...»(2)،

«درود بر عمروبن عبدالله جندعی که همراه حسین علیه السلام بدنش قطعه قطعه شد. درود بر شما ای بهترین یاوران. درود بر شما به جهت صبری که کردید و خوب جایگاهی در آخرت برای شماست. خداوند شما را در جایگاه نیکان جای داد. گواهی می دهم که به طور حتم خداوند برای شما پرده ها را کنار زده و راه را برای شما هموار نمود و پاداش خوبی به شما عطا کرد...».

ص: 205

3- و نیز در زیارت ناحیه مقدسه آمده است:

«السَّلَامُ عَلَى جَعْفَرِ بْنُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الصَّابِرِ بِنَفْسِهِ مُحْتَسِباً وَ النائى عَنِ الْأَوْطَانِ مغترباً، الْمُسْتَسْلِمِ لِلْقِتَالِ، المستقدم للنزال...»(1)،

«درود بر جعفر بن امیرالمؤمنین، کسی که جانش را در راه خدا داد و بر و بر آن صبر نمود، و از وطن های خود دور شد و غربت کشید و تسلیم جنگ و پیشگام جهاد شد...».

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«أَيُّهَا النَّاسُ! اتَّقُوا اللَّهَ، فَمَا خُلِقَ امْرُؤُ عَبَثاً فَيَلْهُوَ، وَ لَا تُرِكَ شدى فَيَلْغُوَ»(1)،

«ای مردم! از خدا بترسید؛ زیرا هیچ کس عبث آفریده نشده است تا به سرگرمی و غفلت گذراند، و مهمل رها نشده است تا بیهودگی کند».

و نیز نقل شده که فرمود:

«اللَّهْوُ يُسْخِطُ الرَّحْمَنَ وَ يَرْضَى الشَّيْطَانِ، وَ يَنْسَى الْقُرْآنَ»(2)؛

«سرگرمی کردن، خدای مهربان را به خشم می آورد و شیطان را خشنود می سازد و قرآن را از یاد می برد».

و نیز نقل شده که فرمود:

«شَرُّ مَا ضَيَّعَ فِيهِ الْعُمُرِ اللُّعَبِ»(3)؛

«بدترین چیزی که عمر در آن تلف می شود، بازی است».

و نیز نقل شده که فرمود:

«مَجَالِسُ اللَّهْوِ تُفْسِدُ الايمان»(4)؛

«مجالس سرگرمی (و خوشگذرانی) ایمان را تباه می کند».

و نیز نقل شده که فرمود:

«مَنْ كَثُرَ لهوه قُلْ عَقْلِهِ»(5)؛

«کسی که سرگرمیش زیاد باشد، عقلش کم است».

ص: 207

تجلی دوری از باطل در اصحاب امام حسین علیه السلام

در مقاتل آمده است:«...فجعل برير يهازل عبدالرحمن و يضاحكه، فقال له عبدالرحمن: دعنا فوالله ماهذه بساعة باطل فقال برير: والله لقد علم قومي اني ما احببت الباطل شاباً ولا كهلاً، ولكن والله انى لمستبشر بما نحن لاقون، والله ان بيننا و بين الحور العين الا ان يميل هؤلاء علينا بأسيافهم، و لوددت أنّهم قد مالوا علينا بأسيافهم الساعة...»(1)، «...برير شروع به شوخی و خنده با عبدالرحمن نمود. عبدالرحمن به او گفت: ما را رها کن، به خدا سوگند! الآن وقت این چیزها نیست. بریر گفت: به خدا سوگند! قوم من دانست که من هرگز باطل را در جوانی و پیری دوست نداشتم، ولی به خدا سوگند که من از آنچه به ملاقاتش می رویم خوشحالم. به خدا سوگند! بین ما و بين حورالعین تنها شمشیرهای آنان فاصله است که بر ما وارد کنند. و من دوست دارم که همین الآن شمشیرهایشان را بر من وارد سازند...».

از امام سجاد علیه السلام نقل شده که در دعایی عرض میکند:

«...وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لَا تَقَنَّعْ وَ بَطْنُ لَا يَشْبَعُ وَ قَلْبٍ لَا يَخْشَعُ»(1)؛

«خدایا! به تو پناه می برم از نفسی که قانع نمی شود و شکمی که سیر نمی گردد، و دلی که نرم و خاشع نمی شود».

از رسول خدا صلى الله عليه وآله و سلم نقل شده که فرمود:

«أَمَّا عَلَامَةُ الْخَاشِعِ فَأَرْبَعَةُ: مُرَاقَبَةِ اللَّهِ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ، وَ رُكُوبِ الْجَمِيلَ، وَ التَّفَكُّرُ لِيَوْمِ الْقِيمَةِ، وَ الْمُنَاجَاةِ اللَّهُ »(2)،

«نشانه خاشع چهار چیز است: حساب بردن از خدا در نهان و آشکار، انجام کارهای نیک، اندیشیدن برای روز قیامت، و راز و نیاز با خدا».

خدا سوگند! من امیدوارم که بعد از این ساعت چشمتان نورانی شود. گفتند: خداوند ما را فدایت گرداند، به خدا سوگند! ما بر جان خود نمی گرییم، بلکه بر شما گریانیم، زیرا شما را می بینیم که دورتان را دشمن احاطه کرده و ما نمی توانیم به شما نفعی برسانیم. حضرت علیه السلام فرمود: ای فرزندان برادر! خدا شما را به جهت خشنودیتان از این کار و همکاریتان با من بهترین سزای پرهیزکاران دهد...».

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

«الْكَيِّسُ مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ وَ أَخْلَصَ أَعْمَالِهِ»(1)،

«زیرک کسی است که خود را بشناسد و اعمالش را برای خدا خالص گرداند».

امام علی علیه السلام در پاسخ به سؤال از زیرک ترین مردم فرمود:

«مَنْ أَبْصَرَ رُشْدَهُ مِنْ غَيِّهِ فَمَالَ الَىَّ رُشْدَهُ»(2)؛

«کسی که هدایت خود را از گمراهیش بازشناسد به هدایت و رستگاری خود رو کند».

ص: 212

17 - تذكرة الخواص، سبط بن جوزی، مؤسسة اهل البيت علیهم السلام، بیروت، 1401 ه.ق.

18 - تنقيح المقال في علم الرجال، شیخ عبدالله مامقانی، المكتبة المرتضوية، نجف اشرف، 1350.

19 - حلية الاولیاء، ابونعیم اصفهانی، دار الكتاب العربی، بیروت.

20 - ذخيرة الدارين، عبدالمجید حسینی شیرازی،تحسین ،1421.

21 - سیر اعلام النبلاء، احمد بن عثمان ذهبي، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1410.

22 - عمدة الطالب فى انساب آل ابی طالب، ابن عنبه الحيدرية، نجف، 1380 ه.ق.

23 - عوالم العلوم الامام الحسين علیه السلام، عبد الله بحرانی، مدرسة الامام المهدى علیه السلام، قم، 1407 ه.ق.

24 - كامل الزيارات، ابو قولويه، ميقات، قم.

25 - منتخب ميزان الحكمة، دار الحديث، قم.

26 - مروج الذهب، مسعودی، دار الهجرة، قم، 1404 ه.ق.

27 - مقاتل الطالبیین، ابو الفرج اصفهانی، دارالمعرفة، بيروت.

28 - مقتل ابی مخنف، المكتبة العلمية، قم.

29 - وسيلة الدارين، سید ابراهیم زنجانی، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بيروت.

ص: 214

ص: 215