ص: 2

فضائل و برکات نماز شب در دنیا و آخرت

شامل:

آیات، روایات، قصص و حکایات

محمد جواد مهری

ص: 3

ناشر برگزیده دهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

ناشر نمونه سال 1377

ناشر برگزیده نخستین جشنواره دوسالانه کتاب نماز

فضایل و برکات نماز شب

مؤلف: محمد جواد مهری

ناشر: انتشارات نبوغ

حروفچینی و طراحی: نبوغ

تیراژ: 5000 نسخه

نوبت چاپ: هشتم / 1389

چاپخانه: نهضت

قم- خیابان شهدا (صفائیه)، کوچه ممتاز، پلاک 28

شابک: 3-54-6167-964 * ISBN: 964-

تلفن: 7732464- فاکس: 7740781

کلیه حقوق محفوظ و متعلق به ناشر است.

ص: 4

آیه دهم.......... 32

آیه یازدهم.......... 33

آیه دوازدهم: 33

ب - نماز شب در احادیث.......... 34

بخش دوم: فضائل و برکات نماز شب

فضائل و برکات نماز شب.......... 41

استجابت دعا.......... 41

فراخوان عمومی.......... 41

هرچه بخواهند به او میدهند.......... 42

باعث سلامت جسم.......... 42

باعث زیبایی صورت.......... 42

بهرهمند شدن از نور خدا.......... 43

حُسن اخلاق و فراوانی روزق و.......... 43

از بین بردن گناهان روز.......... 43

موجب مباهات خداوند.......... 44

ثواب آن را کسی نمیداند.......... 44

هفت صف از ملائکه در پشت سر او.......... 47

ص: 6

نیکو بودن صورت.......... 47

موجب صحت جسم.......... 47

جزو بهترینان.......... 48

مغبون نبودن.......... 48

افتخار مؤمن.......... 48

شرف مؤمن.......... 49

روشنی دل.......... 49

موانع شب خیزی.......... 50

بخش سوم: حکایت هایی از اولیاء خدا پیرامون نماز شب

نماز شب در قصص و حکایات.......... 55

پیامبر و نماز شب.......... 56

نماز حضرت علی علیه السلام .......... 57

نماز امام حسین علیه السلام در شب عاشورا.......... 58

عابدترین مردمان، فاطمه الزهرا علیها السلام .......... 58

استجابت دعای محمدتقی مجلسی رحمه الله .......... 59

دنیا و آخرت در نماز شب.......... 60

زینب علیها السلام و نماز شب.......... 61

ص: 7

نماز شب آقای نجفی قوچانی رحمه الله .......... 61

نماز شب خوانان.......... 62

نماز شب امام خمینی رحمه الله .......... 62

بیدار کردن برای نماز شب.......... 63

جاری شدن آب در وسط بیابان.......... 63

مقید بودن آیت الله شهید قدوسی رحمه الله .......... 64

حالات شهید مطهری در نماز شب.......... 65

هم صدا شدن در و دیوار.......... 66

نماز علامه امینی رحمه الله .......... 66

عالمی که در بستر نخوابید.......... 67

مقید بودن به نماز شب.......... 67

آقا بیدار شو.......... 68

بیداری آخر شب از او فوت نشد.......... 68

آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمه الله .......... 69

شیخ عباس قمی رحمه الله .......... 69

صدای گریه و ناله امام خمینی رحمه الله .......... 70

سخنی از فرزند شهید مطهری.......... 70

ص: 8

تقیّد شهید مطهری از سن تکلیف.......... 71

برخیز و نماز شب بجای آر.......... 71

نماز ملّا محمدتقی برغانی قزوینی شهید محراب.......... 72

گریه کردن شیخ عباس قمی.......... 73

نماز شب آن پیر 80 ساله.......... 74

گریه امانش را برید.......... 75

نماز شیخ آقا بزرگ تهرانی رحمه الله .......... 76

نماز شب امام خمینی رحمه الله در هواپیما.......... 76

گریه امام خمینی رحمه الله .......... 76

هشدار کاشف الغطاء رحمه الله به فرزندش.......... 77

منابع و مآخذ.......... 79

ص: 9

ص: 10

مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می دهد، که بی نظیر است.

آری در این محیط آرام و دور از هر گونه ریا و تظاهر و خودنمائی و توأم با حضور قلب، حالت توجهی به انسان دست می دهد که فوق العاده روح پرور و تکامل آفرین است، به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادت های آخر شب برای تصفیه روح و حیات قلب و تقویت اراده و تکمیل اخلاص، نیرو می گرفته اند.

در آغاز اسلام نیز پیامبر با استفاده از همین برنامه روحانی مسلمانان را پرورش داد و شخصیت آنها را آنقدر بالا برد که گوئی آن انسان سابق نیستند.

بررسی آیات و روایاتی که در منابع اسلام در فضیلت نماز شب وارد شده نیز روشنگر همین حقیقت است.

نماز شب نشان عشق و محبت انسان به آفریدگار است و این علاقه، انسان را از خواب جدا می کند و به راز و نیاز نیمه شب با محبوب وا می دارد و اگر آن عشق نباشد انسان با چه انگیزه ای در تنهایی و تاریکی از استراحت دست بشوید و در خلوتی عارفانه به گفتگو با معشوق بپردازد.

در یک حدیث قدسی از قول خداوند می خوانیم:

«کَذِبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ یُحِبُّنی فَاِذا جَنَّهُ اللَّیْلُ نامَ عَنِّی، اَلَیْسَ کُلُّ

ص: 12

مُحِبٍّ یُحِبُّ خَلْوَةَ حَبیبِه».(1)

دروغ می گوید آنکه مدعی محبت من است، ولی وقتی شب فرا می رسد می خوابد. آیا مگر نه اینکه هر عاشقی خلوت با معشوق را دوست دارد؟!

نماز شب، توفیقی می خواهد که آن را هم باید از خدا طلبید.انسان با تداوم نماز شب و تهجد و عبادت های شبانه می تواند به مقامی از کمال و صفای نفس و قرب به خدا برسد، که چشم و گوش و دست خدایی پیدا کند (جز حق نبیند، جز حق نشنود و جز حق عمل نکند) و به آنجا برسد که هر دعایی کند مستجاب گردد.(2)

لذا بر آن شدیم که مجموعه ای از آیات، روایات و قصص پیرامون نماز شب گردآوری نموده و تقدیم علاقمندان نمائیم.

در پایان از ارواح تابناک ائمه معصوم علیهم السلام ؛ خصوصاً مادر بزرگوارشان ام الائمة المعصومین علیهم السلام که هم قدرش و هم قبرش مخفی است، استمداد می طلبیم در این راه عظیم ما را کمک بنمایند، تا از خطرات و لغزش ها در امان باشیم.

قم مقدس - محمدجواد مهری - 15رمضان 1421

ص: 13

ص: 14

ص: 16

اهمیت شب و حرکت الهی و سیر معنوی در آن، بر هیچ عاشق دل خسته ای که ندای معبود را به گوش جان شنیده پوشیده نیست.

شب، رمز و راز عجیبی دارد؛ اگرچه تاریک و خاموش است، اما برای اهل دل سپیدی و نورانیت خاصی دارد.

چه بسیاری از برکت های الهی که در شب نازل شده است. خداوند رحمان و رحیم ، قرآن را در شب نازل می نماید و رسول اطهرش را شبانگاه به معراج می برد؛ سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ.(1)

ضیافت و مهمانی حضرت موسی علیه السلام در محضر حضرت ربوبی، در شب به وقوع می پیوندد:

وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسى لِأَخِيهِ هارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ.(2)

سالک الی الله، به لقای خدا نرسیده،جز از طریق تجلّیاتی که در شب کسب نموده است.

ص: 18

کلمه لیل (شب) و مشتقات آن مثل: لیلاً، لیله، لیلها، لیال، لیالی و ... حدود نود بار در قرآن آمده است که نشان از اهمیتی است که قرآن برای شب قائل است.(1)

امام حسن عسگری پیشوای یازدهم علیه السلام می فرماید:

اِنّ الوصُولَ اِلیَ الله عَزَّوجَلَّ سَفَرٌ لا یُدْرَکُ اِلّا بِامْتِطاء الَّیْلِ.(2) رسیدن به خداوند عزوجل سفری است که جز با مرکب شب، پیمودن راه و رسیدن به مقصد ممکن نیست.

با مرکب روز نمی شود، این سفر سنگین را طی کرد.

آن مرکب که هم پر توان است و هم راه را در تاریکی و تنهایی بهتر می بیند و بهتر می پیماید، همانا سحرخیزی و شب زنده داری است.

تلاوت قرآن و خضوع در حضور خدا در سحر و همین محاسبه اعمال خویش در شب و گذشته ها را قاطعانه جبران کردن و تصمیم قطعی نسبت به آینده گرفتن در دل شب تار میسّر است.(3)

کلمه سحر در فرهنگ لغات به معنای وقت آخرِ شب و

ص: 19

زمان پیش از صبح و طلوع فجر آمده است.(1)

اهمیت ساعات سحر و صبح در حدّی است که خداوند متعال بدان سوگند یاد می کند: وَ الصُّبْحِ اِذا اَسْفَرَ.(2)

سوگند به صبح وقتی که آشکار می گردد.

وَ الصُّبحِ اِذا تَنَفَّسَ.(3)

سوگند به صبح در آن هنگام که نفس می کشد.

در میان ساعات شبانه روز زیباترین و بهترین موقع برای برقراری ارتباط با پروردگار و گرفتن فیض، وقت سحر است.

وقت سحر، وقت بسیار مبارکی است؛ وقت تهجّد و عبادت است؛ وقت انس گرفتن با محبوب حقیقی در خلوت شب است؛ وقتی است که ائمه اهل بیت علیهم السلام همواره مردم را به بیداری و تهجّد در آن ترغیب می کردند؛ وقتی است که علمای بزرگ ما و صالحان روزگار همیشه در آن وقت بیدار بودند و این عبادت را ما در حالات بسیاری از آن ها (که علامت موفقیت و نشانه سعادت است) می بینیم: ما طَلَعَ الْفَجْرُ وَ هُوَ نائمٌ.

ص: 20

یعنی هرگز اتّفاق نیفتاد که فجر طلوع کند و او در خواب باشد.

آنان در این لحظات نورانی در پیشگاه حق تعالی با یک دنیا اخلاص و خضوع، به خواندن نماز و تلاوت قرآن و استغفار می پرداختند و حلّ مشکلات و برآورده شدن حوائج خود را در این ساعت از خداوند می خواستند و به همه مقصودشان می رسیدند.

خداوند در دو مورد، در قرآن کسانی که سحرگاهان به استغفار می پردازند را مورد تمجید قرار می دهد:

1. الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ.(1)

2. وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرونَ.(2)

برای تیمّن و تبرک، چند حدیث پیرامون فضائل و برکات سحرخیزی، نقل می کنیم:

که:خَیْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللهَ فیهِ الْاَسْحار.(1)

بهترین وقتی که شما خدا را در آن وقت می خوانید، سحرگاهان است.

خدایا تو درکتاب فرود آمده ات فرموده ای؛ (بهشتیان) پیوسته چنین بودند که اندکی از شب را می خوابیدند و سحرگاهان استغفارمی نمودند.به خدا سوگند، خواب من اندک است، حال این سحر است و من به استغفار از گناهانم برخاسته ام. استغفار کسی که نه مالک سود و زیان خود می باشد و نه مرگ و حیات و نشورش را در اختیار خود دارد، سپس امام علیه السلام به سجده می افتاد.

جلّ دوست دارد از بندگان مؤمنش، هر بنده که دعاکننده باشد؛ پس بر شما باد در سحر تا طلوع آفتاب ( به دعا كردن )، چون آن ساعتی است که درهای آسمان بازمی شودورزق و روزی مردم تقسیم می شود و حاجت های مهم در آن ساعت برآورده می شود».(1)

بنابراین با توجه به مطالب گذشته از احادیث و روایات، اهمیت سحر و بیداری سحرگاه برای عاشقان کوی وصل روشن شد.

ولی مع الاسف دیده می شود که اغلب مردم از لذت و ثمره بیداری نیمه شب محروم اند و در وقت طلوع فجر و تا طلوع آفتاب که خوابیدن مکروه و کسل کننده است، می خوابند و از راز و نیاز با پروردگار بی بهره اند.

البته لازمه سحرخیزی، خوابیدن به موقع و استراحت کافی در شب است و برای کسانی که تا بعد از نیمه شب بیدارند، سحرخیزی میسّر نخواهد بود.

بیداری شب شمع شبستان خرد کن *** از نور جبین فکر شبتار لحد کن

رفته است سکندر ز جهان با کف خالی *** زین دفتر پوسیده همین فرد سند کن

شاهان جهان را بِنِگَردر دل این خاک *** از قدرتِ خود بهرستمدید مدد کن

واژة تهجّد؛ از واژه هایی است که در آیات و روایات، بسیار مورد عنایت قرار گرفته است.

نماز شب، به معنای نمازی است که صلحا بعد از نصف شب از خواب برخاسته و می خوانند.

نافله شب یازده رکعت است؛ به این بیان که چهار دو رکعت به نیت نماز شب؛ که بعد از هر دو رکعت سلام می دهد و دو رکعت به نیت نماز شفع ؛ و یک رکعت به نیت نماز وتر می خواند.

در هشت رکعت نماز شب(1)

مستحب است که در دو رکعت اول بعد از حمد؛ شصت مرتبه توحید بخواند در هر رکعتی سی مرتبه، تا منصرف شود از نماز؛ و نبوده باشد میان او و خدای

ص: 25

عزّوجل گناهی.

و یا آنکه در رکعت اوّل آن بعد از حمد، سوره توحید و در رکعت دوم قل یا ایها الکافرون بخواند و در شش رکعت دیگر، حمد و هر سوره که خواهد بخواند .

و چون فارغ شود از هشت رکعت نماز شب، پس بجا آورد دو رکعت نماز شفع که مستحب است در رکعت اول بعد از حمد سوره ناس و در رکعت دوم سوره فلق خوانده شود.

و چون از آن فارغ شد یک رکعت نماز وتر می خواند که بعد از حمد قل هو الله احد خوانده شود و یا آنکه می خواند بعد از حمد ،قل هو الله احد سه مرتبه و معوذتین (ناس و فلق).

سپس دست بر می دارد برای قنوت و دعا می خواند آنچه بخواهد، ولی خوب است موارد زیر را رعایت کند:

1- دعا و طلب مغفرت برای چهل مؤمن (اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِفُلان).

2- هفتاد بار استغفار (اَسْتَغْفِر اللهَ رَبّی وَ اَتُوبُ اِلَیْه).

3- هفت بارگفتن (هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّار).

4- گفتن سیصد مرتبه (الهی اَلْعَفْو).

در حدیث است که: نمازهای نافله، به منزله هدیّه است و در هر صورت پذیرفته می شود.(1)

ص: 26

با همه تأکید و تشویقی که درباره انجام نمازهای مستحبی است، ادای آنها باید از روی علاقه و عشق باشد و انسان بر خودش آنها را تحمیل نکند.سعی کند که ابتدا، آمادگی روحی و علاقه و کشش قلبی بیابد آنگاه به انجام آنها بپردازد.

امام رضا علیه السلام فرموده است: دل ها، گاهی اقبال و آمادگی دارند و گاهی نه؛ عبادات را وقتی که دل ها آماده است انجام دهید.(1)

به همین دلیل در نمازهای مستحبی برخی ارفاق ها و تسهیلاتی وجود دارد که در نمازهای واجب نیست. این آسانگیری برای جذب بیشتر افراد است از جمله اینکه:

1. نماز مستحب را، هم می توان ایستاده خواند، هم نشسته.

2. در نماز مستحب، می توان فقط سوره حمد خواند و به رکوع رفت.

این ساده گیری برای تشویق افراد به عبادت های سازنده است،حتی اگر نماز مستحب را کسی در وقتش نتوانست بخواند، قضای آن را می تواند انجام دهد که در این صورت طبق حدیث، خداوند به فرشتگاه مباهات کرده و می فرماید: «به بنده ام بنگرید چیزی را که بر او واجب نکرده ام، قضا می کند

ص: 27

(و در حدیث دیگری افزوده شده که): شما را شاهد می گیرم که او را آمرزیدم».(1)

در حدیثی آمده: «نماز نافله جبران کننده نواقصی است که در نمازهای واجب است».(2)

ص: 28

بیدار شو، در حالی که تهجّد و نماز شب برای تو (نه برای امت) فزونی (بر نمازهای پنج گانه) است؛ نزدیک است که پروردگارت تو را به مقام پسندیده بر انگیزد.

(پرهیزکاران در دنیا برای باز نماندن از عبادت و بندگی) اندکی از شب را می خفتند و در سحرها از پروردگارشان آمرزش درخواست می کردند.

محقّقاً پروردگارت(ای محمد) می داندکه تو (برای عبادت) کمتر از دو ثلث شب و نصف و ثلث آن را بر می خیزی و گروهی از آنان (اصحاب و یارانت) که با تو هستند (ایمان به تو آورده اند) بر می خیزند و ... پس آنچه از قرآن (نماز در شب) را میسّر و آسان است بخوانید.

(ناگفته نماند تسمیه و نام نهادن نماز به قرآن از قبیل تسمیه کل است بنام جزء ...) .(1)

گرونده به خدا و رسول) که در ساعت های شب به عبادت و بندگی ایستاده در حالی که سجده کنند و بر پا ایستاده است، از عذاب و شکنجه آخرت و سرای دیگر می ترسد و رحمت و مهربانی پروردگارش را امیدوار است ...

و (بندگان خدای بخشاینده) آنان اندکه برای (رضاء و خشنودی) پروردگارشان شب به روز می آورند، در حالی که (برای بجا آوردن نماز) سجده کنان و بر پا ایستادگان اند.

است.

از باب تیمّن و تبرک به برخی از آن احادیث اشاره می کنیم که عبارتند از:

1. معاویه بن عمّار گوید: شنیدم حضرت امام صادق علیه السلام می فرمود؛ بود در جمله وصیت های پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم که به علی علیه السلام گفت: یا علی وصیت می کنم تو را در خلوت به خصلت هایی، پس حفظ کن آن ها را .

پس از آن گفت: بار خدایا اعانت فرما او را . تا آنکه فرمود: و عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ و عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ و عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ.(1)

بر تو باد به نماز شب و بر تو باد به نماز شب و بر تو باد به نماز شب.

2. أَنَس گوید: شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: الرَّکْعَتانِ فی جَوْفِ اللَّیلِ أحَبُّ إلیُّ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فیها.(2)

دو رکعت نماز در داخل شب محبوب تر است پیش من، از دنیا و آنچه در اوست.

امام محمد باقر علیه السلام می فرماید: مَنْ کانَ یُؤمِنُ بِاللهِ وَ

ص: 35

الْیَوْمِ الآخِر فَلا یَبیتَنَّ إلاّ بِوَتْرٍ.(1)

هر کس ایمان به خدا و روز قیامت دارد، نباید شب را به صبح برساند، مگر وتر را بجا آورد.

2. امام صادق علیه السلام می فرماید: لَیْسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلوةَ اللّیلِ.(2)

کسیکه نماز شب نمی خواند از شیعیان ما نیست.

3. جابر گوید شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: مَااتَّخَذَ اللهِ ابراهیمَ خلیلاً إلّا لِإِطْعامِ الطِّعامِ وَ الصَّلاةِ بِاللَّیلِ وَ النّاسُ نِیامٌ.(3)

نگرفت خدا ابراهیم را دوست، مگر برای خورانیدن طعام و نماز کردن در شب و حال آنکه مردم خواب بودند.

4. امام حسن عسگری علیه السلام فرمودند: لَیْسَ مِنّا مَنْ اِسْتَخَفَ بِصَّلوةِ اللَّیْلِ.(4)

کسی که نماز شب را سبک شمارد، از ما نیست.

امام صادق علیه السلام می فرماید: عَلَیْکُمْ بَصَلوةِ اللَّیْلِ فَاِنَّها

ص: 36

1. نَبِیُّکُمْ و مطردة الدّاء عَنْ اَجْسادِکُمْ.(1)

نماز شب را مواظبت و مداومت کنید، زیرا که سنت پیامبر شماست و از تن شما بیماری و درد را زائل می کند.

2. حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: ما مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ یَعْمَلُهُ الْعَبْدُ اِلاّ وَ لَهْ ثوابُ فی الْقرآنِ إلاّ صَلاةَ اللَّیْلِ فَإنَّ اللهَ لَمْ یُبَیِّنْ ثَوابَها لِعَظیمِ خَطَرِها عِنْدَهُ ...(2)

نیست عمل نیکویی که بجا می آورد آنرا بنده، مگر این که برای آن ثوابی است در قرآن، بجز نماز شب. پس همانا خدا بیان نفرموده است، ثواب آن را برای عظمت شأن آن نزد او.

3. امام صادق علیه السلام می فرماید: إنّی لَأَمْقُتُ الرّجُل قَدْ قَرَأَ الْقُرآنَ ثُمَّ یَسْتَیْقِظُ مِنَ اللَّیلِ فَلا یَقُومُ حَتّی اذا کانَ عِنْدَ الصُّبْحِ قامَ یُبادِرُ بِالصَّلاٰةِ.(3)

همانا من خشمگين هستم از مردی که قرآن را خوانده (که سفارش به تهجد می نماید) و شب را بیدار می شود، لیکن بر نمی خیزد و به نماز شب نمی پردازد؛ صبح که شد بر می خیزد، نماز صبح می خواند.

ص: 37

ص: 38

ص: 40

هَلْ مِنْ سائِلٍ فَأُعْطِیهُ سُؤْلَهُ؟(1)

چون آخر شب فرا رسد خداوند سبحانه و تعالی می فرماید: آیا دعاکننده ای هست تا اجابت کنم؟ آیا سؤال کننده و خواهنده ای هست تا خواسته اش را بدهم؟.

نماز شب (باعث) زیبایی و نورانی شدن چهره می شود.

السَّیِّئات) فرمودند: صَلوةُ اللَّیْلِ تکفر ما کانَ مِن ذُنُوبِ النَّهار.(1)

نماز شب گناهانی را که انسان در روز مرتکب شده است، فرو می نشاند.

لِعَظیمِ خَطَرِها عِنْدَهُ.(1)

هر کار نیکی که بنده انجام می دهد، در قرآن از برای آن پاداشی هست، مگر نماز شب که خداوند از آن نظر که پاداش در نزد او بسیار بزرگ بوده بیان نفرموده!

در رویات بی شمار دیگری فوائدی را برای نماز شب ذکر کرده اند که در ادامه به برخی از آنان اشاره می شود:

1. امام صادق علیه السلام می فرماید: نماز شب این فوائد را دارد:

«مَرْضاةُ لِلربِّ» موجب رضای پروردگار می شود.

«و حُبُّ الملائِکَةِ» موجب دوستی فرشتگان می گردد.

«وَ سُنَّة الْانْبیاءِ» سنت پیامبران است.

«وَ نُورُ الْمَعْرِفَةِ» نور و بصیرت در معرفت می دهد.

«وَ اَصْلُ الْایمانِ» ریشه ایمان است.

«وَ راحَةُ الْاَبْدانِ» سبب آسایش بدن هاست.

«وَ کَراهَةُ الشَّیطانِ» ناخوشایند شیطان می باشد.

«وَ سَلاحٌ عَلی الْاَعْداء» اسلحه مؤمن در برابر دشمنان است.

«وَ اِجابَةُ الدُّعاء» موجب استجابت دعا می گردد.

«وَ قَبُولَ الْاَعْمالِ» موجب قبولی اعمال می شود.

«وَ بَرکَةٌ فِی الرِّزْقِ» باعث برکت در رزق و روزی خواهد بود.

ص: 45

«وَ شَفِیعٌ بَیْنَ صاحِبِها و بَیْنَ مَلِک الْمَوْتِ» بین صاحبش و فرشته مرگ شفیع است.

وَ سِراجٌ فِی قَبْرِه» چراغ قبر است.

«وَ فَرْشٌ تَحْتَ جَنْبِهِ» فرش زیرین اوست.

«وَ جَوابٌ عَلی مُنْکَرٍ وَ نَکیرٍ» پاسخگوی منکر و نکیر است.

«وَ مُونِسٌ و زائرٌ فی قَبْرِهِ اِلی یَوْمِ القِیامَةِ» تا روز قیامت مایه آرامش و زائر اوست در قبر.

«فاِذا کانَ یَوْمُ القیامَةِ کانَتِ الصَّلوةُ ضِلّاً فَوقه و تاجاً علی رَأْسِه و لِباساً علی بَدَنِه» در روز قیامت سایه ای بالای او و تاجی بر سر او و لباسی بر تن اوست.

«وَ نوراً یَسْعی بَیْنَ یَدَیْهِ» در روز قیامت نوری است که پیشاپیش او در حرکت است.

«وَ سِتْراً بَیْنَه و بَیْنَ النّار» حجابی بین او و آتش میشود.

«وَ حُجّةً بَیْنَه و بَیْنَ اللهِ تعالی» حجتی بین او و خداوند متعال می گردد.

«وَ ثِقْلاً فی المیزانِ» میزان اعمال را سنگین می کند.

«وَ جَوازاً علی الصِّراطِ» گذرنامه عبور از پل صراط است.

«وَ مِفْتاحاً لِلْجَنَّةِ...» کلید درب بهشت است.(1)

ص: 46

جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران است.(1)

یَبُولُ الشَیْطانُ فی اُذُنِهِ.(1)

برهرکسی فرشته ای گماشته شده است که شبی دو بار او را از خواب بیدار می کند و می گوید؛ ای بنده خدا برخیز و به یاد خدایت باش، بار سوم اگر بیدار نشد شیطان در گوش او بول می کند».

1. امام محمد باقر علیه السلام می فرماید:

«برای شب شیطانی است که او را رها گویند، او مأموریت دارد که انسان را از خواندن نماز شب محروم سازد؛ کارش و عملش این است که هرگاه بنده از خواب بیدار شود و اراده کند برای برخاستن نماز شب، آن شیطان می گوید:

«هنوز وقت باقی است، همین طور دفعه دوم و سوم، هنوز زود است، وقت آن نشده، تا صبح می شود و چون صبح شد، در گوش او عملی انجام می دهد و دُم خود را از روی ناز می جنباند و می رود».(2)

البته لازمه سحرخیزی و توفیق خواندن نمازشب، خوابیدن به موقع و استراحت کافی در شب است .

و برای کسانی که تا بعد از نیمه شب بیدارند، سحرخیزی

ص: 51

میسّر نخواهد بود و کمترین اثرش سلب توفیق از بیداری در هنگام سحر است.

نماز شب توفیقی می خواهد که آن را هم باید از خدا طلبید. گاهی گناهان و دروغ ها سبب محرومیت انسان از نماز شب می گردد و شیرینی عبادت و نیایش از انسان گرفته می شود.

1. امام صادق علیه السلام می فرماید:

«انسان گاهی دروغ می گوید و سبب محرومیتش از نماز شب می شود. هنگامی که از نماز شب محروم شد از روزی (مواهب دنیوی و معنوی) نیز محروم می شود».(1)

2. مردی نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و عرض کرد:

«من از نماز شب محروم شدم»،امام علی علیه السلام فرمود: «تو کسی هستی که گناهانت تو را به بند کشیده است».(2)

ص: 52

ص: 54

بزرگان را نقل می کنیم:

کرد و در شبی چنین حساس از آن باز نماند».(1)

بزرگوارش ورم کرده بود.«ما کانَتْ فی هذِهِ الْاُمَّة اعْبَد مِنْ فاطِمَة کانَتْ تَقُوم حتّی تورم قَدماها .(1) امام حسن علیه السلام  می فرمایند: «شبی مادرم را دیدم که تا طلوع فجر مشغول عبادت بود».(2)

ه توفیقات بی نهایت خود.

سپس آقا احمد می گوید: و مسلم است که این خوارق عادات که از آن بزرگوار به ظهور رسیده، نیست مگر از دعای چنین بزرگواری.(1)

و ریسمانی در آن کشیدیم که یک سر ریسمان در حجرۀ رفیق بود و یک سر آن در حجرۀ من. وقت خواب آن سر را رفیق به پا یا دست خود می بست و این سر ریسمان را من به دست خود می بستم که سحر هر کدام زودتر بیدار شدیم، دیگری را بدون این که صدایی بزنیم به توسط ریسمان بیدار کنیم، که مبادا طلبه ای از صدای ما بیدار شود و راضی نباشد.(1)

گفتم که کار هر شب امام است».(1)

زیر نظر دولت های شوروی و آمریکا و انگلستان بود). همگی پیاده شدیم و چون امام از اولِ تکلیف، مراقب نماز شب بودند و این عمل صد در صد از ایشان ترک نشده، بعد از پیاده شدن خواستند که نماز شب بخوانند، آن جا که وسط بیابان بود آبی وجود نداشت، یک وقت نگاه کردیم که آبی جاری شده ایشان آستین بالا زد و وضو گرفت، بعداً نفهمیدیم که تا ایشان نمازش تمام شد آب بود یا نبود، به هر حال ما در آن سفر یک چنین کرامتی از ایشان دیدیم».(1)

پس از تکرار چند نوبت دیدم همان شبی که ما در آن مهمانی غذا می خوریم نماز صبح روز بعد به آخر وقت کشیده می شود (و موفق به نماز شب نمی شویم). متوجه شدم در اموال آن شخص اشکالی وجود دارد».(1)

و اهل تهجّد بوده است.(1)

هر شب هزار رکعت نماز می خواند. به او گفتند: شما خسته نمی شوید؟ فرمود: «مگر ماهی از شنا خسته می شود، که من از نماز خسته شوم».(1)

در آمبولانس بودند و پس از انتقال به بیمارستان قلب نماز شب خواندند.»(1)

آخر شب از او فوت نشد، حتی در سفرها این شیوه عملی می شد.(1)

آتش دوزخ». و چنان منقلب می شود که نمی تواند بقیه سوره را بخواند و به همان حال باقی می ماند تا اذان صبح که مشغول نماز صبح می شود».(1)

ایشان را مطابق معمول برای نماز شب بیدار می کرد، به صدا در آمد ، ولی دیگر او در قید حیات نبود؛ او نماز شبش را در میان خون مطهرش زودتر از موعد نماز شب در تاریکی خیابان خوانده بود».(1)

داد: «برخیز و نماز شب به جای آر».

شیخ از من گذشت و من دیگر چشمم گرم شد. ناگاه حس کردم احوالم متغیر گشت و گویی درد دلی عارضم شد.

از شدت درد برخاستم. دریافتم این تغییر حالت به جهت آوازی است که می شنوم. از پی آن صدا و آواز روانه شدم ،چون به نزدیک منبع صدا رسیدم، دیدم شیخ جعفر کاشف الغطاء رحمه الله با نهایت خضوع و خشوع و تضرع و زاری و بی قراری به مناجات با خداوند سبحان مشغول است؛ نالۀ پاک او آن چنان در قلب من اثر کرد که مدت 25 سال است، از پی آن ناله به نیمه شب بر می خیزم و با حضرت دوست به مناجات می نشینم.(1)

همیشه از نصف شب تا طلوع صبح صادق به مسجد خود میرفت و به مناجات ادعیه و تضرّع و زاری و تهجّد اشتغال داشت و مناجات خمس عشر را از حفظ می خواند و بر این روش و شیوۀ پسندیده استمرار داشت تا اینکه در یکی از آن شب ها شربت شهادت نوشید.

مکرّر در فصل زمستان دیده می شد که در پشت بام مسجد خود در حالی که برف به شدّت می بارید، در نیمۀ شب پوستین بر دوش و عمّامه بر سر داشت و مشغول تضرّع و مناجات بود و در حالت ایستاده دست ها را به سوی آسمان بلند می کرد تا اینکه برف سراسر قامت مبارکش را از سر تا نوک پا سفیدپوش می کرد.(1)

واجب نکرده اید و حرامی بجا نیاورده اید؛ چرا اینطور نگرانید».

فرمود: «نگرانی من این است که من چه کرده ام که باید توفیق نماز شب خواندن از من سلب شود؟»(1)

نکشید که من یک مرتبه دیدم، زنگ ساعت به صدا در آمد، وقتی ساعت را نگاه کردم ،دیدم ساعت چهار بعد از نیمه شب است و امام برای نماز شب بلند شدند.

یک پیرمرد که از پنج صبح تا ساعت دو بعد از نصف شب نخوابیده، وقتی که می خواهد بخوابد برای اینکه یادش باشد ساعت را کوک می کند که برای نماز شب بیدار شود.(1)

پشت بام خوابیده بودم،خانه ایشان یک خانه کوچک 45 متری در همسایگی ما بود، دیدم که صدایی می آید بلند شدم و متوجه شدم که آقا است که در تاریکی نماز می خواند، دست هایش را به آسمان دراز کرده و گریه می کند. برنامه عبادی ایشان در ماه رمضان این بود که شب تا صبح نماز و دعا می خواندند و بعد از نماز صبح و مقداری استراحت، صبح زود برای کارهایشان آماده بودند».(1)

به راه افتادند.کنار در صحن مطهّر که رسیدند آنجا مرد فقیری را دیدند نشسته و گدایی می کند؛ آن عالم بزرگوار ایستاد و رو به فرزندش فرمود: «این شخص در این وقت شب برای چه این جا نشسته است؟»گفت:«برای تکدّی از مردم». فرمود:«آیا چه مقدار پول ممکن است از طرف رهگذران عاید اوگردد.

گفت: «شاید حدود یک تومان (به پول فعلی ما).»

فرمود: «درست فکر کن ببین این آدم برای یک مبلغ بسیار اندک کم ارزش دنیا، آن هم محتمل، در این وقت شب از خواب و آسایش خود دست برداشته و آمده در این گوشه نشسته و دست تذلّل بسوی مردم دراز کرده است. آیا تو به اندازۀ این شخص اعتماد به وعده های خدا دربارۀ شب خیزان و متهجّدان نداری که فرموده است:«فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّة اَعْیُنٍ…».(1)

گفته اند آن فرزند جوان از شنیدن این گفتار از آن دل زنده و بیدار، آن چنان تکان خورد و تنبّه یافت که تا آخر عمر از شرف سعادت بیداری آخر شب برخوردار بود و نماز شبش ترک نشد.(2)

ص: 78

19. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید

20. یادها و یادگارها، علی تاجدینی

21. وحید بهبهانی، علی دوانی

22. سیاحت شرق، آقا نجفی قوچانی

23. سیمای فرزانگان، رضا مختاری

24. قصص العلماء، میرزا محمد تنکابنی

25. مهر تابان، حسینی تهراني

26. شهید قدوسی، مقالات و مصاحبه ها

27. طهارت روح، حسین واعظی نژاد

28. شیخ آقا بزرگ، محمدرضا حکیمی

29. حبیب و محبوب، مؤسسۀ فرهنگی قدر ولایت

30. امام در سنگر نماز، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام

31. ره توشه راهیان نور، دفتر تبلیغات اسلامی

32. پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی

33. بوی عشق در فرهنگ شب زنده داری، یوسفعلی یوسفی

34. تاریخ حکما وعرفاء متأخر، صدوقی سُها

35. سیمای زینب کبری، علی اکبر بابازاده

36. 72پرسش پیرامون حماسه کربلا، تقدّسی نیا

37. عوالم العلوم، بحرانی

ص: 80

38. محجه البیضاء، فیض کاشانی

39. ریاحین الشریعه، ذبیح الله محلّاتی

40. زینب بنت الامام امیرالمؤمنین، عبدالعزیز سیدالاهل

41. جلاء العیون، سیّد عبدالله شبّر

42. دین ما علمای ما، محمد مهدی تاج لنگرودی

43. فرازهایی از ابعاد روحی، اخلاقی و عرفانی امام خمینی

44. فرازهایی از وصیتنامه الهی اخلاقی آیت الله العظمی مرعشی نجفی

ص: 81