معجزات الأبرار علیهم السلام : گزیده ای از نظم و نثر فضایل ائمه اطهار علیهم السلام همراه متن و ترجمه روایات

مشخصات کتاب

سرشناسه : سجادی، سیدمجتبی، 1355 -

عنوان و نام پديدآور : معجزات الابرار علیهم السلام: گزیده ای از نظم و نثر فضایل ایمه اطهار علیهم السلام همراه متن و ترجمه روایات/ سیدمجتبی سجادی.

مشخصات نشر : قم: عطر عترت، 1399.

مشخصات ظاهری : 536 ص.

شابک : 978-600-243-249-0

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

یادداشت : کتابنامه: ص. [519] - 527؛ همچنین به صورت زیرنویس.

موضوع : چهارده معصوم -- معجزات

*Fourteen Innocents of Shiite -- Miracles

چهارده معصوم -- معجزات -- شعر

*Fourteen Innocents of Shiite -- Miracles -- Poetry

رده بندی کنگره : BP36/4

رده بندی دیویی : 297/95

شماره کتابشناسی ملی : 7392223

اطلاعات رکورد کتابشناسی : فیپا

ص: 1

اشاره

ص: 2

معجزات الأبرار علیهم السلام

گزيده اى از نظم و نثر فضائل ائمّه اطهار علیهم السلام

همراه متن و ترجمه روايات

سيّد مجتبى سجّادى

ص: 3

فهرست مطالب

تقریظ آیة اللّه شیخ عبد الرسول پیمانی زید عزه.......... 9

مقدّمه آية اللّه فخّار دام عزّه.......... 10

«ذكر اللّه» قوت و قوّت روح.......... 10

معناى «ذكر».......... 11

«اسم اللّه» و «ذكر اللّه».......... 12

اقسام «ذكر اللّه».......... 13

عبادت قلبى در «ذكر فضائل و مصائب».......... 13

مقدّمه مؤلّف.......... 16

معجزات حضرت رحمة للعالمين، سيّد المرسلين، رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم .......... 19

معجزه اوّل: شقّ القمر.......... 20

معجزه دوّم: ردّ الشّمس.......... 24

معجزه سوّم: اطاعت نباتات از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم .......... 30

ايمان أب الأئمّة الكرام حضرت ابوطالب علیه السلام.......... 32

خبر دادن حضرت ابوطالب علیه السلام از غيب.......... 39

معجزه چهارم: شهادت دادن اجسام به نبوّت ختمى مآب صلی الله علیه و آله و سلم .......... 42

معجزه پنجم: طلب شفاء از آب وضوى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم .......... 55

كلامى دربارهٔ تبرّك.......... 59

معناى لغوى تبرّك.......... 59

معناى اصطلاحى تبرّك.......... 59

ادلّه قرآنى تبرّك.......... 60

ادلّه روايى تبرّك.......... 64

معجزات اسداللّه الغالب، مظهر العجائب حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام .......... 72

معجزه اوّل: تبديل شدن سنگ به طلا.......... 73

معجزه دوّم: يارى حضرت نوح علیه السلام .......... 76

خلقت جنّيان.......... 78

ص: 4

حيات و زيستن جنّيان.......... 79

تغذيه جنّيان.......... 80

دين جنّيان.......... 80

معجزه سوّم: احياء اموات.......... 83

معجزه چهارم: راه رفتن روى آب.......... 86

كلامى درباره اسم اعظم اللّه تبارك و تعالى.......... 89

اسماء ذات مقدّس بارى تعالى جلّ جلاله.......... 89

معجزه پنجم: صحبت كردن اميرالمؤمنين علیه السلام با حيوانات.......... 91

معجزات صدّيقه طاهره، أمّ الأئمّة النّجباء النّقباء، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام .......... 115

معجزه اوّل: خدمت كردن ملائكه.......... 116

فضائل جناب سلمان و ابوذر علیهما السلام .......... 121

معجزه دوّم: خبر دادن از غيب.......... 125

معجزه سوّم: مسلمان شدن هشتاد يهودى.......... 131

معجزه چهارم: استجابت دعا به بركت حضرت زهرا علیها السلام .......... 133

معجزه پنجم: آوردن غذاى بهشتى براى حضرت زهرا علیها السلام .......... 136

معجزات حضرت ابا محمّد امام حسن مجتبى علیه السلام .......... 145

معجزه اوّل: اطاعت حيوانات و باز شدن درب هاى آسمان.......... 146

معجزه دوّم: خبر دادن از تولّد فرزند.......... 150

معجزه سوّم: زنده كردن مرده.......... 157

معجزه چهارم: نشان دادن حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام .......... 159

معجزه پنجم: خارج شدن آب و شير و عسل از ستون.......... 175

خارج شدن آب از سنگ در قرآن.......... 176

معجزات انبياء به بركت حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم .......... 178

معجزات سيّد الشّهداء حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام .......... 194

معجزه اوّل: صحبت كردن با طفل شيرخوار.......... 195

معجزه دوّم: نشان دادن مكالمه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم با ابوبكر.......... 204

معجزه سوّم: خارج كردن انگور و موز از ستون مسجد.......... 219

ص: 5

ولادت حضرت علىّ اكبر علیه السلام .......... 220

نسب و خاندان مادر حضرت علىّ اكبر علیه السلام .......... 220

آيا مادر حضرت علىّ اكبر علیه السلام ، در كربلا بودند؟.......... 221

ويژگى هاى حضرت علىّ اكبر علیه السلام .......... 222

معجزه چهارم: اطاعت همه موجودات از امام علیه السلام .......... 233

ويژگى هاى حضرت زينب علیها السلام .......... 237

معجزه پنجم: خبر دادن امام حسين علیه السلام از شهادت خود.......... 244

معجزات حضرت امام زين العابدين علىّ بن الحسين علیهما السلام .......... 263

معجزه اوّل: نشان دادن حقيقت افراد به يكى از شيعيان.......... 264

معجزه دوّم: نشان دادن ماهى حضرت يونس علیه السلام .......... 266

معجزه سوّم: باريدن باران به دعاى امام زين العابدين علیه السلام .......... 279

معجزه چهارم: تبديل شدن آب به جواهرات قيمتى.......... 287

معجزه پنجم: دعاى امام سجّاد علیه السلام در حقّ فرزدق.......... 295

فضيلت شعراى اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام .......... 302

معجزات باقر علم النّبيّين، حضرت محمّد بن علىّ بن الحسين علیهم السلام .......... 307

معجزه اوّل: جوان شدن حبابهٔ والبیه.......... 308

معجره دوّم: بينا شدن نابينا.......... 315

معجزه سوّم: زنده شدن مرده.......... 319

معجزه چهارم: اطّلاع امام علیه السلام از اسامى شيعيان.......... 322

آداب زيارت.......... 326

1) غسل زيارت.......... 326

2) لباس تميز و آراستگى و خوش بويى.......... 326

3) وقار و طمأنينه.......... 326

4) ذكر تكبير و تسبيح و تهليل.......... 327

5) خضوع و خشوع.......... 328

6) عتبه بوسى.......... 329

ص: 6

معجزه پنجم: عدم رؤيت امام باقر علیه السلام .......... 333

معجزات حضرت امام جعفر بن محمّد الصّادق علیهما السلام .......... 337

معجزه اوّل: نسوختن امام جعفر صادق علیه السلام .......... 338

معجزه دوّم: زنده شدن پرندگان.......... 343

معجزه سوّم: مسخ شدن فردى.......... 354

معجزه چهارم: روييدن هسته خرما.......... 357

معجزه پنجم: شفاى بيمار.......... 359

معجزات حضرت أبا الحسن موسى بن جعفر علیهما السلام .......... 365

معجزه اوّل: حاضر شدن در تشييع يكى از شيعيان.......... 366

معجزه دوّم: خبر دادن از مرگ افراد.......... 373

معجزه سوّم: تعظيم جمعى ناشناس به امام علیه السلام .......... 375

معجزه چهارم: صحبت كردن امام علیه السلام به تمام زبان ها.......... 377

معجزه پنجم: استجابت دعاى امام علیه السلام .......... 383

معجزات ثامن الأئمّه مولانا أبى الحسن حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام .......... 388

معجزه اوّل: پاسخ دادن به سؤالات نامه اى ناخوانده.......... 389

معجزه دوّم: خبردادن امام رضا علیه السلام به بارش باران.......... 392

معجزه سوّم: شفاى بيماران به بركت درختى.......... 400

معجزه چهارم: شناختن محاسن خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم .......... 417

معجزه پنجم: اداى حاجت يكى از شيعيان.......... 419

معجزات حضرت أبى جعفر محمّد بن علىّ الجواد علیهما السلام .......... 426

معجزه اوّل: شهادت عصا به امامت جواد الأئمّه علیه السلام .......... 427

معجزه دوّم: طىّ الأرض نمودن جواد الأئمّه علیه السلام .......... 432

معجزه سوّم: آگاهی از مكان اختفاى اموال.......... 436

معجزه چهارم: گفتگوی حضرت جواد الأئمّه علیه السلام با حيوانات.......... 439

معجزه پنجم: خارج كردن شمش طلا از زير سجّاده.......... 441

معجزات حضرت امام علىّ بن محمّد التّقىّ الهادى علیهما السلام .......... 444

ص: 7

معجزه اوّل: ارتباط با عالم برزخ.......... 445

معجزه دوّم: تبديل شدن ريگ هاى بيابان به طلا.......... 448

معجزه سوّم: تكلّم كردن به هفتاد و سه زبان 450

معجزه چهارم: ملاقات يك نصرانى با امام هادى علیه السلام .......... 452

معجزه پنجم: تعظيم باد از حضرت امام هادى علیه السلام .......... 458

معجزات

حضرت امام أبى محمّد الحسن بن علىّ العسكرى علیهما السلام .......... 460

معجزه اوّل: خبر دادن از ضمير افراد 461

معجزه دوّم: رسوا شدن جاثليق 463

معجزه سوّم: نقش بستن نام امام علیه السلام بر روى سنگ 467

معجزه چهارم: حاضر كردن ماهى از درياى هفتم 470

معجزه پنجم: آگاهى امام علیه السلام از همه چيز.......... 472

معجزات كاشف الأحزان و خليفة الرّحمان، المهدىّ من آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم الحجّة بن الحسن علیهما السلام .......... 476

معجزه اوّل: استوار شدن مؤمنين به بركت امام علیه السلام .......... 477

معجزه دوّم: خبردادن حضرت ولىّ عصر علیه السلام از ضمير فردى.......... 480

معجزه سوّم: عبور ياران حضرت ولىّ عصر علیه السلام بر روى آب.......... 482

معجزه چهارم: خبر دادن حضرت ولىّ عصر علیه السلام از غيب.......... 484

معجزه پنجم: آگاهى جناب حسين بن روح.......... 489

وظائف شيعيان در زمان غيبت حضرت ولىّ عصر علیه السلام .......... 493

منابع و مآخذ.......... 505

ص: 8

تقریظ آیة اللّه شیخ عبد الرسول پیمانی زید عزه

باسمه تعالی

این کتاب مستطاب که گوشه ای از کرامات و معجزات ائمه اطهار صلوات اللّه علیهم و قطره ای از دریای بی کران فضائل آن بزرگواران می باشد، اثر خاصهٔ صدیق مکرم، و دانشمند معظم، جناب مستطاب زین الخطباء و الواعظین، ثقة الإسلام و المسلمین سیّد مجتبی سجّادی زید عزه از فضلای حوزهٔ علمیه اصفهان می باشد.

که از روی مصادر معتبر شیعه گلچین شده و با نثری روان و زیبا و نظمی شیوا به رشته تحریر در آمده، مطالعه این کتاب را به عموم شیعیان امیر المؤمنین صلوات اللّه علیه، سفارش می کنم، باشد که با معرفت با ائمه صلوات اللّه علیهم، سعادت دنیا و اخرت و شفاعت روز قیامت نصیب حال خوانندگان گردد. انشاء اللّه تعالی.

ربیع المولود سنه 1441

«شیخ عبد الرسول پیمانی»

ص: 9

مقدّمه آية اللّه فخّار دام عزّه

اشاره

بسم اللّه الرحمن الرحيم

الحمد للّه ربّ العالمين والصّلاة والسّلام على سيّدنا محمّد وآله الطّاهرين ولعنة اللّه على أعدائهم أجمعين.

«ذكر اللّه» قوت و قوّت روح

«ذكر اللّه»، قوت و قوّت ملكوتيان است، همانسان كه آب و غذا قوت و قوّت زمينيان مى باشد و چون روح آدمى از عالم ملكوت است، قوت و قوّت آن «ذكر اللّه» است و اين است راز اينكه روح قوىّ از آن انسانى است كه «ذاكر اللّه» است و انسانى دچار ضعف روح مى شود كه روى از «ذكر اللّه» برداشته و پرچم هواى نفس و اسباب دنيا را در دل برافراشته، امّا آن كه نهال «ذكر اللّه» در دل كاشته، قوّت روح، سكينه، اطمينان، امنيّت، اميد و نشاط و آرامش برداشته و اضطراب و ناامنى و نااميدى كه ثمره ضعف و سستى روحى است، در دلى كه محلّ «ذكر اللّه» نمى توان يافت.

ص: 10

از توجّه به آنچه بيان شد، دليل صادق بودن و صحّت اين گزاره «ذكر اللّه، قوت و قوّت روح ملكوتى آدمى است» روشن مى شود؛ زيرا - همان گونه كه به بيان آمد - «خروجى» و پيامد اين سخن، نشاط، اميد، شادابى و قوّت روحى است كه جايگاه «ذكر اللّه» است و بديهى است «ذكراللّه»، در تمام امور به اللّه جلّ جلاله «توكّل» دارد و انسان متوكّل به قادر مطلق، داراى قوّت و شوكت و عزّت است؛ زيرا «متوكّل عليه» يعنى خداوندى كه به او توكّل نموده قوىّ، قدير، عليم، حكيم، رحمان، رئوف و رحيم است.

معناى «ذكر»

«ذكر» يعنى «حفظ»، با اين فرق كه «ذكر» به معناى «حفظ» بعد از «استحضار» است و «حفظ» به معناى «احراز» است. امّا حفظ هر چيزى به حسب همان چيز است، حفظ مطالب علمى به اين است كه در ذهن حضور داشته باش(1)و مورد غفلت، نسيان و فراموشى واقع نشود. و حفظ لفظى آن است كه بر زبان جريان ياب(2)

بنابر اين «ذكر اللّه قلبى» يعنى قلب متوجّه اللّه جلّ جلاله باشد و «ذكر لسانى»، يعنى جريان اسماء اللّه بر زبان و البتّه «ذكر» به معناى «شرف(3)و بزرگى نيز مى باشد.

در كتاب «التحقيق فى كلمات القرآن، جلد 3 صفحه 319» مى نويسد: قديطلق الذّكر على «ما يذكر به»؛ گاهى واژه «ذكر» اطلاق مى شود بر چيزى كه به وسيله آن «ذكر» حاصل مى شود.

حاصل سخن: «ذكر اللّه قلبى» يعنى توجّه قلبى به اللّه جلّ جلاله و «ذكر اللّه لسانى»، يعنى تلفّظ اسماء اللّه، امّا «ذكر اللّه» به معناى «ما يذكر به اللّه» به معناى حقيقتى است كه واقعيّت داشته و به طور دائم اللّه جلّ جلاله را ياد داشته و يادآورى مى نمايد، بنابر اين «ذكر اللّه»

ص: 11


1- الذكر: الحفظ للشى تذكره»، لسان العرب، ماده «ذكر». مفردات راغب، ماده «ذكر»
2- لسان العرب، همان
3- لسان العرب، تاج العروس و... ماده «ذكر»، بنابر اين معناى «ورفعنا ذكرك» يعنى شرافت و بزرگى شما را رفعت داده و بالا برديم، و معناى «رفع [اللّه] ذكرك فى علّيّين» يعنى يا اباالفضل خداوند شرافت و بزرگى شما را در عالم عليّين رفعت بخشيد، و معلوم است كه آن حضرت شريف بود لكن خداوند آن را رفعت بخشيد

يعنى توجّه قلبى به اللّه جلّ جلاله و «توجّه قلبى» يعنى اينكه همه حواس آدمى جمع اللّه جلّ جلاله باشد و كسى «دائم الذّكر» است كه به طور دائم حواس او جمع اللّه جلّ ذكره است.

امّا آن حقيقت و واقعيّتى كه به طور دائم «اللّه» را ياد داشته و ديگران را به ياد «اللّه» وامى دارد، آن حقيقتى است كه «نور اللّه»، «وجه اللّه»، «اسم اللّه احسن الهى»، «خازن وحىاللّه»، «معدن علم اللّه»، «يد اللّه» است، يعنى «مَظْهَر» و «مُظهِر» اسماء و صفات الهى است، امّا ظهور آن «نور اللّه» در اين عالم خاكى حضرت رحمة اللّه للعالمين صلی الله علیه و آله و سلم و اهل البيت عصمت و طهارت علیهم السلام مى باشند كه به صورت «بشر» آشكار شدند.

زيرا آن انوار الهى هم «ذكر اللّه» - ما يذكر به اللّه - هستند و هم «ذاكر اللّه»، و راز اين دو ويژگى در اين است كه آن عزيزان «مَظْهَر» و «مُظْهِر» اسماى الهى اند، يعنى جايگاه آشكار شدن اسماء الهى هستند و لذا «اسم اللّه عينى»، «وجه اللّه عينى» و «سرّ اللّه عينى» مى باشند و «سرّ الاسرار»، «نور اللّه» است و هر كس به مرتبه اى از مراتب اين «سرّ الاسرار» - «نورِ ولايت» - دست يافت، صاحب «فرقان» شد و حقائق را شهود كرد و توان فهم ولايت را يافت و به اسرار احاديث شريف مثل «ذكرنا ذكر اللّه» و «ذكرنا من ذكر اللّه» و «ذكر علىٍّ عبادة» رسيد و آن اسرار برايش آشكار گشت.

«اسم اللّه» و «ذكر اللّه»

اسم و علامت و نشانه هر چيزى آدمى را به سوى مسمّى مى كشاند، مانند كلمه «عسل» كه ذهن آدمى را به سوى آن مادّه شيرين پرخاصيت مى كشاند و صورت آن ماده شيرين را در ذهن آدمى يادآور مى شود بعد از آنكه از آن غفلت كرده بود، و يا بستان سرسبز نشان و اسمى است كه ذهن آدمى را به سوى آب شيرين و گوارا كشيده و صورت آب را در ذهن يادآور مى شود بعد از آنكه از آن غافل شده بود.

بر اين اساس، «ذكر الشّى ء» و «اسم الشّى ء» يا جعلى و اعتبارى است كه آن را اسم لفظى مى نامند و يا «عينى» است، از همين رو بايد دانست كه «اسم اللّه» كه «ذكر اللّه» است يا «لفظى» است و يا «عينى»، و هر كدام يا «حَسَن» و يا «اَحْسَن» و هر اسمى - خواه عينى و خواه لفظى - بيانگر تمام صفات الهى باشد، آن «اسم احسن» و «اسم اعظم» است، لذا گفته اند «اللّه» «اسم اعظم لفظى» است، امّا حضرت محمّد و آل محمّد صلوات اللّه عليهم «اسم اعظم

ص: 12

عينى» و «اسم احسن عينى» براى اللّه جلّ جلاله مى باشند؛ زيرا «مَظهَر» و «مُظهِر عينى» اسماء الهى مى باشند.

بنابر اين همان گونه كه لفظ جلاله «اللّه»، «اسم اللّه» است و تلفّظ آن و شنيدنش «ذكر اللّه» محسوب مى شود؛ زيرا «ما يتذكر به اللّه» است، وجود مقدّس حضرت صاحب الزّمانروحى فداه نيز «اسم اللّه عينى» است كه با زيارتش و يا ذكر فضائلش، سبب «ذكر اللّه» مى گردد و تفاوت «اسم اللّه لفظى» با «اسم اللّه عينى» در «ذكر اللّه»، همان تفاوت شنيدن و ديدن - «علم اليقين» و «عين اليقين» - است.

اقسام «ذكر اللّه»

«ذكر اللّه» را اقسام و انواعى است مثل تقسيم آن به «ذكر خفىّ» كه آن را «ذكر قلبى» نيز مى گويند و «ذكر جلىّ» كه نام ديگرش «ذكر لسانى» است و ديگر انواع آن «ذكر قلبى» و «ذكر عملى» است، امّا حقّ آن است كه «ذكر عملى» فرع «ذكر قلبى» است؛ زيرا اعمال و كردار آدمى تابع قلب است و راز آن در اين است كه هر كارى بر اساس انگيزه انجام مى گيرد و انگيزه زاييده قلب است، و لذا اگر قلب در توجّه به اللّه و خليفةاللّه باشد، فرمانش به اعضاء و جوارح نور و نورانى است و اگر در توجّه هواى نفس باشد، انگيزه و فرمانش، ظلم و ظلمانى است.

امّا «ذكر لسانى»، نيز پيرو «ذكر خفى» - ذكر قلبى - است؛ زيرا زبان نيز از جوارح محسوب مى شود، امّا «ذكر قلبى»، فرع «معرفت» است؛ زيرا قلب به چيزى توجّه مى كند و حواس آدمى به چيزى جمع مى شود كه آن را شناخته و دوست بدارد، امّا «معرفت» را اقسامى و انواعى است.

عبادت قلبى در «ذكر فضائل و مصائب»

ذكر فضائل و مصائب حضرت محمّد و آل محمّد صلوات اللّه عليهم و تفقّه در آنها و بيان آن به نثر و شعر، اوّلاً موجب معرفت مى شود، و معرفت بنيان ذكر اللّه است، و ثانياً: ذكر فضائل و مصائب خود، عبادت و ذكر اللّه است، و ثالثاً: فهم فضائل و مصائب موجب «ذكر قلبى» مى شود و «ذكر قلبى»، «ذكر عملى» را در پى دارد، علاوه بر اينكه «ذكر زبانى» هم است.

ص: 13

بنابر اين، ذكر فضائل و مناقب هم عبادت زبانى است و هم عبادت گوش است و هم عبادت قلبى؛ زيرا توجّه و تفقه و فهم فضائل و مناقب با عقل - قلب صورت - مى گيرد و روشن است كه عبادت قلب و عقل غير از عبادت گوش و زبان است.

تا اينجا روشن شد كه اوّلاً: «ذكر اللّه» عبارت است از توجّه قلبى به اللّه جلّ جلاله كه در عرف عمومى مردم گفته مى شود «حواس جمعى»، پس ذكر اللّه، يعنى حواس جمعى به اللّه جلّجلاله، امّا فهم، معرفت، گفتن، نوشتن، خواندن در فضائل و مصائب آل محمّد:، نياز به حواس جمعى - توجّه قلبى - دارد، و روشن است كه «ذكر» داراى مراتب و اقسامى است، و ثانياً: تفقه، بيان، خواندن و نوشتن فضائل و مصائب، «ذكر اللّه» به شمار مى رود. همانسان كه زيارت و قرائت قرآن نيز از اقسام ذكر اللّه است.

امّا باشتاب ترين راه رسيدن به مرتبه «ذكر اللّه» و معرفت به «ذكر اللّه»، توسّل است، يعنى توجّه قلبى به نور اللّه و طلب كردن حاجت همراه با خشوع و خضوع، و دانستيم كه «نور اللّه»، «اسم للّه» و «صراط مستقيم الى اللّه» است، پس توجّه به نور اللّه، توجّه به اللّه جلّ جلاله را در پى دارد، پس توجّه به حضرت محمّد و آل محمّد: يعنى توجّه به «اسم اللّه» و «وجه اللّه» و «الصّراط الى اللّه»، و طلب حاجت كردن يعنى طلب حاجت از «يد اللّه المبسوطه» و «رحمة اللّه للعالمين» - رحمة اللّه الواسعة -

و توسّل مصداق هاى گوناگونى دارد، مانند: اقامه مجلس عزا بر آن انوار مباركه، گريه نمودن در عزاى امام حسين علیه السلام و يكى از مصداق هاى توسّل، «نوشتن» و «بيان فضائل» و «خواندن فضائل» است و جالب است كه توجّه به امام و طلب حاجت نمودن، هم توسّل است، هم «ذكر اللّه» است و هم عبادت و عمل صالح به نيّت تقرّب به آن انوار مباركه نيز از مصاديق «توسّل» به شمار مى رود.

بنابر اين يكى از راه هاى توسّل، مطالعه كردن فضائل آن انوار الهى است و از جمله كتاب هايى كه به گونه فشرده و مختصر به بيان فضائل حضرت محمّد وآل محمّد صلوات اللّه عليهم پرداخته و با ذوقى لطيف آن فضائل را نيز در قالب شعر بيان نموده و به نكات علمى - به زبان ساده - توجّه داشته و در حدّى كه كتاب اجازه مى داده به تفقه در فضائل پرداخته، كتاب ارزشمند

ص: 14

«معجزات الأبرار علیهم السلام »، تأليف عالم جليل القدر و فاضل گرانقدر السيّد السّن(1)و الحبر المعتمد حضرت حجّة الاسلام والمسلمين سيّد مجتبى سجّادى دام عزّه مى باشد.خدايا! به حقّ حضرت محمّد و آل محمّد، فرج امام زمان روحى فداه را برسان و گرفتارى از شيعه برطرف نما. يا اللّه هر كسى اين كتاب شريف را به هر نيّتى مطالعه مى فرمايد، به حقّ حضرت فاطمه زهرا علیها السلام حاجت روا بفرما.

باقر فخّار طالخونچه اى (عفى عنه)

ص: 15


1- نسب نگارنده سطور، چنانچه در كتاب «ثمرات الشّجرة الفاطميّة» به قلم محرّر عاصى، محتاج به غفران و رحمت الهى هم آمده است، چنين مى باشد: سيّد مجتبى سجّادى فرزند سيّد محمّد فرزند سيّد مرتضى فرزند ميرزا عبّاس فرزند ميرزا محمّدتقى فرزند ميرزا محمّد رفيع فرزند ميرزا محمّدرضا فرزند ميرزا محمّد شهير به آقا فرزند ميرزا عبدالواسع فرزند ميرزا ابوالحسين فرزند ميرزا فتح اللّه فرزند ميرزا رفيع الدّين محمّد فرزند سيّد علاءالدّين حسين مشهور به خليفه سلطان و سلطان العلماء فرزند سيّد رفيع الدّين محمّد فرزند سيّد شجاع الدّين محمود فرزند سيّد على فرزند سيّد هدايت اللّه فرزند مير علاءالدّين حسين فرزند مير نظام الدّين علىّ فرزند قوام الدّين محمّد فرزند سيّد علاءالدّين حسين فرزند سيّد مرتضى فرزند سيّد علىّ فرزند سيّد كمال الدّين صادق فرزند سيّد قوام الدّين مشهور به مير بزرگ مرعشى فرزند سيّد كمال الدّين احمد مشهور به صادق فرزند امير سيّد علىّ ملقّب به مرتضى فرزند نقيب سيّد عبداللّه ابى صادق فرزند نقيب سيّد محمّد ابى عبداللّه فرزند نقيب ابى هاشم شاعر و اديب و فقيه فرزند سيّد ابى الحسن علىّ نقيب، زاهد و محدّثِ شاعر فرزند سيّد ابى عبداللّه حسين نقيب، شاعر، فقيه و محدّث فرزند سيّد ابوعلىّ (ابومحمّد) حسن نسابه و فقيهِ محدّث فرزند سيّد ابى الحسن علىّ مرعشى فقيه، محدّث، شاعر و اديب فرزند سيّد عبداللّه ابى محمّد، امير العارفين نسابه و فقيه و محدّث و شاعر فرزند ابى الحسن سيّد محمّد اكبر محدّث و نسابه فرزند محدّثِ فاضل ابومحمّد سيّد حسن فرزند امامزاده واجب التّعظيم حسين اصغر فرزند امام زين العابدين علىّ بن حسين بن علىّ بن ابى طالب علیهم السلام . از آنجايى كه بيشتر افراد اين شجره نامه از علماء و اعلام بوده اند، لذا در اكثر كتب تراجم و انساب، اين شجره نامه وجود دارد، خاصّه شجره نامه مرحوم سيّد علاء الدّين حسين خليفه سلطان كه ايشان از علماء عهد صفويّه بوده و هر كس در اين زمينه كتابى نوشته است، شرح حالى درباره ايشان بيان نموده است

مقدّمه مؤلّف

بسم اللّه الرحمن الرحيم

الحمد للّه ربّ العالمين، الصّلاة والسّلام على سيّدنا و مولانا العبد المؤيّد والرّسول المسدّد أبي القاسم محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و أهلبيته الطّيّبين الطّاهرين المعصومين و لاسيّما ناموس الدّهر وكهف الحصين وغياث المضطرّ المستكين مولانا و مقتدانا الحجّة بن الحسن المهدي العسكري علیه السلام و لعنة اللّه على منكري فضائلهم و مناقبهم من الآن إلى قيام يوم الدّين.

در اين دورانِ غيبتِ وجود اقدس و نازنين حضرت ولىّ عصر روحى وارواح العالمين لتراب مقدّمه الفداء هميشه ناراحت بودم كه عمريست سر سفره و خوان گسترده و كريمانه مولا نشسته ام و غير از خوردنِ نمك و شكستن نمكدان، كارى نكرده ام.

بيچاره دلم خواست كه كارى بكند *** وصف ولىّ عالم امكان به بهارى بكند

از بحر فضائلِ امير دو سرا *** نقشى به ورق شام و كنارى بكند

و اين كمترينِ از ارادتمندان آستان مقدّس حضرات معصومين علیهم السلام چه مى تواند بكند كه در خور خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام باشد؛ از همين رو هر از چند گاهى كه خدمت آية اللّه فخّار دامت بركاته مى رسيدم، ايشان سفارش در تأليف كتابى در باب معجزات اهل بيت علیهم السلام مى فرمودند و اگر چه ادب در اطاعت امر ايشان بود، كه چونان پدرى مهربان و دلسوز، ارادتمند را مورد عنايت قرار مى دادند، امّا چنين بضاعتى در خود نمى ديدم، چرا كه اين وادى آن چنان باعظمت

ص: 16

است كه چون جناب موسايى على نبيّنا و آله و عليه السّلام با ديدن سر انگشتى از تجلّى مولا اميرالمؤمنين علیه السلام در كوه طور، سه روز سرمست گشته و نداى «خرّ موسى صعقا» را به عالميان مى رساند، و چون منى چگونه در اين وادى وارد شود كه،

ندارد بضاعت تن بى توان *** که گويد كمالات شاه جهان

بگفتا بگو يك الف زآن همه *** بگفتم نگفته ست كسى بيش از آن

و چگونه دست به قلم ببرم كه هم كار تكرارى نكرده باشم و هم حقّ مطلب را تا حدّى ادا كرده باشم، نه در شأن مولا كه هر چه بگويم و هر چه بكنيم نمى توانيم حق ايشان را به جا بياوريم؛ به همين خاطر حسب الامر استاد معظّم، از ارواح پاك و مقدّس علّامه محمّدتقى و محمّدباقر مجلسى اعلى اللّه مقامهما مدد گرفتم و به نظرم رسيد كه بعضى از معجزات اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام را با اندك قريحه شعرى كه از الطاف كريمانه ائمّه اطهار علیهم السلام است، به زبان شعر بيان كنم؛ به اميد آنكه مورد قبول حضرات معصومين علیهم السلام قرار گرفته و اين خدمت ناچيز را از اين جيره خوار كمترين به احسن وجه قبول كنند و مرا در اين امر چون هميشه يارى فرمايند.

ندارم به جز تو كسى در جهان *** عنايت نما بر منِ ناتوان

عنايت نما بر غلامت شها *** كه گويد مديحت به خلق جهان

بى شك اين نوشتار از خطا مصون نيست، كه «المعصوم من عصمه اللّه»؛ لذا اميد است خوانندگان بزرگوار، خطاهايى كه در اين نوشتار وجود دارد را به اين برادر كوچكشان ببخشايند و اگر احياناً مطلب مفيدى در آن يافتند از جانب مولاى كريم بنده نواز بدانند.

در پايان اميد است اهل فن و شاعران بزرگوار، خرده بر اين نوشتار نگيرند و نگويند اوزان اشعار آن چنان كه بايد رعايت نشده است؛ چرا كه اين نوشتار دل نوشته اى است به منزله ران ملخى براى سليمان، و نگارنده قصدش عرض ادبى است محضر حضرت محمّد وآل محمّد علیهم السلام ، و خود را در زمره شاعران آن بزرگواران نمى داند. و من اللّه توفيق.

سه شنبه دوّم مردادماه 1397

مصادف با ايّام ولادت حضرت ثامن الحجج علیه السلام

«سيّد مجتبى سجّادى»

ص: 17

ص: 18

معجزات حضرت رحمة للعالمين، سيّد المرسلين، رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم

اشاره

1. شقّ القمر

2. ردّ الشّمس

3. اطاعت نباتات از حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم

4. شهادت دادن اجسام به نبوّت حضرت ختمى مآب صلی الله علیه و آله و سلم

5. طلب شفا از آب وضوى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم

ص: 19

معجزه اوّل: شقّ القمر

يكى از معجزات وجود نازنين خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ، «شقّ القمر» (شكافته شدن ماه) است، كه به اجماع مسلمين، اين معجزه در مكّه اتّفاق افتاده است، ولى در مورد تاريخ آن، اختلافاتى وجود دارد(1)و مرحوم شيخ عبّاس قمّى قدس سره اين اعجاز را در چهاردهم ذى الحجّه ذكر كرده است(2)

به هر تقدير عموم محدّثين و علماء دربارهٔ وقوع اين معجزه از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ادّعاى اجماع و تواتر كرده اند، چنانچه مرحوم طبرسى قدس سره از مفسّرين بزرگ شيعه مى فرمايد:

«المسلمين أجمعوا على ذلك فلايعتد بخلاف من خالف فيه.(3)

(مسلمانان بر انجام اين معجزه اجماع دارند، از همين رو به گفتار مخالف توجّهى نمى شود.)

و از علماى اهل تسنّن نيز فخر رازى مى گويد:

«المفسّرون بأسرهم على أن المراد أن القمر حصل فيه الإنشقاق.(4)

(همه مفسّرين بر اين عقيده اند كه در ماه شكاف پديد آمده است.)

ص: 20


1- بحارالانوار، ج17، ص354
2- وقايع الأيّام، ص167
3- مجمع البيان، ج9، ص282؛ بحارالانوار، ج17، ص348
4- مفاتيح الغيب، ج29، ص29؛ بحارالانوار، ج17، ص349

و از آياتى كه اشاره به اين معجزه دارد، آيه اوّل و دوّم سوره قمر است كه مى فرمايد:

(اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ، وَإِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ(1)

«قيامت نزديك شد و ماه شكافته شد، و هر گاه معجزه اى می بينند روى بر می گردانند، و می گويند سحرى دايم است.»مرحوم طبرسى قدس سره در تفسير اين آيات، طبق آن چه مرحوم علّامه مجلسى قدس سره نقل كرده است، مى فرمايد:

«اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ، أی: قربت الساعة التی تموت فیها الخلائق و تکون القیامة و المراد فاستعدوا لها قبل هجومها، وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ، قال: ابْنُ عَبَّاسٍ: اجْتَمَعَ الْمُشْرِکُونَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَقَالُوا: إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فَشُقَّ لَنَا الْقَمَرَ فِلْقَتَیْنِ. فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : إِنْ فَعَلْتُ، تُؤْمِنُونَ؟ قَالُوا: نَعَمْ، وَ کَانَتْ لَیْلَةُ بَدْرٍ، فَسَأَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم رَبَّهُ، أَنْ یُعْطِیَهُ مَا قَالُوا، فَانْشَقَّ الْقَمَرُ فِلْقَتَیْنِ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم یُنَادِی، یَا فُلَانُ! یَا فُلَانُ! اشْهَدُوا.(2)

(اقْتَرَبَتِ السَّاعَهُ، یعنی: نزدیک شد آن زمانی که مخلوقات در آن می میرند، و نزدیک است که قیامت شود، و مقصود این است که قبل از آمدن قیامت علائمش ظاهر شد، و خلائق مهیای آمدن آن شدند. و شکافته شدن ماه را ابن عباس این چنین نقل کرده: مشرکین نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم جمع شدند و عرض نمودند: اگر شما در ادعای نبوّت خود صادق هستید، پس ماه را برای ما بشکاف و دو قسمت کن. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به آن ها فرمودند: اگر انجام دادم، ایمان می آورید؟ عرض کردند: بله، لذا در حالی که ماه کامل بود، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از پروردگارش درخواست نمود، آن چه آن ها می خواهند را به آن ها بدهد. پس به ناگاه ماه شکافته شد، و دو نیمه گردید، در حالی که حضرت می فرمودند: ای فلانی! و ای فلانی! شهادت دهید.)

ص: 21


1- سوره قمر، آيه 1 و2
2- بحارالانوار، ج17، ص347 به نقل از مجمع البيان، ج9، ص281؛ بيان النّافع، ص216

و صاحب كتاب «تحفة المجالس» اين معجزه را از جناب سلمان علیه السلام نقل كرده و مى فرمايد:

«سلمان فارسى روايت مى كند كه ابوجهل لعنة اللّه عليه شبى با يك يهودى خدمت پيغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمدند. ابوجهل عرضه داشت: اى محمّد! به ما معجزه اى نشان بده و الّا سر تو را قطع مى كنم. حضرت با مهربانى فرمودند: چه معجزه اىمى خواهى. ابوجهل به طرف چپ و راست نگاهى كرد، كه چه معجزه اى بخواهد، كه وقوع آن دشوارتر باشد، يهودى گفت: مى گويند پيغمبر ساحر است، بگو ماه را در آسمان بشكافد چون سحر در زمين محقّق مى شود و ساحر نمى تواند در آسمان تصرّف كند. پس ابوجهل گفت: ماه را براى ما بشكاف. آن حضرت انگشت سبّابه اش را بلند كرد و به ماه اشاره فرمود. در همان وقت، ماه دو نيم شد و نيمى در جاى خود قرار گرفت و نيمى ديگر بر جانب چپ رفت. ابوجهل گفت: بگو تا دوباره به هم متّصل شوند. حضرت اشاره ديگرى فرمودند، به قدرت حقّ دوباره به هم متّصل شدند. يهودى وقتى اين معجزه را ديد ايمان آورد، امّا ابوجهل گفت: او با سحر چشم ما را بسته و با سحر ماه را شكافته است. زمانى كه مسافرين از شهرهاى ديگر آمدند و خبر دادند كه در فلان شب، ماه را به دو نيمه ديده اند، من ايمان مى آورم. ولى هنگامى كه همه گفتند ماه را به دو نيمه ديده ايم، ابوجهل گفت: جادوى او واقعاً قوى است»(1)

شنيدم ز سلمان كلامى عظيم *** به وصف نبىّ آن امام كريم

كه روزى ابوجهل و فردى يهود *** بيامد به نزد رسولِ ودود

بگفتا: محمّد نما معجزه *** به ما تا شويم خالى از وسوسه

ص: 22


1- نقل به مضمون، تحفة المجالس، ص34

و الّا زَنم من سرت را كنون *** به شمشير و تيغى كه باشد زبون

بگفتا محمّد رسولِ خدا *** به خُلق خوش و صورتى دل گشا

چه خواهى ز باب كرامت ز مَن *** كه خواهم ز ذات خدا در زِمن

بگفتا يهودى به بوجهل خوار *** محمّد بود ساحر روزگار

اگر معجزى خواهى اندر زمين *** بسازد به سحرش برايت ز كين

به افلاك و آفاقِ ديگر چو ماه *** دمِ ساحران كرده ذاتِ اِله

همى بى اثر هر زمان و مكان *** به لطفى كه عاجز بُوَد هر بيان

بخواه ماه زیبا از كمر *** مطيع رسولان بُوَد هر قمر

بگو تا كند ماه گردون دوتا *** نبيّى كه باشد شه و ره نما

چو بوجهل نگاهى سوى اين جهان *** نمود بهر ناممكنى زآن ميان

بگفتا اگر بر همه سرورى *** امين خدا و تو پيغمبرى

اشارت نما لحظه اى ماه را *** كه گردد دوتا و شود او جدا

اشارت نمود آن شه و مقتدا *** بشد ماه گردون به لحظه دوتا

بگفتا ابوجهلِ كافر سرشت *** به حال تعجّب از آن سرنوشت

دعايى نما تا شوندى يكى *** جدا گشتنش شد برم منجلى

اشارت نمود بار ديگر نبىّ *** بر آن ماه گردون و گشتى يكى

چو ديد معجزى آن يهودى چنين *** مسلمان شد و محو ذات مبين

بزد دست توبه به دست رسول *** خطا كردم و تو مرا كن قبول

و ليكن ابوجهل كافر بگفت: *** ز سحرت جهانی به عالم بخفت

اگر جملهٔ خلق و اهل زمين *** بگويد جدا گشته ماه برين

منم مى كنم معجزت را قبول *** بگويم تويى آن امام و رسول

چو بگذشت ايّام و آمد پيام *** ز اطراف گيتى ز ماه تمام

بديديم كه گشته دوتا ماه بدر *** به روز فلان و به وقت سحر

ص: 23

بگفتا ابوجهل ز روى دغل *** محمّد بود ساحرى بى بدل

كه سحرش قوى باشد و بى مثل *** اگر چه شكافد قمر را به ليل

چو «سجّاد» فانى به اينجا رسيد *** چو بوجهل كافر به چشمش نديد

***

معجزه دوّم: ردّ الشّمس

يكى از معجزاتى كه در اكثر منابع روايى شيعى نقل شده است، معجزهٔ «ردّ الشمس» مى باشد. مدافع حریم امامت علوی، مرحوم علّامه امينى قدس سره در كتاب «الغدير» نام بسيارى از علماى عامّه را آورده است، كه حديث «ردّ الشّمس» را نقل كرده اند(1)

و مرحوم سيّد اسماعيل طبرسى قدس سره مى فرمايد:

«چهار مرتبه ردّ الشّمس براى اميرالمؤمنين علیه السلام اتّفاق افتاده است»(2)

به هر تقدير مرحوم علّامه مجلسی قدس سره به نقل از کتاب «شرح شفاء» از طریق شیعه و سنی از أسماء بنت عمیس نقل کرده است که او گفت:

«أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم کَانَ یُوحَی إِلَیْهِ وَ رَأْسُهُ فِی حِجْرِ عَلِیٍّ، فَلَمْ یُصَلِّ الْعَصْرَ حَتَّی غَرَبَتِ الشَّمْسُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : أَ صَلَّیْتَ یَا عَلِیُّ؟ قَالَ: لَا، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : اللَّهُمَّ إِنَّهُ کَانَ فِی طَاعَتِکَ وَ فِی طَاعَةِ رَسُولِکَ، فَارْدُدْ عَلَیْهِ الشَّمْسَ. قَالَ أَسْمَاءُ: فَرَأَیْتُهَا غَرَبَتْ، ثُمَّ رَأَیْتُهَا طَلَعَتْ بَعْدَ مَا غَرَبَتْ، وَ وَقَعَتْ عَلَی الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ بِالصَّهْبَاءِ فِی خَیْبَرَ.(3)

ص: 24


1- الغدير، ج3، ص126 تا 141
2- كفاية الموحّدين، ج2، ص419 تا 414
3- بحارالانوار، ج17، ص389 به نقل از شرح الشّفاء، ج1، ص594؛ الطرائف فى معرفة مذاهب الطّوائف، ج1، ص84؛ ينابيع المودّة، ج1، ص471

(به درستی که سر مبارک نبىّ خدا صلی الله علیه و آله و سلم در دامان حضرت علىّ علیه السلام بود، که ناگاه بر حضرت وحى نازل شد، پس حضرت علىّ علیه السلام نماز عصر خود را نخواندند، تا این كه آفتاب غروب كرد. وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برخاستند، فرمودند: آيا نمازت را خوانده اى يا علىّ؟ حضرت عرض كردند: نه، پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خداوندا! به درستى كه علىّ در طاعت تو و طاعت رسول تو بوده است، پس خورشيد را براى او بازگردان تا نمازش را بخواند. اسماء گفته است: پس ديدم خورشيد غروب كرد، سپس ديدم بعد ازاين كه خورشيد غروب كرده بود، طلوع نمود و نورش بر زمين تابيد و اين اتّفاق در صهباءِ خيبر افتاد.)

شنيدم ز اسماء كلامى عزيز *** همانى كه باشد به زهرا كنيز

حديث گران سنگ چون گوهرى *** به وصف نبىّ و وصيّش علىّ

كه روزى به «صهباء» بديدم نبىّ *** همان سرور انس و جنّ و پرىّ

به وقت نزول ملائک به وحی *** نهاده سرش مظهر ذات حیّ

به دامان حیدر همی با شکوه *** چنان سروَرِی بین آغوش کوه

زمان شد تمام و غروب آفتاب *** سر حضرتش بر دلِ دُر ناب

شده گوهر و دُر در اينجا يكى *** علىّ گشته محو نبىّ زكى

چو برخاست زآن وحی والا حبيب *** بگفتا به مولا و شاه غريب

كه اى دُر يكتاى ملك وجود *** مطيعت بُوَد جمله چرخ كبود

نمازت بخواندى در اين نيم روز *** كنون كه بُدى در برم در فروز

بگفتا علىّ نفس و جان نبىّ*** نخواندم نمازم به عشق ولىّ

سرت را چو بنهادى بر دامنم *** عيان شد صفات خدا مأمنم

چگونه پريشان كنم مظهرى *** كه از آن بود ذات حقّ منجلى

نخواندم نمازم مبادا شها *** كه بيدار گردد عزيز خدا

بگفتا نبىّ با خداوند خويش *** علىّ بوده در طاعتت همچو پيش

ص: 25

مطيع رسولت بُده مرتضى *** بگردان برايش تو شمس الضّحى

ز بعد غروب و ظهور قمر *** بكن ردّ، تو شمست برايش دگر

چو خواندى نبىّ، ذات ربّ جليل *** بشد روز تابان و عصرى جميل

بگفتا چو «سجّاد» اين مثنوى *** بديد سجده شمس به مولا علىّ

***نكته: اين حديث شريف مشتمل بر دقائقى لطيف است و فقرات عجيبى دارد، از جمله عبارت «إِنَّهُ کَانَ فِی طَاعَتِکَ وَ فِی طَاعَةِ رَسُولِکَ»، كه مشعر به اين مطلب است كه اوّلاً: ملاك و مناط عبد بودنِ عبد، اطاعت خداوند و اطاعت وجود نازنين حضرات معصومين علیهم السلام است؛ و هیچ چیز و هیچ کس را نباید بر آن بزرگواران ترجیح داد. و اين كلام را آويزه گوش نمود كه «العبد وما فى يده كان لمولاه؛ بنده و هر آن چه در دستش است، متعلّق به مولايش مى باشد».

و ثانياً: خواست و رضايت مولا را بايد بر همه چيز مقدّم كرد، چونان شاه مردان، ولى مطلق عالم امكان، امير زمين و زمان و مكان، حضرت اباالحسن اميرالمؤمنين علیه السلام ، كه وقتى ملازم رکاب حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم بودند، به مقتضاى «إِنَّما أنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّدٍ(1) آرامش و خشنودى حضرت را بر همه چيز مقدّم مى كرد، حتّى نماز؛ و با صدايى رسا به مفاد «کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم(2) با غير زبانتان (با اعمال) مردم را (به خوبى ها) دعوت كنيد»، مى فرمايد: ملاكِ خشنودى ذات احديّت جلّ جلاله، رضايت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است، و حتّى براى نماز هم، آن هم نماز اميرالمؤمنين علیه السلام ، نه نماز چون منى كه ارزشى ندارد، حاضر نمى شود لحظه اى خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم را از پریشان كنند، مبادا جنابشان مكدّر احوال شوند.

و بيچاره آن افرادى كه از طريقه علوى جدا شدند و حرمت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بيت ايشان علیهم السلام را رعايت نكردند، و بعد از شهادت حضرت خاتم الأنبياء صلی الله علیه و آله و سلم ، درب خانه علىّ مرتضى علیه السلام و فاطمه زهرا علیها السلام جمع شدند، و با لگد درب را به پهلوى صدّيقه طاهره علیها السلام زدند؛ و اين آتشى بود كه از مدينه منوّره شروع شد و به كربلاى معلّى رسيد. راوى مى گويد:

موقعى كه خيمه ها را آتش زدند، اهل بيت علیهم السلام رو به فرار نهادند. دخترى كوچك به نظرم آمد كه گوشه جامه اش آتش گرفته بود و سراسيمه مى گريست و به اطراف مى دويد و اشك مى ريخت.

ص: 26


1- بحار الأنوار، ج3، ص283
2- بحار الأنوار، ج67، ص303

مرا به حال او رحم آمد؛ به نزد او تاختم كه آتش جامه اش را فرونشانم؛ همين كه صداى سم اسب مرا شنيد، زيادتر مضطرب شد. گفتم: اى دختر، قصد آزارت را ندارم. به ناچار با ترس ايستاد. از اسب پياده شدم و آتش جامه اش را خاموش نمودم و او را دلدارى دادم.

يك مرتبه فرمود: اى مرد، لب هايم از شدّت عطش كبود شده، يك جرعه آب به من بده. از شنيدن اين كلام، رقّت تمام به من دست داده، ظرفى پر از آب به او دادم. آب را گرفت و آهى كشيدو آهسته به راه افتاد. پرسيدم: كجا مى روى؟ فرمود: خواهر كوچك ترى دارم كه از من تشنه تر است. گفتم: مترس، زمان منع آب گذشت؛ شما بنوشيد.

فرمود: اى مرد، سؤالى دارم؛ بابايم حسين علیه السلام تشنه بود، آيا او را آبش دادند يا نه؟ گفتم: اى دختر، به واللّه تا دم آخر مى فرمود: اسقونى شربة من الماء؛ يك شربت آب به من بدهيد(1)

واى از اين مصيبت! چه جانسوز سروده سيّد حميرى:

و لا أضحك اللّه سنّ الدّهر إن ضحكت *** و آلُ أحمدَ مظلومون قدقُهروا

نکته: لازم به تذكّر است كه اگر بين نماز اوّل وقت و عزادارى اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، خاصّه سرور و سالار شهيدان، حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام تقارنی پیش آمد، بر اهل تحقيق واضح است كه شعائر حسينيّه مقدّم بر نماز اوّل وقت مى باشد، چون بين واجب و مستحبّ كه تزاحم نشده است، تا بخواهيم واجب را مقدّم كنيم، بلكه بين مستحبّ با مستحبّى ديگر تزاحم واقع شده است.

به بيان كامل تر، اصل تولّى، كه شعائر حسينيّه از مصاديق اساسى آن است، واجب مى باشد؛ همان گونه كه اصل نماز هم وجوبش مسلّم است. منتهى بعضى از نمازها مثل نماز اوّل وقت مستحبّ بوده، و برخى ديگر چون اصل نمازهاى پنج گانه يوميّه واجب است؛ كما اين كه عزادارى نيز گاهى واجب مى گردد، و آن مقدار حداقلّى است كه اگر انجام نشود، كلّ عزادارى ترك مى شود؛ و مازاد از اين مقدار و حداقلّ، مستحبّ بوده، و اگر مكلّفين همه مصاديق عزادارى را ترك نمايند، همگى مرتكب حرام شده اند؛ چرا كه بزرگان وجوب شعائر را در جاى خودش ثابت نموده اند.

بنابر اين اگر فى المثل در ظهر عاشورا، بين اقامه عزاء، و نماز اوّل وقت، تقارن زمانی به وجود بیاید، از دو حال بيرون نيست:

ص: 27


1- كتاب حضرت رقيّه، ص12

1) يا تزاحم شده است، بين قدر واجب (حداقلّ و قدر متيقّن عزادارى و تعظيم شعائر) از عزادارى، و بين نماز اوّل وقت، كه مستحبّ است. كه در اين فرض بايد به واجب عمل نمود و عزادارى را مقدّم كرد و نماز اوّل وقت را به تأخير انداخت.

2) يا تزاحم شده، بين مصاديقى از عزادارى كه مستحبّ است، با نماز اوّل وقت، كه آن هم مستحبّ مى باشد. و در اين صورت طبق آن چه علماى علم اصول در باب تزاحم فرموده اند، بايداخذ به اقوى الملاكين نمود. و آن چه در اينجا ملاك قوى ترى دارد، عزادارى مى باشد؛ چون اوّلاً: برگشت نماز اوّل وقت به فروع دين بوده، در حالى كه برگشت شعائر حسينيّه، به ولايت اهل بيت علیهم السلام مى باشد؛ آن ولايتى كه از اصول دين شمرده مى شود و اگر واجبات از قبيل: نماز، روزه، حجّ و... از مكلّف پذیرفته و قبول مى گردد، به واسطه آن مى باشد. چنانچه در زيارت جامعه كبيره مى فرمايد:

«بِمُوَالاتِكُمْ تُقْبَلُ الطَّاعَةُ الْمُفْتَرَضَةُ.»

(به سبب ولايت شما اهل بيت اعمال واجب را خداوند قبول مى كند.)

و در روايت ديگرى وجود نازنين حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم مى فرمايند:

«وَ الَّذى بَعَثَنى بِالحَقِّ نَبِيّاً، لَو أَنَّ رَجُلاً لَقِىَ اللّهَ بِعَمَلِ سَبعينَ نَبِيّاً، ثُمَّ لَم يَأتِ بِوَلايَةِ أُولِى الأَمرِ مِنّا أهلَ البَيتِ، ما قَبِلَ اللّٰهُ مِنهُ صَرفاً و لا عَدلاً.(1)

(سوگند به خدايى كه مرا به حقّ به نبوّت برانگيخت، اگر كسى در روز قيامت در حالى كه در نامه اعمال خود عمل هفتاد پيامبر را داشته باشد امّا به همراه آن اعمال، ولايت امام و أولى الأمرى كه از ما اهل بيت است، نباشد، خداوند از او هيچ عمل واجب و مستحبّى (توبه و فديه و كارى نيكى) را قبول نمى كند.)

پس چون مناط و ملاك عزادارى، برگشتش به ولايت که از اصول دین است، مى باشد، بر نماز اوّل وقت که مستحب است، مقدّم مى شود؛ از این رو مرحوم شيخ اعظم انصارى قدس سره در اين باره مى فرمايند:

ص: 28


1- أمالى مفيد، ص126

«لامضايقة في التزام زيادة ثواب الزّيارة عن أكثر الواجبات ولكنّه ليس من باب زيادة ثواب المستحبّ عن ثواب الواجب، لأنّ الزّيارة عن مظاهر الولاية الّتي وجوبها فوق وجوب جميع الواجبات حتّى الصّلوة.(1)دريغ نمى كنيم از اين كه بگوييم ثواب زيارت [سيّدالشّهداء] از بيشتر واجبات زيادتر است؛ امّا نه از باب اين كه ثواب [بعضى از] مستحبّات، از ثواب [برخى از] واجبات بيشتر مى باشد. [مثل ثواب رسيدگى به امور فقراء و ثواب جواب سلام را دادن] بلكه از اين جهت كه زيارت جلوه و مظهر ولايت [اهل بيت] مى باشد، آن ولايتى كه وجوبش فوق همه واجبات حتّى نماز مى باشد.)

و همچنين مرحوم فاضل دربندى قدس سره در کتاب «اسرار الشهادات» ضمن بحث مفصّلى مى فرمايند:

«أن التّديّن بالولاية فوق الكلّ من العبادات و الأعمال الحسنة فكذا ما هو مظهر لهذه الجوهرة العزيزة، و محقّق لوجود تلك الدّرّة النّفيسة اليتيمة، و هذا هو زيارة قبورهم القدّيسة و ضرائحهم المنوّرة، و البكاء على مصائبهم.(2)

ثانياً: در طول سال، مصلحت نماز اوّل وقت درك مى شود، و فقط ايّام معدودى از سال ممكن است بين عزادارى و نماز اوّل وقت تزاحم شود و اگر در همين ايّام هم بخواهيم نماز اوّل وقت را مقدّم كنيم، ما مصلحت عزادارى را در این روز ترك كرده ايم.

ثالثاً: وجه تمايز مذهب حقّه اماميّه، با ساير مذاهب و دیگر أدیان، در تعظيم شعائر اهل بيت علیهم السلام مى باشد.

رابعاً: آن رواياتى كه براى فضيلت شعائر حسينيّه وجود دارد، براى هيچ يك از مستحبّات و حتّى واجبات، چنانچه از مرحوم شيخ انصارى هم نقل شد، وجود ندارد. تا آنجا كه مرحوم شيخ جعفر شوشترى قدس سره در مقدّمه كتاب «خصائص الحسينيّه» در ضمن مطالب مفصّلى، كه ما مضمون آن را عرض مى كنيم، فرموده اند:

ص: 29


1- الفوائد الأصوليّة، ص290
2- اسرار الشّهادات، ج1، ص123

در روز قيامت و در ساحت قدس ربوبى جلّ جلاله چشم اميدها به هيچ يك از واجبات و مستحبّات نبوده و همه به بركت شعائر حسينيّه، اميد به شفاعت و الطاف كريمانه حضرت سيّدالشّهداء علیه السلام دارند و آن چه روز قيامت و در محضر ذات مقدس ربوبی تبارک و تعالی كارگشا و اكسير اعظم است، شعائر حسينيّه مى باشد.خامساً: عزادارى براى اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، خاصّه حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام موجب آرامش و تسلّاى قلب ائمّه اطهار علیهم السلام بوده و به نوعى مواسات با آل اللّه علیهم السلام مى باشد. در حالى كه ديگر واجبات و مستحبّات به اين اندازه، قلب اهل بيت علیهم السلام را آرام و خشنود نمى كند.

معجزه سوّم: اطاعت نباتات از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم

اشاره

در بین معجزات بى شمار حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ، برخی نشان از «ولايت تكوينى» آن حضرت، بر «عالم امكان» دارد، مانند اطاعت نباتات از سيّدالمرسلين. و در این باره مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از شيخ صدوق قدس سره از ابن عباس از پدرش نقل كرده است:

«قَالَ أَبُو طَالِبٍ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : یَا ابْنَ أَخِ! اللَّهُ أَرْسَلَکَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَأَرِنِی آیَةً، قَالَ: ادْعُ لِی تِلْکَ الشَّجَرَةَ، فَدَعَاهَا فَأَقْبَلَتْ حَتَّی سَجَدَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ، ثُمَّ انْصَرَفَتْ، فَقَالَ أَبُو طَالِبٍ[ علیه السلام ]: أَشْهَدُ أَنَّکَ صَادِقٌ، یَا عَلِیُّ! صِلْ جَنَاحَ ابْنِ عَمِّکَ.(1)

(ابوطالب علیه السلام به رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم گفت: اى پسر برادر! آيا خدا شما را به رسالت فرستاده است؟ رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: بله. ابوطالب علیه السلام گفت: معجزه اى به من نشان بده، و گفت: براى من آن درخت را حاضر كن. پس رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم آن درخت را طلب كردند، پس آن درخت در مقابل حضرت آمد تا اين كه بر ایشان سجده كرد، و سپس به جاي خودش بازگشت. پس ابوطالب علیه السلام گفت: شهادت

ص: 30


1- بحارالانوار، ج17، ص370؛ امالى، ص614

مى دهم كه شما صادق هستيد، [و بعد به فرزند خود نیز گفت:] اى علىّ! پشت سر پسرعمويت نماز بخوان.)

بگفتا ز عبّاس عموى علىّ *** حديث وزينى به وصف نبىّ

بديدم ابوطالب آن خوش مرام *** كه گويد به ختم رُسل اين كلام

كه اى زادهٔ بهترين ياورم *** اگر قاصدى از بَرِ داورم

تويى سرور و پيك ذات اِله *** نبىّ خدا و از آن پيشگاه

نما معجزى از برايم كنون *** كه دل خون شود منكر و هر زبون

طلب كن كه آيد درختى به پيش *** كند سجده بر سرور و شاه خويش

چو آن ياورِ سيّدُ المرسلين *** ز بهر خلايق به حقّ اليقين

طلب كرد يكى معجزِ دل نشين *** كه عاجز كند خصم روى زمين

بخواند آن نبىّ و شه نازنين *** درختى تنومند در آن حال و حين

به يك گوشهٔ چشمِ خود اصل دين *** به ناگه درختى چنان ساجدين

بيامد بَرِ افضل از هر نبىّ *** ولىّ نعمت انس و جن و پرىّ

كه نَبْوَد برايش به عالم قرين *** به غير از علىّ آن امام مبين

سپس سجده اى بر محمّد نمود *** چو خوبان عالم به چرخ كبود

بزد بوسه بر پاى شاه جهان *** به بين خلايق شجر زآن ميان

چو با امر آن سرور كن فكان *** برفت جاى خود آن شجر در زمان

بگفتا ابوطالب اندر خطاب *** به آن شافع محشر اندر حساب

شهادت به صدق و كمالت دهم *** ز دست خلايق پناهت دهم

علىّ جان بكن مصطفى را مدد *** نمازت بخوان همرهش تا ابد

علىّ جان در اين سختى روزگار *** مدد كن به «سجّادِ» بى تاب يار

***

ص: 31

در باب اطاعت نباتات از وجود نازنين حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم روايات زيادى وارد شده است بلكه بعضى از روايات تصريح دارد، درختان و سنگ ها در مقابل خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم سجده مى كردند(1)چنانچه حضرت امام باقر علیه السلام در روايتى مى فرمايند:«كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ثَلَاثَةٌ لَمْ تَكُنْ فِي أَحَدٍ غَيْرِهِ لَمْ يَكُنْ لَهُ فَیْءٌ، وَ كَانَ لَا يَمُرُّ فِي طَرِيقٍ فَيُمَرُّ فِيهِ بَعْدَ يَوْمَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا عُرِفَ أَنَّهُ قَدْ مَرَّ فِيهِ لِطِيبِ عَرْفِهِ، وَ كَانَ لَا يَمُرُّ بِحَجَرٍ وَ لَا بِشَجَرٍ إِلَّا سَجَدَ لَهُ.(2)

(سه چیز در رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود که در کسی جز ایشان وجود نداشت: حضرت سایه نداشتند، و از راهی عبور نمی کردند، مگر این که هر کس بعد از دو یا سه روز از آنجا عبور می کرد، از بوی حضرت متوجه می شد که ایشان از آنجا عبور کرده اند، و حضرت از کنار سنگ و درختی عبور نمی کردند، جز این که برای حضرت سجده می نمودند.)

حال وقتى وجود نازنين حضرت ابوطالب علیه السلام تعظيم و اطاعت احجار و اشجار نسبت به حضرت ختمى مرتبت صلی الله علیه و آله و سلم را ديده تا آن جايى كه به فرزند بزرگوارشان مى گويند، پشت سر پسر عمويت حضرت محمّد مصطفى صلی الله علیه و آله و سلم نماز بخوان؛ نشان از اين دارد كه خود حضرت ابوطالب علیه السلام هم به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم اقتداء مى كردند. و ديگر جايى براى بحث درباره ايمان آوردن ايشان باقى نمى ماند، امّا با اين حال، در اين زمينه چند روايت آورده مى شود.

ايمان أب الأئمّة الكرام حضرت ابوطالب علیه السلام

بر قلوب پاك و نورانى و خالى از غرض، مخفى نيست كه تاريخ مظلوم تر از اميرالمؤمنين علیه السلام به خود نديده، و نابكاران روزگار از هيچ فرصتى براى هجمه و توهين به اميرالمؤمنين علیه السلام

ص: 32


1- سجده كردن هر چيزى به حسب شأن و خصوصيّات همان چيز است، همان گونه كه ذكر گفتن هر چيزى به حسب خودش است
2- اصول کافی، ج1، ص442

غافل نشدند و براى اين كه كسى دم از علىّ مرتضى علیه السلام نزند، پيروانِ شاه مردان را مورد تهمت ها و افتراها قرار دادند.

چنانچه عدّه اى مختار را در زمره فرقه كيسانيّه قرار دادند، و شخصيّت بزرگوارى مثل زهير بن قين را عثمانى مذهب خطاب نمودند، و يا جناب عقيل برادر اميرالمؤمنين علیه السلام را فردى طمّاع معرّفى كردند. و وقاحت را به آنجا رساندند كه به خود اجازه دهند به حضرت ابوطالب علیه السلام پدر اميرالمؤمنين علیه السلام نسبت كفر دهند و بگويند: ابوطالب علیه السلام العياذ باللّه كافر از دنیا رفت، و به رسولاللّه صلی الله علیه و آله و سلم ايمان نياورده است؛ كه با تأمّلى سطحى در روايتى كه نقل شد، مى توان دريافت كه حضرت ابوطالب علیه السلام از مؤمنين واقعى به شريعت محمّديّه صلی الله علیه و آله و سلم بوده است.

آرى اى عزيز! اهل نفاق نه تنها به حضرت ابوطالب علیه السلام ، كه به فرزندان و دودمان مولا اميرالمؤمنين علیه السلام چه آزارها و هجمه ها كه نكردند، و اگر قدرى در روايات نظر كنىد مى بينىد كه در كربلا وقتى امام حسين علیه السلام فرمود:

«مگر حلالى را حرام كرده ام يا حرامى را حلال كرده ام كه اين چنين راه بر من بسته ايد.»

در جواب حضرت گفتند:

«بغضاً لأبيك؛ به خاطر عداوتى كه با پدرت علىّ مرتضى داريم بر تو راه بسته ايم.(1)

و يا وقتى شاهزاده علىّ اكبر علیه السلام به ميدان آمد و لشكريان، شباهت حيرت انگيز او را به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ديدند، شمشيرها بر زمين قرار دادند و گفتند:

«اين جوان خود خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم است كه به ميدان آمده و ما به جنگ پيغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم نمى رويم.»

امّا وقتى حضرت خودشان را معرّفى كردند و فرمودند:

ص: 33


1- ينابيع المودّة، ج3، ص80

«أنا علیّ بن الحسين بن علیّ بن ابي طالب.»

همان نانجيبان خم شدند و شمشيرها را از زمين برداشتند و گفتند:

«با هر كسى كه نامش «علىّ» باشد مى جنگيم.(1)

و شما گمان نكنيد كه اين «بغضاً لأبيك» فقط به امام حسين علیه السلام گفته شده است، چرا كه وقتى وجود نازنين سبط اكبر امام حسن مجتبى علیه السلام در ساباط مدائن خطبه اى خواند كه به مذاقِ منافقينىكه خود را از ارادتمندان حضرت معرّفى مى كردند، خوش نيامد، ريختند و سراپرده حضرت را غارت كردند و آن گاه كه امام مى خواستند سوار بر اسب شوند و به سوى مدائن حركت كنند، يكى از آن ها عنان اسب حضرت را گرفت و خنجر زهرآلودى به پهلوى حضرت زد كه نفس امام بند آمد (و طبق روايتى بر ران حضرت زد كه تا استخوان شكافته شد) و گفت:

«اين هم مثل پدرش علىّ كافر شده است.(2)

و آن قدر اين مصيبت بر نگارنده گران تمام شده است، كه ديگر سيلاب اشك امانش نمى دهد و قدرتى بر كتابت ندارد و با قلبى سوزان از سنگينى مصائب آل اللّه علیهم السلام محضر حضرتش عرضه مى دارد:

علىّ جان فدايت همه كائنات *** بتابد به عشقِ رُخت آفتاب

به جز تو غريبى ز مادر نزاد *** اگر چه بُدى مظهر عدل و داد

به دوران و تاريخ گشتم همى *** نديدم اميرى چو تو در دمى

كه گويند ز بُغض پدر با پسر *** بريزيم خون شما سربه سر

بگويند پدر را كه كافر بِمُرد *** اگر چه غم مصطفى را بخورد

بگويند به «سجّاد» دل خونِ زار *** غم مرتضى را به عصرش گذار

***

ص: 34


1- اين روايت را يكى از اساتيد نقل نمودند، امّا در زمان كتابت اين اوراق، مأخذ آن يافت نشد
2- جلاء العيون، ص432

به هر تقدير چگونه مى توان گفت جناب ابوطالب علیه السلام مسلمان نشد و العياذ باللّه مشرك از دنيا رفت، در حالى كه وقتى پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزديكان خود را جمع كرد و آن ها را به اسلام دعوت نمود، حضرت ابوطالب علیه السلام به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردند:«اُخْرُجْ ابْنَ أَخِی فَإِنَّکَ اَلرَّفِیعُ کَعْباً وَ اَلْمَنِیعُ حِزْباً وَ اَلْأَعْلَی أَباً وَ اَللَّهِ لاَ یَسْلُقُکَ لِسَانٌ إِلاَّ سَلَقَتْهُ أَلْسُنٌ حِدَادٌ وَ اِجْتَذَبَتْهُ سُیُوفٌ حِدَادٌ وَ اَللَّهِ لَتَذِلَّنَّ لَکَ اَلْعَرَبُ ذُلَّ اَلْبُهْمِ لِحَاضِنِا...(1)

(برادر زاده ام! قيام كن، تو مقام بالايى دارى و حزب تو بهترين حزب هاست. تو فرزند مرد بزرگى هستى، هر گاه زبانى تو را آزار دهد، زبان هاى تيزى به دفاع از تو برمى خيزد. به خدا قسم اعراب مانند بچّه حيوانى كه نسبت به مادرش خاضع است در پيشگاه تو خاضع خواهند شد.)

از جمله دلائلی که دلالت بر ایمان حضرت ابوطاب علیه السلام می کند، اشعار حضرت ایشان است، چنانچه ابن کثیر که از علماء عامه می باشد، از ایشان در ضمن شعرى نقل کرده است:

فَلَسْنا وَ رَبِّ الْبَیْتِ نُسْلِمُ أحْمَداً *** لِعزّاءَ مِنْ عَضِّ الزَّمانِ وَ لاَ کَرْبِ

قسم به خداى بيت اللّه الحرام كه ما رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را تسليم شما نخواهيم كرد، هر چه كه بر ما فشار بياوريد و مشكلات بر ما افزوده شود.

به راستى آيا كسى كه چنين شعرى سروده است، كه حتّى عامّه هم نقل كرده اند، مى تواند كافر بوده باشد. شخصيّتى كه در شعر ديگرى تصريح به ايمان خود مى كند، و چنانچه ابن ابی الحدید معتزلی نقل کرده، مى فرمايد:

يا شاهِدَ اللّه عَلَیَّ فَاشْهَدِ *** أنّي عَلى دين النّبیّ أحمدِ

مَنْ شَكَّ فِي اللّه فإنّي مُهْتَد(2)

ص: 35


1- فروغ ابدیت، ص365؛ بحارالانوار، ج35، ص147؛ طرائف، ص457
2- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج2، ص278

اى شاهدان الهى، شاهد باشيد كه من بر دين رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ، احمد هستم. هر كس مى خواهد از دين خارج شود، بيرون برود؛ من به او هدايت شدم.علاوه بر اين كه وقتى حضرت ابوطالب علیه السلام از دنيا رفتند، خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم به حضرت علىّ علیه السلام امر كردند پدرشان را غسل دهند و ايشان را دفن كنند. و در كتب فقهى تصريح شده است كه دعا و طلب آمرزش براى كافر جايز نيست و غسل و دفن ميّت مسلمان واجب است و اگر حضرت ابوطالب علیه السلام مسلمان نبودند، رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم امر به غسل دادن ايشان نمى فرمودند، و براى ايشان طلب خير نمى كردند، چنانچه نقل شده است:

«دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَلَى عَمِّهِ أَبِي طَالِبٍ، وَ هُوَ مُسَجًّى. فَقَالَ: يَا عَمِّ! كَفَّلْتَ يَتِيماً، وَ رَبَّيْتَ صَغِيراً، وَ نَصَرْتَ كَبِيراً، فَجَزَاكَ اللَّهُ عَنِّي خَيْراً، ثُمَّ أَمَرَ عَلِيّاً علیه السلام بِغُسْلِهِ.(1)

(حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم بر حضرت ابوطالب علیه السلام وارد شدند، در حالى كه ايشان از دنيا رفته بودند، و فرمودند: اى عمو! در كوچكى مرا تربيت كردى و در يتيمى كفالت مرا بر عهده گرفتى و در بزرگيم مرا يارى كردى. پس خداوند بهترين پاداش ها را به تو عطا كند. سپس به حضرت علىّ علیه السلام امر فرمودند كه ايشان را غسل دهند.)

همان طور كه عرض شد، به دو فقره از اين روايت براى ايمان حضرت ابوطالب علیه السلام مى توان استدلال كرد:

اوّل: عبارت «فَجَزَاكَ اللَّهُ عَنِّي خَيْراً» كه در اين عبارت، رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم براى عموى بزرگوارشان دعاى خير مى كنند، در صورتى كه اگر العياذ باللّه حضرت ابوطالب علیه السلام كافر بودند، چنين دعايى براى ايشان جايز نبود.

دوّم: عبّارت «أَمَرَ عَلِيّاً علیه السلام بِغُسْلِهِ» كه خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم مولا را امر مى كند كه پدرشان را غسل دهند؛ و چنانچه بيان شد غسل ميّت مسلمان واجب است و اگر حضرت ابوطالب علیه السلام

ص: 36


1- امالی شیخ صدوق، ص404؛ بحارالانوار، ج35، ص68. و قال ابن جوزی فی التذکرة: عارض رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم جنازة أبی طالب و قال: وصلتک رحم، و جزاک اللّه یا عمّ خیراً. (تذکرة، ج1، ص146)

العياذ باللّه كافر بودند، غسل و كفن و دفن ايشان جايز نبود، و اساساً غسل دادن كافر معنايى ندارد.

صرف نظر از اشعار حضرت ابوطالب علیه السلام و رواياتى كه در اينجا در باب ايمان حضرت ابوطالب علیه السلام ذكر شد و اشعار و روايات ديگرى كه براى مسلمان بودن حضرت ابوطالب علیه السلام در كتب مفصّله آمده است، نگارنده بر اين باور است كه عادةً، بلكه عقلاً، تا انسان ايمان و اعتقاد به كسى يا چيزى نداشته باشد، از او محافظت و حمايت نمى كند و به اجماع مسلمين، حتّى آن دسته ازعامّه كه مى گويند حضرت ابوطالب علیه السلام به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ايمان نياورد، جناب ابوطالب علیه السلام لحظه اى از حفاظت و حمايت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم دست برنداشت؛ تا آنجايى كه در آن سختى هاى شعب ابوطالب، حضرت را تنها نگذاشت و همچنان از حضرت حفاظت و حمايت مى كرد، به اندازه اى كه در اثر آن سختى ها بيمار شدند و بعد از زمان اندكى از اتمام حصرِ خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم رحلت فرمودند.

و آن چه باید برخی از اهل سنت را که العیاذ باللّه حضرت را مشرک می پندارند، به دقّت وادارد، و در گفتارشان تجدید نظر کنند، وصیت حضرت ابو طالب علیه السلام می باشد، که خود علماء اهل سنت نیز آن را نقل کرده اند، و نگاشته اند ایشان در پایان عمر شریف خود فرمودند:

«...وَ إِنِّي أُوصِيكُمْ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم خَيْراً، فَإِنَّهُ الْأَمِيرُ فِي قُرَيْشٍ، وَ الصِّدِّيقُ فِي اَلْعَرَبِ، وَ هُوَ جَامِعٌ لِهَذِهِ الْخِصَالِ الَّتِي أُوصِيكُمْ بِهَا، وَ قَدْ جَاءَكُمْ بِأَمْرٍ قَبِلَهُ الْجَنَانُ وَ أَنْكَرَهُ اللِّسَانُ مَخَافَةَ الشَّنَئَانِ، وَ ايْمُ اللَّهِ لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى صَعَالِيكِ اَلْعَرَبِ، وَ أَهْلِ الْعِزِّ فِي الْأَطْرَافِ، وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ النَّاسِ، قَدْ أَجَابُوا دَعْوَتَهُ، وَ صَدَّقُوا كَلِمَتَهُ، وَ عَظَّمُوا أَمْرَهُ، فَخَاضَ بِهِمْ غَمَرَاتُ الْمَوْتِ، فَصَارَتْ رُءُوسُ قُرَيْشٍ وَ صَنَادِيدُهَا أَذْنَاباً، وَ دُورُهَا خَرَاباً، وَ ضُعَفَاؤُهَا أَرْبَاباً، وَ إِذَا أَعْظَمُهُمْ عَلَيْهِ أَحْوَجُهُمْ إِلَيْهِ، وَ أَبْعَدُهُمْ مِنْهُ أَحْظَاهُمْ لَدَيْهِ، قَدْ مَحَّضَتْهُ اَلْعَرَبُ وِدَادَهَا، وَ صَفَّتْ لَهُ بِلاَدَهَا، وَ أَعْطَتْهُ قِيَادَهَا، فَدُونَكُمْ يَا مَعَاشِرَ قُرَيْشٍ! ابْنَ أَبِيكُمْ وَ أُمِّكُمْ كُونُوا لَهُ وُلاَةً، وَ لِحِزْبِهِ حُمَاةً، وَ اللَّهِ لاَ يَسْلُكُ أَحَدٌ سَبِيلَهُ إِلاَّ رَشَدَ، وَ لاَ يَأْخُذُ أَحَدٌ بِهَدْيِهِ إِلاَّ سَعِدَ، وَ لَوْ كَانَ

ص: 37

لِنَفْسِي مُدَّةٌ وَ فِي أَجَلِي تَأْخِيرٌ، لَكَفَيْتُهُ الْكَوَافِیَ، وَ لَدَفَعْتُ عَنْهُ الدَّوَاهِیَ، غَيْرَ أَنِّي أَشْهَدُ شَهَادَتَهُ وَ أُعَظِّمُ مَقَالَتَهُ.(1)

(...و من به شما وصیّت مینمایم که در نسبت به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نیکی کنید، چرا که ایشان امیر قریش می باشد، و راستگوی عرب است و ایشان جامع همهٔ صفاتی می باشد که شما را به آن ها سفارش کردم. ایشان بر شما با دینی مبعوث شده که دل آن را قبولمی کند و زبان آن را از ترس دشمن کینه توز انکار می نماید. به خدا قسم گویی می بینم که بیچارگان بیابان نشین عرب، و کسانی که عزّت دارند، و مردمان ضعیف، دعوت ایشان را اجابت کرده اند، و گفتارشان را تصدیق نموده اند، و به کار ایشان عظمت بخشیده اند، و با همین یاران گرداب های مرگ را طی کرده است، لذا قریش و بزرگان آن، در مقابل ایشان سر فرود آورده و پیرو ایشان گشته اند و خانه های آن ها خراب و ضعیفان آن ها، ارباب مردم شده اند. و به ناگاه بزرگترین آنان نزد ایشان، نیازمندترین آن ها به ایشان می شود، و دورترین افراد به ایشان، خطاکارترین آنان نزد ایشان می شوند؛ عرب محبّت فوق العاده خود را خاص ایشان می گرداند و سرزمین آن ها مطیع و رام ایشان می شود و زعامت خود را به ایشان می سپارند؛ ای گروه قریش! دوستدار پسرِ پدر و مادر خود (یعنی حضرت محمّٔد صلی الله علیه و آله و سلم ) باشید و از گروه ایشان حمایت و پشتیبانی کنید؛ به خدا قسم کسی در راه ایشان قدم برنمی دارد مگر آن که هدایت شود، و کسی پیرو ایشان نمی شود مگر آن که سعادتمند می شود؛ و اگر برای من زمانی باقی مانده بود، و در مرگم تأخیر می افتاد، ایشان را یاری، و در مشکلات از ایشان حمایت می کردم و بلاها را از ایشان دور می نمودم، امّا به شهادتین ایشان گواهی، و شهادت می دهم و گفتار ایشان را عظیم می دانم.)

حال شخصیتی که این چنین وصیت می کند، آيا امكان دارد که به خداوند متعال، و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ايمان نداشته باشد، و از طرف دیگر نیز حتّى به قيمت جان شيرينش، از حضرت

ص: 38


1- روضة الواعظین، ج1، ص140؛ عنه البحار، ج35، ص107؛ با اندکی اختلاف فی السیرة الحلبیة، ج1، ص497؛ و تاریخ الخمیس، ج1، ص300

حمايت و حفاظت كند. و اينجاست كه بايد گفت انسان خواب را مى شود بيدار كرد، ولى كسى كه خودش را به خواب زده باشد، هرگز از خواب بيدار نمى شود.

خبر دادن حضرت ابوطالب علیه السلام از غيب

مرحوم ثقة الاسلام كلينى قدس سره در کتاب ارزشمند و شریف «اصول کافی»، در باب مولد اميرالمؤمنين علیه السلام از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت نموده است:«إِنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ أَسَدٍ جَاءَتْ إِلَي أَبِي طَالِبٍ لِتُبَشِّرَهُ بِمَوْلِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم ، فَقَالَ أَبُو طَالِبٍ: اصْبِرِي سَبْتاً أُبَشِّرْكِ بِمِثْلِهِ إِلَّا النُّبُوَّةَ، وَ قَالَ: السَّبْتُ ثَلَاثُونَ سَنَةً، وَ كَانَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ثَلَاثُونَ سَنَةً.(1)

(فاطمه بنت اسد نزد ابوطالب آمد تا او را به ولادت پيغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مژده دهد، ابوطالب گفت: يك سبت صبر كن، من هم تو را به شخصى مانند او، غير از مقام نبوّت مژده خواهم داد. امام صادق علیه السلام فرمودند: سبت سى سال است، و فاصله ميان (به دنيا آمدن) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اميرالمؤمنين علیه السلام سى سال بود.)

این روایت شریف نشان دهنده آن است که حضرت ابوطالب علیه السلام از غيب آگاه بوده اند، و به لوح محو و اثبات، و يا لوح محفوظ دسترسی داشته اند، و از آن خبر می داده اند.

و به راستى آيا امكان دارد كسى كه گنجينه علم الهى است، و از غيب خبر دارد، و وصىّ از اوصياء الهى است، را اين چنين مورد هتك حرمت قرار داد، تا جايى كه بگويند حضرت ابوطالب علیه السلام به رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ايمان نياورد و مشرك از دنيا رفت. و حال آن كه سى سال زودتر از به دنيا آمدن فرزندش، از آن خبر مى دهد، و آگاه است كه فرزند برادرش وجود نازنين ختمى مرتبت صلی الله علیه و آله و سلم ، خاتم انبياء مى باشد و مولا اميرالمؤمنين علیه السلام در تمام آن مقامات با رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم به جز نبوّت شريك است.

آرى حضرت ابوطالب علیه السلام از بدو ولادت حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ، علاقه عاشقانه اى به رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم داشت، و با از دنيارفتن حضرت عبدالمطّلب، به طور مستقيم از حضرت حمايت

ص: 39


1- اصول کافی، ج1، ص452

مى كرد، و به وجود نازنينش ايمان كامل داشت، و براى ترويج مذهب حقّه خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم از هيچ كوششى دريغ نكرد، و سرّ درخواست معجزه كردن حضرت ابوطالب علیه السلام از وجود نازنين خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ، واضح شدن امر رسالت و نبوّت براى مردمان و ناآگاهان بوده است.

فاطمهٔ بنت اسد، سيّدهٔ خَلق احد *** بهر بشارت با خرد، از مقدم نور صمد

آمد شتابان سر بلند، نزد ابو طالب به وجد *** بس شادمان دل پسند، آن بر خدا محبوب و عبد

گفتا كه آمد در جهان، دردانه اى والامقام *** افضل ز جمله انبيا، آن سيّد نيكو مرام

محوش تمام كائنات، در عالم و كلّ سرا *** احمد بنامیده خدا، او را به عرش و ما ورا

چون مژده مولود را، گفتا به شيخ الطّائفه *** در خلوتی خالی ز غیر، آن بر جهانی قائمه

گفتا ابوطالب به حمد، با همسر والا و فرد *** سبتی چو بگذشت زین عدد، آید به دنیا هم نبرد

از بهر آن مولود ربّ، از بهر یاری و مدد *** آن که بُود مولای خلق، از خلقت و آن روز عهد

مژده دهم چندى ديگر، آيد تو را اى فاضله *** فرزند والايى كه هست، نفس نبىّ بى واسطه

باشد وصىّ مصطفى، در هر مقامى و زمان *** الّا نبوّت كه خدا، از بعد خاتم در جهان

آن را برای هیچ کس، ناکرده در عالم روا

ص: 40

در هر زمانی و مکان، گر چه بود روح دعا

دارد همه اعجازها، چون جملهٔ پيغمبران *** مثلش نباشد در جهان، در عالم كون و جنان

گفتا ابوطالب به او، چون مژده فرزند او *** خوشحال مادر كه بُوَد، فرزند او پر آبرو

گر كه ابوطالب نبود، افضل ز خوبان جهان *** يا كه نبود از اوصيا، چون شاه مردان بى گمان

آگه نبود از غیب ربّ، در این جهان چون دیگران *** باشد جنابش بی گمان، برتر ز ابرارِ نهان

در روز حشر نورش كند، خاموش نورِ ازکیا *** در آن سرای جاودان، نَبْوَد چو او مشکل گشا

«سجّاد» گويد بى امان، هستى مرا صاحب عنان *** لطفى نما بر خادمت، باشد برايت نوحه خوان

************

بگفتم شبى وصف عمّ نبىّ *** ابوطالب آن بابِ نفس ولىّ

بگفتم ز جان بازى و غيرتش *** براى محمّد همه همّتش

نموده حمايت ز ختم رسل *** همان هادى مطلق و عقلِ كل

به وقت يتيمىِ عقل نخست *** كفيلى چو او در جهانى نجست

كه از كودكى تا زمان شباب *** حمايت كند شاهِ ختمى مآب

حمايت نموده ز جان از نبىّ *** به شعب ابوطالب و هر بَرى

چنان عاشق مصطفى بوده است *** كه آنى به حفظش نياسوده است

ص: 41

براى حفاظت ز جان نبىّ *** بخوابانده فرزند خود هر شب(1)

به جاى رسول خدا هر دمى *** به شعب ابوطالب و آن غمى

به وقت وفاتش بگفت جبرئيل *** به پيغمبرش كه بُوَد بى بديل

ز بعد ابوطالب اى عقلِ كل *** ندارى تو ياور در اين شكلِ كل

چو بودى ابوطالب اندر جهان *** به مكّه بُدى روز و شب در امان

چو مرگش رسيد و تو تنها شدى *** همه دشمنانت هويدا شدى

ز مكّه بُرون رو محمّد كنون *** شهنشاه آگه به كلّ فنون

الهى به حقّ ابوطالب باوفا *** به «سجّاد» مسكين نگاهى نما

*************

معجزه چهارم: شهادت دادن اجسام به نبوّت ختمى مآب صلی الله علیه و آله و سلم

وقتى به روايات رجوع مى كنيم، به اخبارى برخورد مى كنيم كه مردم از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم درخواست كرده اند براى اثبات نبوّتشان برخی از چیزها، از قبيل كوه ها و زمين و حیوانات و ...، به نفع حضرت شهادت دهند، از جمله آن روايات، روايتى است طولانى كه در تفسیر منسوب به حضرت امام حسن عسکری نقل شده، و مرحوم علامهٔ مجلسی قدس سره آن را روایت نموده و نگاشته است: هنگامی که آیهٔ شریفهٔ (ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَهِیَ کَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَة(2)

سپس قلب های شما بعد از این سخت گردید، پس قلب های شما مثل سنگ، یا سخت تر از آن شد.) در شأن یهود و نواصب نازل شد، آن ها نزد حضرت آمدند، و خدمت ایشان عرض کردند:

ای محمّد! گمان مى كنى در قلوب ما چيزى براى يارى كردن فقراء و ضعفاء نيست، و گمان مى كنى ما نمى خواهيم هزينه اى براى از بين بردن باطل و احقاق حقّ پرداخت كنيم، و سنگ ها

ص: 42


1- حضرت ابو طالب علیه السلام براى محافظت از وجود نازنين حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم در شعب ابو طالب، شب ها فرزند بزرگوارش امير المؤمنين علیه السلام را در بستر رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مى خواباند. (الصّحيح من سيرة الإمام علىّ، ج2، ص81؛ فروغ ابديّت، ص364)
2- سوره بقره، آیهٔ 74

از قلوب ما در بندگى خدا نرم تر است، و سنگ ها بيشتر از ما مطيع خداوند مى باشند، اگر چنين گمان مى كنى، كوه هايى مقابل ماست، ما را نزد بعضى از آن ها ببر و آن ها را گواه و شاهد براى صادق بودن خودت و دروغ گو بودن ما بگير، پس اگر تو را تصديق كردند، حقّ با تو است و اگر تو را تكذيب كردند، يا سكوت نمودند، و جوابى ندادند، پس بدان كه تو در ادّعايى كه مى كنى باطل هستى و به خاطر هواى نفست دانسته حقيقت را ردّ مى كنى. پس رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

بسیار خوب، بیایید نزد هر کدام که می خواهید برویم تا از آن بخواهم برای من در مقابل شما گواهی دهد. آن گاه به سوی ناهموارترین کوهی که می دیدند رهسپار شدند و گفتند: ای محمّد! از این کوه گواهی بگیر. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به کوه فرمودند:«إِنِّی أَسْأَلُکَ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ، الَّذِینَ بِذِکْرِ أَسْمَائِهِمْ خَفَّفَ اللَّهُ الْعَرْشَ عَلَی کَوَاهِلِ ثَمَانِیَةٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ بَعْدَ أَنْ لَمْ یَقْدِرُوا عَلَی تَحْرِیکِهِ وَ هُمْ خَلْقٌ کَثِیرٌ لَا یَعْرِفُ عَدَدَهُمْ غِیْر اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ. وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ، الَّذِینَ بِذِکْرِ أَسْمَائِهِمْ تَابَ اللَّهُ عَلَی آدَمَ، وَ غَفَرَ خَطِیئَتَهُ وَ أَعَادَهُ إِلَی مَرْتَبَتِهِ. وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ، الَّذِینَ بِذِکْرِ أَسْمَائِهِمْ وَ سُؤَالِ اللَّهِ بِهِمْ رُفِعَ إِدْرِیسُ فِی الْجَنَّةِ مَکاناً عَلِیًّا، لَمَّا شَهِدْتَ لِمُحَمَّدٍ بِمَا أَوْدَعَکَ اللَّهُ بِتَصْدِیقِهِ عَلَی هَؤُلَاءِ الْیَهُودِ فِی ذِکْرِ قَسَاوَةِ قُلُوبِهِمْ، وَ تَکْذِیبِهِمْ فِی جَحْدِهِمْ لِقَوْلِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم . فَتَحَرَّکَ الْجَبَلُ وَ تَزَلْزَلَ، وَ فَاضَ عَنْهُ الْمَاءُ وَ نَادَی: یَا مُحَمَّدُ! أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اللّه رَبِّ الْعَالَمِینَ، وَ سَیِّدُ الْخَلَائِقِ أَجْمَعِینَ.»

(من از تو سؤال مى كنم و تو را قسم مى دهم به جاه و جلال محمّد و اهل بيت طيّبين و طاهرينش علیهم السلام ، آن هايى كه به سبب ذكر اسماء و نامشان خداوند سبك و آسان گرداند عرش را بر هشت ملكى كه همه ملائكه حتّى نتوانسته بودند آن را حركت دهند، در حالى كه آن ملائكه آن قدر تعدادشان زياد است كه هيچ كس تعداد آن ها را مگر خداوند عزّوجل، نمى داند. و تو را قسم مى دهم به حقّ محمّد و اهل بيت طاهرينش علیهم السلام ، آن هايى كه به سبب آن كه آدم علیه السلام نام آن ها را برد، خداوند توبه اش

ص: 43

را قبول كرد، و گناهش را بخشيد، و او را به مقامش بازگرداند. و تو را قسم مى دهم به محمّد و اهل بيت طاهرينش علیهم السلام ، که خداوند به خاطر ذکر نام ایشان و توسّل به ایشان، ادریس را در بهشت به جایگاهی والا برآورد، از تو می خواهم همچنان که خداوند بر عهده ات گذاشته، در برابر این یهودیان برای محمّد درباره، سنگ دلی آن ها گواهی دهی، و آنان را در انکارشان، سخن پیامبر را تکذیب نمایی. پس كوه به حركت آمد و لرزيد و آب بسيارى از آن خارج شد، و ندا داد: يا محمّد! شهادت مى دهم كه تو فرستاده ربّ العالمين هستى، و پيشوا و سيّد همه خلايق مى باشى.)و شهادت می دهم که قلوب این یهودیان همان گونه که شما وصف کردید، سخت تر از سنگ می باشد، و هیچ خیری از آن سر نمی زند، حال آن که از سنگ آبی سیل آسا و خروشان بیرون می آید، و نیز شهادت می دهم اینان در تهمتی که به پروردگار جهانیان می زنند، تا شما را بدنام کنند، دروغگویانی بیش نیستند. سپس رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

«وَ أَسْأَلُکَ أَیُّهَا الْجَبَلُ! أَ أَمَرَکَ اللَّهُ تَعَالَی بِطَاعَتِی فِیمَا أَلْتَمِسُهُ مِنْکَ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ بِهِمْ نَجَّی اللَّهُ تَعَالَی نُوحاً علیه السلام مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ، وَ بَرَّدَ اللَّهُ النَّارَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ جَعَلَهَا عَلَیْهِ سَلَاماً وَ مَکَّنَهُ فِی جَوْفِ النَّارِ عَلَی سَرِیرٍ وَ فِرَاشٍ وَثِیرٍ لَمْ یَرَ ذَلِکَ الطَّاغِیَةُ مِثْلَهُ لِأَحَدٍ مِنْ مُلُوکِ الْأَرْضِ أَجْمَعِینَ فَأَنْبَتَتْ حَوَالَیْهِ مِنَ الْأَشْجَارِ الْخَضِرَةِ النَّضِرَةِ النَّزِهَةِ وَ غَمَرَ مَا حَوْلَهُ مِنْ أَنْوَاعِ المَنْثْورِ بِمَا لَا یُوجَدُ إِلَّا فِی فُصُولٍ أَرْبَعَةٍ مِنَ السَّنَةِ.»

(و از تو می خواهم که بگوئی، آيا خداوند تو را به اطاعت كردن از من امر كرد، در آن درخواستى كه از تو به جاه محمّد و اهل بيت طاهرينش، كردم. آن هايى كه خداوند به سبب آن ها نوح علیه السلام را از آن غم و اندوه بزرگ نجات داد، و به سبب آن ها آتش را بر ابراهيم علیه السلام سرد كرد، و آن را محلّ امن و سلامت براى او قرار داد و ابراهيم را در دل آتش بر تخت و فرش و عزّت جاى داد، آن چنان كه آن طايفه طاغيه مثلش را براى هيچ يك از سلاطين زمان نديدند و اطرافش را درختان هميشه سبز و زيبا و پاكيزه روياند، و پر شد از انواع شكوفه كه يافت نمى شد مگر در چهار فصل سال.)

ص: 44

كوه گفت: بله يا محمّد! شهادت مى دهم بر آن، و شهادت مى دهم كه اگر شما از خداوند درخواست كنيد كه اهل دنيا را ميمون و خوك كند، خداوند آن را قبول مى كند. و اگر دعا كنيد كه همه آن ها را از ملائكه قرار دهد، خداوند آن را انجام مى دهد، و اگر از خدوند بخواهيد كه آتش را يخ، يا يخ را آتش گرداند، خداوند انجام مى دهد. يا اين كه از خداوند درخواست كنيد كه آسمان به زمين آيد، يا زمين به آسمان بلند گردد، خداوند قبول مى كند. و يا اگر خواهش كنيد كه اطراف مشارق و مغارب و درّه ها همه اش مثل هميانى پر از سيم و زر شود، همان طور مى شود، و خداوند قبول مى كند. و به درستى كه خداوند زمين و آسمان را فرمان بردار شما قرار داده است، و كوه هاو درياها را منقاد شما قرار داده، و در فرمان شما مى باشند. و ساير مخلوقات خداوند از باد و صاعقه و جوارح انسان و اعضاى همه حيوانات مطيع امر شما مى باشند. و هر چيزى را كه شما به آن امر كنيد، اطاعت مى كند.

یهودیان گفتند: ای محمّد! ما را در وهم انداخته ای و چندی از یاران سرکش خود را پشت صخره های این کوه نشانده ای و آنان هستند که این سخنان را می گویند، ما نمی دانیم آیا کلام آن هاست که می شنویم یا کلام این کوه، این فریب ها فقط نزد یاران ناتوان تو که بر عقل هایشان چیره گشته ای کارساز می افتد. اگر راست می گویی از اینجا برخیز و آنجا بایست و به این کوه فرمان بده که از بیخ کنده شود و به آنجا نزد تو آید، وقتی پیش چشم ما نزد تو آمد، به او فرمان بده از بلندای ستبر خود دو نیمه شود، و تکهٔ پایین آن، بر تکهٔ بالایی سوار شود و تکّهٔ بالایی آن، زیر تکه پایینی قرار گیرد. هر گاه بیخ کوه، قلّهٔ آن شد، و قلّهٔ آن، بیخ آن گردید، خواهیم دانست که این کار از سوی خداوند است، و ساخته دسیسه پردازی و هم دستی تو با آن دغل بازان سرکش نیست.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با اشاره به سنگی به وزن پنج رطل، فرمودند: ای سنگ چرخ بخور، سنگ چرخید. سپس به مخاطب خویش فرمودند: این سنگ تکّه ای از آن کوه است، آن را بردار و به گوش خودت نزدیک کن، تا آن چه را شنیدی برای تو تکرار کند. مرد آن را برداشت و نزدیک گوشش بُرد، سنگ زبان گشود و سخن کوه را در باره تأیید راستگویی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در وصف دل های یهودیان تکرار کرد، و گفت: دورویی آن ها برای انکار امر محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ناروا است و پیامدی ناگوار برایشان به همراه دارد. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به او فرمودند: آیا شنیدی چه گفت؟ آیا کسی از پشت این سنگ با تو سخن گفت و تو را در این وهم انداخت که سنگ با تو سخن گفته؟

ص: 45

عرض کرد: نه، ولی آن چه را درباره کوه خواستم انجام بده. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به سوی زمین پهناوری دور شدند و کوه را صدا زدند و فرمودند:

«یَا أَیُّهَا الْجَبَلُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ بِجَاهِهِمْ وَ مَسْأَلَهِ عِبَادِ اللَّهِ بِهِمْ أَرْسَلَ اللَّهُ عَلَی قَوْمِ عَادٍ (رِیحاً صَرْصَرا(1) عَاتِیَةً (تَنْزِعُ النَّاسَ کَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِیَة(2) وَ أَمَرَ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَصِیحَ صَیْحَهً فِی قَوْمِ صَالِحٍ علیهما السلام حَتَّی صَارُوا(کَهَشِیمِ الْمُحْتَظِر(3)لَمَّا انْقَلَعْتَ مِنْ مَکَانِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ جِئْتَ إِلَی حَضْرَتِی هَذِهِ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی الْأَرْضِ بَیْنَ یَدَیْهِ.»

(ای کوه! به حقّ محمّد و خاندان پاکش که خداوند به خاطر شکوه ایشان و توسل جویی بندگانش به ایشان بر قوم عاد «تندبادی توفنده» و ویرانگر فرستاد که «[که] مردم را از جا می کند گویی تنه های نخلی بودند که ریشه کن شده بودند.» و به جبرئیل امر فرمود که بر سر قوم صالح نعره ای مهیب سر دهد، و آن ها «چون گیاه خشکیده ریز ریز» شدند، از تو می خواهم به اذن خدا از جایت کنده شوی و به اینجا کنار من بیایی. و حضرت دست مبارکشان را کنار پای خود بر زمین گذاشتند.)

ناگاه کوه به لرزه افتاد و همچون شتری جوان و تندرو به راه افتاد تا این که نزد حضرت رسید، و دامنه خود را به انگشتان حضرت چسباند، و ایستاد و گفت: من گوش به فرمان تو هستم ای رسول پروردگار جهانیان، هر چند بینی آنان به خاک مالیده شود، پس دستور ده تا دستورت را اجرا نمایم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

«إِنَّ هَؤُلَاءِ اقْتَرَحُوا عَلَیَّ أَنْ آمُرَکَ أَنْ تَنْقَلِعَ مِنْ أَصْلِکَ فَتَصِیرَ نِصْفَیْنِ ثُمَّ یَنْحَطَّ أَعْلَاکَ وَ یَرْتَفِعَ أَسْفَلُکَ فَتَصِیرَ ذِرْوَتُکَ، أَصْلَکَ وَ أَصْلُکَ، ذِرْوَتَکَ.»

ص: 46


1- سوره فصلت، آیهٔ 16
2- سوره قمر، آیهٔ 20
3- سوره قمر، آیه 31

(این یهودیان از من خواسته اند تا به تو فرمان دهم که از بیخ کنده شوی، و دو نیم گردی، و سپس بالای تو فرود آید، و پایین تو بالا قرار گیرد، تا قلّه ات، بیخ تو باشد و بیخت، قلّه تو.)

کوه عرض کرد: آیا شما مرا به این کار فرمان می دهید ای رسول خدا؟ فرمودند: بله. کوه دو نیم شد، و بالایش بر زمین فرود آمد، و بیخش بر بالایش قرار گرفت، و پایین و بالایش جا به جا شد و ندا داد: ای جماعت یهودی! این که می بینید کمتر از معجزه های موسی علیه السلام است، همان پیامبری که می پندارید به او ایمان دارید. یهودیان به یکدیگر نگاه کردند و برخی گفتند: درباره این نشانه استوار چه می توان گفت؟ برخی دیگر گفتند: این مردی خوش اقبال است که شانس می آورد، و کسی که خوش اقبال است، کارهای شگفت برایش صورت می پذیرد، بنابراین فریبآن چه را می بینید نخورید. کوه ندا سر داد: ای دشمنان خدا! با این سخن پیامبری موسی را باطل نمودید، چرا به او نگفتید افعی شدن عصا، و راه باز شدن در میان دریا، و سایبانیِ کوه بالای سر ما از خوش شانسی توست، و این بخت توست که چنین شگفتی هایی را برایت رقم می زند، ما فریب آن چه را می بینیم نمی خوریم؟ پس این گونه شد و صخره های کوه ها زبان گشودند و دهان آن ها را بستند و پذیرش حجت پروردگار عالیمان بر آنان لازم گشت(1)

چو نازل شد آن آيهٔ پر ثمر *** قسى گشته قلب شما چون حجر

به قلب رسول خدا در سحر *** به شأن يهودِ ز حقّ بى خبر

شده آن چنان در قساوت يهود *** كه بدتر از اين قوم كافر نبود

بگفتند جمعى از اين قوم رذل *** به شخص نبىّ در جهان بى بدل

گمان كرده اى اى امير جهان *** كه ما جملگى در تمام كران

نداريم به دل در تمام زمان *** همى قصد يارى خلقِ كيان

اگر اين چنين باشد اى رهنما *** گمان تو بر ما به حكم قضا

كنون مى رويم با همه مردمان *** به نزديك كوهی همه شادمان

ص: 47


1- تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام ، ص287؛ عنه البحار، ج17، ص335 و ج67، ص165

كه آن را ببينيم همه زين مكان *** كه ثابت شود صدق هر كس عيان

اگر كوه زيبا به صوت رسا *** تكلّم نمود در جوابت زمانِ ندا

بگفت بين ما و همه ياوران *** محمّد بُوَد سرور و ختم پيغمبران

به لحظه كنيم دعويت را قبول *** بدانيم كه هستى نبىّ و رسول

وليكن اگر كه جوابى نداد *** و يا آن كه بر كذب تو از نهاد

به صوتى لب از لب به لحظه گشاد *** شود واضح از بهر خلق و عباد

همى كذب تو در زمان و ختام *** كه دعوى تو بوده بهر مقام

لذا حضرتش چو شنيد اين سخن *** بگفتا به آن جمعِ در انجمن

به هر كوه و دشتى كه خواهيد شما *** به هر وقت و ساعت بياييم ما

كه صدق كلامم هويدا شود *** به لحظه خطاكار رسوا شود

خلاصه همه آمدندى كنار جبل *** كه بود بس هویدا ز أدنی محل

بگفت حضرتش بين جمعى كثير *** به آن كوه زيبا همی دل پذیر

منم خاتمُ الانبياء و رسول خدا *** فرستاده بر خلقِ ملك و سرا

به جاه و جلال رسولِ امين *** به اهلِ مَنِ جمله از طيّبين

همان اهل بيتى كه با احتشام *** به اسماء آن ها زمانى گرام

ز جمع ملائكِ دور از شمار *** همى هشت تن با همه افتخار

ز جا برداشتند عرش در خاتمه *** نهادند به جايش سر قائمه

نموده خدا عرش را چون پَرى *** به لطفى كه ناديده هر مهترى

چو خواندند خدا را به ما در سما *** به بين ملائك به وقت دعا

همان عرش سنگين كه جمع مَلك *** هر آن چه نمودند به اوج فَلك

تكانى نخورد لحظه اى او عيان *** اگر چه بُدند بى شمار زآن ميان

بگو كوه زيبا به اين جمله خلق *** ز قوم يهودِ پر از مكر و دلق

به حقِّ من و اهل بيتم كه كرد *** به اسماء طه به آدم مدد

ص: 48

به حقّ همه خاندان رسول *** كه كرده خدا توبهٔ او قبول

به حقّ محمّد و آلش جبل *** كه ادريس كافر به لات و هبل

چو اسماء ما با تمام خلوص *** در آن بطن ماهى ز روى نصوص

ببرد نزد محبوبِ عالم فروز *** ز روى اِنابت به شوق و به سوز

نمود توبه اش را در آن بطن حوت *** به لحظه قبول از پس آن قنوت

كنون ده شهادت به حقّ نبىّ *** به كذب يهودِ هميشه شقى

بگو با زبان فصيحى كه قوم يهود *** بُوَد بدتر از سنگِ مُلكِ وجود

چو اندر خطابى رسول خدا *** بخواندش گواهى ز صدق و وفا

بشد بى قرار كوه زيبا نما *** به تعظيم آن سرور و مقتدا

بشُد مضطرب از كلام رسولِ وَدود *** تكانى بخورد و تزلزل نمود

سپس آب صافى روان شد ز او *** به لحظه نمود با جنابش همى گفتگو

بگفتا به آن مظهر كبريا *** به ختم رسولان به مدح و ثنا

شهادت دهم كه رسولُ اللَّهى *** امير خلايق به حقّ آگهى

گواهى دهم من كه قوم يهود *** قسيند و بدتر ز سنگ كبود

اگر آب آيد ز سنگى برون *** ز فرسايش ساليان و قرون

قلوب يهودى بُوَد بس زبون *** ز حقّ بى خبر باشد و پُر فسون

چنانچه بگفتى به آن ها عزيز *** نیابد اثر آن قلوب از تمیز

شهادت دهم من رسول خدا *** دهندى به تو نسبت ناروا

بگفتا سپس سرورِ اوصیا *** به كوهى كه گشته گواه و فدا

كه آيا خداوند جان آفرين *** به وحيى بفرموده كه اين چنين

اطاعت نمايى ز من چون عبيد *** چو ديگر خلايق به امرى اكيد

به جاه محمّد و آلش كه بود *** نجات چو نوحى ز چرخ كبود

به جاه نبىّ و وصيّش بشُد *** ز نمرود خَمُش آن چه مثلش نَبُد

ص: 49

نموده خموش آتشى بس عظيم *** براى نبيّى كه باشد كريم

به جاه من و اهل بيتم نمود *** مكانش سلامت ز آتش ز دود

چنان عزّت و عرش و فرشى كه قوم *** نديده مثالش ز شاهان رُم

چنانچه ز اطراف او هر جهت *** شكُفته شده هر گل و هر درخت

بگفتا جبل با امام و رسول *** چو امرم نمودى كنون در وصول

به امر و به اذن الهى شهِ بى افول *** نمودم همى امر تو را قبول

شهادت دهم كه همه انبيا *** به جاه تو گشتند ز هر غم رها

گواهى دهم گر بخواهى ز حقّ *** قرد يا كه خوكى شوند جمله خلق

و يا اين كه گردند جمله مَلك *** همگی به یک باره اندر فَلك

به أمرت بدون تخلف دمی *** دگرگون شوندی همه منجلی

اگر خواهى از ذاتِ ربّ و خدا *** شود آسمانى زمين و زمينى هوا

و يا اين كه جمله در و دشت و بَر *** شود با دعايت پر از سيم و زر

همه جمله اعضاى خلق جهان *** به امر تو باشد شها در امان

به فرمان تو جمله ارض و سما *** مطيعت شوند جمله و يك صدا

جبال و بحار و صواعق همه *** مطيع تواند يا أبَا الفاطمه

چو دیدند جمله یهود شقی *** به یک باره زآن سرور و آن ولیّ

بگفتند با حضرتش زآن میان *** دغل ها نمودی به ما بی أمان

میان دلِ کوه و اندر کمین *** نهادی همی یاورانت چنین

که با یک ندا و به صوت رسا *** شهادت دهد بهر تو دلربا

اگر در کلامت همی صادقی *** به اعجازهائی به حقّ فائقی

ندا کن که این کوهْ دامن کشان *** ز ریشه جدا گردد اندر کران

بیاید به نزدت از آنجا به حال *** بدون تعلّل و یا هر ملال

سپس در زمان کن همی آن دو نیم *** ز پهلو و قُطرش به قلبی سلیم

ص: 50

ز بعدش بخوان تا که قُله ز جا *** رود زیر و ریشه رود در سما

چو کردی چنین معجزی بس برین *** بدانیم که باشی نبیّی وزین

از این رو به یک باره آن مقتدا *** اشارت نمود با دلی از صفا

به یک سخرهٔ گشته از هم جدا *** که خیزد ز جا بهر آن رهنما

سپس گفت به آن قوم بس بی حیا *** نهید گوش خود نزد آن از قفا

که تا بشنود هر چه را با ندا *** شنیدید جمله به صوتی رسا

ولیکن به نجوا به حکم قضا *** که واضح شود نیست مکر و دغا

لذا جمله چون سر نهادند و گوش *** به آن تکه سنگی که بُد بس خموش

شنیدند که گوید همی جان فزا *** محمّد رسول یست از کبریا

سپس گفت با جمله بس دل نشین *** به نجوا هر آن چه به صوتی برین

شنیده بُدند با کلامی بلیغ *** به صوتِ رسائی همی بی دریغ

در آن کوهسار ساعتی قبل از این *** از آن کوهِ با هیبت و پُرطنین

لذا گفت آن سرور بی قرین *** به آن ها که کردید اکنون یقین؟

شنیدید آن چه ز من جملگی *** طلب کرده بودید با سُفلگی

بگفتند با هم به شاهِ سخا *** شنیدم جمله ولی بهر ما

نما آن چه گفتیم با یک دعا *** که واضح شود صدق قولت در این ادعا

از این رو پیمبر در آن کوهسار *** اشارت نمود در کمالِ وقار

به کوهی که گفته بُدندی به شاه *** که گردد جدا ریشه از بُن به جاه

سپس گردد از قامتش استوار *** دو نیمی به آنی به یک انکسار

ز بعدش رود ریشه با یک قرار *** به قُله و قُله شود ریشه زار

لذا کوهِ با هیبت و بس سترگ *** جدا شد ز بُن بهر امری بزرگ

به یک باره با آن اشارت مطیع *** به امر جنابش به غایت سریع

سپس گفت با قوم گشته رجیم *** همی کوه با نغمه ای بس عظیم

ص: 51

نباشد دمی معجز آن کلیم *** فزون از چنین معجزی زین زعیم

ولی گفت شخصی از آن خلق دون *** هم از مکر و هم با دلی پُر فسون

محمّد بُوَد مرد اقبال و بخت *** از این رو به هر لحظه و وقت سخت

مدد می شود هر زمان بی دلیل *** مبادا شوید یاورش چون ذلیل

چو گفتند آن قوم شیطان عنان *** چنین با هم اندر دل آن کران

بگفتا همی کوه از نای جان *** به آنان که با این کلام و بیان

ز دین کلیم با زبانی فُسون *** برون جمله رفتید با هم کُنون

که «سجّاد» حیران ز قومِ زبون *** بگوید ز اوصاف آن سرور و رهنمون

***توضيح: همان گونه كه همه عالم امكان، از زمين و آسمان و انس و جنّ و ملك و هر آنچه خداوند خلق كرده است، مطيع و فرمانبر ذات بارى تعالى جلّ جلاله مى باشند، و به مقتضاى آيه شريفه:

(إنَّما أمْرُهُ إذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُو(1)

«فرمان نافذ خدا [در عالم] چون اراده خلقت چيزى كند، به محض اينكه گويد: باش؛ موجود خواهد شد.»

هر آن چه را كه خداوند جلّ جلاله اراده كند واقع مى شود، و ذات اقدس اِله اين قدرت را به وجود نازنين حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام عنايت فرموده است، و همان گونه كه سراسر گيتى و مخلوقات الهى، مطيع اللّه جلّ جلاله مى باشند، بإذن اللّه تبارك و تعالى، فرمان بردار و مطيع محمّد وآل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نيزهستند.

و همان طور كه بزرگان اماميه فرموده اند، اراده آل اللّه علیهم السلام ، در طول اراده اللّه جلّ جلاله مى باشد، و چرا چنين نباشد وقتى نقل شده است:

ص: 52


1- سوره يس، آيهٔ 82

«من كان للّه كان اللّه له.(1)

(هر كسى كارهايش براى خدا [و رضاى او] باشد، خدا نيز براى او [و پشتيبانش] مى باشد.)

و بر هيچ صاحب انصافى مخفى نيست كه وجود نازنين محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ، براى اعتلاى نام «اللّه» از هيچ تلاشى دريغ نكرده اند، و با همه توان هر آن چه داشتند را در راه خداوند جلّ جلاله بذل نمودند، و سخت ترين مصائب و مشكلات را براى رضاى خداوند متعال به جان خريدند، تا جايى كه حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام حتّى براى حفظ حرمت خانه خدا و بيت اللّه الحرام، با آن كه مى دانستند چه مصائبى پيش مى آيد، از مکه خارج شدند، و سختى ها را به جان خريدند.و آن قوم دون و ذليل، كار را به جايى رساندند كه روز عاشورا بعد از آن همه مصيبت، حضرت مجبور شدند شاهزاده علىّ اصغر علیه السلام را به ميدان بياورند، كه خدا مى داند اين مصيبت با قلب مبارك حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام چه كرد، امّا با اين حال و در همان حالت، حضرت فقط رضاى الهى را مى جويد و در آن اوقاتى كه در گودال قتلگاه قرار گرفته بودند و همه مصائب، چون غم از دست دادن اصحاب و برادرها و برادرزاده ها و فرزندان و غم اسارت مخدّرات، بر سينه حضرت سنگينى مى كرد، امّا با آن تن چاك چاك و نيمه جان باقيمانده، زير لب زمزمه مى كردند و مى فرمودند:

«يا إلٰهي! صَبراً عَلىٰ قَضائِكَ، و لا مَعبودَ سِواكَ، يا غِياثَ المُستَغيثينَ.(2)

به هر تقدير آل اللّه علیهم السلام هميشه كارهايشان براى خداوند متعال بود، بلكه لحظه اى از خداوند متعال جدا نبودند، و خداوند نيز همه كمالات الهيّه را به آن ها عنايت كرده است؛ و چه زيبا سروده شاعر اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، دربارهٔ حضرت اباعبد اللّه الحسین، مرحوم عمّان سامانى:

مصدرى و ماسوا مُشتق تُراست *** بندگى كردى خدائى حقّ تُراست

ص: 53


1- وافى، ج8، ص784
2- ینابیع المودة، ج3، ص82

هر چه بُودت داده اى اندر رَهم *** در رَهت من هر چه دارم مى دهم

كُشتگانت را دهم من زندگى *** دولتت را تا ابد پايندگى

**********

و وقتى كسى به حقيقت «من كان للّه كان اللّه له» رسيده باشد، خداوند جلّ جلاله هر آن چه را كه خلق كرده باشد، مسخّر او مى كند؛ چنانچه در آيه شريفه مى فرمايد:

(وَ سَخَّرَ لَكُمْ مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِّنْه(1)

«و تمامی آن چه در آسمان ها و زمين بود را مسخّر شما گردانيد.»و مصداق اتمّ و اكمل اين آيه شريفه، وجود نازنين حضرت محمّد وآل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است، كه خداوند، ذرّه ذرّهٔ اجسام و موجودات عالم را مطيع و فرمان بردار آن ها قرار داده است. و اى عزيز دل، اين مقامات را مصداق غلو ندان چرا كه در اخبار بسيارى فرموده اند:

«لا تقولوا فينا ربّاً و قولوا ما شئتم و لن تبلغوا.(2)

(ما را خدا قرار ندهيد و هر چه خواستيد بگوييد كه هرگز به مقام ما راه نخواهيد يافت.)

پس اگر بگوييم ائمّه اطهار علیهم السلام ، بإذن اللّه تبارك وتعالى، بر عالم امكان ولايت دارند، مستلزم غلو نمى باشد، بلكه از ضروريّات مذهب حقّه جعفرى است. در زيارت رجبيّه هم آمده است:

«لا فَرْقَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهَا إلّا أنَّهُمْ عِبَادُكَ وَ خَلْقُكَ.(3)

(هيچ فرقى بين تو و ايشان نيست مگر اينكه ايشان مخلوق تو هستند.)

پس ائمّه اطهار علیهم السلام آن چه را اراده كنند واقع مى شود؛ زيرا آن بزرگواران همه اعمال و رفتار و گفتارشان براى اعتلاى نام حضرت حقّ جلّ جلاله و رضايت خداوند تبارك وتعالى مى باشد و به مقتضاى «من كان للّه...»، ذات احديّت نيز تمام ذرّات عالم امكان را مطيع حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نموده است. و مصداق اتمّ و اكمل «كان اللّه له» آن بزرگواران مى باشند.

ص: 54


1- سوره جاثيه، آيهٔ 13
2- بحارالانوار، ج25، ص347
3- مفاتيح الجنان، زيارت رجبيّه

چنانچه در اين عالم هر كس چيزى دارد و صاحب مرتبه اى از مراتب معرفت مى باشد، به يمن وجود خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام است. و حسب روايات اصلاً اگر از حضرات انبياء عظام علیهم السلام معجزه اى صادر شده است، به سبب آن است كه حضرات معصومين علیهم السلام را واسطه كرده اند، و خدا را به حقّ آن بزرگواران قسم داده اند. پس اى دل غافل مشو و چونان پيغمبران الهى دست به دامان ائمّه اطهار علیهم السلام شو و از آن بزرگواران يارى طلب كه غير از آستان مقدس علىّ و آل علیّ علیهم السلام جايى خبرى نيست، بلكه بيراهه اى است به سوى ويرانه اى.

هر آن کس که گردد به مُلک و ز جاه *** همه جان او محو ذات إله

به مصداق من کان لِلَّهْ خدا *** شود محرم حضرتش از وفا

شود بر همه خلقِ حقّ پيشوا *** به امر جنابش به مُلک و سرا

هر آن چه كه خواهد ز ربّ جليل *** كند از برايش خداى جميل

كند چون اشارت به سنگ سياه *** شود سنگ خارا طلا با نگاه

اگر خواهد از ربّ شفاى مريض *** دهد حاجتش را به اوج و حضيض

مسخّر كند ماه و خورشيد را *** همه كهكشان، ابر و ناهيد را

بدان اى عزيزا كه در اين جهان *** نباشد كسى چون شهِ انس و جان

به جز حيدر و آل پاكش كه بود *** تمام وجودش ز ذاتِ ودود

ز بعد نبىّ و وصىّ در جهان *** بُدند انبيا پيرو حقّ عيان

دگر چون بگردى به ارض و سماء *** نيابى كسى را به حقّ تو فداء

كنون اى شهنشاه ملك وجود *** به جز تو به «سجّاد» مولا نبود

**********

معجزه پنجم: طلب شفاء از آب وضوى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم

يكى از معجزات خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم شفا پيدا كردن بيماران به بركت آب وضوى حضرت ختمى مآب صلی الله علیه و آله و سلم است، چنانچه از طريق اهل تسنّن نيز در روايات متعدّدى نقل شده است. از آن جمله روايتى است كه بخارى از جابر نقل کرده است:

ص: 55

«جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم يَعُودُنِي وَ أَنَا مَرِيضٌ لاَ أَعْقِلُ فَتَوَضَّأَ وَ صَبَّ عَلَیَّ مِنْ وَضُوئِهِ فَعَقَلْتُ.(1)

(رسول اللّه به عيادت من آمد در حالى كه بيمار بودم و شكمم بند نمى آمد. پس حضرت وضو گرفتند و مقدارى از آب وضو را روى من ريختند، پس شكمم خوب شد.)

باز در همين زمينه بخاری از اباجحيفه نقل نموده، که شنيدم مى گفت:«خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم بِالْهَاجِرَةِ، فَأُتِیَ بِوَضُوءٍ، فَتَوَضَّأَ، فَجَعَلَ النَّاسُ يَأْخُذُونَ مِنْ فَضْلِ وَضُوئِهِ، فَيَتَمَسَّحُونَ بِهِ.(2)

(در هاجره خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رسيديم، پس در حالی که حضرت وضو مى گرفتند، مردم بر هم پيشى مى گرفتند تا از آب وضوى پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم بهره ببرند، از این رو هر كس از آن آب براى تبرّك برمى داشت، و به خود مى ماليد.)

از رواياتى كه به دست ما رسيده، که در اين مختصر از باب نمونه نیز برخى از آن ها آورده شده است، به خوبى استفاده مى شود، كه تبرّك جستن به آب وضوى وجود اقدس و نازنين ختمى مرتبت صلی الله علیه و آله و سلم در زمان حضرت، امرى معمول بوده است. و حتّى گاهى از اوقات مردم براى متبرّك نمودن خود، به زحمت مى افتادند. امّا معذلك خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم هم مردم را از اين كار منع نمى كردند. چنانچه در کتاب «صحیح بخاری» در روايت ديگرى نقل شده است:

«وَ إِذَا تَوَضَّأَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ.(3)

(هنگام وضوى پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزديك بود كه مردم به دليل هجوم آوردن براى تبرّك از آب وضوى حضرت با يكديگر بجنگند.)

ص: 56


1- صحيح بخارى، ج1، ص151؛ بحارالانوار، ج18، ص39؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج1، ص115
2- صحيح بخارى، ج1، ص148
3- صحيح بخارى، ج1، ص148؛ بحارالانوار، ج20، ص332

حال اگر شما مى بينيد كه اصحاب، اين چنين خود را به زحمت مى اندازند، و به دنبال به دست آوردن و متبرّك شدن با قطره اى از آب وضوى رحمة للعالمين، حضرت محمّد مصطفى صلی الله علیه و آله و سلم بودند، از آن جهت است كه تأثيرات آن را ديده بودند؛ چنانچه اگر آب وضوى آن وجود نازنين را به هر بيمارى مى دادند، فى الحال تأثيرى داشت كه شفاء پيدا مى كرد. و يا اگر آبى را با موى حضرت متبرّك مى كردند و به بيمار صعب العلاج مى دادند، بلافاصله سلامتى اش را به دست مى آورد و خوب مى شد.

منقول است كه قريش، عروة بن مسعود ثقفى را نزد حبيب خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرستادند، تا هم پيغامى براى حضرت ببرد و هم ببيند سختى ها و مشكلاتى كه براى مسلمانان درست كرده اند، چه تأثيرى بر اصحاب خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم داشته است، و آيا موجب شده كه آن ها نسبت به رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم دل سردشوند و بالتّبع دست از حمايت حضرت بردارند؛ ولى بر خلاف تصوّرشان وقتى عروة بن مسعود ثقفى از نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بازگشت، با كمال تعجّب و نهايت ناباورى به آن ها خبر داد:

«كسانى كه به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ايمان آورده اند، چنان اعتقادى نسبت به ایشان دارند كه من مثلش را حتّى براى پادشاهان كسرى و قيصر رُوم و نجّاشى نديده ام، به نحوى كه وقتى محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى خواست وضو بگيرد، اصحابش اطرافش را گرفته بودند و براى گرفتن آب وضوى او از يكديگر سبقت مى گرفتند و هر موئى كه از سر او مى افتاد را تبرّكاً برمى داشتند.(1)

حال كه دارم اين عبارات را مى نويسم به ياد روزى افتادم كه يك نفر به زائرين حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام با الفاظى ناشايست اهانت ها مى كرد، كه چرا اين چنين براى بوسيدن ضريح مطهّر از يكديگر سبقت مى گيرند. در صورتى كه اگر انسان قدرى خوش بين باشد، به سيره متشرّعه تا جايى كه خلاف شرع نباشد، همچون شارع مقدّس احترام مى گذارد، و هميشه نيمه خالى ليوان را نمى بيند و تا جايى كه ممكن است، فعل مؤمنين را حمل بر صحّت مى كند، و با صدايى رسا به دشمنان ائمّه اطهار علیهم السلام و همه عالميان خطاب مى كند:

ص: 57


1- السّيرة النّبويّة، ج2، ص314

بدانيد كه بعد از گذشت بيش از هزار و دويست سال از شهادت ضامن آهو، حضرت ثامن الحجج علیه السلام ، شيعيان چنان عاشق و شيفته و حيرانِ ولى نعمت و امام غريبشان هستند كه سر از پا نشناخته و متواضعانه براى بوسيدن ضريح و متبرّك شدن، از يكديگر سبقت مى گيرند.

معجزى از مصطفى در اين جهان گشته عيان *** كه نموده نقل آن را، جابر دردى كشان

در زمانى كه بُدَم بيمار و در بستر حزين *** با غم دوران بُدَم هر لحظه و آنى قرين

داشتم دردى كه ديگر طاقتى در من نبود *** كس نمى داند چگونه قُوّت از جانم رُبود

كه بيامد ديدنم آن رحمة للعالمين *** تا كند از من عيادت سرورِ خلق زمين

چون بديد در ناله و درد و الم *** اين تنِ رنجورِ گشته پُر ز غم

كرد در لحظه به آبى شه وضو *** آن نبيّى كه بُوَد نزد خدا پُر آبرو

بعد از آن قدرى ز آب دست خود *** ريخت بر من آن نبىِّ پيل و خرد

آب دستى كه بُوَد بهر جهان مشكل گشا *** دارو و درمانِ مردم از همه درد و بلا

چون كه آمد آب دست آن شهِ نيكو مرام *** بر تنم ناگه بشد آلام من ديگر تمام

حال دانستى چرا وقت وضوى مصطفى *** جمع گردند دور او اصحاب آن بدرالدُّجى

ص: 58

در زمانى كه بُوَد آب دو دست او شفاء *** دست او چه مى كند هر لحظه در مُلك بقاء

سيّد «سجّاد» دارد التماس و التجاء *** از دو دست حامىِ حقّ و امام انبياء

*********

كلامى دربارهٔ تبرّك

معناى لغوى تبرّك

تبرّك از ريشه «ب ر ك» لغةً به معناى خير كثير و فزونى است(1)

معناى اصطلاحى تبرّك

در اصطلاح عبارت است از طلب بركت و خير از خداوند تبارك و تعالى و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام يا هر چيزى كه خداوند متعال امتياز ويژه اى به آن داده باشد.

حال كه معناى تبرّك معلوم گردید، بيان اين نكته ضرورى است كه بدانيم برخى از اهل تسنّن چونان وهّابيّت به تبع ابن تيميّه، آن را جايز ندانسته، و مستلزم شرك مى دانند. و بعضى از آن ها تبرّك را مكروه دانسته، و عدّه اى هم آن را جايز مى دانند(2)

و حال آن كه رواياتى كه راويان احاديث عامّه نقل كرده اند و نمونه هايى از آن بيان شد، به صراحت دلالت بر جواز "تبرّك"، بلكه استحباب آن مى كند، امّا اين معاندين، معاند و دشمن حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مى باشند و با "قلبى كه از سنگ سخت تر" است، چه مى توان كرد؟

ص: 59


1- مفردات راغب، ص44
2- كشف الإرتياب، ص345

به هر تقدير از مستحبّات مكتب اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، تبرّك است. كه هم قرآن و هم احاديث آن را ثابت مى كند، امّا چه بايد كرد با لجاجت عدّه اى كه مصداق این آيهٔ شريفه می باشند که می فرماید:

(فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضا(1)

اگر مواليان و شيعيان اهل بيت علیهم السلام به زيارت روند و ضريح را ببوسند يا از تربت امام حسين علیه السلام استفاده كنند، برخی از عامه آن ها را مشرك مى دانند؛ در صورتى كه اگر شما به كتب روايى اهل تسنّن و مآخذ آن ها رجوع كنيد، به روايات زيادى در اين زمينه برخورد مى كنيد.

ادلّه قرآنى تبرّك

آيه اوّل: از جمله آياتى كه دلالت بر جواز تبرّك مى كند، آيه 96 سوره يوسف است كه مى فرمايد:(فَلَمَّا أَنْ جاءَ الْبَشيرُ أَلْقاهُ عَلى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصيراً قالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ مِنَ اللّه ما لاتَعْلَمُونَ)

«پس از آن كه بشير آمد [و بشارت يوسف را آورد] پيراهن او را به رخسارش افكند و ديده اش روشن شد، گفت: به شما نگفتم كه از [لطف] خدا به چيزى آگاهم كه شما آگه نيستيد.»

این آيه شريفه که در مورد زمانی است که جناب یوسف علیه السلام پیراهن خود را به یکی از برادرانش داد تا به نشانهٔ زنده بودن حضرتش، نزد پدرشان حضرت یعقوب علیه السلام ببرد. تصریح دارد که وقتی لاوی، برادر حضرت یوسف علیه السلام ، پیراهن برادر خود را به دیدگان پدر قرار داد، چشمان حضرت یعقوب علیه السلام که نابینا شده بود، و از شدّت گریه سفید گشته بود. چنانچه خداوند دربارهٔ آن می فرماید:

(وَ ابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْن(2)

ص: 60


1- سوره بقره، آيه 10
2- سوره یوسف، آیهٔ 84

«از شدّت غم چشمانش سفید شد.»

بلافاصله نور به دیدگان حضرت یعقوب علیه السلام برگشت، و دو مرتبه بینائی خود را به دست آورد. به هر تقدیر این آیهٔ شریفه به وضوح دلالت بر جواز تبرّك مى كند، و به خوبى سؤال عدّه اى از اهل سنت را كه اشكال مى كنند: «چگونه ممكن است بوسيدن ضريح ائمّه اطهار علیهم السلام تأثيرى داشته باشد در حالى كه چوب و فلزّى بيش نيست»، را جواب مى دهد. و يا اين كه مى گويند: «مگر ممكن است كسى با خوردن تربت شريف قبر امام حسين علیه السلام شفا پيدا كند»؛ و سؤالات ديگرى از اين قبيل كه ممكن است، برخی چنین سؤالاتی را شنیده باشند، یا برای بعضی چنین سؤالاتی پيش آمده باشد.

از این رو همان گونه كه پيراهن يوسف علیه السلام ، با اين كه پارچه اى بيش نبود، توانست نور را به چشمان حضرت يعقوب علیه السلام برگرداند، عجيب نيست اگر ضريح مطهّر امام حسين علیه السلام ، كه مطاف همه انبياء و اولياء و ملائكة اللّه است، بتواند هر درد بى درمانى را شفا دهد، و هر گره بسته اى را باز كند. حال خود حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام در اين عالم چه مى توانند بكنند؟! ديگر نه اين قلم قدرتى براى نوشتن دارد، و نه اين مختصر گنجايشى براى دربرگرفتنش.بُگْذار

بماند به پس پرده مقامش طاقت نبود *** تا شنود وصفِ مرامش

جايى كه بود خاك درش مرهم هر درد *** ديگر نتوان گفت از آن شاهِ گرامش

آنجا كه همه جمع ملك جيره خور اوست *** جبريل و ملائك همه در سجده به دامش

جايى كه رسولان همه در هر شب جمعه *** بوسه بزنند بارگهش را چو غلامش

جايى كه زيارت شدنش جان برادر *** خوشحال کند فاطمه را وقت سلامش

ص: 61

«سجّاد» چه گويد ز مقام و شرف او *** هر چند شده ذکر شَهَش کارِ مدامش

*********

آيه دوّم: يكى ديگر از آياتى كه دلالت بر جواز تبرّك دارد، آیه ای می باشد که مربوط به قوم بنى اسرائيل است چنانچه خداوند در قرآن مى فرمايد:

(وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فيهِ سَكينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ بَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسى وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِكَةُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنين(1)«پیغمبرشان به آنها گفت که نشانه پادشاهی او این است که تابوتی که در آن سکینه خدا و الواح بازمانده از خانواده موسی و هارون است و فرشتگانش به دوش برند برای شما می آید، که در آن برای شما حجتی است روشن اگر اهل ایمان باشید.»

حضرت امام محمّد باقر علیه السلام مى فرمايد: آن تابوت (و صندوقى) را كه خداوند جلّ جلاله براى حضرت موسى علیه السلام از آسمان فرستاد كه مادرش ايشان را در آن قرار دهد و به دريا بيندازد، در ميان بنى اسرائيل بود، و از آن تبرّك مى جستند، امّا وقتى زمان وفات حضرت موسى علیه السلام رسيد، ايشان الواح تورات و زره خود، و همه چيزهايى كه از آثار پيامبرى نزد او بود را در آن تابوت گذاشت، و به وصيّش حضرت يوشع علیه السلام سپرد.

پس تا مادامى كه تابوت در ميان بنى اسرائيل بود، عزّت و شرف داشتند، و در آسايش کامل زندگى مى كردند. امّا از زمانى كه مرتكب گناهان بسيار شدند، و نسبت به تابوت بى احترامى نمودند، و احترام تابوت را ترك كردند و استخفاف در حقّ تابوت نمودند، تا جائی كه اطفال در بين راه ها با آن بازى مى نمودند، و به شأن آن استخفاف كردند. خداوند تابوب را از میان بنى اسرائيل برداشت، و دیگر در دسترس آن ها نبود.

ص: 62


1- سوره بقره، آيهٔ 248

تا زمانى كه جالوت به حكومت رسيد، و به بنى اسرائيل ظلم نمود، پس وقتى بنى اسرائيل در تنگنا قرار گرفتند، از پيامبر خود خواستند تا دعا كند و از خدا بخواهد كه شخصى را براى يارى و نجات آن ها بفرستد؛ لذا خداوند تبارك وتعالى حضرت طالوت را به سوى آن ها فرستاد، و نشانه پادشاهى او را آوردن آن تابوتى قرار داد، كه مدّت ها آن را نديده بودند، و تا زمانى كه بين آن ها بود، عزّت و شرف داشتند و موجب آرامش آن ها بود(1)

به هر حال اگر چه جنس آن تابوت از چوب و فلز بود، امّا به دليل اين كه با بدن حضرت موسى علیه السلام تبرّك شده بود، تا زمانى كه آن تابوت بين آن ها بود، به بركت آن بنى اسرائيل شرف و عزّت داشتند، و موجب آرامش آنان بود. حال همان طور كه بنى اسرائيل از بركات آن تابوت استفاده مى كردند، چه اشكالى دارد اگر مسلمانان خود را به ضريح ائمّه اطهار علیهم السلام متبرّك كنند و تربت كيميا اثر امام حسين علیه السلام را طوطياى چشم خود كنند.

حال كه كلام به اينجا رسيد، تذكّر يك نكته لازم است، و آن اين كه مسلمانان نبايد غفلت كنند و معصيت كرده و حرمت مقدّسات را حفظ نكنند و از بين ببرند، چون همان گونه كهبنى اسرائيل از زمانى كه به شأن تابوت استخفاف و بى حرمتى كردند تا جايى كه ملعبه دست اطفال قرار گرفت، و شرف و عزّت آن ها از بين رفت و ديگر آسايشى نداشتند و به ظلم جالوت مبتلا شدند، ما هم اگر حرمت مقدّسات را حفظ نكنيم، آسايشى نخواهيم داشت، و شرف و عزّتمان از بين مى رود.

اى عزيز دل! وقتى كسى به تابوتى كه بدن حضرت موسى علیه السلام براى ساعتى در آن بوده است، بى احترامى كند و شأن آن را حفظ نكند، چنين گرفتار مى شود و مورد غضب خداوند جلّ جلاله قرار مى گيرد، چه حالى خواهند داشت، افرادى كه حرمت ائمّه اطهار علیهم السلام را حفظ نكردند، آن بزرگوارانى كه اگر به وسيله انبياى عظام علیهم السلام معجزه اى محقّق شده، و به منسه ظهور رسیده است، به سبب اسماء آن ها مى باشد.

شما خود انصاف دهيد كه وقتى ذات بارى تعالى به خاطر بى حرمتى به تابوتى، قومى را چنين عذاب مى كند، اگر كسى به وجود اقدس و نازنين صدّيقه كبرى فاطمة الزّهراء علیها السلام بى حرمتى كند تا جايى كه در اثر آن آزارها حضرت به شهادت برسند، خداوند تبارك وتعالى با او چه مى كند و چگونه او را عذاب مى كند.

ص: 63


1- نقل به مضمون از «حياة القلوب»، تاريخ پيامبران، ج2، ص883 تا 885

ادلّه روايى تبرّك

در صورتى كه به كتب و مآخذ روايى شيعه و عامه مراجعه كنيم، به روايات زيادى براى تبرّك جستن اصحاب در زمان خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم و بعد از شهادت حضرت برخورد مى كنيم، كه نگارنده در اين مختصر به بعضى از آن اشاره نمود، و به ذكر چند نمونه ديگر از آن روایات در اين زمينه مى پردازد.

احمد بن حنبل یکی از بزرگان و پیشوایان عامه، در کتاب مسند خود از عبد الملک بن عمرو از کثیر بن زید از داوود بن أبي صالح نقل كرده است:

«أَقْبَلَ مَرْوَانُ يَوْمًا فَوَجَدَ رَجُلًا وَاضِعًا وَجْهَهُ عَلَى الْقَبْرِ، فَقَالَ: أَتَدْرِي مَا تَصْنَعُ؟ فَأَقْبَلَ عَلَيْهِ فَإِذَا هُوَ أَبُو أَيُّوبَ، فَقَالَ: نَعَمْ، جِئْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ لَمْ آتِ الْحَجَرَ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم يَقُولُ: لَا تَبْكُوا عَلَى الدِّينِ إِذَا وَلِيَهُ أَهْلُهُ، وَلَكِنْ أبْكُوا عَلَيْهِ إذَا وَلِيَهُ غَيْرُ أهْلِهِ.(1)روزى مروان ديد كه شخصى صورتش را بر قبر پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم گذاشته است، پس گفت: آيا مى دانى چه كارى را انجام مى دهى؟ پس وقتی نزديك آمد و ديد كه آن شخص ابو ايّوب انصارى است. پس ابوايّوب گفت: بله، من پيش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمده ام و پيش سنگ نيامده ام. از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنيدم كه مى فرمودند: براى دين گريه نكنيد زمانى كه افراد شايسته حاكم باشند، ولى زمانى گريه كنيد كه نااهلان حكومت كنند.)

اين روايت تصريح دارد كه اصحاب رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم به زيارت قبر مطهّر حضرت مى آمده اند، و اين كه برخى اهل تسنّن اشكال مى كنند و مى گويند زيارت قبور بدعت است؛ وجهى ندارد، بلكه این روایت تصريح دارد كه قرار دادن صورت و متبرّك كردن آن با خاك قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم جايز است؛ لذا تقى الدّين سبكى از علماى عامّه گفته است:

ص: 64


1- مسند احمد بن حنبل، ج38، ص558: عنه مستدرك على الصحيحين، ج8، ص3053

«يكى از چيزهايى كه از اين روايت به خوبى فهميده مى شود، بحث تبرّك و تمسّح به قبر نبىیّ صلی الله علیه و آله و سلم است، كه مروان به آن اعتراض كرده است.(1)

بنابر اين اگر چه روايات زيادى دربارهٔ تبرّك در مآخذ اهل تسنّن، از آن جمله زيارت قبور، وجود دارد. امّا به شيعيان اشكال مى كنند و آن را بدعت مى دانند، و اين در صورتى است كه خودشان قائل به تبرّك جستن از حجرالأسود و مقام ابراهيم و آب چاه زمزم مى باشند.

و اين دورويى به خاطر عداوتى است كه با حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم دارند و گرنه معنا ندارد شيعه را به جهت تبرّك جستن به مقدّسات تكفير كنند، امّا ديگر مذاهب اهل تسنّن را اگر چه قائل بر جواز تبرّك باشند مسلمان و قابل احترام بدانند. ساختن بنا و ساختمان مجلّل روى قبر ابوحنيفه موجب كفر و شرك نباشد، امّا ساختن بنا و ساختمان بر روى قبور بزرگان جهان تشيّع سبب كفر و شرك شود.

اگر شيعيان بگويند از قبر مطهّر و منوّر حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام در هر سحرگاه بوى سيب استشمام مى شود، انكار مى كنند. امّا وقتى نوبت به خودشان مى رسد مى گويند خاك قبر سعد بن معاذ همچون مشك معطّر بود. از طرفى برداشتن تربت از قبر حضرت سيّدالشّهداء علیه السلام را حرام مى دانند، امّا برداشتن خاك قبر سعد بن معاذ و برخى ديگر اشكال ندارد.

اين تناقضات در كلام برخى از اهل تسنّن، از آن بغض و عداوتى كه نسبت به علىّ مرتضى و فرزندان بزرگوارشان علیهم السلام دارند نشأت مى گيرد. و إلا ابن سعد که از علماء بزرگ اهل سنت است در کتاب «الطبقات الکبری» از محمّد بن شرحبیل بن حسنة روایت کرده است:

«أخذ إنسان قبضة من تراب قبر سعد، فذهب بها، ثم نظر إليها بعد ذلك فإذا هي مسك.(2)

(شخصى مقدارى از خاك قبر سعد بن معاذ برداشت، سپس نگاهى به آن كرد، ناگهان آن را مشك يافت.)

ص: 65


1- شفاء السّقام، ص279
2- الطبقات الکبری، ج3، ص329

ذهبی نیز که یکی دیگر از علماء عامه است نیز همین روایت را در کتاب «سیر اعلام النبلاء» با اندکی اختلاف به این نحو نقل نموده است:

«أخذ إنسان قبضة من تراب قبر سعد، فذهب بها، ثم نظر فإذا هي مسك.(1)

و در حديث ديگرى ابو نعيم اصفهانى در کتاب «حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء» بعد از نقل کیفیت قتل عبداللّه بن غالب الحدانى نگاشته است:

«فلما قتل دفن فکان الناس یأخذون من تراب قبره کأنه مسک یصرونه فی ثیابهم.(2)

(وقتی که کشته شد و دفن گردید، پس مردم از خاك قبر او همانند مشك برمى داشتند و در لباس و پيراهن خود قرار مى دادند.)

و ابن حجر عسقلانى نیز كه از علماى عامّه است در کتاب «تهذیب التهذیب» با قدری اختلاف نقل كرده اند:«قتل - عبداللّه بن غالب الحدانى - یوم الترویة فکان الناس یأخذون من تراب قبره کأنه مسک.(3)

(عبداللّه بن غالب حدانى در روز هشتم ذى الحجّه - يوم الترويه - كشته شد و مردم از خاك قبر او همانند مشك برمى داشتند.)

توجّه داشته باشيد كه چه سان اهل تسنّن مواليان اهل بيت را به باد استهزاء مى گيرند و مى گويند آن ها قائلند خاك قبر حضرت اباعبداللّه علیه السلام شفاى هر دردى است و برداشتن خاك قبر

ص: 66


1- سير اعلام النّبلاء، ج1، ص289
2- حلية الأولياء و طبقات الأصفیاء، ج2، ص258
3- تهذيب التهذيب، ج5، ص310

حرام مى باشد؛ امّا وقتى نوبت به خودشان مى رسد، اين چنين رواياتى را نقل مى كنند؛ تا آنجايى كه همين مطالب را درباره قبر بخارى در سمرقن(1)و ابن تيميّه هم مى گويند(2)

در حديث ديگرى سمهودى نیز كه يكى از علماى اهل تسنّن است، در کتاب «وفاء الوفاء باخبار دار المصطفى» از مصعب بن عبد اللّه از إسماعيل بن يعقوب روایت کرده است:

«كان ابن المنكدر يجلس مع أصحابه، قال: و كان يصيبه الصمات، فكان يقوم كما هو يضع خده على قبر النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم ثم يرجع، فعوتب في ذلك، فقال: إنه يصيبني خطرة، فإذا وجدت ذلك استشفيت بقبر النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم ، و كان يأتي موضعا من المسجدفي الصحن فيتمرغ فيه و يضطجع، فقبل له في ذلك، فقال: إني رأيت النبیّ صلی الله علیه و آله و سلم في هذا الموضع، أراه قال: في النوم.(3)

(ابن المنكدر در بین جمعى از اصحابش نشسته بود كه ناگاه ديدند آرام شد، و به سمت قبر پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفت و صورتش را روى قبر قرار داد. سپس بازگشت، ولی برخی به جهت این کارش به او عتاب نمودند. پس گفت: عارضه اى در خود احساس كردم و به این خاطر از قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم طلب استشفاء كردم. او گاهی به مکانی از صحن مسجد می آمد، و در آنجا غلط می زد، و با پهلو در آنجا دراز

ص: 67


1- فلما دفنّاه - البخاری - فاح من تراب قبره رائحة غالية، فدام على ذلك أياما، ثم علت سوارىّ بيض فى السماء مستطيلة، بحذاء قبره، فجعل الناس يختلفون و يتعجّبون. و أما التراب، فإنهم كانوا يرفعون عن القبر،حتى ظهر القبر، و لم يكن يقدر على حفظ القبر بالحرّاس، و غلبنا على أنفسنا، فنصبنا على القبر خشبا مشبّكا، لم يكن أحد يقدر على الوصول إلى القبر. و أمّا ريح الطّيب، فإنه تداوم أياما كثيرة، حتّى تحدّث أهل البلدة، و تعجّبوا من ذلك. (طبقات الشافعیة الکبری، ج2، ص233)
2- و حضر نساء كثيرات بحيث حزرن بخمسة عشر ألف امرأة، غير اللاتي كن على الأسطحة و غيرهن، الجميع يترحمن و يبكين عليه فيما قيل. و أما الرجال فحزروا بستين ألفا إلى مائة ألف إلى أكثر من ذلك إلى مائتي ألف و شرب جماعة الماء الّذي فضل من غسله، و اقتسم جماعة بقية السدر الّذي غسل به، و دفع في الخيط الّذي كان فيه الزئبق الّذي كان في عنقه بسبب القمل مائة و خمسون درهما، و قيل إن الطاقية التي كانت على رأسه دفع فيها خمسمائة درهما. و حصل في الجنازة ضجيج و بكاء كثير، و تضرع و ختمت له ختمات كثيرة بالصالحية و بالبلد، و تردد الناس إلى قبره أياما كثيرة ليلا و نهارا يبيتون عنده و يصبحون، و رئيت له منامات صالحة كثيرة، و رثاه جماعة بقصائد جمة. (البداية و النّهاية، ج14، ص136)
3- وفاء الوفاء باخبار دار المصطفى، ج4، ص218

می کشید. پس وقتی علّت این کار را از او سؤال کردند: گفت من را پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در این مکان دیدم. راوی می گوید: در خواب ایشان را دیده بود.)

همان گونه كه ملاحظه مى فرماييد، روايات زيادى دربارهٔ تبرّك در كتب اهل تسنّن وجود دارد، مثل حديث فوق كه تصريح در جواز طلب شفاء از قبر مقدّس خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم مى كند. و ما در اينجا برخى از آن روايات را نقل كرديم، ولى تعداد اين روايات زياد است، و اين مختصر مجال نقل همه آن ها را ندارد؛ مضافاً بر اين كه: در خانه اگر كس است، يك حرف بس است.

در پايان اين بخش اشعارى از نگارنده دربارهٔ حضرت حمزه علیه السلام ، عموى حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم آورده مى شود كه اميد است، مورد قبول آن بزرگواران قرار بگيرد.

حضرت حمزه عموى سرورِ پیغمبران *** جان و اولادم فداى سرورِ جمله يلان

زادهٔ عبدالمطلب حامى سلطان دين *** در فرار از يك نگاهش جملهٔ خصم لعين

با فتوت، ذاتِ غیرت بر همهٔ عالم امیر *** کرده غوغائی به پا با هیبتی مانند شیر

اندر آن میدان بدر و همچنین جنگ احد *** که به نامردی کمین کردند بهرش پیل و خرد

ذاتِ پاکش بی قرین و یاور احمد مبین *** شیر غضبان بهر یاری امامِ مرسلین

اشرف خلقِ جهان و حامی ذات نبیّ *** اسد اللّه است و بازوى نبىِّ مدنى

شاهد نوح نبىّ اندر قیامت بس جلىّ *** اين چنين فرموده صادق آن امام و آن ولیّ

ص: 68

سيّد جمله شهيدان تا زمان نبوى *** در شجاعت شير ميدان است آن عمّ علىّ

بعد قتل مصطفى چون مرتضى گشتى غريب *** عالم امكان دگرگون و علىّ هم بى حبيب

جملهٔ خلق جهان مرتد از دين مبين *** جز قليلى كه بُدند در خدمت حبل المتين

ياد عمّش مى نمود حيدر به آواى حزين *** كه اگر بودى نمى شد فاطمه نقش زمين

گر تو بودى فاطمه در بین آن دیوار و در *** کی صدا می زد جنابش با غمی نفس پدر

گر تو بودى ناكسان با قامت لرزان عیان *** زير شمشير تو مى گشتند خوار و نا توان

سيّد «سجّاد» دارد روز و شب ها اين دعا *** دست ما از دامن حمزه مگردان ربّ جدا

**********

حمايت های بی دریغ حضرت حمزه علیه السلام از پيامبر در تمام عمر شریف خود، خاصه در آغاز بعثت، بى نظير و تأثيرگذار بود. و شجاعت ایشان مخصوصاً در دفاع از خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم زبان زد خاص و عام است. از این رو جاى خالى ایشان خاصه بعد از شهادت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم بيشتر احساس مى شد، به نحوی که حتّى اميرالمؤمنين علیه السلام در زمانى كه خلافت را غصب كردند، پيوسته مى فرمودند: به خدا قسم اگر حمزه و جعفر زنده بودند، هرگز کسی در خلافت طمع نمى كرد(1)چنانچه در کتاب «کامل بهائی» نیز روایت شده است:

ص: 69


1- «أَنَّهُ قَالَ فِي تِلْكَ الْأَيَّامِ: لَوْ كَانَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ حَيَّيْنِ لَمَا طَمَعَ فِي هَذَا الْأَمْرِ أَحَدٌ.» الصوارم المُهرقة ، ج1، ص73

«كان يقول دائماً: و اللّه لو كان حمزة و جعفر حيّين ما طمع فيها أبو بكر و عمر.(1)

(امیر المؤمنین علیه السلام دائم می فرمودند: به خدا سوگند اگر حمزه و جعفر زنده بودند، ابو بکر و عمر در امر خلافت طمع نمی کردند.)

و مرحوم سیّد محسن جبل عاملی قدس سره نیز ضمن نقل روایت قبل، نگاشته است:

«قد روى كثير من المحدّثين ان علياً علیه السلام عقيب يوم السقيفة قال: وا جعفراه! و لا جعفر لي اليوم وا حمزتاه! و لا حمزة لي اليوم.(2)

(بسیاری از محدّثین روایت کرده اند که حضرت علیّ علیه السلام بعد از روز سقیفه می فرمودند: وا جعفراه! و امروز جعفری ندارم، وا حمزتاه! و امروز حمزه ای ندارم.)

مرحوم سیّد محسن امین علیه السلام از سدیر روایت نموده است: در خدمت امام باقر علیه السلام بودم، که سخن از حوادث پس از شهادت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ميان آمد، و اين كه مردم، حضرت علىّ علیه السلام را يارى نكردند. كسى از حضرت پرسيد: پس قدرت بنى هاشم و جمعيّت آنان چه شد كه علىّ علیه السلام را حمايت نكردند؟ حضرت فرمودند: مگر از بنى هاشم چه كسانى مانده بودند؟ جعفر و حمزه كه قبلاً به شهادترسيده بودند. عبّاس و عقيل نيز ضعيف و ناتوان بودند. به خدا قسم اگر حمزه و جعفر زنده بودند، آن دو نفر به خواسته هاى خودشان نمى رسيدند و اگر لازم بود، جان خود را فدا مى كردند(3)

آرى آن قدر اميرالمؤمنين علیه السلام در آن معركه غريب و تنها بودند، كه سال ها ياد از عموى بزرگوارشان حضرت حمزه علیه السلام و برادرشان حضرت جعفر علیه السلام مى كردند. و آن چنان قلب آدمى در مظلوميّت و غربت اميرالمؤمنين علیه السلام آتش مى گيرد كه با تمام وجود و از سويداى دلى سوزان، محضر حضرتش عرض مى كنم:

ص: 70


1- کامل البهائی، ج2، ص180. و روى عن الباقر علیه السلام انه قال كان أمير المؤمنين دائما يقول و اللّه لو كان حمزة و جعفر حيين ما طمع فيها ابو بكر. (الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ج1، ص65)
2- أعيان الشّيعة، ج6، ص244
3- أعيان الشّيعة، ج6، ص244

اى كاش بودم يا علىّ در آن زمانه *** تا جان دهم در راهت اى شاه يگانه

اى كاش بودم در ميان كوچه شاها *** تا من كنم يارى تو را در آن ميانه

اى كاش در را بر روى من مى فتادند *** مادر نمى شد زير در، در بين خانه

اى كاش بودم تا شوم صد پاره پاره *** امّا نمى زد فاطمه ناله شبانه

اى كاش مى مردم ولى نشنيده بودم *** آزارهاى فاطمه از تازيانه

اى كاش مى آمد عزيز جانت اى شاه *** ديگر نمى ماند از عدويت يك نشانه

اى كاش جان مى داد«سجّاد»ونمى شد *** سقط جنين و كُشتنى بس ظالمانه

ص: 71

معجزات اسداللّه الغالب، مظهر العجائب حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام

اشاره

1. تبديل شدن سنگ به طلا

2. يارى حضرت نوح علیه السلام

3. زنده كردن اموات

4. راه رفتن روى آب

5. صحبت كردن اميرالمؤمنين علیه السلام با حيوانات

ص: 72

معجزه اوّل: تبديل شدن سنگ به طلا

عالم بزرگوار مرحوم شيخ حافظ رجب برسى قدس سره از عمّار ياسر نقل كرده است: روزى خدمت مولايم حضرت امير المؤمنين علیه السلام شرفياب شدم، آن حضرت در صورت من آثار ناراحتی و دل تنگى مشاهده کردند، از این رو به من فرمودند: چه اتفاقی برای تو رُخ داده است؟ به حضرت عرض كردم:

«دین أتی مطالب به، فأشار إلی حجر ملقی و قال: خذ هذا فاقض منه دینک، فقال عمّار: إنه الحجر، فقال له أمیر المؤمنین: ادع اللَّه بی یحوّله لک ذهباً. فقال عمّار: فدعوت باسمه فصار الحجر ذهباً، فقال لی: خذ منه حاجتک، فقلت: و کیف تلین؟ فقال: یا ضعیف الیقین! ادع اللَّه بی حتّی تلین، فإن باسمی ألانَ اللَّه الحدید لداود علیه السلام ، قال عمّار: فدعوت اللَّه باسمه فلان فأخذت منه حاجتی، ثم قال: ادع اللَّه باسمی حتی یصیر باقیه حجراً کما کان.(1)

(دِینى دارم که طلب كار آن را مطالبه كرده است. پس حضرت به سنگى كه افتاده بود اشاره نموده و فرمودند: این را بردار و با آن بدهى خود را پرداخت کن. عمّار عرض كرد: اين که سنگ است. پس حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام به او فرمودند: خداوند را به

ص: 73


1- مشارق أنوار اليقين، ص271؛ عنه مدينة معاجز، ج1، ص431

سبب من بخوان تا آن را براي تو تبدیل به طلا كند. عمّار گفته است: خداوند را به سبب اسم حضرت خواندم، پس سنگ طلا گرديد. آن گاه به من فرمودند: هر قدر احتياج دارى از آن بردار. عرض كردم: (اين كه نرم نيست) چگونه نرم مى شود؟ حضرت فرمودند: اى ضعیف الیقین! خداوند را به سبب نام من بخوان تا نرم گردد؛ همانا خداوند به بركت نام من، آهن براى داود علیه السلام نرم فرمود. عمّار گفته است: پس خداوند را به سبب نام آن حضرت خواندم، وقتی نرم شد، به اندازه ای که احتیاج داشتم از آن جدا کردم. سپس حضرت فرمودند: خداوند را به سبب اسم من بخوان، تا باقى ماندهٔ آن همان گونه که بود، تبدیل به سنگ شود.)

بگفت عمّار روزى در سنينى *** بديدم حضرتِ جان آفرينى

رسيدم خدمت مولا به كويى *** كه بودم خسته و دل مرده خويى

چو مولا يك نظر بر من نمودى *** بديد در صورتم غم را به زودى

بفرمود از چه با غم خُو گرفتى *** به دل تنگی چرا جانت بسفتى

بگفتم با دل پر درد و آهى *** به مولاى جهان، آقا و شاهى

كه اى شاه جهان دارم دُيونى *** كه خواهندش ز من آن را كنونى

چو گفتم با ولىّ و شاه گيتى *** كه مديونم کنون اى نور هستى

به سنگى شه اشارت كرد لختى *** كه تا دينم دهم بى رنج و سختى

بگفتم لحظه اى كِاى شاه و مولاى *** امامِ اين جهان و خلق شيداى

چگونه من دهم دينم به زارى *** به اين سنگ فتاده در كنارى

بگفتا حضرتش با نيك خويى *** بخوان نامم به سنگ با مهرجويى

كه گردد در دو دست تو طلايى *** براى دادن آن دينِ غايى

بخواندم نام مولا را به سنگى *** همان دم شد طلاى زرد رنگى

سپس فرمود از آن هر چه خواهى *** تو بردار و بيفكن آن چه باقى

بگفتم باز به آن مولا به گرمى *** بود سخت و نباشد جسم نرمى

ص: 74

چگونه من جدا سازم ز جسمى *** كه دارد اين چنين سختى و جِرمى

بگفتا كه تو در باور ضعيفى *** بخوان نام مرا بر آن به وصفى

و بر گير از طلاىِ پاك و صافى *** سپس انداز مازاد و اضافى

به اسم من خدا آهنِ قومى *** به دست داودش بنموده مُومى

بخواند، نامش بر آن سنگ طلايى *** كه گردد نرم با اذن خدايى

سپس برداشت عمّار ولايى *** ز سنگى كه شده نرم با نوايى

به قدر احتياج و اعتدالى *** به لطف حضرت مولى الموالى

بگفت نام علىّ را با صفايى *** به قدر حاجتش شد آن طلايى

بشد مازاد آن سنگ سياهى *** به عشق مظهر ذات الهى

بگفت «سجّاد» با آه و فغانى *** نگاهى كن بر اين قلبم به آنى

**********

توضيح: اوّلاً: اگر به فقرات اين روايت شريف دقّت كنيم، متوجّه مى شويم كه حضرت امير المؤمنين علیه السلام به جناب عمّار مى فرمايند: مرا در پيشگاه خداوند واسطه كن، به اين صورت كه اسم مرا بر آن سنگ بخوان تا به طلا تبديل گردد، و نمى فرمايد «مرا در پيشگاه خداوند واسطه كن تا من آن را تبديل به طلا كنم»، يا «تا به وسيله من تبديل به طلا شود»؛ لذا جناب عمّار هم مى فرمايد: «فدعوت اللّه باسمه»، و جناب عمّار همين كه نام حضرت را بر آن سنگ مى خواند، تبديل به طلا مى شود، و به وسيله خود اميرالمؤمنين علیه السلام اين تغيير صورت نمى گيرد بلكه با اسم حضرت است، كه اين معجزه رخ مى دهد. پس روايت مى فرمايند: «فدعوت باسمه، فصار الحجر ذهباً» يعنى اسم اميرالمؤمنين علیه السلام ، سنگ را تبديل به طلا كرده است، نه خود حضرت.

از این رو در روايت اين فقره، چند مرتبه تكرار شده، تا افراد را متنبه و آگاه كند كه اگر كسى يك "يا علىّ" بگويد، نام حضرت معجزه مى كند، و ذات اشياء را تغيير مى دهد، و لازم نيست براى اين قبيل معجزات، خود حضرت اقدام كنند، يا ايشان را واسطه قرار دهيم؛ چرا كه اميرالمؤمنين علیه السلام شأن و منزلتش اجلّ از اين موارد است؛ امّا چه بايد كرد وقتى انسان ضعيف الإيمان باشد.

ص: 75

ثانياً: روايت دلالت دارد كه حتّى انبياء هم متوسّل به وجود نازنين ائمّه اطهار علیهم السلام مى شوند؛ در آنجا كه مى فرمايد: «فإن باسمی ألانَ اللَّه الحدید لداود علیه السلام » يعنى حضرت داود علیه السلام هم براى اين كه آهن در دستش چون مومى نرم باشد، به سبب نام اميرالمؤمنين علیه السلام آن كار را انجام مى دهد. پس بايد گفت:

به نامت شود منجلى عالمى *** به نامت رود حزن و هر ماتمى

به نامت كنند انبياء معجزى *** به نامت كند كن فكان آدمى

*********

معجزه دوّم: يارى حضرت نوح علیه السلام

اشاره

عالم بزرگوار و جلیل القدر مرحوم شيخ حافظ رجب برسى قدس سره در کتاب «مشارق الانوار الیقین» از تاریخ نگاران روایت نموده است:

«أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم کَانَ جَالِساً وَ عِنْدَهُ جِنِّیٌّ یَسْأَلُهُ عَنْ قَضَایَا مُشْکِلَةٍ، فَأَقْبَلَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَتَصَاغَرَ اَلْجِنِّیُّ حَتَّی صَارَ کَالْعُصْفُورِ، ثُمَّ قَالَ: أَجِرْنِی، یَا رَسُولَ اَللَّهِ! فَقَالَ: مِمَّنْ؟ فَقَالَ: مِنْ هَذَا اَلشَّابِّ اَلْمُقْبِلِ. فَقَالَ النَبِیّ صلی الله علیه و آله و سلم : وَ مَا ذَاکَ؟ فَقَالَ اَلْجِنِّیُّ: أَتَیْتُ سَفِینَةَ نُوحٍ لِأُغْرِقَهَا یَوْمَ اَلطُّوفَانِ، فَلَمَّا تَنَاوَلْتُهَا ضَرَبَنِی هَذَا فَقَطَعَ یَدِی، ثُمَّ أَخْرَجَ یَدَهُ مَقْطُوعَةً، فَقَالَ اَلنَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم : هُوَ ذَاکَ.(1)

«رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نشسته بودند و نزد آن حضرت، يكى از جنّيان بود، و از قضایای مشكل سؤال مى كرد. پس به ناگاه اميرالمؤمنين علیه السلام وارد شدند، آن جنّى كوچك شد، تا جائی که مثل گنجشكى گرديد، سپس گفت: اى رسول خدا! به من پناه بده. فرمودند: از چه كسى؟ عرض کرد: از اين جوانى كه به طرف ما مى آيد. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: علّت ترس تو چيست؟ آن جن عرض کرد: هنگامی که طوفان به پا شد نزد کشتی نوح علیه السلام رفتم، تا آن را غرق کنم، پس همين که کشتی را

ص: 76


1- مشارق أنوار اليقين، ص132؛ عنه مدينة معاجز، ج1، ص142

گرفتم، این جوانضربه اى بر من زد و دستم را قطع نمود. بعد دست قطع شده اش را نشان داد. پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: آری او همين جوان است.)

بيامد چو جنّى بَرِ مصطفى *** كه پرسد سؤالش ز بدر الدُّجى

به هنگام پرسش در آن گفت وگو *** بديد مرتضى آيد از روبه رو

همين كه علىّ را به محفل بديد *** ز ترس و ز وحشت ز جايش پريد

چنان ترس و وحشت نمود اى عزيز *** كه شد مثل گنجشكِ لرزان و ريز

بگفتا به ختمِ رُسل آن پرىّ *** پناهم بده اى ولىّ و نبىّ

بفرمود محمّد به او از چه رو *** چنين وحشتى در تو افتاده رو

ز چه اين چنين تو بترسيده اى *** كه خم گشته اينجا و لرزيده اى

بگفتا به آن سرور و مقتدى *** بترسيدم اكنون من از اين فتى

بترسيدم اى شاه، از اين جوان *** كه باشد به دستش عنان جهان

بفرمود تَرست کنون با مدد *** چرا گشته افزون و بیرون ز حد

علىّ مهربان است و شاه ألَست *** نباشد چو او در جهان حقّ پرست

بگفت آن زمانی که طوفان نوح *** به پا شد به هر کوه و دشتی سُبوح

ز طوفان نماند كوه و دشت و برى *** به اعجاز آن سرور و آن نبیّ

بگفتم در آن معركه پيش خود *** كه مانده ز عالم همين خَلق خُرد

اگر كه شود غرق كشتى كُنون *** شود نوع آدم ز هستى بُرون

از اين رو نمودم سعى و بس كوششى *** كه اَهلش كنم غرق به هر گويشى

گرفتم به دست كشتى نوح را *** كه برهم زنم هستى نوح را

بزد اين جوان دست من اى رسول *** كه از وحشتش گشته حالم ملول

سپس دست خود را هويدا نمود *** كه بيند ز خلق جهان هر كه بود

بگفتا به آن سرور كائنات *** كه باشد ز بودش همه ممكنات

ص: 77

نگاهى فكن شاه بر دست من *** كه قطع گشته دستم به تيغش ز تن

الهى به حقّ بتول و رسول خدا *** به حقّ علىّ شاه خیبر گشا

نگاهى نما امشب از لطف خويش *** به «سجّادِ» مسكين و وامانده، بيش

**********

توضيح: بدون ترديد موجودى به نام جنّ در جهان وجود دارد، و براى اثبات اين مدّعا باید گفت:

اوّلاً: سوره هفتاد و دوّم قرآن به نام آن ها می باشد.

ثانياً: بیست و دو مرتبه نام جنّ در قرآن تكرار و آورده شده است.

ثالثاً: روايات زيادى دربارهٔ آن ها وجود دارد، كه خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام آمده اند؛ علاوه بر اين كه بسيارى از انسان ها آن ها را ديده اند. برخى دربارهٔ آشكار يا پنهان شدن آن ها، و طریقهٔ تغییر شکل دادن، و ظاهر کردن خودشان، گفته اند:

«بدن هاى آن ها لطيف بوده، از اين رو آماده جدايى و يا گرد آمدن هستند، چون بدن آن ها گرد هم آيد، قوام آن ها بهتر گشته و مشاهده مى گردند. و چون جدا گرد قوامشان نازك و جسمشان لطيف مى شود و از ديده پنهان مى مانند، مثل بخار آب كه وقتى ذرّاتش گرد هم مى آيد، غليظ مى شود، و به صورت ابر درمى آيد. و وقتى ذرّات آن از هم جدا مى شوند، ظريف شده، و قابل رؤيت نمى باشند.(1)

خلقت جنّيان

جنّ ها از آتش خلق شده اند، چنانچه انسان ها از خاك به وجود آمده، و خلق شده اند. آيه شريفهٔ قرآن در این رابطه مى فرمايد:

ص: 78


1- مفاتيح الغيب، ص186

(خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ كَالْفَخَّارِ، وَ خَلَقَ الْجانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نار(1)

«انسان را خداوند از گل خشك شده اى چون خاك سفال آفريد، و جنّيان را از شعله اى بى دود آفريد.»

حيات و زيستن جنّيان

خداوند جلّ جلاله اين موجود عجيب را قبل از خلقت انسان ها آفريده است، و قبل از اين كه خداوند تبارك و تعالى حضرت آدم علیه السلام را خلق كند، جنّيان وجود داشته اند، چنانچه خداوند تبارك و تعالى در این رابطه مى فرمايد:

(وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ، وَ الْجانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُوم(2)

«و همانا انسان را از گل و لاى خشكيدهٔ تغيير يافته بيافريديم، و طايفه جنّ را پيش از انسان از آتشى گدازنده خلق كرديم.»

و همان گونه كه انسان ها از دو جنس زن و مرد هستند، خداوند تبارك و تعالى جنّيان را هم به همين نحو خلق نموده است، و مذكّر و مؤنّث دارند، چنانچه در آيه شريفه مى فرمايد:

(وَ أَنَّهُ كانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزادُوهُمْ رَهَقا(3)

«و همانا مردانى كه از نوع بشر به مردانى از گروه جن پناه مى برند بر غرور و جهالتشان سخت مى افزودند.»

و تعداد جن ها به مراتب بيشتر از انسان ها است، چنانچه خداوند مى فرمايد:

(وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَميعاً يا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْس(4)

ص: 79


1- سوره الرّحمن، آيهٔ 14 و 15
2- سوره حجر، آيهٔ 26 و 27
3- سوره جن، آيهٔ 6
4- سوره انعام، آيه 128

«و ياد آر روزى كه همه خلق محشور مى شوند و به گروه جنّيان خطاب شود كه اى گروه جنّ شما بر انسان ها كثرت يافتيد.»

تغذيه جنّيان

از آنجا كه هر موجودى در اين دنيا براى حيات احتياج به تغذيه دارد، جنّيان نيز از اين قاعده مستثنى نيستند؛ لذا مرحوم شیخ حر عاملی قدس سره در کتاب «وسائل الشیعة» از لیث مرادی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است:

«أَمَّا الْعَظْمُ وَ الرَّوْثُ فَطَعَامُ الْجِنِّ.(1)

(استخوان و سرگین، غذاى جنّيان است.)

دين جنّيان

با توجّه به اين كه جنّيان پيش از انسان آفريده شده، و داراى عقل و تكليف هستند، بعيد نيست كه خداوند تبارك و تعالى براى آن ها رسولانى از جنس خودشان فرستاده باشد؛ چنانچه خداوند تبارك و تعالى در قرآن مى فرمايد:

(يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُم(2)

«اى گروه جنّ و انس آيا براى هدايت شما از جنس خود شما رسولانى نيامدند.»

ظاهر این آيه شريفه دلالت دارد، رسولانى از جنس خودشان از طرف خداوند تبارك وتعالى مبعوث شده اند و آن ها را هدايت كرده اند. و هم اكنون همان گونه كه انسان ها دين هاى متفاوتى دارند، جنّ ها هم داراى اديان گوناگونى مى باشند. البتّه برخى اعتقاد دارند همه جنّيانِ مسلمان، شيعه هستند(3)

ص: 80


1- وسائل الشّيعة، ج1، ص357
2- سوره انعام، آيهٔ 130
3- هزار و يك كلمه، ج3، ص301

به هر تقدير جنّيان عمرهاى هزار ساله دارند، كه شيطان هم يكى از آن ها مى باشد؛ چنانچه خداوند در قرآن مى فرمايد:

(كانَ مِنَ الْجِن(1)

«شيطان از جنّ بود.»

مرحوم سیّد محمود درب امامی قدس سره در كتاب «ثمرات الحيات» از مرحوم علّامه مجلسى قدس سره نقل كرده است، كه حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام فرمودند:

«هفت هزار سال قبل از خلقت آدم، در روى زمين دو طايفه سكونت داشتند كه از بنى آدم نبودند و غالباً با هم نزاع داشتند، و جنگ مى كردند. ولى از بين اين دو طايفه، فساد و طغيان جنّ بيشتر بود. خداوند عالم جمعى از ملائكه را فرستاد با جنّيان جنگ كردند و شيطان ملعون را كه حاكم و امير آن ها بود را گرفتند و به جانب آسمان بردند. شيطان در آنجا مشغول عبادت خداوند گرديد تا جايى كه ملائكه گمان كردند او از آن ها است.(2)

شيطان وقتى به آسمان برده شد، به قدرى مشغول عبادت گرديد، كه اميرالمؤمنين علیه السلام در خطبه قاصعه مى فرمايد:

«يك سجده او شش هزار سال طول كشيد.(3)

حال وقتى جنّى يك سجده اش شش هزار سال طول مى كشد، ببينيد كه چند هزار سال ممكن است عمر كند. و يك جنّ چه روزگارانى را مى تواند پشت سر بگذارد.

از جمله جنّيان، مرحوم زعفر جنّى بود، كه روز عاشورا خدمت امام حسين علیه السلام شرفياب شد و اذن جهاد در ركاب حضرت را خواست. امّا حضرت به زعفر اجازه نفرمود. عمّان سامانى رحمه الله كيفيّت ورود زعفر جنّى رحمه الله و استغاثه ايشان محضر حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام در روز عاشورا

ص: 81


1- سوره كهف، آيهٔ 50
2- تلخيص و نقل به مضمون از كتاب ثمرات الحيات، ج1، ص356
3- نهج البلاغه، ص287

را،الحقّ به بهترين وجه به زبان شعر بيان كرده اند؛ كه در اين قسمت تبرّكاً چند بيت از آن آورده می شود:

جلوه گر شد در برم شخصى عجيب *** با تنى پر هول و با شكلى مهيب

بر سر خاكى كه در آن جاى داشت *** با سر انگشت نقشى مى نگاشت

بعد از آن، آن نقش را از روى خاك *** با سرشك ديدگان مى كرد پاك

پيش رفتم تا كه بشناسم كه كيست *** همچنين آن نقش را بينم كه چيست

چون بديدم، بود آن نام حسين *** سرور دين مقتداى نشأتين

چشم بر من برگشود آن نيك نام *** كرد بر من از سر رغبت سلام

پس جوابش داده گفتم كيستى *** كه تو از اين جنس مردم نيستى

گفت آنم من كه شب تا صبح گاه *** با منت بود اعتراض اى مرد راه

زعفرم من كز سر شب تا سحر *** بود با من اعتراضت اى پدر

با تو گويم حال خود را شمّه يى *** تا كه يابى آگهى شَرذَمّه يى

بهر جان بازى آن شاه از ولا *** چون شدم وارد به آن دشت بلا

چار فرسخ مانده تا نزديك شاه *** محشرى بد، هر طرف كردم نگاه

جمع يكسر انبياء و اوليا *** اصفيا و ازكيا و اتقيا

روح پاكان خاك غم بر سر همه *** تيغ بر دست و كفن در بر همه

جان ز يكسو، جمله ى خاصان عرش *** زير سمّ ذو الجناحش كرده فرش

تن ز يك جا، جمله ى نيكان خاك *** بهر ضرب ذو الفقارش كرده پاك

جسته پيشى خاكيان ز افلاكيان *** همچنين افلاكيان از خاكيان

پاى تا سر از جماد و از نبات *** در سراپاى حسينى محو و مات

جرأت من جمله صف ها را شكافت *** يكسر مو رو ز مقصد برنتافت

از تجرّى من و آن همرهان *** جمله را انگشت حيرت بر دهان

ص: 82

تا رسيدم با كمال جدّ و جهد *** بر ركاب پاك آن سلطان عهد

مظهرى ديدم ز آب و گل جدا *** از هوى خالىّ و لبريز از خدا

كرده خوش خوش تكيه بر فرّخ لوا *** رو بر او، پوشيده چشم از ماسو(1)

**********

معجزه سوّم: احياء اموات

صاحب كتاب «الثّاقب فى المناقب» از اصبغ بن نباته نقل کرده است: مولايم حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام از قبرستانى عبور مى كردند و به قبرها نگاه مى نمودند، پس فرمودند:

«أَ تُحِبُّ أَنْ أُرِيَكَ آيَةً بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ يَا مَوْلاَي! فَأَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى قَبْرٍ، وَ قَالَ: قُمْ يَا مَيِّتُ! فَقَامَ شَيْخٌ وَ قَالَ: اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! وَ خَلِيفَةُ رَبِّ الْعَالَمِينَ. فَقَالَ علیه السلام : مَنْ أَنْتَ يَا شَيْخُ؟ فَقَالَ: أَنَا عَمْرُو بْنُ دِينَارٍ الْهَمْدَانِیُّ، قُتِلْتُ فِي وَاقِعَةِ الْأَنْبَارِ، قَتَلَنِي أَصْحَابُ مُعَاوِيَةَ مَعَ أَمِيرِ الْأَنْبَارِ. فَقَالَ: اذْهَبْ إِلَى أَهْلِكَ وَ أَوْلاَدِكَ وَ حَدِّثْهُمْ بِمَا رَأَيْتَ، وَ قُلْ لَهُمْ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام أَحْيَانِي وَ رَدَّنِي إِلَيْكُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ.(2)

(آيا دوست دارى معجزه اى به اذن خداوند متعال به تو نشان دهم؟ عرض کردم: بله اى مولاى من! پس حضرت با دست مبارک خود به قبرى اشاره كردند و فرمودند: برخيز اى مرده! پس در آن هنگام پيرمردى ايستاد (و زنده شد) و عرض کرد: السّلام عليك يا اميرالمؤمنين! و خليفة ربّ العالمين. پس حضرت فرمودند: تو كيستى اى پيرمرد؟ عرض کرد: من عمرو پسر دينار همدانى هستم. در واقعهٔ كشتار مردم شهر انبار كشته شدم، اصحاب معاويه مرا با حاكم انبار به قتل رساندند. پس حضرت امير المؤمنين علیه السلام به او فرمودند: به سوى خانواده و فرزندانت برو و آن چه كه ديدى را براى آن ها بيان

ص: 83


1- گنجينة الأسرار، ص90
2- الثّاقب فى المناقب، ص210؛ عنه مدينة معاجز، ج1، ص243

كن، و به آن ها بگو: به اذن خداوند متعال، علىّ بن ابى طالب مرا زنده كرد، و به نزد شما برگرداند.)

به گورستان برفت اصبغ زمانى *** به همراه اميرالمؤمنين فصلِ خزانى

گذر مى كرد ز گورستان چو مولا *** نظر مى كرد به قبر خلق دنيا

به ناگه زآن میان با یک درایت *** بفرمود حضرتش با من به ساعت

که آیا دوست دارى تا ببينى *** به اذن حضرت جان آفرينى

يكى معجز كه مثلش را نديدى *** اگر چه هر کجا زآن مى شنيدى

بگفتم معجزى را ده نشانم *** كه روشن گردد از آن ديدگانم

اشاره كرد مولا سوى قبرى *** بخواند با آن اشارت پيرمردى

بفرمود زنده شو با اذن جبّار *** ز بعد ساليان در قبرِ غم بار

به يك باره به امر شاه و مولا *** زمين بشكافت و شد پيرى هويدا

به امر حضرتش گرديد زنده *** يكى پير ستم ديدهٔ مرده

ز جا برخاست زآنجا مردپيرى *** به امر مَنشأ هر كارِ خيرى

بگفت از صدق دل به شه سلامى *** به نور حقّ و آن والا مقامى

سلامى بر اميرالمؤمنين كرد *** سپس حمدى ز ربّ العالمين كرد

بگفتا شيخ را آن شاه مردان *** كه هستى و چرا مُردى به دوران

بگفتا عمرو باشم اى علىّ جان *** منم فرزند دينار و ز هَمْدان

بِكُشتندى مرا در شهر اَنبار *** به امر آن پلیدِ بس ستم كار

به همراه اميرِ شهر اَنبار *** شديم كُشته به جور و ظلمِ اغيار

چو زنده گشت آن پيرِ دلاور *** به اعجاز شهِ محبوبِ داور

بگفت مولا به آن كُشته ز بي داد *** برو خانه به سوى اهل و اولاد

بگو با جملهٔ اهل و عيالت *** كنون اين معجزه را تا قيامت

ص: 84

بگو كه مرتضى با يك نگاهش *** دهد جان مردگان، آنى به جاهش

ز بعد ساليان در قبر خفتن *** مرا زنده نمود از بعد مردن

به حقِّ ذاتِ حقّ، مولا به احسان *** نما زنده دلِ «سجّادِ» نالان

توضيح: يكى از معجزاتى كه برخى از پيامبران داشته انده، زنده كردن مردگان مى باشد، چنانچه اين معجزه به وسيله حضرت عيسى علیه السلام مكرّراً واقع شده است و خداوند متعال در قرآن در اين باره مى فرمايد:

(وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتى بِإِذْنِ(1)

«و مردگان را (نيز) به فرمان من زنده مى كردى.»

و در آيه ديگرى خداوند متعال مى فرمايد:

(وَ أُحْیِ الْمَوْتى بِإِذْنِ اللّ(2)

«و مردگان را به امر خدا زنده كنم.»

پس زنده كردن مردگان به وسيلهٔ اولياى الهى امر ممكنى است، و شكّى نيست كه زنده نمودن اموات به دست معجزه آساى يداللّه، حضرت اسداللّه الغالب، امیر المؤمنین علیه السلام بسيار آسان است، همان گونه كه حضرت عيسى علیه السلام اموات زیادی را زنده نموده است، با اين كه نبوّت حضرت عيسى علیه السلام به نصّ احاديثى از قبيل:

«وَلَایَتُنَا وَلَایَةُ اللَّهِ الَّتِی لَمْ یُبْعَثْ نَبِیٌّ قَطُّ إِلَّا بِهَا.(3)

(ولايت ما همان ولايت خداست كه هيچ پيغمبرى جز با قبول ولايت ما برانگيخته نشده است.)

ص: 85


1- سوره مائده، آيهٔ 110
2- سوره آل عمران، آيهٔ 49
3- بحارالانوار، ج27، ص136

تحت ولايت ولىّ اللّه الأعظم حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام است، بنابر اين، معجزه احياء مردگان به دست اسم اللّه الأعظم، حضرت حيدر كرّار علیه السلام امرى بسيار سهل است.

معجزه چهارم: راه رفتن روى آب

اشاره

عالم بزرگوار مرحوم شيخ حافظ رجب برسى قدس سره از مرحوم شیخ صدوق قدس سره روايت کرده است: روزى حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام در راهى مى گذشتند، يك نفر يهودى كه از يهوديان خيبر بود، با آن حضرت همراه شد. در بين راه به درّه اى كه بر اثر سيل، آب زيادى در آن جمع شده بود، رسيدند.

آن يهودى بلافاصله پارچه اى را به خود پيچيد و از روى آب عبور کرد. سپس در همان حین امیر المؤمنین علیه السلام را صدا زد و عرض کرد: اگر آن چه را که من مى دانم تو نیز مى دانستى، همانند من از روی آب عبور مى كردى! حضرت امير المؤمنين علیه السلام به او فرمودند:

«مکانک، ثم أومأ إلی الماء فجمد و مر علیه. فلما رأی الخیبری ذاک، أکبّ علی قدمیه و قال: یا فتی! ما قلت حتّی حولت الماء حجراً؟ فقال له أمیر المؤمنین علیه السلام : فما قلت أنت حتّی عبرت علی الماء؟ فقال الخیبری: أنا دعوت اللَّه باسمه الأعظم، فقال أمیر المؤمنین علیه السلام و ما هو؟ قال: سألته باسم وصیّ محمّد، فقال أمیر المؤمنین علیه السلام : أنا وصیّ محمّد، فقال الخیبری: إنه الحقّ. ثم أسلم.(1)

(قدرى توقّف كن، سپس اشاره اى به آب فرمودند، پس بلافاصله آب منجمد گرديد و سفت شد، و حضرت از روى آب عبور کردند. يهودى كه چنين ديد، خود را بر قدم هاى حضرت علىّ علیه السلام انداخت و عرض كرد: اى جوان مرد! چه فرمودی كه آب را به سنگ تبديل كردى؟ اميرالمؤمنين علیه السلام به او فرمودند: تو چه گفتى كه از روى آب عبور كردى؟ آن مرد خیبری عرض كرد: من

ص: 86


1- مشارق أنوار اليقين، ص271؛ عنه مدينة المعاجز، ج1، ص430

خداوند متعال را به اسم اعظمش خواندم. اميرالمؤمنين علیه السلام فرمودند: اسم اعظم خداوند چيست؟ عرض كرد: من خداوند را به اسم جانشين حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم خواندم. اميرالمؤمنين علیه السلام فرمودند: منجانشين حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم هستم. يهودى به حقّانيّت آن حضرت اعتراف كرد و سپس مسلمان شد.)

بشد همراه حيدر يك يهودى *** به روزى در كنارِ راه و رودى

رسيدند چون کنار دره اى آب *** كه گرديده به سيلى پر تب و تاب

به پايش بست پشمى آن يهودى *** برفت بر روى آب بى هر قيودى

چو مى رفت راه بر آن آبِ دره *** بگفتا با علىّ با حالِ خنده

توانى راه رفتن بر روى آب *** چو من در روز روشن يا به مهتاب

اگر آن چه كه مى دانستمى من *** تو مى دانستى اندر روز روشن

به آب دره چون من مى دويدى *** ز هر كس وصف آن را مى شنيدى

چو گفتا اين كلام طعنه آميز *** به شاهى كه به تعظيمش همه چيز

به ناگه آن ولىّ و شاه و مولا *** نمودش يك نگاه و كرد غوغا

اشارت كرد چو بر آبِ خروشان *** چو سنگى شد به عشق شاه مردان

اگر چه بود در ظاهر چو آبى *** چو سنگى شد بدون احتسابى

بشد سنگى مسيرش با اشارت *** يهودى گشت مبهوتش به ساعت

چو اين اعجاز را او ديد آنى *** ز مولى المؤمنين در بوستانى

بيفكند خويش را بر پاى مولا *** سپس گفتا چه كردى اى عزيزا

كه شد آب روان سنگى هويدا *** به پيش چشم من اى شاه و آقا

بگفتا حضرتش با آن يهودى *** چه خواندى كه به آبى پا نمودى

بگفتا خواندمى بارى تعالى *** به اسم اعظمش، آن اسم أعلى

همان اسمى كه گر گويم به كوهى *** ز بعدِ رفعتش با هر شكوهى

شود صد پاره و خاكى به كويى *** شود گَردى به بادى يا به جويى

ص: 87

همان اسمى كه باشد كيميايى *** همان نامِ وصىِّ كبريايى

وزير احمد آن صاحب شكوهى *** همان سرور به هر قوم و گروهى

سپس گفتا علىّ با آن يهودى *** وصىّ مصطفى غيرم نبودى

منم حيدر وصىّ آن پيمبر *** منم آئينهٔ آن حىّ داور

منم گنجينهٔ اسرارِ افلاك *** منم نور الهى ايزد پاك

منم نورى به كوه طور سينا *** منم افضل ز موسى و ز حوا

چو ديد او معدن جود و كرم ها *** مسلمان گشت و زد بوسه قدم ها

گرفت با شوق بسيار و عيانى *** همى دامان آن شه را به آنى

نمود توبه ز كفرش با صفايى *** چو ديد آن مُعْجز از نور خدايى

بگفتا سيّد «سجّاد» با خود *** چگونه حقّ مولايم ادا شد

كسى كه عالمى باشد به دستش *** ملائك دست بوس و جمله مستش

به كُنج خانه در حقّش جفا شد *** جهانى به عزايش مبتلا شد

**********

توضيح: در يكى از فقرات اين حديث شريف مى فرمايد: «أنا دعوت اللّه باسمه الأعظم؛ من خدا را به اسم اعظمش خواندم». و بعد از بيان این عبارت مى فرمايد: كه اسم اعظمِ اللّه جلّ جلاله چيست، آن اسمى كه عالمى را شيفته خود كرده را، در عبارت «سألته باسم وصىّ محمّد صلی الله علیه و آله و سلم » بيان مى كند.

يعنى اسم اعظم همان نام وصىّ محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى باشد. و اميرالمؤمنين علیه السلام به او مى فرمايند: «أنا وصىّ محمّد صلی الله علیه و آله و سلم »، و اگر توانستى از روى آب عبور كنى و بر آن قرار بگيرى، به خاطر آن است كه خداوند متعال را به واسطه نام من خواندى، و به وسيله نام من خدا را صدا زدى. به هر تقدير اين روايت شريف متضمّن اين معناست كه هر كس در اين عالم صاحب كرامتى است و خداوند را به اسم اعظمش مى خواند، چه خودش بداند و چه خودش نداند، در واقع دست به دامن مظهر العجائب، اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب علیه السلام شده است.

ص: 88

كلامى درباره اسم اعظم اللّه تبارك و تعالى

اشاره

دربارهٔ اسماء خداوند تبارك و تعالى به طور كلّى، و اسم اعظم الهى به خصوصه، علماء كتاب هاى زيادى نگاشته اند، از آن جمله كتاب «مولاى معرفت» به قلم آية اللّه فخّار دامت بركاته كه عين عبارات آن در اينجا آورده شده است، منتها به نحو خلاصه و گزيده شده، امّا عبارات تغييرى نكرده است.

اسماء ذات مقدّس بارى تعالى جلّ جلاله

اسم يعنى بيان صفتى از صفات مسمّى، بنابر اين مى توان گفت براى خداوند جلّ جلاله دو نوع اسم است:

1- اسماء لفظى: كه به اعتبارات متفاوت يا «99» اسم است، يا «360» و يا «1001» اسم؛ و شكّى نيست كه در بين اسماء لفظى، اسم اعظم وجود دارد، يعنى اسم اعظم لفظى، كه بعضى آن را لفظ جلاله «اللّه» دانسته اند، و بعضى ديگر «هو» را اسم اعظم مى دانند، و عدّه اى گفته اند: «اللّه لا إله إلّا هو» اسم اعظم است؛ زيرا از «اللّه» و «هو» تركيب شده است. به هر حال دانستن و به كارگيرى آن شرايطى دارد كه بايد از اهلش آموخت.

2- اسماء عينى: كه دو گونه است: الف: حَسَن، ب: اَحسن. الف: اسماء عينى حَسَن: بعضى از اسم هاى پروردگار حسن هستند. يعنى در دلالت و نشانه بودن، نيكو نشانه اى هستند، همان گونه كه انصافاً مؤمنين واقعى، مردانى كه به تمام كلمه مؤمن مى باشند، چه زيبا نشانه هايى براى خداوند تبارك وتعالى هستند. مثل جناب ابن ابى عمير كه مغناطيس قلوب به سوى حضرت امام صادق و امام كاظم علیهما السلام بود. چرا كه بسيارى از مردم نه برهان و نه استدلال را مى فهميدند و نه حوصله شنيدن داشتند بلكه اسم عينى حَسَن يعنى وجود جناب ابن ابى عمير كه نشانى نيكو از آل علىّ علیه السلام بود، و جان شيعيان را سيراب مى كرد.

اين اسماء نيكوى الهى روح و جان شيعه را در عشق به ولايت پيوند مى زدند، و راز اين همه زيبايى در اين است كه اسماء لفظى فقط دلالت دارند، امّا اسماء عينى، نمود و نماد توحيد و نبوّت و امامت هستند، به اين معنى كه آن حقائق به گونه اى عملى از اين مردان احساس مى شود.

ص: 89

همان گونه كه امروزه براى رساندن يك پيام به مردم آن را به صورت نقاشى، و يا فيلم و... عرضه مى نمايند؛ از همين رو بايد گفت اسماء عينى حسن يعنى مردان خدايى نيز مقامات و فضائل آل علىّ علیه السلام را در جلوى ديدگان شيفتگان حضرت حجّة بن الحسن علیهما السلام مجسّم مى نمايند.ب: اسماء عينى اَحسن: اسماء عينى احسن (اسماء حسناى عينى) يعنى: اسم هاى احسن و نيكوتر كه لفظى نيستند، بلكه عينى هستند. يعنى: آن صفاتى كه احسن و نيكوتر از بقيّه اسماء و صفات نيكو است. امّا اين اسم هاى عينى نيكوتر (اسماء احسن) چه كسانى هستند. بايد دست نياز به دامن بى نيازانى كه فقط به خداوند تبارك و تعالى نيازمند هستند زد، و صورت بر آستانه حضرت امام صادق علیه السلام بسائيم، كه معاوية بن عمّار مى گويد: حضرت ابى عبداللّه علیه السلام در تفسير اين آيه:

(وَ لِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَ(1)

فرمودند:

«نَحْنُ وَ اللّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى الَّتِي لا يَقْبَلُ اللّه مِنَ الْعِبَادِ عَمَلاً إِلّا بِمَعْرِفَتِنَا.(2)

(به خدا سوگند فقط ما اسماء حسناى الهى هستيم كه خداوند هيچ عملى را از بندگان قبول نمى كند مگر به معرفت ما.)

بنابر اين «اسم هاى عينى احسنِ» خداوند متعال، حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى باشند و دانستيم كه اسم در فرهنگ قرآن و احاديث شريفه به معناى نام نيست، بلكه به معناى آن چيزى است كه بيانگر صفتى از اوصاف مُسمّى باشد.

بر اين اساس، ائمّه هدى علیهم السلام ، صفت هاى احسن الهى هستند، يعنى اگر كسى بخواهد علم خداوند تبارك و تعالى، قدرت پروردگار، رحمت ايزد منّان و... را تجسّم يافته احساس كند، بايد معرفت به امام معصوم علیه السلام پيدا نمايد. و هر كس به امام معصوم علیه السلام اين گونه شناخت يافت، خود به خود به معرفت اللّه جلّ جلاله هدايت مى شود.

ص: 90


1- و برای خداوند نیکوترین نام ها است، خداوند را بدان ها بخوانید. (سوره اعراف، آیهٔ 180)
2- اصول کافی، ج1، ص143

به عبارت ديگر: اسم هاى لفظى خداوند متعال بر دو قسم مى باشد: 1) اسمى كه فقط دلالت بر ذات اقدس الهى مى كند، مثل «اللّه» و «هو». 2) قسم دوّم مثل: «القادر»، «القاهر»، «مقتدر»، «الغفّار»، «التّوّاب»، «الرّحيم»، و اين قسم را دو اعتبار است:

اعتبار اوّل، اين اسماء مقدّسه از آن جهت كه دلالت بر «اللّه» عزّوجلّ مى كنند، آن ها را اسم مى گوييم.اعتبار دوّم: همين اسماء مباركه به آن جهت كه بيانگر صفتى از صفات خداوند متعال است، آن ها را وصف و صفت مى گوييم؛ زيرا مثل «الرّحيم» به اعتبار اين كه بيانگر صفت رحيميّت و مهربانى خداوند است، صفت مى ناميم؛ امّا به اعتبار اين كه همين وصف ما را به ايزد منّان راهنما است، آن را «اسم» مى گوييم.

و البتّه اين تقسيم در «اسم عينى احسن» هم جريان مى يابد، چرا كه حضرت مولا علىّ علیه السلام از اين جهت كه نشان خداى متعال است، و ما را به سوى بارى تعالى هدايت مى كند، «اسم اللّه» است. و اگر او را پيروى كرديم، و سر تسليم بر آستانه اش فرود آورديم، «صراط اللّه» است، امّا از آن جهت كه صفات الهى را نمايان مى كند، «صفت الهى» است، بنابر اين مولا امیر المؤمنین علیه السلام ، هم «اسم اللّه» است، و هم «صفت اللّه» می باشد. و البتّه بين «وصف» و «اسم لفظى» با «وصف» و «اسم عينى» تفاوت بسيار است؛ زيرا نهايت دلالت «اسم» و «وصف لفظى»، «علم اليقين» است، امّا دلالت «اسم» و «وصف عينى»، «عين اليقين» و «حقّ اليقين» است، پس اسماء اللّه عينى احسن (اسم اعظم عينى) وجود نازنين چهارده معصوم علیه السلام است كه افضل از ديگر اسماء بوده، و بلكه قابل مقايسه نيستند(1)

معجزه پنجم: صحبت كردن اميرالمؤمنين علیه السلام با حيوانات

مرحوم مستنبط و علامهٔ قدس سرهما از مرحوم سيّد بن طاووس قدس سره در كتاب «کشف اليقين» از طريق اهل تسنّن نقل نموده اند: حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام در مكّه بر صفا قدم مى زدند، ناگهان پرنده اى را كه شبيه كبك است، ديدند كه روى زمين راه مى رود، وقتى در مقابل

ص: 91


1- مولاى معرفت، ج1، ص429 تا 441. براى توضيح و مطالعه بيشتر در اين زمينه به كتاب «مولاى معرفت» مراجعه فرماييد

اميرالمؤمنين علیه السلام قرار گرفت، حضرت علىّ علیه السلام به او سلام كردند، پرنده عرض كرد: سلام بر شما و رحمت و بركات خداوند بر شما باد اى اميرالمؤمنين! حضرت به او فرمودند:

«أَیُّهَا الدُّرَّاجُ مَا تَصْنَعُ فِی هَذَا الْمَکَانِ؟ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! إِنِّی فِی هَذَا الْمَکَانِ مُذْ أَرْبَعِمِائَة(1)

عَامٍ أُسَبِّحُ اللَّهَ وَ أُقَدِّسُهُ وَ أُمَجِّدُهُ وَ أَعْبُدُهُ حَقَّ عِبَادَتِهِ، فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : أَیُّهَا الدُّرَّاجُ إِنَّهُ لَصَفا نَقِیٌّ لَا مَطْعَمَ فِیهِ وَ لَا مَشْرَبَ فَمِنْ أَیْنَ لَکَالْمَطْعَمُ وَ الْمَشْرَبُ؟ فَأَجَابَهُ الدُّرَّاجُ وَ هُوَ یَقُولُ: وَ قَرَابَتِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ؟ إِنِّی کُلَّمَا جُعْتُ دَعَوْتُ اللَّهَ لِشِیعَتِکَ وَ مُحِبِّیکَ فَأَشْبَعُ، وَ إِذَا عَطِشْتُ دَعَوْتُ اللَّهَ عَلَی مُبْغِضِیکَ وَ مُنْتَقِصِیکَ فَأَرْوَی.(2)

(اى پرنده اينجا چه مى كنى؟ عرض كرد: اى اميرالمؤمنين! من چهارصد سال است در اين مكان خدا را تسبيح مى گويم و به تقديس و تمجيد او مشغول هستم و او را به طور كامل عبادت مى كنم. اميرالمؤمنين علیه السلام فرمودند: اى پرنده! صفا سرزمينى است كه بی آب و علف و در آن خوردنى و آشاميدنى نيست، براى تهيه غذا و آب چه مى كنى؟ عرض كرد: به نزدیکی شما با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم قسم، هر گاه گرسنه مى شوم براى شيعيان و دوستان شما دعا مى كنم؛ سير مى شوم، و هرگاه تشنه مى شوم، دشمنان شما و غاصبين حقّ شما را نفرين مى كنم؛ سيراب مى شوم.)

بديدم يك حديثى از عجائب *** ز اهل سنّت و باب غرائب

اميرالمؤمنين روزى به مكّه *** برفت كوه صفا سالى به قِصّه

در آنجا ديد دُرّاج قشنگى *** كه دارد نغمه اى و آب و رنگى

پرنده را نمود مولا سلامى *** جواب حضرتش گفتا به آنى

درود حقّ بُوَد بر شاه عالم *** به مولى المؤمنين رحمت دمادم

ص: 92


1- هکذا فی الفضائل ابن شاذان و القطره، و فی المصدر و عنه البحار: منذ کذا و کذا
2- بحارالانوار، ج41، ص235؛ القطرة من بحار مناقب النّبي والعترة، ج1، ص202؛ فضائل ابن شاذان باختلاف یسیر، ص162

بگفتا حضرتش با آن پرنده *** در اينجا چه كنى هر حال و لحظه

بگفتا با اميرالمؤمنين او *** نمودم سال ها با اين زمين خو

چهار صد سال اينجا بوده ام من *** به تسبيح الهى زنده ام من

نمودم سال ها تقديس بارى *** به تمجيدش ذشته روزگارى

اميرالمؤمنين فرمود با آن *** بُوَد اينجا زمينى سخت عريان

صفا باشد زمينى آفتابى *** ندارد مَرغزار و دشت و آبى

چگونه تشنگى را دور سازى *** براى سيريت چاره چه دارى

بگفتا مرغ با مولاى خوبان *** قسم به نسبتت با نور تابان

گرسنه چون شوم اى شاه مردان *** به هر وقتى ز روز و شامگاهان

ز بهر شيعيانت نورِ ايمان *** دعا گويم و گردم سيرْ يك آن

چو تشنه گردمى در اوج گرما *** به هر روز و شبی در بين صحرا

كنم نفرين به آن قوم ستم كار *** به قوم غاصب و قوم تبه كار

به آن قومى كه دست تو ببستند *** در رحمت به روى خلق بستند

چو نفرين مى كنم بر قوم شيّاد *** شوم سيراب اى مولای «سجّاد»

*********

توضيح: در اين حديث شريف دو نكته بيش از هر چيز جلب توجّه مى كند: اوّل: صحبت كردن حضرت با حيوانات. و دوّم: مسأله تبرّى و تولى كه مختصراً درباره هر دو مطالبى عرض مى شود.

نكته اوّل: اساساً از نظر قرآن مجيد صحبت كردن با حيوانات نه تنها ممكن، بلكه اتّفاق هم افتاده است، چنانچه خداوند تبارك و تعالى در سورهٔ مبارکه نمل مى فرمايد:

(حَتّى إِذا أَتَوْا عَلى وادِ النَّمْلِ قالَتْ نَمْلَةٌ يا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساكِنَكُمْ لايَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لايَشْعُرُونَ، فَتَبَسَّمَ ضاحِكاً مِنْ قَوْلِها وَقالَ رِبِّ

ص: 93

أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلى والِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبادِكَ الصَّالِحِين(1)

«تا به سرزمين مورچگان رسيد، مورچه اى گفت: اى مورچگان! به لانه هاى خود برويد تا سليمان و لشكرش شما را پايمال نكنند در حالى كه نمى فهمند، (سليمان) از سخن او تبسّمى كرد و خنديد و گفت: پروردگارا! شكر نعمت هايى را كه بر من وپدر و مادرم ارزانى داشته اى، به من الهام فرما و توفيق مرحمت كن تا عمل صالحى كه موجب رضاى تو گردد انجام دهم و مرا در زمره بندگان صالحت داخل نما.»

و در آيه ديگرى مى فرمايد:

(يا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينا مِنْ كُلِّ شَیْ ءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِين(2)

«ما زبان پرنده ها را مى دانيم و خداوند آن چه را لازمه ارشاد و هدايت در اين نظام است به ما داده است و اين فضلى آشكار است.»

پس بر اساس قرآن مجيد، نه تنها صحبت كردن با حيوانات امكان دارد، بلكه براى حضرت سليمان علیه السلام اتّفاق هم افتاده است، چنانچه آيات فوق تصريح به اين مطلب مى كند، ولى آن چه مهمّ است، جواب به اين سؤال مى باشد، كه خداوند تبارك و تعالى اين همه قدرت را به چه وسيله اى به حضرت سليمان علیه السلام عنايت كرده است؟ براى پاسخ دادن به اين سؤال بايد دست به دامن ائمّه اطهار علیهم السلام شد، و به روايات و بيانات آن حضرات رجوع كرد.

لذا روايتى است كه در بعضى از كتب نقل شده است، از جمله مرحوم سيّد هاشم بحرانى در «مدينة معاجز» و مرحوم سيّد احمد مستنبط قدس سرهما در «القطره» از كتاب «المحتضر» نقل كرده اند، كه در بخشى از آن روايت، وجود نازنين سبط اكبر امام حسن مجتبى علیه السلام به پدر بزرگوارشان عرض مى كنند:

یا امیرالمؤمنین! سلیمان بن داوود از خدا سلطنتی را خواست که شایسته احدی بعد از او نباشد، و خداوند به او عطا کرد. آیا شما از قدرت سلیمان چیزی دارید؟ حضرت فرمودند: قسم

ص: 94


1- سوره نمل، آيات 18 و 19
2- سوره نمل، آيهٔ 16

به آن کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، سلیمان بن داوود از خداوند متعال درخواست سلطنت کرد و به او عنایت نمود، ولی پدرت قدرتی دارد که احدی پس از جدّت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، نه از پیشینیان و نه آن هایی که خواهند آمد، دارای چنین قدرتی نبوده و نخواهند بود.

سپس بعد از گفتگوهائی، دو مرتبه حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام [برای آگاهی اصحاب] به پدر بزرگوار خود حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کردند:«یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! إِنَّ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ کَانَ مُطَاعاً بِخَاتَمِهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِمَا ذَا یُطَاعُ؟ فَقَالَ علیه السلام : أَنَا عَیْنُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ، أَنَا لِسَانُ اللَّهِ النَّاطِقُ فِی خَلْقِهِ، أَنَا نُورُ اللَّهِ الَّذِی لَا یُطْفَأُ، أَنَا بَابُ اللَّهِ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ، ثُمَّ قَالَ: أَ تُحِبُّونَ أَنْ أُرِیَکُمْ خَاتَمَ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ، قُلْنَا: نَعَمْ، فَأَدْخَلَ یَدَهُ إِلَی جَیْبِهِ فَأَخْرَجَ خَاتَماً مِنْ ذَهَبٍ فَصُّهُ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ: مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ.(1)

(یا امیرالمؤمنین! سلیمان بن داوود به وسیله انگشتر خود اطاعت می شد، امیرالمؤمنین با چه وسیله ای اطاعت می شوند؟ پس حضرت فرمودند: من چشم خداوند در زمین و زبان گویای خداوند در میان مردم هستم، من نور خاموش نشدنی خداوند می باشم، و من درب به سوی خداوند متعال و حجّت او بر مردم هستم. سپس حضرت فرمودند: مایل هستید انگشتر سلیمان را به شما نشان دهم؟ گفتیم: آری. پس حضرت دست خود را در گریبان بردند و انگشتر زیبای چشم نوازی از یاقوت قرمز بیرون آوردند که بر آن نوشته شده بود: محمّد و علیّ.)

پس اگر همه چيز مطيع حضرت سليمان علیه السلام بود، و حضرت مى توانست با حيوانات صحبت كند، به بركت وجود نازنين حضرات محمّد و علىّ علیهما السلام ، آن هم نه به خاطر خود آن دو بزرگوار كه شأن آن ها بسيار بيشتر از اين است، بلكه به بركت ياقوت سرخى كه نام خاتم الانبياء و اميرالمؤمنين علیه السلام بر روى آن نوشته شده بود.

حال خود آن بزرگواران در نزد خداوند تبارك و تعالى چه آبرويى دارند، و چه مى توانند بكنند؟ و اينجاست كه اگر سال ها فقط دربارهٔ بركات نام هاى مقدس اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام

ص: 95


1- مدينة المعاجز، ج1، ص245؛ القطرة، ج1، ص211؛ المحتضر، ص130؛ بحارالانوار، ج27، ص33 و 34

صحبت كنيم، جا دارد. و اين كه خود آن بزرگواران در محضر خداوند جلّ جلاله چه عظمتى دارند، زبان از گفتن و قلم از نوشتن و گوش ها از شنيدن آن عاجز است، در جايى كه نام حضرت محمّد و علىّ علیهما السلام عالمى را مطيع همچو سليمانى علیه السلام مى كند، چه كسى قادر است درباره مقامات و عظمتِ خود آن دو وجود نازنين حرفى بزند و صحبتى كند.

اگر اين زمين و زمان و مكان *** ز جنّ و فلك، جمله در هر كران

ز مرغ هوا و همه ماهيان *** به دشت و به دريا، ز جمله كيان

بُوَد سينه چاك نبىّ زمان *** مطيع جناب سليمان عيان

چنين لطف بر حضرتش بى گمان *** بُوَد از عنايات صاحب عنان

رسول و وصيّش به شكلى نهان *** از آن عالم نور و آن لامكان

اگر كه نبود لطف بدرالدّجى *** رسولِ الهى و آن مصطفى

اگر كه نمى كرد مولا علىّ *** عنايت به او در خفا و جلىّ

نمى شد مطيعش زمين و زمان *** چو ديگر خلائق ز اِنس و ز جان

همه عالم از انس و جنّ و پرىّ *** مطيع سليمان شده منجلى

به اعجاز يك خاتمِ احمرى *** كه بنوشته بر آن به يك دلبرى

محمّد رسول است و حيدر وصىّ *** بُوَد لعنت حقّ به خصم ولىّ

اگر كه كنند انبياء معجزى *** به اذن خدا بهر هر عاجزى

بُوَد از براى همه انبياء *** به نزد خداوندِ ملك بقاء

محمّد و آلش شفيع از قضا *** شفيعى كه با نام او هر بلا

به امر الهى رود بر فنا *** چرا كه بُوَد نام او كيميا

ز نام علىّ و محمّد بدان *** ز پيغمبران معجزات گران

نما لطف اى شاه صاحب جنان *** به «سجّاد» ناديده رويت چنان

***********

ص: 96

نكته دوّم: مسأله تولّى و تبرّى است، و همان گونه كه نماز، روزه، حجّ، زكات، خمس، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر واجب است، تولّى (دوست داشتن اهل حقّ) و تبرّى (بيزارى از اهل باطل) هم واجب مى باشد. و همان طور كه واجب است به توحيد الهى و نبوّت حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم و قرآن عظيم ايمان داشته باشيم، ايمان به ولايت آن انوار مقدّسه و محبّت به آن هاواجب است، كما اين كه برائت از دشمنان حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم واجب مى باشد؛ لذا خداوند درباره وجوب تولّى و دوست داشتن اولياى الهى مى فرمايد:

(قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْب(1)

«محمّد بگو: من هيچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى كنم جز دوست داشتن نزديكانم و اهل بيتم.»

اين آيه شريفه وجوب دوست داشتن ائمّه اطهار علیهم السلام را براى ما بيان مى كند، و دوست داشتن حضرت علىّ و آل علىّ علیهم السلام را مزد سال ها ابلاغ رسالت و زحمت و خون جگر خوردن خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم قرار داده است. با وجود اين آيه و آيات ديگرى كه دلالت بر وجوب اطاعت و احترام گذاشتن و عشق ورزيدن به خاندان نبوّت وجود دارد، مع ذلك بعد از شهادت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم جمعى از مردم حرمت حضرت فاطمه زهرا و حضرت علىّ مرتضى علیهما السلام را حفظ نكردند و به خانه حضرتش هجوم آوردند و اتّفاق افتاد آن چه نبايد پيش مى آمد.

بديهى است كه وقتى آياتى درباره تولّى نازل گشت، كه امر به محبّت اهل بيت نبوّت علیهم السلام مى كرد، بايد آيات ديگرى هم در مذمّت و لعن و بيزارى از افرادى كه به آيات تولّى عمل نكردند، و آن ها را به دست فراموشى سپردند، نازل شده باشد.

از جمله آياتى كه دلالت بر وجوب تبرّى و دشمنى كردن با دشمنان خدا جلّ جلاله كه همان دشمنان ائمّه اطهار علیهم السلام مى باشند، نازل شده، آيه اى است كه مى فرمايد:

(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاتَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَإِخْوانَكُمْ أَوْلِياءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُون(2)

ص: 97


1- سوره شورى، آيه 23
2- سوره توبه، آيه 23

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر گاه پدران و برادران شما كفر را بر ايمان ترجيح دهند، آن ها را ولىّ (و يار و ياور و دوست) خود قرار ندهيد، و كسانى از شما كه آنان را ولىّ خود قرار دهند، ستم گر هستند.»

و در آيه ديگرى خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد:(لا تَجِدُ قَوْماً يُوْمِنُونَ بِاللّه وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حادَّ اللّه وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كانُوا آبائَهُمْ أَوْ أَبْنائَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُم(1)

«هيچ قومى را كه ايمان به خدا و روز رستاخيز دارند نمى يابى كه با دشمنان خدا و رسولش دوستى كنند، هر چند پدران يا فرزندان يا برادران يا خويشاوندانشان باشند.»

همان گونه كه در دو آيه فوق ملاحظه مى فرماييد، خداوند تبارك و تعالى مؤمنين را برحذر مى دارد از محبّت كردن به دشمنان خداوند تبارك و تعالى و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، البتّه اين به معنى جنگ و خونريزى با هيچ طايفه يا گروهى نمى باشد؛ چرا كه فرق بين اين دو واضح است و تولّى و تبرّى احكام خودش را دارد و جهاد هم احكام جداگانه اى، كه محقّق شدن آن احتياج به شروطى دارد، به نحوى كه مشهور علماى اماميّه فرموده اند: در زمان غيبت حضرت ولى عصر روحى وارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء شروع و ابتداء به جهاد جايز نيست و در صورت حمله به ممالك اسلامى دفاع واجب مى شود.

گذشته از آيات بسيارى كه در زمينه وجوب تولّى و دوست داشتن خداوند جلّ جلاله و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام و تبرّى و اظهار انزجار و دشمنى با دشمنان خداوند جلّ جلاله و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام وجود دارد، روايات زيادى هم وجود دارد، از جمله وجود نازنين امام رضا علیه السلام مى فرمايند:

«كَمالُ الدّينِ وِلايَتُنا وَ الْبَرائَةُ مِنْ عَدُوِّنا.(2)

(كمال دين (و كامل شدن آن)، ولايت ما اهل بيت و برائت از دشمنان ماست.)

ص: 98


1- سوره مجادله، آيه 22
2- بحارالانوار، ج27، ص58

و در روايت ديگرى يك نفر به وجود نازنين امام جعفر صادق علیه السلام عرض كرد:

«إِنَّ فُلَاناً یُوَالِیكُمْ إِلَّا أَنَّهُ یَضْعُفُ عَنِ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّكُمْ، فَقَالَ: هَیْهَاتَ كَذَبَ مَنِ ادَّعَی مَحَبَّتَنَا وَ لَمْ یَتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّنَا.(1)به درستى كه شخصى شما را دوست دارد، امّا او در بيزارى جستن از دشمنان شما ضعيف است؛ امام صادق علیه السلام فرمودند: دروغ مى گويد كسى كه ادّعاى محبّت ما اهل بيت را دارد ولى از دشمنان ما اظهار بيزارى نمى كند.)

به هر تقدير آيات و روايات زيادى در زمينه وجوب تولّى و تبرّى وجود دارد، و همان گونه كه امام صادق علیه السلام تصريح كرده اند، تولّى و تبرّى بايد به همراه هم باشد. كه ما در اين مختصر به چند مورد از آن آيات و روايات اشاره كرديم و افراد جوياى معرفت و تحقيق مى توانند به كتب مفصّلى كه در اين زمينه نگاشته شده است مراجعه فرمايند.

ز احكام الهى و به قرآن *** براى جملهٔ مردم به دوران

بدان واجب، تبرّى و تولّى *** چو ديگر واجباتِ ربِّ هستی

به جاى مزد انجام رسالت *** ز اهل و خاندانش كن حمايت

ز صدق دل مطيع مرتضى باش *** محبّ فاطمه و مصطفى باش

محبّ اوّلين تا آخرين نور *** بمان چون خادمى در وادى طور

بِجو از دشمنان او برائت *** تبرّى كن به دستور رسالت

براى هر زمان با شور و رونق *** نما لعنت به خصم و دشمنِ حقّ

كه پر كرده جهان از ظلم بى حد *** به وقت دشمنى با آل احمد

بگفته حضرت صادق به آحاد *** كه عاشق نيست بر ما هيچ شيّاد

كه با دشمن كند هر دَم مُدارا *** نگويد فتنه هايش آشكارا

بگويد سيّد «سجّاد» هر روز *** كه بيزارم ز خصم آتش افروز

**********

ص: 99


1- بحارالانوار، ج27، ص58

به هر صورت آن چه مسلّم است اين است كه هر نعمتى به هر كسى در اين عالم مى رسد، به بركت و لطف خداوند تبارك و تعالى و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام مى باشد. از این رو در روايتى نقل شده است:«ذَکَرُوا أَنَّ أَبَا حَنِیفَةَ أَکَلَ طَعَاماً مَعَ الْإِمَامِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، فَلَمَّا رَفَعَ علیه السلام یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ، قَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ صلی الله علیه و آله و سلم ، فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! أَ جَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً؟ فَقَالَ لَهُ: وَیْلَکَ، فإِنَّ اللَّهَ تَعَالی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ: (وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِه(1) وَ یَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ: (وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیُؤْتِینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُه(2) فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ: وَ اللَّهِ، لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : بَلَی، قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا، وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ: (أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُه(3) وَ قَالَ: (کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُون(4).(5)

(نقل کرده اند ابو حنیفه با امام صادق علیه السلام غذا می خورد، پس هنگامى كه غذا خوردن امام صادق علیه السلام تمام شد، فرمودند: سپاس مخصوص خداى جهانيان است. خدايا اين طعام از جانب تو و پيامبر تو براى ما آمده است. ابو حنيفه اعتراض كرد و عرض کرد: اى ابا عبد اللّه (كنيه امام صادق علیه السلام )، آيا براى خدا شريك قائل شدى؟ امام فرمودند: واى بر تو! همانا خداوند در كتاب خود فرموده است: «آن ها به جاى آن كه از آن بى نيازى كه به فضل خدا و رسول نصيب آن ها شد شكر گويند در مقام انتقام

ص: 100


1- سورهٔ توبه، آیهٔ 59
2- صورهٔ نساء، آیهٔ 59
3- سورهٔ محمّد، آیهٔ 24
4- المطففین، آیهٔ 14
5- كنز الفوائد، ج2، ص36؛ عنه بحارالانوار، ج10، ص216

و دشمنى برآمدند»، و در جاى ديگرى مى فرمايد: «و چه مى شود اگر آن ها به آن چه خدا و رسول به آن ها عطا كرد راضى بودند و مى گفتند كه خدا ما را كافى است او و رسولش از لطف خود به ما همه چيز عطا خواهند كرد». ابوحنيفه عرض کرد: گويامن اين دو آيه را از كتاب خدا نخوانده ام و نشنيده ام جز همين الآن. امام فرمودند: بلكه تو آن دو آيه را خوانده اى ولى خداوند تبارك و تعالى درباره تو و امثال تو نازل فرموده است: «آيا بر دل هايشان قفلى زده شده؟». و در آيه ديگرى مى فرمايد: «چنين نيست بلكه ظلمت ظلم و بدكارى هايشان بر دل هاى تيره آن ها غلبه كرده است - كه حقيقت را انكار مى كنند».)

پس اگر نعمات بى اندازه الهى شامل حال مخلوقات عالم، از انس و جنّ و ملك مى شود، از عنايات ذات احديّت جلّ جلاله و حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است كه شكر اين نعمات، شكرى ديگر مى طلبد و ما قادر به سپاس گزارى و شكرگزارى نيستيم؛ چرا كه هر چه داريم از اوست و با نعماتى كه از خداوند تبارك و تعالى است چگونه مى توانيم شكر نعمت هاى ديگرش را به جا آوريم. امّا با اين وصف، عبد هميشه بايد شاكر و ذاكر ذات احديّت باشد، و اذكار ربّانى موجب قوّت روح، و بلكه غذاى روح هستند، و به طبع آن، قوّت جسم را هم در پى دارد، و آن چنان اثر معجزه آسايى دارد، كه ملائكه هم هميشه مشغول تسبيح و تقديس ذات احديّت مى باشند. چنانچه خداوند در قرآن مى فرمايد:

(وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللّه هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِي(1)

«فرشتگان تسبيح و حمد پروردگار خود را به جا مى آورند و براى كسانى كه در زمين هستند استغفار مى كنند.»

و اين دائم الذّكر بودن ملائكه موجب شده كه ديگر احتياجى به چيزى نداشته باشند، و مطيع غنى بالذّات، وجود نازنين ذات احديّت باشند؛ از همين رو نور اللّه كامل، امام بحقّ ناطق، جعفر بن محمّد الصّادق علیهما السلام مى فرمايد:

ص: 101


1- سوره شورى، آيهٔ 5

«إِنَّ اَلْمَلاَئِکَةَ لاَ یَأْکُلُونَ وَ لاَ یَشْرَبُونَ وَ لاَ یَنْکِحُونَ وَ إِنَّمَا یَعِیشُونَ بِنَسِیمِ اَلْعَرْشِ.(1)فرشتگان غذا نمى خورند و آب نمى نوشند و ازدواج نمى كنند، بلكه با نسيم عرش الهى زنده اند.)

و نه تنها ملائكه بلكه همه موجودات عالم، از جمادات و نباتات و حيوانات و آن ذرّاتى كه حتّى به چشم ديده نمى شوند، مشغول تسبيح و تقديس ذات احديّت جلّ جلاله هستند، چنانچه خداوند تبارك و تعالى در قرآن مى فرمايد:

(يُسَبِّحُ للّه ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْض(2)

هر ذكرى از اذكار ربّانى اثرى دارد و موجب به وجود آمدن خصوصيّتى در ذكر گوينده و يا برطرف شدن دردى و يا ايجاد امورى مى شود. امّا «ذكرُ اللّهِ» اكبر، كه درمان هر درد بى درمانِ روحى، و جسمى، و به وجود آورنده جميع كمالات نفسانيّه انسانى در عالم، و منشأ همه خوبى ها، و زوال هر كژى و ناخوشى و بدى است، وجود نازنين حضرات محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى باشد. و اين «ذكرُ اللّهِ» اكبر، يعنى وجود نازنين ائمّه اطهار علیهم السلام مستجمع و دربرگيرنده تمام اذكار ديگر است، و بلكه اگر ذكرى اثر دارد، به بركت وجود اقدس و نازنين حضرات معصومين علیهم السلام مى باشد؛ لذا خود فرموده اند:

«نحن كلمة اللّه.(3)

(ما اهل بيت، كلمة اللّه هستيم.)

و يا در جای دیگری فرموده اند:

«نحن ذكر اللّه.(4)

(ما اهل بيت، ذكراللّه هستيم.)

چنانچه شیخ اقدم، مرحوم شيخ صدوق قدس سره نیز در كتاب «امالى» در ضمن روايتى مى فرمايد:

ص: 102


1- بحارالانوار، 56، ص174
2- هر آن چه در آسمان ها و زمین است، همه به تسبیح و ستایش خداوند مشغول می باشند. (سورهٔ تغابن، آيهٔ 1)
3- بحارالانوار، ج25، ص22
4- بحارالانوار، ج7، ص321

«علىّ كلمة اللّه العُلْيا.(1)علىّ علیه السلام كلمه برتر خداوند است.)

و در روايت ديگرى، كاشف علوم الاوّلين والآخرين، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسير آيه شريفه (وَ لَذِكْرُ اللّه أَكْبَ(2)؛ مى فرمايد:

«نَحْنُ ذِکْرُ اَللَّهِ وَ نَحْنُ أَکْبَرُ.(3)

(ما اهل بيت، ذكر خداوند هستيم و ما اكبر می باشيم.)

توجّه و توسّل به «ذكرُ اللّهِ» الأكبر يعنى حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ، اكسير اعظمى است كه انسان را چنان شيداى خود مى كند كه غير از آن حضرات، ديگر به هيچ چيزى توجّه ندارد، و آن چنان محو آن انوار مقدّسه مى شود كه چون اصحاب سيّدالشّهداء حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام ديگر حتّى در اثر ضربات پیاپی شمشیر نیز دردى احساس نمى كند و همه چيزش را در راه مولا مى دهد. چنانچه كاشف العلوم، حضرت امام باقر علیه السلام درباره اصحاب حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام مى فرمايند:

«لَمْ يَجِدُوا ألَمَ مَسِّ الْحَدِيْدِ.(4)

(درد برخورد آن نيزه ها و شمشيرهاى آهنين را احساس نمى كردند.)

چرا كه آن چنان محو وجود مقدّس «ذكرُ اللّهِ» الأكبر، حضرت اباعبداللّه الحسين علیه السلام شده بودند، كه غير از آن حضرت ديگر به چيزى توجّهى نداشتند، و مجذوب آن وجود نازنين گرديده بودند.

جملهٔ ذرّات عالم در خروش و بى قرار *** چون ملائك مى كنند تسبيح ذات كردگار

ص: 103


1- امالى صدوق، ص11
2- ياد خداوند بزرگ تر است. (سوره عنكبوت، آيه 45)
3- اصول کافی، ج2، ص598
4- مدينة معاجز، ج3، ص504

با زبان خويش هر جسمى كند شكر خدا *** بس خموش با ندائی ما وراء هر صدا

لیک ذکری که همه گویند با هم یک نوا *** طبق فرمودهٔ آن مظهرِ پاک إنّما

آن ولیّ پنجمین و باقرِ علم از صفا *** از ازل بوده همی نام ولیّ کبریا

گفته مولاى جهان ذكر الهى بى گمان *** كه بگويند جملهٔ ذرّات عالم بى امان

ذكر ما و ياد ما باشد جلىّ اندر جهان *** ذكر اللّه است، نام حيدرِ صفدر عيان

حور و غلمان و ملائك با نداى يا علىّ *** ذكر حقّ گويند با صوت رسا و منجلى

از شجر تا هر حجر ذكر الهى سر دهد *** با نداى يا رسول اللّه و يا حيدر مدد

ذكر جمله خاكيان و اولياء و فرشيان *** يا محمّد، يا علىّ باشد دلا اكنون ز جان

سيّد «سجّاد» گويد در ميان خاكيان *** از سويداى وجودش يا علىّ شاهِ شَهان

*********

شايد درك اين مطالب براى عدّه اى سخت باشد و بگويند: چگونه امكان دارد اصحاب سيّدالشّهداء علیه السلام آلام و دردى در اثر ضربات شمشير احساس نكرده باشند؛ امّا جواب اين سؤال را بايد در قرآن جستجو كرد، و گفت همان گونه كه زنان مصرى در آن لحظاتى كه متوجّه حضرت يوسف علیه السلام بودند، درد و سوزشى احساس نمى كردند؛ اصحاب حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام هم

ص: 104

چنان محو جمال بى مثال خدانماى يوسف فاطمه علیها السلام شده بودند كه ديگر متوجّه آلام و دردهاى حاصل از ضربات شمشير نمى شدند، با اين فرق كه زنان مصرى براى اندك زمانى در آن حالت قرار گرفتند،امّا اصحاب امام حسين علیه السلام تا آخرين نفس از عمر شريفشان محو وجود ملكوتى حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام بودند، و با همان حال، مصداق «اِرْجِعِي إِلى رَبِّك» واقع گشتند. و صد البته این دو گروه با هم قابل مقایسه نمی باشد، ولی چه می توان کرد، وقتی عده ای نسبت به هر چیز شبه وارد می کنند، و بالاجبار باید شواهدی بر آن ارائه نمود. به هر تقدیر خداوند تبارك و تعالى در قرآن كريم دربارهٔ مجلس زنانِ مصرى مى فرمايد:

(فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَ أَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَ آتَتْ كُلَّ واحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّيناً وَ قالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَ قُلْنَ حاشَ للّه ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيم(1)

«چون (زليخا) ملامت زنان مصرى را درباره خود شنيد، فرستاد و از آنها دعوت كرد و (مجلسى بياراست و) به احترام هر يك بالش و تكيه گاهى بگسترد و به دست هر يك كاردى (و ترنجى) داد و (آن گاه با زيب و زيور يوسف را بياراست و) به او گفت كه به مجلس اين زنان درآ، چون زنان مصرى يوسف را ديدند، بس بزرگ يافتند و دست هاى خود (به جاى ترنج) بريدند و گفتند: حاش للّه كه اين پسر نه آدمى بلكه فرشته بزرگ حسن و زيبايى است.»

آری وقتى انسان واقعاً مجذوبِ محبوب باشد، غير از محبوب چيز ديگرى را نمى بيند و متوجّه امر ديگرى نمى شود، همان گونه كه تا لحظاتى كه زنان مصرى متوجّه حضرت يوسف علیه السلام بودند، حتّى از آلام و دردِ بريدن دست خود غافل بودند، و غير از ايشان به چيز ديگرى توجّه نداشتند. امّا حضرت يوسف علیه السلام كجا، و يوسف فاطمه علیها السلام كجا، از این رو نگارنده در مقام انشاء از سویدای جان ندا سر می دهد که:

هزاران يوسف مصرى گرفتار *** به يك گوشه چشم آن شه و يار

**********

ص: 105


1- سوره يوسف، آيه 31

لذا جا دارد اصحاب حضرت ابا عبد اللّه علیه السلام محو وجود حضرت شوند، و به غير جنابش به چيزى توجّه نكنند.

جمله ياران حسين بن علىّ *** محو و مات بهترين يكتا ولىّ

آن چنان بودند ای جان عزیز *** که در آن غوغا تماماً بس جلی

بهر تیغ و نیزه و هم تیر تیز *** بی غم و دردی به غایت منجلی

جمله آغوشی گشودند دل پذیر *** بهر یاری امام خود یلی

**********

در پايان اين بخش، برخى از اشعار نگارنده در مدح و مراثى مولا امير المؤمنين علیه السلام آورده مى شود به اميد آن كه مفيد فائده بوده، و مورد عنايات حضرتش قرار گيرد.

آمد دل من شبى به كويت *** در زمرهٔ عاشقان رويت

مست تو بُوَد جهان زيبا *** در سجده تو جهان مصفّا

ذكر همگى به سوى اللَّه *** با نغمهٔ یا علیّ به هر گاه

اجسام كه در نظر خموشند *** در سجده به ياد تو خروشند

از شوق جمال بى مثالت *** گشتند خَمُش بهت كمالت

ديدند كه نور حضرت حقّ *** از صورت شاه گشته مُنْشَق

مبهوت به وادى طريقت *** از هيبت مرتضى و قدرت

جمعى ز خدا جدا نبينند *** جمعى كه فقط خداى بينند

«سجّاد» فداى شاه مردان *** در وادى معرفت چه حيران

*********

ماه رجب الأَصَبْ رسیده *** چون نور علىّ حرم ندیده

ص: 106

ماهِ أصَم و علىّ صفدر *** بر دشمن شه لعنِ مكرّر

در شهر علىّ كرم دمادَم *** عاشق به علىّ خاتم و آدم

از بهر علىّ حرم مهيّا *** گردیده چه سان به عشق مولا

اندر شعفی چنان هویدا *** کز سینهٔ خود به حال شیدا

بنموده ندا و زد همی چاک *** از بهر قدوم آن شه پاک

كعبه ز شعف ز بهر حیدر *** قلبش بگشوده بس مطهر

اين خانهٔ آن امامِ جانان *** از بهر قدومِ شاه شاهان

گردیده مَطافِ ره گذاران *** از روز ازل به امر یزدان

«سجّاد» به عشق شاه مردان *** آن زادهٔ بیت و نورِ ایمان

بنموده دعا به شامگاهان *** کآید به حرم چنان غلامان

بر دیده کند تراب کعبه *** آن خاک قدوم شهْ خجسته

**********

اميرالمؤمنين حقّ مبين است *** به جنگ بدر و خيبر بى قرين است

اسد اللّه و سيف اللّه و دين است *** عجب شيرى به جنگ كافرين است

براى كافرين او در كمين است *** هراسان از نگاهش مشركين است

نبىّ را ياور و او جانشين است *** براى مرتضى خاتم حزين است

براى فاطمه يكتا قرين است *** علىّ در اين جهان حقّ اليقين است

ز نور حضرتش عرش برين است *** عَجين عشقش به قلب مؤمنين است

براى مؤمنين حبل المتين است *** هميشه او پناهِ متّقين است

غرائب در ظهور شاه دين است *** عجائب با اميرالمؤمنين است

سليمان را اگر قدرت چنين است *** نصيبش ملك عالم بى قرين است

ز اعجاز نگینی دل نشین است *** كه بر آن نام مولی المؤمنین است

ص: 107

چو نام حضرتش بر آن نگین است *** سلیمان این چنین مسند نشین است

اگر «سجّاد» شعرش دلنشين است *** ز لطف حيدرِ حبل المتين است

********

با ولايت زنده ام هو يا اميرالمؤمنين *** باده نوش از باده ام هو يا اميرالمؤمنين

تا به پيشت بنده ام هو يا اميرالمؤمنين *** تا ابد پاينده ام هو يا اميرالمؤمنين

*********

نوزدهم ماه رمضان غوغا به پا شد *** علىّ مرتضى فرقش دو تا شد

همايون فرق مولاى دو عالم *** به ضرب كين دشمن مبتلا شد

به سجده در نماز آخرينش *** اميرالمؤمنين فرقش جدا شد

به وقت خوردن ضربت به محراب *** نداى يا ربّ و فزت به پا شد

ز ظلم ابن ملجم در سحرگاه *** همه عالم به يكباره فنا شد

چو جبريل امين مولا به خون ديد *** ز سوز دل صدايش در فضا شد

كه و اللّه علىّ مرتضى را *** بكُشتند و خدا صاحب عزا شد

بگفتا كِاى همه عالم بدانيد *** هدايت را دگر رُكنش جدا شد

نمانده ديگر از تقوا نشانه *** از اين ظلمى كه در عالم روا شد

جدا شد عروة الوثقى ز قتلش *** همه خلق جهان هم در بلا شد

زمين لرزان و عالم شد دگرگون *** جهان تاريكِ جور اشقيا شد

دگر مولا رمق در تن ندارد *** ز خون سر محاسن هم حنا شد

قسم بر آيه آيه هاى قرآن *** مصيبت بر دل اهلِ ولا شد

ز بعد مصطفى زهرا بداند *** چگونه حقّ حيدر هم ادا شد

بگويد سيّد «سجّاد» هر روز *** فقط مولا علىّ مشگل گشا شد

*********

ص: 108

عالم امشب از عزاى مرتضى سرگشته است *** در عزاى حضرتش از غم كمر بشكسته است

زين مصيبت مصطفى اندر جنان در ندبه است *** فاطمه از غصّه اش مقرون اشك و نوحه است

آن بهشتى كه در آن هر درد و غم بيگانه است *** در عزاى شاه امشب غرق اشك و ناله است

جملهٔ حور و ملك محزون از اين غم گشته است *** خاك غم كرّوبيان بر سر از اين غم كرده است

عرش و كرسى زين مصيبت در عزا گرديده است *** در عزاى مرتضى گويى به هم پيچيده است

جملهٔ ارض و سما در صد بلا افتاده است *** زين مصيبت عالم امكان ز پا افتاده است

آسمان تاريك و خون از ديده جارى كرده است *** سرخى پهناى آن از سوگ و آه و گريه است

آن چنان قلب زمين در سوگ و غم بنشسته است *** كه بلرزيد آن چنانى كه ز هم بگسسته است

بعد قتل مرتضى عالم به درد و غصّه است *** سيّد «سجّاد» عمرى زين عزا غم خورده است

*********

آمد به بَرِ همسر خود حضرت مولا *** ديدا كه نحيف است تن حضرت زهرا

نامانده از آن حوريه و نور الهى *** جز پوست بر آن پيكر ناديده پناهى

از بعد نبىّ جز اذيت ليل و نهارى *** نادیده جنابش به سرا يا به گذارى

ص: 109

چون ديد علىّ را به بَرَش با غم بسيار *** در غصّه و غم گشت در آن لحظه ديدار

گفتا كه علىّ جان چه خبر شهر مدينه *** از جور چه بيداد كنند اهل سقيفه

بشنيده ام اى يار، سلامت ننمايند *** مردم به خدا حرمت ذاتت نشناسند

گويا كه نبودى به جهان اى دل و ديده *** مظلوم تر از تو به جهان ديده نديده

در شهر مدينه كه چنين غُصّه شنيده *** از بعد نبىّ حيدر كرّار غريبه

بشنيد چو از همسر خود جمله كلامى *** گرديد روان اشك ز چشمش به تمامى

كِاى فاطمه جان بعد نبىّ گشتم و تنها *** هستى تو كنارم به جهان اى مه زيبا

در كوىْ علىّ چون كه سلامى بنمايد *** ناديده بگيرند و نگاهى ننمايند

از بعد نبىّ كس ندهد جمله جوابى *** از بهر سلامم به كلامى ز ثوابى

چون فاطمه بشنيد چنين غُصّه ز شاهى *** بگرفت ز چشمش قطراتى به چه آهى

گفتا كه علىّ جان بشنيدم پدرم گفت *** يك تحفه كلامى كه به عالم نتوان جست

باشد به خدا مرهم هر درد و بلايى *** اشكِ غمِ مظلوم، در آن وقت جدايى

بگرفت يكى چند از آن اشك حبيبش *** ماليد به بازوى خودش اشك غريبش

چون دست كشيد بر تن رنجور و حزينش *** آهى بزد از سينه بشكسته ز كينش

«سجّاد» چو بشنيد چنين تحفه كلامى *** گرديد خَمُش از غم آن سرور نامى

**********

ز بعد مصطفى بيت نبوّت *** بُوَد مظلوم آن روح فتوّت

نمودند عهد تا بعد محمّد *** كنند خانه نشين حقّ و مروّت

هجوم و ازدحام خلق بى شرم *** نموده بى حيايى با عداوت

طناب بر گردن و دستان حيدر *** ببين صبر علىّ را با ذكاوت

ز صبرش عالمى گشته هدايت *** ز لطفش منجلى گشته سخاوت

يكى از اهل ذمّه زين حكايت *** مسلمان گشت و نام حقّ تلاوت

ص: 110

به جنگ خيبراين صاحب مروّت *** بديده كرده بيچاره يلان با طراوت

كسى كه قدرتش گشته زبان زد *** ولى بهر خدا صبرش حلاوتبُوَد سر

حلقهٔ خوبان عالم بُوَد شاه *** جهان و جاه و كسوت

ز«سجّاد»كن قبول شاها قصيده *** به لطفت شاه در وقتِ قضاوت

**********

حضرت امام حسن علیه السلام فرمودند: هر وقت اميرالمؤمنين علیه السلام به جنگ مى رفتند، جبرئيل از يمين او و ميكائيل از يسار او حركت مى كرد(1)

ميكائيل ناموس رزق است. يعنى تمام مواهب مادّى وجود، و واسطه فيض، در آن چه از رزق و روزى به تمام كائنات در اين قلمرو هستى مى رسد، ميكائيل است. جبرئيل هم حامل علم است و هم ناموس وحى؛ او كسى است كه تمام مواهب علمى و معنوى كه به اوّلين و آخرين رسيده، و مى رسد، از طريق وجود اوست. معناى اين جمله آن است كه تمام خزائن معنوى عالم در دست راست علىّ بن ابى طالب علیه السلام است. و تمام خزائن مادّى عالم در دست چپ علىّ بن ابى طالب علیه السلام مى باشد(2)

فرمود امام دوّم آن سبط پيمبر *** در وصف پدر يگانه سرور

هرگاه علیّ ز بهر دل دار *** مى رفت به جنگ و حرب كفّار

از جنب يمينِ شه چو نوکر *** جبريل بُده حامى دلبر

ميكائيل بُده به جنب ديگر *** حامی و شه و ساقی کوثر

جبريلِ ظهورِ علمِ جبّار *** باشد چو گداىِ شاهِ ابرار

آن مظهر رزقِ حیِّ داور *** گَشته همه جا فداى حيدر

بودند مظاهرِ خداى اكبر *** در محضرِ آن فاتح خيبر

يعنى كه در اين جهانِ دَوّار *** سرچشمهٔ آن مواهبِ يار

ص: 111


1- البداية و النّهاية، ج7، ص332
2- برگرفته از فرمايشات حضرت آية اللّه العظمى وحيد خراسانى (دامت بركاته)

از مادى و معنوى به يك بار *** باشد به يد حيدرِ كرّار

«سجّاد» در اين لحظه چو بيمار *** نالد به سراى شاه غم خوار

تا با نگهى ز شاه بردبار *** آسوده شود ز حال غم بار

**********

شهنشاه عالم ولىِّ جهان *** به عرش و ملائك، در آن لامكان

به لوح و قلم دست غيبش عيان *** به عرش الهى قوام و امان

به هفت آسمان رهبرى كاردان *** ز انس و ملائك تماماً چو جان

به پيغمبران سرورى بى نشان *** نجات همه انبياء هر زمان

به آدم همى ناصر اندر نهان *** چو ديگر رسولان حقّ بى گمان

كند يارىِ انبياء از غم و هر فغان *** چو نوح فتاده به طوفان چنان

نموده همه انبياء با توان *** مدد در خفاء يارىِ بى امان

بُوَد نفس احمد به دوران چو جان *** همان صاحب نفخهٔ كن فكان

همان گونه كه هر زمان و مكان *** مددكار احمد بُده او عيان

ز عرش و ز فرش و زمين و كيان *** به امرش بُوَد جمله شير ژيان

به بودش تمام جهان بوده و كهكشان *** ز انس و ز جان و ز مرغِ در اين آسمان

بُوَد او علىّ، كفو زهرا به كان *** پدرِ حسن و حسين و به خاكش يلان

ز برق نگاهش جهانى بدان *** چو «سجّاد» و اين عالم از هر كران

***********

كوفه اين ايّام افغان و همی غوغا به پاست *** اين نداى اِرجعى از سوی حقّ و كبرياست

كه رسد هر لحظه با بانگ رسا و بی امان *** به اميرالمؤمنين كه وصف آن با رهنماست

هر زمان گويد خدا با آن شهِ خيبرگشا *** وقت ديدار علىّ با ربّ به بانگ اقرباست

ص: 112

مى رسد هر دَم ندا از جانب ربّ و خدا *** وقت وصل آن يگانه آيهٔ ايزدنماست

با چه شوقى حضرتش دارد نگاهى در افق *** اين شب قدر وقت وصل مرتضى بامصطفاست

آمده وقت رهايى زآن همه زخمِ زبان *** وقت آسايش ز دست مردمان بى حياست

ديگر آن مولا نبيند قنفذ اندر كوچه ها *** وقت آسودگى مولا و شهِ مُلك بقاست

آمده وقت فغانِ عاشقانِ بوتراب *** وقت بى تابىِّ جمله شيعيانِ مقتداست

آمده وقت جدايى از علىّ مرتضى *** وقت آسايش حيدر از تمام اشقياست

جملهٔ ذرّات عالم در سحر چون ميخ در *** اشك ريزان با هم اندر يك نداست

كه نرو امشب به مسجد اى اميرِمؤمنان *** اين جهان از بعد تو زندانِ هر نغمه سراست

چون که وارد شد به مسجد آن امام کائنات *** در سحر كه بهترين وقت مناجات خداست

در ميان آن صلاة از بعد سجده ناگهان *** كرد ويران عالمى آن كه يقيناً از زناست

گشت در خون آن امام و آن ولىّ دلربا *** با چه حالى حضرتش اندر مناجات و دعاست

كه به ربّ كعبه در مُلك و جهان *** با نداى فزت ديگر مرتضى حاجت رواست

خاك غم ريزد به سر جبريل با آه و فغان *** با نداى ديگر اركان هدايت برفناست

بانگ ماتم و عزا اندر جنان گشته به پا *** از برای اين مصيبت ذات حقّ صاحب عزاست

فاطمه همچو نبىّ خون از بصر كرده روان *** از پس اين فاجعه عالم دگر ماتم سراست

طير و وحش و جنّ و انس در هر كران *** ديگر افتاده زپا و مانده اندر صد بلاست

سيّد «سجّاد» چون جبريل افتاده ز پا *** عالمى گشته دگرگون و دگر واويلتاست

***********

در ماه خدا عزا به پا شد *** هنگامهٔ غصّه زآن عزا شد

در آن سحر و وقتِ عبادت *** هنگامهٔ ز تيغ بى حيا شد

در سجدهٔ آخرين چو معراج *** چون وقت رسيدن دعا شد

از ضربت تيغِ بدترين خلق *** صورت به خدا رنگ حنا شد

ص: 113

از ضربت و جورِ ابن ملجم *** همايون فرق مولايم جدا شد

صدا زد حضرتش اندر سحرگاه *** به ذات حقّ علىّ حاجت روا شد

به حقّ صاحب آن بيت و كعبه *** شكيبايى من با مرحبا شد

به كلّ عالم و در بين گيتى *** ندای جبرئیل اندر فضا شد

که اركان هدايت از قساوت *** همی ويران چُنان عرشِ خدا شد

به هر جائی در این عالمِ امكان *** به هر شخصى چنین بانگ رسا شد

كنيد بر تن لباسِ درد و ماتم *** ز اين پس كه دگر وقت بلا شد

ز این مصیبت مولای گیتی *** به يكباره جهان دیگر فنا شد

ز قائمه همی عرش الهى *** فتاد اندر زمانی که ندا شد

به لوح و هم قلم رسيده اين وحىّ *** خدا اندر عزا وقت صبا شد

به جنّت حضرت زهراى اطهر *** چو ختم انبيا نوحه سرا شد

همه پيغمبران در غم پريشان *** چو خونين فرق مولا از قضا شد

از آن غصّه به جنّت و به رضوان *** همه حور در غمى بس غم فزا شد

ز اوّلْ آسمان تا ارض هفتم *** چو اهلش ناله ها هم يك صدا شد

بگريَد آسمان چون كلّ اجسام *** به لحظه خون به هر جايى رها شد

چو بردند حضرت از مسجد به خانه *** به ناگه حضرتش در ربّنا شد

ز بهر دخترش زينب مضطر *** كه جلوه صبر او با اعتلا شد

چو آوردند طبيب از بهر مولا *** همى كه شير بهر شه دوا شد

به لحظه كوچه با صد شور و غوغا *** پر از اطفالِ با غم آشنا شد

دوان با ظرف شير جمله يتيمان *** چه بر آن بى كسانِ بى نوا شد

كه اندر كوچه ها با حالِ نالان *** همه شیون زنانِ آن جفا شد

يقيناً بهر آن اطفال گريان *** يتيمى بى علىّ معنا به ما شد

بسوزد سيّد «سجّاد» هر آن *** از آن ظلمى كه بر آن رهنما شد

ص: 114

معجزات صدّيقه طاهره، أمّ الأئمّة النّجباء النّقباء، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام

اشاره

1. خدمت كردن ملائكه

2. خبر دادن از غيب

3. مسلمان شدن هشتاد يهودى

4. استجابت دعا

5. آوردن غذاى بهشتى براى حضرت زهرا علیها السلام

ص: 115

معجزه اوّل: خدمت كردن ملائكه

اشاره

در كتاب شريف «الثّاقب فى المناقب» از زاذان از سلمان فارسی نقل نقل شده است:

«أَتَيْتُ ذَاتَ يَوْمٍ مَنْزِلَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَوَجَدْتُهَا نَائِمَة(1)قَدْ تَغَطَّت(2)

بِالْعَبَاءَةِ، وَ نَظَرْتُ إِلَى قِدْرٍ مَنْصُوبَةٍ بَيْنَ يَدَيْهَا تَغْلِي بِغَيْرِ نَارٍ، فَانْصَرَفْتُ مُبَادِراً إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، فَلَمَّا بَصُرَ بِي ضَحِكَ، ثُمَّ قَالَ: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! أَعْجَبَكَ مَا رَأَيْتَ مِنْ حَالِ ابْنَتِي فَاطِمَةَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : أَ تَعْجَبُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ؟ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلِمَ ضَعْفَ ابْنَتِي فَاطِمَةَ، فَأَيَّدَهَا بِمَنْ يُعِينُهَا عَلَى دَهْرِهَا مِنْ كِرَامِ مَلاَئِكَتِهِ.(3)

(روزى به خانه حضرت زهرا علیها السلام رفتم، ديدم آن حضرت خواب هستند، در حالی که خود را با چادر به طور كامل پوشانده اند. و نگاه کردم به ديگى که در مقابل ایشان بدون آتش مى جوشيد. از این رو بلافاصله نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برگشتم، همين كه

ص: 116


1- نائمة: يعنى خواب بود . تذكّر: خوابيده در فارسى به معناى انسانى است كه در حال دراز كشيدن خواب باشد ، امّا «نائمة» در عربی اعم است از خوابيدن در حال نشسته، و يا به صورت دراز كشيدن روى زمين
2- غطّ: يعنى غوطه ور شدن و فرورفتن، بنابر اين «تغطّت» يعنى چادر را به گونه اى به خود پيچيده بودند كه گويا در آن فرو رفته بودند، و پنهان شده بودند، به نحوى كه حضرت ديده نمى شدند
3- الثّاقب فى المناقب، ص301

چشم مبارك حضرت به من افتاد، تبسّمى كردند و سپس فرمودند: اى ابا عبد اللّه! آيا از آن چه از حال دخترم فاطمه علیها السلام ديدى، تحجب نموده ای؟ عرض كردم: بله اى رسول خدا! پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: آيا از امر خداوند تعجّب كرده ای؟ به درستی کهخداوند تبارك و تعالى چون از ضعف دخترم فاطمه علیها السلام آگاه بوده، پس ایشان را در سختى هاى روزگار به سبب فرشتگان بزرگوار خود يارى می نماید.)

شنيدم روزگارى يك كلامى *** ز سلمان، عاشقِ فرخنده نامى

برفتم خانه زهرا به روزى *** بديدم مظهر حقّ در فروزى

بخوابيده كنارى بنتِ خاتم *** به دور از ديدگان خلقِ عالم

به خوابى كه بُوَد افضل ز معراج *** بياسوده و عالم گشته محتاج

به يك گوشه چشم آن يگانه *** تمامِ خلقِ هر كوى و زمانه

بديدم كرده مستور از برونى *** به چادر برترينِ هر قرونى

چنان پوشانده خود در بين چادر *** كه پنهان گشته از عالم به هر طور

وجودى را كه بود در جسم حورى *** بپوشانيده از غير با سرورى

بديدم ديگى اندر صحن خانه *** بدون آتشى جوشد به سايه

شدم حيران از اين اعجاز زهرا *** لذا از نزد آن بانوى والا

برفتم محضر ختم نبوّت *** شتابان در تحيّر زان اُبُهّت

تبسّم كرده چون ديدند من را *** سپس فرمود با من اين سخن را

شدى اندر شگفتى و تحيّر *** چو ديدى فاطمه را در تبلور

خدا داده به فرزندم مقامى *** كه در هر سختى و كارِ مدامى

كنند يارى ملائك دخترم را *** به وقت ضعفِ از جان بهترم را

بُوَد جبريل را اين افتخارش *** كه خادم باشد او روزى كنارش

بُوَد «سجّاد» هر دم آرزويش *** كه گردد خادم و خاكى به كويش

ص: 117

توضيح: اگر به روايات مراجعه كنيم درمى يابيم كه بدون شكّ وجود نازنين حضرات معصومين علیهم السلام ، افضل از همه ملائكه مى باشند، و نه تنها ائمّه اطهار علیهم السلام افضل از ملائكة اللّه هستند بلكه آرزو و تمنّاى ملائكه از وجود ذات احديّت تبارك وتعالى، خادمىِ آستان مقدّس حضرت علىّ و آل علىّ علیهم السلام مى باشد.لذا مرحوم علامه مجلسی قدس سره کتاب «ارشاد القلوب» از جناب ابوذر از وجود نازنین حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده است:

اسرافيل بر جبرئیل مفاخره نمود، و گفت: من برتر از تو هستم، جبرئیل علیه السلام گفت: چگونه تو برتر از من هستی؟ گفت: چون من مصاحب هشت حملهٔ عرش، و صاحب نفخهٔ صور، و نزدیکترین ملائکه به خداوند متعال می باشم.

جبرئيل گفت: من برتر از تو هستم. اسرافیل گفت: به چه سبب تو برتر از من هستی؟ گفت: چون من امین وحی خداوند متعال، و رسول او به سوی انبیاء و مرسلین، و صاحب خورشید و ماه گرفتگی، و قذف ها می باشم، به نحوی که خداوند متعال هیچ قومی را هلاک نکرده، مگر به سبب من. پس هنگامی که آن دو با یکدیگر مفاخره می نمودند، به ناگاه خداوند متعال به آن دو وحی فرمود:

«اسْکُتَا فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَقَدْ خَلَقْتُ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْکُمَا.»

(ساكت باشيد، به عزّت و جلالم قسم، به تحقیق كسى را آفريده ام كه از هر دوى شما برتر است.)

سپس خداوند متعال بر ساق عرش اشاره اى فرمود، كه پرده آن كنار رود. وقتى نگاه كردند، ديدند بر طرف راست عرش الهى نوشته شده:

«لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ خَیْرُ خَلْقِ اللَّهِ.»

(خدائی جز خداوند یگانه نیست، محمّد و علیّ و فاطمه و حسن و حسین بهترین خلق خداوند هستند.)

پس جبرئيل به خداوند متعال عرض كرد:

ص: 118

«یَا رَبِّ! فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّهِمْ عَلَیْکَ، إِلَّا جَعَلْتَنِی خَادِمَهُمْ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: قَدْ جَعَلْتُ، فَجَبْرَائِیلُ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ، وَ إِنَّهُ لَخَادِمُنَا.(1)پروردگارا! همانا از تو درخواست مى کنم به حقّى كه ايشان بر تو دارند، که مرا خادم آن ها قرار دهى. خداوند تبارك و تعالى فرمود: تو را خادم آن ها قرار دادم. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: پس جبرئيل از اهل بيت است، و به درستی که او خادم ما مى باشد.)

مرحوم شيخ فخرالدّين طريحى قدس سره نيز اين روايت را به نحو كامل ترى نقل فرموده است، و در ادامه همين روايت مى نويسد: وقتى جبرئيل از خداوند جلّ جلاله درخواست كرد كه او را خادم اهل بيت علیهم السلام قرار دهد، و خداوند تبارك و تعالى دعاى او را قبول كرد؛

«فافتخر جبرائيل على الملائكة أجمع لمّا صار خادماً لهم، فقال: من مثلي، و أنا خادم آل محمّد، فانكسرت الملائكة أن يفاخروه.(2)

(وقتى جبرئيل خادم اهل بيت گردید، بر همهٔ ملائكه فخر نمود، در حالی که می گفت: چه كسى مثل من مى باشد، و حال آن كه من خادم آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم هستم. پس ديگر هيچ یک ملائکه نتوانستند بر جبرئيل فخر نمایند.)

به هر تقدير نوكرى و خادمى آستان مقدّس حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم آن قدر عظمت دارد كه وقتى ملكى مثل جبرئيل مى خواهد براى ملائكه مفاخره كند، نمى گويد من حامل علم خداوند، و امين وحى الهى مى باشم، بلكه بالاترين مقام خود كه نوكرى خاندان وحى است را به عنوان بهترين مدال به رُخ ملائكه مى كشد، و به آن افتخار مى كند. و اين مدال، آن چنان ارزش و اهميّتى دارد، كه ديگر ملائكه نمى توانند به او فخر بورزند، و با او مفاخره كنند.

بگفتا ابوذر حديثى عجيب *** ز ختم نبوّت خدا را حبيب

كه روزى نمود صاحب نفخ صور *** به جبريل يكتا به حال سرور

مباهاتِ بسيار و بس افتخار *** كه من افضلم در همه روزگار

ص: 119


1- إرشاد القلوب، ج2، ص403؛ عنه البحار، ج16، ص364؛ مدينة معاجز، ج2، ص394
2- منتخب طريحى، ص285

مقامم بُوَد برتر از جبرئيل *** بُوَم بهترين خلق ربّ جليل

منم حاملِ عرشِ حقّ، بى بديل *** منم صاحب نفخِ صورِ جميل

سپس گفت جبريل با او، چنين *** منم برترين خلقِ ملك و زمين

منم حامل وحىُ ربّ و خدا *** منم آن امينِ الهى به ملك و سرا

كسوف و خسوف جهان عظيم *** به تدبير من مى شود اى كريم

چو خواهد بلايى براى اُمم *** به امر الهى به آنى كنم

چو بالا گرفت اين جدال و كلام *** بگفتا خدا أسكتا و تمام

نمودم به عالم تنى چند خلق *** كه باشند برى از همه ظلم و دلق

بُوَند اشرف از جمله خلقِ جهان *** ز انس و ملائك همه جمله جان

بگفتند آنان به ربّ و خداى *** ز نور تو گشتيم خلق و جداى

چگونه كسى افضل از ما بُوَد *** براى همه خلق، آقا بُوَد

اشارت نمود حقّ به عرش برين *** هويدا بشد جمله اى چون نگين

نوشته به عرشش خداى جهان *** منم مالِكِ ملك و هستى عيان

فرستادهٔ من محمّد بُوَد *** امين همه خلق احمد بُوَد

علىّ و حسين، فاطمه با حسن *** حبيب منند همچو جانى به تن

چو جبريل شأن آنان شنيد *** غلامى آنان به جانش خريد

بگفتا به ذات الهى به عجز *** عذابى نما خصم احمد به زجر

الهى به لطفت عطا كن به من *** غلامى درگاهشان در زِمن

شده آرزويم كنون در جهان *** غلامى آنان به هر جا و آن

چو جبريل تمنّا نمود از اِله *** كه خادم بگردد در آن پيشگاه

به لطف و كرم خالقِ ذو المنن *** پذيرفت دعايش در آن انجمن

بشد از همانجا غلام علىّ *** همان بى قرين و امام و ولىّ

همان سرورِ جمله انس و پرىّ *** كه باشد غلامى او سرورى

ص: 120

چنانچه بگفتا به جمع مَلك *** منم برتر از خَلق و عرش و فَلك

منم خادم آستان علىّ *** كه باشد مدالم همين منجلى

شنيدند ملائك همه اين كلام *** چو «سجّاد» همه واله اين مقام

**********

فضائل جناب سلمان و ابوذر علیهما السلام

جناب سلمان و ابوذر علیهما السلام از اصحاب رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم و اميرالمؤمنين علیه السلام بودند كه عاشقانه محضر حضرات معصومين علیهم السلام را درك كرده، و بهرمند شده بودند. جناب سلمان علیه السلام كه از طرف رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ، مخاطب به خطاب «سلمان منّا اهل البيت(1)واقع شده بود، با آن سنّ زياد هميشه در خدمت اميرالمؤمنين علیه السلام بود. شیخ الطایفه، مرحوم شيخ طوسى قدس سره در این باره نوشته است:

«روى أصحاب الأخبار أن سلمان الفارسي رضي اللّه عنه لقي عيسى ابن مريم علیه السلام و بقي إلى زمان نبينا صلی الله علیه و آله و سلم و خبره مشهور.(2)

(راویان اخبار روایت کرده اند سلمان فارسی رضی اللّه عنه عیسی بن مریم علیه السلام را ملاقات نموده بود، و تا زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باقی ماند. و خبرش نیز مشهور می باشد.)

كه در اين صورت بيش از پانصد سال عمر كرده است. اگر چه طبق روايتى جناب سلمان علیه السلام چهار صد و پنجاه سال عمر كرده بود. ولى علم الهدی مرحوم سيّد مرتضى و شيخ طريحى مى نويسند از آثار و اخبار استفاده مى شود كه سلمان علیه السلام سيصد و پنجاه سال زندگى كرده است(3)امّا مرحوم محدّث نورى قدس سره و مورّخان بسيارى مدّت حيات سلمان علیه السلام را دويست و پنجاه سال دانسته اند(4)

ص: 121


1- مجمع البيان، ج2، ص726
2- کتاب الغيبة، ص113؛ نفس الرّحمن، ص629
3- مجمع البحرين، ج4، ص92؛ نفس الرّحمن، ص650
4- نفس الرّحمن، ص65

به هر صورت بين مورّخين اختلاف است كه زادگاه سلمان فارسى علیه السلام كجا مى باشد، امّا ظاهراً ايشان اصالتاً اهل اصفهان است(1)

كه وقتى شنيد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مبعوث شده اند، با هر زحمت و سختى بود، بعد از گذراندن مصائبى، مشتاقانه خدمت حضرت شرفياب شد، و آن چنان منزلتى پيدا كرد كه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم در شأن او و همچنین جناب ابوذر علیه السلام فرمودند:«إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أُحِبَّ أَرْبَعَةً، عَلِیّاً وَ أَبَا ذَرٍّ وَ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادَ.(2)

(به درستى كه خداوند به من وحى فرمود كه چهار نفر را دوست داشته باشم: علىّ علیه السلام و اباذر و سلمان و مقداد.)

در روايت ديگرى مرحوم علامه مجلسی روایت نموده: عیسی بن حمزه گفت: از امام صادق علیه السلام در مورد حدیثی که برای آن چهار نفر آمده است، سؤال نمودم. حضرت فرمودند: کدام حدیث؟ عرض کردم:

«الْأَرْبَعَةُ الَّتِی اشْتَاقَتْ إِلَیْهِمُ الْجَنَّةُ، قَالَ: نَعَمْ، مِنْهُمْ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ، قُلْنَا: فَأَیُّهُمْ أَفْضَلُ؟ قَالَ: سَلْمَانُ، ثُمَّ أَطْرَقَ، ثُمَّ قَالَ: عَلِمَ سَلْمَانُ عِلْماً لَوْ عَلِمَهُ أَبُو ذَرٍّ کَفَرَ.(3)

(آن چهار نفر که بهشت مشتاق آنها است. فرمودند: بله، آن چهار نفر سلمان، و ابوذر، و مقداد، و عمار هستند. عرض کردم: کدام یک برتر هستند؟ فرمودند: سلمان، سپس سکوت کردند. آن گاه فرمودند: سلمان علمی داشت که اگر ابوذر از آن آگاهی پیدا می کرد، کافر می شد.)

و جاى تعجّب ندارد اگر وجود نازنين امام صادق علیه السلام در شأن كسى كه سال ها محضر اميرالمؤمنين علیه السلام را درك كرده و دانش آموخته آن مكتب است، بفرمايند:

«إِنَّ سَلْمَانَ عَلِمَ الِاسْمَ الْأَعْظَمَ.(4)

ص: 122


1- مجمع البحرين، ج4، ص92
2- بحارالانوار، ج22، ص346
3- بحارالانوار، ج22، ص346
4- بحارالانوار، ج22، ص346

(به درستى كه سلمان اسم اعظم را مى دانست.)

وقتى بعد از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم حقّ اميرالمؤمنين علیه السلام غصب شد، يكى از افرادى كه با حضرت ماند و مدافع اميرالمؤمنين علیه السلام بود، جناب سلمان و ابوذر:بودند. و در زمانى كه حضرت فرمود: «هر كس صادق است و مرا خليفه و جانشين رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مى داند، فردا موهاى سرش را بتراشد و به مسجد بيايد»؛ در بين جمع كثيرى از مسلمانان فقط چند نفر با موهاى تراشيده به مسجد آمدند،و كس ديگرى جرأت نكرد موهايش را كوتاه كند، و آن ها فقط سلمان، مقداد و ابوذر با موهاى تراشيده به مسجد آمدند(1)

جناب سلمان علیه السلام هميشه مطيع اميرالمؤمنين علیه السلام بود، و عاشقانه محضر حضرت را درك كرد. و در اثر اين اطاعت و ارتباطى كه با حضرت داشت، به مقامى رسيده بود كه وقتى حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام بعد از درگذشت حضرت سلمان علیه السلام براى غسل و كفن و دفنش با طىّ الارض به مدائن رفتند، و پارچه اى كه روى صورت او بود را كنار زدند؛

«فَتَبَسَّمَ، وَ هَمَّ أَنْ یَقْعُدَ، فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ: عُدْ إِلَی مَوْتِکَ، فَعَادَ.(2)

(سلمان تبسّمى كرد و خواست بنشيند، امیر المؤمنین علیه السلام به او فرمودند: به همان حالت مرگ برگرد؛ و او برگشت.)

براى مرتضى يك دم، نديده نوكرى عالم *** به مثل حضرت سلمان، ز اولاد بنى آدم

مطيع ذات پيغمبر، فدايى بهر آن سرمد *** ز بين عاشقان حقّ، بُوَد عشقش فزون از حد

نباشد در جهان چون او، همى يك عاشق كامل *** به اسم اعظمش آگه، به محبوبش دگر واصل

ص: 123


1- بهجة الآمال، ج4، ص408
2- بحارالانوار، ج22، ص384

چو آرد وحىِ ربّ جبرئيل، براى حضرت خاتم *** رساند از بَرِ بارى، سلامش را در آن مَقْدَم

به وقت غربت حيدر، ز بعد قتل پيغمبر *** بماند با مرتضى هر دم، تراشيده سر از خنجر

بفرموده به وصف او، خدا بر نازنين سرور *** بدارش دوست سلمان را، كه باشد عاشق حيدر

بهشتى كه همه عالم، بُوَند مشتاق حورانش *** بُوَد مشتاق سلمان و، مطيعِ امر و فرمانش

چو آمد در مدائن او، به حكم حضرت مولا *** حكومت مى نمود امّا، چو حيدر عدل او غوغا

چو آمد وقت مرگ او، به دور از حيدر كرّار *** بيامد حضرت مولا، كنار بسترش غم خوار

چو آمد در بر سلمان، ز بعد مرگ او ديدا *** به تعظيمش به پا خيزد، تبسّم كرده او در جا

ز بعد مرگ چون آمد، علىّ نزدش به سردارى *** ز شوقش خواست برخيزد، بخواند نغمه شادى

بگفت مولا به مرگت رو، بمان در حال آرامى *** برفت در حالت سابق، به امر آن شه نامى

شنيد «سجّاد» چو شيدايى، ز سلمان خراباتى *** بشد در لحظه بى تابش، بگفت وصفش به ابياتى

**********

ص: 124

معجزه دوّم: خبر دادن از غيب

در كتاب «عيون المعجزات» از سلمان علیه السلام نقل كرده است كه گفت: عمّار به من خبر داد و گفت: آيا مطلب عجیبى را براي تو نقل كنم؟ گفتم: ای عمار! بیان کن، گفت:

«نَعَمْ، شَهِدْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَدْ وَلَجَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَلَمَّا أَبْصَرَتْ بِهِ نَادَتْ، ادْنُ لِأُحَدِّثَكَ بِمَا كَانَ وَ بِمَا هُوَ كَائِنٌ وَ بِمَا لَمْ یَكُنْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ حِینَ تَقُومُالسَّاعَةُ، قَالَ: فَرَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَرْجِعُ الْقَهْقَرَی فَرَجَعْتُ بِرُجُوعِهِ، إِذْ دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم فَقَالَ لَهُ: ادْنُ یَا أَبَا الْحَسَنِ! فَدَنَا، فَلَمَّا اطْمَأَنَّ بِهِ الْمَجْلِسُ قَالَ لَهُ: تُحَدِّثُنِی أَمْ أُحَدِّثُكَ؟ فَقَالَ: الْحَدِیثُ مِنْكَ أَحْسَنُ یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ كَأَنِّی بِكَ وَ قَدْ دَخَلْتَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ قَالَتْ لَكَ كَیْتَ وَ كَیْتَ فَرَجَعْتَ، فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام : نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورِنَا؟ فَقَالَ صلی الله علیه و آله و سلم : أَ وَ لَا تَعْلَمُ، فَسَجَدَ عَلِیٌّ شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَی. قَالَ عَمَّارٌ: فَخَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ خَرَجْتُ بِخُرُوجِهِ فَوَلَجَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام وَ وَلَجْتُ مَعَهُ، فَقَالَتْ: كَأَنَّكَ رَجَعْتَ إِلَی أَبِی صلی الله علیه و آله و سلم فَأَخْبَرْتَهُ بِمَا قُلْتُهُ لَكَ؟ قَالَ: كَانَ كَذَلِكِ یَا فَاطِمَةُ! فَقَالَتْ: اعْلَمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ! أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ نُورِی، وَ كَانَ یُسَبِّحُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَةً مِنْ شَجَرِ الْجَنَّةِ فَأَضَاءَتْ، فَلَمَّا دَخَلَ أَبِی صلی الله علیه و آله و سلم إلی الْجَنَّةَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ إِلْهَاماً أَنِ اقْتَطِفِ الثَّمَرَةَ مِنْ تِلْكَ الشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِی لَهَوَاتِكَ، فَفَعَلَ، فَأَوْدَعَنِی اللَّهُ سُبْحَانَهُ صُلْبَ أَبِی صلی الله علیه و آله و سلم ثُمَّ أَوْدَعَنِی خَدِیجَةَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ علیها السلام فَوَضَعَتْنِی وَ أَنَا مِنْ ذَلِكَ النُّورِ، أَعْلَمُ مَا كَانَ وَ مَا یَكُونُ وَ مَا لَمْ یَكُنْ یَا أَبَا الْحَسَنِ! الْمُؤْمِنُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ تَعَالَی.(1)

(بله، علىّ بن ابى طالب علیه السلام را مشاهده كردم كه بر حضرت فاطمه علیها السلام وارد شد، همين كه فاطمه علیه السلام آن حضرت را ديد، گفتند: نزديك من بيا تا از آن چه در گذشته واقع شده و از آن چه در آينده واقع خواهد شد و از آن چه تا روز قيامت هرگز واقع

ص: 125


1- عيون المعجزات، ص54؛ عنه بحارالانوار، ج43، ص8؛ عوالم، ج11، ص859

نمى شود، برايت خبر دهم. عمّار گفت: اميرالمؤمنين علیه السلام را ديدم كه با شنيدن اين سخن، به عقب برگشت، من هم با ایشان به عقب برگشتم و به همراه ایشان رفتم تا اين كه به محضر پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم وارد شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: اى اباالحسن! نزديك بيا. حضرت علىّ علیه السلام نزديك پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم شدند و نشستند. وقتى آرام گرفتند، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ایشان فرمودند: من قضيّه را بگويم يا خودت مى گويى؟ علىّ علیه السلام عرض كرد: سخن گفتن شما اى رسول خدا! نيكوتر است. فرمودند: گويا تو را ديدم كه بر فاطمه علیها السلام وارد شدى و او برايت چنين و چنان گفت و تو برگشتى. علىّ علیه السلام بعد از شنيدن فرمایش حضرتعرض كرد: آيا نور فاطمه علیها السلام از نور ما است؟ فرمودند: مگر تو نمى دانى؟ علىّ علیه السلام خداوند تبارك و تعالى را براى شكر اين نعمت سجده كردند. عمّار گويد: حضرت علىّ علیه السلام از نزد پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم خارج شدند و به طرف خانه فاطمه علیها السلام رفتند، و من به همراه آن حضرت بودم تا به خانه حضرت زهرا علیها السلام وارد شديم. حضرت فاطمه علیها السلام شروع به سخن كردند و گفتند: گويا خدمت پدرم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رفتى و آن چه به تو گفته بودم براى ایشان نقل كردى؟ حضرت علىّ علیه السلام فرمودند: بله همين طور است كه مى گويى. حضرت فاطمه علیها السلام گفتند: بدان اى ابا الحسن! خداوند تبارك و تعالى نور مرا آفريد و آن همواره تسبيح خدا مى كرد، سپس آن را در درختى از درخت هاى بهشت وديعه نهاد و آن روشن گرديد. هنگامى كه پدرم داخل بهشت گرديد، خداوند تبارک و تعالی به ایشان الهام نمود كه از ميوه آن درخت بچيند و آن را در دهان خود بچرخاند. ایشان نیز چنين كردند. پس خداوند تبارک و تعالی نور مرا به صلب پدرم، و بعد از ایشان، به رحم مادرم حضرت خديجه علیها السلام منتقل كرد؛ تا اين كه از ایشان به دنيا آمدم، و من از همان نور هستم. از این رو به آن چه در گذشته به وقوع پيوسته، و آن چه در آينده واقع مى شود، و آن چه را كه واقع نخواهد شد، آگاهی کامل دارم، و از آن با خبر هستم. مؤمن با نور خداوند تبارک و تعالی به حقيقت هر چيز نگاه مى كند.)

ص: 126

بفرموده عمّار كلامى شگفت *** ز اوصاف زهراى عنبر سرشت

برفت مرتضى در بَرِ فاطمه *** كه بيند وجودى به حقّ ناطقه

چو ديدا علىّ را بگفتا به او *** بيا در برم بهر يك گفت وگو

بگويم برايت ز اخبار غيب *** كه باشد يقينى و بى شكّ و ريب

ز اخبار غيبىِ ماضى و حال *** از آن چه كه واقع شده بى ملال

بگويم ز آن چه بيايد به بود *** هر آن چه بُوَد تا به يوم الشّهود

چو بشنيد از فاطمه اين سخن **** شنيدن ز غيب و ز روز كهن

عقب آمد و رفت پيش رسول *** كه گويد دمى از كلام بتول

رسول خدا چون بديدش بگفت *** بيا در كنارم امام نخست

بگفتا سپس حضرتش با علىّ *** برايت بگويم چه گشته همى

ز آن چه بگفت فاطمه از شهود *** ز بود و نبودِ همه، ز آن چه بود

و يا اين كه گويى برايم چه گفت *** كه تا جمله فضلش بدانند دُرست

بگفتا كلام از تو نيكوستى *** تويى رحمت حقّ و هر دوستى

بفرمود احمد، به مولا علىّ *** كه بر فاطمه چون كه وارد شدى

بگفتا برايت چنين و چنان *** ز اخبار غيبىِ مُلكِ جهان

چو بشنيدى اين جمله از فاطمه *** تو برگشتى نزدم بلافاصله

بگفتا سپس با محمّد، علىّ *** كه از نور ما هست بنت نبىّ؟

بفرمود احمد به شاه جهان *** مگر تو نمى دانى اى پهلوان؟

علىّ سر به سجده نهاد و بگفت *** سپاس الهى به عشقش بسُفت

چو آمد ز نزد پيمبر برون *** برفت در بر فاطمه در درون

چو داخل شد اندر سراى بتول *** بگفتا به مولا وصىّ رسول

بگفتى براى رسول خدا *** كلامى كه گفتم به تو دل ربا

بگفتى برايش كه گويم ز غيب *** ز اخبار خوب و ز اخبار عيب

ص: 127

بگفتى براى پدر اين كلام *** كه گويم ز بود و نبودِ تمام

بفرمود مولا كه گفتم بلى *** چنانچه تو گفتى نه بيش و كمى

سپس گفت زهرا به مولا علىّ *** چو آن خالق انس و جنّ و پرىّ

نمود خلق نورم چو نور ولىّ *** به بهتر طريق و چنين منجلى

به تسبيح حقّ بودمى هر زمان *** به قبل از خلائق در آن لامكان

سپس نور من را وديعه نهاد *** درون درختى به جنّت گذارد

چو آمد پدر در بهشت و جنان *** بديد ميوه هاى درخت زآن ميان

به الهام حقّ خورد آن ميوه را *** كه نورم در آن بود به اذن خدا

خداوند عالم نهاد نور من *** به صلب پدر آن شه ذو المنن

سپس از نبىّ منتقل گشت نور *** به جان خديجه چو نورى به طور

چو از بطن مادر به لطف خدا *** شدم وارد اين جهان و سرا

همان نور بودم ز حقّ منجلى *** به تسبيح و تقديسِ ربِّ جلىّ

بُوَم آگه از غيب و روز شهود *** بُوَم آگه از بود و هر چه نبود

بُوَم آگه از حالِ مرد و زنش *** بُوَم آگه از كوى و هر بَرزنش

بدانم كه «سجّاد» بى تاب يار *** خورد غصّه ها در سحر بى قرار

بدان اى عزيزا كسى در جهان *** چو مولا نداند مقامش عيان

بداند علىّ شأن زهرا بسى *** ولى گفتنش با زبان ولىّ

ببندد دهان ها ز هر مذهبى *** لذا مرتضى شأن بنت نبىّ

نگويد خودش تا بگويد نبىّ *** هويدا شود علم او منجل(1)

ص: 128


1- چند بيت زير، توسّط جناب مستطاب حسين زيبائى، براى اين قسمت سروده شده است: تو خود این بخوان از بیان رسول *** اشاره شده تا نمائی قبول نشانى بود اين كلام رسول *** نشان دادنِ شأن و ذات بتول چو «سجّاد» مخلص به درگاه او *** تمنّاى لطف است و يك گفت وگو سزد بر تو اى سرور كائنات *** كه عارى شوم از حيات و مما

توضيح: نكته محورى اين روايت، مربوط به علم حضرت صدّيقه طاهره علیها السلام مى باشد، و تأكيد دارد همان گونه كه وجود نازنين خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم و اميرالمؤمنين علیه السلام از گذشته و حال و آينده خبر دارند، حضرت زهرا علیها السلام هم آگاهى دارند، و مهم تر آن كه چونان پدر و شوهر خود حضرت از آن چه واقع نشده نيز آگاهند، و براى اين كه اين مسأله براى مردم هويدا گردد، اميرالمؤمنين علیه السلام به نحوى سكوت مى كنند و خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم اين مطلب را براى آنان بيان مى كنند، كه ديگر جاى هيچ سؤالى باقى نماند و معاندين انكار نكنند و نگويند اگر حضرت زهرا علیها السلام چنين علمى داشتند، پيغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم بيانمى كرند. و حجّت براى مسلمانان تمام شود تا بعدها نگويند ما نمى دانستيم حضرت زهرا علیها السلام چه مقاماتى دارند و الّا حرمت ايشان را نگاه مى داشتيم.

به هر تقدير اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام به جهت تصدّى مقام بلند و شامخ امامت، از همه چيز آگاهى دارند، همان سان كه مى توان گفت: چون از همه چيز آگاهند، و عالِم به لوح محفوظ هستند، امامت و ولايت را لايق شده اند؛ به گونه اى كه سينه آن ها مخزن علوم و اسرار است تا در برابر هيچ پرسشى ناتوان نگشته و به بهترين وجه آن را جواب دهند. و راز آن همه در اين نكته است كه آن حضرت همانند ديگر امامان معصوم علیهم السلام ، «نور اللّه» عزّوجلّ مى باشند، و «نور اللّه»، مَظْهَر و مُظْهِر صفات الهى مى باشد. و يكى از صفات الهى «علم» است، و حضرت زهرا علیها السلام نیز مظهر علم الهى هستند. از این رو جابر از حضرت امام صادق علیه السلام پرسيد:

«لِمَ سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْراءَ زَهْرَاء؟»

(چرا فاطمه زهرا علیها السلام را «زهراء» مى گويند؟)

حضرت امام به حقّ ناطق، جعفر بن محمّد الصادق علیها السلام فرمودند:

«لِأَنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِنُورِهَا وَغَشِيَتْ أَبْصَارَ الْمَلائِكَةِ وَخَرَّتِ الْمَلائِكَةُ للّه سَاجِدِينَ وَقَالُوا إلَهَنَا وَسَيِّدَنَا مَا هَذَا النُّورُ فَأَوْحَى اللّه إِلَيْهِمْ هَذا نُورٌ مِنْ نُورِي وَأَسْكَنْتُهُ فِي سَمَائِي خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِي أَخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِيٍّ مِنْ أَنْبِيَائِي أُفَضِّلُهُ عَلى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ وَأَخْرِجُ مِنْ

ص: 129

ذلِكَ النُّورِ أَئِمَّةً يَقُومُونَ بِأَمْرِي يَهْدُونَ إِلى حَقِّي وَأَجْعَلُهُمْ خُلَفَائِي فِي أَرْضِي بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْيِي.(1)

(زيرا خداوند متعال آن حضرت را از نور عظمت خود آفريد، لذا وقتى آن حضرت درخشيد، آسمان ها و زمين را نور فراگرفت، و [از عظمت آن نور ]چشم ملائكه تار و پوشيده شد (يعنى چون كه مقامشان كمتر بود، نمى توانستند آگاهى از مقام بالاتر پيدا كنند) و [از شدّت عظمت آن نور عظيم ]فرشتگان به سجده افتادند و گفتند:پروردگارا؛ سرورا! اين نور چيست؟! خداوند به آنان وحى نمود كه اين نورى است كه از نور من آفريده شده است، او را در آسمان خود [عالم لاهوت ]ساكن نمودم، او را از عظمت خود آفريدم، و او را از صلب پيامبرى از پيامبران خارج خواهم نمود، و او را بر همه انبياء برترى دادم. و از آن نور - حضرت فاطمه زهراء علیها السلام - ائمّه را خارج خواهم نمود كه قيام به امر من مى كنند و مردم را به سوى حقّ من هدايت مى كنند و آن ها را بعد از انقضاء وحى جانشينان خود در زمينم مى نمايم.)

و در حديث ديگرى وجود نازنین حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايد:

«إِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَمَوْضِعُ الرِّسَالَةِ وَمُخْتَلَفُ الْمَلائِكَةِ وَبَيْتُ الرَّحْمَةِ وَمَعْدِنُ الْعِلْمِ.(2)

(همانا ما اهل بيت درخت نبوّت و جايگاه رسالت و محلّ رفت و شد فرشتگان و خانه رحمت و معدن علم هستيم.)

و امام به حقّ ناطق حضرت جعفر بن محمّد الصادق علیه السلام مى فرمايند:

«نَحْنُ وُلاةُ أَمْرِ اللّه وَخَزَنَةُ عِلْمِ اللّه وَعَيْبَةُ وَحْيِ اللّه.(3)

(ما ولايت داران امر الهى و خازنان علم اللّه و معدن و صندوق وحى پروردگاريم.)

ص: 130


1- مولاى معرفت، ج1، ص286 به نقل از بحارالانوار، ج43، ص12
2- مولاى معرفت، ج1، ص532 به نقل از اصول كافى، كتاب الحجّة، باب أنّ الائمّة علیهم السلام معدن العلم
3- مولاى معرفت، ج1، ص533 به نقل از اصول كافى، كتاب الحجّة، باب أنّ الائمّة علیهم السلام معدن العلم

معجزه سوّم: مسلمان شدن هشتاد يهودى

مرحوم قطب الدّین راوندی در كتاب «الخرائج و الجرائح» نقل نموده است: حضرت علیّ علیه السلام از یک نفر یهودی مقداری جو قرض گرفتند، و در عوض چادر حضرت فاطمه علیها السلام را که از پشم بود، رهن قرار دادند. پس یهودی آن را به خانهٔ خود برد، و در خانه اش گذاشت. هنگام شب، زن یهود برای کاری به آن اطاقی که چادر حضرت زهرا علیها السلام در آن بود رفت. پس ناگهان نوری را در حال درخشش دید، که از آن نور کل اطاق روشن شده بود. لذا به نزد شوهرش برگشت، و به او گفت: در آن اطاق، روشنایی بزرگی را دیدم.«فَتَعَجَّبَ زَوْجُهَا اَلْیَهُودِیُّ مِنْ ذَلِکَ، وَ قَدْ نَسِیَ أَنَّ فِی بَیْتِهِمْ مُلاَءَةَ فَاطِمَةَ، فَنَهَضَ مُسْرِعاً وَ دَخَلَ اَلْبَیْتَ، فَإِذَا ضِیَاءُ اَلْمُلاَءَةِ یَنْتَشِرُ شُعَاعُهَا، کَأَنَّهُ یَشْتَعِلُ مِنْ بَدْرٍ مُنِیرٍ یَلْمَعُ مِنْ قَرِیبٍ، فَتَعَجَّبَ مِنْ ذَلِکَ، فَأَنْعَمَ اَلنَّظَرَ فِی مَوْضِعِ اَلْمُلاَءةِ، فَعَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ اَلنُّورَ مِنْ مُلاَءَةِ فَاطِمَةَ، فَخَرَجَ اَلْیَهُودِیُّ یَعْدُو إِلَی أَقْرِبَائِهِ، وَ زَوْجَتُهُ تَعْدُو إِلَی أَقْرِبَائِهَا، وَ اِسْتَحْضَرَهُمْ دَارَهُمَا، فَاسْتَجْمَعَ نَیِّفٌ وَ ثَمَانُونَ نَفَراً مِنَ اَلْیَهُودِ فَرَأَوْا ذَلِکَ وَ أَسْلَمُوا کُلُّهُمْ.(1)

(شوهر زن یهودی از این مسئله تعجب کرد، در حالی که فراموش کرده بود، که چادر حضرت فاطمه علیها السلام در خانهٔ آن ها است. از این رو سریع برخاست، و وارد آن اطاق شده، دید شعاع نور چادر، پخش شده و مانند نور ماه کامل است، که از نزدیک طلوع کرده باشد. پس از این مسأله شگفت زده شد. وقتی به مکانی که چادر را گذاشته بود، دقّت کرد، متوجه شد که این نور، از چادر فاطمه می باشد. لذا یهودی از خانه خارج شد، و نزد اقوام و خویشاوندان خود رفت، و آن ها را فراخواند، و همسرش نیز نزد اقوام و خویشاوندان خود رفت و او هم آن ها را حاضر نمود. پس در آن هنگام بیش از هشتاد نفر از یهودیان جمع شدند. همۀ آنان وقتی این معجزه را دیدند، همگی مسلمان شدند.)

ص: 131


1- الخرائج و الجرائح، ج2، ص538؛ بحارالانوار، ج43، ص30؛ القطره، ج2، ص267

شنيدم كه اميرالمؤمنين در روزگارى *** ز يك فرد يهودى در گذارى

گرفت قرضى ز جو آن شاه يكتا *** كه تا آگه كند قومى شكيبا

لذا از بهر قرضش آن يهودى *** ز مولى المؤمنين بى هر شهودى

طلب بنمود رهنى را در آنجا *** كه باشد ايمن از قرضش به فردا

چو بنمود او طلب رهنى ز مولا *** ز بهر دِيْن خود آن شاه و آقا

نهاد چادر زهرا را به رَهنش *** كه آسوده شود زآن ترس و وَهنش

چو آن مرد يهودى آخرِ روز *** برفت نزد عيالش مثل هر روز

نهاد آن چادر دردانهٔ رَبّ كنار يك *** اتاقى موقع شب چو بگذشت

روز و شد تاريك خانه *** به كارى همسرش آمد شبانه

درون آن اتاق و گشت واله *** ز نورى كه بتابد بى بهانه

بديد زان نور گرديده هويدا *** همه جاى اتاقش تا ثريا

چو ديد آن زن چنين نور عجيبى *** بيامد نزد شويش با نهيبى

بگفت با همسرش برخيز از جا *** ببين از چه چنين برپاست غوغا

به سرعت شد يهودى در اتاقش *** كه بيند نورِ زيبا و سياقش

بشد اندر تحيّر چون كه او ديد *** چنين نورى در آنجا مى درخشيد

چو با دقّت نظر بنمود فهميد *** از آن چادر بتابد نور بر ديد

شده روشن اتاقش با چه اعجاز *** لذا در لحظه با فرياد و آواز

بيامد سوى قوم و خويش خود زود *** ز همسايه و اقوامى كه مى بود

ز اقوام زنش هم جمع گشتند *** در آنجا هشتاد تن با هم نشستند

همه ديدند كه از چادر زهرا *** بتابد نور زيبايى چو خضرا

فروزان بوده و غوغا نمايد *** عجب نورى بر اين عالم بتابد

چو ديدند اين چنين اعجاز زيبا *** در آن لحظه به اشك و صوت اعلا

به يكباره همه توبه نمودند *** مسلمان گشته و شرمنده بودند

ص: 132

به يُمن چادر زهراى اطهر *** شود عالم پر از نور و معطّر

همان چادر كه در اطراف كوچه *** پر از خون گشت و خاكى و نمونه

به حقّ چادر خاكى زهرا *** عنايت كن به اين «سجّاد» شيدا

**********

در اين كه افعال و اوامر و نواهى خداوند تبارك و تعالى و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام چه علّتى دارد، عقول ما از درك آن عاجز است؛ امّا از اين كه عدّه زيادى از يهوديان مسلمان شدند،حكمت قرض گرفتن حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام براى ما تا حدودى معلوم مى شود؛ از همين رو مسلمان بايد همچو عبدى مطيع مولايش باشد؛ چرا كه مولا حكيم است و حكيم كارى كه منافات با حكمت باشد انجام نمى دهد.

معجزه چهارم: استجابت دعا به بركت حضرت زهرا علیها السلام

مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره در كتاب ارزشمند «المناقب» از علیّ بن معمر نقل نموده است: امّ ایمن هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام به شهادت رسیدند، به طرف مكّه راه افتاد، و از آنجائی که فقدان حضرت زهرا علیها السلام برای او دشوار بود، و طاقت دیدن جای خالی حضرت را نداشت، با خود گفت دیگر بعد از حضرت، به مدینه بازنمی گردم.

«فَأَصَابَهَا عَطَشٌ شَدِیدٌ فِی الْجُحْفَةِ حَتَّی خَافَتْ عَلَی نَفْسِهَا، قَالَ: فَكَسَرَتْ عَیْنَیْهَا نَحْوَ السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَتْ: یَا رَبِّ! أَ تُعْطِشُنِی وَ أَنَا خَادِمَةُ بِنْتِ نَبِیِّكَ؟ قَالَ: فَنَزَلَ إِلَیْهَا دَلْوٌ مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ فَشَرِبَتْ وَ لَمْ تَجُعْ وَ لَمْ تَطْعَمْ سِنِینَ.(1)

(ولی وقتی به جحفه رسید تشنگى زيادى به او دست داد، تا آنجا که ترسيد هلاك شود؛ از این رو دیدگانش را به طرف آسمان نمود، و سپس عرض كرد: خداوندا! مرا به تشنگى مبتلا مى كنى در حالى كه من خدمت گزار دختر پيغمبرت هستم؟ پس

ص: 133


1- مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص338: عنه البحار، ج43، ص46: و باختلاف یسیر من علیّ بن معمر عن الصادق علیه السلام فی کتاب الثاقب فی المناقب، ص196

ناگهان سطلى كه در آن از آب هاى بهشتى بود نزد او فرود آمد، و امّ ایمن از آن آشاميد، و دیگر سال ها هرگز گرسنه و تشنه نشد.)

بگفته امّ ايمن كه زمانى *** ز بعد فاطمه زین ملک فانی

نبودم طاقتی دیگر به ساعت *** که مانم در مدینه زآن مصیبت

از این رو با غم و افسرده حالی *** به اُوج گرمی و اندر مجالی

برفتم سوى مكّه از مدينه *** رسيدم تشنه و بى آب جُحْفهز بى آبى

بترسيدم در آن روز كه گردم *** كُشته با حالى جگرسوز

چو گشتم نااميد از زندگانى *** دعا كردم به درگاهش نهانى

كه اى مالك به جمله عرش و گيتى *** در اينجا تشنه تنهايم نمودى

منى كه بوده ام كنيز زهرا *** براى حضرتش غم خوار و شيدا

نجاتم ده به حقّ آن كنيزى *** به حقّ فاطمه و آن عزيزى

چو خواندم حضرت حقّ به جمالش *** به زهرا و همه جاه و جلالش

بيامد دلوى از آبِ بهشتى *** برايم از وراى خاكِ هستى

چو نوشيدم از آن آب گوارا *** نگشتم تشنه حتّى اوج گرما

ز بعد سالیان از خوردن آن *** نگرديدم ديگر عطشان و جوعان

كسى كه عاشق زهرا بماند *** چو «سجّاد» غصهٔ روزى ندارد

**********

توضيح: از عنايات ذات احديّت جلّ جلاله به بندگانش، استجابت دعاى آن ها مى باشد. و دعا يكى از راه هاى ارتباط با خداوند تبارك و تعالى است، بلكه مى توان گفت دعا بهترين عبادت ها است.

براى استجابت دعا آداب و شرايطى ذكر شده است، از جمله فرموده اند: دعايتان را با «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» شروع كنيد و قبل از آن حمد الهى و شكر نعمات الهى را به جا آوريد، و

ص: 134

قبل و بعد از دعا كردن صلوات بفرستيد؛ چرا كه ذكر شريف صلوات دعاى مستجاب است، و كرم ذات احديّت اقتضا نمى كند، كه دعاى اوّل و آخر بنده اى را مستجاب كند، امّا دعاى بين آن ها را مستجاب نكند، و قبل از دعا نمودن به اندازه اسطاعت خود و لو اندک باشد صدقه ای کنار بگذارد.

به هر تقدير گاه دعاى انسان ها، به دلائلى از قبيل لقمه حرام، ترك صله رحم، و به طور كلّى ترك واجبات، و انجام محرّمات، در اين دنيا اجابت نمى شود.

حال از جمله آداب و شرايط استجابت دعا، خواندن خداوند تبارك و تعالى با اسماء حُسناى الهى مى باشد، كه برخى روايات، ائمّه اطهار علیهم السلام را مصداقِ اسماء حسناى خداوند تبارك و تعالىمعرّفى كرده اند، كه به واسطه آن بزرگواران دعاها مستجاب مى شود. از این رو خداوند جلّ جلاله در قرآن مى فرمايد:

(وَ للّه الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِه(1)

«نيكوترين نام ها همگى اختصاص به خداوند دارد، خدا را به اين نام ها بخوانيد.»

بنابر احاديث اهل بيت علیهم السلام ، اسماء حسناى خداوند تبارك و تعالى، حقيقت وجودى محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى باشند، چنانچه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم و اميرالمؤمنين علیه السلام مكرّر فرموده اند:

«وَ أَنَا أَسْمَاءُ اللّه الْحُسْنى.(2)

(من نيكوترين نام هايى هستم كه به خدا اختصاص دارد.)

پس با توجّه به آيه شريفه، يكى از شرايط استجابت دعا اين است كه متوسّل به حضرات معصومين علیهم السلام شويم، چنانچه وجود نازنين امام جعفر صادق علیه السلام نيز مى فرمايند:

«فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: (وَ للّه الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها)، قَالَ: نَحْنُ وَ اللَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَي الَّتِي لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا.(3)

ص: 135


1- سوره اعراف، آيه 180
2- بحارالانوار، ج53، ص47
3- اصول کافی، ج1، ص143

(در تفسير فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «نيكوترين نام ها همگى اختصاص به خدا دارد، پس خداى را به آن ها بخوانيد»، امام صادق علیه السلام فرموده اند: به خدا قسم ما اهل بیت نيكوترين نام هايى هستيم كه به خدا اختصاص دارد، نام هايى كه از بندگان هيچ عملى پذيرفته نمى شود مگر با شناخت ما اهل بيت.)

با توجّه به كلام امام صادق علیه السلام نه تنها دعا بلكه هيچ عملى از افرادى كه منكر حضرات معصومين علیهم السلام هستند قبول نمى گردد، پس ما براى استجابت دعا بايد متوسّل به اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام شويم، و آن بزرگواران را شفيع قرار دهيم؛ همان طور كه جناب امّ ايمن علیها السلام وجود نازنين حضرت زهراى اطهر علیها السلام را شفيع قرار دادند، و خداوند تبارك و تعالى دعايش را قبول و مستجاب فرمود. و اگر خداوند تبارك و تعالى دعاى كفّار يا منافقين را مستجاب مى كند، بهخاطر اين است كه نمى خواهد صداى نجواى آن ها را بشنود، نه از اين جهت كه رحمت خدا شامل حال آن ها شود، چنانچه امام رضا علیه السلام مى فرمايد:

«وَ إِنَّ اللَّهَ يُؤَخِّرُ إِجَابَةَ الْمُؤْمِنِ شَوْقاً إِلَي دُعَائِهِ وَ يَقُولُ صَوْتٌ أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ وَ يُعَجِّلُ إِجَابَةَ دُعَاءِ الْمُنَافِقِ وَ يَقُولُ صَوْتٌ أَكْرَهُ سَمَاعَهُ.(1)

(خداوند تبارك و تعالى اجابت دعاى مؤمن را به شوق (شنيدن) دعايش به تأخير مى اندازد و مى گويد: صدايى است كه دوست دارم آن را بشنوم. و در اجابت دعاى منافق عجله مى كند و مى گويد: صدايى است كه از شنيدنش خوشم نمى آيد.)

البتّه در اين زمينه علّت هاى ديگرى هم بيان كرده اند، كه علماء در كتب مفصّل ذكر كرده اند، و ما در اينجا به همين روايت اكتفا كرديم.

معجزه پنجم: آوردن غذاى بهشتى براى حضرت زهرا علیها السلام

مرحوم علّامه مجلسى قدس سرهم از كتاب «الخرائج و الجرائح» مرحوم قطب الدّین راوندی قدس سرهم نقل كرده است: يك روز صبح حضرت علىّ علیه السلام به حضرت فاطمه علیها السلام گفتند: آيا چيزى نزد شما

ص: 136


1- فقه الرّضا علیه السلام ، ص345؛ عنه البحار، ج90، ص370

هست كه بخوريم؟ حضرت فاطمه زهرا علیها السلام گفتند: نه. پس حضرت علىّ علیه السلام از خانه بیرون رفتند، و دينارى قرض نمودند تا با آن غذائی خريدارى نمايند.

«فَإِذَا الْمِقْدَادُ فِی جَهْدٍ وَ عِیَالُهُ جِیَاعٌ، فَأَعْطَاهُ الدِّینَارَ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ صَلَّی الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ثُمَّ أَخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ انْطَلَقَا إِلَی فَاطِمَةَ، وَ هِیَ فِی مُصَلَّاهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ تَفُورُ، فَلَمَّا سَمِعَتْ کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم خَرَجَتْ فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ، وَ کَانَتْ أَعَزَّ النَّاسِ عَلَیْهِ، فَرَدَّ السَّلَامَ، وَ مَسَحَ بِیَدِهِ عَلَی رَأْسِهَا، ثُمَّ قَالَ: عَشِّینَا غَفَرَ اللَّهُ لَکِ وَ قَدْ فَعَلَ فَأَخَذَتِ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ: یَا فَاطِمَةُ! أَنَّی لَکِ هَذَا الطَّعَامُ الَّذِی لَمْ أَنْظُرْ إِلَی مِثْلِ لَوْنِهِ قَطُّ وَ لَمْ أَشَمَّ مِثْلَ رَائِحَتِهِقَطُّ وَ لَمْ آکُلْ أَطْیَبَ مِنْهُ وَ وَضَعَ کَفَّهُ بَیْنَ کَتِفَیَّ، وَ قَالَ: هَذَا بَدَلٌ عَنْ دِینَارِکَ (إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِساب(1).(2)

(ولی در بين راه به مقداد برخورد نمودند. که اهل و عیالش گرسنه بودند. از این رو حضرت آن دینار را به مقداد داده، و خود به مسجد رفتند، و نماز ظهر و عصر را با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به جاى آوردند، سپس بعدر از نماز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دست حضرت را گرفتند و با هم به طرف خانهٔ حضرت فاطمه علیها السلام رفتند. پس حضرت فاطمه علیها السلام بر سر سجاده عبادت خود بودند، و کاسه ای پشت سر ایشان قرار داشت، که از آن بخار برمی خاست. هنگامى كه حضرت فاطمه علیها السلام صداى رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را شنيدند، از مصلّاى خود خارج شدند و به حضرت سلام كردند. و حضرت فاطمه علیها السلام عزيزترين مردم نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودند. و حضرت جواب سلام ایشان را فرمودند، و دستى بر سر حضرت زهرا علیها السلام كشيدند و فرمودند: خدا تو را بيامرزد، شامى براى ما مهيّا كن. سپس حضرت فاطمه علیها السلام آن كاسه را آوردند، و در مقابل رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نهادند. پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ای فاطمه! این غذا را از

ص: 137


1- سوره آل عمران، آیهٔ 37
2- بحارالانوار، ج43، ص29؛ به نقل از الخرائج و الجرائح، ج2، ص532

کجا آورده ای؟ من هرگز رنگی نظیر رنگ آن را ندیده ام؛ بویی نظیر بوی آن را نبوییده ام و نظیر آن را نخورده ام. آن گاه دست مبارک خود را میان دو کتف حضرت علیّ علیه السلام گذاشتند و فرمودند: اين غذا در مقابل آن دينارى كه در راه خدا دادى به دست آمده است، همانا خداوند هر كه را بخواهد رزق و روزى بى حساب عطا مى نمايد.)

بگفت مولا علىّ در صبح گاهى *** به زهرا مخزنِ نور الهى

بُوَد چيزى به خانه بهر خوردن *** در اين ايّام قحطى، روز روشن

بگفتا حضرت زهرا كه اى شاه *** نباشد لقمهٔ نانى به درگاه

چو مولا رفت از خانه به بيرون *** گرفت قرضى به دينارى به گردون

كه تا با آن خَرَد، قدرى طعامى *** براى اهل خانه بهر شامى

و ليكن در طريق و راه و كوچه *** بديد مقداد را آن نور ديده

كه از گرسنگىِ اهل خانه *** نمانده از برايش راه چاره

بداد دينار را مولا به مقداد *** امير و حامى مردم ز بي داد

برفت مسجد كه تا خواند نمازش *** به همراه رسولِ بى نيازش

چو خواند مولا نمازش را در آن روز *** به مسجد در كنارِ نورِ فيروز

نبىّ دست علىّ بگرفت و رفتند *** درون خانه زهرا نشستند

و حال آن كه بُوَد زهرا به محراب *** به مشغول نيايش از همه باب

كنارش ظرفى از غذاى تازه *** ندارد از زمين حتّى نشانه

چو در محراب بشنيد او كلامش *** بيامد پيش و از جانش سلامش

جواب حضرتش فرمود و گفتا *** مهيّا كن غذايى اى عزيزا

شوى مشمول لطف حضرت حقّ *** به نزدم بهترينى از همه خَلق

بياورد فاطمه ظرف غذايى *** كه بود در نزد او وقت دعايى

ص: 138

بگفت با حضرت زهرا پيمبر *** كجا بود اين غذا اى نور داور

چنين رنگى و بوئى از غذايى *** نديده بودمى در هر كجايى

نخورده بودم اندر اين جهان من *** غذايى مثل اين در هر مكان من

بگفتا با علىّ اين رزق امروز *** بود از آن چه دادى شاه پيروز

به جاى آن چه دادى تو به مقداد *** خدا از جنّت عدنش به ما داد

چو«سجّاد»گفت از وصف و کمالش *** بديد عالم گرفتار خصالش

**********

مرحوم علّامه مجلسى قدس سرهم چندين روايت نقل فرموده اند كه دلالت مى كند همان گونه كه خداوند تبارك و تعالى از بهشت در كنار محراب عبادت حضرت مريم علیه السلام براى ايشان غذا و ميوه هاى بهشتى قرار مى دادند، چنانچه در قرآن مى فرمايد:

(كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللّه إِنَّ اللّه يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِساب(1)

«هر وقت زكريّا به محراب عبادت مريم مى آمد، رزق شگفت آورى مى يافت، مى گفت: اى مريم اين روزى از كجا براى تو مى رسد، پاسخ مى داد كه اين از جانب خدا است، همانا خدا به هر كس خواهد روزى بى حساب دهد.»

براى حضرت صدّيقه طاهره، زهراى مرضيّه علیها السلام نيز نعمات بهشتى نازل مى كرد. و چرا چنين نباشد در حالى كه حضرت مريم علیها السلام ، سيّده زنان اهل و زمان خودش است، امّا حضرت زهرا علیها السلام سيّدة النّساء العالمين، و چونان پدر بزرگوارشان، افضل از همه اولياء و انبياء مى باشند. مرحوم علامه مجلسی قدس سرهم نگاشته است: زمخشری که یکی از علماء اهل سنت است، در تفسیر کشاف، در ضمن بیان داستان حضرت زکریا و مریم علیهما السلام می نویسد:

ص: 139


1- سوره آل عمران، آيه 37

«أَنَّهُ جَاعَ فِی زَمَنِ قَحْطٍ، فَأَهْدَتْ لَهُ فَاطِمَةُ رَغِیفَیْنِ وَ بَضْعَهَ لَحْمٍ آثَرَتْهُ بِهَا فَرَجَعَ بِهَا إِلَیْهَا فَقَالَ: هَلُمِّی یَا بُنَیَّةُ! وَ کَشَفَتْ عَنِ الطَّبَقِ، فَإِذَا هُوَ مَمْلُوءٌ خُبْزاً وَ لَحْماً، فَبُهِتَتْ وَ عَلِمَتْ أَنَّهَا نَزَلَتْ مِنَ اللَّهِ، فَقَالَ لَهَا: أَنَّی لَکِ هذا، قالَتْ: هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، (إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ). فَقَالَ علیه السلام : الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَکِ شَبِیهَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ، ثُمَّ جَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ جَمِیعَ أَهْلِ بَیْتِهِ حَتَّی شَبِعُوا وَ بَقِیَ الطَّعَامُ کَمَا هُوَ، وَ أَوْسَعَتْ فَاطِمَةُ عَلَی جِیرَانِهَا.(1)در زمانی که قحطی رخ داده بود، حضرت فاطمه علیها السلام ، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را بر خود مقدم نمود، و دو قرص نان، و یک تکه گوشت برای حضرت فرستادند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آن نان و گوشت را نزد حضرت فاطمه علیها السلام آوردند و به ایشان فرمود: ای دخترم! این غذا را بگیر. امّا وقتی حضرت فاطمه علیها السلام درپوش ظرف غذا را برداشتند، دید که ظرف پر از نان و گوشت است. حضرت فاطمه علیها السلام متعجب شدند، و دانستند که آن غذا از طرف خداوند متعال نازل شده. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به حضرت زهرا علیها السلام فرمودند: این غذا را از کجا آورده بودی؟ حضرت فاطمه علیها السلام گفتند: «از طرف خداوند می باشد؛ «خداوند به هر کس خواهد رزق و روزی بی حساب می دهد». رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: حمد و سپاس آن خداوندی را که شما را شبیه سرور بانوان بنی اسرائیل - یعنی حضرت مریم - قرار داد. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، علیّ بن ابی طالب. حسن، حسین، و همه اهل بیت خود را جمع نمودند. همه به قدری از آن غذا خوردند که سیر شدند، ولی غذا همچنان باقی مانده بود. و حضرت فاطمه علیها السلام آن غذا را بین همسایگان خود تقسیم نمود.)

در پايان، برخى از دل نوشته هاى نگارنده درباره مصائب حضرت زهرا علیها السلام آورده مى شود، اميد آن كه مورد قبول حضرت قرار گيرد.

ص: 140


1- بحارالانوار، ج43، ص29

بعد قتلِ خاتمِ پيغمبران *** عهد كردند جمله اى از بدتران

تا كنند غصب خلافت از علىّ *** مظهرِ ذاتِ اِله و آن ولىّ

زین سبب اندر سقیفه مشرکان *** هم قسم گشتند با جور و فغان

راه اصلاح و هدايت بر همه *** جملگی بستند بی هر واهمه

هيزم آوردند با هم از جفا *** بر سرای حضرت خیر النسا

میخ در با ضربهٔ پا ناروا *** دوخت بر دیوار قلبِ مامِ ما

چون كه آتش شعله اش بالا گرفت *** صورت زهرا به آتش جا گرفت

با فشار در به پهلوى بتول *** در جنان آتش گرفت قلب رسول

سينه زهرا ز ضرب در شكست *** درب رحمت را به سوى خلق بست

بين آن ديوار و در حقّ مبين *** محسن شش ماه شد سقط جنين

بر زمين افتاد و شد نقش زمين *** مادر غمديدهٔ شيعه حزين

پس صدا زد فضّه را آن نازنين *** بعد حفظ مرتضى آن اصل دين

بعد از آن زهرا علىّ را زد صدا *** كه به فريادم برس صبرِ خدا

يا علىّ ادركنى اى فريادرس *** محسنم را كُشته اند اى دادرس

چون كه مولا ديد زهرا بر زمين *** بر زمين زد آن خبيث و آن لعين

پس گريبان و گلويش را فشرد *** صورت نحسش به خاك كوچه بُرد

چون عمر ديد مرتضى را خشمگين *** گفت عهدت با نبىّ مانده زمين

خود تو عهدى بسته اى، اى مرتضى *** در زمانِ قبضِ روحِ مصطفى

خود نمودى عهد با ذات خدا *** لحظه اش گشته، به عهدت كن وفا

خود تو گفتى با محمّد يا علىّ *** بعد تو صبرى كنم صبرى جلی

تا ز صبرم نام ذات کبریا *** منجلی گردد به هر جا و سرا

چون رها كرد سرور آزادگان *** آن خبيثِ بدتر از خوك و سگان

ص: 141

دوره كردند سرور و مولا به آن *** با تمام جهد و با هم بى امان

پس ببستند دست مولی المتقین *** با طنابی گردن حبل المتین

پا و سر عریان و با زخمِ زبان *** در ميان كوچه با قَدِی کمان

سوی مسجد می برند مولا حزین *** با دلی پر بغض و هم با جور و کین

ناگه اندر کوچه ها و در طریق *** در میان دود و آن نار و حریق

يك نفر از اهل ذمّه زآن ميان *** مرتضى را ديد و شد اشكش روان

چون كه مولا را در آن حالت بديد *** رحمت حقّ در دلش سكنى گزيد

دست توبه زد به دامان علىّ *** پيرو حقّ گشته با صوت جلىّ

پس عمر گفتا به آن نيكو مرام *** سال ها بودى به جمع ما مُدام

گر چه بودى سال ها در بين ما *** تو نگرديدى مسلمان بى حيا

ليك در اين شورش و غوغاى ما *** دفعتاً گشتى مسلمان از ريا

از چه رو در اين زمان مؤمن شدى *** نفى باطل كرده جذب دين شدى

از چه رو رويت ز ما برتافتى *** از چه رو قلبت به حيدر باخت(1)

پس بگفتا در جوابش بى ملال *** علّت ايمان خود بر ذو الجلال

من به روز جنگ خيبر بوده ام *** زور و بازوى علىّ را از قضاخود ديده ام

ديده ام با مرحب و اهلش چه كرد *** درب را از جا به انگشتى بكند

چون بديم مرتضى را اين چنين *** يادم آمد از همان فتح مبين

چون كه ديدم صبر او در اين زمان *** صبر ذات ذو المِنن گشتم عيان

آن كه صبرش مظهر صبرِ خداست *** در چنين روزى كه آن روز بلاست

كى بُوَد از ساحت قدسش جدا *** بى گمان باشد ولايش چون خدا

چون كه ديدم صبر آن والا مقام *** همزمان با قدرتى تام و تمام

توبه كردم در زمان از كفر خويش *** عاشقش گشتم فزون از هر چه بيش

ص: 142


1- اين بيت از جناب مستطاب آقای حسين زيبائى مى باشد

اى عزيزا صبر مولا در جهان *** كرده صبر ذات حقّ بر ما بيان

تا بدانند عالم از جنّ و بشر *** هست ربّى فوق عالم سربه سر

سيّد«سجّاد» سوزد بهر آن درد نهان *** که همیشه تازه باشد از پس این سالیان

**********

عالم امكان دگرگون و حزين *** زآن كه زد سيلى سگی بر آن برین

بس دو دستی از یسار و از یمین *** آن عدوىِ كافر و از مفسدين

بر روى زادهٔ ختمُ المرسلين *** صورت كُفوِ علیّ و آن ولیِّ مؤمنین

صورتى كه گشته از آن نازنين *** روشن اين عالم چنان روى زمين

ناگهان در گوش اُمّ المؤمنين *** از همان ضرب دو دست آن لعین

گوشواره شد جدا از هم ز کین *** در میان کوچه های مسلمین

چون که زد با ضرب پای سهمگین *** ناگهان بر پهلوی آن برترین

بر زمين افتاد آن حصنِ حصين *** در میان خاک کوچه بی معین

از زمين خوردن مادر اين چنين *** در ميان كوچه با بانگ و طنين

ناگهان افتاد آن عرشِ وزين *** از عمود و قائمه با ناقلين

دست در دست امامِ دوّمين *** ناگهان شد مادر اندر حال و حین

از برای رفتن خانه ز جمع ناکِثین *** آن كه باشد بر همه عالم نگين

چون گرفت رُو از اميرالمؤمنين *** حضرت زهرا ز جورِ اهل كين

گشت ظاهر ظُلمتى اندوهگين *** از براى حضرت خانه نشين

گشت تاريك آسمانِ اوّلين *** از پس عرشِ خدا ز آن مَه جبين

قلب جمله عاشقانِ شاه دين *** در زمان بشكست و گرديده غمين

چون دلِ آلُ لَهُ و آن طیبین *** از برای مادرِ الحقّ متین

لب ببند «سجّاد» زين ظلم مبين *** طاقت از كف داده به قطع و يقين

ص: 143

حضرت مهدى امام بى قرين *** همچو جدّش رحمةُ للعالمين

**********

تقديم به پيشگاه حضرت معصومه علیها السلام :

كرم در قم دگر از تاب رفته *** ببين بيچاره معصومه گشته

ز بس بخشش به زوّارش نموده *** كرامت را دگر طاقت نبوده

**********

ص: 144

معجزات حضرت ابا محمّد امام حسن مجتبى علیه السلام

اشاره

1. اطاعت حيوانات و باز شدن درب هاى آسمان

2. خبر دادن از تولّد فرزند

3. زنده كردن مرده

4. نشان دادن حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام

5. خارج شدن آب و شير و عسل از ستون مسجد

ص: 145

معجزه اوّل: اطاعت حيوانات و باز شدن درب هاى آسمان

مرحوم طبرى آملی امامی قدس سره از سفیان از پدرش از اعمش روایت نموده، که محمّد بن صالح گفت: روزى حضرت امام حسن بن علىّ علیهما السلام را ديدم، در حالى كه تعدادى آهو از كنار ايشان عبور مى كرد.

«فَصَاحَ بِهِنَّ، فَأَجَابَتْهُ كُلُّهَا بِالتَّلْبِيَةِ حَتَّى أَتَتْ بَيْنَ يَدَيْهِ. فَقُلْنَا: يَا بْنَ رَسُولِ اللَّهِ! هَذَا وَحْشٌ، فَأَرِنَا آيَةً مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ. فَأَوْمَأَ نَحْوَ السَّمَاءِ، فَفُتِحَتِ الْأَبْوَابُ، وَ نَزَلَ نُورٌ حَتَّى أَحَاطَ بِدُورِ الْمَدِينَةِ، وَ تَزَلْزَلَتِ الدُّورُ حَتَّى كَادَتْ أَنْ تَخْرُبَ. فَقُلْنَا: يَا بْنَ رَسُولِ اللَّهِ! رُدَّهَا. فَقَالَ لِي: نَحْنُ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ، وَ نَحْنُ الْآمِرُونَ، وَ نَحْنُ النُّورُ، نُنَوِّرُ الرُّوحَانِيِّينَ، نُنَوِّرُ بِنُورِ اللَّهِ، وَ نُرَوِّحُ بِرُوحِهِ، فِينَا مَسْكَنُهُ، وَ إِلَيْنَا مَعْدِنُهُ، الْآخِرُ مِنَّا كَالْأَوَّلِ، وَ الْأَوَّلُ مِنَّا كَالْآخِرِ.(1)

(امام آن ها را صدا زدند، پس همگى جواب حضرت را با لبّيك گفتن دادند، تا جائی که در مقابل حضرت حاضر شدند. عرض كرديم: اى فرزند رسول خدا! اين ها حيوانات وحشى هستند، معجزه اى آسمانى به ما نشان بدهيد. پس به سوى آسمان اشاره نمودند، ناگهان درب هاى آسمان باز شد، و نورى فرود آمد كه تمام خانه هاى

ص: 146


1- دلائل الإمامة، ص168؛ نوادر المعجزات، ص231

مدينه را احاطه كرد، و خانه ها به حركت درآمدند به گونه اى كه نزديك بود خرابشوند. عرض كرديم: اى فرزند رسول خدا! آن نور را برگردانید. پس امام به ما فرمودند: ما اهل بيت اوّل و آخر هستيم ما آمرون و کسانی می باشيم كه امر ما را همه موجودات ديگر اطاعت مى كنند. ما نورى هستيم كه روحانيّين (فرشتگان) را روشنى مى بخشيم، و به نور خداوند آن ها را منوّر مى گردانيم. جايگاه نور خداوندى در ما، و معدن آن به سوى ما است. آخرين ما، مانند اوّلين ما، و اوّلين ما مثل آخرين ما است.)

شده نقل روزى به دشتى عظيم *** بديدند به ناگه امام كريم

همان سبط اكبر ولىّ خدا *** همان مجتبى كه بُوَد مقتدا

كه خواند همى وحش روى زمين *** ز آهوى مُشكين و زيبا وزين

به لبّيك گفتند جوابش به جان *** مطيع جنابش همه بى گمان

بگفتيم كِاى شاه ارض و سماء *** تويى زادهٔ شاه ملك بقاء

نما معجزى از دل آسمان *** كه اين ها وحوشند و ارضى مَظا(1)

اشارت نمود مالكِ مُلك و جان *** ز روى زمين بر دل آسمان

بكرد آسمان سينه اش چاك چاك *** ز شوقِ نگاه شهِ نازِ پاك

بشد درب هاى سماء بازِ باز *** به نورى كه تابد به هر جا به ناز

فرود آمد آن نور به هر روزنى *** به شهر مدينه، به هر بَرزَنى

نمود نور احاطه همه شهر را *** بزد طعنه بر كوى و بام و سرا

بلرزاند شهر نبىّ را چنان *** كه شد لرزه بر قلب جمله يلان

بگفتيم كه اى شاه كون و مكان *** بگردان تو نورِ سماء از كيان

و گرنه شود شهرِ خاتم خراب *** به هر کوی و برزن ز هر درب و باب

ص: 147


1- مظان: جاى گمان بردن و جاى احتمال

به گرداند نور و بفرمود شاه *** به ما كه بُديم محو او با نگاه

كه مائيم آخرين هستى ذو الجلال *** به گيتى و عالم به حدّ كمال

زمانى كه جمله خلائق چو عالم نبود *** نمود آفرينش ز ما هر چه بود

نموده خدا جملهٔ كائنات *** به فرمان ما كه بُديم طيّبات

به نور خدا، نورِ عالم دهيم *** سُرور و بشارت به هر دَم دهيم

بُوَد نور حقّ جمله در ذات ما *** بود معدنش سوى ما از خدا

بُوَد آخرين نور ما اهل بيت *** چُنان اوّلين نور عنبر سرشت

همه نور واحد در اين عالميم *** به «سجّاد» و خلقِ جهان رهبريم

**********

نكته: اين گونه معجزات براى وجود نازنين سبط اكبر حضرت ابامحمّد امام حسن بن علىّ علیهما السلام امرى بس آسان است؛ زيرا حضرتش زادهٔ زهراى اطهر علیها السلام و دست پرورده شاه ولايت اميرالمؤمنين علیه السلام است؛ آن اميرى كه در مسجد كوفه وقتى خطبه مى خواند فرمود:

«أَیُّهَا اَلنَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَلَأَنَا بِطُرُقِ اَلسَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّی بِطُرُقِ اَلْأَرْض.(1)

(ای مردم! از منِ [علىّ] سؤال كنيد قبل از اين كه مرا از دست بدهيد، به درستى كه من به راه هاى آسمان از راه هاى زمين آگاه ترم.)

وقتى اميرالمؤمنين علیه السلام اين چنين از راه هاى آسمان ها آگاهى دارد، ديگر تعجّبى ندارد كه فرزند بزرگوارش به آسمان دنيا اشاره اى كند، و از آن نورى به زمين مدينه بتابد. و همان گونه كه در همين روايت هم آمده، فرقى بين اوّلين، و آخرين امام وجود ندارد. و خداوند متعال تكويناً چنان ولايتى به وجود نازنين ائمّه اطهار علیهم السلام عنايت فرموده كه هر آن چه را كه اراده نمايند واقع مى شود.

معجزه يعنى ديگران را به عجز و ناتوانى واداشتن، پس اين دسته از امور خارق العاده بيانگر عجز ديگران است. امّا براى كسى كه «نور اللّه» و «يد اللّه» است، و داراى «ولايت قيومى» بر

ص: 148


1- نهج البلاغه، ص604

عالم هستى است و «قوام عالم» چه در ايجاد، و چه در بقاء به دست اوست، امرى بس سهل و آسان مى باشد. و تصرّف در عالم، مقتضاى «ولايت» او بر عالم است. بنابر اين، اين گونهمعجزات، كاشف از ولايت و قدرت امام علیه السلام در عالم هستى است، كه به اذن اللّه و عنايت اللّه به آن انوار مقدّسه، صورت مى گيرد. علاوه بر آن، آن انوار مقدّسه، عالم به علم الكتاب هستند، بلكه در نزد آن عزيزان «علم الكتاب» مى باشد، چنانچه خداوند مى فرمايد:

(وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتا(1)

«(بگو: تنها گواه بين من و شما، خدا) و عالمان حقيقى به كتاب خدا خواهد بود.»

و صاحب کتاب «ينابيع الموّدة» از عطية العوفي از ابى سعيد خدرى نقل كرده است:

«سَأَلتُ رَسُولَ اللّه صلی الله علیه و آله و سلم عَن هذِهِ الآیَة (الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکِتاب(2). قالَ: ذاکَ وَزیرُ اَخی سُلَیمان بن داود علیهما السلام . وَ سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّه عَزّوجَلَّ: (قُلْ كَفى بِاللّه شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتا(3). قالَ: ذاکَ اَخی عَلیّ بن أبی طالب علیهما السلام .(4)

(از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دربارهٔ آيهٔ: (الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکِتابِ) سؤال كردم، فرمودند: او وصىّ برادرم سليمان بن داود علیهما السلام بوده است. و از حضرت دربارهٔ فرمایش خداوند عزّ و جلّ که مى فرمايد: (قُلْ كَفى بِاللّه شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب) فرمود: مقصود از آن، برادرم علىّ بن ابى طالب علیهما السلام است.)

جناب آصف بن برخيا علیه السلام ، وصىّ حضرت سليمان علیه السلام ، در نزدش (عِلمٌ مِنَ الکِتابِ) بود، يعنى عالم بود به بعضى از «علم الكتاب»؛ از همين رو توانست «تخت بلقيس» را پيش از حركت چشم حضرت سليمان علیه السلام در نزد ايشان حاضر نمايد. حال كسى كه وارث شاه ولايت حضرت

ص: 149


1- سوره رعد، آيهٔ 43
2- آن کس که به علمی از کتاب الهی دانا بود. (سوره نمل، آیهٔ 40)
3- بگو: تنها گواه بین من و شما خدا و عالمان حقیقی به کتاب (خدا که انبیاء و اولیاء و علماء ربّانیند) کافی خواهد بود. (سوره رعد، آيهٔ 43)
4- ينابيع المودّة لذوي القربى، ج1، ص307

مرتضى علىّ روحى فداه است، و خداوند جلّ جلاله درباره آن بزرگوار مى فرمايد: (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب)، يعنى آگه از همه كتاب است؛ به طريق اولى قادر بر اين امور خواهد بود؛ چرا كه با توجّه به «علم من الكتاب» كه علم جزئى را مى گويد، و «علم الكتاب» كه علم كلّى را بيان مى كند، تفاوت ميان حضرت علىّ علیه السلام و حضرت آصف بن برخيا علیه السلام تا حدودى روشن مى شود؛ لذا در روايات بسيارىمى خوانيم كه اسم اعظم الهى هفتاد و سه حرف است كه يك حرف آن نزد آصف بن برخيا علیه السلام بود، و چنان خارق عادتى را انجام داد؛ و نزد اهل بيت علیهم السلام هفتاد و دو حرف آن است، و يك حرف آن مخصوص به ذات پاك خدا است.

چنانچه مرحوم علامهٔ مجلسی قدس سره کتاب ارزشمند «بصائر الدرجات» از علیّ بن محمّد نوفلی از حضرت امام هادی علیه السلام نقل نموده، شنیدم حضرت می فرمودند:

«اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ ثَلَاثَةٌ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً، وَ إِنَّمَا کَانَ عِنْدَ آصَفَ مِنْهُ حَرْفٌ وَاحِدٌ، فَتَکَلَّمَ [بِهِ]، فَانْخَرَقَتْ لَهُ الْأَرْضُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَبَإٍ، فَتَنَاوَلَ عَرْشَ بِلْقِیسَ حَتَّی صَیَّرَهُ إِلَی سُلَیْمَانَ، ثُمَّ انْبَسَطَتِ الْأَرْضُ فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ، وَ عِنْدَنَا مِنْهُ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ عِنْدَ اللَّهِ، مُسْتَأْثَرٌ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ.(1)

(اسم اعظم خداوند هفتاد و سه حرف می باشد. و در نزد آصف یک حرف از آن ها بود. که با همان یک حرف تکلم نمود، و فاصله بین او و سبأ فرو ریخت، پس توانست تخت بلقیس را گرفته و نزد سلیمان حاضر نماید. سپس به اندازه چشم بر هم زدنی، زمین منبسطت و به حال اوّل خود بازگشت. و حال آن که نزد ما اهل بیت هفتاد و دو حرف از آن ها می باشد، و یک حرف دیگر آن در نزد خداوند است، که در علم غیب به او مخصوص می باشد.)

معجزه دوّم: خبر دادن از تولّد فرزند

مرحوم ثقة الاسلام كلينى قدس سره در باب مولد الحسن بن علىّ علیه السلام از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل كرده اند: سالى حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام پياده به مكّه رفتند، و پاهاي مبارک

ص: 150


1- بصائر الدرجات، ج4، ص247؛ عنه البحار، ج27، ص26؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص406؛ اصول کافی، ج1، ص230

حضرت ورم كرد. از این رو يكى از غلامان حضرت به ایشان عرض كرد: اگر سوار شويد، اين ورم فرو می نشيند. ولی حضرت فرمودند:«كَلَّا إِذَا أَتَيْنَا هَذَا الْمَنْزِلَ فَإِنَّهُ يَسْتَقْبِلُكَ أَسْوَدُ وَ مَعَهُ دُهْنٌ فَاشْتَرِ مِنْهُ وَ لَا تُمَاكِسْهُ، فَقَالَ لَهُ مَوْلَاهُ: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي مَا قَدِمْنَا مَنْزِلًا فِيهِ أَحَدٌ يَبِيعُ هَذَا الدَّوَاءَ، فَقَالَ لَهُ: بَلَي، إِنَّهُ أَمَامَكَ دُونَ الْمَنْزِلِ، فَسَارَا مِيلًا، فَإِذَا هُوَ بِالْأَسْوَدِ، فَقَالَ الْحَسَنُ علیه السلام لِمَوْلَاهُ: دُونَكَ الرَّجُلَ، فَخُذْ مِنْهُ الدُّهْنَ وَ أَعْطِهِ الثَّمَنَ، فَقَالَ الْأَسْوَدُ: يَا غُلَامُ! لِمَنْ أَرَدْتَ هَذَا الدُّهْنَ؟ فَقَالَ: لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ، فَقَالَ: انْطَلِقْ بِي إِلَيْهِ، فَانْطَلَقَ فَأَدْخَلَهُ إِلَيْهِ، فَقَالَ لَهُ: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي، لَمْ أَعْلَمْ أَنَّكَ تَحْتَاجُ إِلَي هَذَا، أَ وَ تَرَي ذَلِكَ، وَ لَسْتُ آخُذُ لَهُ ثَمَناً، إِنَّمَا أَنَا مَوْلَاكَ، وَ لَكِنِ ادْعُ اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَنِي ذَكَراً سَوِيّاً يُحِبُّكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ، فَإِنِّي خَلَّفْتُ أَهْلِي تَمْخَضُ، فَقَالَ: انْطَلِقْ إِلَي مَنْزِلِكَ فَقَدْ وَهَبَ اللَّهُ لَكَ ذَكَراً سَوِيّاً وَ هُوَ مِنْ شِيعَتِنَا.(1)

(هرگز، زمانی که به اين منزل رسيديم، سياه پوستى نزد تو می آيد، که با او روغنى است، پس تو از او آن روغن را خریداری کن و چانه نزن. غلام به حضرت عرض كرد: پدر و مادرم فدای شما شوند، ما به هيچ منزلى وارد نشديم كه شخصى در آن باشد و اين دارو را بفروشد. حضرت به او فرمودند: بله، آن مرد جلوی تو، نزديك آن منزل می باشد، پس يك ميل (2 كيلومتر) راه رفتند، و ناگاه آن سياه پوست را پيدا نمود، پس امام حسن علیه السلام به غلام خود فرمودند: نزد اين مرد برو، و آن روغن را از او بگير، و بهاي آن را به او پرداخت کن. پس وقتی نزد او رفت سياه پوست گفت: اى غلام! اين روغن را براى چه كسی مى خواهى؟ گفت: براى حسن بن علىّ علیهما السلام . پس گفت: مرا هم نزد ایشان ببر. پس به راه افتادند، و او را خدمت حضرت آورد. او به حضرت عرض كرد: پدر و مادرم فدای شما گردند، من نمى دانستم كه شما به اين روغن احتياج دارى، اجازه بفرماييد بهايش را نگيرم؛ زيرا من غلام شما هستم، ولى

ص: 151


1- اصول کافی، ج1، ص463

از خداوند بخواهيد كه به من پسر سالمی كه دوست شما اهل بيت باشد، روزى كند؛ چرا که من هنگامی که از همسرم جدا شدم، او او را پشت سر گذاشتم، دردزايمان داشت. حضرت فرمودند: به خانه ات برو، بدرستی كه خداوند به تو پسر سالمی عنایت فرموده، و او از شيعيان ما است.)

به سالى سبط اكبر رفت مكّه *** پياده با تمامِ جاه و رتبه

ز بهر حرمت بارى تعالى *** پياده رفت به مكّه شاه و مولا

ورم بنمود پاهاى جنابش *** ز بُعْدِ راه و از بهر ثوابش

بگفتا يك غلامِ خاص حضرت *** به آن شاه و ولىّ از روى رحمت

شما كه مركب آوردى به همراه *** سوار آن ويد قدرى در اين راه

سوارش گر شويد كم گردد آماس *** نگردى خسته اى بهتر ز الياس

بفرمود حضرتش آيم پياده *** براى حرمتِ صاحبِ خانه

ولى در منزل ديگر كنارى *** بُوَد روغن فروشِ بردبارى

كه مرهم باشد آن روغن برايم *** مداوا مى كند اين زخم پايم

سيه پوستى بُوَد در راه اكنون *** كه از دست عدو دارد به دل خون

بگفتا خادم حضرت به مولا *** نباشد اين چنين مردى به صحرا

ز هر جايى كه ما رفتيم اى شاه *** نديديم اين چنين شخصى به اين راه

بفرمود حضرتش باشد جلوتر *** كسى كه رحمش باشد چو اختر

چو بگرفتى از آن دارو و روغن *** تمام اُجرتش را ده به هر وزن

برفتند تا رسيدند در طى راه *** به شخصى كه بديدندش به ناگاه

چو حضرت ديد او را در بيابان *** بفرمود با غلامش جان جانان

بخر روغن از اين مرد سيه پوست *** همان گونه كه گفتم با تو اى دوست

چو خادم ديد او را در بيابان *** خريد روغن ز او از بهر درمان

ص: 152

بشد اندر تعجّب خادمِ شاه *** از آن اخبار غيب شه، به ناگاه

زمانى كه خريد دارو از آن مرد *** در آن لحظه سؤالى را از او كرد

بگفت اين روغن از بهر كه خواهى *** نباشد مثل اين مرهم به راهى

بُوَد اينمرهم هر پاىِ زخمى *** نيابى مثل آن در بَر و يمى

بگفت خواهم براى شاه عالم *** حسن بن علىّ افضل ز آدم

چو بشنيد نام آن مولاى خوبان *** بيامد خدمت آن روح و ريحان

بگفتا طوطيايم خاك راهت *** همه عالم فداى يك نگاهت

چگونه پول اين روغن ستانم *** منى كه در شمار بندگانم

به جز تو سرور و شاهى ندارم *** نما رخصت كه پولش را گذارم

اگر مى گفت غلامت اى عزيزا *** كه خواهد روغن از بهر تو شاها

نمى كردم قبول پولش به آنى *** چرا كه عبدم و دارم نشانى

منم عاشق شها بر دودمانت *** غلام روسياه آستانت

برايم كن دعايى اى اميرا *** كه گردد روزيم فرزندِ دانا

كه باشد در رديف شيعيانت *** فدايى تو و راه و كيانت

چو امروز آمدم اينجا به اين راه *** به درد زايمان بود همسرم، شاه

بفرمود حضرتش با او كلامى *** ز بعد گفت وگوها و سلامى

چو برگردى به خانه شام گاهى *** ببينى گوشه و در خواب گاهى

عطا كرده خدا ز لطف بر تو *** يكى نيكو پسر، دانا و خوش رو

كه باشد شيعه آل محمّد *** فدايى سراى آل احمد

بُوَد بيزارِ از اين قوم شيّاد *** دهد جانش به راهم همچو «سجّاد»

**********

ص: 153

توضيح: وقتى به معجزات حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام مراجعه مى كنيم، از اين قبيل معجزات زياد یافت می شود، و موارد متعدّدى وجود دارد، كه حضرت به وجود حمل در رحم خبر داده اند و حتّى مشخّصات آن را هم بيان كرده اند، كما اين كه در روايتی نقل شده است:از مقابل حضرت، ماده گاوى عبور كرد. حضرت فرمودند: اين ماده گاو، به گوسالهٔ مادّه اى كه يك سفيدى در پيشانى دارد، و سر دُمش نيز سفيد است، حامله می باشد. پس وقتى قصّاب آن گاو را ذبح كرد، همگان ديدند كه به گوساله اى با همان صفات كه امام فرموده بودند، حامله بوده است. پس به حضرت عرض كرديم: آيا خداوند عزّوجلّ در قرآن نمى فرمايد:

(وَ يَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَام(1)

«خداوند (از جزئيّات) آن چه در رحم هاى آبستن است، آگاهى دارد.»

پس امام علیه السلام فرمودند: ما اهل بيت از علوم نهان و پنهان شده و در خزانه نهاده شده اى كه مكتوم و پنهان است، اطّلاع و آگاهى داريم. آن علمى كه هيچ ملك مقرّب و نبىّ مرسلى آن را نمى داند، مگر محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم (2)

آرى اگر تا چند دهه قبل گفته مى شد كه امام معصوم علیه السلام جنسيّت نوزاد در رحم مادر را مى داند، شايد افرادى در اين اعجاز، مثل برخى معجزه هاى ديگر، تشكيك مى كردند؛ امّا با تجهيزات پزشكى اين دوران، امكان آن به اثبات رسيده است. و به اذن اللّه تبارك و تعالى، اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام بدون اين تجهيزات نه تنها از جنسيّت اطفال، كه از خصوصيّات اخلاقى و روحى آن ها آگاهى كامل دارند.

بعضى از اساتيد فرموده اند: ارحام يك معناى ظاهرى دارد كه معلوم است. و يك معناى باطنى نیز دارد، و آن این كه هر عالم بالايى، نسبت به عالم پايين تر خود، «اُمّ» محسوب می گردد، پس علم به ارحام يعنى علم به همهٔ عوالم بالا و پايين.

شده نقل روزى به عهد قديم *** بديد سبط اكبر، امامِ كريم

يكى ماده گاوى به كوى و طريق *** به جمعِ تنى چند يار و رفيق

ص: 154


1- سوره لقمان، آيهٔ 34
2- مدينة المعاجز، ج3، ص241

بفرمود ناگه امامِ مبين *** ز اوصاف حملش در آن حال و حين

كه دارد همى حمل او از قضا *** نشان هاى زيبا به امر خدا

هر آن كس كه باشد همى كنجكاو *** ببيند در آن پيكرِ حملِ گاوسفيدى دو

جایش همی همچو ماه در آن پيكر *** جمله جايش سياه به پيشانيش

يك سفيدى چو برف نمايان *** بُوَد چون دُمَش با چه ژرف

مؤنّث بُوَد حمل آن بى گمان *** بُوَد كلّ عالم بَرِ من عيان

چو فرمود سبط نبیّ با چه جاه *** ز اوصاف آن حمل اندر پگاه

ز بعدش بیامد همی در زمان *** يكى ذابحِ خبرهٔ پُر توان

نمودش به تيغى در آن رهگذار *** میان همه مردمانِ دیار

به یکباره آن را به برق نگاه *** همى ذبح با نام ذاتِ إله

ز بعدش بديدند همه ناگهان *** يكى معجزى در زمان و مكان

كه دارد بَقر در دلش يك جنين *** مؤنّت چنانچه امامِ برين

خبر داده از آن به خلق زمين *** سفيدى به پيشانيش چون نگين

همانند سَرِ دُمش بين ناس *** سفيدى نمايان شد اندر حواس

لذا عدّه اى زآن گروه و ميان *** بگفتند به آن سرورِ انس و جان

چگونه شود معنى قولِ ربّ *** كه فرمود بهر همه روز و شب

بداند خدا جمله اوصاف حَمل *** ز انس و ز جن و همه گاو و بَغْل

بفرمود به آنان ولىِّ خدا *** همان سرور و آيهٔ حقّ نما

بُوَد نزد ما علم بود و نبود *** هر آن چه بيايد به چرخ كبود

همان علم پنهان ز خلق جهان *** همان علم مكنون به كون و به كان

همان علم مکنون به لوح و قلم *** که در آن نباشد زوال و عدم

همان علم که از آن شوم باخبر *** ز «سجّاد» و خلقِ جهان سربه سر

**********

ص: 155

و در مجالى ديگر، روايت فوق با اين عبارات به نظم آمده كه ان شاء اللّه مورد قبول ائمّه اطهار علیهم السلام ، خاصّه وجود نازنين حضرت سبط اكبر امام حسن مجتبى علیه السلام قرار بگيرد:

در حضور سبط اكبر صاحب جود و سخا *** ماده گاوى مى گذشت در بين خلقِ باوفا

چون كه حضرت ديد آن گاو از قضا *** گفت با آنان ز حمل گاو با اذن خدا

كه بُوَد حملش مؤنّث پيش چشم من عيان *** يك سفيدى در دُم و پيشانى آن بى گمان

مى درخشد اندر آن تاريكى و آن بطن اُمّ *** با چه زيبايى كه نَبْود مثل آن در شكل و فُرم

چون كه كُشتند گاو را در پيش خلق *** جمله اوصافش مطابق بود بى هر شك و دَلق

پس بگفتند عدّه اى با مجتبى در آن ميان *** چه شود تفسير قول حضرت بارى عيان

كه خدا فرموده من دانم همه اوصاف حمل *** جمله موجودات عالم، انس و جن و گاو و بَغْل

پس بفرمود آن امام و مظهر علم خدا *** آن امامى كه بود آئينهٔ ايزدنما

علم ذات كبريايى كه بُوَد مكنون كنون *** نزد خاندان نبوّت هست چون روحى به خون

آن چنان علمى كه در عالم نمى داند كسى *** گر چه باشد از ملائك يا نبىّ و يا وصىّ

ص: 156

نزد مولا باشد آن سرّ الهى در جهان *** سيّد «سجّاد» باشد از گدايان سرايش بى گمان

**********

معجزه سوّم: زنده كردن مرده

مرحوم محمّد بن جریر طبری امامی قدس سره از وجود نازنين حضرت امام محمّد باقر علیه السلام نقل کرده است:

«جَاءَ أُنَاسٌ إِلَى الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالُوا لَهُ: أَرِنَا مَا عِنْدَكَ مِنْ عَجَائِبِ أَبِيكَ الَّتِي كَانَ يُرِينَاهَا. قَالَ: وَ تُؤْمِنُونَ بِذَلِكَ؟ قَالُوا كُلُّهُمْ: نَعَمْ، نُؤْمِنُ بِهِ وَ اللَّهِ. قَالَ: فَأَحْيَا لَهُمْ مَيِّتاً بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى، فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ: نَشْهَدُ أَنَّكَ ابْنُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَقّاً، وَ أَنَّهُ كَانَ يُرِينَا مِثْلَ هَذَا كَثِيراً.(1)

(جمعی از مردم خدمت امام حسن مجتبى علیه السلام آمدند و به حضرت عرض كردند: از آن امور شگفت انگیزی که همیشه پدرت به ما نشان می داد، و نزد شما است، به ما نشان بده. حضرت فرمودند: آيا به آن ها ايمان داريد؟ همگی عرض کردند: به خداوند قسم به آن ها ايمان داريم. امام باقر علیه السلام مى فرمايند: پس امام حسن مجتبى علیه السلام به اذن خداوند تبارك و تعالى براى آن ها مرده اى را زنده نمود. پس همگی آن ها گفتند: شهادت مى دهيم كه شما حقيقتاً فرزند اميرالمؤمنين علیه السلام هستيد، و اين كه اميرالمؤمنين علیه السلام هميشه معجزات زيادى از اين قبيل به ما نشان مى دادند.)

به فرمودهٔ پنجمين نور حقّ *** برفته حديثى چنين بر ورق

به روزى گروهى ز خلق جهان *** رسيدند محضر شاهِ كون و مكان

ص: 157


1- دلائل الإمامة، ص173؛ مدينة معاجز، ج3، ص244؛ نوادر المعجزات، ص236؛ اثبات الهداة بالنّصوص و المعجزات، ج4، ص27

بگفتند به دوّمين نور عالم فروز *** نما معجزى را در اين نيم روز

نما بر محبّين كويت شها *** يكى معجزى را به اذن خدا

از آن ها كه نزدت بُوَد از ازل *** از آن ها كه نَبْود برايش بدل

همان ها كه حيران كند هر كسى *** چو اعجازهاى بابت امامِ علىّ

كه در آن زمان از جنابش همى *** همه ديده بوديم در هر دمى

بگفتا به آنان ولىّ زمان *** به اعجازهاى شهِ اين جهان

امیر و ولیّ نعمتِ مؤمنان *** همان حیدر بوده صاحب عنان

همه واقفید با کمالِ یقین *** چنان شمس تابان به روزی برین

بگفتند آنان به آن دل ربا *** همه ما به هر جا و كوى و سرا

بدون درنگ و همى شكّ و ريب *** به هر ساعت از روز و هر وقت شب

به آن معجزات وصىِّ نبىّ *** همه مؤمنيم با بيانى جلىّ

چو آنان بگفتند چنين جمله اى *** به آن افضل از بيت و هر قبله اى

به ناگه به اذن خدا مقتدا *** نمود مرده اى زنده با يك دعا

چو ديدند آنان به اذن ولىّ *** ز سبط نبىّ و علىّ را وصىّ

چنين معجزِ واقعاً بى قرين *** كه باشد عظيم در تمام زمين

بگفتند با هم، همه اين كلام *** كه مائيم جمله برايت غلام

شهادت دهيم زادهٔ مرتضی *** اميد دل شاهِ بدر الدُّجى

كه جمله به هر جا و كرّات ما *** بديديم چنين معجزاتى ز شير خدا

همان سرور و شاهِ خیبر گشا *** به «سجّاد» مسكين همی ره نما

**********

توضيح: همان گونه كه در باب معجزات اميرالمؤمنين علیه السلام نيز بيان شد، يكى از معجزاتى كه از حضرت علىّ علیه السلام محقّق شده است، همان گونه كه از وجود نازنين حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام نيز واقع شده است، زنده شدن مردگان مى باشد، و با دقّت در اين فقره روايت كه

ص: 158

مى فرمايد: «أَنَّهُ كَانَ يُرِينَا مِثْلَ هَذَا كَثِيراً»، متوجّه مى شويم كه معجزات بزرگى از قبيل احياء اموات مكرّراً به دست مبارك اميرالمؤمنين علیه السلام به وقوع پيوسته است، و عدّه زيادى از مردم، آن ها را ديده اند، به گونه اى كه جاى هيچ شكّى براى مردم باقى نمى مانده است.و همان گونه كه معجزات انبياء الهى از قبيل زنده كردن اموات توسّط حضرت عيسى علیه السلام دليل واضحى بر نبوّت آن ها بوده است، معجزات ائمّه اطهار علیهم السلام نيز نشان از امامت اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام دارد، بلكه بايد گفت اگر از انبياء عظام علیهم السلام معجزه اى واقع شده است، به بركت حضرات محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى باشد. چنانچه در روايات بسيارى وارد شده است، كه پيامبران براى نشان دادن معجزات، خدا را با نام چهارده معصوم علیهم السلام مى خوانده اند.

معجزه چهارم: نشان دادن حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام

مرحوم علامهٔ مجلسی قدس سره «کتاب النجوم» که تألیف مرحوم شیخ مفید قدس سره می باشد، روایت نموده، وجود نازنين شكافندهٔ علوم، أباجعفر، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: گروهی از مردم محضر حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام آمدند، و عرض کردند: از آن معجزاتی که پدر بزرگوارتان حضرت امیر المؤمنین به ما نشان می دادند، شما نیز به ما نشان بدهید. حضرت فرمودند: آیا به آن ها ایمان دارید؟ عرض کردند: بله، به خدا سوگند به آن ها ایمان داریم. حضرت فرمودند:

«أَ لَیْسَ تَعْرِفُونَ أَبِی؟ قَالُوا جَمِیعاً: بَلْ نَعْرِفُهُ. فَرَفَعَ لَهُمْ جَانِبَ السِّتْرِ، فَإِذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَاعِدٌ، فَقَالَ: تَعْرِفُونَهُ؟ قَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ: هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ نَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ وَلِیُّ اللَّهِ حَقّاً، وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِهِ، وَ لَقَدْ أَرَیْتَنَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ مَوْتِهِ، كَمَا أَرَی أَبُوكَ أَبَا بَكْرٍ، رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فِی مَسْجِدِ قُبَا بَعْدَ مَوْتِهِ، فَقَالَ الْحَسَنُ: وَیْحَكُمْ أَ مَا سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ(وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ

ص: 159

بَلْ أَحْیاءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُون(1) فَإِذَا كَانَ هَذَا نَزَلَ فِیمَنْ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، مَا تَقُولُونَ فِینَا، قَالُوا: آمَنَّا وَ صَدَّقْنَا، یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ!(2)

(آیا پدرم را می شناسید؟ همگی عرض کردند: بله ایشان را می شناسیم. پس امام حسن علیه السلام گوشهٔ پرده را از مقابل آن ها کنار زدند، پس همگی دیدند که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در آنجا نشسته اند. بعد فرمودند: ایشان را می شناسید؟ همگی عرض کردند: بله، ایشان امیرالمؤمنین هستند! و شهادت می دهیم که شما حقیقتاً ولیّ خداوند، و امام بعد از آن حضرت هستید. شما امیر المؤمنین علیه السلام را بعد از آن که از دنیا رفته بودند، به ما نشان دادید، همان گونه که پدر بزرگوارتان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را بعد از رحلتشان در مسجد قبا به ابوبکر نشان دادند. امام حسن فرمودند: وای به حال شما، مگر نشنیده اید فرمایش خداوند عزّ و جلّ را که می فرماید: «نگویید کسانی که در راه خدا کشته شده اند، مرده اند، بلکه آن ها زنده اند، ولی شما این حقیقت را درنخواهید یافت.» اگر دربارهٔ کسانی که در راه خداوند کشته شده اند، چنین آیه ای نازل شده، پس دربارهٔ ما اهل بیت چه می گوئید. عرض کردند: ایمان آوردیم و تصدیق نمودیم یا ابن رسول اللَّه!)

آمدند نزد سرورِ عالم امامِ مجتبى *** عدّه اى از ياوران و شيعيان مرتضى

پس بگفتند معجزى بنما به ما *** از همان اعجازهاى دل ربا

همچو پدرت امامِ انس و جان *** كه به عمر خود به هر جا و مكان

بهر ما با اذن ربِّ ذو الجلال *** مى نمود هر جاى در حدّ كمال

زآن همه اعجازهاى بى بديل *** كه بُوَد نزد شما طايفهٔ پاك و اصيل

پس بفرمود سبط اكبر آن امام *** جمله ايمان آوريد بر آن مدام؟

گر ببينيد معجزى در اين زمان *** با يقين باشيد و بى شكّ و گمان؟

ص: 160


1- سورهٔ بقره، آیهٔ 154
2- بحارالانوار، ج43، ص329؛ و باختلاف یسیر فی مدينة معاجز، ج3، ص258؛ الخرائج و الجرائح، ج2، ص810

جملگى گفتند به آن ها مؤمنيم *** با يقين باشيم و از شكّ ايمنيم

پس بفرمود گر كه بينيد مرتضى *** خوب بشناسيد نور مصطفى؟

جمله گفتند سال هايى بس دراز *** بوده ايم در محضر آن سرفراز

بارها ما ديده ايم در اين جهان *** آن امير مطلق و صاحب عنان

گر كه بينيم آن جمال بى مثال *** جمله بشناسيم او را در وصال

پس بزد زآنجا حجابى را كنار *** كرد غوغا بين جمع بى شمار

چو نمود اعجاز شاهِ متّقى *** جلوه گر شد در زمان مولا علىّ

با يكى اعجازِ آن جان آفرين *** جمله ديدند حضرت حبل المتين

چو همه ديدند اميرِ مؤمنان *** با قسم گفتند جمله دل ستان

گشته مولا بعد ايّامى عيان *** با يكى اعجاز از نورِ كيان

ما شهادت مى دهيم اى دُر ناب *** كه تويى فرزند و عشق بوتراب

ما شهادت مى دهيم كه بارها *** ديده ايم اعجازها از مظهرِ ذات خدا

آن چنان که پدرت حقِّ مبین *** کرد ظاهر شاه و ختمُ المرسلین

از برای آن ابوبکر لعین *** در قبا از بعد مرگ روحِ دین

در زمان از بهر جمله ما کنون *** از پس مرگ پدر زین ملک دون

با یکی اعجاز همچون آن عزیز *** بر همه ظاهر نمودی اشک ریز

حضرتش را از پس این سال ها *** بی کلام و هر بیان با یک دعا

چون چنین گفتند با سبط نبیّ *** ناگهان فرمود آن یکتا وصیّ

ویحکم ای مردم کم معرفت *** مگر آن فرمایش حقّ را به هست

که بفرموده کسی که طول دهر *** در رَهم کشته شود با ضرب و زجر

زنده باشد لیک جمله غافلید *** بی نصیب از سرِ حقّ و جاهلید

جمله نشنیدید در این طول عمر *** هر زمان و لحظه و هر گون و طور

حال وقتی یک نفر در راه حقّ *** گُشته گردد هر زمانی بین خلق

ص: 161

این چنین باشد مقامش در جنان *** در میان مردمان از هر کران

پس چگونه باشد اندر آن خطاب *** منزلتِ اهل بیتِ بوتراب

که از آن گردیده اندر هر گذار *** سيّد «سجّاد» مبهوتی میان آن بحار

**********

توضيح: همان گونه كه در اين روايت تصریح شد، وجود نازنين امام حسن مجتبى علیه السلام ، حضرت علىّ علیه السلام را به عدّه اى از شيعيان نشان دادند، و بعد از شهادت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم هم، وجود نازنين اسد اللّه الغالب حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام ، وجود نازنين ختمى مرتبت صلی الله علیه و آله و سلم را به ابوبكر نشاندادند؛ چنانچه صاحب كتاب «ارشاد القلوب» و «الهداية الكبرى» نیز نقل كرده اند و ما در اينجا به نحو اختصار قضیهٔ آن را بيان مى كنيم. به هر تقدیر از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روايت شده است:

«بعد از شهادت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ، اميرالمؤمنين علیه السلام به ابوبكر فرمودند: اگر پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم زنده شوند و به ولايت من گواهى دهد، قبول مى كنى؟ ابوبكر عرض کرد: در صورتى كه پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم را پس از درگذشت، زنده ببينم و اين مطلب را به من بگويند، آن را قبول مى كنم. حضرت به او فرمودند: اين كار صورت مى گيرد. ابوبكر عرض کرد: به من نشان بده. حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به او فرمودند: خداوند متعال و پيامبرش صلی الله علیه و آله و سلم را شاهد مى گيرى كه به عهدت وفا كنى و خلافت را واگذار كنى؟

ابوبكر پذيرفت، از این رو همراه حضرت به طرف مسجد قبا راه افتاد. هنگامى كه به درب مسجد قبا رسيدند، حضرت زودتر از او وارد مسجد شدند، ابوبکر هم پس از حضرت علیّ علیه السلام وارد مسجد گشت، در آن حال وقتی ابوبکر داخل مسجد شد، ناگهان چشمش به پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم افتاد، كه در محراب رو به قبله نشسته اند. ابوبكر كه اين صحنه را مشاهده كرد، غش كرد، و روى زمين افتاد.

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را صدا زدند، و به او فرمودند: سرت را بلند كن، اى گمراه و فريب خورده. ابوبكر سرش را بلند كرد، و عرض کرد: لبّيك یا رسول اللّه! آيا پس از مرگ هم زنده هستىد؟ حضرت فرمودند: واى بر تو اى ابوبكر! كسى كه انسان را به وجود آورده، به هر چيز قادر است، و او را باز هم زنده مى كند. ابوبكر ساكت شد و چشم هایش را به طرف پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم دوخت. آن حضرت فرمودند: آيا عهدى كه با خداوند و پيامبرش صلی الله علیه و آله و سلم در مورد علیّ نمودی، و

ص: 162

در چهار مکان با علىّ علیه السلام به عنوان خلیفه بیعت کردی، و عهد بستى را فراموش كرده اى(1)

ابوبكر عرض کرد: فراموش نكردم اى رسول خدا!

حضرت فرمودند: پس چرا امروز در اين باره با علىّ علیه السلام سخن مى گويى، و ایشان مطلب را به تو گوش زد مى كنند، ولى تو اظهار فراموشى مى كنى؟ سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، ماجراى ميان او، و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را تا آخر برايش بازگفتند و كلمه اى كم و زياد ننمودند. ابوبكر به رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: آيا راه توبه برايم باز است؟ و اگر امر خلافت را به علىّ علیه السلام واگذار کنم، خدا مرامى بخشد؟ حضرت فرمودند: آرى، اگر خلافت را به علیّ علیه السلام واگذار کنی من براي تو نزد خداوند ضامن مى شوم. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دو مرتبه پنهان شدند.

سپس ابوبكر به حضرت امیر المؤمنین علیه السلام متوسّل شد، و حضرت را سوگند داد كه همراه من بيا، تا به مسجد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم برويم، و از منبر بالا روم و آن چه ديدم را براى مردم تعريف كنم، و خود را از حكومت خلع، و آن را به تو تسليم نمايم!

امیر المؤمنین علیه السلام به او فرمودند: من در كنار تو هستم، اگر شيطان را رها كنى! ابوبكر عرض کرد: اگر او مرا رها نكند، من او را رها مى كنم. حضرت فرمودند: ولى تو از او اطاعت مى كنى، و از فرمانش سرپیچی نمى کنى، و آن چه بر تو نمايان شد، به منظور اتمام حجّت صورت گرفت. سپس از مسجد قبا خارج و راهى مسجد پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم شدند. در راه نفس ابوبكر مى گرفت، و رنگش دگرگون مى شد و مردمى كه حال و روز او را مى ديدند، نمى دانستند علّتش چيست؟ تا اين كه در بین راه با عمر ملاقات كرد، عمر از ابوبکر پرسيد: چه چيز خليفهٔ پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم را ناراحت كرده؟

ابوبكر به او گفت: مرا رها كن، به خدا سوگند پس از اين دیگر به سخنان تو توجّه نمى كنم؟ عمر گفت: حال به كجا مى روى؟ گفت: به مسجد و منبر؟ گفت: اكنون موقع نماز نيست؟ گفت: مرا رها كن كه نيازى به كلام تو ندارم؟ عمر گفت: بهتر است قبل از ورود به مسجد، به خانه بروى و وضويى تازه كنى؟ ابوبكر پذيرفت و به حضرت علىّ علیه السلام عرض کرد: شما در مسجد، و كنار منبر منتظر آمدن من باشید! تا نزد شما بيايم.

حضرت امیر المؤمنین علیه السلام لبخندى زدند و به او فرمودند: به تو گفتم كه تو را رها نمى كند. و بعد امام علیه السلام خود به تنهائی به مسجد رفتند و در كنار منبر به انتظار او نشستند. ابوبكر نيز به

ص: 163


1- آن چهار موضع عبارتند از: یوم الدار، و فی بیعة الرضوان تحت الشجرة، یوم جلوسه فی بیت أمّ السلمة، و فی یوم الغدیر بعد رجوعه من حجة الوداع. (ارشاد القلوب ديلمى، ج2، ص264؛ و عنه البحار، ج29، ص35؛ الهداية الكبرى، ص102)

همراه عمر وارد خانه شد، و عمر از او پرسيد: چرا خليفه مرا از حقيقت امر آگاه نمى كند؟ و خبرى را كه علىّ علیه السلام داده، برايم روشن نمى سازد؟ ابوبكر گفت: واى بر تو اى عمر! رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پس از ارتحالش زنده شده، و مرا در مورد ستمى كه به علىّ علیه السلام كرده ام مؤاخذه نمودند، و فرمودند: حقّ را به علیّ علیه السلام بازگردانم و خود را از اين امر خلافت كنار بكشم.

عمر اصرار داشت ماجرا را بداند ، ولى به عمر گفت: خدا مى داند كه علىّ علیه السلام به من گفت: تو نمى گذارى از زير بار اين مظلمه بيرون بيايم، و تو شيطان من هستى، مرا رها كن. عمر اصرار کرد، و از ابوبکر خواست، تا جریان را برای او بیان نماید، وقتی ابوبکر جريان را براي عمر نقل كرد، در نهايت عمر به او گفت: محمّد [ صلی الله علیه و آله و سلم ] نزد ما دو نفر ساحر و کذاب بوده، و با گفتار وصحبت هایش، و یاد آوری قبول ایمانشان بالإجبار، و مرتکب معاصی شدنشان در زمان حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه و آله و سلم ، نگذاشت ابوبكر خلافت را به حضرت علیّ علیه السلام واگذار نمايد(1)

زمانى كه علىّ خانه نشين شد *** خلافت غصب و خاتم هم حزين شد

بكرد يادآورى آن شاهِ صابر *** احاديث نبىّ از بهر بُوبكر

بگفت با او از آن ايّام هر دَم *** كه كتمان كرده اى حقّم دمادم

بفرمود از غدير و انتسابش *** به امر حقّ و ابلاغ صوابش

سپس گفتا به مولا آن ابوبكر *** كه چون من بشنوم اين رأى اين فكر

ز ختم الانبياء، نور دو عالم *** نبىّ و سرورِ جمله چو آدم

گذارم من خلافت را به اهلش *** به امر خاتم اندر روز وصلش

بگويم با زن و مردِ مسلمان *** علىّ باشد امامِ خلقِ دوران

چو گفت بوبكر اين جمله به مولا *** بفرمود حضرتش با او هويدا

اگر بينى نبىّ و مقتدا را *** بگويد او به تو حقّ و وفا را

بگويد خود به تو آن شاه و سرور *** كه باشد مرتضى امامِ اكبر

ص: 164


1- ارشاد القلوب ديلمى، ج2، ص264؛ و عنه البحار، ج29، ص35؛ الهداية الكبرى، ص102؛ و عنه و عن ارشاد القلوب دیلمی فی مدینة معاجز، ج3، ص14

گذارى تو خلافت را به اهلش *** به آل حيدر و مظهر عدلش

بگفتا گر ببينم مصطفى را *** نبىّ و سرور و بدر الدّجى را

كه گويد با من از جاه و مقامت *** كه باشى رهبر و حجّت كلامت

امام خلق باشى و تو سرور *** به امر ربّ و ابلاغى ز مهتر

بگويم من به اين خلق زمانه *** علىّ باشد امام هستى و شاه يگانه

چو بشنيد مرتضى از او كلامى *** بگفتا گر ببينى حضرتش را در مقامى

كنى توبه از اين فعلت به آنى *** كه آسوده شوى در آن زمانى

كه نَبْوَد آن زمان راه نجاتى *** براى ظالمان از هر جهاتى

بگفت آرى اگر بينم جنابش *** كنم توبه بَرِ ختمى مآبش

لذا مولا ببرد آن كافر دون *** به مسجدِ قبا با قلب محزون

كه تا با معجزه بيند محمّد *** ز بعد قتل خاتم، نور سرمد

چو بُرد او را درون خانهٔ حقّ *** بديد در لحظه آن آئينهٔ حقّ

نشسته سوى قبله با چه شوكت *** رسول اللّه با خشم و اُبهّت

به محراب عبادت بود احمد *** بديد با چشم خود زنده محمّد

بكرد آن سرور و نور الهى *** عتابى و ز بعد آن نگاهى

سپس گفتا به او آن نور سرمد *** چرا كردى به زهرا ظلمِ بى حد

چرا بنموده اى غصب خلافت *** فراموش كرده اى عهد امامت

همان عهدى كه بستى با پيمبر *** كه باشى تحت امر شاه و صفدر

بگفتا كه نمودم اشتباهى *** چو برگردم كنم توبه به آهى

بُوَد راه نجاتى از برايم؟ *** اگر توبه كنم بخشد خدايم؟

چو بر حيدر خلافت واگذارم *** ببخشايد خدا اين روزگارم؟

بگفتا آن امينِ وحى داور *** اگر توبه كنى در ارض و خاور

برايت نزد حقّ ضامن شوم من *** اگر چه بوده ظلمت بى حد از وزن

ص: 165

چنين گفت و بشد پنهان محمّد *** ولى مطلق و رحمتِ بى حد

بشد گريان ابوبكر و سپس گفت *** امامى و كسى مثلت نمى جُست

روم به مسجد و گويم به وصفت *** از اين اعجاز گرديدم چه سرمست

گذارم من خلافت را به جايش *** چنانچه داده به حيدر خدايش

چو بشنيد حيدر از او اين حكايت *** بگفت شيطان كجا سازد رهايت

سپس آمد كه گويد بين مردم *** كه كردم اشتباه و ره شده گم

ولى در بين راه آمد به پيشش *** رفيق و همدم و آن يارِ كيشش

بگفتا كه چرا اكنون حزينى *** چنين آشفته در جمعى وزينى

بگفتا كه رها بنماى من را *** تو در آتش نمودى جان و تن را

بگفت با او عُمر برگوى قالى *** چه گشته كه چنين افسرده حالى

نمى خواهد كنى اكنون تو كارى *** بيا خانه نشين قدرى كنارى

بكن تازه وضو بهر نمازى *** كه آرامش بيابى زين گدازى

چو بشنيد اين سخن از يار ديرش *** به مولا گفت با حال حقيرش

شما اكنون برو بعد از زمانى *** مَنَم آيم به نزدت بعد آنى

چو بشنيد اين سخن مولا ز بوبكر *** كه دارد مى رود همراهِ منكر

بخنديد حضرت و فرمود با او *** كه كتمان مى كنى حقّ از همه رو

بگفتم كه نيابى تو نجاتى *** ز مكر آن رفيقت از جهاتى

سپس مولا برفت تنها به مسجد *** ابوبكر همرهِ عُمر به صد جِد

چو پرسيد از ابوبكر ما وقع را *** بگفت او با عمر از خود جزع را

كه زنده گشته خاتم بعد مردن *** خودم ديدم جنابش روز روشن

شماتت ها نمود من را ز ظلمى *** كه كردم بر علىّ بى هيچ جرمى

مؤاخذه نمود از من محمّد *** براى غصب حقّ نور سرمد

بفرمود حضرتش امر خلافت *** گذارم بر يَدِ شاه ولايت

ص: 166

چو بشنيد از ابوبكر ماجرا را *** عُمر كرد فتنه و برپا بلا را

بگفت با او كه آن ها با مهارت *** همگى ساحرند و با كياست

ز سحرش چشم و قلبت كور گشته *** همه ره با كياست بر تو بسته

بگفت او به عُمر به ذات يكتا *** علىّ گفته به من كه تو هويدا

ز شيطان بدترى در عالم كان *** كنى بيچاره ام تا حدّ امكان

عُمر چون كه شنيد از او حكايت *** به حيلت ها نمود او را ملامت

چو در خانه تمام ما وقع گفت ** براى خُلف وعده قصّه اى جُست

بگفت عُمر به او در كُنج خانه *** شدى مفتون حيدر در زمانه

فراموش كرده اى، آن روزگارى *** كه در ماه صيام با بى قرارى

بخوردى روزه ات را در كنارى *** به همراه شرابِ نابِ يارى

تو بي زارى از اين ختم رسولان *** ز اهل بيت او در كُلّ دوران

ز ترس و وحشت آن روزگاران *** مسلمان گشتى آن هم بين ياران

بگفت با او كه آن ها ساحر هستند *** عجب سحرى كه دست تو ببستند

چو بشنيد ازعمر بوبكر كافر *** كلامى چنددور از خلق و ناظر

نمود بار دگر كتمان حقايق *** نكرد آگه خلائق از دقايق

نمود غصب خلافت از اميرى *** كه نَبْوَد در جهان بهرش نظيرى

بگويد سيّد «سجّاد» هر آن *** ظهور حضرت مهدى برسان

**********

همان گونه كه گذشت، در موارد زيادى اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام امام و حجّت قبل از خود را بعد از شهادت آن بزرگواران به مردم زمان خود به نحو اعجاز نشان داده اند، تا حقّانيّت آن امام براى همگان ثابت و معلوم گشته، و جاى هيچ گونه شكّ و ترديدى باقى نماند، و حجّت براى همگان تمام شود، كما اين كه وقتى امام حسن مجتبى علیه السلام با معاويه صلح كردند، عدّه زيادى از مسلمانان شكّ كردند، و در اطراف و اكناف بلاد مسلمين اعتراض نمودند. و همان هايى كه تا

ص: 167

مدّتى قبل براى جهاد مهيّا نمى شدند، از موقعيّت استفاده كرده، و شروع به تبليغ بر عليه امام حسن مجتبى علیه السلام كردند، و در اين بين، عدّه اى مردم ساده دل و متديّن را نيز فريب دادند تا جايى كه بعضى از خواصّ هم شروع به اعتراض كردند. يكى از افرادى كه خدمت امام حسن مجتبى علیه السلام آمد، و به حضرت اعتراض نمود، جناب جابر؛ بود.

مرحوم ابن حمزه طوسى قدس سره روایت نموده، که جابر بن عبد اللّه انصاری گفته است: قسم به حقّ خداوند و رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم كه من معجزاتى افضل و عجيب تر از معجزات انبياء بنى اسرائيل، از حضرت امام حسن و امام حسين علیهما السلام ديدم. امّا آن چيزى كه از امام حسن علیه السلام ديدم اين می باشد كه چون رسيد به امام حسن علیه السلام آن چيزهايى كه از اصحاب حضرت بر او واقع شد، و امام حسن علیه السلام مجبور به صلح با معاويه شدند، پس من يكى از کسانی بودم كه نزد امام علیه السلام آمدم و ايشان را به جهت صلحی که کرده بودند، نكوهش كردم. پس حضرت فرمودند: اى جابر! مرا سرزنش نكن و قول رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم را تصديق كن كه فرمودند:

«إِنَّ ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ، وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُصْلِحُ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ عَظِيمَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ.»

(به درستى كه اين فرزندم بزرگوار می باشد، و خداوند به سبب ایشان بين دو دسته عظيم مسلمان ها صلح برقرار مى كند.)

پس اگر چه اين كلام رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم را از امام علیه السلام شنيديم امّا آن صحبت حضرت قلب مرا آرام نكرد. و با خود گفتم: شايد اين فرمایش حضرت براى آينده باشد، و مقصود رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم در این روایت صلح با معاويه نباشد چرا که با اين صلح، مؤمنين هلاك و خوار شدند. پس امام حسن علیه السلام همین که به علم امامت دانستند هنوز در قلب من تردید وجود دارد، دست مبارکشان را بر سينهٔ من قرار دادند و فرمودند: هنوز شك دارى، در حالى كه براي تو این چنين گفتم؟ و بعد فرمودند: آيا دوست دارى رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم الآن گواهى دهند و خودت از ايشان بشنوى؟!

فَعَجِبْتُ مِنْ قَوْلِهِ، إِذْ سَمِعْتُ هَدَّةً، وَ إِذَا بِالْأَرْضِ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِنَا انْشَقَّتْ، وَ إِذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، وَ عَلِیٌّ وَ جَعْفَرٌ وَ حَمْزَةُ علیهم السلام قَدْ خَرَجُوا مِنْهَا، فَوَثَبْتُ فَزِعاً مَذْعُوراً، فَقَالَ الْحَسَنُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! هَذَا جَابِرٌ، وَ قَدْ عَذَلَنِي بِمَا قَدْ عَلِمْتَ. فَقَالَ صلی الله علیه و آله و سلم لِي: يَا جَابِرُ! إِنَّكَ لاَ تَكُونُ مُؤْمِناً حَتَّى تَكُونَ لِأَئِمَّتِكَ مُسَلِّماً، وَ لاَ

ص: 168

تَكُونُ عَلَيْهِمْ بِرَأْيِكَ مُعْتَرِضاً، سَلِّمْ لاِبْنِیَ الْحَسَنِ مَا فَعَلَ، فَإِنَّ الْحَقَّ فِيهِ، إِنَّهُ دَفَعَ عَنْ حَيَاةِ الْمُسْلِمِينَ الاِصْطِلاَمَ بِمَا فَعَلَ، وَ مَا كَانَ مَا فَعَلَهُ إِلاَّ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ، وَ أَمْرِي. فَقُلْتُ: قَدْ سَلَّمْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ! ثُمَّ ارْتَفَعَ فِي الْهَوَاءِ هُوَ وَ عَلِیٌّ وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ، فَمَا زِلْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ حَتَّى انْفَتَحَ لَهُمْ بَابٌ مِنَ السَّمَاءِ وَ دَخَلُوهَا، ثُمَّ بَابُ السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ، إِلَى سَبْعِ سَمَاوَاتٍ يَقْدُمُهُمْ سَيِّدُنَا وَ مَوْلاَنَا مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم .(1)پس از كلام امام حسن علیه السلام تعجّب نمودم، زمانى كه كلام حقّ را شنيدم، و هنگامى كه زمين از زير پاهاى ما شكافته شد، و به ناگاه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم و علىّ و جعفر و حمزه علیهم السلام از آن خارج شدند. پس نالان و وحشت زده برخاستم. پس امام حسن علیه السلام عرض كرد: يا رسول اللّه! اين جابر مرا درباره آن چه مى دانيد سرزنش مى كند. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمودند: اى جابر! به درستى كه مؤمن نخواهى بود، تا اين كه به امامان خود يقين داشته باشى، و به جهت نظر خودت به آن ها اعتراض نكنى، تسليم فرزندم حسن علیه السلام در کارهائی که انجام می دهد، باش. به درستى كه حقّ در آن چيزى می باشد، كه ایشان انجام داده اند، ایشان با آن کار خود زندگى مسلمانان را از هم پاشيدگى نجات داده، و صلح نكرده است مگر به امر خداوند و امر من. پس عرض كردم: تسليم هستم يا رسول اللّه! سپس رسول اللّه و حمزه و جعفر و علىّ:به طرف آسمان بالا رفتند و من دائماً به آن ها نگاه مى كردم تا اين كه دربى در آسمان براى آن ها باز گشت، و آن ها داخل آن شدند، سپس درب آسمان دوّم باز شد، همين طور تا درب آسمان هفتم و مقدم بر آن ها سيّد و مولاى ما حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم بود.)

بگفت جابر حديثى از غرائب *** ز اعجازى كه باشد از عجائب

بديدم معجزى از سبط اكبر *** از آن نور الهى و ز سرور

ص: 169


1- الثاقب في المناقب، ص306؛ عنه مدینة معاجز، ج3، ص71

ز اعجاز همه جمع رسولان *** بُوَد افضل ترين آن به دوران

چو اصحابش به هر گاه و به بى گاه *** نمودند بى وفايى ها به آن شاه

نمودند عهد و بعد از آن شكستند *** به دينارى و جاهى دل ببستند

ز جور جمله ياران زمانه *** به يمن وعده هاى ظالمانه

بشد مجبور آن سبط پيمبر *** كه تا صلحى كند بى يار و ياور

ز بعد صلح، برخى از خواصش *** كه در ظاهر بُدند چو يار خاصش

زدند آتش دلِ از غُصّه چاكش *** اذيّت ها نمودند جان پاكش

از آن جمله مَنَم رفتم به پيشش *** نمودم شكوه از آن صلح، بيشش

ز پيروزى خلقِ دين ستيزش *** نكوهش كردمى جان عزيزش

بگفت جابر مگر آن لحظه خفتى *** حديث حضرتش بر جان نسُفتى

كه گفت ختم نبوّت نيم روزى *** به شأن من كلام دل فروزى

بُوَد فرزند من آقاى عالم *** بُوَد صلحش نجات خلق از غم

کند صلحى كه بين عدّه اى خلق *** نريزد قطره اى خون به ناحقّ

بگفت جابر چو بشنيدم كلامش *** نكرد دردى ز سينه كم پيامش

لذا گفتم به خود مولاى خوبان *** حديث سرورِ جمله رسولان

نباشد از براى صلحت اى جان *** بُوَد در شأن فردايى به دوران

چرا كه خوار گشتند جمله خوبان *** هلاك و موردِ شتمِ رقيبان

چو گفتم اين كلام با خود در آن روز *** نهاد بر سينه ام دستش چه جان سوز

بفرمود آن امام و شاهِ مظلوم *** به جابر كه بُوَد محبوب و مرحوم

دلت خواهد ببينى مصطفى را *** كه گويد حُسن صلح مجتبى را

تعجّب كرد جابر از جوابش *** چگونه بيند او ختمى مآبش

شكافى بر زمين افتاد، در آن *** هويدا شد به لحظه جان جانان

رسول اللّه و حمزه، عمّ حضرت *** به همراه علىّ و جعفر از باب مروّت

ص: 170

نمودند رُخ عيان از ارضِ خاور *** به اعجاز امام و نورِ داور

چو ديد جابر به عالم شه دِگر بار *** بزد بوسه قدومش را به تکرار

سپس فرمود رسول اللّه با او *** نگردى مؤمنى كامل به هر رو

مگر اين كه به جان در هر زمانى *** مطيع مجتبى دائم بمانى

چرا كه او امام و بى بديل است *** براى عالمى يكتا دليل است

اطاعت كن تو فرزندم حسن را *** بُوَد حقّ و به نيكويى سخن را

نموده دفع با صلحش عزيزا *** بلاها از بزرگان رفع هر جا

بُوَد صلحش در اينجا با خبيثان *** به دستور خداى پاك و يزدان

چو بشنيد اين كلام جابر ز مولا *** بگفت تسليم مولايم به هر جا

هر آن چه گويد اين مولاى عالم *** منم تسليم در هر جا و هر دَم

چو گفت اين جمله را ختم نبوّت ***برفت در آسمان نور فتوّت

به دنبالش علىّ آن شاه مردان *** چو حمزه رفت با جعفر شتابان

برفتند در افق همراه سرور *** همه با هم ز بعد شاه و مهتر

عبور كردند از هر آسمانى *** رسيدند درب هفتم جمله آنى

چو درب هفتمى را من بديدم *** ز بعد از آن دگر چيزى نديدم

ز پيش چشم من «سجّادِ» غافل *** برفت و دين من بنمود كامل

***********

در كتاب «بصائر الدّرجات» روايتى نقل شده است، كه مؤيّد روايات قبل مى باشد و اوّلاً: نشان دهنده اين است كه اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام قادر به انجام معجزات زيادى هستند، تا آن جايى كه مى توانند امام هاى قبل از خودشان را به شيعيان و مواليانشان نشان دهند؛ چرا كه اساساً امام، مرده و زنده ندارد، و اين ما هستيم كه قادر به ديدن آن بزرگواران نمى باشيم.

و ثانياً: بيانگر اين است كه وجود نازنين سبط اكبر حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام بعد از شهادت حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام ، وقتى شيعيان سؤالاتى پرسيدند و به نحوى درخواست

ص: 171

معجزه از حضرتش نمودند، به آن ها اميرالمؤمنين علیه السلام را نشان داده اند كه روايت آن در چند صفحه قبل به طور كامل آورده شده است.

به هر صورت سماعه مى گويد: من محضر امام صادق علیه السلام رسیدم، در حالی که با خودم حرف مى زدم. وقتى امام علیه السلام مرا ديدند، فرمودند: چه شده؟ چرا با خودت حرف مى زنى؟ مى خواهى امام باقر علیه السلام را ببينى؟ عرض كردم: آرى. فرمود: برخيز و وارد اتاق شو! من برخاستم و وارد اتاق شدم، ناگاه امام باقر علیه السلام را ديدم، حضرت به من فرمودند:«أَتَی قَوْمٌ مِنَ اَلشِّیعَةِ اَلْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام بَعْدَ قَتْلِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَسَأَلُوهُ، قَالَ: تَعْرِفُونَ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا رَأَیْتُمُوهُ؟ قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: فَارْفَعُوا اَلسِّتْرَ، فَرَفَعُوهُ فَإِذَا هُمْ بِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لاَ یُنْکِرُونَهُ، وَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : یَمُوتُ مَنْ مَاتَ مِنَّا وَ لَیْسَ بِمَیِّتٍ وَ یَبْقَی مَنْ بَقِیَ مِنَّا حُجَّهً عَلَیْکُمْ.(1)

(پس از شهادت امير المؤمنين علیه السلام گروهى از شيعيان خدمت امام حسن علیه السلام رسيدند و از آن حضرت پرسش هايى كردند. امام حسن علیه السلام فرمودند: اگر امير المؤمنين علیه السلام را ببينيد، مى شناسيد؟ گفتند: بله. حضرت فرمودند: پس پرده را بالا بزنيد؛ آنان پرده را بالا زدند، ناگاه امير المؤمنين علیه السلام را ديده و آن حضرت را شناختند. و اميرالمؤمنين علیه السلام فرمودند: كسى كه از ما مى ميرد، در واقع نمرده است و كسى كه از ما باقى مى ماند، حجّت براى شما است.)

سماعة رفت ديدن امام صادق *** دگرگون حال و در فكرِ دقائق

بفرمود حضرتش كه در چه فكرى *** يقيناً در پى اعمال خيرى

چرا در حالِ صحبت با سرشتى *** چرا در شكّ فتادى و تو سستى

بخواهى تا ببينى نور پنجم *** امام باقر آن مسموم بى جرم

بگفت آرى به آن نور الهى *** نشانم ده، امامم در نگاهى

بفرمود حضرتش برخيز الآن *** ببين اندر اتاق آن شاه دوران

ص: 172


1- بصائر الدّرجات، ج6، ص314؛ عنه البحار، ج27، ص303

چو آمد در اتاق به امر مولا *** بديد مولای خود را بس هویدا

بفرمود حضرتِ باقر: سماعه *** ز بعد حيدر آن شاه يگانه

ز سختى ها و آن جور زمانه *** ز شيعيان ما جمعى دوباره

شدند در شكّ و در دل ها بهانه *** لذا در يك زمانى عالمانه

رسيدند محضر نور دو عالم *** امام مجتبى زادهٔ خاتم

چو كردند از جنابش چند پرسش *** بفرمود حضرتش با لطف و نرمش

اگر بينيد امير المؤمنين را *** شناسيد آن ولىّ متّقين را

بگفتند جمله با سبط پيمبر *** شناسيم آن ولیّ و شاه و سرور

بفرمود پس زنيد پرده كنارى *** كه بينيد مظهر پروردگارى

چو پرده را زدند آنان به بالا *** بديدند ناگهان آن شاه و آقا

بفرمود حضرت مولا به آن ها *** امير المؤمنين آن نورِ والا

ز ما خاندان هر كس كه بميرد *** به واقع زنده است و كس نبيند

ز ما هر كس بُوَد باقى به دنيا *** بُوَد حجّت ز سوی ربّ و علیا

بتابد نور آن بر خلق عالم *** به «سجّاد» و همه هستى دمادم

**********

همان گونه كه قبلاً هم گفته شد، در موارد متعدّدى ائمّه اطهار علیهم السلام براى اتمام حجّت، امام قبل از خود را بعد از شهادت آن بزرگواران به بعضى از شيعيان نشان داده اند، كه برخى از آن موارد در اين نوشتار نقل شده است؛ و وجود اين روايات بيانگر آن است كه ظاهراً در بعضى از اوقات، اين معجزه در عصر حضرات معصومين علیهم السلام متداول بوده است. و همان گونه كه در زمان حيات هر امامى، بعضاً از امام بعدى سؤال مى كردند؛ بعد از شهادت هم محضر امام معصوم علیه السلام مى رسيدند و درخواست مى كردند امام قبلى را دوباره ببينند و زيارت نمايند، و اين ملاقاتى كه به نحو اعجاز حاصل مى شده است، خود اثبات كننده امامت امام حىّ بوده است. از همين رو در روايت ديگرى كه در كتاب «بصائر الدّرجات» ذكر شده است، سماعة بن مهران مى گويد:

ص: 173

«کُنْتُ عِنْدَ أَبِی اَلْحَسَنِ علیه السلام فَأَطَلْتُ اَلْجُلُوسَ عِنْدَهُ، فَقَالَ: أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَی أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام ؟ فَقُلّتُ: وَدِدْتُ وَ اَللَّهِ، فَقَالَ: قُمْ، وَ اُدْخُلْ ذَلِکَ اَلْبَیْتَ، فَدَخَلْتُ اَلْبَیْتَ، فَإِذَا هُوَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ قَاعِدٌ.(1)من در محضر امام كاظم علیه السلام بودم، پس جلوس در محضر حضرت به درازا كشيد، حضرت فرمودند: آيا مايل هستی امام صادق علیه السلام را ببينى؟ عرض كردم: سوگند به خداوند دوست دارم. فرمودند: برخيز، و داخل آن اتاق شو. پس وارد اتاق که شدم، به ناگاه ديدم امام صادق علیه السلام در آنجا نشسته اند.)

سماعة بن مهران با قرارى *** بگفته در زمان و روزگارى

برفتم محضر نور الهی *** امام کاظم آن محبوب باری

جلوسم گشت طولانى زمانى *** چو بودم محضر آن شه نهاری

لذا فرمود آن حضرت بخواهى *** كه بينى حضرت صادق كنارى

بگفتم كه به ذات ذو الجلالى *** بُوَد ديدار آن شه در گذارى

همى محبوب من با قلب پاكى *** بفرمود آن امام با بردبارى

کنون رو در اتاق و آن کناری *** كه بينى آن شهِ اعلى تبارى

كه نَبْوَد در جهان بهرش مثالى *** به هر جايى و با هر اقتدارى

چو رفتم در اتاق با عشق و حالى *** بديدم آن ولىِّ شهريارى

كه بنشسته در آنجا با جلالى *** امام و سرور و نيكو نگارى

چو «سجّاد» و تمام خلق فانى *** بُوَد خادم به او با افتخارى

**********

ص: 174


1- بصائر الدّرجات، ج6، ص314؛ عنه البحار، ج6، ص248

معجزه پنجم: خارج شدن آب و شير و عسل از ستون

اشاره

مرحوم مرحوم محمّد بن جریر طبرى امامی قدس سره از أبو محمّد عبد اللّه بن محمّد و لیث بن محمّد بن موسی شیبانی نقل نموده است:«رَأَيْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَدِ اسْتَسْقَى مَاءِ، فَأَبْطَأَ عَلَيْهِ الرَّسُولُ، فَاسْتَخْرَجَ مِنْ سَارِيَةٍ الْمَسْجِدِ مَاءً فَشَرِبَ وَ سَقَى أَصْحَابَهُ، ثُمَّ قَالَ: لَوْ شِئْتُ لَسَقْيُتُكُمْ لَبَناً وَ عَسَلاً. فَقُلْنَا: فَاسْقِنَا. فَسَقَانَا لَبَناً وَ عَسَلاً مِنْ سَارِيَةِ الْمَسْجِدِ.(1)

(ديدم كه امام حسن مجتبی علیه السلام طلب آب كردند. پس فرستاده ای که می خواست براى حضرت آب بیاورد تأخير نمود. از این رو امام حسن علیه السلام از ستون مسجد آب خارج نمودند، و هم خودشان ميل كردند، و هم به اصحاب دادند، سپس فرمودند: اگر بخواهم می توانم شما را با شير و عسل سيراب نمایم. پس ما گفتيم: ما را با شير و عسل سيراب فرماييد. و حضرت با عسل و شيرى كه از ستون مسجد خارج نمودند، ما را سيراب فرمودند.)

چو شد تشنه سبط نبىّ عظيم *** طلب كرد آبى امامِ كريم

ولى ياورانِ شه و آن امام *** تعلّل نمودند با هم مدام

از این رو شهِ کرده رُخ در حجاب *** چو تأخير نمودند در سقى آب

بكرد معجزى شاه و آن دُر ناب *** به مسجد در آن گرمی آفتاب

اشارت نمود بر ستونى به حال *** بشد آبْ جارى به حدّ كمال

بخورد حضرت از آب و ياران همه *** از آن آب شيرينِ پرفايده

سپس گفت آن سرورِ کائنات *** اگر که بخواهم به یک إلتفات

ز شير و عسل در زمان آشکار *** كنم جمله سيراب بدین ره گذار

بگفتند اصحابِ شاهِ جهان *** به شير و عسل جمله ياران عيان

ص: 175


1- دلائل الإمامة، ص170؛ عنه مدینة معاجز، ج3، ص239؛ نوادر المعجزات، ص234

بنوشان و سيراب كن اى شها *** به اعجاز و لطف و ز جويى رها

اشارت نمود شاه بار دگر *** به سوى ستون با نگاه و نظر

از آنجا بشد لحظه اى بى امان *** روان شير و عسل دگر ناگهان

بخوردند جمله عزيزان از آن *** به اعجاز آن سرورِ انس و جان

بگويد «سجّاد» به صوت جلىّ *** بُوَد جمله هستى به دست ولىّ

**********

توضيح: از آنجايى كه ممكن است عدّه اى گمان كنند اين معجزه شاهد قرآنى ندارد و مانند آن قبلاً براى انبياى عظام علیهم السلام اتّفاق نيفتاده است؛ لذا براى اطمينان قلوب، شاهدى از قرآن مجيد ذكر مى شود.

خارج شدن آب از سنگ در قرآن

خداوند تبارك و تعالى در سوره بقره در این باره مى فرمايد:

(وَإِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْعَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللّه وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدين(1)

«به ياد آريد وقتى را كه موسى براى قوم خود طلب آب نمود، به او گفتيم: عصاى خود را بر سنگ بزن، پس دوازده چشمه آب از آن سنگ بيرون آمد، و هر سبطى را معلوم گرديد آبشخورى، و گفتيم از آنچه خدا روزى شما ساخته بخوريد و بياشاميد و به فتنه انگيزى و فساد در زمين نپردازيد.»

صاحب كتاب «ثمرات الحيات» از «تفسير صافى» روایت نموده است: وقتى كه حضرت موسى مى خواستند به جنگ فرعون بروند، به وادى تيه كه رسيدند، لشگر موسى علیه السلام گرسنه شدند.

ص: 176


1- سوره بقره، آيهٔ 60

خداوند مَنّ و سَلْوى براى آن ها نازل گردانيد، و خوردند و سير شدند. سپس خدمت حضرت موسى علیه السلام آمدند و اظهار تشنگى كردند. حضرت موسى علیه السلام از خداى متعال طلب آب كرد(1)ز این رو حقّ تعالى فرمود: (اِضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ)؛ عصاى خود را بر سنگ بزن. وقتى حضرت موسى علیه السلام عصای خود را بر سنگ زد، (فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ) آن سنگ شكافته شد، (اِثْنَتا عَشَرَةَ عَيْناً) و دوازده چشمه به عدد اقوام اسباط بنى اسرائيل از آن خارج شد، (قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ) به درستى كه مى دانستند هر يك از آدميان يعنى سبطى از اسباط آبشخور خود را مى دانستند، يعنى هر يك از آن دوازده سبط و قبيله چشمه معيّن و مقرّر خود را كه از آن آب مى خوردند و به آن ها تعلّق داشت را مى دانستند.

و نقل شده است كه آن سنگى بود كه از دوازده شكاف، آب عذب و گوارا بيرون مى آمد، و چون از آب بى نياز مى شدند، حضرت موسى علیه السلام دوباره عصا را بر آن مى زد، و آب قطع مى شد. و هر روز ششصد هزار نفر به غير از حيوانات از آن آب مى خوردند و سيراب مى شدند.

گفته شده است كه آن سنگ مربّع شكل بود و چهار طرف داشت، و از هر طرفى سه چشمه روان مى شد. (كُلُوا وَ اشْرَبُوا) بخوريد و بياشاميد (مِنْ رِزْقِ اللّه) از آن چه خداوند بدون رنج روزى شما نموده است. يعنى بخوريد از "منّ و سلوى" و بياشاميد از آب آن چشمه ها (وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ) و از حدّى كه خدا در زمين تعيين كرده عبور نكنيد و نگذريد، (مُفْسِدين) در حالتى كه شما تباه كار باشيد(2)

منقول است كه حضرت موسى علیه السلام آن سنگ را از طور برداشته بود، و زمانى كه حضرت در بعضى از راه ها عبور مى كرد، به سنگى برخورد كرد، و آن سنگ به یکباره با حضرت موسى علیه السلام شروع به گفت وگو كردن نمود، و به حضرت عرض كرد: مرا از اینجا بردار، و همراه خود ببر، كه به تو و اصحابت بسيار فايده خواهم رساند(3)

و صاحب تفسير «نور الثّقلين» مى فرمايد: از امام باقر علیه السلام نقل شده است:

ص: 177


1- ثمرات الحيات، ج1، ص399
2- منهاج الصّادقين، ج1، ص199 و 200
3- منهج الصّادقين، ج1، ص199

«نَزَلَتْ ثَلَثَةُ أَحْجَارٍ مِنَ اَلْجَنَّةِ: مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ حَجَرُ بَنَی إِسْرَائِیلَ، وَ اَلْحَجَرُ اَلْأَسْوَدُ.(1)

(سه سنگ از بهشت نازل شده است: سنگ مقام ابراهيم، سنگ بنى اسرائيل و حجر الأسود.)

معجزات انبياء به بركت حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم

هرگاه انبياى عظام علیهم السلام مى خواستند معجزه اى انجام دهند، خداوند تبارك و تعالى را به حقّ چهارده معصوم علیهم السلام قسم مى دادند، و آن ها را واسطه مى كردند. و از مواردى كه حضرت موسى علیه السلام خداوند متعال را به حقّ چهارده معصوم علیهم السلام قسم داد، وقتى بود كه مى خواست با عصا بر روى سنگ بزند؛ لذا حضرت موسى علیه السلام عصاى خود را برداشت و آمد بالاى سر آن سنگ و عرض كرد:

«إِلَهِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْأَنْبِیَاءِ وَ بِحَقِّ عَلِیٍّ سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ سَیِّدِ الْأَوْلِیَاءِ وَ بِحَقِّ الْحُسَیْنِ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ وَ بِحَقِّ عِتْرَتِهِمْ وَ خُلَفَائِهِمْ سَادَةِ الْأَزْکِیَاءِ، لَمَّا سَقَیْتَ عِبَادَکَ هَؤُلَاءِ. فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی: یَا مُوسَی! اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ، فَضَرَبَهُ بِهَا، فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً.(2)

(خداوندا! به حقّ حضرت محمّد سیّد پیامبران، و به حقّ علیّ سرور جانشینان پیامبران، و به حقّ فاطمه سرور زنان، و به حقّ حسن سیّد اولیاء، و به حقّ حسین سیّد شهیدان، و به حقّ عترت و جانشینان آن بزرگواران که سرور پاکان عالم هستند، این بندگانت را سیراب نما. پس خداوند متعال وحی فرمود: ای موسی! با عصایت بر آن بزن. پس وقتی با عصا به آن زد به یکباره شکافته شد، و دوازده چشمه از آن جاری گشت.)

ص: 178


1- نور الثقلين، ج1، ص84
2- بحار الانوار، ج13، ص184

و در حال حاضر اين سنگ به همراه ديگر وسائل انبياء نزد حضرت ولىّ عصر روحى وارواح العالمين لتراب مقدّمه الفداء مى باشد. و شكافنده علوم اوّلين و آخرين وجود نازنين امام محمّد باقر علیه السلام مى فرمايد: وقتى حضرت ولىّ عصر علیه السلام ظهور مى كنند و از مكّه بيرون مى آيند، منادى آن حضرت ميان مردم ندا مى كند:

«أَلَا لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ مِنْکُمْ طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً.»

(آگاه باشيد هيچ كس نبايد آب و طعام براى خود بردارد.)سنگ حضرت موسى علیه السلام را به امر آن حضرت، بار يك شتر مى كنند و با خود مى برند، به هر منزلى كه مى رسند، از آن سنگ آبى بيرون مى آيد، كه هر گرسنه ای از آن بخورد سير، و هر تشنه ای از آن بیاشامد سيراب مى شود، و چهارپايان آن ها هم از آن سير مى گردند(1)

به هر تقدير همان گونه كه حضرت موسى علیه السلام ، حسب فرمايش خداوند جلّ جلاله در قرآن مجيد، به اعجازى با زدن عصا بر سنگى از آن آب خارج مى كند، آن هم با توسّل به وجود اقدس و نازنين اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، ديگر جاى ترديدى در مورد معجزه سبط اكبر حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام باقى نمى ماند؛ چرا كه اگر از حضرت موسى علیه السلام معجزه اى واقع شده، به بركت امام حسن مجتبى علیه السلام مى باشد. بلكه همان گونه كه قبلاً هم گفته شد، به بركت نام آن بزرگوار و اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام مى باشد، و حضرات انبیاء عظام علیهم السلام به برکت نام آن بزرگواران معجزه مى نمایند.

روزگار جنگ با فرعون دون *** بى قرار اصحاب موسى آن قرون

در فرار از دست فرعون زبون *** تشنه گشتند و همه از غم فزون

شكوه كردند جملگی با هم همی *** نزد موساى كليم و آن ولىّ

كه ز بى آبى براى ما همه *** قوّتى نامانده در اين قافله

پس بفرمود ذات ربّ ذو الجلال *** به جنابش آن نبىّ با كمال

با عصايت زن بر اين سنگ و حجر *** تا شود آبى روان بى دردسر

ص: 179


1- بحار الانوار، ج13، ص185؛ ثمرات الحيات، ج1، ص400

پس بخواند موسى خدايش با خلوص *** با اسامى نبىّ و اهل بيتش در نصوص

پس ببرد نام علىّ و آل او *** بر زبان موسى به عشق و خنده رو

بعد از آن زد با عصايش بر حجر *** بين جمع ياوران در رهگذر

كرد غوغا حضرت موسى عيان *** بين جمعِ ياورانش بى گمان

شد روان آبى گوارا بى امان *** از همان سنگى كه بوده زآن ميان

شد دوازده چشمهٔ جوشان به حال *** آب جارى ناگهان با يك مقال

از همان سنگى كه باشد بس گران *** با يكى اعجاز موسى در كران

كه بُوَد آن سنگ اكنون در جهان *** نزد مولاى تمامِ انس و جان

آن امام و برترينِ اوصياء *** مهدى صاحِبْ زمان، روحى فداء

تا رسد بانگ ظهورِ آن امام *** در تمامِ گيتى اندر هر مقام

چون كه خواهد آن زمان نور خدا *** از حرم بيرون رود آن مقتدا

از براى حَربِ با آن ناكسان *** مى برد همراه خود سنگ گران

تا نباشد احتياجى آن زمان *** به غذا و آب، هر جا و مكان

سيّد «سجّاد» دارد آرزوى لحظه اى *** كه ببيند آن زمان را با دل بشكسته اى

**********

در پايان اين بخش، روايتى دربارهٔ واقعهٔ عاشورا و آمدن حضرت قاسم علیه السلام خدمت امام حسين علیه السلام آورده مى شود كه مشتمل بر معجزه اى از امام حسن مجتبى علیه السلام مى باشد، و اين كه حضرت سال ها قبل از واقعه عاشورا، به علم امامت، از آن روز خبر داده اند. به هر تقدیر مرحوم سيّد هاشم بحرانى قدس سره در كتاب شريف و قيّم «مدينة معاجز» نقل كرده است:

زمانى كه امام حسين علیه السلام اهل بيتش را امر به جنگ در كربلا نمود، و همهٔ اصحاب حضرت به شهادت رسيدند، و نوبت به بنی هاشم علیهم السلام و فرزندان برادراشان حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام که رسيد، حضرت قاسم بن حسن علیهما السلام نزد عموي بزرگوار خود آمدند و محضر ایشان عرض كردند:

ص: 180

«عموجان! اجازه بده تا به سوى اين كفّار روم و با آن ها مبارزه كنم.»

پس حضرت امام حسين علیه السلام به حضرت قاسم علیه السلام فرمودند:

«يَابْنَ أخِي! أنْتَ مِنْ أخِي عَلامَةٌ، وَ أُرِيدُ أَنْ تَبْقِى لِي لأَتسَلَّى بِكَ.»

(اى پسر برادرم، تو نشانه و علامتى از برادرم هستى و مى خواهم تو برايم باقى بمانى تا به وسيله تو آرامش پيدا كنم.)

و به جناب قاسم علیه السلام اجازه جهاد نداد. پس حضرت قاسم علیه السلام با چشمى گريان، و قلبى محزون با حالت غم و اندوه نشست، و سر مبارک را روى پاهاي خود قرار داد. امّا در آن حالت به ياد پدربزرگوار خود امام حسن علیه السلام افتادند، كه در زمان حيات، تعويذى را به بازوى راست ایشان بسته بودند، و به ایشان امر فرموده بودند:

«إذَا أصَابَكَ أَلَمٌ وَ هَمٌّ، فَعَلَيكَ بِحَلِّ العوذَةِ وَ قِراءَتِها، فَافْهَم مَعْنَاهَا، و أعْمَل بِكُلِّ ما تَراهُ مَكْتُوباً فِيهَا.»

(هرگاه به درد و غمى مبتلا شدى، پس آن تعويذ را باز كن و آن را بخوان، و به معناى آن دقّت نما، و به همه آن چه در آن نوشته شده، عمل كن.)

پس حضرت قاسم علیه السلام به خودش گفت: سال ها بر من گذشت و مثل اين درد تا به حال به من نرسيده؛ پس تعويذ را از بازوی خود باز كردند و آن را گشودند، و به نوشته آن نگاه كردند، كه در آن نوشته شده بود:

«يَا وَلَدِي يَا قَاسِمُ! أُوصِيكَ إنَّكَ إذا رَأَيتَ عَمَّكَ الحُسينَ علیه السلام فِي كَربلاءَ، وَ قَد أحَاطَتْ بِهِ الأَعْدَاءُ، فَلا تَترُكِ البِرازَ وَ الجِهادَ لِأَعدَاءِ اللّهِ وَ أعدَاءِ رَسولِهِ، وَ لا تَبخَل عَلَيهِ بِرِوحِكَ، وَ كُلَمَّا نَهاكَ عَنِ البِرازِ عاوِدْهُ لِيأذَنَ لَكَ فِي البِرازِ، لِتَحظىٰ فِي السَّعادَةِ الأبَدِيَّةِ.»

(اى فرزندم قاسم! وصيّت مى كنم به تو زمانى كه عمويت حسين علیه السلام را در كربلا ديدى در حالى كه دشمنان اطراف ایشان را گرفته اند، مبارزه در كنار ایشان را ترك مكن و با دشمنان خدا و رسولش جهاد نماى و در راه او از جانت دريغ و امساك

ص: 181

نكن، و هر چه عمویت تو را از جهاد نهى فرمود، باز اصرار كن و رجوع نما تا به تو اذن جهاد دهند، و از سعادت هميشگى بهره مند شوى.)

پس حضرت قاسم علیه السلام فوراً برخاستند، و نزد عموي بزرگوارشان امام حسين علیه السلام آمدند، و آن چه پدر بزرگوارشان امام حسن علیه السلام نوشته بودند، را به عموي خود امام حسين علیه السلام نشان دادند. همين كه امام حسين علیه السلام تعويذ را خواندند، شروع به گريه شديدى كردند، و با اندوه و غم واويلا گفتند، و از شدّت ناراحتى آه كشيدند و فرمودند:«اى فرزند برادر! اين وصيّتى از پدرت براى تو می باشد، و پدرت براى تو، به من وصيّت ديگرى فرموده كه چاره اى جز اجراى آن نيست.»

پس حضرت سیّد الشهداء علیه السلام دست حضرت قاسم علیه السلام را گرفتند، و ایشان را داخل خيمه كرده، و حضرت عون علیه السلام و حضرت عبّاس علیه السلام را طلب نمودند، و به مادر قاسم علیه السلام فرمودند: براى قاسم لباس نو نيست؟ عرضه داشتند: نه. پس امام حسين علیه السلام به خواهر بزرگوارشان حضرت زينب علیها السلام فرمودند: آن صندوق را به من بده. حضرت زينب علیها السلام آن صندوق را براى حضرت آوردند و در مقابل ایشان قرار دادند. پس امام حسين علیه السلام آن را باز كردند، و قباء امام حسن علیه السلام را از آن بيرون آوردند، و آن را به حضرت قاسم علیه السلام پوشاندند، و عمّامه امام حسن علیه السلام را به سر حضرت قاسم پيچيدند، و دست دختر خود را گرفتند، و در دست قاسم علیه السلام قرار دادند و از نزد آن ها رفتند.

پس بعد از اندک زمانی حضرت قاسم علیه السلام برگشتند، و به دخترعموي خویش نگاهی كرده و گريه نمودند؛ تا اين كه صداى دشمنان را شنيدند كه مى گفتند: آيا مبارز و جنگجويى بين شما نيست؟ پس دست همسر خود را رها كرده، و خواستند از خيمه خارج شوند، كه دخترعمويشان دامن ایشان را كشيد، و ایشان را از خارج شدن منع كرد، و به قاسم علیه السلام گفت: به ذهنت چه مى گذرد؟ و اراده دارى چه كارى انجام دهى؟

حضرت قاسم علیه السلام به دخترعموي خود گفتند: مى خواهم به ملاقات دشمنان بروم. آن ها مبارز طلب مى كنند، و من قصد و اراده ميدان نموده ام، و براى دفع دشمنان ترديدى ندارم. پس در حالى كه زوجهٔ ایشان، حضرتش را نگاه داشته بود، حضرت قاسم علیه السلام به او گفتند: دامن مرا رها كن، به درستى كه ازدواج ما به قيامت افتاد. پس همسر حضرت با صداى بلند شيون نمود، و از

ص: 182

قلب محزونش ناله زد، و اشك هايش بر گونه هايش جارى گرديد و گفت: اى قاسم! تو مى گويى ازدواج ما به آخرت افتاد، در قيامت من چگونه تو را بشناسم؟ و در كدام مكان تو را ببينم؟

پس حضرت قاسم علیه السلام دست خود را بر آستينشان زدند، و آن را جدا نمودند، و گفتند: اى دخترعمو! مرا با اين آستين جدا شده بشناس. پس اهل بيت از كار قاسم علیه السلام اندوهگين شدند و گريه شديدى كردند و با اندوه و غم واويلا مى گفتند. راوی مى گويد: وقتى امام حسين علیه السلام ديدند كه حضرت قاسم علیه السلام اراده جنگ و مبارزه نموده است، به ایشان فرمودند:«یا وَلَدی! أتَمْشی بِرِجْلِکَ إلَی الْمَوْت؟ قال: وَ کَیْف یا عَمّ! وَ أنْتَ بَیْنَ الأعداء وَحِیدٌ فَرِیدٌ، لَمْ تَجِد مُحامِیاً وَ لا صِدیقاً، رُوحی لِرُوحِکَ الْفَداءُ وَ نَفْسی لِنَفْسِکَ الْوَقاءِ.»

(ای فرزندم! آيا با پاى خودت به سوى مرگ مى روى؟ قاسم علیه السلام عرض كرد: چگونه نروم اى عمو و حال آنكه شما بين دشمنان يكّه و تنها هستيد، و حامى و دوستى نمى يابى؟ روح من فداى روح شما و جان من سپر بلاى جان شما باشد.)

سپس امام حسين علیه السلام لباس هاى حضرت قاسم علیه السلام را شكافتند، و عمّامهٔ ایشان را دو نيم كردند، و از بالا بر صورت ایشان قرار دادند، و لباس هايشان را به صورت كفن به ایشان پوشاندند، و شمشير حضرت قاسم علیه السلام را به كمرشان محكم بستند، و ایشان را به سوى ميدان فرستادند. سپس حضرت قاسم علیه السلام دليرانه به عمر بن سعد لعنة اللّه عليه فرمودند: اى عمر! آيا از خدا نمى ترسى، آيا خدا مراقب تو نيست و تو را نمى بيند، اى كوردل، آيا رعايت حال و احترام رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم را نمى كنى؟

پس عمر بن سعد لعنة اللّه عليه عرض کرد: آيا گردن كشى و تكبّر شما كافى نيست؟ آيا از يزيد لعنة اللّه عليه اطاعت نمى كنيد؟ پس حضرت قاسم علیه السلام فرمودند: خدا تو را جزاى خير ندهد. ادّعاى اسلام مى كنى و آل رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم همه تشنه اند، و آن چنان تشنگى شدّت يافته كه دنيا در مقابل چشم آن ها سياه شده است. پس اندكى ايستادند، و چون نديدند كسى مقابل ایشان بيايد به سوى خيمه برگشتند. پس صداى گريه دخترعمويشان را شنيدند، لذا به ایشان گفتند: من نزد تو آمدم. پس دخترعمويشان ايستادند و گفتند: خوش آمدى اى گرامى و شايسته، الحمد للّه كه قبل از مرگ صورتت را ديدم.

ص: 183

حضرت قاسم علیه السلام به خيمه وارد شدند، و گفتند: اى دخترعمو! نمى توانم صبر كنم، و با تو بنشينم، در حالى كه لشكر كفّار مبارز مى طلبد. پس با ایشان وداع كرده، و خارج شدند، و سوار بر اسبش گرديدند، و در اطراف ميدان جنگ دورى زدند، و سپس مبارز طلب نمودند. پس يك نفر كه با هزار نفر برابرى مى كرد، به جنگ ایشان آمد، و حضرت قاسم علیه السلام او را كُشت، و براى او چهار پسر بود، كه كشته شده بودند. پس قاسم علیه السلام با تازيانه اش به اسبش زد، و مشغول كشتن سواركاران و جنگ با شجاعان گرديد؛ تا اين كه نيرويشان ضعيف شد. لذا سعى قاسم علیه السلام اين بود كه به خيمه برگردد، كه در اين هنگام ازرق شامى راه را بر ایشان بست، و به حضرت قاسم علیه السلام حملهكرد، كه قاسم علیه السلام ضربه اى به فرق او زد، و او را كُشت و به سوى عموي خود حضرت سیّد الشهداء علیه السلام برگشته، و عرضه داشتند:

«یا عَمّاهُ! اَلْعَطَش اَلْعَطَشْ، اَدْرِکْنی بِشَرْبَةٍ مِنَ الْماءِ، فَصَبَّرَهُ اَلْحُسَيْن علیه السلام ، وَ اَعْطاهُ خاتَمَهُ وَ قالَ لَهُ: حُظُّهُ فی فَمِکَ فَمَصَّهُ. قَالَ اَلْقَاسِمُ علیه السلام : فَلَمَّا وَضَعْتُهُ فِي فَمِي، كَأَنَّهُ عَيْن مَاءٍ، فَارتَوَيْتُ وَ انْقَلَبْتُ إلَى المِيْدَانِ».

(اى عمو العطش العطش، مرا با جرعه اى آب درياب و يارى كن. پس امام حسين علیه السلام ایشان را آرام كردند، و انگشتر خود را به ایشان دادند، و به ایشان فرمودند: آن را در دهانت قرار بده و آن را بمَك. قاسم علیه السلام گفت: وقتى آن را در دهانم قرار دادم، مثل يك چشمه آب بود، پس سيراب شدم و به ميدان برگشتم.)

سپس حضرت قاسم علیه السلام همّت خود را بر كشتن حامل و پرچم دار لشکر عمر سعد گذاشتند، و ارادهٔ قتل او را نمودند، كه اطراف حضرت قاسم علیه السلام را با تيرهاى عربى گرفتند.

«فوقع القاسم على الأرض فضربه شيبة بن سعد الشّامي بالرّمح على ظهره فأخرجه من صدره، فوقع القاسم علیه السلام يخور بدمه، و نادى: يا عمّ! أدركني، فجاءه الحسين علیه السلام و قتل قاتله، و حمل القاسم علیه السلام إلى الخيمة فوضعه فيها ففتح القاسم علیه السلام عينه فرأى الحسين علیه السلام قد احتضنه، و هو يبكي و يقول: يا ولدي! لعن اللّه قاتليك، يعزّ و اللّه على عمّك أن تدعوه و أنت مقتول، يا بني! قتلوك الكفّار كأنّهم ما عرفوك و لاعرفوا من جدّك و أبوك. ثمّ إنّ الحسين علیه السلام بكى بكاء شديداً

ص: 184

و جعلت ابنة عمّه تبكي و جميع من كان منهم، و لطموا الخدود و شقّوا الجيوب، و نادوا بالويل و الثّبور و عظائم الأمور.(1)

(پس حضرت قاسم علیه السلام بر زمين افتادند، و شيبة بن سعد شامى با نيزه اى به كمر حضرت قاسم علیه السلام زد، كه از سينه ایشان خارج شد. پس حضرت قاسم علیه السلام ناتوان در خونخود قرار گرفتند، و صدا زدند: اى عمو! مرا درياب. پس امام حسين علیه السلام نزد حضرت قاسم علیه السلام آمدند، و قاتل ایشان را كشتند و بدن قاسم علیه السلام را به خيمه بردند، و در خيام قرار دادند. پس قاسم علیه السلام چشم خود را باز كردند، و عموي خود امام حسين علیه السلام را ديدند، كه ایشان را به سينه خود قرار داده، و گريه مى كنند، و مى گويند: اى فرزندم! خدا قاتل تو را لعنت كند، به خداوند قسم براى عمويت دشوار است، كه تو او را بخوانى، و تو كشته شده باشى، اى فرزندم! كفّار تو را كشتند، مثل اين كه تو را نشناسند، و ندانند چه كسى جدّ و پدر تو است. سپس امام حسين علیه السلام گريه زيادى نمودند، و دخترعمويشان و همهٔ آن هايى كه با ایشان بودند گريه نمودند، و به صورت هايشان لطمه زدند، و گريبان هايشان را چاك نمودند، و با اندوه و غم به عظائم و جلايل آن حوادث واويلا مى گفتند.)

قاسم چو عمو بديد تنها *** آمد به بر عمو چه زيبا

گفتا به عمو كه خسته جانم *** از غربت تو در التهابم

ديگر نَبُود تاب و توانم *** از عشق تو من چه ناتوانم

از شوق وصالِ جدّ و بابا *** دارم به رهت عمو سر و پا

در راهت عمو بُود گوارا *** مرگى كه بُوَد به جنگ اعدا

اذنى بده از بهر نگارم *** اين سينه و سر، هر آن چه دارم

آن شاه چو اين چنين بديدش *** شوقى به دلش از او رسيدش

ص: 185


1- مدينة معاجز، ج3، ص366؛ منتخب طریحی، ص36

آتش بزد آن قلب پريشش *** گويى كه حسن بُود به پيشش

فرمود به او شاه شهيدان *** اى زادهٔ نور و عشقِ يزدان

اى زادهٔ شاه و سبط اكبر *** اى قاسم و زادهٔ برادر

هر وقت به تو کنم نگاهی *** ياد پدرت کنم به آهی

كن جان عمو كنون صبورى *** شمشير فكن تو با غرورى

آتش به دلم عمو فزودى *** عشق دل من عمو تو بودى

قاسم چو شنيد جواب مولا *** در گوشهٔ خيمه اش چه غوغا

آتش به دلش دگر هويدا *** گريان شده آن عاشق شيدا

چون رفت ز كف دگر عنانش *** از غربت شاه و دُرّ نابش

زد بر سينه او يكى صوابش *** آمد به نظر نامه بابش

فرموده به او پدر به نامه *** كن جان به فداى آن يگانه

آمد به سراى جان جانان *** محبوب دلش به حال عطشان

كإى عمّ عزيز و دل پريشان *** اى سرور اوليا به دوران

كرده پدرم به من وصيّت *** تا سر بدهم شها به پيشت

چون شه به ورق دمى نظر كرد *** خونابه روان شه ز بصر كرد

فرمود كه گر پدر به نامه *** بنموده به تو چنین اشاره

كه يارى من كنى به اين دشت *** در ضمن وصیّتی به دین هست

بنموده وصيّتى به من هم *** از بهر تو آن لحظهٔ پر غم

تا جامهٔ داماديت اى جان *** پوشم به تنت به عشق جانان

پس گفت به خواهر رشيده *** زينب، كه جهان چو او نديده

دِه جعبهٔ آن وسائل ناب *** هر جا كه بود كنون به هر باب

آورد چو جعبه را كنارش *** برداشت از آن قباى يارش

بر قامت قاسم جوانش *** پوشاند قباى جاودانش

ص: 186

عمامه مجتبى سپس بست *** بر روى سرش به عشق حقّ مست

پس عقد نمود براى قاسم *** آن دختر خود هميشه صائم

بگرفت سپس دست عزيزش *** بنهاد به دست مهر خيزش

پس مظهر ذات كبريايى *** بيرون بشد از خيمه به آنى

مانده به درون حجله داماد *** در نزد عروس مظهر داد

ليكن ز همان لحظه ز بي داد *** بشنيد ز كافرى چو فرياد

آمد كه رود به سوى ميدان *** آن زادهٔ مرتضى چو شيران

گفتا به عروس روزِ بختش *** افتاده وصال ما به وقتش

افتاده وصال ما به جنّت *** خواند رجز آن عدوى بدبخت

او مى طلب همى مبارز *** ناديده كسى به جنگ بارز

پس رفت به ديدن عمويش *** تا پرده بيفكند ز رويش

تا جامه رزم كند به دوشش *** تا بشنود او بانگ سروشش

پوشاند عمو به تن لباسش *** داده به عمو همه حواسش

آن جامه چون كفن برايش *** گرديد زره همو به جايش

با اذن عمو برفت ميدان *** بر اسب نشست و كرد حيران

بر خاك فكند پهلوانان *** بيچاره يلان به خاك نالان

از ضعف و عطش چو نيك نامان *** آمد به بر عمو شتابان

گفتا كه دگر هلاك يارم *** عطشان شدم و تويى قرارم

پس گفت امير تشنه كامان *** با زادهٔ مجتبى به ميدان

اين خاتم من بِنِه به كامت *** سرچشمهٔ عالمى به جامت

چو چشمه شود در دهانت *** عالم همه بر سفره و خوانت

پس رفت دوباره او به ميدان *** با اذن شه آن شاه شهيدان

صورت به خدا چو ماه پاره *** گرديده عيان در آن ميانه

ص: 187

خواند نفسى رجز پياده *** در اوج شهامت آن يگانه

من زادهٔ سبط اكبر هستم *** فرزند حسن خدا پرستم

شمشير حسن بُوَد به دستم *** در یاد همان عهد ألستم

خوانْد اين رجز و برفت ميدان *** آتش بزده به جان عُدوان

گرديده جدا سر از بدن ها *** از ضربت دست قاسم ما

افتاده به خاك، جمعِ اعدا *** آتش زده و نموده غوغا

از شدّت جنگر در آن ميانه *** گرديد چو بند كفش پاره

عالم به خودش نديده اى جان *** با پاى برهنه شه به ميدان

زين روى به شأن خود نديده *** جنگيدن با بند بريده

گرديد جدا چو بند نعلش *** خم شد كه ببندد او چو قبلش

چون ديد عدو خميده قاسم *** با آن همه بغض چون بهائم

با تيغ چنان بزد به رأسش *** كز هوش برفت به لحظه نفس(1)

ناگه دگرى در آن ميانه *** با بُغض تمام زآن يگانه

با نيزه بزد ز پشت به كينه *** كآمد به برون نيزه ز سينه

با صورت خود فتاده قاسم *** بر روى زمين ز دست ظالم

از جور عدو به شاهزاده *** طاقت به تن حسين نمانده

خوانَد چو عموى خود ز ميدان *** آيد به برش عمو شتابان

از هيبت سيّدِ شهيدان *** گرديده چه سان عدو پريشان

چون خواست عدو شود فرارى *** از صولت شاه در گذارى

ص: 188


1- اين چند بيت، بنابر نقل بعضى از مقاتل سروده شده كه دربارهٔ كيفيّت شهادت حضرت قاسم علیه السلام فرموده اند: ... خيلى ساده با يك پيراهن و زيرجامه و نعل عربى كه پوشيده بود، شمشير به دست گرفت، و بر دشمن حمله كرد. در همين بين كه جدّ جهد مى كرد، بند كفش چپش پاره شد، لذا در شأن خود نديد كه پسر پيغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در برابر دشمن پابرهنه باشد؛ از اين رو بدون اين كه ارزشى براى جنگ قائل باشد و بدون اين كه از كثرت جمعيّت خوفى داشته باشد، ايستاد تا بند كفشش را محكم كند؛ در همين حال سر حضرت قاسم را هدف قرار داد.... (سالار كربلا، صفحه 425 و426)

گرديد به ناگهان غبارى *** برپا ز شتاب و اضطرارى

چون گشت غبار و خاك برپا *** با اسب و شتاب جمله اعدا

رفتند به روى قاسم ما *** پى درپى و با شور و چه غوغا

از تاب برفت قاسمِ زيبا *** از ضربهٔ سم اسب در جا

با صوت حزين و آه بسيار *** خواند عمويش به حال غم بار

آمد چو عمو با غم و غصّه *** اندر بر قاسم نهفته

گفتا كه بُوَد چه سخت و غم ناك *** از بهر عمو كه با دلى پاك

خوانى تو عمو ز بهر يارى *** در بين عدو به بى قرارى

امّا نكند تو را زمانى *** يارى به بان مهربانى

با آن همه آه و درد و غصّه *** بگرفته به دوش خود به گريه

آن پيكر گَشته قطعه قطعه *** از سم سطور، با چه رتبه

بنهاده درون خيمه آن شاه *** آن پيكر پاره پاره چون ماه

ديگر به خدا نمانده طاقت *** از بهر شه و روح عبادت

بنشسته حسین دل پریشان *** در خیمه به آه و قلب سوزان

بین بدنِ قاسم و اکبر *** با حالتِ گشته شاه مضطر

گاهی نظری کند به قاسم *** گاهی به علیّ به طور دائم

گاهى نظرى كند به فرياد *** بر جسم علىّ ز قوم شيّاد

گاهى نگهى كند به زارى *** بر قاسم خود به غم گسارى

گردیده چه سان به موج غصه *** از بهر دو شیر گشته خفه

کز حال برفت و کرد پرواز *** آن روح ولیِّ حقّ، چُنان راز

چون خواست شود میان خیمه *** روح از تن شه جدا چو کُشته

یکباره بزد صدا و فریاد *** آن زینب دیده جمله بی داد

کإی زادهٔ مرتضی و زهرا *** کإی هستی زینب و تو والا

ص: 189

آرام بگیر جان مادر *** ای بر دو جهان یگانه مهتر

از نالهٔ آن یگانه خواهر *** آرام گرفت شاه و سرور

«سجّاد» زبان بگیر در کام *** طاقت نبود دگر ز آلام

گردیده ز شدّتِ مصیبت *** بی تاب و توان تمام عترت

*********

در پايان اين بخش، برخى از دل نوشته هاى نگارنده درباره مصائب سبط اكبر، حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام آورده مى شود، كه اميد است مورد قبول مولاى بنده نواز واقع شود.

امام ما به شهر خود چه ديده *** جهان مثل حسن بى كس نديده

چو مى آيد به مسجد نور ديده *** زند زخمِ زبان مروان به حيله

كند نفرين و لعن مروان به منبر *** به مولاى جهان و شاه و حيدر

چو ببيند دشمنان را در معابر *** صبورى ها كند آسوده خاطر

مذلّ المؤمنين گويند دمادم *** به سبط اكبر آن مولاى عالم

چو مى آيد به خانه سبط اكبر *** ببيند قاتلش ايستاده بر در

چه گويم از غريبيّت اماما *** بُدى مظلوم عالم همچو بابا

ز جور همسرت مسموم گشتى *** ز حقّت در جهان محروم گشتى

تو بودى روزه و عطشان و جوعان *** به گرماى هوا در روز تابان

چو خوردى جرعه اى از آب كوزه *** به هنگام اذان و بعد روزه

گرفتى آتش از زهر هلاهل *** بسوزد سينه ات از دست قاتل

به خود پيچيد آن زيبا گل ياس *** چه كرده با دلش سُودابه الماس

بگفت با قلب خسته شاه بيمار *** ز زهر كين گهى بى هوش و هوشيار

صدا زد كو عزيز من حسينم *** بگوييد تا بيايد نور عينم

ص: 190

بگوييد خواهرم زينب بيايد *** وداع آخرش با من نمايد

چو آمد زينب مضطر فغان كرد *** نگاهى به برادر ناگهان كرد

بديدا مجتبى با جسم تب دار *** ز سوز تب شده بی تاب آن یار

بدیدا آن تن گردیده خضرا *** ز سوز زهر سوزد از سر و پا

به ناگه زآن میان با یک اشارات *** ندا سر داد خواهر را به ساعت

مهیا کن برایم طشتی ای جان *** همی ای خواهرِ مظلوم دوران

که شاید قی کنم سودابه الماس *** به لحظه ای تو برتر از همه ناس

چو ديد زينب اشارت از برادر *** به اميدى كه برگرداند آن زهر

بريزد از دلش آن زهر در طشت *** تهى گردد ز خونِ دل به ساعت

به خوشحالى دوان طشتى بیاورد *** مصیبت را چه سان از پا در آورد

نهاد در نزد آن حیدر ثانی *** به امیدی در این دنیای فانی

به ناگه دید آن علّت ایجاد *** نشست با پیکری لرزان ز بی داد

گرفت چون طشت را با هر توانش *** به یکباره به قی بی هر بیانش

تهی بنمود جسم نیمه جانش *** ز هر غصه که بود اندر زمانش

تهى خونِ دل از دوران نموده *** به ياد مادرش افغان نموده

درون طشت را گلگون نموده *** به يكباره كبد بيرون نموده

دگر اينجا كسى طاقت ندارد *** كه شرح غصّهٔ زينب نگارد

چو آمد سرور و شاهِ شهیدان *** به بالیدن برادر اشک ریزان

بديدا بى توان گرديده ديگر *** ولیّ مؤمنین، یکتا برادر

بیفتاده ز پا زآن زهر پر کین *** به تب گشته تن آن نور آئین

ز جور اهل كينه رنگ ياور *** شده سبز و زده آتش به خاور

گرفته مجتبى را او به دامن *** يكى گشته دو نور حىّ ذو المَن

بشد در گريه شاه تشنه كامان *** چو ديد نالان چنين نور درخشان

ص: 191

شود بى هوش آن دُر يگانه *** ز زهر كين و در تب ماه پاره

بگفتا مجتبى اى يار و ياور *** چرا گريان شدى اى جان مادر

حسينم من نبينم گريه تو *** نباشد طاقتم از غصّه تو

چو اين حالت درونِ تو ببينم *** بسوزد اين دلم اى نازنينم

سپس فرمود آن نورِ الهی *** نيايد مثل روز تو به جاهی

برادر جان كنم بر تو وصيّت *** به روزى كه بُوَد روز عزيمت

نريزد قطره خونى بین مردم *** به وقت دفن من در لحظه بی جرم

كنار مصطفى آن جدّ مظلوم *** نما دفن اين تنِ گردیده مسموم

اگر مانع شدند اى نور عينم *** شكيبايى نما جانم، حسينم

اگر مانع ز دفنم در حرم شد *** بلا برپا از آن شرِّ حرم شد

عزيزا كن مدارا دشمنم را *** ببر زآن جا همی خونین تنم را

بقیع و دور از جدّ و پیمبر *** نما دفن این تنِ بی تاب از زهر

به وقت دفن آن نور الهى *** كه گريان بود هر چشم و نگاهى

خبر دادند به آن ملعون كافَر *** خموشى پس چرا ابليس ياور

كنند دفن مجتبى نزد پيمبر *** بزن آتش دل زينبِ مضطر

سوار اسب به ناگه بى حيا شد *** عزاى ديگرى آنجا به پا شد

بگفت من از حسن دل خوش ندارم *** چگونه دفن او اينجا گذارم

ندارد مجتبى در طول دوران *** چو من دشمن به سال و روزگاران

بگفتا ابن عبّاس آن صحابى *** به آن بيچارهٔ دوزخ مآبى

چه گويى هر زمان و لحظه ملعون *** كنى فتنه به پا و خون و افسون

سوارِ بر شتر روزى به دوران *** نمودى جنگ با آن شاهِ مَردان

بلا برپا نمودى و به دل خون *** در آن جنگ جمل در طول گردون

كنون هستى سوارِ اسب و تازى *** براى مجتبى دشمن بسازى

ص: 192

براى دفن او نزد پيمبر *** شوى مانع به هر كويى و معبر

چو فردا عُمر گيرى از خداوند *** سوارِ فيل و با اين شرم بى حد

كنى تخريب آن خانهٔ داور *** به مثل ابرهه در مُلك و خاور

چو بشنيد اين كلام از ابن عبّاس *** بزد با فتنه فريادى به آن ناس

كه اى آل اميّه، آل مروان *** شما ايستاده ايد اينجا و مَردان

ز آل هاشم اندر كوچه، بازار *** زنند طعنه به من آن هم به تكرار

بگفتند آل مروان و اميّه *** به آن ملعونهٔ ابليس دايه

بگو تا آن كنيم ما در مدينه *** كنيم برپا دوباره جور و كينه

بگفتا آن عجوز جورپيشه *** بدون هيچ شرمى بين كوچه

كنيد با تيرِ خود سبط نبىّ را *** همی صد پاره تن نورِ جلىّ را

زدند تير فراوان بر تن شاه *** پر از خون در كفن پيكر به ناگاه

به تابوت پيكر نور مبين را *** به تيرى دوختند آن نازنين را

بگفت شاه شهيدان با برادر *** شدم غارت زده در ملكِ داور

ندارم در جهان ديگر قرارى *** ز بعد تو نخواهم روزگارى

نمى سازم دگر با عطر خوش بو *** لباس و اين تنِ غمديده در كو

ز بعد تو عزيز و روحِ ایمان *** خضابی کی کنم در طول دوران

ز بعد تو بُوَد عالم پريشان *** چو قلب سيّد «سجّادِ» گريان

**********

ص: 193

معجزات سيّد الشّهداء حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام

اشاره

1. صحبت كردن با طفل شيرخوار

2. نشان دادن مكالمه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم با ابوبكر

3. خارج كردن انگور و موز از ستون مسجد

4. اطاعت همه موجودات از امام حسين علیه السلام

5. خبر دادن امام حسين علیه السلام از شهادت خود

ص: 194

معجزه اوّل: صحبت كردن با طفل شيرخوار

مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره از صفوان بن مهران از وجود نازنين امام صادق علیه السلام كلام اللّه ناطق نقل نموده است: دو مرد دربارهٔ يك زن، و بچّه اى نزاع داشتند، و هر كدام از آنان ادّعا مى كرد زن و بچّه مال او می باشد. در آن حین که امام حسين علیه السلام از كنار آن ها عبور می كردند، متوجّه آنان شدند، و به یکی از آن ها فرمودند: دربارهٔ چه چیزی با هم نزاع مى كنيد؟ يكى از آن ها به حضرت عرض کرد: اين زنِ من است، ولی کتمان می نماید. از این رو امام حسين علیه السلام به مرد اوّل فرمودند: بنشين، و او نیز نشست، و حال آن كه آن بچّه شيرخوار بود، و تازه متولد شده بود. سپس امام حسين علیه السلام به آن زن فرمودند:

«یَا هَذِهِ! اُصْدُقِی مِنْ قَبْلِ أَنْ یَهْتِکَ اَللَّهُ سِتْرَکَ، فَقَالَتْ: هَذَا زَوْجِی، وَ اَلْوَلَدُ لَهُ، وَ لاَ أَعْرِفُ هَذَا. فَقَالَ علیه السلام : یَا غُلاَمُ! مَا تَقُولُ هَذِهِ، اِنْطِقْ بِإِذْنِ اَللَّهِ تَعَالَی؟ فَقَالَ لَهُ: مَا أَنَا لِهَذَا وَ لاَ لِهَذَا، وَ مَا أَبِی إِلاَّ رَاعٍ لِآلِ فُلاَنٍ. فَأَمَرَ علیه السلام بِرَجْمِهَا، قَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام : فَلَمْ یَسْمَعْ أَحَدٌ نُطْقَ ذَلِکَ اَلْغُلاَمِ بَعْدَهَا.(1)

(ای زن! راستش را بگو، قبل از آن كه خداوند تبارك و تعالى حقيقت را آشكار نمايد، و آبرويت ريخته شود. پس زن عرض کرد: اين مرد همسر من است، و فرزند مال او می باشد، و اين مرد را نمى شناسم. پس امام حسين علیه السلام به آن بچّه شيرخواره

ص: 195


1- مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص51؛ عنه مدینة معاجز، ج3، ص500؛ بحارالانوار، ج44، ص18

فرمودند:اين زن چه مى گويد؟ به اذن خداوند متعال سخن بگو!! پس به ناگاه آن طفل شيرخوار شروع به صحبت کردن نمود، و به حضرت عرض كرد: من نه فرزند اين مرد هستم، و نه فرزند این مرد، بلكه پدر من چوپان گوسفندان طايفه فلان مى باشد. بعد امام حسين علیه السلام امر فرمودند آن زن را سنگسار كنند. امام صادق علیه السلام فرمودند: بعد از اين واقعه، ديگر كسى نشنيد آن كودك سخنى بگويد.)

به فرموده پنجمين نور حقّ *** بشد در زمانى ز روی دَلق

همی یک نزاعی به حقّ ناروا *** میان تنی چند خلقِ خدا

يكى بچّه بود و زنى فتنه گر *** دو مردى كه بودند ز حقّ بى خبر

يكى گفت كه اين زن بُوَد دلبرم *** زن و همسرى كه بُوَد سرورم

و آن ديگرى هم نمود ادّعا *** كه طفل من است بچّهٔ دل ربا

در آن معركه و در آن رهگذر *** چو غوغا به پا شد ز هر بى هنر

نمود جلوه ناگه امام و ولىّ *** حسين، زادهٔ شير حقّ منجلى

به فرمود شاه و امير جهان *** به آن زن كه بود فتنه گر بى گمان

نما منكشف حقّ و اذعان ز جان *** بدان مغتنم وقت و حقّ كن عيان

اگر كه خدا پرده برافكند *** تو رسوا شوی ای زنِ بی خرد

بگفت كه بُوَد اين يكى همسرم *** از او باشد اين طفل چون عنبرم

ندانم كه آن ديگرى از كجاست *** يقيناً كه بر حيله او مبتلاست

چو اين جمله را گفت با حضرتش *** شهى كه جهان بوده از عزّتش

نمود معجزى شاه چرخ كبود *** كه شد در تحيّر هر آن كس كه بود

بگفتا جگر گوشهٔ فاطمه *** ولىّ نعمت و بر جهان قائم(1)

ص: 196


1- اين مصرع اشاره به روايت «لولا الحجّة لساخت الأرض بأهلها» مى كند، و اين كه قوام عالم امكان به وجود نازنين حضرات معصومين علیهم السلام مى باشد

به آن طفل شيرخواره بى واسطه *** تكلّم كن و گو تو بى دغدغه

كه بابت كه باشد در اين قافله *** در اين عالم و كوى و هر دامنه

بگفت شيرخواره به اعجاز شاه *** نباشد در اين جمع بابم به گاه

بُوَد او ز قوم و تبارى دگر *** شبانى كند او به صحرا و بَر

به اعجاز حضرت بگفتى كلام *** سپس برد طفلك زبانش به كام

چو«سجّاد»كن غلامى آن سرورى *** كه دارد چنين معجزِ برترى

**********

توضيح: شهادت دادن طفلى به اعجاز حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام مسأله اى عجيب نيست، و براى حضرتش امرى آسان و سهل است. امّا مع الوصف اگر كسى بگويد امكان ندارد طفلى بتواند صحبت كند، و معقول نيست نوزادى شيرخواره كه مدّت كمى از تولّدش گذشته است، لب بگشايد و شروع به تكلّم نمايد؛ او را به قرآن ارجاع مى دهيم، در آنجايى كه خداوند تبارك و تعالى در سوره يوسف مى فرمايد:

(وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها إِنْ كانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَ هُوَ مِنَ الْكاذِبِينَ * وَ إِنْ كانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ فَكَذَبَتْ وَهُوَ مِنَ الصَّادِقِين(1)

وقتى جناب يوسف علیه السلام مورد تهمت قرار گرفت، فرمود: اين زن خود با من قصد مراوده داشت. از این رو وقتی از حضرتش شاهدی خواستند، به ناگاه شاهدى از بستگان زليخا، که كودكى شیرخواره بود و هنوز مدّت زمان زیادی از ولادت او نگذشته بود، به یکباره در میان حاضرین گفت: «اگر پيراهن يوسف از پيش رو دريده شده، زليخا راست گو است، و يوسف العياذ باللّه دروغ مى گويد، و اگر پيراهن يوسف از پشت سر دريده شده است، زليخا دروغ گو و يوسف راست مى گويد.» و چون پيراهن حضرت را مشاهده كردند، ديدند پیراهن ایشان از پشت سر پاره شده است.

ص: 197


1- سوره يوسف، آيه 26 و 27

شیخ المفسرین مرحوم طبرسى قدس سره مى فرمايد: برخى گفته اند كه آن شاهدى كه به نفع جناب يوسف علیه السلام شهادت داد، بچّه سه ماهه اى بود در گهواره، كه پسر خواهر زليخا بوده است(1)

و اين طفل، تنها كودكى نيست كه به اعجاز لب به سخن گشوده است. در بین حضرت انبیاء عظام علیهم السلام نیز وقتى حضرت مريم علیها السلام مورد تهمت و سرزنش قرار گرفتند، به امر الهى مأمور به سكوت شدند، و به فرزند خود حضرت عيسى علیه السلام اشاره فرمودند، به اين معنا كه حقيقت را از خود طفل بپرسيد. قرآن در اين باره مى فرمايد:

(فَأَشارَتْ إِلَيْهِ قالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيّا(2)

«حضرت مريم علیها السلام به سوى عيسى علیه السلام اشاره كردند. آن ها گفتند: چگونه با كسى كه در گهواره، و كودك است سخن بگوييم؟»

امّا همين كه آن نااهلان اين حرف را زدند، به اذن اللّه تبارك و تعالى، با اين كه حضرت عيسى علیه السلام تازه به دنيا آمده بودند ، ايستادند و فرمودند:

(إِنِّي عَبْدُ اللّه آتانِیَ الْكِتابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيّا(3)

«من بنده خدا هستم، خداوند به من كتاب آسمانى داده و مرا پيامبر قرار داده است.»

حال اگر كسى اشكال كند، و بگويد امكان ندارد كودكى شيرخواره بتواند صحبت كند، ما او را به دو آيه فوق ارجاع مى دهيم و مى گوييم همان گونه كه طفلى سه ماه به نفع حضرت يوسف علیه السلام شهادت داد، و حضرت عيسى علیه السلام هم در گهواره شروع به سخن گفتن نمود، و تهمت را از دامان مادرش حضرت مريم علیه السلام زدود، به اعجاز حضرت امام حسين علیه السلام نیز كودكى ديگری لب به سخن باز نموده است.

آرى حضرت عيسى علیه السلام با يك جمله كوتاه، هم تهمت را از مادرش دور كرد، و هم از آينده خود خبر داد، امّا عيسى علیه السلام كجا و شيرخواره كربلا كجا، اگر در اينجا جناب عيسى علیه السلام با يك جمله كوتاه تهمت را از مادرش دور كرد، شيرخواره كربلا با خون گلويش تهمت را از حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام زدود، تا كسى گمان نكند امام حسين علیه السلام به قصد جنگ، و كسب جاه و مقام

ص: 198


1- مجمع البيان، ج5، ص347
2- سوره مريم، آيه 29
3- سوره مريم، آيه 30

دنيا، از مكّه خارج شده اند؛ چرا كه اگر كسى به قصد جنگ از وطن خارج شود، ديگر زن و فرزند به همراه خودش نمى برد، از این رو حضرت علیّ اصغر علیه السلام چونان سندى در تارك تاريخ ماندگار گرديد، و خون گلويش را سند مظلوميّت پدر بزرگوارش قرار داد، تا عالميان بدانند كه آن نانجيب مردم حتّى به طفل شيرخواره اى هم رحم نكردند، و پدرى كه آن همه مصيبت ديده بود را به غم ديگرى زمين گير نمودند و قلب حضرتش را آتش زدند.

و به واقع چه گذشت بر امام حسين علیه السلام آن لحظه اى كه نگاه كردند، و ديدند تير سه شعبه گوش تا گوش حضرت علىّ اصغر علیه السلام را از هم جدا كرده، و حضرت با چه حسرتى به آن طفل شيرخوارهٔ خود نظر نمودند، و دست مبارك را زير گلوى علىّ اصغر علیه السلام گرفتند، و خون ها را به طرف آسمان پاشيدند، كه يك قطره از آن برنگشت، و فرمودند: خداوندا! مقام فرزندم در نزد تو كمتر از ناقه صالح نيست(1)

ألا لعنة اللّه على القوم الظّالمين.

تير چو بر گلوى اصغر رسيد *** داغ مجدّد به پيمبر رسيد

شاه كه او را چو ذبيحان بديد *** بند ز قنداق عزيزش بُريد

تا كه زند بال و پر آسوده تر *** تا نبرد محنت از آن بيشتر

ليك در آن لحظه و غوغا علىّ *** رفت به آغوش ولىّ و وصىّ

رفت به آغوش پدر با چه ناز *** غنچهٔ نشکفته و آن دل نواز

دست بيفكند به صد شور و حال *** به گردن حضرت او در وصال

به خنده اى گردن بابش گرفت *** تير چسانْ غنچهٔ نابش گرفت

شاه چو اين حال ز طفلش بديد *** از جگر سوخته آهى كشيد

آتشِ آهش به ثريّا رسيد *** رنگ ولىّ نعمت عالم پريد

سوز دل شه فوران مى كند *** ديدهٔ او اشك فشان مى كند

دست گرفته شهِ ملك وجود *** زير گلوى گلِ گشته خمود

خون گلو بر كف شاه جهان *** بهر تسلّى به سوى آسمان

ص: 199


1- مقاتل الطّالبيّين، ص60

روى چه سان شاه سوى خيمه كرد *** مادر اصغر ز غم آشفته كرد

حفر نمود با لب خنجر زمين *** تا كه كند دفن علىّ در زمين

قلب شهنشه شده بى تابِ تن *** رفته رمق از تنِ خونين بدن

ناله بزد مادر اصغر رباب *** صبر نما اى پدر دل كباب

صبر نما اى شه ملك بقا *** تا كه ببينم رُخ آن مه لقا

صبر نما اى شه خونين جگر *** تا كه كنم ياريت اى خون جگر

شاه الست رفت توانش ز تن *** لحظهٔ بشنيدن مهلاً حسين

سيّد «سجّاد» چو اين شعر گفت *** مادر اصغر به جنان مى شنفت

شافع او مادر اصغر شده *** چون كه دمى شاعرِ دلبر شده

**********

در سحرگاهان دلِ بى تاب يار *** اشك ريزان گوشه اى با حال زار

كرد ياد اصغرِ والا مقام *** شيرخوارهٔ شهِ والا تبار

روز عاشورا در آن شور و فغان *** چو شنيد بانگ غريبى نگار

از دل گهواره با صد شور و آه *** بهر يارى امام و حجّت هر روزگار

كرد بى تابى به شوقى بس عيان *** از سويداى دلش بس بى قرار

آن گل نشكفته اندر لاله زار *** كرده با اشك روانش با وقار

در جواب غربت شاه جهان *** جملهٔ خلق جهان را هوشيار

يعنى اى باب غريب و بى مثال *** گر ندارند مردم گريده خوار

بهر يارى تو اندر اين زمان *** رغبت و رحمى به دل در كارزار

مى كنم من ياريت در كربلا *** تا شود مظلومى تو آشكار

جمله دانند كه در اين دشت بلا *** مردمانی که بُدند بس بى شمار

رحمی اندر قلب خود این روزگار *** جملگی نایافتند اندر گذار

ص: 200

زين سبب چون در دل جنگ و قتال *** آمد آن يگانه و آن شهسوار

لحظه اى اندر سراى بانوان *** از براى آن وداع غم گسار

بانوان گفتند با اشك روان *** رفته از حال و شده در احتضار

اصغر ناديده شيرى همچو آب *** اندر آغوش ربابِ اشك بار

بر روى دستان عمّه در مكان *** غنچهٔ نشكفته و آن گل عزار

چو شنيد اين گفتهٔ غم پروران *** آن ولىّ كبريا و آن امام داغ دار

از عزيزان حرم در آن وصال *** كرد بيرون از تنش با اضطرار

آن لباس رزم را با هر توان *** در كنار خيمه شاه تاج دار

بر سرش بنهاد شاهِ مهربان *** آن عمامهٔ رسولِ كردگار

بعد از آن كه كرد بر شانه به حال *** آن عباى جدّ خود با افتخار

پس بدون خنجر و تيغ و سنان *** گشت بر ناقهٔ جدّ خود سوار

كرده بر آغوش خود آرام جان *** همچو قرآنى بدون ذوالفقار

گفت شخصى از ميان ناكسان *** همرهش آورده قرآن بردبار

تا در اینجا آن شه نيكو خصال *** با قسم آسوده گردد زآن مضار

ليك آن شاه و ولىّ كائنات *** با چه حسرت در طى راه و گذار

بوسد آن قرآنِ ختمُ الانبياء *** هر دم و هر لحظه اندر آن نهار

چون كه نزديك آمد آن شاهِ شهان *** ديد آن قرآن نباشد از قرار

كرده در آغوش شاه سرگران *** زاده اش را بهر آبى نونوار

از سويداى دل و سوز و گداز *** با دلى پر غصّه آن شب زنده دار

بر روى دستش گرفت آن دل نواز *** گفت با آن مردم ناسازگار

هست در بين شما نامردمان *** ياورى بهرم يمين و در يسار؟

جرعهٔ آبى از اين آب فرات *** بر لب خشكيدهٔ اين شيرخوار

خود رسانيد كه دگر اين نونهال *** گشته به حال تلظّى او دچار

ص: 201

ناگهان فرياد زد آن بى مرام *** با تمام قسوت و با انزجار

ده جواب سرورِ كرّوبيان *** زادهٔ پيغمبر و آن مظهر پروردگار

گفت آن بدتر ز جمله ياغيان *** با كه گويم پاسخى بس نيش دار

به پدر گويم جوابى در كلام *** يا که گویم با پسر بس شاهكار

در جواب حرمله آن در عذاب *** گفت بينى آن گلو، اى نابكار

در زمان آن كافر دور از كمال *** با يكى تيرِ سه شعبه ناگوار

پس جدا بنموده سر را تا قفا *** اندر آغوش امامِ سوگوار

زین سبب آن سرور کروبیان *** دست خود بگرفت بی هر انتظار

زیر خون گشته از گردن جدا *** در میان معرکه با چشمِ تار

خون دردانه شه افلاكيان *** با هزاران غصّه و با انكسار

پاشَد از روى زمين بر آسمان *** با دلی پر غصه آن با اقتدار

تا شود معلوم که بهر کبریا *** اصغرش را هم نموده او نثار

گشت در ساعت جهان درياى خون *** چون افق با خاک و طوفان و غبار

چون شنيد مولاى اقليمِ وجود *** نالهٔ مادرِ طفلِ شيرخوار

در عزا شد عالم و ملكِ بقا *** چون دل «سجّاد» از دست شِرار

**********

ز بعد قتل شاهِ رادمردان *** حسين بن علىّ نورِ درخشان

نمود مختار با صد شور و غوغا *** قيام در كوفه با يارانِ شيدا

گرفت در هر سرا و كو و برزن *** يكايك قاتلان شه ز روزن

از آن جمله گرفتند ياورانش *** همى حرمله را با پيروانش

به روزى در فرار و دل پريشان *** گرفتند ناگهان او را شتابان

بگفتش كه در آن روز مصيبت *** كه كردى ظلم با آن شور و رغبت

ص: 202

بشد جايى كه با آن بغض بسيار *** شوى محزون ز بهر شاه و آن يار؟

چو بودى كربلا در جمع ياران *** به جنگِ با شهِ شب زنده داران

بگفت با وحشت و ترس فراوان *** به مختار گر كنى بر من تو احسان

امانم گر دهى امروز و اكنون *** بگويم ماجرايم را به گردون

بشد اندر غضب مختار ناگاه *** چو بشنيد اين كلام شخصِ گمراه

بگفت امروز باشد وقت نقصان *** براى ظلمِ بر آن نورِ يزدان

چو پنهان دارى آن را از عزيزان *** و يا آن كه بگويى اشك ريزان

عذابت مى كنم در بين مردم *** كه گردد عبرت خلقى و هر قوم

نباشد عفوى از بهرت ز عصيان *** گذشتى و امانى روز پايان

بگفت چون كه زدم با تير سمّى *** به آن طفل صغير بى هيچ غمّى

كشيد خنجر امام تشنه كامان *** بريد آن بند قنداقش شتابان

كه دست و پاى آن دردانه شاه *** شود آزاد در آن وقت جان كاه

دهد آسوده تر در لحظه او جان *** در آغوش پدر آن جان جانان

ولى چون آمد از قنداق بيرون *** دو دست اصغر گرديده گلگون

گرفت در لحظه آن طفل يگانه *** دو دستى گردن شاه زمانه

گرفت ناگه پدر را او به آغوش *** ز بعد آن بشد از تير خاموش

چو در آغوش بگرفت بابِ مظلوم *** گرفت آتش دل آن شاهِ مغموم

بيامد سوى خيمه شاه ناگاه *** كه آمد مادرش بيرون ز درگاه

چو ديد آن شاه و مولا مادر او *** به ميدان بازگشت آن شاه خوش رو

سپس بعد زمانى او دوباره *** بيامد سوى خيمه با نظاره

چو ديد بار دگر مادر اصغر *** دوباره كرد توقّف شاه و سرور

ز بعد ساعتى مولاى عالم *** بيامد باز آن زاده خاتم

به سوى خيمه با قلبى شكسته *** كه ديد بار دگر با قلب خسته

ص: 203

همى مادر اصغر با نقابى *** كنار درب خيمه با حجابى

در آن حالت چو ديدم شاه گيتى *** كه گشته دل حزين مولاى هستى

شده مضطر در آن وادى به غايت *** همى شرمنده آن روح عبادت

دلم ناگه در آن ميدان غربت *** بسوخت بهر امامِ با مروّت

كه از آن غُصّه عالم گشته دل خون *** چو«سجّاد»هر زمان باحالِ ِمحزون

**********

علىِّ اصغر آن دردانه شاه *** چو بشنيد از پدر در لحظه ناگاه

صداى غربتى جان سوز گه گاه *** بزد با سوز خود بر خلقِ گمراه

نهيبى از دل گهواره با آه *** كه باشم آخرين سرباز درگاه

كنم ويران من اين بنيان بدخواه *** به گيتى و جهان با عمر كوتاه

ز روى دست آن مولاى آگاه *** بيندازم همه بر خاك از جاه

چو تيرى آمد اندر آن بزنگاه *** ز سوى كافر اندر آن كمين گاه

برفت تاب و توان از زانوى شاه *** نهاده دست خود زير گلوگاه

به دست حضرتش خونش چه جانكاه *** به سوى آسمان پاشد شهنشاه

دگرگون آسمان و شمس چون ماه *** ز سوز قلب شه در بين آن راه

زمين لرزان شده هر گاه و بى گاه *** ز جور آن عدوى رفته بيراه

كند «سجّاد» تا وقت سحرگاه *** همى بر حرمله لعن ناخداگاه

**********

معجزه دوّم: نشان دادن مكالمه رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم با ابوبكر

مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره از اصبغ بن نباته يكى از اصحاب حضرت امام حسين علیه السلام روایت نموده است، كه روزى اصبغ بن نباته به وجود نازنین حضرت امام حسين علیه السلام عرض كرد: اى

ص: 204

سرور منقصد دارم از مطلبى سؤال نمایم كه به آن يقين دارم، و آن از اسرار خداوند تبارک و تعالی می باشد، و در وجود شما نهفته است، و شما به سبب آن مسرور هستید. حضرت امام حسین علیه السلام فرمودند:

«يَا أَصْبَغُ! أَ تُرِيدُ أَنْ تَرَى مُخَاطَبَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم لِأَبِي دُون(1)

يَوْمِ مَسْجِدِ قُبَا؟ قَالَ: هَذَا الَّذِي أَرَدْتُ، قَالَ: قُمْ، فَإِذَا أَنَا وَ هُوَ بِالْكُوفَةِ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا الْمَسْجِدُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَیَّ بَصَرِي فَتَبَسَّمَ فِي وَجْهِي، فَقَالَ: يَا أَصْبَغُ! إِنَّ سُلَيْمَانَ بْنَ دَاوُدَ أُعْطِیَ الرِّيحَ (غُدُوُّهٰا شَهْرٌ وَ رَوٰاحُهٰا شَهْر(2) وَ أَنَا قَدْ أُعطِيتُ أَكْثَرَ مِمَّا أُعْطِیَ سُلَيْمَانُ، فَقُلْتُ: صَدَقْتَ وَ اللَّهِ يَا اِبْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَقَالَ: نَحْنُ الَّذِينَ عِنْدَنَا عِلْمُ الْكِتَابِ وَ بَيَانُ مَا فِيهِ وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ مَا عِنْدَنَا لِأَنَّا أَهْلُ سِرِّ اللَّهِ، فَتَبَسَّمَ فِي وَجْهِي، ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ آلُ اللَّهِ وَ وَرَثَةُ رَسُولِهِ، فَقُلْتُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى ذَلِكَ، ثُمَّ قَالَ لِي: ادْخُلْ، فَدَخَلْتُ، فَإِذَا أَنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم مُحْتَبٍ فِي الْمِحْرَابِ بِرِدَائِهِ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا أَنَا بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَابِضٌ عَلَى تَلاَبِيبِ اَلْأَعْسَرِ، فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم يَعَضُّ عَلَى الْأَنَامِلِ، وَ هُوَ يَقُولُ: بِئْسَ الْخَلَفُ خَلَفْتَنِي أَنْتَ وَ أَصْحَابُكَ عَلَيْكُمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ لَعْنَتِي.(3)

(اى اصبغ، آيا مى خواهى گفتگوی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با ابوبكر در روز مسجد قُبا را مشاهده كنى؟ عرض كردم: اين همان مطلبى است كه قصد كرده بودم. حضرت فرمودند: برخيز، پس ناگهان خود را همراه با حضرت در كوفه مشاهده كردم و بعد از آنجا وقتی نگاه کردم دیدم در كمتر از چشم برهم زدنى نزد مسجد قبا هستم، آن حضرت در صورت من تبسّمى كردند و بعد فرمودند: ای اصبغ! خداوند باد را مسخّر سليمان بن داود نمود، «(تا بساطش را) صبح گاه يك ماه راه بَرد و عصر يك ماه»

ص: 205


1- به جاى ابى بكر، امام علیه السلام تقيّةً از كلمه «أبى دون» استفاده نموده اند
2- سوره سبأ، آيه 12
3- مناقب آل أبى طالب، ج4، ص52؛ بحارالانوار، ج44، ص184

و خداوند به من بيش از آن چه به او عطا شده، عنایت کرده است. عرض كردم: به خدا قسم همين طور است، یابن رسول اللّه! بعد فرمودند: ما اهل بیتی هستیم کهعلم كتاب و بيان آن نزد ما می باشد، و هيچ يك از بندگان خداوند آن چه نزد ما است را ندارند؛ چرا که ما اهل بیت شايسته اسرار الهى هستيم. آن گاه تبسّمى در صورت من كردند و فرمودند: ما آل اللّه و وارثين رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستيم. عرض كردم: خداوند را بدين جهت حمد و سپاس می نمایم. سپس به من فرمودند: داخل (مسجد) شو. پس همین که داخل شدم، به ناگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در حالی که در محراب عبا به خود پيچيده بودند، ديدم. در اين هنگام امير المؤمنين علیه السلام را مشاهده كردم، که گريبان ابوبكر را گرفته اند. و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دیدم که انگشتان خود را به دندان گرفته بودند، در حالى كه به ابوبكر می فرمودند: تو و اصحاب تو بد بازماندگانى بعد از من بوديد، لعنت خدا و لعنت من بر شما باد.)

گفت روزى اصبغ نيكو مرام *** از حسين بن علىّ كردم سؤالى در كلام

كه سؤال من بُوَد از جملهٔ اسرار حقّ *** گرچه باشد آن يقين اندر وجودم پر رمق

قبل از آن كه بازگويم سؤالم را به او *** پس بفرمود از سؤالم با تبسّم روبه رو

گفت خواهى تا ببينى روزگار مرتضى ** در تكلّم با ابوبكر آن جناب مصطفى

پس بگفتم اين چنين باشد اميدم اى شها *** تا ببينم آن قضايايى كه بوده در قُبا

پس بفرمود خيز از جايت كنون *** تا ببينى آن زمان بى چند و چون

ص: 206

چون به همراه شه عالم شدم زآنجا بُرون *** ناگهان خود را بديدم كوفه با آن رهنمون

بعد از آن در طرفة العينى خودم را ناگهان *** در كنار مسجد قُبا بديدم زآن ميان

با تبسّم گفت آن خون خداوند جهان *** بوده تسخير سليمان باد هر جا و زمان

آن چنانى كه بفرموده خداى ذو الجلال *** طى كند راه دو ماه را به روزى بى ملال

ليك باشد بيش از اين در نزد من *** از همه اعجازها با اذن حقِّ ذو المنن

آن كتابى كه بُوَد گنجينه اسرار حقّ *** علم آن باشد به نزدم جمله جمله هر ورق

آن چه باشد نزد من از جمله اسرار ربّ *** كس نداند نقطه اى از آن به هر كوئى و درب

پس برفتم داخل مسجد به همراه حسين *** آن امامى كه بُوَد با بود او اين نشأتين

نيك در محراب ديدم خاتم پيغمبران *** كرده بر دوشش عبائى سرور جمله يلان

ناگهان آمد به مسجد سرورِ والا تبار *** شاه اين هفت آسمان و همدمش در روزگار

شد به مسجد مرتضى آن حيدر خيبر گشا *** بعد از او آمد ابوبكر دشمن شير خدا

ص: 207

پس بفرمود با اشارت مصطفى نور خدا *** تو و يارانت ز بعد من در اين ملك بقا

بدترين افراد هستيد در تمام كائنات *** دشمن دين خدائيد و به جنگ عاليات

دشمنى كرديد با من هر زمان *** آشكارا در زمانى و گهى اندر نهان

لعنت ربّ و من و جمع ملائك بر شما *** كه چنين ظلمى نموديد و جهان را پر بلا

سيّد «سجّاد» چون اعجاز مولا را نوشت *** ز غم مظلومى مولاى خود آتش گرفت

**********

و در مجالى ديگر، روايت فوق چنين به نظم آمده است:

بگفته اصبغ اندر روزگارى *** برفتم محضر آن نور بارى

حسين بن علىّ بهر سؤالى *** كه به آن از ته دل در كمالى

يقينم بوده با يك اعتقادى *** بدون شكّ و شبهه در نهادى

لذا با عذر بسيار و زيادى *** نمودم عرض به حالِ انقيادى

سؤالى كه به آن در هر زمانى *** يقين دارم بدون هر بيانى

برايم مانده اى مولى الموالى *** ولىّ ذاتِ حقِّ لا يزالى

چو گفتم اين كلام و جمله آنى *** به ناگه حضرتش با مهربانى

بفرمود قبل پرسش در كلامى *** بخواهى تا ببينى در مقامى

به مسجد قبا اندر مجالی *** پیمبر را هم اینک با جلالی

ص: 208

به حال گفت وگو و بس عتابی *** همی با آن ابوبكرِ در خطابی

نمودم عرض به شاه كبريايى *** ولىّ نعمت به ارض و هر سمايى

از اوّل قصد من اى نور باقى *** همين بود كه شما با اشتياقى

خبر دادى ز آن اندر مقالى *** به قبل از پرسشم بى هر ملالى

لذا فرمود به من با احتشامى *** بيا همراه من با انتظامى

چو رفتم همره آن ذو الجلالى *** بديدم ناگهان خود را به حالى

به كوفه و به جمع بى شمارى *** كنار مردمان با اقتدارى

ز بعد آن دوباره با قرارى *** به چشم برهم زدن با استوارى

به مسجد قبا بودم به آنى *** به اعجاز امام، بى هر فغانى

چو حضرت ديد من را در كنارى *** بفرمود با تبسّم شهريارى

مسخّر كرد خداوند با توانى *** هر آن چه هست در اين ملك فانى

چو باد بهر سليمان در نگاهى *** كه اندر روز و شب راه دو ماهى

كند طىّ در زمين و آسمانى *** بدون محنتى اندر جوانى

ولى آن چه خدا در هر كجايى *** نصيب ما نموده با عطايى

بُوَد افضل ز آن و آنچنانى *** كه وصف آن نگنجد در زبانى

بُوَد علم كتاب جاودانى *** بيانش در زمين و هر كرانى

به نزد ما به امر ماندگارى *** ز ذات حقّ و آن پروردگارى

ندارند بندگانْ جمله تمامى *** هر آن چه نزد ما هست با قوامى

سپس فرمود كنون با سرفرازى *** به مسجد رو به حال دل نوازى

چو رفتم داخل مسجد به رازى *** بديدم ناگهان با جان گدازی

به محراب عبادت با ردايى *** رسول لَه نشسته با صفايى

ز بعد آن بديدم ناگهانى *** ولیّ حقّ و آن صاحب عنانى

به همراه ابوبكر در خفايى *** به مسجد آمده بهر جزايى

ص: 209

چو پيغمبر بديد بوبكرِ جانى *** به خشم و با عتابِ بى امانى

نمود لعنت به او اندر دعايى *** لذا «سجّاد» با صوت رسايى

كند لعنت به آن بدتر خصالى *** كه نَبْوَد در جهان بهرش مثالى

**********

توضيح: در باب معجزات وجود نازنين جناب اسد اللّهى مولانا اميرالمؤمنين علیه السلام ، معجزه اى را نقل كرديم كه مولا، وجود نازنين ختمى مرتبت، رسول گرامى اسلام، محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله و سلم را به ابوبكر نشان دادند، و با توجّه به اين روايتى كه در اينجا آورده ايم معلوم مى گردد كه آن معجزهٔ اميرالمؤمنين علیه السلام در بين اصحاب و ياران امام حسين علیه السلام معروف و مشهور بوده است و براى هم نقل مى كرده اند.

از همين رو جناب اصبغ بن نباته خدمت حضرت سيّدالشّهداء، آقا اباعبد اللّه الحسين علیه السلام مى رسد و از آن وجود نازنين درخواست مى كند كه امام حسين علیه السلام آن مجلس را به او نشان دهند، و بر اهل دقّت مخفى نيست كه اين معجزه واقعاً از عجائب است، و بايد گفت زاد اللّه شرفك يا ابا عبد اللّه و تأسّف بخوريم و اشك بريزيم و بي زارى بجوييم از آن افرادى كه در كربلا ما را به عزاى چنين بزرگى مبتلا كردند، كه اين معجزات و كرامات از كوچك ترين نشانه هاى مقامات آن بزرگوار است. ولى عدّه اى قدر ندانسته و به خاطر مطامع دنيا و هوا و هوس خودشان حضرت را به شهادت رساندند و در مقابل چشم مبارکش همهٔ اصحاب و ياران، برادرها و برادرزاده ها، و فرزندان و عزيزان دل آن حضرت را قطعه قطعه نمودند.

در برابر او، در عزاى برادرى مثل ابا لفضل علیه السلام پاى كوبى كردند و زخمِ زبان زدند كه يا ابا عبد اللّه ديدى با عبّاست چه كرديم، آن عبّاسى كه از برق چشمش پا به فرار مى گذاشتند و وقتى پا در ركاب قرار مى داد، وحشت زده فرار مى كردند. آن عبّاسى كه اگر اذن جهاد داشت، احدى از آن ها را زنده نمى گذاشت. وقتى در كنار نهر علقمه روى زمين قرار گرفت، عدّه اى اطراف حضرت جمع شدند و شروع كردند زخمِ زبان زدن كه چرا بلند نمى شوى.

و چه زيباست نغمه هاى شعراى قديم و چه نيكو اين مصيبت را به تحرير درآورده اند و فرموده اند:

ص: 210

ديده بگشا كه طبيبت سر بالين آمد *** ديده بگشا كه حسين با دل خونين آمد

ديده بر هم منه اى سروِ به خون غلطيده *** تا نگويند حسين داغ برادر ديده

ديده بگشا كه طفلان همه غوغا دارند *** جرعه آب روان از تو تمنّا دارند

و در جاى ديگرى زبان حال حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام را اين چنين بيان كرده اند:

چه شد آن دست بلندى كه به آواز بلند *** دعويت بود كه من بازوى حيدر دارم

از صداى سم اسب، درب حرم مى گفتم *** خاطر جمع بخوابيد كه برادر دارم

همه شب حرف من وزينب وكلثوم اين بود *** كه چو عبّاس دليرى و دلاور دارم

شيخ اقدم، مرحوم شيخ صدوق قدس سره از وجود نازنين حضرت امام زن العابدين و سيّد السّاجدين، علىّ بن الحسين علیهما السلام دربارهٔ مدافع حرم حسينى، قمر العشيره، حضرت ابا الفضل العبّاس علیه السلام نقل مى فرمايد:

«رَحِمَ اللّه الْعَبَّاسَ فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلى وَ فَدى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتّى قُطِعَتْ يَدَاهُ، فَأَبْدَلَهُ اللّه عَزَّوَجَلَّ بِهِمَا جَنَاحَيْنِ يَطيرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلائِكَةِ فِي الْجَنَّةِ كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِب، وَ أَنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَاللّه تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(1)

(رحمت خدا بر عبّاس علیه السلام ، پس بى هيچ ترديدى ايثار كرد و آزمايش (نيكويى) شد و خود را فداىِ برادرش كرد تا آنكه دستانش قطع شد و خداوند عزّوجلّ به جاى آنها دو بال برايش قرار داد كه با آنها همراه فرشتگان در بهشت پرواز مى كند، همان گونه كه براى جعفر بن ابى طالب قرار داد. به درستى كه عبّاس علیه السلام ، نزد خداوند تبارك و تعالى منزلتى دارد كه همه شهيدان در روز قيامت به آن غبطه و رشك مى برند.)

ص: 211


1- سقّاى معرفت، ص283 به نقل از امالى صدوق، مجلس 70، حديث 10

آرى وجود نازنين بطل الكربلاء، مدافع حرم و حريم حسينى، سقّاى كربلا، آرامش دل زينب كبرى، قمر بنى هاشم، حضرت ابا الفضل العبّاس علیه السلام آن چنان مقامى دارند كه همه شهيدان تاريخ، در روز قيامت غبطه ایشان را مى خورند، و اين مقام، مقامى است بس عظيم و چرا چنين نباشدوقتى آن چنان معرفتى به حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام داشتند كه هيچ گاه در محضر برادر نمی نشستند، برادر را سيّدى و مولاى خطاب می كردند و ايشان را سرور و مولاى خود مى دانستند، همچون مادر بزرگوارشان حضرت امّ البنين علیها السلام كه وقتى در شب زفاف وارد خانه حضرت امير المؤمنين علیه السلام شدند، به وجود نازنین حضرت امام حسن و امام حسين، و حضرت زينت و امّ كلثوم علیهم السلام عرض كردند:

«سادتي أنا هنا خادمة عندكم جئت لخدمتكم فهل تقبلوني بهذا الشّرط و إلّا فإنّي راجعة إلى داري، فرحب بها الحسن و الحسين و زينب و قالوا لها: أنت عزيزة كريمة و هذا بيتك.(1)

(اى سرورانم! من اينجا نزد شما خدمت كارى هستم كه آمده ام خدمت گذارى شما را بكنم، پس آيا مرا به اين شرط مى پذيريد؟ و اگر قبول نكنيد من به خانه خود بازمى گردم. پس امام حسن و امام حسين و حضرت زينب علیهم السلام در مقابل اين سخن فرمودند: شما عزيز و بزرگوار هستيد و اين خانه هم متعلّق به شماست.)

حال جا ندارد كه با اين معرفتى كه اين مادر و فرزند، به اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام دارند، همه عالم جيره خوار سفره كرمشان باشند، و هر دردمندى با هر دين و آئين و مذهبى، در سراسر گيتى، متوسّل به آن ها شوند و با حاجات رواشده شكرگذار آن ها باشند.

«یَا کَاشِفَ الْكَرْبِ عَنْ وَجْهِ الْحُسَيْنِ علیه السلام إکْشِف کَرْبِی بِحَقِّ أَخِيکَ الْحُسَيْنِ علیه السلام .»

ماه بنى هاشم و روح حسين *** كرده به ميدان نظرى نور عين

چون كه نهاد پاى درون ركاب *** جمع عدو گشت حبابى به آب

ص: 212


1- العبّاس بن عليّ علیه السلام بطل الحقّ و الحرية، ص9

با نظر حيدريش روبه رو *** كرده پريشان دل جمله عدو

گشته چنان لشكر دون بى قرار *** پاى نهادند همه بر فرار

از غضب حضرت عبّاس ما *** روز عدو گشت چو روز جزا

ليك حسين دست عمو بسته بود *** شه طلب آب روان كرده بود

اذن جهادش ندادست شاه *** تا كه كشد جمع عدو در نگاه

از عطش جملهٔ اهل حرم *** گشته دل حضرت او در اَلم

چون كه به ياد لب آن ناز شد *** دست ز ميدان به فرات باز شد

وارد شط گشت به ياد حسين *** تا كه برد آب برايش به شين

كرد عمو مشك چو سيراب آب *** تا كه رساند به لب ناز ناب

ديد كه تير است درون كمان *** تا كه دَرد مشك شهش بى امان

من چه بگويم كه هزاران هزار *** قصد نمودند دل مشك زار

تا كه عمو تيغ نهد بر زمين *** جمله زدند تير به مشكش ز كين

تا كه برد آب درون سراى *** كرد تنش را به روى مشك جاى

تير چنان بر تن او شد فزون *** كز تن او جاى نبودى برون

گشت قلم در دل درياى خون *** سيّد «سجّاد» نگو زين فزون

**********

شاه اباالفضل من، زنده كند مرده را *** جان بدهد بر جهان، عالم تابنده را

نور دهد از كرم، ماه درخشنده را *** روى كند از كرم، عاشقِ درمانده را

دست علمدار بود، بازوى بخشنده را *** بود قرار حرم، دخت ستم ديده را

وعده آب ارْ دهد، خون جگر خورده را *** بهر قرارش دهد، دست و سر و ديده را

دورى رويش زده، آتش غم سينه را *** غُصّه دهد دوريش، زينب غم ديده را

خم كند آن ناله اش، شاه پسنديده را *** ناله كند فاطمه، داغ پسر ديده را

جمع شهيدان همه، غبطهٔ او خورده را *** سرور كلّ جهان، شمس فروزنده را

ص: 213

خاك رهش كيميا، اين دل شوريده را *** شافع«سجّاد»و هر، عاشق و هر بنده را

**********

چون رسيد دست عمو بر پهنه آب فرات *** ناله اى زد از دلش سرچشمهٔ آب فرات

مشك را چون پر نمود عبّاس از آب فرات *** تازه شد چشم اميدِ ديدهٔ آب فرات

تيرباران پيكر عبّاس از جور دَدان *** العطش گويان زنان در گوشهٔ آب فرات

دست عبّاس از يسار واز يمين گشته جدا *** بى قرار از جور كين هر نقطهٔ آب فرات

مشك چون گرديد گريان از دَم تير و سنان *** تيرگون گرديد از غم گريهٔ آب فرات

بر زمين افتاد عبّاس علمدار از ركاب *** شد دگرگون عالمى چون سينه آب فرات

پور حيدر چون شنيد فرياد ادرك يا اخا *** قامتش خم شد كنار پهنهٔ آب فرات

سيّد «سجّاد» دارد آرزوى نينوا *** تا ببيند گريه و آن ناله آب فرات

**********

روز عاشورا در آن شور و فغان *** چون بدید عبّاس آن مشكل گشا

پَرپَر اندر بین دشت نینوا *** جمله اصحاب شه و آن مقتدا

آمد اندر محضرِ نورِ خدا *** تا بگيرد اذن از آن دل ربا

بهر جهادى در آن دشت بلا *** تا كند یاری امام اولیا

ليك مولا چو بديد آرام جان *** با تمام غصّه و اشك روان

در بغل بگرفت عبّاس جوان *** از غم سيماى او حسرت عيان

پس بفرمود آن ولىّ مؤمنين *** با برادر، زادهٔ امّ البنين

گر روى ميدان به جنگ فاسقين *** كس نماند از سپاهم در زمين

مى شود لشكر من ديگر پَريش *** متفرّق گشته چون اين قلب ريش

مى رسد از خيمه اين صوت حزين *** اين نواى العطش زآن نازنين

ص: 214

كودكانِ تشنه از آن جور و كين *** بى توان گرديده چون اركان دين

بهر طفلانم رسان آبى كنون *** ترك بنما حرب با اين خلق دون

در فغان اطفالِ شاه نينوا *** از عطش از جور آن قوم دغا

بعد از آن فرمود نور كبريا *** سيّد و سرور به جمله انبيا

شو سوارِ مركب اى نور و ضيا *** اى برادر،جان من بادت فدا

پس گرفت بر دوش آن زیبا نگار *** مشک خود بر شانه بی هر انتظار

تا رساند آب را با همّتش *** به حرمِ سرورِ با عزّتش

با تمام كوشش و آن غيرتش *** زین سبب با آن شکوه و هیبتش

زد به لشكر سرور ما همچو شير *** در فرار از هيبتش جمعى كثير

دسته دسته دشمنانِ بس لعين *** كرد راهى سقر جنّت نشين

پس بسان برگ ريزان آن عزیز *** جمله را افکنده با یک نیم خيز

ز ضربِ نيزه و شمشير عبّاس *** شدند اندر فرار آن جملهٔ ناس

رسيد عبّاس چو بر آب گوارا *** بزد دستان خود بر آب زيبا

گرفت آب فرات مولا به دستش *** به ياد سرور و شاهِ الستش

به ياد تشنگىِ نونهالان *** بريخت آب روان بر آب عطشان

نمود لبريز مشكش را به سرعت *** به شوق بردنش با عشق و همّت

براى بچّه هاى تشنه از آب *** براى وعده اى كه داده ارباب

لذا او با تمام بود و هستش *** نمود همّت كه شايد با دو دستش

رسانَد آب را به خيمهٔ شاه *** به هر سختى كه باشد در طى راه

نگاهى كرد به راهِ بازگشتن *** كدامين ره بُوَد بهتر به رَستن

چو نخلستان بُوَد راهش نزديك *** از آنجا رفت به سوى خيمه او نيك

ولى بنهاده اند اطراف آن رود *** كمان دار زيادى بهر مقصود

كمان داران زدند تير از همه سو *** به سوى آن يلِ محبوب و خوش رو

ص: 215

ز هر سويى زدند تير فراوان *** به قصد مشك و آن محبوبِ دوران

لذا كرد پيكرش را بر روى مشك *** كه تا ايمن بماند از همه رَشك

در آن غوغا و شور و تيرباران *** كمين بنموده آن ملعونِ نادان

در آن لحظه كه بود هر همّ و غمّش *** نگهدارى ز مشك در فكر و عزمش

بزد اندر كمين آن كافر از مكر *** همان دستى كه باشد صاحب قدر

چو دست راست آن مولای چون ماه *** نمودند قطع اندر آن بزنگاه

به يكباره جهان در هم شكستند *** در رحمت به سوی خلق بستند

بفرمود حضرتش با عشق و فرياد *** به ذات كبريايى گر كه شيّاد

زند دستم در اين ميدانِ بي داد *** حمايت مى كنم خوشحال و دل شاد

ز فرزند رسولُ لَه به هر حال *** امام و سرورم هر روز و هر سال

سپس بگرفت مشكش را به سختى *** به شانه چپش بى هيچ سستى

در آن غوغا و جنگ و آن هياهو *** نشسته در كمين خصمى در آن كو

به پشت نخلى اندر راه خيمه *** عدوى ديگرى گشته نهفته

به نامردى، لعين از روى حيله *** بزد دست دگر با بغض و كينه

چو دست ديگر مولا جدا كرد *** دل زهراى اطهر در عزا كرد

به دندانش گرفت اين باره مشكش *** بدون وقفه و بى هيچ شكّش

به سوى خيمه گه مى تاخت اسبش *** به زير تير و تيغ و شتم و ضربش

ز هر سو تيرباران پيكرش شد *** كه صد پاره تنِ چون اخترش شد

نمانده جاى سالم در تنِ او *** چو قنفذ گشته ظَهْرِ شه ز هر رو

بُوَد اميدِ آن ماهِ يگانه *** رسيدن به حرم از آن ميانه

كه آمد ناگهان تيرى ز يك سو *** به مشك حضرتش اندر تکاپو

روان شد آب از مشكِ نگارم *** نرفت در خيمه گه محبوبِ يارم

ندارد طاقتِ ديدار اطفال *** چرا كه جملگى در فكر آمال

ص: 216

همه چشم انتظار آن علمدار *** ز بهر وعده اى كه داده دل دار

كه آرد آب را از بهر آنان *** چو برگردد عمو از بين ميدان

زمانى كه توقّف كرد جانان *** به ناگه حرمله از بين عدوان

بزد تيرى سه شعبه زآن بيابان *** به چشم حضرت عبّاس در آن

به يكباره جهان در پيش سردار *** بشد تاريك از آن ظلم اغيار

سرش را خم نمود مولاى خوبان *** كه با زانو در آرد تير بُران

ز چشم نازنينش دل پريشان *** كه افتاد از سرِ آن نور يزدان

كلاه رزم از رأسش به يكبار *** كه ناگه زد در آن غوغاى بسيار

عمودى بر همايون فرق مولا *** عمودى آهنين از جورِ اعدا

ببرد طاقت حضرت نابهنگام *** دگرگون جملهٔ افلاك و ايّام

بيفتاد از سر زين آن دلاور *** به صورت بر زمين در ملكِ خاور

هر آن كس كه بيفتد از بلندى *** دو دستش را كند حائل به حدّى

كه با صورت نيفتد او به سطحى *** نبيند صورتش در لحظه جرحى

ولى باب الحوائج آن علمدار *** دو دستش شد جدا از ظلم غدّار

نبود دستى به تن آن لحظه و وقت *** كه تا حائل كند آن لحظهٔ سخت

لذا از زين به صورت بر زمين شد *** به خون آن چهرهٔ ماه برين شد

چو افتاد بر زمين با سوز و آهى *** شنيد از فاطمه در يك نگاهى

كه گويد مرحبا عبّاس جانم *** چه كردند با تو مادر، اى جوانم

چو بشنيد از يگانه دخت احمد *** خطابى اين چنين با سوز بى حدّ

برادر را برادر او صدا كرد *** به شوقى حضرتش را او ندا كرد

ز بعد ساليان همراهى يار *** فقط در لحظهٔ پايان ديدار

چنين نجوا نمود او با جنابش *** و الّا دائماً در هر خطابش

هميشه در بر مولى الموالى *** مؤدّب بود چو عبدى در مجالى

ص: 217

بگفتا در خطابش با برادر *** به كلّ عمر به شه، مولا و مهتر

تويى سيّد و مولايم هميشه *** اميرى چون حسين چشمى نديده

چو بشنيد زادهٔ ختم نبوّت *** صداى نالهٔ آن با مروّت

كنار علقمه افتاده بى دست *** شده صد پاره تن محبوب سرمست

بيامد در برش افتان و خيزان *** ندارد قوّتى پاهاى لرزان

زدند زخمِ زبان، جمله پليدان *** به پيش حضرتش گشته دو چندان

چه شد آن دست و بازوى دلاور *** چرا افتاده اى در ملكِ خاور

زدند به قلب مولا آتش و سوز *** به آن زخمِ زبان ها آتش افروز

نگاهى چو نمود مولا در آن دم *** به ناگه زانو و قامت بشد خم

دو دستى بر كمر بگرفت مولا *** ز سوز دل بفرمود شاه يكتا

كمر بشكسته ام ديگر هويدا *** اميدم نااميد شد بين صحرا

چو بنشست در كنار جسم عبّاس *** به زانويش گرفت رأسش به احساس

نمود نزد برادر او وصيّت *** همان عبّاس كه باشد با بصيرت

كه برگير خاك و خون اى اصل ايمان *** ز چشمم تا ببينم نور رحمان

دوباره صورتت اى نورِ رخشان *** نظر بر تو نمايم اى درخشان

نبر در خيمه گه تا زنده هستم *** چرا كه با عزيزان عهد بستم

كه آرم بهر دآن طفلان عطشان *** همى آب از همان شطّ خروشان

چو آمد آن شه شب زنده داران *** به سوی خيمه با چشمان گريان

گرفتند دور او خيمه نشينان *** بپرسند از ابا الفضل جان جانان

سكينه آن عزيز و نازدانه *** بگفت چه شد عمو، شاهِ زمانه

برفت حضرت به خيمهٔ علمدار *** به پيش چشم آن طفلان غمبار

عمود خيمه را با قلبِ سوزان *** كشيد با غصّه و با اشكِ ريزان

به اين معنا كه آن سقّاى تشنه *** به عشق ما دگر گرديده كُشته

ص: 218

چو آن شاه جهان با حال گريه *** كشيد از جاى آن عمود خيمه

زدند اطفال با قلب شكسته *** ز داغ عمِّ خود بر گونه لطمه

از اين آه و فغان هر جاى عالم *** چو «سجّاد» گشته اندر آه و ماتم

**********

معجزه سوّم: خارج كردن انگور و موز از ستون مسجد

مرحوم محمّد بن جریر طبرى امامی قدس سره از كثير بن شاذان روایت نموده است:

«شَهِدْتُ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ قَدْ اشْتَهَى عَلَيْهِ ابْنُهُ عَلِیٌّ الْأَكْبَرُ علیه السلام عِنَباً فِي غَيْرِ أَوَانِهِ، فَضَرَبَ يَدَهُ إِلَى سَارِيَةِ الْمَسْجِدِ، فَأَخْرَجَ لَهُ عِنَباً وَ مَوْزاً فَأَطْعَمَهُ، وَ قَالَ: مَا عِنْدَ اللَّهِ لِأَوْلِيَائِهِ أَكْثَرُ.(1)

(در محضر امام حسين علیه السلام بودم، که فرزندشان حضرت علىّ اكبر علیه السلام هوس انگور کردند، و در غیر فصل آن از ایشان درخواست انگور نمودند. از این رو به ناگاه امام حسين علیه السلام دست مبارك خود را به ستون مسجد زدند، و از آن خوشه اى انگور و موز بيرون آوردند، و به فرزند بزرگوارشان دادند تا ميل نمایند. آن گاه فرمودند: آن چه (از مقامات) در نزد خداوند براى دوستان و اولياى الهی می باشد، بيش از اين است.)

بديدم در زمانى شاه عالم *** حسين بن علىّ آن عشق خاتم

علىِّ اكبر آن دردانه فرزند *** بود نزدش همان بى مثل و مانند

بگفتا به پدر شبه پيمبر *** دلم خواهد كنون انگورِ نوبر

به غير فصل انگور آن يگانه *** هوس كرده ز انگورِ زمانه

چو بنمود از پدر درخواست اكبر *** به لحظه معجزى بنمود دلبر

بزد دستى به ستونى ز مسجد *** همان سرور به كلّ خلقِ ساجد

ص: 219


1- دلائل الإمامة، ص183؛ عنه القطرة، ج2، ص305

سپس خارج نمود شاه خدائى*** به لحظه موز و انگورِ طلائى

بداد دست علىّ تا ميل نمايد *** به اعجازى همه هم دل نمايد

سپس فرمود سالار شهيدان *** امام و سرورِ عالم به دوران

بُوَد در محضر بارى تعالى *** ز بهر اولياءِ ربِّ اَعلى

مقاماتى كه جمله خلق عالم *** كند حيران به هر جايى دمادم

بُوَد آن ها فزون از آن چه ديدى *** و يا آن كه به گوشَت مى شنيدى

بود نزد خدا «سجّادِ» گريان *** مقاماتى ز بهر شاه دوران

**********

ولادت حضرت علىّ اكبر علیه السلام

اشاره

تولّد حضرت علىّ اكبر علیه السلام روز يازدهم شعبان سال سى و سوّم هجرى يعنى دو سال پيش از قتل عثمان است، به اين ترتيب حضرت علیّ اکبر علیه السلام هنگام شهادت حدود بيست و هفت سال سنّ داشته اند(1)البتّه طريحى در «المنتخب» سنّ حضرت علىّ اكبر علیه السلام را در روز عاشورا هفده سال(2)و ابن شهرآشوب نيز سن ایشان را هجده ساله معرّفى مى كند، و خاطرنشان مى شود، که سنّ حضرت علىّ اكبر علیه السلام را بيست و پنج سال هم ذكر كرده اند(3)

نسب و خاندان مادر حضرت علىّ اكبر علیه السلام

اكثريّت قريب به اتّفاق مورّخان نام مادرِ حضرت علىّ اكبر علیه السلام را ليلى فرزند ابى مرة بن عروة بن مسعود ثقفى علیها السلام دانسته اند. جدّ مادرى حضرت علىّ اكبر علیه السلام عروة بن مسعود، يكى از سران قبيله ثقيف بود، كه وقتى از پيروزى بزرگ ارتش اسلام در سرزمين تبوك آگاه شد، پس از آن كه پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم به مدينه وارد شدند، خود را به حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رساند، و در محضر آن حضرت اسلام آورد، و اذن خواست كه به طائف برود، و قبيله خود را به اسلام دعوت كند. پيامبر

ص: 220


1- علىّ الأكبر، ص12
2- منتخب طريحى، ص431
3- مناقب آل أبى طالب، ج4، ص109

صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: مى ترسم در اين راه جان خود را از دست بدهى. وى در جواب گفت: آنان مرا از ديدگان خود بيشتر دوست دارند. امّا قوم او در حالى كه مشغول سخن گفتن بود، و آن ها را به اسلام دعوت می نمود، او را تيرباران كردند و سرانجام وى را كشتند. هنگام جان سپردن گفت: مرگ من كرامتى است كه پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم مرا از آن آگاه ساخته بودند(1)در حضرت ليلى علیها السلام در زمان رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ديده به جهان گشود، و از ملازمان خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم مى باشد و هنگامى كه پدرش عروة بن مسعود به شهادت رسيد، جناب ابو مرة به همراه برادرش خدمت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم شرفياب شد، و خبر شهادت پدرش را محضر حضرت عرض كرد، و همان جا مسلمان شد(2)

آيا مادر حضرت علىّ اكبر علیه السلام ، در كربلا بودند؟

دربارهٔ این که آیا مادر حضرت علىّ اكبر علیه السلام ، در كربلا بوده اند، یا در کربلا حضور نداشته اند، اختلاف است. و مرحوم مقرّم قدس سره در این باره نگاشته است:

«دربارهٔ سال وفات و عمر شريف حضرت ليلى علیها السلام و همچنين حضورشان در كربلا چيزى براى ما روشن نيست، و شيخ جليل و محدّث بزرگوار شيخ عبّاس قمّى رحمه الله هم در نفس المهموم مى فرمايد: به روايتى كه دلالت كند حضرت ليلى علیها السلام به كربلا آمده باشد دست پيدا نكردم.(3)

امّا مرحوم فاضل دربندى قدس سره نقل كرده است، كه حضرت ليلى علیها السلام در كربلا حضور داشته اند(4)چنانچه صاحب كتاب «رياض القدس» نيز حضور حضرت ليلى علیها السلام در كربلا را نقل فرموده است(5)

ص: 221


1- فروغ ابديّت، ص886
2- الإصابة فى تمييز الصّحابه، ج7، ص306
3- علىّ الأكبر، ص11
4- أسرار الشّهادات، ج2، ص515
5- رياض القدس، ج2، ص8

ويژگى هاى حضرت علىّ اكبر علیه السلام

بهترين و موجزترين و پربارترين جمله اى كه ويژگى هاى حضرت علىّ اكبر علیه السلام را بيان مى كند، فرمايش حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام در روز عاشورا است. آن لحظه اى كه پاره تنش را بدرقه مى نمود، و چند قدم پشت سر علىّ اكبر علیه السلام راه آمده، كه گويى با رفتن علىّ اكبر علیه السلام به ميدان، جان از كالبد شریف امام حسين علیه السلام خارج مى شد، و سپس با قلبى سوزان محاسن مبارک خود را روى دست گرفتند:«رَفَعَ اَلْحُسَیْنُ سَبَابَتَهُ نَحْوَ اَلْسَمَاءِ وَ قَالَ: اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَی هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَقَدْ بَرَزَ إِلَیْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِکَ کُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَی نَبِیِّکَ نَظَرْنَا إِلَی وَجْهِهِ.(1)

(امام حسین انگشت سبّابهٔ خود را به طرف آسمان بلند كرده و فرمودند: خداوندا! شاهد باش بر اين قوم، جوانى را به طرف آن ها فرستادم كه شبيه ترين مردم به فرستادهٔ تو بود، از حيث شكل ظاهر و اخلاق و سخن گويى، هرگاه ما مشتاق پیامبر تو می شدیم، به صورت ایشان نگاه می کردیم.)

آن قدر حضرت علیّ اکبر علیه السلام به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم شباهت داشتند، كه آن هايى كه حضرت را نديده بودند و يا حضرت را ديده بودند، و مى خواستند دوباره به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم نظر كنند، و حضرتش را ملاقات نمایند، به ديدن حضرت علىّ اكبر علیه السلام مى آمدند و به ياد حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم به ايشان نظر مى كردند. و همان گونه كه وجود نازنين خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ، آن قدر خوش اخلاق بود كه خداوند ایشان را به (وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيم(2) توصيف كرده، حضرت علىّ اكبر علیه السلام نیز به همان مهربانى حضرت بودند.

و کما این كه خداوند متعال نسبت به رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مى فرمايد: (ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلّا وَحْیٌ يُوحى(3) وقتى حضرت علىّ اكبر علیه السلام هم می خواستند سخن بگويد، چونان

ص: 222


1- بحارالانوار، ج45، ص43
2- سوره قلم، آيه 4
3- سوره نجم، آيه 2 و3

خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم از روى هواى نفس سخن نمى گفتند، و اين مشخّصات كه وجود نازنين امام حسين علیه السلام براى فرزندشان بيان مى كنند، به نحوى نشان دهنده عصمت حضرت علىّ اكبر علیه السلام مى باشد. لذا می توان گفت حضرت علیّ اکبر علیه السلام به منزلهٔ آئينهٔ تمام نماى پيغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند از اين روست كه حضرت امام حسين علیه السلام در آن نجواى عاشقانه با ذات احديّت، عرضه مى دارند:

«کُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَی نَبِیِّکَ نَظَرْنَا إِلَی وَجْهِهِ.»(هر موقع مشتاق ديدن پيغمبرت مى شديم به صورت اين جوان (حضرت علىّ اكبر علیه السلام ) نگاه مى كرديم.)

نمى دانم در آن لحظاتى كه امام حسين علیه السلام علىّ اكبر علیه السلام را به ميدان فرستاد چه حالتى داشتند؛ همين قدر نوشته اند:

«فلمّا برز تغيّر لون الحسين.(1)

(رنگ حضرت عوض شد و رنگش پريد.)

و نگارنده در مقام انشاء، و با زبان شعر، و با چشمى گريان زبان حال حضرت امام حسین علیه السلام را این گونه بیان نموده:

شبه پيمبر ببين، جلوه كنان مى رود *** روح من از پيكرم، آه چه سان مى رود

قامت دلجوى او، قامت پيغمبر است *** ضربه شمشير او، از اثر حيدر است

كرده عدو غرق خون، بر لب دريا كنون *** تشنه لبان مى رود، از بر من لاله گون

ص: 223


1- أسرار الشّهادات، ج2، ص513

وقتى حضرت علىّ اكبر علیه السلام به ميدان رفت مثل شيرى در بين لشكر عمر سعد لعنة اللّه عليه مى خروشيد تا آنجايى كه نقل كرده اند:

«فَلَم يَزل يُقاتِل حتّى ضَجَّ الناس من كَثرةِ مَن قَتَلَ مِنْهُم.»

(پس دائماً در حال جهاد بودند - و آن قدر از آن ها به درك واصل كردند - كه از كثرت تعدادی که از آن ها به درک واصل نمودند، ضجّه و فرياد آن ها بلند شد.)

پس محضر پدر بزرگوار خود برگشتند و عرضه داشتند:«یا أبَهْ! ألْعَطَشُ قَدْ قَتَلَنی، وَ ثِقْلُ الْحَدیدِ أَجْهَدَنی، فَهَلْ إِلی شَرْبَةِ مِنْ ماء سَبِیلٌ أَتَقَوّی بِها عَلَی الأعْداءِ.(1)

(پدر جان! تشنگی مرا از پای درآورد و سنگینی سلاح ناتوانم ساخته. آیا جرعهٔ آبی هست که بتوانم بنوشم و به جنگ ادامه دهم؟!)

اين جملات جانسوز با قلب امام حسين علیه السلام چه كرده؟! و چگونه جگر حضرت را آتش زد، كه جگرگوشه اش را به آغوش گرفت و دوباره آرام جانش را از باب «لن تنالوا البرّ حتّى تنفقون ممّا تحبّون»، به ميدان روانه كرد، امّا در اين مرتبه كه حضرت علىّ اكبر علیه السلام به ميدان رفت، ديگر امام حسين علیه السلام آرام و قرارى نداشتند و گاهى حضرت سیّد الشهداء علیه السلام وارد خيمه مى شدند، و گاهى بيرون مى آمدند؛

«فلم یزل قتل تمام المائتین ثم ضربه منقذ بن مره العبدی علی مفرق رأسه ضربه صرعته و ضربه النّاس بأسيافهم، ثمّ اعتنق فرسه فاحتمله الفرس إلى عسكر الأعداء، فقطعوه بسيوفهم إرباً إرباً(2)

(پس حضرت دائم در حال جنگ بودند، تا آن که دویست نفر را به درک واصل نمودند، سپس منقذ بن مره عبدی ضربتی بر فرق مبارکشان زد، که ایشان را از پای در آورد، و بقیهٔ لشکر نیز آن حضرت را هدف شمشیرهای خود قرار دادند. پس از

ص: 224


1- أسرار الشّهادات، ج2، ص515؛ بحار الانوار، ج45، ص43
2- أسرار الشّهادات، ج2، ص515؛ بحار الانوار، ج45، ص44

این جریان دست به گردن اسب خود در آوردند و اسب ایشان را به طرف لشکر دشمن برد و دشمنان بدن وی را قطعه قطعه کردند.)

و اينجا بود كه حضرت علىّ اكبر علیه السلام پدر خود را صدا زدند، كه ديگر قلم قدرت ندارد حالت حضرت امام حسين علیه السلام را به رشته تحرير درآورد، كه چگونه حضرت خودشان را به علىّ اكبر علیه السلام رساندند، همين قدر مى دانيم كه حتّى حضرت نتوانستند از اسب پياده شوند و از صدر زين روى زمين قرار گرفتند و سر علىّ اكبر علیه السلام را به زانو قرار دادند، امّا دل حضرت آرام نمى شد، سر علىّ علیه السلام را به سينه نهادند، ولى محبّت پدرى بيشتر شد؛«وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلَى خَدِّهِ وَ قَالَ: قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوكَ مَا أَجْرَأَهُمْ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى انْتِهَاكِ حُرْمَةِ الرَّسُولِ عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَاءُ.(1)

(امام حسین علیه السلام صورت خود را بر صورت علیّ اکبر گذاشتند، و فرمودند: خدا بکشد گروهی را که تو را به شهادت رساندند، چه جرأتی نسبت به خداوند و هتک حرمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نمودند، بعد از تو خاک بر سر دنیا.)

روز عاشورا در آن ميدان عشق بى نظير *** دارد اكبر در دلش غوغا و شورى دل پذير

آمد اندر محضر شاه شهيدان بهر اذن *** تا رود ميدان براى يارى بابش حسين

چون بديدش گوئيا جان از تنش پرواز كرد *** در پِيَش مى رفت و اين راز و نياز آغاز كرد

كِاى اِله و اى خدا دادم به راهت اين غلام *** كه بُوَد شبه پيمبر خَلْقاً و خُلْقاً به منطق در كلام

ص: 225


1- اللهوف علی قتلی الطفوف، ص114

او برفت و آتشى زد بر دل اهل حرم *** وارد ميدان شده آن زادهٔ بحر كرم

سربه سر دشمن شده از ضرب شمشيرش به خاك *** زادهٔ حيدر شده اندر فراقش سينه چاك

پس ز ميدان رجعتى بنمود اكبر با شتاب *** تا بگيرد در بغل آن حيدر ثانى لُباب

با نداى العطش، ثقل الحديد أجحدنىدر بغل *** بگرفت آن سر إله أزلى

تا كند سيراب از آب ولايت دلبرش *** لب نهاده بر دهان اكبرِ غم پرورش

از براى آن كه اسرار خدا با قدرتش *** جمله کتمان بس نماید اكبر غمديدهٔ با غيرتش

خاتمش را شه نهادهِ بر دهانِ عنبرش *** بعد از آن رو كرد در ميدان علىّ اكبرش

لاله گون گرديده از ضرب عدويش پيكرش *** ثانی نفس نبیّ و همچو باب اطهرش

زآن ميان نامردی اندر آن هیاهوی عظیم *** زد به فرق آن علیِّ گَشته بی تابش کریم

زین سبب شد غشوه ای حاصل به آن *** از برای اکبر گردیده در خون جسم و جان

پس به روى گردن حيوان فتاده آن جوان *** خون فرقش بسته چشمان عقابش در زمان

ص: 226

خواست آيد خيمهٔ شاهنشه ملك و جهان *** اسب اندر آن بیابان به حقّ پُر خون کران

راه گم كرد و برفت در خيمه گاه دشمنان *** در میان آن پلیدان به حقّ همچو دَدان

پس بيفتاد از فرس آن اكبر از خون خضاب *** در ميان لشكر اعدای خود فرخ قباب

دوره اش كردند آن گرگان و از سگ بدتران *** با چنان بغضی که نَبْوَد وصف آن اندر بیان

هر کسی می زد همی شمشیر و هم تیر و سنان *** پارهٔ قلب حسين ارباً و اربا در كران

شاه چون بشنيد از خيمه صداى اكبرش *** بى توان گشت و به اندوهى برفت اندر برش

با چه حالى شه سوار اسب گشت *** كس نداند به حسين بن علىّ چه مى گذشت

چند قدم مانده به نزديك علىّ اكبرش *** بى قرار است و ندارد طاقتى در پيكرش

بر زمين افتاده شه از صدر زين *** با سر زانو رود نزد علىّ حقّ مبين

از سويداى دلش شاه جهان فرياد كرد *** بانگ اكبر اكبرش هر گوشه ای ناشاد كرد

پس چو شاهنشه سر اكبر به زانويش گرفت *** آتشی بر مُلک باری همچو هر كويش گرفت

ص: 227

بعد از آن بر سينه اش جايش نهاد *** فاطمه اندر جنان تاب و توان از كف بداد

ديگر اينجا جملهٔ افلاك در تاب و تبند *** حضرت سلطان عشق اندر عزا و ماتمند

چون نهاد شه صورتش بر صورت ماه برين *** شد جهان تاريك و گردون دل حزين

آه و افغان ملائك در جهان گشتى عيان *** خاك غم بر سر زنان از غصّه شاه جهان

شاه را ديگر نفس در سينه اش باقى نبود *** نوحه خوان زينب شد از شاهنشه ملك وجود

نوحه زينب به جان شه نفس را تازه كرد *** سيّد «سجّاد» را زآن غصه اش بيچاره كرد

**********

شد سرازير از ركاب شبه پيمبر بى توان *** زآن كه آمد ضربه شمشير بر فرقش عيان

بر زمين افتاد از پشت فرس آن لاله گون *** كرد بر بابش سلامى و جهانى واژگون

كس چه مى داند چه حالى با دل آن شاه بود *** لحظه بشنيدن صوت علىّ بى تاب سرّ اللّه بود

كرده دوره جمع گُرگان آن تن پر خون شده *** ارباً اربا پيكر اكبر ببين اكنون شده

ص: 228

با چه حالى گشت سوى پيكر اكبر روان *** كز سر زين بر زمين افتاد شاه اين جهان

شاه را ديگر رمق در زانو و پايش نبود *** از براى حىّ داور اكبرش را داده بود

با سر زانو به سوى اكبرش مى رفت شاه *** بانگ اكبر اكبرش كرده جهان را غرق آه

چشم شه از غصّه ديگر لحظه اى جايى نديد *** با هزاران غصّه بر جسم علىّ اكبر رسيد

كرده بر زانوى خود رأس علىّ اكبرش *** مى كند با غم نظاره صورت چون اخترش

اشك ريزان گشته از بهر تمام حاصلش *** كس نمى داند چه كرده داغ اكبر با دلش

پس نهاده صورت اكبر به روى سينه اش *** شد دگرگون عالمى از خون نور ديده اش

صورت زيباى اكبر گشته چون آئينه اش *** آتشى گرديده داغ اكبر غمديده اش

خم شد و صورت به روى صورت اكبر نهاد *** از سويداى دلش فريادها شه سر بداد

آن چنان گشتى ز غم شاهنشه عالم فزون *** كه بگفتندى ز غم روح از تنش گشته برون

سيّد «سجّاد» پاى از حدّ خود بيرون مكن *** قلب مولاى جهان با شعر خود محزون مكن

*********

ص: 229

آه دلم، آه و فغان مى كند *** در قفس سينه چه سان مى كند

كرده فزون پاى دل از حدّ خويش *** وصف علىّ را به جهان مى كند

ياد علىّ اكبر و جان بازيش *** اين دل مجنون به امان مى كند

رفته علىّ در بر بابش حسين *** اذن طلب از لب جان مى كند

شاه ببين داده به حقّ اكبرش *** دعوى بخشيدن جان مى كند

كرده به ميدان تن و روحش روان *** دل به رهش شاه روان مى كند

رجعت اكبر به سوى خيمه گاه *** در دل بابش چه عيان مى كند

كرده طلب جمله اسرار را *** شاه عيان اشك فشان مى كند

سيّد«سجّاد»بس است اين مقال *** شاه دعايت به جنان مى كند

**********

به ياد غربتِ آل محمّد *** همان محبوبِ حقّ و نور سرمد

چو بُردم بر قلم دستى به عشرت *** كه بنگارم كلامى را به غربت

به يكباره شدم بى تاب اكبر *** ز مظلومى آن شبه پيمبر

كه آمد نزد بابش با مروّت *** ز بهر رفتن ميدان به رُخصت

براى يارى سلطان عالم *** يگانه سرور و زادهٔ خاتم

شفيع محشر اندر ملكِ داور *** نجات عاشقان در كلِّ خاور

چو آمد نزد بابش با صلابت *** كه گيرد اذن ميدان با ملاحت

شدند حيران ملائك زآن حكايت *** ز شوقِ اكبر و صبرِ امامت

شده خونين جگر اصل هدایت *** چو مى بيند علىّ را در رشادت

بسانِ احمد آن ختم رسالت *** به خُلق و خو و منطق در جلالت

لذا شد در مناجاتى ز طاعت *** به حال گريه با حقّ و درايت

كه اى ربّ و خداىِ كلّ هستى *** دهم در راه تو هستم دو دستى

ص: 230

جوانى كه بُوَد چون ماه پاره *** بسانِ مصطفى قطعاً يگانه

بُوَد شبه پيمبر هر زمانه *** به خَلق و خُلق و منطق، دلبرانه

فرستادم جوانى سوى اين خَلق *** در این ملک شده عاریِ از حقّ

كه چون ما اهل بیتِ نورِ سرمد *** به لحظه می شدیم مشتاق احمد

به ياد ديدن اصل فتوّت *** رسول اللّه آن ختم نبوّت

نظر به چهرهٔ او مى نموديم *** به ديدارش همه غم مى زدوديم

كُنون كه مى رود او سوى ميدان *** رسولُ اللَّه عيان گشته به دوران

به ميدان مى رود آرام جانم *** دلم خون است چون اشك روانم

كند در معركه غوغا چو مولا *** گريزان از برش جمله هويدا

ز ضرب دست اكبر دل پريشان *** تمامى يلان افتان و خيزان

ز وحشت جمله اندر قلب ميدان *** فرارى گشته از نزدش دليران

نموده رجعت از ميدان چو شيران *** ز بعد كشتن خُرد و اميران

به قصد ديدن بابش شتابان *** به آغوش حسين آن ماه تابان

براى آن كه بيند شاهِ دوران *** بگويد از سلاح و گرمى آن

به شوق بوسه اى بر روى آن شاه *** بهانه كرده تشنگى چه جان کاه

ندارد طاقتى شمسِ فروزان *** دوباره چون برفت اكبر به ميدان

چه بشنيد اكبر از بابش به ديدار *** كه دارد شوقِ وصلِ ذات آن يار

بگيرد تيرها جمله به آغوش *** چو شمشير و چو نيزه دوش بر دوش

به پيش چشم آن شه ظالمانه *** گرفتند دور اكبر وحشيانه

ز بعد تيرهاى بى شماره *** بزد تيغى به فرقِ شاهزاده

كه شد مدهوش بر اسبش يگانه *** به روى گردن اسبش فتاده

به جاى آن كه آيد نزد مولا *** برفت مركب ميان جمله اعدا

نمودند پيكر آن شاهزاده *** چنان در نزد بابش پاره پاره

ص: 231

كه طاقت داد از كف شاه عالم *** بريزد اشك از چشمش دمادم

چنان از غُصّه گرديده دلش خون *** كه نامانده رمق بهرش به گردون

ندارد قوّتى تا پى كند اسب *** ز جورِ كافرانِ مستِ منصب

لذا آهسته آمد نزد اكبر *** نبيند چشم آن مولا و سرور

به نزديك تنِ مجروح اكبر *** به يكباره چو آمد شاه و مهتر

بيفتاد از سر زين مظهرِ ربّ *** ندارد قدرتی دیگر در آن حرب

رود با سرِ زانوها به زحمت *** كنار جسم اكبر با چه محنت

گرفته رأس اكبر را به دامن *** ولى آرام نگيرد روز روشن

گذارد گه سر اكبر به سينه *** گهى بر گونه با رنگى پريده

نهاده صورتش مولاى گيتى *** به روى صورت اكبر به سختى

چو برداشت صورتش از روى اكبر *** بريخت خونش از آن رخسارِ دلبر

بريزد خون فرقِ شاهزاده *** ز صورتِ شهِ در غُصّه مانده

كنار نعش اكبر شاه گيتى *** چه سان مدهوش گشته نورِ هستى

شده روح از تنش در حال پرواز*** ز داغ اكبرش با بانگ و آواز

شده مضطر چه سان زادهٔ زهرا *** كنار جسم اكبر شاه و مولا

چگونه پيكرِ صد پاره پاره *** بَرد تا خيمه آن از پا فتاده

چو برمى دارد آن پيكر رعنا *** زمين ماند دگر عضوى هويدا

لذا با غصّه و درد فراوان *** صدا زد آن ولىّ نعمت جوانان

بياييد و كنيد يارى عزيزان *** مَنِ غمديده در اين دشت عريان

بسوزد سيّد «سجّاد» هر روز *** ز سوز قلب آن مولاى دل سوز

**********

ص: 232

معجزه چهارم: اطاعت همه موجودات از امام علیه السلام

اشاره

مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره از زرارة بن اعين روایت نموده که گفت: از مولايم حضرت امام صادق علیه السلام شنيدم كه از پدران گرامي خود نقل مى فرمودند: روزى امام حسين علیه السلام به عيادت بيمارى رفتند، که از شدّت تب مى سوخت. وقتى آن حضرت از درب وارد خانه شدند به یکباره تب آن مرد قطع شد. لذا بيمار به امام حسين علیه السلام عرض كرد:

«رَضِیتُ بِمَا أُوتِیتُمْ بِهِ حَقّاً حَقّاً، وَ الْحُمَّی تَهْرُبُ عَنْكُمْ. فَقَالَ لَهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام : وَ اللَّهِ مَا خَلَقَ اللَّهُ شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ أَمَرَهُ بِالطَّاعَةِ لَنَا، قَالَ: فَإِذَا نَحْنُ نَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا نَرَیالشَّخْصَ، یَقُولُ: لَبَّیْكَ! قَالَ: أَ لَیْسَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَمَرَكِ أَنْ لَا تَقْرَبِی إِلَّا عَدُوّاً أَوْ مُذْنِباً لِكَیْ تَكُونِی كَفَّارَةً لِذُنُوبِهِ فَمَا بَالُ هَذَا؟ وَ كَانَ الْمَرِیضُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ شَدَّادِ بْنِ الْهَادِ اللَّیْثِی.(1)

(به راستى من به حقّانيّت آن مقامى كه به شما عطا شده راضى شدم، تب از شما فرار مى كند؟ امام حسين علیه السلام به او فرمودند: به خدا سوگند، خداوند هيچ چيزى خلق نفرموده، جز آن كه به او دستور داده تا از ما اطاعت نماید. آن گاه راوی مى گويد: ما صدايى را شنيديم، ولى شخصى را نمى ديديم كه مى گفت: لبّيك! و امام حسين علیه السلام فرمودند: مگر امير المؤمنين به تو امر نفرمودند كه جز به دشمن و شخص گنه كار به شخص دیگری نزديك نشوى، تا كفّارهٔ گناهان او باشى؟ گناه اين مرد چيست؟ و آن بیمار عبد اللّه فرزند شداد فرزند هاد لیثی بود.)

زراره ز قول امامش بگفت *** حديثى كه مثلش جهانى نجست

بفرمودهٔ ششمين نور حقّ *** بشد شيعه اى در تب و بى رمق

به دوران آن نورِ کون و مکان *** حسين بن علىّ شهِ انس و جان

لذا آن امام و ولىّ زمين و زمان *** چو آمد به ديدار او ناگهان

ص: 233


1- مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص51؛ عنه البحار، ج44، ص183

به اعجاز آن سرور و مقتدا *** ولىّ نعمت و نور ارض و سما

بشد در زمان خوب و در گفت وگو *** از اين رو به آن حضرتش گفت او

به راستى خدا به شما از كرم *** مقامى بداده عظيم و أهم

كه خشنودم از اين همه منزلت *** ز الطاف بارى و اين مرحمت

چنانچه تب و درد و غم هر كجا *** گريزان بود از شما هر بلا

بگفتا شهنشاه عالم حسين *** به آن شيعه ديده نورى به عين

به ذات الهى نموده خداى *** همه جمله ذرّاتِ ملك و سراى

به فرمان ما روز و شب بى گمان *** به گيتى و كلِ زمين و مكان

هر آن چه خداوند جان آفرين *** بكرد خلق در اينجا و عرش برين

بُوَد حلقه گوش و به فرمان ما *** به اذن الهى به ملك و سرا

در آن حال و حین ناگهان جملگی *** شنیدند ز جان با همه بندگی

صدائی که گوید تماماً عیان *** به لبیک پاسخی در زمان بى امان

اگر چه نديدند چيزى در آنجا همه *** و ليكن صدايش شنيدند بى واهمه

بگفتا سپس شاه ملك وجود *** به آن چه بگفت لبيك ها هر چه بود

مگر که علیّ شاهِ خیبر گشا *** نفرموده باتو به امری رسا

كه نزديك مؤمن نبايد روي *** نبايد براى خلائق عذابى شوي

مگر اين كه او دشمن ما بُوَد *** و يا اين كه عاصى به دنیا بُوَد

كه تا آن مريضى امانش شود *** به جاى گنه آن فغانش شود

الهى بگردان ز«سجّاد»و اهلش بلا *** توئى مالك و صاحبِ هر قضا

**********

توضيح: خداوند تبارك و تعالى عالم امكان و هر آن چه را كه خلق كرده است، مطيع حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ، و گوش به فرمان آن انوار مقدّسه علیهم السلام قرار داده است، و

ص: 234

فرمان بردار حضرت علىّ و آل علىّ علیهم السلام مى باشند. چنانچه در روايت ديگرى از سعد بن ابى خالد الباهلى نقل شده است كه روزى خاتم الانبياء حضرت محمّد بن عبد اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ، تب شديدى نمودند. وقتى حضرت امير المؤمنين علیه السلام خدمت حضرت رسيدند، حضرت ختمى مرتبت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: يا علىّ! تب مرا پريشان كرده است. شاه ولايت علیه السلام دست راست خود را بر سينهٔ مبارک حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم قرار دادند و فرمودند:

«يا داء! اخرجي فإنّه عبد اللّه و رسوله.»

(اى بيمارى! خارج شو، به درستى كه ایشان عبد و فرستاده خداوند مى باشند.)راوى گويد: ديدم كه حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم نشستند، و فرمودند: يا علىّ! يكى از خصائصى كه خداوند تبارك و تعالى به شما كرامت فرموده، آن است كه همه دردها و بيمارى ها را مطيع شما قرار داده است، و هيچ رنج و دردى نيست كه از امر شما مخالفت كند(1)

و از آنجا كه خداوند متعال همه موجودات و ذرّات عالم را مطيع ائمه اطهار علیهم السلام قرار داده است، نام و ياد آن بزرگواران همه دردها را برطرف مى كند، بلكه همه عالم را به برکت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام مطيع انسان مى نماید. از این رو در كتاب «محاسن» از وجود نازنین حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است، كه حضرت امير المؤمنين علیه السلام فرمودند:

«ذِکْرُنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ شِفَاءٌ مِنَ اَلْوَعْکِ وَ اَلْأَسْقَامِ وَ وَسْوَاسِ اَلرَّیْبِ وَ حُبُّنَا رِضَی اَلرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.(2)

(ياد ما اهل بيت شفابخش تب و همه دردهاى جسمى و روحى است، و دوستى ما باعث خشنودى پروردگار تبارك و تعالى است.)

آن بزرگوارانى كه نام و يادشان چنين تأثيراتی دارد، و دواى هر دردى است. ديگر خودشان در اين عالم چه مقامى دارند، و چه می توانند انجام دهند، فقط خداوند متعال مى داند؛ و شناخت كامل آن ها امرى غيرممكن است. لذا وجود نازنين ختمى مرتبت حضرت محمّد بن عبد اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مى فرمايند:

ص: 235


1- فَوَحاتُ القُدس، ج1، ص551؛ الخرائج و الجرائح، ج2، ص568 با قدرى اختلاف
2- محاسن برقی، ج1، ص62

«يَا عَلىُّ! لا يَعرِفُ اَللّهَ تَعَالَى إلّا أنَا وَ أنْتَ، وَ لَا يَعْرِفُنِى إلّا اللّهُ وَ أنْتَ، وَ لَا يَعرِفُكَ إلّا اللّهُ وَ أنَا.(1)

(اى علىّ! خداوند متعال را نشناخت جز من و شما، و مرا نشناخت جز خداوند و شما، و شما را نشناخت مگر خداوند و من.)

و وقتى دوستى با آن ها موجب خشنودى خداوند متعال مى شود، بدا به حال كسانى كه با اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام دشمنى كنند. واى بر حال آن افرادى كه در كربلا راه بر امام حسين علیه السلام بستند، و عمّهٔ سادات را داغ دار برادرها، برادرزاده ها، فرزندان، خصوصاً سرور و سالار شهيدان حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام نمودند.

چون كه روزى خاتم پيغمبران بيمار شد *** آن تن و نور الهى ناگهان تب دار شد

پس بفرمود با علىّ آن دُر يكتاى وجود *** تب پريشانم نموده اى همه بود و نبود

چون كه گفت با شاه مردان اين چنين نور خدا *** دست راستش را نهاد آن حيدر خيبرگشا

لحظه اى بر سينه پيغمبرِ ختمى مآب *** با دعا و نغمه اى پرشور آن عالى جناب

بعد از آن فرمود آن آيينه ايزدنما *** با همان بيمارى در پيكرِ شاهِ سرا

اين بدن باشد تنِ مولا و ختمِ انبيا *** از تن نازش كُنون بيرون بيا اى بى حيا

ص: 236


1- روضة المتّقين، ج13، ص273

با خطاب حضرتش در لحظه شاه كائنات *** آن ولىّ نعمت بدون هيچ دردى در حيات

ناگهان برخاست از بستر ولىّ انس و جان *** بعد از آن فرمود با مولا به شورى بس عيان

بين اصحابش به صوتى واضح و در يك بيان *** كه كسى از حضرتش در هر زمانى و مكان

نشنيده بود در وصف كسى از مردمان *** مثل آن را لحظه اى از خاتم پيغمبران

عالمى باشد مطيعت جمله با بانگ جلىّ *** از ازل تا به ابد اى شاه مردان يا علىّ

جملهٔ درد و همه بيمارى اندر اين جهان *** گشته در فرمان تو با اذن ربّ لا مكان

سيّد «سجّاد» باشد عاشق آن مقتدا *** كه بُوَند جمله مطيعش در همه ارض و سما

*********

ويژگى هاى حضرت زينب علیها السلام

1) معمولاً اسم هر فردى را پدر و مادرش تعيين مى كنند، حتّى بيشتر اولياء و انبياء الهى هم از اين قاعده مستثنى نيستند، امّا يكى از ويژگى هاى حضرت زينب علیها السلام اين است كه خداوند جلّ جلاله نام آن حضرت را انتخاب نمودند. همان گونه كه نام امام حسن علیه السلام و امام حسين علیه السلام به وسيله خداوند تبارك و تعالى انتخاب شده است. از این رو در كتاب «رياحين الشّريعة» نقل شده است:

ص: 237

«هنگامی که حضرت صدّيقه طاهره علیها السلام به عليا مخدّره زينب علیها السلام حامله بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در يكى از اسفار رهسپار بود، چون زينب علیها السلام به عرصه وجود خراميد، فاطمه زهرا علیها السلام به حضرت امير المؤمنين علیه السلام عرض كرد كه چون پدرم در سفر است نام اين دختر را چه بگذاريم. فرمود: من بر پدرت سبقت نجويم، صبورى فرماى كه آن حضرت به زودى مراجعت فرمايد. چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مراجعت فرمود، امير المؤمنين علیه السلام عرض كرد: يا رسول اللّه! خداى تعالى فاطمه علیها السلام را دخترى عنايت فرموده، نامش را معيّن فرماى. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: فرزندان فاطمه علیها السلام اولاد من هستند لكن امر ايشان با پروردگار عالم است، منتظر وحى مى باشيم. در آن حال جبرئيل نازل شد و عرض كرد: خدايت سلام مى رساند و مى فرمايد: اين دختررا زينب نام گذار، چه اين نام را در لوح محفوظ نوشته ايم. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حضرت زينب علیها السلام را طلب كرد و بوسيد و فرمود: وصيّت مى كنم حاضرين را و غائبين را كه اين دختر را به حرمت پاس بداريد، همانا وى به خديجه كبرى علیها السلام شبيه است(1)

2) حضرت زينب علیها السلام آن چنان مقام معنوى و رفیعی داردند، كه وجود نازنين سيّد السّاجدين، زين العابدين، حضرت امام سجّاد علیه السلام مى فرمايند:

«إنَّ عَمَّتی زَیْنَب کانَتْ تُؤَدّی صَلَواتِها مِنْ قِیام الفَرائِضَ وَ النَّوافِلَ، عِنْدَ مَسیرِنا مِنَ الکُوفَةِ الَی الشّامِ، وَ فی بَعْضِ المَنازِل تُصَلّی مِنْ جُلُوسٍ لِشِدَّةِ الجُوعِ وَ الضَّعْفِ مُنْذُ ثَلاثِ لَیالٍ؛ لَانَّها کانَتْ تَقْسِمُ ما یُصیبُها مِنَ الطَّعامِ عَلَی الاطْفالِ، لِانَّ القَوْمَ کانُوا یَدْفَعُونَ لِکُلِّ واحِدٍ مِنّا رَغِیفاً واحِداً مِنَ الخُبْزِ فِی الیَوْمِ وَ اللَّیلَةِ.(2)

ص: 238


1- رياحين الشّريعة، ج3، ص37
2- رياحين الشّريعة، ج3، ص62

(به درستی که عمّه ام حضرت زينب علیها السلام در راه كوفه تا شام، همه نمازهاى واجب و مستحبّ را مى خواندند و در برخى منازل به خاطر شدّت گرسنگى و ضعف، سه شب نشسته نماز مى خواندند، چون غذايشان را بين بچّه ها تقسيم مى كردند، به خاطر اين كه آن قوم براى هر روز و شبى يك تكّه نان به هر نفر مى دادند.)

وجود نازنین حضرت زینب کبری علیها السلام حتّى در سخت ترين شب زندگى خود، یعنی شام شهادت حضرت ابا عبد اللّه و فرزندان و برادران و برادرزاده ها علیهم السلام ، تهجّد شبانه را ترك نكردند. از حضرت فاطمه بنت الحسين علیهما السلام نقل شده است:

«وَ اَمّاٰ عَمَّتي زَيْنَب فَاِنَّها لَمْ تَزَلْ قاٰئِمَةً في تِلْكَ اللَّيلَةِ - أي عاٰشِرَة مِنَ المُحَرّم - في مِحْراٰبِها تَسْتَغيٖثُ اِلىٰ رَبِّها، وَ ماٰ هَدَأَت لَناٰ عَيْنٌ وَ لاٰ سَكَنَتْ لَناٰ زَفْرَة.(1)و امّا عمّه ام حضرت زينب علیها السلام ، پس دائماً در آن شب يعنى شام عاشورا در محلّ عبادت خود ايستاده بودند و به درگاه الهى استغاثه مى كردند و در آن شب چشم هيچ يك از ما به خواب نرفت و صداى ناله ما قطع نشد.)

آرى حضرت زينب علیها السلام عظمت و مقامى دارد كه حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام در روز عاشورا، در آخرين لحظات ديدار، به خواهر بزرگوارشان فرمودند:

«يَا اُخْتاهُ! لاٰ تَنْسَيْنِى فِى نافِلَةِ اللَّيْلِ!(2)

(خواهرم، مرا در نماز شب فراموش مكن.)

3) ديگر از خصوصيّات حضرت زينب علیها السلام ، علم لدّنى حضرت مى باشد. علمى كه از جانب خداوند متعال به دختر فرزانه امير المؤمنين علیه السلام و فاطمه زهرا علیها السلام اعطاء شده است؛ لذا وجود نازنين سيّد السّاجدين، حضرت امام سجّاد علیه السلام در این باره مى فرمايند:

«أنْتِ بِحَمْدِ اللَّهِ عَالِمَةٌ غَيْرُ مُعَلَّمَةٍ فَهِمَةٌ غَيْرُ مُفَهَّمَةٍ.(3)

ص: 239


1- رياحين الشّريعة، ج3، ص62
2- عوالم العلوم، ج11، ص954
3- بحارالانوار، ج45، ص164

(شما به حمد خداوند دانشمندى بدون استاد، فهميده اى فهم نياموخته هستى.)

4) يكى ديگر از خصوصيّات حضرت زينب علیها السلام ، ولايت تكوينى حضرت مى باشد. و همان گونه كه ائمّه اطهار علیهم السلام داراى ولايت تكوينى هستند، خداوند متعال اين ولايت را به حضرت زينب علیها السلام نيز عنايت كرده است؛ لذا وقتى بعد از شهادت وجود نازنین سيّد الشّهداء، حضرت ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام ، اهل بيت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم را وارد كوفه كردند، در آن معركه كه همه مردم هلهله مى كردند، و صدا به صدا نمى رسيد، و از هر گوشه اى صدايى بلند بود، وقتى حضرت زينب علیها السلام مى خواستند خطبه بخوانند، در آنجا تصرّف ولائى فرمودند، چنانچه مرحوم سیّد بن طاووس قدس سره نقل فرموده اند:

«وَ قَدْ أَوْمَأَتْ إِلَى النَّاسِ أَنِ اسْكُتُوا فَارْتَدَّتِ الْأَنْفَاسُ وَ سَكَنَتِ اْلْأَجْرَاسُ.(1)به درستى كه حضرت زينب علیها السلام به مردم اشاره اى كردند تا ساكت شوند، پس در آن لحظه نفس ها در سينه ها حبس شد، و صداى زنگوله هاى شتران از صدا افتاد.)

اگر با يك اشاره حضرت، تمام نفس ها در سينه ها حبس مى شود، و حتّى ديگر زنگوله ها هم صدا نمى كنند، به خاطر تصرّفى است كه حضرت در آنجا فرمودند كه نشان از ولايت تكوينى عقيله بنى هاشم دارد، كه چونان پدر و مادر و برادران، صاحب ولايت كلّيّه الهيّه مى باشند. و نبايد از اين نكته غفلت كرد كه ولايت كليّه الهيّه مقول به تشكيك است و داراى مراتبى مى باشد.

مرتبه اوّل: ولايت كليّه الهيّه ذاتى كه مختصّ به ذات اقدس الهى تبارك و تعالى است.

مرتبه دوّم: ولايت كليّه الهيّه اعطايى كه مختصّ به چهارده معصوم علیهم السلام مى باشد، و وجود نازنين ذات احديّت جلّ جلاله به آن بزرگواران مرحمت كرده است.

مرتبه سوّم: ولايت كليّه الهيّه اعطايى كه از طرف چهارده معصوم علیهم السلام به اذن ذات مقدّس ربوبى جلّ جلاله به بندگان مخلص خداوند تبارك و تعالى اعطاء شده است. كه ولايت امام زادگانى همچون حضرت زينب علیها السلام و حضرت ابا الفضل العبّاس علیه السلام و حضرت علىّ اكبر علیه السلام و... از اين قبيل می باشد.

5) ديگر از خصوصيّات حضرت زينب علیها السلام صبر آن بزرگوار است، صبرى كه چونان صبر برادران بزرگوارشان حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام و حضرت امام حسین علیه السلام و پدر بزرگوارشان

ص: 240


1- اللهوف علی قتلی الطفوف، ص146؛ عنه البحار، ج45، ص108

امير المؤمنين علیه السلام مى باشد. آن صبرى كه همه ملائكة اللّه را حيران نموده است. چنانچه در زيارت ناحيه دربارهٔ صبر امام حسين علیه السلام مى خوانيم:

«لَقَدْ عَجَبَتْ مِنْ صَبْرِكَ مَلاٰئِكَةُ السَّمٰاءِ.»

(ملائكه آسمان از صبر تو تعجّب كردند و شگفت زده شدند.)

و صد البتّه خصوصیات و ويژگى هاى حضرت زينب علیها السلام آن چنان بسیار و بی شمار است، كه در بضاعت قلم بشکسته ای چونان نگارنده نمى باشد که دربارهٔ آن مطلبى به تحرّر درآورد، منتهى به مقتضاى شعر معروف كه مى فرمايد:

آب دريا را اگر نتوان كشيد *** هم به قدر تشنگى بايد چشيد

به هر تقدیر غرض عرض ادبى محضر آن بانوی بزرگوار می باشد. از این رو نگارنده برخی از اشعارى را که در مصائب حضرت عقليه بنى هاشم حضرت زينب علیها السلام سروده، در این بخش می آورد، بدان اميد كه مورد قبول حضرتشان قرار گيرد.

زينب مضطر دگر تابى نداشت *** شاه ديگر ياور و يارى نداشت

چون بديد سبط نبىّ در خون شده *** پيكر شه از سنان پر خون شده

دست برد و گريبان چاك كرد *** جملهٔ حور و ملك بر خاك كرد

اَلَهْ اَلَهْ اين زمين و آسمان*** بى قرارى ها نمود از بهر آن

آسمان ناليدو قلبش چاك كرد*** پهنه گيتى ز خون پاك كرد

چون زمين بشنيد آه و ناله اش *** ناگهان لرزيد و خون شد عرصه اش

غصّه زينب جهان را تار كرد *** سيّد «سجّاد» را اندر عزاى يار كرد

**********

ذوالجناح آن مركب دشت بلا *** ديد تا سلطان به جنگى مبتلا

ص: 241

چون بديد شاهنشه اندر خون شده *** ناله ها كرد آن تن گلگون شده

يال نازش را بزد در خون شاه *** پاى كوبان رفت سوى خيمه گاه

شيهه زد اندر سراى بانوان *** در حرم نالان و تنها كودكان

چون سكينه اسب را تنها بديد *** بر سر و صورت زنان بيرون دويد

گفت آن شه تشنه بود از خيمه رفت *** جرعه اى نوشيد يا عطشان برفت

ذوالجناح تا اين سخن ها را شنيد *** با اشارت گفت شه آبى نديد

اين اشارت عالمى بى تاب كرد *** قلب زينب را ز غصّه آب كرد

سيّد «سجّاد» چون اين شعر گفت *** چشم او از غُصّه زينب نخفت

**********

پس براى آخرين ديدار شاه *** آمد اندر خيمه با صد شور و آه

جمله را بگرفت در آغوش خود *** تا كند آرام اهل و خويش خود

جمله خاك غم به سر اهل حرم *** اشك ها ريزند در راهش به غم

گفت با خواهر كه اى شوريده حال *** بهر من آور يكى پيراهن كهنه به حال

تا كنم بر تن در اين دشت بلا *** آن قديمى جامه از آل عبا

بعد از آن پوشم به روى آن عيان *** جامه و پيراهن قيمت گران

چون كه اين قوم لعين و بى شمار *** جامه هايم را در آن وقت و گذار

از تنم غارت كنند با حال شاد*** دور از مردانگى در هر نهاد

تا نماند پيكرم در اين ثراء *** بر زمين عريان به دشت پر بلاء

رغبتى در بردنش اى دل نواز *** لحظه اى نيايد در آن سوز و گداز

اين بگفت و جامه و كهنه لباس *** بر تنش بنمود بى هول و هراس

سوى ميدان رفت آن نيكو تبار *** ناگهان بشنيد بانگى بى قرار

بر سر صورت زنان خواهر دوان *** صبر كن اى شاه مردانِ جوان

ص: 242

اشك ريزان خواهر والا مقام *** بوسه اى زد بر گلويش در كلام

چون كه بنموده وصيّت در نهان *** مادر غمديده با اشك روان

وقت ميدان رفتنش در كارزار *** لحظه اى بوسد گلویش غم گسار

كرد حيران جملهٔ حور و ملك *** اشك ريزان قدسيان اندر فلك

پس برفت ميدان شه والا تبار *** كرد غوغا ياورِ پروردگار

سربه سر اعداء ز تيغش غرق خون *** كرده بيچاره يلانِ بس زبون

از يمين لشكر آيد در يسار *** بر زبانش ذكر اللّه است و يار

چون كه از يك جانب آيد در قتال *** از سوى ديگر بُرون آيد ولىّ ذوالجلال

بر زمين افتند از اسب و ركاب *** چون خزانِ برگ با اشك و شتاب

جمله اى اندر فرار از هيبتش *** در ميان معركه محو كمال و قدرتش

از نگاه و برق چشمش ناگهان *** عدّه اى قالب تهى كردند با آه و فغان

بعد ساعت ها جهاد بى امان *** چون به ايستاد لحظه اى در آن زمان

تا كند تازه قوايش مقتدا *** ناگهان سنگى ز سوى اشقيا

نانجيبى زد به آن زيبا نگار *** زآن شكست پيشانى شاهِ وقار

خون سر جارى شده بر ديده ها *** بر محاسن چو رسيد از گونه ها

خواست تا گيرد ز صورت دل ربا *** خاك و خون از صورتى بس دل گشا

با لباسش آن ولىّ لاله گون *** در ميان لشكرِ از حد فزون

كه هويدا شد در آن غوغا و شور *** سينهٔ مولاى ما و آن صبور

ناگهان در آن هياهوى عظيم*** حرمله آتش بزد قلب كريم

با يكى تير سه شعبه آن لعين *** زد به قلب سرورِ كل زمين

زآن جسارت تيرگون شد آسمان *** در عزا گشته ملائك بى توان

جملهٔ خاور از آن جور و جفا *** لرزد و دارد فغان از آن بلا

عرش افتاد از عمود و قائمه *** از دل سوزانِ پورِ فاطمه

ص: 243

بر زمين افتاد شاهنشه ز زين *** در جنان قلب نبىّ گشته حزين

آمده خواهر ز خيمه قتلگاه *** بر سر و صورت زنان هر آن و گاه

ديد تنها ياورش در خون خضاب *** شمرِ دون آتش زده قلب رباب

گشته بر نيزه سر سلطان دين *** پيش چشم خواهرش از جور و كين

پاى لرزان خواهرش بر سر زنان *** در ميان قتلگاه و دشمنان

ديد جسم حضرتش آن باوفا *** پيكر گرديده سر از تن جدا

زير تلّى تير بعد از نيزه ها *** پيكر عريان ز جور و فتنه ها

روى كرده در مدينه اشك بار *** با زبان پر گله محبوب يار

كِاى رسولِ كبريا و اى نبىّ *** كن نظاره حال اولاد وصىّ

اين حسين تو چنين پرپر شده*** پيكر در خون او بى سر شده

قطعه قطعه گشته و عريان شده *** در ميان خاك و خون غلطان شده

جسم بى جانش به اين صحرا شده **** پاى كوب اسب، آن مولا شده

اهل و اولادت دگر تنها شده *** چو اسير در پهنهٔ دنيا شده

سيّد «سجّاد» دگر حيران شده *** روزگارش چون شب و نالان شده

**********

معجزه پنجم: خبر دادن امام حسين علیه السلام از شهادت خود

از ابن مسعود روايت شده است كه روزى با جمعى در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد نشسته بوديم كه ناگاه جمعى از قريش بر ما وارد شدند و از جمله ايشان عمر بن سعد لعنة اللّه عليه بود، پس به مجرّد اين كه نظر آن حضرت به آن بدعاقبت افتاد، رنگ مبارك حضرت تغيير كرد و احوال شريفشان دگرگون شد. من عرض كردم:

چه شد كه متغيّر شديد؟ آن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ما اهل بيتى هستيم كه اختيار فرموده است خداوند تبارك و تعالى براى ما آخرت را و الآن به خاطر آوردم آن مصائبى را كه وارد مى شود بر اهل بيت من بعد از من، از كشته شدن و ضربت بر ايشان زدن و ناسزا به ايشان گفتن و لعن بر

ص: 244

ايشان نمودن و ايشان را از حقّ خود منع كردن و از خانه و مأوارى خود دربه در كردن و به درستى كه اهل بيت من منع كرده خواهند شد و رانده و كشته خواهند گشت، و اوّلين سرى كه در اسلام بر نيزه شود، سر فرزندم حسين علیه السلام خواهد بود، كه جبرئيل از طرف پروردگارم به من خبر داده است. وقتى خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم اين كلمات را مى فرمودند، سيّد مظلومان وجود نازنین حضرت ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام عرضه داشتند:

«يا جدّاه! فمن يقتلني من أمّتك؟»

(يا جدّا! كيست كه مرا از امّت تو مى كشد؟)

آن حضرت فرمودند: شما را بدترين خلق خدا مى كشد؛ و با دست اشاره به عمر سعد لعنة اللّه عليه فرمودند. از اين رو عادت اصحاب بر اين جارى شده بود كه هرگاه آن ملعون را مى ديدند، بى اختيار به او مى گفتند:«هذا قاتل حسين بن علیّ علیهما السلام !!!»

تا آن كه روزى عمر بن سعد لعنة اللّه علیه خدمت حضرت امام حسين علیه السلام آمد، و به حضرت عرض كرد:

«یا أبا عبد اللّه! إن فی قومنا اناساً سفهاء، یزعمون أنّی أقتلک. فیقول له الحسین علیه السلام : و اللّه إنّهم لیسوا بسفهاء، و لکنّهم اناس حلماء، أما انّه ستقرّ عینی حیث لا تأکل من برّ الری من بعد قتلی إلاّ قلیلاً، ثمّ تقتل من بعدی عاجلاً.(1)

(ای ابا عبد اللّه! به درستی که در بین قوم ما جمعى از مردم نادانان گمان می کنند من شما را به قتل می رسانم. حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام به او فرمودند: به خدا سوگند آن ها سفيه نيستند و مردمی حلیم می باشند. امّا آگاه باش که بعد از من از گندم عراق سير نخواهى خورد، و بعد از من مگر اندكى زندگانى نخواهى كرد، سپس بعد از من به زودی کشته می شوی.)

ص: 245


1- مدينة معاجز، ج4، ص62؛ مقتل از مدينه تا مدينه: 295؛ المنتخب طريحى: 326

و همان گونه شد كه حضرت خبر داده بودند؛ بعد از مدّت كمى از واقعه عاشورا مختار قيام كرد و هر يك از قاتلان حضرت سيّد الشّهداء علیه السلام ، خصوصاً عمر سعد لعنة اللّه عليه را با عذاب به جهنّم فرستاد، و همان گونه كه خداوند انتقام يحيى بن زكريّا علیه السلام را از طايفه بنى اسرائيل گرفت، مختار نيز تا اندازه اى انتقام امام حسين علیه السلام را گرفت، تا خداوند منتقم حقیقی آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ، حضرت مهدی عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف را برساند.

شنيدستم كه در عهد نگارم *** رسولُ اللّه، آن عشق و قرارم

بيامد مسجدِ ختم نبوّت *** عمرِ سعد، عدوىِ نابكارم

چو ديد او را ولىّ كبريايى *** پريد رنگ رسولِ بردبارم

بفرمود بعد من اهلم تمامى *** ز جورِ امّتِ ناسازگارم

شوند آواره و مسموم و مقتول *** ندارند پاسِ اهلِ غم گسارم

بگفته جبرئيل از جانب حقّ *** به نى گردد رأسِ يادگارم

كُشند روزى حسين بن علىّ را *** كنند هتك آن عزيزِ جان نثارم

بگفت زادهٔ آن ختم رسولان *** كه باشد قاتلِ گرديده خوارم؟

اشارت كرد آن مولاى عالم *** به ابن سعد بد از هر شرارم

كه باشد قاتلت او نور ديده *** به جنّت مى كند بس سوگوارم

از آن لحظه مسلمانان و اصحاب *** چه خوب و بد، خزان يا در بهارم

عمر سعد را هر كس كه مى ديد *** به كوى و مسجد از خلق و تبارم

به ناگه با همه اين جمله مى گفت *** بُوَد او قاتل اندر روزگارم

كُشد او عاقبت سوّم امامم *** بدون خوف از آن كردگارم

لذا آمد به ديدار جنابش *** كه شويد دامنش را پيش يارم

بيامد آن لعينِ كافرِ دون *** به پيش حضرتش كه شرمسارم

بگويند اين سفيهان با من زار *** كه باشم قاتل و ذاتى ندارم

كُشم روزى تو را من تشنه تنها *** به دشت كربلا با حال زارم

ص: 246

بفرمود سيّد و شاه شهيدان *** به آن دور از شه و پروردگارم

نباشند از سفيهان آن رفيقان *** كُشى روزى مرا در كارزارم

كُشى روزى مرا عطشان و تنها *** كنى آواره اهلم از كنارم

و ليكن بعد از آن گردى پريشان *** نجويى گندمى زين سبزه زارم

بگيرد انتقامى از تو مختار *** شوى بيچاره زآن كه اشك بارم

بگويد سيّد «سجّاد» هر روز *** بُوَد لعنت به او ليل و نهارم

***

توضيح: براى خداوند تبارك و تعالى دو جور بيت اللّه است، يكى بيت اللّه الحرام و کعبه، كه خداوند در مورد مسجد الحرام در قرآن مى فرمايد:(لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمِين(1)

(خانه اى كه در بكّه است و در آن بركت و هدايت خلايق مى باشد.)

که به تعبير مرحوم شيخ جعفر شوشترى قدس سره ، در کتاب «خصائص الحسینیة» مساجد و در صدر آن ها مسجد الحرام، بيت اللّه ظاهرى مى باشند.

امّا دوّمين بيت اللّه كه مرحوم شيخ جعفر شوشترى قدس سره از آن به بيت اللّه حقيقى تعبير مى كند، قلب بندهٔ مؤمن است؛ لذا خداوند متعال به جناب داود علیه السلام وحى فرمود:

«فَرِّغْ لي بَيْتاً أَسْكُنْ فِيهِ، فَقَالَ: يَا رَبِّ! إِنَّكَ تَجِلُّ عَنِ الْمُسْكَنِ، فَأَوْحى إِلَيْهِ فَرِّغْ لِي قَلْبَكَ.(2)

(خالى كن براى من خانه اى كه در او مسكن گيرم، جناب داود عرض كرد: پروردگارا! تو بلندى از اين كه مسكن بگيرى، پس به او وحى رسيد كه از براى من خانه قلبت را از علايق غير من خالى كن.)

ص: 247


1- سوره آل عمران، آيه 96
2- ترجمه خصائص الحسينيّة، ص409

پس قلب مؤمن كامل، يعنى قلب نور اللّه عزّوجلّ، که همان وجود نازنین حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم هستند، بيت اللّه حقيقى می باشند؛ چرا كه خالى از تعلّق به غير خداوند

جلّ جلاله بوده، و در ایشان فكر و ذكر و همّ و غمّى به جز خشنودی و رضایت خداوند تبارك و تعالى نیست، و هر آينه چنين انوارى نمى بينند مگر خداوند را، و نمى شوند مگر ندای خداوند را، و اين است معناى قول خداوند متعال كه در حديث قدسى مى فرمايد:

«حَتّى أَكُونَ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ.(1)

پس بيت اللّه حقيقى بايد خالى از غير خداوند جلّ جلاله باشد. چونان مولا و سرورمان حضرت سيّد الشّهداء ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام كه در زيارت اربعين حضرت آمده است:

«بَذَلُ مُهْجَتَهُ فِيكَ.»(بذل نمود قلب خودش را در راه تو.)

و حضرت امام حسین علیه السلام در راه خداوند متعال هم قلب ظاهرى خود را دادند، و هم جميع علائق قلب، حتّى آن علائقی كه منافاتى با محبّت خدائى نداشت، تا اين كه قلب معنوى آن جناب ممحّض و خالص شد براى خداوند متعال، و از غير خدا خالى شد، و فارغ گرديد از همه ماسوى اللّه و اين است سرّ روايت:

«مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ كَمَنْ زَارَ اللّه فِي عَرْشِهِ.(2)

(هر كس امام حسين علیه السلام را زيارت كند، مثل كسى است كه خداوند را در عرشش زيارت نموده باشد.)

حال شما خود انصاف دهيد كه كدام بيت اللّه در نزد خداوند متعال مقرّب تر است، آيا بيت اللّه ظاهرى و كعبه، قابل مقايسه با بيت اللّه حقيقى و وجود نازنين سيّد الشّهداء علیه السلام مى باشد؟! حاشا و كلّا، در جايى كه خاك كربلا اشرف و افضل از بيت اللّه الحرام است، ديگر جاى بحث نمى ماند. وجود نازنين امام سيّد السّاجدين و زين العابدين علىّ بن الحسين علیه السلام مى فرمايند:

ص: 248


1- ترجمه خصائص الحسينيّة، ص409
2- ترجمه خصائص الحسينيّة، ص411

«اِتَّخَذَ اَللَّهُ أَرْضَ کَرْبَلاَءَ حَرَماً آمِناً مُبَارَکاً قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ أَرْضَ اَلْکَعْبَةِ وَ یَتَّخِذَهَا حَرَماً بِأَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِینَ أَلْفَ عَامٍ، وَ إِنَّهُ إِذَا زَلْزَلَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اَلْأَرْضَ وَ سَیَّرَهَا رُفِعَتْ کَمَا هِیَ بِتُرْبَتِهَا نُورَانِیَةً صَافِیَةً، فَجُعِلَتْ فِی أَفْضَلِ رَوْضَةٍ مِنْ رِیَاضِ اَلْجَنَّةِ، وَ أَفْضَلِ مَسْکَنٍ فِی اَلْجَنَّةِ، لاَ یَسْکُنُهَا إِلاَّ اَلنَّبِیُّونَ وَ اَلْمُرْسَلُونَ، - أَوْ قَالَ: أُولُوا اَلْعَزْمِ مِنَ اَلرُّسُلِ - وَ إِنَّهَا لَتَزْهَرُ بَیْنَ رِیَاضِ اَلْجَنَّةِ کَمَا یَزْهَرُ اَلْکَوْکَبُ اَلدُّرِّیُّ بَیْنَ اَلْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ اَلْأَرْضِ، یَغْشَی نُورُهَا أَبْصَارَ أَصْحَابِ اَلْجَنَّةِ، وَ هِیَ تُنَادِی: أَنَا أَرْضُ اَللَّهِ اَلْمُقَدَّسَةُ اَلطَّیِّبَةُ اَلْمُبَارَکَةُ اَلَّتِی تَضَمَّنَتْ سَیِّدَ اَلشُّهَدَاءِ وَ سَیِّدَ شَبَابِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ.(1)خداوند متعال بيست و چهار هزار سال قبل از اينكه زمين كعبه را خلق كند و آن را حرم قرار دهد، زمين كربلا را آفريد و آن را حرم امن و مبارك گرداند، و هر گاه حق تعالى بخواهد كره زمين را بلرزاند و حركتش دهد (كنايه از قيامت)، زمين كربلا را همراه تربتش در حالى كه نورانى و شفّاف هست بالا برده و آن را در برترين باغ هاى بهشت قرار داده و بهترين مسكن در آنجا مى گرداندش و ساكن نمى شود در آن مگر انبياء و مرسلين - يا به جاى اين فقره حضرت فرمودند: و ساكن نمى شود در آن مگر رسولان اولوا العزم - اين زمين بين باغ هاى بهشت مى درخشد، همان طورى كه ستاره درخشنده بين ستارگان نورافشانى مى نمايد، نور اين زمين چشم هاى اهل بهشت را تار مى كند و با صداى بلند مى گويد: من زمين مقدّس و طيّب و پاكيزه و مباركى هستم كه سيّدالشّهداء و سرور جوانان اهل بهشت را در خود دارم.)

قبل از خلقت زمين كعبه *** شده كرب و بلا قلب تپنده

ز الطاف خدا بر كلّ گيتى *** شده خلق كربلا و روح هستى

بيست و چهار هزار سال طلائى*** به سال نورى و اندر صفائى

ص: 249


1- ترجمه كامل الزّيارات، ص814

به قبل از خلقت مكهٔ والا *** به قبل خاك كعبهٔ دل آرا

نموده خالق و بارى تعالى *** زمين كربلا را خلق به اَعلى

زمانى كه شود عالم دگرگون *** قيامت چون رسد بر شاد و محزون

زمين كربلا را حقّ برآرد *** گذارد در بهشت و نور تابد

شود زيباترين باغ بهشتى*** بتابد نور آن زيبا سرشتى

بگردد جايگاه بهترين خلق*** براى انبياء از جانب حقّ

خدا مسكن دهد آنجا عزيزان *** تمام اولياء از نور يزدان

بتابد نور آن بر چشم ياران *** شود تار از شعاعش چشمِ خندان

بگويد اين زمين با صوت عالى *** در آنجا با کمال و شور و حالی

منم خاكِ تميز و پاک و یکتا *** به دور از هر پلیدی یا که همتا

منم خاكى كه باشد در بر من *** حسين بن علىّ آن نور ذو المَن

بگويد سيّد «سجّاد» هر روز *** منم عاشق بر اين خاك دل افروز

**********

و درباره افضليّت زمين كربلا بر زمين كعبه، وجود نازنين حضرت امام جعفر بن محمّد الصّادق علیه السلام مى فرمايند:

«إِنَّ أَرْضَ اَلْكَعْبَةِ قَالَتْ: مَنْ مِثْلِي، وَ قَدْ بَنَى اَللَّهُ بَيْتَهُ [بُنِیَ بَيْتُ اَللَّهِ ]عَلَى ظَهْرِي وَ يَأْتِينِي اَلنَّاسُ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ وَ جُعِلْتُ حَرَمَ اَللَّهِ وَ أَمْنَهُ فَأَوْحَى اَللَّهُ إِلَيْهَا أَنْ كُفِّي وَ قِرِّي فَوَعِزَّتي وَ جَلَالِي مَا فَضْلُ مَا فُضِّلْتِ بِهِ فِيمَا أعْطَيْتُ بِهِ أَرْضَ كَرْبَلَاءَ إلَّا بِمَنْزِلَةِ اَلْإِبْرَةِ غُرِسَتْ [غُمِسَتْ] فِي اَلْبَحْرِ فَحَمَلَتْ مِنْ مَاءِ اَلْبَحْرِ، وَ لَوْ لَا تُرْبَةُ كَرْبَلَاءَ مَا فَضَّلْتُكِ؛ وَ لَوْ لَا مَا تَضَمَّنَتْهُ أَرْضُ كَرْبَلَاءَ لَمَا خَلَقْتُكِ وَ لَا خَلَقْتُ اَلْبَيْتَ

ص: 250

اَلَّذِي اِفْتَخَرْتِ بِهِ فَقِرِّي وَ اِسْتَقِرِّي وَ كُونِي دَنِيّاً مُتَوَاضِعاً ذَلِيلًا مَهِيناً غَيْرَ مُسْتَنْكِفٍ وَ لَا مُسْتَكْبِرٍ لِأَرْضِ كَرْبَلَاءَ وَ إِلَّا سُخْتُ بِكِ وَ هَوَيْتُ بِكِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ.(1)

(زمين كعبه در مقام مفاخرت گفت: كدام زمين مثل من است، و حال آنكه خداوند خانه اش را بر پشت من بنا كرده و مردم از هر راه دورى متوجّه من مى شوند، و حرم خدا و مأمن قرار داده شده ام. خداوند متعال به او وحى كرد و فرمود: بس كن و آرام بگير، به عزّت و جلال خودم قسم آنچه را كه تو براى خود فضيلت مى دانى در قياس با فضيلتى كه به زمين كربلا اعطا نموده ام همچون قطره اى است نسبت به آب دريا كه سوزنى را در آن فرو برند و آن قطره را با خود بردارد، و اساساً اگر خاك كربلا نبود اين فضيلت براى تو نبود و نيز اگر نبود آنچه كه اين خاك آن را دربردارد تو را نمى آفريدم و بيتى را كه تو به آن افتخار مى كنى خلق نمى كردم، بنابر اين آرام بگير وساكت باش و متواضع و خوار و نرم باش و نسبت به زمين كربلا استنكاف و استكبار و طغيانى از خود نشان مده و الّا تو را فرو برده و در آتش جهنّم قرارت مى دهم.)

نموده روزگارى خاك كعبه *** تكبّر بر همه ارض خجسته

نباشد مثل من جايى زمينى *** نباشد مثل من ارضِ وزينى

منم ارضى كه بنموده به رويم *** بنا كعبه خدا از آبرويم

بيايند جملهٔ خلق خداوند *** به سوى من ز راه دور و بى حد

نموده حضرت بارى تعالى *** به لطفش كه بُوَد بى حد و اَعلى

مرا حرمِ والا و همى أمن *** به كل گيتى و اين خاك و مأمن

نباشد مثل من در كلّ خاور *** زمينى أمن به امرِ حىّ داور

چو گفتا از خودش كعبه والا *** به هنگام تفاخر با چه غوغا

رسيد وحيى به ناگه با شماتت *** ز سوى حضرت بارى به ساعت

ص: 251


1- ترجمه كامل الزّيارات، ص811

كه گير آرام و بس كن از جمالت *** به جاهم كه نباشد در جلالت

چو خاك كربلا در كل عالم *** به گيتى و به جنّت در همه دَم

بُوَد فضل تو چون قطرهٔ آبى *** زمين كربلا درياى نابى

بُوَد فضلت به سانِ آب سوزن *** كه بگرفته ترى را از يَمِ عدن

چُنان آبى كه بگرفته به سوزن *** شوى در يَمِ خاك كربلا دفن

اگر دارى فضيلت در دو عالم *** بُوَد از كربلا آن عشق خاتم

اگر نبود شاه تشنه كامان *** امامى كه بُوَد محبوب يزدان

اگر نبود آن شاهِ نكونام *** كه در كرب و بلا بگرفته آرام

نمى كردم تو را خلق و مكانى *** نمى بود خانهٔ كعبه به آنى

تواضع كن براى خاك پاكش *** جهانى گشته روز و شب هلاكش

بشو خوار از براى كربلايش *** بشو مشتاق نام نينوايش

نكن طغيان و استكبار روزى *** براى كربلا كن دل فروزى

و الّا خسف مى گردى به آنى *** به امرم ناگهان در يك زمانى

روى در دوزخ اندر قعر چاهى *** نماند از تو غيرِ يك سياهى

چو«سجّاد»با تواضع بهر این خاک *** نما دائم همی بر سينه ات چاك

**********

وقتى ابرهه می خواست خانهٔ خداوند متعال و بيت اللّه الحرام را خراب كند، ذات مقدس باری تعالی به وسيله پرندگانى كه سنگ ريزه در منقار داشتند، آن ها را به چنان عذابى گرفتار كرد كه خداوند در سوره فيل در این باره مى فرمايد:

(فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُو(1)

«يعنى مثل علفى كه زير دندان حيوان خرد و نرم شود، ما آنان را خرد و نابود كرديم.»

ص: 252


1- سوره فيل، آيهٔ 5

حال وقتى كسى قصد اهانت به بيت اللّه ظاهرى خداوند جلّ جلاله را داشته باشد، چنين گرفتار عذاب دنيوى و بعد از آن گرفتار عذاب اخروى مى شود، اگر به بيت اللّه حقيقى و وجود نازنين امام حسين علیه السلام اهانت و جسارت كنند، که با توجّه به روايات، سرزمين كربلا و خاك حرم امام حسين علیه السلام اشرف و افضل از سرزمين وحى و خانه خداوند مى باشد، خداوند چگونه او را عذاب مى كند؟

از این رو اگر چه عده ای در کربلا امام حسين علیه السلام را به شهادت رساندند، امّا بعد از واقعه عاشورا مختار قيام كرد، و قاتلين حضرت سيّد الشّهداء ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام را مثل علفى خرد كرد، و به عذاب دنيوى خواركننده اى گرفتار نمود. و صد البتّه عذاب اخروى آن ها قابل توصيف نيست، و فقط خداوند متعال از عذاب آن ها آگاه است. گر چه آن عزیزی که منتقم واقعی حضرت امام حسین علیه السلام می باشد، وجود نازنین حضرت صاحب الزمان علیه السلام خواهد بود.

در اينجا روايتى آورده مى شود كه هم مؤيّد است بر معجزه اى كه در باب معجزات امام حسن مجتبى علیه السلام آورده شد، و هم بیان کننده يكى از معجزات امام حسين علیه السلام مى باشد. و آن روایتی است کهجابر بن عبد للّه انصارى نقل نموده است: هنگامى كه حضرت امام حسين علیه السلام تصميم بر خروج به سوى عراق گرفتند، خدمت حضرت سیّد الشهداء علیه السلام شرفياب شدم و به حضرت عرض كردم: شما فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و يكى از دو سبط آن حضرت هستيد، مصلحت مى بينم كه شما نيز همانند برادر بزرگوارتان حضرت امام حسن علیه السلام صلح نماييد، چرا كه آن حضرت با این کار موفّق و رستگار شدند. از این رو حضرت امام حسين علیه السلام به من فرمودند:

«يَا جَابِرُ! قَدْ فَعَلَ أَخِي ذَلِكَ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ أَمْرِ رَسُولِهِ، وَ إِنِّي أَيْضاً أَفْعَلُ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ أَمْرِ رَسُولِهِ،أَ تُرِيدُ أَنْ أَسْتَشْهِدَ لَكَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ عَلِيّاً وَ أَخِي الْحَسَنَ بِذَلِكَ الْآنَ؟ ثُمَّ نَظَرْتُ فَإِذَا السَّمَاءُ قَدِ انْفَتَحَ بَابُهَا، وَ إِذَا رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ زَيْدٌ نَازِلِينَ عَنْهَا حَتَّى اسْتَقَرُّوا عَلَى الْأَرْضِ، فَوَثَبْتُ فَزِعاً مَذْعُوراً. فَقَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : يَا جَابِرُ! أَ لَمْ أَقُلْ لَكَ فِي أَمْرِ الْحَسَنِ، قَبْلَ الْحُسَيْنِ: لاَ تَكُونُ مُؤْمِناً حَتَّى تَكُونَ لِأَئِمَّتِكَ مُسَلِّماً، وَ لاَ تَكُنْ مُعْتَرِضاً؟ أَ تُرِيدُ أَنْ تَرَى مَقْعَدَ مُعَاوِيَةَ وَ مَقْعَدَ الْحُسَيْنِ ابْنِي وَ مَقْعَدَ يَزِيدَ قَاتِلِهِ لَعَنَهُ اللَّهُ؟ قُلْتُ: بَلَى، يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَضَرَبَ

ص: 253

بِرِجْلِهِ الْأَرْضَ فَانْشَقَّتْ وَ ظَهَرَ بَحْرٌ فَانْفَلَقَ، ثُمَّ ضَرَبَ فَانْشَقَّتْ هَكَذَا حَتَّى انْشَقَّتْ سَبْعُ أَرَضِينَ وَ انْفَلَقَتْ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ، فَرَأَيْتُ مِنْ تَحْتِ ذَلِكَ كُلِّهِ النَّارَ، فِيهَا سِلْسِلَةٌ قَرَنَ فِيهَا الْوَلِيدُ بْنُ مُغِيرَةَ وَ أَبُو جَهْلٍ وَ مُعَاوِيَةُ الطَّاغِيَةُ وَ يَزِيدُ، وَ قَرَنَ بِهِمْ مَرَدَةُ الشَّيَاطِينِ، فَهُمْ أَشَدُّ أَهْلِ النَّارِ عَذَاباً. ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله و سلم : ارْفَعْ رَأْسَكَ، فَرَفَعْتُ، فَإِذَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ مُتَفَتِّحَةٌ، وَ إِذَا الْجَنَّةُ أَعْلاَهَا، ثُمَّ صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ مَنْ مَعَهُ إِلَى السَّمَاءِ، فَلَمَّا صَارَ فِي الْهَوَاءِ صَاحَ بِالْحُسَيْنِ: يَا بُنَیَّ! الْحَقْنِي، فَلَحِقَهُ الْحُسَيْنُ علیه السلام ، وَ صَعِدُوا حَتَّى رَأَيْتُهُمْ دَخَلُوا الْجَنَّةَ مِنْ أَعْلاَهَا، ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ مِنْ هُنَاكَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، وَ قَبَضَ عَلَى يَدِ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، وَ قَالَ: يَا جَابِرُ! هَذَا وَلَدِي مَعِي هَاهُنَا، فَسَلِّمْ لَهُ أَمْرَهُ، وَ لاَ تَشُكَّلِتَكُونَ مُؤْمِناً. قَالَ جَابِرٌ: فَعَمِيَتْ عَيْنَايَ إِنْ لَمْ أَكُنْ رَأَيْتُ مَا قُلْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم . (1)

(اى جابر! به درستى كه برادرم آن كار را به دستور خداوند و رسولش انجام دادند، و من نيز در این کار را به فرمان خداوند و رسولش انجام می دهم، می خواهی هم اکنون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، علىّ مرتضى علیه السلام و برادرم حسن مجتبى علیه السلام را ببينى تا برایت این مطلب را بیان کنند؟ سپس نگاهى كردم، ناگهان ديدم درب آسمان باز شد، و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، علىّ مرتضى علیه السلام ، امام حسن مجتبى علیه السلام ، حمزه علیه السلام و جعفر علیه السلام و زيد؛ از آن فرود آمده، و بر زمين قرار گرفتند. لذا از ترس و وحشت به کنارى رفتم. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمودند: اى جابر! مگر دربارهٔ صلح امام حسن علیه السلام ، قبل از امر امام حسين علیه السلام ، به تو نگفتم كه مؤمن نخواهى شد تا آن كه تسليم فرمان پيشوايان خود گردى، و به آنان اعتراض نكنى؟! آيا مى خواهى جايگاه شوم معاويه لعنة اللّه عليه و جايگاه فرزندم حسين علیه السلام و جايگاه يزيد لعنة اللّه علیه قاتل ایشان را ببينى؟ عرض كردم: بله، اى رسول خدا! از این رو حضرت با پاى مبارك خود بر زمين زدند، پس زمين شكافته شد و دريايى آشكار گشت، و بعد آن

ص: 254


1- الثاقب في المناقب، ص322؛ عنه مدینة معاجز، ج3، ص487؛ و القطره، ج2، ص307

نیز شکافته گشت. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ضربهٔ ديگرى بر زمین زدند، و باز زمين همان گونه شكافته شد، تا اين كه هفت زمين باز شد، و هفت دريا ديده شد. من از زير همه اين ها آتشى ديدم كه در آن زنجيرى بود كه وليد بن مغيره، ابو جهل، معاويه طغيان گر، يزيد و شياطين سركش بسته شده بودند. پس آنان سخت ترين عذاب را در بین اهل جهنم داشتند. آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: سرت را بلند کن. جابر گويد: هنگامی که سرم را بالا بردم، ناگاه درهاى آسمان گشوده شد، و من بالاترين درجات بهشت برين را مشاهده كردم. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، با همراهان خود به سوى آسمان صعود نمودند. وقتى حضرت در هوا قرار گرفتند، امام حسين علیه السلام را صدا زدند: ای فرزندم! به من ملحق شو. امام حسين علیه السلام نيز به آن ها ملحق شدند، و به همراه آن بزرگواران صعود نمودند، تا جائی کهدیدم همهٔ آن بزرگواران به بالاترين درجات بهشت وارد شدند. آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از آن مكان به من نگاه كردند، و در حالى كه دست امام حسين علیه السلام را گرفته بودند به من فرمودند: اى جابر! اين فرزندم همراه من در این مکان می باشد، تسليم دستور ایشان باش و ترديد بر خود راه نده، تا مؤمن گردى. جابر می گويد: چشم های من كور باد اگر آن چه گفتم از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نديده باشم.)

جابر آمد محضر نور خدا *** سيّد و سالار دين روحى فدا

در زمان رفتن سوى عراق *** با همه نيرو و با زين و يَراق

گفت اى سبط نبىّ و مقتدا *** زادهٔ آن حيدرِ خيبرگشا

من صلاحت را در اين بينم شها *** كه كنى صلح با يزيدِ بى بها

چون برادر در میان قوم دون *** تا بمانى ايمن از آن ها كنون

پس بفرمود آن شه دشت بلا *** با صبورى و به لطفى در صبا

با جناب جابر از امرِ خدا *** در وداع آخرينش از قضا

كه همان گونه كه سبطِ مصطفى *** زادهٔ پيغمبر آن بدر الدّجى

ص: 255

كرده صلح به امرِ ذات كبريا *** بعد ابلاغ رسولِ دل ربا

كرده بر من هم خداى بى زوال *** امرِ به جنگ و جهادى با جلال

گر كه خواهى مى كنم اينجا به آن *** آشكارا و هويدا سرورِ جمله كران

حضرت ختمى مآب و آن نبىِّ *** تا ببينى در زمانی بس جلیّ

همرهمش آن شاه مردان مرتضی *** در کنار سبط اکبر از وری

تا بگويند با تو جمله روبه رو *** حُسن امرم را به حال گفت وگو

بعد حُسن صلح آن والا مقام *** سبط اكبر سرور نيكو كلام

چون كه فرمود سرورِ ملكِ وجود *** اين چنين با جابر آن وقتِ درود

ناگهان ديد از زمين جابر عيان *** گشته درب آسمان باز از نهان

آمده از آسمان بيرون علىّ *** هم رهِ ختم رُسل یکتا ولیّ

در کنار سبط اکبر مجتبی *** حمزه و جعفر همان نورِ هدی

در كنار جمله آنان از قفا *** زید آید هم رهِ شاهِ سخا

پس بگفتا حضرت ختم رُسل *** با جناب جابر آن مولای کُل

قبل از اين گفتم به تو در هر كجا *** كن اطاعت مجتبى را بى چرا

گفته بودم قبل از اين با تو مدام *** گر كه خواهى مؤمنى گردى گرام

كن اطاعت پيشوايانت ز جان *** از حسين بعد از حسن با امتنان

حال خواهى تا ببينى در سقر *** جاى آن گردن كشان در يك سفر

در ميان آتشِ دوزخ به حال *** آن يزيد كافر اندر يك مقال

در کنار باب خود در یک گذار*** در میان آن عذابِ كردگار

هم ببينى مجتبى را در جنان *** با حسين بن علىّ در آن ميان

از همين رو آن نبىّ نازنين *** پاى خود ناگه بزد روى زمين

ناگهان بشكافت در آن حال و حين *** آشكار گرديد دريايى برين

از پس آن چون دوباره آن نگار *** به زمين زد پاى خود را استوار

ص: 256

گشت در لحظه زمينى آشكار *** از پس دريا و آبى بى قرار

الغرض هر لحظه آن نور مبين *** بر زمين مى زد پايش را چنين

مى شكافت آنجا به اعجازى عظيم *** از پس هم در بَرِ شاه كريم

پس هويدا شد به امر داورش *** هفت دريا و زمين اندر بَرش

در پسِ آن هفت دريا و زمين *** آتشى ديد كه كند عالم حزين

در ميان آن وليدِ كافر و بوجهلِ زار *** در ميان دوزخ افتاده يزيدِ بى تبار

دست در زنجير جمله چون اسير *** آن معاويه درون آتشى بس بى نظير

از همه اهل جهنّم آن پلیدانِ لعین *** در عذابى كه نديده اوّلين و آخرين

بعد از آن فرمود با جابر نبىّ *** كن سرت بالا و بين جاه وصىّ

چون نگاهى كرد جابر بر سماء *** عالمى ديد بى خبر از هر فناء

گشته مكشوف درب هاى آسمان *** بيند از روى زمين حورِ جنان

بعد از آن رفت حضرتش در آسمان ** با علىّ و همرهانش زآن مكان

هم رهِ شاهِ شهیدانِ جهان *** آن حسینی که بُوَد آرام جان

پس برفتند در جنان بى غم عيان *** در مكانى كه نباشد مثل آن

بعد از آن بنمود نگاهى حضرتش *** از جنان با آن جلال و هيبتش

در زمانِ بودنِ دست حسين *** بر دو دست آن یگانه نورِ عین

پس بفرمود آن ولیّ کائنات *** با من اندر لحظه بینِ عالیات

باش تسليمش در اين چرخ كبود *** تا شوى مؤمن بر آن ذات ودود

پيروى كن از حسينم در جهان *** چون دلِ «سجّاد» او را هر زمان

**********

در پايان اين فصل، برخى از دل نوشته هاى نگارنده درباره مصائب امام حسين علیه السلام آورده مى شود، به اميد گوشه چشمى كريمانه از مولائى بنده نواز به ارادتمندى ناچيز.

ص: 257

باز محرّم رسيد، بر دو جهان غم رسيد *** از غم مولاى ما، غُصّه به عالم رسيد

باز فغان از زمين، بر دل عالم رسيد *** آه و فغانى كنون، بر دل خاتم رسيد

جمع ملائك ببين، اشك فشان سر رسيد *** گرد و غبارى به تن، لطمه زنان سر رسيد

از دل مرغِ هوا، ناله و افغان رسيد *** ناله مرغان به گوش، از غم جانان رسيد

وحش بيابان كنون، از دل صحرا رسيد *** بهر عزا نوحه اش، تا به ثريا رسيد

لرزه به روى زمين، از غم عظمى رسيد *** چشمه خون جارى از، غُصّه مولا رسيد

سرخى اين آسمان، از غم جانان رسيد *** سيّد «سجّاد» را، غُصّه و افغان رسيد

**********

شاه در آن معركه غوغا كند *** حمله بر آن جمله اعدا كند

بعد ابا الفضل و علىّ اكبرش *** يك تنه پر خون دل صحرا كند

بانگ و لا حول و لا قوّتش *** لرزه بر آن پيكر اعدا كند

خواست نفس گيرد و آرامشى *** سنگ به آن صورت سينا كند

خون جبين صورت شه را گرفت *** جامه مگر خون به ثريّا كند

خواست به جامه ببرد خون خود *** تير عدو قلب هويدا كند

تا كه لب تير به قلبش رسيد *** ناله ز دل حضرت زهرا كند

شاه دگر تاب و توانى نداشت *** باد مخالف چه به دنيا كند

شاه چه سان گشته ز زين بر زمين *** آه و فغانى دل ليلا كند

صورت خود روى زمين مى نهاد *** ناله چه سان حضرت مولا كند

سيّد «سجّاد» قلم سر شكست *** شاه نگاهى به تو فردا كند

**********

ص: 258

حضرت زهرا رود، كرب و بلاى حسين *** آه و فغان مى كند، گريه براى حسين

آه چه سان مى كند، ناله براى حسين *** مرحم قلبش بود، باز نداى حسين

هر كه رود كربلا، بهر عزاى حسين *** فاطمه او را دهد، جا به سراى حسين

هر كه كند گريه از، بهر قفاى حسين *** روز جزا مى رود، تحت لواى حسين

هر كه كند در جهان، جان به فداى حسين *** فاطمه او را دهد، جان به صفاى حسين

هر كه كند دشمنى، بهر عزاى حسين *** شكوه كند روز حشر، شه به خداى حسين

سيّد «سجّاد» رفت، كرب و بلاى حسين *** تا كه رود روز حشر، سوى سراى حسين

**********

شاه بى تاب و توان از تير كين *** تير آمد بر دل سلطان دين

تير چون آمد به قلب نازنين *** بر زمين افتاد شاهنشه ز زين

چون رسيد آن نازنين روى زمين *** لرزها افتاد بر عرش برين

جسم شه بر قتلگه در بحر خون *** خنجر تيزى به دست شمر دون

فاطمه چون ديد حسينش را چنين *** ناله ها زد اندر آن دشت حزين

ديگر اينجا اين زمين و آسمان *** طاقت از كف داده از جور دَدان

جملهٔ ذرّات بى تاب و توان *** خاكيان و عرشيان و جنّيان

سيّد «سجّاد» با قلبى حزين *** بى قرار از جور عدوان لعين

**********

در خرابه محشرى برپا شده *** عمّه سادات ديگر عاشقى شيدا شده

از سويداى دلش نالان شده *** جملهٔ اهل حرم از ناله اش گريان شده

چون رسيد آه و فغان بر كاخ دون *** شد يزيد از خواب بيدار آن زبون

خواست تا تازه كند داغ حسين *** بر دل اهل حرم با شور و شين

ص: 259

پس بگفت تا كه برند رأس امام *** از براى دخترِ غمديدهٔ نيكو مرام

چون ببردند رأس شه نزدش همى *** تا نهند داغى دگر بر قلب زهرا با منجلی

پس بگفت من باب خود خواهم دمى *** نه غذا و آب كم سازد غمى

در طبق در زير سرپوشى سر حقّ مبين *** از براى دختر غمديدهٔ سلطان دين

زينب مضطر بگفتا اى عزيز جان من *** حاجتت اينجاست، اى شيرين سخن

چون كه سرپوش از طبق برداشت او *** عمّه را خواند و فغانى داشت او

عمّه جان باباى من آرام جانم آمده *** جان عمّه راحت جانم به پيشم آمده

بعد از آن گفت با پدر شوريده حال *** بس شكايت ها ز قوم دون به قال

اى پدر بين حال ما را در گذار *** گشته اين ويرانه منزل بهر جمع غمگسار

بس دواندندم به روى خارهاى بين راه *** گشته در خون پاى من از دست قوم روسياه

بس دويدم نيمه شب تا من بجويم قافله *** گشته پاهايم تماماً اى پدر پُر آبله

اى پدر در كودكى با اين همه آزار و غم *** چه كسى كرده يتيمم زادهٔ بحر كرم

اى پدر روى تو از خون سرت خونين شده *** عمّه ام از ضربت دست عدو دل خون شده

بعد تو بابا دگر آرامشى با ما نبود *** زجر ملعون مى زند سيلى و روى من كبود

اى پدر لب هاى تو از چه چنين زخمی شده *** از چه دندانت چنين بشكسته و رنگی شده

پس نهاد لب بر لبِ باب و ز دل ناله نمود *** با همين بوسه به يكباره دل از عالم ربُود

بوسهٔ آخر به يكباره جهان برهم بزد *** سيّد «سجّاد» را در آتشى از غم بزد

**********

از سويداى دلت با شور و شين *** جان به كف گير و بگو مولا حسين

خون رها كن در رهش خون جبين *** چون تمام عاشقان دست چين

اشك جارى كن به راهش در زمين *** چون مقيمان بهشت بى قرين

هم ندا شو با نداى مخلصين *** آن مريدان به حقّ خلوت نشين

ص: 260

با سر و جان در ره سلطان دين *** آن امام و سرور و حقِّ مبين

از براى حمد ربُّ العالمين *** كن عزايش را به پا و راستين

تا شوى در اين طريق از مؤمنين *** در تمام عمر خود از سالكين

بعد بوسه بر سراى زائرين *** ياورىِ ياورانِ شب نشين

لعن كن آن دشمنان اوّلين *** از براى محسن و سقط جنين

جان بده در راه مولى المتّقين *** از براى سيلىِ خصمِ لعين

كن تو يارى آن امامِ نازنين *** با دعاى بر ظهورش با يقين

زير لب «سجّاد» مى گويد چنين *** جان فداى آن امامِ بى معين

**********

ساقيا سوخت دلم در سحر از باد صبا *** كه نياورد مرا بوى خوش كرب و بلا

همه شب وقت سحر بود اميدم به خدا *** كه رساند به مشامم بوى شاهِ شهدا

هر دمى كه گذرى كرد بگفتم باز آ *** چه شد آن وعده ديروز و شميم مولا

وعده مى داد به من وعده با عشق و رجا *** منِ تنها شده با سوزِ دل و نغمه سرا

گفتمى خاك رَهش را برسان بر دل ما *** كه نموده غم هجرش دل ما را شيدا

گفت با من كه بيارم خاكِ كويش به صفا *** همچنين بوى حريمش به سحر وقت دعا

تا دهى ديده و جانت به هوايش تو شفا *** تا ز دل عقده گشائى به صفايى فردا

ليك افسوس نيامد خبرى زآن يكتا *** تا منوّر كنم اين پيكرِ پر غم ز بلا

يا كه بينم دمى نيمه شبى در رؤيا *** آن حرم از كرم سرور ملكِ دو سرا

كرده «سجّاد» ز دورى امامش غوغا *** تا رود در حرم شهرهٔ عالم به سخا

**********

ص: 261

گفت با من دوش از سوز و گداز *** از رقيّه با تمام عشق و ناز

از توسل بر جنابش دل نواز *** زآن همه اعجازهای همچو راز

از همان سفرهٔ حاجات و نياز *** در كنارش خارهاى دل گداز

از همان لقمهٔ نان دست ساز *** در كنارش رطبى با سوز و ساز

سفره اى سرشارِ از هر امتياز *** بهر درمان دلِ هر پيش تاز

بهر حاجات دل هر سرفراز *** مى كند اعجازها از ديرباز

سيّد «سجّاد» دورانی دراز *** دارد اندر نزد آن راز و نياز

**********

ص: 262

معجزات حضرت امام زين العابدين علىّ بن الحسين علیهما السلام

اشاره

1. نشان دادن حقيقت افراد به يكى از شيعيان

2. نشان دادن ماهى حضرت يونس

3. باريدن باران به دعاى امام زين العابدين علیه السلام

4. تبديل شدن آب به جواهرات قيمتى

5. دعاى حضرت امام سجّاد علیه السلام در حقّ فرزدق

ص: 263

معجزه اوّل: نشان دادن حقيقت افراد به يكى از شيعيان

مرحوم علامه مجلسى قدس سره از مرحوم حافظ رجب برسى قدس سره در كتاب «مشارق انوار اليقين» روايت كرده است: مردى به حضرت علىّ بن حسين امام زین العابدین علیه السلام عرض كرد: به چه علّت ما بر دشمنان خود برترى داريم در حالى كه در ميان آن ها كسانى هستند كه زيباتر از ما هستند؟ امام علیه السلام به او فرمودند:

«أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَی فَضْلَکَ عَلَیْهِمْ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ، وَ قَالَ: انْظُرْ، فَنَظَرَ فَاضْطَرَبَ، وَ قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاکَ! رُدَّنِی إِلَی مَا کُنْتُ، فَإِنِّی لَمْ أَرَ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا دُبّاً وَ قِرْداً وَ کَلْباً، فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ فَعَادَ إِلَی حَالِهِ.(1)

(آیا دوست دارى علّت برترى خود بر آن ها را ببينى؟ عرض كرد: بله، پس حضرت دست مبارک خود را بر چهره او كشيدند و فرمودند: نگاه كن، وقتى آن مرد نگاه كرد، به یکباره پريشان و مضطرب شد، و عرض كرد: فداى شما شوم! مرا به همان حال اوّل که بودم بازگردانید، چرا که من در اين مسجد جز خرس و ميمون و سگ نمى بينم. پس حضرت دوباره دست مبارك خود را بر صورت او كشيدند، و او به حال اوّلش برگشت.)

ص: 264


1- مشارق أنوار اليقين، ص138؛ عنه البحار، ج46، ص49

بگفت روزى به چارم نور هستى *** به زين العابدين يك حقّ پرستى

چرا ما افضليم بر خلق عالم *** بر آن هايى كه دارند بغض خاتم

بر آن هايى كه هستند دشمن ما *** ندارند از علىّ عشقى به دل جا

و حال آن كه بُوَند زيباى صورت *** گهى زيباتر و در اوج خلقت

بفرمود حضرتش خواهى بدانى *** چرا افضل ز آن ها در جهانى

چو گفت آرى به آن مولاى خوبان *** كشيد دستى به چشمش مهر يزدان

برفت پرده كنار از پيش چشمش *** بشد آگه ز اسرارى به فهمش

بديد جمله به مسجد خرس و ميمون *** سگند و جمله مست قطره اى خون

بگفت با ترس با آن شاه مردان *** مرا بر حال و دورانم بگردان

برم گردان به حال خود دوباره *** ندارم طاقتى اى ماه پاره

كشيد دستى دوباره شاه عالم *** به روى صورتش آن هم به يك دم

دوباره بست چشمانش ز اسرار *** ولى با باورى افزون به آن يار

بگويد سيّد «سجّاد» هر روز *** وِلاى مرتضى در دل بيفروز

**********

توضيح: امام معصوم علیه السلام آگاه از ضمير و حقيقت افراد می باشند و نه تنها آگاه از ضمير افراد، كه از صلب انسان ها تا روز قيامت آگاه هستند. از این رو حضرت سيّد الشّهداء ابا عبد اللّه الحسين علیه السلام در حمله هاى خود در روز عاشورا برخى از افرادی را که در هنگام جنگ در مقابل حضرت قرار می گرفتند را نمى كشتند. علّت آن را که از حضرت پرسيدند، امام فرمودند:

«هر كس در صلبش مؤمنى باشد را نمى كشم.(1)

و همچنین از وجود نازنين حضرت امام زين العابدين علىّ بن حسين علیهما السلام نقل شده است:

ص: 265


1- سحاب رحمت، ص576

«روز عاشورا كسانى را ديدم كه به پدرم نيزه يا شمشير مى زدند و آن حضرت با اين كه مى توانستند معترض آن ها نمى شدند. وقتى امامت به من منتقل شد فهميدم كه چون از محبّين ما در صلب آن ها بود، پدرم آن ها را نمى كشت.(1)

معجزه دوّم: نشان دادن ماهى حضرت يونس علیه السلام

مرحوم علامه مجلسی قدس سره ابو حمزه ثمالى نقل كرده است: عبد اللّه بن عمر بر حضرت امام زين العابدين علیه السلام وارد شد و خدمت حضرت عرض نمود: اى فرزند حسين! شما فرموده ايد: يونس بن متی كه گرفتار آن ماهى شد و به آن مصائب مبتلا گشت به خاطر اين بوده است كه وقتى ولايت جدّم امیر المؤمنین علیه السلام بر او عرضه شد، و او توقّف كرد؟ فرمودند: بله مادرت به عزايت بنشيند. عرض كرد: اگر این چنین می باشد، و شما صادق هستید، و راست می گوئید آن ماهی را به من نشان بدهید؟

«فَأَمَرَ بِشَدِّ عَیْنَیْهِ بِعِصَابَةٍ، وَ عَیْنَیَّ بِعِصَابَةٍ، ثُمَّ أَمَرَ بَعْدَ سَاعَةٍ بِفَتْحِ أَعْیُنِنَا فَإِذَا نَحْنُ عَلَی شَاطِئِ الْبَحْرِ تَضْرِبُ أَمْوَاجُهُ، فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: یَا سَیِّدِی! دَمِی فِی رَقَبَتِکَ، اللَّهَ اللَّهَ فِی نَفْسِی، فَقَالَ: هِیهِ، وَ أَرِیهِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ، ثُمَّ قَالَ: یَا أیتها [أَیُّهَا] الْحُوتُ! قَالَ: فَأَطْلَعَ الْحُوتُ رَأْسَهُ مِنَ الْبَحْرِ مِثْلَ الْجَبَلِ الْعَظِیمِ، وَ هُوَ یَقُولُ: لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ! فَقَالَ: مَنْ أَنْتَ؟ قَالَ: أَنَا حُوتُ یُونُسَ یَا سَیِّدِی! قَالَ: أَنْبِئْنَا بِالْخَبَرِ، قَالَ: یَا سَیِّدِی! إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً مِنْ آدَمَ إِلَی أَنْ صَارَ جَدُّکَ مُحَمَّدٌ إِلَّا وَ قَدْ عَرَضَ عَلَیْهِ وَلَایَتَکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ، فَمَنْ قَبِلَهَا مِنَ الْأَنْبِیَاءِ سَلِمَ وَ تَخَلَّصَ، وَ مَنْ تَوَقَّفَ عَنْهَا وَ تَمَنَّعَ فِی حَمْلِهَا، لَقِیَ مَا لَقِیَ آدَمُ مِنَ الْمَعْصِیَةِ، وَ مَا لَقِیَ نُوحٌ مِنَ الْغَرَقِ، وَ مَا لَقِیَ إِبْرَاهِیمُ مِنَ النَّارِ، وَ مَا لَقِیَ یُوسُفُ مِنَ الْجُبِّ، وَ مَا لَقِیَ أَیُّوبُ مِنَ الْبَلَاءِ، وَ مَا لَقِیَ دَاوُدُ مِنَ الْخَطِیئَهِ، إِلَی أَنْ بَعَثَ اللَّهُ یُونُسَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ یَا یُونُسُ! تَوَلَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً وَ الْأَئِمَّةَ الرَّاشِدِینَ مِنْ صُلْبِهِ، فِی کَلَامٍ

ص: 266


1- سحاب رحمت، ص576

لَهُ قَالَ: فَکَیْفَ أَتَوَلَّی مَنْ لَمْ أَرَهُ، وَ لَمْ أَعْرِفْهُ، وَ ذَهَبَ مُغْتَاظاً، فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیَّ أَنِ التقمی [الْتَقِمْ] یُونُسَ، وَ لَا توهنی [تُوهِنْ] لَهُ عَظْماً، فَمَکَثَ فِی بَطْنِی أَرْبَعِینَ صَبَاحاً یَطُوفُ مَعِیَ الْبِحَارَ فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ یُنَادِی أَنَّهُ، (لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِین(1)، قَدْ قَبِلْتُ وَلَایَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّهِ الرَّاشِدِینَ مِنْ وُلْدِهِ، فَلَمَّا أَنْ آمَنَ بِوَلَایَتِکُمْ أَمَرَنِی رَبِّی، فَقَذَفْتُهُ عَلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ. فَقَالَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام : ارْجِعْ أَیُّهَا الْحُوتُ إِلَی وَکْرِکَ وَ اسْتَوَی الْمَاءُ.(2)

(پس حضرت امر فرمودند که چشمانش را با دستاری ببندد، و من نیز چشمم را با دستاری ببندم. سپس بعد از مدّتى امر فرمودند که چشمان خود را باز كنيم. که ناگاه ديديم كنار دريائی هستيم و دریا به شدّت موج مى زند. در آن بین فرزند عمر وحشت زده خدمت حضرت عرض كرد: اى مولای من! خونم به گردن شما است، شما را به خدا جان مرا حفظ كنيد. امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: از من دليل و برهان خواستى؟ دوباره عرض كرد: اگر راست مى گوييد به من نشان دهيد. سپس حضرت فرمودند: ای ماهى! [و آن را صدا زدند،] پس بلافاصله ماهى بزرگى که چونان کوهی بود، سر خود را از دريا بيرون آورد، در حالی که مى گفت: لبّيك لبّيك يا ولىّ اللّه! بعد امام علیه السلام فرمودند: تو كيستى؟ عرض كرد: اى سرورم! من ماهى يونس هستم. حضرت فرمودند: ما را از قضيّهٔ يونس آگاه كن. ماهى عرض كرد: ای مولای من! خداوند تبارك و تعالى از زمان حضرت آدم علیه السلام تا زمان جدّ شما حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم هيچ پيامبرى را به رسالت مبعوث نفرمود، مگر اين كه ولايت شما اهل بيت را بر ایشان عرضه نمود، پس هر كدام از انبیاء که ولایت شما را پذيرفت، سالم ماند، و از گرفتارى رها شد، ولى هر كدام توقّف كردند و در پذيرفتن آن ترديد كردند، گرفتار شدند. آدم علیه السلام گرفتار ترک اولى شد، نوح علیه السلام دچار طوفان و غرق دريا شد، ابراهيم علیه السلام گرفتار آتش نمرود شد، يوسف علیه السلام به وسیله برادرانش در چاه قرار

ص: 267


1- سوره أنبياء، آيه 87
2- مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص138؛ عنه بحار، ج46، ص39؛ و مدينة معاجز، ج2، ص28؛ و القطره، ج1، ص321

گرفت، ايّوب علیه السلام مبتلا به انواع بلاهاشد، داوود علیه السلام آن ترک اولی را مرتكب شد؛ تا آن که زمان يونس علیه السلام فرا رسيد، پس خداوند تبارك و تعالى به ایشان وحى فرمود: اى يونس! ولايت امير المؤمنين علیه السلام و ائمّه هدى علیهم السلام از نسل ایشان را قبول نما. پس بخشی از گفتار یونس چنین بود که عرض نمود: چگونه ولایت کسی را که ندیده ام و نمی شناسم قبول كنم، و با خشم از شهر خود بیرون رفت. پس خداوند تبارك و تعالى به من وحی فرمود كه يونس علیه السلام را ببلعم و استخوان هاى او را نشکنم. لذا مدّت چهل شبانه روز در شكم من ماند و در ميان دريا در تاريكى هاى سه گانه صدا مى زد: «جز تو خدايى يكتا و يگانه نيست، تو پاك و منزّهى و من از ستمكاران هستم» به درستی که ولايت امير المؤمنين و ائمّه هدى علیهم السلام از فرزندان ایشان را قبول كردم. پس چون به ولايت شما ايمان آورد، پروردگار عالم دستور داد تا او را در ساحل بيندازم. بعد امام سجّاد علیه السلام فرمودند: ای ماهی! به جای خودت برگرد، او رفت و آب به هم پیوست.)

چو زين العابدين فرمود روزى *** به ياران با كمال دل فروزى

ولايت علىّ فرض است و واجب *** براى انبياء و شاه و حاجب

هر آن كس كه كند در آن تعلّل *** چو يوسف كه شده بر او تفضّل

گرفتار بلا و درد گردد *** چنان يونس به حوتى بند گردد

اگر گرديده او در حوت زندان *** گرفتار بلا چندی ز دوران

از آن باشد كه در امر ولايت *** كه بهر جدّ من گرديده غايت

نموده لحظه و آنى توقّف *** ز امر حقّ نموده او تخلّف

چو بشنيد اين كلامِ شاهِ دوران *** به ناگه زاده عُمر پريشان

به زين العابدين از كينه توزى *** بگفت با صد شكايت نيم روزى

كنون اى زادهٔ سبط پيمبر *** حسين بن علىّ اى نور و سرور

گرفتارى يونس گر ز اين بود *** به زندان بلا او همنشين بود

ص: 268

نشانم ده دليلش را تو سرمست *** هر آن چه بوده و گرديده و هست

چو عبد اللّه با حضرت چنين گفت *** به اعجازى دگر چشمش نمى خفت

بفرمود حضرتش تا او به لحظه *** رود دنبال شه با چشم بسته

زمانى كه ببست چشمش به دستمال *** به اعجازى برفت در لحظه و حال

به سوى ساحل درياى دورى *** كه ناديده كسى را در عبورى

به وحشت گفت عبد اللّه با شاه *** بُوَد بر گردنت خونم در اين راه

شما را به خدا اى پور زهرا *** پناهم ده از اين غوغا در اينجا

بفرمود حضرتش با او دوباره *** تو خود راغب بُدى بر اين اماره

سپس حضرت صدا زد ماهى بحر *** همان ماهىِ عهد آن پيمبر

بيامد از دل دريا به ناگه *** يكى ماهى بُرون چون كوه ناگه

صدا مى زد به جان لبّيك لبّيك *** ولى اللّه توئى اى شاه زيرك

بفرمود حضرتش با او كه هستى *** چه بوده سرنوشت تو به هستى

بگفت آن ماهى يونس كه گويند *** منم كه قصّه ام را جمله جويند

بفرمود كه بگو از روزگارش *** ز فعل يونس و پروردگارش

چه شد كه امر آمد آن زمانه *** ببلعى حضرتش را زآن كرانه

بگفت به زادهٔ مولا به ساعت *** به زين العابدين روح عبادت

تمام انبياء جمله به عالم *** چو نوح و هود و ابراهيم و آدم

ولاىِ اهل بيت از جانب حقّ *** شده عرضه به آن ها با چه رونق

كسانى كه پذيرفتند آن را *** شدند آسوده و از غم مصفّا

ولى آن ها كه ترديدى نمودند *** توقّف كرده و در فكر بودند

گرفتار بلا و درد گشتند *** به نوعى خسته و درهم شكستند

بشد آدم گرفتار بلائى *** ز جنّت دور گشت با ابتلائى

جناب نوح در طوفان چنان شد *** خليل اللّه به آتش امتحان شد

ص: 269

سپس يوسف به زندانِ بلا شد *** ز بيمارى چه بر ايّوب ما شد

گرفتار ناگهان داوود در شهر *** براى هر كسى دردى ز مهتر

چو آمد دوره يونس به عالم *** رسيد وحيى به او از عشق خاتم

كه اى يونس ولاىِ آل احمد *** علىّ مرتضى با حمد بى حد

پذير و باش مستِ سينه چاكش *** چو ديگر عاشقان آل پاكش

بگفت يونس كه يا ربّ و الهى *** چگونه من كنم قبول شاهى

كه ناديدم هنوز او را به آنى *** ندانم جاه او را در جهانى

ز بعد آن غضب كرد او به قومش *** به كَشتى آمد آن لحظهٔ يومش

شدم مأمور تا بلعم جنابش *** به سينه جا دهم آن جان نابش

چهل روز بود در بطنم دمادم *** در آن سختى و ظلمت ها به يك دم

صدا مى زد خدا را در همه وقت *** نباشد غير تو ربّى به جز أنت

توئى پاك و منزّه بار اِلاها *** منم از ظالمين و خسته شاها

پذيرفتم علىّ و آل پاكش *** نباشد در جهان چون من هلاكش

در اينجا گشتمى مأمور، مولا *** كه بگذارم جنابش را به صحرا

نمود ذات الهى وحى بر من *** كه يونس را بَرم در ساحلى اَمن

الهى كن به حقّ شاه مردان *** نگاهى بر دلِ «سجّادِ» گريان

**********

توضيح: اين روايت شريف مشتمل بر نكات مهمّى است كه به چند مورد آن اشاره اى مى شود:

نكته اوّل: برخى مثل عبداللّه بن عمر و پدرش با اين كه معجزات زيادى، از اين قبيل، از وجود نازنين حضرات معصومين علیهم السلام ديده بودند، و علم به حقّانيّت آن بزرگواران داشتند، امّا مع الوصف ولايت اهل بیت علیهم السلام را قبول ننمودند، و اسلام حقيقى را نپذیرفتند، و به قهقرى رفتند. و نمى توان گفت كه چون جاهل بودند، و عظمت اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام را نمى دانستند،

ص: 270

گرفتار آن اشتباهات شدند. از این رو مرحوم سيّد هاشم بحرانى قدس سره از ابن عبّاس و كعب الاحبار حديثى را نقل كرده اند، كه عبد اللّه بن عمر مى گويد:

وقتى زمان مرگ پدرم فرا رسيد، گاهى از هوش مى رفت و دوباره به هوش مى آمد تا اين كه يك بار كه به هوش آمد مرا صدا كرد و گفت:

«یا بنیّ! ادرکنی بعلیّ ابن أبی طالب قبل الموت.»

(قبل از اين كه بميرم علىّ بن ابى طالب [ علیهما السلام ] را بر بالين من حاضر كن.)

گفتم: تو را با علىّ بن ابى طالب علیهما السلام چه كار؟ و حال آن كه براى بعد از خود شورا تشكيل داده اى و علیّ [ علیه السلام ] را هم يكى از آن ها قرار داده اى؟ عبد اللّه بن عمر می گوید: پدرم به من گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنيدم كه مى فرمود:

«إنّ في النّار تابوتاً يحشر فيه اثنا عشر رجلاً من أصحابي، ثمّ التفت إلى أبي بكر، و قال: احذر أن تكون أوّلهم، ثمّ التفت إلى معاذ بن جبل و قال: إيّاك يا معاذ أن تكون الثّاني، ثمّ التفت إلیّ ثمّ قال: يا عمر! إيّاك أن تكون الثّالث.»

(در آتش دوزخ تابوتى است كه دوازده نفر از اصحاب من در آن خواهند بود. و آن گاه رو به ابوبكر كرده و فرمودند: از آن بترس كه اوّلين آن ها باشى. سپس رو به معاذ بن جبل كرده و فرمودند: بپرهيز از آن كه دوّمين آنان باشى. سپس رو به من كردند و فرمودند: اى عمر! بترس از آن كه سوّمين آن ها باشى.)

فرزندم لحظاتى قبل از هوش رفتم و در همان حال تابوتى را مشاهده كردم كه در آن ابوبكر و معاذ بن جبل بودند و من هم سوّمين آن ها بودم.

عبداللّه بن عمر مى گويد: به سراغ علىّ بن ابى طالب [ علیهما السلام ] رفتم و عرض كردم: اى پسرعموى رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، پدرم تو را براى كارى كه او را نگران كرده، فراخوانده است. پس علیّ [ علیه السلام ] به همراه من آمد، و چون بر بالين پدرم حاضر شد، پدرم به ایشان عرض كرد: اى پسرعموى رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آيا قصد ندارى مرا عفو نموده، و از طرف خودت و از جانب همسرت فاطمه علیها السلام مرا حلال نمايى؟! تا من نيز خلافت را به تو تسليم نمايم؟

ص: 271

حضرت علىّ علیه السلام به عمر فرمودند: آرى! امّا به شرط اين كه مهاجرین و انصار را جمع نمايى و حقّى كه از من غصب كردى را به صاحبش برگردانى، و آن چه را كه بين تو و بين دوستت ابوبكر گذشته، بيان كنى، و به حقّ ما اعتراف نمايى! در اين صورت تو را حلال كرده، و نيز از جانب دخترعمويم فاطمه علیها السلام ضامن حلاليّت وى مى شوم. عبداللّه بن عمر مى گويد:

«فلمّا سمع ذلك أبي، حوّل وجهه إلى الحائط، و قال: النّار يا أمير المؤمنين! و لا العار، فقام علیّ [ علیه السلام ] و خرج من عنده، فقال له ابنه: لقد أنصفك الرّجل يا أبت! فقال له: يا بنیّ! إنّه أراد أن ينشر أبابكر من قبره، و يضرم له و لأبيك النّار، و تصبح قريش موالين لعلیّ بن أبي طالب [ علیهما السلام ]، و اللّه لا كان ذلك أبداً.(1)

(پدرم چون اين سخن را شنيد، صورتش را به سوى ديوار كرد و گفت: اى امير المؤمنين! آتش را بر ننگ و عار ترجيح مى دهم! از اين رو حضرت علىّ [ علیه السلام ] هم برخاستند و از نزد پدرم خارج شدند. عبد اللّه به پدرش گفت: ای پدر! ایشان به انصاف با تو برخورد كردند. عمر به فرزندش گفت: فرزندم علیّ [ علیه السلام ] مى خواهد ابوبكر را از قبر بيرون كشيده، و او را و پدرت را به آتش كشیده، و قريش را از دوستداران و پيروان علىّ بن ابى طالب [ علیهما السلام ] قرار دهد؛ نه به خدا قسم اين شدنى نيست.)

همان گونه كه ملاحظه فرموديد با اين كه عبداللّه بن عمر وقايع زمان حيات و مرگ پدرش را درك كرده است و به خوبی به خاطر دارد، و معجزات زيادى از خاندان رسالت صلی الله علیه و آله و سلم ديده است، باز در زمان حضرت امام زين العابدين علیه السلام به حضرت اعتراض مى كند، و با اين كه امام سجّاد حضرت علىّ بن الحسين علیهما السلام ماهى جناب يونس علیه السلام را نزدش حاضر مى كنند، و قطع و اطمينان او به ولايت حضرت بيشتر شده، ولى ايمان نمى آورد؛ چرا كه ايمان نور است و نور با وجود چنين افرادى كه ظلمت محض هستند، جمع نمى شود.

ص: 272


1- مدينة معاجز، ج2، ص95

بگفتا روزگاری کعب الاحبار *** کلام عبرت آموزی به اعصار

ز حال عمر و هنگام مرگش *** در آن لحظهٔ آخر با چه نَنگش

ز عبد اللّه آن فرزند ثانی *** به وصف باب خود اندر بیانی

ز مرگ پدرش با دردِ بسيار *** در آن لحظهٔ آخر بس اسفبار

كه چون آمد زمان مرگ بابم *** بگفت با من گرفتارِ عذابم

بگفت در سختى و من بى نوايم *** برفت از هوش و دائم زد صدايم

كه تا من زنده ام آور كنارم *** علىّ آن شاه و مولا بهر كارم

بگفتم به پدر با او چه كار است *** تو كه كردى به شورا كار و بارت

گرفتى حقّ او را بى بهانه *** زدى زهراى اطهر تازيانه

بگفت بشنيده ام از نور عالم *** رسول اللّه آن يكتا و خاتم

بُوَد تابوتى اندر قعر دوزخ *** كه ناديده كسى چون آن به برزخ

براى عدّه اى از جمع اصحاب *** دوازده تن ز بين جمله اعراب

ز اصحابى كه در عالم به هر عبد *** به هر شكلى نمودند ظلم بى حد

سپس گفت به ابوبكر ذات احمد *** ولىّ و سرور و آن نورِ سرمد

بپرهيز كه نباشى اوّلين كس *** شوى تنها در آن دنيا به محبس

سپس گفت با معاذ بن جبل او *** بپرهيز كه تو باشى دوّمين رو

سپس رو كرد سو و جانبِ من *** بگفتا كه بترس از خشم ذو المَن

مبادا كه شوى آن سوّمى تو *** به دوزخ در عذابِ دائمى تو

كنون رفتم ز هوش و خوب ديدم *** همان تابوت را بى درب ديدم

ابوبكر و معاذ در آن گرفتار *** بُدَم من سوّمى تنها و بى يار

گرفتار عذاب و سختى و درد *** عذاب دوزخ از ما گشته بى حد

برفت عبدُ لَه اندر كوى و بازار *** بياورد مرتضى را پیش طرار

چو آمد مرتضى در نزد بابش *** بگفت با حضرتش اندر خطابش

ص: 273

توئى سرشار از جود و سخاوت *** نجاتم ده از اين حالِ سفاهت

ز من بگذر اگر چه روسياهم *** شدم ابليس و در دوزخ به گاهم

ز سوى فاطمه بگذر تو از من *** شفيعم شو در اين لحظهٔ نااَمن

اگر چه بدتر از شيطان نمودم *** اذيّت ها در آن دوران نمودم

بفرمود شاه و آن مولاى خوبان *** به بابم آن امام و نور يزدان

ببخشايم به شرطى كه بگويى *** حقيقت را به هر جايى و كويى

بگويى با همه خلق زمانه *** نمودى مكر با شاه يگانه

نمودى ظلم با غصبِ خلافت *** بيفتادى چنين تو در شقاوت

اگر گويى به خلق و جمله مردم *** كه كردى خلق را گمراه و مغموم

اگر گويى از آن عهدى كه بَستى *** به همراه ابوبكر با چه پَستى

كه ريزید خون آن ختم نبوّت *** براى محو هر حقّ و مروّت

در آن روزِ غديرِ با اُبهّت *** كه گفته او حقيقت را به صولت

اگر گويى كه با آن ظلم بسيار *** زدى زهراى اطهر تا ز اخيار

كنى غصب خلافت نابهنگام *** ز خوبان جهان با قتل و اعدام

در اين صورت كه گويى تو حقيقت *** حلالت مى كنم اندر قيامت

چو گفت مولا به او كه با صداقت *** بگو با مردمان، حقّ با شجاعت

بگردانْد صورتش را سوى ديوار *** بگفت با مرتضى النّار و لا العار

دهم ترجيح آتش را به اين عار *** كه گويم حقّ بُوَد حيدرِ كرار

چو بشنيد اين كلام آن نور ايمان *** ز بابم در زمانِ مرگ و نُقصان

ز جا برخاست آن مولا شتابان *** برفت از نزد او آن نور يزدان

چو رفت از پيش بابم من بگفتم *** به انصاف گفت با تو جمله يك دَم

بگفت با من كه خواهد پيش مردم *** كِشد بيرون ز قبر بُوبكر از خُم

كند برپا به ساعت آتشى بكر *** بسوزاند مرا همراه بُوبكر

ص: 274

سپس سازد قريش و خلق ديگر *** مطيع خود، محبّى عشق بر سر

عمر با اين سخنِ پر ز تهمت *** نمود دور عالمى را او ز رحمت

عجب بيچارگى افتاد در قوم *** بگو «سجّاد» وصف شه به مردم

**********

واضح است كه قاتلين حضرت زهرا علیها السلام و دشمنان امير المؤمنين علیه السلام ، هيچ گاه به خداوند ايمان نياوردند. وجود نازنين حضرت امام موسى بن جعفر علیهما السلام فرموده اند:

«هُمَا الْكَافِرَانِ عَلَيْهِمَا لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ، وَ اللَّهِ مَا دَخَلَ قَلْبَ أَحَدٍ مِنْهُمَا شَیْءٌ مِنَ الْإِيمَانِ...(1)

(آن دو كافر هستند، نفرين خدا و فرشتگان و همه مردم بر آن ها باد. به خدا سوگند داخل نشد در قلب هيچ كدام از آن دو چيزى از ايمان...)

ابوحمزه ثمالى مى گويد: به حضرت امام زين العابدين علىّ بن الحسين علیهما السلام عرض كردم:

«أَسْأَلُكَ عَنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ؟ قَالَ: فَعَلَیْهِمَا لَعْنَةُ اللَّهِ بِلَعَنَاتِهِ كُلِّهَا، مَاتَا وَ اللَّهِ كَافِرَیْنِ مُشْرِكَیْنِ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ.(2)

(از شما درباره اوّلى و دوّمى سؤال مى كنم؟ حضرت فرمودند: به عدد تمام لعنت هاى خداوند، لعنت الهى بر آن دو نفر باد. به خدا سوگند آن دو مُردند در حالى كه نسبت به خداوند متعال كافر بودند و شرك مى ورزيدند.)

و در روايت ديگرى امام سجّاد علیه السلام مى فرمايند:

«کَافِرَانِ کَافِرٌ مَنْ تَوَلاَّهُمَا.(3)

(آن دو كافر هستند و هر كس آن ها را دوست داشته باشد كافر مى باشد.)

ص: 275


1- اصول کافی، ج8، ص125
2- بحارالانوار، ج30، ص145
3- بحارالانوار، ج69، ص138

از همين رو مرحوم علّامه مجلسى قدس سره فرموده است:

«الأول و الثانی اللّذان لم یؤمنا باللّه طرفه عین.(1)

(اوّلى و دوّمى به اندازه چشم برهم زدنى ايمان به خداى متعال نياوردند.)

نكته دوّم: چنانچه قبلاً هم نگاشته شد، به امر ذات مقدس ربوبی جلّ جلاله، همه موجوداتْ عالم مطيع امام معصوم علیه السلام مى باشند. از این رو همان گونه كه در این روایت شریف ملاحظه مى فرماييد، در لحظه اى كه امام زين العابدين علیه السلام در كنار دريا ماهى را صدا مى زنند، آن حيوان بلافاصله خدمت حضرت مى رسد، و اين بايد درسى باشد براى تمام انسان ها، و آويزه گوش كنند كه مسلمان بايد مطيع ولىّ نعمتش باشد، و لحظه اى از اوامر امام معصوم علیه السلام سرپيچى نكند كه در غير اين صورت انسانى كه اشرف مخلوقات است، كمتر از حيوانات خواهد بود و به فرموده خداوند:

(أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلّ(2)

«آن ها مانند چهارپايان هستند بلكه بسى گمراه تر می باشند.»

نكته سوّم: مطلب ديگرى كه در اين روايت توجّه افراد را به خود جلب مى كند، صحبت كردن امام زين العابدين علىّ بن الحسين علیهما السلام با آن ماهى مى باشد. و اين كه ظاهراً ماهى به زبان انسان تكلّم كرده است؛ امّا روايات بسيارى وجود دارد كه دلالت می کند امام معصوم علیه السلام از زبان حیوانات آگاهی کامل دارند، و به زبان حيوانات نیز صحبت می نمایند، كما اين كه خداوند متعال اين قدرت را به جناب سليمان علیه السلام نيز عنايت كرده بود، چنانچه در قرآن مى فرمايد:

(قَالَ يا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْر(3)

«گفت: اى مردم، ما را زبان مرغان آموختند.»

پس از آنجايى كه امام معصوم علیه السلام قيوم عالم هستند، و ولايت تكوينى دارند، هر آن چه را كه اراده فرمايند، به اذن اللّه تبارك و تعالى واقع مى شود، از این رو امام علیه السلام هم قادر می باشند اراده

ص: 276


1- بحارالانوار، ج30، ص409
2- سوره اعراف، آيهٔ 179
3- سوره نمل، آيهٔ 16

نمايند، و حيوانى به زبان انسان ها صحبت كند. و هم خود امام علیه السلام زبان همهٔ حيوانات را مى دانند و قادر هستند با آن ها تكلّم نمايند.

نكته چهارم: اين كه خداوند تبارك و تعالى ولايت اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام را بر همه انبياء عظام علیهم السلام نیز عرضه كرده است، و همه انبياء ولايت حضرت علىّ مرتضى و فرزندان بزرگوارشان علیهم السلام را قبول كرده اند، و آن هايى كه براى لحظه اى در قبول آن توقّف و تعلّل نمودند، گرفتار مصائبى شدند. يعنى با اين كه ولايت اهل بيت علیهم السلام را ردّ نكردند، امّا به خاطر اين كه لحظه اى در قبول آن برخى از انبياء علیهم السلام توقّف نمودند، گرفتار شدند گر چه همان بزرگواران هم بلافاصله ولايت آل اللّه علیهم السلام را به جان قبول نمودند. چنانچه مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از وجود نازنين كتاب اللّه النّاطق، جعفر بن محمّد الصّادق علیهما السلام نقل نموده است:

«وَلَایَتُنَا وَلَایَةُ اللَّهِ الَّتِی لَمْ یُبْعَثْ نَبِیٌّ قَطُّ إِلَّا بِهَا.(1)

(ولايت ما اهل بيت، ولايت اللّه است، ولايت اللّهى كه هيچ پيغمبرى مبعوث نشد مگر به سبب (قبول) آن.)

و این امر که خداوند متعال ولايت ائمّه اطهار علیهم السلام را بر انبياء عظام علیهم السلام عرضه كرده است، در همهٔ موجودات عالم نیز وجود دارد، و خداوند متعال ولايت اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام را بر تمام موجودات عالم عرضه نموده است. لذا مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از كتاب «اختصاص» مرحوم شيخ مفيد قدس سره نقل نموده است:

جناب قنبر علیه السلام خادم حضرت امير المؤمنين علیه السلام به امر حضرت سه خربزه خريد، و براى حضرت آورد. حضرت امير المؤمنين علیه السلام مقدارى از آن ها را خوردند، و چون تلخ بود، حضرت درهم ديگرى به قنبر دادند كه دو مرتبه خربزه تهيه كند، که در اين مرتبه خربزه شيرين بود، از این رو حضرت امير المؤمنين علیه السلام به قنبر فرمودند:

«یَا قَنْبَرُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَرَضَ وَلَایَتَنَا عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الثَّمَرِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ فَمَا قَبِلَ مِنْهُ وَلَایَتَنَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ عَذُبَ وَ مَا لَمْ یَقْبَلْ مِنْهُ خَبُثَ وَ رَدُؤَ وَ نَتُن.(2)

ص: 277


1- بحارالانوار، ج27، ص136
2- الاختصاص، ص249؛ عنه البحار، ج27، ص282

(اى قنبر! به درستى كه خداوند تبارك و تعالى ولايت ما اهل بيت را بر همه اهل آسمان ها و اهل زمين عرضه نمود، از جنّ ها و انسان ها و آن چه از زمين مى رويد و غير اين ها، پس آن هايى كه ولايت ما اهل بيت را قبول كردند، لذّت بخش و خوب، و پاكيزه، و گوارا و شيرين شدند، و آن هايى كه ولايت ما اهل بيت را قبول نكردند، بدطينت و پليد، و هالك و بد، و گنديده و بدبو شدند.)

بگفت قنبر به امر شاه عالم *** اميرالمؤمنين آن نفس خاتم

گرفتم من سه خربزهٔ تازه *** به امر حضرتش از يك مغازه

چو رفتم محضر آن نور هستى *** چو خورد قدرى از آن را شه به سختى

ز بس تلخ بود و بد مزه دوباره *** به من داد درهمی شاهِ یگانه

كه تا با آن بگيرم من ز بازار *** يكى خربزهٔ ديگر به تكرار

چو رفتم بار ديگر نزد حضرت *** از آن خورديم جمله با چه لذّت

خلاف بار قبل این نوبرانه *** همی شیرین بُد و پُر استفاده

لذا فرمود آن مولى الموالى *** خدا داده به ما جاه و جلالى

كه وصف آن نگنجد در كلامى *** كند حيران خلايق را تمامى

نموده عرضه آن ذات الهى *** وِلاى ما به هر وقت و به گاهى

به كل مردم و اين خَلق گيتى *** به هر كس كه بُوَد در دشت و بيتى

ز حيوان و گياه و جنّ و انسان *** هر آن چه كه بُوَد در زمرهٔ كان

هر آن كس كه وِلاى ما پذيرفت *** كجا اوصاف او را مى توان گفت

بُوَد صاحب كمال وخوب وخوش رو *** لذيذ و بس گوارا از همه رو

ولی آن ها که از روی حماقت *** ولایت همه ما با سفاهت

نمودند جمله رد بی هیچ تدبیر *** بُدند بدسیرت و هم پُر ز تقصیر

همه بدمزه و دور از حلاوت *** همه سرشارِ از جمله رِذالت

ص: 278

اگر خواهى كه گردى پاك و طاهر *** چو «سجّاد» در خفا و هم به ظاهر

فدايى علىّ آن مقتدا باش *** به دور از هر بلا روز جزا باش

**********

يقيناً ذات احديّت جلّ جلاله از هيچ كس، هيچ عملى را بدون ولايت حضرت علىّ مرتضى و فرزندان بزرگوارش علیهم السلام قبول نمى كند، اگر چه در ظاهر قائل به وحدانيّت ذات ربوبى جلّ جلاله و نبوّت حضرت خاتم الانبياءهم باشد، ولى اگر وصايت امير المؤمنين علیه السلام را قبول نداشته باشد، جايگاه او در دوزخ است. از این رو وجود نازنين رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مى فرمايند:

«یَا عَلِیُّ! خَلَقَنِیَ اَللَّهُ وَ أَنْتَ مِنْ نُورِهِ حِینَ خَلَقَ آدَمَ علیه السلام فَأَفْرَغَ ذَلِکَ اَلنُّورَ فِی صُلْبِهِ فَأَفْضَی بِهِ إِلَی عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ ثُمَّ اِفْتَرَقَا مِنْ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ أَنَا فِی عَبْدِ اَللَّهِ وَ أَنْتَ فِی أَبِی طَالِبٍ لاَ تَصْلُحُ اَلنُّبُوَّةُ إِلاَّ لِی وَ لاَ تَصْلُحُ اَلْوَصِیَّةُ إِلاَّ لَکَ فَمَنْ جَحَدَ وَصِیَّتَکَ فَقَدْ جَحَدَ نُبُوَّتِی وَ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِی أَکَبَّهُ اَللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی اَلنَّارِ.(1)

(يا علىّ! خدا من و تو را از نور خودش آفريد، هنگامى كه آدم را آفريد، پس آن نور را در صلب آدم قرار داد، و از آنجا به صلب عبد المطّلب منتقل شد. سپس من و تو از صلب عبد المطّلب از يكديگر جدا شديم؛ من در پشت عبد اللّه و تو در پشت ابى طالب قرار گرفتى. پيامبرى جز براى من براى كسى شايسته نيست، و جانشينى و وصايت جز تو سزاوار كس ديگرى نيست. هر كس وصىّ بودن تو را انكار كند، پيامبرى مرا انكار كرده، و هر كس نبوّت و پيامبرى مرا انكار كند، خداوند او را با صورت در آتش مى افكند.)

معجزه سوّم: باريدن باران به دعاى امام زين العابدين علیه السلام

مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از كتاب «احتجاج» از ثابت بنانى نقل كرده اند كه گفت: با جمعى از عبادت پيشگان بصره مثل ايّوب سجستانى و صالح و عتبة الغلام و حبيب فارسى و مالك بن

ص: 279


1- ارشاد القلوب، ج2، ص258؛ امالى طوسى، ص295؛ عنه البحار، ج35، ص35

دينار به حجّ رفته بودم. همين كه وارد مكّه شديم با كمبود آب مواجه شديم و مردم را ديديم كه شديداً به خاطر بى آبى دچار تشنگى گشته اند. اهل مكّه و زائران بيت اللّه الحرام به ما روى آوردند، و نزد ما التماس كردند، تا براى طلب باران دعا كنيم. پس نزد كعبه آمديم و طواف كرديم. سپس با خضوع و ناله و زارى از خداوند نزول باران را تقاضا كرديم، ولى اثرى از اجابت نديديم.

در همين حال ناگاه جوانى وارد شد كه غصّه هايش او را اندوهناك و غم هايش او را مضطرب و ناآرام نموده بود. اطراف كعبه چند بار طواف كرد، سپس به ما روى آورد و فرمود: اى مالك بن دينار! و اى ثابت بنانى! و اى ايوّب سجستانى! و اى صالح مرى! و اى عتبة الغلام! و اى حبيب فارسى! و اى سعد! و اى عمر! و اى صالح اعمى! و اى رابعه! و اى سعدانه! و اى جعفر بن سليمان! ما گفتيم: لبّيك و سعديك، ای جوان! يعنى گوش به فرمان شما هستيم، فرمود:

«أَ مَا فِیكُمْ أَحَدٌ یُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ؟ فَقُلْنَا: یَا فَتَی! عَلَیْنَا الدُّعَاءُ وَ عَلَیْهِ الْإِجَابَةُ، فَقَالَ: أَبْعِدُوا مِنَ الْكَعْبَةِ، فَلَوْ كَانَ فِیكُمْ أَحَدٌ یُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ لَأَجَابَهُ. ثُمَّ أَتَی الْكَعْبَةَ فَخَرَّ سَاجِداً فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ: سَیِّدِی! بِحُبِّكَ لِی إِلَّا سَقَیْتَهُمُ الْغَیْثَ، قَالَ: فَمَا اسْتَتَمَّ الْكَلَامَ حَتَّی أَتَاهُمُ الْغَیْثُ كَأَفْوَاهِ الْقِرَبِ، فَقُلْتُ: یَا فَتَی! مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ أَنَّهُ یُحِبُّكَ؟ قَالَ: لَوْ لَمْ یُحِبَّنِی لَمْ یَسْتَزِرْنِی، فَلَمَّا اسْتَزَارَنِی عَلِمْتُ أَنَّهُ یُحِبُّنِی فَسَأَلْتُهُ بِحُبِّهِ لِی فَأَجَابَنِی ثُمَّ وَلَّی عَنَّا وَ أَنْشَأَ یَقُولُ:

مَنْ عَرَفَ الرَّبَّ فَلَمْ تُغْنِهِ *** مَعْرِفَةُ الرَّبِّ فَذَاكَ الشَّقِیُ

مَا ضَرَّ فِی الطَّاعَةِ مَا نَالَهُ *** فِی طَاعَةِ اللَّهِ وَ مَا ذَا لَقِیَ

مَا یَصْنَعُ الْعَبْدُ بِغَیْرِ التُّقَی *** وَ الْعِزُّ كُلُّ الْعِزِّ لِلْمُتَّقِی

فَقُلْتُ: یَا أَهْلَ مَكَّةَ! مَنْ هَذَا الْفَتَی؟ قَالُوا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام .(1)

(آيا در ميان شما يك نفر نيست كه خداوند مهربان او را دوست داشته باشد؟ عرض كرديم: اى جوان! وظيفه ما دعا كردن است و اجابت كردن كار خداوند است. فرمود:

ص: 280


1- احتجاج، ج2، ص317؛ عنه البحار، ج46، ص50

از نزد كعبه دور شويد، اگر يكى در ميان شما بود كه خدا او را دوست مى داشت، دعايش را اجابت مى فرمود. سپس خودش نزد كعبه آمد، و بر زمين به سجده افتاد. پس شنيديم كه در سجده عرضه داشت: اى سرور من! به محبّتى كه به من دارى، باران رحمت خود را بر اين مردم نازل كن. ثابت بنانى گويد: هنوز كلام آن حضرت تمام نشده بود كه باران مثل دهانه مشك سرازير شد. عرض كردم: اى جوان! از كجا دانستى كه خداوند تو را دوست دارد؟ فرمود: اگر مرا دوست نمى داشت به زيارتش دعوتم نمى كرد، از اينكه مرا به زيارت طلبيده دانستم كه مرا دوست دارد، و من به همان محبّتى كه به من دارد از او درخواست كردم و او اجابت فرمود. سپس ما را ترك كرد در حالى كه ابياتى را قرائت مى نمود:

كسى كه خدا را بشناسد و اين شناسايى او را بى نياز نكند، پس او در حقيقت شقى و بدبخت است.

ضرر نمى زند در طاعت آن چه از نعمت ها كه در راه اطاعت خداوند به او برسد و آن چه از مصائب كه به او برخورد كند.

بنده بدون تقوا چه مى كند؟ تمام عزّت و آبرو در سايه تقوا براى اشخاص باتقوا است.

ثابت می گويد گفتم: ای مردم مكّه! اين جوان كيست؟ گفتند: ایشان علىّ بن حسين بن علىّ بن ابى طالب علیهم السلام است.)

برفتند جمعى از اهل عبادت *** به سوى كعبه از باب زيارت

رسيدند چون به مكّه جمله ديدند *** مسلمانان به غم جمله اسيرند

شده قحطى و باران قطع گشته *** ز بى آبى تمامی دل شکسته

بگفتند مردم مكّه به آن ها *** كنيد با ما دعا اى مهربان ها

ز بعد خواندنِ نماز باران *** كنار كعبه و در جمع ياران

همه رفتند سوى كعبه گريان *** خضوع و ناله با صد آه و افغان

كه يا ربّ لطف تو باشد چه بسيار *** ببخشا بندگانت مست و هشيار

ص: 281

نما نازل كنون بارانِ رحمت *** ز بعد اين همه سختى و زحمت

ولى گر چه نمودند عجز و ناله *** به درگاه خدا با استغاثه

نيامد قطره بارانى به رأفت *** به امر حضرت بارى به الفت

بگفت راوى كه ناگه زآن ميانه *** بديدم يك جوانى ماه پاره

بيامد نزد كعبه دل پريشان *** نموده غصّه ها در چهره پنهان

صدا زد ما همه تك تك به اسماء *** شديم محو جمالِ گشته اغناء

اگر چه تاكنون ما را نديده *** شناسد جملهٔ ما را چو ديده

بفرمود آن جوان با خوش زبانى *** به ما با بهترين زيبا بيانى

بُوَد آيا كسى در جمع ياران *** كه باشد عاشق حقّ روزگاران

به نحوى كه بُوَد محبوب بارى *** خدا دوستش بدارد چو نگارى

بگفتم كِاى جوان و نور تابان *** بخوانيم ما خدا را نور يزدان

نداريم بيش از اين ديگر وظيفه *** بُوَد از ما دعا اى نور ديده

اگر خواهد خداوند تبارك *** اجابت مى كند آن را مبارك

بفرمود اين چنين نَبْوَد عزيزان *** كه گردد مستجاب هر آهِ رندان

اگر باشد كسى محبوب بارى *** اجابت مى كند او را به يارى

سپس رفت در كنار كعبه گريان *** به سجده كرد دعائى بهر باران

بگفت با ذات ربّ و ذوالجلالش *** رسان باران رحمت در كمالش

نمانده از تنِ خَلقت به جز پوست *** به حقّ آن كه دارى تو مرا دوست

رسان بهر خلائق با كرامت *** همى باران رحمت با لطافت

چو در آنجا بخوانْد ذات توانا *** بشد باران رحمت نازل آنجا

بگفتيم از كجا دانستى اى يار *** كه باشى اين چنين محبوب دادار

بگفت زآن جا كه دعوت كرده من را *** كه آيم خانه اش با عشق و شيدا

بگفت و رفت آن نور درخشان *** بخوانَد نغمه اى آرام و نالان

ص: 282

كسى كه آگه از ذات الاهيست *** بود شقى اگر با غير كاريست

بُوَد در طاعتش هر روز رونق *** چه در نعمت بود چه نقمت حقّ

بُوَد پرهيزكار و متّقى عبد *** بُوَد عزّت به تقوى در همه درد

سپس گفتم كه بود آن نور ديده؟ *** كه خوبان عاشقش، حبّش به سينه

بگفتند او امام شيعيان است *** علىّ بن الحسين نور جهان است

بُوَد بر سيّد «سجّاد» سرور *** هم او جدّش بُوَد هم صاحب سَر

***

توضيح: اين روايت شريف مشتمل بر نكاتى است كه چند مورد آن به اختصار عرض مى شود:

نكته اوّل: در شدائد و گرفتارى ها از ديگران درخواست كنيم كه براى مشكلات دعا كنند چرا كه خداوند متعال دعاى برادر مسلمان، در حقّ برادرش را زود مستجاب مى كند. وجود نازنين امام جعفر صادق علیه السلام مى فرمايند:

«ثَلاَثُ دَعَوَاتٍ لاَ يُحْجَبْنَ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى: دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ إِذَا بَرَّهُ، وَ دَعْوَتُهُ عَلَيْهِ إِذَا عَقَّهُ، وَ دُعَاءُ الْمَظْلُومِ عَلَى ظَالِمِهِ، وَ دُعَاؤُهُ لِمَنِ انْتَصَرَ لَهُ مِنْهُ، وَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ دَعَا لِأَخٍ لَهُ مُؤْمِنٍ وَاسَاهُ فِينَا، وَ دُعَاؤُهُ عَلَيْهِ إِذَا لَمْ يُوَاسِهِ مَعَ الْقُدْرَةِ عَلَيْهِ وَ اضْطِرَارِ أَخِيهِ إِلَيْهِ.(1)

(دعاى سه گروه يقيناً در درگاه پروردگار اجابت مى شود: دعاى پدر براى فرزندى كه به او نيكى كرده است، و نفرين پدر براى فرزند، وقتى كه از او ناراضى بوده و او را عاق كند، و نفرين مظلوم بر ظالم، و دعاى مظلوم به كسى كه او را يارى كرده است، و دعاء مؤمن برای برادر مؤمن خود که به خاطر ما اهل بیت به او کمک کرده و نفرینش بر او اگر با توانائی و احتیاج برادرش به او کمک نکرده.)

ص: 283


1- أمالی شیخ طوسی، ص280

و صد البتّه كه دعا كردن در حقّ برادر مسلمان، براى دعاكننده اثرات زيادى دارد، چنانچه امام به حقّ ناطق حضرت جعفر بن محمّد صادق علیه السلام مى فرمايند:

«دُعَاءُ الْمُؤْمِنِ لِلْمُؤْمِنِ یَدْفَعُ عَنْهُ الْبَلَاءَ وَ یُدِرُّ عَلَیْهِ الرِّزْقَ.(1)

(دعاى مؤمن براى مؤمن دفع بلا مى كند و روزى او را روان مى سازد.)

و در روايت ديگر امام صادق علیه السلام مى فرمايند:

«دُعَاءُ الْمُسْلِمِ لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ یَسُوقُ إِلَی الدَّاعِی الرِّزْقَ وَ یَصْرِفُ عَنْهُ الْبَلَاءَ وَ تَقُولُ لَهُ الْمَلَائِکَةُ لَکَ مِثْلَاهُ.(2)

(دعاى مسلمان درباره برادر غايبش رزق را به سوى دعاگو مى كشاند و بلا را از او برمى گرداند و فرشتگان به او مى گويند دو برابر آن چه براى برادرت خواستى از آن توست.)

نكته دوّم: با اين كه ثابت بنانى و دوستانش هيچ گاه امام زين العابدين علیه السلام را نديده بودند، امّا امام سجّاد علیه السلام آن ها را با نام مى شناختند، و اين نشان از احاطه علم امام علیه السلام به عالم امكان دارد، و اين كه علم امام معصوم علیه السلام در طول علم اللّه تبارك و تعالى بوده، و همان گونه كه خداوند تبارك و تعالى از همه چيز اطّلاع دارد، و عالم محضر ذات بارى تعالى مى باشد، اهل بيت علیهم السلام نيز از همه چيز به اذن اللّه تبارك و تعالى آگاهى دارند، و سراسر گيتى در محضر آن بزرگواران مى باشد. چنانچه حضرت امام محمّد باقر علیه السلام مى فرمايند:

«نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْیِ اللَّهِ وَ نَحْنُ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ عَلَي مَنْ دُونَ السَّمَاءِ وَ مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ.(3)

(ما اهل بیت خزانه دار علم خداوند متعال، و مترجمان وحى الهى هستيم، و ما اهل بیت حجّت رسا بر آن که زیر آسمان و روی زمین است، می باشیم.)

ص: 284


1- الاختصاص، ص28
2- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص392
3- اصول کافی، ج1، ص192

نكته سوّم: اين كه خداوند تبارك و تعالى به خاطر اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام از آسمان باران نازل مى كند، چنانچه وجود نازنين امام هادى حضرت علىّ بن محمّد علیهما السلام در زيارت جامعه كبيره مى فرمايند:

«وَ بِکُم یُنَزِّلُ الْغَيْثِ.»

غيث، به معنى باريدن باران مى باشد، يعنى خداوند تبارك و تعالى به سبب شما اهل بيت و به دعاهاى شما باران نازل مى كند. نه تنها باران، كه هر نعمتى از طرف خداوند متعال به بندگان الهى داده مى شود به بركت چهارده معصوم علیهم السلام است. و اگر آن بزرگواران نبودند، اصلاً آسمان و زمين قرار نمى گرفت. چنانچه در زيارت جامعه مى خوانيم:

«وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ.»

(به واسطه شماست كه خداوند آسمان را محفوظ نگاه داشته از اين كه بر زمين افتد.)

حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام مى فرمايند:

«بِنَا یُمْسِكُ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ بِنَا یُنْزِلُ الْغَیْثَ وَ یَنْشُرُ الرَّحْمَةَ لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ مِنَّا ظَاهِرٍ أَوْ خَافٍ وَ لَوْ خَلَتْ یَوْماً بِغَیْرِ حُجَّةٍ لَمَاجَتْ بِأَهْلِهَا كَمَا یَمُوجُ الْبَحْرُ بِأَهْلِه.(1)

(به واسطه حضور ما اهل بيت است كه آسمان و زمين نگاه داشته شده و فرو نمى ريزد و به واسطه ما است كه باران رحمت نازل مى شود و رحمت الهى منتشر مى گردد. هيچ زمانى زمين از حجّت قائمى از ما اهل بيت، چه آشكار و چه پنهان خالى نيست. اگر زمين يك روز بدون امام باشد، تمام اهلش را فرو مى برد، همان گونه كه موج دريا غرق شدگان را فرو مى برد.)

نكته چهارم: دوست داشتن در راه خداوند تبارك و تعالى از جمله محبّت هاى ممدوحه است، همان گونه كه بغض فى اللّه از عداوت هاى مستحسنه مى باشد. وجود نازنين خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم مى فرمايند:

ص: 285


1- ترجمه كمال الدّين و تمام النّعمة، ج1، ص309؛ عنه البحار، ج23، ص35

«يَا عَبْدَ اللَّهِ! أَحِبَّ فِي اللَّهِ وَ أَبْغِضْ فِي اللَّهِ وَ وَالِ فِي اللَّهِ وَ عَادِ فِي اللَّهِ فَإِنَّهُ لاَ تَنَالُ وَلاَيَةَ اللَّهِ إِلاَّ بِذَلِكَ وَ لاَ يَجِدُ رَجُلٌ طَعْمَ الْإِيمَانِ وَ إِنْ كَثُرَتْ صَلاَتُهُ وَ صِيَامُهُ.(1)

(اى بنده خدا! در راه خدا و به خاطر او دوست داشته باش و به خاطر او تنفّر داشته باش و دوستى و دشمنيت در راه خدا باشد؛ زيرا ولايت خداوند جز از اين راه به دست نمى آيد، و هيچ انسانى، هر چند نماز و روزه اش زياد باشد، طعم ايمان را نمى چشد مگر آن كه چنين باشد.)

به عبارت ديگر، انسان بايد در راه خدا و به خاطر او دوست داشته باشد، همه دوستى هايش با افراد به خاطر خدا باشد، آن كسى و آن چيزى را كه خدا دوست دارد، به خاطر اينكه محبوب خدا است، دوست داشته باشد؛ و همچنين از آنچه مبغوض خداست، به خاطر اينكه مبغوض خداست، از آن متنفّر باشد و بدش بيايد؛ و دوستى و دشمنى او در همه موارد به خاطر خدا باشد. چنين كسى در واقع خدا را ولىّ و سرپرست خود دانسته و از پيش خود در برابرِ او اراده اى ندارد، خواستِ خود را در خواستِ خدا فانى كرده و جز آنچه او مى خواهد، چيزى نخواهد؛ و همين است حقيقت ايمان، و اگر كسى از اين حالت بهره اى نداشته باشد، اصلاً طعم ايمان را نچشيده است هر چند كه اهل نماز و روزه و... باشد. پس حبّ و بغضِ در راهِ خدا محور ايمان مى باشد، به همين جهت وقتى از امام صادق علیه السلام سؤال شد كه آيا حبّ و بغض جزء ايمان است، حضرت فرمود:

«هَلِ الإیمانُ إِلاَّ الحُبُّ وَ البُغضُ.(2)

بنابر اين از آنجايى كه ايمان غير از حبّ و بغض به خاطر خداوند تبارك و تعالى نيست ، وجود نازنين امام زين العابدين علیه السلام به ثابت بنانى و دوستانش فرمودند:

ص: 286


1- بحارالانوار، ج27، ص54
2- اصول كافى، كتاب الايمان و الكفر، باب الحب فى اللّه و البغض فى اللّه، ح5

«آيا كسى در بين شما هست كه خدا او را دوست داشته باشد، تا به خاطر او دعاى شما مستجاب شود.»

و چه كسى در اين عالم غير از وجود اقدس و مبارك و نازنين حضرات معصومين علیهم السلام مى تواند ادّعا كند كه خدا او را دوست دارد. چنين ادّعايى فقط و فقط زيبنده اهل بيت علیهم السلام مى باشد. بله ذات اقدس اله همه بندگان خود را دوست دارد و همه موجودات عالم مخصوصاً انسان ها مورد عنايت و توجّهات خداوند متعال مى باشند، امّا آن محبّتى كه لازمه اش خشنودى خداوند جلّ جلاله از همه اعمال و رفتار و كردار بندگان مى باشد، تنها درباره حضرات معصومين علیهم السلام صادق است و لا غير، و اهل بيت علیهم السلام مى توانند بفرمايند خداوند متعال ما را دوست دارد، و از همهٔ اعمال و کردار و رفتار و گفتار ما راضی می باشد.

معجزه چهارم: تبديل شدن آب به جواهرات قيمتى

مرحوم علّامه مجلسی قدس سره در كتاب شريف «بحار الانوار» مى نويسد: در بعضى از مؤلّفات شيعه ديدم كه نقل كرده اند: روايت شده مرد مؤمنى از بزرگان شهر بلخ در بيشتر سال ها به حجّ مى رفت، و بعد از انجام دادن مناسك حجّ و زيارت پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم خدمت حضرت سجّاد علیه السلام مى رسيد و سوغات و هدايايى براى آن حضرت مى آورد، سؤالات دينى خود را از امام علیه السلام مى پرسيد و سپس به شهر خود مراجعت مى كرد. در يكى از اين برگشت ها همسرش به او گفت:

«أَرَاكَ تُهْدِی تُحَفاً كَثِیرَةً وَ لَا أَرَاهُ یُجَازِیكَ عَنْهَا بِشَیْءٍ فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ الَّذِی نُهْدِی إِلَیْهِ هَدَایَانَا هُوَ مَلِكُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ جَمِیعُ مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ تَحْتَ مِلْكِهِ لِأَنَّهُ خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ هُوَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ إِمَامُنَا فَلَمَّا سَمِعَتْ ذَلِكَ مِنْهُ أَمْسَكَتْ عَنْ مَلَامَتِهِ.»

(مى بينم در هر زمان به ديدار امام خود مى روى سوغات و هداياى زيادى با خودت مى برى، ولى آن حضرت چيزى به تو پاداش نمى دهد. پس مرد بلخى به همسرش گفت: ایشان پادشاه دنيا و آخرت هستند، و آن چه مردم دارند به بركت ایشان می باشد، و مالكش در حقيقت حضرت است؛ زيرا آن حضرت خليفه و جانشين

ص: 287

خداوند بر روى زمين و حجّت پروردگار بر بندگان می باشند، و ایشان فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و پيشواى ما هستند. وقتی آن زن سخنان شوهرش را شنيد، دیگر او را سرزنش نکرد.)

سپس آن شخص براى سال آينده براى حجّ آماده شد و قصد منزل شريف آن حضرت نمود. وقتى به آنجا رسيد اجازه ورود خواست، امام علیه السلام به او اجازه مرحمت فرمودند. وقتی مرد بلخى وارد خانه شد، و بر آن حضرت سلام كرد و دست مبارك حضرت را بوسيد، پس از خوش آمدگويى امام علیه السلام او را به خوردن غذا با خودشان دعوت فرمودند، و بعد از آن كه غذا خوردند امام علیه السلام طشت و ظرف آب طلب كردند. لذا مرد بلخى برخاست و ظرف آب را به دست گرفت تا آب روى دست هاى امام علیه السلام بريزد، حضرت فرمودند:

اى شيخ! تو مهمان ما هستی چطور آب بر دست ما بریزی؟ عرض كرد: دوست دارم خدمت كنم. امام علیه السلام فرمودند: حال كه چنين است به خدا قسم به تو نشان مى دهم آن چه را كه خشنودت كند و چشمانت به واسطه آن روشن شود. آن گاه آب را روى دست هاى مبارك امام علیه السلام ريخت تا يك سوّم طشت را آب گرفت، امام علیه السلام به آن مرد فرمودند: چه چيزى در ميان طشت است؟ عرض كرد: آب است. امام علیه السلام فرمودند: بلکه ياقوت سرخ است، پس دوباره آن مرد نگاه كرد ديد آب ها به قدرت پروردگار ياقوت سرخ شده است.

سپس امام علیه السلام فرمودند: آب بريز. مرد بلخى آب ريخت تا دو سوّم طشت پر از آب شد. امام علیه السلام به او فرمودند: در ميان طشت چيست؟ عرض كرد: آب است. حضرت فرمودند: نگاه كن، زمرّد سبز است. وقتى نگاه كرد ديد زمرّد سبز است. سپس امام علیه السلام به او فرمود: باز هم آب بريز. مرد بلخى آب را روى دست هاى مبارك آن حضرت ريخت تا اين كه طشت پر شد. امام علیه السلام به او فرمودند: در ميان طشت چيست؟ عرض كرد: آب است. فرمودند: بلكه دُرّ سفيد است. وقتى آن مرد نگاه كرد ديد دُرّ سفيد شده است و طشت از سه نوع جواهر يعنى دُرّ و ياقوت و زمرّد پر گشته است، خيلى تعجّب كرد و خود را روى دست هاى آن حضرت انداخت و آن ها را بوسيد. بعد امام علیه السلام فرمودند:

ص: 288

«یَا شَیْخُ! لَمْ یَكُنْ عِنْدَنَا شَیْءٌ نُكَافِیكَ عَلَی هَدَایَاكَ إِلَیْنَا فَخُذْ هَذِهِ الْجَوَاهِرَ عِوَضاً عَنْ هَدِیَّتِكَ وَ اعْتَذِرْ لَنَا عِنْدَ زَوْجَتِكَ لِأَنَّهَا عَتَبَتْ عَلَیْنَا. فَأَطْرَقَ الرَّجُلُ رَأْسَهُ، وَ قَالَ: یَا سَیِّدِی! مَنْ أَنْبَأَكَ بِكَلَامِ زَوْجَتِی فَلَا أَشُكُّ أَنَّكَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ.»(اى شيخ! نزد ما چيزى نمى باشد كه هداياى تو را جبران كند، همين جواهرات را در مقابل آن هدايا از ما بپذير و نزد همسرت از طرف ما عذرخواهى كن كه او ما را سرزنش كرده و رفتار ما را نپسنديده است. مرد سر از خجالت به زير انداخت و عرض كرد: اى سرور من چه كسى گفتار همسرم را به شما خبر داده است؟ شكّى ندارم كه شما از خانواده رسالت هستيد.)

سپس مرد بلخى با امام علیه السلام وداع كرد و جواهرات را به همراه خود براى همسرش برد. وقتى كه به شهر و ديار خود رسيد و به خانه اش وارد شد، جريان سفر را براى همسرش تعريف كرد. زن سجده شكر به جاى آورد و شوهرش را به خداى بزرگ قسم داد كه او را در سفر آينده با خود خدمت امام علیه السلام ببرد. وقتى موسم كوچ كردن براى حجّ فرارسيد، و مرد بلخى آماده سفر شد، طبق وعده اى كه به همسرش داده بود او را به همراه خود برد. پس زن در بين راه بيمار شد و نزديك مدينه كه رسيد از دنيا رفت. شوهرش گريه كنان خدمت امام علیه السلام رسيد و آن حضرت را از وفات زن باخبر كرد.

«فَقَامَ الْإِمَامُ علیه السلام وَ صَلَّی رَكْعَتَیْنِ وَ دَعَا اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِدَعَوَاتٍ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الرَّجُلِ وَ قَالَ لَهُ: ارْجِعْ إِلَی زَوْجَتِكَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَحْیَاهَا بِقُدْرَتِهِ وَ حِكْمَتِهِ وَ هُوَ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ.»

(امام علیه السلام فوراً برخاستند و دو ركعت نماز خواندند و بعد از نماز دعا كردند و با خدا به راز و نياز پرداختند، سپس رو به من نمودند و فرمودند: نزد همسرت برگرد، خداوند او را به قدرت و حكمتش زنده گردانيد، و اوست كه استخوان هاى خاكستر شده را دوباره روح مى دهد و زنده مى گرداند.)

مرد بلخى بى درنگ برخاست و با عجله رفت. همين كه به منزل گاهش رسيد، همسرش را ديد كه صحيح و سالم نشسته است، به او گفت: چگونه به اين جهان برگشتى و خداوند تو را زنده

ص: 289

كرد؟ گفت: به خدا قسم فرشته مأمور مرگ به سراغ من آمد و روح مرا از بدن خارج كرد و در اختيار گرفت، خواست كه آن را بالا ببرد ناگهان شخصى با اوصاف فلان و فلان ظاهر گشت؛ وشروع كرد به شمردن خصوصيّات آن حضرت و شوهرش مى گفت: بلى اين اوصاف و ويژگى هاى مولا و سرورم علىّ بن الحسين علیهما السلام است. زن گفت:

«فَلَمَّا رَآهُ مَلَكُ الْمَوْتِ مُقْبِلًا انْكَبَّ عَلَی قَدَمَیْهِ یُقَبِّلُهُمَا، وَ یَقُولُ: السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ، السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا زَیْنَ الْعَابِدِینَ، فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قَالَ لَهُ: یَا مَلَكَ الْمَوْتِ أَعِدْ رُوحَ هَذِهِ الْمَرْأَةِ إِلَی جَسَدِهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ قَاصِدَةً إِلَیْنَا وَ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یُبْقِیَهَا ثَلَاثِینَ سَنَةً أُخْرَی وَ یُحْیِیَهَا حَیَاةً طَیِّبَةً لِقُدُومِهَا إِلَیْنَا زَائِرَةً لَنَا. فَقَالَ الْمَلَكُ سَمْعاً وَ طَاعَةً لَكَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ ثُمَّ أَعَادَ رُوحِی إِلَی جَسَدِی وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَی مَلَكِ الْمَوْتِ قَدْ قَبَّلَ یَدَهُ علیه السلام وَ خَرَجَ عَنِّی فَأَخَذَ الرَّجُلُ بِیَدِ زَوْجَتِهِ وَ أَدْخَلَهَا إِلَیْهِ علیه السلام وَ هُوَ مَا بَیْنَ أَصْحَابِهِ فَانْكَبَّتْ عَلَی رُكْبَتَیْهِ تُقَبِّلُهُمَا وَ هِیَ تَقُولُ: هَذَا وَ اللَّهِ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ هَذَا هُوَ الَّذِی أَحْیَانِیَ اللَّهُ بِبَرَكَةِ دُعَائِهِ.»

(همين كه ملك الموت او را ديد خود را روى قدم هايش انداخت و آن ها را بوسه زد و عرض كرد: درود بر شما اى حجّت خداوند بر روى زمين، سلام بر شما اى زينت عبادت كنندگان. آن حضرت سلامش را پاسخ دادند و فرمودند: اى فرشته مرگ! روح اين زن را به بدنش برگردان؛ زيرا او قصد زيارت ما را نموده است و من از پروردگارم درخواست نمودم كه او را سى سال ديگر باقى بدارد و زندگى پاكى همراه با صفا و معنويّت به خاطر آمدنش به زيارت ما مرحمت فرمايد. آن فرشته عرض كرد: سمعاً و طاعةً ای ولیّ خدا! سپس روح مرا به جسدم برگرداند. و من با چشم خودم دیدم که ملک الموت دست آن حضرت را بوسید و رفت. و از نزد من خارج شد. مرد بلخى دست همسرش را گرفت و او را خدمت امام علیه السلام آورد، در حالی که آن حضرت در ميان اصحاب نشسته بودند. همين كه چشم زن به جمال آن حضرت افتاد، خود را به روى قدم هاى مبارك امام انداخت و گفت: به خدا قسم ايشان پیشوا و مولاى

ص: 290

من هستند، ايشان همان آقايى می باشند كه خداوند به بركت دعایشان مرا زنده نمود.)بعد از آن باقيمانده عمر خود را آن زن به همراه شوهرش، تا هنگام مرگ در جوار رحمت امام زین العابدین علیه السلام به سر بردند، و مجاورت آن حضرت را رها نكردند، تا از دنيا رفتند(1)

شنيدستم يكى بلخى هميشه *** ز بعد حجّ به شوقى بس حميده

به هر زحمت كه كس مثلش نديده *** توجّه مى نمود سوى مدينه

زيارت مى نمود ختم رسولان *** حبيب كردگار و نور تابان

ز بعد آن به شورى بى نهايت *** زيارت مى نمود اصل ولايت

امام چارمين با عشق بى حد *** ولىّ اين جهان و نور سرمد

هميشه با هداياى زيادى *** زيارت مى نمود مولا به شادى

چو روزى آمد از نزد امامش *** به شهر خود بَرِ قومِ گرامش

شنيد زخمِ زبان ها از عيالش *** دمادم در همان روز و مجالش

كه هر سالى روى نزد نگارت *** برى سوغات بسيار بهر يارت

وليكن او ندارد التفاتى *** براى تو هديه از جهاتى

بگفت با همسرش آن مرد برنا *** ندارم از خودم چيزى به دنيا

هر آن چه نزد اين خلق جهان است *** ز الطاف شه من بى گمان است

بُوَد شاهنشه دنيا و عُقبى *** وَلىّ و جانشينِ شاه و مُولى

چو آمد موسم حجّ با سلامت *** دوباره بوسه زد دست امامت

رسيده محضر نور هدايت *** امامِ ساجدين، اصلِ وصايت

ولى در اين سفر آن نورِ بارى *** نمود دعوت ز او با بردبارى

نموده دعوت از او بهر اطعام *** ولىّ مؤمنين آن روحِ اسلام

ص: 291


1- بحارالانوار، ج46، ص47

كه تا باشد ناهارى با كريمان *** شود هم سفره با زاده شيران

رسيد چون لحظهٔ اطعام و اكرام *** سر سفره ولىّ حقّ ز خدّام

طلب بنمود همى با خوش زبانى *** يكى طشتى و آبى را به آنى

چو آوردند آن ها را به سرعت *** براى آن امام و روح عزّت

ز جا برخاست آن مرد بلخى *** به لبخند و بدون هيچ تلخى

كه شُويد دست حضرت با زرنگى *** به شادى و صفائى و قشنگى

بفرمود كه تويى مهمانم امروز *** به زحمت اُفتى اى همراه پيروز

بگفت به حضرتش با عشق بسيار *** تويى مولاى من اى شاه و سردار

دلم خواهد كه باشم خاكِ راهت *** غلاميّت كنم در بارگاهت

بشويم دست تو اى نور طاها *** تويى سرور براى خلق و آقا

بفرمود حضرتش با او که اكنون *** كنى اكرام من در چرخ گردون

ببينى معجزى امروز سرمست *** كه نَبْوَد مثل آن در كوى و هر بست

به ذات حقّ شوى مسرور از آن *** شود روشن دو چشمت روزگاران

سپس فرمود تا ريزد به دستش *** ز آب كوزهٔ شاهِ اَلستش

بگفت با او چه مى بينى تو اكنون *** درون طشت گرديده چه گلگون

نگاهى كرد چون بر طشت و آن آب *** بديد ياقوت سرخ گرديد ناياب

دوباره ريخت بر دستان مولا *** از آن کوزهٔ آبِ گشته والا

بفرمود حضرتش با او به تکرار *** چه می بینی درون طشت این بار

بديد دُر ريزد از دستان آن شاه *** به اعجازی در آن حال و بزنگاه

براى بار سوّم باز فرمود *** بريز بر دست من آبى كه مى بود

بفرمود كه چه مى بينى به اين طشت *** چه ريزد از دو دست ذاتِ همّت

نظر كرد و بديد گشته زُمرّد *** همان آبى كه از آن جرعه اى خورد

شده از معجز آن نور سرمد *** لبالب از جواهر طشتِ آن عبد

ص: 292

بداد حضرت به او آن طشت و فرمود *** به پيش آن هدايايت بُوَد خُرد

نما از همسرت بس عذرخواهى *** به جاى من چو برگشتى به گاهى

ز ياقوت و ز دُر و از زمرّد *** يكى طشت از براى همسرش برد

بگفت با همسرش جمله وقايع *** از آن چه نزد حضرت گشت واقع

چو بشنيد همسرش جمله خبرها *** ز اعجاز امام و آن هنرها

بشد شرمنده از جمله سخن ها *** كه گفته بود به شويش سوء ظنّ ها

قسم داد شوهرش را به صفاتى *** كه او را هم بَرد در سال آتى

به پيش حضرتش با شرمسارى *** كه تا خواهد ز او بخشش به زارى

چو آمد سال بعد و موسم حجّ *** بشد همراه شوهر با همه اَرج

چو آمد در طريق و آن بيابان *** بشد زن خسته و بيمار و نالان

ز بيمارى ز دنيا رفت ناگاه *** به نزديك مدينه با همه آه

بيامد شوهرش با چشم گريان *** به پيش سرور شب زنده داران

به مولايش علىّ بن الحسين گفت *** نموده همسرم بيرون شهر فوت

چو بشنيد اين خبر در لحظه مولا *** به دعا و نمازى كرد غوغا

سپس فرمود به او با سربلندى *** برو در نزد او بى هيچ دردى

به اذن ذوالجلال گرديده زنده *** شده آسوده از غم رنج برده

چو آمد مرد بلخى در كنارش *** بديد آسوده بنشسته نگارش

بگفتا كه چگونه بازگشتى *** خودم ديدم كه از دنيا برفتى

بگفت قسم به جان ربِّ هستى *** بمُردم پيش از اين در حال سختى

بيامد قابض الارواح پيشم *** جدا بنمود روح از جسم و خويشم

بيامد پيش من ناگه جوانى *** نديدم مثل او صاحب توانى

چو عزرائيل با آن جاه و شوكت *** بديد آن علّتِ ايجاد خلقت

بكرد تعظيم آن نورِ الهى *** بزد بوسه دو دستش در نگاهى

ص: 293

به پيش او چنان عبد و غلامى *** مطيع و محو او اندر كلامى

بيفتاد بر قدوم نازنينش *** بزد بوسه قدوم دل نشينش

سپس كرد او سلامى به جنابش *** به حجّت خدا اندر خطابش

به زين العابدين آن نور يزدان *** سلامى كرد با عشق فراوان

سپس داد بر سلام او جوابى *** بفرمود بعد از آن با او خطابى

خدا داده به او عمر دوباره *** كند سى سال ديگر عمر تازه

براى اين كه او نيّت نموده *** براى ديدنم بى تاب بوده

چو كرده قصد ديدار و زيارت *** خدا داده به او عمر و لياقت

نما روحش دوباره سوى جسمش *** برش گردان به دنيا سوى قومش

چو عزرائيل شنيد دستور حضرت *** بگفت فرمان تو بر ديده منّت

بگردانيد دوباره روح بر جسم *** شدم محبوب داور از همه قسم

سپس بوسيد دست حضرت و رفت *** شدم زنده به لطف حقّ به رحمت

چو برگشتم بر اين دنياى فانى *** كنارم آمدى با سوز و آنى

ببرد آن مرد بلخى همسرش را *** مدينه تا ببيند سرورش را

چو آن دو آمدند در نزد حضرت *** كه بينند آن امير و روح غيرت

به اطراف جنابش جمله ياران *** همه بنشسته بودند اى عزيزان

ولى آن زن اگر چه تا به آن روز *** نديده بود آن نور دل افروز

همين كه حضرتش را ديد در حال *** بگفت با گريه در آن وقت اقبال

جوانى كه بديدم وقت مُردن *** چو آمد آن مَلك از بهر بُردن

همين آقا بُوَد كه بين مسجد *** كنون بنشسته بين جمعِ ساجد

همان مولا بُوَد كه چون بمُردم *** به دعايش خدا زنده نمودم

الهى به حقّ زينت شب زنده داران *** عنايت كن به «سجّاد» جمله دوران

**********

ص: 294

معجزه پنجم: دعاى امام سجّاد علیه السلام در حقّ فرزدق

اشاره

بسیاری از علماء و محدثین نقل کرده اند: حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام در سالی که هشام بن عبد الملک خلیفه عبّاسی به حجّ رفته بود، به زیارت خانهٔ خدا رفتند. در آن ازدحام مردم خیلی به حضرت احترام می کردند و مرتب برای پرسیدن سؤالات خود، محضر حضرت می رسیدند. و برای این که حضرت امام زین العابدین علیه السلام حجر الأسود را استلام نمایند، راه باز نمودند. کاری که هشام بن عبد الملک، هر آن چه نمود، به جهت ازدحام جمعیت موفق به انجامش نشد، و مردم اجازه نزدیک شدن به حجر الأسود را به او ندادند(1)

لذا عده ای که تا به آن روز حضرت را ندیده بودند و از این استقبال مردم نسبت به حضرت تعجب کرده بودند، به هشام گفتند: این مرد کیست؟ هشام به دروغ گفت: من او را نمی شناسم، مبادا رغبت مردم به حضرت زیاد شود. فرزدق که در آنجا حاضر بود، به آن ها گفت: من ایشان را می شناسم. و فی البداهه در شأن حضرت اشعاری را انشاء نمود که متجاوز از چهل بیت است(2)

و با این بیت آغاز می شود:

هذَا الَّذی تَعرِفُ البَطحاءُ وَطأَتَهُ *** وَ البَیتُ یَعرِفُهُ وَ الحِلُّ وَ الحَرَمُ

این آقا کسی است که سرزمین مکه قدمگاه او را می شناسد، و خانه خدا و حلّ و حرم او را می شناسد.

بعد از این که فرزدق این اشعار را در وصف حضرت امام زین العابدین علیه السلام سرود، هشام بن عبد الملک، دنبال فرزدق فرستاد و او را در عسقلان، مکانی بین مکه و مدینه حبس کرد(3)

و نام او را از دیوان [بیت المال] پاک کرد. حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام برای او ده هزار درهم به عنوان صله فرستادند(4)

ولی فرزدق آن را برگرداند و عرض کرد: من این قصیده را به جهت دیانت [و عرض ادب به محضر شما] سروده ام. ولی حضرت دوباره آن صله را برای او فرستادند و فرمودند:

ص: 295


1- کشف الغمّة، ج2، ص80
2- منتهی الآمال، ج1، ص1152
3- اعیان الشیعه، ج10، ص269
4- کشف الغمّة، ج2، ص80

«قَدْ شَکَرَ اللَّهُ لَکَ ذَلِکَ، فَلَمَّا طَالَ الْحَبْسُ عَلَیْهِ وَ کَانَ یُوعِدُهُ بِالْقَتْلِ شَکَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَدَعَا لَهُ فَخَلَّصَهُ اللَّهُ، فَجَاءَ إِلَیْهِ وَ قَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! إِنَّهُ مَحَااسْمِی مِنَ الدِّیوَانِ، فَقَالَ: کَمْ کَانَ عَطَاؤُکَ؟ قَالَ: کَذَا، فَأَعْطَاهُ لِأَرْبَعِینَ سَنَةً وَ قَالَ علیه السلام : لَوْ عَلِمْتُ أَنَّکَ تَحْتَاجُ إِلَی أَکْثَرَ مِنْ هَذَا لَأَعْطَیْتُکَ. فَمَاتَ الْفَرَزْدَقُ بَعْدَ أَنْ مَضَی أَرْبَعُونَ سَنَةً.(1)

(خدا به جهت این قصیده ای که سرودی به تو پاداش دهد. امّا وقتی زندانی بودنِ فرزدق طولانی شد و او را تهدید به قتل نمودند، به حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام شکایت نمود. از این رو حضرت برای او دعا کردند و او [به برکت دعای حضرت] از زندان آزاد شد. بعد از آن که فرزدق [آزاد شد] محضر حضرت آمد و عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! هشام نام مرا از دیوان [بیت المال] پاک کرده است. حضرت فرمودند: چقدر به تو عطا می کرد؟ عرض کرد: فلان مقدار، پس حضرت [علاوه بر صله ای که به او عنایت کرده بودند،] خرج چهل سال را به او عنایت کردند و فرمودند: اگر می دانستم که به پولی بیش از این احتیاج پیدا می کنی، به تو می دادم! پس فرزدق بعد از گذشت چهل سال [از این واقعه] از دنیا رفت.)

به روزی که بود، بیتِ ربّ و خدا *** شلوغ و پذیرای خلق از قضا

بیامد به بیت خدا با چه کین *** هشام بن عبد الملک آن لعین

ز بعد طوافش به بیت الحرام *** میان خلائق در آن ازدحام

چو آمد که گیرد حجر را به بَر *** ببوسد حجر را همی بی هنر

شلوغی بشد پرده و صد حجاب *** به جمع خلائق حبابی به آب

بیامد کناری و جائی نشست *** در آن جمعیت سود و طرفی نبست

بشد ناگهان آسمان در خروش *** نموده شعف کعبه با مِی فروش

نمودند مردم همه راه باز *** به سجده همه در بَرِ بی نیاز

چه گشته خدایا کنون در حرم *** که گشته پلیدی چنین در عدم

ص: 296


1- الخرائج و الجرائح، ج1، ص268

به تکبیر و تهلیلِ مردم عیان *** بشد در حرم مالک این جهان

بیامد چو سجّاد والا مقام *** درون حرم با همه احتشام

به سجده شدند جمله اندر بَرَش *** به تعظیم او خلقِ فرمانبرش

نمودند جایش کنار حجر *** که بوسد حجر را و گیرد به بَر

بگفتند جمعی به آن دون پست *** به آن غافلِ کافرِ بت پرست

که این سَیّدِ صاحبِ جاه کیست *** به جز او در اینجا کسی راه نیست

بگفت با تکلّف هشام لعین *** خبیثی که نَبْوَد چو او در زمین

ندانم که او کیست یا از کجاست *** به جمع خلائق چرا ره گشاست

ولیکن فرزدق به صوتی برین *** بگفت من شناسم شه مُلک دین

فرزدق بگفت وصف زین العباد *** به اشعار نابی که مثلش نباد

بگفت وصف مولا به جمعی عظیم *** به پیش امامی که باشد کریم

به مکّه که بودند پیر و جوان *** در آن جمع و در بین آن عاصیان

بگفت پیش چشم هشام ذلیل *** ز اشعار نابش بسی بی بدیل

ز وصف جگر گوشهٔ مصطفی *** علیّ زاده و نورِ خیرُ الوری

بگفت از مقامات حقِّ مبین *** ز سجّاد و فضلش به روی زمین

از این رو برایش امام و ولیّ *** صله ها فرستاد بس منجلی

ولی گفت با عشق و حال تمام *** اگر گفتمی فضل تو ای امام

نه از بهر زر بوده و جاه و مال *** ز جان گفتمی جاه تو با جلال

برای خدا این چنین گفته ام *** به عشقت چنین جمله ها سُفته ام

نگیرم برایش یکی درهمی *** تو شاهی و بر این جهان خُرّمی

بفرمود حضرت به او از صفا *** هر آن چه که ما در سرای خدا

به خلق زمین و بدون ریا *** به هر کس بدادیم به حکم قضا

دگر پس نگیریم بی هر کلام *** در این عالم از بهر خلق گرام

ص: 297

قبولش نما بی کلامی ز جان *** نکن رد دگر دست ما هر زمان

ولی زآن زمان حاکم دین فروش *** بکرد در بلائی فرزدق ز جوش

بِبُردند به زندان همی ناکسان *** به جرم وِلای علیّ بی گمان

در آن لحظه با ضرب و شتم تمام *** همی آن فرزدقِ بس با مرام

بماند روزگاری به زندان اسیر *** به زندان بکرد شکوه ها بر امیر

که چون گفتمی فضل تو بر همه *** کنم در قفس این چنین زمزمه

چو پیش خودش شکوه بر شاه کرد *** دعا حضرتش با دو صد آه کرد

چو حضرت نمود از برایش دعا *** فرزدق بشد با دعایش رها

فرزدق چو آمد ز زندان بُرون *** در آن روزگارِ ز سختی فزون

بگفت به امام و ولیّ جلیل *** هشام لعینِ شده بس ذلیل

گرفته ز دیوان اسمم قلم *** ولیّ نعمت و شاهِ جود و کرم

ز بیت المال ندارم دگر سهم من *** بُوَد این لعین بدتر از اَهْرِمَن

بداد حضرتش خرج چِل سال او *** پس از آن که کردند همی گفتگو

سپس گفت نور خدای وَدُود *** که گر بیش از این احتیاج تو بود

کنون داده بودم همین جا به تو *** که باشی تو آسوده و خنده رو

ز بعد چهل سال از این گفتگو *** ز دنیا برفت با همان خُلق و خو

بگفت طول عُمرش ز وصف علیّ *** که «سجّاد» گوید ز وصفش جلیّ

مرحوم علامه محمّدتقی مجلسی قدس سره اشعار جناب فرزدق رحمه الله را در کتاب «روضة المتقین» به این نحو نقل کرده است:

هذا الذی تعرف البطحاء وطأته *** و البیت یعرفه و الحل و الحرم

هذا ابن خیر عباد اللّه کلهم *** هذا التقی النقی الطاهر العلم

هذا علی رسول اللّه والده *** أمست بنور هداه تهتدی الأمم

ص: 298

إذا رأته قریش قال قائلها *** إلی مکارم هذا ینتهی الکرم

ینمی إلی ذروه العز الذی قصرت **** عن نیلها عرب الإسلام و العجم

یکاد یمسکه عرفان راحته *** رکن الحطیم إذا ما جاء یستلم

یغضی حیاء و یغضی من مهابته *** فم(1)یکلم إلا حین یبتسم

ینشق نور الهدی عن نور غرته *** کالشمس تنجاب عن إشراقها الظلم

بکفه خیزران ریحها عبق *** من کف أروع فی عرنینه شمم

مشتقه من رسول اللّه نبعته *** طابت عناصره و الخیم و الشیم

حمال أثقال أقوام إذا قدحوا *** حلو الشمائل تحلو عنده النعم

هذا ابن فاطمة إن کنت جاهله *** بجدّه أنبیاء اللّه قد ختموا

اللّه فضله قدما و شرفه *** جری بذاک له فی لوحه القلم

من جدّه دان فضل الأنبیاء له *** و فضل أمته دانت له الأمم

أم البریه بالإحسان فانقشعت *** عنها الغمامه و الإملاق و العدم

کلتا یدیه غیاث عم نفعهما *** یستوکفان و لا یعروهما عدم

سهل الخلیقة لا تخشی بوادره *** تزینه الخصلتان الخلق و الکرم

لا یخلف الوعد میمون نقیبته *** رحب الفناء أریب حین یغترم

من معشر حبهم دین و بغضهم *** کفر و قربهم منجی و معتصم

یستدفع السوء و البلوی بحبهم *** و یسترب به الإحسان و النعم

مقدم بعد ذکر اللّه ذکرهم *** فی کلّ حال و مختوم به الکلم

إن عد أهل التقی کانوا أئمتهم *** أو قیل من خیر أهل الأرض؟ قیل هم

لا یستطیع جواد بعد غایتهم *** و لا یدانیهم قوم و إن کرموا

هم الغیوث إذا ما أزمه أزمت *** و الأسد أسد الشری و البأس مختذم

یأبی لهم أن یحل الذم ساحتهم *** خیم کریم و أید بالندی خضم

ص: 299


1- فما: (فلا - خ)

لا ینقص العسر قسطا من أکفهم *** سیان ذلک إن أثروا و إن عدموا

أی الخلائق لیست فی رقابهم *** لأولیه هذا أوله نعم

من یعرف اللّه یعرف أولیه ذا *** فالدین من بیت هذا ناله الأمم(1)

عبد الرحمن جامی یکی از بزرگترین علماء عامه نیز، اشعار جناب فرزدق رحمه الله را به زبان فارسی، این چنین بیان نموده است:

گفت من مى شناسمش نيكو *** زو چه پرسى به سوى من كن رو

آن كس است اين كه مكّه و بطحا *** زمزم و بوقُبَيس و خيف و منا

حرم و حلّ و بيت و ركن و حطيم *** ناودان و مقام ابراهيم

مروه مسعىٰ صفا حجر عرفات *** طيبه و كوفه كربلا و فرات

هريك آمد به قدر او عارف *** بر علوّ مقام او واقف

قرّة العين سيّد الشهداست *** غنچۀ شاخ دَوحۀ زهراست

ميوۀ باغ احمد مختار *** لالۀ راغ حيدر كرّار

چون كند جاى در ميان قريش *** رود از فخر بر زبان قريش

كه بدين سرور ستوده شيم *** به نهايت رسيد فضل و كرم

ذروۀ عزّت است منزل او *** حامل دولت است محمل او

از چنين عزّ و دولت ظاهر *** هم عرب هم عجم بود قاصر

جدّ او را به مسند تمكين *** خاتم الانبياست نقش نگين

لايح از روى او فروغ هُدىٰ *** فايح از خوى او شميم وفا

طلعتش آفتاب روز افروز *** روشنايى فزاى و ظلمت سوز

جدّ او مصدر هدايت حقّ *** از چنان مصدرى شده مشتق

ص: 300


1- روضة المتقین، ج14، ص411

از حيا نايدش پسنديده *** كه گشايد به روى كس ديده

خلق ازو نيز ديده خوابانند *** كز مهابت نگاه نتوانند

نيست بى سبقت تبسّم او *** خلق را طاقت تكلّم او

در عرب در عجم بود مشهور *** كو مدنش مغفّل مغرور

همه عالم گرفت پرتو خور *** گر ضريرى نديد ازان چه ضرر

شد بلند آفتاب بر افلاك *** بوم اگر زان نيافت بهره چه باك

بر نكو سيرتان و بدكاران *** دست او ابر موهبت باران

فيض آن ابر بر همه عالم *** گر بريزد نمى نگردد كم

هست ازان معشر بلند آيين *** كه گذشتند ز اوج عِلّيّين

حبّ ايشان دليل صدق و وفاق *** بعض ايشان نشان كفر و نفاق

قربشان پايۀ علوّ و جلال *** بعدشان مايۀ عتوّ و ضلال

گر شمارند اهل تقوا را *** طالبان رضاى مولا را

اندر آن قوم مقتدا باشند *** و اندر آن خيل پيشوا باشند

گر بپرسد ز آسمان بالفرض *** سائلى مَن خِيارُ اهل الأرض

بر زبان كواكب و انجم *** هيچ لفظى نيايد الّا هُم

هُم غُيُوثُ النّدٰی اذا وَهَبُوا *** هُم لُيُوثُ الثَّرىٰ اذا نَهَبُوا

ذكرشان سابق است در افواه *** بر همه خلق بعد ذكر اللّٰه

سر هر نامه را رواج فزاى *** نام ايشانست بعد نام خداى

ختم هر نظم و نثر را الحقّ *** باشد از يمن نامشان رون(1)

ص: 301


1- مثنوی هفت اورنگ، ج1، ص206

اسم کامل فرزدق، "همام بن غالب بن صعصعة بن ناجیة" است و از بزرگان بنی تمیم به حساب می آمده است. کنیهٔ او "أبو فراس" و لقبش "فرزدق" بوده است. فرزدق از شعرای بزرگ عصر اموی محسوب می شود.

روزی فرزدق به همراه پدرش محضر حضرت مولا امیر المؤمنین علیه السلام رسید، حضرت به غالب پدر فرزدق فرمودند: او کیست؟ عرضه داشت: فرزندم است و شعر می گوید. حضرت فرمودند: قرآن را به او آموزش بده که بهتر از شعر است. از این رو حسب الامر حضرت مولا امیر المؤمنین علیه السلام ، پاهایش را بست، تا زمانی که قرآن را حفظ کرد(1)

البتّه فرزدق برای خلفاء اموی نیز شعر سروده است که به نظر می رسد از باب تقیه بوده باشد. و بنابر نقل مشهور، فرزدق در سال صد و ده هجری قمری، در سن نود و یک سالگی در بصره وفات کرده است(2)

فضيلت شعراى اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام

مرحوم شيخ حرّ عاملى قدس سره از حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام نقل كرده است:

«مَا قَالَ فِینَا مُؤْمِنٌ شِعْراً یَمْدَحُنَا بِهِ إِلَّا بَنَی اللَّهُ لَهُ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ، أَوْسَعَ مِنَ الدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ یَزُورُهُ فِیهَا کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ.(3)

(هيچ گاه مؤمنى شعرى در مدح ما نمى گويد مگر آن كه خداى متعال براى او در بهشت شهرى مى سازد كه هفت برابر بزرگ تر از دنيا است، و هر فرشته مقرّب و هر نبىّ مرسل در آنجا به ديدار و زيارت او مى آيد.)

بفرمود ولىّ نعمت اين جهان *** علىّ بن موسى شهِ انس و جان

كسى كه بگويد يكى بيت شعر *** به مدح همه ما و خالى ز غير

بسازد خدا بهر او بى گمان *** بنائى به جنّت به بهتر مكان

ص: 302


1- اعیان الشیعه، ج10، ص267
2- اعیان الشیعه، ج10، ص269
3- وسائل الشیعة، ج14، ص598

كه باشد به وسعت در آنجا ز جاه *** برابر به سبع جهان در نگاه

بيايد به ديدار او هر نبىّ *** كه گرديده مرسل به اذن ولىّ

به هر روز آيند به ديدار او *** ملائك به عشق و به هر خلق و خو

بُوَد خادم و مادح اهل بيت *** به «سجّاد»، مولا و آقا سرشت

و در روايت ديگری صاحب «وسائل الشّيعه» از كلام اللّه ناطق حضرت امام جعفر بن محمّد الصّادق علیه السلام نقل كرده است:

«مَا قَالَ فِینَا قَائِلٌ بَیْتَ شِعْرٍ حَتَّی یُؤَیَّدَ بِرُوحِ الْقُدُسِ.(1)

(هرگز كسى دربارهٔ ما اهل بيت بيت شعرى نگفته است، مگر آن كه با روح القدس يارى شده است.)

شنيدم ز مولاى افلاكيان *** امير همه جمله خاكيان

ز صادق ز قرآن ناطق عيان *** نگويد كسى مدح ما بى گمان

مگر اين كه گردد مؤيّد همى *** به روح القدس همچنان همدمى

شود يارى از جانب قدسيان *** چو گويد مديح وَلىّ زمان

بُوَد جاى او بى گمان در جنان *** به «سجّاد» مولا بُوَد در جهان

***

در پايان اين بخش، دل نوشته اى در مصيبت امام زين العابدين علیه السلام آورده مى شود، به اميد آن كه مرحمى باشد بر قلب داغ دار حضرت كه از كربلا تا شام آن چنان به حضرت سخت گذشت، كه وقتى محضرشان عرض كردند: كجا به شما بيشتر سخت گذشت؛ با قلبى سوزان و چشمى گريان سه مرتبه فرمودند:

ص: 303


1- وسائل الشیعة، ج14، ص597

«اَلشّامُ اَلشّامُ اَلشّاُم؛ امان از شام، امان از شام، امان از شام.(1)

چو سهل ساعدى آمد به شامات *** بديد جشن و سرور با جمله آلات

بگفتا كه مگر امروز عيد است *** كه جمله در شعف از آن سعيد است

بگفتند عدّه اى آشوب كردند *** به دستان يزيد مغلوب گشتند

بكُشتند جملهٔ مردان آن ها *** اسير و خون جگر زن ها در آنجا

كنون آورده اند اهلش به اینجا *** به نى سرهاى مردان با چه غوغا

بيامد سهل در راه اسيران *** که بیند ماجرا را خود به دوران

که ناگه دید اندر آن میانه *** سر سبط نبیّ بر نی شهانه

بزد بر سر همی با آه و ناله *** از این جوری که بنموده زمانه

بشد بی تاب با سوزی فراوان *** بريزد خاك غم بر سر پريشان

سر سبط نبىّ بر نيزه گريان *** بخواند آيه اى گاهى ز قرآن

همه اهل حرم گريان و نالان *** سوار اُشترى بى جاز و عريان

ز درد بى كسى در غصّه سوزان *** به دل درد فراق جمله ياران

در آن جمعِ بنات تشنه كامان *** بديد سهل دختر آن شاه مردان

بگفت او به سكينه دختر شاه *** منم از جملهٔ يارانِ درگاه

ز اصحاب نبىّ خاتمم من *** براى اهل بيتش خادمم من

چو ديد آن دُر يكتاى الهى *** به شام در لحظه يارى با نگاهى

بفرمود هست همراه تو مالى *** در اين غوغا و فرياد و مجالى

بده پولى به جمله نيزه داران *** كه تا سرهاى قدسىِّ دليران

جدا سازند ز جمع دل پريشان *** ز جمع اين زنان گشته نالان

به وقت ديدن سرها به نيزه *** در اين شور و هياهوها و غصّه

ص: 304


1- عنوان الکلام، ص118؛ عنه سوگنامه آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم ، ص459

نيفتد چشم ناپاكى به ياران *** به بنت و دختر ختم رسولان

دوان گرديد سهل با شور و غيرت *** بداد دينار و درهم ها به همّت

به آن بيچارگان بى مروّت *** كه تا گردد جدا سرها به زحمت

ز جمع دخترانِ بافتوّت *** ز بعد كربلا ناديده عزّت

چو سهل ساعدى برگشت و آمد *** به پيش حضرت سجّاد با درد

به غل گرديده دست و پاى حضرت *** ندارد طاقتى ديگر ز محنت

در آن گرما و زير تابش نور *** شده تفديده آهن از همه رو

بسوزاند تن بيمار مولا *** زده آتش تن آن شاه و آقا

بگفت به سهل با آه و سوزى *** شده گرم از هواى نيم روزى

غلى كه بسته بر من دشمن دون *** زده آتش گلويم را به گردون

بِنِه بر زير آن يك قطعهٔ نرم *** نسوزاند گلويم اين غل گرم

ز گرمايش دگر بى تاب گشتم *** ز سنگينى آن گردن شكستم

جدا كرد سهل از عمامه چيزى *** در آن گرما و آن آتش فروزى

چو آمد تا گذارد زير آن غل *** بشد در ناله آن شاهنشهِ كل

روان شد خون تازه در نگاهى *** بسوزانْد گردن حضرت به آهى

كند نوحه براى جدّ مظلوم *** دل «سجّادِ» در هجران و محروم

**********

الهى به سجّاد و وقت دعا *** به آن ناله هاى شبِ دل ربا

به آن سجده هاى ولىّ و امام *** به آن ذكر نيمه شبِ مقتدا

به آن ذکرِ یا ربّ و آه و ندا *** ز سوز دل حضرتش هر صبا

الهى به سجّاد و دشت بلا *** به آن پيكر در تبِ شاه ما

به آن لحظه اى كه شنيد از جفا *** طلب مى كند ياورى از وفا

ص: 305

همی باب او زآن همه اشقیا *** در آن غربت و سختى غم فزا

به آن ناتوانى زين العباد *** ز بیماری کرده آهی روا

به آن لرزش شاهِ کون و مکان *** زمين خوردن اندر دل نينوا

چو خواهد قیامی کند با دعا *** ز بستر بيمارى و ابتلا

ز بهر اجابت باب از وفا *** در آن لحظهٔ جور و ظلم و عزا

به آن پيكر لاغر و ناله ها *** ز بيمارى و جورِ اهل دغا

به آن غل و زنجير و آن غصّه ها *** كه بگرفته از گردنش تا به پا

به آن طعنه ها در تمام سفر *** به زخمِ زبان هاى بس ناروا

به آزار طفلان نورِ خدا *** به پيش امام زمين و سما

به اشك روان امام هدى *** چو بيند جوانى به طول سرا

و يا طفلك و پيرِ نام آشنا *** و يا آب گشته به دشتى رها

الهى به آن گريهٔ سال ها *** كه آتش زده قلب آن رهنما

رسان غائب از منظر و ديده ها *** به «سجّاد» فقط او بُوَد پيشوا

**********

ص: 306

معجزات باقر علم النّبيّين، حضرت محمّد بن علىّ بن الحسين علیهم السلام

اشاره

1. جوان شدن پيرزنى

2. بينا شدن نابينا

3. زنده شدن مُرده

4. اطّلاع امام علیه السلام از اسامى شيعيان

5. عدم رؤيت امام باقر علیه السلام

ص: 307

معجزه اوّل: جوان شدن حبابهٔ والبیه

مرحوم علامه قدس سره كتاب «بحارالانوار» از کتاب «عيون المعجزات» روایت نموده است: حبابه والبيّه روزى خدمت حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شرفياب شد، همین که خدمت حضرت رسید، امام به او فرمودند:

«مَا الَّذِی أَبْطَأَ بِكِ یَا حَبَابَةُ! قَالَتْ: كَبُرَ سِنِّی، وَ ابْیَضَّ رَأْسِی، وَ كَثُرَتْ هُمُومِی. فَقَالَ علیه السلام : ادْنِی مِنِّی، فَدَنَتْ مِنْهُ، فَوَضَعَ یَدَهُ علیه السلام عَلَی مَفْرِقِ رَأْسِهَا، وَ دَعَا لَهَا بِكَلَامٍ لَمْ نَفْهَمْهُ، فَاسْوَدَّ شَعْرُ رَأْسِهَا، وَ عَادَ حَالِكاً، وَ صَارَتْ شَابَّةً، فَسُرَّتْ بِذَلِكَ وَ سُرَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لِسُرُورِهَا، فَقَالَتْ: بِالَّذِی أَخَذَ مِیثَاقَكَ عَلَی النَّبِیِّینَ، أَیَّ شَیْءٍ كُنْتُمْ فِی الْأَظِلَّةِ؟ فَقَالَ: یَا حَبَابَةُ! نُوراً قَبْلَ أَنْ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ علیه السلام نُسَبِّحُ اللَّهَ سُبْحَانَهُ، فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِكَةُ بِتَسْبِیحِنَا، وَ لَمْ تَكُنْ قَبْلَ ذَلِكَ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی آدَمَ علیه السلام أَجْرَی ذَلِكَ النُّورَ فِیهِ.(1)

(اى حبابه! چه شده كه مدّتى است نزد ما نمى آيى؟ عرض كرد: پير شده ام و موهاى سرم سفيد شده و غم و اندوهم زياد گشته است. امام علیه السلام فرمودند: نزديك بيا. پس او نزديك حضرت شد، پس امام دست مباركشان را روى فرق سر او گذاشتند و آن گاه

ص: 308


1- عيون المعجزات، ص77؛ عنه البحار، ج46، ص284

دعايى را خواندند كه ما متوجّه نشديم چه دعايى بود، پس بلافاصله موهاى سرش چون موی جوانان سياه شد، و دو مرتبه جوان گشت، او از اين امر خوشحال شد و امام باقر علیه السلام نيز از خوشحالى او مسرور گشتند. حبابه عرض کرد: شما را قسم به حقّ آن كسى كه براى شما از پيامبران عهد و ميثاق گرفته است، شما در عالم اشباح چگونه بوديد؟ امام علیه السلام فرمود: اى حبابه! پيش از آن كه خداوند حضرت آدم علیه السلام را بيافريند، ما نورى بوديم كه خداى سبحان را تسبيح مى گفتيم. پس به سبب تسبيح گفتن ما، فرشتگان نیز تسبيح گفتند، و حال آن كه پيش از ما چنين نبودند. وقتى خداوند متعال حضرت آدم علیه السلام را آفريد، آن نور را در صلب او قرار داد.)

حبابه والبيّه، آن عاشق زكيّه *** آمد به ديدن شه، با شوق آن نقيّه

چون ديد نور ديده، آن بانوى عزيزه *** فرمود امام باقر، گرديده عهد قديمه

بگذشته بس حكايات، از آخرين ملاقات *** دير آمدى به اينجا، بگذشت روز و ساعات

گفتا به شاه عالم، بگذشته است عمرم *** پيرى نمى گذارد، در راه پا گذارم

مويم سَفيد گشته، غم از سرم گذشته *** از دورى تو خسته، اين قلب من شكسته

فرمود امام باقر، با آن زن يگانه *** نزديك آى و بين تو، از قدرت شَهانه

چون رفت نزد آن شاه، آن پيرِ زار و خسته *** بنهاد دست خود شاه، بر آن سر خجسته

بنمود پس دعايى، از بهر او به حالى *** نشنيده كس صدايى، آنجا ز شه مقالى

چون كرد شه دعايى، از بهر او ثنائى *** در لحظه شد جوانى، با قدرت خدائى

پس گفت با جنابش، يك نكته و سؤالش *** سوگند به حقّ بارى، آن خالق و كمالش

آن خالقى كه بگرفت، عهد از پيمبرانش *** از بهر ختم آنان، از بهر خاندانش

گويا به من عزيزا، از عالم اظلّه *** در عالم اشباح، آنجا چه بود قصّه

آنجا شما چه بوديد، با حضرتش چه گفتيد *** ذاتش كه مى ستوديد، مدهوش يار بوديد

فرمود اى حبابه، بوديم نور و زنده *** نورى ز حقّ گرفته، از نور او سرشته

تا قبل خلق آدم، در آن سرا و عالم *** تسبيح حقّ نموديم، از اوّلين به خاتم

ص: 309

از ذكر ما ملائك، گشتند جمله واله *** بنموختند ز ماها، تسبيح عاشقانه

چون خالق يگانه، در آن دلِ زمانه *** بنمود خلق آدم، با عشق و عالمانه

بنهاد نور ما را، در صلب او نشانه *** محوش خلايقِ حقّ، در طول هر زمانه

ديدم در آن زمانه، «سجّاد» را شبانه *** بنوشت وصف ما را، با اشك و خاضعانه

***

حبابه والبيّه، يكى از زنان مؤمنه و از ارادتمندان اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام بوده است، او دو مرتبه بعد از آن كه پير شده بود، به دعاى دو امام، مجدّداً جوان گرديده است. يكى در زمان امام محمّد باقر علیه السلام كه روايت آن نوشته شد، و يك مرتبه هم در زمان امام زين العابدين علىّ بن الحسين علیهما السلام ، چنانچه مرحوم مستنبط قدس سره قضيّه آن را از كتاب «كمال الدّين و تمام النّعمه» شيخ اقدم مرحوم شیخ صدوق قدس سره نقل كرده، و نگاشته است: يكى از نوادگان حضرت امام کاظم علیه السلام فرمود: پدرم از پدر بزرگوارشان امام كاظم علیه السلام ، از پدر گراميشان حضرت امام جعفر صادق علیه السلام ، از پدر عالى مقامشان حضرت امام محمّد باقر علیه السلام نقل فرموده اند:

«إِنَّ حَبَابَةَ اَلْوَالِبِیَّةَ دَعَا لَهَا عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ علیهما السلام فَرَدَّ اَللَّهُ عَلَیْهَا شَبَابَهَا وَ أَشَارَ إِلَیْهَا بِإِصْبَعِهِ فَحَاضَتْ لِوَقْتِهَا وَ لَهَا یَوْمَئِذٍ مِائَةُ سَنَةٍ وَ ثَلاَثَ عَشْرَةَ سَنَةً.(1)

(حبابه والبیه (پیرزنی مؤمن بود که) پدرم امام سجّاد علیه السلام برای او دعا فرموده و جوان گشت. حضرت با انگشت مبارکشان به سوی او اشاره کردند و در همان وقت حائض گشت. و این در حالی بود که آن هنگام او صد و سیزده سال داشت.)

و در روايت ديگر راوى احاديث اهل بيت علیهم السلام مرحوم ثقة الاسلام كلينى قدس سره از حبابه والبيّه نقل كرده است: حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را در بین پیش قراولان لشکر دیدم که با تازیانۀ دو شقّه ای که به همراه داشتند فروشندگان ماهی بی فلس و مارماهی و زمّار - نوعی ماهی که خار برجسته ای روی کمرش است - را تعزیر می کردند و می فرمودند: ای فروشندگان مسخ شده های بنی اسرائیل و لشکر بنی مروان.

ص: 310


1- القطره، ج2، ص340؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج4، ص135

در آن هنگام فرات احنف نزد حضرت رفت و عرض کرد: ای امیر المؤمنین! لشکر بنی مروان چه کسانی هستند؟ حضرت به او فرمودند: مردمی که ریش های را تراشیده، سبیل هایشان را تاب می دادند، که مسخ شدند. حبابه می گوید: من سخنرانی خوش بیان تر از حضرت علیّ علیه السلام ندیده بودم. پس به دنبال حضرت رفتم، و همواره ایشان را دنبال می کردم، تا حضرت در کنار مسجد نشستند. در آن هنگام به حضرت عرض کردم:

«يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! مَا دَلَالَةُ الْإِمَامَةِ يَرْحَمُكَ اللَّهُ؟ قَالَتْ: فَقَالَ: ائْتِينِي بِتِلْكِ الْحَصَاةِ وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَي حَصَاةٍ، فَأَتَيْتُهُ بِهَا، فَطَبَعَ لِي فِيهَا بِخَاتَمِهِ، ثُمَّ قَالَ لِي: يَا حَبَابَةُ! إِذَا ادَّعَي مُدَّعٍ الْإِمَامَةَ، فَقَدَرَ أَنْ يَطْبَعَ كَمَا رَأَيْتِ فَاعْلَمِي أَنَّهُ إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ، وَ الْإِمَامُ لَا يَعْزُبُ عَنْهُ شَیْءٌ يُرِيدُهُ. قَالَتْ: ثُمَّ انْصَرَفْتُ حَتَّي قُبِضَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، فَجِئْتُ إِلَي الْحَسَنِ علیه السلام وَ هُوَ فِي مَجْلِسِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ النَّاسُ يَسْأَلُونَهُ، فَقَالَ: يَا حَبَابَةُ الْوَالِبِيَّةُ! فَقُلْتُ: نَعَمْ، يَا مَوْلَايَ! فَقَالَ: هَاتِي مَا مَعَكِ، قَالَ: فَأَعْطَيْتُهُ، فَطَبَعَ فِيهَا كَمَا طَبَعَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام . قَالَتْ: ثُمَّ أَتَيْتُ الْحُسَيْنَ علیه السلام وَ هُوَ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، فَقَرَّبَ وَ رَحَّبَ، ثُمَّ قَالَ لِي: إِنَ فِي الدَّلَالَةِ دَلِيلًا عَلَي مَا تُرِيدِينَ، أَ فَتُرِيدِينَ دَلَالَةَ الْإِمَامَةِ؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ، يَا سَيِّدِي! فَقَالَ: هَاتِي مَا مَعَكِ، فَنَاوَلْتُهُ الْحَصَاةَ، فَطَبَعَ لِي فِيهَا. قَالَتْ: ثُمَّ أَتَيْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَيْنِ علیهما السلام وَ قَدْ بَلَغَ بِیَ الْكِبَرُ إِلَي أَنْ أُرْعِشْتُ وَ أَنَا أَعُدُّ يَوْمَئِذٍ مِائَةً وَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً، فَرَأَيْتُهُ رَاكِعاً وَ سَاجِداً وَ مَشْغُولًا بِالْعِبَادَةِ، فَيَئِسْتُ مِنَ الدَّلَالَةِ، فَأَوْمَأَ إِلَیَّ بِالسَّبَّابَةِ، فَعَادَ إِلَیَّ شَبَابِي. قَالَتْ: فَقُلْتُ: يَا سَيِّدِي! كَمْ مَضَي مِنَ الدُّنْيَا وَ كَمْ بَقِیَ؟ فَقَالَ: أَمَّا مَا مَضَي، فَنَعَمْ، وَ أَمَّا مَا بَقِیَ، فَلَا. قَالَتْ: ثُمَّ قَالَ لِي: هَاتِي مَا مَعَكِ، فَأَعْطَيْتُهُ الْحَصَاةَ، فَطَبَعَ لِي فِيهَا، ثُمَّ أَتَيْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ، فَطَبَعَ لِي فِيهَا، ثُمَّ أَتَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فَطَبَعَ لِي فِيهَا، ثُمَّ أَتَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَي علیه السلام ، فَطَبَعَ لِي

ص: 311

فِيهَا، ثُمَّ أَتَيْتُ الرِّضَا علیه السلام ، فَطَبَعَ لِي فِيهَا. وَ عَاشَتْ حَبَابَةُ بَعْدَ ذَلِكَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ عَلَي مَا ذَكَرَ مُحَمَّدُ بْنُ هِشَامٍ.(1)

(به امير المؤمنين علیه السلام عرض كردم: دليل بر امامت چيست خدا شما را رحمت كند؟ حضرت فرمودند: آن سنگ ريزه را بياور، و با دست اشاره به سنگ ريزه اى كرد، آن را نزد حضرت بردم، پس با خاتم مبارک خود آن را مهر كردند و سپس به من فرمودند: اى حبابه! هرگاه كسى ادّعاى امامت كرد، و توانست چنانچه ديدى سنگت را مهر كند، بدان كه او امام می باشد، كه اطاعتش بر همگان واجب است. کما این که امام هر چه را بخواهد، از او پنهان نمی گردد. حبابه می گويد: من از محضر حضرت رفتم تا زمانى كه امير المؤمنين علیه السلام وفات كردند، پس هنگامی که امام حسن علیه السلام در مسند امير المؤمنين علیه السلام نشسته، و مردم از ایشان سؤال مى كردند، نزد امام حسن علیه السلام رفتم، حضرت فرمودند: اى حبابه والبيّه! عرض كردم: بله، ای مولاى من! فرمودند: آن چه همراه دارى را بياور. من آن سنگ ريزه را به ایشان دادم. حضرت همان گونه که امیر المؤمنین علیه السلام سنگم را مهر کرده بودند، آن را براى من مهر نمودند. سپس نزد امام حسين علیه السلام رفتم، زمانى كه در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودند، پس مرا نزد خود خواندند، و خوش آمد گفتند، سپس فرمودند: در ميان نشانهٔ امامت آن چه را هم كه تو مى خواهى هست، دليل امامت را مى خواهى! عرض كردم: آرى، ای مولاى من! فرمودند: آن چه همراه دارى را بياور. لذا سنگ ريزه را به آن حضرت دادم، ایشان هم براى من بر آن مهر نهادند، و آن را ممهور فرمودند. سپس نزد علىّ بن الحسين علیهما السلام رفتم و در آن هنگام از شدّت پيرى به جائی رسيده بودم كه بدنم رعشه گرفته بود، و من آن زمان صد و سيزده سال عمر كرده بودم. آن حضرت را ديدم ركوع و سجود مى كنند، و مشغول عبادت هستند. از آنجائی که عبادت ایشان طولانی شد، من از دريافت نشانه امامت مأيوس شدم، خواستم برگردم که حضرت با انگشت سبّابه به من اشاره كردند، بلافاصله جوانى من بازگشت، عرض کردم: ای

ص: 312


1- اصول کافی، ج1، ص346

مولای من! از دنيا چقدر گذشته وچقدر باقى مانده؟ فرمودند: امّا نسبت به گذشته آرى، و امّا نسبت به باقيمانده نه، سپس به من فرمودند: آن چه همراه دارى را بياور. من سنگ ريزه را به ایشان دادم، حضرت بر آن مهر نهادند. سپس آن را به امام محمّد باقر علیه السلام دادم، ایشان هم آن را برايم مهر كردند، سپس نزد امام صادق علیه السلام رفتم، ایشان هم آن را براي من مهر نمودند. سپس خدمت ابو الحسن موسى بن جعفر علیه السلام رفتم، ایشان هم براي من آن را مهر كردند، بعد محضر حضرت رضا علیه السلام شرفیاب شدم، ایشان هم براي من آن را ممهور فرمودند. و چنانچه محمّد بن هاشم نقل كرده، حبابه بعد از آن که محضر امام رضا علیه السلام آمد نه ماه ديگر هم زنده بود.)

بگفت روزى حبابه با ارادت *** به مولی المؤمنین شاهِ ولایت

که ای مولای خلق هر زمانه *** امامت با دليل باشد يگانه

نشان ده بر من اينجا يك دليلى *** كه تا گردم مطيعت چون ذليلى

بفرمود با حبابه شاه مردان *** بده سنگى به من زود و شتابان

سپس با خاتمش نورِ الهی *** نهاد بر سنگ افتاده به راهی

به یکباره همی نام جنابش *** که باشد کیمیا چون ذاتِ نابش

به روی آن همی گردید ظاهر *** به اعجازی به امر ذاتِ قادر

سپس فرمود با من آن دلاور *** ز بعد من اگر در كلّ خاور

كسى كرد ادّعائى از امامت *** بخواند خلق خدا را با صلابت

اگر چو من نمود بهر تو اعجاز *** طلب بنمود سنگت را به آواز

ز بعد من به كارم اقتدا كرد *** به مُهرش سنگ را نقش و نما كرد

بُوَد صادق بلاشك و بلاريب *** امام خلق باشد از بر ربّ

زمانى كه علىّ فرقش جدا شد *** ز دنيا رفت و عالم در عزا شد

نشست در مسندش اندر مجالی *** امام مجتبى مولى الموالى

حبابه گفت رفتم نزد آن شاه *** كه بينم معجزى را گاه و بى گاه

ص: 313

چو رفتم پيش او فرمود با من *** بده سنگت كه تا مُهرش كنم زن

چو بابش مُهر بنموده به سنگم *** نمود خالى ز هر شكّ بى درنگم

چو آمد روزگار شاه مظلوم *** حسين بن علىّ عطشان ومحروم

برفتم ديدن آن شاه و مولا *** زمانى كه به مسجد بود تنها

چو ديد از دور من را او صدا زد *** خبر از قلب من داد و صلا زد

بفرمود با من اندر جايگاهى *** دليلى بر امامت گر بخواهى

بده سنگ تا دل آسوده بدارى *** كنم مهرش به آنى در كنارى

چُنان باب و برادر او بزد مُهر *** بكرد ممهور سنگم را به يك فور

چو آمد روزگار زادهٔ او *** ز بعد كربلا افغان ز هر رو

برفتم ديدن سجّادِ گريان *** زمان پيرى و لرزان و نالان

بُوَد عمرم صد و سيزده ساله *** نمانده قوّتى در جانِ واله

بديدم حضرتش را در ركوعى *** گهى در سجده و دائم خضوعى

چُنان طولانى شد آنجا وقوفم *** كه مأيوس گشتم از لطف رئوفم

كه ناگه كرد با انگشت دستش *** اشارت بر من از لطف اَلستش

برفت پيرى به ناگه بى بهانه *** جوان گشتم دوباره در زمانه

سپس فرمود به من با مهربانى *** بده سنگى كه دارد آن نشانى

كه تا مهرش كنم با بردبارى *** به اعجاز و به اذن ذات بارى

چُنان جدّ و پدر مهرش به آن زد *** به روى سنگ نامش را عيان زد

ززهرچون کُشته شد آن شاه مظلوم *** بشد باقر امامِ حقّ و معلوم

درود حقّ بر آن حضرت دمادم *** برايم مهر كرد آن سنگ در دم

ز بعد قتل آن مولاى خوبان *** بشد صادق امام و شاه دوران

زمان حضرت صادق دوباره *** بشد سنگم به مُهرش ماه پاره

ز زهرِ کین چو آن حیدر ثانی *** ز دنیا رفت زین دنیای فانی

ص: 314

رسيد موسى بن جعفر به امامت *** ز بعد حضرت صادق به ساعت

به سنگم كرد مُهرى با اشاره *** نوشت نامش به روى سنگِ خاره

به زندان حضرتش در رنج وماتم *** به زهر مقتول گشته شاهِ عالم

زعامت چون رسيد بر نور يزدان *** شه والا مقام و روحِ ايمان

برفتم ديدن آئينه حقّ *** امامِ هشتمين و نور مطلق

در آن دوران که از پیری دوباره *** ز پا افتاده بودم آن زمانه

نمود آن سرور و مولای محبوب *** همی نامش به روی سنگْ مکتوب

به مهرش برد از دل جمله تردید *** به اعجازی نمود هر خصم نومید

به نه ماه بعدِ این دیدار والا *** ز دنیا رفت حبابه بی محابا

بُوَد عيش عالم به عشق ولىّ *** بُوَد عشق «سجّاد»، مولا علىّ

**********

معجره دوّم: بينا شدن نابينا

در كتاب مرحوم محمّد بن جریر طبری امامی قدس سره و مرحوم ثقة الإسلام کلینی قدس سره از ابو بصير روایت نموده اند: خدمت مولايم امام محمّد باقر قدس سره شرفياب شده، و عرض كردم:

«أَنْتُمْ وَرَثَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ؟ قَالَ لِي: نَعَمْ. قُلْتُ: وَ رَسُولُ اللَّهِ وَارِثُ الْأَنْبِيَاءِ عَلَى مَا عَلِمُوا وَ عَمِلُوا؟ قَالَ لِي: نَعَمْ. قُلْتُ: فَأَنْتُمْ تَقْدِرُونَ عَلَى أَنْ تُحْيُوا الْمَوْتَى، وَ تُبْرِءُوا الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ؟ قَالَ: نَعَمْ، بِإِذْنِ اللَّهِ. ثُمَّ قَالَ: ادْنُ مِنِّي يَا أَبَا مُحَمَّدٍ! فَدَنَوْتُ، فَمَسَحَ يَدَهُ عَلَى عَيْنِي وَ وَجْهِي فَأَبْصَرْتُ الشَّمْسَ وَ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ الْبُيُوتَ وَ كُلَّ شَیْءٍ فِي الدَّارِ. قَالَ: فَقَالَ: تُحِبُّ أَنْ تَكُونَ عَلَى هَذَا وَ لَكَ مَا لِلنَّاسِ

ص: 315

وَ عَلَيْكَمَا عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، أَوْ تَعُودَ كَمَا كُنْتَ وَ لَكَ الْجَنَّةُ خَالِصَةً؟ قُلْتُ: أَعُودُ كَمَا كُنْتُ. قَالَ: فَمَسَحَ يَدَهُ عَلَى عَيْنَیَّ فَعُدْتُ كَمَا كُنْتُ.(1)

(آيا شما وارثان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستيد؟ حضرت فرمودند: بله. عرض كردم: آيا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم نسبت به آن چه مى دانستند، و عمل مى كردند، وارث انبیاء بودند؟ حضرت فرمودند: بله. عرض كردم: آيا شما مى توانيد مرده را زنده كنيد و كور و بيمارِ پيس را شفا دهيد؟ فرمودند: بله، به اجازه خداوند می توانیم انجام دهیم. سپس امام باقر علیه السلام فرمودند: اى ابا محمّد! نزديك من بيا؛ من نزديك حضرت شدم، پس حضرت دست مباركشان را روى صورت و چشم های من کشيدند، پس به ناگاه به برکت حضرت خورشید، و آسمان، و زمين، و خانه ها، و چیزهائی که در آن خانه بود را ديدم. ابو بصیر می گوید: در آن هنگام امام باقر علیه السلام به من فرمودند: آيا دوست دارى همين طور باشى و تو نيز همانند مردم بوده و در روز قيامت هر معامله اى كه با آن ها مى شود با تو نيز همان گونه رفتار شود؟ يا مى خواهى مثل اوّل نابينا باقی بمانى، و بدون زحمت وارد بهشت شوى؟ عرض كردم: مى خواهم مثل اوّل باشم. از این رو حضرت دست مباركشان را بر روى چشم های من کشیدند، پس همان گونه که بودم شدم.)

شده نقل که زمانی ز درايت *** ابو بصير آمده با چه ارادت

محضر شاه جهان امامِ باقر *** آن شه والا مقام بر همه ناظر

عرض نموده به آن نور هدایت *** شما در این عالم از اوّل و غایت

وارث پيغمبريد و نفس خاتم *** آن ولىّ كائنات و نور عالم؟

گفت جنابش بلى همه به گيتى *** وارث آن سروريم همه به هستى

عرض نمود كه آيا پيمبر حقّ *** وارث انبياء بود و نور بر حقّ؟

باز بفرمود بله، حقّ مجسم *** سرور جمله مَلك بر همه همدم

ص: 316


1- دلائل الإمامة، ص226؛ اصول کافی، ج1، ص470 مع اضافات یسیره

عرض نمود دوباره به نور سرمد *** هست برايت شها معجز بى حد؟

زنده كنى مرده را به اذن أللّه *** شفا دهى پيسى و كور به هرگاه؟

باز بفرمود بله به اذن بارى *** در همهٔ این سرا به اقتدارى

داده خدا به عالم به ما مقامى *** كس نكند وصف آن را به كلامى

جمله اعجازها هست تمامى *** نزد همه اهل بيت با چه قوامى

آن چه كنند انبياء با چه كمالى *** هست همه پيش ما با چه جلالى

بعد امام ناگهان با همه حشمت *** خواند به نزدش دمى او به مروّت

دست كشيد لحظه اى امامِ باقر *** روى دو چشمش همى در دَم حاضر

باز نمود چشم او واضح و كامل *** گشت هويدا جهان با دَم فاضل

گشت چو بينا دو چشمش به عنايت *** گفت به او آن شه از روی ولایت

گر كه بمانى چنين باقى عمرت *** نيست مرا مشكلى با همه قدرت

ليك شود با تو اى جان برادر *** چو دگران گفت وگو در صف محشر

ليك چو گردى چو قبل، روز قيامت *** وارد جنّت شوى با چه عنايت

عرض نمود به امام، عاشقِ كامل *** نيست مرا طاقتى بحرِ فضائل

كه بدهم پاسخى بهر رذائل *** روز قيامت همى فورى و عاجل

محضر ذات اِله، سرورِ عادل *** با همهٔ سختى و زحمت حاصل

نيست كسى در جهان بندهٔ عاقل *** كه بكند اجر خود ضايع و باطل

بهر دو روز جهان اى شه و مولا *** گر چه كند عمر بسيار به دنيا

ديده و چشمم شها باز بگردان *** همچو زمانِ نخست بين عزيزان

پس بكشيد دوباره امام صادق *** دست به چشمش همى بهر دقائق

رفت دوباره ز چشمان جنابش *** نور دگرباره از بهر حسابش

ديده ببست از همه لذّت عالم *** گشته فدائى آن زادهٔ خاتم

سيّد«سجّاد»گفت وصفِ خصالش *** تا كه كند يك نظر حقّ به جلالش

ص: 317

و در مجالى ديگر، روايت فوق با بيانى ديگر به نظم درآمده كه آن هم آورده مى شود؛ اميد كه مورد قبول اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام واقع گردد.

ابو بصير آن عاشقِ نامى *** ز بهر يك سؤالى و كلامى

بيامد محضر مولى الموالى *** امام باقر اندر يك مجالى

بگفت به آن ولىّ كبريائى *** شما وارثِ ختمِ انبيائى؟

بفرمود حضرتش آرى تمامى *** به ختمى مرتبت نورِ گرامى

همه ما وارثيم در هر مقامى *** در اين عالم به هر قوم و نظامى

سپس پرسيد، پيمبر نورِ بارى *** بُوَد وارث به امر كردگارى

به كلّ انبياء از هر تبارى *** به كلّ اين جهان و هر گذارى؟

بفرمود باز با او شاه و مولاى *** بُوَد او سرور هر خُرد و بُرناى

لذا گفت او به آن نور خدائى *** همه پيغمبران در هر كجائى

بُدند صاحبِ اعجاز و كمالى *** شما آيا توانى در مقالى

كنى زنده همى مرده به آنى *** دهى كورى شفا با مهربانى

شفاى پيسى و هر درد و آهى *** به دست تو بُوَد در يك نگاهى؟

بفرمود آن ولىّ جاودانى *** به اذن حضرت حقّ بى فغانى

كنيم اعجاز اندر هر مكانى *** به كلّ اين جهان و هر كرانى

ز بعد آن امام با خوش زبانى *** صدا زد لحظه اى او را نهانى

كشيد دستى به چشمش در كنارى *** بشد بينا دو چشمش در نَهارى

بديد در لحظه هر نقش و نگارى *** زمين و آسمان و شاخسارى

بفرمودش اگر خواهى زمانى *** بمانى اين چنين در ملكِ فانى

چو ديگر مردمان در روزگارى *** نباشد مشكلى و انزجارى

ولى در روز حشر و آن سرائى *** كه باشد وقت پاداش و جزائى

ص: 318

چو ديگر مردمان از هر نژادى *** شود رفتار با تو سخت و عادى

و ليكن گر چو روز و ساليانى *** كه نابينا بُدى اندر جوانى

بمانى همچنان در عمر باقى *** روى اندر بهشت با اشتياقى

بدون زحمت و رنج و حسابى *** به لطف حضرت حقّ با شتابى

بگفت به حضرتش با شادمانى *** نباشد در تن من آن توانى

كه در روز قيامت با عتابى *** دهم پاسخ به اعمالِ كتابى

چو روز اوّل اى شاه الهى *** مرا گردان به دور از هر گناهى

لذا آن حضرت از باب صوابى *** كشيد دستى به چشمش چو نقابى

دوباره چشم او شد در حجابى *** چو روز اوّلش چو دُرّ نابى

فدائى شه مشكل گشائى *** چو «سجّاد» بر سراى با صفائى

**********

معجزه سوّم: زنده شدن مرده

صاحب كتاب «الثاقب فى المناقب» روایت نموده است: من در مشهد امام رضا علیه السلام در خانه استادم ابا جعفر محمّد بن حسن شوهانى بودم، او از كتابش - كه نام راوى را فراموش كرده ام - روايتى را نقل نمود، و فرمود: روزى جوانى از اهل شام كه در مجلس امام محمّد باقر علیه السلام زياد حاضر مى شد، به حضرت عرض نمود:

سوگند به خداوند من به جهت محبت به شما در جلسه شما حاضر نمى شوم، بلكه فقط به خاطر فصاحت و دانش شما است كه در اين محفل حاضر مى شوم. امام محمّد باقر علیه السلام تبسّمى نمودند، و چيزى نفرمودند. چند روزى گذشت، و خبرى از جوان نشد، حضرت جوياى حال آن جوان شد. شخصى به حضرت عرض کرد: او بيمار است. در اين هنگام شخصى وارد شد، و خدمت حضرت عرض کرد:

«يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! إِنَّ الْفَتَى الَّذِي كَانَ يُكْثِرُ الْجُلُوسَ إِلَيْكَ قَدْ قَضَى، وَ قَدْ أَوْصَى إِلَيْكَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَيْهِ. فَقَالَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ: إِذَا غَسَلْتُمُوهُ فَدَعُوهُ عَلَى السَّرِيرِ وَ

ص: 319

لاَ تُكَفِّنُوهُ حَتَّى آتِيَكُمْ، ثُمَّ قَامَ فَتَطَهَّرَ ،وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ، وَ دَعَا، وَ سَجَدَ بَعْدَهُ فَأَطَالَ السُّجُودَ، ثُمَّ قَامَ فَلَبِسَ نَعْلَهُ، وَ تَرَدَّى بِرِدَاءِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، وَ مَضَى إِلَيْهِ. فَلَمَّا وَصَلَ وَ دَخَلَ الْبَيْتَ الَّذِي يُغَسَّلُ فِيهِ وَ هُوَ عَلَى سَرِيرِهِ، وَ قَدْ فَرَغَ مِنْ غُسْلِهِ نَادَاهُ بِاسْمِهِ فَقَالَ: يَا فُلاَنُ! فَأَجَابَهُ وَ لَبَّاهُ، وَ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ جَلَسَ، فَدَعَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ بِشَرْبَةِ سَوِيقٍ فَسَقَاهُ، ثُمَّ سَأَلَهُ: مَا حَالُكَ؟ فَقَالَ: إِنَّهُ قَدْ قُبِضَ رُوحِي بِلاَ شَكٍّ مِنِّي، وَ إِنِّي لَمَّا قُبِضْتُ سَمِعْتُ صَوْتاً مَا سَمِعْتُ قَطُّ أَطْيَبَ مِنْهُ: رُدُّوا إِلَيْهِ رُوحَهُ، فَإِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ قَدْ سَأَلَنَاهُ.(1)

(اى فرزند رسول خدا! آن جوان شامى كه در مجلس شما زياد حاضر مى شد، از دنيا رفت. و او وصيّت كرده كه شما بر جنازه او نماز بخوانيد. امام باقر علیه السلام فرمودند: وقتى او را غسل داديد، بدنش را روى سرير قرار دهید، و او را كفن نكنيد تا من بيايم. آن گاه حضرتش برخاستند و وضو گرفتند و دو ركعت نماز خواندند و دعا نمودند، سپس سر به سجده گذاشته، و سجده ای طولانی نمودند، بعد برخاستند و رداى رسول خدا علیه السلام را بر تن كردند، و نعلين بر پا نمودند، و نزد او رفتند. هنگامی که به آنجا رسیدند، و وارد خانه ای شدند که او را در آنجا غسل داده بودند، در حالی که از غسلش فارغ شده، و او را روى سرير گذاشته بودند، به ناگاه حضرت او را با نامش صدا زدند و فرمودند: اى فلانى! ناگاه آن جوان پاسخ حضرت را داد، و لبّيك گفت، و سر بلند كرد، و نشست. حضرت شربت سويقى خواستند و به او خوراندند، آن گاه از او سؤال کردند: حالت چطور است؟ عرض کرد: ترديدى ندارم كه قبض روح شدم، وقتى روح از بدنم خارج شد، صداى دلنشينى را شنيدم كه تا حال نيكوتر از آن نشنيده بودم كه می گفت: روح او را بازگردانيد؛ زيرا محمّد بن علىّ علیهما السلام او را از ما خواسته است.)

ص: 320


1- الثاقب في المناقب، ص369؛ مدینة معاجز، ج5، ص133

جوانى به امامِ باقر بگفت *** به ذات الهى ز روز نخست

نبوده به قلبم ز حُبّت دمى *** نباشد نگاهت به دل مَرهمى

اگر كه به دَرست بيايم همى *** به ديدارت آيم بدونِ غمى

براى رسيدن به دانش بُوَد *** كلامت فصيح و ز بينش بُوَد

و الّا ندارم به سر شوق تو *** و يا در دلم ذرّه اى عشق تو

از اين جمله ناصواب جوان *** تبسّم نمود شاه مُلك و جهان

چو بگذشت چند روز از اين ماجرا *** ز هر سوى آمد خبرها كه او از قضا

به بيمارى و درد و غم ناگهان *** گرفتار گشته جوان در نهان

در اين حين شخصى بگفت آن جوان *** ز بيمارى ناگهانى دگر بى گمان

بمُردَست و كرده وصيّت كه شاه *** بخواند نمازش به لطف اِله

چو بشنيد ابو جعفر اين جمله را *** نمود امر كه غسلش دهند در سرا

سپس گفت گذاريد تنش بر سرير *** بدون كفن كردن پيكرش در حضير

به فرمودهٔ نور ربّ جليل *** ابو جعفر آن مظهر بى بديل

نمودند غسل پيكر آن جوان *** بدون كفن بر سرير آن زمان

كه تا پنجمين نور ربّ جلىّ *** بيايد به آنجا امام و ولىّ

چو آمد به آنجا ولىّ خدا *** همان مظهر حقّ و آن مقتدا

وضوئى گرفت شاهِ جود و سخا *** نمازى بخواند و ز بعدش دعا

به سجده برفت و زمانى عيان *** نمود شكر ذات خداى جهان

عباى رسول و شهِ انس و جان *** به شانه گرفت صاحب كن فكان

ز بعدش بپوشيد شاه و امام *** دو نَعْلينِ آن مهترِ بامرام

سپس رفت درون سرائى كه بود *** تن آن جوان بر اتاقش خُلود

به اسم آن جوان را به صوت رسا *** به نزد خلايق شهِ پارسا

صدا زد در آن لحظهٔ باصفا *** كه خيز از مقامت به ملكِ بقا

ص: 321

چو او را صدا زد امامم كه خيز *** به ناگه چنان لحظه رستخيز

به امر ولىّ خدا آن جوان *** بشد زنده با نغمه اى بر زبان

بگويد همى در جوابش ز جا *** ز جان بانگِ لبيكِ با التجا

سپس سر بلند كرد و آنجا نشست *** به شوقى به آن مقتدا دل ببست

بفرمود حضرت كه آرند بر او *** سويقى ز شربت در آن گفت وگو

سپس گفت حضرت به او در مقام *** چه بگذشت بر تو در اينجا تمام

بگفت به امام و ولىّ جهان *** يقيناً شدم قبض روح بى امان

كه آمد ندايى در آنجا به گوش *** كه از آن ندا آمدم من به هوش

ندا آمد آنجا به امر ولىِّ اِله *** محمّد بن علىّ جهان را پناه

به جسمش دوباره برآريد روح *** كنيد زنده او را به ذكر سبوح

به دعاى آن سرورِ دل ربا *** بشد زنده آن مرده با يك ندا

كند زنده مولا و آن رهنما *** چو «سجّاد» دل مردهٔ پُر خطا

**********

معجزه چهارم: اطّلاع امام علیه السلام از اسامى شيعيان

اشاره

مرحوم سیّد هاشم بحرانی قدس سره از كتاب «الخرائج و الجرائح» روایت نموده است: حلبى از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرتش فرمودند:

«دَخَلَ نَاسٌ عَلَی أَبِی علیه السلام فَقَالُوا: مَا حَدُّ اَلْإِمَامِ؟ قَالَ: حَدُّهُ عَظِیمٌ، إِذَا دَخَلْتُمْ عَلَیْهِ فَوَقِّرُوهُ وَ عَظِّمُوهُ وَ آمِنُوا بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ شَیْءٍ، وَ عَلَیْهِ أَنْ یَهْدَاکُمْ، وَ فِیهِ خَصْلَةٌ إِذَا دَخَلْتُمْ عَلَیْهِ لَمْ یَقْدِرْ أَحَدٌ أَنْ یَمْلَأَ عَیْنَهُ مِنْهُ إِجْلاَلاً وَ هَیْبَةً، لِأَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم کَذَلِکَ کَانَ، وَ کَذَلِکَ یَکُونُ اَلْإِمَامُ. قَالَ: فَیَعْرِفُ شِیعَتَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ سَاعَةَ یَرَاهُمْ. قَالُوا: فَنَحْنُ لَکَ شِیعَةٌ؟ قَالَ: نَعَمْ، کُلُّکُمْ. قَالُوا: أَخْبِرْنَا بِعَلاَمَةِ ذَلِکَ، قَالَ: أُخْبِرُکُمْ بِأَسْمَائِکُمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِکُمْ وَ أسْمَاءِ قَبَائِلِکُمْ؟ قَالُوا: أَخْبِرْنَا.

ص: 322

فَأَخْبَرَهُمْ،قَالُوا: صَدَقْتَ. قَالَ: وَ أُخْبِرُکُمْ عَمَّا أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْأَلُوا عَنْهُ هِیَ قَوْلُهُ تَعَالَی: (كَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماء(1) [قَالُوا: صَدَقْتَ. قَالَ: نَحْنُ اَلشَّجَرَةُ اَلَّتِی قَالَ اَللَّهُ تَعَالَی: (أَصْلُهٰا ثٰابِتٌ وَ فَرْعُهٰا فِی اَلسَّمٰاءِ)]، نَحْنُ نُعْطِی شِیعَتَنَا مَا نَشَاءُ مِنْ اَلْعِلْمِ. ثُمَّ قَالَ: هذَا یُقْنِعُکُمْ؟ قُلْنَا: بِدُونَ هَذَا مُقْنِع.(2)

(گروهى از مردم خدمت پدرم امام محمّد باقر علیه السلام رسيدند و عرض کردند: حدّ و امتياز امام چيست؟ فرمودند: شأن امام بسيار والا است، هر وقت خدمت امام رسيديد، به او احترام كنيد، او را بزرگ بشماريد، و به آن چه مى فرمايد باور داشته باشيد، و بر امام است كه شما را هدايت و راهنمايى كند. يكى از امتيازات ایشان اين است كه هر كدام از شما كه به خدمت امام می رسيد، از جلال و هيبت ایشان نمى توانيد به امام خيره شويد؛ چرا که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز چنين بودند، و امام نيز همانند ایشان می باشد. عرض کردند: آيا امام، شيعيان خود را مى شناسد؟ حضرت فرمودند: بله، در همان لحظه ای که آن ها را می ببيند (از حالشان باخبر است). پرسيدند: آيا ما از شيعيان شما هستيم؟ فرمودند: بله، همه شما از شيعيان من هستيد. پرسيدند: علامت آن چيست؟ فرمودند: آيا مى خواهيد اسامى خودتان و پدرانتان و قبيله هايتان را بگويم؟ عرض کردند: بله، حضرت همه اين مشخّصات را فرمودند، و آنان تصديق كردند. حضرت فرمودند: اينك مى گويم كه مى خواستيد از چه چيزى بپرسيد؟ مى خواستيد در مورد آيه اى بپرسيد كه خداوند متعال مى فرمايد: «همانند درخت پاكيزه اى كه ريشه آن ثابت (در زمين) و شاخه آن در آسمان است». [عرض كردند: درست است. فرمودند: ما همان درخت پاكيزه اى هستيم كه خداوند متعال فرموده: «ريشه آن ثابت (در زمين) و شاخه آن در آسمان است».] ما به هر كس از شيعيانمان كه بخواهيم از دانش خودمان عطا مى نماييم. آن گاه فرمودند: آيا قانع شديد؟ گفتیم: ما به كمتر از این نيز قانع بوديم.)

ص: 323


1- ابراهیم، آیهٔ 24
2- مدینة معاجز، ج5، ص171؛ القطره، ج2، ص357؛ الدرّ النظيم، ص612؛ بحارالانوار، ج46، ص244

جعفر بن محمّدُنِ الصّادق بفرمود *** حديثى از پدر، محبوبِ معبود

كه جمعى آمدند ديدار بابم *** امامِ پنجمين آن دُرّ نابم

بگفتند محضرش حدّ ولىّ چيست *** چه باشد امتيازش، منجلى چيست

بفرمود حضرتش با لطف بسيار *** به آن ها در زمان و وقت ديدار

بدانيد كه امام شأنش عظيم است *** چرا كه مظهر ربّ كريم است

زمانى كه به توفيق الهى *** رسيديد محضرش در وقت و گاهى

كنيد تعظيم او در حدّ عالى *** چنان عبدى به پيش ذو الجلالى

به آن چه كه بگويد حجّت حقّ *** به هر يك از شما، از غرب تا شرق

بدون شكّ و ترديدى به آنى *** يقين بر آن كنيد در هر زمانى

چنان با هيبت است و با وقارى *** كه نتْوان خيره گشتن در كنارى

به روى حضرتش با بردبارى *** به لطف و مرحمت از ذات بارى

همانند رسولِ ذات باری *** وصيّش دارد آن نور ولائى

كه نتوان خيره گشتن بر جمالش *** چنان شمسى بُوَد جاه و جلالش

سپس گفتند ولیّ کبریائی *** شناسد شيعيانش هر کجائی؟

بفرمود حضرت مولى الموالى *** شناسد شيعيانش هر مجالى

همه را تا ابد در ذهن دارد *** چنانچه از ازل جمله شناسد

بداند نام هر يك را هميشه *** چو نامِ بابِ او و كار و پيشه

سپس فرمود با آن جمع حاضر *** ز نام تك تك آن ها به ناظر

به نام پدر و اهلُ تبارش *** بخواند جمله آن ها را كنارش

به تصديقش همه چونان اسيرش *** همه مبهوت آن نور منيرش

سپس فرمود به آنان نور يزدان *** چه باشد علّت ديدار آنان

از آن شاه جهان و نور ايمان *** ولىّ مطلق و محبوب جانان

بُوَد در نيّت آن ها سؤالى *** كه پرسند از امام در يك مقالى

از آن آيه كه فرمودست بارى *** به شأن اهل بيت در روزگارى

كه فرموده خدا در متن قرآن *** درخت طيّبه آن اصلِ ايمان

ص: 324

بُوَد اصلش چنان ثابت به دوران *** و فرعش در سماء به امر يزدان

كلمهٔ طيّبه چونان درختى ست *** كه ساقه های آن در ارض باقى ست

تمام شاخه هايش در سماء است *** براى خلق عالم در بقاء است

سپس فرمود تفسيرش جنابش *** از آن آيه و از لب و لبابش

درختى كه خدا فرمود آن را *** در آن آيه ز قرآنش هويدا

بُده آن اهل بيت شاه مردان *** علىّ و نسل او در طول دوران

كه دارند در جهان علمِ عظيمى *** كه از روى محبّت با كريمى

عنايت مى كنند آن را به خوبى *** به شيعيانِ دور از هر عيوبى

به هر كس كه بخواهد نور سرمد *** عنايت مى كند با لطف بى حدّ

دهند به شيعيان در هر قرونى *** ز علم خود كه گردند در فزونى

بنالد سيّد «سجّاد» دائم *** كه تا گردد از آن اسرار غانم

**********

توضيح: این روايت شريف متضمّن نكاتى مى باشد، كه چند مورد آن ذكر مى شود. نكته اوّل: از آنجا كه امام علیه السلام داراى شأن و مقام والايى است، مشرّف شدن به محضرش آدابى دارد كه زائر بايد احتراماً و تعظيماً للامام علیه السلام آن ها را انجام دهد، و بدان جهت كه امام علیه السلام مرده و زنده ندارد، چنانچه در بسيارى از زيارت هاى ائمّه اطهار علیهم السلام به آن اشاره شده، و آمده است:

«أشهَدُ أنَّكَ تَشهَدُ مَقامي وَ تَسمَعُ كَلامي وَأنَّكَ حَیٌّ عِندَ رَبِّكَ تُرزَق.(1)

آن آداب بايد در مشاهد مشرّفه و عتبات عاليات رعايت شود؛ كه برخى از مهم ترين آن آداب را ذكر مى كنيم.

ص: 325


1- مستدرك الوسائل، ج10، ص345

آداب زيارت

1) غسل زيارت

هم قبل از آغاز سفر زيارتى، و هم هنگام تشرف محضر امام غسل زیارت مستحبّ است، چنانچه از وجود نازنين حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است كه حضرت دربارهٔ آیهٔ شریفهٔ (خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِد(1) فرمودند:

«اَلْغُسْلُ عِنْدَ لِقَاءِ کُلِّ إِمَامٍ.(2)

يعنى آن حضرت، غسل كردن براى زيارت هر امامى را از مصاديق آراستگى هنگام عبادت يا حضور در عبادت گاه به شمار آورده اند.

2) لباس تميز و آراستگى و خوش بويى

ديگر از آداب زيارت امام علیه السلام آراسته بودن و پوشيدن لباس نو، و تميز، و استعمال عطر مى باشد، همان گونه كه مرحوم ملّامحسن فيض كاشانى از كتاب «من لايحضره الفقيه» شيخ اقدم مرحوم شیخ صدوق قدس سره در باب زيارت حضرت امام موسى بن جعفر علیهما السلام نقل فرموده است:

«فَاغْتَسِلْ وَ تَنَظَّفْ وَ الْبَسْ ثَوْبَيْكَ الطَّاهِرَيْنِ.(3)

3) وقار و طمأنينه

صفوان جمال نقل مى كند كه وقتى با حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به كوفه رسيديم، امام صادق علیه السلام دستور دادند تا مركب را بخوابانم و فرمودند:

«فَهَذَا قَبْرُ جَدِّی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ، فَأَنَخْتُهَا ثُمَّ نَزَلَ فَاغْتَسَلَ وَ غَیَّرَ ثَوْبَهُ وَ تَحَفَّی وَ قَالَ لِیَ: افْعَلْ کَمَا أَفْعَلُ ثُمَّ أَخَذَ نَحْوَ الذُّکَوَاتِ، ثُمَّ قَالَ لِی: قَصِّرْ خُطَاکَ وَ أَلْقِ ذَقَنَکَ إِلَی الْأَرْضِ یُکْتَبُ لَکَ بِکُلِّ خُطْوَةٍ مِائَةُ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ تُمْحَی عَنْکَ

ص: 326


1- سورهٔ اعراف، آیهٔ 31
2- وسائل الشّيعة، ج14، ص390
3- المحجّة البيضاء، ج4، ص91

مِائَةُ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ تُرْفَعُ لَکَ مِائَةُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ تُقْضَی لَکَ مِائَةُ أَلْفِ حَاجَةٍ وَ یُکْتَبُ لَکَ ثَوَابُ کُلِّ صِدِّیقٍ وَ شَهِیدٍ مَاتَ أَوْ قُتِلَ، ثُمَّ مَشَی وَ مَشَیْتُ مَعَهُ وَ عَلَیْنَا السَّکِینَةُ وَ الْوَقَارُ نُسَبِّحُ وَ نُقَدِّسُ وَ نُهَلِّلُ إِلَی أَنْ بَلَغْنَا الذَّکَوَاتِ.(1)

(اينجا قبر جدّم امير المؤمنين علیه السلام است. سپس حضرت غسل كردند و لباس های خود را تغییر دادند و گرامى داشتند، و به من فرمودند: هر عملی که من انجام می دهم تو هم انجام بده. سپس به طرف تپه سفيدى (كه قبر مطهّر امير المؤمنين علیه السلام آنجا بود) به راه افتاد. و بعد به من فرمودند: گام هايت را كوتاه و كوچك بردار، نگاهت را به طرف پايين بگير، و متواضعانه راه برو همانا برای هر قدمی که برمی داری صد هزار حسنه در نامه عملت ثبت، و صد هزار سیّئه از آن محو می کنند، و صد هزار درجه در بهشت برایت بلند می کنند، و صد هزار حاجت برآورده می شود، و می نویسند برای تو ثواب هر صدّیق و هر شهیدی که مرده اند یا کشته شده اند. سپس حضرت به طرف قبر مطهّر حركت كردند و من هم همراه ايشان بودم در حالى كه با سكينه (آرامش) و وقار راه مى رفتيم و تسبيح و تقديس و تهليل مى گفتيم، تا به قبر شريف رسيديم.)

4) ذكر تكبير و تسبيح و تهليل

مرحوم شيخ عبّاس قمّى قدس سره نقل مى كند:

«وقتى داخل حرم مطهّر شديد و چشمتان به قبر شريف و منوّر افتاد بايستيد و سى مرتبه "اللّه اكبر"، بعد اندكى راه برويد و دومرتبه بايستيد و سى مرتبه "اللّه اكبر" بگوييد، سپس نزديك قبر مطهّر شويد و چهل مرتبه "اللّه اكبر" بگوييد و در حالى كه پشت به قبله و روبه روى امام ايستاده ايد، زيارت جامعه را بخوانيد.»

ص: 327


1- وسائل الشّيعة، ج14، ص393

و در روايت ديگرى مى فرمايد:«هر كس پيش روى امام علیه السلام تكبير بگويد و بعد ذكر "لا إله إلّا اللّه وحده لاشريك له" را بخواند، براى او رضوان اللّه الأكبر نوشته مى شود.(1)

5) خضوع و خشوع

وقتى حضرت موسى علیه السلام وارد كوه طور شد، ندا رسيد:

(إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوً(2)

«به یقین این منم پروردگار تو، پس کفش خود را از پایت بیفکن؛ زیرا تو در وادی مقدس طوی هستی.»

از همين رو بزرگان توصيه نموده اند همان گونه كه جناب موسى علیه السلام وارد وادى مقدّس طوى شد، زائرين ائمّه اطهار علیهم السلام نيز بدون كفش وارد حريم اهل بيت علیهم السلام شوند. از این رو خودشان هم با پاى برهنه وارد اعتاب مقدّسه شده اند. مرحوم شيخ بهائى قدس سره در اين زمينه اين رباعى را سرود و دستور داد در كفش دارى حرم حضرت امير المؤمنين علیه السلام بنويسند:

هذا الافق البين قد لاح لديك *** فاسجد متذلّلاً و عفر حذيك

ذا طور سينين فاغضض الطرف به *** هذا حرم العترة فاخلع نعلي(3)

به هر تقدیر در آيهٔ شريفه تعبير به "طوى" يا به خاطر آن است كه نام آن وادى، "سرزمين طوى" بوده، كما اين كه غالب مفسرّان چنين گفته اند(4)

و يا اين كه "طوى" كه در اصل به معنى پيچيدن است، در اينجا كنايه از آن است كه اين سرزمين را بركات معنوى از هر سو احاطه كرده بود. و در روايتى رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند:

ص: 328


1- مفاتيح الجنان، آداب زيارت
2- سوره طه، آيه 12
3- منتخب التّواريخ، ص683
4- الميزان، ج13، ص137

«يا علىّ! خداوند ولايت تو را بر زمين ها عرضه داشت و زمين مكّه در قبول كردن آن سبقت گرفت، خداوند آن را به خانه كعبه زينت داد. پس از آن زمين مدينه ولايت تو را قبول كرد، خداوند مدينه را به سبب من زينت داد، و سپس زمين كوفه ولايت تو را قبول نمود، و خداوند به سبب تو زمين كوفه را زينت داد.(1)

به هر تقدير همان گونه كه جناب موسى علیه السلام با پاى برهنه وارد طور شد، سزاوار است در حريم مقدّس اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام با پاى برهنه وارد شويم.

6) عتبه بوسى

خاتم المحدثین مرحوم شیخ عبّاس قمی از مرحوم شهيد قدس سره روایت فرموده است:

«اگر زائر سجده كند و نيّت كند كه از براى خدا سجده مى كنم، به شكرانه اين كه به من توفيق زيارت مرحمت كرده، بهتر خواهد بود.(2)

هر چند كه زائر اگر موقع عتبه بوسى و سجده كردن در محضر امام معصوم علیه السلام نيّت تكريم هم داشته باشد اشكالى ندارد؛ چرا كه يك وقت سجده براى اظهار بندگى است كه در اين صورت فقط براى ذات احديّت جلّ جلاله سجده كردن جايز مى باشد، امّا زمانى كه سجده به جهت احترام و تكريم باشد، چونان سجده جناب يعقوب علیه السلام و همسر و فرزندانش در مقابل حضرت يوسف علیه السلام ، يا سجده كردن ملائكه به امر الهى در مقابل حضرت آدم علیه السلام ؛ يا سجده كردن در مقابل پيامبر و ائمّه اطهار علیه السلام اشكالى ندارد.

به ديگر سخن، گاهى سجده كردن از باب عبادت است كه اين نوع سجده مختصّ به ذات بارى تعالى جلّ جلاله مى باشد. و گاهى از باب احترام و تواضع كردن است مثل سجده كردن ملائكه در مقابل جناب آدم علیه السلام كه در قرآن مى فرمايد:

ص: 329


1- ثمرات الحيات، ج1، ص613
2- مفاتيح الجنان، آداب زيارت

(وَإِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَاسْجُدُوا إِلّا إِبْلِيسَ أَبى وَاسْتَكْبَرَ وَكانَ مِنْ الْكافِرِين(1)

«چون به ملائكه گفتيم كه براى آدم سجده كنيد، همه سجده نمودند مگر ابليس كه ابا كرد و تكبّر و سركشى نمود و او از كافران بود.»

و در آيه ديگرى خداوند تبارك و تعالى درباره سجده حضرت يعقوب علیه السلام و همسر و فرزندانش در مقابل حضرت يوسف علیه السلام مى فرمايد:

(وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً وَ قالَ يا أَبَتِ هذا تَأْوِيلُ رُؤْيايَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَها رَبِّي حَقّا(2)

«آن گاه پدر و مادر را بر تخت نشانيد و آن ها براى او به سجده افتادند، يوسف در آن حال گفت: اين بود تعبير خوابى كه پيش از اين ديده بودم كه خداى من آن خواب را واقع و محقّق گردانيد.»

يكى از اساتيد نقل مى فرمود: مرحوم فاضل دربندى قدس سره از مرحوم شيخ اعظم انصارى قدس سره از باب امتحان نمودن شیخ پرسيده بودند: آيا بوسيدن عتبه امير المؤمنين علیه السلام جايز است يا خير؟

«مرحوم شيخ اعظم انصارى گفته بودند: جايز نيست، كه عتبه امير المؤمنين علیه السلام را كسى ببوسد جز امام حسن علیه السلام و امام حسين علیه السلام .»

بعد دوباره مرحوم دربندى قدس سره پرسيده بودند: پس شما جايز نمى دانيد كه عتبه امير المؤمنين علیه السلام را ببوسند؟ شيخ انصارى؛ گفته بودند:

«ببوسند عتبه امير المؤمنين علیه السلام را، امّا نه از بابت اين كه عتبه امير المؤمنين علیه السلام است، كه از اين جهت كسى لياقت بوسيدن عتبه امير

ص: 330


1- سوره بقره، آيه 32
2- سوره يوسف، آيه 100

المؤمنين علیه السلام را ندارد، بلكه به عنوان اين كه جاى پاى زوّار حضرت است عتبه امير المومنين علیه السلام را ببوسند.»البتّه زيارت امام آداب ديگری هم دارد كه در این نوشتار به تعدادى از آن ها اشاره شد و تفصيل آن در كتب ادعيه آمده است.

آداب ديدن يار، در مسلك مريدان *** غسل است وظاهرى پاك، با ديدگان گريان

يعنى نما ز قلبت، بيرون همه پليدان *** با يك نگاه از شاه، با عشقِ نورِ يزدان

آرامش و وقار است، در راه رادمردان *** با ذكر قُدس و تهليل، در وادى عزيزان

افتادگى بخواهد، آن شاهدِ شهيدان *** چون مُوسيش به سينا، در طورِ خوب رويان

در سجده اش دمادم، سر بر سراى جانان *** چون شاهدان بزمش، در جمعِ نيك نامان

دارد به سر هوايش، «سجّادِ» دل پريشان *** با آه و غم هميشه، در حسرت زعيمان

**********

نكته دوّم: يكى از مشخّصات امام علیه السلام كه در اين روايت ذكر شده است، هيبت ائمّه اطهار علیهم السلام مى باشد؛ آن چنان هيبت و ابهتى كه هيچ كس قادر نيست خي ره خيره به صورت نورانيش نظر كند. همان گونه كه هيچ چشمى قادر نيست براى مدّتى به خورشيد نگاه كند، هيچ كس نمى تواند خيره خيره به صورت نور اللّه عزّوجلّ نگاه كند؛ آن نور اللّهى كه اگر خورشيد تابان نورى دارد و زمين و آسمان قرار گرفته است، به خاطر وجود نازنينش مى باشد.

نكته سوّم: مطلب ديگرى كه اين روايت به آن اشاره دارد، درباره علم امام علیه السلام مى باشد و بيان گر اين مطلب است كه امام علیه السلام از همه چيز آگاهى دارد و بر اين عالم احاطه دارد به نحوى كه اسم تك تك شيعيان و پدرانشان را مى داند و از همه خصوصيّات آن ها باخبر است. به عبارت ديگر امام علیه السلام به اين عالم اشراف دارد و از باب نمونه در اين روايت يكى از موارد آن كه آگاهى از اسم شيعيان باشد، ذكر شده است.

يكى از رواياتى كه دلالت مى كند امام از اسماء افراد آگاهى دارد، حتّى قبل از ولادت آن ها، روايتى است كه مرحوم علّامه مجلسى قدس سره نقل فرموده است، كه مى نويسد: علىّ بن ابى حمزه و ابو بصير گويند: ما وعده داشتيم كه خدمت مولايمان امام محمّد باقر علیه السلام شرفياب شويم، به

ص: 331

همين جهت، به همراه ابو ليلى خدمت حضرتش شرفياب شديم. حضرت فرمودند: اى سكينه چراغ را بياور، او چراغ را آورد، آن گاه فرمود: صندوقچه اى را كه در فلان جاست نيز بياور. او صندوقچه هندى - يا سندى - را آورد، حضرت مهر آن را باز كرد، و صحيفه زردرنگى را از آن بيرون آورد. علىّ بن ابى حمزه گويد:

امام محمّد باقر علیه السلام آن صحيفه را از بالايش نگاه مى كرد و مى پيچيد و از پايينش باز مى كردند و نگاه مى فرمودند؛ تا اين كه به يك سوّم يا يك چهارم آن رسيد. در اين هنگام نگاهى به من كردند، از نگاه حضرت چنان لرزه بر اندام من افتاد كه بر خود ترسيدم. وقتى مرا در اين حال ديدند، دست مباركشان را بر سينه ام گذاشتند و فرمودند: خوب شدى؟ عرض كردم: آرى، فداي شما شوم! فرمودند: چيزى نيست، آن گاه فرمودند:

«ادْنُهْ فَدَنَوْتُ فَقَالَ لِی: مَا تَرَی قُلْتُ اسْمِی وَ اسْمَ أَبِی وَ أَسْمَاءَ أَوْلَادٍ لِی لَا أَعْرِفُهُمْ فَقَالَ: یَا عَلِیُّ! لَوْ لَا أَنَّ لَكَ عِنْدِی مَا لَیْسَ لِغَیْرِكَ مَا اطَّلَعْتُكَ عَلَی هَذَا أَمَا إِنَّهُمْ سَیَزْدَادُونَ عَلَی عَدَدِ مَا هَاهُنَا قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ: فَمَكَثْتُ وَ اللَّهِ بَعْدَ ذَلِكَ عِشْرِینَ سَنَةً ثُمَّ وُلِدَ لِیَ الْأَوْلَادُ بِعَدَدِ مَا رَأَیْتُ بِعَیْنِی فِی تِلْكَ الصَّحِیفَةِ.(1)

(نزديك بيا، پس من نزديك تر رفتم. بعد حضرت به من فرمودند: چه مى بينى؟ عرض كردم: نام خودم، نام پدرم و نام فرزندانى براى خودم كه آن ها را نمى شناسم. فرمودند: يا علىّ! اگر نبود كه در نزد من مقامى دارى، تو را از اين اسرار آگاه نمى كردم، آگاه باش كه به زودى (فرزندانت) به اندازه عددى كه اينجا ديدى اضافه خواهند شد. علىّ بن ابى حمزه گويد: سوگند به خدا، بيست سال از اين ماجرا گذشت، در اين مدّت براى من فرزندانى به تعدادى كه با چشمانم در آن صحيفه ديده بودم، متولّد شد.)

ص: 332


1- بحارالانوار، ج46، ص266؛ به نقل از مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص193

معجزه پنجم: عدم رؤيت امام باقر علیه السلام

مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از كتاب «الخرائج و الجرائح» مرحوم قطب راوندى قدس سره نقل كرده است كه ابو بصير گويد: با حضرت امام محمّد باقر علیه السلام به مسجد رفتم. و مردم در رفت و آمد بودند. حضرت به من فرمودند: از مردم بپرس آيا مرا مى بينند؟ از این رو با هر كس كه برخورد می كردم می پرسيدم: آيا امام محمّد باقر علیه السلام را ديدى؟ مى گفت: نه، با اين كه امام باقر علیه السلام همان جا ايستاده بود؛ تا اين كه ابو هارون نابينا وارد مسجد شد، حضرت فرمودند: از او بپرس. لذا به او گفتم:

«هَلْ رَأَیْتَ أَبَا جَعْفَرٍ؟ فَقَالَ: أَ لَیْسَ هُوَ بِقَائِمٍ؟ قَالَ: وَ مَا عِلْمُكَ؟ قَالَ: وَ كَیْفَ لَا أَعْلَمُ وَ هُوَ نُورٌ سَاطِعٌ.»

(آيا امام محمّد باقر علیه السلام را ديدى؟ گفت: آيا ایشان اينجا نايستاده اند؟ گفتم: از كجا متوجه حضرت شدى؟ گفت: چگونه ندانم، در حالى كه آن حضرت نورى درخشان هستند.)

و همچنین ابوبصير در ادامه می گويد: شنيدم كه حضرت امام محمّد باقر علیه السلام به شخصى که از آفريقا آمده بود، فرمودند:

«مَا حَالُ رَاشِدٍ؟ قَالَ: خَلَّفْتُهُ حَیّاً صَالِحاً یُقْرِئُكَ السَّلَامَ، قَالَ: رَحِمَهُ اللَّهُ، قَالَ: مَاتَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: مَتَی؟ قَالَ: بَعْدَ خُرُوجِكَ بِیَوْمَیْنِ، قَالَ: وَ اللَّهِ مَا مَرِضَ وَ لَا كَانَ بِهِ عِلَّةٌ، قَالَ: وَ إِنَّمَا یَمُوتُ مَنْ یَمُوتُ مِنْ مَرَضٍ وَ عِلَّةٍ. قُلْتُ: مَنِ الرَّجُلُ؟ قَالَ: رَجُلٌ لَنَا مُوَالٍ وَ لَنَا مُحِبٌّ. ثُمَّ قَالَ: أَ تَرَوْنَ أَنْ لَیْسَ لَنَا مَعَكُمْ أَعْیُنٌ نَاظِرَةٌ وَ أَسْمَاعٌ سَامِعَةٌ بِئْسَ مَا رَأَیْتُمْ وَ اللَّهِ لَا یَخْفَی عَلَیْنَا شَیْءٌ مِنْ أَعْمَالِكُمْ فَاحْضُرُونَا جَمِیعاً وَ عَوِّدُوا أَنْفُسَكُمُ الْخَیْرَ وَ كُونُوا مِنْ أَهْلِهِ تُعْرَفُوا فَإِنِّی بِهَذَا آمُرُ وُلْدِی وَ شِیعَتِی.(1)

ص: 333


1- الخرائج و الجرائح، ج2، ص81؛ عنه البحار، ج46، ص243

(حال راشد چطور است؟ عرض کرد: از او جدا شدم در حالى كه زنده و سرحال بود و به شما سلام رساند. حضرت فرمودند: خدا رحمتش كند. عرض كرد: مگر مُرد؟ حضرت فرمودند: آرى، عرض کرد: چه زمانی؟ فرمودند: دو روز پس از حركت تو.عرض کرد: سوگند به خداوند، نه بيمارى داشت و نه مبتلا به دردى بود! حضرت فرمودند: مگر هر كسى كه مى ميرد، به خاطر مرضى است، يا علّتى دارد؟ من عرض كردم: آن مَرد كه بود؟ حضرت فرمودند: يكى از دوستان و علاقه مندان ما. آن گاه فرمودند: اگر شما گمان مى كنيد كه براى ما با شما چشمانى بينا و گوش هاى شنوا وجود ندارد، بد گمانى كرده ايد، به خدا قسم، هيچ يك از اعمال شما از ما پنهان نيست. پس همه شما، ما را نزد خود حاضر بدانيد، و خودتان را به كارهاى خوب عادت بدهيد، و از اهل خير باشيد، و با اين امتياز شناخته شويد. چرا كه من فرزندان و شيعيان خودم را به اين كار سفارش مى نمايم.)

ابو بصیر آن یار فدائی *** بگفته در زمانى خوب و عالى

به همراه امام باقر آن مولی الموالی *** همان مستجمع نيكو خصالى

برفتم مسجد اندر جمع ناسى *** به رفت و آمد و اندر سپاسى

تمام مردمان بُرنا و هم پیر *** در آن شور و هیاهوهای دل گیر

بفرمود حضرتش با شور و حالى *** بپرس از مردمان نام و مقالى

ز من تا بشنوى جمله نشانى *** كه آيا مردمان بينند آنى

امام خود در اينجا با نگاهى *** اگر چه نزدشان باشم به جاهى

لذا گفتم به مردم با قرارى *** به هر كس كه بديدم در كنارى

خبر از حضرت باقر ندارى؟ *** نديدى حضرتش را در گذارى؟

ولى در بين آن جمع كذايى *** كه داشتند همه با هم آشنايى

به هر كس كه بگفتم اين سؤالى *** كه واضح بود و بى شكّ و جدالى

شنيدم نه، ز جمع بى شمارى *** ز اهل مسجد اندر شرمسارى

ص: 334

و حال آن كه جنابش در همه وقت *** كنارم بود با شادی و عزّت

ولى جمله نمى ديدند جائى *** امام و سرورِ ملكِ بقائى

كه وارد شد به مسجد با مرامى *** ابو هارونِ نابيناى عامى

بفرمود حضرتش به من كه خواهى *** بگيرى از ابو هارون گواهى

چو پرسيدم از او با احترامى *** نديدى سرورتْ با شادكامى؟

به مسجد كه شده در ازدحامى؟ *** ميان مردمان در ارض و بامى؟

بگفت باشد كنارت شاهِ نامی *** امامِ پنجمين، با احتشامى

بگفتم از كجا دانستى ای یار *** و حال آن كه تو كورى بین حضار

بگفت باشد ز الطاف خدائى *** كه بينم سرورم را هر كجائى

چگونه من نبينم ذات پاکى *** كه نورش كرده روشن ارض خاکى

ابو بصیر سپس گفت که در آنجا *** بدیدم یک جوانی خوب و آقا

از آفریقا و اهل آن نواحی *** ز شیعیان حضرت در صباحی

گرفت حضرت ز راشد ناگهانى *** كه بود از شيعيانِ خوش زبانى

در آن لحظه سراغى با كلامى *** كه چون باشد در آنجا آن گرامى؟

بگفت چون آمدم اينجا زمانى *** سلامت بود آنجا در مكانى

به بهتر حالتى گفتا سلامى *** جنابت را به شور و عشقِ تامى

بفرمود حضرتش با او گهربار *** خدا رحمت کند راشدِ بردبار

بگفتا که مگر از دار فانی *** سفر بنموده آن محبوب باری؟

چو نزدت آمدم از بین اقوام *** سلامت بود و اندر اوج اکرام

زمان مُردنش اى شاه عالم *** چه وقتی باشد ای زادهٔ خاتم؟

چگونه رفته از دنيا به عقبا؟ *** بدون هیچ دردی نورِ زهرا؟

بفرمود حضرتش بی هر بلائى *** كنار اهل خود با یک صفائى

دو روز بعد از زمانى كه از آنجا *** شدى در راه و راهى شاد و تنها

ص: 335

ز دنیا رفت با عشقی فراوان *** به جمله آل احمد بین یاران

سپس فرمود آن محبوب سرمد *** قسم به كبريا با حمد بی حد

نباشيد لحظه اى در هر كجائى *** ز ما پنهان به اذن کبریائی

همه اعمالتان جمله هویدا *** بُوَد در نزد ما چون کل اعدا

نباشيد غافل از اعمال عالی *** به خير عادت كنيد با هر كمالى

كه بشناسند شما را پیر و بُرنا *** بدین اعمال نیکو تا ثریا

بگویند شیعیان با خوش زبانی *** کنند حقّ را عبادت در نهانی

همه اهل نمازند و به روزه *** به کار خیر و دور از بغض و کینه

سفارش كرده ام اطرافيانم *** ز فرزندان و هر پیر و جوانم

شويد مشغولِ كار نیک و هم خير *** کنید یاری به خلق از خویش واز غیر

همه باشید بهر آل احمد *** همی زینت به هر کوئی و معبد

نه همچو سیّد «سجّاد» در خواب *** به دور از معرفت در بین اصحاب

**********

ص: 336

معجزات حضرت امام جعفر بن محمّد الصّادق علیهما السلام

اشاره

1. نسوختن امام جعفر صادق علیه السلام

2. زنده شدن پرندگان

3. مسخ شدن فردى

4. روييدن هسته خرما

5. شفاى بيمار

ص: 337

معجزه اوّل: نسوختن امام جعفر صادق علیه السلام

مرحوم ثقة الإسلام کلینی قدس سره از مفضّل بن عمر روایت نموده است: منصور دوانيقى شخصى را پيش فرماندار خود، حسن بن زيد كه فرماندار او در مكّه و مدينه بود، فرستاد و به او دستور داد كه خانه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام را آتش بزند.

«فَأَلْقَي النَّارَ فِي دَارِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخَذَتِ النَّارُ فِي الْبَابِ وَ الدِّهْلِيزِ، فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَتَخَطَّي النَّارَ وَ يَمْشِي فِيهَا وَ يَقُولُ: أَنَا ابْنُ أَعْرَاقِ الثَّرَي(1)أَنَا ابْنُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللَّهِ علیه السلام .(2)

(آن ها دستور را اجرا نمودند، و خانه امام صادق علیه السلام را آتش زدند. پس هنگامی که شعلهٔ آتش بر در خانه و اتاق ها رسيد، امام صادق علیه السلام پا روى آتش مى گذاشتند و از روى آن مى رفتند و مى فرمودند: من فرزند بهترين رگه ها و ريشه هاى زمين و اركان

ص: 338


1- مرحوم مستنبط قدس سره مى فرمايد: «أعراق الثّرى» كنايه از حضرت اسماعيل علیه السلام است
2- اصول کافی، ج1، ص473؛ القطره، ج2، ص369؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص236؛ عنه البحار، ج47، ص136؛ اثبات الهداة، ج4، ص136. صاحب كتاب «الثاقب فى المناقب» در صفحه 137 اين روايت را با قدرى اختلاف در متن اين چنين نقل كرده اند: «لمّا أمر الدّوانيقي الحسن بن زيد – و هو و اليه على المدينة - بإحراق دار أبي عبد اللّه علیه السلام بأهلها فأضرم فيها النّار وقويت، خرج علیه السلام من البيت و دخل النّار، و وقف ساعة في معظمها، ثمّ خرج منها و قال: أنا ابن أعراق الثّرى و عرق الثّرى لقب إبراهيم علیه السلام .

آن - يعنى فرزند حضرت اسماعيل علیه السلام - هستم، من پسر حضرت ابراهيم علیه السلام خليل اللّه هستم.)

به دستور آن كافرِ رذلِ پست *** لعينى چو منصور و آن بت پرست

بيامد كسى نزد والى او *** حسن بن زيد، گرگ بى آبرو

كه آتش زند خانه و بيت ربّ *** سراى ولىّ خدا، مظهر ذات ربّ

به آتش كشد خانه عدل و داد *** سراى امامى كه مثلش نزاد

چو آتش زدند خانه آن امام *** پليدان دور از خدا و مرام

رسيد شعله ها بر اتاق و سرا *** كه در آن نشسته شه و مقتدا

امام پاى چون روى آتش گذاشت *** ز رويش برفت و ندايى بداشت

بفرمود منم از تبارِ شهان *** ز نسل و رگه هاى ارض بى گمان

ز نسل همه ركن هاى زمين *** چو اسماعيل و ابراهيمِ جان آفرين

منم مقتداى همه خاكيان *** به «سجّاد» مسكين به افلاكيان

**********

توضيح: يكى از معجزات حضرت ابراهيم علیه السلام گلستان شدن آتش براى حضرتش مى باشد، كه خداوند تبارك و تعالى در اين باره مى فرمايد:

(قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَسَلاماً عَلى إِبْراهِي(1)

«گفتيم اى آتش! بر ابراهيم سرد و سلامت باش.»

در روايتى حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام مى فرمايد: خداوند متعال، حضرت ابراهيم علیه السلام را خليل و دوست خود قرار داد. چون او احدى غير خداوند متعال را اراده نكرد، و از هيچ كس جز خداوند عزّ و جلّ درخواستى ننمود. همچنان كه مشهور است وقتى حضرت ابراهيم علیه السلام

ص: 339


1- سوره أنبياء، آيهٔ 69

را در منجنيق نشانده، و مى خواستند به سوى آتش پرتاب كنند، جبرئيل به نزدش آمد و گفت: آياحاجتى دارى؟ فرمود: آرى، ولى با شخص تو خير، يعنى خداى من در برآوردن حاجتم مرا كفايت مى كند(1)

پس يكى از معجزات حضرت امام جعفر صادق علیه السلام آن است كه وقتى به دستور منصور دوانيقى خانه حضرت را آتش زدند، و آتش اطراف حضرت را گرفت، آتش تأثيرى بر حضرت نداشت، چونان زمانى كه حضرت ابراهيم علیه السلام را به امر نمرود به آتش افكندند. و صد البتّه كه اين قبيل معجزات براى امام صادق علیه السلام امرى بس آسان است، آن هم در مورد آقايى كه اصحابش چنين اعجازى دارند. مرحوم علّامه مجلسى قدس سره نقل كرده است كه مأمون رقّى گويد:

من در خدمت مولا و آقايم امام جعفر صادق علیه السلام بودم، ناگاه سهل بن حسن خراسانى وارد شد، و سلام كرد، و نشست. سپس رو به حضرتش كرد و عرض کرد: اى فرزند رسول خدا! شما رئوف و مهربان هستيد؛ شما اهل بيت امامت هستيد؛ چرا از حقّ خود دفاع نمى كنيد، با اين كه بيش از صد هزار شيعه داريد، و همگى آماده شمشير زدن در پيشگاه شما هستند؟

امام صادق علیه السلام به او فرمودند: اى خراسانى! بنشين، خداوند حقّ تو را رعايت نمايد. سپس رو به كنيزى به نام "حنيفه" كردند، و فرمودند: "حنيفه"، تنور را روشن كن. او تنور را افروخت، و تنور يك تكّه آتش گرديد، به نحوی كه قسمت بالاى آن از شعله آتش سفيد شد. آن گاه امام علیه السلام رو به آن خراسانى كردند، و فرمودند: اى خراسانى! برخيز و وارد تنور شو. خراسانى گفت: آقاى من، اى فرزند رسول خدا! مرا با آتش مسوزان، از جرم من درگذر، خداوند از تو بگذرد. حضرت فرمودند: تو را عفو نمودم.

در همين حال، هارون مكّى، در حالى كه كفش هايش را در دست داشت، وارد شد، و گفت: سلام بر تو اى فرزند رسول خدا! امام صادق علیه السلام به او فرمودند:

«أَلْقِ النَّعْلَ مِنْ يَدِكَ وَ اجْلِسْ فِي التَّنُّورِ.»

(كفش هايت را بينداز و برو داخل تنور بنشين!)

ص: 340


1- النّور المبين فى قصص الأنبياء و المرسلين، ص154

او كفش هايش را انداخت و داخل تنور نشست. امام صادق علیه السلام شروع كرد با خراسانى صحبت نمودن، حضرت چنان از جريان هاى خراسان با او صحبت مى كرد، گويا اين كه در خراسان بوده اند، سپس رو به خراسانى كردند، و فرمودند:«قُمْ يَا خُرَاسَانِیُّ! وَ انْظُرْ مَا فِي التَّنُّورِ؟»

(اى خراسانى! برخيز و ببين در تنور چه خبر است؟)

خراسانى گويد: برخاستم و به طرف تنور رفتم، ديدم آن شخص چهارزانو در تنور نشسته است. آن گاه از تنور خارج شد و بر ما سلام كرد. امام صادق علیه السلام رو به خراسانى كردند و فرمودند: در خراسان چند نفر همانند او پيدا مى شود؟ عرض كرد: به خدا سوگند، حتّى يك نفر هم پيدا نمى شود. امام صادق علیه السلام فرمودند:

«لَا وَ اللَّهِ وَ لاَ وَاحِداً أَمَا إِنَّا لاَ نَخْرُجُ فِي زَمَانٍ لاَ نَجِدُ فِيهِ خَمْسَةً مُعَاضِدِينَ لَنَا نَحْنُ أَعْلَمُ بِالْوَقْتِ.(1)

(نه به خدا، حتّى يك نفر هم نيست. بدان كه ما در زمانى كه پنج نفر ياور نداشته باشيم، قيام نمى كنيم. ما خودمان وقت مناسب را بهتر مى دانيم.)

آمد سهل بن حسنِ خراسانى *** به ديدن جعفر بن محمّد در مكانى

بگفت به حضرتش با بدزبانى *** مدارا مى كنى با خلق دانى

بُوَد وقتش كه حقّت را ستانى *** از این نامردمان و دشمنانی

که سال ها شیعیانت هر کجائی *** بکشتند هر زمان با هر جفائی

قيامت كى بُوَد شاها تو دارى *** هزاران شيعه هر گوشهِ كنارى

كه جمله جان به كف پيشت تمامى *** همه آماده بهرت با كلامى

فدايى تو در اين ارضِ خاكى *** دفاع از تو نمايند با چه پاكى

بفرمود حضرت مولى الموالى *** كنيزش را در آن لحظه عالى

ص: 341


1- مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص237؛ عنه البحار، ج47، ص123؛ و مدینة معاجز، ج6، ص114

كند روشن تنور از بهر كارى *** به چوب و هيزمى از شاخسارى

زمانى كه بشد گرم و طلائى *** تنور با آتشى الحقّ كذائى

بفرمود حضرت صادق بيانى *** به سهلى كه كند دائم فغانى

برو در اين تنورِ گرم و داغى *** كه بينم من وفايت به فراغى

تو كه گوئى هزاران يار دارى *** نشانم ده خودت با هشيارى

بگفت بگذر ز من اى نور بارى *** ندارم قدرت رفتن به نارى

در آن هنگام بيامد غم گسارى *** همان هارون مكّى با قرارى

به او فرمود شاهِ جاودانى *** كنون رو در تنور با شادمانى

بدون جمله اى هارون مكّى *** نشست اندر تنور بى هيچ باكى

ز بعد آن بشد نور الهى *** براى ساعتى در وقت و گاهى

همى مشغول صحبت با شتابى *** به همراه همان سهل از صحابى

كه بود اعتراضش در بامدادى *** به مولاى جهان با اعتقادى

چنانچه كرد فراموش ناگهانى *** كه باشد هارون اندر نار فانى

چو بگذشت ساعت و وقت و زمانى *** به ناگه حضرتش با مهربانى

به هارون گفت با عشق و صفائى *** بيا بيرون زآتش اى فدائى

سپس فرمود به سهل، نور خدائى *** اگر باشد چنين يارى به جائى

كنون گيرم ز دشمن انتقامى *** كنم در لحظه با آن ها قيامى

سپس گفت سهل با آن ناتوانى *** نباشد مثل او در اين جهانى

كه بنشيند چنين در يك مقالى *** به آتش با چنين جاه و جلالى

سپس فرمود امام با بردبارى *** اگر بودند افرادى به يارى

چو هارون پنج تن در اين نواحى *** كنون در لحظه و در اين صباحى

نمى ماندم دمى در اين سرائى *** به لحظه با قيام به سزائى

همه عدوان به هر كوى و گذارى *** به لحظه مى نمودم خوار و زارى

ص: 342

بُوَد «سجّاد» دعايش ساليانى *** ظهور سرور عالم به آنى

**********

معجزه دوّم: زنده شدن پرندگان

مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از مرحوم قطب الدین راوندی قدس سره نقل كرده: يونس بن ظبيان گفته است: با گروهى از مردم در حضور امام صادق علیه السلام بوديم، پس من از حضرت پرسيدم:

«قَوْلُ اَللَّهِ تَعَالَى لِإِبْرَاهِيمَ (فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ اَلطَّيْرِ فَصُرْهُنّ(1) أَ وَ كَانَتْ أَرْبَعَةٌ مِنْ أَجْنَاسٍ مُخْتَلِفَةٍ أَوْ مِنْ جِنْسٍ وَاحِدٍ؟ فَقَالَ: أَ تُحِبُّونَ أَنْ أُرِيَكُمْ مِثْلَهُ، قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: يَا طَاوُسُ! فَإِذَا طَاوُسٌ طَارَ إِلَى حَضْرَتِهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا غُرَابُ! فَإِذَا غُرَابٌ بَيْنَ يَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا بَازِيُّ! فَإِذَا بَازِيٌّ بَيْنَ يَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا حَمَامَةُ! فَإِذَا حَمَامَةٌ بَيْنَ يَدَيْهِ، ثُمَّ أَمَرَ بِذَبْحِهَا كُلِّهَا وَ تَقْطِيعِهَا وَ نَتْفِ رِيشِهَا وَ أَنْ يُخْلَطَ ذَلِكَ كُلُّهُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ ثُمَّ أَخَذَ بِرَأْسِ اَلطَّاوُسِ، فَقَالَ: يَا طَاوُسُ! فَرَأَيْنَا لَحْمَهُ وَ عِظَامَهُ وَ رِيشَهُ يَتَمَيَّزُ مِنْ غَيْرِهِ حَتَّى اِلْتَزَقَ ذَلِكَ كُلُّهُ بِرَأْسِهِ وَ قَامَ اَلطَّاوُسُ بَيْنَ يَدَيْهِ حَيّاً، ثُمَّ صَاحَ بِالْغُرَابِ كَذَلِكَ وَ بِالْبَازِيِّ وَ اَلْحَمَامَةِ مِثْلَ ذَلِكَ فَقَامَتْ كُلُّهَا أَحْيَاءً بَيْنَ يَدَيْهِ.(2)

(خداوند در قرآن به حضرت ابراهيم علیه السلام مى فرمايد: «پس چهار نوع از مرغان را انتخاب كن و آن ها را ذبح كن»، آيا اين چهار مرغ از چند جنس گوناگون بودند، يا از يك جنس؟ حضرت فرمودند: آيا دوست داريد همانند آن را به شما نشان دهم؟ عرض كرديم: آرى. حضرت فرمود: اى طاووس! ناگاه طاووسى پر زد، و در برابر آن حضرت آمد. آن گاه صدا زدند: اى كلاغ! ناگاه كلاغى در برابر حضرت حاضر شد. حضرت فرمودند: اى باز! ناگاه يك باز شكارى در برابر حضرت آمد. آن گاه صدا زدند: اى كبوتر! ناگاه كبوترى در برابر حضرت ظاهر شد. پس حضرت دستور دادند

ص: 343


1- سوره بقره، آيهٔ 260
2- الخرائج و الجرائح، ج1، ص261؛ عنه البحار، ج47، ص111؛ محجة البیضاء، ج4، ص265؛ كشف الغمّة

هر چهار پرنده را سر بريده، و قطعه قطعه كنند، و پرهاى آن ها را بكنند و همه را با هم مخلوط نمايند. سپس سر طاووس را به دست گرفتند و صدا زدند: اى طاووس! ما ديديم كه تمام اعضاى طاووس از گوشت و استخوان و پَر از هم جدا مى شدند وهمه به سر طاووس مى چسبيدند. طاووس در برابر حضرت زنده شد. آن گاه حضرت همان طور كلاغ را صدا زدند، و زنده شد. و باز شكارى را صدا زدند، و كبوتر را صدا زدند، تا جائی که همگی در برابر حضرت زنده شدند.)

يونس بن ظبيان يكى از راويان *** گفت روزى در ميان جملهٔ اطرافيان

در كنار صادق آل محمّد ياوران *** گفت وگو كردند ز ابراهيم و ذبح طائران

كه خدا فرموده وصفش در كلامش بى گمان *** در يكى از جملهٔ آيات قرآنش عيان

پس بگفتند به امام خود همی آن رهروان *** جنس آن مرغان چه بوده ای ولیّ هر كران

جمله از يك جنس بودندی همه اندر جهان *** یا که بودند مختلف هر یک به رنگی آن زمان

پس بفرمود حضرتش با جملهٔ آنان به آن *** دوست دارید تا ببینید مثل آن را در مکان

جملگی گفتند آری ای ولیّ مؤمنان *** كن در اينجا معجزى اى سرورِ صاحب عنان

پس به طاووسى اشارت كرد مولاى كيان *** تا نشيند بر زمين در جمع جمله شيعيان

پس كلاغی را ز بعدش خواند درجمع كسان *** در همان لحظه به دور از چشم جمله ناكسان

بعد از آن باز و كبوتر را صدا زد بى امان *** پس بفرمود كه كنند ذبح جمله را پرپرزنان

بعد از آن مخلوط گردانند به هم آن كشتگان *** در ميان جمع ياران و همه دل زندگان

پس سر طاووس را بگرفت آن شاه جوان *** با ندائى خواند آن مرغ زمين را شادمان

پوست و گوشت و استخوانش پر توان *** متّصل گشتند بر هم در زمان و گه دوان

با نگاه حضرتش زنده شد آن مرغ و پران *** بعد طاووس آن كلاغ و باز را بخشيد جان

در نهايت آن كبوتر گشت زنده پَرزنان *** با یکی اعجاز زآن مولای گیتی در جهان

تا که گويد سيّد «سجّاد» وصف آن عیان *** تا بداند عالمی این قدرت شاه شهان

ص: 344

توضيح: همه انبياء در سختى ها به اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام متوسّل شده اند. امام جعفر صادق علیه السلام مى فرمايند: يك يهودى خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد در حالى كه تند به آن حضرت نگاه مى كرد، حضرت فرمود: اى يهودى چه حاجتى دارى؟ عرض كرد: تو برترى يا موسى بنعمران علیه السلام پيامبرى كه خدا با او سخن گفت و تورات و عصا به او داد، و دريا را برابرش شكافت و با ابر بر سرش سايه انداخت. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خوب نيست كسى از خود بگوید و از خودش تعریف نمايد ولى آگاه باش كه:

«إِنَّ آدَمَ علیه السلام لَمَّا أَصَابَ الْخَطِیئَةَ كَانَتْ تَوْبَتَهُ أَنْ قَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا غَفَرْتَ لِی، فَغَفَرَهَا اللَّهُ لَهُ. وَ إِنَّ نُوحاً لَمَّا رَكِبَ فِی السَّفِینَةِ، وَ خَافَ الْغَرَقَ، قَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا أَنْجَیْتَنِی مِنَ الْغَرَقِ، فَنَجَّاهُ اللَّهُ عَنْهُ. وَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام لَمَّا أُلْقِیَ فِی النَّارِ، قَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا أَنْجَیْتَنِی مِنْهَا، فَجَعَلَهَا اللَّهُ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلَاماً. وَ إِنَّ مُوسَی لَمَّا أَلْقَی عَصَاهُ وَ أَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً، قَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا آمَنْتَنِی، فَقَالَ: اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلی. یَا یَهُودِیُّ! إِنَّ مُوسَی لَوْ أَدْرَكَنِی، ثُمَّ لَمْ یُؤْمِنْ بِی وَ بِنُبُوَّتِی، مَا نَفَعَهُ إِیمَانُهُ شَیْئاً وَ لَا نَفَعَتْهُ النُّبُوَّةُ، یَا یَهُودِیُّ! وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی الْمَهْدِیُّ إِذَا خَرَجَ نَزَلَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام لِنُصْرَتِهِ فَقَدَّمَهُ وَ صَلَّی خَلْفَهُ.(1)

(چون آدم علیه السلام خمرتكب ترك اولى شد، توبه اش اين بود كه گفت: خدايا تو را به حقّ محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى خوانم كه مرا بيامرزى، و خداوند او را بخشيد. و چون نوح علیه السلام سوار كشتى شد و از غرق شدن ترسيد، گفت: خدايا از تو به حقّ محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى خواهم كه مرا از غرق شدن نجات دهى، و خداوند او را نجات داد. و زمانى كه ابراهيم علیه السلام را به آتش افكندند، گفت: خدايا به حقّ محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مرا از آن نجات بده، و خدا آتش را بر او سرد و سلامت كرد. و وقتى

ص: 345


1- امالى صدوق، ص218؛ عنه البحار، ج26، ص320

موسى علیه السلام عصايش را افكند و از آن ترسيد، گفت: خدايا از تو مى خواهم به حقّ محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم كه مرا امان دهى، و خداوند جلّ جلاله فرمود: نترس تو برترى. اى يهودى! اگر موسى علیه السلام مرا درك مى كرد و به من ايمان نمى آورد، نه ايمانش سودى داشت و نهنبوّتش. اى يهودى! از ذرّيّه من است آن مهدى علیه السلام كه چون ظهور كند، عيسى بن مريم علیه السلام براى ياريش فرود می آيد، و ایشان را بر خود مقدّم می دارد، و پشت سر ایشان نماز می خواند.)

بيامد يك يهودى روزگارى *** به ديدار رسولِ ذات بارى

بگفت به حضرتش با تندخويى *** به وصف حضرت موسى چه گويى

تويى برتر و يا موسى به عالم *** كه گفته حقّ به وصف او دمادم

تكلّم مى كند با حىِّ داور *** به كوه طور و اندر کل خاور

كتابى همچو توراتش بدادش *** به زير سايه ابرش نهادش

شكافد آب دريا با صفاتش *** يدِ بيضا يكى از معجزاتش

عصاى معجزآسايى كنارش *** كند روزى ز سلوى روزگارش

بفرمود خاتم جمله رسولان *** نباشد گفتن از خود كار نيكان

و لكن چون كه آدم مبتلا شد *** به نام آل من دردش دوا شد

چو خوانْد ذات الهى را به نامم *** قسم داد حضرتش را به مقامم

بشد توبه او مقبول يارم *** به لطف حضرت پروردگارم

به كشتى، نوح چون نام مرا برد *** بشد ايمن از آن دريا بدان رشد

چو ابراهيم در آتش رها شد *** به نام ما گلستان آن بلا شد

زمانى كه عصا موسى بيفكند *** چو نامم بُرد ندا آمد نترسد

اگر موسى زمانم درك مى كرد *** ولايم از دلش بيرون نمى كرد

و الّا دين او سودى نمى داشت *** نبوّت را دگر بهرش نمى خواست

ص: 346

نمى برد سيّد «سجّاد» نامش *** كه گويد وصف او را در كلامش

**********

پس انبياء الهى و از جمله آن ها جناب ابراهيم علیه السلام متوسّل به اهل بيت علیه السلام مى شوند، و بلكه بالاتر حضرت ابراهيم علیه السلام آرزويش بود كه از شيعيان ائمّه اطهار علیهم السلام باشد. چنانچه از جابر جعفى روایت شده است: از امام صادق علیه السلام درباره تفسير آيه شريفه: (وَإِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْراهِي(1) سؤال نمودم، حضرت فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمَّا خَلَقَ إِبْرَاهِیمَ كَشَفَ لَهُ بَصَرَهُ فَنَظَرَ فَرَأَی نُوراً إِلَی جَنْبِ الْعَرْشِ، فَقَالَ: إِلَهِی مَا هَذَا النُّورُ؟ فَقَالَ: هَذَا نُورُ مُحَمَّدٍ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی. وَ رَأَی نُوراً مِنْ جَنْبِهِ، فَقَالَ: إِلَهِی مَا هَذَا النُّورُ؟ فَقَالَ: نُورُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام نَاصِرِ دِینِی. وَ رَأَی إِلَی جَنْبِهِمَا ثَلَاثَةَ أَنْوَارٍ، فَقَالَ: إِلَهِی مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ؟ فَقِیلَ لَهُ: هَذَا نُورُ فَاطِمَةَ، فَطَمْتُ مُحِبِّیهَا مِنَ النَّارِ، وَ نُورُ وَلَدَیْهَا الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ. قَالَ: إِلَهِی! وَ أَرَی تِسْعَةَ أَنْوَارٍ قَدْ أَحْدَقُوا بِهِمْ، قِیلَ: یَا إِبْرَاهِیمُ! هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ. فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ: إِلَهِی بِحَقِّ هَؤُلَاءِ الْخَمْسَةِ إِلَّا عَرَّفْتَنِی مَنِ التِّسْعَةُ، قِیلَ: یَا إِبْرَاهِیمُ! أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ وَ ابْنُهُ جَعْفَرٌ وَ ابْنُهُ مُوسَی وَ ابْنُهُ عَلِیٌّ وَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ وَ ابْنُهُ عَلِیٌّ وَ ابْنُهُ الْحَسَنُ وَ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ ابْنُهُ. فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ: إِلَهِی وَ سَیِّدِی أَرَی أَنْوَاراً قَدْ أَحْدَقُوا بِهِمْ لَا یُحْصِی عَدَدَهُمْ إِلَّا أَنْتَ، فَقِیلَ: یَا إِبْرَاهِیمُ! هَؤُلَاءِ شِیعَتُهُمْ، شِیعَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام . فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ: وَ بِمَا تُعْرَفُ شِیعَتُهُ؟ قَالَ: بِصَلَاةِ إِحْدَی وَ خَمْسِینَ، وَ الْجَهْرِ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَ الْقُنُوتِ قَبْلَ الرُّكُوعِ، وَ التَّخَتُّمِ فِی الْیَمِینِ. فَعِنْدَ ذَلِكَ قَالَ

ص: 347


1- «و همانا از پيروان او، ابراهيم بود». سوره صافّات، آيه 83

إِبْرَاهِیمُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ شِیعَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، قَالَ: فَأَخْبَرَ اللَّهُ تَعَالَی فِی كِتَابِهِ فَقَالَ: (وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ).(1)

(خداوند تبارك و تعالى هنگامى كه ابراهيم علیه السلام را آفريد، پرده از چشم او كنار زد، پس او نورى در كنار عرش ديد، گفت: خداوندا! اين نور چيست؟ خداوند فرمود: ايننور محمّد صلی الله علیه و آله و سلم برگزيده من از ميان مخلوقاتم است. آن گاه نور ديگرى در كنار نور ایشان مشاهده نمود، گفت: خداوندا! اين نور چيست؟ خداوند فرمود: اين نور علىّ بن ابى طالب علیهما السلام ، يارى كننده دين من است. و سپس در كنار نور آن ها سه نور ديگر مشاهده نمود، سؤال كرد: خداوندا! اين انوار چيست؟ به او خطاب شد: اين نور فاطمه علیها السلام است كه محبّانش را از آتش جهنّم جدا ساخته و نجات داده است، و نور دو فرزندش حسن و حسين علیهما السلام مى باشد. حضرت ابراهيم علیه السلام گفت: خداوندا! من نه نور ديگر مى بينم كه گرداگرد نور آن ها جمع شده اند؟ به او گفته شد: اى ابراهيم! اين ها امامان از فرزندان علىّ علیه السلام و فاطمه علیها السلام مى باشند. حضرت ابراهيم علیه السلام گفت: خداوندا! به حقّ اين پنج نفر مرا از اين نه نفر آگاه كن. به او گفته شد: نخستين آن ها علىّ بن الحسين سپس فرزندش محمّد، و فرزندش جعفر و فرزندش موسى و فرزندش علىّ و فرزندش محمّد و فرزندش علىّ و فرزندش حسن و فرزندش حجّت قائم علیهم السلام است. حضرت ابراهيم علیه السلام گفت: خداوندا! نورهايى را مى بينم كه كسى جز تو تعداد آن ها را نمى داند، و اين انوار چهارده گانه را احاطه نموده اند؟ به او گفته شد: اى ابراهيم! اين ها شيعيان آن ها هستند؛ شيعيان حضرت امير المؤمنين علىّ بن ابى طالب علیه السلام . حضرت ابراهيم علیه السلام گفت: شيعيان آن ها به چه چيز شناخته مى شوند (و علامت آن ها چيست)؟ گفته شد: به انجام پنجاه و يك ركعت نماز در روز، و بلند گفتن «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم»، و قنوت پيش از رفتن به ركوع در نماز و انگشتر را به دست راست كردن. اينجا بود كه حضرت ابراهيم علیه السلام

ص: 348


1- بحارالانوار، ج36، ص151؛ البرهان، ج4، ص807

گفت: خداوندا! مرا از شيعيان امير المؤمنين علیه السلام قرار بده. خداوند در قرآن از اين ماجرا خبر داده است و مى فرمايد: و همانا از شيعيان و پيروان او، ابراهيم علیه السلام بود.)

بفرمود حضرت صادق زمانى *** براى مردمان با خوش بيانى

كه «إنّ من شيعته لَإبراهيم» *** كه دارد در دلش زيبا مفاهيم

بُوَد در شأنِ ابراهيم روزى *** كه اندر ساعتى با دل فروزى

ز بعد خلق او بارى تعالى *** زمانى كه به حقْ آن ذات اَعلى

بزد پرده ز چشم او كنارى *** بديد نورى كنار عرش بارى

بگفت نور از كه باشد جاودانى *** كند مدهوش جمله خلق فانى

بفرمود حضرت پروردگارى *** بُوَد نور محمّد آن نگارى

كه باشد اشرف از جمله تمامى *** ظهور من بُوَد آن نور نامى

چو نور ديگرى ديد در كنارش *** به اُوج آسمان در روزگارش

بشد در عشق و شورى مستطابش *** بگفت آن ديگرى كيست با جنابش

بفرمود دوّمين نورى كه ديدى *** كه مدهوشش شدى با روسفيدى

بُوَد نور اميرالمؤمنين آن بى قرينى *** كه نَبْوَد مثل آن در هر زمينى

سپس ديد در كنار نور آن ها *** سه نور ديگر از آن نورِ يكتا

خطاب آمد به او از ذات رحمان *** بُوَد اين نور زيبا و درخشان

ز بهتر بانوى عالمِ امكان *** براى فاطمه آن نورِ يزدان

محبّانش ز آتش دور گشته *** جدا از آتش و مسرور گشته

دو نور ديگر از نور دو عين است *** براى مجتبى و آن حسين است

بگفت نه نور ديگر دور آن ها *** ببينم اى خداوند و إلها

ندا آمد كه باشد اوّلين نور *** علىّ بن الحسين در سجده مسرور

سپس نور محمّد يادگارش *** كه باشد بعد از آن جعفر كنارش

ص: 349

ز بعد صادقِ آلِ محمّد *** بُوَد آن نور موسى عشق سرمد

سپس نور علىّ باشد كنارش *** ز بعد او محمّد از تبارش

علىّ فرزند او نورش چنان است *** حسن نورش چه سان جلوه كنان است

ز بعدش نور قائم در فراز است *** هميشه شيعيانش سرفراز است

بگفت به حقّ، خليل و عشقِ رحمان *** ببينم وانگهى نور فراوان

احاطه كرده آن انوار قبلى *** گرفته در بر آن ها را به كلّى

بگردد گرد چارده نور قدسى *** به عشقى و به شورى و به حسّى

بفرمود حضرت حقّ به خليلش *** كه باشد در اطاعت او ذليلش

بُوَد آن نورهاى چون ستاره *** به گرد چارده، نورِ يگانه

ز نور شيعيان و جاودانه *** كه باشند عاشق آن ها و واله

مريدان علىّ و آل پاكش *** فدايى علىّ و سينه چاكش

شناسند مردمان، آن ها به چند چيز *** نماز اوّل وقت و سحرخيز

بخوانند جمله آن ها شاد و پيروز *** پنجاه و يك ركعت نماز هر روز

به جهر گويند بسم اللّه با شوق *** به امر اهل بيت با بهترين خُلق

قنوت قبل از ركوع آن بهترين ها *** بگويند و كنند با حقّ سخن ها

به دست راست انگشتر نمايند *** هميشه شكر ايزد را گذارند

چو ابراهيم شنيد از ربّ دانا *** همى وصف علىّ را زآن توانا

دعا كرد و ز دل بنمود تمنّا ** به شورى و به قلبى گشته شيدا

كه باشد شيعهٔ آن شاه مردان *** ز ياران علىّ آن نورِ يزدان

دعا چون كه نمود با شوق بسيار *** خليلُ اللّهِ گشته محو آن يار

نمود ذات خدا با مهربانى *** دعايش را اجابت آن چنانى

كه گويد وصف آن را ذات بارى *** به قرآن با کمال افتخارى

در آنجا كه خدا با بندگانش *** بفرموده به شأن سرورِ پيغمبرانش

ص: 350

بُوَد از شيعيانِ شاه و مولا *** چو ابراهيم با عشقى هويدا

كند «سجّاد» شكرِ بى زوالى *** كه باشد شيعه مولى الموالى

**********

به هر تقدير جناب ابراهيم علیه السلام از پيروان و شيعيان امير المؤمنين علیه السلام مى باشد. و اگر آتش براى ايشان گلستان مى شود، به بركت حضرت امير المؤمنين و فرزندان بزرگوارشان علیهم السلام است. و اگرایشان مى تواند آن پرندگان چهارگانه را به اذن اللّه تبارك و تعالى زنده كند، به بركت حضرت محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم مى باشد. چنانچه مرحوم علّامه مجلسی قدس سره در كتاب «تاريخ پيامبران» مى فرمايد:

«ابراهيم علیه السلام هاونى طلبيد و همگى مرغان را نرم كوبيد و سرهايشان را نزد خود نگاه داشت. پس خدا را خواند به آن "نامى كه خداوند او را امر فرموده بود، خدا را با آن نام بخواند،" پس نظر مى كرد به اجزاى پرها كه چگونه از ميان جزوها از كوهى به كوهى پرواز مى كنند و رگ هاى هر يك بيرون مى آيند و به بدن ها متّصل مى شوند تا بال هايشان تمام شد. پس يكى به سوى حضرت ابراهيم علیه السلام پرواز كرد. ابراهيم علیه السلام سر ديگر را نزديك او برد، قبول نكرد و به سر خود متّصل شد.(1)

چو ابراهيم با جاه و مقامش *** به سوزى كه نهفته در كلامش

طلب بنمود تا بيند معادش *** كه تا گردد يقين بر او زيادش

چگونه مى شوند زنده به جاهش *** به روز حشر خلق بى پناهش

دعا بنمود در روزى به گاهش *** كه بيند زنده گشتن با نگاهش

از اين رو حضرت حقّ به جنابش *** به وحىْ فرمود روزى در جوابش

ص: 351


1- تاريخ پيامبران (حياة القلوب)، ج1، ص366

كند ذبح چار مرغى بهر كارش *** كه بيند لطف حقّ در روزگارش

ز بعد آن، همی مرغ هوايش *** به هاون كوفت با حمد و ثنايش

كه تا گردد خمير جمله تمامش *** نهد هر جزئى از آن ها ختامش

سر كوهى به شوق بى مثالش *** سپس خوانَد خداى ذو الجلالش

به نام هائی که ذاتِ كردگارش *** به او فرموده اندر آن قرارش

كه بيند معجزى را از نگارش *** از آن خالق و آن پروردگارش

چو ابراهيم خوانْد ذات خدايش *** به نام مرتضی حقّ در همايش

يكايك آمدند هر يك به جايش *** همه اجزاء مرغان با نوايش

چو بِگْرِفت او به دستان گرامش *** همى منقار مرغان در مقامش

به هم شد متّصل با یک کلامش *** يكایک در بَرِ نيكو مرامش

بگفت «سجّاد» نام دل ربايش *** کند زنده جهان را با صفایش

از این رو دائماً در هر مجالش *** بَرد نام محمّد را چو آلش

**********

همان گونه كه در روايت آمده براى اين كه آن حيوانات زنده شوند و حيات دوباره اى پيدا كنند، حضرت ابراهيم علیه السلام خداوند را به «نام هائی مى خواند، و سپس آن مرغان را صدا مى زد» كه آن نام ها ذات مقدس بارى تعالى جلّ جلاله به حضرت ابراهيم علیه السلام فرموده بود و آن نام ها كه اثر معجزه آسايى دارد، اسماء اهل بيت علیهم السلام مى باشد. و آن «اسماء و نام ها همان كلماتى» است كه خداوند به وسيله آن ها حضرت ابراهيم علیه السلام را پس از چند امتحان، به مقام امامت نصب كرده است. چنانچه خداوند متعال مى فرمايد:

(وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبَّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لايَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِين(1)

ص: 352


1- سوره بقره، آيهٔ 124

(هنگامى كه خداوند ابراهيم را با كلماتى امتحان فرمود و او همه را به جاى آورد، خداوند به او فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم. ابراهيم عرض كرد: اين پيشوايى را به فرزندان من نيز عطا خواهى كرد؟ فرمود: عهد من به مردم ستمكار نمى رسد.)

مفضّل بن عمر مى گويد: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام درباره سخن خداوند عزّوجلّ كه مى فرمايد: (وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيم رَبَّهُ بِكَلِماتٍ)، پرسيدم، كه مقصود از اين كلمات چيست؟ حضرت فرمودند:

«هِیَ اَلْکَلِمَاتُ اَلَّتِی تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتَابَ عَلَیْهِ، وَ هُوَ أَنَّهُ قَالَ: یَا رَبِّ أَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ وَ اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ اِلاّ تُبْتَ عَلَیَّ، فَتَابَ اَللَّهُ عَلَیْهِ إِنَّهُهُوَ اَلتَّوَّابُ اَلرَّحِیمُ، فَقُلْتُ لَهُ: یَا بْنَ رَسُولِ اَللَّهِ! فَمَا یَعْنِی عَزَّ وَ جَلَّ بِقَوْلِهِ (فَأَتَمَّهُنَّ)؟ قَالَ: یَعْنِی أَتَمَّهُنَّ إِلَی اَلْقَائِمِ اِثْنَا عَشَرَ إِمَاماً تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَیْنِ.(1)

(همان كلمه هايى بود كه آدم علیه السلام از پروردگارش دريافت نمود، و توبه کرد. و چنين گفت: بار پروردگارا! تو را به حقّ محمّد و علىّ و فاطمه و حسن و حسين علیهم السلام ، مى خوانم و از تو مى خواهم كه توبه مرا قبول كنى، و خداوند توبه او را پذيرفت، او بسيار توبه پذير و مهربان است. پس به ایشان عرض کردم: مقصود خداوند متعال در این آیه از (اتمّهنّ؛ آن كلمه ها را كامل كرد) چيست؟ فرمودند: يعنى دوازده امام را كه نه تن از آن ها از فرزندان حسين علیه السلام هستند را تا امام قائم علیه السلام كامل كرد.)

مفضّل كرد سؤالى روزگارى *** ز صادق مظهر پروردگاری

بگفت به حضرتش با بی قرارى *** چه باشد معنى آن قول بارى

كه فرموده «إذِ ابْتَلى إِبْراهيم» آنى *** نجاتش داد خدا اندر جهانی

چه باشد آن كلماتِ الهى *** كه او گشته رها با عزّ و جاهی

بفرمود حضرت مولى الموالى *** كلماتى بُوَد كه در ديارى

ص: 353


1- بحارالانوار، ج11، ص177

بخوانْد آدم به آن ذات ربوبى *** كه بخشيده شود آنجا به خوبی

بگفت آدم چنين وقتِ دعائى *** تو را خوانم به حقّ اوليائی

که نَبْوَد بهتر از آنان به جائی *** به حقّ احمد آن نور خدائى

به حقّ مرتضى آن شاهِ نامی *** به فاطمه كه نَبْوَد بی کلامی

چو او محبوب حقّ در مُلک فانی *** به حسن كه نباشد در زمانى

چو او در اين جهان در بردبارى *** كه گشته خون جگر در لاله زارى

به حسين آن شهيد كربلايى *** میان خاک و خون با یک صفایی

به حقّ اهل بيت از من خطايى *** ببخشا اى إله کبریايی

چو آدم خوانْد خدا را با فغانى *** به نام اهل بيت اندر بیانی

ببخشيدش خدا اندر کناری *** به عشق اهل بيت با افتخارى

دوباره كرد مفضّل يك سؤالى *** ز حضرت آن ولیِّ ذو الجلالی

چه باشد معنى «أتَمَّهُنَّ» در فرازى *** كه فرموده خدا با دل نوازی

بفرمود حضرت صادق نَهاری *** نمود كامل همی با ماندگارى

چو ابراهیم نام ما به زاری *** به اخلاصى كه نَبْوَد در گذارى

ز زين العابدين تا آخرین نور الهی *** همان مهدی غایب چند گاهی

ببُردا بر زبانش در نهانی *** ز هر غم شد رها بی امتحانی

از این رو سیّد «سجّاد» خاطی *** بگوید نام ما با یک نشاطی

**********

معجزه سوّم: مسخ شدن فردى

مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از علىّ بن ابى حمزه نقل كرده است: سالى در خدمت امام صادق علیه السلام براى انجام مراسم حجّ به سوى مكّه به راه افتادم. در بين راه زير درخت خرماى خشكيده اى نشستم. امام صادق علیه السلام لب هاى مباركشان را براى خواندن دعايى به حركت درآورد، من نفهميدم چه دعايى خواند. آن گاه فرمودند:

ص: 354

«یَا نَخْلَةُ أَطْعِمِینَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیكِ مِنْ رِزْقِ عِبَادِهِ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَی النَّخْلَةِ وَ قَدْ تَمَایَلَتْ نَحْوَ الصَّادِقِ علیه السلام وَ عَلَیْهَا أَوْرَاقُهَا وَ عَلَیْهَا الرُّطَبُ، قَالَ: ادْنُ وَ سَمِّ وَ كُلْ فَأَكَلْنَا مِنْهَا رُطَباً أَعْذَبَ رُطَبٍ وَ أَطْیَبَهُ.»

(اى درخت خرما! از آن چه خداوند متعال در نهاد تو براى روزى بندگانش قرار داده، به ما بخوران. من متوجّه درخت خرما بودم، ديدم درخت به طرف امام صادق علیه السلام كج شد، در حالى كه داراى برگ های تازه ای شده و بر آن رطب تازه اى بود. امام صادق علیه السلام فرمودند: نزديك شو و «بسم اللّه» بگو و بخور. ما مشغول خوردن رطب ها شديم؛ به راستى كه بهترين و لذيذترين خرمايى بود كه مى خوردم.)

در آن هنگام وقتی يكى از اعراب اين معجزه شگفت انگيز را از حضرت ديد، به یکباره گفت: من مثل امروز سحرى بزرگ تر از اين نديده بودم. امام صادق علیه السلام فرمودند:

«نَحْنُ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءِ لَیْسَ فِینَا سَاحِرٌ وَ لَا كَاهِنٌ، بَلْ نَدْعُو اللَّهَ فَیُجِیبُ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ أَدْعُوَ اللَّهَ فَیَمْسَخَكَ كَلْباً تَهْتَدِی إِلَی مَنْزِلِكَ وَ تَدْخُلُ عَلَیْهِمْ وَ تُبَصْبِصُ لِأَهْلِكَ.»

(ما وارث پيامبران هستيم، در ميان ما ساحر و كاهن نيست، بلكه ما از خداوند مى خواهيم، و او اجابت مى نمايد؛ اگر مايلى از خدا بخواهم تا تو را به سگى مسخ كند تا به خانه ات رفته و پيش خانواده ات براى آن ها دم بجنبانى؟)

اعرابى از روى نادانى گفت: آرى. امام صادق علیه السلام دعا فرمودند و در همان دم به صورت سگى درآمد و رفت. امام صادق علیه السلام به من فرمودند:

«اتَّبِعْهُ فَاتَّبَعْتُهُ حَتَّی صَارَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَجَعَلَ یُبَصْبِصُ لِأَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ فَأَخَذُوا لَهُ عَصًا فَأَخْرَجُوهُ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا كَانَ، فَبَیْنَمَا نَحْنُ فِی حَدِیثِهِ إِذْ أَقْبَلَ حَتَّی وَقَفَ بَیْنَ یَدَیِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ جَعَلَتْ دُمُوعُهُ تَسِیلُ فَأَقْبَلَ یَتَمَرَّغُ فِی

ص: 355

التُّرَابِ فَیَعْوِی فَرَحِمَهُ فَدَعَا اللَّهَ فَعَادَ أَعْرَابِیّاً. فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام : هَلْ آمَنْتَ یَا أَعْرَابِیُّ! قَالَ: نَعَمْ أَلْفاً وَ أَلْفاً.(1)

(دنبال او برو. من پشت سر او به راه افتادم، او وارد روستاى خود شده، و به خانه اش رفت، و براى خانواده و فرزندانش دم مى جنبانيد. آن ها چوبى برداشته و او را از خانه بيرون كردند. من خدمت امام صادق علیه السلام برگشتم و داشتم جريان را برای حضرت بازگو مى كردم كه ناگاه او آمد و در برابر امام علیه السلام ايستاد، اشك مى ريخت، خود را به خاكمى ماليد و ناله مى كرد. حضرت به او ترحّم كرد و دعا نمود و اعرابى به حالت اوّل بازگشت. امام صادق علیه السلام به او فرمودند: اى اعرابى! آيا ايمان آوردى؟ گفت: آرى، هزاران هزار مرتبه.)

علىّ بن ابى حمزه از صحابى *** نموده نقل حديثِ دُرّ نابى

كه اندر عهد و سال و روزگارى *** به همراه امام صادق آن زيبانگارى

برفتم با صفا و شور و حالى *** به سوى مكّه بهر حجِّ سالى

نشستيم در كنار شاخسارى *** به زير نخل خرماى نزارى

كه خشكيده بُد آن نخلِ کذائی *** بدون ميوه و برگ و جلائى

بخوانْد حضرت به زير لب دعايى *** نمى دانم چه مى گفت با نوايى

وليكن سبز شد آن نخل فانى *** سپس خم شد دمی با هر توانى

به سجده در بر مولى الموالى *** برای حضرتش اندر كمالى

سپس خورديم از آن وعده گاهى *** كه آمد ناگهان فردى ز راهى

بگفت به حضرتش از ساحرانى *** چنين سحرى نديدم هيچ آنى

بفرمود حضرت صادق به صافى *** نباشد كار ما سحرِ خرافى

بُوَد كارم ز الطاف الهی *** چو كار انبياءِ ذاتِ باری

ص: 356


1- الخرائج و الجرائح، ج1، 297؛ بحارالانوار، ج47، ص110؛ الثّاقب فى المناقب، 199

اگر خواهى ببينى بی کلامى *** یکی اعجاز از یکتا امامی

كنم مسخت در اینجا ناگهانی *** که گردی همچو سگ بی هر نشانی

كه تا آگه شوى بی هر بیانی *** ز لطف ربّ به ما با یک فغانى

بگفت با حالت بى اعتنايى *** به شاه و مظهرِ نورِ خدايى

نما مسخم اگر كه مى توانى *** به پيش چشم مردم بس عیانی

چو اين را گفت آن مردکِ خاطى *** به شاه اين جهان با انحطاطى

دعايى كرد حضرت با ندايى *** به سوزى و به صوت بس رسایی

به ناگه شد سگى با بى قرارى *** كه آواره شده در هر كنارى

برفت در خانه با سوز و گدازى *** كه ياريش كنند با دل نوازى

كه با چوبى زدند بر او تمامى *** به سنگی جملگی با یک دوامی

لذا با غصّه و با دل فكارى *** بيامد محضر شه با چه زارى

به حال گريه و با غم گسارى *** كه بد كردم نما لطفى به آنی

ببخشايم نمودم اشتباه نور الهى *** نمودم توبه رحمی کن به شاهى

چو آمد در تضرّع در نگاهى *** دعايش كرد به لطفی پادشاهى

به ناگه گشت چون اوّل زمانى *** كه ديد مولاى عالم آن مكانى

بگويد سيّد «سجّاد» گاهى *** بُوَد اين معجزه چون برگ كاهى

برای سرور ما هر مجالی *** به هر جائی به امر ذوالجلالی

**********

معجزه چهارم: روييدن هسته خرما

ابو هارون عبدى نقل كرده است، من در محضر امام صادق علیه السلام حضور داشتم، شخصى وارد شد و عرض کرد: فرزندان ابى طالب به سبب چه چيزى به ما افتخار مى كنند؟ راوى گويد:

ص: 357

«وَ كَانَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَبَقٌ فِيهِ رُطَبٌ، فَأَخَذَ علیه السلام رُطَبَةً

فَفَلَقَهَا، وَ اسْتَخْرَجَ نَوَاهَا، ثُمَّ غَرَسَهَا فِي الْأَرْضِ، وَ تَفَلَ عَلَيْهَا، فَخَرَجَتْ مِنْ سَاعَتِهَا، وَ رَبَّتْ حَتَّى أَدْرَكَتْ وَ حَمَلَتْ، وَ اجْتَنَى مِنْهَا رُطَباً، فَقَدَّمَ إِلَيْهِ فِي طَبَقٍ، وَ أَخَذَ وَاحِدَةً، فَفَلَقَهَا فَأَكَلَ، وَ إِذَا عَلَى نَوَاهَا مَكْتُوبٌ: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، أَهْلُ بَيْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم خُزَّانُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ. ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : أَ تَقْدِرُونَ عَلَى مِثْلِ هَذَا؟! قَالَ الرَّجُلُ: وَ اللَّهِ لَقَدْدَخَلْتُ عَلَيْكَ وَ مَا عَلَى بَسِيطِ الْأَرْضِ أَحَدٌ أَبْغَضَ عَلَیَّ مِنْكَ وَ قَدْ خَرَجْتُ وَ مَا عَلَى بَسِيطِ الْأَرْضِ أَحَدٌ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْكَ.(1)

(در آن هنگام برابر امام صادق علیه السلام سينى خرمايى بود. حضرت خرمايى برداشته، و هسته آن را درآوردند، آن گاه آن را در زمين كاشتند، و از آب دهان مباركشان را بر آن ريختند، و همان دم رشد كرد، و از زمين بيرون آمد، و فورى سبز شد، و خرما داد. حضرت از آن چند دانه رطب چيدند، و آن را در سينى قرار دادند، و به آن شخص تعارف فرمودند. او خرمايى برداشته و هسته اش را درآورد و ميل كرد، ناگاه ديد روی هسته خرما نوشته شده: معبودى جز خداوند نيست، محمّد صلی الله علیه و آله و سلم رسول خداوند می باشد، خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، گنجينه داران خداوند در روى زمين هستند. آن گاه امام صادق علیه السلام رو به آن مرد كردند و فرمودند: آيا شما توانايى انجام چنين كارى را داريد؟! آن مرد عرض کرد: سوگند به خدا، وقتى خدمت شما آمدم براى من، در روى زمين كسى دشمن تر از شما نبود، اينك براى من در روى زمين كسى محبوب تر از شما نيست.)

بيامد محضرِ امامِ صادق *** يكى گمراه گشته از حقايق

بگفت از چه كنند بر ما مباهات *** همه آل ابى طالب به ساعات

چو بشنيد حضرت صادق كلامش *** نهاد يك دانهٔ خرما به كامش

ص: 358


1- الثاقب في المناقب، ص126؛ عنه المدینة معاجز، ج6، ص130

سپس كاشت هستهٔ آن را به خاكى *** به پيش چشم او با تابناكى

بريخت آب دهان بر آن تمامى *** به لحظه كرد يك اعجاز نامى

همان دَم رشد بنمود و برآمد *** درختى گشت و محصولش درآمد

بچيد حضرت از آن خرماى تازه *** تعارف كرد به او شاه يگانه

چو خورد خرما و هسته اش درآورد *** بديد اعجاز ديگر شاه دارد

بُوَد بر هسته آن يك نشانه *** نوشته بر روى آن جاودانه

نباشد جز خداوندِ يگانه *** محمّد حجّةُ اللّهِ شهانه

همه خاندان او هر روزگارى *** بُوَند گنجينهٔ پروردگارى

به روى اين زمين در هر كنارى *** بُوَند مظهر به ذات كبريايى

سپس فرمود با آن شخص عامى *** امام صادق آن نيكو مرامى

كدام يك اين چنين كارى توانيد *** كه نخلى اين چنينى را بكاريد

بگفت آن مرد به ذات ذوالجلالى *** بُدَم من دشمنت در ارضِ عالى

بُدَم من بدترين دشمن برايت *** كنون باشم محبّى ز عطايت

چو«سجّاد»مى كنم جان را فدايت *** ببوسم خاك آستان و سرايت

**********

معجزه پنجم: شفاى بيمار

مرحوم مستنبط قدس سره از كتاب «الصّراط المستقيم» نقل نموده است: عبدى، محضر امام صادق علیه السلام شرفياب شد. در حالی که در آن روز امام صادق علیه السلام دو لباس نخى بر تن داشتند. همسر عبدى به بيمارى سختى مبتلا شده بود. بيمارى او چنان شديد بود كه ديگر از حيات و زنده ماندن او نااميد شده بودند. عبدى جريان همسرش را به امام صادق علیه السلام عرض نمود. امام صادق علیه السلام مدّتى سر مبارکشان را به پايين انداختند، آن گاه سر بلند كردند و فرمودند:

ص: 359

«قَدْ دَعَوْتُ اللَّهَ لَهَا ارْجِعْ فَتَجِدُهَا تَأْكُلُ السُّكَّرَ الطَّبَرْزَدَ فَرَجَعَ فَوَجَدَهَا كَمَا قَالَ فَسَأَلَهَا فَقَالَتْ دَخَلَ عَلَیَّ رَجُلٌ عَلَيْهِ ثَوْبَانِ مُمَصَّرَانِ وَ قَالَ: يَا مَلَكَ الْمَوْتِ! أَ لَسْتَ أُمِرْتَ لَنَا بِالسَّمْعِ وَ الطَّاعَةِ قَالَ: بَلَى، قَالَ علیه السلام : أَخِّرْ أَمْرَهَا عِشْرِينَ سَنَةً فَخَرَجَا مِنْ عِنْدِي فَأَفِقْتُ.(1)من دعا كردم و خداوند او را شفا داد؛ نزد او برگرد. وقتى بازگردى مى بينى مشغول خوردن سكّر طبرز(2)است. عبدى نزد همسرش بازگشت، ديد همان گونه است كه حضرت فرموده بودند. از او جريان را پرسيد. همسرش گفت: آقاى بزرگوارى كه دو لباس نخى بر تن داشتند وارد خانه شدند و فرمودند: اى ملك الموت! مگر تو مأمور نيستى كه از ما بشنوى و اطاعت كنى؟ پاسخ داد: آرى. حضرت فرمودند: دستور مى دهم كه قبض روح او را بيست سال به تأخير بينداز. آن شخص با ملك الموت از خانه خارج شده و همان موقع حال من بهبود يافت.)

عبدى آمد ديدن امامِ صادق *** ز روى صدق آن محبِّ عاشق

بديد پوشيده حضرت دو لباسى *** ز جنس نخ نشسته بر پلاسى

بگفت كه همسرم بيمار گشته *** ز بيمارى شده رنجور و خسته

نباشد باورم كه زنده ماند *** دعايى كن كه از اين غم درآيد

دعايى كرد آن روح عبادت *** بخوانْد ذات الهى از شفاعت

شفاى او طلب كرد نورِ سرمد *** ز ذات كبريا زادهٔ احمد

سپس فرمود به او چون بازگردى *** شده دور از غم و هر رنج و دردى

تناول مى كند با حال عالى *** همى شكر بدون هر ملالى

شفا بگرفته از آن درد و افغان *** به لطف و با دعاىِ نورِ يزدان

ص: 360


1- الصّراط المستقيم، ج2، ص185؛ عنه القطره، ج2، ص371
2- نى شكر

چو پيش همسرش آمد هراسان *** بديد صدق كلامِ نورِ رحمان

بپرسيد از زنش يك يك قضايا *** بگفت با او كه چون رفتى از اينجا

بيامد قابضِ ارواحِ عالم *** كه تا روحم كند قبض او به يك دَم

در آن هنگام بيامد سرشناسى *** كه پوشيده ز نخ او يك لباسى

بگفت به قابضُ الارواح آن شاه *** تويى مأمور ز سوى ذاتِ اللّه

كه هر چه گفتمى با تو به ايّام *** كنى اطاعتم در دَم به يك نام

كنون امرت كنم كه بيست سالى *** كنى تأخير در مرگش به حالى

چو رفتند از كنارم آن موالى *** شفا يافتم به اذن ذو الجلالى

كه گويد سيّد «سجّاد» اكنون *** ز اعجاز امام خود به گردون

**********

توضيح: يكى از نكاتى كه در اين روايت شريف به آن تصريح شده است، اطاعت ملك الموت و بالتّبع ديگر ملائكه مقرّب خداوند، از ائمّه اطهار علیهم السلام مى باشد. و نشان از آن دارد که به امر خداوند تبارك و تعالى ائمّه اطهار علیهم السلام بر ملائكه ولايت دارند، از این رو اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام واسطه فيض الهى بر همه مخلوقات، من جمله ملائكة اللّه مى باشند. و نزول ملائكة اللّه به همراه روح، در شب قدر بر امام علیه السلام به همين خاطر است(1)و چنانچه در برخى از روايات تصريح شده است معلم ملائكه اهل بيت علیهم السلام مى باشند. چنانچه مرحوم سيّد نعمت اللّه جزايرى قدس سره و مرحوم مستنبط قدس سره روايت نموده اند:

«إنّ جبرئيل علیه السلام كان جالساً عند النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم ، فدخل علیّ علیه السلام فقام له جبرئيل علیه السلام ، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم : أ تقوم لهذا الفتى؟! فقال جبرئيل علیه السلام : نعم، إنّ له علیّ حقّ التّعليم. فقال: كيف ذلك التّعليم يا جبرئيل؟ فقال: خلقني اللّه فسألني من أنت و ما اسمك؟ و من أنا و ما اسمي؟ فتحيّرت في الجواب، ثمّ حضر هذا

ص: 361


1- بصائر الدّرجات، ص240

الشّابّ في عالم الأنوار، و علّمني الجواب. فقال: قل: أنت الرّبّ الجليل و اسمك الجميل، و أنا العبد الذّليل و اسمي جبرئيل، فلهذا قمت و عظّمته. فقال صلی الله علیه و آله و سلم : كم عمرك يا جبرئيل؟ فقال: نجم يطلع من العرش كلّ ثلاثين ألف سنة مرّة واحدة، و قد شاهدته طالعاًثلاثين ألف مرّة. فقال رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم : إذا رأيت ذلك النّجم تعرفه؟ قال: كيف لا أعرفه! فقال: يا علیّ! خذ العمامة من جبهتك، فلمّا كشفها رآه في جبهة علیّ علیه السلام .(1)

(جبرئيل علیه السلام نزد رسول خدا علیه السلام نشسته بود، که حضرت علىّ علیه السلام وارد شدند. لذا جبرئيل به احترام آن حضرت از جاى خود برخاست. پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: آيا براى اين جوان برمى خيزى؟ جبرئيل عرض كرد: بله؛ زيرا ایشان حقّ استادى و تعليم بر من دارند. حضرت فرمودند: اى جبرئيل! این تعلیم چگونه بوده است؟ عرض كرد: وقتی خداوند تبارك و تعالى مرا خلق نمود، از من سؤال كرد: تو كيستى و اسمت چيست؟ من كيستم و نامم چيست؟ من در جواب خداوند دچار حيرت و سرگردانى شدم، و در آنجا يعنى عالم انوار، همين جوان ظاهر شدند و پاسخ آن سؤال را به من آموختند و به من فرمودند: بگو: تو پروردگار جليل (بزرگ مرتبه) هستى و اسم تو جميل (خوب و نيكو) است، و من بنده خوار و بى مقدار توأم و نام من جبرئيل است. و به خاطر همين بود كه براى ایشان برخاستم و ایشان را تعظيم كردم. پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: عمر تو چه مقدار است؟ عرض كرد: ستاره اى است كه هر سى هزار سال يكبار از عرش الهى طلوع مى كند، من سى هزار بار طلوع آن را مشاهده كرده ام. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: اگر آن ستاره را ببينى مى شناسى؟ عرض كرد: بله، چگونه نشناسم. آن گاه به حضرت علىّ علیه السلام فرمودند: عمامه را از پيشانى خود بالا بزن. همين كه عمامه را كنار زدند، جبرئيل آن ستاره و آن نور را در پيشانى حضرت علىّ علیه السلام مشاهده كرد.)

ص: 362


1- القطره، ج1، ص191؛ أنوار النّعمانيّة، ج1، ص18

بيامد محضرِ ختمِ نبوّت *** جناب جبرئيلِ بافتوّت

نشسته محضر روح عبادت *** كه بيند حضرتش را او به ساعت

كه ناگه مرتضى آمد به آنجا ***ولىّ و سرور و مولا و آقا

چوجبريل حضرتش را بین خانه *** بدید در لحظه ای بی هر نشانه

ز جا برخاست با حال تواضع *** برای حضرتش بی هر تمانع

همی از بهر آن مولای برخاست *** به تعظيم جنابش گفته ها داشت

بفرمود آن رسولِ با كفايت *** چو ديد تعظيم او را با درايت

چرا كردى ادب نسبت به مولا *** جوانى كه بُوَد از آل طاها

بگفت كه دارد او حقّ عظيمى *** به گردنم ز ايّام قديمى

چو خلقم كرد ذات كبريايى *** ز من پرسيد آن يكتا خدايى

كه هستى وچه باشد اسمت اكنون؟ *** كه باشم من در اين دنياى گردون؟

چه باشد اسم من در كلّ عالم؟ *** بگو با من جوابم را به يك دَم

شدم در پاسخ ذات تعالى *** بسى حيران و سرگردان به أعلى

كه فرمود اين جوان در عالم نور *** به من تعليم، جوابِ حقِّ مستور

بفرمود كه بگويم به جنابش *** تويى پروردگارم در جوابش

تويى ذات الهى و جليلى *** كه باشد نام تو اسم جميلى

منم عبدى ذليل و خوار و شيدا *** منم جبريل و عبدى بس شكيبا

اگر دارم مقامى اى رسولا *** بُوَد از آن جواب، اى شاه و مولا

بياموختم ز مولاى جوانم *** اميرالمؤمنين عشق و توانم

كه دارد اين جهان پروردگارى *** خدايى كه بُوَد بهتر نگارى

به او بشناختم ذات الهى *** كه دارم اين چنين مقام و جاهى

بفرمود مقتداى حقّ پرستان *** به جبريل مظهر آن علمِ يزدان

ز عمر تو چه مقدارى گذشته *** كنون چند ساله اى بر نور، بنده

ص: 363

بگفت جبريل به شه با احترامى *** به هر سى هزار سالى تمامى

ستاره اى كند طلوع آنى *** ز عرش حقّ به نورى آسمانى

و من تا اين زمان اى شاه يكتا *** ولىّ جملهٔ اين خلق دنيا

بديدم سى هزار بارى به افطار *** طلوع آن ستاره را به تكرار

بفرمود حضرتش كه گر ببينى *** تو آن نجمِ برين با دل نشينى

شناسى آن ستاره را تو امروز *** كه بُرده دل تو را با همه سوز

بگفت آرى چو بينم آن ستاره *** شناسم نور آن به يك نظاره

لذا فرمود به شاه رادمردان *** علىّ مرتضى آن نور يزدان

كه بردارد ز سر عمامه خويش *** كند شيداى خود محبِّ دل ريش

چو عمامه ز سر برداشت مولا *** بشد جبريل ز نورش باز شيدا

به پيشانى حيدر ديد آن نور *** بشد مبهوت آن جبريل مأمور

بشد عاشق به نور كبريايى *** چو«سجّاد»خادمش در هر كجايى

**********

ص: 364

معجزات حضرت أبا الحسن موسى بن جعفر علیهما السلام

اشاره

1. حاضر شدن در تشييع يكى از شيعيان

2. خبردادن از مرگ افراد

3. تعظيم جمعى ناشناس به امام علیه السلام

4. صحبت كردن امام علیه السلام به تمام زبان ها

5. استجابت دعاى امام علیه السلام

ص: 365

معجزه اوّل: حاضر شدن در تشييع يكى از شيعيان

مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره از ابو علیّ بن راشد و دیگران روایت نموده است: شیعیان نیشابور جمع شدند و محمّد بن علیّ نیشابوری را انتخاب کردند، و سی هزار دینار و پنجاه هزار درهم و مقداری پارچه به او دادند، شطیطه نیز یک درهم صحیح و تکه پارچه ای ابریشمی که خودش نخ آن را رشته و آن را بافته بود، و چهار درهم ارزش داشت آورد و گفت: خدا از حقّ شرم ندارد. درهم او را کج کردم. همچنین مردم جلدی آوردند که در حدود هفتاد ورق کاغذ در آن بود و در هر ورق یک مسأله بود و باقی ورقه سفید بود، تا حضرت جواب را سؤالات را زیر آن بنویسند.

آن ها هر دو ورق را با سه بند بسته بودند، و روی آن را سه بار مهر کردند؛ یعنی روی هر بند یک مهر. و گفتند: این ها را شب به امام می دهی و صبح آن ها را پس می گیری، اگر دیدی مهر ورق های درون جلد سالم است، پنج تای آن ها را باز کن و ببین آیا حضرت سؤال هائی که روی ورقه ها نوشته شده را جواب داده اند یا نه؟ اگر بدون شکستن مهرها جواب داده شده بودند، آن شخص امام است، و این پول ها حق ایشان می باشد، پول ها را به ایشان تقدیم کن، اگر چنین نبود پول های ما را را برگردان.

محمّد بن علیّ نیشابوری به مدینه که رسید، نزد عبد اللَّه افطح فرزند امام جعفر صادق علیه السلام رفت و او را آزمود، و در حالی که می گفت: پروردگارا! مرا به راه درست هدایت کن! از پیش او بیرون آمد. او نقل کرده، ایستاده بودم که غلامی نزدم آمد و گفت: بیا برویم پیش کسی که

ص: 366

می خواهی. و مرا به خانه حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام برد، همین که ایشان مرا دیدند، به من فرمودند:«لِمَ تَقْنَطُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ! وَ لِمَ تَفْزَعُ إِلَى اَلْيَهُودِ وَ اَلنَّصَارَى فَأَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ وَلِيُّهُ أَ لَمْ يُعَرِّفْكَ أَبُو حَمْزَةَ عَلَى بَابِ مَسْجِدِ جَدِّي وَ قَدْ أَجَبْتُكَ عَمَّا فِي الْجُزْءِ مِنَ الْمَسَائِلِ بِجَمِيعِ مَا تَحْتَاجُ إِلَيْهِ مُنْذُ أَمْسِ فَجِئْنِي بِهِ وَ بِدِرْهَمِ شَطِيطَةَ الَّذِي وَزْنُهُ دِرْهَمٌ وَ دَانِقَانِ الَّذِي فِي الْكِيسِ الَّذِي فِيهِ أَرْبَعُمِائَةِ دِرْهَمٍ لِلْوَازْوَارِيِّ وَ الشُّقَّةِ الَّتِي فِي رُزْمَةِ الْأَخَوَيْنِ الْبَلْخِيَّيْنِ.»

(چرا ناامید شدی ای اباجعفر؟ و چرا به یهود و نصاری پناه بردی؟ پیش من بیا! من حجّت و ولیّ خداوند هستم، مگر ابی حمزه جلو در مسجد جدّم مرا به تو معرفی نکرد؟ من از دیروز جواب تمام مسائلی را که در جلد به همراه آورده ای را داده ام. آن پول ها را و آن یک درهم شطیطه که وزن آن یک درهم و دو دانق است، و در کیسه ای که چهار صد درهم وازوری در آن است قرار دارد را به همراه آن قطعه پارچه ابریشمی او که در بسته بندی آن دو برادر بلخی گذاشته اند را برایم بیاور.)

محمّد بن علیّ نیشابوری می گوید، از گفتار امام علیه السلام عقل از سرم پرید، هر چه امر کرده بودند را آوردم و در مقابل حضرت قرار دادم یک درهم شطیطه و پارچه او را برداشتند. سپس رو به من فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ لاٰ يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ يَا أَبَا جَعْفَرٍ! أَبْلِغْ شَطِيطَةَ سَلاَمِي وَ أَعْطِهَا هَذِهِ الصُّرَّةَ وَ كَانَتْ أَرْبَعِينَ دِرْهَماً. ثُمَّ قَالَ: وَ أَهْدَيْتُ لَكَ شُقَّةً مِنْ أَكْفَانِي مِنْ قُطْنِ قَرْيَتِنَا صَيْدَاءَ قَرْيَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ غَزْلِ أُخْتِي حَلِيمَةَ ابْنَةِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیهم السلام . ثُمَّ قَالَ: وَ قُلْ لَهَا: سَتَعِيْشِينَ تِسْعَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ وُصُولِ أَبِي جَعْفَرٍ وَ وُصُولِ الشُّقَّةِ وَ الدَّرَاهِمِ فَأَنْفِقِي عَلَى نَفْسِكِ مِنْهَا سِتَّةَ عَشَرَ دِرْهَماً وَ اجْعَلِي أَرْبَعاً وَ عِشْرِينَ صَدَقَةً مِنْكِ وَ مَا يَلْزَمُ عَنْكِ وَ أَنَا أَتَوَلَّى الصَّلاَةَ عَلَيْكِ فَإِذَا رَأَيْتَنِي يَا أَبَا جَعْفَرٍ! فَاكْتُمْ عَلَیَّ فَإِنَّهُ أَبْقَى لِنَفْسِكَ. ثُمَّ قَالَ: وَ ارْدُدِ الْأَمْوَالَ إِلَى أَصْحَابِهَا وَ افْكُكْ

ص: 367

هَذِهِ الْخَوَاتِيمَ عَنِ الْجُزْءِ وَ انْظُرْ هَلْ أَجَبْنَاكَ عَنِ الْمَسَائِلِ أَمْ لاَ، مِنْ قَبْلِ أَنْ تَجِيئَنَا بِالْجُزْءِ؟»(خدا از حقّ شرم ندارد. ای اباجعفر! سلام مرا به شطیطه برسان و این کیسه پول را به او بده! چهل درهم بود. سپس فرمودند: قطعه ای از پارچه کفن خود را هم به او هدیه کردم که از پنبه روستای ما صیدا قریه فاطمه علیها السلام است، و خواهرم حلیمه دختر حضرت صادق علیه السلام آن را ریسیده است. و به او بگو پس از رسیدن اباجعفر! و رسیدن درهم ها و قطعه پارچه، تو نوزده روز زنده می مانی، شانزده درهم را خرج خود کن و بقیه اش که بیست و چهار درهم است را از طرف خودت صدقه بده و آن چه که بر تو لازم است قرار ده! من خودم بر تو نماز خواهم خواند، ای اباجعفر! وقتی مرا دیدی این قضیه را پنهان کن، زیرا به نفع خودت است. سپس فرمودند: بقیه اموال را به صاحبان آن ها برگردان! مهر این نامه ها را هم باز کن، ببین قبل از این که جلد را پیش ما بیاوری جواب سؤالات را داده ام یا نه؟)

محمّد بن علیّ نیشابوری می گوید: دیدم مهرها سالم هستند، یک کاغذ از وسط آن ها برداشتم و گشودم، دیدم در آن نوشته است: امام علیه السلام چه می فرمایند در مورد مردی که نذر کرده هر غلام و کنیزی که از قدیم دارد آزاد کند، و حال آن که آن مرد هم اکنون بنده های زیادی دارد. جواب با خط امام چنین بود: هر بنده ای که بیش از شش ماه مالک آن بوده باید آزاد کند، دلیل بر درستی این جواب این سخن خداوند متعال است که: (وَ الْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِل(1) و برای ماه منزلهایی معین کرده ایم) و جدید کسی است که کمتر از شش ماه خادم باشد.

پس مهر دوم را باز کردم، نوشته بود: امام علیه السلام چه می فرمایند در مورد کسی که قسم خورده مال زیادی را انفاق کند، چقدر باید بدهد؟ جواب در زیر آن به خط امام بود: اگر کسی که قسم خورده، گوسفنددار است، باید هشتاد و چهار گوسفند صدقه بدهد، و اگر شتردار است، هشتاد و چهار شتر صدقه دهد، و اگر پول دارد، هشتاد و چهار درهم صدقه بدهد. دلیلش این سخن خداوند تعالی است: (لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَة(2)قطعا خداوند شما را در مواضع بسیاری یاری

ص: 368


1- سورهٔ یس، آیهٔ 39
2- سورهٔ توبه، آیهٔ 25

کرده است) و من جاهایی که خداوند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را قبل از نزول این آیه یاری نموده، شمردم؛ هشتاد و چهار مورد بوده است.مهر سوم را برداشتم، نوشته بود: امام علیه السلام چه می فرمایند در مورد شخصی که قبر مرده ای را شکافته و سر میت را جدا نموده و کفنش را دزدیده است؟ جواب با خط امام بود: باید دست سارق را قطع کرد، زیرا کفن را از محلی که محفوظ بوده، دزدی نموده است. و و چون سر میت را جدا کرده باید صد دینار بدهد؛ زیرا ما او را به منزله جنین در شکم مادر، قبل از این که روح در آن دمیده شود، قرار می دهیم، در نطفه بیست دینار قرار داده ایم و ... تا آخر مسأله .

وقتی محمّد بن علیّ نیشابوری به خراسان رسید، دید آن هایی که اموالشان برگردانده شده، فطحی مذهب شده اند و شطیطه بر مذهب حقه پایدار مانده است. سلام امام را به او رساند و کیسه پول و پارچه امام را به او داد، همان مقدار که امام فرموده بودند، زنده ماند. وقتی شطیطه درگذشت، امام علیه السّلام سوار بر شترشان آمدند. وقتی از کار تجهیز شطیطه فارغ شدند، ایشان سوار شتر شده و راه بیابان را پیش گرفتند. به محمّد بن علیّ نیشابوری فرمودند:

«عَرِّفْ أَصْحَابَكَ، وَ أَقْرِئْهُمْ مِنِّي السَّلاَمَ، وَ قُلْ لَهُمْ: إِنِّي وَ مَنْ يَجْرِي مَجْرَايَ مِنَ اَلْأَئِمَّةِ علیهم السلام لاَ بُدَّ لَنَا مِنْ حُضُورِ جَنَائِزِكُمْ فِي أَيِّ بَلَدٍ كُنْتُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ فِي أَنْفُسِكُمْ.(1)

(به دوستانت خبر بده و سلام مرا به آن ها برسان و بگو: بر من و سایر امامان در هر زمان لازم است که بر جنازهٔ شما در هر جا که باشید حاضر می شویم؛ پس در جان های خویش تقوای خداوند پیشه کنید!)

اين روايت را مرحوم محمّد بن علىّ طوسى قدس سره نیز در كتاب «الثاقب فی المناقب» نقل كرده، و ذيل آن را اين گونه نقل نموده است :

«وَ مَاتَتْ رَحِمَهَا اللَّهُ، فَتَزَاحَمَتِ الشِّيعَةُ عَلَى الصَّلاَةِ عَلَيْهَا، فَرَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَلَى نَجِيبٍ، فَنَزَلَ عَنْهُ وَ أَخَذَ بِخِطَامِهِ، وَ وَقَفَ يُصَلِّي عَلَيْهَا مَعَ الْقَوْمِ، وَ حَضَرَ نُزُولَهَا إِلَى قَبْرِهَا، وَ نَثَرَ فِي قَبْرِهَا مِنْ تُرَابِ قَبْرِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ علیه السلام .(2)

ص: 369


1- مناقب ابن شهر آشوب، ج4، ص291؛ عنه البحار، ج48، ص73
2- الثاقب فی المناقب، ص445

(وقتی شطيطه از دنيا رفت، انبوه شيعيان براى نماز خواندن بر او جمع شدند ، پس به ناگاه دیدم امام کاظم علیه السلام در حالی که بر شترى سوار بودند، در آنجا حاضر شدند، و از آن پياده شدند، و مهار آن را گرفتند، و ایستادند و با مردم بر بدن آن زن نماز خواندند، و هنگامى كه او را سرازیر قبر نمودند، حضور داشتند، و مقداری از خاك قبر امام حسين علیه السلام در قبر او ريختند.)

عدّه اى از شيعيان شاه مردان *** ز نيشابور مَهدِ حقّ پرستان

نمودند جمع با شوقى فراوان *** همى اموالِ بسيارى شتابان

ز مرد و زن همه از بهر يزدان *** به اخلاص زياد آن رادمردان

كه آرند محضر موسى بن جعفر *** امام شيعيان بر جمله سرور

به جمع جملهٔ آن نيك نامان *** زنى بود عاشق آن شاه دوران

زنى مؤمن به شاهنشاه عالم *** «شطيطه» نام و محو شه دمادم

فرستاد درهمى از بهر مولا *** به همراه لباسى بهر آقا

كه ريسيده خودش آن را به دستش *** براى سرور و مولا و هستش

چو آوردند آن اموال بسيار *** براى آن شه و آن نورُ الأنوار

قبول فرمود آن شاه الهى *** هداياى «شطيطه» را به شاهى

سپس فرمود آن مولای سامى *** به قاصد كه رسان از من پیامى

به «شطيطه» که بود محبوب بارى *** كه باشد عاشقِ بهتر نگارى

بده اين كيسهٔ درهم به آن زن *** كه باشد او كنيز و عاشق من

در آن كيسه چهل درهم بدادش *** كفنى همرهش بهرش نهادش

كفنى كه مال حضرتش بود *** ز «صيدا» پنبه آن خلعتش بود

قريه اى كه مال مادرش بود *** براى فاطمه آن سرورش بود

حليمه دخترِ امامِ صادق *** به دست خود كفن را با دقائق

ص: 370

ببافته از براى حقّ ناطق *** برادر كه بُوَد اصل حقائق

سپس فرمود مولای دو گیتی *** رسان از قول من بی هیچ سستی

به آن شطیطهٔ والا سلامم *** سپس گو به جنابش این کلامم

همی زنده بُوَد نوزده صباحی *** ز بعد آن بمیرد با فلاحی

زمانی که رود از دار فانی *** خودم آیم به نزدش بس نهانی

زمانى كه ز دنيا رفت آن زن *** بيامد در كنارش شاهِ ذو المَن

اگر چه بود آن زن دور از شه *** ز راه دور و اندر آن بزنگه

بيامد نزد او در طرفةُ العِين *** به لطفى كه كند مبهوت هر ذهن

مهيّا كرد پس اسباب دفنش *** ز غسل و كَفَن و اسباب اَمنش

نمازش را بخواند آنجا به نعشش *** دعا كرد از برايش سوى عرشش

چو بنهادند آن زن را به قبرش *** ز بعد مستحبّاتى ز بهرش

ز خاك قبر آن شاه شهيدان *** بريخت در قبر آن زن نورِ ايمان

نهاد در قبر او تربت جدّش *** براى آن كه بود محتاج مجدش

سپس رو كرد به صحرا آن شهِ ناز *** بگفت آهسته اين جمله به آواز

من و ديگر امامان اى حبيبان *** به وقت مردن و دفن محبّان

بياييم پيش آنان در همه جا *** كه تا يارى كنيم ياران شيدا

بگفت اين جمله و گرديد پنهان *** به ناگه پيش چشم جمله ياران

بُوَد «سجّاد» هر دَم اين دعايش *** كنند با او چنين در آن سرايش

**********

توضيح: همان گونه كه در اين روايت شريف وجود نازنين حضرت امام موسى بن جعفر علیه السلام تصريح كرده اند، ائمه اطهار علیهم السلام در موقع دفن شيعيان حاضر مى شوند. و ديدن اهل بيت علیهم السلام

ص: 371

خاصّه امير المؤمنين علیه السلام و حضور آن بزرگواران نزد شيعيان در مواطن مختلفى بعد از مردن اتّفاق مى افتد، و مختصّ به زمان دفن نمى باشد. چنانچه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام مى فرمايد:

«إِنَّ وَلِیَّ عَلِیٍّ علیه السلام يَراهُ فِي ثَلاثَةِ مَواطِنَ يَسُرُّهُ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ عِنْدَ الصِّراطِ وَ عِنْدَ الْحَوْضِ.(1)

(به درستى كه دوست امير المؤمنين علیه السلام ، حضرت را در سه موضع مى بيند؛ وقت مردن، نزد پل صراط، كنار حوض كوثر.)

و از حضرت امير المؤمنين علیه السلام نقل شده است:

«و اللّه هر كسى با دشمنى من بميرد، البتّه در وقت مردن مرا خواهيد ديد به شكلى كه براى او بد باشد و هر كس با دوستى من از دنيا برود، در وقت مرگ مرا خواهد ديد به صورتى كه محبوب او باشد.(2)

و صد البتّه زيارت اهل بيت علیهم السلام در مواطنى كه ذكر شد، نافى ديدن آن بزرگواران در مواطن ديگر نيست و به تعبير ديگر «اثبات شى ء، نفى ماعدا نمى كند» و اگر در برخى از روايات مواطنى ذكر شده است، دلالت نمى كند كه در مواطن ديگر، ائمّه اطهار علیهم السلام ديده نشوند؛ از همين رو وقتی دربارهٔ زائر امام حسین علیه السلام شخصی به سیّد الشهداء علیه السلام عرض کردند، آیا شما فرموده اید:

«مَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِهِ زُرْتُهُ بَعْدَ وَفَاتِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ قُلْتُ ذَلِكَ وَ إِنْ وَجَدْتُهُ فِی النَّارِ أَخْرَجْتُهُ.(3)

(هر كس در زمان حياتش مرا زيارت كند، بعد از وفاتش به ديدار او مى روم؟ حضرت فرمودند: بله، من آن را گفتم، و اگر زائرم را در آتش ببينم، او را از آتش خارج مى كنم.)

ص: 372


1- لوامع صاحبقرانى، ج2، ص186
2- لوامع صاحبقرانى، ج2، ص186
3- بحارالانوار، ج98، ص16

معجزه دوّم: خبر دادن از مرگ افراد

در كتاب «الثاقب فى المناقب» از اسحاق بن منصور نقل شده است: از امام كاظم علیه السلام شنيدم كه تاريخ مرگ يكى از شيعيانشان را اطّلاع مى دادند. لذا من با خود گفتم: به راستى اين شخص مى داند كه شيعيانش در چه روزى مى ميرند؟! همين كه اين سخن به ذهن من خطور نمود، حضرت رو به من كردند و فرمودند:

«اصْنَعْ مَا أَنْتَ صَانِعٌ، فَإِنَّ عُمُرَكَ قَدْ فَنِیَ، وَ قَدْ بَقِیَ مِنْهُ دُونَ سَنَتَیْنِ، وَ كَذَلِكَ أَخُوكَ وَ لَا یَمْكُثُ بَعْدَكَ إِلَّا شَهْراً وَاحِداً حَتَّی یَمُوتَ، وَ كَذَلِكَ عَامَّةُ أَهْلِ بَیْتِكَ وَ یَتَشَتَّتُ كُلُّهُمْ، وَ یَتَفَرَّقُ جَمْعُهُمْ، وَ یَشْمَتُ بِهِمْ أَعْدَاؤُهُمْ، وَ هُمْ یَصِیرُونَ رَحْمَةً لِإِخْوَانِهِمْ، إنْ كَانَ هَذَا فِی صَدْرِكَ. فَقُلْتُ: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِمَّا عَرَضَ فِی صَدْرِی مِنْکُمْ. فَلَمْ یَسْتَكْمِلْ مَنْصُورٌ سَنَتَیْنِ حَتَّی مَاتَ، وَ مَاتَ بَعْدَهُ بِشَهْرٍ أَخُوهُ، وَ مَاتَ أَهْلُ بَیْتِهِ، وَ أَ فْلَسَ بَقِیَّتُهُمْ وَ تَفَرَّقُوا حَتَّی احْتَاجَ مَنْ بَقِیَ مِنْهُمْ إِلَی الصَّدَقَةِ.(1)

(تو نيز هر كارى دارى انجام بده، چرا كه عمر تو هم در حال پايان است، و بيش از دو سال زنده نيستى، و برادرت نيز يك ماه پس از تو خواهد مرد، و همچنين تمام خانواده ات همگى پراكنده، و جمعيّت آن ها متفرّق خواهد شد، و مورد سرزنش دشمنان، و ترحّم دوستان قرار خواهند گرفت. اگر اين مطلب را گمان مى كردى؟ عرض كردم: از آن چه از ذهنم خطور كرد به سوى خداوند استغفار مى نمايم. آرى، دو سال تمام نشد كه اسحاق بن منصور از دنيا رفت، و پس از يك ماه برادرش نيز وفات يافت. خانواده اش نيز مردند و بازماندگان آنها فقير شده و پراكنده شدند به گونه اى كه نيازمند به كمك و صدقه شدند.)

ز اسحاق بن منصور يك روايت *** شده منقول حديثى از درايت

بفرمود حضرت كاظم به شخصى *** ز ياران با يقين و هيچ نقصى

ص: 373


1- الثاقب فی المناقب، ص461؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص272؛ عنه البحار، ج48، ص68

رسيده وقت مرگ تو به هستى *** مهيّا شونباشد وقت سستى

چو حضرت گفت با او وقت مرگش *** كه بگذشته زمان بى هر درنگش

به ذهنم آمد آنجا ناگهانى *** كه آيا سرور ما هر زمانى

بداند وقت مرگ خلقِ دنيا *** ز انس و جن به اذنِ ذات يكتا

چگونه واقعاً حضرت بداند *** چه وقتى عمر يارانش سرآيد

همين كه اين سؤال آمد به ذهنم *** شدم حيران ز علمِ نور عينم

كه ناگه حضرتش در آن ميانه *** نظر بنمود به من با يك اشاره

بفرمود حضرتش از سرنوشتم *** ز طول عمر و اهل و از سرشتم

بفرمود كه مهيّا شو به گيتى *** فزون تر از دو سالى را نبينى

ز بعد مرگ تو آن هم به يك ماه *** برادر و همه اهلت به ناگاه

بميرند و نبينند سال و دوران *** بقيّه هم به فقرى دست گريبان

شوند در دَم گرفتار و پريشان *** ز بعد مرگ تو با چشم گريان

چو آن مولا به علم بى قرينش *** كه ناديده كسى مثل و برينش

خبر داد از ضمير و روزگارم *** ز هر يك از همه اهل و تبارم

نمودم عرض به ذات ذو الجلالش*** ز بعد گفت وگو و آن مقالش

كنم استغفار اى شاه و آقا *** به نزد ربّ و آن ذات توانا

از آن فكرى كه آمد در ضميرم *** ز شكّ بر سرور و شاهِ خبيرم

بله بعد از دو سال از ديدن شاه *** در آن مجلس به وقتى از سحرگاه

بدون علّت و دردى به مذبور *** ز دنيا رفت اسحاق بن منصور

پس از يك ماه از مرگش به ناگاه *** ز دنيا رفت برادرش به يك آه

ز بعد مرگ آن دو، خانواده *** شدند محتاج، هر يك در زمانه

پراكنده شدند هر يك به جايى *** ز فقر و بى كسى و بى نوايى

بُوَد اسرار عالم نزد مولا *** بداند كه بُوَد «سجّاد» شيدا

ص: 374

معجزه سوّم: تعظيم جمعى ناشناس به امام علیه السلام

علّامه بزرگوار، محدّث عالى مقدار جهان تشيّع، مرحوم محمّد باقر مجلسى قدس سره مى فرمايد: در يكى از كتاب هاى دانشمندان شيعه ديدم كه آمده بود: وقتى هارون الرّشيد لعنة اللّه عليه تصميم گرفت حضرت امام كاظم علیه السلام را به شهادت برساند، قتل آن حضرت را به هر يك از مقامات كشورى و لشكرى پيشنهاد كرد، هيچ كدام نپذيرفتند. وى ناچار نامه اى به نمايندگان خود در كشورهاى فرنگ نوشت كه گروهى را براى من بفرستيد كه خدا و پيامبر را نشناسند؛ من مى خواهم به وسيله آنان كارى انجام دهم. آنان يك گروه پنجاه نفرى را كه آشنايى با اسلام حتّى با لغت عرب نداشتند، فرستادند. وقتى آنان آمدند، هارون لعنة اللّه عليه آن ها را گرامى داشت و پرسيد:

«مَن ربّكم؟ ومَن نبيّكم؟ فقالوا: لانعرف لنا ربّاً و لا نبيّاً أبداً. فأدخلهم البيت الّذي فيه الإمام علیه السلام ليقتلوه، و الرّشيد ينظر إليهم من روزنة البيت. فلمّا رأوه رموا أسلحتهم و ارتعدت فرائصهم و خرّوا سجّداً يبكون رحمة له، فجعل الإمام علیه السلام يمرّ يده على رؤوسهم و يخاطبهم بلغتهم و هم يبكون، فلمّا رأى الرّشيد خشي الفتنة و صاح بوزيره أخرجهم، فخرجوا و هم يمشون القهقرى إجلالاً له، و ركبوا خيولهم و مضوا نحو بلادهم من غير استيذان.(1)

(خداى شما كيست؟ پيامبرتان كيست؟ آنان پاسخ دادند: ما نه خدايى را مى شناسيم نه پيامبرى را. آن گاه آن ها را وارد اتاقى كرد كه امام كاظم علیه السلام را در آن زندانى كرده بود، تا حضرتش را به قتل برسانند، و خود هارون الرّشيد ملعون نيز از پنجره اتاق آنان را تماشا مى كرد. آنان وارد اتاق شدند، وقتى چشمشان به امام كاظم علیه السلام افتاد، اسلحه خود را كنار انداختند و بدنشان به لرزه افتاد، و در پيشگاه حضرتش به سجده افتادند و از ترحّم به امام علیه السلام مى گريستند. امام كاظم علیه السلام نيز دست رأفت خويش را بر سر آن ها مى كشيدند و با زبان و لهجه خودشان با آنان صحبت مى كردند و آنان

ص: 375


1- بحارالانوار، ج48، ص249

مى گريستند. وقتى هارون لعنة اللّه عليه چنين ديد، از ترس اين كه فتنه و آشوبى بر پا شود، بر سر وزيرش فرياد زد، و به او دستور داد كه آن ها را بيرون كند. آن گاه در حالى كه بهاحترام امام علیه السلام عقب عقب مى آمدند خارج شدند و سوار بر مركب هاى خود شده و بدون اجازه هارون لعنة اللّه عليه به سوى كشورشان بازگشتند.)

چو هارون الرّشيدِ كافرِ پست *** مصمّم شد به قتل شاه، سرمست

ز هر كس خواست قتلِ نور عالم *** اِبا مى كرد با وحشت دمادم

به ناچار آن لعينِ كافرِ دون *** براى كشتن امامِ دل خون

وجودِ نازنينِ موسى بن جعفر *** امام اين جهان بر خلق سرور

نوشت بر نوكران خود به گيتى *** كه بودند در فرنگ و غربِ هستى

كه بفرستيد جمعى را ز گردون *** به نزد من كه باشند جمله مفتون

ندانند نامى از دين از همه گون *** ندانند از خدا نامى و قانون

ندانند از رسولان الهى *** نه نامى و نه حكمى هيچ گاهى

لذا پنجاه عبدِ ديده مهنت *** فرستادند پيشش با چه شوكت

گروهى بى خبر از دين و هر كيش *** به ظاهر بى خبر از عالم خويش

چو آمدند آن ها از ره دور *** به نزد هارونِ ملعونِ مغرور

بكرد اكرامِ آنان از همه رو *** تفقّد كرد ز آنان با بهترين خو

سپس گفت كه خداوند شما كيست *** رسولش در جهان و مقتدا كيست

بگفتند جملگى ما دين نداريم *** خدايى يا رسولى كى شناسيم

بشد خوشحال آن ملعون به ساعت *** ز جهل جملگى در آن رذالت

بگفت با خود كه چون آنان تمامى *** ندارند ربّ و پيشوا و امامى

بريزند خون مولاى جهانى *** وَلىّ عالم و اين ملكِ فانى

سپس گفت كه روند در نزد مولا *** بريزند خونِ آن آقاى يكتا

ص: 376

چو آوردند آن ها را كنارى *** كه بود آنجا شه نيكو تبارى

بيفكندند همه شمشيرِ بُران *** چو ديدند ناگهان آن نورِ يزدان

همه در ناله و افغان و گريان *** به لرزه جمله اعضا و پريشان

به پيش حضرتش در سجده نالان *** مطيع حضرت و آن شاه شاهان

كِشد دستى ز رأفت آن جنابش *** نوازش مى كند جمله شبابش

ز ترسِ فتنه و آشوب ز افسون *** بگفت تا جمله را آرند بيرون

به وقت رفتن آنان ز زندان *** به تعظيم امامِ آن رادمردان

بيفكندند همه سرها به پائين *** همه محزون ز جور دشمن از كين

نمودند پشت بر دشمنِ مولا *** شدند محو رخ زادهٔ زهرا

قدم از پشت سر هر يك به تعظيم *** گذارند بر زمين در حال تسليم

قدم ها از عقب با حال شيدا *** شدند بيرون از زندانِ آقا

سپس رفتند به شهر خود شتابان *** بدونِ اذن هارون پاى كوبان

كه داند چه گذشت در بين آنان *** در آن ديدار و در آن كُنج زندان

فقط گويد به خود سيّد «سجّاد» *** بگو اعجاز مولا را به فرياد

**********

معجزه چهارم: صحبت كردن امام علیه السلام به تمام زبان ها

يكى از معجزات ائمّه اطهار علیهم السلام ، صحبت كردن آن بزرگواران به زبان همه مخلوقات عالم امكان، از انس و جنّ و طيور و وحوش مى باشد، كه روايت گذشته نيز مؤيّد اين گفتار است. اسحاق بن عمّار مى گويد:

در محضر حضرت امام موسى بن جعفر علیهما السلام نشسته بودم كه شخصى بر حضرت وارد شد و شروع به صحبت كردن با حضرت نمود به زبانى كه تا به حال مثلش را نشنيده بودم و چونان صداى پرنده اى بود، و امام علیه السلام با همان زبان جواب او را دادند. وقتى كه از محضر حضرت خارج شد، عرض كردم: تا به حال چنين كلام و زبانى را نشنيده بودم، حضرت فرمودند: اين زبان گروهى

ص: 377

از مردم چين است، سپس فرمودند: آيا تعجّب كردى؟ عرض كردم: جاى تعجّب است. حضرت فرمودند:«أُخْبِرُكَ بِمَا هُوَ أَعْجَبُ مِنْهُ إِنَّ الْإِمَامَ یَعْلَمُ مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ مَنْطِقَ كُلِّ ذِی رُوحٍ خَلَقَهُ اللَّهُ وَ مَا یَخْفَی عَلَی الْإِمَامِ شَیْءٌ.(1)

(خبر بدهم به تو از چيزى كه عجيب تر از آن است، به درستى كه امام معصوم زبان پرندگان و زبان هر صاحب روحى كه خداوند خلق كرده است را مى داند، و هيچ چيز بر امام مخفى نيست.)

بگفت اسحاق بن عمّار بهر كارى *** بيامد ديدن موسى بن جعفر روزگارى

كسى كه بود از قوم و تبارى *** كه چونان يك پرنده در گذارى

تكلّم مى نمود با شه به حالى *** به شورى كه نگنجد در مقالى

صدايش بود چون مرغ هوائى *** چنان صوت پرنده در فضائى

چو حضرت داد جوابش به زبانش *** برفت از نزد شاهِ مهربانش

بگفتم تاكنون چون آن زبانى *** نديده بودمى در هيچ آنى

بفرمود حضرتش با بردبارى *** چو ديد در فكر من را در كنارى

بُوَد اين لهجه و زبان عالى *** ز قومى چين تبار، در آن حوالى

سپس فرمود آن نور گرامى *** بگويم از برايت يك كلامى

كه باشد اعجب از آن چه تو ديدى *** به گوش خود، در اين ساعت شنيدى

بداند حجّت و امام بر خلق *** زبان جمله مخلوقات بى دلق

تمام آن چه باشد صاحبِ روح *** ز انس و جنّ و طير و خلقِ ممدوح

نباشد مخفى از امام چيزى *** اگر چه باشد آن يك جسم ريزى

ص: 378


1- الخرائج و الجرائح، ج1، ص312؛ عنه البحار، ج48، ص70؛ و مدینة معاجز، ج6، ص388؛ كشف الغمة، ج2، ص376؛ الثّاقب فى المناقب، ص462

بُوَد آگه ز جمله خلقِ گيتى *** از آن چه كه بُوَد در كلِّ هستى

بدانم حال «سجّاد» در همه روز *** كه باشد عاشقم با قلب پرسوز

**********

پس امام معصوم علیه السلام زبان همه موجودات عالم را مى داند و هيچ چيز از آن بزرگواران مخفى نمى باشد. چنانچه روايات زيادى در اين زمينه وارد شده است. از جمله روايتى است كه مرحوم علّامه مجلسی قدس سره آن را از مرحوم قطب الدّین راوندی قدس سره از ابن ابى حمزه نقل كرده، و نگاشته است: من در خدمت مولايم حضرت امام كاظم علیه السلام بودم، ناگاه سى نفر غلام حبشى كه براى حضرتش خريده بودند وارد شدند.

«فَتَكَلَّمَ غُلَامٌ مِنْهُمْ فَكَانَ جَمِیلًا بِكَلَامٍ، فَأَجَابَهُ مُوسَی علیه السلام بِلُغَتِهِ، فَتَعَجَّبَ الْغُلَامُ وَ تَعَجَّبُوا جَمِیعاً وَ ظَنُّوا أَنَّهُ لَا یَفْهَمُ كَلَامَهُمْ، فَقَالَ لَهُ مُوسَی: إِنِّی لَأَدْفَعُ إِلَیْكَ مَالًا، فَادْفَعْ إِلَی كُلٍّ مِنْهُمْ ثَلَاثِینَ دِرْهَماً، فَخَرَجُوا، وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ لِبَعْضٍ إِنَّهُ أَفْصَحُ مِنَّا بِلُغَاتِنَا وَ هَذِهِ نِعْمَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَیْنَا.»

(يكى از غلامان كه زيبا بود با زبان مادرى خود سخن گفت. امام كاظم علیه السلام نيز با همان لهجه پاسخ او را دادند. غلام از اين امر در شگفت شد و ديگران نيز در شگفت شدند؛ چرا كه خيال مى كردند كه امام علیه السلام زبان آن ها را متوجه نمى شوند. امام كاظم علیه السلام به او فرمودند: من مقدارى پول در اختيار تو مى گذارم و تو به هر كدام سى درهم بده. آن ها وقتی از خدمت حضرتش بيرون رفتند، و به يكديگر مى گفتند: اين آقا به لهجه ما، بهتر از خودمان صحبت مى نمايد، و اين نعمتى است كه خداوند به ما ارزانى داشته است.)

علىّ بن ابوحمزه می گويد: وقتى آن ها بيرون رفتند، عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! ديدم كه با اين حبشيان به زبان خودشان حرف مى زدىد؟ حضرت فرمودند: بله، عرض كردم: براى يكى از غلامان امتيازى قائل شدى؟ فرمودند: بله، به او گفتم: به يارانش نصيحتى كند، و هر ماه به هر كدام از آن ها سى درهم بدهد؛ زيرا وقتى او زبان به سخن گشود از آن ها داناتر بود؛ چرا كه

ص: 379

او از فرزندان پادشاه آن ها است، او را رئيس آن ها قرار دادم، و سفارش كردم هر چه نياز دارند از او بگيرند. با همه اين ها، او غلام درست کارى است. سپس حضرت فرمودند:«لَعَلَّكَ عَجِبْتَ مِنْ كَلَامِی إِیَّاهُمْ بِالْحَبَشَةِ، قُلْتُ: إِی وَ اللَّهِ قَالَ: لَا تَعْجَبْ، فَمَا خَفِیَ عَلَیْكَ مِنْ أَمْرِی أَعْجَبُ وَ أَعْجَبُ وَ مَا الَّذِی سَمِعْتَهُ مِنِّی إِلَّا كَطَائِرٍ أَخَذَ بِمِنْقَارِهِ مِنَ الْبَحْرِ قَطْرَةً أَ فَتَرَی هَذَا الَّذِی یَأْخُذُهُ بِمِنْقَارِهِ یَنْقُصُ مِنَ الْبَحْرِ وَ الْإِمَامُ بِمَنْزِلَةِ الْبَحْرِ لَا یَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ وَ عَجَائِبُهُ أَكْثَرُ مِنْ عَجَائِبِ الْبَحْرِ.(1)

(شايد تو از اين كه با زبان حبشى با آنان صحبت كردم در شگفت شدى؟ عرض كردم: بله، به خدا سوگند. حضرت فرمودند: در شگفت مباش كه آن چه از امر من بر تو پنهان شده از اين خيلى شگفت انگيزتر است. آن چه از من شنيدى همانند اين است كه پرنده اى با منقارش قطره اى از دريايى بردارد؛ آيا آن يك قطره اى كه پرنده با منقارش برداشته از دريا مى كاهد؟ و امام نيز به منزله دريا می باشد، آن چه در نزد امام است، پايان پذير نيست. و كارهاى شگفت انگيز امام، از شگفتى هاى دريا بيشتر است.)

علىّ بن ابى حمزه بگفته *** حديثى كه كند بدار خفته

بُدم در محضر موسى بن جعفر *** امام اين جهان آن شاه و مهتر

كه آوردند حضور شاهِ عالم *** ز حبشه غلامانى به يك دم

خريدارى شده بودند جمله *** براى سرور و نورِ خجسته

تكلّم كرد يكى از بين آن ها *** به لهجه خودش با شاه، تنها

چو شد اندر تكلّم با جنابش *** به زبان خودش دادش جوابش

جوابش را چو داد موسى بن جعفر *** شدند حيران همه از علم سرور

كه با اين كه نديده در زمانى *** غلامانى چو آن ها در مكانى

ص: 380


1- الخرائج و الجرائح، ج1، ص373؛ عنه البحار، ج48، ص70

بداند اين چنين در حد عالى *** زبانِ مادرىِ آن موالى

چو بودند در تحيّر جملهٔ ناس *** بفرمود آن امامِ عشق و احساس

غلامش را كه در آن جمع بسيار *** تكلّم كرد با مولا و آن يار

دهم مالى به تو از بهر يارى *** كه آن قسمت كنى با بردبارى

به ياران و رفيقانت تمامى *** دهى سى درهمى به هر كدامى

كه تا در اين جهان و ملك فانى *** نگردى لحظه اى محتاجِ خانى

به وقت رفتنِ آن ها ز محفل *** بُدند خوشحال غلامان از تهِ دل

به يكديگر مى گفتند به حالى *** ز الطاف خداىِ لا يزالى

بداند سرور ما هر زبانى *** تكلّم مى كند با ما به آنى

بسى بهتر ز ما در هر مقالى *** به لطف خالق و آن ذو الجلالى

كند بهتر ز ما صحبت چه زيبا *** بداند لهجهٔ ما را چه شيوا

چو رفتند آن غلامان جمله بيرون *** بگفتم من به آن مولاى گردون

تكلّم كردى اى زادهٔ مولا *** كنون با آن غلامان نور طاها؟

بفرمود زادهٔ ختم رسولان *** بله، كردم سخن با خلقِ نالان

غلامانى كه هستند دل پريشان *** ولى عاشق به آن نور درخشان

سپس گفتم به جنابش دوباره *** بديدم از شما لطفى شهانه

بدادى به يكى از آن غلامان *** به لحظه امتيازى را به فرمان

بفرمود آن شه شب زنده داران *** بقاء اين جهان در جمله دوران

بلى با لهجه اش گفتم به ديدار *** كه باشد فكر او خالى ز اغيار

مراقبت كند از دوستانش *** نصيحت ها كند به ياورانش

دهد سى درهم از آن پول هر ماه *** به هر يك از رفيقانش به صد جاه

چرا كه بين آنان وقت صحبت *** بُوَد داناترين و با مروّت

بُوَد فرزند شاهنشاه آنان *** رئيسش كردمى بر جمله آنان

ص: 381

سفارش كردمى كه هر چه خواهند *** بدون منّتى از او ستانند

چرا كه او درست كار و امين است *** كريم و مهربان و هم متين است

سپس فرمود گشتى در شگفتى *** چو ديدى صحبتم با هر سرشتى

تعجّب كرده اى از آن كرامت *** كه دانم هر زبانى با اصالت؟

بگفتم كه به ذات ذو الجلالى *** شدم اندر تعجّب در مجالى

كه بنمودى تكلّم با كسانى *** كه آن ها را نديدى در زمانى

بفرمود كه مكن ديگر تعجّب *** مباش اندر شگفتى و تعصّب

تمام آن چه دانى از امامت *** بُوَد چون ذرّه تا روز قيامت

از آن چه كه به چشمانت بديدى *** و يا آن كه در اين عالم شنيدى

شگفت انگيزتر باشد مقامم *** چنان سرّيست هر جمله كلامم

تمام آن چه از شأنم بگفتند *** براى ديگران هر آن چه سفتند

هر آن چه نقل بنمودى به شأنم *** ز لطف و قدرت و جُود و توانم

بُوَد چون قطره در منقار مرغى *** كه بردارد ز دريا با نبوغى

امام در اين جهان و جمله گيتى *** بُوَد چون آب درياها به هستى

چو مرغى قطره اى از آب دريا *** به منقارش بگيرد اى عزيزا

نكاهد قطره از دريا به آنى *** شود در بحر گُم آن ناگهانى

تمام آن چه پنهان باشد از تو *** ز امر و شأن ما در اين قلمرو

بُوَد چون آب درياهاى عالم *** كه حيران كرده جمله را دمادم

تمام آن چه در نزد امام است *** بُوَد بى انتها و بى نهايت

بُوَد افعال حجّت با صلابت *** شگفت انگيز و جمله با اُبهّت

شگفتى هاى افعال جنابش *** بُوَد افزون تر از دريا و آبش

فزون تر از همه اسرار دريا *** ز اسرارِ همه هستى و دنيا

هر آن چه گفته اند در شأن مولا *** بُوَد چون قطره اى «سجّاد» شيدا

ص: 382

معجزه پنجم: استجابت دعاى امام علیه السلام

مرحوم علّامه مجلسى قدس سره مى فرمايد : حمّاد بن عيسى نقل كرده است: محضر امام كاظم علیه السلام شرفياب شدم، و به حضرت عرض كردم: جان من فدای شما! از خداوند بخواه كه به من خانه، زن، فرزند، خادم و زيارت خانه خودش را در سال روزی فرمايد. امام كاظم علیه السلام دست مبارک خود را بلند کردند، و فرمودند:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ اُرْزُقْ حَمَّادَ بْنَ عِيسَى دَاراً وَ زَوْجَةً وَ وَلَداً وَ خَادِماً وَ اَلْحَجَّ خَمْسِينَ سَنَةً. قَالَ حَمَّادٌ: فَلَمَّا اِشْتَرَطَ خَمْسِينَ سَنَةً عَلِمْتُ أَنِّي لاَ أَحُجُّ أَكْثَرَ مِنْ خَمْسِينَ سَنَةً. قَالَ حَمَّادٌ: وَ قَدْ حَجَجْتُ ثَمَانِيَةَ وَ أَرْبَعِينَ سَنَةً، وَ هَذِهِ دَارِي قَدْ رُزِقْتُهَا، وَ هَذِهِ زَوْجَتِي وَرَاءَ اَلسِّتْرِ تَسْمَعُ كَلاَمِي، وَ هَذَا اِبْنِي، وَ هَذِهِ خَادِمِي، وَ قَدْ رُزِقْتُ كُلَّ ذَلِكَ.»

(خداوندا! بر محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم درود فرست و به حمّاد، خانه، زن، فرزند، خادم و پنجاه سال توفيق زيارت بيت اللّه الحرام روزی فرما. حمّاد می گويد: وقتى حضرت پنجاه سال حجّ را در ضمن دعای خود شرط نمودند؛ متوجه شدم كه بيش از پنجاه سال به زيارت خانه خدا نخواهم رفت. حمّاد افزود: پس از آن دعای حضرت، من تاكنون چهل و هشت سال به سفر حجّ رفته ام، و اين خانه من است كه خداوند متعال روزى من نموده، و آن همسر من است كه پشت پرده هم اكنون سخن مرا مى شنود، و اين فرزندم و اين هم خدمت كار من می باشد، كه همه اين ها را خداوند متعال به بركت دعاى امام كاظم علیه السلام به من ارزانى داشته است.)

حمّاد بن عيسى پس از نقل اين جريان، دو مرتبه ديگر به حجّ مشرّف شد، و پنجاه مرتبه كامل شد. آن گاه براى سفر ديگرى آماده شد، و به رف خانهٔ خدا حركت كرد. او در اين سفر با ابو العبّاس نوفلى قصير همسفر شد. وقتى به محل احرام رسيدند، حمّاد وارد رودخانه شد تا غسل

ص: 383

كند، آب رودخانه زياد شد، و او را غرق نمود. و پيش از انجام پنجاه و يكمين حجّ خود، از دنيا رفت. خداوند او و پدرش را رحمت كند(1)مّاد بن عيسى اهل جهينه بود، و تا زمان حضرت امام رضا علیه السلام زندگى كرد، و در سال دويست و نه هجرى از دنيا رفت(2)

حمّاد بن عيساى فرخ كلام *** به موسى بن جعفر وَلىّ و امام

بگفت كن دعايم ولىّ خدا *** كه روزى كند ذات يكتا مرا

يكى خانه و همسرى باوفا *** غلامى و فرزندِ مشكل گشا

زيارتِ بيت و سراى إله *** به هر سال با عزّت و قرب و جاه

لذا آن امام و شه و رهنما *** نمود از برايش به لطفى دعا

كه اى ذات يكتاى ملك وجود *** خداوند عالم به لطف و ز جود

درودت فرست بر رسولِ جهان *** محمّد و آلش، شهِ انس و جان

نما مرحمت بر حمّاد از كرم *** زن و خانه و خادمى باجنم

نصيبش نما طفل و طوف حَرم *** به اخلاص و پنجاه سالی به دَم

بگفته حمّاد، چون به وقت دعا *** نمود حجّ و طُوف حريم وِلا

مقيّد به پنجاه، به لطفى عيان *** بدانستم آنجا همى بى گمان

كه توفيق طُوفِ حَرم با مرام *** نصيبم نگردد به هر اهتمام

دگر بيش از آنم به امر خدا *** در اين دار فانى، به حكم قضا

كنون چهل وهشت سالِ دائم تمام *** نمودم زيارت سراى خداى گرام

به لطف دعاى وَلىّ زمان *** بُوَد خانه ام بهترين ها مكان

جوانى كه باشد كنارم كنون *** بُوَد خادم و حاميم در برون

ص: 384


1- قرب الإسناد، ص310؛ عنه البحار، ج48، ص180؛ مدینة معاجز، ج6، ص228؛ عوالم العلوم، ج21، ص382؛ الاختصاص، ص218؛ القطره، ج2، ص422
2- القطره، ج2، ص422

و آن كه بُوَد پشت پرده به گوش *** بُوَد همسر و بهترين رازپوش

بُوَد آن جوان حاصل عُمر من *** جوانى بُوَد يار دشمن شكن

تماماً بُوَد از دعاى امام *** امير جهان و خداى مرام

ز بعد نقل اين معجزِ دل ربا *** حمّاد بن عيسى به ملك و سرا

دو سال دگر با دلى از صفا *** زيارت نمود بيت حقّ بى ريا

چو پنجاه حجّ، او برفت از قضا *** به حجّى دگر شد دلش مبتلا

چو آمد به ميقات كه مُحْرم شود *** به رودى برفت تا كه منعم شود

به هنگام غسل آب گشتى فزون *** به سيلى بشد غرق و نآمد برون

به «سجّاد» نگاهى نما اى شها *** تويى باب حاجات و مشكل گشا

**********

در پايان اين بخش، برخى از دل نوشته هاى نگارنده در مصائب باب الحوائج حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام آورده مى شود، به امید آن که مورد قبول آن مولای بنده نواز قرار بگیرد.

الهى به باب الحوائج به آن مقتدا *** به زندان نشينِ دعا و ثنا

به آن پيكر در غل و ناله ها *** به آن ساق مرضوضِ جورِ دغا

الهى به وقت مناجات نور خدا *** به آن سجده هاى به حقّ بى ريا

به آن نور و آن مظهر كبريا *** به آن كه بُوَد نورِ ملكِ بقا

به آن كه نديده همى سال ها *** ضيائى و نورى نه صبح و مسا

به آن نالهٔ ديده جور و جفا *** كه گويد ز قلبِ حزين از بلا

به خلصنى شاه از آن اشقيا *** چو طفلى درون رَحِم، شاه ما

به آن قعر چاه و به تنگى جا *** چو كوهى نشسته هميشه به پا

به خلصنى اندر مناجات ووقت ندا *** كه گويد به سوزى شهِ دل ربا

به آن مانده در نَم، شب و روزها *** چنان ريشه سرو بدون هوا

ص: 385

به آن پيكر بى توانِ امام هدى *** ز جور و جفا بر تن رهنما

به سيلى به آن صورتِ سرورِ انبيا *** به آن جاى شلّاق و آن نالهٔ بى صدا

الهى به آن بى قرين و تن پُر بها *** كه آتش زده غصّه اش هر سرا

به آن سرورِ كُشته اندر خفا *** ز زهرى كه بنموده برپا عزا

الهى به مظلومى شاهِ جود و سخا *** رسان حجّت غائب باوفا

به لطفت نما لطف بى انتها *** به «سجّادِ» مسكينِ بى ادّعا

**********

رسيده خبر سرور و مقتدا *** ولىّ نعمت و سَيّدِ انبيا

ز زندان رها مى شود از قضا *** از آن سختى و مهنتِ غم فزا

از آن ظلمتِ محبس اشقيا *** كه در آن نداند ولىّ خدا

زمان نمازش به صبح و مسا *** به غير از نشانى كه مانده به جا

ز سندى ملعونِ مادر خطا *** كه وقت نماز و به وقت دعا

زند تازيانه همى ناروا *** به جسم امام و شهِ التجا

رسيده خبر نور ملك و سرا *** همان سرور و مظهر كبريا

شود ديگر از چاهِ محبس نما *** ز قعر زمين بعد جور و جفا

رها بعد ظلمى پس از سال ها *** ز بعد همه غم كه گشته روا

همان چاه پُر نَم كه آن رهنما *** به غل گشته در آن مسا و صبا

چنان تنگ و بى جا كه وقت ثنا *** گرفته به آغوش خود هر دو پا

دگر گشته مرضوض وقت لقا *** همان ساق مانده به نم در خفا

رسيده كه ديگر شه و ره گشا *** ز زندان و بند و از آن انزوا

شود عاقبت تا زمانى رها *** لذا شيعيان بهر نورِ ضيا

دوان جمع گشتند همه از وفا *** به زندان و آن محبسِ پُر بلا

ص: 386

همه منتظر ناگهان از قفا *** بشد درب زندان ز جور دغا

براى زمانى به حقّ غم فزا *** به ناگه گشوده به صوت و ندا

كه باشد امام اين تن پُر بَها *** به رافضىِّ درد و غم آشنا

نهاده تنِ سرورِ اوليا *** به دربى همان زادهٔ از زنا

ز يك سو شده رأس آن پيشوا *** رها با همه رتبه و اعتلا

ز سوى دگر راز ملكِ بقا *** رها گشته پايش ز درب سرا

به پا شد به لحظه به صوتى رسا *** فغان و غم و درد و رنج و عزا

شدند شيعيان بهر مشگل گشا *** چو «سجّاد» همه در عزا مبتلا

**********

ص: 387

معجزات ثامن الأئمّه مولانا أبى الحسن حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام

اشاره

1. پاسخ دادن به سؤالات نامه اى ناخوانده

2. خبر دادن حضرت امام رضا علیه السلام به باريدن باران

3. شفاى بيماران به بركت درختى

4. شناختن محاسن شريف خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم

5. اداى حاجت يكى از شيعيان

ص: 388

معجزه اوّل: پاسخ دادن به سؤالات نامه اى ناخوانده

مرحوم حافظ رجب برسى قدس سره در كتاب «مشارق أنوار اليقين» روایت نموده است: مردى از واقفى مذهب سؤالات مشكلى را جمع آورى كرده و در طومارى نوشت و با خودش گفت: اگر جواب این سؤالات را حضرت رضا علیه السلام بدانند، ایشان امام می باشند. از این رو همین که به درب خانه حضرت رسید، ایستاد تا مجلس خلوت شود.

«فَخَرَجَ إِلَیْهِ الْخَادِمُ وَ بِیَدِهِ رُقْعَةٌ فِیهَا جَوَابُ مَسَائِلِهِ بِخَطِّ الْإِمَامِ علیه السلام ، فَقَالَ لَهُ الْخَادِمُ: أَیْنَ الطُّومَارُ؟ فَأَخْرَجَهُ، فَقَالَ لَهُ: یَقُولُ لَكَ وَلِیُّ اللَّهِ هَذَا جَوَابُ مَا فِیهِ فَأَخَذَهُ وَ مَضَی.(1)

(در همین هنگام خادم حضرت به همراه نامه ای که جواب همهٔ سؤالات، به خط خود امام علیه السلام در آن نوشته شده بود، از خانه خارج شد. و بعد خادم به او گفت: آن طومار کجا است؟ آن مرد طومار را خارج کرد. بعد خادم به آن مرد واقفی مذهب گفت: ولیّ خدا به تو می فرمایند: در این نامه جواب سؤالاتی که در طومار نوشته ای، داده شده. آن مرد طومار را گرفت و رفت.)

ص: 389


1- مشارق أنوار اليقين، ص148؛ عنه البحار، ج49، ص71

يكى از واقفيّه با جلالى *** سؤالاتى به حقّ غامض و عالی

نوشت اندر زمانی در حجابی *** همی با دقّت و هر یک ز بابی

كه پرسد از امام آسمانی *** امام هشتمین بی هر بیانی

برای امتحان شاهِ نامی *** به شوق بی مثال و اهتمامی

بگفت در نزد خود در روزگارى *** كه گر داند جوابش را نگارى

بُوَد او سرور و مولى الموالى *** ولىِّ امر به ملكِ لا يزالى

لذا با شوق به روز و صبح گاهى *** بیامد محضر نور الهی

بديد جمعند خلقِ بى شمارى *** از آن رو منتظر ماند در كنارى

كه تا خلوت شود آنجا بسانى *** كه بيند حضرتش را در مكانى

كه ناگه خادم نورِ خدايى *** بيامد نزد او با يك صفايى

و حال آن كه بياورده پيامى *** ز نزد حضرتش با احترامى

يكى نامه به خطّ آن امامى *** كه وصف او نگُنجد در كلامى

بيامد قبل پرسش يا جوابى *** به ناگه از درون بيت و بابى

براى واقفى مسلك به يارى *** كه بيند معجزى از نورِ بارى

كه بنوشته جواب هر سؤالى *** در آن نامه به لطف ذو الجلالى

لذا بى هيچ حرفى يا مقالى *** بفرمود خادمِ نيكو خصالى

به آن درماندهٔ گم كرده راهى *** كه در ره آمده با يك نگاهى

كجا باشد طومار سؤالات كذايى *** كه بنوشتى تو آن در بى نوايى

چو واقفى شنيد از او كلامى *** كه مى گويد به او سِرش تمامى

بشد اندر تحيّر با فغانى *** از آن اعجاز حضرت ناگهانى

چو طومارش درآورد از نهانى *** كه اندر خلوتى در بى نشانى

خودش بنوشته بود با هر توانى *** براى امتحان سرورِ هر انس وجانى

بگفت خادم به او با مهربانى *** بفرموده امام و سرورم با شادمانى

ص: 390

بُوَد در اين جوابِ هر سؤالى *** كه غير از من نداند با كمالى

نوشته ام جوابت را به آنى *** در اين نامه به قصد امتحانى

كه بنمودى تو نيّت در زمانى *** به تنهايى و در خلوت مكانى

چو بشنيد واقفى با بى قرارى *** همى پيغام حضرت در گذارى

بفهميد آن كه در اين ارضِ خاكى *** بُوَد سرور به هر امر و ملاكى

نباشد در جهان و هر كجايى *** به غير از حضرتش صاحب وِلایی

همان مولا و آن و نورِ الهى *** به«سجّاد» و همه او پادشاهى

**********

معجزات بسيارى در اثبات امامت حضرت رضا علیه السلام از آن حضرت نقل شده است كه برخى از آن معجزات را شيخ اقدم مرحوم شیخ صدوق قدس سره در كتاب «عيون اخبار الرّضا» آورده اند، همانند روايتى كه زُرفان مدائنى روايت مى كند و مى گويد: بر حضرت رضا علیه السلام وارد شدم و قصد داشتم در موردِ عبد اللّه، فرزند حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از ایشان سؤال نمايم.

«فَأَخَذَ بِیَدِی، فَوَضَعَهَا عَلَی صَدْرِیِ قَبْلَ أَنْ أَذْکُرَ لَهُ شَیْئاً مِمَّا أَرَدْتُ، ثُمَّ قَالَ لِی: یَا مُحَمَّدَ بْنَ آدَمَ! إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ لَمْ یَکُنْ إِمَاماً. فَأَخْبَرَنِی بِمَا أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ قَبْلَ أَنْ أَسْأَلَه.(1)

(پس ناگاه قبل از اين كه من از حضرت سؤالی كنم، امام دستِ مرا گرفتند، و بر سينه ام نهادند. سپس فرمودند: اى محمّد بن آدم! به راستى كه عبد اللّه امام نمى باشد. پس به سؤالِ من پيش از آن كه آن را عنوان كنم پاسخ دادند.)

ز بعد ساليان از آن زمانى *** كه اندر هر زمانى و مكانى

به صوتى پسرِ آن نور عالم *** امام صادق آن زادهٔ خاتم

ص: 391


1- عيون أخبارالرّضا، ج2، ص533

بگفت در بين مردم با جسارت *** منم حجّت حقّ و با صلابت

امام اين جهان و نور سرمد *** به جمله عالم و اين خلق بى حد

بيامد ديدن ثامنِ ضامن *** يكى از شيعيان و اهلِ باطن

كه پرسد از جنابش يك سؤالى *** ز عبد اللّه و حالش در مجالى

چو آمد محضر نور الهى *** معين الضّعفاء در صبح گاهى

امام دستش گرفت قبل از مقالى *** نهاد بر سينه اش با شور و حالى

سپس فرمود حضرت با متانت *** به لحظه قبل پرسش با درايت

نباشد در جهان و كلّ هستى *** چو عبد اللّه با آن عيب و سستى

براى عالمى امام و سرور *** اگر چه او بُوَد زادهٔ حيدر

نمود اعجاز امام هشتم ما *** علىّ بن موسى، ولىّ خدا

بدون آن كه او پرسد سؤالش *** خبر داد از ضميرش در مقالش

كند يارى به هر دَم جملهٔ خلق *** چو «سجّاد» و تمام خلقِ بى دلق

**********

معجزه دوّم: خبردادن امام رضا علیه السلام به بارش باران

شيخ اقدسِ اقدم، مرحوم شیخ صدوق قدس سره از حسين بن موسى نقل كرده است: با ابى الحسن حضرت علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام در روزى كه هوا كاملاً صاف و بى ابر بود به سوى بعضى از املاك آن حضرت رهسپار شديم، و چون به بيابان رسيديم، حضرت فرمودند:

«حَمَلْتُمْ مَعَکُمُ اَلْمَمَاطِرَ؟ قُلْنَا: لاَ، وَ مَا حَاجَتُنَا إِلَی اَلْمَمَاطِرِ، وَ لَیْسَ سَحَابٌ، وَ لاَ نَتَخَوَّفُ اَلْمَطَرَ، فَقَالَ: لَکِنِّی حَمَلْتُهُ وَ سَتُمْطَرُونَ. قَالَ: فَمَا مَضَیْنَا إِلاَّ یَسِیراً حَتَّی اِرْتَفَعَتْ سَحَابَةٌ وَ مُطِرْنَا حَتَّی أَهَمَّتْنَا أَنْفُسُنَا، فَمَا بَقِیَ مِنَّا أَحَدٌ إِلاَّ اِبْتَل.(1)

ص: 392


1- عيون أخبار الرّضا، ج2، ص535؛ مدينة معاجز، ج7، ص87؛ بحارالانوار، ج49، ص41؛ عوالم العلوم، ج22، ص92

(آيا با خود بارانى (لباسى كه شما را از باران حفظ كند) برداشته ايد؟ گفتيم: نه، چه احتياجى به بارانى داريم، هوا كه ابر نيست، و از باريدن باران نیز خبرى نمی باشد. حضرت فرمودند: امّا من با خود آورده ام، و به زودى باران خواهد گرفت. راوی می گويد:مدّت زمانى نگذشته بود كه ابرى در آسمان پديد آمد، و بر ما باريدن گرفت، و همه به فكر خود بوديم و احدى از ما باقى نماند مگر اين كه سر تا پايش را باران خيس كرد.)

حسين بن موسى بگفته روزگارى *** به همراه علىّ بن موسى بهر كارى

برفتيم سوى املاك امام در يك نَهارى *** به روزى آفتابى و صاف از هر غبارى

كه ناگه حضرتش در يك مجالى *** بگفت با ما كه اندر شور و حالى

به امر حضرت حقّ با صفايى *** ببارد آسمان با خوش نوايى

به لحظه اى دگر در اين نواحى *** در امروز از پس بهتر صباحى

كه آب آن كند پُر هر قناتى *** به مثل اين بيابان با ثباتى

بُوَد همراهتان بهتر لباسى *** كه تا ايمن بمانيد با سپاسى

از آن سرما و باران زيادى *** كه بارد ناگهان در كلّ وادى

بگفتيم با تعجّب به وَلىّ كبريايى *** كنون ابرى نباشد هيچ جايى

نباشد به لباسى احتياجى *** ندارد اين زمان باران رواجى

بفرمود حضرتش با مهربانى *** ببارد ساعتى ديگر چنان بارانِ آنى

كه حيران مى شوند از آن موالى *** هر آن كس كه بُوَد در اين حوالى

چو بگذشت ساعتى در نغمه زارى *** بيامد بادى اندر كوهسارى

ز بعد آن بشد ابر آسمانى *** به گريه آمد از آن ابر فانى

تمام آسمان بر دشت زارى *** كه شد از بارشش در بى قرارى

تمام مردم از آن امر بارى *** كه تا عالم بداند خرد و عالى

ص: 393

بُوَد هستى به هر لحظه و سالى *** اموراتش به امر لا يزالى

به دست اهل بيت بى هيچ قالى *** چنان مومى به اذن ذو الجلالى

همان كه مى كند «سجّاد» به شادی *** همیشه وصف او در هر گذارى

**********

همان گونه كه قبلاً نيز عرض شد، اگر خداوند جلّ جلاله نعمتى به بندگانش مرحمت مى كند، به بركت اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام مى باشد، به همين خاطر در زيارت جامعه كبيره آمده است:

«بِکُمْ ینَزِّلُ الْغَیثَ.»

(خداوند به سبب شما اهل بيت باران نازل مى كند.)

لذا شيخ اقدسِ اقدم مرحوم شیخ صدوق قدس سره از حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام از پدر بزرگوارشان حضرت امام هادى علیه السلام ، از جدّ بزرگوارشان حضرت امام جواد الأئمّه علیه السلام نقل كرده است:

چون مأمون حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیه السلام را وليعهد خود قرار داد، مدّتى باران نيامد. بعضى از اطرافيان مأمون و مخالفين حضرت رضا علیه السلام شروع به ياوه گويى كرده، و گفتند: اين از شومى علىّ بن موسى علیه السلام است؛ از زمانى كه وى به اين سرزمين قدم گذاشته، از آسمان باران نباريده است، و خداوند تبارك و تعالى از فرستادن باران دريغ فرموده است.

وقتى اين خبر به مأمون رسيد، نزد حضرت آمد و تقاضا كرد كه ايشان نماز باران بخوانند و گفت: اى كاش (حضرت) دعا مى كردید و خداوند باران نازل مى فرمود. امام علیه السلام فرمودند: بسيار خوب. مأمون از حضرت سؤال كرد: در چه روز - و آن روز، روز جمعه بود - اين كار را انجام مى دهيد؟ امام فرمودند:

«یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم أَتَانِی الْبَارِحَةَ فِی مَنَامِی وَ مَعَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ: یَا بُنَیَّ! انْتَظِرْ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ، فَابْرُزْ إِلَی الصَّحْرَاءِ، وَ اسْتَسْقِ، فَإِنَّ

ص: 394

اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَیَسْقِیهِمْ، وَ أَخْبِرْهُمْ بِمَا یُرِیكَ اللَّهُ مِمَّا لَا یَعْلَمُونَ حَالَهُ لِیَزْدَادَ عِلْمُهُمْ بِفَضْلِكَ وَ مَكَانِكَ مِنْ رَبِّكَ عَزَّ وَ جَلَّ.»

(روز دوشنبه، چون من جدّم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب ديدم و اميرمؤمنان علىّ علیه السلام همراه ايشان بود، به من فرمودند: اى فرزندم! تا روز دوشنبه صبر كن، آن گاه به صحرا برو و از خداوند متعال طلب باران كن، خداوندِ متعال براى مردم باران خواهد فرستاد. و به آنان خبر بده چيزهايى را كه خداوند جلّ جلاله به تو نشان مى دهد از آن چيزهايى كه مردم نمى دانند از حالات (و موقعيّت و جايگاه) تو، تا تو را بشناسند و علمشان دربارهٔ تو زياد شود، و به فضل و مقام و اعتبار تو در نزد خداوند عزّوجلّ آگاه گردند.)

چون روز دوشنبه رسيد، حضرت به صحرا رفتند، و همه مردم نیز بيرون آمدند و گريه مى كردند. پس امام علیه السلام به منبر رفتند و حمد و ثناى الهى را به جا آوردند، و آن گاه فرمودند:

«اللَّهُمَّ یَا رَبِّ! أَنْتَ عَظَّمْتَ حَقَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ، فَتَوَسَّلُوا بِنَا كَمَا أَمَرْتَ وَ أَمَّلُوا فَضْلَكَ وَ رَحْمَتَكَ وَ تَوَقَّعُوا إِحْسَانَكَ وَ نِعْمَتَكَ، فَاسْقِهِمْ سَقْیاً نَافِعاً عَامّاً، غَیْرَ رَائِثٍ وَ لَا ضَائِرٍ، وَ لْیَكُنِ ابْتِدَاءُ مَطَرِهِمْ بَعْدَ انْصِرَافِهِمْ مِنْ مَشْهَدِهِمْ هَذَا إِلَی مَنَازِلِهِمْ وَ مَقَارِّهِمْ.»

(اى پروردگارا! تو حقّ ما اهل بيت را عظيم مقرّر داشتى، پس مردم به امر تو به ما متوسّل شدند و يارى طلبيدند، و اميدوار به كرم و فضل تو هستند و به احسان تو چشم دوخته و بخششت را مى طلبند (منتظر احسان و نعمت تو هستند)، پس ايشان را با بارانى پرسود، فراگير، بى وقفه و بى درنگ و بى ضرر و زيان، سيراب فرما و ابتدايش را پس از بازگشت ايشان از اين صحرا به منازلشان و قرارگاه هايشان قرار بدهد.)

ص: 395

راوى گفت: قسم به آن كس كه محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را به حقّ به نبوّت مبعوث كرد، ناگاه بادها وزيدن گرفت و (به اين سبب) ابرها را به وجود آورد و آسمان به رعد و برق افتاد، و مردم به جنبش افتادند، گويا قصد گريز از باران را داشتند. حضرت رضا علیه السلام فرمودند:

«عَلَی رِسْلِكُمْ أَیُّهَا النَّاسُ! فَلَیْسَ هَذَا الْغَیْمُ لَكُمْ، إِنَّمَا هُوَ لِأَهْلِ بَلَدِ كَذَا، فَمَضَتِ السَّحَابَةُ وَ عَبَرَتْ ثُمَّ جَاءَتْ سَحَابَةٌ أُخْرَی تَشْتَمِلُ عَلَی رَعْدٍ وَ بَرْقٍ فَتَحَرَّكُوا، فَقَالَ: عَلَی رِسْلِكُمْ، فَمَا هَذِهِ لَكُمْ، إِنَّمَا هِیَ لِأَهْلِ بَلَدِ كَذَا، فَمَا زَالَ حَتَّی جَاءَتْ عَشْرُ سَحَابَاتٍ وَ عَبَرَتْ وَ یَقُولُ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام : فِی كُلِّ وَاحِدَةٍ، عَلَی رِسْلِكُمْ، لَیْسَتْ هَذِهِ، لَكُمْ إِنَّمَا هِیَ لِأَهْلِ بَلَدِ كَذَا، ثُمَّ أَقْبَلَتْ سَحَابَةٌ حَادِیَةَ عَشَرَ، فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ! هَذِهِ بَعَثَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ، فَاشْكُرُوا اللَّهَ تَعَالَی عَلَی تَفَضُّلِهِ عَلَیْكُمْ، وَ قُومُوا إِلَی مَنَازِلِكُمْ وَ مَقَارِّكُمْ، فَإِنَّهَا مُسَامِتَةٌ لَكُمْ وَ لِرُءُوسِكُمْ مُمْسِكَةٌ عَنْكُمْ إِلَی أَنْ تَدْخُلُوا مَقَارَّكُمْ، ثُمَّ یَأْتِیكُمْ مِنَ الْخَیْرِ مَا یَلِیقُ بِكَرَمِ اللَّهِ تَعَالَی وَ جَلَالِهِ، وَ نَزَلَ مِنَ الْمِنْبَرِ، فَانْصَرَفَ النَّاسُ، فَمَا زَالَتِ السَّحَابَةُ مُمْسِكَةً إِلَی أَنْ قَرُبُوا مِنْ مَنَازِلِهِمْ، ثُمَّ جَاءَتْ بِوَابِلِ الْمَطَرِ فَمَلَأَتِ الْأَوْدِیَةَ وَ الْحِیَاضَ وَ الْغُدْرَانَ وَ الْفَلَوَاتِ فَجَعَلَ النَّاسُ یَقُولُونَ: هَنِیئاً لِوُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم كَرَامَاتُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ...(1)

(اى مردم آرام باشيد، صفوف را به هم نزنيد؛ اين ابرها از آن شما نيست، به سوى فلان شهر مى روند. ابرها همه رفتند و نباريدند. سپس ابرى ديگر آمد كه شامل رعد و برق بود، باز مردم از جا حركت كردند، امام فرمودند: بر جاى خود آرام باشيد، اين ابر نيز براى شما نيست، به فلان شهر مى رود و براى اهل آنجا مى بارد. و پيوسته ابرها آمدند و رفتند، تا آن ده قطعه ابر عبور نمود، و حضرت رضا علیه السلام هر كدام را مى فرمودند: اين مربوط به شما نيست، اين از آنِ اهل فلان شهر است، شما حركت نكنيد، و بر جاى خود آرام بمانيد، و آشوب نكنيد. تا اين كه براى بار يازدهم ابرى

ص: 396


1- عيون أخبار الرّضا، ج2، ص383؛ عنه البحار، ج49، ص180

پديد آمد، در اين بار امام فرمودند: اين ابر را خداوند عزّ و جلّ به سوى شما فرستاده،پس او را به جهت تفضّلى كه بر شما كرده است، سپاس گوييد. اكنون برخيزيد و به قرارگاه ها و منزل هاى خود برويد، و اين ابر بالاى سر شما است و نمى بارد تا به خانه و منزل هاى خود برسيد، آن گاه باريدن مى گيرد، و آن مقدار بر شما خير مى بارد كه شايسته كرم خداوندى است، و سزاوار شأن و جلال اوست. اين را فرمودند و از منبر پايين آمدند، و مردم بازگشتند، و ابر همچنان بود و نمى باريد تا همگان نزديك منازل خود شدند، آن گاه به شدّت شروع به باريدن نمود و رودها و استخرها و گودال ها، و صحراها را همگى آب فراگرفت، و مردم شروع كردند به تبريك و تهنيت گفتن به فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به سبب كرامتى كه خداوند عزّ و جلّ به ايشان مرحمت فرموده است، و مى گفتند: گوارا باد بر او اين كرامت خداوند عزّ و جلّ...)

در زمانى كه مأمون لعين *** كرد وليعهد آن ولیّ بی قرین

آمد اندر مرو قحطى عجيب *** از نباريدن باران اى حبيب

عدّه اى از ياوه گويان پليد *** از مريدان حكومت با اميد

شايعه كردند آنجا اين چنين *** كه ز شومىِّ امامِ هشتمين

از زمانى كه قدم بنهاده او *** در تمام اين نواحى موبه مو

قطع گشته رحمت ربّ جليل *** نامده باران در اين دشت جميل

از همين رو آمد آن مأمون دون *** محضرِ شاهِ جهانِ نيلگون

كرد تقاضا كه بخواند آن امام *** در زمانى يك نمازى با مرام

پس به علىّ بن موسى آن خبيث *** گفت جمعى مى كنند ناحقّ حديث

كه ز وقتى كه شما با احتشام *** گشته ايد وارد به اين شهر و مقام

قطع گشته رحمتِ حقّ و خدا *** كاش مى كرديد زين مشكل دعا

تا كند نازل خداوند كريم *** نعمتى از بهر اين خلقِ عظيم

زین سبب آن سرور و شاه شهان *** گفت به آن ملعون کرده رخ عیان

ص: 397

بخوانم عن قريب نَمازِ باران *** كه تا افزون شود بر خلق ايمان

بگفت مأمون كى باشد زمانش *** كنون كه جمعه است فرما مكانش

بفرمود حضرتش روز دوشنبه *** بُوَد بهتر زمانى و خجسته

چرا كه خواب جدّم را بديدم *** به رؤيا از شه عالم شنيدم

به همراهش اميرالمؤمنين بود *** به من آن نازنين مولا بفرمود

نما صبر تا رسد روز دوشنبه *** سپس رو سوى صحرا نور ديده

بخوان ذات الهى در نمازت *** دعا فرما به لحظه از نيازت

كه تا آگه كند خلقى ز جاهت *** بُوَد عالم تماماً در پناهت

طلب كن از خدا باران رحمت *** براى مردمان اى با مروّت

كه نازل مى كند باران خداوند *** چو خواهى در نمازت نور سرمد

بگو با جملهٔ خلق زمانه *** تمام آن چه گفتم اى يگانه

كه تا دانند جهان باشد تمامى *** اموراتش به دست شاه نامى

بدانند قدر تو در نزد بارى *** كه نَبْوَد نزد حقّ چون تو نگارى

چو رفت مأمون و آمد روز موعود *** تمام خلق در آن ايّام مسعود

به همراه امام رفتند به صحرا *** همه با صد اميد و شور و غوغا

به حال زارى و چشمان گريان *** به صحرا جمله رفتند بهر باران

سپس رفت آن امام كبريايى *** به منبر كه كند حمد خدايى

بگفت اى پروردگار كلّ هستى *** تويى مولاى هر هشيار و مستى

تو حقِّ ما به هر جا و مقامى *** عظيم بنموده اى در هر كلامى

متوسّل به ما گشتند ناسى *** به دستور تو اندر هر لباسى

اميدوارند به فضل ذو الجلالى *** به احسانت نظر دارند به حالى

نما سيراب با باران پر سود *** همه مردم به هر جايى كه مى بود

بُوَد بى وقفه و دائم به دوران *** بدون هر ضرر در روزگاران

ص: 398

فراگير و رسد بر خلق نفعش *** مفيد از بهر جمله كشت و زرعش

شروع بارش باران اِلها *** بُوَد وقتى كه رفتند جمله زين جا

رسيدند چون همه در خانهٔ خود *** ببارد رحمتت بر پيل و بر خرد

بگفته راوى اين معجز شاه *** قسم به ذات حقّ و ذات اللّه

به آن كس كه فرستاده محمّد *** براى اين جهان با لطف بى حد

به ناگه آسمان گشتى دگرگون *** گرفت بادى در آنجا و به گردون

بياورد ابرها از اطراف و اكناف *** به جنبش مردم افتادند به احقاف

كه بگريزند ز باران خلق بسيار *** كه حضرت رضا آن شاه بردبار

بفرمود به تمام خلقِ آنجاى *** شويد آرام و بنشينيد بر جاى

كه اين ابر بارد اندر شهر ديگر *** نباشد از شما خلقِ توانگر

همان گونه كه فرمود نور داور *** برفت آن ابر به امر ربّ خاور

سپس ابرى دگر آمد به وادى *** به رعد و برق بسيار و به بادى

چو خواستندكه ز جا خيزند دوباره *** بفرمود آن امام با يك اشاره

بُوَد اين ابر نيز از شهر ديگر *** نبارد بر شما چون بار ديگر

مكرّر ابرها مى آمد آنجا *** و مى رفتند به امر ربّ دانا

چو ابرى سايه مى افكند آنجا *** امام مى گفت با مردم هويدا

بُوَد اين ابر رزق مردمانى *** كه هستند در فلان شهر جهانى

نبارد بر شما آرام گيريد *** به زودى رزقتان را جمله بينيد

كه ناگه آمد اندر كلّ آن دشت *** به رعد و برقِ بسيارى در آن وقت

همان ابرى كه مولا با صلابت *** نموده بود وعده با درايت

لذا فرمود آن مولا به حشمت *** ولىّ نعمت به خلقِ با مروّت

كنون از جاى برخيزيد ياران *** رويد در خانه زين جا بُردباران

به لطف ايزد يكتا و منّان *** ببارد بر شما زين ابر باران

ص: 399

و ليكن تا شما باشيد به صحرا *** نبارد قطره اى زآن ابر بر ما

چو فرمود اين كلام مولاى مظلوم *** ز منبر آمد آن مولاى قيّوم

به سوى شهر آمد آن جنابش *** همه مردم تماماً در ركابش

چو رفتند جملهٔ مردم به خانه *** به امر ذات يكتاى يگانه

بباريد آسمان به لطف آن شاه *** همه جا پر ز آب گرديد ناگاه

همه گودال ها پر آب گشته *** در آن صحرا و دشت، آبى نشسته

چاه ها پر گشته همچون چشمه سار *** رودها اندر خروش و بى قرار

چون كه ديدند مردم اين اعجاز را *** به امام خود با صوتی بس رسا

تهنيت گفتند با شوق زياد *** بعد حمد حضرتش با قلب شاد

جمله مى گفتند با شاهِ جهان *** اى ولىّ و سرورِ هر انس و جان

بر شما بادا گوارا لطف ربّ *** اين كراماتى كه باشد روز و شب

جملهٔ عالم مطیعت بی گمان *** همچو «سجّاد» در همه جا و کران

**********

معجزه سوّم: شفاى بيماران به بركت درختى

صاحب كتاب «الثاقب فى المناقب» نقل ك رده است: ابو واسع، محمّد بن احمد نيشابورى می گويد: از مادربزرگم، خديجه بنت حمدان شنيدم كه مى گفت:

«لَمَّا دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام نَيْسَابُورَ نَزَلَ مَحَلَّةَ قرفى نَاحِيَةً تُعْرَفُ بلاد سناباد [بِلاَشْ آبَادَ] فِي دَارٍ لِجَدَّتِي تُعْرَفُ پَسَنْدَهْ، لِأَنَّ الرِّضَا علیه السلام ارْتَضَاهَا مِنْ بَيْنِ الدُّورِ. وَ پَسَنْدَهْ كَلِمَةٌ فَارِسِيَّةٌ مَعْنَاهَا: مَرْضِیٌّ. فَلَمَّا نَزَلَ علیه السلام دَارَنَا زَرَعَ لَوْزَةً فِي جَانِبٍ مِنْ جَوَانِبِ الدَّارِ، فَنَبَتَتْ وَ صَارَتْ شَجَرَةً، وَ أَثْمَرَتْ فِي سَنَتِهِ، فَعَلِمَ النَّاسُ بِذَلِكَ وَ كَانُوا يَسْتَشْفُونَ بِلَوْزِ تِلْكَ الشَّجَرَةِ، فَمَنْ أَصَابَتْهُ عِلَّةٌ يَتَبَارَكَ بِالتَّنَاوُلِ مِنْ ذَلِكَ اللَّوْزِ مُسْتَشْفِياً بِهِ فَعُوفِیَ. وَ مَنْ أَصَابَهُ رَمَدٌ جَعَلَ مِنْ ذَلِكَ اللَّوْزِ عَلَى عَيْنَيْهِ

ص: 400

عُوفِیَ. وَ كَانَتِ الْحَامِلُ إِذَا عَسُرَتْ وِلاَدَتُهَا تَنَاوَلَتْ مِنْ ذَلِكَ اللَّوْزِ فَتَخِفُّ عَلَيْهَا الْوِلاَدَةُ وَتَضَعُ مِنْ سَاعَتِهَا، وَ كَانَ إِذَا أَخَذَ الْقُولَنْجُ دَابَّةً مِنْ دَوَابِّ النَّاسِ أَخَذَ مِنْ قُضْبَانِ تِلْكَ الشَّجَرَةِ فَأَمَرَّهُ عَلَى بَطْنِهَا فَتُعَافَى، وَ يَذْهَبُ عَنْهَا رِيحُ الْقُولَنْجِ بِبَرَكَةِ الرِّضَا علیه السلام . فَمَضَتِ الْأَيَّامُ عَلَى تِلْكَ الشَّجَرَةِ وَ يَبِسَتْ، فَجَاءَ جَدِّي حَمْدَانُ فَقَطَعَ أَغْصَانَهَا فَعَمِیَ.(1)

(وقتى امام رضا علیه السلام وارد نيشابور شدند، در محلّهٔ قرفى كه ناحيه اى بود معروف به بلاد سناباد، در خانه مادربزرگم، كه به «پسنده» معروف بود، فرود آمدند. و علّت اين كه معروف به «پسنده» شد، اين بود كه امام رضا علیه السلام از ميان خانه ها، آن خانه را پسنديده بودند، و «پسنده» كلمه فارسى و به معناى «مورد رضايت و پسند» است. وى مى گويد: وقتى آن حضرت وارد خانه ما شد، دانه بادامى را در گوشه اى از حياط خانه كاشتند. آن دانه روييد و درختى شد و در همان سال به ميوه نشست. مردم متوجّه اين معجزه شدند، و از هر ناحيه از بادام آن درخت شفا مى جستند. هر كسى كه بيمار مى شد، از بادام آن درخت به عنوان استشفاء مى خورد، بهبود مى يافت، و هر كه مبتلا به بيمارى چشم درد مى شد، از آن بادام روى چشمش مى گذاشت، بهبود پيدا مى كرد. همچنين اگر زايمان زنى سخت مى شد، از بادام آن درخت مى خورد، زايمان او آسان مى گشت و همان ساعت مى زاييد. و نيز اگر حيوانى گرفتار قولنج مى شد، از شاخه هاى باريك آن درخت مى چيدند و به شكمش مى كشيدند و بهبود مى يافت، و به بركت حضرت رضا علیه السلام ، باد قولنج از آن برداشته مى شد. مدّتى گذشت و آن درخت خشكيد؛ جدّم حمدان شاخه هاى آن را بريد و كور شد.)

صاحب ارزشمند «الثاقب فى المناقب» بعد از نقل این روایت نگاشته است: از آن درخت، شگفتى هاى زيادى روايت شده كه حافظ ابو عبد اللّه در نوشته خود به نام «مفاخر الرّضا علیه السلام » آن ها را جمع آوری کرده است، و ما در اينجا به همين اندازه بسنده كرديم(2)

ص: 401


1- الثّاقب فى المناقب، ص496؛ بحارالانوار، ج49، ص121؛ القطره، ج2، ص434
2- الثّاقب فى المناقب، ص496

محمّد بن احمد نيشابورى بگفته *** حديثى كه بُوَد قدرش نهفته

كه مادربزرگم خديجه بنت حَمدان *** بگفت از برايم كه چون نور يزدان

ولىِّ الهى، سرورِ يكتاپرستان *** امامِ هشتمين و نورِ ايمان

گذر مى كرد ز نيشابور آن روز *** بيامد خانهٔ ما شاهِ پیروز

ز جمعِ جمله افرادى كه دعوت *** نمودند از جنابش با مروّت

پسنديد خانهٔ ما نور اللّه *** تبرّك كرد آن جا را به ناگاه

از اين رو گشت معروف خانهٔ ما *** به «پسنده» چون كه بود محبوب آقا

چو ساكن گشت آن حضرت به خانه *** ولىّ اين جهان، نورِ يگانه

بكاشت دانهٔ بادامى در آنجا *** به دستِ خود امام و شاهِ يكتا

كه به اعجاز آن مولاى خوبان *** بروئيد دانه اش زود و شتابان

به اعجاز جنابش در همان سال *** نشست بر ميوه و سرشارِ اقبال

چو مردمِ ديار و بَرزن و شهر *** شدند آگه از آن اعجازِ سرور

ز هر جايى ز اطراف و نواحى *** به بادام درخت در هر صباحى

شفا مى يافتند مردم تمامى *** ز هر درد و غم و از تلخ كامى

چو بيمارى از آن بادام مى خورد *** به لحظه خوب مى گشت آن كه مى مُرد

به درد چشم هر كس مبتلا بود *** ز رنجش در عذاب و در بلا بود

به چشمش مى گذاشت بادام آن را *** دوباره خوب مى گشت زآن بلايا

چو سخت مى گشت درد زايمانى *** ز بادامش چو مى خورد يك زمانى

به لحظه وضع حمل مى كرد آن زن *** به آسانى و قلبى راحت و اَمن

چو حيوانى قولنج مى كرد روزى *** ز شاخه اش به حال دلِ فروزى

چو بر او مى كشيدند بهر درمان *** ز بيمارى رها مى گشت حيوان

چو بگذشت ساليان بس درازى *** بخشكيد آن درخت با دل گدازى

ص: 402

ولى چون جدّ من بس ظالمانه *** بُريد او شاخه هايش عامدانه

بشد چشمان او كور ناگهانى *** بدون علّتى فصلِ خزانى

درختى كه بكارد نورِ يزدان *** بُوَد شفاى هر دردى و درمان

اگر كه آن وَلىّ و شاهِ عالم *** امام اين جهان زادهٔ خاتم

نمايد گوشهٔ چشمى به جانم *** كند چون شمس در اين آسمانم

شهى كه يك درختش طول دوران *** شفا بخشست و درمان بهر انسان

چه مى كند نگاهش با دل و جان *** چو افتد بر منِ از غصّه نالان

دگر اينجا كسى قابل نباشد *** كه وصف شاه عالم را نمايد

بگويد سيّد «سجّاد» شبان گاه *** منم خادم تمام عمر به درگاه

**********

زمانى كه آدمى اين چنين رواياتى را مطالعه مى كند، متحيّر مى شود كه اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام چه عظمتى دارند. در جايى كه درختى كه وجود اقدس و نازنين غريب الغرباء و معين الضّعفاء و الفقراء حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیه السلام كاشته اند، ميوه اش درمان هر درد بى درمانى است؛ خود آن مولا و سرور چه مقاماتى دارند؛ و اينجاست كه بزرگان علماى مكتب حقّه يكايك و به صوت اعلى، وقتى وارد وادى اهل بيت علیهم السلام مى شوند اظهار عجز كرده و اظهار ناتوانى مى كنند.

وقتى كه قسمتى از پيراهن حضرت شمس الشّموس، علىّ بن موسى الرّضا عليه آلاف التّحيّة والثّناء چشمان نابينايى را روشن مى كند، و موجب شفاى جمعى مى شود(1)

خود حضرت رضا علیه السلام چه مى توانند بكنند؛ و اينجاست كه معلوم مى شود چرا زائران آستان مقدّس امام المشارق و المغارب، سلطان سرير ارتضاء حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیه السلام اين چنين مشتاقانه در پى بوسيدن ضريح مطهّر حضرت هستند؛ چرا كه مى دانند آن ضريح مطهّر و نورانى، قبله حاجات است، و همان گونه كه درختى موجب شفاى بيماران بى شمارى مى شود، به طريق اولى متبرّك شدن با ضريح مطهّر و نورانى حضرت نيز تمام دردهاى جسمانى و روحانى را از آدمى دور

ص: 403


1- تحفة المجالس، ص307

مى نمايد كما اين كه از قطعه اى از پيراهن آن امام بزرگوار، عجائب و غرائبى به ظهور رسيده است. چنانچهمرحوم مستنبط قدس سره از شيخ اقدمِ اقدس مرحوم شیخ صدوق قدس سره در كتاب شريف «عيون اخبار الرّضا» از عبد السّلام هروى نقل كرده است:

دعبل خزاعى قصيده اى كه متجاوز از صد و بيست بيت است را در مرو خدمت حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیه السلام خواند و عرض كرد: قصيده اى در مدح شما سروده ام و قسم ياد كرده ام كه آن را براى كسى قبل از شما نخوانم. امام علیه السلام اجازه فرمودند كه آن را بخواند، لذا دعبل عرضه داشت:

مَدَارِسُ آیَاتٍ خَلَتْ عَنْ تِلَاوَةٍ *** وَ مَنْزِلُ وَحْیٍ مُقْفِرُ الْعَرَصَاتِ

محل تدريس آيات الهى كه اكنون از تلاوت آيات بر كنار مانده است، و محلّ نزول وحى پروردگار كه از فعّاليّت باز مانده است.

چون به اين شعر رسيد:

أَرَی فَیْئَهُمْ فِی غَیْرِهِمْ مُتَقَسِّماً *** وَ أَیْدِیَهُمْ مِنْ فَیْئِهِمْ صِفْرَاتٍ

غنيمتى كه مال ايشان است در دست ديگران مى بينم كه بين خودشان تقسيم مى كنند، در حالى كه دست خود ايشان از آن غنيمت خالى است.

حضرت رضا علیه السلام گريه كردند و فرمودند: راست گفتى اى خزاعى! و چون به اين شعر رسيد:

إِذَا وُتِرُوا مَدُّوا إِلَی وَاتِرِیهِمْ *** أَكُفّاً عَنِ الْأَوْتَارِ مُنْقَبِضَاتٍ

هنگامى كه به آن ها ستم شود، به ستم گر خود دست انتقام دراز نمى كنند بلكه بدى را با احسان مقابله مى كنند و دستشان از انتقام خالى است.

حضرت رضا علیه السلام كف دستان را زير و رو كرد و فرمودند: بلى به خدا قسم خالى است. و چون به اين شعر رسيد:

ص: 404

لَقَدْ خِفْتُ فِی الدُّنْیَا وَ أَیَّامَ سَعْیِهَا *** وَ إِنِّی لَأَرْجُو الْأَمْنَ بَعْدَ وَفَاتِی

هر آينه در دنيا زندگى من آميخته با ترس و وحشت بود و همانا اميدوارم كه بعد از مرگم از امن و امان برخوردار باشم.

حضرت رضا علیه السلام فرمودند:

«آمَنَكَ اللَّهُ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ.»

(خداوند تو را امان دهد و ايمن گرداند روزى كه هراس آن زياد است.)

و هنگامى كه دعبل به اين بيت رسيد:

وَ قَبْرٌ بِبَغْدَادَ لِنَفْسٍ زَكِیَّةٍ *** تَضَمَّنَهَا الرَّحْمَنُ فِی الْغُرُفَاتِ

و قبرى از شما در بغداد است براى آن وجود پاك، و خداوند رحمان او را دربرگرفته است در غرفات بهشت.

حضرت رضا علیه السلام به او فرمودند: آيا به اين قسمت از قصيده ات اجازه مى دهى دو بيت اضافه كنم كه قصيده تو با آن كامل شود؟ پس دعبل عرض کرد: بله فرزند رسول خدا! پس امام علیه السلام فرمودند:

وَ قَبْرٌ بِطُوسَ یَا لَهَا مِنْ مُصِیبَةٍ *** تَوَقَّدُ بِالْأَحْشَاءِ فِی الْحُرُقَاتِ

إِلَی الْحَشْرِ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ قَائِماً *** یُفَرِّجُ عَنَّا الْهَمَّ وَ الْكُرُبَاتِ

و قبرى در طوس است كه براى آن مصيبت هايى است كه تا روز قيامت آتش از دل هاى سوخته شعله ور خواهد بود. تا آن كه خدا قيام كننده و منتقم ما را برانگيزاند، و غصّه ها و اندوه ها را برطرف سازد.

دعبل عرض كرد: من قبرى از شما خانواده در طوس نمى شناسم، اين كه فرموديد قبر چه كسى است؟ پس امام رضا علیه السلام فرمودند:

«قَبْرِی وَ لَا تَنْقَضِی الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یَصِیرَ طُوسُ مُخْتَلَفَ شِیعَتِی وَ زُوَّارِی أَلَا فَمَنْ زَارَنِی فِی غُرْبَتِی بِطُوسَ كَانَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْفُوراً لَهُ.»

ص: 405

(آن قبر من است؛ روزها و شب ها به پايان نمى رسد كه طوس محلّ رفت و آمد شيعيان و زائران من مى گردد. بدانيد هر كس مرا در شهر طوس و در آن غربت زيارتكند، فرداى قيامت با من و در درجه من خواهد بود در حالى كه گناهانش آمرزيده شده باشد.)

بعد از آن كه دعبل قصيده اش را به پايان رسانيد، حضرت رضا علیه السلام از جا برخاستند و به دعبل فرمودند: جايى نرو، و خود به اندرون خانه رفتند. پس از مدّتى صد دينار كه به نام مبارك حضرت سكّه زده بودند توسّط خادم براى او فرستادند و به او فرمودند: مولاى تو مى فرمايند: اين مبلغ را نفقه و خرجى خودت قرار بده. پس دعبل عرض كرد:

«وَ اللَّهِ مَا لِهَذَا جِئْتُ وَ لَا قُلْتُ هَذِهِ الْقَصِیدَةَ طَمَعاً فِی شَیْءٍ یَصِلُ إِلَیَّ وَ رَدَّ الصُّرَّةَ وَ سَأَلَ ثَوْباً مِنْ ثِیَابِ الرِّضَا علیه السلام لِیَتَبَرَّكَ بِهِ وَ یَتَشَرَّفَ بِهِ، فَأَنْفَذَ إِلَیْهِ الرِّضَا علیه السلام جُبَّةَ خَزٍّ مَعَ الصُّرَّةِ وَ قَالَ لِلْخَادِمِ قُلْ لَهُ خُذْ هَذِهِ الصُّرَّةَ فَإِنَّكَ سَتَحْتَاجُ إِلَیْهَا وَ لَا تُرَاجِعْنِی فِیهَا.»

(به خدا قسم به خاطر دينار نيامدم و اين قصيده را نگفته ام كه دينارى به من برسد و كيسه را برگردانيد، و جامه اى از جامه هاى آن حضرت را درخواست نمود كه به آن كسب بركت و شرافت كند. حضرت جبّه - يعنى لباس بلندى را كه از پشم نرم و نازك تهيّه شده بود - به همراه آن كيسه زر برايش فرستادند و به خادم فرمودند: به دعبل بگو: اين دينارها را بگير؛ زيرا روزى به آن احتياج پيدا مى كنى، و دوباره آن را برنگردان.)

دعبل آن كيسه و جامه را گرفت و بيرون رفت و از مرو به همراه قافله اى به راه افتاد و چون در بين راه به محلّى به نام «ميان قوهان(1)رسيد، دزدها بر آن قافله هجوم آوردند؛ همه اهل قافله را گرفتند و شانه هاى آن ها را بستند و دعبل از آن كسانى بود كه شانه هايش را بسته بودند. سپس همه اموال آن ها را مالك شدند و بين خودشان تقسيم كردند. يكى از آن ها اين شعر از قصيده دعبل را كه مناسب بود با خود خواند:

ص: 406


1- شهرى بين هرات و نيشابور است

أَرَی فَیْئَهُمْ فِی غَیْرِهِمْ مُتَقَسِّماً *** وَ أَیْدِیَهُمْ مِنْ فَیْئِهِمْ صِفْرَاتٍ

دعبل آن را شنيد و از آن خواننده پرسيد اين بيت شعر كه خواندى از كيست؟ گفت: مردى از اهل خزاعه كه نامش دعبل است. دعبل گفت: من همان دعبل هستم كه آن قصيده را گفته و اين يك بيت از آن قصيده است.

«فَوَثَبَ الرَّجُلُ إِلَی رَئِیسِهِمْ وَ كَانَ یُصَلِّی عَلَی رَأْسِ تَلٍّ وَ كَانَ مِنَ الشِّیعَةِ وَ أَخْبَرَهُ فَجَاءَ بِنَفْسِهِ حَتَّی وَقَفَ عَلَی دِعْبِلٍ، وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ دِعْبِلٌ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ لَهُ: أَنْشِدِ الْقَصِیدَةَ، فَأَنْشَدَهَا، فَحَلَّ كِتَافَهُ وَ كِتَافَ جَمِیعِ أَهْلِ الْقَافِلَةِ وَ رَدَّ إِلَیْهِمْ جَمِیعَ مَا أَخَذُوا مِنْهُمْ لِكَرَامَةِ دِعْبِلٍ.»

(آن شخص فوراً نزد رئيس گروه رفت. او در بالاى تپّه مشغول نماز خواندن بود و مذهب شيعى داشت. وقتى قضيّه را به او خبر داد، از جا برخاست و خود به نزد دعبل آمد و به او گفت: تو دعبل هستى؟ گفت: بلى. گفت: قصيده ات را بخوان. وقتى آن قصيده را خواند، شانه هاى او و همه اهل قافله را باز كرد، و آن چه از آن ها سرقت كرده بودند به احترام دعبل به آن ها برگرداند.)

پس دعبل به راه خود ادامه داد تا به قم رسيد. اهل قم به استقبال او آمدند و از او درخواست كردند كه قصيده اش را بخواند. دستور داد كه همگى در مسجد جامع اجتماع كنند و چون جمع شدند بالاى منبر رفت و قصيده اش را براى آن ها خواند. آن ها هم به او مال و ثروت زياد و جامه هاى فراوانى به عنوان خلعت بخشيدند. خبر آن جبّه اى كه امام علیه السلام به او مرحمت فرموده بود به آن ها رسيد؛ لذا از او درخواست كردند:

«أَنْ یَبِیعَهَا مِنْهُمْ بِأَلْفِ دِینَارٍ فَامْتَنَعَ مِنْ ذَلِكَ فَقَالُوا لَهُ فَبِعْنَا شَیْئاً مِنْهَا بِأَلْفِ دِینَارٍ فَأَبَی عَلَیْهِمْ وَ سَارَ عَنْ قُمَّ فَلَمَّا خَرَجَ مِنْ رُسْتَاقِ الْبَلَدِ لَحِقَ بِهِ قَوْمٌ مِنْ أَحْدَاثِ الْعَرَبِ وَ أَخَذُوا الْجُبَّةَ مِنْهُ فَرَجَعَ دِعْبِلٌ إِلَی قُمَّ وَ سَأَلَهُمْ رَدَّ الْجُبَّةِ عَلَیْهِ فَامْتَنَعَ

ص: 407

الْأَحْدَاثُ مِنْ ذَلِكَ وَ عَصَوُا الْمَشَایِخَ فِی أَمْرِهَا فَقَالُوا لِدِعْبِلٍ لَا سَبِیلَ لَكَ إِلَی الْجُبَّةِفَخُذْ ثَمَنَهَا أَلْفَ دِینَارٍ فَأَبَی عَلَیْهِمْ فَلَمَّا یَئِسَ مِنْ رَدِّهِمُ الْجُبَّةَ عَلَیْهِ سَأَلَهُمْ أَنْ یَدْفَعُوا إِلَیْهِ شَیْئاً مِنْهَا فَأَجَابُوهُ إِلَی ذَلِكَ وَ أَعْطَوْهُ بَعْضَهَا وَ دَفَعُوا إِلَیْهِ ثَمَنَ بَاقِیهَا أَلْفَ دِینَارٍ.»

(آن جبّه را به هزار دينار به آن ها بفروشد و او خوددارى كرد. به او گفتند: مقدارى از آن را به هزار دينار بفروشد، امتناع ورزيد، و از شهر قم خارج شد. پس همين كه از روستاى اطراف شهر گذشت، جمعى از جوان هاى عرب خود را به او رساندند و آن جبّه را از او گرفتند. دعبل به قم بازگشت و از آن ها خواست كه جبّه را برگردانند. جوان ها از بازگرداندن آن خوددارى كردند و به توصيه و سفارش بزرگ ترها و پيرمردان هم توجّهى نكردند. به دعبل گفتند: جبّه ديگر به دست تو نخواهد رسيد؛ قيمت آن را كه هزار دينار است بگير تا از دست تو نرود. ولى دعبل نپذيرفت و وقتى از گرفتن جبّه نااميد شد، از آن ها خواست كه مقدارى از آن را به او برگردانند. آن ها پذيرفتند؛ مقدارى از جبّه را با هزار دينار به او دادند.)

دعبل آن ها را گرفت و به راه خود ادامه داد تا به وطن و سرزمين خودش رسيد. در آنجا مشاهده كرد كه دزدان به خانه اش هجوم برده و همه اموالش را دزديده اند. وقتى چنين ديد، صد دينارى را كه حضرت رضا علیه السلام به او به عنوان صله و جايزه مرحمت فرموده بودند را در معرض فروش قرار داد، و يكى از شيعيان هر دينار آن را به صد درهم خريد و او صاحب ده هزار درهم شد. اينجا بود كه فرمايش حضرت رضا علیه السلام به خاطرش آمد كه فرموده بودند:

«إِنَّكَ سَتَحْتَاجُ إِلَی الدَّنَانِیرِ. وَ كَانَتْ لَهُ جَارِیَةٌ لَهَا مِنْ قَلْبِهِ مَحَلٌّ فَرَمَدَتْ رَمَداً عَظِیماً فَأَدْخَلَ أَهْلَ الطِّبِّ عَلَیْهَا فَنَظَرُوا إِلَیْهَا فَقَالُوا أَمَّا الْعَیْنُ الْیُمْنَی فَلَیْسَ لَنَا فِیهَا حِیلَةٌ وَ قَدْ ذَهَبَتْ وَ أَمَّا الْیُسْرَی فَنَحْنُ نُعَالِجُهَا وَ نَجْتَهِدُ وَ نَرْجُو أَنْ تَسْلَمَ فَاغْتَمَّ لِذَلِكَ دِعْبِلٌ غَمّاً شَدِیداً وَ جَزِعَ عَلَیْهَا جَزَعاً عَظِیماً ثُمَّ ذَكَرَ مَا كَانَ مَعَهُ مِنْ فَضْلَةِ

ص: 408

الْجُبَّةِ فَمَسَحَهَا عَلَی عَیْنَیِ الْجَارِیَةِ وَ عَصَبَهَا بِعِصَابَةٍ مِنْهَا مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ فَأَصْبَحَتْ وَ عَیْنَاهَا أَصَحُّ مِمَّا كَانَتَا قَبْلُ بِبَرَكَةِ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام .(1)

(به زودى به اين دينارها احتياج پيدا مى كنى. و دعبل كنيزكى داشت كه به او خيلى علاقه مند بود، و او به چشم درد مبتلا گشته بود. طبيب براى او حاضر كرد و وقتى چشمان او را ديد گفت: چشم راست او چاره اى ندارد و از دست رفته است؛ امّا چشم چپ را ما معالجه مى كنيم و سعى و تلاش خود را مبذول مى داريم و اميدواريم كه سالم بماند. اين خبر دعبل را بسيار اندوهناك نمود، و براى او بى تابى زياد كرد. بعد به خاطرش رسيد كه پاره اى از آن جبّه نزد او است، آن را برداشت و بر چشمان كنيزك ماليد، وقتى صبح شد دو چشم او را صحيح تر و سالم تر از پيش مشاهده كرد و آن به بركت حضرت رضا علیه السلام بود.)

در زمان بودن مولا به مرو *** سرور هستى به قامت همچو سرو

در زمان و عهد حضرت رضا *** دعبل آمد محضر شه از وفا

عرضه بنمود به معين الضّعفاء *** جيره خوارش اولياء و ازكياء و اصفياء

در مديحت گفته ام شعرى رسا *** اى امامِ انس و جان اى مقتدا

پس قسم خوردم كه قبل از تو شها *** من نخوانم جاى ديگر هيچ جا

پس بخوانْد با اذن آن فريادرس *** آن قصيده در بَرِ مولا و شمس

كه توئى معنىِ قرآن مبين *** بر شما نازل شده قرآن و دين

وحى بر بيت شما نازل شده *** معنى آن با شما كامل شده

يك به يك خوانْد و بگفت اشعار را *** بر مصائب چون رسيد دل دار را

گفت بينم آن غنائم بين خلق *** آن چه باشد از شما بى شك و دلق

باشد اندر دست آن نامردمان *** دست بر دست مى رود آن بى گمان

ص: 409


1- عیون اخبار الرضا، ج2، ص649؛ عنه القطره، ج1، ص395؛ و البحار، ج49، ص239؛ ترجمه كمال الدّين و تمام النّعمة، ج2، ص43؛ و باختلاف یسیر فی مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص338

از غنائم آن چه از شاهان بُوَد *** بينمى تقسيمِ نامردان بُوَد

چون شنيد اين جمله آن بنده نواز *** گريه افتاد با تمام عشق و ناز

پس بفرمود آن ولىّ كائنات *** راست گفتى دعبل از آن مشكلات

چون رسيد دعبل به آن شعر دگر *** پس بگفت با آن امامِ خون جگر

چون ستم بر اهل بيت گردد روا *** دستتان از انتقام باشد جدا

گر روا دارد كسى ظلم بر شما *** در جوابش اى شهِ ملك بقا

جمله با احسان دهيد او را جواب *** گر چه باشد ظلم او بيش از حساب

دستتان خالى بُوَد از انتقام *** هر زمان و هر مكان و هر مقام

چو شنيد حضرت ز دعبل اين كلام *** زير و رو بنمود دستانش امام

پس بفرمود آن شهِ والا مقام *** دست ما خالى بُوَد اكنون تمام

از عقوبتِ تمام خلق با هر التهاب *** هر زمان باشند به هر رنگ و نقاب

چون بگفت آن دعبل نيكومرام *** عمر من آميخته با وحشت مدام

جملهٔ اوقات من در اين زمان *** گشته با غصّه و ترسى توأمان

هست اميدم كه بعد از مردنم *** در جنان باشد اين جان و تنم

در امان و امنيت دور از بلا *** متنعّم ز نعمت هاى ذات كبريا

چو بگفت اين جمله دعبل با دعا *** ناگهان فرمود شاهِ دل ربا

از هراس و آن فزعِ اكبرِ روز جزا *** از همه درد و غم و رنج و بلا

ذات بارى با همه لطف و عطا *** امنيت بر تو دهد از هر خطا

يك به يك مى خواند دعبل شعر خود ** در حضور سرورِ هر پيل و خرد

چو رسيد دعبل به شعرى دل نشين *** از براى آن شهِ زندان نشين

آن معذّب، به زندان با دوام *** ساق هاى گشته مرضوضِ گرام

گفت به شاه و آن امامِ هشتمين *** از براى خاندان نبوّت در زمين

هست در بغداد قبرى جان فزا *** از امام و آن ولىّ اللّه و آن نورِ خدا

ص: 410

ز همان نفسِ زكيّه و شريف *** كه ز ظلم گرديده جسم او نحيف

مرقدش باشد يقيناً از بهشت *** غرفه اى كه خاك آن باشد شگفت

چو دعبل در حضور شاه يكتا *** بخواند اشعار خود با حالِ شيدا

بفرمود ناگهان مولاى دل خون *** به دعبل در ميان خلقِ محزون

اضافه من نمايم يك دو بيتى *** كنون بر جمله اشعارت به گيتى؟

كه كامل گردد اين اشعار زيبا *** بسوزد از نوايش طورِ سينا

بگفت دعبل به شاه و سرور خود *** بُوَد هستِ مَنِ از جملگان خُرد

ز مولاى جهان در كلّ اقليم *** همه عالم بَرتْ در حال تعظيم

به اشعارت ولىّ و نور عالم *** نما روشن دل ما را به يك دَم

بفرمود سرور و ضامن آهو *** میان مردمان در آن هياهو

مصائبى بُوَد افضل ز هستى *** ز دست حاكمِ ملعونِ پستى

براى قبرى اندر طوس با قدر *** كه سوزد زآن قلوب خلق تا حشر

زمانى كه كند ظهور قائم *** بگيرد انتقام زآن قوم ظالم

رود هر غصّه اى از قلب عالم *** ز هستى ناگهان در لحظه و دم

بگفت دعبل به شاه و نورِ گيتى *** به حال گريه و ماتم به هستى

ز كيست اين قبر اى مولاى بُرنا *** همه عالم فدايت شاهِ يكتا

ندارم من سراغ در وادى طوس *** براى اهل بيت قبرى به محسوس

بفرمود حضرت مولا به دعبل *** بُوَد آن قبر من، در فيض كامل

كه گردد تا قيامت با شرافت *** مطاف عاشقان و شيعيانِ با اصالت

هر آن كس كه به طوس و در غريبى *** به سختى و ز راه دور يا راه قريبى

به عشق و شور و از روى محبّت *** زيارتم كند با شوق و رغبت

بُوَد در روزِ حشر و وقت احسان *** به همراهم چو ديگر رادمردان

نترسد از حسابش در قيامت *** شود آسوده زآن سختى به ساعت

ص: 411

بُود هم رديفِ من به آنجا *** ببخشايد خدا جرمش عزيزا

به حالى كه خداوندِ توانا *** ببخشيده گناهانش به يك جا

بُوَد ايمن ز دوزخ و ز سختى *** رود سوى بهشت با شوق و مستى

چو دعبل جملهٔ اشعار نابش *** بخوانْد با شوقى از بهر جنابش

تفقّدها نمود مولا ز شاعر *** عنايت ها نمود بر او چه فاخر

فرستاد از برايش كيسه اى زر *** در آن كيسه بُوَد صد سكّه اختر

كه بود بر سكّه ها نام امام ضرب *** ز ايّام وليعهدى آن ربّ

چو دعبل ديد در دستانِ خادم *** همی آن سکه ها را گفت جازم

كه از نزدم بگو به شاه و مولا *** امامِ هستى و آن ذات اعلا

كه به ذات خدا و نورِ بارى *** بگفتم اين قصيده روزگارى

به عشقِ تو و با شوقِ تمامى *** نه از بهر طلائى يا مقامى

لذا آن كيسهٔ زر را به آنى *** بداد به خادم مولا نهانى

سپس گفت به جنابش در پيامى *** اگر گفتم چنين شعرى گرامى

نه از بهر طلا بود و طعامى *** فقط گفتم به عشق و احترامى

براى ذات پاكِ آن امامى *** كه نَبْوَد مثل او صاحب مرامى

به اميدى كه در روز حسابى *** كنى دورم ز هر رنج و عذابى

لذا دعبل نمود صد عذرخواهى *** چو پس داد كيسهٔ زر را به شاهى

كه نَبْوَد در كرم بهرش مثالى *** به كلّ اين جهان با هر جلالى

سپس دعبل نمود با شرم سارى *** ز مولاى جهان با غم گسارى

تمنّاىِ لباسی با چه حالی *** كه كرده بر تنش مولی الموالى

كه تا گردد تبرك با لباسى *** كه پوشيده امامِ حقّ شناسى

چو برگشت خادمِ نورِ الهى *** ز نزد حضرت مولا به جاهى

ز بعد آن كه دعبل با خطايى *** به لحظه رد نمود او هر طلايى

ص: 412

بگفت خادم به دعبل در گذارى *** بفرموده به تو آن مظهرِ پروردگارى

فرستادم براى تو يكى از جامه هايم *** كه پوشيده بُدَم در سجده هايم

به همراه تمام سکه های زرنشانى *** كه پس دادى تمامش را به آنى

قبول كن سكّه ها را كه به زودى *** رساند آن طلاها به تو سودى

شوى محتاج آن عن قريب از قضا *** در اين دار فانى به يك لحظهٔ غم فزا

چو بشنيد اين سخن دعبل ز حضرت *** گرفت آن سكّه ها را با چه عزّت

برفت با گروهى همه حقّ پرست *** ز بعد وداع با ولىّ و امامِ اَلست

ز مرو سوى شهر و ديارش همى *** به شوقى كه دور است از آن غمى

كه ناگه در بين راه دعبلِ نابغه *** به همراه آن جمع و آن مردم قافله

شدند دوره با سارقانى به يك دامنه *** كه اندر كمينى بُدند بهر يك فائده

ببردند اموال مردم تماماً همه *** چو بستند دست وپاى خلق بى واهمه

كه ناگه شنيد دعبلِ غم زده *** ز دزدى در آنجا يكى زمزمه

كه خوانَد ز اشعار او دزد ماتم زده *** به اشك روان دزدِ عالم زده

بپرسيد ز كيست اين شعرِ پرفايده *** كه خوانى تو آن را به اين ولوله

بگفت دزد بيچارهٔ ناسره *** به دعبل كه گرديده غارت زده

بُوَد از رجلِ خزاعى ز اهل وِلا *** كه اشعار خود خوانْده بهر رضا

چو اين را شنيد دعبلِ بى ريا *** از آن دزد به غمِ شده مبتلا

بگفت كه منم شاعرش از قضا *** كه خواندم براى امامم به روز عزا

چو بشنيد كه دعبل گرفتار اوست *** اسيرش يكى يار پُر آبروست

دوان شد به پيش رئيسش به كوه *** كه بود در نمازى به دور از گروه

چو بشناخت او را در آن گردنه *** ز دعبل تفقّد نمود با صله

بگفت كه توئى عاشق فاطمه *** بخوان شعر خود بهر ما جامعه

چو خوانْد شعر خود در همان معركه *** به اكرام او جمله دزدان آن واقعه

ص: 413

بدادند اموال آن مردمِ در طريق *** زمان رها كردن هر كسى چون رفيق

ز بعد آن چو دعبل با همه شور *** رسيد به شهر قم در حالِ عبور

به استقبال او مردم برفتند *** همه شهر بهر او آذين ببستند

بگفتند كه بخواند بهرِ آنان *** همان اشعار خود به عشق جانان

لذا فرمود به وقت شام گاهى *** به مسجد جمع گردند روز و ماهى

به منبر رفت با حال و هوايى *** بخوانْد اشعار خود با يك نوايى

ز بعد خواندن جملهٔ اشعار *** بدادند مردمِ آن شهرِ دين دار

به عنوان صله آن خلقِ آگاه *** به لطف و با دو صد عزّت و با جاه

به او اموال و ثروت هاى بسيار *** به همراه لباس هايى به آن يار

چو فهميدند امام و هادى دين *** هدايت گر به عالم بهر آيين

به دعبل داده در لحظهٔ ديدار *** يكى جُبّه ز بهر آن درست كار

بگفتند به جنابش آن عزیزان *** كه بفروشد همان جُبّهٔ الوان

به آنان با همه عشق فراوان *** چرا كه باشد آن جُبّه ز خاقان

از اين رو جملگى با چشم گريان *** براى بيع آن زود و شتابان

هزار دينار بدادند روز تابان *** به دعبل بهر آن جُبّه نمايان

ولى دعبل با عذر فراوان *** نفروخت جُبّهٔ آن نور يزدان

بگفت اين يادگارِ نور تابان *** تسلّى بخش من باشد به دوران

چو گشتند نااميد آن بى قرينان *** به دعبل جمله گفتند دل پريشان

در ازاى هزار دينار زرِ ناب *** به ما ده جزئى از جُبّهٔ ناياب

ولى كرد امتناع با اشك ريزان *** دوباره دعبل اندر روز پايان

چو رفت از شهر قم دعبل به بيرون *** گرفتند عدّه اى جوان به گردون

همى اطراف او را جمله مجنون *** بدزديدند از او جُبّه گلگون

جوانان عرب، جُبّه شاهى *** ببردند و بشد در اشك و آهى

ص: 414

ز روى دردِ ناچارى ز غصّه *** دوباره بازگشت با حالِ خسته

به شهرِ قم كه گيرد دل شكسته *** لباس حضرتش زآن خلق خفته

بگفت كه آن لباسى را كه برديد *** به ظلمى در بيابان ها ربوديد

اميد من بُد اندر وقت هجران *** ز بهر درد هجر، آن جامه درمان

از آن جُبّه رسد بوى نگارم *** کند آرام جانِ بى قرارم

چو مى گشتم در اين ايّام فانى *** همى بى تاب آن شه در زمانى

به آن جُبّهٔ حضرت در جدايى *** دلم را مى كنم شاد و خدايى

هر آن چه گفت به آنان با غم و عجز *** نكرد تأثير به آنان پند و اندرز

ندادند گوش جمله بى بهانه *** به حرف جمله پيرانِ زمانه

نياوردند برايش جُبه شاه *** هر آن چه گفت با آنان به آن گاه

لذا از روى ناچارى به افغان *** بگفت دعبل به آنان دل پريشان

دهيد قدرى از آن جبّه در اينجا *** كه تا با آن كنم اين ديده بينا

برايم آوريد جزئى از آن را *** كه دردم را كنم با آن مداوا

لذا از بعد آن اصرار و ناله *** بياوردند از آن جزئى شبانه

به همراه هزار دينار و سكّه *** در ازاء لباسِ شاه و جُبّه

چو رفت ز شهر قم به شهر خود او *** بديد آنجا شده ويران ز هر رو

شده اموال او غارت ز خانه *** بدزديدند اموالش دوباره

بيفتاد ياد آن مولا و سردار *** كه فرمود كن قبول زرها به اصرار

شوى محتاج آن از جور اغيار *** به زودى در ديارت بهر يك كار

لذا بفروخت هر دينارِ مولا *** به صد درهم در آن سختى و غوغا

به شخصى كه بُده عاشق و شيدا *** هميشه به وجود آل عبا

كه تا با آن دهد سامان به ساعت *** به زندگى خود سالم و راحت

ز بين خاندان و اهل بيتش *** كنيزى داشت دعبل چو سرشتش

ص: 415

برايش همنشينى واقعاً خوب *** به دل مهرش هميشه همچو محبوب

كه چون دعبل از آن سفر بيامد *** ز غصّهطاقتش ديگر سر آمد

ز درد چشم نالان گشته يارش *** برفته سُوىِ چشمِ آن نگارش

چو برد نزد طبيب او را به هر شهر *** بگفتند آب دگر بگذشته از سر

شده ديگر يكى از آن دو چشمش *** دگر كور و همى مسرور خصمش

و آن چشم دگر محتاج درمان *** به اميدى كه در آن طول دوران

همى بينا شود به لطف يزدان *** به اعجاز الهى و به قرآن

چو بشنيد اين سخن دعبل به ناگاه *** بيامد خاطرش از جُبّه شاه

لذا ماليد آن را در شبان گاه *** به چشمان كنيزش گر چه كوتاه

بشد سالم ز هر دردى به صحبا *** به اعجاز امام آن دختِ زیبا

به يك پيراهن مولا و آقا *** شوند درمان چو «سجّاد» خلقِ دنيا

**********

مرحوم مستنبط قدس سره مى فرمايد: روايت شده است:

«أنّه علیه السلام أعطى دعبل قميص خزّ أخضر و قال له: احتفظ بهذا القميص، فقد صلّيت فيه ألف ليلة [في كلّ ليلة] ألف ركعة، و ختمت فيه القرآن ألف ختمة.(1)

(آن حضرت پيراهن سبزرنگ خود را كه از پشم نرم و نازك تهيّه شده بود به دعبل مرحمت نمودند و به او فرمودند: اين پيراهن را خوب نگهدارى كن، من هزار شب در آن هر شبى هزار ركعت نماز خوانده ام، و در آن هزار مرتبه قرآن را ختم كرده ام.)

ص: 416


1- القطره، ج1، ص385

معجزه چهارم: شناختن محاسن خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم

در كتاب «الثّاقب فى المناقب» آمده است: علىّ بن موسى عمّانى می گويد: روزى امام رضا علیه السلام نزد مأمون لعنة اللّه عليه رفتند، و ديدند مأمون در غصّه و اندوهى فرو رفته است، پس حضرت فرمودند:

«إِنِّي أَرَى فِيكَ هَمّاً؟ قَالَ الْمَأْمُونُ: نَعَمْ، بِالْبَابِ بَدَوِيٌّ وَ إِنَّهُ قَدْ دَفَعَ سَبْعَ شَعَرَاتٍ يَزْعُمُ أَنَّهَا مِنْ لِحْيَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، وَ قَدْ طَلَبَ الْجَائِزَةَ، فَإِنْ كَانَ صَادِقاً وَ مَنَعْتُ الْجَائِزَةَ فَقَدْ بَخَسْتُ شَرَفِي، وَ إِنْ كَانَ كَاذِباً وَ أَعْطَيْتُهُ الْجَائِزَةَ فَقَدْ سَخِرَ بِي، وَ مَا أَدْرِي مَا أَعْمَلُ بِهِ؟ فَقَالَ الرِّضَا علیه السلام : عَلَیَّ بِالشَّعْرِ. فَلَمَّا رَآهُ شَمَّهُ وَ قَالَ :هَذِهِ أَرْبَعٌ مِنْ لِحْيَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، وَ الْبَاقِي لَيْسَ مِنْ لِحْيَتِهِ. فَقَالَ الْمَأْمُونُ: مِنْ أَيْنَ قُلْتَ هَذَا؟ فَقَالَ: عَلَیَّ بِالنَّارِ. فَأَلْقَى الشَّعْرَ فِي النَّارِ فَاحْتَرَقَتْ ثَلاَثُ شَعَرَاتٍ، وَ بَقِيَتِ الْأَرْبَعُ الَّتِي أَخْرَجَهَا الرِّضَا علیه السلام لَمْ يَكُنْ لِلنَّارِ عَلَيْهَا سَبِيلٌ، فَقَالَ الْمَأْمُونُ: عَلَیَّ بِالْبَدَوِيِّ. فَلَمَّا مَثُلَ بَيْنَ يَدَيْهِ أَمَرَ بِضَرْبِ رَقَبَتِهِ، فَقَالَ الْبَدَوِيُّ :مَا ذَنْبِي؟ قَالَ: تَصْدُقُ عَنِ الشَّعْرِ. فَقَالَ: أَرْبَعَةٌ مِنْ لِحْيَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ، وَ ثَلاَثَةٌ مِنْ لِحْيَتِي. فَتَمَكَّنَ الْحَسَدُ فِي قَلْبِ الْمَأْمُونِ.(1)

(مى بينم كه در غم و غصّه فرو رفته اى. مأمون عرض کرد: بله، یک عرب بيابانى آمده و هفت تار مو آورده و مدّعى است كه از موهاى محاسن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مى باشد؛ از من جايزه مى خواهد. اگر در ادّعايش راست گو باشد و من جايزه ندهم، شرفم پايين خواهد آمد، اگر دروغ بگويد و جايزه بدهم، مورد تمسخر قرار مى گيرم؛ نمى دانم چه كنم؟ امام رضا علیه السلام فرمودند: موها را بياوريد. وقتى موها را آوردند، حضرت آن ها را بو كردند و فرمودند: اين چهار تار مو از محاسن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و بقيّه از محاسن آن حضرت نيست. مأمون عرض کرد: از كجا مى گويىد؟ حضرت فرمودند: آتش بياوريد. وقتى آوردند، حضرت موها را روى

ص: 417


1- الثّاقب فى المناقب، ص497

آتش انداختند؛ سه تارمو در آتش سوخت ولى آتش در بقيّه موها اثر نكرد و حضرت آن ها را بيرون آورد. مأمون گفت: عرب بيابانى را بياوريد. وقتى آوردند، و در برابر مأمون قرار گرفت، دستور داد گردنش را بزنند. عرب بيابانى گفت: گناه من چيست؟ مأمون گفت: راستش را بگو، قصّه موها چيست؟ عرب بيابانى گفت: چهار تا از آن ها از موهاى محاسن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود و سه تار از موهاى محاسن خودم. وقتى مأمون چنين شگفتى هايى را از امام رضا علیه السلام ديد، حسادت آن حضرت در دلش جاى گرفت.)

علىّ بن موسى شهِ اين جهان *** ولىّ نعمتِ جمله كرّوبيان

برفت نزد مأمون كافر سرشت *** گرفتار در بدترين سرنوشت

بديد در غم و فكر مانده زبون *** به فكرى فرو رفته مأمونِ دون

بفرمود ز چه گشته اى تو خموش *** ببينم كه در فكرى اى دين فروش

بگفت يك نفر آمده پيش من *** ز اعراب باديه با صد مِهَن

بياورده هفت تار مو با درود *** و گويد بُوَد از رسولِ ودود

رسول خدا منكرش سرنگون *** فدايش همه خلق و كرّوبيون

چو در ادّعايش بُوَد صادق و راستگو *** و من ترك نمايم صله را ز او

شرفم شود كم شهِ ملك جُود *** رود شأن من هر چه بود و نبود

اگر گفته اش كذب باشد همه *** و من هم دهم بهر او جايزه

شوم موجب خنده ديگران *** تمسخر نمايند مرا جملهٔ ناظران

كنون مانده ام در جوابش زبون *** بترسم كه ناگه شوم در فسون

بفرمود شهِ ملك و جُود و سخا *** دهيد جمله موها به من چون طلا

چو بوئيد فرمود شه و مقتدا *** بُوَد اين چار مو ز نور خدا

بقيّه نباشد ز بدرُ الدّجى *** ز نور الهى و خيرُ الورى

ص: 418

چو مأمون شنيد اين كلام رضا *** بگفت از كجا گويى اى سرور اوليا

بفرمود كه آتش مهيّا كند *** كه علمش در آنجا هويدا كند

بينداخت تمامش به آتش امام *** بشد معجزى بهر جمع و تمام

به آتش نسوخت چار موى رسول *** بماند سالم از آتش و بى افول

بقيّه به لحظه به آتش بسوخت *** دهان عدو را به يكباره دوخت

چو مأمون بديد اين چنين معجزى *** ز مولای والا به اين محرزى

بگفت آوريد آن عرب پيش من *** زنيد گردن آن خبيث زِمَن

عرب گفت چه باشد گناهم امير *** كه فرمان دهى قتل من چون اسير

بگفت گو خودت قصّه موى چيست *** محاسن كجا بوده، از آن كيست

بگفت چار تايش ز پيغمبر است *** سه تاى دگر موى اين كمتر است

چو مأمون دون اين شگفتى بديد *** حسادت وجودش به آتش كشيد

بكرد عاقبت حضرتش را شهيد *** خبيثى چو مأمون جهانى نديد

به زهرى بزد آتش آن قلب ناز *** كه«سجّاد»كند لعن او در قنوت نماز

**********

معجزه پنجم: اداى حاجت يكى از شيعيان

در كتاب «الثاقب فى المناقب» مى فرمايد: ابو محمّد غفارى گويد: گرفتار قرض سنگينى شدم، لذا با خودم گفتم: براى پرداخت قرضم كسى جز آقا و مولايم امام رضا علیه السلام نيست. به همين جهت، بامدادان به منزل آن حضرت رفتم، و اجازه ورود خواستم؛ حضرت به من اجازه ورود دادند. وقتى خدمت حضرت رسیدم، قبل از اين كه من چيزى بگويم، حضرت فرمودند:

«قَدْ عَرَفْنَا حَاجَتَكَ وَ عَلَيْنَا قَضَاءُ دَيْنِكَ. فَلَمَّا أَمْسَيْنَا أَتَى بِطَعَامِ الْإِفْطَارِ، فَأَكَلْنَا، فَقَالَ: يَا أَبَا مُحَمَّد! تَبِيتُ أَوْ تَنْصَرِفُ؟ فَقُلْتُ: يَا سَيِّدِي! إِنْ قَضَيْتَ حَاجَتِي بِالاِنْصِرَافِ أَحَبُّ إِلَیَّ. قَالَ: فَتَنَاوَلَ علیه السلام مِنْ تَحْتِ الْبِسَاطِ قَبْضَةً وَ دَفَعَهَا إِلَیَّ،

ص: 419

فَخَرَجْتُ وَ دَنَوْتُ مِنَ السِّرَاجِ، فَإِذَا هِیَ دَنَانِيرُ حُمْرٌ وَ صُفْرٌ، فَأَوَّلُ دِينَارٍ وَقَعَ فِييَدِي رَأَيْتُ نَقْشَهُ كَانَ عَلَيْهِ: يَا أَبَا مُحَمَّدٍ! الدَّنَانِيرُ خَمْسُونَ، سِتَّةٌ وَ عِشْرُونَ مِنْهَا لِقَضَاءِ دَيْنِكَ، وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ لِنَفَقَةِ بَيْتِكَ. فَلَمَّا أَصْبَحْتُ فَتَّشْتُ الدَّنَانِيرَ، فَلَمْ أَجِدْ ذَلِكَ الدِّينَارَ، وَ إِذَا هِیَ لَمْ تَنْقُصْ شَيْئاً.(1)

(اى ابا محمّد! از حاجت تو آگاه شديم و پرداخت قرضت به عهدهٔ ما است. وقتى شب فرا رسيد، براى افطار غذا آوردند، با هم خورديم، پس از خوردن غذا حضرت فرمودند: اى ابا محمد! امشب اينجا مى مانى يا مى روى؟ عرض كردم: آقاى من! اگر حاجت مرا روا کنید، برگشتن براى من بهتر است. حضرت دست مبارك خود را زير فرش بردند و مشتى دينار به من عنايت نمودند. من دينارها را گرفته و بيرون آمدم، نزديك چراغ رفته ديدم دينارهاى سرخ و زردى است. نخستين دينارى را كه برداشتم ديدم روى آن نوشته شده: اى ابا محمّد! پنجاه دينار (به تو عطا نموديم) كه بيست و شش دينار آن را براى قرض تو و بيست و چهار دينار ديگر را براى هزينه خانواده ات مصرف كن. بامدادان هر چه دينارها را جست وجو كردم آن دينار را نيافتم و اين در حالى بود كه چيزى از آن پنجاه دينار كم نشده بود.)

ابو محمّدِ غفارى ز اهل وِلا *** گرفتار قرضى بشد از قضا

بگفت با خودش شام گاهى حزين *** براى اداى قرضى چنين سهمگين

نباشد به غير از شهِ ملك و دين *** امامم علىّ بن موسى الرّضا در زمين

از اين رو برفت صبح گاهى متين *** به ديدار آن نور و حقِّ مبين

نمود او طلب از شه اين جهان *** اجازت كه بيند ولىّ زمان

اجازت چو فرمود شهِ انس و جان *** رسيد محضر نورِ كون و مكان

همين كه رسيد محضر سرور اوليا *** نگفته سخن نزد نور خدا

ص: 420


1- الثّاقب فى المناقب، ص477؛ بحارالانوار، ج49، ص38

بفرمود به او نور بدر الدّجى *** به لطف زياد و عنايات بى منتهى

شدم آگه از حاجتت اى جوان *** دهم قرض تو در زمان بى گمان

چو شب سر رسيد و بخورد او غذا *** بفرمود به او سرور و مقتدا

بمانى تو اينجا و در پيش گاه *** و يا اين كه خواهى روى شام گاه؟

بگفت به امام و ولىّ خدا *** چو حاجت روايم نمائى شهِ دل ربا

روم بهتر است از برايم كنون *** كه تا من دهم قرض و جمله ديون

پس حضرت به یکباره دستش عیان *** ببرد زیر فرشی که بود آن میان

به او داد مشتى زرِ سرخ و زرد *** عنايت نمود و نزد دست رد

چو آمد به زير چراغى بديد *** كه بخشيده او را به لطفى حميد

يكى مشت دينار آن نازنين *** همه سرخ و زرد باشد و بهترين

نوشته به روى يكى اين چنين *** بُوَد آن چه دادم به تو از يقين

تماماً پنجاه سكه به وقتى خطير *** به قدر نياز محبِ عزيز و دلير

هزينه نما بيست و چار تاى آن *** براى عيالت در این بی کران

بقيّه بُوَد بهر جمله ديون *** كه باشى دگر از همه غم برون

چو بگذشت آن لحظه از وقت شب *** نمود صبح چو آن بندهٔ ذات ربّ

هر آن چه بگشت و نمود جستجو *** كه يابد همی سكّهٔ پيشِ رو

كه بنوشته بود روى او آن كلام *** نديد دیگر آن سكّه را در مقام

اگر چه نمود در همان صبح گاه *** تفحّص تمام در زمان و به گاه

و حال آن كه چيزى از آن كم نبود *** چو آن را شمرد جمله پنجاه بود

بداد قرض خود را به یکجا تمام *** به لطف رضا شاه فرخ كلام

كند شاه بخشش به كرّوبيان *** به «سجّاد» و جمع همه خاكيان

**********

ص: 421

در پايان اين بخش برخى از دلنوشته هاى نگارنده درباره حضرت رضا علیه السلام آورده مى شود، به امید آن که مورد قبول آن مولای بزرگوار و بنده نواز قرار گرفته، و چونان همیشه عنایات خود را شامل حال ارادتمند عاصی نمایند.

امشب از عشق رضا اين ديده گريان مى كنم *** در هواى كوى او دل را پريشان مى كنم

جمله اعضاى خود را وقف جانان مى كنم *** جملهٔ ذرّات جانم سوى خاقان مى كنم

در سرايش ناله ها از دردِ هجران مى كنم *** در فراقش شكوه بر اين دردِ زندان مى كنم

ديدنش را وعده بر اين دل كما كان مى كنم *** از سويداى دلم يادش فراوان مى كنم

نغمهٔ جانم رضا، هر روز نالان مى كنم *** درد خود با نام او هر روز درمان مى كنم

آتش هجرش چه سان آرام و پنهان مى كنم *** در كُنونِ قلب خود آن شعله كتمان مى كنم

آتشش بر اين تنم با آه و افغان مى كنم *** بهر خاموشى آن اشكم چه ريزان مى كنم

لحظه مُردن بگفته خود نمايان مى كنم *** بهر ديدارش طلب، مرگى شتابان مى كنم

بهر ديدارش چه سان جانم به قربان مى كنم *** جان فداى عشق خود، شاهِ خراسان مى كنم

ص: 422

سجده بر درگاه مولا جان جانان مى كنم *** خاك درگاه جنابش را به مُژْگان مى كنم

با مُژِگان جاروئى بر صحنِ نيكان مى كنم *** جان به خاك بارگاهش زنده الآن مى كنم

بوسه بر قبر شريفش من به دوران مى كنم *** خود دخيل بارگاهِ نور يزدان مى كنم

مادرش را واسطه با قلب سوزان مى كنم *** با قسم ابن الرّضا را شافع جان مى كنم

سيّد «سجّاد» بهرش اشك ريزان مى كنم *** دردهايم را مداوا نزد سلطان مى كنم

**********

در طوس نور خاتم پيغمبران است *** در طوس معين الضّعفاء شمس جهان است

در طوس امير الأُمرا مالك جان است *** در طوس جلال كبريا حَقِّ عيان است

در طوس غريب الغربا روح و روان است *** در طوس جگرگوشهٔ زهرا و اميرِ مؤمنان است

در طوس كرم از كرمش جلوه كنان است *** در طوس كرم شامل حال بندگان است

در طوس به لطفش همه در عرش و جنان است *** در طوس نگاهش به جميع زائران است

ص: 423

در طوس امامِ هشتمين و مهربان است *** در طوس رضا شافع آن روز خزان است

در طوس ملائك به درش سجده كنان است *** در طوس همه در كنف شه به امان است

در طوس رضا ضامنِ هر پير و جوان است *** در طوس «سجّاد» حزين همچو سگان است

**********

به نيمه شبى رفت قلبم سفر *** به پابوس سلطانِ ملك و ظفر

زدم بوسه بر خاك كويش به جان *** به شوقى بدادم به دستش عنان

نمودم سرم را به پايش فدا *** شدم عاشق سينه چاك رضا

نه امروز عاشق سينه چاكش شدم *** كه از روز اوّل هلاكش شدم

شدم وارد صحن و واصل شدم *** چه سان عاشق شاهِ كامل شدم

زدم جان به درياى جود و سخا *** چو وارد شدم بر رواق رضا

بديدم ضريح و شدم من فنا *** به پيش رضا چون غلام و گدا

دگر زآن ميان خود بُدَم يك حجاب *** اگر چه بُدَم من به پيشش سراب

بديدم امامى به ظاهر بشر *** ولى ماسوى لَه گدايش به در

همه جمله ذرّات او محو حقّ *** خدا داده بهرش به عالم رمق

امامى كه عالم همه سربه سر *** چو مومى به دستش بُوَد هر حجر

امامى كه در وصف او از قديم *** كه بگذشته تا اين زمان عظيم

شكسته قلم هاى بس بى نظير *** ز اَولى قرونى به امر خطير

همان شافع نوع جنّ و بشر *** همان كه كند سرورى روز حشر

همان كه به اذن خدا و إله *** ببخشد ز ياران خطا و گناه

ص: 424

همان كه كند قبر «سجّاد» زار *** همى نورباران كه گيرد قرار

**********

ص: 425

معجزات حضرت أبى جعفر محمّد بن علىّ الجواد علیهما السلام

اشاره

1. شهادت عصا به امامت حضرت جواد الأئمّه علیه السلام

2. طىّ الارض نمودن حضرت جواد الأئمّه علیه السلام

3. آگاه نمودن يكى از شيعيان به مكان اختفاى اموال

4. صحبت كردن حضرت جواد الأئمّه علیه السلام با حيوانات

5. خارج كردن شمش طلا از زير سجّاده

ص: 426

معجزه اوّل: شهادت عصا به امامت جواد الأئمّه علیه السلام

در كتاب «الثاقب فى المناقب» آمده است: محمّد بن أبى العلاء گويد: از قاضى القضاة، يحيى بن اكثم شنيدم، پس از آن كه تلاش زيادى نموده و با جواد الأئمه علیه السلام مناظره كرده و به گفت وگو پرداختم و به حضرت مهربانى نموده و هدايايى براى حضرت فرستادم؛ از ایشان در مورد علوم آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم سؤال نمودم. جواد الأئمه علیه السلام به من فرمودند: مى گويم به شرط آن كه تا من زنده هستم آن را كتمان نمايى؛ پس از مرگ من، هر طور كه دلت مى خواهد، انجام بده.

«فَبَيْنَا أَنَا ذَاتَ يَوْمٍ بِالْمَدِينَةِ فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ أَطُوفُ بِقَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَرَأَيْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام يَطُوفُ بِالْقَبْرِ الشَّرِيفِ، فَنَاظَرْتُهُ فِي مَسَائِلَ عِنْدِي فَأَخْرَجَهَا إِلَیَّ، فَقُلْتُ لَهُ: إِنِّي وَ اللَّهِ أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْ مَسْأَلَةٍ، وَ إِنِّي وَ اللَّهِ لَأَسْتَحِي مِنْ ذَلِكَ، فَقَالَ لِي: إِنِّي أُخْبِرُكَ بِهَا قَبْلَ أَنْ تُخْبِرَنِي وَ تَسْأَلَنِي عَنْهَا، تُرِيدُ أَنْ تَسْأَلَنِي عَنِ الْإِمَامِ. فَقُلْتُ: هُوَ وَ اللَّهِ هَذَا. فَقَالَ: أَنَا هُوَ. فَقُلْتُ: عَلاَمَةً، وَ كَانَ فِي يَدِهِ عَصَاهُ، فَنَطَقَتْ وَ قَالَتْ: إِنَّ مَوْلاَيَ إِمَامُ هَذَا الزَّمَانِ، وَ هُوَ الْحُجَّةُ عَلَيْهِمْ.(1)

(روزى در شهر مدينه، وارد مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شدم تا به طواف قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مشغول شوم. در اين حال، محمّد بن علىّ الرّضا علیه السلام را ديدم كه به طواف

ص: 427


1- الثّاقب فى المناقب، ص508؛ اصول كافى، ج1، ص353

قبر پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم مشغول است. من با آن حضرت در مورد مسائلى كه داشتم مناظره كردم و حضرت همه را پاسخ داد. عرض كردم: سوگند به خدا، مى خواهم از مسأله اى بپرسم، ولى به خدا، از شما خجالت مى كشم. فرمودند: اينك من، پيش از آن كه تو بپرسى، تو را از آن پرسش آگاه مى نمايم؛ مى خواهى در مورد امام بپرسى. عرض كردم: سوگند به خدا، پرسش من همين بود. فرمودند: امام من هستم. عرض كردم: نشانه و علامت آن چيست؟ در اين هنگام، عصايى كه در دست آن حضرت بود به سخن درآمد و گفت: به راستى كه مولاى من، امام اين زمان و حجّت بر آنان است.)

محمّد بن ابى العلاء به روزى *** نموده نقل حديث دل فروزى

ز قاضى القضات يحيى بن اكثم *** حديثى كه بُوَد زيبا و اعظم

كه روزى بعد سال و روزگارى *** پس از آن كه به هر جا و گذارى

نمودم احترام به نور عالم *** جواد، ابن الرّضا زادهٔ خاتم

به شور و عزّت و با مهربانى *** به همراه تُحف با خوش زبانى

بپرسيدم از آن سرور سؤالى *** ز علم آل احمد در مجالى

بفرمود حضرتش با من به تكريم *** به شرط آن كه اندر جمله اقليم

به ايّامِ حيات و بودنم در ملك فانى *** كنى پنهان جوابم آن چنانى

كه خلق و مردمان از آن تمامى *** نگردند باخبر در هر مقامى

بگويم با تو از علم الهى *** ز علم آل احمد در نگاهى

ولى از بعد مرگم با همه جاه *** تو مختارى كه با اين خَلق آگاه

بگويى پاسخم را گاه و بى گاه *** به هر كس كه بخواهى هر بزنگاه

لذا روزى كه بودم در مدينه *** به شوقى چون شدم در آن سپيده

همى مشغول طُوف و بس عبادت *** به قبر سرور و اصل سيادت

بديدم در زمان نور هدايت *** همان ابن الرّضا، اصل وصايت

ص: 428

نمودم با ولىّ و شاهِ خوش رو *** همى بحثى به حالى از همه رو

مناظره نمودم با جنابش *** يكايك آن ولىّ با هر جوابش

نمود قانع مرا از آن مسائل *** به پاسخ ها و با برهانِ كامل

چو آن سرور به خلقِ جمله گيتى *** جوابم را بداد بى هيچ سستى

نمودم عرض به نور كبريايى *** قسم به ذات يكتاى خدايى

سؤال ديگرى دارم دوباره *** كه شرم از محضرت شاه يگانه

شده مانع كه پرسم از جنابت *** اگر چه مى كنى آن را اجابت

بفرمود زادهٔ ختم رسالت *** به او كه گشته لبريز از خجالت

جوابت را بگويم با درايت *** به قبل از هر سؤالى با عنايت

بُوَد در نيّت تو اصل و غايت *** سؤالى از من و اصل امامت

بخواهى كه بپرسى در نهايت *** که باشد صاحبِ جاهِ ولايت؟

چو اين را او شنيد از نور داور *** بگفت به آن امام كلّ خاور

همين بود پرسشم آن و ساعت *** حيا كردم كه گويم اين حكايت

به شما اى ولىّ با جلالت *** امام و سرورِ صاحب كفايت

چو فرمود حضرتش با آن صراحت *** منم امامِ حقّ و با شرافت

بگفت به سرور و آن نورِ يزدان *** تمام انبيا در طولِ دوران

ز بهر صدق گفتار و ز برهان *** بُوند صاحبِ اعجازى به اكوان

كنون اى سرور اهل زمانه *** چه باشد بهر قول تو نشانه

به ناگه چون بگفت اين جمله با شاه *** عصا در دست آن مولاى چون ماه

تكلّم كرد با صوت و بلاغت *** بگفت با او چنين بهر شهادت

بُوَد مولاى من، حجّتِ بر خَلق *** امام اين جهان و نور بر حقّ

به «سجّاد» و جهان دارد سيادت *** امام است بهر خلق با سعادت

**********

ص: 429

و در مجال ديگر، روايت شريف فوق، اين چنين به نظم درآمده است و اميد است مورد توجّه و قبول ذات احديّت جلّ جلاله و حضرت جواد الائمّه علیه السلام قرار بگيرد.

محمّد بن ابى العلاء با افتخارى *** ز قاضى القضات در زمان وروزگارى

نموده نقل كلامى بهر بارى *** به شأن سرور و زيبا نگارى

كه يحيى بن اكثم گفته زمانى *** پس از آن كه به هر جا و مكانى

به همراه هداياى زيادى *** ز بعد مهربانى و به شادى

برفتم خدمت آن شاه نامى *** جواد ابن الرّضا آن نور سامى

بگفتم آن زمان با شادمانى *** سؤالى را به حضرت در نهانى

ز علم آل احمد معدن علم الهى *** كه نَبْوَد مثل آنان هيچ گاهى

بفرمود حضرتش با يك صفايى *** به من آن نور ذات كبريايى

بگويم از برايت در صباحى *** ز اسرارى كه داند ذى صلاحى

به شرط آن كه در اين دار فانى *** كنون تا زنده ام بى هر بيانى

كنى كتمان از اين مردم تمامى *** چو رفتم از جهان با نيك نامى

ز بعد من بگو با هر كه خواهى *** به هر كس كه بُوَد هر حال و جاهى

سپس رفتم به روزى در مجالى *** زيارت رسول اللّه با شورى و حالى

چو بودم در طوافِ بارگاهى *** كه باشد قبله هر عبد و شاهى

بديدم حضرتش را در طوافى *** به عشق و پاكى و در عين صافى

نمودم گفت وگو و بس سؤالى *** جوابم را بداد از هر مقالى

مناظره نمودم با جنابش در كلامى *** بداد پاسخ من با التزامى

سپس گفتم به ذات ذو الجلالى *** همان عاشق به ربِّ لا يزالى

خجالت مى كشم اكنون گرامى *** كه پرسم بار ديگر در مقامى

سؤالى از شما ديگر ز بابى *** بفرمود حضرت از باب صوابى

ص: 430

دهم پاسخ تو با خوش زبانى *** بدون آن كه پرسى در بیانى

كنون بدون پرسش با جوابى *** كنم آسوده قلبت با شتابى

بُوَد پرسش تو با اضطرابى *** ز امام و سرورِ هر شيخ و شبابى

كه باشد سَرور اين ارض خاكى؟ *** ولىّ نعمت و نور تابناكى

كه نَبْوَد مثل او در لطف و پاكى *** به كلّ اين جهان با هر ملاكى

منم آن حجّتِ پروردگارى *** امام اين جهان به امر بارى

نمودم عرض به آن مولى الموالى *** تمام انبياء در يك روالى

بُدند صاحبِ اعجاز و كمالى *** نشانهٔ امامت شما بى هر زوالى

چه باشد اى شه ارض و سمائى *** كه ناگه آن امام با يك سنائى

بدون جمله اى يا هر نوائى *** اشاره اى نمود بر آن عصائى

كه بود در دست آن نور خدائى *** به لحظه كرد تكلّم با جلائى

شهادت داد به صوت دل گشائى *** عصا در دست شاهِ ماورائى

بگفت كه سرورم باشد امامى *** براى كلّ عالم، صبح و شامى

بُوَد امام هر جنّى و انسى *** به«سجّاد»سرور است آن نور قدسى

**********

توضيح: از اين روايت شريف دو مطلب به وضوح استفاده مى شود:

اوّل: اين كه در عصر ائمّه اطهار:زيارت قبور اولياء الهى، خاصّه وجود نازنين حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و سلم ، امرى معمول بوده و مردم به زيارت حضرت مى رفته اند؛ تا جايى كه يحيى بن اكثم نیز كه يكى از بزرگان اهل سنّت است، و در زمان مأمون قاضى القضاة بود(1)هم به زيارت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم مشرّف مى شده است. و اين كه برخى از اهل سنّت زيارت را موجب كفر مى دانند، از اعجب عجائب بوده، و هيچ دليلى براى اثبات آن وجود ندارد.

ص: 431


1- ميزان الاعتدال فى نقد الرّجال، ج4، ص361

دوّم: همان گونه كه انبياء عظام علیهم السلام براى اثبات رسالت خود، صاحب معجزات زيادى بوده اند، وجود نازنين اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام نيز معجزات بی شمارى داشته اند.

و اين معجزه حضرت جواد الائمّه علیه السلام شباهت زيادى به معجزه حضرت موسى علیه السلام دارد. با اين تفاوت كه حضرت موسى علیه السلام عصای خود را بر زمين مى انداخت، و تبديل به اژدها مى شد، امّا حضرت جواد الائمّه علیه السلام به اعجازى و اشاره اى باعث مى شوند كه عصا در دست مباركشان تكلّم نموده، و به امامت حضرت شهادت دهد.

البتّه اين دو اعجاز، از جهتى نیز با هم اختلاف دارند، و آن اين كه حضرت موسى علیه السلام ، چنانچه قبلاً نيز ذكر شده است، هر موقع مى خواستند اعجازى انجام دهند، خداوند را به حقّ اهل بيت علیهم السلام قسم مى دادند تا مورد عنايت حضرت حقّ تبارك و تعالى واقع شوند، امّا وجود نازنين حضرت جواد الائمّه علیه السلام به اشاره اى آن اعجاز بزرگ را به يحيى بن اكثم نشان دادند.

معجزه دوّم: طىّ الأرض نمودن جواد الأئمّه علیه السلام

مرحوم ثقة الإسلام کلینی قدس سره از علیّ بن خالد روایت نموده، محمّد که زیدی مذهب بود گفته است: در سامراء بودم که شنیدم مردی در آن جا زندانی است و او را کت بسته از شام آورده اند. و می گفتند: او ادّعای پیامبری کرده است. علیّ بن خالد می گوید: پس من پشت درب زندان رفتم، با دربانان و نگاهبانان مهربانی نمودم، تا توانستم نزد آن مرد بروم. پس او را مردی فهمیده یافتم، از این رو گفتم: ای مرد داستان و امر تو چگونه است؟ گفت:

«إِنِّي كُنْتُ رَجُلًا بِالشَّامِ أَعْبُدُ اللَّهَ فِي الْمَوْضِعِ الَّذِي يُقَالُ لَهُ، مَوْضِعُ رَأْسِ الْحُسَيْنِ، فَبَيْنَا أَنَا فِي عِبَادَتِي إِذْ أَتَانِي شَخْصٌ، فَقَالَ لِي: قُمْ بِنَا فَقُمْتُ مَعَهُ، فَبَيْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ، فَقَالَ لِي: تَعْرِفُ هَذَا الْمَسْجِدَ؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ، هَذَا مَسْجِدُ الْكُوفَةِ، قَالَ: فَصَلَّي وَ صَلَّيْتُ مَعَهُ، فَبَيْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِي مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله و سلم بِالْمَدِينَةِ، فَسَلَّمَ عَلَي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ سَلَّمْتُ وَ صَلَّي وَ صَلَّيْتُ مَعَهُ وَ صَلَّي عَلَي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَبَيْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا بِمَكَّةَ فَلَمْ أَزَلْ مَعَهُ حَتَّي قَضَي مَنَاسِكَهُ وَ قَضَيْتُ مَنَاسِكِي مَعَهُ فَبَيْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِي الْمَوْضِعِ الَّذِي كُنْتُ أَعْبُدُ اللَّهَ فِيهِ بِالشَّامِ وَ

ص: 432

مَضَي الرَّجُلُ، فَلَمَّا كَانَ الْعَامُ الْقَابِلُ إِذَا أَنَا بِهِ، فَعَلَ مِثْلَ فِعْلَتِهِ الْأُولَي، فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنْ مَنَاسِكِنَا، وَ رَدَّنِي إِلَي الشَّامِ، وَ هَمَّ بِمُفَارَقَتِي، قُلْتُ لَهُ: سَأَلْتُكَ بِالْحَقِّ الَّذِي أَقْدَرَكَ عَلَي مَا رَأَيْتُ إِلَّا أَخْبَرْتَنِي مَنْ أَنْتَ؟ فَقَالَ: أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَي، قَالَ: فَتَرَاقَي الْخَبَرُ حَتَّي انْتَهَي إِلَي مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ الزَّيَّاتِ، فَبَعَثَ إِلَیَّ، وَ أَخَذَنِي وَ كَبَّلَنِي فِي الْحَدِيدِ، وَ حَمَلَنِي إِلَي الْعِرَاقِ. قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: فَارْفَعِ الْقِصَّةَ إِلَي مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ، فَفَعَلَ، وَ ذَكَرَ فِي قِصَّتِهِ مَا كَانَ، فَوَقَّعَ فِي قِصَّتِهِ، قُلْ لِلَّذِي أَخْرَجَكَ مِنَ الشَّامِ فِي لَيْلَةٍ إِلَي الْكُوفَةِ وَ مِنَ الْكُوفَةِ إِلَي الْمَدِينَةِ وَ مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَي مَكَّةَ وَ رَدَّكَ مِنْ مَكَّةَ إِلَي الشَّامِ أَنْ يُخْرِجَكَ مِنْ حَبْسِكَ هَذَا. قَالَ عَلِیُّ بْنُ خَالِدٍ: فَغَمَّنِي ذَلِكَ مِنْ أَمْرِهِ وَ رَقَقْتُ لَهُ وَ أَمَرْتُهُ بِالْعَزَاءِ وَ الصَّبْرِ، قَالَ: ثُمَّ بَكَّرْتُ عَلَيْهِ فَإِذَا الْجُنْدُ، وَ صَاحِبُ الْحَرَسِ وَ صَاحِبُ السِّجْنِ وَ خَلْقُ اللَّهِ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ فَقَالُوا: الْمَحْمُولُ مِنَ الشَّامِ الَّذِي تَنَبَّأَ افْتُقِدَ الْبَارِحَةَ فَلَا يُدْرَي أَ خَسَفَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوِ اخْتَطَفَهُ الطَّيْرُ.(1)

(من مردی شامی بودم، و در مکانی که به آن جایگاه رأس الحسین می گفتند، خداوند را عبادت می نمودم. تا آن که در یک زمانی که مشغول عبادت بودم، شخصی نزد من آمد، و به من فرمود: برخیز با ما بیا. پس من برخاستم و همراه ایشان رفتم، پس در همان وقتی که با ایشان بودم به ناگاه خود را در مسجد کوفه یافتم. پس به من فرمود: آیا این مسجد را می شناسی؟ عرض کردم: بله، اینجا مسجد کوفه است. علیّ بن خالد می گوید: آن گاه ایشان مشغول خواندن نماز شدند و من نیز به همراهشان نماز خواندم. در این احوال که با ایشان بودم، به ناگاه خود را در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه یافتم. آن گاه ایشان به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سلام دادند و من هم سلام دادم، و ایشان مشغول نماز شدند، و من هم با ایشان نماز خواندم. و به

ص: 433


1- اصول کافی، ج1، ص492؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص381؛ بحار الانوار، ج25، ص376؛ الثّاقب فى المناقب، ص510؛ الاختصاص، ص332؛ عنهما القطره، ج2، ص451

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درود فرستادند. پس در همان حالی که با ایشان بودم، به ناگاه خود را در مکّه یافتم. پس پیوسته با ایشان بودم تا آن که ایشان مناسک خود را انجام دادند و من هم به همراهشان اعمالم را انجام دادم. پس در همان حالتی که همراه ایشان بودم، به ناگه خود را در همان مکانی که در شام مشغول عبادت خداوند بودم، یافتم. و آن مرد رفت. آن گاه چون سال بعد شد، ایشان دو مرتبه نزد من آمدند و همچون مرتبه اوّل همان کارها را انجام دادند. وقتی اعمال خود را انجام دادیم، و ایشان مرا به شام برگرداند، همین که می خواستند از من جدا شودند، به ایشان عرض کردم: به حقّ آن کسی که به شما چنین قدرتی که من دیدم را داده، درخواست می کنم به من بفرمائید، شما چه کسی هستید؟ فرمود: من محمّد بن علیّ بن موسی هستم. او گفت: این خبر بالا گرفت تا آن که به محمّد عبد الملک زیّات رسید. از این رو دنبال من فرستاد و مرا گرفته، و در غل و زنجیر نمود و به عراق آورد. علیّ بن خالد می گوید: من به او گفتم: قضیه ای که برایت اتفاق افتاده را به محمّد بن عبد الملک برسان، پس او نیز همین کار را کرد و آن چه را برایش اتفاق افتاده بود را برای محمّد عبد الملک زیّات نوشت. ولی محمّد عبد الملک زیّات در پایین نامه اش نوشته بود: به کسی که تو را در یک شب از شام به کوفه و از کوفه به مدینه و از مدینه به مکّه برد و از مکّه به شام بازگرداند، بگو که تو را از زندانت خارج نماید. علیّ بن خالد می گوید: این موضوع مرا غمگین کرد، و دلم برای او سوخت، و از او خواستم تحمّل کرده، و صبر کند. سپس صبح زود به نزدش رفتم، ناگاه در آنجا سربازها و رئیس نگاهبان ها و زندانبان ها و مردم را دیدم. لذا گفتم: چه شده؟ گفتند: آن مردی که از شام آورده بودند و ادّعای پیامبری کرده بود، از دیشب گم شده است. و نمی دانیم آیا به زمین فرورفته، یا پرنده ای او را ربوده است.)

علىّ بن خالدِ ز روى مرام *** بگفته به وصفِ امام همام

زمانى كه بودم به عسكر مدام *** به سامره ديدم كسى را ز شام

ص: 434

به زنجير و غل و به زندان مقام *** اسير محمّد بن عبدالملك چون غلام

بگفتند كه او هر زمان شادكام *** بُوَد ادّعايش چو پيغمبران و امام

لذا من برفتم به ديدار او پيش گام *** كه تا پرسم از او از آن اتّهام

چو دیدم جنابش در آنجا به دام *** بدانستمی او ز بین عوام

بُوَد صاحبِ عقل و فهمی تمام *** بگفتم كه چه كرده اى نيك نام؟

بگفت كه هميشه و با اهتمام *** بُدَم در مقام سر شاهِ والا مقام

حسين بن علىّ به او صد سلام *** به ذكر و عبادت هميشه مدام

كه آمد شبى نزد من يك جوانى به نام *** بفرمود كه دنبال او من روم گام گام

چو رفتم به دنبال او چند گام *** به ناگه بديدم كه باشم در آن ازدحام

به مسجد كوفه و بين تمامِ عوام *** بخوانديم نماز و برفتيم ز مسجد خرام

كه ديدم خودم را به مكّه و آن احتشام *** چو او كرد طواف با همه احترام

به همراه او من نمودم طوافم تمام *** ز بعدش بُرون آمديم مستدام

ز خانهٔ حقّ و ز بيتُ الحرام *** به شوقى كه ناديده خاصى و عام

چو چندی برفتيم رسيديم دوباره به شام *** به جايى كه بودم مشغول سجود و قيام

كه غايب شد از نزد من نيك فام *** نديدم دگر آن جوانِ گرام

چو بگذشت سالی از آن ماجرای عظام *** دوباره بيامد شبى ديدنم از كِرام

برفتيم دوباره به كوفه و مكّه ز شام *** سپس آمديم جاى خود با قوام

به هنگام رفتن بگفتم به آن با مرام *** به حقّ خداى جهان با چنين انتظام

تو كيستى كه دارى چنين احترام؟ *** سراسر پُر از نور و دور از ظلام؟

بفرمود منم پيشوا و امام *** جواد زادهٔ سرور اين أنام

چو گفتم من اين معجزه را به عام *** رسيد به محمّد بن عبدالملك در ختام

لذا بعد آزارِ بس با دوام *** به زندان بيفكند مرا بى كلام

كه اكنون تو بينى در سرانجام *** به ظلمى بگيرد ز من انتقام

ص: 435

بگفتم كه خواهى زمانی به كام *** بگوئی تمام وقایع به نام

به یک نامه ای بهر آن بد کُنام *** محمّد بن عبدالملك آن اسيرِ نظام

از اين رو نوشت نامه ای در ختام *** كه آزاد سازد آن گشته در اقتحام

ولى در جوابش نوشت اين پيام *** به آن مانده در رنج دائم مدام

هر آن كس كه بُردت به عيش تمام *** ز شام نيمه شب تا به بيتُ الحرام

بگو تا ز محبس نجاتت دهد بى كلام *** رهايت نمايد چو مرغى ز دام

چو ديدم زده طعنه آن بى مرام *** غمين گشتم از نامه و تلخ كام

برفتم به زندان كه بينم جوان و غلام *** سفارش نمايم به صبر با دلى صاف و تام

كه ديدم به ترس و به وحشت تمام *** گرفتار و رنجور و مضطر لِئام

بگفتم ز چه مضطرب گشته ايد اى أنام *** ز چه داده ايد از كف خود زمام؟

بگفتند آن زندانى بوده شامى مقام *** شده مفقود از اينجا نا بهنگام

به اعجاز رسته از زندان و آلام *** فرار بنموده از آن حكم اعدام

بُوَد ابن الرّضا آن شاه ضرغام *** به «سجّاد» سرور و هر خلقِ گمنام

**********

معجزه سوّم: آگاهی از مكان اختفاى اموال

در كتاب ارزشمند «الثّاقب فى المناقب» آمده است: حسن بن علىّ از پدرش علىّ نقل كرده است: مردى نزد حضرت جواد الأئمه علیه السلام آمد و عرض كرد: اى فرزند رسول خدا! پدر من در اثر مرگ ناگهانى از دنيا رفت، در حالی که هزار دينار داشت، و من از محلّ اموال پدرم اطّلاعى ندارم و اهل و عيال زيادى دارم، و از دوستان شما می باشم، پس مرا بى نياز نماييد. حضرت جواد الأئمه علیه السلام فرمودند:

«إِذَا صَلَّيْتَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ، فَإِنَّ أَبَاكَ يَأْتِيكَ وَ يُخْبِرُكَ بِأَمْرِ الْمَالِ. فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِكَ، فَأَتَاهُ أَبُوهُ فِي مَنَامِهِ، فَقَالَ: يَا بُنَیَّ! مَالِي

ص: 436

فِي مَوْضِعِ كَذَا فَخُذْهُ. فَذَهَبَ الرَّجُلُ، فَأَخَذَ الْأَلْفَ دِينَارٍ، وَ أَبُوهُ وَاقِفٌ، فَقَالَ: يَا بُنَیَّ! اذْهَبْ إِلَى ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَأَخْبِرْهُ بِأَنِّي قَدْ دَلَلْتُكَ عَلَيْهِ، فَإِنَّهُ كَانَ أَمَرَنِي بِذَلِكَ. فَجَاءَ الرَّجُلُ، وَ أَخْبَرَهُ بِالْمَالِ، وَ قَالَ: اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَكَ وَ اصْطَفَاكَ.(1)

(زمانى که نماز عشاء خود را خواندى، صد مرتبه بر محمّد وآل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم صلوات بفرست، پس پدرت می آید، و محلّ اموالش را به تو مى گويد. آن مرد دستور امام علیه السلام را انجام داد. شب در عالم خواب پدرش نزد او آمد، و به او گفت: ای فرزندم! اموالم در فلان مكان است، آن را بردار. آن مرد در عالم خواب به آن مكان رفت، و هزار دينار را درحالی که پدرش ایستاده بود، برداشت. پس پدرش به او گفت: اى فرزندم! نزد فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برو و به ایشان خبر بده كه من تو را به مکان اين اموال راهنمايى كردم؛ چرا كه آن حضرت مرا امر فرمودند كه جاى اموال را به تو بگويم. آن مرد آمد و حضرت جواد الأئمه علیه السلام را از ماجرای آن مال با خبر نمود، و عرض كرد: حمد و سپاس خداوندی را كه شما را گرامى داشته و برگزيده است.)

جوانى ز اهل وِلا و به غم مبتلا *** بيامد به ديدارِ ابن الرّضا

بگفت به ولىّ نعمت باوفا *** من از شيعيان شمايم شه و رهنما

به روزى به يك باره اندر خزان *** به مرگ مفاجات و بى هر نشان

پدرم ز دنيا برفت ناگهان *** و حال آن كه او كرده اندر نهان

به جايى هزار سكهٔ از طلا *** نهان در مكانى به ارض خدا

و من بى خبر باشم از جاى آن *** گرفتار فقر و عيال در جهان

نما ياريم اى ولىّ اِله *** ز غير بى نيازم نما پادشاه

بفرمود جواد الأئمّه شه و مقتدا *** چو كردى نماز عشاي خود را ادا

ص: 437


1- الثّاقب فى المناقب، ص523؛ و باختلاف یسیر من ابی هاشم الجعفری فی الخرائج و الجرائح، ج2، ص666؛ و عنه البحار، ج50، ص42؛ و مدینة معاجز، ج7، ص376

ز بعدش فرست بر رسول خدا *** صلاة و درود با دلى بى ريا

چو بر آن جنابش فرستى درود *** در آن لحظه صد مرتبه بى ركود

شبش از پس آن دعا و نماز ***به خوابت ببينى پدر سرفراز

بگويد به تو جاى مالِ نهان *** بگردد روا حاجتت بى گمان

چو انجام داد آن چه فرموده بود *** به خوابش بديد آن چه شه گفته بود

بيامد به خوابش همان شب پدر *** بگفت جاى اموال خود با پسر

به رؤيا برفت نزد اموال خود *** به همراه بابش همان جا كه بُد

سپس گفت به فرزندِ در غم ملول *** برو نزد زادهٔ آلِ رسول

خبر ده به آن مقتداى جهان *** كه من گفته ام جاى آن را عيان

چرا كه به من امر فرموده او *** كه گويم به تو جاى آن روبه رو

چو برخاست از خواب خود باشتاب *** برفت نزد آن زادهٔ بوتراب

بگفت شرح خوابش به آن مقتدا *** سپاسِ خدا را نمود و دعا

كه كرده گرامى شه لا فتى *** همان نورِ يكتا و آن مصطفى

جگرگوشه و يادگار رضا *** به «سجّاد» امام باشد آن دل ربا

**********

توضيح: در قسمتى از اين روايت شریف مى فرمايد:

«يَا بُنَیَّ! اذْهَبْ إِلَى ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَأَخْبِرْهُ بِأَنِّي قَدْ دَلَلْتُكَ عَلَيْهِ، فَإِنَّهُ كَانَ أَمَرَنِي بِذَلِكَ.»

(اى فرزندم! نزد فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برو و به ایشان خبر بده كه من تو را به مکان اين اموال راهنمايى كردم؛ چرا كه آن حضرت مرا امر فرمودند كه جاى اموال را به تو بگويم.)

ص: 438

و اين عبارت تصريح دارد كه وجود نازنين حضرات معصومين علیهم السلام ، همان گونه كه به اين عالم ناسوت اشراف و احاطه دارند، به عالم برزخ نيز اشراف و احاطه داشته، و با ارواح همه انسان هادر ارتباط مى باشند، و همه عوالم در محضر آن انوار مقدّس است، و از آن ها اطّلاع كامل دارند. و همان گونه كه اوامر و نواهى اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام در اين عالم الزام آور است، اوامر و نواهى آن بزرگواران در عالم برزخ نيز الزام آور بوده، و بايد همگان اطاعت نمايند. مضافاً بر اين كه ارتباط با عالم برزخ چه از طريق خواب چنانچه در اين روايت تصريح شده است، و چه به طرق ديگر، امرش به دست امام علیه السلام است، و امكان پذير مى باشد.

معجزه چهارم: گفتگوی حضرت جواد الأئمّه علیه السلام با حيوانات

مرحوم مستنبط قدس سره مى فرمايد: در كتاب «الثّاقب فى المناقب» آمده است: علىّ بن اسباط گويد: همراه حضرت جواد الأئمه علیه السلام ، در حالی که حضرت سوار بر الاغى بودند، از كوفه خارج شدم. پس در بين راه، گلّه گوسفندى عبور مى كرد، که از میان آن گله گوسفندى جدا شده، و به سوى حضرت آمد. آن گوسفند وقتی نزديك حضرت رسيد، صدايى كرد. و حضرت جواد الأئمه علیه السلام آن را نگه داشتند، و به من امر فرمودند تا چوپان آن گله را حاضر کنم. من هم فرمایش حضرت را انجام دادم. وقتى چوپان آمد، حضرت جواد الأئمه علیه السلام به او فرمودند:

«أَيُّهَا الرَّاعِي! إِنَّ هَذِهِ الشَّاةَ تَشْكُوكَ وَ تَزْعُمُ أَنَّ لَهَا رَجُلَيْنِ وَ أَنَّكَ تَحِيفُ عَلَيْهَا بِالْحَلْبِ، فَإِذَا رَجَعَتْ إِلَى صَاحِبِهَا بِالْعَشِیِّ لَمْ يَجِدْ مَعَهَا لَبَناً، فَإِنْ كَفَفْتَ مِنْ ظُلْمِهَا، وَ إِلاَّ دَعَوْتُ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ يَبْتُرَ عُمُرَكَ. فَقَالَ الرَّاعِي: إِنِّي أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، وَ أَنَّكَ وَصِيُّهُ، أَسْأَلُكَ لَمَّا أَخْبَرْتَنِي مِنْ أَيْنَ عَلِمْتَ هَذَا الشَّأْنَ؟ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : نَحْنُ خُزَّانُ اللَّهِ عَلَى عِلْمِهِ وَ غَيْبِهِ وَ حِكْمَتِهِ، وَ أَوْصِيَاءُ أَنْبِيَائِهِ، وَ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ.(1)

(اى چوپان! اين گوسفند از تو شكايت دارد و گمان مى كند كه در دوشيدن شيرش به آن ستم مى کنى، چرا که وقتی شب نزد صاحبش برمى گردد شير ندارد، پس از

ص: 439


1- الثّاقب فى المناقب، ص425؛ عنه القطره، ج2، ص452؛ مدینة معاجز، ج7، ص396؛ عوالم العلوم، ج23، ص132

ستم نمودن به او دست بردار، و گرنه از خداوند درخواست مى كنم تا عمرت را كوتاه كند. چوپان عرض کرد: شهادت مى دهم كه معبودى جز خداوند نيست، وبه درستى كه حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فرستادهٔ خداوند است، و شما وصىّ و جانشين ایشان هستید. از شما مى خواهم به من خبر دهید که از كجا متوجّه اين امر شديد؟ حضرت جواد الأئمه علیه السلام فرمودند: ما اهل بیت خزانه داران دانش، و غيب و حكمت خداوند هستيم. و ما اوصياء پيامبران الهی و بندگان گرامی هستيم.)

علىّ بن اسباط گويد كلامى عظيم *** ز اعجاز ابن الرّضا آن امام كريم

ز كوفه برفتم به همراه آن مظهر کردگار *** و حال آن كه بود بر حمارى سوار

بديديم در بين راه از قضا *** يكى گلّه گوسفند در آن دشت بى انتها

جدا شد ز گلّه يكى زآن ميان *** بيامد به پيش شهِ اين جهان

بگفت آن به مولاى هر اِنس و جان *** بسى شِكوه از دست چوپان عيان

كه دوشد چنان شير من بى امان *** كه چيزى نماند برايم زآن

بفرمودحضرت كه حاضرکنم آن شبان *** ز ظلمى كه كرده بدان بى نشان

بفرمود گمان مى كند شاةِ زار *** ستم مى كنى بر غنم از قرار

بدوشى چنان شير آن گاه گاه *** كه چيزى نماند از آن شام گاه

چو آن مى رود نزد مالك خويش *** ندارد نمى شير جز قلب ريش

ستم كم كن از آن در اين مرغزار *** روا نيست ستم این چنين در گذار

و گرنه دعا مى كنم تا خدا *** كند كم ز عمرت به ملك بقا

چو بشنيد چوپان كلام امام *** كه دارد خبر از نهان آن گرام

بگفت به جواد الأئمّه امام و ولىّ *** گواهى دهم محضرت منجلى

كه نَبْوَد خدايى به غير از اِله *** فرستاده او محمّد بُوَد با چه جاه

وصيّش تويى سرورِ جملهٔ اولياء *** تويى جانشين بر همه انبياء

ص: 440

بگو با من اى سرور اين جهان *** چگونه بگفتى ز ظلم نهان

بفرمود جواد الأئمّه شه و مقتدا *** كه ماييم خزينه دار علم خدا

همان صاحبِ دانش و غيبِ يار *** به حكمت سرآمد همه روزگار

وصىّ همه انبياء و رُسل *** براى خدا بنده از جمعِ كل

براى همه سروری دل ربا *** به «سجّاد» گواه و امان از بلا

**********

معجزه پنجم: خارج كردن شمش طلا از زير سجّاده

عالم بزرگوار مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از مرحوم قطب الدّین راوندى قدس سره نقل كرده است: اسماعيل بن عبّاس هاشمى می گويد:

«جِئْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَوْمَ عِیدٍ، فَشَكَوْتُ إِلَیْهِ ضِیقَ الْمَعَاشِ، فَرَفَعَ الْمُصَلَّی وَ أَخَذَ مِنَ التُّرَابِ سَبِیكَةً مِنْ ذَهَبٍ، فَأَعْطَانِیهَا، فَخَرَجْتُ بِهَا إِلَی السُّوقِ، فَكَانَتْ سِتَّةَ عَشَرَ مِثْقَالاً.(1)

(روز عيدى خدمت حضرت جواد الأئم علیه السلام هرفتم، و به حضرت از تنگى معیشت زندگی خود شكایت نمودم. پس حضرت، سجّاده خود را بلند کردند و از بين خاك، شمش طلايى برداشتند و بعد آن را به من دادند. من نیز با شمش طلا به بازار رفتم، پس آن شمش شانزده مثقال طلا بود.)

نموده نقل اسماعيل بن عبّاس *** كه عيدى در کمال شور و احساس

برفتم نزد مولاى دو عالم *** جواد ابن الرّضا آن نور خاتم

نمودم شِكوه ها از تنگ دستى *** به نزد آن نگار جمله هستى

ص: 441


1- الخرائج و الجرائح، ج1، ص384؛ عنه البحار، ج50، ص49؛ عوالم العلوم، ج23، ص134؛ الثاقب في المناقب، ص526

كه ناگه زادهٔ ختم رسولان *** ز بهر من نمود اعجاز شايان

بلند بنمود نورِ آسمانى *** ز زير پاى خود سجّاده آنى

در آورد از دل آن خاك شمشى *** طلاى خالص و بس سودبخشى

به من داد از كرم شمش طلا را *** كه بود درمانِ بر فقر مبتلا را

چو رفتم نزد صرّافى ز خانه *** كه تبديلش كند بهرم شبانه

بشد بى هر كمى و عيب و اشكال *** دقيقاً جملگى شانزده مثقال

به يك اعجاز آن شمس فروزان *** شدم ايمن ز فقر در كلّ دوران

بُوَد باب الحوائج جان پاكش *** جهانى گشته مبهوت و هلاكش

به عشق مادرش زهرا به هر دم *** كند «سجّاد» را يارى دمادم

**********

در پایان این بخش دل نوشته ای از اشعار نگارنده، در مرثیهٔ یگانه پسر حضرت علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام ، حضرت جواد الأئمه علیه السلام آورده می شود. به امید آن که مورد قبول آن ولیّ نعمت بزرگوار و بنده نواز قرار گرفته، و با دعائی ارادتمند خویش را چونان همیشه مورد عنایات کرمانهٔ خود قرار دهند.

عالم امكان دگرگون گشته و اندر بلا *** از خدا بانگى رسيده بر همه خلق سرا

كاظمين گرديده يك بار دگر چون كربلا *** جملگى بر تن كنيد جامهٔ غم در هر كجا

حور و انس و جنّ و طيرِ در سما *** با هم و همچو تمامِ انبيا و اوليا

خاك غم برسر كنيد و جملگى بانگ عزا *** داغ ديده بار ديگر حضرت خير النّسا

بانگ شادى نشنوم در عالم و مُلك بقا *** اشك ريزان گشته اندر طوس باب او رضا

كس ننوشد قطره آبى دگر چون انبيا *** هر كجاى اين جهان از ظلم آن اهل ريا

زآن كه تشنه كُشته گَشته بى خطا *** حضرت ابن الرّضا از زهر كين اشقيا

با همه زخمِ زبانِ اُمِّ فضل بى حيا *** گوشهٔ حجره به دور از اهل بيتش در خفا

هر چه ناليده كنار حجره آن نور خدا *** از عطشى كه شده حادث ز زهر غم فزا

ص: 442

او نداده پاسخى در بين رقصش از قضا *** هلهله كرده به همراه زنانى در صبا

كرده بيش از اين جسارت بر ولىّ كبريا *** برده اندر پشت بام آن پيكر چون كيميا

پيكر ابن الرّضا سه روز بر ماتم سرا *** مانده همچو آن شهيد ذبح گشته از قفا

تا بتابد بر عزيز فاطمه نور و ضيا *** در تمام روز و در گرماى بى حد از جفا

تا شوند بيزار مردم از شه و والى ما *** بعد آن كه بو گرفت آن پيكرِ شاه سخا

ليك از بعد سه روز كلّ محلّ و آن فضا *** پر شد از بوى گلاب وعطر با لطف وعطا

كس نجويد سايه اى از بهر گرماى هوا *** چون كه مانده بر زمين همچو غريب نينوا

آن عزيزى كه بُوَد هم قبله و قبله نما *** باب حاجاتى كه از او مى شود حاجت روا

چونكه مردم جمع گشتند جمله با بانگ رسا *** از بويى كه مى رسيد بر شامهٔ اهل ولا

مثل جدّش كه ز زين افتاده با آن اعتلا *** اُمِّ فضلِ بى حيا آن پيكرِ درد آشنا

با تمام قسوت و با ظلم بس بى انتها *** در ميان مردمان از پشت بام كرده رها

زين مصيبت در جنان گرديده غوغايى به پا *** چون دلِ «سجّادِ» گشته بر شهِ عالم فدا

*********

ص: 443

معجزات حضرت امام علىّ بن محمّد التّقىّ الهادى علیهما السلام

اشاره

1. ارتباط با عالم برزخ

2. تبديل شدن ريگ هاى بيابان به طلاى ناب

3. تكلّم كردن به هفتاد و سه زبان

4. ملاقات يك نصرانى با امام هادى علیه السلام به اعجاز

5. تعظيم باد از حضرت امام هادى علیه السلام

ص: 444

معجزه اوّل: ارتباط با عالم برزخ

صاحب كتاب «الثّاقب فى المناقب» مى نويسد: ابراهيم بن بلطون از پدرش نقل مى كند كه گفت: من يكى از دربانان متوكّل عباسی بودم، پس روزى پنجاه غلام از منطقه خزر به او هديه شد. از این رو متوکل به من دستور داد تا آن ها را تحويل گرفته، و با آنان به خوبى رفتار کنم. پس چون يك سال کامل از اين قضیه گذشت، روزى من در مقابل متوكّل ایستاده بودم كه ناگاه حضرت امام هادى علیه السلام بر او وارد شدند. هنگامی که حضرت در جاي خود نشستند، متوكّل به من دستور داد كه غلامان او را از خانه هایشان خارج نمایم و آن ها را وارد مجلس کنم. از این رو من هم دستور او را اجرا نمودم.

«فَلَمَّا بَصُرُوا بِأَبِي الْحَسَنِ علیه السلام سَجَدُوا لَهُ بِأَجْمَعِهِمْ، فَلَمْ يَتَمَالَكِ الْمُتَوَكِّلُ أَنْ قَامَ يَجُرُّ رِجْلَيْهِ حَتَّى تَوَارَى خَلْفَ السِّتْرِ، ثُمَّ نَهَضَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام . فَلَمَّا عَلِمَ الْمُتَوَكِّلُ بِذَلِكَ خَرَجَ إِلَیَّ وَ قَالَ: وَيْلَكَ يَا بَلْطُونُ! مَا هَذَا الَّذِي فَعَلَ هَؤُلاَءِ الْغِلْمَانُ؟ فَقُلْتُ: لاَ وَ اللَّهِ، مَا أَدْرِي. قَالَ: سَلْهُمْ. فَسَأَلْتُهُمْ عَمَّا فَعَلُوا، فَقَالُوا: هَذَا رَجُلٌ يَأْتِينَا كُلَّ سَنَةٍ فَيَعْرِضُ عَلَيْنَا الدِّينَ، وَ يُقِيمُ عِنْدَنَا عَشَرَةَ أَيَّامٍ، وَ هُوَ وَصِیُّ نَبِیِّ الْمُسْلِمِينَ. فَأَمَرَنِي بِذَبْحِهِمْ، فَذَبَحْتُهُمْ عَنْ آخِرِهِمْ. فَلَمَّا كَانَ وَقْتُ الْعَتَمَةِ صِرْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ علیه السلام ، فَإِذَا خَادِمٌ عَلَى الْبَابِ فَنَظَرَ إِلَیَّ، فَلَمَّا بَصُرَ بِي قَالَ: ادْخُلْ، فَدَخَلْتُ،

ص: 445

فَإِذَا هُوَ علیه السلام جَالِسٌ، فَقَالَ: يَا بَلْطُونُ مَا صَنَعَ الْقَوْمُ؟ فَقُلْتُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! ذُبِحُوا وَ اللَّهِعَنْ آخِرِهِمْ، فَقَالَ لِي: كُلُّهُمْ؟ فَقُلْتُ:إِي وَ اللَّهِ. فَقَالَ علیه السلام : أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُمْ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَأَوْمَأَ بِيَدِهِ أَنِ ادْخُلِ السِّتْرَ، فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا بِالْقَوْمِ قُعُودٌ وَ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ فَاكِهَةٌ يَأْكُلُونَ.(1)

(وقتى چشم آن ها به امام هادى علیه السلام افتاد، همگى در مقابل حضرت به سجده افتادند. چون متوكّل اين صحنه را ديد، نتوانست خود را كنترل كند و خود را كشان كشان حركت داد، تا آن که پشت پرده پنهان شد. آن گاه امام هادى علیه السلام برخاستند و خارج شدند. وقتى متوكّل متوجّه شد كه امام علیه السلام مجلس را ترك فرمودند، نزد من آمد و گفت: واى بر تو اى بلطون! اين چه کارى بود كه آن غلام ها انجام دادند؟ گفتم: سوگند به خدا، من نمى دانم. گفت: از آنان بپرس. من از آن ها دربارهٔ كارى كه انجام دادند، سؤال کردم، آن ها گفتند: ايشان مردى هستند كه هر سال نزد ما مى آيند و ده روز نزد ما اقامت مى کنند و دين را بر ما عرضه مى نمایند. ایشان جانشين پيامبر مسلمان ها هستند. وقتى متوكّل از اين جريان باخبر شد، به من دستور داد همهٔ آن ها را سر ببرم. من هم تا آخرین نفر آن ها را سر بریدم. وقتی شب شد خدمت امام هادى علیه السلام رفتم، ديدم خادم كنار درب ايستاده، پس همین که چشم او به من افتاد، به من گفت: وارد شو. پس وارد شدم، در حالی که امام هادى علیه السلام نشسته بودند، پس فرمودند: اى بلطون! با آن غلام ها چه كردند؟ عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! سوگند به خدا، تا آخرین نفرشان ذبح شدند. حضرت به من فرمودند: همهٔ آن ها؟ عرض كردم: بله، سوگند به خدا. حضرت فرمودند: آيا دوست دارى آن ها را ببينى؟ عرض كردم: بله، اى فرزند رسول خدا! پس امام هادى علیه السلام با دست مباركشان اشاره فرمودند كه پشت پرده وارد شو. پس همین که وارد شدم، به ناگاه ديدم همهٔ آن ها نشسته اند، در مقابل آنان ميوه هايى می باشد كه مشغول خوردن آن ها هستند.)

ص: 446


1- الثّاقب فى المناقب، ص529؛ مدینة معاجز، ج7، ص491

شنيدم ز ابراهيم كلامى عجيب *** ز بابش دربانِ متوكّلِ نانجيب

كه روزى بيامد ز دشت خزر *** به عنوان هديه براى متوكّلِ بى پدر

پنجاه غلامِ تنومندِ يكتاپرست *** كه گفت به من آن كافرِ رذلِ پست

توجّه نمايم به جمله چنان هم نفس *** به نيكى و دور از همه خار و خس

چو بگذشت سالى از آن ماجرا *** به روزى برفتم به دربار او از قضا

بديدم كه وارد شده سرور و مقتدا *** به نزد عدویش در آن لحظهٔ پُر بلا

به ناگه متوكلِ غاصب بت پرست *** بگفت تا بيايند غلامان يكتاپرست

چو آوردم آنجا غلامان او *** شدند نزد هادی به سجده و در گفت وگو

متوكّل چو اين صحنه با چشم ديد *** به پشت حجابى ز خجلت خميد

چو خارج شد آن سرور اولياء *** ز دربار آن جان به دنيا فداء

بگفت با غضب آن خبيث لعين *** كه اين سجدهٔ آن غلامان چنين

چگونه ميسّر شده در جهان *** به دور از همه ما و اندر نهان

و حال آن كه ناديده اند تاكنون *** به گيتى و از اين سرا در بُرون

به جايى در اين وادى و سرزمين *** ولىّ نعمت و آن امام برين

بگفتم به ذات خداى كريم *** ندانم چرا سجده كردند به شاه عظيم

بگفت خود بپرس از غلامان ما *** چرا احترامى نمودند به آن مقتدا

چو گفتم به آنان كه اين احترام *** براى چه كرديد ز مولاى والا مقام

بگفتند كه آن سرورِ انس و جان *** بُوَد جانشينِ رسولِ جهانى عيان

به هر سال ده روز آيد همی نزد ما *** بگويد ز احكام دين از وفا

چو بشنيد متوكّل آن قصّه را *** بگفت تا زنم گردن جمله را

اطاعت نمودم ز امرش همی *** زدم گردن جمله را در دمی

چو رفتم شبى محضر آن امام *** ولىّ جهان معجز اندر كلام

نمود حضرت از آن غلامان سؤال *** چه كردید با آن غلامان به حال؟

ص: 447

بگفتم كه اى زادهٔ مصطفى *** به ذات الهى و بدر الدّجى

بكُشتم همه تك به تك بى گناه *** به تيغ گران و به يك صبح گاه

بفرمود امام دهم هادى و رهنما *** بخواهى ببينى تمام غلامانِ بى ادّعا؟

بگفتم بلى اى شهِ كائنات *** به دست تو باشد همه معجزات

به يكباره با دست اشارت نمود *** عجب معجزى را عنايت نمود

زدم پرده را چون كنارى به دست *** بديدم يكى معجز از شاه روز الست

بديدم همه آن غلامان يكتاپرست *** خورند ميوه با هم رفيقان مست

نه آن مستى از آب انگور پست *** چو «سجّاد» محو شهِ حقّ پرست

**********

معجزه دوّم: تبديل شدن ريگ هاى بيابان به طلا

در كتاب «الثّاقب فى المناقب» آمده است كه ابوهاشم جعفرى می گويد: همراه حضرت امام هادى علیه السلام از سامرّاء براى استقبال از عدّه اى که می خواستند وارد شوند، خارج شدیم. ولی ورود آن ها به تأخير افتاد؛ به همين خاطر، زيراندازِ زينِ اسب را كنارى قرار دادند تا حضرتش روى آن بنشيند. من هم از مركبم پايين آمدم، و در مقابل حضرت نشستم. حضرت براى من سخن مى فرمودند، من نیز از تنگ دستى نزد حضرت گِله كردم.

«فَأَهْوَى بِيَدِهِ إِلَى رَمْلٍ كَانَ عَلَيْهِ جَالِساً وَ نَاوَلَنِي مِنْهُ كَفّاً، وَ قَالَ: اتَّسِعْ بِهَذَا يَا أَبَا هَاشِمٍ! وَ اكْتُمْ مَا رَأَيْتَ، فَجِئْتُ بِهِ مَعِي وَ رَجَعْنَا فَأَبْصَرْتُهُ فَإِذَا هُوَ يَتَّقِدُ كَالنِّيرَانِ ذَهَباً أَحْمَرَ. فَدَعَوْتُ صَائِغاً إِلَى مَنْزِلِي، وَ قُلْتُ لَهُ: اُسْبُكْ لِي هَذَا، فَسَبَكَهُ وَ قَالَ لِي: مَا رَأَيْتُ ذَهَباً أَجْوَدَ مِنْهُ، وَ هُوَ كَهَيْئَةِ الرَّمْلِ، فَمِنْ أَيْنَ لَكَ هَذَا؟ فَمَا رَأَيْتُ

ص: 448

أَعْجَبَ مِنْهُ! قُلْتُ: هَذَا شَیْءٌ كَانَ عِنْدَنَا قَدِيماً تَدَّخِرُهُ لَنَا عَجَائِزُنَا عَلَى طُولِ الْأَيَّامِ.(1)ناگاه حضرت با دست مباركشان به ريگ هايى كه روی آن نشسته بودند، اشاره كردند، و مشتى از آن را به من عنايت نموده و فرمودند: اى اباهاشم! با اين ها به زندگىت وسعت بده، و آن چه ديدى را پنهان كن. وقتى برگشتيم آن ها را با خود آوردم، چون به آن ها نگاه كردم ديدم طلاى سرخى كه مانند آتش فروزان است، می باشد. پس زرگرى را به خانه ام دعوت كردم و به او گفتم: اين ها را براى من آب کن و در قالب بريز. او نیز طلاها را ذوب کرد و گفت: هرگز طلايى بهتر از اين نديده ام، اين طلا به شكل ريگ است، آن ها از كجا آورده اى؟ از اين شگفت تر نديده ام. گفتم: اين چيزى است كه از روزگار قدیم، پيرزنان ما در طول سال ها براى ما ذخيره كرده اند.)

بگفته ابو هاشم جعفرى *** به همراه مولاى انس و پرىّ

برفتم به استقبال جمعى برين *** ز سامره با سرورِ بهترين

چو رفتم به بيرون شهر با وَلىّ *** همان سرور و مقتدا و وصىّ

نيامد ز ره كاروان از رهى *** به تأخير گذشت لحظه هائی همى

لذا فرش كرديم جزئى زمين *** به زيراندازِ زين از بر نازنين

كه بنشيند آنجا امامِ كريم *** ولىّ خدا مقتداى عظيم

بفرمود حضرت برايم سخن *** چنانچه ببرد از تنم هر مِهَن

من از تنگ دستى نمودم گله *** به آن سرور و مقتداى همه

كه ناگه اشارت نمود آن امام *** به ريگ هاى صحرا بدون كلام

عنايت نمود سرور كائنات *** به من آن امام همه ممكنات

ص: 449


1- الثّاقب فى المناقب، ص532؛ اعلام الوری، ج2، ص118؛ بحارالانوار، ج50، ص138؛ رياض الأبرار فى مناقب الأئمّة الأطهار، ج2، ص532؛ المحجة البیضاء، ج4، ص320

يكى مشت زآن ريگ ها را عيان *** بفرمود سپس شاه هر انس و جان

به روزى خود وسعتى ده به حال *** و آن چه بديدى كنون در مجال

تو پنهان نما هر زمان و مكان *** ز جمله خلائق همه بى گمان

چو برگشتم از نزد شاه جهان *** بديدم همه ريگ ها در زمان

طلا گشته از معجز آن نگار *** همانند آتش فروزان ز يار

بدادم به زرگر ريگ هاى طلا *** كه قالب بريزد همه را جدا

چو زرگر بديد ريگ ها شام گاه *** بگفت كه نديدم چو آن هيچ گاه

شگفت وعجيب مثل ريگ از قضا *** همی خالص واقعاً پر بَها

چو پنهان كنم امر آن در جهان *** بگفتم به زرگر كه از بستگان

ز پيره زنان و همه ياوران *** ذخيره شده بهر ما ساليان

ز اعجاز شاه و ولىّ خدا *** طلا مى شود قلب«سجّاد» بى ادّعا

**********

معجزه سوّم: تكلّم كردن به هفتاد و سه زبان

مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از مرحوم ابن شهرآشوب و قطب الدّین راوندی قدس سرهما از ابو هاشم جعفرى نقل كرده است:

«دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَكَلَّمَنِی بِالْهِنْدِیَّةِ، فَلَمْ أُحْسِنْ أَنْ أَرُدَّ عَلَیْهِ وَ كَانَ بَیْنَ یَدَیْهِ رَكْوَةٌ مَلْأَی حَصاً، فَتَنَاوَلَ حَصَاةً وَاحِدَةً وَ وَضَعَهَا فِی فِیهِ وَ مَصَّهَا مَلِیّاً ثُمَّ رَمَی بِهَا إِلَیَّ فَوَضَعْتُهَا فِی فَمِی فَوَ اللَّهِ مَا بَرِحْتُ مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی تَكَلَّمْتُ بِثَلَاثَةٍ وَ سَبْعِینَ لِسَاناً أَوَّلُهَا الْهِنْدِیَّةُ.(1)

ص: 450


1- مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص408؛ الخرائج و الجرائح، ج2، ص672؛ عنهما البحار، ج50، ص136؛ الثاقب فی المناقب، ص533؛ اعلام الوری، ج2، ص117؛ مدینة معاجز، ج7، ص451

(وقتی خدمت امام هادى علیه السلام رسیدم، آن حضرت با من به زبان هندى صحبت فرمودند، و من نتوانستم به خوبى پاسخ ایشان را بدهم. و در آن وقت در مقابل آن حضرت، سطل كوچكى قرار داشت كه پر از سنگ ريزه بود. پس حضرت يكى از آن سنگ ريزه ها را برداشتند و در دهان مباركشان نهادند و قدرى آن را مكيد، و سپس آن را به من مرحمت فرمودند، من هم آن را در دهانم گذاشتم. به خدا قسم از نزد آنحضرت برنخاستم مگر اين كه مى توانستم با هفتاد و سه زبان صحبت کنم، كه اوّلين از آن ها هندى بود.)

بگفته ابو هاشم جعفرى راوى غيرتى *** برفتم بَرِ سرورم شاد و با رغبتى

چو وارد شدم بر شهِ انس و جان *** به هندى تكلّم نمود با من آن شه عيان

ولى در جواب ولىّ و امام جهان *** به خوبى ندادم به شه پاسخى بى گمان

به ناگه ز سطلى پر از سنگ ريز *** كه بود در بر و پيش روى امام عزيز

يكى را گرفت بر دهان آن ولىّ خدا *** مكيد سنگ را در دهان آن شه و مقتدا

چو قدرى مكيد مرحمت كرد به من *** به کامم نهادم چو آن سنگ را در زِمن

به ذات خداى جهان خالق هر بشر *** ز جا پا نگشتم به لطف الهى مگر

توانستم آنجا به اعجاز شاه الست *** تكلّم نمايم به هفتاد و سه زبان و لغت

كه از جملهٔ آن زبان ها به اعجاز شاه *** تكلّم نمودن به هندى بُوَد هر دم وشام گاه

به يك گوشهٔ چشمِ شاه و امام *** شود زنده عالم به گردون تمام

چو آنی به «سجّاد» ز روی کرم *** نگاهی کند در همان وقت و دم

شود همچو شمسی میان سما *** همان که بُده کمترین هر کجا

**********

ص: 451

معجزه چهارم: ملاقات يك نصرانى با امام هادى علیه السلام

مرحوم مستنبط قدس سره از مرحوم قطب الدّین راوندى قدس سره از هبة اللّه بن ابى منصور موصلى روايت نموده است: در ديار ربيعه(1)كاتبى نصرانى از اهالى كَفْرتوث(2)

به نام يوسف بن يعقوب بود كه بين او و پدرم دوستى و رفاقت بود. روزى به منزل ما آمد و خدمت پدرم رسيد. پدرم به او گفت: چه پيش آمده كه در اين وقت آمده اى؟ چه خبر تازه اى دارى؟

گفت: متوكّل مرا احضار نموده است، و نمى دانم نسبت به من چه قصدی دارد، ولی چون از اين قضيّه وحشت دارم، براى سلامتى خود صد دينار نذر كرده ام و آن ها را به همراه خودم آورده ام تا به امام هادى علیه السلام تقديم نمايم. پدرم گفت: توفيق بزرگی پیدا کرده ای كه چنين نذرى نموده اى. آن گاه با پدرم وداع كرد، و به دنبال مقصد خود رفت. بعد از چند روز دوباره نزد ما بازگشت در حالى كه خوشحال و خندان بود. پدرم به او گفت: قصّه و سرگذشت خودت را براى ما بیان كن. نصرانى گفت:

«صِرْتُ إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی وَ مَا دَخَلْتُهَا قَطُّ، فَنَزَلْتُ فِی دَارٍ وَ قُلْتُ أُحِبُّ أَنْ أُوصِلَ الْمِائَةَ إِلَی ابْنِ الرِّضَا علیه السلام قَبْلَ مَصِیرِی إِلَی بَابِ الْمُتَوَكِّلِ وَ قَبْلَ أَنْ یَعْرِفَ أَحَدٌ قُدُومِی. قَالَ: فَعَرَفْتُ أَنَّ الْمُتَوَكِّلَ قَدْ مَنَعَهُ مِنَ الرُّكُوبِ وَ أَنَّهُ مُلَازِمٌ لِدَارِهِ، فَقُلْتُ: كَیْفَ أَصْنَعُ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ یَسْأَلُ عَنْ دَارِ ابْنِ الرِّضَا؟ لَا آمَنُ أَنْ یُبْدَرَ بِی، فَیَكُونُ ذَلِكَ زِیَادَةً فِیمَا أُحَاذِرُهُ. قَالَ: فَفَكَّرْتُ سَاعَةً فِی ذَلِكَ، فَوَقَعَ فِی قَلْبِی أَنْ أَرْكَبَ حِمَارِی وَ أَخْرُجَ فِی الْبَلَدِ وَ لَا أَمْنَعَهُ مِنْ حَیْثُ یَذْهَبُ لَعَلِّی أَقِفُ عَلَی مَعْرِفَةِ دَارِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَ أَحَداً. قَالَ: فَجَعَلْتُ الدَّنَانِیرَ فِی كَاغَذَةٍ وَ جَعَلْتُهَا فِی كُمِّی وَ رَكِبْتُ، فَكَانَ الْحِمَارُ یَتَخَرَّقُ الشَّوَارِعَ وَ الْأَسْوَاقَ یَمُرُّ حَیْثُ یَشَاءُ إِلَی أَنْ صِرْتُ إِلَی بَابِ دَارٍ، فَوَقَفَ الْحِمَارُ فَجَهَدْتُ أَنْ یَزُولَ فَلَمْ یَزُلْ، فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ: سَلْ لِمَنْ هَذِهِ الدَّارُ؟ فَقِیلَ: هَذِهِ دَارُ ابْنِ الرِّضَا، فَقُلْتُ: اللَّهُ أَكْبَرُ، دَلَالَةٌ وَ اللَّهِ مُقْنِعَةٌ. قَالَ: وَ إِذَا

ص: 452


1- ديار ربيعة: محلّى بين موصل و رأس عين است
2- كفرتوثا: قريه بزرگى از توابع جزيزه است، بين آن و دارا پنج فرسخ فاصله است. و همچنين از قريه هاى فلسطين نيز مى باشد

خَادِمٌ أَسْوَدُ قَدْ خَرَجَ، فَقَالَ: أَنْتَ یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: انْزِلْ، فَنَزَلْتُ،فَأَقْعَدَنِی فِی الدِّهْلِیزِ، فَدَخَلَ، فَقُلْتُ فِی نَفْسِی: هَذِهِ دَلَالَةٌ أُخْرَی، مِنْ أَیْنَ عَرَفَ هَذَا الْغُلَامُ اسْمِی؟ وَ لَیْسَ فِی هَذَا الْبَلَدِ مَنْ یَعْرِفُنِی وَ لَا دَخَلْتُهُ قَطُّ. قَالَ: فَخَرَجَ الْخَادِمُ، فَقَالَ: مِائَةُ دِینَارٍ الَّتِی فِی كُمِّكَ فِی الْكَاغَذِ هَاتِهَا، فَنَاوَلْتُهُ إِیَّاهَا، قُلْتُ: وَ هَذِهِ ثَالِثَةٌ. ثُمَّ رَجَعَ إِلَیَّ، وَ قَالَ: ادْخُلْ، فَدَخَلْتُ إِلَیْهِ، وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ وَحْدَهُ، فَقَالَ: یَا یُوسُفُ! مَا آنَ لَكَ؟ فَقُلْتُ: یَا مَوْلَایَ! قَدْ بَانَ لِی مِنَ الْبُرْهَانِ مَا فِیهِ كِفَایَةٌ لِمَنِ اكْتَفَی، فَقَالَ: هَیْهَاتَ إِنَّكَ لَا تُسْلِم،ُ وَ لَكِنْ سَیُسْلِمُ وَلَدُكَ فُلَانٌ، وَ هُوَ مِنْ شِیعَتِنَا، یَا یُوسُفُ! إِنَّ أَقْوَاماً یَزْعُمُونَ أَنَّ وَلَایَتَنَا لَا تَنْفَعُ أَمْثَالَكُمْ، كَذَبُوا وَ اللَّهِ إِنَّهَا لَتَنْفَعُ أَمْثَالَكَ امْضِ فِیمَا وَافَیْتَ لَهُ فَإِنَّكَ سَتَرَی مَا تُحِبُّ، قَالَ: فَمَضَیْتُ إِلَی بَابِ الْمُتَوَكِّلِ، فَقُلْتُ: كُلَّ مَا أَرَدْتُ، فَانْصَرَفْتُ. قَالَ هِبَةُ اللَّهِ: فَلَقِیتُ ابْنَهُ بَعْدَ هَذَا، یَعْنِی بَعْدَ مَوْتِ وَالِدِهِ، وَ اللَّهِ وَ هُوَ مُسْلِمٌ حَسَنُ التَّشَیُّعِ، فَأَخْبَرَنِی أَنَّ أَبَاهُ مَاتَ عَلَی النَّصْرَانِیَّةِ وَ أَنَّهُ أَسْلَمَ بَعْدَ مَوْتِ أَبِیهِ وَ كَانَ یَقُولُ أَنَا بِشَارَةُ مَوْلَایَ علیه السلام .(1)

(به سامراء رفتم و حال آن که هرگز تا آن زمان سامراء را نديده بودم. پس چون در خانه اى منزل نمودم با خود گفتم: بهتر است قبل از آن كه نزد متوكّل بروم و كسى از آمدن من باخبر شود، اين مبلغ را به امام علیه السلام برسانم. و مى دانستم كه متوکل امام را از خارج شدن از خانه منع کرده، و ایشان خانه نشين هستند. با خودم گفتم چگونه یک مرد نصرانی از خانه ابن الرضا علیهما السلام سؤال کند؟ و ترس داشتم کسی این خبر را به متوکل برساند، و بیشتر موجب ناراحتی و عصبانیت او شود. لذا ساعتی در این مورد فکر کردم؛ تا آن که به دلم افتاد سوار الاغی شوم، و در شهر حرکت کنم، و بگذارم هر جا که حیوان می خواهد برود، شاید بدون این که از کسی سؤال کنم، از مکان خانهٔ حضرت آگاه شوم. از این رو دینارها را در کاغذی نهادم و آن ها را در آستینم قرار دادم. و بعد سوار شدم، پس الاغ از بازارها و کوچه ها به هر جا که

ص: 453


1- الخرائج و الجرائح، ج1، ص348؛ عنه البحار، ج50، ص144؛ و القطره، ج1، ص427

می خواست می رفت تا آن که به درب خانه ای رسید، و آنجا توقف کرد، پس هر چه سعی کردمکه الاغ حرکت کند، از جایش تکان نخورد. در آن وقت به غلام خود گفتم: سؤال کن این خانه متعلق به چه کسی است. گفت شد: این خانهٔ ابن الرضا علیهما السلام است. با خود گفتم: اللَّه اکبر، این خود دلیلی قانع کننده بر حقانیت ایشان می باشد. در همین موقع ناگاه غلام سیاه چهره ای از خانه خارج شد، و گفت: تو یوسف بن یعقوب هستی؟ گفتم: بله! گفت: پایین بیا. پس از مرکب پیاده شدم؛ و بعد مرا در راهرو حیاط نشاند، و خودش داخل خانه شد. با خودم گفتم: این دلیل دیگری بر حقانیت ایشان می باشد، از کجا این غلام نام مرا می دانست؟ و حال آن که در این شهر کسی مرا نمی شناسد و من تا کنون هرگز به این شهر نیامده ام. خادم باز خارج شده و گفت: صد دیناری را که در کاغذ گذاشتی، و در آستین قرار دادی را بده. پس آن ها را به او دادم و با خودم گفتم: این هم دلیل سوم! دوباره نزد من برگشت و گفت: داخل شو! پس محضر آن حضرت شرفیاب شدم، و حال آن که ایشان تنها نشسته بودند. بعد فرمودند: ای یوسف! هنوز وقت آن نرسیده که مسلمان شوی؟ گفتم: آن قدر دلیل مشاهده کردم که برای هر شخصی کافی است. فرمودند: هیهات، به درستی که تو مسلمان نمی شوی! ولی به زودی فلان فرزندت مسلمان می شود، و او از شیعیان ما است، ای یوسف! به راستی که برخی گمان می کنند محبّت ما برای امثال شماها سودی ندارد، به خدا قسم دروغ می گویند، به درستی که محبّت ما برای امثال شما هم سودمند است. به طرف آن چه تصمیم داشتی برو، چرا که آن چه را که دوست داری، خواهی دید و به آن می رسی! یوسف بن یعقوب می گوید: نزد متوکل رفتم و هر چیزی را که می خواستم، گفتم، و بعد برگشتم. هبه اللَّه گفته است: بعد از آن که یوسف بن یعقوب از دنیا رفت، من پسرش را دیدم که مسلمان شده بود و شیعه ای خوش عقیده بود. و او به من خبر داد که پدرش به مذهب نصرانیت از دنیا رفته و او بعد از مرگ پدرش مسلمان شده است. و دائم می گفت: من مژده مولایم امام هادی علیه السلام هستم.)

ص: 454

هبة اللّه موصلى، زادهٔ ابى منصور *** بگفته حديثى ز هر جهت پر شور

كه بود دوست پدرم از قضاى ربّانى *** يوسف بن يعقوبِ كاتب از مرام نصرانى

به يك زمان بيامد به ترس و صد وحشت *** به خانه پدرم ز جور آن خليفه پست

نمود شِكوه ز احضار خود به صد محنت *** به نزد آن متوكلِ هميشه از مى مست

بگفت كه كرده ام از براى حضرت هادى *** صد دينار نذرِ آن وَلىّ به بامدادى

كه در امان بمانم ز مكر آن جانى *** ز دست آن متوكل به ذكر سبحانى

بُوَد تمام آن ها به نزد من اكنون *** كه تقديم شاه نمايم ز ترس آن مجنون

سپس وداع كرد و برفت آن جوان نصرانى *** ز نزد ما به سوى سامره به ترسِ چندانى

چوبگذشت چندروزى زديدارماشبانگاهى *** به نزد ما دوباره بيامد به عشرت از شاهى

چو پرسيد پدرم ز سرگذشت او به تنهايى *** بگفت با شور ز اعجازهاى والايى

كه چون رسيدم به سامره به صبح شيدايى *** خطور كرد به قلبم به قبل هر جايى

روم به ديدن مولا امام تو هادى *** كنم وفا به نذرم به قصدِ دل شادى

ولى چگونه روم خانهٔ ولىّ خدا *** منى كه ندانم كجاست بيت شاه و سرا

و خائف از آن كه بپرسم از جايش *** ز ترس آن خليفه و يارانِ جويايش

شدم متحيّر كه از كجا و چه كس *** سراغ سرايش بگيرم اندر ترس

لذا رسيد به ذهنم به شوقِ ماه برين *** رها كنم افسار حيوان به روى زمين

به هر كجا كه حيوان برفت بى تدبير *** سواره به همراه او منم روم چو اسير

لذا جملهٔ دينارها به شوق زياد *** ميان صفحهٔ كاغذی نهادمى دل شاد

نهادم سپس آن را به آستينِ پيراهنم *** كه پنهان بماند ز خصم و اَهرمنم

توكّل نمودم به ذات إله و ولىّ خدا *** نشستم به مركب به عشق آن مولا

گذر نمود مركب از آن كوچه ها و سرا *** ز كويى به كوى دگر بدون خطا

كه ناگه توقّف نمود آن حمارِ بدونِ مهار *** به پيش سرايى به عشقِ شاه و نگار

هر آن چه بكردم كه راهش رود چون پيش *** حركت نكرد حتّى به يك قدم زآن بيش

ص: 455

بگفتم به غلامم كه بدون جلبِ نظر *** بپرس از نفرى كه هست به راه و گذر

كه ما در اين شهر و سرزمين گسترده *** مسافريم و بمانديم به كوچه درمانده

نموده ايم راه و طريق خود را گُم *** بمانده ايم در كار خود كه سردرگم

بُوَد ز كه اين سرا و اين خانه *** دگر از بهر ما نمانده يك چاره

بگفت آن عابرِ در راه با منِ مضطر *** بُوَد سرا و بيت ز ابن الرّضا شه و مهتر

تعجّب نمودم چو گفت با من او *** بُوَد اين خانه از امامِ بس خوش رو

چگونه آمده حيوانِ بدون مهارِ سوار *** به لطف و به اعجاز آن سرورِ روزگار

به درگاه آن سرور و شاهِ دين *** خودش كلّ اين كوچه ها اين چنين

بُوَد اين دليل بر امامتِ شاه جهان *** كه قانع كند هر كسى در جهان بى گمان

در آن لحظه درب سراى امام زمان *** نمود باز غلام سيه چرده اى ناگهان

بگفت با من آن خادمِ همچو ماه *** تويى يوسف بن يعقوب گم کرده راه

چو رفتم به دهلیزِ بيتِ امام *** شدم در تحیر به لحظه بدون کلام

چرا که نمود معجزِ دگری ولیِّ زندانی *** بگفت نام مرا قبل هر سخنی و نسیانی

چگونه بداند غلام نام من ز نهان *** و حال آن كه در اينجا مرا نديده عيان

سپس گفت به دالان خانه غلامِ ولیّ *** که سکه های جنابش که کرده ای تو خفی

به من بده اکنون که نذر خود به زمان *** ادا کنی ای یارِ خائف از عدوان

همان که نهادی میان کاغذی به خفا *** سپس نهادی به آستین خود به صبا

چو دادم به او كيسه را ز بعد دعا *** فزون شد تعجبم ز علم ولیّ خدا

شدم متحیر از آن دلائل مشهود *** که چگونه بداند ولیّ حضرت معبود

تعداد و جنس و مکان کرده نهان *** به قبلِ هر سخنی بدون کلام و نشان

ز بعد آن چو رسیدم بَرِ جناب وصیّ *** بفرمود زاده و سبطِ شاه و نبیّ

کنون که بدیدی ز ما بسی اعجاز *** چه گشته هویدا برایت از ایجا(1)

ص: 456


1- ایجاز یعنی: اجمال، اختصار، تلخیص، خلاصه، کوتاه

لذا به جنابش بگفتمی دل شاد *** به لطف جنابت بگشتمی ارشاد

که گفت جنابش به من همی هیهات *** اگر چه بدیدی دلائلی به حیات

ولی تو بمیری به مذهب کفار *** بدون قبول مرام من بدین اعصار

ولی بُوَد از شیعیان ما فلان پسرت *** که شیعه می شود از بعد مرگ پُر اثرت

بفرمود سپس آن امامِ ربانی *** که گمان می کنند جمعی ز معرفت خالی

محبّت و عشق چو تو به ما ز وفا *** بُوَد بی فایده به وقتِ روز جزا

چرا كه تو دورى ز حقّ و این آيين *** ندارى بهره اى چون ما،همی تو از اين دين

و حال آن كه دروغ است و دعوی اعدا *** دهد فايده عشق ما به همچو شما

سپس فرمود آن امامِ ارض و سما *** کنون رو نزد متوکل به صوت بس غرا

که نبینی ز او گزندی به لطف ذات إله *** از این رو چو از بَرِ آن شاه

برفتم به نزد آن متوکلِ به حقّ مکار *** به لطف جنابش ندیدمی ز شِرار

همی گزندی ز دست آن ملعون *** به یک نظری از ولیّ این گردون

بگفته راوى اين حديثِ گران و بس زيبا *** زبعدمرگ اين نصرانىِ محبِ حضرت مولا

بدیدم آن پسرش به جمع زنده دلان *** که گشته بود ز یارانِ شاهِ شهان

ز شیعیان آن مولای بس والا *** همی با اعتقادِ دو چندان وقلب بس شیدا

بگفت همان گونه كه مولايم بفرمود *** پدرم هر زمان بر كيش خود بود

نمی شد شیعه در أیّام عمرش *** بماند نصرانی اندر روز عُسرش

چو رفت او از جهان با دين باطل *** مسلمان من شدم با عشق كامل

من آن هستم كه مولايم بشارت *** بفرموده ز من با يك اشارت

بُوَد هر كس چو «سجّاد» عاشق او *** شود مولا شفيعش از همه رو

**********

ص: 457

معجزه پنجم: تعظيم باد از حضرت امام هادى علیه السلام

مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره مى فرمايد: سلمه كاتب گويد: يكى از خطباى متوكّل عباسی ملقّب به «هريسه» روزی به متوكّل ملعون گفت: كسى با تو در دبارگاهت آن گونه كه تو در مورد علىّ بن محمّد هادی علیه السلام رفتار مى نمايى، رفتار نمى كند؛ وقتى او وارد خانه تو مى شود، همه به او خدمت مى نمايند، و همواره براى ورود او پرده ها را از مقابل ایشان كنار مى زنند.

«فَأَمَرَ الْمُتَوَكِّلُ بِذَلِكَ، فَرَفَعَ صَاحِبُ الْخَبَرِ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام دَخَلَ الدَّارَ فَلَمْ یُخْدَمْ وَ لَمْ یَشِلْ أَحَدٌ بَیْنَ یَدَیْهِ السِّتْرَ، فَهَبَّ هَوَاءٌ فَرَفَعَ السِّتْرَ حَتَّی دَخَلَ وَ خَرَجَ، فَقَالَ: شِیلُوا لَهُ السِّتْرَ بَعْدَ ذَلِكَ، فَلَا نُرِیدُ أَنْ یَشِیلَ لَهُ الْهَوَاءَ.(1)

(از این رو متوكّل به همهٔ درباريان امر نمود كه ديگر براى آن حضرت خدمتى نكنید، و پرده ها را از مقابل ایشان كنار نزنید. در همان هنگام به یکباره كسى خبر داد كه علىّ بن محمّد علیهما السلام وارد خانه مى شوند، پس كسى بر آن حضرت خدمت نكرد، و پرده را در برابر حضرت كنار نزد. امّا وقتى حضرت امام هادى علیه السلام وارد شدند، بادى وزيد، و پرده را از مقابل حضرت كنار زد تا امام وارد شوند و موقع خروج هم همان گونه شد. لذا متوكّل از آن به بعد گفت: پس از اين براى ایشان پرده را كنار بزنيد، ديگر نمى خواهم باد براى ایشان پرده را كنار بزند.)

سَلَمهٔ كاتب بگفت يك خطيب *** ز خطباى دربار متوكّلِ نانجيب

به روزى بگفت به متوكّلِ بى پدر *** چرا خادمانِ سرايت همه سربه سر

بكوشند به تعظيم هادى امام بشر *** به رفتار نيك از همه سو و در

زنند بهر او پرده ها را كنار *** بكوشند به خدمت نمودن به اوبى قرار

كه از بهر تو حاكم اين جهان *** نكوشند چنان بى قرار بى گمان

نباشد روا اين چنين سرورا *** عنايت نمودن به ابن الرّضا نزد ما

ص: 458


1- مناقب ابن شهراشوب، ج4، ص406؛ عنه البحار، ج50، ص203

چو بشنيد متوكّل اين جملهٔ ناصواب *** ز روى حسادت بگفت با عتاب

به جمله غلامان و درباريانِ سرا *** چو آمد به دربار ما آن شه و مقتدا

كسى حقّ خدمت نمودن به نور خدا *** ندارد از اين پس به ملك بقا

نبايد كسى پرده از بهر شاه *** كنارى زند چون كه آيد بدين بارگاه

به ناگه بگفتند به او خادمان *** كه وارد شده سرورِ جملهٔ حاكمان

شده وارد اندر سراى شما *** به شور و شكوهى كه نَبْوَد به دولتسرا

چو وارد شد آن سرورِ دل ربا *** به فرمانِ آن كافرِ در عذاب و بلا

كسى از ميان همه نوكران *** چو ديدند ولىّ خدا در كران

عنايت نمی كردند به شاه جهان *** به يك خدمتى از میانِ تمامی ز جان

نكردند جمله ز مولا دمى احترام *** کناری زنند پرده ها را ز بهر امام

ولى چون كه وارد شد آن مقتدا *** به امر خداوند يكتا و آن كبريا

به ناگه وزيد باد به دربِ سرا *** بزد پرده را يك طرف از قضا

كه وارد شود آن شه باوقار *** به اعجازِ آن شاهِ والا تبار

چو ديد متوكّلِ دنيا پرست *** كه عالم بُوَد محو شاه الست

بگفت چون كه آمد به دربار ما *** دگر آن امام و شه و رهنما

زنيد پرده ها با همه احترام *** برایش کناری فقط از ریا

بُوَد باد و آب و همه ممكنات *** مطيع امام دهم در همه كائنات

نخواهم كه بار دگر بادها *** کنند احترام از جنابش به فريادها

كنارى زنند پرده را بهر او *** اطاعت كنند از شه ماه رو

كه گويد به صوت جلىّ وصف آن *** به شعرش چو «سجّاد» آن هم عيان

**********

ص: 459

معجزات حضرت امام أبى محمّد الحسن بن علىّ العسكرى علیهما السلام

اشاره

1. خبردادن از ضمير افراد

2. رسوا شدن جاثليق

3. نقش بستن نام امام حسن عسكرى علیه السلام بر روى سنگ

4. حاضر كردن ماهى از درياى هفتم

5. آگاهى امام علیه السلام از همه چيز

ص: 460

معجزه اوّل: خبر دادن از ضمير افراد

صاحب كتاب «كشف الغمّة» از محمّد بن حسن بن میمون نقل كرده است كه گفت: به حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام نامه اى نوشتم و در آن از فقر و تنگدستی شكايت كردم، سپس با خود گفتم: آيا حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نفرموده اند:

«الْفَقْرُ مَعَنَا خَيْرٌ مِنْ الْغِنَى مَعَ غَيْرِنَا، وَ الْقَتْلُ مَعَنَا خَيْرٌ مِنَ الْحَيَاةِ مَعَ عَدُوِّنَا. فَرَجَعَ الْجَوَابُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُحْصٍ أَوْلِيَاءَنَا إِذَا تَكَاثَفَتْ ذُنُوبُهُمْ بِالْفَقْرِ، وَ قَدْ يَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ مِنْهُمْ، كَمَا حَدَّثَتْكَ نَفْسُكَ: الْفَقْرُ مَعَنَا خَيْرٌ مِنَ الْغِنَى مَعَ غَيْرِنَا، وَ الْقَتْلُ مَعَنَا خَيْرٌ مِنَ الْحَيَاةِ مَعَ عَدُوِّنَا، وَ نَحْنُ كَهْفٌ لِمَنِ الْتَجَأَ إِلَيْنَا وَ نُورٌ لِمَنِ اسْتَبْصَرَ بِنَا وَ عِصْمَةٌ لِمَنْ اعْتَصَمَ بِنَا، مَنْ أَحَبَّنَا كَانَ مَعَنَا فِي السَّنَامِ الْأَعْلَى وَ مَنِ انْحَرَفَ عَنَّا فَإِلَى اَلنَّارِ.(1)

(فقر با ما از ثروت با غير ما بهتر است، و جان دادن در راه ما اهل بيت از زندگى كردن با دشمنان ما بهتر است. پس امام حسن عسكرى علیه السلام در جواب نامه نوشتند: خداوند عزّ و جلّ دوستان ما را وقتى كه گناهان انبوهى مرتكب شده باشند، مبتلا به فقر مى كند، [و فقر را وسيله پاك شدن آن ها قرار مى دهد،] با آن كه بسيارى از گناهان آن ها را مى بخشد. و همان طور كه با خودت گفتى: فقر با ما اهل بیت از ثروت با

ص: 461


1- كشف الغمّة، ج2، ص422؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص435؛ بحارالانوار، ج50، ص299

غير ما بهتر است، و كشته شدن در راه ما اهل بیت از زندگى كردن با دشمنان ما بهتر است. و ما پناه كسانى هستيم كه به ما پناهنده شوند، و نور و روشنايى هستيم براى كسانى كه از ما بينش و آگاهى بخواهند، و هر كه به ما متوسّل شود و به رشته ولايت ما چنگ زند او را حفظ مى كنيم. كسى كه ما را دوست بدارد، در مراتب عالى بهشت با ما خواهد بود، و كسى كه از ما روى بگرداند و از ما منحرف گردد، سرانجام او آتش است.)

يكى از شيعيان گفته شتابان *** نوشتم نامه اى بر نورِ رخشان

همان مسندنشين و نور تابان *** امام يازدهم، شمسِ فروزان

نمودم در آن شِكوه از مشکلات *** ز فقر و نداری و آن معظلات

ز بعدش بیامد به یادم کلامی بلیغ *** ز حضرت صادق عنایات او بی دریغ

كه فقر و نداری با اهل بیتِ رسول *** در اين گيتى از بهر جمله فحول

بُوَد بهتر از ثروتى بى شمار *** كه دور باشى از اهلِ بيتِ نگار

كما اين كه جان دادنِ در ره اهل بيت *** براى همه مردم از هر کجا و سرشت

بُوَد بهتر از زندگىِ خوش و دل گشا *** كنار عدوىِّ امام، در مساء و صبا

فرستادم آن نامه چون بهر شاه *** بيامد جوابش که هر جا و گاه

زمانى كه ياران ما در جهان *** گناهان بسيار نمایند بسی بى امان

گرفتار فقرى شوند در زمان *** به امر خدا جمله در هر كران

که آن فقر و فاقه همی هر گناه *** نماید دمی عفو اندر پگاه

چو بنوشتى آن نامه از بهر ما *** گذشت در ضمیرت همی از قضا

بُوَد فقر به همراهِ ما اهل بيت *** به سختى و با زحمتِ سرنوشت

بسى بهتر از ثروت و بودن لحظه اى *** كنار عدوئى كه دارد ز ما كينه اى

كما اين كه كشته شدن هر زمان ناروا *** برای همه اهل بیت رسول از وفا

ص: 462

بُوَد بهتر از زندگى بی غم و باصفا *** به همراه آن دشمنی که به ما هر کجا

نموده به عالم به هر دم بلا و جفا *** به یک شدّت و سختی غم فزا

هر آن كس كه آرد به ما از بلايا پناه *** پناهش دهيم گر چه باشد بسى پرگناه

كسى كه ز ما علم ودانش نمايد طلب *** چو نوريم برايش به سختى شب

هدايت كنيم او به سوى خدا *** چو نورى كه باشد برايش همى رهنما

هر آن كس توسّل نمايد به ما از صفا *** زند چنگ به دامان ما هر دمی بی ریا

نماييم حفظش به گيتى چو دولتسرا *** ز هر سختى اين جهان و تمامِ بلا

كسى كه بُوَد دوست دار ما در جهان *** بُوَد نزد ما در بهشت و جنان

هر آن كس که از ما به اعمال زشت *** شود منحرف هر دم از سرنوشت

سرانجام او آتش و دوزخ است *** گرفتار صد محنت از برزخ است

كنند لعن او را هميشه مدام *** تمام جهان همچو«سجّاد»زيبا کلام

**********

معجزه دوّم: رسوا شدن جاثليق

مرحوم علامه مجلسی و مرحوم مستنبط قدس سرهما از كتاب «الخرائج و الجرائح» و کتاب «مناقب» ابن شهرآشوب قدس سره نقل كرده اند كه علىّ بن حسن بن سابور می گويد: در زمان حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام سالى در سامرّاء خشكسالى شد. خليفه به حاجب و اهل كشور دستور داد تا همگی براى خواندن نماز استسقاء (طلب باران) به بيرون شهر بروند. لذا مردم سه روز پشت سر هم براى خواندن نماز استسقا از شهر خارج شدند و دعا كردند؛ ولى باران نباريد.

تا آن که روز چهارم، جاثليق به همراه مسيحيان و عدّه اى از راهبان به سوى صحرا رفتند. در ميان آنان راهبى بود، که وقتی دستش را برای دعا بلند کرد، بارش باران از آسمان شروع شد. وى روز بعد نيز براى دعا به صحرا رفت، و دومرتبه باران باريد. از این رو مردم با دیدن این ماجرا به شكّ افتادند، و از اين امر تحجب نمودند، و به دين مسيحيّت متمايل شدند. وقتی خبر این قضیه به خليفهٔ عباسی رسيد؛

ص: 463

«فَأَنْفَذَ الْخَلِیفَةُ إِلَی الْحَسَنِ علیه السلام وَ كَانَ مَحْبُوساً، فَاسْتَخْرَجَهُ مِنْ مَحْبَسِهِ وَ قَالَ: الْحَقْ أُمَّةَ جَدِّكَ فَقَدْ هَلَكَتْ، فَقَالَ: إِنِّی خَارِجٌ فِی الْغَدِ وَ مُزِیلُ الشَّكِّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی، فَخَرَجَ الْجَاثَلِیقُ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ وَ الرُّهْبَانُ مَعَهُ وَ خَرَجَ الْحَسَنُ علیه السلام فِی نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَلَمَّا بَصُرَ بِالرَّاهِبِ وَ قَدْ مَدَّ یَدَهُ، أَمَرَ بَعْضَ مَمَالِیكِهِ أَنْ یَقْبِضَ عَلَی یَدِهِ الْیُمْنَی وَ یَأْخُذَ مَا بَیْنَ إِصْبَعَیْهِ، فَفَعَلَ وَ أَخَذَ مِنْ بَیْنِ سَبَّابَتَیْهِ عَظْماً أَسْوَدَ، فَأَخَذَهُ الْحَسَنُ علیه السلام بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ: اسْتَسْقِ الْآنَ فَاسْتَسْقَی وَ كَانَ السَّمَاءُ مُتَغَیِّماً فَتَقَشَّعَتْ وَ طَلَعَتِ الشَّمْسُ بَیْضَاءَ. فَقَالَ الْخَلِیفَةُ: مَا هَذَا الْعَظْمُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ! قَالَ علیه السلام هَذَا رَجُلٌ مَرَّ بِقَبْرِ نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ، فَوَقَعَ إِلَی یَدِهِ هَذَا الْعَظْمُ وَ مَا كُشِفَ مِنْ عَظْمِ نَبِیٍّ إِلَّا وَ هَطَلَتِ السَّمَاءُ بِالْمَطَرِ(1)

(به ناچار از امام حسن عسكرى علیه السلام يارى طلبيد، و حال آن که حضرت در آن زمان در زندان بودند، لذا حضرت را از زندان خود آزاد نمود. و با ایشان عرض کرد: امّت جدّتان را دريابید كه هلاك شدند. امام حسن عسكرى علیه السلام فرمودند: من فردا خارج مى شوم و ان شاء اللّه شكّ و ترديد را از بين مى برم. روز سوّم که شد جاثليق به همراه راهبان از شهر خارج شدند. امام حسن عسكرى علیه السلام نيز به همراه برخى از يارانشان به صحرا رفتند. وقتى حضرت چشم مبارک حضرت به راهب افتاد و ديدند كه دستش را براى دعا بلند نموده، به برخى از غلامان خود امر فرمودند تا دست راست او را نگاه دارد، و آن چه ميان انگشتان دستش می باشد ار بگيرد. غلام، طبق فرمايش حضرت دست آن راهب را نگه داشت، و از بين دو انگشت سبّابهٔ او استخوان سياهى را گرفت. پس امام حسن عسکری علیه السلام آن را گرفتند. و بعد به راهب فرمودند: اكنون طلب باران کن، راهب طلب باران كرد، ولی اگر چه آسمان ابرى بود، امّا ابرها پراكنده شدند و خورشید نورانی آشكار شد. پس خليفه گفت: اى ابا محمّد! اين

ص: 464


1- مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص425؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص442؛ عنهما البحار، ج50، ص270؛ و القطره، ج2، ص482؛ الثّاقب فى المناقب، ص575؛ عنه و عن راوندی فی مدينة معاجز، ج7، ص621

استخوان چيست؟ امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: اين مرد از كنار قبر يكى از پيامبران عبور نموده، و اين استخوان را از قبر آن پيامبر برداشته است. و استخوان هيچ پيامبرى در زیر آسمان ظاهر نمى شود، مگر آن كه به زودى از آسمان باران مى بارد.)

زمانِ امام حسن عسكرى از قضا *** به سامره آمد يكى قحطى و صد بلا

ز خشكسالى مردم برفتند دعا و نماز *** كه استسقاء نمايند از آن خالقِ بى نياز

سه روزى برفتند مردمِ آن زمان *** به صحرا و خوانند نماز و دعا بى امان

و ليكن نيامد از آن آسمان بى گمان *** يكى قطره باران ز بهر كسى در جهان

به روز چهارم به صحرا برفت جاثِليق *** به همراه یاران و اطرافيانى كه بودند رفيق

چو كردند دعا راهبان، جمله اندر كيان *** شروعِ به بارش نمود ناگهان آسمان

دوباره به روز دگر جاثِليق و همه راهبان *** به صحرا برفتند، جمله با حاجبان

كه ناگه دوباره چو كردند دعا *** بباريد باران در آن وادى پر ريا

چو مردم بديدند آن صحنه از دشمنان *** به شكّ و به ترديد و سجده كنان

ز باران شدند جمله اندر شگفت *** تمايل نمودند همگی زخوب و ز زشت

به نصرانیت با دلی پاک و صاف *** از آن چه بکردند راهبان با خلاف

رسيد این خبر چون به صوت رسا *** به خلیفهٔ کرده به هر دم خطا

بشد ناگزير كه كند هر دمی التجا *** به مولای گردیده دل خون ز جور دغا

در آن موقع شاهنشه و آن ولىّ خدا *** به زندان گرفتار بود با دلی پُر بَها

لذا آن عدوی به حقّ رذل و پست *** خلیفهٔ جائر بی دین و هم بت پرست

به يارى طلب كرد سرور و شاه ما *** امام حسن عسكرى جان به جانش فدا

كه كن يارى اين امتِ جدّ خود *** و گر نه هلاك مى شوند جملهٔ پیل وخرد

بفرمود امام و ولىّ نعمت با وفا *** به فردا رود جمله شكّ ها به اذن خدا

ص: 465

چو در روز سوّم جاثِليق و همه كافران *** نمودند دعا بهر باران در آن خاوران

جنابش به همراه ياران بى ادّعا *** به صحرا برفت نزد آن راهبان بی دعا

چو دستش يكى راهبان زآن ميان *** بلند كرد ز بهر دعا در كنار همه بستگان

بفرمود شاه جهان به يكى بى بيان *** به دستت بگير دستِ آن راهبِ پُر زيان

و آن چه بُوَد بين انگشتانِ آن نابكار *** بیاور كه بينند همه خلقِ اين عالمِ در گذار

بديدند كه باشد ميان دو سبّابه اش *** يكى استخوانِ سیاهی که از حيله اش

نهان کرده در دست پر کینه اش *** ز پیغمبری پاک و پُر بینشش

امام چون كه آن استخوان را گرفت *** بفرمود به آن راهبِ كافرِ بد سرشت

طلب كن تو باران و اكنون دعا *** كه باران ببارد به كلِ زمين و سرا

هر آن چه دعا كرد آن راهبِ بى تبار *** پراكنده گشتند ابرها يك به يك آشكار

بتابيد آفتابِ درخشان ز اوج افق *** به خَلقِ جهان با همه خُو و خُلق

بپرسيد خليفه و حاكم، ز شاه و امام *** كه اين استخوان چيست نيكو مرام

بفرمود حضرت كه اين راهب نابكار *** به روزى ز قبر نبيى گذشت از قرار

چو ديد قبر آن سرور و شاهِ دين *** شده نبش و مانده تنش بر زمين

به حيلت يكى استخوان در نهان *** ز قبرش گرفت بين خلقِ جهان

كه از آن كند استفاده بدون افول *** به هر وقت و جايى به مثل فحول

چرا كه اگر استخوانِ تنِ يك نبىّ *** شود آشكار محضرِ ذاتِ ربِّ جلىّ

ببارد همى آسمان بى بديل ناگهان *** به امر إله و خداوندِ هر انس و جان

شود آسمان بهر پيغمبران عزیز *** چو «سجّاد» دل خون همی اشک ریز

**********

ص: 466

معجزه سوّم: نقش بستن نام امام علیه السلام بر روى سنگ

در بسیاری از کتب و مآخذ آمده است كه ابوهاشم جعفرى گويد: خدمت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بودم، که برای مردی از اهالی یمن اجازه خواستند، پس آن مرد وارد شد، و مردی زیبا و بلند قامت و خوش هیکل بود. وقتی وارد شد با اقرار به ولایت آن حضرت، به امام سلام نمود، و حضرت نیز با قبول ولایت او جواب سلامش را دادند، و دستور داد بنشیند. پس آن مرد کنار من نشست. با خودم گفتم: کاش می دانستم این شخص کیست! حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

«هَذَا مِنْ وُلْدِ الْأَعْرَابِیَّةِ صَاحِبَةِ الْحَصَاةِ الَّتِی طَبَعَ آبَائِی فِیهَا، ثُمَّ قَالَ: هَاتِهَا فَأَخْرَجَ حَصَاةً وَ فِی جَانِبٍ مِنْهَا مَوْضِعٌ أَمْلَسُ فَأَخَذَهَا وَ أَخْرَجَ خَاتَمَهُ فَطَبَعَ فِیهَا فَانْطَبَعَ وَ كَأَنِّی أَقْرَأَ الْخَاتَمَ السَّاعَةَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ، فَقُلْتُ لِلْیَمَانِیِّ: رَأَیْتَهُ قَطُّ؟ قَالَ: لَا وَ اللَّهِ وَ إِنِّی مُنْذُ دَهْرٍ لَحَرِیصٌ عَلَی رُؤْیَتِهِ حَتَّی كَانَ السَّاعَةَ أَتَانِی شَابٌّ لَسْتُ أَرَاهُ، فَقَالَ: قُمْ فَادْخُلْ، فَدَخَلْتُ ثُمَّ نَهَضَ وَ هُوَ یَقُولُ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَیْكُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ أَشْهَدُ إِنَّ حَقَّكَ لَوَاجِبٌ كَوُجُوبِ حَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ إِلَیْكَ انْتَهَتِ الْحِكْمَةُ وَ الْإِمَامَةُ وَ إِنَّكَ وَلِیُّ اللَّهِ الَّذِی لَا عُذْرَ لِأَحَدٍ فِی الْجَهْلِ بِهِ فَسَأَلْتُ عَنِ اسْمِهِ فَقَالَ: اسْمِی مِهْجَعُ بْنُ الصَّلْتِ بْنِ عُقْبَةَ بْنِ سِمْعَانَ بْنِ غَانِمِ بْنِ أُمِّ غَانِم(1)وَ هِیَ الْأَعْرَابِیَّةُ الْیَمَانِیَّةُ صَاحِبَةُ الْحَصَاةِ الَّتِی خَتَمَ فِیهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام .(2)

(این فرزند آن زن عرب بادیه نشین است که سنگریزه داشت. آباء گرامم نام خود را بر روی آن سنگ نقش زده اند. آن گاه حضرت رو به مرد یمنی نمودند و فرمودند: آن

ص: 467


1- قبلاً معجزه اى مشابه همين معجزه از بانوى مؤمنه ديگرى به نام حبابة الوالبيّة الأسديّه، نقل شد. و همان گونه كه صاحب كتاب «الثّاقب فى المناقب» در ذيل همين معجزه فرموده است، امّ غانم با حبابة الوالبيّة الأسديّه فرق مى كند، و اين معجزه براى دو زنِ مؤمنه اتّفاق افتاده است
2- الثّاقب فى المناقب، ص561؛ اعلام الورى، ج2، ص138؛ عنه البحار، ج50، ص302؛ مدينة معاجز، ج7، ص565؛ كشف الغمة، ج2، ص432؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص427؛ اصول کافی، ج1، ص347

سنگ را به من بده! سنگی بیرون آورد که یک طرف آن صاف بود. امام آن را گرفتندو انگشتر خود را بر روی سنگ زدند، سنگ نقش گرفت! گویی هم اکنون آن سنگ را می بینم که بر آن نقش بسته است: «حسن بن علیّ» در این موقع رو به مرد یمنی کردم و گفتم: آیا تا کنون امام علیه السلام را دیده بودی؟ گفت: نه، به خدا قسم مدّت ها است که آرزوی دیدار ایشان را داشتم تا همین ساعت که جوانی پیش من آمد که اکنون او را در اینجا نمی بینم. و گفت: از جای حرکت کن و داخل شو. من وارد شدم. سپس مرد یمنی از جای حرکت کرد، در حالی که می گفت: رحمت خدا و برکاتش بر شما خاندان رسالت که گروهی به هم پیوسته هستید. گواهی می دهم که حقّ شما واجب است، مانند وجوب حقّ امیر المؤمنین و ائمه بعد از آن حضرت صلوات اللَّه علیهم اجمعین. حکمت و امامت به شما رسید و شما آن ولیّ خداوند هستید که احدی را بهانه ای در ترک شناسایی شما نیست. از اسم آن مرد یمنی سؤال کردم، گفت: اسم من مهجع بن صلت بن عقبه بن سمعان بن غانم ابن ام غانم است. ام غانم همان زن اعرابی یمانی است که سنگ را به امیر المؤمنین علیه السلام داد، و حضرت بر آن مهر زده اند.)

و ابو هاشم جعفری که از اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام می باشد، در این مورد اشعار زیر را سروده است:

بِدَرْبِ الْحَصَا مَوْلًی لَنَا یَخْتِمُ الْحَصَی *** لَهُ اللَّهُ أَصْفَی بِالدَّلِیلِ وَ أَخْلَصَا

وَ أَعْطَاهُ رَایَاتِ الْإِمَامَةِ كُلَّهَا *** كَمُوسَی وَ فَلْقِ الْبَحْرِ وَ الْیَدِ وَ الْعَصَا

وَ مَا قَمَّصَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ حُجَّةً *** وَ مُعْجِزَةً إِلَّا الْوَصِیِّینَ قَمَّصَ(1)

مولای ما نزدیک درب، سنگریزه آن ها را مهر می کند که خدا با دلیل او را صاف و خالص فرموده است.

و خدا همه پرچم های امامت را به او سپرده، مثل موسی که شکافتن دریا و ید بیضا و عصا دارد.

ص: 468


1- اعلام الورى، ج2، ص138؛ عنه البحار، ج50، ص302؛ مدينة معاجز، ج7، ص565

و خدا انبیا را به هیچ حجّت و معجزه ای مجهز نکرد، مگر این که اوصیا را نیز به همهٔ آن ها مجهز فرمود .

بگفته ابوهاشم جعفرى زمان و روزگارى *** بُدَم محضر امام عسكرى از بهر كارى

كه آمد جوانى يمانى به ديدار مولا *** كه بيند امامش همان نور طاها

جوانى ز يارانِ حضرت، تنومند و زيبا *** به شوق زيادى رسيد محضر شاه و آقا

چو بنمود اظهارِ ولايت به آن شاه عالم *** سلام كرد به مولا و آن نور خاتم

ولايش پذيرفت به عشق وبه آن لطف بى حد *** جواب سلامش بداد مظهر نورِ سرمد

چو بنشست نزدم، آن جوان يمانى *** به خود گفتم اى كاش به لطفى جاودانى

كنون مى شناختم من او را به شادى *** كه دارد به دل عشق مولا و اين اعتقادى

كه ناگه خبر داد ولىّ خدا از ضميرم *** كه اين شخص بُوَد از عاشقان و يار ديرم

بُوَد فرزند آن زن عرب كه روزگارى *** بيامد محضر اجداد من با اعتبارى

كه اعجازى ببيند بر امامتِ ولىّ كبريايى *** اميرالمؤمنين آن مظهر و نورِ خدايى

لذا فرمود به او آن مظهرِ بارى به ساعت *** ز لطف و از كرم، با عزّت از روى درايت

بده سنگى به من تا نقش بنمايم به اعجاز *** همى نام خودم را روى آن در اين سرآغاز

از آن پس دائماً با شور بسیاری و حالى *** براى حفظ دينش هر زمان اندر كمالى

چو مى رسيد زمانِ سرورى هر امامى *** براى آن كه بيند معجزِ با احتشامى

ز هر يك از امامان هر زمان و هر مكانى *** به شوقى كه نگنجد وصف آن در هر بيانى

به نزد حضرتش مى رفت با شور تمامى *** كه سنگش را زند مهر هر امام نيك نامى

و اينك آن جوان آمده نزدم تا به آنى *** ز بعد مادرش در اين سرا و دار فانى

كنم ممهور سنگش را چو اجدادم به سانى *** كه ايمانش شود افزون با يك مهربانى

سپس فرمود امامِ عسكرى با بردبارى *** به آن جوان كه دارد سرور و بهتر نگارى

بده سنگى كه مانده در برت از نزد مادر *** كه چون اجداد خود مهرش زنم در ملكِ داور

ص: 469

چو داد آن سنگ را به حضرتش با دل گشايى *** نمود ممهور با مهرش امام چو كيميايى

بدون جوهرى نقش بست نام مستطابش *** به روى سنگ به اعجاز ولىّ بهر صوابش

كه گويى من ببينم نام مولا را هم اكنون *** كه نقش بسته«حسن بن علىّ»مولاى گردون

سپس گفتم به او كه تا كنون تو ديده بودى *** امام عسكرى را قبل از اين در يك شهودى

بگفت سوگند به بارى قبل از اينجا *** به عمر خود نديده بودى مولا به هر جا

بُدم عاشق ديدار جنابش ساليانى *** كه آمد نزد من ساعتى قبل نيكو جوانى

بفرمود كه اگر خواهى ببينى حضرت مولا *** به همراهم بيا بی هر کلامی شاد و هم تنها

چو گفت كه تا كنون در طول عمرم *** نديده بودم آن سرور و مولا را ز عذرم

بدانستم كه با علم خدايى و به اعجاز *** ز غيب گويد احوال يمانى را به حقّ چون راز

سپس در حال رفتن از كنار شاه محمود *** همى مى گفت باعشقى به آن مولاى مسعود

درود و رحمتِ آن ذات يكتاى الهى *** به اهل بيت كه باشند بر جهان پشت وپناهى

گواهى مى دهم كه حقّ تو اى شاه عالم *** چنان حقّ اميرالمؤمنين آن نفس خاتم

چو حقّ اهل بيت در اين سرا و كلّ هستى *** بُوَد واجب و لازم بر تمام خلقِ گيتى

چوپرسيدم كه اسمت چيست اى فرد يمانى *** زمان رفتنش از محضر نورِ جهانى

بگفت اسمم بُوَد «مِهْجَع»و ز ياران فدايى *** براى خاندانِ اهل بيت و آن رسولِ ماورايى

ز دودمان اُمّ غانم آن عزيز آسمانى *** چو «سجّاد» عاشق مولا به هر جا و زمانی

**********

معجزه چهارم: حاضر كردن ماهى از درياى هفتم

برخى از محدّثين و علما از ابو جعفر نقل كرده اند: به حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام عرض كردم: معجزه ويژه اى را به من نشان بدهید تا براى ديگران بازگو كنم. حضرت فرمودند:

ص: 470

«يَا ابْنَ جَرِيرٍ! لَعَلَّكَ تَرْتَدُّ. فَحَلَفْتُ لَهُ ثَلاَثاً، فَرَأَيْتُهُ غَابَ فِي الْأَرْضِ تَحْتَ مُصَلاَّهُ، ثُمَّ رَجَعَ وَ مَعَهُ حُوتٌ عَظِيمٌ فَقَالَ: جِئْتُكَ بِهِ مِنَ الْأَبْحُرِ السَّبْعَةِ، فَأَخَذْتُهُ مَعِي إِلَى مَدِينَةِ السَّلاَمِ، وَ أَطْعَمْتُ مِنْهُ جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِنَا.(1)اى پسر جرير! گويا دچار شكّ و ترديد شده اى؟! سه بار براى آن حضرت سوگند ياد كردم، آن گاه ديدم امام علیه السلام از جايگاه نماز خود پايين رفتند و در زمين ناپديد شدند، و پس از مدّتى در حالی که ماهى بزرگى در دست داشتند برگشتند، و فرمودند: اين ماهى را از درياى هفتم آورده ام. آن را گرفتم و با خود به مدينة السّلام بردم، و با آن از دوستان و آشنايان خود پذيرايى كردم.)

يكى از شيعيانِ با مروّت *** به امام عسكرى گفت با محبّت

نما بر من يكى معجزهٔ خاصّ *** كه تا قلبم شود مملوِّ اخلاص

كه آن را گويم از بهر عزيزان *** براى شيعيان با قلب سوزان

چو گفت او اين چنين با حضرت او *** طلب كرد معجزى از شاه خوش رو

به او فرمود آن نورِ الهی *** گرفتاری به شک هر چند گاهی

لذا در لحظه با حال خجالت *** براى سرور عالم به ساعت

قسم مى خورد به نزد شه به تكرار *** ندارم شبهه و شكّى چو اشرار

چو گفتا به ولىِّ جمله گيتى *** ندارم شبهه اى اى نور هستى

بديد که ناگهان مولاى عالم *** ز مصلاى نمازش نورِ خاتم

برفت پايين به ناگه با چه اعجاز *** به لحظه گشت پنهان همچو يك راز

گذشت چون مدّتى از رفتن شاه *** به داخل زمين آن هم به ناگاه

به همراه يكى ماهىِ تازه *** شه و مولاى ما برگشت دوباره

بفرمود كه من اين ماهى زيبا *** ز بهر تو به اعجازى هويدا

ص: 471


1- مدينة المعاجز: 7/575؛ دلائل الإمامة: 225؛ نوادر المعجزات: 376

گرفته ام كنون از بحر هفتم *** كه گردى مطمئن در بين مردم

ز بعد معجزِ آن نورِ يزدان *** ولىّ كائنات و روحِ ايمان

گرفت ماهى از آن مولاى خوبان *** چو رفت سوى مدينه كام يابان

پذيرايى نمود در شهر و خانه *** ز دوستانش به آن ماهى تازه

فضائلِ امام و شاه و مولا *** كند «سجّاد» را هر لحظه شيدا

**********

معجزه پنجم: آگاهى امام علیه السلام از همه چيز

مرحوم ثقة الإسلام كلينى قدس سره در كافى شريف از نصير خادم نقل كرده است: بارها شنيده بودم كه حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام با غلامان ترك و رومى و صقالبه(1)

خود به لغت و زبان خودشان صحبت مى كردند. و من از این مطلب من تعجب مى كردم و با خودم مى گفتم:

«هَذَا وُلِدَ بِالْمَدِينَةِ وَ لَمْ يَظْهَرْ لِأَحَدٍ حَتَّي مَضَي أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ لَا رَآهُ أَحَدٌ، فَكَيْفَ هَذَا، أُحَدِّثُ نَفْسِي بِذَلِكَ، فَأَقْبَلَ عَلَیَّ، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَي بَيَّنَ حُجَّتَهُ مِنْ سَائِرِ خَلْقِهِ بِكُلِّ شَیْءٍ وَ يُعْطِيهِ اللُّغَاتِ وَ مَعْرِفَةَ الْأَنْسَابِ وَ الْآجَالِ وَ الْحَوَادِثِ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَمْ يَكُنْ بَيْنَ الْحُجَّةِ وَ الْمَحْجُوجِ فَرْقٌ.(2)

(ايشان كه در مدينه متولّد شدند، و تا زمانی که پدر بزرگوارشان حضرت ابو الحسن علیه السلام وفات كردند، نزد كسى نرفتند و كسى ایشان را نديد [كه درس بخواند يا با اهل اين لغات و زبان ها مكالمه كند، و بدین وسیلهٔ همهٔ این زبان ها را یاد بگیرند]. من به اين موضوع فكر مى كردم كه ناگاه حضرت نزد من آمدند و فرمودند: همانا خداوند تبارك و تعالى حجّت خود را بر ساير مردم در همه چيز امتياز عنایت نموده، و علم به صحبت كردن به تمام زبان ها و دانستن انساب و زمان مرگ ها و

ص: 472


1- صقالبه بردگانى از اروپاى شرقى بودند
2- اصول کافی، ج1، ص509؛ بحارالانوار، ج50، ص268؛ مدينة معاجز، ج7، ص548؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص437

پيش آمدها را به امام عطا فرموده است. و اگر این گونه نبود، میان حجّت خداوند و سایر مردم، فرقی وجود نداشت.)

بگفته نصير، خادم شاه دين *** مكرّر شنيدم كه با خادمين

كند گفت وگو در زمانى طويل *** امام حسن عسكرى سرورِ بى بديل

به زبان هاى آن ها به مدّت مديد *** ز روى محبّت به لطفى حميد

و حال آن كه هر يك بُدند بى گمان *** ز اطراف گيتى تماماً عيان

ز اقصى نقاط جهانِ عظيم *** ز ترك و ز روم و صقالبه هاى فهيم

از اين گفت وگوى امامِ جوان *** با خادمانش كه هر يك بُدند توأمان

ز جايى از اين هستى و از كران *** به زبان هاى مختلفى آن چنان

تعجّب نمودم و گفتم به خود *** چگونه تكلّم نمايد شهِ پيل و خُرد

به زبانِ همه خلق اين كائنات *** و حال آن كه آن سرور ممكنات

به دنيا بيامد به شورى عيان *** به شهر مدينه همى بى گمان

همان گونه كه والدِ سرورش *** ابو الحسن آن نور پيغمبرش

نرفت نزد كسى ز خلق زمين *** كه آموزد از او كلامى برين

نديده به دنيا و گيتى كسى *** ملاقات نمايد به يك مجلسى

كسانى كه دانند لغاتى چنين *** كه در گفت وگوهاى بس دل نشين

بياموزد اين جملهٔ لهجه ها *** زبان هاى والا و این نکته ها

بُدَم دائماً فكر آن شاه دين *** كه اين علم ایشان چگونه چنين

به دست آمده بی کلاسی برین *** بدون معلّم و استاد و بی هر معین

كه ناگه به روزى شه و مقتدا *** بفرمود به من با صدايى رسا

بداده همانا خدای جهان *** به حجّتِ هر انس و هم جمله جان

به هر چيز و هر جا به طولِ زمان *** همى برترى بر همگان به كان

ص: 473

بُوَد حجّت حقّ سرآمد همه روزگار *** به خلق جهان با عنايات پروردگار

بداند همهٔ زبان هاى خلق خدا *** خبر دارد از مردمِ هر كجا

شناسد تمام قبائل به اين درّه ها *** بُوَد آگه از علم انساب و اين بنده ها

بُوَد آگه از مرگ اين خاكيان *** بداند حوادث و پيش آمدِ ساليان

بُوَد آگه از جمله بود و نبود *** از آن چه شده خلق به چرخ كبود

اگر كه نباشد چنين اى عزيز *** نباشد ميان امام و غيرش تمييز

بُوَد حجّت و نور ربّ جلىّ *** به خلق جهان برتر و منجلىّ

كه تا فرق حاصل شود در جهان *** ميانِ امام و خلائق بدون نهان

بدانند همه فرقِ شاه و گدا *** چو «سجّاد» شوند خادمش هر کجا

**********

در پايان اين قسمت، شعرى از نگارنده در مرثیه حضرت امام حسن عسکری علیه السلام آورده مى شود كه انشاء اللّه مورد قبول آن امام بزرگوار قرار گيرد.

عزاى ديگرى گرديده برپا *** ز جور معتم(1)در كلّ دنيا

شده در سامره يك بار ديگر *** همى خونين جگر آيتِ عظما

پريشان حال و گريان كلّ افلاك *** ز اشكِ ديدهٔ حضرت زهرا

به زهرى قلب مولاى دو عالم *** زده آتش ز بغض ذات يكتا

عجب زهرى كه برده طاقت شاه *** رمق را برده از پيكر مولا

چنان كرده نحيف مولاى گيتى *** كه افتاده ز پا يك باره برجا

ز زهرى كه خورانْد با بغض بسيار *** به آن شاه جهان و شير هيجا

ص: 474


1- ابوالعبّاس محمّد معتمد، پانزدهمين خلفه عبّاسى بود و چنانچه مرحوم علّامه مجلسى قدس سره نقل فرموده اند: معتمد عبّاسى لعنة اللّه عليه به وسيله زهر، حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام را مسموم كرد، كه در اثر آن زهر در هشتم ماه ربيع الأوّل سال 260 ه.ق امام حسن عسكرى علیه السلام به شهادت رسيدند. «تاريخ چهارده معصوم (جلاء العيون)، ص998»

شده در لرزه آن قامت رعنا *** به هنگام مناجاتش به نجوا

چو خواهد كه بنوشد بهر درمان *** از آن شربت و داروى اطبّا

ز دست دلبرش با مهربانى *** همان مهدى و شاه و سرور ما

خورد بر ظرفِ داروها به تكرار *** دمادم و همى جمله ثنايا

كه از آن لرزش و ضعف فراوان *** نخورد زآن مصطكى آن شاه بُرنا

در آغوش پسر، دردانه فرزند *** به زهر كين امام و نور طاها

به شهر سامره از جور اغيار *** امام ما دگر از ظلم اعدا

بشد مسموم ز بعد ظلم بسيار *** شهيد از بعد اجدادش چو بابا

كه سوزد تا قيامت قلب ياران *** چنان «سجّاد» و جمله خلقِ شيدا

**********

ص: 475

معجزات كاشف الأحزان و خليفة الرّحمان، المهدىّ من آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم الحجّة بن الحسن علیهما السلام

اشاره

1. استوار شدن مؤمنين به بركت امام علیه السلام

2. خبردادن حضرت ولىّ عصر علیه السلام از ضمير فردى

3. عبور ياران حضرت ولىّ عصر علیه السلام بر روى آب

4. خبردادن حضرت ولىّ عصر علیه السلام از غيب

5. آگاهى حسين بن روح علیه السلام

ص: 476

معجزه اوّل: استوار شدن مؤمنين به بركت امام علیه السلام

شيخ اقدم، مرحوم شیخ صدوق قدس سره از شكافنده علوم، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام ، و ايشان از آباء و اجدادشان از حضرت امير المؤمنين علیه السلام نقل مى كند كه مولا روزى به منبر فرمودند:

«يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ أَبْيَضُ اللَّوْنِ مُشْرَبٌ بِالْحُمْرَةِ مُبْدَحُ الْبَطْنِ عَرِيضُ الْفَخِذَيْنِ عَظِيمٌ مُشَاشُ الْمَنْكِبَيْنِ بِظَهْرِهِ شَامَتَانِ شَامَةٌ عَلَى لَوْنِ جِلْدِهِ وَ شَامَةٌ عَلَى شِبْهِ شَامَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم لَهُ اسْمَانِ اسْمٌ يَخْفَى وَ اسْمٌ يَعْلُنُ فَأَمَّا الَّذِي يَخْفَى فَأَحْمَدُ وَ أَمَّا الَّذِي يَعْلُنُ فَمُحَمَّدٌ، إِذَا هَزَّ رَايَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَلاَ يَبْقَى مُؤْمِنٌ إِلاَّ صَارَ قَلْبُهُ أَشَدَّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِيدِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى قُوَّةَ أَرْبَعِينَ رَجُلاً وَ لاَ يَبْقَى مَيِّتٌ إِلاَّ دَخَلَتْ عَلَيْهِ تِلْكَ الْفَرْحَةُ فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ فِي قَبْرِهِ وَ هُمْ يَتَزَاوَرُونَ فِي قُبُورِهِمْ وَ يَتَبَاشَرُونَ بِقِيَامِ الْقَائِمِ صلوات اللّٰه عليه.(1)

ص: 477


1- ترجمه كمال الدّين و تمام النّعمة، ج2، ص560؛ بحارالانوار، ج51، ص35؛ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج5، ص351؛ الخرائج و الجرائح، ج3، ص1150

(در آخر الزّمان مردى از فرزندان من ظهور می كند كه رنگشان سفيد متمايل به سرخى می باشد و شكم ایشان فربه و ران هايشان سطبر و شانه هايشان قوى است. ودر پشت ایشان دو علامت می باشد؛ يكى به رنگ پوست مبارکشان و ديگرى شبيه مهر نبوّت پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم است، و دو نام دارند؛ يكى پنهان و ديگرى آشكار، امّا نام نهان ایشان احمد است، و نام آشكارشان محمّد می باشد، و چون پرچم ایشان به اهتزاز دربیايد از مشرق تا مغرب را تابان می كند، و دست مبارکشان را بر سر بندگان قرار می دهند، و دل مؤمنان از بركت آن چون پاره آهن استوار می گردد و خداوند تبارك و تعالى توانايى چهل مرد را به ایشان عنایت می کند. و مؤمنانى كه از دنيا رفته اند، خوشحالى ظهور در آن عالم به دل هاى آن ها وارد مى شود، و آن ها به ديدار يكديگر می روند و ظهور آن حضرت را به هم مژده می دهند.)

بفرمود اميرالمؤمنين بر روى منبر *** كه از فرزندان من فرديست مهتر

سفيدرو و متماميل به سرخى *** بطين و ران سطبر، با حسنِ خلقى

قوى شانه و در پشتش علامت *** يكى به رنگ پوستش با ملاحت

و خال ديگرى بر شانه دارد *** نشانى از رسول شاهانه دارد

دو نام او، يكى گرديده پنهان *** كه آن احمد بود از بهر جانان

و نامِ ديگرِ آن روح ايمان *** بُوَد نامِ محمّد شاه دوران

كه باشد آشكار از بهر ياران *** تمام شيعيان و غم گساران

به هنگام ظهورِ نور سرمد *** رود غم از جهان با شوقِ بى حد

چو آن شه پرچمش را برفرازد *** نوايش عالمى را شاد سازد

شود تابان و نورانى جهانى *** ز شرق و غرب تا ادنى مكانى

چو دستش را كشد آن شاه خوبان *** به سر بندگان و جمله ياران

قلوبِ مؤمنان به لطف آن شاه *** شود چون پارهٔ آهن به ناگاه

خدا به کلّ يارانش به خاور *** دهد توانِ چهل مرد دلاور

ص: 478

تمام مؤمنانِ خفته در خاك *** ز ظهورِ سَرور و مولاى افلاك

شوند خوشحال وهر دم جمله مسرور *** كنند ديدار از هم جمله پُر شور

دهند مژده به هم ظهور مولا *** به برزخ جملگان گرديده شيدا

كند عالم ز بهر شاه غوغا *** دهد «سجّاد» سر در راه آقا

**********

توضيح: يكى از معجزات وجود اقدس و نازنين ولىّ اللّه الاعظم، حضرت ولىّ عصر روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء در زمان ظهور موفور السّرور حضرتْ اين است كه به بركت اشاره دستى از طرف حضرت بقيّة اللّه الاعظم عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف عقول انسان ها كامل مى شود، و مردم در زمان دولت كريمه امام زمان علیه السلام از آن جايى كه عقولشان كامل شده است، اعتقادى راسخ پيدا مى كنند؛ لذا در يكى از فقرات حديث مذكور، حضرت مولا اميرالمؤمنين علیه السلام مى فرمايند:

«وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَلاَ يَبْقَى مُؤْمِنٌ إِلاَّ صَارَ قَلْبُهُ أَشَدَّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِيدِ.»

يعنى به بركت اين كه امام زمان علیه السلام دست مبارکشان را بر سر بندگان قرار مى دهد و عقول آن ها كامل مى شود، موجب مى گردد كه مردم علمشان زياد گردد، و در اطاعت از حضرت ولىّ عصر عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف و اعتقاد به عقائد و احكام شريعت سيّد المرسلين صلی الله علیه و آله و سلم استوار، و ايمانى كامل پيدا كنند، و قلوب آنان چونان پاره آهن استوار باشد.

از همين رو در روايت ديگرى كه شبيه به همين فقره است، وجود نازنين شكافنده علوم، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام مى فرمايند:

«إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ اَلْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهَا أَحْلاَمَهُمْ(1)

ص: 479


1- بحارالانوار، ج52، ص328

(هنگامى كه قائم ما قيام كند، دست خود را برسر بندگان قرار مى دهند، و با آن، عقل هاى آن ها را از پراكندگى نجات داده و متمركز مى سازند، و قدرت انديشه آن ها را كامل مى گرداند.)و به همين جهت عصر ظهور، و در زمان دولت كريمه حضرت ولىّ عصر عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف، عصر تكامل علم و دانش مى باشد. چنانچه وجود نازنين امام بحقّ ناطق، حضرت جعفر بن محمّد الصّادق علیه السلام مى فرمايند:

«الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ، فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ، فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا علیه السلام أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً، فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً.(1)

(علم و دانش بيست و هفت حرف است، آن چه تاكنون همه پيامبران آورده اند، دو جزء بيشتر نبوده، و مردم تا امروز از دو حرف آن آگاهى دارند؛ وقتى قائم ما علیه السلام قيام نمايد، بيست و پنج حرف ديگر را آشكار مى نمايند و در بين مردم گسترش مى دهند، و آن دو حرف را نيز به آن ضميمه نموده و بيست و هفت حرف در ميان مردم منتشر مى گردد.)

آرى اگر چه انسان ها در علوم مختلف پيشرفت هاى حيرت انگيزى كرده اند، امّا همه آن ها و آن چه تا قبل از ظهور حضرت ولىّ عصر عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف حاصل شود، از دو جزء از بيست و هفت جزء علم تجاوز نمى كند، و بقيّه آن در زمان ظهور امام زمان علیه السلام حاصل مى شود، و به اعجاز حضرت ولىّ عصر علیه السلام به منصه ظهور مى رسد.

معجزه دوّم: خبردادن حضرت ولىّ عصر علیه السلام از ضمير فردى

مرحوم شيخ حرّ عاملى قدس سره در كتاب «إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات» مى فرمايد: فضل بن شاذان در كتاب «اثبات الرّجعة» از ابراهيم بن محمّد نقل كرده است كه گفت: هنگامى كه عمرو بن عوف - حاكم آن وقت - تصميم به قتل من گرفت، ترس فراوانى به من دست داد. از

ص: 480


1- بحارالانوار، ج52، ص336

این رو با اهل و عيال خود وداع كردم و به طرف خانهٔ امام حسن عسكرى علیه السلام رفتم تا با آن حضرت نيز وداع كنم؛ و حال آن که تصمیم داشتم فرار كنم.«فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ رَأَیْتُ غُلاَماً جَالِساً فِی جَنْبِهِ وَ کَانَ وَجْهُهُ مُضِیئاً کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ فَتَحَیَّرْتُ مِنْ نُورِهِ وَ ضِیَائِهِ وَ کَادَ یُنْسِینِی مَا کُنْتُ فِیهِ، فَقَالَ: یَا إِبْرَاهِیمُ! لاَ تَهْرُبْ فَإِنَّ اللَّهَ سَیَکْفِیکَ شَرَّهُ فَازْدَادَ تَحَیُّرِی، فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام : یَا سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ! مَنْ هَذَا وَ قَدْ أَخْبَرَنِی بِمَا کَانَ فِی ضَمِیرِی؟ قَالَ: هُوَ ابْنِی وَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی.(1)

(چون خدمت آن حضرت رسيدم، پسر بچّه اى را ديدم که در كنار ایشان نشسته بودند، و صورت مبارکشان مانند ماه شب چهارده، نورانى بود، به نحوى كه از نور و درخشانی آن متحيّر شدم و نزديك بود آن چه مى دانستم را فراموش كنم. ناگاه فرمودند: اى ابراهيم! فرار نكن؛ زيرا خداوند متعال شرّ او را از تو كفايت مى كند. پس تعجبم زيادتر شد. لذا به امام حسن عسكرى علیه السلام عرض كردم: مولاى من، اى فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ! اين پسربچّه كيست كه از باطن من خبر دادند. فرمودند: ایشان فرزند من هستند، و پس از من جانشين من خواهند بود.)

ابراهيم بن محمّد گويد در زمانى *** كه عمرو بن عوف آن حاكمِ كافرِ فانى

به يكباره گرفت تصميم بر قتلم نهانى *** شدم خائف از آن تصمیم آنی

وداع كردم به وقت و روزگارى *** همی با اهل خود در غم گسارى

ز بعد آن چو از بهر وداعِ با امامم *** برفتم محضر آن سرورِ زیبا کلامم

بديدم محضر آن حضرت نيكو خصالى *** نشسته کودک و دردانهٔ مولی الموالی

درخشان صورت وچون ماه و اندر نونهالى *** كه من را كرد سرگردان جمالش در مجالى

سپس فرمود آن محبوبِ باری *** بمان در شهر خود با قلبِ شادى

ص: 481


1- إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج5، ص328

نبينى لحظه اى آسيبِ حادى *** خدا حفظت كند از هر بلايى

فرار لازم نباشد از مكانى *** ز دست حاكمِ ظالمِ جانى

چو بشنيدم از آن حضرت كلامى *** كه آگه باشد از حالم تمامى

بگفتم به امام عسكرى با بى قرارى *** كه باشد اين پسر، كه در گذارى

بداند حال من را بس هویدا *** بدون هر کلامی خوب و والا

بفرمود حضرتش این نور غائب *** بُوَد فرزند من بر جمله صاحب

که از بهر جنابش جمله افراد *** چو «سجّاد» جان دهند با نغمه ای شاد

**********

معجزه سوّم: عبور ياران حضرت ولىّ عصر علیه السلام بر روى آب

مرحوم علامهٔ مجلسی قدس سره مرحوم نعمانى قدس سره نقل فرموده است: هنگامى كه حضرت قائم علیه السلام قيام می فرمایند، در اطراف و اكناف زمين، در هر طرف شخصى را روانه مى كنند، و به او مى فرمايند:

«عَهْدُكَ فِی كَفِّكَ، فَإِذَا وَرَدَ عَلَیْكَ مَا لَا تَفْهَمُهُ وَ لَا تَعْرِفُ الْقَضَاءَ فِیهِ فَانْظُرْ إِلَی كَفِّكَ وَ اعْمَلْ بِمَا فِیهَا. قَالَ: وَ یَبْعَثُ جُنْداً إِلَی الْقُسْطَنْطِینِیَّةِ فَإِذَا بَلَغُوا إِلَی الْخَلِیجِ كَتَبُوا عَلَی أَقْدَامِهِمْ شَیْئاً وَ مَشَوْا عَلَی الْمَاءِ، فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِمُ الرُّومُ یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ، قَالُوا: هَؤُلَاءِ أَصْحَابُهُ یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ، فَكَیْفَ هُوَ فَعِنْدَ ذَلِكَ یَفْتَحُونَ لَهُمْ بَابَ الْمَدِینَةِ، فَیَدْخُلُونَهَا فَیَحْكُمُونَ فِیهَا بِمَا یُرِیدُونَ.(1)

(دستور كار تو در كف دستت مى باشد، هر زمان دچار مشكلى شدى، و اتّفاقى برايت رخ داد كه آن را نفهميدى، به كف دستت نگاه كن و به آن چه در آن مى بينى عمل كن. فرمود: و لشكرى به سوى قسطنطنيه (استانبول) مى فرستد، پس آن ها هنگامى كه كنار خليج مى رسند، بر قدم هاى خود چيزى مى نويسند و بر روى آب

ص: 482


1- غيبت نعمانى، ص443؛ عنه البحار، ج52، ص365

راه مى روند. روميان كه راه رفتن آن ها را بر روى آب مشاهده مى كنند، با خود مى گويند: اين ها اصحاب او هستند و چنين قدرتى دارند؛ پس خود ایشان چگونهخواهد بود. در اين هنگام دروازه شهر را به روى آن ها باز مى كنند و آن ها با پيروزى وارد شهر مى شوند و آن گونه كه مى خواهند دربارهٔ آن ها فرمان مى دهند.)

چو آيد زمانِ ظهور امام زمان *** فرستد به اقصى نقاط و تمامِ جهان

يكى حاكمِ عادل و خوش بيان *** و گويد به او هر زمان و مكان

شدى مبتلاى به مشكل به آن *** و يا رخ نمود اتّفاق و بلا ناگهان

كه از حلّ آن گشته اى ناتوان *** نظر كن كف دست خود بى امان

كه دستور كارت به طول زمان *** نوشته شده روى آن بى گمان

از آن جمله شخصى ز صاحب دلان *** به همراه يك لشكر از مخلصان

به قسطنطنيّه به لطفى نمايد روان *** كه يارى نمايند تمامِ خلائق عيان

چو آن لشكر حقّ رسد شادمان *** به خليج و به درياى آن سامان

نويسند به اقدام خود زآن ميان *** يكى جمله اى زير آن آسمان

كه به يُمن آن همگى جاودان *** روند روى آب جمله پير و جوان

چو بينند كه راه مى روند مؤمنان *** به اعجاز كامل به آب روان

بگويند به خود جملهٔ روميان *** كه باشد امام زمان آن شه مهربان؟

كه دارد چنين ياورانى در آن آستان *** همه صاحب اين كراماتِ پيغمبران

كسى كه بُوَد جمله ياران او توأمان *** چنين صاحبِ قدرتى درهمه كهكشان

چگونه بُوَد او خودش در كيان *** مطيعش بُوَند خاكيان همچوافلاكيان

لذا روميان داده از كف عنان *** به شوق وصال امير همه عارفان

گشايند دروازه ها شادمان و دوان *** به عشق ولىّ نعمت جمله كرّوبيان

همان كه ملائك نهند ساليان *** چو«سجّاد»سر بر سرايش به آه وفغان

ص: 483

معجزه چهارم: خبر دادن حضرت ولىّ عصر علیه السلام از غيب

مرحوم مستنبط قدس سره مى فرمايد: در كتاب «الثّاقب فى المناقب» آمده است: احمد بن ابى روح مى گويد: روزى بانويى فاطمى از مردم دينور نزد من آمد و گفت: اى پسر ابى روح! تو در شهر ما از جهت پرهيزكارى مطمئن ترين افراد هستى، مى خواهم امانتى را به تو بسپارم و آن را به عهده تو مى گذارم تا به اهلش برسانى و بپذيرى و انجام دهى. گفتم: ان شاء اللّه انجام مى دهم.

گفت: در اين كيسه سربسته، چند درهم است، آن را باز نكن و در آن نگاه نكن تا آن را به كسى كه تو را از محتواى آن آگاه سازد، برسانى. در ضمن، اين هم گوشواره من است - كه ده دينار ارزش دارد - اين گوشواره داراى سه دانه مرواريد است كه ده دينار ارزش دارد. علاوه بر اين ها، من از حضرت صاحب الامر علیه السلام پرسشى دارم كه مى خواهم پاسخ آن را پيش از آن كه از او بپرسم ، پاسخ گويند.

گفتم: پرسشت چيست؟ گفت: موقع عروسى من، مادرم ده دينار از كسى قرض گرفت، من نمى دانم از چه كسى قرض گرفته، به همين جهت، نمى دانم آن ده دينار را به چه كسى بدهم، اگر حضرت آن شخص را به تو بفرمايند، من پول او را پرداخت مى نمايم.

احمد بن ابى روح گويد: من معتقد به امامت جعفر بن علىّ - برادر امام حسن عسكرى علیه السلام - بودم، گفتم: (خوب شد) اين سؤالات امتحان ميان من و جعفر مى شود. امانت را تحويل گرفته و به سوى بغداد به راه افتادم. وارد بغداد شدم، در آنجا نزد حاجز بن يزيد وشّاء رفتم. سلام كردم و نشستم. گفت: حاجتى دارى؟ گفتم: امانتى نزد من هست كه قرار است به شما بدهم، امّا به شرط آن كه از مقدار آن و كيفيّت آن خبر دهيد. او گفت: من مأمور به گرفتن آن نيستم، اين نامه اى است كه در مورد امانت تو، به من رسيده، در آن نوشته شده بود:

«از احمد بن ابى روح آن اموال را نپذير و او را به سامرّاء، نزد ما بفرست.»

من در شگفت شدم و گفتم: لا إله إلّا اللّه، اين بزرگ ترين چيزى است كه اراده كردم. از بغداد حركت كرده به سامرّاء رفتم. وقتى وارد شهر شدم گفتم: اوّل نزد جعفر مى روم. بعد فكرى كرده و گفتم: نه، نخست منزل امام حسن عسكرى علیه السلام مى روم، اگر پاسخ مرا دادند كه هيچ، و گرنه، نزد جعفر مى روم. به طرف خانه امام حسن عسكرى علیه السلام به راه افتادم. وقتى كنار درب خانه

ص: 484

حضرتش رسيدم، خادمى بيرون آمد و گفت: تو احمد بن ابى روح هستى؟ عرض كردم: آرى. گفت: اين نامه مال توست، آن را بخوان. من نامه را خواندم، در آن نوشته بود:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

يَا ابْنَ أَبِي رَوْحٍ! أَوْدَعَتْكَ حَايِلُ بِنْتُ الدَّيْرَانِیِّ كِيساً فِيهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ بِزَعْمِكَ، وَ هُوَ خِلاَفُ مَا تَظُنُّ، وَ قَدْ أَدَّيْتَ فِيهِ الْأَمَانَةَ، وَ لَمْ تَفْتَحِ الْكِيسَ وَ لَمْ تَدْرِ مَا فِيهِ، وَ إِنَّمَا فِيهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ ،وَ خَمْسُونَ دِينَاراً صِحَاحاً، وَ مَعَكَ قُرْطَانِ زَعَمَتِ الْمَرْأَةُ أَنَّهَا تُسَاوِي عَشَرَةَ دَنَانِيرَ صَدَقَتْ مَعَ الْفَصَّيْنِ اللَّذَيْنِ فِيهِمَا، وَ فِيهِمَا ثَلاَثُ حَبَّاتِ لُؤْلُؤٍ شِرَاؤُهُمَا بِعَشَرَةِ دَنَانِيرَ، وَ هِیَ تُسَاوِي أَكْثَرَ، فَادْفَعْهُمَا إِلَى جَارِيَتِنَا فُلاَنَةَ، فَإِنَّا قَدْ وَهَبْنَاهُمَا لَهَا، وَ صِرْ إِلَى بَغْدَادَ وَ ادْفَعِ الْمَالَ إِلَى حَاجِزٍ وَ خُذْ مِنْهُ مَا يُعْطِيكَ لِنَفَقَتِكَ إِلَى مَنْزِلِكَ. فَأَمَّا الْعَشَرَةُ دَنَانِيرَ الَّتِي زَعَمَتْ أَنَّ أُمَّهَا اسْتَقْرَضَتْهَا فِي عُرْسِهَا، وَ هِیَ لاَ تَدْرِي مَنْ صَاحِبُهَا وَ لاَ تَعْلَمُ لِمَنْ هِیَ، هِیَ لِكُلْثُومَ بِنْتِ أَحْمَدَ، وَ هِیَ نَاصِبِيَّةٌ، فَتَحَرَّجَتْ أَنْ تُعْطِيَهَا فَإِنْ أَحَبَّتْ أَنْ تَقْسِمَهَا فِي أَخَوَاتِهَا فَاسْتَأْذَنَتْنَا فِي ذَلِكَ، فَلْتُفَرِّقْهَا عَلَى ضُعَفَاءِ أَخَوَاتِهَا. وَ لاَ تَعُودَنَّ يَا ابْنَ أَبِي رَوْحٍ! إِلَى الْقَوْلِ بِجَعْفَرٍ وَ الْمِحْنَةِ لَهُ، وَ ارْجِعْ إِلَى مَنْزِلِكَ فَإِنَّ عَدُوَّكَ قَدْ مَاتَ، وَ قَدْ أَوْرَثَكَ اللَّهُ أَهْلَهُ وَ مَالَهُ. فَرَجَعْتُ إِلَى بَغْدَادَ، وَ نَاوَلْتُ الْكِيسَ حَاجِزاً، فَوَزَنَهُ فَإِذَا فِيهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ صِحَاحٍ وَ خَمْسُونَ دِينَاراً، فَنَاوَلَنِي ثَلاَثِينَ دِينَاراً وَ قَالَ: أَمَرَنَا بِدَفْعِهَا إِلَيْكَ لِتُنْفِقَهَا. فَأَخَذْتُهَا، وَ انْصَرَفْتُ إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي نَزَلْتُ فِيهِ، فَإِذَا أَنَا بِفَيْجٍ قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْمَنْزِلِ يُخْبِرُنِي بِأَنَّ حَمْوِي قَدْ مَاتَ، وَ أَنَّ أَهْلِي أَمَرُونِي بِالاِنْصِرَافِ إِلَيْهِمْ، فَرَجَعْتُ فَإِذَا هُوَ قَدْ مَاتَ، وَ وَرِثْتُ مِنْهُ ثَلاَثَةَ آلاَفِ دِينَارٍ وَ مِائَةُ أَلْفِ دِرْهَمٍ(1)

ص: 485


1- الثاقب في المناقب، ص596؛ عنه القطره، ج2، ص508؛ الخرائج و الجرائح، ج2، ص164؛ بحارالانوار، ج51، ص295

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

اى پسر ابى روح! حايل، دختر ديرانى كيسه اى كه به گمان تو هزار درهم در آن است به تو سپرده، در حالى كه گمان تو درست نيست. تو اداى امانت كرده و كيسه را باز نكردى و از داخل آن خبر ندارى. در آن كيسه، هزار درهم و پنجاه دينار سالم است. و نزد تو دو عدد گوشواره است كه آن زن گمان مى كرد آن ها ده دينار ارزش دارد، راست گفته، با دو نگينى كه دارند و در آن ها سه دانه مرواريد است كه آن ها ده دينار ارزش دارند و يا بيشتر؛ آن دو گوشواره را به فلان كنيز ما بده، كه ما آن ها را به او بخشيديم. آن گاه به بغداد برو و آن اموال را به حاجز بده و آن چه را كه او به عنوان هزينه سفر به تو مى دهد، بگير. در مورد آن ده دينارى كه آن زن گمان مى كند مادرش در موقع عروسى او قرض كرده و نمى داند صاحبش كيست؟ او كلثوم، دختر احمد است كه ناصبى و از دشمنان ماست، آن زن دوست ندارد به او بدهد، اگر نمى خواهد آن را ميان خواهران خود تقسيم نمايد. ما نيز به او اجازه داده ايم كه ميان خواهران نيازمند خود، تقسيم كند. سخن ديگر اينكه: اى پسر ابى روح! براى امتحان نزد جعفر نرو و به شهر خود بازگرد كه عمويت فوت كرده و خداوند متعال، اهل و مال او را به تو ارث گذاشته است. ابن ابى روح گويد: پس از خواندن نامه به سوى بغداد به راه افتادم. در بغداد كيسه را به حاجز دادم. وى دينارها و درهم هاى آن را شمرد؛ در آن، هزار درهم سالم و پنجاه دينار بود. آن گاه سى دينار به من داد و گفت: دستور دارم كه اين مبلغ را به عنوان هزينه به تو بدهم. من آن مبلغ را گرفته و به اقامتگاه خود در بغداد رفتم. ناگهان نامه رسان آمد و نامه اى سربسته به من داد كه در آن نوشته شده بود: عمويت مرده است؛ و خانواده ام از من خواسته بودند كه به وطنم بازگردم. به راه خود ادامه داده و وارد شهر و ديار خود شدم. ديدم كه او فوت كرده و بدين وسيله سه هزار دينار و صد هزار درهم به من ارث رسيد.

احمد بن ابى روح گفته يك زمان *** بانويى فاطمى آمد به نزدم كاردان

گفت به من آن زن دينور وطن *** نيست بهتر از تو در اين انجمن

ص: 486

در تمام شهر نيست چون تو كسى *** متقى و مطمئن چون تو نباشد مونسى

مى گذارم نزد تو امانتى در اين مكان *** تا رسانى اين امانت را به اهلش بى امان

كيسه اى باشد كه چند درهم در اوست *** درب آن را بسته ام بازش نكن تا نزد دوست

تا رسى نزد كسى كه گويد از اموال آن *** گويداز محتويات وجمله اوصافش عيان

مى گذارم نزد تو گوشواره ام همراه آن *** كه بهايش هست ده دينار بى شكّ وگمان

دارد آن گوشواره مرواريد زيبا در ركاب *** سه عدد كه ارزشش باشد ده دينار ناب

غير از اين ها دارم از شاه ألست *** يك سؤال از آن ولىّ و مسألت

كه اگر گويد همى پاسخ مرا قبل از سؤال *** برطرف سازد ز من صدها ملال

پس بگفتم كه سؤال تو ز چيست *** كه برايت سخت گشته اين چنين ايّام زيست

گفت موقع عروسيم در آن ايّام دور *** مادرم بگرفت ده دينار قرض، وقت سُرور

ونمى دانم كه آن شخص كيست،بعد سال ها *** تا دهم قرضم ز بعد آن همه احوال ها

گر كه گويد نام او را حضرت مولا به ما *** دِين خود را مى كنم از بعد ايّامى ادا

احمد بن ابى روح گويد كه چو من *** معتقد بودم به امامت جعفر آن زِمن

با خودم گفتم رسيده آن زمان امتحان *** در ميانِ من و جعفر بابت آن آرمان

پس امانت را گرفتم زآن زن نيكو مرام *** بعد از آن رفتم به بغداد با تمام اهتمام

نزد حاجز و نشستم با درود و با سلام *** تا امانت ها گذارم نزد آن والا مقام

چون كه گفت كه حاجتى دارى ز ما *** در جوابش من بگفتم كه به يارى خدا

نزد من امانتى بنهاده اند بهر شما *** كه اگر گوييد خصوصيّات آن جمله عطا

مى كنم تسليم هداياى شما را از وفا *** تا نگردم لحظه اى مبغوض ذات كبريا

چون كه با حاجز بگفتم شرط آن نيكومرام *** گفت با من كه رسيده بَهْرَتْ اى نيكوختام

نامه اى از سوى مولا و ولىّ كائنات *** كه نوشته بهر من مولاى جمله ممكنات

حضرت مهدى فداى خاك پايش جملگان *** سَرور اين عالم و اميد قلب همگان

كه ز احمد بن ابى روح نگير اموال را *** گو كه آيد سامره در نزد ما آن آشنا

ص: 487

پس ز بغداد با تعجّب من برفتم سامره *** چون رسيدم من به آنجا با تمام دلهره

خواستم كه نزد جعفر بروم بى واسطه *** كه شدم ناگه پشيمان لحظه اى زين وسوسه

و برفتم خانهٔ امام حسن بى واهمه *** چو رسيدم خانهٔ شاه جهان بى دغدغه

ناگهان خادمى از خانه بيامد بيرون *** قبل آن كه بزنم درب سراى مسكون

گفت اين نامه بُوَد از تو ز شاه *** نامه را چون كه بخواندم بديدم ناگاه

كه خبر داده ز غيب سَرور اقليم وجود *** بُوَد آگاه ز اسرار تماماً چو شهود

كه بياورده اى از بهر من آن كيسه كنون *** از زن مؤمنه و پاك سرشتى ميمون

نام او حايل و از طايفهٔ ديرانى *** بهر ما داده تو را يك تحفى پنهانى

تو گمان مى كنى بنهاده هزار درهم نقد *** داخل كيسه دربسته به عشقِ سرمد

چون امانت بُده آن را نگشودى در راه *** تو نبودى ز درونش به زمانى آگاه

او نهادست هزار درهم و پنجاه دينار *** بى خبر از تو در آن كيسهٔ بى نقش و نگار

همرهش داده دو آويزهٔ از جنس طلا *** كه بُوَد تعبيه بر آن دو نگينِ زيبا

با سه مرواريد كه بخشيده به آن ارج و بها *** نزد جمله مردمان در هر مكانى و سرا

ارزشش نَبْوَد به ده دينار كمتر بى گمان *** آنچنان كه گفته خود هم شادمان

بده آن دو گوشواره زيباى گران *** به فلان كنيزِ محتاج و نيازمند الآن

بعد از آن رو به بغداد و به نزد حاجز *** بده اموال به او تا كه نگردى عاجز

كن قبول آن چه به عنوان هزينه راه *** به تو پرداخت كند از طرف ما آن گاه

گو به آن زن كه فرستاده هدايا بر ما *** كه نداند كه بُوَد صاحب دينش به قضا

مادرش قرض نموده ز زنى كلثوم نام *** دختر احمد و از طايفهٔ ناصبى بدفرجام

او نخواهد كه بگيرد دگر آن قرض و ديون *** گو كه تقسيم نمايد تمامش به فزون

بين خواهرانِ محتاج خودش او اكنون *** كه بُوَد از طرف ما در اين كار مأذون

ديگر آن كه از براى امتحانِ جعفر *** وقت مَگْذار كه باشد ز برايت بهتر

رو نما سوى ديارت كه عمويت ديگر *** فوت بنموده و تو وارث اويى در شهر

ص: 488

چون بخوانْد نامهٔ مولا پسر ابى روح *** سوى بغداد برفت از بَر شاهِ ممدوح

كيسه را داد به حاجز به شهر بغداد *** چون كه او باز نمود كيسه آن را بشمارد

ديد باشد هزار درهم و پنجاه دينار *** طبق آن نامه كه بنوشته برايش دل دار

بعد از آن گفت كه دارم دستور *** ز سوى زادهٔ زهرا و امامِ مستور

كه از اين پول دهم سى دينار *** به تو اى عاشق آن سَرور و يار

كه كنى خرج سفر از پس این راه دراز *** بی غم و از کرمِ حضرت مولا ز نیاز

چون كه رفتم به اقامت گه خود در بغداد *** ناگهان نامه اى آورد يكى از افراد

ز سوى اهل و عيالم ز شهر و زادگاه *** به همان لحظه وارد شدنم در شامگاه

چون كه نامه را گشودم بى قرار *** ديدمى بنوشته بهرم غم گسار

رفته از دنيا عمويت صبح گاه و در صبا *** باز گرد سوى ديارت در كنار اقربا

چون كه رفتم به زادگاه و ديار و وطنم *** سه هزار دينارِ زر در رفتنم

همره صد هزار درهم ز بعدش در بَرَم *** جمله با شورى بياوردند اندر محضرم

ارث بُردم ز عمويم طبق بنوشته شاه *** آن شهى كه سيّد «سجّاد» را داده پناه

**********

معجزه پنجم: آگاهى جناب حسين بن روح

عالم بزرگوار مرحوم علّامه مجلسى قدس سره از محمّد بن حسن صيرفى كه مقيم بلخ بود، روایت نموده است: قصد داشتم عازم سفر حجّ شوم؛ از این رو همشهريانم وجوهى را به من دادند تا به حسين بن روح، نايب امام زمان علیه السلام تحويل دهم. و آن وجوه، طلا و نقره بودند، من هم آن ها را به صورت شمش طلا و نقره درآوردم. وقتى به سرخس رسيدم، در ريگ زارى خيمه زدم و اتراق نمودم. طلاها و نقره ها را بررسى مى كردم؛ بدون اين كه متوجّه شوم، يكى از شمش ها از دستم افتاده و در ريگ فرو رفت. از آنجا حركت كرده و به راه افتادم. وقتى به همدان رسيدم، براى حفظ اموال مردم، باز آن ها را بررسى كردم؛ متوجّه شدم كه شمشى به وزن صد و سه يا نود و سه مثقال گم شده است. براى اداى امانت به همان وزن از طلاهاى خودم به آن ها اضافه كردم.

ص: 489

«فَلَمَّا وَرَدْتُ مَدِینَةَ السَّلَامِ قَصَدْتُ الشَّیْخَ أَبَا الْقَاسِمِ الْحُسَیْنَ بْنَ رَوْحٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ وَ سَلَّمْتُ إِلَیْهِ مَا كَانَ مَعِی مِنَ السَّبَائِكِ وَ النُّقَرِ فَمَدَّ یَدَهُ مِنْ بَیْنِ السَّبَائِكِ إِلَی السَّبِیكَةِ الَّتِی كُنْتُ سَبَكْتُهَا مِنْ مَالِی بَدَلًا مِمَّا ضَاعَ مِنِّی فَرَمَی بِهَا إِلَیَّ وَ قَالَ لِی: لَیْسَتْ هَذِهِ السَّبِیكَةُ لَنَا سَبِیكَتُنَا ضَیَّعْتَهَا بِسَرَخْسَ حَیْثُ ضَرَبْتَ خَیْمَتَكَ فِی الرَّمْلِ فَارْجِعْ إِلَی مَكَانِكَ وَ انْزِلْ حَیْثُ نَزَلْتَ وَ اطْلُبِ السَّبِیكَةَ هُنَاكَ تَحْتَ الرَّمْلِ فَإِنَّكَ سَتَجِدُهَا وَ تَعُودُ إِلَی هَاهُنَا فَلَا تَرَانِی. قَالَ: فَرَجَعْتُ إِلَی سَرَخْسَ وَ نَزَلْتُ حَیْثُ كُنْتُ نَزَلْتُ وَ وَجَدْتُ السَّبِیكَةَ وَ انْصَرَفْتُ إِلَی بَلَدِی فَلَمَّا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ حَجَجْتُ وَ مَعِیَ السَّبِیكَةُ فَدَخَلْتُ مَدِینَةَ السَّلَامِ وَ قَدْ كَانَ الشَّیْخُ أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ رَوْحٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ مَضَی وَ لَقِیتُ أَبَا الْحَسَنِ السَّمُرِیَّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَسَلَّمْتُ إِلَیْهِ السَّبِیكَةَ.(1)

(پس همین که وارد مدينة السّلام (بغداد) شدم. خدمت شيخ ابا القاسم حسين بن روح قدس سره رفتم و آن شمش هائی که نزدم بود را به ایشان تحويل دادم. وقتى آن ها را گرفت، دستش را بین شمش نمود و شمشى كه من از اموال خودم در عوض شمش گمشده به آن ها اضافه كرده بودم را برداشت و به من داد و فرمود: اين شمش مال ما نيست، شمش ما را در سرخس گم كردى، زمانی که آنجا خيمه زدى آن شمش در ريگ فرو رفت، لذا اگر به آنجا برگردى و در آنجايى كه خیمه زده بودی، فرود آيى، آن را از زير ريگ ها پيدا خواهى كرد. امّا زمانى که به اینجا برگردی تا آن را به ما تحويل دهى، مرا نخواهى ديد. راوی می گوید: من به طرف سرخس رفتم، و در همان جايى كه خيمه زده بودم، فرود آمدم. آن شمش را در ميان ريگ ها پيدا كردم، و به سوى شهرم برگشتم. پس سال بعد که می خواستم برای انجام حجّ بروم شمش را برداشتم و به طرف بغداد حركت كردم. وارد شهر که شدم، ديدم ابو القاسم حسين

ص: 490


1- بحارالانوار، ج51، ص340؛ الثّاقب فى المناقب، ص601؛ الخرائج و الجرائح، ج3، ص124

بن روح وفات نموده، لذا به ملاقات ابو الحسن علىّ بن محمّد سمرى شرفياب شده و آن شمش را تسلیم ایشان نمودم.)

محمّد بن حسن صيرفى ز اهل وِلا *** مقيم بلخ و ز يارانِ بى اِدّعا

بگفته به سالى شدم به شوق زياد *** روانه حجّ با دلى به غايت شاد

كه همشهريانم بدون منّت از عزّت *** وجوهى بدادند به من به صد همّت

همه از طلا و ز نقره ز بهر امام و نگار *** كه تحويل حسين بن روحش دهم آشكار

چو حملش شود راحت اندر سفر *** نمودم من آن ها شبى در حذر

به شمش جملهٔ آن طلاها و آن نقره ها *** به دور از همه مردم و جمله ها

سپس رفتم از بلخ به سوى عراق *** به شوق زيارتِ نائبِ شه در فراق

رسيدم سرخس چون به يك شامگاه *** زدم خيمه در ريگ زارى به برق نگاه

نمودم طلاها و آن نقره ها بررسى *** كه افتاد ز دستم در آن لحظه وارسى

يكى از ميانِ طلاهاى مردم همى *** به هنگام بشمردن هر يكى در دمى

فرو رفت در ريگ صحرا يكى شمش ها *** و من غافل از ديدنش بيش ها

رسيدم همدان، چو با مردم و كاروان *** براى حفظ اموال مردم و آن ياوران

نمودم دوباره بررسى جملهٔ بارها *** كه ديدم طلاها يكى گم شده و رها

براى اداىِ امانتِ مردم و همشهريان *** يكى شمش ز اموال خود زآن ميان

فزودم به آن ها كه گردد تمام *** نيايد گزندى به اموال مولاى والا مقام

چو در شهر بغداد و آن طىّ راه *** رسيدم خدمت حسين بن روح، شامگاه

همان نائب و آن فدايى و عبد خدا *** كه چون او نباشد به حقّ باوفا

همه شمش ها را بدادم به او با شتاب *** درون يكى كيسه اندر حجاب

كه ناگه از آن كيسه آن دُر ناب *** به علمى كه باشد ز ختمى مآب

درآورد شمش طلاى مرا زآن ميان *** كه بنهاده بودم همى در خفا و نهان

ص: 491

به جاى شمش گم گشتهٔ شيعيان *** كه گم كردم آن را به روزى عيان

بفرمود به من اين نباشد ز ما *** ز اموال تو باشد اين از قضا

به جاى طلايى كه گم شد به شام *** نهادى تو اين جاى آن نيك فام

زمانى كه خيمه زدى بين راه *** به شهر سرخس غافل و نابگاه

بيفتاده شمش در همان خيمه گاه *** ز دستت در آن لحظه و جایگاه

چو برگردى آنجا بُوَد تا به حال *** نهان زير ريگ ها كنون لا

يزال كه روييده بر آن گياهى جوان *** به طول زمان كه بُده آن مكان

زمانى كه برگردى اينجا به سال دگر *** كه تحويل دهى آن به من زودتر

نبينى مرا بار ديگر در اينجا عزيز *** بيفتاده ديدار به روز قيامت دگر ناگريز

چو در راه برگشت برفتم به سوى سرخس *** رسيدم به جايى كه در اوج شمس

بيفتاده بود ناگهان آن طلا *** به يكباره از دست من در خفا

بديدم نهان گشته در بين آن ريگ ها *** همان گونه كه گفته بود نائبِ مقتدا

چو سال بعد ز بهر آن امانت *** برفتم سوى بغداد با درايت

كه آن شمش طلا را بعد تأخير *** رسانم من به اهلش با چه تدبير

بديدم كه در بين سال ناگهان *** حسين بن روح با دلى بى فغان

ز دنيا برفته زمانى به روز *** همى عاشق و با دلى پر ز سوز

همان گونه كه در زمان فراق *** خودش گفته بود با من اندر اتاق

لذا به امر او و با صبورى*** برفتم نزد علىّ بن محمّد سَمُرى

همان نائب شه در هر امورى *** كه تحويلش دهم آن شمش به فورى

رساندم آن امانت را به اهلش بعد سالى *** به امر آن امام و حضرت مولى الموالى

كه چون «سجّاد» امانت را به خوبی *** رسانم من به اهلش با ثبوتی

**********

ص: 492

وظائف شيعيان در زمان غيبت حضرت ولىّ عصر علیه السلام

مرحوم سيّد محمّد تقى فقيه احمدآبادى در كتاب «مكيال المكارم» متعرّض وظائف شيعيان در زمان غيبت حضرت بقيّة اللّه الاعظم روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء شده اند. يكى از آن ها، دعا براى تعجيل در فرج و ظهور موفور السّرور يگانه منجى عالم بشريّت حضرت ولىّ عصر عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف مى باشد. همان گونه كه بنى اسرائيل براى ظهور جناب موسى علیه السلام ، خاضعانه به درگاه ذات احديّت جلّ جلاله دست به دعا بلند كردند؛ چنانچه در تفسير عيّاشى از وجود نازنين امام بحقّ ناطق حضرت جعفر بن محمّد الصّادق علیه السلام نقل شده است:

«فَلَمَّا طَالَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ اَلْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَکَوْا إِلَی اَللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی مُوسَی وَ هَارُونَ یُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِینَ وَ مِائَهَ سَنَهٍ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام هَکَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اَللَّهُ عَنَّا فَأَمَّا إِذَا لَمْ تَکُونُوا فَإِنَّ اَلْأَمْرَ یَنْتَهِی إِلَی مُنْتَهَاهُ.(1)

(زمانى كه سختى بنى اسرائيل به درازا كشيد، آنان چهل روز به گريه و ناله پرداختند؛ كه به دنبال آن، خداوند به موسى و هارون علیهما السلام وحى كرد كه آنان را از دست فرعون نجات دهند؛ و اين گونه بود كه صد و هفتاد سال (از عذابشان و دورى پيغمبرشان) كاسته شد. سپس امام صادق علیه السلام فرمودند: شما شيعيان نيز اگر اين گونه رفتار كنيد، خداوند تبارك و تعالى گره از كارتان مى گشايد؛ و اگر كارى انجام ندهيد، امر به پایان خودش منتهی می شود و از غیبت حضرت كم نخواهد شد.)

و از آن جايى كه دعا براى ظهور حضرت ولىّ اللّه الاعظم علیه السلام مانند دعايى است براى همه درماندگان و مظلومان عالم، و دعا براى برآورده شدن تمام حاجات و رفع تمام مشكلات، وجود نازنين امير المؤمنين علیه السلام مى فرمايند:

ص: 493


1- تفسير عيّاشى، ج2، ص154؛ بحارالانوار، ج52، ص132

«انْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ.(1)

(در انتظار فرج و گشايش باشيد و از لطف و مهر خدا نااميد نشويد؛ زيرا كه بهترين اعمال به سوى خداوند، انتظار فرج است.)

زمان غيبت حضرت ولىّ عصر علیه السلام چنان آكنده از سختى ها و فتنه ها است كه اكثر قائلين به امامت آن وجود مقدّس، از ولايت امام زمان علیه السلام خارج مى شوند، و راه ثابت قدم ماندن بر امامت اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السلام ، دعا كردن براى ظهور آن سرور كائنات مى باشد؛ چنانچه وجود نازنين امام حسن عسكرى علیه السلام مى فرمايند:

«وَ اللّهِ لَیَغیبَنَّ غَیْبَةً لا یَنْجُو فیها مِنَ الْهَلَکَةِ، إِلاّ مَنْ ثَبَّتَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْقَوْلِ بِإِمامَتِهِ، وَ وَفَّقَهُ فیها لِلدُّعاءِ بِتَعْجیلِ فَرَجِهِ.(2)

(به خدا سوگند ایشان غيبتى طولانى خواهد داشت كه هيچ كس در آن نجات نمى يابد مگر كسى كه خداى تعالى او را در اعتقاد به امامت ثابت بدارد و در دعاء براى تعجيل فرج موفّق سازد.)

البتّه افرادى كه در اين زمانِ سرگردانى و تحيّر و سخت، بر اعتقاد خود نسبت به امامت ائمّه اطهار علیهم السلام باقى بمانند، پاداش بزرگى نزد خداوند متعال دارند. حضرت امام سيّد السّاجدين و زين العابدين علیه السلام مى فرمايد:

«مَنْ ثَبَتَ عَلَی وَلَایَتِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِثْلِ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ.(3)

ص: 494


1- بحارالانوار، ج52، ص123
2- ترجمه كمال الدّين و تمام النّعمة، ج2، ص81
3- بحارالانوار، ج52، ص125

(هر كس در دوران غيبت قائم ما علیه السلام بر ولايت و امامت ما اهل بيت ثابت و استوار بماند، خداوند پاداش هزار شهيد، همانند شهداى بدر و اُحد را به او عطا مى فرمايد.)

و خوشا به حال افرادى كه دولت كريمه حضرت ولىّ عصر علیه السلام را درك كنند و خداوند عمرشان را در زمان حكومت حضرت بقيّة اللّه الاعظم علیه السلام قرار مى دهد. امام صادق علیه السلام در توصيف دوران باشكوه ظهور امام زمان ارواحنا فداه مى فرمايند:

«یَمُدُّ اَللَّهُ لِشِیعَتِنَا فِی أَسْمَاعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ حَتَّی لاَ یَکُونَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ قَائِمِهِمْ حِجَابٌ یُرِیدُ یُکَلِّمُهُمُ فَیَسْمَعُونَهُ وَ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ فِی مَکَانِهِ.(1)

(در آن دوران، خداوند در گوش و چشم شيعيان ما چنان نيرويى قرار مى دهد كه ميان آن ها و حضرت مهدى علیه السلام ، حجاب و پرده اى نخواهد بود؛ اگر امام علیه السلام بخواهند، در همان مكان خود با آن ها صحبت مى کنند و آنان جمال دل رباى ایشان را مى بينند و صداى دل نشين حضرت را مى شنوند.)

و در روايت ديگرى وجود نازنين حضرت امام علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام مى فرمايد:

«إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام ، يَأْمُرُ اللَّهُ الْمَلاَئِكَةَ بِالسَّلاَمِ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْجُلُوسِ مَعَهُمْ فِي مَجَالِسِهِمْ، فَإِذَا أَرَادَ وَاحِدُ حَاجَةً أَرْسَلَ الْقَائِمُ علیه السلام مِنْ بَعْضِ الْمَلاَئِكَةِ أَنْ يَحْمِلَهُ، فَيَحْمِلُهُ الْمَلَكُ حَتَّى يَأْتِیَ الْقَائِمَ علیه السلام ، فَيَقْضِیَ حَاجَتَهُ، ثُمَّ يَرُدَّهُ. وَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ مَنْ يَسِيرُ فِي السَّحَابِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ يَطِيرُ مَعَ الْمَلاَئِكَةِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي مَعَ الْمَلاَئِكَةِ مَشْياً، وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْبِقُ الْمَلاَئِكَةَ، وَ مِنْهُمْ مَنْ تَتَحَاكَمُ الْمَلاَئِكَةُ إِلَيْهِ؛ وَ الْمُؤْمِنُونَ أَكْرَمُ عَلَى اللَّهِ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ؛ وَ مِنْهُمْ مَنْ يُصَيِّرُهُ الْقَائِمُ قَاضِياً بَيْنَ مِائَةِ أَلْفٍ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ.(2)

ص: 495


1- الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، ج2، ص262؛ عنه القطره، ج2، ص503
2- دلائل الإمامة، ص455؛ عنه القطره، ج2، ص498

(وقتى حضرت قائم علیه السلام قيام نمايد (و دوران ظهور شكوهمند آن سرور فرا رسد)، خداوند امر مى فرمايد كه فرشتگان بر مؤمنان سلام نموده و در مجالس آنان شركت نمايند. وقتى مؤمنى نيازى داشته باشد، فرشته اى را نزد حضرت مهدى علیه السلام مى فرستد، و او اطاعت نموده و به حضور حضرتش شرفياب شده و حاجت و مشكل آن مؤمن را بازگو مى نمايد و بازمى گردد. در آن دوران، برخى از مؤمنان بالاى ابرها حركت مى كنند، برخى ديگر با فرشتگان به پرواز درمى آيند و برخى با فرشتگان راه مى روند و برخى از آنها از فرشتگان سبقت مى گيرند، و برخى از آنان، كسانى هستند كه فرشتگان براى داورى نزد آنها مى آيند. آرى، مؤمنان در پيشگاه خداوند جلّ جلاله گرامى تر از فرشتگان هستند. در آن زمان، برخى از مؤمنان را حضرت مهدى علیه السلام در ميان صد هزار فرشته به عنوان داور قرار مى دهد.)

در پايان، برخى از دل نوشته هاى نگارنده در فراغ ولىّ نعمتِ صاحب عنان و صاحب اختيارمان حضرت ولىّ عصر علیهما السلام ، آورده مى شود، به اميد آن كه مقبول درگاه آن مولاى بنده نواز واقع شده و با گوشهٔ چشمى، قلبِ هجران كشيده ما را با ظهور موفور و سرورشان آرام نمايند.

سوزانده فراقت به خدا جان و تنم را *** آتش زده در كُنج قفس بال و پرم را

هر شب بزنم ناله و سوزم ز فراقت *** كن رحم بر اين سوخته چَشم براهت

هر شب كه به سجّاده به يادت بنشينم *** جز فكر وصالت به جهان هيچ نبينم

ديدار رُخت را به دلم وعده نمايم *** هر لحظه به ياد تو دو چشمم بگشايم

در كلّ جهان غير تو ارباب ندارم *** شايد كه شبى سر كف پايت بگذارم

بيچاره دلم حسرت ديدار تو دارد *** از سوزش آن چشم دگر تاب ندارد

گويم كه الهى چه شد آن يوسف زهرا *** كنعان به خدا گشته بيابان چو ثريا

از دورى او خلق جهان گشته پريشان *** رحمى تو نما برهمگان جمله پشيمان

«سجّاد»دگر از غم هجران جنابش *** گردیده همی پرده نشین نزد حجابش

**********

ص: 496

اى به قربانت تمام خاكيان *** اى بقاى جملهٔ افلاكيان

اى زمين و آسمان از تو بقا *** اى ملائك را چو ما مشك گشا

اى همه كرّوبيان بر تو سجود *** اى كه باشى مظهر ربِّ ودود

اى كه هستى معنى غيب و شهود *** اى كه تو بودى و اين عالم نبود

اى كه بودى و به غير تو نبود *** اى كه امر سجده بر روى تو بود

اى كه بهرت عالمی گیرد قرار *** اى که از بهرت جهان شد آشکار

اى ز تو معبود گشتى در ظهور *** اى كه هستى معنى ربّ غفور

اى كه«سجّاد»دائماً بهر توسوخت *** اى كه بر راه تو چشمانش بدوخت

**********

اى يوسف زهرا شه خوبان به كجايى *** در كرب و بلا يا نجف و ارضِ منايى

مشتاق تو گشتيم به شور و اشتياقى *** گشتيم و نديديم رُخت را چه فراقى

عمرى به پريشانى و هجران تو بوديم *** با غُصّه و آهى شب خود روز نموديم

هر روز بگشتيم و رُخ خود ننمودى *** اى شاه چه كردى كه دلم را بِرُبودى

سوزاند فراقت جگرم را شه خوبان *** كن يك نظرى بر من از هجر پريشان

بگذشت عزيزا جوانى به جدايى *** مشتاق تو هستيم و ز بهر تو فدايى

روزم چو شب و درد و غم و آه و فغانى *** طاقت ز كفم رفت كجا شاه نهانى

بيچاره شدم اى شه معبود صفاتى *** از بهر وصالت به دعا و صلواتى

آرام كنم اين دل غمديده كنارى *** هر لحظه كه ياد تو كند ليل و نهارى

لطفى كن و امشب به وصالت برسانم *** هر لحظه دوران به آهى و فغانم

ديگر به خدا طاقت هجر تو ندارم *** از غصّه شها سر به بيابان بگذارم

«سجّاد» به يادت گذر عمر نمايد *** با شوق وصالت شب و روزش گذراند

**********

ص: 497

خواب ز چشمم تو ببين پر زده *** اين دل مجنون به سرايت زده

با دو هزاران غم و غصّه شها *** دست به دامان تو امشب زده

غصّه به سينه نفسم بسته است *** خيمه ماتم به دل من زده

اشك ز چشمم به خدا شد روان *** آتش هجرت چه به عالم زده

بهر نگاهى به دلم اى شها *** دستِ دعايم به ثريا زده

تاب و توان از كفم امشب برفت *** ياد وصالت به سر من زده

هست به اميد وصالت دلم *** شعله از اين دل به جهانم زده

نالم و گويم به بَر كردگار *** رحم نما بَر دل ماتم زده

بهر وصالش برسان چاره اى *** گر چه هزاران گنهم سر زده

هست مرا بار گنه بى شمار *** ليك به دل عشق حسينت زده

شاه نگاهى تو نما بر سگت *** سيّد «سجّاد» دل آتش زده

**********

شاها نظرى تو از كرم كن *** آرام به يك نظر دلم كن

سوزد به خدا دلم به يادت *** لطفى كن و شاه دعوتم كن

پايم به خدا توان ندارد *** دستم تو بگير و بَر رَهم كن

دستم نرود به سوى كارى *** با يك نظرت تو عاشقم كن

چشمم به رهت ای شه و مولا *** لطفى تو بر اين چشم ترم كن

در گوشهٔ عزلتى نشستم *** با يك نظرت تو عرشيم كن

بيچاره شدم توان ندارم *** مهمان خودت تو امشبم كن

در وقت فراغ و قبض روحم *** آسوده ز روز محشرم كن

چون صورت من نهند بر خاك *** آسوده ز نكير و منكرم كن

در عالم برزخ و قيامت *** آسودهٔ از درد و غمم كن

ص: 498

«سجّاد» دگر توان ندارد *** با يك نظرت تو محرمم كن

**********

نگاهى كن بر اين حال پريشان *** كه از عشق تو گشته مست و حيران

نگاهى كن بر اين از پا فتاده *** ندارد چاره اى در غصّه مانده

نگاهى كن بر اين غرق معاصى *** كه دارد زير لب العفو عاصى

نگاهى كن دگر طاقت ندارم *** سر خود بر سر راهت گذارم

نگاهى كن بر اين رنجور خسته *** كه دارد بهر تو قلبى شكسته

نگاهى كن سر راهت نشستم *** به عشق تو چنين درهم شكستم

نگاهى كن بر اين اشك روانم *** ببين كه برده دوريت توانم

نگاهى كن به من با حال زارم *** چگونه دائماً چشم انتظارم

نگاهى كن كه من بى تاب هستم *** چو «سجّاد» از همه عالم گسستم

**********

امشب دل من چه بى قرار است *** دنبال وصال و مست يار است

مشتاق جمال آن نگار است *** در گوشهٔ عزلتى خمار است

اشكم به خدا چو آبشار است *** زخمى به دلم به يادگار است

غصّه به دلم چه بى شمار است *** از محنت روزگار خوار است

هميشه به فكر آن سوار است *** فرياد رسم به يك كنار است

آوارهٔ كوى تاج دار است *** بى تاب رخش به روزگار است

بى كس بُوَد و در انتظار است *** در فكر امامِ باوقار است

شاهى كه ز غم دلش شرار است *** از بهر حسين اشك بار است

«سجّاد» ز غصّه اش فكار است *** بى تاب چنانچه كُنج غار است

ص: 499

هر لحظه و دم به انتظار است *** بی تابِ امامِ سوگوار است

**********

عمر بگذشت و دمی دیدار توحاصل نشد *** اين دل ويرانه اندر كوى تو واصل نشد

دل من يك لحظه اى از ياد تو غافل نشد *** در زمان غيبتت آرامشى با دل نشد

در فراقت سوختم هجرت زمن زائل نشد *** زنده ام بهر وصالت كه مرا شامل نشد

من چه گويم كه دلم در كوى تو قابل نشد *** در پى ديدار تو روز و شبى قائل نشد

سيّد «سجّاد» يك دم بر كسى مايل نشد *** گر چه به ديدار تو تا اين زمان نائل نشد

**********

دوش دلم ز غصّه بى تاب شد *** جان و تنم ز دوريش آب شد

وعده ديدار چو بر من رسيد *** شعله آتش به دل و جان رسيد

آه چه سوزى تب و تابم برفت *** بهر وصالش سر و جانم برفت

كى برسد دست به دامان شاه *** بوسه زنم بر قدمش گاه گاه

اشك بريزم سر راهش همى *** تا نرسد گَرد به پايش دمى

ديده بينا به رهش باز كن *** بهر نگاهش ز دل آواز كن

بهر قدومت سر خود مى دهم *** اشك فشان جان به برد مى دهم

مژه چشمم قدمش پاك كن *** جان و سرت را به رهش خاك كن

سيّد «سجّاد» توانش برفت *** بهر نگاهت سر و جانش برفت

دست بكش بر سر و بر قلب او *** تا نشده پاره جگر قلب او

**********

شام جمعه دل من كرد به يادت غوغا *** كه نيامد ز حرم، سرورِ ملك دو سرا

همچو ذرّات جهان خوانْد تو را وقت صبا *** كه چه شد،وقت ظهورت،شهِ عالم به قضا

ص: 500

دارد امروز به لب جمله جهان بر تو ندا *** ز چه رو، گشته اى، اى شاه ز ما ناپيدا

ما غلامان همه در ره گذرت همچو گدا *** سر نهاديم به شوق نظرى محض خدا

گر كه اين دورى و هجران بُوَد از قوم دغا *** از سر شوق دهد خون به رهت نغمه سرا

گر ندارند وفا جمله غلامان به خطا *** توبه كرديم دگر در بَرِ ذات يكتا

دين و آئين نمانده به جهان گذرا *** تا رويم در پى آن گر چه بُوَد در صحرا

گر كه آيد به من آن بانگ ظهورت ز قضا *** جان دهم در ره تو زآن زَمن روح افزا

دارند امروز به دل حسرت ديدار تو را *** همچو «سجّاد» مريدان تو در وقت دعا

**********

دل من رفت ز تاب از غم هجر مولا *** آن اميرى كه بُوَد بر همه عالم آقا

هست بر قلب منِ ديده ز غم جور و جفا *** خاك كويش به خدا مرهم هر درد و بلا

ليك افسوس نيامد به برم وقت صبا *** تا كنم خاك رهش مرهم هر غم به شفا

هر كجائى كه برفتم كه بيابم او را *** يا نشانى كه روم در بر او بهر صفا

نشد حاصل ز برايم چو برفتم هر جا *** گر چه گشتم به اميدى همه كوى و سرا

در همين غم چو نشستم به در بيت خدا *** آمد آنجا به ندائى گره كار مرا

كه چرا سيّد «سجّاد» چنين درد و بلا *** به دلت كرده اى امروز به اين صوت رسا

گر نشد آن شهِ معبود برايت پيدا *** يا نشانى كه كنى خاك رهش را به قضا

به دو چشمت كه شود بر همه عالم بينا *** زآن بُوَد كه ننمودى، دلت را به ثنا

در همه عمر به ياد شهِ عالم تو جلا *** آن شهى كه كند از لطف، نگاهى به گدا

آن نگاهى كه كند ذرّهٔ ناچيزِ فنا *** همچو شمسى، در اين وقت و زمانِ گذرا

تا بدانند همگان قدر نگاهش به جزا *** به غلامان و گدايان ز شهِ بى همتا

**********

ص: 501

امشب دل خرابم، دارد هواى كويت *** تا كى زنم نفس من، در آرزوى رويت

گرديده خوار وحيران، اين عاشقِ خموشت *** راهى نما تو امشب، بر كوى پر خروشت

دل در سراى فانى، گردد به جستجويت *** تا لب رسد به جامت، در حسرت سبويت

آيا شود نسيمى، آيد ز عطر و بويت *** تا دل شود چنان مست،چو تشنگانِ جويت

با كس نمى توان گفت،از لطفِ ِبوده خُويت *** گردد رقيب مجنون، چون من به آرزويت

شاها دگر ندارم، تابِ فراق و مهنت *** از لطف مرحمت كن، ديدار خود به منّت

«سجّادِ» دل پريشان، دارد به دل هوايت *** زنده كند وجودش، با خاكى از سرايت

**********

گذشت جمعه با عشق و سوز و گداز *** به ياد امام و شه دل نواز

چنان سوزد اين قلب بى تابِ زار *** كه بگرفته آتش ز روى نياز

ز سوز دلم در فراق نگار *** ببارد دو چشمم از آن ديرباز

بروبم به مُژْگانِ چشم انتظار *** همى خاك كوى شه سرفراز

بپاشم همى آب در راه يار *** به اشك دو چشمم به سوز و به ساز

نِشينم به راهش سپس اشك بار *** كه شايد گذارش بيفتد به اين دل گداز

گذارم سر اندر رهش بردبار *** به اميد بوسيدن خاك آن پاك باز

تمنّا نمايم هميشه ز بادِ بهار *** كه بوئى بيارد از آن بى نياز

شده قلب «سجّاد» به هر روزگار *** همى عاشق شاه بنده نواز

**********

چه شود دمى شه دلربا، نظرى به سوى گدا كنى *** كه به يك نظرت به خدا شها، همه دردها تو دوا كنى

ص: 502

برود زجمعِ همه بلا، ز عاشقان و ز ماسوا *** چو بانگ ظهور تو در فضا ، برسد به ما و ندا کنی

ببرد همه غم جان فزا، ز قلوبِ جمله و هر سرا *** اگر آن ندا برسد به ما، همه نعمتم تو عطا كنى

برسد به ما ز تو اين ندا، شده وقت شادى ازكيا *** شده وقت آن كه از اين سرا، همه غصّه ها به فنا كنى

چه شود كه از حرم و منا، ز كنار كعبه باصفا *** ببرى نامى ز شه يكتا، نظرى به كرب و بلا كنى

كه ز جور جمله اشقيا، به زبان تشنه و از قفا *** شده كُشته خطه نينوا، تو دفاع به صوت رسا كنى

شده وقت آن كه به هر كجا، شود انتقام زِ اشقيا *** بروند بُرون همه از عزا، چو عدو ز جمله جدا كنى

بشود «سّجادِ» بر تو فدا، به يك نظرت به خدا شيدا *** بنما بر او نظرى و دعا، به وقت دعا چو ثنا كنى

**********

شده هر نفسم، غم و درد و فغان *** ز فراق تو اى، شهِ ملك و جهان

همه روزِ من، به فغان و عذاب *** شده شام عزا، به زمانِ خزان

همه شب به سحر، به زمانِ دعا *** شده خونِ دلم، ز بصر چه روان

به خدا گشته، ز غمم هر جا *** بَرِ من زندان، و عذابِ گران

چه شود نظرى، تو براى خدا *** به دلم فِكنى، به زمان و به آن

كه به يك نظرت، مَه برج سخا *** شود اين عالم، به زمان چو جنان

رود از قلبم، همه رنج و بلا *** به خدا هستى، تو مرا درمان

ص: 503

ز كرم بنما، شه بى همتا *** به دعاى خود، ز مكانِ نهان

منِ بيچاره، به دمى يارى *** به نواى خود، به دم رحمان

كه دعايت بر، منِ درمانده *** بكند چون شمس، چو منى به كران

ببرد بيمارى و غم، از جان *** منِ كرده فنا، همه عمر و زمان

چو شود لطفى، ز شه و مولا *** كه ببيند آن، شه و آن جانان

بدهد از شوق، سيّد «سجّاد» *** به بهاى آن، به خدايش جان

**********

چهارشنبه 24 / 2 / 1399

مصادف با شب نوزدهم رمضان 1441

«سيّد مجتبى سجّادى»

ص: 504

منابع و مآخذ

اثبات الهداة بالنّصوص والمعجزات: حرّ عاملى، محمّد بن حسن، مؤسسه الأعلمى للمطبوعات، بيروت، لبنان، 1425ه.ق.

الإحتجاج: طبرسى، أحمد بن على، نشر مرتضى، مشهد، ايران.

الإختصاص: مفيد، محمّد بن محمّد، بيروت، دارالمفيد، 1414ق.

إرشاد القلوب: دیلمی، حسن، الشریف الرضی، قم، 1412ق.

الإصابة فى تمييز الصّحابة: ابن حجر عسقلانى، أحمد بن على، دارالكتب العلميّه، بيروت، لبنان.

اصول كافى، کلینی، محمد بن يعقوب، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، 1411ق.

اعلام الورى بأعلام الهدى: طبرسى، فضل بن حسن، مؤسسه آل البيت علیهم السلام لإحياء التّراث، قم، ايران، 1376ه.ش.

أعيان الشّيعه: امين سيّد محسن، ناشر: دارالتّعاريف للمطبوعات، بيروت، لبنان، 1403ق.

إكسير العبادات فى أسرار الشّهادات: فاضل دربندى، ناشر: دار ذوى القربى، قم، 1420ق.

أمالى شيخ صدوق (ترجمه كمره اى): ابن بابويه، محمّد بن على، ناشر: كتابچى، تهران، 1376ش.

امالى شيخ مفيد: مترجم: استاد ولى، حسين، ناشر: آستان قدس رضوى، مشهد، ايران، 1364ش.

الأمالى: طوسى، محمّد بن حسن، دارالثّقافه، قم، ايران، 1414ق.

ص: 505

أنساب الأشراف: بلاذرى، أحمد بن يحيى، تحقيق: رياض زركلى، سهيل زكار، دارالفكر، بيروت، 1417ق.

الأنوار النّعمانيّة: جزايرى، نعمت اللّه، دارالقارى، بيروت.

بحارالأنوار: مجلسى محمّد باقر، دار احياء التراث العربي، بيروت، 1440ق.

البداية و النّهاية: ابن كثير، اسماعيل بن عمر، دارالفكر، بيروت، لبنان، 1398ق.

البرهان فى تفسير القرآن: بحرانى، هاشم بن سليمان، ناشر: دارالتفسير، قم، ايران، 1357ش.

بصائرالدّرجات: محمّد بن الحسن (الصفّار)، ناشر: مؤسسة الاعلمى، طهران، 1374ش.

بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال: عليارى تبريزى، علىّ بن عبداللّه، بنياد فرهنگ اسلامى كوشانپور، تهران، 1371ش.

بيان النّافع يوم الحشر فى شرح الباب الحادى العشر: علّامه حلّى، حسن بن يوسف، مؤسّسة الأعلمى، بيروت.

تاريخ اسلام: ذهبى شمس الدّين، دارالكتاب العربى، بيروت، لبنان، 1409ق.

تاریخ الخمیس: دیاربکری، حسین، دار صادر، بیروت.

تاريخ گزيده: مستوفى، حمد اللّه بن ابى بكر، انتشارات آموزش انقلاب اسلامى، تهران، ايران، 1372ش.

تاريخ نامه طبرى: بلعمى، البرز، تهران، ايران، 1373ش.

تحفة المجالس: ابن تاج الدّين حسن سلطان محمّد، ناشر: انتشارات كتابچى، تهران، 1373ش.

تذکرة الخواص: ابن جوزی، یوسف، المجمع العالمی لأهل البیت علیهم السلام . مرکز الطباعة و النشر، قم، 1426ق.

ترجمه كامل الزّيارات: جعفر بن محمّد بن قولويه، انتشارات پيام حق، تهران، ايران، 1377ش.

ترجمه كمال الدّين و تمام النّعمة: ابن بابويه، محمّد بن على، كتابفروشى اسلاميّه، تهران، ايران، 1377ش.

ترجمه نهج البلاغه: شريف الرّضى، محمّد بن حسين، مترجم: جعفرى تبريزى، محمّد تقى، آستان قدس رضوى، مشهد، ايران، 1380ق.

تفسير القرآن الكريم: شبر، عبداللّه، مؤسسه دارالهجرة، قم، ايران.

التّفسير المنسوب إلى الإمام أبى محمّد الحسن بن علىّ العسكرى:: مدرسة الإمام المهدى، قم، ايران، 1409ق.

ص: 506

تفسير الميزان: طباطبايى، سيّد محمّد حسين، جامعه مدرّسين، قم، ايران.

تفسير كبير منهج الصّادقين فى إلزام المخالفين: كاشانى، فتح اللّه بن شكر اللّه، كتابفروشى و چاپخانه محمّد حسن علمى، تهران، ايران، 1336ش.

تفسير نمونه: جمعى از نويسندگان، زير نظر مكارم شيرازى، ناصر، دارالكتب الإسلاميّه، تهران، ايران، 1380ش.

تفسير نورالثّقلين: عبد علىّ بن جمعة العروسى الحويزى، انتشارات دارالتفسير، قم، ايران، 1426ق.

التّفسير: عيّاشى، محمّد بن مسعود، مصحّح: رسولى، هاشم، مكتبة العلميّة الإسلاميّه، تهران، ايران، 1381ش.

تهذيب التّهذيب: ابن حجر عسقلانى، أحمد بن على، دارالفكر، 1404ق.

الثّاقب فى المناقب: ابن حمزه، محمّد بن على، ناشر: انصاريان، قم، ايران، 1371ش.

ثمرات الحيات: امامى اصفهانى، سيّد محمود، ناشر: انتشارات ذوى القربى، قم، ايران، 1379ش.

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال: ابن بابويه، محمّد بن على، ناشر: انتشارات سرور، قم، ايران، 1381ش.

جلاء العيون (تاريخ چهارده معصوم): مجلسى، محمّد باقر، ناشر: انتشارات سرور، قم، ايران، 1376ش.

حلية الأولياء و طبقات الأصفياء: ابونعيم، أحمد بن عبداللّه، دارأمّ القرى، مصر، قاهره.

حياة القلوب (تاريخ پيامبران): مجلسى، محمّد باقر، انتشارات سرور، قم، 1376ش.

الخرائج و الجرائح: قطب راوندى، سعيد بن هبةاللّه، مؤسّسة الإمام المهدى، قم، ايران، 1409ق.

الدرّ النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم: شامی، یوسف بن حاتم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي، قم، 1420ق.

الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة: مدنی، سیّد علیّ خان، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1983م.

دلائل الإمامة: طبرى آملى، محمّد بن جرير، بنياد بعثت. مرکز چاپ و نشر، قم، 1413ق.

الذريعة إلى تصانيف الشّيعه: تهرانى آقا بزرگ، اسماعيليان، قم، ايران.

روضة المتّقين: مجلسى محمّد تقى بن مقصود على، بنياد فرهنگ اسلامى كوشانپور، ايران، 1406ق.

ص: 507

رياحين الشّريعه: محلّاتى، ذبيح اللّه، دارالكتب الإسلاميّه، تهران، ايران.

رياض الأبرار فى مناقب أئمّة الأطهار: موسوى حسينى جزايرى، سيّد نعمة اللّه.

رياض القدس: قزوينى، صدرالدّين واعظ، ناشر: انتشارات اسلاميّه، تهران، 1376ق.

سالار كربلاء: موسوى المقرم سيّد عبدالرّزاق، مترجم: مرتضى فهيم كرمانى، انتشارات سيّدالشّهداء، قم، ايران، 1371ش.

ستاره درخشان شام حضرت رقيّه دختر امام حسين علیه السلام : ربّانى خلخالى، على، انتشارات مكتب الحسين، قم، ايران.

سحاب رحمت: اسماعيلى يزدى، عبّاس، ناشر: مسجد جمكران، قم، ايران، 1387ش.

سوگنامه آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم : محمدي اشتهاردي، محمد، انتشارات ناصر، قم، 1370ش.

سير اعلام النبلاء: ذهبى، محمّد بن احمد، ناشر: مؤسسه الرّساله، بيروت، لبنان، 1414ق.

السیرة الحلبیة: حلبی، علیّ بن ابراهیم، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1427ق.

السّيرة النّبويّة: ابن هشام، عبدالملك بن هشام، ناشر: دارالمعرفة، بيروت، لبنان.

شرح الشّفاء: قاضى عياض، عياض بن موسى، دارالكتب العلميّه، بيروت.

شرح نهج البلاغة: ابن ابى الحديد، عبدالحميد بن هبة اللّه، آية اللّه مرعشى نجفى، قم، ايران، 1404ق.

شفاء السّقام فى زيارة خير الأنام: سبكى، على بن عبدالكافى، مطبعة مجلسى، دائرة المعارف العثمانيّة، حيدرآباد، هند.

صحيح بخارى: بخارى، محمّد بن اسماعيل، ناشر: جمهورية مصر العربيّة، وزارة الأوقاف، المجلس الأعلى للشئون الاسلاميّة، لجنة إحياء كتب السّنة، قاهره، مصر، 1410ق.

الصّحيح من سيرة الإمام على: عاملى، جعفر مرتضى، ناشر: المركز الإسلامى للدّراسات، بيروت، لبنان، 1430ق.

الصّراط المستقيم إلی مستحقی التقديم: نباطی عاملی، علیّ، مکتبة المرتضوية، تهران، 1384ش.

الصوارم المُهرقة فی نقد الصواعق المُحرقة، شوشتری، نور اللّه، مصحح: محدّث، جلال الدّین، [بی جا]، 1019ق.

طبقات الشّافعيّة الكبرى: سبكى، عبدالوهّاب بن على، دار إحياء الكتب العربيّة، قاهره، مصر.

الطبقات الکبری: ابن سعد، محمّد، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1410 - 1411ق.

ص: 508

الطّرائف فى معرفة مذاهب الطّوائف: ابن طاووس، علىّ بن موسى، مطبعة الخيام، قم، ايران، 1400ق.

طرائف: ابن طاووس، علیّ، دفتر نشر نوید اسلام، قم، 1374ش.

العبّاس بن علىّ علیهما السلام : بطل الحقّ و الحرّيّة، مهاجر، عبدالحميد، مؤسسه الأعلمى للمطبوعات، بيروت، لبنان، 1413ق.

علىّ اكبر علیه السلام : مقرم عبدالرزّاق، المطبعة الحيدريّة، نجف، عراق، 1378ق.

عنوان الکلام: فشارکی، محمّد باقر، کتابفروشی اسلامية، تهران، 1377ق.

عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال: بحرانى اصفهانى، عبداللّه بن نور اللّه، مؤسسة الإمام المهدى، قم، ايران.

عيون أخبارالرّضا: ترجمه على اكبر غفارى، نشر صدوق، تهران، ايران، 1373ش.

عيون المعجزات: ابن عبدالوهّاب، حسين، مكتبة الدّاورى، قم، ايران.

الغدير: امينى نجفى، عبدالحسين، دارالكتب الإسلاميّه، تهران، 1374ش.

غيبت نعمانى: نعمانى، محمّد بن ابراهيم، مترجم: غفارى، محمّد جواد، نشر صدوق، تهران، ايران، 1376ش.

الفتوح: كوفى، ابن اعثم، انتشارات آموزش انقلاب اسلامى، تهران، ايران، 1372ش.

فروغ ابديّت: سبحانى جعفر، بوستان كتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات حوزه علميّه قم)، قم، 1385ش.

الفضائل لإبن شاذان: شاذان قمی، بن جبرئیل، الشریف الرضی، قم، 1363ش.

فقه المنسوب إلى الإمام الرّضا علیه السلام : علىّ بن موسى علیهما السلام ، مؤسسه آل البيت علیهم السلام لإحياء التّراث، قم، ايران.

الفوائد الأصوليّة: انصارى مرتضى، ناشر: شمس تبريزى، تهران، ايران، 1426ق.

فوحات القدس: استرآبادى، يوسف بن محمّد، ناشر: نشر حبيب، قم، ايران، 1390ق.

قرب الإسناد: حمیری، عبد اللّه بن جعفر، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، 1371ش.

ص: 509

القطره من بحار مناقب النّبىّ و العترة علیهم السلام : مستنبط سيّد احمد، نشر: ستاره، قم، ايران، 1418ق.

الكامل: ابن اثير، عزّالدّين على، ترجمه: ابوالقاسم حالت و عبّاس خليلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش.

كتاب حضرت رقيّه: فلسفى (لطفى زاده) على، ناشر: حاج غلامعبّاس ميرشكارى، چاپخانه فيروزيان، 1411ق.

كشف الإرتياب: امين، محسن، دارالكتاب الإسلامى، قم، ايران.

كنز الفوائد: كراجكى، محمّد بن على، دارالذّخاير، قم، ايران، 1410ق.

کامل البهائی: طبرسی، حسن، المکتبة الحیدریة، [بی جا]، 1426ق.

کتاب الغیبة: طوسی، محمّد بن حسن، مؤسسة المعاریف الإسلامیة، قم، 1411ق.

کشف الغمة: اربلی، علیّ بن عیسی، مکتبة الحیدریة، 1427ق.

گنجينة الأسرار: عمّان سامانى، انتشارات ميثم تمّار، 1363ق.

اللهوف علی قتلی الطفوف، ابن طاووس، علیّ بن موسی، مترجم: سیّد احمد فهری زنجانی، جهان، تهران، [13].

لوامع صاحبقرانى المشتهر بشرح الفقيه: مجلسى محمّد تقى بن مقصود على، اسماعيليان، قم، ايران.

مآثر الكبراء فى تاريخ سامرّاء: محلّاتى ذبيح اللّه، ناشر: المكتبة الحيدريّه، قم، ايران، 1384ش.

مثنوی هفت اورنگ: جامی، عبدالرحمن بن احمد، مرکز مطالعات ایرانی، تهران، 1378ش.

مجمع البحرين: طريحى، فخرالدّين بن محمّد، ناشر: مكتبة المرتضويّه، تهران، ايران، 1375ش.

مجمع البيان: طبرسى، فضل بن حسين، دارالمعرفه، بيروت، لبنان، 1408ق.

المحاسن: برقی، احمد بن محمّد، دار الکتب الإسلامیة، قم.

المحتضر: حلّى، حسن بن سليمان، المكتبة الحيدريّه، قم، ايران، 1382.

المحجّة البيضاء فى تهذيب الأحياء: محمّد بن المرتضى المدعو بالمولى محسن الكاشانى، مؤسسه فرهنگى و اطلاع رسانى تبيان، قم، ايران، 1387ش.

مدينة المعاجز: بحرانى سيّد هاشم، مؤسّسة المعارف الاسلاميّة، 1413ق.

مستدرك الوسائل: نورى محمّد حسين، مؤسسه آل البيت، قم، ايران، 1408ق.

ص: 510

مستدرك على الصّحيحين: حاكم نيشابورى، محمّد بن عبداللّه، المكتبة العصريّه، بيروت، لبنان، 1420ق.

مستدركات أعيان الشّيعه: امين سيّد محسن، دارالتعاريف المطبوعات، بيروت، لبنان.

مسند احمد بن حنبل: ابن حنبل، احمد، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1416ق.

مشارق أنوار اليقين: حافظ برسى، رجب بن محمّد، ناشر: ذوى القربى، قم، ايران، 1427ق.

مفاتيح الجنان: قمّى عبّاس.

مفاتيح الغيب: صدر الدّين شيرازى، محمّد بن ابراهيم، ناشر مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ايران، تهران، ايران، 1363ش.

مفاتيح الغيب: فخر رازى محمّد بن عمر، ناشر: دارالفكر، بيروت، لبنان، 1423ق.

مقتل از مدينه تا مدينه: ذهنى تهرانى، محمّد جواد، ناشر: پيام حق، تهران، ايران، 1389.

مناقب آل أبى طالب: ابن شهرآشوب، محمّد بن على، ناشر: علّامه، قم، ايران.

منتخب التّواريخ: خراسانى، محمّد هاشم، اسلاميّه، تهران، ايران، 1388ش.

المنتخب للطريحى فى جمع المراثى و الخطب المشتهر بالفخرى: طريحى، فخرالدّين بن محمّد، مؤسسه الأعلى للمطبوعات، بيروت، لبنان، 1424ق.

منتهی الآمال: قمی، عبّاس، مبین اندیشه، تهران، 1390ش.

مولاى معرفت: فخّار، باقر، ناشر: عطر عترت، قم، ايران، 1396ق.

ميزان الاعتدال فى نقد الرّجال: ذهبى، محمّد بن احمد، دارالفكر بيروت، لبنان، محقّق: على محمّد البجاوى.

نفس الرّحمن فى فضائل سلمان: نورى طبرسى، حسين، ناشر: مؤسسه الآفاق، 1411ق.

نهج البلاغه: علىّ بن أبى طالب، گردآوردنده: سيّد رضى، محقّق: صالح، صبحى، مؤسسه دار الهجره، قم، ايران.

نوادر المعجزات فى مناقب الأئمّة الهداة: طبرى آملى، محمّد بن جرير، ناشر: دليل ما، قم، 1385.

النّور المبين فى قصص الأنبياء والمرسلين (قصص قرآن): به ضميمه زندگانى چهارده معصوم علیهم السلام ، جزايرى، نعمت اللّه بن عبداللّه، فرحان، تهران، ايران، 1381ش.

الهداية الكبرى: خصيبى، حسين بن حمدان، مؤسّسة البلاغ، بيروت، 1377ش.

ص: 511

هزار و يك كلمه: حسن زاده آملى، حسن، بوستان كتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم)، قم، ايران، 1376ش.

وافى: فيض كاشانى، محسن، عطر عترت، قم، 1430ق.

وسائل الشّيعة إلى تحصيل مسائل الشّريعة: حرّ عاملى، محمّد بن حسن، تحقیق جلالی، محمّد رضا، موسسه آل البيت علیهم السلام لاحياء التراث ، قم، [14] ق.

وسائل المحبّين ترجمه خصائص الحسينيّه: شوشترى، جعفر، ناشر: دارالكتب الإسلاميّه، تهران، ايران، 1372ش.

وفاء الوفاء باخبار دار المصطفى: سمهودى، على بن عبداللّه، دار الكتب العلميّه، بيروت، لبنان، 1427ق.

وقايع الأيّام: قمّى عبّاس، نشر: صبح پيروزى (سپهر نوين)، قم، 1385ش.

ينابيع المودّة لذوى القربى: قندوزى، سليمان بن ابراهيم، ناشر: منظمة الاوقاف والشّئون الخيريّه، دارالأسوة للطباعة والنّشر، قم، 1422ق.

ص: 512

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109