عکس

ص: 2

عکس

ص: 3

ص: 4

اشاعره... 69

معجزه... 71

سلب آزادی... 72

ابن مقفّع... 74

ابن ابی العوجا... 77

محمّد بن زکریای رازی... 78

ابو شاکر... 80

خودشناسی دلیل خداشناسی... 81

رسوائی... 83

ابن راوندی... 84

خداپرستی بر اساس فطرت... 86

آیا دین، معلول ترس است؟... 90

توکّل... 93

انتظار... 96

امامت... 97

پرسش از نویسنده... 101

عکس العمل ستم... 102

چهرۀ ناشناخته... 104

جهان بینی اسلامی... 107

چهرۀ مجهول... 108

نبوّت... 110

مراجعه به کتب... 111

ص: 6

فریب... 112

سخنان و اشعار مبهم... 112

گویندۀ نامعلوم... 117

اظهار نظر بدون دلیل... 123

مغالطه... 124

بررسی آیات... 124

مبارزه با ستمگران... 125

کوتاهی در جهاد... 129

مفهوم ضد اشرافی... 130

اسلام و سرمایه داری... 131

احتمالات ضعیف... 132

تفرقه بعد از شهادت امام حسن عسکری عَلَيْهِ السَّلاَمُ... 134

دروغ های شاخ دار!... 135

خاندان نوبختی... 138

ابن فرات... 140

نادانی یا روشنفکری؟ 142

ص: 7

ص: 8

{فَاَقِمْ وَجْهَكَ لِلدّٖینِ حَنٖیفًا فِطْرَتَ اللّٰهِ الَّتٖی فَطَرَ النّاٰسَ عَلَیْهاٰ٭ لاٰ تَبْدٖیلَ لِخَلْقِ اللّٰهِ ذٰلِكَ الدّٖینُ الْقَیِّمُ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النّاٰسِ لاٰ یَعْلَمُونَ}.(1)

سؤال: چرا بعضی از انسان ها به انکار خالق پرداخته و تبلیغ الحاد می نمایند، در حالیکه خمیر مایه و جبلّی انسان، توجّه به خالق قادر است؟پاسخ بطور اجمال این است: یکی از عوامل مهم در دین گریزی و دوری از خداپرستی در بعضی از جوامع، عمل کرد بعضی از دین داران و سوء استفادۀ آنان از دین است. برای همین پیشوایان معصوم عَلَيْهِم السَّلاَمُ توصیه می فرمایند:

«كُونُوا لَنَا زَيْناً وَ لَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً».(2)

وقتی افراد ضعیف الایمان، نفاق و دروغگوئی یک مسلمان نما را می بینید، به اصل دین بدبین شده و علیه شعار فطرت که توحید است، شعار می دهند.

عامل دوّم: در انکار ندای فطرت، بدفهمی و تفسیرهای نادرست از دین است. معلوم است وقتی قرآن کریم، بدون میزان الهی تفسیر شود و شعار

ص: 10

«حَسْبُنَا كِتَابُ اللَّهِ» بر کتب تفسیر حاکم گردد، دین سلیقه ای معنا می شود و اسباب روی گردانی افراد کم اطلاع از دین فراهم می گردد.

عامل سوّم: حس گرائی افراطی است؛ آن که می خواهد همۀ حقائق عالم وجود را با چشم ببیند، چون خالق متعال از حواس غائب است، به انکار او قیام می نماید.

افرادی مانند، استیون هاوکینگ، در حالی مدّعی علم و دانش اند که به اعتراف خودشان بیش از نود و پنج درصد مجهولات جهان را پیش روی دارند، اینان با این همه مجهولات، غرق در حس گرائی افراطی شده و می خواهند قادر متعال را حس نمایند و ببینند.این افراد که مغرور به دانش خویش اند، مثل اینکه نمی دانند بعضی از حقائق وجود دارد که حواس از درک آن عاجز می باشد و با وسائل دیگری باید به معرفت آنها رسید.

عامل دیگری برای انکار خالق هستی، شهرت طلبی است. مخالفت با معلومات و مطالب واضح و آشکار، وسیله ای است تا افراد شهرت طلب به شهرت دست یابند و کم نیستند افرادی که برای شهرت، پای بر فطرت می نهند و ندای خدا خواهی را خاموش می کنند. اینان می خواهند خود را در جامعه، آزاده و روشنفکر جلوه دهند.

ص: 11

عامل دیگر این مسئله، یعنی انکار خالق، شهوت پرستی است، افراد اسیر شهوت و افسار گسیخته ای که نمی خواهند به تکالیف الهیه پاسخ مثبت بدهند و خواهان آزادی به معنای بی بند و باری هستند، به انکار مبدأ و معاد می پردازند.

عامل دیگر برای انکار حقائق و مبارزه با خداپرستی، تلاش و تبلیغات استثمارگران و حکومت های طاغوتی است که به سرکردگی و رهبری یهود علیه دین و فطرت توحیدی انجام می گیرد.

بر اهل تحقیق پوشیده نیست که گمراهی اهل کلیسا و مخالفت آنان با توحید نیز به تصویب و امر یهود صورت گرفته و می گیرد.

قرآن کریم می فرماید:{لَتَجِدَنَّ اَشَدَّ النّاٰسِ عَداٰوَةً لِلَّذٖینَ ءاٰمَنُوا الْیَهُودَ وَالَّذٖینَ اَشْرَكُوا٭ۖ …}.(1)

در بین عواملی که برای انکار حق و وجود خالق هستی، گفتیم؛ عامل تلاش و تبلیغات حکومت های طاغوتی به رهبری یهود، بزرگ ترین عامل می باشد.

از رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم منقول است:

ص: 12

«كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ حَتَّى يَكُونَ أَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ وَ يُنَصِّرَانِهِ».(1)

این حدیث وقتی خوب تفسیر می شود که ما به خوبی معنای فطرت را دریافت نمائیم.

فطرت که به معنای خمیرمایه و جبلّی انسان است، فرماندۀ درونی انسان به سوی توحید و شرط توحید می باشد.

حال ببینید کسانی که با توحید و شرط آن مبارزه می کنند، از چه ناحیه ای تغذیه شده و از کجا خط می گیرند. وقتی قرآن کریم شدیدترین دشمن اهل ایمان را یهود معرفی می کند، پس یهود پدر و به تعبیر دیگر، مبدأ شیطنت ها علیه فطرت یعنی توحید و شرط آن است.ممکن است مبارزه با توحید و و لایت حضرات معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ (که شرط توحید است) به ظاهر هیچ ربطی به یهود و ایادی آن مانند مسیحیّت نداشته باشد، ولی وقتی خوب دقّت می کنید، می بینید دست در دست است تا دست یهود.

پس حدیث چه زیبا، پدر و مادر انحرافات بشر و مبدأ مبارزه با توحید و ولایت معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ را معرفی کرده است.

ص: 13

بر این اساس عمّال یهود با دین تراشی و اشاعۀ خرافات، ایجاد تفرقه و اختلافات، ترویج گناه و اباحی گری و تعلیم بی تفاوتی، سد راه سعادت بشر شده و به تضعیف اسلام و تعلیمات معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ اقدام می نمایند.

با این زمینه سازی ها و تحریف حقائق و منحرف نمودن افکار، مردم به دین حق، بدبین شده، در نتیجه پای ماتریالیست و منکر خداوند به جامعه باز می شود و یهود از آب گل آلود و جوّ مسموم، علیه توحید و خداپرستی نتیجه می گیرد.

مهم این است همگان، خاصّه جامعۀ حوزویان و مبلّغان بدانند، یهود مبدأ شیطنت ها است و همۀ اهل انحراف از فتنه گران و منافقان صدر اسلام تا وهابیّت و اهل تصوّف، فرزندان یهودند.

درست است که اهل نفاق زمینه ساز ورود فرهنگ یهود به جامعۀ اسلامی بودند و با این کار لعن ابدی را برای خود خریدار شدند، ولی باید شیطنت افرادی مانند «کعب الأحبار» نیز نادیده گرفته نشود.

با دقّت بیشتر در تاریخ دشمنان دین و شریعت خیرالمرسلین صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و نیز آیات و روایات در مذمّت یهود در می یابیم، انحرافاتی مانند «تجسیم»، «تثلیث» و «وحدت وجود» و دیگر خرافات و انحرافات عقیدتی و اخلاقی، به یهود برمی گردد و پایه گزار و مبدأ آن این قوم عنود می باشند.

ص: 15

اینان قصد داشته و دارند، به وسیلۀ ایادی خود مردم را از دین حق و صراط مستقیم دور نموده، مردم چراغ فطرت شان خاموش گردد و به الحاد روی آورند.

صوفیّه قرآنی را قبول دارند و سنّتی را می پذیرند که جریان «تز، آنتی تز و سنتز» در آن راه داشته باشد. پس به هر دوری مرشد و کتابی لازم است، تا مثلاً دعا و ذکر معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ و ادعیۀ قرآنی را، به ذکر (خر برفت و خر برفت) تغییر دهد و به اصالت شکم به نام جهاد با نفس سر و سامانی ببخشد.سوء استفاده «کعب الأحبار» صوفیّه یعنی «ابن عربی» از آیات قرآن، مثل آیۀ شریفۀ: {وَقَضٰى رَبُّكَ اَلّاٰ تَعْبُدُوٓا اِلّآٰ اِیّاٰهُ وَبِالْواٰلِدَیْنِ اِحْساٰنًا٭ ...}،(1) مشهور است.

«ابن عربی» و قبل از او «حلّاج»، با القاء مطالب خرافی و تبلیغ انسان خدائی یا همه خدائی، زمینه چینی برای الحاد و ماتریالیسم کرده اند.

اینان با نظریۀ وحدت وجود، علَم مخالفت با مکتب انبیاء عَلَيْهِم السَّلاَمُ را برداشته و در نتیجه با ستمگران و حکومت های طاغوتی در یک صف قرار دارند.

بر خلاف نظر التقاطی ها و مارکسیست ها که می خواهند از سران صوفیّه مثل «حلّاج» مجاهد و انقلابی طرفدار خلق محروم درست کنند، سران صوفیّه با ستمگران صفا می کنند، با دیکتاتورها وفا می نمایند، فانی در قدرتمندان و یاور زورگویان هستند.

ص: 17

شما ببینید «إبن عربی» که نه شیعه است و نه سنّی، بلکه یک وحدت وجودی است که بین نور و ظلمت فرقی قائل نیست، در جنگ های صلیبی یک کلمه علیه ظالم و له مظلوم سخن نگفته است، و «عطّار نیشابوری» که شهرهای عشق را با اکاذیب و خرافات در «تذکرة الأولیاء» چرخیده، وحدت وجود، او را به مدیحه سرائی ظالم می کشاند و در راه خرافه پرستی به قتل می رسد.خودخواهی صوفیّه مثل «حلّاج» که خود را خدای خلائق می خواند، بی شباهت به خودخواهی قدرتمندان ستمگر نیست و همین غرور بود که باعث گردید هر روز از خود بتی بسازند و هر لحظه به شکلی مدّعی مقام و شأنی گردند.

می دانید غیر از اینکه صوفیّه زمینه ساز ماتریالیسم و یاور ستمگرانند، جادّه صاف کن مبتکران جعل و اهل ادّعا می باشند.

سران بابی ها و بهائی ها اگر چه مأمور یهود بوده اند، امّا با صوفیّه و اهل خرقه، رفاقت تامّه داشته اند.

مطلب دیگر اینست که چرا اگر «حلّاج» انقلابی و مجاهد است، افرادی مثل ماسینیون، مأمور صهیونیسم، او را مدح می گوید و به او لقب شهید می دهد.

از چه تاریخی نرخ شهادت دست صهیونیست ها افتاده است، و مگر یهود و عمّال یهود به شاهد و شهید اعتقاد دارند؟

ص: 18

تطبیق دارد، ولی چه باید گفت از عمامه به سر مدّعی تشیّع و شناخت امام، که در جوار مظلوم کربلا، شعر مثنوی می خواند و عاشورا را روز سرور معرّفی می نماید.

این چه گرفتاری است که برای نسل جوان ما پدید آمده که هم از ماتریالیست های جیره خوار باید بنالد و هم از عارف نماهای دور از معرفت.

اینان که خود را مبلّغ دین می نامند بیش از دیگران مسئول اند، از «میرفطروس» چه توقّع که مأموریّت خودش را نسبت به استعمارگران در کتاب «حلّاج» ثابت کرده است و به نام روشنفکری از مکتب تاریکی و تباهی، یعنی کفر و الحاد جانبداری نموده است.

توقّع از کسانی است که به آیات ذمّ یهود آگاهند و به تلاش مداوم این قوم محرِّف و منحرف و ایادی آنان مثل وهابیّه و صوفیّه واقفند، امّا به نام دروس توحیدی، تدریس وحدت وجود می کنند و با اینکه خود را طرفدار وحدت می دانند، خود عامل تفرقه شده اند.

مطلب دیگری که باید بدان توجّه شود، این است که قرآن کریم وصف عباد را بیان می دارد و می فرماید:

ص: 20

{٭ۚ فَبَشِّرْ عِباٰدِ 17 اݗَلَّذٖینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ ...}(1)

در «یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ» دو نکته است. عبادی که وصفشان بیان شده چون بندگان خدایند و در بند و مقیّد به امر و دستور او می باشند، دستور العمل و امر و نهی الهی را با توجّه می شنوند. ممکن است در تبیین قول الله، قول رسول الله صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم به عباد برسد، این جا هم عبودیّت اقتضاء می کند که عباد، پیروی و متابعت داشته باشند و قول فرستادۀ خدای متعال را استماع کنند.

ممکن است در تبیین سنّت رسول الله صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم قول و عمل اولی الامر یعنی امام معصوم مطرح گردد، این جا هم عباد، مستمع «القول»اند. بنا بر روایات ذیل آیۀ شریفۀ «فَبَشِّرْ عِبَادِ»، این آیه مربوط به طرق و راه های مختلف نیست، بلکه غرض از القول، قول راهنمایان معصوم است که مورد توجّه عباد قرار می گیرد و به بهترین وجه متابعت می گردد. یعنی عبادالله در قول معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ دخل و تصرّف نمی کنند و در برابر رأی و دستور حجّت الهی رأیی ندارند. ولی روشنفکرنماها و افراد مغرور به آراء بشری، در هر دوره ای برای کوچک نمودن دین و تحقیر طریق معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ قائل به صراط های مستقیم شده، برای مقابله با قرآن و حدیث به تبلیغ آراء بشری و کتب منحرف می پردازند.

ص: 21

با توجّه به روایات ذیل آیۀ «الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ» به این نتیجه می رسیم که «يَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» پیروی نیکو و متابعت صد در صد از دستور العمل معصومین را بیان می دارد. بدین معنا، بندگانی کهبشارت به آنها داده شده، آنهائی هستند که فقط متمسّک به حبل الله اند، به امام معصوم دست بیعت می دهند و فقط به گفتار حجّت معصوم گوش جان می سپارند و سخن او را به وجه احسن متابعت می کنند، پس اینان هدایت شده و صاحبان خرد و اندیشۀ صحیح می باشند «أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ».

باید دانست که شنیدن اقوال منحرف و استماع آراء شیطانی برای هر کسی جایز نیست. همانطور که ارتباط با بیماری که مرض مهلک و مسری دارد، برای افراد ضعیف ممنوع است. چرا خدای متعال می فرماید: «لاٰ تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصاٰرٰٓى اَوْلِیآٰءَ٭ۘ»،(1) و چرا مطالعۀ کتب انحرافی و ارتباط با صوفیّه و دیگر فرق ضالّ و مظلّ، برای افراد ضعیف العقیده و ساده لوح و بی مطالعه حرام است؟

مخالف به دنبال فروش کالای پوچ خود، دست به هر تبلیغی می زند و با مغالطه و دروغ، مطلب باطل را حق جلوه می دهد. این جا شنونده ای دانا و با مطالعه و اهل تفقّه، لازم است که با دانش خود و با نورانیّتی که از تقوا و توسّل بدست آورده، جمله به جمله و حرف به حرف، سخنان مخالف را کالبد

ص: 22

شکافی کند و با جدا کردن مطالب حق از باطل، مغالطه کار و کذّاب را رسوا نموده، مردم را آگاهی دهد و انذار نماید.

با توجّه به آیۀ یاد شده و با توجّه به آیۀ: {اَطٖیعُوا اللّٰهَ وَاَطٖیعُوا الرَّسُولَ وَاُولِی الْاَمْرِ مِنْكُمْ}(1)، عباد به خدا و رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و ائمّۀ اطهار عَلَيْهِم السَّلاَمُ دل داده و منحصراً به امر و نهی ایشان مقیّد و پایبند می باشند. پس آیۀ معرفی عباد و آیۀ «أَطِيعُوا اللَهَّ...» مبیّن اینمعناست که منحصراً، مولی و صاحب اختیار انسان ها، خدای متعال و پیامبر و ائمّۀ معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ می باشند.

این حصر که در آیۀ شریفۀ «اِنَّما وَليُّكُمْ اللهُ» نیز به خوبی آشکار است، از مکتب تراشی قوم عنود یهود و ایادی آنان یعنی اصحاب سقیفه و خانقاه، جلوگیری می نماید.

که در مدح سران صوفیّه آورده است برای شکستن إنّماهای قرآن و روایاتی است که در شأن معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ نازل و صادر شده است.

اثر این تعمیم بی دلیل که تحقیر مقام رهبران آسمانی و معصوم است، زمینه سازایدۀ صلح کلی ست که متصوّفه مدّعی آن هستند.

ما درون را بنگریم و حال را، و اشعار و سخنان اینچنینی، که مهر تأیید بر اعتقادات تجسیمی ها و تثلیثی ها و مابقی خرافه پرستان و هرزه گویان در طول تاریخ است و تضعیف مکتب توحید و ترویج ولائج شیطانی می باشد. اوّلاً، از تعمیم مقام معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ به غیر معصومین پیدا می شود.

وقتی خصائص اهل بیت عَلَيْهِم السَّلاَمُ سرقت می شود و خلفاء جور، صدّیق و فاروق معرفی می گردند، آن زمان مشروعیّت نماز تراویح می تواند به کرسی بنشیند و دخالت های بی جای خلفاء در دین مبین و شریعت خاتم النبیین صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم، رنگ دین پیدا کند.همین امر، یعنی تعمیم مقام معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ به سران صوفیّه نیز، برای مشروعیّت دادن مقاصد و بدع آنان صورت گرفته و می گیرد و باید دانست یکی از مقاصد مهم اینان، مشروعیّت دادن به کلّ ادیان و مذاهب و در نتیجه نفی اسلام و مکتب معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ است.

ص: 24

سعید نفیسی می گوید: چنانچه در جای خود اشاره شد، بنیان گزاران تصوّف ایران، تصوّف را تابع هیچ دین و آئینی ندانسته اند و به طریق اولیٰ، هیچ مذهبی را بر مذهب دیگر ترجیح نداده اند.

پس جا دارد طرفداران هرج و مرج و بی دینی، روشنفکرمآبان غربی و ملحدین و کمونیست ها و متعلّمین شرقی آنان نیز گاه گاهی با ها و هویی به تأیید این طائفه برخیزند و ماسینیون وار به ترویج «حلّاج» و امثال او بپردازند.

به هر حال خانقاه در قرون و اعصار متمادی پابه پای غاصبین و اهل سقیفه، به حرکت خود ادامه داده و با جعل، مکر، تزویر و قطب تراشی در برابر قرآن و عترت عَلَيْهِم السَّلاَمُ قرار گرفته است.

صراط مستقیم که مطلوب اهل نماز و منحصر در طریق پیامبر خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و عترت طاهرین عَلَيْهِم السَّلاَمُ است به راه انحرافی صوفیّه، تعمیم داده شده است.

آن صراط مستقیم منجلی *** هست راه نعمت الله ولی

کار تعمیم خداپرستی به بت برستی، آن هم به نام دین و عرفان به جایی رسیده که گفته اند:

بر زبان آرم چو لفظ اهدنا *** باشدم دل سوی پیر رهنما

ص: 25

باید بدانیم تعمیم صراط مستقیم از قرآن و عترت به راه های ظلمانی و طرق مخالف حق، مقابله با تعظیم قرآن و عترت عَلَيْهِم السَّلاَمُ است.

شاگردان یهود عنود، از زمان تأسیس سقیفه و خانقاه تا امروز، به تحریف معنوی قرآن و تحریف و جعل تاریخ و حدیث مشغولند، تا برترین کتاب آسمانی یعنی قرآن و بزرگترین هادی الهی یعنی پیامبر اکرم صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و اهل بیت عَلَيْهِم السَّلاَمُ را در نظر مردم دنیا تحقیر و کوچک نمایند. اینان برای تحقیر قرآن و عترت عَلَيْهِم السَّلاَمُ و مبارزه با تعظیم این دو ثقل الهی، دست به دامن تعمیم می شوند، لذا گروه روشنفکرنما به بهانۀ «الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ» به جاسوس های یهود و نصاریٰ مثل گورویچ یهودی و ماسینیون مسیحی و دست پرورده های آنان لبّیک می گویند و به نام وحدت به خلفاء غاصب، مقام ولایت و صاحب اختیاری می بخشند و همین انحراف را در محیط صوفیّه می بینیم. خواب و مکاشفه بازار پیدا می کند و به بهانۀ وحی تکوینی و آیۀ «اَوْحٰى رَبُّكَ اِلَى النَّحْلِ»(1)، وحی تشریعی (به قول آنها) ادامه می یابد، پیر و قطب در نظر مریدان آنها، مقامی فراتر از معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ بدست می آورد.

جای سؤال است که آیا چنین راه ظلمانی می تواند منتخب بزرگانی همچون شیخ بهایی و علّامه مجلسیقُدُسَ سِرُ هُما باشد؟!

ص: 26

ذهبی ها که به قول یکی از علماء، دزد طلا هستند، گفته اند شیخ بهایی و علّامه مجلسی درویش ذهبی بوده اند و این هم دروغی مثل بقیۀ دروغ های این طایفۀ مکّار.راستی، مسلکی که هرگز به معصوم نمی رسد و بلکه در مذمّتش روایات فراوان رسیده، چگونه می تواند مورد تأیید این بزرگان باشد. مبلّغین صوفیّه در مورد شیخ بهائی قُدُسَ سِرُه نقل کرده اند که فرموده است:

مثنوی او چو قرآن مدل *** هادی بعضی و بعضی را مضلّ

در حالیکه این مطلب، با عظمت اندیشه و بلندی مقام علمی جناب شیخ بهائی قُدُسَ سِرُه منافات دارد. چگونه شیخ بهائی قُدُسَ سِرُه می تواند از اشکالات و تناقضات و خلاف گوئی های مثنوی چشم بپوشد و مثنوی را با قرآن مقایسه کند.

ممکن است خوانندگان گرامی سؤال کنند که چرا اهل تصوّف بعضی از علماء اسلام را موافق این راه معرّفی می کنند و به آنان نسبت تصوّف می دهند؟

پاسخ این است که اهل تصوّف خواهانند از شهرت و آبروی علمای دین سوء استفاده نموده، با این فریب اوّلاً طلّاب تازه وارد و ثانیاً مردم بی مطالعه را به وادی تخدیر و بی تفاوتی بکشانند.

ص: 27

البته هدف بالاتر از این است. آنها می خواهند علمای اسلام را در نظر اهل خِرَد و عقلای عالَم تحقیر کنند و آنان را زمینه ساز اباحی گری و استثمار بیگانگان معرفی نمایند. طلّاب عزیز و سربازان حضرت بقیة الله الأعظمعَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ باید بدانند که مبدأ اخلاق و تزکیه و سرچشمۀ معارف الهیّه، قرآن و عترت طاهرین عَلَيْهِم السَّلاَمُ می باشند و برای کسب نورانیّت و معرفت، فقط باید به دستورالعمل قرآن و عترت عَلَيْهِم السَّلاَمُ عمل شود و بدانند هیچ گروه و سلسلۀ عرفانی نمی تواند دستورالعمل خودش را به پیامبر اعظم صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و عترت ایشان عَلَيْهِم السَّلاَمُ مستند نماید.نتیجه اینکه کار تعمیم عظمت قرآن به دیگر کتب و تعمیم عظمت، عصمت، علم و ولایت معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ به دیگران، کار دشمنان مکّار و استعمارگران غدّار است.

تعمیم خصائص معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ و بزرگی های ائمّۀ دین که با هدف تحقیر آن بزرگواران تبلیغ می شود، برای یهود عنود و مکتب های الحادی و ماتریالیستی، سودمند است. برای همین مستشرقین خواهانند کلاس تعمیم را با اجرای همایش های صوفیانه تقویت نمایند و شطحیات صوفیّه را به هر وسیله تبلیغ کنند.

غرض از این تفصیل، اینکه همه بدانیم فعالیت یهود و ایادی اش در شکستن اسوه های خداپرستی و عدالت خواهی یعنی معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ و

ص: 28

تحقیر آنان در بین جوامع بشری به وسیلۀ نقشۀ شیطانی تعمیم، ماتریالیسم و مکتب الحاد را بسیار تقویت نموده است.

اگر مردم عالَم فقط به زندگی، اخلاق و سخنان رسول امین صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و عترت ایشان توجّه می کردند، گروه گروه به دین مبین اسلام گرایش پیدا نموده و به فلاح می رسیدند. مسئلۀ تعمیم فضائل بوسیلۀ کارخانه های فضیلت سازی فرزندان سقیفه و خانقاه باعث گردید مردم از صاحبان حقیقی فضائل و اسوه های واقعی خداپرستی دور بشوند و در نتیجه مکتب توحید غریب و مهجور بماند.

وقتی «إنّما»های قرآن کریم و «إیّانا عنیٰ»های روایات معصومین عَلَيْهِم السَّلاَمُ نادیده گرفته می شود وخلفاء جور مثل یزید و بدتر از او، اولی الأمر،متوکّل عباسی و خبیث تر از او، دارای خلافت ظاهری و باطنی معرفی می گردد، دیگر کجا نوبت به اولی الأمر واقعی و خلیفۀ حقیقی می رسد که به معرّفی دانشگاه خود بپردازد و آدرس پایگاه عروج انسان را یادآور شود. این جاست که حضرت علی عَلَيْهِ السَّلاَمُمی فرمایند: «يا ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي...»(1)، این همان نالۀ غربت جناب هارون عَلَيْهِ السَّلاَمُ، وصیّ حضرت موسی عَلَيْهِ السَّلاَمُ است، که فضیلت تراشی برای گوساله از لسان سامریّ به اندازه ای اوج گرفت که ابر جهالت بر افکار مردم غالب گردید و خورشید خداپرستی، عدالت و شرف انسانی را مستضعف و

ص: 29

خانه نشین نمود. و امروز نیز صاحب الأمر حقیقی و خلیفة الله واقعی یعنی امام دوازدهم حضرت مهدیعَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ، غریب و مظلوم اند.

سامریّ های زمان، بت تراشان دوران، در خطّ آنها که «يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا» یعنی یهود رئیس مفسدان، به بهانۀ بصیرت و عرفان، مشوّق گوساله پرستان هستند.

چه کنند مردم بیچاره و گرفتار این تبلیغات و غرق شده در این فضیلت تراشی ها و بزرگ نمائی ها؟!

بیچاره آن کسی است که آیات مهدویّت و روایات شناخت امام زمانعَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ را نمی داند و کتاب در موضوع معرفة الحجّة عَلَيْهِ السَّلاَمُ نخوانده، نسبت به عقائد حقّه جاهل است و نمی تواند پاسخگوی شبهات و سؤالات عقیدتی باشد و در این زمان ظلمانی از دین اسلام دفاع کند، ولی تحت تأثیر این بزرگنمائی ها، کتاب به اصطلاح عرفانی می خواند و خود را با خواب، کشف، کرامت و قصص بدون دلیل و داستان های بدون مأخذ معتبر، مشغول نموده است.

ص: 30

این جاست که قرآن می فرماید: {وَقَلٖیلٌ مِنْ عِباٰدِیَ الشَّكُورُ }(1). و هرگز این قِلّت مؤمنان واقعی و کثرت عدد منحرفین و خداناشناسان، دلیل بطلان توحید و حقانیّت ماتریالیسم و الحاد نیست. اگر کسی درحقانیّت دین مبین اسلام شک نماید و مبلّغ بی خدایی و کفر بشود، یا قرآن و سیرۀ پیشوایان را به راستی نشناخته و جاهل است و یا عمداً سهو نموده، آب به آسیاب دشمنان و استعمار شرق و غرب می ریزد.

افراد طالب دین راستین، اگر در آینۀ قرآن و عترت عَلَيْهِم السَّلاَمُ، اسلام را ببینند و عمر گرانمایۀ خود را صرف دستورالعمل های وهابیّت و تصوّف و دیگر فرق منحرف نکنند، آن وقت بزرگی اسلام بر اندیشۀ آنان حاکم شده، خود مبلّغ و بلندگوی این دین راستین می شوند، ولی اگر اسلام را در آینۀ مکتب خلفاء، وهابیّت، تصوّف و غلوّ بررسی کنند و بشناسند، البته از آن گریزان شده به مذمّت و عیب جویی از آن می پردازند. این جاست که باید به نسل جوان و حقیقت جویان این حقیقت گفته شود که قرآن و عترت عَلَيْهِم السَّلاَمُ دو یادگار پیامبر خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم را بشناسید تا به معرفت الرّسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم نائل شوید و بعد از شناخت آن حضرت فقط در نظام آسمانی ایشان، خداشناسی را دنبال نمائید.

ص: 31

که قبلاً در ردّ کتاب مذکور، مرقوم فرموده بودند، در اختیارم قرار دادند، که با مقدمه و پاورقی چاپ و منتشر شود.

ایشان به اینجانب همواره لطف داشته اند، چه ایّامی که اعزام مبلّغ به سیستان و بلوچستان داشتم، یعنی حدود سالهای 64 تا 69 شمسی،و چه ایّامی که در قم مقدّسه و نجف اشرف به تدریس و تألیف مشغول بوده ام. (1)

ردّیۀ این مرجع عالی قدر، با عنوان «دروغ پردازی پشتوانۀ ماتریالیسم» در سال 1361 شمسی در دو نوبت، به وسیلۀ انجمن اسلامی حضرت مهدی عَلَيْهِ السَّلاَمُ (خمینی شهر، اسفریز) چاپ و منتشر گردید.

در این نوشتۀ مختصر و مفید، معظّم له با ادلّۀ قاطع قرآنی، روائی و تاریخی، ضمن ردّ تصوّف و مکتب های انحرافی دیگر، به مطالب کتاب یاد شده پاسخ فرموده و جعل و نفاق ماتریالیست ها و ملحدین را آشکار نموده اند.

بحمد الله تعالی کتاب دروغ پردازی پشتوانۀ ماتریالیسم، مطلوب اساتید و محقّقان قرار گرفت، به طوری که فقیه بزرگوار مرحوم آیت الله حاج شیخ حسن

ص: 33

سعید قُدُسَ سِرُه در تهران، دو هزار جلد از این کتاب را برای انجمن های اسلامی خارج از ایران ارسال نمودند، و استاد گرانقدر حوزۀ علمیّۀ اصفهان، مرحوم آیت الله حاج سیّد حسن فقیه امامی قُدُسَ سِرُه دستور دادند پانصد جلد از کتاب مذکور، بین فضلای حوزه و اساتید دانشگاه، منتشر گردد.

یکی از اطباء متخصّص قلب و عروق، که استاد خبیر دانشگاه و اهل مطالعه و بحث می باشد، پیرامون این کتاب می گفت: باید در دانشگاه ها، در موضوع اثبات صانع و ردّ دروغپردازی ملحدین وماتریالیست ها، از این کتاب استفاده شود، چون این کتاب نجات غریق است.

بعضی از علماء در طول این چهار دهه، که از چاپ و نشر این کتاب می گذرد، از مباحث آن در پاسخ ماتریالیسم و صوفی زدگان ملحد، اظهار رضایت نموده و خواستار چاپ مجدد آن بودند، لذا با اجازۀ مؤلّف عالی قدر،این کتاب مجدداً چاپ و منتشر گردید. امید است این نوشته روشنگر راه برای همگان، به ویژه نسل جوان باشد.

السّلام علی فاطمة و ابیها و بعلها و بنیها

جمادی الاولی 1442 هجری قمری _ ایّام شهادت حضرت زهرا سَلَامُ اللهِ عَلَيْهَا

نجف اشرف _ سید محمود بحرالعلوم میردامادی

ص: 34

ص: 35

ص: 36

خرافی و در نهایت سستی هستند، شکوهمند و انقلابی و نتیجۀ تحولات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی می شمارد.

بشرپرستی و اعتقادات پلیدی را که، هر مکتب مادّی هم از قبول و پذیرش آن ابا دارد، فقط از این جهت که ضدّ اسلامی و ضدّ عقیده به خدا است، می ستاید، و از آن عقاید و صاحبان آنها دفاع می کند.

بسیاری از افرادی که در این کتاب، به عنوان زندیق و ملحد و مادّی و روشنفکر و انقلابی معرفی شده اند، به شهادت تواریخ، افرادی جاه پرست بوده، و اگر چه پیرو مکتب الهیین نبوده اند، پیرو مکتب مادّی به آن معنی که، در برابر الهی قرار دارد نیز نبوده اند، یعنی افرادی نیستند که مانند فلاسفه مادّی معتقد به مکتب مادّی باشند و بر اساس آن اظهار رأی کرده و دیگران را

ص: 38

به آن دعوت نموده یا شک و تردید داشته باشند، بلکه می خواسته اند مقامی بدست آورده و گروهی را استحمار کنند و برای آنها تفاوت نمی کرد که سخنانشان موافق با مادّی با الهی باشد لذا دعاوی آنها، نه موافق اصل و اساس مکتب های الهی و نه مکتب های مادّی بود.

متأسفانه نویسندۀ کتاب «حلّاج» این عقاید را کاملاً شرح نداده و تنها هدفش تجلیل از ضدّ اسلامی بودن این عقاید است و آنها را نمودار رشد فکری شمرده، یا اینکه می خواسته در لفّافۀ تعریف و بیان تاریخ این افراد، به اسلام بتازد و تهمت هایی را که مادّیین مغرض و مسیحیان استعمارگر به اسلام زده اند احیاء نماید و قیامهای افرادی مانند حلّاج را، انقلابی و توده ای جلوه دهد.کتاب را نه فقط بی طرفانه ننگاشته و نظرات له و علیه و شرح آرائی را که در برابر هم می باشند، با ادلّۀ طرفین ننوشته است، بلکه کاملاً مغرضانه نگاشته و سعی کرده است که از وراء مطالب، مکتب اشتراکی و مارکسیسم(1)

ص: 39

را تبلیغ نماید، و به آن رنگ ناسیونالیستی بدهد، و قیام تمام این افراد را به خاطر توده ها و نجات از ظلم و استعمار و استحمار و استثمار نشان بدهد.

لذا در این کتاب اولاً، مطالب مهمی را بر اساس حدس شخصی، بیان نموده، و ثانیاً شبهات و دعاوی و عقائد ضدّ اسلام و ضدّ خدا را، بدون جواب گذاشته است و جوابهای مخالفین مادّیگری را ننوشته، و ثالثاً برداشتهای غلط و سوء استفاده های خلفاء جور و سلاطین را، از اسلام و برنامه های مترقی آن، پای اسلام نوشته و به حساب حکومت و نظام اسلامی آورده است.

و رابعاً قیامهای بسیاری از علویّین را، که به منظور نجات توده های ضعیف از ظلم و ستم و برقرار نمودن عدالت اجتماعی و مساوات اسلام برپا شده و مبارزات سلبی و ایجابی پیشوایان دین را با استثمار و دستگاه استضعاف خلفاء، ابداً مطرح نساخته است، چون ریشۀ توحید و ایمان به خدا دارد.

امّا کارهای مشرکانه و مرتجعانه مثل «حلّاج» و «مقنّع» را با آب و تاب شرح داده و می خواهد از آن دفاع نماید.

خامساً به کتابهایی که خاورشناسان مغرض و افرادی که گرایشهای ضدّ اسلامی و قومیّت پرستی داشته اند، نوشته اند و به کتابهایی که نویسندگانشان مجهولند، اعتماد نموده و به تواریخ معتبر جز در موارد کمی استشهاد ننموده است.

ص: 40

علاوه بر تمام این مطالب، در این کتاب کوشش شده است که افکار، علیه اعراب که اکنون ملّتهایشان سرگرم مبارزه با استعمار، مخصوصاً صهیونیسم می باشند، بسیج گردد و ایرانیان را به آنها بدبین سازد و در واقع این کتاب، به منظور انداختن سنگ اختلاف بین ایرانیان و اعراب که هر دو باید در جبهۀ واحد علیه استعمار بهم کمک کنند، نوشته شده است، و این خود وضع عجیبی است که از سنگر مارکسیسم و دفاع از خلقها، امپریالیسم یاری و تأیید می گردد، و حتّی در بین ایرانیان نیز، یک سلسله اختلافات پوچ ایجاد می نماید، و مردم را به گذشته های بی فایده، بازگشت می دهد و مشغول به «حلّاج» و «مقنّع» و «بابک»(1) و چگونگی زندگی آنها ساخته، عمرشان را که باید صرف حل مشکلات و ترقّی و پیشرفت صنعتی و علمی گردد، ضایع می سازد، و چه کاری سودش برای استعمار از این کار بهتر، که افکار و آراء جوانان، مشغول این مباحث گردد. اگر نه، از روشنفکران واقعی بپرسید که مردم و خلقهای شرقی امروز، به چه کتابهایی احتیاج دارند، و جوانان ما باید چه بخوانند.

و این کتاب که به اینگونه به نام حلّاج در جامعۀ ما به استعمار کمک می دهد، با نوشته هایی که از حلّاج در کیهان به گونۀ دیگر می نویسد، غیر از

ص: 41

ضایع کردن وقت جوانان و مشغول کردن افکار وتزریق روح خمود و تخدیر احساسات و شکست صفوف جوانان مجاهد، چه سودی دارد؟

تحقیق از زندگی حلّاج با این برداشتهای غلط، که نویسنده از پیش خود ساخته و برای ترویج آن قلم فرسایی کرده، چه فایده ای غیر از خراب کردن مغزها دارد؟ و آخر کار چه مطلب مورد اعتماد، از زندگی او به دست می آید؟

سخن در بارۀ شخصیتی که حداقل دانشمندان خوشبین به او (با اینکه اتهاماتی را که به او زده اند، باور نمی کنند)، نمی توانند یک مکتب مثبت و قابل پذیرشی را به او نسبت بدهند، چه دردی را دوا می کند؟

استعمار بوسیلۀ نوکران خود، با نبش قبر این افراد می خواهد محیط را آلوده به سموم و تعفّن کند و جامعۀ ما را از ترقّی و پیشرفت مانع گردد.

جنایتهای بنی امیّه و شقاوتهای بنی عباس و زندانهای آنها و اشرافیتهایی که آنها کردند و عیّاشیها و فئودالیسم دولتی آنها و هزاران معایب دیگرشان هیچ ارتباطی با ظهور «حلّاجها» و «بابکها» و «مقنعها» نداشت و این قیامها نیز مثل همان حکومتها و نظامات، بر اساس دعاوی مرتجعانه بود.

ص: 42

جنایتهایی که «قرامطه»(1) و «صاحب الزنج»(2) مرتکب شدند، روشنفکرانه نبود، فقط ارتباط اوضاع پریشانی که حکومتهای بنی امیّه و بنی عباس ایجاد

ص: 43

کرده بودند با این قیامها، این بود که چون اسلام را از مسیر خود منحرف کرده و استثمار و استضعاف را که اسلام با آن نبرد دارد، همه جا حاکم کرده و نظام طبقاتی برقرار نموده و بیت المال را به مصارف سنگین و ننگین شهوترانی ها و کاخ سازیها وزشتکاری ها صرف می نمودند، زمینه برای ظهور این قیامها و پرورش این افراد و تقویت افکار پلیدشان آماده و فراهم شد و جنایت پیشگان دیگر نیز، سر برداشته و محیط جنایت ساز و جنایت پیشه پیروز گردید.

مردمی که از ستم ستمگرانی مثل بنی عباس و برنامه های ضدّ اسلامی آنها به جان آمده بودند، هر دعوتی را علیه آنها استقبال می کردند و در جبهۀ مخالفت آنها وارد می شدند.

ص: 44

امّا این دلیل نمی شود که این افراد که مرتجعانه ترین عقائد را پیشنهاد می نمودند و مردم را به بندگی خود می خواندند، روشنفکر بودند و می خواستند مردم را نجات بدهند و برابری ایجاد کنند.

ما اعمال بنی امیّه و بنی عباس و حجّاج(1) و زیاد(2) و دیگر دیکتاتور هایی که بر جهان اسلام مسلّط شده و از پیشرفت افکار وعقاید اصیل و آزادی بخش

ص: 45

اسلام جلوگیری کردند را، به حساب اسلام نمی گذاریم، بلکه به حساب اعراب نیز نمی نویسیم، چون آنها (یعنی بنی امیه و ...) راه دگر می رفتند و اسلام براه دیگر، هر چه حکومت آنها ادامه می یافت، فاصلۀ آنها با اسلام بیشتر می شد و نهضت هایی که علیه حکومتهای ستمکار برپا شد، فقط از جانب غیر اعراب نبود بلکه از خود عربها نیز بود، و رهبران بسیاری از قیامها، عرب بودند.

ما فعلاً، نهضت های اصیلی را که علیه ستمگران نام برده (چه از عرب و چه از عجم) شد، بر خطا و ناصواب نمی دانیم، و اگر خواستیم و لازم دیدیم که این نهضتها را بشناسیم، در آغاز عقاید و آراء و مبانی آنها را، از کتب و مدارک معتبر بررسی می نماییم.(1)

ص: 46

شیعه تمایلات سلطنت طلبانه نداشتند و حکومت و امامت(1)اهل بیت عَلَيْهِم السَّلاَمُ نظام سلطنتی نبود و نظام امامت، نظامی است الهی، که به تعیین خداوند،

ص: 48

توسّط پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم شخص واجد صلاحیّت خلافت و امامت، به مردم معرّفی و منصوب می شود.(1)

ص: 49

نویسنده در صفحۀ 39، اعتقاد به حلول(1) را از عقائد شیعه می شمارد، در حالی که بر حسب عقائد شیعه اعتقاد به حلول کفر است.

ص: 50

در این صفحه، قیام هایی را که اگر نگوییم ماهیّت شان مبارزه با ظلم و ستم نبوده است، قدر مسلّم مورد تردید می باشد، در جهت مبارزه با ظلم و ستم معرّفی کرده است.

نویسنده در صفحۀ 40، آنچه از «مقنّع» نوشته است، نادرست و مبالغه آمیز می باشد. ممکن است بگوییم افرادی که دور مقنّع یا امثال او جمع شده اند غرضشان نجات از ظلم و ستم علیه دستگاه حاکم بود، امّا شخص مقنّع را با آن عقائد خرافی و ارتجاعی نمی توان صاحب نیّت پاک دانست. کسی

ص: 51

که خود را خدای مردم و خدای عالم معرفی کند معلوم است به مردم با نظر حقارت می نگرد. قتل مؤذّن مسجد و نمازخوانان چه معنایی داشت، و سوزاندن چهارپایان و زن و فرزند و یاران به آتش، چه مفهوم عقلایی دارد؟!(1)

ص: 52

راجع به «صاحب زنج» و «قرامطه» بهتر این است که خوانندۀ عزیز شخصاً کتب معتبر تاریخ را ملاحظه کند، تا از جنایت های بسیار وحشیانۀ آنها مطلع گردد.

صفحۀ 57، راجع به اخوان الصفا و عقائدشان آنچه نوشته است، مبنی بر حدس است (رسائل اخوان الصفا) موجود است، و نظراتی که از آنها نقل کرده، کاملاً مردود می باشد.

دیگرشان را تصویب می کند؟ گمان نمی کنم حتی یک نفر روشنفکر به قرامطه گرویده باشد.

نویسنده (فقط از این جهت که قرمطیان با اسلام ضدیّت داشته و گروندگان به اسلام را استهزاء می نمودند و هر چه قرآن و تورات و انجیل یافتند از بین بردند، و بحر الفوائد که مؤلّفش ناشناخته مانده، از آنها سخنان کفرآمیز نقل کرده است) قرامطه و طرفداران شان را روشنفکر شمرده و این توهین بزرگ را بر روشنفکری و روشنفکران روا داشته است، بالاخره با نظرهای ضدّ و نقیضی که دربارۀ قرامطه ابراز شده، و با اینکه به قول بعضی، آنها حقیقت مذهب خود را مخفی می کردند، بطور جزم و یک طرفه دربارۀ آنها سخن گفتن، صحیح نیست.(1)

صفحۀ 62، عللی را که موجب موفّقیت و پویایی حکومت قرامطه گرفته است، علل انقراض و شکست آنان باید شمرد، و اگر این علل نبود هرگز مغلوب نشده و شکست نمی خوردند.

ص: 55

يَأْخُذُهَا حَيْثُ وَجَدَهَا»،(1) و پیشرفت درخشان مسلمان ها در علم و دانش در شرق و غرب، مربوط به تعالیم اسلام است، و قولی است که جملگی بر آنند.

در این آیه آن بندگانی را بشارت می دهد که سخن را گوش کرده و نیکوترین آنرا قبول و پیروی می نمایند و آنها را هدایت یافته و خردمند معرّفی می کند.(1) اگر مکتب اسلام چنان مکتبی بود که نویسندۀ «حلّاج» معرّفی می نماید، باید دستور دهد که بشارت بده کسانی را که سخن را نمی شنوند و گوش نمی دهند.

داستان آتش زدن کتابخانۀ اسکندریه نیز یکی از دروغهای شاخداری است که هیچ عاقلی باور نمی کند، و عباراتی که نقل کرده خود سند دروغ بودن مطالب مذکور می باشد، به خصوص که ناقلین، از دشمنان اسلام هستند.

در احادیث (پیشوایان) وارد است که «الجبر و التشبیه أمویان و العدل و التوحید علویان»، اگر غرض نویسنده این است که تعالیم اسلام خود به خود این گونه تفسیر را دارد و مردم را به تحمّل ستم واداشته و از مبارزه با ستمگران باز داشته است، جواب می دهیم که هرگز این برداشتها صحیح نیست.

ما در قرآن، آیات زیادی داریم(1) که خلاف مقصد نویسنده را بیان می کند.(2)

ص: 59

سیرۀ شخص پیامبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم و اهل بیت آن حضرت عَلَيْهِم السَّلاَمُ، این برداشتها را رد می کند،(1) برخلاف آنچه نویسندۀ «حلّاج» نوشته، اسلام دین مبارزه و جهاد علیه هر استضعاف است، که حتّی علی عَلَيْهِ السَّلاَمُ می فرماید: «مَنْ تَرَكَ إِنْكَارَ الْمُنْكَرِ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ يَدِهِ فَهُوَ مَيِّتٌ بَيْنَ الْأَحْيَاءِ».(2)

ص: 60

این آیات، نظام علیّت را بیان می کند و ما را به تبعیّت این نظام دستور می دهد، صدها آیۀ قرآن، جبر را ردّ می کند و ما را آزاد و مختار معرفی می نماید.

مسئلۀ جبر و تفویض و اختیار، یکی از مسائل مهم فلسفی است که هنوز برای بسیاری حل نشده است، امّا پیشوایان واقعی اسلام، آن را در ضمن یک جملۀ نورانی «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِيضَ بَلْ أَمْرٌ بَيْنَ أَمْرَيْنِ»،(1) حلکرده اند و یک دنیا حقیقت را در اختیار بشر گذارده اند، قضا و قدر(2) نیز معانی معقول و بسیار ارزنده ای دارد.

نیز در آن مداخله داشتند، آنها ابزار کار و کارمند بودند و بیشتر کتابهای یونانی ها ترجمه می شد، و این توجّه به بررسی و فحص از تعالیم اسلام و از رشد فکری مسلمانان سرچشمه گرفته بود. و این اسلام بود که نه فقط راه ورود هر علم را به داخل جامعۀ خود باز کرد، بلکه آن را تشویق نمود و یاری کرد، و تمدّن اسلامی نه محصول فکر قوم عرب بود و نه محصول فکر قوم عجم، بلکه محصول فکر

ص: 63

ملّتهای مسلمان از عرب و عجم بود، و صحیح است که ایران از طریق اسلام، با فرهنگهای بزرگ تماس گرفت، چنان که اعراب اسپانیا، بلکه جهان عرب، همه از طریق اسلام با بسیاری از علوم و فرهنگ ملل دیگر آشنا شدند. ضمناً آشنایی مسلمانان با افکار و فرهنگ دیگران، از اعتبار و استحکام قرآن چیزی کم نکرد، و اگر چه بازار بحث و جدل رواج یافت، امّا برخورد مردم به حقایق قرآن بیشتر شد، و به عظمت آن بهتر پی بردند.

زردتشتیان، با آن همه خرافات و ثنویّت چگونه می توانستند در برابر اسلام وارد میدان شوند و زردتشتی و مسیحی و بودایی چه کالایی داشت که بعد از ظهور افکار توحیدی اسلام، بتواند عرضه بدارد؟ یا قرآن را مورد شک قرار دهد؟ در اسلام و آنجا که از اسلام سخن گفته می شود سخن از ایرانی و عرب و مصری و اندلسی نیست، و هیچ قوم و ملّتی در برابر قوم دیگر قرار نمی گیرد، و قوم پرستی و ناسیونالیسم و برنامه های تحمیلی استعمار مطرح نمی شود، اینها ابزار کار بیگانگان و دشمنان اسلام است، و علیه اسلام و وسیلۀ تجزیۀ عالم اسلام است.

ص: 64

بررسی پرداخته اند، هرگز در این مسائل به آراء و استنتاجات آنها اعتقاد نمی کند و حداقل به نظر شک و تردید در آراء آنها می نگرد و آنها را متّهم می شمارد.

مسئلۀ حدوث و قدم قرآن، یک مسئلۀ فرعی و اختلاف داخلی بود، که هرگز به بحث از اصل وقوع وحی ارتباط نداشت، و طرفین هم، دراصل وحی شک نداشتند و مسئلۀ حدوث کلام و عدم صحّت کلام نفسی، از عقائد اسلامی صحیح است، که قبل از ظهور اعتزال و اشعریّت، شیعه به آن معتقد بوده است.

جای سؤال است که حادث بودن قرآن و کلام خدا و اینکه تکلّم از صفات فعل است یا ذات، چگونه اساس نزول وحی را متزلزل ساخته است؟

این بسیاری که علناً اظهار می کردند، که نوشتن قرآن و حتّی بهتر از آن، غیر ممکن نیست و به اینکه قرآن کتاب آسمانی باشد اعتراض داشتند، چه کسانی بودند؟ نویسنده، چند نفر از آنها را نام ببرد؟! و چرا این معترضین، مثل قرآن و بهتر از آن را نیاوردند، و چرا تا زمان ما، کسی نتوانسته بیاورد؟

آیا غیر از این است که (براون) تاریخ و کتاب می نویسد، برای اینکه این حقایق مسلّم را مورد تردید قرار دهد؟

و آیا استعمار هدفی جز این مطلب دارد؟ و خاورشناسان مزدور، خدمتی بهتر از این می توانند به استعمار بنمایند؟ ولی هم، براون ها و هم ارباب های

ص: 66

استعمارگر آنها و هم شماها که سخنان آنها را مدرک قرار می دهید تا افراد خام و بی اطلاع را گمراه سازید، به آرزوی خود نمی رسید.

قرآن وحی و معجزه است، و روز به روز اعجاز آن ظاهرتر و ثابت تر می گردد، و هیچ کس مثل یک سورۀ آن را نمی تواند بیاورد، این ادعایی است که مرور زمان و گذشت چهارده قرن آن را ثابت کرده است.(1)راجع به زنان پیامبرخدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم توضیحات مفصّلی داده شده، و اساس این ازدواج ها بر مبنای یک جهات سیاسی و اخلاقی و دینی بوده است.

باری، غرض در این جا دفاع از معتزله نیست، بلکه غرض این است که اعتزال، یک مسلک ضدّ اسلامی نبوده است. اگر چه پاره ای از الحادپیشه گان را معتزله شمرده باشند و یا (واقعاً) آنها سابقۀ الحاد داشته باشند، این مسئلۀ دیگر است.

و در نزاع بین معتزله و اشاعره، طرفین یکدیگر را به عقائد فاسد ردّ می کردند و یا اینکه معتقدان به عقائد فاسد را به اعتزال یا اشعری بودن، نسبت می دادند.

ص: 67

در این شکی نیست که در عقائد اشاعره(1) مطالب نامعقول که اسلام از آن منزّه است، بسیار دیده می شود، چنانکه در عقائد معتزله نیز عقائد باطله وجود دارد و اگر کسی بخواهد عقائد خالص اسلامی را بررسی کند و به حقیقت برسد، باید اشعریّت و اعتزال را کنار بگذارد و از راه کتاب و سنّت صحیح وارد شود، در این صورت است که بررسی او منتهی به عقائد صحیح اسلامی می شود.

و داوری های خرد، بسیاری از حقایق اسلامی و مطالب معقول و منطقی را تحریف و انکار کردند و چهرۀ اسلام را که دین عقل می باشد و به تعقّل و تفکّر و پیروی از خرد، فرمان داده است، با یک جمود خاص بر الفاظ، که نه عقل پسند و نه عرف پسند است، در مسائل زیادی عوض کردند و از قبول راهنمایی های پیشوایان شیعه عَلَيْهِم السَّلاَمُ و رهبری های فکری آنها سرباز زدند و سخنانعجیب و غریب گفتند، امّا پیدایش علم کلام، بازتاب فرهنگی تکامل جامعۀ فئودالی نبود و اصولاً پیدایش آن، مربوط به قرن سوم نیست.

علم کلام، یعنی بحث های عقلی و استدلالی و رد و ایراد در مباحث اصولی اسلام، که فقط بر پایۀ داوری عقل و دلیل کافی باید باور کرد، از آغاز در اسلام بوده و همراه با ظهور اسلام به وجود آمده است.

در قرآن مجید، این مباحث استدلالی و عقلی، فراوان است و نه سکوت است، بلکه گفتار و بحث و کاوش و اجتهاد است.

اصول اسلام، از آغاز که هنوز جامعه های فئودالی عصر خلفا بوجود نیامده بود، لا یتغیّر بود و لا یتغیّر عرضه شد و لا یتغیّر خواهد ماند.

از آن زمان که اسلام در مکّه با مشرکان درگیر شد و به عنوان دین متعرّض، نه حاکم بر جامعه، قلمداد می شد، اصولش لا یتغیّر بود و بالاتر، اصول تمام ادیان آسمانی را لا یتغیّر می دانست.

ص: 69

سختگیری های حکومتها نسبت به زنادقه سخن گفته است، این سختگیری ها و ... همان کاری است که جوامع و حکومتهای مادّی و ملحد معاصر بر سر متفکّران الهی و دینی می آورند.

و این همان سلب آزادی است که هم اکنون در این جوامع به شدّت اجرا می شود.باید دانست که شدّت قدرت حاکم بر جامعه، نه دلیل حقانیّت طرف دیگر به حساب می آید و نه دلیل بطلان آن به شمار می رود، اگر بنا به این باشد مسلمانان که در طول قرون و اعصار، بیشتر از هر ملّتی تحت فشار، شکنجه، محرومیّت، زندان و تفتیش عقائد واقع شده اند و در این دو قرن اخیر هم، که همه می دانیم از دست استعمار انگلیس و فرانسه و هلند و غیره، چه کشیدند و اکنون هم از استعمار غرب و شرق، آمریکا و شوروی چه می کشند، باید سخنشان حق باشد و دشمنان به آن ایمان بیاورند.

زندقه و الحاد و مادّی گرایی، بسیار با سابقه و یادگار اعصار خیلی خیلی دور می باشد و همواره طرفدارانی داشته است، در عصر ظهور اسلام و مقارن نزول وحی نیز، این عقیده بوده و در شبه جزیرۀ عربستان نفوذ داشته است.

ص: 72

در قرآن صریحاً از عقیدۀ دهری ها و منکران خدا و انبیاء، گفتگو شده و به آنها پاسخ داده شده است.(1)

مادّی گرایی در اصل، مولود جهالت و نادانی و غرور بشر است و علل دیگری مثل ریاست طلبی و سیاست های خاصی نیز، گاه و بی گاه آن را تأیید کرده است.

باید دانست گروهی که با «ابن مقفّع» بوده، افرادی زشت کار و می گسار و بدکردار بوده اند.

در اینکه ابن مقفّع اهل فضل و ادب بوده است شکی نیست، ولی نویسندۀ «حلّاج» او را فقط از این جهت می ستاید که گرایش الحادی داشته است، یعنی همان چیزی را که معاصرین او و دانشمندان زمانش، عیب او می دانستند، خوبی او گرفته است.

بعضی با تعبیرات مؤدّبانه او را به کم عقلی نسبت داده اند، چنان که مرزبانی نقل می کند به «خلیل بن احمد» گفتند، ابن مقفّع را چگونه دیدی گفت: «رأیت رجلاً علمه أکثر من عقله»، او را فردی دیدم که علمش از عقلش بیشتر است.

ناگفته نماند که طبق تصریح «غُرر و دُرر» و «نور القبس»، ابن مقفّع به جرم زندقه و عقائد الحادی کشته نشد، بلکه به خاطر نامه ای که برای عبدالله بن علی، علیه منصور نوشت، منصور به سفیان بن معاویه مهلی، که امیر بصره بود، نوشت تا او را به قتل برساند.

بنا بر این، نقل «الوزراء» و «الکتاب» ردّ می شود و از سخنان او در باب برزویه طبیب هم اگر از او باشد، ضعف تفکّر و تعقّل اومعلوم می شود که

ص: 74

اختلاف را دلیل بر بطلان متخالفین گرفته و دعوای ایشان را دلیل بر بطلان آنها دانسته و متحیّر مانده و از تشخیص حق و باطل، با اسالیب حکیمانه و منطق خردمندانه عاجز مانده است.

این سخان که خدا، چرا بندگان را بیمار می کند و دچار انواع بلا می سازد و چگونه بر آنان تکلیف می کند و ... همه، عامیانه و علامت ضعف ادراک است، و امّا اینکه نشستن خدا بر عرش و فاصلۀ پیامبر با خدا در معراج به اندازۀ دو کمان را، استهزاء کرده است، به جا و صحیح است، ولی این عقیدۀ مجسّمه است،(1) و روشنفکران و ارباب حکمت و شیعیان عموماً نفی تجسّم و جسمیّت نموده و خدا را از این عوارض منزّه می دانند.

ص: 75

نویسندۀ مذکور بگوید که غرض از خدایان چیست؟

آیا ابن ابی العوجا با شرک، طرف بوده است یا با توحید، ابن ابی العوجا چه کار کرد و کدام حقیقت، یا به قول این نویسنده، افسانه های ملکوتی را لگدکوب کرد؟ چه مطلبی غیر از افکار الحادی دیگران عرضه کرده و چه شبهۀ تازه و اشکال جدیدی را عنوان نموده است؟

دنیا و آخرت، مادّه و روح، لذّت جسمی و معنوی و راه معتدل و متوسّط است، که علماء بزرگ اخلاقِ بعد از اسلام از آن الهام گرفته اند.

گویا نویسندۀ کتاب «حلّاج» در صفحۀ 95، این نظر که «منشأ دین تأثیرپذیری انسان، در شرایط ناهنجار اجتماعی و ترس و تردید از آینده است» را از خود آورده ولی آن را به رازی نسبت داده است.الهیّون به هیچ یک از شرایط و عوامل اقتصادی و اجتماعی، که در نظر مخالفان مؤثّر در گرایشهای دینی است عقیده نداشته، دین و خداشناسی را بر اساس فطرت می دانند.(1)

نویسندۀ کتاب «حلّاج» بدون آوردن دلیل، این نظر را رد کرده و یک مبحث بزرگ علمی را در چند سطر، به طور نارسا خلاصه کرده و مسئله ای را که دانشمندان و فلاسفۀ بزرگ غرب و شرق، به آن نظر موافق داده و از طرفداران جدّی آن هستند، خرافه پرستی شمرده است، و هم در این قسمت (یعنی صفحۀ 95) کتابهای «نقض الادیان» و «مخاریق الانبیاء» رازی که مسلّم غیر از شبهات و شکوک و اظهار تحیّر (مانند گفتار سائر فلاسفه

ص: 78

شکّاک) چیزی در آن نبوده و سخن تازه ای نداشته و به واسطۀ بی اعتنایی دانشمندان از بین رفته است را، ارزنده می داند.

راجع به معجزات، حرف رازی تازگی ندارد و این سخن جهّال و مردم نادان عصر رسالت هر پیامبری بوده و علامت تاریک اندیشی است.

معجزه، واقعیتی است که فلاسفۀ منصف پذیرفته اند و امری است که بدون تردید واقع شده است و انکار آن نشانۀ نادانی منکر است.

شما بگویید انسان به چه وسیله وجود ذهنی درخت، کوه، پدر و فرزند را درمی یابد؟ آیا درک وجود ذهنی با حواس پنج گانه صورت می گیرد؟

بالاخره اگر هیچ راهی برای شناخت خدا نباشد، همین راه خودشناسی و معرفت شخص به خودش، برای خداشناسی کافی است.

رابعاً: درک و باور و ایمان ما به خدای متعال نیز، منشأش ادراک به حواس ظاهره است، ما با حواس ظاهره آثار خدای متعال را ادراک می کنیم، آسمان، زمین، انسان، حیوان، دریا، کوه و صحرا را می بینیم و نظام موجود در آنها را مشاهده می کنیم و از آن به آفریننده و ناظم این نظام پی می بریم.(1)

ص: 81

چنان که بینندۀ ساختمانی به سازندۀ آن پی می برد و کور مادرزاد نیز به وجود مادر معتقد است، پس این عالم را خالقی و این نظام راناظمی است و این از کمال نادانی است که کسی زبان به انکار خدا باز کند.

به مقصود خود می رسید، ولی چون ملاحظه نموده که ترجمۀ این کتاب ها، گمراهی های مادّی گرایان و سخنان متناقض و غیر علمی آنها را آشکار و موجب رسوایی آنها می شود، به چنین کاری اقدام نکرده، بلکه از هر کتابی یک مطلب را که به سود خودش بوده، آورده و اوّل و آخر بعضی از مطالب را که به ضررش بوده انداخته است، تا افراد بی اطلاع را به شبهه و گمراهی بیندازد.

ما نمی دانیم این ضربت خُردکننده به کجا وارد شد و کجا را خُرد کرد!

در طول تاریخ، افراد گمراه و ستمگر با اسلام مخالفت های سرسختی نموده و علیه این دین مقدّس اقدام کرده اند، ولی این مخالفت ها و دشمنی ها نتوانسته چندان اثری داشته باشد و از نور خورشید اسلام بکاهد.

راوندی کیست که بتواند با تبلیغاتش مردم را از دین باز دارد و به اسلام ضربه وارد سازد.

اسلام، آیین محکم و استواری است، که هرگز به وسیلۀ تبلیغات و قلم فرسایی های افراد گمراه و شکّاک و ستم ستمگران، از بین نمی رود و پابرجا خواهد ماند.

ناگفته نماند که در شخصیّت راوندی و گرایش های او و موطنش و کتابهایش و اینکه چه انگیزه ای از نوشتن کتابهای الحادی داشته، بااینکه کتابهای مؤمنانۀ جالبی نیز نوشته است، سخن و اختلاف بین ارباب معاجم و رجال بسیار است، بعضی گفته اند که کتابهای کفرآمیزش را برای یک نفر یهودی اهوازی نگاشته و بعضی گفته اند برای اظهار عجز معتزله از جواب نوشته و بعضی گفته اند قبل از مرگش توبه کرده است، بالجمله با اینکه راوندی به بعض کتابهای الحادآمیز، ردّ نوشته و انگیزه اش از نوشتن این

ص: 84

کتابها معلوم نیست و با کتابهایی که پیرامون دین و معارف دینی نوشته است، به طور جزم، حکم به الحاد او خلاف احتیاط است.

ص: 86

حالات گوناگون و تحولات اقتصادی، این اندیشه را نه به وجود آورده و نه دگرگون ساخته است و از دیدگاه اسطوره ای هم، اگر افرادی خود و جهان را تحلیل کرده و اگر اندیشه های اسطوره ای و ذهن اسطوره ای پیدا شده، ریشه اش حقیقت جویی و خداجویی بشراست، که در اثر جهل و نادانی به تدریج، ذهن اسطوره ای به آن پیچیده شده است.

به طور کلی شرک و ثنویّت، که از افکار مادّی و مخالف فطرت است، اسطوره ای و خرافی است، خدایانی که انسان با آنها به مبارزه برمی خیزد و خدایانی که محتوی و شکل انسانی دارند، همه از فکر مادّی و عدم درک عالم مجرد از مادّه، برخواسته و خرافاتی است که در برابر حقیقت عرضه شده و پست ترین مراتب سقوط فکر بشر است.

انسان خدایی و انسان سالاری که در این قسمت شرح داده شده است، به قدری شرم آور است که نمی توان آن را به یک فیلسوف یا زندیق فیلسوف مآب نسبت داد.

زندقه و الحاد به معنای انکار وجود غیر مادّی، یک حرف است و عقیده به اینکه (آناهیتا) ایزد بانویی است که بر بالش زرّین تکیه می زند و ساقها و

ص: 87

بازوان سپید دارد و ثنویّت یزدان و اهریمن، حرف دیگری است، اگر چه هر دو باطلند، امّا انکار وجود غیر مادّی به این معنی که وجود غیر مادّی از طریق مادّی (یا به اصطلاح اشتباه انداز امروز) از طریق علمی ثابت نشده، غیر از این خرافاتی است که ایزد بانوی (آناهیتا) نمونۀ آن است.

سخنان زنادقه و ملاحده هم، اگر از این خرافات سرچشمه گرفته باشد، نباید آنها را در ردیف اندیشمندان شمرد، و خدای ادیان حقّه هیچ ارتباطی با این خدایان و این افکار ندارد، و پیش از پیدایش این افکار و بعد از آن، همیشه باور و ایمان به خدای یگانۀ منزّه از عجز و جهل و دیگر نقایص، بوده و هست و خواهد بود.

بنیاد این خرافات، جهل و ترس و هر چه باشد، بنیاد ادیان حقّه، آگاهی و فطرت و وحی است.ادیان خرافی اگر با تغییر وضع اقتصادی و اجتماعی تغییر شکل بدهند، ادیان الهی در اصل، همیشه بر یک اساس استوار بوده اند و تغییر در آن صورت نمی گیرد و خدای ادیان حقّ نیز، همیشه یکی است و صفات و اسماء حسنای او، تفاوت نکرده و نخواهد کرد.

این مطلب را انکار نمی کنیم که دین، ترس را زایل می کند، یکی از اثرات ایمان، زایل شدن ترس از مصائب و پیش آمدهای ناگوار است، در اثر دین،

ص: 88

امنیّت باطن و وجدان پیدا می شود و انسان با تکیه بر قدرت لایزال الهی، با قلبی پر از امید، بر مشکلات حاکم می گردد و هراس را از خود دور می سازد.

آیا هزاران فردی که از فکر مصائب آینده و خطرات احتمالی، خواب و آرامش ندارند، دین دارند یا از مخالفان دین می باشند؟!(1)

آیا هزاران سربازی که از میدانهای جنگ و دفاع، فرار می کنند، دین دارند یا از افراد بی اعتقاد به مبدأ می باشند؟!(2)

ص: 90

زندگی ملحدان، همراه با ترس و بدبینی است، معروف است ابو العلاء معری(1) گفت: «هذا ما جنی علی أبی و ما جنیت علی أحد».(2)

به نظر ملحد، پدر و مادر جنایت کار، و قانون خلقت جنایت و همه جانی هستند.

ص: 91

نداشتن و از نیروهای خود استفاده نکردن نیست، بلکه انسان متوکّل و منتظر، با دلی پر امید به عنایت حق، به تلاش می پردازد و از نیروهای خود استفاده می کند.

باید در کنار کار، توکّل و در کنار سعی و اعتماد به نفس، اعتماد به خدا و در میدان مبارزه و عمل، ایمان به کارسازی خدا همراه باشد ودر عین توجّه به اسباب و جدیّت در کشف اسرار عالم طبیعت و خواص اشیاء، تقدیر خدا را نیر مؤثّر بدانیم و در موفقیّت و گرفتن نتیجه، امید به خدای متعال داشته باشیم.

ص: 93

برداشت بعضی از آن غلط باشد و آن را بد تفسیر نمایند و این به اصالت انتظار و سازندگی آن، ربطی ندارد.(1)

منجر شود و به شعر حافظ «جنگ هفتاد و دو ملّت همه را عذر بنه» استشهاد کرده و می گوید بحران رهبری مسلمین به بن بست رسید.

پاسخ اینست که اختلاف و پراکندگی در صفوف اهل حق و هر مکتب حق، به واسطۀ ارتجاع و یا به علل دیگر، حق را باطل نمی کند و مسئلۀ تازه ای نیست و هر مکتب مادّی و الهی، اقتصادی و اجتماعی به آن دچار شده است و هر حزب و گروه و هر ملّت و قومی به آن مبتلا گردیده است.

و اسلام زودتر از سائر ادیان، دچار تفرقه نگردید، چنانکه یهود در زمان حضرت موسی عَلَيْهِ السَّلاَمُ به تفرقه افتادند و مسیحیت هم در آغاز، گرفتار اختلاف اصولی گردید.

اختلافاتی که در اسلام پیدا شد پیرامون رسالت پیامبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم نبود، ولی اختلاف مسیحیت در مورد حضرت عیسی عَلَيْهِ السَّلاَمُ و اساس دعوتش بود، در هر حال این مسئله مهم نیست که اسلام زودتر گرفتار تفرقهشده یا دیرتر، بلکه مسئله این است که وقوع تفرقه، حقّی را باطل نمی کند و اصالت مکتبی را از بین نمی برد.

البته پیدا کردن راه حقّ، به جهاد بیشتر و فحص و بررسی زیادتر، محتاج است، ولی همین تصادم آراء، نیز حق را روشنتر می کند.

ص: 96

اگر بنا باشد اختلاف را دلیل حقّ نبودن مکتب و مدرسه ای بگیریم، باید تمام مکتب های مادّی و غیر مادّی، اقتصادی و اجتماعی و سیاسی را ردّ کنیم، چون بالاخره اکثریّت در شناختن این مکتب ها و تشخیص دادن صحیح از غیر صحیح، به زحمت می افتند و بسیاری شعر حافظ را خواهند گفت.

مسئلۀ دیگر این است که اگر اختلافات در مسئلۀ امامت، کشتار داشته و به قول مبالغه آمیز شهرستانی، که گفته: هیچ مسئله ای در طول تاریخ اسلام به اندازۀ امامت خونریزی نداشته است، این عیب نظام امامت نمی شود، بلکه این دلیل اهمیّت این موضوع است که هیچ موضوعی در اسلام، چنین اهمیّتی را ندارد، همه می دانند که مسئلۀ تعیین نظام و تعیین سیاست و زمامدار است که همیشه داوطلب و کاندیدا برای آن، به عللی زیاد است.

اگر از اوّل، امامت را از مسیرش عوض نمی کردند و ریاست طلبان در سقیفه بنی ساعده(1) ندای «مِنَّا أَمِيرٌ وَ مِنْكُمْ أَمِيرٌ» سر نمی دادند و امر خدا و رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم انجام می گرفت، هرگز جنگ و نزاع پیش نمی آمد و کشتار و قتل نمی شد.

ص: 97

اختلافات را به حساب اسلام و امامت نباید گذاشت، زیرا اسلام و نظام امامت حقّ، برپا کنندۀ اتحاد و برادری است و فرمانروایی و زمامداری در این نظام، اهدافی را دنبال می کند که یکی از آنها قیام برای عدالت است.

نویسنده در صفحۀ 112 می گوید: بحران رهبری مسلمین در تاریخ اسلام به بن بست رهبری رسید.

جواب این است که نظام رهبری شرعی، هیچگاه به بن بست نرسیده و نخواهد رسید و همواره برقرار بوده و هست، هر چند منطقۀ نفوذ و دائرۀ تصرّفات آن، به واسطۀ فقدان بعضی شرایط و یا وجود بعضی موانع، کمتر گسترش داشته و بعضی از ابعاد آن عملاً تعطیل شده باشد.

باید دانست، نظام رهبری اسلام، چنانکه شیعه معتقد است، همیشه برقرار بوده و هیچگاه به تعطیلی و بن بست بر نخورده است.

آقای نویسنده باید بداند، زندقه و الحاد در کنار جنگ هفتاد و دو ملت شکل نگرفت و علل ظهور زنادقه و اهل الحاد، بسیار است، که از جمله گسترش اجتماع اسلام و ورود افکار بیگانه و ارتباط مسلمین با دنیای معاصر خودشان و تحقیق نداشتن و ضعف فکری و عقلی ملحدین و زنادقه می باشد.

ص: 98

تجلیل می کند و از «حلّاج» به عنوان یک شورشی و شهید، که در تاریخ عمل و اندیشه، جایی شکوهمند و شریف دارد، یاد می نماید.

از میرفطروس باید سؤال کرد: کدام تکامل در اندیشه های فلسفی مادّه گرایان پیدا شد و کدام حرف تازه و منطقی، و کدام نظر جدید پیرامون زندقه و الحاد، غیر از آنچه هزارها سال پیش در یونان و مصر و دیگر نقاط بوده است، این شورشیان نیز علیه دین گفته اند؟

مردمی که زیر فشار ظلم و ستم به سر می برند، به هر قیامی که ضدّ حکومت باشد، ملحق می شوند و از اینکه قیام کننده کیست و چه می خواهد و رژیمی که می آورد چه ارمغانی به دنبال دارد، نمی پرسند.

این عکس العمل ظلم و بی عدالتی، استبداد و استثمار است، که قابل انکار نمی باشد.

اسلام هم، ستمکاران را از این عکس العمل ترسانده و عواقب سوء این رژیم ها را به مردم تذکّر داده است.

دینی که از این رژیم ها جانب داری کند، دین خدا نیست و علمائی که برای ستمکاران عذر تراشی نمایند و بدینوسیله آنها را نصرت دهند، علماء دین نیستند.بدترین پیشوایان کسانی هستند که ظلم را عدل، و ستمگر را دادگر معرفی نموده و با نهی محکم: {وَلاٰ تَرْكَنُوٓا اِلَى الَّذٖینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النّاٰرُ}،(1) مخالفت نمایند، امّا اینها دلیل نمی شود که «انا الحق» گفتن حلّاج را بستائیم و سخن او را صدای تودۀ محروم به حساب آوریم.

ص: 101

اگر خلفاء به عنوان خلافت، مردم را استثمار کرده و به ظاهر، خود را و نیز مردم را بندۀ خدا می دانستند، حلّاج مردم را بندۀ خود می دانست و رژیمی که او می خواست بیاورد، بی شباهت به رژیم فرعونی: «أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلى» نبود.

او به همه، حقّ گفتن «انا الحق» را نمی داد و بلند پروازی را به این جا رسانید که در برابر «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ»، خود، «انا الحق» گفت.

نویسندۀ کتاب «حلّاج» چون این منطق، ضدّ اسلامی است، از آن تجلیل می کند و حلّاج را معترض به نابرابری ها دانسته، انا الحق گفتن او را صدای عدالت خواهی می نامد!

به طور یقین سخنانی از او صادر شده و اقرارها و انکارها و گفته های متضادّی از او نقل گردیده، که در عین حال، هر کدام شاهد گرایش به یک فرقه و یک عقیده و رأی است، شخصیّت او را بسیار مبهم، مجمل و ناشناخته کرده است.

ما می توانیم ادّعا کنیم و اظهار اطمینان نماییم، که این شخص سخنان کفرآمیزی داشته است، امّا اینکه مثل مادّه گرایان فکر می کرده و همانند آنان، منکر غیب و ماوراء مادّه بوده و قیام او یک قیام توده ای بوده است، صد در صد صحیح نیست.

حلّاج اگر انکار خدا هم کرده باشد، وجود غیر مادّی را (اگر چه به صورت وحدت وجود صوفیه هم باشد) انکار نکرده است.

علاوه بر اینکه دعوای حلول و دعاوی دیگرش، که در همین کتاب منعکس است، با دعوای انسان خدایی منافات دارد.

خلاصه، الحاد «حلّاج» با شکل الحاد مادّه گرایانی که با تمام عوالم غیر محسوس، به ضدیّت برخواسته، و غیر از ماده چیزی را قبول ندارند، از زمین تا آسمان فرق دارد، چنانکه دعاوی دیگر او، مخصوصاً ادّعای حلول با رژیم برابری انسان ها و انسان خدایی همه، سازگار نیست.

ص: 103

آنچه حلّاج به آن دعوت می کرد، چیزی جز بشرپرستی نبود و شگفتا که نویسندۀ کتاب «حلّاج» با اینکه منکر غیب است، در این فصل، کراماتی که صوفیّه (مانند صاحب تذکرة الأولیاء) به او نسبت داده، باور داشته، و او را از غیب آگاه دانسته است، چنانکه پذیرفته است حلّاج در مقام دست یافتن به سحر و شعبده و اینگونه حیل بودهاست، که بتواند دعاوی خود را بر آن اساس، اثبات نماید و مردم را گمراه کند.

معلوم است صاحب چنین اندیشه ای، هدفی جز استحمار و غلوّ مردم دربارۀ خودش، و اینکه او را یک فرد غیر عادّی و قادر بر تصرّفات غیر مادّی بشناسند، نداشته است.

با توجّه به دعاوی حلّاج، روشنفکر شمردن او نیز، یک مبالغه بیش نیست. آری، از نظر نویسندۀ «حلّاج» که زنادقه را فقط روشنفکر می شمارد و علامت روشنفکری را قیام علیه دین و اسلام، و اظهار شکّ و تردید و انکار حقائق غیر مادّی می داند، حلّاج هم به فرض اینکه یک مادّه گرا محسوب شود، روشنفکر است.

ص: 104

استفاده کند و همه برای او خلق شده، و زمین و آسمان بالفعل یا بالقوّه، مسخّر اوست.

انسان نه از خود بیگانه است، و نه از خدا و نه از جهان، او با خدا ارتباط پیدا می کند و خودش و جهان را، ملک خدا می داند.

جهان بینی اسلامی این نیست که هر چه هست «او است»، جهان بینی اسلامی این است که هر چه هست غیر اوست و «او»انسان نیست و هیچ چیز دیگر غیر از ذات خود نیست و انسان هم «او» نیست، بلکه انسان، انسان است، و «او» اوست.

داشته، مختلف گویی کرده و در هر مکان حرفی زده است، و لذا وقتی می خواستند فتوای قتل او را صادر کنند، بر بعضی از علماء امر مشتبه بود و در فتوا به قتل او احتیاط می کردند.

نویسنده در صفحۀ 141، آنچه را از حلّاج در این سطور نقل کرده، به فرض صحّت انتساب آن به او (که هرگز صحّت آن تأیید نمی شود) نامتعارف، و دلیل بر یک سلسله افکار نامنظّم است، و به گفتار صوفیان شبیه تر است تا به گفته های ملحدان، و از این اشعار هیچ استشمام مادّه گرایی نمی شود و به خودگرایی و انسان خدایی نوعی دلالتی ندارد و اگر دلالتی داشته باشد، فقط به انسان خدایی شخصی دلالت دارد.

جملۀ: « أوصيك أن لا تغتر بالله و لا تيأس منه، و لا ترغب في محبته» با مادّه گرایی هیچ ارتباطی ندارد و بعضی از جمله ها با معمّا و چیستان، شباهت دارد.

جملۀ: «خلائق برای جستن او (خدا) در شبی تاریک سرگردانند و جز اشارتی در نمی یابند، آنها از روی وهم ... امّا خدا در خود آنها است)، از جملاتی است که صوفیّه غالباً بیان می دارند و هیچ گونه نفی خدا، از آن استشمام نمی شود.

ص: 107

باور کردنی نیست که رازی گفته باشد: هرگز قابل تعقّل و قبول نیست که خدا، بشری را برگزیند، تا وظیفۀ نبوّت و هدایت سایر افراد بشر را به او واگذار نماید.(1)

چگونه «رازی» می تواند مسئله ای را که عقول کبیر و علما ی بزرگ، تصدیق کرده و آن را معقول و منطقی شمرده اند، قابل تعقّلنداند و میلیاردها انسان که پیروی از انبیاء عَلَيْهِم السَّلاَمُ کرده اند را، به بی عقلی و بی خردی نسبت بدهد.

به هر حال آنچه از «رازی» نقل کرده به فرض اینکه گفتۀ او باشد، مجرد ادّعا است و دلیلی با آن همراه نیست و ضمناً می رساند که «رازی» هم به عکس آنچه نویسندۀ کتاب «حلّاج» معتقد است، مادّی نبوده و به خدا معتقد می باشد، هر چند منکر نبوّت است.

مادّی تمام عیار، معرفی کند.(1)

ص: 111

اشعاری که از حلّاج نقل شده، اوّلاً از کجا که از او باشد، ثانیاً به صرف اینکه نامی از هوا، آب، آتش و خاک در این اشعار برده شده، استفاده نمی شود که جهان هستی زاییده شده از چهار عنصر است.

ثالثاً بالاخره گوینده، چه می خواهد بگوید؟ از این جمله:

پس چو هفتم روز آید *** می روید خیر النبات

چه مقصودی دارد؟ آیا این اشعار، مبهم و مجمل نیست؟

آنچه نویسندۀ «حلّاج» در صفحۀ 150 به بعد، اظهار نظر کرده، پذیرفته نیست و سخنان مذکور از حلّاج، اگر نگوییم به مشرب وحدت وجود و یک نوع سخنان صوفی منشانه نزدیک است، این تفسیرها را هم نمی توان از آن استفاده کرد.

تو نوحی، تو موسایی، تو محمّدی، معنایش این نیست که هر انسانی پیغمبر و امام عصر خویش است.به علاوه در این صورت حلّاج، با این همه دعاوی که داشت، چه کاره بوده و عقیدۀ مریدها دربارۀ او چیست و خودش را دارای چه مقامی می دانسته است؟(1)

ص: 112

جمع اجزایم کنید *** از جسوم نیّرات

بر جسم بودن و مادّیت نور، چه دلالتی دارد؟

جسوم موصوف است و نیرات صفت، و دلالت دارد بر این که موصوف، نور دهنده و تابنده است، امّا نور مادّی است یا نه، از آن استفاده نمی شود.(1)

ص: 113

به علاوه جمع اجزایم کنید از جسوم نیّرات، اگر غرضش این است که جسم مادّی است، با اجزاء شخص چه مناسبت دارد؟ مگر اجزاء انسان از نور است؟ و جملۀ بعد (از هوا) تفسیر جسوم نیّرات است، یا مقصود این است که اجزاء، یک قسم هم از هوا و از آب و آتش دارد؟

به علاوه اگر او، جهان هستی را زائیدۀ عناصر اربعۀ مادّی می داند، پس نور چه می شود و آن چه عنصری است؟ و بنا بر این، عناصر چهارگانه به پنج عنصر می رسد و باید دانست که حلّاج هرگز این را نگفته است.

اضافه بر این، «نور و آب و آتش و هوا را در خاک بکارید، تا هفتم روز خیر النبات از آن بدمد»، چه معنایی دارد؟ یا مقصودش از «هیکلی الجسم نوری الصمیم»، چیست؟

اگر نور را مادّی می داند، پس هیکل، جسم باشد و صمیم و باطن، نور، چگونه می شود؟

این عبارت با تجرّد روح سازگارتر است، تا سخنان مادّه گرایان، چنانکه از کتاب «حمل النور و الحیاة و الأرواح» او، هم استفاده می شود که به وجود روح قائل بوده است، و امّا اینکه در کتاب «شخص الظلمات»، شخص را بر ظلمت افزوده است، نشان دهندۀ تفکّر مادّی است، از کجا معلوم است؟ مگر از اسم کتاب محتوای آن معلوم می شود؟

ص: 114

واقعاً عجیب است که نویسندۀ کتاب «حلّاج» تا چه اندازه اصرار دارد با مطالب پوچ و غیر منطقی، حلّاج را مادّی معرّفی نماید و باید پرسید اگر حلّاج مادّی معرفی شود، مادّی گری چه نتیجه ای می گیرد و آیا ضعف این مکتب از نظر منطق جبران می شود؟!

ص: 116

ص: 117

باشد، ردّ نظریۀ خلقت نیست و اینکه جهان خودش خود را خلق کند، اوّل کلام است، و از نظر الهی و اندیشمندانه قابل قبول نیست، چنانکه مرگ خلّاق و مولّد باشد، مفهوم صحیحی را ندارد، مرگ و نیستی، مطلق نیست، امّا نه به آن معنی که مادّی می گوید، که از نظر مادّی، مرگ، نفی و نیستی مطلق شخص است، اگر چه نیستی ذرّات او نباشد و باز هم از آن چیز دیگر و شخص دیگر موجود گردد، امّا شخص مطلقاً فانی گردیده است، ولی از نظر الهی شخص فانی نمی شود و باقی است که شخصیّت انسان به روح است.

حتّی بنا بر تناسخ نیز، آن چیزی که به اسم روح به اجساد مختلف تعلّق می گیرد، باقی است که به منزلۀ اصل است، و ابدان به منزلۀ فرع، امّا بنا بر مکتب مادّی، آنچه باقی می ماند فقط مادّه است.

به علاوه جهان بینی دیالکتیک مادّی، با اینکه «گور هر نهاد، گهوارۀ نهاد برتر است»، ارتباط ندارد. آن که مولوی و دیگران گفته اند، سیر انسان را در نظر داشته، که با فانی شدن مطلق شخص،ضرورت و سرنوشت باشد، ردّ نظریۀ خلقت نیست و اینکه جهان خودش خود را خلق کند، اوّل کلام است، و از نظر الهی و اندیشمندانه قابل قبول نیست، چنانکه مرگ خلّاق و مولّد باشد، مفهوم صحیحی را ندارد، مرگ و نیستی، مطلق نیست، امّا نه به آن معنی که مادّی می گوید، که از نظر مادّی، مرگ، نفی و نیستی مطلق شخص است، اگر چه نیستی ذرّات او نباشد و باز هم از آن چیز دیگر و شخص دیگر موجود گردد، امّا شخص مطلقاً فانی گردیده است، ولی از نظر الهی شخص فانی نمی شود و باقی است که شخصیّت انسان به روح است.

حتّی بنا بر تناسخ نیز، آن چیزی که به اسم روح به اجساد مختلف تعلّق می گیرد، باقی است که به منزلۀ اصل است، و ابدان به منزلۀ فرع، امّا بنا بر مکتب مادّی، آنچه باقی می ماند فقط مادّه است.

به علاوه جهان بینی دیالکتیک مادّی، با اینکه «گور هر نهاد، گهوارۀ نهاد برتر است»، ارتباط ندارد. آن که مولوی و دیگران گفته اند، سیر انسان را در نظر

ص: 118

داشته، که با فانی شدن مطلق شخص،منافات دارد و این یک معنای غیر مادّی است و به دیالکتیک مربوط نیست.(1)

ص: 119

ص: 120

اگر بنا باشد قدر مشترک های دور افکار و آراء را بگیریم و همه را در ضمن یک فکر خاص عرضه بداریم، پس هر فکری را می شود تمام افکار دانست. اشعار مذکور که راست یا دروغ به حلّاج نسبت داده شده است، اگر نظریۀ متافیزیک و علّت بیرونی را تأیید نکند، به هیچ وجه ردّ نمی کند.

اگر عطّار در تذکرة الاولیاء او را «شیر بیشۀ تحقیق» معرّفی کرده، اهمیّتی ندارد، زیرا او در مدح های بی اساس و افسانه های بی پایه، برای امثال حلّاج دستی باز دارد.

ما اگر چه حلّاج را دیوانه نمی خوانیم، ولی نمی توانیم با سخنانی که از او نقل شده و ادّعاهای او را منطقی شمرده، او را یک فرد مسئولیت شناس بدانیم.

در هر صورت، حلّاج هر چه بوده و هر چه می خواسته است، نه خودش و نه نهضتش، این شکلی را که نویسندۀ کتاب «حلّاج» از او ترسیم کرده نداشته است.

تذکّر این نکته لازم به نظر می رسد که آنچه در قرآن مجید و احادیث از دنیا مذمّت شده است به این معناست که افراد، آن را برای خود اعتبار دانسته و به دیگران فخر می فروشند، ثروت اندوزی و سرمایه داری را افتخار و قارون منشی را پیشۀ خود می نمایند و مال را وسیلۀ استثمار و استضعاف قرار داده و به آن به نظر هدف، نگاه می کنند.

ننگ آنها می شمارد، ننگی که فقط با صرف آن در راه خیر همگان، از دامنشان شسته می شود.

اکنون به بررسی آیات می پردازیم:

سورۀ آل عمران، آیۀ 185: {ۖ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النّاٰرِ وَاُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فاٰزَ٭ۗ وَمَا الْحَیٰوةُ الدُّنْیآٰ اِلّاٰ مَتاٰعُ الْغُرُورِ}، یعنی: هر کس از آتش نجات یافت و داخل بهشت گردید رستگار شد، زندگی دنیا نیست مگر کالای غرور و فریب.

حال بگویید ببینیم، کجای این آیه راجع به زحمت کشان است و اینکه باید زحمت کش، زحمت بکشد و فئودال و اشراف بر او مسلّط باشند؟

این آیه می گوید، آنچه اشراف ذخیره کرده، مایۀ فریب آنها است که به وسیلۀ آن مغرور گشته، بر دیگران فخر می فروشند.

این بیان، افراد زحمت کش و طبقات دیگر را به طبقۀ اشراف بی اعتنا می کند و مستضعفین را در برابر صاحبان زر و ثروت، شخصیّت می دهد که آنها چیزی نیستند و بی جا غرور دارند.

سورۀ آل عمران، آیۀ 196 و 197: {لاٰ یَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذٖینَ كَفَرُوا فِی الْبِلاٰدِ}، {مَتاٰعٌ قَلٖیلٌ ثُمَّ مَاْوٰىهُمْ جَهَنَّمُ٭ وَبِئْسَ الْمِهاٰدُ}، یعنی: رفت و آمد (پيروزمندانه)

ص: 124

كافران در شهرها تو را نفريبد! اين متاع ناچيزی است، و سپس جايگاه شان دوزخ، و چه بد جايگاهی است!مفاد این دو آیه نیز این است که مغرور مداخلات و تصرّفات گردن کشان در شهرها نشوید و فریب آنها را نخورده، به آنها مایل نگردید، اندیشۀ داشتن مال و ثروت از طریق ستم را نداشته باشید و بدانید دنیایی که ستمگران دارند، اندک و عاقبت آنها بسیار خطرناک است.

برخلاف فکر نویسندۀ «حلّاج»، این آیات، زحمت کشان و ضعفا را در برابر ستمگران بسیج می کند و به آنها نیرو و ادراک و شخصیّت می دهد.

سورۀ نساء، آیۀ 32: {وَلاٰ تَتَمَنَّوْا ماٰ فَضَّلَ اللّٰهُ بِهٖ بَعْضَكُمْ عَلٰى بَعْضٍ٭ۚ لِلرِّجاٰلِ نَصٖیبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا٭ۖ وَلِلنِّسآٰءِ نَصٖیبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ٭ۚ وَسْئَلُوا اللّٰهَ مِنْ فَضْلِهٖٓ٭ۗ اِنَّ اللّٰهَ كاٰنَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلٖیمًا}، یعنی: برتری هايی را كه خداوند نسبت به بعضی از شما بر بعضی ديگر قرار داده آرزو نكنيد، مردان نصيبی از آنچه به دست می آورند، دارند و زنان نصيبی؛ (و نبايد حقوق هيچيک پايمال گردد) و از فضلخدا بخواهيد و خداوند به هر چيز دانا است.

این آیه نیز هیچ ارتباطی با حاکمیّت اشراف و فئودال ندارد و مطلب دیگری را بیان می کند و آن اختلافی است که به حسب استعدادات وجود دارد.

ص: 125

البته این بحث بسیار مفصّلی است و در علل و اسباب و آثار آن سخن بسیار است، که در این نوشته، جای تفصیل آن نیست، از جمله مطالبی که از این آیه استفاده می شود این است که، در نظام تکوین هر چه واقع شده، همان است، چون و چراو تمنّای حال و استعداد دیگران را ننمایید، که این تمنّا علاوه بر این که عملی نمی شود، شما را از استفاده باز می دارد و استعدادتان را به تباهی می کشد.چنانکه مردها نباید بعضی از خصائص زن ها را آرزو کنند و زنها نیز نباید بعضی از خصائص مردها را تمنّا نمایند، بلکه هر یک باید از استعداد و خصائص خود، کمال استفاده را بنمایند.

این آیه، فرمان تلاش و کار است و راهنمایی به سوی استفاده از استعدادهای موجود در انسان و خلاصه راه گشایی برای انسان، که به آنچه نداری و نمی توانی داشته باشی نیندیش، بلکه از آنچه داری و خدا به تو عنایت کرده، استفاده کن و در راه نجات خود و جامعه ات از آن بهره برداری نما.

سورۀ نساء، آیۀ 77: {اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ قٖیلَ لَهُمْ كُفُّوٓا اَیْدِیَكُمْ وَاَقٖیمُوا الصَّلٰوةَ وَءاٰتُوا الزَّكٰوةَ فَلَمّاٰ كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتاٰلُ اِذاٰ فَرٖیقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النّاٰسَ كَخَشْیَةِ اللّٰهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْیَةً٭ وَقاٰلُوا رَبَّناٰ لِمَ كَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتاٰلَ لَوْلآٰ اَخَّرْتَنآٰ اِلٰٓى اَجَلٍ قَرٖیبٍ٭ۗ قُلْ مَتاٰعُ الدُّنْیاٰ قَلٖیلٌ وَالْءاٰخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقٰى وَلاٰ تُظْلَمُونَ فَتٖیلًا}.

ص: 126

یعنی: آيا نديدی كسانی را كه (در مكّه) به آنها گفته شد (فعلاً) دست از جهاد بداريد و نماز را برپا كنيد و زكات بپردازيد، ولی هنگامی كه (در مدينه) فرمان جهاد به آنها داده شد، جمعی از آنان از مردم می ترسيدند، همانگونه كه از خدا می ترسند بلكه بيشتر، و گفتند: پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرر داشتی؟ چرا اين فرمان را كمی تأخير نينداختی؟ به آنها بگو: سرمايۀ زندگی دنيا ناچيز است و سرای آخرت برای كسی كه پرهيزكار باشد بهتر است و كوچكترين ستمی به شما نخواهد شد.

این آیه نیز هیچ ارتباطی با حکومت اشراف و ستمگران ندارد و مربوط به کسانی است که در جهاد و مبارزه با باطل کوتاهی می کنند و از ستمگران می ترسند.

این آیه نیز ارتباطی با حاکمیت اشراف و ستمگران ندارد و از جمله مطالبی که از آن استفاده می شود این است که، معیشت مردم طبق تقسیم خدا جریان دارد، که البته در این تقسیم میزان کار و فعالیّت اشخاص دخالت دارد، و سنّت الهی بر این است که بر حسبکار و تلاش، اشخاص به معاششان برسند، و نظام ارزاق و معایش را خدا تقدیر و تنظیم فرموده است.

و دیگر این است که ناموس تفاضل و احتیاج بعضی به بعضی، یکی از قواعد و سنن است، که هرکس آنچه را دارد و حرفه و فنّی را که در آن متخصّص است، در معرض استفادۀ دیگران قرار دهد.

اگر ارباب حرفه ها و هنرها، نیاز به پول و اشیاء دیگر نداشته باشند، تلاش نمی کنند و دیگران از عمل و فنّ آنها استفاده نمی کنند و بالعکس، ولی این واقعیّت و وجود این ناموس، نظام سرمایه داری و اشرافیّت را تأیید نمی کند و آنرا اصل و مشیّت خدا معرّفی نمی نماید.

در مجتمع اسلامی که نظام اقتصاد و غیره از اسلام اخذ می شود، هرگز سرمایه داری و ستم گری، زمینۀ رشد ندارد.

نظام اقتصاد و مال در اسلام، یک نظام معتدل و شرافت مندانه است، که نه مفاسد نظام سرمایه داری را دارد و نه معایب نظام کمونیستی را دارا است.

به هر حال این آیه یک اشاره ای است، به اینکه ناموس تفاضل، فوائدی دارد و اینکه بعضی استعداد بیشتر در استفاده از مواهب طبیعی دارند و قوایشان آماده تر است.حاصل سخن این که، اسلام هرگز حاکمیّت اشراف را نمی پذیرد، بلکه همواره طرفدار ضعفا بوده و با ستمگران به مبارزه برخاسته است.

صدر اسلام، افراد فقیر به پیامبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم ایمان آوردند و آن حضرت مأمور بود با فقراء و اهل صفّه بنشیند و به اغنیاء ستمگر، توجّه نکند.

بلی، انسان خدایی شخصی و ادّعای ربوبیّت برای خودش، با عقائد حنابله(1) قدر مشترک های دور دارد.

نویسنده، در این موضوع شواهدی ذکر کرده و سند آن را نشان نداده، که از آن جمله شورش سال 351 و شورش سال 358 است.

سخن «ملل و نحل» را دربارۀ هشام بن حکم(2)، مکرر بزرگان ردّ کرده اند و او را از موحّدین و از قائلین به تنزیه خدا می دانند.

ص: 131

عجیب تر این که می گوید: بین امامیّه (یعنی شیعه) در تعداد ائمّه هم، اختلاف پیدا شد، با اینکه عنوان امامیّه، اثناعشریه است.

در این جا نیز مانند سائر موارد، نویسنده کوشش کرده است به حریم تشیّع حمله کند و شبهه ایجاد نماید.

و ضمناً می خواهد بپروراند که اوضاع و احوال برای ظهور و ادّعای شخصی مانند حلّاج آماده می شد.

نمی دانیم آیا نویسنده در بعضی از موارد واقعاً فراموش کار است، یا عمداً خود را به فراموشی می زند.(1)

چگونه «قرامطه» را، با آن سوابق سوء و جنایت ها و اعمال زشت، مبلّغ عدالت اجتماعی می داند؟

و به چه دلیل حلّاج را، که هنوز هم، گفتار و دعوتش مبهم است، صاحب فلسفۀ سیاسی که از ابعاد مترقّی و اجتماعی گسترده ای برخوردار بود، معرّفی می کند؟

به نویسندۀ کتاب حلّاج می گوییم: آیا کتاب هایی را که می گویند حلّاج، در ردّ نبوّت نوشته، و ادّعای خدایی و دعوای معارضه با قرآن مجید و ... را نموده، دلیل فلسفۀ سیاسی و ابعاد مترقّی و اجتماعی او می گیرید؟!

در همین قسمت، «نویسنده» حسین بن حمدان را، که به نقل ابن کثیر در تشیّع شدّت داشته، دوست و یار حلّاج می شمارد، در حالی که اگر فرض شود که

ص: 134

با هم رابطه ای داشته اند، بر این اساس بوده که حلّاج، هر جا، سخنی می گفته، و هر روز، به شکلی درمی آمده، و خود را به طایفه ای نسبت می داده است.

با صوفی صوفی، با حنابله حنبلی، و با شیعه هم خود را شیعه معرفّی می کرده است.

امّا اینکه حسین بن حمدان و دیگران، تحت تأثیر این دعاوی فاسده قرار گرفته باشند، به هیچ وجه معلوم نیست.

در این قسمت «ابن معتز»(1) را، که از دشمنان سرسخت حضرت علی عَلَيْهِ السَّلاَمُ و از نواصب بوده، «روشنفکر» معرّفی کرده، که این شاهدی بر بغض نویسنده نسبت به تشیّع و رهبران آن می باشد.

ص: 135

بالاخره در این صفحات، آن قدر خلاف گویی و دروغ پردازی کرده و از حلّاج تناقض گویی نقل نموده است، که انسان به شگفت می آید.حلّاج، یک روز فرستادۀ امام غایب و باب حضرت، یک روز امام، یک روز پیغمبر و یک روز خدا، یک روز صوفی، یک روز حنبلی(1) و خلاصه مصداق «هر لحظه به شکلی بت عیار برآمد»، بوده است.

نموده و پس از اقرار به وجود امام زمانعَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ، بدون دلیل، مرگ آن حضرت را اعلان نموده است.

خاندان نوبختی، معروف به امانت و صحّت عمل بودند، و از اینکه از طریق دعاوی باطل(1)، ثروت و املاک اندوخته باشند، منزّه بوده اند و خلافگویی های حلّاج به هیچ وجه منافع این خاندان را، مورد تهدید قرار نمی داد و قتل حلّاج نیز، برای یک حکم شرعی بود که مرتدّ باید اعدام شود و محمّد بن داود، سهل بن نوبخت و هر شخص و مقامدیگر، او را به این جهت که یک مرتدّ بود، قابل تعقیب می دانستند، و حکم تعقیب و فتوای به قتل حلّاج، هیچ انعکاس مهمّی در بین توده ها نداشت، چون او طرفدار توده نبود.

برخلاف نظر نویسندۀ کتاب مذکور، حلّاج هرگز با فئودال ها مخالف نبوده، بلکه اگر به او راه می دادند، با آنها بست و بند هم می کرد.

کودتای سال 296 هم، ارتباطی به حکم حلّاج نداشت، علاوه بر آنکه حلّاج در سال 301 کشته شد، و معمولاً حکم اعدام او باید در همان سال صادر شده باشد.

ص: 137

می ستایند و او را از خود می دانند، و نویسندۀ کتاب «حلّاج» بر اوهام آنها تکیّه کرده، او را باشخصیّت جلوه می دهد!

آیا حلّاج برای نجات محرومان اقدام کرده است؟

ما هر چه فکر می کنیم بهتر به پوچی مطالب کتاب «حلّاج» پی برده، و در می یابیم که حلّاج هیچ توجّهی به حال توده نداشته و برای نجات آنان هیچ اقدامی نکرده است.

ص: 139

او، نه برنامه های وسیع داشته و نه شبکه های منظّم و نه جمعیّت، ولی نویسنده، تمام شورش های آن زمان را به حساب حلّاج می گذارد.

نامه های حلّاج، راستی که خنده آور است و غرور او را ثابت می کند، شما بگویید اگر کسی دلسوز مردم باشد این عبارت:

«من الهو هو رب الأرباب، المتصور فی کلّ صورة إلی فلان»

را می نویسد و ادّعای خدایی می کند.

خوانندۀ عزیز، داوری کند که ادّعای خدایی با تلاش برای نجات توده ها چه ارتباطی دارد؟

آیا این دعاوی در آن زمان قبول می شده است؟ و آیا برای پیشرفت کار مضر نبوده است؟آیا کسی که می خواهد برابری بیاورد و با فئودال ها مبارزه کند، باید مردم را عبد، و خود را «رب الأرباب» بنامد؟

«یا ذات اللذات و منتهی غایة الشهوات نشهد انک المتصور فی کل زمان بصورة و فی زماننا هذا بصورة حسین بن حلّاج و نحن نستجیر لک و نرجو رحمتک یا علام الغیوب».

عبارات فوق را بار دیگر بخوانید و در آن فکر کنید و ببینید چه فرق است بین این افراد و گوساله پرستان، آیا این ها روشنفکران و صاحبان افکار مترقّی هستند، که «میرفطروس» از آنان تجلیل می کند؟!

خوانندگان عزیز بدانند، بقیّۀ مطالب کتاب «حلّاج» مثل نمونه هایی که در صفحات قبل نشان دادیم، با دروغ همراه بوده و غیر معقول است.

ما به دلیل آشکار بودن سستی و ضعف مطالب مذکور و رعایت اختصار، سخن را در همین جا خاتمه می دهیم و «نسل جوان» را به تفکّر در آیات قرآن و معارف اسلام، دعوت نموده، به «میرفطروس ها» هشدار می دهیم: دست از نوکری بیگانگان و ابرقدرت ها بردارید و نا آگاهان را به وادی تاریک مادّی گری نکشانید، وگرنه قلم تان را با ضربۀ «منطق اسلامی» چنان می شکنیم، که دیگر توان مبارزه با آیین قلم «اسلام» را نداشته باشید.

ص: 141