ص: 2

مرآة المؤمن

(آینه مؤمن)

چاپ سوم

گردآوری و تألیف: محمد حسین فقیهی اصفهانی

با اضافات و ویرایش جدید

ص: 3

ص: 4

فضائل و مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) 64

زندگی حضرت فاطمه معصومه دختر موسی بن جعفر (علیهم السلام) در یک نگاه68

کیفر بی حرمتی به زائر حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) 69

عنایت حضرت معصومه (سلام الله علیها) به علما و طلاب حوزة علمیه قم70

فضائل و مقام حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) 74

مقام و جلالت امامزادگان75

زیارت خاص برای امامزادگان75

فضیلت زیارت حضرت معصومه76

زیارت و نماز به نیابت از دیگران76

کیفیت زیارت و نماز به نیابت معصومین78

کیفیت زیارت و نماز به نیابت دیگران79

زندگی حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) در یک نگاه80

معجزه اول: کیفر بیادبی به امام حسن مجتبی (علیه السلام) 80

معجزه دوم: پیشگویی امام از مرد دارو فروش81

معجزه سوم: مجسّم شدن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در حضور جابر بن عبداللّه82

ذکر مصیبت84

چند سخن روایت شده از امام حسن مجتبی (علیه السلام) 88

زندگی حضرت امام حسین (علیه السلام) در یک نگاه92

معجزه اول: تیراندازی ماموران الهی به ماموران دشمن94

معجزه دوم: باز شدن درب حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) برای عزاداران در شب عاشورا95

معجزه سوم: حاضر شدن میوه بهشتی برای امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) 96

ص: 6

ذکر مصیبت98

عزاداری و زیارت101

چند سخن روایت شده از حضرت امام حسین (علیه السلام) 105

زندگی حضرت امام علیّ بن الحسین (علیهما السلام) در یک نگاه109

معجزه اول: سرنوشت راهزن110

معجزه دوم: بی نیاز شدن فقیر111

ذکر مصیبت114

چند سخن روایت شده از حضرت علی بن الحسین (علیهما السلام) 118

زندگی حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در یک نگاه124

معجزه اول: علم امام نسبت به گناه دیگران125

معجزه دوم: بیرون آوردن انواع غذاها و آشامیدنی ها از دل خشت معمولی126

معجزه سوم: زنده کردن مرده و بیرون آوردن آن از قبر درحال غذاب127

ذکر مصیبت129

چند سخن روایت شده از حضرت امام محمدباقر (علیه السلام) 132

زندگی حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در یک نگاه138

معجزۀ اول: ظاهر کردن شهرهای بهشتی و حوض کوثر139

معجزه دوم: زنده کردن چهار پرنده141

ذکر مصیبت142

چند سخن روایت شده از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) 148

زندگی حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) در یک نگاه156

معجزۀ اول: نابود شدن جادوگر157

ص: 7

معجزه دوم: آگاهی از نیت دیگران158

ذکر مصیبت160

چند سخن روایت شده از حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) 163

زندگی حضرت امام علیّ بن موسی الرضا (علیهما السلام) در یک نگاه167

معجزۀ اول: خبر دادن امام از بخشش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در خواب168

معجزه دوم: پاسخ دادن قبل از سؤال کردن169

معجزه سوم: رسوا شدن مدعی سیادت و ارتباط با اهل بیت (علیهم السلام) 170

ذکر مصیبت171

چند سخن روایت شده از حضرت علیّ بن موسی الرضا (علیهما السلام) 176

زندگی حضرت امام محمّد بن علی الجواد (علیهما السلام) در یک نگاه182

معجزۀ اول:کارگر نشدن شمشیر بر پیکر آن حضرت184

معجزه دوم: آزاد شدن از زندان186

ذکر مصیبت189

چند سخن روایت شده از حضرت امام محمد تقی (علیه السلام) 193

زندگی حضرت علیّ بن محمّد هادی ابوالحسن ثالث (علیهما السلام) در یک نگاه197

معجزۀ اول: اجابت دعای امام در حق مرد اصفهانی198

معجزه دوم: زنی که ادعا کرده بود زینب دختر حضرت فاطمه فرزند پیامبر است.199

ذکر مصیبت201

چند سخن روایت شده از حضرت امام علی النقی (علیه السلام) 205

زندگی حضرت حسن بن علیّ العسکری (علیهما السلام) در یک نگاه209

معجزۀ اول: علم امام به افکار دیگران210

ص: 8

معجزه دوم: قلم دست ایشان مشغول نوشتن شد.211

معجزۀ سوم: نجات مردم از گمراهی و نقشه دشمن211

ذکر مصیبت213

سخنان روایت شده از حضرت امام حسن عسگری (علیه السلام) 216

زندگی حضرت ولی عصر صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در یک نگاه222

معجزۀ اول: نصب حجرالاسود توسط امام224

معجزۀ دوم: عنایت و لطف حضرت مهدی در حقّ علامه بحرالعلوم226

معجزۀ سوم: شفای زخم شمشیر228

مصائب و توسل به امام مهدی (علیه السلام) 231

چگونه مسجد جمکران تاسیس شده است؟236

سخنان روایت شده از حضرت ولی عصر صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) 240

مقتل حضرت سیدالشهداء امام حسین و اهل بیت و یارانش (علیهم السلام)

بخش اول: شهادت یاران امام حسین (علیهم السلام)

مصیبت حضرت مسلم بن عقیل247

بی وفایی مردم کوفه در حق حضرت مسلم248

دستگیری حضرت مسلم248

با نیرنگ حضرت مسلم را اسیر کردند249

وصیت های حضرت مسلم249

شهادت حضرت مسلم250

زبان حال حضرت مسلم251

ذکر مصیبت طفلان مسلم252

ص: 9

ذکر مصیبت حرّ بن یزید ریاحی256

توبه و ناله حرّ نزد بانوان حرم257

شهادت حضرت حرّ258

مدفن حرّ259

زبان حال حضرت حرّ259

ملاقات امام حسین (علیه السلام) با لشکر حرّ بن یزید ریاحی260

نماز جماعت به امامت سید الشهدا (علیه السلام) 261

سخنان امام پس از نماز261

ورود امام حسین (علیه السلام) به کربلا در دوم محرّم262

وقایع روز تاسوعا265

حمله دشمن به خیمه های امام حسین (علیه السلام) 266

امان نامه برای حضرت عباس و برادرانش267

وقایع شب عاشورا269

سخنان امام حسین (علیه السلام) در جمع یاورانش269

وقایع روز عاشورا274

مصیبت یاران امام حسین (علیه السلام) 274

مصیبت حضرت حبیب بن مظاهر274

شهادت حضرت حبیب276

مصیبت غلام عاشق (جَون)276

مصیبت شهدای اهل بیت (علیهم السلام) 279

مصیبت حضرت علی اکبر (علیه السلام) 279

ص: 10

زبان حال امام281

مصیبت حضرت قاسم281

شرححال و زخمی شدن حسن مثنّی283

مصیبت عبد الله (اصغر)284

مصیبت طفلان حضرت زینب286

مصیبت حضرت عباس (علیه السلام) 287

احوالات آن حضرت287

شجاعت حضرت عباس (علیه السلام) 287

مقام حضرت عباس288

مظلومیت حضرت عباس289

چگونه اسب سوار روی زمین قرار می گیرد290

چرا مصیبت حضرت عباس را نمی خوانی؟290

چرا به زیارت فرزندم عباس نمی روی؟291

شهادت حضرت عباس (علیه السلام) 291

حضرت عباس (علیه السلام) برادر را به کمک خواست293

نقل دیگری در آمدن امام حسین بر بالین برادر294

مصیبت حضرت علی اصغر (علیه السلام) 296

سکینه به استقبال علی اصغر آمد298

مصیبت امام حسین (علیه السلام) 300

وداع با امام سجاد (علیه السلام) 300

وداع امام حسین (علیه السلام) با خواهرش زینب و بانوان حرم301

ص: 11

صحنه جنگ و شهادت امام حسین (علیه السلام) 303

اصابت سنگ و تیر سه شعبه304

شهادت امام حسین (علیه السلام) 305

نماز امام حسین در ظهر عاشورا305

بخش دوم: مصائب جانسوز بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام)

خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) توسط ذوالجناح308

سرانجام ذوالجناح310

وقایع پس از عاشورا310

غارت اموال310

مظلومیت فاطمه صغری311

آتش زدن خیمه ها312

حضرت زینب (سلام الله علیها) هنگام آتش زدن خیمه امام سجاد (علیه السلام) 313

مصیبت شام غریبان314

آمدن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در قتلگاه امام حسین (علیه السلام) 315

حضرت زینب (سلام الله علیها) در قتلگاه برادر316

سکینه در قتلگاه پدر318

امام سجاد (علیه السلام) کنار بدنهای پاره پاره شهدا320

چگونگی دفن شهداء کربلا321

دفن پیکر حضرت عباس (علیه السلام) توسط امام سجاد (علیه السلام) 323

اسیری اهل بیت (علیهم السلام) در کوفه325

اسیری ام کلثوم (سلام الله علیها) 325

ص: 12

اسیری حضرت زینب (سلام الله علیها) در کوفه327

حضرت زینب (سلام الله علیها) در مجلس ابن زیاد329

سخنان حضرت زینب (سلام الله علیها) 331

امام سجاد (علیه السلام) در مجلس ابن زیاد334

حرکت اهل بیت (علیهم السلام) از کوفه تا شام با حالت اسارت337

گفتگوی زَریرخزاعی با امام سجاد (علیه السلام) 338

سر مقدس امام حسین (علیه السلام) در دیر راهب340

ورود اهل بیت (علیهم السلام) به شام343

اهل بیت (علیهم السلام) در مجلس یزید343

امام سجاد (علیه السلام) در مجلس یزید345

سکینه در مجلس یزید346

اعتراض سفیر روم در مجلس یزید347

بیان هفت مصیبت در شام از زبان امام سجاد (علیه السلام) 349

مرثیه سرائی منسوب به امام سجاد (علیه السلام) 350

خطبه حضرت سجاد (علیه السلام) در شام350

اظهار پشیمانی یزید از کرده خود358

خواب حضرت سکینه در شام359

ملاقات جانسوز هند (همسر یزید) با اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) 360

مصیبت حضرت رقیه (سلام الله علیها) 363

وقایع اربعین366

زیارت اهل بیت (علیهم السلام) و جابر از قبور شهدا366

ص: 13

شرح حال جابر و عطیّه366

عطیه کوفی367

زیارت جابر و عطیه از مرقد امام حسین (علیه السلام) 368

ورود اهل بیت (علیهم السلام) به کربلا و دیدار با جابر369

رهسپار شدن اهل بیت (علیهم السلام) به طرف مدینه371

خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) توسط بشیر372

اجتماع مردم کنار خیمه امام سجاد و سخنان ایشان373

اهل بیت (علیهم السلام) وارد مدینه شدند374

درد و دل اهل بیت (علیهم السلام) با قبر مادرشان حضرت زهرا (سلام الله علیها) 375

مصیبت حضرت ام البنین (سلام الله علیها) 376

فهرست موضوعی روایات378

فهرست منابع386

سئوالات مسابقه کتاب مرآةالمؤمن391

ص: 14

از فرستاده خداوند متعال (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است: «ای مردم، من دو چیز گران قیمت را در میان شما می گذارم؛ یکی کتاب خدا و دیگری اهل بیت من، پس به این دو چیز چنگ زنید تا هرگز گمراه نشوید. خداوند لطیف خبیر به من خبر داد و با من عهد کرد که این دو هرگز از هم جدا نشوند تا کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند». از این روایت استفاده می شود که نقش اهل بیت پیامبر و راهنمائی هاو سخنان ایشان همانند راهنمائی های قرآن کریم است؛ بلکه این دو لازم و ملزوم یکدیگرند؛ یعنی قرآن کریم جدای از اهل بیت برای مسلمانان شناخته شده نیست و اهل بیت (علیهم السلام) باید تفسیر و رموز قرآن کریم را برای همه روشن سازند.

با بیان این دو روایت به عنوان نمونه از میان روایات فراوان در می یابیم که راه سعادت و نجات مسلمانان، آشنائی با پیامبر خاتم و اهل بیت گرامی ایشان و بهره گرفتن از درس های آموزنده آنان است و به عنوان یک وظیفه، هر فرد مسلمان و خصوصاً پیروان و دوستان اهل بیت (علیهم السلام) باید آشنائی خود را با ایشان چه در بُعد سیره و زندگی آنان، چه در بُعد سخنان حکمت آمیزشان افزایش دهند و در این راستا به سعادت دو جهان نائل شوند.

کسی که مدعی است دوست و پیرو اهل بیت است حداقل باید چنان آمادگی داشته باشد که اگر از او خواستند یک جمله پندآموز از یکی از اهل بیت بیان کند، مثلاً یک حدیث از امام جواد (علیه السلام) بیان کند این آمادگی را داشته باشد.

امید است کتاب حاضر که مجموعه ای است از روایات منتخب و کاربردی از چهارده معصوم و خلاصه ای از شرح زندگی آنان به اضافه بخشی از بیان مصائب و مظلومیت همراه با سلام ویژه به آنها و اشعار، با کیفیتی که استفاده از آن در هر زمان و مکان به راحتی ممکن باشد، به عنوان قدمی کوچک در این راستا به حساب آید و مورد توجه و قبول

ص: 16

آنان مخصوصاً امام حاضر و صاحب اختیار ما حضرت بقیة اللّه (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قرار گیرد.

از همه صاحب نظران و اهل علم، خصوصاً ائمه جماعات و خطباء گرامی که وظیفه ارشاد و هدایت مردم را به عهده دارند تقاضامندم این جانب را از دعای خیر فراموش نکرده و از ارشادات خود بهره مند نمایند.

مقدمه چاپ سوم

عن جعفربن محمّد الصادق (علیه السلام) : جَعَلَهُمُ اللّهُ حَيٰاةً لِلْأَنامِ، ومَصابيحَ للْظَّلامِ، ومَفاتيحَ لِلْكلامِ، و دَعائِمَ لِلْإِسْلٰامِ در روایتی از امام جعفرصادق (علیه السلام) دربارۀ ویژگی های امامان معصوم (علیهم السلام) نقل شده که فرموده اند: خداوند آنان را وسیله زنده نگه داشتن مردم، چراغ برای تاریکی های زندگی آنان، کلید های سخن و پایه هایی برای اسلام قرار داده است. از جمله موضوعاتی که در احادیث تأکید شده و مورد توجه قرار گرفته نقش اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) در روشنگری جامعه و زندگی سعادتمندانه آنان و پایه های اساسی برای دین اسلام و در یک جمله خوشبختی و سعادت دنیا و آخرت مردم است. و لذا توصیه شده مردم همواره اهل بیت پیامبر را راهنما و الگوی خود قرار دهند. چرا که سخن آنان در ردیف کلام الهی و چراغ هدایت است.

کتاب حاضر که در بر دارندۀ روایات نورانی اهل البیت پیامبر (علیهم السلام) و سیرۀ آنان در زندگی است. به عنوان یک دستور العمل برای برنامۀ خوشبختی در زندگی دنیوی و اخروی به علاقمندان تقدیم می شود و امید که مورد استفاده قرار گیرد. از آنجا که برخی از علما و خطبای گرامی بعد از مطالعه چاپ قبلی پیشنهاد دادند با هدف تکمیل کتاب، مقتل سیدالشهداء و یاران با وفای ایشان به آن اضافه گردد، تا یک مجموعۀ کامل برای خطبا و

ص: 17

اهل علم باشد لذا تصمیم برآن شد در چاپ حاضر از منابع معتبر، مقتل خلاصه و مفیدی تهیه شود و در اختیار خوانندگان عزیز قرار گیرد. به آن امید که مورد لطف و قبول اهل بیت عصمت و طهارت به ویژه امام عصرصاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، حضرت بقیةاللّه الاعظم واقع شود.

در پایان از همۀ عزیزانی که در تصحیح این کتاب یاری و همکاری نمودند، به ویژه حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدرضا فقیهی «زیده توفیقاته» مراتب قدردانی خود را تقدیم می نمایم، همچنین شایسته است از همسر فداکارم حاجیه خانم طیبه ابراهیمی که در مسیر پژوهش و نگارش کتاب حاضر نهایت همراهی را داشتند تشکر کنم.

محمد حسین فقیهی اصفهانی

ص: 18

•مدت نبوت: 23 سال که سیزده سال در مکه و 10 سال در مدینه بود.

•ازدواج: در سن 25 سالگی با خدیجه دختر خویلد ازدواج کرد. حضرت خدیجه قبلاً دوبار شوهر کرده بود. یک بار با «أبوهاله» و برای بار دوم با «عتیق مخزومی» که هر دو از دنیا رفتند و در چهل سالگی با پیامبر ازدواج کرد (1) و در 65 سالگی در سال دهم بعثت هجرت از دنیا رفت و در مکه در قبرستان ابوطالب دفن شد.

•فرزندان حضرت محمد: شش فرزند از حضرت خدیجه؛ دو پسر به نام های قاسم و طاهر و چهار دختر به نام های رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه (علیهما السلام) و یک پسر از ماریه قبطیه به نام ابراهیم داشتند که از هیچ کدام از فرزندان پیامبر به جز فاطمه زهرا (علیهما السلام) نسلی باقی نماند. (2)

در انحصار پیامبر و امام بوده و هیچکس حتی نوابغ عالم توانایی انجام دادن آن را ندارد. مثلاً ممکن است یک دانشمند نابغه با اطلاعات علمی خود یک درخت خرمایی که بایستی در مدت هفت سال خرما دهد را در مدت یک سال به ثمر برساند؛ ولی همین عمل را ممکن است نابغۀ دیگری هم انجام دهد؛ اما هیچ نابغه ای توانایی ندارد یک هسته خرما را در زمین فرو ببرد و در همان دقیقه تبدیل به یک درخت سر سبز با خرمای تازه گردد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: مرا به دیوانگی نسبت می دهی بدون آن که مرا امتحان کرده باشی و بدانی در گفتارم راست می گویم یا دروغ. حارث گفت: همین که ادعای پیامبری می کنی که قدرت بر آن را نداری، دلیل دیوانگی تو است.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: این که می گویی توان بر پیامبری ندارم بدون آن که دلیلی برای پیامبری من بخواهی و من نتوانم آن دلیل را ارائه کنم، خود دلیل بر دیوانگی تو است.

حارث گفت: راست می گویی من اول تو را آزمایش می کنم، اگر تو پیامبری این درخت را دعوت کن بیاید نزد تو (و اشاره کرد به درخت کهنی که در آنجا بود) اگر درخت حرکت کرد و آمد نزد تو می دانم که پیامبری و به آن گواهی می دهم و الّا همان دیوانه ای که برای من گفته اند.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دست خود را به طرف آن درخت اشاره کرد و فرمود: حرکت کن به طرف من که ناگهان درخت با تمام ریشه هاو پایه حرکت کرد به صورتی که مانند رودخانه ای زمین را شکافت و آمد تا نزدیک پیامبر و ایستاد و با زبان فصیح گفت: دستور شما را انجام دادم، ای پیامبر.

فرمود تو را خواستم تا شهادت دهی به پیامبری من بعد از آن که شهادت دهی به یگانگی خدا، سپس بعد از شهادت به رسالت من شهادت دهی به امامت علی (علیه السلام) و این که او مورد اعتماد و پشتیبان و بازو و وسیله فخر و عزت من است و اگر علی نبود خداوند چیزی از مخلوقاتش را نمی آفرید.

در این هنگام درخت گفت:

«أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّكَ يَا مُحَمَّدُ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، أَرْسَلَكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً، وَ داعِياً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ، وَ سِراجاً مُنِيراً، وَأَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً ابْنَ عَمِّكَ هُوَ أَخُوكَ فِي دِينِكَ، أَوْفَرُ خَلْقِ اللَّهِ مِنَ الدِّينِ حَظّاً،

ص: 22

وَأَجْزَلُهُمْ مِنَ الْإِسْلَامِ نَصِيباً، وَأَنَّهُ سَنَدُكَ وَ ظَهْرُكَ، قَامِعُ أَعْدَائِكَ، نَاصِرُ أَوْلِيَائِكَ، بَابُ عُلُومِكَ فِي أُمَّتِكَ، وَأَشْهَدُ أَنَّ أَوْلِيَاءَكَ الَّذِينَ يُوَالُونَهُ وَ يُعَادُونَ أَعْدَاءَهُ حَشْوُ الْجَنَّةِ، وَأَنَّ أَعْدَاءَهُ الَّذِينَ يُوَالُونَ أَعْدَاءَهُ وَ يُعَادُونَ أَوْلِيَاءَهُ حَشْوُ النَّار» (1).

شهادت می دهم که غیر خدای یگانه خدایی وجود ندارد. او تنها است و شریکی ندارد، و شهادت می دهم که ای محمّد که تو بنده و فرستاده خدا هستی. تو را خدا به حقّ بشارت دهنده و ترساننده و دعوت کننده به سوی خود و همانند چراغ روشن قرار داده، و شهادت می دهم که علیّ پسر عموی تو، برادر دینی تو است.

او کامل ترین دین را در میان مخلوقات خدا و بهره فراوانی از اسلام را دارا است. او مورد اعتماد تو و پشتیبان تو و نابود کننده دشمنان تو و یاور دوستان تو، دروازۀ علوم تو در میان امت تو است و شهادت می دهم که دوستان تو آنان که با علیّ دوست هستند و با دشمنان او دشمن وارد بهشت خواهند شد و دشمنان علیّ و آنان که با دشمنان علی دوست و با دوستان او دشمن هستند وارد آتش جهنم خواهند شد. در این هنگام پیامبر نگاه کردند به حارث و به این مضمون فرمودند: آیا دیوانه این چنین نشانه ها(و معجزاتی) دارد.

حارث گفت: نه به خدا قسم. ای پیامبر خدا، من شهادت می دهم که تو واقعاً فرستاده خداوند جهانیان و بزرگ همۀ آفریده شدگان هستی و حارث مسلمان شد و اسلام خوبی پیدا کرد.

گوسفند را تماشا کرده بودند. یکی از آنها به برادرش گفت: بیا تا من هم تو را ذبح کنم و کارد را برداشت و برادرش را سر برید. مادرش تا این منظره را دید فریاد زد. برادر قاتل از ترس فرار کرد و او هم از بالا به پایین افتاد و از دنیا رفت. مادر که خواست از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پذیرایی کند جسد بچه هارا مخفی نمود و خود را آمادۀ پذیرایی از پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کرد.

پس از ورود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به خانه انصاری، جبرئیل بر آن حضرت نازل گشت و عرض کرد: به انصاری بفرمائید دو پسر کوچک خود را حاضر کند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به انصاری فرمودند: بچه هارا حاضر کن. پدر بچه هانزد مادرشان آمد و دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را ابلاغ کرد. مادر در جواب گفت: فعلاً بچه هاحضور ندارند و امکان حاضر کردن آنها نیست.

پدر بچه هانزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خدا آمد و سخن مادر را بازگو کرد. پیامبر خدا قبول نکردند و فرمودند: حتما باید بچه هاحاضر شوند. در مرتبه دوم که پدر بچه هانزد مادرشان آمد و دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را بیان کرد، مادر جریان کشته شدن بچه هارا به پدرشان خبر داد. وی که با جسد بچه هاروبرو شده بود با همان حالت، بچه هارا نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آورد.

پیامبر خدا دست به دعا بلند کرد و از خداوند خواست که دو مرتبه بچه هابه حالت اول برگشته و زنده شوند. خداوند خواسته پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را به اجابت رساند و با معجزۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بچه هازنده شدندو سال هایی زندگی کردند. (1)

مشغول قرائت نماز است؛ ولی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را نمی دید. لذا برگشت و به دوستان خود موضوع را گفت. در این هنگام ابوجهل به اتفاق ولید و بعضی دیگر حرکت کردند به طرف ایشان وقتی رسیدند تنها صدای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را می شنیدند. به طرف صدای حضرت حرکت کردند به نظرشان رسید که صدا از پشت سر آنها است. هرچه به طرف صدا می رفتند باز به نظرشان می رسید که صدا از پشت سر آنها است تا بالاخره ناامید شدند و نتوانستند دسترسی به آن حضرت پیدا کنند و برگشتند و این جریان در آیۀ شریفۀ قرآن اشاره شده است آنجا که می فرماید: وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ (1)و (راه سعادت) را از جلو و عقب بر آنها بسته ایم و مقابل آنها پرده کشیده ایم که (راه حق را) نمی بینند. (2)

بعد از من هم از هیچ کس اجازه ورود نمی گیرد. فقط به خاطر مقام ارجمند من د رپیشگاه خداوند از من اجازه گرفت، به او اجازه ورود دهید. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به او اجازه ورد داد. حضرت عزرائیل مانند نسیم ملایمی وارد خانه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شد و گفت: السَّلامُ عَلىٰ اَهْلِ بَیْتِ رَسولِ اللّه، سلام بر خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خدا. (1)

وداع حسن و حسین با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

مرحوم شیخ صدوق از ابن عباس روایت کرده که در ساعات آخر عمر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ، حسن و حسین (علیهما السلام) گریه کنان و صیحه زنان وارد بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شدند و خود را بر رسول گرامی افکندند. حضرت علی (علیه السلام) خواست آنها را از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جدا کند که ایشان متوجه شد و فرمود: «ای علی بگذار من آنها را ببویم و آنها هم مرا ببویند من از دیدار آنها توشه بگیرم و آنها هم از دیدار من توشه بگیرند. آگاه باش که این دو فرزند بعد از من دچار ستم ها خواهند شد و مظلومانه شهید می شوند.»سپس سه بار فرمود: «خدا لعنت کند کسانی را که در حق این دو ظلم می کنند.» و دست به طرف حضرت علی (علیه السلام) برده و ایشان را زیر روپوشی که داشت قرارداد و دهان مبارک بر دهان او نهاده و مدت طولانی با او راز گفت تا آن که روح از بدن شریفش پرواز کرد. آنگاه امام علی از زیر روپوش خارج شد و فرمود: «عَظَّمَ اللَّهُ أُجُورَکُمْ فِی نَبِیِّکُمْ؛ خداوند (متعال در عزای) پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به شما اجر عظیم عنایت فرماید» و به حاضرین فرمود خداوند متعال او را نزد خود برد. بلافاصله که حضرت علی (علیه السلام) این خبر را داد صدای ضجه و گریه از خانه بلند شد. (2)

منسوب به حضرت زهرا (علیها السلام) است که در عزای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چنان گریه می کرد که گویا در

ص: 27

و دیوار از گریه او اشک ریختند و چنین مرثیه می خواند.

صُبَّتْ عَلَیَّ مَصَائِبُ لَوْ أَنَّهَا *** صُبَّتْ عَلَى الْأَیَّامِ صِرْنَ لَیَالِیَا

آنچنان بار غم بر جانم ریخته که اگر بر روزهای روشن می ریخت آن روزها مانند شب تار می شدند. (1)

بجانم ریخته چندان غم و درد و مصیبت ها *** که گر بر روزها ریزند گردد تیره چون شب ها

*********

باورم نیست که بابا ز چه خاموش شدی *** ترکمان کردی و با خاک هم آغوش شدی

خانه را نوری اگر بود ز رخسار تو بود *** ای چراغ دل ما از چه تو خاموش شدی

جای خالی تو را با چه نگاهی نگرم *** ای همای دل و جانم تو چرا دور شدی

*********

ای آسمان خون گریه کن، امشب که زهرا *** با چشم خود بیند غم داغ پدر را

امشب پیمبر را وداع آخرین است *** وقت فراق اهل بیتِ طاهرین است

ص: 28

پیداست مرگ از روی چون آئینه او *** سبطین بنشستند، روی سینۀ او

امشب حسن را بوید و بوسد پیمبر *** با فاطمه راز نهان گوید، پیمبر

شد بعد فقدانِ رسول اللهِ رحمت *** سیلی زدن بر فاطمه، اجر رسالت

پایان عمر رحمةٌ للعالمین شد *** آغاز غم های امیرالمومنین شد

*********

•سبب رحلت و شهادت: طبق نقل بعضی از مورخان، خوردن گوشت بزغاله زهرآلود که توسط زن یهودی به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خورانیده شد و در اثر آن حضرت بیمار و پس از مدتی از دنیا رفتند بوده است.

•پادشاه زمان شهادت: هِرقِل پادشاه روم بوده است.

ص: 29

3- زیاد حرف زدن در غیر یاد خدا (حرف های لغو و بیهوده)

از ابوذر غفاری (رحمة الله علیه) روایت شده که فرستاده خداوند متعال به من در خصوص هفت چیز سفارش کرد: سفارش فرمود به من که به افراد پایئن تر از خود (از نظر مالی) نگاه کنم نه به افراد بالاتر از خودم، همچنین سفارش فرمود که با مستمندان دوستی کنم و با آنها نزدیک باشم، و نیز سفارش فرمود که سخن حق بگویم اگر چه (به صورت ظاهر) تلخ باشد، و باز سفارش فرمود صلۀ رحم کنم (با خویشان متصل و مربوط باشم) اگر چه آنها به من پشت کنند، و هم چنین سفارش فرمود که در راه رضایت خداوند متعال از سرزنش دیگران نترسم، و نیز سفارش فرمود که زیاد بگویم «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» به درستی که این ذکر از گنج های بهشت است.

از فرستاده خداوند متعال (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است: کسی که ازدواج کند، بتحقيق نصف دین خود را حفظ کرده، پس باید با رعایت تقوی، نصف دیگر دین خود را هم حفظ کند.

مرد را از خودش وا کند، اگرچه سوار بر شتر باشد، کنایه از آن که هر وقت مرد تقاضای کام گرفتن از همسرش را داشت، زن نباید مخالفت کند. (البته اگر زن عذر شرعی یا عقلی نداشته باشد).

•مدت امامت: سی سال، از سال 11 هجری تا 40 هجری بود؛ ولی خلافت ظاهریش حدود 5 سال از 36 تا 40 هجری بود. (1)

•شروع امامت: در 33 سالگی بعد از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به امامت رسیدند.

را، خواستند. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: اگر خواسته شما برآورده شود، مسلمان می شوید؟ گفتند: بلی.

حضرت وعده کرد فردا خواسته آنها را انجام دهد. روز بعد مسیحیان و حضرت علی (علیه السلام) و جمعی از منافقین برای مسخره کردن جمع شدند. حضرت علی (علیه السلام) دو رکعت نماز خواند و دعایی آهسته خواند. سپس با چوب دستی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به سنگی که آنجا بود زد.

ناگهان صدای ناله شتری را که در حال زایمان بود شنیدند و سنگ شکافته شد و سر شتری که افسار داشت پیدا شد. حضرت علی (علیه السلام) به فرزندش حسن فرمود: افسار را بگیر. در این هنگام حاضران دیدند صد شتر سیاه رنگ همراه با بچه های خود از سنگ خارج شدند.

مسیحیان با دیدن این معجزه همگی مسلمان شدند و گفتند حضرت صالح پیامبر یک شتر داشت که به سبب (نافرمانی) قومش در خصوص آن همگی هلاک شدند؛ یا امیرالمومنین دعا کن که دوباره شتران همراه بچه هایشان داخل سنگ فرو روند مبادا با نافرمانی از دستورات حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) آنها هم هلاک شوند. حضرت علی (علیه السلام) دعا کرد و همه شتران همان گونه که از سنگ خارج شده بودند داخل آن گشته و ناپدید شدند. (1)

به من امان داده است.

جویریه حرکت کرد در بین راه همان طور که حیوانش سوار بود شیری را دید که قصد او کرده و به طرف او آمد. به شیر گفت: امیرالمومنین علی بن ابیطالب (علیهم السلام) به تو سلام رسانده و فرموده من از ناحیه تو در امان هستم. جویریه می گوید به مجرد گفتن این سخن شیر سر خود را به زیر انداخت و برگشت و پنج بار آهسته چیزی گفت و از جلو چشم من ناپدید شد. من به راه خود ادامه دادم. وقتی از سفر برگشتم به خدمت حضرت امیر رسیدم. پس از سلام جریان را گفتم. امام فرمود: تو به شیر چه گفتی و او چه گفت؟ عرض کرد: من آنچه شما فرمودید به او گفتم. او از من جدا شد و رفت؛ اما شیر چه گفت (من متوجه نشدم) خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و جانشین او بهتر می دانند.

حضرت فرمود: شیر، از تو روی گرداند و پنج بار آهسته صدایی کرد. عرض کردم قسم به خدا همین است که می فرمائید. امام فرمود او به تو گفت: سلام مرا به جانشین حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) برسان و پنج بار با اشاره، دست خود را حرکت داد. (1)

طالب است. قطّامه به خاطر هلاکت پدر و برادرش در جنگ نهروان به دست حضرت علی (علیه السلام) ، از آن حضرت کینه داشت و بدین ترتیب تصمیم قبلی ابن ملجم قوی شد و در صبح نوزدهم ماه مبارک رمضان دست به این جنایت زد و در محراب عبادت شمشیر زهرآگین خود را در نماز به فرق مولا وارد کرد و آن حضرت دو روز بعد در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به شهادت رسید. (1) و امام مرگ معاویه به نقل محدث قمی در منتهی الامال به سبب آنکه قاتل نتوانست او را بکشد و به ران او ضربت زد، کشته نشد و عمروعاص هم به سبب آن که صبح نوزدهم در اثر بیماری به مسجد نیامد به قتل نرسید

رکعت اول بردارد، ابن ملجم ملعون آنچنان شمشیر زهرآلود خود را بر فرق مقدسش فرود آورد که فرق سر مبارکش تا نزدیک پیشانی شکافت.

امام در این هنگام فرمود: بِسمِ اللّهِ و بِاللّهِ و عَلی مِلَّةِ رَسولِ اللّهِ فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ. با نام خدا و برای خدا و با (اعتقاد) به دین رسول خدا، قسم به خدای کعبه که رستگار شدم. سپس مقداری از خاک محراب را برداشت و روی زخم سرش پاشید و این آیه را خواند: {مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فِيها نُعِيدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرى}؛ ما شما را از خاک آفریدیم و در آن باز می گردانیم و از آن بار دیگر شما را خارج می کنیم. در این هنگام جبرئیل بین زمین و آسمان فریاد زد: «تَهَدَّمَتْ وَ اللَّهِ أَرْكَانُ الْهُدَى ... قُتِلَ ابْنُ عَمِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى قُتِلَ عَلِيٌّ الْمُرْتَضَى قَتَلَهُ أَشْقَى الْأَشْقِيَاء» (1)، قسم به خدا استوانه های هدایت ویران شد. پسر عموی مصطفی کشته شد. علی مرتضی کشته شد. او را شقی ترین اشقیاء کشت.

شد مسجد کوفه قتلگاه حیدر *** در میان محراب شد به خون شناور

محشری به پا کردی فرق شه دوتا کردی

یا کریم و یارب

ناگهان گشودی چشم نازنینت *** یک نظر نمودی بر رخ حسینت

گفتی که شدم راحت از جفای این امت

یا کریم و یارب

ص: 42

کربلا شوی زار بی کفن بمانی *** تو ذبیح عطشانی بی غسل و کفن مانی

یا کریم و یارب

********

یارب به علی مرا به خود وامگذار *** بخشا گنهم، به روز عقبا مگذار

چون عشق علیّ و آل او در دل ماست *** در روز جزا، مرا تو تنها مگذار

********

مسجد ز خون نشسته، مولا زپا فتاده *** زینب دو دست خود را، بر روی سر نهاده

ای یاور یتیمان، علی علی علی جان

حسن کند نظاره، محراب لاله گون را *** زینب کند تماشا، رخسارِ غرق خون را

ای یاور یتیمان، علی علی علی جان

از سوزه آه طفلان، رنگ فضا گرفته *** هر کودک یتیمی، تنها عزا گرفته

ای یاور یتیمان، علی علی علی جان

در جسم و جان طفلان، جانی دگر نمانده *** در سفره یتیمان، نانی دگر نمانده

ای یاور یتیمان، علی علی علی جان

ص: 43

•مدت عمر: 63 سال عمر شریفش بود همانند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) . (1)

•مرقد مطهرش: در نجف اشرف است.

•همسرانش: اولین همسرش فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بوده که به مدت 10 سال با هم زندگی کردند و پس از شهادت حضرت زهرا بنا به وصیت بی بی با اَمامه، خواهرزاده حضرت زهرا ازدواج کرد و بعدها با چند بانوی دیگر که معروف ترین آنها ام البنین مادر حضرت عباس بود. (2)

•فرزندان: چهار فرزند از حضرت زهرا به نام های حسن و حسین و زینب و ام کلثوم و فرزند پنجم محسن بود که سِقط شد و طبق نقلی مجموعاً 12 پسر و 16 دختر از همسران خود داشتند. (3)

ص: 44

در جواب سئوال، حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «چهار کلمه است: 1- بندگی کنی خدای متعال را به اندازۀ حاجت خودت به او؛ 2- به اندازه ای که تحمل آتش (جهنم) را داری نافرمانی خدای متعال را بکنی؛ 3- به اندازه عمری (مهلتی) که داری برای دنیا کار کنی؛ 4- برای آخرت به اندازه بودنت در آن عالم عمل کنی».

شخص نادان پشت زبان اوست (کنایه از آن که عاقل اول فکر و توجه می کند و بعد صحبت می کند برخلاف شخص نادان که نسنجیده سخن می گوید).

جهاد در راه خدای متعال در مقابل امر به معروف و نهی از منکر مانند ذره آب دهان است و امر به معروف و نهی از منکر مانند دریای پهناور است؛ چرا که تمام کارهای ارزشی وقتی در جامعه پایدار خواهد بود که امر به معروف و نهی از منکر اجرا شود. در واقع کلید همۀ ارزش هااین دو فریضه است).

طمعت را از) آنچه در دست آنهاست بردار، اگر می خواهی خداوند متعال مالت را فراوان کند، زکات آن را بده، اگر می خواهی بدنت سالم شود صدقه زیاد بده، اگر می خواهی خداوند متعال عمرت را زیاد کند، پس صله رحم کن و اگر می خواهی (در قیامت) با من محشور شوی در پیشگاه خداوندِ یگانه و مقتدر سجده را طولانی کن.

و چون شیطان همیشه به عنوان دشمن بزرگ انسان به دنبال مکر و فریب او است، پس هیچ گاه نباید خود را از مکر او در امان ببیند).

25 سال داشت، ازدواج کرد و از او پنج فرزند به نام های حسن و حسین و زینب و ام کلثوم و محسن (سقط شده) متولد شدند. (1) از ویژگی های این ازدواج این است که سران قبائل و ثروتمندان به خواستگاری حضرت زهرا آمدند، ولی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هیچ کدام را نپذیرفت. ولی وقتی حضرت علی (علیه السلام) آمد پذیرفت و فرمود پیش از آمدن او فرشته الهی به من خبر داد که خدای متعال فرمان داده است فاطمه را با علی تزویج نمایم. آنگاه به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: برای تدارک ازدواج چه داری؟ علی (علیه السلام) عرض کرد: فقط یک زره و یک شمشیر ویک شتر (که حضرتش با آن آبکشی باغداری می کردند) و چیز دیگری ندارم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از او خواستند که زره را بفروشد و با پول آن که حدود پانصد درهم بود، اثاث و جهیزه ساده ای برای حضرت زهرا تهیه کرده و اطعام نماید. (2)

زیبایی و تازگی چهره و خوش بویی ندیده بودم. وقتی چشمم به ایشان افتاد بدون این که ایشان را بشناسم به ایشان گفتم: پدرم به فدای شما باد شما از اهل مکه هستید یا مدینه. جواب گفتند: ما از اهل مکه و مدینه و اهل زمین نیستیم، بلکه از حوریه های بهشت هستیم که خدای مهربان ما را برای زیارت شما فرستاده است ما مشتاق زیارت شما هستیم. من به یکی از آنها گفتم: نام تو چیست؟ گفت: مَقدُودَۀ، من برای مقداد بن اسود، صحابی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آفریده شده ام. به دومی گفتم: نام تو چیست؟ گفت من ذَرَّۀ هستم و برای ابوذر، صحابی دیگر پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آفریده شده ام. به سومی گفتم: نام تو چیست؟ گفت: نامم سَلمی است و برای سلمان آفریده شده ام. فاطمه اطهر (علیها السلام) فرمود: سپس آن حوریه هامقداری رطب (بهشتی) که از برف سفیدتر و از مشک خوش بوتر بود به من دادند. سپس آن حضرت مقداری از آن رطب هارا نزد سلمان آورده و فرمود امشب با آن افطار کن و فردا هستۀ آنرا نزد من بیاور. سلمان می گوید آن را گرفتم و به هرکس از اصحاب پیامبر خدا عبور می کردم به من می گفتند مشک و عنبر همراه داری. می گفتم: آری. در وقت افطار که با آن افطار کردم، هسته در آن نیافتم. روز بعد که به خدمت حضرت زهرا رسیدم، عرض کردم: با آن رطبی که به من دادید افطار کردم، ولی هسته در آن ندیدم. فرمود: سلمان آن رطب هرگز دارای هسته نخواهد بود؛ زیرا درخت این رطب را خداوند متعال به خاطر دعایی که پدرم به من تعلیم داده و صبح و شام آن را می خوانم در بهشت غرس کرده است. سلمان گفت: این دعا را به من تعلیم فرمایید. حضرت دعا را به او تعلیم داده و فرمود: اگر دوست داری تا در دنیا هستی بیماری تب به تو آزار نرساند به خواندن این دعا مواظبت کن.

بِسْمِ اللَّهِ النُّورِ، بِسْمِ اللَّهِ نُورِ النُّورِ، بِسْمِ اللَّهِ نُورٌ عَلىٰ نُورٍ، بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي هُوَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ، بِاسْمِ اللَّهِ خَالِقِ النُّورِ مِنَ النُّورِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ النُّورَ،

ص: 53

وَأَنْزَلَ النُّورَ عَلَى الطُّورِ فِي كِتابٍ مَسْطُور،ٍ بِقَدَرِ مَقْدُورٍ عَلَى نَبِيٍّ مَحْبُورٍ، الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هُوَ بِالْعِزِّ مَذْكُورٌ، وَبِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ، وَ عَلَى السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ مَشْكُورٌ، وَصَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِين. (1)

سلمان می گوید: به خدا قسم من این دعا را به بیش از هزار نفر از اهل مدینه و مکه که دچار تب شده بودند، تعلیم دادم و با لطف خداوند متعال شفا یافتند.

نیاورد من ایمان نخواهم آورد و سوسماری را که در لباسش داشت، رها کرد روی زمین. سوسمار پا به فرار نهاد. پیامبر خدا او را صدا زد و فرمود: نزد من بیا سوسمار. نزد آن حضرت آمد و به صورت ایشان نگریست. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: من کیستم؟ ناگهان دیدند آن سوسمار با زبان فصیح گفت: تو محمّدبن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف هستی. فرمود: تو چه کسی را می پرستی؟ گفت: آن خدایی که دانه را می شکافد و انسان را می آفریند و حضرت ابراهیم را خلیل خود و تو را حبیب خود قرار داد. سپس چند شعر به زبان عربی خواند که در این اشعار اشاره کرد به راستگویی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و وسیله هدایت و برکت بودن آن حضرت در میان مردمِ جاهل و بی خرد. (1)

اعرابی بسیار تعجب کرد که چگونه یک حیوان وحشی بیابانی که خودش او را صید کرده است، این چنین درباره حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) سخن می گوید. رو کرد به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و عرض کرد: دست خود را به من بده تا با تو بیعت کنم و شهادت می دهم بر خدای یکتای تو و این که محمّد رسول اللّه او است و نیکو مسلمان شد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحاب فرمود: به این اعرابی مقداری قرآن بیاموزید. چون اعرابی قرآن را آموخت به او فرمودند: از مال دنیا چیزی داری. گفت: قسم به خدایی که تو را به پیامبری فرستاد در میان چهار هزار نفر از جمعیت قبیله ام من از همه فقیرترم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به یاران خود فرمود: چه کسی یک شتر به این اعرابی می دهد تا من ضامن شوم خداوند یک شتر بهشتی به او بدهد. سعد بن عباده عرض کرد: پدر و مادرم فدای تو، من یک ناقۀ سرخ دارم به او می دهم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اوصاف ناقۀ بهشتی را برای سعد توضیح داد که می تواند پرواز کند و او را به بهشت برساند.

سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: چه کسی حاضر است تاج یعنی عمامه به اعرابی بدهد تا من

ص: 55

ضامن شوم خداوند تاج تقوا به او بدهد. حضرت علیّ بن ابیطالب (علیه السلام) عمامۀ خود را به اعرابی دادند. سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: چه کسی حاضر است به این اعرابی زاد و توشه سفر بدهد تا من ضامن شوم خداوند زاد و توشه تقوی به او بدهد. یعنی در ساعت آخر عمر شهادت به لاٰاِلٰهَ اِلَّااللّه وأنّ محمّداً رسولُ اللّه بدهد که اگر این شهادتین را بگوید به ملاقات من می آید و اگر نگوید نمی تواند مرا ملاقات کند و من هم به ملاقت او نمی روم. سلمان حرکت کرد و برای تهیه زاد و توشه به خانه های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مراجعه کرد؛ ولی چیزی نیافت. هنگام بازگشت متوجه خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) گردید و گفت: اگر خیری باشد در این خانه است. پس از کوبیدن در خانه و معرفی خودش جریان اعرابی و سوسمار را برای حضرت زهرا (سلام الله علیها) توضیح داد. حضرت فرمود: ای سلمان، قسم به خدایی که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را به پیامبری فرستاد، مدت سه روز است که ما غذا نخورده ایم و حسن و حسین مثل دو جوجه به خواب رفته اند؛ ولی در عین حال خیری که درِ این خانه بیاید من آن را رد نخواهم کرد. این پیراهن مرا بگیرد و نزد شمعون یهودی (امانت بگذار) و بگو در مقابل آن مقدار یک صاع خرما و مقداری جو قرض بده تا بعداً بخواست خداوند به تو پرداخت خواهم کرد. شمعون پیراهن را گرفت و چنان از زهد حضرت فاطمه تحت تاثیر قرار گرفت که پیراهن را زیر و رو می کرد و اشک می ریخت و گفت: ای سلمان، این همان زهد و تقوای واقعی است که در تورات حضرت موسی به ما خبر داده است. من مسلمان می شوم و شهادت به یگانگی خداوند و این که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و رسول خداست داد، و اسلام نیکویی پیدا کرد. یهودی تازه مسلمان شده مقداری خرما و مقداری جو تحویل سلمان داد و سلمان آنها را تحویل حضرت زهرا داد و حضرت جوها را با دست خود آسیاب کرد و نان پخت و فرمود: نزد حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ببرد.

ص: 56

سلمان گفت: یا فاطمه (سلام الله علیها) ، یک گرده از این نان هارا برای حَسَنَین بردار تا آرام بگیرند. حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمود: ای سلمان ما چیزی را که در راه خدا دادیم از آن نمی خوریم. سلمان نان ها را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آورد. ایشان فرمودند: این نان هارا از کجا آوردی؟ عرض کرد: از خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) . پیامبر رهسپار خانه دخترشان شدند. چشمشان به حضرت زهرا (سلام الله علیها) افتاد که از گرسنگی چهره شان زرد شده و چشم هابه حدقه فرو رفته بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) علت را سؤال کرد. فاطمه عرض کرد: سه روز است که ما غذا نخورده ایم. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حَسَنَین را روی زانوها نشانده و فاطمه زهرا را مقابل خود. در این هنگام حضرت علی (علیه السلام) هم بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) وارد شد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به طرف آسمان متوجه شد و عرض کرد: ای خدا و ای مولای من، اینان اهل بیت من هستند. پلیدی را از ایشان دور کن و ایشان را پاکیزه کن، پاکیزگی خاص. حضرت فاطمه زهرا در جای عبادت خود ایستاد و دو رکعت نماز به جا آورد و دست هارا به طرف آسمان بلند کرد و عرض کرد: ای خداوند و آقای من این پیامبر تو محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و علیّ (علیه السلام) پسر عموی پیامبر تو و اینان حسن و حسین (علیهم السلام) دو فرزند پیامبر تو هستند، خدای من بر ما نازل بفرما غذایی از آسمان همان گونه که بر بنی اسرائیل فرو فرستادی، لکن آنان از آن غذا خوردند و ناسپاسی کردند؛ اما خدایا، بر ما نازل بفرما ما (به تو) ایمان داریم. راوی روایت، ابن عباس می گوید هنوز دعای آن حضرت تمام نشده بود که ظرفی از غذا (که بوی مشک از آن بلند بود، حاضر گردید و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) آن ظرف را خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (علیه السلام) و حَسَنَین آورد. چون حضرت علی (علیه السلام) آن را مشاهده کرد به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: این ظرف از کجا است (چون چیزی نزد ایشان نبود).

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: از غذا بخور و نمی خواهد سؤال کنی از کجا

ص: 57

است. ستایش می کنم خدایی را که به من فرزندی عنایت کرد که همانند مریم دختر عمران (که قرآن می فرماید) هر وقت زکریّا وارد محراب عبادت مریم می شد، نزد او رزقی (و غذایی) می یافت. وقتی سؤال می کرد این غذا از کجاست، در جواب می گفت از طرف خداوند است. به درستی که خداوند هر که را بخواهد روزی فراوان می دهد. سپس همگی از آن غذا خوردند و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند به طرف آن عرب و او را سوار بر مرکب نموده و او به طرف قبیله خود حرکت کرد. زمانی که رسید به قبیله خود، بنی سلیم که آن روز چهار هزار نفر بودند، در میان آنها با صدای بلند گفت: بگویید: لاٰالٰه اِلاٰاللّهُ محمدٌ رسولُ اللّه.

وقتی قبیله او چنین شنیدند با شمشیر کشیده به طرف او رفتند و به او گفتند: تو به طرف دین محمّد جادوگر دروغگو رفتی. او در جواب گفت: نه او جادوگر و دروغگو نیست. خدای او بهترین خداوند و او بهترین پیامبر است و جریان کار خود را بیان کرد و این که سوسمار چگونه شهادت به رسالت او داد و در مدح او شعر گفت. سپس گفت: ای گروه بنی سلیم، مسلمان شوید تا از آتش سالم بمانید و چهار هزار نفر گروه بنی سلیم با تبلیغات او مسلمان شده و از یاوران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گردیدند. (1)

•شهادت: در سال یازدهم هجری، روز 13 جمادی الاول و یا سوم جمادی الثانی. در وصیت نامه حضرت زهرا آمده: ای علی من فاطمه دختر محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستم که خداوند متعال مرا همسر تو کرده تا در دنیا و آخرت از آن تو باشم. تو از دیگران به من شایسه تری «حَنِّطْنی و غَسِّلْنِی و كَفِّنِّی بِاللَّیلِ، وَ صَلِّ عَلَیَّ، وَادْفِنِّی بِاللَّیْلِ، وَلَا تُعْلِمْ أَحَداً» مرا شبانه حنوط کن و غسل بده و کفن کن و شبانه بر من نماز بخوان و مرا به خاک بسپار و به هیچ کس خبر نده. (2)

ص: 58

کشید و دست های خود را کشید و فرزندانش را مدتی به سینه چسبانید. ناگاه شنیدم هاتفی در آسمان صدا زد: يَا أَبَا الْحَسَنِ اِرْفَعْهُمَا عَنْهَا فَلَقَدْ أَبْكَيَا وَاللَّهِ مَلَائِكَةَ السَّمَاء؛ ای اباالحسن، حسن و حسین را از روی سینه مادرشان بلند کن سوگند به خدا از این حالت، ملائکه آسمان به گریه آمدند. آنگاه حضرت علی (علیه السلام) آنها را از سینۀ مادر جدا کرد. (1)

ای خوش آنروزی که ما در خانه مادر داشتیم *** دیده از دیدار رخسارش منّور داشتیم

هر کسی جسم عزیزش روز بردارد ولی *** ما که جسم مادر خود را به شب برداشتیم

کاش آن روزی که مردم مادر ما را زدند *** ما یکی را در میان کوچه، یاور داشتیم

کاش آن روزی که فهمیدیم بی مادر شدیم *** جای آغوشش به خاک تیره بستر داشتیم

این در و دیوار می گرید به حال ما که ما *** مادری بشکسته پهلو، پشت این در داشتیم

********

سلام ما به رحمت و به جود تو *** سلام ما به صورت کبود تو

سلام ما به چهره خجسته ات *** سلام ما به پهلوی شکسته ات

سلام ما به طفل ناامید تو *** سلام ما به محسن شهید تو

ص: 60

سلام ما به صحنه مدینه ات *** سلام ما به سوز زخم سینه ات

سلام ما به قلب پر زداغ تو *** سلام ما به قبر بی چراغ تو

سلام ما به آه و ناله شبت *** سلام ما به ناله های زینبت

********

از نخست زندگی هرگز نمی شد باورم *** که شود این خانه، روزی قتلگاه همسرم

روز تنهایی که حتی یک نفر یارم نبود *** دیدم آنجا پشت در افتاده تنها یاورم

او مرا می خواند و من آن روز دستم بسته بود *** کاش می آمد به لب آن لحظه جان از پیکرم

********

زبان حال امام زمان (عج) در مصیبت مادر

فراموشم نمی گردد، از آن ساعت که افتادی *** تن رنجور، در بین در و دیوار، ای مادر

عزیزم محسنت کشتند از در پهلویت خستند *** شد آن کودک شهید، از ضربت مسمار، ای مادر

به جای آب تا غسلت دهند از زیر پیراهن *** روان بود اشک چشم حیدر کرّار، ای مادر

چه گنجی در دل خاک سیه، پنهان شدی زهرا *** چرا قبر تو پنهان است از انظار، ای مادر

برون از آستین خویش دست انتقام آرم *** کنم خون خواهی از قوم ستم کردار، ای مادر

********

ص: 61

•مرقد مطهرش: چون بنا بر وصیت آن مخدره بدن مطهرش شبانه و مخفیانه دفن شد، بنابر نظر مورخان در یکی از این سه موضع دفن شده: 1- بین منبر و قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که این محل را در مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روضۀ می نامند؛ 2- در خانه خود آن بانو و نزدیک قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ؛ 3- در قبرستان بقیع.

•سبب شهادت: در اثر صدمات وارده در هجومی که به خانه ایشان کردند برای بردن حضرت علی (علیه السلام) برای بیعت با خلیفه وقت و دفاع آن مجلله از مقام امامت و ولایت، مریض و بستری شدندو در نهایت پس از چند روز شهید شدند.

ص: 62

وَقَضیٰ عَلیٰ عَلیٍّ بِما خَلْفَهُ، قالَ: فَقالَتْ فاطِمَةُ: فَلا يَعْلَمُ ما داخَلَنی مِنَ السُّرورِ اِلاَّ اللّهُ بِاِكْفائی رَسولُ اللّهُ تَحَمُّلَ رِقابِ الرِّجالِ. (1)

روایت شده از امام صادق و ایشان از پدرشان که حضرت علی (علیه السلام) و فاطمه (علیهما السلام) از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تقاضا نمودند که مسئولیت کارهای زندگی آنها را برنامه ریزی کنند. پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) کارهای داخل منزل را به عهدۀ حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و کارهای بیرونی منزل را به عهدۀ حضرت علی (علیه السلام) قرار داد. در این هنگام حضرت فاطمه فرمود به غیر از خدای متعال کسی نمی داند چقدر من خوشحال شدم که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مرا از تحمل مردان معاف کرد (معامله و آنچه که به گردن مردان است).

مَجْلِسِهِ و قَبَّلَ رَأْسَهَا و أَجْلَسَهَا مَجْلِسَهُ». (1)

«به درستی که هر وقت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بر پیغمبر داخل می شد، آن حضرت از جای خود بلند می شد و سر آن بانو را می بوسید و او را جای خود می نشاند».

زمانی که کاروان ایشان به شهر ساوه رسید جمعی از دشمنان اهل بیت که آنجا ساکن بودند با کمک ماموران دولتی که از عباسیان بودند به ایشان حمله بردند و جنگ خونینی به وقوع پیوست و همه برادران و برادرزادگان شهید شدند. حضرت معصومه با مشاهدۀ اجساد غرق به خون عزیزان خود که تا 22 نفر ذکر شده است، سخت متاثر و ناراحت شد و بیمار گردید و بنابر نقل دیگری آن حضرت را مسموم کردند و چون طاقت ادامه راه را نداشتند فرمودند: از اینجا تا قم چند فرسخ راه است. جواب دادند ده فرسخ. فرمود: مرا به شهر قم ببرید؛ زیرا از پدرم شنیدم که می فرمود قم مرکز شیعیان ما اهل بیت است.

می خواست؛ ولی مردم از ترس جرأت نمی کردند به کمک او بروند. در این هنگام مرحوم آیه اللّه مرعشی نجفی که در حرم بودند متوجه موضوع می شوند و چون بی حیائی رئیس پلیس را مشاهده می کنند، غیرتشان به جوش آمده و سیلی محکمی به صورت او می زنند. رئیس پلیس که انتظار این کار را نداشت، ایشان را تهدید به قتل می کند. روز بعد قبل از آن که هیچ حرکتی از او صادر شود برای کاری وارد بازار قم می شود که ناگهان قسمتی از سقف بازار فرو ریخته و همان دم هلاک می شود. (1)

امیرالمومنین متوسل شوید و اگر خودتان می توانید انجام دهید. خداحافظ.

این را گفتم و با حالت عصبانیت از حرم خارج شدم و هر لحظه منظرۀ روز قبل که با طلاب روبرو بودم به نظرم می رسید، پریشان می شدم. خواستم مقداری قرآن بخوانم تا آرام بگیرم، نتوانستم. ناگهان درب اتاق را زدند و خادم منزل وارد شد و گفت: آقا یک نفر چمدان به دست آمده خدمت شما برسد و می گوید مسافر است و نمی تواند وقت دیگری به خدمت برسد. آقا اجازه دادند. مردی با ادب چمدان به دست وارد شد. پس از سلام و احترام و عذرخواهی از این که بد وقت آمده گفت: ساعتی قبل با اتومبیل از گردنه می گذشتم با خود گفتم به عمرها اعتباری نیست. شاید نتوانم سالم به مقصد برسم و خوبست از فرصت استفاده کنم. فعلا که در قم هستم بدهکاری های خودم را به امام زمان پرداخت کنم که بعد از خودم پیش خداوند جوابی ندارم (ظاهراً این فکر همان وقتی به ذهن او آمده که آیه الله صدر در حرم شکایت می کردند. سپس حساب مال خود را نزد آقا کرد. مبلغ زیادی بدهکار شد در چمدان را باز کرد و پول زیادی که بدهکار شده بود را تحویل آقا داد که علاوه بر پرداخت قرض هایی که شده بود تا یکسال شهریه طلاب هم تامین گردید. آیه الله صدر بعد از این جریان به زیارت حضرت معصومه مشرف شده و ضمن تشکر عرض می کند: عمه جان، به حمداللّه خوب می توانی. (1)

•وفات: حضرت معصومه در تاریخ دهم ربیع الثانی 201 هجری قبل از آن که به دیدار برادر بزرگوارشان حضرت امام رضا (علیه السلام) برسد، در شهر مقدس قم دار فانی را وداع کرده و مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را تشییع کرده و برای دفن کردن در جای فعلی حرم که به موسی بن خزرج تعلّق داشت آوردند و در این که چه کسی لایق است برای دفن

ص: 71

وارد قبر شود گفتگو داشتند. تصمیم گرفتند این کار را بر عهده پیرمرد پرهیزکاری به نام (قادر) قرار دهند؛ ولی قبل از رسیدن وی ناگهان دیدند دو تن اسب سوار با نقاب از طرف بیابان پیدا شدند و با سرعت نزدیک آمدند یکی وارد قبر شد و دیگری جسد پاک را به دست او داد تا در دل خاک بسپارد و پس از خاکسپاری آن دو نفر بدون آن که با کسی سخن بگویند سوار بر اسب شده و از محل دور شدند. (1)

شاید این دو نفر دوحجت خداوند، امام رضا و امام جواد بودند که برای دفن این بانوی گرامی حاضر شدند. در اینجا مناسب است یادآوری شود نمی دانیم در صورتی که برای دفن این بانوی بزگوار سواران غیبی حاضر می شوند تا با رعایت احترام پیکرشان دفن شود چه مصلحت بود که در کربلا بدن حجت خدا حضرت سیدالشهداء تا چند روز روی خاک عریان بماند.

یا مگر او است زینب دگری *** کز برادر جدا است معصومه

از وطن دور و از برادر دور *** حسرتش غم فزا است معصومه

گرچه نشکسته سینه و پهلویش *** در دلش داغ هااست معصومه

داغ زهرا و داغ اجدادش *** وارث کربلا است معصومه

هر حسینیّه بیت او است (حِسان) *** چون که صاحب عزا است معصومه

********

ای اختر آسمان هفتم *** رعنا گل گلستان هفتم

هم دختر هفتم از امامان *** هم خواهر هشتمین ایشان

همه عمّه حضرت جوادی *** همچون تو کجا است پاکزادی

معصومه رضا نهاد نامت *** می خواست نشان دهد مقامت

سودای زیارت برادر *** یک باره ترا فتاد در سر

عازم چو شدی زبهر دیدار *** گشتی به میان راه بیمار

ص: 73

ماندی تو و حسرت برادر *** روح تو کشیده پر ز پیکر

رخساره ماه او ندیدی *** از گلشن وصل گل نچیدی

ایکاش به دشت کربلا هم *** آن خواهر غرقه بلا هم

رخسار برادرش نمی دید *** بر نیزۀ کین سرش نمی دید

آن پیکر چاک چاکِ او را *** ایکاش نکرده بُد تماشا

ایکاش ندیده بود زینب *** در بزم یزید چوب و آن لب

********

از امام صادق (علیه السلام) روایت است که فرمود: اِإِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ اَلْمَدِينَةُ وَ لِأَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَ هُوَ اَلْكُوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهِ اِمْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ اَلْجَنَّةُ. (1)

برای خداوند حرمی است و آن مکه است و برای پیامبرش حرمی است و آن مدینه است و برای حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) حرمی است و آن کوفه (نجف) است و برای ما خانواده نیز حرمی است و آن قم است و به زودی بانویی از فرزندان من که نامش فاطمه است در آنجا دفن می شود. هرکس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود.

بیان زیارت حضرت عبدالعظیم گفته است: علماء برای ایشان زیارتی نقل نکرده اند مگر فخرالمحققین آقا جمال الدین که گفته زیارت ایشان به این نحو مناسب است. سپس زیارت را بیان کرده، لکن برای حضرت معصومه، علامۀ مجلسی (رحمة الله علیه) در بحارالانوار زیارتی به نقل از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده (1) که در مفاتیح الجنان هم ذکر شده و این اهمیت شأن حضرت معصومه را ثابت می کند.

زیارت می کند) ثواب و پاداش می برد، خود زائر هم از ثواب بهره مند می شود و روایات متعددی بر این کار دلالت دارد.

1- داود صرمی در حدیث معتبری می گوید: خدمت امام حسن عسکری (علیه السلام) عرض کردم: من به زیارت پدر بزرگوارت رفتم و ثوابش را به شما هدیه کردم. (این زیارت به نیابت از معصوم، یعنی امام یازدهم است) فرمود: برای تو از جانب خدا اجر و ثواب عظیم و از جانب ما حمد و ثنا است. (1)

2- ابراهیم حضرمی گوید: در مدینه با امام موسی کاظم (علیه السلام) که میان منبر و قبر رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودند، ملاقات کردم. خدمتش عرض کردم: وقتی از وطن عازم سفر حج می شدم بعضی مرا سفارش کرده بودند که هفت دور طواف و دو رکعت نماز به نیابت آنها به جا آورم، ولی فراموش کردم. وقتی برگردم نمی دانم به آنها چه بگویم. فرمود: هنگامی که به مکه مشرف شدی اگر پس از به جا آوردن مناسک حج، هفت دور طواف می کردی و دو رکعت نماز می خواندی و می گفتی: خدایا من این طواف و دو رکعت نماز را از طرف پدر و مادر همسر، فرزندان، دوستان و همه همشهریانم به جا آورده ام، چنانچه پس از برگشت به هرکدام از آنها می گفتی من به نیابت شما طواف به جا آورده ام و دو رکعت نماز خواندم، در گفتارت صادق بودی. همچنین در مدینه پس از انجام کارهای خوداگر دو رکعت نماز بخوانی سپس بالای سر رسول گرامی بایستی و بگویی: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ مِنْ أَبِي وَ أُمِّي وَ زَوْجَتِي وَ وُلْدِي وَ حَامَّتِي وَ مِنْ جَمِيعِ أَهْلِ بَلَدِي حُرِّهِمْ وَ عَبْدِهِمْ أَبْيَضِهِمْ وَ أَسْوَدِهِم. (2)

سلام بر تو ای نبی خدا از جانب پدر و مادر و همسر و فرزند و خویشانم و از جانب تمام

ص: 77

همشهریانم، آزاد باشند یا برده، سفید باشند یا سیاه. پس از بازگشت به هر کدام از اهل شهرت بگویی که من به نیابت تو به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سلام دادم و دو رکعت نماز خواندم راست گفته ای.

3 - در روایات بسياری آمده است که از معصومين (علیهم السلام) سئوال شده اگر کسی دو رکعت نماز بخواند، یا یک روز روزه بگیرد، یا حجّ و عمره ای به جا آورد و یا رسول گرامی یا یکی از ائمه (علیهم السلام) را زیارت کند و ثواب آن را به پدر و مادر یا برادر دینی خود هدیه کند، آیا برای خود او نیز ثوابی هست؟ در پاسخ فرموده اند: ثواب آن عمل به منوب عنه (کسی که برای او زیارت کرده) می رسد بدون آن که چیزی از ثواب خودش هم کاسته شود. (1)

السَّلاَمُ عَلَیک نَبیَّ اللهِ عَن مَولایَ عَلّیِ بنِ مُوسَی الرّضا (علیه السلام) ؛ درود و سلام بر تو ای نبی خدا از طرف مولایم علیّ بن موسی الرضا (علیه السلام) .

چگونه شما این چنین گرفتار معاویه هستید (اشاره به این که اگر شما امام و قدرتمند هستید، چرا اینگونه اسیر و گرفتارید). امام به این مضمون فرمود: اگر بخواهم از خداوند درخواست می کنم عراق را به صورت شام و شام را به صورت عراق در خواهد آورد و زن را مرد و مرد را زن خواهد کرد (اشاره به قدرت بی نظیر خود که از قدرت الهی سرچشمه می گیرد). مرد شامی با تعجب گفت: مگر ممکن است کسی چنین کند. امام به آن مرد خطاب کرد و فرمود: ای خانم، از میان مردان بیرون برو. خجالت نمی کشی بین مردان نشسته ای. مرد شامی به خود نگریست که به صورت زن درآمده. امام فرمود: خانم تو هم در خانه به صورت مرد درآمده و با تو همبستر خواهد شد و تو از او حامله می شوی و فرزند خنثائی به دنیا می آوری.

گفته امام عملی شد و این زن و مرد از وضع به وجود آمده در میان مردم بسیار ناراحت بودند. به خدمت امام رسیدند و عذرخواهی و به دست امام توبه کردند. امام مجدداً دعا فرمود و از خداوند خواست که آنها را به صورت اول برگرداند و دعای حضرت مستجاب و آنها به صورت اول خود برگشتند. (1)

در پیش روی ما منزلی که چنین دارویی به فروش برسد، نیست. حضرت فرمودند: بلی وجود دارد. پس از آن که چند فرسخ راه طی کردند، ناگهان آن مرد سیاه چهره پیدا شد. امام فرمود: روغن را به قیمتی که می گوید از او خریداری کنید.

چون از آن مرد مطالبۀ روغن کردند. گفت: برای چه کسی این روغن را می خواهید؟ گفتند: برای حسن بن علیّ بن ابی طالب. مرد سیاه چهره گفت: مرا پیش او ببرید. او را خدمت امام آوردند. به امام عرض کرد: من دوست و ارادتمند شمایم و در مقابل روغن پولی از شما نمی خواهم، لکن دعا کنید که خداوند به من فرزند پسر سالمی روزی کند که شما خانواده را دوست داشته باشد. وقتی که من از کنار همسرم آمدم او درد زایمان داشت. امام فرمود: برو به منزلت خداوند متعال به تو فرزند پسر سالمی عطا کرده. فوراً مرد به خانه برگشت و دید همان گونه که امام فرموده بودند فرزند پسر سالمی پیدا کرده. فوراً برگشت خدمت امام و از ایشان تشکر کرد. (1)

جابر می گوید: بازهم این سخن مرا آرام نکرد و با خود گفتم شاید این جریان مربوط به آینده است نه صلح با معاویه؛ زیرا این صلح باعث ذلّت و کوچکی مؤمنان شده است. وقتی این فکر به ذهنم خطور کرد و دچار تردید شدم امام حسن (علیه السلام) دست روی سینه ی من گذارد و فرمود: در سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تردید کردی و چنین و چنان گفتی، آیا می خواهی هم اکنون پیامبر خدا را مشاهده کنی و این سخن را از خود آن حضرت بشنوی؟ من از اين سخن تعجّب کردم؛ زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفته بودند، ولی ناگهان صدای غُرِّشی شنیدم و زمین شکافته شد و رسول خدا و علی مرتضی و جعفر و حمزه ظاهر شدند من از ترس به گوشه ای خزیدم. امام حسن به رسول خدا عرض کرد این جابر است که در مورد آنچه خودتان هم می دانید مرا ملامت می کند. پیامبر خدا رو به من کرد و فرمود: «يَا جَابِرُ، إنّكَ لاتَكُونُ مُؤمِناً حَتّى تَكُونَ لِأئِمَتّكَ مُسلِّماً، وَلاتَكُونَ عَلَيهِم بِرَأيِكَ مُعتَرِضاً، سَلِّم لِاْبنِي الحَسَنِ ما فَعَلَ، فَإنّ الحَقَّ فيهِ، إِنّهُ دَفَعَ عَن حَياةِ المُسلِمين اَلْاِصطِلام بِما فَعَلَ، وَ مَا كانَ ما فَعَلَهُ إلّا عَن أَمرِ اللّهِ، وَ أَمرِي»؛ «ای جابر تو هرگز مؤمن نخواهی بود تا این که تسلیم پیشوایانت گردی و با رای خود به آنها اعتراض نکن. بر آنچه فرزندم حسن انجام داد، تسلیم باش. حقّ با او است؛ زیرا او با این کارش از هم پاشیدگی و اختلاف را از بین مسلمانان برطرف نمود و آنچه او انجام داده، دستور خدا و من است». جابر می گوید گفتم: ای رسول خدا پذیرفتم. سپس دیدم آن بزرگواران به طرف آسمان پرواز نمودند و پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پیشاپیش آنان بودند. (1)

•شهادت: آن بزرگوار بنا بر قول مشهور در روز 28 صفر سال 50 هجری به دستور معاویه و به وسیلۀ جُعدِه همسر نالایق ایشان به شهادت رسیدند. (2) جُعدِه دختر اشعث به

ص: 83

وسیله معاویه تطمیع شد و به او قول داد که اگر حسن (علیه السلام) را زهر بدهی تو را به همسری فرزندم یزید در می آورم و صدهزار درهم و سمّ بسیار قوی به نام سمّ آبکی برای او فرستاد. جُعدِه قبول کرد. امام مجتبی (علیه السلام) روزه بودند هنگام افطار آن سمّ را در ظرف شیر ریخت و آن ظرف را نزد امام گذارد. امام آن را آشامید و همان دم احساس مسمومیت کرد و جُعدِه را نفرین کرد و فرمود: مرا کشتی، خدا تو را بکشد. سوگند به خدا به آرزویت نمی رسی و خداوند تو را رسوا خاهد کرد. همین طور هم شد، طبق نقل ارشاد مفید، ج2، ص15، جعده نزد معاویه آمد و گفت: طبق وعده مرا همسر یزید کن. معاویه گفت: دور شو، زنی که شایسته و قابلیت همسری حسن بن علیّ را نداشته، برای پسرم هم شایسته نیست. امام حسن (علیه السلام) پس از دو روز از مسمومیت به شهادت رسید. (1)

که دیده هاکور شود و هرکه در مصیبت او اندوهناک شود، روزی که دل ها اندوهناک است اندوهی نخواهد داشت و هرکس در بقیع او را زیارت کند، قدم او بر صراط ثابت باشد، روزی که قدم هابر آن می لرزد. (1)

جناده روایت کرده در بیماری امام که با آن بیماری از دنیا رفت به خدمتش رسیدم. دیدم ظشتی در مقابل امام است و پاره های جگر امام در آن است. گفتم ای مولا، چرا معالجه نمی فرمائی، فرمود: مرگ را به چه چیز می توان معالجه کرد (فهمیدم امام را شهید کرده اند) گفتم: إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون. (2)

از تاب رفت و طشت طلب کرد و ناله کرد *** و آن ظشت را ز خون جگر باغ و لاله کرد

خونی که خورده بود همه عمر از گلو بریخت *** دل را تهی زخون دل چند ساله کرد

در روایت است که برادرشان امام حسین (علیه السلام) به بالین برادر امام مجتبی (علیه السلام) آمدند. چون وضع حال برادر را مشاهده کردند گریستند. امام حسن (علیه السلام) فرمود: برادرم چرا گریه می کنی؟ امام حسین (علیه السلام) فرمود: چگونه گریه نکنم و حال آن که تو را مسموم می بینم. مرا بی برادر کردند.

امام حسن (علیه السلام) فرمود: برادر گر چه مرا با زهر مسموم نمودند، ولی آنچه می خواهم (از آب و غذا و دارو) در اختیار من است و برادران و خواهران و بستگانم در کنار من هستند؛ «وَلَكِنْ لَا يَوْمَ كَيَوْمِكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ، يَزْدَلِفُ إِلَيْكَ ثَلَاثُونَ أَلْفَ رَجُلٍ يَدَّعُونَ أَنَّهُمْ

ص: 85

مِنْ أُمَّةِ جَدِّنَا مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَيَنْتَحِلُونَ دِينَ الْإِسْلَامِ، فَيَجْتَمِعُونَ عَلَى قَتْلِكَ وَسَفْكِ دَمِكَ وَانْتِهَاكِ حُرْمَتِكَ وَ سَبْيِ ذَرَارِيَكَ وَ نِسَائِكَ، ...وَ يَبْكِي عَلَيْكَ كُلُّ شَيْ ءٍ حَتَّى الْوُحُوشُ فِي الْفَلَوَاتِ وَالْحِيتَانُ فِي الْبِحَار». (1)

لکن هیچ روزی مانند روز تو نیست ای اباعبدالله، سی هزار نفر از مردمی که ادّعا دارند از امّت جدّ ما (رسول الله) و مسلمان هستند تو را محاصره می کنند. تو را می کشند و خون تو را می ریزند و زن و بچه تو را اسیر می کنند و اموالت را غارت می کنند. (آنقدر مصیبت تو جانسوز است) که همه چیز بر تو می گریند حتّی حیوانات وحشی در بیابان و ماهیان در دریا.

هرگز کسی دچار مِحَن، چون حسن نشد *** ور شد، دچا آن همه رنج و محن نشد

یوسف اگر چه از پدر پیر دور ماند *** لیکن غریب و بی همه کس در وطن نشد

جز غم نصیب آن دل والاگهر نبود *** جز زهر، بهر لب آن شکرشکن نشد

از دوست آنچه دید، ز دشمن روا نبود *** جز صبر، دردهای دلش را دوا نبود

هرگز دلی زغم، چو دل مجتبی نسوخت *** ور سوخت ز اجنبی، دگر از آشنا نسوخت

********

ص: 86

خونابه غم از جگر، اندر پیاله ریخت *** یا غنچۀ دل از دهن شاخۀ لاله ریخت

آن سروری که صاحب بیت الحرام بود *** بیت الحرام، بهر چه بر وی حرام بود (1)

********

من غریب وطنم *** گل زهرا حسنم

من که چون لاله ز غم، دل خونم *** از تو ای زهر جفا ممنونم

کردی آخر به خدا *** درد من را تو دوا

من غریب وطنم *** گل زهرا حسنم

********

•مرقد مطهرش: در مدینه و در قبرستان بقیع واقع شده است.

•فرزندان: ایشان دارای 8 پسر و 7 دختر بودند که بعضی از پسران مثل حضرت قاسم و عبدالله در کربلا در خدمت عمو، امام حسین (علیه السلام) به فیض شهادت رسیدند و فاطمه دختر آن حضرت همسر امام زین العابدین (علیه السلام) و مادر امام باقر بود. (2)

ص: 87

وَاذْنِبْ مَا شِئْتَ، وَالثَّالِثُ: اُطْلُبْ مَوْضِعاً لَا يَرَاكَ اللَّهُ وَاذْنِبْ مَا شِئْتَ، وَالرَّابِعُ: إِذَا جَاءَ مَلَكُ الْمَوْتِ لِيَقْبِضَ رُوحَكَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِكَ وَاذْنِبْ مَا شِئْتَ، وَالْخَامِسُ: إِذَا أَدْخَلَكَ مَالِكٌ النَّارِ فَلَا تَدْخُلْ فِي النَّارِ وَ اذْنِبْ مَا شِئْتَ. (1) از حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) روایت شده است: مردی آمد خدمت ایشان و عرض کرد: من مرد معصیت کاری هستم و نمی توانم در مقابل گناه صبر کنم (خودم را کنترل کنم)، پس من را موعظه و راهنمائی بفرمائید. حضرت فرمود: پنج کار انجام بده، سپس هرچه خواستی نافرمانی کن؛ اوّل: روزی خدا را نخور و هرچه خواستی گناه کن، دوم: از حکومت و کشور خداوند بیرون برو و هرچه خواستی گناه کن، سوم: جائی را پیدا کن که خدا تو را نبیند و هرچه خواستی گناه کن، چهارم: زمانی که ملک الموت می آید برای قبض روحت، او را از خودت دور کن و هرچه خواستی گناه کن، و پنجم: وقتی مامور آتش خواست تو را وارد آتش کند وارد نشو و هرچه خواستی گناه کن (کنایه از آن که توجه داشته باش انسان موجود ضعیف و بی اختیاری است، پس چگونه در مقابل خداوند قدرتمند، نافرمانی می کند).

شریفش بوده است.

•شروع امامت: در 46 سالگی به امامت رسیدند.

•امتیازات خاص: در میان اهل بیت، حضرت سیّدالشهدا (علیه السلام) از فضائل خاص برخوردار است.

اول: نسل نه نفر از ائمه از صلب او است.

دوم: بقاء اسلام به برکت قیام و فداکاری آن حضرت انجام گرفت. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: حُسَیْنٌ مِنِّی وَأَنَا مِنْ حُسَیْنٍ. (1)

سوم: طبق فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) : در دل های مردم حرارت و عشقی از امام حسین (علیه السلام) شعله ور است که خاموش شدنی نيست.

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) قَال:َ نَظَرَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (علیهما السلام) وَ هُوَ مُقْبِلٌ فَأَجْلَسَهُ فِي حِجْرِهِ وَقَالَ: «إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ حَرَارَةً فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً». (2)

چهارم: طبق روایات معتبر در تربت آن حضرت شفا، ونيز استجابت دعا زیر قبۀ آن بزرگوار است. (3)

پنجم: آن بزرگوار، عشق و فداکاری و گذشت از همه چیز را در راه نصرت دین خدا عملاً نشان داد. (4)

ص: 93

•عمر شریفش: 57 سال.

ندارم و طولی نکشید که از دنیا رفت. (1)

و طبق نظر دیگرِ علامه مجلسی (رحمة الله علیه) وقتی متوکّل عباسی ماموران را فرستاد برای خراب کردن قبر امام، و آب بستن و زراعت کردن جای قبر آن حضرت، ماموران دیدند گویا قبر مقدس از زمین بالا رفته و در بین هوا و زمین قرارگرفته؛ لذا مامور مربوطه (با پی بردن به معجزه الهی) این آیه را قرائت کرد: «يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ»؛ «می خواهند با دهانشان نور خدا را خاموش کنند، ولی خداوند نمی گذارد و نور خود را تمام و کامل می کند، اگر چه کافران دوست ندارند.»

(مامور متوکّل می گوید): هفده بار من جای قبر را کشت کاری کردم، ولی باز به حالت قبلی بر می گشت که از این معجزه دگرگون شده و به خدای متعال ایمان آوردم، لیکن وقتی متوکّل از این جریان با خبر شد (عوض آن که او هم منقلب شود) دستور می دهد مامور را بکشند. (2)

می خواستند لنگه دیگر را ببندند، یک دسته سینه زن هجوم آورد و وارد صحن شد، به طرف حرم رفتند، دیدند درب های حرم بسته است. در همان ایوان حرم مشغول عزاداری شدند. ناگهان عده ای از ماموران دولتی رسیدند. فرمانده آنها چکمه به پا میان عزاداران آمد و شروع به زدن بعضی و دستگیری آنها کرد. بعضی عزاداران که این منظره رادیدند به طرف او حمله کردند و او را بلند کرده در میان صحن انداختند و او را مجروح و ناتوان کردند چون احتمال می دادند قوای دولتی به کمک او بیایند و آنها را اذیت کنند با دل شکسته به طرف حرم پناه برده و سینه زنان می گفتند: «یا عَلی فُکَّ الباب» یا علی درب را باز کن ما عزاداران فرزندت حسینیم. در همین حالی که مشغول سینه زدن و عزاداری بودند ناگهان دیدند درب های حرم و صحن و میله های آهنین همه باز شد و عزاداران وارد حرم شدند. خبر به گوش ساکنین شهر نجف رسید. همه به طرف حرم روانه گشته و مشغول عزاداری می شوند. ماموران دولتی پنهان می شوند و موضوع را به مرکز گزارش می کنند. جواب می آید با این وضع کاری به آنها نداشته باشند و در این سال عاشورا عزاداری مفصلی در نجف و کربلا می شود و این معجزه را شعراء در اشعارشان بیان می دارند و به وسیله لوحی به دیوار حرم می چسبانند. (1)

افراد هدیه می داده) او که در واقع جبرئیل بود دست به طرف آسمان بلند کرد و سیب و به و اناری پایین آورد و به آنها داد. اینان که از این هدیه شاد شده بودند، هدیه خود را نزد جدشان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آورده، حضرت از ایشان گرفت و بوئید و به آنها باز گرداند و فرمود اینها را به نزد پدر و مادر خویش ببرید. آنها چنین کردند و به نزد پدر و مادر ماندند تا پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند و همگی از آن میوه هاخوردند و هرچه تناول می کردند چیزی از آن میوه هاکم نمی گشت و به صورت اول باز می گردید و این میوه هابه حال خود باقی بود، حتی بعد از فوت پیامبر اکرم، لکن زمانی که حضرت زهرا از دنیا رفتند انار ناپدید شد. بعد از شهادت حضرت علی (علیه السلام) بِه ناپدید گشت و تنها سیب باقی بود و بعد از شهادت امام حسن (علیه السلام) همچنان سیب نزد امام حسین (علیه السلام) باقی بود و از حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) روایت شده که وقتی پدرم در صحرای کربلا گرفتار دشمنان و زیر فشار آنها قرار گرفت و آب بر روی آن حضرت بسته بودند. هرگاه تشنگی بر آن بزرگوار فشار وارد می کرد، آن سیب را می بویید و مقداری تشنگی ایشان آرام می یافت. نزدیک شهادت که عطش بر آن حضرت غالب شده بود دندان به آن سیب فرو بردند و پس از شهادت آن سیب ناپدید گشت و هر چند جست و جو کردند آن را نیافتند. از امام چهارم نقل است که فرمودند: هرگاه من به زیارت مرقد مطهر پدرم میروم، بوی سیب از مرقد مطهرش استشمام می کنم و هر کدام از شیعیان مخلص ما در وقت سحر به زیارت پدر بزرگوارم بروند، بوی سیب از مرقد منورش استشمام می کنند. (1)

تاریخ شهادت: 10 محرم سال 61 هجری قمری.

ص: 97

عمر سعد فریاد برآورد: ای لشگر، آیا می دانید با چه کسی جنگ می کنید؟ او فرزند کُشندۀ عرب، یعنی علی بن ابیطالب (علیه السلام) است. از هر سو او را محاصره کنیدو همه لشگر به او حمله ببرید. در این هنگام چهار هزار تیرانداز امام را هدف تیرهای خود قرار دادند. (1) حَتّیٰ صارَ کَالقُنْفُذ، آنقدر تیر به بدن مبارکش رسید که همانند خارپشت شده بود.

امام دربین جنگیدن به کناری آمدند تا لحظه ای استراحت کنند که ناگاه سنگی از طرف دشمن آمد و به پیشانی مبارکش اصابت کرد و خون جاری شد. امام دامن خود را بالازد تا خون پیشانی را پاک نماید که ناگهان تیر سه شعبه زهرآلودی بر سینه آن حضرت اصابت کرد. امام فرمود:

بِسمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ عَلیٰ مِلَّةِ رَسولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) . سپس امام دست بردند واز پشت آن تیر را بیرون آوردند که خون مانند ناودان جاری شد. (2) ضعف بر بدن امام مسلط شده، اما کسی جرئت نمی کرد آخرین ضربه را بر امام وارد کند. تا آن که امام روی زمین قرار گرفتند عمر سعد فریاد زد: به سوی حسین بروید واو را راحت کنید. شمر به سوی امام رفت و با خنجری که در دست داشت سر نازنین آن امام مظلوم را از بدن جدا کرد. (3)

می گوید و آدرس آن را به من نشان دادند. در عالم رؤیا به آنجا رفتم، دیدم مسجد بزرگیست و حدود پانصد نفر از علماء پای درس علامه هستند. وی پس از اتمام درس در بالای منبر مقداری موعظه کرد و خواست مصیبت بخواند که ناگهان شخصی وارد مجلس شد و گفت حضرت صدیقه طاهره می فرمایند مصائبی را که در برگیرنده وداع فرزند شهیدم است بخوان. جمعیت بسیار حاضر بودند، علامه همان مصیبت را خواند و حاضران گریه زیاد می کردند که من در تمام عمرم مجلسی به این با شکوهی ندیده بودم. (1)

اما مصیبت وداع:

بعد از آن که 72 نفر از یاران امام و 18 نفر از بستگانش همه مانند گل پرپر شده به شهادت رسیدند، امام تصمیم گرفتند خود به میدان نبرد بروند، لذا به طرف خانواده خود آمدند و صدا زدند: يَا سُكَيْنَةُ يَا فَاطِمَةُ يَا زَيْنَبُ يَا امُّ كُلْثُومٍ عَلَيْكُنَّ مِنِّی السَّلَامُ؛ ای سکینه، ای فاطمه، ای زینب، ای ام کلثوم، آخرین سلام من بر شما باد (خداحافظ)بانوان با شنیدن صدای آن حضرت ضجّه کنان فریاد می زدند: اَلوَداعُ اَلوَداعُ، اَلفِراقُ اَلفِراقُ، اکنون وقت خداحافظی و جدائیست، دور شمع وجود آقا را گرفتند.

سکینه مظلومه پیش پدر آمد و گفت: یااَبَتاهُ إسْتَسْلَمْتَ لِلْمَوْتِ فَاِلیٰ مَنْ اَتَّکِلُ؛ ای پدر آیا آماده مرگ و شهادت شده ای. بعد از تو به چه کسی پناه ببرم.امام فرمود: نور چشمم، چگونه آماده مرگ نشود کسی که هیچ یار و یاوری ندارد و آن حضرت، سکینه را دلداری دادند. سکینه گفت: ما را به حرم جدّمان (مدینه) برگردان. امام مَثلی زدند و فرمودند: لَوْتُرِکَ الْقَطَا لَغَفا وَ نامَ؛ اگر پرنده قطا را می گذاردند، آرام می گرفت و استراحت می کرد. سکینه گریه کرد. امام او را به سینه چسبانده و نوازش نموده و اشک چشم او را پاک کردند و

ص: 100

ضمن اشعاری به این مضمون فرمودند: بعد از من سکینه جان، گریه های فراوان داری، تا من زنده ام دل مرا با اشک های چشمت مسوزان. (1)

گفتند اهل بیت که بعد از تو چون کنیم *** گفتا هر آنچه میل کند اقتضای دوست

آمد میان معرکه بر نیزه تکیه کرد *** وآنگه زبان گشود، به حمد و ثنای دوست

زخم سنان به روی سنان آمد و بگفت *** قربان درد دوست، فدای دوای دوست

پس خون ز جبهه اش به محاسن فرو چکید *** گفتا خوش است، رنگ به رنگ حنای دوست

باران تیر ریخت چو ابر کمان بر او *** گفتا رسید، رحمت بی منتهای دوست

آمد فرود تیر چو بر فرق انورش *** گفتا رسید، تاج مرصع نمای دوست

********

الحق نماز آن بدر نیاز کرد *** کز خون وضو گرفت و به مقتل نماز کرد

یک سجده کرد و داد سر اندر رضای دوست *** اهل نماز را در دو جهان سرفراز کرد

عشق از شه شهید بیاموز کآنچه داشت *** با جان و دل به درگه جانان نثار کرد

گه در تنور و گه بسنان شد سرش عجب *** در راه عشق، طیّ نشیب و فراز کرد

پیوست با حسین و برید از یزید، حرّ *** باید چنین، بدل، به حقیقت مجاز کرد

********

ص: 102

چرا از همرهان دوش ای سر خونین جدا بودی *** چرا پرخاک و پر خاکستری دیشب کجا بودی

که بر روی جراحات سرت پاشیده خاکستر *** مگر درد تو را، این گونه داروئی دوا بودی

به مهمانی چرا در خانه بیگانگان رفتی *** بردیدی از چه با ما، روزی آخر آشنا بودی

گرفتار جفای شمر ما بودیم دیشب را *** تو در دست که ای سر تا سحرگه مبتلا بودی

********

•مرقد شریف: کربلا.

•عامل شهادت: دستور یزد به عنوان خلیفه زمان و اقدامات ابن زیاد به عنوان حاکم از طرف او و شهادت به دست شمر بن ذی الجوشن علیم اللعنۀ والعذاب.

•فرزندان: بنابر نقل شیخ مفید 4 پسر و 2 دختر بوده اند و جمعاً شش نفر. فرزندان پسر عبارتند از: علی بن الحسین الاکبر(امام زین العابدین (علیه السلام) ، علی بن الحسین الاصغر(علی اکبر)، جعفربن الحسین که در زمان حیات پدر از دنیا رفت؛ عبدالله (علی اصغر) و بنابر نقلی حضرت علی اکبر بزرگ تر از امام سجاد (علیه السلام) بوده اند و لذا ایشان به نام علی اکبر و امام سجاد (علیه السلام) به نام علی اوسط و جناب عبدالله به نام علی اصغر معروف هستند. دو دختر به نام های سکینه و فاطمه بوده اند. (1)

این که حضرت امام حسین (علیه السلام) دو دختر به نام های سکینه و فاطمه داشته اند به نظر اکثر مورخین از جمله شیخ مفید (رحمة الله علیه) و اربلی در کشف الغمه بوده که بیان شد و قول دوم

ص: 103

آن است که حضرت سه دختر به نام های سکینه، فاطمه و زینب داشته اند که ابن شهر آشوب و محمّد بن جریر طبری ذکر کرده اند. (1)

قول سوم که از علامه شیخ محمّد طاهر سماوی نقل شده برای آن حضرت چهار دختر به نام های سکینه، فاطمه، زینب و رقیه ذکر کرده اند. (2) ولی علامه حایری مازندرانی نام های چهار دختر امام را سکینه، فاطمه صغری، فاطمه کبری و رقیّه ذکر کرده است. (3)

مرحوم میرزا هاشم خراسانی می گوید نهمین دختر امام حسین (علیه السلام) کودکی بوده که در خرابه شام از دنیا رفته و شاید اسم شریفش رقیّه (سلام الله علیها) باشد. (4) (رقیّه از ماده رقی به معنی ترقی و بالا رفتن است).

صدرالدّین محمّد قزوینی می نویسد: در میان اطفال حاضر در خرابه شام دختر کوچکی از امام حسین (علیه السلام) به نام فاطمه وجود داشته است. وی اضافه می کند از آنجا که امام حسین (علیه السلام) مادرشان حضرت زهرا را بسیار دوست می داشتند نام تعدادی از دخترانشان را فاطمه گذاشته اند. همچنان که به خاطر علاقه بسیار به پدرشان حضرت علی (علیه السلام) نام تعدادی از پسرانشان را علیّ گذاشتند: علیّ اکبر، علیّ اوسط(زین العابدین) و علیّ اصغر(عبدالله). لذا برخی از مورخین نوشته اند که نام دختر خردسال امام حسین (علیه السلام) که در خرابه شام حضور داشته فاطمه بوده و همین مسئله برخی را درباره نام حضرت رقیّه دچار تردید کرده است (5) و احتمال دارد نام این خردسال فاطمه معروف به رقیّه باشد.

ص: 104

الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ مَنْ طَلَبَ رِضَا اللَّهِ بِسَخَطِ النَّاسِ كَفَاهُ اللَّهُ أُمُورَ النَّاسِ، وَ مَنْ طَلَبَ رِضَا النَّاسِ بِسَخَطِ اللَّهِ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى النَّاسِ، وَالسَّلَام». (1)

بسم اللّه الرحمن الرحیم. پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پيامبر و آل او (علیهم السلام) ، همانا کسی که خشنودی خدای متعال را اگر چه خشم مردم در آن باشد بطلبد، خداوند متعال برای او کفایت می کند و کسی که خشنودی مردم را اگر چه خداوند متعال به خشم بیاید بطلبد، خداوند او را به مردم واگذار می کند.

از حضرت امام حسین (علیه السلام) روایت شده است: خدایا تو آگاهی که آنچه (از نهضت و مبارزه با مفاسد) به دست ما صورت گرفته، نه به خاطر طمع به پادشاهی و مقام بوده و نه به خاطر تحصیل ثروت، بلکه برای نشان دادن علامت (پرچم و شعار) دین تو و اصلاح در شهرها و برای آن که ستمدیدگان از بندگانت در امنیت و آسایش قرار گیرند و دستورهای واجب و مستحب و احکام تو اجرا شود.

•محل ولادت: مدینه منوره.

•دوران امامت: سی و پنج سال بعد از پدرشان امام حسین (علیه السلام) عهده دار منصب امامت بودند، از سال 61 تا سال 95 هجری.

•شروع امامت: در 22 سالگی به امامت رسیدند.

•عمر شریف: 57 سال (1) که بنابراین باید تولدشان طبق قول 38 هجری باشد.

•سن ایشان در قیام عاشورا: در واقعۀ کربلا 22 ساله بودند.

به درک رفت. امام فرمود: گمان کردی خداود تو در خواب است؛ یعنی این است سزای کسی که از خداوند و کیفر او غافل است. (1)

فرق کرد و خداوند مصلحتی در گشایش کار تو می داند). به خدمتکار خود فرمود: غذای افطار و سحر من را (که دو قرص نان جو خشک شده بود) بیاور و به این مرد نیازمند بده و فرمود بگیر این دو قرص نان را که به واسطه آنها خداوند در کار تو گشایش فراهم می کند و فعلاً چیز دیگری نزد ما نیست. مرد نان های خشک را گرفت و در فکر بود چگونه می تواند با این نان هامشکل خود را حل کند. شیطان هم وسوسه می کرد که چگونه می خواهی با این نان هامشکل خود را برطرف کنی. وارد بازار شد و در فکر بود چگونه با ایندو قرص نان مشکل خود را برطرف کند. برخورد کرد به ماهی فروشی که یک عدد ماهی از ماهیانش که چندان ارزشی هم نداشت و به فروش نرفته بود، روی دستش مانده بود. به او گفت حاضری این ماهی را به یک قرص این نان هامعامله کنی. ماهی فروش قبول کرد. مرد نیازمند یک قرص نان را داد و ماهی را گرفت، سپس برخورد کرد به نمک فروشی که مقداری نمک غیرمرغوب داشت. قرص نان دیگر را برای معامله با آن نمک هاداد و نمک را گرفت. آمد در منزل تا ماهی را با نمک طبخ کند. همین که شکم ماهی را شکافت دید داخل شکم ماهی دو عدد لؤلؤ قیمتی وجود دارد. در این اثنا صدای دربر بلند شد. آمد پشت درب دید ماهی و نمک فروش هستند که نان هارا آورده اند و می گویند آنقدر این نان هاخشک و سخت بود که ما نتوانستیم از آنها استفاده کنیم. معلوم می شود تو انسان بسیار نیازمندی هستی. ما نان هارا به تو برمیگردانیم و ماهی و نمک را هم به تو بخشیدیم. پس از آن که نان هارا گرفت طولی نکشید از طرف امام چهارم پیام رسان آمد و گفت امام فرمودند: در کار تو گشایش پیدا شد. نان هارا به ما برگردان که این غذا مخصوص ما است و غیر از ما دیگری نمی تواند استفاده کند. مرد نیازمند نان هارا تحویل داد و لؤلؤها که قیمتی بود را فروخت و با پول آنها قرض خود را ادا کرد و ثروت خوبی پیدا کرد. منافقین که جریان را فهمیدند گفتند: چقدر متفاوت

ص: 112

است کار این خانواده؛ در ابتدا قادر نبودند نیاز آن مرد را برطرف سازند و در آخر کار، او را از ثروتمندان قرار دادند.

چون این سخن را امام شنید فرمودند: به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم این گونه سخن می گفتند: مردی که مدعیست شب معراج دریک شب آثار پیامبران و عجایب بیت المقدس را مشاهده کرد، پس چگونه است که وقتی می خواهد از مکه به مدینه هجرت کند، دوازده روز طول می کشد؛ چون اینان نسبت به کارهای خداوند و اولیاء او معرفت ندارند. (1)

•شهادت: در یکی از این سه روز بیان شده: دوازدهم یا هیجدهم یا بیست و پنج محرم سال نود و پنج هجری و بعضی روز 25 را مشهور دانسته اند (2) و در روایت آمده که حضرتش در نزدیک شهادت مکرر می فرمود: «اللَّهُمَّ ارْحَمْنِي فَإِنَّكَ كَرِيمٌ، اللَّهُمَّ ارْحَمْنِي فَإِنَّكَ رَحِيمٌ»، فَلَمْ يَزَلْ يُرَدِّدُهَا حَتَّى تُوُفِّيَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْه . (3)

•عامل شهادت: طبق نظر مرحوم ابن بابویه و جمعی از علما، خلیفه وقت ولید بن عبدالملک آن حضرت را مسموم و شهید کرد و بعضی گفتند برادر او هشام بن عبدالمک عامل شهادت بوده است. (4)

سلام بر تو ای بزرگِ عبادت گذاران از نسل امامان، سلام بر تو ای آقای گریه کنندگان، سلام و رحمت و برکات خدای متعال بر تو ای زینتِ عبادت گذاران.

یعقوب در فراق پسر روز و شب گریست *** تا دیدگانش از غم یوسف سفید شد

من چون کنم که آنچه مرا بود سرپرست *** یک روز جمله از نظرم ناپدید شد

سقا ندیده کس به جهان تشنه جان دهد *** عباس تشنه، در لب دریا شهید شد

اکبر زباب خویش، تقاضای آب کرد *** افسوس و آه، از پدرش ناامید شد

********

در روز یازدهم محرم که اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و امام سجاد (علیه السلام) را در حالت اسارت به طرف کوفه حرکت دادند، در حالی که غل جامعه (یعنی غلی که گردن و دست و پا را باهم می بندد) به گردن او نهادند و پاهای مبارکش در زیر شکم شتر بهم بسته بود که مبادا در اثر بیماری به زمین بیافتد و آن حضرت را مانند اسیران غیر مسلمان حرکت می دادند. زمانی که امام را از طرف قتلگاه و محل شهادت و اجساد طاهره پدر و بستگان عبور دادند، چشم امام به پدر و برادران و عموها و بستگان که در خاک و خون غلطانند افتاد، فرمود: بسیار بر من سخت آمد و به طوری سینه من تنگ شد که گویا می خواست روح از بدنم مفارقت کند. عمه ام زینب که مرا با این حال دید گفت: «مَا لِي أَرَاكَ تَجُودُ بِنَفْسِكَ يَا بَقِيَّةَ جَدِّي وَأَبِي وَإِخْوَتِي؟ فَقُلْتُ: وَكَيْفَ لَا أَجْزَعُ وَأَهْلَعُ؟ وَقَدْ أَرَىٰ سَيِّدِي وَإِخْوَتِي وَعُمُومَتِي وَ وُلْدَ عَمِّي وَأَهْلِي مُصْرَعِينَ بِدِمَائِهِمْ، مُرَمَّلِينَ بِالْعَرَاءِ، مُسَلَّبِينَ لَا يُكَفَّنُونَ وَلَا يُوَارَوْنَ، وَلَا يُعَرِّجُ عَلَيْهِمْ أَحَدٌ، وَلَا يَقْرَبُهُمْ بَشَرٌ

ص: 115

كَأَنَّهُمْ أَهْلُ بَيْتٍ مِنَ الدَّيْلَمِ وَالْخَزَرِ». (1)

تو را چه شده، ای يادگار جدّ و پدر و برادرانم! می بينم که می خواهی جانت را تسليم کنی؟

امام به عمه پاسخ داد: چگونه بی تابی نکنم در حالی که می بینم پدر و برادران و عموها وعموزادگان و بستگان من بر زمين افتاده و در خونشان در اين بيابان غلتيده اند، لباسهايشان به غارت رفته، نه کفنی دارند و نه کسی آنان را دفن نموده، و به آن هاتوجهی ندارند گويا آنان از قبيله ی ديلم و خزر (و غير مسلمان) هستند!

نور ذات کردگاری حجت پروردگاری *** مشتق از نور محمّد، رحمت للعالمینی

مانند قرآن از محمّد، از علی نهج البلاغه *** از تو جاویدان صحیفه چون که تو حصن حصینی

انت زین العابدین در شان تو گردید نازل *** این لقب خاص تو باشد چون تو زین العابدینی

میوه بستان زهرا، حضرت ام الائمه *** ششمین از چهارده معصوم امام چهارمینی

زوج دخت مجتبی، آن بانوی با عزّ و عصمت *** تکیه گاه حضرت باقر، امام المتقینی

سیدّ سجادی و بیمار دشت نینوائی *** سرپرست کودکان آل خیرالمرسلینی

********

ص: 116

بیمار و غل جامعه و ناقه عریان *** در کوچه و بازار چنین زار که دیده

جز ماه رخ زاده زهرا به سر نی *** انگشت نما بر سر بازار که دیده

خون می چکد از محمل و جمعی به نظاره *** یک زینب و این محنت بسیار که دیده

جز عارض پر رنگ یتیمان حجازی *** نیلی رخی از سیلی اشرار که دیده

گه کوفه و گه شام و گهی دیر نصاری *** آل نبی و خانه خمّار که دیده

طشت زر و لعل لب و چوب ستم خصم *** سائیدن یاقوت گهربار که دیده

********

•محل دفن: قبرستان بقیع در مدینه طیبه که از بقاع متبرکه است و مرحوم محدث قمی از جنات الخلود نقل کرده که هر کس در این قبرستان دفن شده باشد، بی حساب وارد بهشت می شود؛ و در حدیث معتبر وارد شده که اَلحَجُونُ وَ البَقیعُ یَاخُذانِ بِاَطرافِهِما وَ یَنشُرانِ فِی الجَنَّةِ (1)

در قیامت اطراف قبرستان حجون در مکه مکرمه و قبرستان بقیع در مدینه را می گیرند و در بهشت می ریزند(البته باید مدفون در این قبرستان ها عقیده و ایمان صحیح داشته باشد).

•فرزندان: طبق نقل شیخ مفید پانزده نفر بوده اند. 11 پسر و 4 دختر. (2)

ص: 117

در فروتنی، و بی نیازی انسان در قناعت است.

حمایت خدای متعال است و در قیامت خداوند بزرگ او را در سایۀ عرشش قرار خواهد داد و از وحشت آن روز در امان است: 1- کسی که هرچه از مردم برای خودش می خواهد، برای مردم هم همان را بخواهد؛ 2- کسی که قدمی به جلو نگذارد و دستی دراز نکند تا وقتی که بداند این کار در مسیر طاعت خداوند است یا نافرمانی او (یعنی اول بسنجد اگر کارش مورد رضایت خداوند است جلو برود و الا نه)؛ 3- تا عیبی را از خودش رفع نکند به عیب جوئی آن عیب در دیگران نپردازد.

•ولادت: روز اول رجب سال پنجاه و هفت در مدینه طیبه.

•همسر: مادر امام صادق (علیه السلام) ام فروه (فاطمه) بوده است. (1)

•حضور ایشان در قیام کربلا: امام باقر (علیه السلام) در سه سالگی یا چهار سالگی به همراه پدر و ظاهراً مادرشان در کربلا حاضر بودند و به عنوان اسیر کوچک، سختی های اسارت را تحمل کردند. (2)

•عمر شریف: پنجاه و هفت سال بوده است.

•دوران امامت: تقریبا نوزده سال از سال 95 تا 114 هجری بوده است. (3)

•شروع امامت: در 38 سالگی به امامت رسیدند.

می گوید من در مقابل از شرمندگی صورت خود را پوشانده و توبه کردم. امام فرمودند: دیگر مرتکب این کار زشت نشو. (1) از این روایت استفاده می شود خلوت کردن و شوخی با نامحرم اگرچه تماس بدنی مثل دست دادن و گرفتن هم وجود نداشته باشد، گناه است.

اعجاز دیگر به آن خشت دستور دادند که سخن بگوید و او سخنانی گفت. (1)

تو پدر من هستی؟ در جواب گفت: آری. گفتم: چه چیز صورت و قیافه تو را این چنین کرده؟ گفت: فرزندم من دوستدار بنی امیه و آنها را بر خانواده پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ترجیح میدادم و عذاب من به خاطر این است، ولی تو خانواده پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را دوست می داشتی؛ لذا من با تو دشمن بودم و اموالم را از تو مخفی کردم و امروز من از عقیده و کارم پشیمانم. برو در باغ من زیر درخت زیتون و آنجا را حفر کن صد هزار درهم پیدا می کنی. پنجاه هزار درهم آن را به امام محمد بن علی بپرداز و بقیه از آنِ تو باشد. سپس مرد شامی گفت: من می روم تا اموال را بیاورم. راوی حدیث می گوید: فردا خدمت امام رسیدم و از جریان سؤال کردم. امام فرمود: پنجاه هزار درهم نزد من آورد که به مصارفی رساندم. (1)

•تاریخ شهادت: روز دوشنبه 7 ذیحجه سال 114 هجری در مدینه طیبه و در قبرستان بقیع دفن شدند.

•عامل شهادت: با طرح و نقشه مخفی هشام بن عبدالملک امام را مسموم کرد. (2)

از آتش زهر، آب شد پیکر تو *** جان هابه فدایت ای امام باقر

*********

از کف به رفت صبر و و نماندش دگر قرار *** دین شد تهی ز مخزن اسرار کردگار

از ضعف بر جبین منیرش عرق نشست *** ارکان پنجمین امامت، زهم شکست

گاهی زبان به ذکر حق و گه شدی بهوش *** از دل کشیده آهِ شرر بار و شد خموش

*********

ای فروزان گهر پاک بقیع *** گل پرپر شده در خاک بقیع

پنجمین حجت و هفتم معصوم *** بابی انت که گشتی مسموم

از عدو ظلم و شرارت دیده *** چون پدر رنج اسارت دیده

کربلا دیده ای و کوفه و شام *** ای شهید از اثر ظلم هشام

خود تو مظلومی و قبر تو خراب *** دیده دهر از این غصّه پر آب

*********

کجا روم به که گویم که چرخ دون پرور *** عزیز فاطمه را می کُشد به دست هشام

فلک به زهر جفا کُشت آن امامی را *** که داده جابرش از جانب رسول سلام

ص: 130

چه رنج هاکه به طفلی، رسید بر جانش *** گهی به کربلا، گه به کوفه، گه در شام

چه غصّه داشت که فرمود در مِنا نُه سال *** کنند گریه بر آن پنجمین امام هُمام

*********

•مباشر شهادت: بعضی می نویسند ابراهیم بن ولید بن یزید بن عبدالملک پسر برادرزاده هشام بوده و بعضی می گویند زید بن حسن به دستور هشام بوده که زید زین اسب را زهرآلود کرد و با اصرار امام را سوار کرد و زهر در بدن مقدسش اثر گذارد و رانهایش متورم گشت و سه روز در بستر بیماری بودند و شهید شدند. (1)

•خليفه زمان شهادت: هشام بن عبدالملک پنجمین خلیفه در طول نوزده سال امامت حضرت بود و خلفاء زمان امامتِ امام عبارت بودند از: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمربن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک، هشام بن عبدالملک. (2)

•فرزندان: برای ایشان هفت فرزند ذکر کرده اند: پنج پسر و دو دختر که امام صادق و عبدالله از خانم جلیله ام فروه بوده اند و بقیه از زن های دیگر. (3)

ص: 131

وحی کرد به او: چون آن خوبان با گنهکاران سازش داشتند و به خاطر خشم من خشمگین نشدند (یعنی در مقابل گناه کاران عکس العمل نشان نمی دهند و نهی از منکر نمی کنند).

از امام محمدباقر (علیه السلام) روایت شده است: دانشمندی که از دانشش نفع برده شود، بهتر است از هفتاد هزار عبادت گذار.

که خدا را به غضب در می آورد.

نیست از خشنودی شوهرش از او.

•محل ولادت: مدینه طیبه.

•عمر شریف: 65 سال از سال 83 هجری تا 148. (1)

•دوران امامت: سی و چهار سال از 114 تا 148 هجری.

•شروع امامت: در 31 سالگی به منصب امامت رسیدند.

چشمه ای از شراب (پاک) که در حال جریان است، یاد فرموده است. (1) و در کنار این نهرها درختی را مشاهده کردم که حوریه هایی به آن درخت بودندو چنان موی زیبایی داشتند که تا به حال مثل آن را ندیده بودم و در دست آنها ظرفی که به زیبایی آن ندیده بودم و از ظرف های دنیایی نبود، وجود داشت. پس امام به طرف یکی از آنها رفتند و اشاره کردند که از آن آبها به ایشان بدهد.

حوریه به طرف نهر روکرد، در حالی که درخت با او به طرف نهر سرازیر شد و حوریه از آن آب برداشت و به ایشان داد. آشامیدند، سپس برای مرتبۀ دیگر اشاره فرمود به حوریه و آن حوریه با درختی که بر او بود به طرف نهر سرازیر شد و ظرف را پر کرد و به من داد و آشامیدم. من هرگز آشامیدنی به این لطیفی و لذیذی که بوی مشک می داد، ندیده بودم و عجب آن که وقتی نگاه کردم در داخل ظرف دیدم سه نوع آشامیدنی با رنگ های متفاوت بدون آنکه با هم مخلوط شده باشد، وجود دارد.

به امام عرض کردم: فدایت شوم من تا امروز چنین موضوع عجیبی را ندیده بودم. امام فرمود: این آن چیزی است که خداوند برای شیعیان ما آماده کرده است. مؤمنین وقتی از دنیا می روند روح آنها در کنار این نهرها و باغ قرار گرفته و از این نهرها می آشامند و دشمنان ما وقتی از دنیا می روند، روح آنها به بیابان برهوت می رود و آنجا درعذابند و زقّوم می خورند و از حمیم می آشامند. پس پناه ببرید به خداوند از این بیابان (عذاب). (2)

ص: 140

•تاریخ شهادت: روز 25 شوال سال 148 هجری در مدینه طیبه و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. (1)

را شبانه در این کاخ بیاورم. حتماً امام را خواهد کشت و اگر نیاورم خودم و نسل مرا از بین می برد. مرددّ بود چه کنم، ولی از ترس و این که دنیا را بر آخرت ترجیج دادم، به یکی از فرزندانم گفتم برو واز دیوار خانه بالا برو و امام را در هر حالی که هستند، دستگیر و به کاخ بیاور. او چنین کرد و امام را در حالی که پیراهنی به تن داشتند و مشغول نماز بودند، دستگیر کرد امام خواستند لباس بپوشند، اجازه نداد وایشان را با سر و پای برهنه در سنّ پیری که حدود شصت و پنج سال داشتند با پای پیاده و خودش سوار بر استر حرکت داد.

چون امام مقداری راه آمدند به نفس نفس افتادند و ضعف بر ایشان غالب شد. دلش رحم آمد و ایشان را بر استر خود سوار کرد. امام تا نزدیک کاخ رسیدند. ربیع مامور بیرون آمد. امام به او فرمودند: می دانم تو به ما علاقه داری، اجازه بده دو رکعت نماز بخوانم. ربیع اجازه داد. امام دو رکعت نماز خواندند و دعا و مناجات کردند و ربیع دست امام را گرفت و وارد بر منصور شد. وقتی منصور چشمش به امام افتاد شروع کرد ناسزا گفتن و نامه هائی را جلو امام انداخت که شما با این نامه هامردم را بر علیه حکومت من تحریک می کنید. امام با توضیحاتی به این مصمون فرمودند: اینها افتراء است و واقعیت ندارد، ولی منصور قبول نمی کرد و عصبانیتش بیشر می شد. در این هنگام دست برد و شمشیرش را برداشت و یک وجب از غلاف بیرون کرد. ربیع می گوید: من از این منظره به خود لرزیدم و پیش خود گفتم الآن امام را شهید می کند؛ اما دیدم شمشیر را غلاف کرد و شروع به ناسزا گفتن نمود و امام هم نسبت های او را انکار می کردند. در مرتبه دوم شمشیر را بیشتر از غلاف بیرون کرد، ولی قبل از آن که کاری انجام دهد، دوباره شمشیر را غلاف کرد. در مرتبه سوم با حالت عصبانیت تمام شمشیر را از غلاف بیرون کشید، ولی باز عملی انجام نداد و رو کرد به امام و گفت: شما راست می گوئید و به ربیع مامور گفت: عطر مخصوص من را بیاور و امام را معطر

ص: 143

کرد و گفت اسب مرا حاضر کنید و جعفر را سوار کن و ده هزار درهم به ایشان بده و تا درب منزل مشایعت کن.

ربیع پس از انجام ماموریت برگشت پیش منصور و با اظهار تعجب از او پرسید: در برخورد تو با جعفر بن محمد چیز عجیبی دیدم.

ابتداء آن حالت غضب و برهنه کردن شمشیر در مقابل او و سپس آن همه اکرام و احترام از او. موضوع چیست؟ منصور گفت: من رازی را از تو پنهان نمی کنم، ولی کسی نباید از این قضیه باخبر شود والا خودت و فرزندانت را می کشم. در مرتبه اول که شمشیر را کشیدم قصد داشتم اورا بکشم، ولی وقتی یک وجب شمشیر را از غلاف بیرون کشیدم، دیدم پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل من قرار گرفته، در حالی که دست های خود را باز کرده، آستین های خود را بالا زده و از روی غضب به من نگاه می کرد که من شمشیر را غلاف کردم.

در مرتبه دوم که شمشیر را بیشتر کشیدم، دیدم پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با حالت غضب بیشتر به من نزدیک تر شده و چنان بر من حمله کرده بود که اگر من قصد قتل جعفر می کردم، او هم قصد قتل مرا می کرد.

در مرتبه سوم که همه شمشیر را از غلاف کشیدم با خود گفتم اینها تصورات شیطانیست و نباید اعتنا کنم و تصمیم گرفتم او را بکشم که دیدم این بار چنان غضب کرده و آستین هارا بالا زده و به من نزدیک شده که اگر آسیبی به او می رساندم، دست پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم به من می رسید و مرا هلاک می کرد؛ لذا از تصمیم خودم صرف نظر کردم و دستور دادم او را اکرام کنید هرچه باشد اینان از فرزندان فاطمه زهرا هستند. (1)

*********

ص: 144

منصور دوانیقی دستور می دهد خانۀ امام واهل خانه را بسوزانند

او به فرماندار مدینه دستور داد خانه جعفر بن محمد امام صادق را آتش بزن او هم به این دستور عمل کرد و خانه حضرت را به آتش کشید و آتش تا راهرو خانه سرایت کرد. امام از داخل خانه بیرون آمدند و با قدرت ولایت در میان آتش ها قدم می زدند و می فرمود: أَنَا ابْنُ أَعْرَاقِ الثَّرَیٰ أَنَا ابْنُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّه؛ منم فرزند اسماعیل، آن کسی که فرزندانش مانند رگ و ریشه در اطراف زمین پخش اند. منم فرزند ابراهیم دوست خدا (که آتش بر او سرد و سلامت شد). (1)

امام الهدیٰ صالحٌ بعد صالح *** دَلیلُ الوَریٰ صادقٌ بعد صادق

ز منصورِ مخذول چندان بلا دید *** لَقَد کادَ تَنهَدُّ مِنهُ الشَّواهِق

سرِ اهل ایمان، سر و پای عریان *** بسی رفت، در محفلِ آن منافق

چنان تلخ شد کامش از جور اعداء *** که شد سمّ قاتل، بر او شَهدِ فائِق (2)

*********

عاقبت منصور دوانیقی به وسیله انگور زهر آلود امام را مسموم کرد و امام بستری شدند و روز به روز حال آن حضرت سخت تر می شد، به صورتی که یکی از اصحاب به حضور ایشان رسید و عرض کرد: چرا اینقدر لاغر شده اید، دیگر چیزی از بدن شما باقی نمانده است و شروع به گریه کرد. امام فرمود: گریه نکن چرا که همه نیکی هابه مؤمن عرضه می شود، اگر اعضای بدنش را

ص: 145

از هم جدا کنند خیر او است و اگر مالک مشرق و مغرب دنیا شود، باز هم خیر او است (یعنی مؤمن باید راضی به رضای خدا باشد و بداند هرچه برای او مقدر می شود خیر او است). (1)راوی می گوید: پس از شهادت امام برای عرض تسلیت پیش ام حمیده، همسر آن حضرت رفتم که گریه می کرد و من هم گریستم، سپس به من گفت: اگر هنگام شهادت امام بودی چیز عجیبی می دیدی، چرا که در آن هنگام امام چشمان خود را گشود و فرمود: إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاه؛ شفاعت ما خانواده نمی رسد به کسی که نماز را سبک بشمارد. (2)

فلک خون در دل خیرالبشر کردی *** شرر بر دودمان شیعه اثنی عشر کردی

نه تنها کُشتی از کین صادق آل محمد را *** تو یک سر آل طاها را، همه خونین جگر کردی

ز داغ حضرت صادق دلم تنها نمی سوزد *** دلی نَبود که از این داغ جان فرسا نمی سوزد

به حال حضرتش سوزد دل هر سنگِ سخت اما *** دل منصور دون بر حال آن مولا نمی سوزد

به انگور زهر آلوده آخر کرد مسمومش *** دل گلچین به پرپر کردنِ گل هانمی سوزد

شهی کز نور علمش عالم علم است نورانی *** چرا بر تربتش شمعی در این شب هانمی سوزد

ص: 146

بود قبر رئیس مذهب ما در بقیع ویران *** غمی زین بیش در عالم، دل ما را نمی سوزد

جهانی گرید و نالد مؤید زین عزا لیکن *** ولی همچون دل فرزند او موسی نمی سوزد

*********

•1فرزندان: به نقل شیخ مفید (رحمة الله علیه) ایشان دارای ده فرزند بودند که امام موسی کاظم (علیه السلام) و اسحق و محمد از خانم حمیده بوده اند و بقیه از خانم های دیگر. اسمعیل فرزند بزرگ ایشان بود که مورد علاقه شدید امام بود و در زمان حیات پدر در قریه عریض از دنیا رفت و مردم جنازه او را سر دوش حمل و در بقیع دفن نمودند که بعضی فکر می کردند با توجه به ارشد بودن اسمعیل و این که مورد علاقه شدید امام بوده، خلیفه و امام بعد از ایشان است و امام صادق برای آن که برای کسی شبهه نباشد که اسمعیل از دنیا رفته و جانشین او نیست، در مسیر حمل جنازه چند بار دستور داد جنازه را روی زمین بگذارند و صورت اورا باز می کرد و بر او نگاه می کرد و به یکی از شیعیان مقداری پول دادند و فرمودند تا از جانب اسمعیل به حج برود و فرمودند: هرگاه حج انجام دهی نُه سهم ثواب از آن تو است (که مباشری) و یک سهم از آن اسماعیل است. (1)

ص: 147

عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ عَالِماً فَقِيهاً وَ لَمْ يُعَذِّبْهُ. (1)

از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت شده است: هرکس از شیعیان ما چهل حدیث (از احادیث اهل بیت) را حفظ کند، خداوند متعال در روز قیامت او را دانشمند و فقیه برانگیزد و از عذاب در امان است.

مؤمنین کسانی هستند که وقتی خرج می کنند اسراف (زیاده روی) نمی کنند و تنگدستی همه به خرج نمی دهند و بین این دو راه اعتدال را انتخاب می کنند؛ 4- مردی که مال خود را قرض می دهد امّا در وقت قرض دادن شاهد نمی گیرد (مدرک نمی گیرد) بعداً گیرنده، گرفتن مال را انکار می کند، پس گفته می شود آیا به تو امر نکردم که وقت قرض دادن شاهد بگیری؟

و پرهیزکاری را ببینند.

برسد که تو را ناراحت کند، غصه مخور، زیرا اگر آن سخن راست باشد این جزای عمل بد تو است که در دنیا به تو رسیده و اگر آن سخنی که به تو رسیده، بی پایه و دروغ باشد، این یک پاداشی است که بدون عمل به تو رسیده است (یعنی اگر انسان مقصر باشد و به واسطه نقل آن سخن باعث ناراحتی و اذیت او شود، این خود مکافات تقصیر او است که به آخرت نیافتاده و در دنیا تسویه حساب شده و اگر تقصیر نداشته باشد، ثواب و اجر مجانی است که بدون زحمت عمل به او رسیده است).

صف هایتان را در نماز جماعت مستقیم کنید، به طوری که شانه های شما با هم تماس پیدا کند و بین شما فاصله ای نباشد (در صف ها) متفرق نباشید تا خداوند دل های شما را متفرق نسازد، آگاه باشيد همانا من شما را از پشت سر مشاهده می کنم.

مقابل نامحرمان)، پیوسته تا زمانی که به خانه برمی گردد، لعنت می شود.

دست های خود را بر زمین گذاشت و سر خود را به سوی آسمان بلند کرد. امام فرمود من به او گفتم: علامت ولادت رسول گرامی و هر امامی که بعد از او بیاید همین است. (1)

•عمر شریف: تقریباً 55 سال، از ماه صفر 128 هجری تا 25 ماه رجب 183.

•مدت امامت: 35 سال از سال 148 هجری تا 183.

•شروع امامت: حدود بیست ساله بودند که به امامت رسیدند. (2)

جادوگر را برگرداند و دو مرتبه زنده شود. امام فرمودند: اگر عصای حضرت موسی (وقتی در جریان مبارزه جادوگران با حضرت موسی) که وسایل جادوگران را بلعید، به آنها رد کرد، این عکس شیر هم آن مرد جادوگر را برمی گرداند)؛ یعنی همانگونه که آن عصا وسائلی که بلعید دیگر برنگرداند، این تصویر هم آن مرد را بر نمی گرداند. (1)

اهْتَدَیٰ»؛ (1) من حتماً می آمرزم کسی را که توبه کند و ایمان داشته باشد و عمل شایسته انجام دهد، سپس هدایت شود. حرکت کرد و از من جدا شد.

با خود گفتم این جوان حتماً از اولیاء خداست که تا به حال دو مرتبه از نیت من خبر داده است. حرکت کردم تا به منزل بعدی (زباله) رسیدم. دیدم این جوان در کنار چاه آبی ایستاده است و ظرفی در دست داشت که می خواست از آن چاه آب بردارد. ناگهان ظرف از دستش رها شد و داخل چاه افتاد و او سر به طرف آسمان بلند کرد و فرمود: أنتَ رَبِّی إذا ظَمِئتُ إلَی الْماءِ وَ قُوَّتِی إذا أَرَدْتُ طَعاماً؛ تو خدای منی و وسیله سیراب کردن من در حال تشنگی و باعث نیرومندی من زمانی که غذا بخواهم. ای خدا و آقای من، غیر از این ظرف چیزی در اختیار ندارم. آن را از من مگیر.شقیق می گوید: قسم به خدا دیدم آب چاه بالا آمد به طوری که آن آقا دست برد و ظرف پر از آب را برداشت و وضو گرفت و چهار رکعت نماز خواند. سپس چند عدد ریگ داخل ظرف انداخت و آنرا حرکت داد و از آن نوشید.

من به نزد ایشان رفتم و سلام کردم. جواب مرا داد. عرض کردم از نعمت هایی که خداوند به تو تفضل کرده، به من هم عطا کنید. فرمود: ای شقیق خداوند متعال نعمت های ظاهری و باطنی را در حق ما خانواده ارزانی داشته است. تو هم گمانت را به خدایت نیکو کن. سپس از ظرفی که در اختیار داشت به من داد، آشامیدم. دیدم شیرین و لذید و معطر است که تا به حال نخورده بودم و برای من هم غذا و هم آشامیدنی بود که تا چند روز نه گرسنه شدم و نه تشنه. دیگر آن بزرگوار را ندیدم تا وقتی وارد مکه شدم. نصف شبی او را در مسجدالحرام دیدم که در حال نماز و گریه و عبادت است و تا صبح چنین بود. سپس در سجاده خود مشغول تسبیح شد.

ص: 159

نماز صبح را خواند و مشغول طواف شد. بعد از آن از خانه خدا خارج شد. من به دنبال او رفتم. دیدم او غلامان و ارادتمندانی دارد و مردم اطراف او می گردند و سلام و احترام می کنند، به عکس آنچه در بین راه دیده بودم. از بعضی از نزدیکان او سؤال کردم: این جوان کیست؟ به من گفتند: او موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (علیهم السلام) است. با خود گفتم عجایبی که من از او دیدم اگر از دیگری بود عجیب بود امّا از این آقا نه. (1)

•تاریخ شهادت: روز 25 رجب سال 183 هجری محل دفن در شهر کاظمین نزدیک بغداد به خاک سپرده شده اند. (2).

از روایات و صلوات نقل شده بر امام استفاده می شود که آن حضرت را در زندان میان سیاه چاله هاجای داده بودند و غل و زنجیر آهنین به پاهای مبارکش بسته بودند، لذا در اواخر عمرش چنین مناجات می کرد: يَا مُخَلِّصَ الشَّجَرِ مِنْ بَيْنِ رَمْلٍ وَ مَاءٍ وَ طِينٍ، يَا مُخَلِّصَ النَّارِ مِنْ بَيْنِ الْحَدِيدِ وَالْحَجَرِ، وَ يَا مُخَلِّصَ اللَّبَنِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ، وَ يَا مُخَلِّصَ الْوَلَدِ مِنْ بَيْنِ مَشِيمَةٍ وَ رَحِمٍ، يَا مُخَلِّصَ الرُّوحِ مِنْ بَيْنِ الْأَحْشَاءِ وَ الْأَمْعَاءِ، خَلِّصْنِي مِنْ يَدَيْ هَارُونِ الرَّشِید. (1)

ای خدائی که درخت را از میان شن و آب و گل نجات می دهی، ای خدائی که آتش را از بین آهن و سنگ رهائی می بخشی، ای خدائی که شیر را از بین چرک و خون بیرون می بری، ای خدائی که بچه را از میان پرده و رحم نجات می دهی، ای خدائی که روح را از دورن بدن خلاص می کنی، مرا از دست هارون خلاص کن.

یارب از گردش ایام ز بس دلگیرم *** دگر از عمر گرانمایه خدایا سیرم

یا به زندان برسان مرگ مرا یا الله *** یا نجاتی بده از زیر غل و زنجیرم

*********

در روایتی نقل شده که امام وصیت کردند او را با همان زنجیرهائی که در زندان به وسیله آنها شکنجه می شدند دفن نمایند. (2) شاید این وصیّت برای این باشد که در پیشگاه خداوند و در حضور جدش رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) یا مادرشان فاطمه زهرا نشان دهند که چگونه با زنجیر در زندان شکنجه می شدند.

ص: 161

در روایتی نقل شده که وقتی امام در زندان سندی بن شاهک بودند، هارون ماموری را با نامه ای برای رئیس شکنجه گران فرستاد و دستور داد امام را تحت فشار و شکنجه قرار دهد و سندی بن شاهک صد تازیانه به بدن برهنه امام زد و به این ترتیب امام در این زندان که سخت ترین آنها و تاریک ترین آنها و محل شهادت او شد، تحت شکنجه قرار گرفت. (1)

من که بی تقصیر در زندان گرفتارم خدایا *** از چه دشمن می دهد این قدر آزارم خدایا

من که از نمناکی زندان زمین گیرم نباشد *** حاجتی دیگر به زنجیر گرانبارم خدایا

کو رضا آرام جانم کو رضا روح و روانم *** تا از او روشن شود چشم گهربارم خدایا

*********

طبق نقل دیگری، هارون مقداری خرما را زهرآلود کرد و به خادم داد که باید امام اینها را بخوردو خادم طبق دستور هارون خرماها را به زندان برد و به امام خورانید و به نقل دیگر، سندی بن شاهک از طرف هارون، مامور به این کار شد و به وسیله خرمای زهرآلود امام را مسموم کرد و در اثر این زهر سه روز امام در بستر بیماری بود تا به شهادت رسید. (2) پس از شهادت جنازه امام مظلوم را روی تابوت نهادند و از زندان حرکت دادند و جلو جنازه فریاد می زدند: هَذَا إِمَامُ الرَفًضَۀِ فَاعِرفُوهُ (3)؛ این امام رافضیان (شیعه) است، او را بشناسید.

•فرزندان: طبق نقل شیخ مفید، سی و هفت فرزند داشته اند. 18 پسر و 19 دختر. (4)

ص: 162

می دهید. به درستی که خداوند غضب نمی کند برای چیزی، مانند غضب کردنش به خاطر زنان و بچه ها(اگر رعایت آنها نشود).

از امام موسی کاظم (علیه السلام) روایت شده است: روز قیامت صدا می زنند هرکس اجری پیش خدای متعال دارد، بایستد، پس کسی نمی ایستد مگر آنکه گذشت کرده (از خلافکارهائی که باید گذشت به خرج داد) و کسی که اصلاح داده باشد، پس چنين کسی اجرش بر خدا است.

آسمان بلند کرد و لب های مبارکش حرکت می کرد و سخنی می گفت که من نمی فهمیدم. (1)

•مدت امامت: بیست سال، از سال 183 تا 203 هجری که 17 سال آن در مدینه وسه سال آخر آن در خراسان گذشت که حدوداً سه سال امام در ایران در حال حیات بودند.

•عمر شریف: 55 سال از سال 148 هجری تا 203. (2)

که پیامبر در خواب به من دادند (هیجده عدد است).

خدمت امام عرض کردم خرمای بیشتری به من بدهید ای پسر پیامبر. امام فرمودند: اگر رسول خدا بیشتر به تو داده بودند من هم بیشتر می دادم (اشاره به خوابی که از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دیده بود و تعداد خرمایی که در خواب به او داده بودند.) (1)

انداختند که در همان حال حیوانات به او حمله برده و او را دریدند؛ لذا نام این زن در خراسان به زینب دروغگو مشهور شد. (1)

•تاریخ شهادت: آخر صفر سال 203 هجری قمری.

•مکان شهادت: در سناباد نوقان که امروز یکی از محله های شهر مشهد است. (2)

•مرقدش: در شهر مقدس مشهد. در روایت آمده امام هنگام حرکت از مدینه بستگان و خویشان خود را دور خود جمع کرد و دستور داد برای من گریه و عزاداری کنید تا من صدای شما را بشنوم. همان گونه که در زیارت آن حضرت به این امر اشاره شده است، سپس دوازده هزار دینار بین آنها تقسیم کرد و به آنها فرمود: من دیگر هرگز به سوی خانواده ام بر نمی گردم. (3)

خانواده خود را در عزای خود ببینند و خانواده ایشان بدانند آن حضرت رادر این سفر شهید می کنند. اما جدّ مظلومشان امام حسین (علیه السلام) به خانواده در آخرین وداع فرمودند: اُسکُتنَ فإنَّ البُکاءَ اَمامُکُنّ؛ (1) آرام باشید (گریه نکنید چرا که) گریه شما در آینده و پیش روی شماست و به حضرت سکینه فرمودند: تا جان در بدن دارم، قلبم را با گریه ات مسوزان. بعد از من تو از همه زودتر کنار پیکرم خواهی آمد و گریه می کنی. (2)

در کیفیت شهادت حضرت علیّ بن موسی (علیهما السلام)

نقل شده مامون غلام خود را پیش امام فرستاد و امام را به خانه خود احضار کرد. وقتی امام بر مامون وارد شدند، مامون که از قبل ظرف انگور زهرآلودی آماده کرده بود، آن انگور زهرآلود را به اصرار به امام خورانید که در همان مجلس حال امام تغییر کرد و از مجلس او برخواستند. مامون گفت: کجا می روید. امام فرمود: اِلی حَیثُ وَجَّهتَنی؛ (3) به همان جا که مرا فرستادی.

افسوس که از کینه رضا را کشتند *** سلطان سریر ارتضا را کشتند

بی شرمی خلق بین که از زهر جفا *** آن سبط رسول دو سرا را کشتند

*********

امام در حالی که عبا بر سر کشیده بودند، وارد خانه شدند به اباصلت فرمود: در خانه را ببند و در بستر بیماری قرار گرفتند. اباصلت می گوید:ناگهان جوان خوش سیمائی که بسیار به امام

ص: 172

رضا (علیه السلام) شبیه بود را در خانه دیدم. از او سؤال کردم: در بسته بود، شما از کجا وارد شدی؟ فرمود: همان خدائی که الان مرا از مدینه به اینجا آورد، از در بسته وارد خانه کرد. گفتم تو کیستی؟ فرمود: أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْكَ يَا أَبَا الصَّلْتِ؛ من حجت خدا بر تو هستم. من محمد بن علی هستم. سپس به طرف حجره پدرش رفت و به من فرمود: تو هم وارد شو. وقتی امام رضا فرزند خود را دیدند او را در آغوش گرفته و دست بر گردنش انداختند و بین دو چشمش را بوسیده و او را در بستر و کنار خود قرار دادند و امام جواد هم خود را به روی پدر افکنده و او را می بوسید. امام هشتم اسرار امامت را به فرزندشان آموخته و در آغوش پسر از دنیا رفتند. (1) اما در کربلا، امام حسین (علیه السلام) به بالین فرزندشان علی اکبر آمدند و با ایشان درد و دل کردند.

به روزگار چو عمر پدر بسر آید *** خوش است گر پسری بر سر پدر آید

ولی چسان گذرد در زمانه بر پدری *** که روز مرگ پسر بر سر پسر آید

کنم چو یاد حسین وقت مرگ اکبر او *** هزار ناله جانسوزم از جگر آید

*******

به کوی رضا جان صفا می پذیرد *** در آنجا فروغ خدا می پذیرد

تو ای بینوا رو به سوی رضا کن *** که این پادشه، خوش گدا می پذیرد

به پا بوس او رو، که زوار خود را *** سر خوان جود و عطا می پذیرد

ص: 173

بود رحمتش بیکران همچو دریا *** هم آلوده، هم پارسا می پذیرد

خدا را به او خوان و خواه آنچه خواهی *** که ایزد به پاسش، دعا می پذیرد

امید دل من، به من کن نگاهی *** که جان از نگاهت، صفا می پذیرد

بخواه از خدا تا ببخشد گناهم *** که تو آنچه خواهی، خدا می پذیرد

در آتش بسوزان (شفق) هر هوی را *** که جانان، دل بی هوا می پذیرد

*********

•عامل شهادت: بنابر نقلی مامون به يکی از غلامانش دستورداد ناخن هایش را بلند نگهدارد، سپس مقداری مواد خطرناک زهرآلودبه او داد و گفت زیر ناخنهایت پنهان کن و دست هایت را شستشو نده سپس به دیدن امام آمد و به همان غلام گفت از این انارهائی که در باغ امام است بچین و بیاور. وقتی آورد، گفت: با دست هایت آب انارها را بگیر و در میان ظرف بریز و بیاور. غلام چنین کرد و مامون آب انار را جلو امام گذارد و با اصرار به امام گفت از این آب انار بخورید. امام فرمودند: بعداً می خورم. مامون قبول نکرد و گفت باید در مقابل من بخورید. حضرت مقداری از آن آب انار را خوردند و مامون رفت. طولی نکشید حال امام تغییر کرد و بر اثر شدت درد حدود پنجاه بار از اطاق خارج و دومرتبه برگشت و تا صبح به خود می پیچید و صبح به شهادت رسید. (1)

•فرزندان: بعضی معتقدند امام فقط یک فرزند پسر داشتند و آن هم امام جواد

ص: 174

بوده، لکن به نقل از علامه مجلسی در بحارالأنوار که روایتی از دختر امام رضا نقل می کند. ظاهرش این است که آن حضرت دختری داشته به نام فاطمه. روایت نقل شده از فاطمه بنت الرضا از پدران خود از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که ایشان فرمود: مَنْ كَفَّ غَضَبَهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ عَذَابَهُ، وَ مَنْ حَسَّنَ خُلُقَهُ بَلَّغَهُ اللَّهُ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ. (1)

هرکس خشم خود را فرونشاند، خداوند متعال عذابش را از او بر می دارد، و کسی که خلقش را نیکو کند، خداوند متعال به او درجه روزه دار قائم به عبادت عنایت می کند.

با توجه به این نقل، گفته اند امام رضا یک پسر و یک دختر داشته اند.

ص: 175

روزه، حج و جهاد کامل می شوند و به واسطه امام غنائم (و درآمدها) و انفاق (و بخشش به مستمندان) فراوان می شوند و حدود الهی و احکام او اجرا می شوندو مرزها و سرحدات قوی و امن می شوند.

وَ مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ وَ لَمْ يَسْتَبِقْ إِلَى لِقَائِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ، وَ مَن أَصَرَّ عَلی المَعاصی و طَلبَ العَفوَ مِن رَبِّهِ وَ لَم یَتُبْ فَقَدِ اسْتَهزَأَ بِنَفسِهِ. (1)

از حضرت علیّ بن موسی الرضا (علیه السلام) روایت شده است: هفت چیز بدون هفت چیز دیگر مسخره است: 1- کسی که با زبان طلب آمرزش می کند؛ ولی قلباً از (گناه) پشیمان نشده، هرآینه خودش را مسخره کرده؛ 2- کسی که از خداوند متعال توفیق بخواهد، ولی سعی و کوشش نداشته باشد، هرآینه خود را مسخره کرده؛ 3- کسی که کار دقیق و محکم بخواهد، ولی احتیاط و دقت نکند، هر آینه خود را مسخره کرده؛ 4- کسی که از خداوند درخواست بهشت کند، ولی در مقابل سختی هاشکیبا نباشد، هر آینه خود را مسخره کرده؛ 5- کسی که پناه می برد به خداوند از آتش جهنم (که به آتش نسوزد)، ولی تمایلات (نفسانی) دنیوی را ترک نکند، هر آینه خود را مسخره کرده؛ 6- هر کس خدای متعال را یاد کند (در زبان ذکر بگوید، ولی در عمل) خود را به طرف او نبرد، هر آینه خود را مسخره کرده؛ 7- کسی که گناه خود را تکرار می کند و درخواست بخشش هم می کند، ولی توبه (واقعی) نکرده، هر آِینه خود را مسخره کرده است.

برای این خانم انتخاب کردند که همان خانم سبیکه است) عنایت فرماید.

هنگام شب درد زایمان بر آن خانم فرا گرفت. حکیمه می گوید من و زنان قابله در اتاق بودیم که ناگهان چراغ خاموش گشت، ولی طولی نکشید که تمام آن اتاق با نور آن نوزاد منور شد که دیگر احتیاجی به چراغ نبود ناگاه امام رضا تشریف آوردند که ما آن نور ولایت را در جامه مطهر پیچیده و به دست آن حضرت دادیم. سپس امام آن مهدشرف را به حکیمه سپرد و فرمود از گهواره او جدا مشو. حکیمه می گوید: پس از سه روز ناگهان دیدم ایننوزاد چشم خود را به طرف آسمان گشود و به جانب راست و چپ نظر کرد و با زبان فصیح فرمود: اَشهَدُ اَنّ لّااله الااللّه و اَشهَدُ اَنّ محمّداً رسولُ اللّه که بعد از این جریان به خدمت امام رضا رفتم و موضوع را بیان کردم. امام فرمود: بعد از این، از عجایب احوال، زیاد مشاهده خواهی کرد. (1)

•همسر امام و مادر حضرت امام علیّ نقی: سَمانه بوده است. (2)

•محل ولادت: مدینه منوره

•مدت امامت: هفده سال از سال 203 تا 220 هجری.

•شروع امامت: حدود هفت سالگی به امامت رسیدند. دو سال و نیم آخر حیات خود در عصر خلافت معتصم عباسی برادر مامون و بقیه یعنی از ابتداء امامت در زمان خلافت مامون بوده است.

•عمر شریف: 25 سال از سال 195 هجری تا سال 220 که بعد از حضرت زهرا در میان اهل بیت کسی عمری به این کوتاهی نداشته است.

ص: 183

دارد و مشغول مسواک کردن است. من تعجب کردم و به آن حضرت گفتم از شما تقاضا دارم پیراهنی را که پوشیده اید به من بدهید تا برای تبرک در آن نماز بخوانم و مقصودم این بود که بدن امام را ببینم که اثری از شمشیر دارد یا خیر. ولی به خدا قسم بدن ایشان سفید و هیچ گونه اثری از زخم و شمشیر نداشت.

مأمون بسیار گریست و گفت: با این معجزه چیزی برای ما نماند و او پیش همه عظمت پیدا کرد. به خادم گفت: من رفتنِ دیشب خود را بیاد دارم؛ ولی برگشتن و کارهای خودم را نه. خدا لعنت کند این دختر را برو به او بگو اگر بعد از این از آن جناب شکایتی کنی از تو انتقام خواهم کشید و به خادمش گفت: برو نزد ابن الرضا سلام مرا به ایشان برسان و بیست هزار دینار و اسب سواری مرا به ایشان بده و به قبیله هاشمی هابگو بر ایشان وارد شوند و احترام کنند.

خادم می گوید: دستور مامون را عمل کردم. وقتی چشم امام به پول هاافتاد تبسمی کرد و فرمود: آیا عهد میان من و مامون این بود که به روی من شمشیر بکشد. آیا نمی داند که مرا یاری دهنده ایست که بین من و او مانع می شود؟ گفتم: تو را به حق جدت، رسول خدا که این حرف هارا رها کیند. مامون دیشب مست بوده و چون به هوش آمده نذر کرده که دیگر لب به شراب نزند؛ زیرا آن از دام های شیطان است و درخواست می کنم اگر با او روبرو شدید این سخنان را به روی او نیاورید.

امام فرمود: من هم همین قصد را داشتم. سپس امام بر مامون وارد شدند و او از امام استقبال کرد و ایشان را به سینه چسبانید و تنها با ایشان سخن گفت. امام هم متقابلاً از روی لطف و مرحمت سفارش هایی برای ایمنی و سلامتی به او فرمودند و حرزی را برای سلامتی برایش فرستادند مامون این حرز را به خود بست تا از سختی هاو خطرها سالم بماند

ص: 185

و نقل شده که وقتی این حرز را از امام جواد گرفت، همراه خود نگاه داشت و زمانی که با رومی هاو جنگ های دیگر پیکار می کرد، پیروز می گشت و این حرز معروف است به حرز حضرت جواد (علیه السلام) . (1)

همان مواضعی که سال گذشته برده بود با خود برد. چون مرا به شام برگرداند و خواست از من مفارقت کند، به او گفتم: تو را به حق آن خدایی که این قدرت و عظمت را به تو داده بگو تو کیستی؟ فرمود من محمد بن علی بن موسی بن جعفر (امام جواد) هستم. من این جریان را برای بعضی بیان کردم و کم کم این خبر به گوش وزیر معتصم محمد بن عبدالملک زیّات رسید. او دستور داد مرا دستگیر کردند و به عراق آوردند و زندان کردند و مرا متهم کردند که ادعای پیامبری کرده ام.

راوی گفت: می خواهی من طی نامه ای به محمد بن عبدالملک برای تو وساطت کنم شاید آزاد شوی. قبول کرد. من طی نامه ای جریان کار او را برای محمد بن عبدالملک وزیر معتصم نوشتم؛ ولی او با بی اعتنایی در همان نامه نوشت: به او بگو به همان کسی که در یک شب او را به کوفه و مدینه و مکه برده و سپس او را به شام برگردانده از زندان آزاد کند.

من از جواب نامه بسیار ناراحت شده، تصمیم گرفتم بار دیگر به زندان مراجعه کرده و از جواب نامه او را خبر دهم و مقداری دلداری و امر به صبر نمایم. وقتی به درب زندان رسیدم، دیدم ماموران زندان با عجله به این طرف و آن طرف مراجعه کرده و جست و جو می کنند. گفتم چه خبر است؟ گفتند: آن مردی که ادعای پیغمبری کرده بود و زندانی بود دیشب مفقود شده و معلوم نیست به زمین فرو رفته یا به آسمان. علی بن خالد گفت: فهمیدم که حضرت محمد بن علی با اعجاز او را از زندان آزاد کرده است. من تا آن زمان زیدی مذهب بودم؛ ولی این معجزه را که دیدم مذهب امامیه را قبول کردم و اعتقاد خوبی پیدا کردم. (1)

محدث قمّی نقل کرده اباصلت هم که در خدمت امام هشتم بود بعد از شهادت ایشان به دستور مامون دستگیر و زندانی شد و یک سال در حبس او بود تا آن که متوسل به انوار مقدس

ص: 187

محمد واهل بیتش شد هنوز دعایش تمام نشده بود که حضرت جواد با اعجاز نزد او حاضر شده و او را از زندان آزاد نمود.

و علامه مجلسی (ره) نقل کرده که اباصلت یک سال در حبس مامون بود و هر روز او را تهدید به قتل می کرد تا این که می گوید: در شب جمعه ای غسل کردم و شب را به عبادت و گریه و تضرع صبح کردم و از خدا خواستم که مرا از زندان نجات دهد. چون نماز صبح را به جا آوردم، ناگهان دیدم ابن الرضا حضرت جواد الائمه بر من وارد شدند و فرمودند: ای اباصلت سینه ات (در زندان) تنگ شده؟ گفتم آری ای مولای من. فرمود اگر زودتر کاری که دیشب انجام دادی، انجام داده بودی خداوند تو را نجات می داد همانگونه که الآن نجات پیدا خواهی کرد.

سپس فرمود: برخیز برویم، عرض کردم: چگونه برویم در حالی که نگهبانان درب زندان حاضرند. فرمود: بلند شو آنها تو را نخواهند دید و نمی توانند دیگر تو را پیدا کنند و دست مرا گرفت و از میان ماموران خارج نمود و آنها نشسته بودند؛ ولی ما را نمی دیدند. وقتی از زندان خارج شدیم، فرمود: به کدام شهر می خواهی بروی گفتم: منزل اصلی من در هرات است. فرمود عبای خود را به صورتت بیانداز و دست مرا گرفت به صورتی که من گمان کردم مرا از طرف راست خود به طرف چپ آورد سپس فرمود: صورت خود را باز کن. وقتی باز کردم کسی را ندیدم و خود را درب منزل دیدم. داخل منزل شدم و دیگر مامون و مامورینش را ندیدم. (1)

•زمان و مکان شهادت:

بعد از شهادت امام رضا مامون از نظر سیاسی و جوی که بر علیه او ایجاد شده بود،

ص: 188

صلاح دید به بغداد منتقل شود. پس از رفتن به بغداد، نامه ای به امام جواد نوشت و امام را از مدینه احضار کرد و برای جوّ به وجود آمده بین مردم و ترس از آن که به ریاستش ضربه بزنند، دخترش ام الفضل را به عقد ازدواج امام جواد (علیه السلام) درآود امام با ام الفضل به مدینه برگشتند و حدود پانزده سال در مدینه زندگی کردند تا این که مأمون در هفده رجب سال 218 از دنیا رفت و برادرش معتصم به جای او نشست. معتصم چون دید امام در مدینه شخصیت و مقام و پیروانی دارد، آن حضرت را به بغداد احضار کرد تا این که امام در 28 محرم سال 220 هجری با همسرش به بغداد آمد و در آخر ذیقعده همان سال به شهادت رسیدند. (1)

می فرمود: اَلْفَرَجُ بَعْدَ اَلْمَأْمُونِ بِثَلاَثِينَ شَهْراً؛ (1) گشایش کار سی ماه بعد از فوت مامون است؛ یعنی امام از بس تحت فشار حکومت وقت معتصم عباسی بودند، گشایش و نجات خود را در شهادت می دیدند.

زمانی که معتصم امام را از مدینه احضار کرد، یعنی در محرم سال 220هجری که در همین سال هم به شهادت رسیدند. امام با خانواده و فرزند دلبندش امام علیّ النقیّ (علیه السلام) وداع کردند و خود را آماده شهادت نمودند؛ لذا در حضور بزرگان از اصحاب و مربوطان خود، فرزندشان امام علیّ النقی (علیه السلام) را به عنوان جانشین و امام بعد از خود معرفی کردند و اشیاء خاص مانند اسلحه و آثار حضرت رسول و علوم الهی که به ارث به ایشان رسیده بود را تحویل فرزندشان دادند. (2)

پس از ورود امام به بغداد، معتصم خلیفه وقت با همدستی جعفر پسر مامون و با تحریک ام الفضل همسر نالایق امام جواد (علیه السلام) توطئه قتل امام جواد را ریختند. معتصم و جعفر سمّی کشنده را در انگور تزریق کردند و آن انگور را برای ام الفضل فرستادند و از او خواستند که به شوهر جوانش بخوراند؛ لذا او انگور مسموم را جلو امام گذارد و از آن تعریف زیاد کرد و امام قدری از آن انگور را خوردند که طولی نکشید آثار زهر و درد شدید بر آن حضرت عارض شد و همین زهر منجر به شهادت ایشان گردید.

در همان حال ام الفضل از کرده خود پشیمان شد و گریه می کرد. حضرت به او فرمودند: اکنون که مرا کشتی گریه تو سودی ندارد. (3)

ص: 190

پس از شهادت امام، فرزندشان حضرت امام علیّ النقیّ (علیه السلام) از مدینه به طِیّ الاَرض خودشان را به بغداد رساندند و پدر را غسل داده و کفن نمودند و به بدن ایشان نماز خواندند. اگرچه به صورت ظاهر دیگران بر حضرت نماز خواندند. (1)

دردا که گشت با من، بیگانه یار جانی *** با دست خود مرا کشت، لب تشنه در جوانی

لب تشنه ام ثوابی، ای ام فضل آبی *** بالله این نباشد، پاداش مهربانی

بر دیده ام ستاره، در سینه ام شراره *** با قلب پاره پاره، رفتم ز دار فانی

**********

اَمّا لَايَوْمَ كَيَوْمِكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الحُسین (علیه السلام) .

هیچ روزی مانند روز تو نیامد یا اباعبدالله الحسین (علیه السلام) .

امام الهدی، یا جواد الائمه *** ولّی خدا، یا جواد الائمه

سپهر کرم، ابر رحمت، یَمِ جود *** محیط سخا، یا جواد الائمه

سماواتیان راست مدح تو بر لب *** به صبح و مسا، یا جواد الائمه

مرا تا ابد از صف دوستانت *** مگردان جدا، یا جواد الائمه

ص: 191

خدا داد پاسخ به هر بینوا کو *** تو را زد صدا، یا جواد الائمه

به بازار محشر ولای تو آرم *** گدایم گدا، یا جواد الائمه

**********

تو نور خدایی جواد الائمه *** تو مشکل گشایی جواد الائمه

تو ابن الرضایی جواد الائمه *** عزیز خدایی جواد الائمه

**********

•محل دفن: کاظمین در نزدیکی بغداد.

•فرزندان: محدث قمّی از کتاب تحفة الأزهار تعداد چهار پسر و چهار دختر برای ایشان نقل کرده است. (1)

ص: 192

مَنْ غَابَ عَنْ أَمْرٍ فَرَضِيَهُ كَانَ كَمَنْ شَهِدَهُ . (1)

از حضرت محمّد بن علیّ امام جواد (علیه السلام) روایت شده است: کسی که حاضر در کاری باشد، اما راضی به آن کار نباشد، مانند کسی است که اصلاً حاضر نبوده و کسی که حضور در کاری نداشته باشد، اما در خصوص آن کار راضی باشد، مثل آن است که در آن کار حضور داشته است.

تو را به خاطر پیروی از دلخوشی تو بپوشاند، دشمن توست. (یعنی برای خوش آمد تو، تو را ارشاد و نصیحت نکند و به میل تو حرف بزند).

مدت امامت: 33 سال از سال 220 تا 254 هجری. (1)

شروع امامت: حدود هشت سال داشتند که در مدینه بعد از شهادت پدرشان امام جواد به امامت رسیدند و سیزده سال در مدینه بودند تا با دستور متوکّل عبّاسی به سامره تبعید شدند و حدود بیست سال دور از وطن و تحت نظر بودند.

حق ایشان بودم به من فرمود: خدا دعایت را مستجاب کند و عمرت را طولانی و مال و اولادت را زیاد کند.

چون این کلام را شنیدم، بدنم به لرزه درآمد و از خود بی خود شده میان رفقایم افتادم. از من پرسیدند: تو را چه شد؟ گفتم: خیر است و چیزی ظاهر نکردم. وقتی به اصفهان برگشتم، خداوند ثروت زیادی به من داد و دارای ده فرزند شدم و عمرم از هفتاد سال تجاوز کرد؛ لذا امامت او را پذیرفتم زیرا آنچه در دل داشم خبر داد و دعایش در حق من مستجاب شد. (1)

دلیل روشن و محکم تری می خواهم. آن حضرت فرمود: من دلیلی دارم که آن زن و دیگران را مجاب می کند. متوکّل گفت: آن کدام است؟ فرمود: گوشت فرزندان فاطمه بر درندگان حرام است، او را نزد آنها ببرید اگر راست می گوید آسیبی به او نمی رسانند. متوکّل به آن زن گفت: چه می گویی؟ او گفت ایشان با این کار می خواهد مرا به کشتن بدهد. بعضی از فرزندان دیگر حضرت حسن و حسین (علیهم السلام) هستند و می توانید این کار را با آنها آزمایش کنید. بعضی از مخالفان امام گفتند: چرا ابن الرضا خودش نزد درندگان نمی رود؟ متوکّل هم با نظر مخالفان امام موافق بود و میل داشت آن حضرت پیش حیوانات برود و به امام عرض کرد: چرا خودتان این کار را نمی کنید. آن حضرت فرمود: اگر بخواهی انجام خواهم داد. متوکّل گفت: خودتان انجام دهید. نردبانی آوردند، آن حضرت از نردبان بالا رفت وارد بر محل نگهداری درندگان شد. آنها شش عدد شیر بودند.

دیدند شیر بزرگ به نزد آن حضرت آمد و جلوی ایشان دست های خود را پهن کرد و سر خود را بین دو دست آن حضرت قرار داد و ایشان با دست به سر او کشیدند و اشاره کردند کنار برو. به همین ترتیب یک به یک شیرها آمدند و امام دست به سر آنها می کشید. وزیر متوکّل وقتی این جریان را دید، گفت: قبل از آن که این خبر بین مردم منتشر شود بایستی فوراً ایشان را از بین حیوانات خارج کرد. به آن حضرت عرض کرد ما قصد بدی از این کار نداشتیم، می خواستیم به گفته شما یقین پیدا کنیم از شما می خواهیم که بیرون بیایید. آن حضرت حرکت کردند به طرف نردبان که خارج شوند، ولی یکی ازشیرها خود را به لباس امام می کشید و اظهار کوچکی می کرد. وقتی امام پا در پله اول گذاردند، اشاره کردند به شیر که برگرد و او برگشت امام خارج شد و فرمود: هرکس می گوید از فرزندان فاطمه است پس در این مکان برود. متوکّل به آن زن گفت: تو هم بایستی بروی پیش آن حیوانات. زن با التماس

ص: 200

گفت: من دروغ گفتم، من دختر فلان کس هستم که بیچارگی مرا مجبور به این کار کرد. متوکّل دستور داد او را به نزد حیوانات درنده انداختند و حیوانات او را نابود کردند. (1)

•تاریخ شهادت: روز سوم ماه رجب 254 هجری در سامره. (2)

چنان با آل علی دشمنی داشت و آنها را تحت فشار می گذارد که جمعی از زنان علوی یک پیراهن و روپوش سالم داشتند و برای نماز خواندن به نوبت از این لباس استفاده می کردند. متوکل ملعون دستور داد جمعی از دژخیمانش شبانه و به طور ناگهانی به خانه امام بریزند. آنها به خانه ریختند و پس از جستجو چیزی به دست نیاوردند و امام را در حال قرآن خواندن روی خاک و ریگ دیدند. در عین حال به آن حضرت حمله کرده و با سر و پای برهنه به پیش متوکل آوردند، در حالی که متوکل شراب خواری می کرد و اهانت بزرگ این که جام شراب را تعارف امام کرد. امام فرمود: قسم به خداوند که هرگز گوشت و خون من با شراب آمیخته نشده و نخواهد شد. متوکل این جرثومه کثیف گفت: پس برای من شعرخوانی کن و بزم ما را شاد کن که امام ابتدا عذر خواستند، ولی با اصرار او اشعاری درباره بی ارزشی دنیا و مقام و دارائی آن خواندند که متوکّل با آن سنگدلی متغیّر شد. (1)

امام هادی (علیه السلام) حدود بیست سال دور از وطن و در حال تبعید، گاهی زیر شکنجه و گاهی در زندان در شهر سامرا بودند و نهایتاً در زمان خلافت معتزّ عباسی (2) به صورت مرموزی مسموم و به شهادت رسیدند. (3)

ص: 202

الهی زهر کین آخر گره از کار من وا کرد *** که هادی را برای دیدن زهرا مهیّا کرد

گهی در گوشه تبعید، گهی در گوشه زندان *** گهی در مجلس شُربَش، اهانت او به مولا کرد

**********

فرزندشان امام عسکری بعد از شهادت پدر متکفّل غسل و کفن و نماز و دفن پدرشان شده و به نقلی ایشان از شدت ناراحتی با سر برهنه و گریبانِ چاک زده از خانه بیرون آمدند. بعضی برای این کار به امام ایراد کردند و امام در جواب فرمود: (ای نادان تو چه میدانی موسی بن عمران در مصیبت برادرش هارون جامه را چاک زد و گریبان پاره کرد). (1)

خلیفه زمان شهادت: معتزّ عباسی . (2)

محدّث قمّی به نقل از مسعودی می گوید: امام مقداری از عمر شریف خود را در زمان خلافت مامون و سپس معتصم و واثق و متوکّل و منتصر و مستعین و معتزّ سپری کرد و در ایام خلافت معتزّ به شهادت رسید.

•محل دفن: در سامرا در خانه مسکونی خودشان جائی که فعلاً حرم مطهر ایشان ساخته شده است.

•فرزندان: ایشان دارای چهار پسر و یک دختر بوده اند که امام حسن عسکری یکی از آنها است. (3)

ص: 203

بخوان زیارت پر فیض جامعه که بری پی *** به ارزش سخن دلربای حضرت هادی

هزار بار به هر لحظه لعن بر متوکل *** که بود د رپی جور و جفای حضرت هادی

به جبر خواند به بزم شراب حجت حق را *** نکرد شرم وحیا از خدای حضرت هادی

غریب و بی کس و تنها شهید گشت، چو جدّش *** زمین سامره شد کربلای حضرت هادی (1)

ص: 204

الْإِسْلَامُ مَا جَرَىٰ عَلَى اللِّسَانِ، وَ حَلَّتْ بِهِ الْمُنَاكَحَةُ. (1)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، ایمان آن چیزیست که در دل هاقرار می گیرد و کارهای انسان گواه بر ایمان او است؛ اما اسلام در حد گفتار زبانیست که به واسطه آن ازدواج با اقرار کننده حلال و جایز می شود.

نادانیش نور حق خود را خاموش نماید (یعنی گاهی حتی ظالم می تواند با بردباری در برخورد با رویدادها، از این صفت پسندیده در راه مقصد شوم خود استفاده کند؛ ولی صاحب حق در اثر نادانی و نداشتن ظرفیت کافی حق خود را پایمال کرده و به شکست خواهد رسید).

مجبور می شدند مسائل خود را در میان راه و در حال عبور از ایشان سؤال کنند.

شخصی می گوید: یک سؤال فقهی در باره عرق جنب از حرام داشتم (آیا پاک است و می شود با آن نماز خواند یا خیر) چون مأمورین نمی گذاشتند من خدمت امام برسم و مسئله را سؤال کنم. شنیدم که آن حضرت به وسیله خلیفه احضار شده، گفتم وسط راه و در حال عبور ایشان سؤال می کنم. میانه راه ایستادم، اما امام دیر کردند و در اثر خستگی خوابم برد. یک وقت متوجه شدم کسی چوب دستی به شانه من نهاده، چشمم را باز کردم دیدم حضرت عسکری سوار بر قاطر جلو من است و به من فرمود: لاتُصَلِّ فیه (نماز در عرق جنب از حرام نخوان) و رد شدند. (1)

سپس با خود فکر می کردم که مخارج زندگیم در فصل زمستان را چه کنم؟ به مجردی که این فکر در ذهن من آمد. دیدم دو مرتبه امام خم شدند و خط دیگری روی زمین کشیدند و فرمودند پیاده شو و بردار و به کسی مگو. پیاده شدم دیدم شمش طلای دیگریست برداشتم وپنهان کردم. پس از آن که به اتفاق امام برگشتیم به شهر، نشستم بدهکاری خود را حساب کردم و طلای اول را نیز وزن کردم، دیدم دقیقاً به اندازه بدهکاری من است، بدون کم و زیاد. سپس نیازهای زندگی در فصل زمستان خودم را بررسی کردم به اندازه ای که آبرویم حفظ شود و دچار زیاده روی یا تنگنا نشوم، دیدم دقیقاً شمش طلای دوم به همان مقدار است. (1)

کرد و به مجرد دست برداشتن و دعا کردن آسمان بارانی شد و باران فراوان بارید. با این اتفاق، اکثر مسلمانان دچار شک در اعتقاد شدند و جمعی مسیحی شدند و دین آنها را قبول کردند. خلیفه وقت از این پیشامد بسیار ناراحت شد، اما راه چاره را نمی دانست. امام عسکری هم در زندان خلیفه بود. دستور داد امام را از زندان بیاورند و گفت: امّت جدّت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را دریاب که با این جریان به طرف مسیحیت می روند. امام فرمود: من فردا شک و شبهه را برطرف می کنم. روز بعد قرار شد مجدّداً مسیحیان برای دعای باران حاضر شوند. زمانی که بزرگ مسیحیان با راهبان و راهب خاصی که دعایش مستجاب شده بود، حاضر شدند. امام با بعضی غلامان نیز حاضر شدند. امام به یکی از غلامان دستور دادند، زمانی که راهب مستجاب الدعوه دست خود را بلند کرد برای دعای باران تو فوراً از بین انگشتان دست راست او چیزی را که مخفی کرده، بگیر و بیاور. غلام هم چنین کرد و تِکه استخوان سیاهی که بین انگشتان راهب بود گرفت و تحویل امام داد. امام به راهب فرمودند: الآن دعا کن ولی او هرچه دعا کرد نه تنها از باران خبری نشد، بلکه ابرها کنار رفت و خورشید تابش کرد. خلیفه از امام سؤال کرد این استخوان که بین انگشتان راهب بود و هر وقت دعا می کرد باران می آمد، چیست؟ امام فرمود: این مرد از قبر یکی از پیامبران این تکه استخوان را برداشته و هر وقت این استخوان پیامبر را در دست می گرفت به خاطر آن آسمان بارانی می گشت والآن که این استخوان نیست از بارن هم خبری نیست. (1)

•تاریخ شهادت: روز هشتم ربیع الاول سال 260 هجری. (2)

ص: 212

وقتی مراجعه کرد دید درندگان و حیوانات وحشی اطراف او را به آرامی گرفته اند و امام مشغول نماز خواندن است؛ لذا دستور داد امام را از آن محل خارج کنند. (1)

خلیفه وقت معتمد عباسی دست از دشمنی و آزار امام برنداشت تا بالاخره به صورت پنهانی امام را به وسیله زهر مسموم نمود و پس از چند روز بیماری به شهادت رسیدند. (2)

در ساعات آخر عمر که بیماری آن حضرت شدت پیدا کرده بود، به غلامش فرمود به آن حجره برو کودکی را خواهی دید که پشت پرده به سجده افتاده است، او را بیاور. غلام طبق گفته آقا آمد در حجره و کودکی را دید که در حال سجده بود و چهره درخشان و موی سر به هم چسبیده داشت و بین دندان هایش گشاده بود. او را خدمت امام آورد. نگاه امام حسن که به کودک افتاد گریه کرد و فرمود: يَا سَيِّدَ أَهْلِ بَيْتِهِ اِسْقِنِي الْمَاءَ فَإِنِّي ذاهِبٌ إِلى رَبِّي (3) ؛ ای بزرگ خانواده خود به من آب بنوشان که من به سوی پروردگارم می روم. آن آقازاده ظرف آبی آورد و با دست خود به پدر نوشاند. اما در کربلا فرزند امام حسین (علیه السلام) (علی اکبر) از پدر تقاضای آب کرد ولی پدر نتوانست اجابت کند.

•عامل شهادت: معتمد عباسی که امام را به صورت مرموز و مخفیانه مسموم و شهید کرد.

•محل دفن: سامرا در اطاقی که پدر بزرگوارشان دفن شده بودند و آنجا جزء خانه آنان بود. (4)

•فرزند: آنچه برای ایشان گفته شده یک پسر که همان حضرت مهدی

ص: 214

صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

•خلیفه زمان شهادت: معتمد عباسی. (1)

هیچ کس باور نمی کرد این که آن ماه حجاز *** جا به ابر خاک غم، در شهر سامرا کند

هیچ کس باور نمی کرد این که از داغ پدر *** در سنین کودکی، مهدی عزا بر پا کند

کودک پنج ساله را بنگر که می باید نماز *** باقد خم گشته بر آن قامت رعنا کند

**********

عسگری شد کشته از زهر جفای معتمد *** عالمی ماتم سرا شد زین جفا، یا بن الحسن

شد نه تنها قلب پاکت در عزایش داغدار *** سوختی چون شمع در این ماجرا، یا بن الحسن

گشت بابای تو مسموم از جفا یا بن الحسن *** سوخت از زهر ستم، سر تا به پا یا بن الحسن

من نمی دانم چه زهری بود آن زهر جفا *** کرد او را از عزیزانش جدا یابن الحسن

**********

ص: 215

نَدَامَةً، لِكُلِّ زَارِعٍ مَا زَرَعَ. (1)

از حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) روایت شده است: فرصت و عمر شما کوتاه است و روزهائی شمارش شده و محدود دارید، و مرگ ناگهان می رسد. هرکس (کار) خوبی را بکارد، نتیجه خوب درو می کند، و هر کس بدی را بکارد، پشیمانی درو می کند. برای هر کشتکار همان است که کشت کرده است.

وَعَظَهُ عَلَانِيَةً فَقَدْ شَانَهُ. (1)

از حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) روایت شده است: کسی که پنهانی برادر خود را اندرز دهد، او را زینت کرده وکسی که او را در آشکارا اندرز دهد، هر آینه او را خوار کرده است (یعنی انسان اگر می خواهد تذکر و نصیحتی به کسی داشته باشد، نباید در مقابل چشم دیگران و آشکارا باشد).

ناخواسته نعمت قرار داده شده که اگر انسان به وظیفه خود عمل کند، از آن نعمت بهره مند خواهد شد).

شَيْناً، جُرُّوا إِلَيْنَا كُلَ مَوَدَّةٍ وَ ادْفَعُوا عَنَّا كُلَ قَبِيحٍ . (1)

از حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) روایت شده است: تقوا را پیشۀ خود کنید و زینت ما اهل بیت باشید و ننگ (و باعث سرافکندگی) ما نباشید (با رفتارتان) محبت هارا به سوی ما جلب کنید و زشتی هارا از ما دور کنید.

1- خواندن پنجاه و یک رکعت نماز (واجب و نافله آنها در شبانه روز)، 2- زیارت اربعین (امام حسین (علیه السلام) )، 3- انگشتر به دست راست کردن، 4-پیشانی را (در وقت سجده) به خاک گذاردن، 5- بسم الله الرحمن الرحیم را (در همه نمازها) بلند گفتن.

ص: 221

عسکری فرمود، که ناگهان امام از اتاق دیگر فرمودند: عمه جان وعده خدای متعال نزدیک است.

طولی نکشید لرزه به دامان نرجس افتاد و آثار وضع حمل در او پیدا شد. باز امام صدا زدند: سوره قدر را بر او بخوان. پس شروع کردم سوره إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ را بر نرجس خواندن که دیدم طفل در شکم او هم همراه من می خواند و بر من سلام کرد. من ترسیدم. امام صدا زدند که از قدرت حق تعالی تعجب نکن؛ زیرا که خدوند طفل های ما خانواده را به حکمت گویا می کند و در بزرگی حجت خود قرار می دهد. در این هنگام گویا پرده ای میان من و نرجس حائل شد.

حکیمه می گوید: من کسی را ندیدم. دویدم پیش امام و جریان را گفتم. امام فرمود: برگرد به جای خود که نرجس را خواهی دید. چون برگشتم نرجس را دیدم در حالی که نوری از آن ساطع بود که مرا خیره کرد و حضرت مهدی را دیدم که رو به قبله به سجده افتاده و انگشتان سبابه را به آسمان بلند کرده و می گوید: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ جَدِّي رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَنَّ أَبِي أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) ، پس یک یک امامان را شمرد تا به خودش رسید و فرمود: اللَّهُمَ أَنْجِزْ لِي وَعْدِي وَ أَتْمِمْ لِي أَمْرِي وَ ثَبِّتْ وَطْأَتِي وَ امْلَأِ الْأَرْضَ بِي عَدْلًا وَ قِسْطاً ؛ یعنی خدایا وعده پیروزی که به من دادی را وفا کن و امر امامت مرا تمام کن. انتقام و پیروزی مرا بر دشمنان ثابت کن و پُر کن زمین را به سبب من از عدل و داد و بر بازوی راستش نوشته بود: جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا؛ یعنی حق آمد و باطل نابود شد. به درستی که باطل نابودشدنی است.

حکیمه می گوید: چون این مولود سعادتمند را نزد پدرشان امام عسکری بردم، امام با

ص: 223

ایشان سخن گفت و حضرت مهدی پس از استعاذه گفت: بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَنِ ٱلرَّحِيمِ وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ وَ نُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ. (1)

طبق احادیث معتبر این آیه در شان آن حضرت و آباء بزرگوارشان نازل شده است. (ترجمه): و اراده کرده ایم که منت گذاریم بر کسانی که روی زمین (بر اثر ستم ستمکاران) ضعیف واقع شده اند و آنها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم و به آنها تمکّن و استیلای روی زمین بخشیم و نشان دهیم به فرعون و هامان و لشگریانشان از طرف آن امامان آنچه را که از آن می ترسیدند. (2)

•مکان ولادت: شهر سامرا.

•شروع امامت: پنج ساله بودند که پدر بزرگوارشان امام عسکری (علیه السلام) به شهادت رسیدند و امامت ایشان که مصادف با سال 260 هجری بود، شروع شد.

حجرالاسود را به جایگاه اولیه خود برگردانند. چون بر اساس روایات صحیح حجرالاسود را غیر از معصوم نمی تواند نصب کند همانگونه که قبل از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سیل خانه خدا را خراب کرد و به وسیله پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نصب شد و در زمان حجّاج کعبه بر سر عبدالله بن زبیر خراب شد و توسط امام زین العابدین نصب گردید.

ابن قولویه می گوید: تصمیم گرفتم هم زمان با نصب حجرالاسود من هم برای زیارت خانه خدا بروم؛ چون غیر از معصوم یعنی حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کس دیگری قدرت بر نصب حجرالاسود را ندارد. می خواستم ضمن انجام حجّ، امام خود را هم زیارت کنم، ولی چون به شهر بغداد رسیدم سخت بیمار شدم و توان حرکت نداشتم؛ لذا نایبی گرفتم و نامه ای به او دادم و جریان نصب حجر توسط امام زمان را به او گفتم و در نامه سؤال کردم که آیا من از این بیماری شفا پیدا می کنم یا خیر و چند سال از عمر من باقیست؟ و به او سفارش کردم به هر وسیله ممکن این نامه را به کسی می رسانی که حجرالاسود را نصب می کند و جواب نامه را بگیر و بیاور.

نایب می گوید: روزی که قرار بود حجر نصب شود خودم را رساندم کنار کعبه و در جای بلندی قرار گرفتم. با دادن مبلغی پول به خادمان کعبه از آنها خواستم تا مرا در کارم یاری دهند. زمانی که خواستند حجر را در جای خود نصب کنند، هر کس برای نصب آن اقدام می کرد حجر می لرزید و قرار نمی گرفت تا این که جوان خوشرو و خوش موی و گندم گونی ظاهر شد و آمد حجر را از دست دیگران گرفت ودر جای خود قرار داد و محکم و استوار در جای خود قرار گرفت.

مردم صدا به خروش و خوشحالی بلند کردند و آن جوان به طرف بیرون مسجد حرکت کرد، من هم به دنبال ایشان با سرعت تمام حرکت کردم و مردم را کنار می زدم و به دنبال

ص: 225

ایشان دویدم؛ ولی ایشان با کمال اطمینان و آرامش حرکت می کرد تا از میان مردم بیرون رفتیم و به جایی رسیدیم که غیر از من و ایشان کس دیگری نبود. آن بزرگوار ایستاد و رو به من کرد و فرمود: نامه را بده. قبل از آن که من چیزی گفته باشم. نامه را به دست ایشان دادم بدون آن که نامه را باز کند و بخواند فرمود: به او بگو ترس نداشته باش، از این بیماری شفا پیدا خواهی کرد و سی سال دیگر عمر داری و چنان ترس و عظمتی از ایشان بر من وارد شده بود که نتوانستم حرفی یا حرکتی از خود نشان دهم و از ایشان جدا شدم.

در برگشت وقتی این خبر را به ابن قولویه دادم، آرامش و اطمینان پیدا کرد و تا سی سال بعد یعنی سال 367 زنده بود؛ ولی در این سال اندک بیماری پیدا کرد و به مجرد بیمار شدن نسبت به وصیت و کفن و دفن و لوازم مرگ خود اقدام کرد. به او گفتند: چرا برای این بیماری اندک این طور مضطربی. گفت: مولای من به من خبر داده که در این سال از دنیا خواهم رفت و با همین بیماری هم به دار بقاء و منازل رفیع بهشت انتقال پیدا کرد. (1)

اتاق خود قرار گرفت، ناگهان صدای درب بلند شد. با آن که همیشه خدمتکار برای باز کردن درب می رفت، ولی این بار خود سیّد مضطربانه به جای خدمتکار پشت درب رفت.

مرد جلیل القدری که با هیئت اعراب بود وارد خانه شد و در اتاق مخصوص سید رفت. سید هم با کمال ادب و تواضع مقابل او نشست. حدود دو ساعتی با هم خلوت کردند و مکالمه داشتند. زمانی که آن بزرگوار خواست از خانه خارج شود، سید با عجله حرکت کرده، دست آن آقا را بوسید و تا درب خانه بدرقه کرد و او را بر شتری که درب خانه بود، سوار کرد.

مهمان رفت و سید با رنگ پریده وارد خانه شد. حواله ای در دست داشت که به من داد و فرمود: نزد دکان صرافی که نزدیک کوه صفا است ببر و هرچه داد بگیر و بیاور. من حواله را نزد صاحب دکان بردم. او به مجردی که حواله را دید گرفت، بوسید و به چشم گذاشت و گفت: چند نفر حمال برای بردن پول هاکه آن زمان سکه ای بود، حاضر کن.

من چهار نفر حمال بردم و مرد صراف به اندازه ای که قدرت حمل کردن داشتند پول در کیسه ریخت و آن حمال هابه دوش کشیده و به منزل بردیم. خدمتگذار می گوید: این واقعه عجیب فکر مرا مشغول کرده بود و چگونگی آن برای من مجهول بود تا این که یک روز تصمیم گرفتم نزد آن صراف بروم و جریان را سؤال کنم و صاحب حواله را بشناسم؛ ولی چون به صفا رسیدم هرچه نگاه کردم مغازه صرافی ندیدم. از شخصی سؤال کردم مغازه صرافی کجا است؟ در جواب گفت: ما تا به حال اینجا مغازه صرافی ندیده ایم؛ لذا متوجه شدم این یکی از اسرار الهی است و از عنایات و توجهات حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. (1)

ص: 227

به من فرمود: مقداری صبر کن تا من برگردم و سوار بر اسب خود شد و از نظر من غایب گردید. طولی نکشید که مراجعه کرد در حالی که سر بریده آن مردی که به من ضربه زده بود را در دست داشت و اسب او و اثاثیه مرا با خود آورده بود. فرمود این سرِ بریده، سر دشمن تو است، چون تو ما را یاری کردی ما هم تو را یاری نمودیم.

وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ، یقیناً خدای متعال کسی که اورا یاری کند، یاریش می نماید، وقتی این جریان را دیدم خوشحال شدم و عرض کردم ای مولای من شما کیستی؟ فرمود: من (م ح م د) ابن الحسن صاحب الزمان هستم. سپس فرمودند: اگر راجع به این زخم از تو پرسیدند بگو آن را در جنگ صفین به سرم زده اند. این جمله را فرمودند و از نظر غایب شدند. (1)

(توضیح: براساس مدارک دینی انسانی که از نظر ایده و عقیده اعتقاد به مکتبی و طرفدار گروهی باشد در ردیف آن گروه خواهد بود. «اَلْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ» انسان در ردیف و با کسی است که او را دوست می دارد و با او محشور می شود. بی جهت نیست که خطاب به اولیاء دین و شهداء می گویند: يَا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزًا عَظِيماً؛ ای کاش من هم در کنار آنان و با آنها بودم تا به رستگاری بزرگ می رسیدم. این مطلب در حدّ نیّت و آرزو است تا چه رسد آن که به مرحله عمل و مبارزه خارجی نظیر جریان ذکر شده هم برسد، مولّف).

مسائل مردم، خدمت امام بیان می شد و بعضاً خدمت امام مشرف می شدند. چهار نفر نائب خاص که از بزرگان شیعه و مورد اعتماد بودند به ترتیب عبارتند از: 1- عثمان بن سعید؛ 2- محمّد بن عثمان؛ 3- حسین بن روح؛ 4- علیّ بن محمّد سمُريّ. (1)

خداوند او را برای کاری به زمین بفرستد، ابتدا وارد می شود بر امام و آن کار را خدمت امام عرضه می دارد (1) (در واقع امام بایستی امضاء کند) لذا بایستی مسلمین و شیعیان حضرت حجت را که فعلاً امام صاحب اختیار روی زمین هستند در گرفتاری هاو حتی در غیرگرفتاری هاپناهگاه و امید خود قرار دهند.

یکی از راه های استغاثه به امام را که مرحوم طبرسی از علیّ بن بابویه نقل کرده و محدّث قمّی هم در مفاتیح الجنان آورده (2) این است که یکی از مشایخ، مبتلا به گرفتاری و غصه بزرگی می شود که نمی توانسته حتّی برای کسی بیان کند تا این که در عالم رویا شخص خوش چهره و زیبائی را می بیند که به او می گوید: برای رفع گرفتاریت توجه به خداوند متعال پیدا کن و استغاثه کن به حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که او نیکو معین و فریادرسی است.

آنگاه دست او را گرفت و گفت زیارت و سلام بده به حضرت مهدی و از او بخواه شفیع تو شود نزد خداوند متعال برای رفع گرفتاریت و پس از تحصیل طهارت دو رکعت نماز کن و زیر آسمان، رو به قبله بایست و بگو: «سَلامُ اللهِ الْكامِلُ التّامُّ»، تا آخر گفت: پس بیدار شدم و آنچه را آموخته بودم نوشتم و طبق دستور به جا آوردم بعد از نماز صبح همان روز هنوز آفتاب طلوع نکرده بود که فرج برای من رسید و مشکلم حل شد و تا آخر عمر دیگر گرفتار نشدم. (3)

اما مصائب امام در مظلومیت اجداد طاهرینش به بخشی از مظلومیت حضرت سیدالشهداء و گفتار حضرت صاحب الزمان در این خصوص اشاره می کنیم.

ص: 232

در بخشی از زیارت ناحیه مقدسه منسوب به امام زمان می خوانیم: فَلَئِنْ أَخَّرَتَنِي الدُّهُورُ وَ عَاقَنِي عَنْ نُصْرَتِكَ الْمَقْدُورُ لاَ بکیَنَّکَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ لَأَبْكِيَنَّ عَلَيْكَ بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً.

اگر زمانه مرا تاخیر انداخت و مقدرات مرا از یاری تو جلوگیری کرد، صبح و شب به یاد مصائب تو گریه می کنم و به جای اشک، خون می گریم.

فَلَمَّا رَأَيْنَ النِّسَاءُ جَوَادَكَ مَخْزِيّاً، وَ نَظَرْنَ سَرْجَكَ عَلَيْهِ مَلْوِيّاً، بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ، نَاشِرَاتِ الشُّعُورِ عَلَى الْخُدُودِ لَاطِمَاتِ، سَافِرَاتِ الوُجوه بِالْعَوِيلِ دَاعِيَاتٍ، وَ بَعْدَ الْعِزِّ مُذَلَّلَاتٍ، وَ إِلَى مَصْرَعِكَ مُبَادِرَاتٍ، وَالشِّمْرُ جَالِسٌ عَلَى صَدْرِكَ، مُولِغٌ سَيْفَهُ عَلَى نَحْرِكَ . (1)

(یا جدا چگونه یاد کنم از) زمانی که زن های حرم، اسب تو را شرمنده و سر بزیر دیدند، درحالی که زینش واژگون شده، از خیمه هابیرون آمدند، موهای خود را پریشان کرده و سیلی به صورت خود می زدند و با صورت آشکار شده فریاد و فغانشان بلند بود، چرا که عزت خود را از دست داده بودند و به سوی قتلگاه شتافتند و دیدند شمر بر سینه ات نشسته و شمشیر بر گلویت گذارده است.

سلام های منسوب به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در مصائب جدّشان

أَلسَّلامُ عَلَى الْمُغَسَّلِ بِدَمِ الْجِراحِ.

سلام بر کسی که با خون زخم هایش غسل داده شد.

أَلسَّلامُ عَلَى الْمَقْطُوعِ الْوَتینِ.

سلام بر کسی که رگ های قلبش را (با تیر)بریدند.

ص: 233

أَلسَّلامُ عَلَى الشَّیْبِ الْخَضیبِ.

سلام بر کسی که محاسنش به خون خضاب شد

أَلسَّلامُ عَلَى الْخَدِّ التَّریبِ.

سلام بر چهره بر خاک نهاده

أَلسَّلامُ عَلَى الْبَدَنِ السَّلیبِ.

سلام بر آن بدن برهنه (که لباس هایش را به غارت بردند)

أَلسَّلامُ عَلَى الثَّغْرِ الْمَقْرُوعِ بِالْقَضیبِ.

سلام بر دندانی که با چوب (خیزران)کوبیده شد.

أَلسَّلامُ عَلَى الرَّأْسِ الْمَرْفُوعِ . (1)

سلام بر سری که بالای نیزه رفت.

أَلسَّلامُ عَلَی النِّسْوَة الْبارِزاتِ (2)

سلام بر بانوانی که اسیر شدند.

چه شود به چهره زرد ما نظری برای خدا کنی *** که اگر کنی، همه درد ما به یکی نظاره دوا کنی

تو شهی و کشور جان تو را، تو مهمی و جان جهان تو را *** ز ره کرم چه زیان تو را، که نظر به حال گدا کنی

**********

ص: 234

کی شود مهدی بیاید یا حسین *** کربلا را او گشاید یا حسین

کی شود گیرد ز دشمن انتقام *** شعر پیروزی سراید یا حسین

کی شود آن روضه خوانِ خون جگر *** سوز این دل را فزاید یا حسین

کی شود خورشید عشق فاطمه *** از پس پرده در آید یا حسین

یا حسین یا حسین یا حسین

یا حسین یا حسین یا حسین

**********

ای ولی عصر و امام زمان *** ای سبب خلقت کون و مکان

ای به ولای تو، تولّای ما است *** مهر تو آئینه دل های ما است

تا تو زما روی نهان کرده ای *** خون به دل پیر و جوان کرده ای

گر نظر از سوی عنایت کنی *** جمله مهمات کفایت کنی

دیده خلقی همه در انتظار *** کز پس این پرده شوی آشکار

ص: 235

ما که نداریم به غیر از تو کس *** ای شه خوبان تو به فریاد رس

گر نظر از سوی عنایت کنی *** جمله مهمات کفایت کنی

**********

هر شب به دل غم زده غوغای تو دارم *** نقشی به دل از قامت رعنای تو دارم

غائب ز نظر باشی و در قلب هویدا *** از دیده دل، دیده به بالای تو دارم

نادیده مجسم شده ای در بر چشمم *** آنسان که نظر بر رخ زیبای تو دارم

مپسند که نادیده جمال تو بمیرم *** این مسئلت از درگه والای تو دارم

از قبر و قیامت نبود بیم و هراسم *** زیرا که به دل مهر و تولای تو دارم

امضای قبولی زنی بر دفتر عاشق *** فخرم به جهانست که امضای تو دارم

**********

آمدند و گفتند برخیز که حضرت بقیه الله امام مهدی تو را می خواهد. من برخاستم که آماده شوم به خدمت ایشان برسم. خواستم لباس های خود را بپوشم در تاریکی شب اشتباهاً لباس دیگری را برداشته بودم که همان گروه صدا زدند آن لباس تو نیست به تن مکن. من لباس خودم را برداشتم و پوشیدم. باز دنبال کلید درب منزل می گشتم که همان گروه به من گفتند درب باز است احتیاج به کلید نیست.

آمدم به درب خانه سلام کردم به من جواب دادند و خوش آمد گفتند و مرا آوردند همان جایی که الآن مسجد جمکران است. نگاه کردم بیابانی را دیدم که در آن تختی گذارده شده و جوانی تقریبا سی ساله روی آن تکیه زده و پیرمردی در خدمتش بود و کتابی را برای آن جوان قرائت می کرد و اطراف آن تخت بیش از شصت نفر بودند، بعضی با لباس های سفید و بعضی با لباس های سبز که مشغول عبادت و نماز بودند.

آن پیرمرد که حضرت خضر بود مرا در خدمت آن جوان نشاندو آن جوان که حضرت بقیه الله بودند من را با نام صدا زدند و فرمودند: میروی پیش «حسن بن مسلم» و می گویی چند سالست که در این زمین زراعت می کنی، بعد از این اجازه نداری در این زمین زراعت کنی و درآمدهای این زمین را بایستی تحویل دهی تا روی آن مسجدی بنا شود (زیرا) این زمین شریفی است که خداوند آن را بر زمین های دیگر برگزیده و تو آن را ضمیمه زمین خود کرده ای و به خاطر این کار خداوند متعال تو را تنبیه کرده و دو پسر جوان تو را گرفته و اگر از این کار دست نکشی به عذابی مبتلا خواهی شد که تصور آن را نداشتی.

گفتم ای سید و مولای من باید نشانه ای داشته باشم تا حرف مرا قبول کند و تکذیب نکند. فرمود: ما برای تو نشانه قرار خواهیم داد. سفارش ما را برسان و نزد سیدابوالحسن برو تا با تو بیاید و آن مرد را احضار کند و منافع سال های گذشته را از او بگیرد برای بنای مسجد و بقیه

ص: 237

مخارج مسجد را از (رهق که در اردهال است) و مُلک ما است بدهند و مسجد را تمام کنند و نصف رهق را وقف این مسجد کردیم تا هر سال از درآمد آن تعمیرات و مخارج مسجد را تامین کنند و به مردم بگو به این مسجد متوجه و رغبت زیاد داشته باشند و آن را عزیز دارند.

از خدمت ایشان مرخص شدم و به خانه رفتم و تا صبح در فکر بودم. صبح بعد از نماز پیش علی منذر رفته و جریان را گفتم و به اتفاق رفتیم جایی که دیشب رفته بودم یعنی مسجد فعلی و نشانه هایی از امام زمان یعنی چند عدد میخ و زنجیر (ظاهراً علامت بوده) در آنجا دیدیم. سپس به اتفاق رفتیم پیش سید ابوالحسن الرضا. به درب خانه که رسیدیم دیدیم خدمت کاران منتظر ما بودند از من پرسیدند تو اهل جمکرانی، گفتم: بله. گفتند: سیدابوالحسن از سحرگاه منتظر شما است. ما را نزد او بردند. سلام کردیم او ما را احترام کرد و گفت من دیشب خواب دیدم که به من گفتند: شخصی به نام حسن بن مثله پیش تو می آید حرف او را قبول کن و او مورد اعتماد ما است حرف او حرف ما است. من جریان را مشروحاً برای او بیان کردم و به اتفاق حرکت کردیم به طرف جمکران. در نزدیک ده جمکران برخود کردیم به جعفر چوپان با گله گوسفندانش که در عقب گله، بزی حرکت می کرد که همه نشانه هایی که امام فرموده بودند را دارا بود. ان را گرفتم تا خریداری کنم. جعفر چوپان قسم خورد که من تا به حال این بز را ندیده بودم و امروز هرچه خواستم او را بگیرم نتوانستم ولی نزد شما آمد و او را گرفتید. من بز را به محل فعلی بردم و ذبح کردم و همان گونه که فرموده بودند گوشت آن را به هر مریضی که دادم شفا پیدا کرد.

سیّد ابو الحسن الرضا دستور داد که حسن مسلم را برای اجرای ماموریت حاضر کنند، وقتی حاضر شد جریان زمین و منافع آن برایش توضیح داده شد واو هم قبول کرد که زمین و منافعش را تحویل دهد و پس از تحویل گرفتن زمین شروع به ساختن مسجد کردیم تا به سقف رسید و سقفش را با چوب پوشاندیم و سیدابوالحسن ان میخ هاو زنجیرهایی که در زمین بود را در صندوق نگهداری می کرد و به وسیله آنها بیماران شفا پیدا می کردند، ولی بعد از وفاتش مفقود شد. (1)

ص: 239

حال شما احاطه دارد و هیچ یک از اخبار شما بر ما پوشیده نیست.

ص: 244

ص: 246

فرمود: «عَلَی الدُّنیا بَعْدَكَ العَفاءُ».

2. وقتی کشته شدم، بدنم را دفن کنید.

3. کسی را نزد امام حسین (علیه السلام) بفرستید تا از سفر به کوفه منصرف شود، زیرا من، برای او نوشته بودم، مردم کوفه با او هستند. گمان می کنم او در راه است و به طرف کوفه می آید که به این بند از وصیتنامه عمل نکردند.

بنا بر روایتی حضرت مسلم که سخت مجروح بود، بسیار تشنه شد. قبل از شهادت فرمود: شربت آبی به من بدهید. ظرف آبی آوردند و به آن حضرت دادند، اما همین که خواست از آن آب بنوشد، آب خون آلود شد. آب را ریخت، ظرف دیگری آوردند. باز خواست از آن آب بنوشد، از دهان و لب های زخمی اش آب خون آلود شد و نیاشامید. بار سوم ظرف آبی آوردند، خواست بیاشامد، دندان های پیشین آن حضرت، میان ظرف ریخت. فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ لَوْ كَانَ لِي مِنَ الرِّزْقِ الْمَقْسُومِ شَرِبْتُهُ»: (1) حمد و سپاس خدا را اگر این آب روزی من بود، آن را نوشیده بودم.

عجب غمی است به عالم شهادت مسلم *** مباد حالت کس همچو حالت مسلم

خدا به داد دل آن غریب بیکس رَس *** که کس نکرد در آن شهر، نصرت مسلم

چه گویم آه، که کردش به بامِ قصر شهید *** طپان به خاک، تن چاک و رایت مسلم

چه گویم آه نبودش حنوط و غسل و کفن *** نکرد ناله کسی، در مصیبت مسلم

**********

در بعضی از مقاتل آمده: «و اَمَرَ اِبنُ زیاد بِسَحْبِ مُسْلِم و هٰانی بِالحِبالِ مِن اَرجِلِهِما فی الاَسواق»: (1) ابن زیاد دستور داد پاهای حضرت مسلم و هانی را به طنابی بستند و در بازار کشاندند.

صاحب خود (همسر حارث) آورد، وقتی وی، کودکان مسلم را دید، به آن ها علاقه¬مند شد و اظهار محبت کرد و گفت: عزیزانم! شما کیستید.

گفتند: ما فرزندان مسلم هستیم، وقتی همسر حارث، آن ها را شناخت، برای آن ها آب و غذا آورد و از روی شادی کنیزش را در آغوش گرفت و گفت: به شوهرم اطلاع نده، زیرا می دانست که شوهرش یک فرد فاسق و ظالم در حق اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) است.

از سوی دیگر به ابن زیاد خبر دادند که مشکور (زندانبان)، طفلان مسلم را آزاد کرده، دستور داد پانصد تازیانه به او بزنند و در حالی که با خدا مناجات می کرد، زیر ضربات شلاق از دنیا رفت و جان داد.

محمد و ابراهیم غذا خوردند، آب آشامیدند و استراحت کردند. نیمه های شب حارث بن عروه وارد منزل شد، در حالی که بسیار خسته و خشمگین بود، همسرش علت را پرسید، گفت: کنار قصر ابن زیاد بودم شنیدم، کسی اعلام می کند که مشکور زندانبان، طفلان مسلم را آزاد کرده، هر کس آن ها را پیدا کند و نزد امیر بیاورد جایزه دریافت می کند و نیازهای همیشگی او تامین می شود. از آن هنگام تا به حال سوار بر اسب شدم و همه راه ها را جستجو کردم، به صورتی که شکم اسبم از خستگی ترکید و به زمین افتادم و از راه دور پیاده به خانه آمدم و از شدت تشنگی هلاک شدم.

همسر حارث که دوست دار اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، گفت: ای مرد! از خدا بترس و از پیامبر او، حضرت محمد شرم کن روزی که او دشمن تو شود.

حارث گفت: ساکت باش، اگر آن ها را پیدا کنم، امیر به من جایزه فراوان طلا و نقره خواهد داد، برخیز برایم غذا و آب بیاور.

زن برخاست، غذا و آب آورد. حارث خورد و به بستر رفت و خوابید.

ص: 253

ابراهیم و محمد در اتاق دیگر در حال استراحت کردن بودند، ناگاه محمد، برادر بزرگ تر بیدار شد و به ابراهیم، برادر کوچک تر خود گفت: برخیز تا خوابی که دیدم، برایت تعریف کنم. گمانم این است که به زودی کشته می شویم؛ در خواب دیدم پیامبر و حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) یک جا جمع بودند، پدر ما، مسلم هم همان جا حضور داشت، رسول خدا به ما نگریست و گریه کرد، آن گاه به پدرمان مسلم نگریست و فرمود: چطور دلت آمد که کودکان خود را میان دشمنان گذاشتی؟

(مسلم عرض کرد: فردا آن ها نزد ما می آیند)

ابراهیم گفت: من هم همین خواب را دیدم. آنگاه آن دو، در حالی که دست در گردن یکدیگر انداخته بودند، همدیگر را می بوییدند.

حارث صدای گفتگوی آن ها را شنید، از بستر برخاست و به جستجو پرداخت تا اینکه کنار محمد و ابراهیم رسید. دید آن ها دست به گردن هم انداخته اند. گفت: شما کیستید؟ و اینجا چه می کنید؟

گفتند: «نَحنُ اَضْیافُکَ و مِن عِترَةِ نَبیِّکَ وَ ابَني مُسلِم بنَ عَقِیل»: ما میهمان تو و از خانواده پیامبر تو دو فرزند مسلم بن عقیل هستیم.

حارث گفت: من خود و اسبم را هلاک کردم تا شما را پیدا کنم و شما در خانه ی من هستید، سخت آن ها را کتک زد و شانه های آن ها را به یکدیگر بست و آن ها را در گوشه اتاق انداخت.

همسر حارث آمد، در حالی که دست و پای حارث را می بوسید و به او التماس می کرد که این ها کوچک و یتیم و میهمان ما و از بستگان پیامبر تو هستند. به آن ها آسیبی نرسان.

ولی آن بی رحم ستمگر اعتنایی نمی کرد تا صبح شد.

ص: 254

صبح، حارث به همراه غلام و پسرش این دو یتیم را برداشت و با اسلحه کنار آب فرات آمد در حالی که همسرش گریه می کرد و همراه آن ها می دوید. حارث به غلامش گفت: گردن این دو کودک را بزن. به نقل شیخ صدوق در کتاب امالی، وقتی حارث به غلام چنین گفت، کودکان، خود را به او معرفی کردند و گفتند: ما از اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تو هستیم. غلام وقتی آن ها را شناخت، خود را روی پاهای آن ها انداخت و بوسید و شمشیر را انداخت و به آب زد و فرار کرد. حارث، شمشیر را به پسرش داد، پسر نیز وقتی آن ها را شناخت، مانند غلام، پای آن ها را بوسید و به آب زد و رفت.

حارث گفت: باید خودم آن ها را بکشم. شمشیر را برداشت و کنار آن ها آمد. کودکان با چشم گریان گفتند: ما را ببر بازار و به غلامی بفروش و از پول ما استفاده کن. کاری نکن که در قیامت، پیامبر دشمن تو باشد.

اما این بی رحم سنگدل گفت: نه حتماَ باید شما را بکشم و سرهای شما را نزد ابن زیاد ببرم و دو هزار درهم جایزه بگیرم (با آن که ابن زیاد دستور نداده بود، هر کس آن ها را پیدا کند، بکشد و می توانست آن ها را زنده نزد ابن زیاد ببرد). کودکان گفتند: به کودکی ما رحم کن. حارث گفت: خداوند هیچ رحمی در دل من قرار نداده.

کودکان گفتند: پس اجازه بده چند رکعت نماز بخوانیم. حارث اجازه داد، کودکان چهار رکعت نماز خواندند و بعد از نماز دست ها را در آسمان بلند کردند و گفتند: «یَا حَیُّ یَا حَکِیمُ یَا أَحْکَمَ الْحَاکِمِینُ اُحْكُمْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ بِالْحَقِّ»: ای خداوند زنده و حکیم ای حاکم ترین حاکمان خودت بین ما و او (حارث) به حق حکم کن.

حارث به طرف برادر بزرگ تر محمّد رفت و سر از پیکرش جدا کرد. برادر کوچک تر خود را به خون برادر آغشته کرد و گفت: می خواهم با این حالت پیامبر را ملاقات کنم.

ص: 255

سپس حارث سر از بدن برادر کوچک تر هم جدا کرد و سرها را در ظرفی پیچید و نزد ابن زیاد آورد. وقتی ابن زیاد چشمش به سرها افتاد، سه بار از جا بلند شد و نشست و گفت: جریان چیست؟ حارث موضوع را شرح داد.

ابن زیاد با آن که مرد ستمگری بود، منقلب شد. دستور داد: حارث را ببرید به همان مکانی که کودکان را با آن کیفیت شهید کرده و سر از بدنش جدا کنید و نزد من بیاورید، مأمور چنین کرد و سر او را بر نیزه کردند و مردم به طرف سر او سنگ می زدند و می گفتند: این قاتل ذریّه رسول خدا است. (1)

دلیرترین مرد کوفه کیست؟ تو را معرفی می کردم. این چه حالتی است که در تو می بینم؟

حرّ گفت: به خدا سوگند! من خود را بین بهشت و جهنم می نگرم، سپس گفت: به خدا قسم هیچ چیز را بر بهشت مقدم نمی کنم، اگرچه پاره پاره شوم و مرا بسوزانند، این را گفت و با اسب خود، سریعاَ به طرف امام حسین رفت.

وقتی خدمت امام (علیه السلام) رسید، با زبان عذرخواهی عرض کرد: فدایت گردم ای پسر رسول خدا! من همان کسی هستم که از بازگشت تو جلوگیری کردم، همراه تو آمدم و در این بیابان (کربلا) تو را نگه داشتم. من فکر نمی کردم با تو این گونه رفتار کنند، حال که چنین می بینم، از رفتار خود پشیمان و ناراحتم و به سوی خدا توبه می کنم، «اَفَتَری لِی مِن ذلکَ تُوبة؟»: آیا توبه من پذیرفته است؟

امام (علیه السلام) فرمود: آری خداوند توبه تو را می پذیرد از اسب پیاده شو.

حرّ عرض کرد (اگر اجازه بفرمایید) می خواهم هم اکنون به جنگ با دشمن بروم، امام اجازه فرمود و در حقّ او دعا کرد. (1)

بنا بر روایتی، حرّ به امام (علیه السلام) عرض کرد: ای پسر رسول خدا! من نخستین کسی بودم که سر راه شما را گرفتم، اینک می خواهم نخستین فردی باشم که در راه شما کشته می شود تا شاید در قیامت، با جدّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مصافحه کنم (و رو سفید باشم).

رفت و با چشم گریان و ناله کنان گفت: سلام بر شما ای دودمان نبوت! منم آن کسی که سر راه شما را گرفتم و دل های شما را شکستم، اکنون از کرده خود پشیمانم و به شما پناه آورده و تقاضای عفو و بخشش دارم، مرا ببخشید و نزد فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از من شکایت نکنید.

سخنان جانسوز حرّ آن چنان بانوان را منقلب کرد که صدای شیون و ناله از آن ها بلند شد، در این حالت حرّ از اسب پیاده شد و به سر و صورت خود می زد و خاک بر سر می ریخت و می گفت: ای کاش دستم ناتوان و زبانم لال بود! ای کاش جلو شما را نگرفته بودم! تا آنکه بعضی از اهل حرم حرّ را دلداری و برایش دعا کردند که موجب آرامش او گردید. (1)

بغداد را فتح کرد، به کربلا آمد و به نزدیک قبر حرّ رفت، دستور داد قبر او را بشکافند، وقتی شکافتند دیدند جسد مبارک حرّ، مانند شخصی است که دستمالی بر سر بسته و در حال خواب است، خواست آن دستمال را باز کند، چون دستمال را گشود، خون از سر مبارک حرّ جاری شد، هر چه تلاش کردند با دستمال دیگری خون را قطع کنند، ممکن نشد از این حادثه، عظمت و مقام حرّ برای شاه اسماعیل روشن شد و دستور داد، بر مزار او بنایی سر پا کنند و برای او خادم و مسئول نگهداری تعیین کرد. (1)

و بنا بر نقل دیگری، زمانی که بدن آغشته به خون حرّ روی زمین قرار گرفت، امام حسین (علیه السلام) در میدان جنگ به بالین سر حرّ آمدند و کلمات فوق را فرمودند. (2)

آبرو می رود ای ابر خطاپوش ببار *** که در این بحر کرم غرق گناه آمده ایم

**********

امام (علیه السلام) متوجه تشنگی من و اسبم شد، فرمود: شتر آب کش را بخوابان و آب بیاشام که من خودم و اسبم را سیراب کردم. (1)

می خواهی؟ حرّ گفت: اگر از عرب غیر تو، نام مادر مرا، این گونه به زبان جاری می کرد، من هم نام مادرش را می بردم، امّا سوگند به خدا نمی توانم نام مادر تو را جز به نیکی یاد کنم، سپس حرّ گفت: من قصد جنگ با شما را ندارم، امیدوارم تا دستور از طرف ابن زیاد می رسد بین ما رویدادی رخ ندهد.

دو سپاه به حرکت ادامه دادند تا اینکه نامه ای از طرف ابن زیاد به حرّ رسید، مبنی بر اینکه با رسیدن نامه، حسین (علیه السلام) را در بیابان بی آب و علف بازداشت کن.

زهیر بن قین به امام (علیه السلام) عرض کرد: اگر اجازه بفرمایيد با این گروه بجنگیم، امام (علیه السلام) فرمود: من هرگز آغاز به جنگ نمی کنم.

این را جدم پیامبر به من خبر داده است.

به اصحاب فرمود: فرود آیید، امام (علیه السلام) و یاران فرود آمدند، حرّ و سپاهیانش هم در طرف دیگر امام (علیه السلام) فرود آمدند. (1)

ام کلثوم (سلام الله علیها) نزد برادر آمد و عرض کرد: برادر! این بیابان ترسناک است و ترس عظیمی به من روی آورده است!

امام (علیه السلام) فرمود: خواهرم! هنگام رفتن به جبهه صفیّن در همین مکان با پدرم فرود آمدیم، پدرم ساعتی سرش را روی دامن برادرم، حسن گذارد و خوابید، پس از بیدار شدن گریست. برادرم حسن پرسید: چرا گریه می کنی؟ پدرم فرمود: در خواب دیدم این بیابان دریایی است از خون، و حسین در آن غرق شده و فریادرس می طلبد، اما کسی به فریاد او نمی رسد.

سپس پدرم رو به من کرد و فرمود: هنگامی که چنین حادثه ای رخ داد چه می کنی؟ گفتم: صبر می کنم که جز صبر چاره ای نیست. (2) در این زمان حرّ، نامه ای برای عبیدالله بن زیاد فرستاد و در آن نامه گزارش کرد که حسین در کربلا منزل کرده و تحت نظر ما است، لذا روز سوم محرّم، ابن زیاد، عمر سعد را با چهار هزار سرباز به کربلا فرستاد. (3)

عمر سعد وقتی به کربلا رسید، به چند نفر از لشکریان پیشنهاد کرد که خدمت امام (علیه السلام) برسند و عرض کنند: شما برای چه چیز به اینجا آمده ای و چه می خواهی؟ امّا همگی از کسانی بودند که خودشان نامه به امام (علیه السلام) نوشته بودند! و از ایشان دعوت کرده بودند و خجالت کشیدند، این پیام را ببرند! تا در نهایت قرّه بن قیس پذیرفت این پیام را ببرد،

ص: 263

چون خدمت امام (علیه السلام) رسید و پیام را رساند، امام (علیه السلام) فرمود: مردم شهر شما برای من نامه نوشتند و از من دعوت کردند، اکنون اگر پشیمانید، حاضرم بازگردم.

قرّه جواب امام (علیه السلام) را به عمر سعد رساند، عمر هم نامه ای به ابن زیاد نوشت و پیام خودش و جواب امام (علیه السلام) را برای او نوشت، ابن زیاد نامه عمر را دید، راوی گفت: نزد ابن زیاد بودم که پس از دیدن نامه گفت: هیهات! اکنون که چنگال های ما به او فرو رفته می خواهد رهایی یابد، امّا راه گریزی نیست، و در جواب عمر سعد نوشت: نامه تو را دیدم، اگر او (امام حسین) و همراهانش حاضر به بیعت با یزید شدند، گزارش کن، والسلام. امّا راوی می گوید: ابن سعد، پیشنهاد ابن زیاد را به امام (علیه السلام) ابلاغ نکرد، زیرا می دانست که ایشان هرگز حاضر به بیعت با یزید نمی شود. (1)

از امام حسین (علیه السلام) روایت است که فرمود: امّ سلمه به من خبر داد که جبرئیل خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید درحالی که (من کودک) و نزد امّ سلمه بودم و گریه می کردم، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: پسر مرا رها کن، من او را رها کردم، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مرا در آغوش گرفت و در دامن نشانید، جبرئیل عرض کرد: یا رسول الله! آیا او را دوست داری؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آری، جبرئیل گفت: (اما فرزندت را) امّت تو می کشند! آیا خاک زمینی را که او در آن کشته می شود به شما نشان دهم؟ امام (علیه السلام) فرمود: آری، در این هنگام جبرئیل بال خود را گشود و زمین کربلا را به پیامبر نشان داد، وقتی امام حسین (علیه السلام) به زمین کربلا رسید آن خاک را بویید و گفت: و الله این همان خاکی است که جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خبر داد و من در همین زمین کشته می شوم. (2)

ص: 264

آه از آن ساعت که سبط مصطفی *** گشت وارد بر زمین کربلا

پس به یاران کرد رو سلطان دین *** کای هواداران مقام ما است این

بار بگشائید خوش منزلگهی است *** تا به جنّت زین مکان اندک رهی است

بار بگشائید کین جا را از عذاب *** می شود لب ها کبود از قحط آب

بار بگشائید کین جا از جفا *** امّ لیلا گردد از اکبر جدا

بار بگشائید کاین جا بی درنگ *** بر گلوی اصغرش آید خدنگ

**********

شدند، اهل شام گرد او آمدند و پسر مرجانه و عمر سعد از فراوانی لشکریان و اسبان جنگی خوشحال بودند، در این روز حسین و یارانش را بی کس قرار دادند و یقین داشتند که هیچ یاور و کمک کاری از اهل عراق برای امام (علیه السلام) نخواهد آمد (پدرم فدای آن غریب بی کس).

ابن زیاد به قولی سپاه سی هزار نفری تشکیل داد و گردان به گردان روانه کربلا کرد. (1)

امام حسین (علیه السلام) به حضرت عباس (علیه السلام) فرمود: «بِنَفسِی اَنتَ یَا اَخِی»: جانم فدایت ای برادر، (امام و حجت خدا چه سخن بلندی به برادر می فرماید)، به سوی آنان برو و بگو امشب را مهلت دهید تا ما امشب را به نماز و مناجات با خدا و دعا و استغفار بپردازیم.

«فَهُوَ يَعْلَمُ أَنِّي كُنْتُ قَدْ أُحِبُّ الصَّلَاةَ لَهُ، وَتِلَاوَةَ كِتَابِهِ، وَكَثْرَةَ الدُّعَاءِ وَالِاسْتِغْفَارِ»: (1) خدا می داند که من نماز برای او و تلاوت قرآن و دعای بسیار و استغفار را دوست دارم.

حضرت عباس (علیه السلام) به سوی سپاه آمد و پیام امام (علیه السلام) را رساند، عمر سعد با سپاهیانش در این باره مشورت کرد، بعضی گفتند: مهلت ندهید، اما یکی از سران قوم (عمرو بن حجّاج) گفت: سبحان الله! اگر این ها از کافران هم بودند و چنین درخواستی می کردند، مهلت می دادید (چقدر پست شده اید! این ها از اهل بیت پیامبرند). در پایان، درخواست آن حضرت پذیرفته شد، عمر سعد، شخصی را فرستاد که با صدای بلند اعلام نمود: ما تا فردا به شما مهلت می دهیم اگر تسلیم نشدید شما را رها نخواهیم کرد. (2)

يَا بَنِي أُخْتِي آمِنُونَ»: شما ای فرزندان خواهرم! در امان هستید! آن جوانمردان در پاسخ گفتند: لَعَنَكَ اللَّهُ وَلَعَنَ أَمَانَكَ، أَ تُؤْمِنُنَا وَابْنُ رَسُولِ اللَّهِ لَا أَمَانَ لَهُ؟ (1)

خدا تو و امان تو را لعنت کند. آیا به ما امان می دهی، ولی فرزند پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) امان ندارد!؟ و در روایت دیگر آمده حضرت عباس (آن غیرت الهی) فریاد زد: دو دستت بریده باد! چه بد امانی است این امانی که آوردی، ای دشمن خدا! آیا می گویی ما سرور خود، فرزند فاطمه را رها کنیم و در فرمان لعینان و لعین زادگان درآییم؟ شمر از این سخنان، خشمناک شده و برگشت. (2)

و در تاریخ طبری آمده که عبد الله بن ابی المحل بن حزام (برادرزاده ام البنین که جزء طرفداران بنی امیه بود) نزد ابن زیاد رفت. او برای خواهرزادگان خود درخواست امان نامه کرد، ابن زیاد هم موافقت کرد و امان نامه را نوشت. عبدالله آن امان نامه را توسط غلامش، به نام کرمان، به حضرت عباس (علیه السلام) و برادرانش رسانید، اما آن ها گفتند: سلام ما را به دایی مان برسان و به او بگو ما نیاز به امان شما نداریم، «أَمَانُ اللّهِ خَیرٌ مِنْ أَمَانِ بنِ سُمَیّة»: (3) امان خداوند بهتر از امان پسر زن بدکاره است.

ص: 268

رفتند و تعداد هفتاد و یک تن باقی ماندند. (1) (آری آن ها که لیاقت شهادت در رکاب امام زمان خود را نداشتند، رفتند) در حالی که پدرم، سر به زیر افکنده بود، من به پیشگاه خدا عرض کردم: خدایا! اینان ما را تنها گذاردند و رفتند، خدایا! آن ها را خوار و به فقر و بدبختی دچار کن، امّا جمعی از اصحاب و بستگان که لایق شهادت در رکاب امام زمان خود را داشتند، عرض کردند: برای چه چنین کنیم؟ برای آنکه بعد از تو زندگی کنیم! هرگز خداوند چنین روزی را نیاورد.

حضرت عباس (علیه السلام) نخستین نفر بود که به این مضمون سخنانی بیان کرد:

از میان اصحاب مسلم بن عوسجه به امام عرض کرد: اگر ما دست از یاری شما برداریم چه عذر و جوابی در پیشگاه خداوند برای حق شما داریم؟!

به خدا دست از یاری شما برنمی دارم و نیزه به سینه دشمن می کوبم، و تا شمشیر در دست دارم با آن ها می جنگم، و اگر نه حتّی با سنگ با آن ها مبارزه می کنم، به خدا قسم دست از شما برنمی دارم تا احترام پیامبر را در حق شما رعایت کرده باشم.

اگر هفتاد بار در راه تو مرا بکشند و بسوزانند و زنده شوم تا آخر با تو هستم تا چه رسد که یک جان بیشتر ندارم و شهادت در راه تو را برای خود کرامتی که هرگز پایان ندارد می دانم.

گروهی دیگر از یاران نیز همین گونه سخن گفتند. امام در حقّ همه دعا کرد و به خیمه خود بازگشت. (2)

ص: 270

شاها من ار به عرش رسانم سریر فضل *** مملوک این جنابم و محتاج این درم

گر بر کنم دل از تو و بردارم از تو مهر *** آن مهر بر که افکنم و این دل کجا برم

**********

2. انتقام حضرت مهدی از قاتلین شهدای کربلا

از امام باقر (علیه السلام) روایت است که امام حسین (علیه السلام) در کربلا به اصحاب و یاران خود فرمود: بهشت بر شما بشارت باد، سوگند به خدا! پس از شهادت مدتی می گذرد، سپس ما و شما (و قاتلین زنده می شویم) تا اینکه (حضرت مهدی) قائم ما ظهور می کند و انتقام ما را از ستمگران می گیرد، ما و شما زنجیر و غل و انواع عذاب ها را که بر دشمنان ما وارد می شود مشاهده خواهیم کرد، سپس (حضرت مهدی) سراسر زمین را که مملو از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر می کند. (1)

3. روایت شده که شب عاشورا امام حسین (علیه السلام) مقام و جایگاه یاران خود را در بهشت، به آن ها نشان داد، (البته پس از آنکه آن ها اعلام وفاداری و شهادت در راه اسلام و امام نمودند)، لذا در روز عاشورا، آن ها از شمشیر و نیزه و تیر احساس درد نمی کردند و چون در سطح بالایی از روحیه و شهادت طلبی بودند، برای وصول به مقام شهادت، از یکدیگر سبقت می گرفتند. (2)

ص: 271

مرحبا همّت قومی که چو دلبر گیرند *** بجز از دلبر خود از همه دل بر گیرند

ای خوش آنقوم که در معرکه کرببلا *** سر بدادند که از حق سرو افسر گیرند

همگی تشنه لبان بر لب شط جان دادند *** تا که آب از قدح ساقی کوثر گیرند

پس رسیدند بجائی که سلاطین جهان *** دست بر درگهشان همچو گدایان گیرند

**********

4. مناجات و عبادت خدا

یکی از برنامه های امام حسین (علیه السلام) و اصحاب و یارانش این بود که در شب آخر عمر و شب شهادت، قسمتی از شب را به مناجات و راز و نیاز و قرائت قرآن اختصاص دادند (زیرا امام حسین (علیه السلام) در عصر تاسوعا، از لشکر بنی امیه مهلت خواستند تا شب را به عبادت مشغول شوند).

«وَ لَهُمْ دَوِیٌّ کَدَوِیِّ النَّحْلِ مَا بَیْنَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ وَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ»: آن ها زمزمه ای مانند زمزمه زنبور عسل داشتند بعضی در حال رکوع و بعضی در حال سجود و یا ایستاده و یا نشسته (در حال عبادت بودند).

همین آوای جانسوز که از دل های پاک و عاشق آن ها برخاسته بود، سبب شد تا سی و دو نفر از لشکر فریب خورده دشمن، به حقیقت برسند و به حقانیت امام و یارانش پی ببرند، لذا از لشکر بنی امیه جدا شدند و به سپاه امام حسین (علیه السلام) پیوستند. (1)

ص: 272

5. شب عاشورا امام حسین (علیه السلام) خواب دید

بنا بر روایتی، امام در شب عاشورا، اندکی استراحت کرد، وقتی بیدار شد به حاضران فرمود: در خواب دیدم سگان به من حمله کردند و می خواستند مرا پاره کنند، در میان آن ها سگی دو رنگ بود که از همه حمله اش شدیدتر بود (حضرت این طور خواب را تعبیر کردند)؛ گمان دارم کشنده من شخصی است که پیسی (لکه های صورت و بدن) دارد (1) (بنا بر نقل، شمر چنین بود).

ص: 273

خود حنا بخرد و به حمام برود، حبیب او را دعوت کرد که آماده جهاد و حرکت به سوی کربلا شود، مسلم هم پذیرفت و آمادۀ حرکت شد و به اتفاق حبیب، شبانه از کوفه خارج شدند و خود را به امام رساندند. (1)

از بعضی روایات استفاده می شود که حبیب قبل از ورود امام حسین (علیه السلام) به کربلا، در وسط راه، خود را به امام (علیه السلام) رساند و به یاران ایشان پیوست.

امام حسین (علیه السلام) در بین راه کربلا، با شنیدن خبر شهادت مسلم و بی وفایی کوفیان، به گروهی از یاوران خود دستور داد هر کدام پرچمی را به دوش گیرند. آن ها چنین کردند. یک پرچم باقی ماند، یکی از یاوران گفت: من را به حمل این پرچم سرافراز فرما، امام (علیه السلام) فرمود: صاحب این پرچم خواهد آمد. ناگاه از دور، غباری از زمین بلند شد. امام (علیه السلام) فرمود: صاحب این پرچم، همان است که به سوی ما می آید. وقتی او نزدیک شد، دیدند حبیب بن مظاهر است، حبیب از اسب پیاده شد و در حالی که گریه می کرد، بر امام و اصحاب سلام کرد و جواب شنید و به زبان حال می گفت:

هر چند پیر و خسته دل و ناتوان شدم *** هر گه که یاد روی تو کردم جوان شدم

حضرت زینب (سلام الله علیها) سؤال کرد این شخص کیست؟ به ایشان گفتند: او حبیب بن مظاهر است، فرمود: سلام مرا به او برسانید، وقتی سلام او را رساندند، حبیب از عشق خود به اهل بیت (علیهم السلام) با مشت به صورت و خاک بر سر می ریخت و می گفت: من کیستم که حضرت زینب (سلام الله علیها) به من سلام می رساند. (2)

ص: 275

در خدمت امام حسین (علیه السلام) ، تا آنکه کاروان کربلا حرکت کرد و او هم در رکاب امام حسین (علیه السلام) به کربلا آمد.

روز عاشورا به حضور امام (علیه السلام) آمد و اجازه جهاد گرفت، امام (علیه السلام) به این مضمون فرمود: تو برای راحتی همراه ما آمدی، اینک آزاد هستی تا هر کجا که می خواهی بروی.

او با شنیدن این سخن، چنان پریشان شد که اشکش جاری گشت و به دست و پای امام افتاد و می بوسید و می گفت: آیا من هنگام آسایش نزد شما و بر سر سفره شما باشم، ولی هنگام سختی شما را تنها بگذارم؟، من سه عیب دارم: 1. بوی بدنم بد است؛ 2. از خانواده سطح پائین هستم؛ 3 رنگ پوستم سیاه است؛ آیا می خواهید مرا از خودتان جدا سازید تا بهشت نروم و رنگ پوستم سفید و بوی بدنم معطر و خاندانم والامقام نشوند؟ نه به خدا سوگند! از شما جدا نمی شوم تا خون سیاه من با خون پاکیزه شما مخلوط گردد.

امام حسین (علیه السلام) به او اجازه داد میدان برود، او با قدرت ایمان و شجاعت به جنگ دشمن شتافت و حق اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) را ادا کرد و 25 نفر از لشکر دشمن را کشت، تا آنکه خود شربت شهادت را نوشید.

مقام جون، آن برده سیاه پوست، به جایی رسید که امام حسین (علیه السلام) به بالین او آمد و در حق او چنین دعا کرد: «اللَّهُمَّ بَيِّضْ وَجْهَهُ، وَ طَيِّبْ رِيحَهُ، وَ احْشُرْهُ مَعَ الْأَبْرَارِ، وَ عَرِّفْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»: خدایا! چهره اش را سفید، بوی بدنش را پاکیزه و او را با نیکان محشور گردان، و بین او و محمّد و آلش پیوند و شناخت قرار ده.

پس از دعای امام (علیه السلام) ، چنان بوی خوش و معطری از کنار جنازه آغشته به خونش به مشام می رسید که از بوی مشک و عنبر بهتر بود. (1)

ص: 277

از امام محمد باقر (علیه السلام) از پدرشان امام سجاد (علیه السلام) روایت شده: پس از آنکه بنی اسد، بدن های شهدا را دفن کردند، ده روز گذشت تا پیکر جَون را یافتند پیکری که همچنان بوی خوش از آن می وزید. درود خداوند بر او باد. (1)

نسب باشد لئیم و چهره ام تار *** تنم بی قدر و بویم همچو مردار

اجازت یافت جَونِ با سعادت *** روان شد سوی میدان شهادت

بشیر عشق دادش این بشارت *** که خوش باد آن مقام کامکارت

ص: 278

دشمن حمله می کرد و جماعتی را کشت تا آنکه ظالمی تیری بر گلویش زد که پاره کرد و خون بدنش را فراگرفت و بی طاقت شد، پس صدا زد:«يَا أَبَتَاهْ عَلَيْكَ السَّلَامُ، هَذَا جَدِّي رسولُ الله (صلی الله علیه و آله) يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ عَجِّلِ الْقَدُومَ إلَيْنَا»: ای پدر سلام من بر تو (که این سلام خداحافظی بود) این جدم پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است که به تو سلام می رساند و می فرماید: به سوی ما بشتاب. «قَد سَقانی بِکَأْسِهِ الْأَوْفى شَرْبَةً لا تَظْمَأُ بَعْدَها أَبَداً»: مرا از جام خود سیراب کرد که هرگز بعد از آن تشنه نخواهم شد. (1)

در روایت دیگر آمده که مرّة بن منقذ، بر سر مقدس آن حضرت ضربتی وارد کرد که آن حضرت نتوانست بر مرکب بنشیند، خم شد سر مبارک روی یال اسب گذارد، اسب وحشت زده به سوی لشکر دشمن روانه شد، دشمن از فرصت استفاده کرد «فَقَطَّعوهُ بِسُیوفِهِمْ اِرْباً اِرْباً »: دشمنان با شمشیرهای خود، بدن مبارک حضرت علی اکبر (علیه السلام) را پاره پاره کردند و اینجا بود که صدا بلند کرد: «یا أَبَتاهُ السَّلامُ عَلَیْکَ، هذا جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ قَدْ سَقانِی بِکَأْسِهِ الْأَوْفىٰ» و پس از این به شهادت رسید. (2)

امام حسین (علیه السلام) با شتاب به بالین جوانش آمد و فرمود: «قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوکَ، يا بُنَيَّ ما أجرَأَهُم عَلَى الرَّحمنِ وعَلَى انتِهاكِ حُرمَةِ الرَّسولِ»: خدا بکشد آن مردمی که تو را کشتند، پسرم این مردم چقدر بر خدا و پاره کردن حرمت پیامبر گستاخ شده اند. اشک از دیدگان امام (علیه السلام) سرازیر شد و فرمود: «عَلَى الدُّنيا بَعدَكَ العَفا»: بعد از تو خاک بر سر دنیا، آنگاه امام (علیه السلام) ، پیکر عزیزش را در آغوش گرفت و فرمود: «یا بُنَیَّ لَقَدِ

ص: 280

اسْتَرَحْتَ مِن هَمِّ الدُّنیَا وَ غَمِّهَا، وَ بَقِیَ أَبُوکَ فَریداً وحیداً»: پسرم! تو از اندوه و غم دنیا راحت شدی اما پدرت غریب و تنها باقی ماند. (1)

سپس امام حسین (علیه السلام) جوانان بنی هاشم را صدا زد و از آن ها کمک خواست و فرمود: «تَعالَوا اِحْمِلُوا أَخَاكُمْ فَحَمَلُوهُ حَتَّى وَضَعُوهُ بَيْنَ يَدَيِ الْفُسْطَاطِ الَّذِي كَانُوا يُقَاتِلُونَ أَمَامَه»: (جوانان بنی هاشم) بیایید و برادرتان را (به سوی خیمه ها) ببرید، جوانان آمدند و جنازه علی اکبر را برداشتند و جلوی خیمه ها بر زمین نهادند. (2)

می شوند حتّی عبداللّه شیرخوار هم شهید می شود. (1)

روز عاشورا حضرت قاسم (علیه السلام) ، لباس رزم به تن و سلاح برداشت و خدمت عمو آمد، امام (علیه السلام) که قاسم را با چنین حالتی دید، دست به گردن قاسم انداخت و هر دو به اندازه ای گریه کردند که بیهوش شدند، چون به هوش آمدند حضرت قاسم (علیه السلام) ، اجازه میدان رفتن گرفت، امام ابتدائاً اجازه نفرمود، امّا قاسم آن قدر گریه کرد و دست و پای عمو را بوسید که امام حسین (علیه السلام) ساکت و راضی شد، حضرت قاسم (علیه السلام) که چون پاره ماه می درخشید، به طرف میدان حرکت کرد و خود را به لشکر معرفی کرد:

إن تُنْکِرونی فَأَنَا ابنُ الحسنِ *** سِبطُ النَّبیِّ المُصطفی و المُؤْتَمَن

اگر مرا نمی شناسید من فرزند (امام) حسن هستم، نوه پیامبر برگزیده و امین.

سپس حضرتش که چون قرص ماه می درخشید، به لشکر حمله کرد و مبارز طلبید و مطابق نقلی، سی و پنج تن و به نقل دیگر، هفتاد تن از لشکریان دشمن را به هلاکت فرستاد. در این هنگام عمر سعد اَزُدی گفت: به خدا قسم بر این جوان حمله می برم و او را می کشم، حضرت قاسم (علیه السلام) که مشغول جنگ بود، عمر در کمین نشست و چنان شمشیر بر فرق مبارک او زد که فرقش شکافته شد و از روی اسب بر زمین قرار گرفت و فریاد زد (یا عَمّاه) ای عمو جان! به فریادم برس.

امام (علیه السلام) با سرعت خود را بالین قاسم رساند و به طرف عمر اَزُدی، قاتل قاسم، حمله برد و عمر دست خود را سپر کرد، دست او از مرفق قطع شد و فریاد کشید و لشکر را به کمک خواست، لشکر به کمک او آمدند که در این میان، بدن حضرت قاسم (علیه السلام) ، پایمال سم اسبان شد، همین که غبار فرو نشست، دیدند امام حسین (علیه السلام) به بالین قاسم است و او

ص: 282

در حال جان دادن و شهادت است و پای خود را به زمین می ساید، در این حال امام (علیه السلام) فرمود: «وَاللّهِ یَعَزُّ عَلىٰ عَمِّکَ أَنْ تَدْعوُهُ فَلا یُجیبُکَ، أَوْ یُجیبُکَ فَلا یُعینُکَ»: به خدا قسم سخت است برای عموی تو که او را بخوانی و او (نتواند) جواب تو را بدهد، یا آنکه جواب بدهد اما برای تو فائده نداشته باشد (بُعْداً لِقُوْمٍ قَتَلُوکَ) خداوند از رحمتش دور کند مردمی را که تو را کشتند.

سپس امام حسین (علیه السلام) نعش قاسم را برداشته و به سینه گرفت، در حالی که پاهای مبارک قاسم به زمین می کشید و امام (علیه السلام) او را در میان شهدا و اهل بیتش قرار داد. (1)

عمو ز راه محبت دمی بیا ببرم *** نهم ز راه عنایت به زانوی تو سرم

خوش است آنکه ببینم جمال مه رویت *** نظر کنم دم آخر به روی دلجویت

کجا است مادر افسرده تا نظاره کند *** نظر به کشتِه صد چاکِ پاره پاره کند

**********

حسن مثنّی، روز عاشورا اجازه میدان رفتن گرفت و با دشمن جنگید و هفده نفر از دشمنان را کشت، تا آنکه دشمنان او را مجروح کردند و بر اثر ضربات دشمن، روی زمین قرار گرفت و بیهوش شد. دشمنان خیال کردند او شهید شده، در حالی که زنده بود.

روز یازدهم محرم که عمر سعد دستور داد سرهای مقدس را از بدن جدا کنند، دیدند حسن مثنّی زنده است، یکی از سربازان عمر سعد، به نام (اسماء بن خارجه) با مادر حسن مثنّی بنام (حَولَه) خویشاوندی داشت، وقتی متوجه شد که حسن مثنّی زنده است، نزد عمر سعد رفت و از او با اصرار درخواست کرد، حسن را نکشد و او را عفو کند، عمر هم پذیرفت، اسماء، حسن را که بیهوش بود به کوفه آورد تا معالجه کند، نزدیک کوفه، حسن به هوش آمد و وحشت زده از جا حرکت کرد و پرسید: عمویم، حسین کجا است؟ وقتی از جریان شهادت عمو و یاران و حرکت سرها به طرف کوفه مطلع شد، بسیار ناراحت گردید ولی دیگر چاره نبود.

اسماء در کوفه به معالجه ی زخم های حسن پرداخت تا بهبودی پیدا کرد و او را به مدینه فرستاد، حسن مثنّی تا زمان عبد الملک مروان، پنجمین خلیفه اموی در مدینه زندگی می کرد اما بالاخره در 35 سالگی او را مسموم کردند و به شهادت رسید و در قبرستان بقیع دفن نمودند. (1)

حسین (علیه السلام) او را برای نگهداری به بانوان در خیمه ها سپرده بود، ولی چون بی¬کسی عمو را دید، از خیمه ها به سوی میدان دوید، امام حسین (علیه السلام) صدا زد: خواهرم! عبداله را نگه دار، ولی حضرت زینب (سلام الله علیها) هر قدر تلاش کرد، نتوانست او را حفظ کند و او خود را در وسط میدان به عمو رسانید و گفت: به خدا از عمویم جدا نمی شوم و در آغوش عمو قرار گرفت و با ایشان سخن می گفت، ناگاه ظالمی پیش آمد، شمشیرش را بلند کرد تا بر امام (علیه السلام) که با بدن مجروح و ناتوان روی زمین قرار داشت، وارد کند، عبداله که این منظره را دید، دست کوچک خود را بلند کرد تا از ضربه شمشیر جلوگیری کند، اما این ظالم بی رحم و بی وجدان شمشیرش را فرود آورد و دست کوچک عبداله را قطع کرد، در حالی که دست کوچک او به پوست آویزان شد، فریاد زد: (یَا عَمَّاهُ یَا أبَتَاهُ): ای عمو! ای بابا! ببین! دستم را بریدند.

امام حسین (علیه السلام) آن کودک عزیز را در آغوش گرفت و فرمود: عزیزم! صبر کن، به زودی به جدّ و پدر و عموهایت ملحق (و شهید) می شوی. هنوز سخن امام (علیه السلام) تمام نشده بود که حرمله ملعون، تیری به گلوی نازک عبداله زد و آن عزیز را در آغوش عمو به شهادت رساند.

حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) وقتی از شهادت عبداله مطلع شد، به قدری این مصیبت جانسوز بر او سنگینی کرد که با گریه و ناله فرمود: (ای عزیز برادر و ای نور چشمم! «لَيتَ المَوتَ أعدَمَنِي الحَيَاة»: ای کاش مرده بودم (و این منظره را نمی دیدم). (1)

آه کز تیغ جفا دست وی آویخت به پوست *** سوخت بر حالت آن طفل، دل دشمن و دوست

ناگهان ظالم سنگین دلی از راه جفا *** بفکند تیر سه شعبه، سر او کرد جدا

ص: 285

پیشاپیش آن ها حضرت زینب (سلام الله علیها) به استقبال می آمدند، امّا اینجا حضرت زینب (سلام الله علیها) نیامد، شاید برای آنکه مبادا با دیدن نعش فرزندانش بی تابی کند و امام (علیه السلام) در برابر خواهر خجالت بکشد. (1)

نقل شده: هنگامی که وسائل غارت شده از شهدای کربلا را در شام، نزد یزید بردند، در میان آن ها پرچم بزرگی بود که سوراخ سوراخ شده بود، ولی دستگیره و قبضه آن سالم بود، یزید پرسید: این پرچم را چه کسی حمل می کرده؟ گفتند: عباس بن علیّ (علیهما السلام) ، یزید از روی تعجب و تجلیل، مقابل آن پرچم، دو یا سه مرتبه برخاست و نشست و گفت: این پرچم را بنگرید که بر اثر ضربات و حمله ها هیچ کجای آن سالم نمانده، مگر دستگیرۀ جائیکه پرچم دار در دست داشته (یعنی معلوم می شود پرچم دار ضرباتی که بر دستش وارد می شده، تحمل می کرده ولی پرچم را همچنان حفظ می کرده است)، سپس گفت ای عباس لعن و ناسزا از تو دور باد. (1)

در احوالات آن حضرت نوشته اند: زمانی که دست های حضرت عباس (علیه السلام) را با نیرنگ از بدن جدا کردند، با کمک بازو، پرچم را به سینه چسباند و به دشمن حمله کرد، سرانجام وقتی عمود آهنین بر فرق مبارکش رسید، از اسب بر زمین افتاد، یعنی او و پرچمش با هم بر زمین افتادند.

خدا رحمت کند عمویم عباس را، هر آینه او ایثار و ازخود گذشتگی و تحمّل مصیبت کرد و خود را فدای برادرش حسین (علیه السلام) نمود تا جائیکه دو دستش از بدن جدا شد و خداوند در عوض آن دو بال در بهشت باو می دهد که با آن با ملائکه پرواز می کند؛ همان گونه که برای جعفر(طیّار)، فرزند ابوطالب (علیه السلام) چنين نمود و برای حضرت عباس (علیه السلام) ، مقامی نزد خداوند عزو جل است که روز قیامت همه شهداء حسرت آن را می خورند.

قربان عاشقی که شهیدان کوی عشق *** در روز حشر رتبه او آرزو کنند

عباس نامدار که شاهان روزگار *** از خاک او همی طلب آبرو کنند

در گاه او چو قبله ارباب حاجت است *** باب الحوائجش همه جا گفتگو کنند

بیدست ماند و داد خدا دست خود به او *** آنانکه منکرند بگو روبرو کنند

گردست او نه دست خدائیست پس چرا *** از شاه تا گدا همه رو سوی او کنند

**********

علامه به جای پاسخ دادن، سر به دیوار گذارد و مدت طولانی گریه کرد. معمار نگران شد و عرض کرد: آقا چرا این طور منقلب و پریشان شدید مگر من چه گفتم؟

علامه گفت: شنیده های تو صحیح است، حضرت عباس (علیه السلام) قامتی بسیار رشید داشت، ولی سؤال تو مرابه یاد مظلومیت آن حضرت انداخت (وقتی دست های حضرت عباس (علیه السلام) قطع شد دشمن جرئت پیدا کرد)، آن قدر ضربت شمشیر و نیزه بر او وارد کردند که بدن مبارکش قطعه قطعه شد، آیا انتظار داری قبری بزرگتر از این داشته باشد؟ (1)

فرمود: به شیخ کاظم بگو این مصیبت را بخواند؛ هرگاه سواره از پشت اسب به زمین سقوط کند، دست هایش راجلوتر روی زمین قرار می دهد تا کمتر به بدن او آسیب برسد، اما اگر دست های او قطع شده و تیرها بر سینه او فرو رفته باشد، بِماذا یَتَلَّقَی الاَرْضَ: با چه حالتی با زمین برخورد می کند؟ (1)

کودکان از شدّت تشنگی، شکم های خود را روی زمین نمناک آن خیمه قرار داده بودند تا شاید اندکی از عطش آن ها کاسته شود.

در این هنگام حضرت عباس (علیه السلام) با شجاعت تمام، مشک آب را برداشت و به سمت فرات حرکت کرد. چهار هزار نفر مأمور نگهبانی از آب فرات را، به عقب راند و خود را به آب فرات رساند، (شاید بی اختیار) کمی از آب برداشت تا بنوشد امّا بنا بر نقل جمعی از ارباب مقاتل «فَدَکَرَ عَطَشَ الحُسَینَ» به یاد تشنگی برادر افتاد، «فَرَمیَ المَاءَ» آب را رها کرد و ریخت و به نقل بعضی قسم خورد، «وَ اللّهِ لا اَذوقُ الماءَ وَ سَیِدیَّ الْحُسَینَ عَطْشاناً»: به خدا قسم از آب نمی چشم تا آقای من حسین (علیه السلام) تشنه است.

گفتا نخورده آب گلستان حیدری *** داری تو میل آب کجا شد برادری

تشنه است آنکه نوگل باغ فتوّت است *** لب تر مکن زآب که دور از مروّت است

**********

ظرف آب را برداشت و به طرف خیمه حرکت نمود و با دشمن که از هر طرف آن حضرت را محاصره کرده بودند، می جنگید تا آنکه بنا بر نقلی، زید ابن ورقاء، از پشت درخت کمین کرد و ناگهان دست راست آن حضرت را قطع نمود.

افتاد دست راست خدایا زپیکرم *** بر دامن حسین برسان دست دیگرم

دست چپم بجاست اگر نیست دست راست *** اما هزار حیف که یکدست بی صداست

ص: 292

با یک دست، بر دشمن حمله کرد و جمع زیادی را به هلاکت رساند.

حکیم ابن طفل که یارای رو در روئی با آن حضرت را نداشت، از کمین درختی بیرون آمد و ضربتی بر دست چپ آن حضرت وارد کرد.

من مورم و مشک آب ران ملخ *** ران ملخی نزد سلیمان ببرم

دادم به سکینه وعده آب روان *** گر دست نباشدم به دندان ببرم

**********

آن حضرت مشک را به دندان گرفت و همتش این بود تا مشک آب را به خیمه ها برساند، (هنوز امید داشت) ناگهان تیری بر مشک آب رسید، آب ها ریخت و امید آن حضرت در رساندن آب به خیمه ها ناامید شد تا آنکه بنابر نقلی، تیر دیگری بر سینه مبارکش رسید و بنابر نقل ابی مخنف، ظالمی، عمودی بر فرق آن حضرت وارد کرد و حضرت بی طاقت شد و از روی اسب بر زمین افتاد، در حالی که خون از دست ها و سرش می ریخت.

کنی؟ عباس فرمود: برادرم چرا گریه نکنم؟ و حال آنکه تو سر مرا به دامن گرفتی، ولی ساعتی دیگر کسی نیست که سر تو را از خاک بردارد و به دامن بگیرد و خاک از چهره ات پاک کند. (1)

چِسان به خیمه و حرم *** خبر دهم به خواهرم

که کشته شده برادرم *** آه ز بی برادری

نه دست در بدن تورا *** نه حالت سخن تورا

نه غسل و نه کفن تورا *** آه زبی برادری

**********

امام حسین (علیه السلام) بدن عباس را به خیمه منتقل نکرد.

مرحوم فاضل دربندی در اسرارالشهادة نقل کرده: امام حسین (علیه السلام) تصمیم گرفت پیکر آغشته به خون برادر را به خیمه ها ببرد، حضرت عباس (علیه السلام) چشم باز کرد و عرض کرد: چه می خواهی بکنی؟ امام فرمود: می خواهم تو را به خیمه ببرم، حضرت عباس عرض کرد: بگذار بدن من در همین مکان بماند.

امام (علیه السلام) فرمود: چرا؟ عباس عرض کرد: «اِنّی مُسْتَحٍ مِن اِبْنَتِکَ سَکینَة، وَقَد وَعَدْتُها بِالْماءِ وَلَمْ آتِ بِهَا»: من از دخترت سکینه خجالت می کشم، چرا که به او وعده آب دادم، ولی آب را به او نرساندم.

امام (علیه السلام) فرمود: «جُزیتَ عَنْ أَخِیکَ خَیراً حَیْثُ نَصَرْتَنِی حَیّاً وَ مَیِّتاً»: از جانب برادرت به تو جزای خیر برسد، زیرا تو در زندگی و مرگ مرا یاری نمودی. لذا امام (علیه السلام) ، عباس را در کنار علقمه گذاشت و تنها به سوی خیمه ها بازگشت.

زینب (سلام الله علیها) به استقبال برادرش حسین (علیه السلام) آمد و عرض کرد: چرا برادرم را به خیمه ها نیاوردی؟ امام (از مصیبت دیگر خبر داد) فرمود: خواهرم! هر چه خواستم بدن برادر را به خیمه ها بیاورم، دیدم آن قدر بدن پاره پاره است که نمی توانم آن را حرکت دهم.

زینب (سلام الله علیها) صدا زد: وای برادرم! وای عباسم! آه از کمی یاور! امام (علیه السلام) فرمود: آری، آه

ص: 295

از نبود برادر و شکستن کمر. (1)

به نقل دیگر سکینه (سلام الله علیها) جلو آمد و به امام (علیه السلام) عرض کرد: «یَا أَبَتَاهُ هَل لَکَ عِلْمٌ بِعَمّیَ الْعَبّاس»: بابا آیا از عمویم عباس خبر داری؟ او به من وعده آب داده و او خلف وعده نمی کند. امام (علیه السلام) گریست و فرمود: «یَا ابنتَاهُ إنَّ عَمَّکَ العَباسُ قُتِلَ وَ بَلَغَت روحُهُ الجَنانَ»: دخترم عمویت کشته شد و روحش به بهشت پرواز کرد، اینجا بود که صدای گریه و شیون سکینه (سلام الله علیها) و زینب (سلام الله علیها) و بانوان بلند شد که فریاد می زدند: وای برادر! وای عباس! وای از کمی یاور. (2)

«فَذَبَحَ الطِفلَ مِنَ الوَریِد اِلَی الوَریدِ، اَو مِن اَلاُذُنِ اِلَی الاُذُنِ»: از رگ (راست) تا رگ چپ و یا از گوش تا گوش این طفل (مظلوم) را برید.

اینکه بدین کودکی گناه ندارد *** یا که سر رزم این سپاه ندارد

راه دهید آنکه را پناه ندارد *** بلکه بس افسرده است آه ندارد

ناگه از آن قوم از سعادت محروم *** حرمله اش تیر کین فکند به حلقوم

حلق وِراخَست و جِست از شه مظلوم *** از شه مظلوم آن سه شعبه مسموم

رد شد و سر زد به قلب احمد مرسل

**********

چنان این منظره برای امام حسین (علیه السلام) سخت و جانگداز بود که دست به دعا برداشت و عرض کرد: خدایا! خودت بین ما و این مردم حکم کن، که ناگاه صدایی شنید: «یَاحُسَینُ دَعْهُ، فَإِنَّ لَهُ مُرضِعةً فی الجَنَّة» ای حسین! رها کن اصغر را، هم اکنون دایه ای در بهشت، برای شیر دادن به او آماده است. (1)

آن قدر این مصیبت بر امام حسین (علیه السلام) سخت بود که بنا بر نقلی در روز یازدهم محرم که سکینه مظلومه در کنار پیکر امام (علیه السلام) در اثر عزاداری بیهوش شد، در عالم بیهوشی اشعاری از امام حسین (علیه السلام) آموخت که در این اشعار، امام (علیه السلام) برای شیعیانش پیغام فرستاده است:

لَیتَکَمُ فی یَومِ عاشورا جَمیعاً تَنظُروُنِی *** کَیفَ اَسْتَسْقی لِطِفلی فَاَبَوا اَن یَرْحَمُونِی

وَسَقَوه سَهْمَ بَغْیٍ عَوضَ الماءِ المَعینِ *** یالَرَزْءٍ و مُصابٍ هَدَّ اَرکانَ الحَجون

**********

ص: 297

(شیعیانم)! ای کاش روز عاشورا بودید و می دیدید که چگونه برای کودکم آب طلب کردم، اما آن قوم به من رحم نکردند، بلکه به جای آب گوارا با تیر ستم، کودکم را سیراب کردند، این (حادثه و مصیبت آن قدر سخت است که گویا) پایه های کوه های مکه را خراب کرد.

اصغر اگر زعطش تشنه و بی تاب شدی *** بروی دست پدر خوب تو سیراب شدی

شمر رحمی نه اگر بر دل بی تابت کرد *** نوک تیر ستم حرمله سیرابت کرد

بود امیدم که تواَم یار به هر حال شوی *** به زبان آنی و هم صحبت اطفال شوی

گزیده ای از اشعار جودی

**********

بخیمه مادرش در انتظار دیدن رویش *** ز اشگ دیده گانش تر نموده طرف دامن را

ز سوز آفتاب و تشنگی اصغر بدی مدهوش *** که ناگه حرمله زد بر گلویش تیر پیکان را

گلوی نازک و تیر سه شعبه بازوی دشمن *** تو خود دانی که چون شد حال اصغر تا بداد جان را

ص: 299

فرزندم! بدان مردی در خیمه ها وجود ندارد مگر من و تو.

امام سجاد (علیه السلام) سخت گریست و از عمه شان زینب شمشیر و عصائی طلب کردند تا با همان حال بیماری پدر را یاری کند، ولی امام حسین (علیه السلام) او را از این کار بازداشت و به سینه چسبانید و فرمود: پسرم! تو جانشین من بر این بانوان و کودکان غریب و یتیم و مظلوم هستی، آن ها هیچ مردی غیر از تو ندارند، از آن ها سرپرستی کن.

سپس فرمود: «يا وَلَدِي بَلِّغْ شِيعَتِي عَنِّی السَّلامَ فَقُلْ لَهُمْ: إِنَّ أَبِي مَاتَ غَريباً فَانْدُبُوهُ، وَمَضىٰ شَهيداً فَابْكُوهُ»: پسرم سلامم را به شیعیانم برسان و بگو: پدر من، غریبانه از دنیا رفت (در مصیبت او) ناله و برای او گریه کنید». (1)

بعضی نقل کردند: چون امام حسین (علیه السلام) چند قدمی از خیمه ها دور شد، حضرت زینب (سلام الله علیها) صدا زد: «مَهلاً مَهلاً یَابْنَ الزَهّراء»: آهسته آهسته ای فرزند زهرا! تا وصیت مادرم فاطمه (سلام الله علیها) را به جا آورم. امام (علیه السلام) توقف کرد و فرمود: آن وصیت چیست؟ زینب (سلام الله علیها) عرض کرد: مادرم! به من وصیت فرمود: هنگامی که نور چشمم، حسین روانه میدان جنگ شد، به جای من گلوی او را ببوس، آنگاه زینب گلوی برادرش را بوسید و به خیمه بازگشت. (1)

ای جان ما جانان ما آهسته رو آهسته رو *** مشکن دل سوزان ما آهسته رو آهسته رو

بر خواهر زارت نگر، بر طفل بیمارت نگر *** آهسته رو آهسته رو آهسته رو آهسته رو

کرده وصیت مادرم تا من ببوسم حنجرت *** آهسته رو آهسته رو آهسته رو آهسته رو

**********

امام (علیه السلام) چند قدم دیگر به سوی میدان برداشت، ناگاه صدای ضعیفی از پشت سر شیند کسی می گوید: ای پدر! اندکی تامل کن.

امام (علیه السلام) به عقب نگاه کرد، دید سکینه با سرعت می آید. امام (علیه السلام) ایستاد تا سکینه (سلام الله علیها) رسید. سکینه رکاب امام (علیه السلام) را گرفت و عرض کرد: می خواهم از اسب پیاده شوی و مرا در کنار خود قرار دهی و مرا مانند یتیمان نوازش کنی.

امام (علیه السلام) پیاده شد و روی زمین نشست، سکینه را در بغل گرفت و دست نوازش بر سر

ص: 302

او کشید و اشک هایش را پاک نمود و دلداری داد و به خیمه بازگردانید. (1)

اندر وداع آخرین *** شه گفت و با زینب چنین

خواهر بیا سیرم ببین *** خواهر امان از بیکسی

خواهر سر نعشم بیا *** بین ساربان بیحیا

دستم کند از تن جدا *** خواهر امان از بیکسی

خواهر بشامم میبرند *** بزم شرابم میبرند

بازار عامم میبرند *** خواهر امان از بیکسی

ای زینب دلخون من *** ای خواهر محزون من

دیگر نبینی روی من *** خواهر امان از بیکسی

**********

دشمن بی رحم؛ 5- اسارت خانواده بعد از خودش؛ 6- تنهائی و غربت.

اما چنان حمله سخت بر دشمنان نمود که جمعی از شجاعان را به هلاکت فرستاد و لشکر همانند ملخ، پراکنده شدند و فرار می کردند. در این هنگام عمر سعد فریاد زد: وای بر شما! این پسر علی است، از هر سو به او حمله کنید. در این هنگام چهار هزار نفر از کمان داران، آن حضرت را تیرباران کردند، «حَتَّىٰ صَارَ کالقُنْفُذ»: (1) «بدن مبارکش مانند مرغ تیغی پر از تیر شد». شمر با جماعتی به طرف خیمه ها نزدیک شد، امام (علیه السلام) ، این غیرت الهی فریاد زد: «وَيْحَكُمْ يَا شِيعَةَ آلِ أَبِى سُفْيانَ، إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِيْنٌ وَكُنْتُمْ لاتَخَافُونَ الْمَعادَ فَكُونُوا اَحْراراً فِى دُنْيَاكُمْ»: «واى بر شما! اى پيروان آل ابی سفيان، اگر دين نداريد و از روز قيامت نمى ترسيد، پس حداقلّ در دنياى خودتان آزاد مرد باشيد».

من با شما می جنگم شما با من، زن ها تقصیر ندارند، تا زنده ام، متعرض حرم من نشوید. شمر به لشکر خود رو کرد و فریاد زد: همه متوجه حسین شوید و کار او را تمام کنید.

تا اینکه ظالمی به نام (صالح بن وهب) پیش آمد و ضربتی بر ران آن حضرت زد که از طرف راست صورت از بالای اسب روی زمین قرار گرفت. (2)

امام (علیه السلام) فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ وَبِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) »: به نام خدا و با یاری خدا و بر دین رسول خدا. (1)

جَعَلَکَ اللّهُ مِنَ الْمُصَلِّینَ الذّاکِرینَ»: «از نماز یاد کردی خداوند تو را از نمازگزاران و یادآوران قرار دهد». پس فرمود: از دشمن بخواهید تا مهلت دهد، نماز بخوانیم، اما دشمن مهلت نداد.

امام (علیه السلام) با جماعتی از اصحاب، نماز ظهر را به صورت نماز خوف خواند در حالی که دو نفر از اصحاب به نام های زهیر بن قین و سعید بن عبدالله بدن های خود را سپر قرار داده، جلو امام ایستادند و آن قدر تیر از طرف دشمن به بدن سعید رسید که روی زمین افتاد و بعد از نماز به امام عرض کرد: آیا من به عهدی که با شما بستم، وفا کردم؟ امام (علیه السلام) فرمود: «نَعمَ أنتَ أَمَامي فِي الجَنَّةِ»: «بلی! تو جلو من در بهشت هستی». (1)

الحق نماز آن به در بی نیاز کرد *** کز خون وضو گرفت و به مقتل نماز کرد

یک سجده کرد و داد سر اندر رضای دوست *** اهل نماز را در دو جهان سر فراز کرد

عشق از شَهِ شهید بیاموز کانچه داشت *** از جان و دل به درگه جانان نثار کرد

ساقی!هر آن چه جام بلا دادیش به دست *** دست از برای ساغر دیگر دراز کرد

گه در تنور و گه به سنان شد سرش عجب! *** در راه عشق طیّ نشیب و فراز کرد

آری امام (علیه السلام) با بدن غرق خون نماز خواند و در گودی قتلگاه با خدا مناجات می کرد:

ص: 306

«صَبراً عَلی قَضائِکَ یا رَبِّ، لا إلهَ سِواکَ یَا غِیاثَ المُستَغِیثِین»: (1) «در برابر حکم تو صبر می کنم، پروردگارا غیر از تو خدائی نیست ای پناهِ پناه آوردندگان!».

از امام باقر (علیه السلام) روایت است که فرمود: «امام حسین (علیه السلام) را به گونه ای کشتند که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از کشتن حیوانات درنده به این صورت نهی فرموده است»: «وَلَقَدْ قَتَلُوهُ قَتْلَةً نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ أَنْ يُقْتَلَ بِهَا الْكِلَابُ، لَقَدْ قُتِلَ بِالسَّيْفِ وَالسِّنَانِ، وَبِالْحِجَارَةِ وَبِالْخَشَبِ وَبِالْعَصَا، وَلَقَدْ أَوْطَئُوهُ الْخَيْلَ بَعْدَ ذَلِك»، آن حضرت را با شمشیر و نیزه و سنگ و چوب و عصا کشتند و بعد از شهادت پیکر مبارکش را پایمال سم ستوران کردند. (2)

ص: 307

آید، شاید همراه او آب باشد، ولی زمانی که چشم ام کلثوم به حالت اسب بدون صاحب افتاد، دست بر سر خود زد و فریاد بر آورد: « قُتِلَ و اللّهِ الْحُسَیْنِ»: «به خدا قسم حسین را کشتند». این صدا به گوش حضرت زینب (سلام الله علیها) رسید و صدا به گریه و نوحه سرائی بلند نمود.

این جریان در زیارت ناحیه مقدسه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است: «وَأَسْرَعَ فَرَسُكَ شَارِداً إِلَى خِيَامِكَ قَاصِداً مُحَمْحِماً بَاكِياً، فَلَمَّا رَأَيْنَ النِّسَاءُ جَوَادَكَ مَخْزِياً وَنَظَرْنَ سَرْجَكَ عَلَيْهِ مَلْوِيّاً، بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ نَاشِرَاتِ الشُّعُورِ، عَلَى الْخُدُودِ لَاطِمَاتٍ لِلْوُجُوهِ سَافِراتٍ، وَبِالْعَوِيلِ دَاعِيَاتٍ، وَبَعْدَ الْعِزِّ مُذَلَّلَاتٍ، وَ إِلَى مَصْرَعِكَ مِبَادِرَاتٍ، وَالشِّمْرُ جَالِسٌ عَلَى صَدْرِكَ، مُولِغٌ سَيْفَهُ عَلَى نَحْرِك» (1).

«(ای جد بزگوارم! چگونه یاد کنم از آن زمانی که) اسب (بی صاحب تو) به طرف خیمه ها شتابان می رفت و فریاد می زد و گریه می کرد؟ وقتی زن های حرم، اسب تو را مصیبت زده و با زین واژگون شده، دیدند، از خیمه ها بیرون آمدند و موهای خود را پریشان کرده، به صورت های خود سیلی می زدند و چهره هایشان آشکار شده و فریادشان بلند بود، زیرا عزت خود را از دست رفته می دیدند و در این حال به سوی قتلگاه می دویدند و شمر روی سینه تو شمشیرش را بر گلوی تو گذارده بود.» بنابر نقل دیگر، هنگامی که ذوالجناح خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) را به خیمه ها آورد، بانوان حرم در حالی که ناله می کردند و سیلی به صورت می زدند، اطراف او را گرفتند و هرکدام سخنی داشتند، یکی می گفت: ای اسب! چرا حسین را بردی و نیاوردی؟

دیگری می گفت: چرا امام (علیه السلام) را میان دشمنان گذاشتی؟

سکینه (سلام الله علیها) گفت: پدرم هنگام رفتن به میدان تشنه بود، «یَا جَوادُ هَلْ سُقِیَ أَبِی أَمْ

ص: 309

قُتِلَ عَطْشاناً»: «ای اسب آیا پدرم را آب دادند یا با لب تشنه شهیدش کردند؟» (1)

همه از خیمه ها بیرون دویدند *** ولی سالار زینب را ندیدند

یکی گوید فرس بابای ما کو *** یکی گوید فرس مولای ما کو

ای اسب چه شد برادر من *** ای خاک سیاه بر سر من

ای اسب تو بی وفا نبودی *** با ما تو جفا نمی نمودی

از خون کِه کاکلت خضابست *** از بهر چه دیده ات پر آب است

دانم که فلک به من چها کرد *** آخر که برادرم جدا کرد

ای آه که خاک بر سر من *** فریاد که بی برادرم من

**********

زنان و اموال مختصری که در خیمه ها بود، غارت کرده و بردند.

لشکریان به خیمه ها ریختند در حالی که صدای اهل بيت به :«وَا مُحمداه، واعَلّیاهُ، وا حَسَناهُ، واحُسیناه» بلند بود، هر مقدار از زیور آلات مانند گوشواره و انگشتر بانوان و اموال مختصری که موجود بود به غارت بردند و از وارد کردن جراحت و آزار به بدن آنان دریغ نداشتند.

در جنایت دیگر شمر ملعون باتفاق گروهی به خیمه امام چهارم ریختند، در حالی که امام (علیه السلام) در بستر بیماری قرار داشت. بعضی گفتند: آن حضرت را بکشیم و گروه دیگر گفتند بیمار را نباید کشت و از این کار منصرف شدند و اما فرش زیر بدن آن حضرت را غارت کرده، امام (علیه السلام) را روی زمین انداختند.

ای پدر و ای علی و ای حسن و ای حسین! آیا کسی نیست که به فریاد ما برسد و این دشمنان را از ما دور کند؟»

از این منظره بسیار پریشان و به خود لرزیدم و به طرف عمه ام، ام کلثوم رفتم در این هنگام آن ظالم به طرف من آمد، من فرار کردم، او مرا دنبال کرد و با نیزه به شانه ام زد و مرا به زمین انداخت. گوشواره ام را از گوشم بیرون کشید و مقنعه ام را ربود و خون از گوش به سر و صورتم جاری شد و بیهوش روی زمین افتادم.

چون به هوش آمدم، دیدم عمه ام زینب به بالین من است و گریه می کند، در حالی که بدن مبارکش، در اثر تازیانه و نیزه، سیاه شده و می فرماید: برخیز به خیمه برویم ببینیم بر سر بانوان و برادر بیمارت چه آمده. عرض کردم: عمه «هَلْ مِنْ خِرْقَةٍ أَسْتُرُ بِها رَأْسِي عَن أعینِ النُظّار»: «آیا پارچه ای هست تا من سرم را (از نامحرمان) به پوشانم»؟ (آری این است ارزش حجاب در نظر اهل بیت. نگفت با نیزه روی زمین افتادم، نگفت گوشم را مجروح کردند، نگفت بیهوش روی زمین افتادم، بلکه می گوید: آیا پارچه ای هست تاحجاب سرم قرار دهم).

حضرت زینب (سلام الله علیها) فرمود:«یا بِنتاهُ عَمَّتُكِ مِثْلُكِ»: «دخترم عمه تو (هم) مثل تو است».

به خیمه بازگشتیم، در حالی که خیمه ها غارت شده بود و امام سجاد (علیه السلام) به صورت بر زمین افتاده و از شدت گرسنگی و تشنگی، قدرت نشستن نداشت. (1)

یکی از سربازان دشمن به نام حمید بن مسلم می گوید: دامن دخترکی آتش گرفته بود، به سوی آن دختر رفتم تا دامنش را خاموش کنم، او گمان کرد قصد آزار او را دارم، پا به فرار گذاشت وقتی به او رسیدم (شاید برای تحریک احساسات و ترحم) به من رو کرد و گفت: ای مرد! راه نجف کدام طرف است (یعنی ما فرزندان حضرت علی (علیه السلام) هستیم که این چنین مورد آزار و بی رحمی قرار گرفته ایم). (1)

از آن ترسم که آتش بر فروزد *** میان خیمه بیمارم بسوزد

از آن ترسم که آتش شعله گیرد *** میان خیمه بیمارم بمیرد

**********

آن ها، خواهرش ام کلثوم را فرا می خواند و رهسپار بیابان می شوند تا اثری از آن ها بیابند؛ پس از جستجوی فراوان سرانجام دیدند آن دو کودک زیر بوته ای از خار بیابان دست در گردن یکدیگر نموده و آرمیده اند.

اما وقتی نزدیک آن ها می شوند با منظره جگرسوزی روبرو می گردند ناگهان ملاحظه می کنند آن دو کودک در اثر وحشت و تشنگی و تحمل مصیبت از دنیا رفته اند. (1)

فلک با عترت «خیرالبشر»، لختی مدارا کن *** مدارا کن به «آل الله» و شرم از روی زهرا کن

فلک! آن دم که خرگاه حسین را زدی آتش *** دو کودک از میان گم شد، بگرد، ای! چرخ پیدا کن

به صحرا «ام کلثوم» است و «زینب» هر دو در گردش *** تو هم با آن دو خاتون، جستجو در کوه و صحرا کن

گمانم آن که جان دادند آن دو نزدیک خاری *** به زیر خار، گلهای نبوّت را تماشا کن

**********

قسم یاد می کنم که در حال بیداری مشاهده کردم بیست سوار با لباس های سفید در حالی که بوی مشک، فضا را پر کرده بود، وارد شدند، من گمان کردم عبیدالله زیاد با همراهان او برای مشاهده و پیروزی در جنگ آمده اند و عبیدالله زیاد می خواهد دستور دهد بدن ها را مُثله کنند، اما ناگهان دیدم یک نفر از آن ها کنار بدن مطهر امام حسین (علیه السلام) پیاده شد و اشاره کرد به سمت کوفه، سر مطهر امام حسین (علیه السلام) آمد و به بدن ایشان ملحق شد، سپس آن آقا به این صورت با بدن امام حسین (علیه السلام) سخن گفت: «يَا وَلَدِي! قَتَلُوكَ أَ تَرَاهُمْ مَا عَرَفُوكَ وَ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ مَنَعُوكَ و ما اَشَّدَ جُرْئتَهُمُ عَلیَ اللّهِ»: «فرزندم تو را کشتند (و حقّت) را نشناختند (و جرعه) آبی به تو ندادند چه سخت بر خدا جرئت کردند».

آن گاه رو به همراهان خود کرد و فرمود: «یا أَبِی آدَم و یا اَبی اِبراهیم و یا اَبی اِسمعیل و یا اَخی مُوسیٰ و یا اَخی عیسیٰ اَما تَرْونَ ما صَنَعتِ الطُغاةُ بِوَلَدِی لا اَنا لُهُمُ اللهُ شَفاعَتی»:

«ای پدر آدم و ای پدر ابراهیم و ای پدر اسمعیل و ای برادر موسی و ای برادر عیسی! ببینید چه کردند این (گروه) طغیانگر با فرزند من، خداوند شفاعت مرا به آن ها نرساند». راوی می گوید: من در این هنگام متوجه شدم که رسول خدا همراه انبیا، به دیدن فرزندش حسین در قتلگاه آمده است. (1) (همان جایی که حضرت زینب (سلام الله علیها) هم برای دیدار و خداحافظی با برادر آمد).

حضرت زینب (سلام الله علیها) و دیگر اهل بیت (علیهم السلام) خود را کنار بدن شهدا رساندند و هرکدام با سوز دل، با بدن آن ها درد و دل می کردند. حضرت زینب (سلام الله علیها) با قلبی اندوهناک کنار بدن برادرش، حسین (علیه السلام) آمد و فریاد برآورد: «يَا مُحَمَّدَاهْ، صَلَّىٰ عَلَيْكَ مَلِيكُ السَّمَاءِ، هَذَا حُسَيْنٌ بِالْعَرَاءِ، مُرَمَّلٌ بِالدِّمَاءِ، مُقَطَّعُ الْأَعْضَاءِ، يَا مُحَمَّدَاهْ وَ بَنَاتُكَ سَبَايَا ...».

«ای محمد! درود ملائکه آسمان بر تو باد! این حسین توست که در خون غلطان است، اعضای بدنش از هم جدا شده و دختران تو را اسیر کردند ...».

و به نقل دیگری حضرت زینب (سلام الله علیها) فرمود: «هَذَا حُسَيْنٌ مَجْزُورُ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا مَسْلُوبُ الْعِمَامَةِ وَ الرِّدَا»: «(ای جدّ بزرگوار)! این حسین توست که سرش را از قفا بریدند (لباسهایش) عمامه و عبای او را به غارت بردند».

به نقل روایت حضرت زینب (سلام الله علیها) چنان جان سوز سخن گفت و گریه کرد که دوست و دشمن گریستند: «فَأَبْكَتْ وَاللَّهِ كُلُّ عَدُوٍّ وَ صَدِيق». (1)

بعضی از ارباب مقائل ذکر کرده اند: حضرت زینب (سلام الله علیها) پیکر غرق به خون برادر را در آغوش گرفت و حلقوم بریده برادر را می بوسید و می گفت: اگر اجازه می دادند کنار بدن تو می ماندم و به مدینه باز نمی گشتم. (2)

چون چاره نیست میروم و می گذارمت *** ای پاره پاره تن بخدا می سپارمت

پس با زبان پر گله آن بضعة الرّسول *** رو در مدینه کرد که یا ایها الرسول

ص: 317

این کشته فتاده بهامون حسین توست *** این صید دست و پازده در خون حسین توست

این ماهی فتاده به دریای خون که هست *** زخم از ستاره بر تنش افزون حسین توست

**********

بعد از کشتن عمداً بدن مرا زیر سُمّ ستوران کوبیدند، ای کاش روز عاشورا همه بودید و می دیدید چگونه من برای کودکم طلب آب کردم، اما آنان به من رحم نکردند. به جای آب گوارا، با تیر ستم او را سیراب کردند، فاجعه و مصیبت (بزرگی که) پایه کوه های مکه به لرزه در آمد. (1)

ناله ها و گفتار جانسوز سکینه چنان هیجانی به وجود آورد که به دستور عمر سعد گروهی جمع شدند و سکینه را از نعش پدر کشیدند و جدا کردند «فَاجْتَمَعَتْ عِدَّةٌ مِنَ الْأَعْرَابِ حَتَّىٰ جَرُّوهَا عَنْهُ».

مزنیدم! که در این دشت مرا کاری هست *** گرچه گل نیست ولی صفحه گلزاری هست

ساربانان مزنید این همه آواز رحیل *** آخر این قافله را قافله سالاری هست

********

ای خصم بدمنش تو مزن تازیانه ام *** من از کنار کشته بابا نمی روم

من با علی اکبر و عباس آمدم *** از این دیار بی کس و تنها نمی روم

تن ها، بروی خاک، چنین مانده بی کفن *** در شام و کوفه همره سرها نمی روم

سیلی مزن به صورتم ای شمر بی حیا *** من بی علی اکبر لیلیٰ نمی روم

**********

ص: 319

ای که جایت بر سر و دوش نبی بوده مدام *** خوابگاهت به چه تقصیر در این گودال است

نتوان گفت که با خاک تنت گشته عجین *** لیک از اسب مخالف بدنت پامال است

**********

نکرده و با دشمنان آن ها جنگ ننمودید.

مردان بنی اسد گفتند: ما از بنی امیه می ترسیم، ولی اکنون از کرده خود پشیمانیم که چرا از فرزندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دفاع نکردیم.

زن ها گفتند: اکنون که از یاری فرزندان پیامبر محروم شدید، اقلاَ بروید این پیکرهای پاک را دفن کنید تا قدری از ننگ یاری نکردن خانواده پیامبر بکاهید.

مردان بنی اسد، این پیشنهاد را پذیرفتند و وسائل خود را برداشته به طرف قتلگاه حرکت کردند، (1) آنان روبرو شدند با پیکرهای مطهری که سر در بدن نداشتند و آن ها را نمی شناختند. از آن جایی که برای دفن معصوم، بایستی معصوم زنده اقدام کند، ناگهان دیدند سوار ناشناسی حاضر شد و فرمود: برای چه اینجا آمده اید؟ گفتند: برای دفن این بدن های مطهر آمده ایم ولی آن ها را نمی شناسیم.

(پس از دفن شهدا، آن مرد ناشناس، خود را چنین معرفی کرد: من علیّ بن الحسین (علیه السلام) هستم که از زندان ابن زیاد، برای دفن پدرم، امام حسین (علیه السلام) و یارانش آمده ام و اکنون به آن زندان باز می گردم. مرحبا بر شما! در مورد مصائب ما بی تابی نکنید و صبر داشته باشید، خداحافظ). (2)

امام سجاد (علیه السلام) پس از دیدار با بنی اسد با صدای بلند گریه کرد و فریاد زد:

«وا أَباهُ وا أَباعَبدِاللّه لَیتَکَ حاضِراً و َتَرانِی أَسِیراً»: «آه پدرم ای اباعبدالله ایکاش حاضر بوده و مشاهده می کردی چگونه مرا اسیر کردند».

سپس به بنی اسد فرمود: من شما را راهنمائی می کنم و کنار پیکرها حرکت نمود تا رسید

ص: 322

کنار جسد پاک پدرش امام حسین (علیه السلام) ، آن را در آغوش گرفت و با چشمی گریان و حالتی غصه دار گفت:

«یا أَبَتَاهُ بِقَتْلِکَ قَرِّت عُیونُ الشّامییّن، یَا أَبَتَاهُ بِقَتلِکَ فَرِحَت بَنو اُمَّیَۀ، یَا أَبَتَاهُ بَعدَکَ طالَ حُزنُنَا»: «ای پدر! با کشته شدن تو، چشم شامی ها روشن شد، ای پدر! با کشته شدن تو، بنی امیه خوشحال شدند، ای پدر! بعد از تو اندوه ما طولانی خواهد شد».

سپس اندکی خاک را برداشت، قبری آماده پیدا شد، با دست خود بدن پاره پاره پدر را در میان آن قبر نهاد و بنابر نقلی، حصیری از بنی اسد طلب کرد و اعضاء بدن پدر را میان آن نهاد، همین که خواست آن بدن را میان قبر بگذارد، دو دست شبیه دست های رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیدا شد و آن بدن را گرفت و در قبر گذارد. (1) و بنابر نقل دیگر پس از آنکه امام چهارم قبر پدر را پوشانید، با سر انگشت روی قبر نوشت: «هَذا قَبْرُ الحُسَيْنِ بنِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِب اَلَّذِي قَتَلُوهُ عَطْشاناً غَريباً». (2) بعد از دفن پدر مظلومش، همه پیکرهای شهیدان را معرفی کرد و با کمک بنی اسد به خاک سپرد.

سپس امام (علیه السلام) به بنی اسد فرمود: قبری آماده کنید. بنی اسد قبری کندند و آن حضرت به تنهائی، جسد مطهر حضرت عباس (علیه السلام) را در آن قبر گذارد و فرمود: کسانی (پشت پرده) هستند که مرا کمک می کنند.

بنابر نقل دو جنازه دیگر در کنار جنازه حضرت عباس وجود داشته که امام (علیه السلام) فرمود: آن ها فرزندان امیرمومنان (علیه السلام) هستند و در کنار حضرت عباس (علیه السلام) در قبر دیگری به خاک سپرد. (1)

رفتم به کربلا به سر قبر هر شهید *** دیدم که مرقد شهدا مشک و عنبر است

پرسیدم از کسی سببش را بگریه گفت *** پایین قبر حسین قبر اکبر است

پایین پای قبر علی اکبر جوان *** هفتاد و یک شهید چو خورشید انور است

نزدیک نهر علقمه دیدم یکی شهید *** گفتم چرا جدا ز شهیدان دیگر است

گفتا خموش باش که عباس نوجوان *** منظور او ادب به جناب برادر است

**********

ص: 324

ناگهان چشم ام کلثوم (سلام الله علیها) به سر بریده برادر افتاد، از شدت ناراحتی گریبان خود را پاره کرد و پس از سخنانی این اشعار را در مصیبت برادر خواند:

قَتَلْتُمْ أَخِي صَبْراً فَوَيْلٌ لِأُمِّكُمْ *** سَتُجْزَوْنَ نَاراً حَرُّهَا يَتَوَقَّدُ

سَفَكْتُمْ دِمَاءً حَرَّمَ اللَّهُ سَفْكَهَا *** وَ حَرَّمَهَا الْقُرْآنُ ثُمَّ مُحَمَّدٌ

أَلَا فَأَبْشِرُوا بِالنَّارِ إِنَّكُمُ غَداً *** لَفِي سَقَرٍ حَقّاً يَقِيناً تُخَلَّدُوا

وَ إِنِّي لَأَبْكِي فِي حَيَاتِي عَلَى أَخِي *** عَلَى خَيْرِ مَنْ بَعْدَ النَّبِيِّ سَيُولَدُ (1)

**********

شما برادرم را در جنگى نابرابر و بدون دادن هيچ حقّ دفاعى بر او، به شهادت رسانديد؛ مادران شما بر مرگتان بگريند! به زودى آتش شعله ور و سوزان دوزخ گريبانتان را خواهد گرفت؛ و بدين سان كيفر گناهانتان را دريافت خواهيد داشت.

شما خونهايى مقدّس را ريختيد كه خدا و قرآن و محمّد صلّى اللَّه عليه و آله ريختن آن خون ها را حرام گردانيده بود.

هان! به هوش باشيد كه شما را به آتش دوزخ بشارت مى دهم و بدانيد كه فردا در ژرفاى دوزخ به عذابى سخت گرفتار خواهيد شد؛ من، در همه زندگى ام در سوگ جانسوز برادرم و ستمی كه بر آن آزاد مرد تاريخ بشر رفت مى گريم؛ بر آن انسان عدالتخواه و والايى كه پس از پيامبر از بهترين هاى روزگاران بود.

از سخنان حضرت ام کلثوم (سلام الله علیها) ، آن چنان مردم گریان شدند که هیچ گاه چنین گریه ای دیده نشده بود. زن ها با ناخن صورت خود را می خراشیدند و سیلی به صورت می زدند و مردان موی صورت خود را می کندند و صدا به گریه و شیون بلند می کردند.

ص: 326

زنی از زنان کوفه صدا زد: مگر شما اسیران از کدام طایفه هستید.

گفتند:«نَحنُ أُسَاری آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) »: «ما اسیران خانواده محمّد هستیم».

آن زن با ناراحتی به نزد اهل بیت آمد و آنچه توانست برای آن ها چادر و روسری آورد و غذرخواهی کرد. (1)

اشعار را می خواند:

يَا هِلَالًا لَمَّا اسْتَتَمَّ كَمَالًا *** غَالَهُ خَسْفُهُ فَأَبْدَا غُرُوبَا

/مَا تَوَهَّمْتُ يَا شَقِيقَ فُؤَادِي *** كَانَ هَذَا مُقَدَّراً مَكْتُوبَا

يَا أَخِي فَاطِمَ الصَّغِيرَةَ كَلِّمْهَا *** فَقَدْ كَادَ قَلَبُهَا أَنْ يَذُوبَا

**********

ای هلالی (ماه شب اول) که هنوز کامل نشده از نظرها پنهان شدی.

ای پاره دلم! چنین گمان نمی کردم که این گونه (مصیبتی) مقدر شده باشد.

برادر! با فاطمه کوچک، سخن بگو که نزدیک است دلش آب شود.

حضرت زینب (سلام الله علیها) در اشعارش، اشاره ای هم به مصائب امام سجاد می کند:

يَا أَخِي لَوْ تَرَىٰ عَلِيّاً لَدَى الْأَسْرِ *** مَعَ الْيُتْمِ لَا يُطِيقُ وُجُوبَا

كُلَّمَا أَوْجَعُوهُ بِالضَّرْبِ نَادَاكَ *** بِذُلٍّ يَغِيضُ دَمْعاً سَكُوبَا

**********

برادر! اگر علی (امام سجاد) را با یتیمان می دیدی که یارای سخن گفتن نداشت، هر وقت او را می زدند، تو را صدا می زد و اشک از چشمانش جاری بود. (1)

در کوفه به صد محنت *** چون شد گذر زینب

بر مهر و مه آتش زد *** سوز جگر زینب

گفتی که قیامت بود *** آندم که هویدا شد

خورشید بنوک نی *** بالای سر زینب

گفت ای که هلال آُسا *** انگشت نمائی تو

دوشینه کجا بودی *** جانا زبر زینب

ص: 328

در زیر قدح بودی *** یا کنج تنوری ای سر

برگو به کجا رفتی *** ای هم سفر زینب

بر چوبه محمل خورد *** آن جبهه نورانی

خون ریخت ز پیشانی *** در رهگذر زینب

**********

ندیدم».

خدا مقام شهادت را برای آن ها نوشت و آن ها این راه را انتخاب کردند، (اما بدان) به زودی تو و آن ها در دادگاه الهی، برای محاکمه جمع خواهید شد و آن روز معلوم می شود پیروز و شکست خورده کیست.

سپس حضرت زینب (سلام الله علیها) خطاب به ابن زیاد فرمود: مادرت به عزایت بنشیند ای پسر مرجانه!

ابن زیاد از سخنان آتش بار حضرت زینب (سلام الله علیها) خشمگین شد، به گونه ای که تصمیم بر کشتن حضرت زینب (سلام الله علیها) گرفت، اما یکی از حضار به نام (عمروبن حریث) به ابن زیاد گفت: این شخص، زن است و نباید با سخنان او را (ناراحت) و او را کیفر دهی. (1)

حضرت از یک طرف بایستی زخم زبآن های ابن زیاد ملعون را بشنود که نمکی به زخم های قلبش بود و از طرف دیگر سر بریده برادرش، در مقابل ابن زیاد را مشاهده کند.

چرا از همرهان دوش ای سر خونین جدا بودی *** چرا پرخاک و پرخاکستری دیشب کجا بودی

که بر روی جراحات سرت پاشیده خاکستر *** مگر درد تو را این گونه داروئی دوا بودی

بمهمانی چرا در خانه بیگانگان رفتی *** بریدی از چه با ما روزی آخر آشنا بودی

گرفتار جفای شمر ما بودیم دیشب را *** تو در دست که ای سر تا سحرگه مبتلا بودی

**********

ص: 330

لشکریان ابن زیاد، ادعای مسلمانی می کردند، امّا در اثر تبلیغات سوء دشمن، دچار انحطاط فکری و بینش غلط قرار گرفته بودند تا جائی که جنگ و کشتن پسر پیامبر را عبادت و راه نجات می دانستند.

عمرسعد در روز تاسوعا خطاب به لشکرش می گوید: حمله کنید آماده جنگ شوید و بشارت باد بر شما به بهشت. این بینش غلط و نداشتن بصیرت، آفتی است که از قدیم تا حال دچار مسلمانان بوده و آن ها را به بیراهه کشانده است و تنها راه نجات پیروی از پیشوایان و رهبران الهی و راهنمائی های گره گشای آنان است.

اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) که از نداشتن بینش صحیح در میان مردم کوفه و شام باخبر بودند وظیفه خود می دانستند که با آگاهی دادن و بیان حقایق آن ها را از خطر جهل و هلاکت نجات دهند. امام سجاد (علیه السلام) و حضرت زینب (سلام الله علیها) در کوفه و شام در فرصت های مناسب با سخنرانی، به این امر مهم می پرداختند.

اما حضرت زینب (سلام الله علیها) با اعجاز بر همه این موانع پیروز شد).

«ألْحَمْدُ لِلّهِ، وَ الصَّلاةُ عَلى جَدِّى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الأَخْيارِ أَمَّا بَعْدُ: يَا أهْلَ الْكُوفَةِ، يَا أهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ، أتَبْكُونَ فَلا رَقَأتِ الدَّمْعَةُ، وَلا هَدَأتِ الرَّنَّةُ، اِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ {الَّتى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أنْكاثا، تَتَّخِذونَ أيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ} (1) ألا وَ هَلْ فيكُمْ إلا الصَّلَفُ وَالنَّطَفُ، وَالصَّدْرُ الشَّنِفُ، وَ مَلَقُ الإماءِ، وَ غَمْزُ الأَعْداءِ أوْ كَمَرْعىٰ عَلىٰ دِمْنَةٍ أوْ كَفِضَّةٍ عَلى مَلْحُودَةٍ، ألا سَاءَ مَا قَدَّمْتُمْ لِأنْفُسِكُمْ أنْ سَخِطَ اللّهُ عَلَيْكُمْ وَ فِى الْعَذابِ أنْتُمْ خَالِدوُنَ أتَبْكُونَ وَ تَنْحِتُونَ إيْ وَاللّهِ فَابْكُوا كَثِيراً، وَاضْحَكُوا قَليلاً»:

«ستایش مخصوص خداست، درود بر جدّ من محمّد و خاندان پاک و برگزیده او باد. اما بعد ای مردم کوفه! ای اهل نیرنگ وبی وفائی! (حال دیگر) برای ما گریه نکنید چشم تان گریان باد و ناله شما بلند باشد. مَثَل شما مَثَل (زن کم عقلی است که در عرب زبانزد بود) رشته های خود را پس از تابیدن باز می کرد (و از بین می برد) و نیز مَثَل شما مَثَل کسانی است که سوگندهایشان را وسیله خیانت بین خودشان قرار می دادند.

شما چه فضیلتی دارید به غیر از لاف و گزاف گوئی و آلودگی، و سینه های پرکینه (ظاهر شما) همچون کنیزان تملق گو و (باطن شما) همچون دشمنان سخن چین یا مانند سبزی هایی هستید که در لجنزار (خود رو) روئیده است و یا مانند نقره ای که با آن قبر مردگان را آرایش می دهند، برای آخرت خود توشه بدی فرستادید (چرا که) بر خشم خداوند، دچار شده و همیشه در عذاب خواهید ماند، حال گریه و نوحه می کنید (که دیگر فایده ندارد) آری بایستی زیاد گریه کنید و کمتر بخندید».

ص: 332

تا آنکه حضرت زینب می فرماید:

«يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ، أَ تَدْرُونَ أَيَّ كَبِدٍ لِرَسُولِ اللّه فَرَيْتُمْ؟! وَ أَيَّ كَريمَةٍ لَهُ أَبْرَزْتُمْ؟! وَ أَيَّ دَمٍ لَهُ سَفَكْتُمْ وَ أَيَّ حُرْمَةٍ لَهُ انْتَهَكْتُمْ؟! لَقَدْ جِئْتُمْ بِهَا صَلْعاءَ عَنْقاءَ سَوْآءَ فَقُماءَ وَ فى بَعْضِها: خَرْقاءَ شَوْهاءَ، كَطِلاعِ الارْضِ وَ مِلاءِ السَّماءِ، أَ فَعَجِبْتُمْ أَنْ مَطَرَتِ السَّماءُ دَماً؟ وَ لَعَذَابُ الآخِرَةِ أَخْزى وَأَنْتُمْ لا تُنْصَرُونَ».

و در پایان می فرماید: «إِنَّ رَبَّكُمْ لَبِالْمَرْصادِ».

«ای اهل کوفه! آیا می دانید چه جگری از رسول خدا را بریدید و کدام پرده نشین را از حرمش بیرون کردید و چه خونی را از او ریختید و چه احترامی را از بین بردید؟

مسلماً کاری بس بزرگ و زشت و سخت و ناروا و خشونت بار و شرم آور به لبریزی سراسر زمین و گنجایش آسمان انجام دادید! آیا تعجب می کنید اگر آسمان در این جریان خون ببارد؟ (بدانید) کیفر آخرت ننگین تر است و کسی شما را یاری نخواهد کرد».

«حتماً خداوند در کمین گاه است».

راوی می گوید: در این هنگام مردم را دیدم که مات و سرگردان و از حیرت انگشت به دندان گرفته و گریه می کردند. پیرمردی در کنارم ایستاده بود، آن قدر گریه می کرد که موی صورتش، تر شده و می گفت: پدر و مادرم! به قربان شما! پیران و جوانان و زنان نسل شما بهتر از نسلهای دیگر است، شما نه خوار می شوید و نه شکست می خورید. (1)، (2)

در این هنگام امام سجاد (علیه السلام) خطاب به حضرت زینب (سلام الله علیها) فرمود:

ص: 333

«يَا عَمَّةِ اُسْكُتِي، وَأَنْتِ بِحَمْدِ اللَّهِ عَالِمَةٌ غَيْرُ مُعَلَّمَةٍ،وَ فَهِمَةٌ غَيْرُ مُفَهَّمَةٍ، إِنَّ الْبُكَاءَ وَ الْحَنِينَ لَا يَرُدَّانِ مَنْ قَدْ أَبَادَهُ الدَّهْرُ»: عمه جان! خاموش باش، تو به حمدالله دانشمندی، بدون آنکه استادی داشته باشی، گریه و ناله دیگر رفتگان را باز نمی گرداند» (1)

زینب آمد کوفه را یکباره ویران کرد و رفت *** اهل عالم را زکار خویش حیران کرد و رفت

از زمین کربلا تا کوفه و شام بلا *** هر کجا بنهاد پا، فتحِ نمایان کرد و رفت

با لسان مرتضی از ماجرای نینوا *** خطبه ای جا نسوز، اندر کوفه عنوان کرد و رفت

با کلام جانفزا، اثبات دین حق نمود *** عالمی را دوستدار اهل ایمان کرد و رفت

فاش می گویم، من آن بانوی عظمای دلیر *** از بیان خویش دشمن را هراسان کرد و رفت

بر فراز نی چو آن قرآن ناطق را بدید *** با عمل آن بی قرین تفسیر قرآن کرد و رفت

**********

امام (علیه السلام) فرمود: من علیّ بن الحسین (علیه السلام) هستم.

ابن زیاد گفت: مگر علی بن الحسین (علیه السلام) را خدا نکشت.

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: برادری داشتم به نام علی (اکبر) که مردم او را کشتند.

ابن زیاد گفت: «بَل اللَّهُ قَتَلَهُ»: «بلکه خداوند او را کشت».

امام (علیه السلام) فرمود: «اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها»

ابن زیاد از اینکه امام (علیه السلام) با قاطعیت و صلابت جواب او را می دهد، ناراحت شد، گفت: آیا تو با این جرئت جواب مرا می دهی؟! این را ببرید و گردن بزنید.

حضرت زینب (سلام الله علیها) ، این سالار اسیران، به ابن زیاد، خطاب کرد و فرمود:

آن همه از خون ما را ریختی برای تو کافی نیست؟

سپس دست به گردن امام سجاد (علیه السلام) انداخت و فرمود: اگر می خواهی او را بکشی مرا هم با او بکش. ابن زیاد منقلب شد و گفت: شگفتا! از این پیوند خویشاوندی که او می خواهد، همراه علی بن الحسین (علیه السلام) کشته شود. از تصمیمش منصرف شد و گفت: او را رها کنید، همان بیماری که دارد، برای او کافی است.

امام سجاد (علیه السلام) خطاب به حضرت زینب (سلام الله علیها) فرمود: عمه جان! آرام باش تا من با او سخن بگویم، به ابن زیاد فرمود:

«أَ بِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنِی یَاابْنَ زِیادٍ؟! أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ الْقَتْلَ لَنَا عَادَةً، وَکَرامَتَنَا الشَّهادَة»: «آیا با کشتن مرا می ترسانی مگر نمیدانی که کشته شدن راه و رسم ما و شهادت سربلندی ما است».

ابن زیاد با چوب به لب و دندان امام حسین (علیه السلام) می زند. راوی می گوید: ابن زیاد متوجه سر مقدس امام حسین (علیه السلام) شد و با چوبدستی به لب و دندآن های مبارک امام حسین (علیه السلام)

ص: 335

می زد. در این هنگام راوی که در مجلس حاضر بود، رو کرد به ابن زیاد و گفت:

«اِرْفَعْ قَضِيبَكَ عَنْ هَاتَيْنِ الشَّفَتَيْنِ، فَوَ اللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَقَدْ رَأَيْتُ شَفَتَيْ رَسُولِ اللَّهِ | عَلَيْهِمَا مَا لَا أُحْصِيهِ يُقَبِّلُهُمَا ثُمَّ انْتَحَبَ بَاكِياً»:

چوب خود را از اين دو لب مقدس بردار! بحقّ آن خدائى كه غير از او خدائى نيست من بقدرى ديدم پيغمبر خدا اين دو لب حسين (علیه السلام) را مي بوسيد كه نميتوانم آن دفعات را شماره كنم. سپس بشدت گريان شد. (1)

بیمار و غل جامعه و ناقه عریان *** در کوچه و بازار چنین زار که دیده

جز ماه رخ زاده زهرا به سَرِ نی *** انگشت نما بر سر بازار که دیده

خون می چکد از محمل و جمعی بنظاره *** یک زینب و این محنت بسیار که دیده

جز عارض پررنگ یتیمان حجازی *** نیلی رخی از سیلی اشرار که دیده

گه کوفه و گه شام و گهی دیر نصاری *** آل نبی و خانه خمّار که دیده

طشت زر و لعل لب و چوب ستم خصم *** سائیدن یاقوت گهربار که دیده

*********

ص: 336