ص: 2

مقدمه به عنوان جلسهٔ چهلم

به قلم آقای علی اکبر مهدی پور (دامت برکاته) / 13

چکیده 13

سخن پایانی 13

کتاب شناسی غدیر 14

دائرة المعارف «الغدیر» 14

غدیریّه های فارسی 14

غدیرخم از دیدگاه وسیع تر 14

1- وامق مسیحی 15

2- بولس سلامه 15

تمهید / 18

غدیرشناسی، ضرورت ها و اولویت ها 19

1. غدیر به مثابهٔ یک رویداد تاریخی 19

2. غدیر به مثابهٔ یک باور اعتقادی 21

3. غدیر به مثابهٔ مکتب تربیتی 23

4. غدیر به مثابهٔ هویت مذهبی و ملی 25

سخن پایانی 26

علت تدوین این دفتر 27

جلسه اول / 29

چکیده 29

خطبهٔ غدیر 29

قطعیت خطابه غدیر در منابع اهل تسنن 30

ابن جریر طبری: 30

شهرآشوب (رحمة الله): 33

ابن طاووس (رحمة الله): 33

واقعة الغدیر 35

ص: 3

واقعهٔ غدیرخم 38

عوامل سانسور حدیث غدیر: 44

تحریف تاریخ 44

قرائن خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (علیه السلام) 44

1- بیعت 44

2- شعر حسان بن ثابت 45

3- عذاب حارث بن نعمان فهری 45

دو دستگی مردم 47

1) دوستان غدیر 47

2) دشمنان غدیر 49

جلسه دوم / 52

چکیده 52

سیاست انکار (1) 52

اُخُوّت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 53

شاهد اول: حدیث غدیر 55

شاهد دوم: پیشوای نمازگزاران 56

شاهد سوم: حدیث منزلت 57

شاهد پنجم: حضور در جنگ بدر 59

سبّ علی بن ابی طالب (علیهما السلام) 59

مظلوم تاریخ 60

جلسه سوم / 62

چکیده 62

سیاست انکار (2) 62

خودداری از ذکر فضیلت حضرت علی (علیه السلام) 63

مخفی کردن نام حضرت علی (علیه السلام) 64

منع ذکر فضائل حضرت علی (علیه السلام) 65

فضیلتی از زبان فرزند خلیفهٔ دوم 66

دشمنی ابوهریره 67

حدیث غدیر از زبان زید بن ارقم 68

جلسه چهارم / 71

چکیده 71

سیاست انکار (3) 71

سوگند حضرت علی (علیه السلام) برای اثبات حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 72

کتمان حدیث غدیر 73

افسوس از پیروی حضرت علی (علیه السلام) 74

پایگاه آهنین و مستحکم حضرت علی (علیه السلام) 75

ترس از نقل حدیث غدیر 76

بیعت اختیاری یا اجباری 78

ص: 4

جلسه پنجم / 80

چکیده 80

سیاست انکار (4) 80

عواقب نقل حدیث 80

سانسور حدیثی 81

جلسه ششم / 84

چکیده 84

سیاست انکار (5) 84

افضلیت خلیفهٔ اول و دوم نزد مخالفین 84

تغییر اذان 86

متعهٔ نساء 87

حامل رایة رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) . 89

مدح و ثنای امیرالمؤمنین (علیه السلام) 90

کودتای مخالفین 91

قتل مالک بن نویره 91

حضرت علی (علیه السلام) بزرگ مظلومِ تاریخ 92

جلسه هفتم / 94

چکیده 94

سیاست انکار (6) 95

جریان های ضد غدیر 95

کتمان فضیلت در زمان بنی امیه 96

معجزه ای در شهادت حضرت علی (علیه السلام): 96

کلام باطل حسن بصری 97

فضیلت تراشی برای معاویه 98

کتمان فضیلت در زمان بنی عباس 100

منع اثبات خلافت حضرت علی (علیه السلام): 100

مجازات نصر بن علی الحضرمی 100

جلسه هشتم / 101

چکیده 101

سیاست انکار (7) 101

حدیث منصور دوانیقی برای اعمَش (بخش اول): 102

جلسه نهم / 107

چکیده 107

سیاست انکار (8) 107

حدیث منصور دوانیقی برای أعمَش (بخش دوم): 107

جلسه دهم / 112

چکیده 112

سیاست انکار (9) 112

ص: 5

1- مدرسه اهل بیت (علیهم السلام) 112

2- مدرسه خلفا 113

اعتراض مخالفین به اعمَش 113

اعتراض ابوحنیفه، ابن شُبرُمَة و ابن ابی لیلیٰ: 113

برخوردی دیگر از اعمش در مقابل مخالفین 117

اعتراض اهل سنت 117

اعتراض مرجئه 118

اعتراض دیگران 119

جلسه یازدهم / 120

چکیده 120

سیاست انکار (10) 120

ماجرای انکار ابوحنیفه 120

جلسه دوازدهم / 125

چکیده 125

سیاست انکار (11) 126

حاکم نیشابوری 126

حدیث طیر مشوی 126

حدیث غدیر 128

ابو عبدالرحمن نسائی 129

صَعصَعة بن صَوحان 130

منع نقل فضائل حضرت علی (علیه السلام) 131

امان نامه امام حسن (علیه السلام) برای صعصعة بن صوحان 132

جلسه سیزدهم / 134

چکیده 134

سیاست انکار (12) 134

روایت علی (علیه السلام) قسیم النار 135

توجیه احمد بن حنبل 137

علت توجیه روایت 139

حدیث قسیم النار در شعر 140

سیّد اسماعیل حِمیَری 141

العَونِی 141

دِعْبِل بْن عَلی خُزاعی 141

ابوالقاسم الزاهی 141

محمّد بن ادریس شافعی 142

سیاست انکار ادامه دارد... 142

جلسه چهاردهم / 144

چکیده 144

سیاست انکار (13) 144

ص: 6

وحشت صحابه از نقل حدیث غدیر 144

ابن ابی اَوفی 145

زید بن ارقم 146

جلسه پانزدهم / 149

چکیده 149

سیاست انکار (14) 149

تحریف حدیث غدیر نمونه ای از سیاست انکار 150

نشانهٔ شیعه بودن 152

جلسه شانزدهم / 153

چکیده 153

سند حدیث غدیر 154

انواع حدیث 154

1- خبر واحد 154

2- خبر مستفیض 154

3- خبر متواتر 154

تواتر حدیث غدیر 157

جلسه هفدهم / 163

چکیده 163

دلالت حدیث غدیر (1) 163

محور اول خطابه غدیر 164

نتیجه محور اول 166

ارتباط محور اول و محور دوم خطابه غدیر 166

جلسه هجدهم / 167

چکیده 167

دلالت حدیث غدیر (2) 167

محور دوم خطابه غدیر 167

مقصود از «ولایت» در عبارت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 168

کلمه «ولی»اشتراک لفظی است یا معنوی؟ 168

جلسه نوزدهم / 171

چکیده 171

دلالت حدیث غدیر (3) 171

محور سوم خطابه غدیر 171

محور سوم در کتب عامه 172

حکایت 175

جلسه بیستم / 176

چکیده 176

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (1) 176

خطابه حضرت علی (علیه السلام) در «رَحبه» 177

ص: 7

·علامه حلی 178

·ابن اثیر 180

·احمد بن حنبل 180

·ذهبی 181

جلسه بیست و یکم / 183

چکیده 183

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (2) 183

خطابه حضرت علی (علیه السلام) در شهر کوفه 183

·ابن مغازلی 184

·متقی هندی 184

جلسه بیست و دوم / 187

چکیده 187

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (3) 188

بخش اول: مناشده حضرت علی (علیه السلام) در شورای شش نفره 191

یکتاپرستی 192

نسبت با جعفر طیار 192

نسبت با حضرت حمزه سیّدالشهدا 192

نسبت با حضرت زهرا (علیها السلام) 193

نسبت با سرور جوانان بهشتی 193

تقدیم صدقه برای نجوا با پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 193

حدیث غدیر 194

چرا حضرت علی (علیه السلام) از حق خود دفاع نکردند؟ 195

1- خطر محو اسلام 195

2- ناجوانمردی مخالفین در ترور امیرالمؤمنین (علیه السلام) 196

جلسه بیست و سوم / 198

چکیده 198

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (4) 199

بخش دوم: مناشده حضرت علی (علیه السلام) در شورای شش نفره 199

حدیث طیر مشوی 199

علمدار جنگ خیبر 200

نفس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 201

دوستی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در گرو محبت حضرت علی (علیه السلام) 201

مخاطب سلام ملائکه 201

همدلی با پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 202

لَافَتَی إلّا عَلی، لَا سَيْفَ إِلَّا ذُو الْفَقَارِ 202

جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین 203

مبارزه برای تأویل قرآن 204

ص: 8

ردُّ الشمس 204

مبلّغ آیات برائت 205

حدیث منزلت 205

ملاک ایمان 206

سدّ ابواب 206

نجوا با پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 208

حق با علی (علیه السلام) است 208

حدیث ثقلین 208

حفظ جان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در لیلة المبیت 209

مبارزه با عمرو بن عبدود 209

آیه تطهیر 209

سَروَر عرب 210

مسألت از خدا برای حضرت علی (علیه السلام) 210

جلسه بیست وچهارم / 212

چکیده 212

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (5) 212

بخش اول: خطبهٔ امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در جمعه مصادف با غدیر 213

متن خطبهٔ غدیریه امیرالمؤمنین (علیه السلام) 214

توحید و یکتاپرستی 214

شهادت به رسالت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 215

جلسه بیست و پنجم / 217

چکیده 217

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (6) 218

بخش دوم: خطابه حضرت علی (علیه السلام) در جمعه مصادف با غدیر 218

امامت، میراثی ماندگار 218

در سایه سار عقل و اندیشه 219

جمعه و غدیر 220

اسرار جاودان 221

جلسه بیست و ششم / 224

چکیده 224

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (7) 224

بخش سوم: خطابه حضرت علی (علیه السلام) در جمعه مصادف با غدیر 224

غدیر، روز باعظمت 224

رهنمودهای مولای متقیان 226

جلسه بیست و هفتم / 229

چکیده 229

حدیث غدیر در کلام حضرت امیر (علیه السلام) (8) 229

بخش چهارم: خطابه حضرت علی (علیه السلام)

در جمعه مصادف با غدیر 229

ص: 9

بیداری از غفلت 229

وظایف دوستان غدیر 230

جلسه بیست و هشتم / 235

چکیده 235

مطرح بودن جانشینی بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) . 235

1- دعوت خویشان 236

2- پیشنهاد عامر بن طفیل 237

3- پیشنهاد قبیله کِنده 239

4- شرط بیعت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 240

جلسه بیست و نهم / 242

چکیده 242

گزارشی از پشت پرده واقعهٔ غدیرخم 242

غزوه تبوک 243

جریان حدیث منزلت 243

وجوه تشبیه در حدیث منزلت 243

1- مقام وزارت 244

2- مقام اهلیت 245

3- مقام اُخُوَّت 245

4- شدّ ازر (پشتیبانی و دفاع) 245

5- شرکت و همراهی در امور رسالت 245

قصد جان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) توسط اصحاب عقبه 246

حجة الوداع 247

صحیفهٔ ملعونه 247

غدیر خم 248

جلسه سی ام / 250

چکیده 250

حدیث غدیر در کتب عامه (1) 250

بخش اول: روایت ابوجعفر طبری از حدیث غدیر 253

جلسه سی و یکم / 258

چکیده 258

حدیث غدیر در کتب عامه (2) 258

بخش دوم: روایت ابوجعفر طبری از حدیث غدیر 258

جلسه سی و دوم / 263

چکیده 263

حدیث غدیر در کتب عامه (3) 263

روایت احمد بن حنبل از حدیث غدیر 263

روایت ابن عساکر از حدیث غدیر 264

ص: 10

جلسه سی و سوم / 267

چکیده 267

حدیث غدیر در کتب عامه (4) 267

روایت ابن جوزی از حدیث غدیر 267

روایت خرگوشی از حدیث غدیر 268

روایت عبدالملک عصامی از حدیث غدیر 269

روایت بَلاذُری از حدیث غدیر 270

جلسه سی و چهارم / 273

چکیده 273

حدیث غدیر در کتب عامه (5) 273

معرفی اجمالی حاکم حَسَکانی 273

روایات حاکم حسکانی از حدیث غدیر (1) 274

جلسه سی و پنجم / 277

چکیده 277

حدیث غدیر در کتب عامه (6) 278

روایات حاکم حَسَکانی از حدیث غدیر (2) 278

جلسه سی و ششم / 284

چکیده 284

حدیث غدیر در کتب عامه (7) 285

روایات حاکم حَسَکانی از حدیث غدیر (3) 285

روایت سیوطی از حدیث غدیر 290

جلسه سی و هفتم / 291

چکیده 291

کوتاهی نسبت به غدیر 292

فضیلتی از مولی الموحدین (علیه السلام) در بیان امام رضا (علیه السلام): 296

جلسه سی و هشتم / 300

چکیده 300

فضائلی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) در بیان امام رضا (علیه السلام) 301

روایت اول 301

روایت دوم 302

بنده خدا 302

برادر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) . 302

روایت سوم 303

کافرشدن مُحب و دوستدار 303

کافرشدن دشمن 305

روایت چهارم 305

روایت پنجم 306

روایت ششم: (حدیث سلسلة الذهب) 306

ص: 11

نقل دیگر سلسلة الذهب: 308

شیعه واقعی باشیم... 308

جلسه سی و نهم /311

چکیده 311

تبلیغ آیات برائت 311

مأموریت ابلاغ 314

دلتنگی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) . 316

تصریح مخالفین به ابلاغ آیات برائت توسط حضرت علی (علیه السلام) 317

احمد بن حنبل 317

ابن عساکر 318

نتیجه 319

عدم صلاحیت خلیفهٔ اول 319

عدم صلاحیت خلیفهٔ دوم 319

کلام آخر 321

فهرست منابع / 322

ص: 12

افزوده شود که تعداد جلسات به چهل برسد.

عشق می ورزند و برایش مدیحه می سرایند، که به دو نمونه از شاعران مسیحی اشاره می کنیم، که غدیریه سروده اند، که از آن جمله است:

نزدیکی جزین لبنان متولّد شد، در دو مدرسهٔ فریر و حکمت درس خواند، به دانشگاه مسیحیت وارد شد و در سال 1926م در رشتهٔ حقوق فارغ التحصیل شد. از سال 1928 تا 1944م در طرابلس، مرجعیّون، حاصبیا و زحله به قضاوت پرداخت.

همواره در بستر مریضی بود، آثارش را به نظم و نثر در بستر می نوشت. با منظومهٔ ملحمهٔ شعری اش «عید الغدیر» مشهور شد، که آن را به سال 1948م سروده است.

این منظومه شامل 3000 بیت است که پیرامون امام علی (علیه السلام) سروده است.

از دیگر آثارش: الصّراع في الوجود، حديث العشيّة، حكاية عمر، في ذلك الزّمان، خبز و ملح، و مذكرات جريح می باشد»(1)

بولس سلامه در مقدمهٔ کتابش می نویسد: «در اواخر پاییز 1947م امام بزرگوار سیّد عبدالحسین شرف الدّین به من پیشنهاد کرد که پیرامون روز غدیر منظومه ای بسرایم...»

سپس می نویسد: «عرب امروزی به شدّت نیاز دارد که قهرمان های درگذشته اش را بشناسد، در این میان برای احدی چون حضرت علی دانش، فضیلت و شجاعت جمع نشده است...

من در این منظومه به منابع شیعی مراجعه نکردم، بلکه به منابع مورد اعتماد اهل سنّت مراجعه کردم، تا از شک و شبهه به دور باشم.(2)

ممکن است بپرسند که یک نفر مسیحی چه شده که برای اسلام حماسه می سراید؟!

آری من مسیحی هستم، ولی تاریخ برای همگان است.

من مسیحی هستم، ولی از یک افق باز نگاه می کنم، نه از یک دریچهٔ تنگ.

من مسیحی هستم، ولی در برابر کسی سر فرود می آورم که هر روز صدها

ص: 16

میلیون انسان پنج بار در شرق و غرب عالم از او یاد می کنند.

ممکن است بگویید: مگر در میان اصحاب پیامبر، به جز علی کسی نبود؟!

آری او شخصیّتی است که مسلمانان از او به عنوان: رضی اللّه عنه، کرّم اللّه وجهه و علیه السلام یاد می کنند، مسیحیان در مجالس خود از حکمت هایش سخن می گویند و در برابر تقوایش خضوع می کنند و زهّاد در صومعه های خود از زهد و قنوتش توشه برمی گیرند، اندیشمندان از افکارش کسب نور می کنند، سخن سرایان از سخنان بدیع و بی نظیرش الهام می گیرند و فقیهان از خرمن علمش خوشه می چینند»(1)

آنگاه به تفصیل از قهرمانی های آن حضرت در بدر و خندق و حنین سخن گفته، نتیجه می گیرد که آن حضرت از لحظه ای که در داخل کعبه دیده به جهان گشود، تا روزی که در محراب مسجد کوفه، دیده از جهان فرو بست، همه اش گرفتار سختی ها و ناگواری ها بود و این شکیبایی و صبر و تحمّلش به مراتب از آن شجاعت و شهامت هایش شگفت آورتر بود.(2)

این بود نمی از یم و اندکی از بسیار حماسه های مسیحیان در برابر غدیر و صاحب غدیر.)

ص: 17

بسم الله الرحمن الرحیم

انکار به واسطهٔ تهدید و تطمیع هایش پیروی کردند ولی یک در هزار از آنان برخلاف سیاست حاکمیت سقیفه و مدرسهٔ وابسته به آن، به نقل حدیث غدیر پرداختند.

و اولین کسی که جشن غدیر را برپا کرد امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) در زمان خلافتشان بود و غدیر را زنده کردند، همان گونه که مکرر بر روی منبر از حدیث غدیر می پرسیدند و گروهی بدان گواهی می دادند و گروهی دیگر با علم به آن سکوت و کتمان می کردند و مورد نفرین ایشان واقع شدند. تفصیل این مباحث در متن کتاب خواهد آمد.

باید به این جهت توجه نمود که در رویداد غدیر چه ابعادی و چه وجوهی قرار داده شده که ضرورت پرداخت به این حادثه را فراوان و دو چندان می کند. بسیاری از افراد وقتی که غدیر را از این زاویه می بینند، این پرسش برای آنها پیدا می شود که «غدیر هم یک حادثه ای از حادثه های تاریخ اسلام است، چرا ما باید یک حادثه تاریخی را بعد از 1400 سال همچنان بازگو کنیم و بزرگداشت آن را جشن بگیریم و به آن بپردازیم؟»

نکتهٔ قابل توجه این است که غدیر یک حادثه ساده و یک رویداد طبیعی و عادی نیست. حادثه غدیر به یک معنا مهم ترین حادثه تاریخ اسلام، و به تعبیر دیگر یکی از مهم ترین حوادثی است که در طول 23 سال زندگانی پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) اتفاق افتاده است.

حوادث زیادی در تاریخ اسلام موجود است، اعم از حوادث نظامی، حوادث سیاسی، حوادث فرهنگی، شرایط و موقعیت هایی که در جامعه آن روز رخ داده و مورخان در باب آن سخن گفته اند. اما حادثه غدیر اولاً حادثه ای است که در پایان حیات شریف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رخ می دهد و به یک تعبیر، عصاره و نقطه نهایی و قلّهٔ حوادث و حیات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است. از سوی دیگر حادثه ای است که طراح آن خداوند متعال است. چنین حادثه ای کمتر در تاریخ اسلام رخ داده است.

در تاریخ اسلام حوادثی موجود است که دشمنان اسبابش را فراهم می کنند و طبیعتاً پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به مصاف آن می روند، همچنین حوادثی که بین اصحاب رخ می دهد، حتی حوادثی که با بیان و تأکید پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) اتفاق می افتد. اما حادثه ای که خداوند متعال بر وقوع و حدوث آن، در یک دوره خاصِ زمانی، با ویژگی ها و مؤلِّفه های خاص، بر آن تأکید می نماید، حادثه غدیر است. حادثه ای که خداوند آن را طراحی می کند و مجری و کارگردان او پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است. حادثه ای که قرار است در انظار همه مسلمانان قرار بگیرد؛ آنهایی که حاضر هستند باید آن را ببینند و بشوند؛ همچنین آنهایی که غایب هستند، باید از این حادثه مطلع بشوند.

ص: 20

قرآن کریم با تعبیر «بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» (1) بر ضرورت به نمایش گذاشتن این واقعه تأکید می کند. وقتی که پیامبر اکرم این حادثه را به منصهٔ ظهور می رسانند، تأکید می کنند که این حادثه را حاضران باید به غایبان برسانند.(2)

پس معلوم می شود که این حادثه، حادثهٔ مهمی است، حادثه ای که باید اتفاق بیفتد و جزئی از حوادث ضروری و وقایع مهم اسلامی است. حادثه ای است که باید همهٔ انسان ها، حاضران و غایبان در آن حضور و مشارکت داشته باشند و سهم خودشان را در آن حادثه اداء کنند.

در روایات و ادعیه و توصیه هایی که در باب غدیر وارد شده است، بر این مطلب تأکید شده است که حادثه غدیر در طول تاریخ، در هر منطقه، در هر شهری و در هر کوی و برزنی، جلوه نمایی کند و بزرگداشت آن با تجلیل برگزار شود، و دائم به رخ جامعه اسلامی کشیده شود. پس کسانی نگویند که حادثه غدیر یک حادثه است و نقل و گزارش و بزرگداشت یک حادثه آن چنان اهمیت ندارد. این حادثه یک استثنا است هم به لحاظ شرایط وقوع آن، هم به لحاظ تأکیدی که بر بزرگداشت و جلوه گری و استمرار آن در همه مکان ها و زمان ها است.

پیامبر را در کنار اصل رسالت می گذارد و بدون این ولایت رسالت را ناتمام می داند، روشن می گردد که این واقعه یک باور ساده نمی باشد. وقتی درون مایه های حدیث غدیر و ماجرای غدیر و سخنانی که در آنجا مطرح می شود، تبیین و بازنمایی می گردد، معلوم می شود که حتی باور به امامت و باور به غدیر یک اصل هم نیست بلکه اصل الاصول است. در بیانات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و همچنین در آیات شریفه قرآن، مسأله ولایت امیرالمؤمنین و اهل بیت (علیهم السلام) در کنار ولایت اللّه قرار گرفته است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) برای معرفی جایگاه امامت، ابتدا جایگاه خودشان را در نظام عالم مشخص می کنند و مسأله ولایت خودشان را به عنوان گوهر رسالت تبیین می نمایند.(1) اگر قرآن کریم می فرماید معرفی ولایت امیرالمؤمنین بخشی از رسالت الهی است که پیامبر بر دوش دارد، دلیلش این است که گوهر رسالت، ولایت است؛ و پیامبر اکرم در واقعهٔ غدیر به عنوان مقدمه، بیان رسالت خودشان را با چهرهٔ ولایت معرفی می کنند. جایگاه ولایتی خودشان را اول نشان می دهند و از طریق جایگاه ولایتی، به دنبال این هستند که این جایگاه ولایت باید استمرار پیدا کند.

با دقت و تعمق در واقعهٔ غدیر مخاطب این نکته را در می یابد که باوری در غدیر معرفی و پرورانده و توسعه داده می شود که ضرورت دارد که همهٔ مسلمین بر آن اعتراف کنند و پیمان خودشان را به این باور ارائه نمایند. همهٔ انسان ها در مقابل این واقعه باید متعهد شوند، میثاق ببندند و پیمان ببندند که آن را استمرار می دهند؛ معلوم است که اصل مهمی است. اگر روایات تبیین مسأله امامت مورد تأمل قرار بگیرد، این ادعا ثابت می شود. در خطبهٔ فدکیه، صدیقهٔ طاهره سلام اللّه علیها به صراحت می فرمایند: «وطاعتنا نظاماً للملة وإمامتنا أمانا من الفرقة»(2)همچنین امام

ص: 22

رضا (علیه السلام) این گونه می فرمایند: «اِنَّ الإمامَةَ زِمامُ الدّین وَنِظامُ المُسلِمینَ»(1)با تبیین درون مایه این کلمات و ده ها فرمایش دیگر در بیان امامت و ضرورت امامت روشن می شود که این اصل امامت، اصلی است که نگهدار سایر اصول دین است.

در این فرمایش صدیقهٔ طاهره سلام اللّه علیها می فرمایند: «وطاعتنا نظاماً للملة» ملت یعنی دین. اطاعت از ما پذیرش ولایت ما، نظام دین و سامانه مکتب را نگه می دارد. اگر قرار است مکتب اسلام به درستی در سامانه خودش قرار بگیرد در ریل و مسیر خودش حرکت کند، این باید بر محور اطاعت اهل بیت (علیهم السلام) باشد. امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «إِنَّ الاِمامَةَ زِمامُ الدّین» اگر دین قرار است به درستی در مسیر خودش پیش برود و انسان ها را به هدایت برساند، محوریت امام و محوریت ولایت در دین باید رعایت شود. دین بدون ولایت، دین بدون امامت، موجب هدایت نیست و موجب وحدت و هم بستگی امت نخواهد بود. پس بنابراین محور دوم و ضرورت دوم، توجه به امامت و حادثهٔ غدیر به عنوان اصلی از اصول مکتب بلکه اصل الاصول است.

نباشد، تمام دستاوردهای تربیتی قرآن و پیامبر اکرم از بین خواهد رفت.

اگر امروز حیات صدیقهٔ طاهره سلام اللّه علیها نبود، اگر با زندگی، منش و سیرهٔ امیرمؤمنان (علیه السلام) آشنا نبودیم، اگر تاریخ اسلام، اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) را ندیده بود، و قرار بود اسلام را در چهرهٔ این خلیفه و یا آن خلیفه، این دانشمند و یا آن فقیه جستجو کند، چه میزان دستاوردهای بزرگ اسلامی از میان می رفت؛ به عبارت گویا، اسلام کاربردی و حقیقی، اسلامی که در شریان حیات بشر راه یافته باشد و مکتب تربیتی انسان ساز داشته باشد، اسلام غدیری و علوی است.

غدیر یک مکتبی معرفی می کند که فقط در آن سخن و دانش نیست، در آن فضیلت است، در او ارزش های اخلاقی است. ارزش های اخلاقی که مکتب غدیر معرفی می نماید، فقط در زبان یک دانش و یک نظریه اخلاقی بیان نمی شود، بلکه اخلاقی که جلوهٔ عینی دارد. انسان هایی که واجد همه این کمالات هستند و این کمالات را در زندگی عملی خودشان به رسمیت می شناسند به بشریت این اخلاق کاربردی را نشان می دهند.

غدیر آمده است تا برای انسان، - انسان گذشته، انسان حال و انسان آینده - الگوهای عملی زندگی را معرفی کند. غدیر آمده است تا بیان کند که چراغ روشنِ تربیت و هدایت، علمدارانی دارد که از زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تا روز قیامت آنها زنده هستند و مکتب آنها زنده است، معارف آنها در اختیار است و انسان ها می توانند به آنها مراجعه کنند و استفاده کنند.

بشر اگر خواهانِ خانواده ای سالم است باید در جستجو خانواده غدیری باشد. اگر اقتصاد سالم می خواهد باید به سراغ اقتصادی برود که در مکتب ولایت معرفی می شود و به آن عمل می شود. اگر خواهان سیاست و حاکمیت و حکمرانی پاک و صحیح است، الگوی عملی و عینی و مبادیِ آن و ارزش هایش و مؤلِّفه هایش در مکتب غدیر تبیین می شود. پس غدیر فقط یک اصل را معرفی نمی کند، در پرتو اصل، مدرسه ای را معرفی می کند که همهٔ وجوه حیات - حیات فردی، حیات اجتماعی -، ابعاد مختلف یک زندگی و نیازهای بشری را در همه عرصه ها پوشش می دهد.

ص: 24

امروز بیش از گذشته نیازمند مکتب غدیر هستیم. انسان سرگشته، انسان گم گشته، انسانی که مسیر طبیعی اخلاق و معنویت را گم کرده و به اینجا و آنجا چنگ می زند و از فرقه ها و گروه های انحرافی و سطحی و خرافات پیروی می کند. آیا امروز مکتب غدیر نمی تواند انسان معاصر را از این گریزگاه ها، از این لغزشگاه ها، از این مرداب های متعفّن نجات بدهد؟!

بی تردید معرفی مکتب امیر مؤمنان و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و معارف آنها و سیرهٔ آنها، بهترین الگو و بهترین عنصر نجات بخش برای انسان امروز و فردا است. بشریت به غدیر به شدت نیاز دارد، و برانگیختن این احساس نیاز وظیفهٔ مبلغان و محققان می باشد. ایشان باید این مسأله را تبیین کنند، که غدیر مکتب امروز و فردای ما است.

همهٔ دنیا برای بزرگداشت هویت خودشان تلاش می کنند، این همه مراسم، جشن ها، شادی ها، رژه ها، هزینه های فراوانی که در کشورهای مختلف می شود تا مناسبت های ملی و دینی خویش را جشن بگیرند و بزرگ بدارند؛ یکی از دلایل اصلی آن این است که می دانند بقای آنها، استمرار هویت آنها در گرو مؤلِّفه های اصلی هویتی است. ما اگر غدیر را بزرگ می دانیم، گذشته از همهٔ نکات پیش گفته، برای این است که خودمان را بشناسیم. خودشناسی جامعه، هویت یابی کشور و جامعه شیعی در گرو بازشناسی دقیق غدیر است. فراموشی غدیر به معنای گم شدن تکه ای از هویت این جامعه است. اگر کسانی خواهان وحدت ملی، هم بستگی اجتماعی و وحدت اسلامی هستند و قصد برپایی آن را دارند، باید بدانند که اینها بدون مؤلِّفه غدیر و امامت و ولایت ممکن نیست. چگونه می توان هویت امروز این مرز و بوم را بدون ولایت غدیری معرفی نمود.

آنچه که بیان شد، تنها گوشه ای از ضرورت هایی است که می توان برای غدیر معرفی کرد. غدیر یک حقیقت ناشناخته است، یک حادثه ای است که هر چه زمان بر آن گذشته، اهمیت آن، عمق آن و ابعاد آن روشن شده است. امروز ما باید رسالت خودمان را در این عرصه و در این مقطع تاریخی به خوبی ایفا کنیم تا کسانی گمان نکنند که پرداختن به غدیر پرداختن به گذشته است. طرح غدیر امروز یک مسأله جدید و مربوط به امروز و فردا است. مبلغان باید نشان بدهند که غدیر نه تنها کهنه نشده، بلکه امروز تازه جوانه های جدید زده و میوه های تازه ای را در پیش دارد. عرصه های فرهنگی، عرصه های تبلیغی، رسالت بسیار بزرگی در این زمینه دارند»(1).

سجاد تحریر اولیه ای از این سخنرانی ها را آماده کرد که ابتدا توسط دوست عزیزم حجة الاسلام آقای شیخ مصطفی اله دادی تصحیح و مصدریابی شد و سپس توسط صاحب این قلم مجدداً تصحیح و تحقیق نهایی شد و با نام «استقبال از غدیرخم» به خدمت خوانندگان محترم عرضه می گردد، بدین وسیله، از همه عزیزان فوق حفظهم الله تعالی تشکر و قدردانی می نمایم.

همچنین از زحمات علّامهٔ محقّق حجةالإسلام و المسلمین آقای حاج شیخ علی اکبر مهدی پور (دامت برکاته) که تمام کتاب را مطالعه و تصحیح فرموده و مجلس چهلم را نیز به آن افزودند که به احترامشان آن را در مقدمه آوردم، سپاسگزاری می نمایم.

درضمن صوت این جلسات به روی سایت حقیر با آدرس AlNajafi.ir در قسمت بیانات با عنوان «استقبال از غدیر» موجود است و خوانندگان در صورت تمایل ضمن مطالعهٔ کتاب می توانند از صوت آن نیز بهره ببرند و اگر در جایی از کتاب نقطهٔ ابهامی وجود دارد با مراجعه به صوت امید می رود برطرف شود و محور اصلی در بهره مندی از این کتاب صوت جلسات می باشد و در صورت تعارض صوت مقدم بر متن است و لازم به یادآوری است که صوت جلسات توسط محرر محترم تلخیص شده و به جهت تفصیل مطلب خوانندگان محترم می توانند به صوت مراجعه نمایند، همان گونه که ترتیب جلسات نیز تغییر داده شده، بنابر این به جهت مراجعهٔ به صوت، به تاریخ جلسه توجه فرمایید نه به شماره جلسات در متن کتاب.

بر این امید که این دفتر مورد پذیرش صاحب ولایت کلیهٔ الهیه خلیفهٔ بلافصل پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) قرار گیرد و راهنمایی باشد برای جویندگان حقیقت و پویندگان راه ولایت علوی.

ایدون باد

و الحمد للّه رب العالمین

5 محرم الحرام 1444

12 مرداد 1401

اصفهان - هادی نجفی

ص: 28

أبي طالب (علیه السلام)، طلحة بن عبيدالله، الزبير بن العوام، عبدالرحمان بن عوف، سعيد بن مالك، العباس بن عبدالمطلب، الحسن بن علي بن أبي طالب (علیه السلام)، عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر بن أبي طالب عبدالله بن مسعود، عمار بن ياسر، أبوذر جندب بن جنادة الغفاري، سلمان الفارسي، أسعد بن زرارة الأنصاري، خزيمة بن ثابت الأنصاري، أبو أيوب خالد بن زيد الأنصاري، سهل بن حنيف الأنصاري، حذيفة بن اليمان، عبدالله بن عمر بن الخطاب، البراء بن عمر بن عازب الأنصاري، رفاعة بن رافع، سمرة بن جندب، سلمة بن الاكوع الأسلمي، زيد بن ثابت الأنصاري، أبوليلى الأنصاري، أبو قدامة الأنصاري، سهل بن سعد الأنصاري.

عدي بن حاتم الطائي، ثابت بن زيد بن وديعة، كعب بن عجرة الأنصاري، أبوالهيثم بن التيهان الأنصاري، هاشم بن عتبة بن أبي وقاص الزهري، المقداد بن عمرو الكندي، عمر بن أبي سلمة، عبدالله بن أبي عبدالأسد المخزومي، عمران بن حصين الخزاعي، يزيد بن الخصيب الأسلمي، جبلة بن عمرو الأنصاري، أبو هريرة الدوسي، أبو برزة نضلة عتبة الأسلمی، أبو سعيد الخدري، جابر بن عبدالله الأنصاري، حريز بن عبدالله، زيد بن عبدالله، زيد بن أرقم الأنصاري، أبو رافع مولى رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، أبوعمرة بن عمرو بن محصن الأنصاري، أنس بن مالك الأنصاري، ناجية بن عمرو الخزاعي، أبو زينب بن عوف الأنصاري، يعلى بن مرة الثقفي.

سعيد بن سعد بن عبادة الأنصاري، حذيفة بن أسيد، أبو شريحة الغفاري، عمرو ابن الحمق الخزاعي، زيد بن حارثة الأنصاري، ثابت بن وديعة الأنصاري، مالك بن حويرث أبو سليمان، جابر بن سمرة السواني، عبدالله بن ثابت الأنصاري، جيش بن جنادة السلولي، ضميرة الأسدي عبدالله بن عازب الأنصاري، عبدالله بن أبي أوفى الأسلمي، يزيد بن شراحيل الأنصاري، عبدالله بن بشير المازني، النعمان بن العجلان الأنصاري، عبدالرحمان بن يعمر، الديلمي أبو حمزة خادم رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، أبو الفضالة

ص: 31

الأنصاري، عطية بن بشير المازني، عامر بن ليلى الغفاري، أبو الطفيل عامر بن واثلة الكناني، عبدالرحمان بن عبدرب الأنصاري، حسان بن ثابت الأنصاري، سعد بن جنادة العوفي.

عامر بن عمير النميري، عبدالله بن ياميل، حبة بن جوين العرني، عقبة بن عامر الجهني، أبو ذؤيب الشاعر، أبوشريح الخزاعي، أبو جحيفة وهب بن عبدالله النسوى، أبو إمامة الصدى بن عجلان الباهلي، عامر بن ليلى بن جندب بن سفيان الغفلي البجلي، أسامة بن زيد بن حارثة الكلبي، وحشي بن حرب، قيس بن ثابت بن شماس الأنصاري، عبدالرحمان بن مديح، حبيب بن بديل بن ورقاء الخزاعي، فاطمة بنت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، عائشة بنت أبي بكر، أم سلمة أم المؤمنين، أم هاني بنت أبي طالب، فاطمة بنت حمزة بن عبدالمطلب، أسماء بنت عميس الخثعمية.

ثمّ ذكر ابن عقدة ثمانية وعشرين رجلا من الصحابة لم يذكرهم ولم یذكر أسماء هم أيضا»(1)

فهرست کتابخانه اش(1) یاد کرده است.

و همچنین ابن طاووس در کتاب «اقبال الأعمال» در زیر عنوان مصنفین پیرامون حدیث غدیر خم گوید: «ومن ذلك ما رواه أبوالقاسم عبيدالله بن عبدالله الحسكاني في كتاب سماه «دعاء الهداة إلى أداء حقّ الموالاة»»(2)

و همچنین ابن طاووس در کتاب دیگرش «الطرائف» گوید: «وصنف في حديث يوم الغدير الحاكم عبيدالله بن عبدالله الحسكاني كتاباً سماه كتاب «دعاء الهداة إلى أداء حقّ الموالاة» إثناعشر كُرّاساً مجلداً»(3)

سمّاه کتاب «الدراية في حديث الولاية»، وهو سبعة عشر جزء، روى فيه حديث نص النبي عليه أفضل السلام بتلك المناقب والمراتب على مولانا علي بن أبي طالب (علیه السلام) عن مائة وعشرين نفساً من الصحابة.

و دیگر، کتابی است که ابوسعید مسعود بن ناصر سجستانی نوشته است، در حالی که او در عقیده از مخالفان اهل بیت است و همه اتفاق دارند که آنچه در مورد اهل بیت نقل کرده صحیح است. نام کتاب او «دراية حديث الولاية» می باشد و دارای هفده جزء است و در این کتاب، نص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر مناقب و مراتب مولای ما امیرالمؤمنین (علیه السلام) را از یکصد و بیست نفر از صحابه روایت نموده است»(1)

انکار غدیر و چنین روایتی مهم، شبیه این است که جاهل نادانی در روز روشن چشم خود را ببندد و بگوید الآن شب است یا آفتاب نیست.

انکار حدیث غدیر و ولایت امیرمومنان علی (علیه السلام) در رسانه های وهابیت به وضوح دیده و شنیده می شود.

قابل ذکر است که محمّد بن اسماعیل بخاری جریان واقعهٔ غدیر را در صحیح خویش نیاورده چرا که کتابش را طبق مذهب خلفا تنظیم کرده ولی در سه جای تاریخ کبیرش(2) آن را یاد نموده همان گونه که مسلم نیشابوری(3) حدیث غدیر را در صحیح خود که - از معتبرترین کتب اهل سنت است - آورده و به خطبهٔ پیامبر در مورد غدیر خم نیز اشاره کرده لکن آن را تا حدیث ثقلین نقل می کند و از ذکر ادامه آن که بر ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) دلالت دارد، خودداری کرده و آن را حذف می کند.

ص: 34

و العشاء، ثمّ صلّى الصبح بعرق الظبية، ثمّ نزل الرَّوْحاءَ، ثمّ سار من الروحاءَ فصلّى العصر بالمنصرَف، وصلّى المغرب والعشاء بالمتعشّىٰ وتعشّى به، وصلّى الصبح بالأثابة، وأصبح يوم الثلاثاء بالعَرْج واحتجم بلَحىٰ جمل وهو عقبة الجحفة ونزل السُّقْيا يوم الأربعاء، وأصبح بالأبواء، وصلّى هناك ثمّ راح من الأبواء ونزل يوم الجمعة الجحفةَ، ومنها إلى قُدَيد وسَبَتَ فيه، وكان يوم الأحد بعسفان، ثمّ سار فلمّا كان بالغَميم، اعترض المُشاةُ، فصفّوا صفوفاً فشكَوا إليه المشيَ، فقال: استعينوا بالنَّسَلان [=مشيٌ سريعٌ دون العُدْو]، ففعلوا فوجدوا لذلك راحةً. وكان يومَ الإثنين بمرّ الظَّهْران. فلم يبرَحْ حتّى أمسى وغرُبت له الشمس بسَرِف، فلم یُصلّ المغربَ حتی دخل مکّةَ، ولمّا انتهى إلى الثَّنِيَّتَيْنِ، بات بينهما. فدخل مكّةَ نهارَ الثَّلاثاء.(1)

فلمّا قضى مناسكَه وانصرف راجعاً إلی المدينة - ومعه من كان من الجموع المذكورات - وصل الى غدير خمّ من الجُحفة التي تتشعّب فيها طرق المدنيِّين والمصربِّين والعراقيِّين. وذلك يوم الخميس(2) الثامنَ عشرَ من ذي الحجّة نزل إليه جبرئيلُ الأمينُ عن الله بقوله:«يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ»(3) الآية. وأمره أنْ يقيم عليّاً عَلَماً للناس، ويُبلّغَهم ما نزل فيه من الولاية وفرض الطاعة على كلِّ أحد. وكان أوائل القوم قريباً من الجحفة. فأمر رسول الله أن يردَ من تقدّم منهم ويحبسَ من تأخّر عنهم في ذلك المكان، ونهى عن سَمُراتٍ خمسٍ متقارباتٍ دَوْحات عظامٍ أن لا ينزل تحتهّن أحدٌ حتى إذا أخذ القومُ منازلَهم. فَقَمَّ ما تحتهنّ حتّىٰ إذا نودي بالصلاة صلاةِ الظهر، عمد إليهنّ، فصلّى بالناس تحتهنّ، وكان يوماً هاجراً يضع الرجلُ بعضَ رداءه على رأسه وبعضه تحت قدمَيْه من شدّة الرَّمْضاء، وظُلِّل لرسول الله بثوب على شجرةِ سمَرةٍ من

ص: 36

الشمس. فلمّا انصرف (صلی الله علیه و آله و سلم) من صلاته، قام خطيباً وسط القوم(1) على أقتاب الإبل(2) وأسمع الجميع رافعاً عقيرته فقال:

الحمد لله ونستعينه ونؤمن به، ونتوكّل عليه، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا، ومن سيّئات أعمالنا الذي لا هادي لمن ضلّ، ولا مضلّ لمن هدىٰ، وأشهد أن لا إله إلّا الله، وأنّ محمّداً عبده ورسوله. أما بعد: أيها الناس! قد نبَّأني اللطيفُ الخبير أنّه لم يُعَمَّرْ نبيٌّ إلّا مثلُ نصف عُمْر الذي قبله، وإنّي أُوشَكُ أن اُدعىٰ فأجبتُ، وإنّي مسؤول وأنتم مسؤولون، فماذا أنتم قائلون؟ قالوا: نشهد أنّك قد بلّغتَ ونصحتَ وجهدَت. فجزاك الله خيراً! قال: ألستم تشهدون أن لا إله إلّا الله، وأنَّ محمّداً عبده ورسوله، وأنّ جنّته حقّ وأنَّ الموت حقّ وأنَّ الساعة آتيةٌ لا ريب فيها وأنَّ الله يبعث مَنْ في القبور؟ قالوا: بلى نشهد بذلك. قال: اللّهم اشهد! ثمّ قال: أيها الناس ألا تسمعون؟ قالوا: نعم. قال: فإنّي فرَط على الحوض، وأنتم واردون عليَّ الحوضَ، وإنَّ عرضه مابين صنعاء وبصرىٰ(3) فيه أقداح عدد النجوم من فضة. فانظروا كيف تُخلّفوني في الثَّقلَين! فنادى منادٍ: وما الثقلانِ يا رسول الله؟ قال: الثقل الأكبر كتابُ الله، طرفٌ بيد الله (عزوجلّ) وطرفٌ بأيديكم، فتمسّكوا به لا تَضِلّوا، والآخر الأصغر عترتي، وإنَّ اللطيف الخبير نبَّأني أنَّهما لن يتفرَّقا حتّى يردا عليَّ الحوضَ. فسألتُ ذلك لهما ربّي، فلا تقدّموهما فتَهلِكوا، ولاتَقصروا عنهما فتَهلِكوا، ثمّ أخذ بيد عليّ فرفعها حتى رُؤِي بياضُ آباطهما وعرفه القومُ أجمعون. فقال: أيّها الناس مَن أولى الناس بالمؤمنين من أنفسهم؟ قالوا: الله ورسوله أعلم. قال: إنَّ الله مولاي وأنا مولى المؤمنين وأنا أولى بهم من أنفسهم. فمن كنتُ مولاه فعليٌّ مولاه

ص: 37

- يقولها ثلاث مرّات، وفي لفظ أحمد إمام الحنابلة: أربع مرّات - ثمّ قال: اللّهمّ وال من والاه، وعاد من عاداه، وأَحِبَّ مَن أحَبّه، وأبغِضْ من أبْغَضَهُ، وانصُر من نصره، واخذل من خذله، وأدِرِ الحقَّ معه حيث دار، ألا فَلْيُبَلّغِ الشاهدُ الغائبَ. ثمّ لم يتفرّقوا حتّى نزل أمين وحي الله بقوله: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي» (1) الآية. فقال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): الله اكبر على إكمال الدين، وإتمام النعمة، ورضِي الربِّ برسالتي، والولاية لعليٍّ من بعدي. ثمّ طَفِق القوم يهنّثون أميرالمؤمنين صلوات الله عليه. وممّن هنّأه في مقدّم الصحابة: الشيخان أبوبكر وعمر، كلٌّ يقول: بخٍّ بخٍّ لك يابنَ أبي طالب! أصبحتَ وأمسيتَ مولاي ومولى كلّ مؤمن ومؤمنة. وقال ابن عباس: وَجَبت والله في أعناق القوم. فقال حَسّان: إئذنْ لي يا رسول الله أن أقول في علىّ أبياتاً تسمعُهن، فقال: قل على بركة الله. فقام حسّان فقال: يا معشر مشيخة قريش! أتبعها قولي بشهادةٍ من رسول الله في الولاية ماضية. ثمّ قال:

يُناديهمُ يوم الغدير نبيُّهم *** بخمِّ فأسمع بالرسول مناديا(2)

هذا مجمل القول في واقعة الغدير»(3)

آن را به نام های متعددی در تاریخ ثبت نموده اند؛ از قبیل: حجّة الوداع، حجّة الإسلام، حجّة البلاغ، حجّة الکمال، حجّه التمام.(1)

برای این حج رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

غسل و تدهین فرمود و فقط با دو جامهٔ سادهٔ (احرام) که یکی را به کمر بست و آن دیگر را به دوش افکند روز شنبه، بیست و چهارم یا بیست پنجم ذی القعدة الحرام به قصد حج، پیاده از مدینه خارج شد. وی تمام زنان و اهل حرم خود را نیز در هودج ها قرار داد و با همهٔ اهل بیت خود و به اتفاق تمام مهاجران و انصار و قبایل عرب و گروه عظیمی از خلق حرکت فرمود.

اتفاقاً در این هنگام، بیماری آبله - یا حصبه - در میان مردم شیوع یافته بود و همین عارضه موجب گردید که بسیاری از مردم از عزیمت و شرکت در این سفر باز ماندند، مع الوصف گروه بی شماری با آن حضرت حرکت نمودند که شمار آنها را کسی جز خدا نمی داند. عده ای تعداد آنها را 90 هزار، عده ای 114 هزار، برخی 120 هزار، پاره ای 124 هزار و برخی نیز عدد بیشتری را ذکر کرده اند. این تعداد افرادی بودند که همراه آن حضرت از مدینه به راه افتادند و گرنه کسانی که با آن حضرت حج را گزاردند - اهالی مکّه و آنها که به اتفاق امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و ابوموسی از یمن آمدند - بیش از این تعداد بود.

بامداد یکشنبه موکب نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) در «یلملم» بود و شبانگاه به «شرف السیّاله» رسیدند و در آنجا نماز مغرب و عشاء را خواندند و صبح آن شب را در «عرق الظبیه» ادای فریضه فرمودند. سپس در «روحاء» فرود آمدند و پس از کوچ از آنجا نماز عصر را در «منصرف) ادا فرمودند و نماز مغرب و عشاء را در «متعشی» خواندند و در همان جا غذا صرف کردند. نماز صبح

ص: 39

روز را در «اثابه» خواندند و بامداد سه شنبه را در «عَرْج» درک کردند «و در نقطه ای به نام «لَحی جمل» - که گردنهٔ جحفه است - حجامت کردند»(1)سپس در «سقیاء» فرود آمدند (روز چهارشنبه) و پس از حرکت از آنجا نماز صبح را در «ابواء» خواندند و از آنجا حرکت کردند و روز جمعه به «جحفه» رسیدند و از آنجا به «قدید» رفته و شنبه را در آنجا درک فرمودند، و روز یکشنبه در «عسفان» و پس از طی راه از آنجا و رسیدن به «غمیم»، پیادگان در مقابل پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) صف بستند و به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از خستگی شکوه نمودند. پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به آنها دستور قدم دو دادند و با اجرای این دستور احساس راحتی نمودند. روز دوشنبه در «مرّ الظهران» بسر بردند و هنگام غروب آفتاب به «سرف» و پیش از ادای نماز مغرب به حوالی مکّه رسیدند و در ثَنِیَّتَین (دو کوه مشرف به مکه) فرود آمدند و شب را در آنجا بسر برده و روز سه شنبه داخل مکه شدند.

وقتی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مناسک حج را انجام دادند و با جمعیّتی که به همراه آن حضرت بودند آهنگ بازگشت به مدینه فرمودند. به غدیر خم (که در نزدیک جحفه است) رسیدند؛ و جبرئیل امین فرود آمد و از خدای تعالی این آیه را آورد: «ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت [درباره ولایت و رهبری علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (علیه السلام) ] بر تو نازل شده ابلاغ کن».

باید دانست که جحفه منزلگاهی است که راه های متعدّد (راه اهل مدینه و مصر و عراق) از آنجا منشعب و جدا می شود و ورود پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و همراهان به آن نقطه در روز پنج شنبه هجدهم ذی الحجه تحقق یافت.

در آنجا امین وحی الهی آیهٔ فوق الذکر را آورد و از طرف خداوند به آن حضرت امر کرد که علی (علیه السلام) را به ولایت و امامت معرّفی و منصوب

ص: 40

فرماید و آنچه دربارهٔ پیروی از او و اطاعت اوامر او از جانب خدا بر خلق واجب آمده، به همگان ابلاغ فرماید. در این هنگام آنها که از آن مکان گذشته بودند به امر پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بازگشتند و آنها هم که در دنبال قافله بودند رسیدند و در همان جا متوقّف شدند.

در این سرزمین درختان کهن و انبوه و سایه گستر وجود داشت که پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود کسی زیر درختان پنجگانه که به هم پیوسته بودند فرود نیاید تا همه مسلمانان در غدیر خم مستقر شوند. سپس خار و خاشاک آنجا را برطرف کردند. وقت ظهر حرارت هوا شدّت یافت به طوری که مردم قسمتی از ردای خود را بر سر و قسمتی را زیر پا افکندند و برای آسایش پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چادری تهیه و روی درخت افکندند تا سایهٔ کاملی برای پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فراهم گشت. اذان ظهر گفته شد و آن حضرت در زیر آن درختان، نماز ظهر را با همهٔ همراهان ادا فرمود. پس از فراغ از نماز در میان حاضران، بر محل مرتفعی که از جهاز شتران ترتیب داده بودند قرار گرفت(1) و آغاز خطبه فرمود و با صدای بلند همگان را متوجه ساخت و چنین فرمود:

حمد و ستایش مخصوص ذات خداست. یاری از او می خواهیم و به او ایمان داریم و توکّل ما به اوست و از بدی های خود و اعمال ناروا به او پناه می بریم. گمراهان را جز او راهنمایی نیست و آن کس را که او راهنماییی فرموده گمراه کننده ای نخواهد بود.

گواهی می دهم که معبودی (قابل پرستش) جز او نیست و اینکه محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و فرستادهٔ اوست.

پس از ستایش خداوند و گواهی به یگانگی او. ای گروه مردم! همانا خداوند مهربان و دانا مرا آگهی داده که دوران عمرم سپری گشته و قریباً دعوت خداوند را اجابت و به سرای باقی خواهم شتافت. من و شما هر کدام برحسب آنچه به عهده داریم مسئولیم. اینک اندیشه و گفتار شما چیست؟

مردم گفتند: ما گواهی می دهیم که تو ابلاغ فرمودی و از پنددادن به ما

ص: 41

و کوشش در راه وظیفه دریغ نفرمودی. خدای به تو پاداش نیکو عطا فرماید!

فرمود: آیا نه این است که شما به یگانگی خداوند و اینکه محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و فرستادهٔ اوست گواهی می دهید؟ و نیز به تردیدناپذیربودن اینکه بهشت و دوزخ و مرگ و قیامت و برانگیختن مردگان گواهی می دهید و اینها همه راست و مورد اعتما شماست؟

همگان گفتند: آری، به این حقایق گواهی می دهیم.

پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: خداوند! گواه باش. سپس با تأکید و مبالغه در توجّه و شنوایی همگی و اقرار مجدّد آنان به اینکه سخنان آن حضرت را شنیده و توجّه دارند فرمود: همانا من در انتقال به سرای دیگر و رسیدن به کنار حوض بر شما سبقت خواهم گرفت و شما در کنار حوض بر من وارد می شوید. پهنای حوض من به مانند مسافت بین صنعاء و بصری است و در آن به شمارهٔ ستارگان قدح ها و جام های سیمین هست. بیندیشید و مواظب باشید که پس از درگذشتن من، با دو چیز گرانبها و ارجمند که در میان شما می گذارم چگونه رفتار نمایید؟!(1)

در این موقع یکی در میان مردم بانگ برآورد که یا رسول اللّه! آن دو چیز گرانبها و ارجمند چیست؟

فرمود: آنکه بزرگ تر است کتاب خداست که یک طرف آن در دست خدا و طرف دیگر آن در دست شماست (کنایه از اینکه کتاب خدا وسیلهٔ ارتباط با خداوند است). بنابر این آن را محکم بگیرید و از دست ندهید تا گمراه نشوید؛ و آن دیگر که کوچک تر است عترت من (اهل بیت من) است. همانا خدای مهربان و دانا مرا آگاه فرمود که این دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد تا کنار حوض بر من وارد شوند؛ و من این امر را (عدم جدایی کتاب و عترت را) از پروردگار خود درخواست نموده ام. بنابر این، بر آن دو پیشی نگیرید و از پیروی آن دو باز نایستید و کوتاهی نکنید که هلاک خواهید

ص: 42

شد.

سپس دست علی (علیه السلام) را گرفت و آن را بلند کرد به طوری که سفیدی زیر بغل هر دو نمایان شد و مردم او را دیدند و شناختند.

آنگاه فرمود: ای مردم کیست که بر اهل ایمان از خود آنها (سزاوارتر) است؟ گفتند: خدای و رسولش داناترند. فرمود: همانا خدا مولای من است و من مولای مؤمنان هستم و اولی و سزاوارترم بر آنها از خودشان. پس هرکس که من مولای اویم علی (علیه السلام) مولای او خواهد بود؛ و این سخن را سه بار - و بنا به گفتهٔ احمد بن حنبل پیشوای حنبلی ها - چهار بار تکرار فرمود. سپس دست به دعا گشود و گفت: بار خدایا! دوست بدار آن که او را دوست دارد و دشمن دار آن که او را دشمن دارد؛ و یاران او را یاری و خوارکنندگان او را خوار کن و او را معیار و میزان و محور حق و راستی قرار ده.

آنگاه فرمود: باید آنان که حاضرند این امر را به غائبان برسانند و ابلاغ نمایند.

هنوز جمعیت پراکنده نشده بود که امین وحی الهی رسید و این آیه را آورد: «امروز [با نصبِ علی بن ابی طالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایی بر امت] دینتان را برای شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم» در این موقع پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اللّه اکبر، بر اکمال دین و اتمام نعمت و خشنودی خدا به رسالت من و ولایت علی (علیه السلام) بعد از من.

سپس آن گروه شروع کردند به تهنیت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و از جمله آنان (پیش از دیگران) شیخین (ابوبکر و عمر) بودند که گفتند: مبارک باد بر تو ای پسر ابی طالب که مولای ما و مولای هر مرد و زن مؤمن گشتی.

ابن عباس گفت: به خدا سوگند که این امر (ولایت علی (علیه السلام) ) بر همه واجب گشت.

سپس حَسّان بن ثابت گفت: ای رسول اللّه اجازه فرما تا دربارهٔ علی (علیه السلام) اشعاری بسرایم. پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

فرمود: بگو با میمنت و برکت الهی! در این هنگام حَسّان برخاست و چنین گفت: ای گروه بزرگان قریش! در محضر پیغمبر

ص: 43

اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) دربارهٔ ولایت که مسلّم گشت، گفتار و اشعار خود را بیان می کنم؛ و گفت:

يُناديهمْ يوم الغدير نبيُّهم *** بخمِّ فأسمع بالرسول مناديا

پیامبرشان در روز غدیر، آنان را ندا داد / پس ندای پیامبر را به گوش جان بشنوید.

این بود اجمالی از واقعهٔ غدیر خم»(1)

امر و سفارش به دوستی با کسی نیازمند بیعت نیست و البته محبّت یک امر قلبی است و بخشنامه بردار نیز نمی باشد.

داستان بیعت، تنها برای مسأله خلافت مطرح است و اولین کسانی که در غدیر خم طبق دستور پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) بیعت کردند ابوبکر و عمر بودند و البته عمر نیز به عنوان عرض تبریک خدمت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) عرضه داشت: «بَخٍّ بَخٍّ لَكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ، أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَمَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَمُؤْمِنَة»(1)

البته برخی این تعبیر را کنایه می گیرند بر اینکه او قصد طعنه و کنایه به امیرالمؤمنین (علیه السلام) را داشت بدین مضمون که کار تو به جایی رسیده است که چنین شده ای!!

عرضه داشت:

وسأل سفيان بن عيينة عن قول الله سبحانه: «سَأَلَ سَائِلٌ»(1) فيمن نزلت، فقال: لقد سألتني عن مسألة ما سألني أحد قبلك.

حدّثني أبي عن جعفر بن محمّد عن آبائه، فقال: لما كان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بغدير خم، نادى بالناس فاجتمعوا، فأخذ بيد عليّ (رضی الله عنه) فقال: «مَنْ كنتُ مولاه فعليٌّ مولاه»(2)

فشاع ذلك وطار في البلاد، فبلغ ذلك الحرث بن النعمان الفهري فأتى رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) على ناقة له حتّى أتى الأبطح، فنزل عن ناقته وأناخها وعقلها، ثمّ أتى النبيّ (صلی الله علیه و آله و سلم) وهو في ملأ من أصحابه فقال: یا محمّد أمرتنا عن الله أن نشهد أن لا إله إلّا الله وأنّك رسول الله فقبلناه منك، وأمرتنا أن نصلّي خمساً فقبلناه منك، وأمرتنا بالزكاة فقبلنا، وأمرتنا بالحجّ فقبلنا، وأمرتنا أن نصوم شهراً فقبلنا، ثمّ لم ترض بهذا حتّى رفعت بضبعي ابن عمّك ففضلته علينا وقلت: من كنت مولاه فعلي مولاه، فهذا شيء منك أم من الله تعالى؟

فقال: «والّذي لا إله إلّا هو هذا من الله» فولّى الحرث بن النعمان يريد راحلته وهو يقول: اللهمّ إن كان من يقوله حقاً فأمطر علينا حجارة من السّماء، أو ائتنا بعذاب أليم، فما وصل إليها حتّى رماه الله بحجر فسقط على هامته وخرج من دبره فقتله، وأنزل الله سبحانه: «سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ * لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ»(3).(4)

«اى محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ! ما را به خدا خواندى پذیرفتیم. نبوت خود را مطرح کردى، لا إله إلا اللّه و محمّد رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) گفتیم. ما را به اسلام دعوت

ص: 46

کردى اجابت کردیم. گفتى، نماز در پنج وقت بخوانید خواندیم. به زکات و روزه و حج و جهاد سفارش کردى اطاعت کردیم. حال پسرعموى خود را امیر ما ساختى که نمى دانیم این حکم از طرف خداست یا با اراده شخصى تو جعل شده است؟»

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پاسخ دادند: سوگند به آن خدایی که جز او پروردگارى نیست، این دستور از طرف خداوند است.

حارث بن نعمان فهرى تقاضاى عذاب کرد. بیچاره فکر می کرد قدرتى وجود ندارد تا او را کیفر دهد.

او گفت: «پروردگارا! اگر آنچه محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره علی (علیه السلام) می گوید از جانب تو و برحقّ است؛ پس از جانب آسمان بر سر ما باران سنگ ببار، یا به عذابی دردناک ما را گرفتار کن»؛ هنوز به مرکب خود نرسیده بود که ناگهان سنگی از آسمان فرود آمد و بر سر او اصابت کرد و به هلاکت رسید.

قرآن کریم در سه آیه ابتدایی سوره معارج به ماجرای عذاب فوری اعتراض کننده به مدلول خطبهٔ غدیر و ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) اشاره کرده و می فرماید:

«سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ * لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ»

«درخواست کننده ای عذابی را که واقع شدنی است درخواست کرد، * [عذابی که] ویژه کافران است، [و] آن را بازدارنده ای نیست».

عَصَى عَلِيّاً فَسَدَ وَمَنْ أَحَبَّهُ سَعِدَ وَمَنْ أَبْغَضَهُ شَقِي»(1)

حق همراه با علی است و علی با حق است، هرکس از علی اطاعت کند رشد می یابد، هرکس از علی نافرمانی کند به فساد کشیده می شود، هرکس علی را دوست بدارد خوشبخت و هرکس با علی دشمنی کند، بدبخت می شود.

مشابه این جمله نیز از زبان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در شأن عمار یاسر نقل شده که فرمودند: «عَمَّارٌ مَعَ الْحَقِ وَالْحَقُّ مَعَ عَمَّار يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُ دَار»(2)

ولی این دو جمله تفاوتی با هم دارند که در قصه عمار، او به دور حق می چرخد ولی در قصه امیرالمؤمنین (علیه السلام)، حق به دور مولا می گردد و ملاک حق بودن حق همراهی آن با امیرالمؤمنین است.

نکته قابل توجه آن حقیقتی است که عمار گرد او می چرخد و او مولی الموحدین حضرت علی (علیه السلام) است چراکه عمار یاسر با اینکه نزدیک به سی سال از

ص: 48

حضرت علی (علیه السلام) بزرگ تر بود ولی در طول عمرش پروانه وار دور شمع وجود امیرالمؤمنین (علیه السلام) می چرخید و در جریان جنگ صفین در رکاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) به فیض شهادت نائل آمد.

بنابراین وقتی حق با امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است جایگاه کسانی که درِ خانه او را آتش زدند معلوم می شود و تکلیف کسانی که دست مولای بر حق را بستند و کسانی که این حق را غصب کردند معلوم می شود.

وظیفه ما این است که اعتقاد به حقانیت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را نسل به نسل انتقال دهیم و ایام غدیر را هرچه شایسته تر جشن گرفته و برگزار کنیم و با دیگر ایام تفاوت بگذاریم تا همگان را سمت غدیر متوجه کنیم.

قال ابن عالية: ونحن عنده نتحدّث؛ إِذْ دَخَلَ شخص مِنَ الْحَنَابِلَةِ، قَدْ كَانَ لَهُ دَيْنٌ عَلَى بَعْضِ أَهْلِ الْكُوفَةِ، فَانْحَدَرَ إِلَيْهِ يُطَالِبُهُ بِه، وَاتَّفَقَ أَنْ حَضَرت زِيَارَةِ يَوْمَ الْغَدِيرِ، وَالْحَنْبَلِيُّ الْمَذْكُورُ بِالْكُوفَةِ؛ وهذه الزيارة هي اليوم الثامن عشر من ذي الحجة، وَيَجْتَمِعُ بِمَشْهَدِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) مِنَ الْخَلَائِقِ جُمُوعٌ عَظِيمَةٌ؛ تَتَجَاوَزُ حَدَّ الْإِحْصَاءِ.

قَالَ ابْنُ عَالِيَةَ: فَجَعَلَ الشَّيْخُ الفخر يُسَائِلُ ذَلِكَ الشخص: مَا فَعَلْتَ؟ مَا رَأَيْتَ؟ هَلْ وَصَلَ مَالُكَ إِلَيْكَ؟ هَلْ بَقِيَ لك مِنْهُ بَقِيَّةٌ عِنْدَ غَرِيمِكَ؟

وَذَلِكَ يُجَاوِبُهُ؛ حَتَّى قَالَ لَهُ: يَا سَيِّدِي لَوْ شَاهَدْتَ يَوْمَ الزِّيَارَةِ يَوْمَ الْغَدِيرِ، وَمَا يَجْرِي عِنْدَ قَبْرِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ مِنَ الْفَضَائِحِ وَالْأَقْوَالِ الشَّنِيعَةِ، وَسَبِّ الصَّحَابَةِ جِهَاراً بأصوات مرتفعة مِنْ غَيْرِ مُرَاقَبَةٍ وَلَا خِيفَةٍ!

فَقَالَ إِسْمَاعِيلُ: أَيُّ ذَنْبٍ لَهُمْ! وَاللهِ مَا جَرَّأَهُمْ عَلَى ذَلِكَ، وَلَا فَتَحَ لَهُمْ هَذَا الْبَابَ إِلَّا صَاحِبُ ذَلِكَ الْقَبْرِ!

فَقَالَ ذَلِكَ الشخص: وَمَنْ هُوَ صَاحِبُ الْقَبْرِ؟

قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ! قَالَ: يَا سَيِّدِي! هُوَ الَّذِي سَنَّ لَهُمْ ذَلِكَ، وَعَلَّمَهُمْ إِيَّاهُ وَطَرَّقَهُمْ إِلَيْهِ!

قَالَ: نَعَمْ وَالله، قَالَ: يَا سَيِّدِي! فَإِنْ كَانَ مُحِقّاً فَمَا لَنَا أن نَتَوَلَّى فُلَاناً وَفُلَاناً! وَإِنْ كَانَ مُبْطِلًا فَمَا لَنَا نَتَوَلَّاهُ! يَنْبَغِي أَنْ نَبْرَأَ إِمَّا مِنْهُ أَوْ مِنْهُمَا.

قَالَ ابْنُ عَالِيَةَ: فَقَامَ إِسْمَاعِيلُ مُسْرِعاً، فَلَبِسَ نَعْلَيْهِ، وَقَالَ: لَعَنَ اللهُ إِسْمَاعِيلَ الْفَاعِلَ إِنْ كَانَ يَعْرِفُ جَوَابَ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ، وَدَخَلَ دَارَ حَرَمِهِ، وَقُمْنَا نَحْنُ فَانْصَرَفْنَا.

یحیی بن سعید بن علی حنبلی معروف به «ابن عالیه» برایم روایت کرد و گفت:

من در مجلس اسماعیل بن علی که رئیس حنابله بغداد بود و در علم فقه و اجماع و خلاف و منطق ماهر و شیرین کلام و خوش زبان بود، حاضر بودم و با او صحبت مى داشتم؛ شخصى از حنابله که قرضى بر شخصى از اهل کوفه داشت، داخل شد و شکایت آن مرد کرد که قرض مرا نمى دهد؛ و

ص: 50

گفت: اتّفاق افتاد که در زیارت غدیر به کوفه حاضر شدم و در آن روز بر سر قبر حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) جماعت بسیار به زیارت حاضر مى شوند که از شماره بیرون است؛ ابن عالیه مى گوید: در کوفه دیدم که اسماعیل از آن حنبلى دیگر مى پرسید که قرض خود را از آن کوفى گرفتى و احوالش را از او مى پرسید و او جواب مى گفت؛ در اثناى مکالمه آن مرد گفت به اسماعیل که: اى شیخ! اگر ببینى در روز غدیر چه فضیحت مى شود در سر قبر امیرالمؤمنین و چه لعن ها و ناسزاها به صحابه مى گویند و چه دشنام ها مى دهند بى واهمه و خوفى!

اسماعیل گفت: آنها چه گناه دارند؟ و اللَّه که از براى ایشان باز نکرده است این راه را و جرأت نداده است ایشان را مگر صاحب این قبر.

آن مرد پرسید که صاحب این قبر کیست؟

گفت: علىّ بن ابى طالب.

آن مرد گفت که آن حضرت ایشان را جرأت بر اینها داده و تجویز اینها کرده است؟

اسماعیل گفت: بلى و اللَّه!

آن مرد گفت: اگر صاحب قبر بر حقّ است پس چرا ما دیگران را دوست داریم و ابو بکر و عمر و عثمان را خلیفه دانیم و اگر او بر باطل است چرا او را خلیفه دانیم و دوست داریم؟ ما مى باید یا با صاحب قبر دشمنى کنیم یا با آنها! ابن عالیه مى گوید: چون اسماعیل این سخن را شنید برجست و کفش پوشید و تند روانه شد و خود را لعن کرد و گفت: لعنت خدا بر اسماعیل اگر جواب این مسأله را داند! و به اندرون خانه خود رفت. ما برخاستیم و بیرون آمدیم.

نه تنها اسماعیل جوابی ندارد بلکه تابعینشان هم پاسخی برای این سؤال ندارند چرا که خوب می دانند حق با امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.

ص: 51

یاد غدیر در اذهان مردم است.

سؤال ما از مخالفان این است که چگونه امکان دارد اقدام مهم پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر خم، آن هم در فاصله ای کمتر از سه ماه قبل از رحلتشان، مبنی بر اینکه حضرت علی (علیه السلام) را به عنوان جانشین و خلیفهٔ خویش از جانب خداوند به مردم معرفی کنند و بیعت نیز بگیرند را فراموش کنند؟!

پاسخ این است که آنان فراموش نکردند، بلکه عدّه ای از منافقان پس از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دست به کودتایی همه جانبه همراه با زر و زور و تزویر و تهدید و تطمیع زدند که منجر به تشکیل حکومتی مستبد گردید و همگان را به سکوت و خفقان وادار کرد.

در این کودتا نیرنگی به نام «سیاست انکار» به کار بردند که مردم باید هر آنچه را که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) راجع به حضرت علی (علیه السلام) بیان داشتند، منکر شوند.

امروز هم این سیاست به کار گرفته می شود. به عنوان نمونه «دکتر احمد الطیب»(1)

در سخنرانی خود گفت: «ما هیچ گونه نصی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) راجع به خلافت پس از ایشان نداریم». آری این سخن عمل به همان سیاست انکاری است که از زمان شهادت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شروع شده و تا امروز هم ادامه دارد.

یُقَالُ لَه: إذَن تُقتَل وَالله.

فَقَال (علیه السلام): إِذَن تَقتُلون عَبدَ اللهِ وَأَخا رَسوله.

یُقَالُ لَهُ: اَمّا عَبدُالله فَنَعَم وَاَمّا أَخُو رَسُولِه فَلَا.(1)

مانند شتری که نخ در بینی او باشد برای بیعت، کشیده می شد.

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: اگر بیعت نکنم، چه می شود؟

به ایشان گفتند: به خدا قسم کشته می شوی.

پس حضرت فرمودند: اگر مرا بکشید بنده خدا و برادر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را کشته اید.

به حضرت گفتند: اینکه گفتید «بنده خدا» را می کشیم، بله درست است ولی اینکه گفتید «برادر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) » را می کشیم، خیر این گونه نیست.

این مطلب نمونه ای از انکار در سیرهٔ اهل سقیفه است در حالی که در کتب خودشان اُخُوَّت و برادری بین پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) ثابت شده است.

حکومت و نظام سلطه وقت، آنچنان فضا و محیطی رعب آور در جامعه ایجاد کرد که کسی جرأت نَقل فضائل امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را نداشته باشد.

آیا بیعت گرفتن از افراد از روی اجبار و همراه با خشن ترین اقدامات و شکنجه های روحی و جسمی، روشی انسانی و قابل پذیرش است؟

در دستگاه سلطه وقت، سیاست انکار آنقدر شدّت گرفت که دیگر کسی جرأت بیان فضائل و ویژگی ها و امتیازات امیرالمؤمنین (علیه السلام) را نداشت بلکه دستور منع کتابت حدیث از طرف خلیفهٔ اول صادر و توسط خلیفهٔ دوم هم تصدیق شد و این دستور تا نیمه اول قرن دوم ادامه داشت.

خلیفهٔ اول دستور داد هرچه حدیث از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) موجود است را جمع آوری کنند و خود نیز 500 حدیث شخصاً در دفتری نوشته بود که آن را به آتش

ص: 54

کشید(1) و نیز بقیهٔ احادیث به دستور او به آتش کشیده شد.

این جنایت را به این جهت مرتکب شدند که در جای جای روایات و احادیث، فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) وجود داشت.

رسول خداست برویم تا حدیثی برایمان نقل کند؟ گفت: بله؛ پس به سراغش رفتیم.

سهم پرسید: آیا برای علی بن ابی طالب (علیهما السلام) منقبتی شنیده ای؟

ابوسعید گفت: زمانی که حدیث را برایت گفتم صحّت آن را از مهاجرین و انصار و قریش بپرس. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روز غدیرخم از جا برخاستند پس پیام الهی را ابلاغ کردند، سپس فرمودند: ای مردم آیا من از مؤمنین نسبت به جانشان اولی نیستم؟ مردم گفتند: بله.

حضرت سه مرتبه این مطلب را تکرار کرده سپس خطاب به علی بن ابی طالب (علیهما السلام) فرمودند: ای علی (علیه السلام) نزدیک شو. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دو دست او را بالا بردند تا جایی که سفیدی زیر بغل هر دو را دیدم و سه مرتبه فرمودند: هرکس من مولای او هستم، پس علی (علیه السلام) مولای اوست.

سهم گفت: پس عبداللّه بن علقمه پرسید: آیا این حدیث را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدی؟

ابوسعید گفت: بله؛ و در حالی که به گوش ها و سینه اش اشاره کرد گفت: دو گوش من شنیده و قلبم آن را حفظ کرده است.

گوش تو ناشنوا شود.

گفت: اگر چنین چیزی را نشنیدم ناشنوا شوم.

توجه به این روایت فضای حاکم بر جامعه در مواجهه با امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) را ترسیم می کند به گونه ای که چنین پرسش هایی راجع به فضیلتی از حضرت علی (علیه السلام)، نشان دهنده انکار و شگفتی و نیز مخفی بودن فضائل حضرت در آن زمان است. در غیر این صورت چرا باید فضائل و امتیازاتی مانند حدیث منزلت که در منابع شیعه و سنی مکرراً وارد شده، به نحو شک آلود نقل شود؟ یا بدتر از آن اینکه به گونه ای از فضائل حضرت جویا می شوند که گویا با مطلبی عجیب و شگفت برخورد کرده اند؟

این بازخوردها به خاطر سیاستی است که اهل سقیفه مبنی بر انکار فضائل علی بن ابی طالب (علیهما السلام) پیش گرفتند.

سعید گفت: سعد بن ابی وقاص دو انگشت خود را در دو گوشش قرار داد و سپس گفت: دو گوش من ناشنوا باد اگر این حدیث را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشنیده باشم.

حضرت علی (علیه السلام) را سبّ و لعن کنند. مروان خطاب به امام سجاد (علیه السلام) گفت: هنگام محاصره عثمان، كسی همانند علی (علیه السلام) از وی دفاع ننمود. امام فرمودند: پس چرا او را بر منابر ناسزا می گویید؟ مروان پاسخ داد: اساس حكومت ما، استوار نمی گردد مگر با اين ناسزاها.(1)

سبّ حضرت علی (علیه السلام) حدود شصت سال تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز جریان داشت و او پس از آنکه به خلافت رسید به تمام والیان خویش دستور داد این عمل را ترک کنند. ابن خَلدون، مورخ قرن هشتم نقل کرده، بنی امیه پیوسته علی (علیه السلام) را لعن می کردند، تا اینکه عمر بن عبدالعزیز به همه مناطق اسلامی نامه نوشت و دستور توقف آن را صادر کرد.(2)

از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمودند: هرکس علی (علیه السلام) را دشنام دهد، قطعاً مرا دشنام داده و هرکسی که مرا دشنام دهد، به خداوند متعال دشنام گفته است.

امروز لعن کننده به معاویه مورد سرزنش قرار می گیرد، زیرا باور مخالفین بر آن است که از اصحاب پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است و نباید مورد لعن و نفرین قرار بگیرد.

پرسش ما از آنها این است: آیا علی بن ابی طالب از اصحاب پیامبر خدا (علیه السلام) نبود که این چنین مظلوم واقع می شود و او را مورد لعن قرار می دهند؟

چگونه است که اگر کسی به خلفای راشدین جسارتی کند مسئول است، ولی علی بن ابی طالب (علیهما السلام) از این قاعده مستثنا شده! مگر ایشان براساس نظر اهل سنت حداقل جزء خلفای راشدین نبودند؟

ص: 61

حَدَّثَنی أبُوالحسن عَلِي بن سُلَيمان النُّوفلي قال:

سَمِعتُ أَبِي يَقُولُ ذَكَرَ سعد بن عبادة يوماً علياً بَعدَ يوم السقيفةِ فذَكَرَ أمراً مِن أَمرِه نسيه أبو الحسن يُوجِبُ ولايتَه فَقَالَ لَهُ ابنُه قيسُ بنُ سَعد أنتَ سَمِعتَ رسولَ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) يقولُ هذا الكلامَ فِي عَلِي بنِ أَبي طَالِب ثُمَّ تَطلُبُ الخلافة وَيَقُولُ أَصحابُك مِنَّا أَميرٌ وَمِنكُم أَمِيرٌ؟!

لَا كَلَّمتُكَ وَالله مِن رَأسِي بَعدَ هَذَا كَلِمةً أَبَداً.(1)

ابوالحسن علی بن سلیمان نوفلی برای من حدیثی نقل کرد و گفت:

از پدرم شنیدم که می گوید: سعد بن عباده بعد از روز سقیفه، علی (علیه السلام) را یاد کرد.

و سپس امری از امور علی (علیه السلام) را که ابوالحسن فراموش کرده بود ولی آن مطلب، ولایت حضرت علی (علیه السلام) را موجب می شد، یاد کرد. پس قیس به پدرش سعدبن عباده گفت: تو این کلام را درباره علی بن ابی طالب (علیهما السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدی ولی به دنبال خلافت بودی؟! و یاران تو می گفتند: امیری از ماست، و امیری نیز از شماست؟!

به خدا قسم پس از این دیگر با تو سخن نمی گویم.

علاء بن عمران گفت:

از عبداللّه بن عُمَر راجع به علی (علیه السلام) و عثمان پرسیدم، سپس گفت: اما علی (علیه السلام) پسرعموی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، داماد ایشان و این خانه، خانه اوست. به غیر از این مطلب از علی (علیه السلام) برای تو حدیثی نقل نمی کنم.

عبداللّه بن عُمر آنچنان بغضی نسبت به امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) دارد که زمان خلافت ظاهری مولا (علیه السلام) با ایشان بیعت نکرد البته در جنگی هم مقابل حضرت قرار نگرفته، مانند سعدبن ابی وقاص که با حضرت علی (علیه السلام) بیعت نکرد ولی در هیچ جنگی هم علیه ایشان اقدامی انجام نداد، فلذا شخصیتی است که محبتی نسبت به حضرت علی (علیه السلام) ندارد.

روایتی که مطرح شد نشان دهنده این است که حتی فرزند خلیفهٔ دوم هم از این فضای خفقان نسبت به ذکر فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) مُستثنی نیست و نمی تواند فضیلتی از حضرت را نقل کند.

عبیداللّه بن عبداللّه از عایشه نقل کرده که گفت:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه میمونه احساس بیماری کردند، پس همسران خود را فراخوانده و از آنان اجازه خواستند تا مدت بیماری را در خانه من سپری کنند، پس اجازه دادند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با تکیه بر عباس و مرد دیگری بیرون آمدند در حالی که دو پایشان روی زمین بود.

عبیداللّه گفت: سپس ابن عباس گفت: می دانی آن مرد دیگر که بود؟ او علی بن ابی طالب (علیهما السلام) بود ولی عایشه (نامش را نیاورد چرا که) او را خوش نمی دارد.

کسی می دهم که خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را دوست دارد و خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هم او را دوست دارند.

علی (علیه السلام) را نزد من فراخوانید، پس برخی گفتند: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) او مبتلا به چشم درد است و چیزی را نمی بیند.

پس نوجوانی به او کمک کرد و او را آورد تا در مقابل پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار گرفت پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آب دهان مبارک خود را به چشمان علی (علیه السلام) زدند و پرچم را به او دادند، سپس همگی از این اتفاق و بیعت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خرسند شدیم.

ابن عمر گفت: قسم به کسی که جانم در دست اوست هیچ کدام از ما صعود نکرد و به پیروزی نرسید تا اینکه خداوند پیروزی را در اولین ما [علی (علیه السلام) ] قرار داد.

سپس ابن عمر گفت: آیا روایت دیگری برایت از علی (علیه السلام) بگویم؟ گفتم: بله.

گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بین اصحاب خود برادری ایجاد کرد، بین ابوبکر و عمر نیز برادری ایجاد کرد و بین فلان و فلان تا اینکه علی (علیه السلام) باقی ماند درحالی که مرد شجاعی بود که هر موقع رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) امری را اراده می کردند انجام می داد. پس خطاب به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه داشت: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) من باقی ماندم. پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آیا خشنود نمی شوی که من برادرت باشم؟ گفت: بله.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: تو در دنیا و آخرت برادرم هستی.

کثیر گوید: به جمیع بن عمیر گفتم: آیا شهادت می دهی که این فضیلت علی بن ابی طالب (علیهما السلام) از ابن عمر است؟ گفت: بله و سپس سه مرتبه به خدایی که هیچ خدایی جز او نیست شهادت و گواهی داد که این مطلب را از ابن عمر شنیده و ابن عباس هم آن را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده است.

دَخَلَ أَبُو هُرَيْرَةَ الْمَسْجِدَ فَاجْتَمَعْنَا إِلَيْهِ.

فَقَامَ إِلَيْهِ شَابٌّ فَقَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللهِ، أَسَمِعْتَ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ» فَقَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ الشَّابُّ: أَنَا مِنْكَ بَرِيءٌ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ عَادَيْتَ مَنْ وَالَاهُ وَوَالَيْتَ مَنْ عَادَاهُ، قَالَ: فَحَصَبَهُ النَّاسُ بِالْحَصَى.(1)

ابویزید اودی از پدرش نقل می کند که گفت:

ابوهریره(2) داخل مسجد شد پس اطراف او جمع شدیم.

جوانی نزد او ایستاد و گفت: (تو را به خدا سوگند می دهم، آیا از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدی که فرمودند: هرکس من مولای اویم پس این علی مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکس محبت او را در دل دارد و دشمن بدار هرکس او را دشمن می دارد؟

پس جواب داد: بله. آن جوان گفت: من از تو بیزاری می جویم، شهادت می دهم که تو با کسی که حضرت علی (علیه السلام) را دوست دارد دشمنی کردی، و با کسی که ایشان را دشمن می داند دوستی کردی.

پس مردم او را با پرتاب سنگریزه دور کردند.

مَوْلَاهُ»؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ أَبُو لَيْلَى: فَقُلْتُ لِزَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ: قَالَهَا رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَدْ قَالَهَا لَهُ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ. فَقَالَ: نَعَمْ.(1)

ابولیلی کندی حدیثی را برای سلمة بن کهیل نقل کرده که گفت:

در حالی که ما منتظر جنازه ای بودیم، شنیدم که زید بن ارقم مشغول سخن گفتن است، پس مردی از او پرسید:

ای ابوعامر! آیا از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدی که روز غدیرخم در مورد علی بن ابی طالب (علیهما السلام) فرمودند:

هرکس که من مولای اویم پس این علی مولای اوست؟

زید بن ارقم گفت: بله شنیدم.

ابولیلی گفت: پس به زید بن ارقم گفتم: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این جمله را فرمودند؟

گفت: بله.

ابولیلی چهار مرتبه این سؤال را از زید بن ارقم می پرسد و زید در جواب می گوید: بله.

زيد بن ارقم بارها ماجراى غدير را نقل كرده و براى آن شهادت می داد، ولی در حساس ترين موقعيتى كه نياز به گواهى او بود از اين اقدام سر باز زد، و آن روزى بود كه اميرالمؤمنين (علیه السلام) در كوفه از او و چند نفر ديگر خواست تا برخيزند و درباره غدير به آنچه با چشم خود ديده و با گوش خود شنيده اند شهادت دهند.

با آنكه شرايط نگران كننده اى وجود نداشت و عده اى هم برخاستند و شهادت دادند، ولى او بلند نشد و شهادت نداد!

در آنجا اميرالمؤمنين (علیه السلام) او را نفرين كردند و او هنوز از مجلس بيرون نرفته بود که نابینا شد.(2)

اين معجزه چنان درباره او معروف شد كه هر جا مى رفت مردم او را به عنوان

ص: 69

نفرين شده اميرالمؤمنين (علیه السلام) به یکدیگر نشان می دادند.

او نیز سوگند ياد كرد که پس از آن هر كس درباره غدير از او سؤالی پرسید، آنچه ديده و شنيده را بيان كند و شهادت دهد.(1)

جریان خودداری زید بن ارقم از گواهی بر واقعهٔ غدیر نشان دهنده این است که سیاست انکار مخالفین، منحصر به زمان خفقان و سکوت نبوده بلکه حتی در زمان خلافت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) نیز این سیاست منحوس به کار برده شده است.

موجب شگفتی است که بر این اساس با این همه انکار فضائل امیرالمؤمنین (علیه السلام) حتی نباید اسمی از حضرت برده شود، ولی حتی منابع مخالفین هم سرشار و پر است از فضائل امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)

است.

ص: 70

2) مالک بن انس (93-179ق)

3) محمد بن ادریس شافعی (150-204ق)

4) احمد بن حنبل (164-241ق)

نکته قابل توجه این است که اهالی نجد و حجاز که مرکز عربستان است غالباً از مقلدین احمد بن حنبل می باشند.

احمد بن حنبل در سال 164ﻫ.ق یعنی زمان امامت حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) به دنیا آمده و در سال 241ﻫ.ق یعنی در زمان امامت امام هادی (علیه السلام) از دنیا رفته است.

این روایت نمونه ای بارز از تأثیر سیاست انکار بر ذهنیت مردم حتی در زمان خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می باشد چرا که این سخن در زمان خلافت حضرت گفته شده است.

در این روایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) سخنی را از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کنند. شاهد مثال ما سؤالی است که عبیده از حضرت علی (علیه السلام) می پرسد، وقتی در جواب کسی یا در مقابل اتفاقی، سوگند و قسم به میان می آید دلالت بر عجیب بودن آن سؤال یا اتفاق دارد، گویا علی تاکنون حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشنیده است و او برای اثبات کلامش سه مرتبه قسم می خورد!

چرا باید این حدیث را کتمان کند؟! چون سیاست انکار حاکم است و بیان این روایت در فضیلت حضرت علی (علیه السلام) تبعات بدی برایشان دارد.

یادآور می شود که این روایت در کتاب احمد بن حنبل - کسی که اهل سنت قریب به هزار سال به فتاوای او عمل می کنند - نگاشته شده است. لذا باید مورد توجه مخالفین و مؤیدی برای مذهب حقّ تشیع باشد.

این عبارت چند نکته دارد:

1- مراد از ابوموسی، همان ابوموسی اشعری است که در جریان حکمیت حضور داشت و از حضرت علی (علیه السلام) جدا شد. بنابراین پیروی ابوموسی از حضرت علی (علیه السلام) که در عبارت اشاره شد مربوط به قبل از حکمیت است.

2- این روایت در زمان خلافت حضرت علی (علیه السلام) صادر شده است چرا که در آن به قتل عثمان اشاره شده است.

3- نکته قابل توجه اینکه راوی این روایت - یعنی حسن - سنی مذهب است چرا که از خلیفهٔ سوم به عنوان مظلوم یاد می کند. ولی تنها امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) را لایق پیروی می داند.

4- سیاست انکار آنچنان نفوذ داشته که حتی در زمان خلافت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) هم از پیروی با ایشان اظهار تأسف و ناراحتی می شود همان طورکه این ناراحتی در کلام ابن جوشن به صراحت آمده است.

گفت: علی (علیه السلام) مردی خوش خلق و مسرور یعنی اهل شوخی و مزاح بود. راوی در ادامه گفت: وقتی علی (علیه السلام) از چیزی نگران می شد به دژی آهنین پناه می برد.

عبداللّه بن عیاش گفت: به راوی گفتم: این پایگاه آهنین چیست؟!

گفت: قرائت قرآن، آگاهی عمیق در دین، شجاعت و بزرگواری و بخشش از آن (علی بن ابی طالب (علیهما السلام) است.)

نکته قابل توجه در این روایت، خلق و خوی خوش حضرت علی (علیه السلام) یا به تعبیری اهل شوخی و مزاح بودن حضرت است که به عنوان نقطه ضعف در خلافت از آن یاد می شد.

همین عبارت از خلیفهٔ دوم نقل شده است که لحظات آخر عمرش وقتی امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) به عیادتش آمدند خطاب به حضرتشان گفت: «یا علی تو لیاقت خلافت را داری مگر اینکه اهل شوخی و مزاح هستی و این خصلت برای خلافت مناسب نیست.»(1)

اینان جایگاه خلافت را در بدخلقی و برخورد ناشایست با مردم می دانستند، گویا خلق و خوی محمّدی (صلی الله علیه و آله و سلم) را فراموش کرده اند که این خصلت از اوصاف پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به شمار می رفت. ولی وقتی حرف از خلافت به میان می آید همه نیروها را برای حذف حضرت علی (علیه السلام) به کار می برند و چشمشان را به روی فضائل حضرت علی (علیه السلام) می بندند، گرچه از نگاه اسلامی و نبوی اهل مزاح بودن خود فضیلتی برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) به شمار می رود.(2)

غَدِيرِ خُمٍّ فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْكَ، فَقَالَ: إِنَّكُمْ مَعْشَرَ أَهْلِ الْعِرَاقِ فِيكُمْ مَا فِيكُمْ، فَقُلْتُ لَهُ: لَيْسَ عَلَيْكَ مِنِّي بَأْسٌ، قَالَ: نَعَمْ كُنَّا بِالْجُحْفَةِ فَخَرَجَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَيْنَا ظُهْرًا وَهُوَ آخِذٌ بِعَضُدِ عَلِيٍّ فَقَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنِّي أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ. قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: هَلْ قَالَ: اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالِاهُ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ؟ قَالَ: إِنَّمَا أُخْبِرُكَ كَمَا سَمِعْتُ.(1)

از عطیه عوفی نقل شده که گفت:

نزد زید بن ارقم آمدم پس به او گفتم: من دامادی دارم که حدیثی از تو را برایم در مورد جایگاه و شأن علی (علیه السلام) در روز غدیر روایت کرده است، و من دوست دارم که آن را از خودت بشنوم.

زید گفت: شما اهل عراق هستید و در بینتان جاسوسانی هستند.

به او گفتم: از جانب ما برای تو مشکلی پیش نمی آید [نگران نباش].

زید گفت: بله، ما در جُحفه(2)

بودیم و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام ظهر به ما رسیدند در حالی که بازوی علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: ای مردم، آیا می دانید که من بر مؤمنین نسبت به خودشان اَولی هستم؟

گفتند: بله، می دانیم.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: پس هرکس من مولای اویم این علی مولای اوست.

عطیه عوفی گفت: به زید گفتم: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خدایا دوست بدار هرکس محبت او را در دل دارد و دشمن بدار هرکس او را دشمن می داند؟

گفت: همان چیزی را که شنیده بودم به تو خبر دادم.

نکته قابل توجه در این عبارت ترس زید بن ارقم از بیان واقعهٔ غدیر و کلام پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در شأن امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است که این ترس از

ص: 77

عبارت «إِنَّكُمْ مَعْشَرَ أَهْلِ الْعِرَاقِ فِيكُمْ مَا فِيكُمْ» به وضوح مشخص است چرا که وقتی عطیه می گوید مشکلی از ما به تو نمی رسد، کلام پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را نقل می کند.

در ادامه نیز زید تمام حدیث را نقل نکرد و به همان یک جمله اکتفا نمود و علت این کتمان از همان عبارت «فیکم ما فیکم» مشخص است که نشان از ترس او دارد.

نظر خود را انتخاب کنند یعنی دقیقاً مثل زمان انتخاب ظاهری امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) به عنوان خلیفهٔ چهارم، که خود مردم برای خلافت ایشان دست به دامن حضرت علی (علیه السلام) شدند.(1) از طرف دیگر هم افرادی بودند که زیر بار خلافت حضرت علی (علیه السلام) نرفتند و با ایشان بیعت نکردند مثل: سعد بن ابی وقاص و عبداللّه بن عُمَر، و در این مورد اگر به سنت خلفای پیشین عمل می شد باید به اجبار از آنها نیز بیعت می گرفتند. ولی حضرت علی (علیه السلام) در زمان حکومتشان به هیچ کدامشان متعرض نشدند.(2)

بدترین قسمت ماجرا آنجایی است که نصب خلیفهٔ دوم را از خلیفهٔ اول قبول کردند ولی از خدا و پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد امیرالمؤمنین (علیه السلام) قبول نکردند.

ص: 79

صورت نگرفت بلکه این هدف را در یک جوّ امنیتی دنبال می کردند. به این معنا که اگر کسی اسم حضرت علی (علیه السلام) را به نیکی می آورد:

حقوق او را از بیت المال قطع می کردند.

اگر مقام و منصبی داشت از او سلب می شد.

مبغوض دستگاه حکومتی قرار می گرفت.

در صورت پافشاری و تکرار، منجر به قتل او می شد.

حتی شخصیت های طراز اول حکومتی مثل سعد بن ابی وقاص، عبداللّه بن عمر و... نیز جسارت و شهامت نقل فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) را نداشتند.

کار به جایی رسید که عبدالملک مروان - خلیفهٔ اموی - به فرزند عبداللّه بن عباس که نامش «عَلی» و کنیه اش «ابوالحسن» بود، گفت: «لَا صَبرَ لي عَلَی اِسمِكَ وکُنیَتِك»(1)

یعنی؛ نمی توانم نام و کنیه تو را تحمّل کنم.

مشرکان مکّه در منطقه حدیبیه امضا شد و در سوره فتح به آن اشاره شده است. مسلمانان که برای ادای مناسک عمره رهسپار مکه شده بودند با ممانعت مشرکین قریش مواجه شدند، در اینجا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مسلمانان را به پیمانی معروف به بیعت رضوان فراخواند.

پس از مذاکراتی بین طرفین، سرانجام پیمان صلح حدیبیه بسته شد که بر اساس آن صلحی ده ساله بین طرفین برقرار شد و مسلمانان آن سال به مدینه بازگشتند تا سال بعد برای انجام عمره وارد مکه شوند.

نکته قابل توجه در این روایت این است که اگر فضیلتی از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) مثل کتابتِ متنِ صلح حدیبیه به دستور پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود از 2 حالت خارج نبود:

· یا باید حذف می شد.

· یا به اسم دیگران ثبت می شد.

پرسش:

سؤالی که شاید ذهن خواننده را مشغول کند این است که مگر مخالفین، سیاست انکار را پیش نگرفتند؟! پس چرا احمد بن حنبل که از مخالفین است فضائل حضرت علی (علیه السلام) را نقل می کند؟

پاسخ:

یکی از اتفاقاتی که اهل سقیفه برای پیشبرد سیاست انکار رقم زدند، بحث ممانعت نقل حدیث از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که فریاد «حَسبُنا کتاب الله» را سر دادند.

خلیفهٔ اول پانصد حدیث از احادیث پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را به آتش کشید و این آتش زدن احادیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان خلیفهٔ دوم هم تکرار شد.(1)

نقل حدیث در زمان خلیفهٔ سوم هم ممنوعیت داشت و زمان معاویه شدت

ص: 82

گرفت تا جایی که رسم بر آن شد به هیچ وجه از حضرت علی (علیه السلام) به خوبی یاد نشود، چه برسد به اینکه از فضائل ایشان ذکر شود.

منع نقل حدیث تا نیمه اول از قرن دوم ادامه داشت و زمانی که قریب به چهار نسل از زمان شهادت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گذشته بود این ممنوعیت برداشته شد.

بعد از آن، شیعیان و حتی برخی از مخالفین، فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) که هنوز در دسترس بود را نقل کردند و در کتاب هایشان نگاشتند.

احمد بن حنبل متوفای 241 هجری قمری است که در واقع زمان نقل حدیث او یک قرن بعد از برداشتن منع از نقل حدیث است پس زمان او بعد از ممنوعیت نقل حدیث مصادف است برای همین منافاتی با سیاست انکار مخالفین ندارد.

امیرالمؤمنین در یک محاصره قرار گرفتند و این محاصره رعب و وحشتی بود که دستگاه حکومتی به جان مردم انداخته بود.

حق امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) را پایمال کردند، به حدی که حتی در کوچه ها جواب سلام ایشان را نمی دادند نه اینکه حضرت علی (علیه السلام) را دوست نداشته باشند بلکه اگر کسی با حضرت معاشرت داشت مورد بازخواست شدید قرار می گرفت.

ص: 83

عَنْهُ وَلَكِنْ هُوَ ابْتَدَأَنِي بِهِ - فَقَالَ حَدَّثَنِي رِبْعِيُّ بْنُ حِرَاشٍ قَال:

حَدَّثَنا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ بِالرَّحَبَةِ قَالَ:

اجْتَمَعَتْ قُرَيْشٌ إِلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَفِيهِمْ سُهَيْلُ بْنُ عَمْرٍو فَقَالُوا: يَا مُحَمَّدُ، إِنَّ قَوْمًا لَحِقُوا بِكَ فَارْدُدْهُمْ عَلَيْنَا، فَغَضِبَ حَتَّى رُئِيَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ: لَتَنْتَهُنَّ يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ، أَوْ لَيَبْعَثَنَّ اللهُ عَلَيْكُمْ رَجُلًا مِنْكُمْ، امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ، يَضْرِبُ رِقَابَكُمْ عَلَى الدِّينِ، قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَبُو بَكْرٍ؟ قَالَ: لَا، قِيلَ: فَعُمَرُ؟ قَالَ: لَا، وَلَكِنْ خَاصِفُ النَّعْلِ فِي الْحُجْرَةِ. ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّ: أَمَا إِنِّي قَدْ سَمِعْتُ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ: لَا تَكْذِبُوا عَلَيَّ، فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَلِجِ النَّارَ.(1)

شریک گوید: منصور برای ما روایت نقل کرد (در صورتی که اگر دیگری این روایت را برای من نقل کرده بود آن را نمی پذیرفتم. چرا که در ابتدای آشنایی با منصور، او از نقل حدیث برایم خودداری می کرد ولی وقتی با او رفت و آمد کردم و دوستی و شناخت بین ما ایجاد شد، بدون اینکه از او درخواست نقل حدیث کنم شروع به نقل می کرد.) سپس گفت: ربعی بن حراش برای من روایت کرده که:

علی بن ابی طالب (علیهما السلام) در رَحبه فرمود: قریش نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جمع شده بودند و در میان آنها سهیل بن عمرو نیز بود، پس گفتند: ای محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، گروهی به شما ملحق شده اند، آنها را به ما باز گردان.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بسیار ناراحت شدند تا اینکه ناراحتی در چهره حضرتشان نمایان شد. سپس فرمودند: ای اهل قریش! باید از این درخواست منصرف شوید وگر نه خداوند مردی را که از بین خودتان است و قلب او را برای ایمان آزمایش کرده، بر شما مسلط می کند و گردنتان را برای حفظ دین می زند.

گفته شد: یا رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) منظور شما ابوبکر است؟

ص: 85

حضرت فرمودند: خیر.

گفته شد: پس منظور شما عُمَر است؟

حضرت فرمودند: خیر، ولی منظور من دوزنده نعل در حجره [یعنی حضرت علی بن ابی طالب (علیهما السلام) ] است.

سپس علی (علیه السلام) فرمود: من از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که گفتند: بر من دروغ نبندید پس کسی که از روی عمد بر من دروغ ببندد، داخل آتش می شود.

نکته قابل توجه در عبارت «فَأَبَى أَنْ يُحَدِّثَنِي» به معنای خودداری «منصور» از نقل حدیث است چرا که در آن زمان عده ای بسیاری از مردم نسبت به خلیفهٔ اول و دوم تعصب داشتند، نه تنها آنها را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بلکه از خدا هم بالاتر می دانستند به همین دلیل ناقل روایت از روایتی که در آن مذمت خلیفهٔ اول و دوم آمده است اکراه دارد و پس از شناخت و احساس ایمنی از جانب «شریک» که از عبارت «فَلَمَّا جَرَتْ مِنّي وَمِنهُ الْمَعْرِفَةُ» فهمیده می شود شروع به نقل روایت می کند.

در تاریخ نمونه های بسیاری از مخالفت خلیفهٔ اول و دوم با حکم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که در واقع همان حکم خداست، دیده می شود. این مخالفت ها و پیروی اهل سنت از این دو نشان دهنده برتری خلیفهٔ اول و دوم در نزد مخالفین است چرا که آنها سرآغاز این مخالفت بودند.

برای نمونه به دو مورد از این مخالفت ها اشاره می کنیم:

در روایتی از امام کاظم (علیه السلام) علت حقیقی و باطنی این کار، جلوگیری از گرایش مردم به سوی ولایت (بهترین عمل) دانسته شده است هرچند در ظاهر علت آن جلوگیری از رویگردانی مردم از جهاد معرفی شده است.(1)

این اقدام خلیفه و پذیرش مردم حتی پس از مرگش نمونه ای بارز از برتری خلیفهٔ دوم نسبت به خدا و پیامبرش در نزد مخالفین می باشد چرا که اهل تسنن با استناد به سنت و گفتار خلیفهٔ دوم، این عبارت را در اذان به کار نمی برند با اینکه خلاف حکم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است.

و بعد از شهادت ایشان یعنی در زمان خلیفهٔ اول نیز متعه نساء انجام شده است.(1) اما خلیفهٔ دوم در زمان خلافتش این نوع ازدواج را حرام اعلام کرد.(2) امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: «لَوْلَا أَنَّ عُمَرَ نَهَى عَنِ الْمُتْعَة مَا زَنَا إِلَّا شقي»(3) اگر عُمَر، از متعهٔ نساء جلوگیری نمی کرد، کسی مرتکب زنا نمی شد مگر اینکه سخت دل و تیره بخت باشد.

این مورد نیز شاهدی بر اولویت خلیفهٔ دوم نسبت به خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

ص: 88

نزد مخالفین است، چرا که اهل تسنن با استناد به این نظر خلیفهٔ دوم، حکم خدا در قرآن را کنار زده و متعه نساء را حرام می دانند.

بن یوسف ثقفی را در چهره اش ندیدی؟! او به همین خاطر به خانه خدا پناهنده شده بود. (بدان که) پرچمدار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) علی (علیه السلام) بود.

نکته قابل توجه در عبارت «كَأَنَّكَ رَخِيُّ الْبَالِ»:

سعید بن جبیر در زمان حکومت حجاج بن یوسف ثقفی می زیسته و این عبارت در کلام او نشان دهنده ترس و وحشت از نقل فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است و این همان سیاستِ انکار است که جبهه مخالفین پیش گرفت تا افرادی چون سعید بن جبیر نتوانند فضائل حضرت علی (علیه السلام) را نقل کنند.

سعید بن جبیر به همراه عبدالرحمن بن محمد بن اشعث در قیام علیه حَجَّاج شرکت داشت و سرانجام به دست حجاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید.(1)

قال: کَیفَ وسیف الحَجَّاج یقطر دماً،إنَّه لأول مَن أسلَمَ وحَسبُکُم بِذلك.(1)

از محمّد بن عبید اللّه روایت شده که گفت:

مردی به حسن بصری گفت: چرا تو را ندیده ایم که مدح و ثنای علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را بگویی؟

در پاسخ گفت: چگونه بگویم در حالی که از شمشیر حَجَّاج بن یوسف ثقفی خون می چکد؟! همانا علی بن ابی طالب (علیهما السلام) اولین کسی است که اسلام آورد و همین فضیلت از او برای شما بس است.

خالد به ناگاه دستور داد مالک را دستگیر کنند و سرش را از بدن جدا سازند و همان شب با همسر مالک هم بستر و مرتکب زنا شد.

خالد بن ولید ضمن کشتار مردان قبیله بنویربوع، عده ای از زنان و کودکان را به اسارت گرفت.

وقتی خبر این جنایت به مدینه رسید، جمعی از بزرگان صحابه که در لشکر خالد بودند به این امر شهادت داده و به شدت نسبت به عمل غیرشرعی و غیرانسانی خالد اعتراض کردند. هنگامی که خالد وارد مدینه شد، عُمَر با او برخورد تندی کرد و او را به خاطر زنا با همسر مالک، مستحَقّ سنگسار دانست.

با این وجود هنگامی که خالد نزد ابوبکر رفت، ابوبکر اعتراض ساده ای به عمل وی کرد و فقط دستور داد فوراً همسر مالک را رها کند!(1)

و اعلام کرد: «خالد بن ولید اجتهاد کرده و در اجتهادش دچار اشتباه شده است و طبق این قاعده که اگر اجتهاد مجتهد مطابق واقع باشد دو اجر و اگر مخالف واقع باشد یک پاداش دارد. از این رو خالد به خاطر جنایتی که مرتکب شده مأجور است.»(2)

از طرفی دیگر نیز ابوبکر به خالد لقب «سیف اللّه» داده بود و می گفت: «من نمی توانم شمشیر خدا را در نیام بگذارم!»(3)

فرو بردند و خاموش شدند و از آنها نام و نشانی، جز لعن و نفرین انسان های آگاه باقی نماند.

وجدان پاک انسان ها، آنها را از بین رفته و ذلیل می شمارد، اگر گناه و زشتی و تبهکاری، در پیشگاه وجدان انسان، ارزشمند باشد آنها هم ارزشی دارند»(1)

بی دلیل نیست که وقتی مرحوم علامه امینی (رحمة الله) ضریح امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در آغوش می گرفتند، با تمام وجود گریه می کردند. وقتی علت را از ایشان می پرسند، در جواب می فرمایند: «امینی می داند با حضرت علی (علیه السلام) چه کردند.» لذا وقتی ایشان ضریح امیرالمؤمنین (علیه السلام) را می گیرد در مظلومیت حضرت، بلند بلند گریه می کند.(2)

ص: 93

داشت چرا که آنها اصل اسلام را قبول نداشتند، مثل جریان ولید بن عقبة بن ابی معیط که در ايام امارت بر كوفه، شبى تا صبح مجلس عيش داشت و صبح كه صداى مؤذن را شنید با حالت مستى در محراب رفت و با مردم نماز صبح را چهار ركعت بجاى آورد و به مردم گفت: اگر ميل داريد براى شما بيشتر بخوانم.(1)

ولید بن عبدالملک بن مروان، مردی خبیث السیرة و السریرة و ملحد بود. او به فسق و جور معروف است و به ظواهر اسلام پایبند نبود، و پيوسته به شرب خمر و غنا و لهو و لعب و انواع فسق و فجور و طرب اشتغال داشته، و هیچ یک از بنی اميه مثل او شرابخواری نکرد. او دستور داد حوضی بزرگ را از شراب لبریز کنند، هرگاه كه طرب بر او غلبه می كرد و از خود بی خود می شد، در آن می افتاد و چندان می آشاميد كه نقصان و کم شدن حوض پدیدار می گشت..(2)

وليد بن عبدالملک پس از شنیدن صدای اذان صبح، برخاست و شراب خورد و با کنیزش كه مست بود در آويخت و با او نزدیکی کرد، سپس قسم ياد کرد كه با مردم نماز نخواند جز او! لذا لباس خود را به کنیز جُنُب خود پوشانيد و او را در حال مستی و با آلايش جنابت به مسجد فرستاد تا با مردم نماز گذاشت!(3)

ولی انکار خلافت حضرت علی (علیه السلام) توسط بنی عباس جنبه سیاسی و حکومتی داشت.

مَا كَانَ فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ صَبَاحَ قُتِلَ ابْنُ أَبِي طَالِبٍ؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: هَلُمَّ. فَقُمْتُ مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ حَتَّى أَتَيْتُ خَلْفَ الْقُبَّةِ وَحَوَّلَ إِلَيَّ وَجْهَهُ فَأَحْنَى عَلَيَّ وَقَالَ: مَا كَانَ؟ فَقُلْتُ: لَمْ يُرْفَعْ حَجَرٌ مِنْ بَيْتِ الْمَقْدِسِ إِلَّا وُجِدَ تَحْتَهُ دَمٌ. فَقَالَ: لَمْ يَبْقَ أَحَدٌ لَمْ يَعْلَمْ هَذَا غَيْرِي وَغَيْرُكَ فَلَا يُسْمَعَنَّ مِنْكَ. فَمَا حَدَّثْتُ بِهِ حَتَّى تُوُفِّي.(1)

ابن شهاب زُهری گوید:

به دمشق(شام) آمدم و قصد شرکت در جنگ برای دفاع از اسلام داشتم.

نزد عبدالملک مروان آمدم تا به او سلام کنم، پس او را در بارگاهی روی تختی که دو گروه از مردم در قسمت پایین آن قرار داشتند و صف کشیده بودند، دیدم.

به او سلام کردم و نشستم. سپس به من گفت: ابن شهاب، می دانی روز قتل حضرت علی (علیه السلام) در بیت المقدس چه اتفاقی افتاد؟!

گفتم: بله.

گفت: بیا!

سپس بلند شدم و از پشت مردم روانه شدم تا پشت بارگاه آمدم، عبدالملک درحالی که به طرف من متمایل شد صورتش را نزدیک آورد و گفت: در بیت المقدس چه شد؟!

گفتم: سنگی برداشته نمی شد مگر اینگه زیر آن سنگ، خون جاری باشد.

پس در جوابم گفت: هیچ کسی این مطلب را غیر از من و تو نمی داند، پس مراقب باش تا کسی این مطلب را از تو نشنود.

من نیز تا زمان وفات عبدالملک آن واقعه را برای کسی بازگو نکردم.

شَهِدْتُ الْحَسَنَ بْنَ أَبِي الْحَسَنِ، وَأَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِي نَاجِيَةَ فَقَالَ: يَا أَبَا سَعِيدٍ بَلَغَنَا أَنَّكَ تَقُولُ: لَوْ كَانَ عَلِيٌّ (علیه السلام) يَأْكُلُ مِنْ حَشَفِ الْمَدِينَةِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُ مِمَّا صَنَعَ؟

فَقَالَ الْحَسَنُ: يَا ابْنَ أَخِي كَلِمَةُ بَاطِلٍ حَقَنْتُ بِهَا دَمًا، وَاللهِ لَقَدْ فَقَدُوهُ سَهْمًا مِنْ مَرَائِرِ طِيبٍ، وَاللهِ لَيْسَ بِسَرُوقَةٍ لِمَالِ اللهِ، وَلَا بِنَؤُمَةٍ عَنْ أَمْرِ اللهِ، أَعْطَى الْقُرْآنَ عَزَائِمَهُ فِيمَا عَلَيْهِ وَلَهُ، أَحَلَّ حَلَالَهُ وَحَرَّمَ حَرَامَهُ، حَتَّى أَوْرَدَهُ ذَلِكَ عَلَى حِيَاضٍ غَدِقَةٍ، وَرِيَاضٍ مُونِقَةٍ، ذَلِكَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ.(1)

حسن بن زکریا ثقفی از عنبسه نحوی نقل می کند که گفت:

حسن بصری را دیدم که مردی از بنی ناجیه نزد او آمد و گفت: ای اباسعید به ما رسانده اند که تو گفتی: اگر علی (علیه السلام) در مدینه بود و حتی از خرمای نارس آن استفاده می کرد برای او بهتر از این کاری بود که انجام داد؟!

حس بصری گفت: ای پسر برادرم با این سخن باطل، خود را از کشته شدن نجات دادم، به خداوند قسم! بهره و نصیبی پاک را از دست دادید، و به خدا قسم! او سارق بیت المال نیست و نسبت به اوامر الهی سستی نمی کند، آموزه ها و احکام قرآنی را در آنچه به سود یا زیانش باشد، بیان می کند، حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام می دانست، تا این که خداوند او را به پاس فرمانبرداریش بر محل چشمه آب گوارا و باغ زیبا (بهشت) وارد می کند، این علی بن ابی طالب (علیهما السلام) است.

نکته قابل توجه در این عبارت ترس حسن بصری از نقل فضیلت حضرت علی (علیه السلام) است. او به فضائل حضرت اقرار دارد، ولی برای حفظ جان خود نه تنها انکار فضیلت می کند بلکه کلامی به زیان و ضد امیرالمؤمنین (علیه السلام) می گوید.

سَأَلت أبي عَن عَليّ (علیه السلام) وَمُعَاوِيَة فَقَالَ اعْلَم أَن عليا كَانَ كثير الْأَعْدَاء فَفَتَّش لَهُ أعداؤه شَيْئا فَلم يجدوه فجاؤوا إِلَى رجل قد حاربه وقاتله فأطروه كيدا مِنْهُم لَهُ.(1)

عبداللّه بن حنبل می گوید:

از پدرم (احمد بن حنبل) در مورد علی (علیه السلام)

و معاویه پرسیدم که در جوابم گفت: بدان که علی (علیه السلام) دشمنان زیادی دارد پس دشمنانش هر چه دنبال مذمّتی از او بودند، چیزی نیافتند. سپس به مردی رسیدند که با او می جنگید و دشمنی می کرد لذا معاویه را به عنوان حیله ای برای علی (علیه السلام) قرار دادند و او را مدح فراوان کردند.

احمد بن حنبل در عبارت «فأطروه كيداً مِنْهُم لَهُ» به سیاست انکار در جبهه مخالفین اشاره می کند که یکی از مصادیق آن به این نحو است که وقتی نتوانستند از امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) خرده و ایرادی بگیرند، برای دشمنش - معاویه - فضیلت تراشی کردند و این همان کید و حیله ای است که معاندین در پیش گرفتند.

نسائی (215–303ق) از علمای بزرگ اهل تسنّن است و کتاب او (المجتبی من السنن، مشهور به سنن نسائی) یکی از صحاح سته به شمار می رود و حدود هشتاد و هشت سالگی وفات نمود.

نکته مهم در باره علت فوت او چنین است که در سفری که به دمشق داشت از فضائل معاویه مورد پرسش قرار گرفت و او در پاسخ گفت: جز حدیث «لَا اَشبَعَ اللهُ بَطنَهُ»(2) چیزی از او نمی دانم. پس از این بیان وی را از مسجد بیرون رانده و آنقدر زدند که دیگر تاب برخاستن نداشت و در همانجا بر اثر شدّت ضربات وارده بر بدنش جان سپرد.(3)

ص: 99

فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) شد در صورتی که این تصّور باطل است چرا که آنان ذکر فضائل حضرت را تهدیدی برای حکومتشان می دانستند.

سلیمان اعمش از بزرگان شیعه و از اصحاب امام صادق (علیه السلام) است.(1)

اعمش به نقل روایات در فضایل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) شهرت داشت.

در تاریخ آمده که ابو حنیفه در روزهای پایانی عمر سلیمان به او گفت: روایاتی درباره علی (علیه السلام) نقل کردی که اگر از آنان بازگردی برایت بهتر خواهد بود، سلیمان در پاسخ ابو حنیفه حدیث دیگری نقل کرد که بر اساس آن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده بودند: در روز قیامت خدا به من و علی (علیه السلام) می فرماید: «هر کس شما را دوست دارد به بهشت وارد کنید و هر که شما را دشمن داشته به جهنم فرستید»(2)

در منابع سنّی و شیعی(3) روایات متعددی از اعمش در اثبات امامت و ولایت حضرت علی (علیه السلام) از زبان امام صادق (علیه السلام) نقل شده است.

همچنین نام وی در سند برخی روایات که در باب اثبات امامت حضرت علی (علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده وجود دارد.

در اینجا به مناسبتِ بحثِ سیاست انکار، برای دستیابی به شرایط زمان بنی العباس مبنی بر وجود ترس و وحشتِ حاکم بر جامعه از نقل فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) به ذکر گفتاری از اَعمَش می پردازیم.

خوارزمی در مناقبش نقل کرده.(1)

ابن مغازلی در مناقبش با سه سند نقل کرده.(2)

ابن عدیم در کتاب بُغیة الطلب في تاریخ الحلب از چهار نفر از مشایخش نقل کرده.(3)

قاضی نعمان مصری (اسماعیلی مذهب) که معاصر مرحوم کلینی است در کتاب شرح اخبارش نقل کرده.(4)

شیخ صدوق (رحمة الله) نیز در امالی خود این روایت را نقل کرده است.(5)

عَنِ الْأَعْمَشِ قَالَ:

«بَعَثَ إِلَيَّ أَبُو جَعْفَرٍ الدَّوَانِيقِيُّ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ أَنْ أَجِبْ قَالَ فَقُمْتُ مُتَفَكِّراً فِيمَا بَيْنِي وَبَيْنَ نَفْسِي وَقُلْتُ مَا بَعَثَ إِلَيَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ إِلَّا يَسْأَلُنِي عَنْ فَضَائِلِ عَلِيٍّ (علیه السلام) لَعَلِّي إِنْ أَخْبَرْتُهُ قَتَلَنِي قَالَ فَكَتَبْت وَصِيَّتِي وَلَبِسْتُ كَفَنِي وَدَخَلْتُ عَلَيْهِ فَقَالَ ادْنُ فَدَنَوْتُ وَعِنْدَهُ عَمْرُو بْنُ عُبَيْدٍ فَلَمَّا رَأَيْتُهُ طَابَتْ نَفْسِي شَيْئاً ثُمَّ قَالَ ادْنُ فَدَنَوْتُ حَتَّى كَادَتْ تَمَسُّ رُكْبَتِي رُكْبَتَهُ قَالَ فَوَجَدَ مِنِّي رَائِحَةَ الْحَنُوطِ فَقَالَ وَاللهِ لَتَصْدُقُنِي أَوْ لَأُصَلِّبَنَّكَ قُلْتُ مَا حَاجَتُكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ مَا شَأْنُكَ مُتَحَنِّطاً قُلْتُ أَتَانِي رَسُولُكَ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ أَنْ أَجِبْ فَقُلْتُ عَسَى أَنْ يَكُونَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ بَعَثَ إِلَيَّ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ لِيَسْأَلَنِي عَنْ فَضَائِلِ عَلِيٍّ (علیه السلام) فَلَعَلِّي إِنْ أَخْبَرْتُهُ قَتَلَنِي فَكَتَبْتُ وَصِيَّتِي وَلَبِسْتُ كَفَنِي قَالَ وَكَانَ مُتَّكِئاً فَاسْتَوَى قَاعِداً فَقَالَ لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ سَأَلْتُكَ بِاللهِ يَا سُلَيْمَانُ كَمْ حَدِيثاً تَرْوِيهِ فِي فَضَائِلِ عَلِيٍّ (علیه السلام) قَالَ فَقُلْتُ يَسِيراً يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ كَمْ قُلْتُ عَشَرَةَ

ص: 103

آلَافِ حَدِيثٍ وَمَا زَادَ فَقَالَ يَا سُلَيْمَانُ وَاللهِ لَأُحَدِّثَنَّكَ بِحَدِيثٍ فِي فَضَائِلِ عَلِيٍّ (علیه السلام) تَنْسَى كُلَّ حَدِيثٍ سَمِعْتَهُ قَالَ قُلْتُ حَدِّثْنِي يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ نَعَمْ:

كُنْتُ هَارِباً مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ وَكُنْتُ أَتَرَدَّدُ فِي الْبُلْدَانِ فَأَتَقَرَّبُ إِلَى النَّاسِ بِفَضَائِلِ عَلِيٍّ (علیه السلام) وَكَانُوا يُطْعِمُونِّي وَيُزَوِّدُونِّي حَتَّى وَرَدْتُ بِلَادَ الشَّامِ وَإِنِّي لَفِي كِسَاءٍ خَلَقٍ مَا عَلَيَّ غَيْرُهُ فَسَمِعْتُ الْإِقَامَةَ وَأَنَا جَائِعٌ فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ لِأُصَلِّيَ وَفِي نَفْسِي أَنْ أُكَلِّمَ النَّاسَ فِي عَشَاءٍ يُعَشُّونِّي فَلَمَّا سَلَّمَ الْإِمَامُ دَخَلَ الْمَسْجِدَ صَبِيَّانِ فَالْتَفَتَ الْإِمَامُ إِلَيْهِمَا وَقَالَ مَرْحَباً بِكُمَا وَمَرْحَباً بِمَنِ اسْمُكُمَا عَلَى اسْمِهِمَا فَكَانَ إِلَى جَنْبِي شَابٌّ فَقُلْتُ يَا شَابُّ مَا الصَّبِيَّانِ مِنَ الشَّيْخِ قَالَ هُوَ جَدُّهُمَا وَلَيْسَ بِالْمَدِينَةِ أَحَدٌ يُحِبُّ عَلِيّاً (علیه السلام) غَيْرَ هَذَا الشَّيْخِ فَلِذَلِكَ سَمَّى أَحَدَهُمَا الْحَسَنَ وَالْآخَرَ الْحُسَيْنَ فَقُمْتُ فَرِحاً فَقُلْتُ لِلشَّيْخِ هَلْ لَكَ فِي حَدِيثٍ أُقِرُّ بِهِ عَيْنَكَ فَقَالَ إِنْ أَقْرَرْتَ عَيْنِي أَقْرَرْتُ عَيْنَكَ... قَالَ فَلَمَّا قُلْتُ ذَلِكَ لِلشَّيْخِ قَالَ مَنْ أَنْتَ يَا فَتًى قُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَالَ أَ عَرَبِيٌّ أَنْتَ أَمْ مَوْلًى قَالَ قُلْتُ بَلْ عَرَبِيٌّ قَالَ فَأَنْتَ تُحَدِّثُ بِهَذَا الْحَدِيثِ وَأَنْتَ فِي هَذَا الْكِسَاءِ فَكَسَانِي خِلْعَتَهُ وَحَمَلَنِي عَلَى بَغْلَتِهِ فَبِعْتُهَا بِمِائَةِ دِينَار...»

سلیمان اعمش گوید: ابوجعفر دوانیقی (منصور دوانیقی) نیمه شب مرا احضار نمود. پس در حالی که با خود فکر می کردم، برخاستم و با خود گفتم: خلیفه در این وقت شب به دنبال من نفرستاده است مگر اینکه بخواهد از من درباره فضایل علی (علیه السلام) سؤال کند و ممکن است اگر حقیقت را به او بگویم، مرا بکشد. وی گوید: پس وصیت نامه خود را نوشته و کفنم را پوشیده و بر وی وارد گشتم. خلیفه گفت: نزدیک شو! پس نزدیک تر شدم و عمرو بن عبید نزد وی بود. چون او را دیدم کمی خیالم آسوده شد؛ سپس گفت: نزدیک شو! پس آن قدر جلو رفتم تا اینکه نزدیک بود زانوهایم به زانوهای وی برسد. و چون بوی کافور را از بدنم استشمام کرد، گفت: یا حقیقت را به من می گویی یا اینکه به دارت می کشم.

گفتم: خواسته شما چیست یا امیرالمؤمنین؟

ص: 104

گفت: چرا حنوط کرده ای؟

گفتم: پیک شما در دل شب به سراغم آمده که خلیفه احضارت کرده است، پس با خود فکر کردم، شاید خلیفه این وقت شب به دنبالم فرستاده است تا از فضایل علی (علیه السلام) بپرسد و ممکن است اگر او را از این امر آگاه کنم، مرا به قتل رساند، لذا وصیت نامه ای را نوشته و کفنم را پوشیدم.

پس در حالی که تکیه داده بود، راست شد و درست نشست و گفت: «لا حول ولا قوة إلّا بالله»! ای سلیمان، تو را به خدا سوگند می دهم، چند حدیث را در فضایل علی (علیه السلام) روایت می کنی؟

گفتم: خیلی کم یا امیرالمؤمنین!

گفت: چند روایت؟

گفتم: بیشتر از ده هزار حدیث.

پس گفت: ای سلیمان، به خدا سوگند حدیثی در فضایل علی (علیه السلام) را برایت نقل می کنم که تمام احادیثی را که شنیده ای فراموش کنی.

به منصور گفتم: مرا روایت کن یا امیرالمؤمنین.

گفت: آری، از دست بنی امیّه فراری بودم و شهر به شهر گشته و با حدیث گفتن درباره فضایل علی (علیه السلام) به مردم نزدیک می شدم و آن ها مرا اطعام کرده و توشه در اختیارم قرار می دادند تا اینکه با لباسی کهنه که جز آن لباسی نداشتم، وارد سرزمین شام شدم. پس در حالی که گرسنه بودم، صدای اقامه نماز شنیدم، لذا وارد مسجد شدم تا نماز بگزارم و در نظر داشتم از مردم بخواهم غذایی به من دهند. چون امام جماعت سلام داد، دو کودک وارد مسجد شدند، امام جماعت رو به ایشان کرده و گفت: مرحبا به شما و مرحبا به کسی که نام آن ها را برای شما برگزیده است. پس به جوانی که در کنارم بود گفتم: جوان، این کودکان کیستند و این پیرمرد کیست؟ گفت: پدربزرگ آنهاست و در این شهر کسی جز این پیرمرد علی را دوست نمی دارد، از این رو نام یکی از آن ها را حسن و نام دیگری را حسین گذاشته است. پس از شدّت شادی برخاسته و به آن پیرمرد گفتم: آیا حدیثی را برای شما نقل کنم که موجب روشنی چشمانتان گردد؟ گفت: اگر چشمان ما را

ص: 105

روشن کنی، چشمانت را روشن می کنیم... . ابوجعفر دوانیقی گوید: چون آن حدیث را برای پیرمرد نقل کردم، گفت: جوان! تو کیستی؟ گفتم: از مردم کوفه هستم. گفت: عرب هستی یا از موالی؟ گفتم: عرب هستم. گفت: تو چنین حدیثی را روایت می کنی و آن وقت چنین لباسی بر تن داری؟! پس خلعت و لباس خود را به من بخشید و من آنها را به صد دینار فروختم... .

ص: 106

الْبَغْلَةُ وَالْكِسْوَةُ فَأَعْرِفُهُمَا وَاللهِ مَا كَانَ فُلَانٌ يَحْمِلُكَ وَيَكْسُوكَ إِلَّا أَنَّكَ تُحِبُّ اللهَ (عزوجلّ) وَرَسُولَهُ فَحَدِّثْنِي بِحَدِيثٍ فِي فَضَائِلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب (علیهما السلام) .

فَلَمَّا قُلْتُ ذَلِكَ قَالَ: يَا بُنَيَّ مِمَّنْ أَنْتَ؟ قُلْتُ: مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ. قَالَ: أَ عَرَبِيٌ أَمْ مَوْلًى؟ قُلْتُ: بَلْ عَرَبِيٌّ. قَالَ: فَكَسَانِي ثَلَاثِينَ ثَوْباً وَأَعْطَانِي عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ. ثُمَّ قَالَ: يَا شَابُّ قَدْ أَقْرَرْتَ عَيْنِي وَلِي إِلَيْكَ حَاجَةٌ. قُلْتُ: قُضِيَتْ إِنْ شَاءَ اللَهُ. قَالَ: فَإِذَا كَانَ غَداً فَائْتِ مَسْجِدَ آلِ فُلَانٍ كَيْمَا تَرَى أَخِيَ الْمُبْغِضَ لِعَلِيٍّ (علیه السلام) . قَالَ: فَطَالَتْ عَلَيَّ تِلْكَ اللَّيْلَةُ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ أَتَيْتُ الْمَسْجِدَ الَّذِي وَصَفَ لِي فَقُمْتُ فِي الصَّفِّ فَإِذَا إِلَى جَانِبِي شَابٌّ مُتَعَمِّمٌ فَذَهَبَ لِيَرْكَعَ فَسَقَطَتْ عِمَامَتُهُ فَنَظَرْتُ فِي وَجْهِهِ فَإِذَا رَأْسُهُ رَأْسُ خِنْزِيرٍ وَوَجْهُهُ وَجْهُ خِنْزِيرٍ فَوَ اللهِ مَا عَلِمْتُ مَا تَكَلَّمْتُ بِهِ فِي صلاته [صَلَاتِي] حَتَّى سَلَّمَ الْإِمَامُ فَقُلْتُ يَا وَيْحَكَ مَا الَّذِي أَرَى بِكَ فَبَكَى وَقَالَ لِيَ انْظُرْ إِلَى هَذِهِ الدَّارِ فَنَظَرْتُ فَقَالَ لِيَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَقَالَ لِي كُنْتُ مُؤَذِّناً لِآلِ فُلَانٍ كُلَّمَا أَصْبَحْتُ لَعَنْتُ عَلِيّاً أَلْفَ مَرَّةٍ بَيْنَ الْأَذَانِ وَالْإِقَامَةِ وَكُلَّمَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ لَعَنْتُهُ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَرَّةٍ فَخَرَجْتُ مِنْ مَنْزِلِي فَأَتَيْتُ دَارِي فَاتَّكَأْتُ عَلَى هَذَا الدُّكَّانِ الَّذِي تَرَى فَرَأَيْتُ فِي مَنَامِي كَأَنِّي بِالْجَنَّةِ وَفِيهَا رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَعَلِيٌّ (علیه السلام) فَرِحَيْنِ وَرَأَيْتُ كَأَنَّ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَنْ يَمِينِهِ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَعَنْ يَسَارِهِ الْحُسَيْنُ (علیه السلام) وَمَعَهُ كَأْسٌ. فَقَالَ: يَا حَسَنُ اسْقِنِي فَسَقَاهُ. ثُمَّ قَالَ: اسْقِ الْجَمَاعَةَ فَشَرِبُوا ثُمَّ رَأَيْتُهُ كَأَنَّهُ قَالَ: اسْقِ الْمُتَّكِئَ عَلَى هَذَا الدُّكَّانِ فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ (علیه السلام): يَا جَدِّ أَ تَأْمُرُنِي أَنْ أَسْقِيَ هَذَا وَهُوَ يَلْعَنُ وَالِدِي فِي كُلِّ يَوْمٍ أَلْفَ مَرَّةٍ بَيْنَ الْأَذَانِ وَالْإِقَامَةِ وَقَدْ لَعَنَهُ فِي هَذَا الْيَوْمِ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَرَّةٍ فَأَتَانِي النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَقَالَ لِي: مَا لَكَ؟ عَلَيْكَ لَعْنَةُ اللهِ تَلْعَنُ عَلِيّاً! وَعَلِيٌّ مِنِّي وَتَشْتِمُ عَلِيّاً وَعَلِيٌّ مِنِّي فَرَأَيْتُهُ كَأَنَّهُ تَفَلَ فِي وَجْهِي وَضَرَبَنِي بِرِجْلِهِ وَقَالَ: قُمْ غَيَّرَ اللَهُ مَا بِكَ مِنْ نِعْمَةٍ فَانْتَبَهْتُ مِنْ نَوْمِي فَإِذَا رَأْسِي رَأْسُ خِنْزِيرٍ وَوَجْهِي وَجْهُ خِنْزِيرٍ.

ثُمَّ قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ: أَ هَذَانِ الْحَدِيثَانِ فِي يَدِكَ؟ فَقُلْتُ: لَا. فَقَالَ: يَا سُلَيْمَانُ حُبُّ عَلِيٍّ (علیه السلام) إِيمَانٌ وَبُغْضُهُ نِفَاقٌ وَاللهِ لَا يُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَلَا يُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ.

ص: 108

قَالَ: قُلْتُ: الْأَمَانَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ. قَالَ: لَكَ الْأَمَانُ. قُلْتُ: فَمَا تَقُولُ فِي قَاتِلِ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) ؟ قَالَ: إِلَى النَّارِ وَفِي النَّارِ. قُلْتُ: وَكَذَلِكَ مَنْ قَتَلَ وُلْدَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَى النَّارِ وَفِي النَّارِ. قَالَ: الْمُلْكُ عَقِيمٌ يَا سُلَيْمَانُ اخْرُجْ فَحَدِّثْ بِمَا سَمِعْتَ.»

سلیمان اَعمَش در ادامه روایت می گوید:

سپس گفت: ای جوان، چشم مرا روشن کردی، به خدا سوگند چشمت را روشن خواهم ساخت و تو را به جوانی معرفی می کنم که همین امروز چشمت را روشن خواهد کرد. گوید: پس گفتم: مرا راهنمایی کن. گفت: برادرانی دارم که یکی از ایشان امام جماعت است و دیگری مؤذّن. اما آنکه امام جماعت است، از بدو تولّد علی را دوست می دارد، و اما آنکه مؤذن است. از بدو تولّد دشمن علی بوده است.

گفتم: مرا به سوی ایشان راهنمایی کن. پس دستم را گرفت تا اینکه در خانه برادرش که امام جماعت بود رسیدیم. ناگاه با مردی روبرو شدم که گفت: جامه و لباس را می شناسم. به خدا سوگند که فلانی این لباس و جامه را به تو نمی داد اگر از محبّان خدای (عزوجلّ) و رسولش نبودی.

اکنون درباره فضایل علی بن ابی طالب (علیه السلام)

با من سخن بگو.

پس گفتم: مرا پدرم از پدرش از جدّش روایت کرد که گفت: در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودیم که فاطمه (علیها السلام) در حالی که به شدّت می گریست آمد. پس رسول خدا به وی فرمود: فاطمه! چرا گریه می کنی؟ گفت: پدر جان، زنان قریش مرا طعنه زده و گفتند: پدرت تو را به ناداری، بی مال و ثروت شوهر داد! پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به ایشان فرمود: گریه مکن، به خدا سوگند که تو را شوهر ندادم مگر زمانی که خداوند از بالای عرش خود تو را شوهر داد و جبرئیل و میکائیل را بر این امر گواه گرفت، و اینکه خدای (عزوجلّ) نظری بر اهل دنیا انداخت و از میان خلایق پدرت را برگزید و به نبوّت مبعوث فرمود. سپس دوباره نظری انداخت و از میان خلایق علی را برگزید، پس تو را به همسری وی در آورد و او را وصی قرار داد. علی از همه مردم شجاع تر، بردبارتر، دست و دل بازتر، در اسلام آوردن پیشتازتر و عالم تر است و دو فرزندش حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشتند و نامشان در

ص: 109

تورات به خاطر کرامتشان بر خدای (عزوجلّ) «شبّر» و «شبّیر» است؛ ای فاطمه، گریه مکن، به خدا سوگند چون روز قیامت شود، به پدرت دو جامه پوشانده می شود و به علی دو جامه پوشانده می شود در حالی که پرچم «الحمد» در دست من است، پس آن را به علی می سپارم، به خاطر کرامتی که نزد خدای (عزوجلّ) دارد.

ای فاطمه! گریه مکن که هرگاه من برای دیدار با پروردگارم دعوت شوم، علی با من خواهد آمد و اگر خداوند (عزوجلّ) مرا شفیع قرار دهد، علی را نیز با من شفیع قرار می دهد.

ای فاطمه! گریه مکن، زیرا چون روز قیامت شود، یک منادی در آن روز هولناک ندا در می دهد: یا محمّد، نیکوترین نیا، جدّ تو ابراهیم خلیل الرحمان است و بهترین برادر، برادرت علی بن ابی طالب است؛ ای فاطمه، علی یاور من در حمل کلیدهای بهشت است و شیعیان او خود رستگاران فردای قیامت اند و در بهشت هستند.

گفت: فرزندم، تو از کجایی؟ گفتم: از مردم کوفه. گفت: عرب هستی یا از موالی؟ گفتم: عرب هستم. گوید: پس سی جامه و ده هزار درهم به من داد و سپس گفت: ای جوان، چشمم را روشن کردی و حاجتی از تو دارم. گفتم: اِن شاء اللّه برآورده است! گفت: چون فردا شود به مسجد آل فلان بیا تا آن برادرم را که دشمن علی (علیه السلام) است، مشاهده کنی.

آن شب به درازا کشید و چون شب را به صبح رساندم، به آن مسجدی که گفته بود رفتم و در صف نمازگزاران ایستادم، ناگاه در کنار خود جوانی عمامه بر سر دیدم که چون به رکوع رفت، عمامه از سرش افتاد و چون در وی نگریستم، سر و رویش را سر و روی یک خوک دیدم، و به خدا سوگند ندانستم در نمازم چه بر زبان آوردم تا اینکه امام جماعت سلام داد. پس گفتم: وای بر تو، این چه حالتی است که در تو می بینم؟ پس گریست و گفت: به این خانه نگاه کن. پس نگاه کردم، آنگاه به من گفت: من مؤذن آل فلان بودم و هر صبح در میان اذان و اقامه هزار بار علی را لعن می کردم و چون روز جمعه می آمد، چهار هزار بار او را لعن می کردم. سپس از منزلم بیرون

ص: 110

آمده و به خانه ام می رفتم و بر این دکّه ای که می بینی تکیه می دادم. پس در خواب چنان دیدم که گویی در بهشت هستم و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی (علیه السلام) شادمانه در آنجا هستند و چنان دیدم که حسن در سمت راست پیامبر و حسین در سمت چپ او قرار دارند و در دست آن حضرت جامی بود. پس فرمود: ای حسن، مرا سیراب کن، پس وی را نوشاند. سپس فرمود: این جماعت را نیز سیراب کن، پس آن ها نیز نوشیدند، پس او را دیدم که گویی فرمود: این که به دکه تکیه داده را بنوشان؛ پس حسن به آن حضرت عرض کرد: پدربزرگ، آیا مرا امر می کنید این شخص را بنوشانم در حالی که او هر روز هزار بار پدرم را بین اذان و اقامه لعن می کند و امروز چهار هزار بار وی را لعن کرده است؟ پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نزد من آمده و به من فرمود: خدا تو را لعنت کند، تو را چه می شود که علی را لعن می کنی؟ علی از من است و آنگاه تو دشنامش می دهی در حالی که علی از من است؟! و گمان می کنم آب دهان به صورتم انداخت و با پا مرا زده و فرمود: برخیز که خداوند نعمتی را که به تو داده دگرگون کناد! سپس از خواب بیدار شدم و ناگاه متوجّه شدم سر و صورتم به شکل خوک در آمده است.

سپس ابو جعفر امیرالمؤمنین به من گفت: آیا این دو حدیث را در اختیار داری؟ گفتم: خیر، پس گفت: ای سلیمان، حُبّ علی ایمان است و دشمنی با وی نفاق. به خدا سوگند جز مؤمن دوستش نمی دارد و جز منافق با وی دشمنی نمی کند.

گوید: گفتم: امان می خواهم یا امیرالمؤمنین.

گفت: در امانی.

گفتم: در مورد قاتل حسین (علیه السلام) نظرت چیست؟

گفت: به جهنم می رود و در جهنم است.

گفتم: و چنین است هرکس فرزندان رسول خدا را بکُشد به جهنم می رود و در جهنم است. گفت: ای سلیمان، حکومت عقیم است! حال خارج شو و آنچه را شنیدی بگو!

ص: 111

و حتی تهدیدات مخالفین هم آنها را از این مدرسه بیرون نراند.

وَأَوَّلِ يَوْمٍ مِنْ أَيَّامِ الْآخِرَةِ، وَقَدْ كُنْتَ تُحَدِّثُ فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ بِأَحَادِيثَ، لَوْ رَجَعْتَ عَنْهَا كَانَ خَيْراً لَكَ.

قَالَ الْأَعْمَشُ: مِثْلَ مَا ذَا، يَا نُعْمَانُ قَالَ: مِثْلَ حَدِيثِ عَبَايَةَ:أَنَا قَسِيمُ النَّارِ.

قَالَ: أَ وَلِمِثْلِي تَقُولُ يَا يَهُودِيٌّ أَقْعِدُونِي سَنِّدُونِي أَقْعِدُونِي، حَدَّثَنِي - وَالَّذِي إِلَيْهِ مَصِيرِي - مُوسَى بْنُ طَرِيفٍ، وَلَمْ أَرَ أَسَدِيّاً كَانَ خَيْراً مِنْهُ، قَالَ: سَمِعْتُ عَبَايَةَ بْنَ رِبْعِيٍّ إِمَامَ الْحَيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) يَقُولُ: أَنَا قَسِيمُ النَّارِ، أَقُولُ:هَذَا وَلِيِّي دَعِيهِ، وَهَذَا عَدُوِّي خُذِيهِ.

وَحَدَّثَنِي أَبُو الْمُتَوَكِّلِ النَّاجِي، فِي إِمْرَةِ الْحَجَّاجِ، وَكَانَ يَشْتِمُ عَلِيّاً (علیه السلام) شَتْماً مُقْذِعاً - يَعْنِي الْحَجَّاجَ (لَعَنَهُ اللهُ)- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ (رضی الله عنه)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ يَأْمُرُ اللهُ (عزوجلّ) فَأَقْعُدُ أَنَا وَعَلِيٌّ عَلَى الصِّرَاطِ، وَيُقَالُ لَنَا: أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ آمَنَ بِي وَأَحَبَّكُمَا، وَأَدْخِلَا النَّارَ مَنْ كَفَرَ بِي وَأَبْغَضَكُمَا.

قَالَ أَبُو سَعِيدٍ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَا آمَنَ بِاللهِ مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِي، وَلَمْ يُؤْمِنْ بِي مَنْ لَمْ يَتَوَلَّ - أَوْ قَالَ: لَمْ يُحِبَّ - عَلِيّاً، وَتَلَا «أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ»(1)

قَالَ فَجَعَلَ أَبُو حَنِيفَةَ إِزَارَهُ عَلَى رَأْسِهِ، وَقَالَ: قُومُوا بِنَا، لَا يَجِيئُنَا أَبُومُحَمَّدٍ بِأَطَمَّ مِنْ هَذَا.

قَالَ الْحَسَنُ بْنُ سَعِيدٍ: قَالَ لِي شَرِيكُ بْنُ عَبْدِ اللهِ: فَمَا أَمْسَى - يَعْنِي الْأَعْمَشَ - حَتَّى فَارَقَ الدُّنْيَا (رحمة الله) .

حسن بن سعید نخعی، پسرعموی شریک بن عبداللّه قاضی روایت کرده که:

در بیماری اعمش که منجر به مرگش شد، نزدش بودم ناگاه ابن شبرمه و ابن ابی لیلی و ابو حنیفه به نزدش آمدند و از حالش پرسیدند

ص: 114

و او از ناتوانی بسیارش شکوه کرد و گفت که از گناهانش می ترسد [حالش تغییر کرد] و صدایش در گلو گره خورد و گریست.

ابو حنیفه به او رو کرد و گفت:ای ابا محمّد از خدا پروا کن و به حال خود بنگر؛ زیرا تو در واپسین روز از عمر دنیا و نخستین روز از روزهای آخرت هستی. تو دربارهٔ علی بن ابی طالب (علیهما السلام) حدیث هایی می گفتی که اگر از آنها بازگردی برایت بهتر است.

اعمش گفت: مثلاً چه چیز ای نعمان؟

او گفت: مثل حدیث عبایة: من قسمت کنندهٔ دوزخم.

اعمش با ناراحتی گفت: ای یهودی به من چنین می گویی؟ مرا بنشانید، مرا بنشانید.

سوگند به کسی که بازگشتم به سوی او است، موسی بن طریف که هیچ کسی از طایفه بنی اسد را بهتر از او ندیده ام، از عبایة بن ربعی - پیش نماز محلّه - روایت کرد که امیر مؤمنان علی (علیه السلام) فرموده است: «من قسمت کنندهٔ دوزخم، می گویم: این دوست من است، او را رها کن و این دشمن من است او را بگیر.»

و ابو متوکّل ناجی در حکومت حجّاج که حضرت علی (علیه السلام) را دشنام زشت می داد - یعنی حجّاج لعنة اللّه علیه - از ابو سعید خدری روایت کرده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: چون روز قیامت شود خداوند عزّتمند فرمان می دهد که من و علی (علیه السلام) بر صراط بنشینیم. به ما گفته می شود: کسانی را که به من ایمان آورده اند و شما را دوست داشته اند به بهشت ببرید و کسانی را که به من کفر ورزیده اند و با شما دشمنی کرده اند به دوزخ ببرید.

ابو سعید گفته که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:کسی که به من ایمان نیاورده، به خدا ایمان نیاورده و کسی که علی را دوست ندارد - یا فرمودند: علی را پیروی نکرده - به من ایمان نیاورده است. و این آیه را قرائت فرمودند که:

«[به دو فرشته نگهبان و حافظ اعمال فرمان می دهند] شما دو نفر هر کافر سرسخت و معاندی را در دوزخ اندازید».

ص: 115

در این هنگام ابو حنیفه لباسش را بر سر کشید و گفت: برخیزید، ابومحمّد ما را بیشتر از این نمی توانست خاموش کند.

حسن بن سعید نخعی - پسرعموی شریک - گفته که شریک به من گفت: هنوز شب فرا نرسیده بود که اعمش درگذشت. خدایش بیامرزد.

در کتاب الطرائف، سیّد ابن طاووس دیدار با اعمش و اعتراض به او در لحظات آخر عمرش از قول شریک بن عبداللّه قاضی را این گونه نقل کرده است.

عَنْ شَرِيكٍ قَالَ:

لَمَّا مَرِضَ الْأَعْمَشُ مَرَضَهُ الَّذِي مَاتَ فِيهِ دَخَلَ عَلَيْهِ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَابْنُ أَبِي لَيْلَى وَأَبُوحَنِيفَةَ فَقَالُوا يَا مُحَمَّدُ هَذَا آخِرُ يَوْمٍ مِنْ أَيَّامِ الدُّنْيَا وَأَوَّلُ يَوْمٍ مِنْ أَيَّامِ الْآخِرَةِ وَقَدْ كُنْتَ تُحَدِّثُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب (علیهما السلام) بِأَحَادِيثَ كَانَ السُّلْطَانُ يَعْتَرِضُكَ عَلَيْهَا وَفِيهَا تَعْيِيرُ بَنِي أُمَيَّةَ وَلَوْ كُنْتَ اقْتَصَرْتَ لَكَانَ الرَّأْيَ فَقَالَ لَهُمْ إِلَيَّ تَقُولُونَ هَذَا أَسْنِدُونِي فَسَنَّدُوهُ فَقَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْمُتَوَكِّلِ النّاجي عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ:قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ قَالَ اللهُ تَعَالَى لِي وَلِعَلِيٍّ أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ أَحَبَّكُمَا وَأَدْخِلَا النَّارَ مَنْ أَبْغَضَكُمَا فَيَجْلِسُ عَلِيٌّ (علیه السلام) عَلَى شَفِيرِ جَهَنَّمَ فَيَقُولُ هَذَا لِي وَهَذَا لَك.(1)

در زمان بیماری اعمش که منجر به مرگش شد، ابن شبرمه و ابن ابی لیلیٰ و ابوحنیفه به عیادت او آمدند، پس به او گفتند: الآن، روز آخر از ایام دنیا و روز اول از ایام آخرت است در حالی که تو احادیث زیادی از علی بن ابی طالب (علیهما السلام) نقل کرده ای که خلیفه نسبت به آن احادیث اعتراض دارد چرا که خالى از مذمت و سرزنش بنى امیه نبود و اگر کمتر نقل می کردی به عقل و درایت نزدیک تر بود.

همین که اعمش این سخن را از آنان شنید، گفت: این سخن را با من مى گویید؟! مرا بنشانید (تا باز هم از حضرت على (علیه السلام) براى شما سخن بگویم).

ص: 116

گفت: ابو متوکل ناجى از ابو سعید خدرى به من روایت کرد و گفت: هرگاه روز قیامت شود خداوند تعالى به من و على (علیه السلام) مى فرماید: هر که را دوست مى دارید داخل بهشت کنید و هر که را دشمن مى دارید، داخل دوزخ نمائید، پس على (علیه السلام) در کنار جهنم مى نشیند و مى گوید: این از آنِ من و آن دیگر از تو.

فَقَالُوا: فَكُلُّ شَيْءٍ سَمِعْتَهُ تُحَدِّثُ بِهِ؟ قَالَ: فَرَأَيْتُهُ خَضَعَ ذَلِكَ الْيَوْمَ.(1)

محمّد بن داوود حُدّانی گفت:

از عیسی بن یونس شنیدم که می گوید: اعمش را در حال خضوع و فروتنی ندیدم مگر در یک مورد و آن هم زمانی که برای ما روایتی از حضرت علی (علیه السلام) نقل کرد و فرمودند: «من تقسیم کننده آتش هستم»، پس این حدیث از قول اعمش به اهل سنت رسید و نزد او آمده و گفتند: آیا احادیثی را نقل می کنی که به سبب آنها رافضی ها، زیدی ها و شیعیان تقویت شوند؟!

پس گفت: آن را شنیدم پس روایت کردم.

سپس گفتند: مگر هرچه را که شنیده ای باید نقل کنی؟

عیسی بن یونس گفت: در این روز بود که اعمش را خاضع و فروتن یافتم.

احادیث [فضائل حضرت علی (علیه السلام) ] را نقل نکن.

گفت: آنان از من می پرسند، چه کنم؟ شاید سهوی رخ داده [و فراموش کار باشم] پس اگر در مورد هریک از اینها از من پرسیدند و فراموشم شد [یا اشتباه پاسخ گفتم] به من یادآوری کرده و متذکّرم سازید.

گفت: روزی نزد اعمش بودیم که مردی آمد و راجع به حدیث «أَنَا قَسِیمُ النَّارِ» از او سؤال پرسید. پس صدای خود را صاف کردم [تا او متذکّر شود] سپس اعمش گفت: این افرادی که اینجا هستند از مرجئه می باشند، به من اجازه نقل فضائل علی (علیه السلام) را نمی دهند، آنها را از مسجد بیرون کنید تا برای شما حدیث نقل کنم.

مگر نه این است که باید دنباله روی حقانیت بود؟

مگر نه این است که باید دیگران را هم به سمت حق و حقانیت هدایت کرد؟

سؤال ما از مخالفین و پیروان ابوحنیفه این است که چرا امام اعظمشان، با علم به جانشینی بلافصل حضرت علی (علیه السلام) و تصریح به ماجرای غدیرخم، دیگران را وادار به عدم اقرار آن می کند؟!

سند و نقل زیر چنین کاری را از ابوحنیفه آشکار می سازد.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَوْفَلِ بْنِ عَائِذٍ الصَّيْرَفِيِّ قَالَ:

كُنْتُ عِنْدَ الْهَيْثَمِ بْنِ حَبِيبٍ الصَّيْرَفِيِّ فَدَخَلَ عَلَيْنَا أَبُو حَنِيفَةَ النُّعْمَانُ بْنُ ثَابِتٍ فَذَكَرْنَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام) وَدَارَ بَيْنَنَا كَلَامٌ فِي غَدِيرِ خُمٍ. فَقَالَ أَبُو حَنِيفَةَ: قَدْ قُلْتُ لِأَصْحَابِنَا لَا تُقِرُّوا لَهُمْ بِحَدِيثِ غَدِيرِ خُمٍّ فَيَخْصِمُوكُمْ فَتَغَيَّرَ وَجْهُ الْهَيْثَمِ بْنِ حَبِيبٍ الصَّيْرَفِيِّ. وَقَالَ لَهُ: لِمَ لَا يُقِرُّونَ بِهِ أَ مَا هُوَ عِنْدَكَ يَا نُعْمَانُ؟! قَالَ: بَلَى، هُوَ عِنْدِي وَقَدْ رُوِّيتُهُ، قَالَ: فَلِمَ لَا يُقِرُّونَ بِهِ وَقَدْ حَدَّثَنَا بِهِ حَبِيبُ بْنُ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ أَنَ عَلِيّاً (علیه السلام) نَشَدَ اللهَ فِي الرَّحْبَةِ مَنْ سَمِعَهُ؟ فَقَالَ أَبُو حَنِيفَةَ: أَ فَلَا تَرَوْنَ أَنَّهُ قَدْ جَرَى فِي ذَلِكَ خَوْضٌ حَتَّى نَشَدَ عَلِيٌّ النَّاسَ لِذَلِكَ. فَقَالَ الْهَيْثَمُ: فَنَحْنُ نُكَذِّبُ عَلِيّاً أَوْ نَرُدُّ قَوْلَهُ؟ فَقَالَ أَبُو حَنِيفَةَ: مَا نُكَذِّبُ عَلِيّاً وَلَا نَرُدُّ قَوْلًا قَالَهُ وَلَكِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّ النَّاسَ قَدْ غَلَا مِنْهُمْ قَوْمٌ. فَقَالَ الْهَيْثَمُ: يَقُولُهُ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَيَخْطُبُ بِهِ وَنُشْفِقُ نَحْنُ مِنْهُ وَنَتَّقِيهِ بِغُلُوِّ غَالٍ أَوْ قَوْلِ قَائِلٍ - ثُمَّ جَاءَ مَنْ قَطَعَ الْكَلَامَ بِمَسْأَلَةٍ سَأَلَ عَنْهَا وَدَارَ الْحَدِيثُ بِالْكُوفَةِ وَكَانَ مَعَنَا فِي السُّوقِ حَبِيبُ بْنُ نِزَارِ بْنِ حَيَّانَ فَجَاءَ إِلَى الْهَيْثَمِ فَقَالَ لَهُ: - قَدْ بَلَغَنِي مَا دَارَ عَنْكَ فِي عَلِيٍّ (علیه السلام) وَقَوْلُ مَنْ قَالَ وَكَانَ حَبِيبٌ مَوْلًى لِبَنِي هَاشِمٍ. فَقَالَ لَهُ الْهَيْثَمُ: النَّظَرُ يَمُرُّ فِيهِ أَكْثَرُ مِنْ هَذَا فَخَفِّضِ الْأَمْرَ فَحَجَجْنَا بَعْدَ ذَلِكَ وَمَعَنَا حَبِيبٌ فَدَخَلْنَا عَلَى أَبِي عَبْدِ اللهِ جَعْفَرِ ابْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ. فَقَالَ لَهُ حَبِيبٌ: يَا أَبَا عَبْدِ اللهِ كَانَ مِنَ الْأَمْرِ كَذَا وَكَذَا فَتَبَيَّنَ الْكَرَاهِيَةُ فِي وَجْهِ أَبِي عَبْدِاللهِ (علیه السلام) . فَقَالَ لَهُ حَبِيبٌ: هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ نَوْفَلٍ حَضَرَ ذَلِكَ. فَقَالَ لَهُ أَبُوعَبْدِاللهِ (علیه السلام): أَيْ حَبِيبُ كُفَّ خَالِقُوا النَّاسَ

ص: 121

بِأَخْلَاقِهِمْ وَخَالِفُوهُمْ بِأَعْمَالِكُمْ فَإِنَ لِكُلِّ امْرِئٍ مَا اكْتَسَبَ وَهُوَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَعَ مَنْ أَحَبَّ - لَا تَحْمِلُوا النَّاسَ عَلَيْكُمْ وَعَلَيْنَا وَادْخُلُوا فِي دَهْمَاءِ النَّاسِ فَإِنَّ لَنَا أَيَّاماً وَدَوْلَةً يَأْتِي بِهَا اللهُ إِذَا شَاءَ فَسَكَتَ حَبِيبٌ. فَقَالَ (علیه السلام): أَ فَهِمْتَ يَا حَبِيبُ لَا تُخَالِفُوا أَمْرِي فَتَنْدَمُوا. فَقَالَ: لَنْ أُخَالِفَ أَمْرَكَ - قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ: وَسَأَلْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَوْفَلٍ؟ فَقَالَ: كُوفِيٌّ. قُلْتُ: مِمَّنْ؟ قَالَ: أَحْسَبُهُ مَوْلًى لِبَنِي هَاشِمٍ وَكَانَ حَبِيبُ بْنُ نِزَارِ بْنِ حَيَّانَ مَوْلًى لِبَنِي هَاشِمٍ وَكَانَ الْخَبَرُ فِيمَا جَرَى بَيْنَهُ وَبَيْنَ أَبِي حَنِيفَةَ حِينَ ظَهَرَ أَمْرُ بَنِي الْعَبَّاسِ فَلَمْ يُمْكِنْهُمْ إِظْهَارُ مَا كَانَ عَلَيْهِ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) .(1)

محمّد بن نوفل بن عائذ صیرفى گوید: نزد هیثم بن حبیب صیرفى بودم که ابوحنیفه - نعمان بن ثابت - بر ما وارد شد، ما امیرمؤمنان على بن ابى طالب (علیهما السلام) را یادآور شدیم و در باره ماجراى غدیر خم سخن به میان آمد.

ابو حنیفه گفت: من به یاران خود گفته ام: نزد اینان (شیعیان) به صحّت خبر ماجراى غدیر اعتراف نکنید چرا که شما را محکوم مى کنند.

ناگهان رنگ چهره هیثم بن حبیب صیرفى دگرگون شد و به او گفت: چرا اعتراف نکنند، نعمان! مگر تو آنرا قبول ندارى؟

گفت: بله، من خودم قبول دارم و آن را نیز روایت نموده ام.

هیثم گفت: چرا اعتراف نکنند؟! در صورتى که حبیب بن ابى ثابت از ابى الطّفیل از زید بن ارقم روایت کرده است که: «على (علیه السلام) در صحن مسجد کوفه همه حاضران را براى اعتراف به صحّت و وقوع ماجراى غدیر سوگند داده است»؟!

ابوحنیفه گفت: مگر نمى بینید که مردم به حدّى در این زمینه گفتگو کرده اند که ناگزیر حضرت علی (علیه السلام) مردم را در این باره سوگند داده است؟!

هیثم گفت: در این صورت مى گویى على را تکذیب کنیم یا سخنش را ردّ نماییم؟

ابو حنیفه گفت: ما نه على را تکذیب مى کنیم و نه سخن او را ردّ، ولى تو

ص: 122

مى دانى که عدّه اى از مردم در این باره گزافه گویى کرده اند!

هیثم گفت: سخنى را رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده و یک خطبه در آن باره ایراد نموده و ما به صرف اینکه گروهى غلوّ نموده یا کسى حرفى زده است، از بازگویى آن هراس داشته باشیم و از نقل آن دست برداریم؟!

در اینجا کسى وارد شد و با پرسش خود ادامه گفتگو را قطع کرد و این سخن در کوفه پیچید.

حبیب بن نزار بن حیان که از هواداران بنى هاشم بود در بازار با ما بود، نزد هیثم آمد و گفت: خبر ماجرایى که از تو در باره حضرت على (علیه السلام) به وقوع پیوسته و نیز سخن آن گوینده به من رسیده است.

هیثم گفت: در اظهارنظرها از این گونه سخنان بسیار پیش مى آید، مطلب را آسان بگیر [و آن را پیگیری نکن]، سخن ختم شد. مدّتى بعد به حجّ رفتیم و حبیب هم با ما بود، خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیده سلام کردیم، سپس هیثم عرض کرد: یا ابا عبد اللّه (علیه السلام)، چنین و چنان شد، و داستان را بازگو کرد.

در این حال یک حالت نارضایتى در چهره آن حضرت نمایان گشت. حبیب گفت: این محمّد بن نوفل است و در آنجا حاضر بود، حضرت فرمود: حبیب! بس کن، با مردم با اخلاق و روش خودشان به نیکى معاشرت کنید و در عمل با آنان مخالفت ورزید، که پاداش هرکس محصول کردار اوست، و روز قیامت با کسى محشور است که دوستش مى داشته است. مردم را بر ضدّ خودتان و ما نشورانید، و در انبوه همین مردم داخل شوید (و خود را از آنان متمایز و جدا نسازید)، و ما را روزگاران و دولتى است که هرگاه خداوند بخواهد (و صلاح بداند) آن را خواهد آورد. در اینجا حبیب سکوت کرد و امام (علیه السلام) فرمودند: حبیب! فهمیدى؟ از دستور من سرپیچى نکنید که پشیمان مى شوید.

حبیب گفت: هرگز از دستور شما سرپیچى نخواهم کرد.

راوى خبر ابو العبّاس ابن عقده گوید: از على بن حسن (بن فضّال) درباره محمّد بن نوفل پرسیدم گفت: از اهل کوفه است.

گفتم: از چه طایفه اى؟

ص: 123

گفت: فکر مى کنم از هواداران بنى هاشم باشد؛ و حبیب بن نزار بن حیان نیز از هواداران بنى هاشم بود، و ماجراى او با ابوحنیفه در زمانى رخ داد که دولت بنى عبّاس روى کار آمده بود و آنان نمى توانستند اسرار و عقاید آل محمّد (علیهم السلام) را در باره حکومت آشکار کنند.

این اتفاق نمونه عجیبی نیست چراکه در زمان خودمان هم وقتی شبکه های وهابیت مثل شبکه کلمه، نور، وصال، حج فارسی و... را مشاهده می کنیم به این نتیجه می رسیم که مخالفین، با تمام توان ماجرای غدیر را انکار می کنند، و حال آنکه خود ماجرای حدیث غدیر را نقل کرده اند.

شمس الدین ذهبی از برجسته ترین علمای متعصب رجالی و محدث سَلفی،از مشهورترین مورخان نیمه نخست قرن هشتم هجری است ولی او هم به ناچار و به خاطر تواتر حدیث غدیر، آن را نقل کرده و به صحیح بودن آن نیز اقرار می کند.

عَن أَبي إسحاق، عَن عَمرو ذي مر عن علی: حديثُ «مَن كُنتُ مَولَاهُ فَعَلِىٌّ مَولَاه، اللّهمَّ وَالِ مَن وَالَاه، وعادِ مَن عَادَاه.»

وقَد رُوِي هَذا بِإِسنَادِ أَصلَح مِن هَذَا.(1)

ابی اسحاق از عمرو و عمرو از علی حدیث «هرکس من مولای اویم پس این علی مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکس محبت او را در دل دارد و دشمن بدار هرکس او را دشمن می داند» را روایت کرده است.

ذهبی گوید: قطعاً این حدیث با سلسله سند صحیح تر نیز روایت شده است.

بنابراین با اینکه منابع مخالفان مشحون از تصریح به ماجرای حدیث غدیر و فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است ولی با این حال دست به انکار زده و نهایتاً اگر مطلبی به فضائل حضرت علی (علیه السلام) اشاره داشته باشد معاندانه به تحریف و تغییر آن می پردازند. سنّت انکار و تحریف حقایق توسط کسانی مثل ابوحنیفه در پیش گرفته شد.

ص: 124

كُنْتُ أَخْدُمُ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، فَقُدِّمَ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَرْخٌ مَشْوِيٌّ، فَقَالَ: اللَّهُمُ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّيْرِ. قَالَ: فَقُلْتُ: اللَّهُمُ اجْعَلْهُ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ فَجَاءَ عَلِيٌّ (رضی الله عنه)، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَى حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَى حَاجَةٍ ثُمَّ جَاءَ، فَقَالَ رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم): «افْتَحْ» فَدَخَلَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَا حَبَسَكَ عَلَيَّ. فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ آخِرَ ثَلَاثِ كَرَّاتٍ يَرُدَّنِي أَنَسٌ يَزْعُمُ إِنَّكَ عَلَى حَاجَةٍ، فَقَالَ: مَا حَمَلَكَ عَلَى مَا صَنَعْتَ؟ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)، سَمِعْتُ دُعَاءَكَ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ يَكُونَ رَجُلًا مِنْ قَوْمِي، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ: إِنَّ الرَّجُلَ قَدْ يُحِبُّ قَوْمَهُ؛ هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ.(1)

از انس بن مالک نقل شده که گفت:

در خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودم که برای حضرت پرنده ای کباب شده آورده شد، سپس فرمودند: خدایا محبوب ترین آفریدگانت را نزد من بفرست تا همرا با من از این پرندهٔ کباب شده بخورد.

گفتم: خدایا او را مردی از انصار قرار بده. در این هنگام علی (علیه السلام) آمد، به او گفتم: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مشغول به کاری هستند، برای مرتبه دوم علی (علیه السلام) آمد باز گفتم: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مشغول به کاری هستند، برای مرتبه سوم علی (علیه السلام) آمد که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: درب را باز کن.

پس علی (علیه السلام) داخل شد.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: چه چیزی مانع ورود تو شد؟

علی (علیه السلام) فرمود: این دفعه آخر سومین باری بود که انَس گمان می کرد شما مشغول کاری هستید!

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به اَنس فرمودند: چرا مانع ورود او شدی؟

گفتم: دعای شما را شنیدم و دوست داشتم که مصداق آن مردی از قبیله و قوم من باشد.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر مردی به تحقیق قوم و قبیله خود را

ص: 127

دوست دارد.

حاکم نیشابوری می گوید: سند این حدیث صحیح است.

الْفِتْنَةِ.

فَقَالَ لَا يَجِيء من قلبِي. يَعْنِي مُعَاوِيَة.(1)

ابوعبدالرحمن سلمی می گوید:

بر حاکم نیشابوری در خانه اش وارد شدم، او به خاطر ممانعت و تهدید اطرافیانِ ابو عبداللّه بن کرام (بنیان گزار فرقه کرّامیه) امکان رفتن به مسجد را نداشت. آنان منبر او را شکسته بودند و مانع از خروج او شدند.

به حاکم گفتم: خوب است خارج شوی و در فضائل این مرد [معاویه] حدیثی نقل و املا کنی تا از این فتنه و سختی که داری نجات پیدا کنی.

حاکم گفت: فضیلت معاویه از دل من برنمی آید.

دندان شکن بود که مقدمات مرگ او را فراهم کرد.

وی در پاسخ آنها چنین گفت: چه بنویسم درباره کسی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) او را نفرین کرد و درباره اش فرمود: «خداوند شکمش را سیر نکند.»

نفرین شدنِ معاویه از این قرار بود که پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، معاویه را خواستند. در جواب ایشان گفت: بگویید: او مشغول غذا خوردن است. لحظاتی گذشت و پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دوباره پیام خود را تکرار کردند. باز هم گفتند: او مشغول صرف غذا است! پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کمی صبر کردند و برای مرتبه سوم برایش پیام فرستادند، این بار نیز گزارش دادند که او هنوز غذا می خورد! این جا بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «لَا أَشبَعَ اللهُ بطنَه»؛ خداوند هیچ گاه شکمش را سیر نکند.(1)

شامیان با شنیدن این سخن از نسائی، او را مورد هجوم قرار داده و پس از ضرب و شتم فراوان از مسجد و در نهایت از شهر بیرون کردند. او که پیرمردی ضعیف بود و به خاطر این ضرب و شتم مجروح و زمین گیر شده بود، به مکّه رفت و در آنجا از دنیا رفت و میان صفا و مروه مدفون شد.(2)

که] این حاکم (معاویه)، چیره گشته و ما را وادار به عیب گویى از على در میان مردم کرده است و ما بسیارى از آنچه را فرمان یافته ایم، وامى نهیم و تنها آنچه را که راه گریزى ندارد، مى گوییم تا بدان وسیله، خود را از دست این قوم برَهانیم. پس اگر مى خواهى از فضیلت على یاد کنى، میان خود و یارانتان نهان و در خانه هایتان باشد؛ و امّا این که در مسجد و آشکارا بگویى، خلیفه تحمّلش را ندارد و عذر ما را در آن، نمى پذیرد.

خدا، من دوست نداشتم که تو در امان من داخل شوى! صعصعه پاسخ داد: سوگند به خدا، من هم دوست ندارم که تو را با این عنوان (امیر مؤمنان) صدا کنم. آنگاه به خلافت، بر معاویه سلام کرد. معاویه به وى گفت: اگر راست مى گویى، به منبر برو و على را لعن کن. وى بالاى منبر رفت و خداوند را سپاس و ثنا گفت و افزود: اى مردم! من از پیش کسى مى آیم که شرّش را پیش داشته و خیرش را پس زده است. او به من فرمان داده است که على را لعن کنم. پس، لعنش کنید که خدا لعنش کند! همه مردم، صدا به «آمین»، بلند کردند. وقتى صعصعه به سوى معاویه برگشت، سخن خود را براى وى نقل کرد. معاویه گفت: نه، به خدا سوگند، تو با این کلام، جز لعنِ مرا قصد نکردى. برگرد و نامش را به زبان بیاور. صعصعه برگشت و بالاى منبر رفت و گفت: اى مردم! امیر مؤمنان به من فرمان داده است که على بن ابى طالب را لعن کنم. پس، هر که على بن ابى طالب را لعن مى کند، شما هم لعنش کنید! مردم، فریاد زدند: آمین! وقتى معاویه خبردار شد، گفت: نه، به خدا سوگند، او جز مرا قصد نکرده است. وى را بیرون کنید و هرگز با من در یک شهر، سکونت نکند. سپس او را بیرون کردند.

ص: 133

لَنَا: أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ آمَنَ بِي وَأَحَبَّكُمَا، وَأَدْخِلَا النَّارَ مَنْ كَفَرَ بِي وَأَبْغَضَكُمَا. قَالَ أَبُوسَعِيدٍ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مَا آمَنَ بِاللهِ مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِي، وَلَمْ يُؤْمِنْ بِي مَنْ لَمْ يَتَوَلَّ - أَوْ قَالَ: لَمْ يُحِبَّ - عَلِيّاً، وَتَلَا «أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ»(1)قَالَ فَجَعَلَ أَبُو حَنِيفَةَ إِزَارَهُ عَلَى رَأْسِهِ، وَقَالَ: قُومُوا بِنَا، لَا يَجِيئُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ بِأَطَمَّ مِنْ هَذَا.

قَالَ الْحَسَنُ بْنُ سَعِيدٍ: قَالَ لِي شَرِيكُ بْنُ عَبْدِ اللهِ: فَمَا أَمْسَى - يَعْنِي الْأَعْمَشَ - حَتَّى فَارَقَ الدُّنْيَا (رحمة الله) .(2)

شریک بن عبداللَّه قاضی گفت: من به عیادت اعمش رفته بودم در آن بیمارى که از دنیا رفت ابن شبرمه و ابن ابى لیلى و ابوحنیفه وارد شدند. حال او را پرسیدند از شدت ضعف شکایت می کرد و از گناهان خود بیمناک بود در این موقع ناله اى کرد و گریه نمود.

ابو حنیفه گفت: یا ابا محمّد از خدا بترس مواظب خود باش تو آخرین روزهای دنیا و اولین روزهای آخرت را طى می کنى درباره على بن ابى طالب حدیث هایى نقل کرده اى که اگر از آنها برگردى برایت بهتر است.

اعمش گفت: مثل کدام حدیث؟ ابو حنیفه گفت مانند حدیث «من تقسیم کننده آتشم». اعمش با ناراحتى گفت: یهودى به من چنین می گویى! مرا بنشانید، بنشانید. مرا تکیه بدهید.

قسم به خدا، موسى بن طریف که بهترین افراد قبیله بنى اسد است برای من از عبایة بن ربعى نقل کرد و گفت: شنیدم على (علیه السلام) می فرمود: من تقسیم کننده جهنم هستم. می گویم: این دوست من است به او کارى نداشته باش و این دشمن من است او را بگیر.

ابو المتوکل ناجى که درباره زن حجاج صحبت می کرد و حجاج به حضرت على ناسزاهاى بسیار بد می گفت از ابو سعید خدرى نقل کرد که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: وقتى روز قیامت شود خداوند دستور می دهد که

ص: 136

من و على بر صراط بنشینیم. می فرماید: داخل بهشت کنید هرکس را که ایمان به من دارد و دوستدار شما است و داخل جهنم کنید هرکس کافر به من و دشمن شما است. پیغمبر فرمود: به خدا ایمان نیاورده کسی که به من ایمان نیاورد و ایمان به من نیاورده کسى که دوست نداشته باشد على را و این آیه را خواند: «[به دو فرشته نگهبان و حافظ اعمال فرمان می دهند] شما دو نفر هر کافر سرسخت و معاندی را در دوزخ اندازید». ابو حنیفه پیراهن خود را روى سر انداخته گفت: حرکت کنید برویم که براى ما روایتى سخت تر از این نیاورد. شریک گفت: آن روز به پایان نرسید که اعمش از دنیا رفت.

عده ای از اهل تسنن روایت «قسیم النار بودن حضرت علی (علیه السلام) » را نمی پذیرند ولی عده دیگری مثل احمد بن حنبل ضمن صحیح دانستن این روایت به توجیه آن و انحراف ذهن از معنای صریح قسیم النار بودن حضرت علی (علیه السلام) می پردازد چرا که به اعتقاد ما، طبق این روایت حضرت علی (علیه السلام) به آتش امر می کنند، ولی احمد بن حنبل علاوه بر تصریح روایت، این معنای تحت اللفظی را نمی پذیرد و آن را توجیه می کند.

طرق حدیث قسیم النار بودن حضرت علی (علیه السلام) آنقدر زیاد است که حافظ ابن عقده عبيد اللّه بن ابی زيد انباری، یک جلد کتاب راجع به طرق و اسناد این حدیث از کُتب مختلف می نویسد و البته نجاشی نیز در رجال خود به این کتاب اشاره کرده است.(1)

فَقالَ: وَمَا تُنكِرونَ مَن ذا أَلَيسَ رُوينَا أَنَّ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) قَالَ لعلي (علیه السلام): «لَا يُحبُّكَ إلَّا مُؤمِن ولَا يُبغِضُكَ إلَّا مُنَافِق». قُلنَا بَلى.

قَالَ: فأَينَ المُؤمن. قلنا فِي الجنة.

قَالَ: وأَينَ المُنافِق، قلنا فِي النار.

قَالَ: فَعَلي قَسِيمُ النّار.(1)

محمّد بن منصور می گوید:

نزد احمد بن حنبل بودیم که مردی به او گفت: ای اباعبداللّه نظرت راجع به حدیثی که از علی (علیه السلام) نقل شده که می گوید: «من تقسیم کننده دوزخم» چیست؟

احمد بن حنبل گفت: چه چیزی را انکار می کنید؟! آیا پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیه السلام) نفرمودند: «جز مؤمن تو را دوست ندارد و جز منافق کسی تو را دشمن نمی دارد.»

گفتیم: بله فرمودند.

گفت: پس مؤمن کجاست؟ گفتیم: در بهشت است.

گفت: و منافق کجاست؟ گفتیم: در جهنم است.

گفت: پس بنابر این علی (علیه السلام) تقسیم کننده آتش است.

قيل لأحمد بن حنبل:

مَا مَعنَى قَولِ النَّبِي (صلی الله علیه و آله و سلم): عَلِيّ قَسِيمُ الجَنَّةِ وَالنَّار؟

فَقَالَ: صَحِيحٌ لَا رَيبَ فِيهِ، تَأوِيلُهُ أَنَّ مَن يُحِبُّهُ فِي الجَنَّةِ، وَأَنَّ مَن يُبغِضُهُ فِي النَّار، فَهُوَ قَسِيمُ الجَنَّةِ وَالنَّار.

أَشَارَ إِلَى قَولِهِ: لَا يُحِبُّكَ إِلاّ مُؤمِنٌ تَقِي، وَلَا يُبغِضُكَ إِلاّ مُنَافِقٌ رَدِيّ.(2)

ص: 138

به احمد بن حنبل گفته شد:

معنای گفته پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که فرمودند: «علی (علیه السلام) تقسیم کننده بهشت و جهنم است» چیست؟

گفت: صحیح است و هیچ شکی در آن نیست. معنای حقیقتی این سخن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آن است که هرکه علی (علیه السلام)

را دوست بدارد در بهشت و هرکه او را دشمن بدارد در آتش جهنم است پس در نتیجه علی (علیه السلام) تقسیم کننده بهشت و جهنم است.

احمد بن حنبل به فرمایش پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره کرد که فرمودند: علی جان! جز مؤمنِ پرهیزکار تو را دوست ندارد و جز منافقِ پَست تو را دشمن نمی دارد.

نکته قابل توجه، تصریح احمد بن حنبل به وجود چنین روایتی است ولی از آنجایی او و امثال او نمی توانند بپذیرند که حضرت علی (علیه السلام) به آتش دستور می دهد و این ویژگی را از جانب الهی دارد، این روایت را توجیه نموده اند به گونه ای که آن را با این موضوع که حضرت فارق ایمان و نفاقند، خلط کرده اند.

این توجیه مردود است چون اگر منظور از قسیم النار، ملاک ایمان و نفاق بودنِ حضرت علی (علیه السلام) بود، لفظ «النار» به صورت خاص در عبارت «أنَا قَسِیمُ النَّار» ذکر نمی شد چرا که در روایت، نه تنها به جهنمی بودن منافق بلکه به بهشتی بودن مؤمن هم اشاره شده و با «قسیمُ النار» منافات دارد ولی در اینجا با دقت در عبارت بعدی «أنَا قَسِیمُ النَّار» که حضرت فرمودند: «به آتش می گویم: این دوست من است، او را رها کنید و این دشمن من است او را بگیرید.» کشف می شود که آتش به حیوان دست آموزی تشبیه شده که هرچه را که صاحب او می گوید امتثال می کند، بنابراین کلمه «النَّار» موضوعیت داشته و توجیه احمد بن حنبل مردود است.

أَبِي طَالِبٍ (علیهما السلام) .

فَقَالَ: لَا يَكُونُ الرَّجُلُ مجرماً [سَنِيّاً] حَتَّى يُبْغِضَ عَلِيّاً قَلِيلًا. قَالَ: عَلِيُّ بْنُ خَشْرَمٍ فَقُلْتُ لَا يَكُونُ الرَّجُلُ مجرماً [سَنِيّاً] حَتَّى يُحِبَّ عَلِيّاً كَثِيراً.

وَفِي غَيْرِ هَذِهِ الْحِكَايَةِ قَالَ: عَلِيُّ بْنُ خَشْرَمٍ فَضَرَبُونِي وَطَرَدُونِي مِنَ الْمَجْلِسِ.(1)

محمّد بن فورک هروی می گوید:

از علی بن خشرم شنیدم که می گوید: در مجلس احمد بن حنبل بودم پس یادی از علی بن ابی طالب (علیهما السلام) شد.

پس احمد بن حنبل گفت: هیچ اهل سنتی نیست مگر اینکه کمی بغض علی (علیه السلام) را داشته باشد.

گفت: گفتم هیچ اهل سنتی نیست مگر اینکه علی (علیه السلام) را زیاد دوست دارد.

علی بن خشرم در غیر این حدیث نقل کرده که: مرا مورد ضرب و شتم قرار داده و از مجلس اخراج کردند.

جناب ابو محمّد جعفر بن احمد قمی بعد از اینکه این روایت را در کتاب جامع الاحادیث خود می آورد در ادامه می گوید:

دلیل اینکه احمد بن حنبل این حرف را می زدند این است که بفهماند اگر می خواهی سنی باشی و اهل سنت پیامبر باشی باید کمی بغض علی (علیه السلام) را در دل داشته باشی، و این حرف از احمد بن حنبل جای تعجبی نیست چرا که جد او ذا الثدیة یعنی مردِ زن نما جزء سران خوارج بود که در جنگ نهروان به دست امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) کشته شد.(2)

شخصیتی چون خالد الجُدیع که در دانشگاه امام محمّد بن سعود مشغول تدریس بود علی القاعده یک استاد دانشگاه اطلاعات نسبتاً بالایی باید داشته باشد ولی او هم خود را گرفتار سیاست انکار مخالفین می داند و می گوید: این حقایقی که بیان کردم «آخرین» مطالبی است که در تحقیقات به آن رسیدم، و این همان سیاست کثیف انکار است که چشم و گوش مردم را به روی حقایق می بندد.

ص: 143

کودتا نیز حق نقل فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) را نداشتند تا جایی که در صورت تخلّف، حقوقشان را از بیت المال قطع، او را از خدمات دولتی منفصل و درنهایت تهدید به قتل می کردند فلذا نه تنها مردم عادی بلکه اصحاب پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هم سکوت کردند، با این حال یکصد و ده نفر از اصحاب پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) «حدیث غدیر» را نقل کردند.(1)

در حالی که بازوی علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: ای مردم آیا می دانید که من از مؤمنان نسبت به خودشان اولی هستم؟

گفتند: بله یا رسول اللّه!

سپس فرمودند: پس هرکس من مولای او هستم این علی (علیه السلام) مولای اوست.

از این روایت مشخص است که ابن ابی اوفیٰ آنقدر پیر است که نابینا شده و در آن حال هم وقتی از حدیث غدیر پرسیده می شود از پاسخ آن خودداری می کند چرا که حکومت وقت فضای ترس آلودی را ایجاد کرده که کسی را یارای نقل حدیث غدیر نیست.

دوست دارم که آن را از خودت بشنوم.

زید بن ارقم گفت: شما عراقی هستید و در بین شما جاسوسانی هستند.

به زید بن ارقم گفتم: از جانب ما برای تو مشکلی پیش نمی آید [نگران نباش].

زید گفت: بله، ما در جُحفه(1) بودیم و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام ظهر به ما رسیدند درحالی که بازوی علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: ای مردم، آیا می دانید که من برای مؤمنین نسبت به خودشان اَولی هستم؟

گفتند: بله می دانیم.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: پس هرکس من مولای اویم این علی مولای اوست.

عطیه عوفی گفت: به زید گفتم: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خدایا دوست بدار هرکس محبت او را در دل دارد و دشمن بدار هرکس او را دشمن می داند؟

زید بن ارقم گفت: همان چیزی را که شنیده بودم به تو خبر دادم.

قبیله مُراد آمد، مقابل مجلس ایستاد و سلام کرد و گفت: آیا زید در قوم شماست؟

گفتند: بله، او زید است.

پس گفت: ای زید، تو را قسم می دهم به خدایی که هیچ خدایی جز او نیست، آیا از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدی که به علی (علیه السلام) فرمود: هرکس من مولای اویم این علی مولای اوست،خدایا دوست بدار هرکس محبت او را در دل دارد و دشمن بدار هرکس او را دشمن می داند. و این مطلب را شاهدان به غائبان برسانند؟

زید بن ارقم گفت: بله. سپس آن مرد از او دور شد.

در روایت اول، عبارت «فِیکُم مَا فِیکُم» و در روایت دوم درخواست و پرسش همراه با سوگندی بود که به زید بن ارقم داد، نشان از فضای ترس آلود بعد از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را دارد که توسط اهل سقیفه بر جامعه حاکم شد.

بعد از شهادت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فقط به جرم نقل فضائل حضرت علی (علیه السلام) و حمایت از خلافت بلافصل ایشان، قتل ها افزایش یافت.

نمونه بارز و آشکارِ این فضای خفقان پس از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را در جریان هجوم به خانه حضرت زهرا (علیها السلام) به جرم دفاع از ولایت می بینید.(1)

ص: 148

برداشتیم، دشمن یک قدم عقب تر رفت.

عَنِ الزُّهْرِيّ قال:

سمعتُ سَعِيدَ بْن جناب يُحَدِّثُ عَنْ أَبِي عُنفُوانَة المازني، قال: سمعتُ أباجنيدة جندع بْن عمرو بْن مازن، قال سمعتُ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) يقول: مَن كَذِبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَليَتَبَوَّأ مَقعدَه مِنَ النار، و سمعتُه - وَإِلَّا صُمَّتاً - يقولُ، وقَد اِنصرَفَ مِن حجَّةِ الوِداع، فَلَمَّا نَزَلَ غديرَ خمٍّ قامَ فِي الناسِ خطيبًا وأَخَذَ بيدِ عليٍّ وقالَ: مَن كُنتُ وَليُّه فَهَذَا وليَّه، اللَّهمّ والِ مَن والَاه وعادِ مَن عَادَاه.

قال عُبَيْد اللهِ: فَقُلتُ لِلزُّهَرِي: لَا تُحَدِّث بِهَذَا بِالشَّام، وَأَنتَ تَسمَع مِلءَ أُذُنَيك سَبَّ عَلِيّ، فقال: واللهِ إِنَّ عِندِي مِن فَضَائِلِ عَلِي مَا لَو تَحَدَّثتُ بِهَا لَقُتِلتُ.(1)

زُهَری(2) نقل می کند:

شنیدم که سعید بن جناب از ابی عنفوانه مازنی نقل کرده که گفت:

از اباجنیده شنیدم که گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمودند: «کسی که به عمد بر من دروغ ببندد، نشیمنگاهش از آتش پر می شود.» و شنیدم - که اگر نشنیده بودم، گوشم کر و ناشنوا گردد - در راه بازگشت از حجة الوداع زمانی که در منطقه غدیر خم توقف کردند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برای مردم خطبه ای خوانده و دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: «هرکس من مولای اویم این علی (علیه السلام) مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکسی که او را دوست دارد و دشمن بدار هرکسی که او را دشمن می داند.»

عبیداللّه می گوید: به زُهَری گفتم: این روایت را در شام نقل نکن در حالی که در آنجا گوش هایت از دشنام به علی (علیه السلام) پر است.

زُهَری گفت: به خدا قسم فضائلی از علی (علیه السلام) می دانم که اگر برای کسی نقل کنم، قطعاً کشته خواهم شد.

ص: 151

علی (علیه السلام) در کتب مختلف با عبارات متفاوتی به چشم می خورد و به اثبات می رسد.

در مستدرک حاكم نيشابورى به سند صحيح از ابن عباس آمده است که اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در جنگ احد از معركه گريختند و اين تنها على بن ابى طالب (علیهما السلام) بود كه در كنار پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ایستاد و استقامت ورزيد.(1)

«ابن اثیر» راجع به رشادت حضرت علی (علیه السلام) در جنگ احد مى نویسد:

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) گروهى از مشرکین را مشاهده کرد که عازم حمله بودند، به حضرت على (علیه السلام) دستور داد به آنان حمله کند، حضرت على (علیه السلام) به فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به آنان حمله کرد و با کشتن چند تن موجب دوری و پراکندگی آنان شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سپس گروه دیگرى را مشاهده کرد و به حضرت على (علیه السلام) دستور حمله داد و حضرت على (علیه السلام) تعدادی از آنان را کشت و دیگران را متفرق ساخت. در این هنگام فرشته وحى به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: این، نهایتِ فداکارى است که حضرت على (علیه السلام) از خود نشان مى دهد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: او از من است و من از او هستم. در این هنگام صدایى از آسمان شنیده شد که مى گفت: «لاسیف إلا ذوالفقار، ولافتى إلّا علي (علیه السلام)»(2)

داستان جنگ خيبر نيز معروف و مشهور است.

به اعتراف اهل تسنّن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در جنگ خيبر ابتدا پرچم را به ابوبكر سپرد، اما وى پيش از درگيرى از معركه گريخت.(3) حضرت پرچم را به عمر داد و او نيز در نخستين رويارويى از صحنه نبرد فرار كرد.(4)

اهل سنّت درباره فرار عمر چنين نقل مى كنند: «هَزموا عُمَر وأَصحابَه فَجَاؤُوا

ص: 155

يُجَبِّنونَه ويُجَبِّنُهم»(1)به این معنا که: عمر و يارانش از جنگ گريخته و بازگشتند در حالى كه ياران وى او را می ترساندند و او نیز آنان را می ترساند.

پس از اين اتفاقات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «لَأُعطِيَنَّ اللِّوَاءَ غَداً رَجُلاً يُحِبُّ اللهَ ورسولَه ويحبُّه اللهُ ورسولُه»(2)فردا پرچم را به دست مردى عطا می کنم که خدا و رسول را دوست مى دارد و خدا و رسولش نيز وى را دوست مى دارند.

آن شب تا به صبح هريک از افراد لشکر آرزو مى كرد پرچم به او سپرده شود، اما آنگاه كه صبح شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دنبال امير مؤمنان (علیه السلام) فرستاد و درد چشم حضرتش را با آب دهان مبارک شفا بخشيد و پرچم را به ايشان سپرد.(3)

جنگ خندق نيز يكى از شواهد بر شجاعت امير مؤمنان على (علیه السلام) است. پس از آن كه «عمرو بن عبدود» از خندق عبور كرد و رجز خواند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مسلمانان را به مبارزه با وى فرا خواند، اما همه سر خود را پايين انداختند و دعوت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را پاسخ نگفتند. باز هم امير مؤمنان (علیه السلام) برخاست و به دعوت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را لبيک گفت.(4)

پس با توجه به تواتر در مدارک اهل تسنّن به اين حقيقت مى رسيم كه نه تنها شاهدى بر شجاعت ابوبكر و ثبات قدم وى در معركه جنگ وجود ندارد، بلكه شواهد فراوانى بر فرار وى وجود دارد و همچنین عمر، و اين امير مؤمنان حضرت على (علیه السلام) بوده است كه شجاعتش را به منصه ظهور گذارده است.

مهم ترین نمونه تواتر لفظی، حدیث غدیر است که در آن عین عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ» در کتب مختلف شیعه و اهل تسنن ثبت شده است.

وقتی حدیث، خبر واحد باشد سند آن بررسی می شود ولی وقتی به تواتر رسید دیگر نیازی به ملاحظه سند نیست، یعنی حدیث، زمانی به اقسام صحیح و موثق و حسن و ضعیف، دسته بندی می شود که خبر واحد باشد.

سجستانی، که در آن طرق مختلف حدیث غدیر را ذکر کرده است.

· کتاب «فتح المطالب في مناقب علي بن ابي طالب» تألیف شمس الدین ذهبی.

البته سیاست انکاری که مطرح شد و ترس از اثبات حقانیت حضرت علی (علیه السلام)، مخالفین را برآن داشته که این مدارک را از بین برده یا دور از دسترس قرار دهند فلذا حتی نسخه خطی آنها یافت نمی شود بلکه دانشمندان و علمای قدیم، ما را از وجود این کتاب ها آگاه کرده اند.

مرحوم میرحامد حسین هندی در کتاب عبقات الانوار از کتاب السیف المسلول(1) مطلبی راجع به حدیث غدیر را از علّامه قاضی محمّد ثناءاللّه پانی پتی که یک هندی سنی مذهب است، نقل می کند:

(این حدیث به درجه صحت بلکه به درجه تواتر رسیده و سی نفر از اصحاب این حدیث را نقل کرده اند و جمهور محدثین آن را در صحاح و سنن و مسانید روایت کرده اند که در بعض روایات اینچنین آمده که «من کنت أولی به من نفسه فعليٌّ ولیه اللّهم وال من والاه وعاد من عاداه» و روافض این حدیث را نص جَلی بر استخلاف علی (علیه السلام) می دانند که «مولا» به معنای «اولی بالتصرف» است پس طبق این معنا حضرت علی (علیه السلام) را امام بلافصل پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می دانند.)(2)

علامه امینی در کتاب شریف الغدیر(3)،

نام افرادی را که طرق حدیث غدیر را نقل کرده اند، به این صورت ذکر می کند:

· احمد بن حنبل با 40 طریق.

· ابن جریر طبری با قریب با 70 طریق.

· جزری مقری حدیث غدیر را با 80 طریق.

ص: 158

· ابن عقده با 105 طریق.

· ابوسعید سجستانی با 120 طریق.

· ابوبکر جعابی با 125 طریق.

· محمّد یمنی یکی از شعرای غدیر در قرن دوازدهم با 150 طریق.

از شهر آشوب (رحمة الله) گذشت که او هم از ابوالمعالی جوینی نقل می کند که در بغداد از کتابفروشی این مطلب را شنیده است که: پشت جلد کتابی مطلب زیر را دیدم: «جلد بیست و هشتم از طرق روایت غدیرخم و در ادامه این کتاب، جلد بیست و نهم می آید.»(1)

نقل قول مذکور از شخص معتبری چون شهرآشوب نشان دهنده متقن بودن حدیث غدیر است.

و ابوجعفر محمّد بن علی بن شهرآشوب سروی مازندرانی در در کتاب مناقبش در مورد حدیث غدیر خم گوید: «العلماء مطبقون على قبول هذا الخبر وإنما وقع الخلاف في تأويله، ذكره: محمّد بن إسحاق، وأحمد البلاذري، ومسلم بن الحجاج، وأبونعيم الإصفهاني، وأبوالحسن الدارقطني، وأبوبكر بن مردويه، وابن شاهين، وأبوبكر الباقلاني، وأبوالمعالي الجويني، وأبو إسحاق الثعلبي، وأبوسعد الخرکوشي، وأبو المظفر السمعاني، وأبوبكر بن شيبة، وعلي بن الجعد، وشعبة، والأعمش، وابن عباس، وابن الثلاج، والشعبي، والزهري، والأقليشي، وابن البيع، وابن ماجه، وابن عبد ربه، والألكاني، وأبو يعلى الموصلي من عدة طرق، وأحمد بن حنبل من أربعين طريقاً وابن بطة من ثلاث وعشرين طريقاً، وابن جرير الطبري من نيف وسبعين طريقاً في كتاب الولاية، وأبوالعباس بن عقدة من مائة وخمس طرق، وأبوبكر الجعابي من مائة وخمس وعشرين طريقاً.

وقد صنف علي بن هلال المهلبي كتاب الغدير وأحمد بن محمّد بن سعد كتاب من

ص: 159

روى غدير خم، ومسعود الشجري كتاباً فيه رواة هذا الخبر وطرقها، واستخرج منصور اللاني الرازي في كتابه أسماء رواتها على حروف المعجم.

وذكر عن الصاحب الكافي أنه قال: روى لنا قصة غدير خم القاضي أبوبكر الجعابي عن أبي بكر، وعمر، وعثمان، وعلي، وطلحة، والزبير، والحسن، والحسين، وعبدالله بن جعفر، وعباس بن عبدالمطلب، وعبدالله بن عباس، وأبوذر، وسلمان، وعبدالله بن عمر، وعبدالرحمن، وأبو قتادة، وزيد بن أرقم، وجرير بن حميد، وعدي بن حاتم، وعبدالله بن أنيس، والبراء بن عازب، وأبوأيوب، وأبو برزة الأسلمي، وسهل بن حنيف، وسمرة بن جندب، وأبو الهيثم، وعبدالله بن ثابت الأنصاري، وسلمة بن الأكوع، والخدري وعقبة بن عامر، وأبورافع، وكعب بن عجرة، وحذيفة بن اليمان، وأبو مسعود البدري وحذيفة بن أسيد، وزيد بن ثابت، وسعد بن عبادة، وخزيمة بن ثابت، وحباب بن عتبة وجندب بن سفيان، وعمر بن أبي سلمة، وقيس بن سعد، وعبادة بن الصامت، وأبو زينب و أبو ليلى، وعبدالله بن ربيعة، وأسامة بن زيد، وسعد بن جنادة، وخباب بن سمرة، ویعلى بن مرة، وابن قدامة الأنصاري، وناجية بن عميرة، وأبو كاهل، وخالد بن الوليد، وحسان بن ثابت، والنعمان بن عجلان، وأبو الحمراء، وضمرة بن الحبيب، ووحشي بن حرب، وعروة بن أبي الجعد، وعامر بن النميري، وبشير بن عبد المنذر، ورفاعة بن عبد المنذر وثابت بن وديعة، وعمرو بن حريث، وقيس بن عاصم، وعبد الأعلى بن عدي، وعثمان بن حنيف، وأبي بن کعب.

ومن النساء: فاطمة الزهراء (علیها السلام)، وعائیشة، وأم سلمة، وأم هانيء، وفاطمة بنت حمزة وقال صاحب الجمهرة في الخاء والميم: خمّ موضع نصَّ النبيّ (صلی الله علیه و آله و سلم) فيه على عليّ (علیه السلام) »(1)

علما بر پذیرش این روایت اتفاق دارند، لیکن اختلاف بر سر تأویل آن

ص: 160

حاصل گردید. این روایت را محمّد بن اسحاق، احمد بلاذری، مسلم بن حجّاج، ابونعیم اصفهانی، ابوالحسن دارقطنی، ابوبکر بن مردویه، ابن شاهین، ابوبکر باقلانی، ابوالمعالی جوینی، ابو اسحاق ثعلبی، ابوسعید خرگوشی، ابوالمظفّر سمعانی، ابوبکر بن شیبه، علی بن جعد، شعبه، اعمش، ابن عباس، ابن ثلّاج، شعبی، زهری، اقلیشی، ابن البیِّع، ابن ماجه، ابن عبدربّه، الکانی، و ابویعلی موصلّی از چندین طریق، و احمد بن حنبل از چهل طریق، ابن بطّه از بیست و سه طریق، ابن جریر طبری از هفتاد و چند طریق در کتاب «الولایة»، ابو العباس بن عقده از یکصد و پنج طریق و ابوبکر جعابی از یکصد و بیست و پنج طریق آن را روایت کرده اند؛ و علی بن هلال مهلّبی کتاب «الغدیر» را نوشت و احمد بن محمّد بن سعید کتاب «مَن رویٰ غدیرخم» را نگاشت و مسعود شجری کتابی مشتمل بر نام راویان این حدیث و طرق آن را تألیف کرده است و منصور لاتی رازی در کتاب خود، نام راویان خبر را بر اساس حروف الفبا استخراج کرده است.

از مؤلف کتاب کافی نقل است که گفت: داستان غدیرخم را قاضی ابوبکر جعابی از ابوبکر، عمر، عثمان، علی (علیه السلام)، طلحه، زبیر، حسن، حسین (علیهما السلام)، عبدالله بن جعفر، عباس بن عبدالمطلب، عبدالله بن عباس، ابوذر، سلمان، عبدالله بن عباس، عبدالرحمان، ابوقتاده، زید بن ارقم، جریر بن حمید، عدیّ بن حاتم، عبدالله بن انیس، براء بن عازب، ابو ایوب، ابو برده سلمیّ، سهل بن حنیف، سمرة بن جندب، ابوالهیثم، عبدالله بن ثابت انصاری، سلمۀ بن الأکوع، خدری، عقبة بن عامر، ابورافع، کعب بن عجره، حذیفة بن یمان، ابوسعید بردیّ، حذیفة بن اُسید، زید بن ثابت، سعد بن عباده، خزیمة بن ثابت، حباب بن عتبه، جند بن سفیان، عمر بن ابی سلمه، قیس بن سعد، عبادة بن الصامت، ابو زینب، ابولیلی، عبدالله بن ربیعه، اُسامة بن زید، سعد بن جناده، حباب بن سمره، یعلی بن مرّة، ابن قدامه انصاری، ناجیة بن عمیرة، ابوکاهل، خالد بن ولید، حسّان بن ثابت، نعمان بن عجلان، ابو رفاعه، عمرو بن حمق، عبدالله بن یعمر، مالک بن حوریث، ابوالحمراء، ضمرة بن الحدید، وحشی بن حرب، عروة بن ابی جعد، عامر بن نمیریّ، بشیر بن عبد المنذر، رفاعة بن عبدالمنذر، ثابت

ص: 161

بن ودیعه، عمرو بن حریث، قیس بن عاصم، عبدالأعلی بن عدیّ، عثمان بن حنیف، ابی بن کعب؛ و از میان زنان: فاطمهٔ زهرا (علیها السلام)، عایشه، اُمّ سلَمۀ، اُم هانی و فاطمه بنت حمزه آن را روایت کرده اند.

صاحب کتاب «جمهرة» در ماده خاء و میم آورده است: «خُمّ» نام مکانی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آنجا بر ولایت و امامت علی (علیه السلام) تصریح فرمود.

با این همه سند و مدرک، دیگر شکی در تواتر حدیثی که فریقین شیعه و سنی به تواتر، آن را نقل کرده اند وجود ندارد و عجیب اینکه امروزه مخالفین همه تلاش خود را در رد حدیث غدیر بکار گرفته و این گونه عناد خود را بروز می دهند.

به عنوان نمونه شخصی بنام شیخ حسن فرحان المالکی، کارشناس و منتقد تاریخ اسلام که در مدینه و مکه نزد علمای طراز اول وهابیت درس خوانده معتقد است مسأله عدالت صحابه، به طور مطلق صحیح نیست، شواهد تاریخی فراوانی در دست است که برخی از صحابه عادل نبوده اند.

حسن فرحان مالکی انتخاب ابوبکر به جانشینی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و آنچه را در سقیفه رخ داد، با دلایل تاریخی، نادرست و ناسازگار با آموزه های اسلام و سنت عرب می داند. و از این رو سه خلیفهٔ نخست را فاقد شرط عدالت که لازمه خلافت است می داند. او حدیث غدیر را صحیح ترین حدیث و حضرت علی (علیه السلام) را بیش از سه خلیفهٔ دیگر، شایسته خلافت می داند، این اعتقادات وی علی رغم شیعه نبودن او باعث شد که دادستان عربستان به اتّهام «تشویش اذهان عمومی» مجازات اعدام برای او درخواست کند و هم اکنون در انتظار اعدام است.

ص: 162

سزاوارتر از خودشان نیستم؟!

قالوا: بَلَى.

مردم گفتند: بله

2) مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ (علیه السلام) مَوْلَاهُ؛ هر که من مولا و صاحب اختیار اویم، علی مولای او است.

3) اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ؛ خدایا دوست بدار آن کس که او را دوست دارد، و دشمن دار آن کس که او را دشمن دارد.

خداوند در آیه 36 سوره احزاب می فرماید:

«وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا»

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را حكم كنند براى آنان در كار خودشان اختيار باشد و هركس خدا و پيامبرش را نافرمانى كند يقيناً به صورتى آشكار گمراه شده است

ام ایوب زنی بود که شوهرش قصد طلاق او را داشت. او نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد، بعد از اینکه شرح ماجرا داد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درخواست کرد شوهرش را از طلاق منع کند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شوهرش را خواستند و خطاب به او فرمودند: طلاق دادن ام ایوب، گناه کبیره است.

شوهرش، ابو ایوب عرض کرد: ای رسول خدا، آیا شفاعت و توصیه می کنید یا جمله شما دستور و اعمال ولایت است؟

حضرت فرمودند: من شما را به عدم طلاق توصیه می کنم و دستوری ندارم.

عرض کرد: اگر دستور می دهید، قطعاً او را به خاطر دستور شما طلاق نمی دهم ولی اگر صحبت شما از روی توصیه و سفارش است او را طلاق می دهم.(1)

این جریان نمونه ای واضح است که دستور پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) باید اطاعت شود چرا که ایشان از مؤمنین نسبت به خودشان سزاوارترند.

بنابراین طبق این دو آیه شریفه، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در اموری که از اختیارات ما محسوب می شود؛ مثل طلاق، ازدواج، فروش دارایی ها و... می توانند دخالت داشته باشند و در این صورت اختیار ما نافذ نیست هرچند هیچ کدام از معصومین (علیهم السلام) از این جایگاه و مقام استفاده نکرده اند.

ص: 165

مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ (علیه السلام) مَوْلَاهُ

پس از اینکه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درمورد اَولی بودنشان از مؤمنین نسبت به خودشان اقرار گرفتند، دست حضرت علی (علیه السلام) را گرفته و بالا بردند به گونه ای که سفیدی زیر بغل هر دو بزرگوار نمایان شد و فرمودند: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ».

پاسخ اجمالی:

معانی مذکور مشترک معنوی است، به این معنا که کلمه «ولی» یعنی «اولی بالتصرف» و کسی که اولویت دارد. البته این معنا در همه مصادیق، مشترک می باشد.

پاسخ تفصیلی:

مشترک لفظی: به این معنا که یک لفظ برای معانی گوناگون که هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند وضع شود. مانند لفظ «عین» در زبان عربی که برای چندین معنی از جمله: چشم، طلا، جاسوس و... وضع شده است.

مشترک معنوی: به لفظی گفته می شود که دارای یک معنای کلی است اما آن معنا مصادیق متعددی دارد و قابل انطباق بر همه آنها می باشد. مانند لفظ «انسان» که بر یکایک اشخاص اطلاق می شود.

ما می گوییم معانی مذکور مشترک معنوی است، به این معنا که کلمه «ولی» یعنی «اولی بالتصرف» و کسی که اولویت دارد. البته این معنا در همه مصادیق مشترک است:

همسایه بر دیگران حق اولویت دارد.

مُنعم بر کسی که به شما خوبی نکرده حق اولویت دارد.

آزادکننده برای غلام آزاد شده حق اولویت دارد.

ناصر و یاری کننده بر کسی که یاری شده حق اولویت دارد.

دوست شما بر شما حق اولویت دارد.

پس معنای خاص «ولی» که به معنای حق اولویت به تصرف است در همه معانی «ولی» جاری است فلذا، مشترک معنوی می باشد بنابر اثبات اشتراک معنوی در جمله «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» به این نتیجه می رسیم که منظور پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از عبارت «مولا» که از «ولی» آمده، این است که حق اولویت به تصرف بعد از من از آنِ علی بن ابی طالب (علیهما السلام) است.

عده ای از اهل لغت و اهل تسنن قائل به اشتراک لفظی معانی مذکور هستند به

ص: 169

این معنا که کلمه «ولی» معانی مختلفی دارد. مثل کلمه «عین» که برای هر یک از معانی چشم، چشمه، طلا و... . به طور جداگانه وضع شده است.

حتی اگر قائل به اشتراک لفظی کلمه «ولی» باشیم نیز نمی توانیم، هر معنایی که دلخواه است را انتخاب کنیم بلکه انتخاب معنا باید بر اساس قرائن موجود در جمله باشد یعنی باید قرینه ای باشد تا بفهمیم لفظ مذکور در چه معنایی استعمال شده است. به عنوان نمونه کلمه «عین» در جمله «أصابَت عَینِي جَرحاً» به معنای چشم است به خاطر وجود کلمه «جرح» که این کلمه از بین معانی «عین» بر چشم صدق می کند فلذا «جرح» قرینه ای بر انتخاب معنای چشم برای لفظ «عین» است، یا کلمه «عین» در جمله «سبحتُ فِي العَینِ» به معنای چشمه است به خاطر قرینه «سبحت» که به معنای شناکردن می باشد.

در حدیث غدیر خم وجود قرینه اقرار گرفتن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از مردم راجع به حق اولویت خودشان نسبت به مؤمنین، معنای «ولی» را در عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ

(علیه السلام) مَوْلَاهُ» مشخص می کند که به معنای حق اولویت حضرت علی (علیه السلام) به تصرف در ولایت است.

ص: 170

در بخش دعا، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: خدایا هرکس زیر پرچم ولایت علی (علیه السلام) قرار گرفت را زیر پرچم ولایت خودت قرار بده و در برابر یاری او به علی بن ابی طالب (علیهما السلام) یاریش کن.

در قسمت نفرین، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: خدایا هرکس زیر پرچم دشمنی با علی (علیه السلام) رفت، او را در جبهه دشمنان خودت قرار بده و در برابر اقدامات خوارکننده او برای علی بن ابی طالب (علیهما السلام) ذلیلش گردان.

حضرت علی (علیه السلام) ذلیل شدنی نیست، این ما هستیم که ذلیل خواهیم شد زمانی که از زیر پرچم ولایت حضرت علی (علیه السلام) خارج شویم.

اگر با طناب هم دست حضرت علی (علیه السلام) را ببندند و مظلومانه او را به مسجد ببرند نمی توانند او را ذلیل کنند چرا که منشأ ذلت در دوری از ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است و در واقع آنها اسباب ذلیل شدن خود را فراهم کرده اند.

تاریخ گواه است که هرکس به خاطر تصاحب جاه و مقام به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پشت کرد در نهایت یا به آرزوی خود نرسیده و یا ذلیلانه جایگاه والای خود را از دست داده است.

اگر کسی در معنای ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) از جمله دوم شک داشته باشد، با وجود جمله سوم دیگر جای هیچ شکی باقی نمی ماند.

دعای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مستجاب است و نفرین حضرت هم قطعاً به وقوع می پیوندد، بنابراین هرکس برای یاری ولایت، پا به میدان گذاشته، طبق دعای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، مورد عنایت خدا قرار می گیرد اما کسانی که علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را رها کردند گرفتار نفرین پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می شوند.

طبرانی، حاکم نیشابوری،حافظ ابونعیم اصفهانی، ابویعلیٰ موصلی و... این جمله را از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در کتب خود نقل کرده اند که در اینجا به چند مورد اشاره می شود:

او جواب داد: بله.

جوان گفت: من از تو بیزاری می جویم، شهادت می دهم که تو دشمنی کردی با کسی که حضرت علی (علیه السلام) را دوست دارد و دوستی کردی با کسی که ایشان را دشمن می داند. پس مردم او را با سنگریزه دور کردند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) کوتاهی نکنیم که در غیر این صورت ذلت و ضلالتِ جبران ناپذیرِ دنیوی و اخروی در انتطار ما است.

جریان غدیرخم صحیح است پس چرا حضرت علی (علیه السلام) به غدیرخم استناد و استشهاد نکرده است؟!!

فکر می کنید چرا این سؤال را مطرح می کنند؟

جوابش روشن است به این دلیل که بگویند: اصلاً حدیث غدیر نبوده که اگر وجود داشت، حضرت امیر (علیه السلام) به آن استناد می کردند.

در پاسخ این شبهه به مواردی اشاره می کنیم که حضرت علی (علیه السلام) به بیان حدیث غدیرخم می پردازند:

امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) در زمان خلافت خلفای جور و نیز در خلافت خودشان بارها به حدیث غدیر تمسک کرده اند.

شهادت به این موضوع خودداری کردند.

انس بن مالک در بین آنها حضور داشت ولی سر به زیر انداخته بود.

حضرت امیر خطاب به انس فرمودند: آیا تو هم آن روز حضور داشتی؟

عرضه داشت: بله یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) .

فرمودند: یادت هست که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) چه فرمودند؟! اگر یادت هست ولی انکار می کنی خداوند بیماری بر تو عارض کند که نتوانی بیماریت را با عمامه ات پنهان کنی.

انس بن مالک می گوید: هنوز جمعه هفته بعد فرا نرسیده بود که روی پیشانی من برصی (پیسی و لکه) ظاهر شد.

از دیگر افراد کتمان کننده، براء بن عازب و زید بن ارقم بودند که هرکدام به نفرین حضرت علی (علیه السلام) گرفتار شدند.(1)

باطل پوشانده و آن را حق جلوه دهیم. آنچه که دروغ شمرده در کتب خودشان وارد شده است. اگر شیعیان جعل کرده اند پس این روایت در کتب اهل سنت چه می کند؟! پس مردود دانستن این روایت در واقع به منزله رد کتب اهل تسنن است که این روایت را نقل کرده اند.

2- در سیرهٔ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که جایگاه بالاتری نسبت به حضرت علی (علیه السلام) دارند نیز نفرین وجود دارد و این ادعا که حضرت علی (علیه السلام) نفرین نمی کنند در ظاهر حرف زیبایی است که می خواهند با آن حق را بپوشانند ولی واقع امر این است که نفرین حضرت علی (علیه السلام) مطلب عجیبی نیست چرا که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هم افرادی را مورد نفرین قرار داده اند که به نمونه ای از آن اشاره می شود:

در ماه رمضان سال نهم قمری، هنگامی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از غزوه تبوک باز می گشت؛ گروهی از صحابه بر سر راه آن حضرت در گردنه کوهی کمین کرده و تصمیم داشتند حضرت را ترور کنند، آنان می خواستند شبانه شتر پیامبر را رم دهند تا پیامبر از کوه پرتاب و کشته شود. خداوند، پیامبر را از قصد آنان خبر داد و پیامبر نیز تمهیدات لازم را اندیشید سپس برقی در آسمان زد که چهره آنان نمایان شد، آن شب حذیفة بن یمان کنار رسول خدا بود، حضرت به او فرمودند: آیا چهره آنان را دیدی؟

عرض کرد: بله یارسول اللّه.

حضرت فرمودند: راجع به این موضوع به کسی چیزی نگو.(1)

اُسَید بن حُضَیر از رسول خدا اجازه خواست تا آنان را به قتل برساند اما پیامبر با این امر مخالفت کرده و دلیل خود را چنین ذکر می کنند که دوست ندارم عرب در مورد من بگوید: پس از آن که با کمک اصحابش به پیروزی هایی دست یافت؛ شروع به کشتن اصحابش کرد.

در اینجا رسول خدا منافقین را نفرین کردند و فرمودند: «اللَّهمَّ ارمهم بالدُبَيلَة» یعنی خدایا آنها را به بیماری «دُبَیله» مبتلا کن.

ص: 179

دُبیله نوری از آتش است که میان کِتفِشان می افتد و از قفسه سینه خارج می شود.(1)

این جریان نه تنها در منابع شیعه به چشم می خورد بلکه در منابع اهل تسنن هم قابل کتمان نیست چنانکه دو مورد زیر بر آن شاهد است.

رَجُلًا سَمِعَ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَشَهِدَهُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ إِلا قَامَ، وَلا يَقُومُ إِلا مَنْ قَدْ رَآهُ، فَقَامَ اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا، فَقَالُوا: قَدْ رَأَيْنَاهُ وَسَمِعْنَاهُ حَيْثُ أَخَذَ بِيَدِهِ يَقُولُ: «اللهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ» فَقَامَ إِلا ثَلاثَةٌ لَمْ يَقُومُوا، فَدَعَا عَلَيْهِمْ، فَأَصَابَتْهُمْ دَعْوَتُهُ.(1)

سماک بن عبید بن ولید عبسی نقل کرده که بر عبدالرحمن بن ابی لیلی وارد شدم، و او این مطلب را بر ما نقل کرد که:

علی (علیه السلام) در رحبه استشهاد کرده و فرمودند: سوگند می دهم آنکه سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را شنیده تا از جا برخیزد و روز غدیر خم را شهادت دهد. سپس دوازده نفر از افرادی که جریان را نظاره کرده بودند از جا برخاستند و گفتند: ما دیدیم و شنیدیم موقعی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: «اللهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ» ولی از میان جمع سه نفر از شاهدان کتمان کرده و از جا برنخواستند، پس علی (علیه السلام) آنها را نفرین کرد و آنها هم به آن مبتلا شدند.

بعضُها بعضاً.(1)

کامل ابوالعلاء از حبیب بن ابی ثابت و او از یحیی بن جعده و او از زید بن ارقم روایت کرده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

در روز غدیرخم به علی فرمودند: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ».

و مثل این روایت را یزید بن ابی زیاد از عبدالرحمن بن ابی لیلی روایت کرده که شنید: علی (علیه السلام) در رحبه مردم را بر این مطلب سوگند می داد.

و نیز مثل این روایت را عبداللّه بن احمد بن حنبل در مسند پدرش از نقل سماک بن عبید از ابن ابی لیلی روایت کرده است.

و برای این حدیث طرق دیگری نیز هست که حافظ ابن عساکر در کتاب «ترجمة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام) من تاریخ مدینة دمشق»(2) آورده که برخی از این طرق برخی دیگر را تصدیق می کنند.

ص: 182

مرا گرفته و فرمودند: ای گروه مسلمانان آیا من از شما نسبت به خودتان سزاوارتر نیستم و مردم گفتند: بله ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «هرکس من مولای اویم این علی (علیه السلام) مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکه با او دوستی کند و دشمن بدار هرکه با او دشمنی می کند و یاری کن هر که را که او را یاری کند و ذلیل گردان هرکه او را فرو گذارد.» بایستد و شهادت بدهد.

پس حدود سیزده نفر ایستاده و شهادت دادند در حالی که عده ای این مطلب را کتمان کردند پس از دنیا نرفتند مگر اینکه نابینا شده و به بیماری برص مبتلا شدند.

سؤال:

عده ای از اهل تسنن، عبارت «اللَّهم! وَالِ مَن وَالَاه وَعَاد مَن عَاداه...» را جعلی می دانند. آیا دلیلی بر رد کلامشان وجود دارد؟

پاسخ:

ابوالفرج نورالدین علی بن ابراهیم بن احمد حلبی در کتاب «السیرة الحلبیة» پاسخ این سؤال را این گونه بیان می کند:

قَوْلُ بَعْضِهِمْ إِنَّ زِيَادَةَ: اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ إلی آخره مَوْضُوعَةٌ مَرْدُود، فَقَدْ وَرَدَ ذَلِكَ مِنْ طُرُقٍ صَحَّحَ الذَّهَبِيُّ كَثِيرًا مِنْهَا.

آنان که گفته اند عبارت «اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ...» جعلی می باشد، قابل پذیرش نیست و مردود است، قطعا این عبارت، از طرقی وارد شده است که ذهبی بسیاری از این طرق را صحیح می داند.

وَقَد جَاءَ أنَّ عليّاً كَرَّمَ الله وجهَه قَامَ خطيباً فَحَمدَ الله وأَثنَى عَلَيه، ثُمَّ قَال:

أَنشَدَ اللَه مَن يُنشِدُ يَومَ غَديرِ خُمٍّ إِلّا قَامَ، وَلا يقومُ رجلٌ يقولُ أنبئتُ أو بلغَنِي إلّا رجلٌ سمعت أذناه ووعى قلبه، فقامَ سبعةَ عشرَ صحابياً وفِي رِوايَةِ ثلاثُونَ صحابيّاً، وفِي المُعجَمِ الكَبِير ستةَ عشرَ. وَفِي رِوايَةِ اثنَا عَشَرَ.

فقالَ: هَاتُوا مَا سَمِعتُم، فَذَكَرُوا الحديثَ، وَمِن جُملَتِه «مَن كُنتُ مَولَاهُ فَعَلِيٌ مَولَاه»

ص: 185

وَفِي رِوايَةِ «فَهَذَا مَولَاه»

وَعَن زيد بن أَرقَم (رضی الله عنه): وَكُنتُ مِمَن كَتَمَ، فَذَهَبَ اللهُ بِبَصَري، وَكَان عَلِي كرم الله وجهَه دَعَا عَلَى مَن كَتَمَ.(1)

در احادیث آمده است که علی (علیه السلام) برای خطابه برخاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: سوگند می دهم به خدا که شاهدان واقعهٔ غدیرخم برخیزند و سوگند یاد کنند، و کسانی که می گویند از آن خبر دارم یا مطلبش به من رسیده، از جا برنخیزند بلکه کسانی که با دو گوش خود شنیده اند و با قلبشان دریافته اند بایستند و شهادت دهند، پس هفده نفر از اصحاب برخاستند.

در روایتی تعدادشان سی نفر صحابی، و در کتاب معجم الکبیر شانزده نفر، و در روایتی دوازده نفر وارد شده است.

پس علی (علیه السلام) فرمود: آنچه را شنیدید بگویید، سپس حدیث غدیر را یادآور شدند که از جملاتش عبارت «مَن كُنتُ مَولَاهُ فَعَلِيٌ مَولَاه» است و در روایتی به جای «فَعَلِيٌ مَولَاه»، «فَهَذَا عَلِيٌ مَولَاهُ» آمده است.

از زید بن ارقم نقل شده که گفت: «من از کتمان کنندگان این حدیث بودم، که خداوند بینایی ام را گرفت و علی (علیه السلام) کتمان کنندگان این حدیث را نفرین کرد.

ص: 186

آیا امیرالمؤمنین جایی به حدیث غدیر خم استدلال کرده اند؟

بله، هم قبل از خلافت ظاهری شان هم در زمان آن. در زمان خلافت ظاهری شان روی منبر کوفه فرمودند: مردم در میان شما کسانی هستند که در غدیر خم حاضر بوده و این جمله را از پیامبر شنیده باشد، «من كنت مولاه فهذا علي مولاه». در یکی از صحبت های شان فرمودند: هر که در غدیر خم حاضر بوده و این جمله را شنیده است، بایستد و شهادت بدهد و آنچه از پیامبر شنیده است را تکرار کند. چندین نفر بلند شدند گفتند ما روز غدیر حاضر بودیم و شنیدیم از پیغمبر و جملات پیغمبر را تکرار کردند.

آری، زید بن ارقم هم در غدیر بود. زید سرش را زیر انداخته بود و چیزی نمی گفت.

امیر (علیه السلام) فرمودند: زید تو هم در غدیر خم بودی؟ گفت: بله یا امیرالمؤمنین، بودم. فرمودند: یادت است که پیامبر چه فرمودند؟ - این قصه برای چند سال بعد است. 18 ذی الحجه، عید غدیر سال 10 هجری است. این قصه زمان خلافت امیرالمؤمنین است بیست و هفت هشت سال بعد است. کم تر از سی سال بعد - می فرمایند: یادت است زید؟

می گوید: آقا یادم نیست پیامبر چه گفتند. فرمودند: اگر راست می گویی یادت نیست که هیچ، اما اگر دروغ می گویی یادت نیست و می خواهی نگویی، خدا یک بیماری به تو بدهد که این بیماری قابل پوشاندن به وسیله عمامه ات نباشد.

زید بن ارقم می گوید: تا جمعهٔ بعد نشده من یک برص در پیشانی ام پیدا شد. شما می گویید لک و پیس. یک لک و پیس در پیشانی ام پیدا شد. هرچه عمامه ام را پایین تر می گذاشتم باز هم پیدا بود. معلوم می شود امیرالمؤمنین در حقّش نفرین کرده اند.

یکی دیگر را گفتند: فلانی تو یادت است؟ گفت: یا امیرالمؤمنین پیر شدم چیزی یادم نیست. فرمودند: اگر راست می گویی هیچ، اگر نه و دروغ می گویی و یادت است و نمی خواهی بگویی، خدا بینایی را از تو بگیرد.

می گوید: تا هفتهٔ بعد جمعهٔ بعد نشده هر دو چشمم کور شد.

ص: 189

این دعای پیغمبر است «اللّهم انصر من نصره واخذل من خذله» هر که بخواهد علی را خوار کند (علی که خوار نمی شود) آسمان روی زمین نمی آید، علی سر جایش است. خدا خود همو را خوار و ذلیل می کند، علی که خوار و ذلیل نمی شود. و لذا این همان دعای پیغمبر است. نفرین امیرالمؤمنین هم نبود، دعای پیغمبر این را می گوید. «واخذل من خذله» آن کسی که علی را خوار کند و از امیرالمؤمنین دفاع نکند، خوار و ذلیل می شود، شک نکنید، دعای پیغمبر است و قطعاً مستجاب است.

پس امیرالمؤمنین چه کردند؟ بله، محاجه کردند به حدیث غدیر. فاطمه زهرا محاجه کردند.

یک مورد دیگر حدیث مناشده است.

حدیث مناشده یک حدیث بلندی است. چند جا امیرالمؤمنین به این حدیث مناشده استدلال کردند. یکی از جاها در شورای شش نفره عمر است. وقتی ابولؤلؤ بر عمر به وسیلهٔ خنجری که دسته اش در وسط قرار داشت و از دو طرف دارای تیغه بود، ضربه زد و در شکم عمر چرخاند. عمر سه روز زنده بود و بعد مُرد. وصیت کرد، گفت: شش نفر در شورا بروند و این شش نفر خلیفهٔ بعد را تعیین کنند. مغیره، غلام خودش را هم گذاشت. گفت: این شش نفر سه روز وقت دارند که خلیفه را تعیین کنند. هرکس را به عنوان خلیفه تعیین کردند همه باید با او بیعت کنند اگر از این شش نفر، یکی بیعت نکرد کشته می شود و اگر نتوانستند خلیفه را تعیین کنند هر شش نفر به دست غلام من کشته می شوند، بعد مسلمانان خودشان یک خلیفه تعیین کنند.(1) این حکم عمر بود که یکی از بزرگ ترین احکام استبدادی در حکومت های مستبدانه محسوب می شود.

ص: 190

در همین جلسه شورا بود که حضرت علی (علیه السلام) مناشده کرده که در آن نسبت به فضائلشان از جمع حاضر اقرار گرفتند:

عَامِرُ بْنُ وَاثِلَةَ قَالَ: كُنْتُ مَعَ عَلِيٍّ (علیه السلام) فِي الْبَيْتِ يَوْمَ الشُّورَى فَسَمِعْتُ عَلِيّاً (علیه السلام) يَقُولُ لَهُمْ لَأَحْتَجَّنَ عَلَيْكُمْ بِمَا لَا يَسْتَطِيعُ عَرَبِيُّكُمْ وَلا عَجَمِيُّكُمْ يُغَيِّرُ ذَلِكَ.

عامر بن واثله این روایت را نقل می کند که در روز شورا همراه حضرت علی (علیه السلام) در خانه بودم و شنیدم خطاب به بقیه افراد شورا می گوید: استدلالی برای شما می آورم که عرب و غیر عرب، توان پاسخ به آن را ندارد.

عمویی مثل عموی من حمزه که شیر خدا و رسول خدا و سرور شهداست، داشته باشد؟!

گفتند: نه به خدا قسم.

جریان از این قرار بود که گروهی از ثروتمندان مسلمان، دفعات زیاد نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می آمدند و با او نجوا (گفتگوی سرّی) می کردند و نوبت فقیران را می گرفتند که این کار باعث ناراحتی فقرا می شد. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز از پرگویی و زیاد نشستن آنها ناراحت می شدند به همین دلیل خداوند آیه نجوا که به آیه مناجات نیز معروف است را در امر به صدقه دادن پیش از نجواکردن با پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، نازل کرد:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»(1)

«ای کسانی که ایمان آورده اید هرگاه با پیامبر گفت وگوی محرمانه می کنید پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقه ای تقدیم بدارید که این برای شما بهتر و پاکیزه تر است و اگر چیزی نیافتید بدانید که خدا آمرزنده مهربان است.»

با نزول این آیه، غیر از امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) دیگر کسی سراغ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیامد، به همین دلیل در آیه بعد، خداوند ضمن توبیخ مسلمانان، مضمون آیه قبل (وجوب پرداخت صدقه به هنگام نجوای با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ) را نسخ کرد.(2)

علی مولای اوست،خدایا دوست بدار هرکس محبت او را در دل دارد و دشمن بدار هرکس او را دشمن می داند. و این مطلب را شاهدان به غائبان برسانند.

گفتند: نه به خدا قسم.

در کتاب تاریخ یعقوبی عبارتی قابل دقت و تأمل است که می گوید: «وَکَانَ المُهَاجِرِینَ وَالاَنصار لَایَشُکُّونَ فِي عَلِيٍّ»(1)

هیچ کدام از مهاجرین و انصار در خلیفه بودن امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) شک نداشت.

با بازتاب غدیر خم دیگر حجت برای همگان تمام شد و همه متوجه خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بعد از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شدند اما کودتایی شد که منجر به غصب حق ایشان گردید.

بود و با دیدگان خود مى نگریستم که میراث مرا به غارت مى برند!

مُطَرَّف از پدرش مغیرة بن شعبه نقل می کند که گفت: «وقتی به معاویه گفتم تو به هر آنچه از حکومت و خلافت می خواستی رسیدی، در جواب من گفت: تو گمان می کنی هدف من این جایگاه حکومت و خلافت بوده که انتظار خرسندبودن از من داری؛ بلکه خواسته من این بود که روزی پنج بار نام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برده نشود، و به خواسته ام که از بین بردن این نام باشد، نرسیده ام»(1)

بنابر این هدف مخالفان بسیار خبیثانه بوده ولی امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) با سکوت (صبر) خود از اتفاقات ناگوارتری جلوگیری کردند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) در سن هجده سالگی مظلومانه او را به شهادت رساندند.

در قاموس جبهه باطل، جوانمردانه جنگیدن معنایی نداشت و برای رسیدن به مقصودشان از هیچ برخورد ناجوانمردانه ای دریغ نمی کردند چنانکه حضرت را با ترور به شهادت رساندند.

ص: 197

13. ملاک ایمان

14. جریان سدّالابواب

15. نجوا با پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

16. حق با علی (علیه السلام) است.

17. حدیث ثقلین

18. جریان لیلة المبیت

19. مبارزه با عمرو بن عبدود

20. آیه تطهیر

21. سَروَر اعراب

22. مسألت از خداوند برای حضرت علی (علیه السلام)

حضرت علی (علیه السلام) در ادامه فرمودند: شما را به خدا قسم می دهم آیا در بین شما کسی غیر از من هست که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره او فرموده باشند: «خدایا محبوب ترین خلق نزد خودت و نزد من درحالی که بیشترین محبت را به تو و من دارد به سمت من بفرست تا این پرنده بریان را همراه من میل کند.» که من همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن پرنده بریان شده را خوردم؟!

گفتند: نه به خدا قسم.

داستان حب و دوستی به منزله جاده دوطرفه است و کسی که مورد محبت خدا و پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار می گیرد قطعاً میزان محبت او به خدا و پیامبرش بسیار بالاست و این حدیث کاملاً گویای مطلب است.

عنوان پرچم دار جلو رفتند ولی همین که با مرحب خیبری روبرو می شدند برمی گشتند تا اینکه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جمله مذکور را فرمودند و همه شاهد بودند که شخصِ محبوب نزد خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کسی جز امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نبود.

الْقَلِيبِ غَيْرِي قَالُوا اللَّهُمَّ لا.

فرمودند: شما را به خدا قسم می دهم آیا در بین شما کسی غیر از من هست که در یک زمان سه هزار فرشته از جمله: جبرئیل، میکائیل و اسرافیل به او سلام گفته باشند آنگاه که در یکی از جنگ ها از چاه برای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آب آورده بودم؟!

گفتند: نه به خدا قسم.

آسمان برای او ندا آمده باشد: «هیچ شمشیری نیست همچون ذوالفقار و هیچ جوانمردی همچون علی (علیه السلام) نیست؟!»(1)

گفتند: نه به خدا قسم.

منظور از مارقین، خوارجی هستند که با تقدس نابجا به جنگ امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رفتند.

آن زمان عباس، عموی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پیرمرد ریش سفیدی بود که خانه او کنار مسجد بود و درب خانه او هم بسته شد، به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه داشت: «من عموی شما هستم ولی علی (علیه السلام) پسرعموی شماست، اگر از روی خویشاوندی هم باشد به شما نزدیک ترم، پس چرا درب خانه من بسته شود؟!» حضرت فرمودند: «این دستور از جانب خداوند است.»

گفت: «حداقل ناودانی که از پشت بام منزلم به مسجد است باقی بماند و این شرافت برایم بماند.»

حضرت فرمودند: «ناودان خانه تو کما فی السابق به حال خود باقی است، چون حکم، برای درب خانه هاست.»

روزی در سومین سال خلافت عمر بن خطاب کنیز عباس لباسی بر پشت بام شست، آب لباس را از ناودان بیرون ریخت و مقداری از آن به لباس عُمر رسید و سبب خشم وی شد و به اطرافیانش دستور داد تا ناودان را از بین ببرند و آنها نیز این دستور را اجرا کردند. همچنین او تهدید کرد که هرکس مجدداً آن ناودان را نصب کند، او را به قتل خواهد رساند.

این دستور موجب ناراحتی عباس شد و به حال بیماری و با کمک فرزندانش عبداللّه و عبیداللّه، به خانهٔ امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) رفت. وقتی امام (علیه السلام) او را در این حال دید، ناراحت شد و علت ناراحتی اش را پرسید. عباس جریان تخریب ناودان و تهدید خلیفهٔ دوم را به امام (علیه السلام) شرح داد و سپس عرضه داشت: من صاحب دو چشم بودم که یکی را از دست دادم و آن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، دومین چشم من شما هستید و با بودن شما، شرافت من از بین نرفته و کسی مرا مورد اذیت قرار نمی دهد.

امام (علیه السلام) فرمود: اگر خدا بخواهد آنچه موجب خوشحالی شما می شود را فراهم می کنم. سپس امام (علیه السلام) با شمشیر به طرف مسجد رفته و آن ناودان را نصب نمود، سپس به حق صاحب قبر و منبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سوگند یاد کرد و فرمود: هر کسی ناودان را از بین ببرد، گردن او و دستوردهنده اش را می زنم و در آفتاب می آویزم تا

ص: 207

بسوزند!(1)

همانا من در حالی از بین شما می روم که دو چیز گرانبها و نفیس در بین شما باقی می گذارم، کتاب خدا و عترتم. تا زمانی که این دو ثقل را داشته باشید و به آن تمسّک جویید گمراه نخواهید شد و این دو از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.

گفتند: بله به خدا قسم.

در واقع فرد شاخص عترت یعنی رأس عترت، امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) هستند.

يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» غَيْرِي قَالُوا اللَّهُمَّ لا.

شما را به خدا قسم می دهم آیا در بین شما کسی غیر از من هست که خداوند متعال در شأن او آیه تطهیر را نازل کرده باشد در جایی که فرمود: «جز اين نيست كه خداوند (به اراده تكوينى خاص) مى خواهد از شما اهل بيت (پيامبر) هرگونه پليدى (در عقايد و اخلاق و اعمال) را بزدايد و شما را به همه ابعاد پاكى پاكيزه گرداند؟!»

گفتند: نه به خدا قسم.

نمود، ولی برای توجیه می گویند: «چه کنیم که مردم علی (علیه السلام) را نپذیرفتند و با فرد دیگری بیعت کردند!!»

مناقشه و اعتراض آن است که مشکل فقط از جانب مردم نبود بلکه مشکل اصلی ایجاد کودتایی بود که در سقیفه بنی ساعده توسط شورشیان رقم زده شد که در ادامه قدرت را به ناحق بدست گرفتند.

با تهدید یا تطمیع، مردم را همراه خود کردند که عده ای از ترس جانشان ساکت شدند و عده ای به خاطر دنیا و مال پرستی حق را کنار زدند و این گونه جریان غدیر را به فراموشی سپردند چنانکه حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) فرمودند: «أنَسِیتُم یَومَ غَدیرِخُمٍّ؟!»(1)

هرچند مخالفین می دانند که خطایی بس بزرگ انجام داده اند ولی به جای پذیرش و اصلاح آن، مدام رو به توجیه می آوردند و بر اعتقاد غلط خود پافشاری می کنند. چنانکه امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) در شورای شش نفره از حاضرین راجع به فضائل خود اقرار گرفتند ولی باز هم براساس تصمیم گیری غلط خود، حضرت را کنار زدند.

ص: 211

راوی امام رضا (علیه السلام) را در روز غدیرخم ملاقات کرد در حالی که خدمت ایشان جماعتی از خواص حضور داشتند که آنها را برای صرف افطار نگه داشته بودند و مقداری غذا و صله و لباس هایی که انگشتر و کفش از جمله آن بود برای منازل آنها فرستادند که با این هدایا زندگی آنها تغییر کرد.

رفتار حضرت در آن روز با روزهای دیگر متفاوت بود و احسان و بخشش حضرت، به وفور شامل حال دوستانش می شد و سر و سامانی به وضع آنها می بخشید، در کنار این پذیرایی ها و هدایا، امام رضا (علیه السلام) پیوسته از فضیلت روز غدیر سخن می گفت و مسائل تاریخی آن روز را یادآوری می کرد. از جمله سخنان حضرت این بود که فرمود: پدرم از امام صادق (علیه السلام) و او از پدرش امام باقر (علیه السلام) و او از پدرش امام سجاد (علیه السلام) و او از پدرش امام حسین (علیه السلام) روایت کردند:

در ایام حکومت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) یک سالی، روز جمعه با عید غدیر همزمان گشت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) با گذشت پنج ساعت از روز، برای ایراد خطبه بر منبر رفته و در آغاز سخنرانی خود حمد و ثنایی برای خداوند کردند که تا آن روز کسی مانند آن را نشنیده بود، و برای خداوند متعال حمدی گفت که جز او کسی آن مطالب بلند را درک نمی کرد.

وَنُطْقَ اللِّسَانِ بِهَا عِبَارَةً عَنْ صِدْقٍ خَفِيٍّ أَنَّهُ الْخٰالِقُ اَلْبٰارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمٰاءُ الْحُسْنىٰ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ إِذْ كَانَ الشَّيْءُ مِنْ مَشِيَّتِهِ فَكَانَ لاَ يُشْبِهُهُ مُكَوَّنُهُ.

حمد و ثنا، مختص خداوندی است که در عین بی نیازی از حمد و ثنای ستایشگرانش، حمد را راهی از راه های اقرار به ذات لاهوتی، بی نیاز، ربوبی و یگانه خویش انتخاب کرده است، خداوند حمد را یکی از اسباب ازدیاد رحمت خویش و مسیری برای جویندگان فضل و رحمتش قرار داده است، و حقیقتی را در نهان الفاظ حمد و ثنا مستور داشته است، و آن عبارتست از این که در هر حمد و ستایشی که انجام می گیرد، با هر لفظی که باشد و هر چه الفاظ بزرگی باشد، صاحب نعمت حقیقی و اصیل خداوند است و بس.

و شهادت می دهم که اله و معبودی جز خداوند یگانه نیست و هیچ شریکی ندارد، شهادتی که برخاسته از اخلاص درون و صداقت باطنی بوده و زبان آن را منعکس می کند. خدایی که خالق است و آفریننده ای بی سابقه و صورتگری (بی نظیر)، برای او نام های نیک است و چیزی مانند او نیست، زیرا هر چیزی با خواست و مشیّت او پدید آمده است و در نتیجه پدیده اش و مخلوقش مثل او نمی شود.

اللهُ عَلَيْهِ وَكَرَّمَ وَشَرَّفَ وَعَظَّمَ مَزِيداً لاَ يَلْحَقُهُ التَّنْفِيدُ وَلاَ يَنْقَطِعُ عَلَى التَّأْبِيدِ.(1)

و شهادت می دهم که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده خدا و فرستاده اوست، خداوند او را از زمان های پیشین خالص نموده و آگاهانه بر دیگر امّت ها برگزیده است، حقیقت وجود او منحصر به فرد بوده و همگون و شبیه دیگر انسان ها نیست.

خداوند او را برگزید تا از جانب او فرمان دهنده و بازدارنده باشد، و او را در تمام عوالم، خلیفهٔ خود ساخت زیرا دیدگان، خدا را نمی بینند، و گذر اندیشه ها بر او نمی افتد و در قلمرو اسرار، گمان های پنهان همتایی برای او نمی یابد، خدایی غیر آن فرمانروای سامان بخش نیست.

خداوند، شهادت به نبوّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را در کنار اعتراف به خداوندی خویش قرار داد، و چنان او را احترام و تکریم نمود که هیچ مخلوقی به آن درجه از کرامت الهی نرسید.

خداوند، فرمان داد تا بر او درود و صلوات بفرستیم، و این گونه بر احترام و تکریم او افزوده، و آن صلوات ها را راهی برای اجابت دعای دعاکنندگان قرارداد.

و خداوند خود بر او صلوات فرستاد و گرامیش داشت و شرافتش بخشید، و چنان عظمتش داد که آن را کرانه ای نیست و تا ابد چنین خواهد بود.

[آری، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دلیل خصوصیات و صداقتش شایسته چنین مقام رفیعی بود، و این مقام و منزلت نصیب کسانی نمی شود که متغیر الحال هستند و پیوسته دگرگون می شوند و رشته محبت و دوستی را پاس نمی دارند و در دام گمان ها گرفتار می شوند.]

ص: 216

خداوند به وسیله آنان، موجوداتی را که توان سخن گفتن نداشتند، گویا ساخت، تا با زبان های گوناگون به خداوندیش اعتراف کنند - که او بدون تردید خالق و شکافنده آسمان ها و زمین است - خداوند آنان را بر آفرینش خویش گواه گرفت، و از ولایت امرش آن چه می خواست بدان ها سپرد، و آنان را تفسیرکنندگان مشیّت خود و بیانگران اراده اش قرار داد، «هرگز در سخن بر خدا پیشی نمی گیرند و پیوسته به فرمان او عمل می کنند و خداوند اعمال امروز و آینده و اعمال گذشته آنها را می داند، و آنها جز برای کسی که خداوند راضی به شفاعت برای او است شفاعت نمی کنند، و از ترس او بیمناکند». آنان بر اساس احکام خداوند حکم می کنند، و سنّت های الهی را جاری می سازند، حدود او را برپا می دارند، و واجب او را ادا می کنند.

رسا در اختیارشان قرار داد تا آن چه را که می بینند بیان کنند، و این همه لطف که خداوند به انسان ها نمود و با قدرت و حکمت خویش چنین عقلی را در وجود آنها قرار داد و به وسیله آن هر آن چه لازم به گفتن بود بیان کرد، برای این بود که آنها که هلاک می شوند از روی اتمام حجّت باشد، و آنها که زنده می شوند و هدایت می یابند از روی دلیل روشن باشد و خداوند شنوا و دانا و بینا و گواه و آگاه است.

آن دعوت کرده است، تا آلودگی هایی را که در طول هفته پدید آمده و آن چه را داد و ستدها و کسب های نامناسب به وجودآورده است پاک گرداند. و تذکری برای مؤمنان باشد که بدانند تقواپیشگان از چگونه خشیتی برخوردارند. خداوند اعمال خیر اهل طاعت خویش را در روز جمعه چندین برابر روزهای دیگر پاداش می دهد.

این وعده های الهی تحقّق نمی یابد مگر در مورد کسانی که زیر بار اوامر الهی رفته و خواست الهی را پذیرفته و مطیع دستورهای خداوند باشند، وخود را از آن چه که خداوند نهی کرده دور نموده و به آن چه که خداوند بدان فرا خوانده و تشویق کرده گردن نهند.

بنابراین

خداوند توحید را نمی پذیرد مگر با اعتراف به نبوّت پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم)، و هیچ دین و آیینی را نمی پذیرد مگر با پذیرش ولایت کسانی که به ولایتشان امر کرده است و زمینه های اطاعت خداوند فراهم نمی آید مگر با تمسّک به عصمت الهی و عصمت اهل ولایت او.

كَلِمَةُ اللهِ الْحُسْنَى الصَّابِرِينَ وَدَمَّرَ اللهُ مَا صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَهَامَانُ وَقَارُونُ وَجُنُودُهُ - وَمٰا كٰانُوا يَعْرِشُونَ وَبَقِيَتْ حُثَالَةٌ مِنَ الضَّلاَلِ لاَ يَأْلُونَ النَّاسَ خَبَالاً يَقْصِدُهُمْ اللهُ فِي دِيَارِهِمْ وَيَمْحُو اللهُ آثَارَهُمْ وَيُبِيدُ مَعَالِمَهُمْ وَيُعْقِبُهُمْ عَنْ قُرْبِ الْحَسَرَاتِ وَيُلْحِقُهُمْ بِمَنْ بَسَطَ أَكُفَّهُمْ وَمَدَّ أَعْنَاقَهُمْ وَمَكَّنَهُمْ مِنْ دِينِ اللهِ حَتَّى بَدَّلُوهُ وَمِنْ حُكْمِهِ حَتَّى غَيَّرُوهُ وَسَيَأْتِي نَصْرُ اللهِ عَلَى عَدُوِّهِ لِحِينِهِ وَاللهُ لَطِيفٌ خَبِيرٌ وَفِي دُونِ مَا سَمِعْتُمْ كِفَايَةٌ وَبَلاَغٌ. فَتَأَمَّلُوا رَحِمَكُمُ اللهُ مَا نَدَبَكُمُ اللهُ إِلَيْهِ وَحَثَّكُمْ عَلَيْهِ وَاِقْصِدُوا شَرْعَهُ وَاُسْلُكُوا نَهْجَهُ «وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»(1).(2)

و به همین دلیل خداوند در روز غدیر، آیاتی را بر پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل فرمود و اراده خود را درباره مخلصین درگاهش و برگزیدگانش به مردم تبیین نمود، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را مأمور کرد تا پیام او را به مردم ابلاغ نماید و در این راه از اهل باطل و نفاق نهراسد، و حفظ رسولش را از آسیب آنان تضمین نمود.

خداوند با این آیه از رازهای نهفته در دل های اهل تردید و مردمان از دین برگشته، پرده برداشت، به گونه ای که مؤمن و منافق مطلب را فهمید، آنگاه اهل حق که عزیز بودند عزیزتر شدند و آنان که در میدان حق ثابت قدم بودند، پایدارتر گشتند.

در مقابل، نادانی منافقان و تعصّب کورکورانهٔ از دین برگشتگان فزونی یافت، آنان از شدّت عصبانیّت دندان ها را برهم می فشردند و دست ها را فشار می دادند، سخن ها گفتند و فریادها برآوردند و لغزش ها داشتند، برخی بر عناد و لجاجت خود پایدار ماندند و حاضر به پذیرش حق نشدند. گروهی نیز امر الهی را به زبان پذیرفتند اما باور حقیقی و قلبی به آن نداشتند.

و جمعی با زبان و قلب، و ایمان صادقانه آن را پذیرفتند و به استقبالش

ص: 222

رفتند.

در آن روز خداوند دینش را کامل نمود و چشمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مؤمنان و پیروان راستین را روشنی بخشید، و به وقوع پیوست آن چه که برخی از شما گواه آن بودید و برخی خبر آن را شنیده اید. آن روز نعمت زیبای خدا بر بندگان صبور و پایدارش کامل گشت، و خداوند آن چه را فرعون و هامان و قارون و لشکریانشان فراهم آورده بودند تباه ساخت وکاخ هایشان را ویران کرد.

البته گروهی از گمراهان و اراذل و اوباش باقی مانده اند که از هیچ ظلم و ستمی در حق مردم کوتاهی نمی کنند، خداوند آنان را نیز در سرزمینشان عذاب و آثارشان را نابود خواهد ساخت، نشانه هایشان را تباه، و به زودی حسرت را بدرقه کاروان زندگیشان می نماید، و به کسانی ملحق می کند که دست به جنایت گشودند و گردن کشی کردند، و در دین خدا دست بردند و احکام الهی را دگرگون ساختند.

و بدون تردید نصرت الهی، نازل می شود و طومار دشمنان خدا را درهم می پیچد و خداوند لطیف و آگاه است.

آن چه شنیدید برای شما کفایت می کند پس خداوند شما را مورد لطف و رحمت خود قرار دهد، تأمل و تدبر کنید در آن چه خداوند شما را به سوی آن دعوت نموده و برای آن تشویق کرده است و تصمیم بر پیمودن راه خدا بگیرید و راه روشن او را بپیمایید، «و به راه های دیگر که شما را از راه او متفرق می سازد وارد نشوید».

ص: 223

وَيَوْمُ الشَّاهِدِ وَالْمَشْهُودِ

وَيَوْمُ تِبْيَانِ الْعُقُودِ عَنِ النِّفَاقِ وَالْجُحُودِ

وَيَوْمُ الْبَيَانِ عَنْ حَقَائِقِ الْإِيمَانِ

وَيَوْمُ دَحْرِ الشَّيْطَانِ

وَيَوْمُ الْبُرْهَانِ

هَذَا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ

هَذَا يَوْمُ الْمَلَإِ الْأَعْلَى الَّذِي «أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ»(1)

هَذَا يَوْمُ الْإِرْشَادِ وَيَوْمُ مِحْنَةِ الْعِبَادِ وَيَوْمُ الدَّلِيلِ عَلَى الْرُّوَّادِ

هَذَا يَوْمٌ أَبْدَى خَفَايَا الصُّدُورِ وَمُضْمَرَاتِ الْأُمُورِ

هَذَا يَوْمُ النُّصُوصِ عَلَى أَهْلِ الْخُصُوصِ

هَذَا يَوْمُ شِيثٍ هَذَا يَوْمُ إِدْرِيسَ هَذَا يَوْمُ يُوشَعَ هَذَا يَوْمُ شَمْعُونَ

هَذَا يَوْمُ الْأَمْنِ الْمَأْمُونِ

هَذَا يَوْمُ إِظْهَارِ الْمَصُونِ مِنَ الْمَكْنُونِ

هَذَا يَوْمُ إِبْلاَءِ السَّرَائِرِ فَلَمْ يَزَلْ (علیه السلام) يَقُولُ هَذَا يَوْمُ هَذَا يَوْمُ...(2)

امروز (غدیر) روز باعظمت و مهمّی است که در آن گشایش رخداده، و نردبان ترقی برافراشته شده و حجّت ها آشکار گشته است.

امروز، روز روشنایی و پرده برداری از خالص ترین مقامات است.

روز کامل شدن دین.

روز عهد و پیمان بسته شده.

روز شاهد و مشهود.

روز آشکار گشتن عقده های نفاق و کفر.

ص: 225

روز بیان ایمان.

روز طردشدن شیطان.

روز دلیل و برهان.

روز جدایی (حق از باطل) که وعده آن به شما داده شده.

روز ملاء اعلی (فرشتگان عالم بالا) که «از آن روی برمی گردانید».

روز ارشاد و هدایت.

روز آزمون بندگان.

روز راهنمایی پیشاهنگان قوم.

روز آشکار گشتن آن چه در سینه ها پنهان و پوشیده بود.

روز تصریح بر افراد خاص.

روز شیث (وصی و جانشین حضرت آدم (علیه السلام) ).

روز ادریس (یکی از پیامبران قبل از حضرت نوح (علیه السلام) ).

روز یوشع (وصی حضرت موسی (علیه السلام) ).

روز شمعون (وصی حضرت عیسی (علیه السلام) ).

روز امن و آسودگی.

روز ظهور آن چه در نهان پاسداری می شد.

و امروز، روز عیان شدن رازهاست.

امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) پیوسته می فرمودند: امروز روز...، امروز روز... .

الَّذِينَ ضَلُّوا وَأَضَلُّوا قَالَ اللهُ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ فِي طَائِفَةٍ ذَكَرَهُمْ بِالذَّمِّ فِي كِتَابِهِ «إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا * رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا»(1) وَقَالَ تَعَالَی «وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا»(2) «هَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ قَالُوا لَوْ هَدَانَا اللَّهُ لَهَدَيْنَاكُمْ»(3) أَ فَتَدْرُونَ الاسْتِكْبَارُ مَا هُوَ؟ هُوَ تَرْكُ الطَّاعَةِ لِمَنْ أُمِرُوا بِطَاعَتِهِ وَالتَّرَفُّعُ عَلَى مَنْ نَدَبُوا إِلَى مُتَابَعَتِهِ وَالْقُرْآنُ يَنْطِقُ مِنْ هَذَا عَنْ كَثِيرٍ أَنْ تُدَبِّرَهُ مُتَدَبِّرٌ زَجْرَهُ وَوَعْظَهُ وَاِعْلَمُوا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ أَنَّ اللهَ (عزوجلّ) قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ»(4) أتَدْرُونَ مَا سَبِيلُ اللهِ وَمَنْ سَبِيلُهُ وَمَنْ صِرَاطُ اللهِ وَمَنْ طَرِيقُهُ أَنَا صِرَاطُ اللهِ الَّذِي مَنْ لَمْ يَسْلُكْهُ بِطَاعَةِ اللهِ فِيهِ هُوِيَ بِهِ إِلَى النَّارِ وَأَنَا سَبِيلُهُ الَّذِي نَصَبَنِي لِلاِتِّبَاعِ بَعْدَ نَبِيِّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنَا قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ وَأَنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَى الْفُجَّارِ وَنُورُ الْأَنْوَارِ.(5)

سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) در ادامه فرمودند:

پس خدا را در نظر داشته و مراقب باشید که تقوای الهی را به دست آورده و فرمان خدا را گوش کنید و اطاعتش نمایید، از مکر و نیرنگ برحذر باشید، در اندیشه فریب دادن خدا نباشید، درون خود را تفتیش کنید و باخدا مکر به کار نبرید، تقرب پیدا کنید به خداوند با اقرار به وحدانیت او واطاعت از کسانی که خدا به اطاعت آنان فرمان داده است، و «به پیوند با کافران متمسّک نشوید»، مبادا بدبختی و تباهی شما را بگیرد و به اطاعت از گمراهان

ص: 227

و گمراه کنندگان میل و رغبت پیدا کنید و بیراهه روید. خداوند متعال گروهی را در قرآن مذمت می کند و می گویند: «پروردگارا ما از سران و بزرگان خود اطاعت کردیم و ما را گمراه ساختند پروردگارا آنان را عذاب دو چندان ده و آنها را لعن بزرگی فرما».

و می فرماید: «هنگامی که در آتش دوزخ با هم محاجّه می کنند، ضعیفان به مستکبران می گویند: ما پیرو شما بودیم» «آیا شما حاضرید سهمی از عذاب الهی را بپذیرید و از ما بردارید؟ آنها می گویند: اگر خدا ما را هدایت کرده بود، ما نیز شما را هدایت می کردیم» ولی کار از اینها گذشته است.

آیا می دانید استکبار چیست؟ استکبار ترک اطاعت از کسی است که مأمور به اطاعت از او هستید، و برتری جستن بر کسی است که به پیروی از او دعوت شده اید. قرآن در این باره سخن فراوان گفته است، اگر کسی در آن آیات تدبر کند، از انحراف در امان می ماند و پند می گیرد.

ای مؤمنان بدانید که خداوند متعال می فرماید: «خداوند کسانی را دوست دارد که در راه او در صف جهاد پیکار می کنند مانند سدّ آهنین همدست و پایدارند».

آیا می دانید «سبیل الله» - راه خدا - چیست؟ و چه کسی راه اوست؟ و چه کسی صراط خداست؟ و چه کسی طریق خداست؟

من «صراط» خدا هستم که اگر کسی برای اطاعت خدا آن را نپیماید، به آتش جهنم افکنده می شود.

من «راه» خدا هستم که خداوند بعد از پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) برای پیروی مردم مرا منصوب کرد.

من تقسیم کننده بهشت و دوزخم،

من حجّت خدا بر بدکارانم،

من سرمنشأ همه نورها هستم.

ص: 228

مِنْ رَبِّكُمْ»(1) قَبْلَ أَنْ يُضْرَبَ بِالسُّورِ بِبَاطِنِ الرَّحْمَةِ وَظَاهِرِ الْعَذَابِ فَتُنَادَوْنَ فَلاَ يَسْمَعُ نِدَاؤُكُمْ وَتَضِجُّونَ فَلاَ يُحْفَلُ بِضَجِيجِكُمْ وَقَبْلَ أَنْ تَسْتَغِيثُوا فَلاَ تُغَاثُوا سَارِعُوا إِلَى الطَّاعَاتِ قَبْلَ فَوْتِ الْأَوْقَاتِ فَكَانَ قَدْ جَاءَكُمْ هَادِمُ اللَّذَّاتِ فَلاَ مَنَاصَ نَجَاءٍ وَلاَ مَحِيصَ تَخْلِيصٍ.(2)

پس از خواب غفلت بیدار شوید، و پیش از فرا رسیدن مرگ، برای انجام کار بشتابید، و «برای کسب مغفرت خدا بر همدیگر سبقت گیرید»، قبل از آنکه دیواری کشیده شود که باطن آن رحمت و ظاهرش عذاب است. آنگاه فریاد می زنید اما کسی گوش فرا نمی دهد، ناله سر می دهید و کسی به ناله های شما اهمیّت نمی دهد، استغاثه می کنید و با تضرع و زاری استمداد می کنید، و کسی به کمک شما نمی آید.

به سوی طاعت ها بشتابید، قبل از آنکه فرصت ها را از دست دهید، گویا مرگ به جانب شما رو نهاده است، مرگی که تمامی لذاید را تباه می سازد.

اسْتِطَاعَتِكُمْ وَعَلَى حَسَبِ إِمْكَانِكُمْ فَالدِّرْهَمُ فِيهِ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَالْمَزِيدُ مِنَ اللهِ (عزوجلّ) وَصَوْمُ هَذَا الْيَوْمِ مِمَّا نَدَبَ اللهُ تَعَالَى إِلَيْهِ وَجَعَلَ الْجَزَاءَ الْعَظِيمَ كَفَالَةً عَنْهُ حَتَّى لَوْ تَعَبَّدَ لَهُ عَبْدٌ مِنَ الْعَبِيدِ فِي الشَّبِيبَةِ مِنِ اِبْتِدَاءِ الدُّنْيَا إِلَى تَقَضِّيهَا صَائِماً نَهَارَهَا قَائِماً لَيْلَهَا إِذَا أَخْلَصَ الْمُخْلِصُ فِي صَوْمِهِ لَقَصُرَتْ إِلَيْهِ أَيَّامُ الدُّنْيَا عَنْ كِفَايَةٍ وَمَنْ أَسْعَفَ أَخَاهُ مُبْتَدِئاً وَبَرَّهُ رَاغِباً فَلَهُ كَأَجْرِ مَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ وَقَامَ لَيْلَتَهُ وَمَنْ فَطَّرَ مُؤْمِناً فِي لَيْلَتِهِ فَكَأَنَّمَا فَطَّرَ فِئَاماً وَفِئَاماً يَعُدُّهَا بِيَدِهِ عَشَرَةً.

فَنَهَضَ نَاهِضٌ فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَمَا الْفِئَامُ؟

قَالَ: مِائَةُ أَلْفِ نَبِيٍّ وَصِدِّيقٍ وَشَهِيدٍ فَكَيْفَ بِمَنْ تَكَفَّلَ عَدَداً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَأَنَا ضَمِينُهُ عَلَى اَللهِ تَعَالَى الْأَمَانَ مِنَ الْكُفْرِ وَالْفَقْرِ وَإِنْ مَاتَ فِي لَيْلَتِهِ أَوْ يَوْمِهِ أَوْ بَعْدَهُ إِلَى مِثْلِهِ مِنْ غَيْرِ اِرْتِكَابِ كَبِيرَةٍ فَأَجْرُهُ عَلَى اللهِ تَعَالَى.

وَمَنِ اسْتَدَانَ لِإِخْوَانِهِ وَأَعَانَهُمْ فَأَنَا الضَّامِنُ عَلَى اللهِ إِنْ بَقَّاهُ قَضَاهُ وَإِنْ قَبَضَهُ حَمَلَهُ عَنْهُ.

وَإِذَا تَلاَقَيْتُمْ فَتَصَافَحُوا بِالتَّسْلِيمِ وَتَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ.

وَلْيُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَالشَّاهِدُ الْبَائِنَ وَلْيَعُدِ الْغَنِيُّ عَلَى الْفَقِيرِ وَالْقَوِيُّ عَلَى الضَّعِيفِ أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِذَلِكَ.

ثُمَّ أَخَذَ

(علیه السلام) فِي خُطْبَةِ الْجُمُعَةِ وَجَعَلَ صَلاَةَ جُمُعَتِهِ صَلاَةَ عِيدِهِ وَاِنْصَرَفَ بِوُلْدِهِ وَشِيعَتِهِ إِلَى مَنْزِلِ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ (علیه السلام) بِمَا أَعَدَّ لَهُ مِنْ طَعَامِهِ وَاِنْصَرَفَ غَنِيُّهُمْ وَفَقِيرُهُمْ بِرِفْدِهِ إِلَى عِيَالِهِ.(1)

امام (علیه السلام) در این روایت وظایفی را برای دوستان غدیر می شمارند که عبارتند از:

برمی گردید، برای اهل و عیال خود گشایشی داشته باشید و در زندگی آنها توسعه ای دهید، به برادرانتان نیکی کنید و خدا را بر این همه لطف واحسانش سپاسگزار و شاکر باشید، دور هم جمع شوید تا خداوند الفت شما را بیشتر کند، و به همدیگر احسان کنید تا خداوند صمیمت شما را افزون گرداند.

در این عید بزرگ نعمت هایی را که خداوند به شما ارزانی داشته است به همدیگر هدیه دهید همان گونه که خداوند در این عید چندین برابر عیدهای دیگر به شما پاداش و ثواب می دهد.

در این عید بزرگ، احسان کردن، ثروت را برکت می بخشد و عمر را زیاد می کند. در این روز، محبت به همدیگر و مهرورزی با بندگان خدا، رحمت و عطوفت خداوندی را جلب می کند.

در این روز، هر آن چه در توان دارید از فضل و احسانی که خداوند نصیب شما کرده است برای برادران و اهل و عیال خود هزینه کنید و گشاده دستی نمایید و زمینه پذیرایی از آنها را فراهم کنید، شادمانی خود را آشکار کنید و با لبخند و تبسّم با همدیگر رو به رو شوید شکر خدا را بر این همه لطف و کرامتش بر زبان داشته باشید، و به آنان که با آرزومندی چشم به دستان شما دوخته اند، به دیدارشان بشتابید و بخشش فراوان کنید.

ضعیفان و ناتوانان را دریابید و هر آن چه در توان دارید و امکانات شما اجازه می دهد در خوراکی و بقیه نیازمندی ها با آنان به مساوات رفتار نمایید.

پاداش یک درهم احسان در این روز، برابر صد هزار درهم در روزهای دیگر است و امید است خداوند بیشتر از این هم پاداش دهد.

کسی است که در این روز روزه گرفته و شب آن را به عبادت گذرانده باشد.

فرمان داده است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) بعد از این سخنان، خطبهٔ جمعه را ادامه داده و نماز جمعه را اقامه کردند و بعد از نماز با فرزندان و شیعیان خود به منزل امام حسن مجتبی (علیه السلام) رفتند، ایشان غذایی را برای پذیرایی از مهمانان آماده کرده بود، همه مهمانان اعم از ثروتمند و فقیر بر سر سفره حضرت نشستند و پس ازصرف غذا همراه با هدیه ای به سوی خانه هایشان بازگشتند.

ص: 234

است.

در آخر امر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «بعد از من، تو وصیّ، وزیر و خلیفه، بعد از من خواهی بود.»(1)

بهره جوید و با شمشیرش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را بکشد. اما در این توطئه توفیق نیافت.

عامر خواهان جانشینی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و دریافت یک چهارم غنایمی بود که در روزگار جاهلیت «مرباع» خوانده می شد.

از آن جا که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برای او هیچ سهمی قائل نشدند، وی با این تهدید که مدینه را پر از سواره و پیاده خواهد کرد، از محضر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بیرون شد. سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از خداوند هدایت بنی عامر و دفع شر عامر بن طفیل را درخواست نمودند.

همین مطلب را ابن کثیر، از علمای اهل تسنن در کتاب البدایة و النهایة آورده:

عَن عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَعَبْدِ اللهِ ابْنَا زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ أَرْبَدَ بْنَ قَيْسِ بْنِ جَزْءِ بْنِ خَالِدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ كِلَابٍ وَعَامِرَ بْنَ الطُّفَيْلِ بْنِ مَالِكٍ قَدِمَا الْمَدِينَةَ عَلَى رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَانْتَهَيَا إِلَيْهِ وَهُوَ جَالِسٌ فَجَلَسَا بَيْنَ يَدَيْهِ: فَقَالَ عَامِرُ بْنُ الطُّفَيْلِ:

يَا مُحَمَّدُ مَا تَجْعَلُ لِي إِنْ أَسْلَمْتُ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): مالك مَا لِلْمُسْلِمِينَ وَعَلَيْكَ مَا عَلَيْهِمْ.

قَالَ: عَامِرٌ أَتَجْعَلُ لِيَ الْأَمْرَ إِنْ أَسْلَمْتُ مِنْ بَعْدِكَ.

فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «لَيْسَ ذَلِكَ لَكَ وَلَا لِقَوْمِكَ وَلَكِنْ لَكَ أَعِنَّةُ الْخَيْلِ». قَالَ أَنَا الْآنَ فِي أَعِنَّةِ خَيْلِ نَجْدٍ، اجْعَلْ لِي الْوَبَرَ وَلَكَ الْمَدَرَ.

قال رسول اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): «لَا» فَلَمَّا قَفَا مِنْ عِنْدِهِ، قَالَ عَامِرٌ أَمَا وَاللهِ لَأَمْلَأَنَّهَا عَلَيْكَ خَيْلًا وَرِجَالًا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): يَمْنَعُكَ اللهُ.(1)

عبدالرحمن و عبداللّه دو فرزند زید بن اسلم از پدرشان و او از عطاء بن یسار و او از ابن عباس نقل می کند:

اَربد بن قیس و عامربن طفیل، مدینه آمده و خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

ص: 238

شرفیاب شده درحالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودند پس محضر حضرت نشستند.

عامر بن طفیل گفت: ای محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) اگر مسلمان شوم، چه چیزی برای من در نظر می گیری؟!

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر آنچه برای مسلمین است برای تو نیز همان است و هرچه که برای آنها نیست برای تو نیز نیست.

عامر گفت: اگر مسلمان شوم آیا جانشینی بعد از خودت را برای من در نظر می گیری؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: این منصب برای تو و قومت نیست اما افسار اسبت مال توست.

عامر گفت: در حال حاضر افسار اسبان زیادی در دست من است. پس ریاست خانه های خشت و گلی برای تو و ریاست چادرنشینان با من باشد؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خیر.

عامر با عصبانیت از نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و گفت: به خدا قسم شهر مدینه را از سواره نظام و پیاده نظام پر خواهم کرد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوند مانع تو خواهد شد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مُلک و پادشاهی برای خداست و هر جا بخواهد این ریاست را قرار می دهد.

پس در جواب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گفتند: پس ما به چیزی که شما برای ما آورده اید نیازی نداریم.

پاسخ شیعه به این سؤال این است که عقلاً امکان ندارد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با چنین اوصافی، امت را بدون جانشین رها کرده باشد؛ فلذا طبق نصوص معتبر فریقین نه تنها حضرت علی (علیه السلام) را بلکه یازده امام معصوم (علیهم السلام) بعد از علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را به عنوان خلیفه و جانشینان بعد از خود انتخاب و معرفی کرده است.

ص: 241

به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پی ببریم.

خداوند متعال در سوره طه به جایگاه هارون از زبان حضرت موسی اشاره کرده و می فرماید:

«قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي * وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي»(1)

«گفت پروردگارا سينه ام را گشاده گردان * و كارم را براى من آسان ساز * و از زبانم گره بگشاى، تا سخنم را بفهمند * و براى من دستيارى از كسانم قرار ده * برادرم هارون را * پشتم را به او استوار كن * و او را شريك كارم گردان.»

و همچنین در سوره اعراف می فرماید:

«وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ»(2)

«موسی به برادر خود هارون گفت: تو اکنون جانشین من در قوم من باش و راه صلاح پیش گیر و پیرو راه اهل فساد مباش».

طبق آیات مذکور، هارون نسبت به موسی چندين مقام داشت:

اصحابش به پیروزی رسید و قدرت پیدا کرد یارانش را به قتل رساند.»(1)

سی و چند نفر این توافق نامه را امضا کردند. مشرکین قریش که تازه مسلمان هستند، با منافقین مدینه هم داستان شدند و این توافق نامه را امضا کردندو آن را شبانه از مِنیٰ به خانه خدا آوردند و دفن کردند. جبرئیل به پیامبر خبر داد که کودتایی در حال اجراست. بزرگان قریش آنهایی که با امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، پدرکشتگی دارند و منافقین مدینه، دست در دست هم توافق نامه صحیفهٔ ملعونه را امضا کرده اند و در خانه خدا دفن کردند یعنی ما توافق می کنیم که نگذاریم علی به خلافت و جانشینی بعد از پیامبر برسد. در بحارالانوار(1) علّامه مجلسی این داستان به تفصیل آمده است.

صحیفهٔ ملعونه یعنی توافق نوشته شده لعنت شده.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بروید این توافق نامه را بیاورید. وقتی آنان خبردار شدند رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) توافق نامه را از دل کعبه خارج کرده است، اسامی و امضاهای آن سی و چند نفر برای پیامبر آشکار شده و اسامی آنان معلوم شد که چه کسانی هستند که می خواهند بر ضد امیرمؤمنان کودتا کنند. وقتی این اتفاق پیش آمد، ذات اقدس اللّه به پیامبر دستور داد: علی را رسماً به جانشینی خودت تعیین کن. اگر این کار را نکنی 23 سال تبلیغت از بین رفته است.(2)

رسالت و اداء وظیفه نکرده ای، و خدا تو را از (شر) مردمان محفوظ خواهد داشت، همانا خداوند کافران را هدایت نخواهد کرد.

در اینجا بود که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دستور توقف داده و با جهاز شتران منبری ساختند.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه حضرت علی (علیه السلام) بر فراز جهاز شتران رفته و برای جمعیتی که حداقل دوازده هزار نفر آن را ثبت کرده اند، شروع به سخنرانی کرده و در اوج سخنرانی خود مقابل جمعیت بسیاری دستان حضرت علی (علیه السلام) را بالا برده و جمله معروف «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ، اللَّهمّ وَالِ من والاه وعادِ مَن عَادَاه» را بر زبان جاری کردند.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این خطابه، علاوه بر وصایت و جانشینی حضرت علی (علیه السلام)، مسأله وصایت یازده امام بعد از ایشان را نیز ذکر کرده و مردم را به تبعیت از امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اوصیای بعد از ایشان فراخواندند.

وقتی منافقین پس از واقعهٔ غدیرخم، برنامه های خود را نقش بر آب دیدند، نقشه حذف پبامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را کشیده و ایشان را مسموم کردند تا بتوانند مانع خلافت حضرت علی (علیه السلام) شوند و خلافت را از آن خود کنند.

هیچ ظلمی بالاتر از ظلم به حضرت علی (علیه السلام) نیست تا جایی که ایشان می فرمایند: «مَا زِلْتُ مَظْلُوماً مُذْ کُنْتُ»(1) یعنی من از ابتدای ولادت مظلوم بوده ام.

در جریان فاجعه کربلا وقتی که سیّد الشهدا (علیه السلام) می پرسند: «چرا چنین ظلمی را بر من روا می دارید؟» در جواب گفتند: «بُغضاً لِأَبِیكَ»(2) یعنی به خاطر کینه ای که از پدرت علی (علیه السلام) به دل داریم، با تو می جنگیم.

حتی امام حسین (علیه السلام) هم قربانی مظلومیت پدرشان حضرت علی (علیه السلام) شدند.

ص: 249

چنین افرادی یا از قطعیت سند حدیث غدیر در کتب خودشان بی خبرند یا باخبرند و معاندانه دست بر ردّ آن زده اند چرا که می دانند اگر در برابر این حدیث سر تسلیم فرود بیاورند، مبانی اعتقادیشان زیر سؤال رفته و معلوم می شود که پایه محکمی ندارد.

سعی ما نیز بر آن است که برای رد گفتار آنان در حد مقدور از کلمات خود آنان، استفاده کرده تا مشخص شود توجیهات و سانسورهای اعتقادی آنان بی اساس و بی پایه است و بر هیچ قانون و قاعده عقلی و نقلی استوار نیست.

ابوجعفر محمّد بن جریر طبری از علمای عامه است که صاحب تاریخ و تفسیر و همچنین صاحب یک مذهب فقهی متروک می باشد.

او کتابی به نام «الوِلَایَةُ فِي الرَّد عَلَی الحَرقُوصِیَّة» دارد. «حرقوصیة» لفظی است که به حنبلیان نسبت می دهند چرا که احمد بن حنبل از فرزندان حرقوص بن زهیر(1) است، حرقوص بن زهیر یکی از رؤسای خوارج در جنگ نهروان مقابل امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است و در همان جنگ، توسط سپاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) کشته می شود، از آنجایی که «حرقوصیة» از الفاظ ناخوشایند حنبلیان است، توسط مخالفینشان به همین نام خوانده می شوند.

سبب تألیف کتاب الولایة طبری از این قرار است که یکی از اُدَبای حنبلیان که معاصر با ابوجعفر طبری است، خطبهٔ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر خم را مورد انکار قرار می دهد فلذا ابوجعفر محمّد بن جریر طبری کتابی در باب جمع آوری اسناد حدیث غدیر تحت عنوان «الولایة في الردّ علی الحرقوصیة» گردآوری می کند.

این کتاب در حال حاضر به خاطر ضرری که برای مخالفین دارد و مبانی اعتقادی آنها را سست کرده، مفقود است ولی از کتب مختلفی که نام این کتاب را ذکر کرده و آن را به طبری نسبت داده اند برمی آید که شکی در وجود چنین کتابی نیست.

به عنوان نمونه ذهبی در تذکرة الحفاظ(2)، ابن كثير در البداية و النهاية(3)،

ص: 251

ابن حجر عسقلانی در تهذيب التهذيب(1)، یاقوت حموی در معجم الأدباء(2)، ابن شهر آشوب در مناقب(3)، ابن بطریق در عمدة عیون صحاح الأخبار(4)، سیّد ابن طاووس در اقبال(5) و طرائف(6)

از کتاب «الولایة» طبری نقل قول کرده اند.

این پنهان کاری در مذهب مخالفین امری رایج است که نمونه ای از آن را در کلام عایشه، زمان بیماری پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به وضوح می بینیم:

عَنْ عُبَيْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ اللهِ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ:

مَرِضَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِي بَيْتِ مَيْمُونَةَ، فَاسْتَأْذَنَ نِسَاءَهُ أَنْ يُمَرَّضَ فِي بَيْتِي، فَأَذِنَّ لَهُ، فَخَرَجَ رَسُولُ (صلی الله علیه و آله و سلم) مُعْتَمِدًا عَلَى الْعَبَّاسِ، وَعَلَى رَجُلٍ آخَرَ، وَرِجْلَاهُ تَخُطَّانِ فِي الْأَرْضِ.

وَقَالَ عُبَيْدُ اللهِ: فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: أَتَدْرِي مَنْ ذَلِكَ الرَّجُلُ؟ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، وَلَكِنَّ عَائِشَةَ لَا تَطِيبُ له نَفْسًا.(7)

ص: 252

عبیداللّه بن عبداللّه از عایشه نقل کرده که گفت:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه همسرش میمونه احساس بیماری کردند، پس همسران خود را فراخوانده و از آنان اجازه خواستند تا مدت بیماری را در خانه من سپری کنند، پس اجازه دادند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با تکیه بر عباس و مرد دیگری بیرون آمدند در حالی که دو پایشان روی زمین کشیده می شد.

عبیداللّه گفت: سپس ابن عباس گفت: می دانی آن مرد دیگر چه کسی بود؟ او علی بن ابی طالب (علیهما السلام) بود ولی عایشه از او خوشش نمی آید.

وَلَوْ شِئْتُ أَنْ أُسَمِّيَهُمْ وَأَدُلَّ عَلَيْهِمْ لَفَعَلْتُ وَلَكِنِّي بِسَتْرِهِمْ قَدْ تَكَرَّمْتُ.

فَلَمْ يَرْضَ اللهُ إِلاَّ بِتَبْلِيغِي فِيهِ.

فَاعْلَمُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ ذَلِكَ فَإِنَّ اَللهَ قَدْ نَصَبَهُ لَكُمْ إِمَاماً وَفَرَضَ طَاعَتَهُ عَلَى كُلِّ أَحَدٍ.

مَاضٍ حُكْمُهُ جَائِزٌ قَوْلُهُ. مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ مَرْحُومٌ مَنْ صَدَّقَهُ.

اِسْمَعُوا وَأَطِيعُوا فَإِنَّ اللهَ مَوْلاَكُمْ وَعَلِيٌّ إِمَامُكُمْ ثُمَّ الْإِمَامَةُ فِي وُلْدِي مِنْ صُلْبِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

لاَ حَلاَلٌ إِلاَّ مَا حَلَّلَهُ اَللهُ وَهُمْ وَلاَ حَرَامٌ إِلاَّ مَا حَرَّمَهُ اَللهُ وَهُمْ فَصَّلُوهُ فَمَا مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ وَقَدْ أَحْصَاهُ اَللهُ فِيَّ وَنَقَلْتُهُ إِلَيْهِ.

لاَ تَضِلُّوا عَنْهُ وَلاَ تَسْتَنْكِفُوا مِنْهُ فَهُوَ الَّذِي يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَيَعْمَلُ بِهِ.

لَنْ يَتُوبَ اللهُ عَلَى أَحَدٍ أَنْكَرَهُ وَلَنْ يَغْفِرَ لَهُ حَتْمٌ عَلَى اللهِ أَنْ يَفْعَلَ ذَلِكَ وَأَنْ يُعَذِّبَهُ «عَذَابًا نُكْرًا»(1) أَبَدَ الْآبِدِينَ.

فَهُوَ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِي مَا نَزَلَ الرِّزْقُ وَبَقِيَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ.

قَوْلِي عَنْ جَبْرَائِيلَ عَنِ اللهِ «وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»(2)

اِفْهَمُوا مُحْكَمَ الْقُرْآنِ وَلاَ تَتَّبِعُوا مُتَشَابِهَهُ وَلَنْ يُفَسِّرَ لَكُمْ ذَلِكَ إِلاَّ مَنْ أَنَا آخِذٌ بِيَدِهِ شَائِلٌ بِعَضُدِهِ.

أَلاَ وَقَدْ أَدَّيْتُ أَلاَ وَقَدْ بَلِّغْتُ أَلاَ وَقَدْ أَسْمَعْتُ أَلاَ وَقَدْ أَوْضَحْتُ إِنَّ اللهَ قَالَ وَأَنَا قُلْتُ عَنْهُ.

لاَ تَحِلُّ إِمْرَةُ الْمُؤْمِنِينَ بَعْدِي لِأَحَدٍ غَيْرِهِ.

ثُمَّ رَفَعَهُ إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى صَارَتْ رِجْلُهُ مَعَ رُكْبَتِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا أَخِي

ص: 254

وَوَصِيِّي وَوَاعِي عِلْمِي وَخَلِيفَتِي عَلَى مَنْ آمَنَ بِي وَعَلَى تَفْسِيرِ كِتَابِ رَبِّي اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَنْزَلْتَ عِنْدَ تَبْيِينِ ذَلِكَ فِي عَلِيٍّ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»(1) بِإِمَامَتِهِ فَمَنْ لَمْ يَأْتَمَّ بِهِ وَبِمَنْ كَانَ مِنْ وُلْدِي مِنْ صُلْبِهِ إِلَى الْقِيَامَةِ «أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ»(2)

شیخ ابوجعفر محمّد بن جریر طبری که برای حدیث غدیر به بیش از هفتاد طریق استناد کرده و کتابی به نام کتاب «الولایة» را از آن او می دانند.

از جمله طرقی که برای حدیث غدیر ذکر کرده است، سندی است که به زید بن ارقم می رسد که او می گوید: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی در گرمای شدید به غدیر خم رسیدند به تشکیل یک سایه بان دستور داده پس شرایط را برای اجتماع مهیا کردند، و ندای نماز جماعت را سر داده پس تجمع کردیم و پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خطبهٔ بلیغ خود را ایراد کرده و سپس فرمودند: همانا خداوند متعال دستوری به من داده که «آنچه را از سوی پروردگارت به تو نازل کردیم به مردم برسان و اگر نرسانی رسالت الهی را تمام نکرده ای و خداوند تو را از گزند مردم حفظ خواهد کرد».

همانا جبرئیل از جانب پروردگار به من دستور داده که در این جایگاه بایستم و هر شخص سیاه و سفیدی را آگاه کنم که علی بن ابی طالب (علیهما السلام) برادر من، وصی من، جانشین من و امام بعد از من است.

از جبرئیل درخواست کردم که مرا از جانب پروردگار در مورد این مأموریت معاف بدارد زیرا از کمی پرهیزکاران و زیادی اذیت کنندگان و سرزنش کنندگان آگاهم و به خاطر اینکه اوقات زیادی را در کنار علی هستم و توجه من به او آنچنان زیاد است تا جایی که معاندین، مرا «گوش و زودباور» نامیده اند که خداوند متعال فرمود: «در بین آنها (منافقین) کسانی هستند که دائم پیغمبر را می آزارند و می گویند: او شخص ساده و زودباوری

ص: 255

است، بگو زودباوری او لطفی به نفع شماست».

اگر بخواهم می توانم نام آنها را بگویم و آنها را معرفی کنم ولی با چشم پوشی اکرام می کنم و خداوند چیزی غیر از تبلیغ من رضایت ندارد.

پس بدانید ای مردم همانا خداوند، علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را برای شما به عنوان امام، منصوب و اطاعتش را بر هر شخصی واجب کرده است.

حکم علی (علیه السلام) حتمی است و گفته اش بر همه جایز است، هرکس از علی (علیه السلام) مخالفت کند مورد لعن و هرکس او را تصدیق کند مورد رحمت است.

بشنوید و اطاعت کنید همانا خداوند سرپرست شما، و علی (علیه السلام) امام شماست همچنین امامت در فرزندان من از صلب علی بن ابی طالب (علیهما السلام) تا روز قیامت قرار داده شده است.

هیچ حلالی نیست مگر اینکه خدا و ائمه اطهار (علیهم السلام) آن را حلال کردند و هیچ حرامی نیست مگر اینکه خدا و ائمه اطهار (علیهم السلام) آن را حرام کرده اند، هیچ علمی نیست مگر اینکه خداوند آن را برای من قرارداد و من هم آن را به علی بن ابی طالب (علیهما السلام) انتقال داده ام.

مباد اینکه گمراه بشوید و از او سرپیچی کنید. چرا که علی بن ابی طالب (علیهما السلام) به سوی حق، هدایت کرده و به آن عمل می کند.

خداوند توبه کسی را که او را انکار کند قبول نکرده و او را مورد آمرزش خود قرار نمی دهد این یک امر حتمیهٔ الهی است که این کار را انجام می دهد و کسی که علی (علیه السلام) را انکار کند برای همیشه مورد «عذاب شدیدی» قرار خواهد داد.

بی تردید تا وقتی که رزق خدا نازل می شود و مخلوقات باقی هستند علی (علیه السلام) بهترین مردم بعد از من است و هرکس که با او مخالفت کند مورد لعن واقع شده است.

این مطالب را جبرئیل از جانب خدا به من ابلاغ کرده و «هر کسی باید بنگرد که چه عملی برای قیامت خود پیش می فرستد».

محکمات قرآن را بفهمید و از متشابهات آن پیروی نکنید همانا محکمات

ص: 256

و متشابهات قرآن را کسی برای شما تفسیر نمی کند مگر کسی که من دست او را بگیرم و بازوان او را بلند کنم.

ای مردم آگاه باشید که من دستور الهی را ادا کردم، به شما رساندم، همانا دستورات الهی را به خوبی شنیدم و آن را برای شما روشن ساختم، پس خداوند متعال فرمود و من از جانب او به شما گفتم.

آگاه باشید که جایز نیست بعد از من به کسی غیر از علی بن ابی طالب (علیهما السلام) کلمه «امیرالمؤمنین» را بگویید.

سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دستان علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را به سمت آسمان بلند کردند تا جایی که پاهای ایشان به زانوی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و فرمودند: «ای مردم! این شخص، برادر من و وصی من و دربردارنده علم و دانش من و جانشین من بر هر کسی که به من ایمان آورده و بر تفسیر کتاب پروردگار من است، خدایا همانا تو برای تبیین این مطلب راجع به علی بن ابی طالب (علیهما السلام) این آیه را نازل کردی که: «امروز، دين شما را كامل كردم» و این اکمال دین با امامت علی (علیه السلام) انجام گرفت.

پس هر کس علی (علیه السلام) و کسانی که از فرزندان من در صلب علی (علیه السلام) هستند را به امامت نپذیرد تا روز قیامت «اعمالشان از بین رفته و در آتش ماندگار خواهند بود».

ص: 257

فِي عَلِيٍّ.نَزَلَتْ سُورَةُ «وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ»(1) إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَوَصَّى بِالْحَقِّ وَالصَّبْرِ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ آمِنُوا بِاللهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ «مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ»(2) النُّورُ مِنَ اللهِ فِيَّ ثُمَّ فِي عَلِيٍّ ثُمَّ فِي النَّسْلِ مِنْهُ إِلَى الْقَائِمِ الْمَهْدِيِّ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِي أَئِمَّةٌ «يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنْصَرُونَ»(3) وَإِنَّ اللهَ وَأَنَا بَرِيئَانِ مِنْهُمْ إِنَّهُمْ وَأَنْصَارَهُمْ وَأَتْبَاعَهُمْ «فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ»(4) وَسَيَجْعَلُونَهَا مُلْكاً وَاِغْتِصَاباً فَعِنْدَهَا «سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلَانِ»(5) وَ «يُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ وَنُحَاسٌ فَلَا تَنْتَصِرَانِ»(6) مَعَاشِرَ النّاسِ عَدُوُّنَا كُلُّ مَنْ ذَمَّهُ اللهُ وَلَعَنَهُ وَوَلِيُّنَا كُلُّ مَنْ أَحَبَّهُ اللهُ وَمَدَحَهُ.

ثُمَّ ذَكَرَ (صلی الله علیه و آله و سلم) الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ وَذَكَرَ قَائِمَهُمْ وَبَسَطَ يَدَهُ وَأَوْصَاهُمْ بِشَعَائِرِ الْإِسْلاَمِ وَدَعَاهُمْ إِلَى مُصَافَقَةِ الْبَيْعَةِ لِلْإِمَامِ وَقَالَ إِنَّ ذَلِكَ بِأَمْرِ الْمَلِكِ الْعَلاَّمِ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا أَعْطَيْنَاكَ عَلَى ذَلِكَ عَهْداً مِنْ أَنْفُسِنَا وَمِيثَاقاً بِأَلْسِنَتِنَا وَصَفْقَةً بِأَيْدِينَا نُؤَدِّيهِ إِلَى مَنْ رَأَيْنَا وَوُلْدِنَا لاَ نَبْغِي بِذَلِكَ بَدَلاً وَأَنْتَ شَهِيدٌ عَلَيْنَا «وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا»(7)

ص: 259

قُولُوا مَا قُلْتُ لَكُمْ وَسَلِّمُوا عَلَى عَلِيٍّ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَقُولُوا «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ»(1)

فَإِنَّ اللهَ يَعْلَمُ كُلَّ صَوْتٍ وَخَائِنَةَ كُلِّ عَيْنٍ «فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا»(2)

قُولُوا مَا يُرْضِي اللهَ عَنْكُمْ وَ «إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ»(3)

فَعِنْدَ ذَلِكَ بَادَرَ النَّاسُ بِقَوْلِهِمْ نَعَمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا عَلَى مَا أَمَرَ اللهُ وَرَسُولُهُ بِقُلُوبِنَا

وَكَانَ أَوَّلَ مَنْ صَافَقَ النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَعَلِيّاً أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ وَعُثْمَانُ وَطَلْحَةُ وَالزُّبَيْرُ وَبَاقِي الْمُهَاجِرِينَ وَبَاقِي النَّاسِ إِلَى أَنْ صَلَّى الظُّهْرَيْنِ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَاِمْتَدَّ ذَلِكَ إِلَى أَنْ صَلَّى الْعِشَاءَيْنِ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَاِتَّصَلَ ذَلِكَ ثَلاَثاً.

همانا ابلیس آدم را به واسطه حسدش از بهشت بیرون راند، هرچند آدم برگزیده خدا بود. حسد نورزید که اعمالتان از بین رفته و قدم هایتان از راه خدا می لرزد و منحرف می شوید.

سوره «عصر» در شأن علی (علیه السلام) نازل شده که خداوند متعال می فرماید: «سوگند به عصر(4) * بی تردید انسان در زیانکاری بزرگی است، مگر کسانی که ایمان آورده اند.» و خداوند در این سوره به «حق» و «صبر» سفارش کرده است.

ای مردم به خدا و پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) و نوری که همراه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است، ایمان بیاورید «پیش از آنکه چهره هایی را از شکل و شخصیت انسانی محو کنیم، و به کیفر تکبّر در برابر پیامبر اسلام و قرآن به کفر و

ص: 260

گمراهی بازگردانیم، یا چنان که اصحاب سبت را لعنت کردیم، لعنت کنیم»، نوری که بیان شد نوری است که خداوند درون من و پس از من علی (علیه السلام) و پس از علی (علیه السلام) در نسل او تا مهدی قیام کننده (علیه السلام) قرار داده است.

ای مردم بعد از من پیشوایانی هستند که «به سوی آتش فرامی خوانند و روز قیامت یاری نمی شوند» و همانا خداوند متعال و من از این پیشوایان باطل بیزاریم چراکه آنها و یاران و تابعینشان «در آخرین جایگاه آتش قرار دارند» و خلافت پس از مرا غصب کرده و آن را به پادشاهی تبدیل خواهند کرد.

در صورتی که این گروه را یاری کنید خداوند متعال «به حساب کار شما پرداخته» و «بر شما شراره های آتش و مس گداخته فروریخته شود و هیچ نصرت و نجاتی نیابید»، ای مردم،خداوند ستیزه جویان ما را ناستوده و نفرین فرموده و دوستان ما را ستوده و دوست دارد.

سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نام ائمه بعد از علی بن ابی طالب (علیهما السلام) که از فرزندانشان هستند و همچنین قیام کننده آنها (علیه السلام) را ذکر کرده و دست خود را گشودند و آنها را به رعایت شعائر اسلامی سفارش کرده و آنها را به بیعت با حضرت علی (علیه السلام) به عنوان امام فراخوانده و فرمودند: این کار به دستور خداوند متعال است.

ای مردم به من بگویید: ما با جانمان عهد می بندیم و با زبانمان پیمان می بندیم و با دستمان بیعت می کنیم و این عهدو پیمان را به هرکسی که می بینیم و به فرزندانمان می رسانیم، هیچ چیزی را جایگزین آن نمی کنیم و تو(خدا) بر ما شاهد هستی و «شهادت خدا برای ما کفایت می کند».

آنچه را که برای شما گفتم بگویید، به علی (علیه السلام) با لفظ «امیرالمؤمنین» سلام گفته و بگویید: «تمام سپاس برای خدایی است که ما را به این راه راهنمایی فرمود وگرنه راه نمی یافتیم».

همانا خداوند هر صدایی را می شنود و به قصد خیانت هر شخصی آگاه است، «پس از این هر کس نقض بیعت کند بر زیان و هلاک خویش به

ص: 261

حقیقت اقدام کرده و هر که به عهدی که با خدا بسته است وفا کند به زودی خدا به او پاداش بزرگ عطا خواهد کرد».

آن چیزی را بگویید که خداوند را از شما راضی می کند و «اگر کفر بورزید همانا خداوند از شما بی نیاز است».

پس سخن که به اینجا رسید، مردم گفتند: بله، با گوش جان شنیدیم، و اطاعت کردیم بر آن چیزی که خداوند و رسولش به آن دستور داده بودند.

ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه، زبیر، سپس باقیمانده مهاجرین و بقیه مردم، اولین کسانی بودند که با رسول خدا و علی بن ابی طالب (علیهما السلام)

بیعت کردند، تا جایی که نماز ظهر و عصر را در یک وقت با هم خواندند، و این بیعت ادامه پیدا کرد تا اینکه نماز مغرب و عشاء را هم در یک زمان با هم خواندند و این برنامه تا سه روز به همین شکل ادامه داشت.

ص: 262

مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ» قَالَ: فَلَقِيَهُ عُمَرُ بَعْدَ ذَلِكَ، فَقَالَ: لَهُ هَنِيئًا يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ، أَصْبَحْتَ وَأَمْسَيْتَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ، وَمُؤْمِنَةٍ.(1)

براء بن عازب می گوید:

در سفری همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودیم تا اینکه به غدیرخم رسیدیم، پس ندای نماز جماعت را سر دادند، زیر دو درخت را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جارو زدند و ایشان نماز ظهر را اقامه کردند و سپس دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: آیا نمی دانید که من از مؤمنین نسبت به جان هایشان سزاوارترم؟

گفتند: بله می دانیم.

حضرت فرمودند: آیا نمی دانید که من از هر مؤمنی نسبت به خودش سزاوارترم؟

گفتند: بله می دانیم.

پس دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: هرکس من مولای اویم پس این علی (علیه السلام) مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکه با او دوستی کند و دشمن بدار هرکه با او دشمنی کند.

بعد از این ماجرا، عُمَر خدمت حضرت علی (علیه السلام) آمد و گفت: ای پسر ابی طالب (علیهما السلام)، گوارایت باد، روز را به صبح و عصر رساندی وچنان شد که بر هر مرد و زن مؤمن ولایت داری.

مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ أَلَا إِنَّ دِمَاءَکُمْ وَأَمْوَالَکُمْ عَلَیْکُمْ حَرَامٌ کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هَذَا فِی بَلَدِکُمْ هَذَا فِي شَهْرِکُمْ هَذَا أَنَا فَرَطُکُمْ عَلَی الْحَوْضِ فَمُکَاثِرٌ بِکُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَلَا تُسَوِّدُوا وَجْهِی أَلَا لَأَسْتَنْقِذَنَّ رِجَالًا مِنَ النَّارِ وَلَیَسْتَنْقِذَنَّ مِنْ یَدِی آخَرُونَ وَلَأَقُولَنَّ یَا رَبِّ أَصْحَابِی فَیُقَالُ إِنَّكَ لَا تَدْرِی مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ أَلَا وَإِنَّ اللهَ وَلِیِّی وَأَنَا وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَمَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ ثُمَّ قَالَ إِنِّی تَارِكٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللهِ وَعِتْرَتِی طَرَفُهُ بِیَدِی وَطَرَفُهُ بِأَیْدِیکُمْ فَاسْأَلُوهُمْ وَلَا تَسْأَلُوا غَیْرَهُمْ فَتَضِلُّوا.(1)

ابو اسحاق سبیعی نقل می کند که شنیدم براء بن عازب و زید بن ارقم گویند:

در روز غدیرخم به همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودیم و شاخه های درختان را از روی سر ایشان بالا می گرفتیم، پس فرمود: خدا لعنت کند کسی را که مدعی پدری غیر از پدر خود شود، و خدا لعنت کند کسی را که غیر از مولای خود دیگری را به مولایی برگزیند، و فرزند از آنِ بستر و وارث را وصیّتی نیست؛ هان که بسیار از من شنیده اید و دیده اید. آگاه باشید که هرکس از روی عمد به من دروغ بندد، جای او در آتش است. هان که خون ها و اموالتان بسان حرمت امروزتان در این شهرتان و در این ماهتان بر شما حرام است، من پیش قراول شما بر حوض کوثرم و به کثرت جمعیت شما بر دیگر امت ها در روز قیامت فخرفروشی می کنم، پس مرا روسیاه نکنید! آگاه باشید که من حتماً مردانی را از آتش نجات خواهم داد و عدّه ای نیز از دست من در می روند. و آنگاه خواهم گفت: پروردگارا، یارانم! پس گفته خواهد شد، تو نمی دانی اینان پس از شما چه کردند! هان که خدا ولیّ من است و من ولیّ هر مؤمنم، پس هر که من مولای او بوده ام، اینک علی (علیه السلام) مولای اوست، خداوندا، دوست بدار دوستدارش را و دشمنی کن با دشمنش، سپس فرمود: من دو ثقل در میان شما بر جای می گذارم: کتاب خدا و عترت من

ص: 265

که یک طرف آن در دست من و طرف دیگر آن در دست شماست؛ پس، از ایشان بپرسید و از غیر ایشان مپرسید که گمراه می شوید.

· عَن أَبي هريرة قال:

لَمَّا أَخَذَ رَسولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بِيَدِ عَلِيِ بن أبي طالب فَقَالَ: أَلَسْتُ اَولَى بِالْمُؤْمِنِينَ؟!

قَالُوا: نَعَم يَا رَسُولَ اللهِ.

فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ. فَقَالَ لَه عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: بَخْ بَخْ لَكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَمَوْلَى كُلِّ مُسلمٍ!!

قَالَ: فأنزلَ الله (عزوجلّ): «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»(1)

قالَ أبو هُريرة: وهو يوم غديرِ خمٍّ، مَن صَامَ - يَعني - ثَمانِية عشر مِن ذِي الحَجَّة كَتَبَ الله لَهُ صِيَامَ سِتّينَ شَهراً.(2)

از ابوهریره نقل است که گفت:

زمانی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دست علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را گرفته و فرمودند: آیا من از مؤمنین سزاوار نیستم؟

گفتند: بله ای رسول خدا.

پس حضرت فرمودند: هرکس من مولای اویم این علی (علیه السلام) مولای اوست.

پس عمر بن خطاب به علی (علیه السلام) گفت: مبارک باشد، مبارک باشد بر تو ای پسر ابی طالب (علیهما السلام)، چنین روز را به صبح رساندی در حالی که بر هر مرد و زن مسلمان ولایت داری.

پس خداوند (عزوجلّ) این آیه را نازل فرمود: «امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم».

ص: 266

وَكُسِحَ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بین شَجَرَتَيْنِ، فَصَلَّى الظُّهْرَ، وَأَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ (رضی الله عنه)، وقَالَ: اللَّهُمَّ من كنت مَوْلَاهُ فَهَذَا مَوْلَاهُ. قَالَ: فَلَقِيَهُ عُمَرُ بَعْدَ ذَلِكَ، فَقَالَ: لَهُ هَنِيئًا يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ، أَصْبَحْتَ وَأَمْسَيْتَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ، وَمُؤْمِنَةٍ.

وَفِي روايةٍ: اللّهمَّ فَانصُر مَن نَصَرَه وَاخذُل مَن خَذَلَه وَاُحَبُّ مَن اَحبَّه واُبغِضُ مَن أَبغَضَهُ.(1)

براء بن عازب می گوید:

در سفری همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودیم تا اینکه به غدیرخم رسیدیم، پس ندای نماز جماعت را سر دادند، سایبان دو درخت را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جارو زدند و ایشان نماز ظهر را اقامه کردند و سپس دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: خدایا، هرکس من مولای اویم این علی (علیه السلام) مولای اوست.

بعد از این ماجرا، عمر خدمت حضرت علی (علیه السلام) آمد و گفت: ای پسر ابی طالب (علیهما السلام)، گوارایت باد، روز را به صبح و عصر رساندی در حالی که بر هر مرد و زن مؤمن ولایت داری.

و در روایتی دیگر آورده اند که گفت: خدایا یاری کن هرکس او را یاری کند و ذلیل کن هرکس او را ذلیل کند و کسی که او را دوست می دارد دوست دارم و کسی که با او دشمنی می کند، دشمن می دارم.

وَأَمْسَيْتَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَمُؤْمِنَةٍ.(1)

از براء بن عازب است نقل شده که گفت:

در حجة الوداع همراه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدیم تا اینکه به غدیرخم رسیدیم، پس ندا آمد نماز با جماعت است، زیر سایهٔ دو درخت را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جارو زدند و ایشان نماز ظهر را اقامه کردند و سپس دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: آیا من ازمؤمنین نسبت به خودشان سزاوار نیستم؟

گفتند: بله یا رسول اللّه.

سپس فرمودند: این علی (علیه السلام) مولای کسی است که من مولای او هستم، خدایا دوست بدار هرکسی که او را دوست می دارد و دشمن بدار هرکسی که با او دشمنی می کند.

پس عمر، خدمت حضرت علی (علیه السلام) آمد و گفت: ای پسر ابی طالب (علیهما السلام)، گوارایت باد، روز را به صبح و عصر رساندی در حالی که بر هر مرد و زن مؤمن ولایت داری.

آمدیم، و ندای نماز جماعت را سر دادند، در این هنگام زیر درختی را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جارو زدند و نماز ظهر را اقامه کردند، سپس دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمودند: آیا نمی دانید که من از مؤمنین نسبت به خودشان سزاوارترم؟

گفتند: بله می دانیم.

سپس فرمودند: هرکس من مولای اویم علی (علیه السلام) مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکسی که او را دوست می دارد و دشمن بدار هرکسی که او را دشمن می دارد و یاری کن کسی را که او را یاری می کند و ذلیل گردان کسی را که او را فرو گذارد و هر جا که علی (علیه السلام) برود، حقّ را همراه علی (علیه السلام) قرار بده.

قصه ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) در کتب اهل تسنن از اصحاب و دیگران به صورت واضح و آشکار مطرح شده است و همه این مسأله را متوجه شدند، چرا که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این مطلب را علنی اعلام کرده و جای هیچ شک و شبهه ای باقی نگذاشتند و منافقین با تشکیل کودتای سقیفه، این حق را از صاحبش غصب کرده و مورد لعن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) واقع شدند.

است احتجاج حضرت بر خلافت بر حق خودشان است و مخالفین اصرار بر کتمان آن دارند غافل از اینکه در کتب خودشان این مطلب را آورده اند که وقتی امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) بر روی منبر راجع به حدیث غدیر شاهد طلبیدند سیزده نفر طرف راست و سیزده نفر طرف چپ منبر، خود را به عنوان شاهد غدیر معرفی کردند و عدهٔ دیگری من جمله: انس بن مالک، براء بن عازب، جریر بن عبداللّه بجلی، از شهادت دادن، خودداری کرده و امیرالمؤمنین (علیه السلام)، بر روی منبر نامشان را صدا زده و اتمام حجت فرمودند در آخر وقتی که بر امتناع شهادت خود اصرار ورزیدند، مورد نفرین امیرالمؤمنین (علیه السلام) قرار گرفتند.

عَنْ أَبِي وَائِلٍ شَقِيقِ بْنِ سَلَمَةَ، قَالَ:

قَالَ عَلِيٌّ (علیه السلام) عَلَى الْمِنْبَرِ: نَشَدْتُ اللهَ رَجُلا سَمِعَ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ: اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ. إِلا قَامَ فشهد. - وتحت الْمِنْبَرِ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ وَالْبَرَاءُ بْنُ عَازِبٍ، وَجَرِيرُ بْنُ عَبْدِ اللهِ - فَأَعَادَهَا فَلَمْ يُجِبْهُ أحد (منهم) فَقَالَ: اللَّهُمَّ مَنْ كَتَمَ هَذِهِ الشَّهَادَةَ وَهُوَ يَعْرِفُهَا فَلا تُخْرِجْهُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى تَجْعَلَ به آية يعرف بها .

قَالَ (أبو وائلٍ): فَبَرَصَ أَنَس، وعمي البَرّاء، وَرَجَعَ جَرير أَعرابياً بَعدَ هِجرَتِهِ، فَأَتَى السراة فَماتَ فِي بيتِ أمِّهِ بالسراة.(1)

ابی وائل شقیق بن سلمه می گوید:

علی (علیه السلام) بر منبر فرمود: سوگند می دهم به خدا کسی را که روز غدیرخم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیده باشد که حضرت فرمودند: (خدایا دوست بدار هرکه او را دوست دارد و دشمن بدار هر که با او دشمنی می کند.) تا اینکه از جا برخیزد و شهادت بدهد.

انس بن مالک، براء بن عازب، جریر بن عبداللّه بجلی در پایین منبر بودند در صورتی که هیچ کدامشان جواب حضرت علی (علیه السلام) را ندادند.

پس حضرت فرمودند: خدایا اگر کسی شهادت بر حدیث غدیر را کتمان

ص: 271

می کند، از این دنیا نرود مگر اینکه به نکبتی ماندگار گرفتار شده و همه او را به آن نکبت بشناسند.

ابو وائل می گوید: پس انس بن مالک به پیسی مبتلا شد، براء نابینا شده و جریر بعد از هجرتش به صحرا برگشت و در خانه مادرش مرد.

ص: 272

مهم ترین دانشمندان اهل سنت در زمینه تاریخ، حدیث، و تفسیر قرآن بود. «حسکانى» معروف به «حاکم» و شهرت او «ابن الحداد» است و از فرزندان «عبداللّه بن عامر» بود که در زمان خلافت عثمان خراسان را فتح کرد. او از بزرگان حدیث اهل سنت به شمار مى رود که به عنوان «عالى الاسناد» شناخته شده است. علماى رجال و تراجم اهل سنت مثل ذهبى او را در ردیف محدثان و مورخان برجسته حنفیه ذکر کرده اند. امروز «حسکان» از شهرهای کشور سوریه محسوب می شود .

غَدِيرِ خُمٍّ لَمَّا أَخَذَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِيَدِ عَلِيٍّ فَقَالَ: أَ لَسْتُ وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ؟!

قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ.

فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ. فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: بَخْ بَخْ لَكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَمَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ!!

وَأَنْزَلَ اللهُ: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»(1)

ابوهریره نقل می کند که:

هرکس روز هجدهم ماه ذی الحجه را روزه بگیرد خداوند برای او روزه شصت ماه را ثبت می کند و این روز، روز غدیرخم است که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دست علی بن ابی طالب (علیهما السلام) را گرفته و فرمودند: آیا من ولیّ و سرپرست مؤمنین نیستم؟!

گفتند: بله ای رسول خدا.

پس گفتند: هرکس من مولای اویم این علی (علیه السلام) مولای اوست.

پس عمر بن خطاب به علی (علیه السلام) گفت: مبارک باشد، مبارک باشد برتو ای پسر ابی طالب (علیهما السلام)، مولای من و هر مؤمنی قرار گرفتی.

و خداوند این آیه را نازل فرمود: «امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم».

همانا زمانی که این آیه اکمال بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد، حضرت فرمودند: اللّه اکبر بر کامل شدن دین، تمام شدن نعمت و رضایت پروردگار بر رسالت من و ولایت علی (علیه السلام) بعد از من.

سپس فرمودند: هرکس من مولای اویم این علی (علیه السلام) مولای اوست، خدایا دوست بدار هرکسی را که با علی (علیه السلام) دوستی می کند و دشمن بدار هرکسی را که با علی (علیه السلام) دشمنی می کند و یاری کن هرکسی را که علی (علیه السلام) را یاری می کند و ذلیل کن هرکسی را که علی (علیه السلام) را فرو گذارد.

أَبِي طَالِبٍ، وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ، وَاللهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ.(1)

ابو هریره از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل مى کند که آن حضرت فرمود: در شب معراج آن هنگام که به آسمان سیر داده شدم ندایى از زیر عرش الهی شنیدم که چنین مى گفت؛ قطعاً على (علیه السلام) پرچم هدایت و محبوب کسانی است که به من ایمان آورده اند و پناهنده شده است؛ اى محمّد! این پیام را ابلاغ کن. راوی گوید: وقتی حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) به زمین بازگشت این پیام را مخفی نمود تا اینکه خداوند (عزوجلّ) این گونه نازل کرد که «ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ كن» درباره (ولایت و رهبری) علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (علیه السلام) ؛ و اگر انجام ندهی پیام خداوند را نرسانده ای. خدا تو را از [آسیب و گزند] مردم نگه می دارد.

عِيسَى الدِّهْقَانُ بِالْكُوفَةِ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَكَمِ الْحِبَرِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا اَلْحَسَنُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْعُرَنِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا حِبَّانُ بْنُ عَلِيٍّ الْعَنَزِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا الْكَلْبِيُّ عَنْ أَبِي صَالِحٍ عَنِ اِبْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ (عزوجلّ): «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» الْآيَةَ، [قَالَ:] نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ، أُمِرَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْ يُبَلِّغَ فِيهِ، فَأَخَذَ رَسُولُ اللهِ بِيَدِ عَلِيٍّ فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ. اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ.(1)

ابن عباس در مورد آیه: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» گوید: درباره علىّ بن ابى طالب (علیه السلام) نازل شده است، پیامبر مأموریت یافت که درباره او ابلاغ کند، پس دست او را گرفت و گفت: هرکس که من مولاى اویم على مولاى اوست، خدایا هرکس را که او را دوست دارد دوست بدار و هر کس او را دشمن بدارد، دشمن بدار.

در کتاب خود «دعاء الهداة إلى أداء حق الموالاة» طی ده مجلد طرق حدیث غدیر را جمع آوری نموده است.

چنانکه پیداست واقعهٔ غدیر و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) با رفتار چنین افرادی مواجه شده که به انکار آن دست زده اند.

این سیاست ادامه همان روش خلیفهٔ اول است چرا که او احادیثی از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را که بالغ بر پانصد حدیث گردید در آتش سوزاند و از بین برد.(1)

خلیفهٔ دوم نیز روش منع تدوین حدیث را ادامه داد و گفت: کسی نباید حدیثی از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کند و در غیر این صورت با انواع مجازات مثل عزل از جایگاهش و قطع سهمیه از بیت المال و... مواجه خواهد شد. زمانی که با اعتراض مردم مواجه شد بهانه آورد و گفت: ترس آن را دارم که احادیث، جای قرآن را بگیرد و مردم با نقل آنها قرآن را فراموش کنند.(2)

لکن هدف او از این اقدام خصمانه انکار و نفی غدیر و فضائل امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و اهل بیت (علیهم السلام) است. او روش مذکور را برای بقای سلطنت خود و محو اسلام ادامه داد. لذا مردم از نقل حدیث غدیر و فضائل امیرمؤمنان علی (علیه السلام)

و اهل بیت (علیهم السلام) دوری می کردند.

گنجی شافعی یکی از علمای اهل سنت است که در کتاب خود روایتی تاریخی را گزارش می کند و در آن از ترس راوی برای پرسیدن یک سؤال درباره واقعهٔ غدیرخم پرده برمی دارد. او می نویسد: «سعید بن مسیب می گوید: به سعد بن ابی وقاص گفتم، من یک سؤال از تو دارم، اما از پرسیدن آن در هراس هستم و می ترسم. سعد بن ابی وقاص به من گفت: از من آنچه را که نمی دانی بپرس، زیرا من پسر عموی تو هستم. از او پرسیدم آیا با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر خم همراه بودی؟! او گفت: آری! پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر روی منبری قرار گرفت و دست علی بن ابی طالب (علیه السلام) را در دست گرفت و فرمود: هر کس من مولای او هستم، بعد از من، علی مولا و سرپرست او است. خدایا! دوستان او را دوست بدار و با دشمنان او

ص: 281

دشمن باش. در این هنگام ابوبکر و عمر بن خطاب به امیرالمؤمنین (علیه السلام) عرض کردند: روز را به شب رساندی، در حالی که سرپرست هر مرد و زن با ایمانی هستی!»(1)

منع تدوین حدیث و انکار فضائل امیرمؤمنان و اهل بیت (علیهم السلام) نیز ادامه داشت تا جایی که معاویه رسماً بخشنامه ای ویژه در وجوب لعن و بیزاری از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) بر منابر و تجمعات را صادر نمود که حدود 70 سال ادامه یافت(2)

و در زمان عمر بن عبدالعزیز متوقف شد(3) لکن در همان زمان مردم برخی از شهرها در قبال پرداخت دو برابری مالیات اجازه خواستند که این کار را شش ماه دیگر ادامه دهند!(4)

لکن با تمام این سیاست ها کتب اهل سنت مملو از ذکر فضائل امیرمؤمنان (علیه السلام) است و شرق و غرب دنیا را فراگرفته است.

ابن ابی الحدید عالِم سنی معتزلی در مقدمه شرح نهج البلاغه اش می گوید: من چه بگویم درباره مردی که حتی دشمنانش به فضائلش معترف شدند واز انکار و کتمان عظمت هایش عاجز ماندند؟!... من چه بگویم درباره شخصیتی كه هم دوستانش نام او را مخفی كردند، و هم دشمنانش؟! دوستانش از ترس و خفقان، و دشمنانش از حسادت و با این حال، شخصیت این مرد، شرق و غرب جهان را پر كرده است!(5)

جای بسی شکرگزاری است که خداوند ما را جزء محبان و شیعیان امیرمؤمنان علی (علیه السلام) قرار داده است.

ص: 282

مَوْلاَهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَأَحِبَّ مَنْ أَحَبَّهُ وَأَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُ. قَالَ زِيَادٌ: فَقَالَ عُثْمَانُ: مَا انْصَرَفْتُ إِلَى بَلَدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ هَذَا الْحَدِيثِ.(1)

على بن محمّد بن سلیمان نوفلى از پدرش نقل مى کند که از زیاد بن منذر این حکایت را شنید که گفت: نزد امام باقر (علیه السلام) بودم و او با مردم سخن مى گفت که مردى از اهالى بصره به نام عثمان اَعشى که از حسن بصرى، حدیث نقل مى کرد به سوى او آمد و گفت: اى زاده پیامبر خدا، خدایم فدایت کند! حسن به ما مى گوید که آیه: «اى پيامبر! آنچه را از پروردگارت بر تو نازل شده، برسان»، در حقّ مردى نازل شده است؛ ولى نمى گوید درباره چه کسى است!

امام (علیه السلام) گفت: «اگر مى خواست، مى توانست بگوید؛ امّا مى ترسد! جبرئیل (علیه السلام) بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرود آمد و گفت: خداوند به تو فرمان مى دهد که امّتت را به نمازشان راهنمایى کنى. او هم چنین کرد.

بار دیگر آمد و گفت: خداوند به تو فرمان مى دهد که امّتت را به زکاتشان راهنمایى کنى. او هم چنین کرد.

سپس فرود آمد و گفت: خداوند به تو فرمان مى دهد که امّتت را به روزه شان راهنمایى کنى. او هم کرد.

سپس فرود آمد و گفت: خداوند به تو فرمان مى دهد که امّتت را به حجّشان راهنمایى کنى. او هم کرد.

سپس فرود آمد و گفت: خداوند به تو فرمان مى دهد که امّتت را به ولیشان راهنمایى کنى، همان گونه که به نماز و زکات و روزه و حجّشان راهنمایى کردى تا حجّت، در همه آنها بر ایشان تمام شود.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: پروردگارا! قوم من، تازه از جاهلیت به در آمده اند و هنوز گرفتار چشم و هم چشمى و فخرفروشى اند و هیچ یک از مردانشان

ص: 286

نیست، جز آن که ولیشان، خونى از او ریخته است و من بیمناکم!

پس، خداى متعال نازل کرد: «اى پيامبر! آنچه را از سوى پروردگارت بر تو نازل شده، برسان، كه اگر چنين نكنى، رسالتش را نگزارده اى» مراد خدا این بود که: «به تمامى نگزارده اى». و خداوند، تو را از [گزند] مردم، حفظ مى کند.

پس چون خداوند حفظش را ضمانت کرد و او را [از ناتمام ماندن رسالتش] بیم داد، آن حضرت دست على بن ابى طالب (علیه السلام) را گرفت و گفت: اى مردم! هر که من مولاى اویم، على مولاى اوست. خدایا! دوستدارش را دوست و دشمنش را دشمن بدار. هرکس یارى اش دهد، یارى اش ده و هرکس او را واگذارَد، وابگذارش و با هرکه به او محبّت مى کند، محبّت کن و از هرکه از او نفرت دارد، نفرت داشته باش». عثمان [اَعشى] گفت: با چیزى دوست داشتنى تر از این حدیث، به شهرم بازنگشتم.

مردم بگویند او از پسرعمویش حمایت و طرفدارى کرده است و در این ماجرا بر او طغیان کنند و طعنه بزنند. خداوند به او وحى کرد: «اى پيامبر! آنچه را از سوى پروردگارت بر تو نازل شده، برسان». پس، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم به عزم [ابلاغ] ولایت او برخاست.