فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

سرشناسه: تعاونی شیرین 1324 -

عنوان و نام پدیدآور: استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران

:نویسنده شیرین تعاونی (خالقی)

مشخصات نشر : تهران سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ،ایران 1389

مشخصات ظاهری 200 ص نمودار.

شابک ISBN: 978-964-446-068 - 5

30000 ریال

وضعیت فهرست نویسی فيپا

یادداشت ص.ع به انگلیسی: STANDARDS FOR IRANIAN UNIVERSITY LIBRARIES

یادداشت چاپ قبلی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران 1381

یادداشت چاپ دوم

یادداشت کتابنامه

موضوع کتابخانه های دانشگاهی -- ایران -- استانداردها.

شناسه افزوده تعاونی (خالقی)، شیرین ، 1324

شناسه افزوده سلطانی ،پوری 1310

شناسه افزوده حریری، مهرانگیز

شناسه افزوده مهراد، جعفر، 1325۔

شناسه افزوده سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

رده بندی کنگره 51389 الف 675/52

رده بندی دیویی 027/70955

شماره کتابشناسی ملی 2123721

دسترسی و محل الکترونیکی www.irwm.ir

ص: 2

استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران

ص: 3

سازمان اسناد و کتابخانه می

جمهوری اسلامی ایران

استاندارهای کتابخانه های دانشگاهی ایران

نوشته شیرین تعاونی (خالقی)

:ناشر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

طراح :جلد بیژن نجمی / ناظر :چاپ نصرت الله امیر آبادی

چاپ اول زمستان 1389 شمارگان 1000 نسخه

لیتوگرافی راین گرافیک چاپ و صحافی سهند

بها 3000 تومان

نشانی

بزرگراه شهید حقانی غرب به شرق)

بعد از ایستگاه مترو، بلوار کتابخانه ملی

تلفن فروشگاه: 88941946 . دورنگار: 88947496

ص: 4

استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران

تأليف

شیرین تعاونی (خالقی)

آموزش کتابداری /1

ص: 5

ص: 6

استانداردهای کتابخانهای ایران است که از سوی معاونت خدمات فنی و عمومی این کتابخانه انتشار می یابد. (1)

فرهنگهای لغت برای واژه استاندارد تعریفها و تعبیرهای مختلفی ارائه میکنند برخی از آنها برای مثال عبارت است از «قاعده»، «قانون»، «معیار»، «ملاک»، میزان»، «حد مطلوب»، «مقیاس»، «ضابطه درجه یا میزان احراز شرایط امتیاز یا توفیق و نظایر اینها».

فرهنگ و بستر در تعریف این واژه آورده است .... استاندارد به قاعده، اصل، یا معیار معتبر و موثقی اطلاق میشود که برای تعیین ،کمیت ،وزن، یا اندازه، یا برای تعیین کیفیت، ارزش سطح یا درجه چیزی بکار رود و سرانجام مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی آن را بعنوان «ویژگیهای لازم در تولید یک فراورده یا انجام یک خدمت تعریف می.کند و اما در دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع رسانی، (2) که در حال حاضر از مهمترین مراجع تعریف مفاهیم این حوزه ،است، تعریف مفصل تر و گسترده تری از استانداردهای کتابخانه ای آمده است

استانداردهای کتابخانه ای ضوابطی است که با استفاده از آن میتوان خدمات کتابخانه را سنجش و ارزیابی کرد. استانداردها توسط کتابداران متخصص تدوین میشود تا کار دستیابی به هد فهای تعیین شده از سوی آنان را میسر سازد استانداردهای کتابخانه ای را میتوان بعنوان الگوی مطلوب راهکارهای ،نمونه ملاک ،ارزشیابی انگیزه ای برای توسعه و پیشرفت آتی، و نیز بعنوان ابزارهای ضروری برای کمک به تصمیم گیری و عمل، نه تنها برای کتابداران بلکه برای عموم افراد غیر کتابداری که بطور غیر مستقیم با مقوله برنامه ریزی و مدیریت کتابخانه ها و خدمات کتابخانه ای سر و کار دارند توصیف کرد.

ص: 10

از آنجا که کتابخانه های دانشگاهی مهمترین پایگاههای اطلاع رسانی علمی ،آموزشی و پژوهشی کشور محسوب میشوند مراعات کردن استانداردهای این کتابخانه ها راه مطمئنی برای کاستن هزینه ها جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و، مهمتر از همه ارتقای خدمات کتابخانه ای به کاربران .است مراعات کردن استانداردها مالاً دو اصل مهم سازگاری سیستمها و اشتراک منابع» را که زیربنای خدمات نوین کتابخانه ای با کیفیت بالا محسوب میشوند تحقق می بخشد.

تجربه عملی در کار برنامه ریزی برای بیش از 150 کتابخانه و نهاد اطلاع رسانی و خدمات مشاوره ای مستمر و متمادی به کتابداران کتابخانههای مختلف در امور گوناگون - از تغییر نظام های رده بندی گرفته تا تهیه نمودار سازمانی، گسترش مجموعه، نوسازی ساختمان ،کتابخانه و انواع فعالیتهای دیگر – باعث شد تا فکر تدوین استانداردهای ملی به مرور پخته تر و واقع گرایانه تر .شود. همکاری مقطعی با کمیته اسناد و تجهیزات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در ترجمه تطبیق و تدوین سلسله ای از استانداردهای بین المللی مرتبط با کتاب و کتابداری نیز بر غنای این تجربیات افزود. دامنه این تجربه ها در کتابخانه ملی گسترده تر و طیف آن متنوع تر شد و به گردآوری و بعضاً انتشار مجموعه ای از آمارها و اطلاعات درباره کتاب و کتابداری کتابداران کتابخانه ها و نهادهای اطلاع رسانی ایران انجامید. در کنار این امور کار مطالعه روی استانداردهایی که کشورهای مختلف از آنها استفاده میکنند، نیز جریان داشت و برخی از این استانداردها که دارای جنبه بین المللی بود برای استفاده عمومی تر ترجمه و منتشر شد (استانداردهای ایفلا) برای کتابخانه های عمومی، و استانداردهای ایفلا برای آموزشگاههای کتابداری سرانجام از 1373 کار جدی برای عرضه استانداردهای قابل استفاده در کتابخانه ها و واحدهای اطلاع رسانی ایران جنبه رسمی تری یافت و به تدوین استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران به عنوان نخستین بخش از مجموعه استانداردهای ملی انجامید.

دانشگاه ها به تفکیک رشته های تحصیلی علوم انسانی علوم اجتماعی هنر ،پزشکی ،مهندسی علوم پایه کشاورزی استخراج شد و با در نظر گرفتن متغیرهایی مانند تعداد دانشجو ،استاد آمار مراجعان تعداد منابع کتابخانه ای از کتاب و نشریه ادواری تا ،جزوه، پایان نامه ،سند ،نقشه فیلم اسلاید ،میکروفرم بانک کامپیوتری، مواد الکترونیکی و جز آن تعداد کارکنان متخصص، تعداد کارکنان غیر متخصص، و وسعت و فضای کتابخانه زمینه ای برای رسیدن به اعداد و ارقامی که به عنوان چارچوب ارجاعی مورد نیاز بود بدست .آمد به این ترتیب برای هر یک از متغیرهای یاد شده در رشته های هفتگانه فوق و در تک تک دانشکده ها و دانشگاهها ارقام ،سرجمع میانگین بیشترین و کمترین بدست آمد و ارقام مربوط به تعداد منابع کتابخانه ای به ازای هر دانشجو، تعداد، نشریات ادواری به ازای هر دانشجو، تعداد کارمند به ازای هر هزار دانشجو، هزینه سرانه هر دانشجو، نسبت کارکنان کتابخانه به مجموعه نسبت بودجه کتابخانه به بودجه دانشکده یا ،دانشگاه و نسبت کارمندان متخصص به غیر متخصص نیز محاسبه شد. به این ترتیب در تدوین هر یک از استانداردها ضمن حرکت در محدوده استانداردهای بین المللی و مراجعه به استانداردهای معتبر آمار و اطلاعات مربوط به وضع موجود کتابخانه های دانشگاهی ایران نیز برای مقایسه و تصمیم گیری در اختیار کمیته استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی بوده است. در عین حال سعی شده است به جنبه های کاربردی استانداردها بیشتر توجه شود و تا جای ممکن از ایرادهایی که به بعضی استانداردهای شناخته شده وارد کرده اند - فی المثل در باب رقم ثابت مجموعه پایه در «استانداردهای کتابخانه های دانشکده ای انجمن کتابداران آمریکا (Watkins (1972 - پرهیز شود و از تجربیات استاندارد سازی در کشورهای جهان سوم نیز استفاده سازنده بعمل آید. همچنین از نتایج نظر پرسی از بیست کتابخانه دانشگاهی و مرکز آموزش کتابداری و اطلاع رسانی ایران در باب پیش نویس اولیه استانداردها بهره بسیار گرفته شده است. متن هر یک از استانداردها قبل و بعد از بررسی در کمیته، از نظر عده ای از صاحبنظران کتابخانه های دانشگاهی و بنا به مورد متخصصان و پژوهشگران دیگر گذشته است.

ص: 13

هدف های اصلی این مجموعه استاندارد عبارتند از:

1. ارائه الگوی مناسب جهت تشکیل دادن کتابخانه برای دانشکده ها و دانشگاه های تازه تأسیس

.2 ایجاد انگیزه برای گسترش نوسازی و بهسازی کتابخانه های دانشگاهی موجود

.3 ارائه معیارهایی برای ارزیابی کتابخانههای دانشگاهی موجود

4. ارائه رهنمودهایی برای تصمیم گیری و عمل برای کتابداران و سایر افرادی که بطور مستقیم یا غیر مستقیم با برنامه ریزی کتابخانه های دانشگاهی سر و کار دارند. متن نهایی استانداردهای حاضر در کمیته ای مرکب از افراد زیر بررسی اصلاح و

تجدید نظر شده است:

پوری سلطانی عضو هیأت علمی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

دکتر مهرانگیز ،حریری رئیس سابق کتابخانه مرکز اسناد و مدارک علمی، و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی ایران.

دکتر جعفر مهراد رئیس سابق کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز و رئیس کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز.

شیرین تعاونی، عضو هیأت علمی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

و از نظر مشورتی گروه کثیری از صاحبنظران که نام برخی از آنان در زیر

می آید، استفاده شده است:

عبدالحسین آذرنگ، عضو هيأت علمي بنياد دايرة المعارف اسلامی و گروه علوم

کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اسلامی

دکتر محمدحسین دیانی عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد.

زهره علوی، عضو هیأت علمی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

ابراهیم ،عمرانی رئیس کتابخانه دانشکده علوم دانشگاه تهران

دکتر رحمت الله فتاحی، رئیس گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد

ص: 15

دکتر مرتضی کوکبی، رئیس گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز

دکتر محمد هدایی، رئیس گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشکده کتابداری اراک

با توجه به تحولات سریع فنآوری اطلاع رسانی و تأثیر آن بر فعالیتها و خدمات کتابخانه ها و نهادهای اطلاع رسانی انتظار میرود استانداردهای حاضر ظرف چند سال آینده مورد بازنگری قرار گیرد تا با اوضاع و احوال دستخوش دگرگونی های ،سریع سازگار شود بدون شک همکاری علاقه مندان و اظهار نظر درباره هر یک از جنبه های مربوط به استانداردها به دستیابی بهتر به هدفهای عمومی و ملی

استانداردها کمک شایان خواهد کرد.

شیرین تعاونی

دبیر کمیته استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران

ص: 16

اهداف و وظایف کتابخانه باید رسا و گویا باشد و برنامه های کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت کتابخانه را با زمانبندی مناسب در برگیرد.

اهداف و وظایف کتابخانه باید به تصویب رئیس دانشگاه در مورد کتابخانه مرکزی یا رؤسای دانشکده ها در مورد کتابخانه های دانشکده ای برسد.

لازم است اهداف و وظایف هر کتابخانه در فواصل زمانی مناسب مورد بررسی و بازنگری قرار گیرد و هر نوع تغییر و تحولی که دراهداف و وظایف سازمان آموزشی مادر پیش می آید در آن منعکس گردد. لازم است در این بازبینی ها امکانات موجود منابع و خدمات کتابخانه نیز در پرتو رسالت و هدف های آن ارزیابی شود تا اساس برنامه ریزی های واقع بینانه آتی فراهم آید.

هنگام تجدید نظر در برنامه ها و وظایف کتابخانه لازم است به پیشرفتهای عملی و نظری علوم کتابداری و اطلاع رسانی، پیشرفتهای ،تکنولوژیکی و تأثیر این پیشرفتها بر عملکرد کتابخانه توجه شود.

کتابخانه دانشگاهی باید در چارچوب اهداف و وظایف سازمان مادر از نیروی انسانی ،بودجه مجموعه و امکانات فیزیکی مناسب و شایسته برخوردار باشد تا بتواند از عهده انجام وظایفی که دارد برآید.

ص: 2

کتابخانه باید دارای ساختار سازمانی متناسب و هماهنگ با اهداف و وظایف خود باشد. لازم است فرایند تقسیم کار سلسله مراتب اختیارات و مسؤولیتها و چگونگی ارتباط بین بخشهای این ساختار کاملا معیّن و معلوم باشد. (1)

چگونگی ارتباط میان کتابخانه های دانشگاه کتابخانه های مرکزی دانشکده ای یا گروهی اعم از این که به صورت متمرکز اداره شوند یا غیر متمرکز باید به دقت و روشنی توصیف شود. (2)

لازم است بر اساس تغییراتی که در اهداف و وظایف کتابخانه یا شیوه های کار و تکنولوژیهای اطلاع رسانی پیش می آید ساختار سازمانی کتابخانه هم مورد تجدید نظر قرار گیرد و با این تغییرات هماهنگ شود.

سازماندهی و مدیریت کتابخانه دانشگاهی باید به نحوی باشد که ،مجموعه منابع انسانی و امکانات خدماتی و مالی کتابخانه را در بافتی منسجم و هماهنگ با اهداف و وظایف آن پیوند دهد.

روشها خط مشی ها و قواعد و مقررات کاری هر کتابخانه باید به دقت تعریف و تدوین ،شود به صورت مکتوب در اختیار افراد ذیربط قرار گیرد و در فواصل متناسب بررسی و بازنگری شود.

لازم است هر کتابخانه دارای کمیته مشورتی یا شورای هماهنگی باشد. این کمیته یا شورا باید پیشنهادها و نظرات مشورتی خود را در مورد

ص: 4

موضوع هایی مانند ،بودجه خط مشی توسعه مجموعه و استفاده از آن ارائه کند و با رهنمودهای خود برنامه ها ،منابع و فعالیتهای کتابخانه را به سوی نیاز استفاده کنندگان سوق دهد.

کمیته مشورتی یا شورای هماهنگی باید مرکب از نمایندگان گروه های ،آموزشی مدیریت دانشکده در خصوص کتابخانه های دانشکده ای) یا مدیریت دانشگاه در خصوص کتابخانه مرکزی و رئیس کتابخانه باشد. چنانچه ضرورت ایجاب کند میتوان از متخصصان، کارشناسان و نمایندگان گروه های آموزشی برحسب مورد به عنوان اعضای موقت استفاده کرد رئیس کتابخانه دبیر این کمیته یا شورا خواهد بود. وظایف این کمیته باید ،روشن، دقیق، و مکتوب باشد.

رئیس کتابخانه مسؤولیت کامل اداره کتابخانه و هماهنگ کردن اجزای آن (کارکنان خدمات مجموعه ساختمان و تجهیزات و ارتباطات فراکتابخانه ای را بر عهده دارد. لذا لازم است حوزه وظایف مسؤولیت ها و اختیارات وى كاملاً مشخص معيّن تعریف شده و مدوّن باشد.

رؤسای کتابخانه های دانشگاهی بسته به ،مورد باید عضو شوراهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه یا دانشکده ها باشند تا به موقع در جریان کم و کیف برنامه ها و روشهای نوین آموزشی و فعالیتهای پژوهشی قرار گیرند و بتوانند وظایف و فعالیتها کتابخانه را با این برنامه ها هماهنگ کنند.

لازم است رئیس کتابخانه به منظور ایجاد هماهنگی کامل میان اهداف و فعالیتهای کتابخانه با اهداف و برنامه های آموزشی - پژوهشی سازمان مادر گزارش اقدامات خود را به صورت مقطعی یا موردی به مدیریت دانشگاه در خصوص کتابخانه مرکزی یا مدیریت دانشکده

ص: 5

در خصوص کتابخانه های دانشکده ای ارائه دهد. این گزارش باید منعکس کننده پیشرفت ،کار کاستیها و نارسایی ها و اصلاحات مورد نیاز در جهت تحقق اهداف و وظایف کتابخانه باشد. گردآوری، نگهداری و ارائه آمارهای دقیق و جامع برای هر یک از این امور ضروری است.

ص: 6

-2-1-3 لازم است کتابداران متخصص به استناد تعریف متخصص در پیوست (6) مسؤولیت امور مدیریت و خدمات حرفه ای (مجموعه سازی سازماندهی ،مواد مرجع اطلاع رسانی اشاعه گزینشی اطلاعات و..... و هماهنگی خدمات با برنامه های آموزشی و پژوهشی ) را بر عهده داشته باشند و برنامه ریزی و سازماندهی خدمات کتابخانه زیر نظر مستقیم ایشان انجام گیرد.

3-1-3 رئیس کتابخانه علاوه بر تخصص کتابداری و اطلاع رسانی، باید دارای تجربه کافی، علائق حرفه ای و توان و استعداد مدیریت ،باشد، از برنامه های آموزشی دانشکده یا دانشگاه به خوبی آگاه باشد و بتواند با موفقیت در تمام زمینه ها با دانشجویان استادان و بخش اداری دانشگاه همکاری کند.

4-1-3 کمک متخصصان به استناد تعریف کمک متخصص در پیوست 6») و سایر کارمندان کتابخانه نیز باید به دقت و بر اساس صلاحیت و قابلیت شخصی مهارتها دانشها و استعدادها و تواناییها و شرح شغل مورد نیاز انتخاب شوند این افراد تحت نظارت متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی به انجام وظایف محوله خواهند پرداخت.

5-1-3 سایر کارمندان باید ضمن گذرانیدن دوره های لازم کتابداری یا دوره های

آموزش حین خدمت ،دیگر تعالیم لازم را فرا گیرند.

6-1-3 کتابخانه باید برنامه مدون و مشخصی برای آشنا کردن کارمندان تازه وارد،

اعم از متخصص و غير متخصص با برنامه ها و فعالیتهای خود داشته باشد. لازم است این افراد در بدو استخدام وظایف شغلی خود را فرا گیرند و ضمن آشنایی با هدفها و وظایف ،کتابخانه با کار بخشهای مختلف آن نیز آشنا شوند.

ص: 8

7-1-3- با توجه به پیشرفتهای حاصل در تکنولوژیهای اطلاعاتی و تأثیر ارتباطات و شبکه ها در برنامههای خدماتی و تغییرات سریعی که در کتابخانه ها رخ میدهد، کتابداران باید علاوه بر اطلاع از پیشرفتهای جاری حرفه ای از دستاوردهای تازه این علوم نیز آگاهی کامل داشته باشند. در عین حال، کتابخانه باید زمینه های لازم را برای آموزش مداوم متخصصان فراهم آورد.

8-1-3 همه کارمندان باید دارای شرح وظایف روشن و مشروح باشند و شرح این وظایف كتباً در اختیار آنها قرار گیرد با توجه به پویایی حرفه کتابداری و اطلاع رسانی لازم است شرح شغل و وظایف روزآمد و جاری نگهداشته شود.

9-1-3 متخصصانی که در رشته های مختلف علوم کتابداری و اطلاع رسانی کار میکنند باید در شرایط مساوی از رتبه ها و عنوانهای اعضای هیأت علمی

برخوردار باشند و از مزایا و امتیازات شغلی آنان استفاده کنند.

10-1-3 شرایط و مزایای استخدامی سایر کارمندان کتابخانه نیز باید با کارمندان

مشابه در بخشهای فنی دانشگاه از هر حیث برابر باشد.

-11-1-3 کتابخانه باید برنامه ای برای ارزیابی مستمر کارمندان داشته باشد و از

کارمندان شایسته به نحو مقتضی قدردانی کند

تعداد بخشهای خدماتی

کمیت و کیفیت موادی که سالانه به مجموعه پایه کتابخانه افزوده می شود.

کیفیت و عمق سازماندهی مواد و منابع .

ساعات کار کتابخانه

نوع دسترسی کاربران به مواد کتابخانه ای (قفسه باز یا بسته یا ترکیبی از این دو)

تعداد دانشجویان و استادان

میزان استفاده از کتابخانه و نحوه توزیع و امانت مواد کتابخانه ای.

نوع و میزان خدماتی که کتابخانه ارائه می.هد

میزان استفاده از سیستمهای کامپیوتری و پایگاه های اطلاعاتی.

-2-2-3 تعداد کل کارمندان هر کتابخانه دانشگاهی بر مبنای تعداد کتابداران متخصص کتابداران دارای دانشنامه کارشناسی ارشد و بالاتر در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی) آن محاسبه میشود.

3-2-3- میانگین نسبت کتابداران متخصص به کل کارمندان حدود 20 درصد است. یعنی از هر 10 نفر کارمند کتابخانه 2 نفر باید دارای دانشنامه کارشناسی ارشد یا بالاتر در رشته کتابداری و اطلاع رسانی باشند.

-4-2-3 میانگین نسبت متخصصان کتابداری کتابدارانی که دارای دانشنامه کارشناسی ارشد و بالاتر علوم کتابداری و اطلاع رسانی هستند) به مجموع کتابداران کمک متخصص کارشناسان و کاردانان رشته کتابداری و اطلاع رسانی و متخصص 33 درصد است یعنی لازم است به ازای هر کتابدار متخصص، 2 نفر کتابدار کمک متخصص در کتابخانه خدمت کنند.

ص: 10

5-2-3 میانگین نسبت مجموع کتابداران متخصص و کمک متخصص به کل کارمندان 60 درصد است یعنی از هر 20 نفر کارمند کتابخانه 12 نفر باید تحصیلات کتابداری به) شرح بند 3-2-4) داشته باشند. (1)

توصیه میشود سایر کارمندان ،کتابخانه بنا به نوع فعالیت و نیاز کتابخانه از رشته های تخصصی دیگر مانند کامپیوتر، ارتباطات الکترونیک تخصصهای موضوعی زمینه کار کتابخانه و... انتخاب شوند و دوره های لازم کتابداری را بگذرانند.

6-2-3 عوامل نسبتاً ثابتی که سرجمع آن باید مبنای محاسبه تعداد کتابداران

متخصص و کمک متخصص قرار گیرد از این قرار است :

به ازای هر 250 نفر دانشجو و استاد تمام وقت، یا کسری از آن یک نفر متخصص / کمک متخصص (2) تمام وقت

به ازای هر 25000 جلد کتاب یا سایر منابع کتابخانه ای موجود در ،مجموعه یا کسری از آن یک نفر متخصص کمک متخصص

به ازای هر 2500 جلد افزایش سالانه مجموعه یا کسری از آن یک نفر متخصص کمک متخصص

به طور مثال دانشکده ای که مجموعاً 1700 دانشجو و استاد و 65000 جلد کتاب و سایر منابع کتابخانه ای دارد و هر سال 3500 جلد کتاب یا منابع دیگر به مجموعه اش افزوده میشود باید 12 نفر کتابدار متخصص و کمک متخصص داشته باشد (7 نفر به ازای دانشجویان 3 نفر به ازای ،مجموعه و 2 نفر به ازای افزایش

ص: 11

سالانه مجموعه تعداد کل کارمندان این کتابخانه 20 نفر خواهد بود 4 نفر کتابدار متخصص 8 نفر کتابدار کمک متخصص، و 8 نفر سایر کارمندان

-7-2-3 لازم است تا جای ممکن مدرک کارشناسی متخصصانی که دانشنامه

کارشناسی ارشد یا بالاتر دارند با رشته آموزشی دانشکده مربوط هماهنگ باشد تا سطح خدمات مرجع و گزینش مواد ارتقاء یابد و ارتباط محکمتری میان گروه های آموزشی و کتابداران پدید آید. به طور مثال، بهتر است مدرک کارشناسی کتابداران کتابخانه دانشکده علوم در یکی از شاخههای علوم و مدرک کارشناسی ارشد یا) (بالاتر) او در زمینه علوم کتابداری و اطلاع رسانی باشد. در عین حال لازم است کمک متخصصانی که مدرک کارشناسی دارند در دانشکده هایی جذب شوند که با گرایش دانشنامه آنها گرایش علوم یا علوم (انسانی) تناسب داشته باشد.

ص: 12

زمینه هایی که جنبه آموزشی و درسی دارد و بیشتر شامل رشته های درسی دوره کارشناسی میشود.

زمینه های تکمیلی که منابع پایه و مراجع و مآخذ را در بر میگیرد.

6-1-4 لازم است کتابخانه دانشگاهی از طریق اشتراک بانکهای اطلاعاتی مهم و مربوط به) صورت دسترسی مستقیم یا به صورت دیسک فشرده و نیز اتصال به شبکه اینترنت امکان دستیابی سریع کاربران را به منابع و اطلاعات مورد نیاز فراهم سازد.

7-1-4- لازم است کتابخانه دانشگاهی با ایجاد پایگاه های اطلاعاتی درون سازمانی، وسیله دستیابی سریع جامعه علمی خود را به منابع و مواد اطلاعاتی کتابخانه فراهم آورد.

8-1-4 مسؤولیت نهایی گزینش مواد و تصویب سفارش و خرید آن بر عهده رئیس

کتابخانه است.

9-1-4 لازم است منابع کتابخانه های دانشکده ای در فواصل مناسب، به صورت نظام یافته و با توجه به نیازهای آموزشی و پژوهشی جاری مورد بررسی و بازبینی قرار گیرد و مواد و منابع نامربوط از مجموعه خارج شود در عین حال با عنایت به عمر متوسط محتوای این مواد (1)، لازم است مجموعه های هر رشته همه ساله بازبینی و ارزیابی موضوعی شود و با مقابله با منابع کتابشناختی استاندارد و روزآمد مطالبی که استفاده و ارزش علمی خود را از دست داده اند و جین شده و از مجموعه اصلی خارج شوند. این امر در کتابخانه های مرکزی دانشگاهی باید با احتیاط و دوراندیشی بیشتری صورت گیرد.

ص: 15

1-4- 10 لازم است کتابخانه سیاست مدوّن و مکتوبی در خصوص وجین کردن

مجموعه داشته باشد و در آن موادی که باید از مجموعه خارج شود، موادی که باید جایگزین شود و موادی که باید به طور دائم حفظ و نگهداری شود معین و مشخص شود گزینش موادی که مشمول وجین می شوند باید توسط متخصصان ،موضوعی با نظر کمیته مشورتی کتابخانه و با تأیید نهایی کتابداران متخصص انجام گیرد و از همان اصول و ضوابط گزینش مواد برای مجموعه سازی پیروی کند.

مواد وجین شده ای که دیگر مورد نیاز کتابخانه نیست میتواند از طريق مبادله در اختیار سایر کتابخانه ها قرار گیرد.

11-1-4- لازم است مواد مفقود شده پس از ارزیابی نیازهای جاری کتابخانه

جایگزین شود.

12-1-4 مواد اهدایی را در صورتی باید قبول کرد که با سیاست و خط مشی کتابخانه مغایرت نداشته باشد و با مجموعه آن هماهنگ و همساز باشد و آن را تقویت کند پذیرش هرگونه شرطی از سوی اهدا کننده که مغایر با هدفها و سیاستهای کتابخانه باشد جایز نیست.

13-1-4 با توجه به وسعت و تنوع اطلاعات و دانش بشری و شعبه شعبه شدن علوم

و پیدایش علوم میان رشته ای و بین رشته ای و با توجه به مفاد بند 4-1-4، مشارکت و همکاری کتابخانه های دانشگاهی در اشتراک منابع، شبکه های اطلاعاتی کامپیوتری و شبکههای امانت بین کتابخانه ای ضروری است.

14-1-4- لازم است کتابخانه آمادگی پذیرش تغییرات تکنولوژیکی (اعم از سخت افزاری یا نرم افزاری و ارتقای سیستمهای کامپیوتری خود را با حفظ یکپارچگی و صحت داده ها داشته باشد.

ص: 16

U تعداد رشته های کارشناسی

M تعداد رشته های کارشناسی ارشد

=D تعداد رشته ها در سطح دکترا

=V تعداد كل مجموعه کتابخانه

مجموعه «پایه رقمی ثابت و نمایشگر حداقل مجموعه ای است که باید همزمان با گشایش هر واحد دانشگاهی در کتابخانه آن موجود باشد. این رقم برای رشته های مختلف به شرح زیر است:

ادبیات و علوم انسانی 48000 مدرک

علوم اجتماعی 40000 مدرک

علوم پایه 32000 مدرک

فنی و مهندسی 32000 مدرک

پزشکی 40000 مدرک

- هنر 18000 مدرک

کشاورزی 28000 مدرک

مجموعه پایه کتابخانه های مرکزی باید بین 40 تا 80 هزار مدرک بنا به نوع و زمینه فعالیت موضوعی، تعیین شود.

در این فرمول منظور از «مدرک هر گونه مواد کتابخانه ای اعم از ،کتاب نشریه ،ادواری ،فیلم مجموعه ،اسلاید نوار نوار ویدئو نرم افزار کامپیوتری دیسک نوری و مانند آن است مشروط بر این که به نحوی سازماندهی شده و در مجموعه کتابخانه قرار گرفته باشد.

3-2-4 لازم است بنا به نیازها و ویژگیهای سازمان آموزشی مادر درصدی از کل مجموعه هر کتابخانه دانشگاهی به مواد غیر کتابی (میکروفرمها،

ص: 18

رسانه های دیداری و شنیداری مواد ،گرافیکی و رسانه های الکترونیکی اختصاص یابد. تعیین این درصد بستگی به زمینه فعالیت سازمان آموزشی مادر دارد.

4-2-4 لازم است مجموعه کتابخانه پس از رسیدن به حد نصاب «تعداد کل عه در فرمول فوق بنا به نوع و زمینه فعالیت موضوعی، و با توجه به بندهای 4-1-9 و 4-1-10، بین 2 تا 6 درصد رشد سالانه داشته باشد.

5-2-4 لازم است تعداد عناوین نشریات ادواری تخصصی ،جاری که از اساسی ترین منابع مرجع هر کتابخانه دانشگاهی پویا به شمار میرود، بر مبنای سرجمع عوامل زیر محاسبه شود:

به ازای هر 6 نفر دانشجوی کاردانی و کارشناسی دست کم یک عنوان

به ازای هر 2 نفر دانشجوی کارشناسی ارشد و بالاتر، دست کم یک عنوان

به ازای هر 2 نفر عضو هیأت علمی تمام وقت، دست کم یک عنوان

به هر حال هیچ کتابخانه دانشکده ای نباید کمتر از 50 عنوان نشریه ادواری جاری داشته باشد.

6-2-4 کتابخانه باید تدابیر و اقدامات لازم را برای جلوگیری از سرقت خسارت و آسیبهای دیگری که ممکن است بر اثر آتش سوزی، زلزله، سیل، و آفتهای مهم به مجموعه وارد آید به عمل آورد.

7-2-4 به منظور پیشگیری از آسیب دیدن احتمالی مدارک مهم مجموعه، به ویژه اسناد علمی منحصر به فرد، لازم است نسخه پشتیبان مدرک اعم از چاپی و الکترونیکی یا ریزنوشت (میکروفرم) آن در محل جداگانه ای نگهداری شود.

ص: 19

ص: 20

تمام مواد موجود در مجموعه خود اعم از کتاب گزارش ،پیایند ،نوار نوار ویدئو، فیلم، نقشه، و مانند آن فراهم آورد محل نگهداری هر یک از این مواد باید در فهرست کتابخانه منعکس شود.

2-1-5 فهرست کتابخانه باید مطابق با قواعد و ضوابط ملی و بین المللی کتابشناختی به صورتی یکدست و منسجم تنظیم شود و امکان دسترسی سریع به اطلاعات را از طریق پیش بینی نقاط و شاخصهای بازیابی متعدد (پدیدآورنده، عنوان، موضوع و...) فراهم آورد.

3-1-5 کتابخانه های دانشگاهی باید به امکان استفاده مشترک از فهرستها و پایگاههای کتابشناختی بین المللی کامپیوتری توجه کنند و از همکاری شبکه ای در سازماندهی منابع و تهیه فهرستگانهای موضوعی یا ملی بهره مند شوند.

4-1-5 برای ایجاد هماهنگی و یکدستی در خدمات کتابخانه های دانشگاهی و صرفه جویی در نیروی انسانی و هزینه لازم است کتابخانه های مرکزی کار سازماندهی مجموعه کتابخانه های دانشکده ها را بر عهده گیرند.

توصیه می شود کتابخانه های دانشگاهی پزشکی از رده بندی NLM و سایر کتابخانه های دانشگاهی از رده بندی کتابخانه کنگره استفاده کنند

5-1-5 کتابخانه مرکزی باید فهرستگانی از مجموعه کتابخانه های دانشگاه داشته باشد که محل نگهداری هر مدرک را منعکس سازد.

6-1-5 کتابخانه ها باید فهرستهای جنبی دیگری را مانند فهرستهای مستند رف برگه در کنار فهرست عمومی خود تهیه کنند تا کار سازمان دهی به

ص: 22

صورتی یکدست و هماهنگ انجام شود و کنترل کتابشناختی مواد به راحتی انجام گیرد.

-7-1-5 لازم است فهرست مشترکی از رف برگه های کتابخانه و واحدهای وابسته

به آن در بخش فهرست نویسی موجود باشد و هر رف برگه، به منزله شناسنامه یک اثر کلیه مشخصات و موجودی آن اثر را در بر گیرد.

8-1-5 فهرست عمومی کتابخانه باید طوری تنظیم شود که استفاده همزمان چند مراجعه کننده از آن به راحتی میسر باشد. بنابراین لازم است برای فهرستهایی که به شکل میکروفیش هستند دستگاه های میکروفیشخوان متعدد و برای فهرستهایی که کامپیوتری هستند ترمینالهای متعدد تدارک دیده شود تا زمان دسترسی به منابع به حداقل برسد.

9-1-5 لازم است محتوای تفصیلی و دقیقتر منابع کتابخانه ای مانند نشریات ادواری اسناد و میکروفرمها و سایر منابع اطلاعاتی تخصصی، از طریق نمایه نامه ها و چکیده نامه های چاپی یا کامپیوتری موجود در دسترس مراجعان قرار گیرد. در صورت لزوم کتابخانه باید رأساً به نمایه سازی و چکیده نویسی منابع درون سازمانی و منحصر به فرد طبق اصول و ضوابط استاندارد اقدام نماید تعیین نوع این منابع و نحوه نمایه سازی و چکیده نویسی آنها بستگی به نیاز جامعه علمی کتابخانه دارد.

10-1-5 مواد و منابع کتابخانه باید طوری نگهداری شود که بالاترین میزان برای کاربران فراهم شود لازم است تا جای ممکن از تقسیم و تجزیه مجموعه احتراز شود و بخش اعظم آن به صورت موضوعی در قفسه های باز چیده شود تا امکان تورق و دسترسی مستقیم مراجعان به مجموعه فراهم آید.

ص: 23

11-1-5 لازم است بعضی از مواد کتابخانه ای به دلایلی مانند

(1) حفاظت و ایمنی در مورد منابع با ارزش و منحصر بفرد خطّی یا اسناد آرشیوی

(2) مراجعه زیاد در مورد مجموعه رزرو یا مرجع)، و

3) فرم فیزیکی خاص در مورد مواد دیداری و شنیداری، میکروفرمها و رسانه های الکترونیکی

جدا از مجموعه اصلی و بنا به ضرورت در جنب تسهیلات ویژه خود دستگاه ،ویدئو ضبط صوت کامپیوتر و مانند آن نگهداری شود.

12-1-5 منابعی که در محل جداگانه یا مخازن بسته نگهداری می شود باید به راحتی در اختیار کاربران قرار گیرد.

5-2-5 بازده کار یک کتابدار متخصص که فهرست نویس حرفه ای است و گروه همکار او مجموعاً سه نفر باید در حدود 240 عنوان در ماه اعم از فارسی یا (لاتین باشد که شامل فهرست نویسی عناوین جدید ونیز جستجوی این عناوین در منابع کتابشناختی و برگه آرایی می شود. (1)

برای فهرست نویسی بنیادی هر عنوان جدید توسط یک نفر فهرست نویس حرفه ای باید به طور متوسط 70 دقیقه پیش بینی شود.

برای جستجوی مشخصات هر عنوان در منابع کتابشناختی باید به طور متوسط 15 دقیقه در نظر گرفته شود.

برای برگه آرایی دستی هر 90 برگه در برگه دان یک ساعت و برای بازبینی هر 150 برگه برگه آرایی شده نیز یک ساعت باید در نظر گرفت.

- کتابخانه هایی که از خدمات ماشینی سازمانهای خاص یا سایر کتابخانه ها و یا خدمات قراردادی فهرست نویسی استفاده میکنند باید با رعایت موارد فوق میزان زمان صرف شده یا هزینه مربوط را محاسبه نمایند.

ص: 25

ص: 26

و امکانات بالفعل و بالقوه کتابخانه را به اطلاع گروه های آموزشی برسانند تا بتوانند خدمات کتابخانه را در راستای برنامههای آموزشی و هماهنگ با آن گسترش دهند.

3-1-6 کتابخانه دانشگاهی باید تسهیلات و امکانات استفاده از خدمات را برای تمام گروه ها از جمله معلولان و نابینایان (1)، فراهم کند

4-1-6 کتابخانه دانشگاهی باید با اتخاذ سیاستهای دقیق و تعریف شده و با روشهای مناسب حداکثر دسترس پذیری به منابع خود و منابع مورد نیاز موجود در جاهای دیگر را تأمین و تضمین کند.

5-1-6 کتابخانه دانشگاهی باید برنامه های متنوعی در سطوح مختلف برای آشناسازی کاربران با کار و خدمات کتابخانه و آموزش نحوه استفاده از مراجع و منابع کتابشناختی داشته باشد. این برنامه های آموزشی می تواند به صورت غیر رسمی در ابتدای سال تحصیلی طی چند جلسه انجام شود یا آن که به صورت رسمی تر در ضمن یکی از دروس مقدماتی دانشگاه گنجانیده شود و یا حتی به صورت درسی مستقل و اختیاری ارائه گردد. (2)

6-1-6- کتابخانه باید نیازهای اطلاعاتی جامعه دانشگاهی را با تأمین خدمات به موقع و مناسب - از ارائه خود مدرک یا تصویر آن گرفته تا ارائه الکترونیکی ،اطلاعات پاسخگویی به سؤالات، جستجو در منابع، خدمات

ص: 28

آگاهی رسانی، اشاعه گزینشی ،اطلاعات خدمات ارجاعی و مانند آن (1). برآورده سازد.

7-1-6 بخش خدمات کتابخانه دانشگاهی باید فعال و پویا باشد و با عمومی شیوه های نوین اطلاع رسانی و پیشرفتهای تکنولوژیکی هماهنگ و همگام باشد.

8-1-6 کتابخانه دانشگاهی باید امکان دسترسی سریع و کارآمد جامعه دانشگاهی

خود را به طیف وسیعی از خدمات ،ماشینی رسانه های الکترونیکی، و پایگاه های اطلاعاتی موجود در شبکه های جهانی، مانند اینترنت، فراهم سازد.

9-1-6 کتابخانه باید انواع منابع و مدارکی را که قابل استفاده در خارج از کتابخانه است طبق ضوابط و مقررات مدوّن به افراد واجد شرایط امانت دهد. این ضوابط باید به گونه ای وضع شود که ضامن حفظ حقوق سایرین در دستیابی به موقع به این منابع باشد.

10-1-6- خدمات امانت ،مواد اطلاع رسانی و تهیه فتوکپی از منابع باید سریع و در

حداقل زمان ممکن انجام گیرد.

11-1-6- هر کتابخانه دانشگاهی باید دارای منابع اطلاعاتی کافی، بویژه در زمینه های مرجع و رشته های خاص آموزشی و پژوهشی سازمان مادر، باشد لکن شرکت در برنامههای امانت بین کتابخانه ای برای گسترش دامنه مجموعه و اعتلای خدمات آن ضروری است.

ص: 29

12-1-6 با توجه به محدودیت بودجه رشد و گسترش روزافزون منابع اطلاعاتی، و توسعه سریع تکنولوژی و خدمات ،ماشینی لازم است به همکاری بین کتابخانه های دانشگاهی و تشکیل شبکه های تعاونی کتابشناختی و اطلاع رسانی موضوعی توجه جدی مبذول گردد.

5-2-6 کتابخانه باید جزوه راهنمای استفاده از کتابخانه را چاپ کند و در ابتدای سال تحصیلی در اختیار استفاده کنندگان بالقوه خود قرار دهد.

6-2-6 لازم است کتابخانه از طریق برنامه های مستمر و منظم تبلیغ و ترویج مشتمل بر انتشارات و فعالیتهای اطلاع رسانی مختلف، کاربران را با خدمات خود آشنا نموده و توجه آنان را به این خدمات جلب کند. برگزاری همایشها نمایشگاهها و دوره های آشنایی با کتابخانه، تهیه راهنمای جستجو در پایگاههای اطلاعاتی و نحوه بازیابی اطلاعات از آنها و نحوه استفاده از نمایه نامه ها و چکیده نامه های تخصصی، ایجاد

سایت وب برای کتابخانه و انتشار اخبار و تازه های کتابخانه و فهرست مندرجات نشریات ادواری و... از جمله این فعالیتها به شمار میرود.

7-2-6 لازم است جامعه دانشگاهی مرتباً در جریان منابع و مواد جدیدی که کتابخانه میرسد قرار گیرند. اطلاعات کتابشناختی مواد باید بلافاصله پس از دریافت به نحو مقتضی به اطلاع کاربران برسد.

8-2-6 عواملی که در وضع مقررات امانت مواد بویژه تعداد مواد و زمان امانت به

خارج از کتابخانه باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:

حجم مجموعه.

تعداد دانشجو

تعداد نسخ تکراری .

میزان تقاضا.

ص: 31

ص: 32

2-1-7 محل کتابخانه باید طوری انتخاب شود که تاجای ممکن به یک نسبت و فاصله در دسترس تمام واحدهای آموزشی ذینفع باشد و با خوابگاه دانشجویان هم فاصله زیادی نداشته باشد.

3-1-7- چنانچه فاصله برخی از واحدهای آموزشی با کتابخانه مرکزی بیش از دو

کیلومتر باشد میتوان بنابه سیاست خاص مؤسسه آموزشی مادر، کتابخانه های جداگانه ای برای این واحدها تدارک دید. مزایای این امر سهل الوصول بودن کتابخانه برای واحد آموزشی ذیربط و راحتی مراجعان آن است و معایب آن پراکندگی منابع و ضرورت تخصیص بودجه اضافی برای تأمین نیروی انسانی اضافی و منابع تکراری است.

4-1-7 بنای کتابخانه باید طوری طراحی شود که در صورت نیاز قابلیت گسترش آتی را داشته باشد و نیازهای 30 سال آینده کتابخانه در آن پیش بینی شده باشد.

5-1-7 طراحی ساختمان کتابخانه باید طوری باشد که ضمن رعایت بالاترین میزان ،ایمنی محیطی ،راحت جذاب و آرام فراهم آورد.

6-1-7- طراحی داخلی ساختمان و روابط بین بخشهای مختلف کتابخانه باید بر مبنای منطق جریان کار کتابخانه و دارای حداکثر کارآیی باشد تا ضمن مراعات اصل سادگی اداره ،آن هزینه های راهبری نیز کاهش یابد.

7-1-7 لازم است طراحی داخلی ساختمان چگونگی استفاده از فضا، محل چراغها منابع تأمین حرارت و دیگر وسایل فنی دارای حد اعلای قابلیت انعطاف و دگرگونی ،باشد فضاهای مختلف قابلیت ادغام و تبدیل به یکدیگر را داشته باشند و امکان استفاده آتی از وسایل و تجهیزات مرتبط با پیشرفتهای تکنولوژی کتابخانه ای در آن پیش بینی شده باشد.

ص: 34

8-1-7 لازم است تا جای ممکن از تقسیم فضاها با دیوارهای ثابت پرهیز شود و تقسیم فضا برای خدمات مختلف حتى الامكان با قفسه کتاب، تیغه های ،نازک یا وسایل دیگر انجام گیرد.

9-1-7 آرایش و ارتباطات داخلی فضاهای ویژه مطالعه باید راهنما و گویای خدمات کتابخانه باشد، به نحوی که کاربران بتوانند به آسانی به آنچه میخواهند دست یابند این فضاها باید طوری طرحریزی شود که امکان ادغام آنها وجود داشته باشد.

10-1-7- در طراحی ساختمان کتابخانه و بخشهای خدماتی آن باید نیازهای ویژه معلولان و نابینایان (1) در نظر گرفته شود و هر جا ضرورت ایجاب کند آسانسور، شیب راه (رمپ)، درهای خودکار، نشانه های برجسته و مانند آن تعبیه شود.

2-2-7- فضاهای مطالعه باید گنجایش پذیرفتن 20 درصد از تعداد کل دانشجویان را در آن واحد داشته باشد. چنانچه اکثریت دانشجویان در خوابگاه دانشجویی و در داخل پردیس دانشگاه به سر میبرند، این گنجایش باید به 25 درصد افزایش یابد.

به طور مثال دانشکده ای که 2000 نفر دانشجو دارد ،باید بنا به مورد فضای کافی برای مطالعه همزمان 400 الی 500 دانشجو پیش بینی کند.

3-2-7 محاسبه فضای خالص کتابخانه باید براساس استانداردهای زیر انجام

گیرد:

کتاب و سایر منابع کتابخانه ای

لازم است برای هر 120 جلد کتاب یا معادل آن یک متر مربع فضا در نظر گرفت. این فضا برای مجموعه هایی که از نظام رده بندی موضوعی پیروی میکنند جای کافی برای گسترش و افزایش فراهم میکند و مانع جابجا کردن مکرر منابع می.شود در این فضا جای کافی برای رفت و آمد تورق میز مرجع و نمایش کتابهای تازه منظور شده است. در مخازنی که چینش منابع براساس شماره ثبت است این رقم قابل افزایش است

نشریات ادواری

برای هر 20 نشریه ادواری جاری باید یک متر مربع فضا پیش بینی شود. این فضا شامل نگهداری شماره های سال جاری در زیر هر طبقه) نیز هست.

برگه دان ها

لازم است به ازای هر 8 کشوی برگه دان هر) کشو با ظرفیت 800 برگه یک متر مربع فضا در نظر گرفته شود هر واحد برگه دان به سه متر مربع فضای جنبی برای استفاده و تورق نیاز دارد.

ص: 36

فضای مطالعه

به ازای هر نفر 2/5 متر مربع

به ازای هر میز تکنفره 3 متر مربع

فضای کارمندان

متوسط فضا به ازای هر کارمند 10 متر مربع

فضای کل کتابخانه با افزودن 25 تا 40 درصد برای فضاهایی مانند ،راهروها راه پلکان ،آسانسورها دستشویی ها به فضای خالص آن، محاسبه میشود.

4-2-7 کتابخانههای دانشگاهی باید درصدی از فضای خود را برای استفاده کاربران معلول و نابینا اختصاص دهند.

5-2-7 برای کارمندان فنی کتابخانه که مسؤول امور سازمان دهی و مجموعه سازی

هستند باید اتاقهای مجزا در نظر گرفته شود.

6-2-7 لازم است متناسب با تعداد مراجعان ایستگاه های کاری جهت جستجوی مستقیم در بانکها و پایگاههای اطلاعاتی در کتابخانه نصب گردد. لازم است در طراحی این ایستگاه ها استانداردهای موجود رعایت شود (1)

7-2-7 برای ایجاد حداعلای انعطاف و ادغام پذیری لازم است هر متر مربع کتابخانه قادر به تحمل 750 کیلوگرم وزن اضافی باشد

8-2-7 لازم است از ایجاد موانع زیر که برای همه کاربران به ویژه کاربران معلول

ص: 37

و نابینا ایجاد مشکل میکند احتراز شود تابلوهای راهنمای کم ارتفاع پاگرد و درگاهی های کم عرض پله ها و بالکنهای بدون حفاظ پنجره هایی که 180 درجه باز نمیشود و اختلاف سطح بین قسمتهای مختلف کتابخانه

9-2-7 لازم است از ایجاد پله و اختلاف سطح در سالن کتابخانه، ولو برای زیبایی

یا هر دلیل دیگری اجتناب کرد.

10-2-7 برای ورود و خروج به کتابخانه باید تنها یک در اصلی عریض در نظر گرفته شود تا حفاظت مواد و کنترل آمد و رفتها ساده تر باشد.

11-2-7- لازم است نور مناسب در حدود 500 لوکس روی سطح میزهای مطالعه

پیش بینی شود.

12-2-7- تهویه مطبوع در سالنهای ویژه مطالعه باید دوازده بار در ساعت انجام

گیرد و دارای حداقل سروصدا باشد.

-13-2-7- لازم است میزان رطوبت هوای مخازن بین 45 تا 55 درصد کنترل شود.

14-2-7 کتابخانه باید از وسایل مجهز تأمین حرارت مطلوب و یکنواخت (حداکثر 24 و حداقل 20 درجه سانتیگراد در زمستان و تابستان برخوردار باشد.

15-2-7- لازم است میزان انعکاس صدا در داخل کتابخانه و نیز نفوذ صدا از خارج با استفاده از تدابیر صوت شکن (آکوستیکی) و تعبیه شیشه های دو جداره در پنجره ها، و مانند آن شدیداً کنترل شود.

16-2-7 کتابخانه باید پیش بینیهای لازم را برای جلوگیری از آتش سوزی بکند و

ص: 38

وسایل ساده و مجهز اعلام و اطفاء حریق مناسب کتابخانه را در اختیار داشته باشد. تمام کارمندان باید با طرز کار این وسایل آشنا باشند.

17-2-7- ساختمان کتابخانه (1) باید در مقابل زلزله و سوانح دیگر مقاوم باشد، و مفاد آیین نامه 2800 مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن در آن رعایت شود.

ص: 39

ص: 40

کارکنان را در بر گیرد و هزینه های ،نگهداری سرویس و تعمیرات جزئی وسایل و تجهیزات و تأسیسات در آن منظور شود.

3-1-8 لازم است برای هزینههای سرمایهای کتابخانه مانند تشکیل مجموعه پایه ساختمان جدید نوسازی یا نصب سیستمها و تجهیزات کامپیوتری و جز آن بودجه ای جدا از بودجه جاری سالانه پیش بینی و تصویب شود.

4-1-8 در مواقعی که به علل مختلف بودجه درخواستی تقلیل یابد، لازم است بر پایه اهداف و وظایف مدون کتابخانه اولویتها معلوم شود و مصرف بودجه بر اساس آن انجام گیرد.

5-1-8 رئیس کتابخانه ضمن استفاده از نظر مشورتی کمیته کتابخانه و کارشناسان بودجه سازمان ،مادر مسؤول تهیه و تنظیم پیشنهاد و دفاع از بودجه است و کنترل نظارت و اداره بودجه باید با نظر مستقیم وی انجام .گیرد مسؤولیت هزینه کردن بودجه هر کتابخانه اعم از مرکزی و دانشکده ای بر عهده رئیس آن کتابخانه است.

6-1-8- رئیس کتابخانه باید با روشهای علمی و نوین بودجه بندی، کاربرد آمار

در برنامه ریزیهای مالی و نحوه اجرای صحیح بودجه در کتابخانه آشنا باشد و در صورت لزوم از نتایج تجزیه و تحلیل علمی آمار فعالیتهای کتابخانه در تهیه و تنظیم بودجه استفاده کند.

7-1-8 لازم است کتابخانه های مرکزی و دانشکده ای برای کنترل و نگهداری

حسابهای مالی خود دارای دفاتر یا واحد حسابداری باشند. نظام حسابداری کتابخانه باید با نظام حسابداری و حسابرسی دانشگاه یا دانشکده هماهنگ و سازگار باشد و امکان ارائه ترازهای سالانه یا مقطعی را داشته باشد.

ص: 42

2-8 رهنمودهای کمی

1-2-8 لازم است 3 درصد از کل بودجه جاری ،آموزشی، پژوهشی، و اداری هر دانشگاه یا دانشکده به کتابخانه آن اختصاص یابد. چنانچه کتابخانه با کمبودهای شدید در مقایسه با استانداردهای (حاضر) مواجه باشد این مقدار باید تا میزان 5 درصد از کل بودجه سازمان مادر افزایش یابد.

2-2-8- بودجه کتابخانه باید با نظر رئیس کتابخانه و بر مبنای وظایف و هدفهای

آن به امور زیر تخصیص یابد

70 تا 90 درصد برای تهیه منابع

10 تا 30 درصد برای سایر هزینه ها

هزینه های سرمایه ای (موضوع بند 8-1-3) و هزینه های مربوط به نیروی انسانی در تقسیم بندی فوق منظور نشده است. هزینه های نیروی انسانی باید در بودجه نیروی انسانی کل دانشگاه یا دانشکده برآورد شود.

3-2-8 عواملی که در تخمین و تخصیص بودجه کتابخانه باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

دامنه ماهیت و سطح برنامه های آموزشی و پژوهشی

روشهای تدریس تدریس برپایه کتابهای درسی و کنفرانس استاد یا تدریس به روش تأکید بر تحقیق و مطالعه شخصی دانشجو).

تعداد دانشجویان و اعضای هیأت علمی

منابع موجود کتابخانه و فاصله آن با استانداردهای حاضر

میزان نیاز به منابع غیر چاپی و وسایل دیداری و شنیداری

میزان نزدیکی یا دوری خدمات کتابخانه به استانداردهای حاضر.

خدماتی که کتابخانه ارائه میکند ساعات کار، نوع خدمات مرجع خدمات ماشینی و جز آن و تعداد واحدهای خدماتی

ص: 43

میزان استفاده از کامپیوتر و هزینه های جنبی مربوط به آن.

تعداد انتشارات کتابخانه

4-2-8- عواملی که در تقسیم و تخصیص داخلی بودجه میان گروه های آموزشی

مختلف باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

کمیت و کیفیت منابع موجود در رشته مورد نظر. بهای نسبی منابع در رشته مورد نظر.

دامنه برنامه های درسی دوره های کارشناسی.

دامنه برنامه های درسی دوره های کارشناسی ارشد و بالاتر (1)

میزان استفاده از کتابهای درسی در مقایسه با مطالعه جنبی.

طرحهای پژوهشی که به منابع کتابخانه ای نیاز دارد.

تعداد اعضای هیأت علمی در رشته مورد نظر.

تعداد و نوع دانشجو در رشته مورد نظر.

5-2-8 بخش عمده ای از بودجه کتابخانه باید به تهیه منابع اطلاعاتی خارجی و

نشریات ادواری (2) اختصاص یابد.

6-2-8- لازم است درآمدهای حاصل از ارائه خدماتی چون تهیه فتوکپی مدارک، ،ترجمه تولید یا تکثیر مدارک دیداری و شنیداری فروش انتشارات کتابخانه و نظایر آن که براساس تصمیم سازمان مادر نوع خدمت و هزینه آن تعیین میشود به عنوان درآمد اختصاصی کتابخانه برای هزینه های خاصی منظور شود.

ص: 44

ص: 46

ساختار سازمانی آرایش اجزای یک سازمان که نمایشگر روابط واحدهای تابعه آن و خطوط اختیار و مسؤولیت است.

خط مشی روشهایی که چگونگی دستیابی به اهداف را شرح میدهد و به عنوان یک راهنما عمل میکند خط مشی باید جامع، استوار، و انعطاف پذیر باشد.

روشها راههای اختصاصی تری را نسبت به خط مشی ها برای اجرا فراهم می آورند. روشها با معین کردن گامهای تقدّم زمانی به ایجاد حداکثر نظم کمک میکنند

ص: 48

زمینه های فعالیت دانشگاه دانشکده و ارتقای سطح کمی و کیفی آن در جهت پاسخ گویی هر چه بیشتر به نیاز مراجعان

کتابخانه و تهیه برنامه های کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت.

استخدام و بکارگیری نیروهای ماهر و متخصص و تلاش برای رشد و ارتقای سطح علمی آنان.

مافوق.

گردآوری و تجزیه و تحلیل آمار فعالیتهای کتابخانه و گزارش آن به مقام مافوق.

مبادله منابع و مدارک علمی – تخصصی با مراکز علمی و فرهنگی و موسسات آموزشی و پژوهشی داخلی و خارجی.

تشکیل نظام شبکه ای اطلاع رسانی در داخل دانشگاه و همکاری با شبکه های اطلاع رسانی سایر دانشگاهها و موسسات

و الی آخر...

ص: 51

ص: 52

نظام كاملاً غير متمرکز در این نظام علاوه بر کتابخانه مرکزی، هر دانشکده یا گروه هم کتابخانه خاص خود را دارد در نتیجه هر کتابخانه نیازهای اطلاعاتی دانشکده را در زمینه مربوط برآورده میکند و دسترسی به کتابخانه بسیار آسانتر است. البته در این نظام معایبی چون هزینه های سرسام آور اتلاف نیروی متخصص، اتلاف فضاهای ساختمانی جداگانه و تکرار مجموعه ها اجتناب ناپذیر است.

نظام نیمه متمرکز این نظام که برای دانشگاههای ایران بویژه دانشگاه های بزرگتر، مناسب است تلفیقی از دو نظام قبلی است. در اینجا کتابخانه مرکزی نقش کتابخانه مادر و هماهنگ کننده خدمات فنی و تکنیکی سایر کتابخانه ها را برعهده میگیرد و

خدمات زیر را ارائه میدهد

فراهم آوری و مبادله منابع.

سازماندهی منابع.

برنامه ریزی خدمات ماشینی و توسعه شبکه کتابخانه های دانشگاه

تهیه فهرستگان منابع.

پرکردن شکاف های موضوعی مجموعه های دانشکده ها

هماهنگ ساختن خدمات کتابخانه های دانشکده ها.

به این ترتیب کتابخانه هر دانشکده نیازهای آموزشی و پژوهشی ویژه دانشکده تحت پوشش خود را برآورده و منحصراً به گزینش منابع و ارائه خدمات اطلاعاتی به مراجعان خود خواهد پرداخت کتابداران متخصص این کتابخانه ها که از کارهای فنی کتابخانه معاف میشوند میتوانند تمام هم خود را مصروف تهیه و تولید منابع کتابشناختی نمایه نامه ها چکیده نامه ها و ارائه خدمات آگاهی رسانی و اشاعه گزینشی اطلاعات به کاربران کنند و حداکثر همکاری را با گروه های آموزشی داشته

باشند اهم خدمات این کتابخانه ها عبارتند از:

گزینش منابع

امانت کتابخانه ای و بین کتابخانه ای.

ص: 54

خدمات مرجع گسترده از جمله آگاهی رسانی جاری و گذشته نگر و انتشارات مربوط و اشاعه گزینشی اطلاعات

بازبینی و وجین منابع.

آماده سازی برای قفسه.

نمایه سازی و چکیده نویسی

ص: 55

ص: 57

در این استاندارد عنوان «متخصص» به کسی اطلاق شده است که یکی از درجات تحصیلی ردیفهای (3) تا (5) یا معادل آن را از دانشگاههای معتبر داخل یا خارج اخذ کرده باشد. در شرایط استثنایی کارشناسان کتابداری که بیش از 8 سال سابقه کار در کتابخانههای دانشگاهی را داشته باشند متخصص محسوب می شوند. همچنین مراد از کمک متخصص فردی است که دارای یکی از درجات تحصیلی (1) تا (2) یا معادل آن از موسسات آموزشی معتبر باشد. کمک متخصصانی که دارای درجه کارشناسی باشند کمک متخصص کارشناس و کمک متخصصانی که دارای درجه کاردانی باشند کمک متخصص کاردان محسوب میشوند.

ص: 60

افت درصد استفاده از نشریات ادواری به موازات افزایش عمر این نشریات

ص: 62

خدمات منابع ویژه.

خدمات کامپیوتری.

تهیه فهرست های موضوعی دستی یا کامپیوتری بنا به درخواست.

اشاعه گزینشی اطلاعات

چکیده نویسی، نمایه سازی، ترجمه.

خدمات انتشاراتی مانند تدوین خبرنامه ها بروشورها، کتابشناسی های موضوعی

و ...

ص: 64

3 لازم است مجموعه کتابخانه مرتباً وجين و روزآمد شده و تعداد کل مجموعه کمابیش ثابت نگهداشته شود (1)

4 لازم است کتابخانه های مراکز آموزشی درمانی امکان دسترسی سریع و و کارآمد دستیارانش دستیاران را به بانکها و پایگاههای اطلاعاتی مربوط به صورت دسترسی مستقیم یا به صورت دیسک (فشرده جهت دریافت اطلاعات مورد نیاز فراهم سازند.

ص: 66

ص: 68

استاندارد بین المللی ایزو 11620

ص: 70

ص: 72

ص: 74

استاندارد بین المللی ،حاضر اصطلاحنامهای استاندارد و با تعاریف دقیق شاخصهای عملکرد فراهم آورده است. به علاوه این استاندارد بین المللی به شرح دقیق شاخصها و توضیح دقیق درباره گردآوری و تحلیل داده های مورد نیاز می پردازد. اطلاعات بیشتر درباره روش شناسی و تحلیل در منابع مندرج در افزوده «ج» آمده است.

در این استاندارد بینالمللی هر شاخص از نامی خاص برخوردار است. گاهی این نام با نامی که در منابع مورد استفاده برای توصیف آمده تفاوت دارد. به این تفاوتها در توضیحات مربوط به شاخصها اشاره شده است.

شاخصهای عملکردی که در این استاندارد بین المللی آمده اند یا هم اکنون در بسیاری از کتابخانه ها به کار میروند و یا مطالب فراوانی درباره آنها نوشته شده است. برخی از تعاریف شاخص ها شکل تعدیل شده تعاریفی هستند که قبلاً در جایی دیگر بیان شده اند و حاصل تجربه عملی و یا ضرورت تعمیم چنین تعاریفی بوده اند. نسبتهای درون داد و مبتنی بر منابع در نوشته ها به تفصیل موجود است و بافت لازم را برای شاخص های عملکرد ،کتابخانه به گونه ای که در این استاندارد بین المللی بیان شده است، فراهم می آورد.

به هنگام تدوین این استاندارد بین المللی برای برخی از فعالیتها و خدمات کتابخانه شاخص های مستند و آزموده ای در دسترس نبود؛ از جمله خدمات اطلاع رسانی آموزش کاربران، و خدمات الکترونیکی به طور کلی منبع جدیدی در افزوده «ج» تحت شماره 26 معرفی شده است توصیه میشود جامعه کتابداری و اطلاع رسانی توجه به گسترش شاخصهای مربوط به این حوزه های فعالیت کتابخانه ای را در اولویت قرار دهد و مکانیسمهایی را برای تحقق آنها ایجاد کند مسؤولیت روزآمد نگهداشتن این استاندارد بین المللی با گروه ویژه ای است که بر بهبود شاخص ها نظارت دارد و شاخصهای جدید را پس از آزمودن و تأیید بدان خواهد افزود.

ص: 76

این استاندارد بین المللی مانع استفاده از شاخصهای عملکردی که در آن ذکر نشده است نمیشود (نگاه کنید به بند 6).

در سراسر متن این استاندارد کلمات مهم اسامی شاخصها با حروف سیاه چاپ شده است. این کار به تمایز اسامی از بقیه متن مربوط کمک میکند.

-1-3 اثر بخشی (Effectiveness) میزان دستیابی به هدفهای مورد نظر سازمان

(مثلاً کتابخانه)

یادآوری – یک فعالیت در صورتی اثر بخش یا مؤثر است که نتایج مورد نظر را به بیشترین حد برآورده کند.

-2-3- ارزشیابی (Evaluation) فرایند برآورد اثر بخشی، کارآیی مطلوبیت و مربوط بودن خدمات یا امکانات کتابخانه

-3-3- امانت :(Loan سپردن مدرکی به کاربران کتابخانه برای استفاده در مدتی معین؛ خواه این مدرک مستقیماً از منابع خود کتابخانه باشد و یا از موسسه ای دیگر برای کاربران فراهم شود برگرفته از ایزو (2789]

یادآوری – این تعریف همه انواع امانتهای ثبت شده در داخل کتابخانه، امانتهای بین کتابخانه ای و تمدیدهای امانت را شامل میشود.

-4-3- امکانات (Facilities) تجهیزات محلهای مطالعه و غیره که برای کاربران کتابخانه فراهم میشود.

یادآوری - این تعریف دستگاههای فتوکپی کامپیوترهای ویژه ارتباط پیوسته، کامپیوترهایی که برای استفاده از دیسکهای فشرده به کار میروند میز و صندلی مطالعه از جمله میزهای تک نفره کتابخانه را در بر میگیرد ولی دستشویی، بوفه، و تلفن عمومی را شامل نمی شود.

5-3- پایایی (Reliability) میزانی که یک ابزار سنجش بتواند پدیده ای را بارها، و به صورتی یکسان بسنجد و همواره به نتیجه ای واحد برسد

-6-3- جامعه اصلی Target population) گروه هایی از کاربران بالفعل و بالقوه کتابخانه ای خاص که خدمات ویژه یا مواد و مدارک ویژه ای برای آن در کتابخانه

فراهم میشود.

ص: 79

-7-3- جامعه تحت پوشش Population to be served): افرادی که کتابخانه برای آنها تشکیل میشود تا خدمات و موادش را در اختیارشان گذارد.

-8-3 دسترس پذیری (Accessibility): سهولت دسترسی و راحتی استفاده از امکانات یا خدمات کتابخانه

-9-3- رسالت (Mission) جمله ای که فشرده اهداف یک سازمان نوع خدمات و تولیدات آن را مشخص میسازد و مورد تأیید مقامات سازمان است.

-103 روایی (Validity) میزانی که یک شاخص بتواند پدیده ای را که برای اندازه گیری آن انتخاب شده بسنجد و اندازه بگیرد

-11-3 - شاخص (Indicator) عبارتی عدد نشانه یا کلامی که پدیده ای یا فعالیتی ، رویدادی ،چیزی یا شخصی را به صورت کیفی و کمّی، به جهت سنجش ارزش آن پدیده یا فعالیت توصیف میکند

-12-3 - شاخص عملکرد (Performance indicator): عبارتی به صورت عدد ،نشانه و یا به صورت کلامی که با استفاده از آمار و اطلاعات کتابخانه جهت توصیف عملکرد کتابخانه به کار میرود

یادآوری - هم ارقام و آمارهای ساده و هم ارقام و آمارهای نسبی (درصدها)، به شرط آنکه عملکرد کتابخانه را نشان بدهند مشمول این تعریف میشوند

-13-3- عملکرد (Performance) تأمین مؤثر خدمات کتابخانه و کارآیی تخصیص و بهره گیری از منابع جهت تأمین خدمات

14-3 عنوان (Title) کلمه یا عبارتی که جهت سهولت ارجاع، معمولاً بر روی مدرکی مشاهده میشود و به سبب شناسایی آن میشود و غالباً (گرچه نه همیشه) سبب تمیز و تشخیص آن مدرک از مدارک دیگر میگردد. [ایزو 2879]

ص: 80

یادآوری - از نظر اندازه گیری و سنجش منابع کتابخانه «عنوان» دال بر یک فقره مدرک مستقل با عنوان مشخص است خواه این مدرک در یک قسمت یا در چند قسمت (فیزیکی عرضه شده باشد؛ تعداد نسخه های موجود آن در کتابخانه نیز مدنظر نیست.

-15-3- قابلیت دستیابی (Availability میزان واقعی ارائه مدارک، امکانات یا خدمات توسط کتابخانه به هنگام نیاز کاربران

-16-3 کارآیی(Efficiency) میزان بهره گیری از منابع (مالی و انسانی و غیره) به منظور تحقق هدفي خاص.

یادآوری - یک فعالیت در صورتی کارآ شمرده میشود که کمترین مقدار منابع را مصرف کند و با همان منابع عملکرد بهتری داشته باشد.

-17-3 کاربر (User) دریافت کننده خدمات کتابخانه.

-3-18 - کتابخانه :(Library) سازمان یا بخشی از یک سازمان که هدف اصلی آن نگهداری مجموعه ای از مدارک و تسهیل استفاده از این مدارک به کمک خدمات ،کارکنان به منظور تأمین نیازهای اطلاعاتی ،پژوهشی آموزشی یا تفریحی کاربران .است برگرفته از ایزو 2789]

یادآوری ها اینها فقط حداقل لوازم یک کتابخانه است و وجود مدارک یا خدمات اضافی دیگر را نفی نمیکند. [ایزو 2789]

مدارک (مواد) ممکن است به صورت عادی یعنی به صورت اشیاء مادی باشند یا به شکل الکترونیکی قابل دسترسی باشند همچنین ممکن است کتابخانه خدمات خود را گسترش دهد و مدارکی را از خارج از مجموعه خود نیز فراهم آورد.

-3-19- کیفیت :(Quality) مجموعه صفات و خصوصیات تولیدات یا خدماتی که کتابخانه در حد توان خود برای برآوردن نیازهای بالفعل یا بالقوهٔ مراجعان بر عهده میگیرد. (ايزو) 8402 [1] در افزوده «ج»)

ص: 81

-203 مدرک :(Document) اطلاعات ثبت شده که صرف نظر از شکل ظاهری و ویژگی هایش در فرایند دبیزش به عنوان یک واحد تلقی میشود. [ایزو 2789]

21 منابع (Resources) اموال و متعلقات ،کتابخانه، شامل کارکنان، مواد،

تجهیزات، فضا، و غیره.

-22-3- مناسب بودن (Appropriateness جور و همخوان بودن شاخص ب-ا فعالیت خاصی که میخواهد بسنجد.

-2-3- هدف Objective) نقطه یا مرحله خاصی از یک فعالیت که به جهت وصول به هدف بنیادی سازمان باید به آن رسید.

-24-3- هدف بنیادی (Goal): نقطه یا مرحله مطلوب کار که با اجرای سیاستهای مورد نظر مسئولان سازمان میتوان به آن رسید.

-25-3 هزینه های جاری Recurrent expenditure) پولی که صرف نیروی انسانی و منابعی میشود که به طور منظم استفاده و جایگزین می شوند، به جز هزینه های سرمایه ای مثل اقلام اصلی سرمایه ساختمانهای جدید، توسعه یا تغییر ساختمانهای موجود و تجهیزات کامپیوتری.

یادآوری – هزینه های جاری در موسسه ها نزد مراجع صلاحیت دار، و در کشورهای مختلف به شکلهای متفاوتی محاسبه میشود و ظاهراً تجویز شیوه ای خاص برای محاسبه آن میسر نمیباشد محاسبه باید براساس روال معمول محلی که این معیار در آن به کار میرود انجام پذیرد. مقایسه روشهای محاسبه نیز در صورتی معتبر که محاسبات براساس اصولی واحد صورت گیرد.

هزینه های جاری معمولاً شامل حقوق و دستمزد از جمله مزایای کارکنان هزینه های ،اجتماعی و غیره هزینه تهیه مدارک برای ،مجموعه هزینه های اداری،

ص: 82

نگهداری ،ساختمان مجموعه و غیره هزینه های اجاره یا استهلاک ساختمان و

،تجهیزات و سایر هزینه های اداری گرمایش ،روشنایی برق و غیره میباشد.

معمولاً مالیات بر ارزش افزوده مالیاتهای فروش و خدمات یا سایر مالیاتهای محلی را در بر میگیرد مگر آن که از شاخص خاصی برای مقایسه های بین المللی استفاده شود.

و خدمات یا برای نیل به هدفی خاص ایجاد شوند پیشنهاد می شود چنین شاخص هایی براساس بخشهای 4-2 و 4-3 ارزشیابی و تشریح شوند (نیز نگاه کنید به بند (6)

یادآوری - دقت شده است که هر شاخص به تنهایی و مستقل از سایر شاخصها،

شرح داده شود. این بدان معنی نیست که باید شاخصها را جدای از یکدیگر تلقی کرد، بلکه هنگام گردآوری داده ها در بسیاری از موارد ممکن و معقول است که داده ها به طور همزمان برای دو شاخص یا بیشتر گردآوری شوند.

یادآوری - ممکن است برخی از شاخصها به صورت شاخصهای غیر مستقیم یا به صورت تخمینهای کلی عمل کنند چنین وضعیتی بیانگر عدم روایی شاخص نیست.

د) مناسب بودن شاخص باید با هدفی که برای سنجش آن انتخاب شده جور و همخوان باشد. یعنی واحدها و مقیاس آن باید با فعالیت یا خدمتی که می خواهد بسنجد، همخوانی داشته باشد و عملیات لازم برای اجرای فرایند اندازه گیری آن با رویه های رایج ،کتابخانه شکل فیزیکی آن، و غیره سازگار باشد.

ه-) عملی بودن شاخص باید عملی باشد یعنی در پی گردآوری داده هایی باشد که بتوان آنها را با تلاش ،معقول از لحاظ صرف وقت ،کارکنان تواناییهای کارکنان هزینه های عملیاتی و وقت و حوصله کاربران کتابخانه فراهم آورد. چنانچه شاخص به قصد مقایسه بین کتابخانه ها تعیین شده باشد، باید معیار ششمی را نیز که در بند و به آن اشاره شده به کار گرفت.

و) مقایسه پذیری شاخص عملکرد کتابخانه را در صورتی میتوان برای مقایسه بین کتابخانه ها به کار برد که نمره ای واحد در نظر گرفتن حد مجاز نوسان دقت نمره سطح یکسانی از کیفیت خدمات یا سطح همسانی از کارآیی را در کتابخانه های مورد مقایسه نشان دهد نيز (نگاه كنيد به بخش 5-3-5)

یادآوریها - باید اطمینان کامل داشته باشیم که فعالیتهای مورد اندازه گیری قابل مقایسه اند.

این معیار برای رتبه بندی کتابخانه ها برحسب نمره شاخص عملکرد کافی است، اما براساس آن که نمیتوان قضاوت کرد که مثلاً کتابخانه ای که نمره اش دو برابر نمره کتابخانه دیگری است دو برابر آن هم خوب است

عبارات تفسیر باید اطلاعات مربوط به تنوع یا تفاوتهای مورد انتظار نظیر نوسانات فصلی یا تغییر ساعات روز را نشان دهند.

همچنین عبارات تفسیر شاخص باید اطلاعات مربوط به عوامل داخلی یا خارجی ای که بر شاخص تأثیر میگذارند را مشخص کند به نحوی که شاخص عملکرد به عنوان یک ابزار تشخیص به کار رود این اطلاعات باید طوری باشند که معلوم بشود انجام چه کارهایی در کتابخانه میتواند سبب تغییرات مطلوب در نمره ها گردد.

-2-1-5- شاخصهای عملکرد باید با نظام برنامه ریزی و ارزشیابی کتابخانه مرتبط باشد. به علاوه، عملیات اندازه گیری و ارزشیابی باید منظماً انجام گیرد و نتایج اندازه گیری و ارزشیابی باید به گونه ای گزارش شود که به فرایندهای تصمیم گیری کمک کند و نحوه حرکت کتابخانه را به سوی رسالتش نشان بدهد.

3-1-5- شاخصهای عملکرد به عنوان ابزارهای برنامه ریزی و ارزشیابی کتابخانه، دو هدف اصلی دارند یکی این که کنترل کارها را در فرایند مدیریت آسان کنند و دیگر آن که پایه ای برای ارتباط و مذاکره میان کارکنان کتابخانه مراکز تأمین بودجه، و جامعه استفاده کننده فراهم آورند.

یک هدف جنبی نیز بر این شاخصها مترتب است و آن بررسی تطبیقی عملکرد کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی است که از رسالت یا اهداف یکسانی برخوردار هستند.

4-1-5- در سالهای اخیر، کتابخانه ها انواع بسیار گوناگون شاخصهای عملکرد را برای این مقصود به کار گرفته اند چندین شاخص خیلی زیاد مورد استفاده قرار گرفته و به شاخصهایی پذیرفته شده تبدیل گردیده اند به ،علاوه در سالهای اخیر کوششهایی نیز برای هماهنگ کردن پژوهشهای پیشین در زمینه شاخص پردازی به عمل آمده است و این دو پدیده کتابداران را در پذیرش مجموعه ای از شاخصهای عملکرد و نحوه کاربرد آنها در امور روزمره کتابخانه کمک کرده است.

یادآوری - در این زمینه آثار ارزشمندی به صورت دستنامه و نوشته های دیگر در سطح ملی فراهم آمده است که در افزوده «ج» ذکر شده است شماره های 3، 4، 6، 7، 18، 19، 20 25 27 برخی از این آثار توسط سایر کشورها ترجمه و با نیازهای این کشورها انطباق داده شده است در سطح بین المللی کارهای مهمی توسط یونسکو صورت گرفته که سبب ایجاد شاخصهای عملکرد برای کتابخانه های عمومی گردیده است شماره [5] افزوده «ج»)؛ بخش کتابخانه های دانشگاهی و کتابخانه های تحقیقاتی ایفلا نیز مجموعه رهنمودهایی را برای سنجش عملکرد کتابخانه های

ص: 89

دانشگاهی تهیه نموده است (شماره [8] افزوده «ج»). اثر جامعی در زمینه شاخصهای عملکرد کتابخانه ها تحت نظر کمیسیون اروپایی منتشر شده است (شماره [24] در افزوده «ج»). این آثار و برخی آثار دیگر اطلاعات مهمی را در مورد چگونگی ایجاد، استفاده و تفسیر شاخصهای عملکرد کتابخانه فراهم کرده اند.

3-2-5- تشخیص این که کدام شاخصهای عملکرد برای گردآوری و تحلیل داده ها و تعبیر و تفسیر یافته ها جهت تعیین سیاست مدیریت یک کتابخانه خاص مناسب تر است به یک سلسله مهارتهای کارکنان نیازمند است. به همین سبب برخی از کتابخانه ها اجرای برنامه های آموزشی و توسعه مهارتهای یادگیری کارکنان را لازم تر و مقدم بر کاربرد شاخصهای عملکرد میدانند.

-4-2-5- در انتخاب شاخصهای عملکرد برای استفاده در محیط کتابخانه ای خاص عوامل زیر باید مد نظر قرار گیرد:

الف) آیا شاخص عملکرد به مدیریت کتابخانه بخش تأمین کننده بودجه و جامعه تحت پوشش کمک خواهد کرد؟

ب ) آیا مدیر کتابخانه از اینکه احتمالاً فعالیت حوزهٔ خاصی از کتابخانه به صورت مطلوب انجام نمیگیرد آگاهی دارد؟

این آگاهی حتی اگر صرفاً احساس شخصی مدیر کتابخانه باشد، می تواند دلیل موجهی برای استفاده از شاخص عملکرد جهت پی بردن به وجود مشکل باشد.

ج) کارکنان کتابخانه برای گردآوری و تحلیل داده ها جهت تهیه شاخص های عملکرد چقدر میتوانند تلاش کنند؟

تهیه شاخص های عملکرد مستلزم صرف هزینه و صرف وقت کارکنان است برای تهیه یک شاخص عملکرد خاص باید کارکنان وقت کافی داشته باشند و هزینه لازم نیز تأمین گردد.

کارکنان باید با برخی از روشهای آماری آشنایی داشته باشند.

د) آیا مسئولانی در خارج از کتابخانه هستند که کتابخانه موظف به گزارش دادن عملکرد بخشهای خاص خدمات کتابخانه به آنها باشد؟

اگر پاسخ مثبت است، باید دید که آیا از همان داده ها برای تهیه شاخص های عملکرد کتابخانه هم میتوان استفاده کرد یا نه

برخی عوامل محلی که برای کتابخانه اهمیت دارند بر انتخاب شاخصهای

ص: 91

عملکرد اثر میگذارند مدیر کتابخانه باید در انتخاب شاخص هایی که بیشترین استفاده را در سنجش عملیات کتابخانه و با توجه به هدفهای بنیادی و اهداف جزئی آن دارند، آگاهانه گام بردارد.

مدارک کافی برای پاسخ گفتن به تقاضای افراد ندارد به این ترتیب، نمره پایین نشانه آن است که بخشی از کتابخانه نیاز به بررسی .دارد حاصل بررسی ممکن است ارائه پیشنهادی در رابطه با اتخاذ سیاستهایی برای بهبود آگاهی و مهارتهای کاربران در ارتباط با فعالیتهای کتابخانه باشد و یا ارائه پیشنهادی برای دسترس پذیر تر کردن

کتابها از طریق تغییر مدت امانت کتاب یا خرید نسخه های اضافی باشد.

-4-3-5- رابطه منابع مالی با خدمات

گرچه عملکرد ضعیف ممکن است بیانگر ضرورت افزایش منابع مالی جهت بهبود خدمات کتابخانه باشد ولی این مطلب لزوماً همیشه صادق نیست. در واقع، ممکن است بین منابع مالی و کیفیت خدمات کتابخانه همبستگی قوی وجود نداشته باشد. مهارتهای کارکنان نحوه مدیریت و انواع عوامل دیگر از جمله افزایش منابع مالی، میتوانند اثرات متفاوتی بر کیفیت خدمات در کتابخانههای مختلف داشته باشند.

-5-3-5- مقایسه پذیری داده های شاخص عملکرد

یکی از هدفهای اصلی کاربرد شاخصهای عملکرد کتابخانه بیان وضعیت کتابخانه برای خود کتابخانه ،است که از جمله ممکن است مقایسه عملکرد کتابخانه طی یک ،سال با سال دیگر باشد هدف دیگر ترغیب مقایسه معقول و مفید کتابخانه با کتابخانه های دیگر است. استاندارد کردن شاخصهای عملکرد و شیوه های گردآوری داده ها میتواند به این جریان کمک کند ،اما چنین مقایسه هایی همیشه باید با توجه به موارد زیر در مورد هر کتابخانه صورت پذیرد:

الف ،رسالت هدف ،بنیادی و اهداف جزئی؛

ب وضعیت عملکرد براساس یک رشته از شاخصهای عملکرد؛

ج) منابع مالی و انسانی؛

(د گروه های استفاده کننده؛

ه-) ساختار مدیریتی؛

و) رویه های اداری

ص: 93

چنانچه بین نمره شاخصهای عملکرد کتابخانه های مختلف مقایسه صورت گیرد این کار باید با دقت زیاد و با شناخت کامل محدودیت های اینگونه مقایسه ها صورت پذیرد نیز نگاه کنید به 4-2-2- و]

جدول الف -1

ص: 96

ادامه جدول الف -1

ص: 97

ص: 98

از این شاخص میتوان برای سنجش رضایت گروههای خاصی از کاربران کتابخانه، مثلاً دانشجویان دوره کارشناسی اعضای هیأت علمی دانشگاه، یا سالمندان

استفاده کرد.

برای سنجش نظر کاربران درباره هر یک از خدمات عمومی کتابخانه میتوان از این شاخص استفاده کرد مثل برای سنجش نظر مراجعین درباره

ساعات کار کتابخانه؛

امکانات مطالعه

امکان دستیابی به مدارک

امانت بین کتابخانه ای؛

میزان پاسخگویی به پرسشها و خدمات مرجع

آموزش کاربر؛

نحوه برخورد کارکنان کتابخانه

خدمات کتابخانه به طور کلی

جنبه های مختلف تک تک خدمات را نیز میتوان طی همین بررسی مورد ارزیابی

قرار داد.

ب -1-1-1-3- تعریف شاخص

شاخص، میانگین نمره هایی است که توسط کاربران خواه به کل خدمات و یا به تک تک خدمات گوناگون کتابخانه براساس مقیاس پنج امتیازی 1 تا 5 پنج که در آن 1 کمترین ارزش را دارد میدهند

ب -1-1-1-4- روش محاسبه شاخص

پرسشنامه ساده ای تهیه کنید که در آن خدمات خاص و یا جنبه هایی از خدمات مورد نظر برای ارزیابی ذکر شده باشد در کنار پرسشها مقیاس پنج نمره ای را درج کنید. پرسشنامه میتواند حاوی پرسشهایی درباره وضعیت کاربران نیز باشد گروه های

ص: 100

مختلف کاربران نیازهای مختلفی ،دارند بنابراین داده ها را میتوان تجزیه و تحلیل کرد و میزان رضایت کاربران را از خدمات کتابخانه را دریافت

نمونه کاربران را به طور تصادفی انتخاب کنید و از آنها درخواست کنید که پرسشنامه را پر کنند.

میانگین رضایت کاربر از هر یک از خدمات یا جنبه ای از خدمات عبارت است

از A B که در آن

A مجموع نمره های اعلام شده کاربران برای هر خدمت است؛ و

Bتعداد افرادی است که به پرسشها پاسخ داده اند.

رقم حاصل را تا یک رقم اعشار گرد کنید.

این شاخص برای هر پرسش مطرح شده در بررسی جداگانه محاسبه و گزارش می شود.

ضمناً برای هر خدمت فراوانی نمره های اعلام شده را محاسبه کنید. هر نمره را حساب کنید با این کار توزیع نظر کاربران را میتوان سنجید. برخی از پرسشهای پرسشنامه را میتوان جهت شناخت نقاط نارضایی کاربران و تعیین اهمیت نسبی خدمات گوناگون کتابخانه انتخاب و مطرح کرد.

یادآوری - به جای پرسشنامه میتوان از مصاحبه با کاربران بهره گرفت.

ب -1-1-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

برای هر خدمت یا جنبه ای از یک ،خدمت شاخص به صورت عددی بین یک تا پنج و با یک رقم اعشار تعیین میشود

نظرات کاربران ذهنی و فردی است و بستگی به وضعیت فرد در زمان بررسی دارد. عامل مهم انتظارات کاربران است؛ اگر قبلاً از خدماتی با کیفیت بالا برخوردار نشده باشند ممکن است خدماتی با کیفیت پایینتر آنها را راضی کند و این یکی از عواملی است که مقایسه یک کتابخانه با کتابخانه دیگر را دشوار میسازد

ص: 101

ب -1-1-1-6- مآخذ ( به افزوده «ج» نگاه کنید)

[4] صفحه 118 تا 122

[6] صفحه 43 تا 53

[8] صفحه 106 تا 111

ب -2- خدمات عمومی

ب -2-1- کلیات

ب -2-1-1- شاخص درصد ارائه خدمات به کل جامعه اصلی

کتابخانه

ب -2-1-1-1 - هدف شاخص

سنجش میزان موفقیت کتابخانه در ارائه خدمات به جامعه اصلی کتابخانه یادآوری - جامعه اصلی کتابخانه ممکن است جمعی از استفاده کنندگان (کاربران) باشد که کتابخانه باید به آن خدمت کند یا بخش خاصی از این استفاده کنندگان باشد، یا هر گروه دیگری که کتابخانه به قصد خدمت به آن ایجاد شده است.

ب -2-1-1-2- دامنه شمول

همه کتابخانه ها.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی به کار برد که قصد خدمت به جامعه اصلی همانندی را دارند مشروط بر آن که از روشی یکسان در محاسبه شاخص استفاده شود.

ب -2-1-1-3- تعریف شاخص

درصد جامعه اصلی کتابخانه که از خدمات کتابخانه استفاده می کند.

استفاده کننده یا کاربر در این شاخص کسی است که طی سال گذشته به کتابخانه آمده یا به شکلی از خدمات کتابخانه استفاده کرده است تعداد کاربرانی که امانت گیری آنها در کتابخانه ثبت شده میتواند مبنای تخمین تعداد کاربرانی باشد که از کل جامعه اصلی به کتابخانه مراجعه کرده اند.

استفاده کننده یا ،کاربر در این شاخص میتواند شخص یا سازمان باشد.

ص: 102

ب -2-1-1-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) نمونه جامعه اصلی کتابخانه را به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید. از هر یک از افراد نمونه سؤال کنید که آیا طی سال گذشته به کتابخانه مراجعه کرده اند، یا از خدمات کتابخانه به نحوی استفاده کرده اند یا نه. درصد ارائه خدمات به کل جامعه اصلی کتابخانه عبارت است از x100 که در آن

A تعداد افرادی است که پاسخ مثبت داده اند؛

B تعداد کل افراد پاسخ دهنده است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

روش (ب) با استفاده از سوابق سیستم خود کار ،امانت تعداد کاربرانی را که در طی سال گذشته مدارکی را به امانت گرفته اند ) کاربرانی که جزو جامعه اصلی کتابخانه

هستند بشمرید

تعداد افراد جامعه اصلی کتابخانه را تخمین بزنید.

درصد ارائه خدمات به کل جامعه اصلی کتابخانه عبارت است از 100 A B x که در آن

A تعداد امانت گیرندگان بالفعل در جامعه اصلی است؛

B تعداد کل افراد جامعه اصلی است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

از آنجا که در طی سال همه موارد استفاده یک فرد ثبت و محاسبه نمی شود، حاصل این روش ممکن است رقمی کمتر از درصد واقعی میزان استفاده مراجعین از کتابخانه باشد.

ب -2-1-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر می گذارند

این شاخص، عدد صحیحی بین صفر تا صد است. طبیعتاً رقم بیشتر، بهتر از رقم کمتر است ولی ممکن است رقمی نسبتاً پایین ،نیز با توجه به نوع یا خصوصیت یک ،کتابخانه مثلاً با توجه به جمعیت یا مراجعین خاصی که کتابخانه به آنها خدمات می دهد رقمی رضایت بخش تلقی شود.

نسبت جامعه اصلی استفاده کننده از کتابخانه تحت تأثیر عوامل متعددى قرار

ص: 103

میگیرد که بسیاری از آنها خارج از کنترل کتابخانه.اند برای مثال، ترکیب جمعیتی جامعه اصلی؛ سطح شهر نشینی؛ سطح تحصیلات؛ ویژگی های موسسه های استفاده کننده از خدمات (مثلاً) شیوههای ،تدریس میزان حمایت مالی از دانشجویان؛ میزان عادت به خرید کتاب فاصله جغرافیایی بین کتابخانه ها و کاربران؛ موقعیتهای کلی اجتماعی؛ اوضاع اقتصادی؛ و غیره.

نمره شاخص باید نسبت به توسعه و افزایش خدمات کتابخانه و نیز بهبود کیفیت خدمات حساس باشد و افزایش و کاهش این خصوصیات را به خوبی نشان بدهد.

ب -2-1-1-6- مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[5] صفحه 35 درصدی از جامعه که کتاب به امانت گرفته است».

[7] صفحه 41 تا 42 آمار عضویت کتابخانه به عنوان درصد جامعه»

[8] صفحه 45 تا 48 تأثیر تبلیغات بر میزان مراجعه افراد به کتابخانه»

[24] صفحه 88 تا 90

ب -2-1-1-7-شاخص های مرتبط

شاخص سرانه مراجعه به کتابخانه شاخص سرانه استفاده داخل کتابخانه شاخص گردش مجموعه شاخص میزان استفاده از مدارک شاخص سرانه مدارک امانت داده شده

ب -2-1-2 - شاخص هزینه سرانه کاربر

ب -2-1-2-1- هدف شاخص

سنجش هزینه خدمات کتابخانه در ارتباط با تعداد کاربران

ب -2-1-2-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالتی همانند دارند به کار برد، مشروط بر آن که محاسبه هزینه ها نیز به صورتی همانند انجام گیرد.

ص: 104

ب -2-1-2-3- تعریف شاخص

کل هزینه جاری کتابخانه در طول یک سال کامل مالی تقسیم بر تعداد کاربران کاربر در این شاخص کسی است که طی سال گذشته به کتابخانه مراجعه کرده یا

به شکلی از خدمات کتابخانه استفاده کرده است در کتابخانه هایی که خدمات امانت منابع، فعالیت عمده آنها شمرده میشود میتوان تعداد کاربرانی را که امانت گیری آنها در کتابخانه ثبت شده برای تخمین تعداد کاربران جامعه اصلی کتابخانه مورد استفاده

قرار داد.

کاربر در این شاخص ممکن است شخص یا سازمان باشد.

ب -2-1-2-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) نمونهٔ جامعه استفاده کننده از خدمات را به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید از هر یک از افراد نمونه سؤال کنید آیا در طی سال گذشته به کتابخانه مراجعه کرده یا به نحوی از خدمات کتابخانه استفاده کرده است یا نه.

با استفاده از دفاتر حسابداری کل هزینه جاری یک سال مالی را محاسبه کنید. به کمک اطلاعات مربوط به بودجه کتابخانه هم میتوان هزینه سال جاری را برآورد کرد.

شاخص هزینه سرانه کاربر عبارت است از x100 A

BxD که در آن

کل هزینه جاری کتابخانه طی یک سال کامل مالی است که به پول رایج کشور بیان میشود؛

B تعداد افراد نمونه که پاسخ مثبت داده اند؛

C تعداد کل افراد نمونه؛

D تعداد افراد جامعه که باید از خدمات استفاده کنند.

رقم حاصل را بر اساس پایه پول رایجی که در کشور استفاده میشود [مثلاً ریال برای ایران گرد کنید

روش (ب) با استفاده از سوابق موجود در سیستم کامپیوتری امانت، تعداد کاربرانی

ص: 105

را که طی سال گذشته مدارکی را به امانت گرفته اند و جزو جامعه اصلی کتابخانه

محسوب میشوند بشمرید

شاخص هزینه سرانه کاربر عبارت است از B A که در آن

A کل هزینه جاری کتابخانه طی یکسال کامل مالی است که به پول رایج کشور

بیان میشود؛

B تعداد کاربرانی است که طی سال گذشته امانت آنها ثبت شده است.

رقم حاصل را بر اساس پایه پول رایجی که در کشور استفاده میشود [مثلاً ریال برای ایران گرد کنید.

ب -2-1-2-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر می گذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است.

این شاخص را میتوان برای ارزشیابی موارد زیر به کار برد

اثر بخشی هزینه کتابخانه در دوره های مختلف

اثر بخشی هزینه کتابخانه یک منطقه در مقایسه با سایر خدمات آن منطقه

اثر بخشی هزینه کتابخانه در مقایسه با کتابخانه هایی از همان نوع.

این شاخص را نباید به تنهایی به کار برد این شاخص برای درک وضعیت کلی شاخص های خدمات کتابخانه مفید است و باید آن را در ارتباط با دامنه و کیفیت خدمات و، به عبارت کلی،تر در ارتباط با اهداف کتابخانه در نظر گرفت. وقتی در ارتباط با اهداف سنجیده شود میتواند در توجیه صرف وجوه عمومی در کتابخانه، و کمک به درک اختلاف بین هزینه های کتابخانه های مشابه مفید باشد. تفاوت روشهای حسابداری میتواند بر محاسبات تأثیر گذارد از آنجا که در این روش فقط امانت گیرندگانی که نامشان به عنوان امانت گیرنده ثبت شده در بررسی می شوند ممکن است هزینه سرانه کاربر کمی بیشتر برآورد شود؛ زیرا کسانی که مدارکی را به امانت نبرده اند ولی از سایر خدمات کتابخانه استفاده کرده اند، نامشان در بررسی محاسبه نشده است.

ص: 106

ب -2-1-2-6-مأخذ( به افزوده «ج» نگاه کنید )

[4] صفحه 52 تا 53

ب -2-1-2-7-شاخصهای مرتبط

هزینه هر فقره مراجعه به کتابخانه هزینه هر فقره امانت.

ب -2-1-3- شاخص سرانه مراجعه به کتابخانه

ب -2-1-3-1- هدف شاخص

سنجش موفقیت کتابخانه در جذب کاربران

ب -2-1-3-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که به جامعه ای مشخص و تعریف شده خدمات میدهند.

مقایسه کتابخانه ها بر اساس این شاخص در صورتی ممکن است که تفاوت رسالت کتابخانه ها و عوامل اقتصادی - اجتماعی جامعه استفاده کننده مورد توجه قرار گیرد

ب -2-1-3-3- تعريف شاخص

تعداد کل دفعات مراجعه به کتابخانه طی یک سال کامل تقسیم بر تعداد کل افراد جامعه ای که باید به آنها خدمت شود.

،مراجعه در این شاخص عبارت است از ورود به محوطهٔ کتابخانه به منظور استفاده از یکی از خدمات کتابخانه

ب -2-1-3-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) از یک در گردان یا وسیله ای مشابه که بتوان به کمک آن افرادی را که به کتابخانه وارد یا از آن خارج میشوند شمرد استفاده کنید.

ص: 107

شاخص سرانه مراجعه به کتابخانه عبارت است از B A که در آن:

A مجموع مراجعات به کتابخانه طی یکسال کامل است؛ و

B تعداد افراد جامعه ای است که کتابخانه قصد خدمت به آنها را دارد.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

روش (ب) تعداد افرادی را که طی یک یا چند دوره نمونه گیری به کتابخانه وارد یا از آن خارج میشوند بشمرید تعداد و طول دوره نمونه گیری توسط استفاده کننده از شاخص تعیین میشود. مجموع مراجعات یک سال را با توجه به اطلاعات موجود درباره نوسانات ایام سال به صورت قیاسی برآورد کنید.

یادآوری - کتابخانه های عمومی معمولاً از یک دوره نمونه گیری یک هفته ای و کتابخانه های دانشگاهی از دو یا چند دوره نمونه گیری به گونه ای که هر دوره بخشی از چرخهٔ فعالیتهای دانشگاهی را نشان بدهد استفاده میکنند

شاخص سرانه مراجعه به کتابخانه عبارت است ازB A که در آن:

A مجموع مراجعات به کتابخانه طی یکسال کامل است و

B تعداد افراد جامعه ای است که کتابخانه قصد خدمت به آنها را دارد.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-1-3-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی، و بدون حد نهایی است. معمولاً نمرۀ بالا بیانگر سرانه خوبِ مراجعه به کتابخانه است.

چنانچه از در گردان استفاده شود رقم شمارش افراد ممکن است خیلی بالا برود؛ چون کارکنان و افراد غیر کاربر و همچنین کاربرانی را که به دلایل مختلف ورود و خروج مکرر دارند نیز در بر میگیرد.

این شاخص برای کتابخانه هایی که درخواستهای تلفنی یا الکترونیکی فراوان دارند یا انواع خدمات دیگری را به کاربران راه دور عرضه میکنند، و یا به جامعه گسترده ای از کاربران غیر جامعه تحت پوشش خود نیز خدمات میدهند، چندان مناسب نیست.

ص: 108

ب -2-1-3-6-مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[7] صفحه 37 تا 41

[24] صفحه 91 تا 93

ب -2-1-3-7- شاخص مرتبط

شاخص هزینه هر مراجعه به کتابخانه

ب -2-1-4- شاخص هزینه هر فقره مراجعه به کتابخانه

ب -2-1-4-1- هدف شاخص

سنجش هزینه خدمات کتابخانه در ارتباط با تعداد مراجعه به کتابخانه

ب -2-1-4-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به کار برد مشروط بر آن که محاسبه هزینه ها نیز به صورتی همانند انجام شود.

ب -2-1-4-3- تعریف شاخص

مجموع هزینه جاری کتابخانه طی یک سال کامل ،مالی تقسیم بر تعداد مراجعات به .کتابخانه ،مراجعه در این شاخص عبارت است از ورود به محوطه کتابخانه به منظور

استفاده از خدمات کتابخانه

ب -4-4-1-2- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف از در گردان یا وسیلهای مشابه که بتوان به کمک آن افرادی را که به کتابخانه وارد یا از آن خارج میشوند شمرد استفاده کنید. مجموع هزینه جاری را با استفاده از گزارشهای ،مالی برای یک سال مالی محاسبه کنید هزینه سال جاری را میتوانید با استفاده از اطلاعات مربوط به بودجه سال جاری تخمین بزنید.

ص: 109

A

شاخص هزینه هر فقره مراجعه به کتابخانه عبارت است ازB A که در آن

A مجموع هزینه جاری کتابخانه در طول یک سال کامل مالی است که به پول رایج کشور بیان میشود؛ و

B مجموع مراجعات به کتابخانه طی یک سال کامل است.

رقم حاصل را بر اساس پایه پول رایج کشور مثلاً ریال برای ایران گرد کنید روش (ب) تعداد افرادی که طی یک یا چند دوره نمونه گیری به کتابخانه وارد یا از آن خارج میشوند بشمارید. تعداد و طول مدت دوره های نمونه گیری توسط استفاده کننده شاخص تعیین میشود. مجموع مراجعات کتابخانه طی یک سال را با توجه به اطلاعات موجود در مورد نوسانات مراجعات در طول سال، و به صورت قیاسی برآورد کنید.

یادآوری - کتابخانه های عمومی معمولاً از یک دوره نمونه گیری یک هفته ای، و کتابخانه های دانشگاهی از دو یا چند دوره نمونه گیری به گونه ای که هر دوره بخشی از فعالیتهای دانشگاهی را نشان بدهد استفاده میکنند.

شاخص هزینه هر فقره مراجعه به کتابخانه عبارت است ازB A که در آن

A مجموع هزینه جاری کتابخانه طی یک سال کامل مالی است که به پول رایج کشور بیان میشود؛

B مجموع مراجعات کتابخانه طی یکسال کامل است

رقم پاسخ را بر اساس پایه پول رایج کشور [مثلاً ،ریال، برای ایران گرد کنید.

ب -2-1-4-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند شاخص عددی ،حقیقی بدون حد نهایی است.

این شاخص را نباید به تنهایی به کار برد. این شاخص برای درک وضعیت کلی شاخص های خدمات کتابخانه مفید است و باید آن را در ارتباط با دامنه و کیفیت خدمات و، به طور کلی اهداف کتابخانه در نظر گرفت. وقتی در ارتباط با اهداف سنجیده میشود میتواند در توجیه صرف وجوه عمومی و کمک به درک اختلاف هزینه های کتابخانه های مشابه مفید واقع شود.

ص: 110

اختلاف روشهای محاسبه میتواند محاسبات را تحت تأثیر قرار دهد.

استفاده از کتابخانه از راه دور از طریق شبکه های کامپیوتری و غیره می تواند کاربران را از مراجعه حضوری به کتابخانه باز دارد؛ و این امر بر محاسبات مربوط به سرانه مراجعه به کتابخانه تأثیر میگذارد چنانچه از در گردان برای شمارش مراجعات استفاده میشود، ممکن است به دلیل ورود و خروج کارکنان و احتمالاً افراد غیر کاربر رقم شمارش بسیار زیاد شود. این شاخص برای کتابخانه هایی که درخواستهای تلفنی یا الکترونیکی فراوان دارند یا خدمات دیگری را به کاربران راه دور عرضه میکنند چندان مناسب نیست چنانچه نوسانات فصلی زیاد در مراجعه به کتابخانه وجود داشته باشد شمارش را میتوان برای مدت کوتاهتری که طی ،آن مراجعات روال منظمتری دارد انجام داد.

ب -2-1-4-6-مأخذ به افزوده «ج» نگاه کنید)

[4] صفحه 52 تا 53 (انواع «هزینه سرانه کاربر»)

ب -2-1-4-7-شاخصهای مرتبط

شاخص هزینه سرانه كاربر شاخص سرانه مراجعه به کتابخانه

ب -2-2- تأمین مدارک

ب -2-2-1- شاخص قابلیت دستیابی عنوانهای موجود در کتابخانه

ب -2-2-1-1- هدف شاخص

سنجش اینکه عنوانهای موجود در کتابخانه به هنگام درخواست تا چه اندازه برای

کاربران قابل دستیابی اند.

ب -2-2-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها میزان دستیابی کاربران به عنوانهای موجود در بخش مرجع و بخش امانت مجموعه باید جداگانه اندازه گیری شود.

ص: 111

این شاخص را میتوان برای مجموعه های ،خاص زمینه های موضوعی خاص شعبه های خاص کتابخانه و یا دوره های زمانی خاص به کار برد. شاخصهای حاصله از هر بخش خاص کتابخانه را میتوان با هم مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده میزان

دستیابی در هر بخش معلوم شود.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به کار برد، مشروط بر آن که محاسبه شاخص نیز صورتی همانند انجام گیرد.

ب -2-2-1-3- تعریف شاخص

درصد عنوانهای موجود در کتابخانه که بلافاصله برای کاربر قابل دستیابی است. عبارت قابل دستیابی در این شاخص به این معنی است که نسخه هایی که از هر عنوان در کتابخانه موجود ،است برای امانت یا استفاده در محل کتابخانه در اختیار کاربران قرار دارد نسخه هایی که از مخزن بسته کتابخانه آورده می شوند، قابل دستیابی محسوب میگردند.

نسخه هایی که برای کارهایی نظیر فهرست نویسی رده بندی ،صحافی، جابه جایی روی قفسه ها و غیره بیرون کشیده شده اند و نیز نسخههای به سرقت رفته و یا جابه جا شده و نظایر ،آن قابل دستیابی محسوب نمیشوند اما در شمارش تعداد کل عنوانها منظور میشوند. عبارت ،عنوان در این ،شاخص مقالات منفرد مجله ها یا کتابها را نیز چنانچه تعداد كل عنوانها منظور شده باشند شامل می.شود به هر حال آنچه که در

شاخص عنوان» تلقی میشود باید به روشنی تعریف شود.

ب -2-2-1-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) نمونه ای از عنوانهای مجموعه کتابخانه را به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید برای هر عنوان ،نمونه ذکر کنید که آیا نسخه ای از آن موجود است یا نه. برای اندازه گیری کلی فقط عنوانهای موجود در فهرست کتابخانه کنترل میشوند. برای اندازه گیری ،دقیقتر وجود اصل نسخه ها نیز باید کنترل شوند.

ص: 112

شاخص قابلیت دستیابی عنوانهای موجود در کتابخانه عبارت است از x100 A Bکه

در آن:

A تعداد عنوانهای قابل دستیابی در نمونه است؛

B تعداد کل عنوانهای موجود در نمونه است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

روش ب با استفاده از مشخصات منابع موجود در سیستم کامپیوتری امانت، مشخص کنید که از مجموعه عنوانهای موجود ،کتابخانه کدام یک حداقل یک نسخه قابل دستیابی دارد. در این مورد فقط اطلاعات منابع کنترل میشود نه خود نسخه های موجود. شاخص قابلیت دستیابی عنوانهای موجود عبارت است از x100 که در آن

A تعداد عنوانهای قابل دستیابی است؛

B تعداد کل عنوانها است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

کتابخانه هایی که نوسانات قابل توجهی مثل نوسانات فصلی دارند باید میزان قابلیت دستیابی عنوانها در چند دوره زمانی در فواصل مختلف اندازه بگیرند و با محاسبه «میانگین قابلیت دستیابی»، شاخص دقیقتری را به دست آورند.

یادآوری - در نمونه گیریهای دوره ای جهت سهولت کار میتوان از همان نمونه قبل استفاده کرد؛ ولو آنکه به سبب تغییرات احتمالی ترکیب ،مجموعه خطاهایی بروز کند. اندازه این خطا در اکثر موارد چندان قبل توجه نیست. اگر نسخه های مرجع و نسخه های امانی مجموعه در هم آمیخته اند بهتر آن است که نسخه های مرجع مرجع از محاسبه حذف شوند.

ب -2-2-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عدد صحیحی بین صفر تا صداست. با استفاده از این شاخص ميزان قابل دستیابی بودن عنوانی از عنوانهای موجود در کتابخانه را، که به روش تصادفی انتخاب شود میتوان برآورد کرد نمرۀ بالا نشانه خوب بودن میزان قابلیت دستیابی است.

ص: 113

در برخی از کتابخانه ها ممکن است نوسانات فصلی چشمگیر، و حتی نوسانات ایام هفته یا طول روز نیز وجود داشته باشد چنین نوساناتی باید در محاسبات مورد توجه قرار گیرند.

شاخص قابلیت دستیابی عنوانها تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می گیرد. مهمترین این عوامل عبارتند از:

تعداد نسخه های هر عنوان به خصوص عنوانهای پر مراجعه؛

مدت متعارف امانت کتابخانه و مدت خاص امانت عنوانهای پر مراجعه و تعداد مجاز مدارک برای امانت همزمان

نمرۀ شاخص تحت تأثیر عوامل جزئى نظير تعداد عنوانهای از رده خارج (دارای اطلاعات کهنه، نسخههای اضافی غیر قابل استفاده تعداد عناوینی که برای صحافی یا سایر امور از مجموعه خارج شده اند سرعت برگشت کتاب به قفسه، و امثال اینها نیز قرار میگیرد.

ب -2-2-1-6-مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[3] (قابلیت دستیابی (مواد

[17] صفحه 300

ب -2-2-1-7-شاخص های مرتبط

شاخص میزان استفاده از مدارک شاخص قابلیت دستیابی امکانات شاخص قابلیت

دستیابی نظام کامپیوتری

ب -2-2-2- شاخص قابلیت دستیابی عنوانهای درخواستی

ب -2-2-2-1- هدف شاخص

سنجش این که تا چه حد عنوانهای موجودِ پر مراجع کتابخانه به هنگام درخواست قابل دستیابی اند.

ص: 114

ب -2-2-2-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها مجموعه های مرجع و امانت باید جداگانه اندازه گیری شوند.

این شاخص را میتوان برای مجموعه های ،خاص زمینه های موضوعی خاص شعبه های خاص کتابخانه و یا دوره های زمانی خاص به کار برد شاخصهای به دست آمده برای هر بخش کتابخانه را میتوان با یکدیگر مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده میزان دستیابی در هر بخش معلوم شود.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به کار برد، مشروط بر آن که محاسبه شاخص نیز به صورتی همانند انجام گیرد.

ب -2-2-2-3- تعریف شاخص

درصد عنوانهای موجود در کتابخانه که حداقل یک کاربر آن را درخواست کند و بلافاصله قابل دستیابی .باشند

عبارت قابل دستیابی در این ،شاخص به این معنی است که یک یا چند نسخه از یک ،عنوان خواه برای امانت و خواه برای استفاده در محل در کتابخانه موجود و آماده دستیابی کاربر باشد نسخهه ایی که از مخزن کتابخانه آورده میشوند قابل دستیابی محسوب میگردند. نسخه هایی که برای کارهایی چون فهرست ،نویسی رده بندی ،صحافی، جابه جایی روی قفسه ها و غیره از مجموعه خارج شده است و نیز نسخه های به سرقت رفته، جابه جا شده و نظایر آن قابل دستیابی محسوب نمیشوند اما در شمارش تعداد کل عنوانها منظور میشوند

عبارت عنوان در این شاخص مقالات منفرد مجله ها یا کتابها را نیز، چنانچه در تعداد كل عنوانها منظور شده باشند شامل میشود. به هر حال آنچه که در شاخص، «عنوان» تلقی میشود باید به روشنی تعریف شود.

ب -2-2-2-4- روش های محاسبه شاخص

نمونه ای از عنوانهای موجود در کتابخانه را که مورد درخواست حداقل یک کاربر

ص: 115

باشد، به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید برای هر عنوان نمونه ذکر کنید که آیا نسخه ای از آن قابل دستیابی است یا نه برای اندازه گیری ،کلی، فقط عنوانهای موجود در فهرست کتابخانه بررسی می.شوند برای اندازه گیری دقیقتر خود نسخه های موجود نیز باید کنترل شوند

شاخص قابلیت دستیابی عنوانهای درخواستی عبارت است از x100 که در آن:

A تعداد عنوانهای درخواستی قابل دستیابی در نمونه است؛ و

B تعداد کل عنوانهای درخواستی در نمونه است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

نمونه را میتوان به دو طریق انتخاب کرد:

(الف از کاربرانی که به عنوان نمونه انتخاب شدهاند سؤال شود که در کتابخانه دنبال چه عنوانی هستند و به این ترتیب نمونه ای از عنوانهای درخواستی فراهم شود و عنوانهایی که در کتابخانه موجود نیستند از آن حذف گردد. در این نمونه گیری فقط جستجوهای ،عنوان و نه جستجوهای موضوعی جزو نمونه به حساب می آیند. عنوان های تکراری از نمونه گیری حذف میشوند یادآوری این روش به نتیجه ای که حاصل نمونه گیری تصادفی واقعی باشد، منتج نمی شود، مگر آن که از هر کاربر فقط یک عنوان درخواستی پذیرفته شود. برای برخی ،مقاصد اگر همه عنوانهای درخواستی کاربران نیز محاسبه شود، باز هم نتیجه قابل استفاده است.

ب) با استفاده از گزارشهای ،امانت درخواست مدارک از مجموعه های خارج از کتابخانه، امانتهای خارج و استفاده از مدارک در داخل کتابخانه، نمونه ای انتخاب .شود عنوانهای تکراری از نمونه گیری حذف میشوند

یادآوری - این ،روش مزاحمت کمتری برای کاربران فراهم می کند؛ اما تنها درخواستهای عنوانهایی را منعکس میکند که به دست کاربران رسیده و به امانت رفته اند برای برخی سنجش ها این روش مفید خواهد بود.

کتابخانه هایی که نوسانات قابل توجهی مثل نوسانات فصلی دارند، باید میزان قابلیت دستیابی به عنوانهای درخواستی را در چند دوره ،زمانی در فواصل مختلف،

ص: 116

اندازه بگیرند و با محاسبه میانگین قابلیت دستیابی» شاخص دقیق تری به دست آورند.

اگر نسخه های مرجع و نسخه های امانی مجموعه کتابخانه در هم آمیخته اند و کنار

هم قرار میگیرند، بهتر آن است که نسخه های مرجع از محاسبه حذف شوند.

ب -2-2-2-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عدد صحیحی بین صفر تا صد است. با این شاخص میزان قابل دستیابی بودن عنوانی از عنوانهای مجموعه کتابخانه را که به طور تصادفی انتخاب شده و مورد درخواست کاربر باشد میتوان برآورد کرد نمرهٔ بالا به منزله خوب بودن میزان قابلیت دستیابی است.

در برخی از کتابخانه ها ممکن است نوسانات فصلی چشمگیر و حتی نوسانات ایام هفته یا طول روز نیز وجود داشته باشد چنین نوساناتی را به هنگام محاسبه باید در نظر گرفت.

شاخص قابلیت دستیابی عنوانهای درخواستی تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می.گیرد مهمترین این عوامل عبارتند از:

تعداد نسخه های هر عنوان به خصوص عنوانهای پر مراجعه؛

ترکیب مجموعه در ارتباط با تقاضاهای کاربران؛

مدت متعارف امانت در کتابخانه و مدت خاص امانت کتابهای پر مراجعه؛

تعداد مدارک مجاز برای امانت همزمان

نمره شاخص تحت تأثیر عوامل جزئی نظیر تعداد عنوانهایی که برای صحافی یا کارهای دیگر از مجموعه خارج شده اند سرعت برگشت کتابها به قفسه، و امثال اینها نیز قرار گیرد.

ب -2-2-2-6- مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[6] صفحه 60 تا 71 قابلیت دستیابی مدارک

[17] صفحه 300

ص: 117

ب -2-2-2-7-شاخصهای مرتبط

شاخص قابلیت دستیابی عناوین شاخص قابلیت دستیابی زماندار عنوان های درخواستی شاخص درصد عناوین درخواستی موجود در مجموعه شاخص ميزان

استفاده از مدارک شاخص قابلیت دستیابی امکانات شاخص قابلیت دستیابی سیستم های خودکار.

ب -2-2-3- شاخص درصد عنوانهای درخواستی موجود در مجموعه

ب -2-2-3-1- هدف شاخص

سنجش این که تا چه حد عنوانهای پُر مراجع درخواستی کاربران در کتابخانه موجود .است این شاخص برای سنجش هماهنگی مجموعه با نیازمندیهای کاربران به کار

می رود.

ب -2-2-3-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها

این شاخص را میتوان برای مجموعه های ،خاص زمینه های موضوعی خاص شعبه های خاص کتابخانه و یا دوره های زمانی خاص به کار برد. شاخص حاصله از هر بخش خاص کتابخانه را میتوان با هم مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده میزان دستیابی در هر بخش معلوم شود.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به کار برد.

ب -2-2-3-3- تعریف شاخص

درصد عنوانهای درخواستی حداقل یک کاربر که در کتابخانه موجود است.

کتابی که قبل از این بررسی منتشر شده و برای کتابخانه سفارش داده شده، ولی هنوز دریافت نشده است جزو منابع موجود کتابخانه محسوب می شود.

عبارت عنوانها در این ،شاخص مقالات منفرد مجله ها یا کتابها را نیز چنانچه

ص: 118

در تعداد کل عنوانها منظور شده باشند شامل میشوند به هر حال آنچه که شاخص (عنوان تلقی شود باید به روشنی تعریف شود.

ب -2-2-3-4- روش محاسبه شاخص

از گروهی از کاربران که به عنوان نمونه انتخاب شدهاند سؤال شود که در کتابخانه در جستجوی چه مدرکی هستند و به این ترتیب به روش تصادفی نمونه ای از عنوان های درخواستی فراهم شود در این نمونه گیری فقط از جستجوهای عنوان و نه جستجوهای ،موضوعی نمونه گیری میشود

یادآوری - این روش به نتیجه ای که حاصل نمونه گیری تصادفی واقعی باشد، منتج نخواهد شد مگر آن که از هر کاربر فقط یک عنوان درخواستی پذیرفته شود. برای بسیاری از مقاصد اگر همه عنوانهای درخواستی نیز محاسبه شود، باز هم نتیجه قابل استفاده است.

برای هر عنوان موجود در نمونه ذکر کنید که آیا کتابخانه نسخه ای از آن را در

اختیار دارد یا نه.

شاخص درصد عنوانهای درخواستی موجود مجموعه عبارت است از x100 که در آن A تعداد عنوانهای درخواستی موجود در کتابخانه است براساس نمونه گیری؛

B تعداد کل عنوانهای درخواستی نمونه است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-2-3-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است. با این شاخص میتوان میزان احتمال وجود یک عنوان درخواستی کاربر را در مجموعه برآورد کرد. نمره بالا مبین هماهنگی مطلوب مجموعه و درخواستهای کاربران است. یادآوری - نمرۀ پایین ،شاخص، علاوه بر آن که بیانگر ضعف هماهنگی مجموعه با درخواستهای کاربران ،است ممکن است نشانگر این نیز باشد که کاربران درک درستی از موضوع های موجود در کتابخانه ندارند.

ص: 119

نتایج مورد انتظار بستگی به نوع کتابخانه دارد (مثلاً) کتابخانه تخصصی یا غیر

تخصصی کتابخانه دانشگاهی یا عمومی و غیره

ب -2-2-3-6- مأخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 84 تا 89 در بحث مربوط به قابلیت دستیابی تحت عنوان نرخ تهیه عنوانها» یا نسبت» عنوانهای تهیه شده به مدارک درخواستی» مطرح گردیده است).

ب -2-2-3-7-شاخصهای مرتبط

شاخص قابلیت دستیابی به منابع مورد نیاز شاخص قابلیت دستیابی زمان دار عنوان های درخواستی

ب --2-2-4- شاخص قابلیت دستیابی زمان دار عنوانهای در خواستی

ب -2-2-4-1- هدف شاخص

سنجش این که تا چه حد عنوانهای درخواستی کاربران بلافاصله و یا طی مدتی معین

زمان دار قابل دستیابی.اند

ب -2-2-4-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها

این شاخص را میتوان برای مجموعه های ،خاص زمینههای موضوعی خاص شعبه های خاص کتابخانه و یا دوره های زمانی خاص به کار برد شاخصهای به دست آمده از هر بخش خاص کتابخانه را میتوان با هم مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده میزان دستیابی هر بخش معلوم شود.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به

،کاربرد مشروط بر آن که برای محاسبه شاخص نیز به صورتی همانند انجام گیرد.

ص: 120

ب -2-2-4-3- تعریف شاخص

درصد عنوانهای درخواستی حداقل یک کاربر که بلافاصله و یا طی مدتی معین زمان دار قابل دستیابی اند.

عبارت قابل دستیابی در این شاخص به این معنی است که نسخه هایی از عنوانها خواه برای امانت گرفتن و خواه برای استفاده در محل در کتابخانه موجود و در اختیار

کاربران است یا میتواند طی مدت معینی قابل دستیابی شود نسخه هایی که از مخزن بسته کتابخانه آورده میشوند قابل دستیابی محسوب میگردند.

نسخه هایی که برای کارهایی چون فهرست نویسی رده بندی، صحافی، جابجایی روی قفسه ها و غیره خارج میشود و نسخه هایی که به دلیل سرقت نابجا قرار ،گرفتن و غیره مفقود شدهاند قابل دستیابی محسوب نمیشوند اما در شمارش تعداد كل عنوانها منظور میشوند.

عبارت «عنوانها در این شاخص هم شامل مدارکی است که از طریق امانت بین کتابخانه ای قابل دستیابی باشند و هم شامل مدارکی که کتابخانه به درخواست کاربران

خریداری کرده است. همچنین عبارت عنوانها مقالات منفرد مجله ها یا کتابها را چنانچه در تعداد کل عنوانها منظور شده باشند شامل میشود. در هر حال، آنچه که در شاخص (عنوان تلقی شده باید به روشنی تعریف شود.

دوره زمانی اندازه گیری شاخص توسط کسی که شاخص را به کار میبرد تعیین می شود این کار باید به صورتی انجام گیرد که رسالت و سیاستهای کتابخانه را منعکس کند.

این شاخص را میتوان برای اندازه گیری درصد عنوانهای درخواستی ای که ممکن است طی مدت زمان متفاوتی قابل دستیابی باشند (مثلاً: بلافاصله، طی یک هفته، طی دو هفته طی یک ماه طی سه ماه، و غیره) به کار برد.

ب -2-2-4-4- روش محاسبه شاخص

نمونه ای از عنوانهایی که حداقل مورد درخواست یک کاربر باشند، به روش

ص: 121

نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید برای هر عنوان موجود در نمونه، ذکر کنید که آیا نسخه ای از آن در طول زمان تعیین شده قابل دستیابی است یا می تواند قابل دستیابی

شود یا نه

برای اندازه گیری ،کلی فقط اطلاعات فهرست کتابخانه بررسی میشود برای اندازه گیری دقیقتر وجود اصل نسخه ها نیز کنترل میشود.

شاخص قابلیت دستیابی مستمر عنوانهای درخواستی عبارت است از A x100 که در آن

A تعداد عنوانهای ذکر شده در ،نمونه که قابل دستیابی باشند؛ و

B تعداد کل عنوانهای موجود در نمونه است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

نمونه گیری را میتوان به دو طریق انجام داد:

(الف از گروهی از کاربران که به عنوان نمونه انتخاب شدهاند سؤال شود که در

کتابخانه در جستجوی چه مدرکی ،هستند و به این ترتیب نمونه ای از عنوان های درخواستی تهیه کنید و عنوانهایی را که جزو مجموعه کتابخانه نیستند از آن حذف کنید در این نمونه گیری فقط از جستجوهای عنوان و نه جستجوهای موضوعی نمونه گیری می شود عنوانهای تکراری را از نمونه حذف کنید.

یادآوری - این روش به نتیجه ای که حاصل نمونه تصادفی واقعی باشد، منتج نمیشود مگر آن که از هر کاربر فقط یک عنوان مورد درخواست پذیرفته شود برای برخی ،مقاصد اگر همه عنوانهای درخواستی کاربران نیز محاسبه شوند، باز هم نتیجه قابل استفاده است.

ب با استفاده از گزارشهای ،امانت ،درخواست مدارک از مجموعه موجود یا از مجموعه های خارج ،کتابخانه امانتهای خارج از کتابخانه و استفاده از مدارک در

داخل ،کتابخانه نمونه ای انتخاب کنید عنوانهای تکراری را از نمونه حذف کنید. یادآوری - این ،روش مزاحمت کمتری برای کاربران فراهم میکند؛ اما تنها درخواست های عنوان هایی را منعکس میکند که به دست کاربر رسیده و به امانت رفته اند برای برخی سنجش ها این روش مفید خواهد بود.

ص: 122

تعداد عنوانهایی را که طی دوره زمانی معین قابل دستیابی هستند می توان به دو

طریق تعیین کرد

1) عنوانهای زمان دار نمونه را مشخص کنید و هنگامی که نسخه ای قابل دستیابی

شد زمان دستیابی آن را ثبت کنید؛

2) با استفاده از اطلاعات نظام امانت و سایر اطلاعات مربوط برآورد کنید که آیا میتوان انتظار داشت عنوانهای متعلق به کتابخانه در مدت زمان تعیین شده قابل دستیابی شوند یا نه قابلیت دستیابی عناوین مورد درخواست از طریق امانت بین کتابخانه ای را با پرسش از کتابخانه مربوط درباره این که تصور میکنند چه موقع این عناوین قابل دستیابی هستند، برآورد کنید.

کتابخانه هایی که نوسانات قابل توجهی مثل نوسانات فصلی دارند باید میزان قابلیت دستیابی زماندار عنوانهای درخواستی را در چند دوره زمانی در فواصل ،مختلف اندازه بگیرند و با محاسبه میانگین قابلیت دستیابی، شاخص دقیقتری به دست آورند. چنانچه نسخه های و نسخه های امانی مجموعه کتابخانه در هم آمیخته و در کنار هم چیده شده باشند نسخه های مرجع را باید از محاسبه حذف و یا جداگانه اندازه گیری کرد.

ب -2-2-4-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عدد صحیحی بین صفر تا صد است. این شاخص میزان قابل دستیابی بودن یک عنوان درخواستی را که به روش تصادفی انتخاب شده و طی مدت زمان معین قابل دستیابی باشد، برآورد میکند.

در برخی از کتابخانه ها ممکن است نوسانات فصلی چشمگیر و حتی نوسانات ایام هفته یا در طول روز هم وجود داشته باشد که باید به هنگام محاسبه مد نظر قرار گیرند.

شاخص قابلیت دستیابی زماندار تحت تأثیر عوامل متعددی قرار میگیرد. مهمترین این عوامل عبارتند:

ص: 123

تعداد نسخه های هر عنوان به ویژه عنوان های پر مراجعه؛

ترکیب مجموعه در رابطه با درخواستهای کاربران

مدت متعارف امانت کتابخانه و مدت خاص امانت عناوین پر مراجعه و تعداد مجاز مدارک برای امانت گرفتن همزمان

کارآیی بخش امانت بین کتابخانه ای؛

ارائه خدمات امانت بین کتابخانه ای توسط سایر کتابخانه ها.

نمرۀ شاخص میتواند تحت تأثیر عوامل جزئی نظیر تعداد عنوانهایی که برای صحافی یا سایر امور از مجموعه خارج شده اند، سرعت برگشت کتابها به به قفسه و امثال اینها قرار گیرد.

ب -2-2-4-6- مآخذ (نگاه کنید به افزوده «ج»)

[5] صفحه 45 درصد تقاضاهای برآورده شده طی x هفته»)

[6] صفحه 71 تا 76 تأخیر در مواد درخواستی

[7] صفحه 62 تا 65 عرضه مدارک»

[17] صفحه 307

ب -2-2-4-7-شاخصهای مرتبط

شاخص قابلیت دستیابی زماندار عنوانهای درخواستی شاخص قابلیت دستیابی عناوین شاخص درصد عناوین درخواستی موجود در مجموعه شاخص ميزان استفاده از مدارک شاخص قابلیت دستیابی امکانات شاخص قابلیت دستیابی نظام کامپیوتری

ب -2-2-5- شاخص سرانه استفاده داخل کتابخانه

ب -2-2-5-1- هدف شاخص

سنجش میزان استفاده از منابع در محل کتابخانه.

ص: 124

ب -2-2-5-2- دامنه شمول خاص

همه کتابخانه ها با تجزیه و تحلیل موضوع مدارک استفاده شده می توان به جزئیات بیشتری در بررسی دست یافت این شاخص را میتوان برای بررسی مجموعه های

خاص به کار برد.

ب -2-2-5-3- تعریف شاخص

تعداد مدارک کتابخانه که طی یک سال از آنها استفاده شده، تقسیم بر تعداد باید از خدمات استفاده کنند.

ب -2-2-5-4- روش محاسبه شاخص

یک دوره زمانی را برای نمونه گیری تعیین کنید طی این مدت از کاربران بخواهید مدارکی را که در کتابخانه استفاده میکنند به قفسه برنگردانند. این مدارک را قبل از

باز چیدنشان در قفسه بشمرید.

شاخص سرانه استفاده داخل کتابخانه عبارت است از A X B D که در آن:

A تعداد مدارکی است که طی مدت نمونه گیری شمارش شده؛

B تعداد روزهای کار کتابخانه در طول مدت نمونه گیری است؛

C تعداد روزهای کار کتابخانه در طول سال است؛

D تعداد افرادی که کتابخانه موظف به خدمت به آنهاست.

مدارکی که امانت داده شده اند نباید در A منظور شوند.

ب -2-2-5-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند شاخص عددی ،حقیقی بدون حد نهایی است.

بعضی از مدارک پر استفاده ممکن است قبل از آن که به قفسه برگردانده شوند، توسط افراد دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرند؛ لذا سرعت برگرداندن مدارک به قفسه بر نتایج بررسی تأثیر میگذارد؛ برخی از مدارک ممکن است از قفسه برداشته شوند

ص: 125

ولى واقعاً مورد استفاده قرار نگیرند؛ و برخی از مدارک نیز ممکن است توسط افرادی

خارج از جمعیت تحت پوشش کتابخانه مورد استفاده قرار گیرند. سیاست کتابخانه در خصوص صحافی دوره های نشریات ادواری نیز می تواند بر شمارش تأثیر گذارد.

سرعت بازگرداندن مدارک به قفسه ها توسط کارکنان ،کتابخانه و قابلیت بازیابی مدارکی که باید آنها را به قفسه برگردانند ،نیز شاخص سرانه استفاده داخل کتابخانه را تحت تأثیر قرار میدهد.

ب -2-2-5-6-مأخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[6] صفحه 55 تا 59 استفاده مواد در داخل کتابخانه»

ب -2-2-5-7-شاخصهای مرتبط

شاخص سرانه امانت.

ب -2-2-6- شاخص میزان استفاده از مدارک

ب -2-2-6-1- هدف شاخص

سنجش میزان کلی استفاده از مجموعه از طریق برآورد نسبت مدارکی است که در هر زمان در دست استفاده است.

از این شاخص میتوان برای سنجش هماهنگی مجموعه با درخواست های جامعه تحت پوشش نیز استفاده کرد

ب -2-2-6-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها.

این شاخص را میتوان برای مجموعههای ،خاص ،زمینههای موضوعی خاص شعبه های کتابخانه و یا دوره های زمانی خاص به کار برد شاخصهای حاصله از هر بخش خاص کتابخانه را میتوان با هم مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده میزان استفاده در هر بخش معلوم شود.

ص: 126

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به کار برد.

ب -2-2-6-3- تعریف شاخص

درصد مدارک کتابخانه که مورد استفاده قرار میگیرند

عبارت مورد استفاده در این شاخص به معنای این است که مدرکی امانت داده شود و یا توسط یک کاربر در کتابخانه مورد استفاده قرار گیرد.

مدارکی که برای کارهایی چون فهرست نویسی رده بندی صحافی، جابه جایی روی قفسه ها و غیره از قفسه برداشته شده و نیز مدارکی که به علت سرقت یا قرار گرفتن در محل نادرست در دسترس نیستند جزو مدارک مورد استفاده» به حساب نمی،آیند ولی جزو تعداد کل منابع محاسبه میشوند.

«مدارک»، در این شاخص مقالات منفرد مجله ها یا کتابها را نیز چنانچه در تعداد كل مدارک منظور شده ،باشند شامل میشود. در هر حال، آنچه که در شاخص «مدرک» تلقی میشود باید به روشنی تعریف شود.

ب 2-2-6-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) نمونه ای از مدارک متعلق به کتابخانه را به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید. با بررسی سوابق امانت و کنترل مدارک مورد استفاده در کتابخانه، تعیین کنید که آیا هر یک از این مدارک مورد استفاده قرار میگیرند یا نه.

شاخص میزان استفاده از منابع عبارت است از x100 AB که در آن:

A تعداد کل مدارک مورد استفاده در نمونه؛ و

B تعداد کل مدارک موجود در نمونه است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

روش (ب) تعداد کل مدارک امانت داده شده در یک روز خاص را با استفاده از نظام کامپیوتری ،امانت محاسبه کنید تعداد) مدارک استفاده شده در کتابخانه را در آن ،روز از داده های گردآوری شده برای شاخصهای ،دیگر مثلاً شاخص «سرانه استفاده داخل «کتابخانه [-2-2-5- میتوانید بدست آورید.

ص: 127

شاخص میزان استفاده از منابع عبارت خواهد بود از ABx100 که در آن

A تعداد مدارک به امانت رفته است؛

Bتعداد مدارک مورد استفاده در کتابخانه است؛

C جمع مدارک موجود در مجموعه است

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

کتابخانه هایی که نوسانات قابل ملاحظه ای مثل نوسانات فصلی دارند، باید میزان استفاده از مدارک را در چند دوره ،زمانی در فواصل ،مختلف اندازه بگیرند و با محاسبه میانگین میزان استفاده از مدارک شاخص دقیقتری به دست آورند.

ب 2-2-6-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عدد صحیحی بین صفر تا صد است. با این شاخص میتوان میزان در دست استفاده بودن مدرکی که به صورت تصادفی از موجودی کتابخانه برگزیده شده باشد را برآورد کرد نمره بالا نشانه خوب بودن میزان استفاده از مدارک است.

در برخی از کتابخانه ها ممکن است نوسانات قابل توجه فصلی و هفتگی و یا روزانه هم وجود داشته باشد.

شاخص میزان استفاده از مدارک تحت تأثیر عواملی چند قرار میگیرد که مهمترین آنها عبارتند

تعداد نسخه های هر عنوان به خصوص عنوانهای پر مراجع؛

ترکیب مجموعه در ارتباط با درخواستهای کاربران؛

مدت متعارف امانت کتابخانه مدت خاص امانت عنوانهای پر مراجع و تعداد مدارکی که همزمان میتوان امانت گرفت؛

فعالیت های تبلیغ خدمات کتابخانه و مهارتهای کارکنان در این زمینه.

نمرهٔ شاخص ممکن است تحت تأثیر عوامل جزئی دیگر، نظیر تعداد عنوانهای از رده خارج دارای اطلاعات کهنه و نسخه های اضافی غیر قابل استفاده، تعداد عنوانهایی عنوان هایی که برای صحافی یا کارهای دیگر از مجموعه خارج شده اند، و سرعت برگشت کتاب به قفسه و امثال اینها نیز قرار گیرد.

ص: 128

ب -2-2-6-6- مأخذ ( به افزوده «ج» نگاه کنید)

[5] درصد مجموعه امانت داده شده

ب -2-2-6-7-شاخصهای مرتبط

شاخص قابلیت دستیابی عناوین شاخص قابلیت دستیابی زمان دار عنوان های درخواستی گردش مجموعه شاخص سرانه مدارک امانت داده شده شاخص سرانه امانت شاخص سرانه استفاده داخل کتابخانه شاخص میزان استفاده از امکانات شاخص میزان اشغال صندلی ها

ب -2-3- بازیابی مدارک

-1-3-2- شاخص میانه مدت بازیابی مدارک از مخزن بسته

ب -2-3-1-1- هدف شاخص

سنجش میزان اثر بخش بودن نظام بازیابی کتابخانه

ب -2-3-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که بخشی از منابع آنها در مخزن بسته قرار دارد.

کاربرد این شاخص برای مقایسه کتابخانه ها امکان پذیر است، مشروط بر آنکه شرایط هر کتابخانه از لحاظ ساختمان حمل و نقل و غیره در نظر گرفته شود.

ب -2-3-1-3- تعریف شاخص

میانه فاصله زمانی بین زمانی که مدرکی از مخزن بسته درخواست میشود تا لحظه ای

که مدرک مزبور در دسترس کاربر قرار گیرد.

ب -2-3-1-4- روش محاسبه شاخص

نمونه ای از مدارک موجود کتابخانه را که در مخزن بسته قرار دارند و توسط کاربران درخواست شده اند به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید. برای هر درخواست

ص: 129

تاریخ و ساعت درخواست و زمانی که مدرک به دست متقاضی رسیده است را یادداشت کنید. تاریخ شروع را از تاریخ خاتمه کم کنید و آن را به دقیقه یا ساعت، هر کدام مناسبتر است ثبت نمایید

میانه مدت بازیابی مدارک از مخزن بسته با مرتب کردن زمان درخواستها به ترتیب صعودی به دست می آید مدت میانه عبارت است از رقم زمانی درخواست که در وسط (میانه) رقمهای مرتب شده قرار گرفته است چنانچه تعداد رقم تقاضاها زوج باشد مدت ،میانه میانگین دو رقمی است که در وسط رقمهای مرتب شده قرار دارند. میانگین این دو رقم را به نزدیکترین رقم بیانگر دقیقه گرد کنید.

نمونه گیری را به دو طریق میتوان انجام داد:

الف – نمونه را میتوان از میان عنوانهای متعلق به کتابخانه که به امانت نرفته انتخاب کرد. مسؤولان ارزیابی طی دوره نمونه گیری در زمان های تصادفی درخواست خود را ارائه میدهند و مدت زمان انجام درخواست ثبت میشود.

ب - نمونه را میتوان از میان درخواستهای واقعی درست در موقعی که مدرک آماده تحویل به درخواست کننده است انتخاب کرد تاریخ و زمان تقاضا به عنوان بخشی از کار ثبت میشود. یادآوری - درخواستهای انجام نشده از محاسبه حذف میشوند زیرا زمان تحویل موارد درخواستی در آنها مشخص نیست.

ب -2-3-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است شاخص به ،دقیقه یا ساعت و دقیقه بیان می.شود اگر زمان بازیابی کوتاه باشد «خوب» شمرده می شود. افزایش درخواستها در ساعات شلوغ و پر مراجع کتابخانه بر زمان بازیابی تأثیر میگذارد.

ب -2-3-1-6-مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 90 تا 93 «زمان تحویل مدرک

[24] صفحه 112 تا 113، شماره های F98,F9694

ص: 130

ب -2-3-1-7-شاخصهای مرتبط

شاخص میانه مدت بازیابی مدارک از قفسهٔ باز شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای

ب -2-3-2- شاخص میانه مدت بازیابی مدارک از مخزن باز ب -2-3-2-1- هدف شاخص

سنجش توانایی نشانه های راهنما و رفچینی ،صحیح در ایجاد دسترسی سریع به مدارک.

ب -2-3-2-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که همه یا بخشی از مدارکشان در مخزن باز قرار دارد.

کاربرد این شاخص برای مقایسه کتابخانه ها در صورتی که فاصله بین مخزنها و برگه دانها در محاسبه منظور شود، ممکن است.

ب -2-3-2-3- تعریف شاخص

میانه فاصله زمان پایان جستجو در برگه دان و لحظه دسترسی به مدرک در قفسه های

کتابخانه

ب -2-3-2-4- روش محاسبه شاخص

نمونه ای از عنوانهای موجود در مخزنهای باز را به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب کنید. مراقبت کنید که همه عنوانهای نمونه گیری شده موجود و در محل صحیح خود در قفسه ها قرار گرفته باشند جهت بررسی تعدادی از عنوانها را برای جستجو به افرادی بدهید که با کتابخانه مورد بررسی آشنایی داشته باشند. این افراد عنوانها را در برگه دانها جستجو میکنند و به بازیابی آنها در قفسه ها می پردازند. یادآوری - جستجوهایی که به نتیجه نرسند، به سبب آنکه زمان پایانشان مشخص نیست در بررسی محاسبه نمیشوند محاسبه عملیات مربوط به هر عنوان را باید در فرمی که دارای ستونهایی برای ثبت زمان دقیق پایان جستجو در برگه دان و زمان دقیق بازیابی مدرک در قفسه است، یادداشت کرد.

ص: 131

برای هر عنوان دقیقههای بین پایان جستجو در برگه دان و بازیابی مدرک در قفسه را

محاسبه کنید. عنوانها را برحسب تعداد دقیقه های صرف شده برای هر یک مرتب کنید میانه مدت بازیابی مدرک از مخزن باز عبارت است از رقم دقیقه هایی که در وسط (میانه) رقمهای مرتب شده قرار گرفته است. اگر تعداد عنوانها زوج باشد، میانه مدت بازیابی از مخزن باز عبارت است از A+B 2 که در آن

A و B دو رقمی هستند که در وسط رقمهای مرتب شده قرار گرفته اند این میانگین را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-3-2-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی بدون حد نهایی است شاخص به دقیقه بیان می شود. اگر بازیابی طی چند دقیقه دقیقه های کم صورت بگیرد زمان بازیابی «خوب» تلقی می.شود مدت بازیابی طولانی نشانگر نامناسب بودن نشانههای راهنما است مدت بازیابی ممکن است تحت تأثیر پیچیدگی نظام قفسه بندی، یا فاصله بین قفسه ها و برگه دانها یا پایانه های اوپک (Opac) قرار گیرد.

ب -2-3-2-6-مأخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 90 تا 93 زمان تحویل مدرک

ب -2-3-2-7-شاخصهای مرتبط

شاخص میانه مدت بازیابی مدرک از قفسهٔ بسته شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای

ب -2-4- امانت مدارک

ب -2-4-1- شاخص گردش مجموعه

-1-1-4-2- هدف شاخص

برآورد میزان کلی استفاده از مجموعه ای که منابع آن امانت داده میشوند. این شاخص را میتوان برای سنجش هماهنگی مجموعه با درخواستهای جامعه تحت پوشش نیز به کار برد.

ص: 132

ب -2-4-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای مجموعه قابل امانت هستند.

این شاخص را میتوان برای مجموعه های خاص زمینههای موضوعی خاص شعبه های خاص کتابخانه یا منابع تازه فراهم شدۀ کتابخانه به کار برد. شاخصهای بدست آمده از هر بخش خاص کتابخانه را میتوان با هم مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده در گردش مجموعه معلوم شود.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که دارای رسالت مشابه هستند

به کاربرد، مشروط بر آنکه بررسی در یک دوره زمانی واحد همان دوره زمانی

انجام شود.

ب -2-4-1-3- تعریف شاخص

مجموع امانتهای ثبت شده یک مجموعه خاص در یک دوره زمانی خاص، معمولاً یک دوره یک ساله تقسیم بر تعداد کل مدارک موجود در مجموعه.

ب -2-4-1-4 روش محاسبه شاخص

تعداد امانتهای ثبت شده یک مجموعه خاص در یک دوره زمانی خاص را بشمرید.

تعداد کل مدارک موجود در مجموعه را نیز بشمرید.

شاخص گردش مجموعه عبارت است از B A که در آن

A تعداد امانتهای ثبت شده در مجموعه خاص است؛ و

B تعداد کل مدارک موجود در مجموعه خاص است.

رقم حاصل را تا یک رقم اعشار گرد کنید.

اگر تعداد زیادی از کتابهای مرجع در بین نسخه های امانی وجود داشته باشد، رقم کتابهای مرجع را نباید در محاسبه وارد کرد.

ب -2-4-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است دامنه متعارف آن به نوع کتابخانه

ص: 133

بستگی دارد شاخص میانگین دفعاتی را که مدارک یک مجموعه طی یک سال به امانت رفته است تخمین میزند ولی کتابخانه میتواند گردش مجموعه را طی یک دوره زمانی دیگر محاسبه کند هر چه عدد بالاتر باشد میزان استفاده نیز بیشتر است. شاخص گردش مجموعه تحت تأثیر چندین عامل قرار دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

ترکیب مجموعه در ارتباط با درخواستهای کاربران مجموعه ای که دارای تعداد زیادی مدارک کهنه یا نامربوط است گردش کمتری خواهد داشت؛

سیاست کتابخانه در مورد وجین عنوانهای کهنه و قدیمی و نسخه های تکراری ای که مورد نیاز کاربران نیستند؛

تعداد نسخه های عنوانهای پر متقاضی

نسبت استفاده از منابع در داخل کتابخانه به منابع امانت داده شده. هر قدر استفاده داخل کتابخانه زیادتر باشد میزان گردش مجموعه پایین تر است؛ مدت متعارف امانت ،کتابخانه و مدت خاص امانت عنوانهای پر متقاضی و تعداد مجاز مدارکی که همزمان میتوان امانت گرفت؛

فعالیتهای مربوط به تبلیغ خدمات کتابخانه و مهارتهای کارکنان در این زمینه؛

سهولت اجرای تمدید امانت

چنانچه آمار گردش هر یک از مدارک از طریق سیستم گردش مواد کتابخانه در ،باشد با محاسبه های زیر میتوان به جزئیات بیشتری دسترسی پیدا کرد:

محاسبه درصد مجموعه استفاده نشده در یک دوره خاص؛

محاسبه درصدی از مجموعه که حداقل یک بار در دوره مورد نظر استفاده شده است.

ب -2-4-1-6-مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[4] صفحه 38 تا 40

[5] صفحه 31 (میزان گردش مواد

[6] صفحه 54 تا 55) گردش مواد برحسب جلد ،«موجود که به عنوان متغیری از

ص: 134

گردش مواد داده شده در صفحه 60 نیز کل استفاده از مواد برحسب جلد ک-ه

به عنوان متغیری از کل استفاده از «مواد داده شده و شامل استفاده در محل کتابخانه

هم میشود

[7] صفحه 47 میزان گردش که شامل مدارک موجود در مجموعه مرجع هم میشود

[8] صفحه 56 تا 61 استفاده از مجموعه»

ب -2-4-1-7-شاخصهای مرتبط

شاخص میزان استفاده از مدارک شاخص سرانه مدارک امانت داده شده.

ب -2-4-2- شاخص سرانه امانت

ب -2-4-2-1- هدف شاخص

برآورد میزان استفاده جامعه تحت پوشش از مجموعه کتابخانه. این شاخص می تواند برای سنجش کیفیت مجموعه و نیز سنجش توان کتابخانه در بهسازی استفاده از مجموعه به کار گرفته شود.

ب -2-4-2-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای مجموعه قابل امانت هستند.

این شاخص را میتوان برای مجموعه های خاص زمینه های موضوعی خاص، و یا شعبه های خاص کتابخانه به کار برد. برای بررسی وضعیت هر یک از زمینه های خاص درون کتابخانه میتوان نتایج به دست آمده را با هم مقایسه کرد.

این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه ها به کار برد به شرط آن که تفاوت رسالت ها عوامل اجتماعی و اقتصادی و مدت امانت در نظر گرفته شود.

ب -2-4-2-3- تعریف شاخص

تعداد کل مدارک امانت داده شده در یک سال تقسیم بر تعداد افراد جامعه تحت پوشش.

ص: 135

ب -2-4-2-4- روش محاسبه شاخص

تعداد مدارک امانت داده شده در یک سال را محاسبه .کنید سرانهٔ امانت عبارت است

BA که در آن

A تعداد کل امانتها طی یک سال است؛ و

B تعداد افراد جامعه تحت پوشش است.

رقم حاصل را تا یک رقم اعشار گرد کنید

در این شاخص امانتهای بین کتابخانه ای از محاسبه حذف میشوند. اگر قصد مقایسه کتابخانه ها باشد هرگونه حذف یا اضافهٔ انجام شده را باید مشخص کرد.

ب -2-4-2-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند شاخص عددی ،حقیقی بدون حد نهایی است.

تغییر مدت امانت یا تعداد مدارکی که همزمان قابل امانت گرفتن است می تواند شاخص را شدیداً تحت تأثیر قرار دهد از طریق تحلیل شاخص بر مبنای موضوع های امانت داده شده و یا بر مبنای انواع مختلف امانت گیرندگان، می توان به جزئیات بیشتری دست یافت این شاخص را میتوان برای نشان دادن منابعی که کمتر درخواست میشوند یا درخواستهایی که برآورده نشده اند و همچنین منابعی که میزان استفاده از آنها قابل افزایش است نیز به کار برد.

این شاخص فقط در رابطه با امانت منابع به کار میرود و تحت تأثیر ب--رخ--ی از متغیرهای غیر قابل ،کنترل به خصوص شرایط مطالعه در کتابخانه میزان سواد میزان فقر، و سایر متغیرهای اجتماعی و اقتصادی قرار میگیرد

بین این شاخص و توانایی کارمندان کتابخانه برای بهبود مجموعه ارتباط بسیار زیادی وجود دارد.

ب -2-4-2-6 مأخذ به افزوده «ج» نگاه کنید)

[7] صفحه 42 تا 44 سرانه گردش مواد

ص: 136

ب -2-4-2-7-شاخص مرتبط

شاخص سرانه استفاده داخل کتابخانه.

ب -2-4-3- شاخص سرانه مدارک امانت داده شده

ب -2-4-3-1- هدف شاخص

برآورد میزان کلی استفاده جامعه تحت پوشش از مجموعه کتابخانه.

ب -2-4-3-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای مجموعه قابل امانت هستند.

این شاخص را میتوان برای مجموعه های ،خاص زمینههای موضوعی خاص یا شعبه های خاص کتابخانه به کار برد. شاخصهای حاصله از هر بخش خاص کتابخانه را میتوان با هم مقایسه کرد تا تفاوتهای عمده میزان سرانه مدارک امانت داده شده در هر بخش معلوم شود.

چنانچه دوره های فعالیت قابل مقایسهای مورد سنجش قرار گیرند این شاخص را میتوان برای مقایسه کتابخانه هایی که رسالت همانندی دارند به کار برد.

ب -2-4-3-3- تعریف شاخص

تعداد مدارک امانت داده شده در دوره خاصی از سال تقسیم بر تعداد افراد جامعه تحت پوشش

یادآوری - دوره خاص ممکن است یک روز معین باشد.

ب -2-4-3-4- روش محاسبه شاخص

تعداد مدارک امانت داده شده از مجموعه امانی را در یک دوره خاص محاسبه کنید. تعداد افراد جامعه تحت پوشش مورد نظر را ترجیحاً در همان دوره خاص تخمین

بزنید.

شاخص سرانه مدارک امانت داده شده عبارت است ازB A که در آن:

ص: 137

A تعداد مدارک امانت داده شده است؛

B تعداد افراد جامعه تحت پوشش است.

رقم حاصل را تا یک رقم اعشار گرد کنید.

ب -2-4-3-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است. حد معمول آن بستگی به نوع کتابخانه دارد.

این شاخص میانگین تعداد مدارکی را که یک فرد در جامعه تحت پوشش در هر زمان به امانت گرفته است تخمین میزند. هر قدر عدد شاخص بالاتر باشد، استفاده بیشتری از مجموعه صورت میگیرد.

ب -2-4-3-6-مأخذ( به افزوده «ج» به افزوده «ج» نگاه کنید)

[5] صفحه 11 کتابهایی که به ازای هر 1000 نفر در امانت هستند»

ب -2-4-3-7-شاخص های مرتبط

شاخص میزان استفاده از مدارک شاخص گردش مجموعه

ب -2-4-4- شاخص هزینه هر فقره امانت ب -2-4-4-1- هدف شاخص

برآورد هزینه خدمات مربوط به امانت در کتابخانه

ب -2-4-4-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای مجموعه قابل امانت هستند.

از این شاخص میتوان برای مقایسه موارد زیر استفاده کرد:

مقایسه هزینه هر امانت در یک کتابخانه خاص طی دوره ای معین با همین هزینه در دوره ای دیگر؛

مقایسه هزینه هر امانت در یک کتابخانه خاص با کتابخانه ای دیگر از همان نوع

ص: 138

ب -2-4-4-3- تعریف شاخص

کل هزینه جاری در یک سال مالی کامل تقسیم بر تعداد کل مدارک امانت داده شده در همان سال.

هزینه جاری طبق معمول محلی که شاخص در آن به کار می رود، محاسبه می.شود برای احتراز از هر گونه سوء تفاهم استفاده کننده از شاخص باید هر آنچه را که در محاسبه منظور شده به روشنی بیان کند.

اگر از این شاخص برای مقایسه هزینه های امانت در سطح بین المللی استفاده شود، مالیاتهای ارزش افزوده مالیاتهای فروش و خدمات و سایر مالیاتهای محلی در

هزینه جاری وارد نمیشود

ب -2-4-4-4- روش محاسبه شاخص

با استفاده از اطلاعات دفاتر ،مالی کل هزینه جاری یک سال مالی را محاسبه کنید. برای برآورد هزینه سال جاری میتوان ارقام بودجه را ملاک قرار داد.

شاخص هزینه هر فقره امانت عبارت است از BA که در آن

A کل هزینه جاری در یک سال مالی است که بر مبنای پول رایج کشور محاسبه

شده است؛ و

B تعداد کل امانت در همان دوره است.

رقم حاصل را بر اساس پایه پول رایج کشور [مثلاً ریال برای کشور ایران گرد کنید.

در این ،شاخص امانتهای بین کتابخانه ای از محاسبه حذف میشوند اگر قصد مقایسه کتابخانه ها ،باشد هرگونه حذف یا اضافه انجام شده را باید مشخص کرد.

ب -2-4-4-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است. حد طبیعی آن به نوع کتابخانه و پول رایج بستگی دارد.

ص: 139

این شاخص بین تعداد امانتها و هزینه کلیه خدمات کتابخانه ارتباط برقرار کند، ولی در حالت عادی نمیتوان آن را به عنوان برآورد هزینه متوسط امانتهای انجام شده منظور کرد به خصوص در کتابخانه هایی که ،امانت، خدمت غالب محسوب میشود، این شاخص میتواند کارآیی کلی این خدمت را برآورد کند.

از این شاخص نباید به تنهایی استفاده کرد؛ بلکه از آن میتوان برای بررسی مجموعه شاخصهای خدمات در بافتی کلی بهره گرفت.

ب -2-4-4-6-مأخذ( به افزوده «ج» نگاه کنید

[4] صفحه 50 تا 51 هزینه هر استفاده با استفاده از برآورد هزینه واقعی خدمات

گردش مواد)

ب -2-4-4-7-شاخص های مرتبط

شاخص هزینه سرانه کاربر شاخص هزینه هر مراجعه به کتابخانه شاخص نسبت امانت به هر کارمند.

-5-4-2- شاخص نسبت امانت به هر کارمند

ب -2-4-5-1- هدف شاخص

سنجش وضعیت نیروی انسانی کتابخانه در رابطه با تعداد .امانتها.

ب -2-4-5-2- دامنه شمول شاخص

تمام کتابخانه هایی که دارای مجموعه قابل امانت هستند.

این شاخص را میتوان فقط برای مقایسه بین کتابخانه هایی که خدمات و سیاست هایشان مشابه یکدیگر است به کار برد تفاوت در سیاستهای امانت (مثلاً مدت ،امانت سیاست تازه سازی مجموعه تعداد مدارکی که آماده امانت نیست باید كاملاً در نظر گرفته شود.

ص: 140

ب -2-4-5-3- تعریف شاخص

تعداد کل امانتها در یکسال کامل تقسیم بر تعداد کارمندان تمام وقت (يا مجموعاً معادل تمام وقت در همان دوره زمانی.

ب -2-4-5-4- روش محاسبه شاخص

تعداد کل کارمندان تمام وقت یا) معادل تمام وقت کتابخانه را براساس سوابق کارکنان محاسبه کنید. کارمندانی که به صورت تمام وقت در یکسال کامل کار کرده اند یک (1) نفر به حساب می آیند. کارمندانی که بخشی از سال را به صورت تمام وقت کار کرده اند هر کدام به نسبت مدتی که کار کرده اند محاسبه میشوند نسبت کار کارمند به عنوان تمام وقت به صورت عدد اعشاری تا دو رقم اعشار محاسبه می شود). کارمندان پاره وقت بر مبنای کسری از زمان اشتغال کامل ضربدر کسری از مدت اشتغال در سال محاسبه می.شود هر دو کسر به صورت عدد اعشاری تا دو رقم

(هر اعشار محاسبه میشود کلیه کسانی که حقوق دریافت میکنند محاسبه میشوند.

شاخص نسبت امانت به هر کارمند عبارت است ازB A که در آن

A تعداد امانتها در یک سال کامل است؛

B تعداد کارمندان تمام وقت یا معادل تمام وقت در همان دوره است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

در این ،شاخص امانتهای بین کتابخانه ای از محاسبه حذف میشوند. اگر قصد مقایسه کتابخانه ها ،باشد هرگونه اضافه یا حذف انجام شده را باید مشخص کرد.

ب -2-4-5-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است حد معمول آن به نوع کتابخانه بستگی دارد. شاخص به تمام کارمندان کتابخانه مربوط میشود در حالت عادی، نمی توان آن را به عنوان تخمین میانگین تعداد امانت هایی که هر واحد کارمندی انجام میدهد تلقی کرد.

این شاخص را میتوان خصوصاً در کتابخانه هایی که امانت خدمت غالب است،

ص: 141

برای سنجش کارآیی کلی این خدمت به کاربرد همچنین این شاخص می تواند به عنوان ابزاری برای سنجش تأثیر خدمت امانت بر بازدهی خدمات مکانیزه سیاست های خدماتی و سیاستهای مربوط به امور کارکنان به کار رود.

از این شاخص نباید به تنهایی استفاده کرد؛ بلکه از آن میتوان برای بررسی مجموعه شاخصهای خدماتی در بافتی کلی بهره گرفت

ب -2-4-5-6-مأخذ

[22] صفحه 19 نسبت امانت به (کارمند

ب -2-4-5-7- شاخص مرتبط

شاخص هزینه هر فقره امانت.

ب -2-5- تأمین مدارک از مراکز خارج از کتابخانه

ب -2-5-1- شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای

ب -2-5-1-1- هدف شاخص

سنجش این که آیا کتابخانه در ارائه خدمات امانت بین کتابخانه ای به کاربران کارآیی

دارد یا نه

ب -2-5-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای خدمات امانت بین کتابخانه ای هستند. از این شاخص میتوان برای مقایسه کتابخانه ها استفاده کرد به شرط آنکه تفاوت رسالت هر کتابخانه مورد توجه قرار گیرد.

ب -2-5-1-3- تعریف شاخص

نسبت مدارک درخواست شده ای که در مالکیت کتابخانه نباشد و از مراکز خارج از کتابخانه تهیه و برای مدت معین در اختیار کاربر گذاشته شود.

ص: 142

ب -2-5-1-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) دوره اندازه گیری توسط استفاده کننده از شاخص تعیین میشود. کلیه درخواستهای مدارکی که کتابخانه فاقد آنها است باید طی دوره بررسی، محاسبه شود.

یک صفحهٔ گزارش با ستونهایی برای نشان دادن تاریخ های زیر تهیه کنید

1 - تاریخ دریافت درخواست کاربر؛

2- تاریخ آغاز جستجو برای مواد در شعبه های کتابخانه و غیره (اختیاری)؛

-3 تاریخ تصمیم و آغاز عملیات امانت بین کتابخانه ای (اختیاری)؛

4- تاریخ سفارش مدرک به یک مرکز خارج از کتابخانه (اختیاری)؛

5- تاریخ دریافت مدرک از مرکز خارج از کتابخانه؛

6- تاریخ اطلاع به کاربر (اختیاری).

تاریخ ها را به طور مجزا در صفحه گزارش یادداشت کنید.

تعداد روزهای بین دریافت تقاضا و دریافت مدرک (ستون) 5 منهای ستون (1) را

محاسبه کنید سپس نسبت مدارک دریافتی را در دوره های زمانی تعیین شده، مثلاً 7،

14، 21، 30 یا 60 روز محاسبه کنید. شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای عبارت خواهد بود از x100 که در آن

A تعداد مدارک دریافت شده در دوره معین است؛ و

B تعداد درخواستهای دریافت شده در همان دوره معین است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

بر اساس داده های به دست آمده فاصله های زمانی دیگر را نیز میتوان مورد بررسی قرار داد؛ مثلاً فاصلهٔ زمان دریافت درخواست کاربر و زمان پاسخگویی ب-ه کاربر با) كسر رقم ستون 6 از رقم ستون (1)

یادآوری – رقم میانه مدت امانت بین کتابخانه ای میتواند به عنوان جانشین شاخص مورد استفاده قرار گیرد.

روش (ب) دوره اندازه گیری توسط استفاده کننده از شاخص تعیین میشود. کلیه مدارکی که در نتیجه درخواست کاربران توسط کتابخانه از مراکز خارج کتابخانه

ص: 143

دریافت میشود باید طی دوره بررسی ثبت .شود با بررسی مدارک یا فایلهای کامپیوتری، تاریخ های زیر را پیدا کنید:

1- تاریخ دریافت درخواست کاربر؛

2- تاریخ آغاز جستجو برای مواد درخواستی در شعبه های کتابخانه و غیره

(اختیاری)؛

3- تاریخ تصمیم گیری و آغاز عملیات امانت بین کتابخانه ای (اختیاری)؛

4- تاریخ سفارش مدرک به یک منبع خارج از کتابخانه (اختیاری)؛

5- تاریخ دریافت مدرک از مرکز خارج از کتابخانه؛

6- تاریخ اطلاع به کاربر (اختیاری).

تعداد روزهای بین دریافت تقاضا و دریافت مدرک را محاسبه کنید (رقم تاریخ ستون 5 را از رقم تاریخ ستون 1 کم کنید سپس نسبت مدارک دریافتی را در یک دوره زمانی خاص، مثلاً ،7، 14، 21، 30 یا 60 روز، محاسبه کنید.

شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای عبارت است از x100 که در آن A

A تعداد مدارک دریافت شده در دوره معین است؛ و

B تعداد درخواستهای دریافت شده طی همان دوره نمونه گیری است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

اساس داده های به دست آمده فاصله های زمانی دیگر را نیز می توان مورد بررسی قرار داد؛ مثلاً فاصلهٔ زمان بین دریافت درخواست کاربر و زمان پاسخگویی به کاربر با) كسر رقم ستون 6 از رقم ستون (1)

یادآوری - رقم میانه مدت امانت بین کتابخانه ای میتواند به عنوان جانشین شاخص مورد استفاده قرار گیرد

ب -2-5-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای برای هر دوره زمانی معین عددی بین صفر تا صد است.

ص: 144

نتایج فرایند اندازه گیری را باید در بافت کلی رسالت و هدفهای بنیادی کتابخانه مورد بررسی قرار داد. بر اساس داده های به دست آمده مشکلات زیر را می توان

تشخیص داد:

مورد زمان صرف شده بین دریافت درخواست و سفارش مدرک آیا بخش امانت کتابخانه دارای منابع انسانی و اطلاعاتی کافی هست تعداد کارمندان، آموزش مناسب کارکنان منابع کتابشناختی کافی و غیره)؟

مورد زمان صرف شده بین سفارش مدرک و دریافت آن کتابخانه چگونه درخواستها را ارسال میکند؟ از طریق سیستم پیوسته سفارش، از طریق پست ،الکترونیکی از طریق پست ،هوایی و غیره؟ انتخاب سازمان وام دهنده منابع نیز بر نتیجه کار اثر قابل توجهی دارد ،مثلاً کتابخانه ممکن است درخواستهای خود را به کتابخانه هایی بسپارد که کارشان رایگان باشد ولی درخواستها رادیر برآورده کنند؛ مورد زمان صرف شده بین دریافت مدرک و اطلاع به کاربر چگونه کاربر را خبر میکنند؟ به وسیله پست از طریق پست الکترونیکی یا با تلفن؟

مورد نوع درخواست ها کتابخانه های تحقیقاتی که مجموعه ای منسجم دارند بیشتر منابع خود را با وجود تأخیر از کتابخانه های خارجی تقاضا میکنند. مقالات مجله هایی که اخیراً در کشوری که کتابخانه در آن قرار دارد منتشر شده است ب-ه مراتب زودتر قابل تهیه است تا تک نگاشتهایی که مدتها پیش در خارج منتشر شده اند با توجه به این نکته برای کمک به تفسیر نتایج باید نوع مدارک درخواستی را نیز ثبت کرد.

در بررسی شاخص سرعت امانت بین کتابخانه ای ممکن است که کارکنان کتابخانه درخواستهای مربوط به این بررسی را به بقیه درخواستها ترجیح بدهند و آنها را به صورتی کارآمدتر انجام د کارآمدتر انجام دهند بنابراین کارمندان را باید نسبت به دلایل اندازه گیری فرایند امانت بین کتابخانه ای کاملاً آگاه کرد

زمان انجام درخواست در کتابخانههای مختلف با هم فرق دارد و لذا این شاخص تحت تأثیر ساختارهای متفاوت ملّی امانت بین کتابخانه ای نیز قرار میگیرد.

ص: 145

ب -2-5-1-6-مآخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید

[4] صفحه 75 تا 76

[8] صفحه 94 تا 98 سرعت امانت بین کتابخانه ای»

[24] صفحه 112 تا 113 مطالب شماره F98, F97, F96, F94

ب -2-5-1-7- شاخص مرتبط

شاخص میانه مدت بازیابی مدارک از مخزن بسته میانه مدت تحویل مدرک در امانت بین کتابخانه ای میتواند به منزلهٔ شاخص جایگزین تلقی شود.

ب -2-6-خدمات مرجع

ب -2-6-1- شاخص میزان ارائه پاسخ صحیح

ب -2-6-1-1- هدف شاخص

سنجش این که کارمندان کتابخانه تا چه حد می توانند مقدمات خدمات مرجع خوب، یعنی ارائه پاسخ صحیح به پرسشها را فراهم آورند.

ب -2-6-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها از آنجا که روش شناسی تهیه این شاخص نسبتاً پیچیده است و انجام

ها. آن به افرادی خبره نیازمند است این شاخص بیشتر در کتابخانه های بزرگ عمومی و دانشگاهی و یا نظامهای کتابخانه ای گسترده مورد استفاده قرار میگیرد.

ب -2-6-1-3- تعریف شاخص

تعداد پاسخ های صحیح تقسیم بر تعداد کل پرسشهای ارائه شده.

ب -2-6-1-4- روش محاسبه شاخص

از میان روشهای گوناگون به کار رفته روشی که به آزمون نامشهود» معروف است،

متداول تر و شناخته شده تر است در این روش ابتدا مجموعه ای از پرسشهای نمونه و

ص: 146

پاسخهای آنها را تهیه میکنیم. سپس این پرسشها را به کاربرانی که به عنوان نمونه یا به عنوان نماینده کاربران انتخاب شدهاند میدهیم تا آنها را به عنوان پرسشهای واقعی به کارمندان بخش خدمات مرجع بدهند بدون آن که کارمندان از این موضوع که مورد آزمایش قرار گرفته اند آگاه باشند امتیاز این روش در این است که ارزشیابی خدمات تحت شرایط عادی انجام میگیرد.

برای به دست آوردن نتایج دارای روایی، باید:

پرسشهای مورد استفاده با دقت بسیار انتخاب شوند؛

کاربران انتخاب شده نمایندهٔ واقعی گروه کاربران باشند؛

کاربران انتخاب شده در مورد رفتاری که باید داشته باشند کاملاً راهنمایی شوند. یادآوری - در بسیاری از موارد، تعیین پاسخ صحیح برای یک پرسش دشوار است و این امر بر پایایی و عملی بودن شاخص تأثیر می.گذارد

شاخص میزان ارائه پاسخ صحیح عبارت است از x100 که در آن:

A تعداد سؤالهای دارای پاسخ صحیح است؛ و

B تعداد کل سؤالهای دریافت شده است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-6-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است.

همواره باید به خاطر داشت که این شاخص فقط یک جنبه از کارآیی خدمات مرجع را مد نظر دارد نتایج بررسی این شاخص میتواند تحت تأثیر عواملی چون انتخاب سؤالها مهارتهای ارتباطاتی کارمندان و کیفیت و تنوع و دسترس پذیری منابع مرجع و پایگاههای اطلاعاتی قرار گیرد. برای افزایش ارزش نتایج آزمون میتوان آزمون را به گونه ای طراحی کرد که عوامل تضعیف کننده اجرا یا دلایل عدم موفقیت در آن مشخص شود؛ یا آن را با راه های دیگر گردآوری اطلاعات توام کرد. از جمله این راه ها، گردآوری اطلاعاتی

ص: 147

درباره رویه های کارمندان برای روشن کردن سؤال یعنی مهارتهای ارتباطاتی (آنان است، و اینکه آیا مشخصات منبع نیز همراه پاسخ ارائه شده است یا نه، و نیز این که، اگر پاسخ پرسشی پیدا نشده آیا کاربر را به جای دیگری ارجاع داده اند؟ و همچنین اینکه طرز برخورد کارمندان چگونه بوده است.

در رابطه با صحت ،پاسخ ها عملکرد کارمندان مرجع تحت تأثیر دو هدف رقابت آمیز (1 آموزش نحوه استفاده از مرجع به کاربران و 2) پاسخگویی فوری به پرسشها قرار میگیرد میزان مشکل بودن پرسشها نیز در این رابطه بی تأثیر نیست به این نکته نیز باید توجه داشت که برخی پرسشها پاسخی دوگانه دارند و یا پاسخ هایی دارند که پرسشگر میتواند از میان آنها دست به انتخاب بزند.

-6-1-6-2-مآخذ(به افزوده «ج» نگاه کنید)

[9]

[11]

ب -2-7- جستجوی اطلاعات

ب -2-7-1-شاخص میزان موفقیت جستجو در فهرست عنوان

ب -2-7-1-1- هدف شاخص

سنجش میزان موفقیت کتابخانه در آگاه کردن کاربران که کجا و چگونه عنوانی را در

فهرست کتابخانه پیدا کنند.

ب -2-7-1-2- دامنه شاخص

همه کتابخانه ها.

مقایسه کتابخانه ها با این شاخص در صورتی میسر است که هنگام ارزشیابی نتایج، اختلاف قواعد فهرست نویسی مورد استفاده در کتابخانه ها و نوع فهرست مد نظر

قرار گیرند.

ص: 148

ب -2-7-1-3- تعريف شاخص

پیوست 10 : ارزیابی خدمات کتابخانه | 149

درصد جستجوهای موفقیت آمیز کاربران در عنوانهای موجود در فهرست کتابخانه.

ب -2-7-1-4- روش محاسبه شاخص

از کاربرانی که در فهرست به دنبال عنوان یا عنوانهایی خاص میگردند درخواست

میشود که فرمی را با پرسشهای زیر پر کنند

الف - خلاصهٔ مشخصات کتابشناختی عنوان یا عنوانهایی که جستجو کرده اند؛

ب - پاسخ به این پرسش که آیا عنوان یا عنوانهای مورد نظر خود را در فهرست یافته اند یا نه؛

ج - شغل کاربر (اختیاری).

کارمندان کتابخانه عنوانهای یافت نشده را بررسی میکنند تا ببینند در فهرست موجود بوده اند یا نه عنوانهای ،ناقص که مشخصات کتابشناختی درستی ارائه نمیکنند از نمونه گیری کنار گذاشته میشوند شاخص میزان موفقیت جستجو در فهرست عنوان عبارت است از x100 A Bکه در آن

A تعداد عنوانهایی است که توسط کاربران در فهرست پیدا شده است؛ و

B تعداد عنوانهای جستجو شده کاربران در فهرست که در واقع در فهرست موجود بوده اند.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-7-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است.

شاخص میزان موفقیت جستجو در فهرست عنوان تحت تأثیر سطح توانایی کاربران قرار میگیرد پایین بودن میزان موفقیت جستجو نشانگر کمی آگاهی کاربر، نقص اطلاعات موجود در نشانه گذاری فهرست یا ضعف کاربر در استفاده از فهرست

کامپیوتری پیوسته است

ص: 149

تصمیم گیری های مدیریتی مربوط به موارد فوق می تواند به قرار زیر باشد:

نشانه گذاری بهتر یا تهیه صفحهٔ راهنمای بهتر برای فهرست کامپیوتری؛

گنجاندن اطلاعات دقیقتر درباره فهرستها در برنامه آموزش کاربران اگر شغل کاربران پرسیده شده است فعالیتهای بهبود جستجو در فهرست عنوان را میتوان متوجه گروههای خاصی از کاربران نمود این بررسی ممکن است تحت تأثیر نوسانات ،فصلی مثلاً در ایامی که تعداد زیادی از کاربران جدید به کتابخانه روی می آورند، نیز قرار گیرد.

ب -2-7-1-6-مآخذ به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 70-72 «جستجوی عنوان معین

[16] صفحه 181 تا 206

ب -2-7-1-7- شاخص مرتبط

میزان موفقیت جستجو در فهرست موضوعی

ب

-2-7-2- شاخص میزان موفقیت جستجو در فهرست موضوعی

ب -2-7-2-1- هدف شاخص

سنجش میزان موفقیت کتابخانه در هماهنگ کردن جستجوی موضوعی کاربر با فهرست موضوعی و در آگاه کردن کاربر، که کجا و چگونه منابع مربوط به یک موضوع را پیدا کند.

ب -2-7-2-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای فهرست موضوعی یا فهرست رده ای هستند.

مقایسه بین کتابخانه ها با این شاخص در صورتی میسر است که از قواعد فهرست نویسی مشابهی پیروی کنند و از نوع فهرست همسانی برخوردار باشند (مثلاً فهرست برگه ای ،میکروفیش یا فهرست کامپیوتری پیوسته)

ص: 150

یادآوری - فهرست کامپیوتری پیوسته ای که از کلید واژه ها برای جستجوی موضوعی بهره میگیرد، همانند فهرست موضوعی عمل میکند.

ب -2-7-2-3- تعریف شاخص

درصد عنوانهای موجود در فهرست و همخوان با موضوع های مورد نظر کاربر، که کاربر آنها را در فهرست موضوعی یافته است.

ب -2-7-2-4- روش محاسبه شاخص

از کاربرانی که موضوع خاصی را در فهرست جستجو میکنند درخواست میشود که پرسشنامه ای را با پرسشهای زیر تکمیل کنند

خلاصه موضوع مورد جستجو؛

سرعنوان های موضوعی و یا شماره های رده بندی مورد مراجعه؛

سرعنوان های موضوعی و یا شماره هایی که از طریق آنها عنوانهای مورد نظر

خود را یافته اند؛

- شغل کاربر (اختیاری)

برای روشن شدن دقیق موضوع مورد نظر کاربر انجام مصاحبه ای با کاربر، پس از پر کردن پرسشنامه مفید خواهد بود پس از انجام جستجو توسط کاربر، جستجوی موضوعی توسط کارمندان کتابخانه تکرار میشود تا معلوم شود که آیا همه سرعنوانها و شماره هایی که در ارتباط با موضوع بوده مورد مراجعه قرار گرفته است یا نه سرعنوان های موضوعی که نسبت به موضوع مورد نظر کاربر، اعم یا اخص است کنار گذاشته می.شود کلیه عنوانهای قابل دسته بندی در زیر یک موضوع یا یک شماره ،واحد که توسط کاربر یافت شده محاسبه میشوند.

شاخص میزان موفقیت جستجو در فهرست موضوعی عبارت است از x100 در آن

A تعداد عنوانهایی است که کاربر درارتباط با موضوع مورد نظر خود یافته است؛ و

B تعداد عنوانهای مربوط به موضوع کاربر ،است که در فهرست موجودند.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید

ص: 151

ب -2-7-2-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است.

میزان موفقیت جستجو در فهرست موضوعی، تحت تأثیر سطح توانایی کاربران قرار میگیرد پایین بودن میزان موفقیت جستجو در فهرست موضوعی نشانگر کمی آگاهی کاربر ضعف نشانه گذاری فهرست یا ضعف کاربر در استفاده از فهرست

کامپیوتری پیوسته است. ممکن هم هست که قواعد فهرست نویسی موضوعی کتابخانه با شیوه جستجوی کاربر مطابقت نداشته باشد.

تصمیم گیریهای مدیریتی مربوط به موارد فوق میتواند به این قرار است

نشانه گذاری بهتر یا تهیه صفحهٔ راهنمای بهتر برای فهرست کامپیوتری؛

گنجاندن اطلاعات دقیقتر درباره فهرستها در برنامه آموزش کاربران؛

افزودن ارجاع های نگاه کنید یا شناسه های موضوعی اضافی؛

در صورت ،امکان تغییر قواعد فهرست نویسی کتابخانه

چنانچه شغل کاربران پرسیده شده است فعالیتهای بهبود جستجو در فهرست موضوعی را میتوان متوجه گروههای خاصی از کاربران نمود این بررسی ممکن است تحت تأثیر نوسانات ،فصلی مثلاً در ایامی که تعداد زیادی از کاربران جدید به کتابخانه روی می آورند نیز قرار گیرد. تشخیص این که عنوانی با موضوع کاربر مطابقت دارد یا ،نه تحت تأثیر مهارت ارتباط کارکنان با کاربران و یا مهارت جستجوی کارکنان نیز قرار میگیرد.

ب -2-7-2-6- مآخذ به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 73 تا 76

[16] صفحه 181 تا 206

ب -2-7-2-7- شاخص مرتبط

شاخص میزان موفقیت جستجو در فهرست عنوان.

ص: 152

ب -2-8- آموزش کاربران

شاخص خاصی در این استاندارد ذکر نشده است.

ب - 2- 9- امکانات کتابخانه

ب -2-9-1- شاخص قابلیت دستیابی به امکانات کتابخانه

ب -2-9-1-1- هدف شاخص

سنجش این که تا چه حد امکانات معینی که کتابخانه فراهم کرده، قابل دسترسی برای کاربران است.

ب -2-9-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها این شاخص را میتوان فقط برای بررسی امکاناتی معین یا گروهی از امکانات مشابه به کار برد.

اندازه گیری را میتوان در اوقات معینی از روز هفته یا سال، مثلاً در اوقات شلوغ يا خلوت انجام داد به هنگام استفاده از شاخص باید دقیقاً به زمان انجام بررسی

اشاره کرد.

ب -2-9-1-3- تعریف شاخص

درصد امکانات قابل دسترسی در زمان بررسی.

امکاناتی که فقط در اختیار کارمندان است در محاسبه وارد نمیشوند. امکاناتی که خراب شده اند دستگاههای خاموش اگر زمان گرم شدن دستگاه طولانی یا مشکل است و امکاناتی که در جاهای قفل شده قرار دارند و امثال اینها به عنوان قابل دستیابی محسوب نمیشوند ولی جزو تعداد کل امکانات محسوب میشوند.

ب -2-9-1-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف نوع معینی از امکانات را در زمانی معین بررسی کنید. تعداد این امکانات را بشمرید.

ص: 153

شاخص قابلیت دستیابی به امکانات کتابخانه عبارت است از x100 10 A x که در آن:

A تعداد امکانات قابل دستیابی برای استفاده است؛ و

B تعداد کل امکانات فراهم شده است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

امکاناتی که مورد استفاده فقط یک کاربر هستند حتی اگر در زمان بررسی در

دست استفاده نباشند قابل دستیابی محسوب میشوند.

به خاطر تنوع ذاتی شاخص میتوان از طریق اندازه گیری قابلیت دستیابی ،امکانات در فواصل معین طی یک دوره زمانی و محاسبه میانگین میزان دستیابی به شاخص دقیقتری دست یافت بدین منظور باید رقم در همکرد تعداد امکانات قابل دستیابی را بر رقم در همکرد تعداد امکانات فراهم شده تقسیم و سپس در 100 ضرب کرد).

روش (ب) اگر تنها یکی از انواع امکانات وجود دارد شاخص قابلیت دستیابی به امکانات ،کتابخانه را میتوان با ثبت دست یافتن و یا دست نیافتن به آن بخش

،امکانات، طی یک دوره زمانی در فواصل از قبل تعیین شده، به دست آورد. بدین ترتیب، شاخص قابلیت دستیابی به امکانات کتابخانه عبارت خواهد بود ازA x100 B

که در آن

A تعداد دفعاتی است که یک امکان یا وسیله قابل دستیابی برای استفاده بوده است؛

B تعداد کل دفعاتی است که آن امکان طی زمان معین مشاهده شده است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-9-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است. این شاخص احتمال قابلیت دستیابی به امکان یا وسیله ای معین را که به طور تصادفی انتخاب شده، در هر زمان یا در زمانهای معین، برآورد میکند.

ص: 154

ب -2-9-1-6-مأخذ(به افزوده «ج» نگاه کنید

[6] صفحه 82 تا 88 فقط نتیجه میزان استفاده از امکانات» شرح داده شده است)

ب -2-9-1-7-شاخصهای مرتبط

شاخص میزان استفاده از امکانات .کتابخانه شاخص میزان اشغال صندلیها شاخص قابلیت دستیابی نظام کامپیوتری.

ب -2-9-2- شاخص میزان استفاده از امکانات کتابخانه

ب -2-9-2-1- هدف شاخص

سنجش میزان استفاده از امکانات معینی که کتابخانه فراهم کرده است.

ب -2-9-2-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها شاخص را میتوان فقط برای امکانی خاص یا گروهی از امکانات

مشابه به کار برد.

اندازه گیری را میتوان در اوقات خاصی از روز هفته یا سال، مثلاً در اوقات شلوغ یا خلوت انجام داد. به هنگام کاربرد شاخص باید دقیقاً به زمان انجام بررسی اشاره شود.

ب -2-9-2-3- تعریف شاخص

درصد امکانات مورد استفاده در زمان بررسی.

امکاناتی که اختصاصاً برای استفاده کارمندان است در این بررسی به حساب نمی آیند. امکاناتی که خراب شده اند دستگاههای خاموش اگر) زمان گرم شدن دستگاه

طولانی یا مشکل است و امکاناتی که در جاهای قفل شده قرار دارند و امثال اینها قابل دستیابی محسوب نمیشوند ولی جزو تعداد کل امکانات محسوب میشوند.

ب -2-9-2-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف نوع معینی از امکانات را در زمانی معین بررسی کنید. تعداد امکانات مورد استفاده را بشمرید

ص: 155

شاخص میزان استفاده از امکانات عبارت است از x100 که در آن:

A تعداد امکانات مورد استفاده است؛

B تعداد کل امکانات فراهم آمده است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

امکاناتی که مورد استفاده فقط یک کاربر ،هستند جزو امکانات مورد استفاده به حساب می آیند حتی اگر در زمان بررسی به طور فعال مورد استفاده نبوده باشند. به خاطر تنوع ذاتی شاخص میتوان از طریق اندازه گیری میزان استفاده از امکانات در فواصل معین طی یک دوره ،زمانی و محاسبه میانگین میزان استفاده از امکانات به شاخص دقیقتری دست یافت. بدین منظور باید رقم در همکرد تعداد مورد استفاده را بر در همکرد تعداد امکانات فراهم آمده تقسیم و سپس در 100 ضرب کرد.

روش (ب) اگر تنها یکی از انواع امکانات وجود دارد شاخص میزان استفاده از امکانات کتابخانه را میتوان با ثبت استفاده یا عدم استفاده از آن بخش امکانات، در فواصل زمانی از قبل تعیین شده طی یک دوره زمانی به دست آورد. بدین ترتیب، شاخص میزان استفاده از امکانات عبارت است از x100 که در آن

A تعداد دفعاتی است که از امکان استفاده شده است؛

B تعداد کل دفعاتی است که آن امکان طی زمان معین مشاهده شده است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ب -2-9-2-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است. این شاخص احتمال در حال استفاده بودن امکانی معین را که به طور تصادفی انتخاب شده است، در هر زمان یا در

زمان های معین برآورد میکند.

-2-9-2-6-مأخذ

ب -2-9-2-6- مأخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[6] صفحه 82 تا 88 میزان استفاده از امکانات

ص: 156

ب -2-9-2-7-شاخصهای مرتبط

شاخص قابلیت دستیابی به امکانات کتابخانه شاخص میزان اشغال صندلیها.

ب -2-9-3- شاخص میزان اشغال صندلیها

ب -2-9-3-1- هدف شاخص

سنجش میزان کل اشغال صندلیهایی که برای مطالعه یا برای درس خواندن در کتابخانه موجود است از طریق برآورد نسبت صندلیهای اشغال شده در هر زمان خاص.

ب -2-9-3-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای امکاناتی برای خواندن یا مطالعه .هستند

اندازه گیری را میتوان در اوقات خاصی از ،روز ،هفته یا سال مثلاً در اوقات شلوغ یا خلوت انجام داد به هنگام کاربرد شاخص، باید دقیقاً به زمان بررسی اشاره کرد.

ب -2-9-3-3- تعریف شاخص

درصد صندلی های اشغال شده در زمان بررسی.

صندلی های مخصوص استفاده کارمندان در محاسبه وارد نمیشوند

ب -2-9-3-4- روش محاسبه شاخص

تعداد صندلیهای مخصوص مطالعه و درس خواندن را در زمانی معین بررسی کنید و صندلیهای اشغال شده را بشمرید از آنجا که تعداد و نوع صندلیها و قصد خاص استفاده از آنها بسیار متفاوت است توصیه میشود که شاخص برای چهار گروه صندلی به طور جداگانه محاسبه شود:

الف - صندلیهای کنار میزها یا محلهای کار بدون دستگاه یا تجهیزات؛

ب - صندلیهای کنار میزها یا محلهای کار مجاور دستگاه یا تجهیزات (مثلاً

ص: 157

پایانه های فهرستهای کامپیوتری پیوسته کامپیوترها وسایل دیداری - شنیداری)؛

ج - صندلیهای راحتی؛

د - صندلیهای اتاقهای همایش و اتاقهای مطالعه گروهی.

توصیه میشود صندلیهای سالن اجتماعات و سایر مکانهایی که معمولاً برای کارهای کتابخانه استفاده نمیشود در محاسبه وارد نشوند.

شاخص میزان اشغال صندلیها عبارت است از x100 که در آن

A تعداد صندلیهای اشغال شده است؛ و

B تعداد کل صندلیهای موجود است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

صندلی هایی که روی آنها نشانه ای از حضور کاربر هست (کت، کیف، دفتر و غیره جزو صندلیهای اشغال شده به حساب میآیند حتی اگر شخص کاربر در سالن کتابخانه حاضر نباشد.

به خاطر تنوع ذاتی شاخص میتوان با اندازه گیری میزان اشغال صندلیها، در فواصل تصادفی طی یک دوره زمانی و محاسبه میانگین میزان اشغال صندلیها به شاخص دقیقتری دست یافت بدین منظور باید رقم در همکرد تعداد صندلیهای مورد استفاده را بر در همکرد تعداد صندلیهای موجود تقسیم و سپس در 100 ضرب کرد.

ب -2-9-3-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عدد صحیحی بین صفر تا صد است. این شاخص احتمال اشغال بودن یک صندلی را که به طور تصادفی انتخاب شده در هر زمان یا در زمانهای معین برآورد میکند.

ب -2-9-3-6-مأخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

[6] صفحه 82 - 88 ) موردی خاص از میزان استفاده از امکانات

ب -2-9-3-7-شاخصهای مرتبط

شاخص میزان استفاده از امکانات کتابخانه شاخص قابلیت دستیابی امکانات کتابخانه

ص: 158

ب -2-9-4- شاخص قابلیت دستیابی نظام کامپیوتری

ب -2-9-4-1- هدف شاخص

سنجش این که تا چه اندازه نظام کامپیوتری کتابخانه برای کاربر قابل دستیابی است.

ب -2-9-4-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه هایی که دارای نظام کامپیوتری هستند

مقایسه بین کتابخانه ها فقط در صورتی ممکن است که همه کتابخانه های مورد مقایسه از معیارهایی مشابه برای عملکرد نظام برخوردار باشند. (مقایسه کنید با تعريف شاخص).

ب -2-9-4-3- تعریف شاخص

درصد زمانی که نظام کامپیوتری ،کتابخانه با توجه به استانداردی معین، و با مقایسه ساعت های برنامه ریزی شده استفاده از نظام کامپیوتری کتابخانه در یک دوره زمانی معین برای کاربر قابل دستیابی است.

کاربر این شاخص باید معیارهایی برای عملکرد مطلوب از جمله روشهای مناسب اندازه گیری و حدود پایین و بالای مطلوبیت در دست داشته باشد. این معیارها باید مبتنی بر شرایط کتابخانه هم کاربران و هم کارکنان کتابخانه باشند

ب -2-9-4-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) روش «الف» فقط قابلیت دستیابی به کامپیوتر مرکزی یا کامپیوتر میزبان را می سنجد.

دوره ای برای گزارش تعیین می.شود تعداد کل ساعتهای برنامه ریزی شده برای ،دستیابی با کسر زمانهای غیر فعال بودن برنامه ریزی ،شده مشخص میشود. تعداد ساعتهایی که نظام بدون برنامه ریزی (قبلی غیر فعال است یا زیر استاندارد تعیین شده کار میکند نیز محاسبه میشود. ،بنابراین شاخص قابلیت دستیابی به نظام کامپیوتری عبارت است از 100 A-B که در آن

ص: 159

A تعداد کل ساعتهای فعّال برنامه ریزی شده نظام است؛

B تعداد کل ساعتهای غیر فعال برنامه ریزی نشده و یا عملکرد زیر استاندارد نظام است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

روش ب) روش «ب» کل خرابی یا از كار افتادن دستگاه های مورد استفاده

کاربران پایانه ها ایستگاههای کاری چاپگرها و غیره را محاسبه میکند. دوره ای برای گزارش تعیین می.شود. تعداد کل ساعتهای برنامه ریزی شده ،دستیابی با کسر زمانهای غیر فعال بودن برنامه ریزی شده مشخص می شود. تعداد ساعتهایی که نظام مرکزی خراب است یا زیر استاندارد کار می کند، نیز محاسبه می.شود وقتی نظام مرکزی درست کار میکند تعداد وسایل خراب شده مورد استفاده کاربران و نیز طول زمان ،خرابی محاسبه میشود در عمل این کار را میتوان به وسیله ثبت فاصله زمانی که خرابی وسیله کاربر گزارش میشود، تا زمانی که خرابی بر طرف شده است انجام داد. ،بنابراین شاخص قابلیت دستیابی به نظام کامپیوتری عبارت است از 100 x

که در آن A - (B + ) -X A

A تعداد کل ساعتهای فعال برنامه ریزی شده کل نظام است؛

B تعداد کل ساعتهای غیر فعال بودن برنامه ریزی نشده و یا عملکرد زیر استاندارد نظام مرکزی است؛

C تعداد کل ساعتهایی است که وسایل مورد استفاده کاربر طبق گزارش به علت خرابی قابل دستیابی نبوده است (کل) ساعتهای خرابی گزارش شده با هم جمع می شود؛

D تعداد کل دستگاههای ویژه کاربران است.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

ص: 160

ب -2-9-4-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی صحیح بین صفر تا صد است این شاخص احتمال قابلیت دستیابی کامل نظام را برای کاربر در هر زمان معین برآورد میکند.

به طور کلی، روش «ب» نسبت به روش «الف» شاخصی دقیقتر به دست میدهد، ولی در بسیاری از موارد روش «الف» کفایت میکند روش «ب»، حذف یا تأخیر گزارش خرابی وسایل مورد استفاده کاربران بر شاخص تأثیر شدید میگذارد و نمرهٔ شاخص را بالا میبرد توجه به دقت و به موقع بودن گزارشها اختلاف بین نمرههای حاصل از روش «الف» و روش «ب» را کاهش می دهد.

ب -2-9-4-6- مأخذ ( به افزوده «ج» نگاه کنید)

[23] صفحه 633 تا 651 به خصوص به صفحه 641 نگاه کنید

ب -2-9-4-7-شاخص مرتبط

شاخص قابلیت دستیابی امکانات کتابخانه

ب -3- خدمات فنی

ب -3-1- گردآوری مدارک

ب -3-1-1-شاخص میانه مدت فراهم آوری مدارک

ب -3-1-1-1 - هدف شاخص

سنجش میزان اثر بخشی کارگزاران کتابخانه از نظر سرعت تأمین مدارک

ب ---3-1-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها این شاخص به خصوص برای بررسی سرعت فراهم آوری تک

نگاشتها مفید است.

مقایسه عملکرد کارگزاران کتابخانههای مختلف نیز با این شاخص ممکن است.

ص: 161

ب -3-1-1-3- تعریف شاخص

میانه تعداد روزهای بین تاریخ سفارش مدارک و تاریخ رسیدن مدارک به کتابخانه. کتاب های فراهم آوری شده به صورت هدیه یا مبادله، و کتابهای سفارش شدهٔ

زیر چاپ را از محاسبه خارج کنید.

ب -3-1-1-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) برای کتابخانه هایی که سفارشات آنها کامپیوتری است، همه تک نگاشتهایی که به تازگی سفارش شده یا توسط کتابخانه دریافت شده است در فایل

،سفارش به ترتیب زیر بررسی میشود

روز سفارش؛

روز دریافت؛

نام کارگزار اگر کتابخانه کارگزاران متعدد دارد.

برای هر عنوان تعداد روزهای بین سفارش و دریافت را حساب کنید. عنوانها را به ترتیب تعداد روزهای صرف شده برای تهیه مرتب کنید.

مدت میانه گردآوری ،مدرک رقمی است که در وسط ردیف اعداد مرتب شده قرار

می گیرد.

یادآوری – مدارکی که هنوز دریافت نشده اند در محاسبه نمی آیند، زیرا زمان خاتمه کار انجام نشده را نمیتوان تعیین کرد

اگر شماره عنوانها زوج باشد، شاخص میانه مدت فراهم آوری مدرک عبارت

خواهد بود از AB که در آن

A و B دو رقمی هستند که در وسط ردیف اعداد مرتب شده قرار دارند.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

روش (ب برای کتابخانه هایی که نظام سفارش آنها کامپیوتری نیست، نمونه ای تصادفی از تک نگاشتهای موضوع های مختلف را انتخاب کنید. اگر کتابخانه کارگزاران متعددی دارد اطمینان حاصل کنید که عنوانهایی از همه کارگزاران در

ص: 162

نمونه آمده باشد آنگاه همانند روش «الف» عمل کنید.

نتیجه بررسی را میتوان برحسب کارگزار و موضوع تجزیه و تحلیل کرد.

ب -3-1-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی حقیقی و بدون حد نهایی است.

شاخص میتواند ضعف عملکرد تهیه کنندگان مدارک ناشر و نیز کتاب فروش و همچنین ناکارآمدی رویهٔ پیگیری کتابخانه را نیز نشان بدهد.

تصمیم گیریهای مدیریتی مربوط به نتایج حاصله ممکن است به صورتهای زیر باشد:

سفارش پیوسته (Online)؛

سپید مهر گزینشی؛

بهینه کردن پیگیری سفارشات تأخیری

تعویض کارگزار؛

اصلاح عملکرد کارگزار در صورت آگاه شدن از نتیجه).

فاصله زمانی جواب ناشر به کارگزار سرعت فراهم آوری را تحت تأثیر قرار می دهد. البته انجام یک نمونه گیری کافی و مناسب از کتابهایی که اخیراً از یک ناشر دریافت شده است به منظور سنجش واکنش ناشر در برابر سفارشات، کار آسانی نیست. کتابخانه هایی که بیشتر سفارشات خود را از فهرست کتابهای زیر چاپ و) قبل از انتشار انجام میدهند بعضاً مدارکی با اطلاعات ،کهنه یا ترجمه شده از متون خارجی یا ناهمخوان با حوزه های موضوعی ،کتابخانه و از این قبیل موارد دریافت می کنند اما به سبب ورود نسبتاً سریع مدارک درخواستی نمره خیلی بالایی را به دست خواهند آورد.

ب -3-1-1-6- مآخذ به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 77 تا 80 سرعت تهیه»

ص: 163

[12]

[13]

[14]

ب -3-1-1-7- شاخص مرتبط

شاخص میانه مدت سازماندهی مدارک

ب -3-2- سازماندهی مدارک

-1-2-3- شاخص میانه مدت سازماندهی مدارک

ب -3-2-1-1- هدف شاخص

سنجش اثر بخشی شیوههای مختلف سازماندهی در سرعت سازماندهی

ب -3-2-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها این شاخص به خصوص برای بررسی سرعت سازماندهی تک نگاشتها مفید است اما میتوان آن را برای انواع مختلف مدارک یا موضوع های مختلف نیز به کار برد.

مقایسه کتابخانه ها بر اساس این شاخص ممکن ،است مشروط بر آن که تفاوت رسالت ،کتابخانه ها از آن جهت که بر سیاست فهرست نویسی توصیفی فهرست نویسی موضوعی، صحافی و غیره تأثیر میگذارد، در نظر گرفته شود. به هنگام تفسیر نتایج، تفاوتهای ناشی از فهرست نویسی کامپیوتری و فهرست نویسی دستی، به خصوص باید مدنظر قرار گیرد.

ب -3-2-1-3- تعریف شاخص

رقم میانه تعداد روزهای بین دریافت مدرک توسط کتابخانه و روزی که مدرک سازمان دهی شده و آماده استفاده کاربر است که معمولاً هنگامی است که مدرک روی قفسه کتابخانه قرار میگیرد

ص: 164

ب -3-2-1-4- روشهای محاسبه شاخص

روش (الف) دوره اندازه گیری را استفاده کننده از شاخص تعیین میکند (مثلاً یک ماه). مشخصات کتابهای رسیده به کتابخانه در دوره تعیین شده را جمع آوری کنید. در کامپیوتر یا روی کاغذ یک برگه ثبت مشخصات تهیه کنید که مراحل آماده سازی کتاب در آن ثبت شود.

برای هر عنوان تاریخ دقیق تمام مراحل آماده سازی کتاب را ثبت کنید. از جمله:

1 - تاریخ دریافت از جمله تاریخ انجام مراحل اداری؛

2 - تاریخ فهرست نویسی؛

3 - تاریخ فهرست نویسی موضوعی؛

4 - تاریخ مراحل ارسال به صحافی؛

5 – تاریخ صحافی؛

6 - تاریخ گذاشتن کتاب بر روی قفسه.

برای هر عنوان تعداد روزهای بین دریافت کتاب و زمان قابل دستیابی شدن را

یادداشت کنید تاریخهای مربوط به عنوانها را برحسب تعداد روزهای صرف شده

مرتب کنید.

میانه مدت سازماندهی ،مدارک رقمی است که در وسط ارقام مرتب شده قرار گرفته است.

یادآوری - مدارکی که سازماندهی آنها کامل نشده در محاسبه وارد نمی شوند، زیرا نمیتوان برای سازماندهی انجام نشده، زمان اتمام تعیین کرد. اگر تعداد عنوانها زوج باشد میانه زمان سازماندهی عبارت خواهد بود ازA+B 2 که در آن

A و B دو رقم وسط ارقام مرتب شده هستند.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید

رویه های خاص سازماندهی مدارک مختلف مثل مدارکی که باید سریع سازماندهی ،شوند مدارک ،نایاب هدیه و (مبادله را باید جداگانه تجزیه و تحلیل کرد. میانه زمان هر مرحله سازماندهی را نیز میتوان به شیوه فوق محاسبه کرد.

ص: 165

روش (ب) دوره اندازه گیری (مثلاً) یک (ماه را استفاده کننده از شاخص تعیین کند. مشخصات کتابهایی را که سازماندهی آنها در کتابخانه طی دوره مقرّر به اتمام رسیده گردآوری کنید برگه ها یا فایلهای کامپیوتری مخصوص ثبت مشخصات سازمان دهی کتابها را برای تعیین تاریخهای زیر بررسی کنید

1 - تاریخ دریافت از جمله تاریخ انجام مراحل اداری؛

2 - تاریخ اتمام فهرست نویسی؛

3 - تاریخ اتمام فهرست نویسی موضوعی؛

4 - تاریخ اتمام آماده سازی برای صحافی؛

5 – تاریخ اتمام صحافی؛

6 - تاریخ گذاشتن کتاب بر روی قفسه.

برای هر ،عنوان تعداد روزهای بین دریافت کتاب و زمان قابل دستیابی شدن را محاسبه کنید. تاریخهای مربوط به عنوانها را برحسب شماره روزهای صرف شده مرتب کنید میانه مدت سازماندهی ،مدارک رقمی است که در وسط ارقام مرتب شده قرار گرفته است.

اگر تعداد عنوانها زوج ،باشد میانه مدت سازماندهی مدارک عبارت خواهد بود

از AB که در آن

A و B دو رقم وسط ارقام مرتب شده هستند.

رقم حاصل را به نزدیکترین عدد صحیح گرد کنید.

رویه های خاص سازماندهی مدارک مختلف مثل مدارکی که باید سریعاً سازماندهی شوند مدارک ،نایاب هدیه و مبادله را باید جداگانه تجزیه و تحلیل کرد. میانه زمان هر مرحله سازماندهی را نیز میتوان به شیوه فوق محاسبه کرد.

ب -3-2-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

شاخص عددی صحیح و بدون حد نهایی است.

وقتی اطلاعات مربوط به همه مراحل سازماندهی جمع آوری شود، شاخص میتواند موارد زیر را نشان دهد

ص: 166

نقاط ضعف مراحل سازماندهی؛

تأخیرهای ناشی از انباشت مدارک (مدارک عقب افتاده)؛

تأخیرهای ناشی از حجم زیاد کار.

تصمیم گیری های مدیریتی مربوط به نتایج بدست آمده ممکن است به صورتهای زیر باشد:

تنظیم بهتر جریان سازماندهی؛

تحویل مدارک در زمانی کوتاهتر به بخش بعدی؛

افزایش تعداد کارکنان

ب -3-2-1-6-مأخذ به افزوده «ج» نگاه کنید)

[8] صفحه 81 تا 83 سرعت سازماندهی کتاب»

ب -3-2-1-7- شاخص مرتبط

شاخص میانه مدت فراهم آوری مدارک

ب -3-3- فهرست نویسی

ب -3-3-1- شاخص هزینه فهرست نویسی هر عنوان

ب -3-3-1-1- هدف شاخص

سنجش هزینه استفاده از روش یا سیاستی خاص برای تهیه رکوردهای کتابشناختی

ب -3-3-1-2- دامنه شمول شاخص

همه کتابخانه ها

این شاخص را میتوان برای تعیین هزینه های فهرست برگه ای یا فهرست کامپیوتری به کار برد برای همه انواع مدارک نیز قابل استفاده است. به علاوه، هم هزینه تولید رکوردهای کامل و رکوردهای ،ناقص و هم هزینه رکوردهایی که از کتابشناسیهای مراکز خارج از کتابخانه برگرفته میشوند را میتوان با این شاخص محاسبه کرد.

ص: 167

استفاده از این شاخص برای مقایسه کتابخانه ها جز با توجه به میزان خدمات مکانیزه و میزان فهرست نویسی دستی کتابخانه ها، ممکن نیست.

ب -3-3-1-3- تعریف شاخص

هزینه ثبت مشخصات کتابشناختی یک مدرک و استقرار آن به صورتی منطقی و منسجم در فهرست ،کتابخانه تقسیم بر تعداد عنوانهای فهرست شده. اصطلاح فهرست نویسی در این شاخص عبارت است از توصیف فیزیکی، تهیه مستندات، تحلیل موضوعی، نمایه سازی و رده بندی یک مدرک. برای پرهیز از هرگونه سوءتفاهم استفاده کننده از شاخص باید کلیه مواردی را که در محاسبات خود گنجانده است، دقیقاً تعریف کند.

ب -3-3-1-4- روش محاسبه شاخص

دوره اندازه گیری را استفاده کننده از شاخص تعیین میکند و داده های مربوط به بررسی باید در همین دوره تعیین شده جمع آوری شوند.

هزینه هر عنوان فهرست شده عبارت است از ABC که در آن

A تعداد کل ساعتهای صرف شده طی دوره اندازه گیری، برای تولید توصیف

کتابشناختی و مستندات و شناسایی و بازیابی داده های کتابشناختی است؛

B هزینه هر ساعت کار است حقوق و مالیات در دوره اندازه گیری، تقسیم بر زمان کار کارمندانی که طبق مقررات «حاضر باشند)؛

C هزینه تهیه رکوردهای کتابشناختی و داده های لازم در دوره اندازه گیری است؛

D تعداد عنوانهای فهرست شده طی دوره اندازه گیری است.

یادآوری - سایر هزینه ها (مثلاً هزینه های ساختمان و عملیات و غیره) مخصوصاً در این شاخص محاسبه نمیشوند تا بتوان روشهای مختلف تولید رکوردهای کتابشناختی را با هم مقایسه کرد

ص: 168

ب -3-3-1-5- تفسیر شاخص و عواملی که بر شاخص تأثیر میگذارند

هزینه یک شناسه فهرست تحت تأثیر عواملی چند از جمله، سطح فهرست نویسی، قرار میگیرد مثلاً یک سازمان ملّی کتابشناختی سطح بالای فهرست نویسی فهرست نویسی کامل را به کار میبرد در حالی که یک کتابخانه کوچک ممکن است به ذکر اطلاعات اساسی کتابشناختی اکتفا کند انتظار میرود که هزینه ها چنین تفاوت هایی را منعکس کنند.

هزینه ها باید در رابطه با کیفیت فهرست نسبت به عوامل زیر سنجیده شود:

اثر بخشی فهرست برای کاربر؛

اثر بخشی فهرست برای کارکنان از جهت کنترل مجموعه و سایر عملیات داخلی کتابخانه؛

همنوایی با استانداردها به منظور مبادله و ارتباط

همچنین هزینه به دست آمده با هزینه سابق همان کتابخانه و نیز با مقایسه کتابخانه های دیگر سنجیده می.شود چنانچه هزینه ای زیاد به نظر آید، باید با در نظر گرفتن متغیرهای عمده کلیدی زیر مورد بررسی و قضاوت قرار گیرد:

_کارآمدی مدیریت؛

هزینه داده های کتابشناختی یی که از کتابشناسیهای مراکز دیگر برگرفته شده؛ نسبت بازیابی داده های کتابشناختی برگرفته از کتابشناسیهای مراکز دیگر به داده های کتابشناختی تولید شده در خود کتابخانه؛

جنبه های فنی از جمله عملکرد نرم افزار و سخت افزار کتابخانه؛

عملکرد و همنوایی شکل کتابشناختی فهرست برای کاربرد ،داخلی همکاری و مبادله با سایر کتابخانه ها

-6-1-3-3-مأخذ (به افزوده «ج» نگاه کنید)

برگرفته از [15]

ص: 169

ب -4- ترویج و تبلیغ خدمات

هیچ شاخصی در این استاندارد بینالمللی تعریف نشده است.

ب -5- وجود منابع انسانی و استفاده از آن

هیچ شاخصی در این استاندارد بینالمللی تعریف نشده است.

ص: 170

[*]POLL, R. and TE BOEKHORST, P. with HIRALDO, R. A.

Measuring Quality: International Guidelines for Performance

Measurement in Academic Libraries. Munchen, Germany:

Saur, for IFLA Section for University Libraries Other

General Research Libraries, 1996.(IFLA Publications, 76).

[1]CHILDERS, T. Scouting the Perimeters of Unobtrusive Study

of Reference,. IN: Evaluation of Public Services and Public

Services Personnel. University of Lllinois at

Urbana-Champaign: Graduate School of Library

Information Science, 1991.

[1] DOUGLAS, I. Reducing Failures in Reference Service. RQ,

28(1), 1988.

[Y] HERNON, P. and McCLURE, C. R. Unobtrusive Testing

and Library Reference Services. Norwood: New Jersey:

Ablex, 1987.

[Y] BARKER, Joseph W., Random Vendor Assigment in

Vendor Performance Evaluation, Library Acquisitions, 10

(1986), pp. 265-280.

[] MILLER, Ruth E. and NIEMEYER, Martha W., Vendor

Performance: a Study of Two Libraries. Library Resources

and Technical Services, 30 (1986), pp. 60-68.

[F] O'NEILL, Ann, Evaluating the Success of Acquisitions.

Departments: a Literature Overiew. Library Acquistions, 16

(1992), pp. 209-219.

[15] DERIEZ, Rene and GIAPPICONI, Thierry. Analyser et

ص: 172

Comparer les Couts de Catalogage. Bulletin des

Bibliotheques de France, T. 39, no. 6, 1994.

[19] LANCASTER,F. W. and BAKER, S. L. The Measurement

and Evaluation of Library Services. Arlington, Va.:

Information Resources Press, 2nd ed., 1991.

[W] MANSBRIDGE, J. Availability Studies In Libraries.

Library and Information Science Research, 8, 1986, pp.

299-314.

[M] WALTER, V. A. Output Measures for Public Library

Services to Children: a Manual of Standardised Procedures.

Chicago: American Library Association, 1992.

[19] KUPIEC, A. W. et al. Bibliotheques et Evaluation. Paris,

France: Editions du Cercle de la Librarie, 1994.

[.] LANCASTER,F. W. If you Want to Evaluate your Library,

2nd Revised Edition. London: Library Association, 1993.

[\] CHILDERS, T. A. and VAN HOUSE, N. A. What's

Good? Describing your Public Library's Effectiveness.

Chicago: American Library Association, 1993.

[Y] VAN HOUSE, N. A. and CHILDERS, T. A. The Public

Library Effectiveness Study: the Complete Report. Chicago:

American Library Association, 1993.

[r] PERRY, W. E. Planning and Implementing Systems

Reliability. In: Tinnirello, P. C. editor, Handbook of

Systems Management, Development and Support, 2nd

Edition. Boston: Auerbach, 1992.

ص: 173

[f] WARD, S., SUMSION, J., FUEGI, D., and BLOOR, I.

Library Performance Indicators and Library Management

Tools. Luxembourg: European Commission DG XIII-E3,

1995.(EUR 16483 EN).

[O] The Effective Academic Library: a Framework for

Evaluating the Performance of UK Academic Libraries.

Bristol: HEFCE, 1995.

[Y] McCLURE, C. R. and LOPATE, C. L. Assessing the

Strategies and Options.

Networked

Environment:

Washington, D. C.: Coalition for Networked Information,

1996.

[TV] ZWEIZIG, D. L., JOHNSON, D. W. and ROBBINS, J.

TELL IT! Manual: the Complete Program for Evaluating

Library Performance. Chicago: American Library

Association, 1996.

ص: 174

کتابخانه های عمومی 1379

،تعاونی شیرین استانداردهای وسایل و تجهیزات کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی.

• تهران شیرین تعاونی، 1378.

،تعاونی شیرین پیش نویس استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران تهران کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران 1375

تعاونی شیرین راهنمای مراکز اسناد و کتابخانه های تخصصی، اختصاصی و .دانشگاهی :تهران کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ،ایران 1370 ویرایش سوم در دست تدوین

تعاونی شیرین مقاله نامه ،کتاب ،کتابخانه و کتابداری :تهران موسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی مرکز خدمات کتابداری، 1361.

،تعاونی شیرین کتابنامه کتابداری تهران موسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی مرکز خدمات کتابداری، 1360.

تعاونی، شیرین؛ صدیق بهزادی ماندانا طرح تشکیل کتابخانه های دانشگاه بین المللی اسلامی 1370. (چاپ نشده).

حقیقی محمود ارزیابی مجموعه کتابخانههای دانشگاهی شهر تهران پیام .کتابخانه

سال سوم شماره اول (1372).

،حقیقی محمود ارزیابی نیروی انسانی کتابخانه های دانشگاهی شهر تهران پیام

کتابخانه سال سوم، شماره 2 و 3(1373).

دومین گردهمایی کتابداران دانشگاهی قطعنامه دومین گردهمایی کتابداران دانشگاهی

تحت عنوان «نقش کتابخانه مرکزی در دانشگاه مشهد کتابخانه مرکزی و مرکز

اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، هفتم آذر ماه 1371.

دیانی، محمد حسین. تمركز و عدم تمرکز مدیریت کتابخانه های دانشگاهی». مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران دوره جدید، شماره سوم تابستان (1368)

دیانی، محمد حسین روشهای تحقیق در کتابداری تهران مرکز نشر دانشگاهی،

.1369

ص: 176

سومین گردهمایی کتابداران دانشگاهی قطعنامه سومین گردهمایی کتابداران دانشگاهی. :مشهد کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، 7-8 اردیبهشت

.1373

سیاست اطلاعات علمی در کشور بررسی و پیشنهادات :تهران موسسه تحقیقات و

برنامه ریزی علمی و آموزشی مرکز اسناد و مدارک علمی 1355

سینائی، علی. مجموعه سازی در کتابخانه ها تهران سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، 1376.

صادق پور، ابوالفضل ؛ مقدس جلال. نظریه ،سازمان مدیریت و علم مدیریت. تهران:

مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1369.

لنكستر .ف. ويلفرد. کتابخانه ها و کتابداران در عصر .الکترونیک ت-رج-م-ه اسدالله آزاد. مشهد معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، 1366.

محسنی، حمید مدیریت مجلات :تهران نشر کتابدار 1378

نخستین مجمع بحث درباره مسائل کتابخانه های دانشگاهی بیان نامه نخستین مجمع بحث درباره مسائل کتابخانه های دانشگاهی، 13-16 دی 1354. تهران: کتابخانه

مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران 1358

وزارت فرهنگ و آموزش عالی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی. مرکز

آمار آمار آموزش عالی ایران -1378 1377 تهران 1379

ص: 177

ب لاتين.

Academic Librarianship. New York: Neal-Schuman Publishers

Inc., 1982.

ALA. ACRL. "Access Policy Guidelines." CRL News. (Nov.

1975)

ALA. ACRL. "An Evaluative Checklist for Reviewing a College

Library Program." CRL News. (1979).

ALA. ACRL. "Guidelines for Academic Status for College

University Libraries." CRL News. (March 1990).

ALA. ACRL. "Guidelines for Branch Libraries in Colleges and

Universities". CRL News. (March 1991).

ALA. ACRL. "Guidelines for Distance Learning Library

Services." CRL News. ( Oct. 1998).

ALA. ACRL. "Guidelines for Media Resources in Academic

Libraries." CRL News. ( April 1999).

ALA. ACRL. "Guidelines Regarding Theft in Libraries." CRL

News. (Nov. 1994).

ALA. ACRL. "Guidelines for the Loan of Rare and Unique

Materials." CRL News. ( May 1993).

ALA. ACRL. "Guidelines for University Undergraduate

Libraries." CRL News. (May 1997).

ALA. ACRL. "Standards for College Libraries, 2000.CRL

NEWS. (Jan. 2000).

ص: 178

ALA. ACRL. "Standards for Faculty Status for College and

University Librarians." CRL News. (May 1992).

ALA. ACRL. "Standards for University Libraries." CRL News.

(Sept. 1989).

ALA. Reference and Adult Services Division."Guidelines and

Procedures for Telefacsimile and Electronic Delivery of

Interlibrary Loan Requests. "RQ. (Fall 1994).

ALA. Reference and Adult Services Division. " Guidelines for

Behavioural Performance of Reference and Information

Services Professionals"RQ. (Winter 1996).

ALA. Reference and User Services Association." Guidelines for

the Introduction of Electronic Information Resources to

Users. "RUSQ. (Spring 1998).

"Book Production: Number of Titles by Subject Group." Unesco

Statistical Yearbook. 1998.

Brown, Helen M. "College Library Standards." Library Trends. Vol

21, N. 2 (Oct. 1972).

CLA. Canadian Association of College and University Libraries.

"Standards for Canadian College Resource Centres. "1992.

Council of Federal Libraries. Performance Measurement in Federal

Libraries: A Handbook. Ottawa, National Library of Canada,

1979.

Dancik, Deborah Bloomfieldand Emelie J. Shroder, eds. Building

Blocks for Library Space: Functional Guidelines 1995.

Chicago: ALA, 1996

ص: 179

Gelfand, M. A. University Libraries for Developing Countries. Paris:

Unesco, 1986.

Gorman, G. E.; Howes, B. R. Collection Development for

Libraries. New York: Bowker, 1991.

Guidelines for College Libraries; Recommendations for

Performance and Resourcing. 5th ed. London: LA, 1995.

Harriss, Steve. Networking and Telecommunications in Information

Systems. London: LA, 1993.

Hernom, Peter. Service Quality in Academic Libraries. Norwood,

NJ: Ablex Publishing Corp., 1996.

Hirch, Felix E. "Why Do We Need Standards?" Library Trends.

(Oct. 1972).

Humphreys, Kenneth. "Standards in University Libraries." Libri.

Vol. 20, (1970).

Humphreys, Kenneth. "Standards for Libraries in Great Britain."

Library Trends. Vol. 21, No. 2 (Oct. 1972).

IFLA. Section of University Libraries and Other Research

Libraries. Measuring Quality; International Guidelines for

Performance Measurement in Academic Libraries. Munchen:

Saur, 1996.

IFLA. Section on Library Buildings Equipment. Library

Building PlanningLeaflet. No. 1-4.

Information Policy in the Electronic Age. Edited by Maureen

Grieves. London: LA, 1998.

Iranian University Library Standards. Tehran: Tehran Book

ص: 180

Processing Centre, 1973. (Unpublished).

Kemp, David Alasdair. Current Awareness Services. Munchen:

Saur, 1989.

Lancaster, F. W. Cleverdon, C. W., Editors. Evaluation and

Scientific Management of Libraries and Information Centers.

Nordhoff: Leyden, 1977.

Lancater, F. W. If You Want to Evaluate Your Library. London:

LA, 1988.

Lancaster, F. W. Technology and Management in Library and

Information Services. London: LA, 1997.

Lockett, Barbara, ed. Guide to the Evaluation of Library

Collections. Chicago: ALA, 1989.

Lohmann, Otto, "Efforts for International Standardization in

Libraries." Library Trends. Vol. 21, No. 2 (Oct. 1972).

Lynch, Beverly. ed. "Standards for University Libraries." IFLA

Journal. Vol. 13, No. 2(1987):120-124.

Maurice, Line. Academic Library Management. London: LA, 1990.

McInnis. R. M. "The Formula Approach to Library Size: an

Empirical Study of its Efficacy in Evaluating Research

Libraries." CRL News, 33 (1972).

Metcalf, Keyes D. Planning Academic and Research Library

Buildings. 2nd ed. by Philip D. Leighton and David C.

Weber. Chicago: ALA, 1986.

"Model Statement of Criteria and Procedures for Appointment,

Promotion in Academic Rank, Tenure for College and

ص: 181

University Librarians." CRL News. (Sept. and Oct. 1973).

Murray, Florence B. "Canadian Library Standards." Library

Trends. Vol. 21, No. 2. (Oct. 1972).

Sannwald, William W. Checklist of Library Building Design

Considerations. 3rd ed. Chicago: ALA, 1997.

Shreeves, Edward, ed. Guide to Budget Allocation for Information

Resources. Chicago: ALA, 1991.

"Standards." Encyclopedia of Library and Information Science.

New York: Dekker, 1968-1998v28.

Van House, Nancy A. Measuring Academic Library Performance:

A Practical Approach. Chicago: ALA, 1990.

University Libraries in Develeping Countries: Structure and

Function in Regard to Information Transfer for Science and

Technology. Munchen: Saur, 1985.

Watkins, David R. "Standards for University Libraries." Library

Trends. Vol. 21, No. 2, (Oct. 1972).

Watson, Paula D. Reference Services in Academic Research

Libraries. Chicago: ALA, 1986.

Withers, F. N. Standards for Library Service: An International

Survey. Paris: The Unesco Press, 1974.

ص: 182