صلی الله علیک

یا اباصالح المهدی ادرکنی

رحمت حق بر روانت شیخ عباس قمی

تا ابد پاینده نامت شیخ عباس قمی

شد کتابت همره قرآن، مفاتیح الجنان

آخرت بادا به کامت شیخ عباس قمی

ابوسعید(طوفان)

ص: 2

ص: 3

جسد سالم.................................................................................76

حکایا ت و مقاما ت....................................................................77

المقامات العلیه...........................................................................79

نصایحی در سعادت ابدیه............................................................79

نوکر امام زمان علیه السلام .........................................................85

احتیاج به شهریه ندارم................................................................86

پرهیز از دخالت در وجوهات شرعیه.............................................86

ساده زیستی..............................................................................87

جدیّت درعمل..........................................................................87

استفاده از کوچک ترین فرصت ها..............................................89

بی اعتنایی به دنیا.......................................................................89

احیای مساجد............................................................................91

درب صحن مطهر آب می خواهم................................................91

چرا بی مطالعه منبر می روی؟!.....................................................92

حواله ی حاج شیخ....................................................................93

مگر نوکر امام حسین علیه السلام نیستی؟......................................93

شفای چشم به وسیله کتاب های حدیثی.......................................95

قصد استشفاء با انگشت..............................................................96

ص: 5

اقتدا به سید نعمت الله جزائری.....................................................96

فلسفه و شیخ عباس قمی.............................................................98

مکاشفه ای واقعی......................................................................99

خضوع درمقابل پدر.................................................................100

خبری از امری پنهانی................................................................102

روح عبودیت و تهجد...............................................................103

ملاقات با سلطان الواعظین.........................................................104

احترام به سادات.......................................................................105

پرهیز از اسراف........................................................................105

کمال الجود، بذل الموجود........................................................106

روح ادب و احترام...................................................................108

مبارزه با نفس..........................................................................109

تهدید به ترور محدث قمی........................................................110

منابع.......................................................................................113

ص: 6

خوانندگان کمال طلب و فضلیت جو با مطالعه این کتاب ها کراراً و از طُرق مختلف تماس گرفته و در خواست فراهم نمودن مجموعه ای از احوالات معنوی و روحانی محدث معروف و صاحب کتاب مقدس "مفاتیح الجنان" یعنی محدث جلیل القدر "حاج شیخ عباس قمی" نمودند تا همان گونه که با کتاب مقدس و پر نورش "مفاتیح الجنان" آشنا هستند با مؤلف و پدید آورنده ی این اثر بزرگ نیز آشنا شوند. و پر واضح است که حدود یک قرن است که نام خوش آهنگ "حاج شیخ عباس قمی" در بلاد شیعه از ایران و عراق و لبنان و هند و پاکستان و سایر نقاط جهان بعنوان یک مؤلف و محدث بزرگوار و خدمتگذار به گوش می رسد و عموم طبقات از مرد و زن، پیر و جوان با افکار دینی و خدمات خالصانه او آشنا و بهره می برند و چه بسیار افرادی که با رهنمودهای این معلم بزرگ اخلاق از خواب غفلت بیدار شده اند و با دعاها و زیارات و مناجات او از «مفاتیح الجنان» که کتابی کامل و جامع است به مقاصد خود رسیده اند لذا بعد از تأمل و تفکر دیدم جای دارد که این درخواست مؤمنین عزیز را اجابت کنم و شرحی از احوالات معنوی این مرد بزرگ را به رشته تحریر درآورم بدین جهت حقیر بادلی پر از هم و غم از حوادث روزگار این کتاب حاضر را به نام "ماه درخشان، صاحب مفاتیح الجنان" نوشته و در معرض دید خوانندگان و شیفتگان مکتب اهل بیت علیهم السلام قرار دادم.

آنچه از احولات و اوصاف ایشان نقل می گردد بخش کوچکی از شخصیت الهی آن راد مرد بزرگ است، مکانت و منزلت رفیع آن عالم ربانی

ص: 8

در مقام تقوا و عمل است که بسیاری از آنها به جهت فاصله ی زمانی که بین ما و معظم له وجود دارد مخفی مانده لذا بسیاری از حالات و مقامات ایشان بر ما پوشیده است و ما در لابلای کتاب های احوال علما(1) و از مقربین ایشان مثل فرزند گرامیشان جناب حاج میرزا محسن محدث زاده و جناب حاج شیخ مهدی محدث زاده (نوه ی ایشان) و محقق و مورخ گرامی حاج شیخ علی فلسفی و غیره توانستیم نکات و دقایق ظریفی بیابیم که برای همگان درسی آموزنده باشد و تقدیم شیفتگان مکتب اهل بیت علیهم السلام نماییم و امید دارم روح آن محدث بزرگوار معین این حقیر در دنیا و آخرت باشد.

انشاالله تعالی

قم- رفیع الدین سید جعفر رفیعی

ص: 9

کنم، لذا از ذکر حال خود صرف نظر کردم، اکتفا می کنم به ذکر مؤلفات خود.

ولادتم ظاهراً سنه ی 1294و مؤلفاتم تا حال که سال سنه 1333 است و سنین عمرم در حدود چهل است بر چهار قسم است:

قسم اول کتاب هائی که طبع شده و نسخه اش منتشر است.

قسم دوم کتاب هائی که به مرکب چاپ نوشته شده و نزدیک است طبع شود و امید است که به همین زودی از چاپ خارج گردد. انشاءالله تعالی.....

قسم سوم کتاب هائی که تمام شده تالیف آنها وهنوز کسی در صدد طبع آنها برنیامده است.

قسم چهارم کتاب هائی که نا تمام است و از حق تعالی امیدوارم که تو فیق انجام آنها را عنایت فرماید.

همچنین دانشمند محترم مرحوم حاج ملا علی واعظ خیابانی صاحب کتاب علمای معاصر که از دوستان نزدیک محدث قمی (رحمة الله علیه) بوده از وی در خواست می کند شرحی از احوالات خود را بنویسد و به ایشان بدهد تا در کتاب «علمای معاصر» بیاورد و محدث قمی این در خواست دوست دیرینه اش را اجابت می کند و بر ایشان ارسال می دارد و آن این است:

حسب استدعای حقیر، این جمله را در ترجمه خود از أرض أقدس رضوی (صلوات الله و سلامه علیه) إنفاذ داشته اند:

ص: 11

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله و سلام علی عباده الذین إصطفی، عبد أثم عباس بن محمدرضا ابن ابی القاسم (عفی الله عنهم) گوید:

سؤال کردی از من ایّدک الله تعالی، که احوال و ترجمه خود را برای شما بنویسم. اینک مسألت تو را اجابت می کنم و ملخّصاً می نگارم:

«من در حرم اهل بیت علیهم السلام قم المحمیّه(1)، در عشر آخر از مائه ثالثه بعد الألف متولد شده ام و در بلده مذکوره الی سنه 1316 به تحصیل علم إشتغال ورزیده بعد به نجف اشرف مشرف شدم. پس خداوند متعال به من منت گذارد به ملازمت شیخنا الأجل الأعظم، و عمادنا الأرفع الأقوم، صفوة المتقدمین و المتأخرین، خاتم الفقهاء و المحدّثین سحاب الفضل الهاطل و بحرالعلم الذی لایساحل مستخرج کنوز الأخبار، و محیی ما أندرس من الآثار، ذوالفیض القدسی، ثقة الأسلام النّوری الطّبرسی (أنار الله تعالی برهانه و أسکنه بحبوحة جنانه) و خاتمه مستدرک الوسائل را برای او إستنساخ می کردم، که بفرستد بر ایران برای طبع و در خدمت او بودم تا سنه 1318 پس خداوند متعال حج بیت الله الحرام و زیارت قبر حضرت سید الأنام (علیه و علی آله آلاف التحیة والسلام) مرا عنایت فرمود و پس از أدای حج و فراغ از زیارت از طریق فارس به بلد خود قم، برای زیارت سیدتنا فاطمة بنت موسی بن جعفر علیهم السلام که وعده بهشت در زیارت او وارد شده است و تجدید عهد با والدین مراجعت کردم و ایام قلیله ای مانده به مشهد مولایم امیرالمؤمنین علیه السلام مسافرت

ص: 12

نموده، ملتزم خدمت شیخی العلامة النّوری (نورالله مرقده) گشته در مقابله ی "مستدرک" و "کشف الأسناد" و إستنساخ "لؤلؤ و مرجان" و تصنیف "تحیّة الزّائر" و غیرذلک مساعدت نمودم، تا در این بین که از جنابش استفاده می کردیم غراب البین(1) آواز داد و روزگار بساط زندگی آن عالم ربانی را از بسیط أرض برچیده و سنه 1320 به رحمت حق پیوست و در خلال استفاده من از آن بزرگوار إستجازه نمودم که مرا به روایت مؤلّفات أصحاب (رضی الله عنهم) اجازه مرحمت فرماید. پس به من منت گذارده و در أواخر ایام حیاتش مسألت مرا قبول فرموده، إجازه دادند که مؤلفات اصحاب را قدیماً و حدیثاً در تفسیر و حدیث و فقه و اصول و غیرها از آنچه اجازه دارد و روایت آن ها به طرق معهوده او از مشایخ عظام که در خاتمه مستدرک مشروحاً مذکور است و برای او صحیح است، از برای من نیز اجازه دادند که روایت بکنم و بعد از وفاتش دو سال در نجف اشرف مانده بعد به دارالایمان قم مهاجرت کرده تا سنه 1329 آنجا بودم. پس دوباره به حج مشرف شده به قم برگشتم و تقریباً دو سال آنجا مانده بعد به مشهد مولانا الأمام المعصوم ابوالحسن الرضا علیه السلام مهاجرت کرده تا امسال سنه 1346 در این مکان شریف هستم و در خلال این حال مکرر به زیارت ائمه عراق علیهم السلام و سومین بار به زیارت بیت الله الحرام مشرف شدم و عمرم از پنجاه سال گذشته و کثیری از زندگانیم در أسفار و انقطاع از کتب و صحف گذشته با وجود این کتب کثیره از من بروز کرده و ختم می کنم کلام را به تمثل به این أبیات:

ص: 13

از روش این فلک سبز فام *** عمر فزون گشته زپنجاه عام

در سر هرسالی از این روزگار *** خورده ام افسوس خوشی های پار

باشدم از گردش گردون شگفت *** کانچه مرا داد همه پس گرفت

قوتم از زانو و بازو برفت *** آب زرخ،رنگ هم ازمو برفت

عقد ثریای من از هم گسیخت *** گوهر دندان همه یکایک بریخت

آنچه به جا ماند و نیابد خلل *** بار گناه آمد و طول امل

بانک رحیل آمد از این کوچگاه *** همسفران روی نهاده به راه

آه زبی زادی و روز معاد *** زاد کم و طول مسافت زیاد

بارگران بر سر دوشم چو کوه *** کوه هم از بار من آمد ستوه

ای که بَرِ عفو عظیمت گناه *** درجلو سیل بهاراست چو کاه

فضل تو گر دست نگیرد مرا *** عصمتت ار باز گذارد مرا

جز به جهنّم نرود راه من *** در سقر انداخته بنگاه من

بنده ی شرمنده ی نادان منم *** غوطه زنان لجّه عصیان منم

خالق بخشنده احسان تویی *** فرد و نوازنده به غفران تویی

کتبه بیمناه الوازره

عباس بن محمد رضا القمی(عفی عنه)، 1346

ص: 14

کاسب بود اهتمام زیادی به درس خواندن فرزندش آقا شیخ عباس داشت، آرزویش این بود که روزی فرزندش از مبلغین و مروجین دین شود و منبری مفید برای مردم داشته باشد، ایشان در سال 1347 از دنیا رفت.

در سفر سوم حج حاج شیخ عباس، مرحوم آقا شیخ مرتضی عیدگاهی که از علمای وارسته آن زمان بودند از مشهد با او بوده است، در بازگشت به قم وفات یافت و در صحن بزرگ حضرت معصومه سلام الله علیها جنب قطب راوندی دفن می شود، او به حاج شیخ عباس می گوید می خواهم پدرتان را ببینم، وقتی او را ملاقات می کند می بیند مردی ساده و بی آلایش است. او به حاج شیخ عباس می گفته: عباس! فلان کار را بکن و عباس برو آنچیز را بیاور.....

حاج شیخ عباس با اینکه آن موقع عالمی متبحر و 51 سال داشته با کمال ادب و خضوع دستور پدر را اجرا می کرده است گوئی پدر به بچه ای ده دوازده ساله دستور می دهد، و خود هم در آن سن و سال است! این خضوع زائد الوصف محدث قمی در مقابل پدر موجب شگفتی مرحوم حاج شیخ مرتضی عیدگاهی می گردد.

آری گاهی می بینید که به وسیله ی پسری لایق و عالم و خدمتگزار به مردم، پدر و مادر و جد بلکه شهر و کشوری شهرت می یابد چنانکه حتی شهر عالم پرور قم در یکصد ساله اخیر بیشتر به نام حاج شیخ عباس قمی شهرت یافته است.(1)

ص: 16

در امر ازدواج ظواهر و مادیّات ملاک آنهاست و توجهی به معنویت و اخلاق فردی که شریک زندگی آنها می خواهد بشود ندارند، لذا با تصمیمات عجولانه و بدون تأمل و بدون آینده نگری مقدمات بدبختی خود را فراهم می آورند و یک عمر در ندامت و پشیمانی می سوزند.

شخصی به محضر پیامبر اسلام شرفیاب شد و در موضوع ازدواج تقاضای راهنمایی کرد.حضرت به او فرمودند:

(البته) ازدواج کن و برتو باد به گرفتن همسری که دارای دین باشد (یعنی پایبند به عقاید و احکام شرع مقدس اسلام باشد).

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

هرگاه جوانی جهت خواستگاری شما آمد چنانچه "اخلاق" و "دین" وی رضایت بخش بود با وی وصلت کنید، و اگر از ازدواج با وی سرباز زنید فتنه و فساد بزرگی در زمین پدید خواهد آمد. (1)

حضرت امام صادق علیه السلام می فرمایند:

هرگاه شخصی فقط به منظور زیبائی صورت (وچهره) و یا ثروت و مال همسر گرفته (و ازدواج نماید) خداوند او را با

ص: 18

همان منظورش واگذارد، واگر به خاطر دین داشتن او ازدواج کند خداوند مال و جمال را هم به وی روزی خواهد فرمود.(1)

و نیز پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

آن شخصی که با همسری تزویج می کند که جمال دارد و اگر جمال نمی داشت با وی ازدواج نمی کرد، نخواهد دید از آن همسر آنچه را که دوست دارد، و هرکس به خاطر مال همسری را بگیرد خدایش به آن وامیگذاردش، پس برشما باد به گرفتن همسران دین دار.(2)

محدث قمی پس از جدائی از این زن بسیار اندوهگین بوده و بر اثر این تأثر و ناراحتی از قم به قصد زیارت امام رضا علیه السلام راهی سفر مشهد می گردد و درآن شهر متوسل به امام رضا علیه السلام می شود که در نهایت به برکت آن امام همام آیت الله حاج آقا حسین قمی (از مراجع معروف بوده) وساطت نموده و با برادرزاده آیت الله حاج آقا حسین قمی ازدواج می کند و به آسایش روحی و معنوی می رسد.

همسر اول محدث قمی روزی با شوهر دومش برای زیارت به مشهد مقدس آمده بود درآنجا می بیند محدث قمی از درس اخلاق که در مدرسه ی میرزا جعفر القاء می کرده بر می گردد، چون باران می آمده طلاب در پشت سرایشان چتر روی سر او گرفته بودند و با تجلیل و احترام خاصی

ص: 19

ایشان را مشایعت می کردند، خانم از دیدن این منظره بسیار متأثر و پشیمان می شود که شوهر اول او دارای چنین مقام و موقعیتی گردیده و شوهر دوم او به چیزی گرفته نمی شود.

این خانم بعدها از شوهر دوم خود نیز طلاق گرفت و روزی در مشهد به خانه خواهرزاده اش همسر مرحوم آیت الله صدر آمده بود و از پریشانی و وضع نامساعد خود پشیمان و گله مند بوده و می گفته است: من جوان بودم، درست متوجه بعضی از مسائل زندگی نبوده و ظواهر و حال را می دیدم چرا حاج شیخ عباس مرا طلاق داد؟ در صورتی که خود بنا به ناسازگاری گزارده و درخواست طلاق کرده بود. درنهایت این خانم پس از جدائی از این شوهر، دو شوهر دیگر کرد و خیری ندید و سرانجام در سن پیری در غربت به دور از مرکز علم و معنویت شهر مقدس قم و مشهد، در شهر زاهدان از دنیا رفت. ولی محدث قمی که در اثر این شکست در زندگی به قبر امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام پناه برده بود به خوشبختی می رسد و آیت الله حاج آقا حسین قمی به قم نامه ای می نویسد و دختر برادرش را برای حاج شیخ عباس خواستگاری می کند و آن بانو را با تجلیل و احترام از قم به مشهد مقدس می آورند و درآنجا وصلت واقع می شود. این بانو مادر فرزندان محدث قمی بوده و بانوئی بزرگزاده و بزرگوار بوده است که حاج شیخ عباس قمی قبل از ازدواج اول خود خواهان این بانو بوده است که به عللی از ناحیه خانواده عروس مورد پذیرش قرار نمی گیرد.

ص: 20

همسر دوم محدث قمی بانویی با شخصیت و با ایمان بوده و به جهت سیادتش «بی بی» صدایش می زدند و مورد احترام خاص محدث قمی بوده و محدث قمی از این بانو دارای فرزندانی عالم و فقیه می گردد که چهار نفر بودند دو پسر و دو دختر، فرزند ارجمندش مرحوم حاج میرزا علی محدث زاده و پسر دومش آقای حاج میرزا محسن محدث زاده و دو دختر که فاطمه و نجمه می باشند. خود او تاریخ تولد فرزندانش را با کنیه در صفحه دوم کتاب منتهی الامال نسخه خطی به قلم خود چنین نوشته است:

بسم الله الرحمن الرحیم

ولادت نور چشم عزیزم ابوطالب علی، صبح روز دوشنبه 6/ع2 به قم 1338

ولادت فرزند مسعود ابو جعفر محمد ملقب به محسن روز ... ذی الحجه 1341به خراسان.

این بانوی کریمه که از سلسله جلیله ی سادات بوده درکنار محدث قمی با تمامی سختی ها و ناهمواری ها زندگی کرد و معین و مددکاری دلسوز برای همسر خود بود تا اینکه محدث قمی توانست در کنار این همسر دلسوز به سعادت برسد و از خود تصانیف و تألیفاتی سترگ و ارزنده تقدیم جهان اسلام کند. جناب حاج میرزا علی محدث زاده فرزند محدث قمی می گوید: مادر ما در تمام عمرش با این وضع (سختی ها و نداشتن ها) با پدرمان بسر برد و حرفی و اعتراضی نداشت مثلاً این چه زندگی است؟! از دختر بزرگ حاج شیخ عباس نیز نقل می کنند که گفته بود مادرم می گفت: خدایا من با این زندگی می سازم، تو آخرت مرا بساز و از وضعی که داشت هیچ وقت گله مند نبود میرزا علی هم

ص: 21

گفته است. عمده ی توفیقات پدر از وجود این زن پارسا یعنی مادرمان بود، و در ایامی که پدرمان مریض و اواخر عمرشان بود مادر ما برای ایشان طشت می آورد و پدرم بارها (ناگهان خم می شدند که مادرمان متوجه نشود) و دست او را به عنوان تشکر می بوسید. جناب حاج میرزا محسن محدث زاده فرزند دومشان می گویند: مادرمان برای پدرمان یار دلسوزی بود و در کنار پدرمان خالصانه خدمت کرد و زندگی نمود و بارها می گفت: خانمی که برای رضای خدا در زندگی خدمتی به همسرش بکند فقط از خدا نیز باید عوض بخواهد؛ من نیز امید دارم خدا از من راضی باشد و در دنیا و آخرت از مقربین درگاهش قرار دهد، پدرمان نیز کمال احترام را نسبت به مادرمان می گذاشت و چون مادرمان «سیده» بودند پدرم اسم کوچکشان را نمی بردند بلکه «بی بی» صدایش می زدند و همیشه با احترام و واژه های جمع مثل "شما"، "گفتید"، با او صحبت می کردند و هیچگاه یادم نمی آید که مشاجره ای بین پدرم و مادرم شده باشد و پدر ما نیز معترف بودند که در کنار چنین همسری توانستند به این همه توفیقات در تألیفات و سفرهای تبلیغی و زیارتی برسند و خدمات شایانی به جهان تشیّع بکنند. سپس "جناب حاج میرزا محسن محدث زاده" افزودند: به عقیده من مادرمان در ثواب تمام خدمات پدرمان شریک هستند. سرانجام این بانوی علویه و مکرمه در سال 1388هجری قمری در تهران وفات می کند و در قم قبرستان شیخان جنب پدر و جدش به خاک سپرده می شود. (روحش شاد)

ص: 22

و این در ایام تهاجم هموم و غموم بر مفارقت جلیسم(1) بوده است! خدا همّ و غم و ناراحتی مرا برطرف کند در این وقت مهیای حرکت به سوی خراسان برای زیارت ابوالحسن ثانی علی الرضا علیه السلام می باشم.

و آن محدث جلیل القدر از الطاف و نعمت های فراوان مشهد مقدس در یکی از دست نوشته هایش این چنین می نویسد:

بسم الله الرحمن الرحیم

بمنّه و جوده(2) امسال که سنه 1339می باشد نان در ارض اقدس به حدی وجود دارد که درب صحن مطهر یک من و نیم یک قران جار می زنند و کساد است، و رفیقی داشتم از اهل نجف اشرف دو خروار گندم به او دادند برای نیابت زیارت.

دو خروار گندم را که عبارت باشد از دویست من به وزن تبریز به نه تومان بفروخت از قرار خرواری چهار تومان و نیم و بحمدالله اجناس دیگر هم فراوان و ارزان، بخصوص میوه و ظا هراً خراسان فعلاً بهترین نقاط عالم است و بلدة طيبة و ربّ غفور فشکراًلله وحمداً لله وصلی الله علی محمد واله

حرره العاصی عباس القمی عفی عنه

فی 4 مع 1339

و در فوائد الرضویه وضع خود را در قم و علت

ص: 24

آمدن به مشهد و شدت علاقه اش در اقامت شهر مشهد مقدس را بدین گونه شرح می دهد:

درسنه ی 1332 به جهت شدت ابتلاء و گرفتاری و کثرت هموم و غموم که بر این داعی روی داد، و شرح آن طولانی است به خاطرم رسید که پناه برم به امام اتقیاء و زبده ی اصفیاء و پناه غرباء و شهید زهر جفا حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا (صلوات الله علیه و علی آبائه و ابنائه)، در روایت وارد شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود به زودی مدفون می شود پاره ای از تن من به خراسان، زیارت نمی کند او را غمناکی مگر آنکه برطرف کند حق تعالی غم او را و نه گناهکاری مگر آن که حق تعالی بیامرزد گناهان او را.

و هم روایت شده که شخصی در خواب دید که ملکی با جامه سبز از آسمان نازل شد و این دو شعر را بر شاذروان(1) قبر مطهر آن حضرت نوشت:

من سره ان یری قبرا برؤیته *** یفرج الله عمن زاره کربه

فلیأت ذاالقبران الله اسکنه *** سلاله من رسول الله منتجبه(2)

پس اسباب سفر مهیا کردم و از دارالایمان قم بصوب(3) ارض اقدس توجه

ص: 25

نمودم و چون تقبیل(1) آن سده سنیه(2) و عتبه عالیه فایز گشتم چندان مراحم و الطاف و نعمت ازآن رحمت الهی و نعمت نامتناهی درخود مشاهده کردم که هوس مجاورت آن آستانه مقدسه را نمودم و باخود گفتم:

اذا کنت تأمل او ترتجی *** من الله فی حالتیک الرضا

فلازم مودة آل الرسول *** و جاور علی بن موسی الرضا

یعنی: هرگاه آرزو داری یا امیدواری از ذات اقدس پروردگار در دو حالت (دنیا و آخرت) خود رضا و خوشنودی را پس (باید برای خود اختیار کنی دو امر را اول) ملازمت کن دوستی آل پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم را (که به هیچ گونه دست از ارادت و محبت ایشان برنداری. دوم اینکه) و مجاورت قبر مطهر علی ابن موسی الرضا علیه السلام را (برای خود اختیار کن)».

قبر امام هشتم و سلطان دین رضا *** از جان ببوس وبردرآن بارگاه باش

با آنکه در این قطعه از زمان که فتنه های بی پایان چون پاره های شب مظلم و متراکم برتمام بلاد و عباد متهاجم گشته و بحکم:

اذا عمت البلدان الفتن و البلایا فعلیکم بقم و حوالی ها و نواحی ها فان البلایا مدفوع عنها.(3)

شایسته است که هرکس بتواند مهاجرت به بلده طیبه قم نماید تاچه

ص: 26

رسد به کسی که قم وطن او باشد لکن این شکسته مهجور چندان مغمور در نعمت بی پایان حضرت سلطان خراسان صلوات الله علیه گشتم که مرارت(1) غربت را در این آستان ملایک پاسبان بر کام خود شیرین دیدم و رغبت مراجعت به وطن را در خود ندیدم بلکه سختی های کشیده و تلخی های چشیده را شکرها گفتم و منتها پذیرفتم.

منت از بخت مساعد که پس از راه دراز *** بر در کعبه جان بست دلم عقد نماز

آنچنان کعبه که هرکس به صفادید درآن *** منت ازخار مغیلان کشد و راه دراز

و هم پیوسته عرضه می دارم:

شاهامن ار به عرش رسانم سریر فضل *** مملوک آنجنابم و محتاج این درم

گر بر کنم دل ازتو ومهر از تو بگسلم *** این مهر بر که افکنم این دل کجا برم

نامم ز کارخانه عشاق محو باد *** گر جز محبت تو بود ذکر دیگرم

ای عاشقان کوی تو از ذره بیشتر *** من کی رسم بوصل تو که از ذره کمترم

ص: 27

محدث قمی پس از اینکه هجرت به مشهد مقدس می کند یکی از اساتیدش مرحوم حاج میرزا محمد ارباب در طی نامه ای اظهار امیدواری می کند که سفرش به پایان برسد و به قم بازگردد، محدث قمی در جواب می نویسد:

...مرقوم داشته بودید امید است مسافرت شما به آخر رسیده و حرکت کنید، اگر همه ی اشیاء را فراموش کنم این نصیحت و کلمه ی جامعه را فراموش نمی کنم که در ظهر(1) کتابی به خط سرکار دیدم که از مرحوم مغفور طوبی مآب والد موجد «ارباب» که رحمت بر روان پاک او باد نقل فرموده بودید که گفته است: من تعجب می کنم که فروشنده عسل و روغن، پول آن را در چه صرف می کند که بهتر از عسل و روغن باشد!

این حقیر نیز اگر نعمت بی پایان مجاورت حضرت سلطان خراسان علیه صلوات الله الملک المنان را کفران کنم و حرکت نمایم، کجا بروم که بهتر از اینجا باشد؟!

خداشاهد و و گواه است که هرگاه حرم مطهر مشرف می شوم بخصوص شبها چنان روحانیت و فرح و حظّی در خود می بینم که شرح نتوانم کرد.

لاجرم پیوسته عرضه می دارم:

شاهامن ار به عرش رسانم سریر فضل *** مملوک آنجنابم و محتاج این درم

گر بر کنم دل ازتو ومهر از تو بگسلم *** این مهر بر که افکنم این دل کجا برم

ص: 28

پیوسته از خدا مسئلت می کنم که روزی فرماید جنابعالی را که به زیارت ارض اقدس مشرف شده و اگر حیاتی باقی باشد به فیض زیارت جنابعالی نائل شوم.

و باز در «مقدمه ی فوائد الرضویه» به عربی سخنی در شخصیت آیت الله حاج آقا حسین قمی(قدس سره الشریف) دارد و آشنایی با این ولی خدا را از برکات امام رضا علیه السلام می داند که حاصل معنی آن این است:

از جمله نعمت هایی که خداوند متعال به برکت این امام علیه السلام به من روزی کرد این است که مرا وارد ساخت به خانه ی سیدبزرگوار عالم محقق و فاضل مدقق پرهیزگار پاک سرشت ثقةالاسلام و ملاذالانام وابوالمکارم والمحاسن حجت الاسلام و سیدنا حاج آقا حسین قمی فرزند سید حبیب جلیل و دارنده شرف اصیل.... مرحوم مغفور حاج سید محمود عطرالله مرقده و نورّ مضجعه.

از سعادت این سید سعید یکی این است که فرزندانی دانشمند و فقیه پاک سرشت دارند که این سید بزرگوار مذکور (آقاحسین قمی) یکی از آنهاست، این بزرگوار از بزرگان فضلای ماست که در خوبی و شایستگی عدیل و نظیر ندارد، تحقیقات او در علم اصول امری مسلّم و در معقول ماهر، دارای اخلاق و سجایای پسندیده است. من در قداست ذات و صفات

ص: 29

نظیرش را ندیده ام.

مرحوم آیت الله حاج آقا حسین قمی در 14 ربیع الاول سنه 1366(ه ق) در بلدة طیبة کاظمینی به رحمت الهی واصل و جنازه ی شریفش را به نجف اشرف حمل نمودند و در صحن مقدس مقبره ی شیخ الشریعه اصفهانی به خاک سپرده شده. رضوان الله تعالی علیه.

پسر دیگر او سید بزرگوار و دانشمند پرهیزگار پاک سرشت حاج آقا احمد قمی رضوان الله تعالی علیه، جد اولاد من است که آنها را از دختر علویه ی بزرگوارش دارم.

ص: 30

می راند می نویسد:

فقیه [شیخ عباس قمی] گوید که امر چنین است و در این نحو مطالب محتاج به نقل حکایات گذشتگان نیست چه مراحم و الطاف عترت طاهره و سادات دنیا و آخرت ائمه ما(صلوات الله علیهم) بر مجاوران و زائران از کشف هموم و رفع غموم و اداء دیون و شفاء امراض و دفع دشمنان و قضاء حوائج و امثال ذلک به نحوی است که هرکس آنچه را که خود در حق خود دیده جمع نماید کتابی می شود و در هر عصری هزارها از آن می توان جمع کرد و هرکس خیال می کند که این مراحم نسبت به حال او تنها شده و چنین نیست بلکه با کافه شیعیان و موالیان خود چنین می باشند.

چنان مهربانیش باهر تنست *** که هربنده گوید خدای من است

و این حقیر در ایام مجاورتم در ارض مقدسه [نجف اشرف] چندان الطاف و عنایات ازآن بزرگوار دیدم که ممکنم نیست نقل آن.

سفینه دلم از مدح شاه پرگهر است *** گواه حال بدین علم عالم العلام

البته مولای ما علی علیه السلام چنان است که منادی در بالای مناره گفته امیرالمؤمنین و سلطان سلاطین است. و از داوود بن سلیمان نقل است که پیرمرد بزرگواری را دیدم که سوار بر استری است و مردم در اطراف او جمع شده اند پرسیدم کیست این مرد گفتند شاهنشاه عرب است این علی بن ابیطالب است.

ص: 32

جامع این کتاب عباس قمی کلب آستان شاه ولایت علی بن ابیطالب علیه السلام گوید(سری البرق من نجد فجدد تذکاری [یعنی برق از سرزمین نجد (نجف) جهید و خاطرات من تجدید شد]) همانا تا من خود را شناخته ام جبهه ی(1) خود را بر این آستان ملایک پاسبان سوده ام و گوشت و خون خود را به مراحم و الطاف این خانواده عصمت و طهارت پرورده ام. لاجرم در مقام مدایح ایشان خودداری نتوانم پس اگرچه این کتاب در بیان احوال علماء اطیاب است و مناسبتش با نقل فضایل کم است لکن مراعات این مطلب را در این مقام لازم ندارم.

من خود چه کسم که درشماری باشم *** یادر صف اهل دل سواری باشم

مقصود همین است که درشان علی *** گویم سخنی چند و بکاری باشم

همچنین مرحوم حاج شیخ عباس قمی در حاشیه مفاتیح چاپ انتشارات علمیه اسلامیه سنه 1349 در آداب اذن دخول چند بیت نوشته است که کمال تواضع و کوچکی خود را نسبت به امامان معصوم (علیه السلام) اظهار می دارد:

ص: 33

شاها چو تو را سگی بباید *** گر من شوم آن سگ تو شاید

هستم سگکی ز حبس جسته *** بر شاخ گل هوات بسته

خود را به خودی کشیده از جل *** پیش تو کشیده از سر ذل

افکن نظری بر این سگ خویش *** سنگم مزن و مرانم از پیش

ص: 34

خود می نویسد:

حسین بن محمد تقی بن علی محمد طبرسی، شیخ اجل اعظم و عمادنا الارفع الاقوم، صفوة المتقدمین و المتأخرین، خاتم الفقهاء و المحدثین، ابرگوهر بار فضل، و دریای بیکران دانش، بیرون آورنده ی گنجینه های اخبار و زنده کننده ی آثار مندرس شده، گنج فضائل و نهر جاری آن، استاد و سرور ما علامه ی محدث ثقة نوری انار الله تعالی برهانه(1) واسکنه بحبوحة جنانه (2) .

ولادتش در18 شوال سنه 1254 دریکی از قرای نور(3) واقع شده و در طهران برعالم فقیه جناب شیخ عبدالرحیم بروجردی والد عیال خویش تلمّذ کرده و در سنه 1278 هجرت به عراق عرب فرموده و از جناب عالم نحریر و فقیه جامع علامه ی عصره واحد دهره شیخ العراقین مرحوم آقا شیخ عبدالحسین طهرانی طاب ثراه استفاده علوم فرموده و زمان قلیلی نیز در مشهد غروی علی مشرفه السلام در مجلس درس شیخ اجل اعلم اعظم شیخ الطائفه جناب حاجی شیخ مرتضی انصاری رضوان الله علیه حاضر شده و در سنه 1284 مسافرت به عجم نموده به جهت زیارت حضرت ثامن الائمه علیهم السلام و در سنه 1286 رجوع به عراق عرب فرموده و در آن سال وفات استادش شیخ العراقین واقع شد شیخ مرحوم به زیارت

ص: 36

خانه خدا مشرف گشت و این دفعه دوم او بود چون برگشت چندسالی در نجف اشرف ماند آنگاه مهاجرت فرمود به ناحیه مقدسه "سرّمن رای" در زمان مهاجرت سید سند حجت الاسلام و نادرة الایام استاد البشر و مجدد المذهب فی القرن الثالث عشر المنتهی الیه ریاسه الشیعة فی عصره والمطاع الذی انقاد الجبابره لنهیه وامره الذی یعجز عن وصف ادنی معالیه اللسان رئیس المسلمین الحاج میرزا محمد حسن الشیرازی قدس الله تربته الشریفه المتوفی فی شعبان 1312 بسامراء والمدفون فی جوار جده امیرالمؤمنین علیه السلام .(1)

پس چندی در سامراء بود تا آنکه دفعه سیم به حج بیت الله مشرف شد و بعد از حج خانه و مراجعت به عراق، مهاجرت به عجم فرمود به قصد زیارت حضرت امام رضا علیه السلام و بعد از فراغ از زیارت دگرباره مشرف شد به حج بیت الله و این در سنه 1299 بود پس مراجعت نمود به سامراء و بود در آنجا تا در سنه 1314 که مهاجرت کرد به نجف اشرف به عزم توطن و درآن بلده شریفه مقیم بود تا سنه 1320 در شب چهارشنبه بیست و هفتم جمادی الاخره یک ساعت از شب گذشته از دنیا رحلت فرمود و احقر در وقت ارتحالش در خدمتش بودم و در صبح روز بیست و هفتم که روز وفات

ص: 37

حضرت هادی علیه السلام بوده در صحن مطهر حضرت شاه ولایت پناه در ایوان سیم از ایوان های شرقی باب القبله به خاک رفت و مصیبتش بر عامه مسلمین خصوص براین داعی که در خدمتش منزلت اولاد داشتم چندان تلخ گذشت که هنوز مرارت(1) آن را در کام خود می بینم و بر فقدان آن جناب بسی تأسف می خورم «و یحق لی ان اقول و لقد عشت بعد الشیخ عیشه الحوت فی البر، و بقیت فی الدهر ولکن بقاء الثلج فی الحر، فلقد کان له رحمه الله علیّ من الحقوق الواجب شکرها ما یکل شبا یراعتی و براعتی عن ذکرها....»

ترجمه عربی:جا دارد که بگویم من بعد از او مانند ماهی در بیابان به سر می برم، در روزگار مانده ام و همچون یخ در گرمای تابستان هستم، او رحمةالله علیه حقوق واجبی بر من دارد که از ادای آن عاجزم ...از خداوند متعال مسئلت دارم که بهره ی او را در ثواب و پاداش در بهشت خود سر شار گرداند... .

(سپس تألیفات استادش را معرفی می کند و می نویسد:) تألیفات گرانقدر و بزرگ از خود بجای گذاشته است مانند:

«مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل»، «نفس الرحمن»، «دارالسلام»، «جنة المأوی» درباره آنهایی که در غیبت کبری به خدمت امام زمان علیه السلام رسیده اند. فیض القدسی در احوال علامه ی

ص: 38

مجلسی، «نجم الثاقب» در احوال امام غائب صلوات الله علیه، «کلمة طيبه»، «کشف الاستار» پیرامون وجود مقدس امام غائب(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، «شاخه ی طوبی» راجع به عید بقر، «لؤلؤ و مرجان» ، «تحية الزائر و بلغة المجاور» که آخرین تألیف اوست و اجل مهلت نداد تمام کند و خدا بر من منت نهاد که آن را تمام کنم و جز اینها از حواشی و رسائل.

آن بزرگوار خوش مجلس بود به سرعت چیز می نوشت و دارای حافظه ای زیاد بود، سر در کار خود داشت و از موثق ترین دوستانش بود عبادتی سخت و زهدی بسیار داشت، نماز شبش ترک نمی شد و پیوسته مراقب اطاعت خدایش، و جامع هر مکرمت و شرافت و خصلت و فضیلت برجسته و هر خیر و خوبی بود، از هر علمی شیره و حقیقت آن را کشیده بود، بهترین فن علوم او علم حدیث و شناخت رجال و احاطه بر اقوال و اطلاع از دقائق آیات و نکات اخبار بود، به طوری که عقل ها حیران می ماند. سبحان الله از کثرت اطلاع و طول باع و تبحرش در علوم و اخبار و سنن و آثار، او در این خصوص دریایی مواج و چراغی فروزان بود یک لحظه از عمرش تلف نمی شد ... من مدتی را در سفر و حضر و شب و روز ملازم خدمتش بودم. در خلال استفاده ام از او، از وی اجازه گرفتم که مؤلفات علمای شیعه را با پنج طریق او روایت کنم و او هم در اواخر حیاتش به من اجازه داد و این در روز جمعه هفتم ماه ربیع الاول سال1320در شهر کوفه واقع در ساحل نهر فرات نزدیک پل بود.

والحمدلله و الصلوة علی محمد و آله.

ص: 39

مثل الاخوین مثل الیدین تغسل احدهما الاخری

یعنی: مثل دو برادر دینی مثل دو دست است که هریک دیگری را می شوید.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

«لاتصحب الشریر فان طبعک یسرق من طعبه شراً و انت لا تعلم».

یعنی: با اشخاص شرور معاشرت نکن که طبیعت تو ناخودآگاه از او متأثر می شود.(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

اگر می خواهید درباره ی کسی قضاوت کنید به دوستان او بنگرید، چون انسان به دوستان و نزدیکانش شناخته می شود و به همنشینان و دوستان خود نسبت داده می شود.(2)

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند:

با هرکسی مجالست نکنید مگر آن عالمی که شما را از پنج چیز به سوی پنج چیز بخواند: از شک به یقین، از تکبر به تواضع، از خودنمایی به اخلاص، از دشمنی به نصیحت (و صمیمیت) و از رغبت(به دنیا) به پارسایی.(3)

یکی از دوستان صمیمی محدث قمی مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی است که صاحب تألیفات بسیار با ارزشی می باشد که از جمله ی

ص: 41

آنها «الذریعه فی تصانیف الشیعه» است که حدود سی جلد می باشد و برای محققین و مؤلفین دستیابی به منابع و مدارک کتب شیعی را آسان کرده است.

مرحوم حاج شیخ آقابزرگ تهرانی که در سفر دوم محدث قمی به نجف اشرف با وی هم حجره بوده است و قبل از او از ایران به نجف آمده بود و بهتر از هر کس از وضع تحصیل و آثار کار محدث قمی در نجف اشرف اطلاع داشته است در کتاب «نقباءالبشر» می نویسد:

محدث قمی در سال 1316هجرت به نجف اشرف کرد و درجلسه های دروس علما حضور یافت و بیشتر ملازم استادم میرزا حسین نوری بود.

ما دو نفر در غالب دروس علما و مشاهیر با هم بودیم، بعد از وفات استادمان محدث نوری باز هم در نزد استادان بزرگوار دیگر به تحصیل اشتغال داشتیم.(1) یکی دیگر از دوستان محدث قمی مرحوم آیت الله العظمی سیدشهاب الدین مرعشی بوده چنانکه از قول ایشان نقل می شود که فرموده بودند: من با ایشان (محدث قمی) رفاقت داشتم.(2)

روزی خدمت محقق بزرگوار و مورخ گرانقدر حاج شیخ علی فلسفی «صاحب کتاب هزار علم از علوم امیرالمومنین علیه السلام » رفتم و جویای احوالات محدث قمی و دوستانش شدم، ایشان

ص: 42

فرمودند:

من مرحوم حاج شیخ عباس قمی را در ایامی که در مشهد مقدس سکونت داشتند بسیار می دیدم و پشت سر ایشان در مسجد گوهرشاد نماز خوانده ام و محدث قمی با مرحوم آیت الله حاج شیخ علی اکبر نهاوندی صاحب کتاب مستطاب "العبقری الحسان" دوست صمیمی بودند و همچنین با مرحوم حاج شیخ ملا هاشم قزوینی رفاقت صمیمی داشت و یادم است که در منزل ملاهاشم شب های جمعه روضه بود و محدث قمی منبر می رفتند، منبر ایشان بسیارگیرا و مؤثر بود و جمعیت زیادی پای منبر ایشان می نشستند و از جمله دوستان ایشان که با یکدیگر مراوده داشتند مرحوم میرزا مهدی اصفهانی بود، میرزا مهدی اصفهانی از اصحاب خاص و شاگردان ممتاز آیت الله میرزا حسین نائینی(رحمةالله عليه) بوده که به مشهد آمده بود و در ابتدا در یکی از حجرات صحن عتیق به رسم نجف شبها درس می گفت و عمده درس ایشان نقد فلاسفه بود که حقاً از عهده ی آن به خوبی برآمد و بساط فلاسفه را از حوزه ی مشهد برچید.

و ایشان (میرزا مهدی اصفهانی) همان کسی است که خدمت امام زمان علیه السلام رسیده و این روایت را بهطور مستقیم و بدون واسطه از آن بزرگوار نقل می کردند:

«طلب المعارف من غیر طریقنا اهل البیت مساوٍ لانکارنا»

یعنی: طلب نمودن معارف دینی از غیر طریق ما اهل بیت مساوی

ص: 43

است با اینکه ما را انکار کنید و قبول نداشته باشید (چه اینکه اگر کسی معتقد به عصمت و امامت آن بزرگواران باشد هرگز معارف دینی خود را از غیر آنها نمی گیرد).

جناب مستطاب حاج شیخ مهدی محدث زاده اضافه فرمودند که دوستان محدث قمی علمای دیگر نیز می باشند که عبارتند از:

مرحوم میرزا علی اکبر نوقانی و مرحوم حاج شیخ مرتضی عیدگاهی و مرحوم حاج شیخ مهدی واعظ خراسانی و مرحوم آیت الله حاج سید صدرالدین صدر و حاج شیخ عباس علی محقق خراسانی و همچنین مرحوم آیت الله سید محمد هادی میلانی و مرحوم شیخ علی اکبر مروج الاسلام، و شیخ علی زاهد قمی از دوستان و هم دوره های محدث قمی بودند و همچنین مرحوم حاج شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی از دوستان صمیمی محدث قمی بوده؛ به طوری که در غیاب او اغلب اوقات، گوشت و لوازم دیگر خریداری کرده و در منزل محدث قمی می داده و مایحتاج زندگی اهل بیت محدث قمی را فراهم می کرده است.

ص: 44

و ما برای آگاهی به بخش دیگر از تألیفات این محدث جلیل القدر، به نحو اختصار از کتاب «مشاهیر شیعه» نقل می کنیم:

میراث ماندگار محدث قمی که در زمینه های مختلف دعاء اخلاق، تاریخ و ... نگاشته به بیش از 60 جلد می رسد. متأسفانه اکثر جوانان و دانشجویان و حتی برخی از اساتید و محققان با آثار گرانقدر این اندیشمند بزرگ جهان اسلام آشنایی کافی ندارند و عموماً او را با آثار ارزشمندی چون مفاتیح الجنان، سفينة البحار، منتهی الآمال و ... می شناسند.

نوه ی بزرگوار ایشان جناب مستطاب حاج شیخ مهدی محدث زاده در اینباره می گوید: تألیفات پدر بزرگم حدوداً بیش از 100 عنوان می رسد که بخشی از آثار ایشان عبارتند از:

فواید الرجبیه (در مورد وقایع روزها و آداب مستحبی ماه های قمری).

الدّرة الیتیمه (این اثر شرح فارسی نصاب است).

هدیةالزایرین(درباره زیارت قبور ائمه اطهار علیهم السلام و ثواب آنها است).

اللئالی المنثوره (کتابی است در مورد دعا و سایر مستحبات).

الفصول العلّیه فی مناقب المرتضویه (دربرگیرنده مناقب و مکارم حضرت علی علیه السلام است).

حکمة بالغة (شامل سخنان کوتاه حضرت علی علیه السلام).

غايت القصوی فی ترجمة عروة الوثقی (ترجمه عروة الوثقای آیت الله سیدمحمدکاظم یزدی است که در مورد احکام فقهی نگاشته شده).

ص: 46

التحفة الطوسية (مربوط به زیارت حضرت رضا علیه السلام و بهره مندی از آستان قدس آن حضرت).

نفس المهموم (به تصدیق اهل فن معتبرترین مقتلی است که تاکنون نگاشته شده).

الانوار البهية ...(کتابی است در ولادت و وفات چهارده معصوم علیهم السلام).

رساله ای در گناهان کبیره و صغیره.

منازل الآخره (کتاب نفیسی است درباره مراحل دشوار سفر آخرت)

سفینةالبحار که حقاً کتاب جامع و کامل است و کار را بر محققین و سخنوران آسان نموده است چنان که از مرحوم آیت الله سیدابوالقاسم خویی که از مراجع بزرگ جهان تشیع بودند، نقل شده است که فرمودند: اگر روزی مرا به زندان بیاندازند و اجازه دهند فقط یک کتاب همراه داشته باشم من "سفینةالبحار" محدث قمی را همراه خواهم برد. زیرا حقاً کتابی است جامع و مفید که در هر موضوعی مطالب ارزنده ای دارد و مرا از بسیاری از کتاب های دیگر بی نیاز می سازد.

سخنور نامی جناب آقای فلسفی می فرماید: آقایان وعاظ و خطبایی که در ماه رمضان و محرم و صفر برای تبلیغ به شهرها می روند، حتماً کتاب "سفینةالبحار" را با خود ببرند زیرا با داشتن این کتاب می توانند هر روزه مطلب یکی از عناوین "سفینه" را مطرح کنند و پیرامون یک یا چند حدیثی که در آن ذکر شده بحث نمایند.

ص: 47

رساله دستورالعمل حضرت سیدالشهداء علیه السلام .

چهل حدیث (که به فارسی نگاشته شده و بارها به چاپ رسیده).

هدیة الأحباب(کتابی است دربرگیرنده زندگینامه علما و شخصیت های بزرگ).

فواید الرضویه (در جوار بارگاه امام رضا علیه السلام نگاشته ضمن بیان حال تراجم از آثار با برکت اقامت در أرض اقدس مشهد سخن گفته است). و خود راجع به این کتاب می نویسد: فقیر گوید که این بی بضاعت نیز این کتاب مبارک را به اسم مبارک حضرت ثامن الائمة الهداة و ضامن الامة العصات، سلطان سریر ارتضا حضرت علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه مسمّی نمودم. در حرم مطهر مقابل قبر منورش شروع به آن کردم و فعلاً در جوار آن حضرت در غرفه ای جای دارم که مقابل قبه سامیه آن بزرگوار است و از حضرتش پیوسته استمداد می جویم و امیدوارم که این کتاب به واسطه نسبتش به آن جناب مقبول خاص و عام و مرجع فضلای اعلام گردد.

بیت الأحزان فی مصائب سیدةالنسوان (درباره رنج ها و ظلم های وارده بر حضرت فاطمه سلام الله علیها نگاشته).

تتمة المنتهی ... (در تاریخ دوران حکومت خلفا نگاشته شده).

فیض الغدیر (اشاره ای است به حادثه غدیر خم در سال 11 هجری)

و ده ها اثر دیگر که به بیش از صد عنوان می رسد.

محدث قمی علاوه بر آثار قلمی و کتب متعددی که به رشته تحریر

ص: 48

درآورده ذوق شعری نیز داشته و گاه قطعات زیبایی سروده. شعر زیر نمونه ای از طبع روان آن عالم ربانی است.

از روش این فلک سبز فام *** عمر فزون گشته زپنجاه عام..

محدث قمی تمام توفیقات خود را در تألیفات و نوشته جاتش از الطاف و عنایات ائمه معصومین علیهم السلام می داند و به آن اقرار و تصریح می نماید چنانکه در ضمن شرح حال مرحوم سیدعبدالله شبّر پس از آنکه تألیفات کثیره او را می شمارد و شرح می دهد می نویسد:

و بالجمله کتاب های این سید جلیل متجاوز از پنجاه مجلد است و شیخ مرحوم (محدث نوری) در "دارالسلام" اسامی آنها را با عدد ابیات آنها ذکر فرموده و نقل نموده از شیخ اجل محقق مدقق آشیخ اسدالله صاحب "مقابس الانوار" که وقتی داخل شد بر سیدمذکور و تعجب کرد از کثرت تصنیفات او و قلت تصنیفات خود با آن فهم و استقامت و اطلاع و دقت که حق تعالی به او مرحمت فرموده بود سرّ آن را از سید پرسید، سید گفت: کثرت تصانیف من از توجه امام همام حضرت موسی بن جعفرعلیهماالسلام است چه آنکه من آن حضرت را در خواب دیدم که قلمی به من دادند و فرمودند: بنویس. از آن وقت من موفق شدم به تألیف. پس هرچه از قلم من بیرون آمده از برکت آن قلم شریف است.

فقیر (شیخ عباس قمی) گوید:

امر چنین است که سید فرموده چه آنکه حقیر نیز هرگاه متوسل به سادات خود می شوم توفیقی عظیم در خود می بینم و قلمم، جاری می شود.

ص: 49

و الا گاهی شود که ماه ها بر من بگذرد که یک کراس(1) نتوانم نگاشت. پس تمام آنچه نگاشته ام از برکات اهل بیت طهارت صلوات الله علیهم اجمعین است.

هر بوی که از مشک و قرنفُل(2) شنوی *** از دولت آن زلف چو سنبل شنوی

با وجود این همه تألیفات و خدمات محدث قمی فقط امید به شفاعت و ولایت ائمه اطهار علیهم السلام داشته و در کتاب "تتمةالمنتهی" می نویسد:

ای خدای بخشنده غفار، این عاصی نامه سیاه گناه کار را بیامرز. با من چیزی نیست که مقبول درگاه تو باشد، جز ولایت و محبت امیرالمؤمنین و شفیع المذنبین و مودت اهل بیت طاهرین او سلام الله علیهم اجمعین.

مواهب الله عندی جاوزت اَمَلی *** ولیس یبلغها قولی و لا عملی

لکنَّ اشرفها عندی و أفضلها *** ولایتی لأمیرالمؤمنین علی

یعنی: مواهب خداوند در نزد من آنقدر زیاد است که از آرزویم گذشته است. تا جایی که گفتار و کردار من به آن نمی رسد، ولی شریفترین و بهترین آنها در نزد من، دوستی من نسبت به امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.

اللهم امتنا علی ولایتهم و محبتهم واحشرنا معهم و فی تحت لوائهم.

ص: 50

منظور این شخص مؤمن و با ذوق «مفاتیح الجنان» محدث قمی بوده است که پس از قرآن مجید رایج ترین کتاب مذهبی است.

انتشار این کتاب مقدس در زمان اوج سلطنت استبدادی و حکومت رضاخانی پهلوی بوده که با شدت با دین و مذهب و مجالس دینی و عزاداری مخالفت می شده است و بسیاری از مردان و زنان مؤمن را به جهت دین داری و مسلمان بودن کشته یا به زندان و شکنجه می انداخته و با شیوع بی حجابی و بی بندوباری مؤمنین را از اتصال و ارتباط با خدا و اولیاء خدا منع و محروم کرده بودند. در این زمان ناگهان با انتشار کتاب مقدس، "مفاتیح الجنان" انقلابی در محافل جمعی و فردی مردم ایجاد شد که در اثر آن روحیه معنوی و توجه مردم به اعمال دینی و شعائر مذهبی محفوظ ماند و این کتاب حلقه ی اتصال مردم با دین و مذهب می گردد. لذا محدث قمی از این طریق خدمت شایانی در حفظ دین مردم به جهان تشیع نمود.

مرحوم آیت الله حاج میرزا علی اکبر نوقانی از علمای بزرگ مشهد مقدس و دوست صمیمی مرحوم محدث قمی بوده بر مفاتیح مقدمه ای جالب و ارزشمند می نویسد:

...از جمله کتاب هایی که در این عصر تألیف و کمال رعایت از اصول مذکور نموده و با نهایت اعتبار و اتقان است، نسخه ای است کافی و مجموعه ای است وافی که مجمع البحرین ادعیه و اوراد موظفه و عبادات و زیارات مشاهده مشرفه است، کتاب "مفاتیح الجنان" است که از قلم حضرت مستطاب عمادالعلماء، زین الاتقیاء، العالم العامل الجلیل والمحدث الکامل النبیل، الحبر الخبیر والنقاد

ص: 52

البصیر، حامل لواء الحدیث و کوکب سمائه ثقة الاسلام والمسلمین مولانا الحاج شیخ عباس قمی، متعن االله ببقائه، تألیف شده است.

مفاتیح الجنان، کلید فتح ابواب الجنان و جنة الواقیه عذاب النیران است، مصباح مجتهدین و مقباس عابدین است، بلدالامین مسافران اعتاب مقدسه و هدیة الزائرین مجاوران بقاع متبرکه است. زادالمعادی است کامل، مهج الدعواتی است برای فلاح، دستورالعملی که به رسم تحفه و عنوان تحیه به حضور حضرت خاتم النبیین و ائمه دین صلوات الله علیهم اجمعین تقدیم می شود...

میرزا علی اکبر نوقانی

مرحوم آیت الله مرعشی نجفی نیز در مقدمه ای که بر «مفاتیح الجنان» نوشته اند در معرفی این کتاب مقدس و مؤلف آن مطالب بسیار ارزنده ای بیان فرموده اند که ترجمه ی قسمت هایی ازآن چنین است:

علامه ی بحاثه نقاد مؤلف و نویسنده کتاب های فراوان، عالم بزرگوار و بلند مرتبه، راهنمای دانا در دانش حدیث، و روایت کننده سخنان معصومین، دانا و متبحّر در نقل احادیث حجت الاسلام والمسلمین مرحوم مبرور معشوق و یار بهشت و حور، حاج شیخ عباس فرزند محمد رضای قمی که از بزرگان مشایخ ما در اجازه ی روایت بوده است، تألیف او «مفاتیح الجنان» را بهترین کتابی یافتم که در باب «ادعیه و زیارات و آداب و سنن و مناجات» نوشته شده است.

مؤلفش آن را از مدارک معتبر و اسناد مورد اعتماد گردآوری نموده است پس به جانم سوگند که همانا آن اثر جاویدی می باشد که در معابد و مشاهد

ص: 53

مشرّفه مورد استفاده ی همگان قرار می گیرد، چه مجموعه ی گرانبها و شریفی.چه کتاب منّظم و آراسته ی با ارزشی است که نمایانگر مهارت و اطلاع گردآورنده ی و تنظیم کننده و ناشرش می باشد ...

شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی

مفاتیح الجنان برای نخستین بار درسال1346ه.ق دو سال بعد از تألیفش در تبریز چاپ و منتشر می شود و در چاپ دوم محدث قمی هشت مطلب بر مفاتیح می افزاید ولی آنها را در آخر کتاب به عنوان «ملحقات مفاتیح الجنان» قرار می دهد که بعد از این چاپ بیش از پیش بر اهمیت و شهرتش می افزاید، چاپ سوم که با کاغذی بسیار مرغوب بوده در ماه رجب سال 1356 هجری قمری انجام گرفته است که با حدیث کساء چاپ شده بود که خاص و عام از آن استفاده می کردند و چاپ چهارم با نسخه دیگری و با تصحیح خود مرحوم شیخ عباس قمی در سال 1357 قمری چاپ می شود و نزد ورثه حاج میرزا علی محدث زاده می باشد و پس از آن چاپ پنجم و ششم آن به خط خوشنویس نامی مرحوم استاد طاهر خوش نویس تبریزی انجام می گیرد که جامع ترین و کامل ترین چاپ های آن است و در این چاپ «ملحقات دوم مفاتیح» آورده شده است گفتنی است که مفاتیح الجنان پنج بار توسط مرحوم استاد طاهر خوشنویس تبریزی نوشته و چاپ و منتشر شده است بار اول همان چاپ دوم بوده که چاپ سنگی است و پنجمین بار چاپ ششم بوده که توسط کتابفروشی اسلامیه در تهران به سال 1360 هجری قمری مطابق 1320 شمسی انجام گرفته

ص: 54

است، کاتب یعنی(طاهر خوش نویس) در پایان آن سال 1359یعنی حدود دو ماه قبل از رحلت مؤلف مرحوم محدث قمی می نویسد: با تأییدات حضرت باریتعالی جلّت عظمته و توجهات و الطاف خامس آل عبا علیه آلاف التحیة و الثناء به نوشتن پنجمین نسخه «مفاتیح الجنان» موفق آمدم، در تاریخ روز جمعه آخر ماه مبارک رمضان المبارک 1359مطابق دهم آبان 1319شمسی.

برای اینکه خوانندگان بدانند چقدر روی تصحیح این کتاب زحمت کشیده اند و چه اشخاصی دست اندرکار آن بوده اند شرحی که ناشر این چاپ (اخوان کتابچی) در دیباچه کتاب نوشته است در اینجا می آوریم. نوشته است:

نظر به اینکه نسخه های سابق که در چاپخانه ی سنگی چاپ شده، در بعضی صفحات محو و غلط چاپی اتفاق افتاده و یا از حیث حجم قدری بزرگتر شده و بدین سبب قارئین محترم در زحمت بودند، لذا از (جناب آقای) طاهرخوشنویس تبریزی خواهش نموده که برای گردآور کردن یک نسخه دیگر بادقت تمام بنویسند.

ایشان هم قبول زحمت نموده و با خط خوب و خوانا به طرزی که فارسی هایش با خط ریز و دعاهایش با خط درشت و جلی شود مرقوم داشتند. و با اینکه نه فقره دعا علاوه بر چاپ های دیگر اضافه نوشته شده، باز حجم کتاب خیلی کوچک و پسندیده گردید که قارئین محترم با کمال سهولت در سفر یا حضر از آن کتاب استفاده نمایند و آنچه دقت است در

ص: 55

نوشتن آن شده که ابداً جمله ای غلط به حاشیه نرفته، و آقای حاج ملا علی واعظ خیابانی تبریزی با معیت خلف اصلحش آقای محمد صادق واعظ زاده که در مقابله کردن این کتاب شریف ذوق سرشاری داشت از روی نسخه ای که به قلم خود مؤلف تصحیح شده بود، مقابله و غلط گیری کرده اند. و اینجانبان حاج سید احمد و حاج سید محمود (اخوان کتابچی مدیر کتابفروشی و چاپخانه اسلامیه) برای حصول اطمینان کامل که غلط جزئی هم از کلمه یا اعراب نداشته باشد دوباره از جناب مستطاب شریعتمدار ثقةالاسلام آقای حاج میرزا محمد علی طهرانی مشهور به ادیب دام ظله العالی که از مبرزین و مدرسین حوزه ی علمیه ی قم می باشند و از کثرت اشتهار مستغنی از توصیف می باشند تقاضا و خواهش نمودیم که ایشان برای کمال اطمینان از صحت این کتاب شریف نظر نمایند و در تصحیح آن دقت و سعی کامل فرمایند. جناب معزی الیه هم با وجود ضعف و نقاهت مزاجی به ملاحظه ی اینکه شاید انشاءالله تعالی در روز معاد وسیله ی نجات باشد این خواهش را اجابت فرموده و با کمال سعی و اهتمام این امر را انجام دادند، و گمان نمی رود که بعد از تصحیح ایشان در این کتاب شریف از حیث کلمه و اعراب غلطی داشته باشد علاوه بر تصحیح جناب معزی الیه برای تکمیل این کتاب شریف اوامر دیگر را هم رعایت فرمودند. یکی آن که مؤلف طاب ثراه در نقل دعاها و زیارت ها فقط رعایت نسخه کفعمی(رحمة الله علیه) را فرمودند. ایشان برای اینکه مؤمنین ادراک واقع را کرده باشند، نسخه ی (علامه) مجلسی(رحمة الله علیه) را هم به عنوان

ص: 56

نسخه رعایت فرمودند و دیگر آن که چون غالب از دعاها و زیارت ها مشتمل بر لغات مشکله می باشند و قارئین شایق فهمیدن معانی باشند، لهذا به فارسی ترجمه فرمودند. رجاء واثق است که مؤمنین در حین قرائت، بانی و کاتب و مصحح را به طلب مغفرت یاد و شاد فرمایند. انشاالله

ص: 57

یعنی: نیافتن دلالت بر وجود نداشتن نمی کند.

زیرا در استدلال هرگز یک امر عدمی را دلیل بر عدم بودن چیزی نمی گیرند.

مضافاً بر اینکه طبق بررسی که سال های چاپ مفاتیح کردیم، این کتاب گرانسنگ همراه حدیث کساء چند مرتبه در زمان حیات محدث قمی چاپ شده که خود بهترین دلیلی است بر اینکه این حدیث شریف را آن مرحوم خود اضافه کرده اند و به آن راضی بوده اند.

روزی خدمت جناب مستطاب حاج میرزا محسن محدث زاده فرزند محترم حاج شیخ عباس قمی رفتم و با ایشان مصاحبه ای پیرامون زندگانی والدشان محدث جلیل القدر قمی نمودم و در ضمن از «حدیث شریف کساء» سؤال نمودم که کتاب "حدیث کساء و آثار شگفت آن" سلسله سند آن را از طریق شیخ عباس قمی آورده است که معلوم می شود محدث قمی یکی از ناقلان و راویان این حدیث شریف می باشد(1) ولی اخیراً پیرامون آن بحث زیاد است از جمله اینکه جزء «مفاتیح الجنان» است یا نه، و آیا مرحوم محدث قمی خودشان این حدیث کساء را ضمیمه کرده اند یا دیگران اضافه نموده اند؟

ایشان درجواب فرمودند: مفاتیح الجنان چند مرتبه در زمان حیات والدمان مرحوم محدث قمی چاپ شد که در چاپ های اخیر که به نظرشان هم رسیده بود حدیث کساء هست و ایشان هیچ گونه اعتراضی نداشتند و

ص: 61

اگر جزء مفاتیح الجنان نمی بود یقیناً مرحوم والد اعتراض می کردند ولی من هیچ اعتراضی از ایشان نسبت به این حدیث کساء که در آخر مفاتیح الجنان است ندیدم و نشنیدم.

ص: 62

«روایت کرده محمدبن عیسی به سند خود از صالحین علیهم السلام که فرمودند مکرّر می کنی در شب بیست و سیم از ماه رمضان این دعا را در حال سجود و قیام و قعود و بر هر حالی که هستی در تمام ماه و هرچه ممکنت شود و هر زمانیکه حاضر شود تو را یعنی یادت آید این دعا را و در روزگار حیاتت می گوئی بعد از ستایش کردن حق تعالی به بزرگواری و فرستادن صلوات بر پیغمبرصلی الله علیه وآله: اللهم کن لولیک الحجة بن الحسن صلواتک علیه و علی آبائه فی هذه الساعة و فی کل ساعة ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا».

و در روز نیمه شعبان می نویسد:

سنه 255ولادت با سعادت امام زمان حضرت حجة بن الحسن بن علی العسکری صلوات الله علیه وعلی آبائه واقع شده والده ی ماجده اش حضرت نرجس خاتون از اولاد حواری حضرت عیسی علیه السلام است و یستحب زیارته علیه السلام فی کل زمان و مکان و الدعاء لتعجیل الفرج عند زیارته و تتأکد زیارته فی السرداب بسرّ من رای و هو المتقین ظهوره و تملکه و انه یملأ الارض قسطاً وعدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً.(1)

و در کتاب باقیات الصالحات در وظیفه دعا کننده از مرحوم سیدبن طاووس نقل نموده:

نیز سزاوار است از برای تو که هرگاه به جهت حاجتی روزه یا نمازی به جاآوری

ص: 65

نیت کنی آن عمل خود را به جهت الأهم فالأهمّ (یعنی مهم و مهمتر) از حاجات دینیه ی خود و بدانکه اهّم آنها حوائج آن کسی است که تو در پناه هدایت و حمایت اویی و آن امام زمان تو صلوات الله علیه است. پس باید نماز و روزه تو اول به جهت قضاء حاجات آن حضرت باشد و بعد به جهت آن حاجتی که عارض تو شده و قصد آن را داشته ای مثلاً هرگاه ظالمی در صدد کشتن و هلاک تو باشد و تو روزه ی حاجت گرفتی برای خلاصی از شرّ او بدانکه اهّم از آن حاجت دینیّه تو است که آن عفو و رضای حق تعالی باشد از تو و آنکه بر تو اقبال فرماید و عمل تو را قبول خود کند زیرا که در کشته شدن تو دنیای تو فاسد شود هرگاه دین تو سالم باشد به علاوه آنکه اگر کشته نشوی لابد خواهی مرد ولکن اگر عفو و رضای خدا برای تو حاصل نشود در دنیا و آخرت هلاک خواهی شد و هولها و شدایدی برای تو حاصل خواهد شد که به خیال تو نخواهد رسید.

و اما اینکه گفتیم مقدم بدار حاجت امام زمان خود را بر حوائج خود پس به جهت آن است که بقای دنیا و اهل آن به واسطه ی وجود اوست پس هرگاه وجود تو محفوظ باشد به وجود یک نفر دیگر چگونه مقدم بداری حوائج و مراد خود را بر حوائج او بلکه واجب است مقدم داری حوائج او را بر حوائج خود و مراد او را بر مراد خود. و بدانکه آن جناب در حاجات خودش از روزه و نماز تو مستغنی است و حاجتی به تو ندارد لکن مقتضای بندگی و وظیفه ی تو آن است که چنین کنی چنانکه استفتاح می کنی دعاهای خودرا به صلوات برایشان صلوات الله علیهم اجمعین.

ص: 66

و همچنین محدث قمی(رحمة الله علیه) در کتاب تحفة الزائر می نویسد:

بدان که ثواب زیارت هر یک از رسول خدا و ائمه هدی صلوات الله علیهم را هدیه ی روح مقدس هر یک از ایشان می توان کرد همچنین به روح هر یک از مؤمنین و زیارت به نیابت ایشان می توان کرد چنانکه شیخ طوسی در تهذیب به سند معتبر روایت کرده از داوود حرمی که گفت: به حضرت امام علی نقی علیه السلام عرض کردم که من زیارت کردم پدرت را و ثوابش را از برای شما قرار دادم، حضرت فرمود که: از برای تو است از جانب حق تعالی اجر و ثواب عظیم و از جانب ما حمد و ثنا.

فقیر «شیخ عباس قمی» گوید:

از این روایت مستفاد می شود که کسی که زیارت کند از برای امام عصر صلوات الله علیه پدران بزرگوار را، ثواب عظیم و فیض عمیم خواهد یافت پس البته زائرین و سایر مجاورین این مطلب را در نظر داشته باشند، بلکه در دعوات و سایر قربات آن حضرت را فراموش نکنند و از برای آن وجود مقدّس که جان عالم است، دعا و تصدّقات کنند.

ص: 67

حاج شیخ عباس بن محمدرضا ابی القاسم از افاضل علمای عصر حاضر، عالم فاضل کامل محدث متتبع و ماهر بود.(1)

علامه شیخ عبدالحسین امینی(رحمة الله علیه) می فرماید:

او از نوابغ و بزرگان علم حدیث است و در فن تألیف در عصر حاضر مقام ارجمندی را احراز نموده و خدمات او در این راه بر احدی پوشیده نیست.(2)

حضرت آیت الله نجفی مرعشی(رحمة الله علیه) می فرماید:

من با ایشان رفاقت داشتم و کسی که ایشان را می دید، می فهمید که ایشان باور کرده که ماورای این عالم هم خبری هست. (3)

استاد فقید محمود شهابی(رحمة الله علیه) می گوید:

مرحوم حاج شیخ عباس قمی بی اغراق و مبالغه خود چنان بود که برای دیگران می خواست و چنان عمل می کردکه به دیگران تعلیم می داد. سخنان و مواعظ او چون از دل بر می خاست و با عمل توأم بود ناگزیر بر دل می نشست و شنونده را به عمل وا می داشت. هرکس او را با آن حال و صفا و خلوص می دید عالم بود یا جاهل، عارف بود یا عامی، بازاری بود یا اداری، فقیر بودیا غنی، و سخنان سرتا پا حقیقت را از او می شنید بی اختیار انقلابی در حال وی پدید می آمد، و تحت تأثیر بیانات صادقانه و نصایح مشفقانه او

ص: 69

واقع می شد، و به فکر اصلاح حال خویش می افتاد.(1)

حجت الاسلام و المسلمین محسنی ملایری(رحمة الله علیه) می گوید:

«از خصوصیات مرحوم شیخ عباس قمی این بود که آن بزرگوار هیچ گاه حاضر نبودند خود را معرفی کنند و در این زمینه بسیار کتوم بودند و لذا آنطور که باید شناخته نشدند».

آیت الله آقای رضا بهاءالدینی(رحمة الله علیه) می فرماید:

«آقای حاج شیخ عباس یک شخصیت بسیار منزه و مهذب و بی آلایش بود به طوری که وقتی آن موقعیت عظمی نصیبش شد، باز عین یک طلبه معمولی بود.... منبرشان هم از نظر تأثیر و تأثر در مستمع عجیب بود.»

جناب میرزا ابوالحسن شعرانی(رحمة الله علیه) می نویسد:

وی ادیبی با وَرع و محدثی خبیر و مطلع و در ضبط مطالب دقیق و در فارسی و عربی فصیح و مردی با ذوق و خالی از تعصب و شجاع بود، او سخن حق را از هرکس می شنید می گرفت.(2)

آیت الله شیخ محمد رازی(رحمة الله علیه) می نویسد:

او از خود آثار ارزنده ای گذاشت که تا قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مورد استفاده توده انسانهاست و آنها از این

ص: 70

قرار است.... (1)

علی دوانی(رحمة الله علیه) می نویسد:

«محدث قمی که خود مجسمه اخلاق و تهذیب نفس و استاد کم نظیر و معلم بی بدیل، مربی بحق نفوس بود».

جناب مورخ و محقق معاصر جناب حاج شیخ علی فلسفی گوید:

مرحوم حاج شیخ عباس قمی ساده و بی آلایش زندگی می کرد و بی اعتنا به مال و ثروت دنیا بود ایامی که در مشهد مقدس مجاور بودند من پشت سر ایشان نماز می خواندم و هم پای منبر و سخنرانی هایشان می نشستم حقیقتاً دریایی از علوم و معارف بود.

ص: 71

را می آورند و او چند حدیث می خواند و محدث قمی انبساطی پیدا می کند. آقای محدث زاده می گویند:

روز یک شنبه اول ماه ذی القعده 1359پدرم غسل کردند و به حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام مشرف شدند پس از زیارت در همان حرم چهار رکعت نمازی که در آنروز وارد است و شاید کمتر عمل مستحبی است که آنقدر ثواب داشته باشد،(1) خواندند، بعد از آن حالشان به وخامت گرایید تا جایی که در این اواخر به واسطه کسالت قبلی پاهایشان ورم کرده بود و نمی توانستند تکان بخورند. سخت خسته و کوفته شده بود، به طوری که نمی توانستیم ایشان را حرکت بدهیم و جا به جا کنیم. درآن مدت وقتی مادر ما برای ایشان طشت می آورد، پدرم ناگهان خم می شد و دست او را به عنوان تشکر می بوسید. هفته آخر عمرشان نماز را نشسته می خواندند روز آخر از صبح تمام محتوی جیب ها را و انگشتر و ساعت بغلیشان را درآوردند و به ما دادند و از همه مخصوصاً خواهر بزرگمان که خیلی در فکر ایشان بود حلالیت خواستند.وقتی مادرمان از نزد ایشان که در راهرو بستری بودند، بیرون می رفت باحالت تضرع خاصی همانطور که رو به طرف حرم داشتند می گفتند: یا امیرالمؤمنین در این لحظات دست مرا بگیرید و مرا تنها نگذارید.

آقا آمده است ؟!

... هر دفعه که صدای در خانه را می شنیدند تکان می خوردند و به ما می گفتند ببینید آقا آمده است؟! ماتصور می کردیم منتظر آمدن آیت الله آقای میلانی

ص: 73

هستندکه از دوستان صمیمی ایشان بودند.

در غروب شب آخر عمرشان حالشان غیر عادی می شود و پی درپی اسامی ائمه اطهار علیهم السلام را به زبان می آوردند، مخصوصاً وقتی به نام مبارک حضرت ولیعصر بقیة الله علیه السلام می رسید بیشتر عرض ادب و اظهار ارادت می کرد و مکرر می گفت: "روحی له الفداء": "جانم بقربانش" آن شب بیشتر نمازها را نشسته خواندند چون قادر نبودند بایستند و تعادل خود را حفظ کنند.

آن شب که شب سه شنبه 23 ذی الحجه سال1359 هجری بوده است، محدث قمی شب رابه همین گونه می گذارند تا در اوائل شب که روح پرفتوحش از قفس تن آزاد می گردد و به عالم باقی می شتابد و وقتی خبر رحلت ایشان را به علامه ی امینی صاحب کتاب "الغدیر" می دهند سخت متأثر می شود و عمامه از سرشان می افتد. از خانم خلخالی همسر علامه ی امینی نقل شده که ما در خانه بودیم که صدای دلخراش و تکان دهنده ای از بالا (اتاق آقا) آمد ما زنها دویدیم و پرسیدیم چه شده؟ گفتند: خبر ناگوار رحلت حاج شیخ عباس قمی را به ایشان داده اند، آقا خیلی ناراحت شده اند و ناله سردادند و گریه کردند.

در روز رحلت ایشان انبوه علما و طلاب عرب و عجم در مسجدی واقع در اول بازار بزرگ اجتماع می کنند همینکه جنازه در عماری می رسد، علما و طلاّب و عامه ی مردم پشت سر آنها سینه زنان دنبال جنازه به راه می افتند. در پیشاپیش آنها علما و فضلا از جمله مرحوم آقای شیخ علی زاهد قمی

ص: 74

دوست دیرین آن مرحوم قرار داشت و او هم سینه زده و اشک می ریخته است. دانشمند و ادیب نامی میرزا محمد علی اردو بادی همان روز این شعر را سرود و جمعیت در دنبال جنازه محدث قمی می خواندند.

اصبح الاسلام یَبکی والرّّشاد *** لفقیدٍ کانَ للدّینِ عمادِ

یعنی: صبح کرد اسلام در حالی که به راستی اشک می ریزد برای فقیدی که برای (حفظ) دین تکیه گاهی بود. جنازه را با شکوهی خاص وارد صحن مطهر می کنند و آیت الله العظمی آقاسید ابوالحسن اصفهانی(قدسسره) مرجع تقلید شیعیان بر او نماز می گذارد. و در کنار استادش مرحوم محدث و علامه میرزاحسین نوری (در صحن مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام در ایوان سوم از ایوان های شرقی بابالقبله) به خاک سپرده می شود.

رحمة الله عليه.

ص: 75

حکایا ت و مقاما ت

محدث قمی از بزرگان و علمائی است که بر اثر اطاعت و عبودیت خداوند و با مجاهدت با نفس اماره ی خود و پیروی از ولایت خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام به مقامات بلندی رسید و با پای عمل از موانع و حجاب های مادی و معنوی گذشت تا جایی که خدایتعالی لذت زندگی معنوی را به او چشانده و او را سرمشق دیگران قرار داد.

ما گوشه هایی از حکایات و مقامات معنوی این ولیّ خدا را ذکر می کنیم باشد که به خود آییم و راه و رسم زندگیمان را در راستای راه و رسم زندگی این راد مرد بزرگ قرار دهیم، قبل از نقل حکایات و مقامات، نصایحی که آن استاد و مجسمه اخلاق در کتاب مستطاب "المقامات العلیه" برای طالبان مراتب سعادت آورده است نقل می کنیم.

ص: 78

آن را روح و جان و عقل و دل نیز گویند، و آن جوهر مجرده ای(1) است از عالم ملکوت و به سبب همین گوهر است که آدمی بر سایر حیوانات ترجیح دارد و آدمی را به سبب این دو جزء، المی و لذتی و محنتی و راحتی می باشد. آلام بدن عبارت است از امراض و بیماری ها، و علم طب موضوعی است از برای بیان آن امراض و معالجات آنها، و بیماری های روح عبارت است از اخلاق رذیله که موجب هلاکت سرمدیه(2) است، و صحت روح اتصاف اوست به اوصاف قدسیه، پس همچنان که آدمی در امراض تن محتاج است به طبیب و شرب دواء و پرهیز برای تصحیح تن و بازنماندن او از لذات خسیسه ی جماع و غذا و امثال اینها، پس در دفع امراض روحی احوج(3) است به معاله و رجوع به علم اخلاق، چه بیماری روح باز می دارد انسان را از رسیدن به لذات ابدیه و سعادات سرمدیه.

پس هان ای برادر! حدیث بیماری روح را سهل مگیر و معالجه آن را بازیچه مشمار! مفاسد اخلاق رذیله را اندک مدان، و صحت روح را به صحت تن قیاس مکن. و بدان که سعادت مطلق حاصل نمی شود مگر به اینکه صفحه نفس در جمیع اوقات از همه اخلاق ذمیمه پاک و به تمام صفات حسنه مُحلی(4) باشد، و اصلاح بعضی یا در بعضی اوقات اگر چه خالی از ثمر نیست لیکن موجب سعادت ابدیه نمی شود.

ص: 80

«سپس محدث قمی در خاتمه کتاب اینگونه می نویسد:

بدان که لازم است از برای طالب پاکی نفس از اوصاف رذیله و آرایش آن به صفات جمیله، چند چیز:

- اول آنکه اجتناب از مصاحبت بدان و اشرار را لازم داند، و دوری از همنشینی با صاحبان اخلاق بد را واجب شمارد، زیرا که صحبت با هر کسی مدخلیت عظیم دارد، چه آن که طبع انسان دزد است، و آن چه را مکرر از دیگری دید اخذ کند.

سخن بی غرض از بنده ی مخلص بشنو *** ای که منظور بزرگان حقیقت بینی

نازنینی چو تو پاکیزه رخ و پاک نهاد *** بهتر آن است که با مردم بد ننشینی

و همچنین احتراز کند از قصه ها و حکایات بدان و استماع آن چه از ایشان سر زده و از حکایات پیشینیان و گذشتگان و بزرگان دین و ملت مطلع شود و پیوسته استماع کیفیت احوال و افعال و اطوار ایشان را نماید.

- دوم آن که همیشه مواظب اعمالی باشد که از آثار صفات حسنه است، و خواهی نخواهی نفس را بر افعالی بدارد که مقتضای صفتی است که طالب تحصیل آن درجه و کسب آن است، یا در صدد بقاء و محافظت آن است.

- سوم آن که پیوسته مراقب اعمال و متوجه احوال و افعال خود باشد، و در هر عملی که می خواهد بکند ابتدا در آن تأمل کند و فکر نماید تا خلاف مقتضای خُلق حسن از او سر نزند.

ص: 81

ز عمر برخورد آن کس که در همه صفتی *** نخست بنگرد آن گه طریق آن گیرد

و اگر احیاناً از او امری به ظهور آمد که موافق صفت پسندیدن نیست، نفس خود را تأدیب کند و در مقام تنبیه و مؤاخذه آن برآید، به این طریق که اول خود را ملامت و سرزنش کند، و بعد از آن متحمل اموری شود که بر او ناگوار است و در هیچ حال از خود غافل نشود. و از جد و جهد در کسب صفات نیک یا حفظ آن ها باز نماند.

- چهارم آن که احتراز کند از آن چه باعث تحریک قوه شهویه یا غضبیه می شود، مثلاً چشم و گوش و دل را باز دارد از دیدن و شنیدن و تصور کردن هرچیزی که غضب یا شهوت را به هیجان می آورد، و بیشتر سعی او در حفظ دل باشد از خیال، زیرا که در تصور و خیال آتش شهوت و غضب تیز می گردد. پس سرایت به اعضاء و جوارح می کند، و مجرد دیدن و شنیدن بدون آن که دل را مشغول آن کند، چندان تأثیری ندارد، و کسی که این دو قوه را از هیجان محافظت نکند مانند کسی است که شیر دردنده یا سگ دیوانه را رها کند و بعد از آن خواهد خود را از شر آن خلاص کند.

- پنجم آن که فریب نفس خود را نخورد و افعال خود را حمل بر صحت نکند، و در طلب عیوب خود استقصاء و سعی بلیغ نماید و به نظر دقیق در تجسس خفایای معایب خود برآید، و چون به چیزی از آنها برخورد در ازاله آن کوشش کند، و بداند که هر نفسی عاشق صفات و افعال خود است، و به این جهت اعمال و افعالش در نظرش جلوه دارد و بدون تأمل و باریک بینی

ص: 82

به عیوب خود بر نمی خورد.

پس باید از اصدقاء و دوستان خود تفحص معایب خود را نماید و بر ایشان است که او را مطلع سازند و بهتر آنکه یکی از دوستان مهربان را از میان ایشان اختیار کند و به او بگوید که مراقب احوال من باش، و در نفس من تأمل فرمای که اگر در اخلاق من ناپسندی بینی که مرا پسند آمده است برآنم مطلع گردان تا به تبدیل آن سعی نمایم.

پس هرگاه او را بر عیبی آگاه کند خوشحال شود و از او منت پذیرد و در صدد دفع آن برآید تا آن صدیق را اعتمادی به هم رسد، ولیکن این نحو دوست عزیز الوجود است، زیرا اغلب دوستان از خوش آمد گویی و اغراض فاسده خالی نیستند و بسا باشد که نفع دشمنان در این خصوص بیشتر باشد، زیرا که دوست در مقام تجسس از عیوب کم بر می آید بلکه چون نظر او نظر دوستی است، شاید به عیوب بر نخورد، چنانکه در این معنا گفته اند:

و عین الرضا عن کل عیب کلیله *** ولکن عین السخط تبدی المساویا

یعنی چشم دوستی و رضامندی از دیدن عیوب کُند و کم دید است، و لیکن دیده دشمنی اظهار می کند عیوب را.

پس دانا کسی است که چون دشمنان او عیبی از او اظهار کنند در مقام شکرگزاری ایشان برآید.

و از جمله چیزها که در این مقام نافع است آن است که سالک دین،

ص: 83

طریق دیگران را آیینه ی عیوب خود کند، و از آنچه از ایشان سرزند تأمل کند در حُسن و قُبح آن، و به قبح هرچه برخورد بداند که چون آن عمل از خود او سرزند نیز قبیح است، و به حُسن هرچه برخورد بداند. که این عمل نیز از او حسن است، پس در ازاله ی قبایح خود بکوشد، و در تحصیل اخلاق حسنه سعی بلیغ کند.

و باید طالب اوصاف جمیله در هر روز و شب دفتر افعال خود را گشوده سراپایش را مرور نماید، و تفحص کند از آنچه از او صادر شده پس اگر بدی از او به وجود نیامده و فعل قبیحی از او سر نزده حمد خدا را به جا آورد و شکر، اگر مرتکب قبیحی شده باشد با نفس خود عتاب کرده و خود را ملامت کند و توبه و انابه نماید و بدان که از چیزهایی که مدخلیت تمام دارد در این مقام بلکه در هر مقصد و مقامی کثرت مسئلت و تضرع و زاری و ابتهال است به درگاه خالق ذوالجلال و قادر متعال.

اگر طمع داری از آن جام مرصع لب لعل *** دُرّ و یاقوت به نوک مژه ات باید سُفت

ص: 84

باب چیزی ننویسم مگر آنکه حضرت مستطاب حجة الاسلام آقای حاجی آقا حسین دام ظله امر فرمایند، به هر نحو که دستور دهد.

(حررة الاحقر عباس قمی)

فضل و فضیلت و شعر و ادب بودند.

ما با ایشان زیاد حشر داشتیم جمعیتی از طلاب و فضلا بودیم که بزرگمان او بود. برنامه کارمان هم این بود که در ایام تعطیل پنجشنبه و جمعه می رفتیم پشت دروازه ی مشهد که اراضی سرسبزی به نام باقرآباد و به تعبیر مشهدی ها «نظرآباد» و درخت های تناور و سرسبزی داشت و بسیار جای مصفائی بود.

ما در خدمت مرحوم میرزای نوقانی می رفتیم آنجا و تا مغرب می ماندیم. در آنجا علاوه بر تفریح و گردش سرگرم گفتگوهای علمی و بحث های طلبگی و مبادله شعر و ادب بودیم.

در بعضی از آن ایام مرحوم آقای حاج شیخ عباس قمی رضوان الله تعالی علیه هم تشریف می آوردند ما معنی جدیّت در عمل را درآن ایام از مرحوم حاج شیخ عباس آموختیم. آن بزرگوار هرجا می رفت ولو مجلس میهمانی و تفریحی بود باید کتاب ها و نوشته هایش راکه داخل بقچه ای بود همراه داشته باشد که در همانجا هم عمرش ضایع نشود و وقت هدر نرود و همچنان مشغول کارش باشد. مرحوم حاج شیخ عباس می آمد آنجا، مرحوم حاج میرزا علی محدث زاده هم که خیلی جوان و کمسن و سال بود همراه پدر بود وقتی به باقرآباد می رسیدیم حاج شیخ کناری زیر درختی می نشست و بقچه را باز می کرد و عنیک می زد و مشغول نوشتن می شد و آن موقع مشغول نوشتن «سفینه» بود ما هم سرگرم خودمان می شدیم. ایشان گاهی

ص: 88

در همان جاکه نشسته و مشغول کار بود، گاهی نگاهی هم به ما می انداخت و چیزی می فرمود که ما گمان نکنیم از ما جدا و بی اعتنا به ما هستند و به ما بربخورد و ناراحت شویم، نگاهی می کرد و جست و خیز و بگو و بخند ما جوانها را زیر نظرداشت و سخن مناسب وضع ما هم می گفت که بفهماند با ما است و از ما جدا نیست.

مرحوم پدرم که بنده هم در خدمتشان بودم.

درست یادم هست در همان اوقاتی که این آقایان نشسته بودند و صحبت می کردند مرحوم آقا شیخ عباس دستمالش را پهن کرده بود و مشغول نوشتن بود یعنی یک آن از نوشتن و مطالعه و کارش جدا نمی شد لذامحصول عمر65 ساله ایشان این همه آثار و برکات است، چون برای دقایق عمر شریفش ارزش قائل بود.

و خطاب می گویند: چرا می خواهی بروی در محضر کار کنی (چون این کار شغلی دولتی حساب می شد و پدرم از شغل دولتی در آن زمان ناخوشایند بودند) اخوی در جواب گفتند: آخر مخارج زندگی اینجا بالاست و از عهده اش بر نمی آیم. پدرم فرمودند: مگر تو نوکر امام حسین(علیه السلام) نیستی؟! برو منبر و به ارشاد مردم مشغول بشو آن حضرت تو را تأمین می کنند.

اخوی می گفتند چون برای استخدام خیلی زحمت کشیده بودم و می خواستم پدرم را قانع کنم در همان حال رؤیا گفتم: آخر بعد از مدتی که کار کردم به من بازنشستگی می دهند و راحت می توانم زندگی کنم. پدرم فرمودند: آیا امام حسین علیه السلام به نوکرشان بازنشستگی نمی دهند؟!

یک قُلکی سربخاری بود برداشتم و زدم زمین نگاه کردم دیدم پر از پول یک قرانی تمیز بود یک مشت برداشتم گفتند: نه همه ی آنها مال شماست. فردا یک نفر به مثل خراسانی ها عمامه بر سر داشت نزدم آمد و یک پاکت پول داد و گفت: ابویتان حواله داده اند و سریعاً رفت و دیگر ایشان را ندیده ام.

لذا فردای آن شب اخوی مرحوم میرزا علی محدث زاده سرکار نرفت و هرچه از طرف آن اداره به سراغش آمدند و اصرار می کردند که به ایشان خدمتی بکنند و شغلی فراهم بکنند، اخوی نپذیرفت و عجب آن بود که در آن زمان ماهی 15 تومان حقوق می دادند. عصر همان روز اخوی را برای یک دهه سخنرانی و ذکر مصائب اهل بیت علیهم السلام دعوت کردند و 30

ص: 94

تومان به ایشان دادند و تا آخر عمر اخوی این جریان را تعریف می کردند و می گفتند: به برکت نوکری امام حسین علیه السلام و تبلیغ و ارشاد مؤمنین آن حضرت زندگی خوبی برایم فراهم کردند که هرگز محتاج غیر نشدم.

بود خطی و به خط فقید مشهور ملا عبدالله تونی صاحب کتاب «وافیه» بوده و محدث قمی خیلی به آن علاقه داشته است.

به روشنی ماه مطالعه می نمود. لاجرم از کثرت مطالعه در ماهتاب و بسیار چیز نوشتن و مطالعه کردن چشمانش ضعف پیدا کرده بود پس به جهت روشنی چشم خود به تربت مقدسه ی سیدالشهداء و تراب مراقد ائمه عراق علیهم السلام اکتحال(1) می کرد و به برکت آن تربت ها چشمش روشن می گشت. فقیر (محدث قمی) گوید که این مطلب استعجابی ندارد همانا کمال الدین دمیری در حیات الحیوان نقل کرده که افعی هرگاه 100 سال عمر کرد چشمانش کور می شود حق تعالی او را ملهم فرموده که برای رفع کوری خود چشم خود را به رازیانج بمالد لاجرم با چشم کور از بیابان قصد می کند بساتین و جاهایی را که رازیانج در آنجا باشد و اگر چه مسافتی طویل در بین باشد پس خود را می رساند به رازیانج و چشم خود را تابرآن می مالد روشنی چشم او بر می گردد و این مطالب را زمخشری و غیره نیز نقل کرده اند پس هرگاه حق تعالی در رازیانج این خاصیت را قرار داده باشد چه عجب که در تربت پسر پیامبرصلی الله علیه وآله شفاء از جمیع مرض ها قرار داده باشد و این حقیر[شیخ عباس قمی] نیز هر گاه به سبب زیاد چیز نوشتن چشمم ضعف پیدا می کند تبرک می جویم به تراب مراقد ائمه علیهم السلام و گاه گاهی به مسّ به کتاب احادیث و اخبار و بحمدالله چشمم در نهایت روشنی است و امیدوارم انشاءالله که در دنیا و آخرت چشمم به برکات ایشان روشن باشد.(2)

ص: 97

و چون مرحوم سردار به وسیله ی نامه مرا به ایشان معرفی فرموده بود و با اینکه من ملبس به لباس روحانیون و به اصطلاح آخوند نبودم مع ذلک محبت بسیار به من ابراز می فرمود و کتبی را که جهت مطالعه می خواستم حتی نسخه های نفیس خطی را به من امانت می داد اما از این که به درس فلسفه حکیم مشائی مشهور آقا بزرگ شهیدی عسکری می رفتم و علاقه به او و درسش نشان می دادم و زیاد به فقه و اصول نمی پرداختم از من تا حدی آزرده خاطر بود، حتی از راه صلاح اندیشی طبق عقیده ی خودش شکایتم را به مرحوم سردار نوشته بود.(1)

صدای ناله از همین مرده است، معلوم شد آن شخص از اشرار نجف بوده تا آخرین لحظه که جنازه را دفن می کردند آن صدا می آمد.

مرحوم حاج شیخ عباس صددرصد نیت خالص داشت و هرچه نوشت برای خدا می نوشت نقل کرده اند به محدث قمی گفتند به پدرت بگو من که هستم و تألیفاتی دارم تا خوشحال شود و بداند چه پسری دارد.

میفرمود: مگر من برای پدرم نوشته ام! و تا آخر عمر به پدرش چیزی نگفت و پدر نفهمید پسرش کیست تا از دنیا رفت.

و از خود وی نقل شده: وقتی کتاب منازل الاخره را تألیف و چاپ کردم، این کتاب در قم رسید به دست شیخ عبدالرزاق مسئله گو که همیشه قبل از ظهر در صحن مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها مسئله می گفت: مرحوم پدرم کربلائی محمدرضا از علاقمندان شیخ عبدالرزاق بوده و هر روز در مجلس او حاضر می شد.

شیخ عبدالرزاق روزها کتاب منازل الاخره را در دست می گرفت و برای مستمعین می خواند. یک روز پدرم به خانه آمد و گفت: شیخ عباس! کاش مثل این مسئله گو می شدی و می توانستی منبر بروی و این کتاب را که امروز برای ما خواند، بخوانی!

چند بار خواستم بگویم آن کتاب از آثار و تألیفات من است، اما هربار خودداری کردم و چیزی نگفتم فقط عرض کردم دعا بفرمایید خداوند توفیق مرحمت فرماید. و همچنین جناب حاج شیخ مهدی محدث زاده می فرمود:

روزی پدربزرگم مرحوم محدث قمی در مسجد گوهرشاد منبر بودند و مشغول موعظه و سخنرانی بودند. که ناگهان از منبر پایین می آیند و روی

ص: 101

زمین می نشینند و سخنرانیشان را ادامه می دهند. هنگامی که سخنرانی تمام می شود، از ایشان سؤال می کنند: چرا یکدفعه از منبر پایین آمدید و روی زمین نشستید؟ محدث قمی در جواب می فرماید: از روی منبر دیدم پدرم وارد مسجد گوهرشاد شد و آمدند پای منبر من نشستند و من نمی خواستم ایشان پایین بنشینند و من بالا باشم. به احترام ایشان روی زمین نشستم.

گویی در این ظرف اصلاً غذایی نبوده است، چون به این کار خیلی مقید بود، لذا آن مقدار که میل داشت در ظرفش غذا می ریخت که بعد بتواند ظرف را پاک کند نه مثل اکثر افراد که زیاد غذا در ظرفشان می ریزند و بعد که ماند قهراً دیگران هم نمی خورند و باید دور ریخته شود و اسراف نمود. مرحوم محدث قمی می فرموده با این عمل خود دو کار انجام می داده که باید همه مؤمنین به آن بزرگوار اقتدا کنند:

یکی غذا را اسراف نمی کردند و دیگر با پاک کردن ظرفشان از نعمت الهی شکرگزاری می کردند و این یک درس عملی و الگوی مصرف برای ما و دیگران می باشد.

تعارفی است، آخر غذایی که در شأن آنها باشد نداشتیم)

آنها گفتند: نه! ما امروز منزل خرسان دعوت هستیم او یکی از خدمه ی حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود که تجار و اعیان به منزل او وارد می شدند.

وقتی آنها رفتند من به ایشان عرض کردم: آخر این چه تعارفی بود که کردید!

ایشان فرمودند: طوری نبود!! اگر می ماندند شما را به بازار می فرستادم تا چند تخم مرغ و مقداری روغن می خریدید و می آوردید و اشکنه درست می کردیم و به آنها ناهاری می دادیم، چه اشکالی داشت خیلی هم غذای خوبی بود.

در این زمینه مرحوم محدث قمی در کتاب سفینة البحار روایتی آموزنده نقل می کند.

صفوان جمال گفت: عبدالله بن سنان وارد بر من شد و گفت:

چیزی از غذا در نزد تو هست؟

گفتم: آری! سپس پسرم را فرستادم و درهمی به او دادم که گوشت و تخم مرغ خریده بیاورد.

عبدالله بن سنان گفت: پسرت را کجا فرستادی؟!

به او گفتم: برای خرید به بازار فرستادم.

عبدالله گفت: او را برگردان، برگردان! سپس گفت: سرکه و روغن و زیتون داری؟!

ص: 107

گفتم: آری! عبدالله بن سنان گفت: همین را بیاور که از امام حضرت صادق(علیه السلام) شنیدم می فرمود: مرگ بر شخصی که آنچه را برادرش برای پذیرایی از او می آورد کوچک شمارد.

این در صورتی است که مهمان سرزده و خودش بر میزبان وارد شود که در این صورت هرچه میزبان برای پذیرایی آورد مهمان نباید کوچک شمارد و به برادر مؤمنش سوءظن پیدا کند!

از دیگر خصوصیات روحی آن بزرگوار این بوده که در تمام عمر مکروهی از او سر نزده است من این مطلب را از قول افرادی نقل می کنم که با ایشان در سفر و حضر معاشرت داشته اند، آنها می گفتند: ما از حاج شیخ عمل مکروهی ندیدیم، نه مکروه و نه حرام!! به خاطر همین هم خداوند متعال در همین عالم شروع به دادن پاداش به او فرموده است، چون کمتر عالمی سراغ داریم که در زمان حیاتش این قدر کتاب هایش منتشر شود و مورد استقبال مردم قرار گیرد.

کمیته مجازات دموکرات

مرحوم محدث قمی در حاشیه همان نامه کمیته مجازات آمریکا با مرکب قرمز نوشته است:

در چند سال قبل در ماه مبارک رمضان احقر منبر می رفتم، در اواخر ماه این کاغذ را برای من فرستادند، و آن روز دوشنبه که موعد (ترور) بود، روز یکشنبه آن من به دیدن حاجی ها رفتم، ... تومان دفعتاً برای من رسید از حاجی ها، همان وقت من هم به حج مشرف شدم و دموکرات هم از بین رفت.

از این نامه تهدیدآمیز به ترور محدث قمی توسط کمیته مجازات آمریکایی ها نفوذ کلام و تأثیرگذاری آن در بیدار کردن مردم، فهمیده می شود چنانکه آمریکایی ها احساس خطر کرده و از محدث جلیل القدر می خواهند سخنان خود را تکذیب کرده و دیگر مطلبی علیه آمریکا نگوید و چنانچه این درخواست عملی نشود روز دوشنبه موعود با ضرب گلوله وی را از پای درآورند.

آمریکایی ها پی برده بودند که اگر محدث قمی گفته هایش علیه آمریکایی ها را تکذیب کند برای آنها بسیار مفید بوده و استفاده تبلیغاتی خوبی برای خود خواهند کرد.

ولی محدث قمی زیر بار نرفته و هرگز از مواضع خود عقب نشینی نمی کند تااینکه یک روز قبل از اجرای عملیات ترور من لایحتسب مبلغی به دستش می رسد و از مشهد خارج می شود و به سفر حج مشرف می

ص: 111

گردد و کمیته مجازات دموکرات از بین می رود.

علی دوانی می گوید: میسون آمریکایی در آن موقع در مشهد تبلیغات وسیعی داشته و مبلغان آنها سعی در گمراه ساختن افراد و مسیحی کردن آنها داشته اند، همین معنی موجب می شود که مرحوم شیخ عباس قمی در منبر علناً از آنها نام ببرد و خطر وجود آنها را از نظر سیاسی و دینی در مشهد و جاهای دیگر، و راهی که پیش گرفته بودند به مردم گوشزد کند...... و از نفوذ آنها جلوگیری کند.

بعد ها سران کمیته مجازات حزب دموکرات توسط وثوق الدوله اعدام شدند، ولی بقیه تا مدتی بعد در تهران و مشهد و نقاطی دیگر به طور پنهانی فعالیت داشته اند.

در کتاب "تقویم تاریخ خراسان از مشروطیت تا انقلاب اسلامی" از جمله حوادث 1337 قمری را نوشته است و این همان زمان تهدید محدث قمی در مشهد توسط حزب دموکرات چند سال بعد بوده است.(1)

ص: 112