انتشارات آيات بينات

اشاره به سُنت جماعت در نماز روز عید غدیر

گزیده ای مختصر از تقریرات درس خارج فقه

حضرت آية ... العظمى حاج ميرزا محمد حسن احمدی فقیه یزدی

مقرّران .... شیخ علی اکبر میرزایی و میرزا علی سلیمانی بروجردی

نوبت چاپ......دوم - 1389

چاپ... زیتون

قطع...جیبی

تیراژ...3000

قیمت.... 800 تومان

شابک.... 8- 4- 90647- 600- 978

ص: 2

بسم الله الرّحمان الرحيم

الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمينَ ثُمَ الصَّلاةُ وَالسَّلامُ عَلى خَيْرِ خَلْقِه مُحَمّد وَ آلِه الطاهرين.

فقهای شیعه در زمان غیبت حضرت ولی عصر علیه السلام دژ محکمی برای دفاع از حریم قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند و سرپرست یتیمان آل محمد صلی الله علیه و آله در مباحث فقهی اند آنان با تلاش و مجاهدت و از خودگذشتگی و شناخت مقتضیات زمان، احکام الهی را بر اساس ،ادله، استنباط میکنند و در اختیار عموم شیعیان قرار می.دهند این گونه است که مداد علما بر خون شهدا برتر است.

آن چه پیش رو دارید، خلاصه ای از تحقیق مفصل و جامع درباره مشروعیت جماعت در نماز روز عید غدیر (صلاة الغدیر) است. این جزوه، تقریر درس خارج فقه حضرت آية الله العظمی حاج ميرزا محمد حسن احمدی فقیه یزدی مد ظله العالی درباره نماز روز عید غدير (صلاة الغدير) و جواز اقامه آن به صورت جماعت است

ص: 3

امید است مورد توجه حضرت ولی عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف قرار گیرد و اهل معرفت بویژه محققان و متدینان از آن استفاده کنند

خداوند متعال معظم له را برکت دهد و به عمرشان بیفزاید و مشمول ادعیه حضرت حجت علیه السلام قرار بدهد.

والسلام علينا و على عباد الله الصالحين

حوزه علميه قم - علی اکبر میرزایی

آذر ماه 1387ه- ش برابر با ذو الحجة 1429ه- . ق

ص: 4

بسم الله الرّحمان الرّحيم

الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَالْحَمْدُ للهِ الَّذي فَقَهَنا فِى الدِّينِ بِنورِ وِلايَةِ امير الْمُومِنين، ثُمَّ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلَى شَاهِدِ كُلِّ مَشْهُودٍ وَ صَاحِبِ الْمَقَامِ الْمَحْمُودِ و أولادِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْمَعْصومين.

رساله ای که پیش روی خواننده عزیز است، متن تقریرات درس خارج فقه فقیه عظيم الشأن مجدد فقه الشیعه در قرن پانزدهم از هجرت نبى مكرّم صلی الله علیه و آله حضرت آیة الله العظمی حاج میرزا محمد حسن احمدی فقیه دامت برکاته است ایشان به مناسبت کتاب الصلاة ، ابواب صلاة الجماعة ، بحث «صلاة الغدیر» را مستوفا مورد بحث قرار دادند.

مطالب آن نخست با تلاش فراوان برادر ارجمند و فاضل گرامی جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای علی اکبر میرزایی تقریر و تحریر گردید.

ص: 5

این کمترین نیز متن تقریر ایشان را ابتدا با متن نوارهای ضبط شده تطبیق دادم در مرحله دوم به تحقیق و مأخذیابی مطالب آن اقدام کردم

سپس در مرحله سوم با استفاده از تمام منابع فقهی موجود به تکمیل و تتمیم بحث و نقل اقوال بزرگان پرداختم

در نهایت نیز آن را تقریر و تحریر کردم

صلوات و سلام بر ارواح علمای اعلام سلف از این دین شریف اسلام و مذهب حق و حنيف تشیع، خصوصاً بر روح پاک و مطهر امام راحل عظيم الشأن حضرت امام خمینی قدس سره باد.

العبد :الحقير ميرزاعلی سلیمانی بروجردی

ص: 6

اکرم صلی الله علیه و آله از سنتهای مؤکد است.

2- در کتاب شریف فقهی مقنعه فقیه اکبر مرحوم شیخ الاسلام مفید قدس سره آمده است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله تجمع مردم را برای نماز در غدیر با جماعت دستور دادند با فرمان «الصَّلاةُ جَامِعَةً» (برگزاری نماز باجماعت) مردم اجتماع کردند

3-پیش از ظهر دو رکعت نماز با جماعت اقامه کردند، آن گاه خطبه ای را القاء فرمودند و برنامه خلافت و ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را علنی به مردم ابلاغ فرمودند(1)

4-برای مرحوم شیخ مفید قدس سره این مطلب آن قدر روشن و آشکار و واضح بوده است که شیخ غالب و عمدۀ اساتید و مشایخ ما، حضرت آية الله العظمی آقاضیاء الدین عراقی قدس سره نوشته است مرحوم شیخ مفید رحمه الله در زمان خود در میدان ، بغداد نماز غدیر را با هزاران تن اقامه کردند.

مرحوم آقاضیاء عراقی قدس سره شخصیتی است دقیق النظر و بدون دلیل فتوا نمی دهد نیز بدون مستند مطلبی را نقل نمیکند بلکه

ص: 8

مسلّماً نزد آن ،بزرگوار برنامۀ شیخ الاسلام مفید رحمه الله درباره اقامه نماز در روز عید غدیر با جماعت مسلّم و قطعی بوده است که بدین گونه نقل فرموده است.

البته در آن ،نماز اهل تسنن نیز حضور داشتند؛ زیرا این تعداد نفر، از نظر جمعیت، بدون شرکت سُنّیان و شیعیان با هم امکان پذیر نبوده است. از نظر اهل تسنن نافله را با جماعت اقامه کردن بلااشکال است بویژه چنین نمازی که سنّت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز بوده است

5- در زمان خلافت حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام عيد غدير با روز جمعه جمع شده بود نماز آن روز را به نماز عید مبدل کردند و خطبه ای را که ظاهراً تک خطبه ، بوده به مانند جریان خطبه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله با مطالبی بسیار عالی پیش از ظهر، القاء فرمودند.

درباره جریان آن ،روز مستنداً رسیده است که «وَ جَعَلَ صَلاَةَ جُمُعَتِهِ صَلاَةَ عِیدِه» به جای نماز جمعه نماز عید خواندند.

شایان ذکر است که بر اساس این ،نقل حضرت امیرالمؤمنین امام

ص: 9

على علیه السلام در سال گشت غدیر که با روز جمعه جمع شده بود نماز جمعه نخواندند این برنامه یعنی این که غدیر هم مانند روزهای فطر و قربان است که میتوان نماز جمعه را نخواند (1)

6 - حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در یک خطبه در ضمن بیان ویژگیهای غدیر تصریح فرمودند که «أَمَرني بذلك رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله رسول خدا مرا به این برنامه با این کیفیت فرمان داد» آنگاه در سال روز غدیر ، نماز عید را بر پاداشتند. از این مفاد استفاده می شود که دستور اقامه نماز باجماعت در روز غدیر، با آن کیفیات و خصوصیات، به فرمان حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله بوده است.

بسیار بجاست که مردم آن را به صورت سنت پایدار حفظ کنند.

7- ظاهراً میتوان به تأسی از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام این نماز را تنها با یک خطبه اقامه کرد

8- در صورتی که روز جمعه با روز عید غدیر جمع شود میتوان نماز جمعه را ترک کرد و به همان نماز عید غدیر اکتفا کرد، آن گونه که در مورد جمع روز جمعه و عید فطر و یا ،قربان به نماز عید فطر یا

ص: 10

نماز قربان بسنده می.شود

9 - ظاهراً پس از نماز هنوز ظهر هم نشده بود مردم متفرق شدند و به منازل خود یا دوستانشان رفتند. حضرت امیر المؤمنين على علیه السلام با برخی از همراهان و نمازگزاران به منزل فرزندشان حضرت امام حسن علیه السلام تشریف بردند.

10 - شایسته است مردم در این روز خجسته، برنامه های صله رحم و مراسم دید و بازدیدها را افزایش دهند عقد اخوّت نیز در این روز منصوص است.

ص: 11

کرده اند و گفته اند پس از آن که با جماعت اقامه شد توسط امام جماعت خطبه کوتاهی مشتمل بر حمد و ثنای الهی و صلوات بر محمد و آلش علیهم السلام و آگاه کردن بر عظمت و حرمت این روز بیان گردد. (عروة الوثقى، صلاة الغدير)

البته بعید است که نمازی که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر اقامه فرمودند به این گونه طولانی باشد ظاهراً همانند نافله های دو رکعتی که با تک سوره محقق می شود بوده است (که همین مقدار قدر متیقن است که میتوان به عنوان نافله انجام داد.)

از سوی دیگر دو رکعت نماز به همین کیفیت ،مختصر در روز غدیر، رسیده و منصوص است. ظاهراً همان دو رکعت را میتوان با جماعت خواند هر چند بعضی این گونه تعبیر کرده اند که در رکعت اول سوره قدر و رکعت دوم سوره توحید، ولی همین تعیین نیز بر اساس اطلاقات و عمومات بوده است. بر این اساس میتوان همان دو رکعت را با هر سوره ای که مورد نظر باشد انجام داد و گویا این همان دو رکعت نمازی است که پس از آن صد مرتبه شکر خدا (شُكراً لله) در سجده و... نیز رسیده است.

ص: 14

حضرت صلى الله عليه و آله سلم امر و دستور فرمودند برای نماز جمعی (و با جماعت) ندا کنند و با عنوان «الصَّلاةِ جَامِعَةً»ندا برای جماعت مردم صورت گرفت.

آنگاه از حاجیان و غیر آنان برای نماز جمع شدند... و مُعْظَم امّت اش تجمع کردند

در پی ،اجتماع، حضرت دو رکعت (با آنان) اقامه کردند و سپس بالای منبر رفتند. شیخ الاسلام مفید قدس سره آن قدر بر این مطلب قاطع بوده که در میدان بغداد نماز غدیر را با هزاران نفر از مردم (شیعه و سنی) اقامه کرده است.

بخشی از متن این ،روایت از همین ،کتاب در رسالهٔ توضیح المسائل تحلیلی ذکر شده است.(1)

نمازی که حضرت خواندند، با ندای «الصَّلاةُ جَامِعَةً» بوده است، نه با اذان که برای نماز فریضه است. از این استفاده میشود که این گونه برپایی نماز جماعت مربوط به نماز مستحبی روز عید غدیر بوده است.

ص: 16

اساساً عنوان «الصَّلاةُ جَامِعَةً»، برای نماز مستحبی استسقاء (نماز برای طلب باران) معمول بوده است؛ زیرا در همان کتاب مقنعه شیخ مفید قدس سره درباره نماز استسقاء آمده است: «نُودِيَ فيهم بالصَّلاةِ جامِعَةً»(1).

2 - در کتاب ارشاد شیخ مفید قدس سره آمده است، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در مکان غدیر خم امر فرمودند که ندا شود تا مردم برای نماز جماعت در آن روز تجمع کنند

ثُمَّ أَمَرَ مُناديه فَنَادَى فِى النَّاسِ «الصَّلاةُ جَامِعَةً»، فَاجْتَمَعُوا مِنْ رِحَالِهِمْ...

ثُمَّ رَقَى الْمِنْبَر وَ دَعى [صلی الله علیه و آله] أَمِيرَ الْمُؤْمِنِين فَرقَىٰ مَعَهُ حَتَّىٰ قَامَ عَنْ يَميِنِهِ، ثُمَّ خَطَبَ النَّاسِ... ثُمَّ نَزَلَ علیه السلام وَ كَانَ وَقْتُ الظَّهِيرَةِ، فَصَلَىٰ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ زَالَتِ الشَّمْسُ ، فَأَذَنْ مُؤَذَنَهُ لِصَلوةِ الْفَرْضِ، فَصَلَّى بِهِمُ الظُّهْرِ ...»(2)

سپس فرمان داد تا منادی خویش در میان مردم ندا کند (و با صدای

ص: 17

بلند و فریادگونه ابلاغ کند:) نماز با جماعت آنگاه مردم جمع شدند [قسمت دیگر این مطلب در روایت مقنعه ذکر شده است ]:

آنگاه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله حضرت امیرالمؤمنين علی علیه السلام را فراخواند و بر چیزی که شبیه به منبر درست شده بود بالا رفتند حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در طرف راست آن حضرت ایستاد سپس آن خطبه مشهور را برای مردم بیان فرمودند... آن گاه حضرت صلی الله علیه و آله فرود آمدند نزدیک ظهر بود پس دو رکعت به جا آوردند ظهر شد و مؤذن آن حضرت برای نماز ظهر اذان گفت و حضرت با آنان نماز ظهر را اقامه فرمودند

3- شیخ مفید رحمه الله بنابر نقل مرحوم فقیه عظيم الشأن حضرت آية الله العظمی آقاضیاء الدین عراقی قدس سره این نماز را به جماعت اقامه کردند

که در مقدمه به آن اشاره شد

تُشْرَعُ في صَلاةِ الْغَدير.... صَلَّى الْمُفيدُ هَذِهِ الصَّلاةَ في ميدانِ بغداد بأْلُوفٍ مِنَ النَّاسِ ؛ جماعت در نماز غدیر مشروع است (مورد امضای شرع است) .... همانا شیخ مفید قدس سره این نماز عید غدیر را در میدان

ص: 18

بغداد با هزاران نفر از مردم به جماعت برگزار کردند.(1)

مرحوم فقيه ابو الصلاح حلبی رحمه اله در کتاب خود به نام الکافی فی الفقه، می نویسد: وَ مِنْ وَكيدِ السُّنَة اِقْتِدائَاً بِرَسُول الله صلی الله علیه و آله... إمامُ الْجَمَاعَة (2) از سنتهای مؤکد جماعت در غدیر است؛ زیرا در اجرای این برنامه اقتدا و تأسی به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله است که باجماعت دو رکعت نماز در روز غدیر را اقامه فرمودند

4 - كتب مهم تاریخی نقل کرده اند که در روز عید غدیر خم پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از ظهر و پیش از خطبه مشهور غدیر، دو رکعت نماز به جماعت با شرکت حاجیان که از حج بر میگشتند و غیر آنان اقامه کردند.

5- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در زمان حکومت شان در روز جمعه ای که با روز عید غدیر منطبق شده بود نماز عید غدیر را به جماعت خواندند. حضرت امام رضا علیه السلام این اقامه نماز عید غدیر به جماعت از سوی حضرت امیر علیه السلام را برای برخی از موالیان نقل

ص: 19

فرموده و آشکار کردند.

در کتاب مصباح المتهجد در اعمال روز عید غدیر و بخشی از آن روایت در کتاب وسایل الشیعه در باب فضیلت روزه روز عید غدیر وارد شده است.

6- بر اساس آن چه در بیان حضرت امیرالمؤمنين على علیه السلام آمده فرمود: «أَمَرني بِذلِكَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله( اشاره به عظمت و... تا نماز جماعت آن روز)

7- از سوی بعضی از فقها در مشروعیت جماعت در نماز ،غدیر ادعای اجماع شده است

8- قدماء، مبنی بر جواز جماعت در «صلاة الغدیر» فتواداده اند.

مانند ابو الصلاح حلبی قدس سره در کتاب کافی و ابن زهره در الغنية و حلبی در اشارة السبق(1)

9- شهرت: در این باره از فقهای بزرگ در امتداد کلام شیخ مفید قدس سره و دیگران شهرت نقل شده است حضرت آية الله العظمى محقق و اردبیلی قدس سره فرموده است: «وَ الْمَشْهُورُ بَيْنَ الأَصْحَابِ، جَوَازُ فِعْلَها جَمَاعَةً؛

ص: 20

جواز خواندن نماز عید غدیر به جماعت میان اصحاب و علمای شیعه مشهور است»(1)

در امتداد کلمات ،سابقان علامه حلی قدس سره در قواعد و شهید اول قدس سره در لمعه، که فرموده است: إلا في الإِسْتِسْقاء و العیدَين... وَ الْغَدیر(2) که بنای آن شهید بزرگوار در این کتاب ذکر مشهورات بوده است؛ زیرا در آخر كتاب تصریح فرموده است.

10 - سیره عملی برخی از علمای و فقهای سلف مانند شیخ مفید رحمه الله اقامه این نماز در روز غدیر به جماعت بوده است. شواهد و ادله دیگری از آن جمله «قاعده تسامح در ادله سنن» یا «قاعدۀ توسعه و سماع یا تسامع در ادله سنن» میتوان در این مورد آورد ولی به همین ده محور تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَه و اکتفا می شود.

ص: 21

نورانی حقایقی را درباره عید غدیر و آثار آن از آن جمله روزه آن روز را از نظر عبادت الهی و آثار اجتماعی و سیاسی و.... تبیین فرمودند.

گویی آن خطبه را به تناسب زمان خود شرح و بسط داده اند.

اگر شرایط مقتضی بود چه بسا نماز آن روز را نیز با جماعت اقامه می فرمودند(1)

ص: 24

دیگر این که عبارت «يُنادى بِالصَّلاةِ جَامِعَةً»در مقام دعوت مردم به نماز خاصی است.

گویی تأسیس برنامه است گرنه اگر مقصود نماز ظهر بود به مؤذن امر به اذان میفرمود

مطلب دوم - در به فرادا خواندن نماز عید غدیر در روز عید غدیر بحثی نیست، بلکه سخن در جماعت آن است. در روایت هم آمده است که حضرت رسول اعظم صلی الله علیه و آله دو رکعت نماز در آن روز به جماعت خواندند و آنگاه خطبه خواندند.

مطلب سوم- تعداد زیادی از فقها استحباب جماعت را در نماز عید غدیر ذکر کرده اند.

ص: 26

مسلمانان را سرافراز می.کند

محور سوم - در مورد خواندن نماز عیدین این پرسش مطرح است که «آیا اقامه در مسجد بهتر است یا زیر فضای آسمان، مانند صحرا یا میدان عمومی»؟

به طور اجمال میگوییم اقامه آن در صحرا برای تأثیر بیشتر و این که آشکار تر باشد، صورت میگیرد در اقامه آن باید ملاحظه کرد که کدام محل سبب میشود که نماز باشکوه تر برگزار شود و تأثیر بیشتری دارد

محور چهارم- درباره بحث تکبیر در عیدین است

در سوره مبارک ،احزاب، آیه 41 و 42 آمده است:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا * وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً».

در این آیه یک دستور حکمی وجود دارد آن این است که صبح و شام اهل ،ایمان یاد خدا کنند و ذکر الهی بگویند

بنابراین صبح که برای نماز عید می آیید ذکر خدا بگویید. با این کار به این دستور قرآنی عمل شده است.

ص: 28

بسمه تعالی

در عید سعید غدیرخم 1430 ه-ق، مطابق با 1388ه- ش،عالم ربانی و فقیه صمدانی، محقق مدقق عالم عامل مجتهد نیکو سرشت حضرت آیة ... العظمی حاج میرزا محمد حسن احمدی فقیه یزدی قدس سره نسبت به برپایی نماز عید سعید غدیر با جماعت که در واقع احیای یکی از سنتهای ریشه دار اسلامی بود در شهر یزد همت نمودند.

علاوه بر این عمل مهم خواندن نماز باران و اجابت آن از سوی خداوند سبحان مهر تأییدی بود بر آسمانی شدن آن عالم ربانی که مردم متدین و عزیز استان یزد خاطره آن روزهای بیاد ماندنی را با چشمانی اشکبار و دلی پر غُصه از فقدان آن فقیه و مجتهد برجسته، سینه به سینه منتقل میکنند.

امید آن داریم تا با همت متدینین و دوست داران و شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و با عزمی بیش از پیش اهداف عالیه آن عالم ،دلسوز در جهت نشر احکام الهی و معارف اسلامی محقق گشته تا تشنگان معارف اسلامی سیراب گردند. بمنه و لطفه.

قم المقدسة - جوار بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام)

مجتمع علوم دینی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

ص: 32

ص: 33