ص: 2

وقایع الأیام (رویدادهای سال قمری)

مؤلف: محمدحسین فقیهی

اصفهان 1400

ص: 3

وقایع الأیام؛

رویدادهای سال قمری

نشانی: اصفهان، خیابان حافظ،

انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

حوزۀ علمیۀ قم – شعبۀ اصفهان.

تلفن و دورنگار: 5-32208001-031

مراکز پخش: اصفهان، تلفن: 32220370؛ قم،

تلفن و دورنگار: 37743426؛ تهران، تلفن: 66951534

وب سایت: http://www.Morsalat.ir/Nashr

پست الکترونيک: Nashr.disf@dte.ir

عنوان: 117؛ مسلسل: 154

مؤلف:

محمدحسین فقیهی

تلفن

مؤلف: 09133046985

تهیه: دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان

ناشر: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

اصفهان

ناشر

همکار: انتشارات

سلام سپاهان

09133039589

عبدالرسول ملک احمدی

شمارگان:

1000

نوبت

چاپ: دوم، زمستان

1400

قیمت:

100000تومان

ص: 4

عکس

ص: 6

عکس

ص: 7

عکس

ص: 8

عکس

ص: 9

عکس

ص: 10

عکس

ص: 11

عکس

ص: 12

عکس

ص: 13

عکس

ص: 14

عکس

ص: 15

عکس

ص: 16

عکس

ص: 17

عکس

ص: 18

عکس

ص: 19

ص: 20

ص: 21

ص: 22

ص: 23

ص: 24

ص: 25

ص: 26

ص: 27

ص: 28

ص: 29

ص: 30

در این نوشتار بر آن نبودیم که تمام مناسبت های موجود در سال را به رشته تحریر درآوریم بلکه مناسبت هایی که از ویژگی و اهمیت خاصی برخوردار بوده و برای اهل علم و خطابه و مؤمنین سودمند است بیان گردیده است.

محتوا و تدوین کتاب

1. مناسبتهای مهم سال قمری از اول سال (ماه محرم) تا آخر سال (ماه ذیحجه) به صورت ماهانه بررسی و شمارش و توضیح داده شده است.

2. از یکصد و سی آیه قرآن و یکصد و ده روایت و هفتاد و سه داستان بهره گرفته شده است.

3. بیان بخشی از آیات همراه با شأن نزول تفسیر کوتاه و مفید و برداشت از نکات آموزنده از آنها صورت گرفته است.

4. بیان روایات با ترجمه و ذکر سند و اعراب گذاری می باشد.

5. در هر مناسبتی بعضی از اعمال عبادی آسان که دارای پاداش فراوانی است بیان گردیده است.

6. در بخشی از مسائل مورد اختلاف از کتابهای اهل تسنن مانند صحاح سته و غیره استفاده شده است.

7. تنظیم فهرست اجمالی و مشروح و فهرست جداگانه برای روایات و داستانها و موضوعات ذکر شده در کتب اهل تسنن به عمل آمده است.

امید است این نوشتار قدمی هر چند کوچک در راستای درس آموزی و تکامل از روزهای الهی و عمل به دستور قرآن (وَ ذکِّرهم بِاَیّامِ اللّه) باشد و مورد قبول و عنایت اهل بیت عصمت و طهارت خصوصاً امام حاضر و ناظر و صاحب اختیار ما حضرت بقیة الله الاعظم[ قرار گیرد. از جناب حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا مجتبی کوچکزاده که در تصحیح و اظهار نظر همکاری نمودند کمال تشکر داشته و از همه صاحب نظران و علماء و خطباء و ائمه جماعات که عهده دار هدایت و ارشاد مردم هستند تقاضامندم این جانب را از دعای خیر فراموش نکرده و از ارشادات خود بهره مند نمایند.

محمد حسین فقیهی اصفهانی

ص: 32

10. دوازدهم محرم: شهادت امام علی بن الحسین زین العابدین (علیه السلام) (1) (بنا بر روایت دیگر، شهادت ایشان در روز بیست و پنجم محرم است(2))؛

بعضی از این مناسبت ها در صفحات بعد شرح داده خواهد شد و برای کسب آگاهی درباره بعضی دیگر می توان به منابع مربوط مراجعه کرد.

تا روز دهم، یعنی روز عاشورا، که روزِ مصیبت و حزن و اندوه و گریه پدرم بود و می فرمود: «امروز روزی است که حسین (علیه السلام) شهید شده است»(1).

روایت

ابن شبیب می گوید: «روز اول ماه محرم بر امام هشتم (علیه السلام) وارد شدم. امام فرمودند: ای پسر شبیب، پدرم از پدرش و او از جدش نقل کرده که چون جدم حسین (علیه السلام) کشته شد، از آسمان خون و خاک سرخ بارید».

النَّاصِحينَ)؛ (حضرت صالح خطاب به اجساد قوم خود) گفت: ای قوم من، رسالت پروردگارم را به شما ابلاغ و خیرخواهی کردم، ولی شما خیرخواهان را دوست نداشتید.(1)

خداوند در این آیه، ارتباط بین انسان، و ارواح مردگان را بیان و تأیید کرده است.

سخن گفتن پیامبر (صلی الله علیه و آله) با اجساد کشته شدگان جنگ بدر

در سیره ابن هشام آمده است:

آنگاه که مشرکان قریش در جنگ بدر کشته شدند و اجساد آنان به چاهی ریخته شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر سر چاه آمد و با آنان چنین سخن گفت: «همسایگان بدی برای پیامبر خدا بودید؛ او را از خانه و کاشانه اش بیرون کردید، آنگاه دور هم گردآمدید و با او جنگیدید. من وعده خدایم را حق یافتم (شما چطور؟)». در این هنگام، کسی به رسول خدا گفت: «با مردگانی سخن می گویی که اجسادشان از هم پاشیده است؟» پیامبر به او فرمود: «تو از آن ها شنواتر نیستی، میان من و نزول فرشته عذاب که مأمور آن هاست، فاصله ای جز روی گرداندن (و جدا شدن) من از آن ها نیست».(2)

توصیه پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای توسل

در حدیث معروف به «ضریر»، که موردقبول علمای عامه حتی «ابن تیمیّه» (از پایه گذاران فرقه وهابیت) است، چنین آمده است:

عثمان بن حنیف می گوید: «مرد نابینایی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: از خدا بخواه که مرا از نابینایی نجات دهد. پیامبر فرمود: اگر بخواهی از خدا درخواست می کنم، اما اگر صبر کنی بهتر است. عرض کرد: از خدا بخواه که من بینا شوم. پیامبر فرمود: وضو بگیر و در وضوگرفتن دقت کن، دو رکعت نماز بخوان و بعد این دعا را بخوان: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُك وأَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ نَبِیّ الرَّحْمَةِ مُحَمَّدٍ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَی رَبِّی فِی حَاجَتِی، لِتُقْضىٰ، اللَّهُمَّ شَفِّعْهُ فِیّ؛ پروردگارا، من به وسیله پیامبرت، محمد، که پیامبر رحمت است، دست نیاز به درگاهت بر

ص: 37

می دارم و رو به درگاه تو می آورم. ای محمد، من به واسطه تو به سوی خدا رو می آورم تا نیاز مرا برطرف سازد. خدایا، او را میان من و خود به میانجی گری بپذیر». ابن حنیف می گوید: «به خدا سوگند، ما هنوز آنجا بودیم که این مرد به سوی ما آمد و دیگر اثری از نابینایی در او نبود».(1)

در این روایت، مرد نابینا از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درخواست دعا کرد؛ ولی پیامبر به جای آنکه برایش دعا کند، به او یاد داد که از راه توسل، به حاجت خود برسد. «اللَّهُمَّ شَفِّعْهُ فِیّ» درخواست می کنم که پیامبر واسطه من شود تا به برکت مقام آن حضرت به حاجت برسم.

سیره صالحان؛ توسل به انسان های شریف

1. تاریخ حاکی از آن است که افراد صالح، هنگام گرفتاری ها به انسان های شریف متوسل می شدند. در خشک سالی مکه، عبدالمطلب(جد پیامبر اکرم)، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) را که خردسال بود، روی دست گرفت و طلب باران کرد. ابوطالب شعر معروف خود را در همین باره سروده است:

وَأَبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِه

ثِمَالُ

الْيَتَامَى عِصْمَةٌ لِلْأَرَامِ

سپیدرویی که به سوی ابر رو کرد و باران طلبید؛ مردی که پناهگاه یتیمان و نگهدارنده بیوه زنان است.(2)

2. پس از درگذشت عبدالمطلب، بار دیگر خشک سالی پیش آمد. این بار ابوطالب، پیامبر (صلی الله علیه و آله) را که نوجوان بود، آورد و پشتش را به کعبه چسبانید و با اشاره به ایشان، طلب باران کرد. ناگهان ابرهای باران زا در آسمان ظاهر شدند و سرزمین مکه را سیراب کردند.(3)

توسل عمربن خطاب

بخاری در «صحیح» می نویسد:

سالی که در مدینه خشک سالی شد، عمر بن خطاب، عباس بن عبدالمطلب را در خانه خدا واسطه

ص: 38

قرار داد و طلب باران کرد و گفت: «اللَّهُمَّ إِنَّا کُنّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبيِّنَا فَتَسْقِينَا وَإنّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا، فَيُسْقُونَ»؛

پروردگارا، ما توسط پیامبرمان به تو متوسل می شدیم و تو ما را سیراب می کردی، اکنون به واسطه عموی پیامبرمان متوسل شده ایم؛ پس، ما را سیراب کن.(1)

توسل پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ارواح درگذشتگان

ممکن است این مسئله پیش آید که موارد یادشده، توسل به زندگان است نه ارواح مردگان. پاسخ این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ارواح مردگان نیز متوسل می شد. زمانی که فاطمه بنت اسد (مادر حضرت علی (علیه السلام) ) از دنیا رفت، پیامبر (صلی الله علیه و آله) در کنار پیکر او حاضر شد و برای او طلب آمرزش کرد و از خدا حاجت خواست و وقتی قبر او آماده شد، در قبر او خوابید و چنین فرمود:

ای خدایی که زنده می کنی و می میرانی و خود زنده ای و نمی میری، مادرم را ببخش و به او برهان بیاموز، قبر را بر او گشاده ساز. به حق پیامبرت و پیامبرانی که پیش از من بوده اند که تو مهربان ترین مهربانانی.(2)

اهمیت عزاداری سیدالشهدا (علیه السلام)

آیت الله ناصری اصفهانی نقل کرده است:

در زمان امام صادق (علیه السلام) ، یکی از اصحاب که همیشه در محضر ایشان حاضر می شد و کسب فیض می کرد، برای عزاداری سیدالشهدا (علیه السلام) جلسه ای ترتیب داد، اما به امام خبر نداد و به علت حضور در آن جلسه عزاداری، در محضر امام حاضر نشد. دفعه بعد که به محضر امام مشرف شد، امام فرمودند: «کجا بودی که در جلسه ما حاضر نشدی؟ گویا جلسه عزاداری سیدالشهدا (علیه السلام) داشتی؛ ما هم در جلسه تو شرکت کردیم». عرض کرد: «کی تشریف آوردید که من متوجه نشدم؟» فرمودند: «من نزدیک در نشسته بودم». عرض کرد: «چرا نزدیک در؟» فرمودند: «چون مادرم، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، نیز تشریف داشتند و من به احترام مادرم پایین جلسه نشستم»(3).

ص: 39

پاداش آرزومندان حضور در کربلا

عالم زاهد، احمد بن محمد (معروف به مقدس اردبیلی) نقل می کند:

عمروبن لیث دستور داد که لشکریانش به چند دسته هزار نفری تقسیم شوند و برای هر دسته سرداری با یک پرچم تعیین شود. سپس، از برابرش رژه بروند و یک گرز طلا جایزه بگیرند. طبق دستور 120 پرچم دار با سپاهیانشان، از مقابل او رژه رفتند و هر کدام یک گرز طلا جایزه گرفتند. ناگهان دیدند عمرو بن لیث خود را از اسب به زمین انداخت، سر به سجده گذاشت، روی خود را به خاک مالید و مدتی گریه کرد تا بیهوش شد. پس از آنکه به هوش آمد، کسی جرأت نکرد علت گریه او را بپرسد؛ ولی خدمتکار شخصی اش که از او پروایی نداشت، پیش آمد و گفت: «ای پادشاه، کسی که چنین لشکر مجهزی دارد باید خوشحال باشد، حالا که وقت گریستن نیست. چرا چنین کردی؟» گفت: «وقتی دیدم حدود 120 هزار نیروی آماده دارم، با خود گفتم: ای کاش روز عاشورا در کربلا بودم و با دشمنان سیدالشهدا می جنگیدم و آن ها را نابود می کردم یا خود نیز با یاران ایشان کشته می شدم. من برای غربت و مظلومیت سیدالشهدا (علیه السلام) گریه کردم». چون عمرو بن لیث از دنیا رفت، او را در خواب دیدند که بر سرش تاجی است و مقامی رفیع دارد. به او گفتند: «چگونه به این مقام رسیدی؟» گفت: «وقتی مرا در قبر گذاشتند، دو ملک آمدند و از من سؤال کردند، من نتوانستم از عهده جواب آن ها برآیم. خواستند مرا عذاب کنند که ناگهان دیدم سمت راست قبرم شکافته شد و جوانی خوش رو وارد قبرم گردید و فرمود: «او را رها کنید؛ زیرا خدا او را به من بخشیده است». آن دو ملک گفتند: «سَمْعاً

وَطَاعَةً يَا سَيَّدِی وَمَوْلَایَ» و رفتند. من با التماس گفتم: «تو کیستی که در این وقت به فریاد من رسیدی؟» فرمود: «من حسین بن علی هستم و به خاطر اینکه برایم اشک ریختی و آرزوی یاری مرا کردی، اینک به فریاد تو رسیدم».(1)

پاداش عزاداری و غذا دادن برای سیدالشهدا (علیه السلام)

شهید آیت الله دستغیب (رحمه الله علیه) چنین نقل کرده است:

شخصی به نام حاج محمد رحیم ایزدی، مشهور به «آبگوشتی»، ارادت خاصی به عزاداری

ص: 40

حضرت سیدالشهدا داشت. هر روز، بعد از نماز جماعت، یک یا دو نفر در مسجد گنج کنار خانه اش روضه می خواندند. سپس، او سفره ای پهن می کرد و مقدار زیادی نان و آبگوشت در سفره می گذاشت. هرکس می خواست همان جا می خورد و هرکس می خواست به خانه می برد (همین کار سبب شهرت او به «آبگوشتی» شده بود). حاج میرزا علی، فرزند حاج محمدرحیم، می گوید:

پدرم سخت مریض شد و چون علاقه زیادی به مسجد داشت، گفت: «رختخواب مرا به مسجد ببرید، می خواهم در خانه خدا بمیرم». هر چه گفتیم برای آبروی شما در میان تجار و آشنایان خوب نیست، قبول نکرد و ناچار او را به مسجد بردیم. او را به خانه نیاوردیم تا شبی که حالش بسیار بد شد و از هوش رفت. آن شب در حال سکرات مرگ بود و ما به مرگش یقین پیدا کرده بودیم. گریان و ناراحت در گوشه ای نشسته و در تدارک غسل و کفن و دفن او بودیم. ناگهان هنگام سحر به هوش آمد و من و برادرم را صدا زد. نزدش رفتیم، دیدیم بسیار عرق کرده است. به ما گفت: «آسوده باشید، بروید بخوابید و بدانید که من از دنیا نمی روم». صبح که شد هیچ اثری از بیماری در او نبود. بسترش را جمع کردیم و او را به حمام بردیم. این قضیه در شب اول ماه محرم سال 1330 قمری اتفاق افتاد. آن موقع، حیا مانع از آن شد که علت بهبودش را بپرسیم.

موسم حج که نزدیک شد، پدرم حساب هایش را تصفیه کرد، مقدمات و لوازم سفر حج را فراهم و با نخستین قافله حرکت کرد. تا بیرون شیراز بدرقه اش کردیم. وقت خداحافظی به ما گفت: «از من نپرسیدید که چگونه از آن بیماری نجات یافتم و از دنیا نرفتم؛ ماجرا این بود که آن شب، مرگ من فرا رسیده بود و من در حال سکرات مرگ بودم. در آن حال، خود را در محله یهودی ها دیدم. از بوی بد و منظره وحشتناک آنجا بسیار ناراحت شدم و دانستم پس از مرگ در کنار آن ها خواهم بود. شروع به ناله و التماس به درگاه خدا کردم. صدایی به گوشم رسید که "اینجا محل ترک کنندگان حج است" (در این باره روایت داریم). گفتم: "پس، نتیجه توسلات و عزاداری های من برای سیدالشهدا چه شد؟" ناگهان آن منظره هولناک به منظره ای شادی بخش تبدیل شد و به من گفتند: "تمام خدمات تو پذیرفته شده است و به شفاعت حضرت سیدالشهدا، ده سال به عمر تو افزوده شد و مرگت به تأخیر افتاد تا حج واجب را انجام دهی". لذا اینک عازم حج شده ام». قبل از ماه محرم سال 1340 قمری، مرض مختصری عارض پدرم شد.

ص: 41

گفت: «شب اول ماه محرم، مرگ من می رسد» و همان طور شد؛ شب اول محرم، هنگام سحر از دنیا رفت (رحمة الله علیه).(1)

اعمال مشترک هر ماه

چند عمل آسان برای هر ماه

1. اول هر ماه، هفت بار سوره حمد را بخواند که فضیلت بسیار دارد.

2. خواندن نماز اوّل ماه در روز اول و آن دو رکعت است. در رکعت اول بعد از حمد، سی مرتبه (به عدد روزهای ماه) سوره (قل هو اللّه احد) و در رکعت دوم بعد از حمد، سی مرتبه سوره (إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَيْلَةِ الْقَدْرِ) و بعد از نماز، صدقه ای در راه خدا بدهد و اگر مستحقّی حاضر نیست، برای او کنار بگذارد. در بعضی روایات آمده است هرکس چنین کند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.(2)

اعمال آسان در ماه محرم

روایت شده است که حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در روز اول ماه محرم دو رکعت نماز می خواند و پس از نماز، دست ها را بلند می کرد و سی مرتبه دعایی که درباره شروع سال جدید است، می خواند.(3)

اعمال روز عاشورا:

1. لعنت فرستادن بر قاتلان امام حسین (علیه السلام) ؛ (اگر بتواند) هزار مرتبه بگوید: «اللَّهُمَ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِیّ».

2. از خوردن و آشامیدن زیاد خودداری و هنگام عصر از آب و غذای مختصری استفاده کند.

3. هنگام غروب آفتاب که لحظات سختی برای اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) بود (زمانی که پیکرهای مطهر شهدا روی زمین قرار داشت، زنان و کودکان گریان و پریشان بودند، دستور

ص: 42

غارت و آتش زدن خیمه ها صادر شد و اهل بیت در بیابان سرگردان شدند)، خود را با غم اهل بیت شریک بداند و به یاد مصائب آن ها باشد.

4. خواندن زیارت امام حسین (علیه السلام) (زیارت عاشورا) که در تمام اوقات و مخصوصاً در این روز، فضیلت بسیار دارد.(1)

ماه محرم شروع سال قمری

اولین ماه از سال هجری قمری که روز اول آن شروع سال جدید(2) می باشد، ماه محرم است.

با شروع این سال لازم است دین داران بعضی از مسائل و احکام شرعی را بررسی کنند؛ مثلاً سن بلوغ فرزندان خود را تعیین کنند یا بانوان سن خود را از نظر یائسه شدن محاسبه کنند (بر اساس فتاوی بعضی از علما) و یا کسانی که سال خمسی خود را در اول سال قمری قرار داده اند لازم است تعیین وظیفه کنند.

این ماه، اولین ماه از چهار ماه حرام سال است که بر اساس روش تدوین کتاب، بحث را با آیه شریفه 36 سوره توبه شروع می کنیم:

(قال اللّه تبارک وتعالی: إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَالْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَقاتِلُوا الْمُشْرِكينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقين).

ترجمه: «همانا تعداد ماه ها نزد خداوند از روزی که آسمان ها و زمین را آفریده، در کتاب (علم) خدا دوازده ماه است که چهار ماه از آن ها، ماه های حرام است. این آیینی پابرجاست. پس در این ماه ها (با جنگ و خون ریزی) به خود ستم نکنید و با مشرکین دسته جمعی بجنگید،

ص: 43

همان طور که آن ها با شما دسته جمعی می جنگند و بدانید خداوند با پرهیزکاران است».

تفسیر: در نظام آفرینش، از روز اول خلقت، تعداد ماه ها دوازده ماه قرار داده شده است که چهار ماه از این دوازده ماه را ماه های حرام نامیده اند و دارای احکامی ویژه است. از آن جمله هرگونه جنگ و نبرد در آن حرام است. این ماه ها که از قبل از اسلام به عنوان ماه های حرام تعیین شده بود؛ پس از اسلام (که به نظر بعضی از مفسرین از زمان حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) بوده است) نیز تأیید و همچنان باقی مانده است. به نظر بعضی افراد و پاره ای از روایات، تحریم جنگ در این ماه ها در آیین های آسمانی دیگر مانند آیین یهود و مسیحیت نیز وجود داشته است.

سپس، می فرماید: «ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ؛ این قانون ثابت است»، این در حالی است که مردم زمان جاهلیت بر اساس هوس و اغراض دنیوی، در هر سال ماه های حرام را تغییر می دادند، که در آیه بعد به آن اشاره شده است: «إِنَّمَا النَّسی ءُ زِيادَةٌ فِی الْكُفْر؛ تغییر دادن ماه های حرام، کفری است که بر کفر آن ها افزوده می شود».

بعضی علت این جابه جایی در ماه های حرام را این گونه توضیح داده اند اعراب زمان جاهلیت علاقه زیادی به جنگ و خون ریزی داشتند و تحمل سه ماه حرام به صورت پشت سر هم (ذی القعده، ذی الحجّه و محرم) برای آن ها سخت بود. لذا، با تغییر دادن ماه های حرام سعی می کردند مدت ممنوعیت جنگ را کم کرده و خود را آماده جنگ و خون ریزی کنند.

بعضی دیگر گفته اند قرار گرفتن ماه ذی الحجه در تابستان برای اعراب دشوار بود (به دلیل انجام مراسم حج و تجارت در آن ایام)؛ پس، ماه ذی الحجه را با ماه های دیگر جابه جا می کردند. لازم به یادآوری است که انجام مراسم حج قبل از اسلام نیز با شیوه ای خاص وجود داشته است.

نکته:

اسلام برای پیشرفت و موفقیت خود به جنگ و خون ریزی تکیه نکرده است، بلکه سعی دارد از آن جلوگیری کند و از راه برهان، عقل، اخلاق و بصیرت موفق شود. لذا، با حرام کردن جنگ در این چهار ماه، مخصوصاً سه ماه پشت سر هم، سعی کرده است جنگ و خون ریزی را به فراموشی بسپارد تا پس از آتش بس سه ماهه، با تعقل و مذاکره، جنگ و خون ریزی خاتمه پیدا کند.

نکته 2: عدد دوازده بارها در قرآن آمده است، مانند دوازده چشمه آب که با معجزه حضرت

ص: 44

موسی جوشید. خداوند در آیه 60 سوره بقره می فرماید:

(وَإِذِ اسْتَسْقىٰ مُوسىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ)؛ (یاد کنید) آنگاه که موسی برای قومش درخواست آب کرد، گفتیم عصایت را به این سنگ بزن؛ پس، دوازده چشمه از آن جوشید؛ به طوری که هریک (از دوازده گروه بنی اسرائیل)

چشمه ویژه خود را شناختند.

2. تعداد گروه های بنی اسرائیل که از طرف خداوند به دوازده گروه تقسیم شدند، در آیه 160 سوره اعراف آمده است: (وَقَطَّعْناهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْباطاً أُمَماً)؛ و ما بنی اسرائیل را به دوازده قبیله که هریک امتی بودند، تقسیم کردیم.

3. در سوره توبه به تعداد ماه های سال (دوازده ماه) اشاره شده است: (إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَالْأَرْض)،

4. انتخاب دوازده سرپرست از سوی خداوند برای گروه های بنی اسرائیل که در آیه 12 سوره مائده می فرماید: (وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِی إِسْرائِيلَ وَبَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً)؛ و از میان بنی اسرائیل دوازده سرپرست برانگیختیم.

5. برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دوازده جانشین (دوازده امام شیعیان) تعیین شده است. علاوه بر آنچه گفته شد، موارد دیگری نیز وجود دارد که می توان همه آن ها را تأییدی بر مبارک بودن عدد دوازده دانست.

دوم ماه محرم، روز ورود حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) به کربلا در سال 61 هجری قمری که سرآغاز نهضت بزرگ عاشوراست.(1)

سوم ماه، روز حمله اصحاب فیل به خانه خدا و هلاکت آنان است. این واقعه در سال ولادت باسعادت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) رخ داد و داستان آن در سوره فیل بیان شده است.(2)

پنجم ماه، روز غرق شدن فرعون و سپاهیانش در دریای قلزم مصر و نجات یافتن حضرت

ص: 45

موسی (علیه السلام) و بنی اسرائیل از ستم های او که شرح آن در آیات قرآن آمده است.(1)

ششم ماه، روز قتل یحیای پیامبر(2) که طبق روایت، حضرت یحیی و امام حسین از جهاتی با هم شباهت داشتند. آیات اول سوره مریم و آل عمران آیه 39 به بعد.

هفتم ماه، روزی که عبیدالله بن زیاد به عمر سعد دستور داد آب را بر خیام امام حسین (علیه السلام) ببندد تا قطره ای از آب فرات به امام و یارانش نرسد.(3)

همچنین، روز بعثت حضرت موسی کلیم در طور سیناست. موسی (علیه السلام) پس از ازدواج با دختر شعیب، به سوی زادگاهش در مصر حرکت کرد. شبی که در بیابان سینا فرود آمد، در طور سینا نوری مشاهده کرد. گمان کرد آتشی است که می تواند از آن بهره بگیرد، به سوی آن نور رفت که ندای «إنّی أنا الله» را شنید و به پیغمبری مبعوث شد. شرح این واقعه در کتب تفسیری قصص قرآن و احوالات انبیا ذکر شده است.(4)

نهم ماه (تاسوعا)،

روزی که از امام صادق (علیه السلام) درباره آن چنین نقل شده است:

روز

تاسوعا، روزی است که امام حسین (علیه السلام) و یارانش را در کربلا محاصره کردند و دشمنان برای جنگ با آن حضرت جمع شدند. پسر مرجانه و عمر سعد از زیادی لشکر خویش خوش حال شدند و امام حسین و یارانش را در این روز ضعیف شمردند. آن ها یقین کردند برای امام حسین (علیه السلام) یاوری نخواهد آمد و مردم عراق او را یاری نخواهند کرد. آنگاه فرمود: «بِأَبِی الْمُسْتَضْعَفُ الْغَرِيب؛ پدرم، فدای آن ضعیف غریب باد».(5) و نیز در این روز ولادت حضرت موسی بن عمران واقع شده است(6). بآیات 7 به بعد سوره قصص و تفسیر آن مراجعه شود.

ص: 46

روز تاسوعا به نام حضرت اباالفضل (علیه السلام) معروف است. در اینجا بعضی از فضایل آن حضرت و یک داستان از کرامات ایشان را بیان می کنیم.

ویژگی های حضرت اباالفضل (علیه السلام)

1. از امام چهارم، حضرت علی بن الحسین (علیه السلام) ، روایت شده است که: «إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛ در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی برای حضرت عباس مقامی هست که همه شهدا در روز قیامت حسرت آن مقام را می خورند».(1)

همچنین، فرمود:

خداوند

عمویم عباس (علیه السلام) را رحمت کند که جان خود را ایثار کرد تا آنکه دشمنان، دو دستش را قطع کردند. فَأَبْدَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَ بِهِمَا جَنَاحَيْنِ يَطِيرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِی الْجَنَّةِ كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ؛ در عوض، خداوند دو بال به او مرحمت فرمود که در بهشت با فرشتگان پرواز می کند؛ چنان که به جعفر بن ابی طالب (علیه السلام) نیز دو بال عنایت فرمود.(2)

2. در کتاب مقاتل الطالبین نقل شده است:

عباس (علیه السلام) مردی زیباچهره، خوش قامت و رشید بود. هنگامی که بر اسبی قوی سوار می شد، پای مبارکش به زمین می رسید. او را قمربنی هاشم می خواندند و پرچم امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا به دست او بود (علمدار بود)... آن بزرگوار، پرچم امام حسین (علیه السلام) را تا آخرین لحظات حیاتش برافراشته نگاه داشت؛ زیرا برافراشته بودن پرچم، نقش مهمی در پیروزی داشت. حتی وقتی که دست های مبارکش را از آرنج قطع کردند، پرچم را با کمک دو بازویش به سینه چسباند و در همان حال به دشمن حمله کرد تا وقتی که عمود آهنین بر فرقش زدند و او با پرچمش از پشت اسب به زمین افتاد.

3. ویژگی سوم حضرت اباالفضل (علیه السلام) بصیرت و بینش ایشان در راه دین و دفاع از امام خود بود. داشتن بصیرت نقش مهمی در تکامل روحی و معنوی انسان و به دنبال آن حرکت صحیح و

ص: 47

ایثار دارد. لذا، در زیارت نامه ایشان می خوانیم: «أَشْهَدُ... أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَى بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِكَ(1)؛ شهادت می دهم که تو، راه و زندگانی ات را با آگاهی و شناخت به پایان رساندی».

کرامت حضرت اباالفضل (علیه السلام) ؛ زنده کردن مرده

شیخ محمد طه، از علمای بزرگ شیعه، می گوید:

در سفری با جمعی از علما و طلاب، از نجف اشرف به قصد زیارت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) ، پیاده حرکت کردیم. بین راه به مهمان خانه یکی از بزرگان عشایر وارد شدیم. خانمی آنجا بود که از ما پذیرایی می کرد و هر بار که می خواست به ما احترام بگذارد، می گفت: «خوش آمدید خادم العباس (علیه السلام) ». ما تعجب می کردیم که چرا به جمعی از علما می گوید «خادم العباس؟!» ما که از خدام حرم نبودیم!

شوهر این زن وارد شد و پس از خوش آمد گویی، از پذیرایی سؤال کرد. بسیار اظهار تشکر کردیم و گفتیم: «فقط سؤالی داریم. چرا خانواده شما، ما را خادم العباس (علیه السلام) خطاب می کند؟»

صاحب خانه

گفت: «همسر من با این خطاب، نهایت احترام را به شما گذاشته است؛ زیرا او یک داستان عجیب درباره حضرت اباالفضل (علیه السلام) دارد و هرکس را بخواهد زیاد احترام کند، با این عنوان می خواند. فرزند من به بیماری سختی مبتلا شد که همه دکترها او را جواب دادند. ما دسته جمعی به کربلا مشرف شدیم و تنها پسر خود را که بسیار دوستش داشتیم، به ضریح حضرت اباالفضل (علیه السلام) دخیل کردیم و بسیار دعا و گریه کردیم، ولی نتیجه ای نگرفتیم و فرزند ما از دنیا رفت.

در این حال همسرم چنان در حرم شیون و گریه کرد که همه زوّار به حالش گریان شدند، به صورتی که صدای ضجه از میان حاضرین بلند شد. مادرش فریاد می زد: «تو باب الحوائج بودی، عجب بچه من شفا پیدا کرد، در حرم تو از دنیا رفت».

همین طور که صاحب خانه ماجرا را تعریف می کرد، جوانی بر ما وارد شد و سلام کرد. صاحب خانه گفت: «آقایان، این جوان همان فرزند مریضم است که از دنیا رفت و خداوند او را

ص: 48

دوباره

زنده کرد. بقیه داستان را خودش بگوید» و به جوان خطاب کرد : «بقیه داستان را بگو».

جوان

گفت: «بلی، من در کنار ضریح حضرت اباالفضل (علیه السلام) ، قبض روح شدم و روح من به سوی آسمان می رفت. ناگهان به انواری برخورد کردم که به من گفته شد: «این ها انوار محمد و آل محمد هستند: خاتم الانبیا، علی مرتضی، فاطمه زهرا، حسن مجتبی و سیدالشهدا (علیهم السلام) ». سپس، نور دیگری دیدم که گفتند: «این قمر بنی هاشم اباالفضل (علیه السلام) است».

حضرت اباالفضل (علیه السلام) نزد برادرش، امام حسین (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «آقا ببینید مادر این طفل در حرم چه می کند! تقاضا می کنم از خدا بخواهید این لقب باب الحوائجی را از من بردارد». امام حسین (علیه السلام) سکوت کردند. سپس، نزد حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رفت و شکایت کرد. ایشان نیز سکوت کردند و به همین ترتیب نزد تمام اهل بیت رفت و تقاضای خود را بیان کرد. همگی گفتند: «ما در برابر خواست خدا (خواست قطعی او) نمی توانیم اقدامی بکنیم». حضرت اباالفضل (علیه السلام) دوباره نزد پیامبر آمدند و عرض کردند: «از خدا بخواهید این لقب را از من بردارد». پیامبر نیز همان جواب را داد؛ (زیرا اگر خواست قطعی خداوند به چیزی تعلق بگیرد، حتی ائمه و معصومین نیز در برابر آن تسلیم هستند و اراده، فقط از ذات مقدس پروردگار است). در این حال ناگهان از جانب خداوند متعال به ملک الموت خطاب آمد که: «به خاطر قرب مقام و منزلت حضرت اباالفضل (علیه السلام) نزد ما، روح این طفل را به او برگردان». در این حال روح من به بدنم بازگشت، به صورتی که احساس کردم هیچ گونه ناراحتی و دردی ندارم.(1)

دهم ماه (عاشورا): روز پرحماسه و فراموش نشدنی تاریخ اسلام و تشیع و روز فداکاری، جانبازی و شهادت سرور شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و یاران باوفایش در سرزمین کربلا در سال 61 هجری قمری.

ص: 49

روز یازدهم، وفات آدم ابوالبشر

علامه مجلسی در حیوة القلوب، روز یازدهم محرم را روز وفات حضرت آدم دانسته و می گوید:

وقتی مرگ حضرت آدم نزدیک شد، فرزندان خود را طلبید و شیث (هبة الله) را وصی و جانشین خود قرار داد و همه را به اطاعت از او سفارش کرد. سپس، شیث را به بیرون منزل فرستاد تا به وسیله فرشتگان برای او میوه بهشتی بیاورد. شیث، بیرون منزل به جبرائیل و جمعی از فرشتگان رسید. جبرائیل به وی سلام کرد. شیث از او سؤال کرد: «شما که هستید؟» گفت: «من جبرائیلم». شیث گفت: «پدرم بیمار است و تقاضای میوه بهشتی دارد». جبرائیل گفت: «درود بر پدرت باد. اینک پدرت از دنیا رفت و ما برای احترام و بزرگداشت او فرود آمده ایم. خداوند تو را در این مصیبت بزرگ اجر دهد و پاداش نیکو عنایت فرماید». سپس، همگی بر سر جنازه حضرت آدم حاضر شدند و فرشتگان به رهبری جبرائیل و جناب شیث، بدن او را غسل دادند و کفن کردند. جبرائیل نحوه آماده کردن قبر و نماز بر میت را به شیث یاد داد. شیث به جبرائیل فرمود: «با توجه به قدر و منزلت تو نزد خداوند، آیا من بر پدرم نماز بخوانم یا تو؟» جبرائیل گفت: «همان گونه که خداوند پدرت را مسجود ملائکه قرار داد، تو نیز (که جانشین پدرت هستی) دارای ارج و منزلت و سرور ملائکه هستی، تو نماز بخوان». شیث بر جنازه پدرش نماز خواند و او را در کوه ابوقبیس در غار الکنز دفن کرد.

چگونه جسد حضرت آدم در نجف اشرف دفن شده است؟

در زیارت حضرت علی (علیه السلام) می خوانیم: «السَّلَامُ عَلَيْكَ وَعَلَى ضَجِيعَيْكَ آدَمَ وَ نُوح».(1) بدن حضرت آدم در کنار حضرت علی ( بنا بر روایتی، در طبقه پایین تر) دفن شده است. با توجه به آنچه قبلاً گفته شد، مدفن حضرت آدم باید در کوه ابوقبیس، نزدیک مسجدالحرام و در مقابل کوه صفا و مروه باشد؛ پس، چگونه در نجف اشرف دفن شده است؟

ص: 50

انتقال جسد حضرت آدم به نجف توسط حضرت نوح

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:

در زمان طوفان، حضرت نوح و یارانش به کشتی سوار شدند و هفت بار خانه کعبه را طواف کردند و حضرت نوح مأمور شد تا جسد حضرت آدم را به کشتی بیاورد (البته بعد از آن که آب تا حدی فرو نشست) و به کوفه منتقل کند (در مسجد کوفه محلی به نام استقرار کشتی نوح بعد از طوفان، نام گذاری شده که نماز خواندن در این محل مستحب است) و از آنجا به نجف اشرف بیاورد و دفن کند.(1)

بنابراین، مراد از روایتی که می گوید بدن حضرت آدم در مکه دفن شده است، مدفن اولیه ایشان بوده و جسد او بعداً توسط حضرت نوح به نجف منتقل شده است.

طول عمر حضرت آدم (علیه السلام)

بنا بر نقل سید بن طاووس، حضرت آدم پس از ده روز بیماری در روز جمعه، یازدهم محرم، وفات کرد و مدت عمر او 1030 (هزار و سی) سال بود؛ ولی می گوید در سفر تورات دیده ام که عمر ایشان 930سال بوده است.(2)

روز دوازدهم:

روز شهادت امام زین العابدین (علیه السلام) در سال 94 یا 95 هجری قمری (بنا بر روایتی دیگر، روز بیست وپنجم این ماه) است.(3)

ص: 51

ص: 52

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) (1)؛

6. روز بیست و ششم صفر، آخرین نماز جماعت پیامبر و سفارشات آن حضرت به مردم(2)؛

7. روز بیست و هشتم صفر، رحلت رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) در سال یازدهم هجری، در 63 سالگی(3). همچنین، روز شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) به دستور معاویه در سال 50 هجری(4) (بنا بر روایتی مشهور)؛

8. روز آخر ماه صفر، بنا بر نقل جمعی مانند شیخ طبرسی و ابن اثیر، روز شهادت امام رضا (علیه السلام) به دست مأمون عباسی در سال 203 هجری است.(5)

وَفِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْنی أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلى والِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَأَصْلِحْ لی فی ذُرِّيَّتی إِنِّی تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّی مِنَ الْمُسْلِمينَ).(1)

ترجمه: ما انسان را به نیکی کردن به پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را با تحمل سختی باردار شد و با رنج و زحمت زایید، دوران بارداری تا باز گرفتنش از شیر سی ماه است، زمانی که به قدرت و رشد (کامل) و چهل سالگی برسد، می گوید: پروردگارا، مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی به جا آورم و عمل صالحی انجام دهم که از آن خشنود باشی و فرزندان مرا صالح گردان. من به سوی تو باز می گردم (و توبه می کنم) و از تسلیم شدگان توام.

تفسیر: قوله تعالی: «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً». مرحوم علی بن ابراهیم قمّی، در تفسیرش نقل کرده است:

خداوند

متعال ولادت امام حسین (علیه السلام) را قبل از تولدش، به پیامبر خاتم بشارت داد و از اینکه امامت تا روز قیامت در نسل او تداوم دارد، خبر داد. همچنین، پیامبر را از شهادت امام حسین (علیه السلام) و فرزندانش و اینکه بعد از شهادت در زمان خاصی دوباره زنده می شود (روز رجعت) و از دشمنان و قاتلانش (که آن ها نیز به دنیا بر می گردند)

انتقام می گیرد و بر زمین تسلط می یابد، آگاه کرد. آیه شریفه: (وَنُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ)(2) نیز به این موضوع اشاره دارد. پیامبر اکرم این جریان را به فاطمه زهرا (سلام الله علیها) گفت و حضرت زهرا، دوران بارداری و پس از ولادت امام حسین (علیه السلام) را با ناراحتی و اندوه به سر می برد: (حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً)(3).

زمان حمل (شش ماه) و شیر خوارگی امام حسین (علیه السلام) (24 ماه) جمعاً سی ماه بوده است.

مفسرین بر اساس این آیه می گویند خداوند به نیکویی بر پدر و مادر، سفارش کرده است؛ زیرا

ص: 55

پدر و مادر حق بزرگی بر گردن فرزند دارند و آیات و روایات فراوانی در این باره آمده است. سپس، به حق بزرگ مادر که در دوران حاملگی فرزند را با ناراحتی و زحمت حمل می کند و بر زمین می گذارد، اشاره شده است. این دوران حداقل سی ماه است، یعنی؛ دوران شیردهی 24 ماه کامل است: (وَالْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَة)(1)؛ مادران، فرزندان خود را دو سال کامل شیر می دهند، برای کسی که بخواهد مدت شیر دهی را کامل کند. حداقل مدت بارداری شش ماه است که قرآن، روایات و علم، این موضوع را تأیید کرده اند و ممکن است طفل بعد از شش ماه به دنیا بیاید.

از این آیه چنین برداشت می شود که هر قدر از دوران نه ماهگی حمل کاسته شود، باید بر مقدار دوران شیردهی افزوده شود که مجموعاً به سی ماه برسد.

از ابن عباس نقل شده است که:

هرگاه

دوران بارداری زن، نه ماه باشد باید 21 ماه فرزندش را شیر بدهد و اگر دوران حمل، شش ماه باشد باید 24 ماه شیر دهد.

قانون طبیعی نیز این مطلب را تأیید می کند؛ زیرا کمبودهای دوران حمل باید در دوران شیرخوارگی جبران شود.(2)

2. در سوره بقره، آیه 51 می فرماید: (وَإِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعينَ لَيْلَة)؛ و (یاد کنید) زمانی که (برای نازل کردن تورات) چهل شب با موسی وعده گذاشتیم.

3. در سوره مائده، آیه 26 می فرماید: (قالَ فَإِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعينَ سَنَةً يَتيهُونَ فِی الْأَرْضِ)؛ از سوی خداوند به موسی (علیه السلام) وحی شد که این سرزمین تا چهل سال (بر بنی اسرائیل) حرام خواهد شد و در بیابان (سینا) سرگردان خواهند شد». حضرت موسی برای هدایت بنی اسرائیل تلاش فراوان کرد، اما تلاشش به جایی نرسید و بنی اسرائیل دستورها و هدایت آن حضرت را نپذیرفتند. موسی (علیه السلام) با ناامیدی در حق آنان نفرین کرد: (فَافْرُقْ بَيْنَنا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفاسِقينَ)؛ (پروردگارا) میان ما و قوم فاسقان جدایی انداز. نفرین حضرت موسی (علیه السلام) مستجاب شد و خطاب رسید که تا چهل سال آن ها از سرزمین پربرکت و مقدس، محروم و در بیابان (سینا) سرگردان خواهند شد.

روایات:

1. إنَّ الشَّیطانَ یُجُرُّ یَدَهُ عَلَی وَجهِ مَنْ زَادَ عَلَی الأَربَعِیِن وَ لَم یَتُب وَیَقُولُ بِأَبِی وَجهٍ لایَفلَح(1)؛ همانا شیطان

دستش را به صورت کسانی می کشد که به چهل سالگی برسند و از گناه توبه نکنند و می گوید پدرم فدای چهره ای باد که هرگز رستگار نمی شود».

2. از ابن عباس نقل شده است: «مَنْ

أتَی عَلَیهِ أربَعُونَ سَنَة فَلَم یَغلِب خَیرَهُ شَرَّهُ فَلیَتَجَهَّز إلَی النّارِ(2)؛ هرکس چهل سال بر او بگذرد و نیکی او بر بدی اش غالب نشود، آماده آتش جهنم گردد».

در شام و همچنین سخنرانی آتشین زینب کبری (سلام الله علیها) در کوفه و بیان اثرگذار حضرت سکینه (سلام الله علیها) و وقایعی که در اسارت اهل بیت پدید آمد، چنان انقلابی به وجود آمد که یزید نتوانست حقایق و جنایت های خود را مخفی کند و ناچار شد در میان مردم، از شهادت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) و یارانش اظهار پشیمانی کند و جنایات خود را بر گردن عبیداله بن زیاد و شمر و دیگران بیندازد و بگوید: «خدا پسر مرجانه را لعنت کند، من به کشتن حسین راضی نبودم» و پس از سه روز توقف اهل بیت در شام، آن ها را آزاد کرد و گفت هر حاجتی دارید بگویید تا برآورده کنم. امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «نخست باید به این داغ دیدگان اجازه دهی تا جلسه سوگواری و عزا بر پا کنند و برای عزیزان خود گریه کنند». یزید دستور داد خانه بزرگی در دارالحجارة دمشق تهیه کنند و برای عزاداری در اختیار اهل بیت (علیهم السلام) قرار دهند.

چهارصد ضربه شلاق مخیّر کرد که عطیه مجازات دوم را برگزید. سپس، برای اهانت به او، موی سرش را تراشید.

عطیه از مفسران بزرگ قرآن و ناشران فضایل علی (علیه السلام) بود و در این راه کوشش های فراوانی کرد. او روایات متعددی از جابر و دیگران نقل کرده است.

عطیه به عنوان زائری خط شکن، همراه جابر به این فیض بزرگ رسید و در ایام زیارت جابر، میزبان او در کوفه بود.(1) سرانجام عطیه از فرماندهی عراق پناهندگی گرفت و به کوفه بازگشت و در سال 111 ق در 71 سالگی درگذشت.

دشمنان،

عبادت و روزه فراوان داشته باشند. با دوستان این خانواده مهربان باش که اگر یک پای آن ها در اثر گناه بلغزد، پای دیگرشان به برکت دوستی با اهل بیت استوار می شود و در نهایت، دوستان اهل بیت، بهشتی و دشمنان آنان، اهل دوزخ اند.(1)

ترجمه: ای علی، حسین (علیه السلام) را زیارت کن و این کار را ترک مکن. عرض کردم: «ثواب کسی که آن حضرت را زیارت کند چیست؟» حضرت فرمودند: «هرکس با پای پیاده به زیارت امام حسین (علیه السلام) برود، خداوند برای هر قدمش یک حسنه می نویسد و یک گناه از او محو می فرماید و یک درجه او را بالا می برد و وقتی به زیارت آمد دو ملک برایش مأمور می کند تا آنچه از خوبی ها از دهانش صادر می شود، بنویسند؛ ولی (سخنان) زشت و هر سخنی (لغوی) را نمی نویسند و وقتی (از زیارت) برگشت با او خداحافظی می کنند و می گویند:

«ای دوست خدا، گناهانت آمرزیده شد و تو از گروه خدا و پیامبرش و اهل بیت پیامبر هستی. به خدا قسم هرگز آتش (جهنم) را نخواهی دید و آتش نیز تو را نخواهد دید و طعمه خود قرار نخواهد داد».

جمعی از طلاب، پیاده از نجف به سوی کربلا حرکت کرد. در بین راه یکی از طلاب که صدای خوبی داشت روضه می خواند. مرحوم مقدس اردبیلی می فرماید:

«وقتی به کربلا رسیدیم، روز اربعین بود و زائران زیادی آمده بودند. ما در گوشه ای از صحن ایستادیم و زیارت نامه خواندیم. در این میان دیدم مردی عرب جمعیت را می شکافد و به طرف من می آید. به من گفت: «می خواهی چه کنی؟» گفتم: «می خواهم زیارت اربعین بخوانم». فرمود: «بلندتر بخوان تا من هم گوش کنم». من زیارت را بلند خواندم. او نیز در یکی دو جای زیارت نکاتی را به من تذکر داد. وقتی زیارت تمام شد، به طلبه ها گفتم: «این طلبه ای که برای ما روضه می خواند

کجاست؟» گفتند: «نمی دانیم کجا رفته است». آن مرد عرب به من گفت: «مقدس اردبیلی، چه می خواهی؟» گفتم: «یکی از این طلبه ها گاهی برای ما روضه می خواند. نمی دانم کجا رفته است. می خواستم اینجا نیز برای ما روضه ای بخواند». او گفت: «می خواهی من برایت روضه بخوانم؟» گفتم: «آری، آیا به روضه خوانی واردی؟» گفت: «آری» و صورت خود را به طرف ضریح اباعبدالله الحسین (علیه السلام) کرد. نگاه کردن او به گونه ای بود که ما را منقلب کرد. سپس، صدا زد: «یااباعبدالله، نه من و نه این مقدس اردبیلی و نه این طلبه ها آن ساعتی را که می خواستی از خواهرت، زینب (سلام الله علیها) ، جدا شوی فراموش نمی کنیم». ناگهان دیدم آن مرد عرب نیست؛ فهمیدم او مهدی زهرا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بوده است.(1)

دو روایت دیگر نیز از ایشان در این باره نقل شده است:

1. وَمَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ عَارِفاً بِحَقِّهِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ أَلْفِ حِجَّةٍ مَقْبُولَةٍ وَأَلْفِ عُمْرَةٍ مَقْبُولَةٍ، وَغَفَرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّرَ(1)؛ کسی که به زیارت امام حسین (علیه السلام) برود و در حق آن حضرت، معرفت داشته باشد، خداوند متعال برای او ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول می نویسد و گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد.

2. عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ يُرِيدُ زِيَارَةَ الْحُسَيْنِ شَيَّعَتْهُ سَبْعُمِائَةِ مَلَكٍ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ وَمِنْ تَحْتِهِ وَعَنْ يَمِينِهِ وَعَنْ شِمَالِهِ وَمِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ حَتَّى يُبْلِغُوهُ مَأْمَنَهُ، فَإِذَا زَارَ الْحُسَيْنَ نَادَاهُ مُنَادٍ قَدْ غُفِرَ لَكَ، فَاسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ ،ثُمَّ يَرْجِعُونَ مَعَهُ مُشَيِّعِينَ لَهُ إِلَى مَنْزِلِهِ، فَإِذَا صَارُوا إِلَى مَنْزِلِهِ قَالُوا نَسْتَوْدِعُكَ اللَّهَ، فَلَا يَزَالُونَ يَزُورُونَهُ إِلَى يَوْمِ مَمَاتِهِ، ثُمَّ يَزُورُونَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ فِی كُلِّ يَوْمٍ وَثَوَابُ ذَلِكَ لِلرَّجُلِ(2)؛ هنگامی که شخصی به قصد زیارت امام حسین (علیه السلام) از منزلش بیرون رود، هفتصد فرشته از بالای سر و زیر پا، سمت راست و سمت چپ، مقابل و پشت سر، او را همراهی می کنند تا او را به مقصدش برسانند و وقتی آن حضرت را زیارت کرد، منادی ندا می دهد: «گناهانت آمرزیده شد، اعمالت را از اول شروع کن». سپس، فرشتگان با او برمی گردند و او را همراهی می کنند تا او را به منزلش برسانند و آنگاه می گویند: «تو را به خدا می سپاریم». پس، مدام او را زیارت می کنند تا روز مرگش فرارسد. پس از مرگ نیز هر روز قبر امام حسین را زیارت می کنند و ثوابش برای آن شخص منظور می شود.

محل نمازهای واجب و مستحب

امام صادق (علیه السلام) در حدیثی طولانی خطاب به مفضّل، پاداش نماز نزد مرقد امام حسین (علیه السلام) را چنین بیان کردند:

ثُمَّ تَمْضِی إِلَى صَلَاتِكَ وَلَكَ بِكُلِّ رَكْعَةٍ رَكَعْتَهَا عِنْدَهُ كَثَوَابِ مَنْ حَجَ أَلْفَ حِجَّةٍ وَاعْتَمَرَ أَلْفَ مَرَّةٍ، وَأَعْتَقَ أَلْفَ رَقَبَةٍ، وَكَأَنَّمَا وَقَفَ فِی سَبِيلِ اللَّهِ أَلْفَ مَرَّةٍ مَعَ نَبِيٍّ

ص: 65

مُرْسَل(1)؛ سپس، به اقامه نماز بپرداز که پاداش هر رکعتی که نزد آن حضرت به جای آوری، مانند پاداش کسی است که هزار حج و هزار عمره انجام داده و هزار بنده (در راه خدا) آزاد کرده است و هزار مرتبه با پیامبر (صلی الله علیه و آله) در راه خدا قیام کرده باشد.

«اینجا کجاست؟ تا به حال چنین مکانی را بین نجف و کربلا ندیده بودم». او در جواب گفت: «فعلاً آب بخور که تشنه ای. کوزه ات را هم پر کن که لازمت می شود. بعد به شما می گویم که کجا هستی». آب خوردم و عجب آب خوشگواری! کوزه ام را نیز پر کردم. سرحال شدم، جلو رفتم و گفتم: «اینجا کجاست؟» گفتند: «اینجا برزخ زائرین قبر امام حسین (علیه السلام) است»؛ یعنی کسانی که به زیارت آن حضرت رفته و پذیرفته شده اند،

بعد از مرگ، تا زمانی که قیامت برپا شود، اینجا هستند. ناگهان باد گرمی به صورتم خورد. چشمهایم را باز کردم، دیدم وسط بیابان نجف هستم و هیچ اثری از آن باغ ها و گل ها و رودخانه ها و آدم ها نیست، اما کوزه ام پر از آب است.

این عالم گفت: «شما می گویید من با دیدن این نعمت ها، دست از زیارت آقایم، امام حسین (علیه السلام) ، بردارم؟! ای کسانی که با آن حضرت رابطه برقرار کرده اید و زائر آن حضرت شده اید، قدر خود را بدانید».(1)

روایت، مستثنی منه را به دو صورت می توان در تقدیر گرفت:

1. «لا تشدّ (الی مسجد من المساجد) الاّ الی ثلاثة مساجد» به هیچ مسجدی جز سه مسجد، بار سفر بسته نمی شود.

2. «لا تشدّ (الی مکان من الامکنة) الاّ الی ثلاثة مساجد» به هیچ مکانی جز سه مسجد، بار سفر بسته نمی شود.

بنا بر تقدیر اول که استثنا متصل باشد، باید بگوییم به هیچ مسجدی بار سفر بسته نمی شود، نه به هیچ مکان؛ حتی اگر زیارت پیامبران و اولیا باشد. در این صورت اگر کسی برای زیارت پیامبران و اولیا بار سفر ببندد شامل حدیث نمی شود. موضوع بحث، سفر برای مساجد است، نه هرگونه مسافرتی.

نکته:

نهی در روایت، نهی تحریمی نیست؛ یعنی روایت نمی گوید سفر به مساجد دیگر حرام است، بلکه می خواهد بگوید مساجدی که از نظر فضیلت ارزش دارند، این سه مسجد هستند و مساجد دیگر در این حد فضیلت ندارند، وگرنه سفر برای مساجد دیگر هم مانعی ندارد. اینکه پیامبر و اصحاب در روزهای شنبه به مسجد قبا می رفتند، گواهی بر این مطلب است:

«إنَّ النَّبِیَّ کانَ یَأتِی مَسجِدَ قُبَاء کُلَّ سَبتٍ مَاشِیاً و رَاکِباً، وَأنَّ ابنَ عُمَرَ کانَ یَفعَلُ ذَلِکَ(1)؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در هر شنبه پیاده یا سواره، به مسجد قبا می آمد و پسر عمر هم چنین می کرد». مگر می شود رفتن به مسجد برای نماز و با قصد قربت، حرام باشد؟! اگر رفتن به مسجد برای نماز مستحب است، مقدمه آن هم که سفر کردن باشد مستحب است، نه حرام.

اما بنا بر تقدیر دوم، باید خلاف ظاهر، استثنا را منقطع بدانیم؛ یعنی بگوییم به هیچ مکانی بار سفر بسته نمی شود، مگر برای سه مسجد. طبق شواهد و قرائن متعدد، این معنی هم صحیح نیست؛ زیرا اولاً، انسان در اعمال حج برای منا و عرفات و مشعر، حرکت و از محل سکونت خود سفر می کند. ثانیاً، قرآن در آیه 122 توبه برای آموزش دادن دیگران، دستور به سفر داده است:

ص: 68

(فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِی الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ)؛ چرا از هر قبیله ای، گروهی کوچ نمی کنند تا دین را بفهمند و پس از بازگشت، قبیله خود را (از عذاب الهی) بترسانند تا شاید آن ها نیز بترسند؟ و ثالثاً، مسافرت برای جهاد در راه خدا و هر امر واجب دیگری که نیاز به سفر داشته باشد، برای هر مسلمانی واجب است، نه حرام.

موافق اند که اقامه نماز در مساجد و خانه ها بهتر از برگزاری آن نزد قبور اولیا و صالحان است.(1)

این موضوع به مرور زمان به درجه شرک رسیده است؛ زیرا آنان به هرچه به نظرشان خوب نمی آید، برچسب شرک می زنند.

یادآوری می شود اگر کسی برای صاحب قبر نماز بگذارد و او را بپرستد یا قبر را قبله خود قرار دهد، شرک ورزیده است، ولی مؤمنان هیچ گاه صاحب قبر را عبادت نمی کنند؛ این تهمتی است که به آن ها می زنند.

آیا از نظر قرآن و سنت، نماز در چنین مکان هایی شرافت دارد؟

1. خداپرستان درباره اصحاب کهف چنین نظر داده اند: (لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً)(2)؛ ما مدفن آنان (اصحاب کهف) را مسجد قرار می دهیم. خداپرستان (به خاطر اینکه از بندگان محبوب خداوند بودند و فضیلت خاصی داشتند)، می خواستند

از این مکان ثواب و پاداش بیشتری ببرند و در آنجا عبادت کنند. قرآن در برابر اقدام آنان سکوت کرده و عمل آن ها را مردود ندانسته است. اگر این عمل خلاف یا لغو بود، قرآن هرگز در برابرش سکوت نمی کرد.

2. قرآن به زائران خانه خدا دستور می دهد که در مقام ابراهیم (جایگاهی که با قدوم حضرت ابراهیم (علیه السلام) متبرک شده است)، نماز بخوانند: (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّى(3))؛ و از مقام ابراهیم برای خود جایگاه نماز انتخاب کنید. آیا وقتی قیام ابراهیم (علیه السلام) (در جایی که شاید خدا را عبادت می کرده است)، باعث شرافت و فضیلت مکانی می شود، دفن اجساد اولیا، شهدا و معصومین در یک مکان، باعث شرافت و فضیلت آنجا نمی شود؟

3. اگر نماز در کنار قبور مشروعیت ندارد، چگونه عایشه (که به او لقب ام المؤمنین داده اند)، در حجره خود کنار قبر رسول الله (صلی الله علیه و آله) نماز می خواند؟

نکته: در روایتی آمده است که یهود و نصاری، قبور پیامبران خود را مسجد قرار داده بودند که موردلعنت واقع شدند: (لَعَنَ اللّهُ الیَهُودَ وَالنَّصَارَی اتَّخَذُوا قُبُورَ أنبِیَائِهِم

ص: 70

مَسَاجِدَ)(1). وهّابیان به این روایت استناد کرده اند، اما آن ها توجه ندارند که یهود و نصاری بر قبور پیامبران سجده می کردند و آن ها را می پرستیدند که شرک است و ارتباطی با نماز خواندن برای خداوند متعال در کنار قبور ندارد.

من هرگز خلاف مصالح اسلام انتخابی نداشته ام و ندارم. باز تکرار می کنم که اسامه از همه شما بهتر است».(1)

ابن ابی الحدید به دنبال این واقعه گفته است:

زمانی که کسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیشتر شد، بعضی از زن های پیامبر (عایشه و حفصه) به لشکریان پیام دادند که به مدینه برگردند؛ تا جایی که اسامه نیز برگشت و زمانی که خدمت پیامبر اکرم مشرف شد، پیامبر به او دستور داد که دوباره به مأموریت خود برود، اما همچنان چند نفر تخلف کردند و به مدینه بازگشتند.

- حدود صد آیه به دعا و نیایش با خالق هستی مربوط است.

با توجه به این آمار اجمالی، بشر چگونه می تواند نیاز خود را بدون مفسر تشخیص دهد و به وظیفه خود عمل کند؟

برای مثال، در دستورهای ایجابی مانند نماز، چگونه می توان عدد رکعات، واجبات و مستحبات، مبطلات، ارکان و غیره را از قرآن به دست آورد؟ در دستورهای مالی مانند خمس و زکات، چگونه می توان شرایط وجوب، مقدار پرداخت، وقت وجوب، وقت ادا و مسائل دیگر آن را از قرآن تشخیص داد؟ یا در مبحث معاملات و عقود، مسائل قضایی، کیفری و حقوقی، مسائل ارث و غیره چگونه می توان جزئیات احکام را (که به چند جلد کتاب نیاز دارد) از قرآن به دست آورد؟ لذا باید گفت قرآن همانند قانون اساسی است و مسائل، به صورت کلی در آن بیان شده است؛ اما جزئیات آن به مفسر نیاز دارد و این مفسران، همان اهل بیت عصمت و طهارت اند که به قرآن وصل بودند و علوم آن ها از وحی سرچشمه گرفته است.

4. در کتاب المغازی(1) آمده است؛

5. در این کتاب بار دیگر روایت ذکر شده است(2)؛

6. در کتاب المرض آمده است(3)؛

7. در کتاب الاعتصام بالکتاب والسنة(4) ذکر شده است.

برای نمونه، روایت آخر از کتاب الاعتصام را بیان می کنیم. ابن عباس روایت می کند:

پیامبر اکرم در حال احتضار بود و جمعیتی از جمله عمربن خطاب حاضر بودند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هَلُمَّ أَكْتُبُ لَكُمْ كِتَاباً لَن تَضِلُّوا بَعْدَهُ. فَقَالَ عُمَرُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ [وَآلِهِ] قَدْ غَلَبَ عَلَيهِ الْوَجَعُ وَعِنْدَكُمُ الْقُرْآنُ، فَحَسْبُنَا كِتَابُ اللَّهِ؛ بیایید که برایتان نوشته ای بنویسم تا پس از آن هرگز گمراه نشوید». در این هنگام عمر گفت: «درد بر پیامبر غلبه کرده است، قرآن نزد ما موجود است و کتاب خدا برایمان کافی است». در این هنگام کسانی که در خانه بودند با هم اختلاف و ستیز کردند. بعضی گفتند: «سخن پیامبر را گوش کنید و وسیله ای بیاورید تا پیامبر آنچه را که موجب نجات ما از گمراهی می شود، بنویسد» و عده ای دیگر پیرو حرف عمر بودند. وقتی همهمه شد، پیامبر اکرم فرمود: «قُومُوا عَنِّی؛ از کنار من برخیزید».

راوی حدیث می گوید ابن عباس گفت: «همه مصیبت مسلمانان به خاطر آن است که اختلاف و همهمه آن ها مانع از آن شد که رسول الله برای آن ها نوشته ای بنویسد».

نظیر این روایت را ابن جوزی حنفی هم نقل کرده است:

پیامبر

اکرم (صلی الله علیه و آله) کمی قبل از رحلتش فرمود: «ايتُونِی بِدَوَاةٍ وَبَياضٍ لِأَكْتُبَ لَكُمْ كِتَاباً لَا تَختَلِفُوا فِيهِ بَعْدِی، فَقَالَ عُمَرُ دَعَوا الرَّجُلَ فَإنَّهُ لَيَهجُرُ؛ دوات و لوح سفیدی (مانند کاغذ) برایم بیاورید تا برای شما نوشته ای بنویسم که بعد از من با یکدیگر اختلاف نکنید». در این هنگام عمر گفت: «این مرد را رها کنید، همانا او یاوه می گوید».(5)

ص: 79

چند نکته

1. از این جمله پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرمود: «لَن تَضِلُّوا أبَداً؛ هرگز گمراه نشوید»، چنین استفاده می شود که پیامبر (صلی الله علیه و آله) مسلمانان را در معرض گمراهی می دید و برای نجات آن ها طلب قلم و کاغذ کرد و افرادی که مخالفت کردند از گمراهی مصون نماندند.

2. سخن عمر، بذر اختلاف و کشمکش را بین مسلمانان پاشید؛ بدین ترتیب که حاضران به دو دسته تقسیم شدند؛ بعضی دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ترجیح می دادند و بعضی سخن عمر را.

3. سخن عمر و همهمه پس از آن، چنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ناراحت کرد که فرمود: «از کنار من برخیزید و بیرون بروید» و آنان را طرد کرد.

4. ابن عباس که خود شاهد ماجرا بود، چنان از این موضوع ناراحت شد که گریست و چون اهمیت آن نوشته را فهمیده بود، تصریح می کند که همه گرفتاری ها و مصائب مسلمانان به خاطر جلوگیری از نوشتن پیامبر (صلی الله علیه و آله) پدید آمد.

5. طبق نقل ابن جوزی، عمر، پیامبر اکرم را با لفظ «رجل» (این مرد) یاد می کند و سخنان پیامبر را هذیان و یاوه گویی می داند که اهانت بزرگی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و خلاف دستور خداوند است: (وَمَا

يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى)(1)؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از روی هوی و هوس سخن نمی گوید، هرچه می گوید وحی الهی است. همچنین، سخن عمر خلاف این آیه است: (لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً)(2)؛ پیامبر را در میان خود مانند مردم عادی خطاب نکنید.

علامه مجلسی (رحمه الله علیه) از کتاب ملل و نحل شهرستانی چنین نقل می کند:

اولین مخالفتی که در عالم شد مخالفت شیطان از امر الهی بود که به آدم سجده نکرد و اول خلافی که در اسلام شد مخالفت عمر از آوردن قلم و دوات برای پیامبر اکرم بود... ابن عباس گفت: «پنجشنبه و چه پنجشنبه ای!» و آن قدر گریست که اشک هایش، سنگ ریزه ها را خیس کرد. از او پرسیدند: «کدام پنجشنبه؟» گفت: «روزی که درد بر پیامبر شدید شد و فرمود قلم و

ص: 80

دواتی

برایم بیاورید تا چیزی برایتان بنویسم که پس از من هرگز گمراه نشوید». در این هنگام عمر گفت: «إنَّ

الرَّجُلَ لَیَهجُرُ؛ این مرد هذیان می گوید (به روایتی دیگر گفت: درد و بیماری بر او غالب شده است، کتاب خدا برای ما بس است)».(1)

مناظره

حجة الاسلام والمسلمین علی عطایی اصفهانی نقل می کند:

یکی از وهّابیان سعودی با من مواجه شد و طبق عادت همیشگی آن ها، با خشونت به من گفت: «شما در ضلالت و گمراهی هستید و تقصیر با علمای شماست که منشأ اختلاف را به وجود آوردند؛ مخصوصاً شیخ کلینی، صاحب اصول کافی و مجلسی، صاحب بحار الانوار». گفتم: «از رحمت خدا دور باد هرکس که باعث گمراهی و اختلاف شده باشد. تو حاضری کسی را که سبب ضلالت و اختلاف شده است، بشناسی و از او بیزاری بجویی؟» گفت: «البته که حاضرم». گفتم: «کتاب صحیح بخاری را که قبول داری و تمام روایات آن را درست می دانی؟» گفت: «ما بعد از قرآن، کتاب صحیح بخاری را صحیح ترین کتاب می دانیم».

گفتم: «به صحیح بخاری رجوع کن، هفت روایت نقل کرده است مبنی بر آنکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حال بیماری به عده ای فرمود وسیله نوشتن بیاورید تا چیزی بنویسم که بعد از من گمراه نشوید. یک نفر از حاضرین گفت: "درد بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) غلبه کرده است و قرآن برای ما کافی است". این حرف سبب اختلاف بین حاضرین شد. سرانجام رسول الله فرمود: "از کنار من برخیزید" و نامه نوشته نشد. آیا حاضری طبق این روایات شخصی که این سخن را گفت و موجب اختلاف بین مسلمانان و ناراحتی پیامبر شد، بشناسی و از او بیزاری بجویی؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) می خواست از گمراهی و اختلاف مسلمانان جلوگیری کند، اما آن شخص مانع شد و مسلمانان دچار اختلاف و چنددستگی شدند». او ساکت ماند و حرفی نزد. گفتم: «برو صحیح بخاری را مطالعه کن تا کسی را که سبب گمراهی شد بشناسی. آیا او شیخ کلینی یا مجلسی بوده است یا آن کسی که شما به او دل بسته اید؟» گفت: «رسول الله می توانست بعد از رفتن حاضران وسیله

ص: 81

نوشتن

بطلبد و نامه را بنویسد. چرا چنین نکرد؟» گفتم: «آن کسی که گفت درد بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) غلبه کرده است و مانع نوشتن نامه شد، بذر اختلاف و شبهه را پاشید. بر فرض که بعد از رفتن آن ها، پیامبر (صلی الله علیه و آله) چیزی می نوشت، آن ها می گفتند: اعتبار ندارد و در صحت سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) تردید می کردند». در این هنگام وهّابی سرش را پایین انداخت و حرفی نزد.

روز بیست و پنجم صفر؛ حلالیت خواستن پیامبر (صلی الله علیه و آله) از مردم

مرحوم علامه مجلسی نقل کرده است:

پیامبر (صلی الله علیه و آله) به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «یاعلی، جبرئیل امین هر سال یک بار قرآن را بر من عرضه می کرد، ولی در سال جاری دو بار این کار را انجام داد و این نشانه نزدیک شدن اجل من است. یاعلی، من میان دو کار مخیر شدم؛ اول اینکه دنیا و مظاهر آن را برگزینم و دیگر اینکه به سوی پروردگار جهان و لقای رضوان الهی بشتابم. من دومی را برگزیدم و به زودی از دنیا خواهم رفت».(1)

سپس، آن بزرگوار به همه انسان ها درس بزرگ زندگی دادند:

همراه علی (علیه السلام) و با کمک فضل بن عباس، به مسجد رفتند و در میان جمعیت مهاجرین و انصار، مطالبی ایراد فرمودند: «ای مسلمانان، من به عنوان پیامبر الهی و پدر این امت، هرچه وظیفه ام بود برای شما بیان کردم. وظایف فردی و اجتماعی، احکام و دستورهای قرآن، مسیر سعادت و خوشبختی و هرآنچه باید بگویم، گفته ام. رهبر و جانشین خود را تعیین و معرفی کردم، به صورتی که هیچ نگرانی و سرگردانی باقی نگذاشتم. ای مردم، مرگ من نزدیک است و من به زودی از میان شما می روم. از شما سؤال می کنم که آیا ابلاغ رسالت خود و حجتم را بر شما تمام کردم؟» مردم با دیده اشک بار و پریشان گفتند: «یارسول الله، شما در راه هدایت و سعادت ما از هیچ گونه فداکاری و مهرورزی و روشنگری کوتاهی نکردید». سپس، پیامبر (صلی الله علیه و آله) اشاره کردند تا مردم ساکت شوند و فرمودند: «ای مردم، خداوند از ما عمل صالح می خواهد و از حق الناس نمی گذرد. هرکس به کسی بدهکار باشد، باید حقوق صاحب حق را بدهد و او را از

ص: 82

خود راضی کند. ای مردم، هرکس به گردن من حقی دارد اعلام کند و حق خود را بگیرد. سپس، در پیشگاه خداوند عرض کرد: «اللَّهُمَّ

هَل بَلَّغتُ؛ خدایا، آیا به وظیفه ابلاغ رسالتم عمل کردم؟» و سه بار این مطلب را تکرار فرمود تا مرتبه سوم مردی برخاست و سه درهم از آن حضرت مطالبه کرد و حضرت به پرداختش دستور داد.

مردمی که به فکر جبران حق دیگران هستند، خداوند نیز به آن ها کمک می کند).(1)

روز بیست وپنجم صفر؛ آموزش هزار باب علم به علی (علیه السلام) توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله)

از وقایعی که در این روز از علمای شیعه و سنی نقل شده این است که پیامبر اکرم، حضرت علی (علیه السلام) را نزد خود طلبید و هزار باب علم که از هر بابی، هزار باب دیگر گشوده می شود، به او آموخت.

1. مرحوم علامه مجلسی از علمای عامه نقل کرده است:

ام سلمه، همسر رسول الله (صلی الله علیه و آله) ، می گوید: پیامبر اکرم در آخرین روزهای عمر خود فرمود: «خلیل (دوست) مرا بخوانید». عایشه، ابوبکر را احضار کرد. پیامبر با دیدن او صورت مبارکش را درهم کشید، ابوبکر برخاست و بیرون رفت. بار دیگر پیامبر فرمود: «خلیل مرا بخوانید». این بار عمر با دعوت حفصه آمد و با بی اعتنایی

پیامبر (صلی الله علیه و آله) روبه رو شد و برگشت. پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای سومین بار فرمود: «دوست مرا بخوانید». فاطمه زهرا (سلام الله علیها) مقصود پدر را دریافت و علی (علیه السلام) را صدا زد. پیامبر اکرم با دیدن او ایستاد و او را با تجلیل نزد خود نشاند و به خود نزدیک کرد. سر به گوش علی (علیه السلام) نهاد و رازهای بسیاری به او گفت، به صورتی که عرق از سر و روی هر دو جاری شد. از حضرت علی سؤال کردند: «در این گفتار طولانی، پیامبر به شما چه گفت؟» فرمود: «حَدَّثَنِی رَسُولُ اللَّهِ بِأَلْفِ حَدِيثٍ لِكُلِّ حَدِيثٍ أَلْفُ بَابٍ (2)؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) هزار حدیث برای من بیان کرد که از هر حدیث، هزار باب دیگر گشوده می شد».

فخر رازی در تفسیر کبیر خود ذیل آیه: (إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَنُوحاً وَآلَ إِبْراهِيمَ وَآلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِين) (3)می گوید:

قال علیّ: «عَلَّمَنِی رَسُولُ اللَّهِ ألفَ بَابٍ مِنَ العِلمِ وَاستَنبَطتُ مِن کُلِّ بَابٍ ألفَ بَابٍ»(4)؛ علی (علیه السلام) فرمود: «پیامبر خدا هزار باب از علم به من آموخت که از هر بابی هزار باب

ص: 84

دیگر برداشت کردم».

این دو روایت، نمونه ای از روایات متعددی است که از شیعه و سنی در این باره نقل شده است.

روایات شیعه درباره اینکه حضرت علی (علیه السلام) پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، اعلم و افضل همه مردم بود و کسی از نظر علمی با آن حضرت برابری نمی کرد، از اندازه بیرون است؛ اما در کتب اهل تسنن نیز روایات زیادی وجود دارد که برای نمونه به چند مورد اشاره می کنیم:

5. ابن سعد روایت کرده است:

از علی (علیه السلام) سؤال کردم: «چرا شما بیش از همه، از پیامبر (صلی الله علیه و آله) حدیث می دانید؟» فرمود: «إنِّی کُنتُ إذَا سَألتُهُ أنبَأنی وَإذَا سَکَتُ إبتَدَأنِی(1)؛ من به گونه ای بودم که اگر از پیامبر (چیزی را) سؤال می کردم پاسخ می داد و هرگاه سکوت می کردم، آن حضرت برایم سخن می گفت».

6. ابن عباس نقل کرده است که: «خَطَبَنَا عُمَرُ فَقَالَ، عَلِیٌّ أقضَانَا(2)؛ عمربن خطاب به ما گفت که علی (علیه السلام) (بهترین) قضاوت کننده

ماست».

7. احمد حنبل با سه سند چنین نقل کرده است:

پیامبر

اکرم، حضرت علی را به یمن فرستاد. در آنجا گودالی بود که در آن شیر درنده ای را نگهداری می کردند. یک نفر داخل گودال افتاد و در حال افتادن، به شخص دیگری که بالای گودال بود چسبید و او را نیز پایین کشید. دومی هم به شخص سوم و سومی نیز به شخص چهارم چسبید و هر چهار نفر داخل گودال افتادند و شیر همه آن ها را مجروح کرد و کشت. اقوام آن چهار نفر به روی یکدیگر اسلحه کشیدند و آماده جنگ شدند. حضرت امیر فرمود: «من میان شما قضاوت می کنم که با دیه رضایت دهید و دست از جنگ بردارید و اگر قضاوت مرا قبول نکردید، نزد پیامبر بروید و به هرچه ایشان فرمودند عمل کنید».

فَقَضَی لِلأوَّلِ رُبعَ الدِّیَةِ وَلِلثَّانِی ثُلثَ الدِّیَةِ وَلِلثَّالِثِ نِصفَ الدِّیَةِ وَلِلرَّابِعِ دِیَةً کَامِلَةً(3)؛ پس، برای اولی یک چهارم دیه، برای دومی یک سوم دیه، برای سومی نصف دیه و برای چهارمی دیه کامل حکم کرد. آن ها پس از قضاوت حضرت علی، اختلاف پیدا کردند و خدمت پیامبر اکرم آمدند. حضرت رسول قضاوت حضرت علی را صحیح دانست و فرمود: «طبق آن عمل کنید».

8. ابن سعد از سعید بن مسیب نقل کرده است: «کانَ عُمَرُ یَتَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِن مُعضَلَةٍ لَیسَ

ص: 86

فِیهَا أَبُوالحَسَن(1)؛ عمربن خطاب در مشکلی که علی (علیه السلام) در آن حضور نداشت، به خدا پناه می برد».

9. طبرانی در الکبیر، سیوطی در الجامع الصغیر و حاکم در المناقب، از پیامبر اکرم نقل کرده اند که فرمود: «أَنَا مَدِینَةُ العِلمِ وَعَلَیٌّ بَابُهَا؛ من شهر علم هستم و علی (علیه السلام) دروازه آن شهر است». احمد بن محمد مغربی نیز کتابی به نام «فتح الملک العلی»، درباره این روایت نوشته است.

آنچه گفته شد بعضی از روایاتی بود که اهل تسنن درباره علم حضرت علی نوشته اند. با توجه به آیه شریفه: (يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ) (2)؛ خداوند کسانی را که ایمان آورده اند و دانشمندانتان را درجاتی بالا می برد»، مقدّم کردن دیگران بر کسی که خدا او را بالا برده، کاری قبیح و ناپسند است.

حضرت را شکست و لب پایینش را شکافت و خون، صورت ایشان را فراگرفت. دشمن می خواست پیامبر را شهید کند، ولی مصعب بن عمیر (که از پرچم داران سپاه اسلام بود)، از آن حضرت دفاع کرد که منجر به شهادتش شد. دشمن از شباهت مصعب با پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوءاستفاده کرد و خبر شهادت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به گوش لشکریان رساند. انتشار این خبر در روحیه مشرکان اثری مثبت گذاشت و در مقابل، میان مسلمانان تزلزل و ضعف پیدا شد؛ به صورتی که بعضی به سرعت از میدان جنگ خارج شدند و بعضی دیگر، در این فکر بودند که از دین اسلام خارج شوند و به بت پرستان پناه ببرند. اما اقلیّتی فداکار و ثابت قدم، همچون علی (علیه السلام) ، ابودجانه و طلحه، با استقامت ایستاده بودند و دیگران را نیز به استقامت دعوت می کردند. انس بن نفر به میان مسلمانان آمد و گفت: «ای مردم، اگر محمد کشته شد، خدای محمد کشته نشده است. بجنگید و در راه هدفی که پیامبر داشت، تا مرز شهادت پیش بروید» و خودش به دشمن حمله کرد. در این هنگام، معلوم شد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) شهید نشده و زنده است و خبر شهادت ایشان، توطئه دشمن بوده است. در اینجا آیه فوق در نکوهش گروه اول نازل شد.(1)

تفسیر

به مبارزه برخاسته است و می فرماید: «محمد تنها فرستاده خداست. پیش از او نیز فرستادگانی وجود داشتند که از دنیا رفتند. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، شما باید به (عقیده باطل) قبل خود برگردید؟ (أَفَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ). سپس، می فرماید: «اگر شما به عقیده باطل قبلی خود برگردید، هیچ ضرری متوجه خداوند متعال نمی شود؛ بلکه خودتان دچار هلاکت و بدبختی خواهید شد».

گر جمله کائنات کافر گردند

بر دامن کبریاش ننشیند گرد

در تفاسیر مجمع البیان و نمونه در ذیل آیه بالا، از امام باقر (علیه السلام) چنین نقل شده است:

علی8 در جنگ احد، 61 زخم برداشت و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به ام سلیم و ام عطیه دستور داد که آن حضرت را معالجه کنند؛ ولی مدتی نگذشت که آن ها با نگرانی خدمت پیامبر رسیدند و عرض کردند: «وضعیت بدن حضرت علی (علیه السلام) به گونه ای است که ما هر زخمی را می بندیم، زخمی دیگر گشوده می شود. زخم های تن او آن قدر زیاد است که ما از حیات او نگرانیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) و جمعی از مسلمانان برای عیادت، به منزل حضرت علی (علیه السلام) وارد شدند. پیامبر با دست خود بدن او را مسح کرد و فرمود: «کسی که در راه خدا این گونه سختی ببیند، به آخرین درجه وظیفه خود عمل کرده است». زخم هایی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن ها دست کشید (به صورت اعجاز)، زود التیام یافت. حضرت علی (علیه السلام) در این هنگام گفت: «خدا را سپاس که توانستم استقامت کنم و به دشمن پشت نکردم». خداوند متعال در دو آیه، به مجاهدت های ایشان و مجاهدان نمونه جنگ احد اشاره کرده، می فرماید: (وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرينَ)؛ خداوند به زودی پاداش شاکران را خواهد داد» و در آیه بعد نیز می فرماید: (وَسَنَجْزِی الشَّاكِرين)؛ ما به زودی پاداش شاکران را خواهیم داد».(1)

در آن روزی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) با حالت ضعف و بیماری، چشمان خود را باز کرد و به دخترش، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، که گریه و نوحه گری می کرد، فرمود: «دخترم، این آیه را بخوان: (وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ)؛ محمد، جز فرستاده خدا نیست و پیش از او نیز فرستادگانی بودند (که از دنیا رفتند). آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود، به عقب برمی گردید؟»

در این هنگام، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) گریه ای طولانی کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او اشاره کرد که نزدیک تر بیا. فاطمه (سلام الله علیها) نزد پدر رفت. پیامبر اکرم سخنی آهسته در گوش او فرمود که حضرت زهرا خرسند شد. سپس، جان رسول خدا قبض شد. وقتی از حضرت فاطمه سؤال کردند: «پیامبر به شما چه فرمود که موجب خرسندی شما شد؟» فرمود: «پیامبر به من خبر داد من نخستین کسی هستم که از اهل بیت او به او ملحق می شوم و اندکی بعد از وفات او به او ملحق خواهم شد. این خبر باعث خرسندی من شد».(1)

الْبُكَاء(1)؛ خداوند به شما در سوگ پیامبرتان پاداشی بزرگ عنایت کند، خداوند او را نزد خود برد.

هنگامی که حضرت علی (علیه السلام) این سخن را گفت، صدای ضجه و گریه از خانه برخاست. امیرالؤمنین، بدن مطهر پیامبر (صلی الله علیه و آله) را غسل داد و چهره منور او را باز کرد و در حالی که سیل اشک هایش جاری بود، فرمود:

پدر و مادرم فدای تو باد، با مرگ تو رشته نبوت و وحی الهی و اخبار آسمان ها قطع شد. اگر ما را به شکیبایی در برابر ناگواری ها دعوت نفرموده بودی، آن چنان در فراقت اشک می ریختم که سرچشمه اشک را می خشکاندم.

نخستین کسی که بر جسد پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز خواند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود و سپس، یاران بر آن حضرت نماز خواندند و این مراسم تا روز سه شنبه ادامه یافت.(2)

مردم را در موارد مختلف، به همراهی کتاب و عترت جلب کرده است؛ مواردی مانند روز عرفه، روز غدیر، بازگشت از طائف و حتی روزهای آخر عمر و در بستر بیماری».

کردم:

«ای مولای من، چرا خود را معالجه نمی کنی؟»

فرمود: «ای بنده خدا، با چه می توان مرگ را معالجه کرد؟» گفتم: «إنَّا لِلَّهِ وَإنَّا إلَیهِ رَاجِعُونَ». پس، به من توجه کرد و فرمود: «رسول خدا به ما خبر داد که بعد از او، دوازده جانشین و امام خواهد بود که یازده تن از آنان از فرزندان علی و فاطمه هستند و همه آن ها یا کشته می شوند یا مسموم».

فرصت را غنیمت شمردم و عرض کردم: «مرا موعظه بفرمایید». حضرت فرمود: «اسْتَعَدَّ لِسَفَرِكَ وَحَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ؛ خود را برای سفر آخرت آماده کن و قبل از رسیدن مرگ، زاد و توشه خود را تهیه کن. وَاعْلَمْ أَنَّهُ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَالْمَوْتُ يَطْلُبُكَ؛ بدان تو به سوی دنیا می روی ولی، مرگ (به تدریج) به سوی تو می آید. وَلَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِی لَمْ يَأْتِ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِی أَنْتَ فِيهِ؛ غصه روزی را که هنوز نیامده است در روزی که در آنی، مخور. وَاعْلَمْ أَنَّكَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِكَ إِلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِناً لِغَيْرِكَ؛ بدان ثروتی که بیش از روزی و نیاز تو باشد (و برای به دست آوردن آن تلاش کنی)، بهره ای برایت ندارد و تو انباردار دیگرانی. وَاعْلَمْ أَنَّ فِی حَلَالِهَا حِسَابٌ وَفِی حَرَامِهَا عِقَابٌ وَفِی الشُّبُهَاتِ عِتَابٌ، فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ، فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ حَلَالًا كُنْتَ قَدْ زَهِدْتَ فِيهَا، وَإِنْ كَانَ حَرَاماً لَمْ تَكُنْ قَدْ أَخَذْتَ مِنَ الْمَيْتَةِ، وَ إِنْ كَانَ الْعِتَابَ فَإِنَّ الْعِقَابَ يَسِيرٌ؛ بدان که در مال حلال دنیا حساب است و در حرام آن عذاب و در شبهه هایش سرزنش. دنیا را همانند مردار فرض کن و به اندازه کفایت از آن بردار که اگر حلال باشد در آن زهد ورزیده ای و اگر حرام باشد، گناه و مسئولیتی در آن متوجه تو نباشد؛ زیرا به اندازه ای که از مردار می گیرند گرفته ای و اگر سرزنشی باشد، کم است. وَاعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً، وَاعْمَلْ لآخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً؛ برای دنیای خود چنان کار کن که گویا همیشه زنده ای و برای آخرت خود چنان که گویا فردا از دنیا می روی. وَإِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَهَيْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَجَل؛ و اگر می خواهی بدون (کمک) اقوام عزیز باشی و بدون جاه و مقام، هیبت و شکوه داشته باشی، از خواری نافرمانی خداوند متعال بیرون شو و به عزت اطاعت از او بپیوند».

آن حضرت همچنان به موعظه ادامه داد تا آنکه نفَس مقدسش قطع و رنگش زرد شد. در

ص: 93

این هنگام امام حسین (علیه السلام) و اسود بن ابی الاسود وارد شدند. امام حسین (علیه السلام) برادر بزرگوار خود را در بر گرفت؛ سر مبارک و میان دو دیده اش را بوسید و با یکدیگر رازهای بسیاری گفتند. اسود گفت: «إنّا لِلَّهِ وَإنَّا إلَیهِ رَاجِعُونَ». گویا او خبر فوت امام حسن (علیه السلام) را فهمید. پس، امام حسن (علیه السلام) برادرش را وصی خود کرد و اسرار امامت و ودایع خلافت را به او سپرد و روح مقدسش به ریاض جنان پرواز کرد.(1)

را دوست نمی دارم». من گفتم: «ای وای، یک روز بر شتر سوار می شوی (در جنگ جمل) و روزی دیگر بر قاطر و می خواهی نور خدا را خاموش کنی و با دوستان خدا بجنگی و بین پیامبر و دوستانش فاصله بیاندازی».(1)

در این هنگام آن زن، نزد قبر پیامبر اکرم آمد و خود را از قاطر به زیر انداخت و فریاد زد: «به خدا سوگند، تا یک مو در سر من است، نمی گذارم حسن را در اینجا دفن کنید» و بنا بر نقلی دیگر، جنازه آن حضرت را تیرباران کردند، به صورتی که هفتاد تیر از جنازه آن حضرت بیرون کشیدند. بنی هاشم خواستند دست به شمشیر ببرند و بجنگند که امام حسین (علیه السلام) فرمود: «شما را به خدا سوگند می دهم که وصیت برادرم را پایمال نکنید و خونی ریخته نشود». امام حسن به برادرش، امام حسین، وصیت کرده بود که: «ای برادر، به حق خویشاوندی، تو را قسم می دهم که اگر آن زن از دفن من در کنار رسول الله جلوگیری کرد (با آنکه خانه پیامبر میراث خانواده ماست)، نگذار قطره ای خون ریخته شود تا پیامبر را ملاقات کنم و از آنچه از مردم کشیدم، نزدش شکایت برم. مرا در بقیع، نزد مادرم فاطمه بنی اسد، دفن کنید». پس، امام حسین (علیه السلام) به بنی امیه خطاب کردند: «اگر وصیت برادرم نبود، می دیدید که چگونه برادرم را نزد پیامبر دفن می کردم و بینی های شما را به خاک می مالیدم».

سپس، جنازه را برداشتند و به سوی بقیع بردند و نزد جده او دفن کردند.(2)

ص: 95

خشنود بودند، مخالفان و دشمنان نیز او را می پسندیدند

و از او راضی بودند.(1)

قبل از ادامه مبحث، به آیاتی که با شرح حال ایشان ارتباط دارد و می توان از نکات اخلاقی آن استفاده کرد، اشاره می کنیم. قال الله تبارک و تعالی:

(إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ اللَّهُ وَلا تَكُنْ لِلْخائِنينَ خَصيماً يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ ما لا يَرْضىٰ مِنَ الْقَوْلِ وَ كانَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحيطاً)(2)

ترجمه: یقیناً این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا با آنچه خدا به تو آموخته است، در میان مردم داوری کنی و حمایت گر خائنان مباش. (خائنان خیانت خود را) از مردم پنهان می کنند،

ولی نمی توانند از خدا پنهان کنند و خدا با آنان بود، هنگامی که در مجالس شبانه، سخنانی می گفتند که خدا راضی نبود و خدا به آنچه انجام می دهند (آگاهی و) تسلط دارد.

شأن نزول

طایفه معروفی به نام «بنی ابیرق» بودند که سه برادر از این طایفه، «بُشر»، «بَشیر» و «مُبَشِّر» نام داشتند. بشیر به خانه مسلمانی به نام «رُفاعه» دستبرد زد و شمشیر، زره و مقداری مواد غذایی دزدید. پسر برادرش به نام «قتاده» که از مجاهدان بدر بود، ماجرا را خدمت پیامبر اکرم عرض کرد؛ ولی برادرانش یکی از مسلمانان به نام «لبید» را که در خانه آن ها زندگی می کرد، متهم کردند. در تفسیر مجمع البیان جمِلهِ «هنگامی که در مجالس شبانه، سخنانی می گفتند که خدا راضی نبود» را اشاره ای دانسته است به سخنان سارق که در جلسه شبانه با برادرانش تصمیم گرفتند لبید یا یک یهودی را به سرقت متهم کنند.

برادران سارق که متوجه شدند پیامبر (صلی الله علیه و آله) از ماجرا مطلع شده است، یکی از سخنوران طایفه خود را با جمعی، برای شهادت دروغ، خدمت پیامبر اکرم بردند تا «قتاده» را متهم سازند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر اساس وظیفه عمل به ظاهر، شهادت این گروه را پذیرفت و «قتاده» را سرزنش کرد. «قتاده» از این ماجرا بسیار ناراحت شد. آیات فوق برای تبرئه این مرد بی گناه و سرزنش

ص: 97

خائنان واقعی نازل شد.

نکته 1

پیامبر (صلی الله علیه و آله) اگر اراده می کرد، می توانست با قدرت ولایت از حقیقت مطلع شود؛ ولی قرار نیست همه کارهای این دنیا به صورت غیرطبیعی و با علم نبوت انجام شود. لذا پیامبر بر اساس موازین فقهی و ادای شهادت شهود عمل کردند؛ مانند حاکمی که باید بر اساس دلیل ظاهر حکم کند، چه با واقعیت تطبیق کند چه نه. اما این باعث نمی شود که صاحب حق از حق خود در واقع محروم شود و متجاوز باید حق را به صاحبش برگرداند. داوری طبق دلیل ظاهر، حق واقعی را تغییر نمی دهد.

از پیامبر اکرم روایت شده است که فرمود:

إنَّمَا أنَا بَشَرٌ وَإنَّکُم تَختَصِمُونَ إلَیَّ وَلَعَلَّ بَعْضَكُمْ یَکُونُ الحَسَن بِحُجَّتِهِ مِن بَعضٍ فَأقضِی بِنَحوِ مَا أَسْمَعُ، فَمَن قَضَيْتُ لَهُ مِنْ حَقِّ أخِیهِ شَیئاً فَلا یَأخُذهُ فَإنَّمَا أَقْطَعُ لَهُ قِطْعَةً مِنَ النَّار(1)؛ من بشری همانند شما هستم (و مأمور به ظاهرم). شاید بعضی از شما (در مقام داوری) هنگام بیان دلیل، قوی تر از بعضی دیگر باشند و من نیز طبق همان دلیل قضاوت می کنم، ولی بدانید داوری من (که طبق ظاهر و دلیل انجام می شود)، حق واقعی (صاحب حق) را تغییر نمی دهد. بنابراین، اگر من به سود کسی (طبق ظاهر) قضاوت کنم و حق دیگری را به او بدهم، نباید آن را بگیرد؛ (زیرا) پاره ای از آتش جهنم را در اختیار او قرار داده ام.

نکته 2

همان طور که از آیه 108 برداشت می شود، خداوند متعال از تمام کارها و گفتارهای انسان خبر دارد و بر اعمال او حاضر و ناظر است. (يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ)(2)؛ (حتی) خیانت چشم و نیت پنهان در سینه را می داند». عالم، محضر خداوند است؛ هیچ کس نمی تواند چیزی را از او مخفی نگه دارد و انسان باید به این امر مهم توجه داشته باشد.

اگر این نکته موردغفلت قرار نگیرد، بسیاری از ستم ها و خلاف ها از بین می روند و بهتر

ص: 98

بگوییم، اصلاً به وجود نمی آیند. افرادی که خداوند را نافرمانی و در حق خود و دیگران ستم می کنند، حداقل در آن حالت از یاد خدا غافل اند و توجه ندارند که خداوند کار آن ها را می بیند و سخن آن ها را می شنود.

دیدیم آن حضرت به پهلو خوابیده و گویا از سوءقصد ما آگاه است و با چهره ای درخشان، زیر لب دعایی می خواند که ما متوجه نشدیم چه می گوید. من به کناری ایستادم و نگاه کردم،

هرثمه می گوید:

امام (علیه السلام) مرا خواست و سفارش کرد که این ماجرا را برای هرکسی بازگو نکنم و نیز فرمود: «تا وقتی که فرمان خدا و اجل مقرر نرسد، کسی قدرت ندارد کمترین زیانی به من برساند و مأمون کوچک تر از آن است که بدون خواست خدا، بتواند ضربه ای به من وارد کند».(1)

نیز

اجازه نداری به بدن من دست بگذاری تا آنکه خیمه سفیدی کنار من بر پا خواهد شد. در این هنگام جنازه مرا داخل خیمه ببر و منتظر بمان. مأمون به تو می گوید: «شما شیعیان(1) می گویید جنازه امام را امام بعدی باید غسل دهد. ما اکنون در طوس هستیم و فرزند حضرت رضا، جواد الائمه، در مدینه است. پس چگونه حضرت جواد در طوس حاضر می شود و بدن پدرش را غسل می دهد؟» تو در پاسخ بگو: «ما شیعیان عقیده داریم اگر امام در وطن از دنیا برود، امام بعدی (که حاضر است) آشکارا به غسل و کفن او اقدام می کند، اما اگر امام در غربت و دور از وطن از دنیا برود، امام بعدی به صورت پنهان و دور از چشم مردم به غسل او اقدام می کند. اکنون که تو پدر را از وطن و فرزندش جدا کردی، امام جواد (علیه السلام) خواهد آمد و دور از چشم مردم و شما به غسل جنازه پدر غریب خود اقدام خواهد کرد».(2)

ای هرثمه، پس از ساعتی خیمه برچیده می شود و جنازه مرا غسل داده و کفن شده در تابوت خواهی دید. جنازه مرا برای دفن کردن حرکت می دهند. مأمون تصمیم می گیرد مرا پشت سر هارون دفن کند و گور هارون را قبله من قرار دهد، اما این کار صورت نخواهد گرفت؛ زیرا هرقدر کارگران بر زمین کلنگ بزنند، حتی به اندازه ناخنی از زمین کنده نمی شود و خواسته مأمون انجام نمی گیرد. مأمون ناگزیر دستور می دهد قبر مرا پیش روی هارون حفر کنند؛ پس از مقداری خاک برداشتن، قبر من ساخته و آماده پیدا می شود. آنگاه آبی سفید قبر را فراخواهد گرفت. سپس، ماهی بزرگی پدیدار و غایب می شود و آب بر زمین فرومی رود.(3)

پس از فرورفتن آب

ص: 102

در زمین، جنازه مرا در قبر قرار دهید. بدون ریختن خاک، قبر پر خواهد شد. سپس، امام به من تأکید فرمود که: «مواظب باش گفتار مرا از یاد نبری و در انجام آن کوتاهی نکنی».

پیش بینی امام (علیه السلام) درباره شهادت خود، به نقلی دیگر و با کمی تفاوت از اباصلت بیان شده است که برای آگاهی می توان به منابع تاریخی مراجعه کرد. در اینجا به گوشه ای از آن اشاره می کنیم؛ زمانی که امام رضا (علیه السلام) به وسیله مأمون مسموم شد و به خانه خود برگشت، به اباصلت فرمود: «درهای خانه را ببند». اباصلت طبق دستور امام، درها را بست و امام در اتاق از درد و ناراحتی ناله می کرد.

رفتم و دیدم همه وسایل لازم، موجود است. آن ها را حضور امام آوردم و خواستم در غسل امام رضا (علیه السلام) کمک کنم. فرمود: «اینک به تو نیازی نیست. کسانی هستند که در این کار به من کمک کنند».

در این هنگام چادری برپا شد و حضرت در درون خیمه به امر غسل پرداخت. پس از اتمام غسل، امام مرا خواست و فرمود: «به اتاق برو و کفن و حنوط بیاور». با قدرت ولایت همه را آماده دیدم و آوردم و حضرت بر بدن پدر پوشانید. سپس، به همان ترتیب فرمود: «تابوت در اتاق آماده است، بیاور». آوردم و بدن امام هشتم را در آن قرار داد. ناگهان سقف خانه شکافته شد و تابوت بالا رفت و غایب شد. با تعجب عرض کردم: «یابن رسول الله، اگر اینک مأمون بیاید و جنازه را بخواهد چه جواب دهم؟» فرمود: «تو هنوز با قدرت ولایت آشنا نشده ای و امام را نشناخته ای. هر امامی که از دنیا برود باید به وسیله امام بعدی غسل داده شود. سپس، فرشتگان به زیارت او نائل شوند. اکنون بدن مبارک را به آسمان بردند و به زودی آن را برمی گردانند.

ناراحت نباش». لحظاتی گذشت. جنازه برگشت و سر جای خود قرار گرفت. آنگاه حضرت فرمود: «درب منزل را به روی مأمون بگشای» و از نظرم غایب شد.(1)

يَزُورُهُ كُلُّ النَّاسِ وَأَبِی لَا يَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّيعَةِ»(1)؛ فدایت شوم، زیارت امام رضا (علیه السلام) فضیلت بیشتری دارد یا زیارت ابا عبدالله الحسین ابن علی (علیه السلام) » فرمود: «زیارت پدرم افضل است، برای اینکه همه مردم حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را زیارت می کنند، اما پدرم را تنها شیعیان خاص زیارت می کنند».

حرکت

دادی اما، همه برایم عذاب و آتش بود. دو مأمور الهی در حال عذاب و کیفر دادن من بودند. آن ها با قیافه ای ترسناک و وسایلی آتشین مرا می زدند و من هرچه فریاد می زدم که مرا از این حال نجات دهید، کسی به فریادم نمی رسید؛ اما همین که به زمین امن و رحمت مشهد مقدس رسیدم، عذاب از من برداشته شد و مرکب و جایگاه و کفن من به صورت عادی برگشت و مأموران عذاب از نظرم غایب شدند. جنازه مرا برای طواف وارد حرم کردند. دیدم گویا امام بزرگوار بر فراز ضریح قرار دارند و پیرمردی همانند دربان، کنار درب حرم ایستاده است.

آن

پیرمرد به من گفت: وقتی مقابل حضرت رسیدی، آن حضرت را به کمک بطلب. من چنین کردم، ولی آن حضرت به من اعتنایی نکرد. مرتبه دوم، کمک خواستم، باز هم به من نظری نکردند. بار سوم، پیرمرد دربان به من گفت: بیچاره، اگر به حال زار خود فکری نکنی و جنازه ات را از حرم بیرون ببرند، همان عذاب و شکنجه به سوی تو خواهد آمد. گفتم: چه کنم؟ حضرت نیم نگاهی به من نمی کند و در حق من روسیاه لطفی ندارد. گفت: این بار وقتی خواستی از آن حضرت کمک بخواهی او را به جده اش، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، سوگند بده تا لطف و شفاعتی برایت کند. این بار که پیش روی حضرت رسیدم صدا زدم: یابن رسول الله تو را به حق جدت، رسول الله (صلی الله علیه و آله) و به عصمت جده ات، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، سوگند می دهم نظری به من روسیاه افکن. دیدم امام رئوف مانند کسی که گریه گلویش را گرفته باشد، سر برداشت و با حالتی منقلب فرمود: چه کنم؟ شما با کارهای زشت راه شفاعت را می بندید.

سپس، به آسمان سر بلند کرد. لب های مبارکش تکان می خورد و زیرلب چیزی می گفت که من متوجه نشدم. بعد از این ماجرا، وقتی جنازه مرا از حرم بیرون آوردند، دیگر از عذاب خبری نبود و شنیدم کسی صدا می زند: هَذَا عَتِیقُ الرِّضَا؛ این شخص آزاد شده امام رضا (علیه السلام) است. سپس، مرا به این باغ باصفا و جایگاه عالی آوردند؛ زیرا من آزاد شده علی بن موسی الرضا (علیه السلام) هستم. من از تو، برادر مهربان و دل سوز، بسیار تشکر می کنم. من می بایست برای کارهای زشت و گناهانم در عذاب الهی می سوختم».(1)

ص: 107

ص: 108

مراجعه کرد.(1)

شب هفدهم ماه، بنا بر روایات مشهور شیعه، ولادت باسعادت حضرت خاتم الانبیا در مکه و در عام الفیل (مطابق با سال 570 میلادی)، در سحرگاه روز هفدهم (روز جمعه) است.(2)

همچنین، بنا بر نقل سیدبن طاووس، معراج پیامبر (صلی الله علیه و آله) در سال قبل از هجرت، در چنین شبی واقع شده است.(3)

هفدهم ماه، روز ولادت باسعادت امام ششم، حضرت جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام) در سال 83 هجری در مدینه طیبه.(4)

به مدینه هجرت کرد. حضرت علی (علیه السلام) به جای پیامبر در بسترش خوابید و پارچه سبزی را (برد حضرمی) که مخصوص پیامبر بود، روی خود انداخت.

ثعلبی، مفسر معروف اهل تسنن، نقل می کند:

در این هنگام خداوند متعال به جبرائیل و مکائیل وحی فرستاد که: «من بین شما برادری برقرار کردم و عمر یکی از شما را طولانی تر قرار دادم. کدام یک از شما حاضر است ایثار کند و زندگی دیگری را بر خود مقدم دارد؟» هیچ کدام حاضر نشدند. به آن ها وحی شد: «اکنون علی (علیه السلام) در بستر پیامبر من خوابیده و آماده است جان خود را فدای او کند (زیرا هر لحظه ممکن بود علی (علیه السلام) به جای پیامبر (صلی الله علیه و آله) موردحمله قرار گیرد، اما او این کار را با کمال میل پذیرفت). به زمین بروید و حافظ و نگهبان او باشید». وقتی که جبرائیل بالای سر و میکائیل پایین پای حضرت علی نشسته بودند، جبرائیل گفت: «به به، آفرین به تو ای علی، خداوند به واسطه تو به فرشتگان مباهات می کند». در این هنگام بود که آیه فوق نازل شد؛ به همین دلیل، این شب تاریخی «لیلة المبیت» نامیده شد.(1)

این آیه یکی از بزرگ ترین دلایل فضیلت حضرت علی (علیه السلام) است که معاویه (دشمن سرسخت آن حضرت) می خواست یک حدیث جعلی بسازد و این آیه را در شأن عبدالرحمن بن ملجم (قاتل امام) معرفی کند؛ لذا سمرة بن جندب(2)

را تطمیع کرد تا با گرفتن چهارصد هزار درهم، این حدیث جعلی را بسازد. آن منافق در یک جمعیت عمومی به تحریف قرآن دست زد و گفت: «این آیه در حق ابن ملجم نازل شده است، نه حضرت علی».(3)

ص: 111

پیامبر اکرم شبانه خانه را ترک کرد و( از نظر بعضی مورخین مانند طبرسی) با اعجاز و کرامت به صورتی که دشمنان او را نبینند، از مقابل آن ها بیرون رفت.

بعضی دیگر مانند حلبی معتقدند، پیامبر قبل از غروب و آمدن دشمنان خانه را ترک کرد.(1)

مشرکان با تصمیمی قطعی برای کشتن پیامبر، وارد محل خواب پیامبر شدند که ناگهان حضرت علی (علیه السلام) سر از بالشت برداشت و روپوش سبزرنگ را کنار زد و فرمود: «چه می گویید؟» گفتند: «محمد کجاست؟» فرمود: «مگر او را به من سپرده بودید که از من مطالبه می کنید؟»

افرادی که در این سه شبانه روز خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدند.

حضرت علی (علیه السلام) ، هندبن ابی هاله (فرزند حضرت خدیجه از شوهر سابقش) و بنا به نقل شیخ طوسی در امالی، عبدالله بن ابی بکر و عامربن فهیره در این سه شبانه روز خدمت پیامبر رسیدند. عبداله و عامر شب ها مسیر گوسفندان را از کنار غار رد می کردند تا پیامبر (صلی الله علیه و آله) و همراهش از شیر گوسفندان استفاده کنند و گزارش تصمیمات قریش را به اطلاع پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برسانند.

نماز خواندن است. لذا، پیش از آنکه خبرش پخش شود، دستور داد فوراً امام را از آن محل خارج کنند.(1)

بخواند.

همین که آماده تکبیر گفتن شد، ناگهان آقازاده گندمگونی که موهای پیچیده ای داشت و مانند پاره ماه بود، ظاهر شد و عبای جعفر را گرفت و فرمود: «عموجان عقب بایست. من برای نماز خواندن بر جنازه پدرم سزاوارترم». جعفر نیز عقب رفت و رنگ صورتش تغییر کرد و آن آقازاده بر جنازه امام نماز خواند و او را کنار قبر پدرش، حضرت علی بن محمد، دفن کرد. سپس، به من فرمود: «جواب نامه ها را بیاور». من آن ها را تقدیم کردم و با خود گفتم: تا به حال دو نشانه معلوم شد (نماز خواندن بر امام و خواستن جواب نامه ها)، اما نشانه سوم مانده است. یکی از شیعیان به نام حاجز برای آنکه به جعفر بفهماند که او امام نیست، به او گفت: «این آقازاده کیست؟» جعفر گفت: «به خدا سوگند که تا به حال او را ندیده بودم و نمی شناسم».

انجام دهم».(1)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عموهایش گفت و نظر آن ها را جلب کرد. ورقه، مژده موافقت پیامبر و عموهایش را به حضرت خدیجه داد و آن حضرت، هدیه ای به ارزش پانصد دینار به او عطا کرد.

شادمان و خرسند بودند و از بزرگان قریش دعوت به عمل آمد و تا سه روز از آن ها پذیرایی شد.(1)

خدیجه (سلام الله علیها) همه اموال خود را در اختیار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) قرار داد

حضرت خدیجه که این ازدواج را معنوی و افتخارآمیز می دانست و به دنبال مادیات نبود و به جلالت و عظمت پیامبر اکرم پی برده بود، ورقه (پسرعمویش) را خواست و فرمود: «اینک همه اسناد و دارایی مرا نزد محمد ببر و از جانب من به ایشان سلام برسان و بگو تمام اموال من در اختیار شماست».(2)

خداوند هم چنان مقامی به او عنایت کرد که امام معصوم حضرت سجاد (علیه السلام) در سخنرانی خطبه شام به او افتخار کرد: «أنَا ابنُ خَدِیجَةَ الکُبرَی».

حضرت خدیجه، اولین بانوی مسلمان و در ایمان به پیامبر خط شکن بود. ایشان قبل از آنکه برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) همسر باشد، یار و یاور بود. لذا خداوند مانند پیامبران به وسیله جبرئیل به او سلام می رساند.

احترام پیامبر (صلی الله علیه و آله) به حضرت خدیجه (سلام الله علیها)

با توجه به ویژگی های منحصربه فرد حضرت خدیجه، پیامبر اکرم نیز متقابلاً نظر و توجه خاصی به ایشان داشت.

1. تا زمانی که حضرت خدیجه در قید حیات بود، پیامبر اکرم همسر دیگری انتخاب نکرد (با آنکه زن های زیادی به ازدواج با آن حضرت تمایل داشتند).

2. وفات حضرت خدیجه و حضرت ابوطالب، در سال دهم بعثت رخ داد و به همین دلیل، پیامبر اکرم آن سال را «عام الحزن» یعنی سال عزا و حزن اعلام کرد.

3. پس از وفات حضرت خدیجه، همسران پیامبر توجه او را با نام خدیجه به خود جلب می کردند.

شب هفدهم ربیع الاول، معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)

قال الله تبارک و تعالی:

(سُبْحانَ الَّذی أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذی بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ)(1)؛ پاک و منزه است آن (خدایی) که بنده اش (محمد) را شبی از مسجد الحرام تا مسجدالاقصی که پیرامونش را برکت دادیم، حرکت داد تا بخشی از نشانه های (عظمت و قدرت) خود را به او نشان دهد. یقیناً او شنوا و داناست.

(وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرىٰ* عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهىٰ* عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوىٰ* إِذْ يَغْشَىٰ

ص: 121

السِّدْرَةَ ما يَغْشىٰ* مَا زاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغىٰ* لَقَدْ رَأى مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرىٰ)(1)؛ بی تردید، یک بار دیگر هم او را دیده است نزد سدرة المنتهی، در آنجا که جنت المأویٰ است، در آن هنگام که چیزی (نور خیره کننده و فرشتگان) سدرة المنتهیٰ را پوشانده بود، دیده (پیامبر آنچه را دید) هرگز خطا ندید و از مرز حقیقت نگذشت، به راستی که بخشی از نشانه های بزرگ پروردگارش را دید.

در ادامه به نکات تفسیری آیات اشاره خواهیم کرد.

دهم بعثت و در شب بیست وهفتم رجب دانسته اند، ولی اختلاف در تاریخ وقوع، مانع از اصل وقوع آن نیست.

خلاصه آیاتی که به مرحله دوم معراج پیامبر (صلی الله علیه و آله) (صعود به آسمان ها) اشاره دارند این است که پیامبر در بهشت و کنار سدرةالمنتهیٰ که محل سکونت است (جَنَّةُ الْمَأْوىٰ)، بار دیگر جبرائیل را به صورت واقعی خود (که بسیار باعظمت است) مشاهده کرد: (وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرىٰ). مفسران، «سِدْرَة» را درخت پربرگی که در اوج آسمان ها قرار گرفته است و ملائکه نمی توانند از آن فراتر بروند، معنی کرده اند و از روایات چنین برداشت می شود که این درخت شبیه آنچه در زمین وجود دارد، نیست؛ بلکه سایبان عظیمی است در جوار رحمت حق که فرشتگان بر برگ های آن تسبیح می کنند و امت هایی از نیکان و پاکان در سایه آن قرار دارند.(1)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این مشاهده دچار خطا و اشتباه نشد؛ یعنی آنچه دید، عین واقعیت بود: (مَا زاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغىٰ). «جَنَّةُ الْمَأْوىٰ؛ بهشتی که محل سکونت است»؛ بعضی از مفسران مراد از این بهشت را همان بهشت جاودان دانسته اند و بعضی دیگر آن را جایگاهی ویژه از بهشت می دانند که کنار سدرة المنتهیٰ قرار گرفته است و محل خاصان و مخلصان است. عده ای دیگر نیز مراد از این جنت را بهشتی برزخی دانسته اند که ارواح شهدا و مؤمنان موقتاً در آن به سر می برند.

در هر حال، مفسران، این آیات را دلیلی بر معراج پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) می دانند.

مَشَىٰ فِيهِ بَشَرٌ قَبْلَكَ(1)؛ زمانی که رسول خدا به معراج برده شد، جبرائیل آن حضرت را به جایی رساند و خود با ایشان نرفت. رسول خدا فرمود: «ای جبرائیل، در چنین موقعیتی مرا تنها می گذاری؟» جبرائیل گفت: «برو، به خدا سوگند به جایی قدم گذاشته ای که پای هیچ بشری به آنجا نرسیده و پیش از تو هیچ بشری به آنجا نرفته است و حد من همین قدر بود که لَو

دَنَوْتُ أنمُلَةً لَاحْتَرَقْتُ؛ اگر به اندازه بند انگشتی نزدیک تر می شدم می سوختم».

قالُوا هذا سِحْرٌ مُبينٌ)(1)؛ (یاد کن) هنگامی که عیسی، پسر مریم، گفت: ای بنی اسرائیل، به یقین من فرستاده خدا به سوی شما هستم. تورات را که پیش از من بوده تصدیق می کنم و به پیامبری که بعد از من می آید و نامش احمد است مژده می دهم. ولی هنگامی که (احمد) برای آن ها دلایلی روشن آورد، گفتند: این جادویی است آشکارا.

پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) ، در عام الفیل (سالی که لشکر ابرهه با فیل سواران برای خراب کردن کعبه، به آن حمله ور شدند. این سال مطابق است با سال 570 میلادی) از پدری به نام «عبدالله» (پسر عبدالمطلب، پسر هاشم، پسر عبدمناف) که از طایفه قریش بود و مادری به نام «آمنه» (دختر وهب، پسر عبدمناف) چشم به جهان گشود.

«آفریدگار، نامی از اسم خود برای پیامبرش مشتق کرد؛ ازاین رو که خدا محمود (پسندیده) و پیامبر او محمد (ستوده) است و هر دو اسم از یک ماده مشتق اند».(1)

نام دیگر پیامبر اکرم که در قرآن نیز آمده «احمد» است که مادرش، آمنه، بر او نهاده و مشروح این نام گذاری در سیره حلبی آمده است.(2)

در روایتی از آن حضرت (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود:

مرا محمد نامیده اند، چون در زمین ستایش شده ام و احمد، زیرا در آسمان ها مرا ستایش می کنند. مرا ابوالقاسم (کنیه آن حضرت) گفتند؛ زیرا خداوند متعال در قیامت بهشت و دوزخ را به خاطر من از هم جدا می کند».(3)

در روایتی از امام باقر (علیه السلام) آمده است که: «نام پیامبر (صلی الله علیه و آله) در صحف ابراهیم (علیه السلام) (ماحی) و در تورات موسی (علیه السلام) (حادّ) و در انجیل عیسی (علیه السلام) (احمد) و در فرقان، (محمّد) است».(4)

تفسیر

در آیۀ سوره صف که ابتدای فصل ذکر شد، آمده است حضرت عیسی (پس از معرفی خود به عنوان پیامبر خدا بر بنی اسرائیل و قبول تورات حضرت موسی که قبل از رسالت او بوده است)، آمدن پیامبری بعد از خود به نام «احمد» را تصدیق می کند. پس، پیروان حضرت عیسی باید به حرف او عمل کنند و حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) را به عنوان پیامبر بعدی بپذیرند. این موضوع در کتاب انجیل فعلی نیز به طور مکرر آمده و به ظهور پیامبری بزرگ در آینده (که نشانه های آن جز با رسول اکرم تطبیق نمی کند)، بشارت داده است. برای توضیحات بیشتر در این باره می توان به تفسیر نمونه (جلد 24، از صفحه 72 به بعد) مراجعه کرد. سپس، در آیه یادشده می فرماید: (فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا هذا سِحْرٌ مُبينٌ)، زمانی که این پیامبر برحق از سوی خداوند آمد، به جای آنکه از او استقبال کنند و معجزات روشنش را بپذیرند، او را جادوگر

ص: 129

می خواندند. همچنین، در آیه 157 سوره اعراف آمده که اوصاف پیامبر خاتم در تورات و انجیل، به عنوان پیامبر بیان شده است: (الَّذينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّیَّ الَّذی يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَالْإِنْجيل)؛ آن هایی که از فرستاده خدا، پیامبری امی، پیروی می کنند؛ همان که صفاتش در تورات و انجیلی که نزد خودشان است، نوشته شده است.(1)

سؤال: در انجیل بشارت به آمدن پیامبری به نام احمد داده شده است در حالی که نام معروف پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، محمد است. چگونه این دو با هم جمع می شوند؟

جواب:

1. همان گونه که قبلاً اشاره شد، پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) دو نام و حتی طبق بعضی روایات، بیش از دو نام داشتند: یکی محمد و دیگری احمد. این موضوع در اشعار و روایات فراوانی بیان شده است. در شعری از ابوطالب آمده است:

لَقَد أکرَمَ اللَّهُ النَّبِیَّ مُحَمَّداً فَأکرَمُ خَلقِ اللَّهِ فِی النَّاسِ أحمَد(2)

«خداوند پیامبر خود، محمد، را گرامی داشت، لذا گرامی ترین خلق خدا در میان مردم احمد است».

2. در روایاتی که مربوط به معراج است، می خوانیم

خداوند، پیامبر اسلام را در شب معراج «احمد» خطاب کرد. شاید شهرت آن حضرت به «احمد» در آسمان ها و به «محمد» در زمین، از اینجا آمده باشد.

3. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) همیشه آیه ششم سوره صف را برای مردم مکه و مدینه می خواند و حتماً به گوش اهل کتاب نیز رسیده بود، اما هیچ جا نقل نشده است که اهل کتاب اعتراض کرده باشند که انجیل، بشارت آمدن احمد را داده، در حالی که نام تو محمد است. این سکوت دلیلی بر شهرت این اسم در میان مردم آن زمان است.

ص: 130

عَيْنُها وَلا تَحْزَن)؛ خواهر تو به دربار فرعون رفت و گفت من زنی را می شناسم که می تواند تربیت فرزند شما را به عهده بگیرد و (به این ترتیب) تو را به دامان پرمهر مادرت برگرداندیم تا چشمش روشن شود و غصه نخورد.

وقایع قبل و بعد از ولادت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)

زشت خود می رساند، قرار می دهم».(1)

2. در شب میلاد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، شیطان خواست به آسمان ها برود که فرشتگان جلوگیری کردند. خواست به درون کعبه برود که جبرائیل مانع شد. پرسید: «چرا من از آسمان و کعبه ممنوع شدم؟» جواب شنید: «به واسطه میلاد پیامبر رحمت تو را در آسمان ها و کعبه راهی نیست». گفت: «آیا در او و پیروانش راهی هست؟» پاسخ شنید: «در مقام رسالت قدرت وسوسه نخواهی داشت و نمی توانی در این وجود نیرومند اثر بگذاری (او از عبّاد مخلصین است) اما، پیروان ضعیف او دستخوش وسوسه های تو خواهند شد». شیطان گفت: «به هر اندازه که بتوانم گروهی از امت رسول الله را فریب دهم، قانع هستم».(2)

3. روز سوم ولادت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) ، عبدالمطلب او را در بر گرفت و به خانه کعبه آورد. کودک سه روزه به قدرت خدا زبان گشود و گفت: «بِسمِ اللّهِ وَبِاللّهِ». در این هنگام در پاسخ رسول الله صدایی از خانه کعبه بلند شد:

السَّلامُ عَلَیک یَا مُحَمَّد وَ رَحمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ... (وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً)(3)؛ درود و رحمت خدا و برکت او بر تو باد ای محمد... حق آمد و باطل نابود شد. بی تردید، باطل نابود شدنی است».(4)

4. امواج خروشان دریاچه «سماوه» پس از سال ها یک باره خشک شد.

5. آب پس از سال ها در رودخانه «سماوه» جاری شد.

6. آتشکده فارس پس از هزار سال شعله ور بودن یک باره خاموش شد تا نشانه ای بر مبارزه با آتش پرستان باشد.

7. چهارده کنگره از ایوان مدائن در کاخ پادشاه ایران (انوشیروان ساسانی) فروریخت.(5)

ص: 134

این بخشی از رویدادهای زمان بارداری آمنه و بعد از ولادت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) بود که به جهان اعلام شد قرار است با قدوم مبارک آن حضرت تحول شگرفی در این عالم به وجود آید و بساط ستم و بت پرستی جمع شود و عدالت و یکتاپرستی استقرار یابد.

آن ها بفرستد، قادر است در روز رستاخیز ذرات بدن این انسان را به هرصورت که درآمده باشد، جمع آوری کند و به شکل اولیه اش درآورد و روح در آن بدمد و زنده کند. این همان معاد جسمانی است که جزء معتقدات قطعی هر مسلمانی است.

تکرار معجزه حضرت ابراهیم (علیه السلام) به دست امام صادق (علیه السلام)

یونس بن ظبیان می گوید:

با گروهی خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم. از امام درباره آیه ای که خطاب به حضرت ابراهیم می فرماید: (فَخُذْ

أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ)(1)؛ چهار پرنده بگیر. سؤال کردم: «آیا این پرندگان از یک جنس بودند یا از جنس های مختلف؟» امام فرمود: «آیا دوست دارید من نیز مانند حضرت ابراهیم آن کار را انجام دهم؟» گفتم: «بلی» امام صدا زد: «ای طاووس». ناگهان طاووسی پرواز کرد و خدمت ایشان آمد. سپس، فرمود: «ای کلاغ». دیدم کلاغی خدمت حضرت آمد. سپس، فرمود: «ای باز». بازی خدمت امام رسید. امام صدا زد: «ای کبوتر». ناگهان کبوتری حاضر شد. امام دستور داد همه آن ها را ذبح کنند و بدنشان را قطعه قطعه کنند و پرها و بدن های آن ها را با هم درآمیزند. سپس، سر طاووس را گرفت و او را صدا زد. ناگهان قطعه های گوشت و استخوان و پرهای او از بقیه جدا شد و به سر او چسبید و طاووس زنده شد و مقابل امام ایستاد. به همین ترتیب کلاغ را صدا زدند و بعد، باز و بعد از آن، کبوتر را. سپس، همه آن ها در مقابل امام ایستادند.(2)

را حل کند. امام فرمود: «من فردا این شبهه را برطرف می کنم» و قرار شد بار دیگر مسیحیان و راهبان برای دعای باران حاضر شوند. راهبی که دعایش مستجاب شده بود حاضر شد. امام به یکی از غلامان دستور داد زمانی که آن راهب دست خود را برای دعای باران بلند کرد، چیزی را که بین انگشتان دست راست خود مخفی کرده است بگیرد و بیاورد. غلام چنین کرد و استخوان سیاهی که بین انگشتان راهب بود گرفت و تحویل امام داد. امام به راهب فرمود: «الان دعا کن». او هرچه دعا کرد از باران خبری نشد. خلیفه از امام سؤال کرد: «این استخوان چیست؟» امام فرمود: «این استخوانی است که آن راهب از قبر یکی از پیامبران برداشته بود و هر وقت آن را در دست می گرفت و دعا می کرد، به برکت آن، آسمان بارانی می شد. الان که این استخوان را ندارد، از باران خبری نیست».(1)

ورود من به بهشت شفاعت کن؛ زیرا برای تو نزد خداوند مقام والایی است.

از مرحوم محدث قمی (رحمه الله علیه) نقل شده است که فرمود:

مرحوم میرزای قمی (اعلی الله مقامه الشریف) را در عالم رؤیا دیدم. از ایشان سؤال کردم: «آیا حضرت معصومه اهل قم را شفاعت می کند؟»

میرزا وقتی این سخن را شنید، نگاه تندی به من کرد و فرمود: «چه گفتی؟» من سؤالم را تکرار کردم. باز با تندی به من فرمود: «چه گفتی؟» مرتبه سوم سخنم را تکرار کردم. فرمود: «یا شیخ، چرا چنین سخن می گویی؟

شفاعت اهل قم با من است (می توان مقام علما را از این جمله متوجه شد)، حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) همه شیعیان جهان را شفاعت خواهد کرد».(1)

ص: 142

کنیه آن حضرت «ام کلثوم» است.

حضرت زینب، سومین فرزند حضرت علی (علیه السلام) و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بود که بعد از امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) متولد شد.

وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً عَلَيْهِ وَ بِكَ عَلَيْهِ كَرَامَة(1)؛ خداوند سبحان راست گفت که فرمود: «عاقبت کسانی که اعمال بد مرتکب شوند، به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب و آن را مسخره کردند». ای یزید، آیا گمان کردی که چون زمین پهناور و آسمان را بر ما تنگ کردی و ما را مانند اسیران به هر شهر و دیاری کشاندی، نزد خداوند خوار و بی مقدار

شدیم و تو بزرگ شدی؟

خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ )(1)، أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَإِمَاءَكَ وَسَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سَبَايَا؟(2)؛ آهسته باش، آهسته. مگر گفتار خدا را فراموش کرده ای؟ (که فرمود) آن ها که کافر شدند (و راه طغیان را پیش گرفتند) تصور نکنند که اگر به آنان مهلت می دهیم به سود آن هاست. ما به آنان مهلت می دهیم که بر گناهان خود بیفزایند و عذاب خوارکننده ای برای آن هاست. ای پسر آزادشدگان(3)،

آیا از عدالت است که زنان و کنیزان خویش را پشت پرده قرار دهی و دختران پیامبر را در حال اسارت در شهرها بگردانی؟

خوردن بعضی غذاها پرهیز کند، اما بیماری که امید به نجات و سلامتش نیست، به پرهیز غذایی نیز احتیاجی ندارد و پزشک می گوید هر چه میل دارد به او بدهید.

در آیه بالا به این نکته اشاره شد. حضرت زینب (سلام الله علیها) نیز در سخنرانی خود به همین مطلب اشاره می فرماید و در ادامه، یزید را با آن همه غرور کوچک می کند و می گوید:

إِنِّی لَأَسْتَصْغِرُ قَدْرَكَ وَأَسْتَعْظِمُ تَقْرِيعَكَ وَأَسْتَكْثِرُ تَوْبِيخَك؛ مقام و منزلت تو نزد من کوچک است، اما سرزنش و ملامت تو نزد من بزرگ (و زیاد) است (و به خاطر کارهای زشت) تو را زیاد توبیخ می کنم (تو نزد من ارزشی نداری؛ من تو را بسیار سرزنش و توبیخ می کنم).

سپس، آن بانوی بزرگ به یزید هشدار می دهد:

بدان با دشمنی و مخالفت با ما نمی توانی با عزت و بزرگی مان که از سوی خداست، مبارزه کنی که عزت و عظمت ما جاویدان و نابودی و ذلت تو حتمی است... فَكِدْ

كَيْدَكَ وَاسْعَ سَعْيَكَ وَنَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللَّهِ لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا وَلَا تُمِيتُ وَحْيَنَا؛ ای یزید، تو مکر خود را (در دشمنی با ما) ادامه بده و تلاشت را بکن (ولی بدان)، به خدا قسم نمی توانی نام ما را (از بزرگی) به فراموشی بسپاری و وحی ما را خاموش کنی.

ایشان در پایان سخنرانی خود در مجلس باشکوه یزید می فرماید:

فَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ الَّذِی خَتَمَ لِأَوَّلِنَا بِالسَّعَادَةِ وَالْمَغْفِرَةِ، وَلِآخِرِنَا بِالشَّهَادَةِ وَالرَّحْمَةِ، وَنَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يُكْمِلَ لَهُمُ الثَّوَابَ وَ ُوجِبَ لَهُمُ الْمَزِيدَ، وَيُحْسِنَ عَلَيْنَا الْخِلَافَةَ إِنَّهُ رَحِيمٌ وَدُودٌ وَحَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ (1)؛ سپاس مخصوص خدایی است که ابتدای کار ما را با سعادت و آمرزش قرار داد و پایان آن را به شهادت و رحمت ختم کرد. از خدا می خواهیم که پاداش شهیدان ما را کامل و زیاد کند و ما را جانشینانی نیکو قرار دهد. خداوند بخشنده و مهربان است. او برای ما کافی و وکیلی خوب است.

ص: 147

بی نسل و بریده از خیرات و برکات است.

تفسیر

مفسران در اینکه مراد از کوثر (خیر و خوبی فراوان) چیست، نظرهای مختلفی دارند، لکن با توجه به آیه آخر می توان گفت، مراد نسل و فرزندان زیاد پیامبر اکرم است که همه از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) هستند. دشمنان پیامبر، او را «أبتر» معرفی می کردند، اما خداوند در دفاع از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، دشمن او را «أبتر» خواند. بنابراین، اگر مراد از کوثر، نسل پیامبر اکرم نباشد، آیات اول و سوم ارتباط دل پسندی نخواهند داشت.(1)

«خیر کثیر» علاوه بر نسل زیاد، می تواند چیزهای دیگری نیز باشد. در روایتی آمده است که بعد از نزول این سوره، پیامبر اکرم آن را بالای منبر تلاوت کردند. اصحاب عرض کردند: «کوثر چیست که خداوند به تو عطا کرده است؟» فرمود: «نهری است در بهشت که سفیدتر از شیر و روشن تر از قدحی (بلورین) است که در دو سوی آن برآمدگی هایی از درّ و یاقوت است».(2)

بعضی از مفسران گفته اند منظور از کوثر همان حوض کوثر است که در اختیار پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) است و مؤمنان هنگام ورود به بهشت از آن سیراب می شوند.(3)

معانی دیگری نیز برای کوثر گفته اند که می توان همه آن ها را مصداق «خیر کثیر» دانست.

خداوند در آیه دوم می فرماید: (فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ )؛ زیرا این نعمت بزرگ که خداوند به حضرت رسول داده است، جای شکرگزاری دارد که نماز و قربانی کردن شتر از مصادیق آن است. در آخرین آیه، دشمنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) بی نسل و ابتر (دُم بریده) معرفی شده اند.(4)

امروز دشمنان آن حضرت، اعم از کفار قریش، بنی امیه و بنی عباس از صفحه روزگار محو شده اند و اگر نسلی از آن ها باقی باشد، شناخته شده نیستند.

ص: 149

نکته 1:

فخر رازی، مفسر سنی، می نویسد: چه نسلی بابرکت تر از نسل فاطمه (سلام الله علیها) که امثال باقر و صادق و رضا از آن برخاسته اند و با آنکه شمار زیادی از آنان را طی تاریخ (به ویژه در زمان حکومت بنی امیه و بنی عباس) شهید کردند، اما امروز فرزندان او در بیشتر کشورهای اسلامی گسترده اند.(1)

نکته 2:

در ماجرای فتح مکه که مشرکان دسته دسته به اسلام وارد می شدند، خداوند تنها دستور تسبیح و استغفار می دهد: (وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فی دينِ اللَّهِ أَفْواجاً* فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً)(2)؛ هنگامی که دیدی مردم گروه گروه در دین خدا درآیند، پس پروردگارت را تسبیح و ستایش کن و از او آمرزش بخواه که او همواره توبه پذیر است. ولی برای اعطای کوثر به نمازخواندن و قربانی کردن شتر دستور می دهد؛ گویا اهمیت کوثر از اسلام آوردن دسته جمعی مشرکان بیشتر است.(3)

آتش زدن در خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) علت شهادت ایشان بود

پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، جمعی از مسلمانان بدون توجه به انتصاب حضرت علی (علیه السلام) به جانشینی ایشان در روز غدیر، در سقیفه بنی ساعده جمع شدند و «ابابکر» را جانشین پیامبر اکرم معرفی کردند. با توجه به پیروی بیشتر مردم از او و طرف داران اندک حضرت علی (علیه السلام) ، مبارزه مستقیم برای حضرت علی امکان پذیر نبود. لذا با مبارزه غیرمستقیم تصمیم گرفت با ابابکر بیعت نکند و او را به رسمیت نشناسد تا با این کار، نارضایتی خود و خانواده پیامبر را نشان دهد.

«عمر» که ابابکر را در امر خلافت یاری می کرد، به او گفت: «بدون بیعت علی (علیه السلام) حکومت و خلافت تو پایدار و ثابت نخواهد شد. باید علی را وادار به بیعت کنی». ابابکر سخن عمر را پسندید و «قنفذ»، غلام عمر، را نزد حضرت علی (علیه السلام) فرستاد و گفت: «به ایشان بگو: خلیفه

ص: 150

رسول خدا از تو خواسته که برای بیعت با او در مسجد حاضر شوی». حضرت علی (علیه السلام) از این کار امتناع کرد. عمر از این رفتار خشمناک شد و همراه خالدبن ولید و قنفذ و جمعی دیگر به در خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) آمدند. در را کوبید. حضرت زهرا که در غم ازدست دادن پدر عزادار بود، پشت در آمد و فرمود: «ای عمر، با ما چه کار داری؟ چرا نمی گذاری به کار خودمان (و عزاداری برای رسول خدا) مشغول باشیم؟» عمر فریاد زد: «در را باز کن وگرنه خانه را با اهل آن آتش می زنم».(1)

فاطمه (سلام الله علیها) هرچه خواست عمر را از تصمیمش منصرف کند، نتوانست. عمر که دید در را باز نمی کنند، گفت: «هیزم بیاورید تا در را آتش بزنیم». حضرت زهرا وقتی دید در باز شد پیش آمد و صدا به ضجه و شیون بلند کرد تا شاید آن سنگ دلان از حمله و ورود به خانه منصرف شوند، ولی آن ها بی رحمانه به خانه هجوم آوردند و با غلاف شمشیر به پهلو و با تازیانه به بازوی ایشان زدند. حضرت زهرا در آن ازدحام، بین در و دیوار قرار گرفت و چنان فشاری بر پهلوی ایشان وارد شد که پهلوی نازنینش آزرده و طفلی که در رحم داشت (محسن) سقط شد.(2) پس از این جنایت، حضرت زهرا بیمار و بستری شد و در سن جوانی به شهادت رسید.

مظلومیت حضرت زهرا (سلام الله علیها) در کتب اهل تسنن

آذَاهَا(1)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: دخترم، فاطمه، پاره تن من است، آنچه او را ناراحت کند و آزار دهد، مرا ناراحت می کند و آزار می دهد.

در قرآن نیز آمده است:

(إِنَّ الَّذينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهيناً )(2)؛ قطعاً خداوند کسانی را که خدا و رسولش را آزار می دهند، در دنیا و آخرت لعنت می کند و برای آن ها عذابی خوار کننده آماده کرده است.

زندگی و هنگام مرگ اذیت کردند. ای ابوبکر و عمر، به خدا قسم هرگز با شما سخن نمی گویم تا خدایم را ملاقات و از شما شکایت کنم و ستم های شما را در پیشگاه خداوند بیان کنم».

سخن که به اینجا رسید، ابوبکر فریاد زد: «ای وای، ای کاش مادر مرا نزاییده بود». عمر به ابوبکر رو کرد و گفت: «من از مردمی که اختیار خود را به دست تو دادند، تعجب می کنم. تو نفهم شده ای. از ناراحتی و خوش حالی یک زن، ناراحت و خوش حال می شوی. مگر چه شده؟ یک زن ناراحت شده است». این را گفت و هر دو از خانه بیرون رفتند.

در صحیح بخاری و بعضی دیگر از کتب اهل تسنن آمده است: «مَاتَت فَاطِمَةُ وَکانَت سَاخِطَةً عَلَیهِمَا؛ فاطمه از دنیا رفت در حالی که بر آن دو (ابوبکر و عمر) غضبناک بود». (1)

فاطمه (سلام الله علیها) را به سینه چسباند (ثُمَّ بَکَیَا جَمِیعاً سَاعَةً وَأَخَذَ عَلَی رَأسِهَا وَضَمَّهَا إِلَی صَدرِهِ) و فرمود: «هر وصیتی داری بگو و هر دستوری داری صادر کن که من نظر تو را بر نظر خود مقدم می دارم».

حضرت فاطمه عرض کرد: «ای پسر عموی پیامبر، خداوند بهترین پاداش را به تو دهد. وصیت اولم این است که بعد از من (اگر خواستی ازدواج کنی) با «امامه»، دختر خواهرم، ازدواج کن؛ زیرا او برای فرزندانم (در محبت و دل سوزی) مانند خودم خواهد بود (فَإِنَّهَا تَكُونُ لِوُلْدِی مِثْلِی)».

وصیت دوم: «أُوصِيكَ يَا ابْنَ عَمِّ أَنْ تَتَّخِذَ لِي نَعْشاً فَقَدْ رَأَيْتُ الْمَلَائِكَةَ صَوَّرُوا صُورَتَهُ؛ ای پسر عمو، (برای برداشتن جنازه ام) تابوتی(1)

که ملائکه شکل آن را به من نشان داده اند، برایم تهیه کن». حضرت امیر فرمود: «شکل آن تابوت را نشانم بده». حضرت زهرا مشخصات و شکل تابوت را نشان داد و حضرت علی آن را تهیه کرد. این اولین تابوتی بود که ساخته شد.

وصیت سوم: «أُوصِيكَ أَنْ لَا يَشْهَدَ أَحَدٌ جِنَازَتِی مِنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ ظَلَمُونِی وَأَخَذُوا حَقِّی فَإِنَّهُمْ عَدُوِّی وَعَدُوُّ رَسُولِ اللَّهِ؛ وصیت می کنم مردمی که به من ستم روا داشتند و حق مرا غصب کردند، در تشییع جنازه ام حاضر نشوند. آن ها دشمن من و دشمن رسول خدا هستند. مبادا اجازه دهی یکی از آن ها یا پیروانشان بر جنازه ام نماز بخوانند. مرا شبانه و زمانی که چشم ها به خواب رفته باشند، دفن کن». پس از این سه وصیت، فاطمه اطهر (سلام الله علیها) به شهادت رسید. درود بر او و بر پدر و شوهرش.

زمانی که مردم مدینه از شهادت حضرت زهرا باخبر شدند، صدا به گریه و فریاد بلند کردند و زنان بنی هاشم در خانه حضرت جمع شدند و صدا به گریه بلند کردند تا جایی که نزدیک بود مدینه از صدای گریه از جا کنده شود.

ص: 156

مردم جمع شدند و منتظر بودند که جنازه حضرت زهرا خارج شود و بر آن نماز بخوانند. در این هنگام ابوذر بیرون آمد و به مردم گفت: «متفرق شوید؛ زیرا خارج کردن جنازه دختر پیامبر به تأخیر افتاد». مردم برخاستند و رفتند. (بنا بر وصیت حضرت زهرا) وقتی پاسی از شب گذشت و مردم به خواب رفتند، حضرت علی بن ابی طالب همراه با حسنین، عمار، مقداد، عقیل، زبیر، ابوذر، سلمان، بُرَیده و تعدادی از بنی هاشم، جنازه مطهر حضرت زهرا را خارج کردند و بر بدن ایشان نماز خواندند و او را شبانه به خاک سپردند و قبر او را مخفی قرار دادند.(1)

از فاطمه بپرس و شرح حال را از او جویا شو که چه غصه هایی در دل داشت و نمی توانست برای کسی بگوید، ولی برای تو خواهد گفت.(1)

حضرت چنین کرد و روزها را روزه می گرفت و شب ها تا صبح عبادت می کرد (شخصیت بزرگی مانند پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز باید برای امری بزرگ ریاضت بکشد و خودسازی کند). از سوی دیگر، پیامبر اکرم، عمار را نزد خدیجه فرستاد و پیغام داد: «من چنین مأموریتی از سوی خداوند دریافت کرده ام و نیامدن من به خانه از کم محبتی و ناراحتی از تو نیست؛ زیرا خداوند روزی چند بار با ملائکه به تو افتخار می کند. هر شب، در خانه را ببند و در بستر خود استراحت کن تا وعده الهی سپری شود. من در این مدت در خانه فاطمه بنت اسد به سر می برم». حضرت خدیجه طبق دستور پیامبر تنها در خانه به سر می برد و روزی چند بار از فراق ایشان می گریست. پس از گذشت چهل روز، جبرائیل دوباره بر آن حضرت نازل شد و گفت: «ای محمد، خداوند علیّ اعلی به تو سلام می رساند و می فرماید برای تحفه و کرامتی که برایت ارسال خواهد شد، آماده باش». در این هنگام میکائیل آمد و طبقی که پارچه ای از سندس بهشتی روی آن کشیده شده بود، نزد آن حضرت گذاشت و گفت: «پروردگارت می فرماید امشب از این غذا افطار کن». حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر شب در وقت افطار دستور می داد که در خانه را باز بگذارد تا هرکس می خواهد بر پیامبر وارد شود و با ایشان افطار کند، ولی در آن شب فرمود: بر در خانه بایست و اجازه مده کسی وارد شود که این غذا بر غیر من حرام است». حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) روپوش را از طبق کنار زد. در آن میوه های بهشتی (خوشه خرما و انگور) و ظرفی از آب های بهشتی بود. آن حضرت از آن میوه ها میل کرد تا سیر شد و از آن آب آشامید تا سیراب شد. سپس، جبرائیل آب بهشتی را روی دست پیامبر ریخت و میکائیل شست وشو داد و اسرافیل دست آن حضرت را با حوله بهشتی خشک کرد. باقی مانده غذا و ظرف ها به سوی آسمان برگشت. سپس، جبرائیل به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: «قبل از آنکه به نماز و عبادت بپردازی، نزد خدیجه برو و نزد او باش که قرار است امشب نسل پاک تو آفریده شود».

خدیجه گفت: «من شب ها درها را می بستم و پرده را می آویختم و در بستر خود استراحت می کردم. آن شب خوابیده بودم که صدای در خانه را شنیدم. پرسیدم: کیست؟ غیر از محمد (صلی الله علیه و آله) کسی اجازه کوبیدن در را ندارد. پیامبر فرمود: در را باز کن، منم محمد. چون صدای آن حضرت را شنیدم با خوش حالی از جا جستم و در را باز کردم. با آنکه آن حضرت عادت داشت

ص: 161

هر شب وضو بگیرد و دو رکعت نماز بخواند و سپس استراحت کند، آن شب پس از ورود در کنار من قرار گرفت و من نور فاطمه (سلام الله علیها) را در خودم احساس کردم».(1)

مخالفت

کردی و با محمد (صلی الله علیه و آله) که شخص فقیر و یتیمی بود ازدواج کردی، ما نزد تو نخواهیم آمد و به تو کمک نمی کنیم». حضرت خدیجه از این سخنان غمگین بود.

خندان به سوی او رو کردند. پس از ولادت آن حضرت، حورالعین و اهل آسمان به یکدیگر بشارت (و تبریک) گفتند و در آسمان نور درخشنده ای ظاهر شد که قبلاً ملائکه آن را ندیده بودند. آن بانوان به حضرت خدیجه گفتند: «این نوزاد پاک و مبارک را بگیر که او و نسل او بابرکت خواهند بود». حضرت خدیجه با خوش حالی حضرت زهرا را گرفت و پستان در دهانش گذاشت و به او شیر داد. حضرت زهرا هر روز به اندازه یک ماه و هر ماه به اندازه یک سال رشد می کرد.(1)

عمل آسان با پاداش فراوان در وقت استراحت

از حضرت زهرا (سلام الله علیها) روایت شده است:

زمانی می خواستم استراحت کنم، پیامبر خدا بر من وارد شد و فرمود: «ای فاطمه، قبل از آنکه بخوابی چهار عمل را انجام بده: 1) قرآن را ختم کن، 2) پیغمبران را شفیع خود گردان، 3) مؤمنین را از خود خشنود گردان، 4) حج و عمره انجام ده». عرض کردم: «یا رسول الله، به چیزی دستور دادی که نمی توانم در این وقت انجام دهم». حضرت تبسمی کردند و فرمودند: «هرگاه سه بار قل هو اللّه احد را بخوانی، گویا قرآن را ختم کرده ای، اگر بر من و پیامبران قبل از من صلوات بفرستی (اللَّهُمَ صَلّ عَلَی مَحَمَّد وَآلِهِ وَ عَلى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِينَ)، ما در روز قیامت شفیعان تو خواهیم شد، اگر برای تمام مؤمنین استغفار کنی (اللَّهُمَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَات)، آن ها از تو خشنود خواهند شد و اگر بگویی سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَر، گویا حج و عمره انجام داده ای.(2)

ولادت حضرت زهرا

یاران دهید مژده

ز حق کوثر آمده

خیر کثیر و صنع بدیع و جمال حق

در خانه رسول که مهد هدایت است

آن مادری که دامن پرمهر پاک او

ابواب خیر و رحمت حق از ولادتش

بعد از هزار و چند به روز ولادتش

زهرا به «خادم» سر کویت نظر نما

روشن جهان ز

فاطمه اطهر آمده

حق یک جا درون خانه احمد درآمده

پاکیزه دختری ز مَلَک برتر آمده

آزاده چون حسین و حسن پرور آمده

مفتوح گشت و دشمن او ابتر آمده

یک برگ زرنگار از این دفتر آمده(3)

زیرا به صد امید پی مادر آمده

ص: 164

یاران دهید مژده

ز حق کوثر آمده

خیر کثیر و صنع بدیع و جمال حق

در خانه رسول که مهد هدایت است

آن مادری که دامن پرمهر پاک او

ابواب خیر و رحمت حق از ولادتش

بعد از هزار و چند به روز ولادتش

زهرا به «خادم» سر کویت نظر نما

روشن جهان ز

فاطمه اطهر آمده

حق یک جا درون خانه احمد درآمده

پاکیزه دختری ز مَلَک برتر آمده

آزاده چون حسین و حسن پرور آمده

مفتوح گشت و دشمن او ابتر آمده

یک برگ زرنگار از این دفتر آمده(1)

زیرا به صد امید پی مادر آمده

سیدحشمت الله علوی

ص: 166

7. پانزدهم ماه، سال روز تغییر جهت قبله از بیت المقدس به سوی کعبه در سال دوم هجری قمری(1)؛

8. بیست وپنجم ماه، روز شهادت امام موسی بن جعفر (کاظم) (علیه السلام) در سال 183 هجری قمری(2)؛

9. بیست وهفتم ماه، روز بعثت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) به پیامبری چهل سال بعد از عام الفیل که با نوروز مطابق بوده است.(3)

فضیلت ماه رجب

1. روایت است که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) ، ماه رجب را «رَجَبُ الأصَبّ» نامیده است؛ زیرا رحمت خداوند در این ماه بر امت فرومی ریزد.(4)

2. در روایت نقل شده است که «رجب، نام نهری است در بهشت که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین تر است. هرکس یک روز از این ماه را روزه بگیرد، از این نهر می آشامد».(5)

3. در روایت آمده است که «زیارت امام رضا (علیه السلام) در ماه رجب فضیلتی خاص دارد».(6) همچنین، عمره در این ماه از نظر فضیلت در ردیف حج است.(7)

4. از حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) در فضیلت ماه رجب نقل شده است که فرمود:

رَجَبٌ شَهْرٌ عَظِيمٌ يُضَاعِفُ اللَّهُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ مَنْ صَامَ يَوْماً مِنْ رَجَبٍ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ النَّارُ مَسِيرَةَ مِأةَ سَنَةٍ وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ وَجَبَتْ لَهُ

ص: 168

الْجَنَّةُ(1)؛ ماه رجب ماه بزرگی است که خداوند در این ماه کارهای نیک را چند برابر پاداش می دهد و گناهان را می بخشد.

هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، آتش جهنم به فاصله صد سال از او دور می شود و اگر سه روز روزه بگیرد، بهشت بر او واجب می شود.

5. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که فرمود:

إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَىٰ مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَيْنَ الرَّجَبِيُّونَ، فَيَقُومُ أُنَاسٌ يُضِي ءُ وُجُوهُهُمْ لِأَهْلِ الْجَمْعِ عَلَى رُءُوسِهِمْ تِيجَانُ الْمُلْكِ مُكَلَّلَةً بِالدُّرِّ وَالْيَاقُوتِ، مَعَ كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ أَلْفُ مَلَكٍ عَنْ يَمِينِهِ وَأَلْفُ مَلَكٍ عَنْ يَسَارِهِ، يَقُولُونَ هَنِيئاً لَكَ كَرَامَةُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ يَا عَبْدَ اللَّهِ، فَيَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ عِبَادِی وَإِمَائِی وَعِزَّتِی وَجَلَالِی لَأُكْرِمَنَّ مَثْوَاكُمْ وَلَأُجْزِلَنَّ عَطَايَاكُمْ، وَ لَأُوتِيَنَّكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ، إِنَّكُمْ تَطَوَّعْتُمْ بِالصَّوْمِ لِی فِی شَهْرٍ عَظَّمْتُ حُرْمَتَهُ وَأَوْجَبْتُ حَقَّهُ، مَلَائِكَتِی أَدْخِلُوا عِبَادِی وَ إِمَائِی الْجَنَّةَ، ثُمَّ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ: هَذَا لِمَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ شَيْئاً وَلَوْ يَوْماً وَاحِداً مِنْ أَوَّلِهِ أَوْ وَسَطِهِ أَوْ آخِرِه (2)؛ روز قیامت صدایی از دل عرش بلند می شود که: «کجایند ماه رجبی ها (کسانی که در ماه رجب خدا را عبادت می کردند)؟» در این هنگام گروهی از مردم به پا می خیزند، در حالی که (نور) صورت هایشان جمع حاضر را روشن می کند و بر سر آن ها تاجی است که به درّ و یاقوت آراسته است و هزار ملک در سمت راست و هزار ملک در سمت چپ هریک قرار دارد و به او می گویند: «کرامت خدای عزوجل بر تو گوارا باد». سپس، صدایی از سوی خداوند جل جلاله می آید که: «ای بندگان و ای کنیزان من، به عزت و جلالم قسم که یقیناً جایگاه شما را گرامی می دارم و به فرستاده های شما پاداش می دهم و در بهشت ساختمان هایی به شما می دهم که از زیر آن ها نهرهای آب جاری است و همیشه در آن ها هستید و این برای عمل کنندگان پاداش خوبی است. شما در ماهی برای من روزه گرفتید که حرمت آن را بزرگ کردم و حق او را واجب دانستم. ای ملائکه، بندگان و کنیزان مرا به بهشت

ص: 169

داخل کنید». سپس، امام اضافه فرمودند: «این پاداش کسی است که روزی از ماه رجب را روزه گرفته باشد، هرچند يک روز از اول يا وسط يا آخرش باشد».

کوه ها یا تعداد برگ درختان باشد و روز قیامت خداوند شفاعت او را در حق هفتصد نفر از خانواده او که اهل آتش اند، قبول می کند و زمانی که شب اول قبرش می شود، خداوند متعال ثواب این نماز را به شکل شخصی زیبا درمی آورد که با روی گشاده و درخشان و زبانی فصیح و گویا به وی می گوید: «ای حبیب من، بر تو بشارت باد که از هر شدت و سختی نجات یافتی». از آن چهره نورانی می پرسد: «تو کیستی؟ من تاکنون چهره ای زیباتر از تو ندیده ام و بویی خوش تر از بویت به مشامم نرسیده است».

آن چهره نیکو پاسخ می دهد: «ای حبیبم، من پاداش نمازی هستم که در فلان شهر، فلان ماه و فلان سال به جا آوردی. امشب نزد تو آمدم تا حقت را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو مرتفع سازم (و همواره در کنارت بمانم) تا زمانی که همه در روز رستاخیز برخیزند و در عرصه قیامت بر سرت سایه بیفکنم (هیچ وقت پاداش این کار نیک از تو قطع نخواهد شد)».(1)

3. در هر شب از ماه رجب دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت بعد از حمد، سه مرتبه سوره «قُلْ يَا أَيُّهَا الْكافِرُون» و یک مرتبه سوره توحید بخواند و وقتی سلام داد، دست ها را بلند کند و بگوید: «لا إلهَ إلّا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَه، لَهُ المُلکُ وَ لَهُ الحَمدُ یُحیی وَ یُمیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لا یَموتُ بِیَدِه الخَیرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیر وَ إلَیهِ المَصیر وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ العَلیِّ العَظیمِ اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبیِّ الاُمیِّ وَ آلِهِ» و دست ها را به صورت خود بکشد. از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده است: «هرکس این نماز را بخواند، خداوند دعایش را مستجاب می کند و ثواب شصت حج و شصت عمره به او عطا فرماید».(1)

حضرت انجام داد. جابر عرض کرد: «سوگند به پروردگار کعبه، این صورت و قیافه همانند رسول خداست». سپس به او گفت: «پیامبر خدا به تو سلام رساند». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «سلام بر رسول خدا تا زمانی که آسمان و زمین باقی است و نیز سلام بر تو ای جابر که سلام پیامبر را رساندی». جابر گفت: «يَا بَاقِرُ أَنْتَ الْبَاقِرُ حَقّاً أَنْتَ الَّذِي تَبْقُرُ الْعِلْمَ بَقْراً(1)؛ ای باقر، حقیقتاً تو شکافنده ای، تویی که علم را می شکافی شکافتنی (جابر به سخن پیامبر درباره امام اشاره کرد)».

روز دوم ماه رجب بنا بر نقلی،

روز ولادت باسعادت امام دهم شیعیان، حضرت علی النقی (علیه السلام) ، در سال 212 هجری قمری در محلی به نام «صریا» (در حوالی مدینه) واقع شده است.(1) دعای هر روز ماه رجب از ناحیه مقدسه، این تاریخ تولد را تأیید می کند:

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فِی رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الثَّانِی وَابْنِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَب (2)؛

پروردگارا، تو را می خوانم به حق دو مولود ماه رجب؛ محمد دوم، فرزند علی (امام جواد) و فرزندش، علی فرزند محمد (امام علی النقی (علیه السلام) ).

روز سوم ماه رجب شهادت امام هادی(بنابر نقلی)

بنا بر نظر بعضی از علما، شهادت امام هادی (علیه السلام) در روز سوم ماه رجب سال 254 هجری قمری اتفاق افتاده است. امام هادی (علیه السلام) حدود بیست سال در سامرا در تبعید به سر برد، گاهی زیر شکنجه و گاهی در زندان.

این امام مظلوم در زمان معتز عباسی و در 42 سالگی به طور مرموز و مخفیانه مسموم و شهید شد.(1)

مدت زیادی از امامت ایشان (حدود پانزده سال) در زمان حکومت شقی ترین خلیفه بنی عباس، جعفربن محمدبن هارون (نوه هارون الرشید)، معروف به «متوکل» سپری شد. مأموران متوکل، وقت و بی وقت (گاهی نیمه شب)، امام را احضار و ایشان را اذیت می کردند.

شبی متوکل دستور داد جمعی از دژخیمان به طور ناگهانی به خانه امام حمله کنند. آن ها به خانه ایشان هجوم بردند و پس از جست وجو، چیزی به دست نیاوردند و امام را در حال خواندن قرآن روی خاک و ریگ دیدند. در همان حال، به حضرت حمله کردند و ایشان را با سر و پای برهنه نزد متوکل بردند. متوکل شرابی را که می خورد به امام تعارف کرد. امام فرمود: «قسم به خداوند که هرگز گوشت و خون من با شراب آمیخته نشده و نخواهد شد». متوکل گفت: «پس برای من آواز و شعر بخوانید و بزم ما را شاد کنید». امام ابتدا عذر خواست، ولی با اصرار متوکل، اشعار تأثیرگذاری درباره بی ارزشی و بی وفایی دنیا و مقام و ثروت آن خواند که متوکل با آن سنگ دلی متغیر و اشکش جاری شد.(2)

روز دهم ماه رجب ولادت امام جواد (علیه السلام)

بنا بر نقل مصباح المتهجد، در روز دهم ماه رجب سال 195 هجری قمری، ولادت باسعادت امام محمدبن علی الجواد (علیه السلام) واقع شده است که دعای رسیده از ناحیه مقدسه در روزهای ماه رجب این قول را تأیید می کند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فِی رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ

ص: 175

الثَّانِی وَابْنِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَب»(1)، ولی علما و مشایخ مشهور، نوزدهم یا نیمه ماه مبارک رمضان را ولادت ایشان دانسته اند.(2)

کنیه آن حضرت، «ابن الرضا» است. در حکومت عباسیان به خاطر احترام ویژه ای که برای امام رضا (علیه السلام) قائل بودند، امام جواد و امام هادی و امام عسکری (علیهم السلام) را ابن الرضا می خواندند.

مادر ایشان «سَبیکه» از افضل زنان زمان خود بود. بنا بر روایت، امام موسی بن جعفر (علیه السلام) به یزیدبن سلیط فرمود: «تو سبیکه را خواهی دید؛ سلام مرا به او برسان».(3)

اسامی دیگری برای مادر امام جواد ذکر کرده اند از جمله: «ریحانه»، «خیزران» و «سکینه». شاید این تعدد نام، به خاطر آن بوده است که شناخته نشود و دشمن به او آسیبی نرساند. به غیر از سه امام، یعنی امام علی (علیه السلام) که مادرش، فاطمه بنت اسد است و امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) که مادرشان، فاطمه، دختر رسول خداست (و درباره آن ها اتفاق نظر تاریخی وجود دارد)، مادر همه امامان کنیز و ام ولد بوده اند که برای این موضوع دلایلی ذکر شده است.

چرا مادر بیشتر امامان ام ولد بوده اند؟

1. دفع خطر دشمنان

بر اساس روایات منقول از شیعه و سنی، پیامبر اکرم نام همه امامان را بیان و مشخص کرده اند.(4) این امر موردتوجه دشمنان و مخالفان آن بزرگواران بوده است. پس، اگر امکان دسترسی وجود داشت، به آن ها آسیب می رساندند. لذا، مادران ائمه از کنیزان و از مکان های مختلفی بودند تا شناخته نشوند. بعضی از آن ها حتی در زمان حمل و تا هنگام وضع حمل آثاری از بارداری نداشتند؛ مانند مادر حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) . بنا بر روایت، خبر ولادت

ص: 176

حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به حکیمه، دختر امام جواد (علیه السلام) ، داده شد تا برای کمک، شب را در منزل امام حسن عسکری (علیه السلام) سپری کند.

2. حفظ حرمت و کرامت انسانی کنیزان

در آن زمان، صاحبان زَر و زور در حق کنیزان، بی مهری و حتی اهانت می کردند که بدین وسیله، کرامت و شخصیت انسانی آن ها حفظ شد و ائمه (علیهم السلام) به جامعه نشان دادند که دامن آن ها نیز می تواند مرکز پرورش بزرگ ترین انسان های عالم قرار گیرد و مادر امام و پیشوای جامعه باشند. این مسئله موجب شد تا به تدریج زمینه آزادی بردگان فراهم شود. لذا، روش بزرگان و اصحاب و یاران ائمه این بود که با کنیزان ازدواج کنند تا مردم را از جهل و خرافات آن زمان نجات دهند.

کیفیت ولادت امام جواد (علیه السلام)

از علامه مجلسی در جلاء العیون نقل شده است:

حکیمه خاتون، دختر حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) (سه بانویی که حکیمه نام داشتند و از شاگردان امام جواد (علیه السلام) بودند عبارتند از: دختر حضرت موسی بن جعفر، دختر امام رضا و دختر امام جواد)، فرمود: برادرم، امام رضا (علیه السلام) ، مرا طلبید و فرمود: «امشب نزد ما بمان؛ قرار است خداوند فرزندی مبارک به خیزران (این نامی است که امام رضا برای این خانم انتخاب کردند) عنایت فرماید». شب هنگام درد زایمان بر آن خانم چیره شد. من و زنان قابله در اتاق بودیم که ناگهان چراغ خاموش شد، ولی طولی نکشید که اتاق با نور آن نوزاد روشن گشت؛ به طوری که دیگر احتیاجی به چراغ نبود. در این هنگام امام رضا تشریف آوردند و ما آن نور ولایت را در جامه ای مطهر پیچیدیم و به دست آن حضرت دادیم. امام آن مهد شرف را به من سپرد و فرمود: «از گهواره او جدا مشو». پس از سه روز دیدم این نوزاد چشم خود را به طرف آسمان گشود و به جانب راست و چپ نگاه کرد و با زبانی فصیح فرمود: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ». بعد از این ماجرا، خدمت امام رضا رفتم و موضوع را بیان کردم. امام

ص: 177

فرمود:

«بعد از این، از عجایب احوال او زیاد خواهی دید».(1)

امامت ایشان

این امام یکی از امامانی بود که قبل از سن بلوغ به امامت رسید. ایشان حدوداً از هفت سالگی (از سال 203 تا 220 هجری) به مدت هفده سال امام بود.

سن کم ائمه موجب منع کمالات و فضایل آن ها نیست. همان گونه که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در ده سالگی به اسلام دعوت کرد و او نیز پذیرفت؛ این در حالی است که پیامبر هیچ کس را در چنین سن و سالی به اسلام دعوت نکرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جلسه دعوت از بستگان که قرآن به آن اشاره فرموده است: «وَأَنْذِرْ عَشيرَتَكَ الْأَقْرَبينَ»(2)، حضرت علی (علیه السلام) را در سیزده سالگی به عنوان جانشین خود معرفی کرد. همچنین، حسن و حسین (علیهما السلام) در حالی که حدود شش هفت سال داشتند، با رسول خدا بیعت کردند و رسول خدا نیز از هیچ کودکی جز آنان بیعت نگرفت؛ زیرا این خانواده ممتاز بودند. شرح بیشتر این مطلب به مناسبت امامت و میلاد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نیمه شعبان بیان خواهد شد.

این امام همام در زمان خلافت مأمون زیست و دوسال ونیم آخر حیات خود را در عصر خلافت معتصم عباسی، برادر مأمون، سپری کرد.(3) مدت عمر شریف ایشان، 25 سال بود که در بین امامان کوتاه ترین عمر را داشته است.

تولد امام جواد (علیه السلام) پس از سال ها انتظار

بعضی معتقدند امام رضا (علیه السلام) فقط یک فرزند داشت و او امام جواد (علیه السلام) است. شیخ مفید فرموده است: «امام رضا (علیه السلام) از دنیا رحلت کرد و به جز فرزند و امام بعدش، محمدبن علی (علیه السلام) ، فرزند دیگری نداشت که ما مطلع شویم».

ابن شهرآشوب تصریح کرده است که «فرزند آن حضرت تنها پسری به نام محمد است و

ص: 178

بس»؛ اما علامه مجلسی در بحار روایتی نقل کرده است که: «بزنطی گفته امام دو پسر داشتند» و در جایی دیگر از این کتاب از دختر امام رضا (علیه السلام) روایتی نقل می کند که ظاهرش این است که امام دختری به نام فاطمه داشته است:

عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ وَعَمِّهِ زَيْدٍ عَنْ أَبِيهِمَا عَلِیِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ وَعَمِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: مَنْ كَفَّ غَضَبَهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ عَذَابَهُ وَمَنْ حَسُنَ خُلُقَهُ بَلَّغَهُ اللَّهُ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ (1)؛

فاطمه، دختر امام رضا (علیه السلام) ، از پدران خود از حضرت رسول (عجل الله تعالی فرجه الشریف) روایت کرده است که فرمودند: هرکه خشم خود را مهار کند، خداوند تعالی عذاب خود را از او باز می دارد و کسی که اخلاق خود را نیکو کند، خداوند درجه روزه دار و قائم به عبادت به او می دهد».

علامه مجلسی می گوید:

امام رضا (علیه السلام) تا 47 سالگی پسری نداشت و این امر موجب نگرانی و تشکیک بسیاری از شیعیان در امر جانشین آن حضرت بود و آنان گاهی این نگرانی را با امام مطرح می کردند و امام مژده پسری را می داد: «خداوند پسری به من می دهد که وارث من و امام پس از من خواهد بود».(2)

حرز امام جواد (علیه السلام)

محدث قمی از سیدبن طاووس، حرزی به نام آن حضرت نقل کرده است تا برای محفوظ ماندن از بلایا بخوانیم و پیش خود نگه داریم: «يَا نُورُ يَا بُرْهَانُ، يَا مُنِيرُ يَا مُبِينُ، يَا رَبِّ اكْفِنِی شَرَّ الشُّرُورِ وَآفَاتِ الدُّهُورِ، وَأَسْأَلُكَ النَّجَاةَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِی الصُّور».(3)

روز سیزدهم رجب ولادت حضرت علی (علیه السلام)

روز میلاد باسعادت حضرت امیرالمؤمنین، علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، است که بنا بر روایات مشهور، در روز جمعه، سی سال بعد از عام الفیل، در کعبه متولد شد.

ص: 179

نسب آن حضرت

پدر آن حضرت، ابوطالب، فرزند عبدالمطلب بوده که با عبدالله، پدر پیامبر (صلی الله علیه و آله) برادرند؛ یعنی، ابوطالب و عبدالله هر دو فرزندان عبدالمطلب هستند و حضرت علی با پیامبر خدا پسرعمو می شوند و هاشم، جد اعلای پیامبر (صلی الله علیه و آله) و حضرت علی (علیه السلام) است.

مادر ایشان

مادر ایشان فاطمه بنت اسدبن هاشم است. به این ترتیب، حضرت علی (علیه السلام) از طرف پدر و مادر به هاشم (جد اعلای پیامبر) می رسد.

کیفیت ولادت امام علی (علیه السلام)

بنا بر روایات متعدد و معتبر، روزی گروهی در مقابل خانه خدا نشسته بودند. ناگهان فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین، در حالی که نه ماه از بارداریش می گذشت و درد زایمان او را فراگرفته بود، مقابل کعبه آمد و به سوی خانه خدا رو کرد و گفت:

خدایا من به تو و آنچه از سوی تو نازل شده و پیامبرانت ایمان دارم و سخن جدم، ابراهیم، کسی که این خانه را بنا کرد را قبول دارم. پس، تو را قسم می دهم به حق بنیان گذار این خانه و فرزندی که در شکم دارم (فرزندی که با من سخن می گوید و مونس من شده و یقین دارم او یکی از نشانه های جلال و عظمت توست)، که درد زایمان را بر من آسان گردانی.

در این هنگام کافران دیدند که دیوار خانه خدا در نزدیکی مستجار (مقابل درب کعبه از پشت خانه، دیوار کنار رکن یمانی) شکافته و فاطمه بنت اسد وارد خانه خدا شد و دیوار دوباره به هم پیوست. آن ها هرچه خواستند قفل درب خانه را باز کنند، ممکن نشد و فهمیدند این کار از جانب خداست. فاطمه بنت اسد تا سه روز داخل خانه بود و همه مردم این ماجرا را بازگو می کردند. روز چهارم همان جای قبلی دیوار دوباره شکافته شد و فاطمه بنت اسد در حالی که کودک خود را روی دست داشت، از خانه بیرون آمد و می گفت:

ای مردم، خداوند از میان زنان پیش از من، مرا برگزید؛ زیرا آسیه، دختر مزاحم، خدا را در خفا و جایی که فقط در ناچاری می شود عبادت کرد، عبادت می کرد که آنجا (خانه فرعون) سزاوار

ص: 180

عبادت

نیست. خداوند مریم، دختر عمران را برگزید و در ولادت حضرت عیسی به او کمک کرد تا درخت خشک را به حرکت درآورد و از آن رطب تازه بریزد، اما من بر همه آنان و زنان عالم برتری دارم؛ زیرا مرا در میان خانه خود جای داد و تا سه روز با غذاها و میوه های بهشتی از من پذیرایی کرد و وقتی خواستم از آن خانه بیرون آیم صدایی شنیدم که می گفت: «ای فاطمه، نام این فرزند بزرگوار را علی بگذار. منم خداوند علی اعلا که او را از قدرت و عزت و جلال خود آفریدم و از عدالت خود به او بهره کامل دادم و نام او را از نام مقدس خود پدید آوردم و او را با آداب خجسته خود تربیت کردم. کارهایم را به او واگذار کردم، او را بر علوم پنهان خود آگاه ساختم، او در خانه محترم من متولد شده است، او اولین کسی است که بر بام خانه من اذان خواهد گفت، بت ها را از بالای کعبه به زیر خواهد آورد و آن ها را خواهد شکست و مرا به بزرگی و یگانگی یاد خواهد کرد. او امام و جانشین حبیب و برگزیده من، محمد (صلی الله علیه و آله) خواهد بود، خوشا به حال کسانی که او را دوست بدارند و یاری کنند و وای به حال کسانی که او را نافرمانی کنند و یاری نکنند و حق او را انکار نمایند».(1)

ولادت حضرت علی (علیه السلام) در کتب اهل تسنن

روایات فراوانی درباره ولادت حضرت علی در کعبه معظمه به وسیله اهل تسنن وارد شده است، تا جایی که بعضی از علمای آنان گفته اند که این موضوع در حد تواتر است. در اینجا به بخشی از آن ها اشاره می کنیم:

1- حاکم در المستدرک (ج3، ص483) گفته است: «اخبار متواتر است بر اینکه فاطمه بنت اسد، علی بن ابی طالب (علیه السلام) را داخل کعبه به دنیا آورده است».

2- حافظ گنجی شافعی در الکفایة از حاکم نیشابوری نقل کرده است که:

حضرت علی (علیه السلام) در شب جمعه، سیزدهم ماه رجب، سی سال بعد از عام الفیل در مکه و در بیت الحرام به دنیا آمد و تابه حال کسی در بیت الحرام متولد نشده است. این خصوصیت برای اکرام و تجلیل و تعظیم آن حضرت بوده است.

ص: 181

1. احمدبن عبدالرحیم دهلوی مشهور به شاه ولی الله در ازالة الخفاء گفته است: «اخبار متواتر است که فاطمه بنت اسد، علی (علیه السلام) را داخل کعبه به دنیا آورد و جز او کسی در کعبه متولد نشده است، نه قبل از او و نه بعد از او».

2. شهاب الدین آلوسی صاحب تفسیر کبیر در کتاب شرح القصیده العینیه (ص15) گفته است:

تولد

امیرمؤمنان (علیه السلام) در خانه خدا در دنیا مشهور است و در کتاب های سنی و شیعه نوشته شده است و در تولد غیر از آن حضرت در کعبه سخنی مطرح نشده است و چقدر سزاوار است که امام الائمه در جایی که قبله مؤمنان است به دنیا بیاید و منزه است خدایی که چیزها را در جاهای مناسب خود قرار می دهد و او احکم الحاکمین است. سپس، تا بیست نفر از علمای اهل تسنن را نام برده است که این موضوع را در کتاب های خود تأیید کرده اند.(1)

علامه مجلسی در جلاء العیون نقل می کند:

پس از ولادت حضرت علی (علیه السلام) ، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که بسیار او را دوست داشت دستور داد گهواره او را در کنار بسترش قرار دهند و بیشتر اوقات تربیت و حضانت او را به عهده می گرفت و حتی او را شست وشو و گهواره اش را حرکت می داد، او را به سینه خود می گرفت و می فرمود:

«او برادر، ولی، یاری کننده، برگزیده، جانشین، ملجأ، چشم، همسر دخترم و امین و وصی من است».(2)

پس از ولادت حضرت علی (علیه السلام) ، ابوطالب، پدر آن حضرت که از شخصیت و امکانات بسیاری برخوردار بود، با دعوت عمومی و قربانی کردن سیصد شتر و هزار گوسفند، ضیافتی بزرگ برای ولیمه ترتیب داد. مقدار قربانی های این مراسم به اندازه ای بود که پس از آن، مردم، آن روز را به عنوان «روز نحر» بزرگ می داشتند و آن را عید می گرفتند و قربانی می کردند.(3)

ص: 182

اشعار در مدح و ولادت حضرت علی (علیه السلام)

علی است صاحب عز

و جلال و رفعت و شأن

دلیل رفعت شأن علی اگر خواهی

چه خواست مادرش از بهر زادنش جایی

ز بهر مدخل آن پیشوای خیل زنان

پس آن مطهره با احترام داخل شد

برون چه خواست آید پس از چهارم روز

فدای نام چنین زاده ای بود جانم

علی است بحر

معارف، علی است کوه وقار

بدین کلام دمی گوش خویشتن می دار

درون خانه خاصش بداد جا جبار

شکافت حضرت ستار کعبه را دیوار

در آن مکان مقدس بزاد مریم وار

ندا شنید که رو نام او علی بگذار

چنین امام گزینید یا اولی الابصار

گوشه ای از فضایل و مناقب حضرت علی (علیه السلام)

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست که تر کنم سرانگشت و صفحه بشمارم

حضرت علی (علیه السلام) کیست؟ کسی را یارای شمارش فضایل و کمالات او نیست، اما اگر بخواهیم به فهرست فضایل او اشاره کنیم، می گوییم:

در فضیلت همانند پیامبر اکرم است

حضرت علی (علیه السلام) کسی است که بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، تمام فضایل و کمالات او را به جز مقام نبوت داشت.

1. دانش

حضرت علی (علیه السلام) کسی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در شأن او فرمود: «أَنَا مَدِینَةُ العِلمِ وَعَلِیٌّ بَابُهَا(1)؛ من شهر دانش هستم و علی درب آن شهر است»؛ کسی که به راه های آسمان آگاه تر است تا به راه های زمین.

از پیامبر اکرم روایت شده است که فرمود:

فَلَمَّا صِرْتُ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّی كَلَّمَنِی وَنَاجَانِی فَمَا عُلِّمْتُ شَيْئاً إِلَّا عَلَّمْتُهُ عَلِيّاً فَهُوَ

ص: 183

بَابُ مَدِينَةِ عِلْمِی(1)؛ (شبی که به معراج رفتم و) در پیشگاه پروردگارم قرار گرفتم، او با من سخن گفت (و علومی را به من یاد داد). پس، آنچه یاد گرفتم به علی نیز آموختم؛ پس، او درب شهر علم من است.

2. صفات متضاد

امیرمؤمنان (علیه السلام) صفاتی متضاد داشت؛ او بسیار بردبار بود، ولی بنا بر شرایط موجود، شجاعت فراوانی از خود نشان می داد. در عین زهد، سیاست مداری ماهر بود. در میدان مبارزه از همه پیشی می گرفت و از کسی نمی ترسید، اما در مقابل کودکان یتیم و فقیر، خاضع بود. با آنکه حکیم و دانشمندی بی نظیر بود، در کشاورزی و باغداری نیز بسیار کوشا بود.

3. دشمنان نیز او را قبول داشتند

علاوه بر دوستان حضرت علی، دشمنان ایشان نیز ستایشگر او بودند و در مقابل او تعظیم می کردند. پس از شهادت حضرت علی (علیه السلام) ، معاویه در مجلسی گفت: «هیهات که دیگر روزگار انسانی مانند علی بیاورد».(2)

4. تقسیم کننده بهشت و دوزخ

از پیامبر اکرم روایت شده که فرمود:

إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ يَأْمُرُ اللَّهُ عَلِيّاً أَنْ يَقْسِمَ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ فَيَقُولُ لِلنَّارِ خُذِي ذَا عَدُوِّی وَ ذَرِی ذَا وَلِيِّی (3)؛ وقتی روز قیامت شود، خداوند به حضرت علی دستور می دهد که بهشت و دوزخ را تقسیم کند. پس به آتش می گوید:

«این را بگیر که دشمن من است و این را رها کن که دوست من است».

ص: 184

از اشعار معروف منسوب به امام شافعی است که:

عَلِیٌّ حُبُّهُ

جُنَّة

وَصِیُّ المُصطَفی حَقّاً

قَسیمُ النّارِ

وَالجَنَّةِ

إِمَامُ الْاِنسِ وَ الجِنَّةِ(1)

«دوستی با علی (علیه السلام) سپر آتش جهنم است. او تقسیم کننده آتش جهنم و بهشت (در میان انس و جن است) و به حق، جانشین محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) و پیشوای انس و جن است» (جُنَّة: سپر، جَنَّة: بهشت، جِنَّة: جن).

5. پیشتاز در اسلام

بر اساس نظر همه علمای شیعه و جمع زیادی از علمای اهل تسنن، نخستین کسی که به پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایمان آورد و پیامبری او را پذیرفت، حضرت علی (علیه السلام) بوده است. «سبقت» در اسلام طبق آیه 100 سوره توبه از امتیازات یک مسلمان است:

«وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرينَ وَالْأَنْصارِ وَالَّذينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ؛

پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی از آن ها پیروی کردند، خدا از ایشان خشنود است و آنان نیز از خدا خشنودند.

روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حالی که بر شانه علی (علیه السلام) دست زد، فرمود:

أنتَ یَا عَلِیّ أوَّلُ النّاسِ إسلاماً وَأوّلُ النَّاسِ إیمَاناً وَأنتَ مِنِّی بِمَنزَلَةِ هَارُونَ مِن مُوسَی(2)؛ یا علی، تو اولین کسی بودی که از میان مردم اسلام و ایمان آوردی و تو برای من همانند هارون برای موسی (که جانشین او بود) هستی.

انس بن مالک گوید: «بَعَثَ النَّبِیُّ یَومَ الإثنَینِ وَأسلَمَ عَلِیُّ یَومَ الثُّلاثا(3)؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) در روز دوشنبه به رسالت مبعوث شد و حضرت علی (علیه السلام) در روز سه شنبه اسلام آورد».

ص: 185

6. برادری با رسول الله (صلی الله علیه و آله)

پس از ورود پیامبر اکرم به مدینه، آن حضرت طی مراسمی میان اصحاب خود از مهاجران و انصار پیمان برادری برقرار کرد و حضرت علی (علیه السلام) را با خود برادر کرد و به ایشان فرمود:

أنتَ أخِی وَأنَا أخُوکَ؛ تو برادر من و من برادر تو هستم. سوگند به خدایی که مرا به حق به نبوت برگزید، تو را (نگه داشتم) تا (برادر) خودم باشی. تو برای من به منزله هارون برای موسی هستی؛ جز آنکه پس از من پیامبری نیست. أنتَ أخِی وَ رَفِیقِی؛ تو برادر و رفیق منی. تو با من و دخترم، فاطمه، در قصری در بهشت خواهی بود.

سپس این آیه را (که درباره بهشتیان است) سه بار تلاوت کرد: «إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلين(1)؛ (بهشتیان) برادروار بر تخت ها روبه روی یکدیگرند».

7. همسری فاطمه (سلام الله علیها)

تنها مردی که لیاقت همسری حضرت زهرا (سلام الله علیها) را داشت، حضرت علی بود. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) منقول است که فرمود:

لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى خَلَقَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لِفَاطِمَةَ مَا كَانَ لَهَا كُفْوٌ عَلَىٰ ظَهْرِ الْأَرْضِ مِنْ آدَمَ وَ مَنْ دُونَهُ(2)؛ چنانچه خداوند تبارک و تعالی علی را نمی آفرید، هم شأنی برای فاطمه در روی زمین پیدا نمی شد؛ از زمان حضرت آدم به بعد.

8. رزمنده نمونه در جنگ ها (جنگ بدر)

حضرت علی (علیه السلام) جنگجو و مجاهد شجاعی بود که همیشه در میدان های نبرد پیش قدم و پیروز می شد. در سال دوم هجری که جنگ بدر به وقوع پیوست، حضرت علی در پیروزی مسلمانان سهم بزرگی داشت. در این جنگ شجاعان بزرگی از مشرکان مانند ولیدبن عتبه، عاص بن سعید و نوفل بن خویلد (که هریک به تنهایی در برابر انبوهی از جنگجویان مقاومت می کردند)، به دست حضرت علی به هلاکت رسیدند؛ برای مثال، نوفل کسی است که وقتی رسول

ص: 186

خدا (صلی الله علیه و آله) شنید وی در جنگ حاضر شده است، دست به دعا برداشت و عرض کرد: «اللَّهُمَّ اكْفِنِی نَوْفَلاً؛ خدایا مرا از شرّ نوفل آسوده ساز». وقتی در پایان جنگ شنید که نوفل به دست حضرت علی (علیه السلام) کشته شده است، تکبیر گفت و شکر خدا را به جا آورد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَجَابَ دَعْوَتی فِيهِ(1)؛ سپاس خداوندی را که دعای مرا در (دفع شرّ) نوفل مستجاب کرد».

9. جنگ خیبر

یهودیان که از قدیم دشمنان سرسخت مسلمانان بودند، در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در خیبر (دویست کیلومتری مدینه) علیه مسلمانان توطئه و دشمنی می کردند و آنجا را برای خود پایگاه قرار داده بودند . بدین سبب، پیامبر خدا در سال هفتم هجرت تصمیم گرفت خیبر را فتح کند. این پایگاه که متشکل از هفت قلعه تودرتو بود، به دستور آن حضرت با لشکری مرکب از 1600 تن از مسلمانان محاصره شد. ایشان در ابتدا لشکر را به فرماندهی ابوبکر برای فتح خیبر فرستاد، ولی او در این نبرد به پیروزی دست نیافت و بازگشت. دفعه دوم لشکر به عمر سپرده شد که او نیز کاری از پیش نبرد و با دستانی خالی برگشت. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:

لَأُعْطِيَنَ الرَّايَةَ غَداً رَجُلًا يُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ كَرَّاراً غَيْرَ فَرَّار(2)؛ فردا پرچم را به مردی می سپارم که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول نیز او را دوست دارند. حمله کننده ای که فرار نمی کند.

آنگاه فرمود: «علی (علیه السلام) کجاست؟» گفتند: «دچار درد چشم است». پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حق ایشان دعا کرد و بنا بر نقل محدث قمی فرمود: «او را حاضر کنید». وقتی خدمت پیامبر رسید، حضرت رسول سر او را بر زانو نهاد و آب دهان مبارک را بر چشم هایش مالید که به صورت اعجاز شفا یافت.

حضرت علی (علیه السلام) پرچم را به دست گرفت و خود را کنار قلعه رساند. «مرحب خیبری» بنا بر عادت روزهای قبل، به جنگ حضرت آمد و رجز خواند.

ص: 187

قَدْ عَلِمْتَ خَيْبَرُ أَنِّی مَرْحَب

شَاكِی

السِّلَاحِ بَطَلٌ مُجَرَّب

امیرالمؤمنین مانند شیری غضبناک بر او حمله کرد و فرمود:

أَنَا الَّذِی سَمَّتْنِی أُمِّی حَيْدَرَة

ضِرْغَامُ

آجَامٍ وَ لَيْثٌ قَسْوَرَة

وقتی مرحب این شعار را شنید به یاد سخن جادوگری افتاد که به او گفته بود: «تو بر هرکسی پیروز می شوی به جز کسی که نامش حیدر است؛ اگر با او بجنگی کشته می شوی»، لذا فرار کرد. در این هنگام شیطان در مقابل او مجسم شد و گفت: « حیدر نام زیاد است، برای چه فرار می کنی؟» مرحب دوباره بازگشت و این بار امیرالمؤمنین او را مهلت نداد و ذوالفقار را بر سرش فرود آورد و او را کشت. جنگ ادامه یافت تا آنکه یهودیان فرار کردند و به داخل قلعه رفتند و درب بسیار محکم قلعه را بستند. امیرالمؤمنین کنار درب قلعه آمد و چنان حرکتی کرد که قلعه به لرزش درآمد، سپس با قدرتی خدایی درب را از جا کند و بالای سر گرفت و فرمود: «وَاللَّهِ مَا قَلَعْتُ بَابَ خَيْبَرَ بِقُوَّةٍ جِسْمَانِيَّةٍ بَلْ بِقُوَّةٍ رَبَّانِيَّة(1)؛ به خدا سوگند، درب خیبر را با نیروی بدنی از جا بیرون نیاوردم؛ بلکه این کار را با نیروی الهی کردم» و درب را روی خندقی (تونل) که به وجود آورده بودند، مانند پلی قرار داد تا لشکر اسلام از روی آن عبور کنند. سپس، درب را چهل زراع به عقب انداخت. یهودیان با دیدن این منظره به مخفیگاه ها رفتند و جنگ با پیروزی لشکر اسلام به پایان رسید.(2)

10. حدیث غدیر خم

یکی از فضایل حضرت علی (علیه السلام) ، مسئله نصب آن حضرت به امامت است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روز هجدهم ذی الحجه به امر خداوند ایشان را به امامت و جانشینی خود منصوب کرد. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که فرمود:

يَوْمَ

النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِی أَخَذَ فِيهِ النَّبِیُّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْعَهْدَ بِغَدِيرِ خُمٍّ

ص: 188

فَأَقَرُّوا فِيهِ بِالْوَلَايَةِ فَطُوبَىٰ لِمَنْ ثَبَتَ عَلَيْهَا وَالْوَيْلُ لِمَنْ نَكَثَهَا(1)؛ نوروز همان روزی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در غدیر خم برای امیرالمؤمنین، علی (علیه السلام) ، (از مردم) بیعت گرفت و مردم به ولایت علی (علیه السلام) اقرار کردند. پس خوشا به حال کسی که به عهد خود باقی ماند و وای بر کسی که پیمان خود را شکست.

در روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که:

شخصی به آن حضرت عرض کرد: «فدایت شوم، آیا غیر از دو عید فطر و قربان برای مسلمانان عید دیگری نیز هست؟» حضرت فرمود: «نَعَمْ أَعْظَمُهُمَا وَأَشْرَفُهُمَا، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ؟ قَالَ: يَوْمٌ نُصِبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَماً عَلَى النَّاسِ، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ وَأَیُّ يَوْمٍ هُوَ؟ قَالَ: إِنَّ الْأَيَّامَ تَدُورُ، وَهُوَ يَوْمُ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ مِنْ ذِی الْحِجَّة(2)؛ بلی (عیدی هست)، که بزرگ تر و شریف تر (از آن دو عید) است. عرض کردم: «آن چه روزی است؟» فرمود: «آن روزی است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیشوای مردم تعیین شد». عرض کردم: «آن چه روزی است؟» فرمود: «روزها در گردش است، آن روز هجدهم ذی الحجة است».

11. زهد

از نظر عده ای، «زهد» یعنی کناره گیری از جامعه و فعالیت ها و دخالت نکردن در کارها که این یقیناً زهد نیست؛ زاهد آن است که در عین دسترسی به امکانات و ارزش های مادی، هیچ گونه دل بستگی به آن ها نداشته باشد.

حضرت علی (علیه السلام) در حالی که می توانست بهترین بهره ها را از دنیا و زینت های آن ببرد، در حالت فقر زندگی می کرد و خطاب به دنیا می فرمود: «غُرِّی غَیرِی؛ دیگری (غیر از علی) را فریب ده». او با آنکه باغ ها و قنوات و چاه های بسیاری را احداث می کرد، ولی آن ها را وقف و یا در راه خدا انفاق می کرد. ابن ابی الحدید می گوید:

أَعْتَقَ عَلِیٌّ فِی حَياةِ رَسُولِ اللّهِ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِمَّا مَجِلَتْ يَدَاهُ وَ عَرِقَ جَبِينُهُ(3)؛

ص: 189

حضرت علی در زمان حیات پیامبر خدا هزار بنده را با (کار و) تاول زدن دستان و عرق پیشانی در راه خدا آزاد کرد.

12. حکومت

این روش زاهدانه در زمان حکومت ایشان و دسترسی او به ثروت و امکانات مادی نیز ادامه یافت. ابن ابی الحدید می گوید: «وَلَقَدْ وُلّیَ الْخِلَافَةَ وَأَتَتْهُ الْأَمْوَالُ، فَمَا كَانَ حَلْوَاهُ إِلَّا التَّمْرَ، وَلَا ثِيَابُهُ إِلَّا الْكَرَابِيس؛ چون خلافت و مقام به او رسید و اموال نزد او جمع شد، شیرینی او خرما و لباسش فقط کرباس بود». حضرت علی (علیه السلام) در نامه ای به استاندار بصره، عثمان بن حنیف، می نویسد:

أَلَا وَإِنَ لِكُلِ مَأْمُومٍ إِمَاماً يَقْتَدِی بِهِ وَيَسْتَضِیءُ بِنُورِ عِلْمِهِ، أَلَا وَإِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَىٰ مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَمِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ، أَلَا وَإِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ وَلَكِنْ أَعِينُونِی بِوَرَعٍ وَاجْتِهَادٍ وَعِفَّةٍ وَسَدَادٍ، فَوَاللَّهِ مَا كَنَزْتُ مِنْ دُنْيَاكُمْ تِبْراً وَ لَا ادَّخَرْتُ مِنْ غَنَائِمِهَا وَفْراً وَلَا أَعْدَدْتُ لِبَالِی ثَوْبِی طِمْراً(1)؛ آگاه باش، هر پیروی کننده را پیشوایی است که از او پیروی می کند و به نور دانش او روشنی می جوید (راستی در گفتار و کردار را از او می آموزد)، بدان که پیشوای شما از دنیای خود به دو جامه کهنه و از خوراکش به دو قرص نان اکتفا کرده است. شما بر چنین رفتاری توانا نیستید، (اگر می خواهید به من اقتدا کنید) مرا به پرهیزکاری و کوشش و پاک دامنی و درستکاری یاری دهید. به خدا سوگند، از دنیای شما زر و زیوری نیندوخته ام و از سودهای آن مالی انباشته نکرده ام و غیر از جامه کهنه ای که در بر دارم، جامه کهنه دیگری تهیه نکرده ام.

حضرت علی (علیه السلام) در مدت حکومت پنج ساله خود همانند فقیرترین و ضعیف ترین مردم جامعه زندگی می کرد و هیچ گونه مال و ثروتی برای خود ذخیره نکرد:

وَلَقَدْ وُلِّيَ النَّاسَ خَمْسَ سِنِينَ فَمَا وَضَعَ آجُرَّةً عَلَى آجُرَّةٍ وَلَا لَبِنَةً عَلَى لَبِنَةٍ(2)؛ پنج سال بر مردم حکومت کرد و در این مدت آجری روی آجر و خشتی روی خشت قرار نداد (زمین و

ص: 190

مال و ثروتی از خود به جای نگذاشت).

13. شجاعت و نیروی بدنی

آثار قدرت و قوت بدنی ایشان از زمان کودکی آشکار بود؛ به صورتی که از مادر ایشان، فاطمه بنت اسد، روایت شده است:

من پس از ولادت ایشان، او را در پارچه ای

(قنداق) قرار دادم و محکم بستم، اما آن حضرت حرکتی کرد و آن را پاره کرد. مرتبه دوم پارچه و بند را دولایه کردم، اما باز آن را پاره کرد تا آنکه پارچه را شش لایه کردم و بند را از چرم قرار دادم و محکم بستم، ولی باز هم آن را پاره کرد تا آنکه به زبان آمد و گفت: «ای مادر، دست های مرا نبند، می خواهم با انگشتانم برای خداوند تضرع و مناجات کنم.(1)

میله آهنی به گردن خالد

در احوالات خالدبن ولید آمده است که:

با لشکریانش برای اظهار قدرت در مقابل حضرت علی (علیه السلام) نمایان شد و خواست عرض اندام و جسارتی بکند. حضرت علی جلو آمد. او را از اسب پیاده کرد و به طرف آسیابی که در آن نزدیکی بود (آسیای حارث بن کلدة) کشاند و میله آهنی محکمی که سنگ آسیا را حرکت می داد، برداشت و مانند حلقه ای به گردن خالد پیچید. خالد و لشکریانش از این کار وحشت کردند و خالد آن حضرت را قسم داد که او را رها کند. حضرت در حالی که آن میله آهنی همچنان به گردن او آویزان بود، دست از او برداشت. خالد برای نجات خود نزد ابوبکر رفت. او دستور داد تا آهنگران این آهن را از گردن او جدا کنند، ولی آن ها گفتند: «این کار ممکن نیست، مگر اینکه با آتش نرم شود که در این صورت خالد هلاک خواهد شد». این آهن در گردن او بود و هرکس او را با آن قیافه می دید، می خندید تا آنکه حضرت علی از سفر برگشت و جمعی نزد آن حضرت وساطت کردند تا آهن را از گردن خالد جدا کند. حضرت علی قبول کرد و با نیروی خدایی آهن را

ص: 191

مانند

خمیری قطعه قطعه کرد و روی زمین ریخت.(1)

امام علی (علیه السلام) با دو انگشت خالد را فشار داد

از سلیم بن قیس هلالی نقل شده است که:

خالدبن ولید

مأمور شد تا در نماز ابو بکر، حضرت علی (علیه السلام) را به قتل برساند. شمشیر را برداشت و به مسجد آمد و کنار آن حضرت مشغول نماز شد تا پس از اتمام نماز مأموریت خود را انجام دهد. ابوبکر که نماز صبح می خواند،

از این مأموریت پشیمان شد و در فکر بود که چگونه خالد را از این مأموریت منصرف کند. او در حال تشهد نماز فکر می کرد و تشهد را تکرار می کرد تا کم کم طلوع آفتاب نزدیک شد. به ناچار در حال نماز و قبل از آن که سلام دهد، با صدای بلند گفت: «یا خالِدُ لاتَفْعَلْ؛ آنچه را بدان مأموری، انجام مده» و سلام گفت. حضرت علی، بعد از نماز به خالد فرمود: «چه مأموریتی داشتی؟» گفت: «مأمور بودم گردن شما را بزنم». فرمود: «انجام می دادی؟» گفت: «به خدا قسم، اگر ابوبکر نهی نمی کرد،

انجام می دادم». حضرت او را گرفت و بر زمین زد و (طبق روایتی) او را با دو انگشت چنان فشار داد که لباس خود را آلوده کرد و نزدیک بود هلاک شود. پس، با وساطت عباس (عموی ایشان) دست از او کشید.(2)

14. عبادت آن حضرت

حضرت علی (علیه السلام) از نظر عبادت و مناجات در پیشگاه خداوند متعال، نمونه بود تا جایی که امام چهارم (علیه السلام) با آن همه عبادت که او را «ذُو الثَّفَنَات؛ دارای پینه در جاهای سجده» می گفتند و زین العابدین (زینت عبادت کنندگان) لقب داشت، می فرمود: «وَ مَنْ يَقْوَىٰ عَلَىٰ عِبَادَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ(3)؛ چه کسی می تواند مانند حضرت علی عبادت کند؟»

در احوالات ایشان نوشته اند که گاهی شب ها چنان غرق مناجات و ناله در پیشگاه خداوند می شد که از خوف خدا غش می کرد. روایت شده است که آن بزرگوار به نمازهای واجب و نوافل

ص: 192

اهمیت زیادی می داد و در یک شب هزار رکعت نماز مستحبی می خواند.(1) وقت نماز که می رسید رنگ از رخسار مبارکش می رفت و بدنش می لرزید. وقتی از ایشان می پرسیدند: «شما را چه شده است؟» می فرمود: «وقت ادای امانتی رسیده است که خداوند آن را به آسمان و زمین و کوه ها عرضه داشت و آن ها از حملش امتناع ورزیدند».(2)

ابن عباس می گوید:

در جنگ صفین دیدم آن حضرت در حالی که شمشیر می زند،

مراقب خورشید است. وقتی علت این کار را از آن حضرت سؤال کردم، فرمود: «می خواهم بدانم چه وقت ظهر می شود». گفتم: «در این گیرودار جنگ و شرایط حساس، وقت نماز است؟» فرمود: «إِنَّمَا نُقَاتِلُهُمْ عَلَى الصَّلَاة(3)؛ جنگ ما با آن ها به خاطر نماز است».

ابن عباس در جایی دیگر می گوید: «هیچ گاه نماز شب آن حضرت ترک نشد، حتی شب جنگ».(4)

این گوشه کوچکی از فضایل مولای متقیان، امیرمؤمنان (علیه السلام) بود. برای آگاهی بیشتر باید به کتاب های مفصلی مانند بحارالانوار علامه مجلسی(ره) و کتب دیگری که در این باره نوشته شده است، مراجعه شود.

فضایل حضرت علی (علیه السلام) در کتب اهل تسنن

1. احمدبن حنبل می گوید: «درباره هیچ کدام از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) به اندازه علی بن ابی طالب (علیه السلام) از جانب رسول خدا، فضایل نقل نشده است».(5)

2. ابن عساکر و عده ای از اصحاب سنن از ابن عباس نقل کرده اند که او گفته است: «درباره هیچ کس به اندازه علی (علیه السلام) آیات قرآن نازل نشده است». همچنین او گفته است: «سیصد آیه

ص: 193

قرآن درباره علی (علیه السلام) نازل شده است».(1)

3. طبرانی ابن ابی حاتم و ابن حجر و عده ای دیگر از نویسندگان سنن آورده اند که ابن عباس گفته است: «هر جا خداوند يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا را نازل کرده، علی (علیه السلام) ، امیر و شریف آن است».(2)

4. از ابن عساکر نقل شده که ابن عباس گفته است: «خداوند در آیات فراوانی اصحاب محمد (صلی الله علیه و آله) را سرزنش کرده، اما علی (علیه السلام) را جز به نیکی یاد نفرموده است».(3)

5. عبدالله بن عباس گفته است: «درباره دانش و علم علی (علیه السلام) هرچه می خواهی به طور قاطع بگو. او در اسلام سابقه روشنی دارد. داماد رسول خداست و در فهم سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، پیروزی در جنگ ها و بخشش اموال و دارایی همتا ندارد».(4)

6. در کنزالعمال آمده است:

روزی

عمر، ابابکر و ابوعبیده جراح پیش پیامبر بودند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به حضرت علی (علیه السلام) تکیه کرده بود. دست بر دوش او گذاشت و فرمود: «یا علی، تو نخستین کسی هستی که ایمان آوردی و اسلام را پذیرفتی. تو برای من، همچون هارون برای موسی هستی»(5)(اشاره به حدیث منزلت).

7. طبرانی از ابن عباس نقل کرده است که پیامبر اکرم فرمود:

أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌ بَابُهَا، فَمَنْ أَرَادَ الْمَدِينَةَ فَلْيَأْتِ الْبَاب(6)؛ من شهر علم هستم و علی درب آن شهر است. پس، هرکس می خواهد (وارد) شهر شود باید از درب آن وارد شود.

ص: 194

میلاد امیرالمؤمنین، علی بن ابی طالب (علیه السلام)

پاکیزه زنی نادره در عصمت و عفت

کای کعبه منم، حامل سر حلقه عزت

گردید پناهنده آن مرکز وحدت

از من به جهان خالق تو داد شرافت

یارب بگشا در، تو بر این بانوی

عصمت

تا خانه شود روشن از این شمس هدایت

تا فاطمه بنت اسد گفت چنین راز

در کعبه شد آن بانوی والای سرافراز

دیوار به جای در آن خانه بشد باز

تا مولد حیدر بشود مرکز پرواز

میلاد ولایت ز چنین خانه شد آغاز

ز آن خانه خدا داد به ما وعده رحمت

در روز سوم والد مولود برآمد

از کعبه برون اصل و اساس و ثمر آمد

دیوار دگر باره به دستور درآمد

خورشید دو عالم به کنار قمر آمد

از جانب معبود جمالی دگر آمد

تا جلوه کند شاهد زیبای شفاعت

یعنی که حقیقت تو ز سیمای علی بین

اسرار نبوت ز تولای علی بین

آیات و حجج را ز تجلای علی بین

پنهان خدا را تو ز پیدای علی بین

هر فضل و کمالی به تماشای علی بین

این نعمت عظماست که حق کرد عنایت

سیدحشمت الله علوی

نام گذاری حضرت علی (علیه السلام)

ابوطالب بیامد در بیابان

به من دادی تو این پاکیزه فرزند

خطاب آمد ز نامم گشته مشتق

علی حق است و حق هم با علی یار

بگفتا با خدا ای رب غفار

خدایا نام او را نیز بگذار

علی بگذار نام این نکوکار

علی بر خلق باشد فخر و سردار

سیدحشمت الله علوی

ص: 195

پانزدهم رجب

وفات حضرت زینب (سلام الله علیها)

بنا بر روایتی، حضرت زینب (سلام الله علیها) در روز پانزدهم رجب سال 63 هجری و در 56 سالگی وفات یافت.(1) قبلاً به مناسبت ولادت باسعادتشان، بخشی از فضایل و مقام ایشان بیان شد.

حضرت زینب در سخنانش در شهر کوفه با استناد به آیه 92 سوره نحل فرمود:

قرآن می فرماید: «وَلا تَكُونُوا كَالَّتی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِیَ أَرْبىٰ مِنْ أُمَّةٍ؛ همانند آن زن (سبک مغز) نباشید که پشم های تابیده خود را پس از بافتن، رشته رشته می کرد، (بدین گونه که) سوگندهای خود را وسیله خیانت و فساد قرار دهید، به خاطر آنکه جمعیت گروهی از گروه دیگر بیشتر است».

تفسیر: این آیه به صفت زشت پیمان شکنی با بهانه های مختلف اشاره دارد؛ زیرا پیمان شکنی گناهی بزرگ است و درباره آن، آیات و روایات متعددی داریم و جای بحث مفصل دارد.

در این آیه و آیه قبلی آن، خداوند با تأکید سفارش کرده است که مسلمانان همیشه به عهد و پیمان خود عمل کنند و آن را نشکنند و به داستان زن سبک مغزی از قریش به نام «رایطه» اشاره فرموده است که در زمان جاهلیت از صبح تا وسط روز همراه با کنیزانش پشم ها و موهایی را که در اختیار داشتند، می تابیدند و سپس همه آن ها را رشته رشته می کردند و برای همین در میان مردم به حماقت معروف بود.(2)

مفسران نوشته اند که در صدر اسلام، گروهی از مسلمانان از اینکه جمعیتشان در مقابل دشمنان اندک بود، احساس تنهایی می کردند و پیمانی را که با پیامبر اسلام در پیروی از آیین او داشتند، ضعیف می شمردند و احتمال داشت پیمان شکنی کنند، لذا قرآن به آن ها هشدار داد که مبادا پیمان شکن شوید و بر سوگند خود در پیروی از پیامبر اکرم متزلزل شوید (تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِیَ أَرْبىٰ مِنْ أُمَّةٍ) و چون فکر می کنید دشمنانتان

ص: 196

زیادتر و قوی تر از شما هستند، قسم های خود را وسیله خیانت و فساد قرار دهید و پیمان شکنی کنید.

حضرت زینب (سلام الله علیها) در ابتدای خطبه و سخنانش در کوفه (که بخشی از آن را بعداً بیان خواهیم کرد)، پس از آن که مردم کوفه را مردمی دغل پیشه و فریب کار خطاب می کند، می فرماید: «إنَّمَا مَثَلَکُم کَمَثَلِ الَّتِی نَقَضَت غَزلَهَا؛ حکایت شما، حکایت زنی است که رشته های خود را پس از آنکه محکم بافته بود، از هم باز می کرد»؛ یعنی با آن همه عهد و پیمانی که با برادرم، حسین، بستید و نامه های فراوانی که به او نوشتید و از او دعوت کردید و وعده یاری و پذیرایی دادید، مقابل او صف آرایی و دشمنی کردید و او و یارانش را با لبانی تشنه شهید و خانواده اش را اسیر کردید و در شهرها و کوچه ها گرداندید.

به روایتی، حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز در مسجد مدینه در خطبه ای که علیه حاکمان وقت ایراد کرد، این آیه را خواند و فرمود: «حکایت شما به خاطر پیمان شکنی در بیعتی که در غدیر خم با علی بن ابی طالب (علیه السلام) داشتید، حکایت همان زنی است که می بافت، سپس بافته خود را باز می کرد».(1)

کمال و نبوغ حضرت زینب (سلام الله علیها)

بنا بر نقل تاریخ، حضرت زینب در کودکی (پنج یا شش سالگی) مادر خود را از دست داد، ولی از چنان نبوغ و کمالاتی برخوردار بود که از مادرشان روایت نقل می کرد، تا جایی که (به نقل علل الشرایع) بخشی از خطبه «فدکیه» را حضرت زینب (سلام الله علیها) از مادرشان نقل کرد: «عَنْ زَيْنَبَ بِنْتِ عَلِیٍ قَالَتْ قَالَتْ فَاطِمَةُ فِی خُطْبَتِهَا»(2)، سپس قسمتی از خطبه فدکیه را (که علل احکام در آن بیان شده است) با آن ویژگی های خاصی که از نظر فصاحت و بلاغت دارد، بیان می کند. این امر بر نبوغ و کمال علمی و درک فوق العاده او دلالت دارد و باید گفت از موهبت های الهی است.

ص: 197

روایت است که:

روزی امیرالمؤمنین (علیه السلام) حضرت زینب (سلام الله علیها) را که کودکی بیش نبود، روی زانوی خود نشاند و به او فرمود: «بگو احد (یعنی یک)»، زینب گفت: «احد». امام فرمود: «بگو اثنین (یعنی دو)»، زینب ساکت شد. علی (علیه السلام) به او گفت: «سخن بگو». زینب (سلام الله علیها) گفت: «زبانی که با گفتن احد (یکی) گویا گردید، چگونه اثنین (دوتا) را جاری کند؟» علی (علیه السلام) دختر را به سینه چسباند و او را بوسید.(1)

حضرت علی بن الحسین (علیه السلام) بر این موضوع صحه گذاشته است که حضرت زینب (سلام الله علیها) ، دانشمندی است که بدون استاد دانشمند شده است. زمانی که حضرت زینب در کوفه آن خطبه حماسی را ایراد کرد، همه مبهوت شدند و صداها خاموش شد و انقلابی مردمی به وجود آمد. سپس، امام چهارم (علیه السلام) فرمود: «عمه خاموش باش، أَنْتِ بِحَمْدِ اللَّهِ عَالِمَةٌ غَيْرُ مُعَلَّمَةٍ فَهِمَةٌ غَيْرُ مُفَهَّمَة(2)؛ به حمد الله تو دانشمندی هستی که معلمی نداشتی (علم تو الهی است) و بدون یادگیری می دانستی».

عبادت و شب زنده داری حضرت زینب (سلام الله علیها)

روایت است که عبادت و شب زنده داری حضرت زینب (سلام الله علیها) در تمام عمر ترک نشد، حتی در شب یازدهم ماه محرم (شام عاشورا). از امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «شب یازدهم ماه محرم عمه ام، زینب، را دیدم که در سجاده نشسته بود و نماز می خواند و عبادت می کرد».(3)

از امام حسین (علیه السلام) روایت است که هنگام خداحافظی با خواهر، فرمود: «یَا أختَاهُ لاتَنْسِینِی فِی نَافِلَةِ اللَّیلِ؛ خواهرم، مرا در نماز شب فراموش نکن».(4)

در حقیقت، به خواهر التماس دعا گفته است.

از امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «عمه ام، زینب، طی مسیر کوفه به شام، همه نمازهای واجب و مستحب را ایستاده می خواند، لکن در بعضی منازل به خاطر شدت گرسنگی و

ص: 198

ضعف، نشسته نماز می خواند».

همسر ایشان

شوهر حضرت زینب - عبدالله، فرزند جعفر طیار، فرزند ابوطالب و برادرزاده حضرت علی (علیه السلام) - از مردان نامی صدر اسلام و دارای ویژگی هایی خاص بود؛ به طوری که از میان خواستگاران متعدد حضرت زینب (سلام الله علیها) ، حضرت علی (علیه السلام) تنها خواستگاری او را پذیرفت و او را به دامادی خود قبول کرد. جود و سخاوت از جمله صفات برجسته حضرت عبدالله بود، تا جایی که صاحب قاموس الرجال در کتابش گفته است که در اسلام کسی از او کریم تر نبود.

رساندن پیام کربلا به گوش دوست و دشمن

حضرت زینب (سلام الله علیها) در هر زمان با سخنرانی ها و ایراد خطبه های کوبنده در کوفه و شام، پیام کربلا را که ایستادگی در مقابل ستم و دفاع از حق و عدالت بود، به گوش جهانیان رساند. اگر روشنگری و بصیرت ایشان نبود، چه بسا با تبلیغات دروغین بنی امیه، خون پاک عزیزانشان پایمال می شد و آن ها را اغتشاش گر و ضد اسلام معرفی می کردند. به قول شاعر: «سرّ نی در کربلا می ماند اگر زینب نبود کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود».

فصاحت و بلاغت حضرت زینب (سلام الله علیها)

فصاحت و بلاغت، ویژگی ممتاز زینب کبری بود. گفتار ایشان، دوست و دشمن را به تعجب وامی داشت، بانویی که نه استاد دیده بود و نه آموزش. نمونه بارز آن، سخنرانی و خطبه ایشان در شهر کوفه است که هزاران نفر در حال شادی و هیجان با امر و اشاره ایشان ساکت و آماده شنیدن شدند. سخنرانی ایشان در مجلس یزید شاهدی دیگری بر این ادعاست؛ کسی که در برابر ابن زیاد جلّاد، قاطعانه می فرماید: «ثَکَلَتْکَ اُمُّکَ یَابْنَ مَرْجانَة» (مرگ بر تو) و این جمله چنان ابن زیاد را دگرگون کرد که فرمان قتل او را داد. سخنرانی در مجلسی با تشریفات و تجملات شاهانه و حضور شخصیت های لشکری و کشوری و خارجی، آن هم از بانویی که آن همه داغ دیده و سفر و اسارت و گرسنگی و تشنگی تحمل کرده است، تا جایی که ابن زیاد ملعون با آن همه دشمنی که با اهل بیت (علیهم السلام) داشت، نتوانست شیوایی و رسایی سخن ایشان را کتمان کند، اما

ص: 199

فصاحت و بلاغت آن بانو را سجع و شاعری بیان کرد و به صورتی تحقیر آمیز گفت: «هَذِهِ سَجَّاعَةٌ وَلَعَمْرِی لَقَدْ كَانَ أَبُوهَا سَجَّاعاً شَاعِراً؛ به راستی که این زن در سجع گویی زبردست است، پدرش نیز سجع گو و شاعر بود» (سجع در لغت به معنی سخن باقافیه است و سجّاع کسی است که سخنان او زیاد باقافیه است). آن بانو این سخن را نیز بی جواب نگذاشت و فرمود:

مَا لِلْمَرْأَةِ وَالسَّجَاعَةَ إِنَّ لِی عَنِ السَّجَاعَةِ لَشُغُلًا وَلَكِنَّ صَدْرِی نَفَثَ بِمَا قُلْتُ(1)؛ زن را به سجع گویی چه کار؟! من با آن کاری ندارم و آنچه گفتم، سوز سینه ام بود که بر زبان جاری شد.

بخشی از خطبه انقلابی حضرت زینب (سلام الله علیها) در کوفه

الْحَمْدُ لِلَّهِ وَالصَّلَاةُ عَلَى أَبِی رَسُولِ اللَّهِ أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ الْخَتْلِ وَالْخَذْلِ فَلَا رَقَأَتِ الْعَبْرَةُ وَلَا هَدَأَتِ الرَّنَّةُ فَإِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُم (2)؛ سپاس و ستایش

خاص خداست و درود بر پدرم، محمد و بر خاندان پاک و برگزیده اش باد و اما ای مردم کوفه، ای مردمان دغل پیشه و فریب کار و بی حمیّت و حیله گر (پس از این همه جنایت)، آیا می گریید

اشکتان خشک نشود و ناله هایتان پایان نپذیرد؟ حکایت شما، حکایت آن زنی است که رشته خود را پس از اینکه محکم می بافت، از هم باز می کرد (پنبه می کرد). شما سوگندهای خود را وسیله خیانت و تقلب و فساد قرار دادید (اشاره به آیه 92 سوره نحل که تفسیر و شرح آن قبلاً بیان شد).

درباره فصاحت و بلاغت و سخنان حضرت زینب (سلام الله علیها) در مجلس یزید، قبلاً مطالبی بیان شد.

مرقد مطهر آن حضرت

بنا بر قولی معتبر، مرقد مطهر ایشان در شام و در حومه دمشق است که در حال حاضر به «زینبیه» مشهور است. بنا بر قولی دیگر، مرقد ایشان در مدینه (قبرستان بقیع) یا در مصر

ص: 200

(قاهره) است.(1)

ابن طولون دمشقی معتقد است آن بانو در ماجرای «فاجعة» (حرّه در مدینه)، در سال 62 هجری به شام سفر کرد، اما علامه سید محسن امین از کتاب «تحیة اهل القبور» نقل می کند:

زینب

کبری در زمان عبدالملک مروان در سال قحطی همراه همسرش، عبدالله، به شام رفت تا شوهرش در مزارعی که داشت، کار کند و زینب در همان زمان و در شام از دنیا رفت و به خاک سپرده شد.(2)

پانزدهم رجب

سالروز تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه

بنا بر نقل تاریخ نویسان، در روز پانزدهم رجب سال دوم هجری پس از آنکه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان بیش از سیزده سال در مکه و مدینه به سوی بیت المقدس نماز می خواندند، از طرف خداوند دستور آمد که به سمت مسجدالحرام و کعبه نماز بخوانند. بعضی از مورخان، تاریخ تغییر قبله را روز پانزدهم شعبان سال دوم هجری دانسته اند.(3)

قال الله تبارک وتعالی:

(قَدْ

نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَحَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَه)(4)؛ ما گرداندن رویت را به سوی آسمان (مانند کسی که منتظر مطلبی باشد) می بینیم، یقیناً تو را به سوی قبله ای که بپسندی برمی گردانیم. پس رویت را به سوی مسجدالحرام بگردان و (شما ای مسلمانان) هرجا که باشید، رویتان را به سوی آن برگردانید.

بنا بر نقل مفسران، پیامبر خدا در سال دوم هجری در حال خواندن نماز جماعت ظهر در میان قبیله بنی سلیم بود که پیک وحی از طرف خداوند آمد و بازوان ایشان را گرفت و از سمت

ص: 201

بیت المقدس به سوی کعبه برگرداند (یادآوری می شود که بیت المقدس تقریباً در سمت شمال است در حالی که کعبه در سمت جنوب قرار دارد). مسلمانان نیز صفوف خود را تغییر دادند، به صورتی که (بنا بر روایتی) زنانی که پشت سر مردان بودند، جای خود را به مردان و مردان جای خود را به زنان دادند و یک گردش دسته جمعی انجام گرفت. این حکم در حالتی حساس و چشمگیر و در وسط نماز آمد تا اثر به سزای خود را بگذارد.

نکته

در عبارت «شطر المسجد الحرام»، «شطر» به معنی «سمت و جانب» است. ایستادن در مقابل کعبه برای کسانی که می خواهند از راه دور رو به قبله نماز بخوانند، بسیار سخت و حتی غیرممکن است. همچنین کسانی که در صف هایی طولانی (که طول صف از کعبه بیشتر باشد) هستند، نمی توانند مقابل کعبه بایستند؛ لذا به جای کعبه از تعبیر «روی خود را به سمت مسجدالحرام قرار ده» استفاده شده است.

فلسفه تغییر قبله

دشمنان اسلام شایعات فراوانی درباره تغییر قبله ایجاد کردند تا جایی که قرآن مستقیماً به این امر اشاره می کند: (سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتی كانُوا عَلَيْها)(1)؛ به زودی مردمی سبک مغز می گویند چه چیز آن ها (مسلمانان) را از قبله ای که بر آن بودند برگرداند؟ فلسفه این تغییر چه بوده است؟ شاید بتوان گفت کعبه، قبل از پیروزی اسلام، کانون بت های مشرکان بود و از بالا تا پایین آن را بت ها فراگرفته بودند. بعد از پیروزی اسلام، این بت ها به دست پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و با مباشرت حضرت علی (علیه السلام) به زیر کشیده شدند. لذا عبادت و ایستادن به سمت آن ها قبل از پیروزی اسلام با روح توحید و خداپرستی سازگار نبود. پس، موقتاً دستور داده شد مسلمانان برای عبادت به سوی بیت المقدس بایستند؛ ولی پس از پاک شدن کعبه از لوث بت ها و تشکیل حکومت اسلامی، دیگر چنین وضعیتی ضرورت نداشت و کعبه که از قدیمی ترین مراکز توحید و کانون انبیا بود، بهترین مکان برای تعیین قبله شد.

ص: 202

علاوه بر این، تغییر قبله برای پیروان پیامبر یک آزمایش بود تا مشخص شود چه کسی برای اجرای دستورهای خدا در هر شرایطی پیرو و مطیع پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و چه کسی بر اساس هواهای نفسانی و تعصبات جاهلی رفتار می کند؛ همان طور که قرآن به آن اشاره می کند:

(وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتی كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ)(1)؛ و ما قبله ای را که بر آن بودی تنها برای این قرار دادیم تا کسانی که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیروی می کنند، از آن هایی که (زیر بار اوامر خدا و پیامبر نمی روند و) به جاهلیت بازمی گردند، مشخص شوند.

اصولاً قبله، رمزی است برای وحدت صفوف و احیای خاطره های توحیدی و تغییر آن، چیزی را دگرگون نمی کند. آنچه مهم است، تسلیم بودن در برابر فرمان الهی و شکستن بت های تعصب و خودخواهی است.(2)

ویژگی های کعبه

1. داشتن جاذبه ای خاص

اگرچه ساختمان کعبه بسیار ساده و بی آلایش است و از مقداری سنگ عادی و کم قیمت ساخته شده، ولی از چنان جاذبه خاصی برخوردار است که اگر کسی ده ها بار آن را زیارت کند، دوباره هیجان زده می شود و اشک در چشمانش حلقه می زند و به قول حضرت علی، «وَيَأْلَهُونَ إِلَيْهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ(3)؛ مانند پرنده تشنه ای که به آب زلال می رسد، سراسیمه به سوی او می شتابد». زائران، مشتاق ورود به خانه خدا هستند؛ همانند اشتیاق کبوتران تشنه در کنار آب.

2. خداوند متعال آن را نشانه و پرچم اسلام قرار داده تا مسلمانان زیر آن اجتماع کنند و به آن پناهنده شوند: «جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى لِلْإِسْلَامِ عَلَماً وَلِلْعَائِذِينَ حَرَماً(4)؛ خداوند

ص: 203

سبحان آن خانه را علامت (و پرچم) اسلام و پناهگاه پناهندگان قرار داد».

3. مکه و خانه خدا همانند مادری که فرزندان خود را تغذیه و سرپرستی می کند، به امت اسلام سود می رساند و برای آن ها مایه برکت است. لذا نام آن را «ام القری» (مادر و مرکز محل ها) نهاده اند: (لِتُنْذِرَ أُمَ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها)(1)؛ تا (مردم) مکه و کسانی را که اطراف آن هستند، بیم دهی.

4. خانه خدا، مرکزی است که انبیا (از زمان آدم تاکنون)، امامان، صالحان، مؤمنان و در زمان ما امام زمان، حجة بن الحسن (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، برای طواف آن حاضر شده اند.

بیست وپنجم رجب

شهادت امام موسی بن جعفر (علیه السلام)

بنا بر روایات مشهور و نظر جمعی از علما، امام هفتم شیعیان، حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) ، در بیست و پنجم رجب سال 183 هجری، در 55 سالگی به دستور هارون الرشید عباسی و توسط سندی بن شاهک در زندان بغداد به شهادت رسید.

امام در شرایطی بسیار سخت و با تقیه می زیست، به صورتی که حتی دوستان و ارادتمندان ایشان نمی توانستند نام امام را آزادانه ببرند. در بخشی از روایات و سخنان ایشان، نام آن حضرت را با رمز «عبد صالح» می بردند.

این امام و حجت خدا آن قدر غریب و مظلوم بود که هارون الرشید (علیه اللعنه) آشکارا دستور داد آن حضرت را در حالی که در مسجد پیامبر مشغول نماز بود، دستگیر کنند و به زنجیر بندند و زندانی کنند. سپس، ایشان را از مدینه به بصره و از آنجا به بغداد تبعید و زندانی کردند و سال ها (چهار یا هفت سال) در شرایطی سخت در زندان نگه داشتند.(2)

در صلوات بر آن حضرت، به مظلومیت و شکنجه های وارد بر ایشان اشاره شده است:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَيْتِهِ وَصَلِّ عَلَى مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، الْمُعَذَّبِ فِی قَعْرِ

ص: 204

السُّجُونِ وَظُلَمِ الْمَطَامِيرِ، ذِی السَّاقِ الْمَرْضُوضِ بِحَلَقِ الْقُيُودِ، وَالْجَنَازَةِ الْمُنَادَى عَلَيْهَا بِذُلِّ الِاسْتِخْفَاف (1)؛

پروردگارا، بر محمد و خاندانش درود فرست و بر موسی بن جعفر که درون زندان ها و تاریکی چاه ها زیر شکنجه قرار گرفت و ساق پاهایش بر اثر حلقه های زنجیر کوبیده شد و دنبال جنازه اش او را با ذلت و کوچکی معرفی می کردند.

کیفیت شهادت آن حضرت

بنا بر روایتی، هارون مقداری خرما را زهرآلود کرد و به خادمش گفت که امام باید این ها را بخورد و خادم طبق دستور او خرماها را به زندان برد و به امام خوراند. بنا بر نقلی دیگر، سندی بن شاهک از طرف هارون مأمور به این کار شد و با خرمای زهرآلود امام را مسموم کرد و در اثر این زهر امام سه روز بستری شد تا به شهادت رسید. پس از شهادت، جنازه امام مظلوم را روی تابوت نهادند و از زندان حرکت دادند، در حالی که جلو جنازه فریاد می زدند: «هٰذا اِمامُ الرَّفَضَةِ فَاعْرِفُوهُ(2)؛ این امام رافضیان (شیعه) است، او را بشناسید».

سخن چینی و فتنه سبب قتل امام هفتم (علیه السلام) شد

روزی هارون از اطرافیان خود سؤال کرد که: «آیا کسی را می شناسید که بر اسرار و احوال موسی بن جعفر مطلع باشد؟ می خواهم راجع به احوال موسی بن جعفر تحقیق کنم». آن ها برادرزاده آن حضرت، علی بن اسماعیل بن جعفر را (که امام در حق او بسیار احسان می کرد و بر اسرار و احوالات امام مطلع بود) معرفی کردند. هارون دستور داد پسر اسماعیل را از مدینه دعوت کنند. وقتی امام هفتم از این امر مطلع شدند، او را احضار کرد و فرمود: «می خواهی کجا بروی؟» عرض کرد: «به بغداد می روم». امام فرمود: «برای چه می روی؟» او گفت: «قرض زیادی پیدا کرده ام و زندگی برایم مشکل شده است». حضرت فرمود: «من قرض تو را ادا می کنم و خرج تو را قبول می کنم»، ولی او نپذیرفت و گفت: «به من سفارشی بفرمایید». فرمود: «وصیت می کنم که در ریختن خون من شریک نشوی و فرزندان مرا یتیم نکنی». بار دیگر

ص: 205

گفت: «به من سفارشی بفرمایید». حضرت همین سفارش را فرمود تا سه بار شد. سپس سیصد دینار طلا و چهارهزار درهم به او داد. وقتی از خدمت امام برگشت، حضرت به حاضران فرمودند: «به خدا قسم که او در ریختن خون من تلاش می کند». آن ها گفتند: «ای پسر پیغمبر، پس چرا به او احسان می کنید و مال فراوان می دهید؟» ایشان فرمود:

حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ أَنَ الرَّحِمَ إِذَا قَطَعَتْ فَوُصِلَتْ قَطَعَهَا اللَّه (1)؛

پدر من از پدرانش و از پیامبر خدا روایت کردند که اگر خویشاوند انسان با انسان قطع رحم کند (رفتار بد داشته باشد)، ولی در مقابل، او صله رحم کند (خوبی و احسان کند)، خداوند (رحمت و لطف خود را) از او بر می دارد.

پسر اسماعیل وارد بغداد شد. او را پیش هارون بردند و هنگامی که بر او وارد شد، از امام بدگویی کرد. گفت: «هرگز ندیده ام که دو خلیفه در یک زمان حکومت کنند، تو در این شهر خلیفه هستی و موسی بن جعفر در مدینه. مردم برای او پول می آورند و دارای خزینه اموال است و زمینی را هزار درهم خریده است». هارون که از این گزارش ها سوءاستفاده کرده بود، دستور داد دویست هزار درهم به او بدهند، اما وقتی به خانه اش رسید، دردی در گلویش پیدا شد و او را هلاک کرد و بنا بر نقلی دیگر، به دردی مبتلا شد که اعضای داخل بدنش پایین ریخت و در همان حال بود که پول ها را از طرف هارون برایش آوردند. در این هنگام تنها نگاه حسرت آمیز نصیبش شد و در حال جان دادن پول ها را برگرداندند. اما فتنه انگیزی او سبب شد تا هارون همان سال به بهانه زیارت خانه خدا به حجاز برود و در مدینه دستور بدهد امام را که در حال عبادت در مسجد پیامبر بود، دستگیر و زندانی کنند که در ابتدای فصل به آن اشاره شد.(2)

خبردادن امام از شهادت خود

سندی بن شاهک به دستور هارون حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) را با رطب زهرآلود مسموم کرد. او ده رطب مسموم را به امام خوراند و تأکید کرد که امام تعداد بیشتری از آن رطب ها بخورد که حضرت فرمود: «به همین اندازه که خوردم هدف تو حاصل شد و به بیشتر از این نیازی نیست».

ص: 206

هارون برای آنکه به مردم نشان دهد شهادت امام ارتباطی با دستگاه حکومت ندارد، تعدادی از قضات و افراد معتمد را دعوت کرد و امام را نزد آن ها آورد و گفت: «شایع شده که موسی بن جعفر در فشار و سختی به سر می برد. شما شاهد باشید که هیچ فشار و اذیتی به او نشده است و در کمال راحتی به سر می برد».

امام که مصلحت نمی دیدند جنایت آن ها مخفی بماند، فرمود: «ای گروه، شاهد باشید که اینان به من زهر خوراندند و مرا مسموم کردند، اگرچه ظاهراً سالم هستم. آخر امروز بدنم به شدت قرمز خواهد شد و فردا زرد و روز سوم به سفیدی مایل خواهد شد و به رحمت خدا می رسم و به این ترتیب، روز سوم روح مقدسش در ملاء اعلا به انبیا و صدیقان و شهدا ملحق شد. قرآن می فرماید: (وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِی رَحْمَتِ اللَّهِ هُمْ فِيها خالِدُونَ )(1).

بنا بر نقلی، وقتی حضرت این سخنان را فرمود، بدن سندی بن شاهک مانند شاخه های درخت خرما به لرزه درآمد. مطابق بعضی روایات، امام به سندی بن شاهک فرمود: «غلام مرا حاضر کن تا امورات بعد از فوت مرا به عهده بگیرد». آن ملعون گفت: «اجازه دهید که از مال خودم شما را کفن کنم». حضرت قبول نکردند و فرمودند: «ما اهل بیت، مهر زنان خود و هزینه سفر حج و کفن مردگانمان را از اموال پاک خود قرار می دهیم و کفن من آماده است».(2)

روز بیست وهفتم رجب

بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)

پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) ، در روز 27 رجب سال چهلم بعد از عام الفیل، در چهل سالگی، در غار حرا (در دو فرسنگی شمال مکه) به مقام نبوت رسید و مأمور به رسالت دین الهی شد. در این وقت فرشته وحی بر ایشان فرود آمد و آیات نخست سوره علق را بر ایشان قرائت کرد و بازوی آن حضرت را گرفت و گفت: «ای محمد، بخوان». فرمود: «چه بخوانم؟»

ص: 207

جبرائیل گفت:

(اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ * خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ * اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ * الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَم )(1)؛ بخوان به نام پروردگارت که (همه آفریده ها را) او آفرید. (همان که) انسان را از علق به وجود آورد. بخوان در حالی که پروردگارت کریم ترین (کریمان) است. همان که به وسیله قلم آموزش داد. او به انسان آنچه را نمی دانست،

آموزش داد.

در این زمان درهای آسمان گشوده شد و ملائکه دسته دسته به زمین آمدند و حضرت آن ها را مشاهده کرد. سپس، آن حضرت از کوه حرا (نور) پایین آمد، در حالی که انوار جلال او را فراگرفته بود و کسی را یارای نگاه کردن به آن حضرت نبود و بر هر درخت و سنگی که می گذشت، به زبان فصیح می گفتند: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا نَبِیَّ اللَّه السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّهِ». هنگامی که بر خدیجه (سلام الله علیها) وارد شد، خانه از نور جمالش روشن گشت. خدیجه گفت: «ای محمد، این چه نوری است که در شما مشاهده می کنم؟» فرمود: «این نور پیامبری است. بگو لا اله الاّ اللّه، محمدٌ رسول اللّه». خدیجه گفت: «سال هاست که من پیامبری تو را می دانم» و شهادت را به زبان جاری کرد و به آن حضرت ایمان آورد. حضرت فرمود: «ای خدیجه، من احساس سرما می کنم، مرا بپوشان» و استراحت کرد. در این هنگام از جانب خداوند صدایی بلند شد: (يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنْذِرْ * وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ)(2)؛ ای جامه بر خود پوشیده، برخیز و بیم ده و پروردگارت را بزرگ دار. پس، حضرت برخاست و دست بر گوش خود گذاشت و گفت: «اللّه اکبر اللّه اکبر». صدای او به همه موجودات رسید و همه با او همراه شدند.(3)

دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خویشاوندان

پس از بعثت، پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا سه سال دعوت خود را پنهانی انجام می داد. مفسران در تفسیر آیه (وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ )(4)؛ خویشاوندان خود را از عذاب الهی بترسان»، نوشته اند

ص: 208

که پس از دستور الهی به دعوت پیامبر اکرم از خویشاوندان خویش، ایشان حضرت علی (علیه السلام) را (که در آن زمان حدود سیزده یا پانزده سال داشت) مأمور کرد تا غذایی آماده کند. سپس چهل نفر از سران بنی هاشم را دعوت کرد و پس از صرف غذا به سران فامیل رو کرد و سخن خود را با ستایش خداوند و اعتراف به یگانگی او آغاز کرد و فرمود:

راهنمای واقعی یک جمعیت هیچ گاه به خویشاوندان خود دروغ نمی گوید. قسم به خدایی که جز او خدایی نیست، من فرستاده خدا به سوی شما و همه جهانیان هستم. خدایم به من فرمان داده است که شما را به سوی او دعوت کنم. کدام یک از شما پشتیبان من خواهد بود تا برادر و وصی و جانشین من در میان شما باشد؟(1)

وقتی سخن به اینجا رسید، همه ساکت شدند و در فکر فرورفتند. تنها یک جوان پانزده ساله، یعنی علی (علیه السلام) ، سکوت را شکست و با لحنی آماده گفت: «ای پیامبر خدا، من آماده پشتیبانی از شما هستم». پیامبر اکرم فرمود: «بنشین» و گفتار خود را سه بار تکرار کرد و هر سه بار، غیر از حضرت علی (علیه السلام) کسی جواب او را نداد. در این هنگام پیامبر (صلی الله علیه و آله) به حاضران رو کرد و فرمود:

هَذَا أخّی وَ وَصِيّيی وَخَلِيفَتِی فِيكُمْ مِنْ بَعْدِی فَاسْمَعُوا لَهُ وَأَطِيعُوهُ (2)؛ این (جوان) برادر و وصی و جانشین من در میان شماست، به سخنانش گوش کنید و از او پیروی کنید.

در این هنگام مجلس پایان پذیرفت و بعضی با خنده و تبسم به ابوطالب گفتند: «محمد دستور داد که از پسرت پیروی کنی و فرمان او را ببری و او را بزرگ تو قرار داد».(3)

محمدبن جریر طبری در تفسیرش ماجرای دعوت خویشاوندان را به طور کامل شرح داده است. او در تفسیر آیه «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ»، تاریخ و ماجرای دعوت خویشاوندان را کامل بیان کرده است، اما وقتی به جمله «این جوان برادر و وصی و جانشین من است» می رسد، جمله را تغییر داده و نوشته است: «او برادر و کذا و کذا (چنین و چنان) است».(4)

ص: 209

دعوت علنی پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از سه سال

بعد از آنکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مدت سه سال گروهی از آشنایان را پنهانی به اسلام دعوت کرد، جبرائیل این آیه را آورد:

(فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكينَ * إِنَّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئينَ)(1)؛ پس آنچه را به آن مأموری (تبلیغ رسالت) اظهار کن و از مشرکان روی گردان، ما (شر) مسخره کنندگان را از تو بازداشته ایم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) دعوت آشکار خود را با رفتن به کوه صفا شروع کرد و برای مردم با آیات قرآن سخن می گفت و به خداپرستی دعوت می کرد. کفار، پیامبر و پیروانش را آزار و شکنجه می دادند؛ به صورتی که پیروان حضرت به تنگ آمدند و از آن حضرت چاره جویی کردند. پیامبر اکرم به آن ها اجازه داد تا به حبشه هجرت کنند؛ زیرا اهل کتاب در آنجا زندگی می کردند و پادشاه آن ها (نجاشی) در حق مسلمانان ستم نمی کرد. بدین ترتیب، حدود هشتاد نفر از مسلمانان در ماه رجب از مکه بیرون رفتند و در سرزمین حبشه به عبادت خدا پرداختند.

اهداف بعثت در قرآن

1و 2و 3. تلاوت قرآن، تزکیه، تعلیم

قال الله العظیم:

(هُوَ

الَّذي بَعَثَ فِی الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبينٍ)(2)؛ اوست که در میان مردمی بی سواد، پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیات (قرآن) را بر آنان بخواند و آن ها را (از آلودگی های روحی) پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد، هرچند پیش از آن (در زمان جاهلیت) در گمراهی آشکاری بودند.

«اُمییّن» به معنی «درس نخوانده ها»، جمع «امّی»، منسوب به «ام»، یعنی کسی که جز دامان مادر، دانشگاهی ندیده است.

ص: 210

نکته

1. در قرآن چهار مورد تزکیه و تعلیم با هم آمده که در سه مورد آن، تزکیه مقدم بر تعلیم ذکر شده است.

2. کتاب و حکمت ممکن است به کتاب قرآن و حکمت نبوی (سنت آن حضرت) اشاره داشته باشد.(1)

در روایات و مستندات مکتبی ما درباره این سه موضوع بسیار تأکید شده است که علاقه مندان می توانند به منابع آن مراجعه کنند.

4 و 5 و 6 و 7 و 8. در آیه ای دیگر درباره پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین آمده است:

(يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلالَ الَّتی كانَتْ عَلَيْهِمْ)(2)؛ پیامبری که آنان را به کارهای پسندیده فرمان می دهد و از اعمال زشت بازمی دارد و پاکیزه ها را بر آنان حلال و پلیدی ها را بر آن ها حرام می کند و بار تکالیف سنگین و زنجیرها (خرافات و جهل) را از آنان برمی دارد.

در زمان جاهلیت به ناحق چیزهایی را حرام و بعضی را حلال می کردند که پیامبر اکرم با آن ها مبارزه کرد. زنان از ارث محروم بودند، از طرفی زنا که امری پلید است، در بین آن ها حلال بود. بچه ای که در شکم چهارپایان به وجود می آمد مخصوص پسران و مردان می دانستند و بر همسران خود حرام می کردند. قرآن می فرماید: (وَقالُوا ما فی بُطُونِ هذِهِ الْأَنْعامِ خالِصَةٌ لِذُكُورِنا وَمُحَرَّمٌ عَلى أَزْواجِنا)(3)؛ می گفتند آنچه در شکم این چهارپایان است، ویژه مردان ماست و بر همسرانمان حرام است. در ایام حج تجارت و برداشتن زادوتوشه حرام بود، ولی قرآن آن ها را مباح کرد: (لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ)(4)؛ بر شما گناهی نیست که (در ایام حج) از پروردگارتان (به وسیله تجارت) روزی و منفعت بطلبید.(5)

ص: 211

«اِصْر» به معنی «بستن و به بندکشیدن» است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد تا قیدوبندهای فکری و خرافی را که مانع رشد و کمال انسان است، از بین ببرد؛ چه خرافات اعتقادی مانند اعتقاد به بت و بت پرستی، چه عادات ناپسند اجتماعی مانند زنده به گورکردن دختران و محروم کردن زنان از حقوق خدادادی و چه قتل و غارت و جنگ و خون ریزی که در میان مردم زمان جاهلیت رایج بود.

گناه، بزرگ ترین اِصْر

بالاترین اصر و بند که مانع رشد و تکامل انسان می شود، گناه و نافرمانی خداوند است. گناه، منزلت انسان را به اندازه ای پایین می آورد که در ردیف چهارپایان و پایین تر قرار می گیرد: (أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُ )(1).

9 و 10. رشد بشر و برقراری قسط و عدل: (لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ)(2).

این گوشه ای از مأموریت و زحمات طاقت فرسای پیامبر اکرم بود، اما باید گفت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد تا به بشر حیاتی دیگر بدهد و او را زنده سازد. قرآن می فرماید:

(يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ)(3)؛ ای اهل ایمان، هنگامی که خدا و رسولش شما را دعوت می کنند به چیزی که به شما حیات (و زندگی معنوی) می بخشد، اجابت کنید.

اعمال آسان در روز مبعث با پاداش فراوان

یکی از اعمالی که در روز مبعث دارای پاداشی فراوان است، فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم و اهل بیت اوست. پاداش روزه گرفتن در روز مبعث برابر است با هفتاد سال روزه داری. این روز جزء چهار روزی است که روزه گرفتن در آن امتیاز دارد.(4)

ص: 212

ماه من است. خدا رحمت کند کسی که مرا بر ماه من یاری دهد، یعنی آن را روزه بدارد».(1)

بگذرد».

جبرائیل قبول کرد و او را همراه خود خدمت پیامبر اکرم آورد و پس از عرض تبریک، ماجرای فطرس ملک را خدمت آن حضرت عرض کرد. حضرت رسول فرمود: «به او بگو خود را به این مولود برساند» و فطرس چنین کرد. ناگهان بال های شکسته او رویید و به پرواز درآمد و خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: «من در مقابل این عنایت، پس از شهادت فرزندتان هرکسی که ایشان را زیارت کند یا به او سلام بدهد، آن را به حضرت می رسانم و (طبق روایتی) در حال پرواز به آسمان ها افتخار می کرد که آزادکرده حسین بن علی و فاطمه و محمد (علیهم السلام) است.(1)

شیخ طوسی با سندی صحیح روایت کرده است که:

چون امام حسین (علیه السلام) دیر به سخن آمد، روزی پیامبر خدا او را همراه خود به مسجد برد و در کنار خود نگاه داشت و به نماز ایستاد. زمانی که برای نماز تکبیر گفت، حسین نیز خواست از جدش پیروی کند و تکبیر بگوید، اما نتوانست کامل بگوید. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به خاطر او دوباره تکبیر گفت، باز هم نتوانست تکبیر را بگوید. پیامبر باز تکبیر را تکرار کرد تا هفت بار و در مرتبه هفتم، حسین تکبیر را صحیح گفت. به همین سبب گفتن هفت تکبیر در افتتاح نماز، سنت پیامبر شد.(1)

مدت حمل تا شیرخوارگی حضرت سید الشهداء

(وَحَمْلُهُ وَفِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً)(2)؛ دوران حمل (تا از) شیر باز گرفتنش سی ماه است.

بنا بر نقل تاریخ، از جمله ویژگی های سیدالشهدا این است که مدت حمل و بارداری حضرت زهرا به ایشان، شش ماه بود که با مدت شیرخوارگی سی ماه شد یعنی شش ماه مدت حمل و بیست وچهار ماه زمان شیرخوارگی بوده است.(3) قبلاً به مناسبت روز اربعین روایتی از تفسیر علی بن ابراهیم قمی درباره ولادت امام حسین (علیه السلام) و خبر از شهادت ایشان قبل از تولد و تفسیر آیه 15 سوره احقاف بیان شد که علاقه مندان می توانند به آن فصل مراجعه کنند.

کارت،عمر خود را به آخر رساندی.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که فرمود:

کانَ عَمُّنَا العَبَّاسُ نَافِذَ البَصِیرةِ صُلْبَ الإیمَان جَاهَدَ مَعَ أبِی عِبدِاللَّهِ وَأبْلیٰ بَلاءً حَسَناً وَ مَضَیٰ شَهِیداً(1)؛ عموی ما، عباس، بصیرتی تیز و عمیق و ایمانی قوی و استوار داشت. همراه ابی عبدالله (علیه السلام) جهاد کرد و امتحانی نیکو داد و شهید از دنیا رفت.

حضرت عباس بصیرت و ایمان خود را در عمل و گفتار نشان داد، تا جایی که برادر خود را با عنوان امام و پیشوا می خواند و برادر خطاب نمی کرد. از امام سجاد (علیه السلام) روایت شده است که فرمود:

رَحِمَ اللَّهُ الْعَبَّاسَ فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلَىٰ وَفَدَىٰ أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ يَدَاهُ فَأَبْدَلَهُ اللَّهُ بِهِمَا جَنَاحَيْنِ يَطِيرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِی الْجَنَّةِ كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَإِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لَمَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ(2)؛

خداوند

عباس را رحمت کند. او از خود گذشت و بلا را تحمل کرد و خود را قربانی برادرش کرد تا جایی که دستانش قطع شدند و خدا در عوض، دو بال به او عنایت می کند تا در بهشت با ملائکه پرواز کند، مانند جعفر (طیار)، فرزند ابی طالب. قطعاً حضرت عباس نزد خداوند عزوجل مقامی دارد که همه شهدا در روز قیامت حسرت آن را می خورند.

شجاعت و جنگجویی. چه بسا کسانی که قدرت جسمانی بیشتری نسبت به حضرت قمربنی هاشم داشتند، اما در منجلاب فساد افتادند و مانند حیوانات، آلوده و تباه شدند.

مِنْ أَعْدَائِی وَ جَزَى الْمُخْتَارَ خَيْراً(1)؛ خدا را سپاس که انتقام خود را از دشمنانم گرفتم. خداوند مختار را پاداشی نیک دهد». از بعضی کلمات چنین برداشت می شود که قیام مختار موردتأیید امام زین العابدین بوده و محمدبن حنفیه، نماینده تام الاختیار آن حضرت در پیگیری مسائل مربوط به قیام بوده است.(2)

1. دوران زندگی امام زین العابدین (علیه السلام) با زمامداری هفت حاکم ستمگر مقارن بود و با فشار و اذیت آنان سپری شد. این حاکمان عبارت اند از: 1. معاویة بن ابی سفیان (از سال 35 تا 60 هجری قمری)، 2. یزید بن معاویه (از سال 60 تا 64 قمری)، 3. معاویة بن یزید (در سال 64 قمری)، 4. مروان بن حکم (از سال 64 تا 65 قمری)، 5. عبدالله بن زبیر (از سال 65 تا 73 قمری)، 6. عبدالملک بن مروان (از سال 73 تا 86 قمری) و 7. ولیدبن عبدالملک (از سال 86 تا 96 قمری). عبدالله بن زبیر همه بنی هاشم و از جمله، محمدبن حنفیه را در شعب ابوطالب جمع کرد تا آن ها را بسوزاند، ولی دشمن به او حمله کرد و موفق به این جنایت نشد.

عبدالملک بن مروان، حجّاج بن یوسف ثقفی را به عنوان فرماندار تعیین کرد و امام در زمان او شاهد فجایع زیادی بود. پنجاه هزار تن از شیعیان در زندان حجاج بن یوسف گرفتار بودند. دمیری در حیاة الحیوان می نویسد:

اوقات تمام قرآن را در دو رکعت نماز قرائت می کرد.

از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که درباره سعیدبن جبیر فرمود: «سعیدبن جبیر به علی بن الحسین اقتدا می کرد و علی نیز او را ستایش می کرد و به همین دلیل، حجاج او را در سال 95 هجری و در 49 سالگی شهید کرد».(1)

همچنین، روایت است که:

حجاج بعد از شهیدکردن سعیدبن جبیر،

پانزده شب بیشتر زنده نماند و نتوانست بعد از سعید کسی را شهید کند؛ زیرا سعید دعا کرد و گفت: «اَللّهُم لاتُسَلِّطْهُ عَلی اَحَدٍ یَقْتُلُه بَعدِی؛ پروردگارا، پس از من او را بر کسی مسلط نکن تا او را بکشد».

مرقد سعید در آستان واسط عراق مشهور است.(2)

شهر مدینه حمله کنند و مال و جان و ناموس آن ها را تا سه روز مباح کرد. در آن حمله، جنایات و فجایع زیادی اتفاق افتاد که به نام واقعه «حَرِّة» معروف شد. در این هنگام، امام زین العابدین با تدبیر و سیاست مداری مأمن شیعیان و پناهندگان شد و هرکس را که امام در پناه خود قرار می داد، به او تعرض نمی کردند.

یازدهم شعبان میلاد حضرت علی اکبر (علیه السلام) (بنابر نقلی)

بنا بر نقلی، میلاد باسعادت حضرت علی اکبر (علیه السلام) در روز یازدهم شعبان سال 33 هجری(1) و بنا بر نقلی دیگر، در سال 43 هجری(2)

در مدینه واقع شده است. بر اساس قول اول، عمر مبارک آن حضرت 28 سال و بنا بر قول دوم، هجده سال است. ابن شهرآشوب در مناقب می گوید: «حضرت علی اکبر از حضرت سجاد (علیه السلام) بزرگ تر بود، چنانچه نام ایشان اکبر و نام امام سجاد، علی اوسط گفته شده است».

مادر

مادر ایشان، لیلا، دختر ابی مرةبن عروة، از خاندان بلندپایه طایف بوده است.

سه ویژگی مهم در این روایت برای حضرت علی اکبر بیان شده است: 1. شباهت زیاد به پیامبر اکرم از نظر شکل و قدوقامت و راه رفتن، به گونه ای که پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در نظر مجسم می ساخت؛ 2. شباهت زیاد به پیامبر از نظر اخلاق و رفتار که قرآن از اخلاق پیامبر به «خلق عظیم» یاد می کند: (اِنَّکَ لَعَلیٰ خُلُقٍ عَظیٖم)(1)؛ یقیناً تو دارای اخلاق بزرگی هستی»؛ 3. شباهت زیاد حضرت علی اکبر به پیامبر از نظر فصاحت و بلاغت که یادآور کیفیت گفتار و فصاحت و بلاغت پیامبر بود.

فرمود: «آری فرزندم، قسم به خدایی که بازگشت همه به سوی اوست که ما برحقیم». حضرت علی اکبر عرض کرد: «اگر چنین است (و ما برحقیم)، ما از مرگ باکی نداریم».(1)

است. امام معصوم با حق تعالی ارتباط دارد و از افاضات و علوم عوالم غیبی برخوردار است. او از هرگونه خطا و نسیان و عصیان در حقایق عالم هستی و افاضات غیبی و احکام الهی معصوم است. از حیث ترکیبات جسمانی و عقلانی، در کمال اعتدال و از حیث آفرینش، ممتاز است. لذا خداوند می تواند این امتیازات را نه تنها به کودکی پنج ساله، بلکه به کودکی در گهواره نیز عطا کند. چنان که حضرت عیسی (علیه السلام) در گهواره به سخن آمد و گفت:

(إِنّی

عَبْدُاللَّهِ آتٰانِیَ الکِتٰابَ وَ جَعَلْنیٖ نَبِیَّاً وَ جَعَلَنیٖ مُبٰارَکَاً اَیْنَ مٰا کُنْت)(1)؛ بی تردید من بنده خدایم، او به من کتاب عطا کرد و مرا پیامبر قرار داد و هرجا که باشم، بسیار پربهره و سودمندم.

قرآن درباره حضرت یحیی می فرماید:

(وَ آتَيْناهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا)(2)؛ و به او (یحیی) در حالی که کودک بود حکمت دادیم.

از آیه اول چنین برداشت می شود که حضرت عیسی از همان کودکی، پیامبر و صاحب کتاب بوده است.

منقول را تکمیل کرده بود و قبل از دوازده سالگی به تصنیف کتاب پرداخت.(1)

این دو مورد از موارد متعددی است که طی تاریخ وجود داشته است. هوش و استعداد این گونه نوابغ اگرچه با علوم و کمالات امامان معصوم قابل قیاس نیست، ولی برای نزدیک شدن ذهن به اینکه ممکن است کودکانی باشند که از نظر نبوغ با کودکان عادی تفاوت بسیار داشته باشند، مفید است و این امر محال و غیرممکن نیست.

ازدواج نرجس خاتون با امام حسن عسکری (علیه السلام)

بشربن سلیمان، برده فروشی که از شیعیان خاص امام علی النقی و امام حسن عسکری (علیهما السلام) و همسایه ایشان در سامرا بود، می گوید:

روزی

کافور، خدمتگزار امام علی النقی، نزد من آمد و از طرف امام دهم مرا دعوت کرد. وقتی نزد ایشان رسیدم فرمود: «تو از فرزندان انصاری که از زمان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) ولایت و محبت ما اهل بیت در میان شما بوده است و مورداعتماد ما بوده اید. من تو را از میان شیعیان انتخاب کردم تا بر ولایت ما پیشی بگیری و اسراری را به تو می آموزم و مأموریت می دهم که کنیزی را برای من بخری». سپس، نامه ای با لغت فرنگی نوشت و مهر کرد و کیسه ای که در آن 220 اشرفی بود به من داد و فرمود:

در فلان روز، اول صبح کنار پل رودخانه بغداد حاضر شو. یک کشتی اسیران را به ساحل می رساند. جمعی از کنیزان در آن کشتی هستند که مردم برای خرید آن ها آمده اند. در میان برده فروشان، برده فروشی به نام عمروبن زید، کنیزی دارد که لباسی حریر پوشیده است و اجازه نمی دهد، کسی به او دست بگذارد یا نگاهش کند. او با زبان رومی و عربی سخن می گوید. شخصی برای خرید او به سیصد اشرفی داوطلب می شود، ولی او با زبان عربی می گوید: «اگر پادشاهی سلیمان بن داود را داشته باشی، من علاقه ای به تو ندارم. بیهوده پول خود را تلف نکن». برده فروش به کنیز می گوید: «من با تو چه کنم که به هیچ مشتری رضایت نمی دهی؟ من ناچارم تو را بفروشم». کنیز می گوید: «عجله نکن، کسی که به او اعتماد دارم و متدین و

ص: 233

باوفاست،

می رسد». در این هنگام تو نزد صاحب کنیز برو و بگو: «من از یکی از اشراف و بزرگان، نامه ای به خط فرنگی دارم، نامه را به آن کنیز بده، اگر او راضی بود که به صاحب این نامه فروخته شود، من وکیلم تا او را برای آن بزرگ خریداری کنم».

من به آنچه امام فرموده بود، عمل کردم. وقتی کنیز آن نامه را خواند، بسیار گریه کرد و به صاحبش گفت: «تو را قسم می دهم که مرا به نویسنده این نامه بفروش، وگرنه خودکشی می کنم». من درباره قیمت با برده فروش سخن گفتم تا در پایان به همان قیمتی که امام به من داده بود، راضی شد. پول را دادم و کنیز را گرفتم، در حالی که بسیار شاد و خندان بود و تا موقعی که به حجره ای در بغداد رسیدیم، نامه را بیرون می آورد و می بوسید و بر چشم و صورت خود می گذاشت. من تعجب کردم. به او گفتم: «نامه ای را می بوسی که هنوز صاحبش را نمی شناسی؟» کنیز به من گفت: «ای کم معرفت در حق فرزندان و جانشینان پیامبر، به من گوش کن تا شرح حال خود را برایت تعریف کنم. من ملیکه، دختر یشوعای، نوه قیصر (پادشاه روم) هستم و مادرم از فرزندان شمعون بن حمون بن الصّفا (وصی حضرت عیسی (علیه السلام) ) است. می خواهم ماجرای عجیبی را به تو بگویم. پدربزرگ من، قیصر، تصمیم گرفت مرا به عقد فرزند برادر خود درآورد و من سیزده ساله بودم. او مجلس باشکوهی از حواریون عیسی، دانشمندان و عابدان نصرانی، صاحب منصبان لشکری و کشوری و بزرگان قبایل پنج هزار نفر تشکیل داد و دستور داد تا پسر برادر خود بالای تختی شاهانه برود که با طلا و جواهرات زینت یافته بود و بت ها بر بلندای آن قرار گرفته بودند و چهل پایه برایش ساخته بودند. کشیشان انجیل ها را به دست گرفتند تا بخوانند. ناگهان پایه های تخت خراب شد و تخت بر زمین افتاد. بت ها سرنگون شد و پسر برادر پادشاه روی زمین افتاد و بیهوش شد. کشیش ها با رنگی پریده و در حالی که بدنشان به لرزه افتاده بود به پادشاه گفتند: «نحوست پیش آمده است، ما را از این مسؤلیت معاف دار». پادشاه بار دیگر تخت را بازسازی کرد. طلا و جواهرات و بت ها را سر جای خودشان قرار داد و این بار برادر دامادش را انتخاب کرد تا با ازدواج با او نحوست را دفع کند، ولی این بار نیز هنگامی که کشیشان شروع به خواندن انجیل کردند، تخت واژگون شد، مردم متفرق شدند و پادشاه به حرم سرا رفت. وقتی شب شد و به خواب رفتم، دیدم حضرت مسیح و شمعون (وصی

ص: 234

او) و جمعی از حواریون وارد قصر پدربزرگم شدند و منبری از نور نصب کردند که نورش به آسمان می رفت. در این هنگام حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با وصی و دامادش، حضرت علی (علیه السلام) و جمعی از امامان و فرزندانشان قصر را نورانی کردند و حضرت مسیح (علیه السلام) با ادب به استقبال آن ها رفت. پیامبر خاتم فرمود: «یا روح الله، آمده ایم تا ملیکه، فرزند وصی تو، شمعون را برای فرزند باسعادت خود خواستگاری کنیم» و به امام حسن عسکری (علیه السلام) اشاره فرمود. سپس، به حضرت شمعون فرمود: «شرف دو جهان به تو روی آورده است، رحم خود را به رحم آل محمد پیوند کن» و حضرت شمعون نیز قبول کرد. سپس، همگی روی آن منبر قرار گرفتند و حضرت رسول، خطبه ای انشا فرمود و با حضرت مسیح مرا به عقد حسن عسکری درآوردند. چون از خواب بیدار شدم، از ترس جانم آن خواب را برای پدربزرگم بیان نکردم، ولی آتش عشق و محبت آن امام روزبه روز در سینه ام شعله می کشید و صبر خود را از دست داده بودم، تا جایی که از خوردن و آشامیدن افتادم و هر روز بدنم کاهیده می شد و در عشق آن سرور می سوختم. تمام اطبا برای معالجه من حاضر شدند، ولی هیچ سودی نداشت. پس از چهارده شب، خواب دیدم که بهترین زنان عالم، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، به دیدن من آمد و حضرت مریم (سلام الله علیها) با هزار کنیز از حوریان بهشت در خدمت آن حضرت بودند. حضرت مریم به من فرمود: «این بانو بهترین زنان عالم و مادر شوهر تو، امام حسن عسکری، است». خود را به دامان او انداختم و گریه و شکایت کردم که: «امام حسن در حق من جفا می کند و حاضر به دیدار با من نیست». آن حضرت فرمود: «چگونه فرزند من به دیدن تو بیاید، در حالی که تو برای خدا شریک (اب و ابن و روح القدس) می آوری؟ خواهرم، مریم، نیز از دین تو بیزاری می جوید. اگر می خواهی خداوند و مریم از تو خشنود شوند و امام حسن به دیدن تو بیاید بگو: «أشهَدُ أن لا إلهَ إلاّ اللَّه وُ أنّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه». وقتی این دو جمله را گفتم حضرت زهرا مرا به سینه خود چسباند و دلداری داد و فرمود: «اکنون منتظر فرزندم باش که من او را به سوی تو می فرستم». وقتی بیدار شدم در حال بیداری نیز آن دو جمله را مکرر بر زبان جاری می کردم و منتظر ملاقات سرورم بودم. هنگامی که شب شد و به خواب رفتم، خورشید جمال آن حضرت را دیدم. به او گلایه کردم و گفتم: «ای محبوب من، بعد از آنکه دلم را اسیر محبت خود کردی، چرا جمال خود را از من پوشاندی؟» فرمود:

ص: 235

«دیرآمدن من به خاطر آن بود که تو مشرک بودی، اکنون که مسلمان شدی، هر شب به دیدن تو می آیم تا آنکه حق تعالی من و تو را به یکدیگر برساند و این هجران به وصال مبدل شود». از آن شب تا به حال شبی نبوده مگر آنکه سرورم مرا به وصال خود رسانده است.

حرکت حضرت نرجس به سوی امام حسن عسکری (علیه السلام)

بشربن سلیمان سؤال کرد: «چگونه بین اسیران قرار گرفتی؟» گفت:

«شبی از شب ها، امام حسن عسکری به من خبر داد که در فلان روز پدربزرگت لشکری به دنبال مسلمانان می فرستد، تو نیز به طور ناشناس میان آن ها حرکت کن و بین کنیزان و خدمتکاران باش و از فلان راه برو». من نیز چنان کردم. لشکر اسلام با ما مواجه شد و ما را اسیر کردند و به اینجا آوردند و تا الان کسی نمی داند که من دختر پادشاهم.

بشارت امام علی نقی (علیه السلام) به تولد فرزندش، امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

بشر می گوید:

من او را نزد امام علی النقی (علیه السلام) بردم. حضرت او را گرامی داشت و به او فرمود: «می خواهی به تو ده هزار اشرفی بدهم یا تو را به شرافتی همیشگی بشارت دهم؟» عرض کرد: «بشارت شرافتی همیشگی را می خواهم». حضرت فرمود: «بشارت باد تو را به فرزندی که امام مشرق و مغرب عالم می شود و زمین را بعد از آنکه پر از ظلم وجور شده باشد، پر از عدل وداد می کند ». پرسید: «این فرزند از چه کسی خواهد بود؟ (گویا در این فکر بود که همسر چه کسی می شود)». فرمود: «از آن کسی که پیامبر خاتم تو را برای او خواستگاری کرد». سپس سؤال فرمود: «حضرت مسیح و وصی او تو را به عقد چه کسی درآوردند؟ (اشاره به خوابی که قبل از اسارتش دیده بود که در آن خواب به عقد امام حسن عسکری درآمد)» عرض کرد: «به عقد فرزند شما، امام حسن عسکری (علیه السلام) ». حضرت فرمود: «آیا او را می شناسی؟» گفت: «از آن شبی که به دست بهترین زنان عالم مسلمان شده ام، شبی نبوده است که او به دیدن من نیامده باشد». سپس امام علی نقی (علیه السلام) خواهر خود، حکیمه خاتون، را طلبیدند. وقتی حکیمه وارد شد، امام فرمود: «این همان کنیز است که برای تو تعریف کردم». حکیمه خاتون او را در بر گرفت و بسیار نوازش

ص: 236

کرد و شاد شد. سپس، امام فرمود: «ای دختر رسول خدا، او را به خانه خود ببر و با احکام اسلام آشنا کن که او همسر حسن عسکری و مادر صاحب الامر است».

جناب کلینی، ابن بابویه، شیخ طوسی، سیدمرتضی و دیگران علمای بزرگ به سند معتبر از حکیمه خاتون نقل کرده اند که:

روزی

امام حسن عسکری (علیه السلام) به خانه من تشریف آورد و نگاه تندی به نرجس خاتون کرد. عرض کردم: «اگر شما از او چیزی می خواهید بگویید تا او را نزد شما بفرستم». فرمود: «ای عمه، این نگاه تند از روی تعجب بود؛ زیرا به زودی خداوند فرزندی بزرگوار از او به وجود می آورد که عالم را پس از آنکه پر از ظلم وجور شده باشد، پر از عدل وداد کند (این دومین امامی است که خبر از ولادت حضرت صاحب الامر از نرجس می دهد). گفتم: «او را نزد شما بفرستم؟» فرمود: «اجازه او با پدر بزرگوارم است». به خانه برادرم، امام علی نقی (علیه السلام) رفتم، سلام کردم و نشستم. قبل از آنکه من سخنی بگویم، امام فرمود: «ای حکیمه، نرجس را برای فرزندم بفرست». گفتم: «ای سید من، برای اجازه همین کار نزد شما آمدم». فرمود: «ثواب و خیر بزرگی نصیب تو خواهد شد که واسطه چنین امری شدی». حکیمه می گوید: «به خانه خود برگشتم و مقدمات زفاف را در خانه خودم فراهم کردم و پس از چند روز آن مَطْلَع امامت را با آن بانوی بزرگوار به خانه پدر بزرگوارشان بردم».

از این ماجرا چنین برداشت می شود که ازدواج این بانو با امام حسن عسکری و مادری اش بر حضرت صاحب العصر، تقدیری الهی بوده که خود بانو نیز در ابتدا خبر نداشت که قرار است چنین فضیلتی به او بدهند.

تولد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از نظر اهل تسنن

ولادت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و تاریخ آن را بسیاری از علمای اهل تسنن در کتاب های خود ذکر کرده اند که علاقه مندان می توانند به کتاب کفایة الموحدین علامه طبرسی و کشف الاستار حسین بن محمدتقی نوری مراجعه کنند.

یوسف بن قزاوغلی بعد از بیان احوال امام حسن عسکری (علیه السلام) نوشته است: «نام فرزندش، محمد و کنیه اش، ابوعبدالله و ابوالقاسم است. او حجت، صاحب الزمان، قائم و منتظَر است و

ص: 237

امامت به وی ختم شده است» و پس از آن، احادیثی راجع به حضرت مهدی روایت کرده است.(1)

ابن حجر در کتابش بعد از بیان احوال امام حسن عسکری (علیه السلام) نوشته است: «فرزندی جز ابوالقاسم که محمد و حجت نامیده می شود، باقی نگذاشت. آن کودک هنگام وفات پدر، پنج ساله بوده است».(2)

شعرانی نوشته است: «مهدی، فرزند حسن عسکری است که در نیمه شعبان سال 255 متولد شد. او زنده و باقی خواهد ماند تا با عیسی ظهور کند و اکنون که سال 958 است، 703 سال از عمر شریفش می گذرد».(3)

این چند نمونه از اظهارات علمای اهل تسنن درباره ولادت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و تاریخ آن بود.

چرا امام زمان ظاهر نمی شود؟

سؤال: این سؤال را بعضی از اهل تسنن مطرح می کنند و شاید بعضی از اهل تشیع نیز بپرسند که چرا امام زمان سال هاست از نظر غایب است، در حالی که وظیفه امام، هدایت و رهبری جامعه است؟

پاسخ: جواب این سؤال به طور مفصل در کتاب های مربوط به احوالات امام زمان ذکر شده است، اما در اینجا به طور خلاصه بیان می شود؛ ظاهرنشدن امام، ریشه در رفتار و گفتار مسلمانان دارد. اگر گفتار و رفتار آن ها امام زمانی بود، ظهور آن حضرت به تأخیر نمی افتاد. باید بین امام و مأموم مناسبتی باشد تا امام ظاهر شود. این موضوع در بخشی از نامه ای که از طرف آن حضرت به شیخ مفید ارسال شده (بحارالانوار، ج53، ص177 و مرآة المؤمن(4))،

آمده است.

مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی در این باب فرموده است:

وُجُودُهُ لُطْفٌ وَ تَصَرُّفُه لُطْفٌ آخَر وَ عَدَمُهُ مِنّا؛ وجود امام زمان برای مردم لطف خداوند

ص: 238

است (لطف یعنی چیزی که خداوند برای سود رساندن به مخلوقات می آفریند و در حق بندگان محبت می کند) و تصرف امام زمان (در عالم وجود و عنایت او به مردم) لطفی دیگر است و غیبت و ظاهرنبودن آن بزرگوار از ناحیه ما مسلمانان است. مسلمانان باید زمینه ظهور و قابلیت درک محضر آن حضرت را فراهم کنند تا آن حضرت ظاهر شوند.

داستان مرد قفل ساز

برای تأیید و روشن شدن این موضوع به داستان زیر توجه فرمایید:

شخصی

صالح و متدین عاشق دیدار امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بود و در این راستا زحمت و رنج بسیاری تحمل کرد. او برای رسیدن به این هدف، چهل شبِ چهارشنبه به مسجد سهله رفت و اعمال آنجا را انجام داد.

ریاضت ها کشید، استغاثه ها کرد و ناله ها سر داد، اما موفق به دیدار آن بزرگوار نشد، تا آنکه شبی به او الهام شد: «اگر خواهان تشرف خدمت امام زمان هستی، باید به فلان شهر سفر کنی». لذا بار سفر بست و به آن شهر رفت و همچنان در آن شهر به ریاضت و استغاثه به امام زمان پرداخت تا آنکه در عالم خواب به او گفتند: «اگر می خواهی خدمت امام زمانت برسی، فردا به بازار دست فروشان برو. آنجا مغازه پیرمردی قفل ساز است. امام نزد آن مرد قفل ساز حضور دارد».

آن مرد روز بعد خود را به مغازه مرد قفل ساز

رساند و دید شخص بزرگواری آنجا نشسته است و با قفل ساز سخن می گوید. مطمئن شد که به آرزویش رسیده و به دیدار امام زمان نائل شده است.

با کمال ادب جلو رفت و سلام کرد. حضرت جوابش را داد و اشاره فرمود: «ساکت باش و مقداری صبر کن».

در این حال دید پیرزنی عصازنان و با دستی لرزان قفلی را به مرد قفل ساز نشان داد و گفت: «آیا ممکن است این قفل را به مبلغ سه درهم از من بخری؟ من به سه درهم نیاز دارم».

پیرمرد قفل را گرفت و دید قفل سالم است و عیبی ندارد. گفت: «ای خواهر، این قفل سالم است و هفت درهم ارزش دارد. من دو درهم می گیرم و برای آن کلید می سازم، آنگاه می توانی تا

ص: 239

ده درهم قفل را بفروشی».

پیرزن

گفت: «من پول ندارم و نیاز به سه درهم دارم. شما همان سه درهم بخرید و گرفتاری مرا برطرف سازید. من به شما دعا می کنم.

هرکجا رفته ام کسی حاضر به خرید آن نشده است».

پیرمرد

با کمال مهربانی و عطوفت گفت: «خواهرم، تو مسلمانی و من نیز مسلمانم. چرا مال مسلمان را ارزان بخرم و حق او را ضایع کنم؟! این قفل هفت درهم ارزش دارد. من اگر بخواهم سود کنم به هفت درهم از تو می خرم و برای آن کلیدی می سازم و به ده درهم می فروشم؛ چون بیش از یک درهم سودبردن در این معامله، بی انصافی است».

پیرزن که فکر نمی کرد مرد قفل ساز راست بگوید (و شاید هم تصور کرده بود او را مسخره می کند)، با ناراحتی گفت: «ای مرد، من راضی شدم که قفل را به سه درهم بفروشم؛ چون به سه درهم احتیاج دارم. هر کجا رفتم کسی حاضر به خرید آن نشد، تو چنین می گویی؟!»

پیرمرد

هفت درهم به آن پیرزن داد و قفل را خرید. پیرزن نیز هفت درهم را گرفت و در حق او دعا کرد و رفت. امام (علیه السلام) رو به آن شخص کرد و فرمود:

رفتار

این مرد را دیدی؟ این گونه باشید و چنین رفتار کنید تا من به سراغ شما بیایم. به ریاضت کشیدن و سفررفتن و چله نشینی نیازی نیست. عمل نشان دهید و مسلمان (واقعی) باشید تا من نیز با شما و در کنار شما باشم. من از همه مردم این شهر، تنها این پیرمرد را انتخاب کرده ام؛ زیرا او دین دار و باانصاف است و خدا را حاضر و ناظر می داند.

این عمل نیز برای امتحان او بود. از ابتدای بازار هرچه این پیرزن التماس کرد، چون او را محتاج دیدند به او اعتنا نکردند و می خواستند قفل را از او ارزان بخرند و حتی کسی حاضر نشد قفل را سه درهم بخرد و این پیرمرد به قیمت واقعی اش خرید. هفته ای بر او نمی گذرد، مگر آنکه من پیش او می آیم و از او احوال پرسی می کنم.(1)

ص: 240

شب نیمه شعبان

اعمال آسان با پاداش فراوان

بنا بر روایت، شب نیمه شعبان، شبی است که بعد از شب قدر بافضیلت ترین شب هاست و بنا بر روایت منقول از پیامبر اکرم، شبی است که مقدراتی مانند اجل ها تعیین می شوند، زائران خانه خدا مشخص و انسان های فراوانی آمرزیده و روزی ها تقسیم می شوند.(1)

در این شب تأکید شده است بر:

1. شب زنده داری برای عبادت (اگرچه قسمتی از شب باشد)؛

2. زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) یا حداقل اینکه به فضایی باز برود، به سمت راست و چپ آسمان و بالای سر خود نظر کند و با انگشت به سمت راست قبله اشاره کند و بگوید: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّه السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه»؛

3. خواندن صلوات ظهرهای ماه شعبان؛

4. گفتن هرکدام از اذکار «سُبْحَانَ اللَّهِ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ، وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَ اللَّهُ أَكْبَر» را صد مرتبه، تا خداوند گناهان گذشته او را بیامرزد و حاجت های دنیوی و اخروی اش را برآورده سازد؛

5. خواندن دعای کمیل که مختص این شب بوده است(2)؛

6. خواندن چند دعای کوچک با مضامینی عالی که در اعمال شب نیمه شعبان در مفاتیح الجنان ذکر شده است.

ص: 241

ص: 242

2. اعمال مخصوص شب های ماه مبارک؛

3. اعمال مشترک در تمام شب های ماه رمضان؛

4. اعمال مخصوص سحرگاهان پرفیض این ماه.

امام مجتبی (علیه السلام) نقل شده است: « خداوند، کسی که این ذکر را بگوید، بیامرزد».(1)

ابن هشام در سیره تاریخی می گوید: «سه روز قبل از وفات حضرت خدیجه، حضرت ابوطالب وفات یافت، لذا پیامبر گرامی اسلام آن سال را سال عزا (عام الحزن) نام گذاشتند.

مفسران شیعه و سنی، این معنا را در تفسیرهای خود بیان کرده اند.

حضرت خدیجه، قبل از ازدواج با پیامبر، یکی از ثروتمندترین اشخاص در جزیرةالعرب بود. تعداد شترانی که برای تجارت از آن ها استفاده می کرد، حدود هشتادهزار رأس بوده است و کاروان های تجاری اش به وسیله برده های فراوان، شبانه روز در طایف، یمن، شام، مصر و دیگر بلاد در حرکت بودند. با این حال، پس از اجرای مراسم عقد، وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواست خداحافظی کند، حضرت خدیجه به ایشان گفت: «فَبَیتی بَیْتُکَ و اَنا جارَیتُک؛ خانه من، خانه شماست و من نیز کنیز شما هستم».(1)

3. معامله حضرت خدیجه با خدا

ایشان ثروتی کثیر در راه خدا داد. خداوند هم به او کوثر (فاطمه) داد. کسانی که با خدا معامله می کنند، از پاداش فراوانی بهره مند می شوند؛ حضرت ابراهیم (علیه السلام) ، اسماعیل (علیه السلام) را به قربانگاه برد تا در منا قربانی کند و خداوند، در مقابل، دستور می دهد مسلمانان در مراسم حج میلیون ها قربانی در منا انجام دهند.

حضرت ابراهیم، اسماعیل شیرخواره را در بیابان و کنار خانه خدا تشنه رها کرد: (رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتي بِوادٍ غَيْرِ ذي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقيمُوا الصَّلاةَ)(2)؛ پروردگارا، من خانواده خود را در بیابانی بدون کشت (خشک)، نزد خانه محترمت جای دادم تا نماز را به پا دارند»، خداوند نیز آب زمزم را برای همیشه در کنار آن ها جاری ساخت. حضرت ابراهیم، بت ها و بتخانه ها را در هم شکست، خداوند نیز او را سازنده خانه خود قرار داد. او در خلوت ترین زمان ها و مکان ها خانه خدا را بنا کرد، خداوند نیز آن را پرجمعیت ترین و محبوب ترین مکان قرار داد.

4. حضرت خدیجه، اولین بانویی بود که به پیامبر اسلام ایمان آورد و مسلمان شد. حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرماید: «آن روزی که هیچ مسلمانی نبود، جز رسول خدا و خدیجه؛ من نیز سومین آن ها بودم».(3)

ص: 249

5. حضرت خدیجه، کسی است که خداوند به او سلام می رساند؛

با آنکه خداوند به پیامبران سلام می رساند. در روایتی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا فرمود:

هنگام

مراجعت از آسمان ها در شب معراج، به جبرائیل گفتم: «آیا چیزی (حاجتی) از من می خواهی؟» جبرائیل گفت: «می خواهم سلام خدا و مرا به خدیجه برسانی». زمانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به زمین رسید، سلام خدا و جبرائیل را به خدیجه ابلاغ کرد. خدیجه در جواب گفت: «إِنَ اللَّهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَيْهِ السَّلَامُ وَ عَلَى جَبْرَئِيلَ السَّلَام (1)؛

هرآینه، خداوند متعال سلام است و از اوست سلام و به سوی اوست سلام و بر جبرائیل سلام باد».

6. پاگرفتن نسل پیامبر (صلی الله علیه و آله) از حضرت خدیجه

یازده تن از امامان از نسل حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) هستند و او نیز دختر خدیجه کبری است؛ بنابراین، نسل پیامبر از خدیجه به وجود آمده است.

7. با نام خدیجه خود را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزدیک می کردیم

عایشه می گوید: «حتی بعد از وفات خدیجه، هروقت می خواستیم برای چیزی نظر پیامبر را به خود جلب کنیم، با یاد خدیجه این کار را می کردیم».

8. خدیجه (سلام الله علیها) ، همسر و یاور پیامبر (صلی الله علیه و آله)

حضرت خدیجه نه تنها همسر که برای پیامبر اکرم فداکار و یاور بود. آن حضرت، مشکلات و سختی هایی که در مقابله با مشرکان داشت و سخنان توهین آمیزی که از آنان می شنید، با مؤانست با خدیجه جبران می کرد. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) نیز در دوران 25 ساله زندگی با ایشان و حتی بعد از مرگ او همواره به یادش بود و گاهی از فراق او اشک می ریخت. همچنین، تا زمانی که خدیجه حیات داشت، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به احترام او، همسر دیگری انتخاب نکرد.

9. افتخار امامان معصوم به حضرت خدیجه

امامان معصوم که حجت خداوند روی زمین و اشرف مخلوقات بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند، خود را در مقابل مخالفان، با نام خدیجه (سلام الله علیها) معرفی می کردند. امام سجادزین العابدین (علیه السلام) زمانی که در شام ایراد سخن کرد و می خواست خود را معرفی کند، فرمود: «اَنَا ابْنُ خَدیجَةَالکُبریٰ؛

ص: 250

من فرزند خدیجه کبری هستم». امام حسین (علیه السلام) نیز در روز عاشورا خود را به وسیله حضرت خدیجه معرفی کرد و فرمود: «شما را به خدا قسم می دهم، آیا می دانید خدیجه، جده (مادربزرگ) من، نخستین زنی است که اسلام را پذیرفت؟» گفتند: «آری».(1)

حضرت علی (علیه السلام) ، پسرعموی ایشان بودند.(1)

عبدالمطلب، جد پیامبر اکرم، در آخرین ساعات عمرش، سرپرستی و محفاظت از حضرت رسول را به عهده ابوطالب گذاشت و به او فرمود: «ای عبدمناف (نام دیگر ابوطالب)، نگهداری و محفاظت شخصی را که مانند پدرش یکتاپرست است، به تو وامی گذارم». وی در پاسخ عبدالمطلب گفت: «پدرجان، محمد هیج احتیاجی به سفارش ندارد؛ زیرا او فرزند من است و فرزند برادرم».(2)

حدی بود که صدای ناله جگرسوز بچه ها بلند بود و جوانان و مردان فقط با خوردن یک خرما در شبانه روز زندگی می کردند؛ ولی نظاره این سختی ها بر کفار قریش اثری نمی گذاشت.

در این میان، تنها حامی و محافظ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که از هیچ کوششی دریغ نمی کرد، حضرت ابوطالب بود؛ تا جایی که شب ها جای استراحت حضرت رسول را تغییر می داد و فرزندانش، حضرت علی (علیه السلام) و جعفر را به جای او می خواباند تا مبادا قریش پیامبر را در حال خواب قطعه قطعه کنند (شرح کامل ماجرای تحریم و محاصره پیامبر و طرف دارانش در شعب ابی طالب در کتب تاریخی ثبت شده است).(1)

آسیبی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نرسیده است و او در خانه یکی از مسلمانان مشغول تبلیغ است. سپس، خود را به پیامبر اکرم رساند و حضرت را از تصمیم خطرناک ابوطالب آگاه ساخت و پیامبر نیز به سرعت به خانه آمد. هنگامی که چشم ابوطالب به چهره برادرزاده اش افتاد، اشک شوق ریخت و گفت: «اَیْنَ کُنْتَ یَابْنَ أَخِی أَکُنتَ فِی خَیرٍ؛ برادرزاده ام کجا بودی؟ آیا خوب (و سالم) هستی؟» پیامبر جواب داد: «آزردگی و ناراحتی ندارم».

ابوطالب باز هم آرام نگرفت و با خود فکر کرد که ممکن است برادرزاده اش در آینده مورد سوءقصد قرار گیرد. لذا روز بعد با جوانان هاشم و عبدالمطلب به مسجدالحرام رفتند و سران قریش را از تصمیم دیروز خود مطلع کردند تا بدین وسیله به آن ها هشدار دهد که مواظب اعمال خود باشند، مبادا آسیبی به محمد (صلی الله علیه و آله) برسانند. به این ترتیب، جوانان رشیدی که همراه او بودند، بر کفار قریش وارد شدند و آن ها را از تصمیم خود مطلع کردند. سپس، عبدالمطلب به جوانان دستور داد تا سلاح های پنهان خود را بیرون آورند و گفتار خود را با این جمله پایان داد: «به خدا قسم اگر او را می کشتید، کسی از شما را زنده نمی گذاشتم و تا آخرین نیرو با شما می جنگیدم».(1)

«اگر ابوطالب و فرزندش (امیرمؤمنان) نبودند، دین هرگز قد راست نمی کرد. ابوطالب (پیامبر را) در مکه پناه داد و حمایت کرد و فرزندش (علی) در یثرب در گرداب های مرگ فرورفت».

در روایتی آمده است که: «اگر ایمان ابوطالب در کفه ترازویی قرار گیرد و ایمان این خلق در کفه دیگر، ایمان ابوطالب بر ایمان آن ها برتری دارد».(1)

همچنین، در روایات فراوانی آمده است که: «ابوطالب مانند اصحاب کهف، ایمان خود را از مخالفان پنهان می کرد تا بتواند پیامبر را یاری و شر کفار قریش را از آن حضرت دفع کند».(2)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) به طرف مکه بازگشتند. شب هنگام، در بین راه، به درخت خرمایی رسیدند و آنجا به عبادت مشغول شدند و هنگام خواندن نماز صبح، قرآن تلاوت کردند. گروهی از اَجنّه که از «یمن» یا «نصیبین» بودند، از آن محل عبور می کردند. آن ها صدای تلاوت قرآن حضرت را شنیدند و شیفته آن حضرت شدند و ایمان آوردند. یکی از شأن نزول های سوره جن که در آیات اول آن آمده، این موضوع است: «قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الْجِنِّ فَقَالُوٓا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْءَاناً عَجَباً؛ (ای پیامبر) بگو به من وحی شد که گروهی از جن (به قرآن) گوش دادند و گفتند: همانا قرآن شگفت آوری شنیدیم».(1)

بگذار» و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نام او را حسن گذاشت.(1)

ماه رمضان که

جان فزا می باشد

خوانند مبارکش که در نیمه آن

مقرون به اجابت

دعا می باشد

میلاد امام مجتبی می باشد

روز مناسب برای دیدن مولود

مرحوم کلینی به سند معتبر از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده است:

حسین بن خالد از ایشان سؤال کرد: «چه وقت باید برای دیدن و تبریک مولود رفت؟» حضرت فرمود: «زمانی که امام حسن (علیه السلام) متولد شد، جبرائیل در روز هفتم ولادت، برای تبریک گفتن نازل شد و نام و کنیه برای او آورد و گفت: "سر مولود را بتراشید و برای او عقیقه بکشید"».(2)

سازد و همانند آنان نشود.

یعنی اگر بردباری در سرشت انسان هم نباشد، می تواند خود را به این صفت پسندیده پایبند کند تا به تدریج، این حالت در او نهادینه شود.

در روایتی از امام دهم، حضرت علی بن محمد (علیه السلام) ، نقل شده است که فرمود:

إِنَ الظَّالِمَ الْحَالِمَ يَكَادُ أَنْ يُعْفَىٰ عَلَىٰ ظُلْمِهِ بِحِلْمِهِ وَإِنَّ الْمُحِقَّ السَّفِيهَ يَكَادُ أَنْ يُطْفِئَ نُورَ حَقِّهِ بِسَفَهِهِ(1)؛ به راستی که ستمکارِ بردبار ممکن است به سبب بردباری خود، اثر ستم را از بین ببرد؛ اما صاحب حقِ نادان (کم ظرفیت) به واسطه نادانی اش، نور حق خود را خاموش می کند. گاهی ستمگران با تحمل و بردباری در مواجهه با رویدادها به اهداف پلید خود می رسند، ولی انسان هایی که صاحب حق هستند، با کم ظرفیتی و عجله، حق خود را پایمال می کنند.

شأن نزول

در جنگ احد، مسلمانان در ابتدا پیروز شدند، ولی در اثر نافرمانی جمعی از مسلمانان و رهاکردن سنگری که پیامبر (صلی الله علیه و آله) مشخص کرده بود، مشرکان فرصت پیدا کردند و مسلمانان را شکست دادند. لشکر پیروز مشرکان به سوی مکه بازگشتند، ولی در بین راه به این فکر افتادند که پیروزی خود را کامل کنند و با غارت مدینه، مسلمانان را در هم بکوبند و اگر محمد (صلی الله علیه و آله) زنده بود، او را به قتل برسانند تا خیالشان برای همیشه از اسلام و مسلمانان راحت شود؛ لذا فرمان بازگشت دادند. این شرایط برای مسلمانان بسیار خطرناک بود؛ زیرا آنان بسیار کشته و زخمی داده بودند و آمادگی لازم را برای جنگی دیگر نداشتند. همچنین، بعضی از شجاعان مانند حضرت حمزه شهید شده بودند. حضرت علی (علیه السلام) نیز بیش از شصت زخم بر بدن داشت.

در چنین وضعیتی، فرمان عمومی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که از وحی سرچشمه گرفته بود، برای حرکت به سوی مشرکان و مبارزه با آنان صادر شد. در اینجا بود که این آیات برای تقویت روحیه مسلمانان نازل شد و با عنایت الهی خبر حرکت لشکر اسلام از مدینه برای مقابله با قریش به گوش دشمن رسید. آنان از روحیه شجاعانه مسلمانان به وحشت افتادند؛ زیرا فکر کردند که جمعیتی تازه نفس از مدینه به مسلمانان پیوسته اند و وحشت آن ها را فراگرفت، لذا برای حفظ پیروزی خود به مکه بازگشتند.

در این آیات، برای تقویت روحیه شکست خورده مسلمانان، اشاره شده است که شما در جنگ بدر(1)

نسبت به دشمن ضعیف تر بودید و از نظر تجهیزات جنگی و شمار لشکریان با آن ها قابل مقایسه نبودید (تعداد مسلمانان 313 نفر بود در برابر هزار نفر و تجهیزات مسلمانان هفتاد شتر، دو اسب، شش زره و هشت شمشیر بود، اما مشرکان صد اسب، هفتصد شتر و اسلحه کافی داشتند)(2)،

اما خداوند شما را یاری کرد: (لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ بَبَدْرِ وَ أَنتُمْ أَذِلَّةٌ). حال که چنین است از خدا بپرهیزید (مبادا دوباره با فرمان رهبر خود (پیامبر اکرم) مخالفت کنید). پس،

ص: 261

پرهیزکاری پیشه کنید و شکر نعمت های خداوند را به جا آورید: (فَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).

در آیه بعد، خاطره یاری رساندن فرشتگان به مسلمانان در جنگ بدر یادآوری می شود: (اِذْ تَقُولُ لِلْمُؤمَنِینَ أَلَن یَکْفِیَکُمْ أَن يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآٰئِکَةِ).

نکته

1. از جریان جنگ های بدر و احد می توان

چنین برداشت کرد که هرجا مسلمانان از فرمان خداوند متعال و پیامبرش اطاعت کردند و تقوی را پیشه خود قرار دادند، علاوه بر پاداش های اخروی، در دنیا نیز به موفقیت رسیدند (هرچند از نظر امکانات و تعداد، ضعیف و کم بودند: (کَمْ

مِنْ فِئَةِ قَلیٖلَةٍ غَلَبَتْ فَئَةً کَثیرَةً بِإذْنِ اللّه)(1)؛ چه بسا گروه اندکی که به اذن خداوند بر گروه زیادی پیروز شدند)؛ ولی هرگاه دستورهای خداوند و پیامبرش را فراموش کردند و زینت های دنیوی نظر آنان را جلب کرد، شکست خوردند (اگرچه در حال پیروزی بودند: (إِنَّ

اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّیٰ یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ)(2)؛ یقیناً خدا سرنوشت هیج ملتی را تغییر نمی دهد تا آنکه آنان آنچه را در خودشان هست، تغییر دهند). لذا آیه به تقوا و پرهیزکاری که همان اطاعت از فرمان خداوند و پیامبرش باشد، تأکید فرموده است.

2. بر اساس آیات و روایات، وظیفه بنده در مقابل الطاف و نعمت های الهی تشکر از اوست و بهترین و بالاترین درجه شکر، شکرگزاری عملی (یعنی اجرای دستورهای خداوند و پیامبرش) است که در این صورت، خداوند الطاف و نعمت هایش را بیشتر خواهد کرد: (لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُم). در آیه 123 خداوند متعال ابتدا نعمت هایش را یادآوری می کند: (وَ

لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ بَبَدْرِ وَ أَنتُمْ أَذِلَّةُ) و سپس، می فرماید: (فَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ). وظیفه بنده است که در مقابل نعمت های الهی شکرگزاری کند، آن هم شکرگزاری عملی.

3. باید توجه داشت که آنچه موجب موفقیت و پیروزی می شود، امدادهای غیبی الهی است، نه سازوبرگ و افراد فراوان: (اِذْ تَقُولُ لِلْمُؤمَنِینَ أَلَن یَکْفِیَکُمْ أَن يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ

ص: 262

آلافٍ مِّنَ الْمَلٰئِکَةِ مَنزَلینَ).

سرخ خود را به مکه رساند.

قرآن درباره آن گروه که با جنگ مخالف بودند، می فرماید:

(یُجٰدِلُونکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَیَّنَ کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَی الْمَوْتِ وَ هُمْ یَنْظُرونَ)(1)؛ با تو گفت وگویی بی منطق می کنند، بعد از آنکه (برای آن ها) حق آشکار شده است (که باید به جنگ بدر بروند و چنان از رفتن به جنگ می ترسند که) گویا به سوی مرگ می روند و آن را با چشم خود می بینند.

اما پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به آن ها دل گرمی و امید می داد و می فرمود:

مطمئن

باشید خداوند به من وعده داده است که بر یکی از دو گروه، پیروز خواهیم شد؛ یا بر کاروان تجارتی قریش یا بر لشکر نظامی آن ها. وعده خداوند تخلف ناپذیر است. به خدا سوگند محل کشته شدن ابوجهل و عده ای از سران قریش را با چشم خود می بینم.

سپس، به مسلمانان دستور داد تا کنار چاه بدر فرود آیند. قرآن می فرماید: (وَ إِذْ یَعِدُکُمُ اللّهُ إِحْدَی الطَّائِفَتَیْنِ أنَّها لَکُمْ)(2)؛ و (به یاد بیاورید) زمانی را که خداوند به شما پیروزی بر یکی از دو گروه (سپاه دشمن یا کاروان تجاری قریش) را وعده داد.

از سوی دیگر، پیامبر اکرم متوجه شد که یارانش ممکن است به خاطر رعب و وحشتی که دارند، شب را استراحت نکنند و فردا توان جنگیدن نداشته باشند. لذا به آن ها فرمود: «اگر تعداد شما کم است، ناراحت نباشید؛ زیرا جمع زیادی از فرشتگان به یاری شما خواهند آمد» و طوری آن ها را دل گرم ساخت که قسمتی از شب را به آرامی استراحت کردند.

مشکل دیگر مسلمانان این بود که میدان نبرد از شن هایی نرم که پاها در آن فرو می رفت، پوشیده شده بود. در آن شب با یاری خداوند بارانی بارید که هم مسلمانان توانستند خود را شست وشو دهند و هم زمین زیر پای آن ها محکم شد. این در حالی بود که باران در سمت دشمن شدید و به صورت رگبار بود و خداوند چنان رعب و وحشتی در دل کفار انداخت که بسیار وحشت زده شدند. صبح فردا لشکر کوچک اسلام با روحیه ای قوی و مصمم در مقابل لشکر کفار صف کشید. قرآن می فرماید:

ص: 265

(إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّنَ السَّمَآءِ مَآءً لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطٰنِ وَ لِیَرْبِطَ عَلیٰ قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ * إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَی الْمَلٰٓئَکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ ءَامَنُواْ سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ)(1)؛ (یاد کنید) هنگامی را که به سبب امنیت و آرامشی که از سوی خدا یافتید، خوابی سبک را بر شما مسلط کرد و برایتان آبی از آسمان نازل کرد تا به وسیله آن شما را پاک کند و پلیدی شیطانی (وسوسه او) را از شما برطرف سازد و دل هایتان را استوار کند. (یاد کن) هنگامی را که پروردگارت به ملائکه وحی کرد: من با شمایم، مؤمنان را ثابت قدم نگاه دارید، به زودی در دل کافران وحشت می اندازم.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) ابتدا به کفار پیشنهاد صلح داد و نماینده ای را فرستاد تا این پیغام را به آنان بدهد که: «من دوست ندارم با خویشاوند خود بجنگم و نمی خواهم شما اولین گروهی باشید که مورد حمله ما قرار می گیرید». در میان آن ها «عُتبه» از این پیشنهاد استقبال کرد و به مردم قریش خطاب کرد که: «سخنان محمد (صلی الله علیه و آله) را بپذیرید تا رستگار شوید». لکن «ابوجهل» با او مخالفت کرد و با یکدیگر به جنگ برخاستند و با هم گلاویز شدند، ولی بزرگان قریش آنان را جدا کردند.

حمزه نیز با «شیبة» روبه رو شد و آن قدر با هم جنگیدند که شمشیرها و سپرهایشان شکست. سپس سلاح شکسته خود را رها کردند و به یکدیگر گلاویز شدند. حضرت امیر (علیه السلام) به یاری حمزه شتافت و (چون حمزه قدی بلندتر از شیبة داشت) به او فرمود: «سر خود را پایین بیاور» و چنان با شمشیر بر سر شیبة زد که نصف سر او جدا شد.

همچنین، «عبیدة» از لشکر اسلام با «عتبة» از لشکر قریش روبه رو شد که هر دو شجاع و از مردان جنگی بودند. عبیده چنان شمشیری بر سر عتبه فرود آورد که تا نیمه سرش فرورفت، عتبه نیز در همان حال شمشیری بر پای عبیده زد و پایش را از ساق قطع کرد. در اینجا امیرالمؤمنین (علیه السلام) باز به یاری عبیده آمد و عتبه را که هنوز جان کمی داشت، به درک فرستاد. بدین ترتیب، حضرت امیر در کشتن هر سه نفر شرکت کرد، لذا در خطابش به معاویه فرمود: «شمشیری که با آن برادر و دایی و جدّت را در روز بدر زدم، نزد من است».

جمعی از مفسران مانند صاحب تفسیر مجمع البیان، صاحب تفسیر نمونه و صاحب تفسیر کبیر، شأن نزول آیه نوزدهم سوره حج را درباره این دو گروه نوشته اند:

(هَٰذَانِ

خَصْمَانِ اخْتَصَمُواْ فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّارٍ یُصَبُّ مِن فَوْقِ رُءوسِهِمُ الْحَمِیمُ)(1)؛ این دو گروه (حق و باطل) دشمن یکدیگرند که (گروه باطل) درباره پروردگارشان به ستیز برخاسته اند. پس (گروهی که) کافر شده اند، لباس هایی از آتش دارند و از بالای سرشان مایع جوشان بر سر آن ها ریخته می شود.

پس از کشته شدن این سه نفر، رعب و وحشت شدیدی در دل دشمنان افتاد، ولی شیطان در مقابل آن ها ظاهر شد و آن ها را به جنگ تشویق کرد و پرچم را به دست گرفت و پیشاپیش لشکر حرکت کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز از خداوند کمک خواست و ملائکه به کمک مسلمانان آمدند و جنگ شدیدی به پا شد. هنگامی که شیطان چشمش به جبرائیل و ملائکه افتاد، پرچم را انداخت و فرار کرد. وقتی به او گفتند: «کجا فرار می کنی؟ چرا لشکر را شکست می دهی؟» گفت: «من چیزی را می بینم که شما نمی بینید». قرآن می فرماید:

(وَ إِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطٰانُ اَعْمٰالَهُمْ وَ قَالَ لاٰغَالِبَ لَکُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّی

ص: 267

جَارٌ لَّکُمْ فَلَمَّا تَرَآءَتِ الْفِئَتَانِ نَکَصَ عَلَیٰ عَقِبَیْهِ وَ قَالَ إِنِّی بَرِیٓءٌ مِّنْکُمْ إِنِّیٓ أَرَیٰ مَالاٰتَرَوْنَ) (1)؛ (به یاد آور) هنگامی را که شیطان اعمال آن ها (جنگیدن قریش) را در نظرشان جلوه داد و گفت: «کسی به شما پیروز نمی شود. من همسایه (و پشتیبان) شمایم». اما هنگامی که دو گروه (جنگجو و ملائکه) را دید به عقب برگشت و گفت: «من از شما بیزارم. من چیزی (یاری ملائکه) را می بینم که شما نمی بینید».

در این شرایط، حضرت علی (علیه السلام) همچون شیری به هر طرف حمله می کرد و دشمن را به خاک می انداخت تا آنکه 36 تن از شجاعان دشمن را بر زمین انداخت و هفتاد تن از جنگجویان قریش (مانند عتبه، شیبه، ولید و ابوجهل) کشته شدند. سپس، سر ابوجهل را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند و آن حضرت سجده شکر به جا آورد.

سپاه کفر که دیگر طاقت جنگیدن نداشت، پا به فرار گذاشت. مسلمانان آن ها را تعقیب کردند و هفتاد نفر از آنان را به اسارت گرفتند. مسلمانان تعداد کمی کشته دادند و به این تریب، اولین جنگ مسلحانه مسلمانان با پیروزی غیرمنتظره ای به پایان رسید.(2)

سه روز درد و ناراحتی، به شهادت رسید.

میسر نگردد به کس این سعادت

به کعبه ولادت، به مسجد شهادت

کسی توان بیان فضایل و مناقب آن حضرت را ندارد. قبلاً به مناسبت ولادت آن بزرگوار به گوشه ای از فضایل و مناقب ایشان اشاره شد. در این بخش به وقایع تاریخی زمان آن حضرت اشاره می شود.

ناکثین، قاسطین و مارقین (خوارج)

«ناکثین» از ماده «نکث»، به معنی «عهدشکنان» که جنگ جمل را به راه انداختند.

«قاسطین» از ماده «قَسَط»، به معنی «ستمگران» که در جنگ صفین شرکت داشتند.

«مارقین» از ماده «مَرَق»، به معنی «خارج شدگان از دین» که در جنگ نهروان مبارزه می کردند و به این گروه «خوارج» (به معنی کسانی که مقابل امام زمان خود ایستادند) نیز می گویند.

از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روایت شده است که فرمود:

خداوند به من وحی کرد که از میان امتم (کسی را) وارث و جانشین و وصی قرار دهم. عرض کردم: «پروردگارا او کیست؟» خداوند وحی کرد: «او امام امت تو و حجت من بعد از تو بر آنان است». عرض کردم: «پروردگارا او کیست؟» خداوند وحی کرد: «ای محمد، او کسی است که هم من او را دوست می دارم و هم او مرا. او مجاهد در راه من و نبردکننده با شکنندگان پیمان من (ناکثین) و ستمگران در حکم من (قاسطین) و خارج شدگان از دین من (مارقین) است. او ولی حقیقی من، شوهر دختر تو و پدر فرزندان تو، علی بن ابی طالب است.(1)

از آن جمله بودند. این تصمیم برای آن ها قابل تحمل نبود. طلحه و زبیر که در گذشته با امیرالمؤمنین بیعت کرده بودند و جزء یاوران ایشان محسوب می شدند، پیمان خود را شکستند و امیدشان از امام قطع شد. آن ها به مکه رفتند و با همراهی عایشه و تعدادی دیگر از «ناکثین»، به بهانه خون خواهی از عثمان جنگ جمل را راه انداختند و مقابل امام زمان خود (حضرت علی (علیه السلام) ) ایستادند، اما در این جنگ شکست خوردند.

حضرت علی (علیه السلام) در جواب به آن ها فرمود: «من اولین کسی هستم که دعوت خدا را پذیرفتم و مردم را به کتاب خدا دعوت کردم. من برای عمل به حکم قرآن می جنگم، آنان از فرمان خدا سرپیچی کرده اند و عهد او را شکسته اند و کتاب خدا را کنار انداخته اند».

اصحاب به حضرت گفتند: «باید کسی را بفرستی تا مالک اشتر جنگ را رها کند و برگردد». در این هنگام حضرت علی (علیه السلام) ناگزیر شد شخصی را بفرستد تا به مالک بگوید دست از جنگ بردارد. وقتی این پیام به مالک رسید، گفت: «من به پیروزی نزدیک و امیدوار شده ام، مرا از جنگ بازندارید». هنگامی که گزارش مالک به حضرت علی رسید، مخالفان و نافرمایان از فرمان علی (خوارج) دوباره گفتند: «یا علی، مالک حتماً باید برگردد وگرنه تو را خواهیم کشت یا تحویل دشمن خواهیم داد».

حضرت

برای بار دوم یزیدبن هانی را نزد مالک فرستاد و فرمود: «به او بگو نزد من بیاید؛ زیرا فتنه ای پیش آمده است». وقتی پیام دوم به مالک رسید، گفت: «مگر نمی بینید که پیروزی نزدیک است، در این حال جنگ را رها کنم و برگردم؟!» ابن هانی به مالک گفت: «تو می خواهی پیروزی را به دست آوری در حالی که (جاهلان) می خواهند علی (علیه السلام) را بکشند یا تحویل دشمن بدهند». مالک با تعجب گفت: «سبحان الله، به خدا سوگند من به چنین چیزی راضی نیستم» و جنگ را رها کرد.

راوی می گوید: حضرت علی (علیه السلام) دید مخالفان به غیر از حَکَمیت چیز دیگری را قبول ندارند (یعنی باید نماینده ای از طرف علی و نماینده ای از طرف معاویه تعیین شود تا پس از گفت وگو با هم، هرکس را که صلاح دانستند، به عنوان حاکم و خلیفه تعیین کنند و مردم نیز پیروی کنند). پس، سپاه شام عمروبن عاص را انتخاب کردند. مخالفان و نافرمایان از فرمان علی و قاریان قرآن (که بعداً جزء خوارج شدند) نیز ابوموسی اشعری را معرفی کردند. حضرت علی فرمودند: «من ابوموسی را نمی پذیرم و او را شایسته این کار نمی دانم».

مخالفان گفتند: «ما کسی غیر از ابوموسی را نمی پذیریم». حضرت علی فرمود: «ابوموسی از من جدا شد و فرار کرد و در جنگ جمل مردم را از اطاعت من منصرف می کرد. من ابن عباس را معین می کنم». خوارج گفتند: «ما ابن عباس را قبول نداریم؛ چون او از خانواده شماست».

ص: 272

علی (علیه السلام) فرمود: «پس مالک اشتر را قرار می دهم». خوارج گفتند: «ما مالک اشتر را نیز قبول نداریم؛ چون او برای تو می جنگد». امیرالمؤمنین فرمود: «آیا کسی غیر از ابوموسی را می پذیرید؟» خوارج گفتند: «نه». حضرت فرمود: «پس هرچه می خواهید، بکنید».

رسید،

روی منبر رفت و گفت: «من معاویه را برای خلافت تعیین می کنم».

(وَ لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مَنَ الْخَاسَرِینَ)(1)؛ (در این آیه خطاب به پیامبر اسلام آمده است) به تو و پیامبران پیش تو وحی شده است که اگر مشرک شوی، اعمال و کارهایت نابود می شوند.

آن مرد جاهل می خواست به امام کنایه بزند که: «تو سوابق درخشان خود را با رفتارت نابود کرده ای و مشرک شده ای (اتهام مشرک شدن چیزی است که امروز نیز به شیعیان حضرت علی می زنند)». امام ابتدا در برابر او سکوت کرد. سپس، به نماز خود ادامه داد، ولی او آیه را تکرار می کرد. لذا امام در نماز این آیه را بلند خواند:

(فَاصْبِرْ

إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌ وَ لاَ یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لاَ یُوقِنُونَ)(2)؛ شکیبا باش، وعده خدا حق است. مردم بی یقین (و متزلزل) تو را به (بی صبری و) سبک سری نکشانند.(3)

شخصی را به نمایندگی نزد آن ها فرستاد و آنان را به صلح و خوش رفتاری دعوت کرد، اما آن ها او را کشتند. سپس، امام و ابن عباس با آنان به گفت وگو نشستند، اما نتیجه ای حاصل نشد و آنان همچنان سر جنگ داشتند.

امام طبق معمول به سپاه خود فرمان داد که آغازگر جنگ نباشند تا آنکه خوارج مردی را از سپاه امام کشتند. در این هنگام امام به ابوایوب انصاری (صحابی بزرگ) دستور داد تا پرچمی را برافراشته سازد و فرمود: «هرکه زیر این پرچم آید یا به کوفه و مداین برگردد، در امان است». از چهارهزار نفر که آماده جنگ شده بودند، 1200 نفر بازگشتند و 2800 نفر بازماندند.(1) در این هنگام جنگ شروع شد و پس از چند ساعت بسیاری از خوارج کشته شدند و فتنه تمام شد.

زیبایی بود، عاشقش شد و از او خواستگاری کرد. قطّامه نیز پذیرفت، لکن مهر خود را ریختن خون علی بن ابی طالب قرار داد. ابن ملجم که به این قصد وارد کوفه شده بود، مصمم شد و نیت پلید خود را فاش کرد و گفت: «من به قصد قتل علی بن ابی طالب وارد کوفه شده ام».

کردند. امام حسن (علیه السلام) سر پدر را به دامن گرفت، در حالی که قطرات اشکش به صورت پدر می ریخت. آن حضرت چشمانش را باز کرد و فرمود: «فرزندم، چرا گریه می کنی؟ بعد از من تو را زهر خواهند داد و شهید خواهی شد و برادرت، حسین، نیز شهید خواهد شد».

شیخ مفید نقل کرده است:

ام کلثوم

خطاب به ابن ملجم فرمود: «ای دشمن خدا، امیرالمؤمنین را کشتی». او در جواب گفت: «امیرالمؤمنین را نکشتم، پدر تو را کشتم». ام کلثوم فرمود: «ان شاءالله پدرم شفا پیدا خواهد کرد، اما عذاب خداوند در دنیا و آخرت برای توست». آن ملعون گفت: «بدان که شمشیرم را با هزار درهم خریدم و با هزار درهم دیگر، آن را زهرآلود کردم؛ به صورتی که اگر این ضربه به اهل زمین زده شود، همه را هلاک خواهد کرد».(1)

بعد از سه شب تو را نزد من می آورند» و اکنون سه شب گذشته است. امشب از میان شما می روم و به حبیب خود محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) ملحق می شوم.

خانواده حضرت در کنار بستر ایشان بودند که ناگهان دیدند حضرت از حال رفت و بیهوش شد و وقتی به هوش آمد، فرمود: «اینک رسول خدا و عمویم، حمزه و برادرم، جعفر نزد من آمدند و گفتند: "بشتاب که ما مشتاق و منتظر تو هستیم"». سپس نگاهی به خانواده خود انداخت و فرمود: «همه شما را به خدا می سپارم. خدا شما را به راه حق و راست استوار و از شر دشمنان حفظ کند. خدا جانشین من برای شماست و او برای یاری رساندن کافی است». سپس، فرمود: «سلام ای فرشتگان خدا» و این آیات را تلاوت کرد: (لِمِثْلِ هَٰذَا فَلْیَعْمَلِ الْعٰامِلُونَ)(1)؛ عمل کنندگان برای چنین مقام و منزلتی باید عمل کنند، (إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِینَ هُم مُّحْسِنُونَ)(2)؛ یقیناً خداوند همراه پرهیزکاران و نیکوکاران است. پس، عرق بر پیشانی مبارکش نشست و چشم های مبارک خود را بر هم گذاشت و دست و پایش را به سوی قبله کشید و گفت: «اَشهَد اَنْ لاٰ اِلٰهَ اِلاّ اللّه وَحْدَهُ لاٰ شَریکَ لَه وَ اَشهَدُ اَنّ مُحَمّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه» و پس از گفتن این جمله، روحش به طرف بهشت پرواز کرد (صلوات اللّه علیه و لعنت اللّه علی قاتله).(3)

چوبی می بینید که به وسیله پدرم، نوح، برای من ساخته شده است. پس بدن مرا روی آن تخت بگذارید. هفت خشتِ آماده می بینید که بر روی جنازه ام سوار کنید.

سپس قبر مرا از خاک پر کنید و از مردم مخفی بدارید.

بنا بر روایات و مدارک معتبر، قبر حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاطر محفوظ ماندن از دشمنان (خوارج و بنی امیه) تا زمان امام صادق (علیه السلام) مخفی بود و در زمان آن حضرت که شرایط بهتر شد، توسط ایشان آشکار گردید.(1)

پایان نماز، هفتاد مرتبه بگوید: «أستَغفِرُاللَّهَ وَ أتُوبُ إلَیهِ». در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است: «کسی که این عمل را به جا آورد، از جای خویش بلند نشود، مگر آنکه خداوند متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند فرشتگان را مأمور می کند تا سال آینده برای او حسنات بنویسند».(1)

3. خواندن دعای قرآن و احیای شب به عبادت و گذاشتن قرآن بر سر.

4. زیارت امام حسین (علیه السلام) که مستحب مؤکد است و در روایتی آمده است که: «سبب آمرزش گناهان می شود و اگر به زیارت از نزدیک دسترسی نداشته باشد، از دور زیارت کند».

5. خواندن دعای کوچک «اللَّهُمَّ إنّی أمسَیتُ لَکَ» که در اعمال مشترک شب های قدر در مفاتیح ذکر شده است و بنا بر روایت، امام چهارم (علیه السلام) مکرراً این دعا را در شب های قدر می خواند.

6. از علامه مجلسی(ره) نقل است: «بهترین اعمال در این شب ها درخواست آمرزش گناهان (ذکر استغفار) برای خود و پدر و مادر و دیگران و دعا برای امور دنیوی و اخروی و صلوات بر محمد و آل اوست». همچنین، سفارش شده است که در این شب ها از خداوند عافیت و سلامت بخواهید.

7. در بعضی روایات آمده است که: «دعای جوشن کبیر را در این سه شب بخوانند».(2)

4. خواندن دعای «اللَّهُمَّ کُن لِوَلِیِّکَ الحُجِّةِ بنِ الحَسَن»(1) در این شب و در تمام اوقات؛

5. خواندن چند دعای کوچک برای این شب که در مفاتیح الجنان آمده است. همچنین، قرائت قرآن در این شب بسیار سفارش شده است؛ زیرا شب قدر، شب نزول قرآن است.

6 با توجه به اهمیت این شب، غسل کردن و احیای شب با دعا و عبادت و زیارت امام حسین (علیه السلام) فراموش نشود.

شب قدر کدام شب است؟

اگرچه شب قدر در یکی از شب های نوزدهم، بیست ویکم و بیست وسوم ماه رمضان واقع شده است، ولی جمعی از علما مانند علامه مجلسی، شب بیست وسوم را ترجیح داده اند. ایشان در زادالمعاد می فرماید: «اکثر روایات معتبر بر این دلالت دارد که شب بیست وسوم، شب قدر است».

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:

التَّقْدِيرُ فِی لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَالْإِبْرَامُ فِی لَيْلَةِ إِحْدَىٰ وَ عِشْرِينَ وَالْإِمْضَاءُ فِی لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ(2)؛ تقدیر مقدرات در شب نوزدهم (ماه رمضان) و قطعی شدن آن در شب بیست ویکم و امضاشدنش در شب بیست وسوم است.

در روایتی از امام باقر (علیه السلام) آمده است:

مردی به نام «جَهْنی»(3)

خدمت پیامبر اکرم رسید و عرض کرد: «من بیرون مدینه ساکنم و شتر و گوسفند دارم و نمی توانم تمام شب های ماه رمضان به مدینه بیایم. شبی را به من معرفی کنید تا آن شب به مدینه بیایم و در نماز و عبادت شرکت کنم». حضرت او را نزد خود خواند و آهسته در گوش او شب بیست وسوم را معرفی کرد. پس از آن، در شب های بیست وسوم ماه رمضان، او و خانواده اش به مدینه می آمدند و شب را سپری می کردند و صبح به منزل خود

ص: 283

بازمی گشتند.(1)

در روایت دیگری آمده است: «پیامبر اکرم در شب بیست وسوم ماه رمضان به سر و روی خانواده اش آب می پاشید تا به خواب نروند (و از فضیلت این شب بهره بگیرند)».(2)

و دوم، نزول تدریجی که بر حسب شرایط زمان و مکان و دستورهای الهی طی 23 سال بر آن حضرت نازل گردیده است. بعضی از مفسران گفته اند: «نزول دفعی قرآن در شب قدر، به بیت المعمور بوده است» که این گفته با آگاهی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آن منافاتی ندارد؛ زیرا آن حضرت از عوالم دیگر نیز آگاهی داشته است.

در سوره قدر، شب قدر از هزار ماه بالاتر و ارزشمندتر شمرده شده است: (لَیْلَةُ ٱلْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ). هزار ماه بیش از هشتاد سال، یعنی به اندازه یک عمر معمولی است و گاهی درک یک شب با یک عمر تلاش و کوشش برابری می کند. در روایتی از پیامبر اکرم نقل شده است:

آن حضرت از چهار نفر از بنی اسرائیل که هشتاد سال عبادت کرده بودند و گناهی مرتکب نشده بودند، سخن به میان آورد. اصحاب آرزو کردند که ای کاش آن ها نیز چنین بودند. در این هنگام آیه فوق در این زمینه نازل شد.(1)

آمده است: (فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ)؛ هر امری در آن (شب قدر) مطابق با حکمت و مصلحت الهی تبیین (و مقدر) می شود».

کلمه قدر به سه معنی آمده است:

1. تقدیر: مقدرات یک ساله همه موجودات در این شب رقم می خورد: (فَقَدَّرَهُ تَقْديرا)(1)؛

2. ارزش و والایی: (وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ)(2)؛ آن ها حق الهی را درک نکردند؛

3. تنگی: آن قدر فرشتگان در آن شب روی زمین تردد دارند که زمین بر آن ها تنگ می شود؛ مثل آیه (وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهانَن) (3). ولی چون او را (انسان را) پروردگارش بیازماید و (در آزمایش) رزق را بر او تنگ گیرد گوید پروردگارم مرا کوچک و خوار کرد.

آیا شب قدر در مناطق مختلف یکی است؟

ماه های قمری در تمام شهرها و کشورها یکی نیستند. ممکن است امروز در ایران اول ماه باشد، ولی در عربستان یا شهری دیگر، دوم ماه باشد. حال این سؤال پیش می آید که آیا شب قدر که شبی معین است، برای هر منطقه متفاوت است و در نتیجه شب های قدر متعددی وجود دارد؟

پاسخ: شب یعنی سایه نیم کره زمین که بر نیم کره دیگر می افتد. این سایه با گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن در 24 ساعت اتفاق می افتد. بنابراین، اگر شب قدر را یک دور کامل سایه زمین به دور خود بدانیم، یعنی 24 ساعت تاریکی که تمام نقاط زمین را در بر می گیرد. پس شب قدر از یک نقطه شروع می شود و در نقطه ای دیگر پایان می یابد؛ به عبارت دیگر، شب قدر یک تاریکی 24ساعته است که همه شهرها را فرامی گیرد.(4)

جمعه آخر ماه رمضان، روز جهانی قدس

روزی که در حمایت از مردم ستم دیده فلسطین و برای آزادی مسجدالاقصی و بیت المقدس از سلطه رژیم صهیونیستی، راهپیمایی و مراسمی باشکوه در نقاط مختلف جهان برگزار می شود.

ص: 288

ملت ها تصمیم گیرنده هستند

بهترین راه برای مبارزه با ستم و ستمگران، بصیرت بخشی و روشنگری ملت هاست. مردمی که آگاهی داشته باشند، اسیر ستم و ستمگران نمی شوند و به تجاوز تن نمی دهند. امروز بیشتر حاکمان در پی ریاست و حکومت هستند و برای رسیدن به خواسته نامشروع خود به تجاوز غاصبان و ذلت و خواری تن می دهند.

امام خمینی که اعتقاد داشت تصمیم نهایی را ملت ها می گیرند، برای مبارزه با قدرت های طاغوتی و ستمگر، به مردم آگاهی می بخشید تا در مقابل آن ها بایستند. تعیین و اعلام روز قدس، در راستای همین روش و سیاست است؛ زیرا تجربه نشان داده است که اکثر حکومت ها اگر با تجاوزگران همراهی نداشته باشند با آن ها مبارزه نخواهند کرد، اما اگر ملت ها بیدار شوند، حاکمان نیز ناچارند با آن ها همکاری کنند و در مقابل متجاوزان بایستند.

روز قدس که فرامی رسد، ملت ها و مخصوصاً مسلمانان در بسیاری از کشورها به میدان می آیند و با راهپیمایی و اظهار انزجار و تنفر از رژیم صهیونیستی، با تجاوز و غارت و قتل نخبگان توسط این رژیم، مبارزه و مخالفت می کنند.

آسمان ها پرواز کرد. ایشان با قدرت اعجاز، خود را از مسجدالحرام به مسجدالاقصی رساند (حدود صد فرسخ) و از آنجا به آسمان ها صعود کرد. در حال حاضر نیز مکانی به نام «قبّة الصّخرة» وجود دارد که گفته می شود پیامبر گرامی از این مکان به آسمان ها عروج کرد.

قرآن در این باره می فرماید:

(سُبْحٰنَ ٱلَّذِیٓ أَسْرَیٰ بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ ٱلْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی ٱلْمَسْجِدِ ٱلْأَقْصَا ٱلَّذِی بٰرَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ و مِنْ ءآیَ-تِنَآ إِنَّه و هُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلْبَصِیرُ)(1)؛ پاک و منزه است آن (خدایی) که شبی بنده اش (محمد (صلی الله علیه و آله) ) را از مسجدالحرام تا مسجدالاقصیٰ که پیرامونش را برکت دادیم، حرکت داد تا بخشی از نشانه های (عظمت و قدرت) خود را به او نشان دهیم. یقیناً او شنوا و داناست.

ماجرای معراج پیامبر (صلی الله علیه و آله) و شرح و دلایل آن در بخش ماه ربیع الاول بیان شد.

3. شرایط اقلیمی قدس

ویژگی دیگری که سرزمین بیت المقدس و فلسطین دارد، شرایط اقلیمی این منطقه است که دارای سرزمینی سبز و پرطراوت و شاداب است.

بعضی از مفسران، جمله «بارَکْنَا حَوْلَهُ؛ پیرامونش را برکت دادیم» را بیانگر این مطلب دانسته اند که مسجدالاقصی علاوه بر آنکه خود مقدس است، اطرافش نیز سرزمینی پربرکت است و این ممکن است به خاطر برکات ظاهری و سرسبزی و خرمی آن باشد یا به خاطر برکات معنوی آن که طی تاریخ، کانون پیامبران بزرگ خدا و محل خیزش توحید و خداپرستی بوده است.(2)

رژیم صهیونیستی همچون غده سرطانی منطقه

هدف غرب (در مرحله نخست انگلیس و سپس، آمریکا) از ایجاد رژیم اسرائیل، تشکیل اتحادیه صلیبی صهیونیستی در قلب جهان اسلام برای جلوگیری از اقتدار و هم بستگی کشورهای اسلامی و ایجاد تفرقه و دشمنی بین آن ها و دخالت مستقیم و غیرمستقیم در امور بیشتر کشورها بوده است.

ص: 291

غصب و تجاوز به سرزمین های اسلامی با شعار «مالکیت از نیل تا فرات» که با بی رحمی و جنگ و خون ریزی همراه است، تجاوز به جنوب لبنان، بلندی های جولان در سوریه، کرانه باختری رود اردن و اشغال صحرای سینا، از اقدامات دیگر این رژیم بوده است.

آواره کردن صاحبان اصلی فلسطین (امروزه بیش از سه میلیون فلسطینی در کشورهای مختلف آواره هستند) و ایجاد ماهیت جعلی اسرائیلی ها به جای صاحبان اصلی آن، تأسیس شهرک های صهیونیست نشین با تخریب و غصب منازل مسلمانان، جایگزین کردن صهیونیست ها و سکونت آنان در این شهرک ها و همچنین، تهدید مکرر ایران به حمله نظامی علیه تأسیسات هسته ای و حساس، از جمله اقدامات دیگر این رژیم است که اگر از قدرت نظامی و موشکی ایران وحشت نداشتند، تهدیدات خود را عملی کرده بودند.

این گوشه ای از تجاوزگری و بی رحمی رژیم صهیونیستی بود که شرح جنگ ها، کشتارهای جمعی، ترورهای فردی و اشغالگری این رژیم هر آزاده ای را به تعجب و تأسف وامی دارد.

تفرقه افکن دشمن در جهان اسلام را خنثی کرده است.

4. روز جهانی قدس نه تنها ملت های اسلامی، بلکه ملت های آزادی خواه غیرمسلمان را تحت تأثیر قرار داده است. امروزه رژیم صهیونیستی و پشتیبانان آن در نظر این ملت ها منفور و متجاوز قلمداد می شوند.

5. روزی آن ها شعار «از نیل تا فرات» سر می دادند، اما امروز برای محافظت از خود و سرزمین محدودشان، دیواری بتنی دور خود ایجاد می کنند.

خلاصه، هرچه زمان به جلو می رود، این کلام امام (رحمه الله علیه) که فرمود: «اسرائیل باید از بین برود»، به واقعیت نزدیک تر می شود.

ص: 293

ص: 294

باقی نمی ماند، مگر آنکه خداوند آن را می آمرزد».(1)

شرح آن در رساله های عملیه و مفاتیح گفته شده است.

الْمَوْتُ)».(1)

در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده است که:

إِنَّ مِنْ تَمَامِ الصَّوْمِ إِعْطَاءُ الزَّكَاةِ يَعْنِی الْفِطْرَةَ كَمَا أَنَّ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِیِّ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاةِ، لِأَنَّهُ مَنْ صَامَ وَلَمْ يُؤَدِّ الزَّكَاةَ فَلَا صَوْمَ لَهُ إِذَا تَرَكَهَا مُتَعَمِّداً وَ لَا صَلَاةَ لَهُ إِذَا تَرَكَ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِیِّ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ بَدَأَ بِهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ، قَالَ: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى (2)؛ کامل شدن روزه ماه رمضان همراه با دادن زکات فطره است، همان گونه که نماز با صلوات بر پیامبر و اهل بیتش کامل می شود؛ زیرا کسی که روزه بگیرد، ولی عمداً زکات ندهد، روزه (کامل) نداشته است و اگر صلوات بر پیامبر را ترک کند، نماز ندارد؛ زیرا خداوند عزوجل زکات را قبل از روزه بیان کرده است. خداوند فرموده است: «بی تردید رستگار شد کسی که خود را (از زشتی ها) پاک کرد و (دستورهای الهی را که پرداخت زکات از آن هاست، انجام دهد) و نام پروردگارش را یاد کند، سپس، نماز بخواند.(3)

5. زیارت امام حسین (علیه السلام) در این شب فضیلت بسیاری دارد و زیارت مخصوص آن حضرت (یا هرگونه زیارت برای آن حضرت) را در این شب بخواند.

6. ده بار این ذکر را که در شب جمعه نیز وارد شده است، بگوید: «یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی البَریَّةِ یَا بَاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّةِ یَا صٰاحِبَ الْمَوٰاهِبِ السَّنِیَّةِ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ خَیْرِالْوَریٰ سَجِیَّة وَاغْفِرْلَنٰا یا ذَالْعُلیٰ فیٖ هٰذِهِ الْعَشِیَّةِ».

7. چهارده رکعت نماز بخواند و در هر رکعت حمد و آیةالکرسی و سه مرتبه «قُل هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» بخواند تا در هر رکعت ثواب عبادت چهل سال و عبادت هرکه در آن ماه روزه گرفته و نماز خوانده است، برای او باشد.(1)