حمایت از کالای ایرانی (چیستی، چرایی، چگونگی)

پدید آورنده : دکتر محمد جواد توکلی

مشخصات نشر : مرکز مدیریت حوزه های علمیه

چاپ : چاپ اول / تابستان 1397

صفحه آرا : على فقیهی

طراح جلد : على فقیهی

به سفارش : مرکز راهبری مطالعات اسلامی اقتصاد مقاومتی حوزه های علمیه

ص: 2

مشکل واردات بی رویه و تعطیلی صنایع بزرگ و کوچک ...45

مصرف کالای خارجی زمینه ساز 2 و نیم میلیون بیکاری ...47

حمایت از کالای ایرانی به عنوان یک ضرورت دینی ...47

اصل عدم سلطه و نفوذ اقتصادی ...48

اصل اولویت امنیت جامعه اسلامی ...50

اصل عزت مندی جامعه اسلامی ...52

اصل قوت و اقتدار اقتصادی ...54

اصل ضرورت بقای جامعه اسلامی ...54

اصل جهاد اقتصادی ...55

اصل لاضرر و جلوگیری از اخلال در نظام ...60

حمایت از کالای ایرانی و سیره اهل بیت ...60

حمایت از کالای ایرانی وظیفه کیست؟ ...62

نتیجه گیری ..63

فصل سوم: چگونگی حمایت از کالای ایرانی ...65

مقدمه ...67

حمایت نیازمند تقویت ابعاد شناختی، میلی و مهارتی ...68

چگونه حمایت کنیم؟ ...68

سه گام در حمایت از کالای ایرانی ...69

گام نخست: خریداری کالای ایرانی ...69

گام دوم: تبلیغ زبانی خرید کالای ایرانی ...69

گام سوم: برحذر داشتن دیگران از خرید کالای خارجی ...70

معجزه اشتغال زایی حمایت از کالای ایرانی ...70

حمایت یک طرفه نیست ...75

حمایت هدفمند از محصولات با کیفیت داخلی ...77

فرهنگ سازی پیش نیاز حمایت همگانی ...79

ص: 4

فرهنگ سازی از خانه تا مغازه ...79

نقش خطیر رسانه های جمعی ...80

علما و فرهیختگان هم به صحنه بیایند ...81

نهضت حرام کردن مصرف کالای خارجی ...81

نتیجه گیری ...82

فصل چهارم: الگوهای حمایت از کالای ایرانی ...85

مقدمه ...87

الگوهای حمایت از تولید ملی در سایر کشورها ...87

الگوی کره جنوبی در حمایت؛ از ایجاد محدودیت تا فرهنگ سازی ... 88

حمایت گرایی ژاپن ...89

حمایت گرایی گسترده ایالات متحده آمریکا ...91

فرانسه و جنبش ساخت فرانسه...94

حمایت گرایی روسیه از تولید ملی ...95

چین و حمایت از کالای ملی ...96

سیره علما در حمایت از کالای ایرانی...98

بیانیه علمای اصفهان در حمایت از کالاهای ایرانی ...98

عهدنامه خود تحریمی کالاهای روسی...100

تحریم کالای خارجی توسط آیه الله عبدالحسین لاری ...101

تأسیس و پشتیبانی از شرکت اسلاميه ...102

بیانیه آخوند خراسانی در حمایت از مصرف کالاهای ایرانی... 106

حمایت علمای معاصر از کالای ایرانی ...106

طرح های عملیاتی در حمایت از کالای ایرانی ...107

طرح همیار تولید ملی ...107

طرح پلیس مردمی حامی تولید ملی ...110

ص: 5

طرح جبهه مردمی اقتصاد مقاومتی (سه ضلع حوزه، بسیج و ائمه جمعه) ...111

طرح هر مسجد یک قرارگاه اقتصاد مقاومتی ...113

طرح فروشگاه سوغات حج ...115

صندوق اشتغال مسجد ...117

صندوق اشتغال خانواده ...121

سامانه حمایت از کالای ایرانی ...123

پویش هر هیأت یک روستا...125

ایجاد کاروان های حامیان کالای ایرانی ...127

طرح شاخص بندی کالای ایرانی ...127

صندوق اشتغال وقفی ...129

طرح برگزاری نمایشگاه کالای ایرانی در مصلی ها و مساجد کشور ... 130

طرح برگزای نمایشگاه های هنری کالای ایرانی ...130

طرح سند چشم انداز پیشرفت روستا ...131

نتیجه گیری ...131

فصل پنجم: پاسخ به شبهات حمایت از کالای ایرانی ...133

مقدمه ...135

سنخ شناسی شبهات حمایت از کالای ایرانی ...135

شبهه نبود کالای ایرانی: کالاهای داخلی که ایرانی نیستند! ...136

شبهه بی کیفیتی کالای ایرانی ...142

الف) ارتقای کیفیت تنها به عهده تولید کننده نیست ... 142

ب) کیفیت خلق الساعه نیست...144

ج) حمایت پیش نیاز ارتقای کیفیت ...145

د) کالای ایرانی بی کیفیت نیست ...146

شبهه بی کیفیتی خودرو ایرانی ...148

ص: 6

الف) جدا کردن حساب مدیریت خودروسازان از صنعت خودروسازی ...149

ب) خارجی ها در پی تسخیر بازار خودرو ایران ...150

ج) حمایت کشورهای دیگر از صنعت خودرو ...151

د) خودرو سازی صنعتی اشتغال زا و مولد ...155

ه) لزوم پرهیز از سفسطه تعمیم ...156

و) ما می توانیم خودروساز موفقی بشویم ...156

شبهه عدم عقلانیت حمایت از کالای ایرانی ...157

توهم عدم عقلانی کیفیت کالای خارجی ...158

عقلانیت حمایت از کالای ایرانی ...158

معقول بودن ایثار و از خودگذشتگی در حمایت از کالای ایرانی ...159

شبهه علمی نبودن حمایت از کالای ایرانی ...161

الف) وجود نظریات علمی پشتیبان حمایت گرایی ...162

ب) حمایت گرایی گسترده و افسانه تجارت آزاد ...163

شبهه عدم حمایت دیگران به خصوص مسئولان ...165

الف) لزوم پرهیز از تعمیم ادعاها ...166

ب) مشکل فرافکنی و مقوله وظیفه گرایی ...166

شبهه بی اثر بودن حمایت ...167

الف) اثربخشی حمایت...168

ب) یک طرفه نبودن حمایت...169

نتیجه گیری ...169

فصل ششم: احکام فقهی حمایت از کالای ایرانی ...173

مقدمه ...175

سنخ شناسی احکام حمایت از کالای ایرانی ...175

حرمت مصرف کالای قاچاق ...176

ص: 7

حرمت مصرف کالاهای ساخت دشمنان کشور ...178

منع از مصرف کالای خارجی ...181

استحباب مصرف کالای ایرانی ...184

ملاک کالای ایرانی ...185

مسأله کیفیت کالای ایرانی ...186

نتیجه گیری ...188

منابع ...189

ص: 8

ص: 10

ص: 12

و حمایت گرایی چه مفهومی دارد. برای شناخت مفهوم کالای ایرانی باید برداشتی از مفهوم مقابل آن یعنی کالای غیرایرانی یا کالای خارجی داشت. برای درک مفهوم حمایت از کالای ایرانی نیز باید مفهوم مقابل آن یعنی عدم حمایت را به روشنی تبیین نمود.

افزوده کالا به تولیدکننده داخلی تعلق می گیرد. بر اساس برخی تعاریف، کالای مونتاژ را زمانی می توان داخلی دانست که حداقل 50 درصد آن ساخت ایران باشد.

حضرت آیه الله خامنه ای، کالای ایرانی را محصول نهایی کار، سرمایه و ابتکار ایرانی می دانند. از نظر ایشان، کالای ایرانی محصول تلاش فعالان اقتصادی، فعالان کارگری، سرمایه گذاران و برنامه ریزان داخلی است. (1) در طرح « حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی» پیشنهادی مجلس شورای اسلامی، کالای ایرانی این گونه تعریف شده است: «کالای ایرانی، کالایی است که كل زنجیره ارزش آن در قلمرو جغرافیایی کشور و با استفاده از نیروی کار و نهاده های داخلی (یا نهاده های خارجی در صورت عدم تولید داخلی) تحت برند، طراحی، حق امتیاز (2) و مدیریت ایرانی تولید شود» (3)

نکته مهم در تعریف کالای ایرانی توجه به انتساب آن به ایران و تولید کننده ایرانی است. بالاترین درجه در ایرانی بودن یک کالا، این است که به صورت کامل در ایران تولید شود، باعث اشتغال جوانان ایرانی شود و عوایدش به کلی نصیب ایرانیان شود. در درجه بعد کالاهایی قرار دارد که در ایران تولید می شود، ولی بخشی از مواد اولیه آن از خارج وارد می شود. کالاهایی که در ایران مونتاژ میشوند به لحاظ درصد داخلی بودنشان قابل انتساب به ایران و ایرانی است. شاید بتوان گفت که نام و نشان یک کالا نیز مهم است؛ کالای ایرانی باید هویتی ایرانی داشته باشد.

ص: 15

با توجه به پیچیدگی های عصر حاضر، یک کشور عملا نمی تواند تمام کالاهای مورد نیاز را به تنهایی تولید کند. همین مسأله در مورد مواد اولیه مورد استفاده در تولیدات نیز صادق است. نکته مهم این است که چرخه تولیدات داخلی در خدمت اشتغال نیروهای داخلی و همچنین ایجاد ارزش افزوده داخلی باشد. هدف این است که مصرف کنندگان ما به سمت مصرف کالایی تمایل پیدا کنند که باعث اشتغال هرچه بیشتر جوانان ایرانی شود و بیشترین منافع را برای کشور در پی داشته باشد.

کشور ژاپن را در نظر بگیرید. این کشور نفت خام را وارد می کند؛ ولی با استفاده از نیروی کار ژاپنی آن را به محصولات صنعتی با ارزش افزوده بالا تبدیل و صادر می کند. در این فرایند هرچند بخشی از مواد اولیه مورد استفاده ژاپنی نیست، ولی کالای ساخته شده با استفاده از مواد پتروشیمی مستخرج از نفت، کالایی ژاپنی قلمداد می شود.

از این رو، کالای ایرانی، هر نوع کالایی است که در ایران تولید میشود و زمینه اشتغال را برای نیروی کار ایرانی فراهم می کند و عوایدش به مردم ایران باز می گردد. مشخص است که هر کالایی که زمینه اشتغال بیشتر نیروی کار داخلی و ارزش افزوده بیشتر داخلی را ایجاد کند، می باید در اولویت حمایت از تولید و مصرف قرار گیرد.

مورد ایرانی بودن یا نبودن این کالاها سردرگم میشود. این امر ضرورت شکل گیری نهضتی عمومی برای حذف اسامی خارجی از محصولات داخلی را هویدا می کند.

چیستی کالای خارجی

کالای خارجی قاعدتا کالایی است که در خارج از مرزهای ایران ساخته میشود و یا حداقل نام و نشان خارجی دارد؛ هرچند که بخشی از فرآیند تولید آن در داخل انجام شود. از این رو کالای خارجی نیز می تواند دارای انواع زیر باشد:

1. کالای صد در صد خارجی، کالایی است که به کلی در خارج از کشور ساخته شده و داری نام و نشان خارجی است. محصولات نهایی خارجی که از کانال واردات یا قاچاق وارد کشور می شوند، از این قبیل اند؛

2. کالای دارای هویت خارجی، کالایی است که نام و نشان تجاری آن خارجی است؛ هرچند که بخشی از فرآیند تولید آن در داخل کشور صورت می گیرد. محصولات شرکت سامسونگ کره جنوبی، و اتومبیل های چینی که در داخل کشور مونتاژ می شود، در این دسته جای می گیرد.

3. کالای با درصد داخلی سازی پایین، کالایی است که هرچند ممکن است نام و نشان ایرانی داشته باشد، ولی بخش زیادی از مواد اولیه آن از خارج وارد میشود. همانگونه که ملاحظه می شود، مفهوم کالای خارجی نیر مفهوم مطلقی نیست و بر گستره ای از موارد قابل تطبيق است. کامل ترین شکل کالای خارجی، کالای صد در صد خارجی است. پس از آن کالای با نشان خارجی و

ص: 18

سپس کالای با درصد داخلی سازی پایین قرار می گیرد. (1) البته در مصوبه سال 1393 هیأت دولت در خصوص ممنوعیت خرید کالاهای خارجی دارای مشابه داخلی توسط دستگاههای دولتی و برخوردار از بودجه عمومی، فهرستی از 183 قلم کالای ممنوعه ذکر شده است. بر اساس این مصوبه، تبلیغ کالاهای خارجی از رسانه هایی که از بودجه عمومی استفاه می کنند، جز در موارد مصرح قانونی، ممنوع است. (2) فهرست مزبور در تصویب نامه های سال های 1394، (3) 1396 (4) و 1397 (5) تکمیل و ابلاغ شده است. (6)

ص: 19

کالاهای خارجی که مشابه داخلی دارند با اولویت بیشتری باید از سبد مصرفی ایرانیان حذف شوند.

ج) تفاوت از نظر قاچاق بودن یا نبودن: برخی از کالاهای خارجی از مبادی رسمی کشور و با پرداخت عوارض وارد کشور می شوند. در مقابل، برخی از کالاها به صورت قاچاق وارد کشور می شوند. ضرر کالاهای قاچاق برای اقتصاد ملی بیش از ضرر کالاهای وارداتی است؛ زیرا این کالاها بدون پرداخت حقوق گمرکی وارد کشور می شوند و به واسطه قیمت پایینشان فضای کسب و کار تولید کنندگان داخلی را کساد می کنند. همچنین عدم نظارت بر کالاهای قاچاق، فقدان خدمات پس از فروش و بی کیفیت بودن بسیاری از این کالاها مشکلات زیادی برای مصرف کننده داخلی ایجاد می کند.

حمایت مصرف کننده داخلی از این محصولات است. این دو اقدام باید همزمان صورت گیرد. همانگونه که مصرف کننده باید از کالای ایرانی حمایت کند؛ تولید کننده نیز باید حامی مصرف کننده داخلی باشد. در چنین شرایطی حمایت گرایی پایدار خواهد ماند.

سرمایه دار خارجی، مدام بیشتر بشود و تولید داخلی ضربه بخورد، شکست بخورد. این را به همه مردم، بخصوص آن کسانی که مصارف زیادی دارند می گویم ؛ دولتی ها هم همین جور؛ دولتی ها هم در مصارف دولتی، در اشیاء مصرفی ای که در ساختمانها، در چیزهای گوناگون مصرف میکنند، حتما ملاحظه کنند تولید داخلی را. (1)

تعصب ؛ ترکیبی از باور، میل و احساس است. برای شکل گیری تعصب نسبت به کالای ایرانی، باید احساسات و عواطف افراد در خدمت حمایت از کالای ایرانی قرار گیرد. از بعد شناختی، قدرت تفکر افراد باید تقویت شود. به افراد باید خطرات عدم حمایت از کالای ایرانی را گوشزد کرد. تقویت امیال و احساسات نیز برای شکل گیری تعصب نسبت به کالای داخلی ضروری است. تأکید بر ابعاد احساسی و هویتی کالای ایرانی زمینه حمایت مداوم را فراهم می کند.

حضرت آیه الله خامنه ای در بیانی صریح می فرمایند: «با تعصب دنبال کالای ایرانی بگردید؛ فروشنده کالای ایرانی بفروشد؛ خریدار کالای ایرانی بخرد؛ مسئولین تولید ایرانی را کمک کنند و حمایت بکنند و از واردات و قاچاق جلوگیری کنند». (2) ایشان در بیان مفهوم تعصب به نمونه عینی آن یعنی تعصب نسبت به تیم های فوتبال مثال میزنند: « جوان های ما تعصب دارند نسبت به فلان تیم فوتبال؛ یکی طرفدار تیم قرمز است، یکی طرفدرا تیم آبی است، آن هم با تعصب و حتى اتعصب به تیم های خارجی؛ یکی طرفدار تیم رئال است، یکی طرفدار تیم [ دیگر ]، اینها تعصب نسبت به این

ص: 23

تیم ها دارند؛ اگر همین مقدار و همین اندازه تعصب را نسبت به اقتصاد ملی و تولید داخلی داشته باشیم، بسیاری از کارهای ما اصلاح خواهد شد». (1)

وقتی فردی طرفدار یک تیم فوتبال خارجی است، وی به شکلی متعصبانه از آن تیم حمایت می کند. وی برای تشویق تیم به ورزشگاه می رود، پیراهن آن تیم را می خرد و حتی گاهی به صورت مستقیم کمک مالی می کند. طرفداران متعصبت یک تیم، حتی در مقابل طرفداران سایر تیمها، رجز می خوانند و حمایت خود را به شکلی فعال اعلام می کنند.

حمایت متعصبانه از کالای ایرانی نیز مفهوم مشابهی دارد. هنگامی تعصب نسبت به کالای ایرانی شکل می گیرد که ما به شکلی همه جانبه به حمایت از آن بشتابیم. حامی متعصب کالای ایرانی کسی است که نه تنها آن را خریداری می کند؛ بلکه دیگران را نیز به حمایت از آن فرا می خواند. حامی متعصب کالای ایرانی، حتی در حمایت از آن رجز هم می خواند.

البته مراد ما از تعصب، تعصب کور نیست؛ بلکه منظورمان تعصبی همراه با حس وظیفه گرایی است. فرد متعصب نسبت به مصرف کالای ایرانی خود را در جنگ اقتصادی تمام عیار می بیند. وی میداند که اگر در حمایت از تولید کنندگان داخلی کوتاهی کند، تیم اقتصادی جامعه اسلامی در مقابل رقبایش شکست می خورد. چنین شکستی باعث از بین رفتن اقتدار، استقلال و عزت جامعه اسلامی می شود.

متاسفانه تعصب ما نسبت به کالای ایرانی به دلایل مختلف کاهش پیدا کرده است. کیفیت پایین بعضی از کالاهای داخلی و احساس نادرست افتخار به مصرف کالای خارجی در بین مردم از دلایل کاهش تعصب مردم نسبت به تولیدات داخلی است. وقتی برند خارجی به یک ارزش و حتی یک هویت تبدیل می شود، نه تنها تعصبی نسبت به کالای ایرانی شکل نمی گیرد؛ بلکه

ص: 24

افراد نسبت به مصرف کالای خارجی و دارای برند خارجی تعصب پیدا می کنند. نتایج نظرسنجی موسسه تحقیقاتی وان دیوایس در سال 2015 میلادی نشان میدهد که 73 درصد مردم ایران به کالای خارجی گرایش دارند؛ و 66 درصد مردم، کیفیت بهتر را علت ترجیح کالاهای خارجی بر داخلی عنوان کرده اند. نتایج نظری سنجی موسسه کانادایی ایران پل در سال 2016 نشان میدهد که 58 درصد مردم ایران معتقدند افزایش واردات کالاهای خارجی برای اقتصاد ایران مفید خواهد بود. (1)

مذهبی نیز برخوردار می شود. وقتی کسی با احساس وظیفه دینی به اقتصاد کشور اسلامی کمک می کند؛ و در میدان جهاد اقتصادی فعالیت کند ، وی سزاوار دریافت نشان افتخار جهادگر اقتصادی است. در این حالت تعصب نسبت به اقتصاد کشور اسلامی، ارزش دینی نیز پیدا می کند.

مصرف کالای خارجی را تحریم نکردند؛ ولی به صورت غیر مستقیم به مقابله با آن پرداختند و آن را بر خود تحریم نموده و از پیروان خود نیز خواستند که چنین کنند. (1)

حمایت گرایی معقول تر و پایدارتر خواهد بود؛ چرا که در این مسیر بصیرت دینی افراد نیز اثرگذار خواهد بود.

ص: 28

ص: 30

این بحث هنوز هم در دانش اقتصاد جریان دارد و هم حمایت گرایی و هم عدم حمایت گرایی طرفدارانی دارد.

طرفداران عدم حمایت گرایی عمدتا طرفدران اقتصاد بازار آزاداند. به نظر آنها، منزوی بودن کشورها در اقتصاد جهانی و عدول از تقسیم کار جهانی و تجارت آزاد بر مبنای مزیت (مطلق انسبی)، نه تنها رشد اقتصادی کشورها را تهدید می کند؛ بلکه امنیت اقتصادی آنها را نیز در معرض خطر قرار می دهد. به نظر آنها، همزمان با افزایش تعاملات اقتصادی کشورها، منافع کشورها به یکدیگر گره می خورد. همین امر زمینه اقدام یک کشور علیه کشور دیگر را کاهش می دهد. به طور نمونه، اگر یک کشور اروپایی از ایران نفت وارد می کند و در این زمینه به ایران وابسته است وی از اقدام علیه امنیت ملی و اقتصادی ایران خودداری می نماید. طرفدران این رویکرد، عدم مداخله در تجارت خارجی را نوعی قانون و نظم طبیعی قلمداد می کردند. به نظر آنها، با حاکمیت نظم طبیعی بین منافع مختلف کشورها هماهنگی ایجاد می شود. (1)

بر اساس دیدگاه ملی گرایی اقتصادی، هرچند اقتصاد باز و تجارت آزاد رشد و امنیت اقتصادی کشورهای توسعه یافته را تامین می کند، این روند بر خلاف منافع کشورهای ضعیف است. فردریک لیست( 1789 - 1846) از پایه گذاران دیدگاه ملی گرایی اقتصادی، این دیدگاه را با تفکیک بین اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی تبیین می کند. به نظر او، دیدگاه طرفداران اقتصاد باز در یک اقتصاد جهانی صحیح است؛ ولی در جهانی که در آن اقتصادهای ملی منافع متضادی دارند، صحیح نیست. (2) ليست ضمن اشاره به نابرابری منافع آلمان و انگلستان در تجارت آزاد از اتخاذ سیاست حمایت گرایی جهت تقویت صنایع آلمانی حمایت می نماید. به نظر او، « امروزه در کشورهای ثروتمند به بازار آزاد و تجارت خارجی آزاد را با این هدف

ص: 32

به کشور های تنگدست موعظه می کنند که سهم بیشتری از بازار های کشور های مزبور را به چنگ آورند و از ظهور رقبای احتمالی پیشگیری کنند. اینها می گویند آن کاری را بکنید که می گویم نه همان کاری را که ما پیش تر می کردیم». (1) وی کشور بریتانیا را به عنوان نمونه ایی از قدرت اقتصادی قرن 19 به انداختن نردبام توسعه متهم می کند؛ نردبامی که کشورهای ثروتمند بوسیله آن به توسعه دست پیدا کردند. هاو جون چانگ، اقتصاددان کره ای، ضمن یادآوری سیاست های حمایت گرایانه ایالات متحده آمریکا بر این نکته تأکید می کند که اکثر کشورهای ثروتمند امروزی از طریق اعمال سیاست های حمایت گرایانه به نتیجه ی موفقیت آمیز رسیده اند». (2)

سابقه تقابل دو دیدگاه تجارت آزاد(جهانی سازی) و ملی گرایی اقتصادی به اوائل قرن 19 میلادی می رسد؛ زمانی که انقلاب صنعتی در انگستان رخ داد. در آن زمان، انگلیسی ها مایل بودند کشورهای منطقه بازار خود را بر روی محصولات انبوه حاصل از تولید ماشینی بگشایند. انگلستان برای حفظ برتری خود به شدت از انتقال فناوری به کشورهای دیگر ممانعت می کرد. این سیاست با مقاومت کشورهایی همچون آلمان و ایالات متحده آمریکا که در آن زمان هنوز پیشرفت نکرده بودند، مواجه شد.

بر اساس دیدگاه ملی گرایی اقتصادی، افزایش تعاملات اقتصادی زمانی به بهبود رشد و امنیت اقتصادی یک کشور کمک می نماید که اقتصاد به نوعی استحکام داخلی رسیده باشد. ملی گرایی اقتصادی سیاستی است که در مقابل سیاست تقسیم بین المللی کار و تجارت آزاد آدام اسمیتی قرار دارد. در ادبیات توسعه، دیدگاههای مشابهی در قالب «راهبرد جایگزینی واردات» مطرح شده است. در

ص: 33

دهه های اخیر، اقتصاددانانی همچون پل کروگمن، برنده جایزه نوبل اقتصادی، ایده مشابهی را با عنوان «سیاست استراتژیک تجاری» مطرح نموده اند.

در دیدگاه موسوم به اقتصاد تاب آوری که در دههای اخیر گسترش یافته، آسیب پذیری اقتصادی کشورهای کوچک نسبت به شوکهای برون زا، عمدتا به دو عامل مهم درجه بالای باز بودن اقتصادی و تمرکز صادراتی نسبت داده شده است. (1) از این رو، آزادسازی تجاری بیش از حد می تواند منافع اقتصادی کشورها را با مخاطره مواجه سازد. آزادسازی بیش از حد و درجه بالای باز بودن اقتصاد به معنای بالا بودن سهم مجموع صادرات و واردات از کل تولید ناخالص داخلی است. این نسبت در اقتصادهای پیشرفته بین 30 تا 60 درصد است، اما در کشور های شرق آسیا و در آستانه بحران 1997، به بیش از 100 درصد و گاه به 200 درصد رسیده بود. در این شرایط یک اخلال خارجی در صادرات یا واردات یا ورود و خروج سرمایه، امواج بزرگی در اقتصاد ایجاد خواهد کرد و به علت سهم بالای تجارت خارجی در اقتصاد، توقف در تجارت کالایی یا مالی موجب سکته در کل اقتصاد خواهد شد. این اتفاقی بود که در بحران 1997 ابتدا در بازارهای مالی شرق آسیا که وابسته به سرمایه های خارجی بودند و سپس در دیگر بخش ها رخ داد.

هرچند باز بودن درهای اقتصاد یک کشور بر روی تجارت خارجی نشانه قدرت اقتصادی یک کشور است، این سیاست باعث افزایش آسیب پذیری آن می شود. چنین کشوری علیرغم استفاده از ظرفیت بازارهای بین المللی، در معرض سطح بالایی از شوکهای غیر قابل کنترل قرار دارد. (2) درجه بالای تمرکز صادراتی، یعنی وابستگی یک کشور به صادرات طیف محدودی از کالاها و خدمات، نیز از عوامل مهم ایجاد آسیب پذیری اقتصادی است. (3)

ص: 34

تجربه کشور ما نشان داد که حضور اقتصادی کشورهای بیگانه در کشور تضمینی برای حمایت آنان از اقتصاد کشور در شرایط تحریم نیست. برخی از شرکتهای خارجی همچون توتال، پژو و رنو علیرغم تعهداتی که نسبت به اقتصاد ایران داشتند؛ پس از وضع تحریم های اقتصادی، فعالیتشان را در ایران متوقف کرده و خلف وعده نمودند. این امر حاکی از آن است که استدلال طرفداران اقتصاد جهانی که وجود روابط تجاری را مانع از آسیب پذیری در شرایط تحریم میدانند، استدلال کاملی نیست.

سرمایه های خود وارد بازار متلاطم ارز و سکه می شویم و تلاش می کنیم که از آشفته بازار موجود نفعی ببریم. موفقیت ما در این جنگ اقتصادی مشروط بدان است که مردم متوجه شوند که اقتصاد کشور مورد شدیدترین حملات واقع شده و حضور جهادی آنها برای کمک به اقتصاد ملی ضروری است.

جنگ واقعی تحریم است، جنگ واقعی گرفتن عرصه های کار و فعالیت و فناوری در داخل کشور است؛ این جنگ واقعی است. ما را به جنگ نظامی متوجه می کنند تا از این جنگ غفلت کنیم». ایشان در تاریخ 16 اسفند 1395 به این نکته اشاره می کنند که ما در جنگ پیش رو باید از قوت فرهنگی خودمان استفاده کنیم: « ما امروز در مقابل دشمنانی قرار داریم که از پیشرفته ترین تجهیزاتشان و از پولهای زیادشان دارند علیه ما استفاده می کنند؛ ما ممکن است آن قدر پول نداشته باشیم، یا آن تعداد سلاح نداشته باشیم خب بله آنها سلاح اتمی دارند، ما نداریم - لكن ما چیزی داریم که آنها ندارند؛ آن، فرهنگ ما است؛ آن، ایمان ما است؛ آن، نیروی انسانی کارآمد و زبدهی ما است»

آیه الله خامنه ای در تاریخ 26 دی ماه 1396 به تداوم جنگ اقتصادی علیه کشور اشاره می کنند: «با ما جنگ اقتصادی کردند. فهمیدند که اقتصاد مهم است در کشور ما و سالهای متمادی است دارند با ما جنگ اقتصادی می کنند؛ این جنگ را به شدت رساندند. امروز هم این جنگ اقتصادی ادامه دارد؛ تحریم یکی از بخش های جنگ اقتصادی با ما است. ما بحمدالله شکست نخوردیم، به زانو درنیامدیم و غلبه کردیم بر این مشکل». ایشان در روز اول فروردین 1397، فرمان آتش به اختیاری اقتصادی را نیز صادر کردند: اینکه ما گفتیم «آتش به اختیار»، فقط مخصوص کارهای فرهنگی نیست، در همه ی زمینه هایی که برای پیشرفت کشور مؤثر است .... اگر از این ظرفیت ها استفاده بشود، اقتصاد ایران در میان بیش از دویست کشور جهان، بین دوازده کشور اول قرار خواهد گرفت؛ اگر با ابتکار جوانها، با حضور جوانها، با حضور مدیران فعال و پر کوشش ان شاء الله بشود از این امکانات استفاده کرد، اقتصاد کشور در میان دوازده اقتصاد اول همه ی دنیا قرار خواهد گرفت و از همه جهت پیشرفته خواهد شد که امروز البته این جور نیست».

آیه الله خامنه ای در تاریخ دهم اردیبهشت 1397 نیز به این نکته اشاره کردند که اکنون وزارت خزانه داری آمریکا به اتاق جنگ علیه ایران تبدیل شده است: اتاق جنگ آمریکا علیه ما عبارت است از وزارت خزانه داری آمریکا که همان وزارت

ص: 37

اقتصاد و دارایی شان است». ایشان تاکید می کنند که برای مقابله با این جنگ باید بر امکانات درونی خودمان اتکا کنیم: «خب راه مقابلهی با جنگ اقتصادی چیست؟ این است که ما در داخل به اقتصاد خودمان بپردازیم ... امروز همه ی دنیا به هم مربوط و متصل است؛ اما تکیهی به بیرون از مرزها غلط اندر غلط است .... دنیا که فقط آمریکا و چند کشور اروپایی نیست؛ دنیا خیلی وسیع است؛ بروند ارتباطات را برقرار کنند به آن مقداری که لازم هست اما چشم ندوزند به هیچ نیروی خارجی؛ چشم بدوزند به عنصر داخلی».

حتی خود دشمنان ایران اسلامی نیز بر وجود این جنگ تمام عیار اقتصادی اقرار کرده اند. هیلاری کلینتون وزیر اسبق امور خارجه آمریکا در کابینه اول باراک اوباما و کاندیدای ریاست جمهوری آمریکا در خاطراتش می نویسد:

هدف ما این بود که آن قدر فشار مالی به رهبران ایران وارد کنیم تا هیچ راهی نداشته باشند، جز این که با یک پیشنهاد جدی به میز مذاکره برگردند. ما صنعت نفت، بانکها، و برنامه های تسلیحاتی ایران را هدف گرفتیم. همچنین شرکت های بیمه، خطوط حمل و نقل، معامله گران انرژی، مؤسسات مالی، و بسیاری از بازیگران دیگر را در لیست تحریم ها نام نویسی میکردیم تا اسهم ایران را از تجارت جهانی قطع کنیم مسدود کردن دارایی های بانک های ایرانی خرید بیمه در بازار بین المللی را برای تانکرهای ایرانی غیرممکن، و دسترسی آنها به شبکه های مالی جهانی را قطع می کرد. این یک حمله همه جانبه بود. رابرت پلیترو ، معاون وزیر خارجه آمریکا نیز این گونه از جنگ تمام عیار پیش رو حکایت می کند: «آمریکا مصمم است از تمامی امکانات و ابزارهایی که در اختیار دارد برای تضعیف توانایی های مالی و اقتصاد ایران استفاده نماید». (1)

ص: 38

ریچارد نفیو، مسئول تیم طراحی تحریم ها علیه ایران در کتاب هنر تحریمها به ابعاد مختلفی از جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران اشاره می کند. وی در این کتاب به برخی از ظرافت های صورت گرفته در تحریم اشاره می کند. وی در این باره عنوان می کند که چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم شدگی بیشتر دامن بزند. آنان ورادات کالاهای لوکس را منع نکردند تا ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتری تحلیل برود. (1)

در جنگ اقتصادی پیش رو، بیش از 700 اقتصاددان در خدمت اتاق جنگ وزارت خزانه داری آمریکا قرار دارند و تحولات اقتصاد ایران را به دقت زیر نظر دارند. استوارت لوی در دهمین سالگرد تأسیس سازمان به اصطلاح مقابله با تروریسم و تأمین مالی TFT در سال 2014 می گوید: « زمانی که ریاست این اداره به من پیشنهاد شد، هفت نفر بودیم. امروز این مجموعه 700 اقتصاددان دارد که بدون آنکه دیده شوند، روی اقتصاد کشورهای هدف از جمله جمهوری اسلامی ایران کار می کنند». لوی شخصا به کشورهای مختلف سفر کرده و مسئولان کشورها و حتی شرکتهای خصوصی را از تجارت با ایران برحذر داشته است. (2)

این امر تنها به عهده مسئولان نیست؛ آحاد مردم می توانند با مصرف کالاهای ایرانی به تقویت صنایع داخلی کمک نموده و زمینه اشتغال جوانان ایرانی را فراهم آورند.

تولید کننده داخلی تعرفه 55 درصدی بر واردات لنت ترمز وضع کرده است. بر اساس آمارهای اعلام شده، 80 تا 90 درصد لنتهای وارداتی کیفیت پایین تری نسبت به لنت داخلی دارد.(1)

ص: 41

جدول 1: فهرست کار خانه هایی که تعطیل یا نیمه تعطیل شدند

ص: 42

ص: 43

مبادی رسمی نیز محقق نشده است و بخش عمده پوشاک وارداتی به کشور از طريق قاچاق به بازار وارد میشود.

بر اساس اطلاعات منتشر شده، از بین 2٫5 تا 3 میلیون دست کت و شلوار مصرفی در کشور تنها حدود 600 دست توسط تولیدکنندگان داخلی دوخته میشود و مابقی از چین و ترکیه وارد میشود. تولیدکنندگان داخلی موجود تنها با 50 درصد ظرفیت کار می کنند. بنا به اظهار حبیب طهماسبی، رییس اتحادیه خیاطان تهران، تعداد خیاطی های تهران از 4 هزار واحد به حدود 2 هزار واحد کاهش یافته و ظرفیت تولید فعالان این بخش نیز با کاهش مواجه شده است. (1)

متأسفانه گاهی از ظرفیت مناطق آزاد تجاری برای قاچاق یا واردات با تعرفه کم استفاده میشود. بر اساس گزارش صمت، علاوه بر اینکه پتو به صورت انبوه قاچاق میشود، برخی کارگاه های کوچک در مناطق آزاد کشور به اسم پتو بافی ایجاد شده است. این کارگاهها رول بافته شده پتو را از چین و ترکیه وارد می کنند و فقط آن را برش زده، دور دوزی کرده و به اسم پتوی ایرانی وارد بازار می کنند. این واحدها در حالی که تنها باید به اندازه ارزش افزوده داخلی از تعرفه معاف شوند، به صورتی غیرقانونی به کلی از تعرفه گمرکی معاف میشوند. (2) به نظر می رسد که مناسب است در مقررات درج ساخت ایران تجدید نطر شود و آرم درصد داخلی بودن محصول بر روی کالاها درج شود.

جمهوری اسلامی ایران، در سال 95 تعداد 76 هزار و 715 دستگاه خودرو به ارزش 2 میلیارد و 8 میلیون و 287 هزار دلار و در سال 1396، تعداد 70 هزار و هفتاد و پنج دستگاه انواع خودرو به ارزش یک میلیارد و 838 میلیون و 851 هزار دلار به کشور وارد شده است. بخشی از این خودروها را خودروهای لوکس تشکیل میدهند. (1)

در میان اقلام وارداتی به کشور اقلام عجیبی به چشم می خورد. به طور نمونه، بر اساس آمار 6 ماهه اول سال 1396، یک میلیون و 800 هزار دلار شتر از ایتالیا و آلمان وارد کشور شده است. (2) این در حالی است که پرورش دهندگان داخلی بازاری کساد دارند و زمینه سرمایه گذاری داخلی برای پرورش شتر وجود دارد. (3)

بر اساس آمار اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران، در پنج ماهه اول سال 1396، 29 میلیون دلار معادل 96 میلیارد تومان شامپو و سنگ پا از کشورهایی همچون چین، انگلستان، فرانسه، امارات، ترکیه و آلمان راهی ایران شده است. (4) در سه سال اخیر، رشد 38 درصدی واردات روغن پالم به کشور نیز حاکی از ورود اقلام وارداتی غیرضروری و مضر است. بر اساس آمارها، میزان واردات روغن پالم از 65 میلیون

ص: 46

دلار در 6 ماهه نخست 1394 به 170 میلیون دلار در 6 ماهه نخست 1396 رسیده است. (1)

مستقیم به مقوله حمایت از کالای داخلی و یا حمایت از کالای ایرانی نپرداخته است؛ لکن برخی از اصول و قواعد قرآنی و روایی بیانگر این مقوله است.

در آیات قرآن مجید همواره به این نکته اشاره شده است که در طول تاریخ جنگی نابرابر بین جبهه حق و باطل در جریان بوده و هست. مسلمانان برای پیروزی در این جنگ و حفظ عزت جامعه اسلامی باید با روحیه ای جهادی به یاری حکومت اسلامی بشتابند. اصولی همچون اصل عدم سلطه و نفوذ اقتصادی، اصل عزت مندی جامعه اسلامی، اصل قوت و اقتدار اقتصادی همگی حاکی از ضرورت بسیج همگانی مسلمانان برای حمایت از موجودیت جامعه اسلامی و از جمله ضرورت اقدام برای استحکام اقتصاد جامعه اسلامی می باشد.

تجزیه و تحلیل روایات صادر شده از معصومان (علیهم السلام) نیز حاکی از وجود مبانی حمایت از کالای داخلی است. در این زمینه می توان اصول اولویت استقلال و امنیت جامعه اسلامی، اصل جهاد اقتصادی، اصل لاضرر و اصل ضرورت مقابله با اخلال نظام را به عنوان پشتوانه روایی ضرورت حمایت از کالای ایرانی معرفی نمود.

حفظ استقلال و عزت مسلمانان در روابط سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی است. در آیه نفی سیبل، هر گونه راهی برای تسلط کفار بر مومنین از طرف خداوند ممنوع شده است: « وَ أَنَّ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً ». (1)

نفی سبیل قاعده ای اسلامی است که هر گونه تسلط کفار بر مسلمانان را در هر زمینه ای از جمله سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و اقتصادی، جایز نمی شمارد. از آنجا که کلمه «سبیل» به اصطلاح از قبیل «نکره در سیاق نفی» است و معنی عموم را می رساند. از آیه 141 نساء استفاده می شود که کافران نباید از نظر نظامی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و خلاصه از هیچ جهتی بر افراد با ایمان، تسلط داشته باشند. بر اساس مفاد این آیه، مسلمانان باید با عمل خویش راه تسلط کفار را سد نمایند و هر عمل منتهی به سلطه کفار نامشروع است. پذیرش سلطه اقتصادی بیگانگان و وابستگی به آنها موجب احساس حقارت، خودباختگی و خود کم بینی مسلمانان در مقابل آنان و به تدریج وابستگی فرهنگی میشود. از این رو در روایت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) آمده که « الاسلام يَعْلُو وَ لَا يُعْلَى عَلَيْهِ »؛ (2) اسلام همیشه بر دیگر مکاتب و ملل برتری دارد و هیچ چیزی بر اسلام برتری ندارد.

پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله وسلم) به هیچ وجه به تسلط اقتصادی غیرمسلمانان بر مسلمانان رضایت نمیدادند. ایشان برای قطع ریشه های وابستگی مسلمانان به اهل کتاب، اقدام به تغییر بازار مدینه از بازار بنی قینقاع که در دست یهودیان بود و موجبات تسلط آنان بر قلب اقتصاد مدینه را فراهم کرده بود به بازار مستقلی در نزدیکی باغ های انصار برای مسلمانان کرد. تاسیس این بازار و وضع مجموعه قوانین تسهیل کننده معاملات آن، انحصار تجارت و سودهای کلان ناشی از آن را از دست یهود خارج کرد و مسلمین را در موضع برتر قرار داد. ابن شبه می گوید: «زمانی که رسول

ص: 49

خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) خواست برای مدینه بازاری بنا نهد، به بازار بنی قینقاع رفت و سپس به بازار مدینه آمد و با پای خود مکان آن را معین نمود و فرمود: این بازار شماست پس تنگ نمیشود و از آن خراج ستانده نمیشود» (1)

مقدم بر رزق که ناظر به رشد و فراوانی تولیدات است، میداند. (1) حضرت یوسف (علیه السلام) نیز با درک اهمیت مسأله امنیت، به پدر و مادر و برادران خود گفت: وارد مصر شوید که ان شا الله در امنیت خواهید بود. (2)

امنیت از آن جهت اهمیت دارد که بدون آن نه امکان رشد وجود دارد و نه امکان اجرای عدالت. بدون شک دستیابی به رونق اقتصادی و رفاه نسبی و فراوانی نعمت زمانی ممکن است که فضایی امن جهت فعالیت های اقتصادی فراهم شود. به همین خاطر حضرت ابراهیم با دلسوزی خاص و از باب مهرورزی به مردم مؤمن منطقه ابتدا از خداوند متعال طلب امنیت می کند و سپس رزق فراوان و انواع میوه و محصولات را برای ساکنان مکه در خواست می نماید. (3)

در روایتی از امام صادق (علیه السلام)، سه هدف امنیت، عدالت و رشد بدین گونه بیان شده است: «سه چیز است که مردم همگی بدان نیازمندند: امنیت، عدالت و فراوانی». (4) در این روایت، فراوانی متناظر با مفهوم رشد و توسعه اقتصادی است. (5) نکته قابل توجه در این روایت مقدم داشتن امنیت بر عدالت و فراوانی است. شاید

ص: 51

بتوان تقدم امنیت بر دو هدف دیگر را ناظر به اهمیت رتبی آن دانست؛ چرا که پیش نیاز تحقق رشد و عدالت اقتصادی وجود امنیت اقتصادی است.

شکل 2: اهداف سه گانه نظام اقتصادی اسلام

هنگامی که جامعه اسلامی درگیر جنگ اقتصادی می شود؛ تلاش همگان برای حفظ استقلال و امنیت جامعه اسلامی ضرورتی حتمی است. در این مسیر حمایت از محصولات تولیدی جامعه اسلامی می تواند به تقویت استقلال و امنیت مسلمانان کمک نماید.

عمیق تر با کافران جستجو می کنند، ناصحیح دانسته، و تمامی عزت و اقتدار مسلمین را در گرو پیوند با خدا میداند. خداوند متعال می فرماید: « الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعَيْنِ ، فَإِنَّ الْعَيْنَ لِلَّهِ جَمِيعاً » (1) بدین نحو قرآن کریم کسانی را که عزت را از کفار طلب می کنند مورد سرزنش قرار داده و راه دستیابی به عزت را نه در دوستی با کفار و بیگانگان، بلکه در ارتباط با مومنان و خداوند می داند.

در اندیشه اقتصاد اسلامی یکی از مهمترین عوامل تحقق عزت برای مسلمین،

استغناء و تأمین بودن نیازهای اساسی آنان معرفی شده است. بر اساس آموزه های اسلامی افراد باید تلاش کنند که بی نیاز از دیگران شوند و دولت اسلامی نیز در جهت تأمین نیازهای اساسی آنها اقدام کند. در آموزه های اسلامی و در سیره و سخنان ائمه بزرگوار(علیهم السلام) نیز این مطلب دیده میشود. برای مثال امام صادق (علیه السلام) در حدیثی عزت مؤمن را در بی نیازی او از سایر مردم معرفی می نماید: شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِيَامُ اللَّيْلِ وَ عِتْرَةَ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاسِ . (2)

اصل عزتمندی جامعه اسلامی، راه هرگونه نفوذ و سلطه کفار بر جوامع اسلامی در حوزه های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی را مسدود می نماید و عدم وابستگی اقتصادی و جلوگیری از نفوذ فرهنگی را مورد نظر قرار می۔ دهد. وظیفه مسلمانان جلوگیری از سلطه بیگانگان بر مقدرات و سرنوشت کشور اسلامی و از میان برداشتن زمینه های وابستگی است. در این راستا، حمایت از محصولات جامعه اسلامی نقشی مهم در حفظ عزت مندی جامعه اسلامی دارد.

ص: 53

صحیح از اموال سخن می گویند، آن را به عنوان ضرورتی برای بقاء مسلمانان و اسلام بر می شمارند. ایشان در این زمینه می فرمایند:

ان من بقاء المسلمين و بقاء الاسلام ان تصير الأموال عند من يعرف فيها الحق و يصنع (فيها) المعروف، فان من فناء الاسلام و فناء المسلمين أن تصير الأموال في ایدی من لا يعرف فيها الحق ولا يصنع فيها المعروف؛ (1) از جمله عوامل بقای مسلمین و اسلام آن است که اموال در دست کسانی قرار گیرد که حق (راه صحیح استفاده و مصرف) را بشناسند و آنها را برای کارهای نیک و سودمند به مصرف برسانند و از اسباب نابودی اسلام و مسلمانان آن است که مالها در دست کسانی باشد که راه درست مصرف آنها را ندانند و آنها را در راه های نیک و سودمند به مصرف نرسانند.

با توجه به مشکلات زیادی که در جنگ اقتصادی پیش رو با آن مواجه ایم، حمایت از کالای ایرانی می تواند نقشی اساسی در بقاء اسلام و مسلمین داشته باشد؛ چرا که ایران از معدود کشورهایی است که پرچم اسلام را در عالم برافراشته است.

را شامل میشود. در این چارچوب جهاد شامل جهاد نظامی، (1) پشتیبانی مالی جنگ، §ِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ... وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أولئک هُمُ الصَّادِقُونَ : مومنان کسانی هستند که به خداوند و پیامبرش ایمان دارند، ... و در راه خداوند با مال و جانشان مبارزه می کنند (حجرات، 15).(2)عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ النَّبِيَّ ( ص ) بَعَثَ بسریة ؛ فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِىَ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ ؟ قَالَ : جِهَادُ النَّفْسِ ، پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) پس از بازگشت عده ای از جنگ فرمودند آفرین بر کسانی که جهاد اصغر را انجام دادند ولی هنوز جهاد اکبر بر عهده آنها باقی است. اصحاب پرسیدند ای پیامبر خدا، جهاد اکبر چیست؟ حضرت فرمودند: مبارزه با نفس (بحارالانوار، 1403 ق. ، ج19، ص 182).(3)پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم): أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْهِ : بالاترین جهاد مبارزه با نفس است (همان، ج 67، ص 65)؛ أَفْضَلُ الْجِهَادِ جِهَادِ النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى وَ فِطَامِهَا مِنَ لِذَاتِ الدُّنْيَا : برترین جهادها جهاد با نفس است در مقابل هوی و هوس و بازداری نفس از لذت های دنیایی است. (لیثی، 1376، ص 122).(4)حضرت علی (علیه السلام) « تَعَلَّمُوا الْحَلَمَ إِنَّ تَعَلُّمِهِ حُسْنِهِ وَ مدارسته تشبيح وَ الْبَحْثُ عَنْهُ جِهَادُ : دانش بیاموزید چرا که یادگیری آن حسنه، ممارست بر آن تسبیح و جستجوی آن جهاد است» (بحارالانوار، 1403 ق، ج 1، ص 166)، حضرت علی (علیه السلام): « الشَّاخِصُ فِي طَلَبِ الْعِلْمِ کالمجاهد فِي سَبِيلِ اللَّهِ : جوینده علم همانند مجاهد در راه خدا است» (همان، ص 179).(5)امام صادق (علیه السلام) : کتمان سِرَّنَا جِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ : مخفی نگه داشتن سرما، جهاد در راه خداوند است (همان، ج 2، ص 64)؛ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( ص ) : أَفْضَلُ جِهَادِ أمتی انْتِظَارُ الْفَرْجِ : برترین جهاد، انتظار فرج است (همان، ج 74، ص 143)؛ )؛ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( ص ) : إِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ کلمه عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ : برترین جهاد سخن عادلانه نزد حاکم ستمکار است (کلینی، ج 5، ص 60).

جهاد در امور عبادی، (1) جهاد به مفهوم نهادینه کردن هنجارهای اجتماعی، (2) جهاد در مفهوم تلاش برای امور معیشتی و اقتصادی، (3) و مطلق کوشش و تلاش (4) می شود. (5)

ص: 57

در استعمالات قرآنی و روایی، واژه جهاد ابتدا در مفهوم اصطلاحی آن یعنی جنگ نظامی با دشمن استفاده شده است(شکل شماره 3). در ادامه با الغاء خصوصیت از جنگ نظامی، به سایر حوزه ها از جمله فعالیتهای اقتصادی تسری داده شده است. گسترش مفهومی جهاد در روایات می تواند ناظر به نوعی فرهنگ سازی اجتماعی و ترویج نوعی سبک زندگی فعال،

ص: 58

ارزش مدار و هوشیارانه برای حفظ جامعه اسلامی نیز باشد. سبک زندگی جهادی زمانی محقق می شود که فعالیت ها برای خدا و در راه خدا انجام شود.

شکل 3: سیر تطور مفهومی جهاد در قرآن و روایات

هنگامی که جامعه اسلامی درگیر جنگ اقتصادی نابرابر با دشمنان خود می باشد، حمایت از محصولات جامعه اسلامی یکی از مصادیق مهم جهاد اقتصادی است. (1) هنگامی که این عمل با قصد قربت انجام شود، به ارتقای معنوی و اخروی افراد نیز کمک می نماید. یکی از لوازم این جهاد اقتصادی نوعی ایثار است. در برخی از موارد ممکن است کالای ایرانی به کیفیت کالای خارجی نرسد؛ ولی مجاهده ما در حمایت از کالای ایرانی می تواند به تقویت صنایع داخلی و تقویت تدریجی کالاهای داخلی کمک نماید.

ص: 59

می توان به برخی از تجربه های تاریخ اسلام همچون ماجرای شعب ابی طالب و ماجرای قحطی مدینه در زمان امام صادق (علیه السلام) اشاره نمود. هرچند این تجربه های تاریخی به صورت مستقیم به حمایت گرایی از محصولات جامعه اسلامی مرتبط نیستند؛ ولی منطق حاکم بر رفتار معصومان (علیهم السلام) می تواند تایید کننده آن باشد.

در ماجرای شعب ابی طالب دشمنان دین اسلام تلاش زیادی کردند تا با محاصره اقتصادی پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله وسلم) و یارانش، اسلام را نابود کنند. مجاهدت بینظیر پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)، امیرالمومنین (علیه السلام) و سایر مومنان و از جمله حضرت خدیجه (سلام الله علیها) باعث شد که این اقدام دشمنان با شکست مواجه شود. (1)

بررسی سیره امام صادق (علیه السلام) نیز حاکی از ضرورت حمایت از اقتصاد ملی است. نقل شده که در زمان قحطی مدینه، حضرت از پیشکار خود در مورد میزان ذخیره گندم در منزل سوال فرمودند. هنگامی که حضرت متوجه می شوند که به اندازه یک سال ذخیره گندم در منزل دارند، به پیشکار خود دستور می فرمایند که تمامی گندمها را در بازار بفروشد؛ و برای تامین نیاز منزل روزانه از بازار خرید نماید. حضرت همچین برای رعایت حال جامعه اسلامی و عموم مردم دستور می فرماید که برای تهیه نیاز منزل ، مخلوطی از گندم و جو خریداری شود. (2) حساسیت امام صادق (علیه السلام) به وضعیت جامعه اسلامی و بروز قحطی حاکی از آن است که در چنین شرایطی مسلمانان وظیفه ای اخلاقی برای کمک به جامعه اسلامی و مسلمانان دارند. حساسیت امام صادق (علیه السلام) نسبت به اوضاع و احوال اقتصادی جامعه اسلامی، حاکی از وظیفه مسلمانان به حمایت از اقتصاد جامعه اسلامی است. در زمان حاضر مصداق واضح ایفای نقش نسبت به اقتصاد جامعه اسلامی، حمایت از کالای

ص: 61

ایرانی است. حمایت مزبور از آن جهت ضروری است که اقتصاد کشور درگیر یک جنگ اقتصادی تمام عیار شده و دشمنان ایران اسلامی تلاشی همه جانبه برای شکست کشور سامان داده اند.

بررسی سیره معصومین (علیهم السلام) حاکی از تلاش حداکثری ایشان برای کمک به اقتصاد جامعه اسلامی است. در این راستا، ایشان بسیار سخت کوش و پر تلاش بودند. ائمه معصوم در فعالیت های اقتصادی آنقدر سخت کوش و پر تلاش بودند، که این رفتار گاهی مورد انتقاد و اعتراض اصحاب ایشان قرار می گرفت. به طور نمونه، کار و تلاش امام باقر(علیه السلام) در مزرعه خود، در شدت گرما سبب تعجب و اعتراض فردی از اهالی مدینه شد. وی از روی اعتراض گفت: اگر در این حال اجلت فرا رسد چه خواهی کرد؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: اگر در این حال مرگم فرا رسد، در حال اطاعت خدا دیده از جهان فرو خواهم بست و با این کار، خود و خانواده ام را از تو و دیگران بی نیاز می کنم. (1) امام کاظم (علیه السلام) نیز در جواب یکی از یاران خود که پرسید چرا کارگران و غلامان را به کار نمی گماری، فرمود: کار و تلاش، سیره عملی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم)، امیرمؤمنان، پدران بزرگوارشان، انبیاء، پیامبران و صالحان بوده است. (2)

اثربخش است که همه مردم در این مسیر گام بردارند. اگر مردم در خرید کالاهای وارداتی و قاچاق تجدیدنظر کنند؛ زمینه بسیاری از مشکلات اقتصادی پیش روی صنایع ما از بین خواهد رفت.

یکی از مشکلاتی که در این زمینه رخ می دهد این است که افراد به طور معمول مسئولیت حمایت را به دوش دیگران و به خصوص مسئولان می گذارند. در برخی از موارد نیز افراد به این بهانه که مسئولان کالای خارجی مصرف می کنند، خود نیز در حمایت از کالاهای ایرانی سستی می کنند. برای حل این مشکل باید روحیه مسئولیت پذیری را در آحاد مردم تقویت کرد. در روایات معصومین (علیهم السلام) بر این نکته تأکید شده است که همه ما نسبت به اقداماتمان مسئولیت داریم: « كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكَلَكُمْ مَسْئُولُ عَنْ رَعِيَّتِهِ». (1) فردی که با خرید کالای خارجی زمینه بیکاری جوانان ایرانی را فراهم می کند، به اندازه خود مسئول است و در این جنگ تمام عیار اقتصادی به دشمن کشور کمک کرده است.

همانگونه که در فصل بعد بیان می کنیم، علمای شیعه در دوره های مختلف با تمسک به مبانی اسلامی مورد اشاره به خصوص اصل عدم سلطه و نفوذ، هم نسبت به تحریم کالاهای خارجی فتوا داده اند و هم در مصرف کالاهای جامعه اسلامی و عدم مصرف کالاهای خارجی پیشگام شدند. نهضت علمای شیعه در اواخر عصر قاجار در مقابله با استعمار اقتصادی انگلیس و روس از نمونه های واضح این مسأله است. در این راستا، علما حتی اقدام به تاسیس شرکت اسلاميه نمودند؛ شرکتی که به سرعت توانست در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی گسترده شده و منافع دول خارجی از جمله انگلستان را به خطر بیندازد.

ص: 64

ص: 66

معروف و نهی از منکر است که ابعاد اقتصادی را نیز شامل می شود. از این مقوله می توان با عنوان امر به معروف و نهی از منکر اقتصاد مقاومتی یاد کرد.

سعی کنیم که تجربیات مثبت خود در زمینه خرید کالاهای با کیفیت داخلی را به دیگران منتقل کنیم.

ایرانیان صادر کننده کفش به کشورهای مختلف بوده اند و برند کفش ایرانی در میان کشورها شناخته شده است؛ ولی بر اساس آمارهای منتشر شده سالانه هزار و پانصد میلیارد تومان کفش به کشور وارد می شود که تنها 2 درصد آن از مجاری قانونی وارد می شود و بقیه به صورت قاچاق وارد کشور می شود. به واسطه واردات و قاچاق کفش به کشور، برخی برندهای معتبر همچون کفش ملی از بازار محو شده اند. تولید کنندگان کفش چرمی نیز با مشکلات عدیده ای برای دستیابی به بازار مواجه اند. در صورتی که اقدام به خرید کفش های با کیفیت داخلی شود و کفش های قاچاق و وارداتی مصرف نشود، می توان بار دیگر این صنعت دیرینه را در داخل احیا کرد و 30 هزار کارگر را به کار باز گرداند. (1)

100 هزار شغل با مصرف پوشاک ایرانی

بر اساس آمارها، سالانه حداقل یک میلیارد دلار پوشاک به داخل کشور قاچاق می شود. با ملاحظه این شاخص که هر ده هزار دلار واردات و قاچاق باعث از بین رفتن یک شغل در کشور می شود، اگر این مبلغ چشمگیر صرف مصرف پوشاک داخلی شود، باعث ایجاد 100 هزار فرصت شغلی می شود. خاطر نشان می سازد که صنعت پوشاک یکی از صنایعی است که ایجاد شغل در آن نیاز به سرمایه اندکی دارد. بر اساس آمارهای سال 1393، هزینه ایجاد شغل در زمینه پوشاک به طور متوسط تنها رقمی بین 11 تا 21 میلیون تومان است. این در حالی است که ایجاد شغل در بسیاری از صنایع سرمایه بری بالایی دارد. (2)

ص: 71

در حال حاضر بزرگترین مانع اشتغال در حوزه پوشاک، قاچاق بی رویه و بی ضابطه است. اگر تنها حدود 10 تا 20 درصد از قاچاق در سال کاسته شود، قطعا اشتغال در حوزه پوشاک حدود 25 درصد افزایش خواهد یافت. طبق آمارهای وزارت صنعت و معدن در حال حاضر حدود 260 هزار نفر در صنعت پوشاک مشغول به کار هستند که با جلوگیری از ورود 20 درصد کالای قاچاق، حدود 60 هزار نفر در این صنعت صاحب شغل خواهند شد. با رفع موانع مهم در این حوزه، رقم 260 هزار نفری اشتغال زایی فعلی در صنعت پوشاک ایران افزایش می یابد. (1) بر اساس یک برآورد، اشتغال از دست رفته در اثر واردات و قاچاق بی رویه در کشور حدود 600 هزار شغل است. بر اساس گزارش ها، هر ساعت یک کامیون پوشاک و کفش چینی در راه ایران است. (2) بر اساس مطالعات انجام شده توسط موسسه تحقیقاتی صنایع نساجی نزدیک به دو سوم قشر جوان کشور پوشاک برنددار حتی با کیفیت پایین یا قیمت بالا را ترجیح میدهند؛ این در حالی است که بیش از 95 درصد حجم واردات و قاچاق پوشاک کشور با برندهای جعلی صورت می گیرد. (3)

15 هزار شغل با مصرف لامپ ایرانی

در حال حاضر بیش از 120 میلیون شعله لامپ کم مصرف از مبادی رسمی و غیر رسمی وارد کشور می شود. با اینکه لامپ ایرانی دارای کیفیت مطلوبی نسبت به نمونه های خارجی است، با این حال میانگین واردات لامپ

ص: 72

کم مصرف در کشور حدود 600 میلیارد تومان است. اگر این مبلغ به مصرف لامپ ایرانی اختصاص یابد، 15 هزار فرصت شغلی برای جوانان ایرانی ایجاد می شود. (1)

28 هزار شغل پایدار با مصرف گوشت داخلی

در حال حاضر مبلغ هزار و صد میلیارد تومان به واردات گوشت گاو از کشورهای دیگر اختصاص می یابد. اگر این مبلغ برای رونق بخش دامداری استفاده شود، بیش از 28 هزار شغل پایدار برای جوانان ایرانی آماده کار ایجاد می شود. (2)

20 هزار شغل با مصرف چای ایرانی

بر طبق آمارهای رسمی، در طول سال مبلغ 750 میلیارد تومان صرف واردات چای در کشور می شود. این در حالی است که چای تولید داخل با کیفیت تر و ارزان تر از چای خارجی است. بر همین اساس، اگر در مبلغ خرید چای خارجی صرفه جویی شود، می توان علاوه بر رونق دادن به کار چای کاران داخلی، سالانه 20 هزار شغل پایدار برای جوانان ایرانی ایجاد کرد. (3)

5400 شغل در پی مصرف خودکار و مسواک ایرانی

طبق آمار صنف نوشت افزار فروشان، سالانه 500 میلیون خودکار در کشور مصرف می شود که 400 میلیون از این تعداد ، خودکار خارجی است. براساس یک مطالعه میدانی، در یک مدرسه 200 نفری تنها 10 نفر از خودکار ایرانی استفاده می کنند. اگر قیمت هر خودکار به طور میانگین 500 تومان باشد، سالانه مبلغی برابر با 200 میلیارد تومان صرف خرید خودکار

ص: 73

خارجی می شود. اختصاص این مبلغ به مصرف خودکار ایرانی می تواند باعث حداقل 5 هزار شغل پایدار شود. (1)

بر اساس آمارهای موجود، ایرانی ها حداقل در سال 100 میلیون عدد مسواک در سال مصرف می کنند. در حال حاضر، سهم تولید کنندگان داخلی از این بازار تنها حدود 15 میلیون عدد (15٪) است. (2) اگر قیمت هر مسواک را به طور متوسط 8 هزار تومان در نظر بگیریم، تنها بازار مسواک گردشی 80 میلیاردی دارد. (3) اگر تولید کنندگان داخلی که همینک با مشکل فروش مواجه اند، بتوانند حداقل 40 میلیارد تومان دیگر از این بازار را جذب کنند، این امر به رونق کارخانجات داخلی کمک شایانی می کند. اگر هزینه ایجاد

ص: 74

شغل در بنگاه های کوچک را 100 میلیون تومان در نظر بگیریم، مصرف 40 میلیون مسواک ایرانی باعث اشتغال 400 کارگر ایرانی می شود. (1)

2700 شغل در اثر مصرف شامپوی داخلى

شامپوی خارجی یکی از اقلام مهمی است که طرفداران زیادی دارد. در سال 394، بیش از 27 میلیون دلار معادل 94 میلیارد تومان شامپو به کشور وارد شده است. اگر این مبلغ صرف خرید شامپوهای ایرانی شود، حدودا 2700 فرصت شغلی مستقیم در کشور ایجاد می شود. (2)

حمایت یک طرفه نیست

برای موفقیت اقتصاد داخلی همه باید به صحنه بیایند. هم تولید کننده باید در زمینه افزایش تولید و بهبود کیفیت کوشا باشد و هم مصرف کننده در مسیر حمایت از کالای ایرانی گام بردارد. ما نمی توانیم همواره به

ص: 75

مصرف کننده داخلی زور بگوییم که شما باید کالای بی کیفیت یا کم کیفیت را مصرف کنی؛ ولی از تولید کننده داخلی هیچ مطالبه ای نداشته باشیم. برای موفقیت در این مسیر هر دو طرف تولید کننده و مصرف کننده باید تلاش کنند.

اما نکته قابل توجه اینکه هرکدام از ما به عنوان یک مصرف کننده خود تولید کننده کالاها و خدمات عرضه شده به دیگران هم هستیم. اگر من به عنوان تعمیر کار ماشین از کارم کم بگذارم، نمی توانم انتظار داشته باشم که عرضه کنندگان ، سایر کالاها و خدمات را با بهترین کیفیت ارائه کنند. وقتی من به عنوان کارگر یک شرکت خودروسازی از مهارت کافی برخوردار نیستم و یا در کار خود دقت کافی را مبذول نمیدارم، نباید انتظار داشته باشم که مردم با خرید اتومبیل ایرانی از من حمایت کنند. حمایت امری دو طرفه است. حمایتی پایدار است که دو سویه باشد. تولید کننده به فکر مصرف کننده باشد و مصرف کننده هم به فکر تولیدکننده باشد.

متاسفانه تضعیف فرهنگ کار در کشور باعث شده که ما در مقام تولید کننده از دغدغه کافی برای بهبود محصولمان برخوردار نباشیم. این یک نقیصه فرهنگی است که عوامل متعددی بر آن اثرگذار بوده است. در میان ما فرهنگ شانس و اقبال با قرعه کشی های متعدد نهادینه شده است. تقریبا همه ما از تعطیلی خوشمان می آید؛ دوست داریم با انجام کمترین میزان فعالیت، بیشترین عایدی را داشته باشیم؛ کوتاه مدت فکر می کنیم؛ همین که با دادن تخفیف تعدادی مشتری جذب فروشگاهمان کردیم، به سرعت از تخفيفها می کاهیم و سعی می کنیم به سرعت پولدار شویم. اینها برخی از مشکلات فرهنگ اقتصادی ماست که باعث بروز معضلات اقتصادی همچون کیفیت پایین برخی محصولات داخلی می شود.

ص: 76

ا

حمایت کنیم و متخلفان را تنبیه کنیم. بهترین کار این است که از بین رقبا کالای تولیدی تولید کننده خوب را بخریم و بدین وسیله تولید کننده غیرمتعهد را تنبیه کنیم. به تولید کننده متخلف اعتراض کنید

مصرف کنندگان باید از تولید کنندگان کالای با کیفیت را مطالبه کنند و در صورتی که تولید کننده در این زمینه کوتاهی کرد، به اقدام او اعتراض کنند. این اتفاق در مورد تحریم خرید محصولات یکی از شرکت های خودرویی اتفاق افتاد. هرچند که تصمیم دولت بر اعطای تسهیلات بانکی باعث شکسته شدن این تحریم شد. این پدیده را باید به دقت تحلیل کرد که چرا صنایع خودرویی ما علیرغم حمایت های زیاد تلاش چندانی در ارتقای کیفیت خود برنداشته اند. این مسأله را در بحث از شبهات حمایت از کالای ایرانی پی خواهیم گرفت.

اما گاهی در اعتراض نسبت به عرضه کالای نامرغوب کوتاهی می کنیم. در حال حاضر برخی از نهادهای نظارتی اعتراضات مردم را دریافت و دنبال می کنند. هرچند عملکرد این نهادها با وضعیت مطلوب فاصله دارد؛ ولی گاهی مشکل این است که مصرف کنندگان اعتراض خود را به صورت رسمی ثبت نمی کنند و تنها غر می زنند. البته باید ساختارهای نظارتی، دریافت اعتراضات و رسیدگی به آن را تسهیل و تقویت کنند تا مردم نسبت به این مسأله خوش بین شوند.

قدرت اعتراض سندیکاهای کارگری چین

زمانی مسئول یکی از شرکت های فرانسوی به زردپوستان اهانت می کند. تنها چند سندیکای کارگری اقدام به تحریم مصرف کالای این شرکت می کنند. این اقدام به قدری اثرگذار بود که وزیر اقتصاد فرانسه، و مسئول آن شرکت فرانسوی برای عذرخواهی به چین مسافرت کردند تا مشکل حل شود.

ص: 78

فضای ادارات می توان فرهنگ مطالبه گری را به خصوص در مورد اقلام خریداری شده گسترش داد.

حمایت و مطالبه گری را می توان در سطح فروشگاه ها نیز گسترش داد. همین که ما از فروشنده کالای داخلی مطالبه کنیم و نسبت به عرضه کالای خارجی دارای مشابه داخلی اعتراض کنیم، تأثیر زیادی در گسترش فرهنگ مصرف کالای ایرانی دارد. شاید بتوان کمپین هر ایرانی یک کالای ایرانی را به عنوان جریانی همگانی راه انداخت.

بتوانیم کتاب های فاخر برای همه رده های سنی تولید کنیم. شاید بهترین شیوه برای فرهنگ سازی حمایت از کالای ایرانی استفاده از قالب داستانی و به خصوص تدوین رمان های قوی در این زمینه است.

در بیان برخی علما در حمایت از کالای داخلی به نکات ظریفی اشاره شده است. به طور نمونه، آیه الله سید محمد کاظم یزدی، صاحب عروه، درباره اولویت استفاده از پوشاک داخلی به ابعاد معنوی آن اشاره می کند:

این احقر که از بدو عمر تاکنون اغلب اوقات، لباسم از منسوجات دارالعباده (شهر یزد) بوده و مکررا به برادران ایمانی توصیه نموده و گفته ام که لباسی که از ابتداء زرع ماده آن تا غزل و نسج و رنگ آن با کلمه طيبه لااله الا الله محمد رسول الله، على ولی الله، انجام شود و جمعی از مسلمین از آن منتفع شوند، کجا و قماش های منحوس خارجه کجا؟! مناسب است مسلمین از خواب غفلت بیدار شوند و به تدریج رفع احتياجات خود را از خارجه بنمایند و به تأییدات ربانیه، از ذل فقر و احتیاج و سوال و تحمل عملگی کفار و تشتت در بلاد کفر برهند. (1)

برای این منظور تبلیغ چهره به چهره و رو در رو بسیار کارساز است. چرا ما تجربه بهره مندی از محصولات ایرانی با کیفیت را با دیگران در میان نمی گذاریم؛ چرا در دورهمی های خانوادگی، در محل کار و حتی در مساجد از آن سخن نمی گوییم. تجربه نشان داده که این نوع تبلیغ بسیار موثرتر از تبلیغات رسمی است.

اگر مردم بدانند که با مصرف کالای داخلی چه میزان به اشتغال جوانان ایرانی کمک می کنند، مسلما به این امر ترغیب خواهند شد. اگر مردم بدانند که تنها با مصرف پوشاک ایرانی می توانند زمینه ایجاد بیش از 100 تا 300 هزار شغل مستقیم را ایجاد می کنند، رغبتشان به مصرف پوشاک چینی و ترک کمتر می شود. همین مسأله در مورد سایر کالاها و خدمات ایرانی نیز صادق است. البته حمایت از کالای ایرانی به معنای خریداری و مصرف کالای بی کیفیت نیست؛ بسیاری از کالاهای ایرانی از کیفیت مناسبی برخورداند. علاوه بر این که مصرف کنندگان می توانند با انتخاب کالاهای با کیفیت تر داخلی و اعتراض هدفمند نسبت به تولیدات نامرغوب زمینه اصلاح رفتار تولید کنندگان داخلی را فراهم آورند.

پیش نیاز حمایت از کالای ایرانی، گسترش فرهنگ آن در میان مردم است. لازمه این امر استفاده از تمامی نهادهای فرهنگ ساز به خصوص آموزش و پرورش و رسانه های جمعی است. علما و فرهیختگان نیز می توانند کمک شایانی به فرهنگ سازی حمایت از کالای ایرانی کنند. علمای اسلامی در برهه های مختلف در این زمینه پیش قدم بوده اند. نهضت خودتحریمی مصرف کالای خارجی توسط علمای اواخر عصر قاجار نمونه برجسته حضور علما در حمایت از کالاهای ایرانی است.

ص: 83

ص: 84

ص: 86

بارز این مسأله را می توان در حمایت بیشتر کشورها از محصولات کشاورزی تولیدی در کشورشان مشاهده نمود.

عرضه مواد غذایی بود که با چهار کارمند فعالیت می کرد. بنیانگذار این شرکت در سال 1947 مجبور به ترک سئول شد. وی در سال 1954 یک کارخانه تصفیه شکر راه اندازی کرد. در اواخر دهه 1960 سامسونگ وارد صنعت الکترونیک شد. کم کم این شرکت گسترش پیدا کرد و اکنون جزو ده شرکت الکترونیکی برتر جهان است. (1)

در سال های اولیه پس از استقلال ژاپن، کالاهای ژاپنی به کیفیت پایین، اما قیمت ارزان مشهور بودند. اما ژاپنی ها برای اینکه ضایعات تولید در حد صفر برسد، نظام کنترل کیفیت برپا کردند. فقط کالاهایی که مطابق با استاندار بودند اجازه صدور می یافتند و از این زمان ارزش گذاری توانایی شرکت ها بر اساس تحقق بهترین کیفت انجام می شد. (1)

در سال 1980 بیش از 80 درصد از رشد ژاپن ناشی از رشد صادرات بود که قسمت اعظمی از آن به آمریکا صورت می گرفت. فشارهای امریکا دولت ژاپن را وادار کرد تا مردم را به طرف مصرف کالاهای امریکایی تشویق کند. ژاپنی ها از ارزان شدن کالاهای امریکایی استفاده کرده و برخی مستغلات استراتژیک آمریکا را خریداری کردند. اولویت در ذهن مدیران ژاپنی تولید و نه سود کوتاه مدت است. (2)

الگوی اقتصادی ژاپن مبتنی بر سه گزاره الف) واردات مواد خام از خارج برای تولید در وطن، ب) به منظور مصرف کالای ساخت وطن و ج) صادرات کالای ساخت ژاپن برای اعتلای نام ژاپن در دنیا است. ژاپن در دهه 1990 با تمرکز بر صنعت نیمه رساناها و سرمایه گذاری 2 میلیارد دلاری در آن، ممانعت از مشارکت آمریکایی ها در این طرح، و ترویج فرهنگ مصرف داخلی موفق به تولید فلش مموری و در دست گرفتن بازار آن شد. (3)

ص: 90

که بتوانند روی پای خود بایستند، باید از رقابت خارجی در امان نگه دارد. وقتی دو تولید کننده لباس شویی کره ای بازار آمریکا را به دست گرفتند، قانون آمریکا به تولید کنندگان داخلی اجازه داد عليه واردات این کالاها شکایت کنند. کمیسیون تجارت بین المللی آمریکا پیشنهاد داد که برای جلوگیری از سرازیر شدن ماشین لباس شویی های ارزان قیمت کره ای برای وارداتشان تعرفه اعمال شود. (1)

روسای جمهور آمریکا به حمایت از تولید ملی توجه ویژه داشتند. در زمان ریاست جمهوری جیمی کارتر، دولت آمریکا اقدام به تحریم خرید پسته از ایران کرد و بدین وسیله زمینه را برای تقویت پسته کاران آمریکایی فراهم نمود. پیش از این اقدام، آمریکایی ها تحقیقات پردامنه ای را در زمینه کاشت پسته صورت دادند و نمونه های دانه پسته را از ایران به آمریکا منتقل کردند. بعد از تحریم پسته ایران در سال 1979، تولید پسته در آمریکا به سرعت افزایش یافت به طوری که در سال 2005، آمریکا مقام دوم تولید این محصول را کسب کرده است. (2) آمریکا توانسته در سایه حمایت از تولید کنندگان داخلی و وضع تعرفه 200 درصدی بر واردات پسته از ایران، رتبه اول صادرات پسته در جهان را در سال 2016 کسب کند. این در حالی است که کیفیت پسته تولیدی در ایران بسیار بالاتر از پسته آمریکا است. (3)

ص: 92

در سال 2009، باراک اوباما رییس جمهور وقت کشور پرچمدار تجارت آزاد، تعرفه واردات تایر از چین را به بهانه ضد دامپینگ به 35 درصد افزایش داد تا مردم آمریکا مجبور به خرید تایر آمریکایی شوند. واشنگتن پست در این باره می نویسد: بالا رفتن تعرفه واردات تایر 1200 شغل آمریکایی را از نابودی نجات داد؛ هرچند مصرف کنندگان آمریکایی سالانه یک و یک دهم میلیارد دلار هزینه بیشتری بابت خرید تایر می پردازند. (1)

پس از انتخاب ترامپ به عنوان ریاست جمهوری آمریکا، سیاست های حمایت گرایانه این کشور تشدید شد. حمایت از کالای داخلی یکی از وعده های اصلی ترامپ بود. او عنوان داشت «آمریکا را با دستان آمریکایی و با کارگران آمریکایی می سازیم. من شعار آمریکایی بخر و آمریکایی استخدام کن را انتخاب کرده ام». رییس جمهور آمریکا با وضع تعرفه های سخت گیرانه بر واردات کالا به آمریکا به دنبال افزایش اشتغال در این کشور است. او بعد از افزایش قابل توجه تعرفه فولاد و آلومینیم در تویترش می نویسد: « با این کار پول زیادی به صندوق های خالی ایالات متحده آمریکا می آید و شغل، شغل، شغل». سیاست های اقتصادی اخیر دولت ترامپ، بر پایه دو اصل مصرف کالای داخلی و استخدام آمریکایی ها استوار است. ترامپ در مراسم رونمایی از «بوئینگ 787 » عنوان داشت «همه باید کارگران آمریکایی را استخدام کنند. ما می خواهیم محصولات آمریکایی در آمریکا و با دستان آمریکاییها ساخته شوند». (2)

ص: 93

شکل 4: ترامپ درسال سخنرانی در افتتاحیه بوئینگ

ترامپ برای ایجاد زمینه اشتغال بیشتر آمریکایی ها برنامه هایی همچون لغو پیمان نفتا، (1) وضع تعرفه بر آلومینیم و فولاد وارداتی را دنبال می کند. در این چارچوب دولت آمریکا از می 2008 اقدام به وضع تعرفه 25 درصدی بر واردات فولاد و تعرفه 10 درصدی بر واردات آلومینیم نمود. به نظر می رسد که دولت آمریکا تلاش می کند با دادن معافیت از این تعرفه ها به کشورهای اروپایی آنها را وادار به تبعیت از سیاستهای تحریمی این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران نماید. (2)

اینترنتی شبکه تلویزیونی CNBC، «آرنولد مونتوی»، وزیر صنعت و توسعه فرانسه، در سال 2012 کمپینی به نام «ساخت فرانسه» برای حمایت از خرید محصولات این کشور شکل داد. مونت وی به دلیل حمایت از شرکت های فرانسوی معروف شده است؛ به طوری که شرکت یاهو زمانی قصد داشت یک شرکت اینترنتی فرانسوی را بخرد؛ اما مونت وی اجازه نداد؛ چون او اعتقاد داشت که برتری فرانسه دارایی مهم برای جذب گردشگر و بهبود اقتصاد و افزایش صادرات این کشور است. نظرسنجی ها نشان میدهد که فرهنگ سازی ها در فرانسه نتیجه بخش بوده است. طبق گزارش پایگاه اینترنتی ام پی آر»، نتایج یک نظر سنجی نشان داد مردم فرانسه مایل اند پول بیشتری بپردازند اما محصولات داخلی را خریداری کنند. (1)

شکل 5: جکی چان سفير اقتصاد چین در اسکار 2007

جکی چان علاقه خاصی به حفظ فرهنگ و سنت کشورش دارد. پیراهن های تولیدی فروشگاه او همگی با طرح ها و نشانه های سنتی، ملی و تاریخی چین از جمله اژدهای چینی طراحی شده و هیچ طرح غربی و غیر بومی را در آنها نمی توان مشاهده کرد

ص: 97

باشد امضاء نمی نماییم. حرام نیست کاغذ غیر ایرانی و کسی را مانع نمیشویم ماها با این روش متعهدیم.

ثانيا: کفن اموات، اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه دیگر ایرانی باشد متعهد شده ایم بر آن میت ماهانماز نخوانیم. دیگری را برای اقامه صلوه بر آن میت بخواهند، ماها را معاف دارند.

ثالثا: ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می شود، قراردادیم مهما امكن هرچه بدلی آن در ایران یافت می شود، لباس خودمان را از آن منسوج نمائیم و منسوج غیر ایرانی را نپوشیم. و احتیاط نمی کنیم و حرام نمی دانیم لباسهای غیر ایرانی را، اما ماها ملتزم شده ایم حتی المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از نسج ایرانی بنمائیم، تابعین ماها نیز کذلک. و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد، آنچه از سابق پوشیده داریم و دوخته، ممنوع نیست استعمال

رابعا: میهمانیها بعد ذلک، و لو اعیانی باشد، چه عامه چه خاصه، باید مختصر باشد؛ یک پلو و یک چلو و یک خورش و یک افشره، اگر زائد بر این کسی تکلف دهد ما را به محضر خود وعده نگیرد خودمان نیز به همین روش میهمانی می نمائیم هرچه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند، موجب مزید امتنان ماها خواهد بود.

خامسا: وافوری معتادا و اهل وافور را احترام نمی کنیم، و به منزل او نمی رویم، زیرا که آیات باهره: ( انَّ الْمُبَذِّرِينَ كانُوا أَخَوَانِ الشَّيَاطِينِ - وَ لَا تُسْرِفُوا انَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ - وَ لَا تُلْقُوا بایدیکم الَىَّ التَّهْلُكَةِ ) و حديث: ( لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ )، ضرر

ص: 99

مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی آن محسوس و مسری است و خانواده ها و ممالک را به باد داده، بعد از این هرکه را فهمیدیم وافوری است، به نظر توهین و خفت می نگریم. (1)

هم اعلام خواهد شد. تجار محترم اصفهان هم در این وظایف حقه اسلامیه کمال مساعدت را با علمای اعلام دارند تلگرافات منع حمل قند و شکر و قماش روس به نقاط لازم کرده اند. عموم مسلمانان بدانید که مادام که قشون روس در بلاد و سرحدات ایران هستند به این محترم باقی هستیم. «بلغنا الله ایاکم نصره الدين». مدیر اتحادیه علما حاجی آقا، این تکلیف را که علمای اعلام و حصون اسلام و جمعی از متدینین تجار مقرر فرمودند، مقرون به صلاح است. حقیر هم معمول داشته ام (6 ربيع الاخر، 1329 ،16 فروردین 1290، محمد تقی نجفی). (1)

کفار است، برای ریختن خون اسلام و مسلمین. حرام است استعمال آنها، مگر در صورت اضطرار و عدم وجود اشیاء وطنی اسلامی به هیچ وجه من الوجوه! پس حرام است استعمال آنها و واجب است بر جمیع مسلمانان استعمال مطعومات و ملبوسات و مصنوعات بلاد اسلامية و قطع علائق احتياج از كفره خارجه و فراهم نمودن وسائل قطع روابط احتياجات از کفار. (1)

و مراجع بزرگ شیعه در تایید و تشویق این فعالیت فتاوی و اعلامیه های ترویجی بسیاری صادر نمودند. (1)

میزان تولیدات شرکت اسلاميه بقدری گسترش یافته بود که یکی از روزنامه های انگلیس، رشد آن را سکته منافع انگلیس در اصفهان و بلکه کل منطقه خلیج فارس اعلام نمود. (2) وزیر مختار انگلستان در نامه ای به امین السلطان حاکم اصفهان از دخالت علما در امور اقتصادی شکایت کرد و آن را مغایر با توسعه شرکت های خارجی در این شهر دانست. (3) تاسیس این

ص: 103

شرکت باعث اشتغال بیش از هزار نفر در شهر اصفهان گردید. این شرکت حتی در پی حصول امتیاز ساختن راه آهن محوطه اصفهان برآمد. (1)

ص: 104

ص: 105

صنایع داخلی و کالاهای داخلی داشتند. در رساله عملی امام خمینی (رحمه الله علیه) این نکته آمده است که اگر به واسطه توسعه نفوذ سیاسی یا اقتصادی و تجاری اجانب، ترس از تسلط آنها بر بلاد مسلمین ایجاد شود، بر مسلمانان، دفاع به هر نحو ممکن و قطع ایادی اجانب، چه عمال داخلی یا خارجی، واجب است » (1)

اقدام آیه الله مرعشی نجفی (رحمه الله علیه) در پرهیز از پوشیدن لباس با پارچه وحتی دکمه خارجی نمونه بارز این امر است. فرزند آیه الله مرعشی نجفی (رحمه الله علیه) نقل می کند: یکی از خصوصیات عملی آیه الله مرعشی نجفی این بود که ایشان هیچ وقت از لباس های خارجی استفاده نمی کردند و این روش را مبارزه با استکبار می دانستند. حتی زمانی که خیاط می خواست برای لباس ایشان از دکمه خارجی استفاده کند، اجازه این کار را ندادند و از قیطان به جای دکمه در لباسشان استفاده نمودند. (2)

اهداف طرح

• اصلاح و بهینه سازی الگوی مصرف با تاکید بر استفاده از تولیدات داخلی؛

ترویج فرهنگ مصرف کالاهای ایرانی در بین دانش آموزان و خانواده ها؛

توانمند سازی دانش آموزان و بهره گیری از توان و استعدادهای نهفته آنها جهت فرهنگ سازی مصرف تولیدات ملی؛

آشنایی دانش آموزان با محصولات مطرح ملی و توانمندی تولید کنندگان داخلی؛

• آشنایی دانش آموزان با فضای تولید و کسب و کار؛

• ارتقای جایگاه و منزلت کارآفرینی، سرمایه گذاری و تولید ملی در ذهن دانش آموزان؛

پاسخ به شبهات در خصوص ضرورت حمایت از تولید ملی؛

ایجاد غرور ملی و خودباوری در بین دانش آموزان و القاء ایده «ما می توانیم» با معرفی توانمندی های تولید کنندگان داخلی؛

• افزایش حس مسئولیت پذیری دانش آموزان در قبال اقتصاد کشور؛

• ایجاد انگیزه ابداع و اختراع در دانش آموزان در راستای کمک به اقتصاد کشور؛

• ترویج فرهنگ مصرف کالای ایرانی در مدرسه و ترغیب همکلاسی ها به خرید کالای ایرانی

پاسخگویی به شبهات در مورد استفاده از تولیدات ملی؛

• تبلیغ مصرف تولیدات داخلی از طریق تابلوهای اعلانات مدرسه و ...؛

• تلاش برای متقاعد کردن دست اندرکاران مدرسه برای تامین نیازهای مدرسه از کالاهای مرغوب ایرانی از جمله برای کمد جوایز، نوشت افزار مورد استفاده در مدرسه، و سایر اقلام مصرفی و سرمایه ای مورد استفاده در مدرسه؛

تذکر نسبت به عدم حمایت از تولید ملی در سطح مدرسه و خانه (امر به معروف و نهی از منکر اقتصاد مقاومتی)؛

• ثبت خاطرات موفقیت یا عدم موفقیت در خصوص وظایف محوله و دلایل آن؛

• ارائه گزارش اقدامات انجام شده و ارسال آن به دبیرخانه طرح

• شیوه اجرای طرح .

به منظور برنامه ریزی ، هدایت و اجرای این طرح، دبیرخانه و شورای طرح در مدرسه تشکیل می گردد؛

• دبیر خانه با مدیریت معاون پرورشی مدرسه، مدیر، معاون و یا یکی از آموزگاران مدرسه به عنوان دبیر طرح اداره میشود؛

• شورای طرح متشکل از دبیر طرح (مسئول شورا)، 2 نفر از همیاران تولید ملی، و 2 نفر از انجمن هیأت اولیا و مربیان میباشد و برای هدایت و تامین منابع جهت اجرای موفق طرح به صورت منظم هر ماه یک بار تشکیل جلسه می دهد؛

• شورا در زمینه برگزاری جلسات آموزشی و توجیهی برای عوامل اجرایی طرح تلاش می نماید؛

ص: 109

• اعلام عمومی طرح در مدرسه و انعکاس موضوع به خانواده ها توسط دبیرخانه طرح برای ثبت نام دانش آموزان علاقمند؛

• انتخاب دو نفر از هر کلاس به عنوان همیار تولید ملی توسط شورای طرح ؛

• تلاش شورا برای برگزاری دوره های آموزشی کوتاه مدت و بازدید از کارخانه برای همیاران تولید ملی؛

• تهیه کارت و نشان همیار تولید ملی ، جزوه آموزشی و اقلام مورد نظر توسط دبیرخانه؛

• ارائه گزارش توسط همیاران تولید ملی از عملکرد خود به شورای طرح؛

• انتخاب همیاران تولید ملی برگزیده و تقدیر از آنها هم زمان با روز دانش آموز

می توانند در مورد خرید کالاهای خارجی در سازمان مربوطه شان تذکر دهند و از مسئولان بازخواست کنند.

پلیس مردمی حامی تولید ملی می تواند بازوی مردمی پلیس رسمی حامی تولید ملی باشد. در این حالت گزارش های ارسالی از سوی پلیس مردمی حامی تولید ملی به پلیس رسمی اقدامات مردمی را اثربخش تر خواهد کرد.

طرح جبهه مردمی اقتصاد مقاومتی (سه ضلع حوزه، بسیج و ائمه جمعه)

در این طرح از ظرفیت های سه نهاد حوزه علمیه، بسیج و ستادهای نماز جمعه به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی استفاده می شود.

هدف اصلی

راهبری بسیج امکانات اقتصادی، نیروهای مردمی، نهادهای دینی و انقلابی و توانمندسازی آنها برای تحقق اقتصاد مقاومتی

ماموریت ها

• راهبری فکری و علمی با محوریت حوزه های علمیه در تبیین ابعاد اقتصاد مقاومتی، طراحی مدل های مشارکت مردمی و اریه شاخص های اقتصاد مقاومتی

راهبری گفتمان سازی و مطالبه گری با محوریت ستادهای نماز جمعه برای تغییر باورها، رفتارها و روابط در سه حوزه تولید، توزیع و مصرف؛

راهبری عملیاتی و توانمندسازی اقتصادی با محوریت سازمان بسیج مستضعفین در چارچوب مدل های مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی

ص: 111

اقدامات کلان

ستاد راهبری جبهه مردمی اقتصاد مقاومتی برای تحقق هدف، در چارچوب ماموریت هایش اقدامات کلان زیر را راهبری می کند

• راه اندازی کارگاههای دانش افزایی در سطح دانش آموختگان اقتصادی حوزوی و دانشگاهی برای تربیت مدرس اقتصاد مقاومتی؛

• راه اندازی کارگاههای تبلیغی اقتصاد مقاومتی برای دانش آموختگان حوزوی در سطوح مختلف برای تربیت مبلغ اقتصاد مقاومتی؛

• تبیین و آموزش اقتصاد مقاومتی و مدل های مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی برای ائمه جمعه سراسر کشور؛

• تبیین و آموزش اقتصاد مقاومتی و مدل های مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی برای مسئولین بسیج مستضعفین اقتصاد مقاومتی؛

راه اندازی ستادهای مردمی جهادی اقتصاد مقاومتی استانی به کمک حوزه، ستاد نماز جمعه و بسیج مستضعفین؛

• تبیین و آموزش اقتصاد مقاومتی و مدل های مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی برای گروه های مردمی جهادی اقتصاد مقاومتی با محوریت پایگاه مسجد؛

• شناسایی ظرفیت های اقتصادی بالفعل و بالقوه استان ها و تجمیع و اولویت گذاری آنها بر اساس مزیت های نسبی استان ها توسط ستادهای مردمی جهادی اقتصاد مقاومتی استان ها؛

• فعال نمودن نیروهای مردمی جهادی استانی در محورهای اقتصادی با مزیت نسبی در حوزه تولید و توزیع؛

ص: 112

• گفتمان سازی الگوی مصرف ایرانی و اسلامی جهت تغییر سبک زندگی مردم به سمت سبک زندگی ایرانی و اسلامی؛

ایجاد شبکه توزیعی مردمی جهادی در سطح استان ها؛

اتصال شبکه های توزیع مردمی جهادی استانی به هم و تبدیل آن به شبکه ملی توزیع؛

• ایجاد شبکه صادرات تولیدات ستادهای مردمی جهادی اقتصاد مقاومتی؛

• ایجاد شبکه شرکت های دانش بنیان ستادهای مردمی جهادی اقتصاد مقاومتی؛

• ایجاد شبکه گردش پولی مستقل از بانک های موجود

• نظارت و ارزیابی فعالیت های اقتصادی بر اساس معیارها و شاخص های اقتصاد مقاومتی به منظور اصلاح حرکت مردمی جهادی اقتصاد مقاومتی

طرح هر مسجد یک قرارگاه اقتصاد مقاومتی

با توجه به اهمیت نقش مساجد در فرهنگ سازی حمایت از کالاهای ایرانی، «طرح هر مسجد یک قرارگاه اقتصاد مقاومتی» بر اساس شیوه نامه زیر اجرا می شود. اهداف

• اصلاح و بهینه سازی الگوی مصرف با تاکید بر استفاده از تولیدات داخلی؛

• ترویج فرهنگ مصرف کالاهای ایرانی در بین مردم؛

• توانمندسازی کادر و نمازگزاران مساجد و بهره گیری از توان و استعدادهای نهفته آنها جهت فرهنگ سازی مصرف کالای ایرانی با تاکید بر محصولات خانگی؛

ص: 113

آشنایی نمازگزاران با محصولات مطرح ملی و استانی و توانمندی تولید کنندگان داخلی؛

• آشنایی نمازگزاران با فضای تولید و کسب و کار

• ارتقای جایگاه و منزلت کارآفرینی، سرمایه گذاری و تولید ملی در ذهن نمازگزاران؛

• پاسخ به شبهات در خصوص ضرورت حمایت از تولید ملی؛

• ایجاد غرور ملی و خودباوری در بین دانش آموزان و القاء ایده «ما می توانیم» با معرفی توانمندیهای تولید کنندگان داخلی؛

• افزایش حس مسئولیت پذیری دانش آموزان در قبال اقتصاد کشور؛

• ایجاد انگیزه ابداع و اختراع در دانش آموزان در راستای کمک به اقتصاد کشور.

ساختار قرارگاه اقتصاد مقاومتی

قرارگاه دارای یک ستاد فرماندهی مشتمل بر امام جماعت مسجد، و چند نفر از معتمدان محل می باشد.

قرارگاه در حوزه فرهنگ سازی اقتصاد مقاومتی و همچنین اقدام و عمل در زمینه اقتصاد مقاومتی در سه زمینه اشتغال و تولید توانمندسازی نمازگزاران و ساماندهی تولیدات خانگی)، توزیع (برگزاری نمایشگاههای فروش کالاهای ایرانی و خانگی و بازتوزیع ثروت ( تامین اجتماعی مسجد محور) اقدام می کند؛

قرارگاه دوره های آموزشی برای جوانان محله مسجد جهت یافتن شغل مناسب برگزار می کند؛

محصولات خانگی تولیدی در هر محله به صورت منظم در مسجد برای فروش عرضه می شود؛

ص: 114

قرارگاه امر فقرزدایی را با محوریت جمع آوری وجوه خیریه از توانمندان محله و کمک مستقیم به فقرای محله سامان می دهد.

وجوه مازاد جمع آوری شده توسط قرارگاه واقع در مناطق برخودار می تواند برای کمک به سایر قرارگاهها در مناطق محروم به کار رود.

طرح فروشگاه سوغات حج

این طرح با هدف ساماندهی چگونگی تخصیص ارز به حجاج، کنترل خروج ارز از کشور و همچنین حمایت از کالای ایرانی و اشتغال جوانان ایرانی به اجرا در می آید. اگر ارز توسط مسافران حج خارج نشود و مبلغ ریالی آن به خرید کالای ایرانی اختصاص داده شود، هم باعث کنترل مشکل ارزی کشور می شود و هم زمینه اشتغال هزاران جوان ایرانی فراهم خواهد شد. بر این اساس، طرح تشکیل فروشگاه سوغات حج به شرح زیر ارائه می شود:

اهداف

• اصلاح و بهینه سازی تخصیص و خروج ارز در سفر حج؛

• ترویج فرهنگ مصرف کالاهای ایرانی در بین حجاج

استفاده از ظرفیت سوغات حج برای حمایت از کالای ایرانی؛

تقویت زیرساخت حمایت از کالای ایرانی در فرودگاه ها و سایر اماکن مربوطه؛

• حمایت از تولیدکنندگان داخلی توسط نهادهای حاکمیتی از طریق جلب مشارکت های مردمی؛

• معرفی ظرفیت های تولیدات داخلی به حجاج و وابستگان آن ها؛

• کاهش بازارگردی حجاج در فرصت معنوی ویژه حج .

ص: 115

ساختار و روش اجرای طرح

. ایجاد و گسترش فروشگاه سوغات مسافری در فرودگاه امام خمینی و سایر فرودگاههای مورد استفاده جهت اعزام حجاج؛

• صدور کارت مخصوص خرید سوغات برای حجاج قبل از اعزام به سرزمین وحی؛

ایجاد زمینه خرید مجازی از فروشگاه سوغات مسافری با راه اندازی سامانه سوغات مسافری (این کار می تواند با همکاری فروشگاه های مجازی موجود نیز صورت گیرد)؛

. استفاده از عوامل تشویقی از جمله معاف بودن کالاهای ایرانی عرضه شده در فروشگاههای سوغات از مالیات بر ارزش افزوده؛

• واگذاری مدیریت فروشگاه سوغات کالای ایرانی به بخش تعاونی مربوط به سازمان حج؛

توزیع سود خالص فروش بین حجاج به میزان خرید آنان به صورت تخفیف ویژه.

مراحل اجرایی طرح

. به منظور برنامه ریزی ، هدایت و اجرای این طرح، شورای فروشگاه سوغات در سازمان حج و زیارت تشکیل می گردد؛

• شورای فروشگاه سوغات متشکل از معاون اقتصادی سازمان حج و زیارت، نماینده فرودگاه محل اعزام حجاج، نماینده گمرک جمهوری اسلامی ایران و نماینده اصناف برای اجرای موفق طرح تشکیل می شود؛

• مسئولیت شورا با معاون اقتصادی سازمان حج و زیارت، میباشد؛

ص: 116

• شورا در زمینه ایجاد شرایط برای تاسیس و گسترش فروشگاه های سوغات مسافری، تهیه آیین نامه ها و دستورالعمل های مربوطه و همچنین برگزاری جلسات آموزشی و توجیهی برای عوامل اجرایی مدیران کاروان، حجاج و عوامل اجرایی طرح تلاش می شود؛

• تعاونی فروشگاه های سوغات مسافری تاسیس و سرمایه لازم جهت اجرای طرح از محل عرضه کنندگان کالا تامین می گردد. طرح تشکیل فروشگاه سوغات حج به صورت آزمایشی در مورد حج سال 1397 اجرا می شود و در ادامه برای ساماندهی بازار سوغات برای تمام مسافرت های خارجی و نیز مسافران خارجی به ایران تشکیل و گسترش می یابد.

صندوق اشتغال مسجد

با توجه به امکان استفاده از نهاد مسجد برای اشتغال زایی جوانان، «طرح صندوق اشتغال مسجد» بر اساس شیوه نامه زیر اجرا می شود.

اهداف

• ترویج اشتغال مولد در بین مردم و جوانان

• استفاده از ظرفیت تعاون، قرض الحسنه و وقف جهت تأمین مالی اشتغال زایی مسجد محور؛

• تأمین مالی اشتغال جوانان با محوریت مسجد؛

ایجاد زمینه نظارت مستقیم بر اعطای تسهیلات اشتغال زایی؛

مشاوره به گیرندگان تسهیلات برای ایجاد مشاغل کوچک؛

و حمایت از کالای ایرانی،

ص: 117

ساختار و روش کار صندوق اشتغال مسجد

• این صندوق با استفاده از سپرده های اهالی مسجد و خیران به تجهیز منابع برای اشتغال زایی جوانان اقدام می نماید؛

• سپرده ها در قالب عقد شرکت پذیرفته می شوند؛

• تسهیلات صندوق به صورت مشارکتی به جوانان حوزه فعالیت مسجد اعطا می شود،

. گیرنده تسهیلات باید حداقل معادل یک پنجم تسهیلات دریافتی آورده نقدی داشته باشد؛

• سود حاصل از به کار گیری تسهیلات بین عامل شرکت (گیرنده تسهیلات) و صاحبان وجوه سپرده گذاران و عامل شرکت) به نسبت 50-50 توزیع می شود؛ (1)

. در صورت تقاضای عامل شرکت بر تسویه شرکت، هیات امنا سهم سپرده گذاران را قیمت گذاری نموده و از عامل شرکت دریافت می نماید؛

اولویت در اعطای تسهیلات با جوانانی است که مبادرت به ایجاد مشاغل خانگی بنمایند؛

• هیات مدیره صندوق متشکل از امام جماعت مسجد، و شش نفر از معتمدان مسجد می باشد؛

هیات مدیره صندوق بر چگونگی هزینه کرد تسهیلات نظارت می نماید؛

• هیات مدیره صندوق اقدام به انجام مطالعات اولیه برای شناسایی طرح های اشتغال نموده و برنامه های آموزشی برای توانمندسازی جوانان متقاضی مشارکت برگزار می نماید؛

ص: 118

• هیات مدیره صندوق به منظور کمک به بازاریابی محصولات تولیدی شاغلان مرتبط با صندوق و ترویج حمایت از کالای ایرانی در زمینه ایجاد تقاضا برای محصولات تولیدی گیرندگان تسهیلات در قالب عرضه در فروشگاه مسجد و یا راه اندازی برنامه های منظم عرضه محصولات در مسجد همکاری می کند؛

• بخشی از سود حاصل از فروش محصولات تولیدی مشاغل مورد حمایت صندوق مسجد، به مسجد اختصاص می یابد؛

. هر سال هیات مدیره اقدام به حسابرسی سود و زیان نموده و سود را بین صاحبان وجوه و عامل شرکت تقسیم می کند.

ص: 119

شکل 6:طرح صندوق اشتغال مسجد

مراحل اجرای طرح

• اعلام تاسیس صندوق و تنظیم اساسنامه؛

• سپرده پذیری از اهالی مسجد؛

تهییه طرح های مشاغل خرد سازگار با محله مسجد با اولویت مشاغل خانگی؛

. دریافت تقاضا برای تسهیلات؛

• برگزاری دوره های توانمندسازی اشتغال برای متقاضیان تسهیلات؛

• اعطای تسهیلات در تعداد محدود و گسترش تدریجی آن.

ص: 120

صندوق اشتغال خانواده

به منظور تقویت ارتباطات خانوادگی و تعاون بين اعضای خانواده ها برای ایجاد فرصت های شغلی جهت جوانان و همچنین حمایت از کالای ایرانی، «طرح صندوق اشتغال خانواده» بر اساس شیوه نامه زیر اجرا می شود.

اهداف

• ترویج اشتغال مولد در بین مردم و جوانان؛

• استفاده از ظرفیت تعاون، قرض الحسنه و وقف جهت تأمین مالی اشتغال زایی خانواده محور؛

• تأمین مالی اشتغال جوانان با محوریت منابع مازاد در درون خانواده ها؛

• حمایت از کالای ایرانی؛

ساختار و روش کار صندوق اشتغال خانواده

. این صندوق با استفاده از سپرده های اعضای گروه های خانوادگی جهت اشتغال زایی جوانان آن گروه تاسیس می شود؛

• سپرده های صندوق در قالب عقد شرکت پذیرفته می شوند؛

تسهیلات صندوق به صورت مشارکتی به جوانان اعضای صندوق اعطا می شود؛

. گیرنده تسهیلات باید حداقل معادل یک پنجم تسهیلات دریافتی آورده نقدی داشته باشد؛

• سود حاصل از به کار گیری تسهیلات بین عامل شرکت ( جوان گیرنده تسهیلات) و صاحبان وجوه (سپرده گذاران و عامل شرکت) به نسبت 50-50 توزیع می شود؛ (1)

ص: 121

. در صورت تقاضای عامل شرکت بر تسویه شرکت، هیات امنا سهم سپرده گذاران را قیمت گذاری نموده و از عامل شرکت دریافت می نماید؛

• اولویت در اعطای تسهیلات با جوانانی است که مبادرت به ایجاد مشاغل خانگی بنمایند؛

• هیات مدیره صندوق متشکل از بزرگان گروه خانوادگی می باشد؛

هیات مدیره صندوق بر چگونگی هزینه کرد تسهیلات نظارت می نماید؛

• هیات مدیره صندوق اقدام به انجام مطالعات اولیه برای شناسایی طرح های اشتغال نموده و برنامه های آموزشی برای توانمندسازی جوانان متقاضی مشارکت برگزار می نماید؛

• از منابع صندوق می توان برای تامین مالی احداث مسکن برایجوانان اعضای صندوق استفاده کرد.

هیات مدیره صندوق به منظور کمک به بازاریابی محصولات تولیدی شاغلان مرتبط با صندوق و ترویج حمایت از کالای ایرانی در زمینه ایجاد تقاضا برای محصولات تولیدی گیرندگان تسهیلات در قالب عرضه در درون خانواده و سایر مراکز عرضه

محصولات همکاری می کند؛

. هر سال هیات مدیره اقدام به حسابرسی سود و زیان نموده و سود را بین صاحبان وجوه و عامل شرکت تقسیم می کند.

ص: 122

شكل 7: طرح صندوق اشغال خانواده

مراحل اجرای طرح

• اعلام تاسیس صندوق و تنظیم اساسنامه؛

سپرده پذیری از اعضای گروه خانوادگی؛

• تهییه طرحهای مشاغل خرد سازگار با وضعیت گروه خانوادگی با اولویت مشاغل خانگی؛

. دریافت تقاضا برای تسهیلات؛

• اعطای تسهیلات در تعداد محدود و گسترش تدریجی آن.

سامانه حمایت از کالای ایرانی

این سامانه با هدف بازگرداندن اعتماد ایرانی به کالای ایرانی با تمرکز بر کالاهای بادوام مطرح شده است. در این طرح، تلاش می شود که حمایت همه جانبه ای از تولید کننده، کارگر و مصرف کننده ایرانی صورت گیرد.

اهداف

• حمایت از کالای ایرانی، تولید کننده ایرانی، کارگر ایرانی و مصرف کننده ایرانی؛

حذف واسطه های غیرضروری در فرآیند توزیع کالا

ص: 123

. حمایت از کارگران ایرانی با اختصاص نسبتی از سهم سود فروش به آنان؛

• ارتقای خدمات پس از فروش به مصرف کنندگان؛

• استفاده از ظرفیت تسهیلات دولتی برای تقویت تولید داخلی

ساختار سامانه

• سامانه یک مجموعه تقريبا خودگردان است که هزینه های خود را تامین می کند؛

• سامانه با تأسیس مرکز استاندارد و اخذ مجوز ورود کالا به سامانه ایجاد می شود؛

• خریداران می توانند به صورت نقدی و اقساطی اقدام به خرید از سامانه نمایند؛

• مصرف وام ازدواج اعطایی به زوج های جوان مقید به خرید از سامانه می شود؛

• اعتبارات بانکی، کمکهای مردمی و اعتبارات دولتی نیز می تواند به عنوان تسهیلات حمایت از خرید کالا از سامانه در نظر گرفته شود؛

• مصرف کنندگان از مزایایی همچون خدمات پس از فروش، دریافت اعتبارت دولتی و اعتبارات کارخانجات تولیدی، تخفیف در قیمت بهره مند می شوند؛

تولید کنندگان عضو سامانه از مزایایی همچون معرفی و تبلیغ کالاهایشان در سامانه، دسترسی مستقیم و بی واسطه به مشتریان، کاهش هزینه ها برخوردار می شوند؛

• سامانه از کارگران مجموعه های نمونه تقدیر می کند؛

ص: 124

• کارگران مشارکت کننده در تولید کالاهای عرضه شده در سامانه نیز از مزایایی همچون برخورداری از نیم تا یک درصد سود کل سامانه برخوردار می شوند؛

• مرکز نظارت و کنترل سامانه بر عملکرد تولید کنندگان و خدمات دهی به مصرف کنندگان نظارت می کند.

پویش هر هیأت یک روستا

این طرح پس از وقوع زلزله کرمانشاه به عنوان یک پویش مردمی اجرا شد. این طرح توانسته در مسیر رفع محرومیت از مناطق کمتر برخوردار گام بردارد. به دنبال راه افتادن پویش «هر هیئت یک روستا»، بسیاری از هیأت های مذهبی سراسر کشور متناسب با امکانات و شناخت میدانی از مناطق محروم استان خود، قدم در مسیر زدودن محرومیت استان نهاده اند و با تقسیم مناطق محروم بین هیئت ها، جلوه ای از کارآمدی یک اندیشه پویا را به نمایش گذارده اند.

پویش هر هیأت یک روستا، ایده ای است که با وقوع زلزله در استان کرمانشاه و نیاز به کمک های مردمی، تا حد قابل اعتنایی گسترش یافت. این پویش با اقبال هیأت های مذهبی مواجه شد. هیأت ها توانستند جدای از واکنشهای برآمده از احساسات لحظات اولیه پس از زلزله، با حضور مستمر در نقاط مختلف زلزله زده باری از دوش مردم سرپل ذهاب و روستاهای اطرافش بردارند و از حجم تبعات ناتوانی دستگاه های مسئول در امدادرسانی بکاهند. این پویش شبکه ای به هم پیوسته از خدمات رسانی داوطلبانه را با استناد به سیره ائمه معصومین (علیهم السلام) سامان داده است.

این پویش حاکی از ظرفیت های بالای هیأت است که می تواند به عنوان یک تشکل اجتماعی در رفع کمبودها و مشکلات اقتصادی کوشا باشد. از نقاط برجسته این طرح، منطقه محوری، استفاده از ظرفیت نهاد مذهبی

ص: 125

هیأت و برنامه ریزی بلندمدت برای خدمت رسانی به محرومیت با استفاده از بسیج امکانات مردمی است. بخشی از موفقیت این طرح ناشی از اعتماد مردم به هیأتها، مردمی بودن ساختار هیأت و فراغت از روندهای بروکراتیک است که موجب کاهش هزینه ها و کم شدن فاصله بین خیران و نیازمندان به کمک می شود. تمرکز بر یک برنامه عملیاتی خاص و تقسیم کار بین هیأتها نیز از دلایل موفقیت این طرح به شمار می رود.

در پویش هر هیأت یک روستا، تا کنون 15 هیأت در مناطق زلزله زده مستقر شده و مسئولیت خدمت رسانی به بیش از 15 روستا و بخش هایی از شهر سرپل ذهاب را به عهده گرفته اند. از جمله مناطقی که به برکت حضور مستمر هیأت های مذهبی تا حدودی روی آرامش و سامان را به خود دیده اند، می توان به روستاهای سراب ذهاب، انجيربان آواره علی، کوئیکها، تپانی و زرده پایین اشاره کرد. (1)

این پویش را می توان با محوریت مساجد سراسر کشور برای محرومیت زدایی از مناطق پیرامونی هر مسجد و حمایت از کالای ایرانی نیز سامان داد. این همان مدلی است که در سیره معصومان عملیاتی شده است. امیر مومنان (علیه السلام) خود به عنوان یک نهاد خیریه عمل می کرد. فقرا، درماندگان و یتیمان را شناسایی می کرد و شبانه نان و خرما به دوش می کشید و در تاریکی شب، آن را به در خانه نیازمندان می رساند. آنچه قبلا با عنوان طرح هر مسجد یک قرارگاه اقتصاد مقاومتی مطرح شد، به دنبال احیای سنت تعاون در فقرزدایی با مشارکت مردم به صورت منطقه ای و با تمرکز بر محرومان منطقه هر مسجد است. در طرح مزبور، مسجد نه تنها به کانونی

ص: 126

برای فقرزدایی تبدیل می شود؛ بلکه زمینه ساز گسترش مشاغل خانگی و بازاریای کالاهای ایرانی می شود.

یکی از اقدامات تکمیلی در این پویش راه اندازی برند عرضه محصولات داخلی با پشتیبانی هیأت های مذهبی است. در این طرح محصولات ایرانی تولید شده تحت حمایت هیأت با نشان هیأت در بازار عرضه می شود. بخشی از سود حاصل از فروش این محصولات به طرح های محرومیت زدایی و اشتغال زایی اختصاص می یابد. بخشی از سود نیز برای تأمین هزینه های هیأت مصرف می شود. ایجاد کاروان های حامیان کالای ایرانی

یکی از بهترین اقدامات برای درک شرایط دشوار تولید کنندگان و صنعت گران در اوضاع تحریم های ظالمانه حضور توده های مردمی در مراکز تولیدی و صنعتی است. این اقدام، به لحاظ علمی و عملی زمینه گفتمان سازی حداکثری حمایت از کالای ایرانی را فراهم می آورد. تجربه نشان داده است که خروجی هریک از این کاروانها سفیران حمایت از کالای ایرانی خواهند بود که هم در زندگی روزمره خویش به حمایت از کالای ایرانی می پردازند و هم در میان اطرافیانشان مبلغ آن خواهند شد.

ایجاد کاروان های حامیان کالای ایرانی در بسترهای مختلف همچون در محیطهای دانش آموزی، اداری و مردمی قابل اجرا است. حتی می توان از ظرفیت ستادهای نماز جمعه و مساجد برای اردوهای بازدید از مراکز صنعتی استفاده نمود.

طرح شاخص بندی کالای ایرانی

یکی از مشکلات پیش روی فرهنگ سازی حمایت از کالای ایرانی، وجود ابهام در مورد تعریف کالای ایرانی و تشخیص آن است. هم اکنون برخی از

ص: 127

کالاهای ایرانی با عناوین خارجی عرضه می شوند؛ برخی از کالاهای عرضه شده در داخل هم مونتاژ بوده و بخش زیادی از ارزش افزوده آن به کشورهای خارجی باز می گردد.

برای حمایت موثر از کالاهای ایرانی و تشویق به افزایش درصد داخلی سازی کالاها، طراحی مکانیزمی برای تعیین این درصد و اطلاع رسانی عمومی ضروری است. تعیین درصد داخلی بودن محصولات عرضه شده نه تنها می تواند امر فرهنگ سازی خرید کالای ایرانی را تسهیل کند؛ بلکه حمایت دولت از کالاهای با درصد داخلی سازی بیشتر را تسهیل می نماید. در این راستا ابهامات مفهومی و محاسباتی در زمینه تعریف کالای ایرانی و تعیین سهم عواملی همچون برند، مواد اولیه و مانند آن وجود دارد. یکی از راههای حل مشکل، موظف کردن واحدهای تولیدی به درج برچسب درصد ایرانی بودن کالا تحت نظارت سازمان استاندارد است.

در راستای این طرح، سازمان استاندارد موظف می شود تا با همکاری اصناف و تولید کنندگان داخلی نسبت به درج برچسب درصد ایرانی بودن محصولات تولیدی در داخل کشور اقدام نماید. در این چارچوب، تمامی تولید کنندگان موظف اند محصولات خود را با برچسب درجه ایرانی بودن محصول به بازار داخلی عرضه کنند. حمایت از تولید کنندگان داخلی با توجه به درصد داخلی سازی محصول صورت می گیرد. سازمان استاندارد هر سال بنا به درخواست تولید کنندگان داخلی در مورد بررسی و افزایش درصد داخلی بودن محصول تصمیم می گیرد. همچنین تعرفه تبلیغ کالاها در رسانه ها با توجه به میزان داخلی سازی تعیین می شود؛ به گونه ای که تعرفه تبلیغ کالاها با افزایش درصد داخلی سازی کاهش می یابد.

ص: 128

• اختصاص شماره حساب برای طرح؛

نگارش متن وقف نامه توسط هیأت امناء

اقدام به خرید اموال قابل وقف و اجراء صيغه وقف از طرف همه مشارکت کنندگان توسط هیأت امنا، پس از رسیدن وجوه مشارکت های مردمی به نصاب لازم؛

• مدیریت موقوفه و ایجاد زمینه اشتغال برای جوانان داوطلب توسط هیأت امنا.

• گزارش عملکرد و پیشرفت طرح به واقفین و خیرین؛

متن وقفنامه

اینجانب ............................................ فرزند .................................... به شماره شناسنامه ............................ و کد ملی ، تعداد ................................ سهم 500,000 ریالی به مبلغ .............................. ریال را برابر فیش واریزی ........................... خریداری و به هیأت امناء صندوق اشتغال وقفی وکالت میدهم نسبت به تعیین اهداف وقف و انجام طرح اقدام و صيغه وقف را اجرا کنند.

طرح برگزاری نمایشگاه کالای ایرانی در مصلی ها و مساجد کشور

برای فرهنگ سازی حمایت از کالای ایرانی می توان اقدام به برگزاری نمایشگاه های کالای ایرانی در مصلی ها و مساجد سراسر کشور نمود. برگزاری این نمایشگاه ها نه تنها می تواند باعث انس بیشتر مردم با مساجد و مصلیها شود، بلکه ابعاد اقتصادی مسجد را نیز تقویت کرده و موجب کمک این نهاد اسلامی به تولید جامعه اسلامی می شود.

طرح برگزای نمایشگاه های هنری کالای ایرانی

نمایشگاه های پوستر و بنر کالای ایرانی را می توان در سطح مدارس، ادارات، مساجد و مراکز فرهنگی دایر نمود. برگزاری این نمایشگاه ها می تواند

ص: 130

در نهادینه سازی حمایت از کالای ایرانی موثر باشد. در جریان برگزاری این نمایشگاه ها می توان مسابقات متعدد هنری و همچنین مسابقات کتابخوانی همراه با ارائه جایزه برگزار نمود.

طرح سند چشم انداز پیشرفت روستا

با توجه به اهمیت روستاها در ایجاد اشتغال و افزایش تولید ملی، مناسب است برای هر روستا برنامه مستقلی جهت پیشرفت روستا تنظیم شود. در این مسیر می توان سند چشم انداز پیشرفت روستا را بر اساس ظرفیت ها و قابلیت های آن تدوین کرد.

برخی از شهرهای کوچک در این مسیر اقداماتی کردند. به طور نمونه، با همت مردم و مسئولان شهر بهاباد یزد و مساعدت مرکز حوزوی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، این شهر به عنوان نمونه ای در برنامه ریزی پیشرفت معرفی شد. در این راستا، سند چشم انداز پیشرفت این شهر در 1404 تنظیم شد و در مسجد جامع شهر نصب گردید. جلسات همفکری متعددی جهت پیشبرد اهداف سند چشم انداز بهاباد برگزار شده و برنامه های متنوعی جهت تحقق این سند اجرایی شده است. همین برنامه را می توان در تمامی شهرهای کوچک و روستاها با هدف مهاجرت معکوس به شهرهای کوچک و روستاها عملیاتی کرد.

نتیجه گیری

برای حمایت موثر از کالای ایرانی تدوین الگوهای عملیاتی ضروری است. الگوهای عملیاتی تنها مختص به اقدامات عملی در حمایت از کالای ایرانی نیست؛ بلکه حوزه فرهنگ سازی، گفتمان سازی و مطالبه گری اقتصاد مقاومتی را نیز شامل میشود. برای موفقیت در این زمینه ها باید به شکلی سازمان یافته و با استفاده از مدل های اجرایی و عملیاتی اقدام کرد.

ص: 131

موفقیت مدل های اجرایی حمایت از کالای ایرانی وابسته به استفاده از تمامی ظرفیت نهادهای دینی به خصوص مسجد، تعاون، وقف، قرض الحسنه و به خصوص مشارکت نیروهای مردمی است. در این راستا می توان طرح های مختلفی همچون طرح جبهه مشارکت مردمی اقتصاد مقاومتی، طرح هر مسجد یک پایگاه اقتصاد مقاومتی، طرح صندوق اشتغال مسجد و خانواده، سامانه حمایت از کالای ایرانی و مانند آن را اجرایی نمود.

ص: 132

ص: 134

شکل 8: شبهات حمایت از کالای ایرانی

نبود کالای ایرانی

بی کیفیتی کالای ایرانی (خودرو ایرانی)

عدم عقلانیت خرید کالای ایرانی

علمی نبودن حمایت از کالای ایرانی

عدم حمایت دیگران از کالای ایرانی

بی اثر بودن حمایت از کالای ایرانی

کشور چین تعلق دارد و بخش زیادی از قطعات استفاده شده در ساخت گوشی های این شرکت، چینی است.

این اشکال از چند جهت وارد نیست. اول، امروز انجام تمامی مراحل تولید یک کالا در یک کشور متداول نیست. دوم، توان اشتغال زایی صنایع مونتاژ را نباید نادیده گرفت. سوم، ایرانی بودن کالاها درجه بندی دارد. چهارم، اطلاعات مطرح شده در مورد میزان داخلی سازی کالاهای ایرانی ناقص است.

الف) متداول نبودن ساخت تمامی اجزای یک کالا در یک کشور

امروزه در دنیا کمتر کالایی می توان یافت که صفر تا صد درصد آن کالا در داخل مرزهای یک کشور تولید شده باشد. این تصور که یک کالا باید تماما در ایران و توسط ایرانی ها تولید شود تا تولید ملی شمرده شود، تصوری اشتباه است. کشورها ممکن است قطعاتی از کالای تولیدی خودشان را از سایر کشورها وارد کنند. کشور ما هم از این امر مستثنا نیست. بسیاری از کشورها در مراحل توسعه و پیشرفت ابتدا اقدام به مونتاژ محصولات تولیدی سایر کشورها می کنند؛ در ادامه روند داخلی سازی کالا را آغاز کرده و سعی می کنند تا ارزش افزوده محصول تولیدی را افزایش دهند.

این رویه در بسیاری از تولیدات صنعتی همانند خودرو، گوشی تلفن همراه و مانند آن صادق است. به طور نمونه، تعداد معدودی تولید کننده اقدام به تولید لنز دوربین گوشی های تلفن همراه می کنند و سازندگان گوشی عمدتا این قطعه را خریداری می کنند. در این موارد تولید این قطعه توسط تولید کننده گوشی همراه، به صرفه نیست. امروزه بزرگترین کمپانی های دنیا هم تمامی مراحل فوق را خودشان انجام نمی دهند. برخی از این مراحل را در کشور اصلی و برخی را در کشورهای دیگر تولید می نمایند. به همین دلیل است که بهترین برندهای ژاپنی در چین و تایوان و مالزی هم تولید می شوند. بنابراین نه منطقی است و نه امکان پذیر است که کالای داخلی را منحصر به

ص: 137

کالایی بدانیم که همه مراحل طراحی، ساخت قطعات و مونتاژ آن در داخل و توسط ایرانیان صورت پذیرد.

وقتی از حمایت از کالای ایرانی سخن به میان می آید، باید پرسید که هدف از این اقدام چیست. برای حمایت از کالای ایرانی حداقل چهار هدف اشتغال زایی، کمک به رشد اقتصادی، تأمین خودکفایی و تقویت عزت ملی ذکر می شود. هرچند کل این اهداف در کالاهای مونتاژی تأمین نمی شود، ولی تأثیر آنها بر اشتغال و رشد اقتصادی را نمی توان نادیده گرفت. مشخص است حمایت حداکثری باید به کالایی تعلق بگیرد که همه اهداف چهارگانه مورد اشاره را تامین کند.

ب) توان اشتغال زایی صنایع مونتاژ

صنایع مونتاژ هرچند ایده آل نیستند؛ ولی می توانند در مسیر پیشرفت اقتصادی کشور به اقتصاد کشور کمک کنند. این صنایع حداقل باعث ایجاد فرصت های شغلی برای کارگران ایرانی می شوند. به طور نمونه، جی ال ایکس به عنوان نخستین تولید کننده تلفن همراه کشور که در سال 1386 و در اوج تحریم های ظالمانه علیه ایران توانست به رقابت با برندهای خارجی بپردازد، ایجاد شغل برای 5000 جوان ایرانی را برنامه ریزی کرده است. این شرکت پس از ده سال فعالیت، موفق به اشتغال زایی مستقیم برای 2000 نفر شده است. این شرکت در شرایط کنونی با 10 درصد ظرفیت فعالیت می کند، و در صورت حمایت مردم و دولت شاهد افزایش ظرفیت فعالیت و به دنبال آن افزایش ظرفیت اشتغال و بهبود کیفیت محصولات تولیدی آن خواهیم بود. (1)

ص: 138

ج) درجه بندی داشتن کالای ایرانی

همان گونه که در مباحث قبل گفته شد، ایرانی بودن یک کالا امری تشکیکی است. یک کالا می تواند صد درصد ایرانی باشد و می تواند درصد کمی از آن ایرانی باشد. مشخص است که کالاهای صد درصد ایرانی که تمامی ارزش افزوده آن به کشورمان می رسد در اولویت اول حمایت هستند. در مرحله بعدی کالاهایی قرار می گیرند که درصد داخلی سازی بیشتری دارند. (1)

باید توجه داشت که به طور معمول بیشترین عایدی مالی یک شرکت مربوط به نشان تجاری و مالکیت معنوی آن است و دستمزد کارگر و گروه عملیاتی در مقایسه با حجم انبوه عایدات مالی آن، بسیار اندک است. از این رو، کالاهای دارای برند خارجی حتی اگر در ایران تولید شوند، ارزش افزوده

ص: 139

زیادی را نصیب کشور نمی کنند. هرچند می توان، این کالا را نیز در دسته کالاهای ایرانی جای داد، ولی طبیعت در آن سوی طیف قرار خواهد گرفت. به طور نمونه، شرکت های اکتشاف و تولید نفت و گاز ( EP ) به طور معمول توسعه دانش فنی و تجهیزات را به شرکت های کوچک می سپارند و خود به امر مدیریت فرآیند اشتغال دارند و در قراردادهای بین المللی نفتی نیز، شرکت های کوچک مجبورند محصولات خود را به این شرکت های مطرح بفروشند. لذا هم ریسک توسعه فناوری را می پذیرند و هم در نهایت سهم اندکی از عایدات مالی را دریافت می کنند.

همین مسأله در مورد گوشی های تلفن همراه ساخت داخل صادق است. هرچند ممکن است در صد داخلی سازی این گوشی ها در ابتدا کم باشد؛ ولی تولید کننده داخلی می تواند به تدریج درصد داخلی سازی را افزایش دهد. علاوه بر این که تعلق نشان ایرانی به این گوشی ها باعث میشود که سهم بالایی از ارزش افزوده به کشورمان تعلق گیرد. بر اساس اعلام مدیر عامل شرکت ارتباط همراه گویا اروند، تولیدکننده گوشی تلفن همراه جی ال ایکس، هم اکنون 40 درصد از قطعات این گوشی بومی سازی شده است. وی معتقدست که اگر حمایت بیشتری از این شرکت صورت گیرد، تعداد قطعات بیشتری را بومی سازی خواهند کرد. در حال حاضر، برد، قاب های پلاستیکی، رن گهای یووی، سیلیکون و برخی دیگر از قطعات در کارخانه جی ال ایسک تولید می شود. ایشان ضعف حمایت را دلیل حرکت کند در این زمینه می دانند. وی با ابراز تأسف از کاهش تعرفه واردات گوشی تلفن همراه از 60 درصد به 5 درصد یعنی پایین ترین تعرفه گمرکی ممکن خبر می دهد؛ پدیده ای که از توان رقابت این تولید کننده ایرانی با رقبای خارجی می کاهد. (1)

ص: 140

بر اساس بیانیه روابط عمومی شرکت تولید کننده گوشی های تلفن همراه جی ال ایکس، قطعات مهم استفاده شده در تولید این گوشی از شرکت «مدیا تک» تایوان و قطعات جانبی از کشور چین تأمین می شود. با این وجود، بیش از 40 مرحله از مراحل تولید این گوشی توسط متخصصین داخلی صورت می گیرد. گذشته از آنکه مسئله مونتاژ در صنعت الکترونیک امری متداول بوده و بسیاری از کمپانی های مشهور تلفن همراه نیز در زمینه تأمین سخت افزار وابسته اند. برخی از قطعات گوشی تلفن همراه همانند سی پی یو و باطری های لیتیومی در انحصار چند کشور دنیا قرار دارد؛ و تولید آن توسط سایر تولید کنندگان مقدور و به صرفه نیست. (1)

د) وجود شایعات در مورد کالاهای ایرانی (اطلاعات ناقص)

گاهی تولید کنندگان یا وارد کنندگان کالاهای خارجی، شایعاتی را در مورد کالاهای داخلی مطرح می کنند. به طور نمونه، اخیرا شایعه ای در مورد چینی بودن گوشی های تلفن همراه جی ال ایکس مطرح شده است. شرکت ارتباط همراه گویا اروند که تولید کننده این نوع گوشی است با صدور بیانیه ای چینی بودن این گوشی را تکذیب کرده است. در بیانیه روابط عمومی این شرکت عنوان شده که شرکت مزبور در ایران ثبت شده و فاقد هرگونه ارتباط مالی و تشکیلاتی با هلدینگ های خارجی است، فعالیت این مجموعه تولیدی کاملا مستقل بوده و از ابتدا هدف گذاری خود را برای جهانی سازی تلفن همراه ایرانی نهاده است. شرکت مزبور به عنوان تنها واحد تولیدی فعال در صنعت تولید تلفن همراه در کشور تمام تلاش خود را برای بومی سازی

ص: 141

مراحل مختلف تولید تلفن همراه و هدف گذاری برای اشتغال 5000نفری به کار گرفته است و روند داخلی سازی قطعات گوشی را ادامه میدهد. (1)

نبودن فضای کسب و کار و گسترش فعالیت های سوداگرانه است. تولید کننده داخلی باید برای تأمین تسهیلات مالی، بالای 20 درصد نرخ سود بپردازد؛ در حالی که متوسط نرخ سود فعالان در بخش واقعی بسیار پایین تر از این مبلغ است. حجم زیاد واردات و قاچاق کالاهای مصرفی به کشور که رقم آن به حدود 25 میلیارد دلار می رسد، فضا را برای تولید کننده داخلی تنگ کرده است. اگر تولید کننده داخلی با وضعیت ضعیف مالی خودش بخواهد روی کیفیت سرمایه گذاری کند، عملا توان رقابت با تولید کنندگان خارجی که از مساعدتهای زیاد دولتهایشان برخوردارند، را نخواهد داشت.

کافی است توجه کنید که در کشور ژاپن و کره جنوبی کمک زیادی به صنایع کشورشان جهت ارتقای کیفیت کرده و می کنند. ژاپن در دهه های 70 و 80 میلادی و کره جنوبی در دهه 90 میلادی اقدام به اعطای یارانه و تسهیلات به صنایع داخلی جهت مکانیزه و رباتیک کردن فرایندهای تولیدی کردند. این اقدام موجب افزایش کمی و کیفی تولیدات این دو کشور گردید. در این دوره، ژاپن 2٫5 درصد از 4٫5 نرخ بهره تسهیلات مورد استفاده برای اتوماسیون کارخانجات را به صورت یارانه پرداخت کرد. (1) همچنین مدت تنفس 2 تا 3 ساله برای بازپرداخت تسهیلات در نظر گرفته شد. دولت کره جنوبی نیز در سال 1994 مبلغ 7 میلیارد دلار بودجه جهت اتوماسیون صنایع و استفاده از ربات ها در کارخانجات اختصاص داد. این مبلغ از طریق

ص: 143

تسهیلات بانکی با نرخ سود پایین 7 درصدی پرداخت 5 درصد از نرخ سود 12 درصدی تسهیلات توسط دولت به تولید کنندگان واگذار شد. (1)

ب) کیفیت خلق الساعه نیست

ارتقای کیفیت پدیده ای است که در طول زمان رخ می دهد. بسیاری از کشورهایی که هم اکنون تولیدات باکیفیتی وارد بازار مصرف می کنند، زمانی به عرضه کالاهای بی کیفیت شهرت داشتند. برای نمونه، ژاپن در مراحل اولیه توسعه خود کالاهای نامرغوب و بی کیفیتی را عرضه می کرد. مردم و مسئولان ژاپنی از این کالاها حمایت کردند و زمینه تدریجی ارتقای کیفیت آنها را فراهم کردند. (2) همین مسأله در مورد کالاهای چینی هم صادق است. از دیر زمانی کالای چینی در بازار ایران به عنوان کالایی بی کیفیت معروف بوده است. چینی ها توانسته اند با ارتقای تدریجی کیفیت کالاهای تولیدی خود به تدریج این ذهنیت را تغییر دهند. هم اکنون ما حداقل قبول کرده ایم که چینی ها کالاهای مرغوب هم تولید می کنند.

مدیر عامل سابق شرکت سامسونگ به عنوان یکی از شرکت های موفق دنیا در کتاب خاطرات خود می نویسد: در تابستان 1973، من به عنوان مدیر عامل شرکت سامسونگ برگزیده شدم. در آن زمان، صنعت الکترونیک کره توسعه ی چندانی نیافته بود و به سختی پنکه یا تلویزیون سیاه و سفید در آن مونتاژ میشد!». وی سپس با بر شمردن تعدادی از مشکلات شرکت مثل نداشتن دانش فنی لازم، قطعات با کیفیت پایین و تنوع پایین محصولات در آن زمان، ادامه می دهد: «چنین مشکلاتی را نمی شد یک شبه برطرف نمود. تنها راهکار ممکن، اقدام گام به گام بود... رشد و شکوفایی سامسونگ

ص: 144

بی شباهت به یک درخت نیست، برای این که درخت کاجی اول بار جوانه بزند، زمان زیادی احتیاج است. اما با گذشت 8-7 سال، رشد سریع آن به یکباره آغاز می گردد و دیگر همه ساله بیش از نیم متر رشد می کند». این شرکت پس از 40 سال تحمل سختیها و مشکلات فراوان و در سایه حمایت دولت و مردم کره و تکیه بر توان متخصصان خود، توانست به یکی از قدرت های جهانی در عرصه لوازم الکترونیکی تبدیل شود. (1)

این که ما انتظار داشته باشیم شرکتهای تولیدی داخلی بتوانند در بازه زمانی کوتاه، آن هم بدون حمایت های لازم و تحقق پیش نیازها، به کیفیت بالا دست یابند، انتظاری غیر منطقی است.

ج) حمایت پیش نیاز ارتقای کیفیت

بدون شک در اختیار داشتن بازار از عواملی است که به تولید کنندگان اجازه سرمایه گذاری روی کیفیت را می دهد. هنگامی که یک شرکت تولیدی نتواند میزان زیادی محصول تولید و به بازار عرضه کند، این شرکت عملا نمی تواند واحد توسعه و تحقیق گسترده ای راه اندازی کند. این بدان معناست که حمایت مردم از محصولات تولیدی کارخانجات داخلی پیش نیاز ارتقای کیفیت است. البته حمایت مزبور زمینه را برای ارتقای کیفیت فراهم می کند؛ ولی لزوما به آن منتهی نمیشود. شرکتهای تولیدی نیز باید برنامه منسجمی برای ارتقای کیفیت داشته باشند.

متاسفانه ضعف ارتباط صنعت و دانشگاه در کشور باعث شده که از نیروهای بیشمار علمی کشور برای بهبود کیفیت صنایع استفاده نشود. برای این منظور باید تلاش در خوری جهت تقویت ارتباط بیشتر صنعت و دانشگاه صورت گیرد. یکی از دوستان در سفری که به روسیه داشت از کارخانه تولید

ص: 145

تانک بازدید کرده بود. ایشان نقل می کرد که در کنار کارخانه تولید تانک در روسیه، دانشگاه تانک احداث شده بود. دانشجویان دانشگاه تانک روسیه همزمان با یادگیری مطالب نظری، در کارخانه تانک نیز به فعالیت می پردازند و بدین شکل ارتباط نزدیک بین دانشگاه و صنعت شکل گرفته است.

د) کالای ایرانی بی کیفیت نیست

اساسا این تلقی که کالاهای ایرانی بی کیفیت و کالاهای خارجی با کیفیت هستند، تصور نادرستی است. از یک سو، بسیاری از کالاهای تولید ایران کالاهای با کیفیتی هستند که در برخی موارد حتی شهرت جهانی دارند. ایران در زمینه تولید محصولاتی همچون فرش، محصولات چرمی، پسته، مواد غذایی، و بسیاری اقلام دیگر در سطح جهان شناخته شده است. از سوی دیگر، تمامی کالاهای خارجی عرضه شده در داخل کشور نیز با کیفیت نیستند. به طور نمونه، بیش از 95 درصد از پوشاک و کفش خارجی عرضه شده در کشور به برندهای تقلبی و بی کیفیت اختصاص دارد. (1)

البته دفاع ما از کیفیت کالاهای ایرانی بدین معنا نیست که کالاهای ایرانی نیازمند ارتقای کیفیت نیستند. باید نهضتی عمومی برای ارتقای کیفیت کالاهای ایرانی راه انداخت. دستیابی به این هدف نه تنها مستلزم تقویت فرهنگ کاری است؛ بلکه نیازمند سرمایه گذاری در ماشین آلات، اتوماسیون و همچنین بهبود فرآیندهای مدیریت کیفیت است. در رویکردهای نوین مدیریت کیفیت، فرآیند کنترل از همان ابتدای شروع به تولید کالا شکل می گیرد. مدیریت های نوین کنترل کیفیت به گونه ای است که نیاز به خدمات پس از فروش تقریبا به صفر میل می کند.

ص: 146

اینکه کالاهای ایرانی بی کیفیت است، یک تفکر وارداتی است که از دوران قاجار و در ادامه آن در دوران پهلوی در ذهن مردم ایران کاشته شد؛ تا جایی که اروپایی ها در گذشته ترویج می کردند که ایرانی قادر نیست جنس با کیفیت و مستحکم تولید کند و برخی از مردم به غلط این تبلیغ را باور کرده بودند. پیشرفت های خیره کننده ایران در دهه های اخیر این انگاره را باطل کرده است. توان ایرانیان در دستیابی به عناوین علمی بالا در سطح جهان حاکی از توانایی های زیاد جوانان و متخصصان ایرانی دارد. رشد جالب توجه 70 برابری (7000 درصدی) صادرات محصولات دانش بنیان ایران از سال 2012م. تا سال 2015م. به سایر کشورها نشان از ارتقای کیفی این محصولات در کشور دارد. صادرات سایر محصولات مثل لوازم خانگی، کفش، پوشاک و حتی تلفن همراه از ایران به سایر کشورها، دلیل کیفیت مناسب بسیاری از محصولات کشورمان است. (1)

نمونه بارز اثربخشی حمایت از صنعتگران داخلی را می توان در حمایت آستان قدس رضوی از یکی از تولید کنندگان شیرآلات اهرمی و الکترونیکی مشاهده نمود. آستان قدس در اوایل دهه ی 80 جهت صرفه جویی در مصرف آب و بهداشت عمومی زائران، استفاده از شیرآلات و آبخوری های الکترونیکی (به اصطلاح چشمی) را در دستور کار خود قرار داد. مسئولان مربوطه پس از خرید و استفاده آزمایشی چند برند معروف خارجی (آلمانی و سوییسی) به این نتیجه رسیدند که آن قدر حجم استفاده از شیر آلات زیاد است که این محصولات زود خراب می شوند. در سال 1385 شرکت بلندای صنعت جهان افراز (بلندا) که آن زمان در کارگاهی کوچک شروع به فعالیت کرده بود، پس از تحقیقات گسترده، مدلی را مخصوص آبخوری های حرم مطهر طراحی کرد و به مسئولین وقت آستان قدس پیشنهاد داد. ایشان هم از این جهت که

ص: 147

حداقل ظاهر این محصول، محکم و با دوام به نظر می رسید، برای نصب نمونه آزمایشی موافقت کردند. این نمونه شیر آب پس از نصب در شلوغ ترین مکان های حرم مطهر، با مشکلی برخورد نکرد و کیفیت برتر آن نسبت به نمونه های آلمانی و سوئیسی به اثبات رسید. پس از آن به مرور زمان در سال های بعد شیر آلات وضوخانه ها و آبخوری های حرم مطهر مجهز به این نوع شیر آلات تولید داخلی گردید به نحوی که هم اکنون شیرآلات نصب شده در بسیاری از وضوخانه ها و سرویس های حرم مطهر از همین نمونه داخلی می باشند. (1)

بی کیفیت و گران قیمت تولید می کنند؛ پس حمایت از تولید نتیجه عکس دارد» .

هرچند بسیاری از اعتراضات نسبت به کیفیت خودرو به حق است؛ ولی این به معنای آن نیست که ما از صنعت خودرو دست برداریم. مشکل در نوع حمایت است که باعث شده عملا هنگامی که از حمایت از کالای ایرانی سخن می گوییم، مخالفان، خودرو را به عنوان چماق بر سر تولید ملی می کوبند. در پاسخ به این شبهه باید به چند نکته توجه کرد: الف، حساب مدیران خودروسازی را باید از صنعت خودرو جدا کرد؛ ب) خارجیها در پی تسخیر بازار ما هستند؛ ج) سایر کشورها نیز از صنعت خودرو خود حمایت می کنند و د) خودروسازی ما ظرفیت اشتغال زایی بالایی دارد. (1)

الف) جدا کردن حساب مدیریت خودروسازان از صنعت خودروسازی

در بررسی وضعیت خودرو باید بین مدیریت خودروسازان و صنعت خودروسازی تفکیک کرد. هرچند مدیریت خودروسازان ما مطلوب نیست، صنعت خودروسازی به خصوص بخش قطعه سازی کشور پیشرفتهای چشم گیری کرده است. مداخله دولتمردان در صنعت خودروسازی هم با مشکلاتی روبرو بوده است. این ایده که فقط با تزریق منابع مالی مشکل این صنعت را حل می کنیم، جواب نداده است. وقتی صنعت خودروسازی را با حوزه های دیگر مثل صنایع نانو، نیروگاه هسته ای، و موشکی مقایسه می کنیم، خلأ مدیریت صحیح و جهادی در آن مشهور است. ساختار اداری حاکم بر این صنعت، مانع بروز خلاقیت و جذب نخبگان جوان بوده است. در حال حاضر مدیریت این صنعت، جامعه را به باوری نادرست در مورد ناتوانی

ص: 149

این صنعت رسانده است؛ در حالی که این صنعت می تواند موتور پیشرفت صنعتی کشور باشد. به همین دلیل باید حساب مدیریت خودروسازان را از صنعت خودروسازی جدا کنیم.

ب) خارجی ها در پی تسخیر بازار خودرو ایران

بعد از سال 1390 و شدت پیدا کردن تحریم ها علیه ایران، شرکتهای پژو و رنو فرانسه با ترک ایران به تعهدات خود در قبال صنعت خوروی کشور عمل نکردند. هرچند تحریم ها هزینه ها و خسارت هایی را به صنعت خودرو وارد کرد، این امر می توانست بستر خوداتکایی و رشد قطعه سازان داخلی را فراهم آورد. اما به دلیل غفلت مدیران این صنعت و امید آنها به خارج از کشور برای حل مشکلات، خودروسازان چینی با غنمیت شمردن این فرصت، و از طرفی با صادرات قطعات کم کیفیت به ایران، باعث بدنام شدن خودروهای ملی شدند و از سوی دیگر، خودروهای با کیفیت نسبی بالاتر را وارد بازار ایران کردند تا بتواند در بازار خودروی کشور نفوذ کرده و سهمی از آن را تصاحب کنند.

دلیل عمده مشکلات صنعت خودروسازی کشور وابسته شدن آن به خارج است. علیرغم توان بالای قطعه سازی در کشور، تمایل عجیبی به تأمین این قطعات از بیرون کشور وجود دارد. متاسفانه صنعت خودرو از ابتدا بر پایه مونتاژ محصولات انگلیسی در دوره پهلوی پایه گذاشته شد. بعد از انقلاب بواسطه زنده شدن روحیه خودباوری در بدنه این صنعت، پیشرفت های قابل توجهی صورت گرفت و سرمایه گذاری خوبی در صنعت قطعه سازی خودرو صورت گرفت. با این وجود، حضور مدام شرکتهای خارجی در ایران مانع از بومی سازی و ارتقای کیفی محصولات تولید داخل شده است. شرکتهای فرانسوی با وجود حضور طولانی مدتشان در صنعت خودروی کشور، اقدام چندانی در زمینه انتقال فناوری و دانش فنی به کشور انجام نداده و در موارد

ص: 150

زیادی تولید محصولات از رده خارج خود را به ایران واگذار کرده اند. حتی قراردادهای جدید با شرکت های فرانسوی نیز تداوم همان رویکرد مونتاژکاری است. فرانسوی ها بعد از تحریم سال 1390 قرارداد خود را نقض کردند؛ اتفاقی که وقوع آن پس از خروج ترامپ از برجام نیز قریب الوقوع است.

به دلیل حضور پر رنگ خارجی ها در صنعت خودروسازی کشور و واگذاری بخش های مختلف این صنعت به خارجی ها (مثل بازار طراحی، قطعه سازی، سهام برخی کارخانجات خودروسازی و حتی اخیرأ خدمات پس از فروش) که نوعی عقب گرد به حساب می آید، در واقع بخشی از حمایتهای صورت گرفته از این صنعت، حمایت از خودروسازان خارجی قلمداد می شود. با این وجود، این اقدام عملا به پای حمایت از صنعت خودروسازی داخلی نوشته میشود. هرچند انتقال فناوری از اهداف حضور خارجی ها در صنعت خودرو کشور عنوان می شود، این هدف در قریب به 20 سال حضور فرانسوی ها در ایران محقق نشده است. (1)

ج) حمایت کشورهای دیگر از صنعت خودرو

خودرو کالایی است که در کشورهای صنعتی یکی از نمادهای اصلی تولید ملی به شمار می رود. کشورهای آلمان، ژاپن، کره جنوبی، فرانسه، چین و آمریکا از محل این صنعت درآمدهای سرشاری را نصیب خود می کنند. صنعت خودرو زمینه ایجاد صنایع تکمیلی زیادی را در این کشورها ایجاد کرده است.

نمونه بارز حمایت از صنعت خودرو را می توان در مورد اتومبیل تویوتا مشاهده کرد. شرکت تویوتا در سال 1926 میلادی با هدف تولید ماشین آلات صنعت ریسندگی و بافندگی در کشور ژاپن تأسیس شد. این شرکت

ص: 151

پس از موفقیت های اولیه در صنعت نساجی، در سال 1933 رسما وارد فعالیت خودروسازی شد. اولین خودروی این شرکت در سال 1935 با کپی برداری از خودروهای آمریکایی تولید گردید. محصولات ابتدایی این شرکت، کوچک، ارزان و البته بی کیفیت بود. (1)

با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1939 و اخراج شرکتهای خودروساز جنرال موتورز و فورد آمریکا از ژاپن و از طرف دیگر، افزایش تقاضای خودروهای نظامی توسط دولت ژاپن از خودروسازهای داخلی، تولید کنندگان خودرو در ژاپن رشد و توسعه بیشتری پیدا کردند و همین روند باعث شد که ژاپنی ها پیشرفتهای قابل توجهی را در این صنعت کسب کنند. اما پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، حمایت از صنایع خودروسازی ژاپن مورد مناقشه واقع شد و این صنعت در وضعیت نامناسبی قرار گرفت. بانک مرکزی ژاپن با به کارگیری روش های حمایتی مثل بالا نگه داشتن تعرفه واردات برای حمایت و توسعه ی صنعت، مخالف بود. با این وضعیت، امکان رشد بیشتر شرکت های خودروسازی مثل تویوتا و رقابت آنها با خودروسازان خارجی وجود نداشت. علی رغم این مسائل، وزارت تجارت بین الملل و صنعت ژاپن به دفاع از سیاستهای حمایتی از صنایع خودروسازی پرداخت و توانست صنعت خودروسازی ژاپن را با انواع حمایت ها و پرداخت یارانه زنده نگه دارد. (2)

در سال 1955 شرکت تویوتا خودرویی را به نام «تویوپت کراون» تولید و در بازار داخلی و همچنین بازار آمریکا عرضه کرد. کیفیت این خودرو در حدی نبود که بتواند با خودروهای آمریکایی رقابت کند و مطابق سلیقه مشتریان آمریکایی ساخته نشده بود. در نتیجه تویوتا در سال 1960 صادرات خودروی تویوپت به آمریکا را متوقف کرد. شکست اولین تجربه صادراتی

ص: 152

تویوتا به آمریکا باعث شد اختلاف در حمایت از صنعت خودروی ژاپن دوباره شروع شود. «اقتصاددانان معتقد به بازار آزاد استدلال می کردند این امر وقتی اتفاق می افتد که کشوری که بیشترین صادراتش ابریشم است (یعنی ژاپن) سعی می کند قانون مزیت نسبی را به مبارزه بطلبد و چیزهایی مانند خودرو صادر کند. آنها می گفتند صنعت خودرو باید با کاهش موانع تعرفه ای و حذف یارانه دولتی، آزاد و رقابتی شود». در واقع این افراد معتقد بودند که حمایت از صنعت خودرو در قالب تعرفه و یارانه باعث ضعف این صنعت شده است، لذا باید به خودروهای خارجی، اجازه واردات داد تا از طریق رقابت، کیفیت خودروهای داخلی افزایش یابد. منتقدان داخلی در ژاپن استدلال می کردند شرکتی که بعد از 25 سال (یعنی از سال 1933 تا 1958) با بهره مندی از انواع حمایت های دولتی مثل تعیین تعرفه بالا بر واردات، نتوانسته خودروی با کیفیت صادراتی بسازد، پس از این هم نمی تواند این کار را بکند؛ در نتیجه بهتر است از این کار دست بکشد. (1)

وزارت صنعت ژاپن در مقابل این انتقادات ایستادگی کرد و به حمایت از صنعت خودرو ادامه داد. بعد از جنگ جهانی دوم ژاپن اقدام به افزایش تعرفه بر خودروهای وارداتی نمود. در این دوره، تعرفه اسمی ژاپن بر خودروی وارداتی، 35٫9 درصد بود که دو برابر تعرفه سایر کشورها بر خودرو (تعرفه 18 درصدی) بود. دولت ژاپن از ابزارهای حمایتی دیگری همچون محدودیت و سهمیه بندی واردات، کاهش ارزش پول ملی در برابر دلار برای حمایت از صادرات و گران شدن کالای وارداتی، جلوگیری از سرمایه گذاری خارجی در صنعت خودرو نیز برای کمک

خودروسازان ژاپنی استفاده کرد. (2)

ص: 153

حمایت های گسترده دولت و مردم ژاپن از صنعت خودروسازی، باعث شد که شرکت های خودروسازی ژاپنی در نیمه دوم دهه ی 80 میلادی وارد بازار خودروهای لوکس و گران قیمت شوند. شرکت تویوتا در سال 1989 اولین خودروی لوکس خود را با نام تجاری «لکسوس» وارد بازار آمریکا کرد. این خودرو توانست نظر مصرف کنندگان آمریکایی را به خود جلب کند و از رقبای بین المللی خود مثل بنز و بی ام و جلو بزند. تولید و ارائه مدلهای جدید لکسوس توسط شرکت تویوتا باعث شد که در اواخر دهه 1990 لکسوس پرفروش ترین خودروی لوکس در بازار آمریکا شود و مرسدس بنز و بی ام و شکست داد». این گونه بود که پافشاریها و حمایت های دولت ژاپن از صنعت خودروسازی و مقاومت در برابر منتقدان این صنعت، نتیجه داد و ژاپنی که صرفا صادر کننده ابریشم و پوشاک بود، تبدیل به قطب تولید اتوموبیل در جهان شد. شرکتی که روزگاری در ژاپن بر سر تعطیل کردن آن بحث بود، تبدیل به منبع درآمدی برای ژاپن شده است. طبق آخرین رتبه بندی شرکتهای جهان در سال 2017 که نشریه فوربس آمریکا انجام داده است، شرکت تویوتا با میزان فروش 250 میلیارد دلار، پردرآمدترین خودروساز دنیاست. این مبلغ بیش از 6 برابر فروش نفت ایران در سال 1395 است که اهمیت صادرات غیر نفتی را نشان میدهد. (1)

اتفاقاتی که در صنعت خودروسازی ژاپن رخ داد بسیار شبیه به مسائل مرتبط با خودروسازی ایران است که می توان به عنوان یک تجربه موفق در حمایت از صنایع داخلی به آن نگاه کرد. اگر از صنعت خودرو کشور حمایتی هوشمندانه صورت گیرد و اشتباهات مدیریتی در این صنعت برطرف شود، خودروسازان ما می توانند با سرعتی قابل توجه بر مشکلات فائق آمده و به عنوان نمونهای موفق از صنایع داخلی مطرح شوند.

ص: 154

د) خودرو سازی صنعتی اشتغال زا و مولد

صنعت خودروسازی توان اشتغال زایی بالایی به صورت مستقیم و غیر مستقیم دارد. طبق بررسی های مرکز تحقیقات خودرو آمریکا، ایجاد هر شغل جدید در تولید خودرو، از 9 شغل دیگر، از کارگران رستوران گرفته تا قطعه سازان، حمایت و پشتیبانی می کند». صنعت خودروسازی دومین صنعت بزرگ ایران پس از صنعت انرژی است. این صنعت حدود 10 درصد تولید ناخالص داخلی ایران و 4 درصد اشتغال زایی کشور را بر عهده دارد. صنعت خودروسازی کشور بزرگترین صنعت خودروسازی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است و سیزدهمین صنعت بزرگ خودروسازی جهان محسوب می شود. بر اساس اعلام انجمن خودروسازی ایران، تعداد کل شاغلان مرتبط با صنعت خودرو کشور، 341 هزار نفر است. (1)

مشکلات موجود در مدیریت صنعت خودرو کشور مانع از استفاده کامل از ظرفیت های آن شده است. یکی از مشکلات عمده در این زمینه اتکاء زیاد به شرکت های خارجی به خصوص شرکت های فرانسوی است. به نظر می رسد که موانع ایجاد شده بر واردات عملا به نفع خودروسازان فرانسوی تمام شده است. دو خودرو ساز عمده کشور (ایران خودرو و سایپا) موافقت نامه هایی با شرکت های فرانسوی پژو و رنو برای تولید مشترک و تحت لیسانس محصولات این شرکتها منعقد کرده اند. هرچند در این قراردادها بر داخلی سازی این محصولات تاکید شده؛ ولی در عمل سطح مونتاژ آن بالا است. شرکت های فرانسوی با بهره مندی از معافیت های گمرکی ورود قطعات خودرو به راحتی تعرفه های گمرکی سنگین را دور زده اند.

ص: 155

ه) لزوم پرهیز از سفسطه تعمیم

حتی اگر بپذیریم که صنعت خودرو کشور با مشکل مواجه است و سزاوار حمایت نیست؛ این استدلال نمی تواند توجیه کننده عدم مصرف سایر کالاها و خدمات تولید داخل باشد. بی کیفیت دانستن خودرو داخلی نمی تواند توجیه کننده مصرف کیف، کفش و مواد غذایی خارجی باشد.

همانگونه که گفته شد برخی از صنایع کشور محصولات با کیفیت بالایی عرضه می کنند. نمونه بارز، آن صنعت فرش و موکت است. متاسفانه هم اکنون فرش چینی و ترکیه ای در فروشگاه های داخلی عرضه می شود. صنایع غذایی نیز نمونه دیگری از صنایع موفق در ارتقای کیفیت است. با این وجود، هم اکنون شاهد هجوم محصولات غذایی سایر کشورها هستیم. عرضه بیسکویت آلمانی در فروشگاه های کشور نمونه بارز این مشکل است. حتی اگر مشکل صنعت خودرو را بپذیریم که این شبهه نیز پاسخ دارد و بدان اشاره شد، نباید دچار سفسطه تعمیم شد و مشکلات یک صنعت را به صنایع دیگر گسترش داد.

و) ما می توانیم خودروساز موفقی بشویم

علیرغم ایجاد این ذهنیت که ما نمی توانیم خودروساز شویم، زیرساخت های ایجاد شده در کشور حاکی از توان بالای این صنعت برای توسعه و پیشرفت دارد. مهیا بودن مواد اولیه مورد نیاز صنعت خودرو مثل فولاد و پتروشیمی در ایران، وجود بازار مصرف 80 میلیونی کشور و بازار کشورهای همسایه، تأسیس 2000 شرکت قطعه ساز در کشور، شکل گیری توان فنی قطعه سازی در کشور، تشکیل مراکز تحقیقاتی خودرو و وجود توان طراحی خودرو در کشور از جمله ظرفیتهای مزبور است. (1)

ص: 156

ایران با تولید 1٫64 و 1٫16 میلیون دستگاه خودرو در سال های 2011 و 2016 به ترتیب رتبه سیزدهمین و هیجدهمین تولید کننده خودرو را به دست آورده است. برخی از کارخانه های تولید خودرو کشور به تجهیزات پیشرفته مجهز شده اند که همین امر می تواند زمینه ارتقای کیفیت آنها را فراهم آورد. بدون شک سرمایه گذاری در صنعت خودرو و ایجاد زمینه برای نیروهای علمی جوان کشور می تواند به سرعت این صنعت را به صنعتی سرآمد تبدیل کند. بر اساس آمار گمرک ایران، در سال 1395 صادرات خودرو و قطعات آن به ارزش 128 میلیون دلار به بیش از 40 کشور دنیا صورت گرفته است. در این سال، تعداد 6419 عدد خودرو از مقصد ایران به کشورهای عراق، الجزایر، لبنان، یمن و چند کشور دیگر به ارزش 120 میلیارد تومان صادر شده است. هر چند درصد صادرات خودرو نسبت به کل صادرات کشور پایین است، اما نشان از ظرفیت بالقوه این صنعت برای ارزآوری کشور دارد. (1)

با توجه به موارد ذکر شده، صنعت خودرو صنعتی مهم و تأثرگذار بر رشد و پیشرفت اقتصاد کشور است و بحث تعطیل کردن آن و یا واگذاری به شرکت های خارجی، غیر منطقی است، اما باید نقصها و ایرادهای آن را برطرف کرد تا در خدمت رونق اقتصادی کشور قرار گیرد.

این مورد هم عمدتا به عملکرد صنعت خودرو اشاره می شود و مشکلات خودروهای ایرانی مطرح می شود.

برای این شبهه چند پاسخ قابل طرح است. اول، گاهی ما با توهم غیرعقلایی کیفیت کالای خارجی مواجهیم. دوم، حمایت از کالای ایرانی کاملا عقلایی است. سوم، در شرایط اقتصادی پیش رو، از خودگذشتگی در حمایت از صنایع داخلی امری معقول است.

بازار مواجه اند؛ مصرف کالای خارجی باعث میشود که فرزندان، اقوام و هموطنان خودمان شغلشان را از دست بدهند. مشکلات به وجود آمده از عدم حمایت ما از کالای ایرانی در نهایت گریبانگیر خودمان می شود.

توجه به منافع زودگذر مصرف کالای وارداتی یا قاچاق قابل مقایسه با منافع بلندمدت تقویت صنایع داخلی نیست. هرچند ممکن است ما مبلغ بیشتری برای کالای داخلی بدهیم و یا در این مسیر با مشکلاتی مواجه شویم؛ در بلندمدت و میان مدت منافع آن به خودمان بر می گردد. هنگامی که صنایع داخلی حمایت شدند، ما نیز محصولاتی با کیفیت تولید خواهیم کرد و می توانیم نه تنها بازار داخلی را تأمین کنیم؛ بلکه بازارهای خارجی را هم تسخیر می کنیم.

بسیج مردم در حمایت از اقتصاد ملی و ایثار و فداکاری در سایر کشورها هم سابقه دارد. به طور نمونه، کره جنوبی در دهه 1990 و در پی بحران شرق آسیا تا مرز ورشکستگی جلو رفت. کارخانه ها یکی پس از دیگری ورشکست شدند، بانک ها با حجم انبوهی از وام های سررسید گذشته مواجه شده و فروریختند، نقدینگی منجمد شد، سرمایه گذاران خارجی نزدیک به 18 میلیارد دلار پول خود را از مملکت بیرون کشیدند و صدها هزار نفر شغل خود را از دست دادند. تنها چاره دولت، توسل به صندوق بین المللی پول (IMF) بود که نهایتا در دسامبر 1997 موفق به اخذ بزرگترین وام تاریخ به میزان 58 میلیارد دلار گردید. کره هم در مقابل، علاوه بر تعهد بازپرداخت، متعهد به آزاد سازی تجارت و حسابهای سرمایه ای، اصلاح بازار کار، و بازسازی حاکمیت شرکتی گردید. این خود یک بحران جدید قلمداد می شد بطوری که در میان ملت کره به بحران IMF معروف شد. (1)

دولت کره جنوبی برای مقابله با این بحران در تاریخ 5 ژانویه 1998 کمپین کمک طلا برای باز پرداخت بدهی کشور را راه انداخت. مردم کره با از خود گذشتگی مثال زدنی، طلاها و زیورآلات خود را به دولت تحویل دادند تا بدهی کشور به صندوق جهانی پول را تسویه کند. قریب به 3٫5 میلیون نفر یعنی ربع جمعیت کره داوطلبانه در کمپین کمک طلا به دولت شرکت کردند. صف های طولانی مردم شامل پیر و جوان، فقیر و غنی در انتظار رسیدن به مراکز اعانه طلا در پاسخ به درخواست دولت برای کمک به اقتصاد ملی تشکیل شد! روبان های زرد رنگ روی پیراهن مردم که در آن نوشته شده بود "بیایید با جمع کردن طلا بر بحران ارزی خارجی غلبه کنیم" دیده میشد. شرکت های بزرگ کره ای از سامسونگ گرفته تا هیوندای و دوو و

ص: 160

سلبریتیها تمامی قوای بازاریابی خود را برای نشر این شعار بکار بستند. به طور متوسط، هر فرد 65 گرم طلا معادل 640 دلار به ارزش همان زمان به دولت کمک کرد. ظرف کمتر از دو ماه، 226 تن طلا به ارزش 2٫2 میلیارد دلار جمع آوری شد که تمامی آن ذوب و در قالب شمش به صندوق بین المللی پول تحویل داده شد. اگرچه این میزان بخشی از بدهی 58 میلیارد دلاری کره بود اما به خوبی نشان دهنده اتحاد و وطن پرستی ملی است که با حفظ همین روحیه کره توانست کل بدهی را تا ماه آگوست 2001 یعنی سه سال زودتر از سررسید تسویه نماید. (1)

این استدلال به ظاهر علمی از چند جهت مردود است. اول، نظریات علمی قوی در دفاع از حمایت گرایی از صنایع داخلی وجود دارد. دوم، کشورهای مدعی تجارت آزاد خودشان در عمل اقدام به حمایت از صنایع خود می کنند.

الف) وجود نظریات علمی پشتیبان حمایت گرایی

در کنار نظریات مرتبط با تجارت آزاد نظریات علمی در مورد لزوم حمایت از صنایع داخلی گسترش یافته است. سابقه این نظریات به طرفداران ملی گرایی اقتصادی و مکتب تاریخی آلمان بر می گردد. فردریک لیست از اقتصاددانان برجسته آلمانی اواسط قرن نوزدهم میلادی بر ضرورت حمایت از صنایع آلمانی در مقابل هجوم صنایع انگلیسی تأکید می کند. از نظر او، نظریات تجارت آزاد جهانی مطرح شده از سوی اقتصاددانان انگلیسی همچون آدام اسمیت و ریکاردو ناظر به شرایط خاص اقتصاد انگلیس بعد از انقلاب صنعتی بود. در آن شرایط تجارت بدون تعرفه به نفع انگلیسیها بود؛ در حالی که منافع آلمان و آمریکا را تأمین نمی کرد. از نظر او، زمانی باید به سمت تجارت آزاد رو آورد که ظرفیت های تولید داخلی به حد کافی تقویت شده باشد. هنگامی که رقبای خارجی در یک حد و اندازه بودند، آنگاه می توان از مزایای تجارت آزاد سخن گفت. (1)

چند دهه قبل طرفداران جهانی سازی مخالفان خود را عده ای بی سواد و کم خرد میدانستند که با بدیهی ترین اصول اقتصادی مخالفت می کنند. اما اکنون بسیاری از همان اقتصاددانان نیز با روند فعلی جهانی سازی مخالفند. در دوره معاصر اقتصاددانانی همچون پل کروگمن، برنده جایزه نوبل اقتصادی، اهمیت حمایت از صنایع داخلی را مود توجه قرار داده اند. در

ص: 162

نظریات جدید تجارت خارجی به وجود رقابت گسترده بین کشورها برای تسخیر بازار یکدیگر اشاره شده و لزوم مدیریت مزیتها برای موفق بودن در رقابت مورد تاکید قرار گرفته است. یکی از نظریات جدید در تجارت خارجی، نظریه چرخه کالا و مزیت غیرطبیعی است. بر اساس این نظریات، مزیتهای اقتصادی در اختیار کشورها ناپایدار است و کشورها باید بتوانند با حمایت از ظرفیت های داخلی اقدام به ایجاد مزیت برای خود کرده و از آن مزیت صیانت کنند.

اقتصاددانان معتقدند روند فعلی جهانی سازی نمی تواند اهداف در نظر گرفته شده برای آن را محقق کند. یکی از چالش های جهانی سازی و به طور خاص تجارت آزاد در این زمینه عدم موفقیت در زمینه توزیع ثروت در بین افراد جامعه است. تقریبا تمامی اقتصاددانان جهان، حتی آنها که طرفدار جهانی سازی هستند، پذیرفته اند که منافع حاصل از جهانی سازی و تجارت آزاد اغلب به بخش محدودی از افراد جامعه می رسد و بخش عمده مردم جامعه که از مضرات جهانی سازی رنج می برند، سهمی از مزایای آن ندارند.

ب) حمایت گرایی گسترده و افسانه تجارت آزاد

در حال حاضر ادبیات جهانی سازی در حال از دست دادن طرفداران بیشتری است. در این زمینه انتقاداتی از جمله ناعادلانه بودن توزیع منافع در تجارت آزاد جهانی مطرح است. کشورهای صنعتی دوره های وسیعی از حمایت گرایی را پشت سر گذاشته اند. آمریکا، بریتانیا، ژاپن، تایوان و دیگر کشورهای صنعتی، همگی به مدد سیاست های حمایت گرایانه صنعتی شده اند. به عنوان نمونه، آمریکا در سال 1839 به طور میانگین بر تمامی کالاهای وارداتی تعرفهی 40 درصدی وضع کرد. به عنوان نمونه ی دیگر، ژاپن

ص: 163

در سال 1930 واردات محصولات جنرال موتورز آمریکا را به منظور حمایت از تویوتا ممنوع کرد. (1)

هرچند طرفداران تجارت آزاد عموما تایوان و کره ی جنوبی را به عنوان نمونه های موفق آزادسازی تجارت برمی شمرند، دولت های این دو کشور محدودیت های سنگینی برای مالکیت جریان واردات و کسب و کار اعمال کرده اند. (2) هاو چانگ، استاد کره ای دانشگاه کمبریج و برنده جایزه گونار میردال در سال 2003، به سیاست های حمایت گرایانه کره اشاره می کند. وی عنوان می دارد که دولت کره جنوبی از دهه 1970 علاوه بر فرهنگسازی مصرف کالای داخلی، محدودیتهای شدیدی برای مصرف ارز وضع کرد. (3)

خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، اقدامات اخیر حمایت گرایانه دونالد تامپ از جمله خروج آمریکا از پیمان نتفا، و وضع تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیم نمونه های جدیدی از عدول از جهانی سازی است. یکی از نمونه های بارز حمایت گرایی آمریکا شرطی است که اخیرا دولت این کشور برای واردات خودرو وضع کرده است. بنا به گزارش بلومبرگ، دولت آمریکا ارتقاء «داخلی سازی» خودروها از 62,5 درصد فعلی به میزان 85 درصد را شرط اصلی واردات خودرو بدون اخذ تعرفه از کشورهای پیمان نفتا (کانادا و مکزیک) در نظر گرفته است. داخلی سازی اجزا و بخش های مهم تر خودرو نظیر موتور نیز یکی دیگر از شروط آمریکا برای واردات خودرو از کشورهای مکزیک و کانادا عنوان شده است. ایالات متحده آمریکا پیشنهاد داده است که قطعات و اجزا

ص: 164

مختلف خودرو به 5 دسته از بخش های مهم و کلیدی به بخش های کم اهمیت تقسیم بندی شوند. اجزا و بخش های مهم تر خودرو در اولویت داخلی سازی نسبت به اجزا دیگر قرار دارند. (1)

الف) لزوم پرهیز از تعمیم ادعاها

اینکه ادعا می شود خود مسئولان از کالای خارجی استفاده می کنند، تعمیم نادرستی است. ما نمونه های زیادی از مشارکت مسئولان در حمایت از کالای ایرانی داریم. نمونه برجسته این مسأله را می توان در رفتار مقام معظم رهبری مشاهده نمود. ایشان علاوه بر مطالبه گری پیوسته در این زمینه، با اقدامات متعددشان به حمایت از کالا و تولید کننده ایرانی شتافه اند. دیدار ایشان از نمایشگاه کالای ایرانی موید پشتیبانی همه جانبه ایشان از صنایع داخلی است. البته رفتار تعداد معدودی از مسئولان نیز می تواند باعث تخریب هنجار عمومی حمایت از کالای ایرانی شود. شکل گیری این انگاره که مسئولان از کالای ایرانی حمایت نمی کنند می تواند بر افکار مردم تاثیر گذار باشد و عدم حمایت را به عرف عمومی تبدیل کند.

البته اشکال عدم حمایت گرایی برخی از مسئولان از اقتصاد داخلی، متوجه ما به عنوان کسانی که آنان را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم انتخاب کرده ایم نیز می شود. علاوه بر این که تمامی مردم باید در نهضت مطالبه گری از مسئولان برای حمایت از کالای ایرانی فعال باشند. هنگامی که ما از مسئولان منتخب خود حمایت از کالای ایرانی را مطالبه کنیم و مصرف کالای خارجی توسط آنان را مورد نقد قرار دهیم، در این صورت کم کم عرف عمومی تغییر می کند و حمایت از کالای ایرانی به هنجاری همگانی تبدیل می شود.

ب) مشکل فرافکنی و مقوله وظیفه گرایی

وقتی در بین گروه های مختلف مردم از نقش آنها در خصوص اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی سخن به میان می آید بسیاری از آنها، اقتصاد مقاومتی را وظیفه دولت می دانند. وقتی از خرید کالاهای قاچاق و وارداتی از مردم انتقاد می شود، دولت را مقصر می دانند که جلوی واردات را نمی گیرد و

ص: 166

با قاچاق کالا مبارزه نمی کند. عموم مردم از رانت هایی که در زمینه ی واردات و قاچاق توسط آقازاده ها صورت می گیرد، انتقاد می کنند و دولت را مسئول میدانند و عملا از خود سلب مسئولیت می کنند.

در شرایط جنگ تمام عیار پیش رو، باید روحیه وظیفه گرایی را در آحاد مردم تقویت کرد. هرچند عدم حمایت برخی از مسئولان از کالای ایرانی قابل پذیرش نیست؛ ولی این امر نمی تواند مسئولیت ما را در این زمینه سلب کند. مشخص است که عمل مسئولان نقشی اساسی در الگودهی به مردم دارد؛ ولی استقامت مردم می تواند نقشی اساسی در اصلاح مسئولان نیز داشته باشد. در این زمینه امیر مؤمنان (علیه السلام) در خطبه 207 نهج البلاغه می فرماید: «فليست تصلح الرعيه الا بصلاح الولاه و لا تصلح الولاه الا باستقامه الرعيه؛ رعیت (و مردم یک حکومت) اصلاح نمی شوند جز آن که زمامداران اصلاح گردند و زمامداران اصلاح نمی گردند، جز با استقامت مردم».

الف) اثربخشی حمایت

گاهی ما نسبت به میزان تاثیر اقداماتمان در حمایت از کالای ایرانی آگاهی چندانی نداریم. این در حالی است که اقدامات کوچک ما نیز می تواند در این زمینه موثر باشد. حتی همین که ما به عنوان یک مصرف کننده از فروشندگان مطالبه کالای ایرانی کنیم، جو و فضای روانی را برای عرضه کالای ایرانی مهیا می کند.

در مورد اثربخشی مصرف کالای ایرانی در تقویت اقتصاد داخلی، اقدامات تبلیغی کمی صورت گرفته است. در بخش های قبل این نکته را مورد توجه قرار دادیم که تلاش ما برای مصرف برخی اقلام داخلی چه تاثیرات قابل توجهی در زمینه ایجاد اشتغال برای جوانان ایرانی دارد. به طور نمونه، عنوان شد که مصرف کفش ایرانی ظرفیت ایجاد 30 هزار شغل مستقیم را در کشور فراهم می کند. مصرف پوشاک و چای ایرانی، به ترتیب باعث ایجاد 100 هزار و 20 هزار فرصت شغلی مستقیم شده و از خروج مبالغ زیادی ارز از کشور جلوگیری می کند. حتی مصرف خودکار و مسواک ایرانی می تواند زمینه اشتغال مستقیم 4 هزار جوان ایرانی را فراهم آورد.

اگر ما بتوانیم تنها مانع از 25 میلیارد دلار واردات و قاچاق کالاهای مصرفی خارجی شویم، و این میزان را به مصرف کالاهای داخلی اختصاص دهیم؛ حداقل

2٫5 میلیون فرصت شغلی در کشور ایجاد خواهد شد. هم اکنون بر اساس آمارهای رسمی، تعداد بیکاران کشور حدود 3 میلیون نفر است. این بدان معنا است که ما می توانیم با نخریدن کالاهای وارداتی و قاچاق زمینه بیش از 80 درصد از بیکاری در کشور را از بین ببریم. البته در کنار حمایت مصرف کننده از کالای ایرانی، مسئولان نیز باید بستر لازم برای رشد تولید کنندگان داخلی را فراهم آورند.

ص: 168

ب) یک طرفه نبودن حمایت

بدون شک حمایت از کالای ایرانی زمانی اثربخش است که در کنار اقبال مصرف کنندگان به کالاهای ایرانی، تولید کنندگان نیز قدر آن را دانسته و در مسیر بهبود محصولات خود گام بردارند. دولت نیز باید بستر مناسب برای رشد و نمو تولید کنندگان داخلی را فراهم سازد. وقتی سه ضلع دولت (به مفهوم عام شامل هر سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه)، مصرف کنندگان و تولید کنندگان به شکلی هماهنگ وارد فضای حمایت از کالای ایرانی شوند، این حمایت حتی در کوتاه مدت نیز آثار شگرفی به دنبال خواهد داشت.

جدول 2: پاسخ کوتاه به شبهات حمایت از کالای ایرانی

ص: 170

ص: 171

ص: 172

ص: 174

فریب و قسم دروغ است، یا اینکه غیر قانونی کار می کند، یعنی در جایی که نباید کالایی بفروشد، کالا می فروشد؛ اگر کار او غیرقانونی است، ما نباید از او خرید کنیم. اما اگر کالایی که از نظر قانون کشور فروشش ممنوع نیست ولی در جایی به فروش رسیده که غیرقانونی است و الان خریده شده است، استفاده از آن اشکالی ندارد».

بنا به فتوای آیه الله مکارم شیرازی، «قاچاق کالا که در حقیقت ورود غیر قانونی آن از مرزها است برخلاف دستور شرع می باشد، و باید از آن به شدت پرهیز کرد؛ مخصوصا هنگامی که موجب ضرر و زیان جامعه شود، و به اقتصاد کشور اسلامی لطمه وارد کند، و هر گونه کمک کردن به قاچاقچیان در امر قاچاق جایز نیست و درآمد حاصل از این گونه کارها نیز اشکال دارد». (1) از نظر ایشان، خریداری کالای قاچاق «در صورتی که دولت از خرید و فروش این اجناس در بازار داخلی ممانعتی به عمل نمی آورد، مانعی ندارد». (2) ایشان در پاسخ استفتاء دیگری عنوان داشته اند: « قاچاق کالا(یعنی ورود غیرقانونی آن از مرزها) بر خلاف دستور شرع است و باید از آن به شدت پرهیز کرد. مخصوصا هنگامی که موجب ضرر و زیان جامعه می شود و به اقتصاد کشور اسلامی لطمه وارد می کند و کمک کردن به قاچاقچیان در امر قاچاق جایز نیست. و گرفتن رشوه در این زمینه گناه مضاعف دارد و بر همگان لازم است امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنند». (3)

ص: 177

بنا به جواب استفتا از آیه الله شبیری زنجانی در مورد حكم مصرف کالاهای وارداتی و قاچاق عنوان شده است که در تمام موارد سوال شده اگر خلاف مقررات و قوانین نباشد اشکالی ندارد». (1)

کالا تبلیغ و ترویج کالای آنها باشد یا به نحوی کمک به آنها باشد، این استفاده جایز نیست. اما اگر استفاده از آن باعث تبلیغ و ترویج نیست، پولش هم دیگر از دست رفته، اگر هم آن کالا را کنار بگذارید، به نحوی اسراف محسوب می شود و امکان پس دادن هم وجود ندارد، در اینجا استفاده اشکالی ندارد؛ مگر اینکه مفسده ای بر آن مترتب شود، مثلا اینکه حجم زیادی از آن کالا که مشابه داخلی هم دارد استفاده شود و این کار موجب تضعیف کالای ایرانی شود و ضرر به اقتصاد اسلام و مسلمین بخورد که در این صورت یک حکم ثانوی است و مفسده بر آن مترتب می شود. اما تا زمانی که در آن حد نباشد، استفاده از آن کالا اشکالی ندارد. (1)

همین حکم در مورد مصرف کالای خارجی که برای فرد هدیه آورده شده نیز صادق است. بنا به فتوای آیه الله خامنه ای، اگر کالای خارجی که فرد هدیه گرفته ساخت صهیونیستها یا دشمنانی است که در حال جنگ با مسلمین یا نظام اسلامی هستند، این استفاده اگر به نحوی تبلیغ یا ترویج آن کالا باشد که دیگران هم تشویق شوند و خریداری کنند، این کار حرام است. اگر دیگران آن کالا را هدیه آورده اند و پس دادنش هم ممکن نیست، در اینگونه موارد اگر بتوانید کالا را نگیرید و آن فرد را هم توجیه کنید که این کالا مربوط به دشمنان است و من به این خاطر استفاده نمی کنم و شما هم استفاده نکنید، این خودش نهی از منکر است؛ چون خریدن کالای دشمنانی که در حال جنگ با مسلمین هستند، کمک به دشمنان ما است و کمک به آنها حرام است و کسی که خریداری کند منگر مرتکب می شود و نهی از منکر بر ما واجب است. یعنی اگر بدانیم که آن شخص هدیه دهنده باز هم از این

ص: 179

کالا می خرد باید او را نهی کنیم؛ این گام اول. گام دوم زمانی است که دیگر از این مرحله گذشته است؛ او کالا را هدیه آورده و شما متوجه شدید که این کالا مربوط به دشمنان است، اما برگرداندن آن یا ممکن نیست یا اثر و ثمری ندارد، در این صورت استفاده از آن کالا اگر تبلیغ و ترویج آن نشود اشکال ندارد. (1)

بر اساس فتوای آیه الله مکارم شیرازی ، «خرید کالاهای آمریکایی و انگلیسی که کمک به این ظالمان است از نظر شرع حرام است. خرید و فروش کالاهایی که منافع آن به صهیونیست ها می رسد، جایز نیست. خرید محصولات شرکت های وابسته به صهیونیست ها جایز نیست». (2) آیه الله صافی گلپایگانی هم فتوای مشابهی دارند. از نظر ایشان، « در صورتی که چنین شرکت یا نهاد یا موسسه ای وجود داشته باشد، چه در داخل و یا خارج، هیچ یک از سوالات جایز نیست و تفاوتی بین کالاها نیست». از نظر آیه الله نوری همدانی «هر شرکت و موسسه ای که در راه تقویت دشمنان اسلام اقدام می نماید و سود به دست آمده را در مسیر تضعیف اسلام و نظام اسلامی به کار می گیرند، فعالیت آنان جایز نیست و هرگونه همکاری با آنها حرام است». آیت الله مظاهری نیز مصرف محصولات شرکت های آمریکایی و اسرائیلی را مجاز نمی دانند. (3)

ص: 180

لازم به ذکر است که بر اساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در تاریخ 29 شهریور 1371 که در تاریخ 5 مهر 1371 به تایید شورای نگهبان رسیده است، مصرف کالاهای رژیم صهیونیستی ممنوع است.

خارجی در صورت تضعیف کالای ایرانی و ضرر به اقتصاد نظام اسلامی دلالت

دارد.

به نظر آیه الله مکارم شیرازی، حتی الامکان باید از مصرف کالاهای خارجی که مشابه آن در داخل پیدا می شود، پرهیز کرد. خرید، فروش و استفاده از کالاهایی که با اجازه دولت وارد می شود، مانعی ندارد. در صورتی که دولت از خرید و فروش این اجناس در بازار داخلی ممانعتی به عمل نمی آورد، مانعی ندارد. (1) ایشان در پاسخ استفتائی اخیر این گونه عنوان داشته اند: « بدون شک هر گاه ورود تولیدات خارجی سبب تضعیف بنیه اقتصادی کشور شود و تولید کنندگان داخلی گرفتار ضرر و زیان شوند هم دولت وظیفه دارد جلوی چنین وارداتی را بگیرد و هم بازرگانان باید از ورود آن خودداری کنند و تولید کنندگان داخلی نیز باید دقت کنند که تولیدات آنها طوری باشد که مردم را از خرید کالاهای بیگانه بی نیاز کند؛ همچنین جایز نیست تولیدات داخلی را با نشان خارجی بفروشند؛ حتی در صورتی که مردم از آن آگاهی داشته باشند». (2)

آیه الله صافی گلپایگانی در پاسخ به سوالی در مورد ورود اجناس خارجی به کشور و خرید و فروش آنها در حالتی که بسیاری از تولیدات داخل در حال نابودی می باشد و به تعداد زیادی از مردم مسلمان کشور، ضرر و زیان وارد می شود؛ می نویسند:

حکم شرعی این است که اگر واردات هرگونه کالا از کشورهای بیگانه، موجب ضرر و زیان بر اقتصاد کشور

ص: 182

اسلامی گردد، مثل اینکه سبب تعطیل یا رکود کارخانه ها و صنایع و بیکاری افراد شود، باید ورود آن ممنوع شود و نیز بازرگانانی که از این پیامد اطلاع دارند، شخصا موظفند که این کالاها را وارد نکنند. باید صنعت و کار در کشور، ترویج و تشویق شود و حتی اگر کالای خارجی را ارزان عرضه می دارند برای اینکه تولید آن در کشور گران تر تمام می شود، باید منافع اصلی و دراز مدت را در نظر بگیرند. بعضی از کالاها هم که در داخل تولید نمی شود ولی چون ضرورتی برای ورود آن به کشور نیست و به نفع بیگانه می باشد و مثل خرج های زائد است، نیز باید ممنوع شود تا تولید و تجارت و کسب و کار در کشور رواج پیدا کند و مردم با اطمینان خاطر و امنیت کامل به اقتصاد مملکت اسلامی رونق بیشتر دهند. لطف الله صافی جمادی الثانی 1432ه ق.). (1)

ص: 183

المؤمنین که نتیجه آن، اعتلای نام اهل بیت علیهم السلام و خدمت به مومنین است مطلوب شرع انور است و فرقی بین کالاها نیست». (1)

در مورد مشابه داخلی داشتن کالای خارجی، فتوای آیه الله خامنه ای این گونه بیان شده است: «وقتی یک کالا خریداری می شود به چه غرضی است؟ چه فایده ای دارد؟ چه استفاده ای از آن می شود؟ به عنوان مثال دارو را برای درمان بیماری می گیرند، اگر این دارو نمونه ی خارجی دارد، نمونه ی داخلی هم دارد و نمونه ی داخلی همان تأثیر را دارد و با استفاده از آن بیمار درمان می شود، اینجا مشابهت وجود دارد. یا مثلا لوازم منزل مثل بخاری که هر دو نمونه ی ایرانی و خارجی گرم کننده هستند و به هر حال با خرید این کالا غرض حاصل می شود؛ ممکن است گاهی وقتها هم کیفیت مشابه داخلی کمی پایین تر باشد، اما با خرید آن غرض حاصل می شود». (1)

کیفیت کالای ایرانی مقدار کمی پایین تر بود و کالای داخلی در حد کالای خارجی نبود، در آن صورت اگر افراد کالای داخلی را خریداری کنند بهتر و شایسته تر است. (1)

سوال بالا این گونه نیز مطرح شده است: خرید برخی محصولات تولید داخل به دلیل پایین بودن کیفیت شان، باعث خسارت خریدار می گردد؛ این در حالی است که خرید نمونه های خارجی آنها باعث ایجاد امنیت بیشتر مصرف کنندگان می شود. آیا در این صورت خرید کالای خارجی جایز است؟

در پاسخ دفتر مقام معظم رهبری به این سوال این گونه عنوان شده است:

به تولید کنندگان داخلی توصیه می شود که کیفیت کالاها را بالاتر ببرند ولی بخشی از این حرفها تبلیغات سوء است، یعنی اینگونه نیست که کیفیت کالاهای ایرانی همیشه پایین تر باشد، حتی در برخی موارد بالاتر است و بعضی افراد همان کالاهای ایرانی را با برند خارجی می فروشند، تنها به این خاطر که بعضی افراد نگاه بهتری به کالای خارجی دارند؛ اما این مسئله واقعیت ندارد و توهم بیجایی است. اما بر فرض اینکه کالای داخلی واقعأ کیفیت نداشت و خرید آن موجب خسارت خریدار شود، در اینجا تولید کننده ضامن است و مسئولیت شرعی دارد؛ در اینجا کسی نمی گوید که شما حتما بروید کالایی را که کیفیت ندارد خریداری کنید، بلکه اگر مشابه داخلی خوبی دارد، شما آن مشابه داخلی بهتر را خریداری کنید تا آن کسی که تولید کننده ی کالای

ص: 187

کم کیفیت است بفهمد و سعی کند کیفیت کالای خود را ارتقا دهد. این کار یک نمونهی نهی از منکر است. (1)

پاسخ استفتاء از وبگاه آیه الله نوری همدانی، کد سوال، 21536، www.noorihamedani.com

پاسخ استفتائات جدید (بهمن ماه)، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 2

بهمن 1395، www.leader.ir/fa/content/17301/leader.ir

پاسخ استفتائات در مورد کالای قاچاق، وبگاه آیه الله مکارم شیرازی، .www.makarem.ir

تحریم خرید کالاهای رژیم صهیونیستی، پایگاه تحلیلی قم فردا، شناسه خبر 13408، 27 مرداد www.qomefarda.ir ،1393

تسنیم، تولید مسواک از پتروشیمی ممکن شد، خبرگزاری تسنیم، 30 اردیبهشت 1392 www.tasnimnews.com

تسنیم، صنعت پوشاک ظرفیت ایجاد 600 هزار شغل را دارد، خبرگزاری تسنیم، 23 اردیبهشت http://yon.ir/gjVFT ،1396

تصویب نامه در خصوص تعیین فهرت تکمیلی ممنوعیت خرید کالاهای خارجی داری تولید مشابه داخلی، مصوب هیأت دولت در تاریخ 1394/5/11 ، منتشر شده در روزنامه رسمی 1394/5/26 ، ص 4-6

تصویب نامه در خصوص تعیین فهرست تکمیلی کالاهای مشمول ممنوعیت خرید خارجی داری مشابه تولدی داخل توسط دستگاه های دولتی، مصوب هیأت دولت در تاریخ 1396/4/11

تصویب نامه در خصوص تعیین فهرست تکمیلی ممنوعیت خرید کالاهای خارجی داری تولید مشابه داخلی، مصوب هیأت دولت در تاریخ 1397/2/19

تصویب نامه در خصوص ممنوعیت خرید کالاهای خارجی داری تولید مشابه داخلی، مصوب هیأت دولت در تاریخ 1393/2/3 ، منتشر شده در روزنامه رسمی

1393/3/21 ، ص 6-8

تکذیبیه جی ال ایکس نسبت گزارش خبرگزاری ایلنا، وبگاه جی ال ایکس، 24 فروردین 1396 www.glx.ir

ص: 190

توکلی، محمد جواد، جایگاه پوشاک در اقتصاد مقاومتی، مقاله ارائه شده در دومین سلسله نشست های مبانی نظری و مفاهیم دینی حوزه مد و لباس ایرانی، تهران، خانه کتاب ایران، 16 بهمن 1395

توکلی، محمد جواد، خاکریز اقتصادی: خوانشی بر اقتصاد مقاومتی، تهران، کانون اندیشه جوان، 1396

جام جم، پوتین: از تولید داخلی حمایت می کنیم، 1396/2/6 ، کد خبر : http://yon.ir/OyYjU ،2820229652938290 165

جامعه اسلامی حامیان کشاوری ایران، داستان جالب شروع کاشت پسته در آمریکا، مدلی از درونزایی در عین برونگرایی، کد مطلب : http://yon.ir/gTITX ،M96121308

جوادی، شاهین و همکاران، پایش محیط کسب و کار ایران در پاییز 1393، تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، 1393.

الجوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، چاپ اول، بیروت، دار المعرفة، 1410ق. جهان نیوز، گزارش یک پویش انقلابی، NGO به سبک بچه های مومن؛ پویش هر هیأت یک روستا، وبگاه جهان نیوز، 9 بهمن 1396، Www.jahannews.com

چانگ، هائو جون، 23 گفتار در مورد سرمایه داری در مورد اصول واقعی علم اقتصاد و با تجربه واقعی کشورهای ثروتمند، ترجمه ناصر زرافشان، تهران، مهر ویستا، 1392

چانگ، هائو جون، نیکوکاران نابکار، افسانه تجارت خارجی آزاد و تاریخچه پنهان سرمایه داری، ترجمه میر محمود نبوی و مهرداد شهابی، تهران، نشر آمه، 1392

حقیقی، ایمان، توسعه اقتصادی ژاپن و عوامل کلیدی آن، راهبرد یاس، ش 4، 1384، ص 326-347.

خبرگزاری دانشگاه آزاد، واردات شتر از کشورهای اروپایی، 5 آذر 1396، خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی آنا، http://yon.ir/PumvT

داد پی، علی، رقابت ایران و آمریکا در زمینه پسته، همشهری، 8 بهمن 1396، کد مطلب : 5420 http://yon.ir/kWauk

ص: 191

دفتر مطالعات اقتصادی، پایش محیط کسب و کار ایران در بهار 1394، تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، مطالعه ش 14530، 1394.

دنیای اقتصاد، سبک چینی حمایت از تولید، شماره روزنامه 4189، شماره خبر: 3311490، ،1396/8/17 https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-

.3311490

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، لبنان، دار العلم، 1412ق.

رجانیوز، گفتگو با مدیر عامل شرکت ایرانی اربتاط همراه گویا اروند، 4 مرداد 1395، شناسه خبر 248945، http://www.rajanews,com

روزنامه حبل المتین کلکته، س 14، ش 2، 19 جمادی الثانی 1324.

روزنامه حبل المتین کلکته، س 7، ش 20.

زنگنه شهر کی، جعفر، «قاعده نفی سبیل در آرای فقهی و مواضع سیاسی صاحب عروه، کاوشی نو در فقه، ش173، 1391، ص 148-194.

زینت بخش، امیر عباس، مشت آهنین کره ای ها در مواجهه با بحران های ارزی و مالی، مشرق نیوز، 24 فروردین 1397، کد خبر 846415.

ژاپن فقیر چگونه تبدیل به اقتصاد برتر جهانی شد؟، وبگاه فردا، 31 خرداد 1395 کد خبر 13428 farda.fr/002467 ،534728

سادات مومنی، حانیه، ژاپن فقیر چگونه تبدیل به اقتصاد برتر جهانی شد؟، وبگاه فردا، 31 خرداد 1395 کد خبر 534728، 002465/farda.fr

ساندلين، بو، هانس میکائیل تراتون، ریچارد وندار کی تاریخ مختصر اندیشههای اقتصادی، نشر نی، تهران، 1393.

سرویس خبری فارس، ارتباط تنش تعرفه ای آمریکا و اروپا با برجام چیست؟، خبر گزاری فارس، 1397/3/10

ص: 192

سرویس خبری فارس، مصاحبه معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور باغبانی: سرمای بهار 9 هزار میلیارد تومان به محصولات باغی خسارت زد، زیان 2 هزار میلیارد تومانی به باغهای پسته کرمان، خبرگزاری فارس، 1397/3/11

سلطانی، احسان، هر ساعت یک کامیون پوشاک و کفش چینی در راه ایران، روزنامه شرق، ش 2336، دوشنبه، 8 تیر 1394، ص 11،

.http://www.magiran.com/npview.asp?ID=3183206

شکری، مهدیه، پتو، سوغات منطقه آزاد شده است، مشکلاتی به نرمی پتو، روزنامه صمت، 26 آذرماه 1394، كد خبر 16099، http://yon.ir/au7ST

طاهری، مصطفی، اتاق جنگ در وزارت خزانه داری، روزنامه خراسان،

1397/3/21

. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1416ق.

عابدیان، سید حسن و محمد رضا مالک، بررسی احکام فقهی خرید و فروش کالای قاچاق از منظر ایجاد اختلال نظام، حکومت اسلامی، ش 83، 1396، ص 87-116.

عاملی، شیخ حر، وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت، 1409ق.

عبدالهی عابد، صمد و مهری قبادی، راهکارهای قرآن برای رونق اقتصادی، سراج منیر، ش 16، 1393، ص 109-130

عراقی، ضیاء الدین، قاعده لاضرر، قم، چاپ اول، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم، 1418ق.

عقیقی بخشایشی، عبدالرحيم، فقهای نامدار شيعه، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، نسخه دیجیتالی موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، 1387 فارس، فرصت های بی نظیر اشتغال با مصرف کالای ایرانی، خبرگزاری فارس، کد خبر اول خرداد 1396 13960231000399 .http://isfahan.farsnews.com/news/13960231000399

فتاوای آیه الله مکارم شیرازی در مورد خرید کالاهای آمریکایی، انگلیسی و اسرائیلی، پورتال انهار جامع ترین وب سایت در زمینه احکام و مسائل شرعی از کلیه مراجع تقلید،

www.portal.anhar.ir

ص: 193

فخر المحققين، محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، قم، 1387ق.

فلاح زاده، محمد حسین، پاسخ به سوالات شرعی مخاطبان درباره احکام خرید، مصرف، تولید و فروش کالا مطابق با فتوای آیه الله خامنه ای، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیه الله خامنه ای، .http://farsi.khamenei.ir/news-1393-12-21

content?id=29126

قاسمی، مصطفی، تحریم های یک جانبه آمریکا علیه ایران و آثار آن، مربیان، ش 37، 1387، ص .201-183

قرشی، سید علی اکبر، 1412ق، قاموس القرآن، چ ششم، تهران، دارالکتب الاسلاميه ک

لینی، محمد بن یعقوب، الكافي، دار الكتب الأسلامية، بی جا، 1365.

کیهان، جولان کت و شلوار خارجی موجب بیکاری خیاطان شده است؛ كيهان، شماره 21735 دوشنبه ، 10 مهر، 1396، ص 4.

کانگ، جین کو، رشد صنعت در کره، ترجمه واحد تحقیقات شرک سام لکترونیک، تهران، انتشارات شهاب ثاقب، 1381.

لیست، فردریک، اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی، تجانسها و تعارضها، ترجمه عزیز کیاوند، تهران، نشر دیدار، 1378.

ليست، فردریک، نظام ملی اقتصاد سیاسی، ترجمه ناصر معتمدی، تهران، انتشارات فرهنگی اسلامی، 1379.

مایر، جرالد، فضای بین المللی تجارت، رقابت و حاکمیت در اقتصاد جهانی، ترجمه علی حبیبی، تهران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، 1382.

محمدی متکازینی، علی و سید محمد حسین حسینی هرندی ، حمایت از تولید ملی در سیره عالمان دینی و نخبگان ملی، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1391

ص: 194

مشرق نیوز، از خودگذشتگی فرانسوی ها برای حمایت از تولید ملی؛ اقتصادهای بزرگ برای حمایت از تولید ملی چکار می کنند؟، 9 خرداد 1391، كد خبر 124273، http://yon.ir/vzkss

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهية، چاپ پنجم، قم، مدرسة الامام علی بن ابیطالب، 1379.

موسویان، سیدعباس و حسن بهاری قراملکی، مبانی فقهی بازارهای پول و سرمایه و کاربردهای آن، معرفت اقتصاد اسلامی، ش ، ص 57-78.

موسوی خمینی ، سیدروح الله، الرسائل، چاپ اول، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1385. مهدوی، روح الله، حمایت گرایی سیاست همیشگی کشورهای توسعه یافته، مقاومتی نیوز، شناسه خبر 23 فروردین 1397، به نقل از آشواریا نارایان، بخش تیره سازمان تجارت جهانی : /9/10 ،2007 https://qrius.com/dark-side-world-trade- organisation

میر جلیلی، حسین، نظریها و سیاست های تجاری بین الملل و بازرگانی خارجی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388.

نجفی، موسی، حكم "نافذ آقا نجفی، عرفان مرجعیت و سیاست، تهران، مؤسسه انتشارات تاریخ اندیشه معاصر ایران، 1390

نفیو، ریچارد، هنر تحریم ها؛ نگاهی از درون، ترجمه مرکز پژوهش های مجلس، تهران، 1397.

نویسندگان دانشنامه اسلامی، محاصره بنی هاشم در شعب ابی طالب، دانش نامه اسلامی .Wiki.ahlolbait,com

وبگاه آیه الله خامنه ای، احکام روزانه، 1396/4/2 ، www.leader.ir

Briguglio, Lino, A Vulnerability and Resilance Framework for Small

State, University of Malta, 2014.

Briguglio, Lion et al., Conceptualizing and Measuring Economic

Resiliance, Economic Department, University of Malta, 2006.

ص: 195

Briguglio, lion et al., Economic Vulnerability and Resilience Concepts

and Measurements, Oxford Development Studies, Vol. 37, 2009,

P229-247.

Gordon, Cordina, Economic Vulnerability and Economic Growth:

Some Results from a Neo-Classical Growth Modelling Approach, 2004, P21-39.

Narayan, Aishwarya, The dark side of the World Trade Organisation,

Qrius, 10/9/2017 https://qrius.com/dark-side-world-trade organisation.

ص: 196