دیوان اشعار قصاید و مثنوی

فهرست مطالب

قصیده ها

حرف الف ...19

قطع امید از تمام خلق کن ...... 19

عشاق را زجام الستی داد ...... 19

پل بود عالم برای مردم مومن ...... 20

هشیار باش هرچه خدا گوید آن بکن ..... 20

خدا خواهد که هم دنیا و هم عقبا بیارائی ..... 21

طاعت با علم خواست خالق بی چون ....... 22

داده است قسم به عصر، یزدان ... 22

پرهیز از سخنان بیهوده....... 23

علت خلقت ممکنات..... 24

پاکی درون و برون ....... 25

روح اهلل کیست ..... 26

توحید ... 26

دل و جان و تن ..... 28

کارکردعقل و جان و تن ....... 29

جلوه حق ...... 30

سرنوشت جان ...... 31

بیگانه کیست؟ ..... 32

ص: 5

قصیده ها

حرف الف

پل بود عالم برای مردم مومن

ظالم اگر شد ز ظلم خویش توانا *** اسب امل را دگر دو اسبه مرانا

پیش روی می کند چنین سوی دوزخ *** نیست توانائیش شرف بر دانا

پل بود عالم برای مردم مومن *** هیچ به جز عد ل را پسند ندانا

چون همه کارت به فکر گشته حواله *** از ره این پل تو خود به دوست رسانا

نیست پسندیده فقر و ثروت بی حد *** فکر نما فکر را ضعیف مخوانا

گرتو طالکوب بر کفاف رسیدی *** عدل پسنداست نزد عقل همانا

خدا خواهد که هم دنیا و هم عقبا بیارائی

به وقت شادی وغم رفته گان را یاد کن جانا *** برای حق ستائی روحشان را شاد کن جانا

در این دنیای پر غوغا بکن کشت ثمر بخشی *** از این دنیا بیا عقبای خود آباد کن جانا

دعای رفته گان جانا به جان ما ثمر بخشد *** کلام رفته گان را بهر خود استاد کن جانا

وجود هرکسی باشد رهین والدین خود *** برای روح آنان خیرها ایجاد کن جانا

پیمبر های حق گفتند ما را آنچه می باید *** به آن گفتارها بر گو مرا ارشاد کن جانا

خدا خواهد که هم دنیا و هم عقبا بیارائی *** نگوید بهرمیلت در جهان افساد کن جانا

به عاقل عقل می گوید که نیکوئی نکو باشد *** ز نیکویی روان خویشتن آزاد کن جانا

بیا تسلیم خالق شو اگر باهوش می باشی *** سالمت جان خود بر دوست استرداد کن جانا

عزیزان از برای رفته گان خیرات می باید *** زکردار نکو ارواحشان را شاد کن جانا

طلاکوب ار سند خواهد کسی قرآن بده دستش *** بگو با این کتاب حق روان خویش را آباد کن جانا

ص: 21

طاعت با علم خواست خالق بی چون

جای کمال است این جهان بر دانا *** دانشت ار هست جان به آن برسانا

جان تو باقی است با بقای الهی *** فوق زمانی ز جان و فوق مکانا

مرکب جان گشته است این تن خاکی ِ *** درک نما، نیستی تو، زیر زمانا

مایه ننگ است جهل، علم بیاموز *** علم خریدار شو، نه ظن و گمانا

جان تو قادر شود ز طاعت خالق *** از ره طاعت نمای خویش توانا

طاعت با علم خواست خالق بی چون *** خالق خود را ز روی جهل نخوانا

ثروت بی حدو حصر نیست پسنده *** عدل پسنداست نزد عقل همانا

مثل شبان پاسبان گله خود شو *** باعمل خود بدون صوت وبیانا

نزد طلاکوب عدل مایه رشد است *** ملت عادل نگشته پیر،جوانا

پرهیز از سخنان بیهوده

منقلب است حالها در اثر مقالها *** قال و مقال مردمان رخنه کند به حالها

از سخنان یاوه گو حال نکو عوض مکن *** اکثر حرف یاوه گو کذب بُدُ و خیالها

گرچه وجود آدمی جلوه کند ز نطق او *** صدق سخن دهد به ما، در دو جهان کمالها

با سخنان علمی ات راه خدا نشان بده *** از جبروت او بگو در همه ماه و سالها

بسکه دروغ و خدعه شد وارد گوش مردمان *** عقل به من ندا دهد رحمت حق بلالها

درهمه طول زندگی خواه هر آنچه خواست حق *** تا ز درون جان تو محو شود وبالها

ص: 23

علت خلقت ممکنات

نبود انسان و یزدان بود با دهر خودش تنها *** بلی او خواست غیر از روشنی خویش روشنها

ز ذات واجبش ممکن وجود آورد در یک دم *** در اول عقل عاشق پیشه بعداً عالم جانها

حساب نظم هستی را زاول داشت نزد خود *** از این رو گوشزد فرمود ما را خیرها شرها

همین کیهان و کیهان ها که او داد از عدم بیرون *** نثار جان آدم کرد با این کوی و برزن ها

به غیر از مهر و بخشش نیست در کارش دگر چیزی *** زما نیکیِّ جان خواهد بود بیزار از بدها

کمال جان زما خواهد نخواهد او زما چیزی *** که او بخشنده یکتاست در هر روز وهر شبها

قیامت بهر آن آید که گوید قول و فعل ما *** نماید باز درهایی که ما بگشوده ایم آنها

اگر عالم عدم گردد نگردد جان ما فانی *** برای آنکه جان باید کند پرواز از آن درها

وظیفت های جان روشن طلاکوب از سخن کرده *** که تا جان را ز تاریکی، شود هادی به روشنها

ص: 24

پاکی درون و برون

دروغ و مکر دو غول اند بهرخوردن ما *** دو عامل اند برای گلو فشردن ما

به دام آن دو چو افتیم ما هلاک شویم *** چنان هلاک که بدتر بود ز مردن ما

به هوش باش و به نزدیک این دو غول مرو *** که این دو مایه رنج است و غصه خوردن ما

به خود دروغ مگویید هیچ چونکه دروغ *** سبب شود به ره راست پی نبردن ما

به ذات نیست بد و خوب، از صفات بود *** صفات زشت شود باعث فسردن ما

بیا بیا صفت نیک کسب کن همه دم (1) *** صفت بود سبب نیک و بد شمردن ما

اگر که ظاهر ما پاک گشت حسن بود *** زپاک پاک بر آمد درون ستردن ما

درون پاک بود رهنما برای برون *** ز پاک جسم پاک تر آمد درون ستردن ما

زجان پاک توانی خدای رادیدن *** چه هدیه بهتر از این جان پاک بردن ما

تو جان پاک از این خاک هدیه بر بر دوست*** چه هدیه بهتر از این جان پاک بردن ما

اگر که حرف طلاکوب بشنوی گوید *** صحیح نیست بنا پاک سر سپردن ما

ص: 25

روح الله کیست

روح الله آن بود که بود روح اهل دین *** آن روح هست روح رسیده به داد ما

او رهنمای ما به خداوند بی نظیر *** او آن بود که حفظ کند اتحاد ما

زد دست رشوه خوار و ستمگر چونان علی *** از او شرف گرفت سپاه و نظام ما

این جد و جهدهای خمینی به روز و شب *** ایمان فزود او به کمِ اعتقاد ما

پیوسته اوست حامی این دین و مملکت *** شایسته است او بشود اوستاد ما

فرض است بهر ما که دعا بهر او کنیم *** این هم نصیحت است و همین اجتهادما

روح الله، اهل دین ، چوطلاکوب مایل اند *** مهرش عجین بود به نهان و نهادما

دل و جان و تن

دل ما منزل او منزل او شد دل ما *** مقصد او دل ما بود، نه آب و گل ما

دل و جان و تن ما هرسه از او بود شده است *** همه کون و مکان است از آن خالق ما

روز و شب در حرکت آمده ذرات وجود *** تا چو پروانه بگردند به گرد دل ما

خواهی آ گه بشوی آمدنت بهر چه بود *** بهر آن است که عالِم بشود جاهل ما

دل ما این دل پر خون نبود عقل بود *** چه کنم من که به این دل گرود جاهل ما

همه الطاف خداوند در آدم شده جمع *** لطف خاصی ز خداوند شده شامل ما

انس خالق به ما بیشتر از ماست به او *** وای بر ما و بر این غافلی غافل ما

دل آزادی ما بهر خودش بود نمود *** تا بدانیم خداوند بود مایل ما

حاصل عمرطلاکوب همین معرفت است *** بهترین حاصل هستی بود این حاصل ما

ص: 28

کارکردعقل و جان و تن

آدمی نبود تن تنها، سه موجودیم ما *** راه هستی را مدام از این سه پیمودیم ما

این سه اول عقل و دوم جان و سوم هم تن است *** عقل کی گوید تماما تار یا پودیم ما

چند بهر این تن تنها شرف قائل شویم *** چون اگر باشد فقط تن، زود مفقودیم ما

قدر جان خویش را باید بداند آدمی *** بود از جانیم ما، از جسم نابودیم ما

جان ما محدود نبود حد ما از این تن است *** عاقبت از آنچه محدود است مردودیم ما

جان ما چون آب جوی و همچو آب رود نیست *** بحر بی پایان بود جانها نه چون رودیم ما

ارجعی بر جان پاک ما رسد از ذات رب *** وز شمیم بوی جان، خوش بو تر از عودیم ما

هر نفس گریادی از معبود پاک خود کنیم *** حتم در نزد خدا مقبول و محمودیم ما

فخر ما یکتا پرستی بوده از روز ازل *** از همین یکتا پرستی منشاء سودیم ما

دین حق افزون نماید عقل و علم آدمی *** این فزونی را زدین بر خویش افزودیم ما

ماطلاکوب از صفا و صدق جان روشن شویم *** از صفای جان خود مقبول معبودیم ما

ص: 29

جلوه حق

جلوه دوست شد از روز ازل شامل ما *** من چه گویم چه کند جلوه او بادل ما

ما اگر فوق جهان بشری فکر کنیم *** پیکر عالم هستی نشود حائل ما

بخل از او نیست اگر جلوه ندیدی ز رخش *** او بپوشد رخ زیبای خود از باطل ما

ساحلی را که خرد بر لب آن سیرکند *** ساحل جان شریف است نه این ساحل ما

جان سرگشته گر از دوست نگیرد مددی *** می شود یکسره پابند به آب و گل ما

خویش از جاذبه جلوه حق دور مکن *** از همان جلوه بود هرچه شود حاصل ما

می کشد جاذبه دوست مرا تا بر خویش *** این کشش بر دل و جان آمد و شد حاصل ما

او کمالی است طالکوب که فوقش نبود *** هر کمالی که بود هست از آن کامل ما

ص: 30

سرنوشت جان

بهر کمال آمده جان نهان ما *** نه آنکه جاودانه نماید عیان ما

تحریک جسم خلق بود دست جان خلق *** او می کشد عنان جهان و عیان ما

تن ذره ای بود زتمام جهان جسم *** جانها نمونه ای است زجان جهان ما

جان جهان قوی تر از این جان آدمی است *** از آن مدد رسیده به تاب توان ما

تن زیر زندگی زمان و مکان بود *** جان فوق این زمان بود و این مکان ما

باقدرت بیان خدا داد گویمت *** جان می دهد مدد به زبان و بیان ما

گویا ست جان آدم دانا به این سخن *** گوید جهان جسم بود بهر جان ما

جان از بدن چو رفت برون زندگی کند *** با آنچه کرده است در این خاکدان ما

باید همیشه عارف خود باشد آدمی *** جان نیست پای بند زمین و زمان ما

هرعلم و هر عمل که دهد جان ما به خویش *** با جان یگانه گردد و گردد روان ما

جان را به نزد دوست سالمت روانه کن *** اسلام سالم آمده از بهر جان ما

با این غزل که گفت طالکوب بهرجان *** روشن نمود کار عیان و نهان ما

ص: 31

بیگانه کیست؟

بیگانه کیست آنکه برد اعتبارما *** یا آنچه قیمتی است، برد از دیارما

بیگانه فکرما نبود فکرخود بود *** او هیچ موقعی نشود غمگسارما

ای یار خفته خیز زخواب گران دگر *** بیدار باش فصل خزان شد بهارما

قرآن دوست را بنما لوح کار خود *** تا روح جاودانه بیابد بهارما

از پرتو هدایت قرآن خدای دوست *** الطاف بی شمار خویش نموده نثار ما

باید ز راست گویی و عدل و کمال و علم *** ثابت شود به اهل جهان افتخارما

با رحم باش با همهء مسلمین دهر *** مگذار اهل کفر کند یاد یارما

کفار دوستار مسلمان نمی شود *** در دست کافران مدهید اختیارما

از جای خیزو ریشه کافر بکن زبن *** تا زان بتان صلیب نگردد دچارما

باید شدید بود همیشه بر اهل کفر *** چون کافران خوش اند بر احوال زارما

اسلام کافی است بر آن کس که مسلم است *** اسلام راستین نبود ننگ و عارما

با مسلمین به فخر و مباهات کارکن *** بیگانه بهر ما ننشیند کنارما

تکرارکن بیان طالکوب در عمل *** تا آنکه در صفا گذرد روزگارما

اعتبارانسان

اعتبار ماست دین خالق یکتای ما *** رای ما این است اگر خواهی بدانی رای ما

در حضورخالق یکتای ما شد جای ما *** جای ما شد در حضور خالق یکتای ما

ای بهشتی خوی سیمای دلت ضایع مکن *** خوی ما پیدا بود زین صورت و سیمای ما

هرچه زیبایی بود از اوست در خلق جهان *** از همین رو خواست خالق سیرت زیبای ما

آنچه می خواهد خدا باید بخواهد آدمی *** باید آوایی که او خواهد بود آوای ما

ذات بی چون قدرتش غالب بود بر هرکسی *** هم به فرمان بر بصیرو هم به بی پروای ما

دانش و بینش اگر داری بود از خالقت *** هر سرو سامانی از آن است نه سامان ما

ص: 33

دوست حقیقی

چون دوست خواست لطف نماید به کارما *** در بند خویش کرد دل داغدار ما

از نور پاک خویش به ما داد ارمغان *** زان نور کرد نور فتوت نثارما

محبوب اول از همه خود را به ما نمود *** از او قرار یافت دل بی قرار ما

جان خواست وصل دوست بماند الی الابد *** چون وصل اوست اصل نه نقش و نگارما

وصل تو بهتر است ز دنیا و آخرت *** ای خالق بهار تو باشی بهار ما

ص: 34

زمستان 1356 (درمذمت استعمارگران)

پرکرده خارجی همه شهر و دیار ما *** هم در کویر سرزده هم توی کارما

گردیده او شریک به دزدان مملکت *** بلعیده هرچه بود زملک و دیارما

نابود کرده دام و زراعت هرآنچه بود *** بر باد داده هم حشم و هم عقار ما

تکنیک و صنعتش همه بر نفع خویش بود *** برچیده اقتدار طویل و قصارما

فرهنگ ما گذاشت بدست بدان خلق *** تا آنکه گوشها شنود زارزار ما

جنبش کنید از همه نوعی برای خویش *** شاید که باز جلوه نماید بهارما

ای هموطن بکن چو طلاکوب آشکار *** زشتی خارجی به صغارو کبارما

انسان چهار بُعد دارد

مارا چهار قسم بیاورده یارما *** ای اهل دل ببین چه بود این چهارما

1-بر آدم اول از همه افروخت نور خویش *** تا بهترین پدیده نماید نثار ما

آن لذتی که پاک و لطیف است از همان *** نور ازل ز روز ازل گشته یارما

ص: 36

مبشر و منذر

مبشر آمد و منذر رسول حق، برِ ما *** به ما نمود که دین، تاج حق بود، سرِ ما

پیام ایزد بی چون به ما رساند همه *** نمود اخگر ما را به ما و اخترما

به ما نمود که دین است و کفر حاصل عمر*** بگفت کفر همه پستی است و دین، فرِمّا

به اختیار بود دین و کفرنیست به جبر *** نگوی این دو نوشته است روی اخترما (1)

زراه دین بنما طی طریق کعبه دل *** که دین صفاست برای منا و مشعر ما

زبال دانش و دین سیر کن در عالم قدس *** که این دو بال هم این بال ماست هم پرما

ص: 39

خوان الهی

آن حول و قوه کرده عطا بر روان ما *** تا آنکه خیر خویش رساند به جان ما

امروز جان نهان بود از چشم آدمی *** فردا عیان شود بر ما این نهان ما

از رشد جان و عقل شود آدمی شریف *** از بندگی بود که شود آن عیان ما

ظاهر پرست از همۀ خویش غافل است *** باطن بود که هست دو عالم جهان ما

انسان و هرچه هست سر خوان او بود *** هرچیزخوان اوست مگو هست خوان ما

اوجان پاک ما ببرد باز نزد خویش *** تا جان پاک شود دو جهان پشتوان ما

ص: 40

تاثیر خوب و بد بر جان انسان

چون خوب و بد اثر بکند روی جان ما *** آن به که خوب رخنه کند در روان ما

آوای نیک و محتوی نیک لازم است *** هرگه برون شود سخنی از دهان ما

شایسته است حرف حقیقت بیان کنیم ***باید چنین بود سخن ما بیان ما

چون عقل هست نعمت بی منتهای حق *** حق بر همان سپرده از اول عنان ما

جا نیم ما و نیست عیان جان به مثل جسم *** ای دوست دل مبند به جسم و عیان ما

حق را شناس و معرفت او بدست آر *** این سقری (1) جهان به خدا نیست آن ما

ما گر دهیم دل همگی بر رضای او *** او خود بر آورد همۀ آرمان ما

با محتوای حرف خداوند انس گیر *** چون انس او شود دو جهان پشتوان ما

در عین آنکه او همه جا هست لیک نیست *** او منحصر به قید زمان و مکان ما

عاقل ز عشق دوست طلاکوب دم زند *** زان رو به عشق دوست بگردد زبان ما

ص: 41

حرف ب

نوای انقالب 1357

باز هم بر گوش ما آید صدای انقلاب *** تا شود معلوم بر هر فرد جای انقلاب

از ندایش پرکند چون نی نوای انقلاب *** باز خون سازد جهان را نینوای انقلاب

در زبان خلق می یابم نوای انقلاب *** چونکه باشد برتری از اعتلای انقلاب

خالقا کو آن کسی حرف ترا گیرد بگوش *** غیر روح الله ندارد کس عصای انقلاب

مردم ایران خسارت ها تقبل کرده است *** کاش تزویری نیاید باز جای انقلاب

حق هر کس را محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) در جهان معلوم کرد *** روی آن مبنا کند مسلم بنای انقلاب

حیدری داریم تا اجرا نماید دین حق *** آید از آوای و نای او صدای انقلاب

حزب سازیهای بی دینان زند لطمه به دین *** لطمه از آنان خورد هر جا سرای انقلاب

شخص روشنفکر اگر بی دین بود تردش نما *** چونکه او در جیب خود ریزد بهای انقلاب

انقلاب ادّعی زین خلق باشد هرج و مرج *** عده ای دیگر کنند از بهر خالق انقلاب

کاش غیر از مردمان هوشیار وزنده دل *** دیگران هم زنده می گشتند از حرف رسای انقلاب

ص: 45

توحید

ای آنکه آفتاب تو تابد بر آفتاب *** ای آنکه از تو بود باد و خاک و آب

اصل وجود و فرع وجود از توبوده است *** ورنه نبود هیچ نه آباد و نه خراب

در نعمت تو غرق بود قلب و گوش و چشم *** خوش بر گرفته ای تو ز افکارها نقاب

برجان ما زلطف تو تابیده نور عقل*** خود عقل آب زندگی ماست نی سراب

مارا زلطف خویش هدایت نموده ای*** از دادِهِ تو خلق به خود می کند خضاب

هردم ز لطف دوست به ما فیض می رسد *** در فیض نیستیم همه کمتر از سحاب

ص: 46

وجوب قرائت و تدبر در قرآن

قرآن کتاب ما و ندانسته ایم خوب *** واجب ندیده ایم بخوانیمش از وجوب

با آنکه این کتاب طلوعی است بهر عقل *** ما غافل از طلوع و گرفتار بر غروب

قرآن زهر کتاب که خوانیم بهتر است *** با این کتابِ علم بکن جهل رفت و روب

حق دوستان همیشه بر او اقتدا کنند *** تا آنکه خویش دور نمایند از ذنوب

قرآن مسلط است به ما روز رستخیز *** با ما سخن ز خوبی ما گویدو عیوب

ص: 47

حرف پ

حرف ت

گره

گره منداز به ابرو که گره *** گره بر کار تو خواهد انداخت

صبر و اخالق نکو آر بکار *** که همین کار تو را خواهد ساخت

از توکل به خدا روی مپیچ *** که همان بهر تو پرچم افراخت

علم آموز ولی علم صحیح *** که میسر شده از علم شناخت

جنگ بنمای ولی با هر بد *** چونکه شمشیر به بد باید آخت

به کسی غیر خدا عشق مورز *** عاشقش در همه جا برد، نباخت

جان من پند طالکوب شنو *** تن انسان به عدم خواهد تاخت

جاذبه ممکنات

از جان حیات یافته اجسام کاینات *** از جان بود که جاذبه دارند ممکنات

تصویر کرده خالق ما جسم را زجان *** جان را حیات داده و اجسام را ممات

از قدرت خدا شده جان زنده تا ابد *** دانش پذیر گشته وقائم شده به ذات

جانها مکان صورت بی انتها بود *** جان را دخالت است در اشکال کاینات

چون عقل و جان همیشه طلاکوب زنده است *** باید به این دو داد ز امر خدا ثبات

ص: 53

آدمیت و دین

داد سخن بهر آدمیت و دین است *** خلقت ما، علم ما برای همین است

فلسفه نظم و نثر ونطق حقیقی *** وحدت مطلق بود نه بغض و نه کین است

آنچه بزرگان دین و عقل سرودند *** برتر ازاین صحبت یسارو یمین است

کوشش خود صرف معنویت و دین کن *** مالک دین شو که امتیار به دین است

ذکر خداوند گوی و یاد خدا باش *** او ببرد بر جنان و یاد جنین است

تجربه کردم هزار مرتبه جانا *** هرکه به دین اعتنا نکرد غمین است

فوق همه مردم است مرد موحد *** جان بر جانان تنش به روی زمین است

پاکی نیت رساندت بر پاکان *** وزن ز پاکی بجو که پاک وزین است

در ره دانش بکوش آنچه توانی *** بهره زدانش بگیر اگر چه به چین است

هرکه به معنا رسید طی شده راهش *** طی شده ره هم طراز روح االمین است

زندگی جاودانه پشت سر ماست *** فکر مکن جان همیشه خانه نشین است

جبر به یک راه می برد همه گان را *** آنچه طلاکوب دیده عین یقین است

ص: 54

سازمان ملل

باآنکه سازمان ملل غرق پرچم است *** آنجا چو هر کجای دگر مردمی کم است

حاکم چو زور و زر بود وحلق و دلق و جلق *** آموزگار درهم و فرهنگ درهم است

لا یشعرون اکثرهم از خدا شنو *** تبلیغ کار عالِم و آن پیر ادهم است

گویا به آدمیت خاتم شده است ختم *** آن آدمی که به خاتم مسلم است

سرمشق آدمیت ما شد نبی ما *** او اول آدمی است که سر مشق عالم است

با اشتباه وخود سری آدم شدن خطاست *** با علم و با متانت و دین آدم، آدم است

خلقت نگشته غم به جهان از برای ما *** از قول و فعل ماست که در قلب ما غم است

با گوش هوش حرف طلاکوب گوش کن *** این نکته را بدان همه جا مردمی کم است

وطن حقیقی کجاست

بر خاطرم گذشت جهان خوب خانه ای است *** لیکن به چشم عقل بدیدم فسانه ای است

اینجاوطن نبود ولی اشتباه من *** بر من نموده بود نکو آشیانه ای است

آنجاست آشیانه که دارالقرار ماست *** اینجا برای ما همگان دام و دانه ای است

این جان مسافری است که بیرن رود زتن *** بر جان برس نگو تن من خوب النه ای است

این قول اگر قبول نمایی بگوش هوش *** از بهر گوش هوش تو بهتر ترانه ای است

ص: 56

در پناه نور او در جنتیم

یار با ماست، کی از ما سواست *** ما چو از آنیم، کی از ما جداست

یار ما بی ابتدا بود از ازل *** تا ابد هم یار ما بی انتهاست

جزء و کل و هرچه هست از هست اوست *** مال اوهستیم ما او آن ماست

من چه ازوصفش بگویم با سخن *** انتهای گفتنم چون ابتداست

شیره ای از عقل و جان و جسم را *** یار ما داده به ما بی کم و کاست

ما که نورانی تر از این خلقتیم *** امر او نورهدی نور خداست

در پناه نور او در جنتیم *** جنت از آن نور دائم با صفاست

واصل او گر انا الحق می زند *** تا به او وصل است حرف او بجاست

رنگ او زیبا ترین رنگ من است *** رنگ زیبایش برای کل ماست

بی حیا عاری بود از رنگ ا و *** آنکه زان عاری است، آری بی حیاست

جان بیدار طلاکوب از حبیب *** زمزمه دارد که دائم با صفاست

مرگ به هر خائن و خائن پرست

مرگ به هر خائن و خائن پرست (1) *** چونکه به نیکان شد از آنان شکست

خائن بی دین خدا ناشناس *** داخل احکام خدا برده دست

ره به منافق مده ای اهل دل *** چونکه منافق به همه خائن است

جان تو بیدار کند مرد دین *** او به تو گوید که نباید نشست

مرد خدا بر دلت ایمان دهد *** او بنماید به تو باال و پست

گوش فرا ده به سخنهای او *** تا بنماید به تو یار الست

گفت طالکوب به نظم این سخن *** مرگ به هر خائن وخائن پرست

ص: 59

دوست حقیقی

کمتر زشانه نیست که با موی درهم است *** هر آدم نکوی که با دوست محرم است

در عالم وجود نجوئید غیر دوست *** یک عمردوست بودن با دوستان کم است

هرکس که دوست یافت به مقصود خود رسید *** زیرا که دوست در غم و شادیت همدم است

جز آن یگانه، دوست نگردد به اهل دل *** هر آن که یافت نگوید دگر کم است

جز با یگانه دوست نگردند اهل دل *** واصل شود به دوست هر آنکس که محرم است

گر بشنوی سخن ز طالکوب گویدت *** من هرچه یافتم به جز او رنج و ماتم است(1)

وارحم صغارکم

وارحم صغارکم ز بیانات احمد است *** واکرم کبارکم زکالم محمد است

در نزد حق رشید بود اهل این دو فعل *** عاقل از این دو فعل به ارشاد ارشد است

آنی که زین دو جمله صفا می دهد به خویش *** با آن صفا قبول به درگاه ایزد است

گر این دو جمله را به عمل ناورد کسی *** او از میان انجمن اهل دین رد است

هر ناطقی که کفر دهد یاد مردمان *** در پیشگاه ایزد دادار مرتد است

هرکس که دل سپرد به خالق بی زوال *** هر دم کند ثواب یکی بیش از ده است

هرکس عزیز داشت کالم رسول حق *** یک حرف نیک او بر حق بیش از صد است

باید عمل بکنیم همه این دو جمله را *** چون گفته های او بر خالق موید است

دانی چه کس بد است به نزد خدای ما *** هرکس عمل نکرد به گفتار او، بد است

آن کس که از خدای، طلاکوب، روی تافت *** گر از هنر به سیر ثریا رود بد است

ص: 62

وطن حقیقی کجاست

بر خاطرم گذشت جهان خوب خانه ای است *** لیکن به چشم عقل بدیدم فسانه ای است

اینجا وطن نبود ولی اشتباه ما *** بر ما نموده بود نکو آشیانه ای است

چون دزد عمر ما شده هر آن روز و شب *** موش سفید و اسود آن تکه حبله ای است

آنجاست آشیانه که جای قرار ماست *** اینجا برای ما همگان دام و دانه ای است

عقل سلیم مایل تحقیق حق بود *** خود عقل پیروِ سخن صادقانه ای است

جان تو با مسافرت عین الیقین کند *** این تن برای جان تو مانند شانه ای است

این جان مسافری است که بیرون رود زتن *** بر او برس نگو تن من خوب لانه ای است

جان مجرد تو به عین الیقین رسد *** هرچند هرچه هست زجانان نشانه ای است

جانا مسافری تو در این تن مقر مکن *** عالم برای ما همه مانند یک پلی است

روز است در پیِ شبِ دنیا برای ما *** این عالم تو عالم خواب شبانه ای است (1)

ص: 63

سخن

هم سخن شاهکارو هم شاه است *** چه سخن؟ آنچه گفت الله است

سخنانی که مبدءش حق است *** آن سخنها همیشه بی دغ (1) است

من بگویم چگونه نادانیم *** چون سخنهای حق نمی دانیم

به نظامی که روح او شاد است *** دادِ توحید در سخن داده است

گفته او هرسخن که بی عیب است *** خازن گنج خانه غیب است

ربط معبود و عبد با سخن است *** سخن حق نو است اگر کهن است

ص: 64

برتری سخن بر خاموشی

سخن خورشید و خاموشی چو ماه است *** خموشی چون وزیر و نطق شاه است

برای فکر باشد هر خموشی *** خموشی بهر گفتن شاهراه است

چو راه او به یزدان از سخن بود *** سخن هایش به جان ما پناه است

سخن سر دفتر اسرار هستی است *** جهان معرفت از او براه است

سخن های نکو را زنده می دار *** سخن های نکو پشت و پناه است

پیمبر گونه باشد حرف نیکو *** پیمبر را سخن بهتر سپاه است

به یزدان از کلامش راه یابی *** از این ره قول او بر او گواه است

سخن از علم زاد، علم از سخن زاد *** به بجا ارگفتی آن گفتن بجاه است

سخن اصلش زگفتار الهی است *** در او چاه است و راه و نیز ماه است

جهان آفرینش چون درختی است *** سخن میوه سخندان میوه خوار است

نگه با چشم دل کُن هر سخن را *** اگر بشناختی برحق گواه است

سخن را پایه بس بالا و والاست *** همه هستی برایش پایگاه است

بجا گفتار ها می بایدت گفت *** اگر بیجای گفتی آن گناه است

اگر خورشیدنبود صحبت من *** یقین دارم که آن بهتر زماه است

بهین گفتن میان گفتگوها *** اگر خواهی تو گفتار اله است (1)

ص: 65

هرچه بینی که به آخر برسد اول داشت

هرچه زیباست همان در نظرم جلوه گر است *** نظرم جلوه حق بوده و آن جلوه گراست

آفرینش همه فرد است و همه جلوه فرد *** فرد فرد از نظرم جلوه فرد دگر است

نظرم جلوه گه قدرت نامحدود است *** آنچه حد داشته جسم است و به نزد بصر است

نه نظر بود که جز جلوه معبود ندید *** عابد ار عبد شود جلوه حقش نظر است

هرکه با چشم حقیقت به جهان می نگرد *** به خدا عاشق واز خالق خود با خبر است

آنکه پاک است و به قرآن بکند پاک نظر *** هرچه می پرسد و بینید از آن با خبر است

تشنه علم شو ای دوست که عالم به جهان *** هرچه می نوشد از آن باز به آن تشنه تر است

هرچه بینی که به آخر برسد اول داشت *** آنکه این هر دو ندارد زهمه خوب تر است

ای طلاکوب تو خود را ز همین ره دریاب *** باز کن چشم به گیتی که سراسر خطر است

ص: 66

نیکان مراقبند که پاک از گنه شوند

تا عقل گفته است به من دوستم نکوست *** در راه و رسم خویش نخواهم به غیر دوست

من جان زنده ام نه تنم در وجود خویش *** از جان منیت همه پیداست نه زپوست

ظاهر پرست حرف از اجسام می زند *** همواره اهل باطن، در گفت و گوی اوست

نیکان مراقبند که که پاک از گنه شوند *** پاک است آنکه ظاهر و باطن به شست و شوست

با قول و فعل خویش به پیش آر دوست را *** چون لطف مهر دوست ما، مانع عدوست

رفتن به راه دوست طلاکوب توبه است *** هرکس که توبه کرد دوعالم خجسته خوست

کلام الهی

خالق ما به ما سخن خویش گفته است *** چون گفته صنع خود همه در ما نهفته است

ما را ز جمله صورت ومعنی کاینات *** چون درّ قیمتی ز ازل نیک سفته است

بهتر ز راه دوست مجو راه دیگری *** راهی که او نموده به ما راه رفته است

گر خود گلیم خویش سیه می کنی مگو *** او کرده است یا که خداوند خفته است!

پاکیزه جسم و پاک روان باش وپاک دل *** هرکس چنین بود سخن حق شنفته است

معنی گرای باش طلاکوب چونکه یار *** معنی درون صورت هستی نهفته است

همدمی با کتاب خدا

آن کس که با کتاب خداوند همدم است *** کی روح مرده باشدو در رنج وماتم است

آدم به شکل ظاهری اش نیست آدمی *** گر حق شناس گشت، توان گفت آدم است(1)

پر ارزش است آنکه ستاید خدای خویش *** پر قیمت است آنکه به قرآن معلم است

آن آدمی که خواست بفهمد کلام حق *** هرگز مگوی حرمت او نزد حق کم است

با آنکسی نشین که بدانی زقول و فعل *** در پیشگاه مکرمت حق مکرم است

در آن جهان خدای به نیکان دهد بهشت *** اینجاست فیض او که بد و نیک با هم است

ص: 70

تواضع

خمار بودم و دلدارم آن خمار شکست *** از آن شکست مرا آمد اعتبار به دست

سعادتی که به دورند از او هزارهزار *** نصیب من شد وجانم به نزد یارنشست

دهان قدس به من باز کرد وگفت مرا *** توپاک باش که هر پاک ز انتظار بِرست

تو بوده ای ز ازل مقصد و مشیت ما *** که پیشواز تو کردم، چه هوشیار و چه مست

زبهر علم و کمال تو پا گرفت جهان *** ز بهر تو همه عالم کمر به کار ببست

نگار خانه عالم فدای روی تو شد *** برای روی تو هر ذره قدر خویش شکست

ص: 71

به اعتبار عمل نزد حق عزیز شویم

زآدمیت اگر هست اعتبار بدست *** همان برای بشر در تمام عمربس است

کمال و علم طلب تا قبول یار شوی *** از این دو بال توانی به نزد دوست نشست

تمام عمر بمانندِ یک نفس گذرد *** مکن تو تکیه بر آینده ای که نیست بدست

گواه سرعت این عمر بس بود تاریخ *** از آن توان بشناسیم نیست را از هست

خلیفه الله اگر آدمی بود چه عجب *** که بهر او همه عالم کمر به کار ببست

به اعتبار عمل نزد حق عزیز شویم *** زنیکی عمل آید رضای دوست به دست

دهن مبند طلاکوب و اسم یار بیار *** خدا بگوی کز آن می توان خمار شکست

ص: 72

بی جهت باشی اگر جان نرسانی به حبیب

چونکه دنیای بشر مزرعه آخرت است *** کی روا سستی وبی حاصلی و معذرت است

با خداوند خرد رای زند مرد خرد *** نزد نادان تو مگو راز و مگو مشورت است

کی روا بهر خردمند بود بی هنری *** حق ستایی هنر مردم با معرفت است

کار بد مصلحت مردم دانا نبود *** کار نیکو بر هر با خردی مصلحت است

مهر و احسان و توانایی بر کار ثواب *** بر انسان خدا دوست همه معدلت است

بی جهت باشی اگر جان نرسانی به حبیب *** جان رساندن به خداوند توانا جهت است

وصل خلاق بود نزد طلاکوب جهت *** گر جهت پرسی از او وصل الهی جهت است

مجتهد می شکند پشت منافق همه دم

علت مبقیهء دین مبین مجتهد است *** حامی دین الهی به یقین مجتهد است

آنکه فرشش بود از عرش برین مجتهد است *** آنکه از عرش کند فرش زمین مجتهد است

آنکه قانون خدا را بنمایانده به خلق *** از ازل تا به ابد از ره دین مجتهد است

مجتهد نشر دهد دین خدا را همه جا *** آنکه با علم و عمل گشت قرین مجتهد است

مجتهد عالم این دین بوَد و عامل دین *** آنکه کافر شده زو زار و غمین مجتهد است

مجتهد باک ندارد ز کسی غیر خدا *** به یقین آنکه امین است و متین مجتهد است

مجتهد پاک و امین است بر خالق خویش *** آنکه پیوسته بسیحی است همین مجتهد است

مجتهد می شکند پشت منافق همه دم *** آنکه کفار کند زار و حزین مجتهد است

اجتهادی که طلاکوب، ز روح الله ماست *** اجتهادی است که درخورد همین مجتهداست

ص: 75

جان طایر قدس است ترا در ره معشوق

جان آیت تعریف خداوند جهان است *** تصویر تن از جان ز خداوند عیان است

جان است تجلی گه خالق یگانه *** از او بر معبود زبانها به بیان است

هرگونه تحرک بود از جان به محرک *** رشدی که بود در تن اجسام از آن است

تا عبد خداوند بود جان ز سر صدق *** زان صدق، صفای ابدی وارد جان است

ای دوست در این راه بر پیر و جوان باش *** پیری که در این راه رود پیر جوان است

جان طایر قدس است ترا در ره معشوق *** جانی که بود عاشق او در طیران است

معشوقه هویداست بر پاک روانان *** او بسکه لطیف است از این جسم نهان است

با جان بر معشوق روان باش طلاکوب *** جان در سیلان رام تر از آب روان است

ص: 76

جان سالم و پاک است ز تقوی و عبادت

شخصیت و موجودی انسان همه جان است *** می گویمت ای دل هه موجودیت آن است

جسم ار چه عیان است بر اهل تظاهر *** جان در بر هر عارف سنجیده عیان است

اجسام گرفتار زمان ها و مکان هاست *** شخصیت جان فوق زمان است و مکان است

تنها نه خود این پیکر جزئی است به جنبش *** این تن به مثل در بر جان تیر و کمان است

هر ریز و درشتی که بود قدرتش از اوست *** از جان حرکت در همه ارکان جهان است

از جان بزند سر همه تقوای الهی *** جان از ره تقوی بر معبود روان است

جان گرچه در این عالم موجود زند پر *** در اصل مقامش بر معبود گرام است

ا و هر سخنی را به زبان آورد از دل *** از نیروی آن است که جنبش به زبان است

او خلق خدایی است که هستی همه از اوست *** هر قدرتی ار هست و وگر نیست از آن است

از اوست طلاکوب سراید غزل اینجا *** تا او به زبانهاست زبانها به بیان است

جان سالم و پاک است ز تقوی و عبادت *** بی این دو اگر گشت دچار سرطان است

ص: 77

او گرچه بود نفس ولیکن هنرش بین

شخصیت و موجودی انسان همه جان است *** می گویمت ای دل هه موجودیت آن است

تا جان بر جسم است کند میل به کثرت *** با پاکی خود جان بر معبود روان است

جان است که خود را برساند بر جانان *** بعد از تن خود باز بر خویش عیان است

تنها نه خود این پیکر جزئی است به جنبش *** از او حرکت در همه ارکان جهان است

هر ریز و درشتی که بود قدرتش از اوست *** این تن به مثل در بر او تیر وکمان است

اجسام گرفتار زمانها و مکانهاست *** شخصیت جان فوق زمان است و مکان است

مضروب شد اوضاع جهان ها همه در او *** هر گونه حسابی بکنی مضربش آن است

از اوست طلاکوب سراید غزل اینجا *** تا او به زبانهاست زبانها به بیان است

او ملک خدائی است که هستی همه از اوست *** گر نیک بود او به بر دوست روان است

اوصحبت ما را به زبان آورد از دل *** از قدرت آن است که جنبش به زبان است

او گرچه بود نفس ولیکن هنرش بین *** تا عمق همه عالم آفاق روان است

جانی که قوی گشت کند صید زلاهوت *** آن است که در دست خرد تیرو کمان است

ص: 78

از چه راهی رسیم ما به خدا

ارزش جسم آدم از جان است *** لیک جان ارزشش به ایمان است

این بشر هم ملک بود هم دیو *** شرح حالش درون فرقان است

عقل و نفسی که آورند به جسم *** در حقیقت به امر یزدان است

نفس و جان در وجود هر دو یکی است *** منتها نفس لفظ قرآن است

امر و نهی خدا تمام و کمال *** بهر دریافتهای انسان است

آدم اعجوبه ای است فوق جهان *** درصفت گرگ میش و چوپان است

اصل ایمان آدمی تقوی است *** اهل دین بند بندی آن است

مالک الملک این وجود خداست *** جان زفرمان او بشریان است

شیر و پستان وجودشان ز خداست *** گرچه گویی لبن ز پستان است

جز ءِ کلِّ جهان و هستی ما *** آشکار و نهانش از آن است

از چه راهی رسیم ما به خدا *** راه وصل خدا از ایمان است

نظم و ترتیب باشد از ایمان *** کافر از کفر خود پریشان است

نفس باشد بسیط عالم جسم *** کل و جزئش به گرد این جان است

از طلاکوب شعر عرفانی *** بِشنو گرچه شعرش عرفان است

من بگویم کیست آدم نزد خالق ودود

من نگویم با کسی شادی است آنجا یا غم است *** من نگویم آدم آنجا شاد یا در ماتم است

گفتم آنجا جای مزد کار شد نه جای کار *** قول و فعل این جهان با جان هرکس همدم است

من به دل گفتم چه باید کرد بهر دفع غم *** گفت قانع باش بر حقت که دافع بر غم است

ظلم اگر کردی به ظلم خود گرفتارت کنند *** رحم تو بهر تو آنجا همچو آ ب زمزم است

من بگویم کیست آدم نزد خالق ودود(معادشناسی) *** آنکه نفعش بیشتر باشد به مردم آدم است

ص: 80

تدبیر نیک کن که به تقدیر حق رسی

تدبیر زآدمی شده تقدیر ازخداست *** تدبیر بد همیشه ز تقدیر او جداست

او نیک قدر باشد و خواهان نیکی است *** زان رو هدایتش به همه خلق رهنماست

خواندم کتاب و حرف شنیدم بسی ز خلق *** دانا شدم که غیر سخنهای او صداست

تدبیر نیک کن که به تقدیر حق رسی *** تو بندگی نمای طلاکوب او خداست

مقصود، حق پرستی ما بود، قصد حق *** نا حق زداست او، تو مپندار حق زداست

ص: 81

هرکه خود را در طریق دوست دید

جان ما وال ترین سیاره است *** زامر حق در کل هستی کاره است

مطلق او از قدرتش گر چاره خواست *** چاره جو باشد ولی بیچاره است

چون مالمت کردخود را زین صفت *** ماه او گردد ولی مه پاره است

گویمت کی نور از او گیرد تمام *** آن زمان که بد از او آواره است

جان بگرداند جهان ذره را *** جان همین خیر است و هم شرآره است

امر حق را دان مقدم زامر خویش *** گرچه جان زاول قدم اماره است

آنکه جز حق جلوه دارد نزد او *** گر غمی دارد غمش کفاره است

هرکه جانش غرقه شد در میل خویش *** جان او جان نیست آتش پاره است

هرکه خود را در طریق دوست دید *** او به حسن دوست در نظّاره است

آتش ابراهیم را گلزار شد *** خرمن آتش براو گلواره است

از طالکوب این غزلها ماندنی است *** چون به جانها بهترین مطّاره است

از او وجود یافت تمام وجود ما

باقی است جان ما و فنا مان بود زتن *** جان است آنکه بهر حقیقت به جستجواست

از جان ما بود حرکت در وجود تن *** جان مغز ما بود و این تن است پوست

ص: 83

بی شک هر آنکه رفت به تقوا برنده است

جان زنده کرده هرآنی که زنده است *** هر ذره ذره ای اتم از آن رونده است

جان نیرویی بودکه جهان را کَند زجای *** او آنچه کنده می شود از جای کنده است

راننده است جان و بدن هست دست او *** این قلب و مغز ما چو کالج و چو دنده است

او بلعجوبه ای است که افعال دست اوست *** او هم نکو شونده و هم بد شونده است

آن با یگانگیش به کثرت در آمده *** در آدم، آدم و بر مرغان پرنده است

ص: 84

تخصصی که به ما گفته اند جملگی از اوست

بجان بگوی بجوید از او شمایل خویش *** جز او دگر کسی عارف بر آن شمایل نیست

تخصصی که به ما گفته اند جملگی از اوست *** به دست هرکه جز او کارنیست کامل نیست

اگر بحال تو شامل بود جز این سخنی *** به حال من بجز این گفتگوی شامل نیست

ص: 85

خرم بود کسی که دلش محو عشق هوست

در عالمی که هیچ نباشد به غیر دوست *** پیدا بود که مغز به کار آیدت نه پوست

جانم ز جست و جوی به جانان رسیدو گفت *** آخر رسد به دوست هر آنکس به جست و جوست

اندیشه کن ولیک نه اندیشه های بد *** گر فکر بدکنی دل تو مرکز عدوست

هر چیز غیر دوست شناسیم هیچ نیست *** چون غیر دوست هرچه شناسیم رنگ و بوست

غیر از خدا که هیچ برون و درون نداشت *** هر چیز در جهان شده پیدا برون و توست

باشد از این فرشته جان چشم و گوش ما *** مائی نبوده زما هست زامر دوست

جان شد فرشته چون بر فرمان دوست رفت *** هرکس به امر اوست به آن دوست روبروست

بالطف دوست جان طلاکوب خرم است *** خرم بود کسی که دلش محو عشق هوست

به فکر دوست چنان سرخوشم در این ره تار

به غیر یار توانا کزان شدم سر مست *** کسی خمار مرا در جهان من نشکست

همین نصیحت من بس بود ترا ای دوست *** خطا بود که به دنیا دهی دلت دربست

کسی به خیرو سعادت رسد در عالم طبع *** که دل به دلبر یکتای بی کرانه ببست

بیفتد این بدن از پای عاقبت روزی *** بلی زمین تن ما خورد و پیش پا ننشست

تمام پیچ و خم گفته های من اینجاست *** که غیر یار همه می روند و یارم هست

به فکر دوست چنان سرخوشم در این ره تار *** که عشق دوست مرا برد نز یار الست

به هوش باش طالکوب و مهر ورز به دوست *** رضای خالق یکتای خود بیار به دست

هرگز تو مگو فلک چنین کرد و چنان

دانی که بدو خوب که گویی از ماست *** دانی که برای آدم، عالم به نواست

مقصود خداوند تو بودی ز ازل *** معبود ترا خواست که عالم را خواست

هر روز یکی است فرق اگر هست مراست *** از من همه دم خدای من نیکی خواست

هرگز تو مگو فلک چنین کرد و چنان *** این حرف زهرکه مانده اینجا بیجاست

ص: 89

جانی که بلورین شود از عشق خداوند

تصویر تن از جان ز خداوند عیان است *** رشدی که به تن داده خداوند از آن است

با جان سبک سیر رسان خویش به خالق *** جان هیچ مقید نبود فوق مکان است

اجسام جهان در حرکت آمده از جان *** از قدرت جان سیل جهان در سیلان است

هرگونه تحرک بود از جان بر دانا *** جان هیچ مقید نبود فوق مکان است

با عقل، خداوند بیاراسته جان را *** دردست همین عقل دهد هرچه عنان است

عقل است شبا نی که دهد نظم به هستی *** تدبیر از او درهمه روز و شبان است

جان است طرف صحبت خالق یگانه *** هر آدمک زنده زجانش به بیان است

باید بپذیریم زجان امر خداوند *** کی جان نکو زامر خدا در خفقان است

در عالم جان جان بدان گشته گرفتار *** از جانب خالق خفقان بهر بدان است

گر عبد خداوند شود جان ز سر صدق *** زان صدق، صفای ابدی وارد جان است

ای دوست بود جان تو جاوید ز تقدیر *** گر خوب بود جان تو در امن و امان است

ص: 90

زجان بود که بشر طوطی شکر شکنی است

صفات خوب ز اشخاص، دوست داشتنی است *** بدی پسند نباشد زشخص اگر چه غنی است

اگر چه چند صباحی است زندگانی تن *** ببین برای موقت چقدر ما و منی است

تن من و تو شود خاکِ راه آخرکار *** شکوفه و گل ،هر دو از لب و دهنی است

ز رشد جان به تکامل رسند خلق جهان *** تن ار جدا شود از جان سزای او کفنی است (1)

ص: 91

خوانی اگر کتاب خداوند مهربان

اصل وجود غیر خداوند جود نیست *** از جود اوست بود همه ورنه، بود نیست

هستی ممکنات زجود ش وجود یافت *** اعیان این وجود به غیر از نمود نیست

زین رو وجودِ بود حقیقی وجود اوست *** جز ذات او شهود دگر در شهود نیست

ص: 92

ببین دو چشم ز یک نور ر وشنی طلبد

دل صنوبری ما برای پیکر ماست *** دلی که داخل این سینه هاست جز گل نیست

اگر به این دل غافل زمام عقل دهی *** خدا بر این دل زندانیت حمایل نیست

تمایلی که به ما صد هزار لطمه زند *** بهوش باش زمامت به دست عامل نیست

بجان و عقل تمسک بجوی و علم طلب *** از این دل است بدان کار عقل عاقل نیست

اگر به چهره بنازیم ناز ما عیب است *** تو عمر صرف به آنی نما که باطل نیست

ص: 93

در بند دیو نفس کسی چون حسود نیست

یارب مرا به جز ره دینت روند نیست *** دستم به جز در تو به دربی بلند نیست

جز مصطفی و آل ندارم وسیله ای *** هرکس پناه برد به آنها نژند نیست

حبل المتین علی است پس از مصطفی ومن *** دستم به هیچ رشته بیگانه بند نیست

عمری زجان سپاس نعیم تو گفته ام *** شکر تو هرکه گفت یقین مستمند

نیست مدح و ثنای آل محمد شعار من *** این افتخار من به یقین ناپسند نیست

راهی به جز ره تو نپویم ولی حسود *** کارش به غیر طعن من و ریشخند نیست

چشم حسود نیکی کس را ندیده است *** نزد حسود هیچ کسي ارجمند نیست

گر صد هنر به نزد حسودان بیاورند *** طبع حسود را هنر کس پسند نیست

ص: 95

هستی وجود یافته از ذات لم یزل

بهر خدا پرست موثر ستاره نیست *** افال ک بهر مذهب ودین باز کاره نیست

خورشیدو ماه انجم ولیل و نهارها *** لیکن برای خلق به شرو شراره نیست

از اختیار او بیامده است اختیار ما *** این اختیار ما به کسی استتاره نیست

آن دوست هرچه دوخته بر قامت بشر *** چون عالم است بهر بشر بی قباره نیست

اخلاق ما ز دین و زعلم است جلوه گر *** جز دین و علم بهر خردمند چاره نیست

خود را شناس تاکه شناسی خدای خود *** غافل ز خود مباش که عمرت دوباره نیست

هستی ما بیامده از جانب خدا *** هستی برای ذات خدا استعاره نیست

هرگز مده امید خودت را ز لطف حق *** بخشندگی او ز ره استشاره نیست

ص: 97

تقوی و راستی ببرد جان به نزد دوست

این ملک و این سرای که امروز آن ماست *** بعضی گمان کنند که دارالامان ماست

در این سرای (جهل) به جان فتنه می شود *** لیکن در آن سرای (یقین) دیده بان ماست

باید کالم دوست عنایت کند بشر *** چون دست امر دوست همیشه عنان ماست

ما بعد از این جهان به جهان دگر رویم *** آن برزخ است مدتی آنجا جهان ماست

برزخ چو رفت عالم عقبی شود پدید *** عقبی پسند عالم عقبی از آن ماست

ما اهل دین زمرگ نترسیده ایم هیچ *** چون دینِ بی زوال کران تا کران ماست

ص: 98

هرکه به معنا رسید طی شده راهش

پاکی نیت رساندت بر پاکان *** وزن ز پاکی بجو که پاک وزین است

در ره ذاتش بکوش آنچه توانی *** بهره زدانش بگیراگرچه به چین است

هرکه به معنا رسید طی شده راهش *** طی شده ره هم طراز روح الامین است

زندگی جاودانه پشت سر ماست *** فکر مکن جان همیشه خانه نشین است

جبر نباشد فقط ، نه کامل تفویض *** آنچه طلاکوب دید بین دو این است

توبه ما را برات آزادی است

نیکی از ما نکوست زشتی زشت *** گر به مسجد بود وگر به کنشت

مزد نیک از برای نیکان است *** بهر نیکان خدا نوشته بهشت

مرد حق کار حق کند همه جا *** کی بگوید که سرنوشت نوشت

نشود این بشر اگر ناپاک *** عقل و جانش خدای پاک سرشت (1)

حرف نادان یاوه گو مپذیر *** یاوه ها را بزن به سنگ و به خشت

آنچه حق کِشته بهر ما نیکوست *** تو مکن از برای خود بد کشت

نیک را از خدا بپرس که چیست *** چون بشر نیک وبد بهم آغشت

عمل ما اگر بود نیکو *** آن عمل بهر ما بهشت بهشت

عجلوا التوبه گفته قبل الفوت *** او صلاه تو قبل موت نوشت

توبه ما را برات آزادی است *** چونکه الذنب بعد توبه نوشت (2)

از طلاکوب پند نیک آموز *** چونکه خواهی نکوشوی تو نه زشت

چون طلاکوب، مزد از عمل است *** مزد آ ن خوب شد که نیکو کشت

ص: 101

ای وای از آن نگار که ترک ادب نمود

خرم دل کسی که غم بیش و کم نداشت *** خوشبخت آنکه حسرت شادی و غم نداشت

مطرب چه پرده بُد که شب دوش ساز کرد *** چون ناله شبانه من زیرو بم نداشت

دایم چو شانه دست به گیسو کشیدمش *** با آنکه زلف او گره و پیچ و خم نداشت

یارب چه باده بود که خوردم زدست یار *** کان باده هیچ رابطه با جام جم نداشت

ای وای از آن نگار که ترک ادب نمود *** بنشست با رقیب و مرا محترم نداشت

ای کاش آنکه دلبر نامهربان ما *** می کرد مهربانی و دیگر ستم نداشت

با دوستان دوباره جوانی شروع کند *** اما اگر که پیری و درد و الم نداشت

هر شاعری که امر بمعروف شعر اوست

دست توبود دست من ناتوان گرفت *** طبعم ز لطف وجود تو نطق و بیان گرفت

هرکس به میل سوی تو آمد خطا نرفت *** بر قدر صدق خویش ز جهلش عنان گرفت

آن احمد تو بود که فوق مقام خلق *** با معرفت سبق زهمه عالمان گرفت

از قدرت تو بودِ جهان ها وجود یافت *** جان بدیع ما ز وجود تو جان گرفت

ص: 103

حرفی که خیر و نفع رساند به مردمان

انوار از تو نور عیان و نهان گرفت *** نطقم ز نور لطف تو لطف و بیان گرفت

جسمم با عتبار وجو د تو جان گرفت *** نطقم زجود و لطف تو لطف و بیان گرفت

تو نور عقل و نور علی نور خلقتی *** عقل از تو نور بی سرو تن رایگان گرفت

ص: 104

چون انّما ولیکم الله از او شنید

این قلب پاک من چو به دلدار خوگرفت *** از خو گرفتنش دو جهان آبرو گرفت

باجان پاک خواست رود در حضور دوست *** از خون خویشتن به مصلا وضو گرفت

چون غرق شد به بحر حقیقت جز او ندید *** ازها و هو برست چو جان شست و شو گرفت

پرسید هرچه خواست از آن یار بی نظیر *** آن لذتی که وصف ندارد از او گرفت

معلوم گشت مونس آن است آدمی *** او را هر آنکه خواست از آن رنگ و بو گرفت

چون انما ولیکم الله از او شنید *** هشیار گشت و غیر ولی را عدو گرفت

خوی نکوی یار اثر می دهد به جان *** زان ره به آن یگانه، طلاکوب خو گرفت

هرکس که محو دوست کند جان خویش را

گرجان به عشق دوست رود بهر ما نکوست *** جان آن زمان نکوست که باشد به عشق دوست

هرکس فرشته خود شده با دوست روبروست *** هرکس نشد حبیب حبیبش همان عدوست

جان چون فرشته ایست که عاشق بود به دوست *** آن جان زما نکوست که عشقش بود به دوست

جانم فرشته خوست چو با دوست روبروست *** عالم به نزد اوست ولی او برش نکوست

صدها هزار شکر که جان نزد دوست رفت *** محو جمال دوست شده او نه محو پوست

هرکس که محو دوست کند جان خویش را *** بد خلق نیست او همه دم نیک خلق و خوست

از عشق اوست جان طلاکوب خرم است *** خرم بود کسی که دلش محو امر اوست

ص: 107

حرف د

نه جان نه عقل باشد در ره باد

نباشد دیده ودل غیر نعمت *** زلطف این دو نعمت می کنم یاد

نباشد دل به غیر از عقل عاقل *** کجا عاقل از این دل می کند داد

در عالم نیست به از این دو شیرین *** روانم زین دو شیرین گشته فرهاد

تن خاکی رود بر باد جانا *** عزیزم عقل و جان کی رفت از یاد

مشو از عشق این دو کم زفریاد *** اگر با این دو باشی می شود راد (1)

نه جان نه عقل باشد در ره باد *** نیاید ذات این دو در ره باد

برای این دو پیدا شد طلاکوب *** هر آن آدم که او از آدمی زاد

تو شمس عالم معنائی ای خجسته بشر

تو دست کودک خود گیر تا به راه افتد *** وگرنه او برود بی خبر به چاه افتد

پناه مردم مظلوم باش بهر خدا *** کمک مکن تو به ظالم، که بی پناه، افتد

سپاه دین خدا باش از درون و برون *** مخواه دین خداوند بی سپاه افتد

بیا و پیروی از رهنمای حق بنمای *** چو پیروی نکنی راهت اشتباه افتد

به آب توبه بشو خویش تا روی به بهشت *** به دوزخ آدم بی دین پر گناه افتد

تبارک الله حق بهر آدم آمده ، لیک *** ز اشتباه، بشر همچو پر کاه افتد

ص: 111

غفلت خالیق

نه حق محاط تو گردد نه در خیال افتد *** به غیر حق همه در فعل و انفعال افتد

حبیب ثابت و یک رنگ و یک نواخت بود *** چگونه حال به موجود بی حمال افتد

ز شهوت و غضب آدمی تناوب هم *** اثر پذیرد و در حال یا محال افتد

سخن سراست بشر در میان خلق جهان *** برای خواسته هرکس به قیل و قال افتد

جلال یا جبروتش به کام قهر کشد *** هر آنکه خواست خودش در ره ضلال افتد

ص: 112

حد شناسی

حد شناسی حق شناسی می شود *** هر کمالی زان اساسی می شود

حد جسم و جان اگر داند بشر *** کی بیاناتش قیاسی می شود

جان اگر عالِم شود بر خلقتش *** از گناه خود هراسی می شود

حق خود را گر بجوید آدمی *** کس نگوید نا سپاسی می شود

کی برای رهروان راستین *** امر فطری اقتباسی می شود

حق وباطل روی جان آدمی *** حسن قبح اش انعکاسی می شود

چون طالکوب از حقیقت دم زند *** کی دچار بی حواسی می شود

ص: 113

با معرفت به خلقت خالق کن نظر

چون در وجود آمدی از خالق وجود *** بر خالق وجود بکن فرضِ خود سجود

خالق شناس و خلقت خلاق (1) خود شناس *** درکسب معرفت منما خویش را خمود

بشناس فرق خالق و مخلوق و خیر و شر *** بشناس آنکه بود کند آنچه را نبود

از او بخواه خیر ابد را برای جان *** جان تو بر وجود خدا می دهد شهود

با معرفت به خلقت خلاق کن نظر *** از بهرمعرفت نبود وقت دیرو زود

هر چیز را ز دست بده جز خدای خویش *** چون جز خدا هر آنچه ببینی بود نمود

با حق به لذت است طلاکوب روز و شب *** چون او زخالق ازلی برده است سود

فکر خدای را زدل خود برون مکن *** تو نیک باش تا شنوی از خدا درود

ص: 115

از حق بخواه جان تو فرمان حق برد

فکر سلیم، خالق خود را ثنا کند *** از فکر خود، بخواه که دردت دوا کند

جانا علاج درد تو باشد بیان حق *** غافل مشو مگو که دوا در نخا کند

دردی که جان ما بکشاند سوی حریق *** جان باید این چنین المی را رها کند

آنکس که حرف حق شنود می رسد به او *** او فهم ودرک حقیقی به مطیعش عطاکند

بسپار کار خویش به افراد باخرد *** کردار شخص بی خرد عیشت عزا کند

گر بی خرد طبیب شود در میان خلق *** حتما همیشه او عمل نابجا کند

در بحر فکر، هستی ما غوطه می زند *** از فکرو عقل و جان، تن ما را غذا کند

شاگرد جان تن آمد و، شاگرد عقل جان *** چون پیش برد فکر چنین اقتضا کند

با عقل و تن به فعل رسد کار جان ما *** جان باید از دو اسلحه دایم غزا کند

در پهنه جهان طبیعت برس به جان *** تن در فناست جان تو کار بقا کند

زین عقل و جان و جسم هویدا بود خدا *** کافر خدا بداند و او را ابا کند (1)

جان از گناه، رنج به وجدان خود دهد *** باید گناه کار، زوجدان حیا کند

ص: 116

مردمان غربال می گردند در این عمرهریک

حرف اول گر غلط شد آن غلط دنباله دارد *** راست گوید گر بشر آسایش صد ساله دارد

جلوه ظالم ندارد اصل نزد شخص عادل *** تکیه گاه ظالم از حق نیست او رجّاله دارد

ظاهراً گر پیشرفتی دیده ای از بهر آنان *** باطن آنها به دنیا و به عقبی ناله دارد

دشمن دون را مسلط گر کنی بر کشور *** خود جای چاه نفت کشور صد هزاران چاله دارد

با یقین گفتار ما باید نه با شک بهر مردم *** حرف مشکوک اربودچون ماه،ماهش هاله دارد

هرکه در پائیز بذر گل بکارد بعد چندی *** چون هوا شد معتدل بیند هزاران الله دارد

مردمان غربال می گردند در این عمرهریک *** این جهان از بهر مردم دست خود غرباله دارد

حرف حق گوید طلاکوب از برای اهل دانش *** راست گوید گر بشر آسایش صد ساله دارد

ص: 117

آن کس که گشت عارف بر نفس خویشتن

هرکس از آنچه خالق از او خواست دور شد *** آن چشم باطنی که ز حق داشت کور شد

دوری گرفت هرکه زگفتار خالقش *** شیطان نفس بر خردش سخت زورشد

هرکس که رای داد به بی دین حق فروش *** بیرون از او لباس شرف گشت و عورشد

تسلیم بر سیاست بی دین شد ار کسی *** آن را مگوی زنده که زنده بگورشد

گر توبه کرد شخص ز کردار زشت خویش *** ملهم به وعده های خدای غفور شد

آن آدمی که خوی نکو یاد خویش داد *** همواره در گریز زفسق وفجور شد

ایمان و علم حاصل این عمر آدمی است *** کی آنکه این دو یافت روانش عقورشد

انسان ز علم همدم خالق خود شود *** عالِم عزیز وارد یوم النشور شد

داود صوت خویش به حق داد اختصاص *** تا لایق خطاب کتاب زبور شد

هر کس که خیرو شر خودش را تمیز داد *** هم پیش رفت دانش او هم صبورشد

موسی برای آنکه خدا دوست بود و بس *** با دوست در مکالمه در کوه طور شد

ص: 118

باید ز نور دین خدا بهرور شویم

هرکس به غیر دین خدا انتخاب کرد *** از بهر خود سعادت خود را خراب کرد

بر اهل دین زمردم بی دین رسد عذاب *** زان رو خدای مردم بی دین عذاب کرد

کی اهل دین شتاب کند بهر کار زشت *** بر کار زشت کافر بی دین شتاب کرد

بدتر زکافر است است منافق برای دین *** دین خدا منافق دین انشعاب کرد

از دین به وصل خالق یکتا توان رسید *** دین در حیات جان بشر کار آب کرد

ص: 119

با حرف خالق خویش مانوس باش جانا

جز حرف عشق شاعر حرف دگر ندارد (1) *** با آنکه کهنه شد عشق او دست برندارد

ما عقل را پسندیم چون شمع محفل ماست *** زان ترّهات باطل بر ما اثر ندارد

از نور عقل خالق جلوه نموده بر ما *** جز نزد خالق خویش عاقل مقر ندارد

در نزد عقل کامل چون نور حق هویداست *** عاقل به هر مقامی شد شور و شر ندارد

ما حرفِ کامالن را با نقد جان خریدیم *** کی گفته حرف کامل بر ما اثر ندارد

با حرفِ خالق خویش مأنوس باش جانا *** ماءنوس حرف خالق از کس حذر ندارد

ص: 120

هر مقبلی به عشق خداوند گار خویش

مشرک ز راه حق همه را خواست کج کند *** می خواست دوستان خدا را همج کند

یکتا پرست خواست بگوید کلا حق *** تا با کلام حق همه جا کار حج کند

هر مقبلی به عشق خداوند گار خویش *** خواهد صفا به قلب همه مندرج کند

با اهل دین بگوی طلاکوب مرد دین *** بادین خویش مردم بی دین فلج کند

نه شرقی نه غربی (این شعر در سال 1355سروده شده)

شغال وسگ برادر خوانده هستند *** برای نیک نفسان هردو پستند

ص: 122

افز ون ز آفتاب فر وغ ضیا بود

دانش طلب که دانش و دین در کمال نفس *** مس وجود را به مثل کیمیا بود

بر رهروان منزل شک تا در یقین *** دانش چراغ روشن و دین رهنمابود

با پرو بال علم هیولای محض را *** تا عقل مستفاد همی ارتقا بود

افشاند آستین به جهان هرکه با ادب *** بر آستان علم و ادب جبهه سا بود

آنرا که دست علم و هنر داد دستگاه *** در پایه آسمان و زمین زیر پا بود

هر مجلسی ز علم بود باغی از بهشت *** این نکته گفته ای ز شه اولیا بود

باشد کتابخانه یکی گنج پر بها *** کز برگزینش مخزن دل پر بها بود

یا منبعی ز نور که هر ذره ایش را *** افزون ز آفتاب فروغ ضیا بود

یا گلشنی ز علم طلاکوب و گلشنش *** اندر دماغ ناطقه دانش فزا بود

سرمایه نجات به کار دو عالم است *** گرکار از برای رضای خدا بود

ص: 123

هر مسلمانی که باشد زنده ، دارد بذر عدل

اجتهاد شیعه ظالم را شناساندن بود *** شیعه کارش ظالم از کشور برون راندن بود

ظالم آن باشد که سر می پیچد از فرمان حق *** غیر آن کارش سر اشخاص پیچاندن بود

کار ظالم غارت مستضعف بیچاره است *** کار عادل در جهان ظالم نمایاندن بود

هستی هر ملتی از دین و دانش پا به جاست *** دین ودانش ظلم را از ریشه سوزاندن بود

ملت ار ظالم نداند کیست ؟ حتما مرده است *** مرده را حتما سزا در قبر خواباندن بود

هم عمل هم جمع معلومات باشد دین حق *** حق نمی گوید که تنها حرف دین خواندن بود

چونکه فهمیدی پی فهماندن مردم شتاب *** بعد فهمیدن زبان از بهر فهماندن بود

هر مسلمانی که باشد زنده ، دارد بذر عدل بذر *** ماعدل است ، بر ما بذر افشاندن بود

گفت حرف حق طلاکوب از ندای اجتهاد *** اجتهاد شیعه ظالم را شناساندن بود

ص: 124

یا ایتها النفس دلیل سخن ماست

جانی که به دادار سپردیم جوان بود *** ماند این تن ما نزد زمین چونکه گران بود

تن مایل آسایش خود بوده به عالم *** جان زاول هستش همه دم در طیران بود

وز جاذبه عشق که سرمایه هستی است *** جان عاشق آن بوده و از چشم نهان بود

از عشق شود کار عبادت همه آسان *** گر عشق نبود این عظمت بی سر و سان بود

معشوقه ما جان طلبد از همه عالم *** گویا که طلبکاری او بر سرجان بود

لیکن همه را پاک طلب می کند آن یار *** ناپاک همیشه بر ناپاک دوان بود

یا ایتها النفس دلیل سخن ماست *** از راه همین رابطه معشوق عیان بود

در دهر بسی بی خبر از عالم عشق اند *** چون عشق ازل فوق مکان بود

وزمان بود بشنو زطلاکوب که معشوقه چه گوید *** گوید بر ما دوست به از کون و مکان بود

ص: 125

راه طی کن منشین بر سر بازار وجود

سالکان تو به امر تو سراپا گوشند *** گوش بر امر تو دارند و زلب خاموشند

عاشقان تو دل خویش به دشمن ندهند *** با وصال تو همه همدم و هم آغوشند

نفروشند بزرگی و تبختر به کسی ** نادرستی نخرند و به کس نفروشند

ظاهر آرام و خموشند بر بی خبران *** باطنا در ره معبود به جنب و جوشند

ای بسا پاک که از دید تو باشد ناپاک *** ای بسا شخص که از دیده تو مخدوشند

سیر دارند در این انفس و آفاق جهان *** جز به او دست نگیرند و در آن آغوشند

همه با عیش و طرب حرف خدا می شنوند *** بهر اکمال کماالت زجان می کوشند

راه طی کن منشین بر سر بازار وجود *** دل و چشمی که بخوابند کم از خرگوشند

عاشقانی که بدور اند از آن یار عزیز *** غرق در شهوت خویش اند و خم ابروشند

جامه آن است که دین من و تو حفظ کند *** جامه ئی پوش که مردان خدا می پوشند

چون طالکوب بیا یک قدمی تا بر دوست *** تا ببینی چه کسانی دو جهان باهوشند

ص: 126

آیات نشان داد ز آفاق و ز انفس

جانان به خدا یار مرا دربدرم کرد *** او مصلحتش دید و مرا در سفرم کرد

یارم که توبودی و نبد غیر تو موجود *** من رندم و دانم چه کسی دربدرم کرد

یک کن تو بگفتی و جهان آمده موجود *** قرآنت از آن کن فیکونت خبرم کرد

من هیج ندانم به چه رو پیش تو آیم *** این سیرو سفر حال بحال دگرم کرد

این بوقلمونی صفت رنگ برنگی *** بگذاشت اثر در من و چیز دگرم کرد

باهرکه بگفتم تو مرا راهنما شو *** افسونگر من گشته و از راه درم کرد

با عقل شدم یارو نشستم به کناری *** او مکتب من گشت و همان بارورم کرد

آیات نشان داد ز آفاق و ز انفس *** به به که چه یاری شد و صاحب نظرم کرد

معشوقه نمایاند به من از ره قرآن *** اسرار ز آیات و ورا تاج سرم کرد

امید طلاکوب فزون گشت از این راه *** او راه نما گشت و مرا با خبرم کرد

ص: 127

گفتم ای عالم قدوس تو ما را بپذیر

شور عشق تو از این میکده بی زارم کرد *** برد در عالم اسرار گرفتارم کرد

پی اسرار ازل راه نبردم بی عشق *** جذبه عشق مرا محرم اسرارم کرد

دست بر دامن وصل تو زنم هر شب و روز *** گفته های تو دلم داده و دلدارم کرد

آنکه گفتار تو آموخته با او گفتم *** گفت حق بود که تاثیر در افکارم کرد

من که بی عشق وجودی نگرفتم ز ازل *** نفس خود سر شده اینجا و مرا خوارم کرد

باز امید وصال تو به سر پروردم *** دست گیرم شده امید و به خود یارم کرد

گفت امید به همراه من آ، تا در قرب *** همرهش رفتم و از قدس خبردارم کرد

گفتم ای عالم قدوس تو ما را بپذیر *** او پذیرفت ولی زود گرفتارم کرد (1)

آخر الامر خدا دیدم و غیر از او هیچ *** چون چنان دید مرا زود سر دارم کرد

چون تهی گشتم از این جسم در آن راه شدم *** خالق خویش مرا برد و به خود یارم کرد

ای طالکوب به جز رنج در این دهر مجوی *** راحت آنجاست نه اینجا که گرفتارم کرد

ص: 128

گفت حکمت ز که آموخته ای شمس بگفت

عشق یوسف نه همین قلب زلیخا خون کرد *** خوان زقرآن که به یعقوب پیمبر چون کرد

تیشه عشق به روزی سر فرهاد شکافت *** خنجرش پهلوی خسرو به شبی گلگون کرد

عشق لیلی به دل قیس چه آتش که نزد *** بلکه دشت و دد و هم بادیه را مجنون کرد

اشک چون سیم زبس بر رخ زردم دل ریخت *** دولت عشق بنازم که مرا قارون کرد

خال هندوی تو صد رخنه در ایمانم کرد *** ابرویت شق قمر کرد و مسلمانم کرد

جان نثار قدم دوست نمودم اما *** جان نبد قابل و شرمنده ز جانانم کرد

رمزی از سلسله موی تو گفتم بادل *** گشت دیوانه و یکباره پریشانم کرد

وصف شمع رخ او کردم و چون پروانه *** سوخت بیچاره و زین گفته پشیمانم کرد

آتش عشق بساط دل من داد به باد *** کمتر از مورم ومهر تو سلیمانم کرد

طفل جان خواند چو در مکتب دل جسم جمال *** دل ز سودای جنون سر به بیابانم کرد

گفت تا چند کنی ناله چو بلبل گفتم *** گل روی تو چنین خار گلستانم کرد

ص: 129

هر آن کسی که در این زندگی شرافت خواست

نه شهوت و نه غضب خلق را اداره کند *** یقین بیان خدا کار خلق چاره کند

از این دو چیز به مقدار شرع بهره برید *** وگرنه این د و شما را زحق کناره کند

بیان خالق دانا هر آنکه خواست شنید *** اگر نخواست کسی کار خویش پاره کند

برای علم و عمل امر دوست آمد و خیر *** چرا بشر نرود نور او نظاره کند

هر آن کسی که در این زندگی شرافت خواست *** برای زندگی خویش دوست کاره کند

بیا زیاد طلاکوب حرف دوست بخوان *** که آسمان دلت را پر از ستاره کند

ص: 130

هرکه خواهدعلم دین پیدا کند

آن مسلمانی که اسما مسلم است *** خویش را حالت به حالت می کند

کافر ملعون از حق بی خبر *** هر کجا باشد خیانت می کند

هرمنافق بدتر از کافر بود *** چون به مومن خود شباهت میکند

هم نکویی هم جنایت می کند *** آن نکویی بهر غارت می کند

از منافق یک عمل گویم ترا *** ظلم بر جای عدالت می کند

آن منافق پیشه بی دین پست *** خویش را دارد صناعت می کند

گرچه ثروت مند شد ازمال خلق *** خلق را دارد شماتت می کند

می برد مال مسلمانان همه گور *** از همه آنان شکایت می کند

از ترقی دم بدم دم می زند *** گور بابایش نجاست می کند

چون نجس العین دارد باطنی *** ظاهرا دارد طهارت می کند

نوکر سرسخت آمریکاست *** او چون مناخ (1) خر مناخت می کند

آنکه می باشد رفیق بی ادب *** بی جهت هرجا رکاکت می کند

هرکه باشد راس کار دولتی ***با همه طبعا جسارت می کند

من نمی گویم که آن بی دین کیست *** چونکه قتلم را قرا ئت می کند

چند ماهی صبر باید پیشه کرد *** وارثش حصر وراثت می کند

آن مسلمانی که باعلم است و دین *** از مسلمان رفع آفت می کند

هر مسلمانی که سلمان سیرت است *** خالق خود را عبادت می کند

آن مسلمانی که عشقش با خداست *** هرکجا باشد شهامت می کند

آن مسلمانی که مالش را برند *** بهر برگشتش سماجت می کند

گر چه در دار و ندار زندگی *** بهره گیری از قناعت می کند

ص: 131

در وصف فاطمه زهرا (علیها السلام)

طبع هنرنمای من مدح کسی بیان کند *** کو زصفای باطنش غلغله در جهان کند

ام ابیه باشد او در نظر حبیب حق *** کی بتوان کمال او فاش کس از زبان کند

شوهر با وفای او هست امام راستین *** نور کمال و معرفت او زجهان عیان کند

فاش کنم که حب او حب خداست بهر ما *** او زبرای دین حق جان خود ارمغان کند

حرف ر

آنکه از ما عدل و احسان پیشه کرد

علم و حلم آموز ای والا تبار *** تا نگردی نزد وجدان خوار و زار

حلم کن از بهر علم آموختن *** تا دو عالم زان دو یابی افتخار

ذات علم و حلم با یکدیگرند *** فیض حق بر ما شود زآنان نثار

بهر علم و حلم خود آماده کن *** تا از آنان راه یابی سوی یار

لازم است از بهر انسان این دو چیز *** کارما از این دو گردد استوار

کار از تعجیل ضایع می شود *** صبر باید کرد تا آید بهار

در عمل افراط و تفریطی مشو *** نزد عاقل اعتدال آمد شعار

زندگی را با حساب آور به پیش *** چونکه نبود این جهان دارالقرار

آنکه از ما عدل و احسان پیشه کرد *** کی شود بر آتش حرمان دچار

عدل و احسان را طالکوب اهل دل *** در عمل کردند هرجا اختیار

ص: 136

گرچه احسانش مقدم شد به عدل

علم و حلم آرد بر ما اقتدار *** زین دو بیرن می شود از سر خمار

لازم است از بهر انسان علم و حلم *** کارها از این دو گردد استوار

این دو به از کیمیای احمر است *** آنکه رااین هر دو باشد نیست خوار

علم آ گاهت کند از هرچه هست *** نزد دانا علم باشد افتخار

آشکار از علم گردد نور حق *** نور حق از علم گردد آشکار

نار هم روشن بود مانند نور *** لیک بسیار است فرق نور و نار

نار در کامش بسوزد هرچه هست *** نور، نعمت می کند بر ما نثار

سعی کن ایمان به علم افرون کنی *** گرد جان باید تنید این پود و تار

حلم کن در راه علم آموختن *** می رساند این دو انسان را به یار

هرکسی بیگانه شد از این دو فن *** در حقیقت او به خود ورزد نقار

از چنین اشخاص بیزاری بجوی *** چونکه خائن باشد و بی بندوبار

از چنین افراد ما غارت شدیم *** ملت از اینان رود زیر فشار

جان من علم آفرین شو بهر خویش *** خود مکن در ظلمت جهل استتار

آنچه در این روزگار آموختی *** در قیامت در همان گیری قرار

غیر از این دو عدل و احسان پیشه کن *** تا شوی بر اسب پیروزی سوار

آنکه از ما عدل و احسان پیشه کرد *** در قیامت کی رود او سوی نار

حق تمام نعمتش در عدل اوست *** نعمتش از عدل برما شد نثار

ملت فاقد ز عدل و علم و حلم *** می رود با پای خود تا پای دار

بر بشر نه ماه باید بگذرد *** تا بر او پیدا شود فصل بهار

در عمل افراط و تفریطی مشو *** تا نگردی نزد وجدان شرمسار

گرچه احسانش مقدم شد به عدل *** لیک دست اوست اینجا اختیار

ص: 137

از راستی توان زمالئک فز ون شدن

هرکس دروغ گفت شود پست و خوار و زار *** باید دروغ رخت ببندد از این دیار

شخص دروغ گوی کند مکر در عمل *** خود را چو نور جلوه دهد لیک هست تار

ظلمی ندیده ام که بود بد تر از دروغ *** بد تر بود دروغ ز هر سم و زهر مار

جایش به قلب خلق نباشد دروغگوی *** قدر دروغ گوی بود کمتر از حمار

گر آشکار گشت دروغِ دروغگوی *** باید به هر دیار که باشد کند فرار

باشد دروغگوی به شهر خودش غریب *** از این صفت همیشه رود رو به انکسار

پستی او به خلق خدا گردد آشکار *** هرکس دروغ گفت نبیند به جز فشار

هرگز مگو دروغ تو با خویش و غیر خویش *** هرگز مکن به اسب دروغین کسی سوار

ص: 138

تقوی است که مارا بدهد بینش باطن

همواره و پیوسته خدا را به نظر دار *** کاری که خدا خواسته آن کار به دست آر

آن یار که باشد ز ازل مظهر هستی *** در عمر نیابیم به جز خالق غفار

او جلوه کند لیک نه بر مردم کافر *** همواره به مومن برسد جلوه ازاین یار

توحید خدا عقل سفرکرده بخواهد *** قرآن زهمین روی ستوده الوالابصار

همواره محقق ره تحقیق بپوید *** در بست محقق نشود قانع اخبار

ص: 139

اگر جان پذیرد ز حق عشق و عقل

کمان دیده ام با کمانداروتیر *** چه تیری که برنا کند جان پیر

هرآنکس که بر تیر اوعاشق است *** همیشه بود زنده جان و دلیر

همان تیر عشق است منصور ما *** همان تیر جان را بود دست گیر

ص: 140

در پاسخ کسانی که معتقد به تضاد بودند

ای که گیری خیر از شرّ و زکار اشرار *** خوش ندارم که بگویم سخن از هر خس و خار

لیک چند از صفت مردم خودبین و شرور *** باز گویم که شناسی تو بد و بدکردار

آنکه با دانش و دین بود ه وهم با قدرت *** دوست دارد که خرابی نکند در افکار

ص: 141

حرف ز

با دانش و دین باید جاوید شود هرکس

بر اهل خرد ایمان بهتر بود از هرچیز *** ایمان بر دانا یان زیباست و دل انگیز

هیچ است بر دیندار، بی دین خدا نشناس *** بی دین خدا نشناس از خلق شود آویز

بر مردم حق نشناس خود را مفروش ای دل *** عاقل نفروشد خود بر مردم نا پرهیز

بیچاره شود بی دین در آخر کار خود *** هرچند بود امروز برگرده صد شب دیز

با دانش و دین باید جاوید شود هرکس *** ای نخبه این خلقت با دانش دین برخیز

چون گاو اگر بی دین تن فربه کند آخر *** رشدی نکند اصلش در اصل بماند ریز

این حرف طالکوب است یا هرکه بود هشیار *** بر اهل خرد ایمان بهتر بود از هرچیز

با صحبت دوست باش دمساز

با صحبت دوست باش دمساز *** تا دوست نمایدت سرافراز

ما فوق جهان خاک کن سیر *** از خاک زخاکیان مکش ناز

پرواز نما به بال تقدیر *** تقدیر شده است بال پرواز

چون حادثه ای که دست یار است *** این حادثه هست صحنه پرداز

این حسن بود که فکر انسان *** گه تاخت نماید و گهی ناز

بشنیدن حرف حق طلاکوب *** بهتر بود از صدای هر ساز

حرف س

آن کس که دین وکفر به هم جفت می کند

خواهی ز خویش دور نمائی غم و هراس *** هرگز مجالست منما با عوام ناس

بر بی سواد گرچه بگویند عامی است *** بس با سواد هست بتر از عوام ناس

ای نوجوان اساس جهان بر سه پایه است *** بر عقل و جان و جسم بنا گشته این اساس

هشیار باش جان تو مسئول داور است *** از بهر جان خویش توو مگذار کم و کاس

ص: 148

باید خلوص داشت چو حیدر به د ین حق

خواهی ز خویش دور نمائی غم و هراس *** کمتر مجالست بنما با عوام ناس

بر بی سواد گرچه بگویند عامی است *** بس با سواد هست بتر از عوام ناس

ای نوجوان اساس جهان بر سه پایه است *** بر عقل و جان و جسم بنا گشته این اساس

هشیار باش جان تو مسئول داور است *** از بهر جان خویش توو مگذار کم و کاس

زینت نمای جان نکو از برای دوست *** مگذار جان خویش به میدان اختلاس

دریاب خویش را تو از این موج زندگی *** جانان من ز نعمت خالق بدار پاس

جانا تو جوهرت زجهان قیمتی تر است *** هرگز مده تو چوهر خود قیمت نحاس

جان در حضور دوستت رود بعد از این بدن *** انسان زجان بود بر معبود سر شناس

خواهی که سرفراز روی در حضور دوست *** برجان خویش جامه تقوا بکن لباس

انسان زفعل خو یش شود سر شناس خلق *** از فعل خو یش ما همه هستیم سر شناس

با ید که آدمي نرود رو به کار زشت

ص: 150

همواره موت با جرس خود خبر کند

نیکی به دوستان خدا توشه است و بس *** نیکی دهد ثمر به جز او هست خارو خس

تا فرصت است راه خدا رو، نه راه خویش *** زان ره به حق رسی چو درآیی از این قفس

ای دل تنی نماند و نماند به غیر جان *** آن دوست جان پاک ترا کرده است کس

جانا در این قفس نفس تنگ می کشی *** نیکو از این قفس رو که راحت کشی نفس

همواره موت با جرس خود خبر کند *** گوشت مگر کر است که نشنیده ای جرس

با هرکه دشمن است به حق، دشمنی نما *** بر حق بساز و بگفتار دوست رس

پیوسته دوست خواست طلاکوب بهر خویش *** خواهان اوست غیر ورا نیست ملتمس

ص: 152

حرف ش

تعریف زمان و مکان و ..

پرسی اگر زخلقت و حدّو کرانه اش *** گویم محیط او شده دیوار خانه اش

هرچیز را به حد بشناسند مردمان *** محدود بود ه خلقت حق دانه دانه اش

گویم زمان چه باشد و دانی زمانه چیست *** تحویل حال هاست که خوانی زمانه اش

بی حد خدا بود که به یک کاف و نون خویش *** خورشید ها فسانه بود از فسانه اش

صوت هزارها (1) و هزاران هزار صوت *** گر نیک بشنوی هه باشد ترانه اش

آنکس که خالق است نباشد چوخلق خویش *** بر جان آدمی زده اعال نشانه اش

با امر خالقت به ره خود ادامه ده *** امر خداست، آمده جانها خزانه اش (2)

جانا بدان به جان بشر هیچ مرگ نیست *** جان را نما به خدمت جانان روانه اش

آزادگی طلب ز درون و برون خویش *** درهم بکوب آنکه بود دین بهانه اش

خود را مکن خمود که نادان حیله باز *** آماده بر خمود بود تازیانه اش

ص: 154

چون داد حق بیان رسا بر زبان تو

باعالمان دهر بپیوند جان خویش *** هرگز مده بدست مردم جاهل عنان خویش

جانرا خدای خلق نموده برای خود *** جان با علوم حق برود در جنان خویش

والاتر از مکان و زمان است جان ما *** این تن مقید است به قید زمان خویش

پیوند نیک ، خوب نماید نهال را *** در این مکان بجوی ره لا مکان خویش

خود را به قول خالق خود آشنا نما *** تا آشنات شوی زدل بی کران خویش

دل را جوان بدار که دل نیست همچوتن *** دایم جلیس شو به دل نوجوان خویش

گر آشنا شدی تو بگفتار خالقت *** دانا شوی به روح و تن و عقل و جان خویش

ص: 155

کوشش نمای نفع رسد از تو بر ضعیف

درکار خویش وامر خدا با نظام باش *** با عقل زندگی کن و با عدل رام باش

با اختیار خویش برای کمال خویش *** تا جان به تن بود بقعود و قیام باش

ص: 156

جانا مکن چو بی خردان تلخ زندگی (شعرقبل با اندکی تغییرات)

با صبر زندگی کن و با عقل رام باش *** تا جان به تن بود بر حق در قیام باش

با علم وحلم نفع رسان بر تمام خلق *** با نور عقل دور ز هر اتهام باش

زینت نمای باطن خود را برای دوست *** بر قلع و قمع جهل، تو خود چون حسام باش

هرجای خواست خود سر بت سرکشی کند *** با یاد حق همیشه تو بیرون ز دام باش

کوچک مکن مقام خودت را زفعل زشت *** با او بگو برای خدا با لجام باش

کوشش نما که نفع رسد از تو بر ضعیف *** در هر کجای فاضل و والا مقام باش

حرفت اگر نتیجه رساند به مردمان *** از این طریقه نزد ضعیفان بنام باش

ص: 158

با خدا باش و زندگانی کن

از بدی دور باش و زشتی خویش *** تا نکویی بیایدت در پیش

خواب غفلت مرو به خویش برس *** نرم نرمک به ره بران خر خویش

گر به نرمی رهت نمایی طی *** رخنه بر تو نمی کند تشویش

حال سوهان به خود مگیر و مساب *** خویش با دیگران مخور زین بیش

کار امروز اگر کنی امروز *** هیچ گاهی نمی شوی دل ریش

گر مسلط شوی به فکر صحیح *** آن زمان می شوی مآل اندیش

درک کن حرف دیگران همه جا *** مستمع را بکن سخن حالیش

عدل را هر کجا رعایت کن *** نه بشو همچو گرگ و نه چون میش

با خدا باش و زندگانی کن *** آدمی نیست جز خدا هستیش

قدرت جان جاودان ز خداست *** از خدا جوی هم زبر دستیش

ره طالکوب راه محبوب است *** بهر آن ره قدم بنه در پیش

ص: 160

حرف ع

حرف ف

حرف ک

آنکه با حق شد توانایی از اوست

این بدن خاک است و خاک زیر *** جان ما باید بود زیبا و پاک

ظاهر ما را ببلعد خاک گور خاک ماند *** آن معنای ما بیرون زخاک

عقل نازل شد ز امر حق به جان *** امر حق دان بهر عقل و جان ملاک

جان بود معنا و تن باشد حروف *** بهر معنا حرف کرده سینه چاک

چونکه جان ما بماند جاودان *** پس چه به زانکه بماند تابناک

آنکه امر دوست را اجرا نمود *** بهر آن کس نیست دیگر خوف وباک

خویش را خسته مکن با حرف پوچ *** حرف اگر حق است بنما سینه چاک

پاکی ما در امور معنوی است *** آدم از معنا دهد بر، همچو تاک

هرکه معنا است جوید قرب حق *** هرکه دور از حق شود گردد هلاک

آنکه در کرنش کند حق را شریک *** می پذیرد حق زما این اشتراک

آنکه با حق شد توانایی از اوست *** آن که بی آن است باشد تاک تاک

نیست گفتار طالکوب از هوس *** چونکه با خالق ندارد استکاک

حرف گ

حرف ل

امر حق می دهد کمال به ما

کارخود را تو خود مکن باطل *** ناخدا باخدا مکن داخل

جهل خود را بَدل به علم نما *** کبر بر علم خود مکن حائل

سعی و کوشش نمای درهمه عمر *** که خبوثات خود کنی زایل

بهترین حاصل بشر علم است *** خوش بود آنکه برد از آن حاصل

جز خدا بهر خویش دست مگیر *** خالق ما نکرده ما را ول

دین اسلام دین آ گاهی است *** از خدا آن کند طلب عاقل

قابلان مردمان دین دارند *** غیر دین دار نیست کس قابل

اهل دین داده اند دل به خدا *** دل به دین می دهد همی عادل

ص: 173

جان نزد دوست می ر ود وتن به زیر خاک

دین را مده ز دست و مکن خویش را خجل *** گر دین رود ز دست شود شخص مضمحل

فرمانروای نیک بود دین برای عقل *** عقل ار به راه حق نرود نیست معتدل

دین صاحب دل است که آن عقل آدمی است *** دل را نما به صاحب اصلیش منتقل

انسان عجیب تر زتمام جهان بود *** اعجوبه ای است هادی اعجوبه ای مدل

ایمان تمام کار بشر را دهد نظام *** مومن دلیر باشدو خوش خلق و مستدل

محصور درحدود نباشد خدای ما *** او را زحد مجوی که فکری است مبتذل

ص: 174

چون عقل عاشق است به خالق مهربان

جسمت زجان بیامدو جان از وجود عقل *** باشد شهود خلق همه از شهود عقل

خالق کرده به ترتیب خلق را *** ترتیب داده عالم هستی زبود عقل

دارد نمود جسم زجان، جان زعقل کل *** هستی کل نمود گرفت از نمود عقل

این است طرز خلقت خلاق ممکنات *** این است آن سجود که باشد سجود عقل

بهر کمال جان بود این جسم های خلق *** جان می کند درود خدا از درود عقل

ص: 175

وصلش از علم وخرد جوی نه از بی خردی

آن کمالی که به تفصیل بود کل کمال *** هر که شد مایل او می دهدش شهد وصال

طلب جان بکند خالق ما از من و تو *** این قدر غرق مشو جان دلم در خط و خال

جسم ابزار وجود آمده نه اصل وجود *** این قدر در ره این جسم مبر رنج و ملال

چهرش از علم خداوندی او جلوه گر است *** اهل آن علم شدن شر ط بود در همه حال

آن کمالی که به تفصیل بود کل کمال *** هر که شد مایل او می دهدش شهد وصال

وصلش از علم وخرد جوی نه از بی خردی *** عقل با علم برد جان بر رب متعال

باید از فهم تو پیدا شود آثار رخش *** باید از علم تو او بر تو کند غنج و دلال (1)

ص: 176

از جهان نیست بدی عیب نگو بهر جهان

غفلت از ماست که یک عمر به خوابیم و خیال *** ورنه داده است جهان برهمه یک عمر مجال

عیب نسبت مده ای دوست به دوران فلک *** از دروغ تو فلک رنجه به خود دید و نکال

بی وفا نیست جهان، بهر کمال من تو *** هر زمان بهر کمال تو شود حال به حال

عیب از ماست نه از نعمت دنیای وضیع *** بدی ماست که بر گردن ما گشته وبال

عقل کلی فلک عقل به جان نقل دهد *** جان کلی فلک جان دهدت همچو غزال

خود فلک نعمت حقست برای من و تو *** همه از نعمت او بر سرحالیم و جمال

از جهان نیست بدی عیب نگو بهر جهان *** عیب از او نبود چند زنی حرف محال

گر تو ضایع نکنی نعمت او نیست هدر *** گر حرامش نکنی نعمت او هست حلال

ص: 177

مالت فدای جان کن و جانرا فدای دین

دین است و علم و مال که ما را دهد جمال *** با این سه چیز می رود انسان سوی کمال

بر هرکه لازم است کند حفظ این سه چیز *** تا هرکجا که هست نباشد به انفعال

انسان جزا بَرَد ز عمل های خویش و بس *** اغفال از جزای عمل می شود وبال

مالت فدای جان کن و جانرا فدای دین *** از این طریقه جان برسان نزد ذوالجلال

باگفته های خالق اگر آشنا شوی *** دانا شوی به آنچه بود حال یا محال

باعشق دوست باش طلاکوب دمبدم *** عشق است آنچه آمده باال تر از مقال

ص: 178

حرف م

اندراهمیت فکر

زفکر آدمی رود گهی به دیر و گه حرم *** گهی صمد بگوید او گهی بگوید او صنم

دلیل حق به فکر ما دلیل ما به فکر حق *** زفکر خوب می توان برون روی زرنج و غم

دبیر فکر می برد برون ز هر غمی ترا *** زفکر تر نمی شوی اگر روی به قعریم

زفکر لامکان، مکان، شود حقیر در نظر *** مکن محاط خویش را مرو ز راه پیچ و خم

بساز ساز خویش را ز فکر پارسائیان *** زپرده های ساز دل بزن نواز برّ و یم

طفیل جان ما بود ز امر ایزد این جهان *** تو نیز عقل و جان خود برای او نما علم

ص: 180

قبول حق بود هرکس که تقوا را کند پیشه

اگر امروز من در این تن محدود جا دارم *** یقین من بود فردا بدون تن بقا دارم

من از امرم من از عقلم من از جان و تنم اینجا *** پس از این تن بماند جان و، من زین تن فنا دارم

تن ار دارد لطافت بعد چندی می شود فانی *** پس از این تن زجان جانا در آن عالم بها دارم

بود ابزار جان من تن زیبای رنگینم *** ولیکن مدتی با خود تن هستی نما دارم

نباید جان هر عاقل به عشق تن شود مفتون *** مگو از این تن تنهای خود شور و نوا دارم

پس از این تن (1) به قدر معرفت والا شود انسان *** نباید گوید انسان هرچه دارم این سرا دارم

قبول حق بود هرکس که تقوا را کند پیشه *** ز تقوی می توانم من خود از دوزخ رها دارم

چه فوق جان خرد یارا مجو زان معرفت جانا *** من از عرفان نورانی بهر جایی بها دارم

توجان پاک خود با امر خالقت موافق کن *** پس از آن گو برای جان خود شوری بپا دارم

خداوندی که می بخشد به ما هرچیز می شاید *** بدان همواره از این دوست درجانم رجا دارم

ص: 182

به که شوی بنده خالق خویش

فصل جدایی تن و جان زهم *** می رسد ار شادی اگر غرق غم

این جریان بوده و خواهد بود *** سال و مه و روز و شبان دمبدم

جان چو جدا گشت ز تن زنده است *** زنده جاوید ندارد عدم

دانش وعلم است تقاضای جان *** علم به خالق نه بت یا صنم

غرقه مکن خویش تو در این جهان *** نیست جهان غیر همین زیر و بم

زیر و بم گردش این چرخ پیر *** لازمه اوست نباشد ستم

جان به جهان بهرکمال امده *** هرکه و هرجا چه عرب چه عجم

هادی ما فکر خدا داد ماست *** جان به مثل لوح بود تن قلم

امر خد هادی عقل است و بس *** کرده خدا امر به عاقل کرم

هرکه شود عالم و پاکیزه جان *** محرم حق گردد و اهل حرم

به که شوی بنده خالق خویش *** بنده او باش نه جمشید جم

هر دو جهان بهر خدا باش و بس *** تا چو طلاکوب شوی محترم

ص: 183

از راه و رسم عادت بیهوده شو برون

با آنکه خلق شد بشر از عقل و جان و جسم *** بی معرفت به جسم کند خویش را طلسم

جان قوی شناس کز آن آیت قوی *** چون اهل معرفت به مسما رسی ز اسم

جاهل به عمر خود به الف دل خوش است و بس *** عالم گذر کند ز الف تا رسد به بسم

بر جسم و زندگانی اجسام دل مبند *** خوش دل از این مشو که به ما داده اند جسم

از راه و رسم عادت بیهوده شو برون *** جان را مکن طلسم به دنیای خیره جسم

هرکس زجان و عقل بگردد خدا شناس *** گردد به جسم فتنه به چندین هزار قسم

تو جان خود شناس که هرزنده زنده زوست *** باید از او به خالق اسما رسی، نه اسم

دانی چه خواست از تو طلاکوب زین غزل *** می خواست اینکه جان بشناسی به جای جسم

من به جز آن نور نجویم دگر

بیم و امیدی که شده روزیم *** هردو بود مایه پیروزیم

تا به ابد روزی من علم شد *** علم بیامد ابدی روزیم

علم بود مایه فهم و کمال *** سرد از او آتش کین توزیم

علم نشاط ابدی می دهد *** او ز ازل بوده به دلسوزیم

علم به آن نور ازل رهنماست *** موقع ظلمت بر آن ضو(ء)زیم

بوی خداوند بود بوی علم *** دردو جهان من به همان بوزیم (2)

عالم و معلوم و معلم خداست *** من زخدائیش بزانو زیم

من به جز آن نور نجویم دگر *** سعی مکن بَر د گران دوزیم

ص: 185

چونکه فانی گشته ام در وجه دوست

من نمی میرم کیم من قدرتم *** هیچ موجودی ندارد شوکتم

گر بدانم قدر خود را تا ابد *** هرکجا باشم قرین حرمتم

عشق می ورزم به ذات پاک دوست *** نزد آنم من نگو در غربتم

جمله هستی هست از الطاف دوست *** من در آن الطاف غرق نعمتم

حمد و صدها حمد هستم نزد دوست *** در شب و در روز در هر ساعتم

(حمد و صد ها حمد بهر دیدنش *** حاجبی نگذاشته در ساعتم)

دوست می خوهد نمیرم تا ابد *** دوستان از دوست باشد فرصتم

این تمکن قیل و قالی بیش نیست *** دلبرم بی قال داده مکنتم

من کیم موعود یارم از ازل *** پس طفیلی نیستم با دعوتم

می شوم بالفعل ازاین سیرو سلوک *** زین معانی در حقیقت دولتم

حالتم من نیستم چیز دگر *** نیستم چیز دگر من حالتم

زین نظر جانم همه، تن نیستم *** سخت و سستی نیست در من راحتم

چونکه فانی گشته ام در وجه دوست *** نیست بی جا این عبادت عادتم

جرئتم بیش است از جن و پری *** راست باشد گر بگویی جرئتم

حاجتم را دوست داده از ازل *** نیست غیر از دوست بر کس حاجتم

حیرت من هست تنها حسن دوست *** تای بی همتاست تای حیرتم (1)

تو مگو شعر طلاکوب است این *** شعرِ آن باشد که داده قدرتم

ص: 186

ما زجان خود همیشه زنده ایم

من نیم این تن نگوئیدم تن ام *** من خموشی نیستم خود شیونم

در میان جسم و جان و عقل و روح *** من که باشم جان پر قوت منم

من که بودم من که باشم جان پاک *** من زجان پاک دایم روشنم

از طریق جان روم در کوی دوست *** جان بود چون گلشن، ازتن گلخنم

جان به تنهایی رساند خود به دوست *** این تنم باشد چو چاه بیژنم

یارمن عمر ابد داده به جان *** روی جسمم طرح کرده (مُردیم) (1)

بهر جان احسن به خود گفته حبیب *** گفته در جانست احسن احسنم

ما زجان خود همیشه زنده ایم *** محکم از جانم همیشه متقن ام(متقنم)

آنچه احساس برون است و درون *** تا به جان وصل است می گوید منم

جان منم هایش طلاکوب از خداست *** فرق دارد با منم های تنم

اگر اثر دهد آثار من به فکر کسی

اگر چه هست خداوند بهترین یارم *** تو ای بشر منما بار خویش سر بارم

اگر چه هست عظیم این جهان به پیشن نظر *** عظیم تر نبود از خدای غفارم

چه بهتر است کنم شکر حق به هردم عمر *** از آنکه نور خدا ئیست نور الانوارم

خطا نرفت بر آنکس که نور پاک تو یافت

ص: 188

جان بقا داردو تن راه فنا می سپرد

ما نه بیهوده نه از بهر گناه آمده ایم *** از پی معرفت است اینهمه راه آمده ایم

لمن الملک تو گویی و توئی مالک ملک *** غیر از این چیست که ما خواه نخواه آمده ایم

ص: 189

زبان حال منافقین

من اگر عشق و حقیقت در درونم داشتم *** یک حقیقت از درونم بر برونم داشتم

اولا دانای حق بودم سپس بینای حق *** بعد از آن با اهل حق گرمی چو خونم داشتم

عاقبت رسوا شود هر حقه باز چاپلوس *** من که می دانم مگر من هم جنونی داشتم

ای برادر گول من هرگز نمی بایست خورد *** اینکه پیشت آمدم ترسی ز جونم داشتم

من نه حق را دوست می دارم نه حق خواهد *** مرا پیروانم را همیشه سر به ته می داشتم

من به هر نحوی که باشد زود می گردم رئیس *** چون که کفری از درون بر اعتقادم داشتم

ص: 190

من که با عشق و حقیقت در در ونم عالمی است

من به اقلیم سعادت شاهراهی داشتم *** چون زقرآن خدا پشت و پناهی داشتم

راه قرآن راه اهلل است و بر هر بنده ای *** در مقام قرب حق من بارگاهی داشتم

عالم ذرات قبال جایگاهی داشتم *** با همه ذرات من هر لحظه راهی داشتم

من که با عشق و حقیقت در درونم عالمی است *** یک دلیلی از درونم بر برونم داشتم

اولا دانای حق بودم سپس بینای حق *** بعد ازآن با اهل حق گرمی چو خونم داشتم

من که حق را دوست می دارم و حق خواهد *** مرا چون به رستاخیز میلی از دروم داشتم

ص: 191

حرف ن

گرچه نفست زنده باشد تا ابد

گاه گاهی نفس را پرخاش کن *** گو به او هر کار را برجاش کن

از برای کار معقول درست *** نفس را معقول و بی پرواش کن

او گهی اماره گه لوامه است *** مطمئنش کن ورا آقاش کن

نفس انسان لایق دانایی است *** هرچه بتوانی ورا داناش کن

ارجعی را نفس باید بشنود *** خوب جانا نفس را شنواش کن

مطمئن چون گشت نفس از کار خویش *** عشق را آنگاه نزدش فاش کن

در یقینیات خود شک ره مده *** هر یقین را خارج از اماش کن

پیر عقل ار رفت سوی یار خویش *** با صداقت نفس را همراش کن

گرچه نفست زنده باشد تا ابد *** از کمال و معرفت احیاش کن

با طلاکوب از در دانش درآ *** نفس را واسع تر از دریاش کن

آش در هم جوش باشد کار خلق *** جان خود را فارغ از این آش کن

فس خود را رنگ اللهی بده *** خوی او را رنگ آن نقاش کن (1)

ص: 194

چرا با دید ظاهر ال تماشا می کنی اینجا

تمام این هویتها چو بر الاّ رسد لاکن *** دری از عالم معنا بروی جان خود واکن

مکن کاری که دور از حق بماند جان شیرینت *** شود آخر عدم این تن زجان خویش غوغا کن

به رحمت می رسد جانت چو گردی مطمئن از حق *** زجان مطمئن ای جان به دربار خدا جا کن

کند خالق ما دائم وفا بر عهدو پیمانش *** تو گر عهدی کنی با او نکو آن عهد ایفا کن

ره توحید خالق را بیا با اولیا طی کن *** بپای حق ره حق را نما طی، خویش بی پا کن

زجسم خویش کم دم زن سخن از جان بگو جانا *** شود آخر عدم این تن تو جان خود هویدا کن

اگر چه عالم وآدم شده زنده ز امر حق *** از او فرمان شده صادر که جان خویش احیا کن

چرا با دید ظاهر لا تماشا می کنی اینجا *** اگر بینای بینایی بیا الاّ تماشا کن

طلاکوب از برای خود مجو غیر از خدا کس را *** اگر تو با خدا باشی عدم بر خویش حاشا کن

ص: 195

همیشه خوی کن به وفا و صفا و صدق

باهر لئیم بی خردی گفت وگو مکن *** حرف لئیم را تو به گوشت فرو مکن

بشناس قدر خویش در این اجتماع خلق *** از دوست بشنو گوش به حرف عدو مکن

باید شناخت دوست ز دشمن بهر دیار *** جز با کالم دوست دلت شستشو مکن

هرچیز جای خویش نکو بوده است و هست *** بی جا بر آنجه هست به دل آرزو مکن

با خویش گفتگو کن وبا فکر خود بسنج *** با منطقی که نیست پسندیده خو مکن

در هر زمانه شخص بد و خوب هر دو هست *** خود را به غیر شخص نکو روبرو مکن

از بهر درهمی در دولت بخود مبند *** اقبال و بخت را ز درم جستجومکن

همیشه خوی کن به وفا و صفا و صدق *** اعمال زشت خویش بر خود رفو مکن

آسایش تو خواست طلاکوب ازاین غزل *** زین روی گفت او گل بد بوی بو مکن

ص: 196

نیست در نزد خدا جز قلب با تقوا پذیرا

نیست در خاطر پریشان آنکه باشد اهل ایمان *** شخص بی ایمان بود پیوسته در باطن پریشان

نیست جز یکتا پرستی مردمان پاک دل را *** پاک دل را رحمت ایزد نیندازد به نیران

جان آزادان عالم کی شود تسلیم ظالم *** ظالم بی کیش بدتر باشد از خار مغیلان

بد تر ازظالم بود هرکس پذیرد حرف ظالم *** ظالم از اتباع خود پیروز گردد بر ضعیفان

از صفات نیک و بد هر آدمی نیک است یابد *** آشکار است این سخن همواره در نزد ادیبان

در ضمیر حق پرستان چون ندارد جلوه جز حق *** از همین رو جان این افراد باشد بهترین جان

راست گویان عاقبت پیروز می گردند جانا *** فوق هر درسی بود از بهر ما درس صدیقان

اهل حق را بهترین تحفه بود شهد شهادت *** شاهد حق در حقیقت نیست پابند سفیهان

بوده بر دوش شهیدان پرچم آزادی ما *** آفرین حق به جان پاک بی باک شهیدان

نیست در نزد خدا جز قلب با تقوا پذیرا *** از ره تقوا به وصل حق رسد جان عزیزان

گرچه غربت هست در گفتن یکی در نزد ناطق *** هر غریبی را نباید گفت هست او از غریبان

زینت باطن بود تقوا طالکوب آدمی را *** آدمی از راه تقوا یش بپیوندد به نیکان

ص: 197

راضی بود خدای جهان آفرین زمن

غیر از رضای حق که بود کیمیای جان *** چیز دگر به فکر و بیان و زبان مران

گر آدمی نهان بکند فعل خود ز خلق *** هرگز ز خالقش نشود فعل او نهان

جان جوان خویش بر عقل پیر بر *** تا این جوان و پیر کنی نزد او روان

با چشم و گوش و عقل شود سهل کارما *** در راس کارخویش گماراین سه مهربان

عاقل بود هر انکه کند بندگی حق *** جاهل بود هر آنکه به جز او دهد عنان

ما گر به عقل وا بگذاریم کار خویش *** او از خدای خویش رساند به ما امان

عاقل ز علم نور رساند به جان خویش *** از علم راه باز شود سوی بی کران

چون عقل و علم جنس مکان گیر نیستند *** این هر دو قادرند به دیدار بی مکان

با عقل و علم نور خدا دیده می شود *** این گفته را یقین بکن ای دوست بی گمان

از خود نگفته است طلاکوب این سخن *** از گفته خدا بود این راز بر زبان

راضی بود خدای جهان آفرین زمن *** چون هرچه خواسته است همان می کنم بیان

غیر از رضای او که بهشت برین بود *** چیز دگر به دهر از ان خوبتر مدان

ص: 198

بر خود مکن مسلط هر حق فروش بی دین

از عقل و دین بیابد انسان وصال جانان *** با این دو نعمتِ حق پرواز باید انسان

این جسم و جان و این عقل بهرعبادت توست *** این هستی خدا را مفروش مفت و ارزان

قران ز دوست باشد با او تو همنیشن باش *** تا دوست را ببینی از لابلای قرآن قرآن

دوست دایم هادی ماست اینجا *** هادی ز دست مگذار درشهر یا بیابان

اخلاق نیک آموز از انبیا مرسل *** چون خلق نیک هرجا شایسته است و شایان

از شرع داور پاک قانون زندگی جوی *** قانون خود پسندان چون پیکری است بی جان

چون خود پسند بی دین دایم هوا پرست است *** محفوظ دار خود را از او که اوست شیطان

بر خود مکن مسلط هر حق فروش بی دین *** چون فکر اهل حق را بی دین کند پریشان

خیرو سعات ما باشد خدا پرستی *** انسان با سعادت باشد مطیع یزدان

از بهر آدم آورد خالق نظام هستی *** تا زین روند یابد انسان کمال وایمان

بیدار گرد و هشیار زین صحبت طلاکوب *** در هرکجای عالم جه بلخ چه صفاهان

ص: 199

فاش و بی پرده بگویم به تو جانت ابدی است

حق به جان داده چنان قدرت بی وصف و بیان *** که اگراو نبود نیست هیولای جهان

جسم ابزار وجود است نه موجود به ذات *** ذات جان خواست خداوند جهان

خالق عالم پرمهر توانای حکیم *** مصلحت دید که الفت بدهد بر تن و جان

جسم مخلوق دگر باشد و جان خلق دگر *** لیک جان است که بر جسم دهد تاب و توان

جسمها زنده زجان است به فرمان خدای *** زنده از جان شده این جسم از آن در دوران

فاش و بی پرده بگویم به تو جانت ابدی است *** توهمانی و همان بودی و می ماندت آن

جسم ها گرچه طلاکوب بگردش برود *** آن جهان گفته به این جسم روان شو بر جان

گرچه عقل آمده از نزد خدا اول بار *** لیک جان تو کند در بر جانان طیران

همدم جان تو خدای تو است

گرچه به ظاهر نبود جان عیان *** ما همه جانیم ونئیم استخوان

تن عرضی باشد و جان جوهری *** جوهر خود را به یدالله رسان

ما همه با جان به جهان زنده ایم *** جان چوگرامی است گرامی بدان

غره مشو بر دو سه روز اختیار *** نیست کسی را ابدی این جهان

به بود امروز بیایم به راه *** تا به قیامت نکند جان فغان

این دو سه روزی که تو با این تنی *** اسب هوس در پی شهوت مران

جان تو از بهر عبادت بود *** هرعبادت به یقین نه گمان

بنده حق باش و هوس را بکوب *** دست خداوند خودت ده عنان

بهر خدا افسر عصیان بگیر *** شرع نما در بر جان پاسبان

از کس دیگر مستان هیچ چیز *** هرچه ستانی ز توکل ستان

دفتر تاریخ بیاور به پیش *** تا دهدت هر بدو خوبی نشان

همدم جان تو خدای تو است *** سجده بیاور به خداوند جان

قلب و زبان و عملت پاک دار *** تاکه به توحید بگردد زبان

بهر محمد صلواتی فرست *** تا بشود جان بر جانان روان

پند طالکوب نما گوشوار *** تا شودت جان دو جهان شادمان

ص: 203

ز فیض خاص فراتر ر وی زبام جهان

جدل که سوژه عام است در تمام جهان *** مگر پیام امام است بهر عام جهان

به نزد اهل خرد هست نام اهل جدل *** نپخته هست بر شخص پخته خام جهان

جدال نزد حکیمان دهر فلسفه نیست *** جدل کننده شود خرد زیر گام جهان

نکن جدل که جدل نزد خاص نیست پسند *** بر خواص، جدل هست همچو شام جهان

بجز رضای خداوند نیست میل خواص *** اگر چه بر تن آنان رود سهام جهان

رضای خالق خود خاص آورند به دست *** ولی عوام نجویند غیر کام جهان

جهان به بام کام مردمان بد گهرند *** بر خواص نه آب و هواست نام جهان

خصوص، غیر خواص است، این دو نیست یکی *** عموم نیست، عوامی که هست رام جهان

خواص یک دله تسلیم امر دوست شدند *** جداست خاصیت خاص از عوام جهان

تو خود مقامی اگر دل به دست دوست دهی *** بر مقام بود پست این مقام جهان

جهان، تو صاف بیا نزد من بگو که چرا *** تمام عیب تو جمعست در عوام جهان

ص: 204

بیا ای آدم دانا کتاب رحمتش برخوان

به طول این دو سر حد زندگانی می کند آدم *** یکی در حد انسانها یکی محدوده حیوان

بجز آدم در این عالم طرف با کس نشد خالق *** عجب باشد تن آدم عجب تر از تن او جان

دو منطق دارد انسانی یکی عقلی یکی شرعی *** نباشد او طرف با تن ولی باشد طرف با جان

برای اهل دین دنیا و نفعش بد نمی باشد *** طلاکوب از تو آن قادر دو منطق را شده خواهان

چرا باید تمام نفع کشورها برد بی دین *** مکن باور که می گویند دنیا نیست از پاکان

تواند آدم سرکش زهر حیوان بتر باشد *** چرا باید رود همیشه نان در سفره آنان

اگر خائن شود آدم دو صد رحمت به حیوانها *** چرا چون بدتر از حیوان نماید عالمی ویران

ص: 205

آفرینش بنده فرمان اوست

روح باشد امر رب العالمین *** امر رب خویش با جان کن قرین

تا نیاید روی جانت امر حق *** کی گل حکمت دهد جان حزین

مرد حق هرجابود روحانی است *** شخص روحانی است با قرآن و دین

فرق نه ما بین عقل و جان و روح *** روح باشد آسمانت جان زمین

ص: 206

حرف و

اهل حق را چوجان عزیز بدار

چند گویی که جان خلقت کو ***جان چو تن نیست، هست آن نیرو

جان دهد جان به جسم زامر حبیب *** سیرتت هست زان و صورت از او

غضب و شهوت و عبادت ما *** چشمه اش جان و این سه همچون جو

جنس جان چون خرد یگانه بود *** نیست او همچو جسم تو در تو

جان هیولای علم انسانی است *** جان برد پیکر ترا همه سو

نفس ونیرو وجان یکی است رفیق *** آن رساند به شامه ما بو

آبرو نفس مطمئنه ماست *** باهمین آب عیب خویش بشو

عیب اهل ادب رفو بنما *** تاکه عیبت کند خدای رفو

بندگی خو گرفتن است به حق *** بنده شو تا شوی توهم خوشخو

بهر خود امر دوست سست مگیر *** دایم از این طریقه راه بپو

روح خود را مدان جز امر خدا *** امر او روح دان نه امر عدو

اهل حق را چوجان عزیز بدار *** غافل از حق نگرد یک سر مو

گر بخواهی ز حق جدا نشوی *** راز دل را بجز خدای مگو

باطلاکوب نزد دوست خرام *** همچو کوکو مگوی حق کوکو

ص: 210

حرف ه

با شعر عصر باید شاعر شود مسلح

آنچه تحقیقاً نداند آدمی ناگفته به *** درّ ناسفته نباشد هیچ گه از سفته به

حرف ناسنجیده همچون گیسوی آشفته است *** گیسوی آشفته کی باشد زنا آشفته به

در گلستان ساق و برگ و غنچه از بهر گل است *** بد نباشد غنچه ها لیکن گل بشکفته به

خویش را آماده بهر معرفت کن ای عزیز *** این یقین باشد که راه رفته از نارفته به

در جهان از بهر او بیدار بودن خوش بود *** بهر او بیدار بودن از هزاران خفته به

شخص اگر باشد شجاع و شیر دل باشد پسند *** کی خمود و بی توکل بودن و آلفته به

نزد من بیدار کار خود شدن باشد هنر *** لیک بیدار خدای خویش، از این گفته به

مغتنم دان گر بوَند اشرار هر ملت به خواب *** صالح بیدار دانا دل بود از خفته به

بهر بیداران طلاکوب از نصیحت لب مبند *** گفتنی ها را بگو، نا گفتنی، نا گفته به

ص: 213

حرف ی

جوهر نفس از وجود جسم ها الاتراست

عقل و نفسی در برون و در درون ماستی *** از درون و از برون بر جسم ها بیناستی

در حقیقت جسم کلی زین دو فرمان می برد *** بهر تقدیر هیولاکارشان پیداستی

در شرافت عقل و نفس کل محیط عالمند *** عقل نفس و جسم هریک عالمی زیباستی

عقل و نفس ماست صورت می دهد بر جسم ما *** شکل هر چیزی زعلم و نفس آن بشناستی

جوهر نفس از وجود جسم ها الاتراست *** جوهر هر عقل از آن نفس وی والاستی

ص: 216

سودا چنین خوش است که یکجا کند کسی

انشا است از تو خلق چه انشا کند کسی *** چون عین رحمتی تو چه حاشا کند کسی

گفتم به چشم عقل به خوبان نظاره کن *** او گفت به از آن چه تماشا کند کسی

چون چشم عقل دید جمالش به خویش گفت *** سودا چنین خوش است که یکجا کند کسی

تو ذات حسنی و همه حسن ها تراست *** حسن ترا چگونه تماشا کند کسی

دین داری نادانان و بی دینی دانایان

دین داری نادانان شد مایه بد بینی *** بی دینی دانایان این کرد که می بینی

این گونه به استمرار،دین لطمه خورد دایم *** از دین چو من دیندار، یا از چه توبی دینی

حقا که خدای ما، از ما نبود راضی *** زیرا که پسندش نیست نه آنی و نه اینی

گفتند سخن از عدل با ظلم عمل کردند *** اینگونه سخن گفتند تا آنکه تو بنشینی

تا بود جهان بوده است ، این معرکه موجود است *** باید ز درون خویش این معرکه برچینی

برخوان چوطلاکوب این قرآن الهی را *** باشد که همین آیات بخشد به تو تمکینی (1)

ص: 218

تو عین حسنی و همهء حسن ها زتوست

انشاست از تو خلق چه انشا کند کسی *** از جسم نیستی تو چه حاشا کند کسی

گفتم به چشم عقل ببیند جمال تو *** او گفت به از این چه تمنا کند کسی

تو عین حسنی و همهء حسنها زتوست *** با چشم سر چگونه تماشا کند کسی

چون چشم عقل دید جمالت چنین بگفت *** سودا چنان خوش است که یکجا کند کسی

گفتم به عقل خویش که عیبم از او بپوش *** گفتا ز رازدار چه حاشا کند کسی

بیرون نبود هیچ از امر الهی

انسان شده انسان از امر الهی *** اصلش که بود عقل بر اوست گواهی

با رنگ الهی که حقیقی است شوی رنگ *** جز او نبود یار یا پشت و پناهی

هستی به تقالست از عشق همان یار *** با این همه هستی انسان تو به راهی

شاهی حقیقی انس است به خالق *** تا یاد خدایی در ذات تو شاهی

هر چیز از او خواه هر دوره زمانی *** زو خواه طلاکوب هر چیز که خواهی

کان گفت و یکان شد هر چیز طلاکوب *** بیرون نبود هیچ از امر الهی

ص: 220

اختلاف سلیقه

نه من تو می شوم نه تو مانند من شوی *** نه در سلیقه با سخنم یک سخن شوی

در آنکه دوست دوست بود نیست حرف از آن *** مگسل ز دوست چون که برون زین وطن شوی

تعطیل نیست کار خداوند مهربان *** آماده باش تا ز خرد رای زن شوی

پیوسته قول و فعل خودت امتحان نما *** در امتحان چو خوب شدی ممتحنن شوی

می گفت فاضلی برای سخنوران *** با فاضلان نشین که چو من بی محن شوی

راه یگانگی ز سخن باز می شود *** چون راه شد یکی تو چو ما یک سخن شوی

من یک سخن برای نصیحت بگویمت *** پیش از سخن مطالعه کن تا کهن شوی

در انجمن سخن بمیان آید از رفیق *** با نطق خوب دلبر هر انجمن شوی

حق فهم وحق بگوی طلاکوب وحق بجوی *** فهم سخن بیار که صاحب سخن شوی

این جسم چون لگن بود وجان تو چو مور *** وارنه کن لگن که برون از لگن شوی

ص: 221

به عاقل داده خالق بی نیازی

مشو سرگرم معشوق مجازی *** نه پرور خویشتن را ناز نازی

حقیقت در دوعالم سر فراز است *** مکن جز با حقیقت عشق بازی

نوای زنده دل باشد حقیقت *** نباشد مرده دل را حق نوازی

به حق، هر مرده دل بی عقل باشد *** ز عقل انسان بیابد سر فرازی

همان عقلی که معقولات بیند *** نه آن عقلی که باشد گرم بازی

بپا کان عشق ورزد عاشق پاک *** نباشد عشق صادق صحنه سازی

طلاکوب عاشق حق است هرجا *** ز حق باشد بجانش بی نیازی

توازش کن به دلداران در عالم *** چرا بیهوده هرکس می نوازی

بر دانا دلان جز عقل، دل نیست *** به عاقل داده خالق بی نیازی

با تفکر بخوان کتاب خدا

ظاهرش جسم باشد انسانی *** لیک از جان گرفته او جانی

حرکت هرچه هست از جانست *** در همه جسم های امکانی

جسم و جان زیر سلطه عقل است *** کار عقل است انچه می دانی

رکه عاقل بود بتکلیف است *** نزد خالق پاک سبحانی

نیست سرمایه ای به مثل خرد *** از خرد اهل دین و ایمانی

خیز و تکلیف خود ادا بنما *** تا به خالق رسی به آسانی

عقل خود را به علم توءم کن *** درحقیقت ز علم سلطانی

دین انسان وجان و مال بشر *** همه را جهل می کند فانی

حرف قرآن کلام خالق است *** من بگویم گر اهل قرآنی

با تفکر بخوان کتاب خدا *** سفره پهن است گر برین خوانی

زان طلاکوب عاشق است به علم *** تا نگردد به جهل قربانی

ص: 223

نزد خدا باید بجویی هر دوائی

معروف ومنکر دارد این دین خدایی *** شخص مسلمان کی کند از دین جدایی

با امر و با معروف بایدآشنا شد *** با نهی از منکر بده خود را صفایی

انسان تو جسم و جان و عقل و روحی از حق *** امر خدا گر بشنوی روح آشنایی

حق بر تمام بود و باشد هابصیراست *** حق را نباشد حیرت کی و کجایی

او درد بی درمان کند درمان طلاکوب *** نزد خدا باید بجویی هر دوائی

با جان بمانی زنده گر این تن نماند *** جانت بپاید بعد از این از تن نپایی (1)

همنشین شو با گالن و عندلیبان حبیب

شکل نبود آدمیت عدل باشد آدمی *** آدم ار عادل بود بهتر بود از عالمی

میوه عالم تویی ای آدمی در نزد حق *** علم و عدل تو نباشد نزد حق چیز کمی

نیک و بد را عالمان دانند ای داناپسر *** علم اگر افزون شود با عدل دایم خرمی

مقصد خالق ما نیکی است با نیکان خلق *** قدر نیکان ار ندانی خشک مانی گریمی

نیک اندیشان خدای مهربان را مایلند *** چون به غیر از او نباشد بهر آنان همدمی

انبیا و اولیای حق به عشق او خوشند *** هرکه با او عشق می ورزد نمی بیند غمی

ص: 225

دست از قرآن و عترت برندارد مرد حق

قدر عالم را خدا داند نه هر نا آدمی *** نیست قدر علم نزد حق ما چیز کمی

گوهرزیبای هستی نزد حق دانش بود *** بهر دانش با خداوند توانا همدمی

آنکه با علم الهی هست دایم خرم است *** آنکه مستغنی ذاتی شد چرا بیندغمی

دست از قرآن و عترت برندارد مرد حق *** دور از حق نیست غیر از ظالم نامحرمی

آدمیت خوی آن محبوب بی همتا بود *** ای بهشتی خو تو کمتر نیستی از شبنمی

چون طالکوب از صدای نای او گوید سخن *** نای او از نای معشوقش زند زیروبمی

دانش پژوه باش به گیتی تمام عمر

ای هموطن بکوش که صاحب وطن شوی *** سستی مکن وگرنه چو زاغ و زغن شوی

با آنکه در زمانه وطن جابجا شود *** کوشش نما ی بهر وطن تا حسن شوی

گر ره نمای خیر شوی بهر دیگران *** محبوب خلق گردی و صاحب سخن شوی

با دانش ار شوی نرود زندگی زدست *** از کسب دانش است به باغ و چمن شوی

دانش پژوه باش به گیتی تمام عمر *** تا محترم چو سوسن و چون یاسمن شوی

درکار خیر عمر طلاکوب صرف شد *** گربامنی اگر یمنی همچو من شوی

ص: 227

این تن بود که باز رود سوی آب و خاک

این عمر نیست بهر همه غیر یک دمی *** پس چون دمی است عمر، نیرزد به درهمی

باجان پاک خویش سفر کن به سوی دوست (1) *** زیرا به نزد دوست نباشد ترا غمی

گرجان پاک خویش رسانی به نزد دوست *** واضح بود که نیست برایت دگر غمی

هشیار باش خود نفروشی به این جهان *** گرهوشیار شدی تو همه عمر خرمی

خود را مدان رها زنیروی لایزال *** تو نیستی رها و قوی تر زعالمی (2)

این تن بود که باز رود سوی آب و خاک *** لیکن زجان خویش تو بسیار محکمی

جانرا قوی نمای طلاکوب چون زجان *** با ذات بی زوال خداوند محرمی

من از دنیا ندیدم بد چرا تهمت به او بندی

من از دنیا ندیدم بد چرا تهمت به او بندی *** اگر عسرت زخود داری چرا عسرت به اوبندی؟

تو خود بد باشی و هربد که می خواهی به او گویی *** تو خود تاریک و تاریکی و هر ظلمت به او بندی؟

جهان بهرکمال تو مجهز می کند خود را *** گناه از او نمی باشد که تو الفت به اوبندی

تو باشی صاحب قدرت، تو باشی مالک شهوت *** چرا از خود کنی هر کاروهر شهوت ، به اوبندی؟

تو بهر عزلت خود زندگی بر خود تبه کردی *** عقب افتادی از عزلت (1) چرا عزلت به او بندی؟

غریب دانش ار هستی گناه او نمی باشد *** تو قرب جهل دا ری و ولی غربت به او بندی

ص: 229

آنچه بهر ما بماند علت غائیستی؟

جسم تنهایی تو؟، یا جان عزیزی؟، چیستی؟ *** جان پاکی یاکه خاک صرف باشی چیستی؟

نیستی یاصِرف هستی؟ یا که هست مطلقی؟ *** قائل صورت شدی؟ یا قائل هستیستی؟

حالت باطن بماند بعد ما یا شکل ما؟ *** یاکه بند صورتی؟ در بند معنا نیستی؟

اختیار وجبرباشی یا تحرک سرنوشت *** گر تحرک هست در دستت چرا می ایستی؟

اختیاری یا که جبری؟ یا یکی از این دوئی؟ *** تو بد صِرفی دو عالم؟ یا همه عالیسیتی؟

خالقی یا خلقتی یا ربط تو با هر دو است؟ *** یا که شیطانی تو؟ یا در بند شیطان زیستی؟

در دبستان هرکسی هر جور می گردد قبول *** تو قبول از صفر هستی یا قبول ازبیستی؟

ص: 230

مثتنوی

آدمی را چو چشم جان شد باز

احد است و شمار از او معزول *** صمد است و نیاز از او مخذول

آن احد نی که حس شناسد ووهم *** آن صمد نی که عقل داند و فهم

ذات او نزد عارف و عالم *** برتر از ما و کیف و از هل ولم

به تقاضای عقل و نفس و حواس *** کی توان بود کردگار شناس

عقل رهرو ولیک تا در او *** فضل او مر ترا برد بر او

فعل او لوح آیت صفتش *** صفت او دلیل معرفتش

ذات او مطلع وجود و صفات *** صفتش مظهر تجلی ذات

اول از محض آخریت خویش *** باطن از عین ظاهریت خویش

همه از صنع اوست کون و فساد *** خلق را جمله مبدء است و معاد

پیش توحید او نه کهنه نه نوست *** همه هیچ اند هیچ اوست که اوست

خلق را داده از حکیمی خویش *** هرکه را بیش داده از لیاقت خویش

همه را غایت و تناهی دان *** نردبان پایه الهی دان

هست ها تحت قدرت اویند *** همه با او و او همی جویند

کفرو دین زشت و خوب و کهنه ونو *** «یرجع االمر کله» سوی او

آدمی را میان و عقل و هوا *** اختیار است شرح کرمنا

ازهمه بندگان به فضل و چرا *** اختیار اختیار کردن را

جنبش جبر خلق عالم راست *** جنبش اختیار آدم راست

کانچه از بهر بندگان آراست *** ارض وهم آسمان نتاند خواست

دهد ایزد گه سوال و جواب *** هرکسی را بقدر عقل ثواب

نقل جان سازد از شریعت، عقل *** که به ایمان رسی به حق نه به عقل (1)

ص: 235

بود جان آینه حق آینه ساز

خدا چون خواست هستی گردد آباد *** زاول عشق را بگذاشت بنیاد

زعشق آورد او عقل نخستین *** زعقل آورد بیرون جان شیرین

چو جان در گردش آمد جسم از او زاد *** بر این عشق آفرین صد آفرین باد

از این عالم که آخر خلقتش بود *** فشرد و جسم را آورد موجود

عشق و از آن عقل و از آن جان *** بهر تن داد آن بخشنده یزدان ازآن

چو جسم و جان و عقل و عشق زان است *** به مخلوقات خود او مهربان است

از این مجموعه ما با این جهانیم *** نباید از خدا غافل بمانیم

توهم از جان پاک و هم زخاکی *** زجان پاک هردم تابناکی

ولی جان در حضیض و در فراز است *** درعالم دوگونه بر تو باز است

بدان گفتار حق در این زمانه *** که غیر از حق نباشد بی کرانه

کلاس است این جهان قرآن کتابش *** بغیر از او سراب و اوست آبش

ص: 237

یوسفی تو چاه کنعان تا به کی

هان غذای روح تو فکر خداست *** جوهر تو زان عرض ها دان جداست

همتی کن اندر این کاخ غرور *** تا برون آیی پی دار السرور

آسمانها را یکایک طی کنی *** روی جان را سوی عرش حی کنی

یوسفی تو چاه کنعان تا به کی *** مکر اخوان و فغان و یا اَخِی

مهر را بهر تو آئین بسته اند *** جان اعدا بهر تو بشکسته اند

آوخ آوخ تو ندانی قدر خویش *** گاه فکر یارو گاهی رنج کیش

هرگز از یاد خدا دور مباش

رتبه ای نیست به از رتبه علم *** خاصه علمی که بود با او حلم

جهد کن کسب حلال آموزی *** ثروت از راه حلال اندوزی

احتراز از ره هر کسب حرام *** بهر ثروت منما خود بد نام

باید احکام تجارت دانی *** ورنه در بیع و شرا درمانی

امرو نهی ای که زحق است بخوان *** بهتر از امر خدا امر مدان

هرگز از یاد خدا دور مباش *** طلب از او کن و رنجور مباش

پیک حق امر عدالت به تو کرد *** نهی فحشا به تو پیکش آورد

عدل پرواز دهد انسان را *** بر محبوب کشاند جان را

عدل از علم و زدین آموزی *** گر برین هردو روی پیروزی

قبل از مرگ طلاکوب بمیر (1) *** این نماها بر خود هیچ مگیر

قال رسول الله ص : لوان الریاض اقلام و البحر مداد و الجن حساب والانس کتاب ما احصوا فضائل علی ابن ابیطالب (ع) (2)

بن عباس آن جلیس پادشاه *** گفت بشنودم ز محمود اله

گر درختان جهان گردد قلم *** جمله دریاها مرکب در رقم

جن و انسان کاتب و حاسب شوند *** کی توان وصف علی را بشمرند

در مناقب آنکه خوارزمی بود *** هست عبد لله مسعودش سند

گفت فرموده حبیب کردگار *** رحمت حق باد بر او بی شمار

قسمت حکمت ده و نه جزء آن *** از علی یک جزء از خلق جهان

ص: 241

ببین مهر مادر بود تا کجا

شنیدم جوانی پلید و شرور *** به مادر همی تاختی از غرور

زسیلی بیالود رخسار او *** زدی صدمه بر جسم بیمار او

بدان سان که با حال اندوهگین *** بیفتاد مادر به روی زمین

جوان پاره سنگی گرفتی بدست *** سر مادر بی نوا را شکست

تنی را که تاب و توانی نداشت *** به بالای کوه بلندی گذاشت

که تا لقمه گرگ صحرا شود *** مگر عیش و نوشش مهیا شود

ص: 242

بی مروت یقین بود بی دین

ظلم در عاقبت وخیم بود *** ظالمان را جزا جحیم بود

چون پی هر شب است روز تو *** بر قرار جهان تو غره مشو

بس گزاف است قدر متقیان *** قول سلطان اولیاست بدان

قدر هرکس به قدر همت اوست *** گر وضیع است و گر شریف ای دوست

بس بود مرحسود را حسدش *** گر همی سوزد از حسد جسدش

سرفرازی مرد همت اوست *** ای خوش آن کس که همتش نیکوست

بی مروت یقین بود بی دین *** قول سلطان اولیاء است این

هرکه باشد دروغ گفتارش ***نبود پیش خلق مقدارش

ص: 243

هُو دواءٌ دافعٌ کل الغموم

آینه چون مظهر خوبان بود *** ذات حق را آینه انسان بود

قدسیان را نیست ره در این مقام *** این مقام آدم آمد والسلام

مظهر اسماء حسنی غیر او *** نیست موجودی دگر از امرهو

کون جامع جامع الاسماستی *** بر حقایق ذات او بیناستی

او چو جوهر باشد و اعیان عرض *** او بود از خلقت ایشان غرض

پیکر پاکش طلسم این جهان *** خوش طلسمی ساخته آن کاردان

کرده روح پاک را در بند جسم *** کس نسازد زین عجایب تر طلسم

این قوای ظاهره همچون ملک *** روح صافی بخاری چون فلک

وآن قوای باطنه روحانیان *** عقل او روح القدس ای نکته دان

نفس او لوح است و عقل او قلم *** در همه عالم شده صاحب علم

بس وجود جمعیش معنایی است *** جامع جسمانی و روحانی است

گر طلب سازد در این ره شاهراه *** شاه ماه آن مظهر الله را

وجهه دیگر تو در آدم نگر وجه هو در جمله عالم جلوه گر ***

اندر او ظاهر جمال ذوالجلال *** همچو عکس شمس در آب زلال

جملهء عالم گواه بود اوست *** هم وجود جملگی از جود اوست

گر به چشم مستقل بینی همه *** آن زمان این همهمه است ومد ّقه

هرچه ببنی مظهر اسمی از اوست *** بد مبین بد هم به جای خود نکوست

زو همی ناید بدل از غیب ذات *** جلوه های ذات و اسماء صفات

چون بود معشوق، خود ذات قدیم *** ظاهر از هستش نمود اسمی عظیم

مظهر این اسم اعظم آدم است *** که خلیفهء حق و قطب عالم است

آمده تا صد هزاران روح پاک *** طاهر آرد از بطون آب و خاک

ص: 244

آدمی چیست برزخی جامع

حد انسان به مذهب عامه *** حیوانی است مستوی القامه

پهن ناخن برهنه پوست زموی *** به دو پا ره سپر به خانه و کوی

هرکه را بنگرند کاین سان است *** می برندش گمان که انسان است

آدمی چیست برزخی جامع *** صورتی خلق و حق در او واقع

مشتمل بر رقایق ملکوت *** متصل بر حقایق جبروت

ظاهرش خشک لب به ساحل فرق *** باطنش در محیط وحدت غرق

وز رضا و خواهش نفست گریز

شاه اقلیم ولایت مرتضی *** گفت آنچه روزیم شد از خدا

زان شدم راضی زکار خویشتن *** با خدا بگذاشتم یکباره من

اول و آخر در این دیر کهن *** نیک اگر خواهی تو کار خویشتن

ده عنان کار دست کردگار *** شیوه تفویض را کن اختیار

وز رضا و خواهش نفست گریز *** درخلاف خواهشش بشتاب تیز

گفته شد از جمله پیغمبران *** کانکه شد خاموش ناجی گشت آن

دان غرض از نقش دین ارحق بود *** آن مقید باشد این مطلق بود

دان ترا باید که در آغاز کار *** باشی از اغراض نفسانی کنار

آن به دنیا این به عقبایت کشد *** آن به اسفل این به اعلایت کشد

وآنکه دل بر یاد غیرش بارز است *** صد تجلی آمدش بر دل نشست

هرکه نام غیر نارد بر زبان *** جز به حکمت نیست او رطب اللسان

بنده آن باشد که آن فرمانبر است *** آنکه فرمانبر نباشد فاجر است

ص: 246

از توجه قرب حق حاصل شود

هستی اشیا جدا از حق مدان *** «هوَ معکم اینما کنتم» بخوان

دل در این معنی مرا شد رهنمون *** زآیه «انا الیه راجعون»

هستی ما جملگی از حق بود *** گرچه حق از ما همه مطلق بود

وسعت خلقت نعیم جانفزاست *** تنگی خوبت جحیم جان گزاست

آنچه حق در دفتر عالم نوشت *** مجملش در نطفه آدم نوشت

مرد حق با صیقل ذکر خدا *** سازدت آئینهءی دل با صفا

از مجازت نغمه ای آغاز کن *** زان نواهای حقیقت ساز کن

چیست تقوی ترک هستی کردنت *** توبه از این خود پرستی کردنت

عقل مومن هست مرآت نکو *** انظروا فیما تجلّی ربّه

بابهای جنت و نار از نماز *** گر بدانی بر تو مسدود است باز

روزه ات را مژده چون الصومٌ لی است *** زان دل و جان تو هر دم منجلی است

نفس را تا حب دنیا باشدش *** هر خطایی زان مهیا باشدش

ورکند ترکش زخود با زهد خاص *** از خطاها جمله می گردد خلاص

کن توکل از دو عالم بر خدا *** وز توکل باب ایمان برگشا

چون توکل بر خدایی خداست *** وآن به گیتی اهل ایمان را سزاست

چیست ایمان و توکل ای مرید *** این یکی قفل است و آن دیگر کلید

جز توکل توشه دیگر کجاست *** آری آنان را که قربی با خداست

گفت صدیقی اگر در عمر خویش *** از توجه هیچ نندیشی به پیش

از توجه جان به جانان می رسد *** درد بی درمان به درمان می رسد

از توجه انبیاء و اولیاء *** منزلت جستند در نزد خدا

از توجه قرب حق حاصل شود *** نفس ناقص جملگی کامل شود

ص: 247

جان ما می رود به سوی حبیب

نفس ما می چشد جدایی را *** جان ببیند رخ خدایی را

مرگ انسان جدایی بدن است *** رفتن جان برون ز جسم و تن است

می چشد موت جان ما این است *** این سخن از خدای این دین است

تن چو کل من علیه فان شود *** جان ما و تو بی زمان شود

چون خدا جان و تن ندیده به خویش *** او مرکب نگشته است و پریش

جان گر آباد شد وگر که خراب *** خوب و زشتش بر او بود چو کتاب

کل نفسی که گفته اند بدان *** جهل را جای عقل خویش مدان

جان ما می رود به سوی حبیب *** تن بود آنکه می رود به نشیب

تن ما «کل من علیها فان» *** جان شود سوی کوی دوست روان

فعل ما روی جان شود همه ثبت *** عمل ما به جان شود همه ثبت

ای طلاکوب ، فعل نیک بیار *** تا که پاسخ دهی نکر مُنکار

ص: 248

کتاب کامل بی نقص وعیب قرآن است

بجو زهستی خود عشق پاک اللهی *** اگر حیات نکوی ابد زحق خواهی

تمام هستی اجسام و عقل و نفس از اوست *** هر آنکه عبد خداوند خود بود نیکوست

برون ز عالم محدود خویش شو نفسی *** ز حد حصر برون باش تا به حق برسی

روان که فطرت و عقل است آن مکن زایل *** که اوست بهر رسیدن به خالقت مایل

به آخرت نظر افکن ز عقل وفکر تمام *** ببین چگونه قیامت شود به روز قیام

زقامت تو قیامت شود به روز جزا *** حساب چون بود آخر حساب کن به سزا

زشرح صدر قیامت ببین همین امروز *** بیا و نور خرد از درون خود افروز

خدای ما ملک الملک و مالک الملک است *** لطافت ملکی نه چو جرم این فلک است

پری به امر خدا کار کرد و ماند ملک *** به خود سری چو گرائید دیو شد بی شک

ملک برای وجودش مکان نمی خواهد *** مجرد آمده ذاتش چو تن، نمی کاهد

خدای خالق خلق و ملک به فرمانش *** اگر به حق گروی کی روی به زندانش

ص: 249

غیر او فانی بود باقی است او

از نوای جان نوا ساز آمدم *** با نوای جان دمساز آمدم

جان ما سر منشا هر قدرت است *** باز کن گوشت همینجا صحبت است

این نوا معنای مرگ و زندگی است *** گوش کن چون صحبت از پایندگی است

مرگ اگر خواهی بدانی از تن است *** تن چو بی جان گشت نامش مردن است

مائی ما جان و تن ابزار ما *** با همین ابزار جان دارد نما

خلقت عالم بود با جان و تن *** جان ما زآنان بیامد با بدن

هم جهان جسم است و جان هم فرع آن *** هست انسان بهترین فرع جهان

این جهان بهر کمال جان بود *** جان از این ره رهرو جانان بود

ص: 250

ای طلاکوب از خدا توفیق خواه

جان خود را پاک دار ای آدمی *** تو زپاکی با خدایت محرمی

آدمی هم خلق و هم خلق خداست *** کس نگفته حسن خُلق از حق جداست

خُلق خوش از علم می گردد پدید *** خُلق خوش بر ما دهد رحمت نوید

ص: 251

دل بود آئینه عقل آئینه دار

فعل و قولی کان بود حق را پسند *** باب جنت باشدت بی چون و چند

مرده شو تا زندگی یابی مدام *** بنده شو تا خواجه گردی والسلام

بس دعا می کرد موری در سحر *** که سلیمان آیدش مهمان دگر

مرغکی زیرک همی گفتا بدو *** که سلیمان آید اما جای کو

درد تو از آن و درمانت از اوست *** خارشی هست او ترا در زیر پوست

چند وصف تو مناجاتت بود *** خواهش نفس تو حاجاتت بود

بندگی بخشد ترا پایندگی ***روح مردان پیشه کن تو بندگی

در نماز بی حضورت نیست نور ***لا صلاۀٌ تَمَّ الاّ بالحضور

تا تو مست باده دنیاستی *** بی خبر از مشی آن مولاستی

دل نگردیده گواه لا اله *** کی دهندت سوی الّاالله راه

هرچه بینی نفی کن در لا اله *** تا به اثبات حقت آید گواه

لا کند از قید هستی مطلقت *** تا ببخشد آشنایی حقت

چشمه تقوا چو جوشد از دلت *** شست و شویی داد بر آب گلت

از دلت آنگه سعادت سرزند *** عقل آید حلقه ات بر در زند

دل بود آئینه عقل آئینه دار *** آینه بر آینه دارت سپار

از هدیً للمتّقین تا مفلحون *** هفت خصلت پیش تو صف ،مومنون

جمله اخلاق خوش وناخوش مدام *** جنت و نار تو باشد والسلام

آن تورا در عالم سفلی کشد *** وین ترا در عالم علوی برد

جنبش اول ز بهر وحدت است *** مالک الملک ظهور کثرت است

منشاء ربط حدوث است و قدم *** نیستش هم با وجود و هم عدم

گاه عقل اولش سازند نام *** باعتبار نوریت اهل کرام

ص: 253

قطعه؛ رباعی؛ دوبیتی؛ تک بیتی ها

رباعی ها

از بهر کمال جان بود عقل و بدن *** اصناف ملک به شکل جانند به تن

مقصود خدای چون کمالِ جان بود *** آورد پیمبران که گویند سخن

این نفس به گردش آمده بی کم و کاست *** تا باطن تو کند بمانند تو راست

چون زنده شدی تو فاعلی تا دم مرگ *** جایی که تو اختیار داری اینجاست

شخص ارزنده در این دهر کم است *** به حقیقت که وجودش بر من محترم است

چونکه والاتر از این جام جم است *** قیمت و ارزش او این رقم است

ص: 259

تک بیتی ها

نیست از عاقل و دیوانه کسم راهنما *** چونکه دیوانه مرض دارد و فرزانه غرض

بلبل از گل نکشید آنچه کشیدم ز تو من *** گل به بلبل نکند آنچه تو با من کردی

گر پاک کنی دل را این آینه می گوید *** از صدق نگر در من تا نقش صفا افتد

خلق از من نا امیدو من زمردم شرمسار *** بهر مردم نخل بی بر، مزرعه ی بی حاصلم

در پشت پرده ای که بشر حقه ساخته است *** شیطان دعا کند که نگردد دچار ما

ص: 263