تصویر

ص: 2

تصویر

ص: 3

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

تصویر

ص: 9

تصویر

ص: 10

ودقت در مطالب آن بتوانند در انجام خدمت هرچه بهتر و بیشتر به زائران اقدام نمایند. لازم به ذکر است بسیاری از آدابی که قبل، حین و بعد از سفر به آن ها اشاره شده است، ضروری است در تمامی مراحل سفر مراعات گردد، اما تاکید هریک از آداب در مراحل مختلف به دلیل اهمیت بیشتر برای کارگزاران و تاثیر اخلاقی و تربیتی آن بر زائران می باشد.

ص: 12

فصل اول

اخلاق و آداب کارگزاران امور زیارتی پیش از سفر

هدف های یادگیری انتظار می رود کارگزاران پس از مطالعه این فصل بتوانند

- معنی لغوی ایمان وحدیث امام زین العابدین علیه السلام درباره ایمان را بیان کنند.

- اهمیت اخلاص در کارگزاری را بیان نمایند .

- اهمیت تزکیه نفس برای کارگزاران امور زیارتی راتوضیح دهند.

- با استناد به آیات شریفه قرآن کریم، لزوم تقوى الهی را بیان نمایند.

علت خلوص نیت برای کارگزاران را بیان نمایند.

-توبه نصوح وراه دستیابی به آن را توضیح دهند.

-علت شکرگزاری کارگزاران را بیان کنند.

-با استناد به حداقل یک حدیث، اهمیت خدمتگزاری به زائران را توضیح دهند.

- علت نیاز کارگزاران به أنس و معرفت با قرآن و ادعیه و زیارت نامه ها را بیان نمایند.

- علت نیاز کارگزاران به آمادگی روحی، روانی و جسمانی را توضیح دهند.

- ضرورت مطالعه اسرار و معارف حج وزیارت مشاهد مشرفه را بیان کنند

- ضرورت نیاز به یادگیری احکام ومناسک مربوطه را بیان کنند.

-اهمیت شرکت در دوره های آموزشی در کیفیت بخشی به خدمات رسانی به زائران را بگویند.

-آثار یادگیری و توجه به دستورالعمل ها، آیین نامه ها و وظایف مربوطه در خدمات رسانی بیان کنند.

-اخلاق حرفه ای در حج و زیارت را تعریف نمایند.

- آثار معنوی و اجتماعی و خانوادگی، اجازه خانواده برای سفر را توضیح دهند.

- ضرورت نوشتن وصیت نامه برای کارگزاران را بگویند.

- تاثیر وفای به عهد و پیمان بر روی زائران را بگوینده

-لزوم آراستگی ظاهری برای کارگزاران را بیان کنند.

- آداب مقدماتی سفر را بیان کنند.

ص: 14

در حدیثی گهربار فرموده اند:« إِخْلاَصُ اَلْعَمَلِ مِنْ قُوَّهِ اَلْیَقِینِ وَ صَلاَحِ اَلنِّیَّهِ.»(1). اخلاص عمل برخاسته از قوت يقين و صلاح نیت است. يقين و باور به خدا و نیت پاک باعث اخلاص در عمل میشود.

از صفات بسیار بارز و موثر کارگزاران بر زائران، خلوص نیت آن ها است. درجه کمال و رشد یافتگی کارگزاران به میزان خلوصشان بستگی دارد. رفتار خالصانه کارگزاران سالها در دل و ذهن زائران به یادگار خواهد ماند و تاثیر بسیار زیادی برروح روان آنها دارد.

کارگزاران باید قبل از کار ارزشمند خدمتگزاری، دل را پاکیزه گردانند، زیرا ادب ورود به مهمانخانه معنوی و بهره گیری از برکات آن، پاکی دل است و برای پاکسازی جان باید ریشه ناپاکی ها و آلودگی های معنوی را از خود دور کند.

خیر انجام داده اند، می پردازیم همه آنها را که به نیت غير خالصانه و به ریا و خودنمایی انجام گرفته، غباری پراکنده می سازیم. امام سجاد عليه السلام می فرمایند. «وَلَا عَمَلَ إِلَا بِالنِّیَّهِ» عمل جز با نیت واقعی تحقق پیدا نمی کند.(1) نیت به منزله ریشه عمل است و درخت عمل با نیت پاک و خالصانه و صادقانه میوه ابدی می دهد(2).

در سوره مبارکه آل عمران آیه 97 خداوند متعال در خصوص حج، اجرحج را حقوق مستقیم خود بر

بندگان خوانده و می فرمایند « وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ »از برای خداوند است که هرکس استطاعت دارد، آهنگ این خانه کند. حج برای خداست و هیچ چیز دیگر در آن جایگاهی ندارد . پس نیت خود را خالص کنیم و این سفر را هجرت بدانیم، هجرت از همه دنیا و هر آنچه در آن است به سوی حق برویم تا به فیض رحمانی رضایت او نائل شویم. بنابراین مسئولیت کارگزاری کار آسانی نیست، گام در این راه نهادن نیاز به پاکیزگی و طهارت نفس و خلوص نیت دارد. این گونه نیست که هرکس تجربه گردشگری و یا تور گردانی دارد، تصور کند می تواند کارگزار و کاروان دار خوبی باشد. بلکه، تفاوت بسیار زیاد است، اگرچه از منظر دین اسلام حتی در سفرهای آفاقی نیز همه این مراحل، لازم است، اما سفرهای زیارتی به ویژه حج تمتع نیاز به آمادگی روحی و معنوی بیشتری دارد تا انسان را به حیات جاودانه و افق توحید نزدیک گرداند، و یکی از لوازم آن اخلاص در نیت است.

6-توبه و استغفار

تصویر

زندگی انسان در مرتبه طبیعت به ظلمت و غفلت و نفسانیت آمیخته است، آدمی را پیوسته به عصیان و نافرمانی می کشاند و انسان را از سر منزل کرامت و سعادت حقیقی دور می سازد. تنها چاره، چنگ زدن به توبه حقیقی است که، گناهان را از دامنه وجود خویش بشوید و به حقیقت خویش و حقیقت هستی باز گردد از این رو هیچ سرمایه ای در زندگی چون توبه حقیقی کارساز نیست. به بیان امیر المومنین علیه السلام لا

ص: 18

شَفیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَهِ (1)» هیچ شفیعی رهاننده تر از توبه نیست. هم چنین می فرمایند:«التَّوْبَهُ تَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَهَ(2). » توبه، رحمت را فرود می آورد. و نیز « اَلتَّوْبَهُ تُطَهِّرُ اَلْقُلُوبَ وَ تَغْسِلُ اَلذُّنُوبَ (3).» توبه دلها را پاک می سازد و گناهان را می شوید و «بِالتَّوْبَهِ تُکَفَّرُ اَلذُّنُوبُ»(4) به وسیله توبه است که گناهان پوشیده می شود. چون زندگی آدمی با اشتباه و گناه آمیخته است، بدون توبه تدارک زندگی انسانی بی معنا می شود، زیرا هرگاه روحیه یأس و ناامیدی از بازگشت و اصلاح زندگی و پیمودن راه حقیقی بر آدمی چیره شود، توبه وسيله اساسی جبران گذشته و دمیدن روح امید و نشاط به زندگی و اصلاح مسیر به سوی کمال حقیقی است از این رو توبه بهترین وسیله تربیت آدمی است. توبه زمانی خوب است که خالص باشد. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «إِخْلاَصُ اَلتَّوْبَهِ یُسْقِطُ اَلْحَوْبَهَ(5)» توبه خالصانه گناه را می زداید(6) در فرازی دیگر می فرمایند: « اَلتَّوْبَهُ نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَ اِسْتِغْفَارٌ بِاللِّسَانِ وَ تَرْکٌ بِالْجَوَارِحِ وَ إِضْمَارُ أَنْ لاَ یَعُودَ (7)» توبه عبارت است از پشیمانی قلبی و درخواست آمرزش زبانی و ترک عملی و عزم بر بازنگشتن به گناه. بنابراین توبه با ندامت و پشیمانی واقعی شکل می گیرد که این حالت موجب انزجار از گناه و عزم بر ترک مخالفت و معصیت می شود. (8)

پس از آنکه خدا خواهی و خداجویی به عنوان هدف کارگزاران امور زیارتی از خدمت به زائران خانه خدا و

عتبات عالیات مشخص شد، باید زنگارهای گناه و معصیت را از جان و دل بزداید و روح را از تیرگی ها پاک کند تا زمینه را برای راهیابی به محضر حق و حریم عشق و پذیرش در پیشگاه معبود و همچنین اولیاء الهی فراهم سازد. توبه او باید توبه نصوح باشد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ...» سوره تحریم آیه 8. ای کسانی که ایمان آورده اید به درگاه خدا توبهی راستین کنید، امید است که پروردگارتان بدی هایتان را از شما به هدایت و شما را به باغ هایی که از زیر درختان آن جویبارها روان است در آورده

خواجه اگر توبه نصوح کند

هر دمی عالمی فتوح کند.

توبه نصوح، توبه بدون بازگشت است و نیازمند یک تصمیم جدی و قاطع، روشی که برای دستیابی به توبه نصوح از سوی پیشوایان دینی ارائه گردیده، چنین است گناهکار ابتدا باید از عملکرد بد خویش پشیمان شود و سپس تصمیم بگیرد از این پس خود را به معاصی نیالايد و گناهان مرتکب شده را ترک گوید آن گاه از

ص: 19

پیشگاه خداوند طلب مغفرت و آمرزش کند(1). پیامبر خدا صلی الله عليه و آله می فرمایند: زیاد استغفار کنید زیرا خداوند عزوجل استغفار را به شما یاد نداد، مگر برای این که می خواهد شما را بیامرزد(2).

بدون توبه و تخلیه دل از صفات زشت و ناپسند و رذایل اخلاقی و خالی کردن ریشه های هرز، صفات رذیله، نظیر، حسد و بخل و تکبر یا تملق، شقاوت، جاه طلبی و غیره که مایه سیه روزی آدمی است، نمی توان به مرحله تحليه رسید، یعنی آراستن دل به خصائص زیبا و فضایل عالیه، نظیر خیرخواهی، سخاوت، گشاده دستی، گشاده رویی، تواضع و اخلاص و صداقت و آزادگی از همه تعلقات دنیوی ومادی ونیز خالص کردن نیت. تا به رنگ خدا در آید و رضایت خدا را جلب کند. «صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً »( سوره بقره آیه 128 )رنگ خدا و چه رنگی از رنگ خدا بهتر است، وقتی انسان رنگ خدا که بهترین رنگ هاست رابخود گرفت به مرحله تجلیه یعنی تجلی انوار الهی در قلب خود می رسد. کارگزاران حج و زیارت سزاوارتر از دیگران برای انجام این مراحل معنوی هستند.

7-شکرگزاری

تصویر

اولین اقدام کارگزار، گشودن زبان شکر به درگاه احدیت و پیشانی بر آستان ربوبی حق سائیدن است. داشتن روحیه قدردانی و سپاس از عنایات و توفیقات الهی، مقدمه خدمت گزاری به بندگان خداست. به پاس توفیق بزرگ خدمت گزاری، باید بهترین خدمات را به بندگان خدا در بهترین نقاط جهان یعنی مکه مکرمه و مدینه منوره و سایر مشاهد مشرفه و اماکن متبرکه و مواقف کریمه، در برترین حالات وبهترین آداب، برای بالاترین رضایت ها که رضایت حق تعالی است، انجام داده و با زبان حال و گفتار بگوید، اکنون که خداوند متعال توفیق بزرگی به من عنایت فرموده و اینجانب را از میان جمع کثیری از مشتاقان خانه خود و اولیاء پاکش دعوت نموده تا خادم زائران خانه اش واولیاء پاکش باشم و در مراسم بزرگ مهمانی به همراه زائران گلچین شده خانه خدا و حرم های شریف شرکت کنم، بنده نیز به رسم ادب و اطاعت از آیه 7 سوره مبارکه ابراهیم « لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ (7)» اگر شکر گذار خدا باشید، خداوند نعمت های خود را بر شما فزونی

ص: 20

می دارد. هم چنین به استناد آیه 12، سوره مبارکه لقمان « أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ (12)» شکر خدا را بجای آور، هر کس شکر گزاری کند، تنها به سود خویش شکر کرده؛ و آن کسی که کفران کند(زیانی به خدا نمی رساند)؛ چرا که خداوند بی نیاز و ستوده است.

بالاترین مراتب شگر گزاری آن است که این سفر را نعمت الهی وروزی خود از جانب خداوند متعال بدانیم وحق این نعمت بزرگ را با احساس مسئولیت بالاتر و خدمات بیشتر به زائران نشان دهیم. امام على عليه السلام در حکمت 244 نهج البلاغه می فرمایند: خداوند در هر نعمتی حقی دارد. کسی که حقش را ادا کند، نعمت او را افزون کند و کسی که کوتاهی کند، نعمت را در خطر زوال قرار می دهد. شکر نه همین گفتن «شکرا الله» است، بلکه حق شکر آن است که، جوارح و اعضا را به غیر آنچه لایق به او است و شغل او است، مشغول ندارد. و بواسطه این نعمت بزرگ سعی نماید تا جوارح و اعضاء خود را در راه آنچه متعلق به اوست مشغول بدارد. از امام صادق علیه السلام روایت است هر گاه خداوند نعمتی را بر بنده خود ارزانی داشته، و او قدر آن نعمت را با قلب درک کرده و آشکارا خدای را شکرگزار باشد، هنوز از سپاس فارغ نشده است که دستور افزونی نعمت ها (از جانب حق) برای او صادر می گردد.

شکر نعمت، نعمتت افزون کند

کفر، نعمت از کفت بیرون کند

شکر قدرت قدرتمت افزون کند

جبر، نعمت از کفت بیرون کند

اگر بدنبال فزونی در نعمت الهی هستیم و دوست دار تداوم خدمت خالصانه به میهمانان الهی می باشیم، شکر و سپاس خدای رابه خاطر این نعمت بزرگ بجا آورده و سر بر آستان ربوبی ساییده و از مقام حضرتش بخواهیم تا ان شاء الله توفیق خدمت به زائران خانه خدا و حرم های شریف را تا زمانی که از استطاعت جسمی

و روحی و روانی برخورداریم از ما سلب ننماید و ما را مصداق آیه 13 سوره مبارکه سبا که می

فرماید: « وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ (13)» (تعداد کمی از بندگان شکر گزارند ) قرار ندهد.

ص: 21

لِأَخِیهِ اَلْمُؤْمِنِ دَرَجَهٌ لاَ یُدْرَکُ فَضْلُهَا إِلاَّ بِمِثْلِهَا» خدمت کردن مؤمن به برادر مؤمنش، مقامی است که فضیلت

و ثواب آن جز با همانند آن (خدمت) به دست نیاید(1).

بنابراین، کارگزاران خدمت به زائران را با اعماق جان، عبادت بدانند و هیچگونه انگیزه دیگری در آن راه ندهند، تا بتوانند با جان و دل خدمت کنند. زیارت و اعمال و مناسک زائر را مقدم بر زیارت و اعمال خود بدانند و تلاش نمایند، زمینه های زیارت پرفیض زائران را به نحو مطلوب فراهم نمایند. زیرا خدمت به زائران بيت الله الحرام و مواقف کریمه و برآورده کردن نیازهای مومن و برادر دینی یکی از ارزشمند ترین عبادات و برتر از بسیاری از مستحبات است. از احادیثی که به ذکر فضیلت این کار و بیان ارزش آن پرداخته اند، به اهمیت و ارزش فوق العاده اش پی خواهیم برد. بعضی از روایات، برآوردن حاجت های مومن را برتر از بیست حج می شمرد و در بعضی اقدام و شروع به خدمت بدون موفقیت و کسب نتیجه را برابر با حج مبرور و مقبول خوانده اند(2) اسماعیل خثعمی در انتخاب بین خدمت و کمک به دیگر عمره گزاران یا طواف و نماز مستحبی در مسجدالحرام متحیر بود و در پی تایید و امضای عمل خویش به نزد امام صادق علیه السلام رفته می گوید: « إِنَّا إِذَا قَدِمْنَا مَکَّهَ ، ذَهَبَ أَصْحَابِی یَطُوفُونَ وَ یَتْرُکُونِّی أَحْفَظُ مَتَاعَهُمْ قَالَ أَنْتَ أَعْظَمُهُمْ أَجْراً.». به مکه که آمدیم دوستانم به طواف رفتند و مرا رها کردند تا وسایل آنها را حفظ کنم امام فرمودند اجر و پاداش تو بیشتر است (3). ابي الموتمر می گوید، شنیدم امیر المومنین علیه السلام می فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است هر مسلمانی به گروهی از مسلمانان خدمت کند خداوند به شمار آنان در بهشت خدمتکارانی به وی خواهد بخشید. هم چنین از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است که فرمودند: کسی که مسافر مومنان را یاری دهد خداوند 73 گرفتاری او را حل می کند. و در فرازی دیگر فرمودند، « سَیِّدُ اَلْقَوْمِ خَادِمُهُمْ فِی اَلسَّفَرِ.(4)» آقا درسفر کسی است که خادم قوم باشد.

ص: 23

کاروان داری، تقوا واخلاص الهی است. با توجه به تاثیر فضا بر روح و روان انسان سعی شود، فضا سازی معنوی را برای زائران نیز فراهم نماییم، محل ثبت نام و محل اجتماعات و برگزاری جلسات با تصاویر وماکت های اماکن مقدسه مکه معظمه و مدینه منوره و مراقد ائمه علیهم السلام آراسته شود. دائر نمودن نمایشگاه کتاب در محل ثبت نام و جلسات، نصب آیات و روایات و جملات زیبا، آموزش های حضوری و مجازی، بسته های آموزشی الکترونیکی، تالارهای گفتگو، سامانه پیامکی، شبکه اجتماعی، توجه به شورای فرهنگی و یاوران حجاج، وطرح مودت، در صورت امکان اردوهای زیارتی، برگزاری دعاهای قبل از سفر برای زائران، توجه به مسابقات فرهنگی، پیام گزاری های مناسب، ترغیب زائران به مطالعه، شرکت در برنامه های فرهنگی و... همه می تواند در آماده سازی معنوی زائران و کارگزاران برای انجام سفری موفق کمک نماید. از طرفی آمادگی جسمانی و سلامت روانی کارگزاران لازمه انجام خدمات مطلوب و مفید به زائران است. برای حفظ و یا کسب سلامتی، انجام نرمش و ورزش و مراقبت های بهداشتی، مقدمه فعالیت های سنگین در ایام حج است. کارگزارانی که برای چندمین بار توفیق سفر، روزی آن ها شده است، مسئولیت بیشتری در کنترل و نظارت بر اعمال و رفتار خود دارند و باید بیشتر مراقبت برحفظ حالات و روحیات واعمال و رفتار خود نموده و از ظرفیت های معنوی بیشتر استفاده کنند. تکرار سفر موجب عادی و بی اثر شدن اثرات معنوی آن نشود. این دسته از کارگزاران نیاز بیشتری به ممارست و تمرین در خودسازی و آماده سازی روحی و معنوی قبل از سفر دارند.

از این رو چشیدن طعم لذت سفر برای کارگزار و انجام خدمت به زائران خانه خدا و حرم شریف نبوی و ائمه بقیع علیهم السلام و سایر اعتاب مقدس، زمانیست که با عمق اسرار و رموز و معارف آنها، آشنا شده و با جان و دل به زائران خدمت کنیم.

می پردازد و ناظر بر اخلاق در محیط حرفه ای است و این اخلاق، دربرگیرنده مجموعه ای از احکام ارزشی، تکالیف و سلوک رفتاری است. اخلاق حرفه ای رفتاری متداول در میان اهل یک حرفه است. اخلاق حرفه ای مدیریت رفتار و کردار آدمی هنگام انجام دادن کارهای حرفه ای است . اخلاق حرفه ای رشته ای از دانش اخلاق است که به مطالعه روابط شغلی می پردازد. اخلاق حرفه ای عبارت است از مجموعه ای از قوانین که در وهله اول از ماهیت حرفه و شغل به دست می آید(1). کارگزاران حج و زیارت با دارا بودن ویژگی هایی مانند: مسئولیت پذیری، پایبندی به ارزش ها، گذشت، تهذيب تفس، مردم داری، راز داری، سعه صدر، مدارا، حلم و خویشتن داری، عدالت، رفق و مدارا و رفتار ملایم، مشورت، انتقادپذیری، قاطعیت، عفو و اغماض، صداقت، اخلاص، تعاون و همکاری، سخت کوشی و جدیت، ارتباط موثر، اعتماد به یکدیگر و پرهیز از سوء ظن، خدمت به زائران را نعمت تلقی کردن، رعایت حسن خلق، رعایت انصاف، وفای به عهد، خویشتن داری در برابر درشتی، رسیدگی و اولویت امور ضعفا وسالمندان، و.............. جلوگیری از تملق و پرهیز از منش جباران پرهیز از خشم، پرهیز از تکبر، پرهیز از تبعیض و بی عدالتی، تکبر و تفاخر، عجب و خود پسندی، ریاست طلبی، افزون طلبی، حیف و میل بیت المال و اسراف و تبذیر، رشوه، رانت خواری، استبداد، دروغگویی، خشم و غضب، بی تفاوتی، احتجاب تغافل از خطاء منت گذاشتن، تبلیغات دروغین، تبعیض، جمود و خشکی بر مقررات و... می توانند از بروز بسیاری از معضلات اخلاقی جلوگیری کنند. کارگزاران با ترسیم جدول فضائل و رذائل وفهرست آن در کاروان و سفرهای زیارتی، وتحليل مسائل و مشکلات پیش آمده و تبیین معضلات اخلاقی زمینه خدمت متعالی با محوریت اخلاق حرفه ای را فراهم نماینده

بوده و به آن پایبند می باشند و در راه خدمت به زائران خانه خدا وانجام تعهدات تمام سعی و کوششی خود را انجام می دهند. سفرهای زیارتی اقتضائات خود را دارد. ممکن است در مراحل مختلف سفر، بنا بر اقتضائات واحتياجات و نیازهایی که زائران دارند، ناگزیر به بیان قول و يا عهد و پیمانی شوند که باید، نهایت کوشش و تلاش خود را در انجام تعهدبه کار گیرند زیرا وفای به عهد، موجب اعتماد و اطمینان زائر و مسئولان به برنامه ها، پیشنهادات و تصمیمات و اقدامات کارگزاران خواهد شد. وفای به عهد، باعث استحکام پیوند میان زائران و کارگزاران است.

18- آراستگی ظاهری

تصویر

حضرت علی علیه السلام می فرمایند: خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد« إِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَال (1)» خداوند زیبایی و آراستگی را برای بندگان و مومنان می پسندد و ژولیدگی و در هم ریختگی را بر آنان روا نمی دارد. به فرموده امیرالمومنین علیه السلام «التَّجَمُّلُ مِن أخْلاقِ المؤمنينَ (2)» آراستگی از اخلاق مومنان است. رسول خدا (ص) می فرمایند: همانا خداوند دوست می دارد هنگامی که بنده نزد برادران دینی خود می رود با هیئتی منظم و آراسته باشد(3). همچنین، حضرت علی علیه السلام می فرمایند: همچنانکه دوست می دارید، افراد ناشناس شما را در بهترین حالت خود ببینند و در نتیجه خود را برای آن ها می آرایید، زمانی که نزد برادر مسلمان خود می روید، خود را آراسته نموده و با لباس و وضعیت مناسب ظاهر شوید(4).

پوشیدن لباس هماهنگ کارگزاران، توام با رعایت نظافت و آراستگی آن بسیار مورد تاکید است. کارگزاران در حین سفر نیز باید مراقب باشند، حتی با زائرانی که احساس صمیمیت بیشتری دارند رعایت پوشش را

ص: 29

بنمایند. در برخی موارد و البته به ندرت مشاهده شده است که برخی از کارگزاران که نسبت به وظایف کاملا توجیه نبودند، با لباس های زیر( مانند: شلوارک و زیرپوش رکابی و..) پاسخگوی زائران در اتاق استراحت بودند، لازم به ذکر است، حتی در اتاق استراحت نیز باید به نحوی برنامه ریزی نمود که برای پاسخگویی به زائران مراقب پوشش خود باشند زیرا یکی از نقش های اساسی کارگزاران نقش الگویی و تربیتی است.

بشتابند. بنابراین کارگزاران علاوه بر این که خود به سنت حسنه، خداحافظی با اقوام و خویشان و همسایگان و همکاران و غیره می پردازند، برای مراسم تودیع و خداحافظی زائران خانه خدا، مشاهد مشرفه و مواقف کریمه به نحو شایسته و مطابق شان و مقام و منزلت آنها برنامه ریزی کنند و این سنت حسنه را به خوبی

اجراوتبلیغ نماینده

ص: 31

پرسش های فصل اول:

1- معنی لغوی ایمان وحدیث امام زین العابدین علیه السلام ( ع ) درباره ایمان را بنویسید.

2-نظر امام خمینی (ره)، درباره اخلاص و حدیث شریف امام علی (ع) واهميت اخلاص در کارگزاری را بیان نمایید.

3- اهمیت تزکیه نفس برای کارگزاران امور زیارتی راتوضیح دهید.

4- با استناد به آیات شریفه قران کریم، لزوم تقوى الهی را بیان نمایید.

5-علت خلوص نیت برای کارگزاران را بیان نمایید.

6-توبه نصوح وراه دستیابی به آن را توضیح دهید.

7- علت شکرگزاری کارگزاران را بیان کنید.

8 با استناد به حداقل یک حدیث اهمیت خدمتگزاری به زائران را توضیح دهید.

9- علت نیاز کارگزاران به أنس و معرفت با قرآن و ادعیه و زیارت نامه ها را بیان نماييد.

10- علت نیاز کارگزاران به آمادگی روحی، روانی و جسمانی را توضیح دهید.

11 - ضرورت مطالعه اسرار و معارف حج وزیارت مشاهد مشرفه را بیان کنید

12- ضرورت نیاز به یادگیری احکام ومناسک مربوطه را بیان کنید.

13 -اهمیت شرکت در دوره های آموزشی در کیفیت بخشی به خدمات رسانی به زائران را بگویید.

14- آثار یادگیری، دستورالعمل ها، آیین نامه ها ووظایف مربوطه در خدمات رسانی را بیان کنید.

15 اخلاق حرفه ای در حج و زیارت را تعریف نمایید.

16 آثار معنوی و اجتماعی و خانوادگی اذن و اجازه خانواده برای سفر توضیح دهید.

17 - ضرورت نوشتن وصیت نامه برای کارگزاران را بگویید.

18 - تاثیر وفای به عهد و پیمان بر روی زائران را بگویید.

19 - لزوم آراستگی ظاهری برای کارگزاران را بیان کنید.

20- آداب مقدماتی سفر را بیان کنید.

ص: 32

فصل دوم

اخلاق و آداب کارگزاران امور زیارتی در سفر

هدف های یادگیری انتظار می رود کارگزار پس از مطالعه بخش حاضر بتواند.

حداقل ده مصداق ادب را نام ببرد.

- با استناد به آیات و روایات، فواید حسن خلق را بگوید.

-پایه های دوستی با مومنان را بگوید.

-تاثیر حسن خلق، خوش رفتاری و خوشرویی را برای خود و زائران بیان کند.

- مزیت خوشگویی و مذمت پر حرفی را بیان کند.

-زیان عدم مراقبت از زبان در کار و معاشرت را بگوید

- علت سخن گفتن در سطح مخاطب را بیان نماید.

- عقوبت استراق سمع را بیان کنده .

- علت نیاز به گفت و گو و جلوس با اهل تقوی را بیان کند.

- آثار تواضع وعفو وگذشت و احسان را بیان نماید.

-آثار و پیامد های گرامی داشتن و تکریم دیگران را بگوید.

تاثیرات عزت نفس و مناعت طبع و صبر و استقامت بر انسان را بیان کند. با استناد به حدیث لزوم سخاوت در سفر را بگوید.

-اهمیت امانت داری، مراقبت از بیت المال و راز داری را بیان کنده

- مصادیق عدالت در سفر زیارتی را بگوید.

- برای مروت و جوانمردی، مصاحبت و دوستی با زائران و کارگزاران، رعایت حقوق مادی و معنوی سایر کاروانها، نصیحت و خیرخواهی نسبت به سایر کارگزاران و زائران، کمک به سالمندان و معذورین و بیماران و عیادت از بیماران وسالخوردگان مثالی بیاورد.

- اعتماد به نفس، انتقاد پذیری و پند پذیری و الگو و اسوه بودن را توضیح دهد.

- لزوم رعایت بهداشت فردی و محیطی، پرهیز از پرخوری و اسراف و تبذیر را توضیح دهد.

-دلیل قانون گرایی و نظم و وقت شناسی در سفر را توضیح دهد.

-تاثیر تشویق در سفرهای زیارتی را بگوید.

- آثار و پیامد های مشورت در سفر را بیان کند.

- آثار مثبت چشم پاکی در سفر را بیان کند.

- منظور از میان روی در حرکت های گروهی را بگوید.

ص: 34

- علت عدم همراهی دربازارگردی با زائران را بیان کند.

- فرصت به زائران برای انجام آداب را توضیح دهد.

- سبک زندگی در حج را تشریح نماید.

-مهارت های زندگی را نامبرده و حداقل بتواندسه مورد را توضیح دهد.

فنون و روش های کنترل خشم را بیان نماید.

- ضرورت ایمنی در سفر را توضیح دهد.

- علت توجه به فعالیت های فرهنگی را بازگو نماید.

- تاثیر شایعات بر کاهش بهره معنوی سفر را توضیح دهد.

- چرایی پرداختن به برنامه وداع برای خود و زائران را شرح دهد.

ص: 35

می آفریدند و پیوند می دادند، دلها را با دل ها، دست ها را با دست ها و به همین سبب مدال « إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ» را از خدای عظیم دریافت کردند موضوع اخلاق آنقدر مهم است که اشرف مخلوقات، پیامبر بزرگوار اسلام، فلسفه ی بعثت خود را این گونه فرمود: «إنَّما بُعِثتُ لاُِتَمِّمَ مَکارِمَ الأَخلاقِ» یعنی من برای تمام کردن مکارم اخلاق مبعوث شدم(1). پیامبر بزرگ اسلام برای اخلاق در نظام شریعت چنین نقشی را قائل شده است و آن را تکمیل و تتمیم هدف رسالت خواند(2). اخلاق حسنه را نشان كمال ایمان دانستند و فرمودند، « أَکْمَلُ اَلْمُؤْمِنِینَ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً» و آن را نیمی از دین نامیدند و فرمودند: «حُسْنُ اَلْخُلُقِ نِصْفُ اَلدِّینِ » و برای حسن خلق، پاداشی چون پاداش صائم شب زنده دار قائل شدند. « إِنَّ صَاحِبَ اَلْخُلُقِ اَلْحَسَنِ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ اَلصَّائِمِ اَلْقَائِمِ.(3) »

امام علی (ع) می فرمایند: هیچ چیزی مانند خوش خلقی در ترازوی اعمال سنگینی نمی کند. پیامبر بزرگوار اسلام (ص) در یکی از سفرهایشان چنین فرمودند: «مَنْ کَانَ یُسِیءُ اَلْجِوَارَ فَلاَ یُصَاحِبُنَا»؛ «کسی که در مصاحبت و مجاورت، بد عمل می کند با ما همراه و همسفر نشود.(4)» رسول خدا (ص) فرموده اند: «مَا اِصْطَحَبَ اِثْنَانِ إِلاَّ کَانَ أَعْظَمُهُمَا أَجْراً وَ أَحَبُّهُمَا إِلَی اَللَّهِ أَرْفَقَهُمَا بِصَاحِبِهِ.»: «هر گاه دو نفر با یکدیگر همسفر شدند آن کس که با دیگری رفق و مدارا را پیش گیرد، نزد خدا محبوب تر و پاداشش عظیم تر است.(5)» وجالب است بدانیم بیشترین فریضه ای که دستورات اخلاقی در مورد آن بیان شده، فریضه مهم حج است.

یکی از مدال های پرافتخار برای کارگزاران حج و زیارت در تمامی سفرهای زیارتی که در نزد عامه مردم به آن شهره هستند اخلاق نیکو و خوی پسندیده است. یکی از دلایل درخواست همسفری زائران با کارگزاران قبل از نوع مدیریت، خلق و خوی زیبای آن ها است . پس همواره بکوشیم این مدال افتخار را که به تاسی از پیامبر بزرگوار اسلام صلوات الله عليه و ائمه اطهار علیهم السلام آموخته ایم، را حفظ نموده و به درجات آن بیفزائیم .

و عشق ورزیدن آن ها به پیامبر (ص) را مهر و محبت و رفتار خوب می داند. در آیه 159 سوره آل عمران می فرماید:«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ (159)» پس به مهر و رحمتی سوی خدا با مردم نرم خوی و خوش رفتار شدی و اگر درشت خو و سنگ دل بودی یقینا مردم از اطرافت پراکنده می شدند، پس بر اساس همین مهر و رحمتی که خدا در وجود شما نهاده از آنان نسبت به کارها و برخوردهای ناخوشایند شان در گذر و برای آنها طلب آموزش نما و در کارها، با آنان به مشورت بنشین و چون عزم کاری کردی بر خدا توکل کن زیرا خدا توکل کنندگان را دوست دارد(1). در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است: هر که مومنی را خوشحال کند رسول خدا را خوشحال کرده و هر که رسول خدا را خوشحال کند خدا را خوشحال نموده است(2). امام حسن (ع) فرمودند: « رَأسُ الْعَقْلِ مُعَاشَرَهُ النَّاسِ بِالْجَمِیلِ (3)»: خوش رفتاری با مردم، رأس عقلانیت است.

از دوری زائران از خانواده و برخی از ناملایمات و مشکلات پیش بینی نشده، دارند و اگر با یک تبسم بتوانند خاطری را شاد سازند به خدا نزدیکتر شده اند. مثل معروفی است که می گوید: تبسم شما را فقیر نمی کند، اما دیگران را غنی می سازد. امام صادق (ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمودند: سه چیز پایه های دوستی مرد با برادر دینی خود را محکم می کند: 1- همیشه با خوش رویی با او برخورد کند. 2- در مجلس هرگاه به سوی او آمد، برایش جا باز کند و او را در کنار خود بنشاند. 3- او را به هر نامی که خودش دوست دارد، صدا بزند(1). رسول خدا صلى الله علیه و آله ، اغلب خندان و متبسم بودند، مگر آن گاه که قرآن فرود می آمد، یا در حال وعظ و پند دادن بودند. ایشان هم کلام خویش را با تبسم می آمیختند، هم چهره خندان داشتند و به چهره دیگران لبخند می زدند و خوشرویی با مردم از خصلتهای ایشان بود. در حدیقی وارد شده است. «کَانَ اَکْثَرُ النّاسِ تَبَسُّما و ضِحْکا فی وُجُوهِ اَصْحابِهِ(2).». بیش از همه، لبخند داشت و بر روی یارانش لبخند میزد.

در همه جا به ویژه در سفر، شوخی و خنده اگر در حد اعتدال باشد و همراه با معصیت و غیبت و استهزا و اسائه ادب نباشد، بسیار پسندیده است و خستگی و ملالت را از جسم وروح برطرف می کند و دلها را شادمان می نماید. امام باقر عليه السلام فرمودند: تبسم کردن مومن در چهره برادر دینی خود حسن است و زدودن خاشاک از او، حسن است و خداوند به چیزی مانند شاد کردن مومن بندگی نشده است. «تَبَسُّمُ اَلرَّجُلِ فِی وَجْهِ أَخِیهِ حَسَنَهٌ وَ صَرْفُهُ اَلْقَذَی عَنْهُ حَسَنَهٌ وَ مَا عُبِدَ اَللَّهُ بِشَیْءٍ أَحَبَّ إِلَی اَللَّهِ مِنْ إِدْخَالِ اَلسُّرُورِ عَلَی اَلْمُؤْمِنِ.(3).» و نیز امام صادق علیه السلام می فرمایند:«إنَّ اللَّهَ عَزَّوجَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِی الجَماعهِ بِلا رَفَثٍ ». خداوند عز و جل کسی را که در میان جمعی شوخی و بذله گویی کند دوست دارد، به شرط آن که ناسزاگویی نباشد(4)، افراط در شوخی و خنده ناباب، ناپسند است و چه بسا موجب عواقب نامطلوبی خواهد شد. این مطلب نیز در روایات مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق على عليه السلام می فرمایند: « کَثْرَهُ اَلضَّحِکِ تَذْهَبُ بِمَاءِ اَلْوَجْهِ» خنده زیاد آبروی انسان را می برد(5) وشوخی زیاد حيا وحیثیت انسان را می برد. «و کَثْرَهُ اَلْمِزَاحِ تَذْهَبُ بِمَاءِ اَلْوَجْهِ (6)» در مقام جمع میانه این روایات می توان گفت که مومن باید خنده رو و خوش اخلاق باشد، اگر مطایبه کرد، زیاده روی نکند، در گناه وارد نشود، ادب مجلس را نگه دارد، اوقات را به افراط در خنده و مزاح نگذراند، که موجب بطالت عمر شود در دل دیگران شادی بیافریند به ویژه در سفر که خوش خلقی و خنده رویی مطلوبیت بیشتر دارد. از قهقه با صدای بلند به ویژه در اماکن زیارتی بپرهیزند که در روایات نکوهش شده است. امام صادق عليه السلام می فرمایند: «ضِحْکُ اَلْمُؤْمِنِ تَبَسُّمٌ» خنده مومن تبسم است(7) و نیز فرمودند: القهقهة من الشيطان ،

ص: 39

قهقه از شیطان است، از افراط در خنده و مزاح بپرهیزید که آثار نامطلوب دارد. ایشان خنده زیاد را موجب مردن قلب می دانند: «کَثْرَهُ اَلضَّحِکِ تُمِیتُ اَلْقَلْبَ. » خنده زیاد قلب را می میراند(1). ما کارگزاران باید حدود و ثغور خنده و شوخی بایکدیگر و زائران را دانسته و مراعات کنیم، مبادا برای ادخال سرور در دل دیگران، مرتکب کدورت خاطر و یا گناه شویم، در بخش های مختلف سفر مانند: انجام مناسک، حمل بار، پذیرایی در رستوران فعالیت در قربانگاه، رمی جمرات و.. وقتی آثار خستگی بر چهره کارگزار و یا زائر نمایان می شود، گاهی به اشتباه برای رفع این خستگی و به علت مهارت پایین در ایجاد نشاط در دیگران، بیشتر باعث ملالت خطر در آنها می شویم. بنابراین سعی کنیم، مهارت بذله گویی، شوخی و تبسم و خنده رویی را مطابق با سنت پیامبر بزرگوار اسلام (ص) بیاموزیم و در تقویت روابط و تالیف قلوب از آن ها استفاده نماییم.

قَلَّ وَرَعُهُ ماتَ قَلبُهُ ، و مَن ماتَ قَلبُهُ دَخَلَ النّارَ » هر که سخن بسیار گوید، خطایش بسیار شود و هر که بسیار خطا کند، شرم و حیایش کم شود و هر که کم شرم و حیا شود، پارسایی اش کاهش یابد و هر که پارسایی اش کم شود، دلش بمیرد و هر که دلش بمیرد، به آتش رود . امام صادق عليه السلام می فرمایند: خداوند به چیزی مانند سکوت کردن و رهسپار شدن به خانه خدا، بندگی نشده است. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: مَا عُبِدَ اَللَّهُ بِشَیْءٍ أَفْضَلَ مِنَ اَلصَّمْتِ وَ اَلْمَشْیِ إِلَی بَیْتِهِ(1). » زیاده روی در سخن گفتن و کثرت کلام از جایگاه و مقام انسان در نزد مخاطب می کاهد از این رو سزاوار است که عوامل کاروان ها با شناخت صحیح و سریع زائران مخاطب خود را بشناسند، و بدانند که چه موقع و چه میزان با آنها سخن بگویند که موجب ملال خاطر و آزردگی او و مایه کدورت روان آن ها نگردند. سکوت و سخن هر دو در جای خود خوب و مطلوب و در غیر آن نامطلوب است. پس بایستی سخنان را طبقه بندی کرد و در موارد لزوم سخن گفت. در موارد غیرضروری نیز از سخن باز ایستاد؛ مثلا اگر سخن گفتن برای هدایت کسی یا برای ابراز محبت به زائران یا تالیف قلوب میان آن ها ویا همکاران باشد، بسیار نیکو است. ولی اگر سخن لغو و بیهوده و یا خدای ناکرده مشتمل بر گناه باشد، در این صورت بایستی از آن پرهیز کرد. سعدی نیز در این باب سروده است:

اگر چه پیش خردمند خامشی ادب است

به وقت مصلحت آن به که در سخن کوشید

ودو چیز طیره عقل است: دم فرو بستن

به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی

و نیز گفته است:

سخن گرچه دلبند و شیرین بود

سزاوار تصدیق و تحسین بود

چو یکبار گفتی، مگو باز پس

که حلوا چو یکبار خوردند، بس

در سخن گفتن باید حد اعتدال را رعایت نمود نه سکوت های طولانی که منجر به فاصله می شود و نه پر حرفی و گزافه گویی، پرحرفی و گزافه گویی صفت خوبی نیست زیرا باعث خستگی ملال و بیزاری شنونده می گردد . امیرمؤمنان (ع) بسیار کوتاه و زیبا فرموده اند: «إِذَا تَمَّ اَلْعَقْلُ نَقَصَ اَلْکَلاَمُ»، نشانه اینکه عقل کسی کامل است، این است که گفتار او اندک است و پرگفتاری نشانه کم اندیشگی و خطای بیشتر است.(2) گاهی مشاهده شده است کارگزاران برای برقراری ارتباط و یا دلجویی از زائران از حد اعتدال عبور کرده و به افراط سخن میگویند، و عزت و اعتبار و جایگاه خود را در نزد زائر از دست می دهند.

ص: 41

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «وَ مَنِ اِسْتَمَعَ إِلَی حَدِیثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنَیْهِ اَلْآنُکُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ» کسی که به سخن گروهی گوش دهد در حالی که آنان آن را خوش نداشته باشند روز قیامت در گوش هایش سرب گداخته ریخته می شود(1). گوش نشستن و استراق سمع از آداب ناپسند اجتماعی است که گاهی مفاسد و پیامدهای تلخ به دنبال دارد.

مواقع رفتارهای ناپسند باشد. پاسخ همه آنها عفو گذشت و احسان است. عفو وگذشت، دستور الهی است که خداوند، پیامبر خود را به آن توصیه می کند و می فرماید: « خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ » سوره اعراف آیه 199 با آنها مدارا کن و عذر شان را بپذیر و به نیکی ها دعوت نما و از نادانان روی بگردان. ودر آیه 14 سوره مبارکه تغابن می فرماید: « وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (14)» اگر گذشت کنید و چشم بپوشید و ببخشایید، بی گمان خدا هم آمرزنده و مهربان است. رسول گرامی اسلام صلی الله عليه و آله آن الگو و اسوه اخلاق دربیان های متعدد درباره عفو گذشت فرموده اند که به برخی اشاره می کنیم تا کارگزاران به ارزش کار خود بیشتر واقف باشند. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: «تَعَافَوْا یُعِزَّکُمُ اَللَّهُ.» از یکدیگر گذشت کنید تا خداوند شما را عزیز کند. و عفو گذشت را مایه طولانی شدن عمر می دانند: «مَنْ کَثُرَ عَفْوُهُ مُدَّ فِی عُمُرِهِ» کسی که زیاد اهل عفو و گذشت باشد عمرش طولانی می شود ونیزفرمودند: «من يعف عن الناس يعف الله عنه» هرکس مردم را عفو كند، خدا نیز او را عفو می کند. و همچنین گذشت راموجب ورود بدون حساب به بهشت می دانند: « اَلْعَافُونَ عَنِ اَلنَّاسِ یَدْخُلُونَ اَلْجَنَّهَ بِلاَ حِسَابٍ(1).» امام خمینی (ره) در کلامی درصحیفه نور فرمودند من همه افرادی که از من غيبت کرده یا به من اهانت نموده اند عفو نمودم و از خدای تعالی برای همه طلب عفو می کنم. کارگزاران باید لذت عفو و گذشت را با جان و دل وتمام وجود احساس کنند زیرا در عفو لذتی است که در انتقام نیست.

اللّهُ ، فهُو فی نَفسِهِ ضَعیفٌ وفی أعیُنِ النّاسِ عَظیمٌ ...» کسی که فروتنی کند، چنین کسی نزد خود ناچیز است، ولی در چشم مردم بزرگ است (1). مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران حج 83/9/30 خضوع، ذکر، تضرع، مدارا، محبت و برادری را از آداب حج بیان نمودند(2). با توجه به مصوبات سال های اخیر سازمان حج و زیارت ، ورود به مسئولیت کارگزاری امور زیارتی، حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر است و از طرفی بسیاری از کارگزاران دارای موقعیت های شغلی، پایگاههای اجتماعی و یا جایگاه معنوی مناسبی هستند، وبه لحاظ عشق و علاقه و اعتقادات مذهبی وایمان قلبی، ملبس به لباس خدمت گزاری به زائران شده اند، بنابراین، می بایست در تواضع و فروتنی در برابر زائران و همکاران و سایر مردم، سر آمد و الگو باشند. تواضع، یک اصل تربیتی است و تواضع کار گزار، موجب تواضع زائر خواهد شد.

فردی از میزان عزت انسان می کاهد. آنگونه رفتار نکنیم که رفتار ما باعث تحقیر وسرزنشمان شود وعزت نفسمان خدشه دار گردد ما باید خدمت را عزتمندانه، صادقانه، پیگیرانه توام با مداومت و حس مسئولیت به زائران و تنها برای کسب رضایت خدا انجام دهیم.

اما خارج از زمان وموعد مناسب و... را داشته باشند. باید با اکرام و احترام با آنان برخورد کرد و از بحث و مجادله دوری نمود و مشقات سفر را تحمل کرد و با سختی ها کنار آمد، تا طعم شیرین زیارت بر کام زائران تلخ نگردد. سختی ها و ناملایمات ممکن است، ناشی از برنامه های سفر، بحران های پیش بینی نشده و یا سختی های قابل پیش بینی باشد. موفقیت کارگزاران صبر و استقامت و پایداری در برابر همه مشکلات است.

باید آنها را در راهی که خدا دستور داده به کار گیرد(1). در روایات اهل بیت (علیهم السلام) امانت در آیه فوق بیشتر به ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام)، ولایت تمامی ائمه و امامت تفسیر شده است(2).

اموالی که در اختیار انسان قرار دارد از دیگر امانتهای الهی است، از این رو انسان باید این اموال را در راهی صرف کند که صاحب اصلی آن اجازه داده است، چنان که امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «وقتی مال از آن خداست آن را جز در راه خدا مصرف نکن.(3)»

امانت گاه می تواند یک انسان باشد، چنان که برادران یوسف از آن جهت که پدرشان آنان را امین بر یوسف نمی دانست وی را سرزنش کردند: «قَالُوا يَا أَبَانَا مَا لَكَ لَا تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ (11)(4)» و برادران یوسف با معرفی خود به وصف امانتداری خواستار به همراه بردن يوسف شدند: «أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (12)»(5) ولی پس از به همراه بردن یوسف به عهد خود در حفظ او وفا نکردند(6)، از این رو وقتی آنان برای بار دیگر بنیامین را برای همراهی خود از پدر طلب کردند آن حضرت آنان را به سبب خيانت پیشین امین بر وی ندانست. گاه نیز امانت انسانها، مسئولیتها و مقامهای دنیوی است، بر همین اساس دختران شعیب به پدر پیشنهاد کردند که برای برعهده گرفتن چوپانی و دیگر کارهای آنان موسی را به اجیری بگیرد، زیرا او مسئولیت پذیر و امانتدار است: «قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ (26)»(7) يوسف (عليه السلام) نیز بدان جهت که خود را در احراز مسئولیتها امانتدار می دانست به عزیز مصر پیشنهاد کرد که مسئولیت خزانه داری وی را بر عهده گیرد: «قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ (55)»(8) و نیز آنگاه که سلیمان اراده کرد مأموریت آوردن تخت بلقیس را به یکی از مأموران خود بسپارد یکی از جنیان با این استدلال که فردی قوی و امانتدار است، برای پذیرش این مسئولیت پیشگام گردید:«وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ (39)»(9) همچنین از دیگر، امانتهای بشری حفظ اسرار خانوادگی است که زن و شوهر باید به آن ملتزم باشند، از این رو قرآن یکی از اوصاف زنان شایسته و مؤمن را رازداری آنان برشمرده است: « فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ »(10)

ص: 48

پیامبر بزرگ اسلام (ص) مشخصه مومن را امانت داری در مال و جان آنها دانسته اند. «اَلْمُؤْمِنُ مَنْ آمَنَهُ اَلنَّاسُ عَلَی أَنْفُسِهِمْ .» مومن کسی است که مردم او را بر جان و مال خود امین قرار دهند(1).

یکی از صفات بارز خود ایشان (ص) امانت داری بود به نحوی که ایشان را به محمد امین می شناختند.

کارگزاران هم امانت داران الهی هستند زیرا ولایت الهی، دین حق، واجبات و محرمات خدا، اطاعت از خدا نماز و روزه وعقل و ولایت ائمه اطهار، امانت آن هاست وهم جان و آبروو نوامیس و اطلاعات و اسرار واموال زائران جزء امانت های کارگزاران محسوب می شود و وظیفه حفظ و حراست از آنها بر عهده دارند.

های خاص خود هستند و شناخت این ویژگی ها در توسعه دوستی ها و صمیمیت ها کمک می کند. کارگزاران هنرمندانه راههای توسعه دوستی را با مطالعه و یا کسب تجربه از پیشکسوتان بیاموزند. فضا سازی معنوی محل ثبت نام، رفتار نیک، خوش رویی و خوشگویی، سرعت، صحت و دقت در انجام امور زائران، سرعت در یادگیری نام و نام خانوادگی آن ها، خیرخواهی و هدایت و راهنمایی بدون توقع، صبر و حوصله در برآوردن حاجات آنها، کمک در انجام بی دغدغه اعمال و مناسک و یا برگزاری ادعیه و زیارات، عدالت و پرهیز از تبعیض، صداقت و راستی، پاکی وخلوص و پاکدامنی، اطلاع رسانی صحیح و... هریک در ایجاد و تقویت دوستی و صمیمیت موثر است. دوستی و صمیمیت، رنج و سختی و تلخی سفر را کاهش می دهد و به همگرایی و مشارکت در کاروان کمک می کند. یکی از نشانه های توانمندی افراد مسلمان، طرح دوستی با افراد صالح و مومن است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند «أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ- وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ» عاجز ترین مردم کسی است که نتواند برادرانی را در جهت خدا بیابد و ناتوان تر از او کسی است که آنکه را به دست آورده از دست بدهد(1) .

یکی از ابعاد دوستی، دوستی با سایر کارگزاران است که علاوه بر آنکه في نفسه كار شایسته ای است می تواند به روند اجرایی کاروان ومجموعه و تبادل تجارب میان کاروان ها کمک کند.

گویا برای خودتان در مقام خیرخواهی هستید. امام صادق علیه السلام در ضمن روایتی در باب خیرخواهی فرمودند: «یَجِبُ لِلْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ أنْ یُنَاصِحَهُ(1)». بر مومن واجب است که نسبت به مومن خیرخواه باشد.

نپختگی، کم تجربگی، کم دقتی و مطالعه كم وظایف وقوانین و مقررات وشناخت کم نسبت به وضعیت کشور میزبان و... توسط برخی از کارگزاران ممکن است منجر به آسیب ها و خساراتی گردد که فرصت برای جبران آن ها نباشد. یکی از راه های پیشگیری از این آسیب ها ، نصیحت وخیرخواهی دوستانه مطابق با اصول شرعی امر به معروف و نهی از منکر کارگزاران در بخش های مختلف سفر نسبت به یکدیگر است.

46- کمک به سالمندان و معذورین و بیماران

تصویر

یاری دادن و کمک به مردم از نظر آیات و روایات کاری پسندیده و موجب پاداش و ثواب الهی است. اگر این کمک و مددرسانی به افراد ضعیف، ناتوان، معذور و یا بیمار باشد، قطعا ثوابش بیشتر و اجر و مزدش فراوان تر است. امام صادق عليه السلام فرمودند: « احترام به فرد سال خورده، احترام به خدا است». در حدیثی دیگر رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند:« هر کس، سالمندی را که در اسلام موی خود را سپید کرده احترام کند، خداوند او را از هراس روز قیامت آسوده سازد(2).» کارگزاران علاوه بر ملاحظات قانونی و بر حسب وظیفه می بایست به کلیه زائران کمک نمایند. اما اگر این احساس وظیفه، منشاء درونی و باطنی و از روی اعتقاد و عقیده باشد، لذت و رضایت درونی را به ارمغان می آورد. سالمندان و معذورین در طول سفر نیاز های متعددی دارند. مانند: ثبت نام، آموزش و اطلاع رسانی ، کمک در جابجایی وسائل، انجام اعمال شرعی و مناسک و احکام و بهداشت و درمان و غیره... که عوامل کاروان و مجموعه با ظرفیت و توانایی خویش و با هدایت و بهره گیری از ظرفیت سایر زائران در قالب گروه های یاوران حجاج ویا سایر تدابیر اجرایی می توانند کمک نمایند. باید روحیه تعاون، همکاری با پیشتازی کارگزاران در زائران کاروان و مجموعه تسری و توسعه پیدا نماید.

47- عیادت از بیماران و سالخوردگان

پیگیری درمان بیماران، تفقد و عیادت از آن ها و احوال پرسی از نحوه بهبود سلامتی شان، سفارش به سایر زائران برای رسیدگی به آن ها پیگیری وضعیت آرامش و آسایش و تغذیه و بهداشت آنها وتوجه ویژه

ص: 52

توام با احترام به سالمندان به عنوان نعمت و برکت کاروان و مجموعه یکی از آداب و وظایف اخلاقی کارگزاران است. رسول خدا می فرمایند: « البركة مع اكابر كم» برکت و خیر ماندگار همراه بزرگترهای شماست و در سخن دیگر فرمودند:« اَلشَّیْخُ فِی أَهْلِهِ کَالنَّبِیِّ فِی أُمَّتِهِ » پیرمرد در میان خانواده اش همچون یک پیامبر در میان امتش(1) این اشاره به همان نقش محوری فروغ بخشی، صفا آوری، هدایت و ارشاد و الفت و صمیمیت می باشد. این نگاه که بزرگترها چراغ روشنی بخش و محور وحدت و عنصر محبت در میان جمع هستند باید در کارگزاران بیش از دیگران نهادینه شود

این که انسان از هر حادثه و جریان و گفتار مناسبی عبرت بگیرد و آن تجربه را به کار بندد. پندپذیری برای کارگزاران موجب رشد معنوی و اعتلای روان آن هاست. پند پذیری ابعاد گوناگونی دارد و انسان قبل از سفر، طول سفر و بعد از سفر می تواند از هر رویداد و هر حادثه ای پند گیرد. سفرهای زیارتی سراسر پند وعبرت است و کار گزار پندپذیر از این فرصت های طلایی در جهت رشد و ارتقای خود کمال بهره معنوی را خواهد برد.

زیاده روی در نوشیدن نوشابه های مضر و آبمیوه های قند دار به سلامتی کارگزار آسیب می رساند ضمن آنکه اگر در حضور زائران باشد از ابهت و جاه و منزلت او در نزد زائر می کاهد. کارگزاران نباید در رستوران و هنگام کشیدن غذا و توزیع آن و در منظر زائران، اقدام به خوردن غذا کنند زیرا تاثیر بسیار منفی و بدی در ذهن زائران بر جای خواهد گذاشت.

من بلغه کتابی بتقوى الله و نظم أمركم وصلاح ذات بيگم.» . شما دو نفر و تمامی فرزندان و خانواده هم و هر کسی که وصیت نامه من به او برسد به تقوای الهی و نظم در کارهای تان سفارش می نمایم(1).

یکی از معیارها و شاخص های موفقیت برای کارگزاران پایبندی به نظم و مقررات در هدف گذاری هاء برنامه ریزی ها و اجرای دقیق و منظم آن هاست . به هر میزان که نظم و انضباط در کاروان های زیارتی و مجموعه ها بیشتر باشد به همان میزان اعتماد زائران به اتقان و استحکام برنامه های کارگزاران بیشتر خواهد شد.

كَالإمُشَاوَرَة» هیچ ثروتی چون عقل و هیچ فقری چون جهل و هيچ میراثی چون ادب و هيچ پشتیبانی مانند

مشورت نیست(1).

کارگزارانی که به اتکاء سوابق و تجارب موفق و یا به استناد سفرهای زیارتی مکرر و یا برخورداری از تحصیلات تکمیلی و یا موقعیت های شغلی و اجتماعی و ..... و یابه استناد همراهی با کارگزاران مجرب و با سابقه درخشان خود را بی نیاز از مشورت دیگران می دانند دچار زیان های سنگین و عواقب سوء و گاهی خسارت های جبران ناپذیری برای خود و کاروان و مجموعه خواهند شد. در این سفرها در میان کارگزاران و زائران و کادر سازمان حج و بعثه مقام معظم رهبری افراد بسیار شایسته، متفکر و اندیشمند و برنامه ریز ومجرب وجود دارند که می توانند در بخش های گوناگون نقش های مشورتی خوبی داشته باشند و به کیفیت بخشی به ارائه خدمات به زائران مفید باشند.

نمایند که تمامی برنامه های فرهنگی و معنوی به نحو مطلوب برگزار گردد و از برداشت های شخصی پیرامون آداب زیارت پرهیز نماینده

متفاوت است و این مهارت ها با تمرین و ممارست و به کار گیری آن ها در برنامه زندگی به دست می آید. که شرح مهارت های ده گانه به ترتیب زیر تقدیم حضور خوانندگان می گردد.

مهارت، باعث فائق آمدن بر فشارهای روانی و هیجان های منفی (خشم، حسد، نفرت و..) شده و به ما امکان می دهد که بدون صدمه زدن به خود یا دیگران، با مشکلات روبه رو شده و سازگاری بیشتر و رفتار کارآمدتری داشته باشیم. این مهارت با تمرین، پرورش می یابد. هنر سخنوری و استفاده از کلام نافذ و رسا و گویا می تواند در دل زائر نفوذ کند و سخن کارگزار را بهتر بپذیرد، سخنانی که با مهربانی و عطوفت همراه باشد. شناخت تفاوتهای فردی در میان زائران از نظر سواد و معلومات و تجربیات، سطوح شغلی و زمینه های فرهنگی موجب می شود، تا کارگزاران سطح سخن و بیان خویش را متناسب با این تفاوت ها هماهنگ نمایند. برای خوب سخن گفتن وسخن خوب گفتن باید هنر خوب گوش کردن داشته باشد، به مطالعه دقیق بپردازد از اظهار فضل و خودنمایی و خودستایی بپرهیزد، به دیگران فرصت سخن گفتن بدهد و از نظرات آنان استفاده کند.

کارگزاران در مهارت گوش دادن باید کاملا تبحر داشته باشند، زیرا بسیاری از زائران با بیان مشکلات و توجه کارگزار احساس آرامش خواهند کرد. از این روست که ضرورت دارد آداب شنیدن را بیاموزند، شنونده فعال باشند، با حالات گوینده هماهنگ شوند و برای سخنان زائران احترام قائل شوند.

گفتن و شنیدن دو خط ارتباطی با مردم و به ویژه زائران است، به تعبیر دیگر دو نعمت بزرگ الهی، قدرت گویایی و شنوایی است که سهم مهمی در ایجاد ارتباط های انسانی دارد و برای داشتن روابطی سالم و سودمند نیازمند آنیم که شیوه صحیح استفاده از زبان و گوش را مورد توجه قرار دهیم. رسول خدا صلوات الله عليه به حرف های دیگران گوش می داد حتی به سخنان آنان که بیمار دل بودند و روی اغراض شوم حرف هایی میزدند. پیامبر صلی الله عليه و آله دو گوش شنوا برای آنان بود تا حدی که آنان به ستوه می آمدند و از روی طنز می گفتند: اوگوش است، خداوند دستور می دهد که به آنان بگو اگر گوش هم هست برای شما گوش خوبی است، به خدا ایمان دارد و به حرفهای مومنین نیز باور دارد. «يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ» سوره توبه آیه 61

بسیاری از زائران به سبب مشکلات ناشی از دوری وطن ، خانواده ، اقوام و خویشان و گاهی به علت مشکلات ناشی از برنامه ها و قوانین و یا مسائل و مشکلات ناشی از کشور میزبان ویا مشکلات ناشی از بیماری و کسالت، دچار نابسامانی های روحی و روانی شده و زبان به شکایت می گشایند، اینجاست که گوش شنوایی که درد دل آنها را بشنود آرام بخش دل آن ها خواهد شد.

اما در مهارت خواندن به اندیشه های انسان های بزرگ، تجارب مدیران، کارگزاران پیش کسوت، مسئولین و دست اندرکاران سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری و سفرنامه هایی که در خصوص حج وزیارت به رشته تحریر در آمده است، توجه نموده و آنها را به دقت مطالعه نمایند تا با کسب اطلاعات و تجارب دیگران بتوانند به بهبود و افزایش کیفیت ارائه خدمات به زائران، اهتمام ورزند.

در خصوص مهارت نوشتن می توان گفت: دانش و تجربه و تخصص کارگزاران نباید در صندوقچه دل و یا ذهن آنها بایگانی شود. کارگزاران در هر سفر باید تجربه ها و خاطره های تلخ و شیرین سفر خود را به رشته

ص: 61

تحریر در آورند و زائران را ترغیب و تشویق به نوشتن خاطرات سفر نمایند. اگر سنت حسنه نگارش سفرنامه های حج توسط کارگزاران اهل قلم و زائران نوشته می شد اکنون شاهد کتابخانه عظیمی از گنجینه های معنوی سفرهای زیارتی می شدیم که هر کدام می توانست به نوعی راهگشای خوبی برای آیندگان باشد.

برنامگی ها به هیجان خشم ویا ترس دچار شویم و یا این که به علت انجام صحیح درست و خوب اعمال و برنامه ها، دچار هیجان نشاط و شادی و لذت شویم، کارگزاران با شناسایی و کنترل این احساسات و هیجانات در خود و دیگران آنها را کنترل و مدیریت نموده و در مسیر صحیح هدایت کرده و یا، به خوبی آنها را تخلیه می کنند.

مدیریت کنیم. اگر مدتی حالات خود را همچون افراد بردبار کنیم این روحیه به تدریج در ما ایجاد می شود که

بتوانیم خود را کنترل کنیم

تصویر سازی ذهنی: پیش از این که در موضوع خشم قرار بگیریم، صحنه را تجسم کنیم و رفتارها و بحث های احتمالی را به طور زنده اجرا کنیم، تا آمادگی روبرو شدن با شرایط را داشته باشیم و بهترین شیوه برخورد را از بین شیوه های ممکن انتخاب کنیم

نقدپذیری: به خود بقبولانیم که اشتباه کردن مساوی با آدم بد بودن نیست. ما نیز مثل بقية انسان ها ممکن است خطاهایی داشته باشیم، ولی عیب داشتن مساوی با معیوب بودن كل شخصیت ما نیست بنابراین به استقبال نقد برویم و از نقد و انتقاد ترنجیم.

ذهن گرایی: در این روش می توان با اشتغال ذهن از میزان خشم کاست. برای این منظور می توان از ذکر و یاد خدا، یاد قیامت و مرگ بهره برد روش های دیگری همچون: تغافل، مدارا، اخلاص، عفو و گذشت، تحمل سختی به خاطر رسیدن به مقامات معنوی بالاتر، صبر و حلم، می تواند به کنترل خشم و عصبانیت کمک کند. لذا کارگزاران برای خدا، به عشق حرم خشم خود را کنترل کننند، تا خداوند نیز آنهارا مورد رحمت و مغفرت خود قرار دهد چون عشق حرم باشد سهل است بیابان ها. البته فنون و تکنیک های دیگر و یا به بیان دیگر نیز برای کنترل خشم و عصبانیت وجود دارد که به برخی از آن ها پرداخته می شود.

را به احساسات مثبت تبدیل کنند و یا از تهدید و فرصت بسازند و در خدمت به زائران از سلیقه های متنوع و خوشایند استفاده کنند، با چه شیوه هایی وچگونه رضایت زائر را جلب نمایند، هم گرایی، همنوایی وتعاون و دوستی و همکاری را در بین زایران بیشتر نمایند از ظرفیت های فکری، فرهنگی، هنری و یا مهارت های فنی زائران چگونه استفاده نمایند و بدین وسیله فضای کاروان را دل انگیز و خوشایند، نمایند، خشم و عصبانیت های احتمالی زائران را به سمت صلاح و نیکی هدایت کنند و فضای کاروان را با کمک روحانی کاروان و سایر نیروهای کاروان ومجموعه معنوی، سازنده و بانشاط سازند(1).

حج و زیارت و یا مقررات کشور میزبان مواجه شوند و برخلاف آن عمل کنند، منجر به برهم خوردن تعادل روانی در کاروان و زائران می گردد. بنابراین ضروری است که کارگزاران ضمن رعایت این نکات ایمنی زائران را نیز به اموری مانند ممنوعیت مواد مخدر، نگهداری پول و اشیای قیمتی در صندوق امانات، پرهیز از تردد در قسمتهای خالی هتل و یا آسانسورهای حمل بار، مراقبت از جیب برها و سارقین، پرهیز از گشت و گذار های تفریحی در حومه شهر، رعایت ملاحظات مربوط به حرمین شریفین مانند: رعایت نظافت حرمین شریفین و عدم استعمال سیگار در این مکان ها، قاعده تلصيق به ویژه در کنار حجرالاسود، ممنوعیت عکسبرداری و فیلمبرداری در حرمین شریفین و مساجد خاص و اماکن نظامی و فرودگاهها و اماکنی که دارای ملاحظات امنیتی است. همچنین ملاحظات مربوط به قبرستان بقیع، عدم پاسخگویی به تماس های تلفنی، بلوتوث، پیامک های ناشناس و پرهیز از پذیرش دعوت به مهمانی بیگانگان، خودداری از امضا نمودن هر نوع برگه ای که از محتوای آن آگاهی ندارند، خودداری از بحث و مجادله، جدا نشدن از کاروان، همراه داشتن دائمی کارت های شناسایی، آگاهی بخشیدن نسبت به ملاحظات مربوط به هتل ها، مانند: دوربین های مدار بسته و کیفیت رفت و آمد در راهروها و سالن ها و سایر موارد مربوط که در کتاب ها و جزوه ها و پیام های حراست سازمان حج و زیارت آمده است، از جمله مواردی است که زائران باید بدان توجه داشته باشند.

می کند اطلاع رسانی به هنگام و دقیق و آگاهی بخشی به زائران وهمکاران است. با این حال امکان دارد، شایعاتی خارج از حوزه برنامه ها و فعالیت های کارگزاران ساخته شود که در برنامه ها و فعالیت های آن ها تاثیر داشته باشد. به عنوان مثال: شایعه ای پیرامون تصمیم کشور میزبان ویا مردم و گروه های خاص در کشور میزبان در خصوص زائران ایرانی و بالغو شدن وطولانی شدن سفر، محدودیت های ساختگی در ارتباط با حرمین شریفین و قبرستان بقیع ومنی و عرفات ورمی جمرات و قربانی و یا پیاده روی اربعین و یا منع آمد وشد در نجف و کربلا و کاظمین و سامراء و غیره که اشراف کارگزاران و به روز بودن اطلاعات آنها از منابع رسمی و موثق، می تواند از بروز این گونه شایعات جلوگیری نموده، تا زائران لذت سفر را بهتر احساس نموده و از فیوضات معنوی آن بهره بیشتری کسب نمایند.

به حضور آن بزرگواران شرفیاب شده به ساحت قدسی و سراسر نورانیت آنها عرض ارادت نموده و با دلی مالامال از عشق و محبت وتضرع با آن امامان وداع نمایند(1).

ودر مکه مکرمه نیز با همان خلوص نیت و پاکی و صفا، به حرم شرفیاب شده و آداب وداع با مسجد الحرام و کعبه را انجام دهیم. امام صادق علیه السلام می فرمایند: هرگاه تصمیم گرفتی از مکه بیرون روی و نزد خانوادت برگردی هفت شوط طواف بگذار و با کعبه وداع کن و اگر بتوانی در هر شوط حجرالاسود و رکن یمانی را استعلام کنی، چنین کن و اگر نتوانستی، تنها در آغاز و پایان هر طواف استلام کن و اگر آن را هم نمی توانی مانعی ندارد طواف خود را پایان ده و لزومی به استلام حجر نیست(2).

همگام و همراه با روحانی کاروان زائران را برای ادعیه وارده و اعمال مستحب آماده کنیم تا ان شاء الله ثواب و بهره ای از حظ زیارت و وداع زائران نصیب و قسمت ما نیز بشود.

ص: 71

پرسش های فصل دوم:

- حداقل ده مصداق ادب را نام ببرید.

- با استناد به آیات و روایات، فواید حسن خلق را بگویید.

- پایه های دوستی با مومنان را بگویید.

- تاثیر حسن خلق، خوش رفتاری و خوشرویی را برای خود و زائران بیان کنید.

- مزیت خوشگویی و مذمت پرحرفی را بیان کنید.

- زیان عدم مراقبت از زبان در کار ومعاشرت را بگویید.

- علت سخن گفتن در سطح مخاطب را بیان نمایید.

- عقوبت استراق سمع را بیان کنید.

- علت نیاز به گفت و گو و جلوس با اهل تقوی را بیان کنید.

- آثار تواضع وعفو و گذشت و احسان را بیان نمایید.

- آثار و پیامد های گرامی داشتن و تکریم دیگران را بگویید.

-تاثیرات عزت نفس و مناعت طبع و صبر و استقامت بر انسان را بیان کنید.

- با استناد به حدیث لزوم سخاوت در سفر را بگویید.

- اهمیت امانت داری، مراقبت از بیت المال وراز داری را بیان کنید.

- مصادیق عدالت در سفر زیارتی را بگویید.

- برای مروت و جوانمردی، مصاحبت و دوستی با زائران و کارگزاران، رعایت حقوق مادی و معنوی سایر کاروانها، نصیحت و خیرخواهی نسبت به سایر کارگزاران و زائران، کمک به سالمندان و معذورین و بیماران و عیادت از بیماران وسالخوردگان مثالی بیاورید.

- اعتماد به نفس، انتقاد پذیری و پند پذیری و الگو و اسوه بودن را توضیح دهید.

: لزوم رعایت بهداشت فردی و محیطی، پرهیز از پرخوری و اسراف و تبذیر را توضیح دهید.

- دلیل قانون گرایی و نظم و وقت شناسی در سفر را توضیح دهید.

- تاثیر تشویق در سفرهای زیارتی را بگویید.

- آثار و پیامد های مشورت در سفر را بیان کنید.

- آثار مثبت چشم پاکی در سفر را بیان کنید.

- منظور از میان روی در حرکت های گروهی را بگویید.

- علت عدم همراهی در بازارگردی با زائران را بیان کنید.

فرصت به زائران برای انجام آداب را توضیح دهید.

- سبک زندگی در حج را تشریح نمایید.

- مهارت های زندگی را نامبرده و حداقل بتواند سه مورد را توضیح دهید.

- فنون و روش های کنترل خشم را بیان نمایید.

ص: 72

۔ ضرورت ایمنی در سفر را توضیح دهید.

- علت توجه به فعالیت های فرهنگی را بازگو نمایید.

- تاثیر شایعات بر کاهش بهره معنوی سفر را توضیح دهید.

- چرایی پرداختن به برنامه وداع برای خود و زائران را شرح دهید.

ص: 73

فصل سوم

اخلاق و آداب کارگزاران بعد از سفر

هدف های یادگیری

از کارگزار امور زیارتی انتظار دارد پس از مطالعه بخش سوم:

سوغات معنوی سفر را توضیح دهد.

به چند نمونه از مصادیق شکرانه سفر اشاره کند.

ابعاد مراقبت از خود و پرهیز از گناه را بگوید.

به چند نمونه از راه های تداوم انس

و الفت با زائران بپردازد.

مهمترین تبلیغ و نشر و ترویج فرهنگ زیارت را بیان نماید.

شاخص های نبوی در کلام مقام معظم رهبری را توضیح دهد.

ص: 75

می کنند مراقبت نموده تا از قوانین و مقررات تخطی نکنند . حدود الهی را در خانواده، محیط کار و اجتماع، رعایت کنند.

13------ (1909 ق) وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البيت عليهم السلام ، 1409 ق، چاپ اول، جلد 14

14-حرانی، حسن ابن علی. (1382ش). تحف العقول عن آل الرسول (ص)، مترجم صادق حسن زاده. قم:ناشر آل على .

15-حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت. (بی تا) مهارت کنترل و مدیریت خشم. موسسه فرهنگی هنری مشعر.

16-حويزي، عبدعلی بن جمعه(1383ق). نور الثقلين قم: مطبعه العلمية جلد 4

17-حويزاوي، عبد الامام و تاجیک اسمعیلی، عزيز الله (1390). بهداشت روان در سفرهای زیارتی ویژه کارگزاران حج و زیارت. تهران: موسسه فرهنگی هنری مشعر.

18-دلشاد تهرانی، مصطفی(1378). ماه مهر پرور تربیت در نهج البلاغه. تهران: انتشارات خانه اندیشه جوان.

19-ذاکری، علی اکبر (1382). سلسله مباحث امام خمینی و مفاهیم اخلاقی (اخلاق مسئولان). تهران: معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری

20-رهبر، محمد تقی (1387). اخلاق و آداب در حج و زیارت. تهران : موسسه فرهنگی و هنری مشعر

21-سیف، على اكبر(1387). روانشناسی پرورشی نوین. روانشناسی یادگیری و آموزش ویرایش ششم. تهران: نشر دوران.

22- شکوهی، مسعود(1392). مهارت های زندگی در حج. تهران: موسسه فرهنگی هنری مشعر.

23-صدوق، محمد بن علی(1380ق). علل الشرایع، نجف: المكتبة الحيدرية.

24-صدوق، محمد بن على (1404). من لایحضره الفقيه، مترجم و شارح. على اكبر غفاری قم انتشارات جامعه مدرسین جلد 2

25-طباطبائی، سیدمحمد حسین.(1383). تفسیر المیزان، مترجم: سیدمحمدباقر همدانی، قم: انتشارات اسلامی. ج 16، ص، 352.

ص: 81

26-طبرسی ، حسن بن فضل. (1390) مکارم الاخلاق، مترجم: محمد حسين رحيميان. تهران انتشارات مومنین

جلد 1

27-طوسی، محمد بن حسن (1388 ش) امالی. ترجمه: صادق حسن زاده. قم: ناشر انديشه هادی جلد 2

28- غزالی ، محمد بن محمد (1391).کیمیای سعادت. به کوشش حسين خديو جم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. ج 1، صص 457 و 461.

29 - فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی(1406ق) الوافی، مصحح : كمال فقیه ایمانی. اصفهان: مكتبة الامام اميرالمومنين. جلد 2.

30-قاضی عسگر، سید علی (1387) آداب سفر و زیارت عتبات عالیات. تهران: نشر مشعر. 313131------------------------ (1383). آداب سفر حج. تهران: نشر مشعر .

32--- (1392). حج در اندیشه اسلامی. تهران: موسسه فرهنگی هنری مشعر

33- قراملکي، ا. فرامرز (1382) اخلاق حرفه ای، تهران، احد فرامرز قراملکی، 1382

34-قمی، عباس. (1391). سفینه البحار، قم: ناشر اسوه جلد 4.

35-كلینی، محمد بن يعقوب بن اسحاق (1407 ق) اصول کافی، غفاری علی اکبر و آخوندی محمد، تهران: دار الكتب الإسلامية ، چاپ چهارم. جلد1

36------------------ (1407 ق) اصول کافی. غفاری علی اکبر و آخوندی محمد، تهران: دار الكتب الإسلامية ، چاپ چهارم جلد 2

37------------------ (1607 ق) اصول کافی غفاري على اكبر و آخوندی محمد، تهران: دار الكتب الإسلامية ، چاپ چهارم ، جلد، 4

38-مجلسی، محمد باقر، (1389) بحار الانوار تهران: المكتبه اسلاميه، جلد 16

39------ (1386) بحار الأنوار تهران: المکتبة اسلامية، جلد 23

40-------(1389) بحار الانوار تهران: المكتبه اسلامیه، جلد 28

ص: 82

41--------- (1386) بحار الانوار تهران: المکتبة اسلامية، جلد 72

42--------- (1386) بحار الانوار تهران: المكتبه اسلاميه، جلد 73

43 - محدثی، جواد(1387). اخلاق نبوی. آشنایی با سیره اخلاقی پیامبر اعظم صلى الله عليه و آله و سلم تهران: موسسه فرهنگی و هنری مشعر

44-------------(1384). اخلاق معاشرت. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم. موسسه بوستان کتاب چاپ شانزدهم ,ویرایش دوم

45-محمدی ری شهری، محمد(1398). میزان الحکمه مترجم محمدرضا شیخی. تهران: موسسه علمی فرهنگی دار الحديث سازمان چاپ و نشر جلد 4 ص 1990ح 5612.

46- ---------------------- (1393). منتخب میزان الحكمه. تهران: سازمان چاپ و نشر دار الحديث جلد 2 چاپ چهاردهم.

47-مدیریت برنامه و محصولات فرهنگی (بی تا) شوق وصال راهنمای فرهنگی زائران عمره. معاونت فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری مدظله العالی.

48----- (1397). وصال دوست ویژه حج تمتع. معاونت فرهنگی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت

49------ (1393). وصال دوست ویژه عمره مفرده. حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت

50-مقیمی، مریم، چایچی، مهشید و فقیهی، محمودرضا (1398). تدابیر و توصیه های ساده طب ایرانی برای زائران خانه خدا. تهران: نشر چوگان .

51-موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (تدوین وتنظيم). (1379) صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی. چاپ دوم : موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. جلد 13 صفحه 461.

52------ (تدوین وتنظيم). (1379) صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی. چاپ دوم : موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. جلد 20.

53- موسوی، ابوالحسن محمد بن الحسين «الشريف الرضی» (1371) نهج البلاغه . ترجمه: فيض الاسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی

54-موسوی، سید علی(1386).اخلاق باید محمدی باشد. گوشه ای از سیره نبوی در بيان رهبر معظم انقلاب تهران : موسسه میراث اهل قلم.

ص: 83

55-نمازی شاهرودی، علی (1409 ق)مستدرک سفینة البحار ( ماده سفر) قم: جامعه مدرسین حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامی.

56- دیلمی، حسن بن محمد. (1366) کتاب اعلام الدين في صفات المومنین. قم: موسسه آل البيت عليهم السلام.

ص: 84