ص: 89
کلید واژه ی آیات حسینی در قرآن کریم
روشی جدید برای حفظ و آموزش
آیات حسینی در قرآن کریم
مقدمه
علّامه محقّق حاج شیخ علی اکبر مهدی پور
تألیف
سید محمد جعفر روضاتی
سرشناسه : روضاتی، سیدمحمدجعفر، 1352 -
عنوان : کلیدواژۀ آیات حسینی در قرآن کریم، روشی جدید برای حفظ و آموزش آیات حسینی در قرآن كريم /تكرار نام پديدآور : تألیف: سیدمحمدجعفروضاتی، با مقدمه علی اكبر مهدی پور
مشخصات نشر : مشهد: اعتقاد ما، 1400
مشخصات ظاهری : 622 ص.جدول
بهاء : 1400000جدول ریال 4-66-6062-622-ISBN 978
وضعیت فهرست نویسی :فیپا
يادداشت: عنوان دیگر:روشی جدید برای حفظ وآموزش آیات حسینی درقرآن کریم
يادداشت : کتابنامه: ص.[605] _ 615؛ همچنین به صورت زیرنویس
موضوع :حسین بن علی (علیه السلام) ، امام سوم،4_ 61ق. _ جنبههای قرآنی
موضوع :حسین بن علی (علیه السلام) ، امام سوم ، 4 _ 61ق. _ احادیث
موضوع :حسین بن علی (علیه السلام) ، امام سوم ، 4 _ 61ق. فضایل -احادیث
موضوع : قرآن _ حفظ - راهنمای آموزشی
شناسه افزوده : مهدی پور، علی اكبر، 1324 -، مقدمه نويس
رده بندی کنگره : 1400،9ر 5ح /104Bp
رده بندی دیویی : 159 /297
شماره مدرک : 7758951
خیراندیش دیجیتالی : انجمن مددکاری امام زمان (عج) اصفهان
ص: 1
کلیدواژۀ آیات حسینی در قرآن کریم
تألیف:...سیّد محمّد جعفر روضاتی
مقدمه:...استاد علی اكبر مهدی پور
ناشر:...اعتقاد ما
چاپ اوّل:1400
چاپخانه: ...بشارت
شمارگان:... 500 جلد
شابک:... 4_66_6062_622_978
قیمت:...140000تومان
تلفن:...09109671518
ص: 2
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»
ص: 3
تقدیم به محضر مقدّس منتقم خون
حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام
حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف
ص: 4
فهرست مطالب ...5
مقدمۀ استاد مهدی پور...19
سیمای امام حسین علیه السلام در آیینۀ قرآن ...19
گلواژۀ حسین ...19
جاودانگی نهضت حسینی ...19
امام حسین علیه السلام در آیینۀ کتاب ...22
1_ اسرار شهادت ...22
2_ اسرار عزاداری حسینی ...22
3_ امام حسین پژوهی ...23
4_ امام حسین از نگاه دیگران ...23
5_ شعائر حسینی ...23
6_ تربت حسینی ...23
7_ سخنان امام حسین علیه السلام ...24
8_ زیارت امام (علیه السلام) ...25
9_ روز عاشورا ...25
10_ زیارت عاشورا ...26
11_ زیارت اربعین ...27
12_ سرزمین کربلا...28
13_ رأس مطهّر...29
14_ ویژگی های امام حسین (علیه السلام) ...29
15_ اصحاب امام حسین (علیه السلام) ...30
16_ فرزندان امام حسین (علیه السلام) ...30
17_ یاران خاص امام حسین (علیه السلام) ...38
18_ بانوان دشت کربلا...46
ص: 5
19_ شاعران حسینی ...52
20_ مجالس حسینی ...52
21_ مقتل ...53
(1) پند و اندرز امام حسین علیه السلام ...56
(2) یهود صفتانِ امّت ...56
(3) انسان ها و انسان نماها ...58
(4) سرسلسلۀ پاکان ...59
(5) احیاگر مرده ها ...59
(6) پیرو دین حنیف ...60
(7) کدام بهترین است ...60
(8) کرم حسینی ...61
(9) مهلت از روی نقمت ...61
(10) بازگشت به سوی دوزخ ...62
(11) ایل و تبار پیامبرصل الله علیه وآله وسلم ...63
(12) هوشیاران ...63
(13) سنّت خدا تغییر ناپذیر است ...64
(14) سقوط کنندگان ...64
(15) کیفر مطابق جنایت ...65
(16) معنای پرستش خدا ...65
(17) خانه های بلند جایگاه ...66
(18) ساکنان برترین غرفه های بهشتی ...66
(19) بندگان برگزیدۀ الهی ...67
(20) ترسان و نگران ...67
(21) کشتی نجات ...68
(13) درخشش نور امام حسین علیه السلام برای حضرت ابراهیم علیه السلام ...68
(23) آموزگاران تسبیح و تقدیس ...69
ص: 6
(24) شهادت امام حسین علیه السلام بزرگترین فساد در روی زمین ...70
(25) تقوا پیشگان ...70
(26) اصحاب صحیفه ...71
(27) صاحبان ارادۀ آهنینو ...71
(28) مشعل نور...72
(29) رجعت حسینی ...73
(30) نیکان امّت ...73
پیشگفتار...77
وظیفۀ الهی امام حسین علیه السلام ...77
واکنش پیامبران علیهما السلام نسبت به امام حسین علیه السلام ...79
واکنش اهل بیت علیهم السلام نسبت به امام حسین علیه السلام ...82
مثلّث سعادت ...84
دربارۀ کتاب ...85
سورۀ مبارکۀ حمد ...89
1_ کد آیه:6/1 اسم آیه: صراط مستقیم ...91
2_ کد آیه:7/1 اسم آیه: نعمت حسینی ...95
سورۀ مبارکۀ بقره ...96
3_ کد آیه:31/2 اسم آیه: یکی از اسماء ...96
4_ کد آیه:35/2 اسم آیه: شجره ...97
5_ کد آیه:37/2 اسم آیه: امام حسین علیه السلام یکی از کلمات ...102
6_ کد آیه:54/2اسم آیه: عامل پذیرش توبه ...111
7_ کد آیه:58/2 اسم آیه: باب حطّه ...114
8_ کد آیه:60/2اسم آیه: باعث نزول برکات ...117
9_ کد آیه:86/2 اسم آیه: تشبیه قاتلین امام حسین علیه السلام به یهود ...119
10_ کد آیه:124/2 اسم آیه: از مصادیق کلمات الهی ...122
11_ کد آیه:137و136/2 اسم آیه: ایمان به امام حسین علیه السلام ...124
ص: 7
12_ کد آیه:143/2 اسم آیه: امام حسین علیه السلام گواه و الگوی امّت ...126
13_ کد آیه:154/2 اسم آیه: حیات امام حسین علیه السلام ...128
14_ کد آیه:193/2 اسم آیه: انتقام از دشمنان امام حسین علیه السلام ...130
15_ کد آیه:208/2 اسم آیه: ولایت امام حسین علیه السلام ...133
16_ کد آیه:238/2 اسم آیه: محافظت از امام حسین علیه السلام مثل نماز ...134
17_ کد آیه:255/2 اسم آیه: شفاعت امام حسین علیه السلام ...136
18_ کد آیه:256/2 اسم آیه: امام حسین علیه السلام دستگیرۀ محکم خدا ...139
19_ کد آیه:261/2 اسم آیه: امام حسین علیه السلام خوشۀ پربار قرآن ...141
20_ کد آیه:269/2 اسم آیه: حکمت امام حسین علیه السلام ...143
سورۀ آل عمران ...144
21_ کد آیه:7/3 اسم آیه: امام حسین علیه السلام عالم به تأویل قرآن ...144
22_ کد آیه:33/3 اسم آیه: امام حسین علیه السلام برگزیدۀ خدا ...146
23_ کد آیه:61/3 اسم آیه: امام حسین علیه السلام و مباهله ...151
24_ کد آیه:101/3 اسم آیه: هدایت به امام حسین علیه السلام ...157
25_ کد آیه:102/3 اسم آیه: تقوای امام حسین علیه السلام ...161
26_ کد آیه:162/3 اسم آیه: رضوان خدا ...163
27_ کد آیه:183/3 اسم آیه: قاتلان امام حسین علیه السلام ...165
28_ کد آیه:185/3 اسم آیه: رستگاران ...167
29_ کد آیه:200/3 اسم آیه: صبر امام حسین علیه السلام ...170
سورۀ مبارکۀ نساء ...174
30_ کد آیه:1/4 اسم آیه: نسَب امام حسین علیه السلام ...174
31_ کد آیه:29/4 اسم آیه: امام حسین علیه السلام را نکشید ...175
32_ کد آیه:31/4 اسم آیه: قتل امام حسین علیه السلام، بزرگترین گناه ...176
33_ کد آیه:36/4 اسم آیه: لزوم احسان به امام حسین علیه السلام ...179
34_ کد آیه:36/4 اسم آیه: امام حسین (علیه السلام) ،خویشاوند ما هستند ...182
35_ کد آیه:54/4 اسم آیه: حسادت به مقام امام حسین علیه السلام ...184
ص: 8
36_ کد آیه:56/4 اسم آیه: عذاب قاتلان امام حسین علیه السلام ...186
37_ کد آیه:59/4 اسم آیه: وجوب اطاعت از امام حسین علیه السلام ...188
38_ کد آیه:69/4 اسم آیه: امام حسین علیه السلام، بهترین نعمت خدا ...192
39_ کد آیه:77/4 اسم آیه: جهاد در رکاب امام حسین علیه السلام ...196
40_ کد آیه:83/4 اسم آیه: صاحبان امر...197
41_ کد آیه:175/4 اسم آیه: تمسّک به امام حسین علیه السلام ...199
سورۀ مبارکۀ مائده ...200
42_ کد آیه:3/5 اسم آیه: ولایت امام حسین علیه السلام ...200
43_ کد آیه:35/5 اسم آیه: توسّل به امام حسین علیه السلام ...203
44_ کد آیه:56/5 اسم آیه: امام حسین علیه السلام حزب پیروز خدا ...208
سورۀ مبارکۀ انعام ...210
45_ کد آیه:149/6 اسم آیه: حجّت بالغه ...210
46_ کد آیه:153/6 اسم آیه: صراط مستقیم ...213
47_ کد آیه:160/6 اسم آیه: حسنه ...214
سورۀ مبارکۀ اعراف...215
48_ کد آیه:6/7 اسم آیه: سؤال از محبّت آن حضرت ...215
49_ کد آیه:43/7 اسم آیه: سینۀ بی کینه ...216
50_ کد آیه:43/7 اسم آیه: شکر نعمت هدایت ...217
51_ کد آیه:46/7 اسم آیه: امام حسین علیه السلام در اعراف ...219
52_ کد آیه:69/7 اسم آیه: نعمت ولایت امام حسین علیه السلام ...223
53_ کد آیه:96 / 7 اسم آیه: برکات الهی در رجعت امام حسین علیه السلام...224
54_ کد آیه:128/7 اسم آیه: امام حسین علیه السلام وارث زمین ...228
55_ کد آیه:157/7 اسم آیه: اسم امام حسین علیه السلام در تورات ...230
56_ کد آیه:157/7 اسم آیه: نور امام حسین علیه السلام ...232
57_ کد آیه:161/7 اسم آیه: باب حطّه ...234
58_ کد آیه:180/7 اسم آیه: زیباترین اسم ...236
ص: 9
سورۀ مبارکۀ انفال238
59_ کد آیه:33/8 اسم آیه: امان اهل زمین ...238
60_ کد آیه:41/8 اسم آیه: ذی القربی ...240
61_ کد آیه:75/8 اسم آیه: امام حسین علیه السلام از مصادیق اولوالارحام ...243
سورۀ مبارکۀ توبه ...246
62_ کد آیه:16/9 اسم آیه: ولیجه ...246
63_ کد آیه:32/9 اسم آیه: نور خدا ...250
64_ کد آیه:36/9 اسم آیه: امام حسین علیه السلام یکی از دوازده امام ...252
65_ کد آیه:105/9 اسم آیه: عرضۀ اعمال ...255
66_ کد آیه:111/9 اسم آیه: معاملۀ امام حسین علیه السلام، با خدا ...259
67_ کد آیه:119/9 اسم آیه: بودن با امام حسین علیه السلام ...262
سورۀ مبارکۀ یونس ...266
68_ کد آیه:62/10 اسم آیه: اولیای خدا ...266
69_ کد آیه:64و63/10اسم آیه: مژدۀ دیدن امام حسین علیه السلام لحظۀ مرگ ...268
70_ کد آیه:101/10 اسم آیه: آیات ...270
سورۀ مبارکۀ هود ...271
71_ کد آیه:105/11 اسم آیه: خوشبخت و بدبخت ...271
سورۀ مبارکۀ یوسف ...274
72_ کد آیه:108/12 اسم آیه: پیروی از امام حسین علیه السلام ...274
سورۀ مبارکۀ رعد ...276
73_ کد آیه:7/13 اسم آیه: هدایت حسینی ...276
74_ کد آیه:20/13 اسم آیه: میثاق با امام حسین علیه السلام ...278
75_ کد آیه:28/13 اسم آیه: آرامش دلها ...280
76_ کد آیه:29/13 اسم آیه: خوشا بحال محبّان امام حسین علیه السلام ...283
77_ کد آیه:43/13 اسم آیه: علم امام حسین علیه السلام ...285
ص: 10
سورۀ مبارکۀ ابراهیم ...288
78_ کد آیه:25و24/14 اسم آیه: امام حسین علیه السلام میوۀ درخت پاک ...288
79_ کد آیه:28/14 اسم آیه: امام حسین علیه السلام نعمت خدا...292
80_ کد آیه:37/14 اسم آیه: عشق به امام حسین علیه السلام...294
سورۀ مبارکۀ حجر...302
81_ کد آیه:75/15 اسم آیه: هوش و فراست امام حسین علیه السلام ...302
سورۀ مبارکۀ نحل ...306
82_ کد آیه:16/16 اسم آیه: علامت حسینی ...306
83_ کد آیه:43/16 اسم آیه: اهل ذکر...308
84_ کد آیه:68/16 اسم آیه: تشبیه به زنبور عسل ...312
85_ کد آیه:76/16 اسم آیه: امر کننده به عدالت ...316
86_ کد آیه:83/16 اسم آیه: نعمت خدا ...318
87_ کد آیه:89/16اسم آیه: امام حسین علیه السلام شاهد و گواه امّت ...319
88_ کد آیه:90/16 اسم آیه: ذی القربی ...320
سورۀ مبارکۀ اسراء ...322
89_ کد آیه:6تا4/17اسم آیه: رجعت امام حسین علیه السلام و اصحابشان ...322
90_ کد آیه:6و5/17 اسم آیه: رجعت سلمان با امام حسین علیه السلام ...325
91_ کد آیه:9/17 اسم آیه: هدایت حسینی ...330
92_ کد آیه:9/17 اسم آیه: بشارت حسینی ...333
93_ کد آیه:33/17 اسم آیه: امام حسین علیه السلام مظلوم و منصور...334
94_ کد آیه:57/17 اسم آیه: وسیله ...338
95_ کد آیه:71/17 اسم آیه: امام حسین علیه السلام پیشوای دنیا و آخرت ...339
سورۀ مبارکۀ کهف ...342
96_ کد آیه:2/18 اسم آیه: بشارت حسینی ...342
97_ کد آیه:13_9/18اسم آیه: معجزۀ سر مقدّس امام حسین علیه السلام ... 343
ص: 11
98_ کد آیه:29/18 اسم آیه: عذاب سخت دشمنان امام حسین علیه السلام ...346
99_ کد آیه:46/18 اسم آیه: بهترین عمل ...349
100_ کد آیه:88/18 اسم آیه: بشارت حسینی ...351
101_ کد آیه:110/18اسم آیه: عمل صالح...352
سورۀ مبارکۀ مریم ...355
102_ کد آیه:1/19 اسم آیه: کربلای امام حسین علیه السلام در کهیعص ...355
103_ کد آیه:7/19 اسم آیه: شباهت امام حسین علیه السلام به یحیی علیه اسلام... 358
104_ کد آیه:54/19اسم آیه: امام حسین علیه السلام الگوی اسماعیل صادق الوعد ...361
105_ کد آیه:96/19 اسم آیه: عشق حسینی ...366
سورۀ مبارکۀ طه ...368
106_ کد آیه:8/20 اسم آیه: زیباترین نام ...368
107_ کد آیه:82/20 اسم آیه: هدایت حسینی ...371
108_ کد آیه:115/20 اسم آیه: امام حسین علیه السلام، عهد الهی ...374
109_ کد آیه:126/20 اسم آیه: امام حسین علیه السلام، نشانۀ خدا ...375
110_ کد آیه:132/20 اسم آیه: نماز و امام حسین علیه السلام ... 376
111_ کد آیه:135/20 اسم آیه: هدایت حسینی ...379
سورۀ مبارکۀ انبیاء ...381
112_ کد آیه:7/21 اسم آیه: اهل ذكر...381
113_ کد آیه:23/21 اسم آیه: حکمت امامت در نسل امام حسین علیه السلام ...383
114_ کد آیه:69/21 اسم آیه: شباهت امام حسین علیه السلام به ابراهیم علیه السلام ... 638
115_ کد آیه:73/21 اسم آیه: امام حسین علیه السلام امام هدایت ...388
116_ کد آیه:105/21 اسم آیه: رجعت امام حسین علیه السلام ...391
سورۀ مبارکۀ حج ...393
117_ کد آیه:19/22 اسم آیه: دشمنی بنی امیّه با امام حسین علیه السلام ...393
118_ کد آیه:24/22 اسم آیه: هدایت حسینی ...394
ص: 12
119_ کد آیه:39/22 اسم آیه: خروج مظلومانۀ امام حسین علیه السلام ... 395
120_ کد آیه:40/22 اسم آیه: حرم را از حرم کردند بیرون ...396
121_ کد آیه:41/22 اسم آیه: امام حسین علیه السلام و اجرای دستورات خدا ...399
122_ کد آیه:78/22 اسم آیه: امام حسین علیه السلام شاهد و گواه امّت ...403
سورۀ مبارکۀ مؤمنون ...406
123_ کد آیه:11_ 1/23 اسم آیه: امام حسین علیه السلام وارث بهشت ...406
124_ کد آیه:74/23 اسم آیه: انحراف از راه امام حسین علیه السلام ...407
125_ کد آیه:111/23 اسم آیه: نتیجۀ صبر امام حسین علیه السلام ...409
سورۀ مبارکۀ نور...410
126_ کد آیه:35/24 اسم آیه: امام حسین علیه السلام چراغ هدایت ...410
127_ کد آیه:36/24 اسم آیه: بیت النور حسینی ...412
128_ کد آیه:55/24 اسم آیه: رجعت و خلافت امام حسین ... 415
سورۀ مبارکۀ فرقان ...417
129_ کد آیه:20/25 اسم آیه: صبر امام حسین علیه السلام ...417
130_ کد آیه:54/25 اسم آیه: نسَب امام حسین علیه السلام ...419
131_ کد آیه:74/25 اسم آیه: امام حسین علیه السلام نور چشم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ...421
سورۀ مبارکۀ شعراء ...423
132_ کد آیه:219/26 اسم آیه: ساجدین ...423
133_ کد آیه:227/26اسم آیه: معجزۀ سر مقدّس امام حسین علیه السلام ...424
سورۀ مبارکۀ نمل ...427
134_ کد آیه:40/27 اسم آیه: تمام علم کتاب نزد امام حسین علیه السلام ...427
135_ کد آیه:89/27 اسم آیه: بهترین حسنه، محبّت امام حسین علیه السلام ...430
سورۀ مبارکۀ قصص ...432
136_ کد آیه:5/28 اسم آیه: امام حسین علیه السلام مستضعف و وارث زمین ...432
137_ کد آیه:68/28 اسم آیه: امام حسین علیه السلام برگزیدۀ خدا ...435
ص: 13
138_ کد آیه:84/28 اسم آیه: پاداش محبّ امام حسین علیه السلام ... 438
139_ کد آیه:88/28 اسم آیه: وجه خدا ...439
سورۀ مبارکۀ عنکبوت ...441
140_ کد آیه:8/29 اسم آیه: احسان به امام حسین علیه السلام ...441
141_ کد آیه:23/29 اسم آیه: یأس دشمن امام حسین علیه السلام ...442
142_ کد آیه:49/29اسم آیه: صاحب علم ...444
سورۀ مبارکۀ روم ...446
143_ کد آیه:56/30اسم آیه: علم و ایمان امام حسین علیه السلام ...446
سورۀ مبارکۀ لقمان ...448
144_ کد آیه:20/31 اسم آیه: نعمت باطن ...448
145_ کد آیه:22/31 اسم آیه: امام حسین علیه السلام دستگیرۀ محکم خدا ...450
سورۀ مبارکۀ سجده ...452
146_ کد آیه:24/32 اسم آیه: امام حسین علیه السلام امام هدایت ...452
سورۀ مبارکۀ احزاب ...452
147_ کد آیه:6/33 اسم آیه: امامت در نسل امام حسین علیه السلام ...453
148_ کد آیه:23/33 اسم آیه: در انتظار شهادت ...456
149_ کد آیه:33/33 اسم آیه: عصمت و طهارت خامس اهل کساء ...459
150_ کد آیه:56/33 اسم آیه: صلوات بر امام حسین علیه السلام ... 468
151_ کد آیه:71/33 اسم آیه: رستگاری بزرگ ...471
سورۀ مبارکۀ فاطر...473
152_ کد آیه:22_19/35 اسم آیه: مقایسه ...473
153_ کد آیه:32/35 اسم آیه: امام حسین السلام پیشگام در نیکوکاری ...475
سورۀ مبارکۀ صافات ...479
154_ کد آیه:89و88/37اسم آیه: بیماری ابراهیم السلام برای امام حسین علیه السلام ...479
155_ کد آیه:24/37 اسم آیه: سؤال از محبّت امام حسین السلام ...480
ص: 14
156_ کد آیه:107/37 اسم آیه: ذبح عظیم ...484
157_ کد آیه:130/37 اسم آیه: سلام خدا بر امام حسین علیه السلام ...487
158_ کد آیه:164/37 اسم آیه: مقام معلوم ...489
سورۀ مبارکۀ ص ...490
159_ کد آیه:75/38 اسم آیه: عالین ...490
سورۀ مبارکۀ زمر...492
160_ کد آیه:9/39 اسم آیه: علم امام حسین علیه السلام ...492
161_ کد آیه:56/39 اسم آیه: جَنب الله ...495
سورۀ مبارکۀ غافر...497
162_ کد آیه:7/40 اسم آیه: ملائکه، خدمتگزاران امام حسین علیه اسلام ...497
163_ کد آیه:51/40اسم آیه: یاری امام حسین علیه السلام در رجعت499
سورۀ مبارکۀ فصّلت502
164_ کد آیه:34/41 اسم آیه: حسنه502
سورۀ مبارکۀ شوری503
165_ کد آیه:23/42 اسم آیه: مودّت امام حسین علیه السلام مزد رسالت نبوی ...503
سورۀ مبارکۀ زخرف ...508
166_ کد آیه:28/43 اسم آیه: امامت در نسل امام حسین علیه السلام ...508
167_ کد آیه:44/43 اسم آیه: اهل ذکر...511
168_ کد آیه:48/43 اسم آیه: نشانۀ بزرگ خدا...513
169_ کد آیه:80و79/43 اسم آیه: شبیه روز شهادت امام حسین علیه السلام ...516
سورۀ مبارکۀ دخان ...519
170_ کد آیه:29/44 اسم آیه: گریۀ آسمان و زمین بر امام حسین علیه السلام ...519
171_ کد آیه:32/44 اسم آیه: بهترین انتخاب ...522
172_ کد آیه:42_40/44 اسم آیه: رحمت واسعۀ خدا ...523
سورۀ مبارکۀ جاثیه ...525
ص: 15
173_ کد آیه:29/45 اسم آیه: امام حسین علیه السلام قرآن ناطق ...525
سورۀ مبارکۀ احقاف ...526
174_ کد آیه:15/46 اسم آیه: تولّد امام حسین علیه السلام و نگرانی مادرشان ...526
سورۀ مبارکۀ محمّد صلی الله علیه وآله و سلم ...530
175_ کد آیه:17/47 اسم آیه: هدایت ویژۀ حسینی...530
سورۀ مبارکۀ طور...532
176_ کد آیه:21/52 اسم آیه: ذریّۀ حضرت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم ...532
سورۀ مبارکۀ قمر...535
177_ کد آیه:54/54 اسم آیه: متّقین ...535
سورۀ مبارکۀ الرّحمن ...536
178_ کد آیه:17/55 اسم آیه: یکی از دو مغرب ...536
179_ کد آیه:22_ 19/55 اسم آیه: گوهر ناب دو دریای نبوّت و امامت ...537
180_ کد آیه:27و26/55 اسم آیه: وجه خدا ...540
181_ کد آیه:31/55اسم آیه: امام حسین علیه السلام ، یکی از دو چیز گران بها...541
سورۀ مبارکۀ واقعه ...543
182_ کد آیه:11و10/56اسم آیه: امام حسین علیه السلام، یکی از پیشگامان ...543
183_ کد آیه:79/56 اسم آیه: مطهّرین ...545
184_ کد آیه:89و88/56 اسم آیه: مقرّبین ...547
سورۀ مبارکۀ حدید ...548
185_ کد آیه:12/57 اسم آیه: نور امام حسین علیه السلام، هادی بهشتیان ...548
186_ کد آیه:28/57 اسم آیه: امام حسین علیه السلام بهره ای از رحمت خدا ...550
سورۀ مبارکۀ حشر...552
187_ کد آیه:7/59 اسم آیه: ذی القربی ...552
188_ کد آیه:9/59 اسم آیه: ایثار حضرت امام حسین علیه السلام ...554
سورۀ مبارکۀ جمعه ...556
ص: 16
189_ کد آیه:11/62 اسم آیه: امام حسین علیه السلام بی توجّه به دنیا ...556
سورۀ مبارکۀ طلاق ...558
190_ کد آیه:11و10/65 اسم آیه: اهل ذکر...558
سورۀ مبارکۀ جن ...562
191_ کد آیه:16/72 اسم آیه: پاداش استقامت در راه امام حسین علیه السلام ...562
192_ کد آیه:17/72 اسم آیه: امتحان مردم با شهادت امام حسین علیه السلام ...564
سورۀ مبارکۀ انسان ...565
193_ کد آیه:5/76 اسم آیه: ابرار...565
194_ کد آیه:7/76 اسم آیه: وفای به نذر امام حسین علیه السلام ...566
سورۀ مبارکۀ مرسلات ...566
195_ کد آیه:44_ 41/77 اسم آیه: متّقین و محسنین ...568
سورۀ مبارکۀ نازعات ...570
196_ کد آیه:7و6/79 اسم آیه: رجعت امام حسین علیه السلام ...570
سورۀ مبارکۀ تکویر...572
197_ کد آیه:9و8/81 اسم آیه: به کدامین گناه کشته شد ...572
سورۀ مبارکۀ انفطار...574
198_ کد آیه:14و13/82 اسم آیه: امام حسین علیه السلام در بهشت ...574
سورۀ مبارکۀ مطفّفین ...575
199_ کد آیه:21_ 18/83اسم آیه: مقام امام حسین علیه السلام در اعلی علییّن ,...575
200_ کد آیه:28_22/83 اسم آیه: امام حسین علیه السلام از مقرّبین ...578
سورۀ مبارکۀ فجر...581
201_ کد آیه:3_ 1/89 اسم آیه: سورۀ امام حسین علیه السلام ...581
202_ کد آیه:30_27/89 اسم آیه: نفس مطمئنّه...583
سورۀ مبارکۀ بلد ...585
203_ کد آیه:3/90 اسم آیه: سوگند به امام حسین علیه السلام ...585
ص: 17
204_ کد آیه:9و8/90 اسم آیه: لبهای امام حسین علیه السلام ...587
سورۀ مبارکۀ شمس ...588
205_ کد آیه:3_ 1/91 اسم آیه: تجلّی نور امام حسین علیه السلام ...588
سورۀ مبارکۀ تین ...591
206_ کد آیه:1/95 اسم آیه: سوگند به زیتون ...591
سورۀ مبارکۀ قدر...593
207_ کد آیه:5_ 1/97 اسم آیه: نزول ملائکه بر امام حسین علیه السلام ...593
سورۀ مبارکۀ بیّنه ...596
208_ کد آیه:7/98 اسم آیه: امام حسین علیه السلام بهترین مخلوق خدا ...596
سورۀ مبارکۀ تکاثر...598
209_ کد آیه:8/102 اسم آیه: سؤال از نعمت ...598
سورۀ مبارکۀ کوثر...603
210_ کد آیه:3_ 1/108 اسم آیه: کوثر...603
منابع و مآخذ...605
جدول فهرست سوره های قرآن کریم ...617
ص: 18
هزاران سال پیش از خلقت حضرت آدم، خداوند منّان لوح و قلم را آفرید.
به فرمان حق تعالی قلم بر فراز لوح چرخید و نخستین واژه ای که بر روی لوح نوشت، گلواژۀ حسین بود.
امام جواد علیه السلام در این رابطه می فرماید:
أَوَّلُ مَا جَرَى بِهِ الْقَلَمُ عَلَى اللَّوْحِ قَتلُ الحُسَینِ علیه السلام؛
نخستین واژه ای که قلم بر روی لوح نوشت، هنگامۀ شهادت امام حسین علیه السلام بود.(1)
در زیارتنامۀ مأثور از معصوم می خوانیم:
أَشْهَدُ أَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي الْخُلْدِ؛
من شهادت می دهم که خون تو به ابدیّت پیوست.(2)
یکی از نشانه های جاودانگی نهضت آن حضرت، کاروان زیارتی اربعین است، که همه ساله بیش از 20 میلیون نفر از اقطار و اکناف جهان در حریم کربلا گرد آمده با شعار «لبیّک یا حسین» با آن حضرت پیمان می بندند.
ص: 19
رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم بیش از نیم قرن پیش از شهادت آن حضرت، در بیان معجز آسای خود فرمود:
إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ حَرَارَةً فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً؛
برای شهادت امام حسین علیه السلام حرارتی در دل های مؤمنان است که هرگز به سردی نمی گراید.(1)
صدّیقۀ صغری، زینب کبری علیهما السلام ، روز یازدهم محرّم خطاب به فخر السّاجدین امام زین العابدین علیه اسلام فرمود:
وَ يَنْصِبُونَ لِهَذَا الطَّفِّ عَلَماً لِقَبْرِ أَبِيكَ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ لَا يَدْرُسُ أَثَرُهُ، وَ لَا يَعْفُو رَسْمُهُ، عَلَى كُرُورِ اللَّيَالِي وَ الْأَيَّامِ؛
در سرزمین کربلا، بر فراز قبر پدرت حضرت سید الشّهداء علیه السلام پرچمی بر افراشته می شود، که با گذشت روزها و شب ها، اثر آن از بین نمی رود و نشانۀ آن کهنه نمی شود.(2)
بعد از چهارده قرن سخن اعجاز آمیز قهرمان کربلا را با چشم خود می بینیم و پرچم همیشه در اهتزاز حرم امام حسین علیه السلام را هر روز باشکوه تر از روز قبل مشاهده می کنیم.
سیمای پر فروغ امام حسین علیه السلام در آیینۀ قرآن، احادیث، کتب سیره و تراجم، شعر و ادب، فضائل و مناقب، مصائب و مقاتل، در طول قرون و اعصار، در اقطار و اکناف جهان، نور افشانی کرده، دل های مستعدّ را از همۀ طوائف و قبایل به سوی آن مشعل هدایت رهنمون شده است.
«گاندی» مصلح بزرگ هند می گوید:
ص: 20
من برای ملّت هند چیز تازه ای نیاوردم، فقط نتیجۀ مطالعات خود را از زندگانی قهرمان کربلا، برای ملّت هند ارمغان آوردم.
ما اگر بخواهیم، هند را نجات دهیم، باید همان راهی را برویم که حسین بن علی پیمود.(1)
محمد علی نجاح، قائد اعظم و بنیانگذار پاکستان می گوید:
هیچ نمونه ای از شجاعت بهتر از آن که امام حسین علیه السلام از لحاظ فداکاری و جانبازی ارائه داد، در جهان پیدا نمی شود.
به عقیدۀ من باید تمامی مسلمانان از این شهید سر فراز که خود را در سرزمین کربلا فدا کرد، سرمشق بگیرند و از وی پیروی کنند.(2)
واژه هایی چون: شهامت، شجاعت، جانبازی، پاکبازی، رادمردی و جوانمردی، در طول تاریخ مصداق هایی داشت، ولی بی گمان بر قامت سالار شهیدان از همه راست تر و در سرشت او از همه استوار تر بود.
او وارث همۀ فضایل و کمالات پیامبران عظام از آدم ابو البشر تا اشرف کاینات حضرت ختمی مرتبت و وارث شجاعت و سلحشوری پدر بزرگوارش حیدر کرّار بود.
بسیار شایسته است که محقّقان، پژوهش گسترده ای پیرامون سخنان، احادیث، خطبه ها، رجزها، نامه ها، اشعار نغز و پر مغز آن حضرت انجام بدهند و گامی در راه شناخت بهتر آن حضرت بر دارند و از مشعل فروزانش کسب نور نموده، راه عاشقان و سالکان را پر نور کنند.
ما در این سطور که به عنوان مقدّمه بر این اثر ارزشمند تقدیم خوانندگان گرامی
ص: 21
می شود، به شماری از آثار منتشر شده در ابعاد مختلف سیره و زندگی سالار شهیدان اشاره می کنیم:
در طول قرون و اعصار، هزاران عنوان کتاب پیرامون سالار شهیدان تألیف شده، که به شماری از آن ها فقط اشاره می کنیم:
1) اسرار ذبح عظیم، از مولوی نبی بخش، چاپ 1364ه-، هند.
2) اسرار الشّهادة، از نظام العلماء تبریزی.
3) اسرار وقایع کربلا، از محمد علی بهبهانی.
4) فلسفۀ شهادت، از علی اکبر رضوانی.
5) نهضة الحسین، از سید هبة الدّین شهرستانی.
1) أحسن الجزاء في إقامة العزاء، از سید محمد رضا فحّام، دو جلد.
2) البکاء للحسین علیه السلام، از سید محمدحسن میرجهانی.
3) تاریخچۀ عزاداری اهل تسنّن، از شیخ حسین تهرانی.
4) سیاهپوشی در سوگ ائمّۀ نور، از شیخ علی ابوالحسنی (منذر)
5) عزاداری سنّتی، از سید حسین معتمدی، 7 جلد.
6) فلسفۀ عزاداری، از حسینعلی راشد، 6 جلد.
7) فلسفۀ عزاداری، از غلامحسین بن محمد علی.
ص: 22
1) امام حسین پژوهی، از گروه نویسندگان، زیر نظر محمدجعفر محلّاتی، چاپ نگاه معاصر.
2) بررسی تاریخ نهضت کربلا، از دکتر محمد ابراهیم آیتی.
مجموعۀ مقالات کنگرۀ حماسۀ حسینی، از جمعی از ارباب
1) قلم، چاپ دار العرفان.
1) الحسین في الفکر المسیحي، از أنطون بارا، به 17 زبان ترجمه شده است.
2) فاجعۀ کربلا، از جرجی زیدان.
3) لقد شیّعني الحسین، از ادریس حسینی.
1) الشّعائر الحسینیّة، از شیخ عبدالحسین حلّي، چاپ دمشق.
2) الشّعائر الحسینیّة، از شیخ لطف الله صافی.
3) الشّعائر الحسینیّة، از الشيخ محمد جمعة بادي.
4) الشّعائر الحسینیّة، از میرزا جواد تبریزی.
5) الشّعائر الحسینیّة بین الأصالة و التجدید، از شیخ محمد سند، سه جلد.
6) الشّعائر الحسينيّة بين الافراط والتفريط، از زهير قاسم عبد النبي التميمي.
7) رسائل الشّعائر الحسینیّه، جلد 11، از محمد الحسون.
1) الأرض و التّربة الحسینیّة، از شیخ محمدحسین کاشف الغطاء.
ص: 23
2) الإستشفاء بالتّربة الحسینیّة، از ابوالمعالي کلباسي.
3) تربة الحسین و تحوّلها الی دم عبیط، از سید علی شهرستانی.
4) السّجود علی التّربة الحسینیّة، از سید عبدالرضا شهرستانی.
5) السّجود علی التّربة الحسینیّة، از علّامۀ امینی.
1) الألفین في أحادیث الحسن و الحسین، از شیخ علی حیدر مؤیّد، چهار جلد.
2) أدب الحسین و حماسته، از احمد صابری همدانی.
3) خطب الإمام الحسین علیه السلام علی طریق الشّهادة، از لبیب بیضون، چاپ دمشق.
4) خطب الحسين علیه السلام في كربلاء، از محمد مهدي الآصفي.
5) سخنان حسین بن علی علیهما السلام، از مهدی سهیلی.
6) سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا، از محمد صادق نجمی.
7) سخنان حضرت سید الشّهداء، از شمس الدّین رشدیّه.
8) سخنان حضرت سیدالشهداء، ترجمه از جواد فاضل.
9) سخنان حکمت آمیز، جملات قصار حضرت حسین بن علی علیهما السلام، از ابوالقاسم آوند.
10) سخن سالار شهیدان، کلمات قصار، از مهدى انصارى قمى.
11) شرح بلاغة الإمام الحسین علیه السلام، از شیخ محمد حسن أعلمي.
12) شعله هاى آتش یا پاره اى از سخنان حسین علیه السلام و یارانش، از حسین شمس گیلانى.
13) صحیفة الحسین علیه السلام، از جواد قیّومى اصفهانى.
14) الصحیفة الحسینیّه، مجموعۀ دعاهاى منقول از امام حسین علیه السلام، از سید
ص: 24
محمدحسین حسینى مرعشى حایرى (شهرستانى)
15) فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام، از گروه حدیث پژوهشکدۀ باقرالعلوم، ترجمۀ على مؤیّدى.
16) فرهنگ سخنان امام حسین علیه السلام، از محمد دشتى.
17) کلمات قصار امام حسین، از ابوالقاسم حالت.
1) کلمة الإمام الحسین علیه السلام ، از سید حسن شیرازى.
2) من کلمات الإمام الحسین علیه السلام، از امّ احمد حسینی شیرازی.
3) موسوعة کلمات الإمام الحسین علیه السلام، از عدّه ای از اهل تحقیق.
1) أدب الزائر لمن یمّم الحائر، از علّامۀ امینی.
2) فضل زیارة الحسین علیه السلام، از محمد بن علی شجری، قرن پنجم.
3) کامل الزّیارات، از ابن قولویه قمّی.
4) نبراس الزّائر في زیارة الحائر، از راقم سطور.
5) نور العین في المشي إلی زیارة قبر الحسین علیه السلام، از محمدحسن اصطهباناتی، انتشارات آرام دل.
1) یوم الحسین علیه السلام، از سعدیّه صبّاغ.
2) یوم الحسین علیه السلام، از عباس محمود عقاد.
3) یوم الحسین علیه السلام، از علی محمد علی دخیّل.
4) یوم الحسین علیه السلام، از یوسف رجب.
ص: 25
5) یوم الحسین علیه السلام الخالد، از سید هبة الدّین حسینی شهرستانی، چاپ نجف اشرف، (معجم ما کتب عن الرسول، ج8، ص150)
6) یوم الحسین علیه السلام الخالد، از عباس ابی طوس.
1) أضواء علی زیارة عاشوراء، از شیخ علی حیدر مؤیّد.
2) بررسی سند زیارت عاشورا، از شیخ جعفر تبریزی.
3) الدّر المنضود في شرح زیارة العاشور، از میرزا آقا تبریزی باغمیشه ای.
4) رسالة فی زیارة العاشوراء و کیفیتها، از سید محمدباقر اصفهانی (حجةالاسلام شفتی)
5) رسالة فی کیفیة زیارة العاشوراء، از ملامحمد بن محمد اشرفی مازندرانی.
6) زیارة عاشوراء السنة الالهية العظمى، از فؤاد شبیب.
7) زیارة عاشورا و آثارها العجیبة، از سیدعلی موحد ابطحی اصفهانی.
8) زیارت عاشورا در سیرۀ فقها و بزرگان، از ایّوب نجفی سردرودی.
9) شرح زیارت عاشورا، از ابوالمعالی کلباسی.
10) شرح زیارت عاشورا، از فاضل مازندرانی.
11) شرح زیارت عاشورا، از سعید هاشمی.
12) شرح زیارت عاشورا، از سیداحمد میرخانی.
13) شرح زیارت عاشورا، از سید عزالدّین حسینی زنجانی.
14) شرح زیارة عاشورا، از شیخ مفید بن شیخ محمد نبی شیرازی، دو جلد.
15) شفاء الصّدور فی شرح زیارة العاشور، از حاج میرزا ابوالفضل کلانتری تهرانی، دو جلد.
16) الکنز المخفی، از شیخ عبدالنّبی عراقی(اراکی).
ص: 26
17) اللّؤلؤ النّضید في شرح زیارة مولانا ابي عبدالله الشهید، از شیخ نصر الله شبستری.
18) المداخلات الكاملة في رد مدعي التزوير على زيارة عاشوراء المتداولة، از الشيخ حبّ الحسين.
19) میزان تشیع، بررسی سند، محتوا و نسخه های زیارت عاشورا، از محمد عندلیب همدانی.
20) نفحات عاشورا، از کاظم بهادلی.
21) نور علی نور في آداب زیارة العاشور، از میرزا حبیب الله بن شیرمحمد همدانی.
1) الأربعین الحسینیّة، از محمد اشراقی معروف به ارباب.
2) اربعین در فرهنگ شیعه، از سید محمدمحسن حسینی طهرانی.
3) اربعین و چهل درس از کاروان آزادی آفرین کربلا، از مرتضی مهدوی یگانه.
4) اربعین و فضیلت پیاده روی در زیارت امام حسین علیه السلام، از جابر رضوانی.
5) از عاشورا تا اربعین، از حشمت الله قنبری همدانی.
6) أسرار زیارة الأربعین، از شیخ محمد سند.
7) تحقیق در بارۀ اوّلین اربعین حضرت سید الشهداء علیه السلام ، از سید محمدعلی قاضی طباطبائی.
8) توشۀ اربعین، قطره ای از دریای معرفت حسین علیه السلام، شرحی بر زیارت اربعین، از سیدمجتبی حسینی.
9) الخبر الیقین فی رجوع السبایا لزیارة الاربعین، تاریخیا و فقهیا، از حسن البدوی.
10) درس نامۀ اربعین، از مجید جعفرپور.
ص: 27
11) رسالة في أعمال عاشوراء و الأربعین، از خواجه فیّاض هندی.
12) زاد الأربعین، أضواء علی زیارة الأربعین، از سید مجتبی حسینی.
13) زیارة الأربعین، از صدرالدّین شرف الدّین.
14) زیارة الأربعین، أکبر مؤتمر بشریّ علی مرّ التّاریخ، از راقم سطور.
15) زیارة الاربعین المبارکة (دلالات و آفاق)، از محمد عبد الرضا هادی السّاعدی.
16) فرهنگ نامۀ اربعین امام حسین علیه السلام، از سید محمود هاشمی دهسرخی، محمد جعفری پور.
17) فضل زیارة الامام الحسین علیه السلام یوم الاربعین، از محمدعلی النورائی یگانه الغروی القمي.
18) کتاب اربعین، از سید مجتبی بحرینی.
19) مجالس الأربعین في مصیبة رأس الحسین علیه السلام، از نورالله ذاکر قاضی عسگر.
20) مسیرة الاربعین الحسینیّة، از علی حسین الخباز.
21) مسیر السبایا و یوم الاربعین ویلیه اربعین الحسین فی الادب القریض و الشعبي، از محمود الشریفی.
22) النور المبین في شرح زیارة الاربعین، از مهدی تاج الدّین.
23) یوم الأربعین عند الحسین علیه السلام، از عبدالرزّاق مقرّم.
24) یوم الأربعین في کربلا، از علی خاقانی.
1) اسرار آشكار سرزمين كربلا، از سید علی حسینی جورقانی.
2) فضیلت زمین و تربت کربلا، از محمدمهدی عباسی.
3) کربلا دیروز، امروز، مجموعۀ مقاله های کربلا پژوهی، از احمد نطنزی.
ص: 28
4) مجالی اللّطف بأرض الطّف، از شیخ محمد سماوی، چاپ عتبۀ عباسیّه، کربلا.
5) موسوعة کربلاء، از لبیب بیضون، دو جلد.
6) موسوعة العتبات المقدّسة، از جعفر خلیلی، جلد هشتم.
7) نور العین في مشهد الحسین علیه السلام، از ابراهیم اسفراینی شافعی.
1) تکلّم امام حسین علیه السلام از ناحیۀ سر مقدّس و رگهای بریده در یکصد و بیست محل، از مرحوم شیخ علی فلسفی.
2) رأس الحسین علیه السلام، از ابن تیمیّه، چاپ قاهره.
3) رأس الحسین علیه السلام، از سعید رشید زمیزم.
4) رأس الحسین علیه السلام, از حسین عبدالامیر النصراوي.
5) رأس الحسین علیه السلام في منازله من کربلاء إلی کربلاء، از علی حسینی.
6) رأس الحسین علیه السلام من احتزه؟ من طاف به؟ این دفن؟ از طاهر آل عکله.
7) سرهای سر افراز، از سید حسن سجادی.
8) عجائب و غرائب رأس الامام الحسین علیه السلام، از شیخ حافظ حدّاد.
9) مسجد و مشهد رأس الامام الحسین علیه السلام فی بعلبک، از جعفر المهاجر.
10) مصائب رأس الحسین علیه السلام، از سیدرضا موسی کاظمی نایینی.
11) مصائب رأس سيد شباب أهل الجنة الحسين بن علي بن أبي طالب علیهم السلام، از السيد علي الحسني.
1) امام حسین شریک قرآن، از شیخ محمود شریف زادۀ خراسانی.
ص: 29
2) الخصائص الحسینیّة، از شیخ جعفر شوشتری.
3) ویژگی های امام حسین علیه السلام، از حسین جلالی شاهرودی.
4) ویژگی های امام حسین علیه السلام از دیدگاه خاندان وحی، از احمد تهرانی.
5) ویژگی های شخصیّت امام حسین علیه السلام، از فاطمه سلطان محمدی.
1) إبصار العین في أنصار الحسین علیه السلام، از شیخ محمد سماوی.
2) أصحاب الحسين علیه السلام، از علي محمد علي دخيل.
3) أنصار الحسین علیه السلام، از شیخ محمد مهدی شمس الدّین.
4) انصارالحسین علیه السلام، از سیدمهدی مرعشی نجفی.
5) أنصار الحسين علیه السلام الثورة و الثّوار، از السيد محمد علي الحلو.
6) سلحشوران طفّ (شرح زندگانی اصحاب امام حسین علیه السلام)، از شیخ محمد سماوی.
7) عنصر شجاعت یا هفتاد و دو تن و یک تن، از حاج میرزا خلیل کمره ای، 8جلد.
8) فرسان الهیجاء، از ذبیح الله محلّاتی، دو جلد.
9) مقتل اصحاب الحسین علیه السلام، شرح زندگانی یاران مظلوم امام حسین علیه السلام، ترجمۀ کتاب ابصار العین في انصار الحسین علیه السلام، مترجم: محمد صفری.
10) وسیلة الدّارین في أنصار الحسین علیه السلام، از سید ابراهیم موسوی زنجانی.
1) آشنایی با سیره و زندگانی حضرت علی اکبر علیه السلام، از عباس حیدرزاده.
2) آیینۀ محمّد: فرازهایی از زندگی حضرت علی اکبر علیه السلام، محمدباقر انصاری.
ص: 30
3) بدرقۀ جان: سیری در زندگانی حضرت علی اکبر علیه السلام، از واحد پژوهش انتشارات مسجد مقدس جمکران.
4) پدر، عشق، و پسر، از مهدی شجاعی.
5) 55درس زندگی از سیرۀ عملی حضرت علی اکبر علیه السلام، از امیرحسین علیقلی.
6) حضرت علی اکبر علیه السلام، از سیدمحمدتقی مدرسی؛ مترجم محمد (امیر ) شوشتری زاده.
7) حضرت علی اکبر علیه السلام، از سیدجواد معلم.
8) حضرت علی اکبر علیه السلام، از عبدالرزّاق مقرّم؛ مترجم حسین طارمی.
9) حضرت علی اکبر علیه السلام در آینۀ امام زمان، از علی تقی پور.
10) حضرت علی اکبر علیه السلام: از ولادت تا شهادت، شامل 35 موضوع از زندگانی سراسر برکت حضرت علی اکبر علیه السلام، از لطیف راشدی و سعید راشدی.
11) خورشید جوانان: شرح زندگانی و کرامات حضرت علی اکبر علیه السلام، از سیدمحمد حسینی.
12) 200داستان از فضائل، مصائب و کرامات علی اکبر علیه السلام، از عباس عزیزی.
13) شبه نبیّ: مجلس تعزیۀ حضرت علی اکبر علیه السلام، از امیر زینلی.
14) شخصیت حضرت علی اکبر علیه السلام، از محمد ابراهیم برادران.
15) علی اکبر علیه السلام، از کریم باوفا.
16) علی اکبر علیه السلام، از عباس قدیانی.
17) عليّ الاکبر، از سید عبد الرزّاق مقرّم.
18) عليّ الاکبر، از علی محمد علی دخیّل.
19) علی اکبر علیه السلام (الگوی جوانان)، از جواد محدّثی.
20) عليّ بن الحسین الاکبر، از محمد علی عابدین.
ص: 31
21) علی اکبر و علی اصغر، از حسن مظفّر معارف.
22) علی اکبر، از احمد صدوق.
23) کتاب تعزیۀ حضرت علی اکبر علیه السلام، از ملوک السادات میرفندرسکی.
24) گل دسته های حرم: داستان ها و روایت هایی از زندگی حضرت علی اکبر علیه السلام، از عباس رمضانی و صدیقه قاسمی.
25) لالۀ خونین حضرت علی اکبر عیله السلام، از احمد بانپور.
26) مصطفای کربلا «ریحانة الحسین» حضرت علی اکبر علیه السلام، از علی محمد سلطانی.
27) مقتل علی اکبر علیه السلام، از شیخ حسین بلادی.
28) مقتل علی اکبر علیه السلام : اولین مقتل مستند حضرت علی اکبر علیه السلام، از سیدعلی اکبر صداقت.
29) میوۀ دل امام حسین علیه السلام: مختصری از زندگانی حضرت علی اکبر علیه السلام، از سیدمحمدباقر حسینی.
30) یوسف لیلی: مروری بر احوالات حضرت علی اکبر علیه السلام، از محمدرضا راضی.
1) آشنایی با سیره و زندگانی حضرت علی اصغر علیه السلام، از عباس حیدرزاده.
2) اسم من علی اصغر است، از مصطفی رحماندوست.
3) اصحاب عاشورا: علی اصغر علیه السلام، از مهدی وحیدی صدر.
4) امضای کوچک: کتابی برای حضرت علی اصغرعلیه السلام، از سیدعلی اصغر علوی.
5) باب الحوائج حضرت علی اصغر، از سید عبدالله حسینی دشتی.
6) تبسم خونین: سیری در زندگانی کوتاه حضرت علی اصغرعلیه السلام، از حسن معینی.
7) تحقیقی جامع پیرامون سه طفل شهید سیدالشهداء علیه السلام در کربلا: علی اصغر،
ص: 32
عبدالله رضیع، علی رضیع علیه السلام، از علی سلیمانی بروجردی.
8) تشنه تر از همه: داستان ها و روایت هایی از زندگی حضرت علی اصغر علیه السلام، از عباس رمضانی و صدیقه قاسمی.
9) تولّدی برای عاشورا، از یوسف بدرالدین.
10) حضرت علی اصغر علیه السلام، از جعفر ریوندی.
11) حضرت علی اصغر علیه السلام، از سیدجواد معلم.
12) حضرت علی اصغر علیه السلام از ولادت تا شهادت، از صادق طالبی (مازندرانی).
13) خونی که به آسمان رفت، از علی اصغر شاطری.
14) 200 داستان از فضائل، مصائب و کرامات علی اصغر علیه السلام، از عباس عزیزی.
15) رزمندۀ شش ماهه حضرت علی اصغر علیه السلام، از طاهرخوش.
16) رضیع مخضب بالدم ، از محمد الهاشم.
17) سرباز کوچک: باب الحوائج حضرت علی اصغر، از غلامحسین حسینی قضائی.
18) شرح زیارت عاشورا نقش علی اصغر در کربلا، از سیدجلال حسینی اشرف زاده.
19) شهید شیرخواره: نگاهی گذرا به زندگانی و مناقب حضرت علی اصغر علیه السلام، از مجید جعفرپور.
20) عبد الله رضیع، از شیخ کاظم حلفی.
21) عشق علی اصغر، از علی اصغر علیه السلام نکوگر.
22) علی، اصغر نبود، از محسن عباسی ولدی.
23) غنچۀ خونین حضرت علی اصغر علیه السلام، از احمد بانپور.
24) غنچۀ خونین: شرح زندگانی و شهادت حضرت علی اصغر علیه السلام، از مجید زجاجی مجردکاشانی.
ص: 33
25) قبیلۀ عشق، از گروهی از نویسندگان، چاپ تبریز.
26) قنداقۀ سرخ: حضرت علی اصغر علیه السلام در آینۀ تاریخ و حدیث،
از محمد صدری.
27) کوچکترین سرباز عاشورا، از افسانه موسوی گرمارودی.
28) گزارش لحظه به لحظه از شهادت حضرت علی اصغر، از محمدرضا انصاری.
29) گهواره طوفان: علی اصغر علیه السلام، طوفانی در گهوارۀ عاشورا، از محبوبه زارع.
30) لالا لالا علی اصغر علیه السلام گل پرپر، از صادق طالبی.
31) مقتل علی اصغر علیه السلام: اولین مقتل مستند حضرت علی اصغر علیه السلام، از علی اکبر صداقت.
32) الیاقوتة الحمراء، حیاة و کرامات الطفل الشهید بکربلاء، از احمدبن حسین العبیدان.
1) فاطمه بنت الحسین، از شیخ جعفر نفدی.
2) فاطمه بنت الحسین، از علی محمد علی دخیّل.
3) فاطمه بنت الحسین، از دکتر هادی امینی.
1) آرام دل امام حسین علیه السلام، از راقم سطور.
2) سکینه بنت الحسین، از توفیق فکیکی.
3) سکینه بنت الحسین، از عایشه بنت الشّاطی.
4) سکینه بنت الحسین، از ماسیه (خاورشناس).
ص: 34
5) سکینه بنت الامام الحسین، از علی محمد دخیل.
6) سکینه پرده نشین قریش، از محمد خنیفرزاده.
7) السیّده سکینة، از سید عبد الرزّاق مقرّم.
8) سیّدة النّسوان، از شیخ عبد الواحد مظفّر.
9) عقیلة قریش، از سید محمدعلی حلو.
10) مجالس خیرة النّسوان، از فاطمه علی الجعفر.
1) آشنایی با سیره و زندگانی حضرت رقیه علیها السلام، از عباس حیدرزاده.
2) اسیر كوچک، از مریم صباغ زاده ایرانى.
3) اشكى بر سه ساله، از محمّد حائرى تبار (قحطانى).
4) أنا رقیة بنت الحسین، از عبد الله هاشمی.
5) بزرگترین دختر عالم، از سیّد مهدى شجاعى.
6) تحقیق و پژوهش پیرامون حضرت رقیه، از شیخ جعفر تبریزی.
7) پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر، از مجید زجاجی مجرد.
8) 55 درس زندگی از سیرۀ عملی حضرت رقیه علیها السلام، از امیرحسین علیقلی.
9) حضرت رقیه علیها السلام ، از مهدی سلمان.
10) حضرت رقیه علیها السلام ، از شیخ علی فلسفی.
11) حضرت رقیه علیها السلام ، از عباس قدیانی.
12) حضرت رقیه علیها السلام، از سیدجواد معلم.
13) حضرت رقیه علیها السلام از ولادت تا شهادت، از محمدعلی قاسمی.
ص: 35
14) حضرت رقیه علیهما السلام، چاووش كربلا، از سیّد مجتبى موسوى زنجانى رودى.
15) حضرت رقیه علیها السلام در آینۀ شعر فارسی، از محمد خرّم فر.
16) خاتون نیلوفرى، از علیرضا شریف و سیّدامیرحسین میرحسینى.
17) خداى مهربون حضرت رقیه علیها السلام، از مهدى سلمان.
18) خورشید خرابۀ شام، از سید علی موحّد ابطحی.
19) داستان زندگی حضرت رقیه علیها السلام، از محمدمهدی فتاحی و علی رضا لک.
20) داستان غم انگیز حضرت رقیه علیها السلام، از على شیرازى.
21) داستان هایی از حضرت رقیه علیها السلام، از احمد میرخلف زاده.
22) دختر خورشید، از جواد نعیمى.
23) دختر خورشید، حضرت رقیه علیها السلام، از مهدی وحیدی صدر.
24) دختری از شام، از حسین تاج و فاطمه بندرچی.
25) دخترى در فراق بابا، تحقیقى دربارۀ حضرت رقیه علیها السلام، از روح الدین دریكوند.
26) درّ یتیم دمشق، از محمد قاسمی.
27) دردانۀ کربلا: در بیان احوالات و مقامات حضرت رقیه و اشعار شاعران اهل بیت علیهم السلام، از جواد قربان پور.
28) دمعة رقیة، از سیدجلال سیدجمال حسینی.
29) 200 داستان از كرامات و مصائب حضرت رقیه علیها السلام، از عباس عزیزى.
30) رقیه بنت الحسین، از محمد حسن پاکدامن.
31) رقیه بنت الحسین، از نجم الدّین طبسی.
32) رقیه خاتون علیها السلام، از احمد علیزاده.
33) رقیه خوش زبون، از رضا على نیا.
34) رقیه دختر امام حسین علیه السلام، از سید محمد خسرو نژاد و سید رضا مؤیّد.
ص: 36
35) رقیه علیها السلام در خرابه، از حسین صبورى.
36) رقیه علیها السلام، عبرت تاریخ، از اقدس كاظمى (مژگان).
37) ریحانۀ کربلا: تحقیقی دربارۀ حضرت رقیه علیها السلام و بارگاه او، از عبدالحسین نیشابوری.
38) زبان حال حضرت رقیه خاتون علیها السلام در خرابۀ شام، از اشرف حیدری و غلامرضا حیدری.
39) زندگانى حضرت رقیه علیها السلام، جمع آورى شده از ناسخ التواریخ، از صادق طالبى(مازندرانى).
40) زهرای کربلا، از محمدرضا حکیم زاده.
41) سایۀ ماه، از ابوالفضل هادی منش.
42) ستارۀ درخشان شام حضرت رقیه علیها السلام،از شیخ على ربانى خلخالى.
43) ستارۀ دمشق، از محمد نجاری سهل آبادی.
44) ستارۀ دمشق حضرت رقیه علیها السلام، از حبیب مقیمی.
45) ستارۀ صحرا، حضرت رقیه علیها السلام، از الهه نظام آبادی.
46) ستم هاى رقیه علیها السلام، از مدینه تا شام، از على اكبر محمّدى.
47) سرگذشت جانسوز حضرت رقیه علیها السلام، از شیخ محمّد محمدى اشتهاردى.
48) السیدة رقیة بنت الامام الحسین علیه السلام، از علی الربانی الخلخالی.
49) السیدة رقیة بنت الحسین علیه السلام، از عامر الحلو.
50) سوگنامۀ دردانۀ حسینى، از دكتر سید رضا موسوى.
51) سه ساله: مجموعۀ شعر سوگنامۀ حضرت رقیه علیها السلام، فرامرز عرب عامری.
52) شهیدۀ شام، از محمد حسن وکیلی.
53) الطفلة الشّهیدة، از محمّد نور الدین.
ص: 37
54) غروب ستاره، اثرى از 64شاعر دلسوختۀ آستان ولایت، از محسن حافظى.
55) غنچه در خزان، از كربلا تا خرابۀ شام، از محمّد تیمورى.
56) قاصدک كربلا، حضرت رقیه علیها السلام، از محبوبه زارع.
57) قصة السیدة رقیة علیها السلام، از محمّد باقر ناصرى.
58) کتاب شناسی حضرت رقیه علیها السلام، از مهدی آقابابایی.
59) کرامات حضرت رقیه علیها السلام سفیر سه سالۀ عاشورا، از سیروس تیموری.
60) كرامات السیدة رقیة علیها السلام، از ابوالفضل الكاشانى.
61)المجالس النقيّة عن حياة السيدة رقية علیها السلام، از شیخ مهدی تاج الدّین.
62) معجزات حضرت رقیه علیها السلام، از شیخ علی فلسفی.
63)مقتل رقیه علیها السلام، از محمد على قاسمى.
64) ودیعۀ كربلا حضرت رقیه بنت الحسین علیه السلام، از مجید زجاجى كاشانى.
65) نازدانۀ بابا، از فاطمه غلامزاده.
66) وفات حضرت رقیه علیها السلام، از ملوک السادات میرفندرسكى.
1) اباالفضل علیه السلام باب الحوائج، از علی علوی نژاد خمسه لوئی.
2) اباالفضل علیه السلام سراج الشهدا، از محمودرضا ترابی پور.
3) اباالفضل العباس علیه السلام، از قاسم رجبیان.
4) ابوالفضل باوفا علمدار کربلا، از رضا علی نیا.
5) ابوالفضل علیه السلام سقای تشنه، از محمود داوری.
6) ابوالفضل العباس علیه السلام، از حسین یزدی.
ص: 38
7) ابوالفضل العباس علیه السلام ساقي عطاشی کربلاء و حامل لواءالحسین، از علی العسیلی العاملی.
8) ابوالفضل العباس علیه السلام، پژوهشی در سیره و سیمای عباس بن علی علیهما السلام، از جواد خرّمیان.
9) ابوالقربه، شرح زندگانی حضرت ابوالفضل علیه السلام، از مجید زجاجی کاشانی.
10) از قمر بنی هاشم حضرت عباس علیه السلام برام بگو، از صدیقه خداخواه.
11) اسوه های ایثار، نگاهی به زندگانی حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از عباس قدیانی.
12) اعجب القصص فی کرامات العباس علیه السلام، از سیدمحمدحسن صادق آل طعمه.
13) اعلام الناس في فضائل العباس علیه السلام، از سید سعید بن سید ابراهیم بهبهانی.
14) باب الحوائج یا زندگانی ابوالفضل العباس علیه السلام، از عبدالحسین مؤمنی.
15) بطل العلقمی العباس الاکبر بن الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهم السلام، از عبدالواحد المظفّر.
16) پرتوی از ماه، مجموعۀ 54 سخن از حضرت قمر بنی هاشم علیه السلام، از طاووس صدیقی.
17) پرچمدار کربلا، از محمد شرمی کاشانی.
18) پرچمدار نینوا، تحلیلی از زندگانی حضرت عباس علیه السلام، از محمد محمدی اشتهاردی.
19) تاریخ زندگانی قمر بنی هاشم حضرت اباالفضل عباس بن علی بن ابیطالب علیهم السلام، از عمادالدّین حسین اصفهانی.
20) تشنه ترین دریا، یکصد و پنجاه کرامت از قمر بنی هاشم علیه السلام، از محمدحسن آل طعمه.
21) چهرۀ درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس علیه السلام، از شیخ علی ربّانی
ص: 39
خلخالی، 5جلد، شامل 1200 کرامت.
22) 480 داستان از فضائل، مصائب و کرامات حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از عباس عزیزی.
23) حدیث عشق و وفا، زندگانی حضرت اباالفضل العباس علیه السلام، از احمد فرقانی.
24) حضرت ابالفضل علیه السلام مظهر کمالات و کرامات، از سید علی موحّد ابطحی.
25) حضرت ابوالفضل علیه السلام مدافع حریم حسینی، شرح خطبۀ گرانقدر حضرت عباس علیه السلام بر بالای بام کعبه، از مجید زجاجی کاشانی و عباس ایزدی.
26) حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام جامع الفضائل، از علیرضا خاکپور مقدّم.
27) خصائص العباسیّة علیه السلام، از محمدابراهیم کلباسی نجفی.
28) خطیب کعبه، از مهندس علی اصغر یونسیان.
29) خورشید علقمه، از علی اكبر عربی قريه علی.
30) داستان های شگفت انگیزی از کرامات حضرت ابوالفضل علیه السلام، از حیدر قنبری.
31) در رثای حضرت ابوالفضل العباس، از یدالله نامدار.
32) دریای شعله ور، حاوی مناقب و مراثی برگزیدۀ علمدار کربلا حضرت عباس علیه السلام، از محمدعلی مجاهدی (پروانه).
33) ذخیرة الحسین علیه السلام، زندگینامۀ قمر بنی هاشم علیه السلام، از میرزا عنایت الله مهدی زاده.
34) زندگانی حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از باقر شریف قرشی، مترجم حسن اسلامی.
35) زندگانی حضرت ابوالفضل علیه السلام، از احمد صادقی اردستانی.
36) ساقی تشنه، از ابوالفضل هادی منش.
37) ساقی تشنگان فضیلت، از ابوالفضل موسوی گرمارودی.
ص: 40
38) سردار تشنه کام، از سیدصادق موسوی گرمارودی.
39) سردار کربلا حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از مقرّم، ترجمۀ ناصر پاک پرور.
40) السرّ الفیّاض باب الحوائج إلی الله سیدنا و مولانا ابوالفضل العباس علیه السلام، از احمد شکر الحسنی.
41) سقّای آب و ادب، از مهدی شجاعی.
42) سیمای حضرت ابوالفضل علیه السلام در شعر فارسی، از سیدعلی موسوی.
43) شخصیّت حضرت ابوالفضل علیه السلام، از علی اصغر عطائی خراسانی.
44) شناخت نامۀ ابوالفضل العباس علیه السلام، از علی رضا عظیمی فر.
45) صحیفۀ وفا، حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از عبدالرزّاق مقرّم، ترجمۀ حسین مهدی حسینی.
46) العباس علیه السلام، ابن امیرالمؤمنین علیه السلام، از سید عبد الرزّاق المقرّم.
47) العباس بن امیرالمؤمنین علیهما السلام، از علی محمد علی دخیّل.
48) العباس بن علی علیهما السلام، از عبدالحمید مهاجر.
49) عباس بن علی علیهما السلام، از جواد محدّثی.
50) العباس بن علی علیهما السلام نصیر الحسین علیه السلام، از سید محمد تقی مدرسی.
51) عباس کاشف الکرب، از سید علی موحّد ابطحی.
52) غیرة العباسیّة، تفسیری از زندگانی قمر بنی هاشم علیه السلام، همراه با 72 کرامات از آن بزرگوار، از صغری ظهیری.
53) فرصتی برای عشق، داستان زندگی حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از حسن جلالی عزیزیان.
54) فضائل العباس علیه السلام، قطره ای از دریای بیکران فضائل حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام به همراه ترجمۀ خطبۀ آن حضرت، از صادق طالبی (مازندرانی).
ص: 41
55) قمر بنی هاشم العباس بن امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهم السلام، از عبدالرزّاق المقرّم.
56) کتابنامۀ حضرت عباس علیه السلام، از مجید غلامی جلیسه و طاهره غلامی.
57) کرامات حضرت ابوالفضل علیه السلام و راه های توسّل به آن بزرگوار، از محمدرضا سعادتی راد.
58) کرامات العباسیه علیه السلام، معجزات ابالفضل العباس علیه السلام بعد از شهادت، از علی میرخلف زاده.
59) کرانۀ کرامت (بازکاوی پیوند امام مهدی عجل الله فرجه الشریف با حضرت عباس علیه السلام)، از محمدرضا فؤادیان.
60) گل علقمه، حاوی 133 گلبرگ پیرامون قمر بنی هاشم حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از محمد مطهّر.
61) ماه خورشید مدینه، بخشی از زندگانی و کرامات حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام، از غلامعلی موسوی سیستانی.
62) ماه در فرات، نگرشی تحلیلی به زندگانی حضرت عباس علیه السلام، از ابوالفضل هادی منش.
63) ماه هاشمی، از مهدی صدیقیان.
64) مثنوی عباسنامه، از جلال الدّین نظری مفرد (امین).
65) معرفة العباس بطل کربلاء، از احمد معرفت.
66) مقتل عباس بن علی علیه السلام، سردار بلند قامت دین، از عبدالرحیم عقیقی بخشایشی.
67) مقتل و مصرع العباس، ابن امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام، از حسین بن الشیخ حسن البلادی البحرانی.
68) نگاهی به مقام قمر بنی هاشم علیه السلام، از حسین انصاریان.
ص: 42
69) النصّ الجلي في مولد العباس بن علي علیهما السلام، از محمدعلی ناصری بحرینی.
70) ویژگی ها و فضایل حضرت عباس علیه السلام، از حیدر قنبری.
71) 72 درس زندگی از سیرۀ عملی حضرت اباالفضل العباس علیه السلام، از امیرحسین علیقلی.
1) اسوه های ایثار، نگاهی به زندگانی مسلم بن عقیل علیه السلام، از عباس قدیانى.
2) اوّلین فدائی امام حسین علیه السلام، از محمدحسین رفوگران.
3) زندگانی سفیر حسین علیه السلام مسلم بن عقیل، از محمد علی عابدین، ترجمۀ سید حسن اسلامی.
4) سفر سرخ، از مجید مسعودی.
5) سفیر الحسین علیه السلام، از شیخ احمد مظفّر.
6) سفیر سعادت، از ابوالفضل هادی منش.
7) الشهید مسلم بن عقیل علیه السلام، از سید عبدالرزّاق مقرّم.
8) مبعوث الحسین علیه السلام، از محمدعلی عابدین.
9) مسلم بن عقیل علیه السلام، از جواد محدّثی.
10) مسلم بن عقیل علیه السلام، از علی محمد علی دخیّل.
11) مسلم بن عقیل شهید جاوید، ترجمۀ حیاة الشهید الخالد مسلم بن عقیل، از علامه باقر شریف القرشی، مترجم مصطفی مهدوی آرا و سیدمهدی نوری کیذقانی.
12) مسلم بن عقیل و اسرار پایتخت طوفانی، از میرزا خلیل کمره ای.
13) المولی الغریب مسلم بن عقیل وقائع السفارة، از سید علی جمال اشرف
ص: 43
الحسینی، 8جلد.
14) مولای غریب، از سید علی جمال اشرف حسینی، ترجمۀ محمدحسین خورشیدی، 7جلد.
15) مولای غریب و فرزندانش، محمد خرّم فر.
1) کیست مثل من، از عبدالامیر انصاری.
1) رایحۀ دلاویز، از عبدالامیر انصاری.
1) آشنایی با اسوه ها 5: حبیب بن مظاهر، از جواد محدّثی.
2) از دیار حبیب، از سید مهدی شجاعی.
3) الی الحبیب، از سید علی اصغر علوی.
4) حبیب بن مظاهر، از کمال السید.
5) حبیب بن مظاهر، از مجید مسعودی.
6) حياة حبيب بن مظاهر الأسدي، از سید علي القصير.
7) داستان یک مرد، قصۀ حضور حبیب بن مظاهر در کربلا، از مجید ملامحمدی.
8) دلیران نامدار کربلا، حبیب بن مظاهر، از كريم باوفا.
9) زندگی نامۀ حبیب بن مظاهر، از کمال السید، ترجمۀ نرگس بیگدلی.
10) زندگی یگانه فرد برجستۀ فدائیان، از شیخ علی نمازی.
11) کمیل و حبیب بن مظاهر، شهیدان وارسته، از محمد محمدی اشتهاردی.
ص: 44
1) جنادة بن کعب انصاری، از علی محمد علی دخیّل
1) این رستخیز عام(5)، مجلس تعزیۀ شهادت حرّ بن بزید ریاحی، از غلامعلی نادعلی زاده.
2) حرّ کربلا، از مهدی اجلالیان.
3) حرّ بن یزید ریاحی: آزادمرد دشت کربلا، از رضی الدّین صبای رازی.
4) حرّ بن یزید ریاحی، دانشنامۀ جهان اسلام، از سیده رقیه میرابوالقاسمی.
5) القول السّدید في الحرّ الشهید، از میرزا هادی خراسانی.
6) مجلس حرّ بن یزید ریاحی، از علی معلم دامغانی.
1) پاک نهادين ديرين، حضرت زهير بن القين، ازحیدر تربتی كربلايی.
2) دلیران نامدار کربلا،(6) زهیر بن قین، از کریم باوفا.
3) زهیر بن قین، از حسن آمنه پور.
4) زهیربن قین، شیعه ای که به پیشواز امام می رود، از سیدعلی سیدجمال اشرف.
5) زهير بن قين علوی يا عثمانی؟، از علی رفيعی دولت آبادی.
1) مسلم بن عوسجة الأسدی، از علی محمد علی دخیّل.
2) مسلم بن عوسجة، اوّل شهداء الله فی معسکر الحسین علیه السلام، از سید علی جمال اشرف الحسینی.
ص: 45
1) عابس بن أبي شبیب شاکری، از علی محمد علی دخیّل.
1) أحلی من العسل، از مجید زجاجی کاشانی.
2) اشک و لبخند، حضرت قاسم علیه السلام، از مهدی وحیدی صدر.
3) حضرت قاسم بن الحسن علیهما السلام شکوفۀ خونین کربلا، از غلامرضا گلی زواره.
4) حضرت قاسم بن الحسن و حضرت عبدالله بن الحسن علیه السلام، از محمّد حسين رفوگران.
5) شيرين تر از عسل، قاسم بن الحسن علیهما السلام را بيشتر بشناسيم، از مهدی خدّاميان آرانی.
6) قاسم بن الحسن علیهما السلام، از سید مهدی سویج.
7) مرد و میدان، قاسم؛ فرزند حسن بن علی علیهم السلام، از طاهره ایبد.
8) مقتل قاسم بن الحسن علیهما السلام، از شیخ حسین بلادی.
9) مقتل قاسم بن الحسن علیهما السلام، از علی اکبر صداقت.
1) مقتل اولاد مسلم علیه السلام، از شیخ حسین عصفوری.
1) آشنای ناشناخته، از هادی آصفی.
2) آن ها زنده اند، زندگى نامه زینب علیها السلام، از غلام رضا امامى.
ص: 46
3) آیینۀ على نما، آشنایى با شخصیّت زینب کبرى علیها السلام، از جواد محدّثى.
4) إبنة الزّهراء، بطلة الفداء زینب علیها السلام، از علی احمد شلبی، چاپ قاهره.
5) اساور من ذهب فى احوال امّ المصائب زینب علیها السلام، از حاج شیخ مهدى نجفی اصفهانى مسجدشاهی.
6) اسوه هاى ایثار، نگاهى به زندگانى حضرت زینب علیها السلام، از عبّاس قدیانى.
7) امرأة اسمها زینب علیها السلام، از کمال السیّد.
8) بانوی آفتاب، از معصومه فرهادی و مسعوده کرمی.
9) بانوى کربلا زینب دختر زهرا علیها السلام، از عایشه عبدالرّحمان بنت الشّاطى مصرى، ترجمۀ سیّدرضا صدر.
10) بطلة کربلا، از عایشه عبدالرّحمان بنت الشّاطى مصرى.
11) بلاغت زینبیّه، از محمّدلطیف انصارى.
12) پیام آور عاشورا بررسى سیر زندگى، اندیشه و جهاد زینب کبرى علیها السلام، از سیّد عطاءاللّه مهاجرانى.
13) پیام آور کربلا حضرت زینب علیها السلام، از مرتضى فهیم کرمانى.
14) تاریخ السیّدة زینب علیها السلام، از محمّدعلى احمد مصرى.
15) تاریخ و سیرۀ حضرت زینب علیها السلام، از شیخ باقر شریف
قرشي، ترجمۀ ابوالفضل هادی منش.
16) ثمرات الزّینب علیها السلام، از سیدسعید خاتمی، چاپ آرام دل.
17) جامع الزّیارات زینب کبری علیها السلام، از شکرالله جهان مهین.
18) چهرۀ درخشان عقیلۀ بنی هاشم، زینب کبری علیها السلام، از علی ربّانی خلخالی.
19) حضرت زینب علیها السلام، از على فلسفى.
20) حضرت زینب علیها السلام بزرگ بانوى کربلا، از عبدالامیر فولادزاده حائرى.
ص: 47
21) الخصائص الزّینبیّة، از سیّد نورالدّین جزائرى.
22) داستان هایى از حضرت زینب علیها السلام، از احمد میرخلف زاده.
23) الدرّة الفاخرة فى شرح خطبة زینب الطّاهرة، از جمال الدّین بن ابوتراب شیرازى.
24) 200 داستان از فضایل، مصائب و کرامات حضرت زینب علیها السلام، از عبّاس عزیزى.
25) الرّسالة الزّینبیّة، از حافظ شمس الدّین محمّد بن طولون دمشقى.
26) رسالة فى تصحیح قبر السیّدة زینب علیها السلام، از سیّد عبدالرزّاق مقرّم.
27) زینب اخت الحسین علیه السلام، از محمد حسین ادیب.
28) زینب علیها السلام بانوى قهرمان کربلا، از عایشه عبدالرّحمان بنت الشّاطى مصرى، ترجمۀ سید جعفر شهیدی.
29) زینب علیها السلام بانوى قهرمان کربلا، از عایشه عبدالرّحمان بنت الشّاطى مصرى، ترجمۀ حبیب چایچیان.
30) زینب علیها السلام بنت الامام امیرالمؤمنین علیه السلام، از على محمّدعلى دُخیّل.
31) زینب عقیلۀ بنی هاشم، از سید هاشم رسولی محلّاتی.
32) زينب الكبری علیها السلام، از شيخ جعفر النقدی.
33) زینب الکبرى زینة اللّوح المحفوظ، از سید عادل علوى.
34) زینب الکبرى من المهد إلى اللّحد، از سیّد محمّدکاظم حائرى قزوینی.
35) زینب الکبری علیها السلام و دورها فی النهضة الحسینیة، از عبدالسلام الکاظم الجعفری.
36) زینب وصيّ الحسین علیه السلام، از شیخ قاسم تاج خواه.
37) سرّ نینوا، زینب کبری علیها السلام، از محمدعلی محسن زاده.
38) سفرهاى حضرت زینب علیها السلام، از احمدبن حسن صادقى اردستانى.
39) سفرة و قصص السّیدة زینب علیها السلام، از نرجس محمدعلی ملک. 407) 40) السيدة زينب علیها السلام رائدة الجهاد في الاسلام، از شیخ باقر شريف القرشي.
ص: 48
41) السيدة زينب علیها السلام عالمة غير معلَّمة، از سید محمد حسينی شيرازی.
42) السیّدة زینب علیها السلام کعبة الرّزایا و رحلة البلاء العظیم، از ضویة السید عبداللّه البحرانیة.
43) سیماى زینب کبرى علیها السلام، اسوۀ صبر و پایدارى، از على اکبر بابازاده.
44) شرح خطبۀ حضرت زینب علیها السلام در کوفه، از حیدرقلى سردار کابلى.
45) شیر زن کربلا، از عایشه عبدالرّحمان بنت الشّاطى مصرى، ترجمۀ سیّدجعفر شهیدى.
46) الصدّیقة زینب علیهاالسلام شقیقة الحسین علیه السلام، از سیّد محمّدتقى مدرّسى.
47) عقیلة بنى هاشم علیها السلام، از سیّدعلىّ بن حسین هاشمى خطیب.
48) عقیلة الوحی، از سید عبدالحسین شرف الدّین.
49) فضايل و خصائص زينب كبری علیها السلام، از عباس عزيزی.
50) فى رحاب السیّدة زینب علیها السلام، از سیّد محمّد بحرالعلوم.
51) قبله گاه عشق، از رضا یعقوبیان.
52) کرامات الزّینبیّة، از سید محمدحسین محمودی.
53) كلمة السيدة زينب علیها السلام، از شهید سید حسن الحسينی الشيرازی.
54) گلی به نام زینب علیها السلام، از حسن نقره شناس.
55) المجالس الزّینبیّة، از شیخ مهدی تاج الدّین.
56) المرأة العظیمة، از شیخ حسن صفّار.
57) مردآفرین روزگار، از حبیب اللّه فضائلى.
58) مرقد العقیلة زینب علیها السلام، از شیخ محمّدحسنین سابقى پاکستانى.
59) مرقد عقیلۀ بنی هاشم، از شیخ محمّدحسنین سابقی ترجمۀ عیسی سیلم پور اهری.
60) مصائب حضرت زینب علیها السلام، از سیدرضا موسی کاظمی نائینی
ص: 49
61) مقام السیّدة زینب علیها السلام، از مهدى بهبهانى.
62) مليکۀ نشأتين حضرت زينب کبری أخت الحسين علیها السلام، از محمدرضا ربّانی.
63) مناقب و مصائب دختر علی کبری ، از حسین علیزاده.
64) موسوعة زینب الکبری علیها السلام، از سید علی عاشور، 10جلد.
65) نگاهى کوتاه به زندگى زینب کبرى علیها السلام، از سیّدهاشم رسولى محلّاتى.
66) هفتاد و دو درس از سیرۀ عملى حضرت زینب علیها السلام، از امیرحسین علیقلى.
67) یادگار یاس، از زکیّة السّادات امینی.
1) ازدواج امّ کلثوم افسانه یا حقیقت، از راقم سطور.
2) ازدواج امّ کلثوم با عمر، از سید علی میلانی.
3) ازدواج امّ کلثوم مظلومیّتی دیگر، از سعید داودی.
4) ازدواج عمر بن خطّاب با امّ کلثوم، از علی لبّاف.
5) إفحام الأعداء و الخُصوم فی نفي عقد امّ کلثوم، از سید ناصر حسین هندی.
6) افسانۀ ازدواج، از فرید سائل.
7) افسانۀ ازدواج عمر با دختر علی علیه السلام، از مرتضی رضوی.
8) امّ کلثوم، دختر آفتاب، از راحله شاه مرادی زاده.
9) امّ کلثوم علیها السلام دختر امام علی علیه السلام از ابوالفضل هادی منش.
10) ام ّکلثوم علیها السلام غریب تر از زینب علیها السلام، از سیدحمید بحق و مهدی فرازمند.
11) بانوی ملکوت، سرگذشت حضرت امّ کلثوم علیها السلام، از مهدی فصاحت.
12) بزرگتر از دروغ، از کلب العباس محمد علی.
13) پژوهش های تاریخی، ازدواج عمربن خطاب با امّ کلثوم علیها السلام، از علی لبّاف.
ص: 50
14) تزویج امّ کلثوم من عمر، از سید علی میلانی.
15) حضرت امّ کلثوم علیها السلام، از راقم سطور.
16) حکایت ازدواج عمر با حضرت امّ کلثوم علیها السلام، از دکتر محمد امینی.
17) داستان زندگی و ازدواج امّ کلثوم علیها السلام، از محمد حسین اجرائی.
18) دختر خورشید و ماه، از گروه خادمان مجمع الذّاکرین مشهد مقدّس.
19) دوّمین اختر در آسمان کوثر، از راقم سطور.
20) زواج امّ کلثوم، از سیدعلی شهرستانی.
21) الزّواج للغز تزویج عمر من امّ کلثوم بنت علی علیه السلام از السید علی الشهرستانی.
22) ظلامة امّ کلثوم علیها السلام، از سید جعفر مرتضی عاملی.
23) معمّای یک ازدواج، از سیدعلی شهرستانی.
24) مظلومۀ رنج دیدۀ کربلا، از محمد تقی اثنی عشری.
25) هل تزوّج عمر بامّ کلثوم علیها السلام، از خلیفه عبید کلبانی عمّانی.
1) زن در حماسۀ کربلا، از فاطمه رجبی.
2) زنان در نهضت عاشورا، از ملیحه خادری.
3) زنان عاشورایی، از حسين دوستی.
4) زنان عاشورایی، از زهره یزدان پناه قره تپه.
5) زنان کربلا، از کفاح الحدّاد ترجمۀ محمدجواد پورعابد.
6) المرأة في ثورة الحسین علیه السلام ، از غاده جابر.
7) المرأة في حیاة الإمام الحسین علیه السلام، از شیخ علی فتلاوی.
8) معجم أنصار الحسین علیه السلام_ النّساء، از شیخ محمدصادق کلباسی، 3جلد،
ص: 51
چاپ لندن.
9) نساء الطّفوف، از کفاح حدّاد.
10) نقش زنان در حماسۀ عاشورا، از محمدصادق مزینانی.
1) اسرار اسرای حسینی، از جمشید اسمعیل خانی.
2) اسیران کربلا، از مصطفی بیگم هندی، چاپ هند، به زبان اردو.
3) اسیران و جانبازان کربلا، از محمد مظفّری و سعید جمشیدی.
4) سبايا آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، از سید نبيل الحسني
5) سرگذشت اسرای کربلا، از عباس مستأجران گورتانی.
6) کاروان غم (اسیران کربلا)، از جعفر مهاجر، ترجمۀ سیدحسین مرعشی.
7) من کربلاء إلی دمشق، از محمد عبدالغنی سعیدی.
8) موکب الإباء، من کربلاء إلی الکوفه إلی الشّام، از الدکتور لبیب بیضون.
1) أدب الطّف از شهید سید جواد شبّر، 10جلد.
2) دانشنامۀ شعر عاشورايی، از دکتر مرضيه محمدزاده.
3) شعراء الحسین علیه السلام ، از شیخ علی خاقانی، 4جلد.
4) شعراء من کربلاء، از سلمان هادی آل طعمه.
1) تمنّای ابرار، از مهدی اجلالیان.
2) ذخیرة المعاد، از سید اسماعیل اردکانی، 3جلد.
ص: 52
3) روشنگری در مجالس حسینی، از محمد باقر مقدّسی.
4) الروضة المنصوریّة في المجالس العاشوریّة، از زایر منصوری.
5) المجالس الحسينيّة، از الشيخ محمدحسین کاشف الغطاء.
6) المجالس الحسينيّة، از الشيخ محمد جواد مغنيّة.
7) المجالس الفاخرة، از سید عبدالحسین شرف الدّین.
8) المجالس العاشوريّة في المأتم الحسينيّة، از الشيخ عبدالله ابن الحاج حسن آل درويش.
1) تسمیة مَن قتل مع الحسین علیه السلام، از فضیل بن رسان کوفی.
2) در رواق چشم های اشکبار، ترجمۀ لهوف، از علی کرمی.
3) در سوگ امیر آزادی، ترجمۀ مُثیر الاحزان، از علی کرمی.
4) در کربلا چه گذشت، ترجمۀ نفس المهموم،از محمدباقر کمره ای.
5) دمع السّجوم، ترجمۀ نفس المهموم، از میرزا ابوالحسن شعرانی.
6) ذخیرة الدّارین فیما یتعلق بمصائب الحسین علیه السلام، از عبدالمجید حسینی حائری شیرازی.
7) ذریعة النّجاة، از محمد رفیع گرمرودی تبریزی.
8) روضة الشّهداء، از حسین بن علی کاشفی.
9) سوگنامۀ کربلا، ترجمۀ لهوف، از محمدطاهر دزفولی.
10) سه مقتل گویا در حماسۀ عاشورا، از عبدالرحیم عقیقی بخشایشی.
11) شرح غم حسین علیه السلام، ترجمۀ مقتل خوارزمی، از مصطفی صادقی.
12) غم نامۀ کربلا، ترجمۀ لهوف، از محمد محمدی اشتهاردی.
ص: 53
13) فاجعة الطّف، از سید محمدسعید حکیم.
14) فیض الدّموع، از محمد ابراهیم نوّاب تهرانی.
15) قیام جاوید، ترجمۀ مقتل ابی مخنف، از حجّت الله جودکی.
16) اللهوف علی قتلي الطفوف، از سید ابن طاوس.
17) لواعج الأشجان في مقتل الحسین علیه السلام، از سیدمحسن امین عاملی.
18) مُثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان، از إبن نما حلّی.
19) مقتل اصحاب الحسین علیه السلام، از شیخ محمد سماوی.
20) مقتل امام حسین علیه السلام، براساس متون کهن، از دکتر مرضیه محمدزاده.
21) مقتل امام حسین علیه السلام و یاران، ترجمۀ نفس المهموم، از شیخ عباس قمی، ترجمۀ علی نظری منفرد.
22) مقتل الحسین علیه السلام، ابومخنف لوط بن یحیی ازدی.
23) مقتل الحسین علیه السلام، از اخطب خوارزم.
24) مقتل الحسين علیه السلام، على لسان جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، از شيخ قيس بهجت العطّار.
25) مقتل الحسین علیه السلام، از سید عبدالرزّاق مقرّم.
26) مقتل مقرّم داستان کربلا، از سید عبدالرزّاق مقرّم، ترجمۀ شیخ عزیز الله عطاردی.
27) نفس المهموم، از محدّث قمی.
28) یوم الطّف، از شیخ هادی نجفی.
این بود نمی از یم، مشتی از خروار و اندکی از بسیار آثار تألیف شده پیرامون سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام که احصای آن به تألیف چندین مجلّد نیاز دارد، که برخی از آن ها خود دائرة المعارفی در چند مجلّد می باشد، مانند:
ص: 54
1. تاریخ امام حسین علیه السلام، به قلم جمعی از مؤلّفان، در 24 مجلّد.
2. دائرة المعارف امام حسین علیه السلام، به قلم محمدصادق کلباسی، در بیش از 500 مجلّد که بیش از 300 مجلّد آن به چاپ رسیده است، چاپ لندن.
3. الصّحیح من سیرة الامام الحسین بن علی علیهما السلام، به قلم محمدباقر شریف قرشی، سید هاشم بحرینی و سید مرتضی عسکری، در 20 مجلّد.
4. موسوعة الامام الحسین علیه السلام، از جمعی از ارباب قلم، در 9 مجلّد، چاپ دارالحدیث.
در کتابخانۀ شخصی بعضی از دوستان، بیش از 7000 عنوان کتاب پیرامون آن حضرت موجود است و بیش از 40 کتابنامه در این خصوص چاپ شده است.
در این میان جای یک عنوان خالی است و آن:
«سیمای امام حسین علیه السلام در آیینۀ قرآن»
در این رابطه فقط یک کتاب به دست ما رسیده و آن کتاب:
«الحسین علیه السلام فی القرآن»
از سید محمد واحدی(1)
اینک صدیق ارجمند، پژوهشگر توانمند، حجّت الاسلام و المسلمین جناب آقای سید محمد جعفر روضاتی از خاندان جلیل صاحب روضات، دامن همّت به کمر بسته کتاب ازشمندی تحت عنوان: «کلید واژۀ آیات حسینی در قرآن کریم» سامان داده و در آن 210 عنوان از آیات مرتبط با سالار شهیدان را بر اساس احادیث واصله از خاندان عصمت و طهارت، گرد آورده است.
ص: 55
و اینک 30 عنوان در این رابطه، به عنوان استدراک بر کتاب فوق، تقدیم می گردد:
{وَماٰ ظَلَمُوناٰ وَلٰكِنْ كاٰنُوٓا اَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ}
آن ها به ما ستم نکردند، بلکه به خود ستم می کردند.(1)
حضرت سکینه از عمّه اش حضرت زینب علیهما السلام روایت کرده که عرضه داشت:
برادر جان! ما را به حرم جدّمان برگردان.
فرمود: خواهرم! راهی به این کار نیست.
گفت: پس جایگاه جد، پدر، مادر و برادرت را یاد آوری کن.
فرمود: یاد آوری کردم، پند و اندرز دادم، ولی پند نگرفتند و به سخنانم گوش ندادند، جز کشتن من هدفی ندارند و ناگزیر مرا نقش بر زمین خواهند دید ...
آنگاه هر دو، ساعتی گریستند و امام علیه السلام این آیه را تلاوت می کردند: «وَماٰ ظَلَمُوناٰ وَلٰكِنْ كاٰنُوٓا اَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ».(2)
{وَاِذْ اَخَذْناٰ مٖیثاٰقَكُمْ لاٰ تَسْفِكُونَ دِمآٰءَكُمْ}
به یاد آورید زمانی را که از شما پیمان گرفتیم که خون همدیگر را نریزید.(3)
ص: 56
هنگامی که این آیه در مورد یهود نازل شد، پیامبر اکرم صلی الله و آله وسلم فرمود:
آیا به شما خبر بدهم از یهود این امّت که شبیه آن ها هستند؟
عرض کردند: بلی یا رسول الله!
فرمود: قومی از امّت من ادّعا می کنند که از امّت من هستند، ولی برترین ذریّه ام و پاکیزگان تبارم را می کشند، سنّت و شریعت مرا تغییر می دهند، دو
فرزندم حسن و حسین را به قتل می رسانند، همان گونه که نیاکان یهود حضرت زکریا و حضرت یحیی را به قتل رساندند.
آگاه باشید! که خداوند پیش از رستاخیز، بر بازماندگان آن ها هدایتگری را از تبار حسین مظلوم بر می انگیزاند، با شمشیرهای یارانش، آن ها را به سوی دوزخ سوق می دهد.
آگاه باشید! که خداوند آن ها را لعنت می کند.
آگاه باشید! که خداوند قاتلان امام حسین، دوستداران آنان، یاوران آن ها و کسانی را که در غیر حال تقیّه از لعنت بر آن ها سکوت می کنند، لعنت می کند.
آگاه باشید! که خداوند درود می فرستد بر گریه کنندگان امام حسین از روی شفقت و مهربانی و بر لعنت کنندگان بر دشمنان آن ها و بر کسانی که آکنده از خشم و غضب بر آن ها می باشند.
آگاه باشید! که افرادی که بر قتل حسین علیه السلام رضایت بدهند، با قاتلان او شریک هستند.
آگاه باشید! که قاتلان او، یاوران آن ها و پیروان آن ها از دین خدا بری
ص: 57
می باشند.(1)
{ثُمَّ اَفٖیضُوا مِنْ حَیْثُ اَفاٰضَ النّاٰسُ}
سپس از همان جا که مردمان کوچ می کنند (به سوی
منیٰ) کوچ کنید.(2)
از مولای متّقیان علیه السلام پرسیدند:
انسان کیست؟ انسان نما کیست؟ نسناس کیست؟
مولای متّقیان علیه السلام به امام حسین علیه السلام فرمود: حسین جان! به این مرد پاسخ بگو.
امام حسین علیه السلام فرمود: امّا انسان ما هستیم، خداوند منّان فرمود: از همان جا که مردمان کوچ می کنند، کوچ کنید.
این رسول خدا بود که مردمان را کوچ داد.
امّا انسان نماها شیعیان ما هستند، که آن ها از ما هستند، لذا حضرت ابراهیم علیه السلام فرمود: «فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي»(3)، یعنی هر کس از من پیروی کند از من است.
امّا نسناس، همین تودۀ مردم هستند، پس این آیه را تلاوت نمود: إِنْ هُمْ إِلَّا
ص: 58
كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا»(1)، یعنی آن ها همچون چهارپایانند، بلکه گمراه ترند.(2)
{ذُرِّیَّةً بَعْضُهاٰ مِنْ بَعْضٍ}
دودمانی که _در پاکی_ بعضی از بعضی هستند.(3)
یک نفر اعرابی در مورد مشکلی که در سفر حج مواجه شده بود، از عمر پرسید، عمر او را به مولای متّقیان علیه السلام ارجاع داد، حضرت فرمود:
از این نوجوان بپرس، او نیز مشکل خود را از امام حسین علیه السلام پرسید، حضرت پاسخ داد، عمر توضیح خواست، وقتی که حضرت نوضیح داد، عمر این آیه را خواند: «ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ».(4)
{وَاُحْیِی الْمَوْتٰى بِاِذْنِ اللّٰهِ}
مردگان را به اذن خدا زنده می کنم.(5)
ص: 59
ابوحمزۀ ثمالی از امام زین العابدین علیه السلام از تفسیر این آیه پرسید و گفت: آیا امامان نیز مرده را زنده می کنند؟
حضرت فرمود: خداوند منّان به هیچ پیامبری معجزه ای نداده، جز این که به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز عطا فرموده، و به آن حضرت معجزه ای نداده، جز این که به
امیرمؤمنان، امام حسن و امام حسین علیهم السلام نیز عطا فرموده است.(1)
{فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ اِبْراٰهٖیمَ حَنٖیفًا}
از آیین ابراهیم پیروی کنید که تابع دین حنیف بود.(2)
امام حسین علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: من کسی را پیرو آیین ابراهیم نمی شناسم جز ما و شیعیان ما.(3)
{كُنْتُمْ خَیْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنّاٰسِ}
شما بهترین امّتی بودید که به سود مردمان پدید آمدید.(4)
امام صادق علیه السلام در ضمن تفسیر این آیه فرمود: وه چه بهترین امّتی که امیرمؤمنان،
ص: 60
امام حسن و امام حسین علیهم السلام را کشتند!(1)
{وَالْكاٰظِمٖینَ الْغَیْظَ وَالْعاٰفٖینَ عَنِ النّاٰسِ٭ۗ وَاللّٰهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنٖینَ}
فرو برندگان خشم و عفو کنندگان از مردم.(2)
یکی از غلامان امام حسین علیه السلام مرتکب عملی شد که مستحق تأدیب شد، امام حسین علیه السلام امر فرمود که او را تأدیب کنند. گفت: «الْكاٰظِمٖینَ الْغَیْظ»، فرمود: رهایش کنید. گفت: «وَالْعاٰفٖینَ عَنِ النّاٰس»، فرمود: تو را عفو کردم. گفت: «وَاللّٰهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنٖین»، فرمود: تو را در راه خدا آزاد کردم و دو برابر آن چه به تو می دادم، عطا می کنم.(3)
{اِنَّماٰ نُمْلٖی لَهُمْ لِیَزْداٰدُوٓا اِثْمًا}
ما برای آن ها فقط از این جهت مهلت می دهیم که بر گناهان خود بیفزایند.(4)
امام صادق علیه السلام فرمود:
به هنگام شهادت امام حسین علیه السلام، هاتفی فریاد بر آورد که: رسول خدا تماشا می کند، گاهی به سوی زمین و گاهی به حزب شما، می ترسم که بر
ص: 61
اهل زمین نفرین کند و من نیز در میان آن ها هلاک شوم.
پس توّابین گفتند: ما عجب جنایتی کردیم، برای پسر سمیّه، سرور جوانان بهشت را کشتیم! پس بر علیه ابن زیاد خروج کردند.
امام صادق علیه السلام فرمود: اگر به او اجازه داده می شد، در میان آن ها بانگ بر می آورد، پس ارواحشان از بدنشان جدا می شد و به سوی دوزخ رهسپار می شدند، ولی خداوند به آن ها مهلت داد تا بر گناهان خود بیفزایند.(1)
{ثُمَّ رُدُّوٓا اِلَى اللّٰهِ مَوْلٰىهُمُ الْحَقِّ}
سپس همگان به سوی خدا که مولای حقیقی آن هاست باز می گردند.(2)
مروان وارد مدینه شد، روی تخت دراز کشید. یکی از غلامان امام حسین علیه السلام آن جا حضور داشت. امام حسین علیه السلام از او پرسید که مروان چه گفت؟
غلام گفت: او دراز کشید و این آیه را تلاوت کرد: «ثُمَّ رُدُّوٓا اِلَى اللّٰهِ مَوْلٰىهُمُ الْحَقِّ».
فرمود: آری من و اصحابم به سوی بهشت، او و اصحابش به سوی دوزخ برگردانده می شویم.(3)
ص: 62
{وَلَوْلاٰ رَهْطُكَ لَرَجَمْناٰكَ}
اگر ایل و تبارت نبود، تو را سنگسار می کردیم.(1)
در ذیل آیه، ایل و تبار پیامبر علیه السلام را چنین بر می شمارد:
آن ها عبارتند از علی بن ابی طالب، حمزه، جعفر، حسن، حسین و آل محمد علیهم السلام.(2)
{اِنَّ فٖی ذٰلِكَ لَءاٰیاٰتٍ لِلْمُتَوَسِّمٖینَ}
در این سرگذشت ها نشانه هایی است برای هوشیاران.(3)
امام رضا علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود:
نخستین هوشیار رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم، سپس امیرمؤمنان علیه السلام، بعد از ایشان امام حسن، امام حسین و سایر امامان از نسل امام حسین علیهم السلام تا روز رستاخیز می باشند.(4)
ص: 63
{وَلاٰ تَجِدُ لِسُنَّتِناٰ تَحْوٖیلًا}
هرگز برای سنّت ما تغییر و دگرگونی نخواهی یافت.(1)
امام علیه السلام در تفسیر این آیه از قوم موسی و مخالفت آن ها با جناب هارون سخن گفته، سپس از عملکرد اصحاب سقیفه و رفتار آن ها با مولای متّقیان علیه السلام سخن گفته است.(2)
{وَمَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبٖی فَقَدْ هَوٰى}
بر هر کسی که غضبم وارد شود سقوط می کند.(3)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مولای متّقیان علیه السلام را به عنوان صدّیق اکبر و فاروق امّت معرّفی کرده، از امام حسن، امام حسین و امامان از نسل او سخن گفته، در پایان فرمود:
خداوند دانش و بینش مرا به آن ها عطا کرده، از آن ها پیروی کنید و جز آن ها اشخاص دیگری را بر نگزینید، که غضب خدا بر شما حلول کند و سقوط کنید.(4)
ص: 64
{وَمَنْ عاٰقَبَ بِمِثْلِ ماٰ عُوقِبَ بِهٖ}
هر کس به همان مقدار مجازات کند که به او ستم شده است.(1)
به ناحق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را آزار دادند، که از خانه و کاشانه اش دست کشیده و هجرت نمود، پس در جنگ بدر به سزای اعمال خود رسیدند، آنگاه امام حسین علیه السلام و دیگر آل پیامبر را به شهادت رسانیدند، خداوند منّان به وسیلۀ حضرت قائم علیه السلام او را یاری خواهد کرد.(2)
{وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ}
پروردگارتان را بپرستید.(3)
امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود:
فقط کسانی خدای را می پرستند که او را می شناسند.
ابوحمزۀ ثمالی پرسید: شناخت خدا چیست؟
فرمود: تصدیق خدا و رسول خدا در مورد موالات حضرت علی و امامان بعد از او.
ص: 65
ابوحمزه پرسید: اولیای خدا کیانند؟
فرمود: اولیای خدا رسول خدا، علی، حسن و حسین علیهما السلام است سپس این امر به ما منتهی شده، بعد از من فرزندم جعفر می باشد.(1)
{فٖی بُیُوتٍ اَذِنَ اللّٰهُ اَنْ تُرْفَعَ}
خانه هایی که خداوند اذن ترفیع داده است.(2)
امام کاظم علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود:
خانه های آل محمّد علیهم السلام، خانۀ امیر مؤمنان، حضرت فاطمه، امام حسن، امام حسین، حضرت حمزه و جناب جعف علیهم السلام.(3)
{اُولٰٓئِكَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِماٰ صَبَرُوا}
آنهایند که بالاترین غرفه های بهشتی در مقابل شکیبایی هایشان به آن ها پاداش داده می شود.(4)
آن ها عبارتند از علی بن ابی طالب، امام حسن، امام حسین وحضرت
ص: 66
فاطمه علیهم السلام.(1)
{فَاَنْجَیْناٰهُ وَاَصْحاٰبَ السَّفٖینَةِ}
او را و ساکنان کشتی را نجات دادیم.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود: مثل کشتی نوح در میان ما، امام حسین علیه السلام است که بیعت را برای معاویه رها کرد.(2)
{وَاِنَّ مِنْ شٖیعَتِهٖ لَاِبْراٰهٖیمَ}
بی گمان ابراهیم از شیعیان اوست.(3)
جابر بن یزید جعفی تفسیر این آیه را از امام باقر علیه السلام پرسید، فرمود:
خداوند منّان پرده ها را از برابر دیدگان ابراهیم علیه السلام کنار زد، نوری را در کنار عرش خدا مشاهده کرد، پرسید: الهی! این چه نوری است؟ خطاب شد این نور علی بن ابی طالب است که یار و یاور دین من است.
سه نور دیگر در کنارش دید، پرسید: الهی! این ها چه نوری می باشند؟ خطاب شد: این نور فاطمه است که دوستدارانش را از آتش دوزخ بریده ام.
و این ها نور دو فرزندش حسن و حسین می باشند.(4)
ص: 68
{وَاِنّاٰ لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ}
ما همگی تسبیح گویان هستیم.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود:
خدا بود و جز خدا چیزی نبود، پس پنج نور از نور عظمتش بیافرید و برای هر یک از آن ها نامی از نامهایش برگزید.
خداوند حمید بود، پیامبرش را محمّد نام نهاد.
خداوند اعلا بود، و امیر مؤمنان را علی نامید.
خداوند اسامی نیکویی داشت، برای حسن و حسین از نام خود مشتق نمود.
خداوند فاطر بود و فاطمه را از نام خود مشتق ساخت.
خداوند آنان را آفرید در طرف راست عرش در میثاق قرار داد.
آنگاه فرشتگان را از نور آفرید.
هنگامی که فرشتگان به سوی آن ها نگریستند، به عظمت جایگاه آن ها پی بردند، پس به آن ها تلقین شد که خدای را تسبیح بگویند.
این است معنای آیۀ کریمه: «وَاِنّاٰ لَنَحْنُ الصّآٰفُّونَ»، «وَاِنّاٰ لَنَحْنُ
ص: 69
الْمُسَبِّحُونَ».(1)
{ظَهَرَ الْفَساٰدُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِماٰ كَسَبَتْ اَیْدِی النّاٰسِ}
فساد در خشکی و دریا به سبب اعمال مردمان آشکار شد.(2)
کعب الأحبار وقتی اظهار اسلام کرد از حوادث آینده سخن گفت، از جمله گفت:
بالاترین فسادی که خداوند در کتب انبیاء خبر داده و هرگز فراموش نمی شود و در کتاب شما در آیۀ: «ظَهَرَ الْفَساٰدُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ» از آن سخن گفته، هنگامۀ کشتاری است، که با قتل هابیل آغاز شده و با قتل امام حسین علیه السلام به پایان می رسد.(3)
{وَیُنَجِّی اللّٰهُ الَّذٖینَ اتَّقَوْا بِمَفاٰزَتِهِمْ}
خداوند تقوا پیشگان را با رستگاری نجات می دهد.(4)
امام صادق علیه السلام در ضمن یک حدیث طولانی فرمود:
امّا آن عدّه از شیعیان ما که تقوا پیشه کردند، خداوند آن ها را با رستگاری
ص: 70
نجات می دهد، هیچ ناپسندی بر آن ها پیش نمی آید و اندوهگین نمی شوند.(1)
{ماٰ یَكُونُ مِنْ نَجْوٰى ثَلاٰثَةٍ اِلّاٰ هُوَ راٰبِعُهُمْ}
هیچگاه سه نفر با هم نجوا نمی کنند، جز این که خداوند چهارمی آنهاست.(2)
امام صادق علیه السلام در مورد اصحاب صحیفۀ ملعونه سخن گفته، از آن ها نام برده و فرمود:
این آیه در حق آن ها نازل شده است. سپس فرمود:
لحظه ای که آن صحیفه را امضا کردند، امام حسین علیه السلام کشته شد و حکومت از بنی هاشم بیرون رفت.(3)
{اِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الَّذٖینَ یُقاٰتِلُونَ فٖی سَبٖیلِهٖ صَفًّا كَاَنَّهُمْ بُنْیاٰنٌ مَرْصُوصٌ}
خداوند کسانی را دوست دارد که همانند بنیاد آهنین
در راه او نبرد
ص: 71
کنند.(1)
ابن عباس می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دیدم که پنج سجده بدون رکوع انجام داد.
پرسیدم: یا رسول الله! سجده های بدون رکوع؟ فرمود:
پیک وحی آمد و گفت: خداوند متعال علی را دوست دارد، پس سجده کردم و سر بلند نمودم.
گفت: خداوند منّان فاطمه را دوست دارد، پس سجده کردم و سر از سجده بلند کردم.
گفت: خداوند عزوجل حسن را دوست دارد، پس سجده نمودم و سر از سجده برداشتم.
گفت: خداوند متعال حسین را دوست دارد، پس به سجده افتادم و سر از سجده برداشتم.
گفت: خداوند عزوجل دوستداران آن ها را نیز دوست دارد، پس به سجده رفتم و سر از سجده بلند کردم.(2)
{نُورُهُمْ یَسْعٰى بَیْنَ اَیْدٖیهِمْ وَبِاَیْماٰنِهِمْ}
ص: 72
نورشان از پیشاپیش آن ها و از دست راستشان پیش می تازد.(1)
نور علی بن ابی طالب، حضرت فاطمه، امام حسن، امام حسین، حضرت حمزه و جناب جعفرعلیهم السلام، هفتاد برابر نور دنیا بر صراط، نور افشانی می کند، پس خاندان پیامبر چون برق از صراط عبور می کنند.(2)
{یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ}
روزی که در صور دمیده می شود.(3)
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود:
امام حسین علیه السلام به دنبال حضرت قائم علیه السلام خارج می شود.(4)
{اِنَّ الْاَبْراٰرَ لَفٖی نَعٖیمٍ}
نیکان در انواع نعمت ها غوطه ور هستند.(5)
این آیه و آیات بعدی در حق حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن،
ص: 73
امام حسین، حضرت حمزه و جناب جعفر علیهم السلام نازل
شده است و فضیلتشان در این آیه آشکار است.(1)
این بود 30 مورد از آیات نورانی قرآن، که با وجود مقدّس حضرت سیّد الشّهدا علیه السلامع ارتباط دارد.
مؤلف بزرگوار 210 آیه بر اساس روایات شرح و بسط دادند، ولی ما در فرصتی که بود 30 مورد به عنوان استدراک آوردیم، جز این که متن کامل احادیث را نیاوردیم، فقط به فرازی از ترجمۀ آن ها اشاره نمودیم، علاقمندان به منابع ذکر شده در پاورقی ها مراجعه می فرمایند.
این کتاب پنجمین اثر مؤلّف بزرگوار است که به صورت ابتکاری تقدیم می گردد.
عناوین قبلی به شرح زیر است:
1_ کلید واژۀ آیات مهدوی در قرآن کریم، شامل 240 آیه
2_ کلید واژۀ آیات رجعت در قرآن کریم، شامل 80 آیه
3_ کلید واژۀ آیات علوی در قرآن کریم، در 2جلد، شامل 440 آیه
4_ کلید واژۀ آیات فاطمی در قرآن کریم،شامل 135 آیه
بر این اساس، با احتساب کتاب حاضر(210 آیه) و 30 آیه در این مقدمه، 1135 آیه از آیات نورانی قرآن کریم در مورد مولای متقّیان، حضرت فاطمه، سالار شهیدان، حضرت صاحب الزمان و رجعت آنان صلوات الله علیهم اجمعین، به شیعیان شیفته و پیروان دلباختۀ قرآن و عترت تقدیم می گردد و یکبار دیگر بر پیوند ناگسستنی «ثقلین» تأکید
ص: 74
می شود، که فرمود:
وَإِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ أَخْبَرَنِي أَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ
الْحَوْضَ.(1)
از خداوند منّان توفیقات روز افزون مؤلّف گرامی را خواهانم.
امید است چاپ و نشر این اثر گرانسنگ موجب قرب ظهور، تقرّب به پیشگاه آن امام نور و لبخند رضایت یوسف زهرا بشود، ان شاء الله.
حوزۀ علمیّۀ قم _ دهم صفر الخیر 1443 ه-
علی اکبر مهدی پور
ص: 75
ص: 76
حمد و ستایش مخصوص خدایی است که برای تقدیر و سرنوشتش برگرداننده ای و برای بخششش بازدارنده ای و همانند ساخته اش ساختۀ هیچ سازنده ای نیست، و او سخاوتمند وسعت بخش است، انواع مخلوقات را پدید آورد و ساخته ها را با دانایی و فراستش استوار ساخت، پیش تازی ها بر او پوشیده نمی ماند و امانت ها نزد او ضایع نمی شود، او پاداش دهندۀ هر سازنده، و بی نیازکنندۀ هر قناعت گر، و رحم کنندۀ بر هر نالان، و فرستندۀ سودها، و نازل کنندۀ کتاب جامع با نور درخشان است، او شنوندۀ دعاها، و دورکنندۀ نگرانی ها، و بالابرندۀ درجات، و کوبندۀ گردن کشان است، پس معبودی جز او نیست و چیزی با او برابری نمی کند و چیزی همانندش نیست، و اوست شنوا و بینا و مهربان و آگاه و بر هر کاری تواناست.(1)
و درود و صلوات بی پایان خداوند و ملائکه و پیامبران و مرسلین، و شهداء و صدّیقین، و همۀ بندگان صالح خدا، بر عقل کلّ و هادی سبُل و خاتم رسُل، حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، و بر خاندان پاک و معصومشان علیهم الله سلام، مخصوصاً حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، باد که از هر گونه رجس و آلودگی دور هستند.
و لعنت خداوند بر دشمنان و مخالفینشان و منکران فضائل و مناقبشان، از حالا تا روز قیامت، باد.
وظیفۀ الهی امام حسین علیه السلام
شیعه بر این باور است که هر اقدامی که ائمّۀ اطهار علیهم الله سلام در دوران امامت خود
ص: 77
انجام داده اند، وظیفۀ الهی آنها بوده است.
حمران بن اَعیَن شیبانی به حضرت امام محمّد باقر علیه السلام عرض کرد: در بارۀ حرکت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و امام حسن و امام حسین علیه السلام، و قیام و اقدامشان برای دین خداوند عزوجل، در حالی که در این راه به دست طاغوتیان به شهادت رسیدند، و مغلوب گردیدند، چه می فرمایید؟
حضرت فرمودند: يَا حُمْرَانُ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ كَانَ قَدَّرَ ذَلِكَ عَلَيْهِمْ، وَ قَضَاهُ وَ أَمْضَاهُ وَ حَتَمَهُ عَلَى سَبِيلِ الِاخْتِيَارِ، ثُمَّ أَجْرَاهُ، فَبِتَقَدُّمِ عِلْمٍ إِلَيْهِمْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَامَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام.(1)
ای حمران! خداوند تبارک و تعالی، این وقایع را برای آنان و به اختیارشان، مقدّر کرد و حکم نمود و امضا کرد و قطعی نمود و به اجرا در آورد، و حضرت علی علیه السلام و امام حسن و امام حسین ، با آگاهی و علمی که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم پیش تر به آنان داده بودند، حرکت و قیام کردند.
بر اساس این روایت، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم وظیفۀ هر یک ازامامان علیهم السلام را از طرف خدای متعال، قبلاً تعیین و به آن ها ابلاغ نموده اند، پس هر یک از آنان، در دوران امامت خود، طبق تکلیف الهی خویش، عمل می کردند.
بنا بر این، هر کدام از امامان علیهم السلام، اگر در فضای سیاسی دوران امام حسین علیه السلام قرار می گرفتند، همان کاری را انجام می دادند که آن حضرت انجام دادند، ولی به هر حال، موقعیّت و آزمونی که در دوران کوتاه امامت امام حسین علیه السلام برایایشان پیش آمد، برای هیچ یک از رهبران الهی در طول تاریخ، پیش نیامده است.
آری، حادثۀ با عظمت کربلا، که نظیر آن در تاریخ حیات بشر، اتفاق نیفتاده و
ص: 78
نخواهد افتاد، با محوریّت امام معصوم، یعنی حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، رخ داد.
این واقعه، که در حقیقت جنگ حقّ علیه باطل، و نور علیه ظلمت، و ایمان علیه کفر، و انسان علیه شیطان، و زیبایی علیه زشتی بود، در اخلاص و نتیجه بخشی و اثرگذاری، بی مثل و مانند می باشد.
به عبارت دیگر، حادثۀ با عظمت و بی نظیر عاشورا در سرزمین کربلا، که قبلۀ عاشقان با معرفت است، پشتوانۀ توحید، بازوی توانمند دین، ضامن بقاء و تداوم اسلام، سند قرآن و حیات عقل و نور قلب است.
واکنش پیامبران علیهم السلام نسبت به امام حسین علیه السلام
و بر اساس معارف رسیده و روایات ثبت شده در کتاب های مهم و با ارزش، بسیاری از پیامبران و اوصیای آنان، از این حادثه، پیش از وقوع آن خبر داشته اند، و به دیگران خبر داده اند و در مناسبت های مختلف، بر مظلومیّت حضرت امام حسین علیه السلام گریه کرده اند، که در اینجا به چند نمونه اشاره می کنیم:
اشک و گریۀ حضرت آدم علیه السلام برای امام حسین علیه السلام:
هنگامی که خداوند خواست توبۀ آدم علیه السلام را قبول نماید، جبرئیل را نزد او فرستاد، جبرئیل به آدم یاد داد که خداوند را این گونه بخواند: «يَا حَمِيدُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ، يَا عَالِي بِحَقِّ عَلِيٍّ، يَا فَاطِرُ بِحَقِّ فَاطِمَةَ، يَا مُحْسِنُ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ مِنْكَ الْإِحْسَانُ».
پس هنگامی که جبرئیل نام امام حسین علیه السلام را بر زبان جاری ساخت، قلب آدم شکست و اشک هایش جاری شد، پس گفت: ای جبرئیل! چرا وقتی نام پنجمین ایشان برده می شود، قلبم می شکند و اشکم جاری می شود؟ جبرئیل گفت: ای آدم! این فرزند تو به مصیبتی بزرگ دچار
ص: 79
می شود که تمامی مصیبت ها نزد آن کوچک است. آدم گفت: چه مصیبتی؟ جبرئیل گفت: حسین علیه السلام در حالی شهید می شود که تشنه و غریب و بی یار و یاور خواهد بود، ای آدم! اگر تو او را می دیدی، می شنیدی که می گوید: «وَا عَطَشَاهْ وَا قِلَّةَ نَاصِرَاهْ»، کار تشنگی آن حضرت به جایی می رسد، که آسمان به نظرش مثل دود خواهد آمد، و کسی جوابش را نمی دهد مگر با شمشیر، تا اینکه شربت مرگ را بیاشامد، پس او را مانند گوسفند، از قفا سر می برند، و خیمه هایش را غارت می کنند و سر مبارک او و اصحابش را در شهر ها می گردانند و اهل و عیالش را به اسیری می برند، و این چنین در علم خدای منّان، رقم خورده است، سپس حضرت آدم و جبرئیل، همچون زنی که جوان از دست داده، گریه کردند.(1)
لعن و نفرین حضرت نوح علیه السلام به قاتل امام حسین علیه السلام:
أَنَّ نُوحاً لَمَّا رَكِبَ فِي السَّفِينَةِ طَافَتْ بِهِ جَمِيعَ الدُّنْيَا، فَلَمَّا مَرَّتْ بِكَرْبَلَاءَ أَخَذَتْهُ الْأَرْضُ، وَ خَافَ نُوحٌ الْغَرَقَ، فَدَعَا رَبَّهُ وَ قَالَ: إِلَهِي! طُفْتُ جَمِيعَ الدُّنْيَا وَ مَا أَصَابَنِي فَزَعٌ مِثْلُ مَا أَصَابَنِي فِي هَذِهِ الْأَرْضِ، فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ وَ قَالَ: يَا نُوحُ! فِي هَذَا الْمَوْضِعِ يُقْتَلُ الْحُسَيْنُ سِبْطُ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ الْأَنْبِيَاءِ وَ ابْنِ خَاتَمِ الْأَوْصِيَاءِ، فَقَالَ: وَ مَنِ الْقَاتِلُ لَهُ؟ يَا جَبْرَئِيلُ! قَالَ: قَاتِلُهُ لَعِينُ أَهْلِ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِينَ، فَلَعَنَهُ نُوحٌ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ، فَسَارَتِ السَّفِينَةُ، حَتَّى بَلَغَتِ الْجُودِيَّ وَ اسْتَقَرَّتْ عَلَيْهِ.(2)
هنگامی که حضرت نوح علیه السلام بر کشتی سوار شد، تمام دنیا را گشت و وقتی گذرش به کربلا افتاد، زمین آنجا، کشتی او را گرفت. نوح از غرق
ص: 80
شدن ترسید، لذا دعا کرد و گفت: خدایا! من تمام زمین را گشتم، ولی دچار چنین رنجی که در این سرزمین گردیدم، نشدم. پس جبرئیل نازل شد و گفت: ای نوح! حسین که سبط آخرین انبیاء و پسر آخرین اوصیاء می باشد، در اینجا شهید خواهد شد.
نوح گفت: قاتل او کیست؟ فرمود: همان کسی است که اهل هفت آسمان و هفت زمین او را لعنت خواهند کرد. پس حضرت نوح چهار مرتبه قاتل امام حسین را لعنت کرد، آن گاه کشتی حرکت نمود تا در کوه جودی مستقر شد.
اشک و گریۀ حضرت عیسی علیه السلام برای امام حسین علیه السلام:
از ابن عباس روایت است که گفت: من در آن سفری که حضرت علی علیه السلام به سوی صفین می رفتند، با ایشان بودم. وقتی آن حضرت به نینوا که نزدیک شطّ فرات است رسیدند، با صدای بلند به من فرمودند: ای ابن عباس! آیا می دانی اینجا کجاست؟ گفتم: نه، ای امیر المؤمنین! حضرت فرمودند: اگر تو همچون من این مکان را می شناختی، از اینجا عبور نمی کردی، مگر این که همچون من گریه کنی. آن گاه آن حضرت به قدری گریه کردند که محاسن مبارکشان خیس شد و اشک هایشان به سینه اشان جاری شد، پس ما نیز با آن حضرت شروع به گریه کردیم.
سپس فرمودند: حضرت عیسی علیه السلام با حواریّون از این زمین عبور کردند و آهوانی را دیدند که جمع شده بودند و گریه می کردند. حضرت عیسی علیه السلام با حواریون نشستند، پس عیسی علیه السلام شروع به گریه کرد و حواریون هم گریان شدند. ولی حواریون نمی دانستند که عیسی علیه السلام برای چه گریه می کند.
پس گفتند: ای روح خدا! برای چه گریان شدید؟حضرت عیسی علیه السلام
ص: 81
فرمود: آیا می دانید این چه زمینی است؟ گفتند: نه. فرمود: این همان زمینی است که فرزند پیامبر خدا، احمد صلی الله علیه وآله وسلم و فرزند حضرت فاطمه زهرا علیها السلام در آن شهید خواهد شد. همان زهرای بتولی که شبیه مادر من است.(1)
واکنش اهل بیت علیهم السلام نسبت به امام حسین علیه السلام
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و ائمّۀ اطهارعلیهم السلام نیز، که جز با تکیه بر وحی و الهامات الهیّه سخن نمی گفتند، هر یک به زبانی و به مقتضای زمان خویش، به این واقعۀ محیّر العقول اشاره کرده، به برپا کردن مجالس عزا برای حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و اشک و گریه در مصائب ایشان، سفارش ها نموده اند، که همواره روایات بسیار مهمی در معتبرترین کتاب ها نقل شده و احادیث عجیبی در رابطه با گریه بر آن حضرت و مصائب ایشان و اهل بیت و اصحابشان، از معصومین علیهم السلام وارد شده است، تا جایی که از این روایات، بوی وجوب گریه نسبت به حادثۀ عاشورا، استشمام می شود.
در این جا به چند مورد اشاره می کنیم:
اشک و گریۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای امام حسین علیه السلام:
زمانی که دو سال از تولّد امام حسین علیه السلام گذشته بود، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به سفری رفتند، و در بین راه ایستادند و فرمودند: إنّا لله و إنّا إلیه راجعون، پس چشمانشان پُر از اشک شد. وقتی علّت را از آن حضرت پرسیدند، فرمودند: جبرئیل دربارۀ زمینی که در کنار فرات است و به آن کربلا می گویند و حسین در آن کشته می شود، با من گفتگو کرد، گویا من فرزندم
ص: 82
حسین و قتلگاه و مدفن او را در آن زمین می بینم.(1)
اشک ها و گریه های امام سجادعلیه السلام برای پدرشان امام حسین علیه السلام:
از ثابت بن ابی صفیه ثمالی نقل است که گفت: روزی امام سجاد علیه السلام نگاهشان به عبید اللّه بن عباس بن علی بن ابی طالب علیهم السلام افتاد، پس شروع به گریه کردند و فرمودند: هیچ روزی برای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از جنگ اُحد سخت تر نبود، زیرا حضرت حمزة بن عبد المطلب علیه السلام که شیر خدا و شیر رسولش بود، در آن روز شهید شد. بعد از آن، جنگ موته بود که برای آن حضرت سخت گذشت، زیرا پسر عموی خود، یعنی جعفر بن ابی طالب علیه السلام، در آن روز شهید شد.
سپس امام سجاد علیه السلام فرمودند: «لَا يَوْمَ كَيَوْمِ الْحُسَيْنِ ازْدَلَفَ إِلَيْهِ ثَلَاثُونَ أَلْفَ رَجُلٍ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ كُلٌّ يَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَمِهِ»، ولی هیچ روزی مثل روز عاشورای امام حسین علیه السلام نیست، زیرا تعداد سی هزار نفر که گمان می کردند از این امّت هستند اطراف آن حضرت را گرفتند و هر کدام از آن ها می خواستند با ریختن خون امام حسین علیه السلام ، به خدای عزوجل تقرّب بجویند. آن حضرت وجود خدا را به ایشان متذکّر می شدند ولی آن ها نمی پذیرفتند، تا اینکه سرانجام آن حضرت را ظالمانه و از سر کینه و دشمنی شهید نمودند.(2)
اشک ها و گریه های امام رضا علیه السلام برای امام حسین علیه السلام:
حضرت امام رضا علیه السلام در این باره، خطاب به پسر شبیب می فرمایند:
ص: 83
«فَعَلَى مِثْلِ الْحُسَيْنِ فَلْيَبْكِ الْبَاكُونَ فَإِنَّ الْبُكَاءَ يَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ»(1)
پس بر مثل امام حسین علیه السلام لازم است گریه کنندگان، گریه کنند، چرا که این گریه و اشک، گناهان بزرگ را می ریزد.
و این ها تنها قطره ای از فضائل و کراماتی است که از طریق روایات معصومین علیهم السلام، در بارۀ امام حسین علیه السلام به ما رسیده است، و البته این نیمی از وصیّت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است، که مصداق اهل بیت، می باشد، و به قول سیّد قطب:
خداوند گروهی را اهل بیت نامید و برای بیت، هیچ وصفی ذکر نفرمود، گویا در عالم تنها یک خانه است که آن قدر معروف و مشهور است که نیازمند هیچ گونه شرح و توصیفی نبوده، و آن خانه، خانۀ اهل بیت
است.(2)
و امّا نیمۀ دیگر وصیّت آن حضرت، کتاب الله، یعنی قرآن کریم است، که اگر کسی جنبۀ انصاف را رعایت فرماید، خواهد دید که بسیاری از آیات آن، مربوط به حضرت امام حسین علیه السلام می باشد، ما در این کتاب، به تعدادی از آن ها اشاره نموده، آن ها را به صورت کُد، معرّفی نموده ایم.
مثلّث سعادت
ما مثلّثی را ترسیم می کنیم که زاویۀ اوّلش معرفت، و زاویۀ دوّم محبّت، و زاویۀ سوّمش اطاعت است، و آن را مثلث سعادت می نامیم.
ص: 84
حال اگر ما طالب مثلث سعادت هستیم، باید ابتدا شناخت و معرفتمان را نسبت به امام حسین علیه السلام بیشتر کنیم، و این امر محقق نمی شود مگر با شرکت در جلسات روضۀ آن حضرت، گوش دادن به سخنان علماء و بزرگان دین، رفتن به زیارت آن حضرت و خواندن زیارات ایشان، مخصوصاً زیارت عاشورا، و یا با مطالعۀ کتاب هایی که در بارۀ ایشان نوشته شده است.
وقتی زاویۀ اوّل، یعنی معرفت تشکیل شد، عارف به امام حسین علیه السلام، یک دل نه، که هزار دل محبّت آن حضرت در دلش قرار می گیرد، و عاشق آن حضرت می شود.
هنگامی که زاویۀ دوّم، یعنی محبّت تشکیل شد، محبّ امام حسین علیه السلام سعی و تلاشش در این است که کاری نکند که باعث خشم و ناراحتی محبوب خود، یعنی حضرت امام حسین علیه السلام بشود، بنا بر این فقط کارهایی را انجام می دهد که در مسیر اطاعت از ایشان است، و در نتیجه زاویۀ سوّم یعنی اطاعت تشکیل شده، انسان به سعادت ابدی نائل می گردد.
در همین راستا، حقیر کمترین، شكر بی پایان و سپاس فراوان می گویم خداوند متعال را، كه توفیق نگارش پنجمین اثر از مجموعۀ «كلید واژه ها»، با عنوان «كلید واژۀ آیات حسینی در قرآن کریم» را، به بنده عنایت فرمود.
در بارۀ کتاب
این کتاب شریف، به عدد ابجد «امام حسین»، شامل 210 آیه در بارۀ آن حضرت می باشد، که هر آیه دارای یک کُد و اسم می باشد و در ذیل آن روایات و احادیث معصومین علیهم السلام، به همراه ترجمه و اسناد آن(در پاورقی)، ذکر شده است.
البته تا کنون در این موضوع، علماء و اساتید بزرگواری، کتاب هایی را به زیور طبع
ص: 85
آراسته اند، ولی كتابی كه در دست دارید، با به كار گیری روشی جدید، راه را جهت آموزش و حفظ آیات حسینی در قرآن كریم، برای اساتید گرامی و آموزگاران محترم هموار نموده، تا به كمک این روش، كُد آیات حسینی را به خاطر بسپارند، و آنها را به همۀ جویندگان معارف حسینی، به خصوص جوانان و دانشجویان عزیز، آموزش دهند، تا شناخت و معرفتشان نسبت به حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام، بیشتر گردد، و شبهات و انحرافات دشمنان، بر اعتقاداتشان اثر نگذارد.
در این روش برای هر آیه، یک «كُد» و یک «اسم»، تعریف شده است، كه اسم آیه، بیانگر موضوع و محتوای آن آیه است، و كُد آیه، كه از یک عدد صحیح و یک عدد اعشاری تشكیل شده است، آدرس آیه را در قرآن كریم، به ما نشان می دهد.
عدد صحیح، معرّف شمارۀ سورۀ قرآن، در ردیف فهرست سوره ها است، و عدد اعشاری، شمارۀ آیه را نشان می دهد.
به طور مثال: اسم آیه: وسیله، با كُد: 35/5، كه عدد 5 یعنی سورۀ مبارکۀ مائده كه پنجمین سورۀ قرآن است، و عدد 35 که شمارۀ آیۀ مورد نظر را نشان می دهد.
البته برای این كه در بعضی از نسخه های قرآن، شمارۀ آیات متفاوت است، شمارۀ آیات را، از نسخۀ «عثمان طه» انتخاب نموده، تا اشکالی در پیدا كردن آیات مورد نظر، پیش نیاید.
در اینجا بر خود لازم می دانم، تا از محقّق ارجمند و دانشمند گرامی، جناب استاد، علّامه حاج شیخ علی اكبر مهدی پور دام بقائه، تقدیر و تشكّر فراوان نمایم، كه همیشه بنده را مورد لطف و عنایت خویش قرار داده، این بار هم با قلم محققّانه و عالمانۀ خویش، مقدّمۀ جامع و زیبایی بر این كتاب شریف، مرقوم فرمودند.
از درگاه خداوند متعال، برای ایشان، و همۀ خدمت گزاران آستان ملک پاسبان
ص: 86
مولانا حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، صحّت، عافیت و طول عمر با عزّت، خواهانم.
امید است این اثر حسینی، مورد قبول پروردگار متعال قرار گیرد، و توشه ای برای روز رستاخیز باشد، ان شاء الله.
25 صفر الخیر 1443
قم مقدّسه _ سید محمّد جعفر روضاتی
ص: 87
ص: 88
ص: 89
ص: 90
شماره: 1
{اݗِهْدِنَا الصِّراٰطَ الْمُسْتَقٖیمَ}
ما را به راهِ راست هدایت فرما.
1_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: حَدَّثَنِي ثَابِتٌ الثُّمَالِيُّ، عَنْ سَيِّدِ الْعَابِدِينَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، قَالَ: لَيْسَ بَيْنَ اللَّهِ وَ بَيْنَ حُجَّتِهِ حِجَابٌ، فَلَا لِلَّهِ دُونَ حُجَّتِهِ سِتْرٌ، نَحْنُ أَبْوَابُ اللَّهِ، وَ نَحْنُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ، وَ نَحْنُ عَيْبَةُ عِلْمِهِ، وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْيِهِ، وَ نَحْنُ أَرْكَانُ تَوْحِيدِهِ، وَ نَحْنُ مَوْضِعُ سِرِّهِ.(1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: ثابت ثمالى برای من حدیثی بیان کرد که سيّد و سالار عبادت كنندگان، حضرت على بن الحسين علیهما السلام فرمودند: بين خدا و حجّت او حجاب و مانعى وجود ندارد، مائيم درهاى رحمت خدا، و مائیم صراط مستقيم، و مائیم كانون علم او، و مائيم ترجمه کنندۀ وحى او، و مائیم ارکان توحيد او، و مائيم جايگاه راز نهانى او.
2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِيّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ أَبْنَاءَهُ حُجَجَ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ هُمْ أَبْوَابُ الْعِلْمِ فِي أُمَّتِي، مَنِ اهْتَدَى بِهِمْ «هُدِيَ إِلى
ص: 91
از جابر بن عبد الله انصاری نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: همانا خداوند، على و همسر و پسران او را حجّت هاى خود بر مردم قرار داده و آنان در ميان امّت من، دربهاى علم هستند، هر كس به وسيلۀ آنان هدايت شود، به راه راست هدايت شده است.
3_ عَنْ أَصْبَغَ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: كُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَجَاءَ ابْنُ الْكَوَّاءِ فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! ...
سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:
وَ ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ شَاءَ عَرَّفَ لِلنَّاسِ نَفْسَهُ حَتَّى يَعْرِفُوهُ وَحْدَهُ وَ يَأْتُوهُ مِنْ بَابِهِ وَ لَكِنَّهُ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ وَ صِرَاطَهُ وَ بَابَهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ.(الحدیث)(3)
از اصبغ بن نباته نقل است كه گفت: من خدمت حضرت أمير المؤمنین علیه السلام نشسته بودم كه ابن كوّاء آمده و گفت: اى أمير المؤمنين!...
تا اینکه به این قسمت حدیث رسید:
حضرت فرمودند: و اگر خداوند عزوجل خواسته بود، خود را به مردم معرّفی می كرد تا او را به يكتايى شناخته و از باب او در آيند، ولى پروردگار متعال ما را ابواب و صراط و
ص: 92
سبيل خود و همان بابى كه از آن در آيند، قرار داده است.
4_ عَنْ مُسْلِمِ بْنِ حَنَانٍ، عَنْ أَبِي بُرَيْدَةَ، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ»، قَالَ: صِرَاطَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ.(1)
از مسلم بن حنان نقل است که گفت: ابو بريده دربارۀ این سخن خدای متعال: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ»، گفت: مقصود، راه محمّد و خاندان او علیهم السلام می باشد.
توضیح: هر جا در روایات معصومین علیهم السلام عبارت نحن بیان شده، همۀ اهل بیت علیهم السلام را شامل می شود، بنا بر این یکی از مصادیق هدایت به صراط مستقیم، حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می باشند.
یکی از حكمت های اصلی قيام حضرت امام حسين علیه السلام و نهضت عاشورا، برافروختن مشعل هدایت برای تمام جهانیان است، که آن حضرت چراغ هدایت هستند و کشتی نجات.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم: مَكْتُوبٌ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ: مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِينَةُ نَجَاةٍ.(2)
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم: فرمودند: در طرف راست عرش نوشته شده: (امام حسین علیه السلام) چراغ هدايت و كشتى نجات هستند.
ص: 93
ایضاً فرمودند: إِنَّهُ لَمَكْتُوبٌ عَنْ يَمِينِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: مِصْبَاحُ هُدًى وَ سَفِينَةُ نَجَاةٍ.(1)
و ایضاً فرمودند: وَ إسْمُهُ مَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ العَرْشِ : إنَّ الحُسَیْنَ مِصْبَاحُ الهُدَیٰ وَ سَفِینَةُ النَّجَاةِ.(2)
ص: 94
شماره: 2
{صِراٰطَ الَّذٖینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ ...}
راه كسانى كه به آنان نعمت دادى.
عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، قَالَ: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْحَمْدِ: «صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ»، يَعْنِي مُحَمَّداً وَ ذُرِّيَّتَهُ علیهم السلام.(1)
از حنان بن سدیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل در سورۀ حمد: «صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ»، فرمودند: مقصود از نعمت داده شده ها، حضرت محمّد و ذریّۀ آن حضرت علیهم السلام می باشند
توضیح: حضرت امام حسین علیه السلام ذریّۀ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند، و پنجمین نفر از اصحاب کساء محسوب می شوند، پس این آیۀ شریفه در شأن ایشان نیز نازل شده و آن حضرت مصداق نعمت خداوند، می باشند.
ص: 95
شماره: 3
{وَعَلَّمَ ءاٰدَمَ الْاَسْمآٰءَ كُلَّهاٰ ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلآٰئِكَةِ فَقاٰلَ اَنْبِئُونٖی بِاَسْمآٰءِ هٰٓؤُلآٰءِ اِنْ كُنْتُمْ صاٰدِقٖینَ}
سپس علم اسماء را همگی به آدم آموخت بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود اگر راست می گوئيد اسامی اينها را برشماريد!
قَالَ الإِمَام أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيُّ علیه السلام (فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ):
ثُمَّ قَالَ: «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها»، أَسْمَاءَ أَنْبِيَاءِ اللَّهِ، وَ أَسْمَاءَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام، وَ الطَّيِّبِينَ مِنْ آلِهِمَا علیهما السلام، وَ أَسْمَاءِ خِيَارِ شِيعَتِهِمْ وَ عُتَاةِ أَعْدَائِهِمْ.(الحدیث)(1)
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در حدیثی طولانی فرمودند: مقصود از اسماء در آیۀ: «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها»، اسامی پیامبران خدا، و اسم های حضرات محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام، و پاکان خاندان محمّد و علی علیهما السلام، و اسامی بهترین شیعیان آنها، و نابودکنندگان دشمنان آنها، می باشد.
ص: 96
شماره:4
{وَ قُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَ لَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ}
و گفتيم: ای آدم! تو با همسرت در بهشت سكونت كن، و از (نعمتهای) آن گوارا هر چه می خواهيد بخوريد (امّا) نزديك اين درخت نشويد كه از ستمگران خواهيد شد!
1_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ الْأَرْوَاحَ قَبْلَ الْأَجْسَادِ بِأَلْفَيْ عَامٍ، فَجَعَلَ أَعْلَاهَا وَ أَشْرَفَهَا أَرْوَاحَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُمْ، فَعَرَضَهَا عَلَى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ، فَغَشِيَهَا نُورُهُمْ.
فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِلسَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ: هَؤُلَاءِ أَحِبَّائِي وَ أَوْلِيَائِي وَ حُجَجِي عَلَى خَلْقِي وَ أَئِمَّةُ بَرِيَّتِي، مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْهُمْ، وَ لِمَنْ تَوَلَّاهُمْ خَلَقْتُ جَنَّتِي، وَ لِمَنْ خَالَفَهُمْ وَ عَادَاهُمْ خَلَقْتُ نَارِي، فَمَنِ ادَّعَى مَنْزِلَتَهُمْ مِنِّي وَ مَحَلَّهُمْ مِنْ عَظَمَتِي عَذَّبْتُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ، وَ جَعَلْتُهُ مَعَ الْمُشْرِكِينَ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِنْ نَارِي.
وَ مَنْ أَقَرَّ بِوَلَايَتِهِمْ وَ لَمْ يَدَّعِ مَنْزِلَتَهُمْ مِنِّي وَ مَكَانَهُمْ مِنْ عَظَمَتِي، جَعَلْتُهُ مَعَهُمْ فِي رَوْضَاتِ جَنَّاتِي، وَ كَانَ لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ عِنْدِي وَ أَبَحْتُهُمْ كَرَامَتِي وَ أَحْلَلْتُهُمْ جِوَارِي وَ شَفَّعْتُهُمْ فِي الْمُذْنِبِينَ مِنْ عِبَادِي وَ إِمَائِي، فَوَلَايَتُهُمْ أَمَانَةٌ عِنْدَ خَلْقِي، فَأَيُّكُمْ يَحْمِلُهَا بِأَثْقَالِهَا وَ يَدَّعِيهَا لِنَفْسِهِ دُونَ خِيَرَتِي؟
ص: 97
فَأَبَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنِادِّعَاءِ مَنْزِلَتِهَا وَ تَمَنِّي مَحَلِّهَا مِنْ عَظَمَةِ رَبِّهَا.
فَلَمَّا أَسْكَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ وَ زَوْجَتَهُ الْجَنَّةَ، قَالَ لَهُمَا: «كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ»، يَعْنِي شَجَرَةَ الْحِنْطَةِ، «فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ»، فَنَظَرَا إِلَى مَنْزِلَةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُمْ، فَوَجَدَاهَا أَشْرَفَ مَنَازِلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، فَقَالا: يَا رَبَّنَا! لِمَنْ هَذِهِ الْمَنْزِلَةُ؟
فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: ارْفَعَا رُءُوسَكُمَا إِلَى سَاقِ عَرْشِي، فَرَفَعَا رُءُوسَهُمَا، فَوَجَدَا اسْمَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُمْ مَكْتُوبَةً عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ بِنُورٍ مِنْ نُورِ الْجَبَّارِ جَلَّ جَلَالُهُ.
فَقَالا: يَا رَبَّنَا! مَا أَكْرَمَ أَهْلَ هَذِهِ الْمَنْزِلَةِ عَلَيْكَ وَ مَا أَحَبَّهُمْ إِلَيْكَ وَ مَا أَشْرَفَهُمْ لَدَيْكَ؟
فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: لَوْ لَا هُمْ مَا خَلَقْتُكُمَا، هَؤُلَاءِ خَزَنَةُ عِلْمِي وَ أُمَنَائِي عَلَى سِرِّي، إِيَّاكُمَا أَنْ تَنْظُرَا إِلَيْهِمْ بِعَيْنِ الْحَسَدِ وَ تَتَمَنَّيَا مَنْزِلَتَهُمْ عِنْدِي وَ مَحَلَّهُمْ مِنْ كَرَامَتِي، فَتَدْخُلَا بِذَلِكَ فِي نَهْيِي وَ عِصْيَانِي، «فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ».
قَالا: رَبَّنَا وَ مَنِ الظَّالِمُونَ؟ قَالَ: الْمُدَّعُونَ لِمَنْزِلَتِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ، قَالا: رَبَّنَا فَأَرِنَا مَنَازِلَ ظَالِمِيهِمْ فِي نَارِكَ، حَتَّى نَرَاهَا كَمَا رَأَيْنَا مَنْزِلَتَهُمْ فِي جَنَّتِكَ، فَأَمَرَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى النَّارَ، فَأَبْرَزَتْ جَمِيعَ مَا فِيهَا مِنْ أَلْوَانِ النَّكَالِ وَ الْعَذَابِ، وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: مَكَانُ الظَّالِمِينَ لَهُمْ الْمُدَّعِينَ لِمَنْزِلَتِهِمْ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِنْهَا، «كُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا»(1)، وَ «كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ»(2)، بُدِّلُوا سِوَاهَا لِيَذُوقُوا الْعَذابَ، يَا آدَمُ! وَ يَا حَوَّاءُ! لَاتَنْظُرَا إِلَى أَنْوَارِي وَ حُجَجِي بِعَيْنِ الْحَسَدِ، فَأُهْبِطُكُمَا عَنْ جِوَارِي وَ أُحِلُّ بِكُمَا
ص: 98
هَوَانِي.(الحدیث)(1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: خداوند تبارک و تعالی روح ها را دو هزار سال، قبل از بدن ها، آفرید و والاترین و گرامی ترین روح ها را روح های محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و امامان پس از ایشان، قرار داد و آنها را بر آسمان ها و زمین و کوه ها نمایان کرد، پس نور ایشان همه را فرا گرفت.
سپس خداوند تبارک و تعالی به آسمان ها و زمین و کوه ها فرمود: اینان دوستان و اولیاء و حجّت های من بر آفریدگانم و پیشوایان مخلوقات من هستند. هیچ موجودی را نیافریدم که او را از ایشان بیشتر دوست داشته باشم، بهشت خود را برای آنان و هر که دوستشان بدارد، آفریده ام و آتش دوزخم را از برای دشمنان و ستیزه جویان آنها آفریده ام.
هر کس مقام و منزلتی که ایشان نزد من دارند و جایگاهی که از شکوه من دارند را، برای خودش ادّعا کند، به چنان عذابی گرفتارش کنم که هیچ کس از جهانیان را آن چنان عذاب نکرده باشم و او را با کفرپیشگان در پست ترین مراتب دوزخم جای می دهم.
و هر کس به ولایت ایشان اقرار کند و منزلتی را که نزد من دارند و جایگاهی را که از شکوه من دارند برای خود ادّعا نکند، او را با ایشان در باغ های بهشت خود، قرار دهم و هر آن چه خواهند در اختیارشان بگذارم و بزرگ منشی خود را نثار آنها سازم و در جوار خویش جایشان دهم و ایشان را شفیع بندگان و کنیزان گنهکارم کنم، از این رو ولایت آنان، امانتی در نزد آفریدگان من است. پس کدام یک از شما بار آن امانت را، با
ص: 99
همۀ سنگینی اش، می تواند به دوش گیرد و آن مقام را برای خود ادّعا کند و آن را از برگزیدگان من سلب نماید؟
پس آسمان ها و زمین و کوه ها، خود را از به دوش گرفتن چنین باری کنار کشیدند و از این که منزلت ایشان را برای خود ادّعا کنند و جایگاهی را که ایشان از شکوه خداوند دارند، برای خود آرزو کنند، پروا کردند.
پس چون خداوند عزّ وجلّ، آدم و همسرش را در بهشت جای داد به آن دو فرمود: «و از (نعمتهای) آن گوارا هر چه می خواهيد بخوريد (امّا) نزديک اين درخت نشويد»، یعنی درخت گندم، «كه از ستمگران خواهيد شد»، آن دو به مقام و منزلت حضرت محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و امامان پس از آنها نگریستند و آن را ارجمندترین سراهای بهشت یافتند. گفتند: پروردگارا، این منزلت از برای کیست؟ خداوند جلّ جلاله فرمود: سرتان را به سوی ساق عرش من بلند کنید. پس هنگامی که آدم و حوّا سرشان را بالا آوردند، دیدند نام حضرت محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و امامان پس از ایشان، بر ساق عرش، به نوری از نورهای خداوند جبار جلّ و جلاله، نوشته شده است.
عرض کردند: پروردگارا! اهل این منزلت نزد تو چه گرامی اند و چقدر محبوب اند نزد تو و چه بزرگ و ارجمندند در درگاه تو!
خداوند جلّ جلاله فرمود: اگر آنان نمی بودند، من شما دو تن را نمی آفریدم. آنان گنجینه های علم من هستند و امینان اسرار من. مبادا به ایشان به دیدۀ رشک و حسد بنگرید و منزلتشان نزد من و جایگاهشان از کرامت من را، برای خود آرزو کنید، که این گونه در راه سرکشی و نافرمانی من گام می گذارید و ازستمگران خواهید بود.
گفتند: پروردگارا! این ستمگران کیستند؟ فرمود: آنان که به ناحق، منزلت ایشان را
ص: 100
به عبارت دیگر، «کوثر» جز حضرت فاطمه علیها السلام مصداق دیگری ندارد، و سایر معانی کوثر که مفسران به آن اشاره نموده اند، مثل: شفاعت، نهری در بهشت، حوض بهشت، خیر کثیر، کثرت اصحاب و کثرت امّت، همه از باب جری و انطباق است.
ص: 101
شماره: 5
{فَتَلَقّٰٓى ءاٰدَمُ مِنْ رَبِّهٖ كَلِماٰتٍ فَتاٰبَ عَلَیْهِ٭ۚ اِنَّهُۥ هُوَ التَّوّاٰبُ الرَّحٖیمُ}
سپس آدم از پروردگار خود كلماتی دريافت نمود (تا اینکه با آنها توبه كند) پس خداوند توبۀ او را پذيرفت، خداوند توّاب و رحيم است.
1_ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام: حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، قَالَ: يَا عِبَادَ اللَّهِ! إِنَّ آدَمَ لَمَّا رَأَى النُّورَ سَاطِعاً مِنْ صُلْبِه ِ، إِذْ كَانَ اللَّهُ قَدْ نَقَلَ أَشْبَاحَنَا مِنْ ذِرْوَةِ الْعَرْشِ إِلَى ظَهْرِهِ، رَأَى النُّورَ، وَ لَمْ يَتَبَيَّنِ الْأَشْبَاحَ.
فَقَالَ: يَا رَبِّ! مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ؟ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: أَنْوَارُ أَشْبَاحٍ نَقَلْتُهُمْ مِنْ أَشْرَفِ بِقَاعِ عَرْشِي إِلَى ظَهْرِكَ، وَ لِذَلِكَ أَمَرْتُ الْمَلَائِكَةَ بِالسُّجُودِ لَكَ، إِذْ كُنْتَ وِعَاءً لِتِلْكَ الْأَشْبَاحِ، فَقَالَ آدَمُ: يَا رَبِّ! لَوْ بَيَّنْتَهَا لِي، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: انْظُرْ، يَا آدَمُ! إِلَى ذِرْوَةِ الْعَرْشِ.
فَنَظَرَ آدَمُ، وَ وَقَعَ نُورُ أَشْبَاحِنَا مِنْ ظَهْرِ آدَمَ عَلَى ذِرْوَةِ الْعَرْشِ، فَانْطَبَعَ فِيهِ صُوَرُ أَنْوَارِ أَشْبَاحِنَا الَّتِي فِي ظَهْرِهِ كَمَا يَنْطَبِعُ وَجْهُ الْإِنْسَانِ فِي الْمِرْآةِ الصَّافِيَةِ، فَرَأَى أَشْبَاحَنَا، فَقَالَ: يَا رَبِّ! مَا هَذِهِ الْأَشْبَاحُ؟
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: يَا آدَمُ هَذِهِ أَشْبَاحُ أَفْضَلِ خَلَائِقِي وَ بَرِيَّاتِي: هَذَا مُحَمَّدٌ وَ أَنَا الْمَحْمُودُ الْحَمِيدُ فِي أَفْعَالِي، شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنِ اسْمِي.
وَ هَذَا عَلَيٌّ، وَ أَنَا الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ، شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنِ اسْمِي.
وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ وَ أَنَا فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، فَاطِمُ أَعْدَائِي عَنْ رَحْمَتِي يَوْمَ فَصْلِ قَضَائِي، وَ فَاطِمُ أَوْلِيَائِي عَمَّا يَعُرُّهُمْ وَ يُسِيئُهُمْ، فَشَقَقْتُ لَهَا اسْماً مِنِ اسْمِي.
ص: 102
وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ أَنَا الْمُحْسِنُ الْمُجْمِلُ، شَقَقْتُ اسْمَيْهِمَا مِنِ اسْمِي، هَؤُلَاءِ خِيَارُ خَلِيقَتِي وَ كِرَامُ بَرِيَّتِي، بِهِمْ آخُذُ، وَ بِهِمْ أُعْطِي، وَ بِهِمْ أُعَاقِبُ، وَ بِهِمْ أُثِيبُ، فَتَوَسَّلْ إِلَيَّ بِهِمْ. يَا آدَمُ! وَ إِذَا دَهَتْكَ دَاهِيَةٌ، فَاجْعَلْهُمْ إِلَيَّ شُفَعَاءَكَ، فَإِنِّي آلَيْتُ عَلَى نَفْسِي قَسَماً حَقّاً أَنْ لَا أُخَيِّبَ بِهِمْ آمِلًا، وَ لَا أَرُدَّ بِهِمْ سَائِلًا. فَلِذَلِكَ حِينَ زَلَّتْ مِنْهُ الْخَطِيئَةُ، دَعَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِمْ فَتَابَ عَلَيْهِ وَ غَفَرَ لَهُ.(1)
حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند: پدرم به من خبر دادند، از قول پدرشان، که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ای بندگان خدا! همانا وقتی حضرت آدم دید نوری عظیم از صلب او ساطع است، و این زمانی بود که خداوند اشباح ما را از بالای عرش به پشت او منتقل نمود، او نور را می دید ولی اشباح برایش آشکار نبود، پس عرض کرد: پروردگارا! این نورها چیست؟
خداوند عزّ و جلّ فرمود: نورهای اشباحی است که از ارجمندترین جای عرشم به پشت تو انتقال دادم و برای همین به فرشتگان فرمان دادم که تو را سجده کنند، چرا که تو ظرف این نورها شدی.
آدم گفت: پروردگارا! ای کاش آنان را برایم نمایان میساختی. خداوند عزّ و جلّ فرمود: ای آدم! به بالای عرش نگاه کن، پس چون آدم نگریست، نور اشباح ما، از صلب او بر فراز عرش افتاد و صورتهای انوار اشباح ما که در پشت او بود،
نقش بست، همان گونه که چهرۀ انسان در آینۀ صاف، نقش میبندد، پس او اشباح ما را دید و گفت: پروردگارا! این اشباح چیست؟
ص: 103
خداوند متعال فرمود: ای آدم! این ها اشباح بهترین مخلوقات و آفریدگان من هستند، این محمّد صلی الله علیه وآله وسلم است و من در همۀ کارهایم محمود (ستوده شده) و حمید (ستودنی) هستم، پس برای او اسمی از اسم خودم برگرفتم.
و این علی علیه السلام است و من علیّ عظیم هستم، پس برای او اسمی از اسم خودم برگرفتم.
و این فاطمه علیها السلام است و من فاطر و شکافندۀ آسمان ها و زمین هستم و در روز داوری و فرجام، فاطم و قطع کنندۀ رحمتم از دشمنانم هستم، و فاطم و جدا کنندۀ دوستانم هستم، از هر چه که موجب سرافکندگی و ننگ ایشان شود، پس برای او اسمی از اسم خودم برگرفتم.
و این دو حسن و حسین علیهما السلام هستند و من محسن(نیکی کننده) و مجمل(نیکی آور) هستم، پس برای ایشان اسمی از اسم خودم برگرفتم.
اینان برگزیدگان مخلوقات من و گرامی ترین آفریدگانم هستند، به خاطر ایشان سلب می کنم و به خاطر ایشان عطا می کنم و می بخشم، به خاطر ایشان مجازات می کنم و به خاطر ایشان پاداش می دهم.
پس ای آدم! به وسیلۀ ایشان، به سوی من، متوسّل شو و اگر حادثه ای ناگوار به تو رسید، ایشان را در درگاه من شفیع خودت قرار ده، همانا من به خودم سوگند خورده ام، سوگند حقّی، که امید هیچ امیدوارای به ایشان را نا امید نکنم و درخواست هیچ درخواست کنندۀ به ایشان را رد نکنم، پس برای همین، هنگامی که آن خطا از آدم سر زد، او به حقّ ایشان، خداوند عزّ و جلّ را خواند،پس خداوند توبه اش را پذیرفت و او را آمرزید.
2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَرَضَ عَلَى آدَمَ فِي الْمِيثَاقِ ذُرِّيَّتَهُ، فَمَرَّ بِهِ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم وَ هُوَ مُتَّكِئٌ عَلَى عَلِيٍّ علیه السلام وَ
ص: 104
فَاطِمَةُ علیها السلام تَتْلُوهُمَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام يَتْلُوَانِ فَاطِمَةَ علیها السلام، فَقَالَ اللَّهُ: يَا آدَمُ! إِيَّاكَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَيْهِ بِحَسَدٍ، أُهْبِطْكَ مِنْ جِوَارِي.
فَلَمَّا أَسْكَنَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ، مُثِّلَ لَهُ النَّبِيُّ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام، فَنَظَرَ إِلَيْهِمْ بِحَسَدٍ، ثُمَّ عُرِضَتْ عَلَيْهِ الْوَلَايَةُ، فَأَنْكَرَهَا، فَرَمَتْهُ الْجَنَّةُ بِأَوْرَاقِهَا، فَلَمَّا تَابَ إِلَى اللَّهِ مِنْ حَسَدِهِ وَ أَقَرَّ بِالْوَلَايَةِ وَ دَعَا بِحَقِّ الْخَمْسَةِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ»، الْآيَةَ.(1)
از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا خداوند تبارک و تعالی در هنگام پیمان گرفتن از آدم، فرزندان او را بر وی نمایان ساخت. پس پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در حالی که به حضرت علی علیه السلام تکیه داده بودند و حضرت فاطمه علیها السلام در پی ایشان، و حسن و حسین علیهما السلام، در پشت سر حضرت فاطمه علیها السلام بودند، بر او گذشتند، پس خداوند فرمود: ای آدم! بر حذر باش که بر ایشان به دیدۀ رشک نگاه نکنی که تو را از جوار خودم پایین می فرستم.
سپس هنگامی که خداوند او را در بهشت جای داد، پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام، پیش چشم او نمایان شدند، پس او به ایشان به دیدۀ رشک و حسد نگریست، سپس ولایت ایشان بر او عرضه شد و او از آن سرباز زد. پس بهشت او را با برگهایش به بیرون پرتاب کرد. وقتی از رشک و حسادتی که ورزیده بود به سوی خدا توبه نمود و به ولایت ایشان اقرار کرد و خداوند را به حقّ آن پنج تن، محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام، خواند، و خداوند او را آمرزید و این همان فرمایش خداوند است که فرمود: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ».
ص: 105
3_ قال الإمام أبو محمّد الحسن العسكری علیه السلام: فَلَمَّا زَلَّتْ مِنْ آدَمَ الْخَطِيئَةُ، وَ اعْتَذَرَ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، قَالَ: يَا رَبِّ! تُبْ عَلَيَّ، وَ اقْبَلْ مَعْذِرَتِي، وَ أَعِدْنِي إِلَى مَرْتِبَتِي، وَ ارْفَعْ لَدَيْكَ دَرَجَتِي، فَلَقَدْ تَبَيَّنَ نَقْصُ الْخَطِيئَةِ، وَ ذُلُّهَا فِي أَعْضَائِي وَ سَائِرِ بَدَنِي.
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: يَا آدَمُ! أَ مَا تَذْكُرُ أَمْرِي إِيَّاكَ، بِأَنْ تَدْعُوَنِي بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ عِنْدَ شَدَائِدِكَ وَ دَوَاهِيكَ، وَ فِي النَّوَازِلِ الَّتِي تَبْهَظُكَ؟ قَالَ آدَمُ: يَا رَبِّ! بَلَى.
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ: فَتَوَسَّلْ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ خُصُوصاً، فَادْعُنِي أُجِبْكَ إِلَى مُلْتَمَسِكَ، وَ أَزِدْكَ فَوْقَ مُرَادِكَ.
فَقَالَ آدَمُ: يَا رَبِّ! يَا إِلَهِي! وَ قَدْ بَلَغَ عِنْدَكَ مِنْ مَحَلِّهِمْ، أَنَّكَ بِالتَّوَسُّلِ إِلَيْكَ بِهِمْ تَقْبَلُ تَوْبَتِي وَ تَغْفِرُ خَطِيئَتِي، وَ أَنَا الَّذِي أَسْجَدْتَ لَهُ مَلَائِكَتَكَ، وَ أَبَحْتَهُ (أَسكَنتَهُ) جَنَّتَكَ وَ زَوَّجْتَهُ حَوَّاءَ أَمَتَكَ، وَ أَخْدَمْتَهُ كِرَامَ مَلَائِكَتِكَ!
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: يَا آدَمُ! إِنَّمَا أَمَرْتُ الْمَلَائِكَةَ بِتَعْظِيمِكَ بِالسُّجُودِ لَكَ، إِذْ كُنْتَ وِعَاءً لِهَذِهِ الْأَنْوَارِ، وَ لَوْ كُنْتَ سَأَلْتَنِي بِهِمْ قَبْلَ خَطِيئَتِكَ أَنْ أَعْصِمَكَ مِنْهَا، وَ أَنْ أُفَطِّنَكَ لِدَوَاعِي عَدُوِّكَ إِبْلِيسَ، حَتَّى تَحْتَرِزَ مِنْهَا لَكُنْتُ قَدْ جَعَلْتُ(فَعَلْتُ) ذَلِكَ، وَ لَكِنَّ الْمَعْلُومَ فِي سَابِقِ عِلْمِي يَجْرِي مُوَافِقاً لِعِلْمِي، فَالْآنَ فَبِهِمْ
فَادْعُنِي لِأُجِيبَكَ.
فَعِنْدَ ذَلِكَ، قَالَ آدَمُ: «اللَّهُمَّ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ، بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ، وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ الطَّيِّبِينَ مِنْ آلِهِمْ لَمَّا تَفَضَّلْتَ عَلَيَّ بِقَبُولِ تَوْبَتِي وَ غُفْرَانِ زَلَّتِي وَ إِعَادَتِي مِنْ كَرَامَاتِكَ إِلَى مَرْتَبَتِي».
فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: قَدْ قَبِلْتُ تَوْبَتَكَ، وَ أَقْبَلْتُ بِرِضْوَانِي عَلَيْكَ، وَ صَرَفْتُ آلَائِي وَ نَعْمَائِي إِلَيْكَ، وَ أَعَدْتُكَ إِلَى مَرْتَبَتِكَ مِنْ كَرَامَاتِي، وَ وَفَّرْتُ نَصِيبَكَ مِنْ رَحَمَاتِي.
فَذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ
ص: 106
الرَّحِيمُ».(1)
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: وقتی آن خطا و لغزش از آدم سر زد و او از پروردگار عزّ و جلّ پوزش خواست، عرضه داشت: پروردگارا! توبه ام را بپذیر و پوزشم را دریاب و مرا به آن مرتبه ای که داشتم بازگردان، و مقامم را نزد خود بالا ببر، که کاستی و زیان و ذلّت آن گناه بر اعضا و جوارحم،آشکار شده و سرتاسر پیکرم را فرا گرفته است.
خداوند متعال فرمود: ای آدم! آیا به یاد نداری که تو را فرمان دادم هر گاه دشواری و گرفتاری به تو روی آورد و به سختی و مشقّت افتادی، مرا به محمّد و خاندان پاکش علیهم السلام بخوانی؟ آدم گفت: بله، ای پروردگارم!
خداوند عزّ و جلّ فرمود: پس، فقط به دامان محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام چنگ بزن و مرا بخوان تا در خواست تو را اجابت نمایم و بیشتر از آن چه خواسته ای به توعنایت کنم.
آدم گفت: ای خدا! و ای پروردگار من! آیا مقام و جایگاه ایشان نزد تو تا آنجا رسیده که همانا تو فقط با توسّل به ایشان، توبهام را میپذیری و از گناهم در میگذری؟! و حال آنکه من آن کسی هستم که فرشتگانت را به سویش به سجده درآوردی و در بهشت خود جای دادی و حوّا را که کنیز توست، همسرش قرار دادی و گرامیترین فرشتگانت را به خدمتش گماردی.
خداوند متعال فرمود: ای آدم! من فرشتگانم را از آن رو فرمان دادم تا به بزرگداشت تو، به سویت سجده آورند که تو ظرف این نورها بودی و اگر قبل از خطایت، به
ص: 107
واسطۀ آن انوار، از من در خواست می کردی، تا تو را از آن گناه نگاه دارم و از مکرهای دشمنت، شیطان، آگاه سازم تا از آن پروا کنی، هر آینه برایت انجام داده بودم. امّا آن چه پیشتر بر علم من آشکار بود، اکنون به طور کامل و دقیق روی داده است، پس اکنون به حق ایشان مرا بخوان، تا تو را اجابت نمایم.
در این هنگام آدم گفت: خداوندا! به مقام و جایگاه محمّد و خاندان پاکش علیهم السلام، به شکوه محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و پاکان خاندان ایشان، بر من مرحمت فرما و توبه ام را بپذیر و گناهم را ببخشای و مرا به آن مرتبهای که از کرامت تو داشتم، بازگردان.
پس خداوند عز ّو جلّ فرمود: به تحقیق توبۀ تو را قبول کردم و با رضایت و خشنودیم بر تو روی کردم و رحمت ها و نعمت هایم را به سویت برگرداندم و تو را به آن مرتبۀ کرامتی که داشتی بازگرداندم و بهرۀ تو را از رحمت خود زیاد نمودم.
پس از این جاست که خداوند عزّ و جلّ فرمود: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ».
4_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: سُئِلَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم عَنِ الْكَلِمَاتِ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ علیه السلام مِنْ رَبِّهِ، فَتابَ عَلَيْهِ؟ قَالَ: سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام، إِلَّا مَا تُبْتَ عَلَيَّ، فَتَابَ عَلَيْهِ. (1)
از ابن عباس نقل است که گفت: از پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم، سؤال شد آن كلماتى كه از
ص: 108
سوى خداوند به آدم علیه السلام القا شد، و پس از آن توبه اش پذیرفته شد، چه بود؟
حضرت فرمودند: او خداوند را به حق محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين علیهم السلام خواند، كه توبه اش را بپذيرد، پس خداوند هم پذيرفت.
5_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلی الله علیه وآله وسلم عَنِ الْكَلِمَاتِ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ، فَتابَ عَلَيْهِ، قَالَ: سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ، فَتَابَ عَلَيْهِ.(1)
از ابن عباس نقل است که گفت: از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در بارهی کلماتی که آدم از پروردگارش آموخت و با آن به سوی پروردگارش توبه کرد، پرسیدم، ایشان فرمودند: او از خداوند، به حق محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام خواست
که توبه اش را بپذیرد، پس خداوند هم پذیرفت.
6_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: لَمَّا نَزَلَتِ الْخَطِيئَةُ بِآدَمَ وَ أُخْرِجَ مِنَ الْجَنَّةِ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلام، فَقَالَ: يَا آدَمُ! ادْعُ رَبَّكَ، قَالَ: يَا حَبِيبِي، جَبْرَئِيلُ! مَا أَدْعُو؟ قَالَ: قُلْ: رَبِّ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْخَمْسَةِ الَّذِينَ تُخْرِجُهُمْ مِنْ صُلْبِي آخِرَ الزَّمَانِ، إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ وَ رَحِمْتَنِي، فَقَالَ لَهُ آدَمُ: يَا جَبْرَئِيلُ! سَمِّهِمْ لِي، قَالَ: قُلِ: «اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ وَصِيِّ نَبِيِّكَ وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ بِنْتِ نَبِيِّكَ وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سِبْطَيْ نَبِيِّكَ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ فَارْحَمْنِي»، فَدَعَا بِهِنَّ آدَمُ، فَتَابَ اللَّهُ عَلَيْهِ. وَ ذَلِكَ قَوْلُ
ص: 109
اللَّهِ تَعَالَى: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ»، وَ مَا مِنْ عَبْدٍ مَكْرُوبٍ، يُخْلِصُ النِّيَّةَ وَ يَدْعُو بِهِنَّ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ.(1)
از ابن عباس نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: هنگامی که آدم دچار آن خطیئه شد و از بهشت اخراج گردید، جبرئیل علیه السلام نزد او آمد و گفت: ای آدم! خدای خویش را بخوان! گفت: ای حبیبم، جبرئیل! چگونه بخوانم؟ گفت: بگو: «خدایا! از تو مسئلت می نمایم به حقّ پنج نور پاکی که در صلب من قرار داده ای و در آخرالزّمان آنها را خارج خواهی ساخت، توبۀ مرا قبول فرما و مرا مورد رحمت خود قرار ده». آدم گفت: ای جبرئیل! اسامی آنها را برایم بگو، جبرئیل گفت: بگو: «خدایا! به حقّ محمّد پیامبر تو، و به حقّ علی وصیّ او، و به حقّ فاطمه دختر پیامبر تو، و به حقّ حسن و حسین دو سبط پیامبرت، توبۀ مرا بپذیر و بر من ترحم فرما»، پس آدم خدا را این چنین خواند و خدا توبۀ او را پذیرفت. و این است
معنای سخن خدای متعال که می فرماید: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ»، و هیچ بندۀ دردمند و مبتلایی نیست که با نیّت خالص خدا را به این اسماء بخواند، مگر اینکه خدا دعایش را مستجاب و حاجت او را بر آورده نماید.
ص: 110
شماره: 6
{وَاِذْ قاٰلَ مُوسٰى لِقَوْمِهٖ یاٰ قَوْمِ اِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ اَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاٰذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوٓا اِلٰى باٰرِئِكُمْ فَاقْتُلُوٓا اَنْفُسَكُمْ ذٰلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ عِنْدَ باٰرِئِكُمْ فَتاٰبَ عَلَیْكُمْ٭ۚ اِنَّهُۥ هُوَ التَّوّاٰبُ الرَّحٖیمُ}
و هنگامی كه موسی به قوم خود گفت: ای قوم! شما با انتخاب گوساله به خود ستم كرديد، توبه كنيد و به سوی خالق خود باز گرديد، و خود را به قتل برسانيد اين كار برای شما در پيشگاه پروردگارتان بهتر است، سپس خداوند توبۀ شما را پذيرفت زيرا او تواب و رحيم است.
قال الإمام أبو محمّد الحسن العسكری علیه السلام، فِي قِصَّةِ التَّوْبَةِ عَنْ عِبَادَةِ الْعِجْل: فَلَمَّا اسْتَمَرَّ الْقَتْلُ فِيهِمْ، وَ هُمْ سِتُّمِائَةِ أَلْفٍ إِلَّا اثْنَيْ عَشَرَ أَلْفاً، الَّذِينَ لَمْ يَعْبُدُوا الْعِجْلَ، وَفَّقَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ، فَقَالَ لِبَعْضِهِمْ وَ الْقَتْلُ لَمْ يُفْضِ بَعْدُ إِلَيْهِمْ.
فَقَالَ: أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ قَدْ جَعَلَ التَّوَسُّلَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ، أَمْراً لَا يَخِيبُ مَعَهُ طَلِبَةٌ وَ لَا يُرَدُّ بِهِ مَسْأَلَةٌ، وَ هَكَذَا تَوَسَّلَتِ الْأَنْبِيَاءُ وَ الرُّسُلُ، فَمَا لَنَا لَا نَتَوَسَّلُ بِهِمْ، قَالَ: فَاجْتَمَعُوا وَ ضَجُّوا: يَا رَبَّنَا بِجَاهِ مُحَمَّدٍ الْأَكْرَمِ، وَ بِجَاهِ عَلِيٍّ الْأَفْضَلِ الْأَعْظَمِ، وَ بِجَاهِ فَاطِمَةَ الْفُضْلَى، وَ بِجَاهِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سِبْطَيْ سَيِّدِ النَّبِيِّينَ، وَ سَيِّدَيْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ، وَ بِجَاهِ الذُّرِّيَّةِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ مِنْ آلِ طه وَ يس لَمَّا غَفَرْتَ لَنَا ذُنُوبَنَا، وَ غَفَرْتَ لَنَا هَفَوَاتِنَا، وَ أَزَلْتَ هَذَا الْقَتْلَ عَنَّا.
فَذَاكَ حِينَ نُودِيَ مُوسَى علیه السلام مِنَ السَّمَاءِ: أَنْ كُفَّ الْقَتْلَ، فَقَدْ سَأَلَنِي بَعْضُهُمْ
ص: 111
مَسْأَلَةً وَ أَقْسَمَ عَلَيَّ قَسَماً، لَوْ أَقْسَمَ بِهِ هَؤُلَاءِ الْعَابِدُونَ لِلْعِجْلِ، وَ سَأَلُوا الْعِصْمَةَ لَعَصَمْتُهُمْ حَتَّى لَايَعْبُدُوهُ، وَ لَوْ أَقْسَمَ عَلَيَّ بِهَا إِبْلِيسُ لَهَدَيْتُهُ، وَ لَوْ أَقْسَمَ عَلَيَّ بِهَا نُمْرُودُ أَوْ فِرْعَوْنُ لَنَجَّيْتُهُ، فَرَفَعَ عَنْهُمُ الْقَتْلَ، فَجَعَلُوا يَقُولُونَ: يَا حَسْرَتَنَا! أَيْنَ كُنَّا عَنْ هَذَا الدُّعَاءِ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ، حَتَّى كَانَ اللَّهُ يَقِينَا شَرَّ الْفِتْنَةِ، وَ يَعْصِمُنَا بِأَفْضَلِ الْعِصْمَةِ.(1)
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام: در داستان توبۀ بنی اسرائیل از پرستش گوساله فرمودند: پس چون کشتار در میان آنان بالا گرفت و حال آنکه آنان ششصد هزار نفر بودند و فقط دوازده هزار نفر از آنان گوساله را نپرستیده بودند. خداوند به یکی از کسانی که هنوز کشتن به او نرسیده بود (از کشتن در امان مانده بود)، توفیق داد پس او به یاران خود گفت: مگر نه این است که خداوند توسّل به محمّد و خاندان پاکش را وسیله ای قرار داده است که با آن هر کس از خداوند چیزی بخواهد هرگز نا امید نشده و خواسته اش رد نخواهد شد، و پیامبران و فرستادگان الهی نیز به آن بزرگواران توسّل جستند، پس چرا ما توسّل نجوییم؟!
حضرت فرمودند: پس همگی جمع شدند و با گریه و زاری به درگاه پروردگار گفتند: پروردگارا! به مقام و منزلت محمّد که گرامی است و به مقام علی که برترین و والاترین است و به مقام فاطمه که صاحب فضل و عصمت است و به مقام حسن و حسین که نوادگان سرور رسولان و سرور تمام جوانان اهل بهشت هستند و به مقام خاندان پاک آل طه و یس، قسم می دهیم که گناهان ما را بیامرز و از کیفر ما درگذر و
ص: 112
این کشتار را از میان ما بردار. در این هنگام از آسمان به موسی ندا رسید: این کشتار را متوقّف گردان، چرا که برخی از آنان از من درخواستی نموده و مرا به چیزی قسم داده اند که اگر آن گوساله پرستان مرا چنین سوگند می دادند و برخی از آنها از من می خواستند كه آنها را از گوساله پرستی در امان نگهدارم همانا چنان می كردم كه هرگز گوساله پرست نشوند، و اگر شیطان مرا این چنین قسم می داد، او را هدایت می کردم و اگر نمرود و فرعون مرا چنین قسم می دادند، نجاتشان می دادم. پس کشتار از میان آنان برچیده شد و آنان گفتند: ای افسوس و حسرت! چرا ما از اول با توسل به محمّد و خاندان پاکش به درگاه خداوند دعا نکردیم، تا خداوند ما را از شر این فتنه ایمنی می داد و ما را به بهترین وجه از گناهان حفظ می نمود.
ص: 113
شماره: 7
{وَاِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هٰذِهِ الْقَرْیَةَ فَكُلُوا مِنْهاٰ حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُوا الْباٰبَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطاٰیاٰكُمْ٭ۚ وَسَنَزٖیدُ الْمُحْسِنٖینَ}
و هنگامی كه گفتيم در اين قريه (بيت المقدّس) وارد شويد و از نعمتهای فراوان آن هر چه می خواهيد بخوريد، و از آن درب با خضوع و خشوع وارد شويد و بگوئيد: خداوندا! گناهان ما را بريز تا ما شما را بيامرزيم، و به نيكوكاران پاداش بيشتری خواهيم داد.
1_ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا ذَرٍّ یقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم یقُولُ: إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیكُمْ كَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ، وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ، مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ لَمْ یدْخُلْهُ هَلَكَ.(1)
از ابوذر نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمودند: مثَل اهل بیت من در میان شما، مانند كشتى نوح است، هر كه سوار آن شد، نجات یافت و هر كه تخلف نمود، غرق شد و مانند درب حطّه است، هر كه از آن داخل گردید نجات یافت و هر كه داخل نشد، هلاک گردید.
ص: 114
2_ عَنْ عَبَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: قَدِمَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ: یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ»(1)، قَالَ: قَالَ علیه السلام: رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم الَّذِی كَانَ عَلَى بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ أَنَا الشَّاهِدُ لَهُ وَ مِنْهُ، وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ! مَا أَحَدٌ جَرَتْ عَلَیهِ الْمَوَاسِی مِنْ قُرَیشٍ إِلَّا وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ مِنْ كِتَابِهِ طَائِفَةً، وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ! لَأَنْ یكُونُوا یعْلَمُونَ مَا قَضَى اللَّهُ لَنَا أَهْلَ الْبَیتِ عَلَى لِسَانِ النَّبِی الْأُمِّی، أَحَبُّ إِلَی مِنْ أَنْ یكُونَ لِی مِلْ ءُ هَذِهِ الرَّحْبَةِ ذَهَباً، وَ اللَّهِ! مَا مَثَلُنَا فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا كَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ أَوْ كَبَابِ حِطَّةٍ فِی بَنِی إِسْرَائِیل.(2)
از عبّاد بن عبد اللّه نقل است كه گفت: مردى به حضور امیر مؤمنان على علیه السلام آمد و عرض كرد: اى امیر مؤمنان! به من خبر دهید از معنی فرمایش خداى متعال كه مى فرماید: «أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ».
راوی گفت: حضرت فرمودند: پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم همان کسی است که از سوى خداى متعال، دلیل و برهانی آشکار داشت، و من گواه او، و از او هستم. سوگند به آن كس كه جانم به دست اوست! احدى از قریش نیست كه تیغ سرتراشى بر سرش كشیده باشد، جز اینكه خداوند در بارۀ او مطلبى در كتاب خود فرو فرستاده است، و سوگند به آن كس كه جانم به دست اوست! اگر آنان بدانند آنچه را كه خداوند در بارۀ ما اهل بیت بر زبان پیامبر امّى خود جارى ساخته، (این دانستن آنان) نزد من محبوبتر است از اینكه به اندازۀ ظرفیت این صحن (صحن مسجد كوفه) برایم طلا
ص: 115
باشد. به خدا سوگند! مثَل ما در میان این امّت، همچون كشتى نوح و باب حطّه در بین بنى اسرائیل است.
توضیح: به یقین یکی از افراد اهل بیت علیهم السلام، حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
ص: 116
شماره: 8
{وَاِذِ اسْتَسْقٰى مُوسٰى لِقَوْمِهٖ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاٰكَ الْحَجَرَ٭ۖ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتاٰ عَشْرَةَ عَیْنًا٭ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ اُناٰسٍ مَشْرَبَهُمْ٭ۖ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللّٰهِ وَلاٰ تَعْثَوْا فِی الْاَرْضِ مُفْسِدٖینَ}
و (بخاطر بياور) زمانی را كه موسی برای قوم خويش طلب آب كرد به او دستور داديم عصای خود را بر سنگ مخصوص بزن ناگاه دوازده چشمۀ آب از آن جوشيد، بطوری كه هر يک (از طوائف دوازدهگانه بنی اسرائيل) چشمۀ مخصوص خود را می شناخت (گفتيم) از روزيهای الهی بخوريد و بياشاميد و در زمين فساد نكنيد و فساد را گسترش ندهيد.
قال الإمام أبو محمّد الحسن العسكری علیه السلام: ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ»، قَالَ: وَ اذْكُرُوا، يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ! «إِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ»، طَلَبَ لَهُمُ السُّقْيَا، لَمَّا لَحِقَهُمُ الْعَطَشُ فِي التِّيهِ، وَ ضَجُّوا بِالْبُكَاءِ إِلَى مُوسَى، وَ قَالُوا: أَهْلَكَنَا الْعَطَشُ.
فَقَالَ مُوسَى: اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْأَنْبِيَاءِ، وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ سَيِّدِ الْأَوْصِيَاءِ، وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ، وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ سَيِّدِ الْأَوْلِيَاءِ، وَ بِحَقِّ الْحُسَيْنِ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ وَ بِحَقِّ عِتْرَتِهِمْ وَ خُلَفَائِهِمْ سَادَةِ الْأَزْكِيَاءِ، لَمَّا سَقَيْتَ عِبَادَكَ هَؤُلَاءِ، فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ: يَا مُوسَى! «اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ».
فَضَرَبَهُ بِهَا، فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً، «قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ»، أي كُلُّ قَبِيلَةٍ،
ص: 117
مِنْ بَنِي أَبٍ، مِنْ أَوْلَادِ يَعْقُوبَ «مَشْرَبَهُمْ»، فَلَا يُزَاحِمُ الْآخَرِينَ فِي مَشْرَبِهِمْ.(1)
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: خداوند عزوجل می فرماید: «وَ إِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ»، یعنی بنی اسرائیل را به یاد آورید هنگامی که موسی برای قومش آب طلبید، و آن زمانی بود که آنان در سرگردانی بودند و تشنگی امان از آنها بریده بود، تا این که با گریه و زاری به سوی موسی آمده و گفتند: از تشنگی هلاک شدیم.
پس موسی علیه السلام گفت: خداوندا! به حقّ محمّد سرور پیامبران، و به حقّ علی سرور اوصیاء، و به حقّ فاطمه بزرگ بانوی زنان، و به حقّ حسن سرور اولیاء و به حقّ حسین سرور شهیدان و به حقّ عترت و جانشینان آنان که سرور همه پاکان هستند، تو را سوگند می دهم که این بندگانت را سیراب کن. پس خداوند متعال به او وحی کرد: ای موسی! «اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ»، یعنی با عصایت به سنگ بزن، موسی علیه السلام هم چنین کرد، «فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَهَ عَیْنًا قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ»، پس از آن دوازده چشمه جوشید، و هر قبیله ای از فرزندان یعقوب، آبشخورش را پیدا کرد، تا مزاحمتی در آبشخور دیگری ایجاد نشود.
ص: 118
شماره: 9
{اُولٰٓئِكَ الَّذٖینَ اشْتَرَوُا الْحَیٰوةَ الدُّنْیاٰ بِالْءاٰخِرَةِ٭ۖ فَلاٰ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذاٰبُ وَلاٰ هُمْ یُنْصَرُونَ}
اينها همان كسانند كه آخرت را به زندگى دنيا فروخته اند از اين رو عذاب آنها تخفيف داده نمى شود و كسى آنها را يارى نخواهد كرد.
تفسير الإمام علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم لَمَّا نَزَلَتْ: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ لا تَسْفِكُونَ دِماءَكُمْ» الْآيَةَ(1) فِي الْيَهُودِ، أَيِ الَّذِينَ نَقَضُوا عَهْدَ اللَّهِ، وَ كَذَّبُوا رُسُلَ اللَّهِ، وَ قَتَلُوا أَوْلِيَاءَ اللَّهِ، أَ فَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِمَنْ يُضَاهِيهِمْ مِنْ يَهُودِ هَذِهِ الْأُمَّةِ؟ قَالُوا: بَلَى، يَا رَسُولَ اللَّهِ!
قَالَ: قَوْمٌ مِنْ أُمَّتِي يَنْتَحِلُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أَهْلِ مِلَّتِي، يَقْتُلُونَ أَفَاضِلَ ذُرِّيَّتِي وَ أَطَايِبَ أَرُومَتِي، وَ يُبَدِّلُونَ شَرِيعَتِي وَ سُنَّتِي، وَ يَقْتُلُونَ وَلَدَيَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ كَمَا قَتَلَ أَسْلَافُ الْيَهُودِ زَكَرِيَّا وَ يَحْيَى.
أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ يَلْعَنُهُمْ كَمَا لَعَنَهُمْ وَ يَبْعَثُ عَلَى بَقَايَا ذَرَارِيِّهِمْ قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ هَادِياً مَهْدِيّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ، يُحْرِقُهُمْ بِسُيُوفِ أَوْلِيَائِهِ إِلَى نَارِ جَهَنَّمَ.
أَلَا وَ لَعَنَ اللَّهُ قَتَلَةَ الْحُسَيْن علیه السلام وَ مُحِبِّيهِمْ وَ نَاصِرِيهِمْ وَ السَّاكِتِينَ عَنْ لَعْنِهِمْ مِنْ غَيْرِ تَقِيَّةٍ يُسْكِتُهُمْ.
أَلَا وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى الْبَاكِينَ عَلَى الْحُسَيْنِ رَحْمَةً وَ شَفَقَةً وَاللَّاعِنِينَ لِأَعْدَائِهِمْ وَ الْمُمْتَلِئِينَ عَلَيْهِمْ غَيْظاً وَ حَنَقاً.
ص: 119
أَلَا وَ إِنَّ الرَّاضِينَ بِقَتْلِ الْحُسَيْنِ علیه السلام شُرَكَاءُ قَتَلَتِهِ.
أَلَا وَ إِنَّ قَتَلَتَهُ وَ أَعْوَانَهُمْ وَ أَشْيَاعَهُمْ وَ الْمُقْتَدِينَ بِهِمْ بِرَاءٌ مِنْ دِينِ اللَّهِ.
أَلَا إِنَّ اللَّهَ لَيَأْمُرُ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ أَنْ يَتَلَقَّوْا دُمُوعَهُمُ الْمَصْبُوبَةَ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ علیه السلام إِلَى الْخُزَّانِ فِي الْجِنَانِ، فَيَمْزُجُوهَا بِمَاءِ الْحَيَوَانِ فَتَزِيدُ عُذُوبَتُهَا وَ طِيبُهَا أَلْفَ ضِعْفِهَا، وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَيَتَلَقَّوْنَ دُمُوعَ الْفَرِحِينَ الضَّاحِكِينَ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ يَتَلَقَّوْنَهَا فِي الْهَاوِيَةِ، وَ يَمْزُجُونَهَا بِحَمِيمِهَا وَ صَدِيدِهَا وَ غَسَّاقِهَا وَ غِسْلِينِهَا، فَيَزِيدُ فِي شِدَّةِ حَرَارَتِهَا وَ عَظِيمِ عَذَابِهَا أَلْفَ ضِعْفِهَا، يُشَدِّدُ بِهَا عَلَى الْمَنْقُولِينَ إِلَيْهَا مِنْ أَعْدَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ عَذَابَهُمْ.(1)
حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام می فرمايند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هنگامی که این آیه نازل شد: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ لا تَسْفِكُونَ دِماءَكُمْ»، فرمودند: این آیه دربارۀ آن یهودیانی نازل شد که عهد و پیمان خدا را شکستند، پیامبران خدا را تکذیب نمودند و اولیای خدا را به قتل رساندند.
سپس حضرت فرمودند: آيا می خواهيد شما را از يهوديان اين امّت كه شبيه به آن يهوديان هستند، آگاه سازم؟ گفتند: بله، ای رسول خدا!
فرمودند: گروهى از امّت من هستند كه خود را اهل ملّت من می دانند، آنها با فضيلت ترين ذريّۀ مرا شهيد مى كنند، پاكيزه ترين نسل مرا به قتل می رسانند، شريعت و سنّت مرا تغيير می دهند، و دو فرزندم حسن و حسين علیهم السلام را می کشند، همان طور كه پیشینیان يهود، زکریّا و یحيى را كشتند.
آگاه باشيد! همان طور كه خدا آنها را لعنت كرد، اینها را نيز لعنت خواهد نمود، و خداى توانا قبل از روز قيامت يک هادى و مهدى (يعنى حضرت صاحب الزّمان) را از
ص: 120
اولاد حسين مظلوم براى فرزندان آنان مبعوث خواهد كرد، تا آنان را به وسيلۀ شمشيرهاى دوستانش به آتش جهنم بسوزاند.
آگاه باشيد! خداوند قاتلین حسين علیه السلام و دوستان و یارانشان را لعنت می کند، و نیز کسانى كه بدون تقيّه از لعن بر آنان خوددارى نمايند را لعنت می کند.
آگاه باشيد! خداوند بر گريه كنندگان امام حسين علیه السلام و کسانی كه دشمنان ایشان را لعنت می كنند و قلبشان از غيظ و غضب بر آنان پر باشد، درود می فرستد.
آگاه باشيد! کسانى كه از قتل حسين علیه السلام خشنودند، در قتل آن حضرت شريکند.
آگاه باشيد! كشندگان او و ياران و رهروان آنها، و کسانى كه از آنان پيروى نمودند، از دين خدا دورند.
آگاه باشيد! همانا خداوند به فرشتگان مقرّب خود فرمان داده تا اشكهائى را كه در عزاى امام حسين علیه السلام ريخته مى شود را برگیرند و به خازنهاى بهشت تحویل دهند تا آنها را با آب حيات درآمیزند پس گوارائی و پاکی آن هزار برابر می شود.
و ملائكه اشکهای افراد خوشحال و خندان بر قتل امام حسين علیه السلام را برمی گیرند و به هاویۀ جهنم می برند و با آب جوشان و چرکین و کثیف آن درمی آمیزند، پس حرارت و عذاب آن هزار برابر شديدتر شود و عذاب دشمنان آل محمّد علیهم السلام كه به آنجا منتقل می شوند، سخت و دشوار گردد.
ص: 121
شماره: 10
{وَاِذِ ابْتَلٰٓى اِبْراٰهٖیمَ رَبُّهُۥ بِكَلِماٰتٍ ...}
و هنگامی که ابراهيم را پروردگارش با كلماتى آزمایش نمود.
عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ»، مَا هَذِهِ الْكَلِمَاتُ؟ قَالَ: هِيَ الْكَلِمَاتُ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَيْهِ، وَ هُوَ أَنَّهُ قَالَ: يَا رَبِّ! أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ، فَتَابَ اللَّهُ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ.(الحدیث) (1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در باره ی فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ»، پرسیدم که این کلمات چیست؟ حضرت فرمودند: این ها، همان کلماتی هستند که آدم از پروردگارش دریافت نمود و توبه اش پذيرفته شد، و آن از این قرار بود که او به خدا عرض کرد:
ص: 122
پروردگارا! به حق محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام، از تو مسألت دارم که توبه ی مرا بپذیری. پس خداوند هم توبه ی او را پذیرفت که او توبه پذیر و مهربان است.
توضیح: به یقین یکی مصادیق کلماتی که حضرت ابراهیم علیه السلام با آن امتحان شد، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، و این مطلب تنها اختصاص به حضرت ابراهیم علیه السلام ندارد، بلکه در هر عصر و زمانی خداوند بسیاری از انسان ها را با حضرت امام حسین علیه السلام امتحان نموده است، و حسن و شرّ عاقبت انسان ها به این امتحان الهی بستگی دارد.
ص: 123
شماره: 11
{قُولُوٓا ءاٰمَنّاٰ بِاللّٰهِ وَ مآٰ اُنْزِلَ اِلَیْناٰ وَ مآٰ اُنْزِلَ اِلٰٓى اِبْراٰهٖیمَ وَ اِسْماٰعٖیلَ وَ اِسْحاٰقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْاَسْباٰطِ وَ مآٰ اُوتِیَ مُوسٰى وَ عٖیسٰى وَ مآٰ اُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لاٰ نُفَرِّقُ بَیْنَ اَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُۥ مُسْلِمُونَ136 فَاِنْ ءاٰمَنُوا بِمِثْلِ مآٰ ءاٰمَنْتُمْ بِهٖ فَقَدِ اهْتَدَوْا٭ۖ وَ اِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّماٰ هُمْ فٖی شِقاٰقٍ٭ۖ فَسَیَكْفٖیكَهُمُ اللّٰهُ٭ۚ وَ هُوَ السَّمٖیعُ الْعَلٖیمُ137}
بگوييد ما به خدا و به آنچه بر ما نازل شده و به آنچه بر ابراهيم و اسماعیل و اسحاق و يعقوب و اسباط نازل آمده و به آنچه به موسى و عيسى داده شده و به آنچه به همۀ پيامبران از سوى پروردگارشان داده شده، ايمان آورده ايم، ميان هيچ يک از ايشان فرق نمى گذاريم و در برابر او تسليم هستيم(136) پس اگر آنان به آنچه شما بدان ايمان آورده ايد ايمان آوردند، قطعاً هدايت شده اند، ولى اگر روى برتافتند جز اين نيست كه سر ستيز دارند و به زودى خداوند (شر) آنان را از تو كفايت خواهد كرد كه او شنواى داناست.(137)
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَلَّامٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا»، قَالَ: إِنَّمَا عَنَى بِذَلِكَ عَلِيّاً علیه السلام وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ جَرَتْ بَعْدَهُمْ فِي الْأَئِمَّةِ علیهم السلام، ثُمَّ يَرْجِعُ الْقَوْلُ مِنَ اللَّهِ فِي النَّاسِ، فَقَالَ: «فَإِنْ آمَنُوا»، يَعْنِي النَّاسَ، «بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ»، بِهِ يَعْنِي عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ
ص: 124
الْأَئِمَّةَ علیهم السلام، «فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فِي شِقاقٍ».(1)
از محمد بن نعمان، از سلّام، نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ قول خدای متعال: «قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا»، فرمودند: منظور از آن، تنها حضرت علی علیه السلام و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام است و این حکم در مورد امامان پس از ایشان نیز جاری است، سپس سخن را از خدا به مردم برگرداند و فرمود: «فَإِنْ آمَنُواْ»، یعنی مردم، «بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِه»، یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین و ائمّه علیهم السلام پس از آنها، «فَقَدِ اهتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا همْ فِی شِقَاقٍ»، یعنی پس اگر آنان هم به آنچه شما بدان ایمان آورده اید ایمان آوردند، قطعاً هدایت شده اند ولی اگر روی برتافتند، جز این نیست که سر ستیز و جدایی دارند.
توضیح: طبق این آیۀ شریفه و روایت ذیل آن، هر کس بخواهد به آیات قرآن ایمان کامل داشته باشد، باید به امام حسین علیه السلام و بقیّۀ اهل بیت علیهم السلام ایمان داشته باشد و در این صورت است که انسان، هدایتش کامل شده است.
ص: 125
شماره: 12
{وَكَذٰلِكَ جَعَلْناٰكُمْ اُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدآٰءَ عَلَى النّاٰسِ وَیَكُونَ الرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهٖیدًا٭ۗ ...}
و بدين گونه شما را امّتى ميانه قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم بر شما گواه باشد.
1_ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام: أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِيَّانَا عَنَى بِقَوْلِهِ: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»، فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم شَاهِدٌ عَلَيْنَا، وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ حُجَّتُهُ فِي أَرْضِهِ، وَ نَحْنُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً».(1)
از سلیم بن قیس نقل است که گفت: حضرت علی علیه السلام فرمودند: همانا مقصود خدای متعال در آیه ی: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»، فقط ما هستیم، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم گواه بر ما هستند و ما گواه بر مردم و حجّت او در زمین هستیم، و ما کسانی هستیم که خداوند در بارهی آنها فرموده: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً»
2_ عَنْ مَيْمُونٍ الْبَانِ مَوْلَى بَنِي هِشَامٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً»،
ص: 126
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: مِنَّا شَهِيدٌ عَلَى كُلِّ زَمَانٍ، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام فِي زَمَانِهِ، وَ الْحَسَنُ علیه السلام فِي زَمَانِهِ، وَ الْحُسَيْنُ علیه السلام فِي زَمَانِهِ، وَ كُلُّ مَنْ يَدْعُو مِنَّا إِلَى أَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى.(1)
از میمون البان غلام بنی هاشم نقل است که گفت: حضرت ابو جعفر علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً»، فرمودند: از ما شاهد و گواهی است بر هر زمانی، علی بن ابی طالب علیه السلام در زمان خود، و حسن علیه السلام در زمان خود، و حسین علیه السلام نیز در زمان خویش، و هر یک از ما که مأموریت دعوت به سوی خدای متعال را دارد.
توضیح: خداوند عزوجل به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام موهبتی عنایت فرموده و آنان را امّت وسط و برگزیدۀ خود قرار داده تا شاهد و گواه بر اعمال مردم باشند، و حضرت امام حسین علیه السلام هم یکی از این گواهان هستند.
ص: 127
شماره: 13
{وَلاٰ تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فٖی سَبٖیلِ اللّٰهِ اَمْواٰتٌ٭ۚ بَلْ اَحْیآٰءٌ وَلٰكِنْ لاٰ تَشْعُرُونَ}
و به آنها كه در راه خدا كشته می شوند مرده مگوئيد، بلكه آنها زندگانند، ولی شما نمی فهميد.
عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: جَاءَ النَّاسُ إِلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیه السلام، فَقَالُوا: أَرِنَا مِنْ عَجَائِبِ أَبِيكَ الَّتِي كَانَ يُرِينَا، فَقَالَ: وَ تُؤْمِنُونَ بِذَلِكَ؟ قَالُوا: نَعَمْ، نُؤْمِنُ وَ اللَّهِ بِذَلِكَ، قَالَ: أَ لَيْسَ تَعْرِفُونَ أَبِي؟ قَالُوا: جَمِيعاً بَلْ نَعْرِفُهُ، فَرَفَعَ لَهُمْ جَانِبَ السِّتْرِ، فَإِذَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَاعِدٌ، فَقَالَ: تَعْرِفُونَهُ؟ قَالُوا: بِأَجْمَعِهِمْ هَذَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ نَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ وَلِيُّ اللَّهِ حَقّاً وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِهِ وَ لَقَدْ أَرَيْتَنَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام بَعْدَ مَوْتِهِ كَمَا أَرَى أَبُوكَ أَبَا بَكْرٍ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِي مَسْجِدِ قُبَا بَعْدَ مَوْتِهِ.
فَقَالَ الْحَسَنُ علیه السلام: وَيْحَكُمْ! أَ مَا سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ»، فَإِذَا كَانَ هَذَا نَزَلَ فِيمَنْ قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، مَا تَقُولُونَ فِينَا؟ قَالُوا: آمَنَّا وَ صَدَّقْنَا، يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ!(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: گروهی به حضور حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام آمدند و گفتند: از آن معجزات و عجایبی که پدرتان به ما نشان می داد، شما نیز نشانمان بده، حضرت فرمودند: اگر از من معجزه ببینید ایمان می آورید؟ گفتند: آری، به خدا قسم! که ایمان می آوریم، فرمودند: آیا
ص: 128
شما پدرم را می شناسید؟ گفتند: بله، در این هنگام امام حسن علیه السلام گوشۀ پرده را کنار زدند و آن جماعت دیدند که امیرالمؤمنین علیه السلام در آنجا نشسته اند، حضرت فرمودند: ایشان را می شناسید؟ همگی پاسخ دادند: آری، ایشان امیرالمؤمنین علیه السلام هستند! اکنون ما شهادت می دهیم که شما ولیّ خدا و بعد از آن حضرت، امام هستید، شما پدرتان حضرت علی علیه السلام را به ما نشان دادید همان طور که پدرتان در مسجد قبا، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را پس از رحلتش، به ابوبکر نشان داد.
امام حسن علیه السلام فرمودند: وای بر شما! آیا نشنیده اید این سخن خداوند عزوجل را که می فرماید: «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُون»، اگر این آیه دربارۀ این گونه افراد که در راه خدا کشته شده اند نازل شده باشد، پس دربارۀ ما امامان چه می گویید! گفتند: ایمان آوردیم و تصدیق کردیم، ای پسر رسول خدا!
ص: 129
شماره: 14
{وَقاٰتِلُوهُمْ حَتّٰى لاٰ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدّٖینُ لِلّٰهِ٭ۖ فَاِنِ انْتَهَوْا فَلاٰ عُدْواٰنَ اِلّاٰ عَلَى الظّاٰلِمٖینَ}
و با آنها پيكار كنيد! تا فتنه ای باقی نماند، و دين، مخصوص خدا گردد، پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند، ستم نباید کرد جز بر ستمكاران.
1_ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ»، قَالَ: أَوْلَادُ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام.(1)
از سماعة بن مهران نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای تبارک و تعالى: «فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ»، فرمودند: مقصود از «ظالمين»، فرزندان كشندگان امام حسين علیه السلام است.
2_ عَنِ الْحَسَنِ بَيَّاعِ الْهَرَوِيِّ، يَرْفَعُهُ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام، فِي قَوْلِهِ: «فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ»، قَالَ: إِلَّا عَلَى ذُرِّيَّةِ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ.(2)
ص: 130
از حسن بیاع هروی، در حدیثی مرفوع، نقل است که گفت: امام باقرعلیه السلام یا امام صادق علیه السلام، دربارۀ آیۀ: «فَلاَ عُدْوَانَ إِلاَّ عَلَی الظَّالِمِینَ»، فرمودند: منظور این است که تعدّی جز بر فرزندان قاتلان امام حسین علیه السلام، روا نیست.
3_ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! مَا تَقُولُ فِي حَدِيثٍ رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام قَتَلَ ذَرَارِيَّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِفِعَالِ آبَائِهِمْ؟
فَقَالَ علیه السلام : هُوَ كَذَلِكَ، فَقُلْتُ: وَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى»(1)، مَا مَعْنَاهُ؟ قَالَ: صَدَقَ اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَقْوَالِهِ، وَ لَكِنْ ذَرَارِيُّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام يَرْضَوْنَ بِأَفْعَالِ آبَائِهِمْ وَ يَفْتَخِرُونَ بِهَا، وَ مَنْ رَضِيَ شَيْئاً كَانَ كَمَنْ أَتَاهُ، وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ بِالْمَشْرِقِ، فَرَضِيَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ فِي الْمَغْرِبِ، لَكَانَ الرَّاضِي عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَرِيكَ الْقَاتِلِ، وَ إِنَّمَا يَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ.
قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: بِأَيِّ شَيْ ءٍ يَبْدَأُ الْقَائِمُ مِنْكُمْ إِذَا قَامَ؟ قَالَ: يَبْدَأُ بِبَنِي شَيْبَةَ فَيُقَاطِعُ أَيْدِيَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَيْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.(2)
از عبدالسلام بن صالح هروی نقل است که گفت: به حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام عرض کردم: ای پسر رسول خدا! دربارۀ حدیثی که از امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده که فرموده اند: «هنگامی که حضرت قائم علیه السلام قیام کند،
ص: 131
فرزندان قاتلین امام حسین علیه السلام را به خاطر عمل پدرانشان، به قتل می رساند»، چه می فرمایید؟
حضرت رضا علیه السلام فرمودند: بله، همین طور است. پس عرض کردم: پس سخن خدای عزوجل که می فرماید: «وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْریٰ»، به چه معنائی است؟
حضرت فرمودند: خداوند در تمام سخنان خود راست می گوید، ولی فرزندان قاتلین امام حسین علیه السلام از کاری که پدرانشان انجام دادند خشنودند و به آن افتخار می کنند، و کسی که از عملی خشنود باشد، مثل این است که آن را انجام داده است.
اگر مردی در مشرق کشته شود و مردی در مغرب به این عمل راضی باشد، او نیز در نزد خداوند عزوجل شریک قاتل می باشد، و همانا حضرت قائم علیه السلام هنگامی که قیام کند، ایشان را به خاطر رضایتی که به عمل پدرانشان دارند، خواهد کشت.
به حضرت عرض کردم: هنگامی که قائم شما قیام کند، اوّل کاری که می کند چیست؟ فرمودند: از قبیلۀ بنی شیبه شروع می کند و دستان آنها را قطع می کند، زیرا آنان دزدان خانۀ خدای عزوجل هستند.
توضیح: از روایات فوق نتیجه می گیریم که دشمنان امام حسین علیه السلام که از مصادیق ستمکاران هستند، تا آخرالزّمان وجود دارند، و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از آنها انتقام می گیرند. ان شاء الله
ص: 132
شماره: 15
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ كآٰفَّةً وَلاٰ تَتَّبِعُوا خُطُواٰتِ الشَّیْطاٰنِ٭ۚ اِنَّهُۥ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبٖینٌ}
ای كسانی كه ايمان آورده ايد! همگی در صلح و آشتی در آييد! و از گامهای شيطان، پيروی نكنيد، كه او دشمن آشكار شماست!
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ»، قَالَ: فِي وَلَايَتِنَا.(1)
از عبد الله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ فرمایش خداوند عزوجل: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ»، فرمودند: یعنی در ولایت ما، وارد شوید.
توضیح: ضمیر «نا» در «ولایتنا»، به اهل بیت برمی گردد، و چون حضرت امام حسین علیه السلام از جملۀ اهل بیت هستند، پس این آیه در شأن ایشان هم نازل شده است.
ص: 133
شماره: 16
{حاٰفِظُوا عَلَى الصَّلَواٰتِ وَالصَّلٰوةِ الْوُسْطٰى وَقُومُوا لِلّٰهِ قاٰنِتٖینَ}
در انجام همۀ نمازها، (به خصوص) نماز وسطیٰ ( نماز ظهر) كوشا باشيد! و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا بپاخيزيد.
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ»، قال: الصَّلاةُ رَسُولُ اللهِ وَ أميرُ المُؤمِنينَ وَ فاطِمَةَ وَ الحَسَنُ وَ الحُسَينُ وَ « الْوُسْطى» أميرُ المُؤمِنينَ علیه السلام، «وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ»، طَائِعِينَ لِلْأَئِمَّةِ علیهم السلام.(1)
از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «حَافِظُواْ عَلَی الصَّلَوَاتِ والصَّلاَهِ الْوُسْطَی وَقُومُواْ لِلّه قَانِتِینَ»، فرمودند: منظور از «صلوات»، رسول خدا و امیر المؤمنین و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام هستند، و منظور از «وسطی»، امیر المؤمنین علیه السلام می باشند، و منظور از «وَقُومُواْ لِلّه قَانِتِینَ»، یعنی مطیع و فرمانبر ائمّه علیهم السلام باشید.
توضیح: آیات قرآن دارای ظاهر و باطنی است، ظاهر آیه راجع به نماز است ولی باطن آن دربارۀ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و ائمّۀ اطهارعلیهم السلام می باشد، و تأکید ظاهری آن بر
ص: 134
محفاظت از نماز و اهمیّت دادن به آن است، ولی در باطن منظور محافظت از ائمّۀ علیهم السلام و اهمیّت دادن به آنها است، که یکی از آنها حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می باشند.
بنابراین همان طور که غفلت، بی توجّهی و سهل انگاری نسبت به نماز موجب خسارت و محرومیّت از شفاعت می شود، غفلت، بی توجّهی و سهل انگاری نسبت به امام حسین علیه السلام نیز موجب خسران، حسرت و محرومیّت از شفاعت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و ائمّۀ اطهارعلیهم السلام، خصوصاً امام حسین علیه السلام، خواهد شد.
ص: 135
شماره: 17
{...مَنْ ذَا الَّذٖی یَشْفَعُ عِنْدَهُۥٓ اِلّاٰ بِاِذْنِهٖ٭ۚ یَعْلَمُ ماٰ بَیْنَ اَیْدٖیهِمْ وَماٰ خَلْفَهُمْ٭...}
كيست كه در نزد او، جز به فرمان او شفاعت كند؟! آنچه را در پيش روى آنها و پشت سرشان است مى داند.
في المحاسن أحمد بن محمد بن خالد البرقي، بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَوْلُهُ: «مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ»، أَيْ مَنْ هُمْ؟ قَالَ: نَحْنُ أُولَئِكَ الشَّافِعُونَ.(1)
در کتاب محاسن، جناب احمد بن محمد بن خالد برقی با اسنادش گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این فرمایش خداوند: «مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ»، پرسیدم که یعنی چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: آن شفاعت کنندگان، ما هستیم.
توضیح: همانطور که می دانید، شفاعت عبارت است از این که در روز قیامت، پیامبران و اولیاء و صالحان دربارۀ کسانی که پیوند ایمانی خود را با خدا قطع ننموده و از طرفی رابطۀ معنوی خود را با شفاعت کنندگان درگاه الهی حفظ نموده اند، وساطت و میانجی گری خواهند کرد و یکی از کسانی که درروز قیامت در مقام شفاعت قرار می گیرند حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
ص: 136
هر جا در روایات معصومین علیهم السلام عبارت «نحن» بکار برده شود، همۀ ائمّه را شامل می شود و امام حسین علیه السلام نیز یکی از مصادیق آن می باشند، بنابر این خداوند در آیۀ فوق، به مقام شفاعت آن حضرت هم اشاره فرموده است.
و هنگامی که به زیارات آن حضرت توجّه می کنیم می بینیم زائر از ایشان درخواست شفاعت دارد.
در اعمال حرم مطهّر آن حضرت می خوانیم: ... فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللَّهِ جَاهاً وَ قَدْراً وَ مَنْزِلَةً رَفِيعَةً إِنْ سَأَلْتَ أُعْطِيتَ وَ إِنْ شَفَعْتَ شُفِّعْتَ.(1) یعنی: همانا تو را نزد خداوند جایگاه و شأن و منزلتی بلند است که اگر مسألت نمایی، عطایت گرداند و اگر شفاعت نمایی، خداوند شفیعت گرداند.
در زیارت نیمۀ ماه رجب می خوانیم: ... يَا مَوْلَايَ زُرْتُكَ مُشْتَاقاً فَكُنْ لِي شَفِيعاً إِلَى اللَّهِ.(2) یعنی: ای مولای من! مشتاقانه به زیارتت آمده ام، پس مرا نزد خدا شفاعت نما.
و در سجدۀ آخر زیارت عاشورا نیز می خوانیم: ... اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي شَفَاعَةَ الْحُسَيْنِ يَوْمَ الْوُرُودِ.(3) یعنی: خدایا! شفاعت امام حسین علیه السلام را در روز ورود به محشر نصیبم نما.
البته در بسیاری از روایات به این مطلب اشاره شده که باب شفاعت امام حسین علیه السلام برای محبّان آن حضرت، کسانی که در دنیا نسبت به عزای آن حضرت بی تفاوت و غافل نبوده، ودر مصائب آن حضرت اشک از دیدگانشان جاری شده، باز است، به این روایت توجّه کنید:
رُوِيَ أَنَّهُ لَمَّا أَخْبَرَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ بِقَتْلِ وَلَدِهَا الْحُسَيْنِ علیه السلام بَكَتْ فَاطِمَةُ
ص: 137
بُكَاءً شَدِيداً، وَ قَالَتْ: يَا أَبَهْ! مَتَى يَكُونُ ذَلِكَ؟ قَالَ: فِي زَمَانٍ خَالٍ مِنِّي وَ مِنْكِ وَ مِنْ عَلِيٍّ، فَاشْتَدَّ بُكَاؤُهَا، وَ قَالَتْ: يَا أَبَهْ! فَمَنْ يَبْكِي عَلَيْهِ وَ مَنْ يَلْتَزِمُ بِإِقَامَةِ الْعَزَاءِ لَهُ؟
فَقَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم: يَا فَاطِمَةُ! إِنَّ نِسَاءَ أُمَّتِي يَبْكُونَ عَلَى نِسَاءِ أَهْلِ بَيْتِي، وَ رِجَالَهُمْ يَبْكُونَ عَلَى رِجَالِ أَهْلِ بَيْتِي، وَ يُجَدِّدُونَ الْعَزَاءَ جِيلًا بَعْدَ جِيلٍ فِي كُلِّ سَنَةٍ، فَإِذَا كَانَ الْقِيَامَةُ تَشْفَعِينَ أَنْتِ لِلنِّسَاءِ، وَ أَنَا أَشْفَعُ لِلرِّجَالِ، وَ كُلُّ مَنْ بَكَى مِنْهُمْ عَلَى مُصَابِ الْحُسَيْنِ أَخَذْنَا بِيَدِهِ وَ أَدْخَلْنَاهُ الْجَنَّةَ، يَا فَاطِمَةُ! كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا عَيْنٌ بَكَتْ عَلَى مُصَابِ الْحُسَيْنِ، فَإِنَّهَا ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعِيمِ الْجَنَّةِ.(1)
هنگامی که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فاطمه علیها السلام را از شهادت فرزندش حسین علیه السلام باخبر ساختند، حضرت فاطمه علیها السلام به شدّت گریه کردند و گفتند: پدر جان! چنین مصائبی در چه زمانی رخ می دهد؟ حضرت فرمودند: در آن زمانی که من و تو و علی در دنیا نیستیم! پس گریۀ حضرت زهراعلیها السلام شدیدتر شد و گفتند: پدر جان! پس چه کسی برای او گریه خواهد کرد و چه کسی ملتزم به عزاداری او خواهد شد؟
پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ای فاطمه! زنان امّتم بر زنان اهل بیت من و مردان ایشان بر مردان اهل بیت من گریه خواهند کرد، و نسل اندر نسل هر ساله این عزاداری را تجدید می کنند، پس هنگامی که روز قیامت فرا رسد، تو زنانشان را
شفاعت می کنی و من مردان آنها را شفاعت خواهم کرد، هر کسی از ایشان که در مصیبت امام حسین علیه السلام گریه کرده باشد، ما دست او را می گیریم و وارد بهشت می کنیم.
ای فاطمه! هر چشمی در روز قیامت گریان است مگر چشمی که در مصیبت های حسین گریه کرده باشد، پس همانا او خندان و شادمان به نعمت های بهشت است.
ص: 138
شماره: 18
{لآٰ اِكْراٰهَ فِی الدّٖینِ٭ۖ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ٭ۚ فَمَنْ یَكْفُرْ بِالطّاٰغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللّٰهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقٰى لَا انْفِصاٰمَ لَهاٰ٭ۗ وَاللّٰهُ سَمٖیعٌ عَلٖیمٌ}
در قبول دين، اكراهی نيست. (زيرا) راه درست از راه انحرافی، روشن شده است. بنابراين، كسی كه به طاغوت كافر شود و به خدا ايمان آورد، به دستگيرۀ محكمی چنگ زده است، كه گسستن برای آن نيست. و خداوند، شنوا و داناست.
1_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَنْ أَرَادَ أَنْ يَتَمَسَّكَ بِعُرْوَةِ اللَّهِ الْوُثْقَى الَّتِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ، فَلْيَتَوَالَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُحِبُّهُمَا مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ.(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: رسول خداصلی الله علیه واله وسلم فرمودند: هر که می خواهد به ریسمان محکمی که خداوند عزوجل در قرآن فرموده چنگ بزند، باید علی بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام را دوست داشته باشد، همانا خدای تبارک و تعالی از بالای عرش، این دو را دوست می دارد.
2_ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ، وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ، هُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى، وَ هُمُ
ص: 139
الْوَسِيلَةُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.(1)
حضرت رضا علیه السلام از قول پدرانشان فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: امامان از فرزندان حسین هستند، به تحقیق هر کس از ایشان اطاعت کند خدا را اطاعت کرده، و هر کس از ایشان نافرمانی کند، قطعاً خدا را معصیت کرده است؛ آن ها همان عروة الوثقی (دستگیرۀ محکم الهی) هستند و وسیله ای برای رسیدن به خدای عزوجل.
توضیح: با توجّه به روایات فوق، نتیجه می گیریم که امام حسین علیه السلام یکی از مصادیق دستگیره و ریسمان محکم خداوند، می باشند. بنابراین هر کس می خواهد به دستگیرۀ محکم الهی چنگ بزند و نجات یابد، پس باید به امام حسین علیه السلام تمسّک جوید و از ایشان پیروی نماید.
ص: 140
شماره: 19
{مَثَلُ الَّذٖینَ یُنْفِقُونَ اَمْواٰلَهُمْ فٖی سَبٖیلِ اللّٰهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ اَنْبَتَتْ سَبْعَ سَناٰبِلَ فٖی كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ٭ۗ وَاللّٰهُ یُضاٰعِفُ لِمَنْ یَشآٰءُ٭ۗ وَاللّٰهُ واٰسِعٌ عَلٖیمٌ}
كسانی كه اموال خود را در راه خدا انفاق می كنند، همانند بذری هستند كه هفت خوشه بروياند، كه در هر خوشه، يكصد دانه باشد، و خداوند آن را برای هر كس بخواهد، دو يا چند برابر می كند، و خدا وسيع، و (به همه چيز) داناست.
عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنٰابِلَ»، قَالَ: الْحَبَّةُ فَاطِمَةُ،علیها السلام وَ «السَّبْعُ السَّنَابِلُ»، سَبْعَةٌ مِنْ وُلْدِهَا سَابِعُهُمْ قَائِمُهُمْ، قُلْتُ: الْحَسَنُ قَالَ: إِنَّ الْحَسَنَ إِمَامٌ مِنَ اللَّهِ مُفْتَرَضُ طَاعَتُهُ وَ لَكِنْ لَيْسَ مِنَ السَّنَابِلِ السَّبْعَةِ، أَوَّلُهُمْ اَلْحُسَيْنُ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ.
فَقُلْتُ: قَوْلُهُ: «فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ»، قَالَ: يُولِدُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ فِي اَلْكُوفَةِ مِائَةً مِنْ صُلْبِهِ وَ لَيْسَ ذَاكَ إِلاَّ هَؤُلاَءِ السَّبْعَةُ.(1)
از مفضل بن محمد جعفی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خداوند: «كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنٰابِلَ»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: منظور از حبّه، فاطمه علیها السلام است و «السَّبْعُ السَّنَابِلُ»، هفت تن از
فرزندان اوست، که هفتمین آنها، قائم آنان است، عرض کردم: امام حسن علیه السلام فرمودند:
ص: 141
حسن علیه السلام امامی است از جانب خداوند که اطاعتش واجب است، ولی جزء این هفت خوشه نمی باشد، اوّلین ایشان حسین علیه السلام است، و آخرین آنها قائم علیه السلام.
عرض کردم: منظور از اینکه خداوند فرموده: «فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ»، چیست؟ حضرت فرمودند: از هر یک از مردان آنها در کوفه، صد نفر به وجود می آید، و آنها جز این هفت تن نیستند.
توضیح: امام حسین علیه السلام خوشۀ پر باری هستند که از دانۀ پر برکت کوثر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم، یعنی حضرت فاطمه علیها السلام متولّد شدند، و امامان معصوم تا حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، از نسل ایشان می باشند.
ص: 142
شماره: 20
{یُؤْتِی الْحِكْمَةَ مَنْ یَشآٰءُ٭ۚ وَمَنْ یُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِیَ خَیْرًا كَثٖیرًا٭ۗ وَماٰ یَذَّكَّرُ اِلّآٰ اُولُوا الْاَلْباٰبِ}
خداوند حكمت را به هر كس بخواهد می دهد، و آنکه به او حکمت داده شود، بی تردید به او خير فراوانی داده شده است، و جز خردمندان، کسی متذكّر نمی گردد.
عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام: قَضَى فِي عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، فَأَعْجَبَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم ، فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ الْحِكْمَةَ فِينَا أَهْلَ الْبَيْتِ.(1)
حضرت امیر المؤمنین، علی علیه السلام فرمودند: من، در دوران رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم ، قضاوتی انجام دادم، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم تعجّب نمودند و فرمودند: شکر و سپاس مخصوص خداوندی است که حکمت را در میان ما اهل بیت، قرار داد.
توضیح: همانطور که قبلاً هم اشاره شد، چون حضرت امام حسین علیه السلام یکی از مصادیق اهل بیت علیهم السلام هستند، پس طبق حدیث فوق، این آیه در شأن ایشان نیز می باشد.
ص: 143
{... وَماٰ یَعْلَمُ تَاْوٖیلَهُۥٓ اِلَّا اللّٰهُ٭ۗ وَالرّاٰسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ ءاٰمَنّاٰ بِهٖ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّناٰ٭ۗ وَماٰ یَذَّكَّرُ اِلّآٰ اُولُوا الْاَلْباٰبِ}
در حالی كه تفسير آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی دانند. می گويند: «ما به همۀ آن ايمان آورديم، همه از طرف پروردگار ماست.» و جز صاحبان عقل، متذكّر نمی شوند.
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: إِنَّ الْقُرْآنَ زَاجِرٌ وَ آمِرٌ، يَأْمُرُ بِالْجَنَّةِ وَ يَزْجُرُ عَنِ النَّارِ، وَ فِيهِ مُحْكَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ، فَأَمَّا الْمُحْكَمُ فَيُؤْمَنُ بِهِ وَ يُعْمَلُ بِهِ وَ يُدَبَّرُ بِهِ، وَ أَمَّا الْمُتَشَابِهُ فَيُؤْمَنُ بِهِ وَ لَا يُعْمَلُ بِهِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ: «فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا»، وَ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: همانا قرآن، بازدارنده و امرکننده است، به سوی بهشت امر می کند و از آتش جهنم باز می دارد، و در آن، آیات محکم و متشابه وجود دارد، پس آیات
محکم، آنهایی هستند که به آنها ایمان آورده می شود و بدان ها عمل می شود و از آنها پند و عبرت گرفته می شود، و آیات متشابه، آیاتی هستند که به آنها ایمان آورده می شود
ص: 144
ولی به آنها عمل نمی شود، و این فرمایش خداوند است که می فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ فی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَهِ وَابْتِغَاء تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا»، و آل محمّد علیهم السلام، همان راسخان در علم هستند.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ، وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: ما راسخان در علم هستیم و ما تأویل و تفسیر قرآن را می دانیم.
توضیح: آیۀ فوق از راسخان و استواران در علم سخن می گوید و در روایات، مصداق این راسخان را، پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت علیهم السلام معرّفی می کنند، که از جملۀ آنها، امام حسین علیه السلام نیز می باشند. آنانکه به تأویل قرآن و تمام مراتب بطون آن، آگاهی کامل دارند. زیرا هم عبارت «آل محمّد» شمول دارد، و هم ضمیر «نحن».
ص: 145
شماره: 22
{اِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰٓى ءاٰدَمَ وَنُوحًا وَءاٰلَ اِبْراٰهٖیمَ وَءاٰلَ عِمْراٰنَ عَلَى الْعاٰلَمٖینَ}
خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزید.
1_ عَنْ أَبِي مُسْلِمٍ الْخَوْلَانِيِّ قَالَ: دَخَلَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم عَلَى فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام وَ عَائِشَةَ، وَ هُمَا تَفْتَخِرَانِ وَ قَدِ احْمَرَّتْ وُجُوهُهُمَا، فَسَأَلَهُمَا عَنْ خَبَرِهِمَا، فَأَخْبَرَتَاهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم: يَا عَائِشَةُ! أَ وَ مَا عَلِمْتِ «أَنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ _ وَ عَلِيّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرَ وَ فَاطِمَةَ وَ خَدِيجَةَ _ عَلَى الْعالَمِينَ».(1)
از ابو مسلم خولانی نقل است که گفت: پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم بر فاطمۀ زهرا علیها السلام و عایشه وارد شدند، در حالی که آن دو با یکدیگر مفاخره می کردند و رخسارشان سرخ شده بود، پس آن حضرت ماجرا را از ایشان پرسیدند، و آن ها ایشان را باخبر نمودند، سپس پیامبرصلی الله علیه واله وسلم فرمودند: ای عایشه! آیا نمی دانی که خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران و علی و حسن و حسین و حمزه و جعفر و فاطمه و خدیجه را، بر عالمیان برگزید؟!
2_ عَنْ إِبْرَاهِيمِ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ، قَالَ: سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام يَقُولُ: كَانَ يَقْرَأُ: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ عِمْرَانَ وَ آلَ
ص: 146
مُحَمَّدٍ عَلَى الْعَالَمِينَ»، قَالَ: هَكَذَا أُنْزِلَتْ.(1)
از ابراهیم بن عبد الصمد بن محمد بن ابراهیم نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می خواندند: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ عِمْرَانَ وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَى الْعَالَمِينَ»، و فرمودند: آیه، این گونه نازل شده است.
3_ فی تفسير القمي، قَالَ الْعَالِمُ علیه السلام: نَزَلَ: «وَ آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ عِمْرَانَ وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَى الْعَالَمِينَ»، فَأَسْقَطُوا آلَ مُحَمَّدٍ مِنَ الْكِتَابِ.(2)
جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش نقل کرده که امام علیه السلام فرمودند: آیه، اینچنین نازل شده است: «وَ آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ عِمْرَانَ وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَى الْعَالَمِينَ»، پس عبارت «آل محمّد علیهم السلام» را از قرآن، حذف کرده اند.
4_ فی تفسير العياشي: عَنْ أَيُّوبَ، قَالَ: سَمِعَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أَقْرَأُ: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ»، فَقَالَ لِي: وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَانَتْ فَمَحَوْهَا، وَ تَرَكُوا آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ.(3)
ص: 147
عیاشی در تفسیرش از ایوب نقل کرده که گفت: من، در حال خواندن آیۀ: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ»، بودم که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدند، پس به من فرمودند: در این آیه «و آل محمّد علیهم السلام» هم بوده، ولی آن را حذف کرده اند، و فقط آل ابراهیم و آل عمران را باقی گذاشته اند.
5_ فی تفسير العياشي: عَنْ أَبِي عَمْرٍو الزُّبَيْرِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: مَا الْحُجَّةُ فِي كِتَابِ اللَّهِ أَنَّ آلَ مُحَمَّدٍ هُمْ أَهْلُ بَيْتِهِ؟ قَالَ: قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ عِمْرَانَ وَ آلَ مُحَمَّدٍ _ هَكَذَا نَزَلَتْ _ عَلَى الْعالَمِينَ»، «ذُرِّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»(1)، وَ لَا يَكُونُ الذُّرِّيَّةُ مِنَ الْقَوْمِ إِلَّا نَسْلَهُمْ مِنْ أَصْلَابِهِمْ.(الحدیث)(2)
عیاشی در تفسیرش از ابو عمرو زبیری نقل کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدم: چه دلیلی در کتاب خدا وجود دارد که ثابت کند آل محمّد علیهم السلام، همان اهل بیت پیامبر علیهم السلام، هستند؟ حضرت فرمودند: فرمایش خداوند تبارک و تعالی که می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَ نُوحاً وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلَ عِمْرَانَ وَ آلَ مُحَمَّدٍ، که آیه، این گونه نازل شده است، علَی الْعالَمِینَ»، «ذُرِّیَّهً بَعضُهَا مِن بَعضٍ وَ اللّهُ سَمِیع علِیمٌ»، و ذریّۀ هر قومی از نسل و تبار آن قوم می باشند.
6_ عَنْ بَعْضِ وُلْدِ زَيْد بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ
ص: 148
الْحُسَيْنِ علیهم السلام، فَقُلْتُ: حَدِّثْنِي عَنْ مَقْتَلِ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، فَقَالَ: حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: ...
سَاقَ الْحَدِيثَ إِلَى أَنْ قَالَ:
ثُمَّ أَقْبَلَ آخَرُ مِنْ عَسْكَرِ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ، يُقَالُ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ أَشْعَثَ بْنِ قَيْسٍ الْكِنْدِيُّ، فَقَالَ: يَا حُسَيْنَ بْنَ فَاطِمَةَ! أَيَّةُ حُرْمَةٍ لَكَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ لَيْسَتْ لِغَيْرِكَ؟
قَالَ الْحُسَيْنُ علیه السلام: هَذِهِ الْآيَةُ: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ»، «ذُرِّيَّةً»، الْآيَةَ، ثُمَّ قَالَ: وَ اللَّهِ! إِنَّ مُحَمَّداً لَمِنْ آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَ إِنَّ الْعِتْرَةَ الْهَادِيَةَ لَمِنْ آلِ مُحَمَّدٍ.(الحدیث)(1)
از یکی از فرزندان زید بن علی علیهما السلام نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: برای من حدیثی از مقتل پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم بفرمایید: ...
تا آنجا که فرمودند: سپس شخص دیگری از لشکر عمر بن سعد، که او را محمّد بن اشعث بن قیس کندی می گفتند پیش آمد و گفت: ای حسین بن فاطمه! تو از طرف رسول خدا چه احترامی داری که دیگران ندارند؟ امام حسین علیه السلام این آیه را تلاوت کردند که می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ»، «ذُرِّيَّةً» بقیّۀ آیه، سپس فرمودند: به خدا قسم! حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم از آل ابراهیم است و عترت هدایتگر هم از آل محمّد علیهم السلام هستند.
توضیح: در این آیۀ شریفه به برگزیدگان الهی اشاره شده، که یک قسم از آنها آل
ص: 149
ابراهیم علیه السلام هستند، و در روایات فوق به مصداق آن، که اهل بیت علیهم السلام هستند، اشاره شده، و چون امام حسین علیه السلام، از اهل بیت علیهم السلام هستند پس ایشان هم از نسل حضرت ابراهیم علیه السلام می باشند، بنابراین خداوند، امام حسین علیه السلام را بر تمام جهانیان برگزیده و برتری بخشیده، و آن حضرت، از برگزیدگان الهی محسوب می شوند.
ص: 150
شماره: 23
{فَمَنْ حآٰجَّكَ فٖیهِ مِنْ بَعْدِ ماٰ جآٰءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعاٰلَوْا نَدْعُ اَبْنآٰءَناٰ وَاَبْنآٰءَكُمْ وَنِسآٰءَناٰ وَنِسآٰءَكُمْ وَاَنْفُسَناٰ وَاَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّٰهِ عَلَى الْكاٰذِبٖینَ}
هر گاه بعد از علم و دانشی كه (دربارۀ مسيح) به تو رسيده، كسانی با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت می كنيم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خويش را دعوت می كنيم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت می كنيم، شما هم از نفوس خود را، آنگاه مباهله می كنيم، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار می دهيم.
1_ عَن عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام، عَنْ جَدِّهِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ علیه السلام ، قَالَ: لَمَّا أَجْمَعَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی علیهما السلام عَلَى صُلْحِ مُعَاوِیةَ، خَرَجَ حَتَّى لَقِیهُ، فَلَمَّا اجْتَمَعَا، قَامَ مُعَاوِیةُ خَطِیباً، فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ أَمَرَ الْحَسَنَ علیه السلام أَنْ یقُومَ أَسْفَلَ مِنْهُ بِدَرَجَةٍ، ثُمَّ تَكَلَّمَ مُعَاوِیةُ، فَقَالَ: أَیهَا النَّاسُ! هَذَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِی وَ ابْنُ فَاطِمَةَ علیهما السلام، رَآنَا لِلْخِلَافَةِ أَهْلًا، وَ لَمْ یرَ نَفْسَهُ لَهَا أَهْلًا، وَ قَدْ أَتَانَا لِیبَایعَ طَوْعاً، ثُمَّ قَالَ: قُمْ یا حَسَنُ! فَقَامَ الْحَسَنُ علیه السلام فَخَطَبَ، فَقَالَ:...
وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:
فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم حِينَ جَحَدَهُ كَفَرَةُ أَهْلِ الْكِتَابِ وَ حَاجَّوْهُ: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ
ص: 151
لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ»، فَأَخْرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه سلم و آله مِنَ الْأَنْفُسِ مَعَهُ أَبِي، وَ مِنَ الْبَنِينَ إِيَّايَ وَ أَخِي، وَ مِنَ النِّسَاءِ أُمِّي فَاطِمَةَ مِنَ النَّاسِ جَمِيعاً، فَنَحْنُ أَهْلُهُ وَ لَحْمُهُ وَ دَمُهُ وَ نَفْسُهُ، وَ نَحْنُ مِنْهُ وَ هُوَ مِنَّا.(الحدیث)(1)
از عبد الرحمان بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به نقل از پدرشان روایت کرده اند که جدّشان، امام على بن الحسین علیهما السلام فرمودند: وقتى كه امام حسن مجتبی علیه السلام تصمیم گرفتند، با معاویه صلح كنند، از خانۀ خود خارج شدند، و به دیدارش رفتند.
هنگامی كه مردم جمع شدند، معاویه بپا خاست و بالای منبر رفت، و به امام حسن علیه السلام گفت: شما یک پله پائین تر بنشینید، و شروع به سخنرانى كرد، و گفت: ای مردم! این حسن، پسر على و فاطمه علیهما السلام است، كه ما را شایستۀ خلافت دانسته، و خود را سزاوار آن نمى داند، به همین جهت آمده است تا به اختیار، نه به اجبار، با ما بیعت كند، سپس گفت: ای حسن! برخیز.
امام حسن علیه السلام برخاستند، و شروع به سخنرانى كرده، فرمودند:...
تا آنجا كه فرمودند:
و خداوند متعال به حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، هنگامی که کافران اهل کتاب او را انکار کردند و با ایشان به بحث و مجادله پرداختند، فرمود: «فَقُلْ تَعالَوْاْ نَدْع أَبْنَاءنَا وَ أَبْنَاءکُمْ وَ نِسَاءنَا وَ نِسَاءکُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعل لَّعنَهُ اللّهِ علَی
ص: 152
الْکَاذِبِینَ»، آنگاه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم خارج شدند، در
حالی که از بین همۀ مردم، از «انفس» پدرم را، و از «ابناء» من و برادرم را، و از «نساء» مادرم، فاطمه را، به همراه خود آوردند. پس ما، خانوادۀ او، و گوشت و خون و جان او هستیم، و ما از اوییم و او از ما است.
2_ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام: لَمَّا أَمَرَهُمْ هَارُونٌ الرَّشِيدُ بِحَمْلِي، دَخَلْتُ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ، فَلَمْ يَرُدَّ السَّلَامَ وَ رَأَيْتُهُ مُغْضَباً، فَرَمَى إِلَيَّ بِطُومَارٍ فَقَالَ: اقْرَأْهُ ...
وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:
فَقُلْتُ: اجْتَمَعَتِ الْأُمَّةُ بِرُّهَا وَ فَاجِرُهَا أَنَّ حَدِيثَ النَّجْرَانِيِّ حِينَ دَعَاهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم إِلَى الْمُبَاهَلَةِ، لَمْ يَكُنْ فِي الْكِسَاءِ إِلَّا النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام ، فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ»، فَكَانَ تَأْوِيلُ أَبْنَائِنَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، وَ نِسَائِنَا فَاطِمَةَ، وَ أَنْفُسِنَا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام ، فَقَالَ: أَحْسَنْتَ.(الحدیث)(1)
حضرت ابا الحسن موسی بن جعفر علیهما السلام فرمودند: وقتی هارون الرشید دستور داد مرا پیش او ببرند، داخل شدم و بر او سلام کردم، پس جواب سلام مرا نداد و دیدم خشمگین است، پس نامه ای جلوی من انداخت و گفت: بخوان ...
... تا آنجا كه حضرت فرمودند:
ص: 153
سپس گفتم: خوب و بد این امّت متّفق اند که در حدیث آن نجرانی، هنگامی که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم او را به مباهله دعوت نمودند، در زیر کساء، به غیر از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام، هیچ کس نبود، آنگاه خداوند تبارک و تعالی فرمود: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ»، پس تأویل فرزندان، حسن و حسین علیهم السلام هستند و تأویل زنان، فاطمه علیها السلام، و تأویل «انفسنا» علی بن ابی طالب علیه السلام می باشند،پس او گفت: احسنت.
3_ فی تفسير العياشي: عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: قَالَ مُعَاوِيَةُ لِأَبِي: مَا يَمْنَعُكَ أَنْ تَسُبَّ أَبَا تُرَابٍ؟ قَالَ: لِثَلَاثٍ رَوَيْتُهُنَّ عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم لَمَّا نَزَلَتْ آيَةُ الْمُبَاهَلَةِ: «تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ» الْآيَةَ، أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ بِيَدِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام قَالَ: هَؤُلَاءِ أَهْلِي.(1)
در تفسیر عیاشی آمده: از عامر بن سعد نقل است که گفت: معاویه به پدرم گفت: چه چیزی تو را از دشنام دادن به ابوتراب (علی بن ابی طالب علیه السلام) باز می دارد؟ گفت: به خاطر سه روایتی که، از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم خبر دارم،(و یکی از آنها این است) هنگامی که آیۀ مباهله: «تَعالَوْا نَدْع أَبْنَاءنَا وَ أَبْنَاءکُمْ» تا آخر آیه، نازل شد، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم دست حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را گرفتند و فرمودند: اینان، اهل بیت من هستند.
ص: 154
4_ مِنْ تَفْسِيرِ الثَّعْلَبِيِّ، قَالَ مُقَاتِلٌ وَ الْكَلْبِيُّ: ...
... إِلَى أَنْ قَالَ:
فَأَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ قَدْ غَدَا مُتَحَضِّناً الْحُسَيْنِ علیه السلام وَ آخِذاً بِيَدِ الْحَسَنَ علیه السلام وَ فَاطِمَةُ علیها السلام تَمْشِي خَلْفَهُ وَ عَلِيٌّ علیه السلام خَلْفَهَا وَ هُوَ يَقُولُ لَهُمْ: إِذَا أَنَا دَعَوْتُ فَأَمِّنُوا.
فَقَالَ أُسْقُفُّ نَجْرَانَ: يَا مَعْشَرَ النَّصَارَى! إِنِّي لَأَرَى وُجُوهاً لَوْ سَأَلُوا اللَّهَ أَنْ يُزِيلَ جَبَلًا مِنْ مَكَانِهِ، لَأَزَالَهُ، فَلَا تَبْتَهِلُوا، فَتَهْلِكُوا، وَ لَا يَبْقَى عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ نَصْرَانِيٌّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.(الخبر)(1)
ثعلبی در تفسیرش از قول مقاتل و کلبی نقل کرده که گفت: ...
تا آنجا که گفت:
روز بعد، آنان نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمدند و این در حالی بود که آن حضرت، حسین علیه السلام را در آغوش گرفته، و دست حسن علیه السلام را در دست گرفته بودند و پشت سر وی فاطمه و علی علیهم السلام می آمدند، و به ایشان می فرمودند: هنگامی که من دعا کردم شما «آمین» بگویید.
با دیدن این صحنه، اُسقف نصرانی ها به هم کیشان خود گفت: ای گروه نصاریٰ! من چهره هایی را می بینم که اگر آنها از خداوند بخواهند که کوهی را از جای برکند، او انجام می دهد، پس با ایشان مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و دیگر تا روز قیامت هیچ نصرانی بر روی زمین، باقی نمی ماند.
ص: 155
توضیح: در واقعۀ مباهله، اسلام و نبوّت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم زیر سؤال بود و قرار بود دروغ گویان رسوا شوند، بنابراین، اگر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم ، همراه خود کسانی را می بردند که در طول عمر خود، حتّی یک مرتبه دروغ گفته اند، دیگر نمی توانستند نتیجۀ مطلوبی از این واقعۀ الهی بگیرند، لذا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فقط اهل بیت خود را به همراه بردند.
بنابراین از این آیۀ شریفه و روایات ذیل آن، دو نتیجۀ مهم می گیریم:
1_ امام حسین علیه السلام پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند، زیرا در آیۀ شریفه جزء «ابناءنا»، محسوب می شوند.
2_ امام حسین علیه السلام معصوم هستند، زیرا با این که در آن زمان در سن کودکی بودند، هیچگاه در زندگی خود دروغ نگفته، و مصداق اتمّ و اکمل صداقت و راستگوئی می باشند، و این فضیلت الهی، عظمت و مقام آن حضرت را نشان می دهد.
ص: 156
شماره: 24
{وَكَیْفَ تَكْفُرُونَ وَاَنْتُمْ تُتْلٰى عَلَیْكُمْ ءاٰیاٰتُ اللّٰهِ وَفٖیكُمْ رَسُولُهُۥ٭ۗ وَمَنْ یَعْتَصِمْ بِاللّٰهِ فَقَدْ هُدِیَ اِلٰى صِراٰطٍ مُسْتَقٖیمٍ}
و چگونه ممكن است شما كافر شويد با اينكه آيات خدا بر شما خوانده می شود، و پيامبر او در ميان شماست؟! و هر كس به خدا تمسّک جويد، به راه راست، هدايت شده است.
1_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اصْطَفَانِي وَ اخْتَارَنِي وَ جَعَلَنِي رَسُولًا وَ أَنْزَلَ عَلَيَّ سَيِّدَ الْكُتُبِ. فَقُلْتُ: إِلَهِي وَ سَيِّدِي! إِنَّكَ أَرْسَلْتَ مُوسَى إِلَى فِرْعَوْنَ، فَسَأَلَكَ أَنْ تَجْعَلَ مَعَهُ أَخاهُ هارُونَ وَزِيراً تَشُدُّ بِهِ عَضُدَهُ وَ تُصَدِّقُ بِهِ قَوْلَهُ، وَ إِنِّي أَسْأَلُكَ، يَا سَيِّدِي وَ إِلَهِي! أَنْ تَجْعَلَ لِي مِنْ أَهْلِي وَزِيراً تَشُدُّ بِهِ عَضُدِي، فَجَعَلَ اللَّهُ لِي عَلِيّاً وَزِيراً وَ أَخاً، وَ جَعَلَ الشَّجَاعَةَ فِي قَلْبِهِ وَ أَلْبَسَهُ الْهَيْبَةَ عَلَى عَدُوِّهِ، وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِي وَ صَدَّقَنِي، وَ أَوَّلُ مَنْ وَحَّدَ اللَّهَ مَعِي.
وَ إِنِّي سَأَلْتُ ذَلِكَ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ فَأَعْطَانِيهِ، فَهُوَ سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ، اللُّحُوقُ بِهِ سَعَادَةٌ، وَ الْمَوْتُ فِي طَاعَتِهِ شَهَادَةٌ، وَ اسْمُهُ فِي التَّوْرَاةِ مَقْرُونٌ إِلَى اسْمِي، وَ زَوْجَتُهُ الصِّدِّيقَةُ الْكُبْرَى ابْنَتِي، وَ ابْنَاهُ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ابْنَايَ، وَ هُوَ وَ هُمَا وَ الْأَئِمَّةُ بَعْدَهُمْ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ بَعْدَ النَّبِيِّينَ، وَ هُمْ أَبْوَابُ الْعِلْمِ فِي أُمَّتِي، مَنْ تَبِعَهُمْ نَجَا مِنَ النَّارِ وَ مَنِ اقْتَدَى بِهِمْ، «هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ»، لَمْ يَهَبِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَحَبَّتَهُمْ لِعَبْدٍ إِلَّا
ص: 157
أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ.(1)
از جابر بن عبدالله انصاری نقل است که گفت: پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: همانا خدای تبارک و تعالی مرا برگزید و انتخاب نموده و رسول گردانید و سیّد کتاب ها را بر من نازل فرمود، پس عرض کردم: ای خدای من و ای آقای من! تو موسی را به سوی فرعون فرستادی و او از تو درخواست نمود که برادرش هارون را با او همراه کنی تا وزیرش باشد و بازویش را به وسیلۀ او قوی گرداند و سخنش را تصدیق کند، من نیز ای سرورم و ای خدای من! از تو می خواهم از خاندانم وزیری برای من قرار دهی که بازوی مرا به وسیلۀ او قوی گردانی، پس خداوند، علی علیه السلام را وزیر و برادر من قرار داد، و شجاعت را در دل او قرار داد و هیبت او را در دل دشمنش افکند، و او نخستین کسی است که به من ایمان آورده، و مرا تصدیق نمود، و اولین کسی است که به همراه من خدا را به یکتایی می پرستید.
پس همانا من، او را از پروردگارعزوجل خود، در خواست نمودم، پس او را به من عطا فرمود، پس او سیّد اوصیاست و رسیدن به او سعادت است و مرگ در راه فرمانبرداریش شهادت است، و نام او در تورات مقرون نام من است، و همسرش صدّیقۀ کبری دختر من است، و دو پسرش دو سرور جوانان اهل بهشت، پسران من هستند، او و آن ها و امامان بعد از ایشان، حجّت های خدا بر خلق او پس از پیامبرانند، و آن ها دروازه های علم در اُمّت من هستند، هر کس از آن ها پیروی کند از آتش جهنّم نجات می یابد و هر که به ایشان اقتدا نماید به سوی صراط مستقیم رهنمون گردد، و خدای عزوجل مهر و محبّت آن ها را در دل بنده ای قرار نداده مگر اینکه او را وارد بهشت نماید.
ص: 158
2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِيّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ أَبْنَاءَهُ حُجَجَ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ هُمْ أَبْوَابُ الْعِلْمِ فِي أُمَّتِي، مَنِ اهْتَدَى بِهِمْ «هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ».(1)
از جابر بن عبد الله انصاری نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: همانا خداوند، على و همسر و پسران او را حجّت هاى خود بر مردم قرار داده و آنان در ميان امّت من، دربهاى علم هستند، هر كس به وسيلۀ آنان هدايت شود، به راه راست هدايت شده است.
توضیح: یکی از صفات ائمّۀ اطهارعلیهم السلام، هدایت است که در آیات متعدّد قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، به آن اشاره شده است، و ما ان شاء الله در ادامۀ به آن ها می پردازیم، خصوصاً دربارۀ امام حسین علیه السلام که در روایات، آن حضرت را چراغ هدایت معرّفی نموده اند:
عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَاصِمٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهم السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم وَ عِنْدَهُ أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَرْحَباً بِكَ، يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! يَا زَيْنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ!
فَقَالَ لَهُ أُبَيٌّ: وَ كَيْفَ يَكُونُ، يَا رَسُولَ اللَّهِ! زَيْنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَحَدٌ غَيْرُكَ؟
فَقَالَ: يَا أُبَيُّ! وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً! إِنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ فِي السَّمَاءِ أَكْبَرُ مِنْهُ فِي الْأَرْضِ، فَإِنَّهُ لَمَكْتُوبٌ عَنْ يَمِينِ عَرْشِ اللَّهِ: مِصْبَاحُ هُدًى وَ سَفِينَةُ
ص: 159
نَجَاةٍ.(الحدیث)(1)
از علی بن عاصم نقل است که گفت: حضرت جواد علیه السلام از قول پدرانشان، از حسین بن علیه علیهما السلام فرمودند: من بر رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم وارد شدم در حالی که اُبیّ بن کعب نزد آن حضرت بود، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به من فرمودند: مرحبا به تو، ای ابا عبدالله! ای زینت آسمان و زمین ها! پس اُبیّ به ایشان عرض کرد: ای رسول خدا! چگونه ممکن است شخص دیگری غیر از شما، زینت آسمان و زمین باشد؟!
حضرت فرمودند: ای اُبیّ! سوگند به آن که مرا به حقّ به نبوّت مبعوث فرمود! بی تردید مقام حسین بن علی در آسمان، بزرگ تر است از مقام او در زمین، پس همانا در طرف راست عرش خدا نوشته شد که او: چراغ هدایت است و کشتی نجات.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 160
شماره: 25
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ حَقَّ تُقاٰتِهٖ وَلاٰ تَمُوتُنَّ اِلّاٰ وَاَنْتُمْ مُسْلِمُونَ}
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آن گونه كه حق تقوا و پرهيزكارى است، از خدا بپرهيزيد! و از دنيا نرويد، مگر اينكه مسلمان باشيد!
تَفْسِيرُ وَكِيعٍ، حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ مُرَّةَ الْهَمْدَانِيُّ، عَنْ عَبْدِ خَيْرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ»، قَالَ: وَ اللَّهِ! مَا عَمِلَ بِهَذَا غَيْرُ أَهْلِ بَيْتِ رَسُولِ اللَّهِ، نَحْنُ ذَكَرْنَا اللَّهَ فَلَا نَنْسَاهُ، وَ نَحْنُ شَكَرْنَاهُ فَلَا نَكْفُرُهُ، وَ نَحْنُ أَطَعْنَاهُ فَلَا نَعْصِيهِ. فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ قَالَتِ الصَّحَابَةُ: لَا نُطِيقُ ذَلِكَ! فَأَنْزَلَ اللَّهُ: «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ»(1)، قَالَ وَكِيعٌ: يَعْنِي مَا أَطَقْتُمْ، ثُمَّ قَالَ: «وَ اسْمَعُوا»، مَا تُؤْمَرُونَ بِهِ، «وَ أَطِيعُوا»، يَعْنِي أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَيْتِهِ فِيمَا يَأْمُرُونَكُمْ بِهِ.(2)
تفسیر وکیع: سفیان بن مرّه همدانی از عبد خیر نقل کرده است که گفت: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام دربارۀ کلام خدای متعال:«یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! هیچ کس به جز اهل بیت رسول خدا علیهم السلام به این آیه عمل نکرد، ما خدا را یاد کردیم و هرگز او را فراموش نمی کنیم، و ما شکر او را به جا آوردیم و به او کفر نمی ورزیم، و ما از او اطاعت نموده و
ص: 161
نافرمانیش نمی کنیم. هنگامی که این آیه نازل شد، صحابه گفتند: ما طاقت این را نداریم! پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «فَاتَّقُواْ اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ»، وکیع گوید: یعنی به اندازه ای که طاقت آن را دارید، سپس فرمودند: «وَ اسْمَعُوا»، و آنچه را که به آن امر شده اید، بشنوید، «وَ أَطِيعُوا»، یعنی از خدا و رسولش و اهل بیت او علیهم السلام، در آنچه به شما فرمان می دهند، اطاعت کنید.
توضیح: بنا بر روایت فوق، این آیه در شأن حضرت فاطمه علیها السلام نیز نازل شده، یعنی وجود مقدّس آن حضرت، یک نمونۀ آشکار در اجرای حقیقت تقوا می باشند، که این امر در جای جای زندگی پر برکت ایشان، نمایان است.
ص: 162
شماره: 26
{اَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْواٰنَ اللّٰهِ كَمَنْ بآٰءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ وَمَاْوٰىهُ جَهَنَّمُ٭ۚ وَبِئْسَ الْمَصٖیرُ}
آیا كسى كه از رضاى خدا پیروى كرده، همانند كسى است كه به خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جایگاه او جهنم، و پایان كار او بسیار بد است.
عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ»، «هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ»، فَقَالَ: الَّذِینَ اتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ هُمْ، وَ اللَّهِ! یا عَمَّارُ! دَرَجَاتٌ لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ بِوَلَایتِهِمْ وَ مَعْرِفَتِهِمْ إِیانَا یضَاعِفُ اللَّهُ لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ، وَ یرْفَعُ اللَّهُ لَهُمُ الدَّرَجَاتِ الْعُلَى. (1)
از عمار ساباطى نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، در بارۀ این سخن خدای عزوجل : «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ»، «هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: كسانى كه در پی خشنودى خداوند بودند، ائمّه علیهم السلام هستند، اى عمّار! به خدا سوگند! آن ها درجات براى مؤمنان هستند، و به اندازۀ دوستى ایشان با ما، و شناخت و معرفت ایشان
ص: 163
نسبت به ما، خداوند اعمال ایشان و ثواب آن ها را چندین برابر مى كند، وخداوند درجات آن ها را عالی تر مى سازد.
توضیح: یکی از ویژگی های ائمّه علیهم السلام داشتن مقام رضا وخشنودی پروردگار می باشد، از جمله حضرت امام حسین علیه السلام که تسلیم در برابر رضای الهی در ایشان تجلی نمود.
آن حضرت، در خطبۀ خود، لحظۀ خروج از مکّه به سمت عراق، فرمودند: «رِضَى اللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ الْبَيْتِ»، یعنی: رضای خدا، رضای ما اهل بیت است.
و در روز عاشورا در لحظات آخر می فرمودند: «صَبْراً عَلَی قَضَائِکَ لَا مَعْبُودَ سِوَاکَ»، یعنی: خدایا! بر قضا و مشیّت تو صبر می کنم و جز تو را نمی پرستم».
و این مقام نفس مطمئنّه است که در سخترین شرایط هم، راضی به رضای خدا بوده، لحظه ای دم از شکایت و نارضایتی نمی زند.
خداوند در سورۀ مبارکۀ فجر، در مدح آن حضرت، می فرماید:
{یآٰ اَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ 27اݗِرْجِعٖیٓ اِلٰى رَبِّكِ راٰضِیَةً مَرْضِیَّةً 28فَادْخُلٖی فٖی عِباٰدٖی 29وَادْخُلٖی جَنَّتٖی 30}
ص: 164
شماره: 27
{اݗَلَّذٖینَ قاٰلُوٓا اِنَّ اللّٰهَ عَهِدَ اِلَیْنآٰ اَلّاٰ نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتّٰى یَاْتِیَناٰ بِقُرْباٰنٍ تَاْكُلُهُ النّاٰرُ٭ۗ قُلْ قَدْ جآٰءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلٖی بِالْبَیِّناٰتِ وَبِالَّذٖی قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ اِنْ كُنْتُمْ صاٰدِقٖینَ}
(اينها) همان كسانی هستند كه گفتند: «خداوند از ما پيمان گرفته كه به هيچ پيامبری ايمان نياوريم تا اين معجزه را انجام دهد: قربانی بياورد، كه آتش (صاعقۀ آسمانی) آن را بخورد!» بگو: «پيامبرانی پيش از من، برای شما آمدند؛ و دلايل روشن، و آنچه را گفتيد آوردند؛ پس چرا آنها را به قتل رسانديد اگر راست می گوييد؟!»
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَرْقَطِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ لِي: تَنْزِلُ الْكُوفَةَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: فَتَرَوْنَ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ؟ قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! مَا رَأَيْتُ مِنْهُمْ أَحَدا.
قَالَ: فَإِذَا أَنْتَ لَا تَرَى الْقَاتِلَ إِلَّا مَنْ قَتَلَ، أَوْ مَنْ وَلِيَ الْقَتْلَ، أَ لَمْ تَسْمَعْ إِلَى قَوْلِ اللَّهِ: «قُلْ قَدْ جاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّناتِ وَ بِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»، فَأَيَّ رَسُولٍ قَتَلَ الَّذِينَ كَانَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه واله وسلم بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ، وَ لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ عِيسَى رَسُولٌ، إِنَّمَا رَضُوا قَتْلَ أُولَئِكَ فَسُمُّوا قَاتِلِينَ.(1)
از محمد بن ارقط نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من
ص: 165
فرمودند: در کوفه ساکن هستی؟ عرض کردم: بله، فرمودند: پس آیا قاتلان حسین علیه السلام را در بین خود می بینید؟ عرض کردم: فدایتان گردم! احدی از آن ها را نمی بینم.
حضرت فرمودند: پس تو قاتل را تنها کسی می دانی که کسی را به قتل برساند و یا عده دار قتل شود، آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که می فرماید: «قُلْ قَدْ جاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّناتِ وَ بِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»؟ پس کدام رسول قبل از حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم بین آنان بوده است؟ در صورتی که بین آن حضرت و حضرت عیسی علیه السلام رسولی نبوده است،(پس آن ها پیامبری را نکشته اند) و تنها به قتل پیامبران راضی بودند، به همین دلیل قاتل نامیده شده اند.
توضیح: طبق آیۀ فوق، خداوند، یهودیانی را که در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم بودند، قاتل نامیده چون به کشته شدن پیامبران به دست یهودیانی که قرن ها قبل می زیستند، راضی بودند. این قاعده، دربارۀ قاتلان امام حسین علیه السلام نیز صادق است، یعنی هر کس در هر زمانی، به کردار قاتلان امام حسین علیه السلام راضی باشد، در گناه آن ها شریک است و در حکم قاتل می باشد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:193/2 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 166
شماره: 28
{كُلُّ نَفْسٍ ذآٰئِقَةُ الْمَوْتِ٭ۗ وَاِنَّماٰ تُوَفَّوْنَ اُجُورَكُمْ یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ٭ۖ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النّاٰرِ وَاُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فاٰزَ٭ۗ وَمَا الْحَیٰوةُ الدُّنْیآٰ اِلّاٰ مَتاٰعُ الْغُرُورِ}
هر كس مرگ را می چشد و شما پاداش خود را بطور كامل در روز قيامت خواهيد گرفت، پس آنها كه از تحت جاذبۀ آتش (دوزخ) دور شدند و به بهشت وارد گشتند، نجات يافته و به سعادت نائل شده اند، و زندگی دنيا چيزی جز کالای فريبنده نيست!
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ دُعِيَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم فَيُكْسَى حُلَّةً وَرْدِيَّةً، ثُمَّ يُقَامُ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ، ثُمَّ يُدْعَى بِإِبْرَاهِيمَ علیه السلام فَيُكْسَى حُلَّةً بَيْضَاءَ فَيُقَامُ عَنْ يَسَارِ الْعَرْشِ، ثُمَّ يُدْعَى بِعَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَيُكْسَى حُلَّةً وَرْدِيَّةً فَيُقَامُ عَنْ يَمِينِ النَّبِيِّ، ثُمَّ يُدْعَى بِإِسْمَاعِيلَ علیه السلام فَيُكْسَى حُلَّةً بَيْضَاءَ فَيُقَامُ عِنْدَ يَسَارِ إِبْرَاهِيمَ، ثُمَّ يُدْعَى بِالْحَسَنِ علیه السلام فَيُكْسَى حُلَّةً وَرْدِيَّةً فَيُقَامُ عَنْ يَمِينِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، ثُمَّ يُدْعَى بِالْحُسَيْنِ علیه السلام فَيُكْسَى حُلَّةً وَرْدِيَّةً فَيُقَامُ عَنْ يَمِينِ الْحَسَنِ علیه السلام، ثُمَّ يُدْعَى بِالْأَئِمَّةِ علیهم السلام فَيُكْسَوْنَ حُلَلًا وَرْدِيَّةً فَيُقَامُ كُلُّ وَاحِدٍ عَنْ يَمِينِ صَاحِبِهِ، ثُمَّ يُدْعَى بِالشِّيعَةِ فَيَقُومُونَ أَمَامَهُمْ، ثُمَّ يُدْعَى بِفَاطِمَةَ علیها السلام وَ نِسَائِهَا مِنْ ذُرِّيَّتِهَا وَ شِيعَتِهَا فَيَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ، ثُمَّ يُنَادِي مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ مِنْ قِبَلِ رَبِّ الْعِزَّةِ وَ الْأُفُقِ الْأَعْلَى: نِعْمَ الْأَبُ أَبُوكَ، يَا مُحَمَّدُ! وَ هُوَ إِبْرَاهِيمُ، وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوكَ وَ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، وَ نِعْمَ السِّبْطَانِ سِبْطَاكَ وَ هُمَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، وَ نِعْمَ الْجَنِينُ جَنِينُكَ وَ هُوَ مُحَسِّنٌ، وَ نِعْمَ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ ذُرِّيَّتُكَ وَ هُمْ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ، وَ
ص: 167
نِعْمَ الشِّيعَةُ شِيعَتُكَ.
أَلَا إِنَّ مُحَمَّداً وَ وَصِيَّهُ وَ سِبْطَيْهِ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ هُمُ الْفَائِزُونَ، ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى الْجَنَّةِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ: «فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ».(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که روز قیامت فرا برسد، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم فرا خوانده می شوند و بر ایشان لباسی گُلی رنگ پوشانده می شود، سپس در سمت راست عرش، جای داده می شوند، بعد از آن، حضرت ابراهیم علیه السلام فرا خوانده می شود و لباسی سفید بر تن او می کنند و در سمت چپ عرش، جای داده می شود، سپس علی امیرالمؤمنین علیه السلام فراخوانده شده و به ایشان لباس گُلی رنگی می پوشانند و ایشان را در سمت راست پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم قرار می دهند، سپس اسماعیل علیه السلام فراخوانده می شود و به او لباس سفید می پوشانند و در سمت چپ ابراهیم علیه السلام قرار می گیرد، سپس حسن علیه السلام فراخوانده شده، و لباسی گُلی رنگ به تن او پوشانده می شود و او را در سمت راست امیر المؤمنین علیه السلام جای می دهند، سپس حسین علیه السلام فرا خوانده شده و لباسی گلی رنگ به تن او پوشانده می شود و او را در سمت راست حسن علیه السلام جای می دهند، سپس ائمّه علیهم السلام فراخوانده می شوند و به تن هر کدام لباسی گلی رنگ پوشانده و هر یک را (به ترتیب) در سمت راست دیگری جای می دهند.
سپس شیعه، فرا خوانده می شوند و مقابل آنها می ایستند، سپس فاطمه علیها السلام و زنانی که از ذریّۀ او و یا از شیعیان اوهستند، فرا خوانده می شوند و بدون حسابرسی وارد بهشت می شوند.
ص: 168
سپس از درون عرش، یک منادی از سوی پروردگار عزّت و از جانب افق اعلی، ندا می دهد: بهترین پدر، پدر توست، ای محمّد! و او ابراهیم است، و بهترین برادر، برادر توست و او، علی بن ابی طالب است، و بهترین نوه ها، نوه های تو هستند و آن دو حسن و حسین می باشند، و بهترین جنین، جنین توست و او محسن است، و بهترین ائمّۀ هُدی علیهم السلام از ذریّۀ تو هستند و آنان فلان و فلان، می باشند، و بهترین شیعه، شیعیان تو هستند.
آگاه باش! همانا محمّد و وصیّ او و دو نوۀ او و امامان از نسل او رستگارنند، سپس به آنها امر می شود که وارد بهشت شوند و این، همان سخن خدای متعال است که: «فَمَن زُحْزِحَ عنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّهَ فَقَدْ فَازَ».
توضیح: از بررسی آیه و روایت فوق، نتیجه می گیریم که امام حسین علیه السلام در روز قیامت در نزد خداوند، مقام و جایگاه ویژه ای دارند و اهل بهشت و رستگارند و شیعیان ایشان نیز اهل بهشت و رستگار می باشند، پس هر که می خواهد رستگار و بهشتی شود و از آتش جهنّم نجات یابد، باید محبّ و پیرو امام حسین علیه السلام گردد.
ص: 169
شماره: 29
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اصْبِرُوا وَصاٰبِرُوا وَراٰبِطُوا وَاتَّقُوا اللّٰهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}
ای کسانی که ایمان آورده اید! شکیبایی کنید، و دیگران را هم به شکیبایی وادارید، و با یکدیگر پیوند و ارتباط برقرار کنید و از خدا پروا نمایید تا رستگار شوید.
عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهم السلام، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ بَعَثَ إِلَيْهِ مَنْ يَسْأَلُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»، فَغَضِبَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام وَ قَالَ لِلسَّائِلِ: وَدِدْتُ أَنَّ الَّذِي أَمَرَكَ بِهَذَا وَاجَهَنِي بِهِ، ثُمَّ قَالَ: نَزَلَتْ فِي أَبِي وَ فِينَا، وَ لَمْ يَكُنِ الرِّبَاطُ الَّذِي أُمِرْنَا بِهِ بَعْدُ، وَ سَيَكُونُ ذَلِكَ ذُرِّيَّةً مِنْ نَسْلِنَا الْمُرَابِطُ.
ثُمَّ قَالَ: أَمَا إِنَّ فِي صُلْبِهِ، يَعْنِي ابْنَ عَبَّاسٍ، وَدِيعَةً ذُرِئَتْ لِنَارِ جَهَنَّمَ، سَيُخْرِجُونَ أَقْوَاماً مِنْ دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجاً، وَ سَتُصْبَغُ الْأَرْضُ بِدِمَاءِ فِرَاخٍ مِنْ فِرَاخِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام تَنْهَضُ تِلْكَ الْفِرَاخُ فِي غَيْرِ وَقْتٍ وَ تَطْلُبُ غَيْرَ مُدْرَكٍ، وَ يُرَابِطُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَصْبِرُونَ وَ يُصَابِرُونَ، حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ.(1)
از ابو طفیل نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام از پدرشان حضرت علی بن الحسین علیهما السلام روایت فرمودند: همانا ابن عباس شخصی را نزد آن حضرت فرستاد تا از ایشان تفسیر این آیه را بپرسد: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ
ص: 170
رابِطُوا»، پس حضرت علی بن الحسین علیهما السلام خشمگین شدند و به سؤال کننده فرمودند: دوست می داشتم آن کسی که تو را برای این امر فرستاده با من روبرو می شد، سپس فرمودند: آیه دربارۀ پدرم و ما خاندان نازل شده است، و آن مرابطه ای که به آن امر شده ایم هنوز فرا نرسیده، و به زودی گروهی از نسل ما این مرابطه را انجام خواهند داد.
آنگاه فرمودند: بدان که در صلب او (یعنی ابن عبّاس) سپرده ای است که طعمۀ آتش جهنّم است، و به زودی مردم را دسته دسته از دین خدا خارج می کند و زمین با خون جوجگانی از جوجگان آل محمّد علیهم السلام رنگین خواهد شد، آن جوجگان بی موقع قیام می کنند و چیزی که می طلبند را به چنگ نخواهند آورد. ولی آنان که اهل ایمانند مراقب بوده، صبر می کنند و یکدیگر را به بردباری سفارش می نمایند، تا خداوند حکم فرماید، که او بهترین حاکمان است.
توضیح: یکی از ویژگی های امام حسین علیه السلام که هر انسان عاقلی را به اندیشه و تعجّب وا می دارد، صبر آن حضرت در برابر مشکلات و مصائب است، و این صبر، آن قدر عظمت پیدا کرد که حتّی ملائکۀ آسمان را به تعجّب وا داشت.
در یکی از زیارت های آن حضرت می خوانیم:
«وَ قَدْ عَجِبَتْ مِنْ صَبْرِكَ مَلَائِكَةُ السَّمَاوَاتِ»
روز عاشورا، یکی از عرصه هایی است که صبر امام حسین علیه السلام، برای همۀ عالمیان جلوه گری کرد. آن حضرت هم خود صبر و استقامت داشتند و هم فرزندان و اصحاب و یارانشان را به صبر و بردباری دعوت می نمودند.
لذا در اوّلین سخرانی خود، به اصحابشان فرمودند:
ص: 171
«أیَّهَا النَّاسُ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ یَصْبِرُ عَلی حَدِّ السَّیْفِ وَ طَعْنِ الْاَسِنَّهِ فَلْیَقُمْ مَعَنا، وَإلاَّ فَلْیَنْصَرِفْ عَنَّا»، یعنی: ای مردم! هر کس از شما که صبر و استقامت بر تیزی شمشیرها و زخم نیزه ها دارد، همراه ما بماند و گرنه باز گردد.
پس از نماز ظهر عاشورا نیز یاران خود را به صبر دعوت نموده، فرمودند: «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اصْبِرُوا».
پس از شهادت حضرت قاسم علیه السلام، عموزادگان و اهل بیت خود را به صبر دعوت نموده، فرمودند: «صَبْراً یَا بَنِی عُمُومَتِی! صَبْراً یَا أَهْلَ بَیْتِی!»، یعنی: ای عموزادگانم! صبر کنید. ای خانوادۀ من! صبر کنید.
و در سخت ترین لحظات روز عاشورا به یاران و اصحاب خود سفارشی کردند و فرمودند:
«صَبْراً بَنِي الْكِرَامِ فَمَا الْمَوْتُ إِلَّا قَنْطَرَةٌ يَعْبُرُ بِكُمْ عَنِ الْبُؤْسِ وَ الضَّرَّاءِ إِلَى الْجِنَانِ الْوَاسِطَةِ وَ النَّعِيمِ الدَّائِمَةِ». یعنی: صبر و مقاومت کنید، ای بزرگ زادگان! چرا که مرگ، تنها پُلی است که شما را از رنج و سختی عبور می دهد و به سوی بهشت گسترده و نعمت های همیشگی می برد.
نحوۀ شهادت آن حضرت نیز، یکی از مظاهر و جلوه های صبر ایشان است.
امام سجاد علیه السلام فرمودند: «أَنَا ابْنُ مَنْ قُتِلَ صَبْراً وَ كَفَى بِذَلِكَ فَخْراً»، یعنی من فرزند كسى هستم كه او را با شكنجه كشتند و همين فخر او را بس است.
امام باقر علیه السلام نیز در این باره فرمودند:
كَانَ أَبِي مَبْطُوناً يَوْمَ قُتِلَ أَبُوهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا، وَ كَانَ فِي الْخَيْمَةِ، وَ كُنْتُ أَرَى مَوَالِيَنَا كَيْفَ يَخْتَلِفُونَ مَعَهُ يُتْبِعُونَهُ بِالْمَاءِ يَشُدُّ عَلَى الْمَيْمَنَةِ مَرَّةً وَ عَلَى الْمَيْسَرَةِ مَرَّةً وَ عَلَى الْقَلْبِ مَرَّةً، وَ لَقَدْ قَتَلُوهُ قَتْلَةً نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم أَنْ يُقْتَلَ بِهَا الْكِلَابُ، لَقَدْ قُتِلَ
ص: 172
بِالسَّيْفِ وَ السِّنَانِ وَ بِالْحِجَارَةِ وَ بِالْخَشَبِ وَ بِالْعَصَا وَ لَقَدْ أَوْطَئُوهُ الْخَيْلَ بَعْدَ ذَلِكَ.
یعنی: پدرم، در آن روزی که پدرشان امام حسین علیه السلام شهید شدند، دچار درد شکم بودند و در میان خیمه بودند، من می دیدم که یاران ما چگونه با ایشان آمد و رفت می کردند و آب به دنبالشان می بردند. ایشان گاهی بر میمنۀ لشکر، و گاهی بر میسره و گاهی بر قلب آن حمله می نمود. آن حضرت را به نحوی کشتند که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم از این نوع کشتن نهی کرده بودند، و اینکه حتّی سگ ها را بدین نحو بکشند. همانا آن مظلوم به وسیلۀ شمشیر و نیزه و سنگ و چوب و عصا شهید شدند، و بعداً بدن مبارکشان را پایمال سم ستوران، نمودند.
«صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ»
ص: 173
شماره: 30
{... وَاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذٖی تَسآٰءَلُونَ بِهٖ وَالْاَرْحاٰمَ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ كاٰنَ عَلَیْكُمْ رَقٖیبًا}
و از خدايی که به نام او از یکدیگر درخواست می کنید، و از (قطع رابطه با) خويشاوندان بپرهيزيد، یقیناً خداوند مراقب شما است.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ: ...
وَ قَوْلِهِ: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ»، نَزَلَتْ فِي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم وَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ ذَوِي أَرْحَامِهِ، وَ ذَلِكَ أَنَّ كُلَّ سَبَبٍ وَ نَسَبٍ مُنْقَطِعٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا مَا كَانَ مِنْ سَبَبِهِ وَ نَسَبِهِ، «إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً»، يَعْنِي حَفِيظاً.(1)
از ابن عباس نقل است که گفت: و امّا در بارۀ فرمایش خداوند: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ»، این آیه دربارۀ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بيت و خويشاوندان آن حضرت نازل شده است، و اين براى آن است كه در روز قيامت هر سبب و نسبى قطع مى شود مگر آنچه مربوط به سبب و نسب آن حضرت باشد، «إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً»، که منظور از «رقيب» نگهدارنده و مراقب مى باشد.
ص: 174
شماره: 31
{... وَلاٰ تَقْتُلُوٓا اَنْفُسَكُمْ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ كاٰنَ بِكُمْ رَحٖیمًا}
و خودكشی نكنيد! خداوند نسبت به شما مهربان است.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»، قَالَ: لَا تَقْتُلُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ: «تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ»، وَ كَانَ أَبْنَاؤُنَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، وَ كَانَ نِسَاؤُنَا فَاطِمَةَ، وَ أَنْفُسُنَا النَّبِيُّ وَ عَلِيٌّ علیهم السلام.(1)
از ابن عباس نقل است که دربارۀ فرمایش خدای متعال: «وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»، گفت: يعنى اهل بيت پيامبرتان را نكشيد، چون همانا خداوند مى فرمايد: «تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ»، که منظور از «أَبْنَاؤَنا»، فرزندان ما، حسن و حسين علیهما السلام هستند و منظور از «نِساءَنا»، زنان ما، فاطمه علیها السلام است و منظور از «أَنْفُسَنا»، جان هاى ما، پيامبر و حضرت على علیهما السلام می باشند.
ص: 175
شماره: 32
{اِنْ تَجْتَنِبُوا كَبآٰئِرَ ماٰ تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَیِّئاٰتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرٖیمًا}
اگر از گناهان بزرگی كه از آن نهی شده ايد اجتناب كنيد گناهان كوچک شما را می پوشانيم و در جايگاه خوبی شما را وارد می سازيم.
عَنْ أَبِي الصَّامِتِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَكْبَرُ الْكَبَائِرِ سَبْعٌ، الشِّرْكُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ، وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِالْحَقِّ، وَ أَكْلُ أَمْوَالِ الْيَتَامَى، وَ عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ، وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ، وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ، وَ إِنْكَارُ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ.
فَأَمَّا الشِّرْكُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ فَقَدْ بَلَغَكُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فَرُدُّوا عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ.
وَ أَمَّا قَتْلُ النَّفْسِ الْحَرَامِ فَقَتْلُ الْحُسَيْنِ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ، وَ أَمَّا أَكْلُ أَمْوَالِ الْيَتَامَى فَقَدْ ظَلَمُوا فَيْئَنَا وَ ذَهَبُوا فِيهِ، وَ أَمَّا عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ: «النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»(1)، وَ هُوَ أَبٌ لَهُمْ فَعَقُّوهُ فِي ذُرِّيَّتِهِ وَ فِي قَرَابَتِهِ، وَ أَمَّا قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ فَقَدْ قَذَفُوا فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءَ علیها السلام عَلَى مَنَابِرِهِمْ، وَ أَمَّا الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ فَقَدْ أَعْطَوْا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام الْبَيْعَةَ طَائِعِينَ غَيْرَ كَارِهِينَ، ثُمَّ فَرُّوا عَنْهُ وَ خَذَلُوهُ، وَ أَمَّا إِنْكَارُ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَقَدْ أَنْكَرُوا حَقَّنَا وَ جَحَدُوا لَهُ هَذَا مِمَّا لَا يَتَعَاجَمُ فِيهِ أَحَدٌ وَ اللَّهُ يَقُولُ: «إِنْ تَجْتَنِبُوا
ص: 176
كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيماً».(1)
از ابو صامت نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: بزرگترین گناهان، هفت گناه است، شرک به پروردگار بزرگ، قتل نفس که خداوند عزوجل آن را حرام کرده، مگر به حق،(مثل قصاص یا کشتن دشمن در جنگ) خوردن مال یتیم، عاق والدین، تهمت و دشنام به زنان پاکدامن، فرار از جهاد و با دشمن، و انکار آن چه خداوند عزوجل نازل کرده است.
امّا در مورد شرک به خداوند بزرگ، بازگرداندن آن چه که خداوند در شأن ما نازل فرموده و به شما رسیده، و آن چه که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرموده، به خدا و رسولش، شرک می باشد، و امّا قتل نفس حرام، همان کشتن حسین علیه السلام و اصحاب ایشان است، و امّا خوردن اموال یتیمان، به راستی که در مورد غنیمت ما(غنیمتی که توسّط پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به ما اهل بیت رسیده بود) به ما ظلم کردند و آن را بردند، و امّا عاق والدین، پس همانا خدای عزوجل در کتابش فرموده: «النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَ أَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ»، پیامبر به منزلۀ پدر برای ایشان است، ولی آن حضرت را در رعایت حال فرزندان و نزدیکانش نافرمانی کرده، و مستحق عاق شدند، و امّا قذف المحصنات، همانا بر منابر خود، نسبت به فاطمۀ زهرا علیها السلام دشنام دادند، و امّا فرار از نبرد و جهاد، با امیرالمؤمنین علیه السلام بدون اجبار و اکراه و از روی فرمانبرداری بیعت نمودند، سپس از او روی گردان شدند و تنهایش گذاشتند، و امّا انکار آن چه خداوند عزوجل فرموده، همانا حقّ ما را منکر شدند و او را تکذیب نمودند، و این ها همه اموری است که هیچ کس نمی تواند از آن ها اظهار بی خبری نماید و خداوند می فرماید: «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عنْهُ نُکَفِّرْ عنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلاً کَرِیمًا».
ص: 177
توضیح: بر اساس آیات و روایات، «قتل» یکی از گناهان کبیره است، که وعدۀ آتش جهنّم، به قاتل داده شده است، و این برای کشتن یک انسان عادی است، ولی به مراتب، کشتن شخصیّتی با فضیلت و الهی، مثل امام حسین علیه السلام، که برگزیده و محبوب خدا و پیامبرش است، گناهی بس بزرگتر و جنایتی بس عظیم است که موجب ارتداد و کفر می شود و سپس عقوبت و عذاب الهی را در پیش دارد.
ص: 178
شماره: 33
{وَاعْبُدُوا اللّٰهَ وَلاٰ تُشْرِكُوا بِهٖ شَیْئًا٭ۖ وَبِالْواٰلِدَیْنِ اِحْساٰنًا وَبِذِی الْقُرْبٰى وَالْیَتاٰمٰى وَالْمَساٰكٖینِ وَالْجاٰرِ ذِی الْقُرْبٰى وَالْجاٰرِ الْجُنُبِ وَالصّاٰحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبٖیلِ وَماٰ مَلَكَتْ اَیْماٰنُكُمْ٭ۗ اِنَّ اللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ مَنْ كاٰنَ مُخْتاٰلًا فَخُورًا}
و خدا را بپرستيد! و هيچ چيز را شريک او قرار ندهيد! و به پدر و مادر، نيكی كنيد؛ و همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان، و همسايۀ نزديک، و همسايۀ دور، و دوست و همنشين و واماندگان در سفر و بردگانی كه مالک آنها هستيد، زيرا خداوند، كسی كه متكبّر و فخرفروش است را، دوست نمی دارد.
1_ قَالَ الإِمَام أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيُّ علیه السلام: قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: أَفْضَلُ وَالِدَيْكُمْ وَ أَحَقُّهُمَا لِشُكْرِكُمْ مُحَمَّدٌ وَ عَلِي.
و قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم يَقُولُ: أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ، وَ لَحَقُّنَا عَلَيْهِمْ أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ أَبَوَيْ وِلَادَتِهِمْ، فَإِنَّهَا نُنْقِذُهُمْ إِنْ أَطَاعُونَا مِنَ النَّارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ وَ نَلْحَقُهُمْ مِنَ الْعُبُودِيَّةِ بِخِيَارِ الْأَحْرَارِ.(1)
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: خداوند عزوجل فرموده است: «وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَ بِذِی الْقُرْبی»، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم
فرمودند: برترین والدین شما که بیش از هر کس
ص: 179
سزاوارتر به سپاسگزاری شما هستند، محمّد و علی علیهما السلام می باشند.
و حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام فرمودند: از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمودند: من و علی دو پدر این امّت هستیم، همانا حقّی که ما بر گردن آن ها داریم از حقّ والدینشان بیشتر است، زیرا اگر از ما اطاعت کنند، از آتش نجاتشان می دهیم و به بهشت روانه می سازیم و آن ها را از بردگی به میان برترین آزادگان می رسانیم.
2_ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: كُنَّا مَعَ الرِّضَا علیه السلام بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِي الْجَامِعِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فِي بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ وَ ذَكَرُوا كَثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِيهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَيِّدِي علیه السلام، فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِيهِ، فَتَبَسَّمَ علیه السلام، ثُمَّ قَالَ: ...
سَاقَ الْحَدِيثَ إِلَى أَنْ قَالَ:
الْإِمَامُ الْأَنِيسُ الرَّفِيقُ وَ الْوَالِدُ الشَّفِيقُ وَ الْأَخُ الشَّقِيقُ.(الحدیث)(1)
از عبد العزیز بن مسلم نقل است که گفت: در مرو همراه حضرت امام رضا علیه السلام بودیم، در لحظۀ ورودمان به مسجد جامع شهر، در روز جمعه، گرد آمدیم و سخن از امامت و کثرت اختلاف مردم دربارۀ آن به میان آمد. پس بر سرورم امام رضا علیه السلام وارد شدم و آن حضرت را، از آن چه که مردم با هم
گفتگو می کردند، باخبر ساختم، پس امام علیه السلام تبسّمی کردند و سپس فرمودند: ...
تا آنجا که فرمودند: امام، همدمی است همراه، و پدری است مهربان، و برادری
ص: 180
است تنی.
توضیح: با توجّه به آیۀ شریفه و روایات مذکوره، نتیجه می گیریم که احسان به حضرت امام حسین علیه السلام ، به عنوان اینکه آن حضرت پدر امّت هستند، برای هر کس که خودش را جزء امّت پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم می داند، ضروری و لازم است.
البته مصداق این التزام برای ما، که در زمان غیبت آخرین فرزند امام حسین علیه السلام، زندگی می کنیم، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند، که آن حضرت، همچون پدری مهربان نسبت به شیعیان و محبّینشان، رأفت و رحمت دارند.
پس وظیۀ ماست که بر مبنای آیۀ شریفۀ: «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»، و این فقره از زیارت جامعۀ کبیره: «عَادَتُكُمُ الْإِحْسَانُ وَ سَجِيَّتُكُمُ الْكَرَمُ»، سعی و تلاش کنیم، تا با قدم در مسیر رضایت ایشان و انجام دستوراتشان (عمل به واجبات و ترک محرمّات) حق احسان نسبت به آن حضرت را، ادا نماییم.
«يَا مَوْلَايَ شَقِيَ مَنْ خَالَفَكُمْ وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَكُمْ»
ص: 181
شماره: 34
{وَاعْبُدُوا اللّٰهَ وَلاٰ تُشْرِكُوا بِهٖ شَیْئًا٭ۖ وَبِالْواٰلِدَیْنِ اِحْساٰنًا وَبِذِی الْقُرْبٰى وَالْیَتاٰمٰى وَالْمَساٰكٖینِ وَالْجاٰرِ ذِی الْقُرْبٰى وَالْجاٰرِ الْجُنُبِ وَالصّاٰحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبٖیلِ وَماٰ مَلَكَتْ اَیْماٰنُكُمْ٭ۗ اِنَّ اللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ مَنْ كاٰنَ مُخْتاٰلًا فَخُورًا}
و خدا را بپرستيد! و هيچ چيز را شريک او قرار ندهيد! و به پدر و مادر، نيكی كنيد؛ و همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان، و همسايۀ نزديک، و همسايۀ دور، و دوست و همنشين و واماندگان در سفر و بردگانی كه مالک آنها هستيد، زيرا خداوند، كسی كه متكبّر و فخرفروش است را، دوست نمی دارد.
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الْأَحْمَسِيُّ، مُعَنْعَناً، عَنْ الصَّادِقِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»، قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام هُمَا الْوَالِدَانِ، «وَ بِذِي الْقُرْبى» قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام.(1)
از جعفر بن محمّد بن سعيد احمسی، معنعناً، نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»، فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و علی بن ابی طالب علیه السلام دو پدر هستند، و دربارۀ: «وَ بِذِي الْقُرْبى»، فرمودند: حسن و حسين علیهما السلام هستند.
توضیح: طبق آیۀ شریفه و روایات وارده، حضرت امام حسین علیه السلام خویشاوند ما
ص: 182
هستند، زیرا طبق آیۀ مباهله، آن حضرت پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند، و طبق روایات معصومین علیهم السلام رسول خدا علیهم السلام و حضرت علی علیه السلام پدران امّت هستند، بنا بر این فرزند ایشان یعنی امام حسین علیه السلام در حکم برادر بزرگ تر ما، و خویشاوند ما می باشند.
ص: 183
شماره: 35
{اَمْ یَحْسُدُونَ النّاٰسَ عَلٰى مآٰ ءاٰتٰىهُمُ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهٖ٭...}
با اينكه به مردم (پيامبر و خاندانش) در برابر آنچه خدا از فضلش به آنها بخشيده، حسد می ورزند.
1_ عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»(1)، فَكَانَ جَوَابُهُ: ...
إِلَیٰ أَنْ قَالَ: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»، نَحْنُ النَّاسُ الْمَحْسُودُونَ عَلَى مَا آتَانَا اللَّهُ مِنَ الْإِمَامَةِ دُونَ خَلْقِ اللَّهِ أَجْمَعِينَ.(الحدیث)(2)
از برید عجلی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ فرمایش خداوند عزوجل : «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، پرسیدم: پس آن حضرت اینچنین جواب فرمودند: ...
تا اینکه فرمودند: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»، ما همان مردمی هستیم که به ما حسادت ورزیدند، چون خداوند از بین همۀ مردم، مقام امامت را، فقط به ما اهل بیت عطا نمود.
ص: 184
2_ عَنِ ابْنِ عَمِيرَةَ، عَنِ الْكِنَانِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: يَا أَبَا الصَّبَّاحِ! نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَنَا، لَنَا الْأَنْفَالُ وَ لَنَا صَفْوُ الْمَالِ وَ نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ الْمَحْسُودُونَ، الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ».(1)
از ابن عمیره، از ابو صبّاح کنانی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: ای ابا صبّاح! ما کسانی هستیم که خداوند، اطاعت از ما را واجب گردانیده است، انفال از آنِ ماست، مال پاک از آنِ ماست، ما راسخان در علم هستیم و ما همان کسانی هستیم که به ما حسادت کردند، همان هایی که خداوند فرموده: «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ علَی مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ».
3_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»، قَالَ: نَحْنُ النَّاسُ.(2)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ آیۀ: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»، فرمودند: ما همان مردم هستیم.
توضیح: همانطور که قبلاً هم بیان شد، ضمیر «نحن» در همۀ اهل بیت علیهم السلام شمول دارد و چون حضرت امام حسین علیه السلام یکی از اهل بیت علیهم السلام هستند، پس این آیه در بارۀ ایشان هم صدق می کند.
ص: 185
شماره: 36
{اِنَّ الَّذٖینَ كَفَرُوا بِ-ݘاٰیاٰتِناٰ سَوْفَ نُصْلٖیهِمْ ناٰرًا٭ۖ كُلَّماٰ نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناٰهُمْ جُلُودًا غَیْرَهاٰ لِیَذُوقُوا الْعَذاٰبَ٭ۗ اِنَّ اللّٰهَ كاٰنَ عَزٖیزًا حَكٖیمًا}
همانا كسانی كه به آيات ما كافر شدند به زودی آنها را در آتشی وارد می كنيم كه هر گاه پوستهای تن آنها بسوزد و بريان گردد پوستهای ديگری به جای آن قرار می دهيم تا كيفر را بچشند، خداوند توانا و حكيم است.
عَنِ الرِّضَا علیه السلام، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ، عَلَيْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا، وَ قَدْ شُدَّ يَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ مُنَكَّسٌ فِي النَّارِ، حَتَّى يَقَعَ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ، وَ لَهُ رِيحٌ يَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّةِ نَتْنِهِ، وَ هُوَ فِيهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ مَعَ جَمِيعِ مَنْ شَايَعَ عَلَى قَتْلِهِ، «كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ»، بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمُ الْجُلُودَ غَيْرَهَا، حَتَّى يَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ، لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً وَ يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ جَهَنَّمَ، فَالْوَيْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَى فِي النَّارِ.(1)
از حضرت امام رضا علیه السلام، از قول پدرانشان علیهم السلام که فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: همانا قاتل حسین بن علی علیهما السلام در تابوتی از آتش است، و عذاب نیمی از اهل دنیا نصیب او خواهد شد، دست و پای او با زنجیرهای آتشین بسته شده و در جهنم سرازیر می شود تا
ص: 186
اینکه به قعر جهنم می رسد، و داراى بوى گند و ناراحت كننده اى است به طوری كه همۀ دوزخيان از شدّت بوى تعفّن او، به خدايشان پناه مى جويند.
او به همراه همۀ کسانی که در کشتن حسین علیه السلام همکاری کردند، در جهنّم در عذابی دردناک هميشه خواهند بود، که هر چه پوست بدنشان بسوزد، خداوند عزوجل پوست دیگری جایگزین نماند، تا دوباره آن عذاب دردناک را بچشند، و حتّی یک ساعت از آن عذاب آزاد نباشند، و آنان را از آب جوشان و گنداب جهنّم سیراب کنند، پس وای بر ایشان از عذاب خدای متعال در آتش!
ص: 187
شماره: 37
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوٓا اَطٖیعُوا اللّٰهَ وَاَطٖیعُوا الرَّسُولَ وَاُولِی الْاَمْرِ مِنْكُمْ٭...}
ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را اطاعت کنید و فرستادۀ خدا و صاحبان امرتان را اطاعت نمایید.
1_ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيَّ يَقُولُ: لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى نَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله وسلم: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! قَدْ عَرَفْنَا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، فَمَنْ أُولُو الْأَمْرِ الَّذِينَ قَرَنَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِكَ؟ فَقَالَ: هُمْ خُلَفَائِي، يَا جَابِرُ! وَ أَئِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ بَعْدِي، أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَيْنُ.(الحدیث)(1)
از جابر بن یزید جعفی نقل است که گفت: از جابر بن عبدالله انصاری شنیدم که می گفت: هنگامی که خدای عزوجل آیۀ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، را بر پیامبرش حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم نازل فرمود، عرض کردم: ای رسول خدا! خدا و رسولش را شناختیم، پس
اولو الأمری که خداوند اطاعت از آن ها را مقرون به اطاعت از شما نموده، چه کسانی هستند؟
ص: 188
حضرت فرمودند: ای جابر! آن ها جانشینان من و ائمّۀ مسلمین پس از من هستند، نخستین آن ها علی بن ابی طالب علیه السلام است، و سپس حسن علیه السلام، و بعد حسین علیه السلام.
2_ عَن أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قُلْتُ لَهُ: إِنَّ النَّاسَ یقُولُونَ لَنَا: فَمَا مَنَعَهُ أَنْ یسَمِّی عَلِیاً وَ أَهْلَ بَیتِهِ فِی كِتَابِهِ؟ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍعلیه السلام: قُولُوا لَهُمْ: إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ عَلَى رَسُولِهِ الصَّلَاةَ وَ لَمْ یسَمِّ ثَلَاثاً وَ لَا أَرْبَعاً حَتَّى كَانَ رَسُولُ اللَّهِ علیهما السلام هُوَ الَّذِی فَسَّرَ ذَلِک لَهُمْ، وَ نَزَّلَ عَلَیهِ الزَّكَاةَ وَ لَمْ یسَمِّ لَهُمْ مِنْ كُلِّ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً حَتَّى كَانَ رَسُولُ اللَّهِ علیهما السلام، وَ أَنْزَلَ الْحَجَّ فَلَمْ ینْزِلْ طُوفُوا أُسْبُوعاً حَتَّى فَسَّرَ ذَلِک لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ علیهما السلام، وَ أَنْزَلَ «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، نَزَلَتْ فِی عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ علیهم السلام.(الحدیث)(1)
از ابو بصیر نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ فرمایش خداى تعالی: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: در بارۀ على بن ابى طالب علیهما السلام نازل شده است، به حضرت عرض كردم: مردم می گویند: چرا نام على و خانواده اش در قرآن برده نشده؟ حضرت فرمودند: به آنها بگو: آیۀ نماز، بر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم نازل شد و سه ركعتى و چهار ركعتى آن بیان نشد، تا اینكه پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم خود براى مردم بیان كردند، و آیۀ زكات بر آن حضرت نازل شد و بیان نشد كه زكات از هر چهل درهم یک درهم است، تا اینكه خود پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم آن را
ص: 189
براى مردم شرح دادند، و امر به حج نازل شد و به مردم نگفت هفت دور طواف كنید، تا اینكه خود پیامبرصلی الله علیه واله وسلم براى آنها توضیح دادند، و آیۀ : «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، که نازل شد، در بارۀ على و حسن و حسین علیهم السلام نازل شد.
3_ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام، عَنْ قَوْلِهِ: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قَالَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ الْأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِهِ.(1)
از عمرو بن سعید نقل است كه گفت: از حضرت امام كاظم علیه السلام در بارۀ آیۀ : «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور، علی بن ابی طالب علیهما السلام و اوصیاء بعد از آن حضرت می باشند.
4_ عَنْ بُرَیدٍ الْعِجْلِی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: ... «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، إِیانَا عَنَى خَاصَّةً، أَمَرَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ بِطَاعَتِنَا.(الحدیث)(2)
از برید عجلی نقل است که گفت: از امام باقر علیه السلام پرسیدم منظور از فرمایش خداوند عزوجل: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، چیست؟ حضرت فرمودند: مقصود از اولی الامر فقط ما اهل بیت علیهم السلام هستیم، که
ص: 190
خداوند همۀ مؤمنان را تا روز قیامت، به اطاعت از ما امر فرموده است.
توضیح: بر اساس این آیۀ شرفه، و با دقّت در روایات مذکور، نتیجه می گیریم که:
اولاً: همان گونه که اطاعت از خدا و رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم واجب است، پس اطاعت از اولی الامر نیز واجب است.
ثانیاً: چون اطاعت از اولی الامر مقرون به اطاعت از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم است و اطاعت از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم مطلق و بدون قید و شرط است، پس اطاعت از اولی الامر نیز باید مطلق و بدون قید و شرط باشد، بنا بر این باید اولی الامر نیز مثل رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم که دارای مقام عصمت هستند، معصوم باشند و به مقام عصمت رسیده باشند.
ثالثاً: مصداق اولی الامر، فقط و فقط ائمّۀ اثناعشرعلیهم السلام هستند که یکی از آن بزرگواران حضرت امام حسین علیه السلام می باشند که اطاعت از امر ایشان، همان اطاعت از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم است و مخالفت با دستوراتشان، مخالفت با رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم می باشد.
ص: 191
شماره: 38
{وَ مَنْ یُطِعِ اللّٰهَ وَ الرَّسُولَ فَاُولٰٓئِكَ مَعَ الَّذٖینَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیّٖینَ وَ الصِّدّٖیقٖینَ وَ الشُّهَدآٰءِ وَ الصّاٰلِحٖینَ٭ وَ حَسُنَ اُولٰٓئِكَ رَفٖیقًا}
و كسى كه خدا و پیامبر را اطاعت كند، همنشین كسانى خواهد بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها رفیقهاى خوبى هستند!
1_ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، قَالَ: «الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ»، أَنَا «وَ الصِّدِّیقِینَ»، عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ «وَ الشُّهَداءِ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ «وَ الصَّالِحِینَ»، حَمْزَةُ «وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، الْأَئِمَّةُ الِاثْنَا عَشَرَ بَعْدِی.(1)
از ام سلمه نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در بارۀ آیۀ : «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: «الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ»، من هستم، «وَ الصِّدِّیقِینَ»، علی علیه السلام است، «وَ الشُّهَداءِ»، حسن و حسین علیهما السلام هستند، «وَ الصَّالِحِینَ»، حمزه است، «وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، ائمّۀ دوازده گانه بعد از من هستند.
ص: 192
2_ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِک قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِی بَعْضِ الْأَیامِ صَلَاةَ الْفَجْرِ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَینَا بِوَجْهِهِ الْكَرِیمِ، فَقُلْتُ لَهُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! إِنْ رَأَیتَ أَنْ تُفَسِّرَ لَنَا قَوْلَهُ تَعَالَى: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، فَقَالَ صلی الله علیه وآله وسلم: أَمَّا النَّبِیونَ فَأَنَا، وَ أَمَّا الصِّدِّیقُونَ فَأَخِی عَلِی، وَ أَمَّا الشُّهَدَاءُ فَعَمِّی حَمْزَةُ، وَ أَمَّا الصَّالِحُونَ فَابْنَتِی فَاطِمَةُ وَ أَوْلَادُهَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ.
قَالَ: وَ كَانَ الْعَبَّاسُ حَاضِراً فَوَثَبَ وَ جَلَسَ بَینَ یدَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ قَالَ: أَ لَسْنَا أَنَا وَ أَنْتَ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ مِنْ نَبْعَةٍ وَاحِدَةٍ؟ قَالَ: وَ مَا ذَاک یا عَمِّ؟ قَالَ: لِأَنَّک تُعَرِّفُ بِعَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ دُونَنَا.
قَالَ: فَتَبَسَّمَ النَّبِی! وَ قَالَ: أَمَّا قَوْلُک، یا عَمِّ! أَ لَسْنَا مِنْ نَبْعَةٍ وَاحِدَةٍ، فَصَدَقْتَ! وَ لَكِنْ، یا عَمِّ! إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ، قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ علیه السلام حِینَ لَا سَمَاءَ مَبْنِیةً وَ لَا أَرْضَ مَدْحِیةً وَ لَا ظُلْمَةَ وَ لَا نُورَ وَ لَا شَمْسَ وَ لَا قَمَرَ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ.(الحدیث)(1)
از انس بن مالک نقل است كه گفت: روزى با رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نماز صبح را خواندیم، در این موقع آن حضرت صورت مبارکشان را به جانب ما برگرداندند، من عرض كردم: ای رسول خدا! براى ما این آیه را تفسیر بفرمائید: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، حضرت فرمودند: منظور از پیامبران، من هستم، و صدیقین، برادرم علی علیه السلام است، امّا شهداء، عمویم حمزه علیه السلام می باشد، و صالحین، دخترم فاطمه علیها السلام و اولاد او حسن و حسین علیهم السلام هستند.
ص: 193
چون این سخنان را عباس، عموی پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم شنید، از جای خود برخاست و مقابل آن حضرت نشست و عرض کرد: مگر ما و شما و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام از یک منبع نیستیم؟ رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: چطور، ای عمو!؟ عباس عرض کرد: شما تنها علی و فاطمه و حسن و حسین را معرفی می کنید و ما را از خودتان نمی دانید!
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم تبسّم نمودند و فرمودند: امّا اینکه گفتی ما از یک منبع و ریشه هستیم، راست می گویی، و لی خداوند، من و علی و فاطمه و حسن و حسین را قبل از خلقت آدم آفرید، در حالی که هنوز آسمان و زمین و نور و ظلمت و خوشید و ماه و بهشت و جهنم و ... را خلق نکرده بود.
3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ»، يَعْنِي فِي فَرَائِضِهِ، «وَ الرَّسُولَ»، فِي سُنَّتِهِ، «فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ»، يَعْنِي مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله وسلم، «وَ الصِّدِّيقِينَ»، يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، وَ كَانَ أَوَّلَ مَنْ صَدَّقَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، «وَ الشُّهَداءِ»، يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ جَعْفَرَ الطَّيَّارَ، وَ حَمْزَةَ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام، هَؤُلَاءِ سَادَاتُ الشُّهَدَاءِ.(الحدیث)(1)
از عبد اللّه بن عباس نقل است که گفت: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ»، يعنى كسى كه خدا را در واجباتش اطاعت كند، «وَ الرَّسُولَ»، و پيامبر را در سنّتش، «فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَالنَّبِيِّينَ»، يعنى حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم، «وَ الصِّدِّيقِينَ»، يعنى على بن ابى طالب علیه السلام و او نخستين كسى بود كه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را تصديق نمود، «وَ الشُّهَداءِ»،
ص: 194
يعنى على بن ابى طالب علیه السلام و جعفر طيّار و حمزة بن عبد المطلب و حسن و حسين علیهم السلام، اينان سروران شهيدان هستند.
توضیح: یکی از مصادیق شهداء در آیۀ شریفه، سیّد الشّهداء، حضرت امام حسین علیه السلام هستند، و یکی از بهترین نعمتهای خدای متعال، برای کسانی که از خدا و رسولش صلی الله علیه وآله وسلم اطاعت کنند، بودن با امام حسین علیه السلام است که آن حضرت برای مؤمنان، بهترین رفیق می باشند.
ص: 195
شماره: 39
{اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ قٖیلَ لَهُمْ كُفُّوٓا اَیْدِیَكُمْ وَاَقٖیمُوا الصَّلٰوةَ وَءاٰتُوا الزَّكٰوةَ فَلَمّاٰ كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتاٰلُ ...}
آيا نديدى كسانى را كه به آنان گفته شد: دست از جنگ بازداريد و نماز را بر پا داريد، و زكات بپردازيد. ولى هنگامى كه جنگ بر آنان لازم و مقرّر شد.
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِيَادٍ الْعَطَّارِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ: «كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام أَمَرَهُ اللَّهُ بِالْكَفِّ، قَالَ: قُلْتُ: «فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ أَنْ يُقَاتِلُوا مَعَهُ.(1)
از حسن بن زیاد عطّار نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ»، فرمودند: دربارۀ امام حسن بن علی علیهما السلام نازل شده است، چون خدای متعال او را امر کرد که از جنگ خودداری نماید، راوی گفت: عرض کردم: «فَلَمَّا کُتِبَ علَیْهِمُ الْقِتَالُ»، فرمودند: در بارۀ امام حسین بن علی علیهما السلام نازل شده است، زیرا خداوند بر آن حضرت و بر تمام اهل زمین واجب کرد که در رکاب امام، بجنگند.
ص: 196
شماره: 40
{ وَاِذاٰ جآٰءَهُمْ اَمْرٌ مِنَ الْاَمْنِ اَوِ الْخَوْفِ اَذاٰعُوا بِهٖ٭ۖ وَلَوْ رَدُّوهُ اِلَى الرَّسُولِ وَاِلٰٓى اُولِی الْاَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذٖینَ یَسْتَنْبِطُونَهُۥ مِنْهُمْ٭ۗ...}
و هنگامى كه خبرى، چه ایمنى و چه ترس به آنها برسد، آن را در همه جا فاش مى كنند. و حال آنكه اگر در آن به پیامبر و اولو الامرشان رجوع مى كردند، حقیقت امر را از آنان درمى یافتند.
1_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، فِی قَوْلِهِ: «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.(1)
از عبد الله بن عجلان نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام، در بارۀ آیۀ : «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ»، فرمودند: آنها، ائمّه علیهم السلام هستند.
2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ، عَنِ الرِّضَا علیه السلام فِی حَدِیثٍ قَالَ: ... أنَّ اللَّهَ یقُولُ فِی كِتَابِهِ: «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ»، یعْنِی آلَ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ هُمُ الَّذِینَ یسْتَنْبِطُونَ مِنْهُمُ الْقُرْآنَ، وَ یعْرِفُونَ
الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ، وَ
ص: 197
هُمُ الْحُجَّةُ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ.(1)
عبد الله بن جندب، در حدیثی از امام رضا علیه السلام روایت کرده که حضرت فرمودند: ... خداوند در قرآن مى فرماید: «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ»، یعنی، آل محمّد علیهم السلام، و آنان كسانی هستند كه از قرآن استنباط می كنند، و حلال و حرام را تشخیص مى دهند، و حجّت خداوند بر مردم هستند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 59/4 نیز مراجعه نمایید.
ص: 198
شماره: 41
{فَاَمَّا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا بِاللّٰهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهٖ فَسَیُدْخِلُهُمْ فٖی رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ یَهْدٖیهِمْ اِلَیْهِ صِراٰطًا مُسْتَقٖیمًا}
امّا آنها كه به خدا ایمان آوردند و به آن چنگ زدند، بزودى همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت و در راه راستى، به سوى خودش هدایت مى كند.
فِی تَفْسِیرِ عَلِی بْنِ إِبْرَاهِیمَ القُمی فِی قَولِه: «یا أَیهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیكُمْ نُوراً مُبِیناً»(1)، فَالنُّور، اِمامَةُ اَمیرِ المُؤمِنین علیه السلام، ثُمَّ قَالَ: «فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ»، هُم الَّذِینَ تَمَسَّكُوا بِوِلایةِ أمِیرِ المُؤمِنین علیه السلام وَ الائِمَّةِ علیهم السلام.(2)
علی بن ابراهیم قمی در تفسیر فرمایش خداوند تعالی: «یا أَیهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیكُمْ نُوراً مُبِیناً»، گفته: مقصود از نور، امامت امیرالمؤمنین علیه السلام است و سپس در بارۀ : «فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ»، گفته: آنها کسانی هستند که، به ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و ائمّه علیهم السلام، تمسّک می جویند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر، به کُد: 256/4 مراجعه نمایید.
ص: 199
{...اݗَلْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دٖینَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتٖی وَ رَضٖیتُ لَكُمُ الْاِسْلاٰمَ دٖینًا٭...}
امروز، دین شما را برایتان کامل کردم، و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و اسلام را برای شما به عنوان دین پذیرفتم.
عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ عَن عَلِيٍّ علیه السلام فِي حَدِیثٍ طَوِیل، أنّهُ قَالَ فِي مَجلِسٍ عَظِیمٍ فِیهِ أَكثَرُ مِن مائَتَي رَجُل فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِي خِلَافَةِ عُثْمَان، ...
... الی ان قال علیه السلام: ثُمَّ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِی غَدِیرِ خُم، ...
فَقَالَ: أَیهَا النَّاسُ! أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ عزوجل مَوْلَاي وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِینَ، وَ أَنَا أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؟ قَالُوا: بَلَى، یا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: قُمْ، یا عَلِيّ! فَقُمْتُ، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، فَقَامَ سَلْمَانُ، فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَلَاءٌ كَمَا ذَا؟ قَالَ: وَلَاءٌ كَوَلَائِي، مَنْ كُنْتُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ فَعَلِيٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عزوجل: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً،» فَكَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، وَ قَالَ: اللَّهُ أَكْبَرُ تَمَامُ نُبُوَّتِي وَ تَمَامُ دِینِ اللَّهِ وَلَایةُ عَلِيٍّ بَعْدِي.
فَقَامَ أَبُو بَكْرٍ وَ عُمَرُ وَ قَالا: یا رَسُولَ اللَّهِ! هَذِهِ الْآیاتُ خَاصَّةٌ فِیعَلِيٍّ؟! قَالَ: بَلَى! فِیهِ وَ فِی
ص: 200
أَوْصِیائِي إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ.(الحدیث)(1)
سلیم بن قیس، در خبری طولانی، روایت کرده که حضرت علی علیه السلام فرمودند: در زمان حکومت عثمان، در مجلسی بزرگ که در مسجد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم با حضور بیش از دویست نفر از قریش و انصار تشکیل شد...
تا آنجا که فرمودند: سپس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در غدیر خم خطبه اى ایراد كردند و فرمودند:
اى مردم! آیا مى دانید كه خداوند عزوجل صاحب اختیار من است و من صاحب اختیار مؤمنین هستم و من از خود آنان به ایشان صاحب اختیارترم؟ گفتند: بله، ای رسول خدا!
پس فرمودند: برخیز، اى على! من برخاستم و حضرت فرمودند: «هر كس من صاحب اختیار او هستم این على صاحب اختیار اوست. پروردگارا! هر كس او را دوست مى دارد دوست بدار و هر كس او را دشمن مى دارد دشمن بدار.»
پس سلمان برخاست و عرض كرد: ای رسول خدا! ولایت و صاحب اختیارى او چگونه است؟ پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ولایت و صاحب اختیارى او همچون ولایت من است. هر كس من نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم، على هم نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است، پس خداوند عزوجل این آیه را نازل فرمود: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً»، سپس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم تكبیر گفتند و بعد فرمودند: اللَّه اكبر، تمام نبوّت من و تمام دین خدا، ولایت على علیه السلام بعد از من است.
ص: 201
ابو بكر و عمر برخاستند و گفتند: ای رسول خدا! آیا این آیات مخصوص على است؟! حضرت فرمودند: آرى! در بارۀ او و جانشینانم تا روز قیامت است.
توضیح: با توجّه به روایت فوق نتیجه می گیریم که اکمال دین و اتمام نعمت، به ولایت امام علی علیه السلام و پس از ایشان، ائمّه علیه السلام می باشد، و حضرت امام حسین علیه السلام یکی از آن ها هستند.
به عبارتی دیگر، همان طور که دین اسلام با امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام کامل شد و محافظت گردید، به وسیلۀ شهادت حضرت امام حسین علیه السلام و حماسۀ آن حضرت در روز عاشورا، از انحراف حفظ گردید و زنده و پاینده راهش را تا روز قیامت ادامه می دهد.
ص: 202
شماره: 43
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَابْتَغُوٓا اِلَیْهِ الْوَسٖیلَةَ وَجاٰهِدُوا فٖی سَبٖیلِهٖ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}
اى كسانى كه ایمان آورده اید! از خدا بپرهیزید! و وسیله اى براى تقرب به او بجوئید! و در راه او جهاد كنید، باشد كه رستگار شوید!
1_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام، قَالَ: فِي الْجَنَّةِ لُؤْلُؤَتَانِ إِلَى بُطْنَانِ الْعَرْشِ، إِحْدَاهُمَا بَيْضَاءُ وَ الْأُخْرَى صَفْرَاءُ، فِي كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ غُرْفَةٍ أَبْوَابُهَا وَ أَكْوَابُهَا مِنْ عِرْقٍ وَاحِدٍ، فَالْبَيْضَاءُ الْوَسِيلَةُ لِمُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ الصَّفْرَاءُ لِإِبْرَاهِيمَ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ.(1)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت علی علیه السلام فرمودند: در بهشت دو لؤلؤ است که تا دل عرش وسعت دارد، يكى سفيد است و ديگرى زرد، و در هر كدام هفتاد هزار غرفه است، و درها و جامهای آنها، همه از يك جنس هستند، لؤلؤ سفيد همان وسيله است که برای حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیتش علیهم السلام می باشد، و لؤلؤ زرد، برای حضرت ابراهيم علیه السلام و اهل بيت اوست.
2_ في تفسیر علي بن إبراهیم، قولُهُ: «اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»، فَقَالَ: تقرَبُوا
ص: 203
إلَیهِ بِالإمَامِ.(1)
علی بن ابراهیم در بارۀ آیۀ شریفۀ: «اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»، می فرماید: یعنی به وسیلۀ امام، به خداوند نزدیک شوید.
3_ رَوَاهُ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ»،(2) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ نُورِي ابْتَدَعَهُ مِنْ نُورِهِ وَ اشْتَقَّهُ مِنْ جَلَالِ عَظَمَتِهِ ...
إلی أن قال:
وَ مَنْ أَطَاعَنَا أَطَاعَ اللَّهَ، وَ نَحْنُ الْوَسِيلَةُ إِلَى اللَّهِ وَ الْوُصْلَةُ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ، وَ لَنَا الْعِصْمَةُ وَ الْخِلَافَةُ وَ الْهِدَايَةُ، وَ فِينَا النُّبُوَّةُ وَ الْوَلَايَةُ وَ الْإِمَامَةُ.(الحدیث)(3)
جابر بن عبد الله روایت کرده که در تفسیر این سخن خدای متعال: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ»، گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: اولین چیزی که خداوند آفرید نور من بود، که آن را از نور خود آفرید و از جلال عظمت خویش جدا نمود.
تا آنجا که فرمودند: و هر که از ما اطاعت کند، خدا را اطاعت نموده است، ما وسیله به سوی خدا و رسانندۀ به رضوان او هستیم، عصمت و خلافت و هدایت متعلّق به ما است، و نبوّت و امامت و ولایت در بین ما می باشد.
ص: 204
توضیح: طبق روایات نقل شده، حضرت امام حسین علیه السلام هم، که یکی از اهل بیت علیهم السلام هستند، مصداق «وسیله» برای تقرّب و توسّل می باشند، و حتّی خداوند به بعضی از پیامبران علیهم السلام هم دستور داده برای رهایی از مشکلاتشان، به آن حضرت متوسّل شوند و ما برای نمونه به یک مورد از آن ها اشاره می کنیم:
قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام: حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، قَالَ: يَا عِبَادَ اللَّهِ! إِنَّ آدَمَ لَمَّا رَأَى النُّورَ سَاطِعاً مِنْ صُلْبِه ِ، إِذْ كَانَ اللَّهُ قَدْ نَقَلَ أَشْبَاحَنَا مِنْ ذِرْوَةِ الْعَرْشِ إِلَى ظَهْرِهِ، رَأَى النُّورَ، وَ لَمْ يَتَبَيَّنِ الْأَشْبَاحَ.
فَقَالَ: يَا رَبِّ! مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ؟ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: أَنْوَارُ أَشْبَاحٍ نَقَلْتُهُمْ مِنْ أَشْرَفِ بِقَاعِ عَرْشِي إِلَى ظَهْرِكَ، وَ لِذَلِكَ أَمَرْتُ الْمَلَائِكَةَ بِالسُّجُودِ لَكَ، إِذْ كُنْتَ وِعَاءً لِتِلْكَ الْأَشْبَاحِ، فَقَالَ آدَمُ: يَا رَبِّ! لَوْ بَيَّنْتَهَا لِي، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: انْظُرْ، يَا آدَمُ! إِلَى ذِرْوَةِ الْعَرْشِ.
فَنَظَرَ آدَمُ، وَ وَقَعَ نُورُ أَشْبَاحِنَا مِنْ ظَهْرِ آدَمَ عَلَى ذِرْوَةِ الْعَرْشِ، فَانْطَبَعَ فِيهِ صُوَرُ أَنْوَارِ أَشْبَاحِنَا الَّتِي فِي ظَهْرِهِ كَمَا يَنْطَبِعُ وَجْهُ الْإِنْسَانِ فِي الْمِرْآةِ الصَّافِيَةِ، فَرَأَى أَشْبَاحَنَا، فَقَالَ: يَا رَبِّ! مَا هَذِهِ الْأَشْبَاحُ؟
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: يَا آدَمُ! هَذِهِ أَشْبَاحُ أَفْضَلِ خَلَائِقِي وَ بَرِيَّاتِي: هَذَا مُحَمَّدٌ وَ أَنَا الْمَحْمُودُ الْحَمِيدُ فِي أَفْعَالِي، شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنِ اسْمِي.
وَ هَذَا عَلَيٌّ، وَ أَنَا الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ، شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنِ اسْمِي.
وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ وَ أَنَا فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، فَاطِمُ أَعْدَائِي
عَنْ رَحْمَتِي يَوْمَ فَصْلِ قَضَائِي، وَ فَاطِمُ أَوْلِيَائِي عَمَّا يَعُرُّهُمْ وَ يُسِيئُهُمْ، فَشَقَقْتُ لَهَا اسْماً مِنِ اسْمِي.
وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ أَنَا الْمُحْسِنُ الْمُجْمِلُ، شَقَقْتُ اسْمَيْهِمَا مِنِ اسْمِي، هَؤُلَاءِ خِيَارُ خَلِيقَتِي وَ كِرَامُ بَرِيَّتِي، بِهِمْ آخُذُ، وَ بِهِمْ أُعْطِي، وَ بِهِمْ أُعَاقِبُ، وَ بِهِمْ
ص: 205
أُثِيبُ، فَتَوَسَّلْ إِلَيَّ بِهِمْ. يَا آدَمُ! وَ إِذَا دَهَتْكَ دَاهِيَةٌ، فَاجْعَلْهُمْ إِلَيَّ شُفَعَاءَكَ، فَإِنِّي آلَيْتُ عَلَى نَفْسِي قَسَماً حَقّاً أَنْ لَا أُخَيِّبَ بِهِمْ آمِلًا، وَ لَا أَرُدَّ بِهِمْ سَائِلًا. فَلِذَلِكَ حِينَ زَلَّتْ مِنْهُ الْخَطِيئَةُ، دَعَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِمْ فَتَابَ عَلَيْهِ وَ غَفَرَ لَهُ.(1)
حضرت علی بن الحسین علیه السلام فرمودند: پدرم علیه السلام به من خبر دادند، از قول پدرشان علیه السلام، که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ای بندگان خدا! همانا وقتی حضرت آدم دید نوری عظیم از صلب او ساطع است، و این زمانی بود که خداوند اشباح ما را از بالای عرش به پشت او منتقل نمود، او نور را می دید ولی اشباح برایش آشکار نبودند، پس عرض کرد: پروردگارا! این نورها چیست؟
خداوند عزوجل فرمود: نورهای اشباحی است که از ارجمندترین جای عرشم به پشت تو انتقال دادم و برای همین به فرشتگان، فرمان دادم که تو را سجده کنند، چرا که تو ظرف این نورها شدی.
آدم گفت: پروردگارا! ای کاش آنان را برایم نمایان میساختی. خداوند عزوجل فرمود: ای آدم! به بالای عرش نگاه کن، پس چون آدم نگریست، نور اشباح ما، از صلب او بر فراز عرش افتاد و صورتهای انوار اشباح ما که در پشت او بود، نقش
بست، همان گونه که چهرۀ انسان در آینۀ صاف، نقش می بندد، پس او اشباح ما را دید و گفت: پروردگارا! این اشباح چیست؟
خداوند متعال فرمود: ای آدم! این ها اشباح بهترین مخلوقات و آفریدگان من هستند، این محمّد صلی الله علیه وآله وسلم است و من در همۀ کارهایم محمود (ستوده شده) و حمید
ص: 206
(ستودنی) هستم، پس برای او اسمی از اسم خودم برگرفتم.
و این علی علیه السلام است و من علیّ عظیم هستم، پس برای او اسمی از اسم خودم برگرفتم.
و این فاطمه علیها السلام است و من فاطر و شکافندۀ آسمان ها و زمین هستم و در روز داوری و فرجام، فاطم و قطع کنندۀ رحمتم از دشمنانم هستم، و فاطم و جدا کنندۀ دوستانم هستم، از هر چه که موجب سرافکندگی و ننگ ایشان شود، پس برای او اسمی از اسم خودم برگرفتم.
و این دو حسن و حسین علیهم السلام هستند و من محسن(نیکی کننده) و مجمل(نیکی آور) هستم، پس برای ایشان اسمی از اسم خودم برگرفتم.
اینان برگزیدگان مخلوقات من و گرامی ترین آفریدگانم هستند، به خاطر ایشان سلب می کنم و به خاطر ایشان عطا می کنم و می بخشم، به خاطر ایشان مجازات می کنم و به خاطر ایشان پاداش می دهم.
پس، ای آدم! به وسیلۀ ایشان، به سوی من، متوسّل شو و اگر حادثه ای ناگوار به تو رسید، ایشان را در درگاه من شفیع خودت قرار ده، همانا من به خودم سوگند خورده ام، سوگند حقّی، که امید هیچ امیدوارای به ایشان را نا امید نکنم و درخواست هیچ درخواست کنندۀ به ایشان را رد نکنم.
پس برای همین، هنگامی که آن خطا از آدم سر زد، او به حقّایشان، خداوند عزوجل را خواند، پس خداوند توبه اش را پذیرفت و او را آمرزید.
ص: 207
شماره: 44
{وَمَنْ یَتَوَلَّ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْغاٰلِبُونَ}
و كسانى كه ولایت خدا و پیامبر او و افراد باایمان را بپذیرند، پیروزند (زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است.
عَنْ مُوسَى بْنِ عُقْبَةَ أَنَّهُ قَالَ: لَقَدْ قِيلَ لِمُعَاوِيَةَ إِنَّ النَّاسَ قَدْ رَمَوْا أَبْصَارَهُمْ إِلَى الْحُسَيْنِ علیه السلام، فَلَوْ قَدْ أَمَرْتَهُ يَصْعَدُ الْمِنْبَرَ وَ يَخْطُبُ، فَإِنَّ فِيهِ حَصَراً أَوْ فِي لِسَانِهِ كَلَالَةً، فَقَالَ لَهُمْ: مُعَاوِيَةُ قَدْ ظَنَنَّا ذَلِكَ بِالْحَسَنِ، فَلَمْ يَزَلْ حَتَّى عَظُمَ فِي أَعْيُنِ النَّاسِ وَ فَضَحَنَا فَلَمْ يَزَالُوا بِهِ، حَتَّى قَالَ لِلْحُسَيْنِ: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! لَوْ صَعِدْتَ الْمِنْبَرَ فَخَطَبْتَ، فَصَعِدَ الْحُسَيْنُ علیه السلام الْمِنْبَرَ، فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه واله وسلم، فَسَمِعَ رَجُلًا يَقُولُ: مَنْ هَذَا الَّذِي يَخْطُبُ؟ فَقَالَ الْحُسَيْنُ علیه السلام: نَحْنُ حِزْبُ اللَّهِ الْغَالِبُونَ، وَ عِتْرَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم الْأَقْرَبُونَ، وَ أَهْلُ بَيْتِهِ الطَّيِّبُونَ.(الحدیث)(1)
از موسی بن عقبه نقل است که گفت: به معاویه گفته شد: مردم برای مقام خلافت چشم به امام حسین علیه السلام دوخته اند، کاش به او می گفتی که بر فراز منبر برود و سخنرانی کند، چرا که در سخن گفتن ناتوان و در زبانش گرفتگی است، پس معاویه به آن ها گفت: ما چنین گمانی در بارۀ حسن داشتیم، ولی او در نظر مردم تا حدی بزرگ شد که ما را رسوا کرد.
خلاصه، به قدری در بارۀ این موضوع به معاویه گفتند کهسرانجام او به امام حسین علیه السلام گفت: ای ابا عبدالله! ای کاش بر فراز منبر می رفتی و خطبه می خواندی!
ص: 208
امام حسین علیه السلام بر فراز منبر رفتند و حمد و ثنای خدا را به جا آوردند و بر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم درود فرستادند، آنگاه شنیدند که مردی می گوید: این چه کسی است که خطبه می خواند؟
امام حسین علیه السلام فرمودند: ما همان حزب پیروز خداوند، و عترت نزدیک رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم، و اهل بیت پاک او هستیم.
توضیح: طبق آیۀ شریفه و روایت مذکور، امام حسین علیه السلام و شیعیان و اصحابشان مصداق حزب خدا هستند که همیشه غالب و پیروزند، و اگر کسی بگوید: آن ها که در کربلا شکست خوردند، هم جوابش این است که پیروز کسی است که بر دلها حکومت می کند و این عشق و محبّت و حرارت نسبت به امام حسین علیه السلام را خداوند در دلهای بعضی از مردم قرار داده، و هم جوابش را امام سجاد علیه السلام در روایت زیر بیان فرموده اند:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَیَابَهَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ قَدْ قُتِلَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام، اسْتَقْبَلَهُ إِبْرَاهِیمُ بْنُ طَلْحَهَ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ وَ قَالَ: یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ! مَنْ غَلَبَ؟ وَ هُوَ یُغَطِّی رَأْسَهُ وَ هُوَ فِی الْمَحْمِلِ، قَالَ: فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ مَنْ غَلَبَ وَ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاهِ فَأَذِّنْ ثُمَّ أَقِمْ.
از عبد الله بن سیابه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که حضرت علی بن الحسین علیهما السلام وارد شدند در حالی که امام حسین علیه السلام را به شهادت رسانده بودند، ابراهیم بن طلحه بن عبیداللَّه رو به آن حضرت کرد و گفت: ای علی بن الحسین! چه کسی پیروز شد؟ در حالی که آن حضرت سرشان را پوشانده بودند و در کجاوه بودند، امام صادق علیه السلام فرمودند: امام سجاد علیه السلام به او فرمودند: هر وقت خواستی بدانی چه کسی پیروز شد، هنگام نماز، اذان و اقامه بگو!
ص: 209
شماره: 45
{قُلْ فَلِلّٰهِ الْحُجَّةُ الْباٰلِغَةُ٭ۖ فَلَوْ شآٰءَ لَهَدٰىكُمْ اَجْمَعٖینَ}
بگو: دلیل و برهان رسا مخصوص خداست، و اگر خدا می خواست قطعاً همۀ شما را (به طور جبر) هدایت می کرد.
1_ عَنْ سَدِيرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! مَا أَنْتُمْ؟ قَالَ: نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ، وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْيِ اللَّهِ، وَ نَحْنُ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ عَلَى مَنْ دُونَ السَّمَاءِ وَ مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ.(1)
از سدير نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام پرسیدم: فدايتان شوم! شما که هستيد؟ حضرت فرمودند: ما خزانه دار علم خدا هستيم، و ما مترجمان وحى خدائيم، و ما حجّت رسائيم بر هر كه در زير آسمان و روى زمين است.
2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِيّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ أَبْنَاءَهُ حُجَجَ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ.(الحدیث)(2)
ص: 210
از جابر بن عبد الله انصاری نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: : همانا خداوند، على و همسر و پسران او را حجّت هاى خود بر مردم قرار داده است.
3_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، أَنَّهُ جَاءَ إِلَيْهِ رَجُلٌ، فَقَالَ: يَا أَبَا الْحَسَنِ! إِنَّكَ تُدْعَى أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، فَمَنْ أَمَّرَكَ عَلَيْهِمْ؟ قَالَ علیه السلام: اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ أَمَّرَنِي عَلَيْهِمْ.
فَجَاءَ الرَّجُلُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَ يَصْدُقُ عَلِيٌّ فِيمَا يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ أَمَّرَهُ عَلَى خَلْقِهِ؟ فَغَضِبَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ بِوَلَايَةٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، عَقَدَهَا لَهُ فَوْقَ عَرْشِهِ وَ أَشْهَدَ عَلَى ذَلِكَ مَلَائِكَتَهُ إِنَّ عَلِيّاً خَلِيفَةُ اللَّهِ وَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ إِنَّهُ لَإِمَامُ الْمُسْلِمِينَ ...
الی ان قال:
ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه وآله وسلم: أَنَا وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، أَعْدَاؤُنَا أَعْدَاءُ اللَّهِ وَ أَوْلِيَاؤُنَا أَوْلِيَاءُ اللَّهِ.(1)
از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام سجاد علیه السلام از پدرشان علیه السلام نقل کردند که حضرت علی علیه السلام فرمودند: مردی نزد ایشان آمده و عرض کرد: ای ابا الحسن! شما را امیرالمؤمنین خطاب می کنند، چه کسی این مقام را به شما داده است؟ حضرت فرمودند: خدای بزرگ مرتبه مرا امیر آنان قرار داده است.
پس آن مرد نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! آیا علی راست می گوید، که خداوند او را امیر برای خلقش قرار داده است؟ پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به
ص: 211
خشم آمده، سپس فرمودند: همانا علی با ولایت خدای عزوجل امیر مؤمنان گشته است، و این پیمان را خداوند بر بالای عرش خود برای او بست و فرشتگان را گواه گرفت که علی خلیفۀ خدا و حجّت خدا و همانا او امام مسلمانان است...
تا آنجا که فرمودند:
سپس پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: من، علی، فاطمه، حسن، حسین و نُه نفر از فرزندان حسین علیهم السلام، حجّت های خدا بر مردم هستیم، دشمنان ما، دشمنان خدا و دوستداران ما، دوستان خدا هستند.
ص: 212
شماره: 46
{وَاَنَّ هٰذاٰ صِراٰطٖی مُسْتَقٖیمًا فَاتَّبِعُوهُ٭...}
و راه راست من اين است، پس از آن پيروى كنيد.
عَنْ سَعْدٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، «وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ»، قَالَ: آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام الصِّرَاطُ الَّذِي دَلَّ عَلَيْهِ.(1)
از سعد نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ آیۀ: «وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ»، فرمودند: آل محمّد علیهم السلام، همان راهی هستند که خداوند به آن راهنمایی نموده است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1 و کُد: 101/3 مراجعه نمایید.
ص: 213
شماره: 47
{مَنْ جآٰءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشْرُ اَمْثاٰلِهاٰ٭ۖ وَمَنْ جآٰءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلاٰ یُجْزٰٓى اِلّاٰ مِثْلَهاٰ وَهُمْ لاٰ یُظْلَمُونَ}
هر كس كار نيكى بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد، و هر كس كار بدى انجام دهد، جز بمانند آن، كيفر نخواهد ديد و ستمى بر آنها نخواهد شد.
في تفسير العياشي، قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى فِي رِوَايَةِ شَرِيفٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، وَ مَا رَأَيْتُ مُحَمَّدِيّاً مِثْلَهُ قَطُّ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»، قَالَ: الْحَسَنَةُ الَّتِي عَنَى اللَّهُ وَلَايَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ السَّيِّئَةُ عَدَاوَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ.(1)
عیاشی در تفسیرش می فرماید: محمد بن عیسی گفت: در روایت شریف از حضرت امام محمد باقرعلیه السلام، که من هرگز مثل ایشان، محمّدی ندیده ام، در بارۀ این سخن خدای متعال: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»، فرمودند: معنی حسنه ای که خداوند بیان فرموده، ولایت ما اهل بیت است، و سیئه، عداوت و دشمنی با ما اهل بیت می باشد.
توضیح: هر جا عبارت «ما اهل بیت» بیاید، یکی از مصادیق آن، وجود پر برکت حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، پس ولایت و محبّت آن حضرت، حسنه است.
ص: 214
{فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذٖینَ اُرْسِلَ اِلَیْهِمْ وَلَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلٖینَ}
پس حتماً از كسانی كه پيامبران را به سوی آنها فرستاديم، سؤال خواهيم كرد و از پيامبران (نيز) سؤ ال می كنيم.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ، وَ شَبَابِهِ فِيمَا أَبْلَاه، وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ كَسَبَهُ وَ فِيمَا أَنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ.(1)
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: هیچ بنده ای در روز قيامت قدمی بر نمی دارد، تا اینکه در بارۀ چهار چيز از او سؤال شود: از عمرش كه در چه چیزی گذرانده، و از جوانى اش كه در چه راهی به سر رسانده، و از مالش كه از كجا آورده و در چه راهی مصرف نموده، و از محبّت و دوستى ما اهل بیت.
توضیح: یکی از سؤالاتی که در روز قیامت از بندگان می پرسند، در بارۀ حضرت امام حسین علیه السلام است، که آیا نسبت به آن حضرت، محبّت و دوستی داشته ای و یا از دشمنان ایشان بوده ای؟ و اینجاست که سعادت و شقاوت افراد مشخص می شود.
ص: 215
شماره: 49
{وَنَزَعْناٰ ماٰ فٖی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ ...}
و آنچه از کینه و خشم در سینه های آنان است، بَر می کنیم.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خَلِيلٍ، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ» الْآيَةَ، قَالَ: نَزَلَتْ فِينَا.(1)
از عبد الله بن خلیل نقل است که گفت: حضرت علی علی السلام در بارۀ فرمایش خدای متعال: «وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ»، فرمودند: این آیه در بارۀ ما نازل شده است.
توضیح: همانطور که قبلاً هم متذکّر شدیم، هر وقت یکی از ائمّه علیهم السلام در بیاناتشان، از ضمیر «ما» استفاده کنند، همۀ ایشان را شامل می شود، لذا آیۀ فوق در بارۀ حضرت امام حسین علیه السلام نیز صادق است؛ یعنی وجود مقدّس آن حضرت، از هر گونه عیب و کینه ای، پاک و مطهّر می باشند.
ص: 216
شماره: 50
{...وَقاٰلُوا الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذٖی هَدٰىناٰ لِهٰذاٰ وَماٰ كُنّاٰ لِنَهْتَدِیَ لَوْلآٰ اَنْ هَدٰىنَا اللّٰهُ...}
و گفتند: ستایش مخصوص خدایى است كه ما را به این (نعمت ها) رهنمون شد و اگر خدا ما را راهنمایى نكرده بود، ما هرگز هدایت نمى یافتیم.
عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ»، فَقَالَ: إِذَا كَانَ یوْمُ الْقِیامَةِ، دُعِی بِالنَّبِی صلی الله علیه وآله وسلم وَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ علیهم السلام، فَینْصَبُونَ لِلنَّاسِ، فَإِذَا رَأَتْهُمْ شِیعَتُهُمْ، قَالُوا: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ»، یعْنِی هَدَانَا اللَّهُ فِی وَلَایةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ علیهم السلام.(1)
از ابو بصیر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ فرمایش خداى عزوجل: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ»، فرمودند: هنگامی كه روز قیامت بر پا شود، پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم و امیر المؤمنین علیه السلام و ائمّه از فرزندان ایشان، را مى طلبند، و ایشان را براى (شفاعت) مردم، منصوب مى نمایند، پس، چون شیعیانشان، آنها را ببینند، مى گویند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ»، یعنى: سپاس خدایی را كه ما را به وسیلۀ ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و
ص: 217
امامان ازفرزندان ایشان، هدایت فرمود.
توضیح: یکی از بزرگترین نعمت های الهی، هدایت به صراط مستقیم است، و ما در آیات گذشته(کُد: 6/1 و کُد: 101/3 و کُد: 153/6) ثابت کردیم که صراط مستقیم، امام حسین علیه السلام هستند.
بنا بر این کسانی که عشق و محبّت امام حسین علیه السلام را در دل دارند، باید شکر این نعمت بزرگ را، با عمل به دستورات آن حضرت(عمل به واجبات و ترک محرّمات) انجام دهند، تا خداوند این عشق و محبّت را در جان و دلشان، روزافزون گرداند که:
«لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَاَزٖیدَنَّكُمْ٭ۖ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ اِنَّ عَذاٰبٖی لَشَدٖیدٌ»
و یکی از دستوراتی که از ائمّه علیهم السلام در بارۀ شکر نعمت، به ما رسیده است، سجدۀ شکر است، امام صادق علیه السلام در روایتی فرمودند: هرگاه یکى از شماها نعمت خدا را به یاد آوردید، باید گونه بر خاک نهاده و به شکرانۀ آن سجده کنید.
از این جاست که زائر امام حسین علیه السلام، سر بر تربت می گذارد و عرضه می دارد:
«اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشَّاكِرِينَ لَكَ عَلَى مُصَابِهِمْ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى عَظِيمِ رَزِيَّتِي»
ص: 218
شماره: 51
{وَبَیْنَهُماٰ حِجاٰبٌ٭ۚ وَعَلَى الْاَعْراٰفِ رِجاٰلٌ یَعْرِفُونَ كُلًّا بِسٖیماٰهُمْ٭ۚ وَناٰدَوْا اَصْحاٰبَ الْجَنَّةِ اَنْ سَلاٰمٌ عَلَیْكُمْ٭ۚ لَمْ یَدْخُلُوهاٰ وَهُمْ یَطْمَعُونَ}
و در ميان آندو (بهشتيان و دوزخيان) حجابی است، و بر «اعراف» مردانی هستند كه هر يك از آندو را از سيمايشان می شناسند و خطاب به بهشتيان می گویند: درود بر شما باد، اینها هنوز داخل بهشت نشده اند ولی اميد آن را دارند.
1_ عَنْ بِشْرِ بْنِ حَبِيبٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ بَيْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ»، قَالَ: سُورٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، قَائِمٌ عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ فَاطِمَةُ وَ خَدِيجَةُ علیهم السلام، فَيُنَادُونَ: أَيْنَ مُحِبُّونَا؟ أَيْنَ شِيعَتُنَا؟ فَيُقْبِلُونَ إِلَيْهِمْ فَيَعْرِفُونَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: «يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»، فَيَأْخُذُونَ بِأَيْدِيهِمْ، فَيَجُوزُونَ بِهِمُ الصِّرَاطَ وَ يُدْخِلُونَهُمُ الْجَنَّةَ.(1)
از بشیر بن حبیب نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «وَ بَیْنَهُمَا حِجَابٌ وَ عَلَی الأَعْرَافِ رِجَالٌ»، سئوال شد، حضرت فرمودند: آن، فاصله و حصاری است که بین بهشت و جهنم قرار دارد، در
ص: 219
حالی که، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و علی و حسن و حسین و فاطمه و خدیجه ، بر روی آن ایستاده اند، پس ندامی دهند: دوستداران ما کجایند؟ شیعیان ما کجایند؟
پس شیعیان و محبّان به سوی آنان می آیند در حالی که آنان را با نام هایشان و اسامی پدرانشان می شناسند، و این همان سخن خدای متعال است که: «یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیمَاهُمْ»، پس دست آنان را می گیرند و از صراط عبور می دهند و وارد بهشت می کنند.
2_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: كُنْتُ جَالِساً عِنْدَ عَلِيٍّ علیه السلام، فَأَتَاهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْكَوَّاءِ، فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ»، فَقَالَ: وَيْحَكَ! يَا ابْنَ الْكَوَّاءِ! نَحْنُ نُوقَفُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، فَمَنْ نَصَرَنَا عَرَفْنَاهُ بِسِيمَاهُ فَأَدْخَلْنَاهُ الْجَنَّةَ، وَ مَنْ أَبْغَضَنَا عَرَفْنَاهُ بِسِيمَاهُ فَأَدْخَلْنَاهُ النَّارَ.(1)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: نزد حضرت علی علیه السلام نشسته بودم که ابن کوّاء خدمت آن حضرت آمد و عرض کرد: ای امیر مؤمنان! مرا از معنی این سخن خداوند: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ»، با خبر کنید، پس ایشان فرمودند: وای بر تو! ای ابن کواء! این ما هستیم که در روز قیامت بین بهشت و جهنم می ایستیم، پس هر کس ما را یاری کرده باشد، ما او را با چهره اش می شناسیم و او را وارد بهشت می کنیم، و هر کس با ما دشمنی کرده باشد، پس ما او را با چهره اش می شناسیم و وارد جهنم می کنیم.
3_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ»، قَالَ: نَحْنُ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ، فَمَنْ عَرَفْنَاهُ كَانَ مِنَّا، وَ مَنْ
ص: 220
كَانَ مِنَّا كَانَ فِی الْجَنَّةِ، وَ مَنْ أَنْكَرْنَاهُ فِی النَّارِ.(1)
از ابو بصیر نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام كه دربارۀ آیۀ : «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: اصحاب اعراف ما هستیم، هر كه ما را مى شناسد، از ما است، و هر كه از ما شد سرنوشتش بهشت است و هر كه ما را انكار كند، سرنوشتش آتش است.
4_ عَنْ أَبِي ذَرٍّرضی الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ فَاطِمَةَ علیها السلام تَقُولُ: سَأَلْتُ أَبِي صلی الله علیه وآله وسلم عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»؟ قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدِي، عَلِيٌّ وَ سِبْطَايَ وَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ هُمْ رِجَالُ الْأَعْرَافِ، لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ يَعْرِفُهُمْ وَ يَعْرِفُونَهُ، وَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَهُمْ وَ يُنْكِرُونَهُ، لَا يُعْرَفُ اللَّهُ إِلَّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِهِمْ.(2)
از ابوذر نقل است که گفت: شنیدم که حضرت فاطمه علیها السلام می فرمودند: از پدرم دربارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «وَ عَلیَ الْأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلَّا بِسِیمَاهُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آنان، امامان پس از من هستند، علی و دو سبط من و نُه تن دیگر از صلب حسین، ایشان مردان اعراف هستند، کسی وارد بهشت نمی شود مگر اینکه آن ها را بشناسد و آن ها نیز او را بشناسند، و کسی داخل جهنّم نمی شود مگر اینکه آن ها را انکار کند و آن ها نیز او را انکار نمایند، خداوند شناخته نمی شود مگر از طریق شناخت و معرفت آن ها.
ص: 221
توضیح: آیۀ فوق، در بارۀ جایگاه مردان بزرگی است که شناخته شده اند، و طبق احادیث مذکور، یکی از مصادیق این مردان بزرگ، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند.
وقتی عبارت «اعراف» را با عبارت «عرفات» کنار هم قرار می دهیم، می بینیم هر دو از ریشۀ «عرف»، به معنی شناخت، هستند، و دارای مشترکاتی می باشند، یکی از آن ها این است که همانطور که حاجی در مناسک حج، در روز عرفه، باید در سرزمین «عرفات» وقوف داشته باشد، تا تفکّر کند و از معرفت خودشناسی به معرفت خداشناسی برسد و با خواندن دعای عرفۀ امام حسین علیه السلام، و توسّل به آن حضرت، در محضر پروردگارعزوجل توبه کند و به مقام قرب الهی نائل شود و اهل بهشت گردد.
در «اعراف» نیز، که سرزمینی است بین بهشت و جهنّم، بندگان خدا در آن جا وقوف داشته، کسانی که در دنیا محبّت امام حسین علیه السلام را داشته و در مصائب آن حضرت اشک ریخته و در مسیر زیارت آن حضرت، رنج ها و سختی ها کشیده اند، آن حضرت را می شناسند و امام حسین علیه السلام هم آن ها را می شناسند و این شناخت و معرفت، باعث نجات و بهشتی شدن آن ها می گردد.
ص: 222
شماره: 52
{... فَاذْكُرُوٓا ءاٰلآٰءَ اللّٰهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}
پس نعمتهاى خدا را به یاد آورید، شاید رستگار شوید!
عَنْ أَبِی یوسُفَ الْبَزَّازِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذِهِ الْآیةَ: «فَاذْكُرُوا آلاءَ اللَّهِ»، قَالَ: أَ تَدْرِی مَا آلَاءُ اللَّهِ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: هِی أَعْظَمُ نِعَمِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ هِی وَلَایتُنَا.(1)
از ابو یوسف بزاز نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است که: ایشان این آیه را خواندند: «فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ»، و فرمودند: آیا معنای «آلاء الله» را می دانی؟ عرض کردم: خیر، حضرت فرمودند: آن، بزرگترین نعمت خدای متعال، بر آفریدگان خویش است، و آن، ولایت ما می باشد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 7/1، کُد: 69/4 و کُد: 5/3 مراجعه فرمایید.
ص: 223
شماره: 53
{وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا یكْسِبُونَ}
و اگر مردم شهر و روستاها ایمان مى آوردند و خداترس و پرهیزكار مى شدند، ما بركات آسمان و زمین را براى آنان مى گشودیم. ولى آنان حقایق را تكذیب كردند. ما نیز آنها را به كیفر اعمالشان گرفتار ساختیم.
عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام قَالَ: قَالَ الْحُسَینُ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ قَبْلَ أَنْ یقْتَلَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ لِی: یا بُنَی! إِنَّكَ سَتُسَاقُ إِلَى الْعِرَاقِ وَ هِی أَرْضٌ قَدِ الْتَقَى بِهَا النَّبِیونَ وَ أَوْصِیاءُ النَّبِیینَ، وَ هِی أَرْضٌ تُدْعَى عموراء، وَ إِنَّكَ تُسْتَشْهَدُ بِهَا وَ یسْتَشْهَدُ مَعَكَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِكَ، لَا یجِدُونَ أَلَمَ مَسِّ الْحَدِیدِ، وَ تَلَا قُلْنا: «یا نارُ كُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِیمَ»(1)، تَكُونُ الْحَرْبُ عَلَيْكَ وَ عَلَيْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً، فَأَبْشِرُوا، فَوَ اللَّهِ! لَئِنْ قَتَلُونَا فَإِنَّا نَرِدُ عَلَى نَبِيِّنَا، ثُمَّ أَمْكُثُ مَا شَاءَ اللَّهُ، فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ فَأَخْرُجُ خَرْجَةً يُوَافِقُ ذَلِكَ خَرْجَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ قِيَامَ قَائِمِنَا وَ حَيَاةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، ثُمَّ لَيَنْزِلَنَّ عَلَيَّ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لَمْ يَنْزِلُوا إِلَى الْأَرْضِ قَطُّ، وَ لَيَنْزِلَنَّ إِلَيَّ جَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ جُنُودٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، وَ لَيَنْزِلَنَّ مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ وَ أَنَا وَ أَخِي وَ جَمِيعُ مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي حَمُولَاتٍ مِنْ حَمُولَاتِ الرَّبِّ خَيْلٍ بُلْقٍ مِنْ نُورٍ لَمْيَرْكَبْهَا مَخْلُوقٌ، ثُمَّ لَيَهُزَّنَّ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه واله وسلم لِوَاءَهُ وَ لَيَدْفَعَنَّهُ إِلَى قَائِمِنَا مَعَ سَيْفِهِ.
ص: 224
ثُمَّ إِنَّا نَمْكُثُ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ مَا شَاءَ اللَّهُ، ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ يَخْرُجُ مِنْ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ عَيْناً مِنْ دُهْنٍ، وَ عَيْناً مِنْ لَبَنٍ، وَ عَيْناً مِنْ مَاءٍ، ثُمَّ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام يَدْفَعُ إِلَيَّ سَيْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، فَيَبْعَثُنِي إِلَى الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ لَا آتِي عَلَى عَدُوٍّ إِلَّا أَهْرَقْتُ دَمَهُ، وَ لَا أَدَعُ صَنَماً إِلَّا أَحْرَقْتُهُ، حَتَّى أَقَعَ إِلَى الْهِنْدِ، فَأَفْتَحَهَا، وَ إِنَّ دَانِيَالَ وَ يُونُسَ يَخْرُجَانِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام يَقُولَانِ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، وَ يَبْعَثُ مَعَهُمَا إِلَى الْبَصْرَةِ سَبْعِينَ رَجُلًا فَيَقْتُلُونَ مُقَاتِلَتَهُمْ، وَ يَبْعَثُ بَعْثاً إِلَى الرُّومِ، فَيَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمْ، ثُمَّ لَأَقْتُلَنَّ كُلَّ دَابَّةٍ حَرَّمَ اللَّهُ لَحْمَهَا، حَتَّى لَا يَكُونَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا الطَّيِّبُ، وَ أَعْرِضُ عَلَى الْيَهُودِ وَ النَّصَارَى وَ سَائِرِ الْمِلَلِ وَ لَأُخَيِّرَنَّهُمْ بَيْنَ الْإِسْلَامِ وَ السَّيْفِ، فَمَنْ أَسْلَمَ مَنَنْتُ عَلَيْهِ، وَ مَنْ كَرِهَ الْإِسْلَامَ أَهْرَقَ اللَّهُ دَمَهُ، وَ لَا يَبْقَى رَجُلٌ مِنْ شِيعَتِنَا إِلَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَكاً يَمْسَحُ عَنْ وَجْهِهِ التُّرَابَ، وَ يُعَرِّفُهُ أَزْوَاجَهُ وَ مَنَازِلَهُ فِي الْجَنَّةِ، وَ لَا يَبْقَى عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ أَعْمَى وَ لَا مُقْعَدٌ وَ لَا مُبْتَلًى إِلَّا كَشَفَ اللَّهُ عَنْهُ بَلَاءَهُ بِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ لَتَنْزِلَنَّ الْبَرَكَةُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ، حَتَّى إِنَّ الشَّجَرَةَ لَتَقْصِفُ بِمَا يُرِيدُ اللَّهُ فِيهَا مِنَ الثَّمَرِ وَ لَيُؤْكَلَنَّ ثَمَرَةُ الشِّتَاءِ فِي الصَّيْفِ وَ ثَمَرَةُ الصَّيْفِ فِي الشِّتَاءِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا»، ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ لَيَهَبُ لِشِيعَتِنَا كَرَامَةً لَا يَخْفَى عَلَيْهِمْ شَيْ ءٌ فِي الْأَرْضِ، وَ مَا كَانَ فِيهَا حَتَّى إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ يُرِيدُ أَنْ يَعْلَمَ عِلْمَ أَهْلِ بَيْتِهِ، فَيُخْبِرَهُمْ بِعِلْمِ مَا يَعْلَمُونَ.(1)
از جابر نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام
فرمودند: امام حسینع علیه السلام قبل از اینكه به شهادت برسند، به اصحاب خود می فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به من فرمودند: اى پسر عزیزم! تو به زودى به سوى عراق رانده خواهى شد، زمین عراق همان زمینى است كه پیامبران و اوصیاى آنان، در آن با یكدیگر ملاقات كردند، آن زمین را عمور
ص: 225
می خوانند، تو در آن زمین شهید خواهى شد، و گروهى كه با تو شهید مى شوند، درد نیزه و شمشیر را احساس نمى كنند، سپس این آیه را تلاوت كردند: «قُلْنا یا نارُ كُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِیمَ»، جنگ براى تو و یارانت سرد و سلامت خواهد شد.
سپس امام حسین علیه السلام به اصحاب خود فرمودند: مژده باد شما را! گر چه دشمنان، ما را مى كشند، ولى ما بر پیامبرمان وارد خواهیم شد، سپس من به قدرى كه خدا بخواهد مكث خواهم نمود! سپس اوّل كسى كه زمین برایش شكافته خواهد شد، و او خارج مى شود، من خواهم بود.
پس من با خروج حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و قیام حضرت قائم علیه السلام، و زنده شدن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، خروج خواهم كرد، سپس افرادى از آسمان از طرف خدا نزد من مى آیند، كه هرگز در زمین نازل نشده اند.
جبرئیل، میكائیل، اسرافیل و گروهى از ملائكه بر من نازل خواهند شد، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و على علیه السلام و من و برادرم و جمیع آن افرادى كه خدا بر آنان منّت نهاده، به وسیلۀ شترانى از نور، كه احدى از مخلوقین بر آنها سوار نشده، فرود می آئیم، سپس حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم پرچم خود را به اهتزاز در می آورند، و آن را با شمشیر خود به قائم ما می دهند.
سپس ما به اندازه ای كه خدا بخواهد مكث می نمائیم، بعداً خداى توانا چشمه اى از روغن و چشمه اى از آب و چشمه اى از شیر، در مسجد كوفه ایجاد می كند. پس از آن امیر المؤمنین علیه السلامشمشیر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را به من می دهند، و مرا به سوى مشرق و مغرب زمین می فرستند، پس من به هیچ یک از دشمنان خدا بر نمی خورم، مگر اینكه خون او را می ریزم، هیچ بُتى را نمى بینم مگر اینكه آن را مى سوزانم، تا اینكه به هند می رسم، و آن را فتح مى نمایم! دانیال و یوشع خارج می شوند، و به حضرت امیر المؤمنین علیه السلام مى گویند: خدا و رسول، راست گفته اند. سپس ایشان با تعداد هفتاد مرد، به سوى بصره می روند، و
ص: 226
دشمنان خود را مى كشند. گروهى به جانب روم اعزام مى شوند، و خداى توانا پیروزى را نصیب آنان می نماید.
بعداً من هر حیوانى را كه خدا گوشت آن را حرام كرده مى كشم، تا اینكه در روى زمین غیر از گوشت پاک و حلال چیزى نباشد. من بر یهود و نصارا و سائر ملل اسلام، شمشیر را عرضه مى كنم، و آنان را بین اسلام و شمشیر مخیّر مى نمایم، هر كسى از آنان اسلام بیاورد، منّت بر او می گذارم، و هر كس كه از اسلام بیزار باشد، خدا خون او را خواهد ریخت.
هیچ مردى از شیعیان ما روى زمین نیست، مگر اینكه خدا ملَكى می فرستد تا خاک را از روى او پاک نماید، و زنان و مقام و منزلت او را در بهشت به وى معرّفى نماید، در روى زمین شخص كور و زمین گیر و مبتلائى نخواهد بود، مگر اینكه خدا به وسیلۀ ما اهل بیت، بلا را از او بر طرف مى كند.
به قدرى بركت از آسمان به زمین نازل مى شود، كه شاخۀ درخت، از زیادى میوه مى شكند! میوۀ زمستانى در تابستان، و میوۀ تابستانى در زمستان خورده مى شود. همین است معناى قول خداوند سبحان كه مى فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا یكْسِبُونَ»، سپس خداى رؤف كرامتى به شیعیان ما عطا می كند، كه چیزى در زمین بر آنان پنهان نخواهد
بود. تا آنجا كه مردى از ایشان تصمیم مى گیرد، كه علم اهل بیت خود را بداند، پس خداوند او را از آنچه آنها مى دانند آگاه می نماید.
ص: 227
شماره: 54
{... اِنَّ الْاَرْضَ لِلّٰهِ یُورِثُهاٰ مَنْ یَشآٰءُ مِنْ عِباٰدِهٖ٭ۖ وَالْعاٰقِبَةُ لِلْمُتَّقٖینَ}
همانا زمین از آنِ خداست، و آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد، واگذار مى كند و سرانجام (نیك) براى پرهیزكاران است!
1_ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْكَابُلِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: وَجَدْنَا فِی كِتَابِ عَلِی علیه السلام: «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»، أَنَا وَ أَهْلُ بَیتِی الَّذِینَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ وَ نَحْنُ الْمُتَّقُونَ، وَ الْأَرْضُ كُلُّهَا لَنَا.(الحدیث) (1)
از ابو خالد کابلی نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: ما در کتاب حضرت علی علیه السلام این نوشته را: «إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ»، یافته ایم، كه آن حضرت، در آن كتاب فرموده اند: خداوند زمین را، به من و اهل بیتم به ارث داد، و پرهزكاران، ما هستیم، و همۀ زمین از آنِ ما است.
2_ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یقُولُ: «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ»، قَالَ: فَمَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ وَ مَا كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ فَهُوَ لِلْإِمَامِ بَعْدَ
ص: 228
رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم.(1)
از عمار ساباطی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که فرمودند: «إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ»، آنچه که برای خدا است، برای رسولش نیز هست، و آنچه برای رسول او است، برای امام پس از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نیز، می باشد.
توضیح: طبق روایات مذکور، یکی از مصادیق وارثان زمین، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند.
ص: 229
شماره: 55
{اݗَلَّذٖینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْاُمِّیَّ الَّذٖی یَجِدُونَهُۥ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرٰىةِ وَالْاِنْجٖیلِ ...}
همانها كه از فرستادۀ (خدا)، پیامبر «امّى» پیروى مى كنند، پیامبرى كه صفاتش را، در تورات و انجیلى كه نزدشان است.
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهم السلام، قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْيَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ! ...
سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:
فَقَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم: أَوَّلُ مَا فِي التَّوْرَاةِ مَكْتُوبٌ: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»، وَ هِيَ بِالْعِبْرَانِيَّةِ طاب، ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم هَذِهِ الْآيَةَ: «يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ»، «وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ»(1)، وَ فِي السَّطْرِ الثَّانِي اسْمُ وَصِيِّي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، وَ الثَّالِثِ وَ الرَّابِعِ سِبْطَيَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ فِي السَّطْرِ الْخَامِسِ أُمِّهِمَا فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا، وَ فِي التَّوْرَاةِ اسْمُ وَصِيِّي إِلْيَا، وَ اسْمُ السِّبْطَيْنِ شَبَّرَ وَ شَبِيرٍ، وَ هُمَا نُورَا فَاطِمَةَ علیها السلام، قَالَ الْيَهُودِيُّ: صَدَقْتَ، يَا مُحَمَّدُ!(2)
از حسن بن عبدالله از پدرش از جدّش حضرت امام حسن علیه السلام روايت کرده كه آن حضرت فرمودند: یک نفر يهودی خدمت رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم رسید و عرض کرد: اى محمّد!
ص: 230
تا اینکه حدیث به این جا رسید:
سپس پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: اولین کلمه ای که در تورات نوشته شده: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ» است که به زبان عبرانی طاب می باشد، سپس رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم این آیه را تلاوت فرمودند: «یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراهِ وَ الْإِنْجِیلِ»، «وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ»، و در سطر دوّم، نام وصیّ من علی بن ابی طالب است، و سوّم و چهارم، دو نوۀ من حسن و حسین، و در سطر پنجم مادر آنها، فاطمه سرور زنان جهان صلوات الله علیهم می باشند، و در تورات نام وصیّ من اِلیا، و اسم دو نوۀ من شبّر و شبیر است و آن دو، نور چشم فاطمه علیها السلام هستند. یهودی گفت: درست گفتی، ای محمّد!
توضیح: از آیه و روایت فوق نتیجه می گیریم که نام و نشانی از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم و ائمّه علیهم السلام، در کتاب های آسمانی ادیان گذشته، بوده و در آن ها بشارتهایی به وجود این بزرگواران داده شده است. ولی در طول زمان، دشمنان، مخصوصاً یهود، تلاش کرده اند تا آن ها را حذف نمایند، و یکی از این اسامی، اسم مبارک حضرت امام حسین علیه السلام است، که هر چه می گذرد، پر فروغ تر و درخشان تر می شود، چرا که امام حسین علیه اسلام، نور الهی می باشند.
ص: 231
شماره: 56
{... فَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا بِهٖ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذٖیٓ اُنْزِلَ مَعَهُۥٓ اُولٰٓئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}
پس كسانى كه به او ایمان آوردند، و حمایت و یاریش كردند، و از نورى كه با او نازل شده پیروى نمودند، آنان رستگارانند.
عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ بِإِسْنَادِهِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «الَّذِینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذِی یجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یحِلُّ لَهُمُ الطَّیباتِ وَ یحَرِّمُ عَلَیهِمُ الْخَبائِثَ»، إِلَى قَوْلِهِ: «... وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، قَالَ: النُّورُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ، عَلِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.(1)
علی بن ابراهیم با سند خود از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت كرده است كه دربارۀ این فرمایش خداى عزّ و جل: «الَّذِینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذِی یجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یحِلُّ لَهُمُ الطَّیباتِ وَ یحَرِّمُ عَلَیهِمُ الْخَبائِثَ»، تا این سخن خداى متعال: «وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، فرمودند: نور در این جا، امیر مؤمنان علیه السلام و ائمّه علیهم السلام هستند.
ص: 232
توضیح: طبق این آیۀ شریفه و روایت مذکور، ائمّه علیهم السلام مظهر نور پروردگار هستند، که یکی از آن بزرگواران، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، و این نور، چون متّصل به نور خداوند است، هیچگاه خاموش نمی شود.
دشمنان امام حسین علیه السلام گمان می کردند با کشتن آن حضرت، دیگر نامی از ایشان برده نمی شود، ولی غافل از این که خداوند وعده داده که:
«یُرٖیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللّٰهِ بِاَفْواٰهِهِمْ وَاللّٰهُ مُتِمُّ نُورِهٖ وَلَوْ كَرِهَ الْكاٰفِرُونَ»(1)
می خواهند نور خدا را با دهان هایشان خاموش کنند، در حالی که خداوند کامل کنندۀ نورِ خود است؛ گرچه کافران خوش نداشته باشند.
دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نشد *** آری آن جلوه که فانی نشود نور خداست
ص: 233
شماره: 57
{وَاِذْ قٖیلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هٰذِهِ الْقَرْیَةَ وَكُلُوا مِنْهاٰ حَیْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْباٰبَ سُجَّدًا نَغْفِرْ لَكُمْ خَطٖیٓئاٰتِكُمْ٭ۚ سَنَزٖیدُ الْمُحْسِنٖینَ}
و (به خاطر بياوريد) هنگامی را كه به آنها گفته شد در اين قريه ساكن شويد و از هر جا بخواهيد از آن بخوريد و بگوئيد خداوندا! گناهان ما را بريز، و از آن در، با تواضع وارد شويد، اگر چنين كنيد گناهان شما را می بخشيم و نيكوكاران را پاداش بيشتر خواهيم داد.
1_ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا ذَرٍّ یقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم یقُولُ: إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیكُمْ كَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ، وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ، مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ لَمْ یدْخُلْهُ هَلَكَ.(1)
از ابوذر نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمودند: مثَل اهل بیت من در میان شما، مانند كشتى نوح است، هر كه سوار آن شد، نجات یافت و هر كه تخلف نمود، غرق شد، و مانند باب حطّه است، هر كه از آن داخل گردید نجات یافت و هر كه داخل نشد، هلاک گردید.
ص: 234
2_ قَالَ أَبُو ذَرٍّ: دَخَلْتُ ذَاتَ يَوْمٍ فِي صَدْرِ نَهَارِهِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِصلی الله علیه وآله وسلم فِي مَسْجِدِهِ، فَلَمْ أَرَ فِي الْمَسْجِدِ أَحَداً مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيٌّ علیه السلام إِلَى جَانِبِهِ جَالِسٌ، فَاغْتَنَمْتُخَلْوَةَ الْمَسْجِدِ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي! أَوْصِنِي بِوَصِيَّةٍ يَنْفَعُنِي اللَّهُ بِهَا، فَقَالَ: ...
الی ان قال:
وَ اعْلَمْ، يَا أَبَا ذَرٍّ! أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى جَعَلَ أَهْلَ بَيْتِي كَسَفِينَةِ النَّجَاةِ فِي قَوْمِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا، وَ مَنْ رَغِبَ عَنْهَا غَرِقَ، وَ مَثَلَ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ مَنْ دَخَلَهَا كَانَ آمِناً.(1)
ابو ذر غفاری گفت: روزی هنگام ظهر در مسجد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، خدمت آن حضرت رسیدم، پس هیچکس را ندیدم به جز رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم، و حضرت علی علیه السلام که در کنار هم نشسته بودند، فرصت را غنیمت شمرده و عرض کردم: اى رسول خدا! پدر و مادرم به فدايتان! سفارشى به من بفرماييد تا خداوند با آن مرا سود دهد، حضرت فرمودند: ...
تا آنجا که فرمودند:
و بدان، اى ابو ذر! كه خدای متعال اهل بیت مرا همچون كشتى نجات در قوم نوح قرار داده، كه هر كس در آن سوار شد نجات يافت و هر كه از آن روى گرداند غرق شد، و همچنین آنها را مثَل باب حطّه در بنى اسرائيل قرار داده، كه هر كس از آن داخل شد ايمنى يافت.
ص: 235
شماره: 58
{وَلِلّٰهِ الْاَسْمآٰءُ الْحُسْنٰى فَادْعُوهُ بِهاٰ٭ۖ وَذَرُوا الَّذٖینَ یُلْحِدُونَ فٖیٓ اَسْمآٰئِهٖ٭ۚ سَیُجْزَوْنَ ماٰ كاٰنُوا یَعْمَلُونَ}
و براى خدا، نامهاى نیكی است، خدا را به آن (نامها) بخوانید! و كسانى را كه در اسماء خدا تحریف مى كنند، رها سازید! آنان به زودى جزاى اعمالى را كه انجام مى دادند، مى بینند!
1_ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی: قُلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَا تَقُولُ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: ذَاک نَفْسِی، قُلْتُ: فَمَا تَقُولُ فِی الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ علیهما السلام قَالَ: هُمَا رُوحَای، وَ فَاطِمَةُ أُمُّهُمَا ابْنَتِی، یسُوؤُنِی مَا سَاءَهَا، وَ یسُرُّنِی مَا سَرَّهَا، أُشْهِدُ اللَّهَ أَنِّی حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ، وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ.
یا جَابِرُ! إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ فَیسْتَجِیبَ لَک، فَادْعُهُ بِأَسْمَائِهِمْ، فَإِنَّهَا أَحَبُّ الْأَسْمَاءِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)
از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام روایت است كه فرمودند: جابر بن عبد اللّه انصارى گفت: به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم عرض كردم: اى رسول خدا! دربارۀ على ابن ابى طالب علیه السلام چه مى فرمائید؟ حضرت فرمودند: او خود من است، عرض كردم:
پس دربارۀ حسن و حسین علیهم السلام چه مى فرمائید؟ حضرت فرمودند: آنان جان من هستند، و مادرشان فاطمه علیها السلام، دختر من است، و هر چه او را ناراحت مى كند، مرا نیز
ص: 236
ناراحت مى كند، و هر چه موجب خوشحالى او شود، موجب خوشحالى من نیز
هست، خدا را گواه مى گیرم! با كسى كه با آنان مى جنگد، در جنگم و با كسى كه به صلح با آنان رفتار مى كند، در صلحم.
اى جابر! اگر خواستی طوری خدا را بخوانى که دعایت مستجاب شود، پس با نام هاى آنان دعا كن، همانا نام ایشان، دوست داشتنى ترین نام ها نزد خداى عزوجل می باشد.
2_ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها»، قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى، الَّتِی لَا یقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا، إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا. (1)
از معاویة بن عمار نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خداى تبارک و تعالى: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها»، فرمودند: قسم به خدا! اسامى حُسنى ما هستیم، چرا که خداوند عمل هیچ یک از بندگان را نمى پذیرد، مگر به وسیلۀ معرفت و شناخت ما.
توضیح: یکی از مصادیق اسماء الحسنی، اسم زیبای امام حسین علیه السلام است.
چقدر نام تو زیباست اباعبدالله *** زائر کرببلا حق شفاعت دارد
چشم تو خالق دنیاست اباعبدالله *** قطره در کوی تو دریاست اباعبدالله
ص: 237
{وَماٰ كاٰنَ اللّٰهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَاَنْتَ فٖیهِمْ٭ۚ وَماٰ كاٰنَ اللّٰهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ}
ولی خداوند، تا تو در ميان آنها هستی آنها را مجازات نخواهد كرد، و تا وقتی استغفار می كنند خدا عذابشان نمی كند.
1_ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِعلیه السلام: لِأَيِّ شَيْ ءٍ يُحْتَاجُ إِلَى النَّبِيِّ وَ الْإِمَامِ؟ فَقَالَ: لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ»، وَ قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم: النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ، فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يَكْرَهُونَ، وَ إِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَيْتِي أَتَى أَهْلَ الْأَرْضِ مَا يَكْرَهُونَ.(الحدیث)(1)
از جابر بن یزید جُعفی نقل است که گفت: به حضرت امام محمد باقرعلیه السلام عرض کردم: چرا به پیامبر و امام نیاز است؟ حضرت فرمودند: برای این که جهان سالم و پایدار بماند، و همانا خداوند عزوجل تا وقتی که پیامبر یا امامی در میان اهل زمین باشد، عذابش را از آنها دور می کند، خداوند عزوجل می فرماید: «وَ مَا کَانَ اللّهُ لِیُعذِّبَهُمْ وَ
ص: 238
أَنتَ فِیهِمْ»، و پیامبرصلی الله علیه واله وسلم فرمودند: ستارگان، امان برای اهل آسمان هستند، و اهل بیت من امان اهل زمین اند، اگر ستارگان بروند، خداوند بر اهل آسمان، هر آن چه را که خوش ندارند، نازل خواهد کرد، و اگر اهل بیت من بروند، بر اهل زمین هر آن چه را که خوش ندارند و ناگوار است، فرود می آورد.
2_ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: جَعَلَ اللَّهُ النُّجُومَ أَمَاناً لِأَهْلِ السَّمَاءِ، وَ جَعَلَ أَهْلَ بَيْتِي أَمَاناً لِأَهْلِ الْأَرْضِ.(1)
رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: خداوند ستارگان را امان برای اهل آسمان قرار داده، و اهل بیت مرا امان برای اهل زمین.
توضیح: با توجّه به این روایات نتیجه می گیریم که وجود با برکت حضرت امام حسین علیه السلام مثل وجود جدّ گرامی شان، رحمت للعالمین است و مایۀ حفظ و امان برای اهل زمین می باشند.
«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یٰا رَحْمَةَ اللهِ الْوٰاسِعَة وَ یٰا بٰابَ النَّجٰاةَ الاُمَّة»
ص: 239
شماره: 60
{وَاعْلَمُوٓا اَنَّ ماٰ غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَاَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُۥ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبٰى وَالْیَتاٰمٰى وَالْمَساٰكٖینِ وَابْنِ السَّبٖیلِ...}
و بدانيد از هر غنيمتی که بدست آورید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و خویشان پیامبر، و یتیمان و بی نوایان و در راه ماندگان است.
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى»، قَالَ: هُمْ قَرَابَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ الْخُمُسُ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لَنَا.(1)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى»، فرمودند: آنان نزدیکان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند و خمس برای خدا و رسول و از برای ما می باشد.
2_ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام قَالَ: خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَقَال: ...
ص: 240
الی ان قال:
وَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِكَ سَهْمُ ذَوِي الْقُرْبَى، الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ
تَعَالَى فِيهِ: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ»، وَ ذَلِكَ لَنَا خَاصَّةً، «إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ»، نَحْنُ، وَ اللَّهِ! غَنِيٌّ بِذَوِي الْقُرْبَى، الَّذِينَ قَرَنَهُمُ اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ نَبِيِّهِ، وَ لَمْ يَجْعَلْ لَنَا فِي الصَّدَقَةِ نَصِيباً، أَكْرَمَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى نَبِيَّهُ وَ أَكْرَمَنَا أَنْ يُطْعِمَنَا أَوْسَاخَ أَيْدِي النَّاسِ.(1)
از مسعدة بن صدقه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: امیر المؤمنین علی علیه السلام در خطبه ای فرمودند:
تا آنجا که فرمودند:
و بالاتر از همه، سهم ذوى القربى يا همان خويشاوندانى است كه خداوند درباره ی آنها فرموده: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ»، و اين تنها مخصوص ما است، «إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ»، به خدا سوگند! كه منظور از ذوى القربى ما هستيم، همان کسانی كه خداوند آنها را به خود و پيامبرش نزدیک نموده، و براى ما، هيچ نصيبى در صدقه قرار نداد، خداوند سبحان پيامبر خود و ما را گرامی داشته از اينكه به ما، چرک و باقی ماندۀ در دست مردم را بخوراند.
3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى»، قَالَ: أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ
ص: 241
الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.(1)
عبد الرحمن بن كثیر از حضرت صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرت در بارۀ آیۀ شریفۀ : «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى»، فرمودند: امیر المؤمنین و ائمّه علیهم السلام هستند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 36/4 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 242
شماره: 61
{وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهاٰجَرُوا وَجاٰهَدُوا مَعَكُمْ فَاُولٰٓئِكَ مِنْكُمْ٭ۚ وَاُولُوا الْاَرْحاٰمِ بَعْضُهُمْ اَوْلٰى بِبَعْضٍ فٖی كِتاٰبِ اللّٰهِ٭ۗ اِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلٖیمٌ}
و آنها كه بعداً ايمان آوردند و هجرت كردند و با شما جهاد نمودند از شما هستند و خويشاوندان نسبت به يكديگر در احكامی كه خدا مقرر داشته سزوارترند، خداوند به همه چيز دانا است.
عَنْ إِسْمَاعِيل بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام: لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى هَذِهِ الْآيَةَ: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ»، سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم عَنْ تَأْوِيلِهَا، فَقَالَ: وَ اللَّهِ! مَا عَنَى بِهَا غَيْرَكُمْ وَ أَنْتُمْ أُولُو الْأَرْحَامِ، فَإِذَا مِتُّ فَأَبُوكَ عَلِيٌّ أَوْلَى بِي وَ بِمَكَانِي، فَإِذَا مَضَى أَبُوكَ فَأَخُوكَ الْحَسَنُ أَوْلَى بِهِ، فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ فَأَنْتَ أَوْلَى بِهِ.
قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَمَنْ بَعْدِي أَوْلَى بِي؟ فَقَالَ: ابْنُكَ عَلِيٌّ أَوْلَى بِكَ مِنْ بَعْدِكَ، فَإِذَا مَضَى فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ جَعْفَرٌ أَوْلَى بِهِ بِمَكَانِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى جَعْفَرٌ فَابْنُهُ مُوسَى أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى مُوسَى فَابْنُهُ عَلِيٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ عَلِيٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ الْحَسَنُ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ وَقَعَتِ الْغَيْبَةُ فِي التَّاسِعِ مِنْ وُلْدِكَ، فَهَذِهِ الْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ صُلْبِكَ، أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِي وَ فَهْمِي طِينَتُهُمْ مِنْ طِينَتِي، مَا لِقَوْمٍ يُؤْذُونَنِي فِيهِمْ لَا
ص: 243
أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِي.(1)
از اسماعیل بن عبدالله نقل است که گفت: حضرت حسین بن علی فرمودند: هنگامی که خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرمود: «وَ أُوْلُواْ الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلیَ بِبَعْضٍ فیِ کِتَابِ الله »، از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم دربارۀ تأویل آن پرسیدم، آن حضرت فرمودند: به خدا سوگند! منظور آیه کسی غیر از شما نیست، شما همان خویشاوندان هستید، پس هنگامی که من بمیرم، پدرت علی از هرکسی نسبت به من و جانشینی من اولویّت دارد، و هنگامی که پدرت درگذرد، برادرت حسن سزاوار جانشینی اوست، و هنگامی که حسن درگذرد، تو به جانشینی او سزاوار هستی.
عرض کردم: ای رسول خدا! پس از من چه کسی سزاوار و شایستۀ آن است، که جای من باشد؟ حضرت فرمودند: پس از تو، پسرت علی از هرکس دیگر سزاوارتر به جانشینی توست، و هنگامی که درگذرد، پس از او فرزندش محمّد شایستۀ جانشینی اوست، پس هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش جعفر شایستگی جانشینی او را دارد، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش موسی شایستۀ جانشینی اوست، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش علی شایستگی جانشینی او را دارد، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش محمّد شایستۀ جانشینی اوست، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش علی شایستگی جانشینی او را دارد، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش حسن شایستۀ جانشینی اوست، و هنگامی که درگذرد، غیبت در زمان نهمین فرزند تو واقع می شود، پس این نُه امام از صُلب توهستند.
خداوند علم و فهم مرا به ایشان داده و آنها از طینت من آفریده شده اند، چرا گروهی،
ص: 244
با آزردن آنها مرا آزار می دهند؟! خداوند شفاعت مرا به آنان نرساند!
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر، به کُد: 1/4 مراجعه فرمایید.
ص: 245
{اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تُتْرَكُوا وَلَمّاٰ یَعْلَمِ اللّٰهُ الَّذٖینَ جاٰهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَلاٰ رَسُولِهٖ وَلَا الْمُؤْمِنٖینَ وَلٖیجَةً٭ۚ وَاللّٰهُ خَبٖیرٌ بِماٰ تَعْمَلُونَ}
آیا گمان كردید كه (به حال خود) رها مى شوید در حالى كه هنوز كسانى كه از شما جهاد كردند، و غیر از خدا و رسولش و مؤمنان را محرم اسرار خویش انتخاب ننمودند، (از دیگران) مشخّص نشده اند؟! و خداوند به آنچه عمل مى كنید، آگاه است!
1_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَ لَمَّا یعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ لَمْ یتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً»، یعْنِی بِالْمُؤْمِنِینَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام، لَمْ یتَّخِذُوا الْوَلَائِجَ مِنْ دُونِهِمْ. (1)
از عبدالله بن عجلان نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «أَمْ حَسِبْتُمْ ان تُتْرَکُواْ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللّهُ الَّذِینَ جَاهَدُواْ مِنکُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُواْ مِن دُونِ اللّهِ وَلاَ رَسُولِهِ وَلاَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَهً»، فرمودند: منظور از مؤمنان، ائمّه علیهم السلام هستند، یعنی آن ها جز ائمّه علیهم السلام، کسی را پناهگاه و دوست خود نگرفته اند.
ص: 246
2_ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّخَعِی، قَالَ: حَدَّثَنِی سُفْیانُ بْنُ مُحَمَّدٍ الضُّبَعِی، قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام، أَسْأَلُهُ عَنِ الْوَلِیجَةِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ لَمْ یتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً»، قُلْتُ فِی نَفْسِی: لَا فِی الْكِتَابِ مَنْ تَرَى الْمُؤْمِنِینَ هَاهُنَا؟ فَرَجَعَ الْجَوَابُ: الْوَلِیجَةُ الَّذِی یقَامُ دُونَ وَلِيّ الْأَمْرِ، وَ حَدَّثَتْک نَفْسُک عَنِ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُمْ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ؟ فَهُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، الَّذِینَ یؤْمِنُونَ عَلَى اللَّهِ، فَیجِیزُ أَمَانَهُمْ. (1)
از اسحاق بن محمّد نخعی نقل است كه گفت: سفیان بن محمّد ضبعی، روایت كرد برای من و گفت: به حضرت ابو محمّد، امام حسن عسکری علیه السلام نامه ای نوشتم، و از ایشان در بارۀ ولیجه پرسیدم، یعنی همان فرمایش خداوند متعال كه می فرماید: «وَ لَمْ یَتَّخِذُواْ مِن دُونِ اللّهِ وَ لاَ رَسُولِهِ وَ لاَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً»، و در همان وقت، فقط با خودم گفتم: مقصود از مؤمنین در این جا چه می تواند باشد؟ ولی این مطلب را در نامه ننوشتم.
پس پاسخ آن نامه، چنین به من رسید: ولیجه (یار و همساز) کسی را گویند، که او را به جای ولیّ امر، نصب کنند، و این که با خود اندیشیدی، كه مقصود از مؤمنین در آیه چه کسانی هستند؟ آنان ائمّه علیهم السلام هستند، که با ضمانت الهی امان می دهند، و خداوند، امان آنها را قبول می کند.
3_ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ الصَّلْتِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: خُذُوا بِحُجْزَةِ هَذَا الْأَنْزَعِ يَعْنِي عَلِيّاً علیه السلام، فَإِنَّهُ الصِّدِّيقُ الْأَكْبَرُ وَ هُوَ الْفَارُوقُ يَفْرُقُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ، مَنْ أَحَبَّهُ هَدَاهُ اللَّهُ، وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَهُ اللَّهُ، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ
ص: 247
مَحَقَهُ اللَّهُ، وَ مِنْهُ سِبْطَا أُمَّتِي الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ هُمَا ابْنَايَ، وَ مِنَ الْحُسَيْنِ أَئِمَّةٌ هُدَاةٌ، أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِي وَ فَهْمِي، فَتَوَلُّوهُمْ وَ لَا تَتَّخِذُوا وَلِيجَةً مِنْ دُونِهِمْ، فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ، وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبٌ مِنْ رَبَّهِ فَقَدْ هَوى، «وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ»(1). (2)
از حکم بن صلت نقل است که گفت: حضرت ابو جعفر، امام محمّد باقرعلیه السلام از پدران بزرگوارشان علیهم السلام روایت فرمودند که رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: دامن این انزع (کسی که موهای دو طرف پیشانیش ریخته) یعنی علی علیه السلام را بگیرید، زیرا او بزرگترین صدِّیق است و فاروق است، یعنی جداکنندۀ حق از باطل، پس هر کس او را دوست بدارد، خداوند هدایتش می کند و هر کس با او دشمنی کند، خداوند با او دشمن است و هر کس با او مخالفت نماید، خداوند محو و نابودش می کند.
و از اوست دو سبط اُمّت من، حسن و حسین علیهم السلام که فرزندان من هستند و امامان هدایت گر، از نسل حسین علیه السلام می باشند که خداوند علم و فهم مرا به آن ها عطا می فرماید، پس ایشان را به دوست بدارید و به کسی جز آن ها پناه نبرید و تکیه نکنید که مشمول خشم پروردگارتان خواهید شد، و هر کس پروردگارش به او خشم کند، حتماً سقوط خواهد کرد، که «زندگی دنیا جز متاعی فریبنده نیست».
توضیح: ولیجه یعنی پناه و امان، و بهترین پناه و امان، حضرت امام حسین علیه السلام
ص: 248
می باشند، که در زیارت آن حضرت می خوانیم: «وَ أَبْرَأُ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَكُمْ»، یعنی ما از هر ولیجه ای غیر از شما برائت می جوییم.
وقتی «سرجون بن منصور رومی» مسیحی، همۀ کاره و مشاور معاویه و یزید می شود، نتیجۀ آن حادثۀ جانگداز کربلا است، به همین دلیل همیشه اهل بیت علیهم السلام در مورد نفوذی ها هشدار می دادند.
حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام به ابوالصبّاح کنانی فرمودند: «يَا أَبَا الصَّبَّاحِ! إِيَّاكُمْ وَ الْوَلَائِجَ فَإِنَّ كُلَّ وَلِيجَةٍ دُونَنَا فَهِيَ طَاغُوتٌ أَوْ قَالَ نِدٌّ»،(1) ای ابوالصبّاح! بپرهیزید از پشت و پناه گرفتن ها، پس هر پشت و پناهی جز ما، طاغوت است، و یا فرمودند: رقیب و مخالف خدا است.
ص: 249
شماره: 63
{یُرٖیدُونَ اَنْ یُطْفِئُوا نُورَ اللّٰهِ بِاَفْواٰهِهِمْ وَیَاْبَى اللّٰهُ اِلّآٰ اَنْ یُتِمَّ نُورَهُۥ وَلَوْ كَرِهَ الْكاٰفِرُونَ}
آنها می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند، ولی خداوند جز اين که نور خود را كامل كند نمی خواهد، هر چند كافران خوش نداشته باشند.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، قَالَ: ذُكِرَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام، فَلَعَنَهُ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي حَمْزَةَ أَرَادَ أَنْ لَا يُعْبَدَ اللَّهُ فِي سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ، فَأَبَى اللَّهُ «إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ»، «وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»(1)، وَ لَوْ كَرِهَ اللَّعِينُ الْمُشْرِكُ، قُلْتُ: الْمُشْرِكُ؟! قَالَ: نَعَمْ، وَ اللَّهِ! وَ إِنْ رَغِمَ أَنْفُهُ كَذَلِكَ وَ هُوَ فِي كِتَابِ اللَّهِ: «يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ»، وَ قَدْ جَرَتْ فِيهِ وَ فِي أَمْثَالِهِ أَنَّهُ أَرَادَ أَنْ يُطْفِئَ نُورَ اللَّهِ.(2)
از محمّد بن سنان نقل است که گفت: در محضر امام رضا علیه السلام صحبت از علی بن ابی حمزه به میان آمد، پس آن حضرت، او را لعنت کردند و سپس فرمودند: علی بن ابی حمزه خواست که خدا در زمین و آسمانش پرستش نشود، ولی خداوند نورش را تمام می کند، اگر چه مشرکان بدشان بیاید، و اگر چه آن ملعون مشرک، بدش بیاید.
عرض کردم: مشرک؟! فرمودند: بله، به خدا قسم! دماغش به خاک مالیده شود،
ص: 250
که او در کتاب خدا این چنین است: «یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ»، این، در مورد او و آن ها که مثل او هستند، جاری است. او می خواست نور خدا را خاموش کند.
توضیح: بدون شک یکی از مصادیق «نور الله»، وجود نورانی حضرت امام حسین علیه السلام هستند، که البته هزاران نفر جمع شدند تا این نور الهی را خاموش کنند ولی خدا نخواست و آن را پر فروغ تر نمود.
در یکی از زیات های امام حسین علیه السلام می خوانیم:
«أَشْهَدُ أَنَّكَ نُورُ اللَّهِ الَّذِي لَمْ يُطْفَأْ وَ لَا يُطْفَأُ أَبَداً»
شهادت می دهم که شما نور خدا هستید که خاموش نشد و هرگز خاموش نمی شود.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 157/7 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 251
شماره: 64
{اِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللّٰهِ اثْناٰ عَشَرَ شَهْرًا فٖی كِتاٰبِ اللّٰهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضَ مِنْهآٰ اَرْبَعَةٌ حُرُمٌ٭ۚ ذٰلِكَ الدّٖینُ الْقَیِّمُ٭ۚ ...}
تعداد ماه ها نزد خداوند در كتاب (آفرينش) الهی از آن روز كه آسمانها و زمين را آفريده، دوازده ماه است، كه از آن ها چهار ماه، ماه حرام است، اين است آئين استوار و پایدار.
عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، فَقَالَ لِي: ...
سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:
فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: يَا سَمَاعَةَ بْنَ مِهْرَانَ! ايتِنِي بِتِلْكَ الصَّحِيفَةِ، فَأَتَاهُ بِصَحِيفَةٍ بَيْضَاءَ، فَدَفَعَهَا إِلَيَّ وَ قَالَ لِي: إقْرَأْ هَذِهِ مِمَّا أُخْرِجَ إِلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يَرِثُهُ كَابِرٌ عَنْ كَابِرٍ مِنَّا مِنْ لَدُنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه آله و سلم ، فَقَرَأْتُهَا، فَإِذَا فِيهَا سَطْرَانِ: السَّطْرُ الْأَوَّلُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، وَ السَّطْرُ الثَّانِي: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ»، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، وَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ الْخَلَفُ مِنْهُمُ الْحُجَّةُ لِلَّهِ، ثُمَّ قَالَ لِي: يَا دَاوُدُ! أَ تَدْرِي أَيْنَ كَانَ وَ مَتَى كَانَ مَكْتُوباً؟ قُلْتُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! اللَّهُ أَعْلَمُ وَرَسُولُهُ وَ أَنْتُمْ! قَالَ: قَبْلَ أَنْ يُخْلَقَ
ص: 252
آدَمُ بِأَلْفَيْ عَامٍ.(1)
از داود رقّی نقل است که گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رسیدم، پس حضرت فرمودند: ای داود! ...
تا اینکه به این قسمت حدیث رسید:
پس امام صادق علیه السلام فرمودند: ای سماعة بن مهران! آن نوشته را برای من بیاور، پس صحیفه ای سفید برای آن حضرت آورد و امام آن را به من دادند و فرمودند: این را بخوان ببین چه چیزی به ما اهل بیت داده شده که از زمان رسول خدا صلی الله علیه آله و سلم، فرزندان بزرگ به ترتیب از پدران خود به ارث برده اند. پس من خواندم و دیدم دو سطر است: در سطر اوّل نوشته شده: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»، و در سطر دوّم نوشته شده: «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ»، علی بن ابی طالب، و حسن بن علی، و حسین بن علی، و علی بن الحسین، و محمّد بن علی، و جعفر بن محمد، و موسی بن جعفر، و علی بن موسی، و محمّد بن علی، و علی بن محمّد، و حسن بن علی و خلف صالح آنها حجّت خدا.
آنگاه به من فرمودند: ای داود! آیا می دانی این صحیفه در چه وقت و کجا نوشته شده؟ عرض کردم: ای پسر رسول خدا! خدا و رسولش و شما آگاه ترید، فرمودند: دو هزار سال قبل از خلقت آدم.
ص: 253
توضیح: خداند در آیۀ شریفه به دوازده ماه اشاره فرموده،
که در کلام امام صادق علیه السلام به دوازده امام معصوم علیهم السلام تفسیر شده، پس یکی از مصادیق آن ها، حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
بنا بر این همان طور که ماه ها در نظام خلقت، موجب تنظیم امور مردم هستند، امام حسین علیه السلام نیز دارای جایگاه ویژه ای در نظام هستی می باشند، و هر گونه ظلم به ایشان، در حقیقت ظلم به خویش است و باعث خسران و عذاب الهی می گردد.
ص: 254
شماره: 65
{وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللّٰهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُۥ وَالْمُؤْمِنُونَ٭ۖ وَسَتُرَدُّونَ اِلٰى عاٰلِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهاٰدَةِ فَیُنَبِّئُكُمْ بِماٰ كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}
بگو عمل كنيد، خداوند و فرستادۀ او و مؤمنان اعمال شما را می بينند و به زودی به سوی كسی باز می گرديد كه پنهان و آشكار را می داند و شما را به آنچه عمل می كرديد خبر می دهد.
1_ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، قَالَ: هُوَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه علیه و آله وسلم وَ الْأَئِمَّةُ، تُعْرَضُ عَلَيْهِمْ أَعْمَالُ الْعِبَادِ كُلَّ خَمِيسٍ.(1)
از معلّی بن خنیس نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، فرمودند: او رسول خدا و ائمّه علیهم السلام هستند که اعمال بندگان در هر پنجشنبه بر آنها عرضه می شود.
2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّه علیه السلام، قَوْلِهِ: «قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ تُعْرَضُ عَلَيْهِمْ أَعْمَالُ الْعِبَادِ كُلَّ يَوْمٍ إِلَى يَوْمِپ الْقِيَامَةِ.(2)
از عبدالرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ
ص: 255
این سخن خدای متعال: «اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، فرمودند: آنها ائمّه علیهم السلام هستند، که اعمال بندگان تا روز قیامت، هر روز بر آنها عرضه می شود.
3_ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ.(1)
از یعقوب بن شعیب نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای عزوجل: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آنها ائمّه علیهم السلام هستند.
4_ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، أَنَّ عَمَّاراً قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَدِدْتُ أَنَّكَ عُمِّرْتَ فِينَا عُمُرَ نُوحٍ علیه السلام، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: يَا عَمَّارُ! حَيَاتِي خَيْرٌ لَكُمْ وَ وَفَاتِي لَيْسَ بِشَرٍّ لَكُمْ، أَمَّا حَيَاتِي فَتُحَدَّثُونَ وَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ، وَ أَمَّا بَعْدَ وَفَاتِي فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَحْسِنُوا الصَّلَاةَ عَلَيَّ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِي، فَإِنَّكُمْ تُعْرَضُونَ عَلَيَّ بِأَسْمَائِكُمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِكُمْ، فَإِنْ يَكُنْ خَيْرٌ حَمِدْتُ اللَّهَ وَ إِنْ يَكُنْ سِوَى ذَلِكَ اسْتَغْفَرْتُ اللَّهَ لِذُنُوبِكُمْ.
فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ وَ الشُّكَّاكُ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ: يَزْعُمُ أَنَّ الْأَعْمَالَ تُعْرَضُ عَلَيْهِ بَعْدَ وَفَاتِهِ بِأَسْمَاءِ الرِّجَالِ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ أَنْسَابِهِمْ إِلَى قَبَائِلِهِمْ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْإِفْكُ!
فَأَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، فَقِيلَ
ص: 256
لَهُ: وَ مَنِ الْمُؤْمِنُونَ؟ فَقَالَ: عَامَّةٌ وَ خَاصَّةٌ، أَمَّا الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ، فَهُمْ آلُ مُحَمَّدٍ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، ثُمَّ قَالَ: «وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»، مِنْ طَاعَةٍ وَ مَعْصِيَةٍ.(1)
از ابو سعید خدرى نقل است كه گفت: همانا عمار به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم عرض کرد: دوست داشتم میان ما به اندازۀ عمر نوح، عمر می کردید، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: اى عمار! زنده بودنم براى شما خیر است، امّا وفات من براى شما شرّ نيست، زيرا در زمان حياتم با من سخن مى گویيد و من براى شما از خداوند طلب آمرزش مى كنم، امّا پس از مرگم از خداوند بپرهيزيد و به احسن وجه، بر من و بر اهل بيت من درود و صلوات بفرستید، همانا شما به نامهايتان و نامهاى پدران و قبيله تان بر من عرضه خواهيد شد، پس اگر خوب باشد خداى را سپاس مى گذارم، و اگر بد باشد براى گناهانتان از خداوند برای شما طلب آمرزش خواهم كرد.
پس منافقان و اشخاص شکّاک و کسانی که در دلشان مرض هست گفتند: او گمان مى کند كه پس از وفاتش، اعمال، با اسامی مردان و اسامی پدرانشان و انساب آنها به قبایلشان، بر او عرضه می شود، همانا اين، دروغ بزرگى است، پس خداوند متعال نازل فرمود: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»،
پس به آن حضرت گفته شد: مؤمنان چه كسانی هستند؟ حضرت فرمودند: عامّه دارد و خاصّه، و امّا كسانى كه خداوند فرموده: «وَ الْمُؤْمِنُونَ»، آن ها امامان از آل محمّد علیهم السلام هستند، سپس فرمودند: «وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»، آنچه که از طاعت و معصیت انجام می دادید.
ص: 257
توضیح: با توجّه به آیۀ شریفه و روایات مذکور، استفاده می شود که همچون خدا و رسولش، ائمّه علیهم السلام نیز، ناظر بر اعمال و کردار ما می باشند، که یکی از آن بزرگواران حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
لذا داستان ها و حکایت های فراوانی نقل شده، که امام حسین علیه السلام نسبت به وضعیّت و حال و روز شیعیان و محبّان و زائرانشان، آگاهی داشته و حتّی در بعضی موارد آن ها را یاری نموده اند.
برای نمونه به یک مورد اشاره می کنیم:
یکی از علمای بزرگ حوزۀ علمیّۀ قم فرمود: چند نفر از دوستانم قصد زیارت عتبات را داشتند، من هم علاقه مند بودم که با آنها مشرّف شوم، ولی پول نداشتم.
تعدادی از کتاب هایم را به نزد یکی از کتاب فروشی ها بردم که در نزد او رهن بگذارم و از او سیصد تومان قرض بگیرم. ولی قبول نکرد، و دوستانم رفتند و من ماندم.
بسیار دلتنگ شدم، شب در عالم خواب، به محضر امام حسین علیه السلام رسیدم، از علّت ناراحتی ام پرسیدند، عرض کردم: دوستانم رفتند و من ماندم، فرمودند: ناراحت نباش، من هفته ای یک بار ناظر شما هستم.
بیدار شدم و در مورد بیان امام علیه السلام فکر کردم، یادم آمد که پدرم هر هفته، روضۀ هفتگی دارد و این مجلس مورد عنایت آن حضرت، قرار گرفته است.(1)
ص: 258
شماره: 66
{اِنَّ اللّٰهَ اشْتَرٰى مِنَ الْمُؤْمِنٖینَ اَنْفُسَهُمْ وَ اَمْواٰلَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ٭ۚ یُقاٰتِلُونَ فٖی سَبٖیلِ اللّٰهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ٭ۖ وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْرٰىةِ وَ الْاِنْجٖیلِ وَ الْقُرْءاٰنِ٭ۚ وَ مَنْ اَوْفٰى بِعَهْدِهٖ مِنَ اللّٰهِ٭ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِكُمُ الَّذٖی باٰیَعْتُمْ بِهٖ٭ۚ وَ ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظٖیمُ}
خداوند از مؤمنان جان ها و اموالشان را خريداری می كند كه (در برابرش) بهشت برای آنان باشد پس در راه خدا پيكار می كنند، می كشند و كشته می شوند، اين وعدۀ حقّی است بر او كه در تورات و انجيل و قرآن ذكر فرموده، و چه كسی از خدا به عهدش وفادارتر است، اكنون بشارت باد بر شما به داد و ستدی كه با خدا كرده ايد و اين همان پيروزی بزرگ است.
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: كَانَ الْحُسَيْنُ مَعَ أُمِّهِ تَحْمِلُهُ، فَأَخَذَهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم وَ قَالَ: لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ سَالِبَكَ، وَ أَهْلَكَ اللَّهُ الْمُتَوَازِرِينَ عَلَيْكَ، وَ حَكَمَ اللَّهُ بَيْنِي وَ بَيْنَ مَنْ أَعَانَ عَلَيْكَ، قَالَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ: يَا أَبَتِ! أَيَّ شَيْ ءٍ تَقُولُ؟ قَالَ: يَا بِنْتَاهْ! ذَكَرْتُ مَا يُصِيبُهُ بَعْدِي وَ بَعْدَكِ مِنَ الْأَذَى وَ الظُّلْمِ وَ الْغَدْرِ وَ الْبَغْيِ ...
وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:
فَقَالَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ علیها السلام: يَا أَبَهْ! إِنَّا لِلَّهِ، وَ بَكَتْ، فَقَالَ لَهَا: يَا بِنْتَاهْ! إِنَّ أَفْضَلَ أَهْلِ الْجِنَانِ هُمُ الشُّهَدَاءُ فِي الدُّنْيَا بَذَلُوا «أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا»، فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا،
ص: 259
قَتْلَةٌ أَهْوَنُ مِنْ مِيتَةٍ، وَ مَنْ كُتِبَ عَلَيْهِ الْقَتْلُ خَرَجَ إِلَى مَضْجَعِهِ، وَ مَنْ لَمْ يُقْتَلْ فَسَوْفَ يَمُوتُ.(الحدیث)(1)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: امام حسین علیه السلام در آغوش مادرشان بودند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم او را گرفتند و فرمودند: خدا قاتل و ربایندگان وسایل تو را لعنت کند! خدا افرادی را که بر علیه تو قیام می کنند، هلاک نماید! خدا بین من و آن افرادی که بر علیه تو قیام می کنند، و کسانی که آن ها را یاری می کنند، حکم فرماید! حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام گفتند: پدر جان! این ها چیست که می گویید؟ حضرت فرمودند: دختر عزیزم! به یاد آن آزار و ظلم و ستم و مکر و دشمنی افتادم که بعد از من و تو، حسین دچار آن خواهد شد ...
تا اینکه به این قسمت حدیث رسید:
پس حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام گفتند: آه ای پدرجان! إنَّا لِلَّهِ و إنَّا إلَیْه راجعُونَ، و سپس گریه کردند، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به آن حضرت فرمودند: ای دخترم! همانا با فضیلت ترین اهل بهشت، افرادی هستند که در دنیا شهید شده باشند، جانها و اموال خود را دادند که در عوض بهشت را دارا شوند، آنان در راه خدا می جنگند و دشمن را می کشند و یا کشته می شوند و این وعدۀ حقّی است که خدا داده است، پس آن چه که نزد خداست بهتر است از دنیا و آنچه در آن است، شهید شدن از مردن آسان تر است، و کسی که شهادت نصیبش شده باشد به جایگاه خود خواهد رفت، و کسی که کشته نشود یقیناً خواهد مُرد.
توضیح: خداوند در این آیۀ شریفه، به معامله ای پر سود بین خود و بعضی از
ص: 260
مؤمنین اشاره فرموده، که خدا جان و مالشان را، به بهای بهشت آن ها می خرد، پس به عبارتی دیگر خداوند در این کریمه به مقام و جایگاه شهید اشاره می فرماید، و در روایت مذکور به یکی از مصادیق کامل آن، یعنی حضرت امام حسین علیه السلام اشاره شده است.
حضرت امام حسین علیه السلام با ایثار جان و مال خود، نه تنها بهشت را برای خود و یارانشان به ارمغان آوردند، بلکه با شهادتشان، باعث شدند یک باب رحمت و مغفرت الهی به روی همۀ گنه کاران امّت اسلام باز شود، تا هر کس به هر طریقی (یا با زیارت آن حضرت، یا با گریه و عزاداری برای ایشان و یا ...) موجبات بهشتی شدنش فراهم گردد.
ص: 261
شماره: 67
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَكُونُوا مَعَ الصّاٰدِقٖینَ}
ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.
1_ جَابِرٌ الْأَنْصَارِيُّ، عَنِ الْبَاقِرِعلیه السلام، فِي قَوْلِهِ: «وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، أَيْ مَعَ آلِ مُحَمَّد علیهم السلام.(1)
از جابر انصاری نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ آیۀ: «وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، فرمودند: یعنی با آل محمّد علیهم السلام باشید.
2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، قَالَ: مَعَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ علیهم السلام.(2)
از جابر بن عبد الله انصاری نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، گفت: یعنی با حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت ایشان علیهم السلام باشید.
3_ روي أنَّ النَّبِيّ صلی الله علیه وآله وسلم سُئِلَ عَنِ الصَّادِقِين هَا هُنا؟فقال صلی الله علیه واله وسلم: هُم عَليٌّ وَ فَاطِمَة
ص: 262
وَ الحَسَنُ وَ الحُسَينُ وَ ذُرِيَّتُهُم الطّاهِرُون إِلَى يَومِ القِيَامَة.(1)
روایت است از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم سؤال شد که صادقین چه کسانی هستند؟ پس حضرت فرمودند: آنها علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و فرزندان پاک آنها تا روز قیامت هستند.
4_ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَنَسٍ، عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ»، قَالَ: أَمَرَ اللَّهُ الصَّحَابَةَ أَنْ يَخَافُوا اللَّهَ، ثُمَّ قَالَ: «وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، يَعْنِي مَعَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ علیهم السلام.(2)
از ابن عمر نقل است که گفت: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ»، یعنی خداوند به صحابه دستور داده که از خدا بترسید، سپس گفت: «وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، یعنی با محمّد و اهل بیت ایشان علیهم السلام باشید.
5_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعلیه السلام: يَا أَبَا حَمْزَةَ! إِنَّمَا يَعْبُدُ اللَّهَ مَنْ عَرَفَ اللَّهَ وَ أَمَّا مَنْ لَا يَعْرِفُ اللَّهَ كَأَنَّمَا يَعْبُدُ غَيْرَهُ هَكَذَا ضَالًّا. قُلْتُ: أَصْلَحَكَ اللَّهُ! وَ مَا مَعْرِفَةُ اللَّهِ؟ قَالَ: يُصَدِّقُ اللَّهَ وَ يُصَدِّقُ مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِي مُوَالاةِ عَلِيٍّ وَ الِايتِمَامِ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَى مِنْ بَعْدِهِ، وَ الْبَرَاءَةُ إِلَى اللَّهِ مِنْ عَدُوِّهِمْ، وَ كَذَلِكَ عِرْفَانُ اللَّهِ.
قَالَ: قُلْتُ: أَصْلَحَكَ اللَّهُ! أَيُّ شَيْ ءٍ إِذَا عَمِلْتُهُ أَنَا اسْتَكْمَلْتُ حَقِيقَةَ الْإِيمَانِ؟
قَالَ: تُوَالِي أَوْلِيَاءَ اللَّهِ، وَ تُعَادِي أَعْدَاءَ اللَّهِ، وَ تَكُونُ مَعَ الصَّادِقِينَ، كَمَا أَمَرَكَ اللَّهُ.
ص: 263
قَالَ: قُلْتُ: وَ مَنْ أَوْلِيَاءُ اللَّهِ؟ فَقَالَ: أَوْلِيَاءُ اللَّهِ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، وَ عَلِيٌّ، وَ الْحَسَنُ، وَ الْحُسَيْنُ، وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، ثُمَّ انْتَهَى الْأَمْرُ إِلَيْنَا، ثُمَّ ابْنِي جَعْفَرٌ وَ أَوْمَأَ إِلَى جَعْفَرٍ وَ هُوَ جَالِسٌ، فَمَنْ وَالَى هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَالَى أَوْلِيَاءَ اللَّهِ وَ كَانَ مَعَ الصَّادِقِينَ كَمَا أَمَرَهُ اللَّهُ.
قُلْتُ: وَ مَنْ أَعْدَاءُ اللَّهِ؟ أَصْلَحَكَ اللَّهُ! قَالَ: الْأَوْثَانُ الْأَرْبَعَةُ، قَالَ: قُلْتُ: مَنْ هُمْ؟
قَالَ: أَبُو الْفَصِيلِ وَ رُمَعُ وَ نَعْثَلٌ وَ مُعَاوِيَةُ، وَ مَنْ دَانَ دِينَهُمْ، فَمَنْ عَادَى هَؤُلَاءِ فَقَدْ عَادَى أَعْدَاءَ اللَّهِ.(1)
از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر؟س؟ فرمودند: ای ابا حمزه! همانا هر که خدا را بشناسد او را می پرستد، ولی کسی که خدا را نمی شناسد گویا دیگری را پرستش می کند و این چنین گمراه می شود.
عرض کردم: خدا خیرتان بدهد! شناخت خدا چیست؟ حضرت فرمودند: خدا را تصدیق کند و محمّد صلی الله علیه وآله وسلم را به عنوان رسول خدا، در موالات علی علیه السلام تصدیق کند و از او و ائمّۀ بعد از آن حضرت پیروی نماید و از دشمنان آنها بیزاری جوید، شناخت خداوند این چنین است.
گفت: عرض کردم: خدا خیرتان بدهد! چه عملی انجام دهم تا به وسیلۀ آن، حقیقت ایمان را کامل نمایم؟ حضرت فرمودند: دوست داشتن اولیای خدا و دشمنی با دشمنان او، و با صادقان باشی، همان طور که خدا به تو دستور داده است.
گفت: عرض کردم: اولیای خدا چه کسانی هستند؟ فرمودند: اولیای خدا: محمّد رسول اللَّه، و علی، و حسن، و حسین، و علی بن الحسین، سپس این امر به من منتهی شده، سپس پسرم جعفر، و به جعفر در حالی که نشسته بود، اشاره کردند، پس هر که آنها را دوست داشته
ص: 264
باشد، اولیای خدا را دوست دارد و با صادقان است، همان طور که خدا او را امر کرده است.
گفتم: دشمنان خدا چه کسانی هستند؟ خدا خیرتان بدهد! حضرت فرمودند: بت های چهارگانه، عرض کردم: آن بت ها کیانند؟ فرمودند: ابوفصیل، و رمع، و نعثل و معاویه، و هر که از آنها پیروی کند، هر که با این ها دشمنی کند، با دشمن خدا دشمنی کرده است.
توضیح: خداوند در این آیه به همۀ مؤمنان دستور داده که پس از کسب تقوای الهی، با راستگویان و راست کرداران باشند، و مصداق آن ها (یعنی صادقین) در روایات مذکور، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت ایشان علیهم السلام می باشند، که یکی از آن بزرگواران حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
بنا بر این مؤمنانی که طالب رسیدن به ثواب ها و فضیلت های الهی هستند، باید ابتدا کسب تقوای الهی نموده، و سپس بودن با امام حسین علیه السلام را در تمام مراحل زندگی رعایت نمایند.
یکی از شخصیّت هایی که به این آیۀ شریفه عمل نمود و به مقام و منزلت بزرگی نائل شد، حضرت قمر منیر بنی هاشم، ابا الفضل العباس علیه السلام است. ایشان در تمام مراحل زندگی با امام حسین علیه السلام بودند، تا جایی که جان خویش را فدا نموده به مقام باب الحوائجی رسیدند، در زیارت آن حضرت می خوانیم:
«السَّلَامُ عَلَى الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْمُوَاسِي أَخَاهُ بِنَفْسِهِ
الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ الْفَادِي لَهُ الْوَاقِي السَّاعِي إِلَيْهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَةِ يَدَاهُ».
و ما نیز از خدای متعال می خواهیم که:
«يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً».
ص: 265
شماره: 68
{اَلآٰ اِنَّ اَوْلِیآٰءَ اللّٰهِ لاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ}
آگاه باشید همانا اولیاى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگین مى شوند!
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ الْأَشَلِّ، عَنْ بَعْضِ الْفُقَهَاءِ، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ»، ثُمَّ قَالَ: تَدْرُونَ مَنْ أَوْلِیاءُ اللَّهِ؟ قَالُوا: مَنْ هُمْ، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ!؟ فَقَالَ: هُمْ نَحْنُ وَ أَتْبَاعُنَا، فَمَنْ تَبِعَنَا مِنْ بَعْدِنَا، طُوبَى لَنَا وَ طُوبَى لَهُمْ، أَفْضَلُ مِنْ طُوبَى لَنَا.
قَالَ: یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! مَا شَأْنُ طُوبَى لَهُمْ، أَفْضَلُ مِنْ طُوبَى لَنَا؟ أَ لَسْنَا نَحْنُ وَ هُمْ عَلَى أَمْرٍ؟ قَالَ: لَا، لِأَنَّهُمْ حَمَلُوا مَا لَمْ تَحَمَّلُوا عَلَیهِ، وَ أَطَاقُوا مَا لَمْ تُطِیقُوا. (1)
از عبد الرحمن بن سالم أشَلّ، از یکی از فقها روایت کرده که امیر المؤمنین علیه السلام این آیه را تلاوت فرمودند: «أَلا إِنَّ أَوْلِیَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ»، و سپس فرمودند: آیا می دانید اولیای خدا چه كسانی هستند؟ گفتند: چه كسانی هستند، ای امیر مؤمنان!؟ حضرت فرمودند: آنان، ما هستیم و پیروان ما، پس هر کسی که بعد از ما از ما تبعیّت و پیروی کند، هم خوشا به حال ما و خوشا به سعادت آنان، البته بیشتر برای آنان مایۀ خشنودی و سعادت است.
ص: 266
گفته شد: ای امیر مؤمنان! منظور شما از این که فرمودید بیشتر برای آنان مایۀ خشنودی و سعادت است، چیست؟ مگر ما و آنان، هم عقیده نیستیم؟
حضرت فرمودند: خیر، آنها چیزهایی را تحمّل کردند که شما تحمّل نکردید و چندان بردباری نمودند که شما نداشتید.
توضیح: یکی از مصادیق اولیای خدا، حضرت امام حسین علیه السلام هستند، و این آیۀ شریفه دو جلوه دارد، یکی در دنیا و دیگری در آخرت، که هر دو در امام حسین علیه السلام صدق می کند، جلوۀ دنیوی آن را خداوند در روز عاشورا به جهانیان نشان داد، آن حضرت به مقامی از ایمان و ایمنی رسیدند که هیچ مصیبت و بلا و خطری ایشان را متزلزل نکرد و از راه شان باز نداشت، و جلوۀ اخروی آن، در بهشت است که جای خوف و حزن نمی باشد، بلکه سراسر امنیّت و بهجت و سرور است.
ص: 267
شماره: 69
{اݗَلَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَكاٰنُوا یَتَّقُونَ63 لَهُمُ الْبُشْرٰى فِی الْحَیٰوةِ الدُّنْیاٰ وَفِی الْءاٰخِرَةِ٭ۚ لاٰ تَبْدٖیلَ لِكَلِماٰتِ اللّٰهِ٭ۚ ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظٖیمُ64}
کسانی كه ایمان آوردند، و پرهیز مى كردند.(63) در زندگى دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور) ند وعده هاى الهى تخلّف ناپذیر است! این است آن رستگارى بزرگ!(64)
عَنْ عَبْدِ الرَّحِيمِ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّمَا أَحَدُكُمْ حینَ یَبْلُغُ نَفْسُهُ إِلَى هَاهُنَا، فَيَنْزِلُ عَلَيْهِ مَلَكُ الْمَوْتِ، فَيَقُولُ لَهُ: أَمَّا مَا كُنْتَ تَرْجُوهُ فَقَدْ أُعْطِيتَهُ وَ أَمَّا مَا كُنْتَ تَخَافُهُ فَقَدْ أَمِنْتَ مِنْهُ، وَ يُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَى مَنْزِلِهِ فِي الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ لَهُ: انْظُرْ إِلَى مَسْكَنِكَ مِنَ الْجَنَّةِ، فَهَذَا رَسُولُ اللَّهِ وَ هَذَا عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، هُمْ رُفَقَاؤُكَ فِي الْجَنَّةِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ»، «لَهُمُ الْبُشْرى فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ لا تَبْدِيلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».(1)
از عبد الرحیم نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: همانا هر کدام از شما زمانی که جانش به گلویش برسد، فرشتۀ مرگ بر او فرود می آید و می گوید: هر چه که به آن امید داشتی به تو داده شد، و از هر چه که می ترسیدی نسبت به آن ایمنی یافتی، و برای او دری به سوی منزلش در بهشت، باز می شود، پس به او گفته
ص: 268
می شود : به منزلت در بهشت نگاه کن و بنگر این رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و علی و حسن و حسین علیهم السلام، همراهان و دوستان تو هستند، و این همان فرمایش خدای عزوجل است که فرمود: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ»، «لَهُمُ الْبُشْرى فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ لا تَبْدِيلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».
توضیح: به فرمایش امام رضا علیه السلام انسان سه موقع خیلی تنهاست، و یکی از آن ها لحظۀ جان دادن است، لذا ترس و وحشت به سراغش می آید، ولی طبق این آیۀ شریفه و روایات معصومین علیهم السلام، خداوند توسّط ملک الموت به مؤمنان باتقوا، بشارت دیدار با رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و اهل بیت علیهم السلام را می دهد، که این دیدار باعث رسیدن به آرامش و امنیّت شده، ترس و وحشت مؤمن را بر طرف می نماید.
یکی از این دیدارها، دیدار با حضرت امام حسین علیه السلام می باشد و اگر کسی به فیض این بشارت و دیدار نائل آید، یقیناً اهل بهشت است و به رستگاری بزرگی رسیده است.
ص: 269
شماره: 70
{قُلِ انْظُرُوا ماٰذاٰ فِی السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضِ٭ۚ وَماٰ تُغْنِی الْءاٰیاٰتُ وَالنُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لاٰ یُؤْمِنُونَ}
بگو: «نگاه كنید چه چیز در آسمانها و زمین است!» اما این آیات و انذارها به حال كسانى كه ایمان نمى آورند مفید نخواهد بود!
عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ ما تُغْنِي الْآياتُ وَ النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لا يُؤْمِنُونَ»، قَالَ: الْآيَاتُ هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ النُّذُرُ هُمُ الْأَنْبِيَاءُ علیهم السلام.(1)
از داود رقّی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای تبارک و تعالی: «وَ مَا تُغْنِی الآیَاتُ وَ النُّذُرُ عَن قَوْمٍ لاَّ یُؤْمِنُونَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آیات، ائمّه علیهم السلام هستند، و بیم دهندگان، پیامبران علیهم السلام می باشند.
توضیح: یکی از مصادیق آیات، حضرت امام حسین علیه السلام هستند، که نشانه ای از بزرگی و عظمت خدای متعال می باشند.
ص: 270
شماره: 71
{یَوْمَ یَاْتِ لاٰ تَكَلَّمُ نَفْسٌ اِلّاٰ بِاِذْنِهٖ٭ۚ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَسَعٖیدٌ}
آن روز كه (قيامت) فرا رسد هيچكس جز به اجازۀ او سخن نمی گويد گروهی از آنها بدبخت اند و گروهی نيک بخت.
1_ عَنْ زَيْدِ بْنِ يُثَيْعٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا بَكْرٍ يَقُولُ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ: وَ قَدْ خِيمَ خَيْمَةٌ وَ هُوَ مُتَّكِئٌ عَلَى قَوْسٍ عَرَبِيَّةٍ، وَ فِي الْخَيْمَةِ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام، فَقَالَ: یَا مَعشَرَ المُسلِمِینَ! أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَ أَهْلَ الْخَيْمَةِ، حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ، وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاهُمْ، لَا يُحِبُّهُمْ إِلَّا سَعِيدُ الْجَدِّ طَيِّبُ الْمَوْلِدِ، وَ لَا يُبْغِضُهُمْ إِلَّا شَقِيُّ الْجَدِّ رَدِي ءُ الْوِلَادَةِ.(1)
از زید بن یثیع نقل است که گفت: از ابو بکر شنیدم که می گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را دیدم که خیمه اى برپا کرده بودند و درون خیمه، حضرت على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام حضور داشتند، پس در حالی که به یک کمان عربى تکیه زده بودند، فرمودند: اى گروه مسلمانان! من با هر کس که با اهل این خیمه سازگارى دارد، سازگارم و با هر کس که با ایشان بجنگد، جنگ مى کنم و دوست مى دارم هر کسى را که آنان را دوست بدارد.
ص: 271
دوست نمى دارد ایشان را، مگر آن کسى که نیاى او ازنیکبختى برخوردار و نطفه اش از آلودگى پاک باشد، و دشمن نمى دارد ایشان را، مگر آن کسى که نیاى او دچار بدبختى گردیده و نطفه اش ناپاک و آلوده به پلیدى است.
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ، أَنَّهُ قَالَ: خَرَجَ تَوْقِيعٌ مِنَ النَّاحِيَةِ الْمُقَدَّسَةِ (المشهور بزیارة آل یاسین) ...
الی ان قال:
يَا مَوْلَايَ! شَقِيَ مَنْ خَالَفَكُمْ، وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَكُمْ، فَاشْهَدْ عَلَى مَا أَشْهَدْتُكَ عَلَيْهِ، وَ أَنَا وَلِيٌّ لَكَ، بَرِي ءٌ مِنْ عَدُوِّكَ، فَالْحَقُّ مَا رَضِيتُمُوهُ، وَ الْبَاطِلُ مَا سَخِطْتُمُوهُ، وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ، وَ الْمُنْكَرُ مَا نَهَيْتُمْ عَنْهُ.(الزیارة)(1)
از محمد بن عبد الله بن جعفر حمیری نقل است که گفت: توقیعی از ناحیۀ مقدّسه خارج شد (مشهور به زیارت آل یاسین):
تا آنجا که فرمودند:
ای مولای من! بدبخت کسی است که با شما مخالفت کند، و خوشبخت کسی است که از شما اطاعت کند، پس بر آنچه تو را شاهد گرفتم، شهادت بده، در حالی که من دوست شمایم و از دشمنانتان بیزارم. پس حق آن چیزی است که موجب رضایت شما شود و باطل آن چیزی است که موجب خشم شما گردد، و معروف آن چیزی است که شما به آن امر فرمودید و منکر آن چیزی است که شما از آن نهی کنید.
ص: 272
توضیح: بر مبنای این آیۀ شریفه و روایات رسیده معلوم می شود که ملاک و معیار خوشبختی، محبّت و رضایت اهل بیت علیهم السلام است و ملاک و معیار بدبختی، خشم و مخالفت با ایشان می باشد، که یکی از آن بزرگواران حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
به این روایت توجّه فرمایید:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: بِي أُنْذِرْتُمْ وَ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام اهْتَدَيْتُمْ، وَ قَرَأَ: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»(1)، وَ بِالْحَسَنِ أُعْطِيتُمُ الْإِحْسَانَ، وَ بِالْحُسَيْنِ تَسْعَدُونَ وَ بِهِ تَشْقَوْنَ، أَلَا وَ إِنَّ الْحُسَيْنَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ مَنْ عَادَاهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ.(2)
از عبد الله بن عمر نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: به وسیلۀ من هشدار داده شدید، و به وسیلۀ علی علیه السلام هدایت یافتید و خواندند: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، و به وسیلۀ حسن احسان می شوید، و به وسیلۀ حسین خوشبخت و یا بدبخت می گردید، (یعنی بدون او بدبخت می شوید)؛ بدانید که حسین دری از درهای بهشت است، هر کس با او دشمنی کند، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می کند.
با دقّت در این روایت، نتیجه می گیریم که سعادت و خوشبختی یا شقاوت و بدبختی هر کس در زندگی دنیوی و سپس در آخرت، بستگی به رفتار او در قبال حضرت امام حسین علیه السلام دارد.
ص: 273
شماره: 72
{قُلْ هٰذِهٖ سَبٖیلٖیٓ اَدْعُوٓا اِلَى اللّٰهِ٭ۚ عَلٰى بَصٖیرَةٍ اَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنٖی٭ۖ وَسُبْحاٰنَ اللّٰهِ وَمآٰ اَنَا مِنَ الْمُشْرِكٖینَ}
بگو: این طریقه و راه من است که من و هر کس پیرو من است با بصیرت و بینایی مردم را به سوی خدا دعوت می کنیم، و خدا از هر عیب و نقصی منزّه است و من از مشرکان نیستم.
1_ وَ فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِهِ: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي»، يَعْنِي نَفْسَهُ وَ مَنْ تَبِعَهُ، يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ آلَ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از ابو جارود نقل است که گفت: حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ آيۀ: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي»، منظور خود پيامبر صلی الله علیه وآله وسلم هستند، و آن كه پيرو من است، یعنی حضرت على بن ابى طالب علیه السلام و آل محمّد علیهم السلام.
2_ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِي هَذِهِ الْآيَةِ: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي»، قَالَ: هِيَ، وَ اللَّهِ! وَلَايَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، لَا يُنْكِرُهُ
ص: 274
أَحَدٌ إِلَّا ضَالٌّ، وَ لَا يَنْتَقِصُ عَلِيّاً علیه السلام إِلَّا ضَالٌّ.(1)
از ابان بن تغلب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ اين آيه: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي»، فرمودند: به خدا سوگند! این، ولايت ما اهل بیت است، که آن را جز كسى كه گمراه است انكار نمى كند، و جز گمراه كسى بر حضرت على علیه السلام خرده نمى گيرد.
توضیح: از آیۀ شریفه و روایات مذکور نتیجه می شود که پیروی از راه امام حسین علیه السلام، پیروی از راه رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم می باشد، و دعوت به راه ایشان، بر اساس بصیرت و آگاهى می باشد.
امام حسین علیه السلام در مقابل دشمنان، ابتدا به موعظه و تبیین حق از باطل پرداختند و پس از اینکه با آنان اتمام حجّت کردند، وارد جنگ با آنها شدند، ایشان در وصیّتشان به محمد حنفیّه، پس از ذکر اهداف قیام خویش فرمودند:
أُرِيدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أَسِيرَ بِسِيرَةِ جَدِّي وَ أَبِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، فَمَنْ قَبِلَنِي بِقَبُولِ الْحَقِّ، فَاللَّهُ أَوْلَى بِالْحَقِّ، وَ مَنْ رَدَّ عَلَيَّ هَذَا أَصْبِرُ حَتَّى يَقْضِيَ اللَّهُ بَيْنِي وَ بَيْنَ الْقَوْمِ بِالْحَقِّ، وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ.
من قصد دارم امر به معروف و نهی از منکر نمایم، سیره و راه و روش من همان سیره و راه و روش جدّم رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و پدرم علی بن ابی طالب علیه السلام است، کسی که مرا قبول کند مثل قبول کردن حقّ، پس خداوند به حق، سزاوارتر است، و کسی که مرا رد کند، من صبر مى کنم تا خدا بین من و آن گروه داوری نماید، که او بهترین حکم کنندگان است.
ص: 275
شماره: 73
{... اِنَّمآٰ اَنْتَ مُنْذِرٌ٭ۖ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هاٰدٍ}
همانا تو فقط بیم دهنده اى! و براى هر گروهى هدایت كننده اى است.
1_ عَنْ بُرَیدٍ الْعِجْلِی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ علیهما السلام الْمُنْذِرُ، وَ فِی كُلِّ زَمَانٍ مِنَّا هادیاً (هَادٍ) یهْدِیهِمْ إِلَى مَا جَاءَ بِهِ نَبِی اللَّهِ ثُمَّ الْهُدَاةُ مِنْ بَعْدِهِ عَلِيٌّ علیه السلام ثُمَّ الْأَوْصِیاءُ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ. (1)
از برید عجلی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم منذر هستند، و در هر زمانى یک هادى و راهنما از ما خانواده هست كه آنها را به دستورات پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم راهنمائى می كند، سپس هدایت کنندگان بعد از ایشان، علی بن ابى طالب علیه السلام هستند سپس جانشینان و اوصیای آن حضرت، یكى پس از دیگرى، می باشند.
2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، فَقَالَ: رَسُولُ اللَّهِ علیهما السلام الْمُنْذِرُ وَ َ عَلِيٌّ علیه السلام الْهَادِي أَمَا وَ اللَّهِ مَا
ص: 276
ذَهَبَتْ مِنَّا وَ مَا زَالَتْ فِينَا إِلَى السَّاعَةِ. (1)
از عبد الرحیم قصیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، منذر هستند و حضرت علی علیه السلام، هادى می باشند، آگاه باشید! به خدا قسم! این ویژگی از میان ما بیرون نرفته، و همواره در میان ما خواهد بود تا روز قیامت.
توضیح: همواره یکی از ویژگی های ائمّه علیهم السلام هدایت امّت اسلام بوده و می باشد، و یکی از آن بزرگواران حضرت امام حسین علیه السلام هستند که این ویژگی در تمام آنچه که مربوط به آن حضرت می باشد، تجلّی نموده است. حیات امام حسین علیه السلام، احادیث، شهادت، حرم و مجالس ایشان همه عامل هدایت امّت، بوده و می باشد.
آری، امام حسین علیه السلام هادی هستند که هر کس ایشان را اجابت نماید، از جهل و گمراهی نجات یافته، و در آخرت به سوی بهشت هدایت می شود.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1 و کُد: 101/3 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 277
شماره: 74
{اݗَلَّذٖینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللّٰهِ وَلاٰ یَنْقُضُونَ الْمٖیثاٰقَ}
آنها كه به عهد الهى وفا مى كنند، و پیمان را نمى شكنند.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیلِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَحِمَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام مُعَلَّقَةٌ بِالْعَرْشِ، یقُولُ: اللَّهُمَّ صِلْ مَنْ وَصَلَنِی، وَ اقْطَعْ مَنْ قَطَعَنِی، وَ هِی تَجْرِی فِی كُلِّ رَحِمٍ. وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ فِی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
و ما عاهدهم علیه، و ما أخذ علیهم من المیثاق فی الذَّر من ولایة أمیر المؤمنین و الأئمة علیهم السلام بعده، و هو قوله: «الَّذِینَ یوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا ینْقُضُونَ الْمِیثاقَ» الآیة، ثم ذكر أعداهم، فقال: «وَ الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ»،(2) یعنی فی أمیر المؤمنین علیه السلام، و هو الذی أخذ الله علیهم فی الذّر، و أخذ علیهم رسول الله علیهم السلام بغدیر خم ثم قال: «أُولئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»(3).(4)
از محمد بن فضیل نقل است كه گفت: حضرت ابا الحسن امام موسى بن
ص: 278
جعفرعلیهم السلام فرمودند: همانا رحم آل محمّد علیهم السلام به عرش الهى آویخته است، و مى گوید: پروردگارا! با کسى که با من پیوند كند، پیوند کن، و از کسى که پیوند من را بگسلد، پیوندت را قطع نما، و این در هر رحمی جاری است.
این آیه در بارۀ آل محمّد علیهم السلام و عهد و میثاقی كه برای آنان در عالم ذر گرفته شده، نازل شده است، و میثاق آنان چنین بود كه ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و امامان پس از ایشان را بپذیرند.
خداوند در این زمینه چنین می فرماید: «الَّذینَ یوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا ینْقُضُونَ الْمیثاقَ»، سپس دشمنان اهل بیت را ذكر كرده، می فرماید: «وَ الَّذینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ»، یعنی امیر المؤمنین علیه السلام، و او همان كسی است كه خداوند از بندگانش در عالم ذر برای او پیمان گرفت، و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هم در غدیر خم از مردم برای او عهد و پیمان گرفت. سپس می فرماید: «أُولئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».
توضیح: یکی از عوامل سعادت بشر، وفای به عهد و میثاق با ائمّۀ اطهار علیهم السلام می باشد، و یکی از آن ها حضرت امام حسین علیه السلام هستند، که بالاترین درسی که آن حضرت در روز عاشورا به ما دادند این است که وفاداری به امام و پیشوای حق، ضامن خوشبختی و سعادت بشر است.
ص: 279
شماره: 75
{اݗَلَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللّٰهِ٭ۗ اَلاٰ بِذِكْرِ اللّٰهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ}
آنها كسانی هستند كه ايمان آورده اند و دلهايشان به ياد خدا آرامش می گیرد، آگاه باشيد! دلها فقط با ياد خدا آرامش می گیرند.
1_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، قَالَ: ذَاكَ مَن أَحَبَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَحَبَّ أَهْلَ بَيْتِي صَادِقاً غَيْرَ كَاذِبٍ.(الحدیث)(1)
از حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام روایت است که فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم هنگامی که این آیه: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، نازل شد، فرمودند: این در بارۀ کسی است که خدا و رسولش را دوست بدارد و اهل بیت مرا صادقانه، نه به دروغ، دوست داشته باشد.
2_ فُرَاتٌ قَالَ: حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صل یالله علیه وآله وسلم لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: تَدْرِی فِیمَنْ نَزَلَتْ؟ قَالَ: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: فِیمَنْ صَدَّقَ بِی وَ آمَنَ بِی، وَ أَحَبَّک وَ عِتْرَتَک
مِنْ بَعْدِک، وَ سَلَّمَ لَک الْأَمْرَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ. (2)
ص: 280
فرات كوفی گفت: محمد بن قاسم بن عبید برای من حدیثی گفت (با اختصار در سند) كه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ آیۀ : «الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم از علی بن ابى طالب علیه السلام پرسیدند: آیا می دانى این آیه در بارۀ چه كسى نازل شده است؟
حضرت علی علیه السلام عرض كردند: خدا و پیامبرش داناترند! رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: در بارۀ كسى است كه مرا تصدیق كند و به من ایمان آورد، و تو را و پس از تو، خاندان تو را دوست بدارد، و تسلیم تو و ائمّۀ بعد از تو باشد.
3_ فی تفسیر علی بن ابراهیم القمی، قوله: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ»، قَالَ: «الَّذِینَ آمَنُوا»، الشِّیعَةُ، وَ «ذِكْرُ اللَّهِ»، أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةُ؟سهم؟، ثُمَّ قَالَ: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ».(1)
علی بن ابراهیم قمى در بارۀ آیۀ : «الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ»، گفته است: «الَّذِینَ آمَنُوا»، شیعه هستند و «ذكر اللَّه»، امیر المؤمنین و ائمّه علیهم السلام هستند، سپس این آیه را خواند: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ».
4_ عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، أَ تَدْرِيمَنْ هُمْ، يَا ابْنَ أُمِّ سُلَيْمٍ؟ قُلْتُ: مَنْ هُمْ، يَا رَسُولَ اللَّهِ؟
ص: 281
قَالَ: نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ شِيعَتُنَا.(1)
از انس بن مالک نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، ای پسر ام سلیم! آیا می دانی آنها چه کسانی هستند؟ عرض کردم: چه کسانی هستند؟ ای رسول خدا! حضرت فرمودند: ما اهل بیت و شیعیان ما.
توضیح: به یقین یکی از مصادیق این آیۀ مبارکه، حضرت امام حسین علیه السلام هستند، که یاد و نام آن وجود مقدّس، باعث اطمینان و آرامش دل ها می گردد.
انسان در طول زندگی با خطرات، مکرها و فریب های شیاطین جن و انس، مواجه می شود و اضطراب و پریشانی به سراغش می آید، امّا شیعیان و محبّان امام حسین علیه السلام، از آموزه های اهل بیت علیهم السلام، آموخته اند که با یاد و نام امام حسین علیه السلام و ذکر مصائب ایشان، بر تمام این ناملایمات پیروز گردند.
و شاید یکی از حکمت های سفارش به خواندن زیارت عاشورا، هر روز، و یا رفتن به کربلا و زیارت آن حضرت، به همین دلیل باشد.
«اَللّهُمَ اَرْزُقن-ٰا فِي اَلْدُّنْیٰا زِیٰارَةَ اَلْحُسَیْن وَ فِي اَلْاٰخِرَةِ شَفٰاعَةَ اَلْحُسَیْن»
ص: 282
شماره: 76
{اݗَلَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصّاٰلِحاٰتِ طُوبٰى لَهُمْ وَحُسْنُ مَ-ݘاٰبٍ}
كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، خوشا بر ايشان و نيک سرانجامى دارند.
عَنْ بِلَالِ بْنِ حَمَامَةَ، قَالَ: طَلَعَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم ذَاتَ يَوْمٍ وَ وَجْهُهُ مُشْرِقٌ كَدَارَةِ الْقَمَرِ، فَقَامَ إِلَيْهِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا هَذَا النُّورُ؟
قَالَ: بِشَارَةٌ أَتَتْنِي مِنْ رَبِّي فِي أَخِي وَ ابْنِ عَمِّي وَ ابْنَتِي، وَ أَنَّ اللَّهَ زَوَّجَ عَلِيّاً مِنْ فَاطِمَةَ، وَ أَمَرَ رِضْوَانَ خَازِنَ الْجِنَانِ فَهَزَّ شَجَرَةَ طُوبَى، فَحَمَلَتْ رِقَاعاً يَعْنِي صِكَاكاً بِعَدَدِ مُحِبِّي أَهْلِ بَيْتِي، وَ أَنْشَأَ مِنْ تَحْتِهَا مَلَائِكَةً مِنْ نُورٍ وَ دَفَعَ إِلَى كُلِّ مَلَكٍ صَكّاً، فَإِذَا اسْتَوَتِ الْقِيَامَةُ بِأَهْلِهَا نَادَتِ الْمَلَائِكَةُ فِي الْخَلَائِقِ، فَلَا يَبْقَى مُحِبٌّ لِأَهْلِ الْبَيْتِ إِلَّا دَفَعَتْ إِلَيْهِ صَكّاً فِيهِ فَكَاكُهُ مِنَ النَّارِ، بِأَخِي وَ ابْنِ عَمِّي وَ ابْنَتِي فَكَاكُ رِقَابِ رِجَالٍ وَ نِسَاءٍ مِنْ أُمَّتِي مِنَ النَّارِ.(1)
از بلال بن حمامه نقل است که گفت: روزی رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم بر ما وارد شدند، در حالی که صورت مبارکشان مثل ماه شب چهارده می درخشید، عبد الرحمن بن عوف برخاسته به سوی آن حضرت رفت و از ایشان پرسید: ای رسول خدا! این چه نوری است؟
حضرت فرمودند: این، به خاطر بشارتی است که پروردگارم دربارۀ برادر و پسرعمویم و دخترم به من داده است، همانا خداوند، فاطمه علیها السلام را به ازدواج علی علیه السلام درآورد و به
ص: 283
رضوان، دربان بهشت، فرمان داد که درخت طوبی را حرکت دهد، تا آن درخت، برگه هایی، را به تعداد محبّین اهل بیت من، حمل کند، و در زیر آن درخت فرشتگانی از نور آفریده و به هر یک از آنان یک برگه عطا کرده است، پس چون قیامت فرا رسد این فرشتگان در میان خلایق ندا دهند، پس هیچ یک از محبّین اهل بیت علیهم السلام باقی نمی ماند، مگر آن که فرشتگان یکی از آن برگه ها را به او می دهند که باعث رهایی اش از آتش می شود؛ به واسطۀ برادر و پسرعمویم و دخترم، مردان و زنان بسیاری از امّت من، از آتش رهایی خواهند یافت.
توضیح: یکی از مصادیق درخت طوبی، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، آن حضرت در بهترین منازل بهشت، جایگاهی بس والا و رفیع دارند، پس خوشا به حال کسانی که در دنیا با محبّت ایشان زندگی کردند و در آخرت از شفاعتشان بهرمند شده، به طوبی و سعادت واقعی نائل می گردند، به روایت زیر توجّه فرمایید:
قَالَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیهم السلام: طُوبَى لِشِيعَتِنَا الْمُتَمَسِّكِينَ بِحَبْلِنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا، الثَّابِتِينَ عَلَى مُوَالاتِنَا، وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا، أُولَئِكَ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ، قَدْ رَضُوا بِنَا أَئِمَّةً وَ رَضِينَا بِهِمْ شِيعَةً، فَطُوبَى لَهُمْ ثُمَّ طُوبَى لَهُمْ، وَ هُمْ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِي دَرَجَاتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَة.(1)
حضرت موسی بن جعفرعلیهم السلام فرمودند: خوشا به حال شیعیان ما، کسانی که در غیبت قائم ما به ریسمان ما چنگ زده، بر ولایت ما ثابت قدم اند و از دشمنان ما بیزارند، آنها از ماو ما از آنها هستیم، آنها به امامت ما خشنودند و ما نیز به شیعه بودن آن ها خشنود هستیم، پس خوشا به حال آنها! پس خوشا به حال آنها! به خدا قسم! آنها در روز قیامت در درجۀ ما خواهند بود.
ص: 284
شماره: 77
{وَ یَقُولُ الَّذٖینَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا٭ۚ قُلْ كَفٰى بِاللّٰهِ شَهٖیدًا بَیْنٖی وَ بَیْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُۥ عِلْمُ الْكِتاٰبِ}
و آنها كه كافر شدند می گويند تو پيامبر نيستی، بگو كافی است كه خداوند و كسی كه علم كتاب نزد اوست گواه (من) باشند.
عَنْ سَدِيرٍ، قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ يَحْيَى الْبَزَّازُ وَ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ فِي مَجْلِسِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، إِذْ خَرَجَ إِلَيْنَا وَ هُوَ مُغْضَبٌ، فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ، قَالَ: يَا عَجَباً! لِأَقْوَامٍ يَزْعُمُونَ أَنَّا نَعْلَمُ الْغَيْبَ، مَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، لَقَدْ هَمَمْتُ بِضَرْبِ جَارِيَتِي فُلَانَةَ، فَهَرَبَتْ مِنِّي، فَمَا عَلِمْتُ فِي أَيِّ بُيُوتِ الدَّارِ هِيَ.
قَالَ سَدِيرٌ: فَلَمَّا أَنْ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ صَارَ فِي مَنْزِلِهِ، دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ مُيَسِّرٌ وَ قُلْنَا لَهُ: جُعِلْنَا فِدَاكَ! سَمِعْنَاكَ وَ أَنْتَ تَقُولُ كَذَا وَ كَذَا فِي أَمْرِ جَارِيَتِكَ، وَ نَحْنُ نَعْلَمُ أَنَّكَ تَعْلَمُ عِلْماً كَثِيراً وَ لَا نَنْسُبُكَ إِلَى عِلْمِ الْغَيْبِ!
قَالَ: فَقَالَ: يَا سَدِيرُ! أَ لَمْ تَقْرَأِ الْقُرْآنَ؟ قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: فَهَلْ وَجَدْتَ فِيمَا قَرَأْتَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ»(1)، قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! قَدْ قَرَأْتُهُ، قَالَ: فَهَلْ عَرَفْتَ الرَّجُلَ وَ هَلْ عَلِمْتَ مَا كَانَ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ؟ قَالَ: قُلْتُ: أَخْبِرْنِي بِهِ، قَالَ: قَدْرُ قَطْرَةٍ مِنَ الْمَاءِ فِي الْبَحْرِ الْأَخْضَرِ، فَمَا يَكُونُ ذَلِكَ مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ؟ قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! مَا أَقَلَّ هَذَا، فَقَالَ: يَا سَدِيرُ! مَا أَكْثَرَ هَذَا أَنْ يَنْسُبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، إِلَى الْعِلْمِ الَّذِي أُخْبِرُكَ بِهِ.
ص: 285
يَا سَدِيرُ! فَهَلْ وَجَدْتَ فِيمَا قَرَأْتَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَيْضاً: «قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ»؟ قَالَ: قُلْتُ: قَدْ قَرَأْتُهُ، جُعِلْتُ فِدَاكَ!
قَالَ: أَ فَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ أَفْهَمُ، أَمْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ بَعْضُهُ؟ قُلْتُ: لَا، بَلْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ، قَالَ: فَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ، وَ قَالَ: عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ! كُلُّهُ عِنْدَنَا، عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ! كُلُّهُ عِنْدَنَا.(1)
از سدیر نقل است که گفت: من و ابو بصیر و یحیی بزّاز و داود بن کثیر در مجلس حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بودیم که آن حضرت با عصبانیّت وارد شدند و در جای خود نشستند و فرمودند: تعجّب می کنم! از کسانی که به ما نسبت علم غیب می دهند، با اینکه جز خدا کسی علم غیب ندارد! قصد داشتم فلان کنیزم را مجازات کنم، امّا او فرار کرده و نفهمیدم در کدام اتاق مخفی شده و کجا است.
سدیر گفت: پس هنگامی که آن حضرت از جایشان برخاستند و داخل منزل شدند، من و ابو بصیر و میسّر خدمت ایشان رفتیم و عرض کردیم: فدایتان شویم! شنیدیم که در بارۀ کنیزتان چنین و چنان فرمودید، با اینکه ما می دانیم شما دارای علم زیادی هستید و علم غیب را به شما نسبت نمی دهیم.
حضرت فرمودند: ای سدیر! مگر قرآن نمی خوانی؟ عرضکردم: چرا، فدایتان شوم! فرمودند: پس آیا ندیده ای این آیه را که می فرماید: «قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ»؟
گفت: عرض کردم: بله، فدایتان شوم! من آن را خوانده ام، حضرت فرمودند: آیا
ص: 286
می دانی آن مرد کیست و چقدر از علم کتاب نزدش بوده؟ گفت: عرض کردم: مرا از آن آگاه فرمایید، فرمودند: به اندازۀ یک قطره آب از دریای سبز(مدیترانه)، این مقدار چیست، نسبت به تمام علم کتاب؟ عرض کردم: فدایتان شوم، چقدر کم است! حضرت فرمودند: ای سدیر! چقدر زیاد است آن مقداری که خداوند عزوجل نسبت داده است به علمی که حالا به تو خبر می دهم.
ای سدیر! پس آیا در آنچه که از کتاب خدای عزوجل خوانده ای، این آیه را نیز دیده ای: «قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ»؟ گفت: عرض کردم: فدایتان شوم! این آیه را هم خوانده ام، فرمودند: آیا کسی که تمام علم کتاب را دارد داناتر است، یا کسی که جزئی از علم کتاب نزد اوست؟ عرض کردم: نه، بلکه کسی که تمام علم کتاب نزد اوست، سپس با دست به سینۀ خود اشاره کرده و فرمودند: به خدا سوگند! تمام علم کتاب نزد ما است، به خدا سوگند! تمام علم کتاب نزد ما است.
توضیح: یکی از ویزگی هایی که خداوند به ائمّۀ اطهارعلیهم السلام، عنایت فرموده، علم است، و قسمتی از این علم، علم کتاب است، که نه تنها به اسرار و محکمات و متشابهات قرآن کریم عالم هستند، بلکه به تمام کتب آسمانی، واقف و عالمند.
حضرت امام حسین علیه السلام نیز دارای این ویژگی می باشند، که البته در کُد:7/3 اشاره ای به این موضوع شد و ما ان شاء الله در این باره در کُد: 40/27، روایت مخصوص به امام حسین علیه السلام را بیان خواهیم کرد.
ص: 287
{اَلَمْ تَرَ كَیْفَ ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَیِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ اَصْلُهاٰ ثاٰبِتٌ وَفَرْعُهاٰ فِی السَّمآٰءِ 24 تُؤْتٖیٓ اُكُلَهاٰ كُلَّ حٖینٍ بِاِذْنِ رَبِّهاٰ٭ۗ...}
آيا نديدی چگونه خداوند كلمۀ طيبه را به درخت پاكيزه ای مثال زده كه ريشۀ آن (در زمين) ثابت و شاخۀ آن در آسمان است؟! (24) ميوه های خود را هر زمان به اذن پروردگارش می دهد.(25)
1_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ الْبَاقِرَعلیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ»، «تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها»، قَالَ: أَمَّا الشَّجَرَةُ فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، وَ فَرْعُهَا عَلِيٌّ علیه السلام، وَ غُصْنُ الشَّجَرَةِ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، وَ ثَمَرُهَا أَوْلَادُهَا علیهم السلام، وَ وَرَقُهَا شِيعَتُنَا، ثُمَّ قَالَ علیه السلام: إِنَّ الْمُؤْمِنَ مِنْ شِيعَتِنَا لَيَمُوتُ فَيَسْقُطُ مِنَ الشَّجَرَةِ وَرَقَةٌ، وَ إِنَّ الْمَوْلُودَ مِنْ شِيعَتِنَا لَيُولَدُ فَتُورِقُ الشَّجَرَةُ وَرَقَةً.(1)
از جابر جعفی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «کَشَجَرهٍ طَیِّبَهٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِی السَّمَاء»، «تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا»، پرسیدم، حضرت فرمودند: امّا مقصود از درخت، رسول
خدا صل ی الله علیه وآله وسلم می باشد، و شاخۀ آن علی علیه السلام و جوانۀ شاخۀ آن فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و میوۀ آن، فرزندان
ص: 288
فاطمه علیها السلام و برگهای آن، شیعیان ما می باشند. سپس فرمودند: هنگامی که مؤمنی از شیعیان ما بمیرند، برگی از آن درخت می افتد، و چون نوزادی از شیعیان ما متولّد شود، برگی بر آن درخت، سبز شود.
2_ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ»، «تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها»، فَقَالَ: الشَّجَرَةُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم نَسَبُهُ ثَابِتٌ فِي بَنِي هَاشِمٍ، وَ فَرْعُ الشَّجَرَةِ عَلِيٌّ علیه السلام، وَ عُنْصُرُ الشَّجَرَةِ فَاطِمَةُ علیها السلام، وَ أَغْصَانُهَا الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، وَ وَرَقُهَا الشِّيعَةُ، وَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَيَمُوتُ فَتَسْقُطُ مِنْهَا وَرَقَةٌ، وَ إِنَّ الْمَوْلُودَ مِنْهُمْ لَيُولَدُ فَتُورِقُ وَرَقَةً.(الحدیث)(1)
از سلام بن مستنیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این فرمایش خدای متعال: «كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ»، «تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها»، پرسیدم، پس حضرت فرمودند: آن درخت، رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم هستند که نسب ایشان در بنی هاشم، استوار است، و شاخۀ آن درخت، حضرت علی علیه السلام هستند و اصل و ریشۀ آن، حضرت فاطمه علیها السلام می باشند و شاخه هایش ائمّه علیهم السلام می باشند و برگهای آن، شیعیان هستند که هر گاه کسی از آنان بمیرد، برگی از این درخت بیافتد، و کسی از آنها متولّد شود، برگی بر آن بروید.
3_ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامِ بْنِ نَافِعٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: أَخْبَرَنِي مِينَا مَوْلَى عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، قَالَ: قَالَ لِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ: يَا مِينَا! أُحَدِّثُكَ
ص: 289
بِحَدِيثٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: أَنَا شَجَرَةٌ وَ فَاطِمَةُ علیها السلام فَرْعُهَا، وَ عَلِيٌّ علیه السلام لِقَاحُهَا، وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام ثَمَرَتُهَا، وَ مُحِبُّوهُمْ مِنْ أُمَّتِي وَرَقُهَا.(1)
از مينا، غلام عبد الرحمن بن عوف نقل است که گفت: عبد الرحمن به من گفت: ای مينا! آيا برای تو حديثى را كه از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنيدم، نقل نکنم؟ گفتم: بله، گفت: از آن حضرت شنيدم كه مى فرمودند: من درختى هستم كه فاطمه علیه السلام شاخۀ آن است، و على علیه السلام بارور ساز آن، و حسن و حسين علیهم السلام ميوۀ آن، و دوستانشان از امّت من، برگهاى آن درخت هستند.
4_ عَنْ عُمَرَ بْنِ سَالِمٍ صَاحِبِ السَّابِرِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ: «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ»، قَالَ: أَصْلُهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم وَ فَرْعُهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ثَمَرُهَا، وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ أَغْصَانُهَا، وَ الشِّيعَةُ وَرَقُهَا، وَ اللَّهِ! إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَيَمُوتُ فَتَسْقُطُ وَرَقَةٌ مِنْ تِلْكَ الشَّجَرَةِ.(2)
از عمر بن سالم صاحب سابری نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از معنى اين آيه: «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ»، پرسیدم، فرمودند: اصل آن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند و فرع آن امير المؤمنين علیه السلام و ميوۀ آن حسن و
ص: 290
حسين علیهم السلام و شاخه هاى آن ائمّۀ نه گانه از فرزندان حسين علیه السلام می باشند و برگهاى آن شيعيانند، به خدا سوگند! همانا هر وقت مردى از آنها مى ميرد، پس برگى از آن درخت فرو مى افتد.
توضیح: با توجّه به آیۀ شریفه و روایت مذکور، مصداق شجرۀ طیّبه، اهل بیت علیهم السلام هستند و امام حسین علیه السلام ثمره و میوۀ این درخت پاک می باشند. حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام در حدیث شریف کساء، در جواب سلام فرزندشان امام حسین علیه السلام می فرمایند: «وَعَلَيْكَ السَّلامُ يا وَلَدي وَيا قُرَّةَ عَيْني وَثَمَرَةَ فُؤادي»، یعنی: و بر تو باد سلام، ای فرزندم! و ای نور دیده ام و میوۀ دلم!
پس هر که طالب پاکی و برکت است باید مسیر زندگیش را در جهت امام حسین علیهه السلام، قرار دهد، که آن حضرت تماماً مصداق طهارت و پاکی می باشند، نامشان پاک، نسلشان پاک، حیاتشان پاک، عقیده و اخلاقشان پاک، شهادتشان پاک و تربت و حرمشان پاک و مطهّر است.
ص: 291
شماره: 79
{اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللّٰهِ كُفْرًا...}
آيا نديدی كسانی را كه نعمت خدا را به كفران تبديل كردند.
1_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَا بَالُ أَقْوَامٍ غَیرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، وَ عَدَلُوا عَنْ وَصِیهِ لَا یتَخَوَّفُونَ أَنْ ینْزِلَ بِهِمُ الْعَذَابُ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ»، «جَهَنَّمَ»، ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ النِّعْمَةُ الَّتِی أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ، وَ بِنَا یفُوزُ مَنْ فَازَ یوْمَ الْقِیامَةِ. (1)
از اصبغ بن نباته نقل است كه گفت: حضرت امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: برخى از مردمان را چه شده كه سیره و سنّت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را تغییر داده اند و از جانشین او روى برتافته اند؟ آیا نمى ترسند كه این عذاب، بر آنان فرود آید؟ و سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ»، «جَهَنَّمَ»، سپس فرمودند: ما همان نعمتى هستیم كه خداوند، بندگان خود را از آن برخوردار كرد و به وسیلۀ ما است كه افراد در روز قیامت به رستگارى دست مى یابند.
2_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي قَوْلِهِ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا
ص: 292
نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، قَالَ: نَحْنُ نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ بِهَا عَلَى الْعِبَادِ.(1)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام در بارۀ این آیه: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، فرمودند: ما همان نعمت خدا هستیم که آن را به بندگانش ارزانی داشته است.
توضیح: منظور از «نعمت خدا» حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت ایشان می باشد، که وجود مقدّس حضرت امام حسین علیه السلام را نیز، شامل می شود، و خداوند انسان ها را با این نعمت عظمیٰ امتحان می کند، پس آنان که شکر این نعمت را بجا آورند، اهل بهشتند، و کسانی که این نعمت الهی را کفران کنند، اهل جهنّم خواهند بود.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 7/1 و کُد: 69/4 و کُد: 69/7 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 293
شماره: 80
{{رَبَّنآٰ اِنّٖیٓ اَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتٖی بِواٰدٍ غَیْرِ ذٖی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّناٰ لِیُقٖیمُوا الصَّلٰوةَ فَاجْعَلْ اَفْئِدَةً مِنَ النّاٰسِ تَهْوٖیٓ اِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراٰتِ لَعَلَّهُمْ یَشْكُرُونَ}
پروردگارا! من بعضى از فرزندانم را در سرزمین بى آب و علفى، در كنار خانه اى كه حرم توست، ساكن ساختم تا نماز را برپا دارند تو دلهاى گروهى از مردم را متوجّه آنها ساز و از ثمرات به آنها روزى ده شاید آنان شكر تو را بجاى آورند!
1_ قَالَ أمِیرُالمُؤمِنِین علیه السلام: إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ دَعَا اللَّهَ لَنَا أَبُونَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام، فَقَالَ: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَهًًْ مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»، فَإِیَّانَا عَنَی اللَّهُ بِذَلِکَ خَاصَّهًْ.(1)
حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمودند: ما اهل بیتی هستیم که پدرمان ابراهیم علیه السلام برایمان دعا کرده و فرموده است: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»، مقصود خداوند از این آیه فقط ما هستیم.
2_ وَ فِي الْإِحْتِجَاجِ، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام: وَ الْأَفْئِدَةُ مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْنَا، وَ ذَلِكَ دَعْوَةُ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام حَيْثُ قَالَ: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ».(2)
ص: 294
و در احتجاج از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت است که فرمودند: قلب های مردم، میل به سوی ما دارد، و این مصداق دعای ابراهیم علیه السلام است، آنجا که گفت: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ».
3_ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ، فَقَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَخْبِرْنِی عَنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام مَنْ هُمْ؟ قَالَ: هُمْ أَهْلُ بَیْتِهِ خَاصَّةً ...
قَالَ السَّائِلُ: وَ مَا الْحُجَّةُ فِي أَنَّ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ مُحَمَّدٍ، الَّذِينَ ذَكَرْتَ دُونَ غَيْرِهِمْ؟ قَالَ: ... وَ الْحُجَّةُ فِي الْمَسْكَنِ وَ الدِّيَارِ قَوْلُ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام: «رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ»، وَ لَمْ يَقُلْ: لِيَعْبُدُوا الْأَصْنَامَ، فَهَذِهِ الْآيَةُ تَدُلُّ عَلَى أَنَّ الْأَئِمَّةَ وَ الْأُمَّةَ الْمُسْلِمَةَ الَّتِي دَعَا لَهَا إِبْرَاهِيمُ علیه السلام مِنْ ذُرِّيَّتِهِ مِمَّنْ لَمْ يَعْبُدْ غَيْرَ اللَّهِ قَطُّ، ثُمَّ قَالَ: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ»، فَخُصَّ دُعَاءُ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام الْأَئِمَّةَ وَ الْأُمَّةَ الَّتِي مِنْ ذُرِّيَّتِهِ، ثُمَّ دَعَا لِشِيعَتِهِمْ كَمَا دَعَا لَهُمْ، فَأَصْحَابُ دَعْوَةِ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ علیهما السلام: رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ مَنْ كَانَ مُتَوَلِّياً لِهَؤُلَاءِ مِنْ وُلْدِ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ علیهما السلام، فَهُوَ مِنْ أَهْلِ دَعْوَتِهِمَا، لِأَنَّ جَمِيعَ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ قَدْ عَبَدُوا الْأَصْنَامَ غَيْرَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام، وَ كَانَتْ دَعْوَةُ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ لَهُمْ.(1)
از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت است که سؤال کننده ای از آن حضرت پرسید: ای فرزند رسول خدا! از آل محمّد علیهم السلام به من خبر بدهید که آن ها چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: آن ها فقط اهل بیتش هستند...
ص: 295
سؤال کننده عرض کرد: به چه دلیل امّت محمّد صلی الله علیه واله وسلم اهل بیت او هستند، با آن بیانی که فرمودید، نه غیر آن ها؟ حضرت فرمودند: ... و دلیل، در مورد محلّ سکونت و سرزمین، این سخن ابراهیم علیه السلام است که فرمود: «رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ المُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقِیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ»، و نگفت: ساکن ساختم تا بت ها را پرستش کنند، پس این آیه دلالت می کند بر اینکه ائمّه و امّتی که حضرت ابراهیم علیه السلام برای آن ها از ذرّیۀ خود دعا کرده، هرگز غیر خدا را پرستش نکرده اند، سپس گفت: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»، پس دعای ابراهیم علیه السلام مخصوص ائمّه و امّتی است که از ذرّیّۀ او می باشند، سپس همچنان که برای آن ها دعا کرد برای شیعیانشان هم دعا کرد، پس افرادی که در دعای ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام بودند عبارتند از: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، علی و فاطمه و حسن و حسین و ائمّه علیهم السلام و هر کس این ها را، که از فرزندان ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام هستند، دوست بدارد، پس او هم از اهل دعای ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام می باشد، چون تمام فرزندان اسماعیل علیه السلام بت ها را پرستش کردند غیر از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام که دعای ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام در حقّ آن هاست.
4_ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي
بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ، إِلَى قَوْلِهِ: لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ»، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍعلیه السلام: نَحْنُ هُمْ، وَ نَحْنُ بَقِيَّةُ تِلْكَ الذُّرِّيَّةِ.(1)
ص: 296
حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ، تا این که فرمود: لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ»، پس حضرت فرمودند: منظور از آن ها ما هستیم، و ما بقیّه و ادامۀ آن ذریّه می باشیم.
5_ الْبَاقِرُ علیه السلام فِي قَوْلِ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام: «رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ»، نَحْنُ بَقِيَّةُ تِلْكَ الْعِتْرَةِ، وَ قَالَ: كَانَتْ دَعْوَةُ إِبْرَاهِيمَ لَنَا خَاصَّةً.(1)
حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن حضرت ابراهیم علیه السلام که گفت: «رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ»، فرمودند: ما باقیماندۀ نسل ابراهیم علیه السلام هستیم، و فرمودند: دعای ابراهیم علیه السلام فقط اختصاص به ما دارد.
6_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ»، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: هِيَ قُلُوبُ شِيعَتِنَا تَهْوِي إِلَى مَحَبَّتِنَا.(2)
از ابن عباس نقل است که دربارۀ این سخن خدای متعال:
«فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ»، گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: منظور، قلب های شیعیان ماست که شیفتۀ محبّت ما می گردد.
7_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی، قَالَ: وَفَدَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم أَهْلُ الْیمَنِ، فَقَالَ النَّبِی صلی الله علیه وآله وسلم: جَاءَكُمُ أَهْلُ الْیمَنِ یبُسُّونَ بَسِیساً، فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، قَالَ:
ص: 297
قَوْمٌ رَقِیقَةٌ قُلُوبُهُمْ، رَاسِخٌ إِیمَانُهُمْ، وَ مِنْهُمُ الْمَنْصُورُ، یخْرُجُ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً، ینْصُرُ خَلَفِی وَ خَلَفَ وَصِیی، حَمَائِلُ سُیوفِهِمْ الْمِسْكُ.
فَقَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَنْ وَصِیكَ؟ فَقَالَ: هُوَ الَّذِی أَمَرَكُمُ اللَّهُ بِالاعْتِصَامِ بِهِ فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»(1).
... سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:
فَقَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! بِالَّذِی بَعَثَک بِالْحَقِّ نَبِیاً أَرِنَاهُ فَقَدِ اشْتَقْنَا إِلَیهِ، فَقَالَ: هُوَ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ آیةً لِلْمُؤْمِنِینَ الْمُتَوَسِّمِینَ، فَإِنْ نَظَرْتُمْ إِلَیهِ نَظَرَ مَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ عَرَفْتُمْ أَنَّهُ وَصِیی، كَمَا عَرَفْتُمْ أَنِّی نَبِیكُمْ، فَتَخَلَّلُوا الصُّفُوفَ وَ تَصَفَّحُوا الْوُجُوهَ، فَمَنْ أَهْوَتْ إِلَیهِ قُلُوبُكُمْ، فَإِنَّهُ هُوَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ فِی كِتَابِهِ: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیهِمْ»، أَی إِلَیهِ وَ إِلَى ذُرِّیتِهِ علیه السلام.
ثُمَّ قَالَ: فَقَامَ أَبُو عَامِرٍ الْأَشْعَرِی فِی الْأَشْعَرِیینَ، وَ أَبُو غِرَّةَ الْخَوْلَانِی فِی الْخَوْلَانِیینَ، وَ ظَبْیانُ وَ عُثْمَانُ بْنُ قَیسٍ فِی بَنِی قَیسٍ، وَ عُرَنَةُ الدَّوْسِی فِی الدَّوْسِیینَ، وَ لَاحِقُ بْنُ عِلَاقَةَ، فَتَخَلَّلُوا الصُّفُوفَ وَ تَصَفَّحُوا الْوُجُوهَ، وَ أَخَذُوا بِیدِ الْأَنْزَعِ الْأَصْلَعِ الْبَطِینِ، وَ قَالُوا: إِلَى هَذَا أَهْوَتْ أَفْئِدَتُنَا، یا رَسُولَ اللَّهِ!
فَقَالَ النَّبِی صلی الله علیه وآله وسلم: أَنْتُمْ نَجَبَةُ اللَّهِ حِینَ عَرَفْتُمْ، وَصِی رَسُولِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تُعَرَّفُوهُ، فَبِمَ عَرَفْتُمْ أَنَّهُ هُوَ؟ فَرَفَعُوا أَصْوَاتَهُمْ یبْكُونَ وَ یقُولُونَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! نَظَرْنَا إِلَى الْقَوْمِ فَلَمْ تَحِنَّ لَهُمْ قُلُوبُنَا وَ لَمَّا رَأَینَاهُ رَجَفَتْ قُلُوبُنَا، ثُمَّ اطْمَأَنَّتْ نُفُوسُنَا وَ انْجَاشَتْ أَكْبَادُنَا وَ هَمَلَتْ أَعْینُنَا وَ انْثَلَجَتْ صُدُورُنَا، حَتَّى كَأَنَّهُ لَنَا أَبٌ وَ نَحْنُ لَهُ بَنُونَ. (2)
ص: 298
از جابر بن عبد اللّه انصارى نقل است كه گفت: اهالى یمن نزد رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم شرفیاب شدند، پیامبر صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: اهالى یمن نزد شما آمدند در حالى كه به شدّت دارند تلاش مى كنند، هنگامى كه نزد آن حضرت آمدند، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به آنها فرمودند: قومى نازك دل و با ایمانى استوار هستند كه فردى به نام منصور جزو آنهاست، با هفتاد هزار خارج مى شوند، و جانشین من و جانشین وصىّ مرا یارى مى رسانند، در حالى كه بند شمشیرشان از چرم است.
سپس آنها گفتند: اى رسول خدا! وصىّ شما كیست؟ حضرت فرمودند: او آن كسى است كه خداوند شما را به چنگ زدن به او امر كرده است، چرا كه خداوند عزّ و جل فرموده است: «وَ اِعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اَللّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا».
... تا اینكه روایت به اینجا رسید:
آنها گفتند: اى رسول خدا! شما را سوگند به كسى كه به حق شما را به پیامبرى برگزید! آن را به ما نشان بده، چرا كه ما مشتاق او گشته ایم.
پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: او همان كسى است كه خداوند او را براى مؤمنین چهره شناس و با فراست نشانه اى قرار داده، اگر شما مانند صاحبدل، یا ناظر آگاهى كه گوش فرا مى دارد، به او بنگرید، خودتان خواهید دانست، همان گونه كه من پیامبر شما هستم، او نیز وصىّ من است، حال به میان صفها بروید و چهره ها را از نظر بگذرانید، پس هر كس كه دلهاى شما به جانب او گرایش پیدا كند، حتماً خود اوست، چرا كه خداوند در كتابش مى فرماید: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیهِمْ»، منظور از ضمیر «هم» در این آیه، پیامبر و خاندان او هستند.
ص: 299
سپس راوی مى گوید: در این هنگام ابو عامر اشعرىّ از میان اشعریان برخاست، و ابو غرّه خولانى از میان خولانى ها، و ظبیان و عثمان بن قیس در میان بنى قیس، و عرنه دوسى از میان دوسى ها، و لاحق بن علاقه، برخاستند و وارد صف ها شدند و چهره ها را از نظر گذرانیده و بعد دست مردى را گرفتند كه دو طرف پیشانى و جلو سرش، مو نداشت، و شكمى بزرگ داشت، و گفتند: اى رسول خدا! دل هاى ما شیفتۀ این مرد شده است.
پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: حال كه شما وصىّ رسول خدا را قبل از این كه او را به شما معرّفى كنم، شناختید، برگزیدگان خداوند مى باشید، از كجا دانستید كه این مرد، همان شخص مورد نظر من است؟
پس آنها صدایشان را به گریه بلند كردند و عرض كردند: اى رسول خدا! ما به همۀ جمعیّت نگاه كردیم، دلهاى ما به هیچ كدام از آنان تمایلى نشان نداد، ولى وقتى او را دیدیم، دلهاى ما به طپش افتاد، و سپس آرامشى در ما پدید آمد، و كبدهایمان تكان خورد، و اشک از دیدگانمان سرازیر شد، و قلبهایمان آرامش یافت، تا آنجا كه گوئى او پدر ما است، و ما فرزندان او هستیم.
توضیح: با استفاده از این کریمه و روایات ذیل آن، نتیجه می گیریم که محمّد و آل محمّد علیهم السلام از فرزندان حضرت ابراهیم علیه السلام هستند و آن پیامبر الهی در حقّ آنان دعا کرده واز خدا خواسته تا دل های بعضی از مردم، یعنی شیعیان را به سوی آن بزرگواران متمایل سازد، و یکی از مصادیق آن، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، که خداوند عشق و محبّت آن حضرت را در دل های بعضی از مردم قرار می دهد.
همان طور که حضرت امام زین العابدین علیه السلام در فرازی از زیارت جدّشان امیر المؤمنین علیه السلام (یعنی زیارت امین الله) عرضه می دارند: «اللَّهُمَّ إِنَّ قُلُوبَ الْمُخْبِتِينَ
ص: 300
إِلَيْكَ وَالِهَةٌ»، یعنی خدایا! همانا دل هاى خاشعان، شيفتۀ تو است، خدای متعال هم این دل های خاشع را، عاشق و شیفتۀ حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می گرداند.
به قول یکی از اساتید می فرمودند: امام حسین علیه السلام قطب نمای قلب ما هستند، که در روایتی حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: مَنْ أَرَادَ اللَّهُ بِهِ الْخَيْرَ قَذَفَ فِي قَلْبِهِ حُبَّ الْحُسَيْنِ علیه السلام وَ حُبَّ زِيَارَتِهِ،(1) یعنی کسی که خداوند، خیر او را بخواهد، در قلبش محبّت امام حسین علیه السلام و علاقه به زیارت ایشان را قرار می دهد.
آه،چه بوده ای که شد *** عرش و دو عالم عاشقت
آه، چه کرده ای که شد *** روح مسلم عاشقت
باد اسیر موی تو *** مست وصال بوی تو
ابر به زیر پای تو *** بارش نم نم عاشقت
آینه آب می شود *** خانه خراب می شود
تشنه تر از لبان تو *** چشمۀ زمزم عاشقت
ص: 301
شماره: 81
{اِنَّ فٖی ذٰلِكَ لَءاٰیاٰتٍ لِلْمُتَوَسِّمٖینَ}
همانا در آن، نشانه هایى است براى هوشیاران!
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ، فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ فِي قَوْلِهِ: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ».(1)
از محمّد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ کلام خدای عزوجل: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»، فرمودند: آنان، ائمّه هستند، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: از فراست و هوشیاری مؤمن بپرهیزید همانا او با نور خدا می بیند، و این در فرمایش خدای متعال است که فرمود: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ».
2_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم الْمُتَوَسِّمَ، وَ أَنَا مِنْ بَعْدِهِ وَ
ص: 302
الْأَئِمَّةُ مِنْ ذُرِّيَّتِي الْمُتَوَسِّمُونَ.(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام دربارۀ این کلام خدای متعال: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»، فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هوشیار بودند و پس از ایشان من و ائمّۀ از نسل من، هوشیاران هستیم.
3_ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ، قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ يَوْماً، وَ عِنْدَهُ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام وَ قَدِ اجْتَمَعَ الْفُقَهَاءُ وَ أَهْلُ الْكَلَامِ مِنَ الْفِرَقِ الْمُخْتَلِفَةِ، فَسَأَلَهُ بَعْضُهُمْ، فَقَالَ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! بِأَيِّ شَيْ ءٍ تَصِحُّ الْإِمَامَةُ لِمُدَّعِيهَا؟
قَالَ: بِالنَّصِّ وَ الدَّلِيلِ، قَالَ لَهُ: فَدَلَالَةُ الْإِمَامِ فِيمَا هِيَ؟
قَالَ: فِي الْعِلْمِ وَ اسْتِجَابَةِ الدَّعْوَةِ، قَالَ: فَمَا وَجْهُ إِخْبَارِكُمْ بِمَا يَكُونُ؟
قَالَ: ذَلِكَ بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَيْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، قَالَ: فَمَا وَجْهُ إِخْبَارِكُمْ بِمَا فِي قُلُوبِ النَّاسِ؟
قَالَ علیه السلام لَهُ: أَ مَا بَلَغَكَ قَوْلُ الرَّسُولِ صلی الله علیه واله وسلم: «اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ».
قَالَ: بَلَى، قَالَ: وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ فِرَاسَةٌ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ عَلَى قَدْرِ إِيمَانِهِ وَ مَبْلَغِ اسْتِبْصَارِهِ وَ عِلْمِهِ، وَ قَدْ جَمَعَ اللَّهُ لِلْأَئِمَّةِ مِنَّا مَا فَرَّقَهُ فِي جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، فَأَوَّلُ الْمُتَوَسِّمِينَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، ثُمَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام مِنْ بَعْدِهِ، ثُمَّ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ
ص: 303
الْحُسَيْنِ علیهم السلام إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.(الخبر)(1)
از حسن بن جهم نقل است که گفت: روزی در مجلس مأمون حضور یافتم در حالی که حضرت امام رضا علیه السلام، نزد او بودند، فقها و علمای علم کلام، از فرقه های مختلف نیز جمع بودند. یکی از آن ها از حضرت رضا علیه السلام پرسید: ای پسر رسول خدا! با چه چیزی امامت، برای مدّعی آن ثابت می شود؟ حضرت فرمودند: با نصّ و تصریح بر امامت او و دلایلش.
سائل پرسید: دلائل امامت در چیست؟ فرمودند: علم و دانش و مستجاب شدن دعای او، باز پرسید: چگونه شما از آینده خبر می دهید؟ فرمودند: طبق عهدی که از رسول الله صلی الله علیه واله وسلم به ما رسیده است. عرض کرد؟ چگونه از دل مردم خبر می دهید؟
فرمودند: مگر این فرمایش رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به تو نرسیده است که: «از فراست و هوشیاری مؤمن بر حذر باشید که او با نور خدا می بیند»؟! گفت: بله، فرمودند: هر مؤمنی دارای فراستی است که به نسبت ایمان و هوشیاری و علمش با نور خدا می بیند، و خداوند برای ما امامان، به اندازۀ همۀ مؤمنین، از این فراست عنایت کرده است، و خداوند عزوجل در کتاب محکمش فرموده: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»، پس اوّلین متوسّمان رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم هستند و پس از ایشان امیرالمؤمنین علیه السلام، و سپس حسن و حسین و ائمّه از فرزندان حسین علیهم السلام تا روز قیامت، می باشند.
4_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي
ص: 304
طَالِبٍ علیه السلام: يَا عَلِيُّ! أَنَا نَذِيرُ أُمَّتِي، وَ أَنْتَ هَادِيهَا، وَ الْحَسَنُ قَائِدُهَا، وَ الْحُسَيْنُ سَائِقُهَا، وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ جَامِعُهَا، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ عَارِفُهَا، وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ كَاتِبُهَا، وَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ مُحْصِيهَا، وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى مُعَبِّرُهَا وَ مُنْجِيهَا وَ طَارِدُ مُبْغِضِيهَا وَ مُدْنِي مُؤْمِنِيهَا، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ قَائِدُهَا وَ سَائِقُهَا، وَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ سَائِرُهَا وَ عَالِمُهَا، وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ نَادِيهَا وَ مُعْطِيهَا، وَ الْقَائِمُ الْخَلَفُ سَاقِيهَا وَ نَاشِدُهَا وَ شَاهِدُهَا، «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ».(1)
از عبدالله بن عمر نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمودند: ای علی! من بیمدهندۀ امّتم هستم و تو هادی آن هایی، و حسن پیشوای آنان است و حسین راهنما و هدایت کنندۀ آن، و علی بن الحسین گردآورندۀ آن، و محمّد بن علی عارف آن، و جعفر بن محمّد کاتب آن است، و موسی بن جعفر حسابگر امّت، و علی بن موسی عبور دهنده و نجات دهندۀ امّت و دور کنندۀ کینهتوزان آن و نزدیک کنندۀ مؤمنان به آن است، و محمّد بن علی پیشوا و راهبر آن، و علی بن محمّد پیشبرنده و عالم آن، و حسن بن علی ندا کننده و بخشندۀ آن، و خلف قائم، جلوبرنده و معرّف و شاهد امّت هستند، (سپس پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم این آیه را تلاوت فرمودند:) «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ».
توضیح: از مجموع روایات ذکر شده استفاده می شود که یکی از مصادیق «متوسّمین»، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند.
ص: 305
{وَعَلاٰماٰتٍ٭ۚ وَبِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ}
و علاماتى قرار داد و به وسیلۀ ستارگان هدایت مى شوند.
1_ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ، قَالَ: حَدَّثَنَا دَاوُدُ الْجَصَّاصُ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یقُولُ: «وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یهْتَدُونَ»، قَالَ: «النَّجْمُ»، رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، وَ «الْعَلَامَاتُ»، هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.(1)
از ابو داود مُستَرِق نقل است كه گفت: حدیث كرد ما را داود جصّاص و گفت: شنیدم از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام كه در بارۀ آیۀ: «وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یهْتَدُونَ»، فرمودند: این «ستاره»، رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم هستند، و این «نشانه ها»، ائمّه علیهم السلام می باشند.
2_ عَنِ الْوَشَّاءِ، قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ»، قَالَ: نَحْنُ الْعَلَامَاتُ، وَ النَّجْمُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم.(2)
ص: 306
از وشّاء نقل است که گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام دربارۀ سخن خدای متعال: «وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: ما همان علامات هستیم و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نَجْم هستند.
توضیح: یکی از ویژگی های ائمّه علیهم السلام هدایت امّت است، و همان طور که خداوند ستارگان را علامت هایی در شب، برای هدایت و نجات بشر قرار داده، تا راه را گم نکند و به هدف و مقصد اصلی خود برسد،(1) ائمّۀ اطهارعلیهم السلام را نیز علامت هایی قرار داده، تا در دنیایی که ظلمت کفر و جهل و انحراف، آن را تیره و تار کرده، هر کس مشتاق هدایت و سعادت است، به وسیلۀ این علامات، به سوی نور علم و معرفت، هدایت شود، و یکی از زیباترین این علامات، وجود مقدّس حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام می باشند.
ص: 307
شماره: 83
{... فَسْئَلُوٓا اَهْلَ الذِّكْرِ اِنْ كُنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ}
پس اگر نمی دانید از اهل ذکر سؤال کنید.
1_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: «الذِّكْرُ» أَنَا، وَ الْأَئِمَّةُ «أَهْلُ الذِّكْرِ».(1)
از عبداللَّه بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداى عزوجل: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «ذكر»، من هستم و «اهل ذكر»، ائمّه می باشند.
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(2)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، فرمودند: ما، اهل ذکر هستیم و از ما باید سؤال شود.
ص: 308
3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، قَالَ: الذِّكْرُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه واله وسلم وَ نَحْنُ أَهْلُهُ، وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(1)
از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، فرمودند: ذکر، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم هستند و ما خاندان ایشان هستیم و از ما درخواست می شود.
4_ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، قَالَ: هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(الحدیث)(2)
از معلی بن خنیس نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، فرمودند: آنها، خاندان حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم هستند.
5_ عَن عَبد الحَمِيد بنِ أبِي ديلَم، عَن جَعفَرِ الصَّادِق علیه السلام قَالَ: لِلذِّكرِ مَعنِيانٍ: القُرآن وَ
ص: 309
مُحَمَّد صلی الله علیه واله وسلم، وَ نَحنُ أَهلُ الذِّكر بِكِلا مَعنييه، اَمّا مَعنَاهُ القُرآنِ فَقَولُهُ تَعَالَى: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ»، وَ قَولُهُ تَعَالَى: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، وَ اَمّا مَعنَاهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم فَالآيَةُ فِي سُورَةِ الطَّلَاقِ.(1)
از عبد الحمید بن ابی دیلم نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: برای ذکر دو معنی است: یکی قرآن و دیگری حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم، و ما اهل بیت علیهم السلام بر مبنای هر دو معنی، اهل ذکر هستیم، پس اگر به معنی قرآن باشد بنا به این سخن خدای متعال: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ»، و در جای دیگر که می فرماید: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، است، و اگر به معنای حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم باشد به خاطر آیه ای در سورۀ طلاق است.(منظور: «ذکراً، رسولاً»، که در سورۀ طلاق، آیۀ 10و 11 می باشد)
6_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ»، قَالَ: هُوَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام، وَ هُمْ أَهْلُ الذِّكْرِ وَ الْعِلْمِ وَ الْعَقْلِ وَ الْبَيَانِ، وَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِكَةِ، وَ اللَّهِ! مَا سُمِّيَ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً إِلَّا كَرَامَةً لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام.(2)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ»، گفت: ایشان حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم و على و فاطمه و حسن و حسين علیهم السلام، هستند و ايشانند اهل ذكر و اهل علم و عقل و بيان، و ايشانند خاندان نبوّت و كانون رسالت و
ص: 310
محل رفت و آمد ملائكه، به خدا قسم! مؤمن، مؤمن ناميده نشده است مگر به خاطر گرامى داشت امير المؤمنين على علیه السلام.
توضیح: از مجموع این روایات نتیجه می گیریم که وجود مقدّس حضرت امام حسین علیه السلام، یکی از مصادیق «اهل ذکر» می باشند، و یکی از اهداف قیام آن حضرت، نجات مردم از تاریکی جهل و نادانی، و هدایت به سوی نور علم و ایمان، بود که در یکی از زیارت های آن حضرت به این مطلب اشاره شده است:
«وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَى وَ الشَّكِّ وَ الِارْتِيَابِ إِلَى بَابِ الْهُدَى».
و جانش را در راه تو بذل و ايثار كرد، تا بندگانت را از گمراهى و نادانى و تاريكى و شک و شبهه نجات داده و به سوی هدايت و رهائى سوق داد.
ص: 311
شماره: 84
{وَاَوْحٰى رَبُّكَ اِلَى النَّحْلِ اَنِ اتَّخِذٖی مِنَ الْجِباٰلِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمّاٰ یَعْرِشُونَ}
و پروردگار تو به زنبور عسل الهام کرد كه از كوه ها و درختان و آنچه كه مردم برمى افرازند، برای خود خانه هایى برگزیند!
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ أَوْحى رَبُّک إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیوتاً»، قَالَ: هُمُ الْأَوْصِیاءُ.(الحدیث) (1)
از محمد بن فضیل نقل است كه گفت: از حضرت امام موسی بن جعفر علیهما السلام در بارۀ این سخن خدای متعال : «وَ أَوْحى رَبُّک إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیوتاً»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: منظور از نحل، ائمّه علیهم السلام هستند.
2_ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ أَوْحى رَبُّک إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یعْرِشُونَ»، اِلی «إِنَّ فِی ذلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ»، فَالنَّحْلُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، وَ الْجِبَالُ الْعَرَبُ، وَ الشَّجَرُ الْمَوَالِی عَتَاقَةً، «وَ مِمَّا یعْرِشُونَ»، یعْنِی الْأَوْلَادَ وَ الْعَبِیدَ مِمَّنْ لَمْ یعْتَقْ، وَ هُوَ یتَوَلَّى اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام، وَ الشَّرَابُ الْمُخْتَلِفُ أَلْوَانُهُ فُنُونُ الْعِلْمِ قَدْ یعَلِّمُهَا الْأَئِمَّةُ علیهم السلام شِیعَتَهُمْ، «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ»، یقُولُ فِی الْعِلْمِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ، وَ الشِّیعَةُ هُمُ النَّاسُ، وَ غَیرُهُمْ اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِمْ مَا هُمْ.
ص: 312
قَالَ: وَ لَوْ كَانَ كَمَا یزْعُمُ أَنَّهُ الْعَسَلُ الَّذِی یأْكُلُهُ النَّاسُ، إِذَا مَا أُكِلَ مِنْهُ فَلَا یشْرَبُ ذُو عَاهَةٍ إِلَّا بَرَأَ لِقَوْلِ اللَّهِ «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ»، وَ لَا خُلْفَ لِقَوْلِ اللَّهِ، وَ إِنَّمَا الشِّفَاءُ فِی عِلْمِ الْقُرْآنِ لِقَوْلِهِ: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»(1)، فَهُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِأَهْلِهِ لَا شَک فِیهِ وَ لَا مِرْیةَ وَ أَهْلُهُ الْأَئِمَّةُ الْهُدَى؟سهم؟ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا»(2).(3)
از مسعدة بن صدقه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ أَوْحى رَبُّک إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یعْرِشُونَ»، تا «إِنَّ فِی ذلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ»، فرمودند: نحل، ائمّه علیهم السلام هستند، و جبال عرب، و شجر بردگان آزاد شده هستند، «وَ مِمَّا یعْرِشُونَ»، اولاد و برده هائى كه آزاد نشده اند، در صورتى كه دوستدار خدا و رسول و ائمّه علیهم السلام باشند.
و آشامیدنى رنگارنگ، انواع علم است كه ائمّه علیهم السلام به شیعیان خود مى آموزند كه «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ»، یعنى در علم شفا براى مردم است، كه منظور از ناس شیعیان هستند، و دیگران، خدا مى داند چه هستند.
اگر آن طور كه خیال می كنند منظور همان عسلى باشد كه مردم می خورند، باید هر بیمارى كه آن را مى خورد، شفا یابد، چون خداوند می فرماید: «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ»، و هرگز خدا وعدۀ خلاف نمى دهد، بلكه شفا در علم قرآن است، به دلیل این آیه: «وَ
ص: 313
نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»، پس قرآن شفا و رحمت است براى اهلش، كه بدون شک و تردید، اهل قرآن، ائمّۀ هدى علیهم السلام هستند، كه در این آیه ذكر شده اند: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا».
3_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ أَوْحى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ»، قَالَ: مَا بَلَغَ مِنَ النَّحْلِ أَنْ يُوحَى إِلَيْهَا، بَلْ فِينَا نَزَلَتْ، فَنَحْنُ النَّحْلُ وَ نَحْنُ الْمُقِيمُونَ لِلَّهِ فِي أَرْضِهِ بِأَمْرِهِ، وَ الْجِبَالُ شِيعَتُنَا، وَ الشَّجَرُ النِّسَاءُ الْمُؤْمِنَاتُ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای عزوجل: «وَ أَوْحى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ»، فرمودند: زنبور عسل را با وحی چه کار؟! این آیه دربارۀ ما نازل شده است، پس زنبور عسل، ما هستیم و ما به امر خدا در زمین او ساکن و مقیم هستیم، کوه ها، شیعیان ما، و درخت، زنان مؤمن هستند.
توضیح: طبق روایات مذکور، ائمّۀ اطهار علیهم السلام به زنبور عسل تشبیه شده اند، که این صفت در حضرت امام حسین علیه السلام نیز وجود دارد.
اگر ویژگی های زنبور عسل را بدانیم، کمی از حکمت این وجه تشابه آگاهی پیدا می کنیم:
ص: 314
1_ زنبور عسل چیزهای طیّب و پاکیزه می خورد و چیز پاک و مصفّایی مثل عسل از خود بجای می گذارد، امام حسین علیه السلام هم طبق آیۀ تطهیر، پاک و مطهّر هستند و آنچه که از آن حضرت مانده همه و همه مصداق پاکی و طهارت است.
2_ پرندگان و دیگر موجودات، زنبور عسل را ضعیف می شمارند چون از برکت زنبور عسل غافلند و نمی دانند که خداوند در وجود او چه برکتی قرار داده، مردم هم در طول تاریخ ائمّه علیهم السلام را ضعیف شمردند، خصوصاً امام حسین علیه السلام را، که اگر می دانستند در وجود آن حضرت چه برکاتی نهفته است، هرگز چنین رفتاری با ایشان نمی کردند.
3_ داشتن زنبور عسل همه اش سود و منفعت است، بودن با امام حسین علیه السلام نیز همه اش سود و منفعت است، خصوصاً در روز قیامت برای بهره مندی از شفاعت ایشان.(اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي شَفَاعَةَ الْحُسَيْنِ يَوْمَ الْوُرُودِ)
4_ طبق آیۀ شریفه، آنچه که زنبور عسل تولید می کند شفا است، و خداوند این شفا را در وجود امام حسین علیه السلام نیز قرار داده، تا جایی که تربت آن حضرت نیز، در اثر هم جواری با ایشان، شفا می باشد.
در فرازی از یکی از زیارت های آن حضرت می خوانیم:
«السَّلَامُ عَلَى مَنْ جَعَلَ اللَّهُ الشِّفَاءَ فِي تُرْبَتِهِ».
ص: 315
شماره: 85
{وَضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا رَجُلَیْنِ اَحَدُهُمآٰ اَبْكَمُ لاٰ یَقْدِرُ عَلٰى شَیْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلٰى مَوْلٰىهُ اَیْنَماٰ یُوَجِّهْهُ لاٰ یَاْتِ بِخَیْرٍ هَلْ یَسْتَوٖی هُوَ وَمَنْ یَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلٰى صِراٰطٍ مُسْتَقٖیمٍ}
خداوند مثالى زده است: دو نفر را، كه یكى از آن دو، گنگ مادرزاد است و قادر بر هیچ كارى نیست و سربار صاحبش مى باشد او را در پى هر كارى بفرستد، خوب انجام نمى دهد آیا چنین انسانى، با كسى كه امر به عدل و داد مى كند، و بر راهى راست قرار دارد، برابر است؟!
عن علی بن ابراهیم فی تفسیره: فی قوله تعالی: «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَینِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا یقْدِرُ عَلى شَی ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَینَما یوَجِّهْهُ لا یأْتِ بِخَیرٍ هَلْ یسْتَوِی هُوَ وَ مَنْ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»، قَالَ: كَیفَ یسْتَوِی هَذَا؟! وَ هَذَا الَّذِی یأْمُرُ بِالْعَدْلِ، أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام.(1)
علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش در بارۀ فرمایش خداوند متعال: «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَینِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا یقْدِرُ عَلى شَی ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَینَما یوَجِّهْهُ لا یأْتِ بِخَیرٍ هَلْ یسْتَوِی هُوَ وَ مَنْ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»، فرمود: چگونه ممكن است این ها با هم مساوی باشند؟! در حالیكه منظور از آنكه به سوی عدل، امر می كند، امیر المؤمنین علیه السلام و ائمّه علیهم السلام می باشند.
ص: 316
توضیح: یکی از ویژگی های ائمّۀ اطهار علیهم السلام این است که در تمام حالاتشان، مردم را به عدالت امر می کنند، و این صفت، در حضرت امام حسین علیه السلام نیز وجود داشت، تا جایی که یکی از اهداف قیام آن حضرت، بشمار می رود.
یکی از فرائض الهی، اجرای امر به معروف و نهی از منکر است، و از نظر امام حسین علیه السلام مهم ترین راه اجرای عدالت، عمل در چارچوب این فریضۀ الهی می باشد، که با تحقّق آن، می توان از هر گونه ظلم فردی و اجتماعی رهایی یافت و جامعه را، به سوی سعادت دنیوی و اخروی هدایت نمود، و این امر، آن قدر مهم است، که امام حسین علیه السلام برای اقامۀ آن، جان خویش و عزیزانشان را ایثار نمودند.
البته خداوند در این کریمه، عبارت «یأْمُرُ» بکار برده، که نشان از استمرار دارد، یعنی امام معصوم در هر عصر و زمانی وظیفۀ دارد تا امر به عدالت نماید و در اجرای آن کوشا باشد، و مصداق فعلی آن، وجود پر برکت حضرت بقیة الله الاعظم عجل الله فرجه الشریف می باشند.
ص: 317
شماره: 86
{یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّٰهِ ثُمَّ یُنْكِرُونَهاٰ وَاَكْثَرُهُمُ الْكاٰفِرُونَ}
آنها نعمت خدا را می شناسند سپس آن را انكار می كنند و بیشترشان كافرند.
قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ، وَ بِنَا فَازَ مَنْ فَازَ.(1)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: به خدا سوگند! ما آن نعمت خداوند هستیم که بندگانش را از آن برخوردار نموده، و رستگاران به واسطۀ ما رستگار می شوند.
توضیح: از آنجا که مولای ما حضرت امام حسین علیه السلام، از اهل بیت علیهم السلام هستند، این آیه در بارۀ ایشان نیز صادق است، که وجود مطهّر ایشان، یکی از مصادیق نعمت خدا، می باشند، و همۀ ما فردای قیامت در قبال این نعمت الهی مسؤلیم، پس وای به حال کسانی که در حقّ این نعمت الهی، کفران و ناسپاسی کنند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 7/1، کُد: 5/3، کُد: 69/4 و کُد: 28/14نیز مراجعه فرمایید.
ص: 318
شماره: 87
{وَیَوْمَ نَبْعَثُ فٖی كُلِّ اُمَّةٍ شَهٖیدًا عَلَیْهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ٭ۖ وَجِئْناٰ بِكَ شَهٖیدًا عَلٰى هٰٓؤُلآٰءِ ...}
و (به یاد آورید) روزى را كه از هر امتى، گواهى از خودشان بر آنها برمى انگیزیم و تو را گواه بر آنان قرار مى دهیم!
فی تفسیر القمی، «وَ یوْمَ نَبْعَثُ فِی كُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً عَلَیهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»، یعْنِی مِنَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام، ثُمَّ قَالَ لِنَبِیهِ صلی الله علیه وآله وسلم: «وَ جِئْنا بِكَ»، یا مُحَمَّدُ، «شَهِیداً عَلى هؤُلاءِ»، یعْنِی عَلَى الْأَئِمَّةِ علیهم السلام، فَرَسُولُ اللَّهِ علیهم السلام شَهِیدٌ عَلَى الْأَئِمَّةِ علیهم السلام، وَ هُمْ شُهَدَاءُ عَلَى النَّاسِ. (1)
علی بن ابراهیم در تفسیرش در بارۀ آیۀ : «وَ یوْمَ نَبْعَثُ فِی كُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً عَلَیهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»، می گوید: روزى كه بر مى انگیزیم در میان هر امّتى از میان خودشان گواهى، منظور ائمّه علیهم السلام هستند، آنگاه به پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم مى فرماید: «وَ جِئْنا بِكَ»، یعنی تو را مى آوریم، اى محمّد! «شَهِیداً عَلى هؤُلاءِ»، تا گواه بر ائمّه علیهم السلام باشى، پس پیامبر اكرم صلی الله علیه واله وسلم گواه بر ائمّه علیهم السلام هستند، و ائمّه علیهم السلام گواه بر مردم.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 17/11 نیز مراجعه نمایید.
ص: 319
شماره: 88
{اِنَّ اللّٰهَ یَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْاِحْساٰنِ وَاٖیتآٰءِ ذِی الْقُرْبٰى وَیَنْهٰى عَنِ الْفَحْشآٰءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْیِ٭ۚ یَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}
خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیكان فرمان مى دهد و از فحشا و منكر و ستم، نهى مى كند خداوند به شما اندرز مى دهد، شاید متذكّر شوید!
1_ عَن عَطِیةِ بْنِ الْحَارِثِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، الْآیةَ، قَالَ: «الْعَدْلُ» شَهَادَةُ الْإِخْلَاصِ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، وَ «الْإِحْسَانُ» وَلَایةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ الْإِتْیانُ بِطَاعَتِهِمَا وَ «إِیتَاءُ ذِی الْقُرْبَى»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِهِ علیهم السلام، وَ «ینْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْی»، هُوَ مَنْ ظَلَمَهُمْ وَ قَتَلَهُمْ وَ مَنَعَ حُقُوقَهُمْ. (1)
از عطیة بن حارث نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، فرمودند: «عدل» گواهى به یگانگى خداوند و رسالت پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، است، و «احسان» ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و پیروى از آن دو است، و «إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى» امام حسن علیه السلام و امام حسین علیهم السلام و ائمّه از نسل امام حسین علیهم السلام هستند، و «ینْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْی»، هر كس به
ص: 320
آنها ستم روا دارد و بكشد ایشان را و مانع رسیدن به حقوقشان شود.
2_ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام: «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، قَالَ: یا سَعْدُ! «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ»، وَ هُوَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم، «وَ الْإِحْسانِ»، وَ هُوَ عَلِی علیه السلام، «وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى»، وَ هُوَ قَرَابَتُنَا أَمَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ بِمَوَدَّتِنَا وَ إِیتَائِنَا وَ نَهَاهُمْ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ مَنْ بَغَى عَلَى أَهْلِ الْبَیتِ وَ دَعَا إِلَى غَیرِنَا. (1)
از سعد نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ آیۀ : «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»، فرمودند: ای سعد! «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ»، یعنى حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، و «احسان»، یعنى حضرت علی علیه السلام، «وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى»، كه همان خویشاوندى ما است. خدا مردم را مأمور به مودّت و محبت و رسیدگى به ما نموده و از كارهاى زشت و فحشاء بازداشته و از كسى كه بر ما خانواده ستم روا دارد و مردم را دعوت به غیر ما كند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 41/8 نیز مراجعه نمایید.
ص: 321
شماره: 89
{وَقَضَیْنآٰ اِلٰى بَنٖیٓ اِسْرآٰئٖیلَ فِی الْكِتاٰبِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْاَرْضِ مَرَّتَیْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبٖیرًا4 فَاِذاٰ جآٰءَ وَعْدُ اُولٰىهُماٰ بَعَثْناٰ عَلَیْكُمْ عِباٰدًا لَنآٰ اُولٖی بَاْسٍ شَدٖیدٍ فَجاٰسُوا خِلاٰلَ الدِّیاٰرِ٭ۚ وَكاٰنَ وَعْدًا مَفْعُولًا5 ثُمَّ رَدَدْناٰ لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَاَمْدَدْناٰكُمْ بِاَمْواٰلٍ وَبَنٖینَ وَجَعَلْناٰكُمْ اَكْثَرَ نَفٖیرًا6}
ما به بنی اسرائيل در كتاب (تورات) اعلام كرديم كه دوبار در زمين فساد خواهيد كرد، و برتری جوئی بزرگی خواهيد نمود.(4) هنگامی كه نخستين وعده فرا رسد بندگان نیرومند و قوی خود را بر شما می فرستيم پس خانه ها را جستجو می كنند، و اين وعده ای است قطعی.(5) سپس شما را بر آنها چيره می كنيم و شما را به وسیلۀ اموال و فرزندان تقویت می کنیم، و نفرات شما را بیشتر می گردانیم.(6)
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْبَطَلِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ قَضَيْنا إِلى بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ»، قَالَ: قَتْلُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ طَعْنُ الْحَسَنِ علیه السلام، «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً»، قَالَ: قَتْلُ الْحُسَيْنِ علیه السلام، «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، إِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ»، قَوْمٌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام، فَلَا يَدَعُونَ وَتَراً لآِلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا قَتَلُوهُ، «وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا»، خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام.
«ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ»، خُرُوجُ الْحُسَيْنِ علیه السلام فِي سَبْعِينَ مِنْ أَصْحَابِهِ عَلَيْهِمُ
ص: 322
الْبَيْضُ الْمُذَهَّبَةُ لِكُلِّ بَيْضَةٍ وَجْهَانِ الْمُؤَدُّونَ إِلَى النَّاسِ، إِنَّ هَذَا الْحُسَيْنَ قَدْ خَرَجَ حَتَّى لَا يَشُكَّ الْمُؤْمِنُونَ فِيهِ، وَ إِنَّهُ لَيْسَ بِدَجَّالٍ وَ لَا شَيْطَانٍ، وَ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ علیه السلام بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ، فَإِذَا اسْتَقَرَّتِ الْمَعْرِفَةُ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ أَنَّهُ الْحُسَيْنُ علیه السلام جَاءَ الْحُجَّةَ الْمَوْتُ، فَيَكُونُ الَّذِي يُغَسِّلُهُ وَ يُكَفِّنُهُ وَ يُحَنِّطُهُ وَ يَلْحَدُهُ فِي حُفْرَتِهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام وَ لَا يَلِي الْوَصِيَّ إِلَّا الْوَصِيُّ.(1)
از عبد الله بن قاسم بطل نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ قَضَيْنا إِلى بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ»، فرمودند: منظور از این دو فساد، کشتن حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و نیزه زدن به امام حسن علیه السلام است، و «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبیراً»، منظور از این سرکشی، کشتن امام حسین علیه السلام می باشد، «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، یعنی هنگامی که پیروزی خون خواهان حسین علیه السلام فرا رسد، «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ»، آنها گروهی هستند که خداوند قبل از قیام قائم علیه السلام برمی انگیزد، پس آنان هر کس که خونی از آل محمّد علیهم السلام به گردنش باشد را می کشند، «وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً»، منظور قیام حضرت قائم علیه السلام است.
«ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ»، منظور، خروج امام حسین علیه السلام به همراه هفتاد نفر از اصحابشان است که کلاه خودهای طلایی که دو رو دارد بر سر دارند، و به مردم می گویند:
ص: 323
این حسین است که خروج کرده، تا هیچ شکّ و تردیدی برای مؤمنان باقی نماند
که او دجّال و شیطان نیست و حجّت قائم علیه السلام هم بین مردم است، هنگامی که معرفت در قلوب مؤمنان به اینکه ایشان امام حسین علیه السلام هستند، ثابت و مستقر شد، حضرت حجّت علیه السلام را مرگ در می یابد، پس کسی که ایشان را غسل داده، کفن و حنوط کرده و به خاک می سپارد، همان حسین بن علی علیهما السلام هستند، و جز وصیّ و امام، هیچ کس عهده دار تجهیز پیکر وصیّ، نگردد.
توضیح: البته خداوند در بارۀ رجعت در قرآن کریم به صراحت سخن گفته و آیاتی را به این موضوع، اختصاص داده است، به نمونه هایی از زنده شدن مردگان در همین دنیا، در امّت های گذشته اشاره فرموده است، مثل زنده شدن مردگان به دست حضرت عیسی علیه السلام.(1)
از کریمۀ مذکور و روایت ذیل آن، استفاده می شود که یکی از مصادیق آن، رجعت حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، و خداوند به آن حضرت وعدۀ رجعت داده است، که وعدۀ خدا راست است(2) و محقّق می شود.(إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى)
ص: 324
شماره: 90
{فَاِذاٰ جآٰءَ وَعْدُ اُولٰىهُماٰ بَعَثْناٰ عَلَیْكُمْ عِباٰدًا لَنآٰ اُولٖی بَاْسٍ شَدٖیدٍ فَجاٰسُوا خِلاٰلَ الدِّیاٰرِ٭ۚ وَكاٰنَ وَعْدًا مَفْعُولًا5 ثُمَّ رَدَدْناٰ لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَاَمْدَدْناٰكُمْ بِاَمْواٰلٍ وَبَنٖینَ وَجَعَلْناٰكُمْ اَكْثَرَ نَفٖیرًا6}
هنگامی كه نخستين وعده فرا رسد بندگان نیرومند و قوی خود را بر شما می فرستيم پس خانه ها را جستجو می كنند، و اين وعده ای است قطعی. (5) سپس شما را بر آنها چيره می كنيم و شما را به وسیلۀ اموال و فرزندان تقویت می کنیم، و نفرات شما را بیشتر می گردانیم.(6)
عَنْ سَلْمَان رضی الله عنه ، قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه واله وسلم: : إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً وَ لَا رَسُولًا إِلَّا جَعَلَ لَهُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً.
فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! لَقَدْ عَرَفْتُ هَذَا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابَيْنِ، فَقَالَ: يَا سَلْمَانُ! هَلْ عَلِمْتَ مَنْ نُقَبَائِي وَ مَنِ الِاثْنَيْ عَشَرَ الَّذِينَ اخْتَارَهُمْ اللَّهُ لِلْأُمَّةِ مِنْ بَعْدِي؟
فَقُلْتُ: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَقَالَ: يَا سَلْمَانُ! خَلَقَنِي اللَّهُ مِنْ صَفْوَةِ نُورِهِ، وَ دَعَانِي فَأَطَعْتُهُ، وَ خَلَقَ مِنْ نُورِي عَلِيّاً، وَ دَعَاهُ فَأَطَاعَهُ، وَ خَلَقَ مِنْ نُورِ عَلِيٍّ فَاطِمَةَ، وَ دَعَاهَا فَأَطَاعَتْهُ، وَ خَلَقَ مِنِّي وَ مِنْ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ: الْحَسَنَ، وَ دَعَاهُ فَأَطَاعَهُ، وَ خَلَقَ مِنِّي وَ مِنْ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ: الْحُسَيْنَ، فَدَعَاهُ فَأَطَاعَهُ.
ثُمَّ سَمَّانَا بِخَمْسَةِ أَسْمَاءٍ مِنْ أَسْمَائِهِ، فَاللَّهُ الْمَحْمُودُ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ، وَ اللَّهُ الْعَلِيُّ وَ هَذَا عَلِيٌّ، وَ اللَّهُ الْفَاطِرُ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ، وَ اللَّهُ ذُو الْإِحْسَانِ وَ هَذَا الْحَسَنُ، وَ اللَّهُ الْمُحْسِنُ وَ هَذَا الْحُسَيْنُ.
ص: 325
ثُمَّ خَلَقَ مِنَّا وَ مِنْ نُورِ الْحُسَيْنِ: تِسْعَةَ أَئِمَّةٍ، فَدَعَاهُمْ فَأَطَاعُوهُ، قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ سَمَاءً مَبْنِيَّةً، وَ أَرْضاً مَدْحِيَّةً، وَ لَا مَلَكاً وَ لَا بَشَراً، وَ كُنَّا نُوراً نُسَبِّحُ اللَّهَ، وَ نَسْمَعُ لَهُ وَ نُطِيعُ.
قَالَ سَلْمَانُ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي! فَمَا لِمَنْ عَرَفَ هَؤُلَاءِ؟ فَقَالَ: يَا سَلْمَانُ! مَنْ عَرَفَهُمْ حَقَّ مَعْرِفَتِهِمْ، وَ اقْتَدَى بِهِمْ، وَ وَالَى وَلِيَّهُمْ، وَ تَبَرَّأَ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَهُوَ، وَ اللَّهِ! مِنَّا، يَرِدُ حَيْثُ نَرِدُ، وَ يَسْكُنُ حَيْثُ نَسْكُنُ.
فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ هَلْ يَكُونُ إِيمَانٌ بِهِمْ بِغَيْرِ مَعْرِفَةِ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَنْسَابِهِمْ؟ فَقَالَ: لَا يَا سَلْمَانُ.
فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَنَّى لِي بِهِمْ وَ قَدْ عَرَفْتُ إِلَى الْحُسَيْنِ؟ قَالَ: ثُمَّ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، ثُمَّ ابْنُهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ بَاقِرُ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ، ثُمَّ ابْنُهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ لِسَانُ اللَّهِ الصَّادِقُ، ثُمَّ ابْنُهُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ الْكَاظِمُ غَيْظَهُ صَبْراً فِي اللَّهِ، ثُمَّ ابْنُهُ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرَّضِيُّ لِأَمْرِ اللَّهِ، ثُمَّ ابْنُهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْمُخْتَارُ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ، ثُمَّ ابْنُهُ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَادِي إِلَى اللَّهِ، ثُمَّ ابْنُهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّامِتُ الْأَمِينُ لِسِرِّ اللَّهِ، ثُمَّ ابْنُهُ مُ حَ مَّ دُ بْنُ الْحَسَنِ الْهَادِي الْمَهْدِيُّ النَّاطِقُ الْقَائِمُ بِحَقِّ اللَّهِ.
ثُمَّ قَالَ: يَا سَلْمَانُ! إِنَّكَ مُدْرِكُهُ، وَ مَنْ كَانَ مِثْلَكَ، وَ مَنْ تَوَلَّاهُ بِحَقِيقَةِ الْمَعْرِفَةِ.
قَالَ سَلْمَانُ: فَشَكَرْتُ اللَّهَ كَثِيراً، ثُمَّ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ إِنِّي مُؤَجَّلٌ إِلَى عَهْدِهِ؟
قَالَ: يَا سَلْمَانُ! اقْرَأْ: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا»، «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً».
قَالَ سَلْمَانُ: فَاشْتَدَّ بُكَائِي وَ شَوْقِي، ثُمَّ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَبِعَهْدٍ مِنْكَ؟ فَقَالَ: إِي، وَ اللَّهِ! الَّذِي أَرْسَلَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ، مِنِّي وَ مِنْ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ التِّسْعَةِ، وَ
ص: 326
كُلِّ مَنْ هُوَ مِنَّا وَ مَعَنَا، وَ مُضَامٍّ فِينَا.(الحدیث)(1)
از سلمان فارسى رضی الله عنه نقل است كه گفت: محضر مبارک رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم وارد شدم، چون نظرشان به من افتاد، فرمودند: اى سلمان! خداوند متعال، هیچ پیامبر و رسولى را مبعوث نفرموده، جز اینكه براى او دوازده نقیب قرار داده، عرض كردم: اى رسول خدا! این مطلب را از اهل كتاب تورات و انجیل دانسته ام، نقباى شما كیانند؟
حضرت فرمودند: اى سلمان! خداوند مرا از برگزیده نور خود آفرید، پس مرا خواند و من اطاعتش كردم، و على را از نور من آفرید، پس او را خواند و او اطاعتش كرد، و از نور من و على، فاطمه را آفرید، سپس او را خواند و او اطاعت كرد، و از من و على و فاطمه، حسن را آفرید و خواندش و او اطاعت كرد، و از من و على و فاطمه و حسن، حسین را آفرید و او را خواند و او اطاعت كرد، و ما را به پنج نام از نامهاى خودش نام نهاد.
خداوند محمود است و من محمّد، خدا عالى است و این على، خدا فاطر است و این فاطمه، خدا احسان است و این حسن، خدا محسن است و این حسین، پس از آن خداوند از ما و از صلب حسین نُه امام آفرید و آنان را خواند و آنها اطاعت كردند، و این قبل از آن بود كه خداوند آسمان برافراشته، یا زمین پهناور، یا هوا، یا فرشته، یا آب و بشرى را بیافریند، و ما به علم او نورى بودیم كه وى را تسبیح مى نمودیم، و دستورات و فرامین او را مى شنیدیم و اطاعت مى كردیم.
سلمان عرض كرد: اى رسول خدا! پدر و مادرم به فدایتان! چه ثواب و اجرى است
ص: 327
براى كسى كه ایشان را بشناسد؟
حضرت فرمودند: اى سلمان! هر كه ایشان را بشناسد و به حقیقت معرفت به آنان پیدا كند، و از ایشان پیروى كند، و دوست بدارد هر كه آنان را دوست دارد، و دشمن بدارد دشمنان آنها را، به خدا سوگند! او از ما است، وارد شود هر كجا كه ما وارد شویم، و منزل كند هر جا كه ما منزل كنیم.
عرض كردم: اى رسول خدا! آیا بدون شناختن نامهاى ایشان، ایمان به آنها كافى است؟ حضرت فرمودند: نه، اى سلمان! عرض كردم: اى رسول خدا! من تا حسین بیشتر نمی شناسم، بقیه را از چه راهى بشناسم؟
حضرت فرمودند: پس از حسین، آقاى عبادت كنندگان، فرزندش على بن الحسین، سپس محمّد بن على باقر، (شكافندۀ) علم اوّلین و آخرین از پیامبران و مرسلین، و پس از او جعفر بن محمّد صادق، زبان گویاى خدا، سپس موسى بن جعفر كاظم، فرو نشانندۀ غیظ و غضب خود به بردبارى در راه خداى عزوجل، سپس على بن موسى الرضا، راضى به امر پروردگار، سپس محمّد بن على، برگزیده از خلق خدا، و پس از او على بن محمّد، راهنماى به سوى خدا، سپس حسن بن على، صامت (خاموش) و امین بر اسرار خدا، پس از او محمد بن الحسن مهدى، هادى و ناطق و قائم به امر خداى عزوجل.
سلمان گوید: گریان شدم و عرض كردم: سلمان كجاست كه او را درک كند؟
حضرت به من فرمودند: تو و امثال تو از كسانى هستید، كه به حقیقت شناخت و معرفت، آنها را دوست دارید و او را درک می كنید.
سلمان گوید: خداى را بسیار سپاسگزارى كردم، سپس عرض كردم: اى رسول خدا! آیا من به زمان او مى رسم؟
فرمودند: اى سلمان! بخوان این آیه را: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیكُمْ عِباداً لَنا
ص: 328
أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا»، «ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَیهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِیراً».
پس گریۀ شوقم زیادتر شد و عرض كردم: اى رسول خدا! آیا اینها در حضور شما اتفاق می افتد؟ فرمودند: آرى، به خدایى كه محمّد را فرستاده! با حضور من و على و فاطمه و حسن و حسین و نُه امام علیهم السلام، و هر مؤمنى كه بخاطر ما به او ستم شده است، مى باشد.
ص: 329
شماره: 91
{اِنَّ هٰذَا الْقُرْءاٰنَ یَهْدٖی لِلَّتٖی هِیَ اَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنٖینَ الَّذٖینَ یَعْمَلُونَ الصّاٰلِحاٰتِ اَنَّ لَهُمْ اَجْرًا كَبٖیرًا}
این قرآن، به راهى كه استوارترین راه هاست، هدایت مى كند و به مؤمنانى كه اعمال صالح انجام مى دهند، بشارت مى دهد كه براى آنها پاداش بزرگى است.
1_ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ سَیابَةَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ»، قَالَ: یهْدِی إِلَى الْإِمَامِ. (1)
از علاء بن سیابه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ»، فرمودند: به سوى امام، راهنمایى مى كند.
2_ عَنِ الْفُضَیلِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ»، قَالَ:
ص: 330
یهْدِی إِلَى الْوَلَایةِ. (1)
از فضیل نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ آیۀ : «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ»، فرمودند: اینقرآن، به سوی ولایت، هدایت می كند.
3_ معانی الاخبار: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمُقْرِی، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْمُقْرِی الْجُرْجَانِی، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الْمَوْصِلِی بِبَغْدَادَ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَاصِمٍ الطَّرِیفِی، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبَّاسُ بْنُ یزِیدَ بْنِ الْحَسَنِ الْكَحَّالُ مَوْلَى زَیدِ بْنِ عَلِی، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، قَالَ: حَدَّثَنِی مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی علیهما السلام، عَنْ أَبِیهِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ علیهما السلام قَالَ: الْإِمَامُ مِنَّا لَا یكُونُ إِلَّا مَعْصُوماً، وَ لَیسَتِ الْعِصْمَةُ فِی ظَاهِرِ الْخِلْقَةِ، فَیعْرَفَ بِهَا وَ لِذَلِک لَا یكُونُ إِلَّا مَنْصُوصاً، فَقِیلَ لَهُ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَمَا مَعْنَى الْمَعْصُومِ؟
فَقَالَ: هُوَ الْمُعْتَصِمُ بِحَبْلِ اللَّهِ، وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ الْقُرْآنُ لَا یفْتَرِقَانِ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ وَ الْإِمَامُ یهْدِی إِلَى الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یهْدِی إِلَى الْإِمَامِ، وَ ذَلِک قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ».(2)
از عبّاس كحّال غلام زید بن على نقل است كه گفت: پدرم برایم گفت: حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام، از پدرشان علیه السلام، از جدّشان علیه السلام، از امام سجّاد علیه السلام روایت كرده اند
ص: 331
كه آن حضرت فرمودند: از ما خاندان جز معصوم، شخص دیگرى نمى تواند امام باشد، و عصمت صفتى نیست كه در ظاهر بدن باشد تا با چشم دیده شود و شناخته گردد، و به همین جهت نمی توان معصوم بودن كسى را تشخیص داد، مگر اینكه خداوند به وسیلۀ پیغمبرش آن را به صراحت بیان فرموده باشد.
شخصى عرض كرد: اى فرزند گرامى رسول خدا! معنى معصوم چیست؟ حضرت فرمودند: معصوم شخصى است كه به واسطۀ چنگ زدنش به ریسمان الهى و جدا نشدنش از آن، هرگز به گناهى آلوده نگردد، و رشتۀ محكم خدا قرآن است كه آن دو تا روز قیامت از یک دیگر جدا نگردند، و تا رستاخیز امام هدایت مى كند به قرآن، و قرآن راهنمائى مى نماید به امام، و این است فرمودۀ خدا: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ».
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3 و کُد: 7/13 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 332
شماره: 92
{اِنَّ هٰذَا الْقُرْءاٰنَ یَهْدٖی لِلَّتٖی هِیَ اَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنٖینَ الَّذٖینَ یَعْمَلُونَ الصّاٰلِحاٰتِ اَنَّ لَهُمْ اَجْرًا كَبٖیرًا}
این قرآن، به راهى كه استوارترین راه هاست، هدایت مى كند و به مؤمنانى كه اعمال صالح انجام مى دهند، بشارت مى دهد كه براى آنها پاداش بزرگى است.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، قَالَ: يُبَشِّرُ مُحَمَّدٌ بِالْجَنَّةِ عَلِيّاً وَ جَعْفَراً وَ عَقِيلًا وَ حَمْزَةَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام، «الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، قَالَ: الطَّاعَاتِ.(1)
از ابن عبّاس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ یُبَشِّرُ المُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، گفت: حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، به حضرت علی، و جعفر، و عقیل، و حمزه، و فاطمه، و حسن و حسین علیهم السلام، که اعمال صالح انجام می دادند، بهشت را بشارت می دهند، و گفت: مقصود از «الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، عبادات است.
ص: 333
شماره: 93
{وَلاٰ تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتٖی حَرَّمَ اللّٰهُ اِلّاٰ بِالْحَقِّ٭ۗ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْناٰ لِوَلِیِّهٖ سُلْطاٰنًا فَلاٰ یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ٭ۖ اِنَّهُۥ كاٰنَ مَنْصُورًا}
و كسی را كه خداوند خونش را حرام شمرده به قتل نرسانيد، جز به حقّ، و آن كس كه مظلوم كشته شده برای وليش سلطه (حقّ قصاص) قرار داديم، امّا در قتل زیاده روی نكند، چرا كه او مورد حمايت است.
1_ عَنْ صَالِحٍ عَنِ الْحَجَّالِ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْحُسَيْنِ علیه السلام، لَوْ قُتِلَ أَهْلُ الْأَرْضِ بِهِ مَا كَانَ سَرَفاً.(1)
از صالح بن حجّال از یکی از یارانش نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: دربارۀ امام حسین علیه السلام نازل شده است که اگر تمام اهل زمین به خاطر شهادت آن حضرت کشته شوند، اسراف و زیاده روی نیست.
2_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي الْحُسَيْنِ علیه السلام: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»، قَاتِلِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، «إِنَّهُ كانَ
ص: 334
مَنْصُوراً»، قَالَ: الْحُسَيْنُ علیه السلام.(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: این آیه در بارۀ امام حسین علیه السلام نازل شده: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»، قاتل حسین علیه السلام، «إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، فرمودند: یعنی امام حسین علیه السلام منصور است.
3_ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، قَالَ: هُوَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام قُتِلَ مَظْلُوماً وَ نَحْنُ أَوْلِيَاؤُهُ، وَ الْقَائِمُ مِنَّا إِذَا قَامَ طَلَبَ بِثَأْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، فَيَقْتُلُ حَتَّى يُقَالَ: قَدْ أَسْرَفَ فِي الْقَتْلِ، وَ قَالَ: الْمَقْتُولُ، الْحُسَيْنُ علیه السلام، وَ وَلِيُّهُ، الْقَائِمُ علیه السلام، وَ الْإِسْرَافُ فِي الْقَتْلِ، أَنْ يَقْتُلَ غَيْرَ قَاتِلِهِ، «إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، فَإِنَّهُ لَا يَذْهَبُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُنْتَصَرَ بِرَجُلٍ مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ علیهم السلام، يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.(2)
از سلّام بن مستنیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ آیۀ: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، فرمودند: او، حسین بن علی علیهما السلام است که مظلومانه کشته شد، و ما ولیّ دم او هستیم و قائم از ما علیه السلام وقتی ظهور کند، انتقام خون حسین علیه السلام را می گیرد و آن قدر می کشد تا این که گفته می شود: در کشتن زیاده روی کرد، سپس فرمودند: مقتول، حسین علیه السلام است، و ولیّ او قائم علیه السلام است، و اسراف در قتل آن است که غیر از قاتلش را بکشد، «إِنَّهُ کَانَ
ص: 335
مَنْصُورًا»، پس همانا دنیا به پایان نمی رسد تا این که مردی از خاندان رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم یاری شود که زمین را پر از عدل و داد کند، همان طور که از ظلم و جور پُر شده است.
4_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ رَجُلٍ، قَالَ: سَأَلْتُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ»، قَالَ: ذَلِکَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام یَخْرُجُ، فَیَقْتُلُ بِدَمِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام، فَلَوْ قَتَلَ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمْ یَکُنْ سَرَفاً، وَ قَوْلِهِ تَعَالَی: «فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ»، لَمْ یَکُنْ لِیَصْنَعَ شَیْئاً یَکُونُ سَرَفاً، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَقْتُلُ، وَ اللَّهِ! ذَرَارِیَّ قَتَلَهِ الْحُسَیْنِ بِفِعَالِ آبَائِهَا.
از محمد بن سنان از قول مردی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق عایه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آن، قائم آل محمّد علیهم السلام است که خروج می کند و گروهی را به خون خواهی امام حسین علیه السلام می کشد، پس اگر او، تمام اهل زمین را به قتل برساند، اسراف نیست، و معنای سخن خدای متعال: «فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ»، این است که آن حضرت عملی انجام نمی دهد که اسراف باشد.
سپس امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: به خدا قسم! حضرت قائم علیه السلام نوادگان قاتلین امام حسین علیه السلام را، به خاطر جنایت پدرانشان، می کشد.
توضیح: مظلومیّت حضرت امام حسین علیه السلام ابعاد گوناگون و گسترده ای دارد که در واقعۀ کربلا دیده مى شود، و این مظلومیّت به حدّی رسید که حتّی دشمن ظالم و بى رحم نیز بر آن گریه می کرد، مثلاً آنجا که حضرت زینب کبرى علیها السلام خطاب به عمر بن سعد فرمودند: «یا عُمَرَ بْنَ سَعْد! أَیُقْتَلُ اَبُوعَبْدِاللهِ وَ أَنْتَ تَنْظُرُ إِلَیْهِ»، یعنی: اى عمر سعد!
ص: 336
حضرت اباعبدالله را مى کشند و تو ایستاده ای نگاه مى کنى!
که در آن هنگام، اشک عمر سعد جاری شد و بر چهرۀ زشت و ناپاکش غلطید، به گونه اى که از شرم، روی خود از آن حضرت برگرداند.
البته خداوند امام زمان عجل الله فرجه الشریف را به عنوان ولیّ دم و منتقم آن حضرت قرار داده، تا در زمان ظهور، از قاتلان و ظالمان به ایشان، انتقام بگیرند، به همین جهت یکی از القاب ایشان در قرآن کریم، منصور می باشد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 193/2 و کُد: 183/3 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 337
شماره: 94
{اُولٰٓئِكَ الَّذٖینَ یَدْعُونَ یَبْتَغُونَ اِلٰى رَبِّهِمُ الْوَسٖیلَةَ اَیُّهُمْ اَقْرَبُ وَیَرْجُونَ رَحْمَتَهُ...}
آنها كسانی هستند كه خودشان وسيله ای (برای تقرّب) به پروردگارشان می طلبند، وسيله ای هر چه نزديكتر، و به رحمت او اميدوارند.
عَنْ عِكْرِمَةَ، فِي قَوْلِهِ: «أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ»، قَالَ: هُمُ النَّبِيُّ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام.(1)
از عکرمه نقل است که در بارۀ آیۀ: «أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ»، گفت: آنها، پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام هستند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 35/5 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 338
شماره: 95
{یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ اُناٰسٍ بِاِماٰمِهِمْ٭ۖ فَمَنْ اُوتِیَ كِتاٰبَهُۥ بِیَمٖینِهٖ فَاُولٰٓئِكَ یَقْرَءُونَ كِتاٰبَهُمْ وَلاٰ یُظْلَمُونَ فَتٖیلًا}
(به یاد آورید) روزى را كه هر گروهى را با پیشوایشان مى خوانیم! كسانى كه نامۀ عملشان به دست راستشان داده شود، آن را مى خوانند و به قدر رشتۀ شكاف هستۀ خرمایى به آنان ستم نمى شود!
1_ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فَقَالَ: نَدْعُو كُلَّ قَرْنٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِإِمَامِهِمْ، قُلْتُ: فَيَجِي ءُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِي قَرْنِهِ، وَ عَلِيٌّ علیه السلام فِي قَرْنِهِ، وَ الْحَسَنُ علیه السلام فِي قَرْنِهِ، وَ الْحُسَيْنُ علیه السلام فِي قَرْنِهِ، وَ كُلُّ إِمَامٍ فِي قَرْنِهِ الَّذِي هَلَكَ بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ؟ قَالَ: نَعَمْ.(1)
از یعقوب بن شعیب نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ»، حضرت فرمودند: یعنی خداوند می فرماید هر نسلی از این امّت را با رهبر و امامش فرا می خوانیم، عرض کردم: یعنی رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم با نسل خود می آیند و علی علیه السلام با نسل خود، و حسن علیه السلام با نسل خود، و حسین علیه السلام با نسل خود می آیند و هر امامی با نسلی که در میان آن ها کشته شده است، می آید؟ حضرت فرمودند: آری، اینچنین است.
ص: 339
2_ قَالَ الصّادِقُ علیه السلام: فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فَقَالَ: بِمَنْ كَانُوا يَأْتَمُّونَ بِهِ فِي الدُّنْيَا يُدْعَى عَلِيٌّ علیه السلام بِالْقَرْنِ الَّذِي كَانَ فِيهِ، وَ الْحَسَنُ بِالْقَرْنِ الَّذِي كَانَ فِيهِ، وَ الْحُسَيْنُ بِالْقَرْنِ الَّذِي كَانَ فِيهِ، وَ عَدَّدَ الْأَئِمَّةَ؟سهم؟، ثُمَّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَنْ مَاتَ لَا يَعْرِفُ إِمَامَ دَهْرِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً.(1)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فرمودند: هر گروهی با کسانی که در دنیا پیشوای آن ها بودند، فرا خوانده می شوند، حضرت علی علیه السلام با نسلی که در بین آن ها بودند، امام حسن علیه السلام با نسلی که در بین آن ها بودند، و امام حسین علیه السلام با نسلی که در بین آن ها بودند، فرا خوانده می شوند، و یکا یک امامان علیهم السلام را برشمردند، سپس فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: کسی که بمیرد و امام روزگارش را نشناسد، به مرگ جاهلیّت از دنیا رفته است.
3_ عَنِ الرِّضَا علیه السلام، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، قَالَ: يُدْعَى كُلُّ قَوْمٍ بِإِمَامِ زَمَانِهِمْ وَ كِتَابِ رَبِّهِمْ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِمْ.(2)
حضرت امام رضا علیه السلام از قول پدرانشان علیهم السلام روایت فرمودند که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در بارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فرمودند: هر گروهی با امام زمانشان و کتاب پروردگارشان و سنّت پیامبرشان، فرا خوانده می شود.
ص: 340
توضیح: بر اساس این کریمه و روایات ذیل آن، حضرت امام حسین علیه السلام یکی از امامانی هستند که در قیامت با پیروان خود، پا به عرصۀ محشر می گذارند.
به راستی هر کس از امام حسین علیه السلام پیروی نماید و در زندگیش نسبت به زیارت و عزای آن حضرت، بی تفاوت و غافل نباشد، در روز قیامت هم با امام حسین علیه السلام خواهد بود، تا آن حضرت از پیروان خود دستگیری و شفاعت کنند و مایۀ نجات آن ها شوند. به عبارت دیگر، هر کس در دنیا حسینی باشد، در آخرت هم حسینی خواهد بود.
ص: 341
{قَیِّمًا لِیُنْذِرَ بَاْسًا شَدٖیدًا مِنْ لَدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنٖینَ الَّذٖینَ یَعْمَلُونَ الصّاٰلِحاٰتِ اَنَّ لَهُمْ اَجْرًا حَسَنًا}
در حالى كه ثابت و استوار و نگاهبان كتابهاى (آسمانى) ديگر است تا (بدكاران را) از جانب او از عذاب شديدى بترساند، و مؤمنانى را كه كارهاى شايسته انجام مى دهند، بشارت دهد كه پاداش نيكويى براى آنهاست.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، قَالَ: يُبَشِّرُ مُحَمَّدٌ بِالْجَنَّةِ عَلِيّاً وَ جَعْفَراً وَ عَقِيلًا وَ حَمْزَةَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام، «الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، قَالَ: الطَّاعَاتِ.(1)
از ابن عبّاس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ یُبَشِّرُ المُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، گفت: حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم، به حضرت علی، و جعفر، و عقیل، و حمزه، و فاطمه، و حسن و حسین علیهم السلام، که اعمال صالح انجام می دادند، بهشت را بشارت می دهند، و گفت: مقصود از «الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ»، عبادات است.
ص: 342
شماره: 97
{اَمْ حَسِبْتَ اَنَّ اَصْحاٰبَ الْكَهْفِ وَالرَّقٖیمِ كاٰنُوا مِنْ ءاٰیاٰتِناٰ عَجَبًا 9 ... الی: نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْكَ نَبَاَهُمْ بِالْحَقِّ٭ۚ اِنَّهُمْ فِتْیَةٌ ءاٰمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْناٰهُمْ هُدًى13}
آيا گمان کردی اصحاب کهف و رقيم از آيات عجيب ما بودند؟! ... تا: ما داستان آنان را بحق برای تو بازگو می کنيم، آنها جوانانی بودند که به پروردگارشان ايمان آوردند، و ما بر هدايتشان افزوديم.
1_ عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو، قَالَ: أَنَا، وَ اللَّهِ! رَأَيْتُ رَأْسَ الْحُسَيْنِ علیه السلام، حِينَ حُمِلَ، وَ أَنَا بِدِمَشْقَ، وَ بَيْنَ يَدَيْهِ رَجُلٌ يَقْرَأُ الْكَهْفَ حَتَّى بَلَغَ قَوْلَهُ: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً»، فَأَنْطَقَ اللَّهُ الرَّأْسَ بِلِسَانٍ ذَرِبٍ ذَلِقٍ، فَقَالَ: أَعْجَبُ مِنْ أَصْحَابِ الْكَهْفِ قَتْلِي وَ حَمْلِي.(1)
از منهال بن عمرو نقل است که گفت: به خدا قسم! من سر بریدۀ امام حسین علیه السلام را، هنگامی که در دمشق حمل می کردند، دیدم، و جلوی سر، مردی سورۀ کهف را قرائت می کرد، تا به این آیه رسید: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً»، پس خداوند سر را به سخن در آورد، که با شیوائی تمام فرمود: عجیب تر از ماجرای اصحاب کهف، کشتن و بردن من است.
ص: 343
2_ فَرُوِيَ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ، أَنَّهُ قَالَ: مُرَّ بِهِ عَلَيَّ وَ هُوَ عَلَى رُمْحٍ وَ أَنَا فِي غُرْفَةٍ، فَلَمَّا حَاذَانِي سَمِعْتُهُ يَقْرَأُ: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً»، فَقَفَّ، وَ اللَّهِ! شَعْرِي، وَ نَادَيْتُ: رَأْسُكَ، وَ اللَّهِ! يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَعْجَبُ وَ أَعْجَبُ.(1)
از زید بن ارقم نقل است که گفت: من در حجرۀ خود نشسته بودم كه آن سر مقدّس را از برابر من عبور دادند، پس در این هنگام شنيدم كه اين آيۀ را تلاوت فرمود: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحٰابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كٰانُوا مِنْ آيٰاتِنٰا عَجَباً»، از دیدن این صحنه، موى بر بدنم راست شد، پس صدا زدم: به خدا سوگند! ای پسر رسول خدا! كار سر مقدّس تو، بسى عجيب تر از قصّۀ اصحاب كهف است.
3_ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ وَكِيدَةَ، قَالَ: كُنْتُ فِيمَنْ حَمَلَ رَأْسَ الْحُسَيْنِ، فَسَمِعْتُهُ يَقْرَأُ سُورَةَ الْكَهْفِ، فَجَعَلْتُ أَشُكُّ فِي نَفْسِي وَ أَنَا أَسْمَعُ نَغْمَةَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فَقَالَ لِي: يَا بْنَ وَكِيدَةَ! أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّا مَعْشَرَ الْأَئِمَّةِ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّنَا نُرْزَقُ؟
قَالَ: فَقُلْتُ فِي نَفْسِي: أَسْرِقُ رَأْسَهُ، فَنَادَى: يَا بْنَ وَكِيدَةَ! لَيْسَ لَكَ إِلَى ذَاكَ سَبِيلٌ، سَفْكُهُمْ دَمِي أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ تَسْيِيرِهِمْ رَأْسِي، فَذَرْهُمْ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ، «إِذْ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَ السَّلَاسِلُ يُسْحَبُونَ»(2).(3)
از حارث بن وکیده نقل است که گفت: من در میان کسانی بودم که سر بریدۀ
ص: 344
حسین علیه السلام را می بردند، و شنیدم که سر، سورۀ کهف را می خوانَد، پس به شک افتادم که آیا واقعاً این صدای ابا عبد الله علیه السلام است که می شنوم، پس سرِ مقدّس امام حسین علیه السلام به من فرمود: ای پسر وکیده! آیا نمی دانی که ما ائمّۀ هدی، زنده هستیم و در نزد پروردگارمان روزی می خوریم؟!
راوی گفت: با خودم گفتم سر را می دزدم (تا بخاک بسپارم)، پس آن سر ندا داد: ای پسر وکیده! تو را به این کار راهی نیست،(یعنی موفّق نمی شوی)، مصیبت ریخته شدن خون من نزد خداوند، بسی بزرگتر است از چرخاندن سرِ بریدۀ من، پس آن ها را رها کن که به زودی می فهمند، آن گاه که با غل و زنجیر در گردن، با صورت کشیده می شوند.
توضیح: با توجّه به روایات معتبر، شکّی نیست که سر مقدّس امام حسین علیه السلام، در طی مسیر کوفه تا شام، و به مناسبت های مختلف، قرآن تلاوت فرموده، و این معجزه ای الهی است تا خداوند حقانیّت آن حضرت را به همگان نشان بدهد، البته ما ان شاء الله مطالب دیگری در این موضوع، در کُد: 227/26 بیان خواهیم کرد.
ص: 345
شماره: 98
{وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ٭ۖ فَمَنْ شآٰءَ فَلْیُؤْمِنْ وَمَنْ شآٰءَ فَلْیَكْفُرْ٭ۚ اِنّآٰ اَعْتَدْناٰ لِلظّاٰلِمٖینَ ناٰرًا اَحاٰطَ بِهِمْ سُراٰدِقُهاٰ٭ۚ وَاِنْ یَسْتَغٖیثُوا یُغاٰثُوا بِمآٰءٍ كَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ٭ۚ بِئْسَ الشَّراٰبُ وَسآٰءَتْ مُرْتَفَقًا}
بگو: «این حقّ است از سوى پروردگارتان! هر كس مى خواهد ایمان بیاورد، و هر كس میخواهد كافر گردد!» ما براى ستمگران آتشى آماده كردیم كه سراپرده اش آنان را از هر سو احاطه كرده است! و اگر تقاضاى آب كنند، آبى براى آنان می آورند كه همچون فلز گداخته صورتها را بریان مى كند! چه بد نوشیدنى، و چه بد محل اجتماعى است!
عَنْ أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیةِ هَكَذَا: «فَأَبى أَكْثَرُ النَّاسِ _ بِوَلَایةِ عَلِی _ إِلَّا كُفُوراً»،(1) قَالَ: وَ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ؟س؟ بِهَذِهِ الْآیةِ هَكَذَا: «وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ _ فِی وَلَایةِ عَلِی _ فَمَنْ شاءَ فَلْیؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنا لِلظَّالِمِینَ _ آلَ مُحَمَّدٍ _ ناراً».(2)
از ابو حمزه نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: جبرئیل علیه السلام این آیه را اینچنین فرود آورد كه: «پس بیشتر مردم -از ولایت على علیه السلام - سرباز زدند و
ص: 346
نخواستند، مگر ناسپاسى كردن را كه آن انكار حق است»، و همچنین جبرئیل علیه السلام این آیه را هم، این چنین آورده: «و بگو حق از جانب پروردگار شما است، در بارۀ علی علیه السلام، هر كه مایل است ایمان آورد، و هر كه می خواهد انكار كند و كافر شود، كه ما براى ستمگران در حق آل محمّد علیهم السلام، آتشى آماده كرده ایم».
توضیح: به یقین خداوند عزوجل برای دشمنان، قاتلان و ظالمان به حضرت امام حسین علیه السلام، عذاب سختی آماده کرده است، به این دو روایت توجّه فرمایید:
1_ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله سلم: الْوَيْلُ لِظَالِمِي أَهْلِ بَيْتِي، كَأَنِّي بِهِمْ غَداً مَعَ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّار.(1)
رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: واى بر ستمگران به اهل بیت من، گویا مى بینم آنان را که فرداى قیامت، با منافقان در پائین ترین طبقۀ آتش مى باشند.
2_ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام فِي تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ، وَ عَلَيْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا، وَ قَدْ شُدَّتْ يَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ، مُنَكَّسٌ فِي النَّارِ حَتَّى يَقَعَ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ، وَ لَهُ رِيحٌ يَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّةِ نَتْنِهِ، وَ هُوَ فِيهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ، مَعَ جَمِيعِ مَنْ شَايَعَ عَلَى قَتْلِهِ، كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمُ الْجُلُودَ، حَتَّى يَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ لا يُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً، وَ يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ
ص: 347
جَهَنَّمَ، فَالْوَيْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَى فِي النَّارِ.(1)
رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: همانا قاتل حسين بن على علیهما السلام در تابوتى(صندوقی) آتشين است، و نيمى از عذاب اهل دنيا برای اوست، و دست ها و پاهای او با زنجيرهائى آتشین بسته شده پس آن صندوق را در آتش جهنم سرازیر می کنند تا در قعر جهنّم می افتد. او بوى متعفّن و ناراحت كننده اى دارد كه همۀ اهل جهنم از شدّت بوى تعفّن او به پروردگار خود پناه مى برند، ولی او با تمام همدستانش که در کشتن امام حسین علیه السلام دخالت داشتند، در آن هميشه ماندنى هستند و از عذاب دردناک آن می چشند، و هر چه پوستشان بسوزد خداوندعزوجل برای آن ها پوست دیگری قرار می دهد، تا مرتّب آن شكنجه و عذاب پُر درد را بچشند و لحظه ای از آن عذاب آزاد نیستند، آنان از آب جوش جهنم سیراب می شوند، پس واى بر آن ها از عذاب خدای متعال در آتش.
ص: 348
شماره: 99
{... وَالْباٰقِیاٰتُ الصّاٰلِحاٰتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواٰبًا وَخَیْرٌ اَمَلًا}
و اعمال صالح كه (تا قیامت) باقى است، نزد پروردگارت از جهت پاداش بهتر، و از لحاظ امید داشتن به آنها نیكوتر است.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِی، قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ عَمِّی الْحُصَینُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلَّمَ عَلَیهِ فَرَدَّ عَلَیهِ السَّلَامَ وَ أَدْنَاهُ، وَ قَالَ: ابْنُ مَنْ هَذَا مَعَكَ؟ قَالَ: ابْنُ أَخِی إِسْمَاعِیلَ، قَالَ: رَحِمَهُ اللَّهُ، وَ تَجَاوَزَ عَنْ سَیئِ عَمَلِهِ، كَیفَ مُخَلِّفُوهُ؟ قَالَ: نَحْنُ جَمِیعاً بِخَیرٍ، مَا أَبْقَى اللَّهُ لَنَا مَوَدَّتَكُمْ، قَالَ: یا حُصَینُ! لَا تَسْتَصْغِرْ مَوَدَّتَنَا، فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِیاتِ الصَّالِحَاتِ، فَقَالَ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! مَا أَسْتَصْغِرُهَا، وَ لَكِنْ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَیهَا، لِقَوْلِهِمْ علیهم السلام: مَنْ حَمِدَ فَلْیقُلْ: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى أَوَّلِ النِّعَمِ، قِیلَ: وَ مَا أَوَّلُ النِّعَمِ؟ قَالَ: وَلَایتُنَا أَهْلَ الْبَیتِ. (1)
از محمد بن اسماعیل بن عبد الرحمن جعفى نقل است كه گفت: من و عمویم حصین بن عبد الرحمن خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رسیدیم، پس عمویم به امام سلام كرد، و امام علیه السلام جوابش را دادند، و او را نزدیک خود نشاندند، و فرمودند: این كسی كه همراه تو است، پسر كیست؟
ص: 349
او گفت: این پسر برادرم، اسماعیل است، حضرت فرمودند:
خداوند اسماعیل را رحمت كند، و از كردار بدش درگذرد، حال بازماندگانش چطور است؟
عمویم گفت: ما همه حالمان خوب است، تا وقتى كه خداوند مودّت و ولایت شما را برای ما نگه دارد، حضرت فرمودند: ای حصین! مودّت و محبّت ما را كوچک مشمار، كه آن از باقیات الصالحات است.
عرض كرد: ای پسر رسول خدا! من آن را كوچک نمى شمارم، بلكه خداوند را بر این نعمت سپاسگزارم، چون از پدران شما نقل شده است: هر كه بخواهد شكر خدا را به جای آورد و او را سپاس گوید، پس باید بگوید: سپاس خدای عزّ و جلّ را به خاطر اولّین نعمت ها، گفته شد: اولّین نعمت ها چیست؟ فرمودند: ولایت ما اهل بیت علیهم السلام است.
ص: 350
شماره: 100
{وَاَمّاٰ مَنْ ءاٰمَنَ وَعَمِلَ صاٰلِحًا فَلَهُۥ جَزآٰءً نِ الْحُسْنٰى٭ۖ وَسَنَقُولُ لَهُۥ مِنْ اَمْرِناٰ یُسْرًا}
و امّا كسی كه ايمان بياورد و عمل صالح انجام دهد پاداش نيكو خواهد داشت، و ما دستور آسانی به او خواهيم داد.
عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مَوْلَايَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: أَتَانِي جَبْرَئِيلُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ يَقُولُ رَبِّي يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ: يَا مُحَمَّدُ! بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ وَ يُؤْمِنُونَ بِكَ وَ بِأَهْلِ بَيْتِكَ بِالْجَنَّةِ، فَلَهُمْ عِنْدِي جَزَاءُ الْحُسْنَى، يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ أَيْ جَزَاءُ الْحُسْنَى.(1)
از هیثم بن عبد الله نقل است که گفت: مولایم حضرت علی بن موسی علیهما السلام برای ما حدیثی فرمودند از قول پدرانشان، که حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: جبرئیل از جانب خداوند عزوجل پیام آورد که پروردگارت سلام می رساند و می فرماید: ای محمّد! مؤمنانی را که عمل صالح انجام می دهند و به تو و اهل بیت تو ایمان می آورند، به بهشت بشارت بده، که آنها در نزد من پاداشی نیک خواهند داشت و به زودی وارد بهشت می شوند.
ص: 351
توضیح: بر اساس آیۀ شریفه خداوند دو بال برای رسیدن به نعمت ها و لذّت های بهشتی، قرار داده، یکی ایمان و دیگری عمل صالح.
کسانی که ایمان آوردند ولی عمل صالحی انجام ندادند، برای آن ها راهی به سوی بهشت نیست.
آن هزاران نفری كه روز عاشورا، در مقابل امام حسین علیه السلام ایستادند، و بزرگترین مصیبت عالم را بوجود آوردند، به حسب ظاهر، به خداوند ایمان داشتند، ولی عملشان صالح نبود، چون حجّت خدا را كشتند، بنا بر این عذاب خدا دامن گیر آن ها می شود.
ولی هر کس ایمان به راه و روش امام حسین علیه السلام داشته باشد و در محبّت و ولایت آن حضرت ثابت قدم بماند، و کارهای شایستۀ حسینی انجام دهد، مثل: زیارت کربلا، خدمت به زوّار الحسین علیه السلام، برپا کردن مجلس حسینی، خدمت در جلسات آن حضرت، عزاداری و خواندن مرثیه و شعر و ... برای امام حسین علیه السلام، این ها هر کدام عمل صالحی است که خداوند به عامل آن، بهشت را بشارت داده است.
ص: 352
شماره: 101
{قُلْ اِنَّمآٰ اَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ یُوحٰٓى اِلَیَّ اَنَّمآٰ اِلٰهُكُمْ اِلٰهٌ واٰحِدٌ٭ۖ فَمَنْ كاٰنَ یَرْجُوا لِقآٰءَ رَبِّهٖ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صاٰلِحًا وَلاٰ یُشْرِكْ بِعِباٰدَةِ رَبِّهٖٓ اَحَدًا}
بگو: «من فقط بشرى هستم مثل شما به من وحى مى شود كه تنها معبودتان معبود یگانه است پس هر كه به لقاى پروردگارش امید دارد، باید كارى شایسته انجام دهد، و هیچ كس را در عبادت پروردگارش شریک نكند!
1_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِی قَوْلِهِ: «إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ»، یعْنِی فِی الْخَلْقِ أَنَّهُ مِثْلُهُمْ مَخْلُوقٌ، «یوحى إِلَی أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ كانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یشْرِک بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً»، قَالَ: لَا یتَّخِذْ مَعَ وَلَایةِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام غَیرَهُمْ، وَلَایتُهُمُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ، فَمَنْ أَشْرَک بِعِبَادَةِ رَبِّهِ فَقَدْ أَشْرَک بِوَلَایتِنَا، وَ كَفَرَ بِهَا، وَ جَحَدَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَقَّهُ وَ وَلَایتَهُ.(الحدیث) (1)
از ابی بصیر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ فرمایش خدای متعال: «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُم»، فرمودند: یعنی در خلقت مثل شماست، و رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم مثل شما خلق شده اند، «یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَهِ رَبِّهِ أَحَد»، فرمودند: با ولایت خاندان حضرت
ص: 353
محمّد صلی الله علیه واله وسلم، ولایت دیگران را شریک نکنید، و عمل صالح، همان ولایت خاندان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم است، هر کس در عبادت خداوند، کسی را شریک قرار دهد، به ولایت ما، شرک ورزیده، و به ولایت ما کافر شده، و به امیرالمؤمنین علیه السلام جفا نموده، و به ولایتش کافر گشته است.
2_ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «فَلْیعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یشْرِک بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً»، قَالَ: الْعَمَلُ الصَّالِحُ، الْمَعْرِفَةُ بِالْأَئِمَّةِ علیهم السلام.(الحدیث)(1)
از سماعة بن مهران نقل است كه گفت: از امام جعفر صادق علیه السلام در مورد آیۀ : «فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَهِ رَبِّهِ أَحَداً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: مقصود از عمل صالح، معرفت و شناخت ائمّه علیهم السلام است.
ص: 354
شماره: 102
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖیمِ
{كٓهیعٓصٓ}
کاف، ها، یا، عَین، صاد
عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّيِّ قَالَ: ...
فَلَمَّا انْصَرَفَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ لِيَأْتِيَهُ بِالثَّوْبِ نَظَرَ إِلَيَّ مَوْلَانَا أَبُو مُحَمَّد علیه السلام: فَقَالَ: مَا جَاءَ بِكَ يَا سَعْدُ! فَقُلْتُ: شَوَّقَنِي أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَلَى لِقَاءِ مَوْلَانَا، قَالَ: وَ الْمَسَائِلُ الَّتِي أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَهُ عَنْهَا، قُلْتُ: عَلَى حَالِهَا يَا مَوْلَايَ، قَالَ: فَسَلْ قُرَّةَ عَيْنِي، وَ أَوْمَأَ إِلَى الْغُلَامِ.
فَقَالَ لِيَ الْغُلَامُ: سَلْ عَمَّا بَدَا لَكَ مِنْهَا، ...
قُلْتُ: فَأَخْبِرْنِي، يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! عَنْ تَأْوِيلِ: «كهيعص»، قَالَ: هَذِهِ الْحُرُوفُ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ أَطْلَعَ اللَّهُ عَلَيْهَا عَبْدَهُ زَكَرِيَّا، ثُمَّ قَصَّهَا عَلَى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه واله وسلم وَ ذَلِكَ أَنَّ زَكَرِيَّا سَأَلَ رَبَّهُ أَنْ يُعَلِّمَهُ أَسْمَاءَ الْخَمْسَةِ، فَأَهْبَطَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلَ، فَعَلَّمَهُ إِيَّاهَا، فَكَانَ زَكَرِيَّا إِذَا ذَكَرَ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام سُرِّيَ عَنْهُ هَمُّهُ وَ انْجَلَى كَرْبُهُ، وَ إِذَا ذَكَرَ الْحُسَيْنَ علیه السلام خَنَقَتْهُ الْعَبْرَةُ وَ وَقَعَتْ عَلَيْهِ الْبُهْرَةُ.
فَقَالَ ذَاتَ يَوْمٍ: يَا إِلَهِي! مَا بَالِي إِذَا ذَكَرْتُ أَرْبَعاً مِنْهُمْ تَسَلَّيْتُ بِأَسْمَائِهِمْ مِنْ هُمُومِي وَ إِذَا ذَكَرْتُ الْحُسَيْنَ علیه السلام تَدْمَعُ عَيْنِي وَ تَثُورُ زَفْرَتِي؟
فَأَنْبَأَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ قِصَّتِهِ، وَ قَالَ: «كهيعص»، فَالْكَافُ اسْمُ كَرْبَلَاءَ، وَ الْهَاءُ هَلَاكُ
ص: 355
الْعِتْرَةِ، وَ الْيَاءُ يَزِيدُ وَ هُوَ ظَالِمُ الْحُسَيْنِ علیه السلام، وَ الْعَيْنُ عَطَشُهُ، وَ الصَّادُ صَبْرُهُ.
فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِكَ زَكَرِيَّا لَمْ يُفَارِقْ مَسْجِدَهُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ وَ مَنَعَ فِيهَا النَّاسَ مِنَ الدُّخُولِ عَلَيْهِ وَ أَقْبَلَ عَلَى الْبُكَاءِ وَ النَّحِيبِ.(الخبر)(1)
از سعد بن عبد اللَّه قمّى نقل است که گفت: ...
پس هنگامی که احمد بن اسحاق رفت تا آن پارچه را بياورد، حضرت ابو محمّد امام حسن عسکری علیه السلام به من نظر كرده و فرمودند: اى سعد! تو براى چه آمده اى؟
عرض کردم: احمد بن اسحاق مرا به ديدار مولايم تشويق كرد، فرمودند: و مسائلى را كه مى خواستى بپرسى چه کردی! عرض کردم: اى مولاى من! همچنان به حال خود مانده اند، فرمودند: آن ها را از نور چشمم بپرس! و به آن آقازاده اشاره فرمودند.
پس آقازاده به من فرمودند: از آن چه مى خواهى بپرس...
عرض کردم: ای پسر رسول خد! مرا از تأویل «کهیعص»، آگاه سازید، حضرت فرمودند: این حروف از اخبار غیبی است که خداوند بنده اش زکریّا علیه السلام را از راز آن ها باخبر ساخت، سپس آن را برای حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم نیز حکایت کرده، و آن این گونه بود که: زکریّا از خداوند خواست که اسامی پنج تن را به او بیاموزد، پس جبرئیل علیه السلام فرود آمد و آن ها را به او آموخت.
از آن روز به بعد زکریّا هر وقت حضرت محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین را یاد
ص: 356
می کرد، مسرور می شد و غم هایش برطرف می گردید، ولی هنگامی که به نام امام حسین علیه السلام می رسید، اشک در چشمانش حلقه می زد و نفسهایش به شماره می افتاد.
روزی گفت: خداوندا! مرا چه می شود که وقتی اسامی چهار نفر اوّل را می برم، با نام آن ها آسوده خاطر می شوم و غمهایم برطرف می شود، ولی وقتی نام حسین علیه السلام را می برم اشکم جاری می گردد و ناله ام بلند می شود!؟
پس خدای متعال داستان امام حسین علیه السلام را برای او نقل کرد و فرمود: «کهیعص»، پس «کاف» اشاره به اسم کربلا است، و «ها» اشاره به شهادت خاندان امام حسین علیه السلام دارد، و «یاء» اشاره به یزید ملعون دارد، همان ظالم به حسین علیه السلام، و «عین» اشاره به عطش و تشنگی آن حضرت است، و «صاد» علامت صبر و بردباری امام حسین علیه السلام می باشد.
پس هنگامی که زکریّا این داستان را شنید، تا سه روز از مسجدش خارج نشد و به هیچ یک از مردم اجازه نمی داد که نزدش بروند، و مشغول گریه و ناله و بی قراری شد.
توضیح: آنچه که از روایات معصومین علیهم السلام به دست می آید این است که، عدّه ای از انبیاء الهی علیهم السلام، در زمان نبوّتشان توسّط جبرئیل علیه السلام از مصیبت بزرگ امام حسین علیه السلام باخبر شده اند و بر این مصیبت گریسته اند و یا گذرشان به محل شهادت آن حضرت، یعنی کربلای معلّا افتاده و در آن سرزمین به یاد مصائب آن حضرت، عزاداری و گریه نموده اند، و خداوند در این کریمه به صورت رمز(حروف مقطّعه)، به یکی از این موارد یعنی حضرت زکریّا علیه السلام، اشاره فرموده است.
ای حسینی که زداغت درودیوار گریست *** هر دل زنده و هر دیدۀ بیدار گریست
انبیاء را همه دل سوخت به مظلومی تو *** اولیاء را همگی دیده و دل زار گریست
ص: 357
شماره: 103
{یاٰ زَكَرِیّآٰ اِنّاٰ نُبَشِّرُكَ بِغُلاٰمٍ نِ اسْمُهُۥ یَحْیٰى لَمْ نَجْعَلْ لَهُۥ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا}
ای زكريا! ما تو را به فرزندی بشارت می دهيم كه نامش يحيی است، پسری همنامش پيش از اين نبوده است.
1_ عَنْ عَبْدِ الْخَالِقِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ «مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا»، الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام لَمْ يَكُنْ لَهُ «مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا»، وَ يَحْيَى بْنُ زَكَرِيَّا علیهما السلام لَمْ يَكُنْ لَهُ «مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا»، وَ لَمْ تَبْكِ السَّمَاءُ إِلَّا عَلَيْهَا أَرْبَعِينَ صَبَاحاً، قَالَ: قُلْتُ: مَا بُكَاؤُهَا؟ قَالَ: كَانَتْ تَطْلُعُ حَمْرَاءَ وَ تَغْرُبُ حَمْرَاءَ.(1)
از عبدالخالق بن عبد ربه نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که در بارۀ آیۀ: «لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا»، می فرمودند: حسین بن علی علیهما السلام قبلاً همنامی نداشتند و یحیی بن زکریا علیهما السلام نیز قبلاً همنامی برای او نبوده است، و آسمان جز برای ایشان به مدّت چهل روز، بر کسی گریه نکرده است. راوی گفت: من عرض کردم: گریۀ آسمان چگونه بود؟ فرمودند: آسمان، در هنگام طلوع و غروب سرخ بود.
2_ عَن إِبْنِ عَبّاس، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه واله وسلم، فِي قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ
ص: 358
قَبْلُ سَمِيًّا»، قَالَ: ذَلِكَ يَحْيَى، وَ قُرَّةُ عَيْنِي الحُسَيْنِ».(1)
از ابن عباس نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا»، فرمودند: منظور از آن، یحیی، و نور چشمان من، حسین علیه السلام است.
3_ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: مَا تَقُولُ فِي زِيَارَةِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام؟ فَقَالَ: زُرْهُ وَ لَا تَجْفُهُ، فَإِنَّهُ سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ، وَ سَيِّدُ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَ شَبِيهُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا، وَ عَلَيْهِمَا بَكَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ.(2)
از حنان بن سدیر نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: در بارۀ زیارت مرقد حضرت امام حسین علیه السلام چه می فرمایید؟ حضرت فرمودند: آن حضرت را زیارت کرده و به ایشان جفا نکنید، که همانا ایشان سیّد شهداست و سیّد جوانان اهل بهشت، و شبیه یحیی بن زکریّاست، و بر این دو آسمان و زمین گریسته اند.
4_ عَنْ عَبْدِ الْخَالِقِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: كَانَ قَاتِلُ الْحُسَيْنِ علیه السلام وَلَدَ زِناً، وَ قَاتِلُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا علیهما السلام وَلَدَ زِنًا.(3)
از عبد الخالق نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: قاتل امام حسین علیه السلام زنازاده بود و قاتل یحیی بن زکریّا علیهما السلام نیز زنازاده بوده است.
ص: 359
5_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیه السلام قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ الْحُسَيْنِ علیه السلام، فَمَا نَزَلَ مَنْزِلًا وَ لَا ارْتَحَلَ مِنْهُ إِلَّا ذَكَرَ يَحْيَى بْنَ زَكَرِيَّا علیهما السلام وَ قَتْلَهُ، وَ قَالَ يَوْماً: وَ مِنْ هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ، أَنَّ رَأْسَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا علیهما السلام أُهْدِيَ إِلَى بَغِيٍّ مِنْ بَغَايَا بَنِي إِسْرَائِيلَ.(1)
از علی بن زید نقل است که گفت: حضرت امام علی بن الحسین علیهما السلام فرمودند: ما با امام حسین علیه السلام خارج شدیم، آن حضرت در هر منزلگاهی که فرود می آمدند و از هر منزلگاهی که بیرون می رفتند، جناب یحیی بن زکریا علیهما السلام را و شهادت او را یاد می کردند، تا اینکه یک روز فرمودند: خواری و بی ارزشی دنیا، نزد خدای متعال از آنجا آشکار است که سر بریدۀ یحیی بن زکریا علیهما السلام، به عنوان هدیه، برای زنی از زنان بدعمل بنی اسرائیل فرستاده شد.
ص: 360
شماره: 104
{وَاذْكُرْ فِی الْكِتاٰبِ اِسْماٰعٖیلَ٭ۚ اِنَّهُۥ كاٰنَ صاٰدِقَ الْوَعْدِ وَكاٰنَ رَسُولًا نَبِیًّا}
در كتاب آسماني خود از اسماعيل ياد كن كه او در وعده هايش صادق و رسول و پيامبر بزرگي بود.
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَمَّنْ ذَكَرَهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: إِنَّ إِسْمَاعِيلَ الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ: «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا»، لَمْ يَكُنْ إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ علیهما السلام، كَانَ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَى قَوْمِهِ، فَأَخَذُوهُ فَسَلَخُوا فَرْوَةَ رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ، فَأَتَاهُ مَلَكٌ عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِي إِلَيْكَ، فَمُرْنِي بِمَا شِئْتَ، فَقَالَ: لِي أُسْوَةٌ بِمَا يُصْنَعُ بِالْحُسَيْنِ علیه السلام.(1)
از محمّد بن سنان، از كسى كه ذکرش نموده، نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا آن اسماعیل که خداوند در کتابش در بارۀ او فرموده: «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا»، اسماعیل فرزند ابراهیم علیهما السلام نیست، بلکه یکی از پیامبرانی است که خداوند او را به سوی قومش فرستاد، ولی قومش او را گرفته و پوست سر و صورتش را کندند، پس فرشته ای از جانب خدای تبارک و تعالی نزد او آمد و گفت: خدای متعال مرا به سوی تو فرستاده است، پس هر چه که می خواهی به من دستور بده، او فرمود: اسوه و الگوی من همان است که با
ص: 361
حسین علیه السلام انجام دادند.
2_ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَخْبِرْنِي عَنْ إِسْمَاعِيلَ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ حَيْثُ يَقُولُ: «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا»، أَ كَانَ إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ علیهما السلام؟ فَإِنَّ النَّاسَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُ إِسْمَاعِيلُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ علیهما السلام!
فَقَالَ علیه السلام: إِسْمَاعِيلُ مَاتَ قَبْلَ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام، وَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام كَانَ حُجَّةً لِلَّهِ قَائِماً صَاحِبَ شَرِيعَةٍ، فَإِلَى مَنْ أُرْسِلَ إِسْمَاعِيلُ إِذاً؟ قُلْتُ: فَمَنْ كَانَ؟ جُعِلْتُ فِدَاكَ!
قَالَ علیه السلام: ذَاكَ إِسْمَاعِيلُ بْنُ حِزْقِيلَ النَّبِيِّ علیه السلام، بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَى قَوْمِهِ، فَكَذَّبُوهُ وَ قَتَلُوهُ وَ سَلَخُوا وَجْهَهُ، فَغَضِبَ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ عَلَيْهِمْ، فَوَجَّهَ إِلَيْهِ سَطَاطَائِيلَ، مَلَكَ الْعَذَابِ، فَقَالَ لَهُ: يَا إِسْمَاعِيلُ! أَنَا سَطَاطَائِيلُ مَلَكُ الْعَذَابِ، وَجَّهَنِي رَبُّ الْعِزَّةِ إِلَيْكَ، لِأُعَذِّبَ قَوْمَكَ بِأَنْوَاعِ الْعَذَابِ إِنْ شِئْتَ، فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِيلُ: لَا حَاجَةَ لِي فِي ذَلِكَ، يَا سَطَاطَائِيلُ!
فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ: مَا حَاجَتُكَ؟ يَا إِسْمَاعِيلُ! فَقَالَ إِسْمَاعِيلُ: يَا رَبِّ إِنَّكَ أَخَذْتَ الْمِيثَاقَ لِنَفْسِكَ بِالرُّبُوبِيَّةِ، وَ لِمُحَمَّدٍ بِالنُّبُوَّةِ، وَ لِأَوْصِيَائِهِ بِالْوَلَايَةِ، وَ أَخْبَرْتَ خَيْرَ خَلْقِكَ بِمَا تَفْعَلُ أُمَّتُهُ بِالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام مِنْ بَعْدِ نَبِيِّهَا، وَ إِنَّكَ وَعَدْتَ الْحُسَيْنَ علیه السلام أَنْ تَكُرَّهُ إِلَى الدُّنْيَا حَتَّى يَنْتَقِمَ بِنَفْسِهِ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ، فَحَاجَتِي إِلَيْكَ، يَا رَبِّ! أَنْ تَكُرَّنِي إِلَى الدُّنْيَا، حَتَّى أَنْتَقِمَ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِي مَا فَعَلَ، كَمَا تَكُرُّ الْحُسَيْنَ علیه السلام، فَوَعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِسْمَاعِيلَ بْنَ حِزْقِيلَ ذَلِكَ، فَهُوَ يَكُرُّ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام.(1)
ص: 362
از برید بن معاویه عجلی نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: ای پسر رسول خدا! مرا آگاه سازید از اسماعیلی که خداوند در کتابش ذکر نموده، آنجا که می فرماید: «وَ اذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَ کَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا»، آیا او اسماعیل فرزند ابراهیم علیه السلام است؟ پس همانا مردم می پندارند که او اسماعیل فرزند ابراهیم علیه السلام می باشد!
حضرت فرمودند: اسماعیل قبل از ابراهیم علیه السلام از دنیا رفت، پس ابراهیم علیه السلام، حجّت خدا، قائم و صاحب شریعت بود، پس با این حال اسماعیل بر چه قومی می توانست مبعوث شود؟
عرض کردم: پس او کیست؟ فدای شما شوم! حضرت فرمودند: او اسماعیل فرزند حزقیل نبی علیه السلام است که خدای متعال او را به سوی قومش فرستاد، ولی آن ها او را تکذیب کردند و او را کشتند و پوست سر و صورتش را کندند، پس خداوند بر آن ها خشمگین شد و فرشتۀ عذاب را که نامش سطاطائیل بود، بر او فرستاد، پس به او گفت: ای اسماعیل! من سطاطائیل فرشتۀ عذاب هستم، خداوند بلند مرتبه مرا به سوی تو فرستاده تا اگر تو می خواهی، قومت را به انواع عذاب مبتلا نمایم.
پس اسماعیل به او گفت: ای سطاطائیل! من به این کار احتیاجی ندارم، پس خداوند بر او وحی فرستاد: ای اسماعیل! پس چه خواسته ای داری؟
پس اسماعیل عرض کرد: پروردگارا! تو براى خداوندى خود و نبوّت حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم و امامت و ولایت اوصيايش از مردم پيمان گرفته اى، و مصيبتهاى حسين بن على علیهما السلام را به مردم خبر داده اى که بعد از پیامبرشان بر سر او چه می آوردند، و تو به حسین علیه السلام وعده داده ای که او را به دنیا بازگردانی تا انتقامش را از دشمنانش بگیرد.
پروردگارا! پس خواستۀ من این است که همان طور که حسین علیه السلام را به دنیا باز
ص: 363
می گردانی، مرا نیز به دنیا بازگردان، تا از کسانی که این کار را با من انجام دادند، انتقام بگیرم، پس این را خداوند عزوجل به اسماعیل بن حزقیل وعده داد، پس او همراه با حسین بن علی علیهما السلام به دنیا رجعت می کند.
3_ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام يَقُولُ: إِنَّ الَّذِي قَالَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ: «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا»، سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ قَوْمَهُ، فَكَشَطُوا وَجْهَهُ وَ فَرْوَةَ رَأْسِهِ، فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَكاً، فَقَالَ لَهُ: إِنَّ رَبَّ الْعَالَمِينَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ: إِنَّهُ قَدْ رَأَيْتُ مَا صَنَعَ بِكَ قَوْمُكَ، فَسَلْنِي مَا شِئْتَ.
فَقَالَ: يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ! لِي بِالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام أُسْوَةٌ. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: وَ لَيْسَ هُوَ إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ علیهما السلام.(1)
از سماعة بن مهران نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: همانا آن کسی که خداوند در کتابش فرموده: «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَ کَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا»، پیامبری بود که قومش بر او چیره شدند و پوست صورت و سرش را کندند، پس خداوند فرشته ای به سوی او فرستاد و به او گفت: همانا خدای جهانیان بر تو سلام می فرستد و می فرماید: دیدم که قومت با تو چه کار کردند، پس بخواه از من، هر چه که می خواهی، پس ایشان عرضه داشت: ای پروردگار جهانیان! اسوۀ من حسین بن علی بن ابی طالب علیهما السلام می باشد. امام صادق علیه السلام فرمودند: و او اسماعیل فرزند ابراهیم علیه السلام نیست.
ص: 364
توضیح: بر اساس روایات مذکور، حضرت امام حسین علیه السلام الگوی جناب اسماعیل صادق الوعد می باشند. معمولاً الگو را، از پیشینیان انتخاب می کنند، ولی در بارۀ امام حسین علیه السلام قضیّۀ برعکس است. و البته این موضوع، در بازگشت بعضی از انسان ها در دوران رجعت به اثبات رسیده است.(1)
ص: 365
شماره: 105
{اِنَّ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصّاٰلِحاٰتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمٰنُ وُدًّا}
كسانی كه ايمان آورده و عمل صالح انجام داده اند خداوند رحمن محبّت آنها را در دلها قرار می دهد.
1_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام: يَا عَلِيُّ! قُلْ: رَبِّ اقْذِفْ لِيَ الْمَوَدَّةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ، رَبِّ اجْعَلْ لِي عِنْدَكَ عَهْداً، رَبِّ اجْعَلْ لِي عِنْدَكَ وُدّاً. فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»، فَلَا تَلْقَى مُؤْمِناً وَ لَا مُؤْمِنَةً إِلَّا وَ فِي قَلْبِهِ وُدٌّ لِأَهْلِ الْبَيْتِ علیهم السلام.(1)
از جابر بن عبد الله نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمودند: ای علی! بگو: پروردگارا! محبّت مرا در دل هاى مؤمنان بيانداز، پروردگارا! براى من نزد خود پيمانى قرار بده، پروردگارا! براى من نزد خودت محبّتى قرار بده. آنگاه خدای متعال این آيه را نازل فرمود: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»، پس هيچ مؤمن و مؤمنه اى را پیدا نمی کنی كه در سينه اش مودّت و محبّت او(علی علیه السلام) و اهل بيت علیهم السلام نباشد.
2_ عَنِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»، قَالَ: لَا تَلَقَى مُؤْمِناً
ص: 366
إِلَّا وَ فِي قَلْبِهِ وُدٌّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ علیهم السلام.(1)
از محمد بن حنفیّه نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»، فرمود: هیچ مؤمنی را نمی بینی مگر اینکه در قلب او محبّت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام و اهل بیت او علیهم السلام قرار داشته باشد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 56/5 و کُد: 37/14 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 367
{اݗَللّٰهُ لآٰ اِلٰهَ اِلّاٰ هُوَ٭ۖ لَهُ الْاَسْمآٰءُ الْحُسْنٰى}
او خداوندى است كه معبودى جز او نيست و نيكوترین نامها از آنِ اوست.
1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَانَ وَ لَا شَيْ ءَ، فَخَلَقَ خَمْسَةً مِنْ نُورِ جَلَالِهِ، وَ اشْتَقَّ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ الْمُنْزَلَةِ، فَهُوَ الْحَمِيدُ وَ سَمَّى النَّبِيَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله وسلم، وَ هُوَ الْأَعْلَى وَ سَمَّى أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيّاً علیه السلام، وَ «لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى»، فَاشْتَقَّ مِنْهَا حَسَناً وَ حُسَيْناً علیهم السلام، وَ هُوَ فَاطِرٌ فَاشْتَقَّ لِفَاطِمَةَ علیها السلام مِنْ أَسْمَائِهِ اسْماً.(الحدیث)(1)
از عبد الرحمن بن زید نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا خداوند تبارک و تعالی بود و دیگر هیچ نبود، سپس از نور جلال خود پنج تن را آفرید و برای هریک از آن ها، نامی از نام های نازل شدۀ خود را، مشتق نمود، پس او حمید است و پیامبر را محمّد صلی الله علیه وآله وسلم نامید، او اعلی است و امیرالمؤمنین را علی علیه السلام نامید، و «بهترین نام ها از آنِ اوست»، پس حسن و حسین علیهما السلام را از آن مشتق نمود، و او فاطر است و برای فاطمه علیها السلام نامی از نام های خود، مشتق نمود.
2_ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ رضی الله عنه، قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ، ...
ص: 368
ثُمَّ قَالَ علیه السلام: إِنِّي لَأَعْرَفُ بِطُرُقِ السَّمَاوَاتِ مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ، نَحْنُ الِاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَكْنُونُ، نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى، الَّتِي إِذَا سُئِلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا أَجَابَ، نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْمَكْتُوبَةُ عَلَى الْعَرْشِ، وَ لِأَجْلِنَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ الْعَرْشَ وَ الْكُرْسِيَّ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ.(الحدیث)(1)
از سلمان فارسی رضی الله عنه نقل است که گفت: امیر المؤمنین علیه السلام در حدیثی طولانی فرمودند: من به راه های آسمان ها را، از راه های زمین بهتر می شناسم، ما همان اسم ذخیره شده و پنهان هستیم، ما همان نام های زیبایی هستیم که هرگاه به واسطۀ این نام ها از خدای عزوجل درخواست شود، اجابت نماید، نام های ما بر عرش نوشته شده، و به خاطر ما خدای عزوجل آسمان و زمین و عرش و کرسی و بهشت و جهنم را آفرید.
3_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ نُوراً مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ قَبْلَ خَلْقِ آدَمَ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ عَامٍ، فَهِيَ أَرْوَاحُنَا، فَقِيلَ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! عُدَّهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ، فَمَنْ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةَ عَشَرَ نُوراً؟ فَقَالَ: مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ علیه السلام وَ تَاسِعُهُمْ قَائِمُهُمْ، ثُمَّ عَدَّهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ ...
ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى الَّتِي لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا.(الحدیث)(2)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: همانا خدای متعال چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم، چهارده نور را از نور عظمت خود آفرید، که آن ها ارواح
ص: 369
ما می باشند، به آن حضرت عرض شد: ای فرزند رسول خدا! اسامی آن ها را نام ببرید که این چهارده نور، چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: آنها، محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام، و نُه نفر از فرزندان حسین علیه السلام هستند، که نهمین آن ها، قائم ایشان است، سپس حضرت، آن ها را با اسامی شان نام بردند...
سپس فرمودند: ما آن اسم های زیبایی هستیم که خداوند جز با معرفت ما، عملی را از بندگان قبول نخواهد کرد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 180/7 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 370
شماره: 107
{وَاِنّٖی لَغَفّاٰرٌ لِمَنْ تاٰبَ وَءاٰمَنَ وَعَمِلَ صاٰلِحًا ثُمَّ اهْتَدٰى}
همانا من كسی كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد، آنگاه هدايت شود را می آمرزم.
1_ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام: «ثُمَّ اهْتَدى»، إِلَى وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ.(1)
حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ: «ثُمَّ اهْتَدى»، فرمودند: یعنی، به ولایت ما اهل بیت هدایت شود.
2_ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ علیه السلام: «ثُمَّ اهْتَدى»، إِلَى وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، فَوَ اللَّهِ! لَوْ أَنَّ رَجُلًا عَبَدَ اللَّهَ عُمُرَهُ مَا بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ، ثُمَّ مَاتَ وَ لَمْ يَجِئْ بِوَلَايَتِنَا، لَأَكَبَّهُ اللَّهُ فِي النَّارِ عَلَى وَجْهِهِ.(2)
حضرت ابو جعفر، امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ آیۀ: «ثُمَّ اهْتَدى»، فرمودند: مقصود، هدایت به سوی ولایت ما اهل بیت می باشد، پس به خدا قسم! اگر مردی تمام عمر خود را بین رکن و مقام به عبادت خدا سپری کند و بدون ولایت ما از دنیا برود، خداوند او را با
ص: 371
صورت در آتش می اندازد.
3_ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ يَحْيَى، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، قَالَ: أَ لَا تَرَى كَيْفَ اشْتَرَطَ، وَ لَمْ يَنْفَعْهُ التَّوْبَةُ وَ الْإِيمَانُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَتَّى اهْتَدَى. وَ اللَّهِ! لَوْ جَهَدَ أَنْ يَعْمَلَ بِعَمَلٍ مَا قُبِلَ مِنْهُ حَتَّى يَهْتَدِيَ، قُلْتُ: إِلَى مَنْ؟ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ! قَالَ: إِلَيْنَا.(1)
از حارث بن یحیی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند: «وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَی»، فرمودند: آیا نمی بینی که چگونه شرط شده است؟ که نه توبه، نه ایمان و نه عمل صالح برای انسان سودی ندارد، مگر آن که هدایت یابد. به خدا قسم! اگر هر قدر هم تلاش کند تا عمل صالحی انجام دهد، از او پذیرفته نمی شود، تا این که هدایت یابد. عرض کردم: خدا مرا فدایتان کند! به سوی چه کسی هدایت شود؟ حضرت فرمودند: به سوی ما (اهل بیت).
4_ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْهَمْدَانِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً»، قَالَ: وَ اللَّهِ! لَوْ أَنَّهُ تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحاً، وَ لَمْ یهْتَدِ إِلَى وَلَایتِنَا وَ مَوَدَّتِنَا وَ مَعْرِفَةِ فَضْلِنَا، مَا أَغْنَى عَنْهُ ذَلِک شَیئاً. (2)
ص: 372
از ابو سعید همدانى نقل است كه گفت: حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ آیۀ : «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً»، فرمودند: به خدا سوگند! اگر كسی توبه كند و ایمان آورد و عمل
صالحی انجام دهد، ولى به سوی ولایت و محبّت ما، و شناخت فضائل ما، هدایت نشده باشد، توبه و ایمان و عمل صالح او برایش، هیچ سودى نخواهد داشت.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3، کُد: 7/13 و کُد: 9/17 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 373
شماره: 108
{وَ لَقَدْ عَهِدْنآٰ اِلٰٓى ءاٰدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُۥ عَزْمًا}
ما از آدم از قبل پيمان گرفته بوديم، امّا او فراموش كرد، عزم استواری برای او نيافتيم!
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ»، كَلِمَاتٍ فِي مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّيَّتِهِمْ علیهم السلام، «فَنَسِيَ»، هَكَذَا، وَ اللَّهِ! نَزَلَتْ عَلَى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله وسلم.(1)
از عبد الله بن سنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این آیه: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ»، فرمودند: به خدا قسم! این آیه بر حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم این گونه نازل شده: و پیش از این، از آدم در بارۀ کلمات محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین و ائمّه از فرزندان آنان علیهم السلام، عهد و پیمان گرفته بودیم، ولی او فراموش کرد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 37/2 و کُد: 124/2 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 374
شماره: 109
{قاٰلَ كَذٰلِكَ اَتَتْكَ ءاٰیاٰتُناٰ فَنَسٖیتَهاٰ٭ۖ وَكَذٰلِكَ الْیَوْمَ تُنْسٰى}
می فرمايد: اين بخاطر آن است كه آيات من به تو رسيد و آنها را فراموش كردی. امروز نيز تو فراموش خواهی شد.
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ...
«قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسِيتَها»، قَالَ: الْآيَاتُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، «فَنَسِيتَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى»، يَعْنِي تَرَكْتَهَا وَ كَذَلِكَ الْيَوْمَ تُتْرَكُ فِي النَّارِ كَمَا تَرَكْتَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام، فَلَمْ تُطِعْ أَمْرَهُمْ وَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَهُمْ.(الحدیث)(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ کلام خداوند عزوجل : ...
«قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسِيتَها»، فرمودند: آیات، ائمّه علیهم السلام هستند، «فَنَسِيتَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى»، یعنی همان طور که آن ها را رها کردی، امروز در آتش رها می شوی، چنان که ائمّه علیهم السلام را رها کردی و امرشان را اطاعت نکردی و گفتارشان را نشنیدی.
ص: 375
شماره: 110
{وَاْمُرْ اَهْلَكَ بِالصَّلٰوةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهاٰ٭ۖ لاٰ نَسْ-ݘَلُكَ رِزْقًا٭ۖ نَحْنُ نَرْزُقُكَ٭ۗ وَالْعاٰقِبَةُ لِلتَّقْوٰى}
و خانواده خود را به نماز دستور ده و بر انجام آن شكيبا باش ما از تو روزی نمی خواهيم بلكه ما به تو روزی می دهيم و عاقبت نيك برای تقوا است.
1_ عَنْ زُرَارَة، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، عَنْ أَبِیهِ علیه السلام، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ أْمُرْ أَهْلَک بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیها»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ علیهم السلام، كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، یأْتِی بَابَ فَاطِمَةَ كُلَّ سُحْرَةٍ، فَیقُولُ: السَّلَامُ عَلَیكُمْ أَهْلَ الْبَیتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، الصَّلَاةَ یرْحَمُكُمُ اللَّهُ، «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً»(1). (2)
از زراره نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام، از پدرشان علیه السلام روایت كردند كه آن حضرت در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل : «وَ أْمُرْ أَهْلَک بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیها»، فرمودند: این آیه دربارۀ علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است، چرا كه رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم هر روز سحرگاهان به درِ خانۀ حضرت فاطمه علیها السلام، می آمدند و می فرمودند: سلام و رحمت خداوند بر شما اهل البیت باد، برای نماز آماده شوید،
ص: 376
خداوند شما را رحمت کند، این ارادۀ الهی است که می خواهد پلیدیها و ناشایستگیها را از شما خانواده دور کند، و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
2_ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ: حَضَرَ الرِّضَا علیه السلام مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ بِمَرْوَ، وَ قَدِ اجْتَمَعَ فِي مَجْلِسِهِ جَمَاعَةٌ مِنْ عُلَمَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَانَ ...
الی ان قال:
وَ أَمَّا الثَّانِيَةَ عَشَرَةَ: فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها»، فَخَصَّصَنَا اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِهَذِهِ الْخُصُوصِيَّةِ، إِذْ أَمَرَنَا مَعَ الْأُمَّةِ بِإِقَامَةِ الصَّلَاةِ، ثُمَّ خَصَّصَنَا مِنْ دُونِ الْأُمَّةِ، فَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم يَجِي ءُ إِلَى بَابِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ علیها السلام بَعْدَ نُزُولِ هَذِهِ الْآيَةِ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ كُلَّ يَوْمٍ عِنْدَ حُضُورِ كُلِّ صَلَاةٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ، فَيَقُولُ: الصَّلَاةَ، رَحِمَكُمُ اللَّهُ.(الخبر)(1)
از ريّان بن صلت نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام، در مرو، در مجلس مأمون حاضر شدند، در حالی که در آن مجلس عدّه ای از دانشمندان عراق و خراسان جمع شده بودند.
تا آنجا که فرمودند:
امّا آيۀ دوازدهم: کلام خداوند عزوجل است: «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها»، پس خدای تبارک و تعالی ما را به اين خصوصيّت امتياز داده، زیرا یک بار ما را با امّت دستور به نماز داده، و سپس جدا از امّت، این ویژگی را به ما اختصاص داده، پس رسول
ص: 377
خدا صلی الله علیه وآله وسلم بعد از نزول اين آيه، تا نُه ماه، هر روز پنج مرتبه در وقت هر نماز، به درِ خانۀ على و فاطمه علیهما السلام مى آمدند و می فرمودند: وقت نماز است، رحمت خدا برشما باد.
توضیح: خداوند در این کریمه به پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم می فرماید که خانواده ات را به اقامۀ نماز دستور بده، البته این نشان دهندۀ اهمیّت نماز است، که از بین تمام فروع دین، خداوند فقط راجع به نماز این چنین با پیامبرش سخن می گوید، تا اهمیّت این واجب الهی برای همۀ مردم مشخص شود.
در سیرۀ اهل بیت علیهم السلام نیز تأکید فراوانی به اقامۀ نماز شده است، و به ویژه حضرت امام حسین علیه السلام که حتّی در روز عاشورا در وسط میدان جنگ، اقامۀ نماز نمودند، و یا در روز نهم محرم به حضرت ابا الفضل علیه السلام فرمودند: به نزد ايشان بازگرد و اگر می توانى خواستۀ آن ها را تا فردا به تأخیر بیانداز، و آن ها را امشب بازشان گردان، بلکه امشب را براى پروردگارمان نماز بخوانیم و به درگاهش دعا نمائيم، و از او آمرزش بخواهيم، که او خود می داند همانا من نماز خواندن برای او، و تلاوت كتابش قرآن، و دعاى بسيار و استغفار را دوست دارم.(1)
و در زیارت آن حضرت عرضه می داریم: «أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ»، یعنی شهادت می دهم که شما نماز را به پا داشتید.
به هر حال شاخصۀ هر مسلمان معتقد به اهل بیت علیهم السلام، نماز است، خصوصاً کسانی که ادّعای محبّت امام حسین علیه السلام را دارند، باید به این فریضۀ الهی اهمیّت دهند.
ص: 378
شماره: 111
{قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا٭ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ اَصْحاٰبُ الصِّراٰطِ السَّوِیِّ وَمَنِ اهْتَدٰى}
بگو همه در انتظارند، پس شما هم انتظار بكشيد، که به زودی خواهيد دانست چه كسی از اصحاب صراط مستقيم است و چه كسی هدايت يافته است.
1_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِی وَ مَنِ اهْتَدى»، قَالَ: عَلِیٌّ علیه السلام، صَاحِبُ الصِّرَاطِ السَّوِی، وَ «مَنِ اهْتَدى»، أَی، إِلَى وَلَایتِنَا أَهْلَ الْبَیت.(1)
از جابر نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ آیۀ شریفۀ: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِی وَ مَنِ اهْتَدى»، فرمودند: حضرت علی علیه السلام، صاحب صراط مستقیم هستند، و «مَنِ اهْتَدى»، یعنی به سوی ولایت ما اهل بیت، هدایت می شود.
2_ عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: سُئِلَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْبَاقِرُ علیه السلام، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:
ص: 379
«فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى»، قَالَ: اهْتَدَى إِلَى وَلَايَتِنَا.(1)
از جابر نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِی وَ مَنِ اهْتَدى»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به سوی ولایت ما، هدایت می شود.
2_ الْأَعْمَشُ، عَنْ أَبِي صَالِحٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِ»، هُوَ، وَ اللَّهِ! مُحَمَّدٌ وَ أَهْلُ بَيْتِهِ علیهم السلام.(2)
از ابو صالح نقل است که گفت: ابن عباس در بارۀ آیۀ: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِ»، گفت: به خدا قسم! او، محمّد صلی الله علیه واله وسلم و اهل بیتش علیهم السلام است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:6/1، کُد:101/3، کُد:7/13، کُد:9/17 و کُد:82/20 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 380
{... فَسْئَلُوٓا اَهْلَ الذِّكْرِ اِنْ كُنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ}
پس اگر نمی دانید از اهل ذکر سؤال کنید.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِنَّ مَنْ عِنْدَنَا يَزْعُمُونَ أَنَّ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، أَنَّهُمْ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَى؟
قَالَ: إِذَنْ يَدْعُونَكُمْ إِلَى دِينِهِمْ، قَالَ: ثُمَّ أَوْمَى بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ وَ قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(1)
وَ لِلذِكرِ مَعنِيانِ: النَّبِيّ صلی الله علیه وآله وسلم، فَقَد سُمِيَّ ذِكراً لِقَولِهِ تَعَالَى: «ذِكْراً»، «رَسُولًا»(2)، وَ القُرآنُ لِقَولِهِ: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ»(3)، وَ هُم علیهم السلام أَهلُ القُرآنِ وَ أَهلُ
ص: 381
النَّبِيّ صلی الله علیه واله وسلم.(1)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: به حضرت ابا جعفر،امام محمد باقرعلیه السلام عرض کردم: همانا بعضی از ما، گمان می کنند که مقصود از این سخن خداوند عزوجل: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، یهود و نصاری هستند؟ حضرت فرمودند: اگر چنین باشد آنها شما را به دینشان فرا می خوانند.
راوی گفت: سپس ایشان با دستشان به سینۀ خود اشاره کردند و فرمودند: ما اهل ذکر هستیم، و از ما باید سئوال شود.
و برای «ذکر» دو معنی نقل شده: یکی به معنی پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، چون آن حضرت را به خاطر این سخن خدای متعال: «ذِكْراً»، «رَسُولًا»، با عنوان «ذکر» نامیده اند، و دیگری به معنای قرآن، به خاطر این سخن خدا: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»، و ایشان(اهل بیت علیهم السلام) هم اهل قرآن هستند و هم اهل و خاندان پیامبر صلی الله علیه واله وسلم.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:43/16 نیز مراجعه نمایید.
ص: 382
شماره: 113
{لاٰ یُسْئَلُ عَمّاٰ یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْئَلُونَ}
هيچكس بر كار او نمی تواند خرده بگيرد، ولی در كارهای آنها جاس سؤال و ايراد است.
1_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، قَالَ: ...
قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَكَيْفَ صَارَتِ الْإِمَامَةُ فِي وُلْدِ الْحُسَيْنِ علیه السلام دُونَ وُلْدِ الْحَسَنِ علیه السلام وَ هُمَا جَمِيعاً وَلَدَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم، وَ سِبْطَاهُ، وَ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟
فَقَالَ علیه السلام: إِنَّ مُوسَى وَ هَارُونَ كَانَا نَبِيَّيْنِ مُرْسَلَيْنِ أَخَوَيْنِ، فَجَعَلَ اللَّهُ النُّبُوَّةَ فِي صُلْبِ هَارُونَ، دُونَ صُلْبِ مُوسَى، وَ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ: لِمَ فَعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ؟ وَ إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ: لِمَ جَعَلَهَا اللَّهُ فِي صُلْبِ الْحُسَيْنِ علیه السلام دُونَ صُلْبِ الْحَسَنِ علیه السلام؟ لِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَكِيمُ فِي أَفْعَالِهِ، «لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ».(1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: چرا امامت به اولاد امام حسین علیه السلام رسید نه به فرزندان امام حسن علیه السلام، با
ص: 383
اینکه هر دو فرزند پیامبر و نوادۀ او و سرور جوانان بهشت بودند؟
حضرت فرمودند: همانا موسی و هارون علیهما السلام هر دو پیامبر مرسل و برادر بودند، خداوند نبوّت را در نسل هارون قرار داد، نه در نسل موسی، و هیچ کس نمی تواند بگوید: چرا خدا چنین کرده؟ و همانا امامت، که خلافتی از طرف خدای عزوجل است را نیز کسی نمی تواند بگوید: چرا خدا در اولاد امام حسین علیه السلام قرار داده و در اولاد امام حسن علیه السلام قرار نداده است؟ زیرا او در کارهایش حکیم است و هیچ کاری را جز با مصلحت انجام نمی دهد، «لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ».
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي يَعْقُوبَ الْبَلْخِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام، فَقُلْتُ لَهُ: لِأَيِّ عِلَّةٍ صَارَتِ الْإِمَامَةُ فِي وُلْدِ الْحُسَيْنِ علیه السلام دُونَ وُلْدِ الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ: لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَهَا فِي وُلْدِ الْحُسَيْنِ علیه السلام وَ لَمْ يَجْعَلْهَا فِي وُلْدِ الْحَسَنِ علیه السلام، وَ اللَّهُ «لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ».(1)
از محمد بن ابو یعقوب بلخی نقل است که گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام پرسیدم: به چه علّت امامت در فرزندان امام حسین علبیه السلام قرار گرفت، نه در فرزندان امام حسن علیه السلام حضرت فرمودند: زیرا خداوند عزوجل امامت را در فرزندان حسین علیه السلام قرار داد و در فرزندان حسن علیه السلام قرار نداد، و خداوند از آنچه انجام دهد، سؤال نشود.
توضیح: خداوند حکیم، که همۀ کارهایش از روی حکمت و مصلحت است،
ص: 384
بنا به مصلحتی که فقط خودش می داند، «اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ»(1)، امامت را که ودیعه ای الهی است، در نسل امام حسین علیه السلام قرار داده است.
به این روایت توجّه فرمایید:
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام يَقُولَانِ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَوَّضَ الْحُسَيْنَ علیه السلام مِنْ قَتْلِهِ أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِي ذُرِّيَّتِهِ، وَ الشِّفَاءَ فِي تُرْبَتِهِ، وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ، وَ لَا تُعَدُّ أَيَّامُ زَائِرِيهِ جَائِياً وَ رَاجِعاً مِنْ عُمُرِهِ.(2)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: از حضرت امام محمد باقر علیه السلام و حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: همانا خدای متعال در عوض شهادت امام حسین علیه السلام این ویژگی ها را به آن حضرت عطا فرمود، امامت را در نسل ایشان قرار داد، شفاء را در تربت ایشان، اجابت دعا را در زير گنبد ایشان، و روزهایی را كه زائرين آن حضرت براى زيارت مى گذرانند، (بروند و برگردند) جزء عمرشان به حساب نمى آورد.
به هر حال این یک فضیلت است که خداوند حکیم برای امام حسین علیه السلام قرار داده است، تا مردم دنیا، به قطره ای از فضائل آن حضرت، پی برند و برای کسب ثواب و گرفتن حاجات شرعی، به زیارت ایشان بروند و عرضه بدارند:
السَّلَامُ عَلَى مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِهِ، السَّلَامُ عَلَى مَنْ جَعَلَ اللَّهُ الشِّفَاءُ فِي تُرْبَتِهِ، السَّلَامُ عَلَى مَنِ الْإِجَابَةُ تَحْتَ قُبَّتِهِ، السَّلَامُ عَلَى مَنِ الْأَئِمَّةُ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ.
ص: 385
شماره: 114
{قُلْناٰ یاٰ ناٰرُ كُونٖی بَرْدًا وَسَلاٰمًا عَلٰٓى اِبْراٰهٖیمَ}
گفتيم: ای آتش! بر ابراهيم سرد و سالم باش.
عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ قَبْلَ أَنْ يُقْتَلَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ: يَا بُنَيَّ! إِنَّكَ سَتُسَاقُ إِلَى الْعِرَاقِ، وَ هِيَ أَرْضٌ قَدِ الْتَقَى بِهَا النَّبِيُّونَ وَ أَوْصِيَاءُ النَّبِيِّينَ، وَ هِيَ أَرْضٌ تُدْعَى عَمُورَا، وَ إِنَّكَ تُسْتَشْهَدُ بِهَا وَ يُسْتَشْهَدُ مَعَكَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِكَ لَا يَجِدُونَ أَلَمَ مَسِّ الْحَدِيدِ، وَ تَلَا: «قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِيمَ»، تَكُونُ الْحَرْبُ عَلَيْكَ وَ عَلَيْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً، فَأَبْشِرُوا، فَوَ اللَّهِ! لَئِنْ قَتَلُونَا فَإِنَّا نَرِدُ عَلَى نَبِيِّنَا.(الخبر)(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: حضرت حسین بن علی علیهما السلام قبل از اینکه کشته شوند، به اصحابشان فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: ای پسر عزیزم! تو به زودی به سوی عراق کشانده می شوی، و آن سرزمینی است که پیامبران و اوصیائشان، آن را دیده اند، و آن سرزمینی است که عمورا خوانده می شود، و تو در آن جا شهید خواهی شد، و گروهی از اصحابت با تو به شهادت می رسند که درد نیزه و شمشیر را احساس نخواهند کرد، و این آیه را تلاوت فرمودند: «قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِيمَ»، جنگ برای تو و یارانت سرد و سلامت
ص: 386
خواهد شد، سپس امام حسین علیه السلام به اصحابشان فرمودند: پس بشارت باد بر شما! به خدا سوگند! اگر ما را کشتند، بر پیامبرمان وارد می شویم.
توضیح: خداوند در این کریمه، آتش را برای حضرت ابراهیم علیه السلام سرد و سلامت نموده، و بر اساس روایت مذکور شبیه آن را برای حضرت امام حسین علیه السلام و اصحاب پاک آن حضرت، قرار داده است.
البته بلا تشبیه، می توانیم به داستان زلیخا و زنان مصر نیز اشاره ای کنیم، که آن زنان آن چنان محو زیبایی حضرت یوسف علیه السلام شده بودند که نه اینکه دستشان را ببرند، بلکه قرآن می فرماید: «... فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَذَا بَشَرًا إِنْ هَذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ»(1)، یعنی آن قدر دستشان را بریدند تا اینکه قطع کردند، و در حین این کار، هیچ درد و سوزشی احساس نمی کردند.
البته باز هم تأکید می کنم: بلا تشبیه، اصحاب امام حسین علیه السلام هم، آن قدر عاشق مولای خود بودند و آن قدر شیفتۀ جمال دلربای آن حضرت شده بودند، که هیچ درد و سوزشی بخاطر زخم ها و جراحات شان احساس نمی کردند.
شاهد این مطلب، تبسّم طفل شش ماهه، حضرت علی اصغرعلیه السلام هنگامی که تیر سه شعبه گلویش را درید، و یا عریان شدن جناب عابس در وسط میدان، و یا ایستادن جناب سعید بن عبد الله حنفی جلوی امام حسین علیه السلام و سپر قرار دادن بدنش برای نماز خواندن آن حضرت و ...
«صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ»
ص: 387
شماره: 115
{وَجَعَلْناٰهُمْ اَئِمَّةً یَهْدُونَ بِاَمْرِناٰ وَاَوْحَیْنآٰ اِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراٰتِ وَاِقاٰمَ الصَّلٰوةِ وَاٖیتآٰءَ الزَّكٰوةِ٭ۖ وَكاٰنُوا لَناٰ عاٰبِدٖینَ}
و آنها را پيشوايانی قرار داديم كه به فرمان ما (مردم را) هدايت می كردند، و انجام كارهای نيک و برپا داشتن نماز و ادای زكات را به آنها وحی كرديم، و آنها فقط مرا عبادت می كردند.
1_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا»، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: يَعْنِي الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ، يُوحَى إِلَيْهِمْ بِالرَّوْحِ فِي صُدُورِهِمْ.(1)
از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا»، فرمودند: یعنی امامانی که از نسل حضرت فاطمه علیها السلام هستند، به وسیلۀ روح در سینه هایشان به آنان وحی می شود.
2_ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ، فَبَيْنَمَا هُوَ يُحَدِّثُهُ، إِذْ خَرَجَ أَخِي مُحَمَّدٌ مِنْ بَعْضِ الْحُجَرِ، فَأَشْخَصَ جَابِرٌ بِبَصَرِهِ نَحْوَهُ، ثُمَّ قَامَ إِلَيْهِ، فَقَالَ: يَا غُلَامُ! أَقْبِلْ، فَأَقْبَلَ، ثُمَّ قَالَ: أَدْبِرْ، فَأَدْبَرَ، فَقَالَ: شَمَائِلُ كَشَمَائِلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، مَا اسْمُكَ يَا
غُلَامُ!؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قَالَ: ابْنُ مَنْ؟
ص: 388
قَالَ: ابْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، قَالَ: أَنْتَ إِذَا الْبَاقِرُ؟ قَالَ: فَانْكَبَّ عَلَيْهِ وَ قَبَّلَ رَأْسَهُ وَ يَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا مُحَمَّدُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم يُقْرِئُكَ السَّلَامَ، قَالَ: عَلَى رَسُولِ اللَّهِ أَفْضَلُ السَّلَامِ وَ عَلَيْكَ يَا جَابِرُ! بِمَا أَبْلَغْتَ السَّلَامَ، ثُمَّ عَادَ إِلَى مُصَلَّاهُ.
فَأَقْبَلَ يُحَدِّثُ أَبِي وَ يَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ لِي يَوْماً: يَا جَابِرُ! إِذَا أَدْرَكْتَ وَلَدِيَ الْبَاقِرَ، فَأَقْرِئْهُ مِنِّي السَّلَامَ، فَإِنَّهُ سَمِيِّي وَ أَشْبَهُ النَّاسِ بِي، عِلْمُهُ عِلْمِي وَ حُكْمُهُ حُكْمِي، سَبْعَةٌ مِنْ وُلْدِهِ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ، أَئِمَّةٌ أَبْرَارٌ، وَ السَّابِعُ مَهْدِيُّهُمْ الَّذِي يَمْلَأُ الدُّنْيَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً، ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدِينَ».(1)
از جناب زید بن علی علیهما السلام نقل است که گفت: نزد پدرم حضرت علی بن حسین علیهما السلام بودم که جابر بن عبدالله انصاری وارد شد و با پدرم مشغول صحبت شد که برادرم محمّد از یکی از اتاق ها بیرون آمد، پس جابر به او خیره شد و به طرف او رفت و گفت: پسر جان! بیا، پس او آمد، بعد گفت: برگرد، پس او برگشت، سپس جابر گفت: سیمایت همانند سیمای رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم است، ای پسر جان! نامت چیست؟ ایشان فرمود: محمّد، او گفت: فرزند چه کسی هستی؟ فرمود: فرزند علی بن حسین بن ابی طالب علیهم السلام، جابر عرض کرد: بنا بر این باقر تو هستی، و سر و دستهایش را غرق بوسه کرد، سپس گفت: ای محمّد! همانا رسول خدا به تو سلام می رساند، پس برادرم فرمود: بهترین درود و سلام بر رسول خدا باد و همچنین بر تو ای جابر! که سلام آن حضرت را به من رسانی، سپس به جایگاه نمازش بازگشت.
سپس جابر با پدرم مشغول صحبت شد و عرض کرد: روزی رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به من
ص: 389
فرمودند: ای جابر! هنگامی که فرزندم باقر را دیدی، از جانب من به او سلام برسان، همانا او همنام من و شبیه ترین مردم به من است، علم او علم من، و حکمش حکم من است، هفت نفر از فرزندانش امین و معصومند، آنان امامانی نیکوکار هستند و هفتمین آنان مهدی علیه السلام ایشان است که زمین را از عدل و داد پر می کند، همان طور که از ظلم و ستم پر شده باشد، سپس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم این آیه را تلاوت فرمودند: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدِينَ».
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3، کُد: 7/13، کُد: 16/16، کُد: 9/17، کُد: 82/20 و کُد: 135/20 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 390
شماره: 116
{وَلَقَدْ كَتَبْناٰ فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ اَنَّ الْاَرْضَ یَرِثُهاٰ عِباٰدِیَ الصّاٰلِحُونَ}
ما در زبور بعد از ذكر (تورات) نوشتيم كه بندگان صالح من وارث (حكومت) زمين خواهند شد.
1_ عَنْ أَبِي الْوَرْدِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ»، هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از ابو ورد نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای عزوجل: «أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ»، فرمودند: آن ها، خاندان حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم هستند.
2_ في تفسیر القميّ: أَنَّ اللَّهَ أَخْبَرَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ بَشَّرَهُ بِالْحُسَيْنِ علیه السلام قَبْلَ حَمْلِهِ، وَ أَنَّ الْإِمَامَةَ تَكُونُ فِي وُلْدِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ أَخْبَرَهُ بِمَا يُصِيبُهُ مِنَ الْقَتْلِ وَ الْمُصِيبَةِ فِي نَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ، ثُمَّ عَوَّضَهُ بِأَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِي عَقِبِهِ، وَ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ يُقْتَلُ، ثُمَّ يَرُدُّهُ إِلَى الدُّنْيَا وَ يَنْصُرُهُ حَتَّى يَقْتُلَ أَعْدَاءَهُ وَ يُمَلِّكَهُ الْأَرْضَ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ»،(2)
الْآيَةَ وَ قَوْلُهُ: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ»، فَبَشَّرَ اللَّهُ نَبِيَّهُ صلی الله علیه وآله وسلم أَنَّ أَهْلَ بَيْتِكَ يَمْلِكُونَ الْأَرْضَ وَ يَرْجِعُونَ
ص: 391
إِلَيْهَا وَ يَقْتُلُونَ أَعْدَاءَهُمْ.(1)
در تفسیر جناب علی بن ابراهیم قمی آمده: همانا خداوند قبل از حمل حسین علیه السلام، به رسولش صلی الله علیه وآله وسلم بشارت او را داد، و این که امامت، تا روز قیامت در فرزندان اوست، سپس او را به مصیبتهایش و مصیبت شهادت خود و فرزندانش، خبر داد، پس به او در عوض شهادتش، این را عنایت فرمود که امامت را در نسل او قرار داد، و به او خبر داد که همانا او کشته می شود، سپس به دنیا برگردانده می شود و خدا او را یاری می کند تا دشمنانش را بکشد و او را در زمین حاکم می گرداند، و این همان سخن خدای متعال است که: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ»، تا آخر آیه، و این سخن او که: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ».
پس خداوند پیامبرش صلی الله علیه وآله وسلم را بشارت داد که اهل بیت تو در زمین حاکم می شوند و به دنیا بر می گردند و دشمنانشان را می کشند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:96/7، کُد:6_4/17، کُد:6و5/17 و کُد:54/19 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 392
{هٰذاٰنِ خَصْماٰنِ اخْتَصَمُوا فٖی رَبِّهِمْ٭ۖ فَالَّذٖینَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیاٰبٌ مِنْ ناٰرٍ یُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمٖیمُ}
این دو (گروه) دشمنان یکدیگرند که دربارۀ پروردگارشان کشمکش می کنند، پس کسانی که کفر ورزیدند، لباس هایی از آتش برای آنان بریده شده است، در حالی که از بالای سرشان، آب سوزان ریخته می شود.
عَنِ النَّضْرِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قُلْتُ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! حَدِّثْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ»، قَالَ: نَحْنُ وَ بَنُو أُمَيَّةَ اخْتَصَمْنَا فِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، قُلْنَا: صَدَقَ اللَّهُ، وَ قَالُوا: كَذَبَ اللَّهُ، فَنَحْنُ وَ إِيَّاهُمُ الْخَصْمَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(1)
از نصر بن مالک نقل است که گفت: به حضرت حسین بن علی علیهما السلام عرض کردم: ای ابا عبد الله! مرا با خبر کنید از معنی این سخن خداوند عزوجل: «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ»، حضرت فرمودند: : ما هستیم و بنى اميّه، كه در بارۀ خداوند عزوجل با هم دشمنى كرديم، ما گفتيم: خداوند راست مى گويد، آنها گفتند: خداوند دروغ مى گويد، ما و آنها در روز قيامت با هم دشمن هستيم.
ص: 393
شماره: 118
{وَهُدُوٓا اِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوٓا اِلٰى صِراٰطِ الْحَمٖیدِ}
آنها به سوی سخنان پاكيزه راهنمایی شدند و به راه پسندیده هدایت گردند.
عَنْ ضُرَیسٍ الْكُنَاسِی، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ هُدُوا إِلَى الطَّیبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلى صِراطِ الْحَمِیدِ»، فَقَالَ: هُوَ، وَ اللَّهِ! هَذَا الْأَمْرُ، الَّذِی أَنْتُمْ عَلَیهِ. (1)
از ضریس كناسى نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام، در بارۀ فرمایش خدای متعال: «وَ هُدُوا إِلَى الطَّیبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلى صِراطِ الْحَمِیدِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خداوند سوگند! آن، همین عقیده ای است كه شما دارید، و آن، ولایت آل محمّد علیهم السلام، است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3، کُد: 7/13، کُد: 9/17 و کُد: 82/20 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 394
شماره: 119
{اُذِنَ لِلَّذٖینَ یُقاٰتَلُونَ بِاَنَّهُمْ ظُلِمُوا٭ وَاِنَّ اللّٰهَ عَلٰى نَصْرِهِمْ لَقَدٖیرٌ}
به آنها كه جنگ بر آنان تحميل شده اجازه جهاد داده شده است، چرا كه مورد ستم قرار گرفته اند و خدا قادر بر نصرت آنها است.
عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ، عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍعلیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، عَنْ جَدِّهِ علیه السلام، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام خَاصَّةً: «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ»، «الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ»، إِلَى قَوْلِهِ: «وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»(1).(2)
از عیسی بن داود نقل است که گفت: حضرت موسی بن جعفرعلیهما السلام، از پدرشان، از قول جدّ بزرگوارشان علیه السلام نقل کرده اند که آن حضرت فرمودند: این آیه مخصوصاً در بارۀ خاندان محمّد علیهم السلام نازل شده است: «أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدیرٌ»، «الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّه » سپس تا «وَ لِلَّهِ عاقِبَهُ الْأُمُور»، ادامه دادند.
ص: 395
شماره: 120
{اݗَلَّذٖینَ اُخْرِجُوا مِنْ دِیاٰرِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ اِلّآٰ اَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللّٰهُ٭ۗ ...}
همان كسانى كه از سرزمینشان به ناحق، بلكه از آن روى كه مى گفتند خداوند پروردگار ماست، بیرون رانده شدند.
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَیدٍ، مَوْلَى أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: سَأَلْتُ مَوْلَای أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام، قُلْتُ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ یقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِيٍّ وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍعلیهم السلام، ثُمَّ جَرَتْ فِی الْحُسَین علیه السلام.(1)
از محمّد بن زید، غلام امام محمّد باقرعلیه السلام، از قول پدرش نقل است كه گفت: از مولایم، حضرت ابو جعفر محمّد بن على علیهما السلام، پرسیدم، كه معنای این سخن خداوند عزوجل: «الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ یقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ»، چیست؟ حضرت فرمودند: این آیه دربارۀ حضرت على و حمزه و جعفرعلیهم السلام، نازل شده، و سپس دربارۀ امام حسین علیه السلام نیز، محقق گشته است.
2_ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم وَ عَلِيٍّ وَ
ص: 396
حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ وَ جَرَتْ فِي الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ أَجْمَعِينَ.(1)
از سلّام بن مستنیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «الَّذِینَ أُخْرِجُواْ مِن دِیارِهِم بِغَیرِْ حَقّ ٍ إِلَّا أَن یَقُولُواْ رَبُّنَا الله»، فرمودند: این آیه دربارۀ رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و علی و حمزه و جعفرعلیهم السلام نازل شده، و دربارۀ امام حسین علیه السلام نیز جاری شده است.
توضیح: حضرت امام حسين علیه السلام در هفتم ذی الحجّۀ سال 60 هجری در مکّۀ مکرمه، به برادرشان محمد حنفیّه فرمودند: من، نگرانم كه يزيد به وسيلۀ مأمورانش، مرا در حرم امن الهی، غافل گير كند، و حرمت اين خانه با كشته شدن من شکسته شود.
محمّد حنفیّه عرض کرد: پس به يمن، يا يكى از بيابانهاى دور دست بروید، تا دشمن نتواند به شما آسیبی برساند.
امام حسين علیه السلام فرمودند: راجع به پیشنهادت فکر می کنم. ولی سحر یوم الترویه (هشتم ذی الحجّه)، امام حسین علیه السلام با همراهانشان از مكّه به سوى عراق خارج شدند. محمّد حنفیّه به محض اطلاع از حرکت آن حضرت، با شتاب خودش را به آن ها رساند و افسار شتر حضرت را گرفت و عرض کرد: مگر شما قول ندادید که دربارۀ پیشنهاد من بیندیشید؟! حضرت فرمودند:بله، او پرسید: پس چرا به این زودی، تصمیم به رفتن گرفتید؟!
امام حسين علیه السلام فرمودند: پس از آنكه از تو جدا شدم، رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به خواب من
ص: 397
من آمدند و فرمودند: «يَا حُسَيْنُ! اخْرُجْ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ يَرَاكَ قَتِيلاً»، یعنی: اى حسين! خارج شو، همانا خداوند می خواهد تو را كشته ببيند.
محمّد حنفیّه گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ، پس اگر عزم رفتن دارید، چرا اين زنان را با خود مى برید؟
حضرت فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به من فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ يَرَاهُنَّ سَبَايَا»، یعنی: همانا خداوند می خواهد آنان را اسير و گرفتار ببیند، سپس امام حسين علیه السلام با محمّد حنفیّه خداحافظى كردند و به سوى عراق حركت نمودند.(1)
به یوم الترویه محمل ببستند *** خواتین جمله در محمل نشستند
حرم را از حرم کردند بیرون *** همه سرگشته اندر دشت و هامون
کسانی را که بر عالم پناهند *** برون کردند از بیت خداوند
همه قربانیان کعبۀ دل *** برون خرگه زدند از کعبۀ گل
ص: 398
شماره: 121
{اݗَلَّذٖینَ اِنْ مَكَّنّاٰهُمْ فِی الْاَرْضِ اَقاٰمُوا الصَّلٰوةَ وَءاٰتَوُا الزَّكٰوةَ وَاَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ٭ۗ وَلِلّٰهِ عاٰقِبَةُ الْاُمُورِ}
كسانى كه اگر در زمین به آنها قدرت دهیم، نماز را بر پا می دارند و زكات را می پردازند و به كار پسندیده فرمان می دهند و از كار ناپسند باز می دارند، و سرانجام همۀ كارها، از آنِ خدا است.
1_ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَینِ علیه السلام، عَنْ أُمِّهِ علیها السلام، عَنْ أَبِیه علیه السلام، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِینَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ»، قَالَ: هَذِهِ نَزَلَتْ فِینَا أَهْلَ الْبَیت.(1)
از عمرو بن ثابت نقل است که گفت: حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام، از قول مادرشان علیها السلام، از حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام، روایت کرده اند که آن حضرت در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «الَّذِینَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ»، فرمودند: این آیه در بارۀ ما اهل بیت، نازل شده است.
2_ عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ، عَنِ الْإِمَامِ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍعلیهما السلام، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي يَوْماً فِي الْمَسْجِدِ، إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَوَقَفَ أَمَامَهُ وَ قَالَ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَعْيَتْ عَلَيَّ آيَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، سَأَلْتُ عَنْهَا جَابِرَ بْنَ يَزِيدَ، فَأَرْشَدَنِي إِلَيْكَ.
ص: 399
فَقَالَ: وَ مَا هِيَ؟ قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»، فَقَالَ أَبِي: نَعَمْ، فِينَا نَزَلَتْ، وَ ذَاكَ لِأَنَّ فُلَاناً وَ فُلَاناً وَ طَائِفَةً مَعَهُمْ وَ سَمَّاهُمْ اجْتَمَعُوا إِلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! إِلَى مَنْ يَصِيرُ هَذَا الْأَمْرُ بَعْدَكَ؟ فَوَ اللَّهِ! لَئِنْ صَارَ إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ إِنَّا لَنَخَافُهُمْ عَلَى أَنْفُسِنَا، وَ لَوْ صَارَ إِلَى غَيْرِهِمْ لَعَلَّ غَيْرَهُمْ أَقْرَبُ وَ أَرْحَمُ بِنَا مِنْهُمْ!
فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم مِنْ ذَلِكَ غَضَباً شَدِيداً، ثُمَّ قَالَ: أَمَا، وَ اللَّهِ! لَوْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مَا أَبْغَضْتُمُوهُمْ، لِأَنَّ بُغْضَهُمْ بُغْضِي وَ بُغْضِي هُوَ الْكُفْرُ بِاللَّهِ، ثُمَّ نَعَيْتُمْ إِلَى نَفْسِي، فَوَ اللَّهِ! لَئِنْ مَكَّنَهُمْ اللَّهُ فِي الْأَرْضِ لَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا، وَ لَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ لِمَحَلِّهَا، وَ لَيَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَيَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ، إِنَّمَا يُرْغِمُ اللَّهُ أُنُوفَ رِجَالٍ يُبْغِضُونِّي وَ يُبْغِضُونَ أَهْلَ بَيْتِي وَ ذُرِّيَّتِي، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»، فَلَمْ يَقْبَلِ الْقَوْمُ ذَلِكَ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: «وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ عادٌ وَ ثَمُودُ»، «وَ قَوْمُ إِبْراهِيمَ وَ قَوْمُ لُوطٍ»، «وَ أَصْحابُ مَدْيَنَ وَ كُذِّبَ مُوسى فَأَمْلَيْتُ لِلْكافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كانَ نَكِيرٍ»(1).(2)
از عیسى بن داود نقل است كه گفت: حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام فرمودند: روزى خدمت پدرم در مسجد بودم، كه مردى آمد و در مقابل ایشان ایستاد و گفت: ای فرزند رسول خدا! آیه ای در قرآن مرا عاجز نموده، تفسیر آن را از جابر بن یزید پرسیدم، او مرا خدمت شما فرستاده است.
پدرم فرمودند: كدام آیه؟ عرض كرد: «الَّذِینَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا
ص: 400
الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ»، پدرم فرمودند: آرى، این آیه در بارۀ ما نازل شده است، و جریان چنین است كه فلانى و فلانى و گروهى كه با آنها بودند _ و پدرم نام آنها را ذكر كردند خدمت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم آمدند و پرسیدند: خلافت پس از شما به چه كسی خواهد رسید؟ به خدا سوگند! اگر به یكى از خویشاوندان شما برسد، ما بر جان خود بیمناكیم، و اگر به دیگرى برسد، شاید او، از آنها به ما مهربان تر باشد.
پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، از شنیدن این سخن بسیار ناراحت شدند و فرمودند: به خدا قسم! اگر به خدا و پیامبر، ایمان داشته باشید، هرگز با خویشاوندان من، دشمنی نمی كنید، زیرا دشمنى با آنها، دشمنى با من است، و دشمنى با من، كفر به خداوند است، سپس شما از مرگم، به من خبر می دهید!
به خدا سوگند! اگر خداوند به آنها در زمین قدرت دهد، نماز را در وقت آن به پاى می دارند، و زكات را در محلش مى پردازند، و امر به معروف و نهى از منكر مى نمایند.
خداوند، بینی كسانى را كه با من و خانوده ام دشمنی كنند، به خاک می مالد، پس در این هنگام خداوند عزوجل این آیه را نازل فرمود: «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»، ولی این گروه، آن را نپذیرفتند، پس خداوند این آیات را نازل فرمود: «وَ إِنْ یكَذِّبُوک فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ عادٌ وَ ثَمُودُ»، «وَ قَوْمُ إِبْراهِیمَ وَ قَوْمُ لُوطٍ»، «وَ أَصْحابُ مَدْینَ وَ كُذِّبَ مُوسى فَأَمْلَیتُ لِلْكافِرِینَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَیفَ كانَ نَكِیرِ».
توضیح: یکی از ویژگی های ائمّۀ اطهارعلیهم السلام اجرای فرامین و دستورات خداوند عزوجل است، و بخصوص امام حسین علیه السلام که در حماسۀ انسان ساز کربلا، هدفشان را اجرای احکام و دستورات الهی، مثل اقامۀ نماز و امر به معروف و نهی از منکر، بیان می فرمایند.
ص: 401
همان گونه که در زیارت آن حضرت می خوانیم:
«أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصاً حَتَّى أَتَاكَ الْيَقِينُ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ»
یعنی: من گواهی می دهم که شما نماز را برپا داشتید و زکات را پرداختید و امر به معروف و نهی از منکر نمودید و خدای را خالصانه پرستش نمودید، تا آنکه به شهادت رسیدید، سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما باد.
ص: 402
شماره: 122
{وَجاٰهِدُوا فِی اللّٰهِ حَقَّ جِهاٰدِهٖ٭ۚ هُوَ اجْتَبٰىكُمْ وَماٰ جَعَلَ عَلَیْكُمْ فِی الدّٖینِ مِنْ حَرَجٍ٭ۚ مِلَّةَ اَبٖیكُمْ اِبْراٰهٖیمَ٭ۚ هُوَ سَمّٰىكُمُ الْمُسْلِمٖینَ مِنْ قَبْلُ وَفٖی هٰذاٰ لِیَكُونَ الرَّسُولُ شَهٖیدًا عَلَیْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدآٰءَ عَلَى النّاٰسِ٭ۚ فَاَقٖیمُوا الصَّلٰوةَ وَءاٰتُوا الزَّكٰوةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللّٰهِ هُوَ مَوْلٰىكُمْ٭ۖ فَنِعْمَ الْمَوْلٰى وَنِعْمَ النَّصٖیرُ}
و در راه خدا جهاد كنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین كار سنگین و سختى بر شما قرار نداد، از آیین پدرتان ابراهیم پیروى كنید، خداوند شما را در كتابهاى پیشین و در این كتاب آسمانى «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زكات را بدهید، و به خدا تمسّک جویید، كه او مولا و سرپرست شماست! چه مولاى خوب، و چه یاور شایسته اى!
1_ عَنْ عِیسَى بْنِ دَاوُدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍعلیهما السلام، عَنْ أَبِیهِ علیه السلام، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ...
«مِلَّةَ أَبِیكُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ قَبْلُ وَ فِی هذا لِیكُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیكُمْ»، یا آلَ مُحَمَّدٍ! یا مَنْ قَدْ اسْتَوْدَعَكُمْ الْمُسْلِمِینَ وَ افْتَرَضَ طَاعَتَكُمْ عَلَیهِمْ، «وَ تَكُونُوا»، أَنْتُمْ «شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»، بِمَا قَطَعُوا مِنْ رَحِمِكُمُ، وَ ضَیعُوا مِنْ حَقِّكُمْ، وَ مَزَّقُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ، وَ عَدَلُوا حُكْمَ غَیرِكُمْ بِكُمْ، فَالْزَمُوا الْأَرْضَ، «فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ»، یا آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلَ بَیتِهِ! «هُوَ مَوْلاكُمْ»، أَنْتُمْ وَ شِیعَتُكُمْ، «فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ
ص: 403
نِعْمَ النَّصِیر».(1)
از عیسى بن داود نقل است كه گفت: حضرت امام كاظم علیه السلام از پدر بزرگوارشان، امام جعفر صادق علیه السلام نقل فرمودند كه آن حضرت در بارۀ آیۀ : «مِلَّةَ أَبِیكُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ قَبْلُ وَ فِی هذا لِیكُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیكُمْ»، ای خاندان محمّد! ای كسانی كه خداوند، مسلمانان را به شما سپرده، و اطاعت شما را بر آنها واجب نمود، «وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»، و شما گواه بر مردم باشید، در مورد اینكه با شما قطع رابطه نمودند، و حقوق شما را نابود ساختند، و به كتاب خدا بى احترامى نمودند، و حكومت دیگران را با حكومت شما برابر قرار دادند، صبر كنید و پایدار باشید، «فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ»، اى خاندان محمّد و اهل بیت او! «هُوَ مَوْلاكُمْ»، خداوند مولاى شما و شیعیان شما است، «فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِیرُ».
2_ سُلَیمِ بْنِ قَیسٍ فِی كِتَابِه، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی علیه السلام، فِی حَدِیثٍ طَوِیل، قَالَ: ... سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:
فَقَامَ سَلْمَانُ، فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَنْتَ عَلَیهِمْ شَهِیدٌ، وَ هُمْ شُهَدَاءُ عَلَى النَّاسِ، الَّذِینَ اجْتَبَاهُمُ اللَّهُ، وَ مَا جَعَلَ عَلَیهِمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ، مِلَّةَ أَبِیهِمْ إِبْرَاهِیمَ؟ قَالَ: عَنَى بِذَلِک ثَلَاثَةَ عَشَرَ إِنْسَاناً، أَنَا وَ أَخِی، عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی. (2)
ص: 404
از سلیم بن قیس در كتابش نقل است كه گفت: امیر المؤمنین علی علیه السلام در حدیثی طولانی فرمودند: ...
تا اینكه حدیث به این قسمت رسید:
پس سلمان برخاست و عرض کرد: ای رسول خدا! آنها چه كسانى هستند، كه شما بر آنان شاهدى، و آنان بر مردم شاهدند، و خداوند آنان را برگزیده، و در دین بر آنان سختى قرار نداده، همان ها كه بر آئین پدرشان ابراهیم علیه السلام هستند؟
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: اینها فقط سیزده نفر هستند، من و برادرم علی علیه السلام، و یازده نفر از فرزندان علی علیه السلام.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 143/2، کُد: 17/11 و کُد: 89/16 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 405
{قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ 1 ... اݗَلَّذٖینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فٖیهاٰ خاٰلِدُونَ11}
مؤمنان رستگار شدند(1) ... تا: کسانی كه بهشت برين را ارث مى برند، و جاودانه در آن خواهند ماند! (11)
عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ، عَنِ الْإِمَامِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍعلیهما السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ»، «الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»، إِلَى قَوْلِهِ: «الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيها خالِدُونَ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ. (1)
از عیسی بن داود نقل است که گفت: حضرت امام موسی بن جعفرعلیهما السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ»، «الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»، تا آیۀ: «الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيها خالِدُونَ»، فرمودند: این آیات در شأن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، و در بارۀ امیر المؤمنین و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام، نازل شده است.
ص: 406
شماره: 124
{وَاِنَّ الَّذٖینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْءاٰخِرَةِ عَنِ الصِّراٰطِ لَناٰكِبُونَ}
همانا كسانى كه به آخرت ایمان ندارند از این صراط منحرفند!
1_ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ، غُلَامِ الْخَلِيلِ، قَالَ: حَدَّثَنَا زَيْدُ بْنُ مُوسَى، عَنْ أَبِيهِ مُوسَى علیه السلام، عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرٍ علیه السلام، عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدٍ علیه السلام، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ»، قَالَ: عَنْ وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ. (1)
از زید بن موسی، از قول آباء و اجداد خود، نقل است که گفت: حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام در بارۀ فرمایش خداوند عزوجل: «وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ»، فرمودند: یعنی از ولایت ما اهل بیت، منحرف می شود.
2_ عَنِ الْهَیثَمِ بْنِ وَاقِدٍ، عَنْ مُقَرِّنٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یقُولُ: جَاءَ ابْنُ الْكَوَّاءِ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، فَقَالَ: یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! ...
سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:
قال علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى لَوْ شَاءَ لَعَرَّفَ الْعِبَادَ نَفْسَهُ، وَلَكِنْ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ وَ صِرَاطَهُ وَ سَبِیلَهُ وَ الْوَجْهَ الَّذِی یؤْتَى مِنْهُ، فَمَنْ عَدَلَ عَنْ وَلَایتِنَا أَوْ فَضَّلَ عَلَینَا غَیرَنَا، فَإِنَّهُمْ «عَنِ
ص: 407
الصِّراطِ لَناكِبُونَ».(الحدیث) (1)
از هیثم بن واقد، از مقرّن، نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم كه فرمودند: ابن كواء نزد حضرت امیر المؤمنین علیه السلام آمد و عرض كرد: اى امیر مؤمنان! ...
تا اینکه به این قسمت حدیث رسید:
حضرت فرمودند: به درستى كه، اگر خداوند تبارک و تعالى می خواست، می توانست خود را به مردم معرّفى كند، تا او را بشناسند، ولى او، ما را ابواب و راه و گذرگاه، به درِ خانۀ خود قرار داده، كه از آن درب و گذرگاه باید بیایند، هر كه، از ولایت ما منحرف شود، و یا دیگری را بر ما ترجیح دهد، همانا او از صراط و راه راست منحرف شده است.
توضیح: بر اساس آیۀ فوق و احادیث ذیل آن، هر کس به آخرت ایمان نداشته باشد، از مسیر ولایت و محبّت اهل بیت علیهم السلام، خصوصاً راه حضرت امام حسین علیه السلام منحرف گردیده، بهره ای از آن نصیبش نمی گردد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3، کُد: 7/13، کُد: 9/17، کُد: 82/20 و کُد: 24/22 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 408
شماره: 125
{اِنّٖی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِماٰ صَبَرُوٓا اَنَّهُمْ هُمُ الْفآٰئِزُونَ}
براستى من امروز آنان را به خاطر شكيبايى شان، پاداش دادم، كه تنها آنان رستگارانند.
عَنْ عَلْقَمَةَ، عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِما صَبَرُوا»، يَعْنِي صَبَرَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام فِي الدُّنْيَا عَلَى الطَّاعَاتِ وَ عَلَى الْجُوعِ وَ عَلَى الْفَقْرِ وَ صَبَرُوا عَلَى الْبَلَاءِ لِلَّهِ فِي الدُّنْيَا، «أَنَّهُمْ هُمُ الْفائِزُون».(1)
از ابن مسعود نقل است که گفت: در این سخن خدای متعال: «إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِما صَبَرُوا» یعنی، صبر حضرت علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام در دنیا، بر طاعت خداوند و بر گرسنگی و فقر، که ایشان، به خاطر خداوند، در بلاهای این دنیا صبر کردند، «أَنَّهُمْ هُمُ الْفائِزُون».
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 200/3 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 409
{اݗَللّٰهُ نُورُ السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضِ٭ۚ مَثَلُ نُورِهٖ كَمِشْكٰوةٍ فٖیهاٰ مِصْباٰحٌ٭ۖ نِ اݗَلْمِصْباٰحُ فٖی زُجاٰجَةٍ٭ۖ نِ اݗَلزُّجاٰجَةُ كَاَنَّهاٰ كَوْكَبٌ دُرِّیٌّ...}
خدا نور آسمان ها و زمين است، مثال نور او همانند چراغدانى است كه در آن چراغى باشد، كه آن چراغ در بلورى است، آن بلور مانند ستاره اى درخشان است.
1_ تظاهَرَت الروايات عَنِ النَّبي صلی الله علیه وآله وسلم فِي قَولِهِ: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ»، أَنَّهُ قَالَ: يَا عَلِيُّ! النُّورُ اسْمِي، وَ الْمِشْكَاةُ أَنْتَ يَا عَلِيُّ! «مِصْباحٌ الْمِصْباحُ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، «الزُّجاجَةُ»، عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، «كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ»، مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، «يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ»، جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، «مُبارَكَةٍ»، مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ، «زَيْتُونَةٍ»، عَلِيُّ بْنُ مُوسَى، «لا شَرْقِيَّةٍ»، مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، «وَ لا غَرْبِيَّةٍ»، عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، «يَكادُ زَيْتُها»، الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، «يُضِي ءُ»، الْقَائِمُ الْمَهْدِيُّ.(1)
از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم روایت شده که در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ»،فرمودند: ای علی! نور، نام من است، و مشکات، تو هستی، ای علی! «مِصْباحٌ الْمِصْباحُ»، حسن و حسین علیهما السلام هستند، «الزُّجاجَةُ»، علی بن حسین علیهما السلام، «کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّيٌّ»، محمّد بن علی علیهما السام، «یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ»، جعفر بن محمّد علیهما السلام،
ص: 410
«مُبارَکَةٍ»، موسی بن جعفر علیهما السلام، «زَیْتُونَةٍ»، علی بن موسی علیهما السلام، «لا شَرْقِیَّةٍ»، محمّد بن علی علیهما السلام، «وَ لا غَرْبِیَّةٍ»، علی بن محمد علیهما السلام، «یَکادُ زَیْتُها»، حسن بن علی علیهما السلام، «یُضِيءُ»، مهدی قائم علیه السلام می باشند.
2_ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ الْهَمْدَانِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علی السلام: فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ»، فَاطِمَةُ علیها السلام، «فِيها مِصْباحٌ»، الْحَسَنُ علیه السلام، «الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ»، الْحُسَيْنُ علیه السلام.(الحدیث)(1)
از صالح بن سهل همدانی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ»، فرمودند: مقصود، حضرت فاطمه علیها السلام هستند، و «فِیهَا مِصْبَاحٌ»، امام حسن علیه السلام هستند و «الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ»، امام حسین علیه السلام می باشند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3، کُد: 7/13، کُد: 16/16، کُد: 9/17، کُد: 82/20، کُد: 135/20، کُد:73/21 و کُد: 24/22 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 411
شماره: 127
{فٖی بُیُوتٍ اَذِنَ اللّٰهُ اَنْ تُرْفَعَ وَیُذْكَرَ فٖیهَا اسْمُهُۥ یُسَبِّحُ لَهُۥ فٖیهاٰ بِالْغُدُوِّ وَالْءاٰصاٰلِ}
در خانه هایی که خدا رخصت داده که (قدر و منزلت) آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود در آن خانه ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می کنند.
1_ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَنَّهُ قَالَ: كُنْتُ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ قَدْ قَرَأَ الْقَارِئُ: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ»، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا الْبُيُوتُ؟ فَقَالَ صلی الله علیه وآله وسلم: بُيُوتُ الْأَنْبِيَاء علیهم السلام، وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى بَيْتِ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام.(1)
از ابن عباس نقل است که گفت: در مسجد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم بودم که قاری این آیه را خواند: «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ»، پس عرض کردم: ای رسول خدا! کدام خانه ها است؟ و حضرت فرمودند: خانه های پیامبران علیهم السلام، و با دست خود به خانۀ حضرت فاطمه زهرا علیها السلام اشاره فرمودند.
2_ عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍعلیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام فِي قَوْلِ
ص: 412
اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ»، قَالَ: بُيُوتُ آلِ مُحَمَّدِ علیهم السلام، بَيْتُ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍعلیهم السلام.(الحدیث) (1)
از عیسی بن داود نقل است که گفت: حضرت امام موسی بن جعفرعلیهما السلام، از پدرشان علیه السلام روایت کردند که در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ»، فرمودند: آنها خانه های آل محمّد علیهم السلام هستند، خانۀ علی و فاطمه و حسن و حسین و حمزه و جعفر علیهم السلام.
3_ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ وَ عَنْ بُرَيْدَةَ قَالا: قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم هَذِهِ الْآيَةَ: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ»، إِلَى قَوْلِهِ: «وَ الْأَبْصارُ»(2)، فَقَامَ رَجُلٌ إِلَيْهِ وَ قَالَ: أَيُّ بُيُوتٍ هِيَ، يَا رَسُولَ اللَّهِ!؟ فَقَالَ: بُيوتُ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام، قَالَ: فَقَامَ إِلَيْهِ أَبُو بَكْرٍ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! هَذَا الْبَيْتُ مِنْهَا؟ وَ أَشَارَ إِلَى بَيْتِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ علیهما السلام، قَالَ: نَعَمْ، مِنْ أَفْضَلِهَا. (3)
از انس بن مالک و بریده نقل است که گفتند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم این آیه را خواندند: «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ»، تا «وَ الْأَبْصَار»، پس در این هنگام مردی برخاست و به سوی آن حضرت متوجّه شد و عرض کرد: ای رسول خدا!
ص: 413
این ها کدام خانه ها هستند؟ حضرت فرمودند: خانه های پیامبران علیهم السلام، سپس ابوبکر برخاست و در حالی که به خانۀ حضرت علی و فاطمه علیهم السلام اشاره کرده بود و عرض کرد: ای رسول خدا! آیا این خانه هم از آنهاست؟ حضرت فرمودند: بله، از بر ترین آن هاست.
توضیح: طبق روایات مذکور، حقیقت اهل بیت علیهم السلام نور است، و خدای متعال این انوار را در خانه های اهل بیت علیهم السلام، قرار داده تا مردم بتوانند در دنیا با آن ها ارتباط برقرار کنند، و یکی از مصادیق این خانه ها، محل قبور مطهّرشان می باشد، که محل قبر مطهّر حضرت امام حسین علیه السلام نیز یکی از آن هاست، که خداوند ثواب های فراوانی برای زوّار آن حضرت قرار داده است.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الطَّحَّانِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَمِعْتُهُ وَ هُوَ يَقُولُ: مَا مِنْ أَحَدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا وَ هُوَ يَتَمَنَّى أَنَّهُ مِنْ زُوَّارِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، لِمَا يَرَى مِمَّا يُصْنَعُ بِزُوَّارِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، مِنْ كَرَامَتِهِمْ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى.(1)
از عبد الله طحّان نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: هیچ کس نیست در روز قیامت مگر اینکه آرزو می کند ای کاش از زوّار امام حسین علیه السلام بودم، آن هنگامی که می بیند با زوّار امام حسین علیه السلام چه می کنند، و چه قدر نزد خدای متعال مورد کرامت قرار می گیرند.
و در زیارت جامعه کبیره می خوانیم:
«خَلَقَکُمُ اللّهُ أنواراً، فَجَعَلَکُم بِعَرشِه مُحدِقینَ، حَتّیٰ مَنَّ عَلَینا بِکُم، فَجَعَلَکُم فِي بُیُوتٍ أذِنَ اللّهُ أن تُرفَعَ وَ یُذکَرَ فیهَا اسمُهُ».
خداوند، شما را به صورت نورهایی آفرید، و گرداگرد عرش خود قرار داد، تا آن گاه که به وجود شما بر ما منّت نهاده، و شما را در خانه هایی قرار داده که فرمان داده است که گرامی داشته شوند و نامش در آنها یاد گردد.
ص: 414
شماره: 128
{وَعَدَ اللّٰهُ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصّاٰلِحاٰتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْاَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذٖینَ مِنْ قَبْلِهِمْ...}
خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادند، وعده داده است كه حتماً آن ها را در اين زمين جانشين خود قرار دهد همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين خود قرار داد.
1_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ علیهم السلام.(الحدیث) (1)
از عبد الله بن سنان نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ آیۀ : «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: این آیه در بارۀ حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و ائمّه از فرزندان ایشان علیهم السلام، نازل شده است.
2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ
ص: 415
لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ»، إِلَى آخِرِ الْآيَةِ، قَالَ: نَزَلَتْ فِي آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ»، تا آخر آیه، گفت: در بارۀ آل محمّد علیهم السلام نازل شده است.
3_ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَوْفٍ، قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مُحَمَّدٍ، يَقُولُ: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»، إِلَى آخِرِ الْآيَةِ، قَالَ: هِيَ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ. (2)
از قاسم بن عوف نقل است که گفت: از عبد اللَّه بن محمّد (یعنی پسر محمد حنفیه) شنيدم که می گفت: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»، تا آخر آیه، سپس گفت: این آیه برای ما اهل بیت می باشد.
توضیح: بر اساس این آیۀ شریفه، حضرت امام حسین علیه السلام هم جزء کسانی هستند که خداوند به آن ها، رجعت و خلافت در زمین را، وعده داده است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:96/7، کُد:6_4/17، کُد:6و5/17، کُد:54/19 و کُد:105/21 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 416
{...وَجَعَلْناٰ بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً اَتَصْبِرُونَ٭ۗ وَكاٰنَ رَبُّكَ بَصٖیرًا}
و بعضی از شما را، وسيلۀ امتحان بعض ديگر قرار داديم، آيا صبر و شكيبائی می كنيد؟ و پروردگار تو همواره بصير و بيناست.
عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ النَّجَّارِ، قَالَ: حَدَّثَنِي مَوْلَايَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍعلیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، قَالَ: جَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام، وَ أَغْلَقَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ الْبَابَ، وَ قَالَ: يَا أَهْلِي وَ أَهْلَ اللَّهِ! إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقْرَأُ عَلَيْكُمُ السَّلَامَ، وَ هَذَا جَبْرَائِيلُ مَعَكُمْ فِي الْبَيْتِ، وَ يَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: إِنِّي قَدْ جَعَلْتُ عَدُوَّكُمْ لَكُمْ فِتْنَةً، فَمَا تَقُولُونَ؟ قَالُوا: نَصْبِرُ، يَا رَسُولَ اللَّهِ! لِأَمْرِ اللَّهِ وَ مَا نَزَلَ مِنْ قَضَائِهِ، حَتَّى نُقْدِمَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَسْتَكْمِلَ جَزِيلَ ثَوَابِهِ، فَقَدْ سَمِعْنَاهُ يُعِدُّ الصَّابِرِينَ الْخَيْرَ كُلَّهُ، فَبَكَى رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم حَتَّى سُمِعَ نَحِيبُهُ مِنْ خَارِجِ الْبَيْتِ، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «وَ جَعَلْنا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ كانَ رَبُّكَ بَصِيراً»، أَنَّهُمْ سَيَصْبِرُونَ أَيْ سَيَصْبِرُونَ كَمَا قَالُواعلیهم السلام.(1)
از عیسی بن داود نجار نقل است که گفت: مولایم حضرت ابو الحسن موسی بن جعفرعلیهما السلام، از پدرشان علیه السلام، از امام محمد باقرعلیه السلام روایت کردند که ایشان فرمودند: رسول
ص: 417
خدا صلی الله علیه آله وسلم، امیر المؤمنین علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را در اتاقی جمع کردند و در را بستند و فرمودند: ای اهل من و ای اهل خداوند! همانا خداوند عزوجل بر شما سلام می رساند، و اکنون جبرئیل با شما در این خانه است و می گوید: همانا خداوند عزوجل می فرماید: من دشمن شما را وسیلۀ آزمایش شما قرار دادم، پس شما چه می گویید؟
آنها گفتند: ای رسول خدا! ما در برابر فرمان خدا و حکمی که نازل فرموده صبر می کنیم تا زمانی که به پیشگاه خداوند عزوجل وارد شویم و پاداش فراوانش را به طور کامل دریافت کنیم، و از خدا شنیده ایم که او به صابران، همۀ خوبی ها را وعده داده است؛ پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم گریه کردند به اندازه ای که صدای نالۀ ایشان از بیرون خانه شنیده می شد، پس در این هنگام این آیه نازل شد: «وَ جَعَلْنا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ كانَ رَبُّكَ بَصِيراً»، همانا آنها صبر می کنند، یعنی همانطور که خودشان علیهم السلام فرمودند، صبر خواهند کرد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 200/3 و کُد: 111/23 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 418
شماره: 130
{وَهُوَ الَّذٖی خَلَقَ مِنَ الْمآٰءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُۥ نَسَبًا وَصِهْرًا٭ۗ وَكاٰنَ رَبُّكَ قَدٖیرًا}
و او كسى است كه از آب، انسانى را آفريد سپس برای او (خويشاوندىِ) نَسَبى و دامادى قرار داد و پروردگار تو همواره توانا است.
1_ فِی المَنَاقِبِ لِابنِ شَهرآشُوبِ: ابْنُ عَبَّاسٍ وَ ابْنُ مَسْعُودٍ وَ جَابِرٌ وَ الْبَرَاءُ وَ أَنَسٌ وَ أُمُّ سَلَمَةَ وَ السُّدِّيُّ وَ ابْنُ سِيرِينَ، وَ الْبَاقِرُعلیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»، قَالُوا: هُوَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام.(الحدیث) (1)
در کتاب مناقب ابن شهر آشوب: ابن عباس و ابن مسعود و جابر و براء و انس و امّ سلمه و سدیّ و ابن سیرین و حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»، گفتند: این آیه در بارۀ حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم و حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسن و امام حسین علیهم السلام است.
2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»،
ص: 419
قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ نُطْفَةً بَيْضَاءَ مَكْنُونَةً، فَجَعَلَهَا فِي صُلْبِ آدَمَ، ثُمَّ نَقَلَهَا مِنْ صُلْبِ آدَمَ إِلَى صُلْبِ شَيْثٍ، وَ مِنْ صُلْبِ شَيْثٍ إِلَى صُلْبِ أَنُوشَ، وَ مِنْ صُلْبِ أَنُوشَ إِلَى صُلْبِ قَيْنَانَ، حَتَّى تَوَارَثَتْهَا كِرَامُ الْأَصْلَابِ وَ مُطَهَّرَاتُ الْأَرْحَامِ، حَتَّى جَعَلَهَا اللَّهُ فِي صُلْبِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، ثُمَّ قَسَمَهَا نِصْفَيْنِ فَأَلْقَى نِصْفَهَا إِلَى صُلْبِ عَبْدِ اللَّهِ، وَ نِصْفَهَا إِلَى صُلْبِ أَبِي طَالِبٍ، وَ هِيَ سُلَالَةٌ، فَوُلِدَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم وَ مِنْ أَبِي طَالِبٍ عَلِيٌّ علیه السلام، فَذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»، زَوْجَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ، فَعَلِيٌّ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدٌ مِنْ عَلِيٍّ، وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ فَاطِمَةُ نَسَبٌ، وَ عَلِيٌّ الصِّهْرُ.(1)
از ابن عبّاس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»، گفت: خداوند نطفه ای سفید و مکنون آفرید و آن را در صلب آدم قرار داد، سپس آن را از صلب آدم به صلب شیث منتقل فرمود، و از او به صلب انوش، و از صلب انوش به صلب قینان، و همین طور به وراثت در صلب مردان پاک و رحم زنان پاکیزه منتقل کرد، تا اینکه آن را در صلب عبدالمطّلب قرار داد، سپس آن را به دو قسمت تقسیم کرد، یک قسمت آن را در صلب عبداللَّه و فسمت دیگر را در صلب ابوطالب قرار داد، که آن، خلاصه و چکیده ای از همۀ آن ها بود، آنگاه از عبداللَّه، محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، و از ابوطالب، علی علیه السلام متولّد گردیدند، و این معنی کلام خدای متعال است: «وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»، چون علی علیه السلام، همسر فاطمه دختر حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، است، پس علی از محمّد، و محمّد از علی علیهما السلام است، و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام نَسَب هستند و علی علیه السلام صهر(داماد) می باشند.
ص: 420
شماره: 131
{وَالَّذٖینَ یَقُولُونَ رَبَّناٰ هَبْ لَناٰ مِنْ اَزْواٰجِناٰ وَذُرِّیّاٰتِناٰ قُرَّةَ اَعْیُنٍ وَاجْعَلْناٰ لِلْمُتَّقٖینَ اِماٰمًا}
آنها كسانی هستند كه می گويند پروردگارا! از همسران و فرزندان ما، مايۀ روشنی چشم ما قرار ده و ما را پيشوای پرهيزگاران بنما!
1_ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ: «وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً»، قَالَ: نَحْنُ هُمْ أَهْلُ الْبَيْتِ.
وَ رَوَى غَيْرُهُ: أَنَّ «أَزْواجِنا» خَدِيجَةُ، وَ «ذُرِّيَّاتِنا» فَاطِمَةُ علیها السلام، وَ «قُرَّةَ أَعْيُنٍ» الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام، وَ «اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً» عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام.(1)
از ابان بن تغلب نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ آیۀ: «وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: آنها، ما اهل بیت هستیم.
و دیگری نیز روایت کرده: که منظور از «أَزْواجِنا» حضرت خدیجه، و «ذُرِّيَّاتِنا» حضرت فاطمه علیها السلام، و «قُرَّةَ أَعْيُنٍ» حضرت امام حسن و حضرت امام حسین علیهما السلام، و «اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً» حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است.
ص: 421
2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَهْبٍ، عَنْ أَبِي هَارُونَ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً»، قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم: قُلْتُ لِجَبْرَئِيلَ علیه السلام: يَا جَبْرَئِيلُ! مَنْ أَزْوَاجُنَا؟ قَالَ: خَدِيجَةُ، قَالَ: قُلْتُ: وَ مَنْ ذُرِّيَّاتُنَا؟ قَالَ: فَاطِمَةُ، قُلْتُ: وَ مَنْ قُرَّةُ أَعْيُنٍ؟ قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، قُلْتُ: وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً؟ قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام.(1)
از عبد الله بن وهب، از ابی هارون، از ابی سعید خدری نقل است که گفت: در بارۀ سخن خدای متعال: «هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً»، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: به جبرئیل علیه السلام گفتم: ای جبرئیل! منظور از «أَزْوَاجِنَا» کیست؟ او گفت: خدیجه، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: گفتم: «ذُرِّیَّاتِنَا» کیست؟ جبرئیل گفت: فاطمه علیها السلام، گفتم: «قُرَّةُ أَعْيُنٍ» چه کسانی هستند؟ گفت: حسن و حسین علیهما السلام، گفتم: «وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً» کیست؟ گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام.
توضیح: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم، امام حسين علیه السلام را در دامان خود می نشاندند، و او را نوازش می کردند و می خندیدند، از آن حضرت پرسيده شد: ای رسول خدا! چقدر این كودک را دوست دارید و با ديدار او شاد می شوید؟ حضرت می فرمودند: چرا با ديدار او شاد نشوم! که او ميوۀ قلب و نور چشم من است.
ص: 422
{وَتَقَلُّبَكَ فِی السّاٰجِدٖینَ}
و حركت تو را در ميان سجده كنندگان مشاهده می كند.
عَنْ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ تَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ»، قَالَ: فِي عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ. (1)
از ابی جارود نقل است که گفت: حضرت امام محمد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ تَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ»، فرمودند: این آیه در شأن حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین و اهل بیتشان، صلوات الله علیهم اجمعین، می باشد.
توضیح: به تحقیق یکی از نزدیک ترین حالات انسان به خداوند، سجده است، که در این حالت بندۀ خدا بهترین عضو از اعضاء خود را در مقابل خالق خود، بر خاک می گذارد. یکی از افتخارات انبیاء و اولیاء الهی این بوده که با سجده به درگاه خدای متعال، بندگی خود را ثابت می کردند، و امام حسین علیه السلام نیز این گونه بودند.
ص: 423
شماره: 133
{... وَسَیَعْلَمُ الَّذٖینَ ظَلَمُوٓا اَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ}
و کسانی که ستم کردند بزودى خواهند دانست که بازگشتشان به کجاست!
1_ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام،عَنْ أَبِیهِ علیه السلام، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یتَمَسَّک بِدِینِی وَ یرْکبَ سَفِینَةَ النَّجَاةِ بَعْدِی فَلْیقْتَدِ بِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ، وَ لْیعَادِ عَدُوَّهُ، وَ لْیوَالِ وَلِیهُ، ...
ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه وآله وسلم: الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ إِمَامَا أُمَّتِی بَعْدَ أَبِیهِمَا، وَ سَیدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَ أُمُّهُمَا سَیدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، وَ أَبُوهُمَا سَیدُ الْوَصِیینَ، وَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ تِسْعَةُ أَئِمَّةٍ، تَاسِعُهُمُ الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی، طَاعَتُهُمْ طَاعَتِی، وَ مَعْصِیتُهُمْ مَعْصِیتِی، إِلَى اللَّهِ أَشْکو الْمُنْکرِینَ لِفَضْلِهِمْ وَ الْمُضِیعِینَ لِحُرْمَتِهِمْ بَعْدِی، وَ کفى بِاللَّهِ وَلِیا وَ نَاصِراً لِعِتْرَتِی وَ أَئِمَّةِ أُمَّتِی، وَ مُنْتَقِماً مِنَ الْجَاحِدِینَ لِحَقِّهِمْ: «وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَی مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُون».(1)
از حسین بن خالد نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام، از پدران بزرگوارشان علیهم السلام، روایت کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: هر که دوست دارد به دین من چنگ بزند، و پس از من بر کشتى نجات سوار گردد، از على بن ابى طالب پیروى کند، و دشمنش را دشمن، و دوستش را دوست بدارد...
تا آنجا که فرمودند: حسن و حسین بعد از پدرشان دو پیشواى امّتم هستند، و دو
ص: 424
آقاى جوانان اهل بهشتند، و مادرشان بانوى زنان عالمیان، و پدرشان آقاى اوصیاء (پیمبران) است، و از فرزندان حسین نُه امامند که نُهمین آن ها، قائم فرزندان من است، اطاعت از آنها اطاعت از من، و نافرمانى از آنها نافرمانى از من است، به خدا شکایت مى برم از کسانی که منکر فضل ایشان، و پس از من نابودکنندۀ حقّ آنهایند، و خداوند متعال براى دوستى و یارى عترت من و امامان امّتم، و براى انتقام گرفتن از منکرین حقّشان کافى است، «وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَی مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُون».
2_ رَوَى أَبُو مِخْنَفٍ، عَنِ الشَّعْبِيِّ، أَنَّهُ صُلِبَ رَأْسُ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِالصَّيَارِفِ فِي الْكُوفَةِ، فَتَنَحْنَحَ الرَّأْسُ وَ قَرَأَ سُورَةَ الْكَهْفِ إِلَى قَوْلِهِ: «إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً»(1)، فَلَمْ يَزِدْهُمْ ذَلِكَ إِلَّا ضَلَالًا.
وَ فِي أَثَرٍ أَنَّهُمْ لَمَّا صَلَبُوا رَأْسَهُ عَلَى الشَّجَرِ سُمِعَ مِنْهُ: «وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ».(الخبر)(2)
از شعبی نقل است که گفت: همانا سر مطهّر امام حسين علیه السلام را در بازار صرّافان كوفه آویزان كردند، پس آن سر بریده، حرکتی كرد و شروع کرد به خواندن سورۀ كهف، تا اين آيۀ شريفه: «إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْنٰاهُمْ هُدىً»، پس این معجزۀ روشن چیزی بر آن ها نيافزود، مگر بر ضلالت و گمراهی آن ها.
و در جای دیگر روایت شده، هنگامی که سر مقدّس امام حسین علیه السلام را به درختی
ص: 425
آویزان کردند، شنیده شد که می فرمود: «وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ».
توضیح: مرحوم ملّا حسین واعظ کاشفی در کتاب روضة الشّهداء نقل کرده: هنگامی كه سر مقدّس امام حسين علیه السلام را به شام می بردند، به محلی رسيدند كه آن را حرّان می گفتند، و بر روی تپه ای خانۀ یک يهودی بود كه به او يحيی حرّانی می گفتند، پس وقتی به استقبال آن گروه بيرون آمد و آن سرها را نظاره می كرد، ناگهان چشمش به سر منوّر امام حسين علیه السلام افتاد، و ديد لبهای آن حضرت حركت می كند. پس نزدیک رفت و با دقّت گوش داد و دید سر بريدۀ امام حسين علیه السلام این آیه را می خواند: «وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ».
يحيی از مشاهدۀ اين معجزه، متعجّب پرسيد: اين سر كيست؟ گفتند: سر حسين بن علی علیهما السلام است. گفت: مادرش كيست؟ گفتند: فاطمۀ زهرا دختر محمّد مصطفی صلی الله علیه واله وسلم، يحيی يهودی گفت: اگر دين جدّ او حق نبود، اينچنين معجزه ای از او آشکار نمی شد. پس شهادتين را بر زبان جاری ساخت و عمامه اش را از سر برداشت و قطعه قطعه كرد به علویّه ها و سادات داد و لباسی كه پوشيده بود را به همراه هزار درهم خدمت حضرت سجاد علیه السلام، فرستاد تا در مايحتاج خود صرف نمايند.
نگهبانان سر بریده به او نهيب زدند: اين چه كاری است كه می کنی و از دشمنان والی شام حمايت می كنی؟ از بین اين اسيران دور شو و گرنه گردنت را می زنیم.
يحيی كه عشق و محبّت امام حسین علیه السلام در وجودش رخنه کرده بود، به خادمانش گفت: شمشير مرا بیاورید، پس تكبير گويان بر آنها حمله كرد و پنج نفر از آنان را كشت و سپس خود به شهادت رسيد. امروزه تربت او در دروازۀ شهر حرّان، معروف و مشهور است و او را يحيای شهيد می گويند و در کنار مرقد او، دعا مستجاب می شود.
ص: 426
{قاٰلَ الَّذٖی عِنْدَهُۥ عِلْمٌ مِنَ الْكِتاٰبِ اَنَا ءاٰتٖیكَ بِهٖ قَبْلَ اَنْ یَرْتَدَّ اِلَیْكَ طَرْفُكَ٭ۚ فَلَمّاٰ رَءاٰهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُۥ قاٰلَ هٰذاٰ مِنْ فَضْلِ رَبّٖی لِیَبْلُوَنٖیٓ ءَاَشْكُرُ اَمْ اَكْفُرُ٭ۖ وَمَنْ شَكَرَ فَاِنَّماٰ یَشْكُرُ لِنَفْسِهٖ٭ۖ وَمَنْ كَفَرَ فَاِنَّ رَبّٖی غَنِیٌّ كَرٖیمٌ}
كسی كه دانشی از كتاب (آسمانی) داشت گفت: من آن را پيش از آنكه چشم بر هم بزنی نزد تو خواهم آورد! و هنگامی كه (سليمان) آن را نزد خود مستقر ديد گفت: اين از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمايش كند كه آيا شكر او را بجا می آورم يا كفران می كنم؟
الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ الْحُسَيْنَ علیه السلام، فَقُلْتُ: سَيِّدِي! أَسْأَلُكَ عَنْ شَيْ ءٍ أَنَا بِهِ مُوقِنٌ وَ أَنَّهُ مِنْ سِرِّ اللَّهِ، وَ أَنْتَ الْمَسْرُورُ إِلَيْهِ ذَلِكَ السِّرُّ، فَقَالَ: يَا أَصْبَغُ! أَ تُرِيدُ أَنْ تَرَى مُخَاطَبَةَ رَسُولِ اللَّهِ لِأَبِي دُونَ يَوْمِ مَسْجِدِ قُبَا؟ قَالَ: هَذَا الَّذِي أَرَدْتُ، قَالَ: قُمْ.
فَإِذَا أَنَا وَ هُوَ بِالْكُوفَةِ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا الْمَسْجِدُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيَّ بَصَرِي، فَتَبَسَّمَ فِي وَجْهِي، فَقَالَ: يَا أَصْبَغُ! إِنَّ سُلَيْمَانَ بْنَ دَاوُدَ أُعْطِيَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ، وَ أَنَا قَدْ أُعطِيتُ أَكْثَرَ مِمَّا أُعْطِيَ سُلَيْمَانُ.
فَقُلْتُ: صَدَقْتَ، وَ اللَّهِ! يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَقَالَ: نَحْنُ الَّذِينَ عِنْدَنَا عِلْمُ الْكِتَابِ وَ بَيَانُ مَا فِيهِ، وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ مَا عِنْدَنَا، لِأَنَّا أَهْلُ سِرِّ اللَّهِ، فَتَبَسَّمَ فِي وَجْهِي، ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ آلُ اللَّهِ، وَ وَرَثَةُ رَسُولِهِ.
فَقُلْتُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى ذَلِكَ، ثُمَّ قَالَ لِي: ادْخُلْ، فَدَخَلْتُ، فَإِذَا أَنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم
ص: 427
مُحْتَبٍ فِي الْمِحْرَابِ بِرِدَائِهِ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا أَنَا بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ قَابِضٌ عَلَى تَلَابِيبِ الْأَعْسَرِ، فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم يَعَضُّ عَلَى الْأَنَامِلِ، وَ هُوَ يَقُولُ: بِئْسَ الْخَلَفُ خَلَفْتَنِي أَنْتَ وَ أَصْحَابُكَ، عَلَيْكُمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ لَعْنَتِي. (الْخَبَر)(1)
اصبغ بن نباته می گوید: به حضرت امام حسین علیه السلام عرض کردم: ای آقای من! در بارۀ چیزی از شما سؤال می کنم که به آن یقین دارم و از اسرار خدا است که شما به آن آگاهی دارید. حضرت فرمودند: ای اصبغ! می خواهی ببینی که چگونه پیامبر صلی الله علیه واله وسلم با خصم پدرم،(ابو بکر) در مسجد قبا، گفتگو کردند؟ عرض کرد: بله، همین را می خواهم، حضرت فرمودند: برخیز! ناگهان خود را در کوفه دیدم، و کمتر از چشم بر هم زندنی، خود و آن حضرت را در مسجد دیدم، پس امام حسین علیه السلام به روی من لبخندی زدند و فرمودند: ای اصبغ! همانا خداوند، باد را در اختیار سلیمان بن داود قرار داده بود که صبحگاه به قدر یک ماه و شبانگاه هم به قدر یک ماه راه طی می کرد، و خداوند به من، بیشتر از آن چه به سلیمان داده شده، عطا کرده است. عرض کردم: ای پسر رسول خدا! به خدا سوگند! راست می گویید.
پس حضرت فرمودند: آن ها که علم کتاب نزدشان است، ما هستیم، و ما بیان آنچه در کتاب است را می دانیم، و آنچه که نزد ما است، نزد احدی از خلق خدا نیست، برای اینکه ما اهل بیت محل اسرار خدا هستیم.
سپس به صورت من خندیدند و فرمودند: ما، آل اللّه و وارثان رسول او هستیم. عرض کردم: خدا را بر این الطاف حمد وسپاس می گویم، سپس به من فرمودند: داخل مسجد شو! وقتی داخل شدم دیدم که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم ردای خود را جمع کرده و در میان
ص: 428
محراب نشسته اند، پس در این هنگام دیدم حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را که گریبان ابو بکر را محکم گرفته است، پس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم انگشت خود را به دندان گرفته و به ابو بکر اشاره کرده و فرمودند: تو و یارانت بد بازماندگانی بعد از من بودید، لعنت خدا و لعنت من، بر شما باد!
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 7/3 و کُد: 43/13 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 429
شماره: 135
{مَنْ جآٰءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُۥ خَیْرٌ مِنْهاٰ وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ ءاٰمِنُونَ}
کسانى که کار نیکى انجام دهند پاداشى بهتر از آن خواهند داشت و آنان از وحشت آن روز در امانند!
1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعلیه السلام: دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِی عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، فَقَالَ؟س؟: یا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! أَ لَا أُخْبِرُک بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیئَةِ فَکبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کنْتُمْ تَعْمَلُونَ»،؟ قَالَ: بَلَى، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! جُعِلْتُ فِدَاک! فَقَالَ علیه السلام: الْحَسَنَةُ مَعْرِفَةُ الْوَلَایةِ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیتِ، وَ السَّیئَةُ إِنْکارُ الْوَلَایةِ وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیتِ، ثُمَّ قَرَأَ عَلَیهِ هَذِهِ الْآیةَ. (1)
از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: امام باقرعلیه السلام فرمودند: ابو عبد اللَّه جدلى بر امیر المؤمنین علیه السلام وارد شد، حضرت فرمودند: اى ابو عبد اللَّه! آیا نمی خواهى تو را خبر دهم از فرمایش خداى عزوجل: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیئَةِ فَکبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؟ عرض کرد: بله، اى امیر مؤمنان! قربانت گردم!
حضرت فرمودند: «حسنه» شناختن ولایت و دوستى ما اهل بیت است، و «سیّئه»،
ص: 430
انکار ولایت و دشمنى ما اهل بیت است، و باز هم آن آیه را تلاوت فرمودند.
2_ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی، قَالَ: کنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، وَ سَأَلَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یعْفُورٍ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، فَقَالَ: وَ هَلْ تَدْرِی مَا الْحَسَنَةُ؟ إِنَّمَا الْحَسَنَةُ، مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَ طَاعَتُهُ، وَ طَاعَتُهُ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ.(1)
از عمّار ساباطی نقل است که گفت: نزد حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بودم که عبد الله بن ابی یعفور، دربارۀ آیۀ: «مَن جَاء بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْهَا وَهُم مِّن فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، از آن حضرت سؤال کرد، حضرت فرمودند: آیا می دانی «حسنه» چیست؟ همانا «حسنه» شناخت امام و اطاعت از اوست، و اطاعت از او، اطاعت از خدا می باشد.
توضیح: بر اساس این کریمه و روایات ذیل آن، یکی از مصادیق حسنه ای که خداوند بیان فرموده، محبّت امام حسین علیه السلام می باشد. امّا نکته ای که در این آیۀ شریفه باید مورد توجّه قرار گیرد این است که خداوند نفرموده: مَن عَمل، بلکه می فرماید: مَن جَاء، یعنی هر کس این حسنه را با خودش بیاورد، از وحشت و فزع روز قیامت در امان است، و این مطلب به نوعی، به بحث شفاعت اشاره دارد، یعنی اگر کسی با محبّت امام حسین علیه السلام در روز قیامت محشور شود، خداوند به او ایمنی از عذاب می دهد.
لذا ما باید در این زندگی چند روزۀ دنیا، از کارهایی که باعث سلب این محبّت می شود خودداری کنیم تا همانطور که با محبّت امام حسین علیه السلام زندگی کردیم، با محبّت ایشان هم از دنیا برویم و با این محبّت نیز محشور شویم.
ص: 431
{وَنُرٖیدُ اَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذٖینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْاَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْواٰرِثٖینَ}
ما مى خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهاده و آنان را پیشوایان و وارثان روى زمین قرار دهیم!
1_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، یقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم نَظَرَ إِلَى عَلِی وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ علیهم السلام فَبَکى، وَ قَالَ: أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی، قَالَ الْمُفَضَّلُ: فَقُلْتُ لَهُ: مَا مَعْنَى ذَلِک یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ!؟ قَالَ: مَعْنَاهُ أَنَّکمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدِی إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»، فَهَذِهِ الْآیةُ جَارِیةٌ فِینَا إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ. (1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدیم که فرمودند: پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم به حضرت على و حسن و حسین علیهم السلام نگاه کردند پس گریه کردند و فرمودند: شما مستضعفین بعد از من هستید.
مفضل گفت: به ایشان عرض کردم: اى پسر رسول خدا! معناى این سخن چیست؟ حضرت فرمودند: معنایش این است که شما امامان پس از من هستید، چون خداوند مى فرماید: «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ
ص: 432
الْوارِثِینَ»، پس این آیه تا روز قیامت دربارۀ ما ائمّه جریان دارد.
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ علیه السلام، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ»، قَالَ: هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِيَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ، فَيُعِزُّهُمْ وَ يُذِلُّ عَدُوَّهُمْ.(1)
از محمّد بن حسین، از پدرش، از جدّش امام سجاد علیه السلام، روایت نقل کرده که حضرت علی علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ»، فرمودند: آن ها، خاندان محمّد علیهم السلام هستند، که خداوند پس از سختی ها، مهدی ایشان را برمی انگیزد، پس به آنان عزّت می بخشد و دشمنانشان را خوار می سازد.
توضیح: یکی از مصیبت های اهل بیت علیهم السلام پس از رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم، همین مطلب بوده، که آن ها در بین امّت اسلام، مستضعف بوده اند. امیرالمؤمنین علیه السلام در کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، آن حضرت را مورد خطاب قرار داده عرضه داشتند: «يَا ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَ كادُوا يَقْتُلُونَنِي»، یعنی: ای پسر مادر! این قوم مرا به استضعاف کشیدند و نزدیک بود مرا به قتل برسانند.
ولی اراده و مشیّت خداوند بر این است که همین مستضعفان را پیروز گرداند، و نمومۀ تحقّق این وعدۀ الهی، حکومت رسول خد اصلی الله علیه وآله وسلم و غلبۀ بر قدرت های ستمگر دنیا به
ص: 433
همراه یاران مستضعفشان، می باشد.
و از جمله مصادیق آن حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، که مستضعفان می باشند، ولی این استضعاف در دوران باشکوه ظهور تنها بازماندۀ آنان، یعنی حضرت بقیة الله الاعظم عجل الله فرجه الشریف به پایان می رسد و خداوند با وراثت کل زمین و حکومت جهانی به ایشان، آن ها را از استضعاف خارج می نماید.
البته این آیۀ شریفه و روایت ذیل آن، بشارتی است برای رجعت امام حسین علیه السلام، زیرا باید آن حضرت به این دنیا بازگردند، تا رفع استضعاف ایشان صورت پذیرد. ان شاء الله
ص: 434
شماره: 137
{وَرَبُّكَ یَخْلُقُ ماٰ یَشآٰءُ وَیَخْتاٰرُ٭ۗ ماٰ كاٰنَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ٭ۚ سُبْحاٰنَ اللّٰهِ وَتَعاٰلٰى عَمّاٰ یُشْرِكُونَ}
و پروردگار تو هر چه بخواهد مى آفریند، و هر چه بخواهد برمى گزیند آنان (در برابر او) اختیارى ندارند، منزّه است خداوند، و برتر است از همتایانى که براى او قائل مى شوند!
1_ عَنْ حَمَّادِ بْنِ مَسْلَمَة، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ النَّبِی صلی الله علیه وآله وسلم: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ مِنْ طِینٍ کیفَ یشَاءُ، ثُمَّ قَالَ: «وَ یخْتارُ»، إِنَّ اللَّهَ اخْتَارَنِی وَ أَهْلَ بَیتِی عَلَى جَمِیعِ الْخَلْقِ، فَانْتَجَبَنَا فَجَعَلَنِی الرَّسُولَ وَ جَعَلَ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام الْوَصِی، ثُمَّ قَالَ: «ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ»، یعْنِی مَا جَعَلْتُ لِلْعِبَادِ أَنْ یخْتَارُوا، وَ لَکنِّی أَخْتَارُ مَنْ أَشَاءُ فَأَنَا وَ أَهْلُ بَیتِی صَفْوَةُ اللَّهِ وَ خِیرَتُهُ مِنْ خَلْقِهِ، ثُمَّ قَالَ: «سُبْحانَ اللَّهِ»، یعْنِی تَنْزِیهاً لِلَّهِ عَمَّا یشْرِکونَ بِهِ کفَّارُ مَکةَ، ثُمَّ قَالَ: «وَ رَبُّک»، یا مُحَمَّدُ «یعْلَمُ ما تُکنُّ صُدُورُهُمْ»، مِنْ بُغْضِ الْمُنَافِقِینَ لَک وَ لِأَهْلِ بَیتِک، «وَ ما یعْلِنُونَ»، بِأَلْسِنَتِهِمْ مِنَ الْحُبِّ لَک وَ لِأَهْلِ بَیتِک. (1)
از حماد بن مسلمه، و او از انس نقل کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: همانا خداوند آدم را از گلی، هر طور که خواست، آفرید، سپس حضرت فرمودند: «وَ یختَار» یعنی بدرستی که خداوند من و اهل بیتم را از بین جمیع مردم انتخاب کرد، پس ما را برگزید، به
ص: 435
من رتبۀ نبوّت را داد و علی بن ابى طالب علیه السلام را وصىّ نمود، سپس فرمودند: «ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ»، یعنى خداوند اختیار انتخاب را به مردم نداده است، ولى من هر کس را که بخواهم بر مى گزینم، پس من و اهل بیتم برگزیدۀ خدا و از میان مردم اختیار شدۀ او هستیم، بعد فرمودند: «سُبحان الله»، یعنی منزّه است خداوند از آنچه که مشرکان و کفّار مکّه مى گویند، بعد فرمودند: پروردگار تو، اى محمّد! آنچه که از کینۀ تو و اهل بیت تو، در دلهایشان پنهان کرده اند را مى داند، و آنچه که از محبّت تو و اهل بیت تو، با زبانشان آشکار مى کنند را نیز می داند.
2_ عَن عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: کنَّا فِی أَیامِ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ، وَ ذَکرُوا کثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَیدِی علیه السلام، فَأَعْلَمْتُهُ خَوَضَانَ النَّاسِ، فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ: یا عَبْدَ الْعَزِیزِ بْنَ مُسْلِمٍ! جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ أَدْیانِهِمْ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یقْبِضْ نَبِیهُ صلی الله علیه وآله وسلم حَتَّى أَکمَلَ لَهُ الدِّینَ، وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ الْقُرْآنَ، فِیهِ تَفْصِیلُ کلِّ شَی ءٍ، بَینَ فِیهِ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ الْحُدُودَ وَ الْأَحْکامَ، وَ جَمِیعَ مَا یحْتَاجُ إِلَیهِ النَّاسُ کمَلًا...
الی ان قال:
رَغِبُوا عَنِ اخْتِیارِ اللَّهِ وَ اخْتِیارِ رَسُولِهِ إِلَى اخْتِیارِهِمْ، وَ الْقُرْآنُ ینَادِیهِمْ: «وَ رَبُّک یخْلُقُ ما یشاءُ وَ یخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا یشْرِکونَ».(الحدیث) (1)
از عبد العزیز بن مسلم نقل است که گفت: ما، در روزگار امامت حضرت امام
ص: 436
رضا علیه السلام در شهر مرو بودیم، و در نخستین روز ورودمان، در مسجد جامع گرد آمدیم، و حاضران مجلس از مسألۀ امامت و کثرت اختلاف مردم در این باب سخن مى گفتند، من بر مولایم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام وارد شدم و ایشان را از گفتگوهاى مردم با خبر ساختم، آن حضرت تبسّمى کرده و فرمودند:
اى عبد العزیز! این مردم آگاهى ندارند و فریب عقائد خود را خورده اند، به راستى خداوند جلیل و عزیز، پیامبرش را قبض روح نکرد، تا اینکه دین اسلام را برایش به کمال رسانید و کامل ساخت، و قرآن را که حاوى تفصیل هر چیزى هست، بر او نازل ساخته، و در آن حلال و حرام، حدود و احکام، و جمیع نیازمندیهاى مردم به طور کلّى بیان شده است.
تا آنجا که فرمودند:
از انتخاب خدا و انتخاب رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، روى گردان شده، و به سوی انتخاب خود روى آوردند، در حالى که قرآن این گونه ندایشان مى دهد: «وَ رَبُّک یخْلُقُ ما یشاءُ وَ یخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا یشْرِکونَ».
ص: 437
شماره: 138
{مَنْ جآٰءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُۥ خَیْرٌ مِنْهاٰ٭ۖ وَمَنْ جآٰءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلاٰ یُجْزَى الَّذٖینَ عَمِلُوا السَّیِّئاٰتِ اِلّاٰ ماٰ كاٰنُوا یَعْمَلُونَ}
كسى كه كار نيكى انجام دهد، براى او پاداشى بهتر از آن است و به كسانى كه كارهاى بد انجام دهند، مجازات بدكاران جز (به مقدار) اعمالشان نخواهد بود.
الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام، قَالَ: الْحَسَنَةُ حُبُّ أَهْلِ الْبَيْتِ علیهم السلام.(1)
حضرت امام حسن بن علی علیهما السلام فرمودند: حسنه، محبّت اهل بیت علیهم السلام است.
توضیح: بر اساس آنچه که قبلاً هم اشاره کردیم، چون حضرت امام حسین علیه السلام یکی از اهل بیت علیهم السلام هستند، پس این آیه در شأن ایشان نیز می باشد، بنا بر این محبّت و دوستی آن حضرت، حسنه ای است که خداوند به خاطر آن، پاداشی فراوان عنایت می فرماید.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 160/6 و کُد: 89/27 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 438
شماره: 139
{...كُلُّ شَیْءٍ هاٰلِكٌ اِلّاٰ وَجْهَهُۥ٭ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَاِلَیْهِ تُرْجَعُونَ}
همه چيز جز وجه او فانى مى شود حاكميت تنها از آن اوست و همه بسوى او بازگردانده مى شويد!
1_ رَوَى أَبُو حَمْزَةَ، عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام، وَ ضُرَيْسٌ الْكُنَاسِيُّ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، قَالَ: نَحْنُ الْوَجْهُ الَّذِي يُؤْتَى اللَّهُ مِنْهُ. (1)
ابو حمزه از امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده، و ضریس کناسی از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که در بارۀ این کلام خدای متعال: «کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، فرمودند: ما آن وجهی هستیم که از طریق آن، به سوی خدای متعال می روند.
2_ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، قَالَ: نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.(2)
از صالح بن سهل نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمایند: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، حضرت فرمودند: ما، وجه خدای عزوجل هستیم.
ص: 439
3_ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام، عَنْ قَوْلِ
اللَّهِ: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! وَجْهُهُ الَّذِي قَالَ، وَ لَنْ يَهْلِكَ يوْمَ الْقِيَامَةِ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِمَا أَمَرَ بِهِ مِنْ طَاعَتِنَا وَ مُوَالاتِنَا، ذَاكَ الْوَجْهُ الَّذِي قَالَ اللَّهُ: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، لَيْسَ مِنَّا مَيِّتٌ يَمُوتُ إِلَّا خَلَّفَ مِنْهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. (1)
از سلام بن مستنیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این کلام خدا: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! ما همان وجه خدا هستیم که فرموده، و در روز قیامت، کسی که با اطاعت از ما و محبّت و دوستی ما، به پیشگاه خداوند بیاید، هرگز هلاک نمی شود، این است همان وجهی که خدا فرموده: «كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، هیچ یک از ما نمی میرد، مگر اینکه جانشینی از خود بر جای می گذارد و این امر تا روز قیامت خواهد بود.
توضیح: بر اساس آنچه که قبلاً هم بیان کردیم، این آیه در شأن حضرت امام حسین علیه السلام نیز می باشد، و آن حضرت یکی از مصادیق «وجه خدا» هستند، یعنی همه چیز از بین می رود مگر یاد و نام و کرامات و فضائل و معجزات حضرت امام حسین علیه السلام.
دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نشد *** آری آن جلوه که فانی نشود نور خداست
نه بقا کرد ستمگر، نه بجا ماند ستم *** ظالم از دست شد و پایۀ مظلوم بجاست
تو در اوّل سر و جان باختی اندر ره عشق *** تا بدانند خلایق که فنا شرط بقاست
ص: 440
{وَ وَصَّیْنَا الْاِنْساٰنَ بِواٰلِدَیْهِ حُسْنًا ...}
ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکى کند.
عَنْ أَبِي الْجَارُودِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: وَ ذَكَرَ هَذِهِ الْآيَةَ: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً»، فَقَالَ: رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم أَحَدُ الْوَالِدَيْنِ، فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ: مَنِ الْآخَرُ؟ قَالَ: عَلِيٌّ علیه السلام، وَ نِسَاؤُهُ عَلَيْنَا حَرَامٌ، وَ هِيَ لَنَا خَاصَّةً.(1)
از ابو جارود نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق عیه السلام شنیدم که این آیه را تلاوت می فرمودند: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً»، سپس فرمودند: رسول خدا؟صلی الله علیه واله وسلم یکی از والدین هستند، پس عبد الله بن عجلان عرض کرد: و دیگری کیست؟ حضرت فرمودند: حضرت علی علیه السلام می باشند، که زنان ایشان بر ما حرام هستند، و این آیه در شأن ما نازل شده است و مخصوص ما می باشد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 36/4 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 441
شماره: 141
{وَالَّذٖینَ كَفَرُوا بِ-ݘاٰیاٰتِ اللّٰهِ وَلِقآٰئِهٖٓ اُولٰٓئِكَ یَئِسُوا مِنْ رَحْمَتٖی وَاُولٰٓئِكَ لَهُمْ عَذاٰبٌ اَلٖیمٌ}
و كسانی كه به آيات خدا و لقای او كافر شدند از رحمت من مأيوسند، و برای آنها عذاب دردناكی است.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً قَبِلَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْهُ صَلَاتَهُ وَ صِيَامَهُ وَ قِيَامَهُ، وَ اسْتَجَابَ دُعَاءَهُ، أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ بِكُلِّ عِرْقٍ فِي بَدَنِهِ مَدِينَةً فِي الْجَنَّةِ، أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ آلَ مُحَمَّدٍ أَمِنَ مِنَ الْحِسَابِ وَ الْمِيزَانِ وَ الصِّرَاطِ، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَنَا كَفِيلُهُ بِالْجَنَّةِ مَعَ الْأَنْبِيَاءِ، أَلَا وَ مَنْ أَبْغَضَ آلَ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوباً بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ. (1)
از ابن عمر نقل است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: هر کس علی علیه السلام را دوست بدارد، خداوند متعال نماز و روزه و عبادت او را قبول می کند و دعایش را مستجاب می نماید.
آگاه باشید! و هر کس علی را دوست بدارد، خداوند به تعداد هر رگی که در بدنش هست، شهری در بهشت به او عنایت می کند.
آگاه باشید! و هر کس آل محمّد علیهم السلام را دوست بدارد، ازحساب و میزان و صراط در
ص: 442
امان است.
آگاه باشید! و هر کس با محبّت آل محمّد علیهم السلام بمیرد، من ضمانت می کنم که با پیامبران وارد بهشت شود.
آگاه باشید! و هر کس با آل محمّد علیهم السلام دشمنی کند، روز قیامت می آید در حالی که میان دو چشمش نوشته شده: «نا امید و مأیوس از رحمت خداست».
توضیح: یکی از مصادیق آل محمّد علیهم السلام، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، بنا بر این محبّت ایشان، عامل سعادت و ورود به بهشت است، و دشمنی و عداوت با ایشان، باعث نا امیدی و یأس از رحمت خدا می باشد.
ص: 443
شماره: 142
{بَلْ هُوَ ءاٰیاٰتٌ بَیِّناٰتٌ فٖی صُدُورِ الَّذٖینَ اُوتُوا الْعِلْمَ٭ۚ وَماٰ یَجْحَدُ بِ-ݘاٰیاٰتِنآٰ اِلَّا الظّاٰلِمُونَ}
ولى این آیات روشنى است که در سینه دانشوران جاى دارد و آیات ما را جز ستمگران انکار نمى کنند!
1_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، أَنَّهُ قَرَأَ هَذِهِ الْآیةَ: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، ثُمَّ قَالَ: یا أَبَا مُحَمَّدٍ! وَ اللَّهِ! مَا قَالَ بَینَ دَفَّتَی الْمُصْحَفِ، قُلْتُ: مَنْ هُمْ؟ جُعِلْتُ فِدَاک! قَالَ: مَنْ عَسَى أَنْ یکونُوا غَیرَنَا؟(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام این آیه را قرائت نمودند: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، سپس فرمودند: ای ابا محمّد! به خدا قسم! خداوند نفرموده که این آیات، در میان دو جلد قرآن است، (بلکه فرموده در سینۀ حاملین علم است)، من عرض کردم: فدایتان شوم! آنها کیستند؟ حضرت فرمودند: به غیر از ما، چه کسی می تواند باشد؟
2_ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَمِعْتُهُ یقُولُ: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ
ص: 444
فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، قَالَ:
هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام خَاصَّةً. (1)
از هارون بن حمزه نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که در بارۀ آیۀ: «بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، می فرمودند: آنها اختصاصاً، ائمّه علیهم السلام هستند.
3_ عَنْ حُمْرَانَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، قَالَ: نَحْنُ الْأَئِمَّةُ خَاصَّةً، «وَ ما یعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ»(2)، فَزَعَمَ أَنَّ مَنْ عَرَفَ الْإِمَامَ وَ الْآیاتِ مِمَّنْ یعْقِلُ ذَلِک. (3)
از حمران و عبد الله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسیر آیۀ: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، فرمودند: این آیه اختصاص به ما ائمّه علیهم السلام دارد، و این را جز عالمان در نمی یابند، و فقط کسی که امام و آیات را بشناسد، این مطلب را در می یابد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 7/3 و کُد: 43/13 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 445
{وَقاٰلَ الَّذٖینَ اُوتُوا الْعِلْمَ وَالْاٖیماٰنَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فٖی كِتاٰبِ اللّٰهِ اِلٰى یَوْمِ الْبَعْثِ٭ۖ فَهٰذاٰ یَوْمُ الْبَعْثِ وَلٰكِنَّكُمْ كُنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ}
كسانی كه علم و ايمان به آنها داده شده می گويند: شما به فرمان خدا تا روز قيامت (در عالم برزخ) درنگ كرديد، و اكنون روز رستاخيز است ولی شما نمی دانستيد!
عَن عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: کنَّا فِی أَیامِ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ، وَ ذَکرُوا کثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَیدِی علیه السلام، فَأَعْلَمْتُهُ خَوَضَانَ النَّاسِ، فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ: یا عَبْدَ الْعَزِیزِ بْنَ مُسْلِمٍ! جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ أَدْیانِهِمْ ...
الی ان قال:
فَصَارَتْ فِی ذُرِّیتِهِ الْأَصْفِیاءُ الَّذِینَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ، لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کتابِ اللَّهِ إِلى یوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یوْمُ الْبَعْثِ وَ لکنَّکمْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، فَهِی فِی وُلْدِ عَلِیّ علیه السلام خَاصَّةً إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، إِذْ لَا نَبِی بَعْدَ مُحَمَّدٍ؟صل؟، فَمِنْ أَینَ یخْتَارُ هَؤُلَاءِ الْجُهَّالُ؟
إِنَّ الْإِمَامَةَ هِی مَنْزِلَةُ الْأَنْبِیاءِ، وَ إِرْثُ الْأَوْصِیاءِ، إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ تَعَالَى وَ خِلَافَةُ
ص: 446
الرَّسُولِ صلی الله علیه واله وسلم وَ مَقَامُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ مِیرَاثُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ علیهما السلام.(الحدیث) (1)
از عبد العزیز بن مسلم نقل است که گفت: ما، در روزگار امامت حضرت امام رضا علیه السلام در شهر مرو بودیم، و در نخستین روز ورودمان، در مسجد جامع گرد آمدیم، و حاضران مجلس از مسألۀ امامت و کثرت اختلاف مردم در این باب سخن مى گفتند، من بر مولایم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام وارد شدم و ایشان را از گفتگوهاى مردم با خبر ساختم، آن حضرت تبسّمى کرده و فرمودند: اى عبد العزیز! این مردم آگاهى ندارند و فریب عقائد خود را خورده اند.
تا آنجا که فرمودند:
و از آن پس امامت در فرزندان برگزیده اش، آنان که خداوند علم و ایمانشان بخشید، قرار گرفت، و این همان فرمایش خدای عزوجل است که فرمود: «وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کتابِ اللَّهِ إِلى یوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یوْمُ الْبَعْثِ وَ لکنَّکمْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، پس امامت تا روز قیامت، اختصاص به اولاد علی علیه السلام دارد، زیرا پس از حضرت محمّد صلی الله علیه واله سلم، هیچ پیامبرى نبود، پس این جاهلان، چگونه مى خواهند امام انتخاب کنند؟!
به راستى امامت، جایگاه و مرتبۀ انبیاء، و میراث اوصیاء است، امامت، خلافت خدای عزوجل و خلافت رسول او، و مقام أمیر المؤمنین علیه السلام و میراث حسن و حسین علیهما السلام است.
توضیح: در این کریمه و روایت ذیل آن، به دو ویژگی از فضائل و نشانه هایی که مخصوص ائمّۀ اطهارعلیهم السلام است اشاره شده، و آن ها علم و ایمان است، که در شأن حضرت امام حسین علیه السلام نیز می باشد.
ص: 447
{اَلَمْ تَرَوْا اَنَّ اللّٰهَ سَخَّرَ لَكُمْ ماٰ فِی السَّمٰواٰتِ وَماٰ فِی الْاَرْضِ وَاَسْبَغَ عَلَیْكُمْ نِعَمَهُۥ ظاٰهِرَةً وَباٰطِنَةً٭ۗ وَمِنَ النّاٰسِ مَنْ یُجاٰدِلُ فِی اللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلاٰ هُدًى وَلاٰ كِتاٰبٍ مُنٖیرٍ}
آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده، و نعمتهاى آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانى داشته است؟! ولى بعضى از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگرى درباره خدا مجادله مى کنند!
عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: َ قَرَأَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام: «وَ أَسْبَغَ عَلَیکمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً»، قَالَ: أَمَّا «النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ»، فَهُوَ النَّبِی صلی الله علیه واله وسلم وَ مَا جَاءَ بِهِ مِنْ مَعْرِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَوْحِیدِهِ، وَ أَمَّا «النِّعْمَةُ الْبَاطِنَةُ»، فَوَلَایتُنَا أَهْلَ الْبَیتِ وَ عَقْدُ مَوَدَّتِنَا، فَاعْتَقَدَ وَ اللَّهِ قَوْمٌ هَذِهِ النِّعْمَةَ الظَّاهِرَةَ وَ الْبَاطِنَةَ، وَ اعْتَقَدَهَا قَوْمٌ ظَاهِرَةً، وَ لَمْ یعْتَقِدُوهَا بَاطِنَةً، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: «یا أَیهَا الرَّسُولُ لا یحْزُنْک الَّذِینَ یسارِعُونَ فِی الْکفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ»(1)، فَفَرِحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم عِنْدَ نُزُولِهَا، إِذْ لَمْ یقْبَلِ اللَّهُ
تَبَارَک وَ تَعَالَى إِیمَانَهُمْ، إِلَّا بِعَقْدِ وَلَایتِنَا وَ مَحَبَّتِنَا. (2)
از جابر نقل است که گفت: مردى خدمت حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام این آیه را
ص: 448
خواند: «وَ أَسْبَغَ عَلَیکمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً»، حضرت فرمودند: امّا «نعمت ظاهرى»، پیامبر اکرم صلی الله علیه واله وسلم هستند و آنچه براى مردم از معرفت خدا و توحید آورده اند، امّا «نعمت باطنی»، ولایت ما خانواده و پیوند محبّت با ما می باشد، و گروهى اعتقاد به نعمت ظاهر و باطن هر دو داشتند، و گروهى نعمت ظاهرى را معتقد بودند (به حسب ظاهر)، امّا به نعمت باطنى اعتقادی نداشتند، پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «یا أَیهَا الرَّسُولُ لا یحْزُنْک الَّذِینَ یسارِعُونَ فِی الْکفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ»، ای پیامبر ما! مبادا اندوهگین شوى از کسانى که به سرعت جانب کفر را پیش می گیرند، از کسانى که به زبان ایمان دارند، ولى در دل ایمانی ندارند، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم از نزول این آیه شادمان شدند، زیرا خدای متعال ایمان آنها را نپذیرفت، مگر با پیمان ولایت و محبّت اهل بیت علیهم السلام.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 7/1، کُد: 5/3، کُد: 69/4، کُد: 28/14 و کُد: 83/16 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 449
شماره: 145
{وَمَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُۥٓ اِلَى اللّٰهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقٰى٭ۗ وَاِلَى اللّٰهِ عاٰقِبَةُ الْاُمُورِ}
و هرکس همه وجود خود را به سوى خدا کند در حالى که نیکوکار باشد بى تردید به محکم ترین دستگیره چنگ زده است و سرانجام همۀ کارها فقط به سوى خداست.
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم صَلَاةَ الْفَجْرِ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيْنَا، فَقَالَ: مَعَاشِرَ أَصْحَابِي! مَنْ أَحَبَّ أَهْلَ بَيْتِي حُشِرَ مَعَنَا، وَ مَنِ اسْتَمْسَكَ بِأَوْصِيَائِي مِنْ بَعْدِي فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى.
فَقَامَ إِلَيْهِ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِيُّ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! كَمِ الْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ؟ قَالَ: عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ، فَقَالَ: كُلُّهُمْ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ؟ قَالَ: كُلُّهُمْ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي، تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ وَ الْمَهْدِيُّ مِنْهُمْ.(1)
از انس بن مالک نقل است که گفت: نماز صبح را با رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم خواندیم سپس آن حضرت رو به سوی ما کردند و فرمودند: ای گروه اصحاب من! هر کس اهل بیت مرا دوست بدارد با ما محشور می شود، و هر کس به اوصیای بعد از تمسّک کند به دستگیرۀ محکم الهی چنگ زده است.
پس ابوذر غفاری برخاست و رو به سوی آن حضرت کرد و عرض کرد: ای رسول خدا!
ص: 450
ائمّه پس از شما چند نفرند؟ حضرت فرمودند: به تعداد نقبای بنی اسرائیل، ابوذر پرسید: آیا همه از اهل بیت شما هستند؟ حضرت فرمودند: همۀ آن ها از اهل بیت من هستند، نُه نفر آنان از فرزندان حسین علیه السلام هستند و مهدی علیه السلام نیز، از آنان است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 256/2 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 451
{وَجَعَلْناٰ مِنْهُمْ اَئِمَّةً یَهْدُونَ بِاَمْرِناٰ لَمّاٰ صَبَرُوا٭ۖ وَكاٰنُوا بِ-ݘاٰیاٰتِناٰ یُوقِنُونَ}
و از آنان امامان (و پیشوایانى) قرار دادیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت مى کردند چون شکیبایى نمودند، و به آیات ما یقین داشتند.
عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي وُلْدِ فَاطِمَةَ خَاصَّةً، «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ».(1)
از جابر جعفی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: این آیه مخصوص اولاد حضرت فاطمه علیها السلام نازل شده است، «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ».
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/1، کُد: 101/3، کُد: 7/13، کُد: 9/17، کُد: 82/20، کُد: 135/20 و کُد:73/21 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 452
{اݗَلنَّبِیُّ اَوْلٰى بِالْمُؤْمِنٖینَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ٭ۖ وَاَزْواٰجُهُۥٓ اُمَّهاٰتُهُمْ٭ۗ وَاُولُوا الْاَرْحاٰمِ بَعْضُهُمْ اَوْلٰى بِبَعْضٍ فٖی كِتاٰبِ اللّٰهِ مِنَ الْمُؤْمِنٖینَ وَالْمُهاٰجِرٖینَ اِلّآٰ اَنْ تَفْعَلُوٓا اِلٰٓى اَوْلِیآٰئِكُمْ مَعْرُوفًا٭ۚ كاٰنَ ذٰلِكَ فِی الْكِتاٰبِ مَسْطُورًا}
پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسرانش مادران ایشانند و خویشاوندان در کتاب خدا، برخى آنان نسبت به برخى از مؤمنان و مهاجران، سزاوارترند، مگر آنکه نسبت به دوستانتان کار پسندیده اى انجام دهید، این در کتاب نوشته شده است.
1_ عَنْ سُلَیمِ بْنِ قَیسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ جَعْفَرٍ الطَّیارِ، یقُولُ: کنَّا عِنْدَ مُعَاوِیةَ، أَنَا، وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ علیهما السلام، وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ، وَ عُمَرُ ابْنُ أُمِّ سَلَمَةَ، وَ أُسَامَةُ بْنُ زَیدٍ، فَجَرَى بَینِی وَ بَینَ مُعَاوِیةَ کلَامٌ، فَقُلْتُ لِمُعَاوِیةَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم یقُولُ: أَنَا أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، ثُمَّ أَخِی عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، فَإِذَا اسْتُشْهِدَ عَلِیّ علیه السلام، فَالْحَسَنُ بْنُ عَلِی أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، ثُمَّ ابْنِی الْحُسَینُ مِنْ بَعْدِهِ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، فَإِذَا اسْتُشْهِدَ فَابْنُهُ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، وَ سَتُدْرِکهُ، یا عَلِی! ثُمَّ ابْنُهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، وَ سَتُدْرِکهُ، یا حُسَینُ! ثُمَّ یکمِّلُهُ اثْنَی عَشَرَ إِمَاماً، تِسْعَةً مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ.
قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ: وَ اسْتَشْهَدْتُ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ وَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ وَ عُمَرَ ابْنَ أُمِّ سَلَمَةَ وَ أُسَامَةَ بْنَ زَیدٍ، فَشَهِدُوا لِی عِنْدَ مُعَاوِیةَ.
ص: 453
قَالَ سُلَیمٌ: وَ قَدْ سَمِعْتُ ذَلِک مِنْ سَلْمَانَ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ وَ ذَکرُوا أَنَّهُمْ سَمِعُوا ذَلِک مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم.(1)
از سلیم بن قیس هلالى روایت شده است که گفت: از عبد اللَّه پسر جعفر طیار شنیدم که مى گفت: من، و امام حسن و امام حسین علیهما السلام، و عبد اللَّه بن عبّاس، و عمر بن ابى سلمه، و اسامة بن زید، نزد معاویه بودیم، میان من و معاویه سخنانی رد و بدل شد، و من(عبد الله بن جعفر) به معاویه گفتم: از پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم شنیدم که می فرمودند:
«ولایت من بر مؤمنین از ولایت آنها بر خودشان بیشتر است، سپس فرمودند: بعد از من برادرم على بن ابى طالب علیه السلام نسبت به مؤمنین ولایت دارد، و ولایت او بر مؤمنین از ولایت آنها بر خودشان اولویّت دارد، و وقتى حضرت علی علیه السلام به شهادت رسید، فرزندم حسن علیه السلام، بر مؤمنین اولى است، سپس فرزندم حسین علیه السلام نسبت به مؤمنین اولویّت دارد، وقتى حسین علیه السلام شهید شد، فرزندش علىّ بن الحسین علیهم السلام نسبت به مؤمنین اولى است، و ای عبد اللَّه! تو او را خواهى دید، سپس فرزندم محمّد بن علىّ الباقر علیه السلام از مؤمنین نسبت به خودشان اولى است، و تو اى حسین! او را خواهى دید، و سپس یکی پس از دیگری، تا دوازده امام کامل نمودند، که نُه امام، از اولاد حسین علیه السلام، خواهند بود.
عبد اللَّه بن جعفر گفت: آنگاه امام حسن و امام حسین علیهما السلام و عبد اللَّه بن عبّاس و عمر بن ابى سلمة و اسامة بن زید را گواه گرفتم، که همگى نزد معاویه به نفع من گواهى دادند.
سلیم بن قیس گفت: من نیز این مطلب را، از سلمان و ابو ذر و مقداد شنیده بودم، و آنها گفتند که آن را از پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم شنیده اند.
ص: 454
2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحِيمِ بْنِ رَوْحٍ الْقَصِيرِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: إِنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهاجِرِينَ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي وُلْدِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! نَزَلَتْ فِي الْفَرَائِضِ؟ قَالَ: لَا، قُلْتُ: فَفِي الْمَوَارِيثِ؟ فَقَالَ: لَا، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْإِمْرَةِ.(1)
از عبد الرحیم بن روح القصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای عزوجل: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهاجِرِينَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: این آیه در بارۀ اولاد امام حسین علیه السلام نازل شده است، راوی گفت: عرض کردم: فدایتان شوم! آیا در بارۀ واجبات نازل شده است؟ حضرت فرمودند: نه، عرض کردم: پس در بارۀ ارث و میراث نازل شده؟ فرمودند: نه، آنگاه فرمودند: این آیه در بارۀ حاکمیّت و فرمانروایی نازل شده است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 23/21 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 455
شماره: 148
{مِنَ الْمُؤْمِنٖینَ رِجاٰلٌ صَدَقُوا ماٰ عاٰهَدُوا اللّٰهَ عَلَیْهِ٭ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضٰى نَحْبَهُۥ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ٭ۖ وَماٰ بَدَّلُوا تَبْدٖیلًا}
در میان مؤمنان مردانى هستند که بر سر عهدى که با خدا بستند، صادقانه ایستاده اند، بعضى پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او به شهادت رسیدند)، و بعضى دیگر در انتظارند (تا شهید شوند)، و هرگز تغییر و تبدیلى در عهد و پیمان خود ندادند.
1_ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ، عَنْ عَلِیّ علیه السلام، قَالَ: فِینَا نَزَلَتْ: «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ»، الْآیةَ، فَأَنَا، وَ اللَّهِ! الْمُنْتَظِرُ، وَ مَا بَدَّلْتُ تَبْدِیلًا. (1)
از ابى اسحاق نقل است که گفت: حضرت امام على علیه السلام فرمودند: آیۀ کریمۀ: «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ»، در شأن و منزلت ما نازل شد، به خدا سوگند! من، منتظر شهادت هستم، و هیچ وقت، تبدیل و تغییرى در آن ندادم.
2_ فِي إِرشَادِ المُفِيدِ رحمه الله فِي مَقْتَلِ الحُسَيْنِ علیه السلام: إِنَّ الحُسَيْنَ علیه السلام مَشَى إِلَى مُسْلِمِ بْنِ عَوسَجَة لَمَّا صُرِعَ فَقَالَ: رَحِمَكَ اللَّهُ، يَا مُسْلِمُ! «مِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ
ص: 456
ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا».(الخبر)(1)
مرحوم شیخ مفید رحمه الله عنه در کتاب ارشاد، در مقتل حضرت امام حسین علیه السلام نقل کرده، همانا امام حسین علیه السلام هنگامی که مسلم بن عوسجه در میدان جنگ بر روی زمین افتاد، بر بالین او حاضر شدند(و او هنوز رمقی در بدن داشت)، پس به او فرمودند: ای مسلم! خدا تو را رحمت کند، و این آیه را تلاوت فرمودند: «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا».
3_ فِي كِتَابِ المَنَاقِبِ، لإِبنِ شَهر آشُوب: إِنَّ أَصحَابَ الحُسَينِ علیه السلام بِكَربَلَاءِ كَانُوا، وَ كَانَ كُلُّ مَنْ أَرَادَ الْخُرُوجَ وَدَّعَ الْحُسَيْنَ علیه السلام، وَ قَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَيُجِيبُهُ: وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ وَ نَحْنُ خَلْفَكَ، وَ يَقْرَأُ: «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ».(2)
مرحوم ابن شهر آشوب در کتاب مناقب نقل کرده: همانا هر یک از اصحاب امام حسین علیه السلام در کربلا، هنگامی که قصد رفتن به میدان جنگ را داشت، با آن حضرت وداع می کرد و می گفت: السّلام علیک یا بن رسول اللَّه! پس آن حضرت در جوابش می فرمودند: و علیک السّلام، و ما هم به دنبال تو می آییم، و این آیه را تلاوت می کردند: «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ».
توضیح: ابو مخنف کوفی، در کتاب شریف «وقعة الطّف»، نقل کرده: وقتی کاروان
ص: 457
حضرت امام حسین علیه السلام به عذیب الهجانات(1) رسید، چهار نفر از کوفه، برای یاری آن حضرت، به ایشان ملحق شدند، پس امام حسین علیه السلام به آن ها فرمودند: به من بگوئيد آیا فرستادۀ من، نزد شما آمد؟ گفتند: چه كسى بود؟ حضرت فرمودند: قيس بن مسهر صيداوى، گفتند: بله، حصين بن تميم او را دستگير كرد و نزد ابن زياد فرستاد، ابن زياد به او دستور داد تا به شما و پدرتان را جسارت كند، ولى او بر شما و پدرتان درود فرستاد و ابن زياد و پدرش را لعن كرد، و مردم را به يارى شما فراخواند و آمدنتان را به آنها خبر داد، به همین خاطر ابن زياد دستور داد که او را بکشند، پس قیس را از بالاى قصر به زمين انداختند.
امام حسين علیه السلام نتوانستند خوددارى كنند، در حالى كه اشک از ديدگانشان سرازير شده بود، اين آيه را قرائت نمودند: «مِنَ الْمُؤْمِنٖینَ رِجاٰلٌ صَدَقُوا ماٰ عاٰهَدُوا اللّٰهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضٰى نَحْبَهُۥ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَماٰ بَدَّلُوا تَبْدٖیلًا»، سپس اینچنین دعا کردند: اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا وَ لَهُمُ الْجَنَّةَ نُزُلًا، وَ اجْمَعْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ فِي مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِكَ وَ رَغَائِبِ مَذْخُورِ ثَوَابِك، یعنی: خداوندا! براى ما و آنها بهشت را كرامت فرما، و ما و آنان را در جايگاه رحمت و پاداش ذخيره شدۀ مرغوب خويش جمع بفرما.(2)
ص: 458
شماره: 149
{... اِنَّماٰ یُرٖیدُ اللّٰهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَكُمْ تَطْهٖیرًا}
خداوند مى خواهد پلیدى را از شما اهل بیت دور کند، و چنان که باید و شاید، شما را پاک سازد.
1_ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ عَلِيٍّ علیه السلام، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ، وَ قَدْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: يَا عَلِيُّ! هَذِهِ الْآيَةُ نَزَلَتْ فِيكَ وَ فِي سِبْطَيَّ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ كَمِ الْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ؟ قَالَ: أَنْتَ، يَا عَلِيُّ! ثُمَّ ابْنَاكَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، وَ بَعْدَ الْحُسَيْنِ عَلِيٌّ ابْنُهُ، وَ بَعْدَ عَلِيٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ، وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ جَعْفَرٌ ابْنُهُ، وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ مُوسَى ابْنُهُ، وَ بَعْدَ مُوسَى عَلِيٌّ ابْنُهُ، وَ بَعْدَ عَلِيٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ، وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ عَلِيٌّ ابْنُهُ، وَ بَعْدَ عَلِيٍّ الْحَسَنُ ابْنُهُ، وَ الْحُجَّةُ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ، هَكَذَا وَجَدْتُ أَسَامِيَهُمْ مَكْتُوبَةً عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ، فَسَأَلْتُ اللَّهَ تَعَالَى عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ! هُمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ أَعْدَاؤُهُمْ مَلْعُونُونَ. (1)
از حضرت امام حسین علیه السلام از قول پدرشان امیر المومنین علی علیه السلام نقل است که آن حضرت فرمودند: روزی بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، در خانۀ امّ سلمه وارد شدم، در حالی که این آیۀ مبارکه نازل شد: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»،
ص: 459
پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ای علی! این آیه در بارۀ تو، و دو نوۀ من و امامان از فرزندان تو نازل شده است.
عرض کردم: ای رسول خدا! امامان بعد از شما چند نفرند؟ حضرت فرمودند: ای علی! تو هستی، سپس دو پسرت حسن و حسین، و بعد از حسین، پسرش علی، و بعد از او پسرش محمد، و بعد از او پسرش جعفر، و بعد از او پسرش موسی، بعد از او پسرش علی، و بعد از او پسرش محمد، و بعد از او پسرش علی، و بعد از او پسرش حسن، و سپس حجّت که فرزند حسن است، هنگامی که نام آنان را نوشته شده بر ساق عرش الهی، این چنین یافتم، از خدای متعال در بارۀ آن پرسیدم، پس خداوند فرمود: ای محمّد! اینها امامان بعد از تو هستند، که پاک و معصوم اند، و دشمنانشان ملعون اند.
2_ عَنْ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ، قَالَ: کنْتُ فِی الْبَیتِ یوْمَ الشُّورَى، فَسَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام وَ هُوَ یقُولُ: ...
وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:
قَالَ: نَشَدْتُكُمْ بِاللَّهِ! هَلْ فِيكُمْ أَحَدٌ أَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِ آيَةَ التَّطْهِيرِ عَلَى رَسُولِهِ صلی الله علیه وآله وسلم: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»، فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ؟صلی الله علیه وآله وسلم كِسَاءً خَيْبَرِيّاً، فَضَمَّنِي فِيهِ وَ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَبِّ! هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي، فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً؟ قَالُوا:
اللَّهُمَّ لَا. (الخبر) (1)
از عامر بن واثله نقل است که گفت: من در روز شورا در آن خانه اى که شوراى خلافت تشکیل شده بود، حضور داشتم، شنیدم که حضرت على علیه السلام مى فرمودند: ...
ص: 460
تا آنجا که فرمودند:
شما را به خدا! آیا در میان شما جز من کسى هست که خداوند در بارۀ او آیۀ تطهیر را نازل کرده باشد که: «خداوند فقط مى خواهد پلیدى را از شما خاندان زدوده و شما را تمام و کمال پاکیزه گرداند»، در این هنگام، پیامبر خدا علیهما السلام کساى خیبرى را گرفته و من، فاطمه، حسن و حسین را در آن جاى دادند، و آنگاه فرمودند: «پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند، پس پلیدى را از ایشان بزداى، و ایشان را پاک و پاکیزه گردان»؟ گفتند: نه، به خدا سوگند!
3_ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ مُعَاوِيَةَ وَ قَدْ نَزَلَ بِذِي طُوًى، فَجَاءَهُ سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ، فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: يَا أَهْلَ الشَّامِ! هَذَا سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ وَ هُوَ صَدِيقٌ لِعَلِيٍّ.
قَالَ: فَطَأْطَأَ الْقَوْمُ رُءُوسَهُمْ، وَ سَبُّوا عَلِيّاً علیه السلام، فَبَكَى سَعْدٌ، فَقَالَ لَهُ مُعَاوِيَةُ: مَا الَّذِي أَبْكَاكَ؟ قَالَ: وَ لِمَ لَا أَبْكِي لَرَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم يُسَبُّ عِنْدَكَ وَ لَا أَسْتَطِيعُ أَنْ أُغَيِّرَ. وَ قَدْ كَانَ فِي عَلِيٍّ علیه السلام خِصَالٌ لَأَنْ تَكُونَ فِيَّ وَاحِدَةٌ مِنْهُمْ أَحَبُّ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا: ...
الی ان قال:
وَ الْخَامِسَةُ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»، فَدَعَا النَّبِيُّ علیه السلام عَلِيّاً وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً وَ فَاطِمَةَ علیهم السلام، فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي، فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً. (1)
ص: 461
از جناب سعید بن جبیر نقل است که گفت: ابن عباس گفت: معاویه در ذى طوى بود و من نزد او بودم، که سعد بن ابی وقاص آمد و بر او سلام کرد، پس معاویه گفت: اى اهل شام! این سعد بن ابی وقاص است، و او دوست على است. پس مردم شام، سر خود را تکان داده، و شروع کردند به سبّ و دشنام به علی علیه السلام.
آنگاه سعد گریه کرد، پس معاویه به او گفت: چرا گریه مى کنى؟ سعد گفت: چرا گریه نکنم، براى مردى از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم که در نزد تو سبّ و دشنام داده می شود و من نمی توانم کاری بکنم.
همانا در على علیه السلام ویژگی هایى بود، که اگر یکى از آنها در من بود، برایم از دنیا و آنچه در آن است، محبوب تر بود.
تا آنجا که گفت:
و پنجم اینکه: وقتی این آیه: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، نازل شد، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، على و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام، را خواندند، سپس گفتند: خداوندا! اینان خاندان من هستند، پس رجس و پلیدی را از ایشان دور نما، و به راستی پاکیزه شان گردان.
4_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، ... و سَاقَ الْحَدِيثَ إِلَى أَنْ قَالَ:
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: أُوصِيكُمْ بِكِتَابِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَيْتِي، فَإِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا يُفَرِّقَ بَيْنَهُمَا حَتَّى يُورِدَهُمَا عَلَيَّ الْحَوْضَ، فَأَعْطَانِي ذَلِكَ.
وَ قَالَ: لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَهُمْ أَعْلَمُ مِنْكُمْ، وَ قَالَ: إِنَّهُمْ لَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ بَابِ هُدًى وَ لَنْ يُدْخِلُوكُمْ فِي بَابِ ضَلَالَةٍ، فَلَوْ سَكَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فَلَمْ يُبَيِّنْ مَنْ أَهْلُ بَيْتِهِ، لَادَّعَاهَا آلُ فُلَانٍ وَ آلُ فُلَانٍ، وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَهُ فِي كِتَابِهِ تَصْدِيقاً لِنَبِيِّهِصلی الله علیه وآله وسلم : «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ
ص: 462
لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»، فَكَانَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ فَاطِمَةُ علیهم السلام، فَأَدْخَلَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم تَحْتَ الْكِسَاءِ فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّ لِكُلِّ نَبِيٍّ أَهْلًا وَ ثَقَلًا، وَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ ثَقَلِي، فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: أَ لَسْتُ مِنْ أَهْلِكَ؟ فَقَالَ: إِنَّكِ إِلَى خَيْرٍ وَ لَكِنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي وَ ثِقْلِي. (الحدیث)(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از امام جعفر صادق علیه السلام سؤالاتی کردم، ... و رسید حدیث تا آنجا که فرمودند:
و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: در بارۀ کتاب خدا و اهل بیتم به شما سفارش می کنم، من از خداى عزوجل خواسته ام که میان آنها جدائى نیاندازد، تا آنها را، در کنار حوض به من برساند، پس خدا خواستۀ مرا عطا فرمود، و نیز فرمودند: شما چیزى به آنها نیاموزید، که آنها از شما داناترند، و باز فرمودند: آنها شما را از درِ هدایت بیرون نکنند، و به درِ گمراهى وارد نسازند.
اگر رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم سکوت کرده بودند و در بارۀ اهل بیت شان روشنگری نمى کردند، آل فلان و آل فلان، آن را براى خود ادّعا مى کردند، ولى خداى عزوجل براى تصدیق پیامبرش، این آیه را در کتابش نازل فرمود: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، پس آنان، على و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام بودند، که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آنها را در خانۀ ام سلمه، در زیر عبا جمع نموده، سپس فرمودند: خداوندا! برای هر پیامبرى، اهل و خاندانى است، و اینان اهل بیت و خاندان من هستند، پس ام سلمه عرض کرد: آیا من از اهل شما نیستم؟ حضرت فرمودند: تو به سوی خیر و
ص: 463
خوبى هستی، ولى اینها اهل و خاندان من هستند.
5_ عَن شَدَّادِ بنِ عَبدِ اللّه، قَالَ: سَمِعتُ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ، وَ قَد جِيءَ بِرَأسِ الحُسَينِ علیه السلام فَلَعَنَهُ رَجُلٌ مِن أَهلِ الشَّامِ وَ لَعَنَ أَبَاهُ، فَقَامَ وَاثِلَةَ وَ قَالَ: وَ اللَّهِ! لَا أَزَالُ أُحِبُّ عَلِيّاً وَ الحَسَنَ وَ الحُسَيْنَ وَ فَاطِمَةَ بَعْدَ أَن سَمِعْتُ النَبِيَّ صلی الله علیه وآله وسلم يَقُولُ فِيهِمْ مَا قَالَ، جِئْتُهُ یَوماً فِي بَیتِ أُمِّ سَلَمَةَ، فَجَاءَ الْحَسَنُ فَأَجْلَسَهُ عَلَى فَخِذِهِ الْيُمْنَى، فَقَبَّلَهُ، ثُمَّ جَاءَ الحُسَيْنُ علیه السلام فَأَجْلَسَهُ عَلَى فَخِذِهِ الْيُسْرَى وَ قَبَّلَهُ، ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَأَجْلَسَهَا بَيْنَ يَدَيْهِ، ثُمَّ دَعَا بِعَلِيٍ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».(1)
از شداد بن عبد الله نقل است که گفت: از واثلة بن اسقع شنیدم که می گفت: وقتی سر بریدۀ امام حسین علیه السلام را آوردند، پس مردی از اهل شام به آن حضرت و پدرشان جسارت کرد، پس واثلة بن اسقع برخاست و گفت: به خدا سوگند! من همواره علی، حسن، حسین و فاطمه علیهم السلام را دوست می دارم، بعد از آنکه شنیدم پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم در بارۀ آنها چه چیزهایی می فرمایند.
یک روز در خانۀ امّ سلمه در خدمت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بودم که حسن آمد، پس پیامبر او را بر روی ران راستشان نشاندند و بوسیدند، سپس حسین علیه السلام آمد و او را بر روی ران چپشان نشاندند و بوسیدند، سپس فاطمه آمد و او را پیش روی خود نشاندند، آنگاه علی را طلب کردند، آنگاه فرمودند: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».
6_ فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِهِ: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ
ص: 464
الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام، وَ ذَلِكَ فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم، فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام، ثُمَّ أَلْبَسَهُمْ كِسَاءً خَيْبَرِيّاً وَ دَخَلَ مَعَهُمْ فِيهِ، ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِيَ الَّذِينَ وَعَدْتَنِي فِيهِمْ مَا وَعَدْتَنِي، اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً»، نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ، فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: وَ أَنَا مَعَهُمْ، يَا رَسُولَ اللَّهِ!؟ قَالَ: أَبْشِرِي، يَا أُمَّ سَلَمَةَ! إِنَّكِ إِلَى خَيْرٍ. (1)
در روایت ابو جارود نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در تفسیر آیۀ: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»، فرمودند: این آیه، در شأن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است، و آن در خانۀ امّ سلمه، همسر رسول خداصلی الله علیه واله وسلم اتفاق افتاده، پس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم، حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را فراخواندند و عبای
خیبری خود را بر روی آنان انداختند و خود نیز داخل آن شدند، سپس گفتند: «خدایا! اینان اهل بیت من هستند که در بارۀ آنان به من وعده های بسیاری داده ای، پس پلیدی و زشتی را از آنان دور کن و آنان را پاک و مطهّر نما»؛ پس این آیه نازل شد، سپس امّ سلمه عرض کرد: ای رسول خدا! آیا من هم از ایشان هستم؟ حضرت فرمودند: به تو بشارت می دهم، ای امّ سلمه! که تو به سوی خیر و نیکی هستی.
توضیح: این آیۀ شریفه یکی از آیاتی است که در بیان شأن و مقام رفیع خاندان پیامبرعلیهم السلام نازل شده، بلکه بزرگترین فضیلت آنان به شمار می رود، در اینجا به چند
ص: 465
نکتۀ مهم این آیه می پردازیم:
1_ این آیه با کلمۀ «إنّما» آغاز شده که دلالت بر حصر دارد، یعنی ارادۀ خداوند، فقط و فقط در این است، که ...
2_ سپس با دو لفظ «عَنکُم» و «أهل البیت» خاندان مطهّر پیامبرعلیهم السلام را مورد خطاب قرار داده است.
3_ و بعد با عنوان «إذهاب رِجس»، حصر دیگری را مطرح کرده، یعنی این مطلب منحصر به شما اهل بیت است که آن را به دو صورت بیان می کند:
الف) «لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْس»، که لازمۀ از بین بردن رجس و پلیدی، طهارت و پاکیزگی است.
ب) «وَ یُطَهِّرَکُم» که به طهارت آنان تصریح کرده، و باز برای تأکید بر طهارت، از عبارت «تَطْهِیرًا»، استفاده کرده است.
و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم برای مشخص شدن مصداق اهل بیت، ابتدا فقط و فقط حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را در زیر کسای خود قرار دادند، و سپس آن حضرت پس از نزول این آیه، تا مدّتی (چهل روز، هفت ماه، هشت ماه ونُه ماه در روایات ذکر شده است)، در وقت نماز صبح به درِ خانۀ حضرت فاطمه علیهاالسلام می آمدند، و می فرمودند: «سلام بر شما اهل بیت، رحمت خدا بر شما باد، وقت نماز است و بعد این آیه را تلاوت مى کردند: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا».
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 132/20 نیز مراجعه فرمایید.
از این رو هنگامی که ولید بن عتبه حاکم مدینه، حضرت امام حسین علیه السلام را احضار کرد تا برای یزید ملعون، از ایشان بیعت بگیرد، آن حضرت جوابی ندادند، پس مروان بن
ص: 466
حکم ملعون اصرار کرد و به ولید گفت: در همین جلسه از حسین بیعت بگیر، وگرنه گردنش را بزن، پس امام حسین علیه السلام خشمگین شده رو به مروان کردند و فرمودند:
وَيْلٌ لَكَ! يَا ابْنَ الزَّرْقَاءِ! أَنْتَ تَأْمُرُ بِضَرْبِ عُنُقِي، كَذَبْتَ وَ اللَّهِ! وَ لَؤُمْتَ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى الْوَلِيدِ، فَقَالَ: أَيُّهَا الْأَمِيرُ! إِنَّا أَهْلُ بَيْتِ النُّبُوَّةِ، وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ، وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِكَةِ، وَ بِنَا فَتَحَ اللَّهُ، وَ بِنَا خَتَمَ اللَّهُ، وَ يَزِيدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ، شَارِبُ الْخَمْرِ، قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ، مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ، وَ مِثْلِي لَا يُبَايِعُ بِمِثْلِهِ.(1)
وای بر تو! ای اى پسر زن بدکار! تو فرمان مى دهى كه گردن من زده شود، به خدا سوگند! دروغ گفتی و سرشت پليد خود را آشكار ساختی، سپس به وليد رو كرده و فرمودند: اى امير! ما خاندان نبوّت و گنجینۀ رسالت هستيم، و خانۀ ما محل رفت و آمد فرشتگان است، خداوند به خاطر ما شروع کرده و به خاطر ما پایان مى دهد، و يزيد مردى فاسق شرابخوار، آدم كش است که آشکارا مرتکب فسق و جنايت می شود، و شخصى مثل من با
فردى مثل او، بيعت نخواهد کرد.
آری، وجود مقدّس امام حسین علیه السلام، پنجمین نفر از اصحاب کساء می باشند، که خداوند ایشان را مشمول آیۀ تطهیر قرار داده، و این از فضائل و کرامات آن حضرت می باشد.
ص: 467
شماره: 150
{اِنَّ اللّٰهَ وَمَلآٰئِكَتَهُۥ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ٭ۚ یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلٖیمًا}
خداوند و فرشتگانش بر پيامبر درود می فرستند، ای كسانی كه ايمان آورده ايد بر او درود فرستيد و سلام گوئيد و تسليم فرمانش باشيد.
1_ رَوَاهُ الثَّعْلَبِيُّ بِإِسْنَادِهِ، فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً»، قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! قَدْ عَلِمْنَا السَّلَامَ عَلَيْكَ، فَكَيْفَ الصَّلَاةُ عَلَيْكَ؟ قَالَ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ. (1)
ثعلبی، به اسناد خودش، در تفسیر این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً»، نقل می کند که گفتیم: ای رسول خدا! سلام بر شما را دانستیم، پس چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟ حضرت فرمودند: بگویید: «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید، و بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید
مجید».
ص: 468
2_ فِی خُطْبَةٍ خَطَبَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ مَوْتِ النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم بِتِسْعَةِ أَيَّامٍ: بِالشَّهَادَتَیْنِ تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ بِالصَّلَاةِ تَنَالُونَ الرَّحْمَةَ، فَأَکْثِرُوا مِنَ الصَّلَاةِ عَلَی نَبِیِّکُمْ وَ آلِهِ، «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً».(1)
حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام بعد از وفات پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم در خطبه ای فرمودند: شما به واسطۀ گفتن شهادتین وارد بهشت می شوید و به واسطۀ صلوات بر آن حضرت، به رحمت پروردگار دست می یابید، پس بر پیامبرتان و خاندان او بسیار درود فرستید، «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً».
3_ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَمِعَ أَبِي رَجُلًا مُتَعَلِّقاً بِالْبَيْتِ، وَ هُوَ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ»، فَقَالَ لَهُ أَبِي: يَا عَبْدَ اللَّهِ! لَا تَبْتُرْهَا لَا تَظْلِمْنَا حَقَّنَا، قُلِ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ».(2)
از ابن قدّاح نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: پدرم شنيدند كه مردى به پردۀ كعبه در آويخته و می گويد: «اللهم صل على محمّد»، پس پدرم به او فرمودند: اى بندۀ خدا! بريده اش مكن، و در بارۀ حق ما، به ما ستم مكن، بگو: «اللهم صل على محمّد و أهل بيته».
ص: 469
4_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام، قَالَ: مَا فِي الْمِيزَانِ شَيْ ءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَتُوضَعُ أَعْمَالُهُ فِي الْمِيزَانِ فَتَمِيلُ بِهِ، فَيُخْرِجُ الصَّلَاةَ عَلَيْهِ فَيَضَعُهَا فِي مِيزَانِهِ فَيَرْجَحُ بِهِ. (1)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: يكى از آن دو (امام محمد باقرعلیه السلام یا امام جعفر صادق علیه السلام) فرمودند: هیچ چیز در ترازوى اعمال، سنگين تر از درود و صلوات بر محمّد و آل محمّد نيست، و همانا مردى است كه اعمالش را در ترازوی اعمال گذارند و سبک باشد، پس ثواب صلوات او را بیرون می آورند و در کفۀ ترازویش می گذارند، آنگاه سنگينی می کند.
5_ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: مَنْ صَلَّى عَلَيَّ وَ لَمْ يُصَلِّ عَلَى آلِي، لَمْ يَجِدْ رِيحَ الْجَنَّةِ، وَ إِنَّ رِيحَهَا لَتُوجَدُ مِنْ مَسِيرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ.(2)
رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: هر که بر من درود فرستد و بر خاندان من درود نفرستد، بوی بهشت که از فاصلۀ پانصد سال راه به مشام می رسد را، نمی تواند استشمام کند.
توضیح: بر اساس این کریمه و مجموع روایات ذیل آن، نتیجه می گیریم که درود و صلواتی که خداوند آن را به مؤمنان فرمانداده، باید کامل باشد و در صورتی کامل می شود که به اهل بیت پیامبرعلیهم السلام نیز، صلوات بفرستیم، و یکی از مصادیق آن، امام حسین علیه السلام هستند، چون آن حضرت، یکی از «اهل بیت»، می باشند.
ص: 470
شماره: 151
{ یُصْلِحْ لَكُمْ اَعْماٰلَكُمْ وَیَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ ٭ۗ وَمَنْ یُطِعِ اللّٰهَ وَرَسُولَهُۥ فَقَدْ فاٰزَ فَوْزًا عَظٖیمًا}
خداوند اعمالتان را براى شما اصلاح می کند، و گناهانتان را بر شما می آمرزد، و هرکس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، بى تردید رستگارى بزرگى یافته است.
1_ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم ال فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ، أَنَّهُ قَالَ يَوْمُ الْغَدِيرِ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! «مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» وَ عَلِيّاً وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتُهُمْ، «فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً».(1)
از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام روایت است که فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در حدیثی طولانی در روز غدیر فرمودند: ای مردم! هر کس که از خدا و رسولش و علی و امامانی که نام بردم پیروی کند، پس حقیقتاً به رستگاری بزرگی دست یافته است.
2_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ یطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»، فِی وَلَایةِ عَلِیّ علیه السلام وَ وَلَایةِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام مِنْ بَعْدِهِ، «فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً»، هَکذَا نَزَلَتْ. (2)
ص: 471
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ فرمایش خداى عزوجل: «مَنْ یطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»، فرمودند: هر کس از خدا و رسولش در ولایت حضرت علی علیه السلام و امامان بعد از ایشان، پیروی کند، «فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً»، به تحقیق به رستگارى بزرگى رسیده است، این گونه نازل شده است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 69/4 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 472
شماره: 152
{وَماٰ یَسْتَوِی الْاَعْمٰى وَالْبَصٖیرُ19 وَلَا الظُّلُماٰتُ وَلَا النُّورُ20 وَلَا الظِّلُّ وَلَا الْحَرُورُ21 وَماٰ یَسْتَوِی الْاَحْیآٰءُ وَلَا الْاَمْواٰتُ٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ یُسْمِعُ مَنْ یَشآٰءُ٭ۖ وَمآٰ اَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ22}
و نابینا و بینا هرگز برابر نیستند(19) و نه ظلمتها و روشنایى(20) و نه سایه (آرامبخش) و باد داغ و سوزان!(21) و هرگز مردگان و زندگان یکسان نیستند! خداوند پیام خود را به گوش هر کس بخواهد مى رساند، و تو نمى توانى سخن خود را به گوش آنان که در گور خفته اند برسانى(22)
1_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ ما یسْتَوِی الْأَعْمى وَ الْبَصِیرُ»، قَالَ: الْأَعْمَى، أَبُو جَهْلٍ، وَ الْبَصِیرُ، أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، «وَ لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ»، فَالظُّلُمَاتُ أَبُو جَهْلٍ، وَ النُّورُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، «وَ لَا الظِّلُّ وَ لَا الْحَرُورُ»، فَالظِّلُّ ظِلُّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی الْجَنَّةِ، وَ الْحَرُورُ یعْنِی جَهَنَّمَ لِأَبِی جَهْلٍ، ثُمَّ جَمَعَهُمْ جَمِیعاً.
فَقَالَ: «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ»، فَالْأَحْیاءُ عَلِی وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ وَ فَاطِمَةُ وَ خَدِیجَةُ علیهم السلام، وَ الْأَمْوَاتُ کفَّارُ مَکة. (1)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ آیۀ: «وَ ما یسْتَوِی الْأَعْمى وَالْبَصِیرُ»، گفت: کور، ابو
ص: 473
جهل است، و بینا، امیر المؤمنین علی علیه السلام هستند، «وَ لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ»، ظلمات، ابو جهل است، و نور، امیر المؤمنین علی علیه السلام هستند، «وَ لَا الظِّلُّ وَ لَا الْحَرُورُ»، منظور از سایه، سایۀ امیر المؤمنین علیه السلام در بهشت است، و حرور، یعنى جهنم که براى ابو جهل است، بعد به صورت جمع فرموده: «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ»، احیاء، حضرت علی، و حمزه، و جعفر، و حسن، و حسین، و فاطمه، و خدیجه علیهم السلام هستند، و اموات، کفّار مکّه هستند.
2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ ما یسْتَوِی الْأَعْمى»، قَالَ: أَبُو جَهْلِ بْنُ هِشَامٍ، «وَ الْبَصِیرُ»، قَالَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، ثُمَّ قَالَ: «وَ لَا الظُّلُماتُ»، یعْنِی أبو جَهْلٍ، الْمُظْلِمَ قَلْبُهُ بِالشِّرْک، «وَ لَا النُّورُ»، یعْنِی قَلْبَ عَلِیّ علیه السلام، الْمَمْلُوءَ مِنَ النُّورِ، ثُمَّ قَالَ: «وَ لَا الظِّلُّ»، یعْنِی بِذَلِک مُسْتَقَرَّ عَلِیّ علیه السلام فِی الْجَنَّةِ، «وَ لَا الْحَرُورُ»، یعْنِی بِهِ مُسْتَقَرَّ أَبِی جَهْلٍ فِی جَهَنَّمَ، ثُمَّ جَمَعَهُمْ فَقَالَ: «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ»، عَلِی وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ حَسَنٌ وَ حُسَینٌ وَ فَاطِمَةُ وَ خَدِیجَةُ علیهم السلام، «وَ لَا الْأَمْواتُ»، کفَّارُ مَکةَ. (1)
ابن عباس در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ ما یسْتَوِی الْأَعْمى وَ الْبَصِیرُ»، گفت: منظور از اعمى، ابو جهل است، و منظور از بصیر، على بن ابى طالب علیه السلام است، «وَ لَا الظُّلُماتُ»، یعنى ابو جهل، که به سبب شرک و کفر، قلبش تاریک شده بود، «وَ لَا النُّورُ»، یعنى قلب على علیه السلام، که نور ایمان دلش را منوّر کرده بود، «وَ لَا الظِّلُّ»، یعنی سایه هاى درختان بهشتى، که زیر آن جایگاه على علیه السلام است، که هرگز با «الْحَرُورُ»، یعنى حرارت آتش جهنم، که منزل و مأواى ابو جهل
است، برابر نیستند، «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ»، و زندگان یعنی: على، حمزه، جعفر، حسن، حسین، فاطمه و خدیجه علیهم السلام، هم با «الْأَمْواتُ»، یعنی کفّار مکه، برابر نیستند.
ص: 474
شماره: 153
{ثُمَّ اَوْرَثْنَا الْكِتاٰبَ الَّذٖینَ اصْطَفَیْناٰ مِنْ عِباٰدِناٰ ٭ۖ فَمِنْهُمْ ظاٰلِمٌ لِنَفْسِهٖ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ ساٰبِقٌ بِالْخَیْراٰتِ بِاِذْنِ اللّٰهِ ذٰلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبٖیرُ}
سپس این کتاب را به گروهى از بندگان برگزیدۀ خود به میراث دادیم، از میان آنها عده اى بر خود ستم کردند، و عده اى میانه رو بودند، و گروهى به اذن خداوند در نیکیها پیشى گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است!
1_ عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام: أَمَّا «الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ»، مِنَّا فَمَنْ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً، وَ أَمَّا «الْمُقْتَصِدُ»، فَهُوَ الْمُتَعَبِّدُ الْمُجْتَهِدُ، وَ أَمَّا «السَّابِقُ بِالْخَيْرَاتِ»، فَعَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام، وَ مَنْ قُتِلَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام شَهِيداً.(1)
از زیاد بن منذر نقل است که حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: امّا ظالم به خود، از ما، کسی است که هم عمل صالح انجام می دهد و هم گناه می کند، امّا مقتصد کسی است که متعبّد و کوشا باشد، و امّا سابق به خیرات، عبارتند از حضرت علی و حسن و حسین علیهم السلام و کسی که از آل محمّد علیهم السلام شهید شود.
2_ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ
ص: 475
الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»، فَقَالَ: كُلُّهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِي لَا يُقِرُّ بِالْإِمَامِ، قَالَ: فَدَمَعَتْ عَيْنِي وَ جَعَلْتُ أُفَكِّرُ فِي نَفْسِي فِي عِظَمِ مَا أُعْطِيَ آلُ مُحَمَّدٍ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ السَّلَامُ، فَنَظَرَ إِلَيَّ أَبُو مُحَمَّدٍ علیهم السلام فَقَالَ: الْأَمْرُ أَعْظَمُ مِمَّا حَدَّثَتْكَ نَفْسُكَ مِنْ عِظَمِ شَأْنِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، فَاحْمَدِ اللَّهَ، فَقَدْ جُعِلْتَ مُتَمَسِّكاً بِحَبْلِهِمْ، تُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِهِمْ، إِذَا دُعِيَ كُلُّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ، فَأَبْشِرْ، يَا أَبَا هَاشِمٍ! فَإِنَّكَ عَلَى خَيْرٍ.(1)
از داود بن قاسم جعفری نقل است که گفت: از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»، پرسیدم، پس حضرت فرمودند: همۀ آن ها از آل محمّد علیهم السلام هستند، ظالم به خودش، کسی است که به امامت امام اقرار نمی کند، گفت: پس اشکم جاری شد و با خودم فکر کردم، در عظمت آنچه که به آل محمّد علیهم السلام عطا شده است، در این هنگام حضرت ابو محمّد علیه السلام به من نگاهی کرده و فرمودند: این امر، بزرگ تر از آن مقداری است که دلت دربارۀ عظمت مقام آل محمّد علیهم السلام به تو گفت، پس خدا را سپاسگزار باش، که تو را متمسّک به ریسمان آنها قرار داده، هنگامی که روز قیامت هر گروهی را با پیشوای خود می خوانند، تو را با آل محمّد علیهم السلام می خوانند، پس تو را بشارت باد، ای ابا هاشم! که همانا تو بر خیر هستی.
3_ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ قَالَ: خَرَجْتُ حَاجّاً فَلَقِيتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ علیهما السلام، فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ»، الْآيَةَ، فَقَالَ: مَا يَقُولُ فِيهَا قَوْمُكَ، يَا أَبَا
ص: 476
إِسْحَاقَ!؟ يَعْنِي أَهْلَ الْكُوفَةِ، قَالَ: قُلْتُ: يَقُولُونَ إِنَّهَا لَهُمْ، قَالَ: فَمَا يُخَوِّفُهُمْ إِذَا كَانُوا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟ قُلْتُ: فَمَا تَقُولُ أَنْتَ، جُعِلْتُ فِدَاكَ!؟
فَقَالَ: هِيَ لَنَا خَاصَّةً، يَا أَبَا إِسْحَاقَ! أَمَّا «السَّابِقُ بِالْخَيْرَاتِ»، فَعَلَيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الشَّهِيدُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ علیهم السلام، وَ أَمَّا «الْمُقْتَصِدُ»، فَصَائِمٌ بِالنَّهَارِ وَ قَائِمٌ بِاللَّيْلِ، وَ أَمَّا «الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ»، فَفِيهِ مَا جَاءَ فِي التَّائِبِينَ وَ هُوَ مَغْفُورٌ لَهُ.
يَا أَبَا إِسْحَاقَ! بِنَا يَفُكُّ اللَّهُ عُيُوبَكُمْ، وَ بِنَا يَحِلُّ اللَّهُ رِبَاقَ الذُّلِّ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ، وَ بِنَا يَغْفِرُ اللَّهُ ذُنُوبَكُمْ، وَ بِنَا يَفْتَحُ اللَّهُ، وَ بِنَا يَخْتِمُ لَا بِكُمْ، وَ نَحْنُ كَهْفُكُمْ كَأَصْحَابِ الْكَهْفِ، وَ نَحْنُ سَفِينَتُكُمْ كَسَفِينَةِ نُوحٍ، وَ نَحْنُ بَابُ حِطَّتِكُمْ كَبَابِ حِطَّةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ.(1)
از ابو اسحاق سبیعی نقل است که گفت: برای انجام مراسم حجّ خارج شدم، که با حضرت محمّد بن علی علیهما السلام ملاقات کردم، و از ایشان در بارۀ این آیه: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ» تا آخر آیه، پرسیدم، پس حضرت فرمودند: ای ابو اسحاق! قوم تو (یعنی اهل کوفه) دربارۀ این آیه، چه می گویند؟ گفت: عرض کردم: می گویند آیه دربارۀ آنها است، فرمودند: پس، از چه می ترسند، وقتی اهل بهشت باشند؟ عرض کردم: فدایتان شوم! شما چه می فرمایید؟
پس حضرت فرمودند: ای ابو اسحاق! این آیه اختصاص به ما دارد، امّا «السَّابِقُ بِالْخَيْرَاتِ»، حضرت علی بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام هستند و هر شهیدی از ما اهل بیت، می باشد، و امّا «الْمُقْتَصِدُ»، کسی است که روزها روزه دار است و شب ها را به عبادت می گذراند، و امّا «الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ»، کسی است که جزء
توبه کنندگان خواهد بود، و او آمرزیده می شود.
ص: 477
ای ابو اسحاق! به وسیلۀ ما، خداوند عیب هایتان را برطرف می کند و به واسطۀ ما، رشته های خواری و ذلّت را از گردن شما برمی دارد، و به وسیلۀ ما، خداوند گناهانتان را می آمرزد، به وسیلۀ ما، خداوند فتح می نماید و به سبب ما، ختم می کند، نه به وسیلۀ شما.
و ما خاندان، مانند اصحاب کهف، پناهگاه شما هستیم، و مانند کشتی نوح، کشتی نجات شماییم، و مانند باب حطّه در بنی اسرائیل، باب حطۀ شما هستیم.
ص: 478
شماره: 154
{فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی النُّجُومِ88 فَقاٰلَ اِنّٖی سَقٖیمٌ89}
(سپس) او نگاهی به ستارگان افكند. (88) و گفت من بيمارم. (89)
عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، رَفَعَهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ»، «فَقالَ إِنِّي سَقِيمٌ»، قَالَ: حَسَبَ فَرَأَى مَا يَحُلُّ بِالْحُسَيْنِ علیه السلام، «فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ»، لِمَا يَحُلُّ بِالْحُسَيْنِ علیه السلام.(1)
از علی بن محمد مرفوعاً نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ»، «فَقالَ إِنِّي سَقِيمٌ»، فرمودند: حضرت ابراهیم علیه السلام حساب کرد و (با دیدن ستارگان) آنچه به حسین علیه السلام وارد می شود را دریافت، پس به قوم خود فرمود: من برای آنچه به حسین علیه السلام می رسد، بیمارم.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 1/19 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 479
شماره: 155
{وَقِفُوهُمْ٭ اِنَّهُمْ مَسْ-ݘُولُونَ}
آنها را نگهداريد كه بايد بازپرسى شوند!
1_ فَقَدْ رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم أَنَّهُ قَالَ: فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ»، إِنَّهُ لَا يُجَاوِزُ قَدَمَا عَبْدٍ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ شَبَابِهِ فِيمَا أَبَلَاهُ، وَ عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ، وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ جَمَعَهُ وَ فِيمَا أَنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ. (1)
به تحقیق از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم روایت شده است که آن حضرت در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ»، فرمودند: همانا هیچ بنده ای بیش از دو قدم بر نمی دارد مگر آن که در بارۀ چهار چیز از او سؤال می شود: از جوانى كه در چه چيز به پيرى رساند، و از عمرش که چگونه آن را گذرانده است، و از مالش که آن را چطور جمع کرده و در چه راهی صرف کرده است، و از دوستی و محبّت ما اهل بیت.
2_ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم: لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ، وَ عَنْ شَبَابِهِ فِيمَا أَبْلَاهُ، وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَ
ص: 480
فِيمَا أَنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ. (1)
از حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام روایت است که فرمودند: رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم فرمودند: در روز قيامت بنده اى قدم از قدم بر نمی دارد تا از چهار چيز پرسش شود: از عمرش كه در چه راهی گذرانده، و از جوانى اش كه در چه چیزی صرف کرده، و از مالش كه از كجا به دست آورده و برای چه چیز خرج نموده، و از دوستى و محبّت ما اهل بیت.
3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ مَالِكاً أَنْ يُسَعِّرَ النِّيرَانَ السَّبْعَ، وَ أَمَرَ رِضْوَانَ أَنْ يُزَخْرِفَ الْجِنَانَ الثَّمَانِيَةَ، وَ يَقُولُ: يَا مِيكَائِيلُ! مُدَّ الصِّرَاطَ عَلَى مَتْنِ جَهَنَّمَ، وَ يَقُولُ: يَا جَبْرَئِيلُ! انْصِبِ الْمِيزَانَ تَحْتَ الْعَرْشِ، وَ نَادِ: يَا مُحَمَّدُ! قَرِّبْ أُمَّتَكَ لِلْحِسَابِ.
وَ يَأْمُرُ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ يَعْقِدَ عَلَى الصِّرَاطِ سَبْعَ قَنَاطِرَ، طُولُ كُلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعَةَ عَشَرَ أَلْفَ فَرْسَخٍ، وَ عَلَى كُلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ قِيَامٌ، فَيَسْأَلُونَ هَذِهِ الْأُمَّةَ نِسَاءَهُمْ وَ رِجَالَهُمْ عَلَى الْقَنْطَرَةِ الْأُولَى عَنْ وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، فَمَنْ أَتَى بِهِ جَازَ الْقَنْطَرَةَ الْأُولَى كَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ، وَ مَنْ لَمْ يُحِبَّ أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّهِ سَقَطَ عَلَى أُمِّ رَأْسِهِ فِي قَعْرِ جَهَنَّمَ، وَ لَوْ كَانَ لَهُ مِنْ أَعْمَالِ الْبِرِّ عَمَلُ سَبْعِينَ صِدِّيقاً، وَ عَلَى الْقَنْطَرَةِ الثَّانِيَةِ يَسْأَلُونَ عَنِ الصَّلَاةِ، وَ عَلَى الثَّالِثَةِ يَسْأَلُونَ عَنِ الزَّكَاةِ، وَ عَلَى الْقَنْطَرَةِ الرَّابِعَةِ عَنِ الصِّيَامِ، وَ عَلَى الْخَامِسَةِ عَنِ الْحَجِّ، وَ عَلَى السَّادِسَةِ عَنِ الْعَدْلِ، فَمَنْ أَتَى بِشَيْ ءٍ مِنْ ذَلِكَ جَازَ كَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ، وَ مَنْ لَمْ يَأْتِ عُذِّبَ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ»، يَعْنِي مَعَاشِرَ
ص: 481
الْمَلَائِكَةِ! وَ قِفُوهُمْ يَعْنِي الْعِبَادَ، عَلَى الْقَنْطَرَةِ الْأُولَى، عَنْ وَلَايَةِ عَلِيٍّ وَ حُبِّ أَهْلِ الْبَيْتِ. (1)
از ابن عباس نقل است که گفت: هنگامی که روز قیامت فرا می رسد، خداوند به مالک(کلیددار جهنم) دستور می دهد که آتش دوزخ های هفت گانه را شعله ور سازد، و به رضوان(کلیددار بهشت) دستور می دهد که بهشت های هشت گانه را آزین بندد، و می فرماید: ای میکائیل! پُل صراط را بر روی دوزخ پهن کن، و می فرماید: ای جبرئیل! ترازوی عدالت را در زیر عرش قرار ده، و ندا سرده: ای محمّد! امّتت را برای حساب نزدیک بیاور.
سپس خداوند متعال فرمان می دهد که بر صراط هفت پُل نصب کنند که طول هر کدام، هفده هزار فرسخ است، و بر هر یک، هفتاد هزار فرشته ایستاده اند، پس آنها از زن و مرد این امّت سؤال می پرسند.
بر پل اوّل، از ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام و دوستی و محبّت اهل بیت حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم می پرسند، پس هر کس آن را با خود داشته باشد، مثل برق جهنده، از پل اوّل می گذرد، و هر کس اهل بیت پیامبرش را دوست نداشته باشد، با سر به قعر جهنم سقوط می کند، هر چند با خود، کردار نیک هفتاد صدّیق را آورده باشد، و بر پُل دوّم از نماز می پرسند، و بر پُل سوّم از زکات، و بر پُل چهارم از روزه، و بر پُل پنجم از حجّ، و بر پُل ششم از جهاد، و بر پُل هفتم از عدل می پرسند، پس هر کس که اینها را با خود آورده باشد، مانند برق از صراط می گذرد، و کسی که این ها را نیاورده باشد، عذاب می شود، و این همان کلام خداوند متعال است: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ»، یعنی ای گروه فرشتگان! آنها را، یعنی بندگان را، بر روی نخستین پُل، برای
پرسش از ولایت حضرت علی علیه السلام و دوستی اهل بیت علیهم السلام، نگه دارید.
ص: 482
توضیح: یکی از موضوعاتی که در روز قیامت از ما سؤال می شود، در بارۀ دوستی و محبّت نسبت به حضرت امام حسین علیه السلام می باشد، پس هر کس با خودش این محبّت را آورده باشد، مثل برق از صراط عبور نموده و اهل بهشت می شود.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 6/7 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 483
شماره: 156
{وَفَدَیْناٰهُ بِذِبْحٍ عَظٖیمٍ}
ما ذبح عظيمی را فدای او كرديم.
عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ، قَالَ: سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام، يَقُولُ: لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام أَنْ يَذْبَحَ مَكَانَ ابْنِهِ إِسْمَاعِيلَ، الْكَبْشَ الَّذِي أَنْزَلَهُ عَلَيْهِ، تَمَنَّى إِبْرَاهِيمُ علیه السلام أَنْ يَكُونَ قَدْ ذَبَحَ ابْنَهُ إِسْمَاعِيلَ بِيَدِهِ، وَ أَنَّهُ لَمْ يُؤْمَرْ بِذَبْحِ الْكَبْشِ مَكَانَهُ، لِيَرْجِعَ إِلَى قَلْبِهِ مَا يَرْجِعُ إِلَى قَلْبِ الْوَالِدِ، الَّذِي يَذْبَحُ أَعَزَّ وُلْدِهِ عَلَيْهِ بِيَدِهِ، فَيَسْتَحِقَّ بِذَلِكَ أَرْفَعَ دَرَجَاتِ أَهْلِ الثَّوَابِ عَلَى الْمَصَائِبِ.
فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ: يَا إِبْرَاهِيمُ! مَنْ أَحَبُّ خَلْقِي إِلَيْكَ؟ فَقَالَ: يَا رَبِّ! مَا خَلَقْتَ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ حَبِيبِكَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله وسلم.
فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ: أَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَيْكَ، أَمْ نَفْسُكَ؟ قَالَ: بَلْ هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ نَفْسِي، قَالَ: فَوُلْدُهُ أَحَبُّ إِلَيْكَ، أَمْ وُلْدُكَ؟ قَالَ: بَلْ وُلْدُهُ، قَالَ: فَذَبْحُ وُلْدِهِ ظُلْماً عَلَى أَيْدِي أَعْدَائِهِ أَوْجَعُ لِقَلْبِكَ، أَوْ ذَبْحُ وُلْدِكَ بِيَدِكَ فِي طَاعَتِي؟ قَالَ: يَا رَبِّ! بَلْ ذَبْحُ وُلْدِهِ ظُلْماً عَلَى أَيْدِي أَعْدَائِهِ أَوْجَعُ لِقَلْبِي.
قَالَ: يَا إِبْرَاهِيمُ! فَإِنَّ طَائِفَةً تَزْعُمُ أَنَّهَا مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ، سَتَقْتُلُ الْحُسَيْنَ ابْنَهُ مِنْ بَعْدِهِ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً، كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ، وَ يَسْتَوْجِبُونَ بِذَلِكَ سَخَطِي، فَجَزِعَ إِبْرَاهِيمُ علیه السلام لِذَلِكَ وَ تَوَجَّعَ قَلْبُهُ وَ أَقْبَلَ يَبْكِي.
فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ: يَا إِبْرَاهِيمُ! قَدْ فَدَيْتُ جَزَعَكَ عَلَى ابْنِكَ إِسْمَاعِيلَ، لَوْ ذَبَحْتَهُ
ص: 484
بِيَدِكَ بِجَزَعِكَ عَلَى الْحُسَيْنِ، وَ قَتْلِهِ وَ أَوْجَبْتُ لَكَ أَرْفَعَ دَرَجَاتِ أَهْلِ الثَّوَابِ عَلَى الْمَصَائِبِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ فَدَيْناهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ».(1)
از فضل بن شادان نقل است که گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام شنيدم كه مى فرمودند: وقتى خداوند عزوجل به ابراهيم علیه السلام دستور داد كه به جاى اسماعيل، قوچى را كه خداوند برايش فرستاده، ذبح کند، ابراهيم علیه السلام آرزو كرد كه ای كاش پسرش اسماعيل را با دست خود، سر مى بريد و مأمور نمی شد كه آن قوچ را به جاى پسرش ذبح کند، تا با این كار، آنچه که بر قلب یک پدر، هنگامی كه به دست خود عزیزترین فرزند خود را می كشد، وارد می شود، بر قلب او هم وارد می شد، و در نتیجه استحقاق بالاترین درجات اهل ثواب بر مصیبتها، را پیدا می کرد.
پس خداوند عزوجل به او وحى فرمود: اى ابراهيم! محبوب ترين بنده ام در نزد تو كيست؟ عرض کرد: پروردگارا! آفريده اى را خلق نكرده ای كه برای من محبوب تر از حبیبت محمّد صل الله علیه وآله وسلم باشد.
خدای متعال به او وحى فرمود: آيا او نزد تو محبوب تر است، يا خودت؟ عرض کرد: بلکه او، نزد من، از خودم محبوب تر است، خداوند فرمود: آیا فرزند او نزد تو محبوب تر است یا فرزند خودت؟ عرض کرد: بلكه فرزند او، خداوند فرمود: آیا ذبح شدن فرزند او، از روی ظلم و ستم، به دست دشمنانش، برای قلب تو دردناک تر است، یا كشته شدن فرزند تو به دست خودت، در راه اطاعت من؟ عرض کرد: ای پروردگار من! بلكه ذبح شدن او به دست دشمنانش، برای قلب من دردناک تر است.
خداوند فرمود: اى ابراهيم! پس همانا گروهی كه ادّعا می كنند از امت محمّد صل الله علیه وآله وسلم
ص: 485
هستند، بعد از او، پسرش حسین علیه السلام را از سر ظلم و عداوت می كشند، همان گونه كه گوسفند را سر می برند و به این سبب مستوجب غضب من می شوند.
در این هنگام حضرت ابراهیم علیه السلام برای این مصیبت بی تابی کرد و قلبش به درد آمد و شروع به گریستن نمود.
پس خداوند عزوجل به او وحی كرد: ای ابراهیم! این جزع و بی تابی تو را بر حسین علیه السلام و كشته شدنش، به جای جزع تو بر فرزندت اسماعیل، اگر او را به دست خود ذبح می نمودی، جایگزین كردم و فدیه قرار دادم. و بالاترین درجات اهل ثواب بر مصیبت ها را، برای تو قرار دادم، و این است سخن خداوند عزوجل: «وَ فَدَيْناهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ».
ص: 486
شماره: 157
{سَلاٰمٌ عَلٰٓى اِلْ یاٰ سٖینَ}
سلام بر آل ياسين.
1_ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ»، قَالَ: يَاسِينُ مُحَمَّدٌ صل الله علیه وآله وسلم وَ نَحْنُ آلُ يَاسِينَ. (1)
از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، از پدرشان علیه السلام، از اجدادشان علیهم السلام روایت است که حضرت علی علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ»، فرمودند: یاسین حضرت محمّد صل الله علیه وآله وسلم هستند و ما، آل یاسین هستیم.
2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ»، قَالَ: عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(2)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ»،
ص: 487
گفت: یعنی سلام بر آل محمّد علیهم السلام.
3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ»، قَالَ: نَحْنُ، هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ»، گفت: ما، همان آل محمّد علیهم السلام هستند.
توضیح: طبق روایات نقل شده ذیل آیۀ شریفه، حضرت امام حسین علیه السلام آل یاسین و آل محمّد علیهم السلام هستند، بنابر این سلام خداوند بر ایشان نیز می باشد.
ص: 488
شماره: 158
{وَماٰ مِنّآٰ اِلّاٰ لَهُۥ مَقاٰمٌ مَعْلُومٌ}
و هیچ یک از ما نیست جز آنکه مقام معلومى دارد.
عَنْ یحْیى بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَمِعْتُهُ یقُولُ: «وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی الْأَئِمَّةِ وَ الْأَوْصِیاءِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ، صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ. (1)
از یحیى بن مسلم نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که در بارۀ آیۀ: «وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ»، فرمودند: این آیه در بارۀ ائمّه و اوصیاء از خاندان حضرت محمّد، صلوات اللَّه علیهم، نازل شده است.
ص: 489
شماره: 159
{قاٰلَ یآٰ اِبْلٖیسُ ماٰ مَنَعَكَ اَنْ تَسْجُدَ لِماٰ خَلَقْتُ بِیَدَیَّ٭ۖ اَسْتَكْبَرْتَ اَمْ كُنْتَ مِنَ الْعاٰلٖینَ}
گفت: اى ابليس! چه چيز مانع تو شد كه بر مخلوقى كه با قدرت خود او را آفريدم سجده كنى؟! آيا تكبّر كردى يا از برترينها بودى؟!
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، قَالَ: كُنَّا جُلُوساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم إِذْ أَقْبَلَ إِلَيْهِ رَجُلٌ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِإِبْلِيسَ: «أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِينَ»، فَمَنْ هُوَ، يَا رَسُولَ اللَّهِ! الَّذِي هُوَ أَعْلَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ؟
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: أَنَا وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ كُنَّا فِي سُرَادِقِ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُسَبِّحُ الْمَلَائِكَةُ بِتَسْبِيحِنَا قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ بِأَلْفَيْ عَامٍ، فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ أَنْ يَسْجُدُوا لَهُ، وَ لَمْ يَأْمُرْنَا بِالسُّجُودِ، فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ إِلَّا إِبْلِيسَ، فَإِنَّهُ أَبَى وَ لَمْ يَسْجُدْ، فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِينَ»، عَنَى مِنْ هَؤُلَاءِ الْخَمْسَةِ الْمَكْتُوبَةِ أَسْمَاؤُهُمْ فِي سُرَادِقِ الْعَرْشِ، فَنَحْنُ بَابُ اللَّهِ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ، بِنَا يَهْتَدِي الْمُهْتَدِي، فَمَنْ أَحَبَّنَا أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَسْكَنَهُ جَنَّتَهُ، وَ مَنْ أَبْغَضَنَا أَبْغَضَهُ اللَّهُ وَ أَسْكَنَهُ نَارَهُ، وَ لَا يُحِبُّنَا إِلَّا مَنْ طَابَ مَوْلِدُهُ. (1)
ص: 490
از ابو سعید خُدری نقل است که گفت: ما در محضر رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم نشسته بودیم که مردی به سوی ایشان آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! مرا از کلام خداوند عزوجل، که به شیطان می فرماید: «أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ»، آگاه سازید، ای رسول خدا! آن ها چه کسانی هستند که از فرشتگان درگاه خدا هم برترند؟
پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: من و علی و فاطمه و حسن و حسین، دو هزار سال پیش از آن که خداوند آدم را بیافریند، در سراپردۀ عرش، خدا را تسبیح می گفتیم و فرشتگان با تسبیح ما، او را تسبیح می گفتند. هنگامی که خداوند عزوجل آدم را آفرید، به فرشتگان دستور داد که به او سجده کنند، ولی به ما دستور سجده نداد، آن گاه همۀ فرشتگان سجده کردند، مگر شیطان که از سجده کردن امتناع کرد و سجده نکرد، پس خداوند تبارک و تعالی فرمود: «أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ»، یعنی آیا خودت را از جملۀ آن پنج تن، که نامشان بر سراپردۀ عرش نوشته شده است، به حساب آوردی؟
ما(اهل بیت) درب به سوی خداوندیم که از آن باید وارد شد، ره یافتگان به وسیلۀ ما هدایت می شوند، پس هر که ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست می دارد و در بهشت خود جایش می دهد، و هر که با ما دشمنی کند، خداوند او را دشمن می دارد و در جهنم جایش می دهد، و ما را دوست نخواهند داشت مگر کسانی که ولادت پاکی داشته باشند. (یعنی حلال زاده باشند)
ص: 491
شماره: 160
{...قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذٖینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذٖینَ لاٰ یَعْلَمُونَ ٭ۗ اِنَّماٰ یَتَذَكَّرُ اُولُوا الْاَلْباٰبِ}
بگو: «آيا كسانى كه مى دانند با كسانى كه نمى دانند يكسانند؟! تنها خردمندان متذكّر مى شوند!»
1_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»، قَالَ: نَحْنُ الَّذِينَ يَعْلَمُونَ، وَ عَدُوُّنَا الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ، وَ شِيعَتُنَا أُولُوا الْأَلْبابِ. (1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ کلام خداوند عزوجل: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»، فرمودند: ما کسانی هستیم که می دانند، و آنان که نمی دانند، دشمنان ما هستند، و شیعیان ما، خردمندان هستند.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»، قَالَ: نَحْنُ الَّذِينَ نَعْلَمُ، وَ عَدُوُّنَا الَّذِينَ
ص: 492
لَا يَعْلَمُونَ، وَشِيعَتُنَا أُولُوا الْأَلْبَابِ. (1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: ما کسانی هستیم که می دانیم، و دشمنان ما کسانی هستند که نمی دانند، و شیعیان ما، خردمندان می باشند.
3_ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ حَسَّانَ الْعِجْلِيِّ، قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا جَالِسٌ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»، قَالَ: نَحْنُ الَّذِينَ يَعْلَمُونَ، وَ عَدُوُّنَا الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ، وَ شِيعَتُنَا أُولُوا الْأَلْبابِ. (2)
از ابن علی حَسّان عِجلی نقل است که گفت: در محضر حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نشسته بودم که مردی از ایشان دربارۀ کلام خداوند عزوجل: «هَلْ یَسْتَوِي الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»، پرسید، حضرت فرمودند: ما کسانی هستیم که می دانند، و دشمنان ما کسانی هستند که نمی دانند، و شیعیان ما، خردمندان هستند.
4_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو بَصِيرٍ، وَ قَدْ خَفَرَهُ النَّفَسُ، فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ، قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ...
ص: 493
الی ان قال:
فَقَالَ: يَا أَبَا مُحَمَّدٍ! لَقَدْ ذَكَرَنَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ شِيعَتَنَا وَ عَدُوَّنَا فِي آيَةٍ مِنْ كِتَابِهِ، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»، فَنَحْنُ الَّذِينَ يَعْلَمُونَ، وَ عَدُوُّنَا الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ، وَ شِيعَتُنَا هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ.(الحدیث) (1)
از محمّد بن سلیمان، از پدرش نقل کرده که گفت: در محضر امام جعفر صادق علیه السلام بودم که ابو بصیر نفس زنان وارد شد، پس هنگامی که در جای خود قرار گرفت، حضرت صادق علیه السلام به او فرمودند: ...
تا آنجا که فرمودند:
ای ابا محمّد! همانا خداوند عزوجل ما و شیعیان ما و دشمنان ما را در یک آیه از کتاب خود، یاد کرده، آنجا که می فرماید: «هَلْ یَسْتَوِي الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»، پس ما کسانی هستیم که می دانند، و دشمنان ما کسانی هستند که نمی دانند، و شیعیان ما، خردمندان هستند.
توضیح: در روایات فوق، از عبارت «نحن» و ضمیر «نا» استفاده شده، که این ضمیر، وجود مطهّر حضرت امام حسین علیه السلام را نیز در بر دارد، بنا بر این آن حضرت هم یکی از مصادیق «الذین یعلمون» می باشند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 43/13 نیز مراجعه نمایید.
ص: 494
شماره: 161
{اَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یاٰ حَسْرَتٰى عَلٰى ماٰ فَرَّطْتُ فٖی جَنْبِ اللّٰهِ وَاِنْ كُنْتُ لَمِنَ السّاٰخِرٖینَ}
(اين دستورها براى آن است كه) مبادا كسى روز قيامت بگويد: «افسوس بر من از كوتاهی هايى كه در اطاعت فرمان خدا كردم و از مسخره كنندگان بودم!»
1_ الْعَيَّاشِيُّ بِإِسْنَادِهِ إِلَى أَبِي الْجَارُودِ، عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ»، قَالَ: نَحْنُ جَنْبُ اللَّهِ. (1)
عیاشی با سندهای خودش از ابو جارود نقل کرده که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این کلام خدای متعال: «ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ»، فرمودند: ما، جنب الله هستیم.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ خَيْثَمَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: نَحْنُ جَنْبُ اللَّهِ، وَ نَحْنُ صَفْوَتُهُ، وَ نَحْنُ خِيَرَتُهُ، وَ نَحْنُ مُسْتَوْدَعُ مَوَارِيثِ الْأَنْبِيَاءِ، وَ نَحْنُ أُمَنَاءُ اللَّهِ، وَ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ، وَ نَحْنُ أَرْكَانُ الْإِيمَانِ.(الحدیث) (2)
ص: 495
از ابو بصیر، از خثیمه نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام شنیدم که می فرمودند: ما جنب اللَّه هستیم و ما برگزیدۀ خدا، و منتخب او هستیم، و ما تحویل گیرندۀ میراث انبیا هستیم، و ما امنای خدا و حجّت او و ارکان ایمان هستیم.
3_ عَنْ سَدِيرٍ الصَّيْرَفِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: وَ قَدْ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ»، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ؟ع؟: نَحْنُ وَ اللَّهِ! خُلِقنَا مِنْ نُورِ جَنْبِ اللَّهِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ الْكَافِرِ إِذَا اسْتَقَرَّتْ بِهِ الدَّارُ: «يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ»، يَعْنِي وَلَايَةَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از سدیر صیرفی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که مردی از آن حضرت، دربارۀ این کلام خداوند عزوجل: «یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، سؤال کرد، پس حضرت صادق علیه السلام فرمودند: به خدا سوگند! ما از نور جَنب الله، آفریده شده ایم، و این سخن کافر است، هنگامی که در روز قیامت مستقر می شود، فریاد می زند: «یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، یعنی حسرت و افسوس می خورد به خاطر کوتاهی در ولایت محمّد و آل محمّد علیهم السلام.
توضیح: بر اساس روایات فوق، یکی از مصادیق «جَنب الله»، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، و حسرت و افسوس روز قیامت، برای کسانی است که در زندگی دنیوی شان، نسبت به آن حضرت کوتاهی کرده، حق ایشان را رعایت نکردند.
ص: 496
شماره: 162
{اݗَلَّذٖینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُۥ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهٖ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذٖینَ ءاٰمَنُوا٭ۖ ...}
فرشتگانى كه حاملان عرشند و آنها كه گرداگرد آن تسبيح و حمد پروردگارشان را مى گويند و به او ايمان دارند و براى مؤمنان استغفار مى كنند.
عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيّ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام، عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآل وسلم: مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَفْضَلَ مِنِّي وَ لَا أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنِّي، قَالَ عَلِيٌّ علیه السلام: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَنْتَ أَفْضَلُ أَمْ جَبْرَئِيلُ؟ فَقَالَ صل الله علیه وله وسلم: يَا عَلِيُّ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ عَلَى مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ فَضَّلَنِي عَلَى جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ، وَ الْفَضْلُ بَعْدِي لَكَ، يَا عَلِيُّ! وَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ، وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّينَا، يَا عَلِيُّ! «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا»، بِوَلَايَتِنَا.(الحدیث) (1)
ص: 497
از عبد السلام صالح هروی نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام از پدرشان موسی بن جعفرعلیهما السلام، از پدرشان جعفر بن محمّدعلیهما السلام، از پدرشان محمّد بن علی علیهما السلام، از پدرشان علی بن الحسین علیهما السلام، از پدرشان حسین بن علی علیهما السلام، از پدرشان علی بن ابی طالب علیهما السلام روایت کنند که رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم فرمودند: خداوند مخلوقی بهتر از من و گرامی تر از من نزد خود نیافرید.
حضرت علی علیه السلام فرمودند: عرض کردم: ای رسول خدا! شما برتر هستید یا جبرئیل؟ پس حضرت صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: همانا خداوند تبارک و تعالی پیامبران مرسل خود را بر فرشتگان مقرّبش برتری داده، و مرا بر تمام پیامبران و مرسلین فضیلت و برتری داده، ای علی! این برتری پس از من، مخصوص تو و امامان بعد از تو می باشد، زیرا فرشتگان خدمتگزاران ما و خدمتگزاران دوستان ما هستند، ای علی! این فرشتگان کسانی هستند که عرش (خدا) را بر دوش خود حمل می کنند، و آنان که اطراف عرش اند، به سپاس پروردگارشان تسبیح گویند و برای آنان که به ولایت ما ایمان دارند، آمرزش می طلبند.
ص: 498
شماره: 163
{اِنّاٰ لَنَنْصُرُ رُسُلَناٰ وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا فِی الْحَیٰوةِ الدُّنْیاٰ وَیَوْمَ یَقُومُ الْاَشْهاٰدُ}
ما به طور مسلّم رسولان خود، و كسانی را كه ايمان آورده اند، در زندگی دنيا و روزی كه گواهان به پا می خيزند، ياری می دهيم.
1_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام قَالَ: تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ: «إِنَّا لنَنصُرُ رُسُلنَا و الذِینَ آمَنُوا فِی الحَیَاةِ الدُّنْیَا و یَومَ یَقُومُ الأَشْهَادُ»، قَالَ: الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ مِنْهُمْ، وَ لَمْ یُنْصَرْ بَعْدُ، ثُمَّ قَالَ: وَ اللَّهِ! لَقَدْ قُتِلَ قَتَلَةُ الْحُسَیْنِ وَ لَمْ یُطْلَبْ بِدَمِهِ بَعْدُ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام این آیه را تلاوت کردند: «إِنَّا لنَنصُرُ رُسُلنَا و الذِینَ آمَنُوا فِی الحَیَاةِ الدُّنْیَا و یَومَ یَقُومُ الأَشْهَادُ»، و فرمودند: حسین بن علی علیهما السلام یکی از آن ها است که هنوز یاری نشده، سپس فرمودند: به خدا قسم! اگرچه قاتلان حسین علیه السلام کشته شده اند، ولی هنوز خونخواهی آن حضرت صورت نگرفته است.
2_ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»، قَالَ: ذَلِكَ، وَ اللَّهِ! فِي الرَّجْعَةِ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ كَثِيراً لَمْ يُنْصَرُوا فِي الدُّنْيَا وَ قُتِلُوا؟ وَ الْأَئِمَّةَ قَدْ قُتِلُوا وَ
ص: 499
لَمْ يُنْصَرُوا، فَذَلِكَ فِي الرَّجْعَةِ».(1)
از جمیل بن درّاج نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»، عرض کردم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! این آیه در بارۀ رجعت است، آیا نمی دانی که بسیاری از پیامبران در این دنیا یاری نشده و کشته شدند؟ و ائمّه علیهم السلام نیز پس از آنان به قتل رسیدند و یاری نشدند، پس این (یاری و نصرت) در زمان رجعت محقّق خواهد شد.
3_ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ»، «تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»(2)، قَالَ: «الرَّاجِفَةُ»، الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام، وَ «الرَّادِفَةُ»، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، وَ أَوَّلُ مَنْ يَنْفُضُ عَنْ رَأْسِهِ التُّرَابَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام فِي خَمْسَةٍ وَ سَبْعِينَ أَلْفاً، وَ هُوَ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».(3)
از سلیمان بن خالد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این
ص: 500
سخن خدای متعال: «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ»، «تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»، فرمودند: «راجفه» حسین بن علی علیهما السلام می باشند، و «رادفه» علی بن ابی طالب علیه السلام هستند، و نخستین کسی که در رجعت از قبر بیرون می آید و خاک از سر و روی خود می تکاند، حسین بن علی علیهما السلام هستند، که با هفتاد و پنج هزار نفر برانگیخته می شوند، و این است معنی آیۀ: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ»، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:96/7، کُد:6_4/17، کُد:6و5/17، کُد:54/19، کُد:105/21 و کُد:55/24 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 501
شماره: 164
{وَلاٰ تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ٭ۚ ...}
هرگز نيكی و بدی يكسان نيست.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ، عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ علیه السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لَا السَّيِّئَةُ»، فَقَالَ: نَحْنُ الْحَسَنَةُ وَ بَنُو أُمَيَّةَ السَّيِّئَةُ.(1)
از محمد بن فضیل نقل است که گفت: از عبد صالح حضرت امام موسی بن جعفر علیهما السلام در بارۀ این کلام خداوند عزوجل: «وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لَا السَّيِّئَةُ»، سئوال کردم، پس آن حضرت فرمودند: ما حسنه و نیکی هستیم و بنی امیه، سیئه و بدی هستند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:160/6، کُد:89/27 و کُد:84/28 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 502
شماره: 165
{... قُلْ لآٰ اَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ اَجْرًا اِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبٰى ٭ۗ وَمَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُۥ فٖیهاٰ حُسْنًا٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}
بگو من هيچ پاداشی از شما برای رسالتم درخواست نمی كنم جز دوست داشتن نزديكانم و هر كس عمل نيكی انجام دهد بر نيكی اش می افزائيم، چرا كه خداوند آمرزنده و شكرگزار است.
1_ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ لِأَبِي جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ، وَ أَنَا أَسْمَعُ: أَتَيْتَ الْبَصْرَةَ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، قَالَ: كَيْفَ رَأَيْتَ مُسَارَعَةَ النَّاسِ إِلَى هَذَا الْأَمْرِ، وَ دُخُولَهُمْ فِيهِ؟ قَالَ: وَ اللَّهِ! إِنَّهُمْ لَقَلِيلٌ، وَ لَقَدْ فَعَلُوا، وَ إِنَّ ذَلِكَ لَقَلِيلٌ.
فَقَالَ: عَلَيْكَ بِالْأَحْدَاثِ، فَإِنَّهُمْ أَسْرَعُ إِلَى كُلِّ خَيْرٍ، ثُمَّ قَالَ: مَا يَقُولُ أَهْلُ الْبَصْرَةِ فِي هَذِهِ الْآيَةِ: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! إِنَّهُمْ يَقُولُونَ: إِنَّهَا لِأَقَارِبِ رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ: كَذَبُوا إِنَّمَا نَزَلَتْ فِينَا خَاصَّةً فِي أَهْلِ الْبَيْتِ، فِي عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ أَصْحَابِ الْكِسَاءِ علیهم السلام.(1)
از اسماعیل بن عبد الخالق نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که خطاب به ابو جعفر احول می فرمودند: آیا از بصره آمده ای؟ عرض کرد: بله، حضرت فرمودند: شتاب مردم را در پیوستن به این مذهب(شیعه) و ورود آنها را در آن
ص: 503
چگونه یافتی؟ گفت: به خدا قسم! آنها کم هستند با اینکه در این راه کار هم می کنند، امّا تعدادشان اندک است، حضرت فرمودند: تو باید بیشتر به سراغ جوانان بروی و با آنان همنشین شوی، زیرا آنها برای هر کار خیری زودتر اقدام می کنند.
سپس فرمودند: اهل بصره در بارۀ این آیه: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی»، چه می گویند؟ من عرض کردم: فدایتان شوم! آنها می گویند: این آیه در بارۀ همۀ خویشان رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم نازل شده است، حضرت فرمودند: دروغ می گویند، این آیه در بارۀ ما، مخصوصاً در بارۀ اهل بیت، یعنی حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام، که اصحاب کساء هستند، نازل شده است.
2_ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُمَيْرٍ، عَن الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، قَالَ: وَ إِنَّ الْقَرَابَةَ الَّتِي أَمَرَ اللَّهُ بِصِلَتِهَا وَ عَظَّمَ مِنْ حَقِّهَا وَ جَعَلَ الْخَيْرَ فِيهَا قَرَابَتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، الَّذِينَ أَوْجَبَ اللَّهُ حَقَّنَا عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ.(1)
از عبد الملک بن عمیر نقل است که گفت: حضرت امام حسین علیه السلام در بارۀ این کلام خداوند عزوجل: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، فرمودند: و همانا آن خویشاوندانی که خداوند به صلۀ آن (رعایت پیوند آن) فرمان داده، و حق آن را بزرگ داشته و خیر و نیکی را در آن قرار داده است، خویشاوندی ما اهل بیت است، که خداوند حق ما را بر هر مسلمانی واجب نموده است.
3_ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ، قَالَ: خَطَبَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام بَعْدَ وَفَاةِ عَلِيٍّ علیه السلام وَ ذَكَرَ أَمِيرَ
ص: 504
الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَقَالَ: خَاتَمُ الْوَصِيِّينَ، وَصِيُّ خَاتَمِ الْأَنْبِيَاءِ، وَ أَمِيرُ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ...
الی ان قال:
وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ وَ وَلَايَتَهُمْ، فَقَالَ فِيمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ صل الله علیه وآله وسلم: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً»، وَ اقْتِرَافُ الْحَسَنَةِ مَوَدَّتُنَا.(1)
از ابو طفیل نقل است که گفت: حضرت امام حسن علیه السلام بعد از شهادت حضرت علی علیه السلام خطبه ای خواندند و دربارۀ حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ایشان، آخرین از اوصیاء، جانشین آخرین انبیاء، امیر راستگویان و شهیدان و نیکوکاران بودند.
تا آنجا که فرمودند:
من از آن اهل بیتی هستم که خداوند مودّت و ولایت آنان را واجب نموده است پس خداوند دربارۀ آن، بر حضرت محمّد صل الله علیه وآله وسلم، این آیه را نازل فرمود: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً»، و انجام حسنه و کار نیک، مودّت و دوستی ما اهل بیت است.
4_ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، عَن ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَمَرَنَا اللَّهُ بِمَوَدَّتِهِمْ؟ قَالَ: عَلِيٌّ
ص: 505
وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَا.(1)
از سعید بن جبیر نقل است که ابن عباس گفت: وقتی که آيۀ: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، نازل شد، گفتند: ای رسول خدا! اين افرادی كه خداوند ما را به دوست داشتن آنان فرمان داده، چه كسانى هستند؟ حضرت فرمودند: على و فاطمه و فرزندانشان.
5_ الثَّعْلَبِيُّ فِي تَفْسِيرِهِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَ: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ قَرَابَتُكَ الَّذِينَ وَجَبَتْ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ؟ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا.(2)
ثعلبی در تفسیرش از ابن عباس نقل کرده که گفت: هنگامی که آیۀ: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، نازل شد، گفتند: ای رسول خدا! خویشاوندان شما که مودّت و دوستی آنها بر ما واجب شده چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: علی و فاطمه و دو پسرشان.
6_ رَوَاهُ الثَّعْلَبِيُّ، فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي
ص: 506
الْقُرْبى»، بِإِسْنَادِهِ، قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم نَظَرَ إِلَى عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام، فَقَالَ: أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ.(1)
ثعلبی در تفسیر این سخن خدای متعال: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، گفت: همانا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به حضرت علی و فاطمه و حسن وحسین علیهم السلام نگاه کردند و سپس فرمودند: من در جنگم با کسی که با شما در جنگ باشد و در صلحم با کسی که با شما در صلح باشد.
توضیح: همانطور که در روایات فوق ملاحظه نمودید، به طور واضح و آشکار یکی از مصادیق خویشان رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم که در آیۀ شریفه، مودّت و دوستی آنها با اجر رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم برابری می کند، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند، و این مودّت و دوستی، حسنه ای است که هر کس آن را داشته باشد خداوند آن را برکت داده و مضاعف نموده، تا جایی که به او اجر و پاداش فراوانی خواهد بخشید.
ص: 507
شماره: 166
{وَجَعَلَهاٰ كَلِمَةً باٰقِیَةً فٖی عَقِبِهٖ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ}
و او كلمۀ توحيد را كلمۀ باقيه در اعقاب خود قرار داد، تا به سوی خدا بازگردند.
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، قَالَ: إِنَّهَا فِي الْحُسَيْنِ علیه السلام، فَلَمْ يَزَلْ هَذَا الْأَمْرُ مُنْذُ أَفْضَى إِلَى الْحُسَيْنِ علیه السلام يَنْتَقِلُ مِنْ وَالِدٍ إِلَى وَلَدٍ، وَ لَا يَرْجِعُ إِلَى أَخٍ وَ لَا إِلَى عَمٍّ، وَ لَا يُعْلَمُ أَحَدٌ مِنْهُمْ خَرَجَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا وَ لَهُ وَلَدٌ، وَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ جَعْفَرٍ خَرَجَ مِنَ الدُّنْيَا وَ لَا وَلَدَ لَهُ وَ لَمْ يَمْكُثْ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ أَصْحَابِهِ إِلَّا شَهْراً.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، فرمودند: همانا خداوند این مقام (امامت) را در نسل حسین علیه السلام قرار داد، پس پیوسته پس از انتقال به حسین علیه السلام، از پدر به پسر منتقل می شود، و نه به برادر و نه به عمو منتقل نمی شود، و هیچکدام از آن ها را سراغ ندارم مگر اینکه قبل از خروج از این دنیا، صاحب فرزند هستند، و همانا
ص: 508
عبد اللَّه بن جعفر (عبد اللَّه افطح) از دنیا رفت در حالی که فرزندی نداشت و در میان اصحابش فقط یک ماه زندگی کرد.
2_ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، قَالَ: جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِي عَقِبِ الْحُسَيْنِ علیه السلام، يَخْرُجُ مِنْ صُلْبِهِ تِسْعَةٌ مِنَ الْأَئِمَّةِ، وَ مِنْهُمْ مَهْدِيُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ، ثُمَّ قَالَ: لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَفَنَ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ ثُمَّ لَقِيَ اللَّهَ مُبْغِضاً لِأَهْلِ بَيْتِي، دَخَلَ النَّارَ.(1)
از ابوهریره نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم دربارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: خداوند، امامت را در نسل حسین علیه السلام قرار داد، که نُه تن از امامان از صُلب او خارج می شوند، و مهدی این اُمّت از جملۀ ایشان است، سپس فرمودند: اگر مردی میان رکن و مقام به عبادت مشغول باشد، سپس خدا در حالی دیدار کند که با اهل بیت من دشمن باشد، به جهنم می رود.
3_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! إِنَّ قَوْماً يَقُولُونَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِي عَقِبِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، قَالَ: كَذَبُوا، وَ اللَّهِ! أَ وَ لَمْ يَسْمَعُوا اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ يَقُولُ: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»؟! فَهَلْ جَعَلَهَا إِلَّا فِي عَقِبِ الْحُسَيْنِ علیه السلام.(الحدیث)(2)
از جابر نقل است که گفت: به حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام عرض کردم: ای پسر رسول خدا! همانا عدّه ای می گویند: خداوند تبارک و تعالی امامت را در نسل حسن و
ص: 509
حسین علیهما السلام قرار داده است، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! دروغ گفتند، مگر نشنیده اند که خدای متعال می فرماید: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»؟ پس آیا در غیر فرزندان حسین علیه السلام قرار داده است؟
4_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، قَالَ: ...
الی ان قال:
قَالَ الْمُفَضَّلُ: فَقُلْتُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَأَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، قَالَ: يَعْنِي بِذَلِكَ الْإِمَامَةَ جَعَلَهَا اللَّهُ تَعَالَى فِي عَقِبِ الْحُسَيْنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.(الحدیث)(1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: ...
تا آنجا که گفت: عرض کردم: ای پسر رسول خدا! پس مرا از این سخن خداوند عزوجل: «وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»، آگاه سازید، حضرت فرمودند: منظور از این آیه، امامت است که خدای متعال آن را تا روز قیامت، در نسل امام حسین علیه السلام قرار داده است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر دراین زمینه، به کُد:23/21 و کُد:6/33 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 510
شماره: 167
{وَاِنَّهُۥ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ ٭ۖ وَسَوْفَ تُسْئَلُونَ}
و قطعاً آن (قرآن) ياد آورى براى تو و قوم توست و به زودی بازپرسى خواهيد شد.
1_ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام، قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، فَنَحْنُ قَوْمُهُ، وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(1)
از سلیم بن قیس هلالی نقل است که گفت: حضرت امام علی علیه السلام در بارۀ این کلام خداوند عزوجل: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، فرمودند: پس ما قوم پیامبرصل الله علیه وآله وسلم هستیم، و از ما سئوال می شود.
2_ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعلیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، قَالَ: إِنَّمَا عَنَانَا بِهَا، نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ، وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(2)
ص: 511
از برید بن معاویه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این کلام خدای تبارک و تعالی: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، فرمودند: همانا خداوند در این آیه،
فقط را قصد نموده، ما اهل ذکر هستیم، و از ما سؤال خواهد شد.
3_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله لیه وآله وسلم الذِّكْرُ، وَ أَهْلُ بَيْتِهِ علیهم السلام الْمَسْئُولُونَ، وَ هُمْ أَهْلُ الذِّكْرِ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این کلام خداوند عزوجل: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، فرمودند: پس ذکر، رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم هستند و اهل بیتشان علیهم السلام سؤال شوندگانند و همان اهل ذکر می باشند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:43/16 و کُد: 7/21 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 512
شماره: 168
{وَماٰ نُرٖیهِمْ مِنْ ءاٰیَةٍ اِلّاٰ هِیَ اَكْبَرُ مِنْ اُخْتِهاٰذ ٭ۖ ذ وَاَخَذْناٰهُمْ بِالْعَذاٰبِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ}
ما هيچ آيه (و معجزه اى) به آنان نشان نمى داديم مگر اينكه از ديگرى بزرگتر بود و آنها را به عذاب گرفتار كرديم شايد بازگردند!
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَكْرٍ الْأَرَّجَانِيِّ، قَالَ: صَحِبْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي طَرِيقِ مَكَّةَ مِنَ الْمَدِينَةِ، فَنَزَلْنَا مَنْزِلًا يُقَالُ لَهُ عُسْفَانُ، ثُمَّ مَرَرْنَا بِجَبَلٍ أَسْوَدَ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ مُوحِشٍ، فَقُلْتُ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! مَا أَوْحَشَ هَذَا الْجَبَلَ؟ مَا رَأَيْتُ فِي الطَّرِيقِ مِثْلَ هَذَا!
فَقَالَ لِي: يَا ابْنَ بَكْرٍ! أَ تَدْرِي أَيُّ جَبَلٍ هَذَا؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: هَذَا جَبَلٌ يُقَالُ لَهُ الْكَمَدُ، وَ هُوَ عَلَى وَادٍ مِنْ أَوْدِيَةِ جَهَنَّمَ، وَ فِيهِ قَتَلَةُ أَبِيَ الْحُسَيْنِ علیه السلام اسْتَوْدَعَهُمْ فِيهِ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمْ مِيَاهُ جَهَنَّمَ مِنَ الْغِسْلِينِ وَ الصَّدِيدِ وَ الْحَمِيمِ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنْ جُبِّ الْجَوِي، وَ مَا يَخْرُجُ مِنَ الْفَلَقِ مِنْ أَثَامٍ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنْ طِينَةِ الْخَبَالِ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنْ جَهَنَّمَ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنْ لَظَى، وَ مِنَ الْحُطَمَةِ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنْ سَقَرَ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنَ الْحَمِيمِ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنَ الْهَاوِيَةِ، وَ مَا يَخْرُجُ مِنَ السَّعِيرِ ...
الی ان قال:
وَ قَاتِلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، وَ قَاتِلِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ مُحَسِّنٍ علیه السلام، وَ قَاتِلِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، فَأَمَّا مُعَاوِيَةُ وَ عَمْرٌو فَمَا يَطْمَعَانِ فِي الْخَلَاصِ، وَ مَعَهُمْ كُلُّ مَنْ نَصَبَ لَنَا الْعَدَاوَةَ، وَ أَعَانَ عَلَيْنَا بِلِسَانِهِ وَ يَدِهِ وَ مَالِهِ...
ص: 513
الی ان قال:
وَ اللَّهُ يَقُولُ: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ»(1)، يَعْنِي بِهِ مَنْ عَلَى الْأَرْضِ وَ الْحُجَّةُ مِنْ بَعْدِ النَّبِيِّ صل الله علیه وآله وسلم يَقُومُ مَقَامَ النَّبِيِّ صل الله علیه وآله وسلم مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الدَّلِيلُ عَلَى مَا تَشَاجَرَتْ فِيهِ الْأُمَّةُ وَ الْآخِذُ بِحُقُوقِ النَّاسِ وَ الْقَيَّامُ بِأَمْرِ اللَّهِ، وَ الْمُنْصِفُ لِبَعْضِهِمْ مِنْ بَعْضٍ فَإِذَا لَمْ يَكُنْ مَعَهُمْ مَنْ يَنْفُذُ قَوْلُهُ وَ هُوَ يَقُولُ: «سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ»(2)، فَأَيُّ آيَةٍ فِي الْآفَاقِ غَيْرِنَا أَرَاهَا اللَّهُ أَهْلَ الْآفَاقِ؟! وَ قَالَ: «ما نُرِيهِمْ مِنْ آيَةٍ إِلَّا هِيَ أَكْبَرُ مِنْ أُخْتِها»، فَأَيُّ آيَةٍ أَكْبَرُ مِنَّا.(الحدیث)(3)
از عبدالله بن بکر ارجانی نقل است که گفت: در راه بین مدینه تا مکه، همراه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بودم، در منزلی که «عسفان» نامیده می شود، فرود آمدیم، سپس از کنار کوه وحشتناک و سیاهی که در طرف چپ راه بود، عبور کردیم، پس من به آن حضرت عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! چقدر این کوه وحشتناک است؟! در طول این مسیر شبیه این کوه را ندیده ام! حضرت به من فرمودند: ای پسر بکر! آیا می دانی این چه کوهی است؟ عرض کردم: خیر، فرمودند: این کوهی است که آن را «کَمَد» می نامند و در یکی از درّه های جهنم قرار دارد، و قاتلان پدرم، امام حسین علیه السلام در آن جا نگه داشته می شوند، که از زیر آن، آب های جهنم جاری است، این آبها غسلین (خونابه)، صدید (چرک و عفونت)، حمیم (آب داغ)، آن چه که از چاه خواری و فرومایگی خارج می شود، آن چه که از فلق و از اثام خارج می شود، آن
ص: 514
چه که از چرک و خون گنهکاران بیرون می آید، و آن چه که از جهنم خارج می شود، و آن چه که از لظی، و از حطمه، و از سقر، و از جحیم، و از هاویه و سعیر بیرون می آید، که همه و همه از زیر آنها جاری خواهد شد.
تا آنجا که فرمودند:
و قاتل امیرالمؤمنین علیه السلام و قاتل حضرت فاطمه علیها السلام و محسن علیه السلام، و قاتلان امام حسن و امام حسین علیهما السلام، نیز در آن جا هستند. و امّا معاویه و عمر و عاص، که هیچ امیدی به رهایی از آن جا ندارند، و همۀ کسانی که با ما دشمنی کردند و با زبان و دست و مال و ثروتشان به دشمنان ما کمک کردند(علیه ما اقدام کردند)، همراه آنها خواهند بود.
تا آنجا که فرمودند:
و خداوند می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ»، که منظور، تمام مردمی که بر روی زمین زندگی می کنند، حجّت پس از پیامبر صل الله علیه وآله وسلم جانشین آن حضرت خواهد بود و او در اختلافات امّت، راهنمای آنهاست و حقوق مردم را برایشان می ستاند و امر خدا را به پا می دارد و داد یکی را از دیگری می ستاند، که اگر امام با آن ها نباشد، چه کسی امر خدا را در میان آن ها اجرا کند؟ در حالی که خداوند می فرماید: «سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ»، پس در جهان هستی، غیر از ما، چه نشانه ای وجود دارد که خداوند آن را به جهانیان نشان بدهد؟! و حال آن که خودش فرموده: «ما نُرِيهِمْ مِنْ آيَةٍ إِلَّا هِيَ أَكْبَرُ مِنْ أُخْتِها»، کدام نشانۀ الهی، از ما بزرگ تر است؟
ص: 515
شماره: 169
{اَمْ اَبْرَمُوٓا اَمْرًا فَاِنّاٰ مُبْرِمُونَ79 اَمْ یَحْسَبُونَ اَنّاٰ لاٰ نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَنَجْوٰىهُمْ٭ۚ بَلٰى وَرُسُلُناٰ لَدَیْهِمْ یَكْتُبُونَ80}
بلكه آنها تصميم محكم بر توطئه گرفتند ما نيز ارادۀ محكمی (دربارۀ آنها) داريم.(79) آنها چنين می پندارند كه ما اسرار پنهانی و سخنان درگوشی آنها را نمی شنويم، آری رسولان (و فرشتگان) ما نزد آنها هستند و می نويسند.(80)
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلِيمٌ»(1)، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ أَبِي عُبَيْدَةَ بْنِ الْجَرَّاحِ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ وَ سَالِمٍ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ وَ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ، حَيْثُ كَتَبُوا الْكِتَابَ بَيْنَهُمْ وَ تَعَاهَدُوا وَ تَوَافَقُوا لَئِنْ مَضَى مُحَمَّدٌ صل الله علیه وآله وسلم لَا يَكُونُ الْخِلَافَةُ فِي بَنِي هَاشِمٍ وَ لَا النُّبُوَّةُ أَبَداً، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِمْ هَذِهِ الْآيَةَ.
قَالَ: قُلْتُ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ»، قَالَ: وَ هَاتَانِ الْآيَتَانِ نَزَلَتَا فِيهِمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَعَلَّكَ تَرَى أَنَّهُ كَانَ يَوْمٌ يُشْبِهُ يَوْمَ كَتْبِ الْكِتَابِ إِلَّا يَوْمَ قَتْلِ الْحُسَيْنِ علیه السلام!؟ وَ هَكَذَا كَانَ فِي سَابِقِ عِلْمِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَ الَّذِي أَعْلَمَهُ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم
ص: 516
أَنْ إِذَا كُتِبَ الْكِتَابُ قُتِلَ الْحُسَيْنُ علیه السلام وَ خَرَجَ الْمُلْكُ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ، فَقَدْ كَانَ ذَلِكَ كُلُّهُ.(الحدیث)(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلِيمٌ»، فرمودند: این آیه در بارۀ فلان و فلان و ابو عبیده بن جرّاح، و عبد الرحمن بن عوف، و سالم غلام ابو حذیفه، و مغیرة بن شعبه نازل شده است، چون این ها پیمانی نوشتند و قرار گذاشتند که وقتی حضرت محمّد صل الله علیه وآله وسلم از دنیا رفتند، نباید خلافت و نبوّت، هر دو در بنی هاشم باشد، پس خداوند عزوجل این آیه را در بارۀ آن ها نازل فرمود.
ابو بصیر گفت: عرض کردم: معنای این سخن خدای عزوجل: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ»، چیست؟ حضرت فرمودند: و این دو آیه هم، در بارۀ آنها در همان روز نازل شد. امام صادق علیه السلام فرمودند: شاید نظر تو همین باشد، که هیچ روزی شبیه روزی که آن نوشته را نوشتند(صحیفۀ ملعونه) نیست، مگر روز شهادت حضرت حسین علیه السلام و در علم خداوند عزوجل نیز همین طور بوده و به پیامبر خبر داده که این قرارداد موجب کشته شدن حضرت حسین علیه السلام و خروج ملک از بنی هاشم می شود و همۀ این ها اتّفاق افتاد.
ص: 517
توضیح: قرائن متعدّدى نشان مى دهد كه به قدرت رساندن ابو بكر و كنار گذاشتن حضرت على علیه السلام برنامه اى از پيش تعيين شده بود و مخالفان خلافت آن حضرت، از مدّتها قبل براى آن برنامه ريزى كرده بودند. اينكه از پيوستن به سپاه اسامه سرباز زدند، از نوشتن چيزى توسّط پيامبر در آخرين روز حياتشان جلوگيرى كردند، در راه بازگشت از حجة الوداع، همدست شدند كه دربارۀ ولايت امير المؤمنين علیه السلام به توصيۀ پيامبر صل الله علیه وآله وسلم عمل نكنند، و پس از شهادت آن حضرت، اعلان كردن عمر به اينكه پيامبرصل الله علیه وآله وسلم نمرده اند، بلكه مثل حضرت موسى علیه السلام غايب شده، و حوادث ديگر نشان مى دهد كه اين توطئه، از قبل طرّاحى شده بود، و خداوند در این کریمه، از این توطئه و دسیسه، به پیامبرصل الله علیه وآله وسلم خبر داده است.
و محتوای این قرارداد، که آن را صحیفۀ ملعونه نام گذاشته اند، چنين بود كه نگذارد خلافت و امامت، پس از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به حضرت على علیه السلام برسد، و بر اساس آن، مقدمات و زمينه هاى غصب خلافت و گرفتن بيعت از آن حضرت را، به هر صورت ممكن، فراهم نمودند، و با نوشتن آن صحيفۀ شیطانی، اساس ظلم و ستم به اهل بيت علیهم السلام را بنا نهادند.
بنا بر این روز نوشتن آن پیمان (صحیفۀ ملعونه) و روز شهادت امام حسین علیه السلام، از نظر ماهیّت و اهمیّت شباهت به هم دارند، یعنی در واقع امام حسین علیه السلام، در روز نوشتن آن پیمان به شهادت رسیدند.
ص: 518
شماره:170
{فَماٰ بَكَتْ عَلَیْهِمُ السَّمآٰءُ وَالْاَرْضُ وَماٰ كاٰنُوا مُنْظَرٖینَ}
پس نه آسمان بر آنها گريست و نه زمين و نه به آنها مهلتی داده شد.
1_ عَنْ كَثِيرِ بْنِ شِهَابٍ الْحَارِثِيِّ، قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي الرَّحَبَةِ إِذْ طَلَعَ الْحُسَيْنُ علیه السلام عَلَيْهِ، فَضَحِكَ عَلِيٌّ علیه السلام ضَحِكاً، حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ ذَكَرَ قَوْماً وَ قَالَ: «فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ»، وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ! لَيَقْتُلُنَّ هَذَا وَ لَتَبْكِيَنَّ عَلَيْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ.(1)
از کثیر بن شهاب حارثی نقل است که گفت: هنگامی که در خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام در «رحبه» نشسته بودیم، ناگهان حسین علیه السلام بر آن حضرت وارد شد، پس حضرت علی علیه السلام چنان خندید که دندان های عقل ایشان ظاهر گشت، سپس فرمودند: همانا خداوند در قرآن کریم قومی را یاد کرده و فرموده: «فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ»، قسم به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید! البته این پسرم را خواهند کشت، و قطعاً آسمان و زمین بر او، گریه خواهند نمود.
2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفُضَيْلِ الْهَمْدَانِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام
ص: 519
قَالَ: مَرَّ عَلَيْهِ رَجُلٌ عَدُوٌّ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ، فَقَالَ: «فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ»، ثُمَّ مَرَّ عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام، فَقَالَ: لَكِنْ هَذَا لَيَبْكِيَنَّ عَلَيْهِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ، وَ قَالَ: وَ مَا بَكَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا عَلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام.(1)
از عبدالله بن فضیل همدانی از پدرش از جدّش نقل است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: مردی که دشمن خدا و رسولش بود، از کنار آن حضرت عبور کرد، پس حضرت امیرعلیه السلام این آیه را خواندند: «فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ»، کمی بعد، حضرت حسین علیه السلام از آنجا عبور نمودند، پس حضرت علی علیه السلام فرمودند: ولی این کسی است که آسمان و زمین بر او می گریند، و در ادامه فرمودند: آسمان و زمین جز برای یحیی بن زکریا علیهما السلام و حسین بن علی علیهما السلام برای کسی گریان نشده اند.
3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ»، قَالَ: لَمْ تَبْكِ السَّمَاءُ عَلَى أَحَدٍ مُنْذُ قُتِلَ يَحْيَى بْنُ
زَكَرِيَّا علیهما السلام حَتَّى قُتِلَ الْحُسَيْنُ علیه السلام ، فَبَكَتْ عَلَيْهِ.(2)
از محمد بن علی حلبی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا
ص: 520
مُنْظَرِينَ»، فرمودند: از زمانی که یحیی بن زکریا علیهما السلام کشته شد، آسمان بر احدی گریه نکرده بود، تا این که حضرت حسین علیه السلام به شهادت رسیدند، پس آسمان بر آن حضرت گریه کرد.
4_ الطرائف: رُوِيَ فِي أَوَّلِ الْجُزْءِ الْخَامِسِ مِنْ صَحِيحِ مُسْلِمٍ، فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ»، قَالَ: لَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام بَكَتِ السَّمَاءُ وَ بُكَاؤُهَا حُمْرَتُهَا.(1)
مرحوم سید بن طاووس قدس سره در کتاب طرائف: از صحیح مسلم نقل کرده که در تفسیر این سخن خدای متعال: «فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ.» روایت شده که وقتی حضرت حسین بن علی علیهما السلام به شهادت رسیدند، آسمان گریه کرد و گریۀ آن سرخی آن بود.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:7/19 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 521
شماره: 171
{وَلَقَدِ اخْتَرْناٰهُمْ عَلٰى عِلْمٍ عَلَى الْعاٰلَمٖینَ}
ما آنها را با علم (خویش) بر جهانیان برگزیدیم و برترى دادیم.
عَنِ الْفُضَیلِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لَقَدِ اخْتَرْناهُمْ عَلى عِلْمٍ عَلَى الْعالَمِینَ»، قَالَ: الْأَئِمَّةَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ، وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى مَنْ سِوَاهُمْ.(1)
از فضیل نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ فرمایش خداوند عزوجل: «وَ لَقَدِ اخْتَرْناهُمْ عَلى عِلْمٍ عَلَى الْعالَمِینَ»، فرمودند: منظور این است که، ائمّه علیهم السلام، و پیشوایان از مؤمنان را، بر سایر مردم فضیلت و برتری دادیم.
ص: 522
شماره: 172
{اِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مٖیقاٰتُهُمْ اَجْمَعٖینَ40 یَوْمَ لاٰ یُغْنٖی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیْئًا وَلاٰ هُمْ یُنْصَرُونَ41 اِلّاٰ مَنْ رَحِمَ اللّٰهُ٭ اِنَّهُۥ هُوَ الْعَزٖیزُ الرَّحٖیمُ}
در حقيقت روز جدايى (رستاخيز) ميعادگاه همۀ آنان است (40) روزى كه هيچ دوستى كمترين كمكى به دوستش نمى كند، و از هيچ سو يارى نمى شوند (41) مگر كسى كه خدا او را مورد رحمت قرار داده، چرا كه او عزيز و رحيم است! (42)
1_ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ نَحْنُ فِي الطَّرِيقِ فِي لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ: اقْرَأْ فَإِنَّهَا لَيْلَةُ الْجُمُعَةِ قُرْآناً، فَقَرَأْتُ: «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ _ كَانَ _ مِيقاتُهُمْ أَجْمَعِينَ»، «يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الَّذِي رَحِمَ اللَّهُ، وَ نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الَّذِي اسْتَثْنَى اللَّهُ، لَكِنَّا نُغْنِي عَنْهُمْ.(1)
از زید شحّام نقل است که گفت: ما در شب جمعه ای در خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در راه بودیم، که آن حضرت به من فرمودند: قرآن بخوان، زیرا شب جمعه، شب تلاوت قرآن است، پس من نیز خواندنم: «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ _ كَانَ _ مِيقاتُهُمْ أَجْمَعِينَ»، «يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ
ص: 523
رَحِمَ اللَّهُ»، سپس حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: به خدا سوگند! ما کسانی هستیم که مورد رحمت خداوندیم و به خدا سوگند! ما هستیم که خدا
استثنا نموده، ولی ما دوستان خود را یاری می کنیم.
2_ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ الرَّحْمَةِ.(1)
از یعقوب بن شعیب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این کلام خدای متعال: «يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، فرمودند: ما اهل رحمت هستیم.
توضیح: خداوند حکیم، پیامبرصل الله علیه وآله وسلم را رحمت للعالمین معرّفی می کند(2)، و در این کریمه، اهل بیت آن حضرت را، جایگاه رحمت پروردگار معرّفی می نماید، پس حضرت امام حسین علیه السلام یکی از مظاهر این رحمت واسعۀ الهی هستند.
لذا مصداق رحمت واسعۀ الهی، که روزه داران در ادعیۀ ماه مبارک رمضان از خدای متعال می خواهند: اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِيهِ نَصِيباً مِنْ رَحْمَتِكَ الْواسِعَةِ، و یا شب زنده داران شبهای جمعه در دعای کمیل عرضه می دارند: وَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ ءٍ، حضرت امام حسین علیه السلام می باشند.
ص: 524
شماره: 173
{هٰذاٰ كِتاٰبُناٰ یَنْطِقُ عَلَیْكُمْ بِالْحَقِّ ٭ۚ اِنّاٰ كُنّاٰ نَسْتَنْسِخُ ماٰ كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}
این کتاب ما است که به حق با شما سخن مى گوید، ما آنچه را انجام مى دادید مى نوشتیم!
عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَوْلُهُ تَعَالَى: «هذا کتابُنا ینْطِقُ عَلَیکمْ بِالْحَقِّ»، قَالَ: إِنَّ الْکتَابَ لَا ینْطِقُ، وَ لَکنْ مُحَمَّدٌ صل الله علیه وآله وسلم، وَ أَهْلُ بَیتِهِ علیهم السلام، هُمُ النَّاطِقُونَ بِالْکتَابِ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: در بارۀ آیۀ: «هذا کتابُنا ینْطِقُ عَلَیکمْ بِالْحَقِّ»، چه می فرمایید؟ حضرت فرمودند: همانا کتاب که سخن نمی گوید، ولی حضرت محمّد صل الله علیه وآله وسلم و اهل بیتشان علیهم السلام، همان کسانی هستند که بر اساس قرآن سخن می گویند.
ص: 525
شماره: 174
{وَوَصَّیْنَا الْاِنْساٰنَ بِواٰلِدَیْهِ اِحْساٰنًا٭ۖ حَمَلَتْهُ اُمُّهُۥ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا ٭ۖ وَحَمْلُهُۥ وَفِصاٰلُهُۥ ثَلاٰثُونَ شَهْرًا ٭ۚ ...}
ما به انسان توصيه كرديم كه به پدر و مادرش نيكى كند، مادرش او را با ناراحتى و اکراه حمل مى كند و با ناراحتى بر زمين مى گذارد و دوران حمل و از شير گرفتنش سى ماه است.
1_ عَنْ أَبِي خَدِيجَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: لَمَّا حَمَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِالْحُسَيْنِ علیه السلام جَاءَ جَبْرَئِيلُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَعلیها السلام سَتَلِدُ غُلَاماً تَقْتُلُهُ أُمَّتُكَ مِنْ بَعْدِكَ، فَلَمَّا حَمَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِالْحُسَيْنِ علیه السلام كَرِهَتْ حَمْلَهُ، وَ حِينَ وَضَعَتْهُ كَرِهَتْ وَضْعَهُ، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَمْ تُرَ فِي الدُّنْيَا أُمٌّ تَلِدُ غُلَاماً تَكْرَهُهُ، وَ لَكِنَّهَا كَرِهَتْهُ لِمَا عَلِمَتْ أَنَّهُ سَيُقْتَلُ، قَالَ: وَ فِيهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ _ حُسْناً _ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً».(1)
از ابو خدیجه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: زمانی که حضرت فاطمه علیها السلام امام حسین علیه السلام را در رحِم داشتند، جبرئیل نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمد و عرض کرد: همانا فاطمه علیها السلام پسری به دنیا خواهد آورد که امّت شما، پس از شما، او
ص: 526
را خواهند کشت، پس زمانی که حضرت فاطمه علیها السلام به امام حسین علیه السلام باردار شدند، این بارداری را خوش نداشتند و در هنگام به دنیا آوردن آن حضرت نیز از آن کراهت داشتند، امام صادق علیه السلام فرمودند: در دنیا هرگز دیده نشده است که مادری، فرزندی را به دنیا بیاورد که حمل آن را خوش نداشته باشد، ولی زمانی که حضرت فاطمه علیها السلام دریافتند که امام حسین عالیه السلام کشته خواهند شد از حمل او کراهت داشتند، حضرت فرمودند: پس در بارۀ ایشان این آیه نازل شد: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ _ حُسْناً _ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً».
2_ عَنْ أَبِي سَلَمَةَ سَالِمِ بْنِ مُكَرَّمٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: لَمَّا حَمَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِالْحُسَيْنِ علیه السلام، جَاءَ جَبْرَئِيلُ عزوجل إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ سَتَلِدُ وَلَداً تَقْتُلُهُ أُمَّتُكَ مِنْ بَعْدِكَ، فَلَمَّا حَمَلَتْ فَاطِمَةُ بِالْحُسَيْنِ كَرِهَتْ حَمْلَهُ، وَ حِينَ وَضَعَتْهُ كَرِهَتْ وَضْعَهُ، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: هَلْ رَأَيْتُمْ فِي الدُّنْيَا أُمّاً تَلِدُ غُلَاماً فَتَكْرَهُهُ؟ وَ لَكِنَّهَا كَرِهَتْهُ لِأَنَّهَا عَلِمَتْ أَنَّهُ سَيُقْتَلُ، قَالَ: وَ فِيهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً».(1)
از ابو سلمه سالم بن مکرّم نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه االسلام فرمودند: هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام امام حسین علیه السلام را باردار شدند، جبرئیل عزوجل نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمد و عرض کرد: همانا فاطمه به زودی پسری به دنیا می آورد که پس از شما، امّت شما او را به خواهند کشت، پس هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام به امام حسین علیه السلام باردار شدند از این بارداری کراهت داشتند و هنگامی که امام
ص: 527
حسین علیه السلام به دنیا آمدند نیز کراهت داشتند و و ناراضی بودند، سپس امام صادق علیه السلام فرمودند: آیا در دنیا مادری دیده اید که از به دنیا آوردن پسری کراهت داشته باشد؟! ولی دلیل کراهت ایشان این بود که می دانستند این پسر به زودی کشته می شود، آنگاه فرمودند: پس در بارۀ ایشان این آیه نازل شد: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ _ حُسْناً _ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً».
3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: أَتَى جَبْرَئِيلُ علیه السلام إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ لَهُ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ! أَ لَا أُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ تَقْتُلُهُ أُمَّتُكَ مِنْ بَعْدِكَ، فَقَالَ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ، قَالَ: فَانْتَهَضَ إِلَى السَّمَاءِ، ثُمَّ عَادَ إِلَيْهِ الثَّانِيَةَ، فَقَالَ لَهُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَقَالَ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ، فَانْعَرَجَ إِلَى السَّمَاءِ، ثُمَّ انْقَضَّ إِلَيْهِ الثَّالِثَةَ، فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ، فَقَالَ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ، فَقَالَ: إِنَّ رَبَّكَ جَاعِلٌ الْوَصِيَّةَ فِي عَقِبِهِ، فَقَالَ: نَعَمْ، أَوْ قَالَ ذَلِكَ.
ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم فَدَخَلَ عَلَى فَاطِمَةَعلیها السلام، فَقَالَ لَهَا: إِنَّ جَبْرَئِيلَ عزوجل أَتَانِي فَبَشَّرَنِي بِغُلَامٍ تَقْتُلُهُ أُمَّتِي مِنْ بَعْدِي، فَقَالَتْ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ، فَقَالَ لَهَا: إِنَّ رَبِّي جَاعِلٌ الْوَصِيَّةَ فِي عَقِبِهِ، فَقَالَتْ: نَعَمْ إِذَنْ، قَالَ: فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى عِنْدَ ذَلِكَ هَذِهِ الْآيَةَ: «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً»، لِمَوْضِعِ إِعْلَامِ جَبْرَئِيلَ إِيَّاهَا بِقَتْلِهِ، فَحَمَلَتْهُ كُرْهاً بِأَنَّهُ مَقْتُولٌ، وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً لِأَنَّهُ مَقْتُولٌ.(1)
از محمد بن عبدالله، از پدرش نقل است که گفت: شنیدم که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: جبرئیل بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم وارد شد و عرض کرد: سلام بر تو ای
ص: 528
محمّد! شما را به مولودی بشارت می دهم که امّت شما پس از شما، او را خواهند کشت، پس رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم فرمودند: مرا به آن نیازی نیست، پس جبرئیل به آسمان رفت و دو باره بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرود آمد و دوباره همان مطلب را عرض کرد، و حضرت هم فرمودند: مرا به آن نیازی نیست، پس جبرئیل به آسمان بالا رفت و سپس برای سوّمین بار بر پیامبرصل الله علیه وآله وسلم فرود آمد و همان مطلب را تکرار کرد، و حضرت نیز فرمودند: مرا به آن نیازی نیست، پس جبرئیل عرض کرد: خداوند وصایت را در نسل او قرار داده است، پس حضرت فرمودند: بله، پذیرفتم.
سپس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم برخاستند و بر حضرت فاطمه علیها السلام وارد شدند و به ایشان فرمودند: جبرئیل نزد من آمد و مرا به فرزندی بشارت داد که پس از من امّتم او را می کشند، حضرت فاطمه علیها السلام عرض کردند: مرا به آن نیازی نیست، پس حضرت فرمودند: خداوند وصایت را در نسل او قرار داده است، پس حضرت فاطمه علیها السلام عرضه داشتند: در این صورت پذیرفتم. امام صادق علیه السلام فرمودند: در این هنگام خدای متعال این آیه را فرو فرستاد: «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً»، چون جبرئیل خبر شهادت امام حسین علیه السلام را به حضرت فاطمه علیها السلام رسانده بود، آن حضرت، امام حسین علیه السلام را با غم و اندوه از کشته شدنش، حمل کردند، و با غم و اندوه از کشته شدنش به دنیا آوردند.
ص: 529
شماره: 175
{وَالَّذٖینَ اهْتَدَوْا زاٰدَهُمْ هُدًى وَءاٰتٰىهُمْ تَقْوٰىهُمْ}
كسانى كه هدايت يافته اند، خداوند بر هدايتشان مى افزايد و روح تقوا به آنان مى بخشد!
عَنْ خَيْثَمَةَ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرعلیه السلام، فَقَالَ لِي: يَا خَيْثَمَةُ! إِنَّ شِيعَتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يُقْذَفُ فِي قُلُوبِهِمُ الْحُبُّ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ يُلْهَمُونَ حُبَّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، أَلَا إِنَّ الرَّجُلَ يُحِبُّنَا وَ يَحْتَمِلُ مَا يَأْتِيهِ مِنْ فَضْلِنَا وَ لَمْ يَرَنَا وَ لَمْ يَسْمَعْ كَلَامَنَا لِمَا يُرِيدُ اللَّهُ بِهِ مِنَ الْخَيْرِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ(تَعَالَی): «وَ الَّذِينَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ»، يَعْنِي مَنْ لَقِيَنَا وَ سَمِعَ كَلَامَنَا زَادَهُ اللَّهُ هُدًى عَلَى هِدَايَةٍ.(1)
از خیثمه جعفی نقل است که گفت: خدمت حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام رسیدم، حضرت به من فرمودند: ای خیثمه! شیعیان ما اهل بیت دلهایشان جایگاه محبّت ما خانواده است و به محبّت ما الهام می شوند. آگاه باشید! شخص(مؤمن) ما را دوست می دارد و آنچه از فضائل ما به او می رسد را می پذیرد، در حالی که ما را ندیده و سخن ما را نشنیده، به خاطر این است که خداوند برای او خیر و خوبی را اراده فرموده و این همان کلام خدای متعال است: «وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا وَ زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ»، یعنی هر کس ما را ببیند و کلام ما را بشنود، خداوند هدایتی بر هدایتش می افزاید.
ص: 530
توضیح: با توجّه به اینکه در روایت فوق، از ضمیر «نا» استفاده شده، و حضرت امام حسین علیه السلام را هم در بر می گیرد، بنا بر این در دوستی و محبّت آن حضرت، خیری است که خداوند به هر کس عنایت فرماید، هدایتی بر هدایتش می افزاید تا باعث عاقب به خیری او شود.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:6/1، کُد:101/3، کُد:7/13، کُد:9/17، کُد:82/20، کُد:135/20، کُد:73/21 و کُد:24/32 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 531
شماره: 176
{وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِاٖیماٰنٍ اَلْحَقْناٰ بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَمآٰ اَلَتْناٰهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْءٍ٭ۚ كُلُّ امْرِئٍ بِماٰ كَسَبَ رَهٖینٌ}
كسانى كه ايمان آوردند و فرزندانشان به پيروى از آنان ايمان اختيار كردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق مى كنيم و از عملشان چيزى نمى كاهيم و هر كس در گرو اعمال خويش است!
1_ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي النَّبِيِّ صلی الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام.(1)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این کلام خدای متعال: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ»، گفت: این آیه در بارۀ پیامبرصل الله علیه واله وسلم و حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسن و امام حسین علیهما السلام، نازل شده است.
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام يَقُولَانِ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَوَّضَ الْحُسَيْن علیه السلام مِنْ قَتْلِهِ أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِي ذُرِّيَّتِهِ، وَ الشِّفَاءَ فِي تُرْبَتِهِ، وَ إِجَابَةَ
الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ، وَ لَا تُعَدُّ أَيَّامُ زَائِرِيهِ جَائِياً وَ رَاجِعاً مِنْ عُمُرِهِ.
ص: 532
قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ: فَقُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: هَذَا الْجَلَالُ يُنَالُ بِالْحُسَيْنِ علیه السلام فَمَا لَهُ فِي نَفْسِهِ؟ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَلْحَقَهُ بِالنَّبِيِّ صل الله علیه وآله وسلم، فَكَانَ مَعَهُ فِي دَرَجَتِهِ وَ مَنْزِلَتِهِ، ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ»، الْآيَةَ.(1)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام و امام جعفر صادق علیه السلام شنيدم که مى فرمودند: همانا خدای متعال در عوض کشته شدن حضرت حسين علیه السلام، به آن حضرت اینچنین پاداش داد: امامت را در فرزندانش قرار داد، و شفا را در خاكش و اجابت دعا را در کنار مرقدش قرار داد، و روزهايى كه زائرينش مى آيند و مى روند را جزء عمرشان محسوب نمى کند.
محمد بن مسلم گفت: پس به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اين همه بزرگى و احترام، به واسطۀ حضرت حسين علیه السلام به دست مى آيد، امّا به خود آن حضرت چه می رسد؟ حضرت فرمودند: همانا خدای متعال او را به پيامبرصل الله علیه واله وسلم ملحق نموده و پيوسته با آن حضرت و در درجه و جايگاه ایشان همراه خواهد بود. آنگاه امام صادق علیه السلام اين آيه را تلاوت فرمودند: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ»، تا آخر آيه.
3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ
اللَّهُ تَعَالَى: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَی ءٍ»، قَالَ: «الَّذِینَ آمَنُوا»، النَّبِی صل الله علیه واله وسلم وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ ذُرِّیتُهُ الْأَئِمَّةُ وَ الْأَوْصِیاءُ علیهم السلام ، أَلْحَقْنَا
ص: 533
بِهِمْ، وَ لَمْ نَنْقُصْ ذُرِّیتَهُمُ الْحُجَّةَ، الَّتِی جَاءَ بِهَا مُحَمَّدٌ صل الله علیه وآله وسلم فِی عَلِیّ علیه السلام، وَ حُجَّتُهُمْ وَاحِدَةٌ وَ طَاعَتُهُمْ وَاحِدَةٌ.(1)
از عبدالرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ فرمایش خدای متعال: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَی ءٍ»، فرمودند: منظور از «الَّذِینَ آمَنُوا»، پیامبر صل الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علی علیه السلام هستند، و فرزندانشان، امامان و جانشینانشان هستند، که ما آنها را به ایشان، ملحق می سازیم، و حجّت و برهانی را که حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم در بارۀ حضرت علی علیه السلام آوردند، نسبت به فرزندانشان نمی کاهیم، زیرا حجّت و برهان آنها یکی است، و اطاعتشان هم، یکی است.
ص: 534
شماره: 177
{اِنَّ الْمُتَّقٖینَ فٖی جَنّاٰتٍ وَنَهَرٍ}
همانا پرهيزگاران در باغها و نهرهاى بهشتى جاى دارند.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْمَاضِي علیه السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: ... الی ان قال:
قُلْتُ: «إِنَّ الْمُتَّقِينَ»، قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! وَ شِيعَتُنَا، لَيْسَ عَلَى مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ غَيْرُنَا، وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهَا بُرَآءُ.(1)
از محمّد بن فضیل نقل است که گفت: از حضرت موسی بن جعفرعلیهما السلام در بارۀ این کلام خداوند عزوجل پرسیدم: ... تا آنجا که گفت:
عرض کردم: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ»، حضرت فرمودند: به خدا قسم! مقصود از متّقین ما و شیعیان ما هستیم، به غیر از ما، کسی بر آیین حضرت ابراهیم علیه السلام نیست، و سایر مردم از آن بیزارند.
ص: 535
شماره: 178
{رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ}
او پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب است.
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ»، قَالَ: الْمَشْرِقَيْنِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، وَ «الْمَغْرِبَيْنِ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: «مشرقین»، رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام هستند، و «مغربین»، حضرت حسن و حضرت حسین علیهما السلام می باشند.
ص: 536
شماره: 179
{مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیاٰنِ19 بَیْنَهُماٰ بَرْزَخٌ لاٰ یَبْغِیاٰنِ20 فَبِاَیِّ ءاٰلآٰءِ رَبِّكُماٰ تُكَذِّباٰنِ21 یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجاٰنُ22}
دو درياى مختلف را در كنار هم قرار داد، در حالى كه با هم تماس دارند.(19) در ميان آن دو فاصله اى است كه بر ديگرى غلبه نمى كنند.(20) پس كدامين نعمتهای پروردگارتان را انكار می كنيد؟ (21) از آن دو، لؤ لؤ و مرجان خارج می شود. (22)
1_ عَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ الْقَطَّانِ (الْعَطَّارِ)، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، يَقُولُ: فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، «بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ»، قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ بَحْرَانِ عَمِيقَانِ لَا يَبْغِي أَحَدُهُمَا عَلَى صَاحِبِهِ، «يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، قَالَ : الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام.(1)
از یحیی بن سعید قطّان(عطّار) نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: در بارۀ این کلام خدای تبارک و تعالی: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، «بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ»، فرمودند: حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام دو دریای عمیقی هستند که هیچکدام بر دیگری ظلم و طغیان نمی کنند، و در بارۀ: «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللؤْلؤُ و المَرْجَانُ»، فرمودند: حسن و حسین علیهما السلام هستند.
ص: 537
2_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ علیها السلام، «بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ»، قَالَ: لَا يَبْغِي عَلِيٌّ علیه السلام عَلَى فَاطِمَةَعلیها السلام، وَ لَا تَبْغِي فَاطِمَةُ علیها السلام عَلَى عَلِيٍّ علیه السلام، «يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام.(1)
از جابر جعفی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این کلام خدای عزوجل: «مَرَجَ البَحْرَیْنِ یَلتَقِیَانِ»، فرمودند: منظور حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام می باشند، و در بارۀ: «بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لا یَبغِیَانِ»، فرمودند: نه حضرت علی علیه السلام در حق حضرت فاطمه علیها السلام ستم روا می دارند، و نه حضرت فاطمه علیها السلام در حق حضرت علی علیه السلام، و منظور از: «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللؤْلؤُ والمَرْجَانُ»، حسن و حسین علیهما السلام هستند.
3_ عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ علیها السلام، «يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام، فَمَنْ رَأَى مِثْلَ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، لَا يُحِبُّهُمْ إِلَّا مُؤْمِنٌ، وَ لَا يُبْغِضُهُمُ إِلَّا كَافِرٌ، فَكُونُوا مُؤْمِنِينَ بِحُبِّ أَهْلِ الْبَيْتِ، وَ لَا تَكُونُوا كُفَّاراً بِبُغْضِ أَهْلِ الْبَيْتِ، فَتُلْقَوْا فِي النَّارِ.(2)
ص: 538
از ابوذررضی الله عنه نقل است که در بارۀ این کلام خدای عزوجل: «مَرَجَ البَحْرَیْنِ یَلتَقِیَانِ»، گفت: آنها، حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیه السلام می باشند، و در بارۀ آیۀ: «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللؤْلؤُ وَ المَرْجَانُ»، گفت: حسن و حسین علیهم السلام می باشند، پس چه کسی مانند این چهار تن را دیده است علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام؟
جز مؤمن آنها را دوست نمی دارد و جز کافر با آنها دشمنی نمی ورزد. پس با دوست داشتن اهل بیت علیهم السلام، از مؤمنین باشید، و با بغض و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام، از کافران نشوید، که در آتش افکنده می شوید.
4_ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ، وَ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، وَ سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ، بِأَنَّ «الْبَحْرَيْنِ»، عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ علیها السلام، «بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ»، مُحَمَّدٌ صل الله علیه وآله وسلم، «يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام.(1)
از جناب سلمان فارسی، و سعید بن جبیر، و سفیان ثوری رضی الله عنه، نقل است که همانا این دو دریا، حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام هستند، و بین آن دو برزخی است که آن، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم می باشند، و منظور از: «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، حسن و حسین علیهما السلام هستند.
ص: 539
شماره: 180
{كُلُّ مَنْ عَلَیْهاٰ فاٰنٍ26 وَیَبْقٰى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلاٰلِ وَالْاِكْراٰمِ}
همه كسانى كه روى آن (زمين) هستند فانى مى شوند،(26) و تنها وجه ذو الجلال و گرامى پروردگارت باقى مى ماند! (27)
1_ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام: نَحْنُ الْوَجْهُ الَّذِي يُؤْتَى اللَّهُ مِنْهُ.(1)
حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند: ما آن وجهی هستیم که از طریق آن به سوی خدا می روند.
2_ قَوْلُهُ: «وَ یبْقى وَجْهُ رَبِّک ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکرامِ»، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ.(2)
در بارۀ سخن خدای متعال: «وَ یبْقى وَجْهُ رَبِّک ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکرامِ»، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: ما وجه خدا هستیم.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد: 88/28 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 540
شماره: 181
{سَنَفْرُغُ لَكُمْ اَیُّهَ الثَّقَلاٰنِ}
اى دو گرانمایگان به زودى به (حساب) شما مى پردازیم.
1_ عَنْ یعْقُوبَ بْنِ شُعَیبٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سَنَفْرُغُ لَکمْ أَیهَ الثَّقَلانِ»، قَالَ: الثَّقَلَانِ، نَحْنُ وَ الْقُرْآنُ.(1)
از یعقوب بن شعیب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ سخن خدای عَزَّ وَ جَلَّ: «سَنَفْرُغُ لَکمْ أَیهَ الثَّقَلانِ»، فرمودند: ثقلان، ما و قرآن هستیم.
2_ عَنْ زُرَارَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سَنَفْرُغُ لَکمْ أَیهَ الثَّقَلانِ»، قَالَ: کتَابُ اللَّهِ وَ نَحْن.(2)
از زراره نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام از تفسیر آیۀ: «سَنَفْرُغُ لَکمْ أَیهَ الثَّقَلانِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: کتاب خدا و ما هستیم.
3_ فِی تَفْسِیرِ عَلِی بْنِ إِبْرَاهِیمَ: قَوْلُهُ: «سَنَفْرُغُ لَکمْ أَیهَالثَّقَلانِ»، قَالَ: نَحْنُ وَ کتَابُ
ص: 541
اللَّهِ، وَ الدَّلِیلُ عَلَى ذَلِک قَوْلُهُ: قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم: إِنِّی تَارِک فِیکمُ الثَّقَلَینِ، کتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی.(1)
علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش، در بارۀ آیۀ: «سَنَفْرُغُ لَکمْ أَیهَ الثَّقَلانِ»، گفته است: ثقلان، ما و کتاب خدا هستیم، و دلیل آن، کلام رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم می باشد که فرمودند: همانا من شما را ترک می کنم و در میان شما دو چیز با ارزش، به جای می گذارم، یکی کتاب خدا و دیگری عترت من که همان اهل بیت من هستند.
ص: 542
شماره: 182
{وَالسّاٰبِقُونَ السّاٰبِقُونَ10 اُولٰٓئِكَ الْمُقَرَّبُونَ11}
و پیشگامان پیشگامند(10) آنها مقرّبانند!(11)
عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ، جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: جُعِلْتُ فِدَاكَ! أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»، «أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»، قَالَ: نَطَقَ اللَّهُ بِهَا يَوْمَ ذَرَأَ الْخَلْقَ فِي الْمِيثَاقِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ بِأَلْفَيْ عَامٍ.
فَقُلْتُ: فَسِّرْ لِي ذَلِكَ، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ لَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ خَلَقَهُمْ مِنْ طِينٍ وَ رَفَعَ لَهُمْ نَاراً، فَقَالَ: ادْخُلُوهَا، فَكَانَ أَوَّلَ مَنْ دَخَلَهَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ تِسْعَةٌ مِنَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام، إِمَامٌ بَعْدَ إِمَامٍ، ثُمَّ أَتْبَعَهُمْ بِشِيعَتِهِمْ، فَهُمْ، وَ اللَّهِ! السَّابِقُونَ.(1)
از داود بن کثیر رقّی نقل است که گفت: به حضرت امام جعفرصادق علیه السلام عرض کردم: فدایتان شوم! مرا از معنی این سخن خداوند عزوجل: «السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»، «أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»، آگاه سازید، حضرت فرمودند: خدای متعال این کلام را روز آفرینش مخلوقات در عالَم میثاق، یعنی دو هزار سال قبل از آنکه آنان را در این عالَم خلق نماید، بیان فرموده است.
ص: 543
پس عرض کردم: این مطلب را برایم توضیح فرمایید، فرمودند: هنگامی که خداوند عزوجل خواست مخلوقات را بیافریند، آنان را از گِل خلق نمود و برای آنان آتشی برافروخت، سپس به آنان امر فرمود: بدان داخل شوید! پس اولین کسانی که داخل آن آتش شدند، حضرت محمّد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین و حسن و حسین و نُه نفر از ائمّه علیهم السلام، که هر یک امامی بعد از امام دیگرند، و سپس به دنبال ایشان، شیعیانشان داخل آن آتش شدند، پس، به خدا سوگند! «سابقون» همان ها هستند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:32/35 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 544
شماره: 183
{لاٰ یَمَسُّهُۥٓ اِلَّا الْمُطَهَّرُونَ}
و جز پاکان نمى توانند به آن دست یابند.
فِی کتَابِ سُلَیمِ بْنِ قَیسٍ الْهِلَالِی: عَنْ أَبَانٌ، عَنْ سُلَیمٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ، قَالَ: کنْتُ عِنْدَ مُعَاوِیةَ، وَ مَعَنَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ وَ عِنْدَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْعَبَّاسِ، فَالْتَفَتَ إِلَی مُعَاوِیةُ، فَقَالَ: یا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ جَعْفَرٍ! مَا أَشَدَّ تَعْظِیمَک لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ، وَ مَا هُمَا بِخَیرٍ مِنْک، وَ لَا أَبُوهُمَا خَیرٌ مِنْ أَبِیک، وَ لَوْ لَا أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ، لَقُلْتُ مَا أُمُّک أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیسٍ دُونَهَا.
فَقُلْتُ: وَ اللَّهِ! إِنَّک لَقَلِیلُ الْمَعْرِفَةِ بِهِمَا وَ بِأَبِیهِمَا وَ بِأُمِّهِمَا، بَلْ، وَ اللَّهِ! لَهُمَا خَیرٌ مِنِّی، وَ لَأَبُوهُمَا خَیرٌ مِنْ أَبِی، وَ لَأُمُّهُمَا خَیرٌ مِنْ أُمِّی ...
سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:
یا مُعَاوِیةُ! إِنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ أَرْسَلَنِی فِی إِمْرَتِهِ إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، أَنِّی أُرِیدُ أَنْ أَکتُبَ الْقُرْآنَ فِی مُصْحَفٍ، فَابْعَثْ إِلَینَا مَا کتَبْتَ مِنَ الْقُرْآنِ.
فَقَالَ: تَضْرِبُ، وَ اللَّهِ! عُنُقِی قَبْلَ أَنْ تَصِلَ إِلَیهِ. قُلْتُ: وَ لِمَ؟ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یقُولُ: «لا یمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»، یعْنِی لَا ینَالُهُ کلَّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ، إِیانَا نَحْنُ عَنَى الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنَّا الرِّجْسَ، وَ طَهَّرَنَا تَطْهِیراً.(الحدیث)(1)
در کتاب سلیم بن قیس هلالی: از ابان نقل است که سلیم گفت: عبد اللَّه بن جعفر
ص: 545
بن ابى طالب برایم نقل نمود و گفت: نزد معاویه بودم و امام حسن و امام حسین علیهما السلام نیز، همراه ما بودند، و عبد اللَّه بن عباس نیز، نزد او بودند.
معاویه متوجّه من شد و گفت: اى عبد اللَّه بن جعفر! چقدر احترام تو نسبت به حسن و حسین شدید است! آن دو از تو بهتر نیستند و پدرشان هم از پدر تو بهتر نیست!! و اگر فاطمه دختر پیامبر، مادرشان نبود، مى گفتم که مادرت اسماء بنت عمیس هم، از مادرشان کمتر نیست!
پس من گفتم: به خدا قسم! تو نسبت به آن دو و پدر و مادرشان، کم معرفت هستى. به خدا قسم! آن دو از من بهترند، و پدرشان از پدر من بهتر، و مادرشان از مادر من بهتر است ...
تا اینکه حدیث به این قسمت رسید:
اى معاویه! عمر بن خطاب در زمان حکومتش، مرا نزد على بن ابى طالب علیه السلام فرستاد که: من مى خواهم قرآن را در یک جلد بنویسم، آنچه از قرآن نوشته اى نزد ما بفرست.
پس حضرت فرمودند: به خدا قسم! قبل از آنکه تو به آن برسى، باید گردن من زده شود. من عرض کردم: چرا؟ فرمودند: زیرا خداوند مى فرماید: «لا یمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»، یعنى: جز پاکان به همۀ قرآن دست نمى یابند، و خداوند ما را قصد نموده است، ما هستیم که خداوند بدى ها را از ما دور نموده، و ما را پاک گردانیده است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:33/33 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 546
شماره: 184
{فَاَمّآٰ اِنْ كاٰنَ مِنَ الْمُقَرَّبٖینَ88 فَرَوْحٌ وَرَیْحاٰنٌ وَجَنَّتُ نَعٖیمٍ89}
پس اگر او از مقرّبان باشد،(88) پس در رَوح و ریحان و بهشت پرنعمت است!(89)
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَیدٍ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام، عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ»، «فَرَوْحٌ وَ رَیحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ»، فَقَالَ: هَذَا فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ.(1)
محمد بن زید از پدرش نقل کرده است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المُقَرَّبِینَ»، «فَرَوحٌ ورَیْحَانٌ وجَنَّهُ نَعِیمٍ»، پرسیدم، پس حضرت فرمودند: این در بارۀ امیرالمؤمنین علی علیه السلام است و امامان پس از ایشان، که درود و صلوات خداوند بر همۀ آنها باد.
ص: 547
شماره: 185
{یَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنٖینَ وَالْمُؤْمِناٰتِ یَسْعٰى نُورُهُمْ بَیْنَ اَیْدٖیهِمْ وَبِاَیْماٰنِهِمْ٭ۖ بُشْرٰىكُمُ الْیَوْمَ جَنّاٰتٌ تَجْرٖی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهاٰرُ خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰ٭ۚ ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظٖیمُ}
روزى که مردان و زنان با ایمان را مى نگرى که نورشان پیش رو و در سمت راستشان به سرعت حرکت مى کند، بشارت باد بر شما! امروز به باغهایى از بهشت که نهرها زیر (درختان) آن جارى است جاودانه در آن خواهید ماند! و این همان رستگارى بزرگ است!
عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ»، قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم هُوَ نُورُ الْمُؤْمِنِينَ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، إِذَا أَذِنَ اللَّهُ لَهُ أَنْ يَأْتِيَ مَنْزِلَهُ فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ، وَ الْمُؤْمِنُونَ يَتْبَعُونَهُ وَ هُوَ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ، حَتَّى يَدْخُلُ جَنَّةَ عَدْنٍ وَ هُمْ يَتْبَعُونَهُ، حَتَّى يَدْخُلُونَ مَعَهُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «بِأَيْمانِهِمْ»، فَأَنْتُمْ تَأْخُذُونَ بِحُجَزِ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ يَأْخُذُ آلُهُ بِحُجَزِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ يَأْخُذَانِ بِحُجَزِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، وَ يَأْخُذُ هُوَ بِحُجَزِ رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه واله وسلم، حَتَّى يَدْخُلُونَ مَعَهُ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ، فَذَلِكَ قَوْلُهُ: «بُشْراكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».(1)
از جابر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ»،
ص: 548
پرسیدم، حضرت فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم همان نور در برابر مؤمنان هستند که در روز قیامت، هنگامی که خداوند اذن دهد به منزلش در بهشتهای جاودان می آید، پس در پیشاپیش آنان دوان است و مؤمنان نیز پشت سر او می آیند، تا به همراه او وارد بهشت جاودان می شوند.
و امّا اینکه فرمود: «بِأَيْمانِهِمْ»، پس شما هستید که به نور آل محمّد علیهم السلام چنگ می زنید، و آل او به نور حسن و حسین علیهما السلام چنگ می زنند، و آن دو بزرگوار به نور امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام چنگ می زنند، و ایشان نیز نور رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم چنگ می زنند، تا به همراه آن حضرت، وارد بهشت جاودان می شوند، پس این است فرمایش او: «بُشْراكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».
ص: 549
شماره: 186
{یآٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَءاٰمِنُوا بِرَسُولِهٖ یُؤْتِكُمْ كِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهٖ وَیَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهٖ وَیَغْفِرْ لَكُمْ٭ۚ وَاللّٰهُ غَفُورٌ رَحٖیمٌ}
اى کسانى که ایمان آورده اید! تقواى الهى پیشه کنید و به رسولش ایمان بیاورید تا دو سهم از رحمتش به شما ببخشد و براى شما نورى قرار دهد که با آن راه بروید و گناهان شما را ببخشد و خداوند غفور و رحیم است.
1_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ النَّبِی صلی الله علیه وآله وسلم ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «یؤْتِکمْ کفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِهِ»، قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ علیهما السلام، «وَ یجْعَلْ لَکمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ»، قَالَ: عَلِیّ علیه السلام.(1)
از جابر بن عبدالله نقل است که گفت: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در بارۀ این سخن خدای متعال: «یُؤْتِکُمْ کِفْلیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ»، فرمودند: مقصود، حسن و حسین علیهما السلام هستند، و در بارۀ: «وَ یَجْعَل لکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ»، فرمودند: مقصود، حضرت علی علیه السلام می باشند.
2_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یؤْتِکمْ کفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِهِ»، قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ علیهما السلام، «وَ یجْعَلْ لَکمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ»، قَالَ: إِمَامُ عَدْلٍ
ص: 550
أْتَمُّونَ بِهِ، وَ هُوَعَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.(1)
از جابر جعفی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «یُؤْتِکُمْ کِفْلیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ»، فرمودند: منظور از «کفْلَینِ»، امام حسن و امام حسین علیهما السلام، هستند، «وَ یجْعَلْ لَکمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ»، فرمودند: امام عادلى که او را پیشواى خود قرار دهید، و او همان حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام هستند.
3_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ»، يَعْنِي حَسَناً وَ حُسَيْناً، قَالَ: مَا ضَرَّ مَنْ أَكْرَمَهُ اللَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ شِيعَتِنَا مَا أَصَابَهُ فِي الدُّنْيَا، وَ لَوْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى كُلِّ شَيْ ءٍ يَأْكُلُهُ إِلَّا الْحَشِيشَ.(2)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ»، فرمودند: منظور حسن و حسین علیهما السلام هستند، و فرمودند: کسی که خداوند او را گرامی داشته که از شیعیان ما باشد، اگر چه در دنیا دچار مصیبتی هم بشود، زیان نکرده، هر چند توانایی خوردن چیزی را جز علف خشک شده، نداشته باشد.
ص: 551
شماره: 187
{مآٰ اَفآٰءَ اللّٰهُ عَلٰى رَسُولِهٖ مِنْ اَهْلِ الْقُرٰى فَلِلّٰهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبٰى وَالْیَتاٰمٰى وَالْمَساٰكٖینِ وَابْنِ السَّبٖیلِ كَیْ لاٰ یَكُونَ دُولَةً بَیْنَ الْاَغْنِیآٰءِ مِنْكُمْ٭ۚ ...}
آنچه را خداوند از اهل اين آباديها به رسولش بازگرداند، از آنِ خدا و رسول و خويشاوندان او، و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا (اين اموال) ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد.
1_ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، يَقُولُ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الَّذِينَ عَنَى اللَّهُ بِذِي الْقُرْبَى، الَّذِينَ قَرَنَهُمُ اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ نَبِيِّهِ صل الله علیه وآله وسلم، فَقَالَ: «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ»، مِنَّا خَاصَّةً وَ لَمْ يَجْعَلْ لَنَا سَهْماً فِي الصَّدَقَةِ أَكْرَمَ اللَّهُ نَبِيَّهُ وَ أَكْرَمَنَا أَنْ يُطْعِمَنَا أَوْسَاخَ مَا فِي أَيْدِي النَّاسِ.(1)
از سلیم بن قیس نقل است که گفت: از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام شنیدم که می فرمودند: به خدا سوگند! خداوند از «ذی القربی» ما را قصد نموده، کسانی که خداوند، آنان را قرین خود و پیامبرش صل الله علیه وآله وسلم قرار داده و فرموده: «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ»، این مخصوص ما است وخداوند برای ما در صدقه، سهمی قرار نداده است، خداوند، پیامبرش و ما را
ص: 552
عزیز و گرامی داشته، از این که تفاله و باقی ماندۀ در دست مردم را به ما بخوراند.
2_ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ»، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍعلیه السلام: هَذِهِ الْآيَةُ فِينَا خَاصَّةً، فَمَا كَانَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ فَهُوَ لَنَا، وَ نَحْنُ ذُو الْقُرْبَى، وَ نَحْنُ الْمَسَاكِينُ، لَا تَذْهَبُ مَسْكَنَتُنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ أَبَداً، وَ نَحْنُ أَبْنَاءُ السَّبِيلِ، فَلَا يُعْرَفُ سَبِيلُ اللَّهِ إِلَّا بِنَا وَ الْأَمْرُ كُلُّهُ لَنَا.(1)
از عمرو بن ابی مقداد از قول پدرش نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این کلام خداوند عزوجل: «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ»، پرسیدم، پس حضرت ابا جعفرعلیه السلام فرمودند: این آیه، فقط در بارۀ ما نازل شده است، هر چه از آنِ خدا و رسول او باشد، از آنِ ما نیز هست، و ما ذو القربی، و ما مساکین هستیم، و هرگز احتیاج و نیاز ما به رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم از بین نمی رود، و ما ابناء السبیل هستیم، پس که راه خداوند شناخته نمی شود، مگر به وسیلۀ ما، و تمامی این امر، به طور کلّی مربوط به ما می باشد.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:41/8، کُد:90/16 و کُد:23/42 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 553
شماره: 188
{... وَیُؤْثِرُونَ عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كاٰنَ بِهِمْ خَصاٰصَةٌ ٭ۚ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهٖ فَاُولٰٓئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}
و آنها را بر خود مقدّم مى دارند هر چند خودشان بسيار نيازمند باشند كسانى كه از بخل و حرص نفس خويش باز داشته شده اند رستگارانند.
1_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ علیهم السلام.(1)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این کلام خدا: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ»، گفت: این آیه، در بارۀ حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است.
2_ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّهُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، فَشَكَا إِلَيْهِ الْجُوعَ، فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم إِلَى أَزْوَاجِهِ، فَقُلْنَ: مَا عِنْدَنَا إِلَّا الْمَاءُ، فَقَالَ صل الله علیه وآله وسلم: مَنْ لِهَذَا الرَّجُلِ اللَّيْلَةَ؟ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام: أَنَا، يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ أَتَى فَاطِمَةَ علیها السلام وَ سَأَلَهَا: مَا عِنْدَكَ؟ يَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ! فَقَالَتْ: مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْيَةِ، لَكِنَّا نُؤْثِرُ بِهِ ضَيْفَنَا.
فَقَالَ عَلِيٌّ: يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ! نَوِّمِي الصِّبْيَةَ وَ أَطْفِئِي الْمِصْبَاحَ وَ جَعَلَا يَمْضَغَانِ بِأَلْسِنَتِهِمَا، وَ لَمَّا فَرَغَ مِنَ الْأَكْلِ أَتَتْ فَاطِمَةُبِسِرَاجٍ، فَوَجَدَتِ الْجَفْنَةَ مَمْلُوءَةً مِنْ فَضْلِ
ص: 554
اللَّهِ، فَلَمَّا أَصْبَحَ صَلَّى مَعَ النَّبِيِّ صل الله علیه واله وسلم، فَلَمَّا سَلَّمَ النَّبِيُّ صل الله علیه واله وسلم مِنْ صَلَاتِهِ، نَظَرَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ بَكَى بُكَاءً شَدِيداً، وَ قَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! لَقَدْ عَجِبَ الرَّبُّ مِنْ فِعْلِكُمُ الْبَارِحَةَ، اقْرَأْ: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ»، أَيْ مَجَاعَةٌ، «وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ»، يَعْنِي عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، «فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».(1)
از ابو هریره نقل است که گفت: مردی نزد رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم آمد و از گرسنگی شکایت کرد، رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم او را نزد همسران خویش، فرستادند ولی آن ها گفتند: ما چیزی جز آب نداریم، پس فرمودند: چه کسی امشب عهده دار این مرد می شود؟ و امیرالمؤمنین علیه السلام گفتند: من، ای رسول خدا! پس نزد حضرت فاطمه علیها السلام آمدند و پرسیدند: ای دختر رسول خدا! نزد شما چیست؟ پس حضرت فاطمه علیها السلام گفتند: چیزی جز غذای کودکان نزد ما نیست، امّا مهمان را مقدّم می داریم.
پس حضرت علی علیه السلام فرمودند: ای دختر محمّد! کودکان را بخوابانید و چراغ را خاموش کنید، و با زبانشان صدای جویدن در آوردند، وقتی مهمانشان از خوردن دست کشید، حضرت فاطمه علیها السلام چراغ را آوردند و دیدند به فضل الهی، ظرف غذا همچان پُر است. پس صبح که شد، حضرت علی علیه السلام با پیامبرصل الله علیه وآله وسلم نماز خواندند، هنگامی که پیامبرصل الله علیه وآله وسلم سلام نماز را گفتند، به امیرالمؤمنین علیه السلام نگاه کردند و به شدت گریستند و فرمودند: ای امیرالمؤمنین! به راستی که پروردگار، از کار دیشب شما به شگفت آمده، بخوان: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ»، یعنی گرسنه باشند، «وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ»،
یعنی حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام، «فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».
ص: 555
شماره: 189
{وَاِذاٰ رَاَوْا تِجاٰرَةً اَوْ لَهْوًا نِ انْفَضُّوٓا اِلَیْهاٰ وَتَرَكُوكَ قآٰئِمًا٭ۚ قُلْ ماٰ عِنْدَ اللّٰهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجاٰرَةِ٭ۚ وَاللّٰهُ خَیْرُ الرّاٰزِقٖینَ}
هنگامى كه آنها تجارت يا سرگرمى و لهوى را ببينند پراكنده مى شوند و به سوى آن مى روند و تو را ايستاده به حال خود رها مى كنند، بگو: آنچه نزد خداست بهتر از لهو و تجارت است، و خداوند بهترين روزى دهندگان است.
قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْها وَ تَرَكُوكَ قائِماً»، إِنَّ دِحْيَةَ الْكَلْبِيَّ جَاءَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنَ الشَّامِ بِالْمَسِيرَةِ، فَنَزَلَ عِنْدَ أَحْجَارِ الزَّيْتِ، ثُمَّ ضَرَبَ بِالطُّبُولِ لِيُؤْذِنَ النَّاسَ بِقُدُومِهِ، فَانْفَضَّ النَّاسُ إِلَيْهِ، إِلَّا عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ فَاطِمَةُ علیهم السلام وَ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ صُهَيْبٌ، وَ تَرَكُوا النَّبِيَّ قَائِماً يَخْطُبُ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صل الله علیه واله وسلم: لَقَدْ نَظَرَ اللَّهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ إِلَى مَسْجِدِي، فَلَوْ لَا الْفِئَةُ الَّذِينَ جَلَسُوا فِي مَسْجِدِي لَانْضَرَمَتِ الْمَدِينَةُ عَلَى أَهْلِهَا نَاراً، وَ حُصِبُوا بِالْحِجَارَةِ كَقَوْمِ لُوطٍ، وَ نَزَلَ فِيهِمْ: «رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ»(1)، الْآيَة.(2)
ابن عباس دربارۀ این کلام خدای متعال: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْها وَ تَرَكُوكَ
ص: 556
قائِماً»، گفت: همانا دِحیۀ کلبی در روز جمعه از شهر شام، به مسیره آمد و کنار سنگ های روغن، فرود آمد و سپس به طبل ها کوبید تا مردم از آمدنش با خبر شوند.
پس به غیر از حضرت علی و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام و سلمان و ابوذر و مقداد و صُهَیب، همۀ مردم به سوی او شتافتند، و پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم را تنها گذاشتند، در حالی که ایشان بر منبر ایستاده بودند و خطبه می خواندند.
پس پیامبرصلی الله علیه واله وسلم فرمودند: به تحقیق خداوند، روز جمعه به مسجد من نگاه کرد و اگر اینان، که در مسجد من نشسته اند، نبودند، مدینه بر اهلش آتش می افروخت و مانند قوم لوط، بر آنها سنگ می بارید. و خداوند دربارۀ ایشان(آنها که با پیامبرصل الله علیه واله وسلم در مسجد ماندند)، این آیه را نازل فرمود: «رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ».
ص: 557
شماره: 190
{...فَاتَّقُوا اللّٰهَ یآٰ اُولِی الْاَلْباٰبِ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا٭ۚ قَدْ اَنْزَلَ اللّٰهُ اِلَیْكُمْ ذِكْرًا10 رَسُولًا یَتْلُوا عَلَیْكُمْ ءاٰیاٰتِ اللّٰهِ نْ یُؤْمِنْ بِاللّٰهِ ...}
پس از خدا بپرهيزيد، اى خردمندانى كه ايمان آورده ايد! همانا خداوند چيزى كه مايۀ تذكّر است بر شما نازل كرده (10) رسولى به سوى شما فرستاده كه آيات روشن خدا را بر شما تلاوت مى كند.(11)
1_ عَنِ الْكَلْبِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قَالَ لِي: كَمْ لِمُحَمَّدٍ اسْمٌ فِي الْقُرْآنِ؟ قَالَ: قُلْتُ: اسْمَانِ أَوْ ثَلَاثٌ، فَقَالَ: يَا كَلْبِيُّ! لَهُ عَشَرَةُ أَسْمَاءٍ،
الی ان قال علیه السلام:
وَ «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً»، «رَسُولًا»، فَالذِّكْرُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ مُحَمَّدٍ صل الله علیه واله وسلم وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ، فَسَلْ يَا كَلْبِيُّ! عَمَّا بَدَا لَكَ، قَالَ: فَأُنْسِيتُ، وَ اللَّهِ! الْقُرْآنَ كُلَّهُ فَمَا حَفِظْتُ مِنْهُ حَرْفاً أَسْأَلُهُ عَنْهُ.(1)
از کلبیّ نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من فرمودند: حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، چند نام در قرآن دارند؟ عرض کردم: دو یا سه نام، حضرت فرمودند: ای کلبیّ! برای ایشان، ده نام در قرآن است.
ص: 558
تا آنجا که فرمودند:
و «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً»، «رَسُولًا»، پس «ذکر» نامی ازنام های حضرت محمّد صل الله علیه وآله وسلم است و ما اهل ذکر هستیم. سپس فرمودند: ای کلبیّ! از هر چه می خواهی بپرس. امّا کلبیّ گفت: به خدا سوگند! همۀ قرآن از یادم رفت و دیگر هیچ کلامی از آن را به یادم نیامد، تا درباره اش از آن حضرت سؤال نمایم.
2_ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ: حَضَرَ الرِّضَا علیه السلام مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ بِمَرْوَ، وَ قَدِ اجْتَمَعَ فِي مَجْلِسِهِ جَمَاعَةٌ مِنْ عُلَمَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَانَ ...
الی ان قال:
فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: نَعَمْ، الذِّكْرُ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم وَ نَحْنُ أَهْلُهُ، وَ ذَلِكَ بَيِّنٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، حَيْثُ يَقُولُ فِي سُورَةِ الطَّلَاقِ: «فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً»، «رَسُولًا يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَيِّناتٍ»، فَالذِّكْرُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ نَحْنُ أَهْلُهُ.(1)
از ريّان بن صلت نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام، در مرو، در مجلس مأمون حاضر شدند، در حالی که در آن مجلس عدّه ای از دانشمندان عراق و خراسان جمع شده بودند.
تا آنجا که گفت:
ص: 559
پس حضرت ابو الحسن علیه السلام فرمودند: بله، ذکر، رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم هستند، و ما اهل ایشان (اهل ذکر) هستیم، و این مطلب در کتاب خداوند عزوجل کاملاً روشن است، آن جا که در سورۀ طلاق می فرماید: «فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ الَّذِينَ آمَنُوا
قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً»، «رَسُولًا يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَيِّناتٍ»، پس «ذکر» رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم هستند، و ما اهل ایشان هستیم.
3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِنَّ مَنْ عِنْدَنَا يَزْعُمُونَ أَنَّ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»(1)، أَنَّهُمْ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَى؟
قَالَ: إِذَنْ يَدْعُونَكُمْ إِلَى دِينِهِمْ، قَالَ: ثُمَّ أَوْمَى بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ وَ قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
وَ لِلذِكرِ مَعنِيانِ: النَّبِيّ صلی الله علیه وآله وسلم، فَقَد سُمِيَّ ذِكراً لِقَولِهِ تَعَالَى: «ذِكْراً»، «رَسُولًا»، وَ القُرآنُ لِقَولِهِ: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ»(2)، وَ هُم علیهم السلام أَهلُ القُرآنِ وَ أَهلُ النَّبِيّ صلی الله علیه وآله وسلم.(3)
از محمد بن مسلم نقل است که گفت: به حضرت ابا جعفر، امام محمّد باقرعلیه السلام عرض کردم: همانا بعضی از ما، گمان می کنند که مقصود از این سخن خداوند عزوجل: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، یهود و نصاری هستند؟ حضرت فرمودند: اگر چنین باشد آنها شما را به دینشان فرا می خوانند.
راوی گفت: سپس ایشان با دستشان به سینۀ خود اشاره کردند و فرمودند: ما اهل
ص: 560
ذکر هستیم، و از ما باید سئوال شود.
و برای «ذکر» دو معنی نقل شده: یکی به معنی پیامبرصل الله علیه وآله وسلم، چون آن حضرت را به خاطر این سخن خدای متعال: «ذِكْراً»، «رَسُولًا»، با عنوان «ذکر» نامیده اند، و دیگری به معنای قرآن، به خاطر این سخن خدا: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ
لَحَافِظُونَ»، و ایشان(اهل بیت علیهم السلام) هم اهل قرآنند و هم اهل و خاندان پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم، هستند.
تذکّر: البته شما خوانندۀ عزیز می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:43/16، کُد:7/21 و کُد: 44/43 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 561
شماره: 191
{وَاَنْ لَوِ اسْتَقاٰمُوا عَلَى الطَّرٖیقَةِ لَاَسْقَیْناٰهُمْ مآٰءً غَدَقًا}
و اگر در راه راست، پایدارى کنند، همانا به آنها آب گوارایى بنوشانیم.
1_ عَنْ یونُسَ بْنِ یعْقُوبَ، عَمَّنْ ذَکرَهُ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیناهُمْ ماءً غَدَقاً»، قَالَ: یعْنِی لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ الْأَوْصِیاءِ مِنْ وُلْدِهِ علیهم السلام، وَ قَبِلُوا طَاعَتَهُمْ فِی أَمْرِهِمْ وَ نَهْیهِمْ، «لَأَسْقَینَاهُمْ مَاءً غَدَقاً»، یقُولُ: لَأَشْرَبْنَا قُلُوبَهُمُ الْإِیمَانَ، وَ الطَّرِیقَةُ، هِی الْإِیمَانُ بِوَلَایةِ عَلِی وَ الْأَوْصِیاءِ علیهم السلام.(1)
از یونس بن یعقوب، از کسی که او را ذکر کرده نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیناهُمْ ماءً غَدَقاً»، فرمودند: مقصود این است که اگر در ولایت علی بن ابی طالب امیر المؤمنین علیه السلام و اوصیای از فرزندان ایشان علیهم السلام، پایداری کرده، و در امر و نهی از آنان اطاعت کنند، «لَأَسْقَیْنَاهُم مَّاء غَدَقًا»، می فرماید: همانا دل هایشان را از ایمان سیراب می کنیم، وطریقت، همان ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و جانشینان آن حضرت علیهم السلام می باشد.
ص: 562
2_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»، قَالَ: هُوَ، وَ اللَّهِ! مَا أَنْتُمْ عَلَیهِ، «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیناهُمْ ماءً غَدَقاً».(الحدیث)(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن خداوند عزوجل: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»، پرسیدم، حضرت فرمودند: به خدا سوگند! این، همان راهى است که شما در آن هستید،(یعنی ولایت) «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیناهُمْ ماءً غَدَقاً»، یعنی: و اگر مردم در مسیر ولایت، استقامت داشته باشند، قطعاً آنها را از آب گوارایی سیراب می کنیم.
ص: 563
شماره: 192
{لِنَفْتِنَهُمْ فٖیهِ٭ۚ وَمَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهٖ یَسْلُكْهُ عَذاٰبًا صَعَدًا}
تا آنان را در اين باره بيازماييم و هر كس از ياد پروردگارش روی گردان شود او را به عذاب شديد و روز افزونی گرفتار می سازد.
في تفسير علي بن ابراهیم القمي: عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ»، قَتْلِ الْحُسَيْنِ علیه السلام.(1)
در تفسیر جناب علی بن ابراهیم قمی، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت است که پدرشان، حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ»، فرمودند: یعنی آنان را در شهادت امام حسین علیه السلام، امتحان می کنیم.
توضیح: قطعاً یکی از عوامل امتحان مردم، در زمینۀ شهادت امام حسین علیه السلام می باشد، که هنوز که هنوز است، بعضی از مردم، با تحت تأثیر قرار گرفتن تبلیغات دشمنان، در این امتحان شرمنده و سرافکنده می شوند، امّا بسیاری از عاشقان و محبّان حضرتش، همچنان نسبت به تعظیم شعائر حسینی، ثابت قدم و استوارند، و در نتیجه در روز واپسین، در محضر پروردگار، سرفرازو مسرور خواهند بود.
ص: 564
شماره: 193
{اِنَّ الْاَبْراٰرَ یَشْرَبُونَ مِنْ كَاْسٍ كاٰنَ مِزاٰجُهاٰ كاٰفُورًا}
به يقين ابرار و نيكان از جامى مى نوشند كه با عطر خوشى آميخته است.
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیه السلام، قَالَ: كُلُّ مَا فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الْأَبْرارَ»، فَوَ اللَّهِ! مَا أَرَادَ بِهِ إِلَّا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ فَاطِمَةَ وَ أَنَا وَ الْحُسَيْنَ، لِأَنَّا نَحْنُ أَبْرَارٌ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا، وَ قُلُوبُنَا عَلَتْ بِالطَّاعَاتِ وَ الْبِرِّ وَ تَبَرَّأَتْ مِنَ الدُّنْيَا وَ حُبِّهَا، وَ أَطَعْنَا اللَّهَ فِي جَمِيعِ فَرَائِضِهِ، وَ آمَنَّا بِوَحْدَانِيَّتِهِ، وَ صَدَّقْنَا بِرَسُولِهِ.(1)
از محمد بن حنفیه نقل است که گفت: حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: به خدا سوگند! هر چه در کتاب خداوند عزوجل: «إِنَّ الْأَبْرارَ»، آمده است، جز علی بن ابی طالب و فاطمه و من و حسین کسی دیگری را منظور نکرده اند؛ زیرا ما پاکان و نیکان از نظر پدرها و مادرانیم و دلهای ما شیفته اطاعت خدا و نیکوکاری است و از دنیا و علاقه به آن بیزار است و در تمام فرائض و واجبات خدا را اطاعت نموده ایم و به یکتایی او ایمان داریم و پیامبرش را تصدیق نموده ایم.
ص: 565
شماره: 194
{یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخاٰفُونَ یَوْمًا كاٰنَ شَرُّهُۥ مُسْتَطٖیرًا}
آنها به نذر خود وفا مى كنند، و از روزى كه شرّ و عذابش گسترده است مى ترسند.
1_ عَنْ مَسْلَمَةِ بْنِ خَالِدٍ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام، عَنْ أَبِيهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يُوفُونَ بِالنَّذْرِ»، قَالَ: مَرِضَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام، وَ هُمَا صَبِيَّانِ صَغِيرَانِ، فَعَادَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، وَ مَعَهُ رَجُلَانِ، فَقَالَ أَحَدُهُمَا: يَا أَبَا الْحَسَنِ! لَوْ نَذَرْتَ فِي ابْنَيْكَ نَذْراً إِن اللَّهُ عَافَاهُمَا، فَقَالَ: أَصُومُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ شُكْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ كَذَلِكَ قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ قَالَ الصَّبِيَّانِ: وَ نَحْنُ أَيْضاً نَصُومُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، وَ كَذَلِكَ قَالَتْ جَارِيَتُهُمْ فِضَّةُ، فَأَلْبَسَهُمَا اللَّهُ عَافِيَةً، فَأَصْبَحُوا صِيَاماً، وَ لَيْسَ عِنْدَهُمْ طَعَامٌ.(الحدیث)(1)
از مسلمة بن خالد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از قول پدر بزرگوارشان حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام، در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «یُوفُونَ بالنَّذر»، فرمودند: امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در کودکی بیمار شدند، پس رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به همراه دو نفر دیگر، به عیادتشان آمدند. یکی از آن دو نفر به حضرت علی علیه السلام گفت: ای ابا الحسن! اگر برای پسرانتان نذرى می كردید خداوند آنها را شفا می داد. پس حضرت
علی علیه السلام فرمودند: برای شکر و سپاس از خداوند عزوجل، سه روز روزه
ص: 566
می گیرم، و حضرت فاطمه علیها السلام نیز چنین گفتند، و حسن و حسین علیهما السلام نیز گفتند: ما هم سه روز روزه می گیریم، و کنیزشان فضّه نیز همان را گفت. پس خداوند به آن دو لباس عافیت پوشانید(آنها را شفا داد)، پس همه صبح نمودند در حالی که روزه بودند، و هیچ غذایی نداشتند.
2_ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: «يُوفُونَ بِالنَّذْرِ»، يَعْنِي عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهم السلام وَ جَارِيَتَهُمْ، «وَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً»، يَقُولُونَ: عَابِساً كَلُوحاً.(1)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «يُوفُونَ بِالنَّذْرِ»، یعنی حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و کنیزشان، «وَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً»، می گویند: از روزی که عبوس و زشت چهره است، می ترسند.
ص: 567
شماره: 195
{اِنَّ الْمُتَّقٖینَ فٖی ظِلاٰلٍ وَعُیُونٍ41 وَفَواٰكِهَ مِمّاٰ یَشْتَهُونَ42 كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنٖیٓئًا بِماٰ كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ43 اِنّاٰ كَذٰلِكَ نَجْزِی الْمُحْسِنٖینَ}
همانا پرهيزگاران در سايه هاى (درختان بهشتى) و در ميان چشمه ها قرار دارند، (41) و ميوه هايى از آنچه ميل داشته باشند (42) بخوريد و بنوشيد گوارایتان، بخاطر اعمالى است كه انجام مى داديد! (43) ما اين گونه نيكوكاران را پاداش مى دهيم! (41)
عَنْ مُجَاهِدٍ وَ ابْنِ عَبَّاسٍ: «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلالٍ وَ عُيُونٍ»، مَنِ اتَّقَى الذُّنُوبَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهم السلام فِي ظِلَالٍ مِنَ الشَّجَرِ وَ الْخِيَامِ مِنَ اللُّؤْلُؤِ، طُولُ كُلِّ خَيْمَةٍ مَسِيرَةُ فَرْسَخٍ فِي فَرْسَخٍ، ثُمَّ سَاقَ الْحَدِيثَ إِلَى قَوْلِهِ: «إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ»، الْمُطِيعِينَ لِلَّهِ أَهْلَ بَيْتِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام فِي الْجَنَّةِ.(1)
از مجاهد و ابن عباس نقل است که در بارۀ آیۀ: «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلالٍ وَ عُيُونٍ»، گفتند: کسانی که از گناهان پرهیز نمودند، حضرت علی بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام هستند، که در سایۀ درختان و خیمه هایی از مروارید، هستند، که هر کدام از آن خیمه ها به اندازۀ یک فرسخ در یک فرسخ وسعت دارد، سپس سخنش را ادامه داد تا اینکه به: «إِنَّا
ص: 568
كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ»، رسید و گفت: منظور از محسنین، اطاعت کنند گان الهی هستند که همان اهل بیت حضرت محمّد صل الله علیه وآله وسلم می باشند که در بهشت پاداش داده می شوند.
ص: 569
شماره: 196
{یَوْمَ تَرْجُفُ الرّاٰجِفَةُ6 تَتْبَعُهَا الرّاٰدِفَةُ7}
آن روز که زلزله هاى وحشتناک همه چیز را به لرزه درمى آورد.(6) و به دنبال آن، حادثه دومین، رخ مى دهد(7)
عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ»، «تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»(1)، قَالَ: «الرَّاجِفَةُ»، الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام، وَ «الرَّادِفَةُ»، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، وَ أَوَّلُ مَنْ يَنْفُضُ عَنْ رَأْسِهِ التُّرَابَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام فِي خَمْسَةٍ وَ سَبْعِينَ أَلْفاً، وَ هُوَ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ»، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».(2)
از سلیمان بن خالد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ»، «تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»، فرمودند: «راجفه» حسین بن علی علیهما السلام می باشند، و «رادفه» علی بن ابی طالب علیه السلام هستند، و نخستین کسی که در رجعت از قبر بیرون می آید و خاک
از سر و روی خود می تکاند، حسین بن علی علیهما السلام
ص: 570
هستند، که با هفتاد و پنج هزار نفر برانگیخته می شوند، و این است معنی آیۀ: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ»، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ».
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:96/7، کُد:6_4/17، کُد:6و5/17، کُد:54/19، کُد:105/21، کُد:55/24 و کُد: 51/40 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 571
شماره: 197
{وَاِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ8 بِاَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ}
و در آن هنگام كه از دختران زنده به گور شده سؤال شود (8) كه به كدامين گناه كشته شدند. (9)
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ»، «بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام.(1)
از محمد بن ابی عمیر از یکی از مردانش نقل است که در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ»، «بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»، گفت: این آیه در بارۀ حسین بن علی علیهما السلام نازل شده است.
2_ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ، عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ»، «بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»، قَالَ: هِيَ، وَ اللَّهِ! مَوَدَّتُنَا، وَ هِيَ، وَ اللَّهِ! فِينَا خَاصَّةً.(2)
از منصور بن حازم نقل است که گفت: به جناب زید بن علی علیهما السلام گفتم: فدایت
ص: 572
شوم! منظور از این فرمایش خدای متعال: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ»، «بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»، چیست؟ فرمود: به خدا سوگند! آن، مودّت ما می باشد، به خدا سوگند! آن، فقط مخصوص ما می باشد.
ص: 573
شماره: 198
{اِنَّ الْاَبْراٰرَ لَفٖی نَعٖیمٍ13 وَاِنَّ الْفُجّاٰرَ لَفٖی جَحٖیمٍ}
به يقين نيكان در نعمتى فراوانند. (13) و بدكاران در دوزخند، (14)
عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ»، «وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ»، قَالَ: الْأَبْرَارُ نَحْنُ هُمْ، وَ الْفُجَّارُ هُمْ عَدُوُّنَا.(1)
از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام دربارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ»، «وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ»، فرمودند: نیکوکاران، ما هستیم و بدکاران، همان دشمنان ما هستند.
توضیح: یکی از ویژگی های حضرت امام حسین علیه السلام، نیکوکاری ایشان در طول زندگی پر برکت شان، می باشد، و همانطور که در زیارت جامعۀ کبیره هم اشاره شده: إِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاهُ، هر گونه خیر و نیکی از شما اهل بیت علیهم السلام منتشر می شود، که حضرت امام حسین علیه السلام نیز از اهل بیت علیهم السلام می باشند، و منشأ خیر و نیکی می باشند، پس این آیه در شأن ایشان هم نازل شده است.
ص: 574
شماره: 199
{كَلّآٰ اِنَّ كِتاٰبَ الْاَبْراٰرِ لَفٖی عِلِّیّٖینَ18 وَمآٰ اَدْرٰىكَ ماٰ عِلِّیُّونَ19 كِتاٰبٌ مَرْقُومٌ20 یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ21}
چنان نيست كه آنها (دربارۀ معاد) خيال می كنند، بلكه نامۀ اعمال نيكان در عليّين است.(18) و تو چه می دانی عليّين چيست؟!(19) نامه ای است رقم زده شده و سرنوشتی است قطعی.(20) كه مقرّبان شاهد آن هستند.(21)
1_ عَنِ الْكَلْبِيِّ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام _فِي حَدیثٍ_ الی ان قال:
«كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ»، «وَ ما أَدْراكَ ما عِلِّيُّونَ»، إِلَى قَوْلِهِ: «عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ»، وَ هُمْ رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.(الحدیث)(1)
از کلبی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در حدیثی فرمودند: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ»، «وَ ما أَدْراكَ ما عِلِّيُّونَ»، تا آیۀ: «عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ»، و منظور از آنها، رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم و امیر المؤمنین و فاطمه و حسن و حسین و ائمّه علیهم السلام هستند.
ص: 575
2_ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِی، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍعلیه السلام یقُولُ: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ أَعْلَى عِلِّیینَ، وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِنَا مِمَّا خَلَقَنَا، وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ دُونِ ذَلِک، فَقُلُوبُهُمْ تَهْوِی إِلَینَا، لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقْنَا، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «کلَّا إِنَّ کتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیینَ»، «وَ ما أَدْراک ما عِلِّیونَ»، «کتابٌ مَرْقُومٌ»، «یشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ».(1)
از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: همانا خداوند عزوجل، ما را از اعلی علّییّن (بالاترین درجه) آفرید، و دل های شیعیان ما را، از همان چیزی که ما را آفرید، خلق نمود، و بدن های آنها را، از چیز دیگری آفرید، پس دل های شیعیان ما، به سوی ما گرایش و تمایل دارند، چون از همان چیزی که ما آفریده شده ایم، آفریده شده اند، سپس این آیات را، تلاوت فرمودند: «کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ»، «وَ مَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّیُّونَ»، «کِتَابٌ مَّرْقُومٌ»، «یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ».
3_ عَنْ سَعِيدِ بْنِ عُثْمَانَ الْخَزَّازِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا سَعِيدٍ الْمَدَائِنِيَّ، يَقُولُ: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ»، «وَ ما أَدْراكَ ما عِلِّيُّونَ»، «كِتابٌ مَرْقُومٌ»، بِالْخَيْرِ مَرْقُومٌ بِحُبِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، ثُمَّ قَالَ: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ»، «وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ»،
«كِتابٌ مَرْقُومٌ»، بِالشَّرِّ مَرْقُومٌ بِبُغْضِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(2)
ص: 576
از سعید بن عثمان خزّاز نقل است که گفت: از ابا سعید مدائنی شنیدم که می گوید: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ»، «وَ ما أَدْراكَ ما عِلِّيُّونَ»، «كِتابٌ مَرْقُومٌ»، یعنی نامۀ ابرار به خاطر محبّت و دوستی محمّد و آل محمّد علیهم السلام، به خیر و نیکی نوشته شده، سپس گفت: «كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ»، «وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ»، «كِتابٌ مَرْقُومٌ»، و نامۀ فجّار به خاطر بغض و دشمنی با محمّد و آل محمّد علیهم السلام، به شرّ و بدبختی نوشته شده است.
ص: 577
شماره: 200
{اِنَّ الْاَبْراٰرَ لَفٖی نَعٖیمٍ22 عَلَى الْاَرآٰئِكِ یَنْظُرُونَ23، إلیٰ: وَمِزاٰجُهُۥ مِنْ تَسْنٖیمٍ27 عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ}
همانا نيكان در انواع نعمت اند (22) در حالی که بر تختهاى بهشتى تكيه زده و مى نگرند! (23) تا آیۀ: و اين شراب (طهور) ممزوج با تسنيم است. (27) چشمه سارى كه مقربّان از آن مى نوشند. (28)
1_ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ»، «عَلَى الْأَرائِكِ يَنْظُرُونَ»، إِلَى قَوْلِهِ: «الْمُقَرَّبُونَ»، نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ علیهم السلام وَ فَضْلُهُمْ فِيهَا بَاهِرٌ.(1)
ابن عباس دربارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ»، «عَلَى الْأَرائِكِ يَنْظُرُونَ»، إِلَى قَوْلِهِ: «الْمُقَرَّبُونَ»، گفت: این آیات دربارۀ حضرت علی، و فاطمه، و حسن و حسین، و حمزه، و جعفرعلیهم السلام نازل شده و فضیلت ایشان از این آیات، کاملاً آشکار و روشن است.
2_ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ تَرَكَ الْخَمْرَ لِغَيْرِ اللَّهِ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِيقِ الْمَخْتُومِ ...
الی ان قال:
أَشْرَفُ شَرَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ يَأْتِيهِمْ فِي عَالِي تَسْنِيمٍ، وَ هِيَ عَيْنٌ، «يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ»، وَ
ص: 578
الْمُقَرَّبُونَ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، يَقُولُ اللَّهُ: «السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»، «أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»(1).(الحدیث)(2)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هر کس شرابخواری را برای غیر خدا (مثلاً برای حفظ جان خود) ترک کند، خداوند او را از شرابی مُهر شده سیراب می کند.
تا آنجا که فرمودند:
والاترین و ارزشمندترین نوشیدنی بهشتیان شرابی است که از والاترین جای تسنیم، برایشان می آید، و تسنیم، چشمه ای است که مقرّبان از آن می نوشند و مقرّبان، همان آل محمّد علیهم السلام هستند، که خداوند می فرماید: «السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»، «أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ».
3_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام، عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رضی الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صل الله علیه وآله وسلم، قَالَ: قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ»، قَالَ: هُوَ أَشْرَفُ شَرَابٍ فِي الْجَنَّةِ، يَشْرَبُهُ مُحَمَّدٌ وَ آلُ مُحَمَّدٍ، وَ هُمُ الْمُقَرَّبُونَ السَّابِقُونَ، رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم وَ عَلِيٌّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّةُ وَ فَاطِمَةُ وَ خَدِيجَةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ، وَ ذُرِّيَّتُهُمُ الَّذِينَ اتَّبَعَتْهُمْ بِإِيمَانٍ، لِيَتَسَنَّمَ عَلَيْهِمْ مِنْ أَعَالِي دُورِهِمْ.(3)
از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت ابو جعفر، امام محمّد باقرعلیه السلام از پدرشان، حضرت امام زین العابدین علیه السلام، از جابر بن عبد الله رضی الله عنه، از پیامبر اکرم صل الله علیه وآله وسلم روایت کرده است که آن حضرت در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مِزَاجُهُ مِن تَسْنِیمٍ»، فرمودند: آن،
ص: 579
بهترین نوشیدنی در بهشت است، که محمّد و آل محمّد علیهم السلام از آن می نوشند، و آنها همان مقرّبون و سابقون هستند، یعنی رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم و حضرت علی بن ابی طالب و ائمّه و حضرت فاطمه و خدیجه صلوات الله علیهم، و فرزندان آنها که از روی ایمان و اعتقاد از آنها پیروی کردند، و تسنیم، از بالای منزل هایشان در بهشت، بر آنها فرو می ریزد.
ص: 580
شماره: 201
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖیمِ
{وَالْفَجْرِ1 وَلَیاٰلٍ عَشْرٍ2 وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ3}
سوگند به سپیده دم!(1) سوگند به شب هاى ده گانه!(2) سوگند به زوج و فرد!(3)
1_ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَ نَوَافِلِكُمْ، فَإِنَّهَا سُورَةٌ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، مَنْ قَرَأَهَا كَانَ مَعَ الْحُسَيْنِ علیه السلام يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي دَرَجَتِهِ مِنَ الْجَنَّةِ، إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ.(1)
از داود بن فرقد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: سورۀ فجر را در نمازهای واجب و مستحبتان بخوانید، چرا که این سوره، سورۀ حسین بن علی علیهما السلام می باشد، هر کس این سوره را بخواند در روز قیامت با امام حسین علیه السلام در درجۀ آن حضرت از بهشت، خواهد بود، همانا خداوند عزیز و حکیم است.
2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ یزِیدَ الْجُعْفِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ الْفَجْرِ»، وَ
ص: 581
الْفَجْرُ، هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام، وَ اللَّیالِی الْعَشْرُ، الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، مِنَ الْحَسَنِ علیه السلام إِلَى الْحَسَنِ علیه السلام، «وَ الشَّفْعُ»، أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ علیها السلام، «وَ الْوَتْرُ»، هُوَ اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیک لَهُ، «وَ اللَّیلِ إِذا یسْرِ»، هِی دَوْلَةُ حَبْتَرٍ، فَهِی تَسْرِی إِلَى قِیامِ الْقَائِمِ علیه السلام.(1)
از جابر یزید جعفی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ الْفَجْر»، فرمودند: فجر، همان قائم علیه السلام است، «وَ لَیَالٍ عَشْرٍ»، امامان علیهم السلام هستند، از امام حسن (مجتبی) علیه السلام، تا امام حسن (عسکری) علیه السلام، «وَ الشَّفْعِ»، حضرت امیر المؤمنین، و حضرت فاطمه علیه السلام، هستند، «وَ الْوَتْرِ»، خداوند یگانه است، که هیچ شریکی ندارد، «وَ اللَّیْلِ إِذَا یَسْرِ»، دولت حبتَر است، که تا قیام حضرت قائم علیه السلام، ادامه می یابد.
ص: 582
شماره: 202
{یآٰ اَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ27 اݗِرْجِعٖیٓ اِلٰى رَبِّكِ راٰضِیَةً مَرْضِیَّةً28 فَادْخُلٖی فٖی عِباٰدٖی29 وَادْخُلٖی جَنَّتٖی30}
اى جان آرام گرفته و اطمینان یافته!(27) به سوى پروردگارت در حالى که از او خشنودى و او هم از تو خشنود است، باز گرد.(28) پس در میان بندگانم درآى(29) و در بهشتم وارد شو.(30)
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِي قَوْلِهِ: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ»، «ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً»، «فَادْخُلِي فِي عِبادِي»، «وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»، يَعْنِي الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ علیهما السلام.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ فرمایش خدای متعال: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ»، «ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ»، «راضِيَةً مَرْضِيَّةً»، «فَادْخُلِي فِي عِبادِي»، «وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»، فرمودند: منظور، حسین بن علی علیهما السلام می باشد.
2_ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَ نَوَافِلِكُمْ، فَإِنَّهَا سُورَةُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام، وَ ارْغَبُوا فِيهَا رَحِمَكُمُ اللَّهُ.
فَقَالَ لَهُ أَبُو أُسَامَةَ وَ كَانَ حَاضِرَ الْمَجْلِسِ: كَيْفَ صَارَتْ هَذِهِ السُّورَةُ لِلْحُسَيْنِ خَاصَّةً؟
ص: 583
فَقَالَ: أَ لَا تَسْمَعُ، إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ»، «ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً»، «فَادْخُلِي فِي عِبادِي»، «وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»؟ إِنَّمَا يَعْنِي الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ علیه السلام، فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّةِ الرَّاضِيَةِ الْمَرْضِيَّةِ، وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام الرَّاضُونَ عَنِ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ، وَ هَذِهِ السُّورَةُ فِي الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام وَ شِيعَتِهِ وَ شِيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً، مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَةَ الْفَجْرَ كَانَ مَعَ الْحُسَيْن علیه السلام فِي دَرَجَتِهِ فِي الْجَنَّةِ، إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ.(1)
از داود بن فرقد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: سورۀ فجر را در نمازهای واجب و مستحب خود بخوانید، زیرا آن، سورۀ حسین بن علی علیهما السلام است، و به آن سوره رغبت داشته باشید، خدا شما را رحمت کند.
ابو اسامه که در آن جلسه حضور داشت، عرض کرد: چگونه این سوره اختصاص به حضرت حسین علیه السلام پیدا کرد؟ حضرت فرمودند: مگر نشنیده ای تا آنجا که خدای متعال می فرماید: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ»، «ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً»، «فَادْخُلِي فِي عِبادِي»، «وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»؟ همانا منظور از نفس مطمئنّه، حسین بن علی علیهما السلام می باشد، چون آن حضرت، دارای نفس مطمئن و راضی و مرضی بود، و اصحاب او از آل محمّد علیهم السلام از خدا راضی هستند و خداوند نیز روز قیامت از ایشان راضی است. و این سوره در بارۀ حسین بن علی علیهما السلام و پیروان او و پیروان آل محمّد است، هر کس بر خواندن سورۀ فجر مداومت کند، در بهشت با حضرت حسین علیه السلام در درجۀ ایشان، خواهد بود، خداوند عزیز و حکیم است.
ص: 584
شماره: 203
{وَواٰلِدٍ وَماٰ وَلَدَ}
سوگند به پدر و فرزندانى که پدید آورد.
1_ عَنْ أَبِی بَکرٍ الْحَضْرَمِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: قَالَ: یا أَبَا بَکرٍ! قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ»، هُوَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، «وَ مَا وَلَدَ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ علیهما السلام.(1)
از ابو بکر حضرمی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: ای ابو بکر! منظور از این سخن خداوند عزوجل: «وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ»، همان، حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است، و «وَ مَا وَلَدَ»، حضرت امام حسن، و حضرت امام حسین علیهما السلام، می باشند.
2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ یزِیدَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ»، قَالَ: یعْنِی عَلِیاً علیه السلام، وَ مَا وَلَدَ مِنَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.(2)
از جابر بن یزید نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام دربارۀ این سخن
ص: 585
خداوند عزوجل: «وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: یعنی حضرت علی علیه السلام، و فرزندان آن حضرت از امامان علیهم السلام.
3_ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، رَفَعَهُ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَد»، «وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ»، «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ»، قَالَ: أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ مَا وَلَدَ مِنَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.(1)
احمد بن محمد بن عبد الله در حدیثی مرفوع، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است که ایشان دربارۀ کلام خدای متعال: «لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ»، «وَ أَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَد»، «وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ»، فرمودند: پدر، امیر المؤمنین علی علیه السلام، هستند، و فرزندان، فرزندان آن حضرت، که ائمّه علیهم السلام هستند.
ص: 586
شماره: 204
{اَلَمْ نَجْعَلْ لَهُۥ عَیْنَیْنِ8 وَلِساٰنًا وَشَفَتَیْنِ9}
آیا براى او دو چشم قرار ندادیم،(8) و یک زبان و دو لب؟!(9)
حَدِیثاً مُسْنَداً یرْفَعُ إِلَى أَبِی یعْقُوبَ الْأَسَدِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَینَینِ»، «وَ لِساناً وَ شَفَتَینِ»، قَالَ: الْعَینَانِ، رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، وَ اللِّسَانِ، أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ الشَّفَتَانِ، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ علیهما السلام.(1)
در حدیثی مسند و مرفوع به ابی یعقوب اسدی، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام دربارۀ این سخن خداوند عزّ و جلّ: «أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ»، «وَ لِسَانًا وَ شَفَتَیْنِ»، فرمودند: منظور از دو چشم، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند، و منظور از زبان، امیر المؤمنین علیه السلام هستند، و منظور از دو لب، امام حسن و امام حسین علیهما السلام هستند.
ص: 587
شماره: 205
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖیمِ
{وَالشَّمْسِ وَضُحٰىهاٰ1 وَالْقَمَرِ اِذاٰ تَلٰىهاٰ2 وَالنَّهاٰرِ اِذاٰ جَلّٰىهاٰ3}
به خورشید و گسترش نور آن سوگند.(1) و به ماه هنگامى که بعد از آن درآید.(2) و به روز هنگامی كه صفحۀ زمين را روشن سازد.(3)
1_ عَنْ عِكْرِمَةَ، وَ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، قَالَ: الشَّمْسِ وَ ضُحاها، هُوَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه وآله وسلم، وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها، أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها، آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، وَ هُمَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام، وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها، بَنُو أُمَيَّةَ.(1)
از عکرمه نقل است که گفت: از حضرت صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، سؤال شد، فرمودند: منظور از خورشید و نورانیّت آن، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم، و منظور از ماه که پس از آن می آید، حضرت امیر المؤمنین علیه السلام، و منظور از روز، هنگامی که همه جا را روشن می کند، آل محمّد علیهم السلام هستند، که همان امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام می باشند، و منظور از شب، هنگامی که سیاهی و تاریکی آن همه چیز را می پوشاند، بنی امیّه هستند.
ص: 588
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، قَالَ: الشَّمْسُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، أَوْضَحَ اللَّهُ بِهِ لِلنَّاسِ دِينَهُمْ، قُلْتُ: «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، قَالَ: ذَاكَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، قُلْتُ: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، قَالَ: ذَاكَ الْإِمَامُ مِنْ ذُرِّيَّةِ فَاطِمَةَ علیهما السلام، يَسْأَلُ رَسُولَ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم فَيُجَلِّي لِمَنْ سَأَلَهُ، فَحَكَى اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَنْهُ، فَقَالَ: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها».(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال پرسیدم: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، فرمودند: شمس، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند، که به وسیلۀ ایشان خداوند دینش را آشکار نموده، گفتم: «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، فرمودند: آن، امیر المؤمنین علیه السلام است، گفتم: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، فرمودند: آن، امام از فرزندان فاطمه علیها السلام می باشد که از دین رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم سؤال می شود، پس آن را برای سئوال کننده آشکار می کند و توضیح می دهد، و خدای سبحان از گفتار او حکایت کرده، و فرموده: «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها».
3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، قَالَ: هُوَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم، «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، قَالَ: الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ علیها السلام، «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، قَالَ: بَنُو أُمَيَّةَ.(2)
از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»،
ص: 589
گفت: او، پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم است، «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام می باشند، «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، امام حسن و امام حسین علیهما السلام هستند، «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، بنی امیّه می باشند.
4_ الْبَاقِرُ وَ الصَّادِقُ علیهما السلام: فِي قَوْلِهِ: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، قَالَ: هُوَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام، «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام وَ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، قَالَ: «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، عَتِيقٌ وَ ابْنُ صُهَاكَ وَ بَنُو أُمَيَّةَ وَ مَنْ تَوَلَّاهُمَا.(1)
حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام و حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها»، فرمودند: او رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم هستند، «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»، علی بن ابی طالب علیه السلام هستند، «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها»، حسن و حسین علیهما السلام و آل محمّد علیهم السلام می باشند، سپس فرمودند: «وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها»، ابو بکر (عتیق) و عمر (ابن الصهاک) و بنی امیّه و کسانی که آن دو را دوست دارند، می باشند.
ص: 590
شماره: 206
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖیمِ
{وَالتّٖینِ وَالزَّیْتُونِ}
سوگند به انجیر و زیتون!
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ»، قَالَ: التِّينِ الْحَسَنُ علیه السلام، وَ الزَّيْتُونِ الْحُسَيْنُ علیه السلام.(الحدیث)(1)
از محمد بن فضیل بن یسار نقل است که گفت: از حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور از تین، امام حسن علیه السلام، و منظور از زیتون، امام حسین علیه السلام می باشند.
2_ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ التِّینِ وَ الزَّیتُونِ»، «وَ طُورِ سِینِینَ»، قَالَ: التِّینُ وَ الزَّیتُونُ، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ علیهما السلام، «وَ طُورِ سِینِینَ»، عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، قَالَ: قَوْلُهُ: «فَما یکذِّبُک بَعْدُ بِالدِّینِ»، قَالَ: الدِّینُ، وَلَایةُ عَلِی بْنِ أَبِی
ص: 591
طَالِبٍ علیه السلام.(1)
از ابو ربیع شاهی نقل است که گفت: حضرت امام جعفرصادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ»، «وَ طُورِ سِینِینَ»، فرمودند: انجیر و زیتون، امام حسن و امام حسین علیهما السلام، هستند، «وَ طُورِ سِینِینَ»، حضرت امام علی بن ابی طالب علیه السلام هستند، سپس فرمودند: مقصود خدا از آیۀ: «فَمَا یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ»، این است که: دین، ولایت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است.
3_ عَنْ ابْنِ دَرَّاجٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ»، التِّينُ الْحَسَنُ وَ الزَّيْتُونُ الْحُسَيْنُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا.(2)
از ابن درّاج نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ»، می فرمودند: منظور از تین، امام حسن علیه السلام، و منظور از زیتون، امام حسین علیه السلام هستند.
ص: 592
شماره: 207
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖیمِ
{اِنّآٰ اَنْزَلْناٰهُ فٖی لَیْلَةِ الْقَدْرِ1 وَمآٰ اَدْرٰىكَ ماٰ لَیْلَةُ الْقَدْرِ2 لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ3 تَنَزَّلُ الْمَلآٰئِكَةُ وَالرُّوحُ فٖیهاٰ بِاِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ اَمْرٍ4 سَلاٰمٌ هِیَ حَتّٰى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}
ما آن را در شب قدر نازل كرديم.(1) و تو چه مى دانى شب قدر چيست؟!(2) شب قدر بهتر از هزار ماه است!(3) فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدير) هر كار نازل مى شوند.(4) شبى است مملوّ از سلامت (و بركت و رحمت) تا طلوع صبح!(5)
1_ عَنْ أَبِي يَحْيَى الصَّنْعَانِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: قَالَ لِي أَبِي مُحَمَّدٌ: قَرَأَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ»، وَ عِنْدَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام، فَقَالَ لَهُ الْحُسَيْنُ: يَا أَبَتَاهْ! كَأَنَّ بِهَا مِنْ فِيكَ حَلَاوَةً؟
فَقَالَ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! وَ ابْنِي! إِنِّي أَعْلَمُ فِيهَا مَا لَا تَعْلَمُ، إِنَّهَا لَمَّا نَزَلَتْ بُعِثَ إِلَى جَدِّكَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم، فَقَرَأَهَا عَلَيَّ، ثُمَّ ضَرَبَ عَلَى كَتِفِيَ الْأَيْمَنِ، وَ قَالَ: يَا أَخِي! وَ وَصِيِّي! وَ وَلِيَّ أُمَّتِي بَعْدِي! وَ حَرْبَ أَعْدَائِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ! هَذِهِ السُّورَةُ لَكَ مِنْ بَعْدِي وَ لِوُلْدِكَ مِنْ بَعْدِكَ، أَنَّ جَبْرَئِيلَ أَخِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ أَحْدَثَ إِلَيَّ أَحْدَاثَ أُمَّتِي فِي سُنَّتِهَا، وَ إِنَّهُ لَيَحْدُثُ ذَلِكَ إِلَيْكَ كَأَحْدَاثِ النُّبُوَّةِ، وَ لَهَا نُورٌ سَاطِعٌ فِي قَلْبِكَ وَ قُلُوبِ أَوْصِيَائِكَ إِلَى
ص: 593
مَطْلَعِ فَجْرِ الْقَائِمِ علیه السلام.(1)
از ابو یحیی صنعانی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: پدرم، حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام به من فرمودند: حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام این آیه را قرائت کردند: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ»، در حالی که امام حسن و امام حسین علیهما السلام نزدشان بودند، پس امام حسین علیه السلام به ایشان عرض کردند: پدر جان! مثل این که از این آیه در دهان خود، شیرینی مخصوصی احساس می کنید؟
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ای فرزند رسول خدا! و ای پسرم! من در مورد این آیه چیزی می دانم که تو نمی دانی، همانا وقتی این آیه نازل شد، جدّ تو، رسول خدا در پی من فرستادند و آن را برای من قرائت فرمودند، سپس دستشان را بر شانۀ راستم گذاشتند و فرمودند: ای برادر من! و وصیّ و فرمانروای امّتم بعد از من! و ای جنگجوی با دشمنان من تا روز قیامت! این سوره پس از من برای تو است و بعد از تو برای فرزندانت، برادرم جبرئیل برایم پیش آمدهای امّت را نقل کرده، و برای تو هم، مانند زمان نبوّت، آن ها را خواهد گفت، و برای این سوره نوری درخشان در قلب تو و قلوب اوصیاء و جانشینانت تا طلوع فجر قائم علیه السلام خواهد بود.
2_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم: یا عَلِی! أَ تَدْرِی مَا مَعْنَى لَیلَةِ الْقَدْرِ؟ فَقُلْتُ: لَا، یا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ صل الله علیه واله وسلم: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى قَدَّرَ فِیهَا مَا هُوَ کائِنٌ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، فَکانَ فِیمَا قَدَّرَ عَزَّ وَ جَلَّ وَلَایتُک وَ وَلَایةُ الْأَئِمَّةِ
ص: 594
مِنْ وُلْدِک إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ.(1)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت على بن ابى طالب علیه السلام فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم، به من فرمودند: ای على! آیا مى دانى معنى شب قدر چیست؟ عرض کردم: نه، ای رسول خدا! پس آن حضرت فرمودند: خداوند متعال در آن شب، هر چیزى که تا روز قیامت انجام خواهد گرفت را، مقدّر فرموده، و یکی از مقدّرات خداوند عزوجل در آن شب، ولایت تو و ولایت امامان از فرزندان تو، تا روز قیامت، می باشد.
ص: 595
شماره: 208
{اِنَّ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصّاٰلِحاٰتِ اُولٰٓئِكَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ}
همانا كسانى كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند بهترين مخلوقات (خدا) هستند.
1_ فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعلیه السلام، قَالَ: الْبَيِّنَةُ مُحَمَّدٌ صل الله علیه وآله وسلم و ...
الی ان قال:
قَوْلُهُ: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
در روایت ابو جارود نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام فرمودند: بیّنه، حضرت محمّد صلی الله علیه وآله وسلم هستند و ...
تا آنجا که فرمودند:
در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ»، فرمودند: این آیه در شأن آل محمّد علیهم السلام نازل شده است.
ص: 596
2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ»،قَالَ: نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ علیه السلام، وَ أَهْلِ بَيْتِهِ.(1)
از ابن عبّاس نقل است که دربارۀ این کلام خدای متعال: «أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ»، فرمود: دربارۀ حضرت امام علی علیه السلام و اهل بیت ایشان نازل شده است.
ص: 597
شماره: 209
{ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعٖیمِ}
سپس در آن روز همۀ شما از نعمتهايى كه داشته ايد سؤال خواهيد شد.
1_ عَنْ جَمِيلٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ: «لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، قَالَ: تُسْأَلُ هَذِهِ الْأُمَّةُ، عَمَّا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ بِرَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم، ثُمَّ بِأَهْلِ بَيْتِهِ علیهم السلام.(1)
از جمیل نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: معنای این کلام خدای متعال: «لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، چیست؟ حضرت فرمودند: از این امّت، در بارۀ آنچه که خدا به آنها نعمت داده، یعنی رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم، و سپس اهل بیت ایشان علیهم السلام، سؤال خواهد شد.
2_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَمَاعَةً، فَدَعَا بِطَعَامٍ مَا لَنَا عَهْدٌ بِمِثْلِهِ لَذَاذَةً وَ طِيباً، وَ أُوتِينَا بِتَمْرٍ نَنْظُرُ فِيهِ إِلَى وُجُوهِنَا مِنْ صَفَائِهِ وَ حُسْنِهِ، فَقَالَ رَجُلٌ: لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هَذَا النَّعِيمِ الَّذِي نُعِّمْتُمْ بِهِ عِنْدَ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه وآله وسلم؟ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَكْرَمُ وَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ يُطْعِمَكُمْ طَعَاماً فَيُسَوِّغَكُمُوهُ، ثُمَّ يَسْأَلَكُمْ عَنْهُ، وَ لَكِنْ
ص: 598
يَسْأَلُكُمْ عَمَّا أَنْعَمَ عَلَيْكُمْ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از ابو حمزه نقل است که گفت: به همراه گروهی در خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بودیم، آن حضرت ما را به غذایی دعوت کردند که در لذیذی و گوارایی مثل آن را نخورده بودیم، و خرمایی نیز آوردند که از شدّت صفا و خوبی، عکسمان در آن دیده می شد، سپس مردی عرض کرد: آیا از این نعمتی که در خدمت پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم خوردیم، بازخواست خواهیم شد؟ پس امام صادق علیه السلام فرمودند: همانا خداوند عزوجل کریم تر و بزرگوار تر از آن است که غذایی گوارا و خوراکی مطبوع به شما بدهد و شما از آن بهره مند شوید، سپس شما را از آن بازخواست نماید، امّا خداوند در بارۀ نعمتی که به خاطر محمّد و آل محمّد علیهم السلام به شما عنایت فرمود، (یعنی ولایت و محبّت ایشان)، بازخواست خواهد نمود.
3_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ عَلِیّ علیه السلام، أَنَّهُ قَالَ: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ»، نَحْنُ النَّعِیمُ.(2)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت امام علی علیه السلام، در بارۀ آیۀ: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ»، فرمودند: آن نعمت، ما هستیم.
ص: 599
4_ عَنْ إِبْرَاهِيمِ بْنِ عَبَّاسٍ الصَّوْلِيّ، الْكَاتِب بِالْأَهْوَازِ سَنَةَ سَبْعٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَتَيْنِ، قَالَ: كُنَّا يَوْماً بَيْنَ يَدَيْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى علیهما السلام، فَقَالَ لِي: لَيْسَ فِي الدُّنْيَا نَعِيمٌ حَقِيقِيٌّ، فَقَالَ لَهُ بَعْضُ الْفُقَهَاءِ مِمَّنْ يَحْضُرُهُ: فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، أَ مَا هَذَا النَّعِيمُ فِي الدُّنْيَا وَ هُوَ الْمَاءُ الْبَارِدُ، فَقَالَ لَهُ الرِّضَا علیه السلام وَ عَلَا صَوْتُهُ: كَذَا فَسَّرْتُمُوهُ أَنْتُمْ وَ جَعَلْتُمُوهُ عَلَى ضُرُوبٍ؟! فَقَالَتْ طَائِفَةٌ: هُوَ الْمَاءُ الْبَارِدُ، وَ قَالَ غَيْرُهُمْ: هُوَ الطَّعَامُ الطَّيِّبُ، وَ قَالَ آخَرُونَ: هُوَ النَّوْمُ الطَّيِّبُ.
قَالَ الرِّضَا علیه السلام: وَ لَقَدْ حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ أَبِيهِ، أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّ أَقْوَالَكُمْ هَذِهِ ذُكِرَتْ عِنْدَهُ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، فَغَضِبَ علیه السلام وَ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْأَلُ عِبَادَهُ عَمَّا تَفَضَّلَ عَلَيْهِمْ بِهِ، وَ لَا يَمُنُّ بِذَلِكَ عَلَيْهِمْ، وَ الِامْتِنَانُ بِالْإِنْعَامِ مُسْتَقْبَحٌ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ، فَكَيْفَ يُضَافُ إِلَى الْخَالِقِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا لَا يَرْضَى الْمَخْلُوقُ بِهِ، وَ لَكِنَّ النَّعِيمَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ مُوَالاتُنَا، يَسْأَلُ اللَّهُ عِبَادَهُ عَنْهُ بَعْدَ التَّوْحِيدِ وَ النُّبُوَّةِ، لِأَنَّ الْعَبْدَ إِذَا وَفَى بِذَلِكَ أَدَّاهُ إِلَى نَعِيمِ الْجَنَّةِ الَّذِي لَا يَزُولُ.(الحدیث)(1)
از ابراهیم بن عبّاس صولی، کاتب در اهواز در سال دویست و بیست و هفت، نقل است که گفت: روزی خدمت حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام بودیم، ایشان به من فرمودند: نعمت حقیقی در دنیا نیست؛ پس یکی از فقهایی که در حضور ایشان بود، به آن حضرت عرض کرد: پس چگونه خداوند عزوجل می فرماید: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، و این نعمت در دنیا است که همان آب سرد است، پس حضرت امام رضاعلیه السلام با صدای بلند فرمودند: شما آن را این گونه تفسیر کرده اید و بر چند قسم قرار داده اید،
ص: 600
گروهی گفتند: آن نعمت، آب سرد است، و گروهی دیگر گفتند: آن نعمت، غذای لذیذ است، و دیگران گفتند: آن نعمت، خواب خوش است.
حضرت رضا علیه السلام فرمودند: به تحقیق پدرم علیه السلام برایم نقل فرمودند هنگامی که در محضر پدرشان، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سخنان شما را دربارۀ کلام خدای متعال: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، گفته شد، پس آن حضرت خشمگین شدند و فرمودند: همانا خداوند عزوجل از بندگانش در بارۀ آنچه که به آنان ارزانی داشته سؤال نمی کند و بر آنان به خاطر این نعمت ها، منّت نمی گذارد، منّت گذاشتن برای نعمت از آفریدگان نسبت به یکدیگر زشت و قبیح است، تا چه رسد به خداوند خالق عزوجل، حال چگونه چیزی را به خداوند نسبت می دهید که آفریدگان از این نسبت ناخشنود می شوند!؟
امّا مقصود از این نعمت، دوستی ما اهل بیت و موالات ما می باشد، که خداوند عزوجل پس از سؤال از توحید و نبوّت، از ولایت ما می پرسد، پس اگر بنده ای نسبت به آن وفا کرده باشد، خداوند او را به سوی نعمت بهشت، که تمامی ندارد، رهسپار می نماید.
5_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ نَجِيحٍ الْيَمَانِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : مَا مَعْنَى قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»؟ قَالَ: النَّعِيمُ الَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا وَ حُبِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.(1)
از عبد الله بن نجیح یمانی نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: معنای این کلام خداوندعزوجل: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»، چیست؟
ص: 601
حضرت فرمودند: آن نعمت، نعمتی است که خداوند با ولایت ما و دوستی حضرت محمّد و آل محمّد علیهم السلام، به شما ارزانی داشته است.
تذکّر: البته شما خوانندۀ گرامی می توانید، برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به کُد:7/1، کُد:5/3، کُد:69/4، کُد:28/14، کُد:83/16 و کُد:20/31 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 602
شماره: 210
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖیمِ
{اِنّآٰ اَعْطَیْناٰكَ الْكَوْثَرَ1 فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ2 اِنَّ شاٰنِئَكَ هُوَ الْاَبْتَرُ}
ما به تو كوثر (خير و بركت فراوان) عطا كرديم!(1) اكنون كه چنين است برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی كن.(2) مسلّماً دشمن تو ابتر و بلا عقب است.(3)
عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صل الله علیه وآله وُسلم صَلَّى الْغَدَاةَ، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى عَلِيٍّ علیه السلام، فَقَالَ: يَا عَلِيُّ! مَا هَذَا النُّورُ الَّذِي أَرَاهُ قَدْ غَشِيَكَ؟ قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَصَابَتْنِي جَنَابَةٌ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ، فَأَخَذْتُ بَطْنَ الْوَادِي وَ لَمْ أُصِبِ الْمَاءَ، فَلَمَّا وَلَّيْتُ نَادَانِي مُنَادٍ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! فَالْتَفَتُّ، فَإِذَا خَلْفِي إِبْرِيقٌ مَمْلُوءٌ مِنْ مَاءٍ، فَاغْتَسَلْتُ.
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وُسلم: يَا عَلِيُّ! أَمَّا الْمُنَادِي، فَجَبْرَئِيلُ، وَ الْمَاءُ مِنْ نَهَرٍ يُقَالُ لَهُ الْكَوْثَرُ، عَلَيْهِ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ شَجَرَةٍ، كُلُّ شَجَرَةٍ لَهَا ثَلَاثَةُ مِائَةٍ وَ سِتُّونَ غُصْناً، فَإِذَا أَرَادَ أَهْلُ الْجَنَّةِ الطَّرَبَ هَبَّتْ رِيحٌ، فَمَا مِنْ شَجَرَةٍ وَ لَا غُصْنٍ إِلَّا وَ هُوَ أَحْلَى صَوْتاً مِنَ الْآخَرِ، وَ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى كَتَبَ عَلَى أَهْلِ الْجَنَّةِ أَنْ لَا يَمُوتُوا لَمَاتُوا فَرَحاً مِنْ شِدَّةِ حَلَاوَةِ تِلْكَ الْأَصْوَاتِ، وَ هَذَا النَّهَرُ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ، وَ هُوَ لِي وَ لَكَ وَ لِفَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ فِيهِ شَيْ ءٌ.(1)
ص: 603
از حمران بن اعین نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نماز صبح را خواندند و سپس به حضرت علی علیه السلام رو کرده و پرسیدند: ای علی! این نور که تو را در میان گرفته، چیست؟ حضرت پاسخ دادند: ای رسول خدا! دیشب به خاطر جنابت، نیاز به غسل پیدا کردم و در این سرزمین به دنبال آب گشتم، امّا آبی نیافتم، هنگامی که روی خود را برگرداندم منادی صدا زد: ای امیرمؤمنان! پس نگاه کردم و دیدم پشت سرم ظرفی پُر از آب قرار دارد، پس غسل کردم.
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ای علی! آن منادی جبرئیل بود و آن آب از رودی در بهشت بود که به آن کوثر می گویند، دوازده هزار درخت کنار آن قرار دارند که هر درخت سیصد و شصت شاخه دارد. هنگامی که اهالی بهشت می خواهند شادی کنند، نسیمی می وزد و صدای هر درخت و هر شاخه ای گوش نوازتر از دیگری است. و اگر چنین نبود که خداوند مرگ را برای مردم بهشت قرار نداده، آن ها از شدّت شادمانی از شنیدن این صداها جان می دادند. این رودخانه در بهشت عدن است و برای من و تو و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام است، و هیچ کس در آن سهمی ندارد.
ص: 604
1_ قرآن کریم.
2_ مفاتیح الجنان.
3_ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات/ 5جلدی/ شیخ حر عاملى، محمّد بن حسن/ اعلمى/ بیروت/ سال چاپ: 1425 ق.
4_ الإحتجاج على أهل اللجاج( للطبرسی)/ 2جلدی/ طبرسى، احمد بن على/ تحقیق: خرسان، محمّد باقر/ نشر مرتضى/ مشهد/ سال چاپ: 1403 ق.
5_ احقاق الحق و ازهاق الباطل/ 23جلدی/ قاضى نور الله مرعشی/ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
6_ الإختصاص/ 1جلدی/ مفید، محمد بن محمد/ تحقیق: غفارى، على اکبر و محرمى زرندى، محمود/ عربى/ الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
7_ إرشاد القلوب إلى الصواب( للدیلمی)/ 2جلدی/ دیلمى، حسن بن محمد/ عربى/ ناشر الشریف الرضی/ قم/ سال چاپ: 1412 ق.
8_ أسد الغابة في معرفة الصحابة/ 7جلدی/ ابن اثیر، علی بن محمد/ محقق: بنا محمد ابراهیم، عاشور محمد احمد، فاید محمود عبد الوهّاب/ انتشارات: دار إحياء التراث العربي/ بیروت، لبنان.
9_ اعتقادات الإمامیه( للصدوق)/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ کنگرۀ شیخ مفید/ قم/ سال چاپ: 1414 ق.
10_ أعلام الدين في صفات المؤمنين/ 1جلدی/ ديلمى، حسن بن محمد/ محقق و مصحح: مؤسسة آل البيت علیهم السلام/ عربى/مؤسسة آل البيت علیهم السلام/ قم/ سال چاپ: 1408 ق.
11_ إعلام الورى بأعلام الهدى/ 2جلدی/ طبرسى، فضل بن حسن/
مؤسسة آل
ص: 605
البیت علیهم السلام/ قم/ سال چاپ: 1417 ق.
12_ إلزام الناصب فی إثبات الحجة الغائب عجل الله فرجه الشریف/ 2جلدی/ یزدى حایرى، على/ مؤسسة الأعلمى/ بیروت/ سال چاپ: 1422 ق.
13_ الأربعون حديثا( للرازي)/ 1جلدی/ منتجب الدين، علي بن عبيد الله بن بابويه الرازي/محقق و مصحح: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام/ عربى/ مدرسة الإمام المهدى عجل الله فرجه الشریف/ قم/ سال چاپ: 1408 ق.
14_ الأمالي(للصدوق)/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ کتابچى/ تهران/ سال چاپ: 1376 ش.
15_ الأمالي (للطوسی)/ 1جلدی/ طوسى، محمد بن الحسن/ عربى/ دار الثقافة/ قم/ سال چاپ: 1414 ق.
16_ الأمالي( للمفيد)/ 1جلدی/ مفيد، محمد بن محمد/ محقق و مصحح: استاد ولى، حسين وغفارى على اكبر/ عربى/ كنگره شيخ مفيد/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
17_ الإمامة و التبصرة من الحيرة/ 1جلدی/ ابن بابويه، على بن حسين/ محقق و مصحح: مدرسه امام مهدى علیه السلام/ عربى/ مدرسة الإمام المهدى؟عج؟/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.
18_ بحار الأنوار/ 110جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ إحیاء التراث العربی/ بیروت/ سال چاپ: 1403 ق.
19_ البرهان فى تفسیر القرآن/ 5جلدی/ بحرانى، سید هاشم/ بنیاد بعثت/ تهران/ سال چاپ: 1416 ق.
20_ بشارة المصطفى لشیعة المرتضى( ط_ القدیمة)/ 1جلدی/ طبرى آملى، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم/ عربى/ المکتبة الحیدریة/ نجف/ سال چاپ: 1383 ق.
21_ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد علیهم السلام/ 1جلدی/ صفار، محمد بن حسن/ تحقیق: کوچه باغى، محسن بن عباسعلى/ عربى/ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.
22_ بناء المقالة الفاطمية في نقض الرسالة العثمانية/ 1جلدی/ ابن طاوس، احمد بن
ص: 606
موسى/ محقق و مصحح: عدنانى غريفى، على/ عربى/ مؤسسة آل البيت علیهم السلام لإحياء التراث/
قم/ سال چاپ: 1411 ق.
23_ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة/ 1جلدی/ استرآبادى، على/ مؤسسة النشر الإسلامی/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
24_ التحصین لأسرار ما زاد من کتاب الیقین/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ تحقیق: انصارى زنجانى خوئینى، اسماعیل/ عربى/ مؤسسة دار الکتاب/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
25_ تحف العقول/ 1جلدی/ ابن شعبه حرانى، حسن بن على/محقق و مصحح: غفارى، على اكبر/ عربى/ جامعه مدرسين/ قم/ سال چاپ: 1404 ق.
26_ تسلية المُجالس و زينة المَجالس( مقتل الحسين علیه السلام)/ 2جلدی/ حسينى موسوى، محمد بن أبي طالب/ محقق و مصحح: حسون، كريم فارس/ عربى/ مؤسسة المعارف الإسلامية/ ايران _ قم/ سال چاپ: 1418 ق.
27_ التفسیر الإمام الحسن العسکری علیه السلام/ 1جلدی/ حسن بن على علیهما السلام، امام یازدهم/ تحقیق: مدرسه امام مهدى علیه السلام/ عربى/ مدرسة الإمام المهدی عجل الله فرجه الشریف/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
28_ تفسیر الصافی/ 5جلدی/ فیض کاشانى، محمّد بن شاه مرتضى/ مکتبه الصدر/ تهران/ سال چاپ: 1415 ق.
29_ تفسیر العیاشی/ 2جلدی/ عیاشى، محمّد بن مسعود/ المطبعة العلمیة/ تهران/ سال چاپ: 1380 ق.
30_ تفسیر فرات الکوفی/ 1جلدی/ کوفى، فرات بن ابراهیم/ مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی/ تهران/ سال چاپ: 1410 ق.
31_ تفسیر القمى/ 2جلدی/ قمى، على بن ابراهیم/ دار الکتاب/ قم/ سال چاپ: 1367 ش .
32_ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب/ 14جلدی/ قمی مشهدی، محمّد بن محمّد
ص: 607
رضا/ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى/ تهران/ سال چاپ: 1368 ش.
33_ تفسیر نور الثقلین/ 5جلدی/ عروسى حویزى عبد على بن جمعه/ انتشارات اسماعیلیان/ قم/ سال چاپ: 1415 ق.
34_ التوحید( للصدوق)/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ تحقیق: حسینى، هاشم/ عربى/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: 1398 ق.
35_ تهذیب الأحکام/ 10جلدی/ طوسى، محمّد بن الحسن/ تحقیق: خرسان، حسن الموسوى/ دار الکتب الإسلامیه/ تهران/ 1407 ق.
36_ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ دار الشریف الرضی للنشر/ قم/ سال چاپ: 1406 ق.
37_ الجعفريات( الأشعثيات)/ 1جلدی/ ابن اشعث، محمد بن محمد/ عربى/ مكتبة النينوى الحديثة/ تهران/ سال چاپ: بى تا.
38_ حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهارعلیهم السلام/ 5جلدی/ علامه بحرانى، سید هاشم بن سلیمان/ مؤسسة المعارف الإسلامیة/ قم/ سال چاپ: 1411 ق.
39_ الخرائج و الجرائح/ 3جلدی/ قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله/ مؤسسۀ امام مهدى عجل الله فرجه الشریف/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
40_ الخصال/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: 1362 ش.
41_ الدر المنثور في التفسير بالمأثور/ 6جلدی/ جلال الدين عبدالرحمن سيوطى/ مکتبة آیت الله المرعشي النجفي رحمه الله علیه/ قم – ایران/ سال نشر: 1404 ق.
42_ الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم/ 1جلدی/ شامی، یوسف بن حاتم/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: 1420 ق.
43_ دلائل الإمامة/ 1جلدی/ طبرى آملى صغیر، محمّد بن جریر بن رستم/ بعثت/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
44_ دلائل الصدق لنهج الحق/ 6جلدی/ مظفر نجفى، محمد حسن/ تحقیق: مؤسسة
ص: 608
آل البیت علیهم السلام/ عربى/ موسسة آل البیت/ قم/ سال چاپ: 1422 ق.
45_ الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیهما السلام( لابن شاذان القمی)/ 1جلدی/ ابن شاذان قمى، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل/ تحقیق: شکرچى، على/ مکتبة
الأمین/ قم/ سال چاپ: 1423 ق.
46_ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین/ 2جلدی/ فتال نیشابورى، محمّد بن احمد/ انتشارات رضى/ قم/ سال چاپ: 1375 ش.
47_ سعد السعود للنفوس منضود/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ عربى/ دار الذخائر/ ايران_ قم/ سال چاپ: بى تا.
48_ شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام/ 3جلدی/ ابن حیون، نعمان بن محمد/ تحقیق: حسینى جلالى، محمد حسین/ عربى/ جامعه مدرسین/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
49_ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل/ 2جلدی/ حسکانی، عبید الله بن عبدالله/ تحقیق: محمودى، محمدباقر/ عربى/ التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة/ تهران/ 1411 ق.
50_ الصحيح من سيرة الإمام علي علیه السلام (المرتضی من سيرة المرتضی)/ 20جلدی/ علامه سيد جعفر مرتضى العاملى/ عربی/ المرکز الإسلامي للدراسات/ بیروت _ لبنان/ 1430 ق.
51_ الصحيح من سيرة النبي الأعظم (ط _ جدید)/ 35جلدی/ علامه سيد جعفر مرتضى العاملى/ عربی/ مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر/قم _ ایران/سال نشر: 1426 ق.
52_ صحيفة الإمام الرضا علیه السلام/ 1جلدی/ على بن موسى، امام هشتم علیه السلام/ محقق و مصحح: نجف، محمد مهدى/ عربى/ كنگره جهانى امام رضا علیه السلام/ مشهد/ سال چاپ: 1406 ق.
53_ الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم/ 3جلدی/ عاملى نباطى، على من محمد بن على بن محمد بن يونس/ عربى/ المكتبة الحيدرية/ نجف/ سال چاپ: 1384 ق.
ص: 609
54_ الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف/ 2جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ تحقیق: عاشور، على/ عربى/ خیام/ قم/ سال چاپ: 1400 ق.
55_ طرف من الأنباء و المناقب/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ تحقیق: عطار، قیس/ عربى /ناشر: تاسوعا/ مشهد/ سال چاپ: 1420 ق.
56_ عدة الداعي و نجاح الساعي/ 1جلدی/ ابن فهد حلى، احمد بن محمد/ محقق و مصحح: موحدى قمى، احمد/ عربى/ دار الكتب الإسلامي/ سال چاپ: 1407 ق.
57_ العدد القويّة لدفع المخاوف اليومية/ 1جلدی/ حلّى، رضى الدين على بن يوسف بن المطهر( برادر علامۀ حلّى)/ محقّق و مصحّح: رجائى، مهدى و مرعشى، محمود/ عربى/ ناشر: كتابخانه آية الله مرعشى نجفى/ قم/ سال چاپ: 1408 ق.
58_ علل الشرائع/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ کتاب فروشى داورى/ قم/ سال چاپ: 1385 ش.
59_ عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار/ 1جلدی/ ابن بطریق، یحیى بن حسن/ عربى/ جماعة المدرسین بقم، مؤسسة النشر الاسلامی/ قم/ سال چاپ: 1407 ق.
60_ عیون أخبار الرضا علیه السلام/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ تحقیق: لاجوردى، مهدى/ نشر جهان/ تهران/ 1378 ق.
61_ غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام/ 7جلدی/ بحرانی، سید هاشم بن سلیمان/ تحقیق: عاشور، السید علی/ عربی/ مؤسسة التاریخ العربی/ بیروت/ 1422ق.
62_ غرر الأخبار/ 1جلدی/ دیلمى، حسن بن محمد/ تحقیق: ضیغم، اسماعیل/ عربى/ دلیل ما/ قم/ سال چاپ: 1427 ق.
63_ الغیبة( للنعمانی)/ 1جلدی/ ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم/ تحقیق: غفارى، على اکبر/ عربى/ نشر صدوق/ تهران/ سال چاپ: 1397 ق.
64_ فرحة الغري في تعيين قبر أمير المؤمنين عليّ بن أبي طالب علیه السلام في النجف/
ص: 610
1جلدی/ ابن طاوس، عبدالكريم بن احمد/ عربى/ منشورات الرضي/ ايران _ قم/ سال چاپ: بى تا.
65_ فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام/ 1جلدی/ ابن عقده کوفى، احمد بن محمد/ تحقیق: حرز الدین، عبد الرزاق محمد حسین/ عربى/ دلیل ما/ قم/ سال چاپ: 1424 ق.
66_ الفضائل( لابن شاذان القمی)/ 1جلدی/ ابن شاذان قمى، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل/ رضى/ قم/ سال چاپ: 1363 ش.
67_ فضائل الخمسة من الصحاح الستة/ 3جلدی/ حسینی فیروزآبادی، سید مرتضی/ منشورات فیروزآبادی/عربی / قم/ 1424ق.
68_ فضائل الشیعة/ 1جلدی/ ابن بابویه، محمد بن على/ عربى/ أعلمى/ تهران/ سال چاپ: بى تا.
69_ فلاح السائل و نجاح المسائل/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى/ عربى/ بوستان كتاب/ قم/ سال چاپ: 1406 ق.
70_ قاموس الرجال/ 12 جلدی/ شوشتری، محمدتقی/ جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي/ عربی/ قم / سال نشر: 1410 ق.
71_ قرب الإسناد/ 1جلدی/ حمیرى، عبد الله بن جعفر/ تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام/ عربى/ مؤسسة آل البیت علیهم السلام/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
72_ قصص الأنبياء علیهم السلام( للراوندي)/ 1جلدی/ قطب الدّين راوندى، سعيد بن هبة الله/
تحقیق: عرفانيان يزدى، غلامرضا/ عربى/ مركز پژوهش هاى اسلامى/ مشهد/ سال چاپ: 1409 ق.
73_ الکافی/ 8جلدی/ کلینى، محمّد بن یعقوب بن اسحاق/ دار الکتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: 1407 ق.
74_ كامل الزيارات/ 1جلدی/ ابن قولويه، جعفر بن محمد/ محقق و مصحح: امينى، عبد الحسين/ عربى/ دار المرتضوية/ نجف اشرف/ سال چاپ: 1356 ش.
75_ کتاب سلیم بن قیس الهلالی/ 2جلدی/ هلالى، سلیم بن قیس/ تحقیق:
ص: 611
انصارى زنجانى خوئینى، محمد/ عربى/ الهادى/ قم/ سال چاپ: 1405 ق.
76_ کشف الغمة فی معرفة الأئمة علیهم السلام/ 2جلدی/ اربلى، على بن عیسى/ بنى هاشمى/ تبریز/ سال چاپ: 1381 ق.
77_ کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام/ 1جلدی/ علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر/ تحقیق: درگاهى، حسین/ عربى/ وزارت ارشاد/ عربی/ تهران/ سال چاپ: 1411 ق.
78_ الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي/ 10جلدی/
ابواسحاق احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى/ عربی/ محقق: ابن عاشور، ابی محمد/ دار إحياء التراث العربي/ بیروت _ لبنان/ سال نشر: 1422 ق یا 2002 م.
79_ کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر/ 1جلدی/ خزاز رازى، على بن محمد/ تحقیق: حسینى کوهکمرى، عبد اللطیف/ عربى/ بیدار/ قم/ سال چاپ: 1401 ق.
80_ کمال الدین و تمام النعمة/ 2جلدی/ ابن بابویه، محمّد بن على/ تحقیق: غفارى، على اکبر/ اسلامیه/ عربی/ تهران/ سال چاپ: 1395 ق.
81_ اللوامع النورانیة فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیة/ بحرانی، هاشم بن سلیمان/ تحقیق: فدوی اردستانی، حامد/ مکتبة المرتضویة/ قم/ سال چاپ: 1429 ق.
82_ اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه فهرى/ 1جلدی/ نويسنده: ابن طاووس، على بن موسى/ ترجمه: فهرى زنجانى، احمد/ عربى، فارسى/ ناشر: جهان/ تهران/ سال چاپ: 1348 ش.
83_ مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة/ 1جلدی/ ابن شاذان، محمد بن احمد/ تحقیق: مدرسه امام مهدى علیه السلام/ عربى/ناشر: مدرسة الإمام المهدى عجل الله فرجه الشریف/ قم/ سال چاپ: 1407 ق.
84_ مجمع البیان فى تفسیر القرآن/ 10جلدی/ طبرسى فضل بن حسن/ انتشارات ناصر خسرو/ عربی/ تهران/ سال چاپ: 1372ش.
85_ محاسبة النفس/ 1جلدی/ ابن طاووس، على بن موسى، شهيد ثانى، زين الدين بن
ص: 612
على/ محقّق و مصحّح: شهيد ثانى، زين الدين بن على، كفعمى ابراهيم بن على/ عربى/ ناشر: مرتضوى/ تهران/ سال چاپ: 1376 ش.
86_ المحاسن/ 2جلدی/ برقى، احمد بن محمد بن خالد/ تحقیق: محدث، جلال الدین/ عربى/ دار الکتب الإسلامیة/ قم/ سال چاپ: 1371 ق.
87_ مختصر البصائر/ 1جلدی/ حلّى، حسن بن سلیمان بن محمّد/ مؤسسة النشر الإسلامی/ قم/ سال چاپ: 1421 ق.
88_ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر/ 8جلدی/ بحرانى، سید هاشم بن سلیمان/ عربى / مؤسسة المعارف الإسلامیة/ قم/ سال چاپ: 1413 ق.
89_ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول علیهم السلام/ 26جلدی/ مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى/ دار الکتب الإسلامیة/ تهران/ سال چاپ: 1404 ق.
90_ مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها/ 1جلدی/ عریضى، على بن جعفر/ تاریخ وفات: 220 قمری/ تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث/ مؤسسة آل البیت علیهم السلام/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
91_ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل/ 28جلدی/ نورى، حسين بن محمد تقى/ محقق و مصحح: مؤسسة آل البيت علیهم السلام/ عربى/ مؤسسة آل البيت علیهم السلام/ قم/ سال چاپ: 1408 ق.
92_ مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين علیه السلام/ 1جلدی/ حافظ برسى، رجب بن محمد/محقق و مصحح: عاشور، على/ عربى/ أعلمي/ بيروت/ سال چاپ: 1422 ق.
93_ مصباح الشريعة/ 1جلدی/ منسوب به امام ششم، حضرت جعفربن محمد علیهما السلام/عربی/ اعلمى/ بيروت/ سال چاپ: 1400 ق.
94_ معاني الأخبار/ 1جلدی/ ابن بابويه، محمد بن على/ محقق و مصحح: غفارى، على اكبر/ عربى/ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم/ قم/ سال چاپ: 1403 ق.
95_ مقتضب الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر/ 1جلدی/ جوهرى بصرى، احمد
ص: 613
بن عبد العزيز/ محقق و مصحح: هوشمند، مهدى/ عربى/ انتشارات طباطبايى/ قم/ سال چاپ: بى تا.
96_ مكاتيب الرسول صل الله علیه وآله وسلم/ 3جلدی/ احمدى ميانجى، على/ عربى/ دار الحديث/ ايران_ قم/ سال چاپ: 1419 ق.
97_ مكارم الأخلاق/ 1جلدی/ طبرسى، حسن بن فضل/ عربى/شريف رضى/ قم/ سال چاپ: 1412 ق، 1370 ش.
98_ ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار/ 16جلدی/ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى/ محقق و مصحح: رجائى، مهدى/ عربى/ كتابخانه آيه الله مرعشي نجفي/ قم/ سال چاپ: 1406 ق.
99_ مناقب آل أبي طالب علیهم السلام ( لابن شهرآشوب)/ 4جلدی/ ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على/ عربى/ علامه/ قم/ سال چاپ: 1379 ق.
100_ مناقب الإمام علي بن أبي طالب علیه السلام (مناقب مغازلي)/ 1جلدی/ ابن مغازلی، علی بن محمد/ عربی/ دار الأضواء/ بیروت _ لبنان/ سال نشر: 1424 ق.
101_ منتخب الأنوار المضيئة في ذكر القائم الحجّة علیه السلام/ 1جلدی/ نويسنده: بهاء الدين نيلى نجفى، على بن عبدالكريم/ محقق و مصحّح: حسينى كوهكمرى، عبداللطيف/ عربى/ ناشر: مطبعة الخيام/ قم/ سال چاپ: 1360 ش.
102_ منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة( خوئى)/ 21جلدی/ هاشمى خويى، ميرزا حبيب الله/ شارح: حسن زاده آملى، حسن و كمره اى، محمد باقر/ محقق و مصحح: ميانجى، ابراهيم/ عربى _ فارسى/ مكتبة الإسلامية/ تهران/ سال چاپ: 1400 ق.
103_ نزهة المجالس و منتخب النفائس/ 2جلدی/ عبدالرحمن صفورى شافعى/ عربی/ دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون/ بیروت _ لبنان/ سال نشر: 1419 ق یا 1998 م.
104_ نوادر الأخبار فيما يتعلق بأصول الدين( للفيض)/ 1جلدی/ فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى/ محقق و مصحح: انصارى قمى، مهدى/ عربى/ مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى/ تهران/ سال چاپ: 1371 ش.
ص: 614
105_ نهج الحقّ و كشف الصدق/ 1جلدی/ علامه حلى، حسن بن يوسف/ عربى/ دار الكتاب اللبناني/ بيروت/ سال چاپ: 1982 م.
106_ الوافي/ 26جلدی/ فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى/ عربى/ كتابخانه امام أمير المؤمنين على علیه السلام/ اصفهان/ سال چاپ: 1406 ق.
107_ وسائل الشيعة/ 30جلدی/ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن/ محقق و مصحح: مؤسسة آل البيت علیهم السلام/ عربى/ مؤسسة آل البيت علیهم السلام/ قم/ سال چاپ: 1409 ق.
108_ وقعة الطفّ/ 1جلدی/ ابو مخنف كوفى، لوط بن يحيى/ محقّق و مصحّح: يوسفى غروى، محمد هادى/ عربى/ ناشر: جامعه مدرسين/ قم/ سال چاپ: 1417 ق.
109_ هداية الأمة إلى أحكام الأئمة علیهم السلام/ 8جلدی/ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن/ محقق و مصحح: آستان قدس رضوى، بنياد پژوهش هاى اسلامى/ ناشر: آستانة الرضوية المقدّسة، مجمع البحوث الإسلامية/ مشهد مقدّس/ سال چاپ: 1414 ق.
110_ الهداية الكبرى/ 1جلدی/ خصيبى، حسين بن حمدان/ عربى/ البلاغ/ بيروت/ سال چاپ: 1419 ق.
111_ ينابيع المودة لذوي القربی/ 4جلدی/ قندوزي، سلیمان بن ابراهیم/ محقق: حسیني، علی بن جمال اشرف/ عربی/ منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة، دار الأسوة للطباعة و النشر/ قم_ ایران/ سال نشر: 1422 ق.
ص: 615
ص: 616
ص: 617
ص: 618
ص: 619
ص: 620
img8.png
ص: 621
img9.png
ص: 622