از کوفه تا پاریس

بسم الله الرحمن الرحیم

تقدیم

به ساحت مقدس احیاگر حقوق بشر

حضرت ولیعصر امام زمان

ارواحنا فداه

ص: 2

توسل به اندیشمندان، حقوق دان ها، سیاسیون، شخصیت های مذهبی و رجال حکومتی کلیه ی کشورها، از آنان برای تنظیم این نظامنامه ی حقوقی، استعانت و یاری جوید.

در نهایت، پس از مدت ها بحث و بررسی، در پی اجماع و توافق بین المللی بر سر مفاد آن و رأی مثبت اکثر کشورهای جهان، این نظامنامه تحت عنوان «اعلامیه ی جهانی حقوق بشر» در 10 دسامبر 1948 در اجلاس عمومی سازمان ملل متحد در قصر شایلو پاریس، به تصویب رسید.

از آنجا که اعلامیه ی حقوق بشر، حاصل یک توافق بین المللی بوده و جهانیان به اجماع بر اعتبار آن مهر تأیید زده اند و از آن جهت که می توان این اعلامیه را به نوعی عصاره و چکیده ی آراء و نظرات نخبگان و برترین اندیشمندان قرن بیستم در عرصه ی حقوق بشر دانست، لذا به سبب این مقبولیت جهانی، در این کتاب تصمیم بر آن شد که این اعلامیه، مبنا و معیار عمل قرار گیرد تا برای ایجاد یک رابطه ی قیاسی در این زمینه، در ارزش و اعتبار معیار قیاس، هیچ شک و شبهه ای باقی نماند.

لذا از آنجا که شیوه ی تألیف در این کتاب بر مبنای مقایسه است؛ بنابراین، تلاش شده است با ایجاد یک فضای مقایسه ای و با ارزیابی دقیق، جایگاه نظرات حقوقی آن حضرت، نسبت به مفاد اعلامیه ی حقوق بشر سنجیده شده و درصد انطباق پذیری در آن مشخص و معین گردد؛ تا از این طریق بتوان ابتدا، ارزش و اعتبار سلوک شگفتی ساز امام علی(علیه السلام) را در عرصه ی فردی و حکومتی، برای جهانیان آشکار و تبیین نمود؛ و سپس بتوان آن را به عنوان یک نظام حقوقی جهان شمول، نوین و بی بدیل ارائه داد.

برای درک بهتر این مطلب و آگاهی از برتری هر یک از این دو نظام حقوقی، کافی است که مرام و سلوک حکومتی امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در زمینه ی حقوق بشر را در یک کفه ی ترازو و مجموعه ی دیدگاه ها و نظرات اندیشمندان و حقوق دانان قرن بیستم را نیز در کفه ی دیگر ترازو قرار دهیم و نتیجه را مشاهده کنیم.

چنانکه در روند مطالب کتاب نیز شاهد خواهیم بود، ملاحظه می کنیم که چگونه سلوک آن حضرت، علاوه بر پوشش دهی و انطباق حیرت انگیز با مواد این اعلامیه، حتی به گونه ای

ص: 4

واضح و آشکار از هر نظر جامع تر و غنی تر بوده و از ابعاد گوناگون، برتری خود را نشان داده و اثبات می نماید.

البته نکته ی ظریفی که در این رابطه باید به آن توجه شود، آن است که در نظر داشته باشیم که نظرات این اندیشمندان، به نوعی حاصل قرن ها علم و تجربه اندوزی انسان بوده است و این مطلب باید مورد توجه صاحب نظران قرار گیرد.

مطلب دیگر اینکه در این کتاب سعی شده است با ارائه ی مستنداتی ولو مختصر، پرده ی خوش باوری را از روی حقیقت کنار زده و مخاطب را با تلخی واقعیت مواجه کند؛ و نقض آشکار و مکرر حقوق بشر در دنیای پیرامون بشر دردمند امروز را به او یادآور شود و گوشزد نماید تا بدین روی، او خود مشتاق و بی تاب دریافت پاسخ یک سؤال گردد؛ و آن سؤال این است که چرا با وجود همه ی تلاش ها و سختی ها و موانع موجود در مسیر تدوین و تصویب اعلامیه ی حقوق بشر و تلاش برای تأمین و تضمین حقوق انسان در آن و پس از گذشت چندین دهه از تصویب این اعلامیه، نه تنها از آلام و مشکلات بشر کاسته نشده، بلکه در مواردی حتی افزون تر نیز شده است؟ و یا آنکه چرا باید انسان امروز همچنان از معضلات حقوق بشری رنج ببرد؟ مؤلف، پاسخ این سؤال را بر مبنای داده های این کتاب، معطوف به دو دلیل عمده می داند:

اول، عدم وجود یک تفکر و تربیت صحیح و انسانی و دوم، عدم وجود یک منشور حقوق بشری کامل. در تشریح دلیل اول، باید گفت که انسان امروز، قبل از هر نظامنامه ی حقوقی و یا سند بین المللی در این زمینه، نیازمند اصلاح نوع نگرش و آموختن یک نگاه صحیح است؛ نگرشی که در آن هر فرد، با محبت و احترام به همنوع خویش و حقوق او بنگرد و به برابری انسان ها از هر نژاد، رنگ و ملیت ایمان داشته باشد؛ نگرشی که بر اساس آن، جوامع صاحب قدرت، به سرمایه و دارایی های ملت های ضعیف، به عنوان یک طعمه و فرصتی برای چپاولگری ننگرند و این ملت ها را در حکم نژادهای پست و در خدمت نژادهای برتر ندانند؛ و با این نوع نگاه، هرگونه ظلم و بهره کشی و غارتی را توجیه ننمایند.

ص: 5

از دیدگاه مؤلف، این تحول در نوع نگاه، اولویت اول انسان امروز است. بدین منظور، سعی شده است با آوردن گوشه ای از عملکرد و کارنامه ی غیرانسانی برخی از کشورهای غربی در یک بازه ی صدساله، رفتار های ضد بشری آن ها، قبل و بعد از تصویب اعلامیه ی حقوق بشر، به تصویر کشیده شود تا اثبات گردد که با چنین نگرشی هرگز نمی توان با یک سند چندبرگه ای، تحولی در این عرصه پدید آورد.

لذا اگر انسان امروز، به دور از شعارها و ژست های بشردوستانه، حقیقتاً به دنبال تحقق حقوق بشر است، باید ابتدا به دنبال یک جهان بینی و تفکر انسانی شرافتمندانه و مقید باشد که او را از زیاده خواهی ها و تجاوز به حقوق همنوعان خود بازدارد. بدیهی است که بدون چنین تحولی در نوع نگرش و تفکر، بهترین و کامل ترین نظامنامه های حقوقی نیز نمی توانند کمکی به بهبود شرایط انسان معاصر نمایند.

در تشریح دلیل دوم نیز باید گفت که اعلامیه ی حقوق بشر ملل متحد، علی رغم آنکه اغلب مفاد آن مفید بوده و به درستی تنظیم شده است؛ ولیکن با وجود این، باید اذعان نمود که به دلیل پیچیدگی های موجود در نیازهای انسان، تدوین یک منشور حقوقی برای چنین موجودی، کار آسانی نیست؛ به همین دلیل، مفاد این اعلامیه برای تحقق چنین هدف بزرگی، ناقص و ناکافی بوده و لذا این اعلامیه نتوانسته است به طور کامل تمام نیازها و کمبودهای انسان در این عرصه را پوشش دهد.

از این روی، نمی توان دل خوش و خوش بین بود که چنین منشوری بتواند تمامی نیازهای حقوقی انسان را مرتفع گرداند. بی شک، چنین نبوده و نیست؛ چراکه اگر چنین بود، نباید وضعیت حقوق بشر در عصر حاضر به این نقطه ی اسف بار می رسید!

از این روی، مؤلف معتقد است که انسان به تنگ آمده و بی قرار امروز، به شدت نیازمند و تشنه ی پناه آوردن به قوانین و اصولی است که در وهله ی نخست بتواند همه ی نیازهای او را به صورت کامل و بی نقص پوشش داده و سپس آن ها را به گونه ای شایسته و متناسب با شأن انسانی او برآورده سازد؛ و بدین سان، حقوق و خوشبختی او را تضمین کند.

ص: 6

این هدف، میسر نمی شود مگر بر اساس تعالیمی که بتواند انسان را ابتدا از درون ساخته و تربیت نماید و سپس او را در مسیر ساختن دنیایی خالی از ظلم ها و حق کشی ها و نابرابری ها، یاری نموده و هدایت نماید.

بر اساس آنچه گفته شد، باید خاطرنشان کنیم هدف این کتاب، آن است که انسان امروز را با سرمایه ای عظیم و ارزشمند آشنا گرداند؛ سرمایه ای که انسان قرن ها در اختیار داشته، ولیکن از آن غافل بوده است؛ لذا با اطمینان کامل بیان می داریم که این سرمایه ی ارزشمند، همانا نسخه ی شفابخشی است که امیرمؤمنان علی(علیه السلام)، برای علاج دردهای بشر، چهارده قرن پیش به سهولت آن را در اختیار او قرار داده اند؛ ولیکن انسان، در اثر غفلت و ناآگاهی، آن را به فراموشی سپرده و لاجرم قرن ها در سرگردانی، رنج و خسران به سر برده است.

شاید پذیرش این ادعا، قبل از مطالعه ی مطالب این کتاب، برای مخاطب دشوار باشد؛ ولیکن یقین بر آن است که با نگاهی منصفانه، مخاطب می تواند پس از مطالعه ی مطالب، بر این باور دست یابد؛ و حتی شاید مخاطب با دیدن حجم موارد نقل شده از آن حضرت در باب حقوق بشر، متعجب گشته و از بیان جزئیات و انطباق مطالب با عناوین و محتوای مواد اعلامیه ی حقوق بشر، دچار بهت و حیرت گردد.

این در حالی است که در این کتاب، تنها به گوشه ای از عملکرد تحسین برانگیز آن حضرت در این زمینه به صورت محدود و متناسب با مفاد اعلامیه اشاره شده و درواقع این مختصر، قطره ای در برابر دریاست. اکنون با این اوصاف، باید گفت به راستی انسان در طی قرن ها دوری و غفلت از این سرمایه ی ارزشمند، به چه کسی جز خود، ظلم روا داشته است؟ و آیا روا نیست که انسان سرگشته و حیران امروز با رجوع به تمامی نظرات حقوقی و اصول حکومتی و همچنین نظام تربیتی آن حضرت، از این گنجینه ی گران بها بهره مند گردیده و با الگو قرار دادن آن به عنوان منشور واقعی و تمام عیار حقوق بشر، آینده ای تضمین شده و رؤیایی برای خود رقم زده و متصور شود؟ دنیایی که در آن هر فرد از هر رنگ و نژادی، پس ازبرخورداری کامل و جامع از حقوق خویش، غرق در لذت و آرامش گردد؛ و آیا قرن ها جدایی و محرومیت انسان از این قواعد و اصول سعادت بخش، برای او کافی نیست؟

ص: 7

در پایان، امید است که این تلاش اندک در راستای این هدف بزرگ، سرمنشأ تحولاتی درزمینه ی حقوق بشر بوده و همچنین تلنگری باشد بر ذهن انسان امروز که بر مبنای تفکری روشنگر، تنها وجدان و عقلانیت خویش را داور قرار داده و خود قضاوت کند که به جای سرگردانی میان هزاران راه نرفته، در کجا باید حقوق خویش را جستجو نماید؛ از این روی در خاتمه، قضاوت درباره ی آنچه گفته شد را به وجدان های پاک و عقل های سلیم واگذار می کنیم.

سید امین نوربخش

ص: 8

پیامبر(صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفتند تا از مکه به شهر مدینه هجرت کنند، هم زمان مشرکان نقشه ای مبنی بر قتل پیامبر(صلی الله علیه و آله) کشیدند. اینجا نیز تنها امام علی(علیه السلام) بودند که با شجاعت و ازجان گذشتگی، به جای پیامبر(صلی الله علیه و آله) در بستر ایشان خوابیدند تا ایشان بتوانند از شهر دور شوند.

امام(علیه السلام) با پذیرش این خطر، زمینه ی هجرت تاریخ ساز پیامبر(صلی الله علیه و آله) را فراهم کردند. پس از قوت گرفتن مسلمین و آغاز جنگ های مسلمانان و کفار، این امام علی(علیه السلام) هستند که در تمام این جنگ ها -جز جنگ تبوک- همواره در رکاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بوده و در صف اول نبرد، شیرازه ی سپاه دشمنان را پاره می کنند. نبردهای سرنوشت ساز و ماندگار و رشادت های بی بدیل ایشان در این جنگ ها، از افتخارات درخشان آن حضرت در تاریخ اسلام است.

نبرد در برابر عمر بن عبدود در جنگ خندق، مبارزه با قهرمانان یهود، کندن در خیبر، فتح قلعه ی خیبر، نبوغ رزمی ایشان در جنگ ذات السلاسل، حماسه آفرینی ایشان در جنگ بدر و دفاع بی نظیر ایشان از جان پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ احد، تنها گوشه ای از این رشادت هاست که برای همیشه در خاطره ی تاریخ جاودانه گشته است.

پس از این دوران پرفراز و نشیب و تثبیت دین اسلام، در سال های پایانی عمر پیامبر(صلی الله علیه و آله)، واقعه ی عظیم غدیر خم رخ می دهد؛ پیامبر(صلی الله علیه و آله)، امام علی(علیه السلام) را به امر خداوند، جانشین بلافصل خود اعلام می کنند و کلیه ی مسلمانان حاضر در حجه الوداع، از این امر استقبال می نمایند. پس از این واقعه ی عظیم و سرنوشت ساز، در روزهای آخر عمر پیامبر(صلی الله علیه و آله)، این امام علی(علیه السلام) هستند که در همه ی اوقات در کنار بالین آن حضرت حاضر بوده و به تیمار ایشان می پردازند؛ تا آنکه پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) رحلت می فرمایند. با رحلت ایشان، فصل دیگری در زندگی امام(علیه السلام) گشوده می شود.

در این زمان است که آن حضرت درحالی که مشغول تغسیل و تکفین و به خاک سپاری پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) هستند، به ناگهان عده ای با زیر پا گذاردن فرمان پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در واقعه ی غدیر خم و همچنین شکستن حرمت آن حضرت، با تجمع در مکانی به نام سقیفه، به دنبال جنگ قدرت و برگزیدن جانشینی برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) برمی آیند؛ تا با این اقدام و با کنار زدن امام

ص: 10

علی(علیه السلام) از سرپرستی جامعه ی مسلمین، خود بر کرسی خلافت تکیه زنند و نتیجه ی این گرد هم آیی شوم، به قدرت رسیدن ابوبکر به عنوان خلیفه ی اول بود.

در این دوره ی پرآشوب و حساس که هرگونه جدال و اختلاف باعث برچیده شدن کل رسالت پیامبر(صلی الله علیه و آله) می شد، امام علی(علیه السلام) به جهت حفظ موجودیت اسلام، در برابر این غصب آشکار، تنها سکوت اختیار کردند؛ و این دوره با مرگ خلیفه ی اول و انتصاب عمر بن خطاب به عنوان خلیفه ی دوم از سوی ابوبکر، پایان می یابد.

در دوران عمر بن خطاب نیز امام علی(علیه السلام) بار دیگر در برابر غصب خلافت و حق مسلم خویش، تنها به خاطر حفظ آرامش و جلوگیری از اختلاف، سکوت اختیار کرده و در عین حال در بزنگاه ها، نظرات اصلاحی خود را برای حفظ آبرو و کیان مسلمانان ارائه می نمایند تا آنکه عمر بن خطاب، مورد حمله ی یک نفر ایرانی به نام ابولؤلؤ قرار گرفته و در بستر مرگ می افتد؛ و به دنبال آن عمر برای اینکه در ظاهر مسئولیت انتخاب جانشین را از عهده ی خود بردارد، شورایی فرمایشی ترتیب داده و چیدمان افراد در آن را به نحوی قرار می دهد که به خلافت رسیدن عثمان به عنوان خلیفه ی سوم در آن شورا، مسجل و قطعی گردد.

طبق این نقشه و با به خلافت رسیدن عثمان، امام علی(علیه السلام)، برای سومین بار از منصب خلافت محروم می شوند؛ تا آنکه در این دوره، مردم در کلیه ی بلاد اسلامی، دیگر از ظلم و ستم خلفا به تنگ آمدند و طی شورش های متوالی، علیه حکومت عثمان قیام کرده و به دارالخلافه هجوم آوردند.

عثمان، طی درگیری با شورشیان کشته می شود و در این شرایط، مردم که دیگر پناه و سرپرستی جز امیرمؤمنان علی(علیه السلام) برای خود نمی بینند، به خانه ی آن حضرت هجومآورده و با اصرار از ایشان می خواهند که زمام امور را به دست گیرند. در اثر اصرار شدید مردم و در طی بیعتی فراگیر و باشکوه، امام علی(علیه السلام) رهبری و خلافت جامعه ی مسلمین را بر عهده می گیرند؛ و از این زمان، دوران درخشان حکومت علوی آغاز می گردد. ایشان در بدو حکومت خویش با مشاهده ی اوضاع نابسامان جامعه ی مسلمین، بی درنگ نسبت به اصلاحات اساسی و بنیادی در همه ی عرصه ها اقدام می نمایند.

ص: 11

بر این اساس، در راستای احقاق حقوق پایمال شده ی مردم محروم، با عزمی راسخ با مظاهر اختلاف طبقاتی و ثروت های باد آورده به مبارزه برمی خیزند؛ ولیکن این اصلاحات، مسلماً برای آن ها که در حکومت خلفا در اثر تبعیض، به ثروت های کلان رسیده بودند، ناخوشایند بود؛ از این میان، طلحه و زبیر، بیعت خود را با آن حضرت شکسته و به قصد شورش به مکه رفتند تا با همراه نمودن عایشه با خود، سپاهی را تدارک ببینند که بتواند حکومت نوپای امام(علیه السلام) را سرنگون کند.

بدین ترتیب، اولین جنگ امام علی(علیه السلام)، علیه جبهه ی زر و زور با نام جنگ «جمل» به وقوع می پیوندد. این جنگ با به جای گذاردن تلفات بسیار و شهادت عده ای از بهترین یاران امام(علیه السلام)، با پیروزی آن حضرت به پایان می رسد. پس از کشته شدن طلحه و زبیر در این جنگ، امام(علیه السلام) با بزرگواری، عایشه را که یکی از عوامل اصلی این جنگ ناروا بود، با احترام به مدینه بازمی گردانند. پس از این مرحله، حضرت با برکناری حکام عثمان، فرمانداران جدید را به سوی مناطق مختلف گسیل می کنند.

در این بین، معاویه، فرماندار شام که در دوران حکومت خلفا برای خود سلطنتی پر زرق وبرق ترتیب داده بود، حاضر به پذیرش بیعت و تحویل دادن پست فرمانداری نمی شود؛ و در حالی که او به روشنی می دانست امام(علیه السلام)، هرگز نقشی در ماجرای قتل عثمان نداشته اند و همگان نیز بر این حقیقت واقف و گواه بودند، ولیکن معاویه باز از سر کینه و عداوت و دلباختگی به قدرت، به ناچار این بهانه را مطرح کرد و تحت این عنوان که می خواهد از عاملان قتل عثمان خون خواهی کند، در مقابل حکومت امام علی(علیه السلام) ایستاده و به ایشان اعلان جنگ داد.بدین سان، جنگ «صفین»، به عنوان دومین جنگ آن حضرت در برابر زیاده خواهان و باقی مانده های حکومت خلفا و به تعبیر دیگر، جنگ با یکی دیگر از مرموزترین جبهه های شوم تفکر برتری جویی و قدرت طلبی آغاز می گردد. در این جنگ طولانی و فرسایشی، در حالی که سرانجام سپاهیان امام (علیه السلام) در چندقدمی پیروزی بودند، معاویه که کار را تمام می بیند، بر

ص: 12

اساس خدعه ی عمروعاص، مشاور خود، دستور می دهد قرآن ها را بر سر نیزه ها کنند و به این عنوان درخواست توقف جنگ نمایند.

در این شرایط، عده ای از افراد ظاهربین و نادان در سپاه آن حضرت، فریب خورده و دست از جنگ می کشند و با ایجاد شورش، حتی حضرت را نیز تهدید می کنند که از ادامه ی جنگ خودداری کنند. بدین ترتیب، خدعه و نیرنگ عمروعاص، کارگر افتاد و در نهایت کار جنگ به حکمیت سپرده شد تا بر این اساس، یک نفر از سپاه شام و یک نفر از سپاه حضرت، به عنوان نماینده و حَکم، سرنوشت جنگ را تعیین کنند.

این بار نیز حضرت از آن روی که حَکم شامیان، عمروعاص -این شیاد نیرنگ باز- بود، توصیه کردند که ابن عباس، حَکم کوفیان قرار گیرد. باز هم این شورشیان که بعداً «خوارج» نامیده شدند، از فرمان حضرت سرپیچی کرده و ابوموسی اشعری را حَکم قرار دادند. این بار نیز در اثر این خودسری، ابوموسی اشعری فریب عمروعاص را خورد؛ و عمروعاص نیز نتیجه ی حَکمیت را به نفع معاویه تمام کرد.

بدین ترتیب، جنگ صفین با چنین هزینه ی مالی و جانی هنگفت، بر اثر خدعه ی معاویه و عمروعاص و خیانت و سرپیچی خوارج، بی حاصل به پایان رسید؛ اما پس از مدتی، مردم نتیجه ی این خودسری ها را دیده و به صدق گفته های آن حضرت واقف شدند و ظلم و ستم عمال معاویه را به چشم دیدند. پس از آن در اثر روشنگری های امام(علیه السلام) و پشیمانی مردم از این وقایع، آن ها بار دیگر آماده شدند تا به جنگ شامیان بروند و مجدداً سپاهی مهیا شد.

در این حال، به حضرت پیام رسید که خوارج در منطقه ی نهروان تجمع کرده و با ایجاد ناامنی، دست به خونریزی و کشتن مردم بی گناه می زنند؛ لذا حضرت ناچار شدند قبل ازمواجهه با شامیان، ابتدا فتنه ی خوارج را دفع نمایند. بدین منظور، به سوی ایشان حرکت کردند و ابتدا با بحث های استدلالی، عده ی زیادی از آن ها را از این رویه ی نادرست منصرف نمودند؛ ولی آن عده ای که همچنان بر مسیر انحرافی خود پافشاری می کردند، به حضرت اعلان جنگ دادند. به ناچار این بار حضرت در سومین جنگ خود، مجبور به نبرد با نادان ترین و درعین حال خطرناک ترین دشمنان خود شدند.

ص: 13

حضرت، در این جنگ که به «نهروان» معروف شد، خوارج را شکست دادند. پس از آن سپاهیان امام(علیه السلام)، باز به بهانه ی تجدیدقوا به کوفه بازگشتند؛ از این روی حضرت، نتوانستند به جنگ شامیان بروند. پس از این وقایع بود که امام علی(علیه السلام) در حالی که در اثر پیمان شکنی ها و خودسری های مکرر افراد خود به شدت آزرده و گله مند بودند، سرانجام در نوزدهم ماه رمضان سال 40 هجری، مصادف با 27 ژانویه ی سال 663 میلادی، به دست فردی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی در محراب عبادت به شهادت رسیدند؛ و بدین سان، عالم در سوگ ابرمردی بی مانند فرو رفت. اکنون مرقد منور آن حضرت، در کشور عراق و در شهر نجف اشرف قرار داشته و زیارتگاه دوستداران و شیعیان آن حضرت است.

ص: 14

طرفداران آن بسیارند؛ اما در عرصه ی عمل، زمانی که سخن از منافع در میان باشد، کمتر حکومت و یا دولتی خود را مقید به رعایت آن می داند.

لذا هدف از ارائه ی این بخش، آن بوده است که اثبات شود زمانی که حقوق بشر تنها در حد شعار بوده و عزم و اراده ی جدی برای حفظ و رعایت این حقوق نباشد، اعلامیه ی حقوق بشر، جز کاغذ و مرکبی بی اثر، چیزی بیش نیست.

از این روی، ما علی رغم احترام به ابعاد مثبت نظام اجتماعی و سیاسی غرب، مخاطب خود را شایسته ی آگاهی از حقایق دانسته و محق می دانیم که بداند پشت پرده ی شعارهای زیبا و دل فریب حقوق بشری، چه می گذرد؛ و همچنین در پی آن با مشاهده ی سلوک عملی امام علی(علیه السلام) در رعایت حقوق بشر در تمام ابعاد آن، این حقیقت را دریابد که بین زیبا شعار دادن تا زیبا عمل کردن، تفاوت از زمین تا آسمان است!

3- در اینجا به دلیل اهمیت موضوع، مجدداً بر این نکته تأکید می کنیم که یکی از ابعاد شگفتی آفرین سلوک آن حضرت که لذت درک مطالب را برای مخاطب دوچندان می کند، آن است که مخاطب می بایست توجه داشته باشد که این سیره و سلوک انسانی را در قالب عملکرد یک زمامدار و مسئول حکومت مدنظر قرار داده و بنگرد نه از نگاه یک فرد مصلح، فیلسوف، نظریه پرداز و یا عناوینی از این قبیل که تنها در سطح سخن و نظریه ابراز عقاید می کنند؛ بلکه اینجا سخن بر سر نمود عملی و میدانی این نظریات در صحنه ی جامعه و واقعیت های ملموس و پرفرازونشیب یک محیط حقیقی است نه یک ساختار موعود ذهنی و نظری.

4- یکی از نکات مهم و لازم به تذکر، آن است که در این کتاب، تحقیق و پژوهش انجام شده، تحت قواعد و تعالیم دین اسلام صورت گرفته است؛ و طبعاً اگر در مواردی ولو اندک، نکاتی و مفادی در تضاد با اصول و احکام شرع اسلام باشد، بدواً از مدار مقایسه و بررسی خارج شده و از نظر ما آن موارد غیرقابل قبول و مردود است.

البته در همین موارد نیز بنا به نوع مطلب، ما دلایل عقلی و منطقی خود را در رابطه با این اصول و احکام و علت تقابل آن ها با مفاد اعلامیه بیان کرده ایم تا در حد امکان و توان، بتوانیم خواننده را نسبت به مفید و حکمت آمیز بودن این اصول و احکام و علت این تضاد، آگاه نماییم.

ص: 16

5 - ازجمله ی مطالب حائز اهمیت در این کتاب، آشنایی مخاطب با سبک و سیاق ارائه ی مطالب است؛ بدین صورت که در این کتاب به دلیل تخصصی بودن موضوع، سعی شده است به شدت از کلی گویی و آوردن مطالب نامرتبط پرهیز شود؛ از این روی، سعی بر آن بوده که در دسته بندی و ارائه ی مطالب، از شیوه های آکادمیک بهره گیری شود؛ بدین سان که از هر ماده، کلید واژه هایی استخراج شده و سپس مطالب عیناً منطبق با مفاهیم کلید واژه ها تنظیم و ارائه گردد.

حتی در مواردی که امکان استخراج کلیدواژه ها نبوده است، به ناچار عباراتی را از خود ماده خارج و بر اساس آن به ارائه ی مطلب پرداخته ایم؛ تا بدین وسیله بتوانیم به شیوه ی علمی تحقیق وفادار بوده و انطباق حداکثری را نمایش دهیم.

نکته ی جالب تر که مسلماً مخاطب در خلال مطالعه ی کتاب به آن برخورد می کند، آن است که علاوه بر تنظیم مطالب بر اساس کلیدواژه ها، به دلیل غنا و تنوع سلوک علوی در انطباق با موضوعات، اکثر کلیدواژه ها به اجزای جزئی تر و متنوع تر تقسیم بندی و ارائه شده اند تا مخاطب بهتر بتواند به انعطاف، غنا و وسعت نگاه آن حضرت -حتی در جزئی ترین مطالب حقوق بشری نیز- پی برده و اهمیت آن را درک نماید.

6 - یکی از دغدغه های اصلی ما در آوردن مطالب انطباقی از سلوک امام علی(علیه السلام)، آن بوده است که این مطالب، تکراری نباشد. البته با توجه به حجم بالای مطالب در زمان گردآوری (که بعضاً حتی در مواردی مجبور به انتخاب بعضی و حذف تعدادی دیگر بوده ایم)، طبیعی است که هیچ نیازی به تکرار مطالب نباشد؛ ولیکن در مواردی اندک به سبب آنکه اغلب سخنان آن حضرت به شدت چندبعدی بوده و به سبب همین خصوصیت با چند مورد از مفاد اعلامیه تطابق بالایی داشته است، لذا ما نتوانسته ایم در این موارد مخاطب خود را از لذت درک این همه تناسب و تطابق محروم کنیم؛ درنتیجه، ناچار بوده ایم در مواردی ولو اندک، به تکرار مطلب بپردازیم. البته بدیهی است که این تکرار، نه از سر غفلت و یا فراموشی، بلکه از روی انتخاب و آگاهانه انجام شده است.

7 - ازجمله ی مواردی که عموماً مخاطبان این کتاب به آن واقف هستند و ما تنها به عنوان تأکید بیشتر و یادآوری به آن ها اشاره می کنیم، آن است که مطالب و روایات استفاده شده در

ص: 17

این کتاب، قطعاً تمام حجم و ظرفیت موارد انطباقی موجود در سیره ی آن حضرت نیست؛ و در این مجال اندک، ما تنها به گزیده ای از مطالب بسنده کرده ایم.

نکته ی دیگری که به عنوان یادآوری ذکر می کنیم، آنکه سزاوار است مخاطب در طول مطالعه ی مطالب، برای درک لذت بیشتر، به فاصله ی زمانی حدود چهارده قرن میان مطالب انطباقی مطرح شده بین دو دیدگاه، به عنوان پیش فرض ذهنی توجه داشته باشد.

8- یکی از منابع استفاده شده در این کتاب، نسخه ی الکترونیک کتاب غررالحکم است که تهیه کننده ی آن گروه خادم امیرالمؤمنین(علیه السلام) است و در مطالبی که از این نسخه استفاده شده، در قسمت ذکر منابع، پس از نام کتاب، مطالب به صورت باب های گوناگون، دسته بندی و ارائه شده است.

9- از آن روی که به سبب اقتضای مطلب و رسالت کتاب در مواردی از مطالب یا تصاویر دلخراش و آزاردهنده برای رساندن مطلب استفاده شده است، پیشاپیش از مخاطبان پوزش خواسته و دیدن و خواندن این تصاویر و مطالب را برای گروه های سنی پایین توصیه نمی کنیم.

10- مطلب آخری که لازم به ذکر است، آنکه ما در این کتاب، از 30 ماده اعلامیه ی حقوق بشر، به 29 ماده پرداخته ایم؛ چراکه ماده ی 30، تنها یک توصیه و تذکر نسبت به سایر مواد مطرح شده در اعلامیه است و مستقلاً دارای پیامی نیست.

در پایان، متذکر می شویم که با وجود همه ی تلاش ها در جهت ارائه ی مطالبی مفید و آموزنده در این کتاب، بی شک این کار، خالی از اشکال و ایراد نیست؛ لذا صمیمانه از صاحب نظران، اساتید و عموم افراد تقاضا می شود که با بیان اشکالات، ما را در اصلاح و رفع این نواقص، در چاپ های بعدی یاری رسانند. پیشاپیش از این حسن نظر و همراهی، نهایت تشکر و قدردانی را به عمل می آوریم.

ص: 18

** برابری فرمانده و سرباز 132

* مراتب برابری در بدنه جامعه 132

** برابری با هر مرتبه اعتقادی 132

** برابری غنی و فقیر 132

** برابری قومیت ها و نژادها 134

** برابری ارباب و بنده 134

** برابری دوست و دشمن 135

** برابری دور و نزدیک 136

** برابری در حقوق 137

** برابری در اموال 137

** برابری در امنیت 138

** برابری در بهره گیری از حیوانات 138

* زیباترین جلوه ی برابری و ایثار 138

* برابری شرط برادری 140

* پیروزی بر پایه ی نابرابری؟! هرگز! 141

* برابری و درهم کوبیدن نظام طبقاتی 142

* از برابری و عدالت گریختند! 142

* برابری و تفاوت زمامدار حق و باطل 143

* مبارزه با خودبرتربینی ها 143

** ما همه بنده ایم 144

** پست ترین حالت زمامدار 144

** مقابله با تفکری فاجعه بار 144

** پیشگیری از آفت خودبرتربینی 145

برادری 146

* ایجاد زیرساخت های فکری 146

** کلامی جاودانه در تاریخ 146

** برادری یا دینداری 146.

ص: 20

** مردم بر دو حالت برادرند 146

* زمامدار و روحیه برادری 147

** بنیانگذار رابطه ی برادری 148

** روحیه ی برادری و اقتدار 148

** رابطه برادرانه یا پدرانه 149

*** نگرشی تکبرشکن و انسانی 149

*** رابطه ای همانند پدر و پسر 150

*** همه ما فرزندان شما هستیم 150

** روحیه برادری در عمل 150

** قاتل خویش را برادر خواند! 151

* راه و رسم برادری 152

* وظایف برادری 153

* تلاش برای حفظ رابطه برادری 154

* آفات روحیه ی برادری 154

مصداق ها در تاریخ خلفا 155

* چرا نابرابری و حق کشی؟ 155

* دختر خلیفه و بهانه نابرابری 155

* تأکید بر قومیت گرایی 155

* بنا نهادن اساس نابرابری ها 156

* ما خواهان نابرابری هستیم! 156

* برابری یا چپاولگری 157

مصداق ها در تاریخ معاصر 157

فصل دوم: ماده 2 163

نژاد 163

* اصلاح نگرش های قومی- نژادی 164

** تبیین نگاه فراقومیتی 164

** همدلی در سایه نگاه فراقومیتی 164

ص: 21

** معیارهای برتری 165

** نژاد، عامل برتری یا معیار تمایز 165

* مبارزه فرهنگی با تقیدات قومی 166

** عدم پیروی جاهلانه 166

** عبرت آموزی از گذشتگان 166

** نوع انسان، فارغ از رنگ و نژاد 166

** طولانی ترین خطبه 167

** قبیله گرایی یا ارزش گرایی 167

* مبارزه عملی با برتری جویی ها 168

** اصلاحات حکومتی 168

** مسابقه شترکشی 169

* مبارزه عملی با قومیت گرایی 170

** توجه ویژه به اقلیت های قومی 170

*** ساکنان ایرانی تبار شهر انبار 171

*** تحسین عجم ها (ایرانیان) 171

** نامه ها و فرمانداران مناطق با تنوع قومی 172

*** فرماندار اردشیر خره با قومیت فارس 173

*** فرماندار آذربایجان با قومیت ترک 173

*** فرماندار منطقه ای با قومیت کرد 173

*** فرماندار اصفهان با قومیت فارس 174

*** فرماندار شهر استخر با قومیت فارس 174

* تنوع قومیتی یاران 175

** قنبر 176

*** ماجرای آشنایی 176

*** صمیمی ترین یار 176

** سلمان فارسی 177

** بلال 177

ص: 22

** میثم تمار (سالم) 178

*** این عجم از نزدیکان ابوتراب بوده؟! 178

** اقوام «سبابجه» و «زط» 179

*** نگهبانان بیت المال 179

*** سپاهیان جان نثار 179

* عواقب شوم نژادپرستی 180

رنگ 181

* برابری انسانها با هر رنگ 181

* پیشوایی برای هر رنگ و نژاد 181

* تساوی سیاه و سفید حتی با شمشیر! 181

* سرخرویان و سفیدرویان 182

* عدالت و برابری رنگ ها و نژادها 183

* برادرم تو با آن بنده سیاه برابری! 183

* ضدیت ها با برابری سیاه و سفید 184

* سرخپوستان میان ما فاصله انداخته اند! 184

* همزیستی نژادها 185

جنسیت 185

* قاطعیت در صیانت از حقوق زنان 185

* زن ستمدیده و عزل فرماندار 186

* سرپرست زنان بی پناه 187

* حمایت از زن امانتدار 188

* اقرار خواهر پهلوان عرب 188

* حمایت از زنی که مسبب جنگ بود 189

* دفاع از زن و جنین سقط شده او 189

زبان 190

* جایگاه زبان ها و گویش ها 190

* احترام به زبان ها و تبعیض ستیزی 191

ص: 23

** مکالمه با زبان فارسی 191

** مکالمه با زبان سریانی 192

** مکالمه با زبان نبطی 192

** مکالمه با زبان رومی 193

** مکالمه به زبان عبری 193

* زبان شناسی تحول آفرین 194

* زبان ها، علوم، و کتاب ها سرمایه های بشرند! 196

* آراستگی کلام یا آراستگی رفتار 196

* کوفه و تنوع زبان های گوناگون 197

دین 198

* رعایت حقوق و شئون پیروان مذاهب 198

** رعایت شأن انسانی 198

** انتصاب کارگزاران اصلح 198

** رعایت حدود و حرمت ها 199

** رعایت حقوق قضایی 199

** برخورداری از عدالت فراگیر 199

** انصاف در حکم و توبیخ فرماندار 200

** برخورداری از امنیت 200

** رعایت احترام 201

** نهی از ظلم و ستم 201

عقیده ی سیاسی 201

* این سال را باید سال «حقوق مخالفان» نامید 201

* مخالفان و حقوق سیاسی 202

* مخالفان و حقوق شهروندی 202

* مخالفان و حقوق اقتصادی 203

* مخالفان و حقوق اجتماعی 203

موقعیت اجتماعی 204

ص: 24

* مسئولان اجرایی و نهی از تفاخر 204

* جایگاه اعتقادی، دلیل برتری نیست 205

* فرمانداری وجه المصا لحه نیست 205

* پسر خلیفه و تبرئه از مجازات 206

ثروت 206

* ثروت عامل برتری نیست 206

* علت قاطعیت در امور مالی 207

* مبارزه با رانت خواری 208

* تصاحب ثروت ها و انحصارگرایی 208

* ریشه ی کینه ها و عداوت ها 209

* شاهکار عدالت خواهی 209

** واکاوی شرط سوم! 210

** سیاست «تبعیض و تطمیع» 212

** سیاست «توازن قدرت» 214

** یک انتخاب، عدالت یا خلافت؟! 216

ولادت 217

* محکومیت نسب گرایی 217

* بزرگ ترین حق، قربانی نسب گرایی 218

* عامل افتخار یا عبرت 219

* بر پیکرهای پوسیده فخر می کنید؟! 219

* بلندهمتی نه استخوان های کهنه 220

* تمایلات نسبی یا وظیفه گرایی 220

* اجرای فرمان یا نسب گرایی 221

** یک مقایسه ی ساده 222

* اینجا نسب گرایی جایی ندارد! 223

* مجازات سخت برای نیروی ویژه 224

سیاسی، قضایی، بین المللی 224

ص: 25

* عدم مصونیت مقامات حکومتی 224

** زندانی کردن استاندار 224

** کارگزار خائن و سنگین ترین مجازات 225

** مصونیت یا مجازات سنگین تر 225

** این کجا و آن کجا؟ 226

** مسئولیت یا مصونیت! 226

* ویژه خواری ممنوع 227

* ثبات رویه معیار سلامت و صلاحیت 227

* چگونه می توان باور کرد؟ 228

* عزل قاضی با کمترین لغزش 229

مصداق ها در تاریخ خلفا 230

* موقعیت اجتماعی و حق السکوت 230

* ملت ها قربانی تفکر نژادپرستی 231

* تعصبات قومی و غصب حکومت 231

* نکاح قومیتی یا خون بهای مسلمین 232

* ثمره افکار نژادپرستانه 233

* فروختن همسایه! 234

* خلیفه ی مسلمین و شراب خواری!؟ 235

* خشونت علیه زنان 235

* تبعیض قبیله ای 235

مصداق ها در دوران معاصر 236

* نژاد 236

* رنگ 237

* مذهب 239

* جنسیت 242

** سقف شیشه ای 242

* ثروت 243

ص: 26

فصل سوم: ماده 3 245

حق زندگی 245

* مقدمه 245

* بعد اجتماعی 246

** متعهد به حقوق مردم 246

** تأمین حقوق انسانی مخالفان 246

** حق زندگی در سایه امنیت 247

** حق زندگی و برپایی عدالت 247

** حق حیات و تقابل دیدگاه ها 248

*** دشمن و حق حیات 250

*** مخالفان سیاسی و حق حیات 251

*** منافقان و حق حیات 251

*** اسیر و حق حیات 252

*** قاتل و حق حیات 253

* بعد فردی 254

** اعتقادات 254

** نیت خوب 254

** اخلاق خوش 254

** ارزش ها 255

** عقل 255

** دانش 255

** دوستی های عمیق 255

** قناعت 255

آزادی 256

* یا مرگ یا آزادی 256

* مبارزه در راه آزادی 258

** آزادی خواهی و نبردی جهانی 258

ص: 27

** آزادی خواهی و نبردی چندوجهی 259

** مراتب مبارزه حق طلبانه 259

** مبارزه در شعار یا عمل 260

* مبارزی بی مانند در تاریخ 262

** پیشینه و سابقه مبارزاتی 262

** امام و پیشوای مجاهدان 263

** الگوی مجاهدان حق طلب 264

** محور تجمع مجاهدان حق طلب 266

* هدف مجاهدت ها و انقلاب ها 267

** رهایی ستمدیدگان عالم 267

** احقاق حقوق ستمدیدگان 269

** مبارزه با افکار التقاطی 269

* مبانی فکری مبارزه 270

** مجاهدت آگاهانه 270

*** آگاهانه جان می دهم 272

*** ما آگاهانه جنگیدیم 272

** حق طلبی، شرط مبارزه 273

*** جانفشانی برای اموال و شتران 274

*** سردار باطل و سردار حق 274

** مبارزه یا جنگ طلبی 275

** مبارزه و غنمیت شمردن فرصت ها 277

** مبارزه در راه آرمانها 278

** شعر و شعور مجاهدان 279

* شیوه ها و روشهای مبارزه 281

** مبارزه مسلحانه 281

** مبارزه مسلحانه آخرین گزینه 282

** مبارزه خاموش 283

ص: 28

** مبارزه ایدئولوژیک 284

*** تقابل فکری یا ارعاب و تهدید 285

*** واهمه از رویارویی ایدئولوژیک 286

*** تزویرگر، مغلوب پیرمردی نحیف 287

** مبارزه ی روشنگرانه 289

*** الگوی مبارزه ی روشنگرانه 290

*** یاران مبارز و تحمل شکنجه ها 291

** تقابل اراده ها و جنگ روانی 293

** مبارزه و ویژگیهای انحصاری 295

*** همانند کوهی آهنین 296

*** مبارزی بی همانند و بی هم آورد 296

* مبارزه، مرارت ها و چالش ها 297

** تحمل رنج ها در مسیر مبارزه 297

** قاطعیت در راه مبارزه 299

** استقامت در راه مبارزه 299

** تحمل شکنجه و زندان 301

*** یک شکنجه ی دیگر مانده 301

*** شکنجه روانی 302

*** زندان جزای حق گویی 303

* زنان مجاهد و نستوه 304

* زنان آنان نیز جنگ آورند 309

* زنان و حضور در جنگ ها 309

* شکنجه ی روانی بانویی مجاهد 310

* مجاهدان و پیمان جانبازی 310

** آماده جانفشانی در راه هدف 311

** تا آخرین نفس می جنگم 312

** شهادت شش برادر 313

ص: 29

** آخرین وصیت یک مبارز 313

** در فراق یاران مجاهد 314

امنیت شخصی 315

* جایگاه امنیت 315

* امنیت، هدف همه تلاش ها 315

* امنیت، پیشنیاز همه امکانات 316

* امنیت و ارزش خون یک بی گناه! 316

* نقش اعتقادات در امنیت 317

* امنیت و زمامداران 318

** پیش بینی و پیشگیری رمز امنیت 318

** استقامت در تأمین امنیت 319

** مجازات زمینه سازان ناامنی 319

** سرکوب عاملان ناامنی 320

** جنگی عظیم در برابر یک خون! 321

** امنیت و نظارت بر کارگزاران 322

** نظامیان، رکن امنیت 323

* امنیت از شعار تا عمل 323

** جان من یا جان سربازان 323

** ناسزا برای من و امنیت برای شما 325

** در سایه پیشوا در امانید 325

* امنیت فراگیر و مؤلفه های آن 326

** نژاد 326

** مذهب 327

** امنیت و حق دفاع از خود 328

** سه مؤلفه امنیت متوازن 328

* امنیت روانی 329

** غرامت سلب امنیت روانی 330

ص: 30

** امنیت روانی مؤلفه ای مستقل 330

* امنیت، قانون گرایی و قانون گریزی 331

** قانون گرایی، ضامن امنیت 331

** قانون گرایی شرط امنیت و آرامش 332

** احساس ناامنی ریشه ناهنجاری ها 332

** قاطعیت قانون در برابر ناامنی 333

** قانون گریزی، عامل ناامنی 334

* ترور 334

** کفار و طراحی نقشه ی ترور 334

** خلیفه و صدور فرمان ترور 335

مصداق ها در تاریخ خلفا 336

* مجری قانون یا عامل فساد 336

* حکومت، با ابزار غلبه و زور؟! 336

* زندان سزای حق گویی 337

* با شمشیر پاره پاره می شوم، ولی... 337

* بزدلانی ضعیف کش 338

مصداق ها در دوران معاصر 338

فصل چهارم: ماده 4 343

بردگی و بندگی 343

* مقدمه 343

* تاریخ برده داری در کلام علوی 345

** گذشته 345

** پیش بینی آینده 346

** تحقق پیش بینی 346

* انواع بردگی 347

** بردگی اختیاری 347

** بردگی آمال و آرزوها 347

ص: 31

** بردگی و حقوق متقابل 348

** بردگی طمع 348

* تقابل تفکر علوی با برده داری 348

** انسان ها آزادند 348

** مرگ و حیات حقیقی 349

* انقلاب درونی بردگان 349

* تلاش برای آزادی بردگان 349

* زیباترین جلوه ی آزادی بردگان 350

* ممانعت از بردگی اسیران 350

* مبارزه علیه برده داری 351

* مبارزه از طریق فرهنگ سازی 352

* تحقق رؤیای آزادی بردگان 352

* هدف نهایی، رهایی بردگان 354

* دفاع از حقوق بردگان 354

* حقوق بردگان در کنار حقوق مجاهدان 355

* بردگان و مسئولیت ها 356

** غلام یا کارگزاری امین 357

*** عالم سخنور 357

*** سردار سپاه 358

*** مجری احکام قضایی 358

*** نماینده و مذاکره کننده 359

*** محافظ و نگهبان 359

** خزانه داری بیت المال 359

** کاتب و مقامات دفتری 360

** فرماندهی جنگ 360

** فرمانداری 361

** دیگر بردگان 361

ص: 32

* روابط انسانی و عاطفی با بردگان 362

** از بردگی تا شیفتگی 362

** برده یا برادر 362

** جانبازی بردگان 363

*** خود را پیش مرگ مقتدا کرد! 363

*** دلدادگی و جانفشانی بردگان 363

*** وفاداری تا پای جان 364

*** تنها تنم برده شما می گردد 365

مصداق ها در تاریخ خلفا 366

* مقدمه 366

* عطش برده داری 367

* ارائه چهره ی جعلی از دین 368

* نقش اسلام ناب در تاریخ برده داری 368

* تفاوت برده داری در اسلام و غرب 368

مصداق ها در دوران معاصر 369

* تاریخچه برده داری در غرب 369

** برده داری سنتی 369

** نقش مسیحیت در تاریخ برده داری 372

** برده داری نوین در غرب 374

* مواضع دولت های غربی 375

فصل پنجم: ماده 5 379

شکنجه و رفتارهای ظالمانه 379

* در این جهان بینی، ظلم جایی ندارد 379

* در واپسین لحظات عمر 380

* در هیچ شرایطی ستمگر نباش 380

* ادای سوگند در دفاع از ستمدیده 381

* جهل، ریشه ی ستمگری 381

ص: 33

* مرا ناسزا گویید تا زنده بمانید! 382

* اقرار و اعتراف دشمنان 382

* ظلم ستیزی و دعای ویژه 383

* ستم نباید بی جواب بماند 383

* شکنجه گران و پاسخ کوبنده 384

* زمامداران و ظلم ستیزی 385

* مجازات دارو یا عامل لذت 385

** اصول انسانی در جنگ ها 386

*** پیروی از قواعد پیشوا 387

*** هرگز آغازگر جنگ نباش 388

*** حقوق مجروحین 388

*** رفتار ما نشانه هدف ماست 389

*** عامل نابودی حکومت ها 390

* قتل عام پیروان 390

* کودک آزاری 391

* ظلم به حیوانات 392

رفتار تحقیرآمیز 393

* تحقیر، رفتاری غیرانسانی 393

* حقارت درونی، عاملی مخرب 393

* تحقیر، سلاح دشمن فرومایه 394

* نهی از امور تحقیرکننده 394

* مبارزه با عادات تحقیرکننده 395

** نهی از رسمی عبث و تحقیرکننده 395

** صدای گام ها و تباهی مردان 395

* تحقیر ثمره تمرد و نافرمانی 396

* تحقیر و تفاخر ممنوع 396

* مقایسه دو نوع رفتار 397

ص: 34

* نهی از تحقیر غیرمسلمانان 398

* نهی از تحقیر گناهکاران 398

* شکنجه و قتل یاران 399

** شکنجه و داغ گذاری 399

** لگام بر دهان 400

** حجربن عدی 400

** عثمان بن حنیف 401

** محمد بن ابوبکر 402

مصداق ها در تاریخ خلفا 403

* سوزاندن مخالفان 403

* تازیانه ای وحشتناک تر از شمشیر 403

* این شیوه ی پیامبر مهربانی ها بود؟! 404

* دادخواهی، شکنجه و قتل 404

* شکنجه صحابه ی پیامبر(صلی الله علیه و آله) 404

مصداق ها در دوران معاصر 404

فصل ششم: ماده 6 415

حقوق 415

* رسالت احقاق حقوق 415

* احقاق حق تا آخرین نفس 416

* احقاق حق و استقامت 416

* نقش مردم در احقاق حقوق 417

* تحمل سختی ها در راه احقاق حقوق 418

* قواعد و آداب ادای حقوق 419

* ادای حقوق و تفکیک اعمال 420

* حقوق قضایی 421

** حقوق برابر برده و آزاد 421

** حقوق اقلیت های نژادی 421

ص: 35

** حقوق افراد در اشتباهات داوری 422

** حقوق افراد در حوادث 423

** حقوق مجرمین 423

*** حقوق قاتل 423

**** مجازات قاتل من 423

**** قاتل نیز باید قصاص کند 424

**** تفاوت قضاوت خواص و عوام 425

*** حقوق سارق 427

*** حقوق زندانیان 428

*** حقوق شورشیان 428

* سایر حقوق 429

** حقوق اهل کتاب 429

*** گواهی اهل کتاب 429

*** بازخواست از حقوق اهل کتاب 429

*** احترام به قوانین اهل کتاب 430

** حقوق دشمن 431

*** حقوق قضایی دشمن 431

*** خون بهای دشمن 431

*** حقوق سیاسی دشمن 432

*** حقوق مالی دشمن 432

*** عهد و پیمان با دشمن 433

*** آزادی دشمن 434

*** حفظ حرمت دشمن 435

*** رعایت شأن اجتماعی دشمن 435

** حقوق اسیران 436

***

وجوب رعایت حقوق اسیر 436

*** اسیران و حقوق قضایی 436

ص: 36

*** اسیران و حقوق سیاسی 437

*** اسیران و حقوق فردی 437

*** شرایط نگهداری اسیران 438

*** حق حیات اسیران 438

*** رفتار برابر با اسیران 439

*** اسیران مجرم و مغرض 439

*** عفو نمودن اسیران 440

** حقوق همسایگان 440

** محیط زیست و حقوق حیوانات 440

*** محیط زیست 441

*** حقوق حیوانات 442

مصداق ها در تاریخ خلفا 443

* غصب حق و گفتگوی پدر و پسر 443

* تبعید، قصاص بینی شکسته است؟ 444

* خون انسان ها ارزش یکسان دارد! 445

* قوانین نژادپرستانه 445

* بایکوت قضایی 445

فصل هفتم: ماده 7 447

همگان در برابر قانون مساوی اند. 447

* نظرات اندیشمندان 447

* زمامداران و تبعیض ستیزی 448

** از خود شروع می کنم 448

** ویژه خواری خویشاوندان ممنوع 448

** تبعیض ستیزی و قاطعیت 449

** حق دادن امتیاز ویژه ندارم 449

** ستمگری، میوه تبعیض 450

* تبعیض ستیزی و اجزاء حکومت 450

ص: 37

** الگویی تبعیض شکن 450

** تبعیض ستیزی و قواعد اجرایی 451

** روی دیگر سکه تبعیض 451

** کارگزاران و نگاه تبعیض آمیز 452

** نامه ای که نماد تبعیض ستیزی شد 453

** مجازات فرمانده 455

* تبعیضی که مسیر تاریخ را تغییر داد! 456

* درهم شکستن فضای ارعاب و تبعیض 457

* رعایت خویشاوندی یا فریاد حق طلبی 458

* زیباترین سند تبعیض ستیزی 459

* مبارزه با تبعیض نژادی (علیه ایرانیان) 461

* تبعیض ستیزی و امتیازات قومی 461

* حیله گری و تبعیض 462

* اقرار و اذعان مردی ناشناس 463

* گواهی مردم پیش از شهادت 464

حمایت یکسان و بدون تبعیض 464

* نکوهش نگاه تبعیض آمیز 464

* مساوات، تعهد امام هدایتگر 465

* مساوات امام و مردم 465

** چگونه چنین انتظاری داری؟ 465

** گوهر مساوات یا گوهر دریا 466

* برپایی نظام مساوات 466

* امور اعتقادی بهانه ویژه خواری نیست! 467

* مساوات، فارغ از بعد مکان 468

* جامعه ای برابر یا دو قطبی 468

* مساوات طلبی و مظلومیت 469

* رشوه 470

ص: 38

** خائن و مشرک 470

** رشوه و فروپاشی حکومت ها 471

** هدیه 472

* دوران سیاه تبعیض 473

مصداق ها در تاریخ خلفا 474

* حمایت از جنایتکار فاسق 474

* تحکیم حکومت با رشوه؟! 474

* معیارها و ملاک های تبعیض 475

* مجازات مجرم یا گواه؟ 475

* قبیله خود را مقدم می دارم! 476

* حمایت از قاتل صحابی پیامبر(صلی الله علیه و آله) 476

* صبر در برابر تبعیض اقتصادی 477

مصداق ها در دوران معاصر 477

فصل هشتم: ماده 8 483

دادگاه صالح 483

* بنیان گذاری نظام قضایی نوین 483

** دیدگاه اندیشمندان غرب 483

* دادگاه صالح و اصلاح شهرها 486

* نمای کلی از دادگاه صالح 486

* تدوین قوانین قضایی 487

** نامه ای که اساس داوری ها شد 487

** گذر زمان و ثبات قوانین 488

*

نقش زمامداران در برپایی دادگاه صالح 489

** زمامدار عادل 489

**

گنجینه ی زمامداران 489

** عدالت برای دور و نزدیک 490

** زمامدار و اندیشه حق طلبانه 490

ص: 39

** رابطه عدالت و قضاوت 490

**

کنترل تمایلات شخصی 491

** احترام به رأی و استقلال قاضی 491

** حمایت معنوی از قاضی 492

** حمایت مالی از قاضی 492

** آثار قاطعیت نظام قضایی 492

* اجزاء دادگاه صالح در نظام نوین 493

** قاضی صالح، اساس دادگاه صالح 493

*** معیارهای قاضی صالح 493

*** الزامات قاضی صالح 494

*** تعیین صلاحیت قضات 494

*** آزمون تعیین صلاحیت 495

** هیأت منصفه (هیأت ژوری) 495

** وکیل مدافع 496

** دادگاه عالی قضایی 500

*** اختلاف رأی در حکم 500

*** درماندگی در صدور حکم 500

*** تبانی کارگزاران و قضات 501

*** نظارت بر عملکرد مدیران قضایی 501

*** واقعه ای عجیب و نظارت عالی قضایی 502

*** توبیخ قاضی 503

* دادگاه ناصالح 504

** زشت ترین عمل 504

** احتراز از دادگاه ناصالح 505

** آشفتگی رأی 505

** قاضی نادان و گمراه 505

** قاضی نااهل یا عنکبوت صفت 506

ص: 40

** مرز میان عدالت و جنایت 506

** استیفای حق و امنیت 507

مصداق ها در تاریخ خلفا 508

* آزمون و خطا یا اجرای قوانین 508

* وقتی قاضی و طرف دعوا یکی باشد 508

* زنده در آتش بسوزانید! 509

* اختلاف رأی دو خلیفه 510

* مسئله ی حماریه (خَر) 510

* مجازات ستمدیده یا مجرم؟! 510

* این شتر نر است نه ماده! 511

مصداق ها در دوران معاصر 511

فصل نهم: ماده 9 515

* مقدمه 515

توقیف 516

* توقیف ابزار قانون، نه ضد قانون 516

* توقیف یا رهایی دشمن 517

* توقیف بر پایه حدس و گمان ممنوع 517

* توقیف و تنبیه فارغ از تبعیض 518

* ابزاری قدرتمند علیه اشرار 518

* توقیف قانونی و رفتار قانونی 519

* توقیف به قصد تنبه 520

حبس 520

* تأسیس اولین زندان به سبک نوین 520

* اساسنامه ی ژنو 521

** انطباقی شگفت انگیز 522

** شرایط مناسب مکانی 522

** پوشاک و تغذیه ی زندانیان 523

ص: 41

** بازرسی 524

** اجباری بودن آموزش در زندان 524

** بهره مندی از امکانات خارج زندان 525

** نیازهای روحی زندانیان 525

*** هواخوری 525

*** حق مرخصی و اجرای مراسم مذهبی 526

* زندان اصلاحی 526

* حبس و حراست از کیان خانواده 527

* حبس ابد 528

* متهمان و زندان 529

** اتهام، مجوز زندان نیست 529

* زندان جای بیماران نیست 530

* زندان و جرایم خاص 532

* زندان و اشرار 532

* زندان و خائنین 533

* حبس غیرقانونی 534

** ممانعت از زندانی نمودن نامه رسان 534

** حبس خانگی یا روند قضایی 535

* زندان و امور مالی 536

تبعید 537

* تبعید و پادشاهان ستمگر 537

* تبعید امام علی(علیه السلام) 538

* تبعید مجاهدی حق طلب 538

* تبعید کیفر حق گویی 539

* ایستادگی در برابر تبعید ظالمانه 540

* تبعید یا بلایی مقدر 541

* تبعید در حکومت علوی 541

ص: 42

** تبعید دارویی تلخ 541

** تبعید کارگزار خطاکار 542

** تبعید و مبارزه علیه ستمگران 543

** قیام علیه تبعید و تفکر برتری جویی 543

** زندان، قتل و تبعید صالحان 544

* تبعید یاران 545

** تبعید، منطق بی منطقان 545

** تبعید و شهادت یاران 545

** کینه های کهنه و تبعید ظالمانه 546

مصداق ها در تاریخ خلفا 546

* پذیرش حقیقت یا تهدید و تبعید 546

* تبعید و سلب آزادی بیان 547

* تبعید و بایکوت پرسشگر! 547

* تبعید شریک جرم 548

* تبعید بدون بدرقه کننده 548

* شهادت غریبانه در تبعید 549

* تبعید، ابزار سرکوب مخالفان 549

* تبعید و غارت 550

* از تبعید و ستم دست بردار! 551

مصداق ها در تاریخ معاصر 551

فصل دهم: ماده 10 555

دادگاه مستقل و بی طرف 555

* دادگاه بی طرف 555

* نگاه بی طرفانه و احترام متقابل 556

* نگاه بی طرفانه و شرایط برابر 556

* دادگاهی بی طرف قضاوت کند! 557

* بی طرفی و حقوق روانی دادخواهان 558

ص: 43

* بی طرفی و موقعیت اجتماعی 559

* استقلال قوا، ضامن بی طرفی قضایی 560

* بی طرفی و استقلال رأی دادگاه 561

* با رشوه، بی طرفی معنا ندارد! 562

* هدیه یا رشوه 563

دادگاه منصفانه 564

* نگاه منصفانه و دیدگاه مبنایی 564

* انصاف اساس داوری 564

* آخرین و منصفانه ترین داوری 565

* من و قضاوت غیرمنصفانه؟! 565

* ثلث شاکیان خواهان انصافند! 566

* انصاف، شرط صلاحیت 566

* یک رکن از ارکان سه گانه 567

* گناه فردی، کیفر فردی 567

* قضاوت منصفانه در برابر دشمن 568

* قضاوت منصفانه در برابر خویشاوندان 569

* قضاوت منصفانه در برابر صاحبان قدرت 569

* قضاوت منصفانه در برابر اغنیاء 570

* الزامات تحقق قضاوت منصفانه 570

** قانونمندی 570

** تفهیم اتهام و ابهام زدایی 571

* قضاوت منصفانه و غیرمسلمانان 572

** رعایت حقوق قضایی اهل کتاب 572

** غیرمسلمانان و انعطاف قوانین قضایی 573

دادگاه علنی 574

* تأسیس دادگاه علنی 574

* دادگاه علنی در مکان عمومی 575

ص: 44

* دادگاه علنی حتی برای دشمن 576

* دادگاهی علنی با قواعد نوین 576

* دادگاه علنی و رسوایی مشرکین 578

* دادگاه علنی و هزینه ی عدالت خواهی 579

مصداق ها در تاریخ خلفا 582

* نمی دانم درست است یا غلط! 582

* قاضی، از مردم سؤال می کند؟! 582

* بوالهوسی در صدور رأی 583

* صدور حکم با وجب کردن؟! 583

* قضاوت یا رذالت 583

مصداق ها در دوران معاصر 584

فصل یازدهم: ماده 11 589

احراز و اثبات جرم 589

* متهم و مجرم برابر نیستند 591

* از اتهام تا اثبات جرم 591

* نظارت دقیق و تحلیل اتهامات 592

* اثبات جرم در دادگاهی قانونمند 594

* لزوم اثبات جرم در توطئه ای بزرگ 594

* اثبات جرم یا دستاویز قدرت طلبی 596

* گامی فراتر از اسناد و شواهد 597

* لزوم اثبات جرم حتی با شواهد مبرهن 598

* رفع اتهام با آزمون عملی 599

* کاربرد روانشناسی در احراز جرم 600

** آزمون های روانشناسی در امور قضایی 601

تضمین های لازم برای یک دادرسی سالم 602

* قاضی عالم و عادل 602

** دادگرترین فرد را وانهادید! 603

ص: 45

* شرایط جسمی و روانی قاضی 604

* شرایط مساعد اجتماعی 604

* قضاوت بر پایه اسناد و شواهد 606

** اسناد معتبر 606

** هشدار نسبت به قضاوت بی بینه 606

** پرهیز از حدس و گمان 607

** فاصله میان حق و باطل 607

* تفتیش عقاید ممنوع 608

* شرایط برگشت حکم 608

* حقوق متهم 609

** حق احضار شهود 609

** شرایط صحت اقرار متهم 609

** سلامت جسمی و روانی متهم 610

*** سلامت جسمی متهم 610

*** سلامت روانی متهم 611

*** بیماران و احکام متفاوت 611

** متهم و حق دفاع از خود 612

*** حق دفاع و اضطرار زن بی گناه 612

*** حق دفاع برای غلام سیاه پوست 613

عدم مجازات، به سبب عملی که جرم شناخته نمی شده است 615

* گامی فراتر از قانون 615

** عدم آگاهی از قانون و لغو مجازات 615

** اثبات عدم آگاهی مجرم 616

** نادانی علمی و برائت از مجازات 617

** اعتماد به اقرار مجرم 618

تناسب جرم و مجازات 618

* تناسب مجازات و تعهد به قانون 618

ص: 46

* رعایت تناسب امری تخصصی 619

* مجازات برای مجری مجازات 619

* تناسب مجازات یا مصلحت اندیشی 620

* تناسب مجازات با نوع جرم 620

* تناسب مجازات با شرایط مجرم 621

* تناسب مجازات حتی برای قاتل من 622

* شبهه زیرکانه، مجازات عالمانه 622

* جرم انفرادی، مجازات انفرادی 623

* تناسب مجازات در جرم های گروهی 624

* قصاص نماد تناسب 625

مصداق ها در تاریخ خلفا 626

* مجازات این جرم آتش است؟! 626

* دزد و مجازات غیرقانونی 626

* مجازات قانونی یا سلیقه ای 627

* شکنجه و مجازات به چه جرمی؟ 628

مصداق ها در دوران معاصر 628

* لینچ کردن 628

* شلیک بدون اثبات جرم 629

* بازداشت بدون اثبات جرم 631

فصل دوازدهم: ماده 12 635

امور خصوصی 635

* امور خصوصی خط قرمز 635

* پرده پوشی، وظیفه زمامدار 636

* امور خصوصی را فاش نسازید 636

* تجسس در امور خصوصی ممنوع 637

اقامتگاه 638

* رعایت حریم خانه خویشان 638

ص: 47

* هجوم به خانه فرزندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) 640

* کارگزاران و حفظ حریم مردم 641

* دفاع از خانه و موطن 641

* حفظ حریم اقامتگاه دشمن 642

** ایثار برای حفظ حریم دشمن 642

** اموال داخل خانه غنیمت نیست 643

** خانه، حریم امن است 643

** حریم امن برای سران فتنه 644

* اقامتگاه حیوانات 644

مکاتبات 645

* مکاتبه و حفظ شأن و آبرو 645

* ابداع صندوق شکایات و پیشنهادها 646

* حریم شخصی و شخصیتی 646

* مکاتبات و حفظ اسرار حکومتی 647

* رصد مکاتبات جاسوسان 648

* اصول امنیتی در مکاتبات 648

حمله به شرافت، آبرو، شهرت 649

* مقدمه 649

* شرافت 650

** اولویت، حفظ شأن اجتماعی 650

** حفظ شرافت در نهان و عیان 650

** رعایت شأن و شرافت میهمان 651

** پرده پوشی و حفظ شرافت 652

*** پرده پوشی خطای نااهلان 652

*** پرده پوشی خطای گناهکاران 652

*** پرده پوشی نفاق منافقان 653

* آبرو 654

ص: 48

** ارزشمندترین گوهر 654

** مجازات هتک آبرو 654

** برابری آبروی انسان با جان او! 654

** گمان کن که هیچ نفروخته ای 655

** حفظ عزت نیازمندان و ایثاری عجیب 655

** تعبیری از نیازمندی و بی نیازی 656

** حرمت دشمن فراری 657

** ناسزاگویی 657

*** استدلال، نه ناسزاگویی 658

*** سکوت پاسخ ناسزاگویی نااهلان 659

*** سکوت پاسخ ناسزاگویی دشمن 659

*** مجازات ناسزاگویی 660

*** میانجی ناسزاگویان نمی گردم 660

*** کردار درست، پاسخ ناسزاگو 661

* شهرت 662

** تکریم افراد فرهیخته 662

** حفظ حرمت دانشمندان 662

** قواعد تکریم بزرگان 663

** از موجبات بدنامی حذر کن 663

** حفظ حرمت دشمن نامدار 664

** احترام و تکریم سفیران 664

** حمله به شخصیت امام علی(علیه السلام) 665

*** شکوه به درگاه خداوند 666

*** دشنام گویی سیاست فرومایگان 666

*** از لاف گزاف تا هیبت شیر 667

*** نبرد مردانه یا ناسزاگویی ذلیلانه 667

*** استهزاکننده ای که جان داد 668

ص: 49

*** چه شخصیتی را دشنام می دهید؟ 669

مصداق ها در تاریخ خلفا 670

* ریاست همین است!! 670

* حرمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) را نگه دارید! 671

* زمین غصبی برای مسجد؟! 671

* بالا رفتن از دیوار خانه 672

* حیوانی آلوده و بدبو 672

* تهمتی ناروا و اعتراف دشمن 673

* خانه ای که با خاک یکسان شد 674

* هتاکی و پاسخ دندان شکن 675

مصداق ها در دوران معاصر 675

* حرمت و آبرو 675

* موارد نقض حریم شخصی 676

** اقامتگاه 676

** شنود مکالمات 679

فصل سیزدهم: ماده 13 681

آزادی رفت وآمدهای درون مرزی 681

* آزادی تردد مظنونین 681

* آزادی تردد فتنه گران 682

* آزادی تردد منافقان 682

* زنان نگهبان در لباس مردانه 683

* سهولت تردد و تجارت 684

* تسهیلات رفاهی مسافران 685

انتخاب اقامتگاه 685

* حق انتخاب اقامتگاه 685

* هدف ما اقامتگاه ما را تعیین می کند 686

* اجبار در انتخاب مکان سکونت 687

ص: 50

* آن روز کجا منزل خواهی کرد؟ 687

* گروه ها و آزادی تعیین اقامتگاه 688

** عوام و خواص 688

** مخالفان سیاسی 689

** دشمنان متخاصم 689

** جنایتکاران جنگی 690

** اسیران و مجروحان 691

آزادی در رفت وآمدهای برون مرزی 691

* این نگرش، اساس آزادی است 691

** روشنگری 691

* * وظیفه محوری 693

* آزادی تردد یک تروریست 695

* آزادی تردد و آزادی رأی 695

* آزادی تردد و آزادی عمل 696

* آزادی تردد و آزادی بیان 697

* آزادی تردد مظنون به قتل 697

* آزادی تردد بیعت شکنان 698

* تسهیلات تردد برای اسیران 699

* آزادی تردد و سیاست فریب 699

* آزادی تردد و کسب مدارج عالی 700

* آزادی تردد اقوام گوناگون 701

* آزادی تردد پیروان سایر ادیان 701

* آزادی تردد و سفرهای کاوشگرانه 701

* سهولت تردد و جهانگردی 702

مصداق ها در تاریخ خلفا 702

* طمع قدرت و بستن مرزها 702

* معیارهای نژادی برای سکونت 703

ص: 51

* حصری ظالمانه و سلب آزادی تردد 703

* اخراج مخالفان از موطن 704

* سرکوب و نقشه ای شوم 704

* وفاداری و حبس خانگی 704

* اخراج سخنوری توانا 705

* مرگی مظلومانه در غربت 706

مصداق ها در دوران معاصر 707

فصل چهاردهم: ماده 14 713

پناهندگی 713

* پناه بی پناهان 713

* حق پناهندگی 714

* پناهندگی و قیام مسلحانه 714

* تعهد نسبت به دشمن پناهنده 714

* پناهگاه اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) 714

* پناهگاه ستمدیدگان 715

* پناهگاه توابین 715

* پناهگاه دشمنان 716

* آخرین پناه بی پناهان 717

* پناهجویی قاصد هتاک 717

* عجیب ترین پناهجویان 718

* پناهندگی عالم بی باک 720

* پناهندگی به سبب بیان حقیقت 721

* پناهجویی در اثر شکنجه 721

هجرت 722

* پناهندگی یا هجرت 722

* هجرت پادزهر ستمگری و اختناق 723

* هجرت ویژگی پیروان راستین 723

ص: 52

* دفاع از مهاجران تا پای جان 723

* مقام هجرت کنندگان 725

* ایثاری عظیم و هجرتی سرنوشت ساز 726

* هجرت و انتقال پایتخت 727

* هجرت به سبب مصونیت 728

* تعبیری بدیع از وطن و غربت 729

شکنجه و آزار 730

* نفی شکنجه و آزار 730

* شکنجه و آزار مخالفان، هرگز 730

* شکنجه یا مجازات قانونی 730

* از شکنجه تا عفو عمومی 730

* آزارهای جسمی و روانی 731

* این شیوه ظالمانه مردود است! 731

* شهری که شکنجه گاه شد 732

تعقیب 733

* تعقیب یا شرمساری دشمن 733

* نه تعقیب کننده ام نه فراری 733

* شب، تعقیب را دشوار می کند 733

* تعقیب و پیشگویی عجیب 734

* حکایت جالب گریختگان 735

** گریز از عدالت و آزادی 736

** از پیشوایی دادگر گریخته ایم 738

** برای دنیا از دینم گریختم 739

جاذبه و دافعه ی امیرمؤمنان علی(علیه السلام) 740

* دفع شدگان 742

** سوابق 742

** شام مرکز تجمع تبهکاران و نااهلان 744

ص: 53

* جذب شدگان 746

** اصحاب ادب و سخن 746

** محور تجمع حق طلبان 747

** نشانه های جبهه حق و باطل 747

** قاصد عنود یا شهید راه حقیقت 748

** فرزند هدایت شده و پدر گمراه 749

** بیداری باطن های پاک 750

مصداق ها در تاریخ خلفا 751

* شکنجه های روانی مبارزان 751

* یقین بدان در این شهر نمی مانم 752

* تعقیب خیابانی 752

مصداق ها در تاریخ معاصر 753

فصل پانزدهم: ماده 15 759

* مقدمه 759

** تابعیت و بیعت دو روی یک سکه 759

** تقسیم بندی سرزمینی از بعد سیاسی 761

* تقسیم بندی دوران زندگی 762

** دوره قبل از به دستگیری حکومت 763

*** مقدمه 763

*** استبداد یا دموکراسی 766

*** گذر زمان و گذشتن از حق 766

*** بیعت گیری اجباری 767

*** پشت پرده ی بیعت اجباری 768

*** اجبارکننده ظالم است یا مجبور شده؟ 768

*** پاسدار وحدت و آزادی رأی 769

*** رابطه بلوغ فکری و انتخاب اصلح 770

*** آثار یک انحراف در گذر تاریخ 770

ص: 54

*** پاسخ یک سؤال تاریخی 772

*** انحراف رأیی عجیب 773

*** احترام به حق انتخاب 773

*** انتخاب مردم یا انتخاب خداوند؟! 774

*** بر انحراف رأی آن ها صبر می کنم 775

*** انتخاب اصلح قربانی مصلحت! 777

*** تیره بختی ها عقوبت انتخاب غلط 777

** دوره ی پس از به دستگیری حکومت 778

*** مقدمه 778

*** بیعت آگاهانه و آزادانه 779

**** بیعت آگاهانه 779

**** بیعت آزادانه 780

***** تناقض گویی دشمن 781

***** آزادی رأی دشمن محارب 781

***** آزادی رأی افراد بی طرف 782

***** زیباترین جلوه ی آزادی رأی 783

***** از مردن با خفت تا حق بیعت 783

** سوابق آنان که بیعت نکردند! 784

** بیعت شکنی یا تغییر تابعیت 785

*** مقدمه 785

*** بیعت شکنی و حق ناشناسی 787

*** بیعت شکنی بی شرمانه 787

*** بیعت شکنی و جنایت 787

*** ذلت، ثمره بیعت شکنی 788

*** بیعت شکن را عقوبت نمی کنم 789

*** امنیت بیعت شکنان 789

مصداق ها در تاریخ خلفا 790

ص: 55

* ضرب وشتم مخالفان در سقیفه 790

* بیعت اجباری یا برافروختن جنگ 791

* بیعت گیری به شیوه چماق داران 791

* بیعتی شتابزده و شرارت بار 792

* نهایت اهانت به حق انتخاب 792

* شمشیرهاست میان تو و خواسته ات 793

* دروغ می گویید؛ بیعت نکردم 793

* تهدید، ارعاب، جنایت 794

مصداق ها در دوران معاصر 794

* مقدمه 794

* تابعیت یا تبعیض 797

فصل شانزدهم: ماده 16 799

آزادی تشکیل خانواده 799

* ازدواج آزادانه و رهایی از قیود 799

* مقایسه دو نوع نگاه در ازدواج 801

** رسم ساتی 801

** احترام به حق تشکیل خانواده 801

* ازدواج آزاد در حدود قانون 803

** ازدواج با سهم یتیمان 803

** ازدواج با سهم بیوه زنان و یتیمان 803

** پرداخت مهریه از بیت المال؟! 804

نژاد- ملیت 804

* ازدواج عرب و عجم ممکن نیست! 804

* مبارزه با قوانین نژادپرستانه 805

* ازدواج یا مبارزه با نژادپرستی 805

* مولودی پاک نهاد، ثمره ازدواج دو نژاد 807

دین 809

ص: 56

حقوق برابر 813

* فلسفه تعدد زوجات 817

رضایت کامل و آزادانه 818

* رضایت دوطرفه و الگوسازی 818

آزادی انتخاب همسر 820

* بیان معیارها نشانه ی آزادی انتخاب 820

* رضایت دختر، شرط ازدواج 820

* زن اسیر و ازدواج 821

* رعایت حقوق در ازدواج 823

* ازدواج، بدعت ها و خرافات 823

حمایت از خانواده 824

* جایگاه ارزشمند خانواده 824

* بهترین وساطت ها 825

* خانواده رکن آرامش 825

* تلاش برای رفاه خانواده 825

* حسن رفتار در خانواده 826

* همراهی و همکاری در خانواده 826

* جایگاه روابط عاطفی در خانواده 826

** نجواهای عاشقانه 826

** نشاط و تفریح در خانواده 827

** رضایتمندی در زندگی مشترک 827

** نجواهای عاشقانه در فراق یار 828

* صیانت از کیان خانواده 829

** پیشگیری از آفات و انحرافات 829

** حمایت از خانواده دشمن خائن 830

** حمایت از خانواده و حبس زن و شوهر 831

** رسیدگی به اختلافات خانوادگی 831

ص: 57

* ترکیب مجازات و ازدواج 832

* حقوق بانوان در خانواده 833

** حمایت حقوقی 833

** حقوق اقتصادی 833

مصداق ها در تاریخ خلفا 834

* بازگشت به تعصبات نژادی 834

* زدودن تبعیض ها در ازدواج 834

* خواستگاری یا محک تعصبات 834

* پایمال کردن حق انتخاب زنان 835

* فضیلت از نگاه فرومایگان 836

مصداق ها در دوران معاصر 836

* نگاه مذاهب به زن 837

* موقعیت زنان پس از ازدواج 837

* جنایات در مستعمره ها 837

* بحران های خانواده در عصر جدید 838

* کشورها و بالاترین آمار طلاق 840

فصل هفدهم: ماده 17 841

مالکیت عمومی 841

* اصلاح نگرش ها 841

* زمامداران و حق مالکیت عمومی 842

** کسب رضایت در اقرار عمومی 842

** خزانه دار و امانت دار مردم هستم 842

** بازگرداندن ثروت های نامشروع 843

** تو خیانت کردی و او امانتداری 844

** گناه و ستمی مشترک 844

** شیوه تشخیص خائن 844

** خط قرمز 845

ص: 58

** کاش آتشی عظیم می آوردی! 845

** بدترین نوع دزدی 846

** کندن پوست از چوب 847

** کارگزاران و نظارت مالی 848

*** بررسی سابقه کارگزاران مالی 848

*** مبارزه با مفاسد اقتصادی 848

*** فتنه گری با اموال بیت المال 849

*** شدت عمل در مفاسد اقتصادی 849

*** حسابرسی سریع و دقیق 850

** عجایب و شگفتی ها 851

*** فاصله مابین سطرها 851

*** شمع بیت المال 851

* گذر زمان و حق مالکیت 851

مالکیت خصوصی 852

* حق مالکیت و حریم خصوصی 852

* او طمع به اموال ما نداشت 853

* احترام به مالکیت پیروان سایر ادیان 853

** رعایت حقوق مالی 854

** اقامت در دیر راهب 854

* احترام به مالکیت دشمن 855

* غنیمت یا اموال شخصی دشمن 856

* اولویت اول، پرداخت بدهی 857

نباید خودسرانه فردی را از حق مالکیت محروم کرد 857

* تصرف خودسرانه اموال 857

* نظامیان و رعایت حق مالکیت 857

* حکام و حرمت اموال عمومی 858

* مقایسه ای جالب بین دو نوع آموزه 858

ص: 59

* روایتی باورنکردنی 860

* فدک، نماد تصرف خودسرانه 862

* از آینده مردم بیمناکم 864

مصداق ها در تاریخ خلفا 864

* از من بپرهیزید! 864

* اعترافی دیرهنگام 865

* خلیفه، شریک اموال دیگران 865

* تصاحب اموال و ابداعی عجیب 866

* الگویی در غصب و تخریب 866

* همچون شتر گرسنه 867

* املاک خلیفه یا اراضی عمومی 867

* خلیفه ای اموی با منش علوی 868

مصداق ها در دوران معاصر 870

* زنان و حق مالکیت 870

* حق مالکیت یا چپاول اموال 872

فصل هجدهم: ماده 18 875

آزادی اندیشه 875

* مقدمه 875

* جایگاه تعقل و اندیشه 877

* نقطه آغازین کمال گرایی 877

* آزاداندیشی، بستر نیک اندیشی 877

* آزاداندیشی نشانه عقلانیت 878

* وفای اندیشه و خیانت چشم 878

* سخن زردشت یا سخن امیر بیان 878

* وصیت به آزاداندیشی 879

* اوج آزاداندیشی یا خیانت 879

* رابطه آزادی اندیشه و آزادی بیان 881

ص: 60

* آزادی اندیشه در سایه شمشیرها ؟! 882

* سکون فکری یا اندیشه ای تحلیل گر 884

* وظیفه ی صاحبان اندیشه 884

* آزاداندیشی و معیارهای نوین حکومت داری 885

** آزاداندیشی و مخالفان سیاسی 885

** آزادی اندیشه و آزادی رأی 885

** آزاداندیشی و عدم بلوغ اجتماعی 886

** رفتارهای انسانی و آزادی اندیشه 887

* گفتارها 887

آزادی دین 889

* حق انتخاب مذهب 889

* مذاهب و برابری شأن انسانی 889

* مذاهب و آزادی های فردی 889

* الفت و همدلی با پیروان مذاهب 890

* پیروان مذاهب و نوع دوستی 890

* همزیستی و آزادی مذهبی 891

* استیفای حقوق اقلیت های مذهبی 891

* حکومت و حمایت از اقلیت های مذهبی 892

* تکریم اقلیت ها در مناسبات اجتماعی 893

* ذکر ناقوس و آزادی اجرای آیین های مذهبی 895

* حفظ حرمت عالمان و اماکن مذهبی 897

* جایگاه اماکن مذهبی 899

آزادی تغییر دین 900

* از اعدام تا آزادی اعتقادی 900

* اسقف ایرانی با دیدن نشانه ها مسلمان شد 901

* بصیرت، تغییر دین، شهادت 901

* تغییر دین در اثر تبلیغ عملی 902

ص: 61

* مسیحی تازه مسلمان، یا پدر شهیدان 903

* زندانبان مسیحی و جندب 906

آزادی اظهار اعتقاد 907

* اظهار عقاید یا وظیفه همگانی 907

* اظهار عقیده، برتر از جهاد 908

* اظهار عقیده و غربال گری افکار 908

* آزادی عقیده و صحنه ای بی تکرار 909

* اظهار عقیده و تردیدها 909

* اظهار عقیده و چالش های فکری 910

* تهمت ها، هزینه آزادی اظهار عقیده 911

* آزادی اظهار عقاید انحرافی 912

* آزادی اظهار عقاید و شاهکاری دیگر 913

* اظهار عقیده پس از سالها اختناق 915

* اظهار عقیده یا سرکوب و خفقان 916

اجرای آیین ها 917

* نو شدن نسل ها و آیین ها 917

* حکومت و اجرای آیین ها 917

* رهبر عادل، برپاکننده سنت ها 917

* پاسداشت آیین های پسندیده 918

* احترام به آیین و رسوم اقوام 919

** احترام به آیین ها، معیار تکریم اقوام 919

** تمجید از آیین نوروز 919

** مسافرت و آشنایی با آیین ها 920

* احترام به آیین و رسوم ادیان 920

** احترام به آیین زردشتیان 920

** آداب و رسوم مبنای عمل 920

* ساخت اماکن مذهبی 921

ص: 62

* عدم تقابل با آداب و سلایق مردم 921

* آثار ضدیت با سنت های پسندیده 921

* رابطه پاسداشت آیین ها و امنیت 922

* دشوارترین مدیریت 922

ضمایم 923

مصداق ها در تاریخ خلفا 924

* بزرگترین همایش ادیان 924

* اهل کتاب یا بوزینگان 927

* حمله به مراسم سوگواری 927

* از ترس او بیان نمی کردم 928

* تازیانه بر نمازگزار 928

* بت پرستی یا آیین عبادی! 928

* خاموش کردن فریاد اعتراض 929

* زنده به گور کردن معلم 930

مصداق ها در دوران معاصر 930

* اماکن مذهبی 930

** تخریب یا عدم امکان تأسیس 930

** تهدیدات و حملات علیه اماکن مذهبی 933

* ضدیت با آداب مذهبی 935

* دولت ها و تبعیض مذهبی 937

فصل نوزدهم: ماده 19 939

آزادی عقیده و بیان 939

* مقدمه 939

* آزادی بیان و فضیلتی بزرگ 940

* زیباترین الگوی آزادی بیان 940

* آزادی بیان حقایق تلخ 940

* آزادی بیان یا ستایش گری 941

ص: 63

* آزادی بیان و بردباری 941

* آزادی بیان و استدلال گرایی 941

* نااهلان و آزادی بیان 942

* جنگ تبلیغاتی، کلام در برابر کلام 943

* آزادی بیان یا آزادی فریب 944

* هزینه سنگین حقیقت گویی 948

* زنان و حق آزادی بیان 948

* هدف نهایی آزادی بیان 951

* آزادی بیان و مبارزه علیه استبداد 952

** زبان، سلاح جنگ حق طلبانه 952

** داد ما و بیداد زمانه 953

** ظلم ستیزی در سکوتی مرگبار 954

** پیشوای مبارزان حق طلب 955

** الگو و پناه ظلم ستیزان 955

** پاسخ هتاکی با بیانی کوبنده 956

** فریاد حق از بالای دار 957

امنیت شرط آزادی عقیده و بیان 958

* اقرار دشمن 958

* امنیت و آزادی بیان حق مردم است! 959

* امنیت و آزادی بیان دشمنان 960

* فراتر از آزادی بیان 960

* دشنام برای من و امنیت برای شما 960

* آزادی بیان، شرط آزادی عمل! 961

* آزادی بیان یا آزادی اهانت 961

* آزادی بیان و تربیت نااهلان 962

* امنیت، آزادی بیان و کودتا 962

* آزادی بیان یا اختناق و سرکوب 964

ص: 64

* شیوه های تحقق آزادی بیان 964

** انتقادات 964

*** یاری با انتقادات صریح 964

*** استقبال از انتقادات سازنده 965

*** انتقادپذیری نشانه عقلانیت 965

*** انتقادپذیری نسبت به خویشان 965

** مناظرات 966

*** جلسه مناظره پس از جنگ جمل 967

*** مناظره های کوبنده و روشنگر 967

** اعتراضات 969

*** اعتراض، معیار حیات انسانی 969

*** اعتراض عملی و کلامی 970

** نظرخواهی 970

*** نظرخواهی با زبان خواهش 970

*** نظرخواهی در امور سرنوشت ساز 971

* یاران و سلب آزادی بیان 971

** بگذارید آخرین کلامم را بگویم! 971

** شهادت با فجیع ترین شیوه 972

کسب و انتشار اطلاعات و افکار بدون ملاحظه 973

* زمان شناسی و فضای باز خبری 973

* قواعد فضای سالم خبری 974

** ارتباط بی واسطه 974

*** جلسات ارتباط مردمی 975

*** توصیف یک روز کاری 975

*** روزی دو نوبت دیدار مردمی 975

*** ارباب رجوع و اولین برخورد 975

*** سهولت رابطه در میدان جنگ 976

ص: 65

*** آثار عدم ارتباطات مردمی 977

** گروه ها و حق شنیده شدن سخن 977

*** فارغ از موقعیت اجتماعی 977

*** فارغ از سوابق 978

*** ابهام زدایی 978

*** ابهام زدایی ضرورت ها و آثار 978

*** ابهام زدایی حتی برای یک نفر! 979

** شفافیت خبری 981

** تحلیل اخبار 982

* آفات فضای سالم خبری 983

** شایعه پراکنی 983

** شایعه پراکنی، سلاحی شوم 984

** سانسور اخبار 985

** جوسازی 987

** نشر اکاذیب 987

* قربانی ترفندهای تبلیغی 989

مصداق ها در تاریخ خلفا 990

* شمشیر، در برابر استدلال 990

* آزادی بیان یا اعمال خشونت 990

* آزادی بیان و شکستن استخوان 991

* شکنجه، پاسخ انتقاد بود؟ 991

* آزادی بیان یا پرتاب سنگ 992

* آزادی بیان به سبک جنایتکاران 992

مصداق ها در دوران معاصر 993

* اسلام ستیزی 993

** هتک کرامت، حقوق، آزادی ها 993

** خشونت علیه اقلیت های مذهبی 995

ص: 66

** جایگاه اقلیت های قومی – مذهبی 998

* رسانه ها و مطبوعات 998

** فضاسازی و هجمه ی رسانه ای 998

** مطبوعات، توهین و تحقیر 1001

** سانسور خبری 1003

** سانسور تحمیلی و بایکوت خبری 1004

** سکوت خبری 1006

فصل بیستم: ماده 20 1009

آزادی تشکیل اجتماعات 1009

* جایگاه اجتماعات 1009

* تعریفی شگفت از اجتماعات 1010

* آسیب های فردگرایی 1012

* لزوم تنوع اجتماعات 1012

* تنوع اجتماعات رمز بهروزی 1012

* دفاع از اجتماعات مردمی 1013

* رعایت حرمت گروه ها و اجتماعات 1014

* اجتماعات شما را متفرق کنند! 1015

* سرکوب، جایگزین آزادی می گردد 1015

اجتماعات مسالمت آمیز 1016

* مسالمت آمیز بودن، شرط اولیه 1016

* فلسفه همگرایی اجتماعات 1017

* فلسفه واگرایی اجتماعات 1017

* اجتماعات متفرق 1018

* اجتماعات شرارت بار 1018

* اجتماعات گمراه و جذب افراد 1020

آزادی شرکت در اجتماعات 1020

* اجتماعات و آزادی انتخاب 1020

ص: 67

* ماندن یا رفتن، اختیار با شماست! 1022

* دشمنان و آزادی تشکیل اجتماعات 1023

* کمیت نفرات و حقانیت اجتماعات 1024

** حقانیت راه یا انبوه جمعیت 1026

** من تبیین گَرم نه اجبارکننده! 1027

* عدم اجبار، حتی در مسیر صلاح 1028

* نمی توانند مرا مجبور کنند! 1029

* عدم اجبار در جنگ و جهاد 1030

** عدم همراهی و مجازات سنگین 1032

** بی طرف با خائن برابر نیست! 1032

* حضور اجباری و عناوین فریبنده 1033

** حضور در مساجد 1034

** حضور در بیعت 1035

* گردن زدن گروه مخالف 1035

* اجتماعات و مسئله ی جبر و اختیار 1037

مصداق ها در تاریخ خلفا 1038

* حمله به اجتماع عزاداران 1038

* حمله به اجتماع متحصنین 1038

* حمله به اجتماع مخالفان 1039

* روشنگری و تعطیلی اجتماعات 1040

* ثمره اجبار و اختناق 1040

* چرا باید با شما همراه شویم؟ 1041

فصل بیست ویكم: ماده 21 1043

حضور بی واسطه در امور حکومتی 1044

* مصادیق مشارکت مردم در حکومت علوی 1044

** معیار، رأی و حسن نظر مردم 1044

** بنگرید، بیندیشید و انتخاب کنید! 1045

ص: 68

** اعمال نظر مردم در تصمیمات حکومتی 1046

** تحقق رأی مردم علی رغم انحراف رأی 1048

* مشارکت بی واسطه از طریق نظارت 1049

** آموزش نظارت و ممیزی 1049

** لزوم نظارت بی واسطه و صریح 1049

** حق نظارت بی واسطه 1050

** زمامداران و نظارت بی واسطه 1050

* مبارزه با مفاسد ساختاری مشارکت 1051

** شایسته سالاری 1051

*** اوج محرومیت در اوج شایستگی 1052

*** افراد بزرگ و کارهای بزرگ 1052

*** ناگوارترین فرجام 1053

*** شایسته سالاری و شاهکاری دیگر 1053

*** شایسته سالاری و زمامداران 1055

*** معیارهای شایسته سالاری 1055

*** شایسته سالاری و کارمندان 1056

*** حساسیت شغلی کارمندان 1057

*** شایسته سالاری و فروپاشی حکومت ها 1057

** انحصارگرایی 1058

*** مبارزه با انحصارگرایی 1058

*** انحصارگرایی، ریشه فجایع بزرگ 1058

*** شگفتی دیگر! انحصارگرایی یا خلافت! 1059

حضور با واسطه در امور حکومت 1060

* دولت دولت ها 1060

*

تشکیل هیأت وزیران 1062

* مجلس منتخب 1062

* امور حیاتی و مجلس مشورتی 1064

ص: 69

* جایگاه رأی مردم، در انتخاب استانداران 1064

* نقش مردم در انتخاب استاندار 1065

* احترام به استاندار منتخب 1067

* نماینده ی معتمد مردم 1068

شرایط برابر به منظور تصدی مشاغل 1069

* قابلیت ها، تنها ملاک انتخاب 1069

* حسن سابقه یا ظاهرهای فریبنده 1070

* خیانت با چهره ای متفاوت 1070

* معیارهای عقلی و منطقی شایستگی 1071

* آزمون و گزینش 1072

* قواعد آزمون و گزینش 1073

* انتصابات، روابط یا ضوابط 1073

* شایستگی یا خویشاوندی 1075

اراده ی مردم، اساس قدرت حکومت 1076

* دموکراسی علوی 1076

** مقدمه 1076

** دموکراسی یونانی و دموکراسی علوی 1077

*** دموکراسی یونانی مبدأ دموکراسی است؟ 1077

*** دموکراسی یونانی و پارادوکس بزرگ 1081

*** میراث فکری دموکراسی یونانی 1082

*** آثار دموکراسی یونانی در حکومتها 1084

*** فلاسفه یونان و دموکراسی علوی 1086

*** تقابل آرای فلاسفه یونان و تفکر علوی 1087

**** عقل محوری یا حقوق محوری 1090

**** طرح یک مثال کلیدی 1092

**** عواقب تقدم عقل محوری بر حقوق محوری 1092

**** پاسخ یک ایراد تاریخی 1094

ص: 70

**** علل عقلی یا جانبداری 1096

* منشور کبیر یا ماگناکارتا 1097

* دموکراسی مدرن و دموکراسی علوی 1099

** تشابهات و تفاوتهای دو مدل دموکراسی 1100

** انسان موجودی ثبات طلب 1101

** آزادی و اختیار مطلق! 1103

** هدف کدام است آزادی یا کامیابی؟ 1104

** نقص قانون ثمره ی نقص آگاهی 1107

** انسان موجودی عقل محور یا هوس محور 1108

** روند تکامل دموکراسی مدرن و علوی 1111

*** روند تکاملی دموکراسی مدرن 1112

*** تکامل یا تعالی دموکراسی علوی 1115

*** ابداع نظریه ی «رشد مرحله ای» 1117

**** راه های میانبر رشد 1120

**** نظریه ای در شعار یا عمل! 1121

**** حق انتخاب به تنهایی، عاملی عقیم 1122

**** یک نظریه و سؤالات پیرامون آن 1123

*** غرب و انتخاب نگرش یونانی یا علوی 1124

*** شواهد تاریخی و عقلی یک الگوبرداری 1126

**** تشابه در مسیر رسیدن به هدف 1126

**** تشابه در هدف انتخابی 1127

**** بیست و پنج سال یا بیست و پنج قرن 1129

**** اقتباس مستقیم یا غیر مستقیم 1129

*** دموکراسی علوی و نظریه ی پایان تاریخ فوکویاما 1130

* تاریخ اسلام و دموکراسی علوی 1132

** سرآغاز دموکراسی در تاریخ اسلام 1132

** طلوع دموکراسی در حکومت علوی 1134

ص: 71

** جایگاه مبنایی مردم در تفکر علوی 1136

** مبانی دموکراسی و دموکراسی علوی 1137

*** رأی مردم و انتخاب حکومت 1138

*** رأی مردم، شرط پذیرش حکومت 1139

*** مردم سالاری یا دموکراسی 1140

** نخستین کودتای تاریخ 1139

** مجسمه طلای معاویه در برلین 1144

*

استبدادستیزی 1147

** تقابل جریان استبداد و دموکراسی 1148

** پایان دموکراسی علوی و ظهور استبداد اموی 1151

*** صاحبان رأی یا گوساله ها 1152

*** پادشاه یا امیرالمؤمنین 1153

** استبدادستیزی در مبانی تفکر علوی 1154

*** نفی استبداد و خودرأیی 1154

*** مستخدم یا مستبد 1154

*** استدلال یا استبداد 1155

*** استبداد یا استبدادستیزی 1157

*** استبداد یا مرافقت و مشارکت 1160

*** الفت یا استبداد 1161

*** استبداد خوی جاهلان 1162

*** قربانی حکومت های استبدادی 1162

*** نشانه های حکومت استبدادی 1163

*** استبداد و زوال حکومت ها 1163

** استبدادستیزی و قیام ها 1164

*** الهام بخش انقلاب ها و قیام ها 1164

*** الگوهای فکری قیام های حق طلبانه 1166

انتخابات سالم 1167

ص: 72

* قواعد انتخابات سالم 1167

* ارکان انتخابات سالم 1168

** آزادی و حق انتخاب 1168

** شفافیت فضای انتخابات 1168

* صداقت در انتخابات 1170

* روشنگری در انتخابات 1170

* دو شرط شگفتی آفرین در انتخابات 1171

* منفعت مردم یا مصلحت حکومت 1172

* آفات انتخابات سالم 1173

** انتخابات و خریدن رأی 1173

** زیانبارترین حالت 1174

** عواقب یک انتخاب اشتباه! 1175

** نیرنگ در انتخابات 1175

*** فریبکاری در عین آگاهی 1175

*** شورای فرمایشی و انتخاب نمایشی 1177

ادواری 1178

* انتخاب مردمی یا حکومت موروثی 1178

عمومی 1180

* غیبت رأی دهندگان 1180

* رأی مردم یا رأی شورایی نمایشی 1180

* بیعتی فراگیر و آزاد 1181

* بیعتی فراگیر و باشکوه 1182

* بیعتی عمومی و علنی 1183

مساوات 1183

* برابری حق رأی در ادوار تاریخ 1183

* اولین تجربه ی بشر در برابری حق رأی! 1186

* برابری رأی شهروندان 1187

ص: 73

* برابری رأی خواص و عوام 1187

* زنان، حقوق سیاسی و حق رأی 1188

** برابری حقوق زنان و مردان 1188

** سرآغاز حیات سیاسی زنان 1190

** طلوعی دیگر در حقوق سیاسی زنان 1192

** 8 مارس روز جهانی زن یا روز زن سوزی؟! 1194

** حقوق اجتماعی زنان در حکومت علوی 1195

** آزادی رأی و بصیرت سیاسی 1197

** گذری بر تاریخ حق رأی زنان در غرب 1198

** اعطای حق رأی، آغاز راه یا پایان آن 1199

* رویکردی متفاوت به جایگاه و حقوق زنان 1201

** جایگاه زنان در جامعه ی آرمانی 1201

** تعالیم آرمانی سازنده ی انسانهای آرمانی 1202

** برترین بانوان تاریخ 1203

*** ابربانوی اسلام اسطوره ی مبارزه ی حق طلبانه 1205

*** بزرگترین بانوی مبارز تاریخ 1208

*** مجاهدت بانویی سترگ در نبردی نابرابر 1210

**** ابعاد تبلیغی مصافی استبدادشکن 1210

**** شرایط دشوار و عجیب یک نبرد تبلیغی 1212

**** بیان و خطابه تنها سلاح بزرگ بانوی مجاهد 1214

**** کلامی عجیب در شرایطی عجیب تر 1217

**** آخرین صحنه ی نبرد 1218

** زنان و برترین جایگاه در نظام فکری علوی 1221

رأی مخفی 1222

آزادی رأی 1224

* آزادی رأی، فضیلتی ارزشمند 1224

* تفهیم و تبیین حقوق و آزادی رأی 1225

ص: 74

* نمایشی از یک انتخابات آزاد 1225

* آزادی رأی اساس حکومت علوی 1226

* رأی اجباری یا آزادی رأی 1226

* آنان که بیعت نکردند 1227

* آزادی رأی با زور سرنیزه؟! 1228

* مقایسه آزادی رأی در دو نظام فکری 1229

* از آزادی رأی تا بیعتی ذلت بار 1229

* حق انتخاب و اوامر الهی 1231

ضمایم 1232

* فیلسوف شاه افلاطون و امام علی(علیه السلام) 1232

** فیلسوف شاه و شهرآرمانی 1232

** آرمانشهر، شهری واقعی یا رؤیایی 1234

** فیلسوف شاه موجودی مادی یا فرامادی 1236

** ظهور فیلسوف شاه افلاطون 1237

** سخنی با قافله ی بشریت 1238

** بررسی انطباقی معیارهای افلاطونی 1239

*** احاطه ی علمی 1239

*** احاطه به علم فلسفه 1240

*** نجوم و ریاضیات 1242

*** ریاضیات 1243

*** نجوم 1245

**** اسرار علم نجوم 1245

**** حرکت زمین 1246

**** لایه ازون 1247

**** وزن ابرها 1248

*** عقلانیت 1249

**** گذر از محسوسات و ورود به عالم معقولات 1253

ص: 75

*** انطباق با نظم الهی عالم 1254

*** تجلی نظم عالم در رفتار فیلسوف شاه 1255

*** ربانیت و الوهیت 1256

*** خویشتن داری یا وارستگی 1260

*** قوای جسمانی 1264

*** خصوصیات فیلسوف شاه 1266

**** حکمت 1266

**** فضیلت 1268

**** بیان فضایل از زبان دیگران 1269

**** عدالت 1272

*** معیار هدایت گری جامعه 1275

**** مشاهده زیبایی و عدل در عالم 1276

**** هدایت جامعه به خیر و کمال مطلق 1277

** مقایسه جاه طلبی قدرت طلبان و فیلسوف شاه 1279

*** فیلسوف شاه و بی رغبتی به حکومت 1279

*** مدعیان نالایق و طمع قدرت 1281

** عدالت نشانه ی حکومت فیلسوف شاه 1284

*** علم و تخصص عدالت ورزی 1286

*** امکان تحقق کمال عدالت 1287

*** حکومت علوی و تحقق کمال عدالت 1289

** شرایط فیلسوف شاه در جامعه 1292

*** ناخدای کشتی جامعه 1292

** نابغه ی دوران ها و موعود اندیشمندان 1297

** افسوس و خسران بزرگ 1299

** جایگاه فیلسوف شاه در برابر امام علی(علیه السلام) 1301

l جلوه های با شکوه دموکراسی در غدیرخم 1303

* مقدمه 1303

ص: 76

* غدیرخم در یک نگاه 1305

* شاخصه های اعجاب آور دموکراسی 1307

** ابلاغ مردمی برابر با کل رسالت 1307

** شیوه ای بی سابقه در تاریخ پیامبران 1307

** اجتماع حداکثری علی رغم تهدیدات امنیتی 1308

** بزرگ ترین گردهم آیی 1309

** علل گردهم آیی عظیم مردمی 1310

** استثنایی بزرگ در ابلاغ حکمی عجیب 1311

** ابلاغ و پذیرش، توأمان شرط است 1312

مصداق ها در تاریخ خلفا 1313

* چرا حکومت خود را بر ما تحمیل می کنید؟ 1313

* تعیین خلیفه یا ولیعهد! 1314

* حق که را می بخشید؟ 1315

* او بر ما برتری داشت! 1316

* اقرار و اعتراف دشمن 1316

* طمع تو در حکومت بیشتر بود! 1317

* تناقض گویی آشکار 1317

* مضحک ترین بهانه ها 1318

* کینه توزی و باندبازی 1319

* روابط در انتصاب حکام 1320

* بیعت گیری آزادانه!! 1320

* خلیفه اجباری یا انتخابی؟ 1320

* پدرانم غصب حکومت کردند! 1321

مصداق ها در دوران معاصر 1321

* تبعیض جنسیتی در مشارکت سیاسی 1321

* تبعیض مذهبی در مشارکت سیاسی 1322

* حق رأی برابر 1322

ص: 77

* کودتا 1320

فصل بیست و دوم: ماده 22 1329

نگاه اجمالی به حقوق 1329

امنیت اجتماعی 1330

* مقدمه 1330

* امنیت از نگاه امیرمؤمنان علی(علیه السلام) 1331

* امنیت، مقوله ای تخصصی 1333

* امنیت و گروه های تبهکاری 1334

* ابداع یگان های تخصصی 1335

** نیروهای امنیتی و اطلاعاتی 1337

*** نیروهای اطلاعاتی برون مرزی (جاسوسی) 1338

**** جایگاه گروه های شناسایی 1338

**** خصوصیات نیروی اطلاعاتی 1338

**** آموزش نیروهای اطلاعاتی 1339

**** رصد گروه های خرابکار 1340

**** جنگ اطلاعاتی 1341

***** رصد اطلاعاتی دشمن 1341

***** غافلگیری و تله اطلاعاتی 1341

***** هشیاری اطلاعاتی 1342

***** رصد مکاتبات دشمن 1342

***** رعایت اصول امنیتی در مکاتبات 1343

**** مأموریت ها و عملیات های اطلاعاتی 1343

***** شناسایی جاسوس دشمن 1343

***** دستگیری زن جاسوس 1344

***** عملیات پیچیده نظامی-اطلاعاتی 1345

***** اصول و قواعد ضدکمین 1347

***** متلاشی کردن کمین دشمن 1347

ص: 78

**** جنگ روانی 1348

***** نقش و جایگاه جنگ روانی 1348

***** مدیریت جنگ روانی 1348

***** جنگ روانی در نبردی سرنوشت ساز! 1349

***** آسیب های روانی در جنگ ها 1350

***** بهره گیری از تکنیک های روانی 1351

***** ترفندهای روانی 1353

***** آموزه های روانی 1353

***** جنگ روانی در فتح قلعه خیبر 1354

***** پر کردن خلأ روانی 1354

*** نیروهای اطلاعاتی درون مرزی، پلیس مخفی (عین) 1355

**** تشکیلات پلیس مخفی 1356

**** وظایف پلیس مخفی 1357

**** بررسی صحت گزارش ها 1357

**** اصول حفاظتی در گزارش ها 1358

**** کارآزمودگی نیروهای امنیتی 1358

**** وقایع و عملیات ها 1359

***** جان دادن جاسوس دشمن 1359

***** ماجرای شناسایی دو عامل نفوذی 1360

***** جاسوسی که نابینا شد 1361

***** بسیج نمودن نیروهای امنیتی 1361

***** مأموریت تجسس 1361

** نیروهای نظامی 1362

*** تشکیل سپاه قدرتمند 1362

**** استقرار نیروها و اصول دیده بانی 1363

*** ایجاد یگانهای ویژه 1364

**** یگان زره پوش موسوم به «رجراجه» 1364

ص: 79

**** یگان ویژه موسوم به «یگان سبز» 1365

**** تشکیل یگان های ضربت (واکنش سریع) 1366

** نیروهای انتظامی 1369

*** تأسیس پلیس (شرطه الخمیس) 1369

*** ویژگی های نیروهای شرطه الخمیس 1369

*** انتصاب رئیس پلیس 1370

*** تعداد، لباس متحدالشکل، آرم مخصوص 1370

*** سوگند به اساسنامه 1371

*** گشت شبانه 1371

حقوق اقتصادی 1372

* مقدمه 1372

* مبانی انحرافی اقتصاد، در دوران خلفا 1373

** بند اول 1373

** بند دوم 1371

**

بند سوم 1378

** بند چهارم 1381

* آثار شوم سیاست های اقتصادی این دوران 1382

** ظلم و اختلاف طبقاتی 1384

** فقر و فلاکت 1385

* انقلاب اقتصادی امیرمؤمنان علی(علیه السلام) 1386

* آغاز سیاست ها و اصلاحات اقتصادی 1388

** افراد با هر نژاد و قبیله ای برابرند 1388

** حذف حقوق های به ناحق و نامتعارف 1389

** بازگرداندن اموال طبقه محروم 1389

** عدم انباشت دارایی های عمومی 1390

** تأمین امنیت و زیرساخت ها 1391

** نظارت دقیق بر فعالیت های اقتصادی 1392

ص: 80

** برخورد با تخلفات اقتصادی 1392

** برخورد شدید با احتکارکنندگان 1393

** تنظیم بازار و نظارت بر قیمت ها 1394

** رصد بازار و نظارت مستقیم 1395

** رصد بازار و نظارت مستمر 1396

** نظارت بر عملکرد اقتصادی حکام 1396

** ضرب سکه و تسهیل امور مالی 1397

** اخذ مالیات ها به صورت کالا 1397

** حفظ سلامت فضای کسب و کار 1397

*** قواعد دادوستد منصفانه 1397

*** کیفیت در تولید 1398

*** رعایت انصاف و وجدان کاری 1399

*** شفافیت در عرضه کالا 1399

*** اجناس ممنوعه و معیوب 1399

*** پرهیز از قسم خوردن 1400

*** دقت در میزان ها 1400

** تدابیر اقتصادی و نیازمندان 1400

*** تخصیص کمک های ویژه به نیازمندان 1400

*** توزیع غذای رایگان 1401

** جایگاه مالیات در انقلاب اقتصادی امام علی(علیه السلام) 1402

*** تدوین یک نظام مالیاتی نوین 1402

*** مالیات، شاه کلید اصلاح امور 1404

*** قوانین مالیاتی بر پایه ی قواعد بشردوستانه 1404

**** عدالت مالیاتی و اقلیت های نژادی 1404

**** عدالت مالیاتی و اقلیت های مذهبی 1404

**** عدالت مالیاتی و برابری جنسیتی 1405

**** عدالت مالیاتی و برابری حقوق نسلها 1405

ص: 81

*** ابداع چرخه ی اقتصادی مالیات محور 1405

*** مراحل چرخة اقتصادی مالیات محور 1408

**** مرحله ی اول: حمایت از تولید و تجارت 1408

**** مرحله دوم: افزایش تولید و ثروت 1409

**** مرحله ی سوم: دریافت مالیات 1410

**** مرحله ی چهارم: ایجاد ساختارهای حکومتی و اقتصادی 1410

***** ایجاد زیرساخت های اقتصادی 1410

***** تأمین نیاز زیرمجموعه های حکومت 1411

**** مرحله ی پنجم: تحقق امنیت و فضای مناسب اقتصادی 1412

**** مرحله ی ششم: افزایش رونق فعالیت های اقتصادی 1413

*** طرح شگفت انگیز مالیات بر اراضی 1414

**** خراج شاهکار اقتصادی 1415

* نتایج و ثمرات انقلاب اقتصادی 1416

** کاهش بودجه و افزایش رفاه! 1417

*** کاهش شدید منابع مالی 1419

*** رفاه و رونق مالی جامعه 1419

* دیدگاه اندیشمندان 1421

حقوق اجتماعی 1423

* مقدمه 1423

* حکومت و رعایت حقوق اجتماعی 1425

** رعایت حق مشارکت عمومی 1425

** صندوق انتقادات و پیشنهادها 1426

** آزادی مذهبی گروه های اجتماعی 1426

** آزادی مذهبی اقلیت های دینی 1426

** آزادی اقلیت های قومی 1427

** جایگاه امنیت در حقوق اجتماعی 1427

** مددکاری اجتماعی 1428

ص: 82

** سرپرستی یتیمان و سالمندان 1429

** شهرسازی و شهرداری 1430

* مردم و رعایت حقوق اجتماعی 1432

** آداب اجتماعی و حقوق متقابل 1432

** آداب اجتماعی و حقوق غیر متقابل 1432

** بهداشت فردی و عمومی 1433

*** بهداشت فردی 1434

*** بهداشت عمومی 1437

**** نظافت محیط شهری 1437

**** بهداشت عمومی و بهداشت روانی 1438

**** آراستگی و بهداشت روانی 1440

حقوق فرهنگی 1440

* مقدمه 1440

* تحول فرهنگی 1441

* مراحل یک تحول فرهنگی 1442

** مرحله ی اول: برگزیدن رهبری آگاه 1442

** مرحله دوم: تعیین سطح فرهنگی 1444

** مرحله ی سوم: آسیب شناسی فرهنگی 1445

*** بت های فکری و فرهنگی 1446

*** هشیارسازی 1448

** مرحله ی چهارم: پاکسازی فکری 1449

*** بیماری فقدان تعقل و تفکر 1450

*** داروی عقل گرایی 1451

***

بیماری علم گریزی 1453

*** داروی علم گرایی 1454

** مرحله ی پنجم: اقدامات و اصلاحات فرهنگی 1456

*** جایگزینی ارزش های انسانی 1456

ص: 83

*** عامل و معیار برتری 1457

*** آموزش فرهنگ شهروندی 1458

**** حقوق همسایگی 1458

**** توجه و تأکید بر حریم خصوصی 1458

**** تعلیم آداب معاشرت 1459

*** صمیمیت در روابط اجتماعی 1459

***

اخلاق در روابط اجتماعی 1460

*** احیاء سنت های پسندیده 1461

*** مبارزه با قوم و قبیله گرایی 1461

*** بهره گیری از علوم سودمند 1462

*** آموزش و اقلیت های مذهبی 1463

*** بزرگداشت مقام دانشمندان 1463

*** برخورد با شیادان عالم نما 1465

* ثمره ی اصلاحات فرهنگی امام علی(علیه السلام) 1465

فصل بیست وسوم: ماده 23 1467

* مقدمه 1468

آزادی در انتخاب شغل 1469

* زمامدار عادل و آزادی انتخاب شغل 1469

** اجبار شغلی یا خیانت 1469

** عامل جلب اعتماد 1469

* آزادی انتخاب و تنوع مشاغل 1469

* حق انتخاب، نشانه ی آزادی انتخاب 1470

* کار اجباری 1471

** اجبار شغلی و بیماری روان 1471

** آبادانی، توجیه کار اجباری نیست 1471

** عدم کار اجباری، حتی برای دشمن 1472

** آزادی شغلی یا جبر اجتماعی 1473

ص: 84

* انتخاب سختی کار یا خفت نیاز! 1474

* سالمندان و فرهنگ کار 1474

شرایط منصفانه و رضایت بخش کار 1475

* شرایط منصفانه در بازار 1475

* کار کردن فقیر و غنی 1475

* تناسب و توازن و سخنی مشهور 1476

** فقر نشانه ی عدم توازن و تناسب 1477

*

زالو صفتی، آفت عملکرد منصفانه 1478

* تلخ ترین مصداق 1479

* نگاه منصفانه در پاداش ها 1480

** تقدیرنامه 1481

* نقش مالیات در ایجاد شرایط منصفانه 1481

** مقدمه 1481

** حالت اول: مردم و حکومت مکمل یکدیگر 1482

*** انعطاف مشفقانه در قوانین مالیاتی 1482

*** مالیات متغیر و اقتصاد نوین 1483

*** مالیات، با هدف عمران و آبادانی 1485

** حالت دوم: حکومت و مردم در تقابل با یکدیگر 1485

*** نظام های مالیاتی مستبدانه 1485

حمایت در برابر بیکاری 1486

* رفع معضل بیکاری 1486

** محو بیکاری با رونق تولید 1486

** بیکاری و مالیات ظالمانه 1486

** حمایت از جوان جویای کار 1486

** مذمت بیکاری علی رغم تأمین مالی 1488

** بیکاری یا سستی در کار! 1488

** بیکاری مانع رشد و تعالی 1489

ص: 85

** بیکاری ریشه فساد و اندوه 1489

* حکومت علوی یعنی حکومت کار و تلاش 1489

** جدیت در کار و سازندگی 1489

** کار و تلاش نشانه ی پیروان من! 1490

** اصلاح نگرش طبقه فرهیخته 1490

** غنیمت شمردن فرصت کار کردن 1491

** پدر خاک یا ابوتراب 1492

** عبرت آموزی از مورچه 1492

* تفکیک افراد بیکار از بی عار 1492

** بی عاری و دینداری قابل جمع نیست! 1492

** بی عاری عامل تضییع حقوق 1493

** حمایت از افراد بی عار ممنوع! 1494

حقوق برابر در مقابل کار برابر 1494

* تفکر برابری و جهان بینی فرامادی 1494

* استثنایی عجیب 1495

** کار حداکثر و حقوق حداقل 1495

** حقوق بیت المال یا دسترنج خویش 1496

* کار و فعالیت همانند دیگران 1497

* برابری سهم فرمانده و سرباز 1497

* پیروی از پیشوا 1498

* غنایم بهره ی مجاهدان 1498

* پاداش ها 1499

** پاداش نیک در برابر عمل نیک 1499

** معیار پاداش 1499

حقوق رضایت بخش 1500

* تعریف صحیح رضایتمندی 1500

* تأمین مالی و فساد مالی 1501

ص: 86

* تأمین مالی و امنیت روانی 1501

* حقوق متناسب با موقعیت اجتماعی 1502

** حقوق قاضی 1502

** تکریم شاعر و ادیب 1502

* کسب رضایتمندی و بسط فرهنگ کار 1503

حمایت های اجتماعی 1504

* حمایت های حکومتی 1504

** تأمین امکانات و معیشت 1504

** رفع نیاز یا رفع تکلیف 1505

* کمک های شخصی 1505

اتحادیه ی کارگری 1506

* حقوق کارگر و آخرین وصیت 1507

* حقوق کارگر، اولویت اول حکومت 1507

* نقش تعیین کننده کارگران 1508

* حقوق کارگر، فارغ از رنگ و نژاد 1508

* برابری رهبر و کارگر 1509

* کارگری یا منصب حکومت 1510

* پادشاهی یا کارگری؟! 1512

نگاهی بر مشاغل امیرمؤمنان علی(علیه السلام) 1514

* مشاغل امیرمؤمنان علی(علیه السلام) 1514

** امام علی(علیه السلام) برترین کشاورز تاریخ 1514

*** درآمد محصولات کشاورزی 1516

*** برآورد ارزش مالی 1516

* کارگری 1517

* مقنی (حفر چاه) 1518

* قایق سازی 1518

* کفاشی 1519

ص: 87

* از اجاره نشینی تا مسکن سازی 1520

مصداق ها در تاریخ خلفا 1520

* تبعیض در پست های مدیریتی 1520

* شرایط ظالمانه کارگران 1520

مصداق ها در دوران معاصر 1521

فصل بیست و چهارم: ماده 24 1527

استراحت 1527

* کار و استراحت معقول 1527

* مدارا با مرکب جان 1528

* نهی از الگوی افراطی و حیوانی 1529

* ضرب المثل هشداردهنده 1529

* حداقل استراحت و حداکثر خدمت 1530

* سستی یا استراحت توان بخش 1531

* اعتدال در اشتغالات ذهنی 1532

* استراحت و حل مسائل بغرنج 1533

* استراحت در شرایط جنگی 1533

** استراحت سربازان 1534

* توجه به استراحت حیوانات 1534

فراغت 1535

* زندگی هدفمند، فراغت هدفمند 1535

* فراغت یا خواب غفلت زا 1536

* فراغت و عبادت فرح بخش 1536

* غنیمت شمردن فراغت ها 1536

* اوقات فراغت و مناسبت ها 1537

** اعیاد و جشن ها 1537

** عید روز جمعه 1538

** میهمانی ها 1539

ص: 88

*** انفاق در پوشش میهمانی 1540

*** میهمان بارقه ای الهی 1541

*** آداب میهمانی مفید و سودمند 1541

تفریح 1542

* تفریح، رکن زندگی سالم 1542

* فرصت هایی برای تجدید قوا 1543

* روان انسان و تفریحات متناسب 1543

* تفریح و تأثیر آن بر کارایی 1544

* تفریح و مواهب طبیعی 1544

* تفریح و ورزش 1545

* دین مداری و تفریحات 1545

* تفریح و حقوق زندانیان 1546

* فرح یا شادی 1546

** شاد کردن و اثر بازتابی 1547

** عوامل نشاط آور 1548

** روز خنده 1548

* عواقب و آثار تفریحات غیر سازنده 1549

** پرهیز از افراط در تفریحات 1549

** من و بطالت و خوشگذارانی؟! 1550

** برای بازیچه ها خلق نشده ایم! 1550

** زندگی آرمانی یا زندگی حیوانی 1551

** آفت زندگی آرمانی 1552

** رعایت حدود در تفریحات! 1553

* نگاهی نوین به تفریحات 1553

** گردشگری 1553

** مسافرت با هدف گردشگری 1554

** آثار تاریخی و باستانی 1555

ص: 89

** امام علی(علیه السلام) و آثار تاریخی 1556

** طبیعت گردی 1556

** بوم گردی 1557

مرخصی 1557

فصل بیستم پنجم: ماده 25 1561

سطح زندگی مناسب 1561

* خوراک 1561

** کمک های شبانه 1563

** بخشش از حداقل ها 1563

** عظیم ترین عبادت 1564

** الگویی برای همه دوران ها 1564

** مبادا گرسنه ای در قلمرو من باشد! 1564

** همانند فقیرترین مردم حکومتم 1565

** خوراک پیشوای مسلمین 1565

** قناعت یا ریاضت 1566

** رهبر جامعه و مرد غریب 1566

** دو نوع خوراک هرگز! 1566

* پوشاک 1567

** ژنده ترین لباس ها را داشتید! 1567

** جامه ای از ابریشم 1568

** بر این سرما شکیبایی می کنم 1568

** رهبر جامعه و یک لباس 1568

** از عجایب سلوک یک پیشوا 1569

** باید همانند نیازمندان باشم! 1569

** برتری لباس خادم بر پیشوا! 1570

** لباس زندانیان 1570

** خواسته ات را بر زمین بنویس! 1571

ص: 90

* مسکن 1571

** آغاز زندگی و اجاره شینی 1571

** ساخت مسکن برای نیازمندان 1571

** انبوه سازی مسکن 1572

** معیارهای مسکن خوب 1572

** چرا در خانه های ویران ساکنید!؟ 1572

** زدودن تفکرات و تقیدات نادرست 1573

** خانواده ای مستأجر و ایثاری عجیب 1573

** عدم اقامت در کاخ دارالحکومه 1574

مراقبت های پزشکی 1576

* بیماری 1576

** نگاهی نو به سبب شناسی بیماری ها 1576

** سبب شناسی بیماری ها و الگوها 1577

*** الگوی اول 1577

*** الگوی دوم 1578

*** الگوی سوم 1579

* اعتماد مابین مردم و نظام سلامت 1580

* نقص عضو 1581

**

مستمری برای نقص عضو 1581

** مستمری پیرمرد نابینای مسیحی 1581

** مراقبت از پیرمرد زمین گیر 1582

** اوج ایثار در برابر نابینایی غریب 1583

خدمات اجتماعی 1585

* بیکاری 1585

* پیری 1585

** جایگاه و منزلت سالمندان 1585

** رعایت شأن و حرمت سالمندان 1585

ص: 91

** رسیدگی و توجه ویژه به سالمندان 1586

*** دلجویی از پیرمرد بیمار 1586

*** عیادت از دشمن سالمند 1587

*** پیرمرد و بهره مندی اصولی از بیت المال 1588

** استثنایی عجیب 1589

*** عمار یاسر 1590

*** مقطع بن عامری 1590

*** عامر بن واثله (ابوطفیل) 1591

بیوگی 1592

* منم سرپرست بیوه زنان! 1592

* مستمری ویژه برای بیوه زنان و یتیمان 1593

*

دفاع از حقوق بیوه زنان 1593

*

کفیل بیوه زنان 1593

* حقوق بیوه زنان و توبیخ فرماندار 1594

* تأمین نیازها ی زنان بی سرپرست 1594

نقص امرارمعاش 1596

* تأمین معاش نیازمندان و اقدامات حکومتی 1596

** توجه و اهتمام ویژه به نیازمندان 1596

** لزوم کاهش هزینه ها 1597

** ابداع نظام تأمین اجتماعی 1598

** بنیان گذاری سازمان حمایت از مستمندان 1599

*** دو نکته جالب 1600

* تأمین معاش نیازمندان و اقدامات شخصی 1601

** سفارش نسبت به نیازمندان 1601

** فقر اجباری یا فقر اختیاری 1602

** یک وظیفه عمومی 1603

** موقوفات امام علی(علیه السلام) 1603

ص: 92

*** وصیت به وقف اموال و دارائی ها 1603

*** وقف چشمه ای جوشان 1604

مراقبت های ویژه از مادران و کودکان 1605

* جایگاه زنان در جامعه 1605

* جایگاه بانوان و دو نگاه متفاوت 1605

* حفظ حریم زنان دشمن! 1606

* نجات جان دختری بی گناه 1606

* جایگاه ویژه ی مادران 1607

** نجات جان مادر با آزمونی عجیب 1608

** شناسایی مادر حقیقی با اَره 1609

** یک پسر و دو مادر مدعی 1610

* حقوق زنان در جنگ ها 1611

** حفظ حریم زنان 1611

** عدم اسارت زنان 1611

** رعایت شأن زنان 1612

** خون بهای مادر و کودک 1612

کودکان 1613

* احترام به شخصیت کودکان 1613

* در ظاهر کودک و در باطن بزرگ 1613

* نیازهای روانی کودکان 1614

** توجه به نیازهای روانی 1614

** تأمین خوراک جسمی و روانی 1615

** دلجویی و نوازشگری پدرانه 1615

* حقوق کودکان 1616

** رعایت حقوق قضایی کودکان 1616

*** لزوم رعایت حقوق کودکان 1617

** حقوق کودکان در جنگ ها 1617

ص: 93

*** اسارت کودکان در جنگ مجاز نیست 1617

*** اموال کودکان غنیمت نیست 1618

*** دلجویی از کودکان اسیر 1618

* کودکان یتیم 1619

* حقوق یتیمان 1619

** کودک یتیم و اشک فاتح خیبر 1620

** مگر می شود علی(علیه السلام) را نشناخت؟ 1620

* حقوق جنین و نطفه 1621

** حق نطفه 1621

** حق حیات جنین 1621

** باید حق حیات جنین رعایت شود 1622

** دیه جنین بر عهده توست! 1622

کودکان نامشروع 1623

* ماجرای عجیب یک مادر و فرزند 1624

* حمایت از مادری ستمدیده 1626

مصداق ها در دوران معاصر 1629

* گرسنگی 1629

* جایگاه زنان در غرب 1630

** زن از دیدگاه اندیشمندان غرب 1630

** موقعیت اجتماعی 1631

* کودکان 1632

* کودک آزاری 1633

** تصویب قوانین سقط جنین 1634

فصل بیست و ششم: ماده 26 1637

حق بهره مندی از آموزش 1638

* لزوم توسعه ی نظام آموزش وپرورش 1638

* سه حق از چهار حق 1638

ص: 94

آموزش رایگان 1639

* شما را رایگان آموختم 1639

* آموزش عمومی و رایگان 1640

* بخشنامه مبنی بر آموزش رایگان 1640

* آموزش اعتقادات رایگان است 1641

آموزش اجباری 1641

* علم آموزی حتی به قیمت جان 1641

* آموزش اجباری کودکان 1642

* الزام و ضرورت دوران کودکی 1642

* سنین ویژه ی یادگیری 1643

* علل اجباری بودن آموزش کودکان 1644

** پیشگیری از انحرافات و آسیب ها 1644

** پیشگیری از بزرگترین مصیبت 1645

آموزش همگانی و عمومی 1645

* فراگیری و بسط آموزش 1645

* کمال جامعه در آموزش عمومی 1645

* شِکوه و گلایه از جاهلان 1646

* بزرگترین ضایعه 1646

* دعوت عمومی به علم آموزی 1646

* جایگاه افراد، در حرکت علمی جامعه 1647

آموزش فنی و حرفه ای 1648

* جایگاه علوم کاربردی 1648

* علوم کاربردی، نه خرافه گرایی! 1649

* علوم کاربردی و کسب درآمد 1650

* لزوم آموزش های فنی و حرفه ای 1650

* فرزند تخصص 1651

* نقش تجربه در آموزش فنی وحرفه ای 1652

ص: 95

* تجربه و خرد انسان 1652

** رمز پیروزی 1653

* صنایع دستی 1653

** پیشوای مسلمین و بافندگی 1653

** کفاشی 1655

** سلمان فارسی و صنایع دستی 1655

آموزش عالی 1656

* اهتمام به آموزش عالی 1656

* آموزش عالی و تربیت دانشمندان 1658

* معیار ارائه آموزش عالی 1660

* آموزش عالی و افراد مستعد 1660

* پاسخگویی به سؤالات دانشمندان 1661

* سؤالات لاینحل پادشاهان عالم 1662

* سؤالات علمای سایر ادیان 1662

* تحصیلات تکمیلی 1663

** توصیه هایی عجیب 1663

** پژوهش و تحقیقات علمی 1664

** تحقیقات علمی و تولید ثروت 1665

شکوفایی شخصیت 1666

* رابطه دانش و شکوفایی 1666

* شکوفایی، شرط علم آموزی 1666

* خودشناسی پیشنیاز شکوفایی 1666

* پرسشگری در جهت شکوفایی 1667

* برترین علم و اساس شکوفایی 1667

* آفات علم آموزی و شکوفایی 1668

* هدف پرورش انسانهاست، نه جنگ! 1668

* عالم جاهل! 1669

ص: 96

حقوق بشر 1669

* چکیده حقوق بشر در یک عبارت 1669

* انسان آرمانی 1670

* حقوق بشر و دانشمندان جنایتکار 1671

* نگاه انسانی و جهان شمول 1671

* هدف نهایی، احقاق حقوق بشر 1673

* تبدیل ضدارزش ها به ارزش ها 1674

آزادی های اساسی 1675

* نادانی، ریشه شرارت ها 1675

* زندگی آگاهانه یا آزادانه 1676

* انسان و کسب آزادی حقیقی 1676

* آزادی فضای علمی و سوءاستفاده ها 1677

** دانشمند یا شیادان دانشمندنما 1677

** سوءاستفاده از عناوین علمی! 1678

گسترش حسن تفاهم، دگرپذیری، دوستی 1679

* علم آموزی و خدمت به بشریت 1679

* یک قانون طلایی 1680

* دگرپذیری و پیامی ماندگار 1681

* توصیه به تداوم پیوندها 1681

* ارائه دو تصویر از حقایق تاریخ 1682

* دگرپذیری و توصیه ای عجیب 1683

* ریشه اختلافات اجتماعی 1683

* توصیه هایی در جهت تداوم دوستی ها 1683

صلح 1685

* صلح جویی 1685

* تلاش در جهت برپایی صلح 1685

* هرگز آغازکننده ی جنگ مباش 1687

ص: 97

* آخرین روزنه امید به صلح 1688

* صلح، در واپسین لحظات 1688

* شهادت یاران، هزینه صلح طلبی 1690

* جنگ با هدف آگاهی بخشی 1691

تقدم والدین در آموزش فرزندان 1692

* وظایف آموزشی والدین 1692

* نقش تربیتی والدین 1693

** والدین و اصول تربیت کودک 1694

** توصیه های تربیتی به والدین 1695

ضمایم 1696

* شخصیت علمی امام علی(علیه السلام) 1696

* اقیانوس مواج علوم 1698

* سرافکندگی مدعیان دروغین 1698

* ابوعلی سینا و توصیفی زیبا 1699

* مرگ علم و دانش 1699

مصداق ها در تاریخ خلفا 1700

* جامع همه ی علوم 1700

* تفاوت ها را بنگرید! 1700

* ضدیت با بسط و گسترش علوم 1701

* شکنجه در پاسخ سؤال علمی 1702

* کتاب های علمی و شلاق! 1702

* حتی زنان پرده نشین داناترند! 1702

* پس از دوازده سال! 1703

* هشتصد هزار چه مقدار است؟! 1703

* جمجمه و سنگ آتش زنه 1704

مصداق ها در دوران معاصر 1704

* مذهب 1704

** تبعیض علیه دختران مسلمان 1705

ص: 98

* جنسیت 1706

* نژاد 1706

فصل بیست و هفتم: ماده 27 1711

مشارکت عمومی 1711

* مقدمه 1711

مشارکت فرهنگی 1712

* جایگاه و اولویت امور فرهنگی 1713

* پایتختی با تنوع فرهنگ ها 1713

* مرکز علمی و فرهنگی جهان اسلام 1715

* توسعه تألیفات 1715

* پایه گذاری زبان مشترک 1716

* فضای باز فرهنگی 1716

** همنشینی اصحاب ادب و سخن 1716

** جلسات فرهنگی دلنشین 1717

** پیرزن و چرخ نخ ریسی 1719

* تبلور هنرها 1720

** هنر خوشنویسی 1720

*** تعالیم خوشنویسی 1720

** هنر خطابه و سخنوری 1721

*** سخن ادباء و صاحب نظران 1721

** کلام سحرآمیز 1722

** ادبیات 1723

*** جایگاه شعر در ادبیات 1724

*** دیوان اشعار 1724

*** شعر و ظلم ستیزی 1725

*** درددل با چاه 1725

*** شاهکارهای ادبی 1726

**** خطبه بدون «الف» 1726

ص: 99

**** خطبه بدون نقطه 1727

** بانوان و عرصه های ادبی و هنری 1729

برخورداری از پیشرفت های علمی 1734

* توسعه و رشد خیره کننده علوم 1734

* کوفه، پایگاه علمی جهان اسلام 1734

* رونق تألیفات علمی- فرهنگی 1735

** جایگاه کتاب 1735

** تألیفات ارزشمند 1736

** شاگردان و تألیف کتب 1737

* جایگاه علم و علم اندوزی 1739

** دو رکن از ارکان عالم 1739

** علم بهتر است یا ثروت...؟! 1739

** دسته بندی بر اساس علم آموزی 1739

** علم آموختگی، شرط رهبری 1740

** نادانی رهبر و هلاکت جامعه 1741

** علم آموزی پیروان دیگر ادیان 1742

*** پزشک یهودی سرآمد پزشکان 1743

* دعوت به مشاهدات علمی 1744

** تدبر در اسرار آفرینش 1745

*** ملخ 1745

*** خفاش 1745

*** مورچه 1746

* امام علی(علیه السلام) و علوم گوناگون 1746

** سرچشمه جوشان علوم 1748

** علم ریاضی 1749

** علم زیست شناسی 1750

** علم پزشکی 1751

*** رموز سلامتی و بی نیازی از طبیب 1751

ص: 100

** علم نجوم و کیهان شناسی 1752

** علم شیمی 1753

** علم فیزیک 1754

** فلسفه و حکمت 1754

** علم تاریخ 1755

** علم آناتومی و کالبدشناسی 1755

برخورداری از منافع معنوی و مادی آثار علمی 1757

* منافع معنوی 1757

* منافع مادی 1758

مصداق ها در تاریخ خلفا 1760

* سوزاندن احادیث 1760

* سوزاندن کتابخانه ها 1761

** سوزاندن کتابخانه های ایران 1761

** سوزاندن کتابخانه های مصر 1761

* فعالیت فرهنگی و ثمرات فاجعه بار 1764

* جهل حتی به معنای کلمات 1764

* رونق علمی و نادانی زمامدار؟!! 1765

مصداق ها در دوران معاصر 1767

* فرهنگ یا ضد فرهنگ 1767

* تهاجم به زبان و ادبیات 1767

* توهین و تحقیر 1769

* تخریب زیرساخت های فرهنگی 1769

* نسل کشی آرام 1770

* سرقت آثار فرهنگی 1770

* چهره ی واقعی استعمار فرهنگی 1771

فصل بیست و هشتم: ماده 28 1773

نظم اجتماعی و بین المللی 1773

* جایگاه نظم 1773

ص: 101

* نظم امور، اصل رسالت 1773

* بدترین حالت ممکن 1774

* حفظ نظم، خط قرمز 1774

* نظم و هماهنگی برای اهداف بلند 1774

* رابطه نظم اجتماعی و حقوق 1775

** طرح یک نظریه 1775

* مدینه فاضله یا نظم نوین جهانی 1777

* عدالت یا «نظم مطلوب» 1780

* عدالت یا بخشش 1783

* رابطه عدالت و میانه روی با نظم 1783

* نظم، در خدمت مردم! 1784

* قانون مداری در همه ی شرایط 1785

* نظام نامه حقوق مدنی 1786

* تبیین نظام حقوقی و حق مطالبه گری 1787

** تدوین و تبیین نظام حقوقی 1787

** آموزش مطالبه گری 1787

* نقش زمامداران در نظم اجتماعی 1789

** محور آسیاب 1789

** بند تسبیح 1789

** ساختاری زنجیره ای 1790

* حکومت ها و نظم عملکردی 1790

** بی نظمی حکومت و آشفتگی مردم 1792

** نظم نشانه و شرط احقاق حقوق 1792

* نظم سازمانی و حقوق اجتماعی 1792

** شفافیت در نظم سازمانی 1792

** تعیین شرح وظایف 1794

** رعایت سلسله مراتب 1795

** وقت شناسی پایه نظم سازمانی 1795

ص: 102

** پرهیز از تملق گویی 1797

** رشوه 1798

* نقش نیروهای نظامی در برقراری نظم 1798

** سلسله مراتب در امور نظامی 1799

** اصل فرمان پذیری 1800

نظم اجتماعی و حق آزادی 1801

مصداق ها در دوران معاصر 1803

فصل بیست و نهم: ماده 29 1807

حقوق متقابل فرد و جامعه 1807

* بزرگترین حق 1807

* بزرگترین خیانت 1808

* حقوق متقابل و جایگاه اجتماعی 1808

* حقوق متقابل، زمامداران و مردم 1808

** اصلاح امور 1808

** حقوق متقابل و رفتار انعکاسی 1809

** جهت گیری در حقوق متقابل 1810

** صندوق های امانات 1810

* حقوق متقابل و جامعه آرمانی 1811

* مردم و حکومت تکیه گاه یکدیگر 1811

* عدالت اساس حقوق متقابل 1811

* پیامدهای عدم رعایت حقوق متقابل 1813

* حقوق متقابل و حق اعتراض 1814

* حقوق متقابل در کلام سردار 1815

تأمین شرایط رشد آزادانه 1817

* وظیفه یا حقی از حقوق 1817

* کدام حق را رعایت نکردم؟ 1817

* حقوق متقابل، مسئولیت متقابل 1818

** احتجاج با خوارج 1819

** اذعان و اعتراف قاتل 1819

ص: 103

** اقرار دشمن 1820

محدودیت های قانونی 1821

* مقدمه 1821

* مقتضیات عادلانه اخلاقی 1823

* نظم عمومی 1826

** حقوق متقابل و نظم عمومی 1827

** خاصیت دو طرفه ی نظم اجتماعی 1827

* رفاه همگانی 1828

** رفاه همگانی در سایه تدبیر زمامدار 1830

ضمایم 1831

* منشور حقوق بشر کورش و مبانی علوی 1831

** متن اصلی 1833

*** ظلم ستیزی 1833

*** صلح خواهی 1834

*** آزادی بردگان 1835

*** بازگرداندن تبعیدیان 1836

*** آزادی مذهبی 1836

*** سپاهیان و رعایت حقوق مردم 1838

** متن احتمالی 1838

*** آزادی سیاسی 1838

*** حفظ حرمت پیروان مذاهب 1839

*** دادگری 1840

*** احترام به حق مالکیت 1841

*** حقوق کارگر 1842

*** آزادی تعیین اقامتگاه 1843

*** رعایت حقوق دیگران 1844

*** عدالت قضایی 1845

** نتیجه گیری 1846

ص: 104

ماده 1

تمام افراد بشر، آزاد زاده می شوند و از لحاظ حیثیت و کرامت و حقوق با هم برابرند. همگی دارای عقل و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روحیه ای برادرانه رفتار کنند.

ماده 2

هرکس می تواند بی هیچ گونه تمایزی، به ویژه از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، دین، عقیده ی سیاسی یا هر عقیده ی دیگر و همچنین منشأ ملی یا اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر وضعیت دیگر، از تمام حقوق و همه ی آزادی های ذکرشده در این اعلامیه بهره مند گردد.

به علاوه نباید هیچ تبعیضی به عمل آید که مبتنی بر وضع سیاسی، قضایی یا بین المللی کشور یا سرزمینی باشد که شخص به آن تعلق دارد؛ خواه این کشور یا سرزمین مستقل، تحت قیمومیت یا غیرخودمختار باشد و خواه حاکمیت آن به شکلی محدود شده باشد.

ماده 3

هر فردی حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد.

ماده 4

هیچ کس را نباید در بردگی یا بندگی نگاه داشت. بردگی و دادوستد بردگان به هر شکلی که باشد، ممنوع است.

ماده 5

هیچ کس نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاری ظالمانه، ضد انسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد.

ماده 6

هر کس حق دارد که شخصیت حقوقی اش در همه جا به رسمیت شناخته شود.

ص: 106

ماده 7

همه در برابر قانون مساوی هستند و حق دارند بی هیچ تبعیضی از حمایت یکسان قانون برخوردار شوند. همه حق دارند در مقابل هر تبعیضی که ناقض اعلامیه ی حاضر باشد و بر ضد هر تحریکی که برای چنین تبعیضی به عمل آید، از حمایت یکسان قانون بهره مند گردند.

ماده 8

در برابر اعمالی که به حقوق اساسی فرد تجاوز کنند - حقوقی که قانون اساسی یا قوانین دیگر برای او به رسمیت شناخته است - هر شخصی حق مراجعه ی مؤثر به دادگاه های ملی صالح را دارد.

ماده 9

هیچ کس را نباید خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید کرد.

ماده 10

هر شخص با مساوات کامل حق دارد که دعوایش در دادگاهی مستقل و بی طرف، منصفانه و علنی رسیدگی شود و چنین دادگاهی درباره ی حقوق و الزامات وی، یا هر اتهام جزایی که به او زده شده باشد، تصمیم بگیرد.

ماده 11

1- هر شخصی که به بزهکاری متهم شده باشد، بی گناه محسوب می شود تا هنگامی که در جریان محاکمه ای علنی که در آن تمام تضمین های لازم برای دفاع او تأمین شده باشد، مجرم بودن وی به طور قانونی محرز گردد.

2- هیچ کس برای انجام دادن یا انجام ندادن عملی که در موقع ارتکاب آن، به موجب حقوق ملی یا بین المللی جرم شناخته نمی شده است، محکوم نخواهد شد. همچنین هیچ مجازاتی شدیدتر از مجازاتی که در موقع ارتکاب جرم به آن تعلق می گرفت، درباره ی کسی اعمال نخواهد شد.

ص: 107

ماده 12

نباید در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه یا مکاتبات هیچ کس مداخله های خودسرانه صورت گیرد یا به شرافت و آبرو و شهرت کسی حمله شود. در برابر چنین مداخله ها و حمله هایی، برخورداری از حمایت قانون، حق هر شخصی است.

ماده 13

1- هر شخصی حق دارد در داخل هر کشور آزادانه رفت وآمد کند و اقامتگاه خود را برگزیند.

2- هر شخصی حق دارد هر کشوری، ازجمله کشور خود را ترک کند یا به کشور خویش بازگردد.

ماده 14

1- در برابر شکنجه، تعقیب و آزار، هر شخصی حق درخواست پناهندگی و برخورداری از پناهندگی در کشورهای دیگر را دارد.

2- در موردی که تعقیب واقعاً در اثر جرم عمومی و غیرسیاسی یا در اثر اعمالی مخالف با هدف ها و اصول ملل متحد باشد، نمی توان به این حق استناد کرد.

ماده 15

1- هر فردی حق دارد که تابعیتی داشته باشد.

2-هیچ کس را نباید خودسرانه از تابعیت خویش، یا از حق تغییر تابعیت محروم کرد.

ماده 16

1- هر مرد و زن بالغی حق دارند بی هیچ محدودیتی از حیث نژاد، ملیت، یا دین با همدیگر زناشویی کنند و تشکیل خانواده بدهند. در تمام مدت زناشویی و هنگام انحلال آن، زن و شوهر در امور مربوط به ازدواج، حقوق برابر دارند.

2-ازدواج حتماً باید با رضایت کامل و آزادانه ی زن و مرد صورت گیرد.

3- خانواده، رکن طبیعی و اساسی جامعه است و باید از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود.

ماده 17

1- هر شخصی به تنهایی یا به صورت جمعی حق مالکیت دارد.

2- هیچ کس را نباید خودسرانه از حق مالکیت محروم کرد.

ص: 108

ماده 18

هر شخصی حق دارد از آزادی اندیشه، وجدان و دین بهره مند شود. این حق، مستلزم آزادی تغییر دین یا اعتقاد و همچنین آزادی اظهار دین یا اعتقاد در قالب آموزش دینی، عبادت ها و اجرای آیین ها و مراسم دینی به تنهایی یا به صورت جمعی، به طور خصوصی یا عمومی است.

ماده 19

هر فردی حق آزادی عقیده و بیان دارد و این حق، مستلزم آن است که کسی از داشتن عقاید خود بیم و نگرانی نداشته باشد و در کسب و دریافت و انتشار اطلاعات و افکار، به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد.

ماده 20

1- هر شخصی حق دارد از آزادی تشکیل اجتماعات، مجامع و انجمن های مسالمت آمیز بهره مند گردد.

2- هیچ کس را نباید به شرکت در هیچ اجتماعی مجبور کرد.

ماده 21

1- هر شخصی حق دارد که در اداره ی امور عمومی کشور خود، مستقیماً یا به وساطت نمایندگانی که آزادانه انتخاب شده باشند، شرکت جوید.

2-هر شخصی حق دارد با شرایط برابر به مشاغل عمومی کشور خود دست یابد.

ماده 22

هر شخصی به عنوان عضو جامعه، حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به یاری مساعی ملی و همکاری بین المللی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ضروری برای حفظ حیثیت و کرامت و رشد آزادانه ی شخصیت خود را با توجه به تشکیلات و منابع هر کشور، به دست آورد.

ص: 109

ماده 23

1- هر شخصی حق دارد کار کند، کار خود را آزادانه برگزیند، شرایط منصفانه و رضایت بخشی برای کار خواستار باشد و در برابر بیکاری حمایت شود.

2- همه حق دارند که بی هیچ تبعیضی، در مقابل کار مساوی، مزد مساوی بگیرند.

3- هرکسی که کار می کند، حق دارد مزد منصفانه و رضایت بخشی دریافت دارد که زندگی او و خانواده اش را موافق حیثیت و کرامت انسانی تأمین کند و در صورت لزوم با دیگر وسایل حمایت اجتماعی کامل شود.

4- هر شخصی حق دارد که برای دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشکیل دهد و یا به اتحادیه های موجود بپیوندد.

ماده 24

هر شخصی حق استراحت، فراغت و تفریح دارد و به ویژه باید از محدودیت معقول ساعات کار و مرخصی ها و تعطیلات ادواری با دریافت حقوق بهره مند شود.

ماده 25

1- هر شخصی حق دارد که از سطح زندگی مناسب برای تأمین سلامتی و رفاه خود و خانواده اش، به ویژه از حیث خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبت های پزشکی و خدمات اجتماعی ضروری برخوردار شود. همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص عضو، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به عللی مستقل از اراده ی خویش وسایل امرار معاشش را از دست داده باشد، از تأمین اجتماعی بهره مند گردد.

2- مادران و کودکان حق دارند که از کمک و مراقبت ویژه برخوردار شوند. همه ی کودکان، اعم از آن که در پی ازدواج یا بی ازدواج زاده شده باشند، حق دارند که از حمایت اجتماعی یکسان بهره مند گردند.

ماده 26

1- هر شخصی حق دارد که از آموزش وپرورش بهره مند شود. آموزش وپرورش و دست کم آموزش ابتدایی و پایه، باید رایگان باشد. آموزش ابتدایی اجباری است. آموزش فنی و

ص: 110

حرفه ای باید همگانی شود و دست یابی به آموزش عالی باید با تساوی کامل برای همه امکان پذیر باشد تا هرکس بتواند بنا به استعداد خود از آن بهره مند گردد.

2- هدف آموزش وپرورش باید شکوفایی همه جانبه ی شخصیت انسان و تقویت رعایت حقوق بشر و آزادی های اساسی باشد. آموزش وپرورش باید به گسترش حسن تفاهم، دگرپذیری و دوستی میان تمام ملت ها و تمام گروه های نژادی یا دینی و نیز به گسترش فعالیت های ملل متحد در راه حفظ صلح یاری رساند.

3- پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش وپرورش برای فرزندان خود، بر دیگران حق تقدم دارند.

ماده 27

1- هر شخصی حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی اجتماع، سهیم و شریک گردد و از هنرها و به ویژه از پیشرفت علمی و فواید آن بهره مند شود.

2- هرکس حق دارد از حمایت منافع معنوی و مادی آثار علمی، ادبی یا هنری خود برخوردار گردد.

ماده 28

هر شخصی حق دارد خواستار برقراری نظمی در عرصه ی اجتماعی و بین المللی باشد که حقوق و آزادی های ذکرشده در این اعلامیه را به تمامی تأمین و عملی سازد.

ماده 29

1- هر فردی فقط در برابر آن جامعه ای وظایفی بر عهده دارد که رشد آزادانه و همه جانبه ی او را ممکن می سازد.

2- هرکس در اعمال حقوق و بهره گیری از آزادی های خود فقط تابع محدودیت هایی قانونی است که صرفاً برای شناسایی و مراعات حقوق و آزادی های دیگران و برای رعایت مقتضیات عادلانه ی اخلاقی و نظم عمومی و رفاه همگانی در جامعه ای دموکراتیک وضع شده اند.

3- این حقوق و آزادی ها در هیچ موردی نباید برخلاف هدف ها و اصول ملل متحد اعمال شوند.

ص: 111

ماده 30

هیچ یک از مقررات اعلامیه ی حاضر نباید چنان تفسیر شود که برای هیچ دولت، جمعیت یا فردی متضمن حقی باشد که به موجب آن برای از بین بردن حقوق و آزادی های مندرج در این اعلامیه فعالیتی انجام دهد یا به عملی دست بزند.

ص: 112

عملکرد انسانی خود دور نموده و از آن ابزاری در جهت قطع نمودن رابطه ی انسان با قیود اخلاقی و حدود انسانی خویش، ساخته اند.

در این شرایط است که انسان جداگشته از این قیود، با این آزادی منفور، از قید انسان بودن رها شده و در زنجیر امیال و هوس ها گرفتار آمده است که در این حالت، اسارتی به مراتب دردناک تر از اسارت جسم بر او تحمیل می گردد؛ و این اسارت، روان او را هر لحظه در مرداب متعفن صفات حیوانی فرومی برد.

لذا شاهدیم که واژه ی «آزادی»، ماهیتاً دارای چه ظرافت ها و حساسیت هایی در کاربرد و تفسیر است که باید به آن توجه نمود؛ بنابراین، در ادامه با این مقدمه ی کوتاه و این نوع نگاه، بهتر می توان جایگاه آزادی انسان ساز و مفهوم واژه ی آزادی در معنای ناب آن را در زلال کلام و رفتار امیرمؤمنان علی(علیه السلام) مشاهده نمود و از آن الگو گرفت.

پس از جنگ جمل، امام علی(علیه السلام) بر منبر مسجد بصره و کوفه سخنرانی می نمودند و مخالفان آزادانه و بدون هیچ گونه بیم و ترس و محدودیتی، اشکالات و سؤالات و اعتراضات خود را بیان می کردند. آنگاه امام(علیه السلام) با بزرگواری حرف های آن ها را می شنید. تندی ها و بدگویی ها را تحمل می کرد و سپس تک تک سؤالات، شایعات و تهمت ها را پاسخ می داد.

یکی از این افراد، ابو برده بن عوف ازدی، از دوستان خلیفه ی سوم بود که از پای منبر امیرالمؤمنین(علیه السلام) بلند شد و اشکالات و شایعات را مطرح کرد و پاسخ شنید و سرانجام گفت: «ای امیرالمؤمنین، دچار شک و تردید بودم؛ اما اکنون هدایت یافتم».(1)

«هنگامی که پیک من به سوی تو آمد، بی درنگ خودت را مهیا کن و کمرت را برای جنگ محکم ببند؛ و از جایگاهت خارج شو و افراد خود را احضار کن. آن وقت اگر به حقیقت کار ما آگاه شدی، به ما نزدیک شو و اگر در شک و حیرت فرو رفتی و [همچنین حتی] اگر همراهی با ما را [به هر دلیلی] خوش نداری، از ما کناره گیری کن و جدا شو».(1)

شما محروم می کند یا امیرالمؤمنین؟ امام(علیه السلام) فرمودند: خیر! سپس از او خواستند که داستان خود را بگوید.

عبیدالله، آنچه واقع شده بود را گفت و دادخواهی کرد؛ و امام(علیه السلام) آن زن با شوهر دومش را احضار کرده و چنین فرمودند: زن باید از شوهر دوم جدا شود و از همین الآن عده بگیرد و پس از پایان عده، اگر حامله نبود، به شوهر اول خود بازمی گردد.

[لازم به ذکر است چون زن بدون اطمینان و تنها بر اساس خبر شنیده شده و بدون اجازه ی دادگاه اسلامی تن به ازدواج دوم داده، مقصر بوده است]. بدین ترتیب، امام(علیه السلام) نسبت به عبیدالله حر جعفی چنین دادرسی کرده و زنش را به وی بازگرداندند. پس از این واقعه، عبیدالله باز به شام بازگشت و در آنجا ماند تا حضرت علی(علیه السلام) شهید شدند».(1)

این روایت خود از جهت دیگر نیز شگفت آور است که چگونه دشمن خائنی که از طرفی حق او به او بازگردانده شده است، حال همچنین به او آزادی کامل نیز داده می شود تا بتواند باز به اردوگاه دشمن مراجعت کند و کسی آزادی او را سلب نکرده و مانع او نمی شود.

در واقع، انسان با دقت در عمق این مطلب، دچار حیرت می شود که به راستی امام علی(علیه السلام)، چه فصلی را در فرهنگ آزادی و آزادگی گشوده اند که تاریخ دیگر نظیری بر آن نیافته است.

می جوییم و خداوند را میان خود و او حکم قرار می دهیم و خداوند بهترین دوست است والسلام».

وقتی معقل این نامه را ملاحظه کرد، فوراً پرچمی بیرون آورد و نصب کرد و خطاب به یاران خریت و قومش که نخست جنگ را آغاز کرده بودند، گفت: «هر کس زیر این پرچم درآید و از خریت و یاران او ببرد، در امان است».

بر اثر این تدبیر امام(علیه السلام)، عده ی زیادی از اطراف او پراکنده شدند و همگی زیر پرچم آمدند و امان خواستند؛ ولی عده ای بر باطل پافشاری کردند و معقل با آن ها جنگید و پیروز شد.

معقل، طبق موازین اسلامی، همه ی زن ها و بچه های مسلمانان را آزاد کرد و مسیحیان مرتد را که به اسلام بازگشتند، آزاد کرد و عده ای از مسیحیان [محارب] را که اسلام نیاوردند، به اسارت گرفت و از مسلمانان هم بیعت گرفت و آزادشان ساخت و زن و فرزندانشان را نیز آزاد کرد و بعد خبر پیروزی و شرح حوادث را برای حضرت علی(علیه السلام) طی نامه ای نوشت».(1)بدین ترتیب، فتنه ی خریت بن راشد که نزدیک بود منجر به کشته شدن بسیاری از شورشیان و افراد فریب خورده شود و امنیت و آرامش جامعه را تهدید کند، با درایت و هوشمندی امام علی(علیه السلام)، با کمترین هزینه و تلفات و عفو و آزادی افراد فریب خورده پایان یافت.

«موسی بن طلحة بن عبیدالله، نقل می کند که من از کسانی بودم که در جنگ جمل به اسارت درآمدند و به همراه سایر اسیران در بصره زندانی شدم. من در زندان علی(علیه السلام) در بصره بودم که شنیدم منادی صدا می زند: موسی بن طلحة بن عبیدالله کجاست؟ من و زندانیان، استرجاع کردیم («إنّا للّه...» گفتیم) و زندانیان گفتند: تو را می کشد. [ولیکن] علی(علیه السلام) مرا به نزد خود خواست.

وقتی در برابرش ایستادم، به من فرمود: ای موسی! گفتم: بله ای امیرمؤمنان. فرمود: سه مرتبه بگو: «استغفرالله و اتوب الیه!». من سه بار آن را گفتم. سپس به کسانی که همراه وی بودند، فرمود: رهایش کنید! و به من فرمود: هرکجا می خواهی، برو و آنچه از اسلحه و حیوان در سپاه ما داری، بردار و در آینده زندگی ات از خدا بترس و در خانه ات بنشین. از او سپاس گزاری کردم و رفتم».(1)

تذکر: به سبب تکرار واژه آزادی در فصل سوم، در آن بخش به مباحث ریشه ای و مبنایی در باب آزادی از نگاه آن حضرت اشاره خواهد شد.

شاید پذیرش و هضم این ادعا در بدو امر برای مخاطب دشوار و سنگین باشد؛ ولیکن در ادامه خواهیم دید که این ادعا، مبتنی بر حقیقتی است آشکار و برآمده از عقاید، باورها و سوءنگرش هایی نسبت به ماهیت انسان؛ حقیقتی در عین حال تأسف بار و دردناک که با کمی کنکاش علمی و تحقیقی قابل اثبات است.

لذا در راستای اثبات این ادعا باید بیان نمود که موضوع برابری، ازجمله ی مباحثی است که از آغاز در میان اندیشمندان و همچنین پیرو آن در نظامات سیاسی حکومت ها با چالش ها و نظریات و دیدگاه های بسیاری همراه بوده که تماماً نسبت به مخالفت با اصل «برابری» انسان ها در مفهوم عام و کلی، اشتراک نظر داشته و چنین اصلی را مطلقاً غیر قابل پذیرش دانسته اند.

سابقه ی تاریخی اعتقاد به «نابرابری» و عواقب ناگوار آن تا به آنجاست که از قرن ها پیش از میلاد مسیح و از حکومت یونان باستان تا همین چند دهه ی پیش، جوامع بشری هرگز طعم برابری را نچشیده و آن را جزو آمال و آرزوهای دیرینه ی خود می پنداشته اند.

وخامت این شرایط و شدت این ناباوری، به حدی بود که مردمان، تنها کورسوی امید خود برای تحقق برابری را در دموکراسی یونانی جستجو می کردند؛ و حکومت آتن راخوش بینانه ترین حالت ممکن برای تحقق برابری به شمار می آوردند؛ حکومتی که اساس آن بر نابرابری و تفوق اربابان بر بردگان و حفظ برتری اتباع آتن بر دیگر اقوام پایه ریزی گردیده بود.

«دموکراسی آتن، به معنای حکومت برده داری بود و دموکراسی برده داری به شمار می رفت. هدف عمده ی دموکراسی برده داری نیز عبارت بود از حفظ سیادت اتباع آتن بر بردگان».(1)

*****

«دموکراسی یونان از هدف های آزادی طلبانه به دور بود و بر عکس اندیشه ی توسعه طلبی بهره کشی از بردگان تازه را در سر می پروراند».(2)

ص: 124

رواج اصل «نابرابری»، ابتدا از طبقه ی اندیشمندان و فلاسفه نشأت گرفت و این اعتقاد، رفته ر فته چنان رایج شد که به یک اصل محکم و بدیهی در بدنه ی حکومت ها و جوامع مبدل گردید؛ لذا عدم اعتقاد به «برابری» انسان ها چنان بود که علاوه بر دوران باستان و ضدیت فلاسفه ی شهیر یونان همچون سقراط، افلاطون، ارسطو، هرودوت و سیسرو با «برابری»، دیگر فلاسفه نیز در طول تاریخ با آن به مخالفت برخاسته اند.

«مسأله برابری جهانی در تفکر سوفسطایی فقط طرح شد اما فیلسوفان سقراطی یعنی افلاطون و ارسطو [به پیروی از سقراط] به شدت با آن مبارزه کردند و ارسطو رسماً اعلام کرد که طبیعت، بعضی از افراد را برده آفریده است».(1)

هرچند نژاد و جنسیت از خصوصیات ذاتی انسان بوده که فرد در تعیین آن ها نقشی نداشته است و طبعاً نمی توان آن ها را عامل تفوق و برتری بر دیگران دانست؛ ولیکن همین عوامل، از نگاه فلاسفه ی یونان، عامل برتری و متعاقب آن توجیهی بر اِعمال نابرابری های اجتماعی بود.افلاطون: «خدا را شکر می کنم که یونانی زاییده شدم نه غیر یونانی، آزاد به دنیا آمدم نه برده، مرد آفریده شدم نه زن».(2)

*****

ارسطو: «زن و برده بر اساس طبیعت خود، محکوم به اسارت بوده و سزاوار شرکت در کارهای عمومی نیستند».(3)

ازجمله دیگر معیارهای تأسف برانگیز نابرابری و برتری جویی در نظام فکری فلاسفه ی یونان، علاوه بر عوامل ذاتی و طبیعی همچون نژاد و جنسیت که ذکر شد، معیار عارضی و متغیری همچون ثروت بود؛ لذا بر اساس این نوع نگرش در رده بندی اجتماعی، افراد ثروتمند

ص: 125

همیشه برتر از افراد فقیر بودند، حتی اگر آن فرد فقیر دارای مرتبه و جایگاهی در علم، اخلاقیات و کمالات می بود.

افلاطون: «باید افراد جامعه را برحسب مقدار ثروت به چهار طبقه تقسیم کرد و به نام طبقه ی نخستین، طبقه ی دوم، طبقه ی سوم و طبقه ی چهارم یا هر نام دیگری که سزاوار باشد، خواند. هر فرد ممکن است همواره در طبقه ای بماند یا به سبب از دست دادن یا به دست آوردن ثروت، به طبقه ی دیگر انتقال یابد».(1)

*****

«سولون شهروندان آتن را بر حسب ثروت و دارایی به چهار طبقه تقسیم نموده بود که درجه اجتماعی فرد و همچنین مقدار مالیات او از روی این تقسیم بندی مشخص می شد».(2)شگفت اینجاست که شاهدیم ردپای ضدیت فلاسفه یونان با اندیشه ی برابری، همچنان در دوران معاصر نیز به عنوان عصر بیداری و پذیرش اصل برابری نیز مشاهده می شود؛ چنانکه بقایای این ضدیت و مخالف ورزی با اصل «برابری»، در اندیشه های صاحب نظران صاحب نامی همچون، ادموند برک، کارلایل، نیچه، هگل، مارکس، پارتو، موسکا، هابز، سانتایانا، هیدگر نیز به چشم می خورد.

از سوی دیگر در تاریخ شاهدیم که این نگاه برتری جویانه و تفکرات مبنی بر نابرابری که در دیدگاه فلاسفه طرح گردید، حتی به مبانی فکری ادیان نیز رسوخ کرده و راه یافت؛ مبلغان نیز با دور کردن تعالیم این ادیان از رسالت الهی و انسانی آن ها، دین را به ابزاری برای تحقق نابرابری مبدل نمودند.

«در دوران یونانی مآبی احیای مفهوم برابری در فلسفه رواقی با مخالفت سرسخت مسیحیت که به نحوی احیای اندیشه ی افلاطون بود به وجود آمد و سدی نفوذ ناپذیر برای

ص: 126

اندیشه برابری ایجاد کرد. اندیشه مسیحیت اندیشه ای طبقاتی بود. این تقسیم بندی طبقاتی در کتاب شهر خدای آگوستین، بزرگترین متکلم صدر مسیحیت تدوین شد».(1)

تا آنجا که در نهایت، اعتقاد به «نابرابری» انسان ها با تأسی به اندیشه ی فلاسفه و سپس مواضع فکری مبلغان مذاهب، مبدل به تفکر غالب در تاریخ بشر گردید.

«[به جز طرح نظراتی محدود از سوفسطاییان و رواقیون در عصر باستان] در هیچ یک از سنت های فکری و عقیدتی در میان ملل مختلف نشانی از تصریح برابری انسان ها نیست. نه در ایران باستان نه در سایر فرهنگ های باستانی از قبیل هند و مصر و نه در ادیان ابراهیمی همچون، یهود، مسیحیت و اسلام. در هیچ کدام خبری از اصل برابری نیست تا طلیعه عصر جدید یا دوران معروف به دوران مدرن و عصر تجدد که نخستین بار در آثار دکارت و جان لاک نشانه های اعتقاد به برابری انسان ها آشکار می شود».(2)لذا اکنون می توان به ارزش و جایگاه بی بدیل تفکر «برابری» در نگرش علوی که در چهارده قرن پیش بر جامعه ی بشری عرضه شده است، پی برد. هرچند که همچون نویسنده ی مطلب فوق، دیگر صاحب نظران این حوزه نیز از دوره ی تاریخ ساز و تحول آفرین حکومت علوی غفلت ورزیده و به سبب فقدان آگاهی، حکومتی را که بالاترین معیارهای تساوی و برابری انسان در آن تحقق یافته است، از قلم انداخته اند.

از این روی، بی تردید باید نظام فکری و سلوک حکومتی امام علی(علیه السلام) را از این جریان فکری غالب و فراگیر متمایز و متباین دانست؛ همچنین با قاطعیت می توان ادعا نمود که این نوع تفکر در اعتقاد راستین به اصل «برابری» را باید استثنایی شگفت در این روند غالب تاریخی جهان شمول به شمار آورد؛ تفکری که آن حضرت توانستند با نگاهی پالایش شده از کوته فکری ها، کوته بینی ها و نظرات آلوده به تعصبات ارائه داده و این چنین چهره ای برهنه و ناب از برابری انسان ها را به نمایش گذارند.

ص: 127

به گوشه ای از نظرات ارزشمند آن حضرت در باب برابری انسان ها توجه نمایید.

«[ای مردم] همانا که من بشری چون شمایم. اگر حق گفتم، مرا تصدیق کنید و اگر باطل گفتم سخن مرا رد کنید...». (1)

*****

«همانا من از کسانی هستم که... نه تکبر و خودپسندی دارند و نه بر کسی برتری می جویند».(2)

*****

«بروید به آن ها که امیدشان به شماست، نیکی بسیار کنید. در خورد وخوراک، خود و زیردستانتان یکسان باشید. این یکسانی و مساوات را تا جایی که توانایی دارید، عملی سازید».(3)*****

«در تمام ایام خلافت، [امیرمؤمنان علی(علیه السلام)] فرقی بین ضعیف و قوی و عربی و عجمی و ذمی و مسلمان در برابر شرع و قانون قائل نمی شد».(4)

حضرت باقر(علیه السلام) فرمود: «به خدا سوگند، شیوه ی علی(علیه السلام) چنان بود که مانند بندگان غذا می خورد و بر زمین می نشست، به مردم نان گندم و گوشت می خورانید و خود به منزلش می رفت و نان جو با سرکه می خورد».(1)

*****

«لباس آن حضرت هم متناسب با خوراک او بود. شلوارش، زبر و خشن و پیراهنش هم کرباس بود؛ درحالی که به غیر از [منطقه] شام به تمام بلاد اسلامی فرمانروا بود». (2)

*****

آن حضرت می فرمود: «به خدا سوگند این ردای من آن قدر وصله خورده است که از خیاط و وصله کننده ی آن خجالت می کشم»!(3)

*****«علی(علیه السلام) به مردم کوفه پوشاکی داد و در میان آن ها پالتویی کلاه دار از جنس ابریشم بود. حسن(علیه السلام) آن را درخواست کرد؛ ولی [علی(علیه السلام)] امتناع ورزید که به وی بخشد و آن را میان مسلمانان، به قرعه گذارد و به جوانی همدانی افتاد. جوان همدانی، از این کار [عادلانه]، دگرگون شد. به وی گفتند: حسن آن را از پدرش درخواست کرد؛ ولی به وی نداد. آنگاه همدانی آن را برای حسن(علیه السلام) فرستاد». (4)

«همانا من از کسانی هستم که... نه تکبر و خودپسندی دارند و نه بر کسی برتری می جویند».(1)

*****

«برای من است آنچه که برای شماست [از امکانات] و بر من است آنچه که بر شماست [از نظر تکلیف در برابر قانون]». (2)

*****

امام علی(علیه السلام) در پاسخ اعتراض اشراف و ثروتمندان درخصوص برابری حقوق آن ها با ضعفا و مستمندان و تقسیم عادلانه ی بیت المال، فرمودند:

«بدانید برای من نه تنها شما، بلکه حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) نیز [در اموال] از دیگر بندگان خدا فراتر نمی باشند و حتی از غلام حبشی بینی بریده ای نیز بالاتر نمی باشند».(3)

*****

هنگامی که امام علی(علیه السلام) بیت المال را تقسیم می کردند، طفلی از نوه های امام علی(علیه السلام) آمد و چیزی برداشت و رفت. حضرت سراسیمه به دنبال طفل دویدند و آن را از دستش گرفتند و به بیت المال برگردانیدند.

مردم به حضرت گفتند: «این طفل هم سهمی دارد». امام(علیه السلام) فرمودند: «هرگز، بلکه تنها پدرش سهم دارد. آن هم به قدر سهم یک مسلمان عادی. هرگاه آن را گرفت، هر مقدار که صلاح بداند، به آن طفل خواهد داد».(4)

ای پسر قدامه! گمان مبری که ثروت های کسکر برای تو مباح است، مانند آنچه از پدر و مادرت به ارث برده ای. پس به سرعت اموال را بفرست و خودت نیز در آمدن به نزد ما شتاب کن»!(1)

تأیید می نماید؛ ولی امام علی(علیه السلام) با ارائه ی الگویی انسانی و والاتر در این خصوص، حتی در چنین شرایطی نیز سعی دارند که به همه ی پیروان خود این گونه بیاموزند که تا حد امکان، خود را با ضعیف ترین افراد زیردستشان نیز برابر دانسته و آن ها را به طور یکسان در شرایط مطلوب خود شریک نمایند.

گذشته از آنکه این الگو امروزه برای ما عجیب و غیرممکن به نظر می رسد؛ ولی از نگاه امام(علیه السلام)، یک قاعده ی ممکن و حتی واجب است؛ چراکه آن حضرت در پی ایجاد و احیای روحیه ی برادرانه و نوع دوستانه در روابط اجتماعی هستند؛ امری که با روابط خشک رئیس و مرئوس و آنچه عموماً در جوامع جاری است، فاصله ی زیادی دارد.

«بروید به آن ها که امیدشان به شماست، نیکی بسیار کنید. در خورد وخوراک، خود و زیردستانتان یکسان باشید. این یکسانی و مساوات را تا جایی که توانایی دارید، عملی سازید».(1)

*****

در روزهای اول به دست گیری حکومت امام علی(علیه السلام) در طی سخنانی خطاب به مردم فرمودند:

«ثروتی که نزد ماست، میان شما [برابر] تقسیم کنم. هیچ مسلمانی از حضور خودداری نورزد؛ چه عرب و چه غیرعرب، ثروتمند یا مستمند».(2)

*****

«[امام علی(علیه السلام)] حقوق همه را از بیت المال یکسان نموده و مقرری هایی که برای اغنیا به بهانه های مختلف وجود داشت را قطع کردند».(3)

*****

ص: 133

«بدانید که مردم [اعم از غنی و فقیر] در نزد ما یکسان و برابر هستند».(1)

سهل بن حنیف، غلام آزاد شده ی سیاهی را نزد امیرمؤمنان علی(علیه السلام) آورد و گفت: «به این چه قدر می دهی»؟ امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمودند: «تو چه قدر گرفته ای»؟ گفت: «سه دینار و دیگران نیز همین اندازه گرفته اند». حضرت فرمودند: «به بنده ی آزادشده نیز به اندازه ی او و دیگران اختصاص دهید؛ سه دینار».(1)

*****

انسان ها همگی از خاک آفریده شده اند و اجزاء خاک بر دیگری برتری ندارند

در روایتی است که زنی قریشی از حجاز به کوفه آمد و با زنی فارسی زبان (موالی) که تازه ساکن کوفه شده بود، روبه رو شد. چون از مقدار سهم او از بیت المال پرسید، فهمید که با سهم آن زن یکسان است. در این حال، همراه آن زن نزد امام علی(علیه السلام) آمد ودرحالی که صدایش را بلند کرده بود، از امام(علیه السلام) پرسید: «آیا این از عدالت است که میان من و کنیز فارسی زبان یکسان عمل می کنی»؟

امام(علیه السلام) نگاهی به آن زن قریشی کرد و مشتی از خاک برداشت و به آن نگاه کرد و آن خاک را در دست خود گردانید و فرمود: «اجزای این خاک بر یکدیگر برتری ندارند» [کنایه از این مطلب که همگی ما از خاک آفریده شده ایم و با یکدیگر برابر هستیم[.(2)

ایستادگی در برابر کارشکنی ها و تحمل سختی ها در مسیر برقراری تساوی و عدالت اجتماعی.

«بزرگان کوفه با علی(علیه السلام) یکرنگ نبودند و میل آنان به معاویه بود؛ چراکه علی(علیه السلام) به کسی بیش از حقش از غنایم نمی بخشید؛ [اما] معاویه بن ابی سفیان برای هر یک از اشراف دو هزار درهم قرار داده بود».(1)

نسبت به خود و خانواده ی خویش مقدم دانسته و ارجح می دانند. البته ایشان در این حالت، حتی از مرحله ی «برابری» نیز فراتر رفته و به مرحله ای بالاتر یعنی مرحله ی «ایثار» وارد شده اند؛ و بدیهی است که از لحاظ میزان ارزشمندی، این مرحله به مراتب بالاتر از مرحله ی برابری می باشد.«در خصوص ایثار امام علی(علیه السلام) نوشته اند که چون امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) در کودکی مبتلا به بیماری شدند، امام علی(علیه السلام) و همسر بزرگوارشان، حضرت فاطمه(علیها السلام) و حتی خود حسنین (علیهما السلام) نذر کردند که پس از بهبودی، سه روز به عنوان شکرانه ی سلامتی روزه بگیرند. چون خداوند نذر ایشان را پذیرفت و ایشان شفا یافتند، به نذر خویش وفا کرده و مشغول گرفتن روزه شدند.

امام علی(علیه السلام) سه صاع جو از همسایه ی یهودی خویش قرض کردند و به منزل آوردند؛ و حضرت زهرا(علیها السلام) در روز اول یک سوم جو را آرد نمودند و به تعداد نفرات نان پختند. شب اول، سائلی پشت در آمد و صدا زد: «ای خانواده ی رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، من مسکین و گرسنه ام. از آنچه می خورید، مرا اطعام کنید که خدا شما را از طعام های بهشتی بخوراند». امام علی(علیه السلام) به اتفاق خانواده ی خود، همه ی نان ها را به او دادند و خود با آب افطار کردند. روز دوم، حضرت فاطمه(علیها السلام) ثلث دیگر جو را آرد کرده و نان پختند. شامگاه، هنگام افطار، یتیمی پشت در خانه آمد و حرف های مسکین را در شب قبل تکرار کرد.

باز حضرت علی(علیه السلام) به همراه خانواده، افطاری خویش را به یتیم دادند و خود با آب افطار کردند و این جریان، عیناً در شب سوم نیز اتفاق افتاد؛ این بار، اسیری به در خانه ی حضرت آمد و باز همان سخنان را تکرار کرد و این بار نیز امیرمؤمنان علی(علیه السلام)، با ایثار تمام و با رضایت افراد خانواده ی خویش، نان ها را به اسیر دادند.

ایشان خود در شب سوم نیز تنها با آب افطار نمودند و در روز چهارم امام حسین(علیه السلام) و امام حسن(علیه السلام) از شدت ضعف به خود می لرزیدند و هنگامی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) ایشان را در این حال دیدند، فرمودند: «پناه می برم به خدا که شما سه روز است در چنین حالید». در این

ص: 139

زمان، آیه ای(1)، در خصوص این واقعه و ایثار امام علی(علیه السلام) و خانواده ی عظیم الشأن ایشان نازل شد».(2)آیا به راستی می توان نمونه ای درخشان تر و برتر و حتی مشابه این رفتار انسانی و نوع دوستانه در صفحات تاریخ یافت؟ رفتاری که سراسر نشان دهنده ی روح برادری، انسانیت و یک رنگی امام علی(علیه السلام) با تمامی اقشار جامعه است؛ و باید حقیقتاً چنین رفتاری را تنها منحصر به شخصیت والایی چون ایشان دانست.

نکته ی جالب تر اینکه این عمل از سوی داماد پیامبر(صلی الله علیه و آله) و یک فرد ممتاز و صاحب مقام در جامعه ی اسلامی صادر می گردد و با این همه، ایشان حاضر می شوند بدون کوچک ترین توجه به چنین موقعیتی، این گونه به افرادی که از نظر موقعیت اجتماعی شاید در پایین ترین سطح بوده و کمترین بهره و برخورداری را از امکانات جامعه دارند، اکرام نموده و با آن ها مواسات نمایند.

«برادر (حقیقی تو) کسی است که در سختی و دشواری زندگی با تو مواسات و برابری داشته باشد».(1)

*****اساس شکل گیری روحیه برادری، رعایت حقوق است

«ای پسرم! هرگز حق برادرت را با اعتماد به دوستی که با او داری، ضایع نکن، زیرا آن کس که حقش را ضایع می کنی با تو برادر نخواهد بود [و رابطه برادری شما برهم خواهد خورد]».(2)

چنانکه مشاهده می شود، مظلومیت و غربت مرام و سلوک امام علی(علیه السلام) در جهت نیل به اهداف عدالت خواهانه، تا به آنجاست که حتی یاران نزدیک ایشان نیز از باب صلاح دید، به ایشان توصیه می کنند تا دست از عدالت شسته و آن را به کناری گذاشته و راه نابرابری و تبعیض را در پیش گیرند.

زیردستان و خادمان خود به شمار می آورده اند؛ لذا می بینیم که امام علی(علیه السلام) با تیزبینی، آثار فاجعه بار چنین تفکری را در آن زمان درک کرده و با قاطعیت آن را محکوم می نمایند. در مقابل، اعتقاد به حقوق برابر و متقابل را باعث ریشه کنی خودبرتربینی ها می دانند.«بدانید کسی را بر دیگری حقی نیست، مگر اینکه آن دیگری را نیز بر او حقی باشد».(1)

همچنین با توجه به مطلب فوق شاهدیم امام علی(علیه السلام)، به گونه ای شگفت با نگاهی ژرف و عمیق به وقایع دهشتناک آینده و با پیش بینی تاریخ، تفکر فاجعه آفرین خودبرتربینی را، بستر و زمینه ساز بروز حوادث ناگوار برای جوامع عنوان می کنند.

«ای مردم، از آثار زشتی که کبر و غرور در دل ها می گذارد، به خدا پناه ببرید؛ همان گونه که از حوادث سخت به او پناه می برید».(2)

«روزی جنازه ای را به سوی قبرستان می بردند. حضرت علی(علیه السلام)، پشت آن جنازه حرکت می کرد؛ اما ابوبکر و عمر، جلوی تابوت آن فرد راه می رفتند. از آن حضرتپرسیده شد که یا علی! چرا آن دو نفر جلوی جنازه حرکت می کنند؟ حضرت فرمود: آن ها هم خود می دانند که عقب جنازه راه رفتن، ثواب بیشتری دارد؛ اما می خواهند بدین وسیله در نظر مردم ممتازتر از دیگران جلوه کنند».(1)

می توانند دارای روابط عمیق برادرانه باشند و یا با بهره گیری از حداقل واکنش احساسی در روابط اجتماعی، حتی در حد یک تبسم، برادر یکدیگر به شمار آیند.لذا می بینیم در این نوع نگاه لطیف و جامع، همه ی افراد جامعه به نوعی با هم برادرند و تنها بر اثر شدت و ضعف روابط، عمق این رابطه ی برادری متفاوت است.

مردی در بصره از حضرت امیر(علیه السلام) از برادران انسان پرسش نمود. آن حضرت به وی فرمود: «برادران بر دو گونه اند:

1- برادران مورد وثوق و اطمینان (ثقه)

2- برادران تبسمی

اما برادران ثقه؛ آنان پناه و پروبال و اهل و مال اند، پس هرگاه برادری را برای خود این چنین یافتی تو هم برایش یار و مددکار باش با دوستانش دوست و با دشمنانش دشمن باش؛ رازها و عیبهای او را بپوشان و خوبیهای او را اظهار کن؛ و بدان که این نوع برادران از کبریت احمر هم کمیاب ترند.

و اما برادران تبسمی؛ کسانی هستند که دوست (تو در معاشرت ها) و برادر لبخندی تو (در روابط اجتماعی) می باشند، پس تو هم با آن ها طوری رفتار کن که آن ها با تو رفتار می کنند از شیرین زبانی و گشاده رویی».(1)

لذا باید گفت این بهترین شاهد است که نشان می دهد امام(علیه السلام) چگونه و تا چه میزان، حاضر به کمک و فداکاری در مسیر دستگیری و صیانت از شرف و آبروی انسان های پیرامون خود هستند؛ و به عبارت دیگر، این بالاترین حد ابراز برابری و برادری است که حضرت در عمل این چنین به همگان می آموزند. ابن ابی الحدید، این مطلب را چنین بیان می کند:

«همگان می دانند که علی(علیه السلام) با دسترنج خویش و به تن خود در مدینه و ینبع و سویعه، آب های فراوان استخراج و زمین های بسیاری را احیاء و آباد کرده است و سپس آن ها را از تملک خود بیرون کرده و به عنوان صدقه جاریه [کمک مادام العمر برای نیازمندان] وقف نموده است و درحالی که چیزی از آن در اختیار ایشان نبود، از دنیا رفت».(1)

*****

«شما را درباره ی نیازمندان و درماندگان سفارش می کنم؛ ایشان را در زندگی و آسایش خویش شریک گردانید».(2)

او را گرفته به داخل مسجد آورده و مردمان از هر طرف او را سیلی می زدند تا او را مقابل امیرالمؤمنین(علیه السلام) نشاندند.

امام علی(علیه السلام) به او فرمودند: ای برادر مرادی! آیا من بد امیری برای شما بودم؟ گفت: نه یا علی(علیه السلام). حضرت پرسیدند: پس چرا چنین کردی و فرق مرا شکافتی؟ ابن ملجم خاموش بود و هیچ سخنی نگفت. در این هنگام حضرت فرمودند: "کان امرالله قدراً مقدورا"».(1)

«بهترینِ برادرانت، کسی است که از اموال خود به تو ببخشد و بهتر از او کسی است که تو را بی نیاز سازد و اگر خود به تو نیازمند گشت، تو را معاف دارد [و از تو چیزی نخواهد]».(1)

*****

«بهترینِ برادرانت، کسی است که با راستگویی اش تو را به راستگویی بخواند و با اعمال نیک خود، تو را به برترینِ اعمال برانگیزد».(2)

*****

«بهترین برادرانت، کسی است که در به جای آوردن خیر، برترین یاور، و در نیکی عامل ترین، و با مصاحبان، ملایم ترین است».(3)

*****

« بهترینِ برادرانت، کسی است که به سوی خیر بشتابد و تو را بدان جذب کند؛ تو را به نیکی فراخواند و در انجام دادن آن به تو کمک برساند».(4)

«تو را سفارش می کنم به مدارای با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران دینی...».(1)

«انگلیسی ها چون قادر به بهره کشی و برده ساختن سرخ پوستان نبودند و از سوی دیگر نمی توانستند با مسالمت در کنارشان به زندگی ادامه دهند؛ بنابراین، تصمیم گرفتند آن ها را از صحنه ی روزگار محو کنند».[2](1)

*****

یکی از پست ترین شیوه های زیر پا گذاشتن حقوق بشر و رویکرد نژادپرستانه ی اروپایی ها و آمریکایی ها که در واقع می توان آن را نوعی تداوم نگرش آپارتایدی و برده داری دانست، شکل گیری مجموعه هایی با عنوان «باغ وحش های انسانی» بود.

بومیان آمریکای جنوبی در باغ وحش انسانی

چنین نمایشگاه هایی در سال های 1906 و 1922 در پاریس، مارسی و بروکسل برپا شد.

ص: 158

تصویر

باغ وحش انسانی، بروکسل 1958- باغ وحش انسانی در فرانسه!

در مدت کمی، بیش از 14 میلیون نفر از این باغ وحش ها دیدن کردند. این باغ وحش ها تا سال های پیش هم در قالب «نمایشگاه» در اروپا برگزار می شد. (1)

*****

مالکوم ایکس، رهبر سیاهان آمریکا:

«همزیستی مسالمت آمیز، یکی دیگر از شعارهایی است که سفیدپوست همیشه با صدای بلند اعلام کرده است. عالی است! اما در عمل چه کرده است؟ همواره تاریخ، با یک دست پرچم مسیحیت و با دست دیگر، شمشیر و تفنگ حمل کرده است».(2)

ص: 159

تصویر

*****

پاتریس لومومبا، رهبر انقلابی کنگو، رفتار استعمارگران بلژیکی با مردم اصیل بومی کنگو را تشریح کرده و می گوید:

«اهالی کنگو برای اثبات انسان بودن خود باید مراحل آموزشی و آزمایشی دشواری را طی می کردند تا آدم بودن و متمدن بودنشان توسط استعمارگران بلژیکی با صدور کارت شناسایی ویژه ای به نام «کارت استحقاق بهره مندی از مزایای مدنی» مورد تأیید قرار گیرد».(1)

*****

ص: 160

مارتین لوترکینگ، رهبر سیاهان آمریکا، در سخنرانی خود در جمع سیاه پوستان گفت:

«ما احساس حقارت را تجربه کرده ایم. زبان توهین آمیز را تجربه کرده ایم. ما به اعماق ظلم و فشار سقوط کرده ایم. حال تصمیم گرفته ایم با یگانه سلاح اعتراض، خود را بیرون کشیم».(1)

مارتین لوترکینگ، در جمع سیاهان آمریکادر سال 1960 با تلاش و کوشش مارتین لوترکینگ «قانون حقوق مدنی» با هدف رفع تبعیض نژادی به تصویب رسید. چندی بعد، مارتین لوترکینگ، درحالی که در ایوان اتاقش در هتلی در شهر ممفیس ایالت تنسی ایستاده بود، هدف تیراندازی فرد ناشناسی قرار گرفت و ترور شد.

*****

اسقف گوتو، خطاب به سردمداران سفیدپوست آفریقای جنوبی:

«مسئله ی کشور ما... درست در همین جا در میان ماست؛ مسئله ی تبعیض نژادی، بی عدالتی و ظلم... هم وطنان [سفید پوست] آفریقای جنوبی، بیایید صدای قلب ما را بشنوید. ما هم موجودات انسانی معمولی هستیم. ما هم دوست داریم هر روز همسرانمان را ببینیم. ما هم می خواهیم وقتی از کار برمی گردیم، فرزندانمان به طرف ما بدوند. ما هم میل داریم هرجا که می توانیم، زندگی کنیم.

ص: 161

ما هم می خواهیم آزادانه به هر جای سرزمین زادگاه خود برویم. ما هم می خواهیم از باج و خراج در امان باشیم. ما هم می خواهیم در تصمیم هایی که بر زندگی ما تأثیر دارد، شریک باشیم. این ها تقاضای گزافی نیست».(1)

*****

کشتار آسان ویتنامی ها، برخاسته از نگاه نژادپرستانه ای بود که سربازان آمریکایی با آن پرورش یافته بودند. آمریکایی ها، ویتنامی ها را «مورچه ی سفید» نامیدند؛ همان گونه که سرخ پوستان را انگل و فیلیپینی ها را حشره و اعراب و عراقی ها را سوسک و سوسمار و مردمانی احمق نامیده بودند.

سربازان آمریکایی، بر اساس این تحلیل، هیچ مانعی نداشتند که بخشی از اعضاء بدن مورچه های سفید ویتنامی را به عنوان یادگاری نگه دارند و یا برای دوستان خود کادو کنند؛ آن گونه که پدرانشان در جریان جنگ جهانی دوم، جمجمه ی ژاپنی ها را یادگاری برمی داشتند! لذا ژنرال مکسویل بایلور نیز در کنگره ی آمریکا، ویت کنگ های ویتنامی را سرخ پوست معرفی کرد و افزود: «آنان بهتر از شپش که در پوست سگ لانه می کند، نیستند».(2)

ص: 162

پس حضرت به آن ها فرمودند: دست از این سخن ها بردارید. باید اتحاد کلمه داشته باشید... که تعصب قومی و عشیره ای از وسوسه های شیطانی می باشد از آن خودداری کنید تا رستگار شوید».(1)

نصر بن مزاحم، از «ابو حلقمه خثعمی» نقل می کند: «عبدالله بن حنش خثعمی که سرکرده ی خثعمی های سپاه معاویه بود، شخصی را نزد «ابوکعب» که هم قبیله ای او و فرمانده ی خثعمی های سپاه علی(علیه السلام) بود، فرستاد و پیغام داد که اگر موافق باشی [به سبب هم قبیله بودن به اتفاق]، جنگ را ترک کنیم و هر دو از سپاه معاویه و علی خارج شویم و هرکدام پیروز شدند، به همان می پیوندیم.

اما ابوکعب از پیشنهاد او سرباززد و چون راه امام علی(علیه السلام) را به حق می دانست، حاضر به ترک سپاه امام(علیه السلام) نشد؛ درنتیجه، هر دو گروه «خثعم» به فرماندهی «عبدالله بن حنش» از سپاه معاویه و «ابوکعب» از سپاه امام علی(علیه السلام) مقابل هم قرار گرفتند... و جنگ میان دو سپاه شدت یافت و آتش نبرد بالا گرفت».(1)

«پس از به حکومت رسیدن علی(علیه السلام)، کارهایی که از نظر ایشان اولویت داشت، شامل سه قسمت بود:

1- از میان بردن تبعیض ها و تضمین حقوق مساوی برای همه [اقوام و ملیت ها]؛

2- نصب کارگزاران صالح؛

3- باز گرداندن اموال به غارت رفته و تقسیم عادلانه بیت المال».(1)

از کشتن آن ها مقصودی جز فخرفروشی و مباهات در کار نبوده است»؛ از این رو، گوشت آن ها خوراک سگان و عقابان و کرکسان گردید».(1)

سوءرفتارهایی از این دست، بی شک جامعه را به سوی فخرفروشی های پوچ و بی ارزش و تعصبات و رسوم جاهلی می کشاند؛ و منابع جامعه را دیگر نه در جهت رشد که در جهت چشم وهم چشمی ها و تباهی سوق می دهد. افراد در چنین جامعه ای، حتی اعمال و رفتارهای پسندیده را نیز دیگر نه به دلیل رعایت اصول اخلاقی که برای عقب نماندن از مسابقه ی فخرفروشی، انجام می دهند.

این رویه، سرانجام همچون زهری روح جامعه را مسموم کرده و به هلاکت می کشاند؛ لذا طعامی که عده ای بخواهند آن را دستاویز تفاخر و برتری جویی خود نموده و بدین وسیله زمینه ی تحقیر دیگران را فراهم نمایند، البته که شکم ها را سیر ولیکن روح و شرف انسان ها را تهی و در زنجیر می کند؛ پس چنین طعامی همان بهتر که خوراک سگان و عقاب ها گردد. از این روی، می بینیم امام علی(علیه السلام) با تیزبینی و نکته سنجی، به محض آگاهی از این واقعه، با قاطعیت با آن برخورد کرده تا این رفتار در نطفه خفه گشته و همچون یک بیماری مسری در جامعه منتشر نگردد.

«مغیره (ضبی) گوید: علی(علیه السلام) به موالی یا همان نومسلمانان عجم و ایرانی توجه بیشتری داشت و به آن ها مهربان تر بود و عُمر سخت تر از همه کس، از آن ها دوری می کرد و گریزان بود».(1)

امام حسین(ع) فرمودند: «پدرم در روز دوم پس از ضربت خوردن، ایرانیانی را که در بیت المال کار می کردند احضار فرمودند و راجع به حساب بیت المال به آنان دستوراتی دادند. از آن حضرت [با تعجب] پرسیدند: ایرانیان در بیت المال چه می کردند؟

آن حضرت فرمودند که آنان حسابداران و تحویلداران پدرم بودند و پدرم می فرمود که ایرانیان حتی قبل از آن که مسلمان شوند نیز مردمی درستکار بشمار می آمدند و در امانت خیانت نمی کردند و حسابهایشان درست بوده است».(1)

این در حالی است که خلفای قبل از ایشان، زشت ترین برخوردها را با اقوام تازه مسلمان داشته اند و حتی آن ها را به حدی حقیر می شمرده اند که آن ها را به عنوان شهروند درجه دو تقسیم بندی می نموده اند و از بسیاری حقوق اولیه همچون حق آزادی عبور و مرور در شهرها، آزادی در ازدواج و حتی ایستادن در صفوف اول نماز محروم می کرده اند؛ در حالی که این رویه، به هیچ عنوان با روح اسلام مطابقت نداشته است و در صفحات تاریخ، موارد بسیاری از توهین به اقوام در سیاست های حکومتی خلفای سه گانه دیده می شود و هرگز امری پوشیده نیست. در ادامه، تنها چند مورد از این دست نامه هایی که امام علی(علیه السلام) به فرمانداران و کارگزاران خویش در مناطقی با قومیت های ایرانی و غیرعرب نوشته اند، به عنوان نمونه آورده شده است. به این نمونه ها بنگرید.

*** فرماندار اردشیر خره با قومیت فارس

«به من خبر رسید که تو بیت المال مسلمانان [منطقه ی خود] را که نیزه ها و اسب هایشان گرد آورده و با ریخته شدن خون هایشان به دست آمده، به اعرابی که خویشان تو هستند و تو را برگزیدند، می بخشی [و از مردم خود دریغ می کنی]! به خدایی که دانه را شکافت و پدیده ها را آفرید، اگر این گزارش درست باشد، در نزد من خوار شده و منزلت تو سبک گردیده است»! [1]

*** فرماندار آذربایجان با قومیت ترک

«همانا پست فرمانداری برای تو وسیله ی آب و نان نبوده، بلکه امانتی در گردن تو است؛ تو حق نداری نسبت به مردم استبداد ورزی و بدون دستور به کار مهمی اقدام نمایی...». [2]

*** فرماندار منطقه ای با قومیت کرد

زیاد بن ابیه، یکی از فرمانداران امام علی(علیه السلام) بود که در منطقه ی حکومتی او جماعتی از قوم کرد زندگی می کردند. آن حضرت، پیکی را نزد او فرستادند تا آنچه از اموال و مالیات نزد وی جمع شده است، بگیرد. زیاد، آنچه نزدش بود، همراه فرستاده کرد و ادعا نمود که کردها مالیات خود را نپرداخته اند و به آن ها تهمت زد و از پیک خواست این مطلب را به امام

ص: 173

(علیه السلام) نگوید تا ایشان گمان نکنند که کوتاهی از او بوده است؛ ولی فرستاده، این کلام او را به امام (علیه السلام) رساند و ایشان در نامه ای به زیاد بن ابیه، با لحنی به شدت تهدیدآمیز و با نهی نمودن او از تهمت زدن به کردها، او را ملزم به حفظ اموال و عدم سوءنظر به بیت المال کردهای مسلمان می نمایند.

«فرستاده من آنچه را که درباره ی کردها به وی گفتی، به من گفت و اینکه آن را از من کتمان کرده ای. تو خود می دانی که آن را به وی نگفتی، مگر از آن [جهت] که [به طور غیرمستقیم] به من برسانی؛ و من سوگند یاد می کنم به خداوند عزوجل، سوگندی راستین که اگر به من خبر رسد که در ثروت مسلمانان خیانت کرده ای -کم یا بیش- چنان بر تو سخت می گیرم که تو را تهیدست و درمانده ی هزینه عیال و خوار و پریشان حال کند»! [3]

می بینیم امام(علیه السلام) در جملات بالا، از پاسداری و حفاظت از مرزها و حفظ امنیت و رعایت حقوق مردمی صحبت می کنند که قومیت های ایرانی دارند.

نمود؛ 4- از خدا خشنود بود؛ 5- در همه ی دوران زندگی، مجاهد و تلاشگر و خستگی ناپذیر بود».(1)

اطرافیان خود گفت: دوست دارم یکی از یاران ابوتراب (امام علی(علیه السلام)) را به دست آورده و با ریختن خون او، به خدا تقرب جویم.

اطرافیان وی گفتند: ما یار و دوست باسابقه تری از قنبر، غلام او سراغ نداریم...».(1)

«سبقت گیرندگان، از هر قوم و ملتی به اسلام و ایمان، عبارت اند از: میان عرب ها، من. از میان ملت فارس، سلمان فارسی؛ از سرزمین روم [که بخشی از آسیا و اروپا و آفریقا را شامل می شد] صهیب؛ از سرزمین حبشه [اتیوپی کنونی] بلال؛ و از طایفه ی نبطیان سرزمین مصر، خباب بن ارت».(1)

است». عبیدالله [از روی شگفتی و تعصب] گفت: «وای بر شما! آیا این فرد غیرعرب (و ایرانی) از نزدیک ترین افراد به علی بوده است»؟!

گفتند: «آری...».(1)

علی بن ابی طالب(علیه السلام) را به آنچه برایتان ذکر کرد، برتری بخشیده است؛ اما او مردی است که کسی را بر کسی برتری نمی دهد و شما و بردگان آزادشده تان را یکسان قرار می دهد. اگر خلافت را به او بسپارید، میان سیاه و سفیدتان تساوی ایجاد می کند، حتی اگر این امر با شمشیر نهادن بر گردن هایتان میسر شود.

آن را به عثمان بسپارید که او توجه بیشتری به شما دارد [منظور طبقه ثروتمندان] و او نرم ترین شما و بهترین کسی است که در پی شاد کردن شماست [و بدین ترتیب، با همین منطق و با این تفکر برتری جویی طبقاتی، عثمان خلیفه گردید]». (1)

به شمار می آوردند. همچنین از پاره ای از روایات استفاده می شود که به پیشنهاد و کوشش علی(علیه السلام)، حکم استرقاق [به بندگی گرفتن] از ایرانیان برداشته شد».(1)

حضرت فرمودند: «بنشین برادر، مگر جز تو کسی در اینجا نبود که حرف بزند. تو بر آن سیاه پوست به هیچ وجه برتری نداری، مگر به مزیت در ایمان و یا پرهیزکاری».(1)

بدین عنوان، امام علی(علیه السلام) نپذیرفتند که با تقویت چنین تفکر نژادپرستانه ای، ایرانیان و غیرعرب تنها به سبب تعصبات قومی و نژادی از اطراف ایشان پراکنده شوند تا اشعث و دیگر افراد متعصب نظیر او در کنار ایشان بنشینند.

امام علی(علیه السلام) با شنیدن سخنان من گریست و گفت: خدایا! تو گواهی که من آن ها را برای ستم نمودن به مردم دعوت نکردم... سپس در نامه به آن فرماندار دستور داد که کارهای فرمانداری خود را بررسی و جمع آوری کن. تو را عزل کردم و به زودی فرماندار جدید خواهد رسید و همه چیز را از تو تحویل خواهد گرفت...

ای معاویه آن روز شکایت من بابت چند کیلو گندم اضافی بود؛ اما امروز به تو شکایت کردم که فرماندار تو شراب می خورد، تجاوز می کند، مال مردم را به یغما می برد، خون بی گناهان را می ریزد و تو به جای اجرای عدالت و عزل فرماندار فسادگر، مرا تهدید به مرگ می کنی؟ و ادعا داری که خلیفه ی مسلمین می باشی؟ معاویه درحالی که از عدالت حضرت علی(علیه السلام) و عشق و وفاداری پیروان او به شگفت آمده بود، گفت: هرچه سوده می خواهد به او بدهید و او را با احترام به شهرش باز گردانید».(1)

در این حال امیرمؤمنان علی(علیه السلام) برای نبرد با او اعلام آمادگی نمودند و در حالی که آن حضرت در سنین جوانی بودند بر عمرو بن عبدود چیره شدند و ارزش این رویارویی و پیروزی آن حضرت به حدی بود که سپاه کفار در اثر این شکست، روحیه خود را باخته و منهزم شدند. سپس زمانی که خواهر عمرو بر جنازه او حاضر شد اذعان نمود که چون کشنده برادرش اسوه صفات انسانی بوده و جنگ او نیز در راستای همان صفات عالیه است، عزادرای برای چنین مرگی را نمی پسندد هر چند که مقثول برادرش باشد.

«در این هنگام خواهر عمرو سر رسید و برادر خود را کشته دید و گفت: چه کسی او را کشت؟ گفتند: علی بن ابیطالب(علیه السلام) پس گفت: او به دست حریف با کرامتی کشته شد. سپس او این ابیات را سرود:«اگر کشنده ی عمرو جز او می بود بر او تا ابد شیون می کردم. ولی کشنده ی او کسی است که عیبی در او نتوان یافت و او کسی است که از دیر باز به یگانه شهر، شهرت دارد».(1)

شیخ مفید، در ارشاد می آورد که «عمر زنی را که مردان به نزد او می رفتند و با او گفتگو می کردند، طلبید. چون فرستادگان عمر به نزد آن زن رفتند، او ترسید و با ایشان بیرون آمد و چون حامله بود، از ترس، بچه ی خود را انداخت. آن بچه بر زمین افتاد و مرد. عمر، یاران رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را جمع کرد و درباره ی این قضیه از آنان پرسش کرد.

آنان گفتند: تو قصد ادب کردن این زن را داشتی و جز خیر نمی خواستی و هیچ چیز بر گردن تو نیست. علی(علیه السلام) نیز در آنجا نشسته بود و سخن نمی گفت. پس عمر رو به او کرد و گفت: ای ابوالحسن، تو در این باره چه می گویی؟

علی(علیه السلام) فرمود: شنیدی که اینان چه گفتند. عمر گفت: تو چه می گویی؟ علی(علیه السلام) پاسخ داد: سخن ایشان را شنیدی. عمر باز گفت: تو را سوگند می دهمآنچه را می دانی بگویی. علی(علیه السلام) فرمود: اگر اینان به قصد نزدیکی با تو چنین گفتند، همانا به تو خیانت کردند. اگر هم این نظر را از خود ابراز کردند، کوتاهی کردند.

بدان که دیه ی این طفل بر توست؛ زیرا کشتن این طفل خطا بوده و از سوی تو صورت گرفته است. عمر گفت: به خدا سوگند در میان اینان تو خیرخواه منی. زنان عاجزند که فرزندی مانند علی بن ابی طالب(علیه السلام) بزایند. به درستی که اگر علی(علیه السلام) نبود، عمر هلاک می شد».(1)

«در خورشید و ماه و روییدنی ها و درخت، آب و سنگ و رفت وآمد شب و روز و گونه گونگی زبان ها و گویش ها بیندیش».(1)

*****

«گوناگونی لغت ها و تفاوت زبان ها از نشانه های روشن پروردگارند».(2)

و همچنین چنانچه در بخش های بعدی به تفصیل روایت آن خواهد آمد امام علی(علیه السلام) با اسیران ایرانی در دوره خلیفه دوم با زبان فارسی سخن گفته و از این طریق با ترجمه سخنان آن ها، مشکلاتشان را برطرف می کنند.

«...سپس امام علی(علیه السلام) به زبان فارسی به دختر یزدگرد فرمودند: «نام تو چیست؟ و او در پاسخ گفت: جهان شاه؛ و امام(علیه السلام) به او فرمودند: نه نام تو شهربانواست». پس از آن شهربانو برای انتخاب همسر، با اختیار خود از میان همه حاضران به امام حسین(علیه السلام) اشاره نموده و ایشان را به عنوان همسر برگزید...».(1)

به آن حضرت گفتند: [چگونه است که] ما همسایگانی داریم که زمینشان از ما وسیع تر است و خراجشان کمتر.أمیرالمؤمنین(علیه السلام) جوابشان را به زبان نبطی دادند که: «زعرا و طائه من زعرا رباه»(1) [که معنای آن به عربی این است: «دُخْنٌ صَغِیرٌ خَیْرٌ مِن دُخْنٍ کَبیرٍ». و به فارسی این است: «ارزن ریز بهتر از ارزن درشت است»].(2)

قدر بالا آمده که چنین حالتی را ندیده بودیم و دو طرفش پُر شده است. تو را به خدا، تو را به خدا[ کاری کن]!

امیرمؤمنان، سوار شد و مردم در سمت راست و چپ او بودند... تا به فرات رسید و فرات، موج می زد. حضرت ایستاد و مردم به ایشان نگاه می کردند. آنگاه آن حضرت به زبان عبری ،سخنی گفت و با تازیانه ای که با خود داشت، به آن ضربه ای زد و آن را نهیب داد و فرات، یک ذرع پایین نشست ...».(1)

*****

در طی جریانی عده ای از یهودیان صندوقچه ای نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) آوردند که در آن قفل بود در این حال پیامبر(صلی الله علیه و آله) خطاب امیرمؤمنان علی(علیه السلام) فرمودند:

«در صندوق را باز کن و این معجزه را باز بنما و این را نیز تو آشکار کن. پس علی(علیه السلام) دست مبارک را به دعا برداشت و چیزی خواند و سر انگشت بر آن قفل بسته زد. به قدرت حق تعالی و به ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) آن قفل صدایی کرد و باز شد.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) نظر کرد و لوحی دید از طلا و خطی که بر آن لوح با نقره ی سفید به خط عبرانی نوشته است. آن لوح را برداشت و به دست پیامبر(صلی الله علیه و آله) داد. آن حضرت نگاه کرد و دوباره به آن حضرت باز گرداند و فرمود: یا علی، این لوح را نیز تو بخوان. علی(علیه السلام) در لوح نظر کرد و مطلب آن را بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) خواند...». (2)

ژایگر ، نویسنده آلمانی درباره خدمات علمی امام علی(علیه السلام) می نویسد:

«علی مبتکر علم نحو بود. و بر اثر همین ابتکار اوست که امروز هر کودك مبتدی مسلمان در هر نقطه زمین می تواند قرآن بخواند و کلمات نماز را صحیح تلفظ کند...».(1)

*****

«علت تأسیس علم نحو به واسطة آن حضرت این بود که قریش با [مردم غیر عرب زبان] أنباط (2)، ازدواج می کردند و از میان آن ها اولادی به ظهور می رسید، و بدین جهت زبان آن ها آسیب دید تا به جائی که دختر خُوَیلد أسدی شوهر کرد با مردی که از أنباط بود و او گفت: «إنَّ أبَویَّ مَاتَ وَ تَرَکَ عَلَیَّ مَالَ کَثیرٌ» می خواست بگوید: پدر و مادر مرده اند و برای من مال بسیاری باقی گذارده اند که البته این ترکیب بندی غلط است و باید بگوید: «إنَّ أَبَویَّ مَاتَا وَ تَرَکَا مَالاً کَثِیراً» چون حضرت فساد زبان آن دختر را دانست، علم نحو را تأسیس کرد».(3)

*****

«ابو الأسود نقل کند روزی خدمت علی(علیه السلام) رفتم و دیدم که ایشان در فکر فرو رفته است. گفتم: ای امیرمؤمنان! درباره چه چیز می اندیشی؟ فرمود: «در دیار شما، خطایی در گفتار شنیدم. به این فکر افتادم که کتابی در زمینه دستور زبان عربی بنویسم». گفتم: اگر این کار را بکنی ، ما را زنده کرده ای.

پس از چند روز، نزد وی آمدم. نوشته ای به من داد که در آن این مطالب بود: «همه کلمه ها، اسم، فعل و حرف اند. اسم، آن است که از مسما خبر می دهد و فعل، آن است که از حرکت مُسمّا خبر می دهد و حرف، چیزی است که از معنایی که نه اسم است و نه فعل ، خبرمی دهد». آن گاه فرمود: «بر این بیفزا و از این اصل ، پیروی کن». من چیزهایی را گرد آوردم و آن ها را به وی عرضه کردم».(4)

ص: 195

این مطلب، عیناً مشابه شرایط عالمی است که در کسب علم سعی و تلاش دارد؛ ولیکن انباشت این علوم بر بینش و آگاهی او تأثیری نداشته و لذا در اثر این نابینایی فکری، از اخلاقیات و صفات انسانی بهره ای عاید او نگردیده است؛ بنابراین، بر این اساس حضرت در روایت زیر اشاره می کنند که آراستگی کلام و زبان بدون آراستگی رفتار، نمی تواند ارزش آفرین باشد.

ابن فهد حلی، در عده الداعی آورده: «مردی نزد امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) آمد و به آن حضرت عرض کرد: بلال حبشی [مؤذن پیامبر(صلی الله علیه و آله)] را دیدم با شخصی گفتگو می کند؛ لیکن الفاظ و گفتارش آمیخته به لهجه (لکنت زبان) است و آن شخص مقابل، عباراتش صحیح و معرب و کامل می باشد و از این روی، به بلال می خندد.

امام(علیه السلام) فرمود: ای بنده ی خدا، اِعراب و درستی کلام برای درستی و تهذیب اعمال است، آن شخص [استهزاء کننده] اگر افعال و رفتارش نادرست باشد، به طور مسلم اِعراب کلامش او را سودی ندهد. ولیکن بلال را که افعالش به درستی آراسته است، لحن عبارات و الفاظش به او زیانی نرساند».(1)