روضه های دکتر ناصر رفیعی محمدی

روضه ها و مصائب اهل بیت علیهم السلام و سوگنامه ی محرم و عاشورا

تدوین و تحقیق سید علی اکبر حسینی نیشابوری

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

مقدمه...9

بخش اول : روضه ها و مصائب چهارده معصوم علیهم السلام

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله...13

فاطمه زهرا علیها السلام...18

روضه ی دوم ...19

روضه ی سوم ...21

روضه ی چهارم...23

روضه ی پنجم...25

روضه ی ششم...26

روضه ی هفتم...29

روضه ی هشتم...31

روضه ی نهم...33

امام علی علیه السلام...36

روضه ی اول:شب نوزده...36

روضه ی دوم:شب شهادت...38

روضه ی سوم...42

ص: 5

روضه ی چهارم...44

روضه ی پنجم...46

امام حسن علیه السلام...49

امام حسین علیه السلام...54

امام سجاد علیه السلام...56

امام باقرعلیه السلام...58

امام صادق علیه السلام...59

امام موسی بن جعفر علیه السلام...63

امام رضا علیه السلام...67

امام جواد علیه السلام...73

امام هادی علیه السلام...75

امام حسن عسگری...77

امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)...79

روضه اول...80

روضه دوم...81

روضه سوم...82

بخش دوم: سوگنامه ی محرم و عاشورا

امام حسین علیه السلام بوسه گاه پیغمبرصلی الله علیه و آله...87

روضه ی دوم: وداع با پیامبر...88

روضه ی سوم: شب اول محرم ...89

روضه ی چهارم: ورود به کربلا...91

روضه ی پنجم: شب عاشورا...93

ص: 6

روضه ی ششم: شب عاشورا...95

روضه ی هفتم: شب عاشورا...100

روضه ی هشتم: روز عاشورا...101

روضه ی نهم: عطش (1)...105

روضه ی دهم: عطش (2)...107

روضه ی یازدهم: آخرین لحظه...109

روضه ی دوازدهم: شام غریبان...111

روضه ی سیزدهم: ورود به کوفه...113

روضه ی چهاردهم: راهب و سر مقدس...116

روضه ی پانزدهم: اربعین...117

روضه ی شانزدهم: ورود به مدینه...120

حضرت قمر بنی هاشم علیه السلام...122

روضه ی دوم...124

روضه ی سوم...126

حضرت زینب علیها السلام...129

فرزندان حضرت زینب عليها السلام...132

حضرت مسلم بن عقيل علیه السلام...134

حضرت علی اکبرعلیه السلام...138

حضرت علی اصغرعلیه السلام...142

روضه ی دوم...144

روضه ی سوم...146

روضه ی چهارم...148

حضرت قاسم علیه السلام...150

ص: 7

حضرت رقیه علیها السلام...155

حضرت ام البنین علیها السلام...158

حضرت رباب علیهم السلام...160

حرٍّبن یزید ریاحی...162

حبیب بن مظاهر...167

جون غلام اباذر...169

اَسلَم ترکی...171

عمرو بن جناده...174

بخش سوم:روضه ی حضرت خدیجه علیها السلام

حضرت خدیجه علیها السلام...179

ص: 8

مورد استفاده ی مبلغان، اهل منبر و مداحان اهل بیت علیهم السلام قرار گیرد. کتاب حاضر که مجموعه ی روضه هاست شامل سه بخش است:

بخش اول: روضه های چهارده معصوم علیهم السلام ؛

بخش دوم: سوگنامه ی عاشوراء ؛

بخش سوم: روضه ی حضرت خدیجه علیها السلام.

از سروران ارجمند و عزیزانی که این اثر را مطالعه می نمایند تقاضا دارم چنانچه پیشنهاد و انتقاد سازنده ای دارند اینجانب را قرین منت خویش قراردهند.

در پایان از جناب استاد ارجمند دکتر رفیعی (زید عزّه) که با راهنمایی های ارزشمندشان باعث شدند تا این کار به نحو شایسته ای انجام پذیرد، کمال تقدیر و تشکر را می نمایم و برای ایشان از درگاه خداوند متعال آرزوی سلامتی و توفیق روز افزون مسألت دارم.

أنه هو التوفيق سید علی اکبر حسینی نیشابوری رمضان المبارک 1430 هجری قمری

ص: 10

ص: 12

خانه شان نزدیک هم بود حتی بعد از ازدواج، رفت و آمد می کردند. اما این دو سه روزی که پیغمبر حالش خوب نبود دیگر فاطمه خانه ی خودش نرفت، خانه ی پیامبر ماند.

نوشته اند همین که پیامبر حالش بد میشد و رنگش تغییر می کرد؛ زهرا گریه می کرد و می فرمود: وَاکَرباهُ لِكَرُبِکَ يا اَبتاهُ؛(1) همین که پیغمبر متأثر می شد، اشک فاطمه جاری می گشت. خیلی این دختر و پدر صمیمی بودند. با این ارتباط وسیعی که با هم داشتند، فاطمه امشب و فردا از بالای سر بابا تکان نخورد، نشسته بود و صورت بابا را نگاه می کرد. {يا بقية الله، ان شاء الله یک شب بیست و هشتم، مدینه منوره عرض ارادت کنیم.] فاطمه زهرا، امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین علیهم السلام همگی دور پیغمبر بودند. در نهج البلاغه آمده است: امیرالمؤمنین فرمود: لَقَد قُبِضَ رسولُ اللهِ و إِنَ رأسَهُ على صَدری؛(2) پیامبر در حالی جان داد که سرش روی سینه ی من بود. در حالی جان داد که سرش را به سینه چسبانده بودم، در این حال از دنیا رفت.

پیغمبر در خانه غسل داده شد، کفن شد، ولی تشییع نشد، در همان خانه یخودش به خاک سپرده شد.

انس بن مالک می گوید: وقتی پیغمبر را به خاک سپردیم، سنگ لحد را چیدیم و قبر را پوشاندیم، من از حجره بیرون آمدم، دیدم یک خانم کنار دیوار ایستاده و گریه می کند. از صدای گریه اش فهمیدم فاطمه است. شب بود، تاریک بود، جلو آمد، عرض کرد: اَنس پیغمبر را به خاک سپردید؟ عرض کردم: بله خانم فرمود: چطور طاقت آوردید جسم پیغمبر را زیر خاک کنید؟! چطور گُل مرا زیر

ص: 14

گل قرار دادید؟ چطور خاک بر بدنش فشاندید؟(1)اتاق را خلوت کردیم، فاطمه وارد اتاق شد، فرمود: بابا بلند شو، دخترت تنها مانده است.

صُبَّتْ عَلَيَّ مَصَائِبُ لَوْ أَنَّهَا *** صُبَّتْ عَلَى الْأَيَّامِ صِرْنَ لَيَالِيَا(2)

بابا، روز فاطمه شب شد. بابا، خوشی فاطمه تمام شد. بابا، احترام فاطمه پایان پذیرفت. بابا بلند شو ببین آماده شده اند به خانه ی دخترت حمله کنند. بابا بلند شو ببین دخترت تنها مانده. یا فاطمة الزهراء، طاقت نیاوردی بر بدن بابا خاک بریزند. شما را احترام کردند. وارد اتاق شدی کنار قبر پیامبر اشک ریختی اما نبودی ببینی چگونه جلوی چشم قاسم بن الحسن، جنازه ی بابا را تیرباران کردند؟

به خدا، امام حسن غریب است. امام حسن غریب زیست و غریب مرد. امروز هم قبرش زائر ندارد. یا فاطمة الزهرا، جلوی چشم صغیرهایش بدن را تیرباران کردند.

فاطمه جان، طاقت نیاوردی خاک بر بدن بابا بریزند. شما هم یک دختری و دختر اباعبدالله هم یک دختر است. وارد قتلگاه شد، دید بابا سر در بدن ندارد، بدن قطعه قطعه، خودش را روی بدن بابا انداخت.

خانم، شما را کنار قبر بابا آزاد گذاشتند که اشک بریزید، گریه کنید، اما دختر اباعبدالله را با تازیانه از بدن بابا جداکردند؟

روز شنبه است و متعلق به رسول اکرم؛ پیامبر رحمت و پیامبر رفق و مدارا.

ص: 15

این همه که مردم مکه او را آزار دادند اما همین که مکه را فتح کرد صدا زد:أَلْیوْمُ یوْمُ الْمَرحَمَةِ:(1) امروز، روز مرحمت است. همه را بخشید.

پیامبر بارها فرمودند: اللَّهُمَّ اهْدِ قَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُون:(2) خدایا این ها را هدایت کن همانا بعضی از این قوم نمی دانند:اللّهُم اغْفِر لِاُمَّتِی.(3)

به او گفتند: یا رسول الله، نوح نفرین کرد، آب آمد. قوم عاد، باد آن ها را گرفت.قوم دیگری، قحطی آن ها را گرفت. شما هم نفرین کنید، شما بیش از پیغمبرهای دیگر اذیت و آزار شدید؛ مَا أُوذِی نَبِی مِثْلَ مَا أُوذِیتُ؛(4)هیچ پیغمبر ی مثل پیغمبر ما اذیت نشد. فرمود: نه، من نفرین نمی کنم. خداوند در قرآن می فرماید: تا وقتی دو چیز در بین مردم است عذاب نمی آید: 1- شخص تو ( پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله)، تا شما در میان مردم هستی عذاب نمی آید؛ 3- استغفار، تا استغفار در بین مردم است عذاب عام برای مسلمان ها نمی آید.

امروز، روز شنبه و متعلق به پیغمبر است. در مفاتیح هم دعایی دارد که مخصوص روز شنبه است، می گوید: پیغمبر را این گونه زیارت کنید. در آن زیارت می خوانیم که اگر مردم پیش تو استغفار کنند، و تو از خداوند برای آنان طلب مغفرت کنی، خدا می پذیرد. یا رسول الله، زمان حیاتت نبودیم که خدمت شما بیاییم، امروز که روز شنبه و متعلق به شماست، متوسل به شما می شویم، و از شما می خواهیم که واسطه بشوی که خداوند گناهان ما را ببخشد و بیامرزد. این مطلب در فرازی از همین زیارت روز شنبه نیز آمده است.

دل ها را روانه کنیم مدینه، نمی دانم مشرف شده اید یا نه؟ گنبد خضرای

ص: 16

نبوی و در کنارش آن قبرستان خاموش بقیع.

اَلسَّلَامُ عَلَیکَ يارَسولَ الله، اَلسَّلَامُ عَلَیکَ يا نبي الله،اَلسَّلَامُ عَلَیکَ یَا رَحْمَةِ اللهِ الْوَاسِعَة وَ یا بابَ نجاةِ الأمةِ.

رحلت پیامبر گرامی اسلام همان گونه که امیرالمؤمنین فرمود: از اعظم مصائب است. یا رسول الله، در حال جان دادن شما حسن و حسین آمدند و خودشان را روی بدن شما انداختند، در نقل دارد پیغمبر دستهایش را باز کرد، یک دست امام حسن و یک دست امام حسین آن ها را به سینه فشرد. امیرالمؤمنین آمد حسن و حسین را بردارد، پیامبر تب داشت، حالش مساعد نبود، چشمانش را باز کرد و فرمود: نه على جان، بگذار حسنم روی سینه ام باشد؛ بگذار حسینم روی سینه ام باشد؛ بگذار آن هارا ببویم؛ بگذار آن ها را ببوسم. على جان، این ها بوی بهشت می دهند. اَتَزَوَدُ مِنهُما؛(1) بگذار از آن ها توشه بچینم.

یا رسول الله، حاضر نشدی حسن و حسین را از روی سینه ات بردارند و روی زمین بگذارند، اما نبودی ببینی که کنار قبرت تیرها بر بدن امام حسن...!

یا رسول الله، آن قدر حسین را دوست داشتی که اگر صحبت میکردی و صدای گریه ی حسین را می شنیدی، صحبتت را قطع میکردی. اگر نماز می خواندی و صدای گریه اش را می شنیدی، نماز را سریع تمام می کردی. اگر می آمد و روی پشت مبارکت می نشست، آن قدر سجده را طولانی می کردی تا حسین پایین بیاید. یا رسول الله، کربلا نبودی ببینی؛ يوم على صدر المصطفی و يوم على وجه الثری، حسینت روی نیزه شکسته؛ یک عده باشمشیر، یک عده با سنگ، یک عده هم با نیزه..!

ص: 17

سنگ صبورش قبر پیغمبر بود. بلند میشد، آرام می آمد کنار قبر رسول الله و با خودش نجوا میکرد: یا رسول الله! «بَقِيتُ بَعدَکَ وَحِيدًةُ فَريدَةَ» بابا، به خدا بعد از تو تنها شدم. مردم از ما اعراض کرده اند. بابا! دیگر جواب سلام علی را هم نمی دهند. خانه ای را که شش ماه بر در آن خانه می آمدی و می گفتی: السلام علیکم یا اهل البيت و آیه ی تطهیر را می خواندی، بلندشو ببین با آن چه کرده اند.

بنگر به جانب کاشانه زهرا *** بنگر به در سوخته خانه زهرا

ماندم به ميان در و دیوار ز کینه *** تا محسن من سقط شد ای ماه مدينه

به دل خسته زهرا نظری کن *** بر پهلوی بشکسته زهرا نظری کن

بعد از تو پدر رفت ز کف عزت زهرا *** جز مرگ نباشد پس از این حسرت زهرا

بابا، یک خواهش از تو دارم. دعاکن فاطمه پیش تو بیاید و به تو ملحق گردد؛«اِلهي عَجِّلْ وَفاتي سَريعاً »(1)

می شدند. خود این معادن رحمت در بیماری هایشان به مادرشان فاطمه متوسل می شدند.به چنین مادری افتخار می کردند که واقعاً هم افتخار دارد.

زهرا، مادر بشریت است.افتخار عالمین است. امروز دل های شما را روانه کنم کنار قبرش که نمی دانم کجاست؟ اما برویم مدینه، چون شهرش است. مدینه محل عزیمت اوست. امروز دل ها را روانه کنیم توی شهری که زهرا در همان شهر سیلی خورده است. در آن شهری که غربت کشیده، مظلومیت کشیده. دل ها را روانه کنیم بین آن در و دیواری که صدا زد: یا رسول الله، یا ابتاه؛ این مزد رسالت توست؟! باید این طور جواب مرا بدهند؟يَا أَبَتَاهْ يَا رَسُولَ اللَّهِ،اَهَكَذَا يُفْعَلُ بِحَبِيبَتِكَ وَ ابْنَتِكَ؛(1) بابا جان این طور مرد رسالتت را دادند.

وداع این ماه مبارک را با روضه ی وداع حضرت زهرا با امیرالمؤمنین به پایان ببرم. على آمد کنار بستر زهرای مرضیه نشست. این آخرین ملاقات علی با زهراست. اولین مطلبی که عرضه داشت سئوال کرد: علی جان، بگو از من راضی هستی یانه؟[چون مرد باید از همسرش راضی باشد، زن باید با رضایت همسرش از دنیا برود.] اشک در چشمان امیرالمؤمنین حلقه زد، فرمود: فاطمه مگر تو چه قدر با من زندگی کردی؟! تو کی غضب مرا برانگیختی؟! تو کی با من مخالفت کردی؟! والله ما لَا عَصَتْ لِی أَمْراً؛(2) به خدا قسم، تو در هیچ امری با من مخالفت نکردی.

می خواهد بگوید زهرا جان، تو جانت را برای من دادی، تو هستی ات را به پای من ریختی. تو کتک خوردی و هیچ نگفتی. تو درد کشیدی و ننالیدی که مبادا على ناراحت بشود.

ص: 20

فاطمه فرمود: علی جان، چند سفارش برایت دارم: بدنم را شبانه غسل بده، شبانه به خاک بسپار، بعد کنار قبرم بنشین و قرآن بخوان.(1) على جان، برایم اشک بریز. علی جان، برای يتيمانم اشک بریز.

ای صفای خانه من، الوداع *** گرمی کاشانه من، الوداع

الوداع، ای همدم و هم ناله ام *** الوداع، ای یار هیجده ساله ام

خواهشی دارم ز تو ریحانه ام *** یک شب دیگر بمان در خانه ام

فاطمه جان!

جان زهرا روز من را شب مکن *** چادرت را بر سر زینب مکن

فاطمه جان، نگذار یتیمی بچه ها را ببینم. مرا با چهار بچه ات تنها مگذار. این وداع امیرالمؤمنین است. یک خواهش هم زهرا دارد:

على جان، حالا که من رفتنی هستم زمانی که خواستی مرا غسل دهی، مبادا بچه ها صورتم را ببینند!

مرا غسل چو نیمه شب به پیش کودکان دهی *** مبادا سینه مرا به زینبم نشان دهی

هر کجا نشسته ای بگو: یا فاطمة الزهرا، یا بنت رسول الله.

مظلوم و مظلومه کنار هم نشستند، چرا؟ چون زهرا می خواهد وصیت کند. امیرالمؤمنین علیه السلام وصی اوست، می خواهد سفارش هایش را بنماید؛ لذا بچه ها از اتاق بیرون رفتند.

امیرالمؤمنین کنار بستر زهرای مرضیه علیها السلام نشست:(1) «و ضمِّ راسَها عَلى صدره»، اشک از گونه های فاطمه زهراعلیها السلام جاری شد. آقا هم اشک می ریخت و می گفت: فاطمه جان! من در فقدان تو گریه می کنم برای نبود تو و غربت خودم اشک می ریزم؛ «أَبكِی مَخَ-افَةَ أَن تَطُولَ حَیاتِی».(2)چگونه بعد از تو این خانه و چهار یتیم و این سختی ها را تحمل کنم؟ أما زهرا جان تو چرا گریه می کنی؟ بی بی علیها السلام می فرماید: یا امیرالمؤمنین! من برای مظلومیت تو اشک میریزم!

على جان! سفارش هایی دارم: یکی این که بدنم را شب غسل بده، شب کفن کن و شب به خاک بسپار! نمی خواهم آن دو نفر بر بدن من نماز بخوانند و در تشیع جنازه ی من حاضر گردند. على جان! خودت متکفل کارهای من باید گردی، خودت بدنم را غسل بده. بچه های یتیمم را فراموش نکن. طوری برنامه هایت را تنظیم کن که شب ها پیش بچه ها باشی. مبادا آن ها تنها بمانند. حسینم را از یاد مبر!(3) - درباره ی اباعبدالله به طور ویژه سفارش کرد. وقتی من را در میان قبر می گذاری زود از کنار قبرم نرو. آن لحظه میت مونس می خواهد، چه مونسی بالاتر از تو على جان. کنار قبرم بنشین «فَأَکثِرْ منْ تلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ الدُّعَاءِ»؛ (4) برایم قرآن و دعا بخوان، کنار قبرم بنشین و برایم اشک بریز.

پیراهن خود در غم من چاک مکن *** جز نیمه شب جسم مرا خاک مکن

ص: 22

از فاطمه یادگاری اگر می خواهی *** خون های مراز روی در پاک مکن.

هر وقت دلت برای فاطمه تنگ شد. بدان: «البَابُ وَ الْجِدَارُ وَ الدِّمَاءُ شُهُودُ صِدْقِ مَا بِهِ خِفَاءُ»؛

على جان!

مرا چو غسل نیمه شب به پیش کودکان دهی *** مبادا سینه مرا به زینبم نشان دهی!

اشک بار آمد، مقداد آمد، اباذر آمد چند نفر آمدند بدن را برداشتند. نمی دانم کجا بردند؟ آیا کنار قبر پیامبر بود؟ آیا در بقیع یا خانه ی خودش بود؟ چون سفارش کرده بود بدنم را خودت به خاک بسپار ، کسی از محل آن با خبر نباشد، لذا امیرالمؤمنین علیه السلام خودش آمد کنار قبر «فاذا هي بِقَبرمَحفُور؛ قبر از قبل حفر شده بود، آماده بود» بعضی از نقل ها دارد: نوری در آسمان زد کسانی که همراه بودند متوجه نشدند که کجا فاطمه زهرا به خاک سپرده شد؟ ممکن بود شکنجه کنند، برخوردی کنند مجبور شوند، بگویند؟ لذا نوشته اند حتی دور و بری ها هم متوجه نشدند، خود امیرالمؤمنین علیه السلام آمد کنار قبر، آماده شد: یا رسول الله! امانت را آورده ام، همان امانتی که دستش را در دستم گذاشتی و فرمودی: على جان! «هَذِهِ وَدِيعَتِي»؛ این امانت من است حفظش کن.

یک امانت دار خیلی حواسش جمع است تا امانت را صحیح و سالم برگرداند یا رسول الله! من خیلی مراعات کردم. من نمی گویم چه شده؛ چون خودم خیلی خبر ندارم، ولی شما از فاطمه بپرسید راز شکستگی پهلو را! راز تورم بازویش را؟ نوشته اند با دست مبارک سنگ لحد گذاشت و صورت زهرا علیها السلام را روی خاک نهاد و خاک ریخت.

فاطمه من!

هستی ام بودی رفتی از دستم *** تو چرا رفتی من چرا هستم

رفتی ای زهرا پیش پیغمبر *** علی تنها شده تنهاتر

نوشته اند: دست ها را تکانی داد؛ یعنی خدا! هستی ام رفت، دیگر دستم خالی شد. بعد یک جمله فرمود: فاطمه جان! «أَبكِی مَخَ-افَةَ أَن تَطُولَ حَیاتِی».

بعضی ها نوشته اند: فضای دل امیرالمؤمنین را خیلی غم فراگرفت؛ «هاج به الحزن»؛ غم های عالم در دلش ریخت.(1) چه طور على آرام شود؟ قرآن می فرماید:

ص: 24

«واستعينوا بالصبر و الصلاة»، لذا کنار قبر زهرای جوان نماز خواند، قرآن خواند. و بعد خم شد صورتش را گذاشت روی خاک زهراء «وضع خده على التراب قَبرِها».

نَفسِ-ی عَلَى زَفَرَاتِهَا مَحبُوسَةٌ *** یا لَیتَ--هَا خَرَجَ-ت مَ-عَ الزَّفَ-رَاتِ

لَا خَیرَ بَع-دَكَ فِی الحَی-وةِ وَ إِنَّمَا *** أَبكِی مَخَ-افَةَ أَن تَطُولَ حَیاتِی(1)

فاطمه جوان من *** همسر مهربان من

زهرای نوجوان من *** عزيز قد کمان من

زهرای من، زهرای من

پرپر شدن گلم به چشمم دیدم *** من ناله او ز پشت در بشنیدم

در پیش حسین و حسن و زینب او *** با دست خودم بر او کفن پیچیدم

چون خواستم او را به دل خاک نهم *** دستان پیامبر خدا را دیدم

زائر روز، چون در روز نمی توانست کنار قبر عزیزش بیاید، شب ها که بچه ها خواب می رفتند بلند میشد، آهسته آهسته می آمد کنار قبر فاطمه

حَبِيبٌ لَيْسَ يَعْدِلُهُ حَبِيبُ *** وَ مَا لِسِوَاهُ فِي قَلْبِي نَصِيبٌ

حَبِيبٌ غَابَ عَنْ عَيْنِي وَ جِسْمِي *** وَ عَنْ قَلْبِي حَبِيبِي لاَ يَغِيبُ(1)

دوباره شب شد و ظلمت برآمد *** کنار قبر زهرا حیدر آمد

بخواب آرام، ای پهلو شکسته *** علی بالین قبر تو نشسته

بخواب آرام، ای نور دو عینم *** که من شب ها پرستار حسینم

فاطمه جان! هر وقت صدایت می زدم، می گفتی: «یابن عم»؛ پسر عمو. اما دیگرجواب علی را نمی دهی؛

مالی وقفتُ علی القبورِ مُسلِّماً *** قبرَ الح-بیبِ فلم یَرُدَّ جوابی(2)

فاطمه جان

خیز و از داغ غم رهایم کن *** خیز و باز ابن عم صدایم کن

فرزندانش رحمه الله اهدا شود.

سادات در باره ی مادر تان زهرا، امام باقر علیه السلام فرمود: «قَدْ ذَابَتْ مِنَ الْحُزْنِ وَ ذَهَبَ لَحمُهَا»(1). نمی دانم این جمله را معنا کنم یا نه. فرمود: مادرمان زهرا، از حزن و اندوه ذوب شد، «قَدْ ذَابَتْ مِنَ الْحُزْنِ وَ ذَهَبَ لَحمُهَا» دیگر گوشتی به تن مادر مان نماند. فرمود: آن قدر نحیف شده بود که مثل یک شبح خیالی می ماند. اگر کسی می آمد میان بستر را نگاه می کرد، «ما زالَتْ بَعْدَ اَبيها مُعَصَّبَةَ الرَّأْسِ ناحِلَةَ الْجِسْمِ»؛ روز به روز بعد از بابا لاغرتر و نحیف تر می شد، و روز به روز مصیبت های فاطمه بیشتر می گشت.

خیلی سخت است یک مادر جلوی چشم چهار کودک صغیرش، مثل یخ ذوب شود، آب گردد. دائم بچه ها نگاه کنند ببینند ما در حالش بدتر شده، ببيننده مادر نحیف و لاغرتر شده است. مخصوصاً برای دختر بچه ها خیلی سخت است، آن هایی که دختر بچه دارند می دانند که من چه می گویم. گاهی زینب می آمد، گاهی امام حسین و امام حسن می آمدند و دعا می کردند، ای خدا! مادر ماکه مریض نبود، یک باره چه شد؟ چرا مادر ما این چنین شد؟ مادرمان در حالی از دنیا رفت که هنوز بازوانش متورم بود! فرمود: «فَمَاتَت حِينَ مَاتَتُ وَ اِنَ فِى عَضُدِهَا مِثلَ الدُملُج»(2)بمیرم برایت که روز به روز ضعیف تر و نحیف تر میشدی. بچه ها دائم می آمدند و نگاه می کردند.

دیگر این شب های آخر مدام میرفتند کنار قبر پیغمبر و دعا می کردند. بابا!تو از خدا بخواه مادر مان خوب شود. یکی از همین شب ها آمدند و دیدند مادر خیلی حالش بد است، او حال مساعدی ندارد. امام حسن و امام حسین علیهما السلام

ص: 27

آمدند مسجد کنار قبر پیغمبر،صورتشان را کنار قبر رسول الله گذاشتند و دعا کردند. آقازاده ها به طرف خانه برگشتند. نمی دانم تا حالا بیمار در بیمارستان ها داشته اید، یا نه، که رفته باشید برایش دعا کنید؛ وقتی بر می گردید، ببینید سرها پایین است. دست ها جلوی چشم ها می فهمی که چه اتفاق افتاده است؟

همین که نزدیک در خانه رسیدند،دیدند اسماء سرش را پایین انداخته، با آستین دارد اشک هایش را پاک می کند. دیگر فهمیدند که چه شده. وارد خانه شدند امام حسن علیه السلام خودش را انداخت روی بدن مادر:«يَا أُمَّاهْ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِي بَدَنِي»؛ مادر با من حرف بزن، الان می میرم. امام حسین علیه السلام صدا زدن مادر اگر با من حرف نزنی قالب تهی می کنم. خم شد، صورتش را گذاشت به کف پای مادر.

جوان ها! مادرتان را احترام کنید، بهشت زیر قدمهای مادران است.(1) صورتش را گذاشت به کف پای مادر، اسماء آمد حسین خردسال را ناز کرد و بلندش کرد. خدا صبرتان بدهد، بروید بابایتان را خبر کنید. مبادا على این روز را ببیند!

دویدند آمدند به طرف مسجد. دیدند، قهرمان احد و خیبر دارد از مسجد به طرف خانه می آید. ای غیرتمند ها! ای ولایی ها! تا آن روز کسی زمین خوردن على را ندیده بود، اما همین که گفتند: «مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا قَالَ فَوَقَعَ عَلِيٌّ عَلَى وَجْهِهِ»؛ امیرالمؤمنین روی زمین افتاد، قدری آب به صورتش زدند، وقتی چشمانش را باز کرد جمله ای گفت: ««بِمَنِ الْعَزَاءُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ »؛ فاطمه جان! دیگر با چه کسی درد دل کنم، دیگر به چه کسی حرفم را بزنم.(2)

هر کجا نشسته اید، سه مرتبه بگویید: یا زهرا، یا زهرا، یا زهرا!

ص: 28

زهراعلیها السلام یک تمهیدی اندیشید که جان دادنش را بچه های کوچک نگاه نکنند. حسین و حسن علیهما السلام به مسجد رفتند، زینب و ام کلثوم راخانه ی زن های هاشمی فرستاد، امیرالمؤمنین علیه السلام هم طبق این نقل مسجد بود. حضرت تنها با اسماء در خانه بوده است. لذا فرمود: اسماء تو هم بیرون برو، بگذار فاطمه تنها باشد و دقایقی بعد بیا مرا صدا بزن، اگر جوابت را دادم که هیچ وگرنه، آن وقت بر و بچه ها و همسرم را خبر کن. اسماء می گوید: از اتاق بیرون آمدم جلوی درب اتاق قدم میزدم، دل تو دلم نبود، نکند فاطمه زهرا به من گفت برو بیرون، می خواست ندای حق را لبیک بگوید؛ و با این عالم وداع کند، می گوید: دقایقی بعد هر چه صدا زدم، دیدم که فاطمه جواب نمی دهد.

ای دختر پیامبر! ای دختر بهترین خلق عالم! ای دختر رسول الله! «و انكبَّت عليها» خودش را انداخت روی بدن زهرای مرضیه، فاطمه جان سلام مرا به پیغمبر برسان. همین طور که داشت اشک می ریخت نقل دارد: «فاذَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ بالبابِ» یک وقت دید دو تا آقازاده ی زهرا وارد اتاق شده اند، حال اسماء چه کند؟ چگونه به این دو نازدانه ی کوچک خبر بدهد؟ اسماء بلند شد تا آن ها را آرام و سرگرم کند؛ اما نه، آن ها متوجه ی مصیبت و حادثه شدند. در نقل دارد، دویدند داخل اتاق، امام حسن خودش را انداخت روی سینه مادر: «يَا أُمَّاهْ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِي بَدَنِي»؛ مادر! با من سخن بگو! قبل از این که روح از بدنم جدا شود. امام حسین صورت را به کف پای مادر گذاشت: «وَ أَقْبَلَ الْحُسَيْنُ يُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ أَنَا ابْنُكِ الْحُسَيْنُ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ يَتَصَدَّعَ قَلبِي فَأَمُوتَ»؛ مادر! من حسینم، مادر با من سخن بگو پیش از آن که جان دهم.

أسماء آقازاده ها را بلند کرد، گفت: بروید بابایتان امیرالمؤمنین علیه السلام را خبر کنید. دوان دوان آمدند مسجد، عرض من کنار حرم کریمه ی اهل بیت حضرت

ص: 30

معصومه علیها السلام همین یک جمله، همین که گفتند: «یا ابَتَاه مَاتَتْ اُمُّنَا» بابا! بی مادر شدیم. کسی تا آن روز زمین خوردن امیرالمؤمنین علیه السلام را ندیده بود. قهرمان احد است، قهرمان خندق و خیبر است. اما تعبير نقل این است: « فَوَقَعَ عَلِيٌّ عَلَى وَجْهِهِ»؛ روی زمین افتاد و از حال رفت قدری آب به سر و صورتش زدند تا چشمانش را باز کرد، فرمود: «بِمَنِ الْعَزَاءُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ كُنْتُ بِكِ أَتَعَزَّى فَفِيمَ الْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِك.»(1)؛ فاطمه جان! دیگر با چه کسی درد دل کنم؟ دیگر غصه های دلم را با چه کسی بگویم؟

«وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَی مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُونَ»(2)

زهرایش را به خاک بسپارد، صدا زد: یا رسول الله، خودت کمکم کن. خدا! خودت کمکم کن. «اَللّهُمَّ اِنَّهاأمَتِکَ»؛ خدایا! این زهرای توست «وَبِنْتُ رَسُولِكَ»؛ و دختر پیغمبر توست «اللَّهُمَّ وَ اجْمَعْ بَيْتَها وَ بَيْنَ أَبِيهَا»(1)خدایا! امشب مهمان توست، شب اول قبر اوست.

زهرایش را میان خاک گذاشت، یک وقت رو کرد به قبر رسول الله: «السَّلَامُ عَلَیک یا رَسُولَ اللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ ابْنَتِک النَّازِلَةِ فِی جِوَارِک.»(2)یا رسول الله! بلند شو ببین علی تنها مانده است. «أمّا حُزني فَسَرمَدٌ، وَ أمّا لَيلي فَمُسَهَّدٌ»، فاطمه جان! دیگر خواب ندارم، دیگر حزنم تمام شدنی نیست. « لَوْ لَا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلِينَ عَلَيْنَا لَجَعَلْتُ الْمُقَامَ»(3)لذا اگر نبود حرف و سخن و خطر دشمن، دیگر از کنار قبرت نمی رفتم و همین جا می ماندم و مقیم می شدم.

یا رسول الله! يادت است که شب عروسی دست زهرا را در دستم گذاشتی فرمودی این امانت من است.

یا رسول الله! هنگامی که جان می دادی دوباره این جمله را تأکید کردی علی جان! فاطمه امانت است «یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِيعَةُ»، من امانت را برگرداندم.(4)

یا امیر المؤمنين روحی فداک *** آسمان را دفن کردی زیر خاک

نماز و قرآن خواند، بعد هم خم شد صورتش را روی خاک قبر زهرا گذاشت.

خیز و از داغ غم رهایم کن *** خیز و باز ابن عم صدایم کن

وَسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ.(5)

ص: 32

على جان! وقتی مرا به خاک سپردی «اجلِسْ عِنْدَ رَأْسِی»؛ بالای سرم بنشین، «فَاِنَّها ساعَةٌ یحْتاجُ الْمیتُ فیها اِلی اُنْسِ الاَحْیاءِ»(1)شب اول قبر من را تنها نگذار!کنار قبرم بنشین، «فَأَکْثَر مِن تَلاوةِ القُرآنِ »؛ برایم قرآن بخوان. صدای قرائت قرآنت مرا در قبر آرام خواهد کرد. علی جان! برایم دعا بخوان زیرا این کارت مرا آرام می کند. علی جان! کنار قبرم بنشین با من سخن بگو.

على جان!

ابکِنِی وَ ابکِ لِلیَتَامی وَ لَا *** تَنس قَتِیلَ العِدَی بِطَفَّ العِرَاق(2)

برایم گریه کن، اگر دلت گرفت برایم اشک بریز؛ اما بچه های يتيمم رافراموش نکن، بچه های یتيمم مبادا تنها بمانند! برای آن ها نیز اشک بریز.

على جان! سفارش دیگری نیز برایت دارم که حسینم را فراموش نکن.

على جان! جلوی بچه ها کاری نکن که آن ها احساس غربت کنند. زیاد جلوی آن ها اندوه خودت را نشان نده.

پیراهن خود در غم من چاک مکن *** جز نیمه شب جسم مرا خاک مکن

على جان!

از فاطمه یادگار اگر می خواهی؟ *** خون های مرا ز روی در پاک مکن

هر کسی یادگاری از خودش به جای می گذارد، اگر از من یادگار می خواهی «البَابُ وَ الْجِدَارُ وَ الدِّمَاءُ شُهُودُ صِدْقِ مَا بِهِ خِفَاءُ»؛ سه تا یادگاری دارم یکی در،دیگری دیواری و سومی هم خون های روی آن دو است. علی جان! خواهش دیگری نیز دارم.

مرا غسل چو نیمه شب به پیش کودکان دهی *** مباد سينه مرا به زینبم نشان دهی

ص: 34

نگذار زینبم جراحت سینه ی مرا ببیند. امیرالمؤمنین خیلی احتیاط کرد تا زینب سینه ی مادر را نبیند. روزی هم که با فرق شکافته علی علیه السلام را به خانه آوردند، همین که طبیب خواست دستمال را باز کند، حضرت به زینب اشاره کرد از اتاق بیرون رود.

طبيبا وا مکن زخم سرم را *** مسوزان قلب زینب دخترم را

اما روزی که آمد کنار بدن قطعه قطعه ی حسین، آن جا دیگر کسی نبود مانع گردد، بدن را برداشت، حسینم! برادرم! «بابي المهموم حتى قضى»؛ پدرم به قربانت داغ دیدی و جان دادی، «بأبي العطشان حتّى مضى، بأبي من شيْبَتُه ُ تَقطِرُ بِالِّدماء». راوی می گوید: زینب چنان جان سوز عزاداری می کرد، به خدا قسم دیدم دوست و دشمن دارند گریه می کنند،(1) یک وقت هم خم شد لب ها را گذاشت روی گلوی پرخون؛ «فَوَجَدَنِي جَثَّةَّ بِلا رَأس».

لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ

ص: 35

است. از همه صبورتر او بود. از همه بردبارتر او بود.

سی سال انتظار شب نوزدهم را می کشید. آن شبی که فاطمه اش را در قبر گذاشت، گفت: فاطمه جان، کاش على، جان می داد. فاطمه جان، کاش مرگ على هم می رسید. مبادا عمر على بعد از تو طولانی شود؟

سی سال گذشته مثل دیشبی در محراب عبادت صدا زد:فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَه هذا ما وَعَدَاللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ؛(1) این همان وعده ی پیغمبر است. این همان وعده ی خدا است به خدای کعبه رستگار شدم.

من نمی دانم چه شد؟ اما همین قدر می دانم بعد از نماز صبح دوفریاد بلند شد، یک فریاد می گفت: وا اِماماه! یک فریاد می گفت: وا ابتاه! یک فریاد می گفت: وامحمداه! یک فریاد می گفت: واسيد اه! یک فریاد از زینب بود که می گفت: بابای خوبم. یک فریاد از هجر یاران بود که می گفت: آقای خوبم، ارباب خوبم، امام خوبم.

صدای واسیداه، وا اماماه. در کوفه پیچید. بچه های علی آمدند مسجد، بابا را به منزل آوردند.(2) امام حسن رو به پدر کرد و گفت: بابا،و انقَطَعَ ظَهِري؛(3) بابا کمرم شکست. بابا، کاش مرده بودم؛ لَيتَ المَوتَ أعدَمَنِي الحَياةَ.(4)

اباعبدالله رو به بابا کرد و گفت: یا ابتاه، ﻣَﻦﻟَﻨﺎﺑَﻌَﺪَﻙَﻻﻛَﻴﻮﻣِﻚَﺇﻻّّﻳَﻮﻡَﺭﺳﻮﻝِالله ؛(5)بابا روزی به سختی امروز نیست مگر آن روزی که پیامبر از دنیا رفت.

ص: 37

فرمود: حسین، روز سخت، روز تو است؛ لايوم كيومك يا اباعبدالله.(1) حسینم، تو گریه نکن هر که گریه می کند، تو گریه نکن. چون گریه کنان عالم باید برای تو گریه کنند. مِنْ أَجْلِكَ تَعَلَّمْتُ البُكاءَ؛ (2)

بابا، من گریه را برای امروز یاد گرفتم. بابا، اگر برای تو گریه نکنم برای که گریه کنم؟

نزدیک خانه فرمود: حسنم، حسینم، مرا زمین بگذارید. بابا، نگذارید زینبم مرا روی دست شما ببیند! نگذارید صورتم را خون آلود ببیند!

یا اباالحسن، این یک جریان و یک صحنه بود، این یک دختر و یک بابا بود. یک دختر هم کربلا بود. آن جا کسی نبود که بدن را بپوشاند. آن جا کسی نبود سر را از بالای نی بگیرد. در قتلگاه یک نگاه به سر بابا می کرد و یک نگاه به بدن باباء عمه، این سری که قرآن می خواند چرا به او چوب می زنند؟! چرا سر را بالای نی کرده اند؟!(3) عمه، این بدن قطعه قطعه مال این سراست؟! چه کردند که دختر، بابا را نشناخت؟!.

مطهرش زیارت نامه اش را بخوانیم. آن جا بگوییم:

السَّلام عليك يا ابا الائمة الهادی المهدی؛ سلام بر تو ای کسی که خدا تو را دوست داشت و تو هم خدا رادوست داشتی، سلام بر تو ای کسی که جهاد و تلاش داشتی.

امام سجاد علیه السلام مخفیانه می آمد کنار قبر امیرالمؤمنین علیه السلام ؛ آن زمان قبری نبود، خاک بود و بیابان بود. دست امام باقر علیه السلام را می گرفت می آمدند کنار قبر می ایستادند، عرضه می داشتند: اَلسَّلامُ عَلَيک يااَمينَ اللَّهِ فى اَرْضِهِ، وَحُجَّتَهُ عَلى عِبادِهِ. این زیارت «امین الله»از امام سجاد است. این زیارت امین الله را در بیابان های نجف، کنار قبر امیرالمؤمنین مخفیانه می خواند و اشک می ریخت.

این ها راه ارتباط با این بزرگان را به ما یاد داده اند و آموخته اند.

امروز خانه ی امیرالمؤمنین چه خبر بود؟ این دل ها را ببریم کوفه پیش بچه های امیرالمؤمنین، امروز آقا ملاقات هایی داشتند، افرادی دیدنش آمدند، تقریباً می دانستند شورای پزشکی، امیرالمؤمنین را جواب کرده است. تقریباً خود بچه ها هم می دانستند. خود حضرت هم فرموده بود: امشب پیامبر مرا دعوت کرده. لذا فرمود: حسن جان، هَلُمَّ إِلَيْنا: بیا به سوی من، پیغمبر از من خواسته به ملاقاتش بروم. [وقتی کسی باخبر شود عزیزش یک شب دیگر پیش او نیست بیشتر می سوزد.]

خیلی ها آمدند، التماس کردند، اصرار کردند که داخل خانه بیایند. چون اتاق کوچک بود همه ی آن ها نمی توانستند داخل شوند، چند نفر می آمدند و چند نفر می رفتند. در همین حال حضرت می فرمود: اگر سئوال دارید از علی بپرسید، اما سئوال تان را کوتاه کنید.

امیرالمؤمنین نمی تواند جواب مفصل بدهد چون حالش این قدر مساعد

ص: 39

نیست که بتواند طولانی جواب بدهد، حتی گاهی اوقات حضرت از هوش می رفت.

حُجر بن عدی أمد شعر خواند، گریه کردند. گفت: افسوس که امام هدایت از دست رفت، پیشوای امامت از دست رفت. همین طور شعر می خواند. آقا چشمانش را باز کرد از امام حسن علیه السلام سئوال کرد: چه کسی شعر می خواند؟ گفت: آقا جان، حجر است، فدایی شماست. فرمود: بگو جلو بیاید. چند قدم جلو آمد. فرمود: حجر، اگر یک روز بگویند از علی جدا شو جدا می شوی؟ حجر، اگر روزی بگویند از علی برائت بجوی برائت می جویی؟ گفت: آقا اگر آتشم بزنند، قطعه قطعه ام بکنند از شما جدا نمی شوم. به شما پشت نمی کنم. [به آقایش قول داد، خود و جوانش را فدا کرد، اما حاضر نشد از امیرالمؤمنین برائت بجوید].

آقا فرمود: حجر، می دانستم. اما اگر جان تان در خطر بود، و از شما خواستند که به على ناسزا بگویید، بگویید. جان تان را نجات دهید. اما اگر گفتند از على برائت بجوئید، علی را کافر بخوانید یا علی را کافر بدانید، این کار را نکنید. چون از اول زندگی ام یک لحظه شرک در زندگی من نبود. من روزی پشت سر پیغمبر نماز خواندم که هیچکس به پیغمبر ایمان نیاورده بود. اشک در چشمان حجر حلقه زد.

یکی یکی می آمدند با مولا وداع می کردند. یکی از کسانی که آمد اصبغ بن نباته است. [این روضه خیلی دلم را می سوزاند.] اصبغ بن نباته از شرطة الخميس است؛ یعنی از اصحاب سر آقاست؛ یعنی از افرادی که مورد اعتماد آقاست. شرطه الخميس به کسانی می گویند که تا پای خون شان با امیرالمؤمنین بیعت کرده بودند.

اصبغ پشت در نشسته بود، اشک میریخت. امام حسن گفت: چرا نمی روی؟

ص: 40

بابام علی، حالش خوب نیست. عرضه داشت: هر چه می خواهم بروم زانوهایم یاری نمی کند. هر چه می خواهم بروم این پامرانمی کشاند، کجا بروم؟! در خانه ی على را رها کنم؟! من که شب و روز با علی بودم.

[اصبغ در نخلستان ها دنبال علی می آمد. آقا برمی گشت می فرمود: کجا می ایی؟ می گفت: آقا، دورت بگردم، بگذار دنبال تان بیایم، می ترسم به شما ضربه بزنند. مولا می فرمود: خیالت راحت باشد.

گاهی می آمد می دید علی سر در چاه کرده. آقا چه می کنی؟ چه می گویی؟ مگر چاه صدای شما را می شنود؟ می فرمود: اصبغ درون این سینه درد است. با که بگویم؟ میروم با چاه سخن بگویم که این سینه را خالی کنم.

اصبغ کنار چاه با امیرالمؤمنین بود، زمانی که مولا درد دل می کرد. اصبغ درنخلستان ها در نماز شب با علی بود. مگر طاقت می آورد؟!]

اصبغ گفت: اجازه بده یک بار دیگر آقا و مولایم را ببینم. اجازه گرفت وارد شد. می گوید: وارد شدم، دیدم آقا یک دستمال زردی به پیشانی بسته، رنگ آقا زرد است اما رنگ آقا از رنگ دستمال زردتر است. آقا به بالشتی تکیه کرده بود همین که وارد شد، نتوانست طاقت بیاورد، خودش را روی پاهای آقا انداخت. مولای من! آقای من! آقا چشمانش را باز کرد. شاید فرموده باشد: اصبغ، زینبم صدایت را می شنود. أصبغ، زینبم به اندازه ی کافی امروز درد دارد. اصيغ صدایت را آرام تر کن.

اصبغ سئوال کرد: چه شده؟ فرمود: دیگر برای علی گریه نکن، علی از این دردها و سختی ها راحت شد. گفت: آقا، می دانم شما راحت شدی اما من برای غریبی خودم گریه می کنم. من برای بی مولایی خودم گریه میکنم. مولا، دیدی قدرت را ندانستیم. دیدی توجه نکردیم. دیدی جایگاه شما را نشناختند.

ص: 41

یا امیرالمؤمنین، یا علی بن ابی طالب! امشب جلوی چشم بچه هانَفَس على به شماره افتاده، اشک در چشمان زینب حلقه زده، امیرالمؤمنین یک وقت چشمش را به در اتاق دوخت؛ جبرئیل، خوش آمدی. عزرائیل خوش آمدی حبیبم رسول الله، خوش آمدی. جلوی چشم بچه ها نَفَس علی حبس شد و ضربان قلب دیگر نزد!

اما یک وقت نفس های علی به شماره افتاد. چشم ها به گودی رفت.

چشم هایش را به در اتاق دوخت، صدا زد: و علیکم السَّلام یا رسل ربی؛ ای فرستاده، خوش آمدی. جبرئیل، خوش آمدی. یا رسول الله، خوش آمدی. بعد شروع کرد به قرآن خواندن:إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ. آخرین کلامی که از زبان امیرالمؤمنین خارج شد این آیه ی قرآن بود. یک وقت ضربان قلب على ایستاد. صدای شیون از درون خانه بلند شد، وامحمداه، واعلياه.

خدایا، چه سنّتی شد؟ بدن فاطمه شب دفن شد. بدن رسول الله شب دفن شد. بدن امیرالمؤمنین شب دفن شد. خوارج آن قدر خبیث بودند که اگر محل دفن را می دانستند ممکن بود قبر را بشکافند و بدن را بیرون بکشند.

وصیت کرده بود بدن شبانه به خاک سپرده شود. بدن بابا را غسل دادند.کفن کردند. یا بقیة الله! بدن را تشییع کردند. جلوی تابوت را فرشته ها برداشتند، پشت تابوت را حسنین گرفتند، آمدند قبری که از قبل آماده شده بود که محل دفن حضرت نوح و حضرت آدم است. بدن بابا را به خاک سپردند.(1) امام حسین خودش را روی قبر بابا انداخت؛ یا ابتاه؛ بابای خوبم! بابای غریبم! صَعصَعة بن صوهان همراه شان بود، زیر بغل های امام حسین را گرفت، فرمود: خدا صبرت دهد. صعصعه شروع کرد روضه خواندن و مرثیه خواندن. او می خواند امام حسن و امام حسین گریه می کردند.

یا امیرالمؤمنین، یا اباالحسن، بچه هایت در کنار قبرت نشستند، صعصه روضه خواند و آن ها گریه کردند، بدنت را داخل خاک گذاشتند. اما قربان آن آقایی که داخل قبر بابا، خودش روضه خواند و گریه کرد. خودش داخل قبر رفت و گفت: بابای خوبم، سر در بدن نداری تا صورتت را رو به قبله بگذارم، [این ها زبان

ص: 43

حال است که من می گویم] بابای خوبم، تشنه به شهادت رسیدی. گفت و گفت.

این ها را سید الساجدين داخل قبر بابا خواند.

علی بن موسی الرضا فرمود: جدّم علی بن الحسین آمد بدن پدر بزرگوارش را به خاک سپرد. فرمود: بابای خوبم، تا زنده ام یادم نمی رود با لب تشنه تو را کشتند.

می دانید امام حسین علیه السلام به صورت نداشت، سر نداشت، خم شد لب ها را به رگ های بریده ی باباگذاشت.

هر کجا نشسته ای سه مرتبه بگو: یا حسین

علياه».آخر قبر امیرالمؤمنین مخفی بود، هر چه از امام حسن در این مورد سؤال کردند جواب نداد. حتی نوشته اند که «حجاج، صدها قبر را شکافت تا بدن امیر مؤمنان را پیدا کند اما موفق نشد. قبر تا زمان هارون الرشید مخفی بود. اما حضرت آمده تا گزارش دهد که بدن بابایش علی را دفن کرده اند و چه اتفاق هایی افتاده است. فرمود: مردم! دیشب پدرم به خاک سپرده شد، چه پدری؟! پدری که از مال دنیا هیچ اختیار نکرد و فقط هفتصد درهم گذاشته بود برای خرید خادمی که عمرش کفاف نداد. فرمود: مردم! پدرم در شبی صعود کرد که قرآن نزول کرد، پدرم در شبی به شهادت رسید که حضرت عیسی عروج کرد، پدرم در شبی به شهادت رسید که حضرت یوشع از دنیا رفت ...

عزاداری کردند، اشک ریختند و ناله زدند. یا امیرالمؤمنین! بدن شما در دل شب به خاک سپرده شد اما فرق شکافته ات را بستند، بدنت را غسل دادند، کفن کردند و به خاک سپردند.

بعضی ها مثل صعصعه در تشییع جنازه شرکت کردند، فرزندان در میان اندوه غم، با حضور میکائیل و جبرئیل شما را با تکریم تشییع کردند. فرزند شما هم زمانی که به مسجد آمد و برای مردم صحبت کرد صدا زد: پدرم چنین و چنان بود. یا امیرالمؤمنین؛ فرزند شما در منبر نفرمود پدرم تشنه بود، گرسنه بود، چون شما به جای آب شیر می نوشیدید.

عاشقان کربلا! یک پسر هم در شام منبر رفت (سید الساجدين). حرف های امام سجاد خیلی با امام حسن علیه السلام فرق می کرد. امام سجاد علیه السلام فرمود: مردم! من پسر آن کسی هستم که او را از قفا سر بریدند، من پسر کسی هستم که او را با لب تشنه کشتند، من پسر آن کسی هستم که بدنش را پایمال سُم اسبان کردند، من

ص: 45

پسر آن کسی هستم که سرش بالای نیزه رفت.(1) سیدالساجدین خودش را این گونه معرفی کرد. یا امیرالمؤمنین! بدن شما در پنج قطعه کفن پیچیده شد اما دل ها بسوزد برای پسرتان حسین، که قابل حمل نبود. امام سجاد بدن را میان یک قطعه بوریا پیچید داخل قبر گذاشت.(2) هر کجا نشسته اید سه مرتبه بگویید: یا حسین...!

خطيب هایش علیه ما اهل بیت تبلیغ می کنند از این بهتر نمی شود؛ البته افراد قلیلی بین این ها مؤمن بودند و علی را می شناختند. نوشته اند خبر شهادت امیر مؤمنان به شام رسید، معاویه دستور داد مجلس جشنی بگیرند، و خوشحال شد از این که رقیبش را از صحنه خارج کرده؛ چون با او در جنگ بود و بنا بود این جنگ ادامه پیدا کند. وزیرها را دعوت کرد، شخصیت ها را دعوت کرد، لباس عوض کرد، مردم تعجب کردند ایام عید نیست! وقتی که همه جمع شدند، گفتند: خبر شهادت امیر مؤمنان به ما رسیده است. معاویه کنیزی داشت به نام سوده ی همدانی چند بیت شعر درباره ی فضایل و مصائب امیرمؤمنان خواند. با این که جلسه، جلسه ی جشن بود آن را به هم زد و حضار را به گریه واداشت، فرمود:

صَلَّی الالَهُ عَلی رُوح تَضَمَّنَهُا *** قَبْرٌ فاصَبَح فیه العَدلُ مدفُوناً

قَد حَالَفَ الحَقَّ لَایَبغِی بهِ بِدَلًا *** فَصَارَ بِالحَقِّ وَ الایمَانِ مَقرُونا.

صدا زد ای معاویه! درود بر آن شخصیتی که وقتی او را داخل قبر گذاشتند عدالت هم با او دفن شد. معاویه گفت: چه می گویی؟ منظورت چه کسی است؟ فرمود: علی بن ابی طالب. سپس فرمود: ای معاویه داری برای علی جشن می گیری؟! او یادگار و پیرو پیامبر بود، هر وقت دلمان برای پیامبر تنگ می شد سخنان و نجوای او را می شنیدیم. معاویه! شادی نکن، على بنده ی برگزیده ی خدا بود. شروع به خواندن اشعار کرد. بالاخره این یک نفر بلند شد و در وصف امیرالمؤمنین شعر خواند و اقامه ی عزا کرد. می خواهم عرض کنم یا امیرالمؤمنین شامیان دربار معاویه به شما بی احترامی کردند و با شهادت شما شادی کردند اما سخت تر از آن، زمانی است که سرهای اهل بیت را وارد شام کردند، آن وقتی است که زینب و امام سجاد را وارد شام کردند. من نمی دانم چه گذشت؟ اما معروف این است که از امام سجاد سؤال شد: کجا به شما بیشتر

ص: 47

سخت گذشت؟ فرمود: الشام، الشام، الشام. چه کردند در شام؟! در روایتی امام سجاد فرمود: از بالای بام ها بر سر ما آتش می ریختند، بچه هایشان به ما سنگ می زدند. با یک وضعیتی اهل بیت را وارد شام کردند. سهل ساعدی می گوید: در شام نبودم و از قضایا خبر نداشتم، تازه رسیده بودم، آمدم دروازه ی شام، دیدم یک تعداد سرهای نورانی بالای نیزه، خدایا! من این سرها را می شناسنم! این سر عباس است! این سر حسین است؟

رَأْسٌ زُهْرِیٌّ قَمَرِیٌّ *** أَشْبَهُ الْخَلْقِ بِرَسُولِ الله(1)

این سر شبیه پیغمبر است! چه اتفاقی افتاده؟! با کمال نگرانی جلو آمدم، رئیس کاروان را جویا شدم، دیدم آقا سید ساجدین است، گفتم: آقا جان! سهلم، پیر غلام شما هستم؛ به خدا خبر نداشتم چه اتفاقی افتاده! آقا فرمود: سهل، اگر پول داری یک مقداری به این نیزه دارها بده که این سرها را از جلوی کژاوه ها دور کنند تا این قدر مردم به عترت رسول الله نگاه نکنند.(2) بعضی از نقل ها دارد، فرمود: سهل ساعدی! یک قدری پارچه بیاور زیر این زنجیر بگذار این ها آفتاب خورده اند بدنم را اذیت می کنند.

ص: 48

می شد، و گاهی مقابله می کرد.

قدرت در دست معاویه افتاده بود. قبل از این، بیست سال فرماندار بود و اکنون خلیفه ی مطلق شده و قدرت را قبضه کرده است. مدینه دست او است، سایر بلاد دست او است. و امام در این شرایط سخت، مظلوم بود.

امروز هم قبرش در قبرستان بقیع بدون هیچ شمع و چراغی است. لذا پیغمبرفرمود: هر چشمی که برای حسنم بگرید قیامت گریان نخواهد بود.(1) از زهرای مرضیه هم نقل شده که به بعضی از ذاکران اهل بیت فرموده است: چرا از حسنم یاد نمی کنید؟ چرا برای حسنم شعر نمی خوانید؟

برای حسن، حسین گریه کرده است، حسین برایش شعر گفته. همه ی روضه خوان ها برای امام حسین روضه خوانده اند، اما امام حسین برای امام حسن روضه خواند و اشک ریخت.

وقتی کنار بدنش نشست و لخته های خون برادر را در طشت دید، شروع کرد به اشک ریختن و گریه نمودن. امام حسن علیه السلام چشمانش را باز کرد، گفت: برادرم، تو گریه نکن؛ لَا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا اَبا عَبْدِالله؛ حسین جان، تو برای من اشک نریز، گریه کنان عالم باید برای تو اشک بریزند و گریه کنند.(2)

وقتی بدن مقدسش را کنار قبر پیامبر آوردند، جلوی چشم ابالفضل العباس و امام حسین بدن را تیرباران کردند.(3) عکس العمل هم نمی شود نشان داد، خودش سفارش کرده بود.(4) امام حسین علیه السلام فرمود: کسی شمشیر نکشد، بدن برادرم را به قبرستان بقیع ببرید. بدن را به قبرستان آوردند؛ شروع کرد روضه خواندن:فَلَيْسَ

ص: 50

حَريباً مَن اُصيبَ بِمالِهِ؛ داداشم، غارت زده آن نیست که مالش را می برند، غارت زده منم که با دست خود، برادرم را داخل قبر گذاشتم.

آه، یک یک چوبه های تیر را از بدن امام حسن علیه السلام بیرون کشید. داداشم دیگر چگونه در بین مردم ظاهر شوم. داداشم، دیگر چگونه خودم را بیارایم، فَلَيسَ حَريباً مَن اُصيبَ بِمالِهِ وَلكِنَّ مَنْ واری أخاهُ حَریبٌ.(1)

امام حسین علیه السلام وارد قبر شد و بدن را داخل قبر گذاشت. صورت امام حسن را روی خاک قبر گذاشت.

آقا جان، برادر شما با همه ی اذیت هایی که شد، کفن شد و به خاک سپرده شد. اما دل ها بسوزد برای خود شما که صورت روی خاک کربلا گذاشتی؛وَضَعَ خَدَّهُ عَلَى الْأَرْضُ وَ التُّراب.

راجع به فدک صحبت کند و قباله ی فدک را بگیرد. هنگام برگشت امام شاهد سیلی خوردن مادر بود.(1)

ای کاش من حسن را با خود نبرده بودم *** در پیش چشم کودک سیلی نخورده بودم

خیلی سخت است فرزند نتواند عکس العمل انجام دهد و سن او اقتضا نکند، ببیند شخصی به مادرش جسارت می کند، سیلی می زند، نگاه کند و اشک در چشمانش حلقه بزند و گریه کند. سال ها این درد در سینه ی امام حسن علیه السلام بود. مظلومیت امام حسن علیه السلام از روزی که مادرش بین در و دیوار قرار گرفت شروع شد. یک روز آمد مسجد دید بابایش دارد میان خون خودش می غلطد، صدا زد یا ابتا! این چه حالتی است؟ یک روز هم به دهان طبیب چشم دوخته بود و طبیب گفت: پسر بزرگ آقا شما هستید؟ به بابایت بگو دیگر وصیت کند او توان ماندن را ندارد. یک روز هم وقتی صلح کرد در کوچه های مدینه به امام جسارت کردند و گفتند: «یا مذُل المؤمنین» توهین ها کردند. خانه هم که می آمد دختر اشعث در خانه بود همان کسی که به امام زهر نوشاند.

وقتی امام مسموم شد(2) بچه های صغیری داشت، عبدالله بن حسن شش ماهش بود، قاسم بن الحسن علیه السلام سه سالش بود، خیلی سخت است برای یک مرد که بچه های کوچک دور بستر مرگش بنشینند؛ اما عزیزان من! برادران و خواهران! کسی که یک زندگی سخت داشته باشد درد مریضی بکشد، مشکلات داشته باشد، وقتی از دنیا برود اگر با شکوه تشییع گردد و مردم احترام و عزتش کنند و مراسم خوبی برایش بگیرند یک مقدار بچه هایش آرام می شوند و

ص: 52

می گویند: پدرمان سختی کشید اما بدنش با احترام دفن شد. دل ها بسوزد برای امام حسن علیه السلام که این قضیه هم اتفاق نیافتاد. جلوی چشم قاسم بن الحسن علیه السلام ، جلوی چشم عبدالله بن الحسن، جلوی چشم عباس و جلوی چشم امام حسین علیه السلام که یک عمر با هم بزرگ شده بودند، یک عمر با هم زندگی کرده بودند یک وقت ببینند چوبه های تیر بر بدن مقدس امام علیه السلام نشست.(1)

غربت آن است که بعد از مردن *** آتش تير ببارد بر بدن

آتش تیر جو افروخته شد *** کفن و جسم به هم دوخته شد

امام حسین علیه السلام از کنار بدن نشست، تیرها را از بدن بیرون آورد. برادرم! غارت زده آن نیست که مالش را می برند غارت زده منم که با دست خودم داداشم را میان قبر می گذارم.(2)

وَ سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ (3)

ص: 53

صدایت را به گریه بلند کنی! خواهرم، مبادا تا من زنده ام از خیمه ها بیرون بیایی. این حیا نیست؟ لَوْ کانَ الْحَیاءُ صُورَةً لَکانَ الْحُسَینَ؛(1)

در حیای امام حسین همین قدر بس وقتی دختر کوچکش دنبالش دوید، فرمود: دخترم به خیمه ها برگرد. نگذاشت دختر از خیمه بیرون بیاید.

در حیای امام حسین همین قدر بس وقتی که به دشمن حمله می کرد، برمی گشت می آمد دور خیمه هایش می چرخید که مبادا خیمه هایش مورد تجاوز قرار بگیرند.

اباعبدالله، غيرة الله است. اباعبدالله، تجسم حیای الهی است. اما یا اباعبدالله، غروب عاشورا نبودی با این خیمه ها چه کردند؟! با این زن و بچه ها چه کردند؟؟ هر کدام به یک طرف بیابان رفتند؛ اهل بیت پراکنده شدند. عقیله ی بنی هاشم را بر شتران بی جهاز سوار کردند، در مجلس دشمن آوردند. زینب نفرمود: حسینم عباسم. نفرمود: اکبرم. نفرمود: فرزندم.

فرمود: یزید این عدالت است که زن و بچه ی تو پشت پرده باشند اما اهل بیت رسول الله مقابل نامحرم؟! أمِنَ العَدلِ یَابنَ الطّ-ُلَقاˈءِ تَخدیرُکَ حَراˈئِرَکَ وَ إماˈءَکَ وَسَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سَبَايَا.(2)

ص: 55

اجازه ی روضه خوانی نداشت اما به هر بهانه و زمینه ای برای پدر بزرگوارش اشک میریخت.

امام سجاد سند زنده ی کربلا است، چون زینب کبری بعد از حادثه ی عاشورا زیاد زنده نماند. یکی دو سال بعد، از دنیا رفت. اما امام سجاد، سیدالساجدین سند زنده است.

امام سجاد همه ی حوادث و قضایا را دید. مصیبت هایی دید که مخصوص خودش هست؛ مصیبت شام، کوفه. سهل ساعدی می گوید: رفتم خدمت امام سجاد عرض کردم: آقا جان، سهلم، پیر غلام شما هستم، از بیت المقدس می آیم، خبر نداشتم. این سرهای نورانی مال کیست؟ به ما گفتند افرادی که علیه حکومت کودتا کرده اند، آن ها را دارند می آورند. اما این که سر عباس است! این سر حسین است! من این سرها را می شناسم این سر شبیه به پیغمبر است.

رَأْسٌ زُهْرِیٌّ قَمَرِیٌّ *** أَشْبَهُ الْخَلْقِ بِرَسُولِ الله(1)

امام فرمود: سهل ساعدی! عزیزان ما را در کربلا به شهادت رساندند. اما حالا تو یک کاری بکن اگر پول داری مقداری پول به این نیزه دارها بده تا این سرها را مقداری دور کنند که این مردم این قدر به هوای این سرها به زن و بچه ی آل الله نظر نکنند.(2)

ص: 57

امام فرمود: خودت می دانی، اشکال ندارد. خدمتگزار راه افتاد که برود، آقا صدایش زد، فرمود: یک چیزی به تو بگویم بعد برو.

فردای قیامت پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله این در هاله ای از نور خدا وارد صحرای محشر می شود، در پرتو نور رسول خدا، امیرالمؤمنین علیه السلام کنارش قرار می گیرد، و در پرتو نور امیرالمؤمنین، فرزندانش قرار می گیرند، و در مرتبه ی سوم و چهارم در پرتو نور ماء شیعیان و محبان و علاقه مندان ما قرار می گیرند. و در دنیا هرکس که به ما نزدیک تر است نورانیت بیشتری دارد. حالا برو. خدمتگزار ایستاد.گفت: با این حرفی که شما زدید و با این مطلبی که شما فرمودید کجا بروم؟

اکنون خراسانی ها منتظرند تا این غلام برگردد. غلام آمد و گفت: پشیمان شدم. آقایم را رها نمی کنم. من از در خانه ی امام صادق نمی روم.

آن شخص خراسانی گفت: این هزار دینار پول پاداش تو. من می دانستم اگر تو بروی و برگردی به این سادگی این جایگاه را به من تحویل نمی دهی، اما خوشا به حالت که تو خدمتگزار امام صادق هستی.

افتخار ما این است که یک عمر در ولادت و وفات شان در کنار اهل بیت و در ارتباط با اهل بیت هستیم. امام صادق فرمود: در پرتوی نور ما وارد صحرای محشر خواهید شد. چه قدر این غلام فهمیده عمل کرد!(1)

فلک خون، اندر دل خیر البشر کردی *** شرر بر دودمان شیعه ی اثناعشر کردی

نه تنها کشتی از کین، صادق آل محمد را *** تو یک سر آل طاها را همه خونین جگر کردی

چه کرد منصور با امام صادق؟

ص: 60

مفضل بن عمر می گوید: منصور دوانیقی برای فرماندار مکه و مدینه «حسن بن زید» پیام داد: خانه ی جعفر بن محمد، امام صادق را بسوزان. او این دستور را اجرا کرد و خانه ی امام صادق را سوزاند. همین که آتش به راهروی خانه ی امام سرایت کرد. امام صادق بیرون آمد و میان آتش گام بر می داشت و می فرمود: اَنَا بنُ اَعراقِ الثَّری اَنا بنُ اِبراهِیمَ خَلیلِ اللهِ،(1) منم فرزند اسماعیل که فرزندانش مانند رگ و ریشه در اطراف زمین پراکنده اند. منم فرزند ابراهیم خلیل الله که آتش نمرود بر او سرد و سلامت شد.

از همین جا دل هایمان را روانه کنیم قبرستان بقیع، برای غربت و مظلومیت ائمه ی بقیع اشک بریزیم مخصوصاً برای امام صادق.

سلامی خدمت آقا امام صادق عرضه کنیم: السلام عليك يا ابا عبد الله يا جعفر بن محمد؛

سلام ما بر مزار معطر صادق *** که مثل ماه می درخشد به آسمان بقیع

ز غربتش چه بگویم که سینه ها خون است *** برای صادق زهرا مدینه، محزون است

منصور دستور داد نیمه ی شب به خانه ی امام صادق ریختند. امام صادق را نیمه شب با سر برهنه و بدون روپوش به حضور او آوردند. منصور باکمال جسارت و خشونت به آن حضرت گفت: ای جعفر! با این سن و سال آیاشرم نمی کنی که خواهان ریاست هستی و می خواهی بین مسلمین فتنه و آشوب به پا کنی؟

شمشیرش را از غلاف بیرون کشید، تا گردن امام صادق را بزند. ناگاه رسول

ص: 61

خدا را در برابر خود دید، شمشیر را در غلاف گذاشت. برای بار دوم همین کار را کرد و باز رسول خدا را در برابر خود دید. برای بار سوم نیز تکرار شد، باز رسول خدا را در برابر خود دید. سرانجام از قتل امام صادق منصرف گردید.(1)

یا رسول الله، یک شمشیر برهنه دیدی و طاقت نیاوردی. اما در کربلا زینب بالای تل آمد، دید شمشیرها بالا می روند، نیزه ها بالا می روند، همه در یک محل فرود می آیند. غبار بلند شد. زینب، حسین را نمی بیند. نتوانست تحمل کند دست هایش را بر سر گذاشت، صدا زد: وامحمَّداه، واعليّاه، وا اماماه، واحسيناه.

ص: 62

سه روز روی زمین ماند. امام کاظم وقتی جان داد غریبانه جان داد، فرزندانش کنارش نبودند. عرض کنم آقا جان موسی بن جعفر، بدن شما(1) سه روز روی زمین ماند، اما بالاخره کفن شد. مردم آمدند تشییع کردند و در قبرستان قریش به خاک سپردند.

خانم فاطمه معصومه، وقتی شما خبر شهادت پدر را در مدینه شنیدی متأثر شدی و اشک ریختی در آن موقع فاطمه ی معصومه سنّی نداشت. دید امام رضا علیه السلام شال عزا به گردن انداخته و مجلس عزا گرفته است، فاطمه ی معصومه در سوگ پدر اشک ریخت. خانم، وقتی شما در مدينه خبر شهادت پدر را شنیدی اشک ریختی و متأثر شدی. اما کربلا، دختر اباعبدالله در گودی قتلگاه کنار بدن پدرش ایستاده بود. خانم، شما ندیدی و متأثر شدی، اما دختر اباعبدالله بدن بابا را قطعه قطعه روی زمین دید، خودش را روی بدن بابا انداخت از حلقوم بریده صدا شنید: دخترم، به شیعیان ما بگو:

شیعَتی ما ان شَرِبْتُم ری َّ عَذُبٍ فَاذکُرُونی *** اَوْ سَمِعْتُم بِغَریبٍ اَوْ شَهیدٍ فَانُدُبُونی .(2)

هر وقت آب سرد می نوشید به یاد لبان تشنه ی حسین باشید. شیعیان، شما در کربلا نبودید ببینید چطور طفل شش ماهه ی مرا در مقابل چشمم تیر به گلویش زدند.

لَیْتَکُم فی یَوْمِ عاش--ورا جمی-عاَ تَنْظُرونی *** کَیْفَ اِسْتَسْقی لِطِفْ-لی فَاَبوا اَن یَرحَمُونِی (3)

ص: 64

نبودند؛ یکی وجود مقدس علی بن موسی الرضا، یکی جوادالائمه و دیگری موسی بن جعفرعلیهم السلام . اما براساس اعتقاد ما آخرین لحظه، پسر امام به دیدنش می آید ولو به طی الارض، ولو به اعجاز.

وجود مقدس امام رضا مدینه بود، آن شخص می گوید: دیدم آقا اشک میریزد. گفتم: چه شده؟ فرمود: پدرم را به شهادت رسانده اند. گفتم: پدرت را ندیدی؟ گفت: چرا، خودم سرش را به دامن گرفتم. خودم رفتم و دایع امامت را از او گرفتم. گفتم: آقا، مگر ممکن است؟! بغداد کجا، مدینه کجا؟ چه طور این فاصله را رفتید؟ فرمود: همان طور که جدّم علی بن الحسین علیه السلام کربلا آمد با این که در غل و زنجیر بود، من هم همین طور رفتم. (یعنی از مسیر غیر طبیعی).

یا علی بن موسی الرضا، سر بابا را به دامن گرفتی، بدن کفن شده ی بابا را دیدی، بدن بابا سالم بود. اما امام سجاد در کربلا بدن بی سر را برداشت، می گویند هر طرف بدن را می گرفت یک طرف بدن روی زمین می ماند. بدن شهید است کفن نمی خواهد، باید با لباس خودش کفن بشود. اما سيّدها، لباس به تن جدتان نگذاشته بودند. بوریا تهیه کرد، بدن بابا را داخل بوریا گذاشت و به خاک سپرد.(1)

هر کجا نشسته ای سه مرتبه بگو: صلی الله علیک یا اباعبدالله.

ص: 66

پشت سر مسافر گریه خوب نیست. فرمود: آن مسافری که امید برگشت داشته باشد، اما علی بن موسی الرضا از این سفر بر نمی گردد.(1)

نوشته اند: مدتی که در ایران بود، وقتی این اواخر نماز جمعه می رفت، دعایش این بود: خدایا، اگر مشکل کار من در مرگ من است مرگ مرا برسان.(2) غربت بس است، تنهایی بس است.

آقایی که برادران و خواهران متعدد داشت اما هیچ کدام در کنارش نبودند، تنها و غریب بود. آقایی که غریبانه مسموم شد و غریبانه به شهادت رسید.

اباصلت می گوید: من کنار آقا بودم فرش ها را کنار زده روی خاک می غلتید و مثل مار گزیده به خود می پیچید. چه کرد این زهر؟! یَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ اَلسَّلِیمِ ؛ مثل مار گزیده، شکم روی خاک گذاشته بود، گریه می کرد. ناله می کرد و فرزندش جوادالائمه را صدا می زد.

آن شخص می گوید: من خدمت جواد الائمه بودم، اطراف مدینه بودیم که یک وقت دیدم مرکب ایستاد رنگ آقا تغییر کرد. آقا جان، اباجعفر، بنفسی انت؛ چه شده؟ فرمود: پدرم در حال جان دادن است. خودش را بالای سر پدر رساند. سر پدر را به دامن گرفت. با پدر سخن گفت. قربانت بروم جوادالائمه، زود بود يتيم بشوی، سه سال است بابا را ندیده ای حالا هم در حال احتضار می بینی. ودایع امامت را در حال جان دادن واگذار کرد.(3)

شب آخر مجلس من، رسم این است که مجلس را با نام «اُم الائمه»، فاطمه ی زهرا به اتمام برسانم. عرض کنم آقا جان، علی بن موسی الرضا، سر شما در دامن

ص: 68

جوادالائمه بود که جان دادی. مادرت زهرای مرضیه نیز کنار امیرالمؤمنین وصیت نمود. کنار امیرالمؤمنین مطالبش را بیان فرمود. آقا جان، توغریب بودی، در اتاق تنها بودی. مادرت زهرای مرضیه هم آن لحظه ای که جان داد [اسماء می گوید:]هیچ کس داخل اتاق نبود، تنهای تنها بود. امیرالمؤمنین مسجد بود، بچه ها کنار قبر پیغمبر بودند و دخترها خانه ی هاشمیه. وقتی آمدند، دیدند بی مادر شده اند. خودشان را روی بدن مادر انداختند. اباعبدالله صورت را روی پای مادر گذاشت؛ يا اُمّاه، أنا إبنك الحُسینُ؛ مادرجان من حسینم(1) مادر، چه قدر رنج کشیدی که حاضر شدی بچه هایت در کودکی یتیم شوند؟! چه قدر رنج کشیدی که برای مرگ خود دعا کردی؟!(2)

دیشب دعا کردی خدا جانت بگیرد *** امشب دعا کن دخترت زینب بمبرد

امام رضا علیه السلام را در خانه ی خدا واسطه قرار بدهیم:

السلام عليك يا أبا الحسن، یا علی بن موسی ايها الرضا یابن رسول الله.

امام خمینی (ره) فرمودند: آستان قدس، پایتخت ایران است افتخار ما این است در کشوری زندگی می کنیم که صاحب این کشور علی بن موسی الرضاست. قبر او مثل خورشید می درخشد و تلألؤ دارد.

من در مدینه گاهی خدمت زائران این جمله را می گویم که امام رضا علیه السلام پنجاه و دو سال در مدینه و سه سال در ایران بود. ببینید چه قدر در ایران آثار دارد. هر کجا می روید می گویند این موقوفه ی امام رضاست. تقریبا ما در همه ی شهرهای

ص: 69

ایران موقوفه داریم؛ کتابخانه، باغ، مِلک، خانه، آب، آب انبار. خلاصه هر چه مردم در توان شان بوده وقف کرده اند. قبر و بارگاه و دور و برش را تا جایی که مردم توانسته اند وسعت داده اند. گفتم ببینید امام رضا سه سال در ایران بود. مردم چه کرده اند؟! اما پنجاه و دو سال در مدینه بود حال مردم برایش چه کرده اند؟! می روی کنار قبر مادرش می بینی خرابه است. دور تا دورش یک دیواری کشیده اند و قبرش اصلاً معلوم نیست. اثری از خانه ی آقا نیست، معلوم نیست که کجا بوده؟ کجا درس می گفته؟ آثارش کجاست؟ واقعاً در مدینه مظلومیت می بارد.

متأسفانه این تلاشی است که وهابیت در از بین بردن آثار داشته اند. مگرمی شود شخصی نیم قرن در شهری زندگی کرده باشد و اثری از او نباشد؟

شخصی به علی بن موسی الرضا عرضه داشت: جایی بودم یکی از بستگان تان پشت سر شما حرف می زد، می گفت: موسی بن جعفر آخرین امام است. [ظاهراً این شخص از واقفیه بوده است، از کسانی که به هفت امام بیشتر قائل نبودند.] امام فرمود: آیا به پیغمبر عمويش ابولهب بدی نکرد؟ آیا سلمان از سرزمین ایران و از سرزمین عجم نیامد و به پیامبر ایمان نیاورد؟ مگر صهیب از روم نیامد؟ مگر بلال از حبشه نیامد و ایمان نیاورد؟ این افتخار بود برای بعضی هایی که از طرف می آمدند و به پیغمبر ایمان می آوردند. ولی کسانی که در کنار پیغمبر بودند ایمان نیاوردند و پیغمبر را اذیت کردند. در روایت دارد که امام از عجم ها تعریف و تمجید کردند، جمله ای فرمودند که قرآن هم می فرماید: اگر ما پیغمبر را از غیر عرب انتخاب می کردیم و قرآن را به غیر عرب نازل می کردیم ممکن بود بعضی از اعراب جاهلی با آن تعصب و لجاجت هایی که داشتند، مثل ابولهب و دیگران زیر بار نروند.

ص: 70

این دل ها را روانه کنیم کنار مضجع شریف ثامن الائمه علی بن موسی الرضا، خداوند رحمت کند شیخ عباس قمی را کتابی دارد به نام «فوائدالرضویه»، در آن کتاب معجزاتی را که بعد از شهادت امام رضا از قبر شریف او ساطع شده بیان کرده است. بعضی از این معجزات نسبت به غیر مسلمان هاست که به امام متوسل شده اند و بیمارشان شفاگرفته و یا گرفتاری شان رفع شده است. حالا از همین جا از کنار مضجع شریف حضرت معصومه، خواهری که به عشق برادر مدینه را ترک کرد اما موفق نشد امامش را زیارت کند و قبل از زیارت امامش از دنیا رفت. دل ها را روانه کنیم خراسان.

السَّلام عليك يا ابا الحسن با علی بن موسی ایّها الرضا یابن رسول الله با حجّة الله على خلقه یا سیدنا و مولانا انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بك إلى الله و قدمناک بین یدی حاجاتنا يا و جيهاً عند الله اشفع لنا عند الله.

سَلامٌ عَلَی آلِ طاها وَ یاسین *** سَلامٌ عَلَی آلِ خَیرِ النَّبِیِین

سَلامٌ عَلی رَوضَةِ حَلَّ فِیها *** امامٌ یُباهِی بِهِ المُلکُ وَ الدینُ

اباصلت می گوید: خدمت آقا بودم به من فرمود: اباصلت، منتظرم بمان اگر آمدم و دیدی عبا به سر افکنده ام دیگر با من صحبت نکن بدان مرا مسموم کرده اند. بدان هدف شان را به نتیجه رسانده اند.

اباصلت می گوید: آقا رفت من هم چشم به در گشودم. خدا کند آقا عبا به سر نیفکنده باشد، اما یک وقت دیدم در باز شد، امام عبا را به سرافکنده از خانه ی مأمون بیرون آمد، نمی دانم چه شده بود؟(1)

اما بعد از هر چند قدمی یک لحظه می نشست. یک لحظه بلند می شد.

اباصلت، جگرم پاره پاره شد. این سم چه کرد با بدن آقا؟!

ص: 71

حضرت داخل منزل شد، در را بستم. آقا سئوال کرد: خدمتکارها غذا خورده اند؟ گفتم: نه یابن رسول الله، با این حالی که شما دارید مگر می شود غذا خورد. فرمود: بروید سفره بیندازید همه را خبر کنید.

اباصلت می گوید: سفره انداختیم، خدمتکارها و غلام ها سر سفره نشستند، زیر بغل های امام رضا را گرفتند و آوردند. از یک یک آن ها حال شان را پرسید. سفره را برچیدیم و خدمتکارها رفتند.

لحظه ای بعد دیدم آقا ضعف کرد.(1) فرش ها را کنار زد و شکم را به زمین چسباند؛ یَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ اَلسَّلِیمِ؛ مثل مار گزیده به خود می پیچید، دائماً به در نگاه می کرد و انتظار می کشید. یک وقت دیدم سرش روی زانوی جوادالائمه است، از مدینه آمده بود. خودش به آن شخص فرمود: من دارم می روم سر بابام را به دامن بگیرم، و ودایع امامت را تحویل بگیرم.

یا بقية الله، آقا جواد الائمه علیه السلام از مدینه با طی الارض خودش را کنار بدن بابا رساند. اما دل ها بسوزد برای آقا امام سجاد که نتوانست از خیمه ها بیاد. مگر از خیمه ها چه قدر راه بود که امام سجاد نتوانست سر بابا را به دامن بگیرد؟! هر چه اباعبدالله منتظر ماند، خبری نشد کسی نیست سرش را به دامن بگیرد. چه کرد؟ سرش را روی خاک های گرم کربلا گذاشت؛ فَوَضَعَ رَأْسِهِ عَلَى الارضِ التُّرَابَ؛ صورت را گذاشت روی خاک کربلا.

ص: 72

را به این آقازاده قسم بدهی، اگر فاطمه ی معصومه را به پسر برادرش قسم دهی، عنایت می کنند. امام جواد در دوران جوانی به شهادت رسید؛ 25 سال داشت.(1)

السَّلام عليك يا اباجعفر یا محمد بن علی ایّها الجواد يابن رسول الله.

ان شاءالله برویم کاظمین کنار قبرش، و از نزدیک بگوییم: يا جوادالائمه،ادرکنی.

عزت عالمين می خواهم *** طوف فبر حسین میخواهم

سفر کاظمین می خواهم *** با جوادالائمه، ادرکنی

آقا جان، ما امروز تو را واسطه قرار دادیم. راوی می گوید: مدینه پیش امام هادی بودم، امام هادی هشت سال داشت [پدرش به شهادت رسید، در کودکی یتیم شد ]، یک وقت دیدم اشکش جاری شد و آقا جا به جا شد. گفتم: آقا چه شد؟ فرمود: اَلانَ تُوَفَّي اَبُو جعفر؛ الان بی بابا شدم. الان بابام به شهادت رسید. گفتم: آقا، شما الان مدینه هستید بابای شما بغداد، فاصله زیاد است!

فرمود: می دانم، به من خبر دادند پدرم غریبانه مسموم شد و به شهادت رسید.

آقا جان امام هادی، خبر شهادت بابایت را این گونه فهمیدی، اشک تان جاری شد، رنگ تان تغییر کرد، قلب تان از جا کنده شد. اما کربلا می دانید خبر شهادت امام حسین را چگونه به بچه هایش دادند؟! آن زمان که سر بالای نی رفت، آسمان تیره و تار گشت، زین العابدین، امام سجاد صدازد: عمه، به خدا بی بابا شدیم. عمه، به خدا یتیم شدیم!

ص: 74

نخواهد شد، مرا معاف بدار.

متوکل او را معاف داشت و گفت: اشعاری بخوان، بزم ما را با اشعار خود شاد گردان. امام فرمود: من در شعر، بهره ی اندک دارم. متوكل گفت: حتماً باید اشعاری بخوانی، امام هادی شروع کرد و اشعاری درمورد بی وفایی دنیا خواند. متوکل شدیداً تحت تأثیر قرار گرفت و چنان گریه کرد که اشک بر صورتش جاری شد و حاضران نیز گریستند. سپس دستور داد امام هادی را با احترام برگردانند.(1)

آقا جان امام هادی، شما را به بزم شراب بردند، ولی با عزت و احترام برگرداندند.

دل ها بسوزد برای جدّ غريبت حسین، زمانی که در مجلس یزید سر مبارکش شروع به قرآن خواندن کرد، یزید با چوب دستی شروع کرد به این لب و دندان زدن، خواهر دارد نگاه می کند. سکینه خانم رو به عمه کرد و گفت: عمه جان، بگو با چوب به لب و دندان بابام حسین نزنند!

بی بی زینب شاید فرموده باشد

با مزن چوب جفا را بر لب و دندان او *** یا بگو بیرون روند. از مجلست طفلان او

یا مزن، شر می نما از روی زهرا مادرم *** یا بزن مخفی زچشم خواهر گریان او

ص: 76

بعد از مدتی امام به شهادت رسید، امام زمان هم بر بدن پدر نماز خواندند.(1) نمی دانم با چه حالی امام زمان بر بدن بابا نماز خواندند؟

کربلا هم طایفه ی بنی اسد آمدند. نخست تصمیم داشتند بدن امام حسین را دفن کنند، ولی پیکر او و سایر شهدا را که سر در بدن نداشتند، نشناختند. حیران بودند چه کنند؟ ناگاه دیدند سوار ناشناسی نزد آن ها آمد و به آن ها گفت: برای چه این جا آمده اید؟ گفتند: برای دفن این اجساد مطهر آمده ایم ولی بدن ها را نمی شناسیم.

صدا زد، من این بدن ها را می شناسم. آمد کنار بدن بابا، گریه کرد و قبری مهیا کرد، بدن بابا را به خاک سپرد. قبر را پوشاند و با سرانگشت روی قبر نوشت: هذا قَبْرُ الحُسَيْنِ بنِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِب اَلَّذِي قَتَلُوهُ عَطْشاناً غَريباً؛ این قبر حسین بن علی بن ابیطالب است که او را با لب تشنه و غریبانه کشتند.(2)

ص: 78

غُشيَ عَليهْا»(1)طاقت نیاورد که بوی پیراهن بابا را استشمام کند.

یا فاطمه! پیراهن بابا را همین که دیدی بی هوش شدی، اما نبودی کربلا ببینی دختر اباعبدالله نه تنها لباس بابا، بلکه بدن بابا را روی دست عمه دید. خودش را روی بدن انداخت: «عَمَّتی! هذا نَعشُ مَن»؟!

وَسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ.(2)

ص: 83

ص: 84

ص: 86

عمو را در آغوش گرفت و گفت: عمو، به خدا يتيم شديم. عمو، جلوی چشمم بابام حسین و برادرانم را به شهادت رساندند.(1) مَدینَهَ جَدِّنا لاتَقْبَلینا؛(2) مدینه، ما بی حسین آمدیم.

حسین را در غریبی سر بریدند *** تن پاکش به خاک و خون کشیدند

تنش در کربلا عريان فِتاده *** سرش بر نیزه های کین فتاده

امام حسین هم دو شب آمد کنار قبر رسول الله وداع کرد.

یا رسول الله، وضعیتی ایجاد کرده اند که دیگر من نمی توانم در مدینه بمانم.مدينة الرسول، شهر پیغمبر، شهر اهل بیت، شهری که پیغمبر حسین را روی شانه و دوشش می نشاند. مردم می دیدند چه قدر پیغمبر به امام حسین محبت می کند. اکنون کار به جایی رسیده است که امام حسین بعد از دو دهه از شهادت امیرالمؤمنین، و بیش از نیم قرن از رحلت پیامبر، دیگر نمی تواند در مدینه بماند.

نوشته اند: لحظاتی خواب اباعبدالله را ربود. اباعبدالله از خواب بیدار شد، فرمود: جدم پیغمبر را در خواب دیدم؛ رَأَيتُ جَدّی رسولَ الله في مَنَاِمی؛(1) جدم رسول الله مرا به سینه فشرد و فرمود: حسینم بیا ما منتظریم. پدرت منتظر است. مادرت منتظر است. حسین جان، این جا برای تو از آن عالم بهتر است زود به سوی ما بیا.

امام حسین از مدینه بیرون آمد؛ با زینب آمد، با ام کلثوم آمد، با قاسم و اکبر آمد. هر خروجی یک ورودی هم دارد. غالباً کسانی که مسافرت می روند یک روزی برمی گردند و عده ای به استقبال شان می روند. یک روز هم مدینه انتظار می کشید که کاروان برگردد. خیلی نگذشت؛ چند ماهی. اما آن روزی که برمی گشتند دیگر عباس نبود، قاسم نبود، حسین نبود، علی اکبر نبود، کاروان بی کاروان سالار آمده بود. رباب، همسر اباعبدالله دیگر برنگشت همان کربلا ماند، گفت: بی حسین من چگونه به مدینه برگردم. روزها می رفت زیر آفتاب می نشست و می گفت: خودم دیدم بدن عزیز زهرا مقابل آفتاب بود. اما زینب برگشت، و پیام کربلا را با خود آورد. وقتی وارد مدینه شد فرمود: مَديَنةُ جَدَّنا

ص: 90

لا تَقبَلِينا؛(1) مدینه، ما را به خود راه مده. مدینه، حق داری ما را راه ندهی چون ما بی حسین آمده ایم.

وَسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ..(2)

بار بگشایید باران این جا کربلاست *** آب و خاکش با دل و جان آشناست

بار بگشایید خوش منزلگهی است *** تا به جنّت زین مکان اندک رهی است

فرمود بدانید این جا چه اتفاقاتی می افتد! یک لحظه فیلم همه ی قضایا در ذهن امام حسین خطور کرد.

این جا صدای العطش بر عرش اعلی می رود *** این جا سرم بالای نی از جور اعدا می رود

آن جا به دست خودکفن، بر گردن اکبر کنم *** در موج دشمن گریه بر آن شبه پیغمبر کنم

امروز وارد کربلا شدند. عقیله ی بنی هاشم می خواست پیاده شود همه ی محرم ها دور و برش را گرفتند؛ عباس، قاسم و همه ی برادرانش آمدند. امام حسین علیه السلام همین که می خواست خیمه ای را نصب کند، اصحاب می دویدند؛ آقاجان، اجازه بدهید ما خیمه را نصب کنیم. با چه عظمت و ابهتی اهل بیت در سرزمین کربلا پیاده شدند! یا بقية الله! این یک فرود بود؛ یعنی روز دوم محرم در کربلا! یک خروج هم صبح یازدهم از کربلا دارند. زینب آمد سوار بشود نتوانست. هر چه نگاه کرد کسی را ندید. هرچه نگاه کرد هیچ محرمی را ندید. شاید در ذهنش خطور کرد روزی را که در این سرزمین پیاده شد همه ی محرم ها و برادرانش بودند. زینب آمد قتلگاه، گفت: برادر همه را سوار کردم، اما خودم مانده ام.

بِأَبِي الْمَهْمُومُ حَتَّى قَضَى بِأَبِي *** بِأَبِي الْعَطْشَانُ حَتَّى مَضَى(1)

ص: 92

در میان خیمه زیبای تو *** ناله دارد خواهر شیدای تو

خیمه ها بوی عجیبی می دهد *** بوی جانسوز غریبی می دهد

خیمه ها معناگر یک مطلبند *** مظهر آوارگی زینبند

خیمه ها بوی اسیری می دهد *** خیمه ها بوی یتیمی می دهد

الشَّیْبِ الْخَضیبِ، أَلسَّلامُ عَلَى خَدِّالتَّریبِ. ما هم کنار آن حضرت بایستیم برای مولایمان اشک بریزیم و گریه کنیم.(1)

سلام ما به تو ای سومین امام *** که در حضور تو مهدی کند سلام

حسین جان، نمی دانم چه شده؟! همین که نام تو برده می شود غم و اندوه به دل می نشیند. وقتی این زائرها بين الحرمین می آیند همین که نگاه شان به گنبد تو می افتد ناله میزنند:

سلام برتو که در زیر تیغ با لب خشک *** برای شیعه فرستاده ای پیام

ابا عبدالله علیه السلام فرمود: ای شیعیان هر وقت آب خنک می نوشید، بگویید: حسین.(2) هروقت مصیبت می بیند، بگوئید: حسین. هر وقت اولاد از دست دادید، پدر از دست دادید، مصیبت دیدید، همه جا بگویید: حسین، حسین.

سلام بر تو که در زیر تیغ با لب خشک *** برای شیعه فرستاده ای پیام

سلام بر تو و زینب که آن دم گفت *** بیا گلوی تو بوسم به جای مام

انسان هر وقت وارد حرم حسین می شود. وقتی وارد گودال قتلگاه می شود. [کربلا رفته ها میدانند هر مصیبتی آن جاست] اول یاد این مصیبت می افتد، یاد این شعر:

گلی گم کرده ام می جویم او را *** به هر گل می رسم می بویم او را

ص: 94

زینب در قتلگاه کاری کرد که به خدا قسم دیدم دوست و دشمن گریه می کند؛فَأَبْكَتْ كُلَّ عَدُوٍّ وَ صَدِيق. اول رو به خداکرد:

اللّهُمَ تَقَبَّلْ مِنَّا هَذَا الْقَلِیلَ الْقُرْبَانَ؛ خدایا این قربانی را از ما قبول کن.

بعد رو به مدینه کرد، گفت: یا مُحَمَّداه! صَلّی عَلَیکَ مَلیکُ السَّماءِ هذا الحُسَینٌ بِالَعراء مُرَمَّلٌ بالدِّماء، مُقَطَّعُ الأعضَاء وَ بَناتُکَ فَأَبْكَتْ كُلَّ عَدُوٍّ وَ صَدِيقٍ (1)

این کشته فتاده به هامون حسين توست *** این صید دست و پا زده در خون حسین توست

بعد رو به فاطمه کرد. فاطمه جان، حسین را از قفا سر بریدند.

بعد رو به اصحاب کرد، فرمود: ای اصحاب حسین، ای اکبر، ای قاسم، ای حبيب، بلند شوید ببینید آقایتان قطعه قطعه شده است. سپس نشست شروع کرد به مرثیه خواندن: حسین جان، هم داغ دیدی و هم جان دادی! حسین جان، با لب تشنه سر از تنت جدا کردند!(2)

فَلَقَدُ بَكَتهُ فِي السَّماءِ مَلائِکُ *** زُهر کِرامّ راكِعوُنَ وَ سُجَّدُ

هَذا حُسِينُ بِالسُیُوفِ مُبَضَّعُ** مُتَخَضَّبُ بِدِمائِهِ مُستَشهُدَ(1)

نبیّ مکرم اسلام و ائمه ی ما علم غیب دارند. خداوند خبر حوادث آینده را به آن ها داده است. امیرالمؤمنین از شهادتش خبر داشت، امام حسین خبر داشت. همان گونه که اگر ما بعد از آن که در جایی اتفاقی افتاد، آن را برای کسی نقل کنیم و از آن حادثه خبر دهیم. ما علتِ حادثه نیستیم، حادثه روی علل خودش واقع می شود.

کسی که اباعبدالله را به قتل رسانده در قیامت گرفتار است. و هر کس که اباعبدالله را یاری کرده، نزد خداوند مأجور است. کسی که ندای امام حسین را نادیده گرفته، پیش خدا مسئول است. حال اگر کسی بگوید این امر باید واقع می شد چرا که پیغمبر هم از آن واقعه خبر داده است، باید گفت که علم رسول خدا نه جبر آور است و نه علت حادثه. چون نبی و پیامبراست، بنابراین پیشاپیش از قضایا خبر دارد. مثل این که من و شما و بعضی از افراد و اولیا خدا یک خواب ببینیم و حادثه ی چند روز بعد را پیش بینی کنیم، و یا الهامی به ما شود. من کسی را می شناسم که پسرش شهید شده، او گفت: من یک هفته قبل از شهادت پسرم خواب دیدم چشم راستم روی ورق کاغذ افتاد، متوجه شدم پسرم را از دست می دهم. ایشان علت حادثه نیست، خداوند این اطلاع را به وسیله ی ظرفیتش به او داده است.

پیغمبر از شهادت فرزندش خبر داشت، لذا نوشته اند: وقتی قنداقه ی امام حسین را دست رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دادند، لب ها را گذاشت بر گلوی حسین و

ص: 96

بوسید، بعد گفت: ما لِی وَ لِيَزيدَ بنَ مُعاويَه:(1) يزيد مرا با تو چه کار؟!

پیامبر خیلی گلوی امام حسین را می بوسید و می فرمود:اُقَبِّلُ مَوضِعَ السُّيوفِ؛(2) این جای شمشیر است، من جای شمشیر را می بوسم. به تعبیر یکی از بزرگان برای همین است که پیامبر فرمود: هیچ پیامبری به اندازه ی من اذیت نشد. با این که پیغمبر می فرمود: بعضی از پیامبران را قطعه، قطعه می کردند و میان درخت می گذاشتند. بدن شان را اره می کردند و به چاه می انداختند.منظور پیامبر شکنجه ی جسمی نیست، منظور آن حضرت اذیت و آزارهایی بود که بعد از او به اهل بیت و ذریه اش وارد می شد.

گاهی به حسن نگاه می کرد، لب هایش را می بوسید و می فرمود: از راه دهان مسموم می شود. گاهی به حسین نگاه می کرد و زیر گلویش را می بوسید و می فرمود: شمشیر بر گلوی او می گذارند و به شهادت می رسد. گاهی به فاطمه نگاه می کرد. جای سیلی را می دید و اشک می ریخت. گاهی به فرق امیرالمؤمنین نگاه می کرد، گریه میکرد و می فرمود: این محاسن با خون سرخضاب می شود. این سر، شمشیر خواهد خورد. مکرر پیامبر صلی الله علیه و آله به این حوادث را بیان می کرد و اشک می ریخت.

یا رسول الله، همه ی این ها را پیش بینی کردی؛ برای فاطمه، برای حسین، اما نبودی کربلا ببینی چه اتفاقی افتاد؟!

دل ها را روانه کنیم کربلا کنار قبرش. خوشا به حال آن هایی که امشب کربلا هستند. امشب بیتوته ی کنار قبر امام حسین مستحب است، جزو آداب امشب است. حسین جان، امشب قسمت ما هم این مجلس شده، ما نیز از همین جا

ص: 97

دل ها را روانه می کنیم کربلا.

امشب اباعبدالله چه شبی را گذراند؟! به خیمه ها سر زد، دستور داد پشت خیمه ها گودالی حفر کنند و آتش در آن بریزند که صبح عاشورا کسی از پشت حمله نکند.(1) گاهی به اصحاب سر می زد. گاهی نماز می خواند وگاهی نیز قرآن می خواند.

سیدالساجدین فرمود: شب عاشورا دیدم پدرم با خودش این شعر را زمزمه می کرد:

یا دَهرُ اُفٍّ لَكَ مِن خَليلٍ *** كَم لَكَ بِالّإشراقِ وَالاَصيلِ(2)

من متوجه شدم پیام این شعر این است که فردا پدرم شهید می شود. این کاروان فردا بی سالار می شود. فردا فاطمه بی فرزند می شود. بغض گلویم را گرفت خودم را نگه داشتم و با صدای بلند گریه نکردم. اما وقتی زینب کبری شنید، عقیله ی بنی هاشم جلو آمد و گفت: برادرم، عزیزم، بابی انت و امی؛ پدرم به قربانت، مادرم به قربانت، به نفسى انت؛ خودم به قربانت،لَيتَ المَوتَ أعدَمَنِي الحَياةَ؛ كاش زینب می مرد غریبی تو را نمی دید! کاش زینب می مرد و مردنت را نمی دید! کاش دعا می کردی زینب نباشد که شهادت تو را ببیند!

زینبی که یک خار به دست حسین نمی تواند ببیند، غم حسین را نمی تواند ببیند. امام فرمود: خواهرم صبور باش، بردبار باش.

نوشته اند زینب کبری لَطَمَت عَلى وَجهِها، دست هایش را بالا آورد توی صورتش زد، دست برد گریبانش را چاک داد. غُشِیَ عَلَيها؛ غش کرد و روی زمین افتاد. اباعبدالله فرمود: مقداری آب بیاورید. آب به سر و صورت خواهر زد. خواهرم، عزیزم، مادرم از دنیا رفت؛ پدرم از دنیا رفت؛ برادرم از دنیا رفت؛ شیطان

ص: 98

صبرت را نبرد. فردا جریان های مختلفی می بینی.(1)

این ها را برای زینب کبری تشریح کرد و دست ولایت روی سینه ی زینب کبری گذاشت و زینب را آرام کرد.

روضه ی من همین یک جمله: عاشورا پیش آمد، حوادث یکی یکی جلو رفت.

تا آن لحظه ای که اباعبدالله در گودی قتلگاه؛ شمشیر و نیزه ها به بدن اصابت کرده. زینب کبری آمد بالای تلّ زینبیّه، دید دور تا دور قتلگاه حلقه زده اند، از تل پایین آمد، گفت: عقب بروید، عقب بروید، مگر جان دادن تماشا دارد. مگر جان دادن حسین من نگاه دارد. دیده نمی روند، آمد مقابل عمرسعد، گفت:وَیحَک یا عُمَرُ اَیُقتَلُ اَبوُعَبدِالله: آیا کشتن اباعبدالله نگاه دارد؟ بگو این ها عقب بروند برادر من دارد قبض روح می شود.أَیُقْتَلُ اَبُوعَبْدِاللهِ وَ أَنْتَ تَنْظُرُ إِلَیْهِ .(2)

اباعبدالله غيرت الله است همین که صدای خواهر را شنید، فرمود: خواهرم برگرد، برگرد؛ اِرجِعی اِلَی الفُسطاطِ؛ تا من زنده ام حاضر نیستم بین نامحرم ها بیایی. خواهر برگشت، خیال دشمن هم راحت شد.

جوان ها! دور حسین تان را محاصره کردند، هر کس هر چه داشت با حسین مقابله کرد. نمی دانم قتلگاه رفته اید یا نه؟ من کمتر قتلگاه می روم، طاقت نمی آورم. هر وقت می روم همین که پایم را داخل می گذارم می گویم: حسین جان، همین جا بود که پایت را روی زمین کشیدی! صورت روی خاک گذاشتی! این جا بود که سر مقدس تو را از بدن جدا کردند! تا زمانی که حال نداری قتلگاه نرو، قتلگاه جای زینب بود. فردا شب فاطمه و پیغمبر آن جا آمدند.

زینب درون خیمه است. امر امام بود که بیرون نیاید. اما یک وقت دید صدای

ص: 99

دشمن بلند است. هلهله می کنند، فریاد می زنند. بیرون آمد، دید سر اباعبدالله بالای نیزه، برادر میان قتلگاه!

هر کجا نشسته ای تأسی کن به جابر بن عبدالله انصاری، سه مرتبه بگو: یا حسین، یا حسین یا حسین.

بالا منزل) یک وقت دیدم سر بریده ی مقدس اباعبدالله بالای نی دارد قرآن می خواند.(1) « أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً »(2)زینب کبری تا صدای قرآن خواندن برادر را شنید خطبه اش را قطع کرد. قرآن که خوانده می شود باید به احترام همه ساکت شوند. لذا زینب دیگر سخن نگفت صبر کرد تا قرآن تمام شود، بعد هم رو کرد به برادر عزیز خواهر، توکه قرآن می خوانی، تو که لبهایت به حرکت آمده پس یکی دو جمله با این تیم هایت حرف بزن. من هر چه با بچه هایت سخن گفتم آن ها آرام نمی شوند.

يا أخي!

فاطِمُ الصغيرةِ كَلِّمها فَقد كادَ قلبُهَا أنْ يذوباً (3)

فاطمه علیهم السلام] گرسنه می خوابیدند که بچه ها سیر شوند. گاهی بچه ها گرسنه می خوابیدند که میهمان سیر شود. و گاهی همه ی غذا را به میهمان می دادند.چنین خانواده ای با این عظمت و با این نشاط، طبیعی است که زینب باید در آن تربیت شود، امام حسن و امام حسین باید در آن تربیت شوند. اما من می خواهم عرض کنم این خانواده خیلی دوام نیاورد، خیلی استقرار نیافت.

یک روز زینب کبری خدمت پیغمبر گرامی اسلام آمد و عرض کرد: یا رسول الله، در عالم رؤیا دیدم صحرایی بود طوفانی. و من در این صحرا بودم که باد وزیدن گرفت، من سراغ درختی رفتم، درخت از جا کنده شد. آن درخت چهار شاخه داشت هر شاخه ای را که گرفتم شکست، و من در میان آن طوفان و آن صحرا تنها ماندم.

پیامبر فرمود: دخترم آن تنه ی درخت من هستم به زودی مرا از دست خواهی داد. آن چهار شاخه: پدر، مادر و برادرانت حسن و حسین هستند. یک، یک آنها را از دست خواهی داد.(1) لذا زینب کبری داغ پنج تن را دیده است. مدتی نگذشت که رحلت پیامبر اکرم در مقابل چشمان زینب، امیرالمؤمنین، فاطمه، امام حسن و امام حسین اتفاق افتاد و مدتی بعد شهادت مادرش زهرای مرضیه را دید.

من ایستاده بودم دیدم که مادرم را *** و دشمن گهی به کوچه، گاهی به خانه می زد

در مقابل چشم زینب مادر را غسل دادند و از خانه بیرون بردند. مدتی نگذشت که دید بابا را با سر شکافته به خانه آوردند. یکی یکی این صحنه ها را زینب دارد می بیند. خیلی سخت است برای کسی که بیشتر عمر می کند و

ص: 102

حوادث بیشتری را می بیند، بیشتر اذیت می شود.

یک روز هم شهادت امام حسین را دید. اما تا آن روز همان گونه که رسول خدا درباره ی آنها فرموده بود؛ هر کدام از پنج تن آل کساء [یعنی کسانی که تحت عبای پیغمبر گرامی اسلام جمع شدند] به شهادت رسید و فقط یکی از آن ها باقی بود. پیغمبر به شهادت رسید، چهار نفر باقی بود. با شهادت پیغمبر چهار تن، و با شهادت فاطمه ی زهرا سه تن باقی بودند. با شهادت امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین باقی بودند. و تا روزی که پاره های خون از حلقوم حسن جاری گشت و خبر تیرباران کردن جنازه را آوردند، هنوز حسین باقی مانده بود. یعنی از آن درخت و شاخه ها فقط یک شاخه باقی مانده بود.

زینب حق دارد این شاخه را محکم نگه دارد. حق دارد از این شاخه هیچ جا جدا نشود. حق دارد با او مکه بیاید. حق دارد کربلا با او باشد. باید از مدینه با وی خارج بشود.

در شب عاشورا وقتی اباعبدالله اعلام کرد فردا من هم به شهادت می رسم، این جا بود که عقیله ی بنی هاشم صدا زد: برادر،لَيتَ المَوتَ أعدَمَنِي الحَياةَ؛(1) کاش دعا می کردی زینب قبل از تو بمیرد. ای یادگار آل کساء، ای یادگار گذشتگان! پدرم رفت، مادرم رفت، برادرم رفت، امیدم به تو بود اکنون با مصیبت تو چه کنم؟!

حضرت دست روی سینه ی زینب گذاشت، فرمود: خواهرم، صبور باش. خواهرم، هنوز حوادثی پیش رو داری، صبر و بردباری پیشه کن.(2) زینب به امامش قول داد، عرضه داشت: صبری کنم آن گونه که تو دوست داری. آن گونه که

ص: 103

تو می طلبی، صبر را به عجز می آورم. لذا روز عاشورا صبر را در همه جا نشان داد. کنار همه ی بدن ها، کنار بدن قاسم، کنار بدن علی اکبر، کنار بدن علی اصغر، هنگام آمدن به خیمه ی امام حسین، هنگام به میدان رفتن ابالفضل. صبر کرد تا زمانی که امام حسین عازم میدان شد. این جا بود که دیگر زینب باورش شد آخرین یادگار را از دست می دهد لذا پشت سرش دوید:

ای یادگار مادرم *** ای مهربان برادرم

آهسته رو آهسته رو *** آهسته رو آهسته رو

صبری نما تا خواهرت *** قرآن بگیرد بر سرت

آهسته رو آهسته رو *** آهسته رو آهسته رو

داداشم صبر کن؛ مهلاً مهلا يأبن الزهرا

کرده وصیت مادرم *** با من ببوسم حنجرت

آهسته تر آهسته تر *** آهسته تر آهسته تر

امام ایستاد، فرمود: خواهرم، نگفتم از خیمه بیرون نیا. تو که قول دادی صبر کنی. تو که قول داده بودی تحمل کنی. زینب گفت: چشم برادر، برمی گردم. برگشت و دیگر بیرون نیامد. می دانید چه وقت بیرون آمد؟ لحظه ای که حسین در قتلگاه دست و پا می زد!

از حرم تا قتلگه زینب صدا میزد حسين *** دست و پا می زد حسین، زینب صدا می زد حسین

شما هم امروز با زینب هم ناله شوید، صدا بزنید: حسین جان.

ص: 104

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللَّهِ وَ عَلَى الاَرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِناَّئِکَ عَلَیْکَم مِنّى سَلامُ اللَّهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَ بَقِىَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ لاجَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنّى لِزِیارَتِکُمْ.

حالا با هم سلام بدهیم، خودمان را در حرم امام حسین ببینیم: السَّلام على الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسين.

کربلا یعنی کمال بندگی *** کربلا یعنی رها در زندگی

کربلا یعنی ندای العطش *** روی لب ها رد پای تشنگی

کربلا یعنی حضور فاطمه *** پیش سقا در کنار علقمه

کربلا یعني على اصغر شدن *** تشنه بر دوش پدر پرپر شدن

کربلا بوی خدایی می دهد *** عطر ناب آشنایی می دهد

کربلا یعنی ودای زینبین *** پشت خیمه با گل زهرا حسین

کربلا یعنی ندای العطش

یا اباعبدالله، همه ی مصائب شما یک طرف، تشنگی شما هم یک طرف. گرچه کرامت حسین، عظمت حسین، شهامت حسین اجازه نداد تشنگی را ابراز کند، اما خیلی تشنه بود. هم خودش تشنه بود و هم فرزندانش. آقا اباعبدالله از صبح عاشورا فعالیت داشته؛ بالای سر شهدا آمده، به خیمه ها سر زده، مقتل آمده، لذا بیش از همه تشنگی کشیده است.

یا اباعبدالله، بیش از سی سال هر وقت امام سجاد علیه السلام آب دید، صدا زد:قُتِلَ ابْنُ رَسُولِ الله عَطْشَاناً ؛ مردم، بابام را با لب تشنه کشتند. بیش از سی سال هر فطار وقتی آب می آوردند، صدا می زد: بابام با لب تشنه جان داد.قُتَلِ ابْنُ رَسُولِ اللهِ جائِعاً؛ بابام گرسنه جان داد.(1) یا اباعبدالله، زینب هم این مصیبت را

ص: 106

خواند. وقتی آمد گودی قتلگاه، فرمود:بِأَبِي الْعَطْشَانُ حَتَّى مَضَى؛(1) پدرم به قربانت، با لب تشنه جان دادی. خود حضرت هم پیام داد: شیعیان، من تشنه جان دادم شما هم هر وقت آب می نوشید به یاد لبان تشنه ی من بگویید: یا حسین. فرمود:

شیعتی مَا ان شَرِبْتُم *** ریَّ عَذْبٍ فَاذکُرُونی(2)

حالا هر کجا نشسته ای، این شب جمعه صدایت را رها کن، سه مرتبه صدا بزن یا حسین.

ای حسین، خدا چه عظمتی به تو داده است !چه ابهتی به تو داده است که درهر مناسبتی زیارت تو وارد است؛ در شعبان، رمضان، عید غدیر و حتی در زیارت امیرالمؤمنین می فرمایند: وقتی زیارت تمام می شود پشت به حرم امیرالمؤمنین و رو به قبله کن و زیارت امام حسین را بخوان. در حرم امیرالمؤمنین هم زیارت امام حسین وارد شده، می دانید چرا؟ چون حسین همه چیز را با خدا معامله کرد و خداوند هم به او این همه آبرو و عزّت داد.

السَّلام عليك يا اباعبدالله.

روز اول ماه رمضان است می خواهیم روزمان را با نام تو متبرک کنیم:

السَّلام عليك يابن رسول الله، السَّلام عليك يا ثارالله و ابن ثاره، السَّلام عليك یا رحمة الله الواسعة و یا باب نجاة الامة.

حسین، روز ماه رمضان مخصوصاً الآن که هوا یک مقداری گرم است، به خصوص هنگام غروب، انسان یک مقداری احساس تشنگی می کند، یک مقداری احساس گرسنگی می کند، به یاد تشنگی تو، به یاد خستگی تو. آن قدر تشنه بود که آسمان را نمی دید؛ بِأَنَّ بَينَهُ وَ بَينَ السَّمَاءِ دُخُانُ.

بعضی از مصیبت های روز عاشورا برای امام حسین شدیدتر است؛ یکی از آن مصيبت ها، مصیبت تشنگی است. همه ی کسانی که کربلا بودند تشنه بودند، اما شما می دانید اگر تشنگی با فعالیت همراه بشود چند برابر می شود. کسی که آب نخورد اما در جایی بنشیند، آن قدر سخت نیست. اما یکی بایدهم خطبه بخواند، هم کنار بدن ها بیاید، هم جنازه ها را به خیمه بیاورد، هم بچه ها را آرام کند، هم علقمه بیاید، هم بالای سر علی گریه کند، این هاست که انسان را تشنه تر می کند.

عباس تشنه بود، علی اکبر تشنه بود، اما تشنگی امام حسین از همه شدیدتر بود. با این که همه ی شهدای کربلا تشنه بودند، فرموده اند: هر وقت آب می نوشی

ص: 108

بگو: السَّلام عليك يا ابا عبدالله . از لب های تشنه ی امام حسین یاد کن.(1)

زینب هم وقتی کربلا آمد روی این مصیبت دست گذاشت، گفت: داداشم،عزیزم، برادرم. بأبي العطشان حتى مضى؛ من به قربانت که با لب تشنه جان دادی! بأبي المَهمُومِ حتى قضى؛(2) پدرم به قربانت، داغ دیدی و جان دادی!

بعضی از داغ های روز عاشوراء مخصوص امام حسین است، سایر شهدا آن ها را ندیدند برای اینکه امام حسين آخرين شهید است. شهدا داغ علی اصغر و عباس ندیدند. عباس، داغ عبدالله ابن الحسين را ندید. علی اکبر، داغ عباس را ندید. اما داداشم، من به فدای تو که همه ی داغ ها را دیدی و جان دادی؛ بأبی المهموم حتى مَضى!

من نمی دانم «حسین» چه اسمی است که وقتی برده می شد، پیغمبر اشک می ریخت؟! آدم ابوالبشر اشک می ریخت!

سلام ما به آخرین وداع تو *** سلام ما به آخرین کلام تو

یابن الحسن، شاید شما این طور فرموده باشید. اگر همه ی مصیبت هایت یادم برود اما این مصیبت یادم نمی رود:

وَ اسْرَع فرسُك شارداً الي خيامك قاصداً مُحَمْحِما باكياً(1)

شما می دانید انتظار چه قدر سخت است. آن هم منتظر دیدن امام. شمایی که منتظر امام زمان هستید درک می کنید که من چه می گویم.زینب منتظر امام زمانش است، رباب منتظر است، زن و بچه ها همه منتظرند که الآن حسین می آید و ما یک بار دیگر آقا را می بینیم.

همه از خيمه ها بیرون دویدند *** ولی سالار زینب را ندیدند

یکی گوید فرس، بابای ماکو؟ *** یکی گوید فرس، مولای ما کو؟

یک وقت دیدند ذوالجناح بی حسین آمد؛ بی سوار آمده. یا بقية الله! دیدند اسب با کاکُل خونین آمده.(2) خود اسب آن ها را کشاند به طرف قتلگاه. اسب جلو راه افتاد و اهل بیت هم به دنبال آن تا ذوالجناح به گودی قتلگاه رسید، یک وقت زینب دید حسین میان خون دست و پا می زند. یا بقية الله! زمانی که زینب رسید ببیند: وَ الشِّمْرُ جَالِسٌ عَلَى صَدْرِكَ وَ مُولِغٌ سَيْفَهُ عَلَى نَحرِك:(3)شمر روی سینه ی حسین نشسته، شمشیر را بر گلوی حسین نهاده تا سرش را جدا کند.

از حرم تا قتلگه زینب صدا میزد حسين *** در میان خون خود دست و پا می زد حسین

هر کجا نشسته ای، سه مرتبه بگو: یا حسین، یا حسین یا حسین.

ص: 110

لب هایش را روی گلوی او می گذاشت و می فرمود: ما لِی وَ لِيَزيد بنَ معاويةَ؛(1) یزید با حسین من چه کار داری؟! حسینی که گاهی پیامبر به چهره اش نگاه می کرد، اشک می ریخت. امیرالمؤمنین به او نگاه می کرد، اشک می ریخت.

یا اباعبدالله، امشب شام غریبان شماست. دل ها را روانه کنیم کربلا، کنار مضجع شریفش. خدایا، امشب کربلا چه خبر بود. امشب باید از زبان زینب کبری روضه خواند.

امشب زینب بیش از همه سختی کشید. جسدها روی زمین افتاده، بچه های شهدا گرسنه و تشنه، خیمه ها سوخته، سیّدالساجدین با دلی سوخته. امشب عقیله ی بنی هاشم گاهی می آمد کشته ها را از روی هم بر می داشت به گوشه ای می گذاشت و دوباره برمی گشت. گاهی در بیابان ها به دنبال بچه ها که از ترس آتش به گوشه ای پناه آورده بودند، می گشت. گاهی سیدالساجدین را آرام می کرد. با این که زینب خودش هم داغ دیده است؛ داغ جوان دیده، داغ برادر دیده، داغ پسر برادر دیده. امشب به زینب خیلی سخت گذشت(2) اما با همه ی این سختی ها امشب زینب نماز شبش را خواند.

امشب بشکسته دلی *** نشسته می خواند نماز

نماز شبش را خواند؛ ای خدا، کاش فردا آفتاب طلوع نکند. ای خدا، این بچه ها را فردا چگونه از این بدن ها جداکنم!

بالاخره فردا شد امام سجاد فرمود: عمه جان، بچه ها را آماده ی حرکت کنید. آن ها را بر مرکب ها سوار کردند [سفارش کرده بودند آن ها را از کنار قتلگاه عبور دهند.] امام سجاد می فرماید: عمه ام یک یک بچه ها و زن ها را کمک کرد. حتی سیدالساجدین را سوار کرد. اما سیدها، عمه تان زینب آمد سوار شود، نتوانست.

ص: 112

آمد قتلگاه؛ حسین بلند شو ببین کسی نیست خواهرت را سوار کند! داداش بلند شو ببین زینبت روی زمین مانده است! داداش، وقتی می خواستم کنار قبر پیامبر بروم، شما محرم ها می آمدید دورم را می گرفتید. داداش، روزی که در این سرزمین می خواستم پیاده شوم تو آمدی، عباس آمد، قاسم آمد، اکبر آمد.

نمی دانم قتلگاه رفته ای یا نه؟ من کمتر طاقت می آورم. اگر قتلگاه خواستی بروی، حال نداشتی نرو، حال داشتی برو. آن جا، جای چند معصوم بوده. پیغمبر گریه کرده، فاطمه ی زهرا اشک ریخته، این جا بدن پسر رسول الله روی زمین افتاده.

بار دیگر آمد قتلگاه: برادر، قربان لب تشنه ات. قربان حلقوم بریده ات. چگونه روضه خواند؟! نوشته اند:فَأَبْكَتْ كُلَّ عَدُوٍّ وَ صَدِيق؛(1) به گونه ای که والله، دوست و دشمن گریه کرد. یک وقت صدا زد: برادر، نمی خواهم بروم ولی مرا با تازیانه می برند.

امیرالمؤمنین این جا خلیفه بوده؛ حاکم بوده. منزل شان در کوفه بوده. با بیست سال یک نسل عوض نمی شود، مردم کوفه هنوز او را می شناسند. بیست سال یک جمعیت منقرض نمی شود بلکه با پنجاه سال، صد سال. کوفی ها با زینب کبری آشنا بودند. مردم کوفه هنوز او را می شناسند. خود امام سجاد در کوفه بدنیا آمده است. این ها با این خانواده آشنا بودند. اما ببینید تبلیغات چه کرده است؟! اما کوفه با شام فرق می کرد. شامی ها شادی می کردند، کوفی ها گریه می کردند. همه ی آن ها به خاطر تمسخر نیامده بودند. بعضی ها واقعاً از این وضعیت کوفه ناراحت بودند.

به هرحال عقیله ی بنی هاشم را در ملاء عام وارد شهر کوفه کردند. زینب سلام الله علیها در دروازه ی کوفه خطبه خواند، همه ساکت و آرام بودند. بعضی ها گفتند: این صدای امیرالمؤمنین است که بعد از بیست سال در کوفه شنیده می شود. زینب دید مردم اشک می ریزند، فرمود: می دانید چه جگری از پیغمبر سوزاندید؟! چه پاره ی تنی از رسول خدا را به شهادت رساندید؟! مردم، شما حق دارید [ضجه بزنید چون] حسین ما را قطعه قطعه کردید. شما فرزند زهرا را به شهادت رساندید.

خواند و خواند. قرآن خواند، صحبت کرد.(1) عقیله ی بنی هاشم می خواهد کوفه را عليه ابن زیاد بشوراند. چه کنند که دختر علی را ساکت کنند؟

مرحوم شیخ مفید در ارشاد این جمله را دارد: چگونه دختر علی را ساکت کنند؟ زید بن ارقم می گوید: من داخل غرفه ای بودم، دیدم صدای قرآن خواندن زیبایی می آید: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا»این صدای صوت قرآن حسین است که از بالای نی می آمد! اگر زینب صدای

ص: 114

حسین را بشنود آرام می شود. اگر زینب صدای قرآن خواندن حسین را بشنود ساکت می شود. سر بالای نی، مقابل کجاوه ی زینب. یک وقت دیدند لحن سخن عوض شد، رو کرد به سر:

یَا هِلَالًا لَمَّا اسْتَتَمَّ کَمَالًا *** غَالَهُ خَسْفُهُ فَأَبْدَا غُرُوبَا

داداشم، حسینم. خدایا، غروب نیست چرا هلال دمیده؟!

هلال را به وقت ظهر *** بر سر نی که دیده

دید همه یک نقطه را نشان می دهند، دیگر دختر على خطبه را قطع کرد. برادرم، هر حادثه ای که کربلا اتفاق افتاد مادرم برایم تعریف کرده بود؛ می دانستم به اسارت می روم. می دانستم شهید می شوی. اما فکر نمی کردم سر بریده ی تو بالای نی:

یَا هِلَالًا لَمَّا اسْتَتَمَّ کَمَالًا *** غَالَهُ خَسْفُهُ فَأَبْدَا غُرُوبَا

ما توَهَّمتُ یا شفيقَ فُؤادي *** كانَ هذا مُقَدَّرا مَكتُوبا

یا أخی فاطِمَ الصّغیرَةَ کَلِّمْها *** فَقَ-د ک-ادَ قَلْبُ--ها أنْ یَ-ذُوباً(1)

داداش، سفارش کردی صبر کن، من هم صبر کردم. لذا مرحوم حاج شیخ عباس قمی :«سر کوبیدن به چوبه ی محمل را نپذیرفته»، می گوید: با صبر زینب درست در نمی آید. تحمل کرد، صبر کرد. داداشم، من صبر می کنم، تحمل می کنم. داداش، دختر کوچکت دارد جان می دهد. دارد خیره، خیره به سرت نگاه می کند. یا أخی فاطِمَ الصّغیرَةَ کَلِّمْها داداش، تو که قرآن می خوانی چند جمله با دختر کوچکت سخن بگو.

در تلاوت قرآن از دو لعل دُر افشان *** سنگ کوفیانش بود مزد خواندن قرآن

ص: 115

-اللهُ وَأَشهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله».امام قبول کرد که شفیع شود.(1)

من شافع مخلوق به روز عرصاتم *** من معنی توحید و منى وعرفاتم

من منشأ جود هستم و هم صوم و صلاتم *** من دادرس خلق به هنگام مماتم

بر مسجد و محراب و دعا، زینت و زینم *** من معنی احسان و سخا و کرمینم

خواهی که بدانی که کیم باز کجایم *** با این سر ببریده، سر نیزه چرابم؟

من عاشق سر داده در راه خدایم *** من مکه و من مروه و من سعی و صفایم

جدّم زنبوت به جهان خاتمه باشد *** بابم علی و مادر من فاطمه باشد

من نور دو چشمان شه بدر و حنینم *** مظلوم حسینم. مظلوم حسینم ، مظلوم حسینم

در توان داشت از مردم پذیرایی کرد. هر چه داشت جلو خیمه اش آورد؛ یکی چای آورد، یکی شله زرد آورد، یکی آب آورد.

کربلا روز اربعین واقعاً تماشایی است. همه ی مردم می آیند در همین کوچه های اطراف حرم حسین می نشینند، می گویند: یا اباعبدالله، ما شما را دوست داریم، ما به شما علاقه مندیم. یعنی يافاطمة الزهرا، ما حسین تو را فراموش نکردیم. فاطمه جان، یادت هست وقتی پیغمبر، شهادت حسین را به شما خبر داد، اشک ریختی و گفتی: «بابا، آن روز چه کسی برای حسینم عزاداری می کند؟ بابا، من هستم؟ پدرش هست؟ شما هستید؟ پیامبر فرمود: دخترم، نه من هستم، و نه شما و پدرش، و نه برادرش. اما فاطمه جان، غصه مخور مردم امت من دور هم می نشینند برای حسین تو گریه می کنند. زن های این امت می نشینند مثل مادرانی که جوان از دست داده اند برای حسین تو عزاداری می کنند.(1)

یا اباعبدالله، بدان این عزاداری ها و این عشق و شورها در پاسخ به همان ندای پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم است. هیچ سازمانی این عزاداری را هدایت ویژه نمی کند؛ این ساعت بیایید، این ساعت بروید، آن طور عزاداری کنید. همه خودجوش است، همه مردمی است.

این همان حرارتی است که وقتی قنداقه ی اباعبدالله را به دست پیغمبر دادند، رسول خدا همین که نگاهش به صورت حسین افتاد فرمود: اَللّهُمَّ اجعَل أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ؛ خدایا دل های این مردم را باحسین قرار بده. و همین هم شد، یعنی دل ها با حسین شد.

چهل روز از سالروز شهادت اباعبدالله می گذرد، اما هنوز مردم لباس سیاه به

ص: 118

تن دارند. پرچم ها و علم ها برپاست. هنوز روضه ها برقرار است.

السَّلام عليك يا اباعبدالله، السَّلام عليك يابن رسول الله.

خوشا به حال آن زائرانی که اربعین اول کربلا آمدند. طبق نقل نوشته اند: اهل بیت آمدند، جابر بن عبدالله انصاری آمد. آمدن اهل بیت را خیلی ازبزرگان نقل کرده اند. بعضی ها تحقیق کرده اند مثل قاضی طباطبایی، آمدن جابر را همه نوشته اند. امروز جابر آمد کنار قبر اباعبدالله. می دانید اربعین یعنی چه؟ من گاهی در سخنرانی هایم گفته ام که اربعین گرفتن، قبل از کربلا معمول نبوده است. روز اربعین آمدند کنار قبر امام حسین و از آن به بعد رایج شد. این عمل رسماً مبارزه با بنی امیه و پایگاه شدن کربلا بود. اباعبدالله حرمی نداشت، اما در همان بیابان جابر بن عبدالله انصاری آمد خودش را روی قبر اباعبدالله انداخت. روی قبر ارباب بی کفنش حسین! اما چگونه؟ غسل کرد، خودش را آماده کرد. زیارت آداب دارد؛ با خضوع و خشوع، با گام های کوتاه. آقایش را صدا زد، زیارت خواند، سه مرتبه صدا زد: حبیبی یا حسین، مولای من، دوست من، آقای من، من جابرم. من پیر غلام شما هستم چرا پاسخ جابر را نمی دهی؟! گفت و گفت خواند و خواند. یک وقت عطیه می گوید: دیدم جابر از هوش رفت، افتاد روی قبر اباعبدالله.(1)

جابر، تو در اربعین کربلا آمدی. جابر، تو حسین راندیدی و غش کردی. جابر ، تو سر بالای نی ندیدی و غش کردی. جابر، تو بدن قطعه قطعه ندیدی و ناله زدی. ای جابر، چهل روز قبل زینب در کربلا بدن حسین را دید، سر بالای نی دید؛

خودم دیدم ز بالای بلندی *** که محبوب خدا را سر بریدند

ص: 119

تو ندیدی چه شد و از هوش رفتی! اما زينب دید یک جای سالم در بدن حسینش نیست. بنابر نقلی، امروز زینب آمد کربلا.(1) شاید این طور فرموده باشد داداشم، حسینم، اگر بلند شوی دیگر زینب را نمی شناسی! یک روز من در قتلگاه تو را نشناختم، امروز هم اگر تو بلند شوی زینبت را نمی شناسی! داداش، من بچه های تو را از کربلا تا شام بردم، ولی از شام تا کربلا بچه هایت مرا آوردند! نتوانستم بیایم چون زینبی که صبح یازدهم از کربلا رفت، آن زینبی نیست که امروز کربلا آمده! اگر بلند شوی می بینی خواهرت آن خواهری نیست که از کربلا رفت!

بدانند قضیه چیست؟ البته مردم مدینه اجمالاً خبر داشتند. روزها ام البنین صورت قبر درست می کرد. امّ سلمه عصر عاشورا دوید در کوچه های مدینه، فریاد زد: واحسینا! سئوال کردند: چه شده؟ گفت: الان من پیغمبر را خواب دیدم، چهره اش غبارآلود بود و عمامه بر سر نداشت.(1) چیزهایی شنیده بودند امانه به طور قطعی تا این که بشیر وارد مدینه شد:

يا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقامَ لَكُمْ بِها *** قُتِلَ الْحُسَيْنُ فَأَدْمُعي مِدْرارُ

مردم مدینه، اگر من جای شما باشم دیگر مدینه نمی مانم. مدینه ی بی حسین دیگر ماندن ندارد. مدینه حسینش را از دست داده است. اگر بگویید: چی شده؟ می گویم:

اَلْجِسْمُ مِنْهُ بِكَرْبَلاءَ مُضَرَّجٌ *** وَالرَّأسُ مِنْهُ عَلَى الْقَناةِ يُدارُ(2)

مردم سرش چهل منزل بالای نی بود، سنگ زدند، چوب خیزران زدند،بدنش در کربلا مقابل آفتاب بود.

بشیر مردم را آماده کرد. کاروان وارد مدینه شد، محمد حنفيه أمد وقتی امام سجاد را دید دستانش را باز کرد او را در آغوش گرفت و گفت: عزیز برادر، اَین اخِي الحُسين؟ داداشم چه شد؟! حسینم چه شد؟ عمو جان، همین قدر بگويم يتيم شدیم. عمو، نبودی ببینی به مدت چند ساعت سر هجده تن از عزیزان ماو بنی هاشم را از تن شان جدا نمودند.

مَدینَهَ جَدِّنا لاتَقْبَلینا *** فَبِالْحَسَراتِ وَالاَحْزانِ جِیْنا

خَرَجْنا مِنْکِ بِالاَهْلینَ جَمْعاً *** رَجَعْنا لارِج-الَ وَلا بَنینا(3)

ص: 121

اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلى اَوْلادِ الْحُسَیْنِ وَ عَلى اَصْحابِ الْحُسَیْنِ.

السَّلام عليك يا ابا الفضل العباس، السَّلام عليك ايّها العَبّدُ الصالحُ المُطيعُ ِلله و لِرسوله.

چه قدر به حسین علاقه مند است! همه جا آقا را «مولا» صدا می زد، «سیّد»صدا می زد. با لب تشنه وارد شریعه شد آب موج می زد، دست زیر آب برد؛

کفی از آب آورد چون به نزدیک دهان *** عکس شش ماهه در آن آب تماشا می کرد

عباس، تو می خواهی آب بنوشی پسر فاطمه تشنه باشد؟! عباس، تو می خواهی آب بنوشی شش ماهه ی حسین تشنه باشد؟! ننوشید. از شریعه بیرون آمد.(1) این قدر تلاش می کند که این آب را به خیمه ها برساند. همین که دستانش را قطع کردند مسیر را ادامه داد؛

وَ اللهِ اِنْ قَطَعْتُم یَمینی *** إنّي اُحامي أبَداً عَن ديني

وَعَن اِمام صادق اليَقين *** نَحلِ النَّبِیَّ الطّاهِر الاَمين(2)

یک وقت احساس کرد دیگر نمی تواند برود، دیگر آب در مشک نیست، دیگر دست در بدن ندارد، تیر به چشم مبارک خورده. من نمی دانم چگونه به زمین آمد؟! او که دست در بدن ندارد. این جمله را نه این که از زبان امام زمان نقل می کنم بلکه این روضه را امام زمان برای عمویش عباس خوانده است:

فرمود: عموی من دست در بدن نداشت که محافظ قرار دهد لذا با صورت

ص: 123

روی زمین کربلا...

این جا بود که حسین را برادر صدا زد: یا اخا،اَدرِك اَخاک. بلافاصله ابا عبدالله آمد. اما زمانی که رسید بدن عباس را غرق در خون دید، بدنش پر از تیر، دوست و دشمن نگاه می کنند که حسین با برادر چه می کند!

دیده واکن که طبيب سر بالین آمد *** دیده بگشا که حسین با دل خونین آمد

دیده بر هم منه ای سرو به خون غلتیده *** تا نگویند که حسین داغ برادر دیده

صدا زد: برادرم، اَلآنَ اِنکَسَرَ ظَهری وَ قَلَّت حیلَتی.(1)

تا دیشب بچه های من راحت می خوابیدند ولی دیگر آرام ندارند.

یک بار امام حسین را برادر خطاب نکرد، جز در لحظه های آخر. مطيع محض بود. در زیارت نامه اش می خوانیم:السَّلامُ عَلَيْ الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِيعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ لِاَخیه الحسین. مطيع محض برادرانش حسن و حسین بود.

من بارها در سخنرانی هایم گفته ام که اباالفضل حدود بیست سال بعد از شهادت امیرالمؤمنین با برادرش زندگی کرد. امیرالمؤمنین سال چهل و یک هجری به شهادت رسید. اباالفضل سال شصت و یک هجری کربلا بود. هر چه در تاریخ بگردید یک جا پیدا نمی کنید که عباس عرض اندام کرده باشد، همه جا مطیع بوده است. حتی در یک جا مثلاً در خطبه با سخنرانی ای اظهار کرده باشد که من فرزند امیرالمؤمنین هستم. خود امیرالمؤمنین هم همین طور بود، تمام خطبه ها و سخنرانی هایش مربوط به بعد از زمان وفات پیغمبر است، تا پیغمبر زنده بود یک جا خطبه با سخنرانی ای پیدا نمی کنید. مطيع محض بود. این ها مطیع و پیرو بودند، این شخصیت آن ها را می رساند.

مادرش هم همین طور بود. حیای او عجیب بود. مادر چهار شهید، داغ چهار جوان دیده، در دروازه ی مدینه زمانی که به ایشان گفتند: بچه هایت به شهادت رسیده اند، فرمود: أولادی وَمَن تَحتَ الخَضراء کُلُّهُم فداءُ لأبی عَبدِاللهِ الحُسین؛ اسم بچه هایم را پیش من نیاورید، همه شان به فدای حسین، همه شان فدای اباعبدالله، بچه هایم را پیشکش حسین کرده بودم، نه تنها بچه های من، بلکه هر آن کس که زیر آسمان است به فدای حسین. هر وقت با خودش تنها می شد، می خواند: عباسم،يَا لَيْتَ شِعْرِي أَكَمَا أَخْبَرُوا. بِأَنَّ عَبَّاسا قَطِيعُ الْيَمِينِ،(1) عباسم، نمی دانم این خبر درست است یا نه؟ می گویند دست هایت را قطع کردند؟! آری، درست است؟!

ص: 125

نقل شده که اباعبدالله کنار برادر آمد. گفته اند: فاطمه ی زهرا هم کنارش آمد. من از بعضی از عزیزان شنیدم وقتی امام حسین کنار بدن عباس آمد، این چهار هزار نفری که از دور شریعه رفته بودند، یکی از آن ها فریاد زد: برگردید، برگردید، حسین بی برادر شد. دور تا دور حسین و عباس را حلقه زدند. اباعبدالله میان سیل دشمن اشک می ریزد و ناله می زند. این جا بود که برخاست، فرمود: عباسم، پشت و پناهم، عزیزم، برادرم، ماه بنی هاشم، حسین را تنها گذاشتی؛ اَلآنَ اِنکَسَرَ ظَهری وَ قَلَّت حیلَتی.(1)

دهه با امام حسین ارتباط برقرار کند، بگوید: حسین جان، من در مجلس تو نشستم این کار را کنار گذاشتم.

خوشا به حال آن کسانی که توانستند در این ایام یک ثمره ی عملی از اباعبدالله بگیرند. هنوز هم دیر نشده است. امشب و فردا شب هنوز از این دهه باقی است. باب الحوائج را رها نکنید. اباالفضل زود حاجت می دهد. من نمی دانم حاجت دینی دارید؟ دنیایی دارید؟ گرفتاری خانوادگی دارید؟ ولی خیلی ها به ما التماس دعا می گویند، خیلی ها می گویند: بیمار داریم، جوان داریم، جوان مان شغل ندارد، اما عباس جان، می خواهم امشب تو پیش خدا واسطه شوی. نمی دانم کربلا می خواهید؟ مکه می خواهید؟ هر چه از خدا می خواهید، امشب کسی را که امام حسین بالای سرش اشک ریخته است او را واسطه قرار دهید. نوه ی ابالفضل یک شعری گفته معنایش این است:

اَحقُّ النّاسِ اَن یُبکی عَلَیه *** فَتی اَبکَی الحُسَینَ بِکَربَلاءِ

از مردمان به گریه سزاوارتر کسی است *** کز ماتمش حسین، به دشت بلا گریست

گفت: مردم، برای کسی گریه کنید که امام حسین بر او گریه کرده است.(1) همه ی عالم برای اباعبدالله گریه کرده است، اما حسین برای دو برادرش هم شعر خوانده و هم گریه کرده است. یک روز در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن نشست و فرمود: داداشم، غارت زده آن نیست که مالش را می برند، غارت زده منم که باید با دست خودم بدن برادرم را در قبر بگذارم. آن جاگریه کرد و مرثیه خواند.(2)

یک روز هم در کنار نهر علقمه شعر خواند و گریه کرد. نمی دانم چگونه آمد؟!

ص: 127

بعضی ها نقل کرده اند: شمشیر به دست آمد و دشمن را راند. دشمنان رفتند عباس روی زمین افتاد. بعضی گفته اند: عباس روی دست های امام حسین جان داد، نمی توانست سخن بگوید. اما همین قدر می دانم تنها بدنی را که نتوانست زیاد کنار آن بماند، بدن عباس بود. چون وقتی کنار بدن علی اکبر آمد، عباس نگهبان خیمه ها بود. حال که عباس روی زمین است چه کسی نگهبان خیمه هاست؟!

بعضی می پرسند: چرا امام حسین بدن عباس را از علقمه نیاورد؟ آخر چگونه بدن قطعه، قطعه را به تنهایی از علقمه بیاورد؟! باید صدا می زد، چه کسی را صدا بزند؟! فقط امام سجاد در خیمه ها مانده، آن هم نمی تواند برخیزد، همه به شهادت رسیده اند. لذا نتوانست بدن را بردارد! دست به کمر گرفت.

در بعضی از مقاتل آمده است: وقتی حسین کنار بدن عباس آمد، دشمنی که فرار کرده بود برگشت، گفتند: بیابید جان دادن عباس را تماشا کنید! گریه ی حسین را ببینید! دور تا دورش حلقه زدند. آقا بالای سر نشسته و دشمن دارد تماشا می کند. فاصله ای تا خیمه گاه نیست، امام حسین برگشت بچه ها جمع شدند، زن ها جمع شدند، چون خبر ندارند وضعیت چگونه است. دیدند اباعبدالله سرش را پایین انداخته. زن ها و دخترها و بچه ها دورش جمع شدند، یکی می گوید: واعَمّاه. یکی می گوید: واعباساه. نقل شده است: اباعبدالله اشک ریخت. زینب هم اشک ریخت. امام عمود خیمه ی عباس را خواباند؛ یعنی بچه ها دیگر این خیمه، سالار ندارد. این خیمه صاحب ندارند. منتظر نمایند دیگر عمو بر نمی گردد.(1)

ص: 128

آن که ابرو را نکرد از فرط غم، خم زینب است *** آن که از صبرش شده خم قامت غم، زینب است

با خِرد گفتم به عالم بهترین زن کیست؟ گفت:بعد زهرا عصمت کبری، مُسلّم زینب است

توجه داشته باشید وقتی کسی بچه اش مریض می شود عبادتش به هم می ریزد، زندگی اش فلج می شود. اما سیدالساجدین، امام سجاد می فرماید: شب یازدهم عمه ام زینب نشسته نماز خواند. شب یازدهم هم نماز شبش ترک نشد. حتی آن شبی که جنازه ها روی زمین است، بچه های شهدا پدر می خواهند، همسرهای شهدا، دختران شهدا در آن وضعیت هستند. امام سجاد می فرماید: عمه ام نماز شبش ترک نشد. خیلی با کرامت، با عظمت و با ابهت است.

من گاهی به کسانی که در اشعارشان زینب را بی چاره خطاب می کنند، می گویم: این حرف را نزنید، زینب چاره ساز بود، بی چاره نبود. مصیبت دیده بود ولی مصیبت زده نشد. او شجاع، باکرامت، با ابهت و با عظمت بود. آن هم یک زن است؛ انسان است؛ داغ دیده است؛ دلش می سوزد. اما به خاطر خدا صبر می کند. صبح عاشورا با صلابت کنار اباعبدالله آمد. از آن سخت تر صبح یازدهم، آن لحظه ای که دستور آمد: زن و بچه را سوار کنید، برای سفر آماده شوید.

یک یک بچه ها را سوار کرد؛ حتی سیدالساجدین را سوار کرد. هیچ خم به ابرو نیاورد همه را سوار کرد. سیّدها، اما زمانی که عمه تان خواست سوار شود، نتوانست! زینبی که وقتی در کربلا پیاده شد عباس آمد، قاسم آمد، اکبر آمد، همه ی محرم ها دورش را گرفتند. عقیله ی بنی هاشم وقتی خواست خيمه بزند، همه ی محرم ها دویدند خیمه اش را وصل کردند. همه، عمه، عمه میکردند. خواهر، خواهر می کردند. همه را سوار کرد می خواهد خودش سوار شود. آمد

ص: 130

گودی قتلگاه: حسینم، برادرم، پاشو خواهرت را سوار کن! برادر، پاشو ببین زینب تنها مانده است! داداش، من نمی خواهم بروم اما مرا بین دو چیز مخیر کرده اند! داداش، بدنت داخل قتلگاه، سرت بالای نیزه. داداش، به عشق بدنت بمانم یا به عشق سرت بروم؟! داداش، اگر به خودم باشد، نمی روم.

بسوی شام و کوفه ام چه ظالمانه می برند *** نمی روم ولی مرا به تازیانه می برند

سر تو را به نیزه ای نشانده دشمن على *** نمی روم ولی مرا به این بهانه می برند

یک بار دیگر آمد قتلگاه. شاید همین جا بود که لب ها را به رگ های بریده گذاشت، به گلوی پرخون حسین.(1)

ص: 131

وارد میدان شدند، به جنگ پرداختند و هر دو به شهادت رسیدند. حسین پیکر آن دو را بغل گرفت و در حالی که پاهایشان به زمین کشیده می شد آن ها را به سوی خیمه ها آورد.(1) همه ی بانوان به استقبال آمدند، اما زینب دیده نشد. زینبی که همیشه پیشاپیش خانم ها بود.

-مبادا حسین او را ببیند و خجالت بکشد. مبادا چشمش به پیکرهای به خون تپیده ی عزیزانش بیفتد و بی تابی کند.

اما همین زینب، هنگامی که صدای علی اکبر بلند شد، صدای گریه ی زینب هم بلند شد. وقتی به جنازه ی علی اکبر رسید بدن علی اکبر را در آغوش گرفت و با سوز دل صدا می زد: علی جان!

ص: 133

نگفت: آه بچه ام، همسرم، اولادم، پسرم،[پسر جوانش در کاروان حسین است.] گفت: مولایم، آقایم، امامم. همه ی نگرانی اش امام حسین است. این ها را باید تحلیل کرد. کسی که بیش از ده نفر از خاندانش در این کاروان است و دارند کربلا می آیند. اصولاً باید نگران فرزند کوچک خود باشد. نگران جوان خود باشد. اما ابداً، از این ها صحبت نکرد فقط از بالای دار الاماره نگرانی اش اباعبدالله است.

سلام ای حسین ای فروغ محبت *** ببين مسلمت را به وادی غربت

سلام ای گل باغ زهرای اطهر *** سلام ای عزیز دل و جان اطهر

از بالای دارالاماره به اباعبدالله سلام کرد. ذکر کرده اند وقتی مسلم را بالای دارالاماره بردند؛ فصعد به، می دانید چه کرد؟ «وَ هُوَ يُسَبحُ الله تعالى وَ يَستَغفِرهُ و يُصَلى عَلَى النبي صلی الله علیه و آله فضرب عُنقَه.الله اکبر گفت. استغفار کرد. درود بر پیغمبر فرستاد.(1) آن لحظه ی آخر هم که شمشیر را بر گردنش گذاشتند، گفت: اللّهم احکُمُ بَیننا و بَين قَوم قدوّنا؛(2) خدایا بین من و این قوم حکم کن، چه بد کردند؟! چطور با من برخورد کردند؟! از همان جا خدمت اباعبدالله سلام داد. هر سلامی یک پاسخی دارد.

دم آخر جو مسلم یاد شه کرد *** شهم یادش میان قتلگه کرد

اباعبدالله هم میان قتلگاه از او یاد کرد، صدا زد: یا مسلم بن عقیل، یا هانی بن عروه، یا ابطال الضفا!

کجا رفتند آن رعنا جوانان *** کجا رفتند آن پاکیزه جانان

ای مسلم بن عقیل، ای هانی بن عروه، کجایید ببینید خیمه های اباعبدالله مورد حمله قرار گرفته؟!فَقُومُوا عَنْ نَوْمَتِكُمْ، أَيُّهَا الْكِرامُ؛ای انسان های کریم، اگر

ص: 135

شما بودید دشمن جرأت نمی کرد به طرف خیمه ها حمله ور شود. بایستید، ببینید خاندان من تنها مانده اند؛ اِدفَعُوا عَن حَرمِ رَسوِل الله الطُغاةَ اللَّئام.

اباعبدالله، نیمه ی ماه رمضان مسلم را رسماً به طرف کوفه فرستاد. مسلم از این روز تا روزی که به شهادت رسید؛ یعنی نهم ذی الحجه، این مدت را در شهر کوفه بود. اباعبدالله این ایام در مکه ی مکرّمه بود.وقتی مسلم به نمایندگی امام به کوفه آمد در ابتدا مردم هم استقبال خوبی از او کردند و هم بیعت خوبی با او بستند، اما در پایان با او ناجوانمردی کردند. فتوت و جوانمردی را با نماینده خاص امام حسین رعایت نکردند. مسلم بن عقیل کسی است که قبل از تولد، پیغمبر رو به علی بن ابی طالب کرد و فرمود: من، برادر تو عقیل را دوست دارم؛ یکی این که برادر توست، دوم این که پسر أبوطالب است، و سوم این که:إنَّ وَلَدَهُ لَمَقتولٌ في مَحَبَّةِ وَلَدِكَ؛(1)خداوند به او پسری می دهد که در راه محبّت پسر تو به شهات می رسد.

السَّلام عليك يا مسلم ابن عقیل و با هانی ابن عروه.

خدا قسمت تان کند، وقتی در کوفه از نمازهای مسجد کوفه فارغ می شوید، به طرف دو زاویه ی مسجد کوفه می آیید. در آن جا، یکی قبر مسلم بن عقيل است و یکی قبر هانی بن عروه.

مسلم فدایی اباعبدالله است. مسلم همه ی هستی و وجودش، محبت و عشق به اباعبدالله است

تا دل سرگشته کجا رو کند *** تا به که این سوخته دل رو کند

ص: 136

گر من و دل در بر او جا کنی *** دیگر از این به چه تمنا کنی

وقتی بالای دارالاماره با بدنی مجروح و تیر خورده، دندان های شکسته، صورت غرق به خون قرار گرفت، یک وقت دیدند قطرات اشک از میان خون ها پایین می آید، گفتند: مسلم تو به شجاعت معروف بودی، تو به رشادت معروف بودی، از مرگ میترسی؟ گفت: ابدأ، گریه ی من برای آن آقایی است که دست زن و بچه اش را گرفته و به طرف شما کوفی ها می آید.گریه ی من به خاطر غربت و غریبی آن آقاست. از همان بالای دارالاماره رو به اباعبدالله کرد: السَّلام عليك يا اباعبدالله صلی الله عليك يا اباعبدالله.

غالباً می گویند جواب سلام واجب است، گرچه سلام کردن مستحب است. می دانید اباعبدالله چه وقت جواب مسلم را داد؟ در گودی قتلگاه، آن زمانی که همه ی یارانش روی زمین افتادند، به غربت تکیه کرد و صدا زد: یا مسلم بن عقیل و یا هانی بن عروه...

دم آخر چو مسلم یاد شه کرد *** شهم یادش میان قتلگه کرد

اولین سری که بالای نیزه رفت سر مسلم بن عقیل بود. اولین بدنی که میان کوفی ها پرتاب شد بدن مسلم بن عقیل بود. مسلم هم مثل مولایش غریبانه و تشنه به شهادت رسید.

ص: 137

می شد وقتی ماشین راه می افتاد، تا چشم شان سو داشت به دنبال ماشین نگاه می کردند؛ بچه هایشان را نگاه می کردند.] تا چشمان اباعبدالله سو داشت نگاه به قد و بالای علی می کرد.

من نگویم که تو ای ماه ، نرو *** لیک قدری بَرِ من راه برو

بگذار راه رفتنت را ببینم. بگذارند و بالایت را ببینم. آن زمانی که صدا زد: بابا مرا دریاب. اباعبدالله، خودش را رساند، اما دید بدن قطعه قطعه. خودش را روی بدن انداخت. اما چه بدنی؟! «فَقَطَّعوهُ بِسُیوفِهِمْ اِرْباً اِرْباً»(1)، بدنی که قطعه قطعه است. صورت را روی صورتش گذاشت، رفتی و پدر را تنها گذاشتی!

سپه کوفه همه ایستاده *** به تماشای شه و شهزاده

همه نگاه می کنند که حسین با علی چه می کند؟! شاید دیگر بلند نشود، شاید جان بدهد. همه گفتند حسین جان داده؛

به یقین جان حسین بر لب بود *** آن که جان داد به او زینب بود

دستش را روی شانه ی برادر گذاشت. حسین، شب عاشورا تو دست گذاشتی و مرا آرام کردی، اکنون من باید تلافی کنم. داداش، بلند شو خدا صبرت دهد.

ولَقد اِستَرحتَ مِن هَمَّ الدنیا و غَمَّها و بَقِیَ ابوکَ فَریداً وحیداً ؟(2)

ص: 139

السَّلام عليك يا اباعبدالله و على الأرواح التي حَلَّت بفنائك.

چرا فرموده اند: اگر اشکت جاری نمی شود تباکی کن، سرت را پایین بینداز، حال گریه به خودت بگیر؛ یعنی حیا کن از اینکه روضه ی امام حسین خوانده شود تو سرت را بالا بگیری. چرا فرموده اند: تباکی بر اباعبدالله ثواب دارد؟ علتش این است که این صفت حیا را با گریه بر امام حسین، در زندگی ما ایجاد کنند.

السَّلام عليك يا رحمة الله الواسعة و یا باب نجاة الأمة.

امروز چند جمله از جوان اباعبدالله ذکر مصیبت بخوانم. آن جوان با حیا، آن جوان با وفا، آن جوان شجاع، آن جوان با تقوا، آن جوانی که خلق و خوی و منطقش شبیه پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله بود. امروز برای جوان هایمان به واسطه ی روضه بر جوان اباعبدالله دعا کنیم. جوانی که وقتی از پدر خداحافظی کرد و رفت؛ «نَظَرَ إِلَيْهِ نَظَرَ آيِسٍ مِنْهُ»(1)، امام حسین از پشت سر یک نگاهی به قامت رعنای علی کرد؛ جوان است.[شما می دانید انسان چه قدرجوانش را دوست دارد. بیشتر از خودش، اولادش را دوست دارد.] اباعبدالله جانش را از خودش جدا کرد؛ جانش را از خودش رها کرد و به طرف میدان فرستاد.

وقتی علی اکبر آمد اجازه بگیرد، چیزی مقابلش نگفت، اما همین که راه افتاد محاسنش را به دست گرفت: خدایا، شاهد باش هر وقت دل مان برای پیغمبر تنگ می شد به چهره ی علی نگاه می کردیم.

خدایا، این جوان شبیه ترین مردم به پیغمبر تو است.

من نگویم که تو ای ماه نرو *** لیک قدری بَرِ من راه برو

فرزندم، چند قدم آهسته برو، بگذار قد و بالایت را ببینم، بگذار رفتنت را

ص: 140

ببینم، ای جوان رشید من، ای جوان با تقوای من!

به میدان رفت، خودش را معرفی کرد. «اَنا ابنُ الحُسینِ ابنِ علی»؛ من فرزند ابا عبدالله هستم. - شجاع و قوی بود.- اما یک نفر از میان سیل دشمن ضربه ای به او وارد کرد. روی زمین افتاد، بابا را صدا زد. من نمیدانم به اباعبدالله چه گذشت؟!

[پدران شهدا، وقتی به شما می گفتند پسرتان به شهادت رسیده از خود بی خود می شدید. کمتر پدر شهیدی بود که وقت جان دادن بالای سر جوانش بود. دل ها بسوزد برای اباعبدالله که جان دادن جوانش را تماشا می کرد. صدا زد: عزیزم، على جان؛ولَقد اِستَرحتَ مِن هَمَّ الدنیا و غَمَّها؛ پسرم، رفتی و بابا را تنها گذاشتی.

در بعضی مقاتل آمده است: امام حسین سه مرتبه خم شد صورت به صورت علی گذاشت. یک جمله به یاد شهدا بگویم. مرتبه ی آخر دید دستی روی شانه اش آمد، برگشت، دید دست خواهرش زینب است. حسینم، داداشم، بلند شو خدا صبرت دهد.

حسین را از کنار بدن علی اکبر بلند کرد. زینبی که کنار بدن بچه های خودش نیامد، اما خودش را روی بدن علی انداخت؛ لقد استَرَحَت مِن هَمَّ الدُّنيا و غَمَّها و بَقِىَ ابوکَ فريداً وحيدا؛یا حبيباه یابن اخاه و جاءت فاكَبَّت عليه.(1)

ص: 141

خواهرش خواست.

آن هایی که بچه ی کوچک دارند، می دانند وقتی بچه شان مریض می شود پدر و مادر چه قدر بی تابند. آدم احساس می کند که خانه خاموش می شود. حال شما ببینید بچه بغل ابی عبدالله آمده با لب های خشکیده، صورتی که از شدت تشنگی رو به زردی نهاده، لب هایی که مثل چوب به هم می خورد و دیگر توان سخن ندارد.

یک نقل این است که امام حسین بچه را مقابل دشمن نیاورد. اباعبدالله بچه را دست خودش گرفت، لب های مبارکش را آورد تالب های علی اصغر را ببوسد، قبل از آن که لب های حسین به لب های علی اصغر برسد تیر به گلوی علی اصغر برخورد کرد و گلوی علی اصغر را شکافت.

بعضی ها این طور نوشته اند: اباعبدالله، نازدانه را مقابل دشمن آورد، از دشمن آب درخواست کرد،(1) اما همین قدر می دانم که امام حسین نتوانست بچه را داخل خیمه بیاورد. می دانست اگر این بچه را داخل خیمه بیاورد با این که علی اکبر را آورده بود، قاسم را آورده بود، اما ممکن بود دخترها، بچه ها دورش حلقه بزنند مادرش جان بدهد. لذا اباعبدالله علی اصغر را داخل خيمه نياورد، همین طور قنداقه ی خونین را دور صورتش می چرخاند.

ساعَدَاللهُ قَلبكَ يا اباعبدالله. قربان دل داغدارت حسین. تو که داغ دیده بودی این هم اضافه شد. تو داغ جوان دیده بودی، داغ عباس دیده بودی، داغ پسر برادر دیده بودی. دیگر نگذاشت این جنازه داخل خيمه بماند. آمد پشت خیمه، زینب هم همراهش. چون زینب همه جا همراه اباعبدالله بود؛ حَفَرَ بِجَفن سیفه؛ شمشیر

ص: 143

را در آورد با نوک شمشیر یک قبر کوچک حفر کرد، نازدانه را داخل قبر گذاشت.(1)

صلی الله عليك يا مظلوم یا ابا عبد الله، صلى الله على روحك و بدنك و جسدک و على قلبِكَ المهموم

دفاع داشت! خون على اصغر خون مظلوم است.

برادر و خواهری که به من التماس دعا گفتید بدانید این نازدانه گره های بزرگی را باز می کند. امشب دل ها را روانه کنید کربلا. حتماً کربلا مشرف شده اید، برای علی اصغر جایی به طور خاص مشخص نیست. اما وقتی انسان وارد حرم ابی عبدالله می شود خود به خود به یاد مصیبت این نازدانه می افتد.

همه شهدای کربلا روی زمین کربلا جان دادند، اما علی اصغر روی دست های بابایش جان داد، برای پدر خیلی سخت است.

مقابل خیمه آمد:يا اُخْتاهُ نَاوِلِینِی وَلَدِیَ الصَّغِیرَ حَتَّى أُوَدِّعَهُ ؛(1) خواهرم یک بار دیگر فرزندم را بیاور تا ببینم. چراگفت خواهر، نگفت رباب؟ با این که رباب کربلا بوده است. چرا بچه را از مادر نخواست؟ دو وجه به ذهن می رسد؛ یک وجهش این است که اباعبدالله نخواست نگاهش در نگاه رباب بیفتد. گاهی انسان با خواهر راحت تر حرف می زند لذا نخواست نگاهش در نگاه رباب بیفتد. بعضی ها گفته اند: آن لحظه، بچه روی دست زینب بود. چون علی اصغر خیلی بی تابی می کرد، یک نفر نمی توانست او را نگه دارد دائماً دست به دست می شد. گاهی دست سکینه بود. گاهی دست زینب و گاهی دست رباب. آن لحظه که اباعبدالله آمد، بچه دست خواهرش زینب بود.

خواهرم زینب، بچه ام را بیاور ببینم. نازدانه اش را نگاه کرد. نگاهش به صورت زرد و لب های خشکیده افتاد؛ عليُ یتلظّی عَطشاً. برای پدر خیلی مشکل است بچه ی کوچکش را با این وضعیت ببیند. ابی عبدالله خم شد نازدانه اش را ببوسد یا بقية الله، قبل از آن که لب های حسین به لب های علی اصغر برسد، تیر سه شعبه به گلوی علی اصغر رسید. یک وقت اباعبدالله نگاه کرد: وَذُبِحَ مِنَ الاُذُنِ الیَ الاُذُنِ؛

ص: 145

دید گوش تا گوش على غرق خون است.(1) صورت على غرق به خون بود که خم شد لب ها را روی صورت علی اصغر گذاشت.

خدایا اکنون حسین با این بچه ی کوچک چه کند؟! جنازه ها را غالباً درون خیمه می گذاشت. اما اگر این جنازه را درون خیمه بگذارد مادرش جان می دهد، طاقت نمی آورد. چه کند؟ قنداقه اش را دور بدنش می چرخاند؛ ساعَدَ الله قَلبك يا اباعبدالله.

پشت خیمه آمد و «حفر بجفن سیفه»؛ با نوک شمشیر یک قبر کوچک کند و او را دفن کرد.(2)

بخواب ای کودک خاموش من *** قتلگاهت می شود آغوش من

مخفی از چشم زنان، ای دلبرم *** می کنم قبر تو را با دست خویش

یا بهشت امام صادق را؟ ورضوان من الله اكبر و انت اليوم في الجنّه؛ شما امروز هم در بهشت هستی چون کنار امام صادق نشسته ای. کربلا خاکش قطعه ای از بهشت است.

یا اباعبدالله، امروز این دل ها را از کنار مضجع حرم حضرت معصومه روانه کنیم کربلا. چند جمله از نازدانه ی اباعبدالله، علی اصغر روضه بخوانم. بزرگان ماء شخصیت های ما، هر وقت کارشان گره می خورد روضه خوان دعوت می کردند، می گفتند: روضه ی علی اصغر بخوان.

این نازدانه گره می گشاید. این نازدانه گره باز می کند. این نازدانه بابُ الحسين است. خون این نازدانه خون مظلوم است. شما می دانید شهدای کربلا هر کدام که وارد میدان می شدند، رجز می خواندند خود را معرفی می کردند، یاسخنی به زبان می آوردند، یا خطبه ای می خواندند. اما علی اصغر نه رجز خواند، نه خطبه خواند، نه توان داشت لب به سخن بگشاید. اکثر شهدای کربلا با شمشیر حمله کردند، افرادی را به درک واصل کردند، افرادی را فراری دادند، افرادی را مجروح کردند، اما این نازدانه دست های کوچکش در قنداقه بود. این نازدانه که سخن نگفت. لذا خونش، خون مظلوم است.

آن قدر اباعبدالله این نازدانه را دوست دارد که بعضی ها نوشته اند: امام حسین فاصله ی راه خیمه تا میدان را با این که خیلی کوتاه بود عبایش را روی صورت على انداخت که آفتاب به صورتش نخورد. و آفتاب، عزیزش علی اصغر را اذیت نکند. یا اباعبدالله، حاضر نبودی آفتاب صورت علی را بسوزاند، اما یک وقت نگاه کرد دید خون از گلوی علی جاری شده، گلوی علی شکافته شد.(1) مگر یک بچه ی شش ماهه چه قدر خون دارد؟! چه قدر برای پدر سخت است؛ ساعَدَ اللهُ قَلبَكَ يا

ص: 147

اباعبدالله: حسین، خدا صبرت دهد. نازدانه را روی دست گرفت و برگشت اما دید رباب ایستاده، زينب ایستاده. خیلی سخت است برای یک مرد جنازه ی شش ماهه اش را خیمه بیاورد راهش را کج کرد، رفت پشت خیمه، با نوک شمشیر قبری حفر کرد: «حَفَرَبِجَفنِ سَيفِهِ».(1)

می برم تا آنکه سیرابت کنم *** از خدنگ حرمله خوابت کنم

قتلگاه علی اصغر روی دست بابایش بود. برای پدر خیلی سخت است که فرزندش روی دستش بال، بال بزند. وقتی می رفت نازدانه را در بغل گرفته بود، اما وقتی برگشت روی دست هایش گرفته بود. زینب به سرعت جلو آمد، چرا نازدانه روی دست های حسین است؟! آیا خوابش برده؟! آیا به او آب داده اند؟ اما وقتی آمد. دید قنداقه، خونین است. نازدانه را پشت خیمه ها آورد. «صلُّی علیه»؛ برایش نماز خواند و «حَفَرَ بِحَفنِ سَیفِه»؛ با نوک شمشیر گودالی حفر کرد، همین که می خواست بدن را داخل خاک بگذارد یک وقت مادرش صدا زد: حسین، بگذار یک دفعه ی دیگر فرزندم را ببینم.

بعضی از ارباب مقاتل این جمله را ذکر کرده اند که: خواهر علی اصغر، سکینه آمد، عرضه داشت: برادرم، علی اصغر، من شنیده ام فرزند را در دو سالگی از شیر می گیرند، اما دل ها بسوزد برای تو که در شش ماهگی آن هم با تیر سه شعبه تو را از شیر گرفتند.

ص: 149

عمو دستت را می بوسم، بگذار بروم. تعبير مقتل این است: فَلَم يَزَلِ الغُلامُ يُقَبِّلُ يَدَيهِ ورِجلَيهِ حَتّى أذِنَ لَهُ؛(1) مرتب افتاده بود رویپای عمو و التماس می کرد.

امام حسین خم شد دست هایش را زیر بغل های قاسم برد: پاشو عمو، روی پای من نیفت. قاسم را در آغوش گرفت. سینه اش را روی سینه ی قاسم گذاشت. دو جا امام حسین سینه روی سینه ی قاسم گذاشت؛ یکی آن جایی که می خواست میدان برود، سینه روی سینه ى قاسم گذاشت. اشک در چشمان شان حلقه زد، آن قدر گریه کردند که هر دو غش کردند و روی زمین افتادند.(2)

یک جای دیگر هم سینه روی سینه ی قاسم گذاشت. آن وقتی که آمد کنار بدن قاسم. بدن غرقه در خون مردم نگاه می کنند ببینند حسین چه می کند؟ آیا جوان ها را صدا می زند؟ آیا می گوید: اهل حرم بیایید؟ اما یک وقت دیدند خم شد، دست زیر بدن قاسم برد؛ فَوَضَعَ صَدرَهُ عَلى صَدرِهِ؛ سینه روی سینه ی قاسم گذاشت.

حمید بن مسلم می گوید: من این صحنه را نگاه می کردم، دیدم اباعبدالله بدن را برداشت. پاهای این آقازاده روی زمین کشیده می شد.(3) ساعداه قلبك يا أبا عبد الله، چگونه این بدن را پیش مادر بیاورد؟! مادر علی اکبر کربلا نبود اما مادر قاسم کربلابود. چطور این بچه را مقابل مادر بیاورد؟! نازدانه را به خیمه آورد. بعضی ها گفته اند: بدن را کنار بدن علی اکبر گذاشت، یک دست به گردن علی اکبر انداخت، یک دست هم به گردن قاسم انداخت. گاهی می گفت: عزیز برادرم، بلند شو ببین حسین غریب مانده حسین تنها مانده!...

ص: 151

دهه ی اول از نیمه گذشته است، خوشا به حال آن که در این فرصت ها خود را در معرض شعاع حسینی قرار بدهد.اباعبدالله «رحمة الله الواسعة»است. انسان باید خودش را در معرض این رحمت قرار بدهد. امام حسین، حس تقدیر و تشکر در زندگی اش موج می زند. اگر کسی برایش یک مجلس گرفته، او را یاد می کند. اگر کسی برایش اشک ریخته، یادش می کند. اگر کسی به زیارتش آمده او را یاد می کند.

روز عاشورا در میدان قتلگاه، با این که مسلم بن عقیل روز نهم ذی الحجه شهید شده بود؛ یعنی یک ماه قبل از عاشورا، ولی اولین کسی را که صدا زد مسلم بن عقیل بود. چرا؟ چون مسلم بالای دارالاماره یاد حسین کرد. حسین نیز در گودی قتلگاه یک ماه بعد، یادش کرد. ما و شما که هر شب، از شب اول محرم توفیق داشتیم یاد حسین کنیم، همین که یک صلی الله عليك يا اباعبدالله گفتیم [حداقل زیارت این است که انسان رو به قبله کند و سه مرتبه بگوید: صلی الله عليك يا ابا عبدالله]مطمئن باشید به این سلام ها پاسخ خواهد داد. ان شاء الله اباعبدالله، از ما یاد خواهد کرد. اگر یاد کند آنگاه اگر همه ی دنیا را از من و شما بگیرند، همین یاد کردن ما را بس است.

گر من و دل در بر او جا کنی *** دیگر از این به چه تمنا کنی؟!

می کشد و می بردم سوی دوست. واقعا انسان را می کشد و سوی دوست می برد اگر انسان بتواند این دوست، و نگاهش را متوجه خودش کند.

جوان ها و نوجوان ها، امشب می خواهم روضه را از قاسم بن الحسن بخوانم. ایشان را واسطه قرار بدهیم که خداوند جوان ها و نوجوان هایمان را عاقبت به خیر کند و هم انشاء الله عزاداری هایمان را قبول کند.

ص: 152

يتيم امام مجتبی، قاسم بن الحسن، آزاده ای است که با معرفت و با شعور و آگاهی و با اطلاع از شهادت، روز عاشورا بعد از شهادت علی اکبر پیش اباعبدالله آمد و اذن گرفت تا به میدان رود.

عموجان، اجازه می دهی تا به میدان بروم؟ [قاسم بن الحسن سه سالش بود که امام حسن به شهادت رسید. وقتی که امام حسن شهید شد، در خانه چند صغير داشت؛ عبدالله بن الحسن شیرخواره بود، قاسم بن الحسن و حسن مثنی خلاصه چند فرزند از امام حسن باقی مانده است. بیش از عبدالله و قاسم ابن الحسن تعدادی از شهدای کربلا را از بچه های دیگر امام حسن نام برده اند. روضه ی قاسم معمولاً در مقاتل مطرح است.] اجازه گرفت و به میدان آمد. مردم نگاه کردند دیدند نوجوانی به میدان آمده! کیه؟ خودش را معرفی کرد:

إن تَنکرونی فأنا ابنُ الحَسَنِ *** سِبطُ النَّبیِّ المُصطفی المؤتَمَن

هر کس من را نمی شناسد، بشناسد: بابام امام حسن است. من پسر امام مجتبی هستم؛

هذَا حُسَیْنٌ کَالاسیرِ الْمُرْتَهَن *** بَیْنَ اُناسٍ لاسُقوا صَوبَ الْمُزَن(1)

این آقایی که دورش را محاصره کرده اید، آب را به رویش بسته اید، بچه های کوچکش دارند از تشنگی هلاک می شوند، این آقا، عموی من است. این آقای مولای من است. خود را معرفی کرد. مبارزه کرد. رجز خواند.

قوی و کم سن و سال است. اما شجاعت زیادی دارد.

روضه ی من با شما همین یک جمله، حمید بن مسلم می گوید: وقتی دورش را گرفتند، روی زمین افتاد. فرمود: عمو، عمو مرا دریاب. دیدم اباعبدالله به سرعت خود را کنار بدن قاسم ابن الحسن رساند. دشمن را کنار زد، یک ناله ی

ص: 153

ضعیفی شنید که فرمود: عمو، دیگر بس است. عمو، بدنم پایمال سم اسب ها شد! اباعبدالله بالای سر قاسم ایستاد؛ قاذأ الحسينُ قائم على رأسه. حمید می گوید: دیدم اباعبدالله بالای سر قاسم ایستاده: عزیز برادر؛

مزد حسن را به تو پرداختند *** اسب به گلگون بدنت ناختند

کاش نمی دید عمو پیکرت *** تا که برد هدیه بَرِ مادرت

در این جا امام حسین علیه السلام جملات و مطالبی فرمود، یکی از جملاتش این است، فرمود: «یَعَزَّ وَاللّه ِ عَلى عَمِّكَ أن تَدعُوَهُ فَلا يُجيبَكَ أو يُجيبَكَ فلا يُعینَكَ»:(1)عمو جان، به خدا سخت است، صدایم بزنی اما نتوانم برایت کاری انجام دهم!

وقتی قاسم به شهادت رسید دشمن نگاه می کند ببیند حسین چه می کند؟ آیا مثل علی اکبر، جوان ها و نوجوان ها را صدا می زند؟ دیدند دست زیر بدن قاسم برد؛ وَضَعَ صَدرهُ عَلى صَدرِه؛ سينه ى قاسم را به سینه اش چسباند و صدا می زند: «وَا قاسماه وَابن اَخيّاه»، برادر را صدا زد، قاسم را صدا زد. امام حسین با احترام او را به خیمه آورد.

نوشته اند: همین طور که بدن را می آورد، پاهای قاسم روی زمین کشیده می شد.(2)

ص: 154

مقتل های ما در این کتاب خانه ها از بین رفت؛ مثل مقتل أبی مخنف، مقتل اصبغ بن نباته. اگر این کتاب ها بودند خیلی حرف ها داشتیم بزنیم. اما بسیاری از این ها از بین رفت.

به نقل از «عمادالدین طبری» همین قدر می دانیم که این ناز دانه سراغ پدر را گرفت،[یکی از مداحان اهل بیت برایم نقل می کرد، می گفت: برادرم از دنیا رفت. مراسم ختم و هفتم را برگزار کردیم. سه چهار تادختر کوچک و بزرگ داشت. من یکی از این شب ها که ده، پانزده روز از فوت برادرم گذشته بود، بعد از افطار منزلشان رفتم. ساعتی از افطار گذشته بود. دیدم یکی از دخترها عکس بابا را در بغل گرفته و افطار نمی کند، یک گوشه ای نشسته. گفتم: یک ساعت از افطارگذشته چرا افطار نمی کنی؟ گفت: عمو جان، من همیشه ماه رمضان کنار بابام افطار می کردم، شب ها می نشستم کنار بابام افطار می کردم. عمو، چگونه بدون بابام افطار کنم؟! عکس را دست می کشید و گریه می کرد.]

شما می دانید دختر عاطفی است. پیغمبر در بستر بود، پیراهن پیغمبر را به دست علی علیه السلام دادند، امیرالمؤمنین دید زهرا خیلی گریه می کند.

- زهرا جان چیه؟

- علی جان، می شود پیراهن بابام را بدهی بو بکشم؟!گفتم: روی چشمام.

پیراهن را به فاطمه داد. پیراهن را گرفت، همین که روی چشمانش گذاشت«وَ غُشِىَ عليها»؛(1) از حال رفت. غش کرد. دختر بزرگ است، عاقل است، پیراهن پیغمبر را به او دادند غش کرد.

یک دختر سه ساله مگر چه قدر ظرفیت دارد؟! عکس نبود، تصویر نبود، سر بابا بوده! مگر چه قدر طاقت دارد؟!

ص: 156

مرحوم طبری این طور نوشته است: همین که سر را گرفت، سئوال کرد: بابا، چه کسی پیشانی ات را مجروح کرد؟ چه کسی سرت را خون آلود کرد؟[این حرف ها را طبيعتاً انسان می داند، زبان حال هم باشد کافی است.] یک دختر کوچک، سر بابا را ببیند آن هم کسی که تقریباً یک ماه بابا را ندیده است. هر زمان که سراغ بابا را گرفت، او را زدند. حالا به بابا رسیده، اما سر بریده است!

خیلی طول نکشید، یک مقدار گفت. یک مقدار ناله کرد. بابا: لَیتَنِی کُنتُ اَعمى و لَم اَر رأسَکَ هكَذا، بابا، کاش چشمانم کور بود سرت را نمی دیدم. گفت و گفت. خواند و خواند. یک وقت دیدند دیگر صدا نمی آید. دیدند سر یک طرف، خودش هم یک طرف!(1)

ص: 157

من و آن کسانی که در زیر آسمان هستند قربانی حسین.(1)

یا باب الحوائج! یا قمر بنی هاشم: ام البنین به استقبال بشیر آمد، عرضه داشت: بشیر، به من بگو از حسین چه خبر؟ گفت: بی بی دو عالم، کنار قبر رسول الله از حسین خبر می دهم. بشیر مردم را کنار قبر پیامبر آورد، صدا زد: مردم، اگر من جای شما باشم دیگر مدینه نمی مانم، چون مدینه ی بی حسین دیگر جای ماندن نیست. اگر می گویید حسین چه شد؟ سرش بالای نی، بدنش مقابل آفتاب!

ص: 159

اباعبدالله حتی موقع رفتن بچه را از رباب نخواست، فرمود: خواهرم، زینبم، تو بچه ام را بیاور.(1) چرا اباعبدالله شش ماهه را از مادرش نخواست؟ چرا پیراهن کهنه را از رباب نخواست؟ چرا وقتی می خواست حرف هایش را بزند با زینب می زد؟

یک حیایی بین این زن و شوهر بود. لذا وقتی میدان رفت، زینب پشت سرش دوید: مَهلاً مَهلا. رباب از خیمه بیرون نیامد. در گودی قتلگاه، رباب نیامد یک گوشه ای ایستاد.

شب عاشورا وقتی زینب حسینش را در آغوش گرفت، همه ی این صحنه را تحمل کرد. دروازه ی شام، خودش را کنترل کرد. دروازه ی کوفه خودش را کنترل کرد. اما در مجلس یزید، همین که یزید چوب خیزران را بلند کرد که به سر مقدس اباعبدالله، دیگر نتوانست تحمل کند، این جا بلند شد، سر اباعبدالله را برداشت و به سینه چسباند، گفت: «یا ثمرة فؤادی»؛ ای ثمره ی قلب من، ای عزیز زهرا، یزید نزن. من خودم از بعضی از اصحاب شنیدم که گفتند: پیغمبر این لب ها را بوسیده، پیغمبر این صورت را بوییده.

وقتی هم که به کربلا برگشتند و عزاداری ها تمام شد، طبق بعضی از نقل ها،رباب کربلا ماند. امام سجاد فرمود: بگذار برایت یک سایبان درست کنم در آفتاب نمانی. گفت: نه، بدن حسینم در آفتاب مانده، من چطور طاقت بیاورم زیر سایبان بروم؟!

ص: 161

می گوید: با توسل به امام حسین و واسطه کردن حرّ به این جا رسیدم.

خداوند چه مقامی به حر داد! انابه و بازگشت او باعث شد خداوند این مقام و عظمت را به او بدهد.

امام دنبال عبیدالله بن جُعفی فرستاد، او نیامد. بعد از قضیه ی عاشورا پشیمان شد، متوجه شد چه جنایتی آفریده است، چه انسان هایی را کشتند! رو به خودش کرد و گفت: ای عبیدالله جُعفی، پسر فاطمه را یاری نکردی، تا زنده ای تأسف بخور. دیگر برای بازگشت دیر شده بود.

و نهایتی ندارد که در آن یأس و ناامیدی باشد.

اباعبدالله توبه اش را پذیرفت. اجازه گرفت به طرف میدان رفت. خودش را معرفی کرد، صدا زد: آی مردم کوفه، امیدوارم ابرهای رحمت خدا از شما بازداشته شود، من که حسین را دعوت نکردم اما شما دعوت کردید حال این گونه مبارزه می کنید؟!

السَّلام عليك يا رحمة الله الواسعة و يا باب نجاة الأمة، سفينة النجاة و قرة عين النبّي المصطفی، یا مظلوم یا ابا عبد الله.

مهر تو را به عالم امکان نمی دهم *** این گنج، پربهاست من ارزان نمی دهم

ای خاک کربلای تو مُهر نماز من *** این مُهر را به ملک سلیمان نمی دهم

خوشا جانی که جانانش حسین است *** خوشا آنی که مولایش حسین است

خوشا به حال آن نوکری که اربابش اباعبدالله است! خوش به حال آن غلامی که مولایش حسین است! اربابی که حسین باشد نوکری اش افتخار دارد. حرّ به کجا رسید؟! یک وقت چشمانش را باز کرد، دید سرش روی دامان حسین است. حسین دارد خون از چشمانش پاک می کند. خون از صورتش پاک می کند. حرّ تو به چه مقامی رسیدی؟! تو چه توفیقی پیداکردی؟؟ بارك الله! مرثیه برایت خوانده شد. روی دامن حسین جان دادی.(1) اما دل ها بسوزد برای آن آقایی که خودش سرش را روی خاک کربلا گذاشت و جان داد!

ص: 164

من در سخنرانی هایم زیاد گفته ام که یکی از ویژگی های حرّبن یزید ریاحی ادب او بود. هیچ گاه به امام حسین بی ادبی نکرد. هیچ گاه در مقابل اباعبدالله جسارت نکرد. لذا روز عاشورا زمانی که خدمت اربابش آمد، سرش را پایین انداخت با حالت توبه و انابه خدمت اباعبدالله آمد. اباعبدالله هم به او اجازه داد.

میدان آمد و در مقابل سپاه کوفه فریاد زد: یا اهل الكوفه؛ اي مردم کوفه، ای اهل فتنه، ای اهل قدر و نیرنگ، شما به اباعبدالله نامه نوشتید و این طور برخورد کردید؟!

مبارزه کرد، جنگ کرد، دشمنانش را به درک واصل کرد، اما این افتخار برای حرّ ثبت شد که وقتی روی زمین افتاد اباعبدالله بالای سرش آمد. برادر و خواهر، از در خانه ی حسین ناامید نشوید. حتی که تا چند دقیقه ی قبل در سپاه دشمن بود، اکنون آمد و به سپاه حسین پیوست. اباعبدالله بالای سرش می آید و سرش را به دامن می گیرد. روز عاشورا اباعبدالله بالای سر همه ی شهدا نیامد. بالای سر بعضی ها آمد؛ یکی از آن ها حرّبن یزید ریاحی است. بعضی هانوشته اند که شخصی آن جا مرثیه خواند، اباعبدالله برای حرّ گریه کرد و اشک ریخت. فرمود: تو حرّی، همان طور که مادرت تو را حرّ نامید.

یا اباعبدالله، تو بالای سر حرّ آمدی، سر حرّ را به دامن گرفتی، مرثیه خوانده شد اشک ریختی،(1) اما دل ها بسوزد برای خودت، یا اباعبدالله، کسی نبود در گودی قتلگاه سرت را به دامن بگیرد، وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلَى الرَّملِ وَالتُّراب»؛ صورت را روی خاک کربلا گذاشت در حال مناجات باخدا بود که یک وقت صدای

ص: 165

حمله ی دشمن را شنید که به خیمه هایش می روند. روی دو زانو بلند شد، فرمود: «یا شیعه آلِ اَبي سفيان»: ای پیروان ابوسفیان و بنی امیه، من هنوز زنده ام، چرا به خیمه های من متعرض شده اید؟ شمر فریاد زد: برگردید، حسین هنوز زنده است.(1)

یا بقية الله، دور تا دور قتلگاه را محاصره کرده اند، اباعبدالله دیگر توان مبارزه ندارد. تیر به قلب مقدسش اصابت کرده. سنگ به پیشانی مبارکش اصابت کرده، بدن غرق به خون و زخمی است، نمی تواند مبارزه کند، این جا همان جایی است که امام رضا فرمود: «فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ»؛(2) یعنی حسین ما را آن گونه سر بریدند، آن گونه قطعه قطعه کردند که در جاهلیت با گوسفند آن طور برخورد می کردند.

من می خواهم عرض کنم: یا علی بن موسی الرضا، گوسفند را هم آب می دهند و بعد سر از بدنش جدا می کنند! شاید امام رضا می خواهد بفرماید، اباعبدالله برای مردم آن قدر عادی بود که این طور با او برخورد کردند. فرقة بالرمی. فرقة بالسهام، عده ای با تیر، عده ای با نیزه، عده ای با سنگ.... با پسر فاطمه کاری کردند که دیگر دختر، بابا را نشناخت!

ص: 166

یک عمر در خانه ی این خاندان قدم زدم. امام حسین بچه بود، حبیب پشت سرش می رفت که به او نگاه کند.

من از کودکی عاشقت بوده ام *** قبولم نما گرچه آلوده ام

زمانی هم که به شهادت رسید امام حسین بالای سرش آمد و فرمود: حبیب،خدا جزای خیر به تو بدهد. تو در یک شب قرآن را ختم می کردی.(1) تو آدم خوبی بودی.

حبیب آن قدر برای دشمن اهمیت دارد که برای بردن سر حبیب به کوفه با هم اختلاف داشتند. یکی می گفت: من باید ببرم، و دیگری تلاش می کرد او ببرد.

ساعدَ الله قلبَکَ یا اباعبدالله. یا بَقيَة الله، آن کسی که حامل سر بود، می گوید: دروازه ی شام نشسته بودم، دیدم یک جوان خیره، خیره به این سر نگاه می کند. جوان چیه که این قدر به این سر نگاه می کنی؟ هَذا رَأسُ اَبِی؛ این سر بابام حبيب است. من فرزند حبیبم. هر چه التماس کرد سر را به او ندادند.

پسر حبیب هر چه التماس کرد سر پدرش را به او ندادند. عاشقان حسین، خرابه ی شام نازدانه ی اباعبدالله سر بابا را خواست، سر را آوردند. دادند. رقیه دست های کوچکش را آورد، سر را بر داشت: «يا أبتاهُ مَنْ ذَا الَّذي أَيتمني علي صِغَر سِنّي»؛ بابا، چه کسی من را در کودکی یتیم کرد؟! بابا، چرا پیشانی ات شکسته؟! بابا، چرا محاسنت خون آلود است؟! بابا، کاش چشمانم کور بود، سر بریده ات را نمی دیدم؛

«لیتی کُنتَ اَعمَى ولَم اَرَ رَأسَكَ هكذا»(2)

ص: 168

پدرشان را می گفتند. اما نه اسم پدر گفت و نه اسم خودش را، گفت: هر که مرا نمی شناسد: من غلام حسینم، من اربابم اباعبدالله است. هر کس من را نمی شناسد: من خدمتگذار آل رسولم.

کَیفَ یَریَ الکُفّار ضَربَ الاَسوَدِ *** بِالسَّیف ضَرباً عَن بَنی مُحَمَّدِ(1)

رجزهایش را خواند، همین طور مشغول نبرد است. تیرها و نیزه ها به طرفش می آید، لبخند میزند: عجب! آقا به من اجازه داده است. یکی از این نیزه ها به سینه اش اصابت کرد، روی زمین افتاد. گفت: همین قدر مرا بس است که اباعبدالله به من اجازه داد میدان بیایم.

عاشقان اباعبدالله، یک وقت دیدند حسین با سرعت بالای سرش آمد[آن هایی که می خواهید ولو یک لحظه، حسین بالای سر شما بیاید. در حال احتضار چشم ها را باز کنید پسر فاطمه بر چهره ی شما یک لبخند بزند. آری پیر غلام هایی که یک عمر به انتظار این لحظه اید.]اباعبدالله بالای سرش آمد، دوست و دشمن دارند نگاه می کنند. ارباب با این نوکر چه می کند؟ ارباب با این غلام چه می کند؟ دیدند نشست دست ها را بلند کرد: اللَّهُمَّ بَيِّضْ وَجْهَهُ ؛ خدایا روی او راسفید کن.اللَّهُمَّ طَيِّبْ رِيحَهُ.(2) برایش دعا کرد.

ص: 170

سلام بر تو که در زیر تیغ با لب خشک *** برای شیعه فرستاده ای پیام

ان شاءالله یک دهه ی محرم این جلسه را کنار حرم اباعبدالله علیه السلام برگزار کنیم. اجازه بدهید این دل ها را روانه کنم کربلا. دو سه جمله از آن غلامی روضه بخوانم که وقتی جان داد، تبسم کرد. می دانید چرا؟ چون این غلام، کسی را در کربلا نداشت. غلامی بود که از قبل در محضر اباعبدالله بود. روز عاشورا هم اجازه گرفت و به میدان رفت. خودش را معرفی کرد. جانش را فدای اباعبدالله کرد. وقتی روی زمین افتاد امام راصدا نزد، اما امام خودش بالای سر این غلام آمد.

برادران من، خواهران من، اگر انسان همه ی دنیا را برای این لحظه بدهد ارزش دارد. اصلاً آدم بمیرد برای این یک لحظه، ارزش دارد. یعنی چشمانش را باز کند در حال احتضار ببیند سرش روی دامن حسین است. ببیند سرش روی دامن اباعبدالله است. ببیند اباعبدالله بازدید او آمده. ببیند اباعبدالله زیارتش آمده. بازدید روضه هایی که شرکت کرده، آمده است. بازدید اشک هایی که برایش ریخته.

شما می دانید حسین، حس تقدیر در زندگی اش موج می زد. یک ماه قبل از عاشورا مسلم بن عقیل در کوفه شهید شد. نهم ذی الحجه تا روز عاشورا یک ماه است. مسلم بن عقیل یک ماه قبل از عاشورا شهید شد. اما در گودی قتلگاه همین که حسین روی زمین افتاد، صدا زد: یا مسلم بن عقيل! مسلم، در کوفه يادم کردی، من هم یک ماه بعد در گودی قتلگاه یادت کردم. مگر می شود حسین، عزاداری را که از شب اول محرم مجلس آمده، یک عمر حسین، حسین گفته، حال اباعبدالله يادش نکند؟! من به این زائرهایی که گاهی کربلا خدمت شان بودم، گفتم: یکی از خواسته هایتان این باشد، بگویید: حسین جان، ما آمدیم.

ص: 172

سرما بود، گرما بود، انبوه مشکلات بود، با این وجود ما آمدیم ولی یک خواسته داریم قیامت دنبالت نگردیم، خودت بیا ما را پیدا کن.

حسین جان، شب اول قبر تنها نمانیم. در حال احتضار تنها نمانیم.

این غلام روی زمین افتاده، کسی را ندارد، دارد جان می دهد، خون تمام وجودش را گرفته، می گوید: یک وقت احساس کردم دست گرمی خون از چشمانم پاک می کند؛ سرم را روی دامنش گذاشته، عجب! در کربلا من کسی را ندارم، کی آمده؟! من که آشنایی ندارم. امام حسین را هم صدا نزدم. همین که چشم ها را باز کردم، دیدم اباعبدالله بالای سرم است، «فَتَبَسَّمَ»؛(1)تبسم کرد. اصلادرد را فراموش کرد. اصلاً شمشیر و نیزه ها را فراموش کرد.

اما ارباب چه کرد؟ خم شد صورتش را روی صورت غلام گذاشت. این غلام یک جمله گفت. یا اباعبدالله همه ی آرزوی ما این است یک لحظه بالای سر ما بیایی. یک لحظه گرمی صورتت را حس کنیم. می دانی چه گفت؟ چه قدر این جمله ارزش دارد: مَن مِثلي وَابنُ رَسول الله وضَعَ خَدَّهُ عَلى خَدَّي؛ ای دنیا، چه کسی افتخار مرا دارد، حسین صورتم را روی صورتش گذاشت. پسر زهرا بالای سرم آمد.

غلام، تو قبل از علی اکبر شهید شدی، سابقه ی این صورت را روی صورت گذاشتن ندیده بودی. اما لحظاتی بعد همین صورت را روی صورت جوانش گذاشت.

ص: 173

کم سن و سال کیست؟ اسمش چیست؟ فامیلش چیست؟ از کدام قبیله است؟

نوجوان ها، جوان های عزیز، حسین دوست ها، پیروهای اباعبدالله، آن هایی که افتخار می کنید در مجلس امام حسین هستید . و واقعاً هم افتخار دارد - ببینید شب چهارم محرم است، همه ی تکایا و مساجد این شهر، همه ی این کشور، پر از جمعیت جوان و نوجوان است .

خدا می داند تا وقتی این فرهنگ عاشورا در بین ماست دشمن نمی تواند بر ما غالب شود. فرهنگ حسینی با این جوان چه کرده؟ این شعار همه ی ماست. به میدان آمد:

أَمیرِی حُسَیْنٌ وَ نِعْمَ الاْمیرُ *** سُرُورُ فُؤادِ الْبَشیرِ النَّذیرِ

عَلِیٌّ وَ فاطِمَةُ والِداهُ *** فَهَلْ تَعْلَمُونَ لَهُ مِنْ نَظیر(1)

هر که من را نمی شناسد: من امیرم، حسین است. به اسم من کار نداشته باشید، من مولایم حسین است. او که مایه ی شادی من و بشارت دهنده و ترساننده است. علی و فاطمه، پدر و مادر او هستند. آیا نظیری برای او می شناسید؟! یک شناسنامه ای دارم دنیا، دنیا افتخار است:

أَمیرِی حُسَیْنٌ وَ نِعْمَ الاْمیرُ *** سُرُورُ فُؤادِ الْبَشیرِ النَّذیرِ

وقتی این نوجوان به شهادت رسید، دشمن سرش را به طرف خیمه ها پرتاب کرد. مادر شهید سر را برداشت و به سینه چسباند: «اَحسَنت یا بُنیَّ، یاسرورَ قلبی، یا قُرَّۃَ عَینی»؛ نور چشم من، ای ثمره ی قلب من، عزیز من، در راه خدا تو را تقدیم کردم، چیزی را که در راه خدا دادم پس نمی گیرم. سر را به طرف دشمن انداخت. خودش حرکت کرد و عمود خیمه را برداشت که حمله کند اباعبدالله

ص: 175

فرمود: خانم، برگرد جهاد بر زن ها نیست. خانم، برگرد خدا صبرت دهد.(1)

یا اباعبدالله، کاش کسی دختر شما را این گونه از قتلگاه برمی گرداند. یا اباعبدالله، وقتی نازدانه، خودش را روی بدن شما انداخت با تازیانه از روی بدن دور کردند!

ص: 176

ص: 178

دل های شما را روانه کنم قبرستان ابی طالب، کنار قبر آن شخصیت بزرگوار چند جمله ای عرض ارادت کنیم. مثل امروز که از دنیا رفت، پیغمبر آن سال را عام الحزن نامید. آن سال پیامبر هم ابوطالب و هم خدیجه کبری را از دست داد.

مخصوصاً بر دخترش فاطمه ی زهرا علیها السلام خیلی سخت گذشت. فاطمه ی زهرا علیها السلام پنج سال داشت که پشت سر جنازه ی مادر اشک می ریخت و گریه می کرد. رسول گرامی اسلام او را آرام می کرد: دخترم فاطمه جان، خديجه ی کبری نزد خداست. او میهمان خداست.إنَّ الله هُوَ السَّلامُ وَ مِنْهُ السَّلامُ وَإلَیْه ِیَعُودُ السَّلامُ،(1) خداوند منشاء سلامت است. زهرای مرضیه اشک می ریخت و برای فقدان مادر گریه می کرد.

فاطمه جان، شما در کودکی یتیم شدی، در کودکی مادر رااز دست دادی، اما اجازه داشتی برای او اشک بریزی. اجازه داشتی از بابا سئوال کنی وگریه کنی.

دل ها بسوزد برای خود شما و فرزندان شما. دل ها بسوزد برای آن دختری که در دل شب، بدن مادرش را غسل می دادند، اجازه نداشت بلند بلند گریه کند. خیلی سخت است.

بعضی جاها گفته ام از پس این مصیبت ها را خوانده اند برای ما عادی شده است. اگر ما این قضایا را ترسیم کنیم خیلی سخت است. برای یک پدر سخت است در دل شب، همسر جوانش را جلوی چشم بچه ها غسل دهد، آن ها هم نگاه کنند، بلرزند و اشک بریزند، نتوانند صدای شان را بلند کنند. نتوانند ناله بزنند.

مادر سفارش کرده بچه ها سینه ی سوراخش را نبینند، پهلوی ملتهبش را نبینند لذا امیرالمؤمنین علیه السلام بدن را از زیر پیراهن غسل داد. بدن را آماده کرد،

ص: 180

می خواهد بدن را بردارد، یک وقت می بیند. زینب علیها السلام بغض در گلویش گیر کرده، حسین ناله می زند اشک می ریزد. فرمود: حسنم، حسینم،زینبم، بیایید از دیدار مادر توشه بگیرید.هَلُمُّوا تَزَوَّدُوا مِنْ أُمِّكُمْ؛(1)یک بار دیگر مادر را ببینید. آن ها بال در آوردند. دویدند خودشان را روی سینه ی مادر انداختند: یا اماه؛ مادر جان، سلام ما را به پیغمبر برسان. اشک می ریزند، گریه می کنند.

بعضی ها نوشته اند: امیرالمؤمنین، آقازاده ها را از روی بدن مادر بلند کرد. زینب را از روی سینه ی مادر برداشت.(2) یا اباالحسن، در کربلا هم یک نازدانه خودش را روی سینه ی بابا انداخت. شما بچه ها را برداشتید اما آن جا با تازیانه برداشتند!

روز دهم ماه مبارک رمضان و سالروز وفات خدیجه کبری علیها السلام من است همان کسی که همه چیزش را برای پیامبر در روزی که همه منع کردند، بذل کرد.

یک وقت همسر موقعیتی با عنوان رئیس، مدیر و مسئول دارد در این صورت همه او را قبول دارند و برایش هورا می کشند خانواده اش هم در این جو او را حمایت می کنند؛ اما گاهی او تنهای تنها می شود، همه مخالف او می شوند در این صورت اگر یک زن مؤمنه و متدین آمد و از عقیده ی همسرش دفاع کرد این دارای ارزش بسیار والایی است.

خدیجه کبری علیها السلام از پیغمبر صلی الله علیه و آله در حالی که هیچ دارایی نداشت و همه دشمن آن حضرت بودند دفاع کرد. در مدینه، پیغمبر صلی الله علیه و آله رئیس، حاکم و

ص: 181

فرمانده بود. وقتی وضو می گرفت آب وضویش را به عنوان تبرک می بردند. مردم آرزو داشتند یک شب خانه ی پیغمبر صلی الله علیه و آله باقی بمانند. اما در مکه آن هم سال اول بعثت وقتی از غار حراء پایین امد به او سنگ و چوب می زدند، تهمت می زدند ناسزا می گفتند او را ساحر و مجنون می خوانند. در این شرایط خدیجه کبری علیها السلام از رسول خدا حمایت کرد.

رسول خدا 25 سال داشت که با خدیجه کبری ازدواج کرد و 25 سال با ایشان زندگی کرد. حضرت خديجه تنها همسر پیغمبر در طول این سال ها بود. پیامبر بارها پس از وفات آن حضرت فرمود: روزی که همه مرا تکذیب کردند او مرا تصدیق کرد، روزی که همه از من دریغ کردند او مالش را به پای من ریخت، روزی که همه کفر ورزیده بودند او به من ایمان آورد. زمانی که پیامبر به نماز می ایستاد تنها دو نفر به او اقتدا می کردند، یکی علی علیه السلام اول مرد مسلمان و دیگری خدیجه اول زنی که اسلام آورده بود.(1)

عزیزان من! امروز روز رحلت شخصی است که پیغمبر صلی الله علیه و آله در وفاتش متأثر شد و آن سال را سال حزن و نگرانی نامید. در افتخار و همین بس که زهرای مرضیه علیها السلام در دامن او پرورش یافت، در افتخار او همین بس که شب معراج خداوند توسط جبرئیل به او سلام رساند.

دل ها را امروز روانه کنیم مکه کنار قبرستان شعب ابی طالب. دو سه جمله به یاد آن شخصیتی که پیامبر در رحلتش متأثر شد عرض کنیم و اشک بریزیم.

زهرای مرضیه علیها السلام پنج ساله بود که مادرش را از دست داد خیلی گریه می کرد و متأثر بود. پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله که او را نوازش می کرد و می فرمود: مادرت پیش خداست و جایش در بهشت است. دختر خیلی عاطفی است مخصوصاً

ص: 182

دختر پنج ساله اگر داغ مادر ببیند خیلی اذیت می شود. با این حال گاهی زهرای مرضیه کنار بابا می آمد و او را تلطیف می کرد تا مبادا در این مصیبت اذیت شود.

می خواهم عرض کنم ای بانوی بزرگوار، بدن مادر شما روز به خاک سپرده شد مردم قریش در تشییع او شرکت کردند، هر وقت که هوای مادر را می کردی بابا دستت را می گرفت کنار قبر خدیجه علیها السلام می آورد تا راحت دردهای خودت را در آن جا ابراز کنی. هر وقت گریه می کردی تنها برای فقدانش بود، ولی هیچ گاه به خاطر این که بگویی او را کتک زدند و او را آزار دادند گریه نمی کردی. می دانستی مادرت را با تکریم دفن کردند. هیچ کس مانع نمی شد که بلند گریه کنی.هم آزاد گریستی و هم کنار قبر آمدی و مادرت روز به خاک سپرده شد.

فاطمه جان! دل ها بسوزد بر آن دختری که وقتی می خواست بلند گریه کند می گفتند: آهسته گریه کن، وقتی می خواست برای تشییع بیرون بیاید. می گفتند: شبانه باید دفن شود. قبر مادر نیز مخفی بود. لذا روز هم نمی توانست بیاید کنار قبرت اظهار ارادت کند. فاطمه جان! همه ی این ها یک طرف وقتی می نشست به در و دیوار نگاه می کرد یادش می آمد...

من ایستاده بودم دیدم که مادرم را *** دشمن گهی به کوچه گاهی به خانه می زد

گردیده بود همدست فنفذ با مغيره *** او با غلاف شمشیر وی تازیانه می زد

شما این مصیبت را از مادر نداشتی ولی دخترت زینب هر وقت وارد خانه می شد:

خودم دیدم که آتش شعله ور بود *** در آن دم ما در ما پشت در بود

ص: 183

خودم دیدم که دستی وحشیانه *** بزد بر مادر ما تازیانه

مگر یادش می رفت این مصیبتی را که پیغمبر راحت می آمد کنار قبر همسرش، اما سادات! امیرالمؤمنین در شب می آمد کنار قبر مادر تان می نشست و با فاطمه سخن می گفت، صورت را روی خاک قبر فاطمه می گذاشت:

حَبِيبٌ لَيْسَ يَعْدِلُهُ حَبِيبُ *** وَ مَا لِسِوَاهُ فِي قَلْبِي نَصِيبٌ(1)

فاطمه جان! هیچ کس جای خالی تو را برای علی نمی گیرد.

فاطمه جان!

خیز و بیا رو به سوی خانه کن *** گیسوی اطفال مرا شانه کن

نفسِ-ی عَلَى زَفَرَاتِهَا مَحبُوسَةٌ *** یا لَیتَهَا خَرَجَت مَعَ الزَّفَرَاتِ

لا خَیرَ بَعدَکِ فِی الحَیاةِ وَ إِنَّمَا *** أَبکِی مَخَ-افَةَ أَن تَطُولَ حَیاتِی(2)

وَسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ.(3)

ص: 184