امام مهدی (عج الله تعالی فرجه االشریف) در قرآن

مشخصات کتاب

سرشناسه : حسینی شیرازی، سیدصادق، 1320 -

عنوان و نام پديدآور : امام مهدی (عج) در قرآن/ نوشته صادق شیرازی ؛ ترجمه محمد رضا انصاری.

مشخصات نشر : قم: پیام اسلام، [1358].

مشخصات ظاهری : 192ص.؛ 12 × 17 س م.

فروست : پیام اسلام ؛ 69.

شابک : 50 ریال

وضعیت فهرست نویسی : برون سپاری

يادداشت : چاپ قبلی: نیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود علیه السلام، مرکز تخصصی مهدویت، 1386.

یادداشت : کتابنامه : ص .178-180 ؛ همچنین به صورت زیرنویس.

موضوع : محمدبن حسن (عج)، امام دوازدهم، 255ق. - -- در قرآن

موضوع : مهدویت-- جنبه های قرآنی

شناسه افزوده : انصاری، محمدرضا، 1366 -، مترجم

رده بندی کنگره : BP104 /م86 ح51358

رده بندی دیویی : 297/959

شماره کتابشناسی ملی : 2 3 1 6 4 6 2

اطلاعات رکورد کتابشناسی : ركورد كامل

ص: 1

اشاره

چاپ این کتاب با سرمایه ی انتشارات پیام اسلام قم در چاپخانه صدر قم به طبع رسید .

ص: 2

تاریخ مهدی موعود(عج الله تعالی فرجه الشریف) وبحث در زمینه خصوصیات آن دارای گستردگی فراوانی است ، و نویسندگان شیعه در این مورد تألیفات زیادی دارند.

اما آنچه بیشتر قابل توجه است ، جستجوی مسائل مربوط به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) در لابلای آیات قرانی است.

بویژه هنگامیکه این پژوهش از طریق روایات اهل سنت باشد، وكتاب حاضر متکفل همین روش است ، که ابتکاری است از دانشمند معظم و نویسنده توانا آقای سیدصادق حسینی شیرازی .

و من بمنظور استفاده همگان متن عربی آن را به فارسی برگرداندم.

مترجم

بهمن ماه / 1358

ص: 3

بسم الله الرحمن الرحیم

سپاس خدای را که پروردگار جهانیان است و درود بر پیامبرخدا که بهترین انسانها و برخاندان پاکش : آنان که قرآن کریم به مودتشان فرمان داده وكرامت های قرآنی در شأنشان نازل شده است بویژه برآخرینشان وقائمشان : آنکه ولی عصرو صاحب زمان است و در انتظار فرمان خدا بسر می برد وحكومتش آرزوی همگان ... یعنی مهدی موعود (عج الله تعالی فرجه الشریف) که سلام ما برا و باد .

کتابی که در دست شماست ازدهها آیات آشکار قرآنی ترتیب یافته که هریک از آنها بعنوان تفسیر یا تنزیل یا تطبیق یا تشبیه درباره پیشوای دوازدهم حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نازل شده است.

من این روایات را از کتب اهل سنت و احيانا از کتب شیعه که آنها از کتب اهل تسنن نقل كرده اند.

ص: 4

جمع آوری کرده ام تا هدايتگر افرادی باشد که به حقایق گوش فرا داده و در برابر آن تسلیم میشوند.

غالبا بدنبال هر آیه فقط به نقل یک روایت اکتفا کرده ام تا برای آینده فتح بابی شود، و برای دیگران فرصتی باشد که به توفیق خداوند اين هدف را گسترش دهند .

بسیاری از روایات مزبور ازکتاب "ينابيع الموده " سلیمان قندوزی، وبقيه از کتب متفرقه دیگر نقل شده است.

من این کتاب را آغاز کردم تا به روان پاک مادرم که بیش از چهل و پنج روز از وفاتش نمیگذرد هدیه رحمتی باشد و پاداش برخی از حقوق فراوانی که بر من داشت ادا شده باشد .

از خدا وند مهربان میخواهم که این خدمت را بخوبی از من بپذیرد، وثوابش را عائد روح مادرم سازد و او را مشمول آرامش و نعمت و خوشنودی خودش که بزرگترین نعمت هاست قراردهد .

در پایان یادآور میشوم که جمع آوری این آیات شب میلاد حضرت مهدی منتظر (عج الله تعالی فرجه الشریف ) سال 1396 هجری درحالیکه از ولادت آن سرور 1141 سال می گذشت آغاز گردید .

صادق الحسینی شیرازی

ص: 5

سوره بقره

ا و 2 «هُدىً لِلْمُتَّقين،الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ» آیه / 2و3

3- «فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً » آيه /60

4- «وَ إذِا بتَلَی إبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکلِماتٍ فَأتَمَّهُنَّ...» آیه /124

5- «فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ » آیه / 148

6 -«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ» آیه 155

7- «كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ» آیه /261

8۔ «آَمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ... » آیه / 285

ص: 6

« ذَالِکَ الْکِتَابُ لَارَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»

این کتاب که شکی در آن نیست هدایتگر پرهیزکاران است ، آنان که به نادیده ایمان دارند " بقره 2- 3

سلیمان قندوزی حنفی در کتاب ینابيع الموده "ازجابر بن عبدالله انصاری نقل میکند که گفت جندل بن جناده یهودی که بدست پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مسلمان شد، بآن حضرت وارد گردید و از مسائل گوناگون پرسش کرد، از جمله درباره جانشینان پیامبر (صلی االله علیه و آله) سئوال کرد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) جانشینان خود را برای او برشمرد تا آنکه فرمود: " ... پس ازاو فرزندش محمد است که بنام مهدی وقائم وحجت خوانده می شود و از دیده ها پنهان میگردد و سپس ظاهر میشود هنگامیکه ظهور کرد زمین را همانطور که از ظلم وستم پر شده از عدل و داد پر میکند ، خوشا بحال کسانیکه

ص: 7

در غیبت او صبر میکنند، خوشا بحال کسانیکه بر محبت آنان ثابت میمانند، اینها همان گروهی هستند که خداوند در کتابش آنان را توصیف کرده و فرموده : " هدایتگر پرهیزکاران است . آنانکه به نادیده ایمان دارند تا آخر حديث (1)

منظوراز آیه این است که پرهیزکاران کسانی هستند که به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ایمان دارند، بنابراین مقصود ازغيب در آیه خود حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) است زیرا غیب به چیزی گفته میشود که با هیچیک از حواس پنجگانه حس نشود ، و در حقیقت همانطور که خداوند غیب است و با حواس پنجگانه درک نمی شود و آخرت غیب است و قابل درک بوسیله حواس ظاهری نیست ، حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نیز غیب است و در زمان غیبت بطوریکه او را ببینند و بشناسند دیده نمی شود .

«فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً » "پس دوازده چشمه ازآن بشکافت بقره 60"

دانشمند بزرگ سیدهاشم بحرانی در غاية المرام از ابوالحسن بن شاذان با حذف سند از ابن

ص: 8


1- ینابیع الموده صفحه 434

عباس نقل میکند که گفت : از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که میفرمود: ... آنگاه حدیثی طولانی نقل کرده که در قسمتی از آن از قول پیامبر چنین آمده :

" کسیکه خوشحال است که از من پیروی می کند باید ولایت علی بن ابیطالب و امامان ازنسل مرا بپذیرد زیرا آنها خزانه داران من هستند"

در این هنگام جابر بن عبدالله انصاری برخاست و عرض کرد: یا رسول الله تعداد امامان چند است ؟ پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) فرمودند : "جابر خدا ترا رحمت کند، از تمامی اسلام از من سئوال کردی "تا آنکه فرمود" تعدادشان به اندازه چشمه هائی است که برای موسی بن عمران ، پس از آنکه با عصايش به سنگ زد شکافته شد، پس دوازده چشمه از آن بشکافت " تا آخر حديث (1)

ناگفته نماند که چون پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) امامان دوازده گانه را به چشمه هائی که در قرآن یاد شده تشبیه فرمود ما نیز به پیروی از پیامبر آیه فوق را در اینجا نقل کردیم.

«وَ إذِا بتَلَی إبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکلِماتٍ فَأتَمَّهُنَّ.»

هنگامیکه ابراهیم را پروردگارش

ص: 9


1- غاية المرام صفحه 244

به سخنانی آزمود ابراهیم آنها را به انجام رسانید . بقره / 124

سلیمان قندوزی از مفضل بن عمرنقل میکند که گفت : در مورد آیه «إذِا بتَلَی إبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکلِماتٍ » ازامام صادق (علیه السلام) سئوال کردم امام فرمودند: "آن سخنان همان سخنانی بودند که آدم از پروردگارش فراگفت و خداوند توبه او را پذيرفت بدین صورت که آدم گفت : پروردگارا ترا بحق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین میخواهم که توبه مرا بپذیری " پس خداوند توبه او را پذیرفت چون او توبه پذیر مهربان است .

عرض کردم : یابن رسول الله : پس منظور از« فَأتَمَّهُنَّ »چیست ؟ فرمودند: یعنی ان سخنان را تا دوازدهمین امام مهدی قائم ، که نه تن آنها از نسل حضرت امام حسین (علیه السلام) هستند بانجام رسانید' توضیح اینکه : " ابتلى " بمعنى امتحان و آزمایش است و از روایت استفاده میشود که خداوند ابراهيم خليل (علیه السلام) را با نام پیامبر خدا و امامان دوازده گانه مورد آزمایش قرارداده است ، حالا حقیقت امتحان چه بوده آیه شریفه در این موردساکت است ولی از روایات این معنی را توضیح داده اند و از مجموعه آنها استفاده میشودکه حقيقت آزمایش

ص: 10

خضوع در برابر اهل بیت و اعتقاد به پیروی او از آن خاندان بوده است .

«فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَمَا تکونوایات بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً »

پس بسوی نیکیها سبقت بگیرید هرکجا باشیدخدا همه شما را می آورد " بقره / 148

سليمان بن قندوزی بسند خود ازامام صادق (علیه السلام) نقل میکند : که آن حضرت فرمودند: منظور اصحاب قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند که سیصد و چند نفر میباشند ، بخدا قسم آنها " امت معدود" هستند که مانند ابرهای پاییزی در عرض یک ساعت جمع میشوند "ص 505 ینابیع الموده ".

ناگفته نماند که منظورازامت معدوده همان معنائی است که در قرآن کریم در سوره هود آیه 8 آمده :«وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَيَقُولُنَّ ما يَحْبِسُهُ » که تفسير آن به همین معنی در سوره هود خواهد آمد .

در هر حال آیه مورد بحث در ضمن روايات آمده وخلاصه آن اینکه : اولین گروه از اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که تعدادشان مانند اصحاب بدر 313 نفر است در آغاز ظهور حضرت ، در حالیکه حضرت در مکه است و اطراف زمین در شهرهای مختلف پراکنده هستند

ص: 11

بقدرت خدا وند متعال در عرض یک ساعت به وی ملحق میشوند، و مانند داستان تخت بلقيس که آصف بن برخيا وصی سلیمان (علیه السلام) آن را در کمتر از یک لحظه از یمن به بیت المقدس آورد، چنانکه قرآن آنرا نقل کرده است .

«لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ»

( شما را بشمه ای ازترس و گرسنگی و کاهش اموال ونفوس و محصولات امتحان خواهیم کرد و صبر کنندگان را نوید ده ) "بقره آیه 155 "

سلیمان قندوزی در مورد آیه « وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ...» از محمد بن مسلم از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند : که فرمودند : پیشاپیش قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نشانه های آزمایش خدا برای مومنان تحقق مییابد" عرض کردم : آن نشانه ها کدامند؟ فرمودند: این آیه :«وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ...» شما را بشمه ای ازترس در اثر ابتلا به بیماری ، وگرسنگی در اثر مرگ آشکار، وکاهش محصولات دراثرنیامدن باران آزمایش میکنیم ، در این هنگام صبرکنند گان را نوید ده " سپس فرمود ای محمد ، این است تاویل آیه ، " وتاویل

ص: 12

آیات قرآن شریف را جز خداوند متعال و راسخان در دانش نمی دانند" و ما راسخان در دانش هستیم (ينابیع الموده صفحه 505)

« كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ »

"مانند دانه ایست که هفت خوشه رویانده که در هر خوشه صد دانه دارد .(بقره آیه 261)

دانشمند شافعی ، جمال الدین مقدس سلمی در کتاب " عقدا لدار" صفحه 259 بسند خود ازعلی بن ابیطالب (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در توصیف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمودند: مهدی فرماندهان خود را به کشورهای دیگر روانه میکند تا بین مردم بعدالت رفتار کنند "تا آنکه فرمود" بدی از میان میرود ونیکی باقی میماند و چنانکه خدا فرموده یک پیمانه کاشته میشود و هفتصد پیمانه بدست میآید "تا آخر روایت ، این معنی اشاره به آن است که آیه کریمه در شأن حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وزمان وی نازل شده و خصوصیات مزبور منحصر به زمان او میباشد ، زیرا روایت درصدد بيان نشانه ها و پدیده های آن زمان درخشان است ، بویژه آنکه سخن امیرالمومنین علی (علیه السلام) است و علی (علیه السلام) درک مفاهیم قرآن

ص: 13

گاهترین فرد است و هم او بود که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) بر طبق آنچه انس روایت کرده ، درباره اش فرمود: " پس ازمن على تاویلات قرآنی را به مردمی که آشنا نیستند می آموزد (شواهد التنزيل ج 1 ص 29 )

« آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ »

" پیامبر به آنچه از پروردگارت به اونازل شده ایمان دارد و مومنان همگی به خدا و فرشتگان و کتابها و پیامبران ایمان دارند "بقره آیه 285

دانشمند شافعي محمد بن ابراهيم حموينی و هم چنین دانشمند حنفی موفق بن احمد خوارزمی بسند خود ازابوسلمی چوپان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که میفرمودند : شبی که مرا به آسمان بردند خداوند بزرگ به من فرمود: "پیامبر به آنچه ازپروردگارش به اونازل شده ایمان دارد" گفتم "و مومنان " فرمود: درست گفتی ، سپس فرمود: میان امت چه کسی را بجای خود گذاشته ای ؟گفتم بهترین آنان را، فرمود: علی بن ابیطالب را ؟ گفتم : بلی پروردگارا ، فرمود: محمد من به زمین نگاه کردم و ترا میان آن همه برگزیدم ونام ترازنام

ص: 14

های خودم مشتق ساختم ، هرجا من یاد شوم تو نيز با من یاد میشوی چرا که من محمود هستم و تو محمد هستی ، آنگاه مجددا به زمین نگاه کردم و علی را از میان مردم انتخاب نمودم و نامش را ازنام خودم مشتق ساختم ، زیرا من اعلى هستم و او علی است ، محمد ! من ترا و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامانی که از نسل او هستند از نور خودم آفریدم و ولایت شما را براهل آسمان وزمین عرضه کردم ،کسی که ولایت شما را بپذیرد نزد من از مومنان است و کسی که آن را انکار کند نزد من از کافران محسوب میشود محمد! اگر بنده ای ازبند گان من بقدری مرا عبادت کند که از عبا دت بازماند مانند مشک خشکیده شود سپس در حالیکه منکر ولایت شماست بر من وارد شود او را نمی آمرزم تا بولايت شما اقرا کند .

محمد ! آیا دوست داری آنان را ببینی ؟ گفتم : بلى پروردگارا ،فرمود به جانب راست عرش نگاه کن ، نگاه کردم ناگهان دیدم علی و فاطمه و حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن على و جعفربن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمدبن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و مهدی در دریا پس ازنورایستاده اند، و ا و (حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف)مانند

ص: 15

ستاره درخشانی وسط آنان قرار داشت و فرمود : محمد اینها حجت ها هستند و اوهمان قیام کننده از عترت تو است بعزت و جلال خودم قسم که او راه آشکار دوستان من وانتقام گیرنده دشمنان من است .(1)

ص: 16


1- فرائد السمطین ج2 و مقتل الحسين ج2 ص 95

سوره آل عمران

در این سوره سه آیه مورد بحث است .

1- «أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّه یَبْغُونَ ولَه أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ والأَرْضِ طَوْعاً وکَرْهاً» آیه 83

2 -«وَلِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَمْحَقَ الْکَافِرِینَ» آیه 141

3- «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا » آیه 200

ص: 17

« أَفَغَیْرَ دِینِ اللّهِ یَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ »

(آیا جز دین خدا را میجوئید درحالیکه از آسمانها و زمین هر که هست خواه ناخواه بفرمان اوگردن نهاده وهمه بسوی او بازگردانده میشوید . 83

قندوزی بسند خود از حضرت صادق (علیه السلام) نقل می کند که آن حضرت در مورد آیه « وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ...» میفرمودند: وقتی مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند هیچ نقطه ای از زمین نیست مگر آنکه شهادت یگانگی خدا ورسالت حضرت محمد در آن داده میشود " ( ينابيع الموده ص 506)

توضیح اینکه : آیه شریفه به دوران مهدی منتظر(عج الله تعالی فرجه الشریف) اشاره میکند، زیرا در آن زمان در تمام روی زمین سخن ازخداست و همگی در برابر خداوند متعال تسلیم هستند، و تا کنون نه در عهد پیامبران گذشته ونه در زمان پیامبر اسلام ونه

ص: 18

بعد از پیامبر چنین صحنه ای پیش نیامده که تمام مردم روی زمین در برابر خدا و دین خداوند متعال خواه و ناخواه سر تسلیم فرود بیاورند .«وَ لِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقَ الْكافِرِينَ »

تا خدا وند کسانی را که ایمان آوردند تصفیه کند و کافران را نابود سا زد . آل عمران 141

حموینی بسند خود ازسعیدبن جبير از ا بن عباس نقل میکند که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: على وصی من است و قائم منتظر از فرزندان اوکسی است که زمین بواسطه اواز عدل و داد پرمیشود چنانکه از ظلم وستم پر شده است ، قسم بآنکه مرا به عنوان نوید دهنده وترساننده بحق برانگیخت آنان که در زمان غیبت وی در اعتقاد به امامتش ثابت باشند گرانبها تراز طلای سرخ هستند.

در این هنگام جابر بن عبدالله انصاری برخاست و عرض کرد یا رسول الله : آیا قائم که از فرزندان شماست غیبتی دارد؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آری بخدا قسم ، " تا خدا کسانی را که ایمان آورده اند تصفیه کند و کافران را نقصان دهد"

ای جابر ، این امر خدا و سرخداست و از اسراری

ص: 19

است که علت آن بربند گان پوشیده است پس تردید بخود راه مده ، زیرا تردید درامرخداوند بزرگ باعث کفر میشود ( فرائد السمطین ج2 )

ناگفته نماند که این روایت از جمله ابن خلدون در مقدمه (1) وهیثمی در مجمع الفرائد (2) نقل کرده اند .

منظور از طلای سرخ ، طلای خالص است و مقصود این است که : کسانیکه به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) در زمان غیبتش ایمان دارند ازطلای خالص کمیاب ترند و جهت تشبیه این است که چون طلا غالبا با مس یا برنج یا نیکل و مانند اینها مخلوط است از این جهت طلای خالص کمیاب است و کسی که به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ایمان دارد کمیاب ترازچنین طلائی میباشد .

از این روایت میرساند که علت غیبت امام ، آزمایش مردم و تصفیه مومن خالص وكافرو مومن غيرخالص است ، در این صوت کسیکه نسبت به امام کافر است نابود میشود و مومن غيرخالص نیز دراثر طولانی شدن زمان غیبت ، وجود امام را انکار میکند و مشمول سخن پیامبر میشود که فرمود:

"کسیکه ظهور حضرت مهدی را انکارکند به

ص: 20


1- مقدمه ابن خلدون ص 269
2- ج7ص 318

تمام آنچه بر حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) نازل شده كفر ورزیده(1) درنتچه مو من خالص است که در اعتقاد به امامت حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ثابت میماند هرچند زمان غیبت طولانی گردد.

باید دانست که منظور از "امرخدا" زمان ظهور امام امت و منظوراز" تردید بخود ره مده "این است که اگر غیبت امام طولانی شد در وجود شریفش شک مکنید و نگوئید: اگر بود ظاهر میشد ، زیرا چنین تردیدی موجب کفراست .

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُواللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ »

(ای کسانی که ایمان آورده اید صبر کنید و ثبات ورزید و آماده باشید و از خدا بترسید شاید رستگار شوید) آل عمران 200

قندوزی بسند خود ازحضرت باقر (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد آیه «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا... » فر مود درانجام واجبات صبر کنید و در برابر دشمنان ثبات ورزید و آماده پیشوای خود مهدی منتظر(2) باشید .

ص: 21


1- ينابيع الموده صفحه 447
2- ينابع الموده صفحه 506

منظور این است که خود را به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ببندید و روحتان را به او مربوط سازید واین کنایه از آن است که نسبت به امام ثابت عقیده باشید، و در راه او از روی رغبت و میل فداکاری و جهاد نمائید.

ص: 22

سوره نساء

در این سوره پنج آیه مورد بحث است .

1- «مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلي أَدْبارِها» آیه 47

2-«أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ » آیه 59

3 -« الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ... » آیه 69

4- «وَلَوْرَدُّوهُ اِلَی الرَّسُولِ وَاِلی اُولی الْاَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ » آیه 83

5- «وَإِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ » آیه 159

ص: 23

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلي أَدْبارِها »

ای کسانیکه بشما کتاب داده شد، به آنچه ما نازل کرده ایم و تصديق کننده کتاب شما است بگروید پیش از آنکه چهره هائی را محو کنیم و آنها را به پشت بازگردانیم " نساء 47

قندوزی بسند خود ازحضرت باقر (علیه السلام) نقل می کند که آنحضرت در مورد آیه « يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ ...» فرمود از لشکرسفیانی که در گودی بیابان نابود میشوند تنها سه نفر رهائی می یابند که خداوند صورتهایشان را به پشت بر میگرداند و این هنگام ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف ) است (1)

ص: 24


1- ينابيع الموده صفحه 506

ناگفته نماند که مضمون این روایت تاويل آیه میباشد ، وتفسیر آیه در مورد کسانی است که به پیامبر خدا (صلی االله علیه و آله) ایمان نیاورده اند، و میان این دو معنی يعنی تاویل و تفسیر منافاتی نیست زیرا قران کریم به شهادت آیاتش و به شهادت روایات دارای تاویل وتفسير وظاهر و باطن میباشد .

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»

(ای کسانی که ایمان آورده اید خدا را اطاعت کنید و ازپیامبر فرمانروایان خویش فرمان ببرید . نساء 59

علامه بحرانی از حموینی ازسلیم بن قیس هلالی در مورد حدیث مفصل قسم نقل میکند که علی (علیه السلام) در عهد عثمان بیش از دویست نفرازاصحاب وتابعین را قسم داد و در ضمن فرمود: شما را بخدا قسم آیا می دانید «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» درباره چه کسانی نازل شده است ؟

مردم گفتند: آیا به بعض مومنین اختصاص دارد یا به عموم آنان ؟ اینجا خداوند پيامبرش را فرمان داد که صاحبان امر را برای آنان معرفی کند و همان گونه که نماز و زكاة و حج را برای آنان

ص: 25

توضیح داده ولایت را نیز برای آنان توضیح دهد .

(تا اینکه على "(علیه السلام)فرمود) : آنان علی برادر من و وزیر من و وصیی من و خلیفه من میان امتم میباشد که پس از من ولى هر مومنی است سپس فرزندش امام حسن (علیه السلام) وپس ازاو امام حسین (علیه السلام) آن گاه نه نفر از فرزندان امام حسین (علیه السلام) یکی پس از دیگری که قرآن با آنها و تنها با قرآنند، ازقران جدا نمیشوند و قرآن از آنان جدا نمیشود تا نزد حوض بر من واردشوند"

پس مردم گفتند: بلی ما شنیده ایم و همان گونه که تو فرمودی گواهی میدهیم (1).

بنا براین منظوراز" اولی الامر " امامان دوازده گانه هستند که آخرین حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) می باشد.

«الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقاً»

(آنانکه خدا وند نعمتشان داده : از پیامبران و راستی پیشگان و شهیدان و شایستگان که آنان از جهت رفاقت نیکو هستند" نساء 69

ص: 26


1- غاية المرام صفحه 264 - 265

حسکانی از ابوعباس فرغانی ازحذيفه نقل میکند که گفت : روزی بر پیامبر اکرم (صلی االله علیه و آله) وارد شدم درحالیکه این آیه را « الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ ...»برا ونازل شده بود، پس آنرا برای من قرائت فرمود. من گفتم : ای پیامبر خدا ، پدر و مادرم فدای تو باد اينها کیانند؟ من می بینم خدا وند آنان را بسیار ستوده وبزرگ شمرده است ؟!

پیامبر خدا فرمودند: حذيفه ، من " از میان پیامبران " هستم که خداوند نعمت شان داده است من نخستین آنها درنبوت و آخرینشان در بعثت هستم و علی بن ابیطالب از" راستی پیشگان " است که پس از آنکه خداوند مرابه رسالت مبعوث فرمود و نخستین کسی بود که مرا تصدیق کرد، آنگاه حمزه و جعفراز" شهیدان " وحسن وحسین دو پیشوای بهشتی از شایستگان هستند و مهدی در عصر خود برای آنان رفیق نیکوئی است " (1)

منظور از عصر حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) زمان رجعت است که که زمین پس از آنکه از ظلم وستم پرشده به

ص: 27


1- شواهدا لتنزبيل ج 1 صفحه 155

وسیله او از عدل و داد پر میشود، زیرا آنها همگی هنگام رجعت اجتماع میکنند و دنیا ازاولیاء و برگزیده شایستگان تشکیل میشود .

«وَلَوْ رُدُّوهُ إلى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ »

(اگر آنرا به پیغمبر و فرمانروایان خويش رجوع میدادند، کسانیکه کیفیت آن را میجویند مطلب را از آنان فرا میگرفتند. نساء 83

قندوزی حنفی بسند خود ازابن معاویه از حضرت باقر (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در ضمن حدیثی فرمود: خداوند فرموده است « وَلَوْ رُدُّوهُ إلى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ » پس کار مردم را به فرمانروایان آنها به همان کسانیکه مردم به اطاعت و مراجعه به آنان مأمور شده اند رجوع داده است .

وازامام صادق (علیه السلام) در تفسیر "أُولِى الْأَمْر" نقل شده است که آن حضرت در ضمن حدیثی فرمود : " پس علی (علیه السلام) بود آنگاه حسن (علیه السلام) و سپس حسین (علیه السلام) و پس از ایشان علی بن الحسين (علیه السلام) وبعد امام محمد باقر (علیه السلام) ... و امرچنین است همانا زمین جز بوسیله

ص: 28

امام اصلاح نمیشود ." (1) ناگفته نماند که این حدیث دلالت بر این دارد که در زمان حاضر امام موجود است و او جز حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نخواهد بود، بنابراین آیه شریفه در مورد حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) و پدران بزرگوارش صدق میکند .

ن وَإِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلاّلَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیَوْمَ الْقِیامَهِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهیداً»

(هیچ کس ازاهل کتاب نیست مگر آنکه پیش از مرگ خویش به عیسی خواهد گروید و روز قیامت بر آنها گواه خواهد بود . ( نساء 159 )

قندوزی حنفی بسند خود از حضرت باقر (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد آیه « وَإِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلاّلَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ ...» فرمود : پیش از فرا رسیدن قیامت عیسی بر زمین نازل میشود آن روز تمام ملت ها یهودی و غیر یهودی پیش از مرگ خود به او (حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف) میگروند و عیسی پشت سر حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نماز میخواند (2)

این روایت را ابن صباغ مالكی و دیگران نیز نقل کرده اند (3)

ص: 29


1- ينابيع الموده ص 506
2- ينابيع الموده ص 506
3- فصول المهمه باب 12

منظور این است که پیش از فرا رسیدن قیامت هنگامیکه حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف ) ظاهر میشوند ، حضرت عیسی بن مریم (علیه السلام) نازل میشود و پشت سر امام نماز میخواند، پس مسیحیان به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ایمان میآورند چون حضرت عیسی (علیه السلام) پشت سر ایشان نماز گذارد، و یهودیان نیزبه ایشان ایمان میآورند زیرا حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ألواح تورات را که نشانه های حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) در آنها وجود دارد از فلسطین بیرون میآورد و سایر ملتها نیز در اثر معجزه هائی از این قبیل به آن حضرت میگروند . بنابراین بر طبق این تأويل ضمیر در "ليؤمنن به " درآیه شریفه به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) بر میگردد.

ص: 30

سوره مائده

در این سوره سه آیه مورد بحث است .

1 - «وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً » آیه 12

2 - «وَمِنَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَی أَخَذْنَا مِیثَاقَهُمْ فَنَسُوا حَظّاً مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ» آیه 14

3 - «فَسَوْفَ يَأْتِي اَللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ» آیه 54

ص: 31

«وَ لَقَدْ أَخَذَنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً »

( خدا ازبنی اسرائیل پیمان گرفت و از آنها دوازده نگهبان برانگیختیم ) مائده 12

علامه بحرانی در غاية المرام از محمد بن علی بن شاذان با حذف سند ازابن عباس نقل کرده که گفت از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنیدم که در ضمن حدیثی می فرمود: " کسیکه خوشحال است که از من پیروی می کند باید ولایت علی بن ابیطالب و امامان ازنسل مرا بپذیرد زیرا آنها خزانه داران دانش من هستند.

در همین هنگام جابر بن عبدالله انصاری برخاست و عرض کرد: یا رسول الله تعداد امامان چند است ؟ پیامبر فرمود : جابر ، تعداد آنان...تا اینکه فرمود: به تعداد نهگبانان بنی اسرائیل.

خداوند فرموده : «لَقَدْ أَخَذَنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً » جابر، بنابراین امامان دوازده نفراند اولین آنها علی

ص: 32

بن ابیطالب و آخرایشان قائم است (1)

توضیح آنکه : چون پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مقام بیان تعداد امامان ، این آیه کریمه را قرائت کرده و به آن استشهاد نموده ، این دلیل آن است که آیه به ائمه تأویل شده و ما نیز بهمین جهت آنرا در اینجا آوردیم .

«وَ مِنَ الَّذِينَ قالُوا إِنّا نَصارى أَخَذْنا مِيثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمّا ذُكِّرُوا بِهِ »

(ازآنانکه گفتند ما نصرانی هستیم پیمان گرفتیم ، سپس از آنچه را به آن پندشان داده بودند فراموش کردند ( مائده 14)

سلیمان قندوزی بسند خود از ابوربيع شافعی از حضرت صادق (علیه السلام) نقل کرده که آن حضرت در مورد آیه «وَ مِنَ الَّذِينَ قالُوا إِنّا نَصارى أَخَذْنا مِيثاقَهُمْ ...»

فرمود : بزودی نصاری آن قسمت را بيا دمی۔ آورند و زود باشد که گروهی از آنان به همراه قائم خروج نمایند .(2)

منظور این است که نصا ری ایمان به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) را که خداوند درباره آن ازایشان پیمان

ص: 33


1- غاية المرام ص 244
2- ينابيع الموده 506

گرفته بود فراموش کردند ولی بزودی آنرا بیاد می آورند و به اسلام باز میگردند، زیرا میبینند عیسی بن مریم (علیه السلام) از دین اسلام پیروی میکند و پشت سر حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نماز میخواند، و ممکن است منظور از "گروه " در سخن امام آن گروه ازانصاری باشند که در زمان حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) موجودند ، نه گروه خاصی از مسیحیان آن زمان ، چون در روایات آمده است که تمام نصاری به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ایمان میاورند .

«يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اَللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى اَلْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى اَلْكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اَللّهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِكَ فَضْلُ اَللّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اَللّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ »

ای کسانی که ایمان آورده اید هرکه از شما از دین خویش باز گردد بزودی خدا گروهي را بياورد که دوستشان دارد و آنها او را دوست دارند با مؤمنان نرم دل و با کافران تند هستند ، در راه خدا جهاد میکنند و از ملامت سرزنشگری نمی هراسند ، این بخشش خداست که بهر کس بخواهد

ص: 34

میدهد و خدا وسعت بخش و داناست ( مائده آیه 54 )

قندوزی حنفی ازسليمان بن هارون عجلی نقل کرده است که گفت : از حضرت صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: صاحب اين امر ( حضرت مهدی قائم ) محفوط است ، اگرتمامی مردم از بین بروند خداوند اصحاب او را خواهد آورد و آنان کسانی هستند که خداوند درباره شان فرموده « يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اَللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ ...» ينابيع الموده ص 507

ناگفته نماند که تاویل این آیه در مورد اصحاب حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) منافاتی با تأویل آن درباره امیرالمومنین (علیه السلام) ندارد، زیرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) با حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) و اصحابش هردو مصداق این آیه میباشند چون خدا علی (علیه السلام) را دوست دارد و علی (علیه السلام) نیز خدا را دوست دارد و هم چنین خدا حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) و اصحابش را دوست دارد و آنان نیز خدا را دوست دارند، تنها چیزی که میتوان گفت اینکه :حضرت علی (علیه السلام) مصداق کامل وفرد تمامتراین آیه است و حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) و اصحابش مصادیق دیگران محسوب میشوند و این گونه مصادیق در قرآن فراوان است زیرا قرآن ظاهر و باطن دارد و دارای تنزيل وتاویل وتفسير میباشد.

ص: 35

در این سوره پنج آیه مورد بحث است .

- «حَتّی اِذا جائَتْهُمُ السَّاعَهُ بَغْتَهً» 31

2- «قُلْ أَرَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَهُ بغتة» 40

3- «فَإِن یَکْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَکَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّیْسُوا بِهَا بِکَافِرِینَ» 89

4- «وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَعَدْلاً ...» 115

5- «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ ...» 158

ص: 36

«قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقاءِ اللّهِ حَتّى إِذا جاءَتْهُمُ السّاعَةُ بَغْتَةً قالُوا يا حَسْرَتَنا عَلى ما فَرَّطْنا فِيها وَ هُمْ يَحْمِلُونَ أَوْزارَهُمْ عَلى ظُهُورِهِمْ أَلاساءَ ما یَزِرُونَ»

(آنانکه معاد را دروغ شمرده ه اند زيان کرده اند و چون قیامت ناگهان بر آنان درآید گویند : دریغا ازآن کوتاهیها که در دنیا کرده ایم آنها بار گناهان خویش را بر پشتهایشان میبرند، آگاه باشید که بدباری را میکشند "

سیوطی ( فقیه شافعی) ازبخا ری ازابوهریرد نقل میکند که گفت : مردی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسید؟ قیامت کی بپا میشود؟ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود وقتی امانت از بین برود در انتظار قیامت باش، عرض کرد : یا رسول الله ، چگونه امانت از بین میرود؟ فرمود: هنگامیکه امر در دست ناشایستگان قرار گرفت منتظر قیامت باش"الدر المنثور ج 6 ص 50"

ونیزسیوطی ازابن مردويه ازابوهریره نقل

ص: 37

میکند که کفت : مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و پرسید : قیامت کی بپا میشود؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: سئوال شده داناتراز سئوال کننده نیست . عرض کرد: پس علامات قیامت را برای ما بیان کنید. پیامبر (صلی الله علیه و آله ) فرمود: نزدیک شدن بازارها ، عرض کرد: نزدیک شدن بازارها چیست ؟ فرمود: اینکه مردم ازکمی درستکاری بیکدیگر شکایت میکنند و زنا زاده زیاد میشود و غیبت شایع میگردد و ثروتمند مورد احترام است و صدای تبهکاران در مساجد بلند میشود و زشتکاران پیروز میشوند و زنا آشکار میگردد (1)

سیوطی میگوید : احمد بن حنبل و بخاری و مسلم وابن ماجه ازابن مسعود نقل کرده اند که گفت :از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که میفرمود: " قبل از فرا رسیدن قیا مت روزهائی میرسد که دانش در آن بالا میرود و جهل فرود می آید و آشفتگی و بی نظمی فراوان است" (2)

ناگفته نماند که در مورد وقوع این حوادث پیش از ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) روایات بسیار است .

بنابراین ازبین رفتن امانت ، قرار گرفتن امر در دست ناشایستگان زیادشدن زنا زاده ، شیوع

ص: 38


1- الدر المنثور ج6 ص 50
2- ج6 ص 51

غیبت ، احترام به ثروتمندان ، بلندشدن صدای تبهکاران در مساجد، پیروزی زشتکاران ، آشکار شدن زنا ، وازبین رفتن علم وفرود آمدن جهل (1) و زيادشدن هرج و مرج همه اینها از نشانه های ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) هستند، پس بنابراین منظور از (ساعت ) زمان ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) یا زمانی است که قیامت را نیز شامل میشود، زیرا این دو زمان در بسیاری از مقدمات و علامات باهم مشترکند .

« قُلْ أَرَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَهُ بغتة أَغَیْرَ اللّهِ تَدْعُونَ إِن کُنْتُمْ صَادِقِینَ »

(بگو :اگر راست میگوئید بمن خبر دهید اگر عذاب خدا بر شما در آمد یا قیامت ناگهان برشما فرا رسید آیا جز خدا را میخوانید؟) (انعام آیه 40)

سیوطی نقل میکند که حاکم ازوائلة بن اسقع نقل کرده که گفت : از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که میفرمود: " قیامت برپا نمی شود تا آنکه ده علامت تحقق یابد: خسوف در مشرق ، خسوف در مغرب خسوف در جزيرة العرب ، دجال ، نزول يأجوج وما

ص: 39


1- شاید منظور از جهل ، بیخردی وتهی مغزی باشد

جوج ،دابه ، طلوع خورشید از مغرب ، آتشی که از قطر عدن بيرون ميايد و مردم را بسوی محشر میراند و مورچه بزرگ و کوچک را زنده میکند" (1)

ناگفته نماند که راوی دو علامت را فراموش کرده یا شاید نزول یا جوج را یک علامت و نزول ماجوج را علامت دیگری بشمار آورده و یا ممکن است محشور شدن مورچه بزرگ و کوچک را یک علامت محسوب کرده تا ده علامت کامل گردد، منظورازدابه شايد اشاره به آیه شریفه است که خداوند میفرماید: « وَ اِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ اَخْرَجْنَا لَهُمْ دَ ا بَّةً مِنَ الاَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ اَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِايَاتِنَا لايُوقِنُونَ» (2)

هنگامیکه عذاب برآنان واجب شود برای آنها جنبنده ای از زمین بیرون آوریم تا به آنان بگوید که این مردم آیات ما را باور نمی کرده اند.

لازم به ذکر است که تمامی این علامتها در ضمن روایات متعددی نشانه های ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) محسوب شده است، چنانکه اگر به کتب تفسیر و حدیث و تاریخ مراجعه کنیم این مطلب را خواهیم یافت ، بنابراین منظور از ساعت " زمان ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) یا آن و زمان قیامت خواهد بود چرا

ص: 40


1- الدر المنثور ج6 ص 60 و سوره نمل آیه 82
2- الدر المنثور ج6 ص 60 و سوره نمل آیه 82

که قران دارای ظاهر و باطن وتفسیر وتأويل وتنزيل میباشد .

« فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ»

پس اگراین گروه آن را انکار کنند، گروهی را بر آن گماشتيم که منکران نیستند انعام 89

قندوزی حنفی بسند خود از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که فرمود: صاحب این امر یعنی حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) محفوظ است اگر تمامی مردم از بین بروند خداوند اصحاب او را خواهد آورد و خدا درباره آنان فرموده : « فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ » (1)

منظور این استکه ممکن نیست حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) یا اصحاب وی ازبین بروند، بنابراین اگر مردم هم در اثر گرسنگی ، جنگها و بیماریها ازبین بروند حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) و اصحابش که 313 نفرند باقی میمانند و اینکه امام صادق (علیه السلام) فرمود: "که خداوند اصحاب او را خواهد آورد" کنایه از آمدن خود حضرت است زیرا در روایات وارد شده است که مادامی که تعداد وی مانند اصحاب بدر کامل نشوند ظهور

ص: 41


1- ينابيع الموده صفحه 507

نخواهد کرد .

« وَتَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَامُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّميعُ الْعَليم. »سوره انعام آیه 115

( وگفتار پروردگا تو از روی راستی و عدالت بانجام رسید كلمات وی تغییرپذیر نیست و او شنوا و داناست ) "115"

سلیمان قندوزی بسند مذکور از گروهی از بزرگان مورد وثوق که همزمان با حضرت هادی (علیه السلام) و حضرت عسکری (علیه السلام) بودند نقل میکند که گفتند : از این دو بزرگوار شنیدیم که میفرمودند: خدا وند متعال وقتی بخواهد امام را خلق کند یک قطره از آب بهشت را در آب باران نازل میکند و آن آب در میوه ها و سبزیجات زمین قرار میگیرد و پدرامام آنرا میخورد و نطفه امام از آن منعقد میشود، هنگامیکه نطفه در رحم قرارگرفت چهار ماه که بر آن گذشت صدای را میشنود و روی بازویش نوشته میشود «وَتَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَعَدْلاً لامُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَهُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ » و هنگامیکه تولد یافت بفرمان خدا قيام میکند و ستونی از نور برای او بالا میرود که مخلوقات واعمال و اسرارشان را بوسیله آن میبینند و هرکجا برود و بهرجا نظر کند این ستون را در برابر چشمهایش

ص: 42

قراردارد" تا آخر حدیث (1)

روشن است که این حدیث یا اختصاص به حضرت قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) دارد یا شامل تمام ائمه میشود که در هر حال شامل امام قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) هم خواهد شد در این زمینه روایات دیگری نیز نقل شده که این دو معنی را تأیید میکنند .

«يَوْمُ يَأْتِي بَعْضُ آیاتِ رَبِّكَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْکَسَبَتْ فی إِیْمانِها خَیْراً، قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مَنْتَظِرُونَ »

روزی که بعضی از نشانه های پروردگارت میآید کسیکه قبلا ایمان نیاورده یا در (مدت) ایمانش کارخیری نکرده ایمان آوردنش برای او سودی ندارد ، بگو: منتظر باشید که ما نیز منتظریم. 158 انعام

قندوزی حنفی ازابوهریره نقل کرده که گفت قیامت برپا نمی شود تا آنکه خورشید ازمغرب طلوع کند در آن هنگام تمام مردم ایمان میآورند و آن روز استکه " کسیکه قبلا ایمان نیاورده یا در (مدت) ایمانش کارنیکی انجام نداده ایمان آورد

ص: 43


1- ینابیع الموده ص 462

نش برای او سودی ندارد" (1)

ونیز قندوزی ازابوسعید خدری در مورد آیه شريفه : «اَوْیَاْتِیَ بَعْضُ ایاتِ رَبِّکَ » طلوع خورشید را از مغرب نقل کرده است (2)

ناگفته نماندکه در بسیاری از روایات طلوع خورشید از مغرب یکی از علائم ظهور ورجعت مهدی آل محمد (عج الله تعالی فرجه الشریف)بشمار آمده و این مطلبی است که برای آنانکه از روایات آگاهی کامل دارند قابل شبهه نیست .

بنابراین آیه شریفه به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) تأویل یا تفسیر شده است .

ص: 44


1- ينابيع الموده ص 476
2- ينابيع الموده ص 476

سوره اعراف

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

1- «وَنَادَی أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالاً » آیه 48

2- « يَسْئَلُونَكَ عَنِ السّاعَةِ أَيّانَ مُرْساها» ( آیه / 187)

ص: 45

«وَنَادَی أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالاً یَعْرِفُونَهُم بِسِیَماهُم قَالُوا مَاأَغْنَی عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ وَمَا کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ »

( ياران حائل ، مردانیرا که به علامتشان میشناسند ندا میدهند و میگویند: جمعیت شما و آن تكبری که میکردید ،کاری برای شما نساخت سوره اعراف 68

قندوزی حنفی بسند خود از سلمان فارسی (رحمة ) نقل کرده که گفت : بیش ازده بار از پیامبرخدا شنیدم که به علی (علیه االسلام) فرمود: "یا علی تو و جانشینانت که از فرزندان تو هستند میان بهشت و دوزخ حائل هستید .

وارد بهشت نمی شود مگرکسیکه شما را بشناسد و شما او را بشناسید و داخل جهنم نمی شود مگر کسیکه شما را انکا رکند و شما او را انکارنمائيد" (1)

روشن است که چون حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) آخرین

ص: 46


1- ينابيع الموده

جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله ) است از کسانی خواهد بود که این آیه درباره آنان نازل شده خصوصا پس از آنکه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به نام جانشینان خود تصریح کرده و در بسیاری از موارد از آخرین آنها به مهدی منتظر (عج الله تعالی فرجه الشریف) یادشده که ما در گذشته بعضی از آن مواردرا نقل کردیم .

« يَسْئَلُونَكَ عَنِ السّاعَةِ أَيّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلاّ بَغْتَةً » ترا از قیامت میپرسند که کی بپا میشود؟ بگو: علم آن نزد پروردگار من است که جز او آن را به موقع خود آشکارنمیکند در آسمان و زمین نهان است وجز ناگهان بر شما فرا نمیرسد . اعراف / 187

قندوزی در مورداین آیه از مفضل بن عمر از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آنحضرت فرمود: این بهنگام قیام قائم است (1)

نا گفته نماند و در بسیاری از روایات وارد

ص: 47


1- ينابيع الموده صفحه 429

شده است که علم به زمان قيام حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف ) اختصاص به خدا وند متعال دارد.

زیرا از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمومنین (علیه السلام) بارها این مطلب سئوال میشده وهرکدام در پاسخ میگفتند: "سئوال شونده داناتراز سئوال کننده نیست " .

ص: 48

سوره انفال

در این سوره یک آیه مورد بحث است .

1- «وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لَاتَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ » آیه 39

ص: 49

« وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لَاتَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ»

با کافران بجنگید تا فتنه ای نماند و تمامی دین به خدا اختصاص یابد. انفال 39

قندوزی حنفی بسند خود از محمد بن مسلم نقل میکند که گفت : حضرت باقر (علیه السلام) درباره تا ويل اين آیه :«وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لَاتَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّه » سئوال کردم ، حضرت فرمود: تاویل این آیه محقق نشده است هنگامیکه تاویل آن محقق یافت مشرکان تا توحید خداوند بزرگ را بپذیرند و دیگر شرک نباشد و این در زمان قيام قائم ما است"

نا گفته نماند که تاویل به معنی غرض و مقصود نهائی آیه است و در توضیح روایت باید گفت که " تمامی دین خدا بخدا اختصاص یابد" تنها در زمان حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف ) است که این معنی محقق میشود .

ص: 50

سوره توبه

در این سوره سه آیه مورد بحث است :

1- «وَلَمْ یَتَّخِذُوا وَلا مِنْ دُونِ اللهِ رَسُولِهِ وَلا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَهً » آیه 16

2 -«لِيَظْهَرُهُ الدِّينِ كُلَّهُ وَلَوْ کَرَه الْمُشْرِكُونَ» 33

3- الف - «انَّ عِدَّهَ الشُّهورِ عِنْدَاللَّهِ اثْنی عَشَرَ شَهْراً» آیه 36

3- ب : «وَ قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً» آیه 36

ص: 51

« أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تُتْرَکُوا وَلَمَّا یَعْلَمِ اللّهُ الَّذِینَ جَاهَدُوا مِنکُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِن دُونِ اللّهِ وَلاَ رَسُولِهِ وَلاَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَهً وَاللّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ »

آیا گمان کردید که رها میشوید و خداوند ازکسانیکه ازشما جهاد كرده و غیر از خدا و رسول او مومنان ، همه می نگرفته اند، هنوز آگاهی ندارد ؟خداوند از اعمالی که میکنید آگاه است " توبه آیه 16

علامه بحرانی از عالم شافعی ابراهیم بن محمد حمو بینی از مسلم بن قیس هلالی حدیث مفصلی را نقل میکند که در آن حضرت على (علیه السلام) مهاجران و انصار را در مورد فضائل خود و خاندانش قسم میدهد از جمله اینکه به آنان فرمود: شما را به خدا قسم آیا نمیدانید این آیه «وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِن دُونِ اللّهِ وَلاَ رَسُولِهِ وَلاَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَهً » درچه موردی نازل شده است ؟ مردم گفتند: آیا به بعضی از مومنان

ص: 52

اختصاص دارد یا شامل تمام آنان میشود؟ پس خداوند به پیامبرش فرمان داد تا زمامدارانشان را به آنان معرفی کند و همان گونه که نماز و زکات و حج را برایشان توضیح داده ولایت را نیز برای آنان توضیح دهد ...

(تا آنکه علی (علیه السلام) میفرماید :) پس ابوبكر و عمر برخاستند و گفتند : یا رسول الله آیا این آیات اختصاص به على (علیه السلام) دارد؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود "آری درباره او و جانشینان من تا روز قیامت است "

گفتند : یا رسول الله آنان را برای ما معرفی کن ، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: علی برادرم و وزیرم و وصی و جانشین من در میان امتم وز مامدار هر مومنی پس از من ، آنگاه فرزندم حسن وسپس حسین و پس ازاو نه تن از فرزندان حسین یکی پس از دیگری " (1)

ناگفته نماند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دراحاديث بیشماری به نام این نه تن تصریح نموده که نهمین آنها حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف ) است .

«هُوَالَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَو کَرِهَ المُشرِکُونَ »

ص: 53


1- غاية المرام صفحه 264 - 265

اوست که پیامبر خویش را با هدایت و دین حق فرستاد تا وی را برهر دینی غالب گرداند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند " توبه 33

قندوزی حنفی بسند خود از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آنحضرت در مورد آیه «هُوَالَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدینِ الحَقِّ ... » فرمود: بخدا قسم تاويل آن محقق نمیشود تا آنکه مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) ظاهر شود، هنگامیکه ظاهرشد هیچ مشرکی نیست مگر آنکه از ظهور وی کراهت دارد و هیچ کافری باقی نمی ماند جز آنکه کشته میشود حتی اگر کافر در دل صخره ای باشد صخره میگوید : ای مومن در دل من کافری قراردارد مرا بشکن و او را بکش "1"

منظور ازکافردر سخن امام (علیه السلام) کافر معاندی است که قرآن از آنان تعبیر به "وازداد و اكفرا " میکند یعنی کسانیکه به کفرخود افزوده اند، وگرنه روایات بسیاری وارد شده است که کفار غیرمعاند دین اسلام را می پذیرند و به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) بعنوان امام وخليفه پيامبر(صلی الله علیه و آله) ایمان میاورند واین معنی را ما در تفسير « وَإِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ ... » بیان کردیم .

ص: 54

و اما اینکه حضرت صادق (علیه السلام) میفرماید : " صخره میگوید : ای مومن در دل من کافری قراردارد مسئله عجیبی نیست ، زیرا پس از آنکه معتقد باشیم که خداوند قدرت دارد جمادات را به سخن گفتن وادار کند و معتقد باشیم که حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) از طرف خدا امام است ، چه مانعی دارد که خداوند اين معجزات را به او بدهد و چه اشکالی دارد که خداوند این امور غیرطبیعی را بدست حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) اجرا کند تا دین وی برتمامی ادیان غالب گرداند؟ مگر سنگریزه دردست پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) سخن نگفت در حال اینکه آن روز اراده خداوند براین تعلق نگرفته بود که دینش را بر تمامی ادیان و در هر نقطه ای از زمین غالب گرداند؟

بنابراین باید صخره ها در عصر نواده پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و تجدیدکننده دین وی مهدی منتظر (عج الله تعالی فرجه الشریف) سخن بگویند، چرا که خداوند اراده فرموده دین خود را بر تمام ادیان و در هر نقطه ای غالب گرداند.

ناگفته نماند که مانعی ندارد منظور از فرستادن پیامبر غالب شدن دین خدا بر تمامی ادیان باشد و در عین حال این غلبه بیش از هزار سال بعد از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بتاخیر افتد ، زیرا طولانی بودن مدت ، باعث از بین رفتن مصالح

ص: 55

خداوند در مورد بندگانش نمیشود . مگرخداوند حضرت نوح پیغمبر را برای هدایت امتش مبعوث نکرد در عین حال میبینیم در طول نهصد و پنجاه سال نبوت وی جز عده کمی به او ایمان نیاوردند .

مطلبی را که اینجا باید یادآور شویم این است که آیه مورد بحث با همین الفاظ در سه مورد از قرآن کریم آمده است : یکی در اینجا و دیگردر سوره "فتح" وسوم در سوره "صف" و چون این آیه در حقیقت سه آیه بشمار میرود نه یک آیه ، ازاین جهت مانیزبمنظور پیروی از قرآن کریم این آیه را با تاویل وتفسيرش در دو سوره فتح وصف نقل خواهیم کرد.

«انَّ عِدَّهَ الشُّهورِ عِنْدَاللَّهِ اثْنی عَشَرَ شَهْراً فی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمواتِ وَ الارْضَ» محققا شماره ماهها نزد خدا در کتاب خدا ، روزی که آسمان و زمین را آفرید دوازده ماه است توبه 36

علامه بزرگ سید هاشم بحرانی از محمد بن شاذان با حذف سند ازابن عباس نقل میکند که گفت از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که در ضمن حدیثی طولانی میفرمود: "ای گروه مردم ، هرکه بخواهد حجت پس از مرا بشناسد باید علی بن ابیطالب را بشناسد.

ص: 56

ای گروه ، کسیکه خوشحال است که از من پیروی میکند باید ولایت علی بن ابیطالب و امامان ازنسل مرا بپذیرد زیرا آنها خزانه داران دانش من هستند".

در این هنگام جابربن عبدالله انصاری بر خاست و عرض کرد: یا رسول الله تعداد امامان چند است ) پیامبر فرمود: "جابر ، خدا ترا رحمت کند از تمامی اسلام از من سئوال کردی ، تعداد امامان به تعداد ماهها است ، و آن " نزد خدا در کتاب خدا روزی که زمین و آسمان را آفرید، دوازده ماه است "

سپس فرمود" جابر ، بنابراین ائمه دوازده نفرند اولین آنها على بن ابیطالب وآخرينشان قائم است" (1)

توضیح اینکه : پیامبر (صلی الله علیه و آله) ائمه دوازده گانه را به دوازده ماه تشبیه میکند و متن آیه شریفه را میخواند و بدنبال آن میافزاید آنها دوازده نفرند و آخرينشان حضرت قائم است ، اینها همه شاهد براین است که آیه مزبور به ائمه تاویل شده و روشن است که تاویل پیامبر روح قرآن محسوب می شود .

«وَ قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً » چنانکه با شما یکسره میجنگند) (توبه آیه 36 )

ص: 57


1- غايه المرام صفحه 244

سلیمان قندوزی بسند خود ازحضرت باقر (علیه السلام) نقل میکند آنحضرت در مورد آیه «وَ قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً » فرمود: تا آنکه دیگر شرک وجود نداشته باشد و تمامی دین خدا به خدا اختصاص یابد و فرمود : تأویل این آیه هنوز محقق نشده است ، هنگامیکه قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) ما قیام کرد ،هر که او را درک کند تاویل این آیه را خواهد یافت و دین محمد (صلی الله علیه و آله) تا هرجا که شب و روز برسد خواهد رسید بطوریکه دیگر شرک بر پشت زمین باقی نمی ماند چنانکه خداوند فرموده است (1)

منظورا زجمله : " تا هرجا که شب و روز باشد" این است که تمامی زمین را می پوشاند و هیج نقطه ای از آن باقی نمی ماند مگر آنکه دین محمد (صلی الله علیه و آله) آنرا فرا میگیرد و پرچم اسلام بر فراز آن به اهتزاز در میآید .

ص: 58


1- ينابيع الموده صفحه 507

سوره یونس

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

1 - «فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلّهِ آیه» 20

ص: 59

«وَیَقُولُونَ لَوْلا اُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَهٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إنَّمَا الغَیْبُ لِلّهِ فَانْتَظِرُوا إنِّی مَعَکُمْ مِنَ المُنْتَظِرِینَ»

( میگویند: چرا معجزه ای از پروردگارش برا ونازل نشده است ؟ بگو: غیب تنها اختصاص به خدا دارد. پس منتطر بمانید که من نیز با شما منتظر می مانم، یونس 20

قندوزی حنفی بسند خود ازحضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد این آیه : «وَیَقُولُونَ لَوْلا اُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَهٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إنَّمَا الغَیْبُ لِلّهِ...» فرمود: منظور از غیب در این آیه حضرت حجت قائم (عج الله تعای فرجه الشریف) است (1)

توضیح اینکه : هر چیزی که از حواس پنجگانه پنهان باشد آنرا غیب میگویند و آن مصادیق زیادی دارد هر چند این مصادیق از جهات گوناگون با یکدیگر تفاوت دارند، مثلا" خداوند متعال" غیب مطلق

ص: 60


1- ينابيع الموده صفحه 508

است ، چون دیده نمی شود و نخواهد شد، و هم چنین علمی که مردم نمی دانند غیب است و "روح" که محسوس انسان نیست غیب است ، وحضرت حجت غائب نیز از آن جهت که مردم بطور شناسائی !او را نمی بینند غیب محسوب میشود، بنابراین مانعی نداردکه آیه به حجت قائم (عج الله تعای فرجه الشریف) تأویل گردد .

ص: 61

سوره هود (علیه السلام)

در این سوره چها ر آیه مورد بحث است :

ا- «وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ إِلَى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَيَقُولُنَّ ما يَحْبِسُهُ» آیه 8

2- «أُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ ...» 21

3- «قَالَ لوان لِی بِکُمْ قُوَّهً أَوْ آوَی الَیَّ رُکْنٍ شَدِیدٍ » آیه 80

4- «بَقیَّهُ اللّه خَیرٌلَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمنینَ » آیه 86

ص: 62

« وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَيَقُولُنَّ ما يَحْبِسُهُ أَلا يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَ حاقَ بِهِمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ »

(اگر عذاب را تا (فرارسیدن) گروهی معین ، از آنان بتاخیر اندازیم میگویند: موجب باز داشتن آن چیست ؟ آگاه باشید روزی که (عذاب ) برآنان بیاید ، از آنان گشتنی نیست و چیزی که به مسخره کردنش می پردازند برآنان واقع میشود) "آیه 8 سوره هود "

قندوزی حنفی بسند خود ازحضرت باقر (علیه السلام) و حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن دو در مورد آیه « وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ ...» فرمودند: گروه معینی ، اصحاب مهدی در آخرزمان هستند که تعدادشان مانند هل بدر 313نفر است و مانند جمع شدن قطعات ابرهای پاییزی در یکساعت اجتماع میکنند. (ینابیع الموده ص 508 )

ص: 63

« أُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ »

(آنان کسانی هستند که به خویش زیان زده اند ) هود 21

قندوزی حنفی از مفضل بن عمر نقل میکند که گفت : در حضور امام صادق (علیه السلام) سخن از حضرت مهدی به میان آمد، حضرت صادق فرمود: "آنان یعنی کسانیکه در وجود مهدی تردید دارند) میگویند : چه زمانی تولد يافت ؟ و چه کسی او را دیده ؟ وكجا است) و کی ظاهر میشود؟ تمام اینها نشانه تردید در حکومت وقدرت او است (آنگاه این آیه را تلاوت فرمود) " «أُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ » فيا الدنيا والاخره (1)

ناگفته نماند که این تاویل یکی ازتاويلات تطبیقی قرآن است که جزاهل بیت کسی از آن آگاهی ندارد، زیرا قرآن در خانه آنان نازل شده وامام صادق (علیه السلام) نیز از این خاندان است .

«قَالَ لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّهً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ »گفت : ای کاش در قبال شما نیروئی داشتم یا به تکیه گاهی قوی پناه میبردم "هود 80

ص: 64


1- ينابيع الموده صفحه 514

قندوزی حنفی بسند خود از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که فرمود: لوط که به ملتش گفت : ای کاش در قبال شما نیروئی داشتم یا تكيه گاهی قوی پناه میبردم " آرزوی نیروی مهدی قائم وقدرت اصحابش را میکرد، زیرا اصحاب مهدی تکیه گاه قوی هستند و هر یک از آنها قدرت چهل نفر را دارند و قلب هرکدام محکم تراز قطعات آهن است ، اگر به کوههای آهن بگذرند کوهها ويران شوند و دست از شمشیرهایشان برنمی دارند تا خدا وند بزرگ راضی شود (1)

بنابراین "قوة" و "ركن شدید در این آیه به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) واصحاب وی تاویل شده است و منظور از اینکه امام فرمود: "تا خداوند بزرگ راضی شود این استکه تمامی مردم به اسلام گرایش پیدا میکنند و اسلام و ایمان روی زمین را فرا میگیرد، و روشن است که قتل ، تنها اختصاص به معاندانی داردکه حجت بر آنان تمام شده و حق را شناخته و در عین حال آنرا انکار کرده اند .

«بَقِيَّةُ اللهِ خَيْرٍ لَكُمْ إِنْ كُنْتُم مُؤْمِنَيْنِ » اگر باور دارید باقی گذاشته خداوند برای شما بهتراست" 86

ص: 65


1- ينابيع الموده صفحه 509

شبلنجی در نورالابصارازحضرت باقر (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در ضمن حديث طولانی فرمود:

هنگامیکه او ( حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف ) ظهور کرد به کعبه تكیه میکند و 313نفراز پیروانش نزد او اجتماع میکنند واو اولين سخنی که میگوید این آیه است «بَقِيَّةُ اللهِ خَيْرٍ لَكُمْ إِنْ كُنْتُم مُؤْمِنَيْنِ » آنگاه میگوید: منم بقیة الله وخلیفه و حجت او برشما ، هرکسی براو سلام میکند و میگوید:«السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقِیَّهَ اللّهِ فی ألارضِ» تا آخر حديث(1)

این روایت را ابن صباغ مالكی و دیگران نیز نقل کرده اند (2)

ناگفته نماند که این تاویل هیچ گونه منافاتی بانزول آیه بعنوان نقل قول شعيب پیغمبر (علیه السلام) ندارد زیرا تاویل و تنزيل دو چیزهستند ، و بر طبق روایات متواتر ، قرآن دارای ظاهر و باطن می باشد پس منافات ندارد یکی از دو معنی اراده شود و در ضمن معنی دیگر نیز منظور باشد .

ص: 66


1- نورالابصارصفحه 172
2- الفصول المهمه باب 12

سوره یوسف (علیه السلام)

در این سوره یک آیه مورد بحث است .

1- «حَتَّیَّ إِذَا اسْتَیْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوَّاْ أنَّهُمْ قَدْ کُذِبُواْ جَآءَهُمْ نَصْرُنَا » آیه 110

ص: 67

«حَتّی اِذَا اسْتَیْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا اَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جآءَهُمْ نَصْرُنا فَنُجِّیَ مَنْ نَشآءُ وَلایُرَدُّ بَأْسُنا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمینَ» تا وقتی که پیامبران مایوس شدند و یقین کردند که تکذیب شده اند نصرت ما برآنان آمد پس هر کس که ما خواستیم رهائی یافت و عذاب ما ازگروه بدکا ردفع نمیشود. یوسف 110

قندوزی حنفی بسند خود ازامیرالمومنین (علیه السلام) نقل میکند که فرمود: نصرت خدا نميآيد تا آنکه شما در نظر مردم پستر از مردار شوید و همین است سخن پروردگار من در کتابش در سوره یوسف (علیه السلام) « حَتّی اِذَا اسْتَیْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا اَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جآءَهُمْ نَصْرُنا ....» و این بهنگام قیام قائم ما مهدی است (1) ناگفته نماند که این مورد ازباب تطبيق

ص: 68


1- ینابیع الموده صفحه 509

است که مثل امیرالمومنین (علیه السلام) از آن آگاهی دارد: کسی که عالم به حقایق قرآن است و از اسرارآن مطلع میباشد و پیامبر درباره او فرمود: "یسازمن علیا وبلاد قرآنی را به مردمیکه آشنا نیستند میآموزد (1)

ص: 69


1- شواهد التنزیل جلد 1 صفحه 29

سوره ابراهیم (علیه السلام)

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

1- «وَ ذَکرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ» آیه 5

2 - «كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ» آیه 24

ص: 70

« لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَک مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ ذَکرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ إِنَّ فی ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ »

سوره ابراهیم آیه 5 محققا ما موسی را با معجزه های خویش فرستادیم که قومت را از ظلمت ها بسوی نور بیرون آور و روزهای خدا را بیادشان آورکه در این برای هر صبرکننده سپاسگزار عبرتی است. آیه 5

قندوزی حنفی بسند خود از حضرت باقر (علیه السلام) و حضرت صادق (علیه السلام) در مورد آیه شریفه «وَ ذَکرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ ...» نقل میکند که فرمودند: روزهای خدا سه روز است : روزی که قائم قیام میکند و روز بازگشت و روزقیامت(1)

شاید منظور از روز بازگشت " روز رجعت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین باشد که شیطان در آن روز کشته میشود و این همان روز معلومی است که خداوند

ص: 71


1- ينابيع الموده صفحه 509

شیطان را تا آن روز مهلت داده و میفرماید «فَإِنَّک مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ » (1) یعنی توتا روز و وقت معین . مهلت خواهی یافت ،البته در سوره "حجر" در این زمینه سخن به میان خواهد آمد.

باید دانست که چون خداوند به پیامبران گذشته فرمان داده بود که مردم را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) بشارت دهند از این جهت آیه شریفه اشاره به این معنی میباشد .

«ألَم تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً کَلِمَهً طَیِّبَهً کَشَجَرَهٍ طَیِبَهٍ أصلُهَا ثابِتٌ وَفَرعُها فِی السَّماء »

( مگر دیدی خدا وند چگونه مثالی زد: سخن نیک، مانند درخت نیک است که ریشه اش ثابت و شاخه ای در آسمان است ) (سوره ابراهیم (علیه السلام) 24)

حاکم حکانی از ابو عبدالله شیرازی از سلام خثعمی نقل میکند که گفت : به حضرت باقر (علیه السلام) وارد شدم و از وی در باره این آیه « أصلُهَا ثابِتٌ وَفَرعُها فِی السَّماء» سئوال کردم ، حضرت فرمود :ای سلام شجره طیبه حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) است و فرع امیرالمومنین

ص: 72


1- سوره حجر آیه 28

علی (ع) و میوه حضرت امام حسن و امام حسین (علیه السلام) و شاخه حضرت فاطمه زهراء (علیه السلام) و شاخه های منشعب از آن ائمه اطهاراز فرزندان حضرت فاطمه (علیه السلام) هستند تا آخر حديث (1)

روشن است که حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) چون آخرین امام از فرزندان حضرت على (علیه السلام) وفاطمه است از این جهت، آیه شریفه شامل آنبزرگوار نیز خواهد شد .

ص: 73


1- شواهد التنزیل ج 1 صفحه 311

سوره حج

در این سوره سه آیه مورد بحث است :

401 - «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ »( آیات 36 ،37 ، 38 )

ص: 74

« قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»

( گفت : پروردگارا ، مرا تا روزی که زنده میشوند مهلت ده ، گفت : محققا تو تا روزو وقت معین مهلت خواهی یافت ) "سوره حجر آیه 36 - 38

محمد بن ابراهيم بسند خود ازحسن بن خالد از حضرت رضا (علیه السلام) نقل میکند که آنحضرت در ضمن حدیثی فرمود: " منظور ازروز و وقت معلوم و معین روز خروج قائم ما است " ازآنحضرت سئوال شد: یابن رسول الله ، قائم شما اهل بیت چه کسی است ؟ فرمود: چهارمین فرزندم ، پسر بانوی کنیزان که خدا وند بوسيله او زمین را از بیدادگریها پاک میسازد و آن را از هرنوع ظلم وستم وتبهکاری تطهیر میکند"(1) ناگفته نماند که عین این آیه در سوره (ص ) نیز آمده است و ما این آیه را به ترتیب در هرسوره

ص: 75


1- فرائد السمطين جلد 2

ذکر میکنیم تا هرکس بخواهد آیه را در هر یک از دو مورد بررسی کند بتواند ، چون ممکن است کسی تصورکند این آیه در یکی از این دو سوره ذکر شده و از تکرار آن در سوره دیگر اطلاع نداشته باشد. علاوه وجود دو آیه بعنوان تاویل یا تنزیل در مورد حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) دلیل بر این است که در مورد دو آیه نازل شده نه یک آیه .

مطلبی که اینجا قابل دقت است این استکه : الفاظی که در قرآن تکرار شده ، هر چند لفظی تكراراست ليكن از نظر معنی تکرارنیست ، ما این مسئله را ذیلا توضیح میدهیم تا روشن شود آیاتیکه در فضیلت حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) در قرآن مجید بحث می کنند و بصورت تکرارآ مده در حقیقت تکرارنیست .

دانشمندانی که از علوم قرآن بحث میکنند معتقدند که تکرار لفظی در قرآن موجود است ولی تكرار معنوی در آن نیست، زیرا هر کلمه ای که در قرآن تکرار شده غیر از معنی آن کلمه در مورد دیگر است یعنی اگر کلمه ای در قرآن دوبار آمده لفظ شان یکی ولی معنی و مقصود دوتاست و جمله مکرر یا آیه مکرر یا موضوع مکرر نیز چنین است .

مثلا اگر کلمه یا آیه ای در قرآن پنج مرتبه تکرار شده ، لفظ یکی است ولی پنج معنی از آن اراده شده است ، و علم به این مرحله را علم

ص: 76

تحقیق و تفصیل قرآن میگویند(1)

اینجا مناسب است برای توضیح این مسئله به نقل پاره ای از مطالبی که در این زمینه نوشته شده بپردازیم :

استاد عفیفی در کتاب " القرآن القول الفصل" در این مورد می گوید :

وقتی آبه یا جمله ای کوتاه تر ازآیه یا کلمه یا حرفی در قرآن تکرار شد (2)

ص: 77


1- در این زمینه مقدمه "شیخ عطيه صقر "دبیر انجمن بحثهای اسلامی الازهر را که بر کتاب "القرآن القول الفصل " تاليف "استاد عفيفى" نوشته مطالعه فرمائید
2- تكرار آیه مانند تکرار« فَبِایّ آلِا رَبِّکُما تُکَذِّبانِ » در سوره الرحمن و تکرار جمله مانند تكرار«فَاسْئَلُوا اَهْلَ اَلذِّكْرِ اَنْ كُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ» در سوره نحل آیه 43 و سوره انبیاء آیه 7 وتکرار کلمه مانند تكرار« عَلَیْهِمْ» در سوره فاتحه «صِراطَ الّذینَ أنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِالمَغضُوبِ عَلَیْهِمْ »وتكرار حرف مانند تکرار و عطف در دو آیه « إِیَّاکَ نَعْبُدُوَإِیَّاکَ نَسْتَعینُ » و« غَیْرِالْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضّالّینَ »

هر یک از این مفردات بجای خود و دارای معنی جدیدی مختص بخود میباشد ، بطوریکه اگر بخواهیم در هر زبان یا مکانی هریک از این مفردات را در شکل خود مورد بررسی قرار دهیم حساب ویژه ای برای آن خواهیم یافت : میبینیم از یک جهت تعمیم معجزه آسای الهی است چون یک لفظ است ولی ما را به معانی مختلفی هدایت میکند، و از جهت دیگر تخصیصی معجزه آسا است چون هر مفردی در شکل خود به معنی ویژه خود اختصاص دارد بطوریکه آن معنی با معنی دیگر مفرد در مورد دیگر تفاوت دارد، اینجاست که میبینیم هر مفردی در هر موردی با نوع احتیاج ما به قرآن توافق پیدا میکند و روشن استکه انسان ازاینگونه تعمیم و تخصیص در سخن عاجزاست زیرا نمی تواند بطور کامل آن مقدار مطلوب ازسخن را در نظر مخاطب اثبات کند تا چه رسد به اینکه چند معنی مورد احتياج را در قالب یک لفظ تکراری افهام نماید (1)

خطیب اسکافی در کتاب " درة التنزيل "در موردیکه هر مفرد قرآنی دارای معنی جدیدی میباشد چنین می آورد:

ص: 78


1- القرآن القول الفصل صفحه 16

"در سوره نبا ، این دو آيه « کَلاَّسَیَعْلَمُونَ،ثُمَّ کَلاَّسَیَعْلَمُونَ » از نظر لغظ یکی است اما آیه اول اختصاص به علم در دنیا و آیه دوم اختصاص به علم در آخرت دارد. بنابراین آیه تکرار نیست و معنی آیه دوم غیرازمعنی آیه اول است " (1)

منظور این است که مشرکان در اثر آشکار شدن نشانه ها بزودی دردنیا خطای اختلاف خود را در مورد "نبا عظيم " میدانند ، آنگاه در آخرت نیز خطای اختلاف خود را خواهند دانست .

تاج القرآن کرمانی در کتاب " اسرار التكرار في القرآن " در مقام بيان مثال دیگری برای عدم تكرار معنوی در قرآن چنین میگوید :

"در سوره فاتحه ، کلمه " عليهم " در یک آیه دو بار آمده " زیرا به این طور است « صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِالْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضّالّینَ » این در حقیقت تکرارنیست ، زیرا منظور از اول ارتباط بمعنی نعمت دادن و منظور از دوم بمعنی غضب است " (2)

مقصود این است که نعمت دادن خدا در تمام موارد از یکجا سرچشمه میگیرد همانطور که غضب خدا نیز بر یک اصل خاص استوار است ، چرا که هر یک از

ص: 79


1- دره التنزيل ص 566
2- اسرارالتكرار في القرآن صفحه 21

انعام و غضب بر اصول حکیمانه ای مبتنی هستند و چنان نیست که نعمت دادن خدا یا غضبش سرسری و بدون اندیشه باشد، بنابراین وجود ارتباط در هریک از این دو ضروری است .

علامه زرکشی در کتاب " البيان في علوم القرآن" در مقام توضیح اصطلاح معروف " تحقيق و تفصیل قرآن" میگوید :

" تحقیق و تفصيل قرآن علمی است که مواضع مفردات قرانی را برای ما روشن میسازد بطوریکه موضع هر مفردی را مانند موضع حرفی که یک کلمه را تشکیل میدهند و هر حرفی جای مخصوص خود را دارد

بخوبی میتوانیم تشخیص دهیم ، و این از امتیازات کلام خداوند است ، زیرا کلام انسانی چنین ارتباطی نخواهد بود. چنانکه قاضی ابوبکر بن العربی در اینمورد میگوید: ارتباط دادن آیات، قرآن نسبت به یکدیگر بطوریکه مانند یک کلمه باشد. علم بزرگی است که خداوند درب آن را بسوی ما گشوده است ولی ما چون افرادی را نیافتیم که بتوانند این دانش را فرا گیرند و دیدیم خلق خدا به بطالت گرایش دارند دهان بستیم و این علم را میان خود و خدا قرار دادیم و آنرا بسوی خدا بازگردا ندیم" (1)

ص: 80


1- البيان في علوم القرآن ج1 صفحه 36

البته شاید منظور قاضی ابوبکر از خلق خدا ، دنیا پرستانی باشند که از معارف الهی روی گردان شده اند نه عموم مردم ، چرا که اگر عموم مردم منظور باشند سخنی دور از صواب است .

ابوحامد غزالی در کتاب معروف "احياء علوم الدین " در موردتوضیح اصطلاح مزبور میگوید:

"بعضی از عارفان(1) معتقدند که قرآن حاوی هفت صد و هشتاد هزار و دویست علم میباشد زیرا هر کلمه ای علم محسوب میشود"(2) .

ابن قیم در کتاب "اعلام الموقعين "از بعضی صحابه نقل میکند که وقتیکه از "کلاله "از وی سئوال شد اظهارنظر نکرد تا آنکه به کلمه "کلاله " و" الكلاله " در دو مورد از قرآن مراجعه کرد :

موردا ول آیه 12 ازسوره نساء «وَإِنْ کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلَالَهً أَوِ امْرَأَهٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاءُ فِی الثُّلُثِ » و مورد دوم آیه 176 از همان سوره : « یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلَالَهِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ وَ هُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ

ص: 81


1- عارفبه کسی میگویند که مرعی معرفت بیشتری نسبت به خدا وند و جهان هستی است
2- احياء علوم الدين جلد اول صفحه 523

يَكُنْ لَها وَلَدٌ » (1)

آنگاه عفيفی بدنبال آن چنین میگوید : اینک من میبینم دقت در این مورد که در یکی کلمه " کلاله " و در دیگري "الكلاله " آمده ما را به معنی جدیدی از معانی قرآن میرساند و این تنها اختصاص به این مورد ندارد بلکه در هر موردی که خواننده قرآن با آیات قرآنی مواجه شود و سیاق آنها را در نظر بگیرد به این نتیجه خواهد رسید (2)

قاضی ابوبکر باقلانی در کتاب "اعجازالقرآن" پس از آنکه عقاید اشاعره و معتزله را در این زمینه نقل میکند و مسئله خلق قرآن را متعرض میشود در آخر میگوید :

" ازاینکه میبینم خدا وند، مخالفان قرآن را به آوردن مانند یک سوره از میان تمام سوره های قرآن دعوت میکند و سوره خاصی رانام برده ، پی میبرم که تمامی قرآن معجزه است " (3)

روشن است که دلیل آن اینست که کلمات قرآنی هر چند از نظر لفظی تکرار شده اما از جهت معنی تكرار نیست و به تعداد تکرار لفظ معنی نیز متعدد

ص: 82


1- اعلام الموقعین ج 1ص 92
2- القرآن القول الفصل ص 214
3- اعجاز القرآن ج 2 ص 252

رشیدرضا در کتاب "الوحي المحمد" مینویسد :

"اگر عقائد اسلام که در قرآن بیان شده از قبیل ایمان بخدا ، صفات خدا ، فرشتگان ،کتابهای آسمانی ، پیامبران ، قیامت و خصوصیات آن مانند حساب ، جزا ، بهشت ، دوزخ اگر تمامی این مسائل بطور مرتب در سه یا چها ر یا پنج سوره مانند کتب عقاید نوشته میشد ...

واگر عبادات اسلام ازقبیل طهارت ، نماز، زكاه ، روزه، حج، دعا ، و اذكار مانند کتب فقیهی، دسته بندی شده در چند سوره قرار داده میشد ... تا آنکه میگوید ) :

وا گرقوانین تشریعی و احکام شخصی و سیاسی و جنگی ، اقتصادی ، مدنی ، حدود، وکیفرهای اسلام در ضمن چند سوره مانند کتابهای قانونی ترتیب مییافت ...

واگر داستانهای انبياء و محتویات آن از قبیل مواعظ و سنتهای الهی ، در سورهای ویژه ای مانند کتابهای تاریخی ذکر میشد 000.

و خلاصه اگر تمام مقاصد قرآن که مایه اصلاح جميع شئون انسانها است هرکدام در فصل ویژه ای مانند کتب تاریخی یا کتابهای فقهی یا قوانین بشری ترتیب مییافت و بصورت کتابهای تورات در ميآمد، در این صورت قرآن بزرگترین

ص: 83

مزایای هدایتگری خود را که اصولا نزول قرآن براساس آن استوار است از دست میداد، در حالیکه منظورازتشريع وتنزيل قرآن اینست که انسانها عموما از آن بهره برداری کنند و هر کسی بتواند در پرتو همان مقدار از قرآن که یاد دارد، کم باشد یا زیاد حتی اگر سوره کوچکی از آن یادگرفته ، در پرتو آن از بسیاری از مسائل اعتقادی ، فضائل اخلاقی و احکامی که در تمام سوره ها پراکنده هستند اسفاده کند ، زیرا بنابر ترتيب فرضی مزبور "یک سوره فقط یک مقصد ازتمامی مقاصد را بیان میکند وآن مقصد هم ممکن است مثلا احکام طلاق یا احکام حیض باشد، در این صورت کسی که تنها از یک سوره بزرگ درباره یک موضوع آگاهی دارد فقط ازاین طریق میتواند متعبد باشد و روشن است که این موجب آزردگی روح انسان خواهد بود .

اما سوره ای که با این اسلوب شگفت انگیز و نظم حیرت زا نزول یافته ، گاهی در یک آیه طولانی یا در یک سوره کوچک با اینکه در یک موضع قرار دارد رنگهای گوناگون هدایت بچشم میخورد"(1)

علامه مصطفی صادق رافعی در کتاب "اعجاز القرآن " پس از آنکه نصوص مفردات قرآنی را که

ص: 84


1- الوحي المحمدی صفحه :142

رویهمرفته دارای اعجازاست در ضمن یک بحث طولانی بیان میکند میگوید: "این مفردات همان حروف و كلمات و جمله ها هستند" (1)

وهم او در اوایل کتاب مزبور چنین نوشته است " قرآن کریم در پوشش این لغت بصورتی نازل شده که کم و زیاد آن درمعجزه بودن تفاوتی ندارد.

در حقیقت قرآن در تمام خصوصیات مانند نوراستکه هرچند تجزیه شود بازطبیعت خود را دارا خواهد بود" (2)

شیخ محمد عبدالله دراز در کتاب "دستور الأخلاق في القرآن " پس از آنکه مراحل اعجازقرآن را بطور تفصیل بیان میکند چنین میگوید:

"قانون توانسته است به مرحله کمال دو جنبه ای برسد و از لطافت توام با استحکام ،وتقدم توام با ثبات، وتنوع توام با وحدت برخوردار باشد بطوریکه غیرقرآن هرگز نمی تواند میان این دو جنبه توافق ایجاد کند " (3)

برای بررسی وسیعتر در این موضوع ممکن است از کتاب مهم از علمای قدیم و از دو کتاب جدید استفاده شود که آنها به ترتیب زیر هستند:

1- احکام القرآن تالیف ابوبکر احمدبن علی

ص: 85


1- اعجازالقرآن ص 211و ص47
2- اعجازالقرآن ص 211و ص47
3- دستورالاخلاق في القرآن ص 11

الرازی که در زمان خود پیشوای مذهب حنفی بوده (1)

2- الاتقان فی علوم القرآن تاليف : عبدالرحمن بن ابی بکرالسیوطی که در عصر خود پیشوای مذهب شافعی بشمار میرفته (2)

3- اعجازالقرآن والبلاغه النبويه نوشته استاد مصطفى صادق الرافعي .

4 - القرآن القول الفصل نوشته : استاد محمد عفيفي .

در هر حال منظورازاين بحث کوتاه که از میان یک سلسله بحثهای طولانی و عميق انتخاب کردیم این است که روشن شود هر آیه ای از قرآن درباره حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) که بر حسب ظاهر تکرار است در حقیقت تکرار نمی باشد، بنابراین نمی توان گفت که یک آیه در شأن حضرت نازل شده بلکه به تعداد تكرار آیه ،آیات متعددی درباره حضرت نازل گردیده است .

ما اینجا مثالی میاوریم دقت کنید : جمله «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا »در قرآن کریم زیاد بچشم میخورد لیکن هرکدام غیر دیگری است اولی غیر از دومی و دومی غیرازسومی و هم چنین ... پس جمله «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» در واقع تکرار نشده بلکه

ص: 86


1- احكام القرآن جلد 2 صفحه 280
2- الاتقان في علوم القرآن ج 2 صفحه 2

آنچه تکرار شده الفاظ این جمله و حروف آنست . و در هر حال وقتی دهها جمله «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» در قرآن وجود دارد و وقتی روایات شریفه بطور مکرر دلالت داشت براینکه هر موردی ازقرآن که يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا باشد حضرت علی (علیه السلام) ، آقا و بزرگ آنها ، و در راس آنان قراردارد ، وقتی تکرار معنوی در قرآن نباشد ، در اینصورت بر طبق تعداد این آیات ، آیات متعددی در فضیلت علی بن ابیطالب (علیه السلام) نازل شده است ، نه آنکه یک آیه باشد ویک معنی را افاده کند .

آیه مورد بحث : « قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یوْمِ یبْعَثُونَ ...» نیز چنین است یعنی به تعداد تکرار این آیه ، در حقیقت آیه مستقلی در باره حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نازل شده است ، بنابراین اگر ما نیز این آیات را بطور مکرر مورد بحث قراردادیم هیچ گونه اشکالی برما وارد نخواهد شد .

برای توضیح بیشتر باید بتونیم : مثلاجمله «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» یک مرتبه در مورد پرستش خدا آمده (1) و مرتبه دیگر مورد استقامت به صبر و نماز(2)و بار دیگر در مورد رد اعمال باطل (3) و دیگر

ص: 87


1- سوره بقره آیه 21
2- سوره بقره آیه 153
3- سوره توبه آیه 34

مرتبه درباره احکام روزه (1) ومورد پنجم دربا-ره سازش (2)و هم چنین ... و معنی روایتی که می گوید:" علی ،آقای مومنین و بزرگشان و در راس آنها قراردارد" اینستکه حضرت علی (علیه السلام) در راس ایمان آوردگان به خدا و پرستشگران وی میباشد و اوستكه درراس مومنان به صبر و نماز استقامت میجوید و هم اوست که مقدم بر همه مومنان با پیروان باطل مبارزه میکند و به احکام روزه ایمان آورده و از روزه داران واقعی میباشد و اوست که به سازش ایمان آورده و اولین مجری آنست .

اینجا علت تکرار آیه مورد بحث " إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ" درشان حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) برای ما روشن میشود، زیرا این آیات سه گانه در یک مورد یعنی در سوره حجر بخاطر تهدید شیطان در مقابل مخالفت فرمان خدا ذکر شده چون شیطان گفت :" لَمْ أَکُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ "

و در مورد معنی در سوره (ص) بمنظور تهديد وی ، هنگامیکه فرمان خدا را با یک فلسفه پوچ مخالفت کرد و گفت " أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ " نازل گردیده است .

ص: 88


1- سوره بقره آیه 183
2- سوره بقره آیه 208

در هر دو صورت خداوند با یک بیان یعنی با جمله « إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»به شیطا ن مهلت میدهد ،

ممکن است بگوئیم در مورد اول در سوره حجر شیطان جزای مخالفت فرمان خدا را که به او خطاب شد : فقعوا الساجدين "بزودی میبینی ، و در مورد دوم " سوره (ص) نتیجه فلسفه بافی خودرا در برابر آفریدگار آسمانها و زمین ، و نتیجه آن سنجش مادی را بعمل آورد خواهد دید ،

ص: 89

سوره اسراء

در این سوره چها ر آیه مورد بحث است :

2-1 «فَاِذَا جَاءَ وَعْدُ (الى قوله تعالی) وَجَعَلْنَا أَكْثَرَ نَفِيرًا،» آیه 5-6

3 -«وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِه» آیه 13

4-« وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا .» آیه 33

ص: 90

« فاذا جَاءَ وَعْداً اوليهما بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولاً، ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَثرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا »

پس وقتی که عده نخستین ان بیامد بندگانمان را که دارای نیروئی سخت بودند برآنها گماشتیم تا داخل دیارشان را جستجو کردند و این وعده ای انجام شده بود، آنگاه برضد آنها به شما دولت دادیم و شما را به مالی ها و فرزندان کمک کردیم و از نظر جمعیت فزون ترسا ختیم." ( سوره اسراء آیه 6-5)

علامه بحرانی در تفسیر برهان از محمد بن جریر طبری اززاذان از سلمان نقل میکند که گفت : پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) بمن فرمود: خداوند هیچ پیغمبری را مبعوث نکرد مگر آنکه برای او دوازده نگهبان

ص: 91

قراردادگفتم : یا رسول الله من این مطلب را از پیروان تورات و انجیل شنیده ام ، پیامبر فرمود سلمان آیا میدانی نگهبانان من کیانند؟ و آن دوازده نفری که پس از من خداوند برای امت برگزیده چه کسانی هستند؟ عرض کردم : خدا و رسولش داناترند، پس فرمود: سلمان ، خداوند مرا ازبرگزیده نورش آفرید و مرا خواند پس من اطاعت او کردم و از نور من علی را آفرید و او را خواند پس اطاعت خدا کرد، و از من و علی فاطمه را آفرید پس او را خواند وفاطمه اطاعت کرد و از من و علی و فاطمه حسن را آفرید و او را خواند پس اطاعت خدا کرد و از من و علی وفاطمه حسین را آفرید و او را خواند پس خدا را اطاعت کرد، آنگاه ما را به پنج اسم ازاسماء خودش نام گذاشت (1) چون خدا محمود است و من محمد، و خدا اعلى است و این هم على و خدا فاطر است و این فاطمه وخدا احسان دارد و این حسن است و خدا محسن است و این حسین.

و سپس از ما و از نور حسین نه امام آفرید پس آنان را خواند آنان اطاعت او کردند پیش از آنکه خداوند آسمانی را برافراشته سازد و زمینی را

ص: 92


1- یعنی ازاسماء خدا مشتق اند

بگستراند و فرشته انسانی را خلق کند، ما نوری هستیم که تسبیح خدا میکنیم و می شنویم واطاعت می نمائیم .

سلمان میگوید: به رسول خدا عرض کردم پدر و مادرم فدای توباد، کسی که این گروه را بشناسد چه پاداشی خواهد داشت ؟ پیامبر فرمود : ای سلمان کسی که آنان رابحق بشناسد و از آنان پیروی کند و دوستانشان را دوست داشته باشد و از دشمنانشان بیزاری جوید بخدا قسم او از ما است و هر جا ما وارد شویم وساکن گردیم او نیز وارد میشود و ساکن میگردد.

عرض کردم : یا رسول الله ، آیا ممکن است کسی که نام و نسب شما را نمی داند به آنان ايمان بیاورد؟ فرمود: نه سلمان ، عرض کردم :یا رسول الله ، من تا حسین را شناختم ، پیامبر فرمود سپس سيد العابدین علی بن الحسین ، پس فرزندش محمد بن على شکافنده علم اولین و آخرین از پیامبران ، پس جعفر بن محمد زبان راستگوی خدا ، پس موسی بن جعفر فرو برنده خشم خود در راه خدا ، پس علی بن موسی راضی به فرمان خدا ، پس محمدبن على برگزیده خلق خدا ، پس علی بن محمد هدایتگر بسوی خدا ، پس حسن بن علی راستگو و نگهبان رازخدا و سپس محمد بن علی هدایت کننده و

ص: 93

هدایت شده و سخنگوئی که بحق خدا قیام میکند .

آنگاه فرمود" تو ای سلمان و هرکه مانند تو باشد با معرفت درست ولایت او را بپذیرد او را درک خواهد کرد(1).

سلمان میگوید، در این هنگام شکرخدا را به جای آوردم و عرض کردم یا رسول الله ، آیا من تا آنزمان زنده میمانم ؟ پیامبر فرمود: سلمان این آیه را بخوان «فَاِذَا جَاءَ وَعْدُ اَولُاهَمَا بَعْثَنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَنَا اُوَلَي بِأُسِّ شَدِیدٍ...»

سلمان گوید: در این هنگام گریه و شوق من شدت یافت ، عرض کردم یا رسول الله در زمان تو است ؟ فرمود: آری قسم بخداوندی که محمد را به پیامبری فرستاد در زمان من و علی و فاطمه و حسن وحسين ونه فرزندش و هر کسی که از ما و به همراه ما با شد آری بخدا قسم ای سلمان. (2)

ناگفته نماند که این روایت شريفه دلالت دارد براینکه دو آيه مزبور به پیامبر خدا و دختر ش فاطمه (علیه السلام) و ائمه دوازده گانه (علیه السلام) ، آنگاه که به اذن خدا رجعت کرده و بازگردند تاویل شده و روایاتی که در تفسیر آیه « يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ

ص: 94


1- یعنی در زمان تو بهنگام رجعت
2- تفسير برهان صغه 406 - 407

فَوْجاً» و مانند آن وارد شده نیز به همین معنی دلالت دارد. البته روایاتی که رجعت چهارده معصوم را بطور تفصیل بیان کرده اند بسیارند که در کتب حدیث و تفسیر و هم چنین در کتابهای اعتقادی و مانند آن نقل شده است .

« كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ »

(هرانسانی را عملش را به گردنش آویخته ایم ) (سوره اسراء آیه 13)

قندوزی حنفی بسند خود از حضرت صادق (علیه السلام) نقل

میکند که آنحضرت در ضمن حدیثی فرمود: و منظور از قول خداوند«وَکُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ» ولایت امم است (1)

مخفی نماند که این بیان تاويل " طائر" است زیرا ولایت امام بارزترین نمونه عمل است و تمامی اعمال از ولایت امام سرچشمه میگیرد ، مثلا کسی که ولایت امام صادق (علیه السلام) را پذیرفته باشد عملش برخلاف کسی استکه آن را نپذیرفته است .

البته چون در هر زمانی باید امامی باشد اطلاق روایت شامل ائمه دوازده گانه ازامیرالمومنین تا حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) خواهد بود .

ص: 95


1- ينابيع الموده صفحه 454

«وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا »

( هرکس ازروی ستم کشته شود به ولی او تسلطی داده ایم اما در کشتن زیاده روی نکنید که او نصرت يافته است ) ( سوه اسراء آیه 33)

قندوزی بسند خود از عبدالسلام بن صالح هروی از حضرت رضا (علیه السلام) نقل میکند، که آن حضرت درباره این آیه « وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرفْ فِی الْقَتْلِ ... » فرمود: در مورد حسین و مهدی نازل شده است (1)

منظور این است که امام حسین (علیه السلام) ازروی ستم کشته شده و حضرت مهدی ولی نصرت یافته او است. در روایات وارد شده است که وقتی حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ظاهر میشود ، قاتلان امام حسین (علیه السلام) را به امر خداوند متعال زنده میکند و شدیدترین انتقام را از آنان میگیرد .

ص: 96


1- ينابيع الموده صفحه 510

سوره انبیاء

در این سوره یک آیه مورد بحث است .

1 -«وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ »آیه 105

ص: 97

» وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ » پس از آن کتاب ، در زبور نوشتیم که زمین را به بندگان شایسته من به میراث میبرند. انبیاء 105

قندوزی بسند خود از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن دو درباره آیه «وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْر ... » فرمودند: بندگان خدا قائم واصحاب، او هستند(1)

روشن است که تا این تاریخ اتفاق نیافتاده که کسی زمین را به میراث ببرد و بر تمام نقاط آن یک حکومت الهی برقرار کند، این حکومت نه در عهد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و نه در عهد جانشینانش محقق شده تنها کسی که برای این حکومت ذخیره شده حضرت مهدی قایم (عج الله تعالی فرجه الشریف) میباشد ، (زبور) کتابی است که بر حضرت داود (علیه السلام) نازل شده و منظور از (ذكر ) تورات است که بر حضرت موسی (علیه السلام) نازل گردیده است.

ص: 98


1- عقدا لدرر باب 7 صفحه 217

سوره حج

در این سوره شش آیه مورد بحث است .

ا- «وأنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ لارَیبَ فیها» آیه 7

2 - «وَلایَزالُ الَّذینَ کَفَروُا فی مِرْیَهٍ مِنهُ حَتّی تَأتیَهُمُ السّاعَهُ» آیه 55

3 - «وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنْصُرَنَّهُ اللّهُ» آیه 60

4- «وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ» 65

6-5 - «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ...» (تا آخر سوره ) آیات 77- 78

ص: 99

«وأنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ لارَیبَ فیها »

(و محققا قیامت آمدنی است و در آن شکی نیست )حج 7

فقيه شافعى عبدالرحمن بن ابی بکر السیوطی در تفسیر خود از ابوداود ازابوسعيد خدری نقل میکند که پیامبر خدا فرمود: "قیامت بپا نمیشود تا آنکه مهدی من بر زمین حکومت کند ، پیشانیش نورانی وبینیش برآمد گی دارد ، زمین را از عدل و داد پر میکند چنانکه از ظلم و ستم پرشده واین در طول هفت سال خواهدبود" (1)

احمد بن حنبل نیز از ابوسعید خدری از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده که فرمود:" شما را به آمدن حضرت مهدی بشارت میدهم ، خداوند او را ميان امتم در حالیکه لغزشها و اختلاف سراسر آنرا فرا گرفته مبعوث میکند، آنگاه زمین را از عدل و داد پر میکند چنانکه پرازظلم وستم شده است و ساکنان آسمان و زمین ازاو راضی میشوند که مال را بطور

ص: 100


1- الدر المنثور ج2 ص 50

صحیح تقسیم کند "

و در اينھنگام مردی پرسید: چگونه , بطور صحيح ؟ پیامبر فرمود: " بطور مساوی بین مردم تقسیم میکند و دلهای امت محمد را بی نیاز میسازد و عدالتش آنان را فرا میگیرد تاآنکه دستور میدهد منادی ندا کند و بگوید: چه کسی به مال احتیاج دارد؟ پس هیچ کس از مسلمانان برنمی خیزد مگر یکنفر ، در این هنگام مهدی به او میگوید: نزد خزانه دار برو و به او بگو: مهدی بتو فرمان میدهد که بمن مالی بدهی واصرارکن ، تا آنکه بالاخره وقتی مال را در دامن او قرارداد پشیمان میشود و میگوید من حريصترین امت محمد بودم ، زیرا چیزی که در توان امت بود من از آن ناتوان گردیدم پیامبر فرمود: سپس مال را بر میگرداند ولی پذیرفته نمی شود و به او میگویند: چیزی را که ما داده ایم باز پس نمی گیریم (1)

ناگفته نماند همانطور که از روایات شریفه استفاده میشود کلمه "ساعة" در اصطلاح شرع به دو چیز اطلاق میشود: 1. روز ظهور مهدی ( عج الله تعالی فرجه الشریف) 2. روزقیامت ، واین بدان جهت است که این دو روز برای مومنان موجب رحمت و برای کفار و منافقان باعث

ص: 101


1- الدر المنثور ج2 ص 50

گرفتاری است ، چنانکه کلمه "حشر" نیز به دو معنی اطلاق میشود: اول : روزی که بعضی از مردم زنده میشوند یعنی روز ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) که خدا وند میفرماید « وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ اُمَّة فَوْجًا» (1).

دوم : روزی که همه مردم زنده میشوند یعنی روز قیامت که خداوند میفرماید: « وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً» "(2)

بنابراین آیه موردبحث « وَأَنَّ السَّاعَهَ آتِیَهٌ لَارَیْبَ فِیهَا» بقرينه روایات شریفه شامل زمان رجعت و ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) خواهد بود .

« لا يَزالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ حَتّى تَأْتِيَهُمُ السّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ »

(کسانیکه کفر ورزیدند پیوسته از آن درشک هستند تا ناگهان قیامت سویشان بیاید یاعذاب روز غم انگیز برآنان فرا رسد حج آیه 55)

سیوطی ازحا کم ازعقبة بن عامرنقل میکند که گفت : از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که میفرمود " پیوسته گروهی ازامت من به فرمان خدا میجنگند

ص: 102


1- روزیکه از هر امتی دسته ای را زنده میکنیم سوره نمل آیه 83
2- یعنی : همه را زنده میکنیم و احدی از آنان را وانمیگذاریم سوره کهف آیه 47

و بر دشمن چیره میشوند و مخالفانشان زیانی بانان نمیرسانند تا در چنین حالی قیامت بر آنان فرا میرسد

پس عبدالله بن عمر گفت : خداوند بادی که بوی مشک میدهد و مانند حریر نرم است بر میانگیزد پس در هر دلی ذره بی امان باشد میبرد و مردم تبهکار باقی میمانند که قیامت برپا میشود(1)

و ناگفته نماند که روایات متعددی به همین مضمون درباره حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) وارد شده و دلالت دارد براینکه آن حضرت ظاهر نمی شوند تا آنکه دنیا ازظلم و ستم پر شده باشد، یا آنکه ظلم وستم در هر خانه ای وارد شده باشد ، بنابراین آیه شریفه با چنین روزی یعنی ظهور حضرت مهدی منتظر (عج الله تعالی فرجه الشریف) تطبیق میکند .

« وَ مَنْ عاقَبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ »

(هر کس عقوبت کند نظیر آن عقوبتی که دیده ، آنگاه براو ستم شود خدا او را یاری می کند ، محققا خدا بخشنده و آمرزنده است "حج آیه 60)

قندوزی حنفی بسند خود از سلام بن مستنیر از امام صادق (علیه السلام ) در مورد آیه « وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما

ص: 103


1- الدرالمنثور ج 2 صفحه 61

عوقب به ....» نقل میکند که فرمود: هنگامیکه قریش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را از مکه بیرون کردند و پیامبر از شر آنها به غار پناهنده شد و قریش او را تعقیب کردند که بکشند، پیامبر مورد عقوبت آنان قرار گرفت ، آنگاه پیامبر در بدر عقوبت کرد زیرا عتبة بن ربیعه ، شيبة بن ربیعه ، ولید بن عتبه حنظله بن ابی سفیان ، ابوجهل و دیگران را کشت پس از آنکه پیامبر خدا رحلت کرد پسر هنده دختر عتبة بن ربیعه یعنی معاوية بن ابی سفیان " براو ستم کرد، زیرا از اطاعت امیرالمومنین (علیه السلام) سرباز زد و فرزندش یزید، امام حسین (علیه السلام) را از روی ظلم و ستم بقتل رسانید، خداوند میفرماید: « لَيَنْصُرَنَّه اَللّهُ» يعنی بوسیله مهدی قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از فرزندانش (ينابيع الموده صفحه 510)

« وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاّ بِإِذْنِهِ» و آسمان و زمین را نگاه می دارد که جز اذن وی به زمین نیفتد "حج آیه 65

علامه بحرانی از محمد بن احمد بن شاذان از طريق عامه با حذف سند از پیامبر نقل میکند که فرمود: جبرئیل از پروردگار بزرگ برای من حديث کردکه فرمود: " کسیکه معتقد باشدکه جز من

ص: 104

خدائی نیست و معتقد باشد که محمد، بنده و فرستاده من ، وعلی بن ابیطالب خلیفه من است و امامان از فرزندان او حجت های من هستند او را برحمت خود وارد بهشت میکنم و به بخشش خویش از آتش نجات میدهم ."

تا اینکه راوی میگوید : جابر بن عبدالله انصاری برخاست عرض کرد: یا رسول الله امامان از فرزندان علی بن ابیطالب چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمود: حسن و حسین دو آقای جوانان اهل بهشت ، سپس علی بن الحسین پیشوای پرستشگران زمانش ، و سپس محمد بن علی بانسر، بزودی ای جابر تو او را درک خواهی کرد وقتی که او را دیدی سلام مرا به او برسان ، سپس جعفر بن محمد الصادق ، سپس موسی بن جعفر الكاظم ، سپس علی بن موسی الرضا ،سپس محمد بن علی النقی ، سپس علی بن محمدالنقی سپس حسن العسكري الزکی ، سپس فرزندش مهدی امتم که به حق قیام میکند و زمین را آنچنانکه ازظلم و ستم پر شده از عدل و داد پر میکند.

ای جابر ، اینها خلفای من و اوصیای من و فرزندان من و عترت من هستند، کسیکه اطاعت آنان کند اطاعت مرا کرده و هر کس با آنان مخالفت کند با من مخالفت کرده ، و کسی که آنان را یا یکی از آنان را انکار کند مرا انکار کرده است ، بوسیله

ص: 105

اینهاست که خداوند آسمان را از اینکه به زمین بیفتد نگاه میدارد و بوسیله اینهاست که خداوند زمین را از اینکه ساکنانش را به لرزش در آورد حفظ میکند . (1)

روشن است که ذکر کردن پیامبر این آیه را در این مورد، دلیل نزول آن درشان امامان دوازده گانه است هر چند بعنوان تاویل باشد، چرا که تاویل حقیقت قرآن و روح وحی بشمار میرود.

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ،وَ جاهِدُوا فِي اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمّاكُمُ اَلْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِي هذا لِيَكُونَ اَلرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى اَلنّاسِ فَأَقِيمُوا اَلصَّلاةَ وَ آتُوا اَلزَّكاةَ وَ اِعْتَصِمُوا بِاللّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ اَلْمَوْلى وَ نِعْمَ اَلنَّصِيرُ» ای کسانیکه ایمان آورده اید رکوع کنید و سجده کنید و پروردگارتان را پرستش نمائید ونیکی کنید شاید رستگار شوید و در راه خدا چنانکه سزاوار

ص: 106


1- غاية المرام صفحه 692

جهاد است جهاد كنید، و شما را برگزید و در این دین برای شما سختی قرار ندارد، آئین پدرتان ابراهیم است ،او شما را از پیش و در این قرآن مسلمانان نام گذاشت تا این پیامبر گواه و شما بر مردم گواه باشید پس نماز را بپا دارید و زکات را بدهید و بخدا تکیه کنید ، او مولاى شماست ، چه خوب مولی و چه خوب یا وری است " ( حج آیه 77- 78)

علامه بحرانی در کتاب غاية المرام از عالم شافعی ابراهیم بن محمد حموینی بسند خود از سلیم بن قيس هلالی در ضمن سخنی طولانی نقل میکند که گفته علی بن ابیطالب (علیه السلام) بیش از دویست نفرازاصحاب رسول خدا و تابعین را در یک مجلس قسم داد، علی (علیه السلام) آنان را به اموری سوگند داد و در ضمن فرمود: شما را بخدا سوگند میدهم آیا میدانید که خداوند در سوره حج چنین فرموده است:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیْرَ ...» پس سلمان برخاست و عرض کرد: یا رسول الله کیانند گروهی که تو برآنان گواه هستی و آنان بر مردم گواه هستند و خداوند آنان را برگزیده و در این دین

ص: 107

که آئین ابراهیم است بر آنان سخنی قرار نداده ؟

پیامبر فرمود: منظورازاین گروه سیزده نفرند نه تمام امت ، سلمان عرض کرد: یا رسول الله آنان را برای ما معرفی کن ، پیامبر فرمود: من و برادرم علي و يازده تن از فرزندانم،

گفتند " ( يعني اصحاب وتابعین در تصدیق سخن علی بن ابیطالب گفتند: )خدایا شاهد باش آری(1)

روشن است که یازده تن از فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنانکه خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) در موارد دیگر از جمله در آیه سابق به نام تصریح کرده عبارتند از:

حسن بن على ، حسین بن علی ، على بن الحسين ، محمد بن على الباقر، جعفر بن محمد الصادق ، موسی بن جعفرالكاظم ، علی بن موسی الرضا ، محمد بن علي الجواد، علی بن محمد الهادي حسن بن على العسكرى وحجة بن الحسن المهدی المنتظر صلوات الله علیهم اجمعین .

بنابراین آیه مورد بحث ازنظر تفسیر شامل حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) خواهد بود.

ص: 108


1- غاية المرام صفحه 264 - 265

سور نور

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

ا- « وَعَدَاللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالحاتِ لَیِسْتَخْلِفَنَّهُمْ فی الارْضِ ...» آیه 55

ص: 109

« وَعَدَاللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالحاتِ لَیِسْتَخْلِفَنَّهُمْ فی الارْضِ کَما اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذی ارْتَضی لهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْناً ...»

(خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند وعده داده است در زمین آنان را بخلافت رساند چنانکه پیشنیانشان را بخلافت رسانید و دینشان را که برای ایشان پسندیده استقرار دهد و پس از ترسشان ایمنی بجای آن آورد" نور آیه 55

علامه نیشابوری در تفسرخود درسوره بقره ذيل « اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ» میگوید: " مهدی منتظر (عج الله تعالی فرجه الشریف) همان کسی است که خداوند در قرآن به آمدن او وعده داده آنجا که میفرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ

ص: 110

لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ» و پیامبر درباره او می فرماید:" اگر از دنیا فقط یک روز باقی بماند خداوند آن روز را طولانی میکند تا مردي ازامتم ظهور کند که نام او نام من است و کنیه اش کنیه من است ،

زمین را از عدل و دادپر میکند چنانکه از ظلم و ستم پر شده باشد " (1)

ص: 111


1- تفسیر نیشابوری در حاشیه تفسی طبری جلد 1 سوره بقره آیه 5

سوره شعراء

سوره شعراء در این سوره یک آیه مورد بحث است :

ا- «آنَ نَشاءُ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیه فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ »آیه 4

ص: 112

« آنَ نَشاءُ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیه فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ »

(اگر میخواستیم از آسمان آیه ای برآنان نازل میکردیم که گردنها یشان در مقابل آن خاضع شود" آیه 4

قندوزی حنفی بسند خود ازعلی بن موسی الرضا (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در ضمن حدیثی فرمود: چهارمین فرزندان من ، پسر بانوی کنیزان است که خداوند بوسیله او زمین را از هر ظلم وستمی پاک میکند تا آنکه فرمود) : و او همان کسی استکه منادی برای او از آسمان بطوری که تمامی اهل زمین بشنوند ندا میکند: " آگاه باشید که حجت خدا نزد خانه خدا ظهور کرده ، ازا و پیروی کنید زیرا حق در مسیراو و با اوست " (سپس فرمود : همین است سخن پروردگار« إِنَّ نَشَأَ نُنْزِلُ عَلَيْهُمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ» (ينابيع الموده صفحه 448)

ص: 113

سوره نمل

در این سوره دو آیه مورد بحث است : .

ا ا -« اِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ ...اَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِايَاتِنَا لايُوقِنُونَ.» آیه 82

2 -« وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ اُمَّة فَوْجًا » آیه 83

ص: 114

« اِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ اَخْرَجْنَا لَهُمْ دَ ا بَّةً مِنَ الاَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ اَنَّ النَّاسَ كانُوا بِايَاتِنَا لا يُوقِنُونَ »

(هنگامیکه عذاب برآنان حتمی شود جنبده ای از زمین برای آنها بیرون میاوریم تا به آنان بگوید که این مردم آیات ما را باور نمی کردند نمل 82)

جلال الدین سیوطی در تفسیر این آیه میگويدا بن جریر طبری ازحذيفة بن يمان نقل میکند که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) سخن از " دابه " بمیان آورد حذيفه پرسید : یا رسول الله ازکجا بیرون می آید؟ پیامبر فرمود: از محترم ترین مساجد خدا "مسجد الحرام " درحالیکه عیسی بن مریم (علیه السلام) اطراف خانه طواف میکند و مسلمانان با او هستند ناگهان زمین مانند قندیل زیر پایشان میلرزد و صفا نزدیک محل سعی شکافته میشود و دابه ازصفا بیرون میاید اولین قسمتی که بیرون می آید

ص: 115

سرش میباشد که رنگارنگ و دارای کرک و پراست، هیچ کس به او نمی رسد و هیچ کس نمی تواند ازاو فرار کند سپس مردم را به مومن وکافر تقسیم میکنند مومن صورتش مانند ستاره درخشان نمایان است و میان دو چشمش می نویسد "مومن" وكافر را بوسیله لکه ای سیاه میان چشمانش بعنوان "کافر" مشخص می کند.(1)

ابونعیم از وهب بن منبه نقل میکند که گفت : نخستین علامت روم است سپس دجال ،سوم يأجوج و ماجوج ، چهارم عیسی بن مریم (علیه السلام) پنجم دخان وششم دابه (2)

ناگفته نماند که برطبق روایات متعدد این علامات نشانه های ظهور حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) هستند، بنابراین آیه مورد بحث اشاره به مقدمات ظهور است که دابه ازجمله آنها بشمار میرود.

البته این معنی برای دابه گفته شده با روایاتی که دابه را به امیرالمومنین (علیه السلام) تفسیر کرده اند منافات ندارد چرا که این دو تفسير میتواند یکی ازظاهر باشد و دیگری از باطن یا هر دو ازباطن محسوب شود چون ممکن است قرآن دارای

ص: 116


1- الدر المنثور جلد5 صفحه 116
2- الدر المنثور جلد5 صفحه 116

یک ظا هر ولى بطون مختلف داشته باشد .

سعید بن منصور و دیگران از عبدالله بن عمر نقل کرده اند که وی حدیث دابه را خواند و اضافه کرد: آنگاه دابه میگوید که این مردم آیات ما را باور نمی کردند "(1)

«وَيَوْمُ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا »

(روزی که از هرامتی گروهی را زنده میکنیم نمل83)

جلال الدین سیوطی در تفسیر این آیه مینو يسد : عبد بن حميد در مورد آیه شریفه « وَيَوْمُ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا » از مجاهد نقل کرده که منظوراز "فوج" گروه است (2)

نا گفته نماند که برطبق مفاد بسیاری از روایات منظورازاین روز، روز ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) است که خدا گروهی از ستمگران را برای گرفتن انتقام ، وگروهی از مومنان را برای دادن ثواب قبل از فرارسیدن قیامت زنده میکند، البته کسانیکه دارای ایمان خالص یا کفر محض باشند.

بنابراین منظور از آیه روز قیامت نیست چون خداوند درباره قیامت میفرماید: « وَ حَشَرْنا هُمْ فَلَمْ نُغاذِه مِنْهُمْ أَحَداً»یعنی ما همه را زنده

ص: 117


1- الدرر المنشورجلد5 صفحه 116- 117
2- الدرر المنشورجلد5 صفحه 116- 117

میکنیم و احدی از آنان را وا نمی گذاریم (1) ، ولی در اینجا میفرماید « نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا » يعني ازهرامتی گروهی را زنده میکنیم و روشن است که خداوند تا کنون گروهی از مردم را زنده نکرده پس این معنی فقط در زمان ظهور

حضرت مهدی قائم آل محمد (عج الله تعالی فرجه الشریف) تحقق خواهد.

ص: 118


1- سوره کهف آیه 47

سوره قصص

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

1- « وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ» 5

2 - «وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الأْرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهامانَ وَجُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ »6

ص: 119

«وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ »

(ما میخوهیم بر آن کسانی که در زمین زبون بشمار رفته اند منت گذاریم و آنان را پیشوایان دورانشان قرار دهیم ) قصص آیه 5

در تفسير برهان از شیبانی از حضرت صادق و حضرت باقر (عليهما السلام) نقل شده که آندو فرمودند: این آیه اختصاص به صا حب الامر دارد که در آخرالزمان ظهور میکند و گردنکشان و ستمگران را نابود میسازد و شرق و غرب زمین را به تصرف در خواهد آورد و آن را از عدالت پر میکند چنانکه از ظلم وستم پر شده است (1)

سلیمان قندوزی درضمن روایتی نقل میکند که حضرت عسکری (علیه السلام) به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) در روز هفتم ولادتش فرمود :ای کودک من سخن بگو

ص: 120


1- تفسير برهان جلد سوم صفحه 220

حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) شهادتین را فرمود و بر پدرانش یکی پس از دیگری درود فرستاد و سپس این آیه را تلاوت فرمودند : « وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ ...» (1)

«وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الأْرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهامانَ وَجُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ»

( و آنان را در زمین اسقرار دهیم و بدست آنها فرعون و هامان وسپاهشان حوادثی را که از آن حذر میکردند بنما-ئیم " قصص آیه 5)

در تفسير برهان از شیبانی از حضرت باقر و حضرت صادق (عليهما السلام) نقل شده که آندو فرمودند :" فرعون وهامان در اینجا دوستمگرقریشی هستند که خداوند آنها را در آخرالزمان بهنگام قیام قائم آل محمد (عج الله تعالی فرجه الشریف) زنده میکند و انتقام اعمالشان را از آنها میگیرد(2).

بنابراین آیه شریفه در زمان حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) تحقق خواهد یافت و از نشانه ها و علامات آنزمان خواهد بود .

ص: 121


1- ينابيع الموده صفحه 450
2- تفسير برهان جلد3 صفحه 220

سوره روم

در این سوره سه آیه مورد بحث است :

ا- 2 «وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ.» آیه 4-5

3 - «وَعْدَ اللَّهِ لَايُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ .» آیه 6

ص: 122

«وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ »

(و آن روز مومنان ازیاری خدا شادمان میشوند ، هر که را خواهد یاری کند و هم او نیرومند و مهربان است ) (سوره روم آیه 4 -5)

قندوزی حنفی بسند خود ازابوبصیرازحضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد آیه «وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللّهِ »فرمود :به هنگام قیام قائم ، مؤمنان ازیاری شادمان می شوند (1)

آری این است تاویل آیه و باطن آن که تنها اسخان درعلم یعنی اهل بیت که قرآن در خانه آنها نازل شده ، از آن آگاهی دارند، چرا که نصرت کامل الهی که همه جا فرا میگیرد تنها در آن زمان تحقق خواهد یافت .

بنابراین مصداق کامل آیه شریفه چنین زمانی خواهد بود .

ص: 123


1- ینابیع الموده صفحه 115

« وَعْدَ اللَّهِ لَايُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَ لَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَايَعْلَمُونَ» وعده خدا است و خدا از وعده خويش تخلف نمی کند ولی بیشتر مردم نمی دانند "روم 6

علامه دمشقی در کتاب "عقدة الدرر "بسند خود از حذیفه بن یمان از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل میکند که فرمود: بدبختی این امت بواسطه پادشاهان ستمگر است ، آنها را به زبان میستاد ولی دردل طرد میکند، پس وقتی که خداوند اراده کند اسلام را به عزت برگردانده هر ستمگر گردنکشی را شکست میدهد چرا که او بر هرچیز که بخواهد قدرت دارد و میتواند امتی را پس از فساد اصلاح کند.

سپس فرمود: ای حذيفه ،اگرازدنیا یک روز باقی نماند خداوند آن روز را طولانی میکند تا مردی از خاندان من حکومت نماید که بدست او حوادثی عظیم واقع شود و اسلام پیروزگردد .

آنگاه فرمود: " خدا وند از وعده خویش تخلف نمی کند" واو ازنظرحساب سریع است (1)

روشن است در اینجا پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) که از حقایق و مقاصد قرآن آگاهی کامل دارد این آیه شریفه را بانواده اش حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) تطبيق کرده است.

ص: 124


1- عقدا لدرر باب 4 فصل اول

سوره سجده

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

1- «وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ.» آیه 21

2 - «قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَایَنفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ.» آیه 29

ص: 125

«وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»

( البته عذاب نزدیک را زود تر از عذاب بزرگ به آنها می چشانیم شاید باز گردند 21)

علامه بحرانی در تفسیر خود از محمد بن فرقد شیبانی نقل میکند که گفت : از حضرت صادق (علیه السلام) نقل شده است که : عذاب نزدیک ، قحطی و خشکسالی است و عذاب بزرگ خروج مهدی قائم با شمشیر در آخر الزمان (1)

روشن است که این معنی نیز ازقبیل تفسیر به تاویل و باطن است که قرآن و سنت بآن تصریح نموده و دانستن آن منحصر به راسخان در علم میباشد .

«قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَایَنفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ »

(بگو: روز پیروزی كافران را ایمان آوردنشان سود نمی دهد و به آنان مهلت

ص: 126


1- تفسیربرهان جلد 3 صفحه 288

نخواهند داد سجده آیه 29)

سلیمان قندوزی بسند خود ازابن دراج از حضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت درباره این آیه « قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَایَنفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ ...» فرمود: روز پیروزی روزی است که دنیا به روی قائم گشوده میشود و کسیکه قبلا مومن نبوده ایمان آوردنش فایده ای بحال او ندارد ،

اما کسی که پیش از این پیروزی به امامت وی معتقد باشد و انتظار ظهورش را داشته باشد ایمانش به حالش نافع است و خدای بزرگ مقام و منزلت او را نزد خود بزرگ میشمارد، واین است پاداش دوستداران اهل بیت (1)

آری پیروزی بزرگی که تمامی زمین را فرا میگیرد در چنین روزی خواهد بود.بنابراین پیروزی مزبور نسبت به سایر پیروزیها کامل ترین نمونه "فتح" میباشد .

ص: 127


1- ينابيع الموده صفحه 511

سوره احزاب

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

ا- «إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً .» آیه 33

ص: 128

«إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »

(حق این است که خدا می خواهد ناپاکی را از شما خاندان ببرد و شما را پاکیزه کند پاکیزه کامله احزاب 33)

جلال الدین سیوطی در کتاب "العرفا لوردی"

از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل میکند که فرمود: بزودی پس از من خلفا ميآيند و پس از خلفا زمامداران و پس از زمامداران پادشاهان ستمگر ،آنگاه مهدی از از خاندان من خروج میکند و زمین را از عدالت پرمیکند چنانکه ازستم پرشده است (1)

نا گفته نماند که این حدیث در کتب ذیل نیز نقل شده است :

1- عقد الدرر فی اخبارالمهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) (2)

2 - کنزل العمال تالیف على المتقي

ص: 129


1- العرف الوردی ج 2 ص 64
2- عقدا لدررباب اول حدیث 12

الهندي (1)

3 - البيان في أخبارصاحب الزمان تاليف الكنجی الشافعی (2)

4- الفصول المهمه تأليف ابالصباغ المالكي (3)

5- ارجح المطالب تأليف عبيدالله الهندي الحنفي (4)

6- ابن ماجه در سنن خود از محمد بن حنفیه از علی (علیه السلام) از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل میکند که فرمود "مهدی از ما اهل بیت است خدا امر او را در یک شب اصلاح خواهدکرد"(5)

کسانیکه این روایت یا مشابه آن را نقل کرده اند از این قرارند:

الف : احمد بن حنبل امام حنابله در مسند

ب - ابن خلدون در مقدمه "(6)

ص: 130


1- کنزل العمال ج 7 ص 186
2- ابيان باب 12
3- الفصول المهمه فصل 12
4- ارجح المطالب ص 380
5- سنن ابن ماجه ج 2 ص 269
6- مسند احمد حنبل ج 1 ص 266

ج۔ منادی درکنوزالحقائق (1)

د - سیوطی در جا مع صغير (2)

ذ- ودرالعرف الوردی (3)

و دیگران ....

على المتقي الهندی در کتاب "البرهان" از حذیفه بن یمان نقل میکند که گفت : پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر از دنیا یک روز باقی نماند خداوند آن روز را طولانی میکند تا مردی از خاندان من حکومت کند" تا آخر حدیث ... (4)

ابوداود در صحيح (5) وابن عربی در شرح ترمذی (6)نیز روایتی را به همین مضمون نقل کرده اند.

ص: 131


1- حاشیه جامع صغير ج2 ص122
2- جامع صغیرج 2 ص 160
3- العرف الوردی ج 2 ص 78
4- البرهان باب 2
5- صحيح ابی داود ج 2 ص
6- شرح صحیح ترمذی ج9 ص 74

سوره سبا

در این سوره پنج آیه مورد بحث است :

ا- «وَجَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً ظاهِرَةً.» آیه 18

2 - 5 «وَ لَوْتَری إذْفَزِعُوا فَلا فَوْتَ ( تا آیه ..إِنَّهُمْ كانُوا فِي شَكٍّ مُرِيبٍ)» آیات51-54

ص: 132

« وَجَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً ظاهِرَةً وَقَدَّرْنا فیهَا السَّیْرَ سیرُوا فیها لَیالِیَ وَأَیَّاماً آمِنینَ »

( ما میان آنان قريه هائی که برکت در آن نهاده ایم دهکده هائی آشکارقراردادیم و سیر در آن را معین کردیم در آنجا شبها و روزها با ایمنی سیر کنید.) سباء 18

قندوزی حنفی بسند خود از محمد بن صالح همدانی نقل میکند که گفت : در مورد آیه «جَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً.... » نامه ای به صاحب الزمان نوشتم که : خاندان من سبب حدیثی که از پدران شما نقل شده که فرموده اند "پشتیبانان ما مردم تبهکارند" مرا اذیت میکنند، امام در پاسخ نوشت : وای بر شما چرا سخن خدا را نمی خوانید که فرموده : «وَجَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً ظاهِرَةً»

ص: 133

بخدا قسم ما هستیم قريه هائی که خداوند در آنها برکت نهاده و دهکده های آشکار شما هستید(1)

ناگفته نماند که این ازباب تاویل قرآن است که تنها اهل بیت از آن آگاهی دارند و منظور این است که از کلمه « قُرىً ظاهِرَةً »در این آیه شریفه شیعیان خالص اراده شده اند.

« وَ لَوْتَری إذْفَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قریبٍ،وَ قالُوا آمَنّا بِهِ وَ أَنّى لَهُمُ التَّناوُشُ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ، وَقَدْ کَفَرُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ وَیَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ،وَحِیلَ بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ ما یَشْتَهُونَ کَما فُعِلَ بِأَشْياعِهِمْ مِنْ قَبْلُ إِنَّهُمْ كانُوا فِي شَكٍّ مُرِيبٍ»

و اگر ببینی هنگامیکه وحشت زده شوند و فرار نباشد و از مکانی نزدیک گرفته شوند و گویند : به پیامبرایمان آوردیم و چگونه از مکانی دور به ایمان توانند رسید؟ در صورتیکه از پیش منکرآن بودند و از جای دور ، سخن بنادیده ها میکردند ، و میان

ص: 134


1- ينابيع الموده صفحه 511

ایشان وآن آرزو که دارند جدائی افكنده شد چنانکه قبلا با نظائرایشان انجام شد محققا آنها در شکی سخت بودند" ( سبا 51 - 54)

جلال الدین سیوطی در تفسیر این آیات می گوید: ابن ابی شبیه وطبرانی از مسلم نقل کرده اند که گفت : پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: با مردی از امت من ( حضرت مهدی ) به تعداد بدر میان رکن و مقام بیعت میکنند ،سپس مردان جنگی عرق و صلحای شام نزد او میآیند، در این هنگام لشکری از شام بسوی آنان حرکت میکند تا وقتی که به بیابان رسیدند به زمین فرود میروند (1)

و نیز میگوید : ابن جریرو دیگران ازابن عباس در مورد آیه «وَ لَوْتَری إذْفَزِعُوا فَلا فَوْتَ ....» نقل کرده اندکه گفت : آنها لشکر سفیانی هستند سئوال شد ازکجا گرفته میشوند؟ گفت : از زیر پاهایشان (یعنی به زمین فرو میروند) (2)

قندوزی ازحارس از حضرت علی (علیه السلام) در مورد این آیات نقل میکند که آنحضرت فرمود: پیش از قیام قائم ما مهدی ، سفیانی خروج میکند و نه ماه

ص: 135


1- الدر المنثورج 5 ص 240 - 241
2- الدر المنثورج 5 ص 240 - 241

به اندازه مدت حمل زن حکومت میکند و با لشکری بسوی مدینه میآید تا وقتی که به بیابان رسیدند خداوند آنان را به زمین فرو میبرد (1)

ص: 136


1- ينابيع الموده صفحه 512

سوره ص

در این سوره چها را به مورد بحث است :

1- «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ.» آیات 79 - 81

4- «وَلَتَعْمَلَنَّ نبأه بعدحین.» آیه 88

ص: 137

«قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ، قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»

گفت : پروردگارا تا روزیکه مردم زنده میشوند مرا مهلت ده ، گفت محققا تو تا روز و وقت معلوم و معین مهلت خواهی یافت (79 - 81 )

حموینی شافعی بسند خود از حسن بن خالد از حضرت رضا (علیه السلام) نقل کرده که آن حضرت در ضمن حدیثی فرمود: منظور از" روزو وقت معلوم " روز خروج قائم ما است.

سئوال شد: یابن رسول الله ، قائم شما اهل بیت کیست ؟ فرمود: چهارمین فرزندان من پسر بانوی کنیزان که خداوند بوسیله او زمین را از هرستمی پاک میسازد و آن را از هر ظلمی تطهیر میکند . (1)

ناگفته نماندکه عین این آیه در سوره

ص: 138


1- فرائدا لسمطین ج 2 آخرآن

حجر نیز مورد بحث قرار گرفت به آنجا مراجعه کنید .

« وَلَیعْمَلَنَّ نبأه بعدحین »

(البته پس از مدتی خبر آن را خواهید دانست ص 88)

قندوزی حنفی بسند خود از عاصم بن حميد از حضرت باقر (علیه السلام) در مورد آیه «وَلَتَعْمَلَنَّ نبأه بعدحین» نقل میکند که فرمود: منظور ازخبر، خبر قائم بهنگام خروج اوست (1)

ناگفته نماند که این مورد وامثال آن ازباب تاویل قرآن است که جزخدا و راسخان در علم کسی از آن آگاهی ندارد و راسخان در علم اهل بیت عليهم السلام هستند و اینان هستند که به تنزيل تفسير ، تاویل ، تطبيق ، وتنظير ، قرآن که در خانه اشان نازل شده ازهمه داناترند .

ص: 139


1- ينابيع الموده صفحه 519

سوره زمر

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

1- «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللّهِ» آیه 56

2- «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها »آیه 69

ص: 140

«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللّهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَمِنَ السّاخِرِینَ»

(تا کسی بگوید ای دريغ از آنچه من درباره پهلوی خدا قصور کردم و از مسخره کننده گان بودم ) زمر 56

سلیمان قندوزی از علی بن سوید از موسی بن جعفر (علیه السلام) در تفسیر این آیه «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللّهِ ..» نقل میکند که آن حضرت فرمود: پهلوی خدا، امیرالمومنین علی (علیه السلام) واوصیای بعد ازاو هستند که در مکانی رفیع قرار دارند تا آنکه فرمان به آخرینشان حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) منتهی مشود(1)

روشن است که خداوند جسم نیست تا دست و پا و چشم و پهلو و اعضای دیگر داشته باشد آنچه از این گونه تعبیرات در قرآن و روایات واردشده منظور نتایج آنهاست چنانکه در فلسفه ثابت شده

ص: 141


1- ينابيع الموده صفحه 495

است ، بنابراین مقصودا ز" جَنْبِ " در اینجا قرب معنوی به خداست .

« وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها »

(و زمین به نور پروردگارش روشن گردد زمر 69 )

قندوزی حنفی بسند خود ازحضرت رضا (علیه السلام) نقل کرده که آن حضرت پس از آنکه در ضمن حدیثی نام مهدی بمیان آورده و او را بعنوان چهارمین فرزندش مشخص کرده ، فرموده : هنگامیکه ظهور کرد" زمین به نور پروردگاش روشن شود " تا آخر حديث (1)

ناگفته نماند که تصریح امام رضا (علیه السلام) به آیه مزبور دراین مورد، دلیل آنست که آیه به حضرت مهدی منتظر(عج الله تعالی فرجه الشریف) تاویل شده است .

ص: 142


1- ينابيع الموده صفحه 448

سوره مومن

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

ا- «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَ( الى ) وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا آیه »

ص: 143

«الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا ... »

(کسانیکه حامل عرشند و انانکه اطراف آن مستند بستایش پروردگارشان تسبیح میگویند و باو ایمان می آورند و برای کسانی که ایمان آورده اند طلب آمرزش میکنند مومن 7)

قندوزی حنفی میگوید: صاحب مناقب بسندی که در آن ذکر شده از علی بن ابیطالب(علیه السلام) نقل کرده که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) درضمن حدیثی فرمود يا على به درستیكه خداوند بزرگ پیامبران خود را بر فرشتگان مقرب برتری داده و مرا بر تمام پیامبران برتری داده و پس از من فضيلت برای تو وامامان از فرزندان تواست ، همانا فرشتگان خدمتگذار ما و خدمت گذار دوستان ما هستند.

یا علی "کسانیکه حامل عرشند و آنانکه اطراف آن هستند به ستايش پروردگارشان تسبیح میگویند و به او ایمان می آورند و برای

ص: 144

کسانیکه (به ولایت ما ) ایمان آورده اند طلب آمرزش میکنند تا آخر حديث(1)

بنابراین منظوراز« وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا » کسانی هستند که به ولایت پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار علیهم السلام ایمان آورده اند و چون در آیات گذشته ثابت شد که حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) آخرین امام امت است این آیه شامل آن حضرت و دوستانش میشود .

ص: 145


1- ينابيع الموده صفحه 485

سوره فصلت

در این سوره یک، آیه مورد بحث است :

ا- «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ » آیه 53

ص: 146

«سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ »

(بزودی آیات خویش را در آفاق و درضمیرهایشان به آنها نشان میدهیم تا برای آنان روشن شود که آن حق است فصلت 53)

قندوزی حنفی بسند خو ازابوبصیر نقل میکند از حضرت باقر (علیه السلام) در مورد آیه «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ...» سئوال شد حضرت فرمود: قدرت خدا را در آفاق و شگفتی ها را در ضمیر خویش میبینند تا آشکار شود که خروج قائم از طرف خداوند حق است و بناچار مردم او را خواهند دید (1)

ص: 147


1- ينابيع الموده صفحه 512

سوره شوری

در این سوره چها ر آیه مورد بحث است :

1- حمعسق آیه 1

2 - «وَما يُدْرِيكَ لَعَلَّ الْسَّاعَةَ قَرِيْبٌ» آیه 17

3-«أَلا إِنَّ الَّذِينَ يُمارُونَ فِي السّاعَةِ لَفِي ضَلالٍ بَعِيدٍ» آیه 18

4- «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إلّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى» آیه 23

ص: 148

« بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ حمعسق »

(و بنام خداوند بخشاینده مهربان، حاء . میم عین سین قاف . شوری آیه 1)

جلال الدین مقدس در عقد الدرر بسند خود از ابوا سحق ثعلبی در تفسير "حمعسق" نقل میکند که : عبدالله بن عباس گفت : "ح" حرب و جنگ است که میان قریش و زمامداران صورت میگیرد و قریش بر آنان پیروز میشوند"م" ملک و سلطنت بنی امیه"ع" علو و برتری جوئی بنی عباس "س" سنی و بلند مرتبه بودن مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) " ق " نزول عیسی (علیه السلام) وقدرت او (1)

بنابراین شاید این حروف مقطعه روزهائی باشد برای حوادث و انقلابهائی که بعداز پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تحقق پیدا میکند تا بوسیله علو مقام حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) وقدرت عیسی (علیه السلام) دین اسلام بر تمامی ادیان غالب شود.

ناگفته نماند که این آیه به مانند آنچه

ص: 149


1- عقدالدرر باب 7 صفحه 217

که در بالا نوشتیم خوانده میشود یعنی اینطور میخوانیم حاء . میم . عین. سين. قاف ، ليكن ازنظر رسم الخط بمنظور پیروی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و وحی الهی بصورتی که در قرآن نوشته شده باید نوشت .

« وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَهَ قَریبٌ »

( توچه میدانی شاید قیامت نزدیک باشد سوره شوری 17)

قندوزی از مفضل بن عمر از حضرت صادق (علیه السلام) در مورد آیه : « وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَهَ قَریبٌ » فرمود: زمان قيام قائم نزدیک است (1)

روشن استكه " قَریبٌ " بدین معنی است که ناچار میآید و هر چیزی که نا چارتحقق پیدا کند قریب است ، در روایتی از امام (علیه السلام) سئوال شد قرب چیست و اقرب کدام است ؟ فرمود: هر چیزی که تحقق پیدا کند قریب است، و اقرب مرگ است" این بدان معنی است که مرگ از همه چیز به انسان نزدیکتر است چون ممکن است مرگ میان انسان و نزدیکترین چیزی که آرزویش را دارد حایل شود.

«أَلا إِنَّ الَّذِينَ يُمارُونَ فِي السّاعَةِ لَفِي ضَلالٍ بَعِيدٍ » (بدانید آنانکه در باره

ص: 150


1- ينابيع الموده صفحه 514

قیا مت مجادله میکنند در گمرا هي دوری قرار دارند 18)

قندوزی حنفی از مفضل بن عمر در آیه «أَلا إِنَّ الَّذِينَ يُمارُونَ فِي السّاعَةِ...» نقل میکند که گفت :از حضرت صادق (علیه السلام) پرسیدم معنی این آیه چیست ؟ فرمود: منظورزمان قیام قائم استکه میپرسند کی بدنیا آمده و چه کسی او را دیده و کجاست وکی ظا هر میشود؟ تمام اینها نشانه تردید در حکومت و قدرت اوست " تنها کسانی هستند که خویش را در دنیا و آخرت زیان زده اند" (1)

مخفی نماند که چون این آیه اخیر درکلام امام (علیه السلام) وارد شده ما نیز آنرا در سوره مومنون مطرح کردیم.

«قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إلّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى »

(بگو: من از شما برای پیغمبری مزدی بجز مودت خویشاوندان نمی خواهم 23)

حاکم حسکانی بسند خود ازابن عباس نقل میکند که گفت : هنگامیکه این آیه « قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إلّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى »بر

ص: 151


1- ینابیع الموده صفحه 514

پیامبر نازل شد عرض کردند. یا رسول الله ، اینان که ما به مودتشان مأموریم چه کسانی هستند) پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: " علی و فاطمه و فرزندانشان "(1) وسه مرتبه این را تکرار فرمود. و روشن است که چون حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) از فرزندان علی (علیه السلام) و فاطمه (علیه السلام) میباشند (ع) (2) آیه شریفه شامل آنحضرت نیز خواهد بود .

ص: 152


1- شواهد التنزیل جلد 2 صفحه 132
2- روایات فراوانی وارد شده که حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) از فرزندان علی (علیه السلام) و فاطمه (علیه السلام) است

سوره زخرف

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

ا-«وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ » آیه 61

2- «هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَهَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَهً وَهُمْ لَایَشْعُرُونَ» آیه 66

ص: 153

« وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ »

( و محققا عیسی نشانه قیامت است پس درباره قیا مت شک نکنید و از من پیروی نمائید که راه راست این است 61)

سیوطی در تفسیر خومی نویسد: زیابی سعید بن منصور و دیگران از ابن عباس در مورداین آیه « وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ » نقل کرده اند که گفت منظور خروج عیسی قبل از فرا رسیدن قیا مت است(1)

در روایت دیگری نیز آیه به نزول عیسی (علیه السلام) تفسیرشده (2) وسليمان قندوزی ازکتاب "اسعاف الراغبين " ازگروهی از مفسران نقل کرده که آیه « وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ» درباره حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نازل شده است(3)

ص: 154


1- الدر المنثور جلد2 صفحه 21
2- الدر المنثور جلد2 صفحه 21
3- ينابيع الموده صفحه 470

ناگفته نماند که روایات زیادی در این مورد واردشده که نزول عیسی بن مریم (علیه السلام) هم زمان با ظهور مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) است و اینکه عیسی (علیه السلام ) پشت سر حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نماز میخواند.

بخاری در صحیح خود ازابوهریره از پیامبر نقل میکند که فرمود: " چگونه هستید وقتیکه پسر مریم در میان شما فرود آيد وامام شما ازخودتان باشد " (1)

«هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَهَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَهً وَهُمْ لَایَشْعُرُونَ »

(مگر جز قیامت را انتظار دارند که ناگهان در آن حال که بر میخیزند بر آنان فرا میرسد 66)

قندوزی حنفی درباره این آیه : «هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَهَ ...» از زرارة بن اعین نقل میکند که گفت از حضرت باقر (علیه السلام) معنی این آیه را سئوال کردم فرمود: منظور زمان قائم استکه ناگهان برآنا ن فرا میرسد (2)

روشن استكه تفسير "ساعت" به قیامت منافاتی با تفسیرآن به زمان قائم ندارد چرا که قرآن دارای تفسیر و تاویل است و اهل بیت هستند که از تاویلات قرانی آگاهی دارند.

ص: 155


1- صحیح بخا ریج 2 ص 158
2- ينابيع الموده 513

سوره دخان

در این سوره چهار آیه مورد بحث است

4-1 «فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ (الي) وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ »(آیات 10 تا 13 )

ص: 156

«فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ یَغْشَی النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِیمٌ ، رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ، أَنّى لَهُمُ الذِّكْرى وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ.»

( منتظر روزی باش که آسمان دودی نمایان ميآورد که مردم را فرا میگیرد و این عذابی دردناک است "میگويند" پروردگارا این عذاب را از ما بردارکه ما مومنان خواهیم بود ، چگونه میتوانند پند گیرند درحالیکه پیغمبری آشکار بسویشان آمد 10-13)

سیوطی در تفسیر خود میگوید : ابونعیم از وهب بن منبه نقل میکند که او در ضمن حدیثی که علامات ظهورحضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) را در آن ذکر میکند میگوید: "پنجم دخان است "(1)

ص: 157


1- الدر المنثور جلد5 صفحه 116

هم چنین ابن مويه ازابوهریره از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده که فرمود: " قبل از رسیدن قیامت دابه ، دجال، یاجوج ، ماجوج ، دخان ، وطلوع خورشید از مغرب خواهد بود "(1)

مخفی نماند که دراین زمینه روایات زیادی نقل شده که ما برحسب عادت به همین مقدار اکتفا کردیم ونیز باید دانست که منافاتی میان تحقق دخان در قیامت و تحقق آن در زمان ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) نخواهد بود .

ص: 158


1- الدر المنثور جلد5 صفحه 116

سوره جاثیه

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

«قُلْ لِلَّذینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذینَ لایَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ لِیَجْزِیَ قَوْماً بِما کانُوا یَکْسِبُون»

(بکسانی که ایمان آورده اند بگو : کسانیرا که در انتظار روزهای خدا نیستند ببخشند تا خدا گروهی را در قبال اعمالي که میکرده اند سزا دهد 14)

قندوزی حنفی بسند خور ازحضرت صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: روزهای خدا که در انتظارآن باید بود سه روزاست : روزقیام مهدی قائم و روز رجعت و روز قیامت (1)

ص: 159


1- ينابيع الموده صفحه 513

سوره محمد (صلی الله علیه و آله)

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

1. «فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها» آیه 18

ص: 160

«فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنّى لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِكْراهُمْ »

( مگر جز قیامت را انتظار دارند که ناگهان برآنان فرا میرسد و علامتهای آن آمده است هنگامیکه قیامت بر آنها فرا رسید پند گرفتنشان چه سودی دارد؟! 18)

سیوطی در تفسیر این آیه از ترمزى و نعيم بن حماد از ابوهریره نقل میکند که میگفت :پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: در آخرالزمان بلای شدیدی برامتم از ناحيه سلطانشان وارد میشود تا آنجا که زمین بر آنان تنگ میگردد ، پس خداوند مردی از خاندان مرا بر میانگيزاند که زمین را آنچنانکه از ظلم وستم پرشده باشد از عدل و داد پر کند و ساکنان آسمان و زمین ازا وخشنود میشوند ... " (1)

در حدیث ابن ماجه وحاکم از توبان از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) چنین نقل شده " چون او مهدی

ص: 161


1- الدر المنثور ج 2 صفحه 57

خلیفه خداست " (1) .

ونیزسیوطی میگوید: مسلم در صحيح و حاکم در مستدرک ازابوهریره نقل کرده اند که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: آیا شنیده اید که شهری هست كه یک طرف آن به خشکی و طرف دیگرش به دریا متصل میشود ؟ عرض کردند: بلى يا رسول الله ، فرمود: ساعت بپا نمی شود تا آنکه هفتاد هزار نفرازبنی اسحق با آن بجنگند ، هنگامیکه به طرف آن آمدند پیاده میشوند آنها نه با سلاح میجنگند و نه تیر اندازی میکنند دو مرتبه میگویند "لاإِلهَ إِلاَّ اللهُ ، الله اکبر" یکی از دو طرف آن برای سومین بار وقتی گفتند:" لاإِلهَ إِلاَّ اللهُ و الله اكبر" شهر برای آنان گشوده میشود و وارد آن میشوند .

حاکم گوید" گفته میشود که این شهر قسطنطنیه است وصحيح است که فتح آن همزمان باقیام ساعت است (2)

روشن است که تمامی این علامات از نشانهای حضرت حجة (عجل الله تعالی فرجه الشریف)میباشد که از جمله آنها پیروزشدن در اثر ایجاد ترس بدون جنگ و فتح کردن قسطنطنیه است واین آیه شریفه خود اشاره به ظهور مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف ) دارد.

ناگفته نماند كه كلمه ساعت در این روایت بمعنی قیامت نیست زیرا با برپا شدن قيامت دیگر جنگ و پیروزی معنی ندارد بنابراین منظورازساعت قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که همزمان با آن قسطنطنیه فتح میشود چنانکه در روایت دیگری نیز آمده است .

"" و"2" الدر المنثورج 6 صفحه 58 و 59

ص: 162


1- الدر المنثورج 6 صفحه 58 و 59
2- الدر المنثورج 6 صفحه 58 و 59

سوره فتح

در این سوره دو آیه مورد بحث است :

1- «لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً »

(اگر از یکدیگر جدا بودند کافرانشان را به عذابی دردناک عذاب میکردیم. فتح 25)

سليمان قندوزی حنفی میگوید: در مورد این آیه « لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا ...»ازحضرت صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: محققا خداوند افراد با ایمانی در اصلاب کفار و منافقان بودیعه گذاشته است و قائم ما ظهورنمیکند تا ودیعه های الهی خارج شوند، هنگامیکه خارج شدند ظهور می کند و کفار و منافقان را میکشد (1)

« هُوَالَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ » اوست آنکه پیامبرخویش را با هدایت و دین حق فرستاد تا

ص: 163


1- ينابيع الموده صفحه 524

آنرا بر تمامی دینها غالب گرداند فتح آیه 28 )

علامه کنجی وشبلنجی در کتابهای خود "البيان" و " نورالابصار" مینویسند" در تفسیر قرآن درباره این آیه « لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ...» از سعید بن جبیر نقل شده که منظور مهدی از فرزند. ان فاطمه است " (1)

مخفی نماند که این آیه در قرآن مجید سه مرتبه مورد بحت ذکر شده یکی اینجا و دیگر در سوره توبه وسوم در سوره صف و ما به پیروی از قرآن این آیه را در هر سه جا مورد بحث قرار میدهیم ولذا در سوره توبه حدیثی غیرازاین حدیث نقل کردیم و بعضی ازفقراتش را شرح دادیم .

ص: 164


1- البیان فی اخبارصاحب الزمان ص 73

سورة ق

در این سوره دو آیه موردبحث است :

«وَ اسْتَمِعْ يَوْمَ يُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ. يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ»

(روزی که نداکننده از مکانی نزدیک ندا میکند گوش فرا دار روزی که صیحه را بحق ميشنوند آنروز روز بیرون شدن است ) (ق .آیه 41 - 42)

قندوزی حنفی ازکتاب "فرائدا لسمطين"نقل میکند که حضرت رضا (علیه السلام) در حدیثی فرمود: قول خداوند بزرگ : «يَوْمَ يُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ» و «يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ» یعنی خروج فرزندم قائم (1)

منظور این است که هردو آیه درشان حضرت مهدی قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) وارد شده است بنابراین ندا وخروج تعلق به او خواهد داشت.

ص: 165


1- ينابيع الموده صفحه 446

سوره ذاریات

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

ا - «فَوَرَبِّ السَّماءِ والأرضِ إنّه لَحَقٌّ مِثلَما أ نّکُم تَنطِقون »

(قسم به پروردگار آسمان و زمین و عده ای که بشما میدهند چنانکه سخن میگوئید قطعی است. ذاريات 23)

قندوزی حنفی میگوید: اسحق بن عبدالله از حضرت علی بن الحسین زین العابدین (علیه السلام) نقل شده آنحضرت در مورداین آیه «فَوَرَبِّ السَّماءِ والأرضِ إنّه لَحَقٌّ ...» فرمود : يعني قيام قائم ما قطعی است چنانکه سخن میگوید(1)

ص: 166


1- ينابيع الموده صفحه 511

سوره قمر

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

" وَاِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَاِنْشَقَّ الْقَمَرُ» ( قیامت نزدیک شد و ماه شکافت . قمر 1)

قندوزی حنفی از مفضل بن عمر ازحضرت امام صادق (علیه السلام) نقل میکند که آنحضرت در مورد آیه «َاِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَاِنْشَقَّ الْقَمَر» فرمود: ساعت قیام قائم نزدیک است (1)

چنانکه مکرر گفته ایم میان تفسیر این آیه به قیامت با تفسیر آن به ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) منافاتی نیست ، زیرا هر دو روز ، روز زنده شدن شگفت انگیزاست : قیامت روز زنده شدن همگان و عصر ظهور ، روز زنده شدن گروهی ازامت است .

ص: 167


1- ينابيع الموده صفحه 514

سوره رحمن

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

« يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصِي وَ الْأَقْدامِ »

( گناهکاران به علامتشان شناخته میشوند، آنگاه پیشانیها و قدمهای آنان گرفته میشود. رحمن 41)

قندوزی حنفی از معاویه بن عمارازحضرت امام صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد آیه « يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيماهُمْ ... » فرمود: هنگامیکه قائم ما قیام کرد دشمنان ما به علامتشان شناخته میشوند سپس پیشانیها و قدمها ی آنان را میگیرند و او واصحابش آنان را با شمشیر میزنند(1)

ص: 168


1- ينابيع الموده صفحه 514

سوره حدید

در این سوره یک آیه مورد بحث است : »

(بدانید که خداوند زمین را پس از مردنش زنده میکند حدید آیه 17)

قندوزی ازسلام بن مستنيرازحضرت باقر (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد آیه «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا» فرمود: خداوند زمین را بوسیله قائم زنده میکند سپس عدالت را در آن برقرار میسازد، آنگاه زمین را پس از آنکه در اثر ظلم مرده بود بوسیله عدل زنده میکند(1)

ص: 169


1- ينابيع الموده صفحه514

سوره مجادله

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

«اُولئِکَ حِزْبُ اللّهِ اَلااِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ »

( آنها حزب خدا هستند آگاه باشید که حزب خدا رستگارانند مجادله 22)

قندوزی بسند خود ازجابر بن عبدالله انصاری نقل میکند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در ضمن حدیثی طولانی فرمود: "نامش مهدی و قائم و حجت است آنگاه غایب میشود و سپس خروج میکند وقتی خروج کرد زمین را چنانکه از ظلم وستم پر شده است از عدل وداد پر میکند، خوشا بحال آنانکه در غیبت او صبر داشته باشند، خوشا بحال آنانکه بر محبت او باقی باشند اینها کسانی هستند که خداوند آنان را در کتاب خود توصیف کرده و فرموده : "پرهیزکارانی که به غیبت ایمان میآورند" ونیزفرموده آنان حزب خدا هستند آگاه باشید که حزب خدا رستگارانند"(1)

ص: 170


1- ينابيع الموده صفحه 443

توضیح اینکه : ايمان به حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) ، صبر کردن در غيبت او و باقی بودن بر محبتش همه ازشرائط حزب خدا و ازشرایط رستگاران محسوب میشود و طبعا ازشرایط ایمان بخدا و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز خواهد بود چرا که تنها مومنان رستگارانند .

ص: 171

سوره صف

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

«هُوَ الَّذی اَرْسَلَ رَسُولَهُ باِلْهُدی وَ دِینِ الحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلیَ الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ »

(اوست آنکه پیامبر خويش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را برتمامی دینها غالب گرداند اگرچه مشرکان کراهت داشته باشند صف 9)

قندوزی حنفی بسند خود ازحضرت صادق (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت در مورد آیه «هُوَ الَّذی اَرْسَلَ رَسُولَهُ .... »فرمود بخدا قسم تاويل آن محقق نمی شود تا مهدی قائم ظهور کند هنگامی که ظهور کرد هیچ مشرکی نیست مگر ازظهور وی کراهت دارد و هیج کافری نیست مگر آنکه کشته میشود حتی اگر کافری در دل صخره ای قرار گرفته باشد صخره می گوید : ای مومن در دل من کافری هست مرا بکش و او را بکش(1)

ناگفته نماند که چون این آیه در قرآن سه مرتبه آمده ما نیز بجهت پیروی از قرآن کریم آنرا در هر سه مورد ذکر کردیم و درباره این حدیث نیز در سوره توبه آیه 33 شرح مختصری ایراد نمودیم به آنجا مراجعه کنید .

ص: 172


1- ینابیع الموده صفحه 508

سوره تغابن

در این سوره یک آیه مورد بحث است

« فَآمِنُواْ بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِی أنْزَلْنَا وَاللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»

( پس بخدا و پیامبراو و این نور که نازل کرده ایم ایمان بیاورید که خدا از اعمالی که انجام میدهید آگاه است 8)

علامه قبیسی میگوید: ابن جریر طبری متوفی سال 310 در کتاب "الولايه "از زیدبن ارقم نقل میکند که وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در بازگشت از حجة الوداع بهنگام ظهر در گرمای شدید در غدیر خم فرود آمد فرمان داده پیاده شوند پس من برخاستم و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ندا کرد" الصلوة جامعه "ما همگی جمع شدیم آنگاه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطبه رسائی ایراد و ادامه داد تا آنکه فرمود: "ای گروه مردم ، بخدا و پیمبراو و این نورکه نازل کردیم ایمان بیاورید" سپس فرمود:" نور در من است سپس علی و سپس در نسل او تا مهدی قائم "(1)

ص: 173


1- ماذا فی التاریخ ج3 145 - 147

سوره جن

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

«حَتّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً »

(تا وقتیکه آنچه را که وعده داده شده اند ببینند خواهند دانست یاور چه کسی ناتوانتر و ازجهت عده کمتر است 24)

قندوزی میگوید : از محمد بن فضيل ازحضرت علی بن الحسین (علیه السلام) نقل شده است که آن حضرت در مورد آیه «حَتّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ...»فرمود: آنچه در این آیه وعده داده شده اند ، مهدی قائم واصحاب وانصاراو هستند و پس ازآنکه ظهور کرد دشمنانش از جهت یاور ناتوانتر و ازجهت عده کمترند "(1)

ص: 174


1- ينابيع الموده صفحه 515

سور: مدثر در این سوره سه آیه مورد بحث است :

«فَإِذا نُقِرَ فِی النّاقُورِفَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ»

( هنگامیکه در صور دمیده شود، آن روز ، روزی سخت است و برای کافران آسان نیست 8 - 10)

قندوزی حنفی از مفضل بن عمرنقل میکند که حضرت صادق (علیه السلام) در مورد آیه «فَإِذا نُقِرَ فِی النّاقُورِ . .. »فرمود: هنگامیکه در گوش قائم ندا شودکه بپاخیز برمیخیزد ، پس آن روز برای کافران دشواراست.

آنگاه فرمود : قرآن قسمتی از آنرا مثل است وتنها ما آنرا میدانیم و دیگران نمی دانند(1)

منظور از جمله اخیر اینست که ابعاد قرآن و مقاصد و بواطن آنرا جز اهل بیت کسی نمی داند زیرا آنان هستند که خداوند هر نوع پلیدی حتی پلیدی جهل را از آنان زایل ساخته و از هر نقصی پا کشان نموده است و آنان هستند که برطبق آنچه در روایات شریفه آمده رسوخ در علم دارند و تاويل قرآن وباطن آنرا میدانند.

ص: 175


1- ينابيع الموده صفحه 515

سوره تکویر

در این سوره یک آیه مورد بحث است :

«فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ»

(پس قسم به ستارگان پنهان شونده 15)

قندوزی حنفی میگوید ازهانی ازحضرت باقر (علیه السلام) در مورد آیه «َلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ» نقل شده است که فرمود: پنهان شونده ، امامی است که پنهان میشود یعنی در سال 260 ازظهور به غیبت باز میگردد و سپس مانند ستارگان آشکار میشود (1)

توضیح اینکه «خُنَّسِ » بمعنی پنهان شدن است و تفسیر آیه در مورد ستارگانی است که برخی از آنها در وقت خاصی پنهان میشوند، ولی تاویل آیه درباره حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) است زیرا او به امر خداوند متعال پنهان شده و به امر خدا نیز مانند ستارگان درخشان ظاهر خواهد شد ، این حدیث از معجزات امام باقر (علیه السلام) واخبار غیبی آنحضرت است بخاطر آنکه امام باقر (علیه السلام) از غیبت حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) که در سال 260 هجری یعنی پیش ازصدسال بعد از وفات وی اتفاق افتاده خبر داده است .

ص: 176


1- ینابیع الموده صفحه 515

سوره بروج

در این سوره یک آیه مورد بحث است

« وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ »

(قسم به آسمان که دارای برجها است 1)

قندوزی می نویسد: اصبغ بن نباته از ابن عباس در مورد آیه «وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ» نقل شده که گفت پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: من آسمان هستم و برجها ائمه ازخاندان من میباشند که نخستین آنها على وآخرينشان حضرت مهدی است و آنها دوازده نفرند(1)

پایان

ص: 177


1- ینابیع الموده صفحه 515

منابع کتاب

نام کتاب ------------ نام نویسنده

مقدمه :القرآن القول الفصل - شیخ عطيه صقر

القرآن القول الفصل - محمد عفيفي

دره التنزيل وغرة التاويل - خطيب اسکافی

اسرارالتكرار في القرآن - تاج القراء کرمانی

البیان فی علوم القرآن - علامه زرشکی

احیاء علوم الدين - امام غزالی

اعلام الموقعین عن رب العالمین - ابن قیم

اعجازالقرآن - قاضی باقلانی

الوحی المحمدی (صلی الله علیه و آله) - سیدرشید رصا

اعجاز القرآن و البلاغة النبويه - مصطفى صادق الرافعي

دستورالاخلاق في القرآن - شیخ محمد عبدالله درا

احکام القرآن - ابوبکر حصا ص

الاتقان فی علوم القرآن - حافظ سیوطی

غايه المرام - بحرانی

فرائد السمطین - حموینی شافعی

ص: 178

مقتل الحسین (ع) - خوارزمی شافعی

مقدمه - ابن خلدون

مجمع الفوائد و منبع الفرائد - علی بن ابی بکر هیثمی

الجامع الصحيح - محمد بن عیسی ترمزی

الجامع الصحيح - بخاری

الجامع الصحيح - مسلم بن حجاج قشیری

عقد الدرر - سلمی شا فعی دمشقی

ينابيع الموده - حافظ قندوزی حنفی

الفصول المهه - ابن صباغ مالکی

شواهد التنزيل - حاکم حکانی

تفسیر الدر المنثور - سیوطی شافعی

نورالابصار - شبلنجی شافعی

تفسير البرهان - بحرانی

تفسیر - نیشابوری

کنزل المال - متقی هندی حنفی

البيان - کنجی شافعی

ارجح المطالب - عبیدالله هندی حنفی

العرف الوردی - جلال الدین سیوطی

السنن - ابن ماجه

المسند - احمد بن حنبل

کنوزالحقائق - علامه مناوی

البرهان - متقی هندی حفی

ص: 179

شرح الصحيح الترمزی - ابن عربی

سنن المصطفی - ابودا و دسجستانی

ماذا في التاريخ - علامه قبیسی

ص: 180

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109