از حضرت امیرالمومنین علیه السلام

در منابع خطی یمن

محمد عافی (خراسانی)

ص: 2

ص: 3

روایات حضرت عبدالعظیم حسنی سلام الله عليه

از حضرت امیرالمومنین علیه السلام

در منابع خطی یمن

محمد عافی (خراسانی)

ص: 4

روایات حضرت عبد العظیم حسنی(س) از حضرت امیر المؤمنین (ع)

در منابع خطی یمن

تحقیق و ترجمه: محمد عافی (خراسانی)

ویراستار علمی: محمدهادی خالقی

ویراستار ادبی: محمد پورصباغ

نمونه خوان: علی نقی پارسانیا

طراح جلد: حسن فرزانگان

چاپ: اول، 1400ش

چاپخانه: بوستان کتاب

شمارگان: 1000

حروفچینی: حسین افخمیان

صفحه آرا: مهدی خوشرفتار اکرم

سازمان چاپ و نشر سازمان چاپ و نشر دار الحدیث: قم، میدان شهدا،ابتدای خیابان

معلم، پلاک 125

تلفن: 37741650 - 025 - 37740523 - 25. ص.پ:

37185/4468

hadith@hadith.net

http: /www.hadith.net

ص: 5

این اساس؛ دانش پژوهان و علاقه مندان به پیگیری مباحث مربوط به کتابشناسی، نسخه پژوهی، اسناد و طرق این کتاب و نیز ردیابی روایات آن در دیگر کتاب ها، به متن اصلی و تحقیق شده کتاب (چاپ عربی ) مراجعه نمایند.

گفتنی است آستان حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام و مؤسسة دارالحديث، تحت توليت آية الله محمد محمدی ری شهری –دام عزه-، پیش از این، توفيق انتشار کتاب مسند عبد العظيم الحسنی علیه السلام را داشته اند که روایات آن، از طریق تفحص در منابع گسترده حدیثی شیعه و اهل سنت و گردآوری روایات حضرت عبد العظيم علیه السلام فراهم آمده بود.

از جناب آقای محمد عافی که تحقیق متن اصلی کتاب و ترجمه آن به زبان فارسی را به عهده داشته اند، محقق گرامی جناب آقای محمد هادی خالقی که بازبینی تحقیق و ترجمه را بر عهده گرفتند و نیز گروه پژوهشی احیا و تصحیح متون در پژوهشکده علوم و معارف حدیث، تشکر میکنم و توفیق روزافزون همه را از خداوند متعال مسئلت دارم.

وسپاس، تنها برای اوست که نعمت را بر ما تمام کرده است.

سید محمد کاظم طباطبایی

رئیس پژوهشکده علوم و معارف حديث

مهر 1400

ص: 8

دوستان پیشنهاد کردند که کار ترجمه این احادیث گهربار را نیز انجام دهم و البته ترجمه حدیث، افزون بر درستی و دقت، نیازمند زیبانویسی و شیوایی قلم است که نگارنده چندان از آن بهره ای ندارد. با این حال، برای امتثال امر و با مساعدت اساتید، این ترجمه اکنون انجام شده است.

تلاش نمودم که ترجمه ای درست و دقیق ارائه شود و واژه گزینی مطابق با بهترین احتمال معنایی در جمله ها و عبارت ها باشد و تا جایی که ممکن است، فارسی بنویسم و در گزینش واژگان، به سراغ آنهایی بروم که شیوا و دلنشین اند، تا برگردانی فارسی این احادیث، از فصاحت و بلاغت سخنان اهل بیت علیه السلام رنگ و بویی داشته باشد؛ اما گاه برای آسان ترشدن فهم ترجمه برای عموم مردم، ناگزیر از به کارگیری چند واژه مترادف و هم معنا بودم. در چنین مواردی، مترادف هرواژه را جلوی آن و داخل پرانتز آوردم.

معنای شماری از احادیث کتاب، نیاز به تبیین بیشتر داشت که داخل پرانتز نگاشته شده است. در مواردی که واژه ای عربی، دو احتمال معنایی یا دو قرائت متفاوت نسخه ای داشت، دومی، داخل پرانتز و بعد از خط مایل قرار داده شده است.

در مشابه یابی احادیث این کتاب (یا همان ارجاع دهی در پانوشت) نیز، تنها به سه یا چهار منبع - که برای مقایسه، کافی به نظر می رسند - بسنده کرده ام و طبعأ برای آگاهی از منابع بیشتر، می توان به تحقیق عربی همین کتاب (که پیش از این، توسط همین

ص: 10

ناشر، منتشر شده است) مراجعه کرد.

شایان ذکر است که بسیاری از احادیث این کتاب، در کتاب کشف الغمة(1) آمده است که به یادکرد کلی از این منبع در همین جا بسنده می کنم و در پاورقی ها آن را تکرار نخواهم کرد.

با نقدهای خود، به رخنه های فراوان آن اشاره کردند و از این طریق موجب استوارتر شدن این ترجمه گردیدند که بسیار از ایشا سپاسگزارم ...

وهمچنین محقق ارجمند جناب آقای محمدهادی خالقی که دلسوزانه و متواضعانه، وقت خویش را صرف بازبینی کلمه به کلمه متن نمود و با اصلاحات خود، آن را پخته و استوار گردانید، که از ایشان کمال تشکر را دارم.

امیدوارم این تلاش ناچیز، به خواست و لطف خدای یگانه، برای خوانندگان گرامی پرثمر بوده، گامی هرچند کوچک در راه آشنایی بیشتر با سخنان شیوای رسولان مهر و پیشوایان هدایت (سلام الله عليهم اجمعین) باشد!

15 رمضان المبارک 1441

سالروز میلاد خجسته امام حسن مجتبی علیه السلام

محمد عافي خراسانی

ص: 12

ص: 13

بسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، وَ بِهِ نَسْتَعِينُ. رَبِّ یَسِّرْ وَ تَمِّمْ وَ أعِنْ،يَا کَرِیمُ!

به نام خداوند بخشنده و مهربان[آغاز می کنیم] و فقط از او کمک می خواهیم.پروردگارا!

! کار را آسان کن و به پایان رسان و یاری ده، ای بزرگوار!

أخبَرَنا القَاضِي الأجَلُّ الإمَامُ شَمْسُ الدِّینِ جَمَالُ الإِسْلامِ وَالمُسْلِمِينَ، جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ أَبِي يَحْیَی - أَدَامَ اللهُ سَعادَتَهُ - بِقِرَاءَتِي، قَالَ:

قاضی بزرگ، امام شمس الدين، جمال اسلام و مسلمین، جعفر بن احمد بن عبد السلام بن ابی یحیی - که خداوند، سعادتش را پاینده دارد - برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

أخبَرَنا الشَّيْخُ الفَاضِلُ أبُو عَلِيً الحَسَنُ بْنُ عَلِيً بْنِ مُلاعَبٍ الأسَدِيُ، قَالَ:

شیخ فاضل، حسن بن علی بن ملاعب اسدی، برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

أخبَرَنا الشَّيْخُ أبُوالغَنَائِمِ الحَافِظُ العَدْلُ مُحَمَّدُ بْنُ عَِليِّ بْنِ مَيْمُونٍ النَّرسِيُّ بِجَامِعِ الكُوفَةِ سَنَةَ خَمْسِمِائةٍ، قَالَ:

شیخ ابو الغنائم محمد بن علی بن میمون نرسی در مسجد جامع کوفه در سال 500 هجری برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

ص: 14

أنا السَيًدُ الشَّرِيفُ أبُوعَبْدِ اللهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَِليِّ بْنِ الحَسَنِ بنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ العَلَويُّ الحَسَنِيُّ، رَحِمَهُ اللهُ وَرَضِيَ عَنْهُ، قَالَ:

سید محمد بن علی بن حسن بن عبد الرحمن علوی حسنی - که رضوان و رحمت خدا بر او باد - برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

أنا أبُوالمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ المُطَّلِبِ الشَّيْبَانِيُّ فِي رَجَبٍ سَنَةَ سَبْعٍ وَ سَبْعِيْنَ وَثَلَثْمِائَةٍ، قَالَ:

ابو المفضل محمد بن عبد الله بن مطلب شیبانی در رجب سال 377 هجری برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

أنَا أبُو صَالِحٍ، مُحَمَّدُ بْنُ صالِحِ بْنِ الفَيْضِ العِجْلِيُّ السَّاوِيُّ مُؤَدِّبُنَا، فِي ذِي الْحِجَّةِ سَنَةَ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ ثَلَثْمِائَةٍ، لَفْظاً قِرَاءَةً عَلَيْنَا، قَالَ:

مؤدب(1) ما ابو صالح محمد بن صالح بن فیض عجلی ساوی در ذی حجه سال 319 هجری، در حالی که از روی کتاب بر ما می خواند، برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَبَّاسِ بْنِ لَاحِقٍ الأَسَدِيُّ الفَقْعَسِيُّ بِالصَّيْمَرَةِ، قَالَ:

ابو جعفر محمد بن عباس بن لاحق اسدی فقعسی در صیمره(2)، برای ما حدیث نقل کرد و گفت:

ص: 15

حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَظِيمِ بْنُ عَبْدِ اللهِ الحَسَنيُّ فِي مَنْزِلِهِ بِالرَّيِّ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الرِّضَا بْنِ مُوسَی، قَالَ :

عبد العظيم بن عبد الله حسنی در خانه خود در شهر ری برای ما حديث نقل کرد و گفت: امام جواد علیه السلام به من خبر داد و فرمود:

ترسیدی. به خدا سوگند، اگر درهای آسمان ها و زمین به روی بنده ای به طور کامل بسته شود، اما او پروا کردن از خدا را پیشه سازد، خداوند، راه نجاتی برای او از میان آنها باز می کند. مبادا چیزی جز حقیقت، مایۀ أنس (آرامش) تو باشد، و جز باطل برای تو احساس غربت (بی کسی) بیاورد؟

الزُّهْدِ الوَرَعُ، وَ مَا هَدَمَ الدِّينَ مِثْلُ البِدَعِ، وَلَا أَفْسَدَ الرِّجَالَ مِثْلُ الطَّمَعِ. وَبِالرَّاعِي تَصْلُحُ الرَّعِيَّةُ، وَبِالدُّعَاءِتُصْرَفُ الْبَلِيَّةُ. وَ مَنْ رَكِبَ مَرْكَبَ الصَّبْرِ اهْتَدَى إِلَى مِضْمَارِ - أو قَالَ: إِلَى مَيَدَانِ - النَّصْرِ. وَمَنْ عَابَ عُيِّبَ، وَمَنْ شَتَمَ أُجِيبَ، وَمَنْ غَرِسَ أَشْجَارَ التُّقَى اجْتَنَى ثِمَارَ الهُدَى.(1)

و فرمود: کسی که به خداوند اطمینان کند، خداوند، او را به شادی می رساند.و کسی که به خداوند توکل کند، خداوند، او را از دغدغه کارها حفظ می کند. اطمینان (دل سپردن) به خداوند، دژی است که کسی جز انسان مؤمن درستکار در آن پناه نمی گیرد. و توکل بر خداوند، نجات از هر بدی و باعث حفظ از هر دشمنی است. و دین، عزت است. و دانش، گنج است. و سکوت، نور (روشنایی) است. و نهایت بی رغبتی به دنیا، رویگردانی از گناهان است. و هیچ چیزی به اندازه بدعتها دین را نابود نکرده است و هیچ چیز به اندازه زیاده خواهی، انسانها را تباه نساخته است. و به وسیله حاکمان است که شهروندان، سامان می یابند. و به وسيله دعا (درخواست از خداوند) است که بلا دفع می شود. و هر کس بر مرکب صبر سوار شد، به میدان پیروزی راه یافت. و هر کس عیب گرفت، دیگران عیب او را می گیرند. و هر کس دشنام داد، پاسخ خواهد شنید. و هرکس درخت تقوا کاشت، ميوه هدایت خواهد چید.

و فرمود: چهار ویژگی است که انسان را در انجام دادن عمل صالح، یاری می رساند: سلامت و دانش و بی نیازی و توفيق.

و فرمود: خداوند، بندگانی دارد که نعمت هایی را ویژه آنها می سازد(به آنها اختصاص می دهد) و تا آن که به بخشش کردن از آنها مشغول باشند، آن نعمت ها را در میان ایشان قرار و [استمرار] می بخشد؛ اما آن هنگام که آنها را از دیگران دریغ کردند، از ایشان می گیرد و به دیگران می دهد.

آنهاست. پس هر چه انسان کار نیکو انجام دهد،اول از همه، آن را برای خود می کند. پس نباید از دیگران توقع تشکر از کاری را داشته باشد که سود آن به خودش می رسد.

و فرمود: انسان بزرگوار، وقتی در تنگنا قرار داده شود، به نرمی برخورد می کند و انسان پست، وقتی که به او لطفی شود، به درشتی برخورد می کند.

و فرمود: بر شما باد به طلب دانش؛ چرا که طلب کردن (خواستن) آن واجب است و جستجوی فراوان در پی آن، مستحب است، (1) و دانش موجب برقراری پیوند بین برادران دینی، و نشانه ای از جوان مردی، و تحفه ای در مجلس ها، و همراهی در سفر، و همدمی در غربت است.

و فرمود: دانش، دو گونه است: دانش فطری (استعداد موروثی) و دانش آموختنی. و اگر دانش فطری نباشد، هیچ کدام از دانش های آموختنی سودی نخواهند داشت.

و فرمود: فسق (گناه پیشگی)، باعث سقوط همت و هار شدن آدمی است.

و به حسن عَلَيْهِ السَّلاَمُ فرمود: از آرزوپردازی ها دوری کن؛ چرا که سرمایه بی خردان ناتوان اند.

دیگران مدارا کند، و برای تربیت او همین بس که آنچه را چاره ای جز آموختنش نیست، بداند، و برای معرفت او همین بس که نسبت به زمانه اش شناخت داشته باشد، و برای پرهیزگاری او همین بس که چشم خود را بر حرام ببندد و شکم خود را از حرام نگاه دارد، و برای نیکویی اخلاق او همین بس که آزارش به دیگران نرسد، و برای بخشندگی او همین بس که نسبت به کسی که حقی بر گردنش دارد، نیکوکاری کند و حق خدا را از اموالش ادا کند، و برای مسلمانی او همین بس که در آنچه به او مربوط نیست، دخالت نکند و از جدال و بگومگو در دین خود بپرهیزد، و برای بزرگواری او همین بس که دیگران را بر خود ترجیح دهد، و برای شکیبایی او همین بس که کم شکوه کند، و برای عدالتش همین بس که انصاف داشته باشد، و برای بردباری او همین بس که هنگامی که با او مخالفت می شود، خشمگین نشود، و برای انصاف او همین بس که هنگامی که حق برای او آشکار شد، آن را بپذیرد، و برای دلسوزی او همین بس که دیگران را از آنچه برای خود نمی پسندد، باز دارد، و برای پایبندی اش به حقوق همجواری با تو همین بس که هنگامی که بدی کردی، تو را توبیخ نکند، با این که به عیب های تو آگاه است، و برای همراهی او همین بس که تو را هنگامی که عصبانی هستی و نزد کسی که دوست نداری، سرزنش نکند، و برای نیکویی معاشرت او همین بس که بار جبران آزردن خویش را از دوش تو بردارد (یعنی از تو گذشت کند)، و برای دوستی او همین بس که همراهی اش فراوان و ناسازگاری اش اندک باشد، و برای خوبی او همین بس که از گناهانش بسیار بترسد، و برای

ص: 28

قدرشناس بودن او همین بس که نیکوکاری کسی را که به او نیکی می کند، بفهمد، و برای تواضع او همین بس که جایگاه خود را بشناسد، و برای حکمت او همین بس که نسبت به خویشتن شناخت داشته باشد، و برای سلامت [نفس] او همین بس که عیوب دیگران را کمتر به خاطر بسپارد، و توجه خود را صرف اصلاح عیوب خود کند.

کند، تدبیر (چاره جویی) به کار او نمی آید. و زیاده خواهی ها باعث گرفتار شدن در ذلت اند. و کسی که عمر طولانی می خواهد، باید [برای خودش] قلبی صبور در برابر مصیبت ها فراهم کند.

توانند رازهایت را نگه دارند)، و راز تو، مانند خون توست (آشکار کردنش می تواند به جان تو آسیب برساند)، و هرگز کسی را نمی یابی که دلسوزتر از خودت برای تو باشد (رازت را نزد خودت نگه دار).

سه چیز از کارهای نیکوکاران است: بر پا داشتن واجبات، و دوری ازحرام ها، و حفظ کردن خود از غفلت در دین.

وَ ثَلاَثٌ يَبْلُغْنَ بِالْعَبْدِ رِضْوَانَ اَللَّهِ كَثْرَةُ اَلاِسْتِغْفَارِ وَ خَفْضُ اَلْجَانِبِ وَ كَثْرَةُ اَلصَّدَقَةِ (1)

و سه چیز، بنده را به خشنودي خداوند می رساند: بسیار استغفار کردن، و افتادگی (/نرم خویی)، و بسیار صدقه دادن.

وَ أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ فَهُوَ مِنَ الأَخْيَارِ: مَنْ أَعَانَ المُحْسِنَ، وَ فَرَحَ لِلتَّائِبِ، وَرَدَّ المُدْبِرَ، وَاسْتَغْفَرَ لِلمُذْنِبِ.(2)

و چهار چیز است که در هر کس باشد، او جزو نیکان ( برگزیدگان) است: آن که به نیکوکار یاری رساند، و از توبه کردن انسان توبه کاز خوشحال شود، و کسی را که [از جمع یا جماعت مسلمین یا از حق] روی گردان شده باز گرداند، و برای گنهکار، استغفار کند.

وَ أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ اِسْتَكْمَلَ اَلْإِيمَانَ مَنْ أَعْطَى لِلَّهِ وَ مَنَعَ فِي اَللَّهِ وَ أَحَبَّ لِلَّهِ وَ أَبْغَضَ فِيهِ (3)

و چهار چیز است که هر کس آنها را داشته باشد، ایمانش را کامل کرده است: آن که به خاطر خدا بذل و بخشش کند و به خاطر خدا از بخشش، خودداری کند و به خاطر خدا دوست داشته باشد و به خاطر خدا نفرت داشته باشد.

ص: 33

وَ مَنْ أُعْطِيَ أَرْبَعاً لَمْ يُحْرَمْ أَرْبَعاً: مَنْ شَكَرَ أُعْطِيَ المَزِيدَ، وَ مَنْ تَابَ أُعْطِيَ القَبُولَ، وَ مَنِ اسْتَغْفَرَ أُعْطِيَ الغُفْرَانَ، وَ مَنْ دَعَا أُعْطِيَ الإِجَابَةَ. (1)

کسی که به او چهار چیز داده شده، از چهار چیز دیگر بی بهره نخواهد بود: کسی که شکر به جا آورد، به او بیشتر داده خواهد شد؛ و کسی که توبه کند، پذیرفته خواهد شد؛ و کسی که استغفار کند، بخشوده خواهد شد؛ و کسی که دعا کند، اجابت خواهد شد.

وَ ثَلاَثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ لَمْ يَنْدَمْ تَرْكُ اَلْعَجَلَةِ وَ اَلْمَشُورَةُ وَ اَلتَّوَكُّلُ عِنْدَ اَلْعَزْمِ عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (2)

سه چیز است که اگر در کسی باشد، پشیمان نخواهد شد: عجله نکردن، و مشورت کردن، و توکل به خداوند متعال بعد از گرفتن تصمیم جدی.

ثَلاَثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ فَقَدْ تَمَّتْ مُرُوءَتُهُ مَنْ تَفَقَّهَ فِي دِينِهِ وَ اِقْتَصَدَ فِي مَعِيشَتِهِ وَ صَبَرَ عَلَى اَلنَّائِبَةِ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ.(3)

سه چیز است که اگر کسی داشته باشد، جوان مردی او کامل خواهد بود: آن که در دین خود، ژرفکاوی داشته باشد، و در معاش خود میانه روی در پیش گیرد، و هنگامی که بلایی بر او نازل شد، صبر پیشه کند.

اسْتَخَفَّ بِهِ صَاحِبُهُ، وَالْمُؤْمِنُ لَايَشْفٍي غَيْظَهُ، وَ أَفْضَلُ أَعْمَالِ البِرِّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ، وَ الشَّفَاعَةُ لَا تَجِبُّ إلَّا لِمَنْ وَجَبَتْ لَهُ: أَيِ النّارُ.(1)

و فرمود: عمل نیکو از بین نمی رود و گناه، فراموش نمی شود. و بزرگترین گناه، آن است که انجام دهنده اش آن را کوچک بشمارد. و مؤمن، خشم خود را [برای آرام کردن خود]خالی نمی کند. و بهترین کارهای نیکو، انتظار گشایش (امید داشتن به آینده) است. و شفاعت، صورت نمی گیرد مگر در حق کسانی که جهنم رفتنشان قطعی شده است (نه کسانی که خودشان بهشتی اند).

-برادرش زیاد می شود (یعنی برادرش پشتوانه اوست). و مبادا لغزش برادرت تو را به بی صبری ( سبک سری) بکشاند! از او در گذر و منتظر پشیمانی او [از آن لغزش] باش.

و فرمود: اگر انسان کم خرد (/ناآگاه) ساکت می ماند، مردم، دچار اختلاف، نمی شدند.

از امیر المؤمنین عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ پرسیدند: سخاوت چیست؟ فرمود: آنچه شروعش با توست (بدون درخواست دیگران می بخشی)، سخاوت است؛ اما آنچه در پاسخ درخواست دیگران می دهی، حیا و خود را به بخشندگی واداشتن است.( بی تردید، این سخن به معنای آن نیست که همه بخشش هایی که پس از درخواست دیگران انجام می شود، نکوهیده و از سر تکلف و خجالت باشد، چنان که در روایات، تأكید بسیاری بر رد نکردن حاجت نیازمندان شده است. و شاید مقصود حدیث، تأکید بر این است که برای بذل و بخشش به دیگران، منتظر درخواست آنها از خود نباش).

هدف های بزرگ] باز نمی دارد.

و فرمود: کسی که برای کامیابی در کارها از ابزار باطلی (مانند گناه]کمک بگیرد، چیزی جز فرو رفتن هر چه بیشتر در [باتلاق ]خشم، به دست نخواهد آورد. و کسی که [در راه حق] پایداری پیشه کند، سلامت با او همراه خواهد بود.

و فرمود: کسی که ریشه اش (یعنی خانواده و تربیتش یاصفات موروثی اش) خوب باشد، عملش خوب می شود. و هر درخواستی - اگرچه کوچک باشد - بهای عطایی است که در نتیجه آن [درخواست) به دست می آید، اگر چه عطایی بزرگ باشد.

وَ مِن كَرَمِ المَرءِ بُكاؤهُ على ما مَضى مِن زَمانِهِ،وحَنينُهُ إلى أوطانِهِ ، وحِفظُهُ قَديمَ إخوانِهِ.

(1)

و از بزرگواری انسان است: گریه او بر عمری که از وی سپری شده، و اشتیاق او به میهنش، و نگاه داشتن برادران (/دوستان قدیمی) خود.

و فرمود: پیوسته عقل و جهل برای تسلط بر آدمی با یکدیگر در ستیزند تا هجده سالگی، و هنگامی که به این سن رسید، هر کدام در او بیشتر باشد، بر او چیره می شود.

خداوند - که شکوهمند است نام او - ثواب شکر آن نعمت را برای او می نویسد، و هرگاه بنده ای گناهی کند، اما بداند که خدا بر او آگاه است و اگر بخواهد عذابش می کند و اگر بخواهد او را می آمرزد، بی گمان، خداوند، او را خواهد بخشید، پیش از آن که طلب آمرزش کند.

کمک بگیرد، از آنچه امید رسیدن بدان دارد، دورتر می شود و به آنچه از وقوعش می ترسد، زودتر می رسد.

مِنْ دِينِكَ وَ صَرَفَهُ عَنْ غَيْرِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَحِقَّ نَفْسُكَ بِمَا فَاتَكَ. (1)

و فرمود: اگر چیزی از دنیا خواستی ولی از تو دریغ شد، در این حال، آنچه را خداوند، ویژه تو ساخته و از دیگران دریغ داشته است، به یاد بیاور؛ یعنی نعمت داشتن دین خدا را؛ چرا که این گونه، دل بریدن تو از چیزهایی که نداری، آسان تر می شود.

اللَّحْمِ، وَ مَا دَامَ الفَرَحُ بِهِ أشِرَ وَ بَطِرَ، فَكُلُوهُ- يَعْنِي اللَّحْمَ- غِبّاً. (1)

و از امير المؤمنین علی به ما رسیده است که فرمود: پیامبر خدا به عیادت عمویشان حمزه - که تب شدیدی داشت - رفتند، و به او فرمودند: «ای عمو! صبوری (تحمل کن و خوشا به حالت! چون بدنی که دردی به سراغش نیاید، خیری در آن نیست». از امیر المؤمنين الت پرسیدند: این سخن به چه معناست؟ فرمود: «بدن، هنگامی که صبح به سلامت بر می خیزد، سرکش و زیاده خواه است؛ اما اگر بیمار شود، این سرکشی از آن، بیرون می رود. قلب انسان، هنگام خوردن گوشت، سرمستی دارد و تا زمانی که این سرمستی با او باشد، سرکشی و زیاده خواهی می کند. پس یک روز در میان (/ گاه به گاه) گوشت بخورید یعنی هر روز، گوشت نخورید)».

7. الأمالي، المفيد محمد بن محمد، تحقیق: علي أكبر الغفاري، قم، مؤتمر الشيخ المفید، 1413 ھ ، اول.

8. الأمالي، ابن بابویه الصدوق محمد بن علي، طهران، کتابجی،1376ش، ششم

9. الأمالي، أبو علي القالي إسماعيل بن القاسم، تحقيق: سید بن عباس الجليمي و صلاح بن فتحي هلل، بیروت، مؤسسة الكتب الثقافية1422 ھ ، اول

. 10. الأمالي، الطوسي محمد بن الحسن، تحقيق: مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافة، 1414 ھ ، اول.

11. الإمتاع و المؤانسة، أبو حيان التوحيدي علي بن محمد بن عباس،تحقیق: هيثم خليفة الطعيمي، بيروت، المكتبة العصرية، 1424ھ، اول.

12. الأمثال، أبو عبيد القاسم بن سلام، دار المأمون للتراث، 1400 ھ.

13. أنس المجنون و راحة المحزون، الحلبي صفي الدين عیسی بن بحتري تحقیق: محمد أديب الجادر، بیروت، 1997م، اول.

14. الأنساب، السمعاني أبو سعد عبد الكريم بن محمد بن منصور، تحقيق:عبد الرحمن بن يحيى المعلمي، حیدر آباد، دائرة المعارف العثمانية، 1382ه، اول.

15. بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، الطبري الآملي عماد الدین محمدبن أبي القاسم، النجف، المكتبة الحيدرية، 1383ش، دوم.

16. البصائر و الذخائر، أبو حيان التوحيدي علي بن محمد بن عباس، تحقیق: وداد القاضي، بیروت، دار صادر، 1419 ھ ، چهارم

ص: 55

17. بهجة المجالس وأنس المجالس، ابن عبد البر يوسف بن عبد الله بن محمد القرطبي، تحقيق: محمد مرسي الخولي، بیروت، دار الكتب العلمية، 1981م، دوم.

18. البيان والتبيين، الجاحظ أبو عثمان عمرو بن بحر، تحقیق: علي أبوملحم، بیروت، مكتبة الهلال، 2002م، اول.

19. پیام امام امير المؤمنین علیه السلام ،ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تهران: دارالكتب الاسلامية، 1386ش

20. تاريخ الإسلام، الذهبي شمس الدين محمد بن أحمد، تحقيق: عمرعبد السلام التدمري، بیروت، دار الكتاب العربي، 1413 ھ ، دوم.

21. تاريخ بغداد/ تاريخ مدينة السلام، الخطيب البغدادي أحمد بن علي بن ثابت، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، 1422 ھ ، اول.

22. تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر علي بن حسن، تحقيق: علي شيري، بیروت، دار الفكر، 1415 ھ ، اول.

23. تحف العقول، ابن شعبة الحراني حسن بن علي، قم، جامعة المدرسين، 1404ھ /1363ش، دوم.

24. التذكرة الحمدونية، ابن حمدون محمد بن حسن بن محمد بن علي، تحقيق: إحسان عباس، بیروت، دار صادر، 1996م، اول.

25. ترجمه و شرح نهج البلاغة، سید علی نقی فیض الإسلام سدهی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فيض الإسلام، 1379ش، پنجم

26. التمثيل و المحاضرة الثعالبي أبو منصور عبد الملك بن محمد بن إسماعيل، تحقیق: قصي الحسین، بیروت، مكتبة الهلال، 2003م، اول.

ص: 56

27. تنبيه الخواطر ونزهة النواظر / مجموعة ورام، ورام بن أبي فراس الحلى، قم، مكتبة فقيه، الطبعة الأولى، 1410ھ ، اول.

28. التوحيد، ابن بابويه الصدوق محمد بن علي، تحقيق: السيد هاشم الحسيني، قم، جامعة المدرسين،1398ش، اول.

29. تيسير المطالب في أمالي أبي طالب، الشريف أبو طالب يحيى بن حسين الهاروني وجعفر بن أحمد بن عبد السلام القاضي، تحقيق: عبدالله بن حمود العزي، صنعاء، مؤسسة زيد بن علي الثقافية، الطبعة الأولی، 1422 ھ.

30. جامع الأخبار، الشعيري محمد بن محمد، النجف، المطبعة الحيدرية، اول.

31. جامع الترمذي، الترمذي محمد بن عیسی، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرون، بیروت، دار إحياء التراث العربي، اول.

- 32. جامع بیان العلم وفضله، ابن عبد البر يوسف بن عبد الله بن محمد القرطبي، بیروت، دار الكتب العلمية، 1421ھ ، اول.

33. الجعفريات (الأشعثيات)، ابن الأشعث محمد بن محمد، طهران، مكتبة نينوى الحديثة، بدون تاریخ، اول.

34. جمهرة الأمثال، أبو هلال العسكري الحسن بن عبد الله، تحقیق: محمدأبو الفضل إبراهيم - عبد المجيد قطامش، بیروت، 1420 ھ.

35. حلية الأولياء، أبو نعيم الأصبهاني أحمد بن عبد الله، مصر، دار السعادة،1394ھ،اول

36. الحيوان، الجاحظ أبو عثمان عمرو بن بحر، تحقیق: محمد باسل عيون السود، بیروت، 1424 ھ ، دوم.

ص: 57

37. الخصال، ابن بابویه محمد بن علي، تحقيق: علي أكبر الغفاري، قم،جامعة المدرسین، 1362ش، اول.

38. دانش نامه عقاید اسلامی، محمد محمدی ری شهری و همکاران، قم: دار الحديث، 1385ش.

39. خصائص الأئمة / خصائص أمير المؤمنين علیه السلام، الشريف الرضي محمد بن الحسين، تحقیق: محمد هادي الأميني، مشهد، الروضة الرضوية المقدسة، 1406ھ ، اول.

40. دعائم الإسلام، ابن حيون نعمان بن محمد المغربي، تحقيق: آصف الفيضي، قم، آل البيت علیه السلام، 1427 ھ ، دوم.

41. الدعوات/ سلوة الحزين، قطب الدين الراوندي سعيد بن هبة الله، قم، مدرسة الإمام المهدي علیه السلام، 1407ھ ، اول.

42. ربيع الأبرار ونصوص الأخيار، الزمخشري محمود بن عمر، تحقيق: عبد الأمير مهنا، بیروت، مؤسسة الأعلمي، 1412ھ ، اول.

43. روض الأخبار المنتخب من ربيع الأبرار، ابن الخطيب محمد بن قاسم بن يعقوب الأماسي، تحقيق: محمود الفاخوري، حلب، دار القلم العربي،1423ھ، اول.

44. روضة العقلاء، ابن حبان أبو حاتم محمد، تحقیق: محمد عبد العلیم، دمشق، وزارة الثقافة، منشورات الهيئة العامة السورية للكتاب، دمشق،2009م، اول.

45. سراج الملوك الطرطوشي أبو بكر محمد بن محمد، تحقيق: نعمان صالح الرياض، 1415ھ ،اول.

46. سنن أبي داود، أبو داود السجستاني سليمان بن الأشعث، تحقيق: محمد

ص: 58

محيي الدين عبد الحميد، سوريا، دار الفكر، اول.

47. سنن الدارمي، الدارمي عبد الله بن عبد الرحمن، تحقيق: فواز أحمد زمرلي و خالد السبع العلمي، بیروت، دار الكتاب العربي، اول.

48. السنن الكبرى، البيهقي أحمد بن الحسين بن علي، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، مكة المكرمة، مكتبة دار الباز، اول.

49. شرح نهج البلاغة، ابن أبي الحديد عبد الحميد بن هبة الله، تحقيق: محمد أبو الفضل إبراهيم، قم، المكتبة المرعشية، 1404ه، اول.

50. شعب الإيمان، البيهقي أحمد بن الحسين بن علي، تحقيق: محمد سعید زغلول، بیروت، دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون،1421ه، اول

51. الصحيفة السجادية، المنسوب إلى الإمام علي بن الحسين ، تصحیح: علی انصاریان، دمشق، المستشارية الثقافية للجمهورية الإسلامية الايرانية، 1405ه.

52. الصداقة والصديق، أبو حيان التوحيدي علي بن محمد بن عباس،تحقیق: إبراهيم الكيلاني، دمشق، دار الفكر، 1421 ه ، سوم.

53. صيد الخاطر، ابن الجوزي أبو الفرج عبد الرحمن بن علي، تحقيق: علي طنطاوي وناجي طنطاوي، جدة، دار المنارة، الطبعة الخامسة،1422ه، پنجم.

54. العقد الفريد، ابن عبد ربه أحمد بن محمد الأندلسي، تحقيق: مفيد محمد قميحة، بیروت، دار الكتب العلمية، 1404ه اول.

55. علل الشرائع، ابن بابویه محمد بن علي، قم، مكتبة داوري، 1385ش

ص: 59

1966م، اول.

56. العهود المحمدية، الشعراني عبد الوهب بن أحمد، مكتبة مصطفی البابي الحلبي وأولاده بمصر، 1393 ه ، دوم.

57. عيون أخبار الرضا، ابن بابویه محمد بن علي، تحقيق: السيد مهدی لاجوردي، طهران، نشر جهان، 1378ش، اول. 58. عيون الحكم والمواعظ، الليثي الواسطي علي بن محمد، تحقيق:حسین حسني بيرجندي، قم، دار الحديث، 1376ش، اول.

59. غرر الأخبار ودرر الآثار في مناقب أبي الأئمة الأطهار عاب، الديلمي حسن بن محمد، تحقيق: إسماعيل ضيغم، قم، دلیل ما، 1427ه، اول.

60. غرر الحکم و درر الكلم، التميمي الآمدي عبد الواحد بن محمد،تحقيق: السيد مهدي رجائي، قم، دار الكتاب الإسلامي، 1410ه، دوم.

61. الفرج بعد الشدة، التنوخي أبو علي محسن بن علي، تحقيق: عبود الشالجي، بیروت، دار صادر، 1975م.

62. الفصول المهمة في معرفة الأئمة، ابن الصباغ المالكي نور الدين علي بن محمد، تحقيق: سامي الغريري، قم، دار الحديث، 1422ه ، اول.

63. الفقه المنسوب إلى الإمام الرضائية، المنسوب إلى الإمام الرضا علي بن موسی، مشهد، آل البيت ليلا، 1406ه ، اول.

64. قرب الإسناد، الحميري عبد الله بن جعفر، قم، آل البيت، 1413ه، اول.

65. الكافي، الكليني محمد بن یعقوب، قم، دار الحديث، 1429ه، اول.

66. كتاب التمييز، ابن معن حسين بن فخر الدين قرقماس المعني، تحقيق:محمد عدنان بخيت - نوفان الحمود السوارية، عمان، دار الشروق،

ص: 60

2001م، اول.

67. كتاب من لا يحضره الفقیه، ابن بابویه محمد بن علي، تحقيق: على أكبر الغفاري، قم، جامعة المدرسين، 1413ه، دوم.

68. کشف الغمة في معرفة الأئمة، الإربلي علي بن عيسي، تحقيق: علي آل کوثر - علي الفاضلي، بيروت، المجمع العالمي لأهل البيت لي / دار التعارف، 1433ه .

69. كشف اليقين في فضائل أمير المؤمنين، الحلي الحسن بن يوسف بن مطهر، تحقيق: حسین درکاهي، طهران، وزارة الثقافة، 1411ه، اول.

70. كفاية الأثر في النص على الأمة الإثني عشر لاية، الخراز الرازي علي بن محمد، تحقیق: عبد اللطيف الحسيني الكوهكمره اي، قم، بیدار،1401ه

71 . كنز الفوائد، الكراجكي محمد بن علي، تحقيق: عبد الله نعمة، قم، دارالذخائر، 1410ه، اول.

72. لباب الآداب، أسامة بن منقذ، تحقيق: أحمد محمد شاكر، القاهرة، مكتبة الستة، 1407ه، دوم.

73. المجالسة و جواهر العلم، الدينوري أبو بكر أحمد بن أبي الفتح محمد بن أحمد، تحقيق: مشهور بن حسن آل سلمان، بیروت، دار ابن حزم،1419ھ، اول.

74. مجمع الأمثال، الميداني أحمد بن محمد، مشهد، المعاونية الثقافية للعتبة الرضوية المقدسة، 1366ش.

75. المحاسن و المساوي، البيهقي إبراهيم بن محمد، تحقیق: عدنان علي

ص: 61

بیروت، دار الكتب العلمية، 1420ه، اول.

76. المحاسن، البرقي أحمد بن محمد بن خالد، تحقیق: میر جلال الدین المحدث الأرموي، قم، دار الكتب الإسلامية، 1371ش، دوم.

77. محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، الراغب الأصفهاني الحسين بن محمد بن المفضل، تحقيق: عمر فاروق طباع، بیروت، دار الأرقم بن أبي الأرقم، 1420ه، اول.

78. المستطرف في كل فن مستظرف، الأبشيهي شهاب الدین محمد بن أحمد أبي الفتح، تحقیق: سعيد محمد اللحام، بیروت، عالم الكتب، 1419ھ، اول.

79. مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، الطبرسي علي بن الحسن، النجف، المكتبة الحيدرية، 1385ش، دوم.

80. مطالب السؤول في مناقب آل الرسول، ابن طلحة الشافعي محمد بن طلحة، بإشراف السيد عبد العزيز الطباطبائي، بيروت، البلاغ، 1419ه، اول.

81. معجم البلدان، الحموي یاقوت بن عبد الله، بیروت، دارصادر،1995م، دوم.

82. المعجم الصغير، الطبراني سليمان بن أحمد، بیروت، دار الكتب العلمية مكتبة المعارف بالرياض، اول.

83. معدن الجواهر و رياضة الخواطر، الكراجكي محمد بن علي، تحقيق: السيد أحمد الحسيني، طهران، المكتبة المرتضوية، 1394ش، دوم.

84. مفردات ألفاظ القرآن، الراغب الأصفهاني الحسين بن محمد بن المفضل، تحقیق: صفوان عدنان داودي، بيروت - دمشق، دار القلم -

ص: 62

الدار الشامية، 1412ه، اول.1412ه، چهارم

85. مکارم الأخلاق، الطبرسی حسن بن الفضل، قم، الشريف الرضی،

86. مناقب آل أبي طالب، ابن شهر آشوب المازندراني محمد بن علی، قم، مكتبة العلامة، 1379ش، اول.

87. نثر الدر في المحاضرات، الأبي أبو سعد منصور بن الحسين، تحقيق: خالد عبد الغني محفوظ، بیروت، 1424ھ ، اول.

88. نزهة الناظر وتنبيه الخاطر، الحلواني حسين بن محمد بن حسن بن نصر، قم، مدرسة الإمام المهدي، 1408ه، اول.

89. نهاية الأرب في فنون الأدب، النويري شهاب الدين أحمد بن عبدالوهاب، القاهرة، دار الكتب و الوثائق القومية، 1423ه ، اول.

90. نهج البلاغة من كلام الإمام علي، الشريف الرضي محمد بن الحسين، تحقیق: صبحي الصالح، قم، مؤسسة الهجرة، 1414ه، اول.

سپاس ویژه از «پایگاه اطلاع رسانی کتاب خانه های ایران «(lib.ir)»، به خاطر تسهیل دسترس پژوهشگران به کتاب ها و اطلاعات مربوط به آنها.

ص: 63