آخرين دولت

محمد بیابانی اسکویی

مؤسسه فرهنگی نبأ

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

ص: 4

مقتدرترین دولت...34

1.زمین به منزله كف دست حضرت می شود...35

2.زمین برای اصحاب قائم (عج) جمع می شود...36

3.زیادی قوت اصحاب قائم (عج)...37

4.یاری فرشتگان...38

5.اطاعت و سلطنت فراگیر...40

امنیت در آخرین دولت...46

1.طرد شیطان...48

2.امنیت راهها...52

3.امنیت حیوانات...52

اصلاحات در آخرین دولت...55

فهرست منابع...62

ص: 6

بسم الله الرحمن الرحیم

و آفریننده شیء است که مالک همه شؤون آن است و مالک حقیقی است که حق هرگونه تصرفی را در ملک خود دارد. ولی از آنجا که خالق متعال حکیم و مهربان است، همیشه در تصرفات خود حکمت و رحمت راملاحظه می کند؛ و او منزه است از اینکه تصرفی در خلق و ملک خویش بکند که با حکمت و رحمتش سازگار نباشد.

با این بیان روشن شد کسی که سلطنت و حکومت حقیقی بر خلایق دارد، تنها خدای تعالی است و هیچیک از خلایق نسبت به دیگری بدون اذن و رضای خداوند متعال، حق مولویت و حکومت و سلطنت ندارد. ولی ازآنجا که خدای تعالی این کره خاکی را دنیای امتحان وآزمایش برای نوع بشر قرار داده است، خواسته او بر این قرار یافته که همه طوایف و اقوامی که مدعی توان حکومت و مردمداری هستند، در این آزمایش و امتحان الهی هم شرکت کنند تا حجت بر همه آنها تمام شود وهیچ عذری برای آنها باقی نماند و برایشان روشن شود که حق سلطنت و مولویت بر مردم، فقط برای کسانی است که از ناحیه او برای این مقام انتخاب شوند.وبه یقین می توان گفت همه آنهایی که در این کره خاکی برانسان حکومت کرده و می کنند جز عده ای اندک مأذون ازناحيه خدای تعالی نبوده اند بلکه با زور شمشیر و انواع

ص: 8

حیله ها و شیطنت ها و کشت و کشتارها به حکومت رسیده اند و خداوند متعال هم چند روزی به آنها مهلت داده و به اندازه ای محدود امکانات در اختیارشان گذاشته تا با اعمال و کردارشان حجت را بر آنها تمام کند.و آن گروه اندکی از اولیای الهی که چند روزی برقسمتی از این کره خاکی حکومت کردند و مأذون ازناحیه خدای تعالی بودند،خواست خداوند متعال بر این نبوده که آنان هرگونه که بخواهند برای اجرای احکام وقوانین الهی از همه امکانات و قوایی که خدای تعالی دراختیارشان گذاشته بود، استفاده کنند. و آنچه به یقین می توان گفت این است که این حکومت الهی فقط وقتی تحقق پیدا خواهد کرد که آخرین خلیفه الهی ودوازدهمین امام بعد از پیامبر خاتم صلی الله علیه واله ظهور کند و باقدرت و صلابت تمام حکومت را به اختیار گیرد وقوانین و حدود الهی را در زمین پیاده نماید و دین الهی رازنده سازد و در زمین بعد از گذشت قرنها حیات تازه بدمد. شیعه بر این باور است که در زمان او همه حاکمان صالح و امت همه مؤمن خواهند بود و موجودات عالم همه رضایت و خشنودی خود را از حکومت او اظهارخواهند کرد؛ و عدل و داد در همه جهان گسترده خواهدشد و رحمت الهی بر همگان سایه افکنده، نعمت از

ص: 9

زمین و آسمان به آنها رو خواهد آورد؛ و ظلم و ستم وبی عدالتی و تبعیض برچیده می شود و فقر و ناداری از بین می رود و امنیت در همه جا بر قرار گردد؛ و به جایدرد و رنج و دشمنی و عهدشکنی و کفر و شرک، صلح وصفا و دوستی و وفا و اسلام و ایمان جایگزین شود. این نوشتار سعی دارد این باور شیعه را با توجه به روایات امامان معصوم از اهل بیت پیامبر بزرگواراسلام صلی الله علیه واله که درباره حکومت عدل گستر جهان،حضرت حجة بن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف وارد شداست، تبیین کند. امید است این تلاش اندک مقبول درگاه حضرت حق متعال قرار گرفته و موجب خشنودی مولايمان گردد.از خدای متعال می خواهیم دل شیعیان آن حضرت رابا ظهورش شاد و نورانی کند و این بندۂ ناچیز را در زمره سربازان و فدویان آن حضرت قرار دهد و دل خوانندگان عزیز و ارجمند را با خواندن این اوراق به سوی آن عزیز متوجه سازد. و به یقین زمزمه همه شیعیان آن مولا این است که:

اَللّهُمَّ اَرِنيِ الطَّلْعَةَ الرَّشيدَةَ ، وَ الْغُرَّةَ الْحَميدَةَ وَ اكْحُلْ ناظِري بِنَظْرَة منِّي اِلَيْهِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ وَ اَوْسِعْ مَنْهَجَهُ وَ اسْلُكْ بي مَحَجَّتَهُ...اَللّهُمَّ اكْشِفْ هذِهِ الْغُمَّةَ عَنْ هذِهِ الاُمَّةِ بِحُضُورِهِ، وَ عَجِّلْ لَنا ظُهُورَهُ اِنَّهُمْ

ص: 10

يَرَوْنَهُ بَعيداً وَ نَراهُ قَريباً، بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ(1)

خداوندا آن قامت رشید و صورت ستوده رابرایم بنمایان و دیدگانم را با نگاهی به سوی اوباز و روشن کن. و در فرج او تعجیل فرما، وخروجش را آسان گردان و راهش را وسعت ده و مرا در راه مستقیم او قرار ده ... خداوندا این اندوه را از این امت با حضور او برطرف ساز ودر ظهور او برای ما تعجیل فرما. آنان آن را دورمی پندارند و ما آن را نزدیک می بینیم. به حق رحمتت ای مهربانترین مهربانها.

قم - محمد بیابانی اسکوئی

ص: 11

الله تعالی فرجه الشريف به تمام نقاط زمین خواهد بارید و زمین پراز گل و گیاه و سبز و خرم خواهد شد و خارهای گیاهان ودرختان خاردار را خداوند متعال به لطف و کرم خویشبر خواهد گرفت تا فضل و احسانش خالص گشته و نعمت ناب الهی هیچگونه آلایشی با آزار و اذیت نداشته باشد. و به این صورت همه جای زمین آباد گشته وخرابه ای در آن یافت نشود. امام صادق علیه السلام می فرماید:

لاَ يُبْقِي فِي اَلْأَرْضِ خَرَابٌ إِلاَّ عُمَرَ(1)

همه خرابیهای زمین عمران و آبادان می شود.می دانیم یکی از عوامل مهم اختلاف و دشمنی در بین مردم و حکومتها، کمبود زمینهای حاصلخیز بوده وهست. چه جنگهای خانمانسوزی که به خاطر تملک اینگونه سرزمینهاتوسط ستمگران و غارتگران به راه نیفتاده است. و چه کشت و کشتارهایی که در میان گروهها و اقوام مختلف، حتی در میان افراد یک قوم وقبیله بلکه در میان افراد یک خانواده، به جهت تصاحب قطعه زمینی حاصلخیز اتفاق نیفتاده است. و امروز هم که عصر تمدن بشر به حساب می آید، می بینیم هر دولت وحکومتی که از اقتدار نسبی برخوردار است، چشم طمع به سرزمینهای دول دیگر دوخته و در صدد دستیابی به

ص: 14

آنها می باشد.

بنابراین اگر همه زمین آباد و پر آب شود و همه خرابیها از بین برود و اضافه بر اینها حکومت زمین هم حکومت واحد جهانی باشد، مشکلات مردم و حکومت کاسته می شود و دست دولت در رسیدگی به امور دیگرباز می گردد.

رفاه و آسایش نقش مهمی ایفا می کند، استخراج آنها درزمان حکومت حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشريف

سرمایه ای بس عظیم در اختیار او خواهد بود.

برایش مهیاست، یا روز یک سال را دارد، نمی تواندزکات قبول کند و کسی که زکات واجب را به چنین شخصی بدهد، ذمه اش از زکات بری نمی شود.(1)پس معلوم می شود در زمان حضرت مردم از حد فقری که برای مستحق زکات معین شده بالاتر خواهند بود.

می دادند، آسمان بارانش را به آنها عطا می کردو زمین برکتش را، و هیچگاه دو شمشیر در این امت با هم رد و بدل نمی شد و مردم تا روز قیامت همیشه تر و تازه می خوردند.(1)

پس مسلم است که هر چه ایمان و تقوا در میان مردم بیشتر شود و اطاعت و فرمانبری از فرامین الهی رایج گردد، نعمتهای الهی هم فزونی پیدا می کند و بلاها وشرور کم می شود. و در آینده خواهیم گفت که در زمان دولت و حکومت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشريف،شرک و کفر و نفاق از میان خواهد رفت، یا اگر هم باشد،ناچیز و اندک خواهد بود. خدای تعالی در شب معراج به پیامبرصلی الله علیه واله فرمود:

بِالْقَائِمِ مِنْكُمْ أَعْمُرُ أَرْضِي بِتَسْبِيجِي وَ تَقديسي وَتَهليلي وَتَكبيري وَتَمجيدِي.(2)

به وسیله قائم شما زمینم را با تسبیح و تقدیس و تهلیل و تکبیر و تمجید مردم، آباد می کنم.پس این هم یکی از جهاتی است که موجب می شودخدای تعالی عنایت خاص خود را نسبت به دولت حق حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشريف افزون کند و دولت اورا از همه دولتهای پیشین غنی تر نماید. بلکه ممکن است

ص: 18

منشأ جهات دیگر هم همین جهت بوده باشد؛ یعنی بیرون آمدن گنجها و ریزش بارانها از آسمان و رویش گیاهان از زمین و از میان رفتن فقر از میان مردم در دولت او، همه به خاطر این باشد که یاد خدا و تسبیح و تمجید وتکبیر او در میان مردم زیاد خواهد شد.

زمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشريف، خدای متعال به یک قرص نان برکتی خواهد داد که چند نفر از همین انسانها با آن سیر خواهند شد.

ص: 20

اِسْمُهُ اِسْمِي يَملاَّ اَلارْضَ عَدْلاًوَقِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وُجُوراً(1)

قیامت به پا نمی شود تا اینکه مردی از اهل بیتم به سلطنت برسد که اسم او اسم من است. او زمین را پر از عدل و داد می کند بعد از آنکه آکنده از ظلم و ستم شده است.

در این روایات چنانکه می بینیم پیامبرصلی الله علیه واله می فرماید: زمین را پر از عدل و داد می کند. این جمله دلالت می کند که حکومت آن حضرت جهانی خواهدبود و حکم او در همه نواحی زمین نافذ خواهد شد.

در روایتی دیگر از امام صادق عليه السلام نقل شده که فرمود:

آخِرُهُمُ القائِمُ الَّذي يَقومُ بَعدَ غَيبَتِهِ فَيَقتُلُ الدَّجَّالَ وَيُطَهِّرُ الْأَرْضَ مِنْ كُلِّ جَوْرٍ وَ ظُلْم(2)

آخرین امامان، قائم است که بعد از غیبت قیام می کند و دجال را می کشد و زمین را از هر نوع ستم و ظلم پاک می کند.

این روایت دلالت می کند که حضرت، زمین را از همه انواع ظلم و ستم اعم از ستم ظاهری و جوارحی و باطنی و قلبی، پاک می کند. پس در زمان آن حضرت کفر و نفاق

ص: 22

و شرک و ریا و نظایر آن هم از بین می رود و ایمان واخلاص در همه جای زمین فراگیر می شود.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

أَمَا وَاللَّهِ لَيَدْخُلينَ عَلَيْهِمْ عَدلهُ جَوْفِ بُيُوتِهِمْ مِمَّا يَدْخُلُ اَلْحَرَّوَ اَلْقُرُّ(1)

بدانید، سوگند به خدا، عدل آن حضرت به يقين داخل اندرون خانه آنها می شود همچنانکه گرماو سرما داخل می شود.

در این روایت فراگیری عدل آن حضرت به بیان دیگری مطرح شده است، و آن اینکه: عدل آن حضرت حتی در درون خانه ها هم احساس خواهد شد و ستم وظلم در میان خانواده ها هم از بین خواهد رفت. زیراوقتی عدل در درون خانه ها راه یافت ظلم از آنجا رخت خواهد بست.

و امام صادق علیه السلام می فرماید:

أَوَّلُ ما يَظْهَرُ اَلْقَائِمُ بَيْنَ الْعَدْلِ أَنْ يُنَادِيَ مُنَادِيَةً أَنْ يُسَلِّمَ صَاحِبُ النَّافِلَةِ لِصَاحِبِ الْفَرِيضَةِ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ وَ الطَّوَافَ.(2)

اول چیزی که قائم از عدل ظاهر میکند این است که جارچی او ندا می کند کسی که مشغول

ص: 23

نافله است حجرالاسود و طواف را برای کسی که مشغول فریضه است تسلیم کند.پس مراعات حقوق در زمان آن حضرت برای همه لازم خواهد بود. و چون فريضه مقدم بر نافله است، پس آن حضرت دستور می دهد شخصی که مشغول حج مستحب است، حجر الأسود و طواف را برای کسی که مشغول حج واجب است، خلوت کند.

نخواهد داشت. خداوند متعال به او الهام می کند و او به علم خود حکم مینماید.

بدین ترتیب یکی از مشکلات برقراری عدالت درزمان او از میان می رود. زیرا وقتی قاضی بر طبق شهود و سوگند حکم می کند واقع را لازم نیست به يقين احرازکند، ولی آن حضرت باعلم الهی واقع را همان طور که هست می بیند و طبق آن حکم می کند. بدیهی است که دراین صورت هیچکس نمی تواند حق را ناحق کند.

اَلرَّحْمَنِ اَلْبَرُّ مِنْهُمْ وَ اَلْفَاجِرِ.(1)

وقتی قائم ما قیام کند، مال را بین مردم به تساوی تقسیم می کند. در خلق خدا اعم ازنیکوکار و فاجر، به عدالت رفتار می کند.

و نیز می فرماید:

إِذَا ظَهَرَ اَلْقَائِمُ...يُعْطِي النَّاسَ عَطَايَا مَرَّتَيْنِ فِي السُّنَّةِ ويَرْزُقُهُمْ فِي الشَّهْرِ رِزقَيْنِ وَ يُسَوِّي بَيْنَ النَّاسِ حَتَّى لَاتُرِي مُحْتَاجاً إِلَى الزَّكَاةِ(2)

آنگاه که قائم ظهور کند ... در سال دوبار به مردم عطا کند و در ماه دوبار به آنها روزی می دهد. و بین مردم مساوات برقرار میکند به حلای که نیازمندی به زکات پیدا نمی کنی.و از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله نقل شده که فرمود:

يُقْسِمُ اَلْمَالُ صِحَاحاً.فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ:وَكَيْفَ صِحَاحاً؟قَالَ اَلسَّوِيهُ بَيْنَ اَلنَّاسِ.(3)

مهدی مال را به صورت صحاح بین مردم تقسیم می کند. مردی به او عرض کرد: صحاح چگونه است؟ فرمود: تساوی بین مردم.

ص: 26

سَبعُهُ وعِشْرينَ حَرفاً.(1)

كل علم بیست و هفت حرف است. و همه آنچه رسولان الهی آورده اند دو حرف بیش نیست. وتا به حال مردم جز دو حرف چیز دیگرنمی دانند. و وقتی قائم ما قیام کند بیست و پنج حرف دیگر را نیز بیرون آورد و همه آنها را با ضمیمه دو حرف دیگر برای مردم بیاموزد.بدین ترتیب همه بیست و هفت حرف را به مردم یاد می دهد.

با توجه به این روایت معلوم می شود همه آنچه بشر تازمان حضرت خواهد رسید از دو حرفی است که پیامبران در میان بشر منتشر ساخته اند. و چنانچه می بینیم بشر با این دو حرف کارهای شگفت آور و حیرت انگیزی انجام می دهد. حال اگر بیست و پنج حرف دیگرنیز به این دو حرف افزوده شود و بشر با آنها نیز آشناشود، چگونه خواهد بود؟ قدرت و توانایی و کارهای بشر در چنین زمانی خارج از تصور بشر امروز است.

توصیفاتی که ائمه ماعلیهم السلام از حالات بشر در آن زمان کرده اند، گوشه هایی از آن کمالاتی است که انسان ازتصور آن ناتوان است.

ص: 28

دو حرف عطا نمود. و او با آن دو حرف مرده هارا زنده می کرد و کور مادر زاد و شخص پیس راشفا میداد. و محمدصلی الله علیه واله را هفتاد و دو حرف داد. و یکی را از همه ج مخفی داشت تا آنچه پیش اوست دانسته نشود و آنچه را بندگان دارند، بداند.(1)

پس انبیای الهی با این علمی که خدای تعالی به آنها عطا فرموده بود، اینهمه کارهای خارق العاده و بزرگ انجام می دادند. و حضرت مهدی (عج) وارث همه علوم وآثار پیامبران و اوصیا می باشد. پس چه مانعی دارد که آن حضرت در زمان خویش مقداری از آن علوم را به مؤمنین حقیقی به أذن الهی عطا کند و آنان با این عطای حضرت بتوانند کارهایی را بکنند که امروزه از امورخارق العاده بشمار می آید.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

آنگاه که قائم ما قیام می کند، مؤمن جبه اراده خود پرنده را از هوا فرود می آورد و آن را ذبح کرده و بریان می کند و گوشتش را می خورد، واستخوانهایش را خورد نمی کند. بعد به آن می گوید: به اذن خدا زنده بشو. پس آن زنده می شود و پرواز می کند. و همین کار را با آهوان

ص: 30

هم می کند ... و همانا مؤمن بر فرزندش لباس می پوشاند که تا او زنده است کهنه نگردد. و به هر رنگی بخواهد در می آید.(1)

پس در زمان حضرت مهدی (عج) خداوند متعال به مؤمن علمی عطا می کند که کارهایی از این قبیل برای او امری معمولی و عادی به شمار می رود. و اضافه بر این،قدرت شنوایی و بینایی در آن زمان برای شیعیان به نحو خارق العاده خواهد بود و علم در دلهای آنها انداخته خواهد شد. امام صادق علیه السلام می فرماید:

إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ مَدَّ اَللَّهُ لِشِيعَتِنَا فِي أَسْمَاعِهِمْ و أَبْصَارُهُمْ حَتَّى لاَ يَكُونَ بَيْنَهُمْ وبَيْنَ اَلْقَائِمُ بَرِيدٌ.يُكَلِّمُهُمْ فَيَسمَعُونَ وَيَنظُرُونَ إلَيهِ وهُوَفِي مَكَانِهِ.(2)

وقتی قائم ما قیام کند، خداوند متعال قدرت شنوایی و بینایی آنها را چنان قوی میکند که نیازی به پیک میان آنها و قائم نباشد. او با آنان سخن می گوید و آنها حرف او را می شنوند وخودش را می بینند در حالی که او در جای خود باشد.

نه تنها آگاهی شیعیان در آن زمان فوق العاده بالامی رود، بلکه فهم و خرد و خلق و خوی آنها هم به

ص: 31

صورت شگفت آوری فزونی پیدا می کند. و به طور کلی شیعیان زمان مهدی (عج) از معرفت و شعور بسیار بالاییبرخوردار خواهند بود و در نتیجه اطاعت و پیروی آنهااز خداوند متعال و خلیفه او با آگاهی و شعور خواهد بود. امام باقرعلیه السلام می فرماید:

إِذَا قَامَ قَائِمَتاً وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُوسِ اَلْعِبَادِ فَجُمِعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ أَكْمِلْ بِهِ أَخْلاَقَهُمْ(1)

آنگاه که قائم ما قیام می کند دست خویش برسر بندگان خدا می نهد و با این کار خردهایشان را جمع کرده و اخلاقشان را کامل می کند.

و در نقل دیگر به جای «أخلاقهم»، «احلامهم»(2)آمده است. یعنی: خوابها و رؤیاهای آنها را کامل می کند.

زمین شخصی را می فرستد و به او می گوید: عهدتو در کف توست. اگر به امری برخورد کردی که از آن اطلاعی نداری و حکم آن را نمیدانی، به کف خود نگاه کن و به آنچه در آن نوشته شده عمل نما.

و امام باقرعلیه السلام می فرماید:

تُؤْتَوْنَ اَلْحِكْمَةَ فِي زَمَانِهِ حَتَّى أَنَّ اَلْمَرْأَةَ لَتَقْضِي فِي بَيْتِهَابِكِتَابِ اَللَّهِ تَعَالَى وَ سُنَّةِرَسُولِ صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَالِهٌ.(1)

جدر آن زمان ج به همه شما علم به حکم وقضاوت داده می شود حتی زن در خانه خود به کتاب خدای تعالی و سنت رسول خداصلی الله علیه واله وحکم می کند.

پس در زمان آن حضرت علم و آگاهی مردم از دین الهی و سنت رسولش به حدی خواهد رسید که همه احکام خود را بلد خواهند بود. و این آنقدر در میان مردم شایع و گسترده خواهد شد که حتی زنانی که درخانه هایشان هستند و به طور معمول بدور از تعلیم وتعلم احکام و قوانین و حدود هستند، آنها هم با کتاب خدا و سنت رسولش به حدی آشنا خواهند شد که اگر ازآنها خواسته شود خواهند توانست در خانه های خویش میان متخاصمين قضاوت کنند.

ص: 33

نکردند و این حالت هیچگاه برای آنها پیدا نشد. و نیز می خواهد به بندگانش بفهماند که تا حال اراده من این بود که شما خودتان به اختیار و اراده خود و باکمک و یاری اولیای من حکومتی در زمین برقرار کنیدکه مورد رضایت و خشنودی من باشد ولی شما به اراده خود هیچگاه چنین حکومتی را به صورت کامل بر قرارنکردید. و من حالا می خواهم خودم بدون ملاحظة خواست شما آنچه خود می خواستم عملی کنم تا شمابدانید که آنچه تا به حال تحقق پیدا کرده رضایت وخشنودی مرا به طور کامل جلب نکرده بود.حالا با این مقدمه می گوییم: حکومتی که از چنین پشتوانه ای برخودار بوده باشد از همه جهات غنی وبی نیاز خواهد بود و هیچگونه نقص و ضعف و عیبی در آن دیده نخواهد شد و با کمال اقتدار اهداف خود را درروی زمین پیاده خواهد کرد و از هیچ مخالفتی هراس به دل نخواهد داد. در روایات معصومین علیهم السلام شواهدی براین مطلب وجود دارد که به اختصار اشاره می رود:

لُوِكَانِ فِي رَاحَتِهِ شَعْرَةٌ لَمْ يُبْصِرْهَا.(1)

وقتی امور به صاحب این امر منتهی شود، خدای تعالی همه پستی ها را برای او بلند می کند و همه ارتفاعات را برای او پست می کند تا زمین نزد اومانند کف دستش شود. کدام یک از شما هست که اگر در کف دستش مویی باشد آن را نبیند؟!

و پیش از این نقل کردیم که در زمان آن حضرت،شنوایی و بینایی شیعیان هم به حدی قوی و کار آمد می شود که حضرت را هرجا باشد ببینند و صدایش رابشنوند.

يَعْنِي أَصْحَابَ اَلْقَائِمِ اَلثَّلاَثَمَاءَ وَاَلْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلاً.قال وَهم واللّهِ الأُمَّةُ الْمَحدُودَةُ.قَالَ:يَجْتَمِعُونَ فِي سَاعَةٍوالحَديدُ قَزَعٌ كَقَزَعِ الخَريفِ.(1)

مقصود خدای تعالی اصحاب قائم هستند که سیصد و ده و اندى نفر هستند. فرمود: سوگند به خدا آنان گروهی معدودند. فرمود: همه آنها دریک لحظه جمع می شوند. پاره ابرهایی هستند مانند پاره ابرهای پاییزی.

نیروی چهل مرد عطا کند. و دل او را از پاره های فولاد محکمتر نماید. و اگر بر کوههایی از آهنبگذرند، آنها را از ریشه در می آورند. وشمشیر هایشان را غلاف نمی کنند تا اینکه خدای تعالی خشنود شود.(1)

می گوید: «امر خدا رسید پس عجله به سوی او نکنید».(1)

امام صادق علیه السلام می فرماید:

گویا قائم علیه السلام را بر بلندی نجف می بینم . پس چون علم رسول خداصلی الله علیه واله را بگسترد، سیزده

هزار و سیزده فرشته فرود می آیند که همه منتظر قائم علیه السلام می باشند. این فرشتگان با نوح در کشتی، و با ابراهیم علیه السلام به هنگام انداختن او درآتش، و با عیسی علیه السلام به هنگام بالا رفتن، بودند.

و چهار هزار فرشته دیگر در حالی که نشانه هایی با خود دارند در صفهای منظم می آیند. و نیزفرود می آیند سیصد و سیزده فرشته روز بدر، وچهار هزار فرشته ای که برای یاری حسین بن على علیه السلام فرود آمدند و به آنها اذن داده نشد وبرگشتند تا اذن بگیرند و وقتی فرود آمدندحسین علیه السلام کشته شده بود و آنها پریشان وخاک آلود در کنار قبر حسین علیه السلام تا روز قیامت گریه می کنند.(2)

عنایت خاص الهی نسبت به آن حضرت از این روایات هم به وضوح مشهود است. خدای تعالی علاوه

ص: 39

بر اینکه به یاران حضرت نیرویی فوق العاده می دهد وزمین را برای آنها جمع می کند و آنها را با ابرها حرکت می دهد، هزاران فرشته را به یاری او می فرستد. چه عنایتی بالاتر از این می توان تصور کرد که خداوند متعال در حق ولی از اولیایش کرده باشد؟! و چه نیرو و قدرتی را می توان تصور کرد که از این قدرت و نیروی خدادادی بیشتر و شدیدتر باشد؟! و همه اینها اندکی از امدادهای نامحدود الهی است که شامل حال او می شود.

زکات و همه آنچه بر مسلمان واجب است وخداوند برای او دوست دارد، امر کند. و کسی که اسلام نیاورد، گردنش را می زند تا اینکه در مشرق و مغرب هیچ کسی جز موحد نماند.(1)

خدای تعالی می فرماید:

«جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ»(2)

حق آمد و باطل رفت.

امام باقرعلیه السلام در مورد این آیه شریفه می فرماید:

إِذَا قَامَ اَلْقَائِمُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ،ذَهَبَتْ دُؤْلَةُ اَلْبَاطِلِ.(3)

آنگاه که قائم علیه السلام قیام کند، دولت باطل از بین می رود.

امام باقرعلیه السلام می فرماید:

اَلْقَائِمُ بِنَا مَنْصُورٌ بِالرُّعْبِ،مُؤَيَّدٌبِالنَّصْرِ:تُطْوَى لَهُ اَلْأَرْضُ وَ تَظْهَرُ لَهُ اَلْكُنُوزُ. المغرب.يَبْلُغُ سُلْطَانُهُ اَلْمَشْرِقَ وَ اَلْمَغْرِبُ.وَيُظهِرُ اللَّهُ عَزَّوجل بِهِ دينَهُ عَلَى اَلدِّينِ كُلِّهِ وَلَوَكْرُهُ اَلْمُشْرِكُونَ...(4)

قائم ما با رعب و ترس یاری می شود و بانصرت الهی تأیید می شود؛ زمین برای او پیچیده و جمع می گردد و گنجها برای او هویدا می شود.

ص: 41

سلطنت او مشرق و مغرب را فرا می گیرد. وخداوند متعال به وسيله او دینش را بر همه ادیان غالب می کند، هرچند مشركان ناخشنود باشند.

و امام صادق علیه السلام می فرماید:

فرعون وقتی اطلاع پیدا کرد که سلطنتش به دست موسی از بین خواهد رفت، کاهنان رااحضار کرد و آنها او را به نسب موسی راهنمایی کردند و گفتند که او از بنی اسرائیل است. پس فرعون اصحاب خود را دستور داد تا شکمهای زنان باردار بنی اسرائیل را پاره کنند؛ تا آنجا که در طلب موسی بیست هزار و اندی بچه را کشتند. ولی به حفظ خداوند تبارک و تعالی، به قتل موسی دست نیافتند. و همین طور بنی امیه وبنی عباس وقتی اطلاع یافتند که پادشاهی آنان وملک امیران و ستمگران آنها به دست قائم ما ازبین خواهد رفت، با ما به دشمنی پرداخته و شمشیر هایشان را برای قتل اولادرسول خداصلی الله علیه واله و از میان بردن نسل او از نیام کشیدند تا به قتل قائم دست پیدا کنند. ولی خداوند ابا دارد که امر او به احدی از ستمگران آشکار شود و می خواهد نورش را تمام کند هر

ص: 42

چند مشركان ناخشنود باشند.(1)

و همو در تفسیر آیه شریفه می فرماید:

سوگند به خدا تأویل آیه تا به حال نیامده است.و تأویل آیه نخواهد آمد تا اینکه قائم علیه السلام قیامکند. و آنگاه که او قیام می کند، هیچ کافری نسبت به خدای بزرگ و مشر کی نسبت به امام نمی ماند مگر اینکه از قیام او ناخشنود خواهدشد. تا آنجا که اگر کافری یا مشرکی در درون صخرهای پنهان شده باشد آن صخره خواهدگفت: ای مؤمن، در درون من کافری پنهان شده است مرا بشکن و او را بکش.(2)

و امام باقر علیه السلام می فرماید:

گویا می بینم اصحاب قائم علیه السلام را که به آنچه درشرق و غرب است، احاطه پیدا کرده اند و همه ازآنها فرمان می برند حتی وحوش زمین و هوا. درهر چیزی خشنودی آنها مطلوب است؛ تا آنجاکه زمینی به زمینی دیگر افتخار می کند ومی گوید: امروز یکی از اصحاب قائم علیه السلام بر من گذشت.(3)

ص: 43

و امام علی علیه السلام می فرماید:

یَدِینٌ لَهُ عَرْضُ الْبِلَادِ وَ طُولِهَا . لا يَبْقَ کافر الَّا آمَنَ وَ لّا طَالِحُ إِلَّا صَلَحَ...یَملِکَ بَيْنَ الْخَافِقَيْنِ(1)

همه شهرها تسلیم او می شوند. هیچ کافری نمی ماند جز اینکه ایمان می آورد. و هیچ تبهکاری نمی ماند جز اینکه صلاح پیشه می کند...بر شرق و غرب عالم سلطنت می کند.

با توجه به این روایات و نیز احادیثی که در مباحث پیش ذکر گردید، بویژه احادیثی که دلالت می کند که آن حضرت زمین را پر از عدل می کند بعد از آنکه از ظلم پر شده باشد، و نیز روایاتی که دلالت می کند بر اینکه اووارث همه آیات و علوم انبیای الهی می باشد، به خوبی فهمیده می شود که در عوض حکومت و دولت او برروی زمین هیچ حکومت دیگری وجود نخواهد داشت و او بر همه این کره خاکی حکومت خواهد کرد. و نه تنهاانسان در اطاعت و پیروی او خواهد بود بلکه همه حيوانات حتی درختان و گیاهان و کوهها و دشتها وزمینها و به طور کلی همه اشیا از او اطاعت خواهند نمود،بلکه اراده اصحاب و شیعیان او در آنها نافذ خواهد بود.

پس بدین ترتیب روشن می شود دولتی که هیچ رقیبی درمقابل او نباشد چقدر قدرتمند و پر توان خواهد بود. پس

ص: 44

او در اجرای اهداف خود هیچ مانعی بر سر راه نخواهدداشت و همه موانع را در ابتدای کار از میان خواهد برد.

ص: 45

حاکم باشد که کوچکترین تخلف را در ریشه خفه کند،آیا می توان ظلم و ستم و قتل و غارت و تجاوز به حقوق دیگران در دنیا پیدا کرد؟! اگر اطاعت و پیروی از خدای تعالی همگانی شود و شرک و کفر از میان برود و همه ازخدای بترسند تقوا پیشه کنند، آیا بلایای طبیعی و امراض و نواقص جسمی و روحی همه برطرف نخواهد شد؟! وآیا خدای تعالی در این صورت نعمتهایش را بر بندگانش ارزانی نخواهد داشت؟! به یقین جواب مثبت است.

با توجه به این امور به طور قطع می توان گفت درآخرین دولت هم دواعی و انگیزه های ناامنی از بین خواهد رفت و امنیت بر همه بندگان الهی بلکه بر تمامی موجودات سایه خواهد افکند. دیگر وقتی یکی از اهل خانواده به سفری دور رود، به فکر و خیال آدم نخواهدآمد که آیا او به سلامت به مقصد رسید یا نه. اگر دانه ای درزمین افکنده شود، خدای تعالی آن را از بلایای طبیعی حفظ خواهد کرد و به زودی آن را به ثمر خواهد نشاند.

اینها که گفته شد در این دورانی که ما در آن زندگی می کنیم به نظر خیلی بعید یا ناممکن می آید، ولی با اندکی تأمل می یابیم که اگر خواست و اراده الهی بر این تعلق بگیرد، وقوع آن بلکه وقوع اموری بالاتر از آن، هیچ مشکلی نخواهد داشت. به امید آن روز که حجت بر حق الهي ظهور نماید و جهان را از عدل و داد پرکند و کفر و

ص: 47

شرک و عصیان را ریشه کن کند.

با توجه به آنچه تا به حال نوشتیم، روشن می شود که بیشتر دواعي ناامنی در دولت حضرت مهدی (عج) از بین خواهد رفت و زمین در آن روز حکومت صالحان را بر خود خواهد دید و نعمتهای الهی بر همه خلایق چون باران رحمتش باریدن خواهد گرفت.

حال به روایاتی که تأکید بر وجود امنیت در آخرین دولت روی زمین دارد به صورت مختصر اشاره می کنیم.

مؤمنی یاد نمی کند مگر اینکه لعنش می کند. درعلم سابق الهی آمده است که آنگاه که قائم علیه السلام قیام می کند، هیچ مؤمنی در زمان او نخواهد بودمگر اینکه شیطان را با سنگ دور خواهد کرد همانطور که پیش از آن با لعن دور می شد.

خدای تعالی می فرماید:

«قالَ رَبِّ فانظروني إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّكَ مِنْ الْمُنْظَرِينَ إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»

گفت: پروردگارا مرا تا روز رستاخیز مهلت بده.فرمود: تو از مهلت یافتگان هستی تا روز و وقت معلوم.

آیه کریمه دلالت می کند که شیطان از خدای تعالی تاروز قیامت تقاضای مهلت کرده است و خدای تعالی درخواست او را در اصل مهلت پذیرفته است ولی درمورد وقت آن از آیه به دست می آید که تا روز قیامت بودن آن مورد پذیرش قرار نگرفته است. و در موردتعیین وقت به تعبير «الوقت المعلوم» اکتفا شده است.این کلمه حاکی از تعیین مدت انتهای مهلت است. وروشن است که علم به آن اختصاص به خداوند متعال وخاندان وحی دارد که عالم به تعلیم الهی هستند. وروایات خاندان وحی هم در تعيين آخرین مهلت مختلف است:

ص: 49

صدوق رحمه الله از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: روز وقت معلوم روز نفخه اول در صور است.ابلیس بین نفخه اول و نفخه دوم، خواهد مرد.(1)

على بن ابراهيم هم در تفسیرش از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود:روز و وقت م علوم روزی است که رسول خداصلی الله علیه واله و شیطان را بر روی صخره بیت المقدس ذبح می کند.(2)

و عیاشی هم در تفسیرش از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود:

همانا خداوند شیطان را تا روزی که قائم ما قیام می کند مهلت داده است. و آنگاه که قائم ما درمسجد کوفه قیام می کند، ابلیس پیش آمده و درپیش روی آن حضرت چهار زانو مینشیند ومی گوید: ای وای از این روز. پس حضرت موهای جلو سرش را می گیرد و گردنش را می زند. و روز وقت معلوم همین روز است.(3)

در این روایات چنانکه مشاهده می شود از چند جهت

ص: 50

اختلاف وجود دارد: در یکی شیطان ظاهرا به مرگ طبیعی می میرد. و در دومی به دست پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله ذبح می شود. و در سومی به دست حضرت ولی عصر (عج) کشته می شود.

و نیز در مورد وقت مرگ هم اختلاف وجود دارد: در اولی بین نفخه اول و دوم می میرد. و در دومی مشخص نیست. و در سومی وقت مرگ او روز قیام قائم آل محمد (عج) معین شده است.

و نیز در محل کشته شدنش هم اختلاف بین روایات روشن است: در روایت اخیر مرگ او را در مسجد کوفه،و در روایت دوم مرگ او در بیت المقدس بیان شده است.با توجه به روایتی که در اول این بحث از امام علی نقی علیه السلام نقل کردیم معلوم شد که شیطان در زمان حضرت مهدی (عج) زنده خواهد بود ولی مؤمنین همه او راخواهند شناخت و با سنگ او را از خود خواهند راند.یعنی شیطنت او دیگر خاتمه پیدا خواهد کرد و او را راهی برای اغوا و وسوسه مؤمنین در آن زمان نخواهدبود. و در حال حاضر مهم برای ما همین مطلب است که در زمان آخرین دولت عامل مهم تباهی و فساد و قتل وغارت و تجاوز و به طور کلی عامل اساسی سلب امنیت از کار خواهد افتاد. و این از روایاتی هم که در توصیف ویژگیهای آخرین دولت بیان شد به وضوح روشن است.

ص: 51

باشند.

و همو می فرماید:

اگر قائم ما قیام کند ... درندگان و چارپایان درصلح و آشتی زندگی کنند تا آنجا که زنی ازعراق تا شام را بپیماید و جز بر سبزه زار قدم نگذارد و زنبیل خود را بر سر داشته باشد و هیچ درندهای او را آشفته و پریشان نکند و او هم از آن نترسد.

سید بن طاووس از پیامبر گرامی اسلام نقل کرده که فرمود:

گرگ بر گوسفند حمله نکند. و کینه و دشمنی ازبین برود. سم همه حیوانات از آنها گرفته شود.تا آنجا که به دست خود را در دهان جانوران سم دار کند و ضرری به او نرسد. و بچه با شیربرخورد کند و شیر ضرری به او نرساند. و شیردر میان گله شتر چون سگ نگهبان آنها باشد وگرگ در میان گله گوسفند چون سگ آنها باشد.(1)

نکته قابل تأمل در این بحث آن است که: وقتی میان گرگ و گوسفند و شیر و شتر و مانند اینها صلح و آشتی بر قرار می شود، آیا این بدان معناست که شیر دیگر

ص: 53

حقیقت گوشتخوار بودن خود را از دست خواهد داد؟ وهمین طور گرگ هم دیگر گوشتخوار نخواهد بود؟ یااینکه آنها گوشتخوار بودن خود را از دست نخواهند دادولی درندگی آنها از بین خواهد رفت و رابطه آنها وحیوانات دیگر مثل رابطه انسان با گوسفند و شتر و گاوخواهد بود. یعنی همانطور که میان انسان و این گونه حیوانات رابطه صلح و دوستی برقرار است و انسان ازآنها محافظت و حمایت می کند و در مقابل از آنها تغذیه می نماید، آیا شیر و گرگ هم همچون انسان با آنها رفتارخواهد کرد؟

ص: 54

با نگاه به كف دستشان حکم خدا را خواهند فهمید وایمان در همه دنیا فراگیر شده و کفر و شرک و نفاق از بین خواهد رفت. و اموری دیگر از این قبیل که به طور مفصل نوشته شد.

اینها اصلاحاتی است که از لابلای مباحث گذشته به دست می آید و منظور در اینجا بیان نکات جدیدی دراین زمینه است:

در دعای عهد می خوانیم:

وَ اجْعَلْهُ اللَّهُمَّ ... مُجَدَّداً لِمَا عَطَّلَ مِنْ اِحْكَامُ كِتَابِكَ وَمَشِيداً لَمَّا وَرَدَ مِنْ أَعْلَامِ دِينِكَ وَ سُنَنِ نبیک صلی اللَّهِ علیه وَ اله سَلَّمَ.(1)

خداوندا، او را قرار بده ... تجدید کننده احکامی از کتابت که تعطیل مانده است، و محکم کننده آنچه از نشانه های دینت و ستتهای پیامبرت صلی الله علیه واله وسلم و وارد شده است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

يَصْنَعُ مَا صَنَعَ رَسُولُ اَللَّهِ صلي الله عليه واله وسلم.يَهْدِمُ مَا كَانَ قَبْلَهُ،كَمَاهَدمَ رَسُولُ اللَّهِ صلَّي اللَّهُ علَيهِ والِه وسَلَّمَ أمْرَ الجَاهِلِيَّةِ ويتَأَنَّفُ الإِسْلامَ جَدِيداً.(2)

او سيره رسول خداصلي الله عليه واله وسلم را پیش می گیرد و آنچه پیش از او بوده از بین می برد و اسلام را دوباره

ص: 56

تجدید می کند چنانکه رسول خداصلي الله عليه واله وسلم جاهلیت را از بین برد.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

وقتی قائم قیام کند به سوی کوفه حرکت می کندو در آنجا چهار مسجد را خراب می کند. و همه مساجدی که بر روی زمین دارای کنگره باشد،کنگره های آنها را خراب می کند و آنها را به صورت ساده و بی کنگره قرار می دهد، وشاهراهها را توسعه می دهد و هر ایرانی را که ازراه بیرون آمده باشد خراب می کند و فاضلابها وناودانهایی که به راهها جاری می شود از میان بر می دارد.(1)

در روایت دیگری می فرماید:

شاهراهها را توسعه داده و شصت ذراع می کند وهر مسجدی که در راه واقع می شود خراب می کند و همه آبهایی که به راهها جاری می شودجلو آنها را سد میکند و ایوانهایی که بر راهها بیرون آمده باشند خراب می کند. (2)

امام موسی بن جعفر علیه السلام می فرماید:

وقتی قائم ما قیام می کند می فرماید: ای سواره ها

ص: 57

در وسط راه حرکت کنید. وای پیادهها، در دوطرف راه حرکت کنید. پس هر سوار های که دردو طرف راه حرکت کند و به پیادهای عیب برساند دیه بر او ثابت می شود. و هر پیادهای که در وسط راه حرکت کند و عیبی به او برسد، دیه ندارد.(1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله می فرماید:

اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِي،اِسْمُهُ اِسْمِي ...وَسَنَتَةٌ سُنَّتِي.يُقِيمُ اَلنَّاسِ عَلَى مِلَّتِي وَ شَرِيعَتِي،وَيَدعوهُم اليَّ الكِتابَ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ.(2)

قائم از فرزندان من است. اسم او اسم من است...سنت او سنت من است. مردم را بر ملت وآیین من راست کند و آنها را بر کتاب پروردگارم عزوجل بخواند.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

گویا شیعیانمان را می بینم که در مسجد کوفه چادرهایی زدند و به مردم قرآن را همانطور که نازل شده تعلیم میدهند. آگاه باشید! قائم ماوقتی قیام کند مسجد کوفه را خراب کرده و قبله

ص: 58

آن را درست می کند.(1)

امام باقر علیه السلام می فرماید:

وقتی قائم ما قیام می کند مردم را به امری تازه می خواند همانطور که رسول خدا صلی الله علیه واله خواند.

وهمانا اسلام به هنگام شروع غریب بود ودوباره چون اول غریب خواهد شد. پس خوشا بر غرباء. (2)

امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:

إِذَا قَامَ اَلْقَائِمُ أَذْهَبَ اَللَّه مِنْ كُلِّ مُؤْمِنٍ اَلْعَاهَةَ وَرَدَإِلَيْهِ قُوَّتُهُ.(3)

هنگامی که قائم قیام کند، خداوند متعال بیماری را از مؤمنین برطرف می کنند و قوت و نیرویشان را به آنها باز گرداند.

حماد بن عثمان می گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم که مردی به حضرت عرض کرد:

خداوند امر شما را اصلاح کند؛ فرمودید علی بن ابی طالب علیه السلام لباس خشن می پوشید؛ پیراهنی به چهار درهم و مانند آن می پوشید، در حالی که می بینیم شما لباس نو پوشیده اید!

ص: 59

حضرت به او فرمود: در زمان علی بن ابی طالب علیه السلام آن لباس امری منکر نبود. و آن لباس اگر در این زمان پوشیده شود لباس شهرت می شود. پس بهتر لباس هر زمانی لباس اهل آن زمان است؛ جز اینکه قائم مااهل بیت علیهم السلام وقتی قیام می کند لباس علی رامی پوشد و به سیره و روش علی علیه السلام رفتار میکند.(1)

با توجه به این روایات می بینیم در دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشريف با عنایت و فضل الهی اصلاحات اساسی دردنیا صورت خواهد گرفت و زمین آماده حکومت صالحان خواهد شد؛ حکومتی که مورد رضایت وخشنودی خدای تعالی و همه خلایق حتی حیوانات وگیاهان و جمادات خواهد شد.

سیره و روش او همان سیره پیامبر خاتم صلی الله علیه واله واوصیای او خواهد بود. و احکام الهی را بعد از آنکه درمیان مردم تعطیل شده، دوباره زنده خواهد کرد. و ایمان و تقوا و عبادت خدا را در همه جای زمین گسترانیده،کفر و شرک و نفاق را از میان خواهد برد. شالوده دین رااز هرگوه بدعت پاک خواهد کرد و آن را به صورت خالص به مردم عرضه خواهد نمود. علوم و دانشهای

ص: 60

الهی را به صورت صحیح و بدور از هرگونه آلایشی درمیان مردم نشر خواهد کرد. و دامن دین را در تمام جهات از انحرافات پاک کرده و برداشتهای نادرست از دین را کنار خواهد زد.

و عدالت را در تمام دنیا بر قرار خواهد نمود و چنانکه گفتیم عدل او حتی داخل خانه های مردم هم نفوذ خواهدکرد. خیابانها را توسعه داده و عمل به قوانین عبور و مرور را جدی خواهد گرفت. مساجدی که در راهها واقع می شوند خراب خواهد نمود و تخلفات مربوط به ساختمان سازی را رسیدگی خواهد کرد.

بدین ترتیب مردم بعد از قرنها دوری از احکام صحیح الهی، دوباره احکام الهی را همان طور که نازل شده فرا گرفته و به آن عمل خواهند نمود و اسلام دوباره با آمدن او حیات تازه پیدا خواهد کرد.از خداوند متعال می خواهیم اسباب ظهور و فرج اورا به زودی فراهم کند و ما را از فیض زیارت او در زمان غیبت و حضورش بی نصیب نفرماید، و او را در کنف حفظ و حمایت خویش سالم و سلامت بدارد.

قم - محمد بیابانی اسکویی

79/6/11 مطابق با 2 جمادی الثانی142

ص: 61

9۔ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، مکتبه داوری - قم.

10۔ صدوق، محمدبن على، كمال الدين، تحقیق علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین - قم

11 - طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، تحقيق قسم الدراسات الاسلامية، مؤسسه بعثت - قم، 1413 ه ق.

12 - طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، مطبعة مرتضوی - تهران، 1365 ه. ش.

13 - عمید، حسن، فرهنگ فارسی، امیرکبیر - تهران، 1374، چاپ سوم.

14 - عیاشی، محمدبن مسعود، تفسیر عیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی - قم.

15 - قمی، علی بن ابراهيم، تفسیر قمی، تحقیق سید طیب جزائری، دارالکتاب - قم، 1304 ه. ق.

16 - قمی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق، تحقیق حسین درگاهی، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - طهران، 1411 ه ق.

17 - کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالكتب - طهران.

18 - مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، دارالکتب - تهران

19 - الهيئة العلمية في مؤسسة المعارف الإسلامية، معجم احادیث الامام المهدی عج، اشراف علی کورانی - قم، 1411 ه ق، چاپ اول.

ص: 63

خودآزمایی

بعد از مطالعه کتاب اگر کسی از شما سؤال نماید که در انتظار چه حکومتی در زمان ظهور حضرت ولی عصر (عج) از نظر مادی و معنوی هستید، در ده دقیقه و یا در ده خط چه جوابی خواهید داد؟

ص: 64