جرعه ای از سلسبیل ولایت : یکصد فضیلت از فضائل امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابی طالب علیهما السلام

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

نام کتاب: جرعه ای از سلسبیل ولایت

مؤلف: علیرضا مهرپرور

نشر : عطر عترت

شابک:

چاپ: اول /

ربیع الثانی 1443قمری

قیمت: 000 110 تومان

ص: 4

خاتم بخشی.. 105

نور. 113

ابلاغ برائت.. 114

فرستادن امیر المؤمنین علیه السلام و بازگشت ابوبکر. 115

تبلیغ سوره برائت توسّط امیر المؤمنین علیه السلام. 115

بازگشت امیر المؤمنین علیه السلام از تبلیغ برائت.. 116

هادی.. 116

علم کتاب نزد امیرالمؤمنین علیه السلام. 118

مثل الاعلی.. 118

ان مِن شیءٍ الّا یُسَبِّح بحمده. 119

لقد کرمنا 119

قل کفی بالله شهیداً بینی و بینكم انّه كان بعباده خبیراً بصیراً 119

اَلرَّحمنُ عَلَی العَرشِ استَوی.. 121

آیۀ تطهیر. 121

سوره ی یاسین.. 123

کن فیکون. 124

یوم هم بارزون لا یخفى على اللّه منهم شىء لِمَنِ المُلک واحِدُ القَهّار. 124

مزد رسالت.. 125

فتدلی فکان قاب قوسین او ادنی.. 126

اصحاب الیمین.. 127

آیه نجوا 130

نَصرُ مِنَ اللهَ وَ فَتحٌ قَریب.. 133

هل اتی.. 134

نباء عظیم. 141

الم نشرح لک صدرک.. 142

ص: 6

سوره تین.. 144

سورۀ توحید. 146

4) کنت کنزاً مخفیا 149

5) احادیث شریف نبوی درباره حضرت علی علیه السلام. 151

أنَا مَدِینَة الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بابُها 152

6) خیرالبشر. 163

7) حدیث منزلت... 167

8) علیٌ مع الحق و الحقُّ مع علی.. 172

حق با علی است.. 173

علی علیه السلام با حق است.. 173

9) هو ممسوس فی ذات الله. 176

10) مثل اهل بیتی کسفینة نوح.. 180

مثل اهل بیت علیهم السلام. 181

11) ذکر علی عبادة. 184

12) حدیث ثقلین.. 188

13) زیّنوا مجالسکم. 190

14) لو اجتمع النّاس علی حبّ علیّ بن ابی طالب... 192

15) ذکر حلقۀ در بهشت... 196

«یا علی»، صدای کوبۀ درب بهشت.. 197

16) بغضک کفر و حبّک ایمان.. 200

نشانهی کفر و ایمان. 201

ایمان و نفاق.. 203

17) لسان الله عین الله باب الله نور الله ... 204

حجّة الله، باب الله، لسان الله، وجه الله. 205

اسدالله. 205

لسان در قرآن یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام. 206

18) بمنزلة الکعبه. 222

ص: 7

19) احادیث شریف نبوی.. 224

طیر مشوی.. 225

سد الابواب.. 227

معراج. 228

روایت یک شب چهل منزل. 229

رد شمس... 230

20) ولایت حضرت علی علیه السلام. 233

21) نهج البلاغه کلام امیر المؤمنین علیه السلام. 253

خطبة البیان. 264

22) احادیث شریف علوی.. 267

لا یقاس بکم احد. 268

الناس نیام. 268

23) تغییر هویّت... 271

24) سلونی قبل ان تفقدونی.. 273

25) لو کشف الغطا 279

26) انا عبدٌ من عبید محمّد. 283

27) عبادت نه از ترس جهنّم و نه به شوق بهشت... 285

عبادت به خاطر پرستش... 286

28) من علّمنی حرفاً فقد صیّرنی عبداً 287

29) فمن یمُت یرنی.. 289

ملاقات حارث همدانی با امیرالمؤمنین علیه السلام. 290

ماجرای اوّل:. 290

ماجرای دوم:. 291

ماجرای سوم:. 291

30) قسیم نار و جنّت... 297

31) ناد علیّاً مظهر العجائب... 303

32) شجاعت... 307

ص: 8

فاتح بدر، خیبر، خندق، احزاب.. 326

لوای علی علیه السلام در جنگها 330

نیزه و اسب مولا. 330

جنگ خندق.. 332

لا فتی ذوالفقار. 335

آیۀ نازل شده درباره شمشیر ذوالفقار 337

لا فتی الا علی.. 338

یا علی هبنی سیفک... 339

فاتح خیبر. 348

انتخاب علی علیه السلام برای فتح خیبر. 349

میدان جنگ خیبر. 350

فضائل حضرت در جنگ خیبر. 351

33) پرورش یافتۀ پیامبر صلّی الله علیه و آله. 361

34) اوّل مسلمان.. 365

35) غدیر. 369

36) رأفت مولا.. 391

37) دین و مولا علی علیه السلام. 397

38) امیدواری به مولا علی علیه السلام. 399

39) ازدواج حضرت علی علیه السلام با حضرت زهرا سلام الله علیها 401

ازدواج نور با نور. 402

40) داماد پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله. 403

41) توسّل.. 407

42) دوستان مولا.. 425

43) یتیمنوازی مسکیننوازی.. 427

أَبُو الْیتامی.. 428

اَبُو الْمَساکِینَ.. 428

44) هدایت... 441

ص: 9

إِمامُ الْهُدی.. 442

45) معرفت... 445

شناخت خدا و پیامبر. 447

46) عجز شعرا 449

بیان نورانی حضرت امام رضا علیه السلام درباره صفت و فضائل امام معصوم علیه السلام در مرو 450

47) بتشکنی.. 457

48) محبت مولا.. 463

وجوب محبت مولا علیه السلام. 467

49) بنا عُبِدالله، بنا عُرفَ الله. 473

شناخت و عبادت خدا به واسطه ی اهل بیت علیهم السلام. 474

50) امیرالمؤمنین علی علیه السلام اصل دین.. 475

انت امیرالمؤمنین.. 476

51) شهادت ثالثه. 481

شهادت ثالثه یا شهادت بر ولایت.. 482

روایات عام. 482

دلیل خاص... 485

نظرات فقها و علما 493

«اشهد انّ علیاً ولیّ الله»، روح اذان. 497

مقابله به مثل با مخالفان ولایت.. 498

52) نجف اشرف.. 508

فضائل شهر نجف در روایات.. 509

حرم مطهّر امیرالمؤمنین علیه السلام. 510

53) پیامبر(ص) نام علی(ع) را با وضو می بردند. 524

54) عبادت حضرت مولی علیه السلام. 528

55) عدالت... 534

56) شافع محشر. 538

ص: 10

57) ساقی کوثر. 544

58) غربت و مظلومیت... 550

و امّا حُزنی فسَرمد... 554

(خطبهی وداع حضرت علی علیه السلام با حضرت زهرا سلام الله علیها). 554

غربت جاوادنه. 555

59) شهادت.. 562

جلوگیری مرغابیان از رفتن امیرمؤمنان علیه السلام به مسجد. 564

سلیمان زمان. 564

اصل نماز. 566

ساجدِ خون. 566

سوز سوگواران. 568

شریعت بیجان. 568

دیدۀ خوناب.. 569

سحرگاه خونین.. 570

عدل ناب.. 570

عطر نیلوفر. 571

60) چهاردهمین قرن شهادت حضرت علی علیه السلام. 584

(1440قمری – 1398 شمسی). 584

مظلومیت و مهجوریت امیرالمؤمنین علی علیه السلام 585

چهارده قرن بیتفاوتی.. 588

61) ابجد. 596

62) مدائح متفرّقه. 600

63) حضرت ابوطالب، حضرت فاطمه بنت اسد، حضرت خدیجه کبری سلام الله علیهم 642

ص: 11

سیری در زندگانی سیّد بطحاء حضرت ابوطالب علیهالسّلام. 643

ایمان حضرت ابوطالب علیه السلام. 643

پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله در وفات ابوطالب علیه السلام. 644

آئینه سرمد. 645

حامیِ پیک و پیام. 647

هواداری حضرت عبدالمطلب و فرزند گرامیش... 648

رازهای بزرگ.. 650

کفر و ایمان. 651

کافرِ کفر. 652

سیری در زندگانی حضرت فاطمه بنت اسد سلام الله علیها 657

جایگاه حضرت فاطمه بنت اسد. 657

بیعت و وفاداری و یاری.. 659

حضرت فاطمه بنت اسد، راوی احادیث نبوی.. 660

دوران بارداری حضرت فاطمه بنت اسد. 660

ارتحال حضرت فاطمه بنت اسد علیها السلام. 662

حضرت فاطمه بنت اسد. 664

مادر گلهای پرپر. 665

سیری در زندگانی حضرت خدیجه سلام الله علیها 667

سرچشمه کوثر. 667

سنّ حضرت خدیجه سلام اللّه علیها 668

تاریخ ازدواج. 669

همسر و هم سِرّ. 670

دختران هاله. 671

اولیات حضرت خدیجه علیها السلام. 673

غروب غمبار. 673

قصیده غراء. 674

ص: 12

پرتو جاوید. 675

بانوی فرزانهی عرب.. 677

جهان معرفت.. 678

بشارت کوثر. 679

محبوبه رسول خدا صلی الله علیه و آله. 680

اسوهی تقوا 681

64) تعدادی از اصحاب خاص حضرت علی علیه السلام. 684

زندگینامه سلمان فارسی.. 685

سلمان کیست؟. 685

آزادی و نامگذاری سلمان. 685

وجه تسمیه سلمان فارسی به سلمان محمدی.. 686

دفاع از حریم ولایت.. 687

نقش سلمان در تشیّع ایرانیان. 688

وفات.. 688

سلمان منّا 689

شوق حقیقت.. 690

زندگینامه ابوذر غفاری.. 693

بازگشت ابوذر به مدینه و تبعید به ربذه. 694

ابوذر غفاری.. 695

زندگینامه عمار بن یاسر. 700

عمار و خلفا 701

در جنگ جمل.. 703

شهادت.. 703

آرامگاه. 704

تخریب.. 704

عمار یاسر. 705

ص: 13

حجت گرفتن حضرت مولی علی علیه السلام از صحابۀ پیامبر صلی الله علیه و آله دربارۀ حدیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله راجع به عمّار. 706

زندگینامه مالک اشتر. 712

نمونه هایى از ایمان و اعتقاد مالك به امیرالمؤمنین علیه السلام. 712

مالک اشتر. 714

زندگی نامه محمّد بن ابیبکر (3810ق). 716

چالش در ساماندهی اوضاع مصر. 718

شهادت و آرامگاه. 719

شهید ولایت مولا علی علیه السلام. 720

زندگینامه کمیل بن زیاد. 722

زندگینامه میثم تمّار. 725

پیشگویی میثم تمار. 727

بوسه بر چوبه دار. 730

سه روز بالای دار. 732

زندگینامه ابوالاسود دوئلی.. 737

محبت مولی.. 738

زندگینامه جابر بن عبدالله انصاری رازدار خاندان رسالت و امامت... 745

بیان شخصیت جابر. 745

نظریات جابر در مورد حضرت علی علیه السلام. 746

جابر بن عبدالله انصاری از بزرگان در علوم. 747

مرگ پرافتخار یا زندگی شیرین ابدی جابر. 748

شور معاصر. 749

جابر بن عبدالله انصاری.. 749

روضهخوان کرببلا.. 750

زندگینامه عطیه عوفی.. 751

ولادت.. 751

ص: 14

مقام علمی عطیه. 751

آثار علمی.. 752

ابعاد شخصیت سیاسی عطیه. 752

زندگینامه حجر بن عدی کندی.. 755

در جنگهای جمل، صفین و نهروان. 755

حجر و امام حسن علیه السلام. 756

تن ندادن حجر به سب علی علیه السلام. 757

تخریب مزار حجر. 759

65) منکران و دشمنان مولا.. 762

منکران و دشمنان. 763

زندگینامه معاویه. 778

نسب معاویه. 778

حکومت معاویه در شام. 779

دشمنی معاویه با امیر المؤمنین علیه السلام. 779

ماجرای مرگ معاویه. 780

لعنت برمعاویه. 780

دوبیتی.. 781

دوبیتی.. 781

12 رجب روز به درک واصل شدن معاویه ملعون. 782

بنی امیّه. 783

زندگینامه عَمْرو بْن عاص... 785

نَسَب و مشخصات.. 785

دشمنی با امیرالمؤمنین.. 786

66) تعدادی از مدافعین حریم مقدّس علوی.. 788

زندگینامه علّامه مجلسی.. 789

خدمات گرانبهای علّامه مجلسی به جامعه تشیّع. 789

ص: 15

رحلت علّامه. 791

زندگینامه میر حامد حسین بن السیّد محمّد قلی.. 796

کتاب عظیم عبقات الانوار. 796

کتاب تحفه و مؤلف آن. 797

کتابخانه ناصریه. 799

انوار ولایت.. 799

سیّد هند. 800

زندگینامه قاضی نورالله شوشتری.. 802

قاضی نورالله شوشتری.. 805

زندگینامه علّامه سیّد شرفالدین.. 806

دفاع از حریم سنت رسولالله و ولایت.. 806

آثار علّامه شرفالدین.. 806

خدمات اجتماعی و مسافرتها 807

جرعه ای از زلال غدیر. 807

درگذشت.. 808

زندگینامه آیت الله شیخ علیاکبر نهاوندی.. 809

بازگشت به ایران. 809

اساتید. 810

مشایخ روایی آیت الله نهاوندی.. 810

راویان حدیث از حاج شیخ علیّ اکبر نهاوندی.. 810

آثار. 810

وفات.. 811

دفاع از حقوق اهل کتاب.. 811

راز نامگذاری شبستان نهاوندی.. 812

زندگینامه سلطان الواعظین شیرازی.. 815

کتب چاپ نشده سلطان الواعظین.. 815

ص: 16

وفات.. 816

در سیرۀ سیّد محمداشرفی شیرازی مشهور به سلطان الواعظین.. 816

زندگینامه علّامه امینی.. 817

آخرین آرزوی علّامه امینی قدس سرّه. 818

عنایت امیرمؤمنان علیه السلام به کتاب الغدیر. 818

علامۀ امینی.. 819

اشکهای الغدیری.. 822

سؤال بیجواب.(از علّامه امینی در رابطه با اثبات حقانیت حضرت علیّ علیه السلام ) 822

زندگینامه حضرت آیت اللّه حاج سیّد احمد فقیه امامی.. 825

امام مسجد ما 829

زندگینامه حضرت آیت اللّه حاج سیّد حسن فقیه امامی.. 832

تألیفات.. 833

خدمات اجتماعی و فرهنگی.. 834

منابع و مآخذ. 838

ص: 17

ص: 18

آقابابایی که آیات، احادیث و روایات شریف را به مناسبت جمع آوری نمودند و از شاعر آیینی و پژوهشگر ادبیات دینی، جناب آقای جواد هاشمی «تربت» که زحمت مقدّمه را قبول کردند و نیز از خطاط روی جلد جناب استاد مهدی برهانیان و طراح بانو سیّده رضازاده، همچنین بانی محترم جناب آقای حاج عبدالرسول ترابی اردکانی که برای شادی ارواح والدین بزرگوارشان، مرحوم حجةالاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ مهدی ترابی اردکانی و همسرشان مرحومه حاجیه خانم اقبال و داماد عزیزشان مرحوم حجةالاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ علیّ الهیفرد این مجموعه را اهداء نمودند، تقدیر و تشکر و سپاسگزاری نمایم، توفیقات همگان را در عرض ادب و ارادت بیشتر به آن امام همام و آیت عظمای الهی خواهانم.

لازم به ذکر است بمنظور رعایت اختصار با عرض پوزش در پیشوند نام شاعران گرامی از عناوین آیتالله، دکتر، مهندس، استاد و... استفاده نشده است.

ربیع الثانی 1443 قمری

پاییز 1400 شمسی

اصفهان، علیرضا مهرپرور

ص: 20

«جرعه ای از سلسبیل ولایت» و «چهل چشمه» جمع آوری شعر هستند لذا برخی از کتب در بخش نخست فهرست لحاظ نشده اند و در بخش دوم به فهرست جمع آوریها پرداخته شده است. خالی از لطف نیست که در این فرصت، همان دستهبندیها را از نظر بگذرانیم:

٭ کتابهایی که شامل اشعار فقط یک شاعر با موضوع شعر علوی است؛ کتابهایی مانند: از کعبه تا محراب «محمّدجواد غفورزاده «شفق»»، قطرهای از دریا «عماد خراسانی»، راز دل «علی صافی گلپایگانی»، طوبای عشق «محمّدحسین کسرایی»، عطر ولایت «نسترن قدرتی»، محراب شکسته «یوسف رحیمی»، مظلومی که با چاه سخن می گفت «محمّد آخوندی «منتظر»»، برگزیده اشعار حسن کاشی «علی اصغر شاطری» و ... .

٭ کتابهایی که در نظم و نثر تدوین شده و بخشی از آن نه تمامش مختص به اشعار علوی است؛ کتابهایی مانند: نمک سفرهی ایجاد علیّ علیه السلام «سیّدحسین هاشمینژاد»، علیّ علیه السلام راز ناشناخته «محمود اکبرزاده»، نمیاز دریا (2 ج) «مهدی امیری» و ... .

٭ کتابهای مختصّ شعر کودک و نوجوان؛ مانند: باغبان غنچه ها «عزیزالله زیادی»، حضرت امام علیّ علیه السلام «مهدی وحیدی صدر»، مثل مهتاب و ستاره «سیّد احمد میرزاده» و ... .

٭ کتابهایی که سخنان، احادیث، گزیده هایی از کلمات قصار و یا خطبه های حضرت را به رشتهی نظم کشیدهاند؛ کتابهایی مانند: شکوفه های خرد «ابوالقاسم حالت»، 300 کلام شیوا «محمود حسینی نسب»، کیمیای حکمت «مسیح شاهچراغی»، یک سبد گل از گلستان علیّ علیه السلام «حسن گلبو»، انوار حکمت «محمّدهادی گلستانی» و ... .

٭ کتابهایی که مختصّ غدیریه ها هستند؛ مانند: خطابۀ غدیر در آیینۀ شعر «سیّد حسین حسینی»، در ساحل غدیر «احمد احمدی بیرجندی»، غدیریه های فارسی «محمّد صحّتی سردرودی»، گلبانگ غدیر «محمّدمهدی

ص: 22

به داروند» و ... .

٭ کتابهایی که به جنگها و غزوات حضرت پرداخته و آن وقایع را به رشتۀ نظم کشیدهاند؛ مانند: علی نامه علیه السلام «ربیع»، حملۀ حیدری علیه السلام «باذل مشهدی»، حملۀ حیدری علیه السلام «راجی کرمانی»، غزوات «ابوطالب میرفندرسکی»، دلیل الجنان و رکن الایمان فی وقایع الجمل و الصّفّین و النّهروان «عبّاس ناسخ ترک» و ... .

حال به بخش اصلی مقدّمه میپردازیم و آن، نگاهی نه چندان اجمالی به کتب شعر پیرامون ابوالأئمّة الطّاهرة، سیّدالمظلومین، حضرت امیرالمؤمنین علیه افضل صلوات المصلّین است با عنوان «کتابنامۀ شعر علوی»:

1. آمیزهای از شعر و شعور: ح بیجندی (خادم الفضّه)، مشهد، رستاخیز اندیشه، 1388.

2. آواز کبوتران چاهی: امیرمسعود

طاهریان، مشهد، کاتبان، 1379.

3. آیینۀ حق نما: محسن مصطفیزاه، مشهد، یادمان، 1389.

4. آیینۀ آفتاب: مشفق کاشانی و محمود شاهرخی «جذبه»، تهران، اسوه، 1369.

5. آیینۀ مهر: اکبر بهداروند، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، 1369.

6. از غنچه تا شکفتن: سکینه آورزمانی «ثریّا»، مشهد، استوار، 1386.

7. اشعاری در مدح مولا علیّ علیه السلام : صمد رحیمیان، تهران، لیوسا، 1376.

8. امام علیّ علیه السلام در آینۀ شعر امروز ایران: محمّدعلی صفری «زرافشان»، مشهد، امامت، 1382.

9. امام علیّ علیه السلام در شعر فارسی (2 ج): محمّد صحّتی سرورودی، قم، پرتو خورشید، 1387.

امیرالمؤمنین علیه السلام در شعر فقها، حکما و عرفای نامی از فردوسی تا امام

ص: 23

1. خمینی: علیّ دوانی، تهران، رهنمون، 1382.

2. امیرمؤمنان علیّ علیه السلام در منظر ادیبان: احمد روحانی، قم، وثوق، 1379.

3. ای قوم علیّ گویان علیّ علیه السلام را بشناسید: ستاد غدیر استان تهران، قم، مؤسّسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام ، 1382.

4. به هوای نجف: خلیل سیّدزاده، تهران، نشر جلی (مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی جلیلی)، 1375.

5. پردیس علیّ علیه السلام : فریدون علینسب «روشن»، خط محمّدطاهر رفیعی، کرمانشاه، ناشر: مؤلّف، 1390.

6. تفسیر عشق ناب: به اهتمام معاونت فرهنگی دانشکده افسری سپاه (علوم پایه نظامی)، اصفهان، پیام صادق، 1382.

7. جلوه جانان (5 ج) [عکس رخ یار، با زبان حیرت، در حوالی آفتاب، سفری شبیه سکوت، مثل هیچ کس]: عزیزالله زیادی، تهران، نیستان، 1381.

8. جلوه علیّ علیه السلام در ادب فارسی: نظامالدّین نوری، ساری، نشر بارقه، 1379.

9. خورشید کعبه: جواد هاشمی(1) و مسعود رئیس میرزایی، قم، حقبین، 1391.

10. در آستان علیّ علیه السلام: جعفر علیزاده

گلستانی، مشهد، هاتف، 1379.

11. در آستانۀ حیرد: مهدی تقینژاد، تهران، نشر روزگار، 1380.

12. در خلوت علیّ علیه السلام : رضا معصومی، تهران، حافظ نوین، 1375.

13. دریای بخشش: سهراب حبیبنژاد، کرج، دقایق، 1392.

ص: 24

1. دسته گلی از شعرا در مدح علیّ علیه السلام : حسین حماسیان «صابر کرمانی»، تهران، رجبی، 1381.

2. ستایش امیرالمؤمنین علیه السلام در سروده های سخنوران قزوین: محمّدعلی حضرتی، قزوین، بحرالعلوم، 1379.

3. ستایشگران خورشید: محمّدجواد غفورزاده «شفق»، با مقدّمۀ ذبیحالله صاحبکار «سهی»، مشهد، شرکت به نشر، 1379.

4. سروده هایی برای مولا علیّ علیه السلام : بدون نام مؤلّف، تهران، کتابسرا، 1363.

5. سیمای علیّ علیه السلام در آینۀ شعر فارسی: فرید پورمصطفی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ انتشارات، 1379.

6. سیمای علیّ علیه السلام در شعر فارسی: آیت شوکتی، خوی، قراقوش، 1383.

7. شاهکار خلقت: محسن حافظی، قم، مؤسسّۀ فرهنگی انتشاراتی حضور، 1379.

8. شعر علوی: علیّ عارفپور، کرج، نجم کبری، 1391.

9. شعر علوی: علیّ علوی، کرج، نجم کبری، 1392.

10. شکوه آفتاب: مصطفی ارشادنیا «فریاد نیشابوری»، مشهد، محقّق، 1380.

11. شکوه آفرینش: محسن حافظی، قم، جمال، 1386.

12. شکوه علوی در تغزّل صفوی: جستار: خسرو احتشامی هونهگانی، ویراستار: بهجت قریشینژاد، اصفهان، نقش مانا، 1386.

13. شیفتگان علیّ علیه السلام : عبدالله شکری، تهران، حافظ نوین، 1376.

14. صورت پیوند جهان: به اهتمام دبیرخانۀ جشنواره شعر علوی، ساری، شلفین، 1381.

15. علی علیه السلام اسوۀ عدالت: محسن حافظی، آوای رها، 1388.

ص: 25

1. علی علیه السلام در آینۀ رباعی: شهربانو جشنی، با مقدّمۀ اکبر بهداروند، تهران، مولی، 1389.

2. علی علیه السلام شکوه آفرینش: محمّد مدّاحی «میرافضل»، تهران، ناشر: مؤلّف، 1366.

3. علی علیه السلام نگین آفرینش: محسن حافظی، قم، سلسله، 1386.

4. قبله گاه عشق: سیّد غلامرضا حیدری، تهران، میرشیدا، 1390.

5. گنجینۀ عرفان: حسین قربانی اردبیلی، تهران، مهر آیین، 1374 (انتشارات غزالی: 1370).

6. محراب آفتاب: به اهتمام انجمن شاعران ایران، تهران، انجمن شاعران ایران، 1379.

7. مدح امام علیّ علیه السلام : بتول زركنده، تهران، مدرسه، 1389.

8. مرثیه های آسمانی: محمّدعلی صفری «زرافشان»، مشهد، امامت، 1382.

9. مظلوم تاریخ: جعفر شعبانی «نسیم همدانی»، تهران، لاهوت، 1388.

10. مناقب علوی در آیینۀ شعر پارسی گویان شبه قارّه: ابوالقاسم رادفر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1381.

11. مناقب علوی در شعر فارسی: احمد احمدی بیرجندی، مشهد، آستان قدرس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1366.

12. نابغۀ جهان علیّ علیه السلام : نیّرالدّین دادگستر «شهیر»، بیجا، بینا، 1338.

13. هفتبند هفتادبند: سعید هندی، تهران، کتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1388.

14. همای رحمت: محمّدباقر اشکپوریان، کرمانشاه، چشمۀ هنر و دانش، 1381.

همای رحمت: محمّدرضا دادخواه، حسینقلی صادقی، تهران،

ص: 26

1. شهرآشوب، 1380.

2. یک قطره از دریا: محمّدعلی

مجاهدی «پروانه»، قم، هجرت، 1370.

3. یک کوفه غربت: محمّدکاظم علیپور و عبدالرّضا شهبازی، خرّمآباد، سینا، 1386.

4. پیمانه ای از غدیر : علیّ رضا مهرپرور، قم، حرّ، 1380 .

سخن در این است که گاهی برخی از آثار، وجه تمایزی شاخص با همردیفان خود پیدا می کند و این نیست مگر به خصیصه های مختلف خود اثر یا صاحب اثر. «جرعه ای از سلسبیل ولایت» از جمله آثاری است كه ویژگی خاصّی دارد و آن هم بنا گذاشتن جز اندک موارد به تکبیت(1) بوده و نیز دستهبندی موضوعی آن. اشعار نیز متعلّق به شاعران گوناگونی است که سند هر شعر نیز به همراه آن ذکر شده است. ضمناً مطالب معارفی و روایات و احادیث نیز زینتبخش هر فصل است.

اجرای این طرح به همّت ذاکر خوشنوای شهر اصفهان جناب آقای حاج علیرضا مهرپرور انجام یافته است.

در خاتمه، خود را زیر سایهی ایوان طلای نجف اشرف كه عجب صفایی دارد! ببینیم و دست به دعا برآوریم و حاجت هزار سالۀ شیعه را از خدا بخواهیم و بخوانیم:

اللّهمّ انّی اسئلک بحقّ ولیّک علیّ بن ابی طالب علیه السلام

الّذی ما اشرک بک طرفة عین ابداً

ان تعجّل فرج ولیّک القائم المهدیّ عجل الله تعالی فرجه الشریف.

عید سعید غدیر 1442 ه.ق. جواد هاشمی «تربت»

ص: 27

ص: 28

ابوذر غفّاری از سلمان فارسی سؤال کرد: معرفت امیرالمؤمنین به نورانیّت چیست؟ سلمان گفت: ای جندب (ابوذر)! بیا برویم تا از خود حضرت بپرسیم. وقتی محضرشان شرفیاب شدیم فرمود: چه باعث شده که این جا بیایید؟

گفتند: آمدیم تا از معرّفت شما به نورانیّت سؤال کنیم. فرمود: خوش آمدید ای دوستان من که در دین خود متعهّد و پایبند هستید و کوتاهی نمیکنید! هر آینه دانستن این مطلب بر هر مرد و زن مؤمن واجب است. سپس فرمود: ای سلمان و ای جندب! ایمان کسی کامل نمی گردد تا به حقیقت و نورانیّت من معرفت پیدا کند و وقتی چنین شناختی از من پیدا کرد، از کسانی می شود که خدا قلب او را برای ایمان امتحان کرده و سینهاش را برای اسلام گشاده ساخته و عارفی آگاه شده است و کسی که در این گونه معرفت و شناخت کوتاهی کند در شکّ و تردید باقی میماند.

ای سلمان و ای جندب!

مَعْرِفَتِی بِالنُّورَانِیّةِ مَعْرِفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَعْرِفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَعْرِفَتِی بِالنُّورَانِیّةِ

شناخت من به نورانیّت در حقیقت، شناختن خداست و معرفت خداوند در حقیقت، معرفت من به نورانیّت است و این همان دین خالص است که خدای تبارک و تعالی فرموده است:

وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِیعْبُدُوا اللّه مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفاءَ وَ یقِیمُوا الصَّلوةَ وَ یؤْتُوا الزَّکوةَ وَ ذلِک دِینُ الْقَیّمَةِ(1)

ص: 30

و بندگان امر نشدند مگر به این که خدا را خالصانه و در حالی که دین خود را خالص کرده اند عبادت کنند و نماز را به پا دارند و زکات بپردازند و این است دینی است که از افراط و تفریط به دور و در حدّ اعتدال است.

خداوند فرمود: امر نشدید مگر به پیامبری محمّد و این دین سهل و آسان محمّدی است.

بعد در تفسیر و یقیموا الصّلوة فرمود: هر کس ولایت مرا به پا داشت، نماز را به پا داشته است و بر پا داشتن ولایت من سخت و دشوار است که آن را تحمّل نمی کند و طاقت پذیرش آن را ندارد مگر فرشتهی مقرّب یا پیغمبر مرسل و یا بندهی مؤمن که خدا قلب او را برای ایمان امتحان کرده است. پس فرشته وقتی که مقرّب نباشد و پیغمبر هنگامی که مرسل نباشد و مؤمن وقتی که امتحان شده نباشد، تحمّل آن را نخواهد داشت.(1)

در ادامه فرمود: من و حضرت محمّد صلی الله علیه و آله یک نور از خدا بودیم، آنگاه خداوند، این نور را امر فرمود که دو نیم گردد. به نیمی از آن فرمود: محمّد صلی الله علیه و آله باش و به نیمی دیگر فرمود: علیّ باش پس از همین جاست که پیغمبر فرمود: علیّ از من است و من از علیّ هستم و کسی جز علیّ از جانب من مأموریّت انجام نمی دهد.

از کُن غرض تو بودی و پیش از خطاب حق

بودی نهفته در تُتُق نور، کردگار

نابوده را خطاب به بودن نکرد حق

وین نغز نکته، گوش خِرد راست گوشوار

معنیّ هر درخت که کاری به خاک چیست؟

جز این که باش و میوه ی پنهان کن آشکار

ص: 31

در ذات خود چو نور تو را کردگار دید

با تو خطاب کرد به الطاف بیشمار

کی دانه ی مشیّت و وی ریشه ی وجود

باش این زمان که از تو پدید آورم شمار

از حزم تو زمین کنم، از عزمت آسمان

از رحمت تو جنّت و از هیبت تو نار

عُنفت کنم مجسّم و نامش نهم خزان

لطفت کنم مصوّر و نامش نهم بهار

از طلعت تو لاله برویانم از زمین

وز سطوت تو موج برانگیزم از بحار

نقش دو کون را که نهان در وجود توست

بیرون کشم چو گوهر از آن بحر بیکنار

قاآنی شیرازی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 129

به نام نامی ات تا شاهراه عرش آذین شد

نگاهت روشنی بخش خیابان های تکوین شد

مسیحای دمت آورد ما را از عدم بیرون

به اشراق نگاهت سکه ی خورشید زرین شد

اگر خال لبت شد نقطه ی آغازها یعنی

قوانین جهان در باء بسم الله تدوین شد

هوایی منتشر شد از نفس های تو در هستی

یکی ابر و یکی باد و یکی ماء و یکی طین شد

ص: 32

عدم بود و گل لبخند تو گل کرد در صحرا

یکی نرگس یکی سوسن یکی شببو و نسرین شد

به هر روزی به رنگی جلوهای کردی و بعد از آن

یکی رنگی یکی زنگی یکی روم و یکی چین شد

به هر صورت تو بودی در جهان منظور و باورها

یکی مذهب یکی مسلک یکی آیین یکی دین شد

صباح الخیر! ای صبحی که ما را منتشر کردی

مساء النور! ای شام سر زلفی که مشکین شد

عباس شاه زیدی – خروش اصفهانی

دست نوشته شاعر

****

نَه كه در سال سی عام الفیل

نه كه در كعبه بارگاه جلیل

نه كه بعد از پیمبری خلیل

نور او قبل خلق جبرائیل

عدد سی هزار ضرب خودش،

یك نُهُ و هشت صفر در جلویش

تازه این سن جبرئیل امین

كه خودش گفته با پیمبر دین

و علیّ بوده پیشتر از این

شاعری میزند چنین تخمین

آخرین حد فکری اعداد،

سن حیدر حدود یک ملیارد

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

***

چه کرد ارادۀ خلفت خدای عزوجل

محمد و علیّ اش بود خلقت اول

نه روز بود و نه شب در میان، نه و ماه و نه سال

که آفرید خدا نور احمد مرسل

ص: 33

ز اصل بود یکی نور و پنج قسمت شد

هر آنکه غیر یکی داند او بود احول

اگر چه بر سر دست تو هست پنج انگشت

تو جمله را همه یک دست خوانیش به مثل

لطیفه ایست که حق را در او بود مقصود

در این حدیث مفصل که گویمت مجمل

میرزا محمّد حسن ساکت اصفهانی

دیوان ساکت، ص 14

***

سیزدۀ ماه رجب در ظاهر، اما

خلقت آن ماه در یک دهر و حین شد

که نبوده شیء مذکوری به عالم

خلق پیش از اولین و آخرین شد

آخرون السابقون آمد همین شه

آل و اولادش هم از حق اینچنین شد

مفتون همدانی

دیوان اشعار، ص 74

***

روزی که به عالم، نه زمین و نه سما بود

نه گنبد گردنده ی گردون، سر پا بود

آن روز علیّ بود، نگویید چرا بود

چون ذات علی، آینهی ذات خدا بود

آن آینه چرخید و جهان گشت مصوّر

تابید به خورشید و فلک گشت منوّر

داراب افسر بختیاری

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 211

ص: 34

نه ز آدم اثری بُد نه ز حوّا نه بهشت

که علیّ بود نبی را همه جا محرم راز

مقتضی حکمت حق شد که حقیقت آید

خلق گمراه جهان را برهاند ز مجاز

ورنه از اوّل خلقت چه زمانی بوده است؟

که نبوده است به خلاّق جهان او دمساز

رجا اصفهانی

دیوان رجا اصفهانی، ص 34

***

نقطه ی امّ الکتاب، فاتحه ی فیض جود

نکتهی حُسن المآب، خاتمه ی هر وجود

حاکم یوم الحساب، ناظم یوم الورود

معنی فصل الخطاب، مقصد غیب و شهود

اوّل قوس نزول، آخر قوس صعود

سرّ همه انبیا، ظهور پروردگار

شیخ الرّئیس حیرت

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 57

***

شده خلقت دو جهان اگر، به دو حرف نیّر کاف و نون

تویی آن که خلقت کاف و نون شده از کلام تو یا علی!

نه همین قیام وجود را تو شدی سبب ز قیام خود

به خدا! دوام وجود هم بُوَد از دوام تو یا علی!

محمد حسین صغیر اصفهانی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 325

ص: 35

هرگز جهان نبود که در وی علیّ نبود

بی ابتدا علیّ بُد و بیانتها علیّ است

بوده است و هست و باشد و تصدیق واجب است

زیرا که نور ساطع ذات خدا علیّ است

ابن یمین فریومدی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 70

***

مرآت صفات لایزال است علی

آیینه ی ذات ذوالجلال است علی

هر چیز که در جهان، پذیراست زوال

جز ذات علیّ که بیزوال است علی

میرزا یحیی مدرّس اصفهانی

دیوان مدرس، ص 577

***

آفتاب آسمان جان علیّ است

نور حق، آئینۀ یزدان علیّ است

موجب خلق زمین و آسمان

سرّ خلق عالم امکان علیّ است

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

تا خدا بر خلقت انوار هستی رو نهاد

پنج نوری آفرید و خود کناری ایستاد

خواست تا زیبا ببیند، دست و کار خویش را

خلقت ما را به دست حیدر کرار داد

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

ص: 36

رسول گفت زیک نور، حی داور من

بیافرید مرا، با علیّ برادر من

نهاد مُهر ولایت زفضل،در کف او

گذارد تاج نبوت ز لطف بر سر من

میرزا بابا نشاطی هزار جریبی

دیوان چاووش اصفهانی، ص 81

***

اوّلین موجی که زد دریای هستی، حیدر است

گوهرش را مام اگر چه در صدف آخر گرفت

شیخالملک اورنگ

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 421

***

حدوث گوهر ذاتش بُوَد قرین قِدم

مرا ستوده صفاتش بُوَد دلیل کلام

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 141

***

خدا نبْوَد ولی گر نیک بینی سر به سر اشیا

شده اوّل از او صادر، شود آخر در او فانی

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 232

***

تو را حقیقت عرفان حق همین باشد

که ره بری به شناسایی نبیّ و ولی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص ؟؟

***

اوّلین نور تجلّیّ خدای ازلی

علّت غایی عالم ز خفیّ و ز جلی

موزون اصفهانی

دیوان موزون اصفهانی، ص 66

ص: 37

راز خلقت، شده پنهان همه در عین علیّ است

آسمانها نخی از وصلهی نعلین علیّ است

سیّد حمیدرضا برقعی

تحیّر، ص 10

***

خدا مشغول خلقت بود دنیا را همان موقع

علی در مسجد حنّانه کفشش را رفو می کرد

سیّد حمیدرضا برقعی

یحیی، ص 10

***

نور نبیّ و علیّ خلق نمود از ازل

طفیلشان خلقت جمله ی اشیاء بود

رجا اصفهانی

دیوان رجا اصفهانی، ص 11

***

رخ از خواب عدم ناشسته بود آدم که فرق تو

مکلّل شد به تاج لا فتی و افسر لولا

هاتف اصفهانی

دیوان هاتف اصفهانی، ص 60

***

شاهی که جلوه ی رخ او تافت از ازل

آفاق را نمود منوّر، علیّ علی

آیتی بیرجندی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 299

***

ذرّات را خیال وجود از عدم نبود

الاّ به استماع صلای تو، یا علی!

شباب شوشتری

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 497

ص: 38

علی آن صادر اوّل، علیّ آن مصدر ایمان

که جز در آینه، احمد ندید از بهر خود ثانی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 86

***

روزی که داشت رتبه ی روح اللّهی علی

اخبار عیسی و اثر این و آن نبود

نظیری نیشابوری

دیوان نظیری نیشابوری، ص 494

***

کی ز عدم خاست به لطف جلی

ذکر حدوث ار نشدی یا علی؟

تأثیر تبریزی

دیوان محسن تأثیر تبریزی، ص 122

***

روز ایجاد که حق، خلقت دنیا می کرد

در پس پرده، علیّ بود، تماشا می کرد

صامت بروجردی

دیوان صامت بروجردی، ص 50

***

بلی؛ ندای ازل همنوای نای علیّ بود

علی شنود الست و علیّ سرود بلی را

کاظم رجوی «ایزد»

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 273

***

از روز ازل نور علیّ بود عیان

هر چند که رویش از بشر بود نهان

سیدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

***

علی یگانه وجودی که نیست مانندش

از آنکه هست به نور وجود پیوندش

محسن اسلامی (پویا)

دست نوشته شاعر

ص: 39

علی اولین خلقت عالم است

علی یاور و همدم آدم است

سیّد عباس حسینی اصفهانی

گلدشت حسینی، ص 267

***

علی است نقطه پرگار عالم امکان

نبوده است و نباشد کسی مثال علی

مصطفی هادوی، شهیر اصفهانی،

گوهر اندیشه، ص 183 .

***

زمین نبود آسمان هم،

کواکب و کهکشان هم

جهان و باغِ جنان هم، که بود او با پیمبر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

نور او قبل خلقت آدم

تو بگو قبل خلق این عالم

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

***

خدا برای خودش خلق کرده مولا را

سپس تمام جهان خلق شد برای علی

محسن درویش

دست نوشته شاعر

ص: 40

ولادت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در روز جمعه سیزدهم ماه رجب، سال سی پس از عام الفیل در کعبه زاده شد؛ در حالی که نه پیش و نه پس از او کسی در کعبه زاده نشده است.(1)

صاحب کتاب «بشارة المصطفی» از یزید بن قعنب روایت کرده است: با عبّاس بن عبدالمطّلب و گروهی از بنی عبدالعزّی روبهروی بیت الله الحرام نشسته بودم که فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین علیه السلام در حالی که نُه ماه از وضع حمل طفلش گذشته بود، با درد بدان سوی آمد. پس گفت: بار خدایا! من به تو و کتابهایی که فرو فرستادهای و پیامبرانی که برانگیختهای ایمان دارم و سخن جدّم ابراهیم خلیل علیه السلام را تصدیق می کنم؛ همو که خانه ی کهن تو را برپا داشت. به حقّ آن که این خانه را بر پا داشت و به حقّ طفلی که در شکم دارم! این زایمان را بر من آسان گردان. دیدم که خانه ی خدا از میان شکافته شد و فاطمه بدان داخل و از دیدگان ما پنهان شد و دوباره خانه به وضع نخست خود بازگشت. ما آهنگ آن کردیم تا قفل در را بگشاییم ولی گشوده نشد. دانستیم که این، خواست خداست.

فاطمه در روز چهارم،در حالی که امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب علیهم السلام را در دست داشت، از خانه ی خدا بیرون آمد.

فاطمه عرضه داشت: من بر زنان پیش از خود فضیلت داده شدم زیرا آسیه دختر مزاحم، خدا را پنهانی در جایی پرستش می کرد که خدا دوست نداشت در آن جا پرستش شود، مگر به هنگام ناچاری و مریم دختر عمران، با دستش نخل خشکیده را تکان داد تا که توانست از آن خرمای تازه بخورد، در حالی که من به

ص: 42

خانه ی خدا وارد شدم و از میوه ها و روزی های بهشتی خوردم و چون خواستم از آن بیرون آیم، سروشی غیبی در گوشم نجوا کرد که: «ای فاطمه! او را علیّ نام کن که او علیّ [= برتر] است و مقامی والا دارد و خداوند علیّ اعلی می گوید: من نام او را از نام خود گرفتم و به ادب خود تأدیبش کردم و بر دانش پیچیدهی خود آگاهش گردانیدم. اوست که بتها را در خانه ی من میشکند و بر پشت بام خانه ی من اذان می گوید و مرا تقدیس می کند و بزرگم می دارد. خوشا به حال کسی که او را دوست دارد و فرمانش برد! و وای بر کسی که او را دشمن دارد و از او سرپیچد!»

فاطمه می گوید: علیّ علیه السلام را زاییدم در حالی که از عمر پیامبر صلی الله علیه و آله سی سال می گذشت.

پیامبر صلی الله علیه و آله او را دوست میداشت و به من میفرمود:

گهوارهی او را نزدیک بستر من قرار ده. بیشتر، پیامبر صلی الله علیه و آله تربیت علیّ علیه السلام را عهده دار بود... و میفرمود: این برادر، ولی، یار، برگزیده، اندوخته، پناهگاه خویش، وارث، همسر دختر من، امین من در وصیّتم و جانشین من است.»(1)

علّامهی امینی دربارهی محل تولّد امام و این فضیلت بیبدیل می گوید: این حقیقتی آشکار است که فریقین در اثبات آن، متّفقند و احادیث آن، متواتر و کتابها از آن، لبریز است. از این رو، به پراکندهگوییهای یاوهسرایان، اهمیّتی نمی دهیم، پس از آن که گروهی از بزرگان و سرشناسان هر دو فرقه (شیعه و اهل سنّت) به متواتر بودن روایات این یادگار تاریخی تصریح کرده اند.(2)

ابن ابیالحدید معتزلی مینویسد:

...پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، آن سال را به خاطر ولادت علیّ علیه السلام در آن، خجسته می دانست و آن را سال خیر و برکت مینامید و وقتی در شب ولادت علیّ علیه السلام ، نشانه هایی از کرامت ها و قدرت الهی را که پیش از آن هرگز ندیده بود، مشاهده کرد به خانواده اش

ص: 43

چنین فرمود: «بی گمان، امشب فرزندی برای ما به دنیا میآید که خداوند به خاطر او درهای فراوانی از نعمت و رحمت بر ما میگشاید» و همانگونه بود که پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده بود. بیگمان، او(علی علیه السلام ) یاور و پشتیبان و زدایندهی اندوه از چهرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله بود و با شمشیر او دین اسلام، ثبات یافت و ستون هایش استوار و زمینهاش هموار شد.(1)

«عید مولود امیرالمؤمنین شد»

نور یزدان محفل آرای زمین شد

ساحت ام القری باغ جنان شد

جان به جسم ما سوا از این جنین شد

دور باش شاه آمد، شاه آمد

از زمین تا ساحت عرش برین شد

اولین نوری که تابان شد ز مطلع

نور پاک آن جمال نازنین شد

سیزدۀ ماه رجب، نور ولایت

منبسط از حضرت جانآفرین شد

چون به کعبه در وجود آمد یدالله

کعبه زانرو قبلۀ اهل یقین شد

آنچه ممکن بود کز واجب بیاید

آمد و نامش امیرالمؤمنین شد

مفتون همدانی

دیوان اشعار، ص 73

***

از دورن کعبه مقصود خدا آمد پدید

سرّ ما اوحی، ولی کبریا آمد پدید

بهر اثبات خداوند جلیل و نفی شرک

قادری با ذوالفقاری شکل لا آمد پدید

گر چه یار انبیا می بود در باطن ولی

آشکارا مرتضی بر مصطفی آمد پدید

ص: 44

باء بسم الله الرحمن الرحیم و اصل حمد

باب شهر علم ختم الا نبیا آمد پدید

گر چه ابراهیم معمار بنای کعبه بود

شد علیّ ظاهر در آن صاحب بنا آمد پدید

با ید قدرت زطاق کعبه بتها را شکست

آنکه نازل هم به شأنش هل اتی آمد پدید

بهر ارشاد بشر از عرش آمد سوی فرش

سرّالرحمن علیّ العرش استوا آمد پدید

آنکه بر سائل دهد خاتم به هنگام رکوع

صاحب اوصاف نص انّما آمد پدید

قاسم ارزاق رزق و قاسم جنات و نار

شیعیان را شافع روز جزا آمد پدید

صیقلی گردد بذکر یا علیّ مرآت دل

آنکه نا مش می دهد دل را جلا آمد پدید

آنکه فیضش می دهد امداد بر طبع «یمین»

در حقیقت فیض بخش ما سوا آمد پدید

احمدهاشم زاده، یمین اصفهانی

مجموعه اشعار، ص 26

***

بناست مکّه حریم فرشته ها بشود

بناست معجزهی کعبه بر ملا بشود

حدود رکن یمانی شکاف بردارد

و زادگاه علی، خانه ی خدا بشود

ص: 45

بناست اسم خودش را خدا به او بدهد

که نام او به همه دردها دوا بشود

حرم بدون علیّ کعبه نیست، بتخانه است

بناست کعبه به یُمنش ز نو بنا بشود

بناست حیدر بنت الاسد برای همه

ملاک «ربّک یهدی لمن یشا» بشود

بناست بین زنان جهان به پاس علی

حساب فاطمه از دیگران جدا بشود

برای هیچ کسی تا کنون به غیر علی

کسی ندیده که دیوار کعبه وا بشود

خدا فقط به علیّ داده این شرافت را

که خار چشم حسودان مرتضی بشود

که تا قیام قیامت نمازها همه جا

به سمت مولد مسعود او به پا بشود

بناست هر که سر سرکشی به سر دارد

به ذوالفقار علیّ پشت او دوتا بشود

«به آسمان رود و کار آفتاب کند»

دل از ولای علیّ عرش کبریا بشود

اگر تمام جهان هم فدای او بشوند

نمی شود همه ی حقّ او ادا بشود

خدا مرا به غم عشق او دچار کند

خوشا کسی که به این درد مبتلا بشود!

ص: 46

خدا کند که نظر کرده ی علیّ باشیم

اگر علیّ به کسی رو کند، چها بشود

عبّاس شاهزیدی «خروش اصفهانی»

این شعر مرا کُشت، ص 30

***

اعیاد لبخند تواند ای شادی ایام

هر غصه ای با خنده هایت می شود ناکام

آرامش ما هستی ای دریای نا آرام

وقتی دلیل محکم عشقی تمام وتام

دیگر چه حاجت هست در شرحت به استدلال

*****

گرچه بدی ها هم به خوبی تو خوش بینند

از دیدنت «لهو و لعب ها» باز غمگینند

جای تو نه، ای کاش جای خویش بنشینند

وقتی تو را در دست های کعبه می بینند

وقتی برای کعبه هستی کعبه ی آمال

جعفر عباسی

دست نوشته شاعر

***

شد منوّر کعبه از نور خداوند مبین

گشت ظاهر چون در آن سرّ خدا مولای دین

زد قدم در خانۀ حق چون علیّ مرتضی

شد فضای عالم امکان چو ماه فر و دین

ص: 47

شد از این مولود اطهر روی گیتی سر به سر

روح افزا و معطّر همچو فردوس برین

جمله ذرّات جهان هستند در وجد و نشاط

از قدوم حضرت مولا امیرالمؤمنین

اصغر برادران – روشن اصفهانی

برگ سبز، ص27

***

جهان امروز چون خلد برین است

که میلاد امیرالمؤمنین است

تعالی الله از این روز مبارک

که روز شوکت اسلام و دین است

زمین کعبه از یُمن قدومش

مزین همچو روضات برین است

طوافش گشت بر اسلامیان فرض

که آن شه قبلۀ اهل یقین است

سیّد محمّد حسین مدرس صادقی

دیوان مدرس صادقی، ص 19

***

علی کسی که چو خورشید

به بامِ کعبه درخشید

به عالمی نور بخشید، از آن جمال منوّر

علی حَجَر، رُکن، زمزم،

نخست مُسلِم، مُسلَّم

میان بیت المعظّم، ولادتش شد مقدّر

علی که نامِ وِرا حق، ز

نامِ خود کرده مُشتق

حرم شد از شوق منشق، گشود بر مادرش در

حرم صدف بود، علیّ دُر،

جهان شد از نامِ او پُر

همه قلیلند و او کُر، مُطهِّر است و مُطهَّر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

ص: 48

خدا بدون علیّ مسجدالحرام نداشت

بقای کعبه بدون علیّ دوام نداشت

علی نبود که بتخانه احترام نداشت

طواف سنگ و گل این قدر ازدحام نداشت

به پاس مقدم حیدر حرم مطهّر گشت

علی که شد متولد در آن، ورق برگشت

عباس شاه زیدی – خروش اصفهانی

دست نوشته شاعر

***

چون حرم پاک کعبه مولد او شد

گشت پناه ملوک و قبلۀ عالم

سنگ و گِل را نبود این همه مقدار

کسب شرف کرده زان مبارک مقدم

تا شرف کعبه را فزایم گویم

درگه او کعبه است و خاکش زمزم

میرزا محمّد محیط قمی

دیوان شمس الفصحا، ص114

***

ای آن که حریم کعبه کاشانه ی توست

بطحا صدف گوهر یکدانه ی توست

گر مولد تو به کعبه آمد چه عجب؟

ای نجل خلیل! خانه خود خانه ی توست

نیّر تبریزی

آتشکدهی نیّر، ص 139

***

در کعبه آمدیّ و به مسجد شدی شهید

کِی از خدای خویش جدا بودی؟ ای علی!

چون موقع ولادت و وقت شهادتت

در خانه ای از آنِ خدا بودی، ای علی!

ابوالحسن ورزی

علی در شعر و ستایش فارسی، ص 249

ص: 49

گفتم ز چه کعبه را به عالم، شرف است

وآن خانه مطاف اهل دل، صف به صف است

گفتا که گهر، مایه ی ارج صدف است

این عاصمه، زادگاه میر نجف است

حمید سبزواری

سرود درد، ص 377

***

میلاد با سعادت شیر خدا علیّ است

ماه رجب بُوَد؛ منشین خسته و نزار

در روز سیزده ز رجب، ماه چارده

اندر درون کعبه ز مادر شد آشکار

سیّد محمّدحسن میرجهانی «حیران»

دیوان حیران، ص 79

***

در مخزن لایموت، دردانه علیّ است

در کون و مکان، امیر فرزانه علیّ است

در کعبه ظهور کرد تا بر همه کس

معلوم شود که صاحب خانه علیّ است

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 437

***

دانی ز چه کعبه غرق انوار آمد؟

روشن ز تجلّی، در و دیوار آمد؟

در سیزده رجب ز رخسار علی

ماه شب چارده پدیدار آمد

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 454

***

کعبه را گفتم که دادت این مقام و این صفا را

گفت: این رتبت من از میلاد آن سرور گرفتم

چرخ را گفتم چه باشد اخترانت؟ گفت: روزی

وام از ارض نجف، مشتی دُر و گوهر گرفتم

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 69

ص: 50

از کعبه که هست خانه ی حق

تابید فروغ جاودانی

حیدر به شهود آمد از غیب

شد کشف، حقیقت نهانی

محمّدرضا صغیر «سعید»

گلبن امید، ص 12

***

در سیزده ماه رجب، نور هدی

تابید ز مطلع علیّ اعلی

یعنی که علیّ به کعبه ظاهر گردید

زاییده شد از بنت اسد، شیر خدا

سیّد رضا بهشتینژاد «دریا»

طوفان دریا، ص 37

***

در عشق علی، درس ز استاد بگیر

قدری ز شکاف کعبه امداد بگیر

اوّل باید خانه خرابش بشوی

این را ز خدای خویشتن یاد بگیر

محمّدعلی کردی

دست نوشته ی شاعر

هر ملک گفت علی

چرخ و فلک گفت علی

مستجار آه زد و

خورد ترک گفت علی

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

مولود کعبه ای

و خداوند کعبه را

محض ولادت تو نموده بنا، علی

تو خانه زاد حقی و حق را تویی ولی

بنت اسد بزاد به کعبه تو را، علی

محمد علیّ فریور

کاروان عشق، ص31

***

رخ را به کعبه چونکه علیّ آشکار کرد

بیتُ الله از حضور علیّ افتخار کرد

یزدان به پاس حرمت اقدام او تمام

بیت الحرام را به علیّ واگذار کرد

سیّدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

ص: 51

روزی که علیّ خواست بیاید به جهان

بر خلق زمان کند عیان روی نهان

دیوار حرم به امر الله شکافت

تا بنت اسد به کعبه گردد مهمان

سیّدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

***

در ارض و سما بپا سرور است امشب

مه جلوه کنان به رقص نور است امشب

در یُمن قدوم شاه ابرار علی

در عرش خدا نشاط و شور است امشب

سیّدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

***

ز جوف کعبه خورشید ولایت

تجلّی کرد از بهر هدایت

پیمبر چهره اش را دید و فرمود

خدا را بهتر از این نیست آیت

سیّدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

***

در کعبه علیّ چون متولد گردید

بیت الله از این واقعه بر خود بالید

گفتا که شب سیزده ماه رجب

در سینۀ من گشت نمایان خورشید

سیّدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

***

شد به فرمان کردگار کریم

کعبه بنیان به دست ابراهیم

تا شود زادگاه شاه ولا

حیدر صفدر آن امام عظیم

سیّدمحمود مرتضوی نائینی (ناظر)

دست نوشته شاعر

***

تا بنت اسد نهاد پا در کعبه

شد از رخ مرتضی منوّر کعبه

والله که این سخن نباشد اغراق

خود یافته منزلت ز حیدر کعبه

سیّد علیّ اصغر هاشمی – بقا اصفهانی

دست نوشته شاعر

ص: 52

زمیلاد علیّ مولای عالم

دل اهل ولا گردیده خرّم

خدایا مهر مولا را فزون کن

به دلهای محبانش دمادم

اصغر برادران – روشن اصفهانی

برگ سبز، ص29

***

شاهی که شد پدید چو در خانه ی خدا

چشم خدای جو به در آمد ز انتظار

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 40

***

زهی! خدیو مجلّل که می شود بنیاد

برای مولد او خانه ی خدای جلیل

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 58

***

امروز که میلاد شهنشاه جهان است

شادی همه جا ظاهر و اندوه، نهان است

ناظرزاده کرمانی

علی در شعر و ستایش فارسی، ص 64

***

برای آن که زند بوسه خاک پاک نجف را

معلّق است بدین گونه آسمان معلّق

خوشدل تهرانی

بهترین اشعار خوشدل تهرانی، ص 101

***

در خانه ی حق، علیّ به دنیا آمد

«از کوزه همان برون تراود که در اوست»

ریاضی یزدی

دیوان ریاضی یزدی، ص 149

ص: 53

شد از قدوم علیّ کعبه قبلهگاه نماز

وگرنه خانه ی بت بود سالیان دراز

سیّد مهدی طباطبایی «مهدی»

دست نویس شاعر

***

شد کعبه گر مطاف خلایق، عجیب نیست

این موهبت ز حرمت مولای ما علیّ است

سیّد محمّد خسرونژاد

لالهی عشق، ص 24

***

کعبه از راز جهان، راز خدا آگاه است

راز ایجاز خدا نقطه ی بسم الله است

سیّد حمیدرضا برقعی

تحیّر، ص 10

***

میلاد فخر عالم و سردار اتقیاست

روز ظهور راستی و مردی و سخاست

عماد خراسانی

علی در شعر و ستایش فارسی، ص 52

***

در کعبه چو زادی، ای مکرّم!

شد کعبه، مطاف اهل عالم

وثوقالدّوله

دیوان وثوقالدّوله، ص 215

***

خرّمی بخشید و بهجت، روشنی افزود و تاب

روی دین را فرّ مولود شه دین، بوتراب

حسین سمیعی «عطا»

علی در شعر و ستایش فارسی 42

***

ز بندگان دگر خانه زاد، ممتاز است

کسی به نسبت او نیست در حریم اله

سلیم تهرانی

دیوان سلیم تهرانی، ص 345

ص: 54

امشب، شب ولادت مولای ما علیّ است

طفلی که زاده در حرم کبریا علیّ است

ابوالحسن ورزی

علی در شعر و ستایش فارسی 59

***

شد خیره چشم دهر، بدین زای و میر کاو

در کعبه زاد و گشت به محراب حق، شهید

نعمت آزرم

لیلة القدر، ص 86

***

گر نیست نور روی تو در کعبه جلوه گر

از بهر چیست این همه تعظیم خانه ای؟

محمّدتقی شوشتری

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 525

***

علی که یافت شرف، کعبه از ولادت او

چنان که یابد از خاتم، اعتبار، انگشت

متین اصفهانی

دیوان متین، ص 259

***

بنای کعبه اگر از خلیل بتشکن است

شرافت حرمش از امیر بتشکنی

قاسم رسا

دیوان قاسم رسا، ص 34

***

شرافت، کعبه را از میهمانی است

که دارد میزبانی چون خداوند

قاسم رسا

دیوان قاسم رسا، ص 63

ص: 55

محترم شد حرم کعبه تو را از مقدم

می کند کعبه بسی فخر به عرش اعظم

موزون اصفهانی

دیوان موزون اصفهانی، ص 68

***

چه مولودی؟ که اندر مدرسش ادریس با لقمان

یکی شاگرد ابجدخوان، یکی طفل دبستان شد

سیّد عبّاس جوهری «ذاکر»

خزائن الاشعار، ص 37

***

تا حرم شد جای مولود تو هر صبح آسمان

کیسهی دینار شب را می کند بر وی نثار

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 192

***

علی که کفّهی بطحا ز وزن مولد او

به ممکنات بچربید بس که سنگین شد

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 117

***

تویی کز بهر میلاد تو و اولاد امجادت

هم ارکان حرم بر پا و هم تعمیق زمزم شد

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 133

***

شد به فرش از بهر میلادش بنا امّالقری

شد ز عرش از بهر اوصافش فرود امّ الکتاب

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 67

ص: 56

بر عرشیان دهند ندا، عرشیان به شوق

میلاد خانه زاد خدا مرتضی علیّ است

حسین لاهوتی

علی علیه السلام در آیینه ی رباعی، ص 35

***

کعبه الحق حالتی دیگر به خود بگْرفته است

تا در آن بیت معظّم شد تولّد بوتراب

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 50

***

به روز سیزده ماه پُر ز فیض رجب

نهاد گام، علی، شیر حق به خانه ی رب

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 43

***

میان بستند خیل عرشیان بر تهنیت گویی

که مولا حیدر خیبرگشا در کعبه پیدا شد

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 31

***

کعبه آغوش گشوده است به پای قدمت

که بنازم! چقدر داشته حق، محترمت!

محمّد حسنزاده «راضی اصفهانی»

دست نویس شاعر، ص 31

***

آفتاب صبح اوّل آن که چون از کعبه تافت

ساخت عالم را منوّر تا به روز واپسین

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 70

ص: 57

کتاب خواند از آن پیشتر برای رسول

که از خدا به رسول خدا کتاب رسد

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 96

***

کعبه آغوش برای تو فقط باز نمود

به صفای قدمت عشق خود ابراز نمود

محمّد حسنزاده «راضی اصفهانی»

دست نویس شاعر

***

چو در حریم حرم جلوه کرد طلعت او

فتاد دیده ی روشندلان به وجه الله

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 226

***

چو کعبه گشت مقام تولّد آن شاه

برند سجده بر آن خلق از خواص و عوام

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 140

***

به یُمن مولد مسعود ساقی کوثر

صفای کعبه فزون شد ز جنّت موعود

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 73

***

صفا و کعبه و زمزم، حطیم و رکن و مقام

به یُمن مولد مولای دین، مصفّا شد

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 45

***

مرحبا فرخنده مولودی که در عین کمال

مادر ایّام شد از شبه و مانندش عقیم

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 145

ص: 58

شب قدر این که پنهان است اندر پرده ی شب ها

ز قدر روز مولود شه دین شرمسار آمد

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 59

***

میان کعبه و بت خانه امتیاز نبود

مقام امن خدا شد ز احترام علی

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 240

***

برآمد از افق کعبه نیّری امروز

که زد به خاک درش بوسه نیّر اعظم

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 161

***

عین حق تا عین حق را بیند از عین الیقین

باز شد چشم علیّ بر چهره ی خیرالانام

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 148

***

به لحظه ای که به مسجد شدی شهید قسم!

حرم، حرم شده از لحظه ی ولادت تو

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 94

***

به خانه زادی او کعبه می کند اقرار

دل شکسته علیّ را چرا صدا نکند؟

محمّدعلی مجاهدی «پروانه»

یک آسمان پرواز، صفحه ی 384

بادهی کهنه بیاور که جهان از سر نو

خرّم و تازه ز میلاد علیّ شیر خداست

عبرت نایینی

دیوان عبرت نایینی، ص 499

ص: 59

عشق او بر دل سنگیّ حرم غالب شد

قبله مایل به علیّ بن ابی طالب شد

سیّد حمیدرضا برقعی

تحیّر، ص 10

***

بنای خانه ی کعبه خلیل اللَّه نهاد امّا

علی در کعبه ظاهر گشت و صاحبخانه پیدا شد

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 34

***

دیوار کعبه یافت شکاف از قدوم تو

دیوار کعبه چیست؟ تو خود کعبه پروری

خبّاز کاشانی

دیوان خبّاز کاشانی، ص 37

***

کعبه از مولد تو با اجلال

مکّه از مورد تا با اکرام

ابن حسام خوسفی

دیوان محمّد بن حسام خوسفی، ص 80

***

حاجی به مکّه گرم طواف است کعبه را

کعبه سرش به کار تو گرم است یا علی

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

تبارک الله از آن آفتاب و از آن ماه

به کعبه شد متولد علیّ ولی الله

محسن اسلامی (پویا)

دست نوشته شاعر

***

پنجره پنجره رو سوی حرم وا می شد

عشق بود آن چه که تکثیر و تماشا می شد

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

ص: 60

ناگهان پرده برانداخت خداوند جلی

در گلستان ازل، از گل رخسار علی

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

جبرئیل آمد و در وصف علیّ غوغا کرد

خانه ی کعبه ترک خورد، لب از لب وا کرد

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

دیوار مستجار شکافش بیانگر است

تنها علیّ به خانه ی معبود محرم است

محسن درویش

دست نوشته شاعر

***

علی در کعبه دنیا آمد و تا آخر دنیا

خم محراب ابرویش مصلای مصلین شد

عباس شاه زیدی – خروش اصفهانی

دست نوشته شاعر

***

به کعبه او را ولادت، به مسجد او را شهادت

نداشت کس این سعادت، مگر همین دادگستر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

آغوش کعبه نیز چو دروازهی علوم

واشد به رویت ای یل خیبرگشا، علی

جعفر عباسی

دست نوشته شاعر

ص: 61

نمانده از خلافت ها نشانی در زمین، تنها

شکاف خانه ی کعبه لب دیوار آن مانده

جعفر عباسی

دست نوشته شاعر

***

تو دنیا آمدی در خانه ی حق

خدا جان است تو جانانه ی حق

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

ص: 62

هر آیۀ مدح در کتاب یزدان

نازل شده دربارۀ شاه مردان

در شأن مخالفین او میباشد

هر آیۀ ذم که آمده در قرآن

علی اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 321

***

مدح او را گفته در قرآن، خداوند عظیم

در جلالت، در فضائل، در شرف، تنها علی

انّما و هل اتی، نور و نبأ، دیگر سُوَر

باشدش مصداق روشن، آیت عظمی علی

سیّد حشمت الله علوی خادم

آتش هجر، ص 87

***

قسم پشت قسم از بس به اوصافش خدا خورده

نمیدانم علیّ والفجر یا واللیل یا والعصر یا تین شد

ببین قرآن چه می گوید امیری را که افطارش

سه شب رزق یتیمان و اسیران و مساکین شد

عباس شاه زیدی – خروش اصفهانی

دست نوشته شاعر

***

سرشار کلام ازلی قرآن است

لبریز زانوار جلی قرآن است

این نکته عیانست چه حاجت به بیان

مدّاح و ثناگوی علیّ قرآن است

سیّدمحمد حسن صفوی پور، قیصر اصفهانی،

دیوان قیصر، ص 263.

***

خداوند دل و جان جز علیّ نیست

که ظَهر و بطن قرآن جز علیّ نیست

حبیب خراسانی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 328

ص: 65

به تابش نور وحی، شریک قرآن علیّ است

به محکمات نُبی، صراط و میزان علیّ است

شیخالرّئیس حیرت

منتخب النّفیس، ص 31

***

نفس طاها، عین یاسین معنی امّ الکتاب

سوی او باشد ایاب خلق و هم با او حساب

سیّد محمّدحسن میرجهانی «حیران»

دیوان حیران، ص 87

***

شها! جز حق که بتوانْد تو را مدح و ثنا گوید

همان بهتر که در قرآن، ثنایت را خدا گوید

رجا اصفهانی

دیوان رجا، ص 8

***

کسی که قرآن ورا مدح، الف تا به یاست

چه حاجت او را دگر به مدحت ما بُوَد؟

رجا اصفهانی

دیوان رجا، ص 12

***

فلک، طرفی ز ایوانش؛ جهان، ظرفی ز احسانش

همه حرفی ز عنوانش صحایف از الف تا یا

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 10

***

هر کتاب از حق رسیده جمله مدح وی بُوَد

جمله مدح وی بُوَد از حق رسیده هر کتاب

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 23

ص: 66

علی که مقصد معبود، عزّ و رفعت اوست

ز هر چه آیه اشارت نموده بر سوگند

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 62

***

از الف تا یا بُوَد قرآن، ثنای او ولی

کوردل کی از بیان، درک معانی می کند؟

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 63

***

از کلام الله ناطق بنما کسب کمال

تا تو را مشکل هر مسأله آسان گردد

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 64

***

از الف تا یا بُوَد مدح امیرالمؤمنین

گر حکیمی از درایت، غور در قرآن کند

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 69

***

ولیّ ایزد دانا که حق از عالم بالا

صحایف را الف تا یا فرود آورده در شأنش

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 110

***

امیر «هل اتی تنزیل» و شاه «انّما محضر»

که فرقان است، حرفی از نخستین فردِ دیوانش

غافل مازندرانی

دیوان غافل مازندرانی، ص 98

ص: 67

علی تفسیر آیات الهی

ز تورات و ز انجیل و ز قرآن

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 202

***

چه مدح گویمت؟ ای شیر کردگار مجید!

که حق به مدح تو شیرازه بست قرآن را

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 31

***

شد به فرش از بهر میلادش بنا امّ القری

شد ز عرش از بهر اوصافش فرود امّ الکتاب

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 67

***

هل اتی تنها نه، قرآن بلکه باشد مدح تو

از الف، مقصود تا یایی، ندانم کیستی

طایی شمیرانی

دیوان طایی شمیرانی، ص 418

***

وصیّ ختم رسل، فخر اولیا حیدر

علی که منقبتش آیه آیه قرآن است

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 30

***

ببین سراسر قرآن که جلوه ی شأنش

در آیه ای که نگردیده است نازل، نیست

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 52

ص: 68

علی، محمّد و فرقان و نور و کوثر و قدر

علی، مزمّل و یاسین و یوسف و طاهاست

غلام رضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 1، ص 68

***

علی آیه ی تطهیر و علیّ پایه ی تکبیر

علی سبع مثانیّ و علیّ نقطه ی با بود

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 83

***

علی کوثر و یاسین، علیّ یوسف و طاها

علی قدر و علیّ بدر و علیّ شمس ضحی بود

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 83

***

مدح او میخوان به تورات و به انجیل و زبور

تا نگویی وصف او آیات قرآن و است و بس

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 48

***

کهفُ الوری، امام هدی، دستگیر

خلق قرآن ناطقی تو و قرآن به شأن تو

جهانگیر خان ضیایی

کلّیّات ضیایی، ص 210

***

علی حق را ولی باشد، علیّ نور جلی باشد

همه مدح علیّ باشد، به قرآن از الف تا یا

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 9

ص: 69

زآن کتاب الله می بالد که از بدو نزول

هل اتی و کوثر و تطهیر و فرقانش علیّ است

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 4، ص 115

***

کلام اللَّه مدیح توست و جبریل امین، رافع

پیمبر، راوی و مدّاح ذاتت خالق یکتا

هاتف اصفهانی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 436

***

ای کلام اللَّه ناطق! به تمام قرآن

نیست یک آیت تعظیم که در شأن تو نیست

محیط قمی

دیوان محیط قمی، ص 14

***

من چون کنم مدیح تو؟ آن جا که کردگار

گوید به نصّ وحی، ثنای تو یا علی!

محمود شاهرخی «جذبه»

در غبار کاروان، ص 44

***

آن را که در مجاهده و طاعت و سخا

ایزد ستوده است به قرآن، مکرّرش

حمید سبزواری

دیوان حمید سبزواری، ص 392

***

یک هاتفی از عالم بالا می گفت

فهرست کمالات علی، قرآن است

علی اصغر یونسیان «ملتجی»

دریای بیکران، ص 183

ص: 70

بعد از صدق الله، علیّ میگوییم

مصداق صداقت خداوند، علیّ است

محمّدصالح سلطانی سروستانی

تشنگی در آب، ص58

***

گفتم این آیات رحمانی است میخوانی ولی

یا رسول الله! قرآن است یا مدح علی؟

قاسم صرّافان

حیدرانه، ص 52

***

نظر به مصحف حق کن که در سراسر آن

بود خدای علیّ منقبت سرای علی

محمّدعلی صاعد اصفهانی

سرود روحالقدس، ص 46

***

جانشین و ابن عمّ مصطفی، زوج البتول

عالی اعلی، علی، من عنده امّ الکتاب

تأثیر تبریزی

دیوان محسن تأثیر تبریزی، ص 39

***

سرتاسر قرآن همه در وصف امام است

دنبال چه هستید سند بهتر از این نیست

محسن درویش

دست نوشته شاعر

***

کتاب ناطق پروردگار هست و کسی

نکرده مثل خدای علیّ ثنای علی

محسن درویش

دست نوشته شاعر

ص: 71

گو که آیات برائت را به امر مصطفی

خواند بین بت پرستان در منا الا علی

علی وحیدی دستگردی – برزگر

سروها و لاله ها، ص 13

***

مقصد از انا فتحنا، حا و میم و طا و ها

سر الرحمن علیّ العرش استوایی یا علی

رمضان صابر

دیوان صابر اصفهانی، ص 35

***

هست قرآن محمد، جامع وصف علی

بوذر و سلمان شوید و درک این معنا کنید

محمد جندقیان – شفیق اصفهانی،

دیوان شفیق، ص 24.

***

عمدۀ آیات قرآن است در توصیف او

نیست ای دل متقین را مقتدایی جز علی

محمد جندقیان – شفیق اصفهانی،

دیوان شفیق، ص 26 .

***

اولین آیه ی قرآن علیّ فاطمه بود

پس کجا آیه ی پایانی قرآن علیّ است

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

هست ام الکتاب، خلقت نور

صاحب این ردا، علیست علی

محمد قدسی،

کلیات عترت خورشید، ص 55-53.

ص: 72

نور و العصر و مؤمن و الشمس

کوثر و والضحی، علیست علی

محمد قدسی

کلیات عترت خورشید، ص 55-53.

***

سر به سر آیات قرآن در حقیقت وصف اوست

این سخن بی شبهه بر اهل تولا روشن است

حسنعلی صغیرا – صفیر اصفهانی

فرزند استاد صغیر اصفهانی

دیوان صفیر، ص 2

***

او بود قرآن ناطق در بلاغت در کمال

از بیان در بحر عرفان او گهربار است و بس

احمدهاشم زاده، یمین اصفهانی

مجموعه اشعار، ص 30

***

گفت یزدان کل شیء هالک الا وجهه

کیست وجه الله، عین الله جز آن شاه فرد

میرزامحمد محیط قمی

دیوان شمسالفصحا، ص 40

***

علیا و أهل بیته فی كتاب؟ فقال: قولوا لهم إن رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم نزلت علیه الصلاة و لم یسم اللّه لهم ثلاثا و لا أربعا، حتى كان رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم هو الذی فسر ذلك لهم و ذكر فی الزكاة و الحج نحو ذلك إلى أن قال:

و نزلت أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ فی علیّ و الحسن و الحسین فقال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فی علی: من كنت مولاه فعلی مولاه.

و قال علیه السلام : أوصیكم بكتاب اللّه و أهل بیتی فإنی سألت اللّه أن لا یفرق بینهما حتى یردا علیّ الحوض؛ فأعطانی ذلك و قال: لا تعلموهم فإنهم أعلم منكم؛ و قال:

إنّهم لن یخرجوكم من باب هدى، و لن یدخلوكم فی باب ضلالة، فلو سكت رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و لم یبین من أهل بیته لادعاها آل فلان و آل فلان، و لكن اللّه عز و جل أنزل فی كتابه تصدیقا لنبیه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً(1) فكان علیّ و الحسن و الحسین و فاطمة علیهم السلام ، فأدخلهم رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم تحت الكساء، فی بیت أم سلمة، ثم قال: اللهم إن لكل نبی أهلا و ثقلا، و هؤلاء أهل بیتی و ثقلی، فقالت أم سلمة: أ لست من أهلك؟ فقال: إنك إلى خیر و لكن هؤلاء أهل بیتی و ثقلی الحدیث.(2)

از ابوبصیر روایت شده است که گفت: از امام صادق علیه السلام سؤال کردم دربارۀ قول خداوند متعال که میفرماید: «از خدا و رسولش و صاحبان امر اطاعت کنید».

حضرت فرمود: دربارۀ علیّ بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است.

عرض کردم: مردم میگویند: چرا خداوند در کتاب از علیّ و اهل بیت او نام نبرده است؟

ص: 74

حضرت فرمود: به آنها بگویید به رسول خدا صلی الله علیه و آله نماز نازل شده است، ولی خداوند از سه رکعت و چهار رکعت آن نامی نبرده است. بلکه رسول خدا آن را تفسیر کرده و بیان نموده است. همین طور زکات و حج که رسول خدا مقدار آن را بیان کرد تا این دربارۀ گفتار خداوند متعال (خدا را اطاعت کنید و پیامبر و کارداران خودتان را فرمان ببرید) فرمود: دربارۀ علیّ و حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله دربارۀ علیّ علیه السلام فرمود: هر که من مولای او هستم، علیّ مولای اوست.

آن حضرت فرمود: شما را به کتاب خدا و اهل بیت خود سفارش می کنم. چون من از خداوند مسئلت نمودم که بین آن دو جدایی نیفکند تا در کنار حوض بر من وارد شوند، و خداوند، این خواسته را به من مرحمت فرمود.

آن حضرت فرمود: به آنها چیزی نیاموزید؛ زیرا آنها از شما داناتر هستند. فرمود: هرگز آنها شما را از باب هدایت بیرون نکرده و هیچ گاه درباب گمراهی وارد نمیکنند. اگر رسول خدا صلی الله علیه و آله سکوت کرده و بیان نمیفرمود که اهل بیت او چه کسانی هستند؟ آل فلان و آل فلان ادعای امامت و اهل بیتی می کردند و لکن خداوند عزوجل در کتاب خود برای تصدیق پیامبر خود صلی الله علیه و آله نازل فرمود: «جز این نیست که خدا میخواهد تا از شما اهل بیت، پلیدی را برطرف کند و شما را پاکیزه گرداند»(1).

علی، حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام بودند که رسول خدا در خانه ام سلمه آنها را در زیر کساء وارد کرد.

سپس عرض کرد: پروردگارا! هر پیامبری را اهل بیتی و ثقلی است. (امری سنگین که اطاعتش دشوار است یا متاعی نفیس و گرانبها است). و اینها اهل بیت من و امر نفیس و گرانبهای من هستند.

ام سلمه عرض کرد: آیا من از اهل تو نیستم؟

حضرت فرمود: تو عاقبت به خیر هستی. ولی اینها اهل بیت من و امر گرانبهای

ص: 75

من هستند.(1) البته حدیث ادامه دارد.

نقطه ی فاء فتحنا، باء بسم الله علی

صورت اسماء حسنی معنی امّ الکتاب

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 31

***

باء بسم الله یعنی معنی ام الکتاب

آن که قرآن در مدیحش از الف تا یاستی

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 242

***

صورت دین مبین، معنیّ قرآن عظیم

حصن یاسین، باء بسم الله الرحمن الرّحیم

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 249

***

تمام قرآن در حمد و حمد بسم الله

تمام بسمله در با، علیّ چو نقطه ی باست

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 1، ص 70

***

ای وجود تو معنی قرآن

نقطه ی تحت باء بسم الله

محمّد حسنزاده «راضی اصفهانی»

دست نویس شاعر

***

اصل فرقان و مبدأ آیات

نقطه ی ابتدای باست علی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 79

ص: 78

خواند خود را نقطه ی باء و گه انشا حروف

از الف تا یا یکایک مُنبسط از باستی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 92

***

تویی آن نقطه ی بالای فاء فوق ایدیهم

که در وقت تنزّل، تحت بسم الله را بایی

صامت بروجردی

دیوان صامت بروجردی، ص 25

***

جابر انصاری گوید: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اصحابش را حاضر کرده و با اشاره به علیّ علیه السلام فرمود:

هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ فَاتَّبِعُوهُ.(1)

علی صراط مستقیم است، پس اطاعتش کنید.

وَإِنَّهُ فِی أمِ ّ الْکِتابِ لَدَینا لَعَلِیّ حَکِیمٌ.(2)

و آن در امّ الکتاب (لوح محفوظ) نزد ما بلندپایه و استوار است.

امام صادق علیه السلام در مورد این آیه فرمود:

وَ هُوَ امیرالمؤمنین فِی أمِ ّ الْکِتابِ فِی قَوْلِهِ «اِهْدِنا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ».(3)

مراد آیه، حضرت علیّ علیه السلام است که خداوند در سوره حمد فرموده: «ما را به راه راست هدایت کن.»

و در فرازی از زیارت آن حضرت آمده:

اَلسَّلامُ علیّ صِراطِ اللهِ الْمُسْتَقِیمِ.(4)

سلام بر آن که صراط مستقیم خداوند است.

طوبی لهم و حسن مآب!(1)

همّتی یا رب! کرم فرما که ما واماندگان

ره سپاریم از قفای رهسپارانی چنین

«الّذین ربّ اَنعَمت علیهم» آن کسان

کآب و گِلشان کردهایی با نعمت مهرش عجین

نعمت مهرش به آنان داده ای تا زین چراغ

راه دین پویند و نسپارند راه کفر و کین

راه آنان را به ما بنما که اندر دستشان

دادی از حب ولیّ خویشتن، حبل متین

غیر مغضوبان که «مغضوبَ علیهم» را شدند

درخور از بغض وی، آن حقناشناسان لعین

هم نه گمراهان بیرون از طریق وی که تو

ضالّینشان یاد فرمودی به فرقان مبین

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 70 - 71

***

گفت احمد با علیّ انت الصراط المستقیم

پیرو راه علیّ در ره سبک بار است و بس

پرسش روز جزا از حب و بغض مرتضاست

جنت و دوزخ بر این اقرار و انکار است و بس

احمدهاشم زاده، یمین اصفهانی

مجموعه اشعار، ص 30

***

قربان علیّ که جز خداوند و رسول

نشناخت مقام و رتبه و جاهش را

هر روز تو در نماز یومیه ی خویش

ده بار زحق طلب کنی راهش را

علی اصغر یونسیان ملتجی

دو دریای بیکران، ص 180

ص: 82

چون خالق خویشتن، رحیم است علی

خُلقش چو رسول حق، عظیم است علی

نائل نشوی به حق، جز از راه علی

زیرا که صراط مستقیم است علی

علی اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 327

***

علی به دلها سکینه، وجود، یم، او سفینه

نبی به دانش، مدینه، علیّ بر این شهر، چون در

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

علی رهِ مستقیم است، چو خُلق، علمش عظیم است

امیدِ طفل یتیم است، ضعیف را یار و یاور

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

راه او راه مستقیم خداست

مقصد از اهدنا علیست علی

محمد قدسی

کلیات عترت خورشید، ص 55-53

***

درآ به راه صراط الذین انعمت

که راه خیر و سعادت در امتثال علیّ است

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

گر صراط مستقیمی بایدت در راه دین

چاره نبوَد مر تو را جز مهر حیدر داشتن

محمّد شمس الادبا

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 303

ص: 83

به سرّ امّ الکتاب اوست علیّ حکیم

که جز صراط علیّ نیست رهی مستقیم

شیخالرّییس حیرت

منتخب النّفیس، ص 32

***

نقل می کند.(1)

به سوی او بروید و او را از شرّ دشمنان حفظ کنید». این دو ملک به زمین آمدند و در خانه ی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حاضر شدند، جبرئیل بر بالای سر علیّ علیه السلام و میکائیل، پایین پای حضرت قرار گرفتند. سپس خطاب به علیّ علیه السلام گفتند:

بَخٍّ بَخٍّ لَکَ یَابْنَ أَبِیطالِبٍ، مَنْ مِثْلُکَ؟ وَ قَدْ باهَی اللّهُ بِکَ مَلائِکَةَ السَّماواتِ وَ فاخَرَ بِکَ.

مبارک باد! مبارک باد! چه کسی مثل توست ای فرزند ابی طالب؟ در حالی که خداوند بر تو به ملائکه آسمان مباهات و افتخار می کند.

خداوند متعال در حالی که رسولش متوجّه به سوی مدینه بود در شأن علیّ علیه السلام این آیه را نازل کرد: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ.»(1)

نظیری در بین مردم نداشته و نخواهد داشت و میدانیم که افضل افراد، لیاقت امامت را دارد.»

گفت پیغمبر به شیر حق، امیرالمؤمنین

کای نبی را جان شیرین! ای ولیّ کردگار!

کافران بر قتل من با یکدگر بستند عهد

باید امشب جای من در بسترم گیری قرار

گفت حیدر: ای دو صد جان علیّ قربان تو!

این تو، این جان علی، این تیغ خصم نابکار

جان پاک تو سلامت! جان من بادا فدات!

گو ببارد تیغ و تیرم از یمین و از یسار

خفت آن شب مرتضی در بستر ختم رسل

گشت پیغمبر دل شب در بیابان رهسپار

هر نفس در بستر ختم رسل بهر علی

بود بیش از طاعت کونین اجرش در شمار

خفته بهر بذل جان در بستر ختم رسل

گشت محو این همه ایثار، چشم روزگار

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 108_110

***

ندا آمد از کردگار جلیل

در آندم به میکال و بر جبرئیل

که من هر دو تن را به عرش سپهر

برادر نمودم شما را زمهر

شما راست مانند اهل زمین

بناچار روزی اجل در کمین

هر آنکس بود عمر او بیشتر

دهد نیمی از عمر بر آن دگر

نگشتند حاضر ملائک به کار

که سازند از بهر هم جان نثار

ص: 87

بسی کرد حق فخر بر قدسیان

زجانبازی خسرو انس و جان

که هان بنگرید این دورا در زمین

برادر به دوران بباید چنین

که اندازد او خویشتن را به بند

که آن یک برادر نبیند گزند

نمائید رو بر زمین با شتاب

برای نگهبانی بوتراب

ملائک فرود آمدند آن زمان

شدند از برای علیّ پاسبان

در آن شب نبی شاه دنیا و دین

سلامت برون شد از آن سرزمین

غلامحسین وفایی

گلچین باغ سخن، ص 34

***

دوش از پیر عقل پرسیدم

کای تو دانا به رازهای نهفت!

رفت بسیار از علیّ و عمر

در میان صحابه گفت و شنفت

که سزد جانشین پیغمبر؟

هین! بگو فاش؛ در جوابم گفت

که به جایش نشیند از پس مرگ

آن که در زندگی به جایش خفت

ادیب بیضایی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 456

***

گشود یک تنه راه نجات را حیدر

سپرد دست پیمبر برات را حیدر

شبی که برد دل کائنات را حیدر

شکست پشت هبل های لات را حیدر

بخواب رفت و بر آشفت خواب گیتی را

بنازم آن جگر لیلة المبیتی را

عباس شاه زیدی – خروش اصفهانی

دست نوشته شاعر

ص: 88

اعمال ما به عشق علیّ پر بها شود

تنها ولای او، سبب ارتقا شود

خوابید در فراش نبی لیلة المبیت

تا آن که حفظ جان رسول خدا شود

علیّ اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 316

***

گر نمیخوابید امیرمؤمنان

در فراش خاتم پیغمبران

در همان دوران اول رفته بود

دین و قرآن و شریعت، از میان

علیّ اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 322

***

از جملۀ اُحیی و اُمیت تو علی

پیچیده به عرش و فرش صیت تو علی

کافی است برای عفو جرم شیعه

یک نفخۀ لیلة المبیت تو علی

علیّ اصغر یونسیان ملتجی

دو دریای بیکران، ص 221

***

آن شب که زد به دور نبی، حلقه صد بلا

تنها تو پای خویش به چنبر گذاشتی

محمّدحسین بهجتی «شفق»

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 111

***

خفت در جای نبی تا جان فدای او کند

کرد پیمان اخوّت با پیمبر، برقرار

حبیب چایچیان «حسان»

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 116

***

آن که بر جای نبی، بستر آفت بگزید

لاجرم بعد نبی صدر خلافت او راست

ملکالشّعرای بهار

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 183

ص: 89

عشق بازی که هم آغوش خطر

خفت در خوابگه پیغمبر

شهریار تبریزی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 243

***

در بستر رسول خدا گاه بذل نفس

آن کس که خفت تا که کند جان فدا یکی است

محمد حسین صغیر اصفهانی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 264

***

آن که اندر نیمه شب بر جای پیغمبر بخفت

تا تن خود را به تیر کید خصم اسپر کند

ملک الشّعرای بهار

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 298

***

علی بود مردم که او خفت آن شب

به جای نبی بر فراش و دثارش

ناصرخسرو قبادیانی

دیوان ناصرخسرو، ص 337

***

در شب جان باختن بر جای احمد تکیه کرد

زآن که جای مصطفی هم مرتضی را در خور است

اهلی شیرازی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 54

***

آنکه بهر حفظ جان مصطفی در نیمه شب

از قبایل لوح نقش حیله در بستر شکست

محفوظ اصفهانی

دیوان محفوظ اصفهانی، ص 27

ص: 90

جز علیّ کیست؟ که از جان گذرد تا ز نبی

نقش دشمن همه بر آب، گه خواب افتد

محفوظ اصفهانی

دیوان محفوظ اصفهانی، ص 30

***

کردند قصد قتل پیمبر چو مشرکین

خفتی به بسترش چو یکی جاننثار کن

محفوظ اصفهانی

دیوان محفوظ اصفهانی، ص 41

***

کیست علی؟ آن که به جای نبی

خفت به بستر که کند جان فدا

محفوظ اصفهانی

دیوان محفوظ اصفهانی، ص 194

***

کیست حیدر؟ آن که جان را ترک گفت

در خطر، جای رسول الله خفت

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 121

***

علی در یاری حق ترک جان گفت

علی در بستر ختم رسل خفت

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 98

***

جز او که به خوابگاه احمد

خوابد به امید جانفشانی؟

محمّدرضا صغیر «سعید»

گلبن امید، ص 13

ص: 91

شد مسلّم در شب هجرت که در جان باختن

بود دائم در کف ایثارها جان علی

محمّدرضا صغیر «سعید»

گلبن امید، ص 16

***

خفت در بستر، برای حفظ جان مصطفی

آفرین بر این وفا! صد جان به قربان علی!

احمد غفورزاده «طلایی اصفهانی»

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 223

***

دیگری جز او فدایی وار خود را کی فکند

در شب هجرت به جای خواب خیرالمرسلین؟

جویا تبریزی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 203

***

گفت: در بستر به جای او شبانگاهان که خفت؟

گفتم آن کاو گاه بیم از جمله پابرجاتر است

سهیلی خوانساری

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 61

***

کسی که جای نبی خفت، جانشین نبی است

نه آن که راحتی جان خویش را میخواست

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 1، ص 69

***

در لیلةالمبیت به جای نبی که خفت

تا جان کند نثار؟ علیّ بود و بس علی

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 104

ص: 92

جای احمد خفته ایی گاه خطر

بر محمّد جان فدایی یا علی

نوروز علیّ عبداللهی – عبدی اصفهانی

خلوت دل، ص 234

***

آنکه در بستر به جای احمد محمود خفت

تا مصون ماند محمّد کس نبود الا علی

رمضان کیوانیان – هشیار اصفهانی

اندیشه های هشیار،ص 34

***

آنکه انگشتر به سائل داد هنگام رکوع

نیست کس غیر از ولی ایزد دانا علی

رمضان کیوانیان – هشیار اصفهانی

اندیشه های هشیار،ص 35

***

آن که در بستر پیمبر خفت

تا کند جان فدا، علیست علی

محمد قدسی،

کلیات عترت خورشید، ص 55-53.

***

جز علیّ کیست که در آن شب پرخوف و خطر

می کند هستی خود را سپر پیغمبر

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

خفت آن شب جای پیغمبر که تا دانند خلق

مصطفی را نیست یار با وفایی جز علی

محمد جندقیان – شفیق اصفهانی،

دیوان شفیق، ص 26 .

ص: 93

علی دُرِ معرفت سُفت، به هر بلایی، بلی گفت

به جای ختمِ رسل خفت، زمانِ هجرت به بستر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

آن هجرت و شب 207 بقره

تاریخ به روز شد، زمان نام گرفت

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

***

حیدر همان کسی است که در لیلة المبیت

در بستر رسول خدا آرمی ده است

اباالفضل نجیبی

دست نوشته شاعر

***

إِلَی اللهِ عاقِبَةُ الْأمُورِ.(1)

هر کس با تمام وجود، خود را تسلیم خدا کند در حالی که نیکوکار باشد، به دستگیرهی محکمی چنگ زده و عاقبت همه کارها به سوی خداست.

رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:

أنْتَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی الَّتِی لَانْفِصامَ لَها.

تو همان دستگیرهی محکم الهی هستی که هیچ گسستی ندارد.(2)

چنان که خود آن حضرت فرمود:

أنَا الْعُرْوَةُ الْوُثْقی وَ کَلِمَةُ التَّقْوی؛

من دستگیره محکم و کلمه تقوای الهی هستم.(3)

و در زیارت آن حضرت گفته می شود:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی محمّد وَآلِ محمّد وَ صَلِّ عَلی عَبْدِکَ وَ أمِینِکَ الْأوْفی وَ عُرْوَتِکَ الْوُثْقی.

خدایا! درود فرست بر محمّد و آل محمّد و بر بندهات که امین باوفا و دستگیرهی محکم توست.(4)

ولایش عروةالوثقی جهان را

بدو نازش زمین و آسمان را

وحشی بافقی

دیوان وحشی بافقی، ص 364

ص: 95

ای شهنشاه سریر هل اتی!

ای ولایت عروة الوثقای من!

مریم اشرفی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 286

***

گفت برِ خاتمة المرسلین

فخرکنان حضرت روحالامین

انّ علیّ بن ابی طالبٍ

عروة وثقای وَ حبل المتین

یحیی مدرّس اصفهانی

دیوان یحیی، ص 603

***

عروة الوثقی، ملاذ ماسوی، حبل المتین

صورت دین، معنی ایمان، پناه شیخ و شاب

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 27

***

ختم رسل ز فرط عنایات کامله

بر پاپهای نجران بنْوشت مرسله

کای قوم دور مانده ز شرع و صراط دین!

تا کی ز حق ببایدتان بُعد و فاصله؟

آمد دمی که جهل ز سرها کنید دور

شد وقت آن که کید ز دلْتان شود یله

مأمورم از خدای احد تا که با شما

یک کار از سه کار نمایم معامله

یا دین حق قبول و یا جزیه ام دهید

یا آن که با شما بنمایم مقابله

چون شد وصول نامه برآن قوم ناصواب

از آن رسیله سخت افتاد ولوله

آراستند مجلس شوری كه اندر او

بتْوان مگر كنند همی حلّ مسأله

کردند یک دو روزی با هم مکابره

افتاد در میانه ی آنها مجادله

در آن گروه ده دله یک نفس پاک بود

کاو بود با رسول و خداوند یکدله

گفت: ای گروه! چند نمایید قیل و قال؟

تا چند و کی ببایدتان این مماطله؟

در امر هو کنید چرا این مسامحه؟

در دین حق کنید چرا این مساهله؟

باللَّه! که این محمّد باشد همان کز او

معدوم می شود همه ادیان باطله

ص: 97

هان! بنگرید جمله بر اخبار انبیا

هان! بنگرید جمله بر آیات منزله

این است آن که موسی گفته است در حقش

باشد شبان و هر چه بُوَد در جهان، گله

این است آن یگانه پیمبر که بر مسیح

مریم شد از دمش به یکی نفخه حامله

گفتند پس ببایدمان سوی او کنیم

زآنسان که خضر سوی بقا طیّ مرحله

هشتاد تن که سیّد و عاقب بر آن گروه

بودند شیخ و راهبر و میر قافله

زآن پس سوی مدینه چو حاجی سوی حرم

کردند طیّ مرحله با زاد و راحله

کوته کنیم قصّه ز بعد سه روز چون

کردند با رسول گرامی مقابله

بس نکته ها شنیده و گفتند و عاقبت

کردند ابلهانه قبول مباهله

آن گه رسول و دختر و داماد و دو پسر

گشتند حلقهوار به یک جایْ سلسله

قرآن تمام از الف، آن گاه تا به یا

گردید جمع یکجا چون بای بسمله

باری؛ نکرده نفرین، دیدند آن گروه

افتاده در زمین و فلک، شور و غلغله

آماده از سحاب در آفاق، رعد و برق

افتاده در جبال ز تب، لرزه زلزله

ص: 98

نزدیک شد نجوم درافتد از آسمان

نزدیک شد که چرخ بماند ز هروله

از ترس گشت رُخْشان مانند زعفران

وز بیم گشت دلْشان پرخون چو آبله

سوی سحاب رحمت یزدان روان شدند

افراخت بیم در دلشان چون که مشعله

در نزد بوتراب نهادند رخ به خاک

زآنسان که او به نزد خدا گاه نافله

شاهنشهی که خصم خود اندر گه جدال

پا در کمند بنْهد و گردن به سلسله

آن کس که کم ز مزرعه ی قدرتش بُوَد

از دانه، خرمن مه و از خوشه، سنبله

هشتند بار جزیه ز ذلّت به دوش خویش

مشرک هماره بار مذلّت کشد؛ بله

از بعد این چکامه، «غمگین»! کجا رواست

کز طبع خویشتن بنمایی دگر گله؟

در مدح آل احمد و احباب او مدام

می کوش بهر کسب شرف نز پی صله

غمگین اصفهانی

دیوان غمگین، ص 104-103

***

تعالی اللَّه! زهی ذات مطهّر!

که آمد نفس او، نفس پیمبر

دو نهر فیض از یک قلزم جود

دو شاخ رحمت از یک اصل موجود

به عینه همچو یک نور دو دیده

که آن را چشم کوتهبین ندیده

بس این شاهد که بودند از دویی دور

که احمد خواند با خویشش ز یک نور

ص: 99

دویی در اسم امّا یک مسمّا

دوبین آری ز فکر یک معمّا

گر این یک نور بر رخ پرده بستی

جهان جاوید در ظلمت نشستی

نخستین نخل باغ لایزالی

بدو خرّم، ریاض ذوالجلالی

ز اصل و فرع او عالم، پدیدار

یکی گل شد، یکی برگ و یکی بار

وحشی بافقی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 411

***

قرار شد دو طرف تن به احتجاج دهند

که دین مردم خود را مگر رواج دهند

قرار شد همگی با کسان خود باشند

مگر علاج به یک زخم لاعلاج دهند

نبرد شک و یقین بود و باز، اهل یقین

بنا نبود به اهل لجاج باج دهند

به حکم امر «تعالوا ...» قرار بود آن روز

مسیحیان همه پایان به یک لجاج دهند

و در قبال تمام مخالفت هاشان

به رسم روز، به اهل یقین خراج دهند

شعاع نور حقیقت به هر طرف میرفت

که از حجاز به نجرانیان سراج دهند

جهان به نور تو وابسته است، ای خورشید

خوشا که با «تو» به اهلِ تو تخت و تاج دهند

مطهره عباسیان

دست نوشته شاعر

ص: 100

مرآت تمام انبیا بود علی

بل آینۀ خدانما بود علی

از خاتم انبیا جدایش منگر

چون نفس نفیس مصطفی بود علی

علیّ اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 327

***

شاهی که وجود ماسِوا را سبب است

نفس نبی و اعظم آیات رب است

از سوی خدای قادر بیهمتا

او همچو پیمبر خدا منتخب است

علیّ اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 299

یار پیمبران سلف در نهان علیّ است

با اشرف رُسُل همه جا توأمان علیّ است

طبق بیان مُتْقن حق در«مباهله»

نفس نفیس خاتم پیغمبران علیّ است

علی اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 305

***

فرمود نبی: ز من جدا نیست علی

در هر نفسی به عشق من زیست علی

در نصّ صریح «قل تعالوا ندعو»

مقصود حق از «انفسنا» کیست؟ علی

محمدجواد غفورزاده شفق

از کعبه تا محراب، ص31

***

خدیجه نور نبی دیده در جبین علی

به شادمانی داماد، دختر آورده

نظیری نیشابوری

دیوان نظیری نیشابوری، ص 442

ص: 101

قل تعالوا ندع برخوان و رندانی گوش دار

لعنت یزدان ببین از نبتهل تا کاذبین

کسایی مروزی

زندگی، اندیشه و شعر او، ص90

***

احمد و محمود و محمّد، علیّ است

هست علی، احمد و احمد، علیّ است

جلالالدّین همایی «سنا»

دیوان سنا، ص 56

***

ای گزیده مر خدایت! یا امیرالمؤمنین!

خوانده نفس مصطفایت یا امیرالمؤمنین!

حسن کاشی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 256

***

علی است نفس محمّد، به احولی دو مبین

خدا یک است و تجلّای او مکرّر نیست

علی عنقا

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 258

***

به نصّ قرآنِ سرمد، علیّ است نفسِ محمد

ز منزلت بهرِ احمد، بُود چنان سر به پیکر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

نفس طه به گفتۀ قرآن

به یقین مرتضی، علیست علی

محمد قدسی،

کلیات عترت خورشید، ص 55-53.

***

ص: 102

و خدا گفت علی، نفس محمّد باشد

بر همه، در همه ابعاد سر آمد باشد

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

"قُل تَعالوا نَدعُ " میخوانیم و میفهمیم که

جان پیغمبر یکی میخواند او را با خودش

جعفر عباسی

دست نوشته شاعر

***

و از اطرافش متفرق نشوید که علیّ علیه السلام از پرتگاه آتش جهنم شما را نجات می دهد و آیات خدا را برای شما بیان می کند تا هدایت یافته و رستگار شوید.

ای مردم! هر کس امروز و بعد از این روز علیّ علیه السلام را دوست بدارد به عهد خداوند وفا نموده و هر کس امروز یا پس از این او را دشمن بدارد روز قیامت کور و کر به محشر بیاید و حجتی نزد پروردگار ندارد.(1)

ابن یزید می گوید: از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام معنای آیه «واعتصموا بحبل اللّه جمیعا» را سؤال کردم فرمود: علیّ بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام حبل و رشته محکم خدا است.(2)

علی، حبل الله است

عن ابن عبّاس، قال: «كنّا عند النبی صلّى اللّه علیه و آله و سلم إذ جاء أعرابی فقال: یا رسول اللّه! سمعتك تقول: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ، فما حبل اللّه الذی نعتصم به؟

فضرب النبی صلّى اللّه علیه و آله و سلم یده فی ید علیّ علیه السلام و قال: تمسّكوا بهذا، هو حبل اللّه المتین»

ابن عباس می گوید: در نزد رسول خدا نشسته بودیم. مرد عربی آمد و عرض کرد: یا رسول الله! شنیدم که شما فرمودید: به ریسمان خداوند چنگ بزنید. پس این ریسمان خداوند چیست؟ مطلب را روشن کنید.

رسول خدا دست مبارک خود را به دست حضرت علیّ علیه السلام زد و فرمود: به این آقا تمسک کنید، که : او ریسمان محکم خداوند است.(3)

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَیكُونُ بَعْدِی فِتْنَةٌ مُظْلِمَةٌ، النَّاجِی فِیهَا مَنْ تَمَسَّكَ بِعُرْوَةِ اللَّهِ الْوُثْقَى فَقِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى؟ قَالَ: وَلَایةُ

ص: 104

سَیدِ الْوَصِیینَ؟ قِیلَ: یا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ سَیدُ الْوَصِیینَ؟ قَالَ: أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ. قِیلَ: وَ مَنْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ؟ قَالَ: مَوْلَى الْمُسْلِمِینَ وَ إِمَامُهُمْ بَعْدِی. قِیلَ: وَ مَنَ مَوْلَى الْمُسْلِمِینَ؟ قَالَ أَخِی عَلِیّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام ؛

ر سول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بعد از من به همین زودی فتنهای تاریک واقع خواهد شد. راه نجات از این تاریکی، چنگ زدن و تمسّک به عروةالله، یعنی: ریسمان خداوند است.

عرض شد: ای رسول خدا! ریسمان حدا چیست؟

حضرت فرمود: ولایت آقای وصیین میباشد.

گفته شد: آقای وصیین چه کسی است؟

فرمود: امیرمؤمنان است.

عرض شد: امیرمؤمنان کیست؟

فرمود: سرپرست مسلمین و امام آنها است.

عرض شد: امام و سرپرست مسلمین کیست؟

فرمود: برادرم، علیّ بن ابی طالب.(1)

باید که به دامان

ولایت بزنم چنگ

زیرا که به جز آل نبی حبل متین نیست

محسن درویش

دست نوشته شاعر

سرپرست و ولی شما، تنها خداست و پیامبر او و کسانی که ایمان آوردهاند؛ همانها که نماز را بر پا میدارند و در حال رکوع، زکات می دهند.

این آیه ی شریفه دربارهی امام علیّ علیه السلام نازل شده؛ چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را تأیید کرده است:

عَلِیّ بْنُ أبِیطالِبٍ أقامَ الصَّلاهَ وَ آتَی الزَّکاهَ وَهُوَ راکِعٌ یرِیدُ وَجْهَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کُلِ ّ حالٍ.

علیّ بن ابی طالب علیه السلام نماز اقامه نمود و زکات پرداخت کرد؛ در حالی که در رکوع بود و خواهان قرب الهی در هر حالی است.(1)

وقتی این آیه نازل شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله به طرف مسجد آمد، سائلی را دید که از مسجد بیرون میآمد، فرمود: آیا کسی به تو چیزی داد؟ گفت: آری؛ آن آقایی که مشغول نماز است و او امیرمؤمنان علیه السلام بود که در حال رکوع به سائل فقیر کمک نمود.(2)

ثعلبی، در تفسیرش از عبایة بن ربعی روایت نموده که گفت: روزی عبداللّه ابن عباس در حالی که نزدیک چاه زمزم نشسته بود از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت می کرد، در آن هنگام شخصی که عمامه بر سرداشت و صورت خود را پوشیده بود وارد شد. ابن عباس نمی گفت که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود، آن شخص فرمود: بگو رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ابن عباس گفت: ای مرد تو را به خدا سوگند! تو کیستی؟ ابوذر روپوش از رخسار خود برداشته گفت: ای مردم! هر که مرا میشناسد، که میشناسد، و هر که مرا نمیشناسد، من جندب بن

ص: 106

جناده بدری ابوذر غفاری هستم. شنیدم از رسول اکرم صلی الله علیه و آله با دو گوش خود و دیدم او را با چشمهایم که میفرمود: علیّ بن ابی طالب علیه السلام پیشوای نیکان و قاتل کافران است، هر که او را کمک و یاری کند ظفر یابد و هر که از او روی بگرداند زبون و خوار گردد. روزی با رسول خدا صلی الله علیه و آله نماز ظهر میخواندیم، فقیری وارد شده و تقاضای کمک کرد، کسی به وی چیزی نداد فقیر دست خود را به سوی آسمان بلند کرده عرض کرد: بارالها! شاهد باش که من در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله اظهار حاجت نمودم، کسی چیزی به من نداد. در آن هنگام علیّ بن ابی طالب علیه السلام در رکوع بود، با اشاره فقیر را خواسته و انگشتر خود را به او صدقه داد.

چون رسول اکرم صلی الله علیه و آله از اداء فریضه فراغت یافت رو به سوی آسمان نمود.

عرض کرد: بار الها! موسی کلیم از تو سؤال نموده عرض کرد: (رب اشرح لی صدری ویسر لی امری واجعل لی وزیرا من اهلی) من محمّد صلی الله علیه و آله پیامبر و برگزیده تو هستم (اِشرح لی صدری و یسر لی امری واجعل لی وزیراً من اهلی علیاً اشدد به ظهری).

ابوذر غفاری سپس گفت: دعاء رسول اکرم صلی الله علیه و آله پایان یافت. آنگاه جبرئیل از جانب پروردگار نازل شد و گفت بخوان این آیه را: (انمّا ولیّکم اللّه ورسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصّلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون.)(1)

آن عاشق صادق که شهامت دارد

از جانب کبریا امامت دارد

آن جلوهگر تجلّی مهر ازل

در وقت نماز هم کرامت دارد

ابراهیم شریفی پور شیرازی

علی علیه السلام در آیینه ی رباعی، ص 115

ص: 107

طبق قرآن علیّ ولی خداست

مائده 3، سند برای شماست

و عمر زنده از دم مولاست

گفته لولا علیّ (لهلک العمر) که خود پیداست

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

***

قرار است بازیگر قصه باشی

به شرطی که تا آخر قصه، باشی...

دوباره کسی در رکوع است ای دل

کجایی که انگشتر قصه باشی

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

شاهی که به سر نهاد دیهیم

از افسر انّما علیّ بود

حبیب خراسانی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 284

***

گوهر تاج سلونی، ماه برج لو کشف

تاجبخش شهریاران، تاجدار انّما

همای شیرازی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 424

***

من چه گویم مدحت؟ ای شاهنشه هفت آسمان!

آیت «هم راکعون» وصف تو بس، ای شهریار!

حبیب چایچیان «حسان»

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 117

***

به گه نماز خواندن، چو به کف درم نباشد

که دهد نگین و خاتم به گدای بینوایی

ابوالحسن ورزی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 229

ص: 108

بداد خاتم خود در نماز بر سائل

ببین کرامت و احسان، نگر سخای علی

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 40

***

مظهر بخشش، یداللّهی که سائل در نماز

از کف فیّاضش انگشتر به دست آورده است

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 49

***

آن شاه جهان، وصیّ خاتم

المعطیِ فی الصّلوة خاتم

وثوقالدّوله

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 244

***

بهر رضا حضرت معبود در رکوع

شاهی که داد خاتم خود بر گدا یکی است

محمد حسین صغیر اصفهانی

در خلوت علیّ علیه السلام ، ص 264

***

من چون مدیح گویم؟ آن را که در نماز

بخشود بر فقیر، نگین بهاورش

حمید سبزواری

علیّ علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 146

***

که قران می کند وصف خضوعش

ز خاتمبخشی و حال رکوعش

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 98

ص: 109

من علیّ را مقتدا دانم که در حال رکوع

انّما در شأن خاتم بخشی اش از داور است

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 106

***

آنکه انگشتر به سائل داد هنگام رکوع

در نماز از پا برون آرند پیکانش علیّ است

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 4، ص 117

***

شاه اورنگ انّماست علی

حقّ و حق بین و حق نماست

علی محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 79

***

آن که پوشید بر قد رعنا

خلعت انّما علیّ است، علی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 81

***

دارای کنز کبریا، دانای اسرار خدا

کز آفتاب انّما کیهان و کیوان پرورد

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 47

***

مسندنشین مُلک دین یعنی امیرالمؤمنین

شاهی که حق از انّما بهر وی افسر ساخته

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 222

***

مرتضی را دان ولیّ اهل ایمان تا ابد

چون ز دیوان ابد دارد مثال انّما

ابن یمین فریومدی

جلوه های ولایت در شعر فارسی، ص 38

***

ص: 110

آیه ی مدح تو بُوَد در کتاب

نصّ صریح انّما یا علی!

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 103

***

علی است جان جهان، علیّ است سرّ نهان

امامت او عیان به آیه ی انّماست

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 92

***

انّما در شأن من نازل شده، ای اهل عالم!

در رکوع خویشتن دادم به سائل چون نگینم

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 76

***

گو بهر خود کنند معیّن دو صد ولی

منصوص نصّ وافیهی «انّما» یکی است

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 35

***

علی آن مرد حق که در قرآن

در خور قول انَّما باشد

در مدیح علیّ کلام الله

از الف تا به حرف یا باشد

سالک اصفهانی

دیوان سالک اصفهانی، ص 38

***

شکوه آیت، والشمس و الضحی است علی

نفس نفس همه تفسیر هل اتی است علی

محسن اسلامی (پویا)

دست نوشته شاعر

***

ص: 111

رسیده تا به علیّ بانک انمای خدا

رسیده تا به خدا بانک ربنای علی

محسن درویش

دست نوشته شاعر

***

آن که بودش چو حلقه در انگشت

خاتم انّما، علیست علی

محمد قدسی

کلیات عترت خورشید، ص 5553.

***

در یقیمون الصلوة و ذکر یؤتون الزکاة

نیست منظور خدا در انّما الا علی

علی وحیدی دستگردی – برزگر

سروها و لاله ها، ص 13

***

زبانزد آمد خضوعش، نمازِ او با خشوعش

که همزمان با رکوعش، زکات داد آن فلک فر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

عقل حیران ماند در رمز زکات در رکوعت

چشم عاجز ماند در راز قیام در قعودت

محسن اسلامی (پویا)

دست نوشته شاعر

***

آنکه وقت رکوع بر سائل

کرد خاتم عطا علیست علی

محمد قدسی،

کلیات عترت خورشید، ص 5553.

***

کاش آن پیراهنی بودم که بخشیدی و رفتی

کاش آن انگشتری بودم که در دست گدایت

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

ص: 112

خواب دیدم در رکوع خویش داد انگشترم

شد سلیمان خیره بر خوی علیّ مرتضی

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

ما سائل رکوع علیّ نیستیم اگر

او إنّما ولیّکم الله ما که هست

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

پدر انگشترش را هدیه داد و آیه نازل شد

پسر انگشتر و انگشت داد و کرد تفسیرش

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

جز علیّ کیست که انگشتریش را به نماز

می دهد از سر اخلاص به ارباب نیاز

محمد رضا کاکائی (شفای اصفهانی)

دست نوشته شاعر

***

تا که انگشتری خویش به سائل بخشید

حسد از جانب شاهان به گدا شکل گرفت

محسن درویش

دست نوشته شاعر

***

الْمُفْلِحُونَ.(1)

پس کسانی که به او ایمان آوردند و حمایت و یاریاش کردند و از نوری که با او نازل شده پیروی نمودند، آنان رستگارانند.

ابوبصیر می گوید: امام باقر علیه السلام در مورد آیه ی شریفه فرمود:

اَلنُّورُ هُوَ عَلِیّ علیه السلام ؛ مراد از نور، علیّ علیه السلام است.(2)

گفتا که پی نور فقط باید رفت

در سوره ی اعراف، خدای ناظر

تا گفت که نور چیست گفتا بر او

النور هو علی، امام باقر

یونس وصالی خوراسگانی(یونس)

دست نوشته شاعر

***

ز پیشانیش نور وادی طور

جبین و روی او نورٌ علی نور

وحشی بافقی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 409

را از او بگیرد و در وقت خود برای مردم مکه بخواند. (1)

در سال 9 هجری پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله ابوبکر را به مکه فرستاد تا آیات اوائل سوره برائت را بر کفار بخواند. پس از رفتن او جبرئیل نازل شد: «یا رسول اللَّه، ادای این امر باید به دست شما یا به دست مردی که از شماست انجام شود». به روایت دیگر: «باید علی علیه السلام از جانب تو تبلیغ کند».

پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله أمیر المؤمنین علیه السلام را که به منزله جانش بود معین کردند و فرمودند: شتاب کن و آیات را از ابوبکر بگیر و در موسم حج بر مردمان قرائت کن.

صلّی اللَّه علیه و آله دارای مقام و منزلتی بود و لذا او را نزد آن حضرت فرستادند. ابوذر کلمات اصحاب را عرضه داشت، و آن حضرت فرمود: «حزن و اندوه من برای مفارقت علی است».

«...ای پیامبر،] تو فقط هشدار دهندهای، و برای هر قومی رهبری»(1)

از ابی حمزه روایت شده گفت: شنیدم که حضرت باقر علیه السلام میفرمود: روزی پیغمبر اکرم صلی اللهعلیه و آله آب خواسته وضو گرفتند و پس از فراغت از وضو دست امیرالمؤمنین علیه السلام را گرفته فرمودند: «انما انت منذر» سپس دست مبارک را به سینه علی علیه السلام گذاشت و فرمود: «ولکل قوم هاد» آنگاه فرمود: ای علی! تو اصل دین و منار و نشانه ایمان و کمال هدایت و پیشرو رو سفیدانی. برای تو وجود تمام این فضائل را گواهی می دهم.(2)

از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده فرمود: مراد از «منذر» پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است و «هادی» امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین علیهم السلام یکی بعد از دیگری هستند و در هر زمان هادی امامی است که حافظ دین میباشد.(3)

این آیه رد بر کسانی است که وجود امام را در هر زمانی منکرند و البته هیچوقت زمین خالی از حجت نیست چنانچه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هرگز زمین از حجت قائم خالی نباشد یا به امر خدا او ظاهر است و مردم او را میبینند و یا آنکه غایب است چرا که بدون امام حجت پروردگار بر خلق باطل و راه هدایت مسدود می شود.(4)

حیدر که ولیّ حیّ سرمد باشد

همتا و معین و نفس احمد باشد

در آیۀ هفت سورۀ رعد بود:

او هادی امت محمّد باشد

علی اصغر یونسیان ملتجی

دو دریای بیکران، ص 196

ص: 117

هرگز بدو کفایت شعرم کجا رسد

کافیترین سخن، سخن قل کفای اوست

ابن حسام خوسفی

دیوان محمّد بن حسام خوسفی، ص 179

***

مقصد از «قل کفی» بدون سخن

در کلام خدا علی است، علی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 81

***

شه سریر انّما، مه منیر «قل کفی»

به راه دین ز «اهدنا»، دلیل رستگارها

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 12

شه مُلک اعظم انّما، مه برج افخم «قل کفی»

که به امر او به صف جزا، بد و نیک ما به جزا رسد

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 65

***

شاه اورنگ«فتحنا»، ماه برج «قل کفی»

خسروی کز «انّما» دیهیم و افسر یافته

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 219

***

گر پی بری بر «قل کفی»، دانی که از عزّ و علا

او را خدا در هر قضا با خود برابر ساخته

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 222

***

ص: 120

شه «قل کفی» کفایت، مه «انّما» حمایت

که به کشور ولایت، زده کوس پادشایی

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 229

***

در خانه ی نبوّت و عصمت برای تو

سادات را جمال شد، اسلام را بها

قوامی رازی

دیوان قوامی رازی، ص 127

***

بگیر دامن حیدر که آیه ی تطهیر

گواه پاکی دامان اوست بیگفتار

ملّامحمّدطاهر قمی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 96

***

عقل تو مفطوم ز هر شک و ریب

ذات تو معصوم ز هر شین و عیب

میرداماد

در خلوت علی علیه السلام ، ص 407

***

وجودش اوّلین دم تا به آخر

مبرّا از صغائر، از کبائر

وحشی بافقی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 411

***

آن ظلّ ذوالجلال که از جمله نقص و عیب

چون ذات ذوالجلال بُوَد ذات او بری

فتح علی شاه قاجار

در خلوت علی علیه السلام ، ص 414

***

ای رهبر مهربانِ معصوم!

وی دشمن ظلم و یار مظلوم!

ذبیحالله صاحبکار «سهی»

در خلوت علی علیه السلام ، ص 398

***

ترک افضل بهر مفضول از فضول نفس دان

در طریق حق مکن جز نور عصمت، پیشوا

ابن یمین فریومدی

دیوان ابن یمین فریومدی، ص 11

ص: 122

طهارتش «یُذهِب، عَنکُم»،مناقبش بیش از انجم

خِرَد در این ژرف قُلزُم، چو تکّه چوبی شناور

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

حقایقی است که حق گفته در مناقب او

دقایقی که ز آیات یا و سین خیزد

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 44

***

به گاه قوس نزول است چون امام مبین

از این قیاس توان بُرد پی به قوس صعود

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 73

***

علی مصداق «کرّمنا»، ولیّ ایزد دانا

سزای افسر طاها، طراز مسند یاسین

محمد رضا شمشیری (شکیب اصفهانی)

دیوان شکیب اصفهانی، ص 176

***

و هر کس احسانی به یکی از فرزندان عبدالمطلب بنماید و او نتواند پاداش دهد، من روز قیامت پاداش اورا می دهم.(1)

بر خلق خدا علی ولی میباشد

آثار وجود او جلی میباشد

چون مزد رسالت محمّد خواهی

مهر علی و آل علی میباشد

علی اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 312

***

ز اصحاب یمین، حق را اشارت

به اصحاب امیرالمؤمنین است

سخن بیحجّت و برهان نگویم

که با حق آن چه میگویم، قرین است

علی اندر عدد باشد صد و ده

یمین را هم که بشماری، همین است

کنون خود لطف این تعبیر دریاب

گرت فکر سلیم و تیزبین است

به قرآن گر علی را حق، یمین خواند

به حقّ حق، کلامی راستین است

یمین اللَّه علی باشد به تحقیق

که دست حق ورا در آستین است

سخن، کوته؛ غرض زین نکته کز لطف

در این آیت ز قرآن مبین است،

به معنی غیر اصحاب علی نیست

به صورت گر چه اصحاب یمین است

احمد شهنا

مجموعه اشعار احمد شهنا، ص 29

***

یمین اصفهانی این چند بیت را به پیروی از احمد شهنا سروده است:

بمعنی غیر اصحاب یمین نیست

بصورت گر چه اصحاب یمین است

بتأیید سخن آرم حدیثی

که منقول از امام هشتمین است

سخن باشد زقول حق تعالی

پیام آور ز حق روح الامین است

که حق فرموده این را بعد توحید

ولای مرتضی حصن حصین است

شد ایمن از عذاب من کسی کاو

در این حصن حصین من مَکین است

تخلص گر یمین شد نیک دریاب

از این خرمن یمین هم خوشه چین است

احمد میرزا هاشم زاده – یمین اصفهانی

مجموعه اشعار، ص 43

***

ص: 128

هرکس ز محبان شهنشاه ولی است

ز اصحاب یمین به حکم برهان جلی است

باشد علی و یمین مطابق به عدد

اصحاب یمین، محقَّق، اصحاب علی است

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 437

***

چون نام علی، نام خدای احد است

«باسم الله» و «یا علی مدد» هم عدد است

وآن گاه «بحق» چو با «علی» هست یکی

هر جا که علی مدد بُوَد، حق مدد است(1)

جلالالدّین همایی «سنا»

دیوان سنا، ص 220

***

شاها! تو مع اللّهی و اللهُ مَعَک

حبّ تو به ایمان و به کفر است محک

چون نام تو و نمک یکی شد به عدد

حق را نشناخت، هر که نشناخت نمک

میرزا آقا اراکی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 538

***

در عدد چون یکی است با نامش

سببِ بر نمک، قسم این است

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 88

***

ص: 129

خوشا بر من که در اعداد اصحاب الیمین هستم

صد و ده با یمین و یا علی نعم المضامین شد

عباس شاه زیدی – خروش اصفهانی

دست نوشته شاعر

***

ذیل منسوخ فرمود. «اشفقتم ان تقدموا بین یدی نجویکم صدقات فاذلم تفعلوا و تاب اللّه علیکم فاقیموا الصلوة و آتوا الزکوة و اطیعوا اللّه و رسوله و اللّه خبیر بما تعملون»(1) آیا ترسیدید از آنکه پیش از راز گفتن با رسول صدقه دهید فقیر شوید؟ حال که صدقه ندادید خدا هم شما را بخشید اینک نماز به پا دارید و زکات بدهید و خدا و رسولش را اطاعت کنید، پروردگار به هر چه عمل کنید آگاه است.(2)

عمر گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام دارای سه چیز بود که کسی دیگر آنها را دارا نبود و اگر من یکی از آنها را داشتم برایم بهتر بود از داشتن شتران سرخ موی.

اول : ازدواج با حضرت فاطمه سلام الله علیها تمام اصحاب حضرت فاطمه سلام الله علیها را از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خواستگاری کردند آن حضرت همه را رد کرد جز امیرالمؤمنین علیه السلام .

دوم : در روز (جنگ) خیبر رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود فردا پرچم را به دست کسی خواهم داد که خدا و رسولش او را دوست دارند و او نیز خدا و رسول را دوست می دارد بر دشمنان حمله می کند و هرگز فرار نخواهد کرد، لذا پرچم را به دست امیرالمؤمنین علیه السلام داد.

سوم: آیه نجوی است که آمد و منسوخ شد و کسی به جز امیرالمؤمنین علیه السلام به آن عمل ننمود.(3)

خود آن حضرت در مقام احتجاج بر مهاجر و انصار نسبت به غصب خلافت و فدک آیه فوق را یکی از مناقب خود به شمار آورده است.(4)

عبداللّه هارون خراسانی گفت: از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام سؤال

ص: 131

کردم: چرا صدقه بر آل محمّد علیهم السلام حرام است فرمود: از مطلب بزرگی پرسش نمودی بدان که چون ما خویشتن را به دادن صدقه پاکیزه کردهایم خدای تعالی نخواست که به گرفتن صدقه ما را آلوده کند، آنگاه فرمود: میدانی این موضوع در کجای قرآن است؟ عرض کردم: در آیه «و یطعمون الطعام(1)» میباشد فرمود: این آیه نیست (بلکه) آیه نجوی است که یک روز بیش نبود روز بعد آیه مجاز بودن نازل شد چرا که خداوند در آن آیه میفرماید «ذلک خیر لکم و اطهر»، صدقه دادن برای شما بهتر و پاکیزهتر است زیرا مصلحتی به آن تعلق دارد آنگاه عذر خواست برای کسانیکه ندارند تا بدانند خدا تکلیف ما لا یطاق نکند.(2)

علی بن علقمه از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل نموده که چون آیه فوق نازل شد، همه مردم پراکنده شدند، و آن ازدحام، به خلوت مبدل شد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله مرا طلبید فرمود: چه مصلحت میبینی که تعیین نمایم هر یک، یک دینار صدقه دهند؟ گفتم: طاقت این را ندارند. فرمود: پس چه بدهند؟ گفتم: حبهای یا شعیرهای از دینار.

فرمود: حظ تو از دنیا اندک است.

پس این حال بر ایشان دشوار آمد. فقیر به جهت عسر و حرج، غنی به جهت بخل، ترک ملازمت پیغمبر صلی الله علیه و آله نمودند. من از مال دنیا یک دینار داشتم، آن را ده درهم نمودم، و هر روز درهمی صدقه میدادم و با رسول اکرم صلی الله علیه و آله راز می گفتم و در خلوت یکه و تنها به اسرار واقف می شدم.(3)

حضرت امیر علیه السلام فرمود: اصحاب پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله میدانند که مردی بین اصحاب نبود که فضیلت و شرافتی دارا باشد مگر آنکه من با وی در آن فضیلت شریک میباشم و به اضافه برای من هفتاد فضیلت است که احدی در آنها با من شرکت ندارد. بعد از آن راوی سؤال می کند که آن فضائل چیست؟

ص: 132

حضرت یک یک آن فضائل را بیان نمود تا آنکه فرمود:

فضیلت بیست و چهارم آن که چون آیه «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدموا بین یدی نجویکم صدقة» نازل شد، قسم به خدا احدی از اصحاب به آن آیه عمل ننموده نه پیش از من و نه بعد از من، لکن من دیناری داشتم آنرا به ده درهم فروختم و پیش از آنکه میخواستم با پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سرگوشی حرف بزنم درهمی صدقه میدادم پس از آن در باره من این آیه نازل گردید.(1) اکثر قریب به اتفاق علماء عامه شأن نزول آیه نجوی را به امیرالمؤمنین علی علیه السلام اختصاص دادهاند که ما به جهت رعایت اختصار از ذکر و نام کتب آنها صرفنظر میکنیم و طالبین را به کتب تألیف شده در این زمینه مانند فضائل الخمسه علیهم السلام غایة المرام سیّد هاشم بحرانی، شرح احقاق الحق و... ارجاع می دهیم.(2)

علی است مُظْهِرِ امر خدا و مَظْهَرِ هُو

علی است وجه خدا و عیان بود هر سو

میان آن همه اصحابِ حضرت خاتم

عمل به آیۀ نجوا(3) نکرد کس، جز او

علی اصغر یونسیان ملتجی

مناقب الابرار، ج1، ص 323

***

مکتوب علی ساق العرش: لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه، ایّدته بعلیّ و نصرته به.

بر ساق عرش نوشته شده: لا اله الّا اللّه، محمّد رسول اللّه، او را به وسیلهی علی تأیید و پیروزش کردم.(1)

هر روز اگر یک درِ خیبر نگشایی

با مدّعیان معنی حیدر نگشایی

جز خود به روی ما در دیگر نگشایی

نشنیده کسی روی کسی در نگشایی

ماییم فقیراً وَ یتیماً وَ اسیرا

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

استاد ازل نوشت بر عرش علا

الله و محمّد و علیّ و زهرا

آراست ز نام حسنینش که تو را

امروز شوند یار و شافع فردا

شوقی اصفهانی

دیوان شوقی اصفهانی، ص 332

***

مدح مرا چه قدر؟ که توقیع هل اتی

گوید حدیث جود و سخای تو یا علی!

کردی عطا فقیر و اسیر و یتیم را

نان جوی که بود غذای تو یا علی!

محمود شاهرخی «جذبه»

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 268 و 269

***

معنی هل اتی علی الانسان

سرّ یاسین و طا و هاست علی

بلکه تفسیر جمله قرآن را

از الف تا به حرف یاست علی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 79

***

ص: 135

بخشید خدای قادر سبحانت

تا خلعت هل اتی علی الانسانت

خواهم که به لحظه لحظه های عمرم

هر لحظه هزار جان کنم قربانت

محمّدعلی مردانی

علی علیه السلام در آیینه ی رباعی، ص 46

***

خورشید سپهر بینقاب است علی

روشنگر شهر آفتابست علی

در سورۀ هل اتی بقرآن خواندم

تفسیر بلند شعر ناب است علی

محمد آتشی اصفهانی

دست نوشته شاعر

***

آن را که زیب قامت او هل اتی بُوَد

آن را که هست افسر لولاک بر سرش

حمید سبزواری

در خلوت علی علیه السلام ، ص 145

***

ما را چه جای آن که دم از مدح تو زنیم

حق گفته است در حق تو هل اتی، علی!

غلامحسین جواهری «وجدی»

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 205

***

ما را وظیفهای است نه دعوی به جاه خویش

بر ما ببخش ورنه مدیح تو هل اتی است

عماد خراسانی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 262

***

فرمانروای مُلک سلونی، امیر نحل

دارای دادگستر اقلیم هل اتی

خواجو کرمانی

از دیوان خواجو کرمانی، ص 571

ص: 136

امام، آن که به روزه بُدی سه روز و سه شب

طعام داد به سائل به وقت خوردن شام

سوزنی سمرقندی

دیوان سوزنی سمرقندی، ص 175

***

کس را چه زور و زَهره که وصف علی کند؟

جبّار در مناقب او گفته هل اتی

سعدی شیرازی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 20

***

انعام عام او که خواص است بر عوام

در هل اتی بجوی که وصف سخای اوست

ابن حسام خوسفی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 358

***

هل اتی تنها نه وصف اوست کاوصاف وی است

هر چه بهر انبیا از حق صحایف بشمری

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 90

***

کیست حیدر؟ جود از او کامل شده

هل اتی در شأن او نازل شده

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 121

***

هل اتی خواند نبی منقبتش

شد غدیر آیتی از منزلتش

باقی شهرضایی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 345

***

ص: 137

پرتو تابان حرم کبریا

سرزده از کنگرهی هل اتی

مشفق کاشانی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 355

***

من کجا و مدح او؟ مدّاح حق، حقّ است و زآن

در حق او کرد نازل، هل اتی پروردگار

علی عنقا

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 417

***

تاج کرّمنا سزد او را که در وصفش ز عرش

هل اتی در دامن امّ الکتاب افتاده است

قاسم رسا

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 444

***

رفعت قدر تو را شاهد به قرآن، هل اتی

هست این تشریف حق، شایستهی بالای تو

مصطفی قاضی نظام

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 462

***

شه سریر هل اتی، خبیر سرّ و هم علن

که وصف ذات پاک او برون بُوَد ز هر سخن

ابوالفضل عنقا

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 506

***

کاشف سرّ خلافت، رازدار لو کُشف

قاضی دین نبی، مسندنشین هل اتی

خواجو کرمانی

دیوان خواجو کرمانی، ص 134

ص: 138

ما را چه جای آن که دم از مدح تو زنیم

حق گفته است در حق تو هل اتی، علی!

غلامحسین جواهری «وجدی»

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، پشت جلد

***

یا حبّذا! علیّ ولیّیی که هل اتی

در شأن او رسید ز دادار کردگار

سیّد محمّدحسن میرجهانی «حیران»

دیوان حیران، ص 80

***

هل اتی یا سیّدی! فی حقّ غیرک هل اتی؟

یا که زد جبریل بر غیرت صلای لا فتی؟

سیّد محمّدحسن میرجهانی «حیران»

دیوان حیران، ص 88

***

گفت: در شأن که آمد هل اتی از قول حق؟

گفتم آن کاو دستگیر هر که بیسیم

و زر است سهیلی خوانساری

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 62

***

حکایتی است والضّحی ز روی بیمثال او

کلید رمز هل اتی، نهفته در خصال او

شیدا

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 27

***

تاج کرّمنا سزد او را که در وصفش ز عرش

هل اتی در دامن امّ الکتاب افتاده است

قاسم رسا

در خلوت علی علیه السلام ، ص 444

ص: 139

به شأنم هل اتی گردید نازل

که پرچمدار قرآن مبینم

قاسم رسا

دیوان قاسم رسا، ص 35

***

شاهی که از بلندی قدرش خبر دهد

ایزد به هل اتی و به تأکید انّما

اسیری لاهیجی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 88

***

نمود مدح علی را به هل اتی رحمان

چو کرد از سر اخلاص، نان خود ایثار

محمّدطاهر قمی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 96

***

به مسکین و یتیم از بس محبّت کردی و احسان

تو را در سوره ی انسان و متن هل اتی دیدم

محمّدجواد غفورزاده «شفق»

خورشید کعبه، ص 44

***

اولین مداح آن شمس ولایت

هل اتی ناطق به قرآن مبین شد

مفتون همدانی

دیوان اشعار، ص 74

***

روزه با جرعۀ آبی سه شب افطار نمود

داد قوتش به اسیر و به فقیر و ایتام

احمد خلیلیان

بستان خلیل اصفهانی، ص 62

با دلیل هل اتی از قول حق انسان علیست

قبلۀ ما روی آن سلطان ابرار است و بس

احمدهاشم زاده، یمین اصفهانی

مجموعه اشعار، ص 30

***

ص: 140

ای که حق گفته به شأنت هل اتی

ای زافضلها همه اکبر علی

مصطفی هادوی، شهیر اصفهانی،

گوهر اندیشه، ص 34 .

***

افطار در خانۀ مولا بنشیند

هر خسته که مسکین و یتیم است و اسیر است

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

خلق، مسکین و یتیمند و اسیرند هنوز

چارهشان جرعه ای از سوره ی انسان علی است

مهدی جهاندار

دست نوشته شاعر

***

قسم به آیه ی هشتم ز سوره ی انسان

به غیر دست علی بر کسم تمنا نیست

یونس وصالی خوراسگانی (یونس)

دست نوشته شاعر

***

آنها از چه چیز از یکدیگر سؤال میکنند؟! از خبر بزرگ و پراهمیّت (رستاخیز). همان خبری که پیوسته در آن اختلاف دارند.

حضرت نیز فرمود:

وَاللهِ أنَا النَّبَأ الْعَظِیمُ.(1)

به خدا قسم! من همان خبر مهمّ و بزرگ هستم.

امام صادق علیه السلام در زیارت آن حضرت فرمود:

اَلسَّلامُ عَلَیکَ أَیّهَا النَّبَأُ الْعَظِیمُ.

سلام بر تو! ای نبأ عظیم!(2)

در وصف علی که هر که رایی دارد

کفر است خدایی که خدایی دارد

لیک از نباء عظیم باید دانست

کاین طرفه خبر چه مبتدایی دارد

نیّر تبریزی

دیوان اشعار محمّدتقی حجّةالاسلام نیّر، ص 146

نایب حقّی تو و سلطان دین

نباء عظیمیّ و امام مبین

میرداماد

در خلوت علی علیه السلام ، ص 408

***

لَکَ ذِکْرَکَ.

آیا برای تو سینهات را نگشادهایم؟ و بار گرانت را از [دوش] تو برنداشتیم؟ [باری] که [گویی] پشت تو را شکست و نامت را برای تو بلند گردانیدیم.(1)

حضرت صادق علیه السلام فرمود: خداوند به ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام دل مبارک پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را روشن نمود؛ سینهی حضرتش را باز و به او توانایی داد.

آیا بار گرانت را فرو ننهادیم یعنیآیا تکلیف بر تو آسان نکردیمیا آیا بار گران از دل تو برنداشتیم به سبب آمرزیدن گناه امّت؛ چون گناه امّت بار گرانی بر دل پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله بود. خداوند آنرا برداشت وبعضی گفتهاند وضع در آیه ی «وَ

وَضَعْنَا عَنکَ وِزْرَکَ» به معنای عصمت است و وزر به معنای گناه؛ یعنی تو را معصوم قرار دادیم و گناه از تو سر نخواهد زد و بار سنگین جنگها را که پشت را میشکست بهواسطه ی یاری علی علیه السلام برداشتیم ونام نیکوی تو را در عالم بلند کردیم.

ابی سعید خدری روایت کرده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

جبرئیل از پروردگار سؤال نمود:

چگونه نام محمّد صلی الله علیه و آله را بلند نمودی؟ پروردگار فرمود: نام محمّد صلی الله علیه و آله را به نام خود پیوستم و هر که گوید: اشهد ان لا اله الّا اللّه نپذیرم و از او قبول نکنم تا آن که بگوید «و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه».(2)

امام صادق علیه السلام فرمود: صدق انشراح صدر پیغمبر صلی الله علیه و آله دو چیز است: یکی انشراح صدر آن حضرت است به وجود علیّ بن ابی طالب علیهم السلام و وصی گردانیدن آن حضرت و دوم فتح مکّه و دخول قریش در اسلام است.(3)

ص: 143

روح و مصداق «الم نشرح لک صدرک»منم من

زآن که آرامش به قلب پاک ختم المرسلینم

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 76

***

عذاب جهنم و اسفل سافلین ایمن میباشد و (آنها) کسانی هستند که عهد و پیمانی که پیغمبر صلیاللّهعلیه و آله از آنها درباره ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام گرفت را نقض کردند «الّا الّذین آمنوا» امیرالمؤمنین علیه السلام و شیعیان آن حضرت هستند و دین در آیه «فما یکذبک بعد بالدین» ولایت امیرالمؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام میباشد.(1)

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام ذیل آیه «ثمّ رَدَدّناهُ اَسفَلَ سافِلِین» فرمود: آیه شریفه درباره قبایل تمیم و عدی (غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام ) نازل شده چرا که آنها در اثر بغض و عداوتی که با امیرالمؤمنین علیه السلام داشتند خداوند ایشان را در پست ترین مکان دوزخ جای می دهد.(2)

و در احادیث اهل بیت علیهم السلام وارد شده که مراد از انسان در آیه «لقد خلقنا الإنسان فی احسن تقویم» غاصب اولی است که او را در بهترین صورت ایجاد کردیم سپس او را به سبب بغضی که به امیرالمؤمنین علیه السلام داشت در پایینترین درکات جهنم در آوردیم.(3)

در روایت است که منظور از آیه «الّا الّذین آمنوا و عَمِلوا الصَّالحات» علی بن ابی طالب علیه السلام است.(4)

در تفسیر علی بن ابراهیم است که آیه «فما یکذبک بعد بالدین» خطاب به منکرین ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است و مراد از «دین» ولایت آن حضرت میباشد(5)

یعنی چه چیزی تو را دروغگو گردانید که بعد از ظهور(اعلام) ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، ولایت او را انکار مینمایی.

ص: 145

ای شیر خدا که شمس روی تو بود

واللیل قسم به تار موی تو بود

والتین تن تو طور سنین سینۀ تو

وانگه بلدالامین چو کوی تو بود

مفتون همدانی

دیوان اشعار، ص 764

***

طاعت اندر لیلة القدر ار به است از الف شهر

یاد او یکدم بِه است از طاعت الفَ سنین

در حقیقت، دین، ولای آن ولیّ مطلق است

آیه ی «اکملت» در قرآن بُوَد شاهد بر این

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 71

ص: 147

ص: 148

چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی

خداوند امر و خداوند نهی

که من شهر علمم علیّام در است

درست این سخن گفت پیغمبر است

فردوسی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 260

***

شو مدینهیْ علم را درجوی و پس در وی خرام

تا کی آخر خویشتن چون حلقه بر در داشتن؟

چون همی دانی که شهر علم را حیدر، در است

خوب نبْوَد جز که حیدر میر و مهتر داشتن

سنایی غزنوی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 198

***

غیر پیغمبر که او ناخوانده درس استاد بود

طفل ابجد خوان به مکتب انبیایت یا علی

ای به مکتب خانه ات جز خاتم پیغمبران

انبیا و اولیا طفل دبستان یا علی

رمضان صابر

دیوان صابر اصفهانی، ص 45

***

پیمبر شهر علم است و علی در

خوش آن سر کاو بدین در آستان است

دری بگشوده بر دلهای روشن

ولی جبریل بر در پاسبان است

حزین لاهیجی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 330

***

ص: 153

راه حرمین اگر ز من پرسی راست

آن راه ز مرقد شه هر دو سراست

زآن رو که درِ مدینهی علم، علی است

از در به درون خانه رفتن اولاست

خلیل بیگ لاهیجانی

علی علیه السلام در آیینه ی رباعی، ص 74

***

قلم به لوح نوشت این سخن به خطّ جلی

نبی مدینهی علم و درِ مدینه، علی

در این مدینه از این در درآ که در دو جهان

رسی به حصن امان خدای لمیزلی

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 169

***

عَیبه ی(1) اسرار نبی بُد علی

روی سوی عَیبهی اسرار کن

ناصرخسرو قبادیانی

دیوان ناصرخسرو، ص 214

***

در بود مر مدینهی علم رسول را

زیرا جز او نبود سزای امانتش

ناصرخسرو قبادیانی

دیوان ناصرخسرو، ص 180

***

شهربند شهر ایمان، باب شهرستان علم

داور دوران، امام حق، امیرالمؤمنین

محمّد بن حسام خوسفی

دیوان محمّد بن حسام، ص 118

ص: 154

ای که شهرستان علم مصطفی را در تویی!

برنتابد روی مهر از خاک این در، آفتاب

ابن حسام خوسفی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 402

***

هم کوه حلمش را کمر، هم چرخ خلقش را قمر

هم شاخ شرعش را ثمر، هم شهر علمش را دری

اوحدی مراغهای

در خلوت علی علیه السلام ، ص 514

***

خوانده درِ مدینهی علمش همی رسول

دولت در آن سری که هواخواه این در است

بابافغانی شیرازی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 404

***

چنان در شهر دانش باب آمد

که جنّت را بهحق، بوّاب آمد

عطّار نیشابوری

در خلوت علی علیه السلام ، ص 241

***

معنی قول «علیٌّ بابها» آسان مدان

کاین سخن را صد جهان معنی بهر بابی در است

اهلی شیرازی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 54

***

نصّ نُبی، باب مدینهیْ علوم

در کف او آهن مرّیخ، موم

میرداماد

در خلوت علی علیه السلام ، ص 406

***

ص: 155

آن که فرموده است پیغمبر مرا در شهر علم

اوست ثانی، اوست تالی، اوست حاجب، اوست باب

شباب شوشتری

کلّیّات شباب شوشتری، ص 67

***

گر همی خواهی که اندر شهر علم دین شوی

مر تو را رهبر به غیر از حیدر کرّار نیست

عبرت نایینی

دیوان عبرت نایینی، ص 506

***

یا امیرالمؤمنین! یا ذالکرم! یا ذالمعالی!

شهر علم مصطفی را بابی امّا باب عالی

فرصت شیرازی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 471

***

آن کاوست در مدینهی علم

مفتاح در خزینهی علم

وثوقالدّوله

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 265

***

علیست آنکه به جبریل معرفت آموخت

امین وحی شد آنگه که کرد کسب کمال

میرزا محمّد حسن ساکت اصفهانی

دیوان ساکت، ص 17

***

چون پیمبر باب خواندش مر مدینهی علم را

دست بیعت بایدت در حلقهی آن در کنی

جلالالدّین همایی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 290

***

ص: 156

راست گویم این که شهر علم احمد را دری

کج رود خامی که بگزیند کسی بر جای تو

مصطفی قاضی نظام

در خلوت علی علیه السلام ، ص 462

***

گفت برگو کیست آن کاو شهر دانش را در است

گفتم آن دانا که علم دیگران را مصدر است

سهیلی خوانساری

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 62

***

شهر علم مصطفی را در، علی باشد بلی

من گدایی هر چه میخواهم از این در می کنم

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 70

***

الا! ای باب شهر علم احمد! ایکه جبریلت

کند بر در به عنوان گدایی حلقهجنبانی!

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 88

***

بر شهر علم احمد مختار، در، علی است

بل شهر علم احمد مختار در علی است

محمد حسین صغیر اصفهانی

دیوان صغیر اصفهانی، ص 106

***

نبی مدینهی علم و علی بُوَد در او

فکنده عقل کل این طرح و کرده پُرکاری

امید رازی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 300

***

ص: 157

علی است مظهر اسرار غیب و جلوه ی حق

به شهر علم پیمبر، به جز علی در نیست

علی عنقا

در خلوت علی علیه السلام ، ص 259

***

بعد پیغمبر کلید باب اقلیم علوم

در کف آن خسرو مالکرقاب افتاده است

قاسم رسا

در خلوت علی علیه السلام ، ص 446

***

«علیٌّ بابها» فرمود محمود

که باب علم ختم المرسلینم

قاسم رسا

دیوان قاسم رسا، ص 35

***

من همان شهرم که باشد چون علی آن را دری

ره به شهر علم یابد، هر که بر این در زند

قاسم رسا

دیوان قاسم رسا، ص 54

***

جز راه او به سوی خداوند راه نیست

یعنی که شهر علم نبی را علی در است

ریاضی یزدی

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 56

***

من شهرعلم و اوست در؛ من بحر حکمت، او گهر

من ابر رحمت، او مطر تا بردمد از خاک، حَب

موزون اصفهانی

دیوان موزون اصفهانی، ص 17

***

ص: 158

روی کن در شهر علم مصطفی یعنی علی

باز باشد بر تو از حق تا که باب زندگی

موزون اصفهانی

دیوان موزون اصفهانی، ص 85

***

در مدینهی علم محمّد است علی

کدام حلقهی چشمی که طوق این در نیست؟

غلامحسین جواهری «وجدی»

علی علیه السلام در شعر و ستایش فارسی، ص 308

***

علم نبوی شهر و تو دروازهی آنی

ماییم پناهنده و حُبّ تو مجیر است

حبیب چایچیان «حسان»

ای اشکها بریزید، ص 55

***

شهر دانش، گنج علم سینهی پیغمبر است

باب علمش خسرو دین، حیدر والاتبار

حبیب چایچیان «حسان»

در خلوت علی علیه السلام ، ص 116

***

هر که خواهد بهرهور گردد ز فیض علم حق

شهر علم حق بُوَد احمد، علی بر اوست باب

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 50

***

علی بر شهر علم مصطفی در

علی آن زوج زهرای مطهّر

اشتری اصفهانی

دیوان اشتری اصفهانی، ص 67

***

ص: 159

هست نبی شهر و علی باب او

علم نبی را ز علی باز جو

سیّد محمّدحسن میرجهانی «حیران»

دیوان حیران، ص 3

***

باب شهر علم و حکمت، روح بخش ممکنات

با تو دوّار است حق، ساری بُوَد از تو حیات

سیّد محمّدحسن میرجهانی «حیران»

دیوان حیران، ص 88

***

امامت را بود افسر ولایت را بود اکمل

به علم اولین و آخرین اعلم ز عالمها

سیّد محمّد حسین مدرس صادقی

دیوان مدرس صادقی، ص 51

***

علی به قول محمّد در مدینهی علم

ز در درآی که راه خطا همیشه خطاست

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 1، ص 68

***

باب شهر علم سرمد، کفو زهرا، جان احمد

شیر و شمشیر محمّد، مظهر جانآفرینم

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 76

***

تو اسرار دادار را مخزنی

تو بر شهر علم محمّد، دری

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 86

***

ص: 160

گفت پیغمبر که من خود شهر علمم در علی است

ای برادر! تو حرامی نیستی، راه از در است

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 106

***

او در شهر علوم احمدی است

این تیمّم را نمیدانست چیست

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 2، ص 121

***

کبریا غیب و تو او را مظهری

مصطفی شهر علوم و تو دری

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 80

***

محمّد، شهر علم است و علی در

ز در در شهر وارد شو، برادر!

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 3، ص 100

***

باب شهر علم، استادی که می باید شود

صد هزاران بوعلی طفل دبستانش علی است

غلامرضا سازگار «میثم»

نخل میثم، ج 4، ص 116

***

علی ای علی در شهر علم

بر و بام و کوی و محل ز تو

غلامرضا فاتحی

دست نوشته شاعر

***

علی شکافندهی نیل، علی مُدرّس به جبریل

بُوَد ز تنزیل و تأویل، تمام آگاه یکسر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

ص: 161

ص: 162

بیشتر منابع اهل سنّت از عایشه و... و نیز تمام شیعه آن را از اصحاب حضرت نقل کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله بارها فرمود:

عَلِیٌّ خَیرُ الْبَشَرِ مَنْ أبی فَقَدْ کَفَرَ.

علی علیه السلام بهترین

انسان و بشر است، هر که قبول نکند، کافر است.(1)

***

در شأن علیّ مرتضی، پیغمبر

فرمود که یا علی! تویی خیر بشر

در حقّ تو شک نمینماید هرگز

در عرصهی روزگار، غیر از کافر

اختر طوسی

گلزار حسینی، ص 292

***

چون واسطۀ غیب و شهود است علی

دیباچۀ دفتر وجود است علی

دریای کمال و هنر و علم و عمل

بحر کرم و سخا و جود است علی

مفتون همدانی

دیوان اشعار، ص 805

***

گفتا نبی خطاب به اصحاب خویشتن

هرگز کسی به خوبیِ حیدر نمی شود

هرکس قبول کرد که او بهترین بود

در دو جهان به صورت کافر نمی شود

یونس وصالی خوراسگانی(یونس)

دست نوشته شاعر

***

ص: 164

علی که «خَیرُ البَشَر»بود، وَ شک در او «قَد کَفَر» بود

دلیلِ فتح و ظفر بود، به غزوه ها بینِ لشگر

امیر ایزدی همدانی

دست نوشته شاعر

***

علی که خواند رسول خداش خیر بشر

در او کسی که شک آورد، گشت از کفّار

ملّامحمّدطاهر قمی

در خلوت علی علیه السلام ، ص 95

***

ص: 165

ص: 166

این حدیث از احادیث متواتر و معروف است که اكثر راویان شیعه و سنّی آن را نقل کرده اند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بارها فرمود:

عَلِیٌّ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی إِلّا أنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدِی.

علی برای من مثل هارون برای موسی است جز این که بعد از من پیامبری نخواهد بود.(1)

نیز از جانب خدای تعالی و توسّط جبرئیل به رسول خدا صلی الله علیه و آله ابلاغ شده که خداوند متعال تو را سلام می رساند و میفرماید:

عَلِیٌّ مِنْکَ بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی وَ لا نَبِیّ بَعْدَکَ.(2)

در حدیثی امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

یا عَلِی! أنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هِبَةِ اللهِ مِنْ آدَمَ وَ بِمَنْزِلَةِ سامٍ مِنْ نُوحٍ وَ بِمَنْزِلَةِ إِسْحاقَ مِنْ إِبْراهِیمَ وَ بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی وَ بِمَنْزِلَةِ شَمْعُونَ مِنْ عِیسی إِلّا أَنَّهُ لا نَبِی بَعْدِی.

ای علی! تو برای من مثل هبة اللَّه هستی برای آدم و مثل سام هستی برای نوح و مانند اسحاق هستی برای ابراهیم و شبیه هارون هستی برای موسی و به منزلهی شمعون برای عیسی می باشی؛ جز این که بعد از من دیگر پیامبری نخواهد بود.(3)

ص: 168

او چو موسی، علی ورا هارون

هر دو یکرنگ از درون و برون

سنایی غزنوی

حدیقة الحقیقه و شریعة الطّریقه

***

دارد خدا میان تو و ابن عمّ تو سرّی