احكام رستورانها و تالارهاى پذیرایى

مؤلف / جواد افتخارى

ناشر / نورالسّجاد

چاپ / اعتماد

نوبت چاپ / دوم

تاریخ چاپ / 1386

شمارگان / 5000 نسخه

قیمت / 900 تومان

شابك: 2-28-7163-964

به سفارش:

ستاد احیاء امر به معروف و نهى از منكر

بخش سوم: روش تطهیر مواد نجس شده

- ظروف نجس شده

- كاركنان و اشخاص غذاخورى

- محل غذاخورى

بخش چهارم: خرید و فروش مواد غذایى

- معاملات باطل

- شرایط خریدار و فروشنده

- برخى ازمعاملات باطل

- خرید و فروش نجاسات

- فروش غذاى فاسد و مضر

- غش در فروش

- كم فروشى و گران فروشى

- احتكار

- فروش اجبارى

- تعیین نكردن نرخ غذا و خدمات

- فروش مواد سمى یا قاچاق

- رشوه براى جلب مشترى

- اسراف در غذا...

فصل دوم

منكرات اجتماعى صنف غذاخورى

بخش اول: شكل مجلس

- اختلاط زن و مرد

- پوشش بانوان

ص: 3

- فیلم بردارى و عكاسى نامشروع از بانوان

بخش دوم: محتواى مجلس

- مجالس رقص

- غنا و موسیقى

- شعبده بازى

- شادى هاى حلال و حرام

- سخنى با هنرمندان

فصل سوم

آداب مهمان دارى و میهمانى

بخش اول: وظایف میهمان دار

بخش دوم: وظایف میهمان

بخش سوم: اشیاى به جامانده

فصل چهارم

امر به معروف و نهى از منكر

- رابطه كارفرما و كارگر

- پرداخت حقوق واقعى كارگر

- حفظ حرمت كارگر

- وظایف كارگر

فصل پنجم:

خمس

- سال خمسى

- پى آمدهاى ندادن خمس

- احكام خمس

ص: 4

خواهشمند است هر گونه نقد و نظر تجربى و علمى خود را جهت تكمیل این مجموعه با ما به نشانى قم - خ معلم 16 مترى عباس آباد، جنب مدرسه شهیدین، یا تلفن 7835554 -0251 در میان بگذارید.

انه ولىٌ قدیر

انتشارات نورالسجاد

لغزش و گناه به حداقل برسد، همان خطرى كه امام على علیه السلام در مورد آن این گونه هشدار مى دهد: اى تجار! ابتدا مسائل فقهى مربوط به تجارت را بیاموزید، بعد به خرید و فروش مشغول شوید. و سه مرتبه تكرار نمودند.(1)

از طرف دیگر، آشنایى با منكراتى كه ممكن است در حین كار رخ دهد، نیز تأثیر زیادى در جلوگیرى از معصیت و گناه دارد.

با درك این ضرورتهاست كه نوشته حاضر تقدیم مى شود تا راهگشاى كاركنان این صنف باشد و سبب شود آنان علاوه بر كسب روزى دنیوى، از بركات معنوى كار نیز بهره مند گردند.

غذاهاى غیر گوشتى اعم از سبزیجات، حبوبات، میوه ها و فراورده هاى لبنیاتى، مانند پنیر، ماست، كره و خامه كه از حیوان حلال گوشت گرفته مى شود، تخم مرغ و سایر پرندگان حلال گوشت، نان، بیسكویت، شكلات، آدامس، شیرینى وسایر خوردنى هایى كه از گوشت حیوان نیست، پاك و خوردن آنها حلال است، مگر آن كه ثابت شود كه نجس شده یا بدن كافر با رطوبت به آن رسیده است.(1)

ب) غذاهاى گوشتى (چهارپایان)(2)

چهارپایان اهلى سه قسم اند:

1- حلال گوشت:انواع گوسفندان، گاو و شتر.

2- مكروه: اسب، قاطر و الاغ.

3- حرام گوشت: سگ و گربه .

چهارپایان

وحشى نیز دو قسم اند:

1- حلال گوشت: آهو، گاو، بزكوهى و گورخر.(3)

2- حرام گوشت: تمام حیوان هاى درنده مانند گرگ و پلنگ... .

مسئله:

1- تمام حیوان هاى درنده حرام گوشت هستند، هر چند از نظر قدرت و درندگى ضعیف باشند، مانند روباه.

2- خوردن گوشت خرگوش حرام است.(4)

ص: 8

3- گوشت تمام انواع حشرات حرام مى باشد.(1)

پرندگان

پرندگان حلال گوشت عبارتند از:

1-

تمام اقسام كبوترها (قمرى هم نوعى كبوتر است)،

2- تمام اقسام گنجشك ها (بلبل هم نوعى گنجشك است)،

3- مرغ، خروس، اردك و مرغابى.(2)

پرندگان حرام گوشت عبارتند از:

خفاش، طاوس، كلاغ (زاغ هم نوعى كلاغ است) و تمام پرندگانى كه چنگال دارند، مانند عقاب و... .(3)

مسئله:

1- خوردن گوشت هدهد مكروه است.(4)

2- تخم مرغ و سایر پرندگان حلال گوشت، حلال است و تخم پرندگان حرام گوشت، حرام.(5)

3- ملخ از پرندگان است و حلال گوشت مى باشد.(6)

سؤال: راه شناختن پرندگان حلال گوشت و حرام گوشت چیست؟

جواب: دو راه دارد:

1- پرنده اى كه هنگام پرواز بال زدنش بیشتر باشد تا نگه داشتن بال، حلال است.

ص: 9

2- پرندگانى كه سنگدان یا چینه دان یا انگشت جدایى مانند انسان شصت دارند، حلال است و پرندگان دریایى و غیر دریایى دراین حكم مساوى هستند.(1)

آبزیان.

1- از حیوان هاى دریایى تنها ماهى پولك دار و برخى از پرندگان دریایى حلال گوشت هستند.(2)

2- میگو همان ملخ دریاى و از پرندگان است(3) و حلال گوشت مى باشد.(4)

آن غذا را به مشتریان عرضه كنند. حتى اگر برخى از مشتریان مشغول استفاده از چنین غذایى باشند، بر میزبان (رستوران دار و عوامل دست اندركار) واجب است به آنها اطلاع دهند و قیمت چنین غذایى را هم نباید دریافت كند.

مسئله 2. فضله پرندگان حرام گوشت، نجس است.(1)

مسئله 3. گربه و موش پاك اند؛ ولى ادرار و مدفوع شان نجس است.(2)

سؤال: اگر شك داریم كه شیئى سیاه رنگ كه در غذا دیده شده فضله موش است یا نه، آیا غذا نجس است؟

جواب: در فرض شك، پاك است و تفحص لازم نیست. (3)

سؤال: اگر برنج را تازه خیس كرده ایم و فضله موش در آن دیده شد، راه پاك شدن دارد، یا نه؟

جواب: اگر آب نجس به باطن برنج نفوذ نكرده، مى شود آن را آب كشید.(4)

سؤال: در فرض بالا اگر شك كنیم كه آب نجس به باطن رسیده یا نه، چه حكمى دارد؟

جواب: باطن برنج پاك است.(5)

سؤال: اگر بعد از پخته شدن برنج و دم كشیدن آن، فضله موش ببینم و ندانیم هنگام خیس كردن بوده یا بعد از پخته شدن افتاده است، چه حكمى دارد؟

جواب: اگر احتمال مى دهید بعد از پخته شدن و تمام شدن آب برنج افتاده، همان جاى نجس و مقدارى از اطراف آن را بردارید، بقیه پاك است.(6)

سؤال: اگر فضله موش یا خون یا نجاست دیگرى در آبگوشت و خورشت

ص: 12

دیده شود، چه حكمى دارد؟

جواب: آب آبگوشت و خورشت نجس است ولى مواد دیگر اگر در آب نجس نجوشیده و آب نجس در آن نفوذ نكرده، با آب كشیدن پاك مى شود.(1)

د) مردار

مرده حیوانى كه خون جهنده دارد، نجس است... ماهى مرده چون خون جهنده ندارد، پاك است.(2)

سؤال: حكم بچه مرده حیوان كه از شكم حیوان زنده بیرون آمده، چیست؟

جواب: اگر از شكم حیوان زنده بچه مرده اى بیرون آید یا آن را بیرون آورند، خوردن گوشت آن حرام است.(3)

سؤال: حكم بچه مرده حیوان كه از شكم حیوان ذبح شده بیرون آید چیست؟

جواب: اگر حیوانى را شكار كنند یا سر ببرند و بچه مرده اى از شكمش بیرون آورند، چنانچه خلقت آن بچه كامل باشد و مو یا پشم در بدنش روییده، پاك و حلال است.

سؤال: حكم بچه زنده از حیوانى كه شكار شده یا سر آن را بریده اند، چیست؟

جواب: اگر حیوانى را شكار كنند یا سر ببرند و بچه زنده اى از آن بیرون آید، چنانچه آن بچه را به دستورى كه در شرع، معین شده سر ببرند حلال و اگر بدون سر بریدن بمیرد، حرام مى باشد.(4)

ص: 13

سؤال: حكم ماهى هاى خارجى چیست؟

جواب: صید كننده ماهى لازم نیست مسلمان باشد، ولى انسان باید بداند ماهى را زنده از آب گرفته اند و در خارج از آب جان داده است.(1)

احكام كشتن و شكار حیوانات

گاه مشاهده مى شود كه هتل داران و صاحبان رستورانهاى خارج از شهر، خود اقدام به ذبح حیوانات مى كنند. از این رو مناسب است كه نگاهى داشته باشیم به شیوه هاى كشتن و شكار حیوانات مختلفى كه براى تهیه غذا مورد استفاده قرار مى گیرند.

1- احكام ذبح

مسئله 1. دستور سر بریدن حیوان آن است كه چهار رگ بزرگ گردن را از پایین برآمدگى زیر گلو به طور كامل ببرند و اگر بشكافند، كافى نیست.(2)

مسئله 2. سر بریدن حیوان پنج شرط دارد (كه اگر مراعات نكند حیوان حرام مى شود):

1. كسى كه سر حیوان را مى برد باید مسلمان باشد و اظهار دشمنى با اهل بیت پیمغبر صلى الله علیه و آله نكند.

2. سر حیوان را با چیزى ببرند كه از آهن باشد، ولى اگر آهن پیدا نشود و طورى باشد كه اگر سر حیوان را نبرند، مى میرد، با چیز تیزى كه چهار رگ را ببرد، مانند شیشه و سنگ تیز مى شود سر آن را برید.

3. جلوى بدن حیوان رو به قبله باشد، ولى در صورت فراموشى، ندانستن

ص: 14

مسئله، اشتباه كردن قبله، ندانستن طرف قبله، یا در صورت عدم توانایى در رو به قبله كردن حیوان، اشكال ندارد.

4. نام خدا را بردن به نیت سر بریدن، ولى در صورت فراموشى اشكال ندارد.

5. حركت كردن حیوان بعد از سر بریدن، مثل حركت چشم، دم و پا، كه معلوم شود زنده بوده است.(1)

سؤال: آیا با چاقوى استیل جایز است سر بریدن یا نه؟

جواب: جایز است.(2)

مسئله. چند چیز از حیوان حلال گوشت حرام است:

1) خون 2) مدفوع 3) بچه دادن 4) غدد 5) دنبلان 6) چیزى كه در مغز كله است و به شكل نخود مى باشد 7) مغز حرام كه در میان تیره پشت است، 8) پیه كه در دو طرف تیره پشت است، 9) زهره دادن 10) سپرز(طحال) 11) بول دان (مثانه) 12) حدقه چشم 13) چیزى كه در میان سُم است و به آن ذات الاشاجع مى گویند و 14) آلت تناسلى.(3)

2- شكار

اگر حیوان حلال گوشت وحشى با شرایطى كه در رسآله هاى عملیه آمده است، به وسیله سگ شكارى یا اسلحه شكار شود، حلال است.(4)

3- دستور كشتن شتر

ص: 15

اگر بخواهند شتر را بكشند باید با پنج شرطى كه براى سر بریدن حیوانات گفته شد، كارد یا چیز دیگرى را كه از آهن و برنده باشد، در گودى بین گردن و سینه اش فرو كنند.(1)

4- صید ماهى

مسئله 1- اگر ماهى پولك دار را زنده از آب بگیرند و یرون آب جان دهد پاك و خوردن آن حلال است و چنانچه در آب بمیرد پاك است، ولى خوردن آن حرام مى باشد.(2)

مسئله 2- ماهى بى فلس را اگر چه زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، حرام است.(3)

مسئله 3- كسى كه ماهى را صید مى كند لازم نیست مسلمان باشد و در موقع گرفتن هم لازم نیست نام خدا را ببرد، ولى شخص مسلمان باید بداند كه آن را زنده از آب گرفته اند و در خارج آب مرده است. بنابراین در كشورهاى غیراسلامى درصورتى كه انسان بداند ماهى را زنده از آب مى گیرند و بیرون آب جان مى دهد، پاك و حلال است.(4)

مسئله 4- ماهى مرده اى كه معلوم نیست آن را زنده از آب گرفته اند یا مرده، چنانچه در دست مسلمان باشد، حلال است و اگر در دست كافر باشد اگر چه بگوید زنده گرفته ام حرام مى باشد.(5)

مسئله 5- لازم نیست ماهى پس از بیرون آمدن از آب خودش بمیرد،

ص: 16

بلكه اگر آن را قطعه قطعه كنند و بدین سبب بمیرد، حلال است.(1)

سؤال: خوردن تخم خاویار چه حكمى دارد؟

جواب: اگر از ماهى فلس دار باشد و یا معلوم نیست فلس دار است یا نه، خوردن آن اشكال ندارد، وگرنه حرام است.(2)

سؤال: خوردن ماهى زنده چه حكمى دارد؟

جواب: اشكال ندارد.(3)

سؤال: حكم بریان (كباب) كردن ماهى زنده چیست؟

جواب: اگر ماهى زنده را بریان كنند یا بیرون آب، قبل از جان دادن بكشند خوردن آن اشكال ندارد.(4)

ه) خون:

مسئله 1- خونِ هر حیوانى كه جهنده باشد، نجس است. پس خون حیوانى كه مثل ماهى و پشه جهنده نیست، پاك است.(5)

مسئله 2- اگر حیوان حلال گوشت را به دستورى كه قبلاً گفته شد بكشند...اگر به علت نفس كشیدن یا به واسطه این كه سر حیوان در جاى بلندى بوده، خون به بدن حیوان برگردد آن خون نجس است.(6)

مسئله 3- گوشت خریده شده از بازار اگر به خون آلوده باشد و یقین نداشته باشد كه از خونهاى پاك است یا نجس، حكم به طهارت

ص: 17

مى شود.(1)

مسئله 4- خونى كه در تخم مرغ است، نجس نیست ولى خوردن آن حرام است.(2)

سؤال: اگر در برنج خیس خورده قطره خونى بیفتد، چه حكمى دارد؟

جواب: اگر تازه افتاده و آب نجس به باطن آن نرسیده، مى شود آن را آب كشید، ولى اگر به باطن آن رسیده، قابل پاك شدن نیست و اگر شك داریم آب نجس به باطن رسیده یا نه، باطن پاك است.(3)

سؤال: اگر خون در برنج پخته شده كه آب ندارد، افتاد چه حكمى دارد؟

جواب: همان جاى نجس و مقدارى از اطراف آن را بردارد، بقیه پاك است.(4)

تذكر: خون گردن گوسفند بعد از سر بریدن نجس است و باید آب بكشند.(5)

ز) سگ و خوك

سگ و خوك كه در خشكى زندگى مى كنند، حتى مو، استخوان، پنجه، ناخن و رطوبت آنها نجس است. بنابراین در صورت برخورد هر یك از این قسمت ها به مواد غذایى اگر در یكى رطوبت باشد، نجس خواهند شد بنابراین لازم است. رستورانهاى بین راه و حتى شهرى كه سگ ها در اطراف آنها هستند، در تماس با محیط آشپزخانه و رستوران و مواد غذایى نباشند و ظروف و لوازم رستوران را از دسترس آنها دور نگهدارند.

ص: 18

سؤال: خوراكى كه امروزه در آمریكا براى رشد سریع به مرغها داده مى شود 80% پروتئینى است كه از گوشت خوك و گاو درست شده است. خوردن چنین مرغهایى كه از اینگونه غذاها استفاده مى كنند چه حكمى دارد؟

جواب: اشكالى ندارد.(1)

ح) كافر

مسئله 1- كافر كسى است كه: منكر خدا است؛ یا براى خدا شریك قرار مى دهد؛ یا پیغمبرى خاتم الانبیاء صلى الله علیه و آله را قبول ندارد یا نسبت به یكى از اینها شك داشته باشد؛ یا یكى از ضروریات دین را كه مى داند ضرورى است انكار كند به طورى كه انكار آن به انكار خدا یا توحید و نبوت برگردد. مسئله 2- تمام بدن كافر نجس است. بنابراین در صورت برخورد با مواد غذایى (اگر یكى از آن دو تر باشد) موجب نجس شدن مواد غذایى خواهد شد.(2)

سؤال: همان طور كه اطلاع دارید، برادران اهل سنت مرغهایى كه كشتار كشورهاى غیرمسلمان است مصرف مى كنند، به دلیل این كه چنانچه ذابح اهل كتاب باشد، كافى مى دانند و روى پاكت این مرغها جمله «ذبح على حسب الشریعة الاسلامیة»، كشته شده به دستور اسلام، نیز نوشته شده، آیا استفاده كردن یك فرد شیعه از این مرغها جایز است یا خیر؟

جواب: تا احراز تذكیه (3) نشود، و لو این كه احتمال داده شود كه وارد كننده

ص: 19

مسلمان رعایت تذكیه شرعى را نموده و در اختیار مردم مسلمان براى استفاده گذاشته، حرام است.(1)

سؤال: در یكى از شهرهاى آمریكا برادران ایرانى از عربهاى مسلمان گوشت، به اصطلاح ذبح اسلامى، مى خریدند، ولى بعداً معلوم شده كه خود عربها از گوشت ذبح شده یهودى ها استفاده مى كنند و با استناد به آیه اى از قرآن (سوره مائده) مى گویند كه ما مى توانیم از ذبح اهل كتاب استفاده كنیم، لطفاً در مورد این آیه توضیح بفرمایید و در این صورت رابطه ما با كسانى كه از این گوشت ها استفاده مى كنند از نظر پاكى و نجسى چگونه است؟

جواب: ذابح باید مسلمان باشد و منظور از طعام در آیه شریفه حبوب بخصوص گندم است و گوشتى كه ذابح آن غیر مسلمان است در حكم میته است و نجس و نجس كننده است.(2)

سؤال: توسط اتحادیه چلوكبابیهاى ایران گوشت یخ زده در كارتن هایى كه معلوم نیست صادره از كدام كشور مى باشد به چلوكبابیها جهت مصرف براى مشتریان داده مى شود خواهشمند است بفرمایید مصرف این گوشتها از نظر شرع اسلام بلامانع است یا خیر؟ جواب: در فرض مذكور محكوم به حلّیت است.(3) سؤال: آیا مصرف كنسروهاى ماهى كه در بازار مسلمین به فروش مى رسد جایز است یا خیر؟

جواب: اگر ندانند از كجا وارد شده یا بدانند كه از بلاد مسلمین است، مانع ندارد و اگر بدانند از بلاد كفر وارد مى شود در صورتى محكوم به حلیت است كه احتمال بدهند وارد كننده

ص: 20

مسلمان احراز تذكیه آن را كرده و در دسترس مسلمین قرار داده است.(1)

سؤال: روغنهاى خارجى چه حكمى دارد؟ جواب: تا یقین ندارد كه از حیوان حرام گوشت گرفته شده و یقین ندارد كه با رطوبت با بدن كافر تماس گرفته، پاك و حلال است.(2)

سؤال: استفاده از لبنیات خارجى مانند پنیر، كره، شیر و ماست چه حكمى دارد؟

جواب: تا یقین به ملاقات (برخورد) چیزى با رطوبت با بدن كافر پیدا نكنید، پاك است.(3)

سؤال: استفاده از نان، لوبیا، رب گوجه فرنگى، سبزى و امثال آن كه در خارج هست یا از خارج وارد مى شود چه حكمى دارد؟

جواب: در موارد غیرگوشتى تا یقین به نجاست آن ولو از طریق تماس آنها با بدن كافر با رطوبت ندارند، پاك است.(4)

ط) شراب و فقاع

مسئله. شراب و هر چیزى كه انسان را مست مى كند، چنانچه به خودى خود روان باشد نجس و خوردن آن حرام است و اگر مثل بنگ و حشیش روان نباشد، اگر چه چیزى در آن بریزند كه روان شود پاك است، ولى مصرف آن حرام است.(5)

مسئله. خرما و موز و كشمش و آب آنها اگر جوش بیایند پاك و خوردن آن حلال است.

مسئله. فقاع كه از جو گرفته مى شود و به آن آبجو مى گویند، نجس و

ص: 21

خوردن آن حرام است، ولى آبى كه به دستور پزشك از جو مى گیرند و به آن ماءالشعیر مى گویند، پاك و خوردن آن حلال مى باشد.(1)

روش پاك كردن مواد نجس شده

مطابق احكام اسلامى مواد غذایى غیرگوشتى، پاك است، مگر آن كه یقین به نجاست آن داشته باشیم، پس :

- اگر انسان مى داند چیزى نجس نشده، پاك و حلال است.

- اگر شك دارد، نجس است یا نه، پاك است؛

- اگر احتمال مى دهد نجس شده، ولى یقین ندارد، پاك است.(2)

جواب: با قلیل و كر سه مرتبه و بهتر است هفت مرتبه شسته شود.(1)

سؤال: اگر غیر مسلمان وارد چلوكبابى و تالار پذیرایى شد، از نظر غذا و طهارت و نجاست چه حكمى دارد؟ جواب: بدنش نجس است. اگر با رطوبت، دست به جایى زد یا غذا و آب خورد، باید ظرف را آب كشید.(2)

- روش آب كشیدن زمین

اگر با آب كر باشد، بعد از برطرف شدن نجاستى مانند خون، با یك مرتبه پاك مى شود و با آب قلیل دو مرتبه و آبهایى كه جمع مى شود، اگر در جایى فرو مى رود همه زمین پاك مى شود واگر چاه ندارد، یا زمین سفت است، آبهاى جمع شده را باید با دستمال یا ابرى جمع كرد و بیرون ریخت چون آبها نجس هستند.(1)

زمین نجس با نور آفتاب نیز پاك مى شود، ولى شرایطى دارد كه برخى از آنها عبارت است از:

1- زمین خیس باشد؛

2- اول عین نجاست را برطرف كنند؛

3- چیزى مانند پرده یا ابر از تابش آفتاب جلوگیرى نكند، مگر آنكه ابر رقیق یا پرده نازك باشد.

4- به كمك باد خشك نشود.(2)

سؤال: روش آب كشیدن میز و صندلى چگونه است؟

جواب: مثل آب كشیدن زمین است، ولى با آفتاب پاك نمى شود، مگر در زمین به گونه اى كار گذاشته باشند كه قابل حمل و نقل نباشد.(3)

سؤال: آیا زمین و میز و صندلى نجس را اگر دستمال بكشیم یا با «تى» پاك كنیم، بدون آب پاك مى شود؟ جواب: نه، بلكه نجاست به جاهاى دیگر هم سرایت مى كند.(4)

ص: 24

نمى كند و...؛ خداوند، فرشتگان، پیامبران و مؤمنین او را لعنت مى كنند، روز قیامت روى او سیاه است و زبان از دهانش بیرون مى آید و فریاد تشنگى او بلند است و نمازش تا چهل روز قبول نیست،(1) مگر این كه توبه كند.(2)

كارفرمایان، كارگران و میهمانان باید به طور جدى از این گناه بزرگ دورى كنند؛ گناهى كه از جمله گناهان كبیره است.(3)

مسئله: نشستن سر سفره اى كه در آن شراب مى خورند، اگر انسان یكى از آنان حساب شود، حرام و چیز خوردن از آن سفره (اگر چه غیر شراب باشد) حرام است.(4)

باطل نیست، اگر چه تدلیس حرام است.(1)

سؤال: تعدادى از روغنهاى نباتى مایع خارجى كه به صورت استریل در قوطى هاى یك لیترى مى باشد بر اثر خرابى لوله آب در انبار زنگ زده و در نتیجه سوراخ شده و روغنها... . با در نظر گرفتن این كه مزه و طعم این روغنهابا طعم و مزه روغنهایى كه در قوطى هاى سالم است، فرقى ندارد. آیا مى توان فروخت؟

جواب: اگر فاسد نشده و ضرر هم نداشته باشد، اشكال ندارد.(2)

- صاحب غذاخورى به جاى گوشت گوسفند از گوشت گاو استفاده كند؛

- برنج درجه دو یا... را به عنوان برنج درجه یك و مرغوب حساب كند؛

- در پخت غذا از مرغ مریض استفاده كند؛

- به جاى زعفران، گل رنگ مصرف كند؛

- به جاى گوشت، سویا بریزد؛

- به جاى روغن خوب، روغن نامرغوب یا دنبه مصرف كند؛

- به اسم سرویس هاى غذاخورى بهداشتى و سالم مواد غذایى حفاظت نشده و تاریخ مصرف گذشته را در اختیار مشتریان بگذارد.(1)

مسئله: از مواردى كه انسان مى تواند معامله را فسخ كند عبارتست از:

1- فروشنده یا خریدار مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طورى كند كه قیمت مال در نظر مردم زیاد شود.

2- فروشنده خصوصیات جنس معینى را كه مشترى ندیده به او بگوید، بعد معلوم شود طورى كه گفته، نبوده است.(2)

مسئله: اگر غذاى اعلا را با غذاى پست مخلوط كند و به اسم چاى اعلا به مشترى بدهد، مشترى مى تواند معامله را به هم بزند.(3)

سؤال: این جانب در كارخانه اى كار مى كنم كه كارش آب میوه گیرى است. تقاضا دارم بفرمایید من چه وظیفه اى در مقابل كارهاى نامشروع این كارخانه دارم. براى این كار به ما دستور مى دهند در آب پرتقال آب مخلوط نماییم. آیا به كار خود ادامه دهیم یا نه؟

جواب: اگر مى دانید كه در وقت فروش به عنوان آب پرتقال خالص فروخته مى شود، باید

ص: 29

دست از این كار بردارید و در غیراین صورت براى شما اشكالى ندارد.(1) در رستوران ها هم اگر این گونه اقدامات انجام شود كارگران و مسئولان هر دو مسؤول مى باشند.

یكى از كارهاى خلاف، پنهان كردن جنس و عرضه نكردن آن است؛ با این هدف كه به افراد مورد نظر با قیمت بالاتر بفروشد.

است، ولى اگر خریدار و فروشنده راضى باشند كه در مال یكدیگر تصرف كنند تصرف آنها اشكال ندارد(1).

شایسته است فروشندگان مواد غذایى در سالن ها و تالارهاى پذیرایى قیمت را به اطلاع مشترى برسانند. این كار مى تواند با نصب تابلوهاى قیمت در محل هاى كاملاً قابل مشاهده صورت بگیرد تا مشترى با اطلاع از قیمت ها نسبت به خرید غذا تصمیم بگیرد.

در این باره از امام رضا داستانى نقل شده كه مضمون و خلاصه آن این است كه: آن حضرت باغى داشتند، روزى به آن جا رفتند و دیدند عده اى كارگر مشغول به كار هستند. حضرت پرسیدند. درباره مزد با این ها صحبت كرده اید؟ مسئول كار گفت: نه! هر چه بدهیم راضى مى شوند.امام علیه السلامناراحت شدند و فرمودند: اگر از اول مشخص كنید كه مزدش چقدر است و بعد اضافه دهید مى فهمد احسان كرده اید و اگر به اندازه اش بدهید مى داند كه حقش را گرفته است، اما اگر از اول صحبت نكنید، بعداً اگر زیاد هم مزد بدهید فكر مى كند حقش است یا حتى كمتر از حقش را گرفته است(2).

تعیین شده از نظر حكومت اسلامى، گناه است(1).

سؤال: سهم قند و شكر كه به قنادى ها و... مى دهند اگر بفروشند سود او حلال است یا نه؟

جواب: باید مقررات دولت اسلامى را رعایت كنند(2).

سؤال: با توجه به اینكه بیشتر اجناسى كه در بازار هست از طریق تعاونى ها توزیع مى شود و باید به دست مردم برسد، چند سؤال مطرح است: سؤال اول : برخى اجناس هست كه به طور مستقیم زیر نظر تعاون نیست، مثلاً به فلان كاسب به نرخ معین داده مى شود و به او گفته مى شود كه به این قیمت به طور خرده فروشى به دست مصرف كننده و خریدار بدهد. حال در صورت تخلف... آیا حرام است؟

سؤال دوم: همان اجناسى كه هر كسى مى داند و آگاهى كامل دارد كه مال تعاونى است، ولى ما مى بینیم در بازار تهران و یا...به فروش مى رسانند من و امثال من كه مى رویم و این اجناس را مى خریم و به بازار مى آوریم و با قیمت گران تر به دست مصرف كننده مى رسانیم لطفاً در این زمینه نظر خود را بفرمایید.

جواب: مخالفت با مقررات دولت اسلامى جایز نیست، ولى

اگر نمى داند جنسى كه در بازار به فروش مى رسد از چه طریقى تهیه شده خرید و فروش آن اشكال ندارد.(3)

كه اختیار مسافران دست راننده است، با پیشنهاد مبلغى به وى و یا در اختیار گذاشتن غذا و امكانات ویژه كه مسافران در آن حقى ندارند، او را تشویق مى كنند مسافرانش را در آن جا پیاده كند. چنین عملى، از آن جهت كه مشترى را در واقع به نوعى مجبور به صرف غذا مى كند، خلاف است و از نظر اخلاقى هم عمل زشتى را مرتكب شده اند، زیرا حق مردم را نادیده گرفته و رابطه دوستى را بر قانون و حق مردم، بى جهت مقدم كرده اند.

غذاخورى ها عبارت است از:

- اسراف در آب

به دلیل مراجعان زیاد، شیرهاى آب خیلى زود خراب مى شوند و این امر چنان عادى مى شود كه بعضى مسؤلان غذاخورى ها تعمیر آن را كارى جزئى و وقت گیر مى دانند.

بعضى مشتریان نیز به دلیل بى توجهى در بستن صحیح شیرهاى آب سبب اسراف مى شوند.

نكته: نقل است كه امام خمینى (ره) اگر مقدارى از آب لیوان را مى نوشید، روى لیوان سرپوش مى گذاشت تا دفعهبعد بقیه آب را بنوشد.

- اسراف در برق

گاهى براى جذب مشترى، لامپ هاى پرمصرف به تعداد زیاد و خارج از حد متعارف استفاده مى شود و یا برخى لامپ ها در جاهایى كه اصلاً مراجعه كننده اى ندارد روشن مى مانند وگاه صورت فریب هم به خود مى گیرد، زیرا فروشنده تلاش مى كند برخلاف واقعیت، مشترى را وادار به خرید كند كه این خود خلافى دیگر است.

- اسراف در غذا

معمولاً براى تمام مسافران و مشترى ها غذا به یك اندازه داده مى شود و حال آن كه میل و اشتهاى افراد متفاوت است. خستگى، اضطراب ها، خواب آلودگى، كمبود فرصت و دهها عامل دیگر باعث مى شود كه برخى كمتر غذا بخورند. به همین خاطر بقیه غذاى آنان باقى مى ماند. چنانچه مسئولان غذاخورى ها، براى مصرف شدن این غذا فكرى نكنند و آن را دور بریزند دچار اسراف شده اند. شایسته آن است كه بخش هاى دست نخورده غذا را جمع آورى و براى فقرا بفرستند، یا لااقل براى

ص: 35

خوراك دام و طیور از آن استفاده كنند. از طرفى هم شایسته است كه مسافران در صورتى كه نیاز به غذاى كمترى دارند، آن را به اطلاع میهمان دار برسانند تا از زیاد آمدن و اسراف غذا جلوگیرى شود. گاهى به علت سفارش بیش از نیاز مشترى، در مراسم هاى شادى یا عزا مقدارى غذا در چلوكبابى باقى مى ماند، در این گونه موارد بهتر است مسئولان تالارها با هماهنگى صاحبان غذا، آن را به عنوان دیون مالى آنان به فقرا برسانند و یا در اختیار مؤسسات خیریه قرار دهند.

سؤال: زیاده روى در مصرف آب و برق در صورتى كه موجب كمبودهایى در سطح عمومى شود، چه حكمى دارد؟

جواب: زیاده روى به نحو غیرشفاف حرام است و چنانچه موجب اتلاف و ضرر باشد، موجب ضمان است.(1)

سؤال: اگر مشترى و میهمان مقدارى غذا یا نوشابه بخورد و بقیه بماند، مى توان از آن استفاده كرد؟

جواب: اگر صرف نظر كرده باشد، اشكال ندارد،(2) البته بهتر است براى نوشیدنى هاى این چنینى لیوان در نظر گرفته شود تا باقى مانده نوشابه از جهت بهداشتى مشكل نداشته باشد.

ارتباطات اجتماعى مسلمانان به حداقل خواهد رسید و اجتماعات هماهنگ با ارزش هاى اخلاقى و اجتماعى شكل خواهد گرفت. شكل گیرى مجالس گناه، (مجالسى كه در آن ارزش هاى دینى خدشه دار مى شود) گاه مانند اختلاط محرم و نامحرم، گاه به نوع غذاها(مانند مسكرات و غذاهاى حرام) و گاه به محتوا و برنامه هاست؛ مانند مجالسى كه براى رقص و ابتذال تشكیل مى شود.

امام على علیه السلام خطاب به اهل عراق كه به نوعى دچار این مشكل شده اند مى فرماید: «یا اَهْلَ الْعِراق نُبِّئتُ اَنَّ نِساءَ كُمْ یدافِعنَ الرِّجالَ فِى الطَّریق اَما تَسْتَحْیون؟ لَعَنَ اللُّه مَنْ لا یغار»(1).

اى اهل عراق! به من خبر داده اند كه زنان شما در راه با مردان برخورد و اختلاط دارند، آیا شرم نمى كنید؟ خدا لعنت كند انسان هاى بى غیرت را!

مسئله. اختلاط زن و مرد اگر موجب مفسده باشد، حرام است(2).

مسئله. هدف از مختلط نشدن، محدود كردن فعالیت اجتماعى زنان نیست، جلوگیرى از مفاسد است. به همین خاطر حضور آنان در مجامعى مثل نماز جماعت و جمعه، نه تنها مكروه نیست، گاه مطلوب نیز مى باشد.(3)

مسئله. شنیدن صداى زنها اگر به قصد لذّت باشد حرام است.(4)

مسئله. گفتگوى زن با مرد نامحرم و مرد با زن نامحرم، اگر زمینه گناه باشد یا سبب فساد و تحریك شهوت شود، حرام است.(5)

كه آنان همدیگر را مى بینند، آیا وضو گرفتن به این نحو اشكال دارد؟

جواب: نباید آن جا وضو بگیرد، چنانچه گرفت، وضو صحیح است ولى گناه كرده است.(1)

سؤال: در برخى مسافرخانه ها محل نماز زن و مرد جدا از هم نیست و مانعى مثل پرده بین آنها وجود ندارد، آیا نماز اشكال دارد؟

جواب: در صورتى كه مفسده اى نیست، پرده لزومى ندارد، بلكه در نماز احتیاط آن است كه زن عقب تر از مرد باشد؛ مگر در صورتى كه بین آنان مانعى مثل پرده باشد.(2)

معمولاً در مراسمى كه در رستورآنهاو تالارها برگزار مى شود خصوصاً جشن ها و عروسى، عكس یا فیلم بردارى مى كنند، هر چند این كار اگر همراه با گناه نباشد اشكال ندارد ولى در این میان حضور زنان نامحرم و سوءاستفاده هاى احتمالى از عكس و فیلم ها، منكرات و گناهانى را در پى دارد. مسؤولان غذاخورى ها وظیفه دارند كه امر به معروف و نهى از منكر كنند و زمینه چنین امورى را فراهم ننمایند.

مسئله 1: عكس گرفتن و فیلم بردارى مرد از زنان نامحرمِ بى حجاب یا بد حجاب، حرام است، گرچه در عروسى باشد(1).

مسئله 2: نگاه كردن و گرفتن فیلم و عكس از دست ها و صورت زنان نامحرم كه آرایش شده، حتى اگر با حجاب باشند، حرام است(2).

مسئله 3: در فیلم گرفتن و عكس انداختن، نگاه كردن به بدن و موى زن نامحرم، گرچه بدون قصد لذت باشد، حرام است(3).

مسئله 4: نگاه به عكس و فیلم نامحرم بدون لذت و در صورتى كه نامحرم را نشناسد و ترس گناه و فساد نباشد مانعى ندارد، اما در پخش مستقیم نگاه به بدن و موى زن نامحرم حرام است گرچه بدون قصد لذت باشد(4) .

مسئله 5:فرقى بین زن و مرد فیلم بردار یا عكس بردار نیست و حتى نگاه به نامحرم در فیلم هاى ورزشى براى خانم ها با تلذذ و ریبه جایز

ص: 40

نیست(1) .

از آن جا كه غالب مردم علاقه مند به تهیه عكس یا فیلم از مراسم هاى خود هستند، بهتر است از قبل یكى از محرم ها را براى چنین كارى آماده كنند.

- چنان كه بدون هماهنگى و اطلاع، چنین برنامه اى اجرا شد، وظیفه صاحبان اماكن، امر به معروف و نهى از منكر و در صورت بى تاثیر بودن، تعطیلى آن جلسه یا اطلاع دادن به نیروهاى مسؤول منكرات است.

- دعوت از رقاص و مطرب و امثال آن براى رقص و آواز و موسیقى، حرام است(1).

- پول دادن و پول گرفتن براى رقصیدن یا كارهاى حرام دیگر، حرام است(2).

در مورد رقص نیز لازم است كه دانسته شود:

1- رقص زن براى مرد نامحرم یا رقص مرد در مقابل زنان نامحرم، حرام است(3).

- در صورتى كه براى كودكان رقص مفسده نداشته باشد، اشكال ندارد(4).

رقص زن براى همسرش و مرد براى زنش در صورتى كه كار حرام دیگرى ؛ مثلاً نوازندگى حرام، همراه آن نباشد، اشكال ندارد(5).

ص: 42

مسئله 3. نشستن و شركت در مجلس گناه حرام است(1).

مسئله 4. صاحبان غذاخورى ها و دیگران، در مقابل پخش نوار ترانه و اجراى موسیقى مطرب، وظیفه دارند كه امر به معروف و نهى از منكر كنند و در صورت عدم توجه باید خود از محل خارج و به كسانى كه وظیفه جلوگیرى دارند، اطلاع دهند(2).

علیه السلام نشان مى دهد كه شادى و شاد كردن مؤمنان موضوعى بسیار با اهمیت است، اما به این شرط كه در مدار ارزش هاى آله ى قرار بگیرد.

پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: اِنّى لَامزَحُ وَ لا اَقُولُ اِلّا الٌحَقّ؛(1) من شوخى مى كنم، ولى غیر حق چیزى نمى گویم.

طریحى مى نویسد: «لَقَدْ كانَ رَسَولُ اللّه یداعِبُ الرّجُلَ یرُیدُ اَنْ یسُرَّهُ»؛(2) رسول خدا صلى الله علیه و آله با مردان شوخى مى كرد، به این قصد كه آنها را شاد كند.

خلاصه در ارزش شاد كردن مؤمن همین بس كه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «مَنْ سَرَّ مُؤمناً فَقَدْ سَرَّنى وَ مَنْ سَرَّنى فَقَدْ سَرّ اللَّه»؛(3) هر كسى مؤمنى را شاد كند، مرا شاد كرده و هر كس مرا شاد كند خدا را شاد كرده است.

شخصى نزد امام موسى بن جعفر علیه السلام آمد و پرسید: فدایت شوم! گاه در میان گروهى هستیم كه مى گویند و مى خندند چه كنم؟ فرمود: اشكالى ندارد به شرطى كه ناسزا نباشد(4).

حضرت موسى پرسید: آنها چه كسانى هستند؟ خداوند فرمود: كسانى اند كه مؤمنى را شاد كنند.(1)

این توصیه ها پیرامون شاد كردن مؤمنان گواه این مطلب است كه هنرمندانى كه وظیفه شاد كردن مخاطبان مؤمن را به عهده دارند، به نوعى مورد لطف و عنایت خداوند متعال هستند، به این شرط كه كارى ارزشى انجام دهند. پس بهتر است براى حفظ كردن ارزش كار خود به آنچه در شرع مقدس براى آنها معین شده توجه و به تكالیف شرعى خود عمل كنند. برخى از این بایسته ها چنین است:

1- از هر كارى كه زمینه گناه و فساد را آماده مى كند، یا سبب بروز مسائل شهوانى مى شود، خوددارى كنند.

2- از شعرها، شوخى ها و لطیفه هاى نامناسب وخلاف شؤون اسلامى پرهیز كنند.

3- از اجراى نمایش ها و برنامه هاى خلاف شرع برحذر باشند.

4- زمینه ساز لذت گناه آلود براى دیگران و عذاب اخروى براى خود نباشد.

5- براى خنداندن مردم غیبت نكنند، تهمت نزنند، دروغ نگویند و... در یك كلام خدا را به غضب نیاورند.

6- هرگز دیگران را مسخره نكنند.

7- برنامه ها را با دقت در نوع مخاطبان خود اجرا كنند؛ اگر در مجلس دختران حضور دارند، روحیه شرم و حیاى آن را پاس دارند و باعث تهیج شهوت نشوند. اگر مخاطبان جوان هستند، مطالب مربوط به متأهل ها را

ص: 46

طرح نكنند و ... .

خلاصه این كه یك هنرمند مى تواند ارزش ها را حفظ كند و مردم را بخنداند و در این صورت كار او ارزشى و عبادت خواهد بود و این سخن رسول اكرم صلى الله علیه و آله درباره آنها صدق خواهد كرد كه: بهترین عمل بعد از نماز، شاد كردن دل مؤمن است، البته به وسیله چیزهایى كه گناه نباشد(1).

به خدا و آخرت ایمان دارد میهمانش را احترام كند.

كنار آمدن با مشترى؛

همدردى و همراهى بامشتریان عزادار؛ در صورتى كه مشترى به مناسبت مصیبتى قرار است در رستوران از گروهى پذیرایى كند، شایسته است تمام اعضاى اماكن پذیرایى و نیز فضاى مكان ها با صاحبان عزا هماهنگ باشند. خداوند مى فرماید: كسى كه بنده مؤمن مرا بیازارد به من اعلان جنگ كرده و آن كس كه بنده مؤمن مرا گرامى بدارد، از غضب من در امان است(1).

خدمت بیشتر به زائران اماكن مقدسه؛

شایسته است كه صاحبان این گونه اماكن توجه بیشترى به مسافران و زائران حرام ائمه اطهار و امام زادگان داشته باشند. در این صورت هم احترام و حرمت ائمه علیهم االسلام حفظ شده، هم بهره اى از ثواب زیارت آنان نصیبشان گردیده است.

عمل به وعده ها؛

اگر صاحبان غذاخورى ها براى میهمانى یا مراسمى در سالن یا خارج آن وعده داده اند، وظیفه دارند به قرار خود عمل كنند و غذا را سر ساعت آماده سازند. در قرآن كریم، خداوند مى فرماید:

«اوفوا بالعهد ان العهد كان مسئولا»؛به عهد و پیمان وفا كنید كه از عهد سؤال مى شود(2).

امام على علیه السلام نیز مى فرماید: هیچ یك از واجبات آله ى همانند

ص: 48

وفاى به عهد نیست كه همه مردم جهان، با تمام اختلافاتى كه در افكار و تمایلات دارند، در آن اتفاق نظر داشته باشند...(1) .

رفتار اسلامى با خارجى ها؛

گسترش ارتباطات و علاقه مندى انسان ها به شناخت بیشتر فرهنگ هاى ملل و مذاهب دیگر، موجب رشد سریع صنعت جهانگردى شده است. صاحبان اماكن پذیرایى و اقامتى در برابر این پدیده و مشتریان وظایفى بر عهده دارند كه برخى از آنها عبارتند از:

1- رعایت اخلاق و رفتار اسلامى

2- پاسخ ندادن به خواسته هاى نامشروع مشتریان، از قبیل تقاضاى تهیه غذاى حرام، شراب و... .

3- پرهیز از اجحاف و تقلب در سرویس دهى به مشتریان، مخصوصاً مشتریان خارجى.

سؤال: دستگاههایى هستند اتوماتیك كه با انداختن پول در آنها، در آنها باز مى شود و شخص مى تواند به مقدار نامعین از داخل آنها روزنامه بردارد، آیا جهت ضرر زدن به كفار اجازه مى دهید در مقابل پول یك روزنامه، مقدار زیادترى از روزنامه ها برداشته شود؟

جواب: اجازه نیست(2).

سفارش امیر مؤمنان على علیه السلام: مهربانى بامردم را پوشش دل خویش قرار بده و با همه دوست و مهربان باش، مبادا چون حیوان درنده باشى كه خوردن آنان را غنیمت دانى، زیرا مردم دو دسته اند؛ دسته اى

ص: 49

برادر دینى تو و دسته دیگر همانند تو در آفرینش مى باشند(1) .

تلاش براى كسب رضایت میهمانان؛

سؤال: اینجانب چندین سال است كارمند دولت هستم. چندین بار كار را صحیح و كامل انجام نداده ام ولى پولش را دریافت كرده ام، وظیفه من چیست؟

جواب: اگر كار را انجام نداده اید، پولى كه در مقابل آن گرفته اید را به همان محلى كه گرفته اید برگردانید(2).

رسول اكرم صلى الله علیه و آله درباره كامل انجام دادن اعمال فرموده است؛ وقتى یكى از شما كارى انجام مى دهد، محكم و خوب انجام دهد(3).

خیانت نكردن؛

خداوند مى فرماید: «اِن اللّه لا یحِبُّ مَن كانَ خَوّاناً اثیماً»(4)؛ خداوند خیانتكار گناهكار را دوست ندارد... «وَ مَن یغْلُلْ یاتِ بِما غَلّ یوْمَ القیمة»(5)؛ هر كس خیانت كند، روز قیامت آنچه را كه خیانت كرده مى آورد.

ب) نسبت به امكانات و مكان

علاوه بر وظایفى كه كارفرمایان اماكن پذیرایى نسبت به شخص

ص: 50

مشترى به عهده دارند، وظایفى نیز در قبال امكانات اماكن بر عهده دارند، كه عبارتند از:

آرامش و آسایش محل؛

شایسته است محلى كه براى مهمانان در نظر گرفته مى شود اسباب آرامش آنان را فراهم سازد و از صداهاى گوش خراش، رفت و آمدهاى زیاد، تنگى محل غذاخورى و... پیراسته شود. همچنین از فضاى موجود مى توان براى پیام هاى مذهبى در قالب پوستر، نقاشى، خطاطى و... استفاده كرد(1).

نظافت؛

موضوع تمیزى و نظافت مورد تاكید اسلاماست. رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید:

ان اللّه طیبُ یحِبُّ الطیب، نظیفٌ یحبُّ النظافة؛(2) خداوند پاك و پاكیزه است و پاكى و پاكیزگى را دوست دارد.

باز فرموده است: اِن الاسلامِ نَظیفٌ فَتنظّفُوا فَانّهُ لا یدخُل الجّنة اِلّا نظیف؛(3) اسلام پاكیزه است شما نیز پاكیزه باشید، زیرا داخل بهشت نمى شود مگر فرد پاكیزه. بنابراین لازم است: محل غذاخورى (4)، ظروف(5) و كاركنان نظیف باشند. امكانات خدماتى جنبى؛ به دلیل مسافر بودن

ص: 51

برخى مشترى ها، وجود تأسیساتى كه بتواند نیازهاى آنها را فراهم كند، ضرورى است، از جمله سرویس بهداشتى و نمازخانه.

شایسته است كه:

- نماز خانه وسیع، تمیز و زیبا باشد؛

- محل نماز خانم ها و آقایان جدا و داراى پوشش مناسب باشد؛

- مهر، تسبیح، پارچه ها و زیرانداز تمیز و به اندازه كافى و امكانات مناسب و در شأن نمازگزاران تهیه شود؛

- حتى الامكان در محل نماز آن نسخه اى از قرآن و مفاتیح و توضیح المسائل وجود داشته باشد.

- جهت قبله با علامتى ساده مشخص شود و در سمت قبله تصاویرى كه موجب حواس پرتى نمازگزار مى شود نصب نشود؛

- داراى دستگاههاى گرمازا و خنك كننده باشد.

غصبى نبودن محل؛

علاوه بر آن چه گفتیم، میهمان دار وظیفه دارد، مكانى را براى پذیرایى در اختیار مشترى بگذارد كه استفاده از آن حلال باشد؛

بنابراین :

1- مكان پذیرایى و اقامت، نباید بدون رضاى مالك شرعى، مورد استفاده قرار گیرد(1).

2- اگر وقفى است، به صورت غیرشرعى واگذار نشده باشد و بر خلاف قانون حكومت اسلامى مورد استفاده قرار نگیرد(2).

ص: 52

3- از نظر امكانات، مانند برق، گاز و تلفن، مشكل شرعى نداشته و برخلاف قانون حكومت اسلامى نباشد(1).

4- آنچه را مشكل شرعى یا قانونى دارد در اختیار مشترى قرار ندهد(2).

هر چند اگر مشترى اطلاعى از این موضوع نداشته باشد تكلیفى ندارد.

مناسبت ها

در طول سال، روزهایى وجود دارد كه به دلیل قرار گرفتن مناسبت خاصى، داراى موقعیتى ویژه است و حفظ حرمت و احترام آن بر همه لازم است، مانند ایام شهادت ائمه علیهماالسلامبه خصوص ماه محرم و ایام ماه مبارك رمضان. در این جا به برخى احكام ماه رمضان اشاره مى شود كه تالارها وظیفه دارند آنها را رعایت كنند:

1- از هر گونه عملى كه تظاهر به روزه خوارى به شمار آید، پرهیز و جلوگیرى كنند.

2- فروش غذا براى مسافران و كسانى كه عذر دارند، باید به دور از انظار عمومى باشد.

3- از فروش غذا به كسانى كه مى دانند بدون عذرروزه خوارى مى كنند، خوددارى كنند.

مسئله. اگر كسى به طور علنى روزه خوارى كند به حكم قاضى شرع 25 ضربه شلاق مى خورد(3).

سؤال: اگر چلوكبابى و امثال آن در داخل شهر و در روزهاى ماه مبارك

ص: 53

رمضان فعالیت كند و مخفیانه از مراجعان پذیرایى كند یا براى آنها غذا بفرستد، كار او چه حكمى دارد و وظیفه كسى كه آن جا كار مى كند، چیست؟

جواب: كار او خلاف است و كسى كه مى داند باید او را امر به معروف و نهى از منكر كند، اگر ثر نكرد به نیروهایى كه وظیفه مقابله با منكرات را دارند، خبر دهد(1).

سؤال: شاطر نانوایى، به خاطر گرماى بیش از حد تنور، روزه اش را مى خورد و مى گوید با این گرماى هوا و گرماى تنور نمى توانم روزه بگیرم و شاید در زمستان قضاى روزه را بگیرد، آیا او مجاز است این كار را بكند؟ و هر فردى كه این قبیل شغل ها را دارد مى تواند در این فصل روزه نگیرد؟

جواب: عذرهاى ذكر شده سبب جواز افطار نیست.(2)

همان گونه كه صاحبان اماكن در مقابل احكام شرع مسئولیت دارند، همان طور موظف اند كه قوانین و مقررات جمهورى اسلامى را مراعات نمایند.

استفتاء: هر گونه عملى كه برخلاف مقررات دولت اسلامى یا موجب فساد در جامعه باشد، جایز نیست(3).

1- میهمان وظیفه دارد از اموال مكان پذیرایى مواظبت كند.

سؤال: اگر ظرفى كه مربوط به اماكن پذیرایى است از دست ما یا بچه ما بیفتد و بشكند یا خسارتى به امكانات سالن وارد شود چه وظیفه اى داریم؟

جواب: اگر در نگهدارى آن كوتاهى یا درنحوه استفاده از آن زیاده روى كرده باشد، جبران خسرات لازم است، گر چه عمدى نباشد، مگر این كه صاحب مال ببخشد یا حلال كند(1).

سؤال: اگر در گذشته یا دوران كودكى مالى از مردم را از بین برده ایم یا دزدى كرده ایم، یا در رستوران غذا خورده ایم ولى وجه آن را نپرداخته ایم یا لوازم رستوران را شكسته ایم یا در حساب كردن قیمت اشتباه كرده ایم و... چه باید بكنیم؟

جواب: این مسئله چند صورت دارد:

الف - اگر صاحبش را مى شناسیم یا مى توانیم با تحقیق بشناسیم و مقدار بدهكارى را هم مى دانیم، باید قیمت چیزى را كه تلف كرده ایم، به قیمت روز به او بدهیم و اگر خود جنس موجود بود آن را برگردانیم.

در مورد این فرض دو نكته قابل توجه است:

اول این كه، لازم نیست خود ما بدهكارى را بدهیم، بلكه مى توانیم به كسى كه مورد اطمینان است بسپاریم، تا او بدهد و بگوید كسى بدهكار بود، داد.

دوم این كه، لازم نیست بگوییم، این پول از چه بابت است، فقط كافى است آن را به صاحبش برسانیم.

سوم آن كه، اگر بعد از تحقیق معلوم شد صاحب آن مرده است، باید به ورثه اش تحویل دهیم و طبق قانون ارث آن را بین ورثه تقسیم كنیم و سپردن به یك نفر كافى نیست، مگر آن كه

ص: 55

مطمئن باشیم خودشان به طور صحیح تقسیم مى كنند.

ب - اگر بعد از تحقیق صاحبش را نشناختیم، ولى مقدار بدهكارى را مى دانیم، باید بهاى آن را به قیمت روز از طرف صاحبش به فقیر شرعى (1) غیر سید، كه فقیر بودن او را مى دانیم، با اجازه مجتهد، صدقه دهیم.

ج - اگر مالك را مى شناسیم، ولى مقدار بدهكارى را نمى دانیم، باید یكدیگر راضى كنیم و اگر راضى نشد، مقدارى را كه یقین داریم مال اوست و حتماً كمتر از آن نبوه، به او بدهیم، هر چند احتیاط این است كه مقدار بیشترى را كه احتمال مى دهیم مال اوست، به او بپردازیم.

د - مالك را نمى شناسیم، مقدار حرام و بدهكارى هم معلوم نیست. در این صورت باید از طرف صاحبش مقدار یقینى را به فقیر شرعى غیر سید، با اجازه مجتهد، صدقه دهیم(2).

2- همان طور كه مشترى انتظار دارد با مكان نظیف و میزبان مؤدب روبرو شود، خودش نیز وظیفه دارد احترام میزبان و كاركنان را نگه دارد و نظافت اماكنى را كه در اختیار اوست مراعات نماید(3).

3- میهمان باید فقط از وسایل و امكاناتى كه براى او تهیه شده استفاده كند، در غیر این صورت چنین كارى در حكم غصب و حرام است.

سؤال: آیا مى شود از امكانات تالار، از قبیل تلفن، سرویس دستشویى، همراه بردن غذا و استفاده از میز و صندلى و فضا و... بدون اجازه مسئولان اماكن، استفاده كرد؟

جواب: بدون اجازه جایز نیست، مگر این كه عمومى باشد و مالك جلوگیرى نكند، یعنى

ص: 56

اطمینان به رضایت حاصل شود(1).

4- میهمان وظیفه دارد مثل میزبان از كارهایى كه سبب معصیت مى شود، از قبیل برپایى مجلس گناه، استفاده از غذاى حرام و... پرهیز و در صورت مشاهده گناه، امربه معروف و نهى از منكر كند.

5- مناسب است تا حد امكان طبق آداب اسلامى بخورد و بیاشامد. شایسته است مدیران رستورانها آداب مذكور را از رسآله هاى عملیه استخراج و با خط زیبا در سالن هاى غذاخورى نصب كنند(2).

است كه از طرف صاحبش صدقه دهد(1).

ب - اگر نشانه دارد، هر چند قیمت آن از یك درهم (2) كمتر ولى صاحبش معلوم باشد، باید به او بدهد.

ج - اگر با تمام شرایط فوق فقط صاحبش معلوم نباشد، مى تواند براى خود بردارد و اگر تلف شد نباید عوض آن را بدهد.

د - اگر نشانه دارد و قیمت آن به یك درهم مى رسد باید تا یك سال اعلان كند. اگر صاحبش پیدا شد، به او بدهد و اگر پیدا نشد مى تواند یا براى خود بردارد، به قصد اینكه هر وقت صاحبش پیدا شد عوض آن را به او بدهد،یا براى صاحبش نگاه دارد،ولى احتیاطاً و با اجازه مجتهد به فقیر غیرسید بدهد(3).

امر به معروف و نهى از منكر

امر به معروف و نهى از منكر، اساسى ترین حق متقابل مردم در جامعه اسلامى است كه قرآن كریم با واژه هایى چون تواصى (4) و تناهى (5) (یكدیگر را سفارش كردن و یكدیگر رابازداشتن) از آن یاد كرده است. این ویژگى كه سلامت جامعه اسلامى را در پى دارد، بارزترین خصوصیت جامعه مسلمانان نیز مى باشد. خداوند مى فرماید:

«كُنْتُمْ خَیرَ اُمّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنّاس تَامُرُون بِالمَعُروف وَ تَنْهَونَ عَن ِ المُنكر وَ تُومِنُون بِالله»(6).

ص: 58

یعنى، شما بهترین امتى بودید كه براى مردم پدید آمده اید. (چه این كه) به نیكى فرمان مى دهید و از منكر باز مى دارید و به خدا ایمان دارید. بر اساس آنچه گفته شد، اقامه امر به معروف و نهى از منكر وظیفه همگانى است و صاحب مكان پذایریى و مشترى هر دو در قبال منكرات یا ترك واجبات از طرف مقابل وظیفه اجتماعى دارند.

مسئله 1. امر به معروف و نهى از منكر واجب كفایى است، یعنى در صورتى كه بعضى از مسلمانان بالغ و عاقل آن را انجام دهند از دیگران ساقط است و اگر برپایى معروف و جلوگیرى از منكر توقف بر اجتماع جمعى از مسلمانان داشته باشد، واجب است اجتماع كنند(1).

مسئله 2. اگر بعضى امر و نهى كنند و موثر نشود و بعضى دیگر احتمال بدهند كه امر یا نهى آنها موثر است، واجب است امر و نهى كنند(2).

مسئله 3. در امر به معروف و نهى از منكر بیان احكام دینى كفایت نمى كند، بلكه باید امر و نهى كند.(3)

مسئله 4. چند چیز در واجب بودن امر به معروف و نهى از منكر شرط است:

اول آن كه، كسى كه مى خواهد امر و نهى كند بداند آنچه شخص ملكف به جا نمى آورد واجب است به جا آورد، و آنچه به جا مى آورد باید ترك كند.

دوم آن كه، احتمال بدهد امر و نهى تأثیر مى كند، پس اگر بداند اثر نمى كند واجب نیست.

ص: 59

سوم آن كه، بداند شخص معصیت كار بنا دارد كه معصیت خود را تكرار كند، پس اگر بداند یا گمان كند یا احتمال صحیح بدهد كه تكرار نمى كند، واجب نیست.

چهارم آن كه، در امر و نهى مفسده اى نباشد، پس اگر بداند یا گمان كند كه اگر امر یا نهى كند ضرر جانى یا آبرویى یا مالى قابل توجه به او مى رسد، واجب نیست، بلكه اگر احتمال ضررهاى مذكور را هم بدهد، واجب نیست و بالاتر از آن اگر احتمال دهد كه در اثر آن ضرر جانى یا آبرویى یا مالى و مشقت زیاد متوجه بعضى مؤمنین شود واجب نمى شود؛ بلكه در بسیارى از موارد هم حرام است.

مسئله. اگر معروف یا منكر از امورى باشد كه شارعمقدس به آن اهمیت زیاد مى دهد، مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احكام ضرورى، باید ملاحظه اهمیت شود و مجرد ضرر موجب واجب نبودن نمى شود. پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احكام ضرورى اسلام بر دادن جان و مال، واجب است بدهد.(1)

مسئله. اگر احتمال صحیح داده شود كه سكوت سبب مى شود كه منكرى معروف یا معروفى منكر شود، واجب است خصوصاً بر علماى اعلام، اظهار حق و اعلام آن و جایز نیست سكوت(2).

مراتب امر به معروف و نهى از منكر

ص: 60

مسئله. اول آن كه، با شخص معصیت كار طورى عمل شود كه بفهمد به خاطر معصیت او این نحو با او عمل شده است، مثل این كه از او رو برگرداند، یا با چهره گرفته با او ملاقات كند یا با او ترك رفت و آمد كند و از او اعراض كند(1).

مسئله. مرتبه دوم از امر به معروف و نهى از منكر، امر و نهى به زبان است. پس با احتمال تأثیر و حصول سایر شرایط گذشته، واجب است اهل معصیت را نهى كند و تارك واجب را امر كند به به جا آوردن واجب(2).

مسئله. اگر مى داند كه نصیحت تاثیر ندارد، واجب است با احتمال تأثیر، امر و نهى الزامى كند و اگر تأثیر نمى كند، مگر با شدّت در گفتار و تهدید بر مخالفت، لازم است؛ لكن باید از دروغ و معصیت دیگر دورى شود(3).

مسئله. مرتبه سوم توسل به زور و جبر است، ولى با توجه به حاكمیت و اقتدار حكومت اسلامى این امر به نیروهاى امنیتى داخلى و قوه قضائیه واگذار مى شود و در صورت نیاز به توسل به زور موضوع را به نیروى انتظامى و قوه قضائیه اطلاع دهند(4).

مسئله. اگر جلوگیرى از منكرات و اقامه واجبات، موقوف باشد بر زخمى كردن و كشتن، جایز نیست مگر به اذن مجتهد جامع الشرائط با حصول

ص: 61

شرایط آن(1).

مى فرماید: هیچ بنده اى از بندگان خدا را كوچك نشمار، چه بسا او دوست خدا باشد و تو ندانى(1).

بر همین اساس، شایسته است كارفرما نسبت به نیازهاى كارگران خود دلسوزى نشان دهد،(2) فرصت كافى براى انجام امور شخصى و عبادى آنان اختصاص دهد، نسبت به آنان خوش اخلاق و خوش رفتار باشد و در قبال اشتباهاتى كه انجام مى دهند ضمن تذكر و هدایت، با گذشت و نرمى برخورد كند، زیرا خداوند از مسلمانان مى خواهد نسبت به هم گذشت داشته باشند(3).

سؤال: اگر كارگرى براى غیرمسلمان كار مى كند وظیفه او چیست و آیاحقوقى كه مى گیرد، اشكال دارد یا نه؟

جواب: مزد و حقوق اشكال ندارد(1).

سؤال: در صورتى كه كارگر به خاطر كوتاهى در انجام وظیفه، موجب ضرر به كارفرما شود، چه حكمى دارد؟

جواب: ضامن و مدیون است و باید جبران كند(2).

انسان از اولین روز بلوغ خود باید نماز بخواند و در اولین ماه رمضان سال بلوغ روزه بگیرد و پس از گذشت یك سال از اولین درآمد، مازاد درآمدى كه برایش مانده، مبلغ معینى را بدهد. پس در محاسبه سال خمسى، ابتداى سال، اولین درآمد و پایان آن گذشتن یك سال شمسى یا قمرى است(1).

آنچه خمس ندارد عبارت است از

1- رستوران و امكانات آن؛ از قبیل یخچال و فریزر و ظروف آشپزخانه و میز و صندلى و سایر چیزهایى كه سرمایه كسب محسوب مى شود، در صورتى كه از درآمد تهیه شده باشد، پرداخت خمس آن واجب است. چنانچه فعلاً نتواند خمس آن را بپردازد، مى تواند با مراجعه و دست گران و اجازه و مهلت گرفتن، در وقت توان بپردازد(2).

2- مالى كه از راه ارث به دست آید، 3- به انسان ببخشند، 4- جایزه بگیرد، 5- عیدى بگیرد، 6- مهریه(3).

51 آن معامله باطل است(1).

3- اگر بخواهد پول خمس نداده به صاحب حمام بدهد و در حمام غسل كند، غسل او باطل است(2).

4- اگر با پولى كه خمس آن را نداده است، خانه بخرد، نماز خواندن در آن خانه باطل است(3).

جواب: خیر(1).

الحمدالله رب العالمین.

خودآموز

1. این جمله از كیست؟ « كسى كه براى خانواده اش زحمت مى كشد مانند شخصى است كه در راه خدا جهاد مى كند».

الف) حضرت على (ع) ب) حضرت رسول اكرم (ص)

ج) امام حسین (ع) د) هیچكدام

2. سخن « كسى كه نیاز مؤمنى را برآورده سازد، مانند كسى است كه یك عمر خدا را عبادت كرده است » از چه كسى است؟

الف) حضرت محمد (ص) ب) حضرت على (ع)

ج) امام حسین (ع) د) هیچكدام

3. این سخن از كیست؟ « اى تجار، ابتدا مسائل فقهى مربوط به تجارت را بیاموزید، بعد به خرید و فروش مشغول شوید و سه مرتبه تكرار نمودند».

الف) حضرت على (ع) ب) امام حسن عسكرى (ع)

ج) امام حسین (ع) د) هیچكدام

4. گوشت حیوانات درنده چه حكمى دارد؟

الف) حرام است. ب) مكروه است.

ج) مستحب است. د) جایز است.

ص: 67

5. كدام گزینه صحیح نیست؟

الف) گوسفند و گاو و شتر حلال گوشت هستند.

ب) خوردن گوشت اسب، قاطر، الاغ و خرگوش مكروه است.

ج) خوردن گوشت حشرات حرام است.

د) تمام حیوانات درنده حرام گوشت هستند.

6. كدام پرونده خوردن گوشتش حلال است؟

الف) قمرى وحشى ب) گنجشك

ج) عقاب د) هیچكدام

7. خوردن گوشت هُدهُد چه حكمى دارد؟

الف) حرام است. ب) بستگى به نظر مرجع تقلید دارد.

ج) مكروه است. د) حلال است.

8. ملخ جزو چه دسته اى از جانداران و خوردن گوشت آن چه حكمى دارد؟

الف) جزو حشرات و حرام گوشت است.

ب) جزو حشرات و حلال گوشت است.

ج) جزو پرندگان و حلال گوشت است.

د) جزو پرندگان و حرام گوشت است.

9. راه شناخت پرندگان حلال گوشت و حرام گوشت چیست؟

الف) ذبح كردن پرندگان

ب) پرنده اى كه هنگام پرواز بال زدنش بیشتر باشد تا نگه داشتن بال حلال است.

ج) پرونده اى كه هنگام پرواز بال زدنش كمتر باشد تا نگه داشتن بال حلال است.

د) هیچكدام

10. اگر شك داریم كه شى ء سیاه رنگ در غذا دیده شده فضله موش

ص: 68

است یا نه غذا چه حكمى دارد؟

الف) نجس و خوردن آن حرام است.

ب) مكروه است.

ج) در فرض شك، پاك است و تفحص لازم نیست.

د) هیچكدام

11. اگر برنج را تازه خیس كرده ایم و فضله موش در آن دیده شده، راه پاك شدن دارد یا نه؟

الف) ندارد

ب) اگر آب نجس به باطن برنج نفوذ نكرده مى شود آن را آب كشید.

ج) به خودى خود پاك است.

د) اگر رطوبت فضله به برنج نرسد مى توان را را آب كشى كرد.

12. حكم بچه مرده حیوان كه از شكم حیوان زنده بیرون آمده، چیست؟

الف) خوردن آن جایز است. ب) خوردن آن حرام است.

ج) خوردن آن مكروه است. د) حكمى ندارد.

13. استفاده و فروش غذاى مانده و فاسد در چه صورتى شرعاً حرام است؟

الف) در صورتیكه موجب ناراحتى مشخص شود.

ب) موجب ضرر جانى و مسمومیت شود.

ج) موجب عوارض و بیماریها گردد.

د) همه موارد

14. خوردن چیزهایى كه طبیعت انسان از آنها بدش مى آید چه حكمى دارد؟

الف) مكروه است. ب) حرام است.

ص: 69

ج) مباح است. د) حكم خاصى ندارد.

15. خوردن بعضى از غذاها مثل كالباس و سوسیس كه پزشكان آن را مضر مى دانند از لحاظ شرعى چگونه است؟

الف) اشكال ندارد.

ب) اگر به یقین بداند چه حرامى در آن نیست اشكالى ندارد.

ج) بلامانع است. د) هیچكدام

16. تقلب در فروش كارى ··· و در برخى از موارد ··· و سبب

··· معامله خواهد بود.

الف) حرام - باطل بودن - خلاف اخلاق

ب) باطل بودن - حرام - خلاف اخلاق

ج) خلاف اخلاق - باطل بودن - حرام

د) خلاف اخلاق - حرام - باطل بودن

17. احتكار یعنى:

الف) فروش جنس به ده برابر آن

ب) پنهان كردن جنس و عرضه نكردن به بازار با این هدف كه به قیمت بالا بفروشیم.

ج) كم فروشى

د) هیچكدام

18. اسراف در لغت به چه معنا است؟

الف) به معناى زیاده روى و از هم گسیختگى

ب) به معناى اعتدال در مصرف

ج) به معنى تجاوز از حد و میانه روى

د) به معنا كم مصرف كردن

19. هدف از مختلط نشدن زن و مرد در مجالس عروسى چیست؟

ص: 70

الف) جلوگیرى از مفاسد

ب) محدود كردن فعالیت هاى اجتماعى زنان است.

ج) محدود كردن فعالیتهاى اجتماعى زنان نیست و جلوگیرى از مفاسد

د) هیچكدام

20. شنیدن صداى زنها اگر به قصد لذت باشد چه حكمى دارد؟

الف) حلال است. ب) حرام است.

ج) مكروه است. د) مانعى ندارد.

ص: 71