بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

حدیث نیک و بد ما نوشته خواهد شد

زمانه را قلم و دفتریّ و دیوانی است

ص: 3

حدیث روزگار 8 : خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی

دربارۀ طرح :

مرکز فرهنگی - اسلامی اروپا

- لندن -

ص: 4

نامه ها و اسناد. 91

فهرست اعلام. 117

فهرست اماکن.. 118

فهرست کتاب ها 120

ص: 6

تعمیر یا بازسازی نبود و با همین شرایط، به علت ارزش اقتصادی و مرغوب بودن محل، از طرف مسئولین وقت سفارت ما در لندن، در معرض فروش قرار گرفته بود و مشتریان متعددی هم به صحنه آمده بودند و می خواستند به قیمت نازلی آن را خریداری کنند!

... نخستین اقدام من مکاتبه با مرکز - تهران - برای جلوگیری از فروش این محل بود و پس از تثبیت آن، به فکر نوسازی آن، برای برنامه و طرح مرکز فرهنگی - اسلامی افتادیم و در این راستا، برنامه ای تنظیم و به محضر امام عرضه داشتم که باز مورد قبول ایشان قرار گرفت و به طور مکتوب از ایشان اجازه گرفتیم ولی به شرط اینکه که این کار، بدون درخواست کمک مالی از دولت باشد که با کمبود بودجه برای هزینه های جنگ و اداره کشور مواجه بود.

... هیئت امنایی از شخصیت های فرهنگی - علمی - اقتصادی در ایران تشکیل دادیم و قرار شد که بودجه ریالی لازم را این هیئت تأمین کند و ما با پرداخت قسطی آن به دولت، بتوانیم با ساختن مرکز به هدف خود جامه عمل بپوشانیم...

مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی که در آن دوران ریاست مجلس را به عهده داشت، در مذاکره ای، پذیرفت که پس از پرداخت ریالی از طرف ما، معادل ارزی آن را تأمین و از طریق وزارت امور خارجه و سفارت ایران در لندن، حواله دهد که با نظارت آنها، نوسازی این ساختمان مخروبه آغاز گردد.

وزیر محترم وقت، جناب آقای دکتر ولایتی هم دستور لازم را داد و ما باز به سراغ پی گیری امور و آماده سازی مقدمات شدیم و در ایران

ص: 8

هم نخستین قسط را به مبلغ یکصد میلیون ریال تأمین و پرداخت کردیم تا به حواله ارزی آن اقدام شود.

... علاوه بر ایرانی ها، برادران شیعه عرب در لندن هم که عمدتاً از کشورهای حوزه خلیج فارس، عراق و لبنان بودند و فاقد یک مرکزیت شیعی برای فعالیت های دینی - فرهنگی خود بودند، از طرح و آغاز این برنامه بسیار استقبال کردند و اعلام آمادگی نمودند که توسط آشنایان در کشورهای خود، با این طرح همکاری همه جانبه داشته باشند و پیشاپیش خودشان هم طرحی را تنظیم و تقدیم نمودند که نشان دهنده نیازها بود.

لازم به یادآوری است که در این رابطه من با شخصیت ها و علماء شیعی و سنی مقیم لندن - که بعضی از آنها مراکز فرهنگی کوچک و فعالیت های محدودی داشتند - ملاقات های متعددی داشتم و همگان آماده همکاری بودند و اعلام آمادگی کردند که فعالیت های خود را در این مرکز فرهنگی جدید، متمرکز سازند...

***

... فعالیت اینجانب با پشتکاری شگفت! ادامه یافت، ولی متأسفانه علیرغم موافقت امام خمینی (ره) و مسئولین رسمی کشور و وزارت امور خارجه، که مالک زمین محسوب می شد، سرانجام با مشکلات بی ربط اداری! روبه رو شدیم و تلاش ما بی ثمر ماند و در واقع یک فرصت طلائی - تاریخی، در راستای فعالیت فرهنگی - اسلامی مطابق نیازهای عصر، از دست رفت و دوستان ما در تهران و لندن - به تدریج

ص: 9

آزرده خاطر شده و کنار رفتند و اینجانب نیز سرانجام مانند آنها، طرح را رها کرده و آن را به آقایان! واگذار نمودم...

این رساله، گوشه هایی از خاطرات اینجانب، مربوط به این طرح است که برای ثبت در تاریخ، همراه اسناد منتشر می گردد.

والله من وراء القصد

سید هادی خسروشاهی

قم: 4/2/1396

(مرکز بررسی های اسلامی)

ص: 10

ص: 12

هو

در تابستان 1362 که برای راه اندازی یک مجله هفتگی عربی از رم به لندن رفتم، نخستین مشکل ما دفتر یا محل استقرار افراد و تشکیلات یک کار فرهنگی وسیع بود... برای خرید محلّی، ساختمان شماره 51 در اول خیابان «اگزبیشن رود» متصل به محل سفارت ما در لندن، پیشنهاد شد که به مبلغ یک میلیون و دویست هزار پوند، فروخته می شد... به هنگام اقدام برای معامله، معلوم شد که در کنار آن این منطقه چون «مسکونی» است، «کار اداری» نمی توان انجام داد... و در ضمن روشن شد که در کنار آن ساختمان شماره 49 هم مربوط به جمهوری اسلامی ایران بوده که توسط سرپرست موقت سفارت - ظاهراً به نام اهدایی؟! - متأسفانه به مبلغ فقط 200 هزار پوند فروخته شده است!... پی گیری امر روشن ساخت که فرد مزبور به «مقاومت ملی!!» پیوسته و یک سوپرمارکت هم برای خود در لندن خریده و باز است... (یعنی حدود یک میلیون پوند از بیت المال، به علت سوءنیت طرف و عدم دقت مرکز، به هدر رفته است).

ص: 13

... در پی گیری این امر باز مطلع شدم که ساختمان دیگر متعلق به جمهوری اسلامی ایران در بهترین خیابان های مرکزی شهر - گوئینزوی - تقریباً نزدیک محل سفارت، در معرض فروش به قیمت 5/2 میلیون پوند است!! (این ساختمان که قبلاً هتل بوده، حدود 3 هزار مترمربع مساحت دارد و در صورت تعمیر اساسی، با پنج طبقه، کاملاً قابل استفاده می توانست باشد و تابلوی «امپریال هتل» همچنان بر سر در آن منقوش بود!)

در ضمن، دو نامه وکیل انگلیسی سفارت، به نام آقای «پیتر کت کات» - که هنوز هم وکیل سفارت است! - به دستم رسید که با پیشنهادها و ایرادهای بنی انگلیسی! اصرار به فروش آن محل داشت!... و همین امر باعث گردید که اینجانب در صداقت طرف شک کنم و آن را توطئه ای مشابه توطئۀ قبلی فروش ساختمان 49 تلقی کنم و با تلکس آنی و نامه های محرمانه، از وزارت متبوع بخواهم که از فروش این محل جلوگیری به عمل آورد... و به موازات آن نامه هایی به حضرت امام خمینی (قدس سره) و ریاست جمهوری و ریاست مجلس نوشته و مصرانه خواستم که دستور دهند مسئله فروش محل مزبور، متوقف گردد...

... پس از موفقیت در این امر، طی نامه ای از حضرت امام خمینی (قدس سره) درخواست نمودم که اجازه دهند ما آن محل را با هزینه مردم، بسازیم و یک مرکز فرهنگی - اسلامی متناسب با شئون نظام اسلامی جدید، به وجود آوریم...

پس از اذن کتبی حضرت امام (قدس سره) و موافقت کتبی وزیر،

ص: 14

جناب آقای دکتر ولایتی، پی گیری اداری، تهیه طرح کلی، دیدار با شخصیت های اسلامی - شیعی در لندن برای آماده سازی مقدماتی، ملاقات با یکی دو تاجر شیعی خلیجی برای کمک به هزینه ساختمان، دیدار با مقامات مسئول ایرانی و توضیح هدف و ده ها کار دیگر انجام گرفت... و سرانجام هیئت امنایی هم در تهران، با موافقت جناب وزیر تشکیل دادیم تا بتوانیم ضمن حفظ مالکیت وزارت امور خارجه، بقیه امور ساختمانی را سامان دهیم....

پس از دیدار اینجانب با جناب آقای رفسنجانی ریاست محترم جمهوری، قرار شد که مبلغ ریالی هزینه ساختمان فرهنگی را - معادل 12 ملیون پوند - ما بپردازیم و معادل ارزی را ایشان پرداخت کنند... و برای همین منظور قسط اول به مبلغ - یکصد میلیون ریال - به وزارت امور خارجه پرداخت شد و در مراحل بعدی!، متأسفانه کسالت حقیر و عدم پی گیری مسئولین عالی وزارت امور خارجه، باعث گردید که هیئت امنای تهران، پس از دو سال نامه ای به امضای حضرت آقای حاج آقا مهدی تهرانی بنویسند و درخواست اقدام جدی و عملی بنمایند... و یا موضوع را پایان دهند...

متأسفانه وزارت امور خارجه، راه دوم را انتخاب کرد و با مرجوع نمودن وجه پرداختی، موضوع را مسکوت گذاشت!

البته یکبار هم در دوران معاونت مالی جناب آقای صنعتی، در اوج فعالیت ما برای ساختن مرکز فرهنگی، تلکسی از مرکز و با امضای ایشان به لندن رسید که آن محل را بفروشند!... و باز اینجانب که در آن تاریخ، سفری به ژنو داشتم و در آنجا از موضوع مطلع شدم، بلافاصله

ص: 15

اقدامات بازدارنده! را شروع نمودم که به یاری حق از فروش محل جلوگیری به عمل آمد.

***

... و اکنون و با توجه به نیاز مبرم به یک مرکز فرهنگی - اسلامی آبرومند در اروپا، و با داشتن محلی در لندن، انتظار دارد برای آغاز مجدد برنامۀ مورد نظر دستور اقدام لازم را داده شود... و چون پی گیری 15 ساله! این امر موجب دلسردی و یا خستگی اینجانب شده است - و یا کم کم می شود! - انشاء الله نهاد جدید سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی این مسئولیت را به عهده بگیرد و اینجانب کما فی السابق، در انجام وظایف - از جمله یافتن بانیان خیر برای کمک به هزینه ساختمان آن - آماده خواهم بود. باذن الله.

تهران - رمضان المبارک

سید هادی خسروشاهی

* فتوکپی نمونه هایی از مکاتبات و اقدامات انجام شده قبلی جهت تذکار، به پیوست است!

ص: 16

اسناد و مدارک پیوستی

1- دو نامه وکیل انگلیسی سفارت در ضرورت فروش محل! هتل امپریال

2- نخستین نامه از واتیکان به حضرت امام (قدس سره)

3- اساسنامه موقت مرکز فرهنگی - اسلامی لندن

4- نامه اینجانب به امام خمینی و موافقت کتبی معظم له و موافقت وزیر

5- گزارشی درباره مسلمانان انگلستان

6- نامه ای به معاونت فرهنگی وزارت متبوع

7- موقعیت ساختمان مورد نظر، قبل از تخریب کامل!

8- طرح کلی مرکز فرهنگی - اسلامی لندن

9- طرح کلی، به زبان عربی، برای اظهارنظر برادران مقیم لندن

10- نامه دیگر به وزیر محترم امور خارجه و موافقت مجدد ایشان

11- طرح کلی دیگر جهت آقای وزیر

12- نامه ای دیگر به جناب وزیر در مورد موافقت کامل آقای رئیس جمهور

13- نامه مربوط به تشکیل هیئت امناء و موافقت جناب وزیر

14- فتوکپی چک پرداختی - قسط اول -

15- آخرین نامه از سوی هیئت امنا به وزارت خارجه

- این نمونه ها، فقط بخشی از مدارک مربوط به موضوع است -

ص: 17

اسلامی ایران است. در هر حال، باید به این نکته اشاره کنم که این ملک مشمول مصونیت دیپلماتیک نمی شود چرا که بدین منظور انتقال نشده است.

من نامه بلندبالایی به وکلای شورای شهر نوشته ام و کوشش هایی را که برای فروش محل از پیش از نوامبر 1980 تاکنون به عمل آورده ایم، شرح داده ام برای اینکه شورا را متقاعد کنم که عمداً این مال را دور از بازار نگه داشته ایم و من امیدوارم که این مانع ایجاد مشکلات در آینده نزدیک گردد.

در فاصله تاریخ آخرین ملاقات بین ما تا به حال، من نامه ای هم از مسئول امور شورای شهر دریافت کرده ام که در آن اشاره به اخطار ساختمان خطرناک Dangerous Structure Notice که در تاریخ 5 اکتبر 1982 ابلاغ شده است، می کند. به من اطلاع داده شده است که به خاطر قصور ما در انجام اخطاریه، شورا در این ماه قصد دارد کارهای بیشتری را در خصوص این ملک انجام دهد و البته هزینه چنین کاری را به حساب هزینه اموال خواهد گذاشت و ما هنگام فروش مجبور به بازپرداخت آن خواهیم بود.

با توجه به بحث های ماه دسامبر میان ما و با عنایت به مطالب فوق الذکر، لطفاً شما با وزارت خارجه در تهران تماس حاصل نموده و با قید فوریت بخواهید که دستورات خود را مبنی بر واگذاری محل یا پیشنهادهای دیگر سفارتخانه برای آینده صادر نمایند. من قبلاً به طور واضح برای شما شرح داده ام که اگر وزارت خارجه تصمیم بر عدم واگذاری محل را دارد (که البته من هم همین اعتقاد را دارم) پس باید

ص: 19

فوراً برای خراب کردن بنای موجود گام هایی برداشته شود، چون علاوه بر اینکه آنها فوق العاده خطرناک هستند، هر زمان که مقامات محل کارهایی انجام دهند، هزینه های بیشتری را باید تحمل کنیم و این وضعیت رو به بدتر شدن است.

البته صورت حساب های زیادی نیز در ارتباط با استیناف در مورد عوارض ساختمان و کوشش های گوناگون که برای فروش محل صورت گرفته است، وجود دارد که اگر وزارت خارجه در تهران تصمیم به نگهداری محل و اقدام به خراب کردن داشته باشد، من ترتیب ارسال حساب های متعدد را برای شما خواهم داد.

من همچنین نمی توانم به طور قاطع بر اهمیت تصمیمی به این یا آن طریق که باید اتخاذ شود پافشاری کنم، چون این مکان متروکه بوده و در حال حاضر بیشتر از اینکه یک دارایی باشد، یک مسئولیت خطیر است. اگر ما در انجام اقداماتی در این مرحله برای حل مسائل مان قصور ورزیم، به خاطر تلف کردن دارایی های دولت ایران مقصر خواهیم بود. هنوز تعدادی خریدار وجود دارندکه به توسعه تجاری و مسکونی محل علاقه دارند و من منتظر دستورات شما هستم.

باید اشاره کنم که پرونده فروش و اسناد هنوز نزد شرکت Bartlettsde reya است. این به علت این است که آنها هزینه های زیادی در ارتباط با کاری که من قبل از ترک آن مؤسسه در مورد استیناف در زمینه عوارض و فروش های متعدد انجام داده ام، دارند. اگر شما از من می خواهید که این کار را در آینده انجام بدهم، موضوع را به من خواهید گفت و در صورتی که هزینه های آنها به صورتی بتواند

ص: 20

پرداخته شود، من سعی می کنم ترتیبات کار را با شرکت مذکور انجام بدهم.

دکتر کاشانی ظاهراً قصد داشت نامه ای برای آنها بفرستد و از آن ها بخواهد که همه پرونده ها را به من منتقل نمایند ولی اطلاع ندارم که آیا این کار انجام گرفته است یا خیر؟

بدون شک به من اجازه می دهید که نقطه نظرهایتان را در این رابطه بدانم.

ارادتمند

پیترکت کات

ص: 21

محل هتل امپریال (کوئینزگیت)

پیرو نامه مورخ 20 ژانویه به استحضار می رسد که در خصوص ملک فوق، صحبت های بیشتری با آقای ادوارد که در اداره حقوق شورای شهر کار می کند، داشته ام.

ظاهراً وی به خاطر جلسه شورای مقامات محلی که گویا دیروز بوده است، اطلاعات بیشتری را از من می خواست. او اساساً می خواست بداند که در صورتی که شورای شهر موضوع فروش اجباری محل را مطرح کند، ما چه قیمتی را برای ملک مزبور پیشنهاد خواهیم نمود. وی بار دیگر از من خواست که مشکلاتی را که ما در خلال کوشش هایی که برای فروش محل داشته ایم، تایید کنم. من گفتم این ملک در بازار قیمتی حدود 5/2 میلیون پوند داشته است، ولی ما در رابطه با فروش ملک، به خاطر مقررات مربوط به موافقت با طرح کنونی که اشعار می دارد توسعه مسکونی باید کاملاً تکمیل شود قبل از اینکه توسعه تجاری مورد توجه قرار گیرد، مشکلات فراوانی داشته ایم.

در حال حاضر، ظاهراً مقامات محلی از وضعیت ساختمان و فقدان فعالیت در زمینه توسعه پیشنهاد شده، بسیار آزرده شده اند و به طور جدی می خواهند ملک را از طریق فروش اجباری به فروش برسانند. تا حدی که می توانستم برای آقای ادوارد توضیح دادم که سفارت عمداً ساختمان را در وضعیت کنونی قرار نداده است و در دو سال و نیم گذشته برای فروش محل مذکور اقدامات اساسی متعددی به عمل

ص: 22

آمده است. (چنانکه در واقع من و نمایندگانم چنین اقداماتی را به عمل آورده ایم).

من مایلم که از فروش اجباری اجتناب شود. اگر فروش اجباری توسط مقامات محلی مطرح گردد دو اثر خواهد داشت. نخست اینکه فروش اجباری ارزشی را که ملک در بازار دارد به ما باز نمی گرداند. دوم اینکه اگر این مطلب که مقامات محلی قصد فروش اجباری ملک را داشته اند، به گوش عموم برسد، بلافاصله در وضعیت ملک تأثیر کرده و خریداران بالقوه آن از دست خواهند رفت.

این حقیقت که ما در برهه زمانی قابل توجهی سعی در فروش ملک داشته ایم به نفع ما است، ولی چنانکه مستحضرید، در حال حاضر ملک به طور فعالی به بازار عرضه نشده است، اگر چه نمایندگان تا زمانی که دستورات لازم از تهران برسد به گفتگوهای خود با خریداران بالقوه ملک ادامه خواهند داد.

در هر حال بیش از دو ماه است که ملک از بازار دور مانده است و اگر این وضع ادامه یابد، آزردگی مقامات محلی افزایش یافته و احتمالاً اقدام به فروش اجباری ملک خواهند نمود، ضمن اینکه هزینه های ما نیز مرتب افزایش می یابد.

من هفته قبل از آنجا عبور می کردم، مقامات محلی گرد محل را حصار زده اند که هزینه های آن را نیز باید بپردازیم. همچنین هنوز تهدید می کنند که در حریم کوئینزگیت چوب بست برپا خواهند کرد که این هم احتمالاً حداقل 50 هزار پوند هزینه خواهد داشت. من مطمئنم که فعالیت های وزارت خارجه در تهران مهم تر از این است که

ص: 23

به یک ملک متروکه در لندن عطف توجه نماید، ولی در حال حاضر موقعیت در حال وخیم شدن است به لحاظ زیانی که بالقوه برای وزارت خارجه در صورت فعالیت مثبتی نکردن، وجود دارد.

بنابراین، سریعاً با وزارت خارجه تماس گرفته و از آنها تقاضا نماید دستورات لازم را هر چه زودتر صادر نمایند.

با تشکر

پیترجی. کت کاری

ص: 24

سفارت جمهوری اسلامی ایران واتیکان

تاریخ: 20/2/1403 ه-

پیوست دارد

بسمه تعالی

محضر انور آیت الله العظمی حضرت امام خمینی مدظله الوارف

بعد التحیه و السلام محترماً معروض می دارد؛ پیرو مسافرت های مکرر حقیر به اروپا و به ویژه انگلستان، در سال های پیش، و اقامت یکسال و نیمه اخیر در ایتالیا، به عنوان خدمتگزار جمهوری اسلامی ایران، و بازدید اخیر از مراکز اسلامی لندن که به وسیله سعودی ها و اسماعیلیه و عراقی ها تأسیس و یا اداره می شود و استماع پیشنهادها و نیازهای برادران مسلمان ایرانی، عراقی، لبنانی، پاکستانی و گروه کثیری از مردم خلیج فارس و آفریقا و امکان ایجاد یک مرکز فرهنگی اسلامی به وسیله جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاداتی را معروض می دارد.

توضیح آنکه برای آغاز کار، ملکی به مساحت 3 هزار متر مربع موجود است که متعلق به وزارت امور خارجه ما است و پس از مذاکره، دولت حاضر است که آنجا را برای ساختن مرکز اسلامی برای تجمعات صحیح مسلمانان مقیم لندن، در اختیار بگذارد، به شرط آنکه بودجه آن را حوزه علمیه قم بپردازد و اگر ساختمان این زمین آغاز نشود، در آینده معلوم نیست که دولت انگلستان اجازه دهد ما از آنجا استفاده کنیم...

***

ص: 25

توضیح ضروری آنکه: ما به یاری حق و همکاری برادران وزارت امور خارجه به ویژه برادر دکتر ولایتی، توانسته ایم در ایتالیا - رم مرکز فرهنگی اسلامی برای تبلیغ اسلام و دفاع از حق به وجودآوریم و با وجود امکانات بسیار محدود، کارهای خوبی انجام دهیم که از آن جمله - علاوه بر تشکیل کلاس های ایدئولوژی، برای دانشجویان ایرانی و عرب - تشکیل مجالس بزرگداشت به مناسبت های اعیاد و وفیات اسلامی، تشکیل یک کتابخانه اسلامی، اقامه نماز جماعت و برقراری دعای کمیل و انجام مراسم مذهبی عقد و ازدواج مسلمانان ایتالیا، به خرید یک چاپخانه مستقل (البته با هزینه شخصی) هم اقدام کنیم و تاکنون بیش از 50 نوع از کتاب ها و نشریات اسلامی را به زبان ایتالیایی ترجمه و چاپ و در سراسر ایتالیا توزیع کنیم.

به یاری حق ترجمه کامل نهج البلاغه همین هفته تمام شد و ترجمه قرآن مجید به ایتالیایی هم زیر نظر مستقیم اینجانب ادامه دارد و امیدوارم که بتوانیم وظایف خود را در کنار وظایف سفارت، تا حدود امکان انجام دهیم.(1)

با احترام و التماس دعای خیر برای ادامه توفیق خدمت

سید هادی خسروشاهی

ص: 26

بسم الله الرحمن الرحیم

اساسنامه موقت «مرکز فرهنگی اسلامی اروپا - لندن»

ماده 1- نام: برای ایجاد مرکزیت، جهت فعالیت های اسلامی در سطح بین المللی، مؤسسه علمی - تحقیقاتی «مرکز فرهنگی اسلامی اروپا» تأسیس می گردد.

ماده 2- هدف: هدف عمده مرکز کوشش های علمی و تحقیقی در نشر و تبلیغ اصول اسلامی و تشیع در سطح جهانی است. برای تحقق این هدف، مرکز فرهنگی اسلامی به اقدامات زیر خواهد پرداخت:

الف: تأسیس دفتر ثابت در حوزه علمیه قم که وظیفه تماس با مراکز اسلامی دنیا و تأسیس شعبه های مراکز اسلامی را در کشورهای اروپایی، آسیایی و آفریقایی به عهده خواهد داشت و از طریق مکاتبه و ارسال کتب اسلامی به السنه مختلف به کتابخانه های دنیا، شخصیت ها، مراکز و انجمن های اسلامی با آنها در ارتباط دائم خواهد بود.

اعزام نماینده برای شرکت در مؤتمرات اسلامی اروپا، یکی دیگر از وظایف مرکز فرهنگی اسلامی خواهد بود و چاپ و توزیع کتب اسلامی وسیع به زبان های زنده دنیا می تواند این وظیفه تبلیغی را تکمیل نماید.

ب: یک هیئت علمی، مرکب از فضلای حوزه علمیه قم که آشنا به السنۀ خارجی هم باشند، همواره در تحقیق و بررسی مسائل اسلامی

ص: 27

مورد نیاز روز خواهند بود و این تحقیقات را به صورت کتاب، رساله یا نشریه، به قیمت تمام شده یا رایگان در اختیار عموم در داخل و خارج، خواهند گذاشت.

ج: این هیئت علمی وظیفه خواهد داشت که از طریق مکاتبه به سئوالات جوانان و دانشجویان در زمینه های مختلف علمی - فلسفی، پاسخ دهد. و درصورت لزوم پاسخ ها را به صورت پلی کپی یا چاپ، تکثیر و توزیع نماید. بررسی مطبوعات خارجی اعم از جرائد یا کتاب ها نیز یکی از وظایف این هیئت است که به طور علمی، انتقادهای لازم را از آنها به عمل آورد.

ماده 3- محل: محل اصلی این مرکز اسلامی در قم، و زیر نظر مرجعیت شیعه حضرت آیت الله العظمی امام خمینی و یا حضرت آیت الله منتظری خواهد بود و شعب آن، با تصویب معظم له در داخل و خارج، می تواند تأسیس گردد.

ماده 4- درآمدها: این مرکز اسلامی یک مؤسسه غیرانتفاعی است و با اخذ شخصیت حقوقی، هرگونه اموال و دارایی آن اعم از منقول یا غیرمنقول، به مرکز واگذار می گردد.

ماده 5- مؤسس: مؤسس این مرکز حضرت آیت الله العظمی امام خمینی مدظله العالی می باشند.

ماده 6- هیئت مدیره: برای گردش امور، و نظارت بر کارها و تنظیم بودجه سالانه و تهیه گزارش ها و امور دیگر، هیئت مدیره ای مرکب از

ص: 28

5 نفر از فضلای حوزه علمیه قم و 5 نفر از اندیشمندان مورد اعتماد و علاقمند، تشکیل خواهد شد که مسئولیت انجام کارها را زیرنظر مسئولی که امام تعیین کنند، داشته باشد.

تبصره (1)

شعبه این مرکز اسلامی در پایتخت انگلستان تحت عنوان: «مرکز فرهنگی اسلامی در لندن» به کار و فعالیت خواهد پرداخت.

این شعبه در لندن با شرایط زیر به کار خواهد پرداخت:

الف: تشکیل هیئت مدیره شعبه لندن پنج نفر از افراد مؤمن، متعهد، اعم از بازرگانان و غیره، به عنوان هیئت مدیره شعبه لندن انتخاب خواهند شد.

ب: مدیریت و مسئولیت آنجا به طور عمده به عهده نماینده اعزامی معظم له از قم خواهد بود، ولی مشاوره دائمی با افراد هیئت مدیره باید به عمل آید.

ج: این مرکز باید جلساتی برای جوانان و دانشجویان و جلساتی برای عموم و جلساتی به مناسبت اعیاد و غیره داشته باشد.

د: این مرکز می تواند درصورت لزوم، با تصویب هیئت مدیره مرکز، نمایندگانی به دیگر شهرهای انگلستان یا دیگر کشورهای اروپایی برای تبلیغ و ایراد سخنرانی، با همکاری حوزه علمیه قم، بفرستد.

ه-: تأسیس یک کتابخانه اسلام شناسی در غرب که از ضروریات است، به عهده مرکز اسلامی شعبه لندن خواهد بود که همه گونه کتاب های مورد نیاز را به زبان های مختلفه درباره اسلام جمع آوری

ص: 29

کند تا بتواند مورد استفاده اسلام شناسان غربی و افراد علاقمند به اسلام و تشیع قرار گیرد.

یک کتابخانه به زبان فارسی و عربی نیز برای جوانان شیعه مقیم انگلستان به نام «کتابخانه شیعه شناسی»، جهت مراجعه و مطالعۀ جوانان بی پناه مسلمان، ضروری است.

و: انجام مراسم مذهبی، از قبیل اجرای مراسم عقد و ازدواج، تشکیل نماز جمعه و جماعت و همه امور مذهبی شیعیان، به عهده مدیر مرکز شیعه لندن خواهد بود.

ز: مرکز نشر و توزیع کتب اسلامی: مرکز فرهنگی اسلامی در لندن، برای آنکه بتواند خوراک فکری جوانان ما را در غرب آماده سازد، باید شعبه ای برای توزیع کتب اسلامی افتتاح کند که این شعبه می تواند کتاب های مورد نیاز را در همه زمینه ها، تهیه کند و به کمترین قیمت در اختیار جوانان بگذارد.

ح: چاپ و نشر جزوه ها و کتاب هایی به زبان انگلیسی، در لندن، یکی دیگر از وظایف حتمی مرکز اسلامی شعبه لندن خواهد بود. و اگر بودجه کفاف داد، انتشار یک مجله صرفاً فکری - فلسفی - اسلامی در سطح آکادمیک از ضروریات اولیه خواهد بود.

ط: مرکز اسلامی شعبه لندن باید با شرکت فعالانه در همه کوشش های اسلامی بتواند افراد مسلمان غیرشیعه را که اکثریتی بیش از یک میلیون و نیم در انگلستان دارند، با حقایق مکتب تشیع آشنا سازد. در این زمینه، مدیر مرکز باید با رهبران مذهبی تماس بگیرد. آنها را به

ص: 30

جلسات مرکز دعوت کند. کتاب و نشریه رایگان در اختیارشان قرار دهد و... .

تبصره (2)

الف: کلیه هزینه اولیه مرکز لندن به وسیله حضرت آیت الله العظمی امام خمینی - و یا آیت الله منتظری - تأمین خواهد شد و مدیر مرکز حق اخذ دیناری به عنوان هزینه از کسی نخواهد داشت.

ب: مدیر مرکز اسلامی در لندن، مطلقاً حق اخذ وجوه ندارد و هرگونه وجهی که مردم بپردازند، باید رسیدی به نام مرکز اسلامی صادر گردد و بیلان آن به مرکز ارسال گردد.

ج: وجوهات واصله در محل، باید در بانک به حساب خاصی ریخته شود و حق برداشت از آن، حداقل باید با دو امضای اعضاء هیئت مدیره باشد.

د: اختیارات مدیر مرکز شعبه لندن، در حدودی خواهد بود که حضرت آیت الله و هیئت مدیره قم تعیین کنند و ابتکار عمل، در تبلیغ اسلامی به عهده خود او و هیئت مدیره محلی خواهد بود.

تبصره (3)

الف: برای ایجاد ساختمان اصلی مرکز فرهنگی اسلامی، در لندن و در محلی که موجود است، حضرت امام هزینه های اولیه را تقبل می فرمایند و پس از آغاز ساختمان، طبیعی است که مسلمانان مقیم لندن، می توانند در تکمیل آن، زیر نظر مسئولی که امام تعیین می فرمایند، همکاری کنند.

ب: پیشنهاد می شود که حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقای

ص: 31

رسولی به عنوان مسئول عالی و نماینده مستقیم امام در این زمینه تعیین شوند و ایشان افراد صالح را برای اداره امور انتخاب کنند و هرگونه کمک، کار و همکاری هم که به علت آشنایی به زبان و محیط از حقیر ساخته باشد، با کمال میل در انجام آن حاضر خواهم بود.

سید هادی خسروشاهی

رم - ایتالیا: اربعین حسینی

(20 صفر 1403 ه-.)

ص: 32

بسمه تعالی

محضر مبارک حضرت امام خمینی مدظله العالی

بعد التحیه و السلام؛ محترماً معروض می دارد: دولت جمهوری اسلامی ایران در لندن محلی دارد که گروهی از علاقمندان انقلاب اسلامی پیشنهاد کردند آنجا را به یک مرکز اسلامی وابسته به ایران اسلامی تبدیل کنیم. ملک آن متعلق به وزات امور خارجه است و فعلاً به شکل مخروبه و بلااستفاده مانده است.

حضرت آقای خامنه ای، حضرت آقای هاشمی، جناب آقای دکتر ولایتی، با اصل موضوع موافق هستند. از لحاظ مالی هم شیعیان خلیجی مقیم انگلیس، می توانند هزینه ساختمان را تأمین کنند.

در انگلیس دو میلیون مسلمان اقامت دارندکه نیم میلیون آنها شیعه خلیجی، پاکستانی و ایرانی در لندن هستند. نیاز به یک مرکز اسلامی واقعی، کاملاً محسوس است.

در صورت موافقت حضرتعالی، زیر نظر وزارت امور خارجه، با حفظ مالکیت وزارت مزبور، می توانیم یک مرکز اسلامی مفید در قلب اروپا بنیاد نهیم.

ادام الله بقائکم

المخلص: سید هادی خسروشاهی

24/4/64 - 26 شوال المکرم 1405 ه-

ص: 33

بسمه تعالی

جناب آقای دکتر ولایتی وزیر محترم امور خارجه؛

حضرت امام با درخواست جناب آقای خسروشاهی با شرایط مذکور موافقت نمودند.

احمد خمینی

بسمه تعالی

به آقای عرب ضمن مذاکره با جناب آقای خسروشاهی اقدامات مقتضی به عمل آورید.

دکتر ولایتی

ص: 34

سفارت جمهوری اسلامی ایران

واتیکان

شماره: 2230/2/270

تاریخ: 10/1/64

وزارت امور خارجه - معاونت محترم مالی و اداری

موضوع: مسلمانان انگلیس، فعالیت های سعودی، «ضرورت اقدام فوری ما»

مسلمین در انگلستان از ملیت های مختلف تشکیل می شوند که اکثر آنان: هندی، پاکستانی، ترک، عرب، ایرانی و افریقایی می باشند. آنان علی رغم اختلاف ملیت، مشکلات مشترکی دارند. گفته می شود که در انگلستان 5/1 تا 2 میلیون مسلمان زندگی می کنند.

این مسلمانان از نظر فضای معنوی و زندگی مذهبی، دوری از وطن، غربت، نژادپرستی، بسیار نگران و ناراحتند. چنانچه بخواهیم عمیقاً مشکلات مسلمین را دریابیم، ریشه اصلی آن، تعصب مملو از کینه دول غربی علیه اسلام است. مثلاً مسلمانان چنانچه در زمان های گذشته می خواستند مسجدی بنا کنند می بایست نخست خانه ای را در نظر می گرفتند و به تدریج که به موقعیت و جمعیت آنان افزوده می شد به آنها اجازه داده می شد که آنجا را تبدیل به مسجد بنمایند، اما این اماکن طبعاً دارای فضا و وسعت مساجد سرزمین های اسلامی را نداشت

ص: 35

و مؤذن هم نمی توانست از طریق بلندگو اذان بگوید، چرا که این مخالف قوانین شهرداری های انگلستان بود.

در یکی از شهرهای انگلستان، هیئت امنای مسجدی برای فراخوانی 3 هزار مسلمان مقیم آن شهر، تقاضا کرده بود که بلندگویی نصب شود تا مسلمانان که اکثراً در کنار مسجد زندگی می کردند، از اوقات نماز باخبر شوند، اما شورای شهر با این درخواست مخالفت ورزید! مسلمین اظهار داشتند که ناقوس های کلیسا هم اجرای مراسم مذهبی کلیسا را اعلام می دارند؟ اما شورای شهر پاسخ داد که نصب بلندگو در مساجد «سرو صدای فراوان تولید می کند»! برخی از مسلمانان برای حضور در نماز جمعه، خواستار آن شدند که پرداختی بابت ساعاتی که در هفته به نماز جمعه می روند، از حقوقشان کسر شود اما دوائر اداری و بازرگانی اظهار داشتند: عمل به قراردادهای استخدامی، بر انجام وظائف دینی مسلمانان مقدم است.

در شهر «برادفورد» که 45 هزار مسلمان زندگی می کنند برای ذبح اسلامی و غذای حلال، مسلمین با مشکلاتی مواجه هستند و حدود یک میلیون انگلیسی، بیانیه ای را به نام «حمایت از حقوق حیوانات» امضاء نموده و خواستار عدم ذبح اسلامی شدند و پس از این کار 12 هزار تن از مسلمانان اعتراض گسترده ای انجام دادند. تظاهرکنندگان مسلمان در مقابل شهرداری اعلام داشتند که چنانچه مسئله ذبح حلال حل نشود، مسلمانان از پرداخت مالیات خودداری نموده و وسائل خدماتی عمومی در شهر هم متوقف خواهد شد.

مسئله روابط خانوادگی مسلمانان نیز در انگلستان به رسمیت شناخته

ص: 36

نمی شود. مسلمانان مقیم انگلستان فشارهای فراوانی را در سال های اخیر بر مجلس انگلستان وارد کرده اند تا این مجلس قوانین اسلامی را برای مسلمانان مقیم انگلستان به رسمیت بشناسد و بدینگونه مشکلات فراوان آنان از نظر ازدواج، ارث و غیره، از میان برداشته شود... اما مشکلات همچنان ادامه یافت اکنون حتی در مواردی، ازدواج مسلمانان در انگلستان به رسمیت شناخته نمی شود. در زمینه تعلیم و تربیت هم فرزندان مسلمانان در هجوم وحشتناک فرهنگ غرب قرار دارند.

مشکل نژادپرستان و حملات آنان به مسلمانان نیز مشکل دیگری است که در این کشور وجود دارد و اخیراً توسعه و شدت یافته است. آنان بارها خانه های مسلمانان را آتش زده، به زنان مسلمانان نیز در اماکن عمومی حمله کرده و زیورهای آنان را ربوده اند، حتی به نمازگزاران در مسجد نیز بارها هجوم آورده اند. وسائل ارتباط عمومی که اغلب در اختیار صهیونیست هاست از هر فرصتی برای حمله به مسلمانان استفاده می کنند. مثلاً چندی پیش یک کانال معروف تلویزیونی انگلستان، برنامه ای با عنوان ذیل پخش کرد: «چگونه اسلام با شمشیر جنگید»؟ در این فیلم مسلمانان در چهره وحشی نمایش داده شده بودند، محتوای فیلم این بود که اسلام با شمشیر گسترش یافت!

اکنون برای جلوگیری از این مسائل، جمعیت های فراوانی در انگلستان تشکیل شده و به عنوان نمونه می توان از «جمعیت دعوت اسلامی» نام برد که به هزینه لیبی اداره می شود.

این جمعیت مراکز زیر را در اختیار دارد و به آن ها کمک مالی می نماید:

ص: 37

مرکز اسلامی شهر لیدز - مرکز اسلامی و مجلس اسلامی شهرهای لندن، «کاراف» مسجد گوستر - مسجد بلاک بول - جمعیت اسلامی بویلز - مدرسه تعلیم اسلامی در جنوب لندن البته این جمعیت هم، پس از قطع رابطه لیبی و انگلیس، دچار مشکلاتی شده است...

در رابطه با این مشکلات، در لندن «رابطه العالم الاسلامی» (سازمان سعودی در مکه) کنفرانس «مساجد اروپا» را برگزار کرد. در این کنفرانس اغلب ائمه مساجد سراسر انگلستان شرکت داشتند.

نقش مساجد در نهضت اسلامی، دوره های آموزشی برای ائمه مساجد و جوانان مسلمان، مواقیت نماز در سرزمین های اروپایی، گسترش زبان عربی و فرهنگ اسلامی، از مهم ترین موضوعات مورد بحث بود.

البته این کنفرانس نخستین بار در پاریس و دفعات بعد در بروکسل تشکیل شده بود. هدف اساسی این کنفرانس تشریح اهداف اسلامی! و مذاکره درباره مشکلات مسلمانان مقیم انگلستان بود که به اجمالی از این مشکلات قبلاً اشاره شد.

در مراسم افتتاح آن در لندن دکتر عبدالله نصیف دبیر کل رابطه عالم اسلامی به نقش مسجد در جوامع اسلامی اشاره کرد و ضرورت بازگشت اهمیت فکری، اجتماعی و فرهنگی را بازگو نمود و افزود مسجد تنها جای عبادت نیست محل عبادت و تعلیم و قضاوت و آموزش و همچون یک مجلس شورا است.

او افزود: می باید تمام جمعیت ها و مراکز اسلامی یکپارچه شوند و اختلاف از میان برود. او از تأسیس مرکز اسلامی اروپا در بلژیک نام برد

ص: 38

و این مرکز را پایگاه اساسی نشر فرهنگ اسلامی برای مسلمانان مهاجر خواند. این مرکز برنامه هایی مطالعاتی و تحقیقاتی در زمینه فرهنگ اسلامی در برخورد با مشکلات تمدن اروپایی و انعکاس آن درمیان مسلمانان مهاجر در دست تهیه دارد. او از دانشمندان اسلامی خواست که برنامه های درسی این مرکز را یاری دهند، نخستین دوره آموزش ائمه و مبلغین اسلامی درباره کشورهای بلژیک، فرانسه، هلند و کشورهای اسکاندیناوی درنظر گرفته شده است.

گفتنی است که در سراسر انگلستان حدود 200 جمعیت و مرکز اسلامی تاکنون به شورای مساجد انگلستان پیوسته اند. تأسیس مدارس اسلامی برای کودکان مسلمان انگلستان و نشر قرآن کریم از دیگر برنامه های پیشنهادی این کنفرانس بود.

عربستان سعودی با پرداخت هزینه بزرگترین مسجد لندن در «ریجنت پارک» و اعزام امام مسجد، در واقع آنجا را زیر نظر مستقیم خود دارد. در این مسجد هزاران نفر از مسلمانان مقیم لندن، برای نماز جمعه شرکت می کنند و به علت عدم وسعت این مسجد برای شرکت عموم، اخیراً در شرق لندن نیز مسجدی در دست احداث و تکمیل است که گنجایش 20 هزار نمازگزار را خواهد داشت.

هیئت امنای این مسجد که نخست از همه سفرای کشورهای اسلامی درخواست کمک برای ساختمان مسجد کرده بودند - از جمله ایران - ناگهان با هدیه دو میلیون پوندی از سفیر عربستان سعودی روبه رو شدند که اکنون مسجد مراحل نهایی خود را طی می کند و طبعاً پس از پایان هم در اختیار سعودی خواهد بود!

ص: 39

برای ایجاد مرکزیت برای فعالیت های اسلامی صحیح، داشتن یک مرکز مناسب از ضروریات اولیه است. در این زمینه بارها مسئله محل هتل سابق متعلق به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با برادران مسئول مطرح شده و با وجود موافقت های حضوری، تاکنون اقدام جدی و عملی صورت نگرفته است.

انتظار دارد که در این زمینه پس از تصویب نهایی و طی مراحل قانونی، اقدام لازم و فوری به عمل آید برای تمرکز نیروهای و فعالیت ها، یک ضرورت اساسی است.

با احترام

سید هادی خسروشاهی

ص: 40

2292/1 - 27

7/2/64

معاونت محترم فرهنگی وزارت امور خارجه

موضوع: مرکز اسلامی اسماعیلیه در لندن

با سلام، طبق گزارش رادیوها و مطبوعات، این هفته مرکز اسلامی اسماعیلیه با شرکت کریم خان رهبر فرقه و خانم تاچر نخست وزیر انگلیس، در لندن افتتاح شد.

این مرکز که سه سال بنای آن طول کشید و ده میلیون پوند (120 میلیون تومان) - هزینه داشت فقط برای 15 هزار اسماعیلی مقیم انگلیس ساخته شده که اغلب آنها در دوره حکومت ژنرال عیدی امین از اوگاندا به لندن آمده اند.

البته هدف عمده، نشر آثار فرقه اسماعیلیه در اروپا است و دولت انگلیس هم سنگ تمام در ایجاد تسهیلات برای آن گذاشت و حتی یک تونل زیر خیابانی برای وصل درب ورودی آن به «آندرگراند» - مترو - احداث نموده، جالب آنکه محل آن بین سفارت ایران و هتل سابق ملکی، قرار دارد و اکنون انتظار می رود که پس از موافقت های حضوری آقای ولایتی و آقای عرب با اصل موضوع ایجاد مرکز اسلامی در محل هتل در سال 64، برای بنای مرکز اسلامی اقدام جدی به عمل آید.

ص: 41

در مورد هزینه هم به یاری حق می توان از کمک های مردمی استفاده کرد و نگران نباید بود.

در ضمن فتوکپی گزارشی را که در هفته پیش برای آقای عرب فرستاده بودم به پیوست می فرستم چون می ترسم تا دست شما برسد، طول بکشد.

با احترام

سید هادی خسروشاهی

ص: 42

بسمه تعالی

طرح مرکز فرهنگی - اسلامی لندن

ضرورت

حدوداً 000/500 نفر مسلمان در لندن رحل اقامت دائم گزیده اند. برآورد شده است که 000/250 مسلمان شامل مسافران، بازرگانان، دانشجویان، توریست ها، دیپلمات ها و افراد بیمار و مجروح، هر ساله وارد لندن می گردند.

کل جمعیت رو به رشد مسلمانان در بریتانیا بالغ بر 000/000/2 نفر می گردد.

زندگی مردم مسلمان لندن از یک فرهنگ صوریِ غنی برخوردار است. دو روزنامه به زبان عربی در لندن منتشر می شوند. روزنامۀ دیگری نیز به زبان اردو منتشر می گردد. شماری ماهنامه و هفته نامه نیز به سایر زبان های آسیایی و آفریقایی به زیر چاپ میرود، که چند قسم از آنها انتشار جهانی دارد.

مرکز فرهنگی اسلامی (ICC) که در حاشیه ریجنتسز پارک در شمال غرب لندن قراردارد، در ابتدا هدیه ای از سوی دولت بریتانیا در سال 1920 بوده و مدیریت و اداره آن در دست سفرای کشورهای اسلامی است. این مرکز تا سال 1970 مقارن با دیدار گروه های بی شمار برادران عرب از لندن در رکود کامل بود. در آن زمان ساختمان قدیمی «ریجنتسز لژ» را تخریب نموده و بنای پرشکوه جدید به جای آن ساخته

ص: 43

شد. طی این مدت مدیریت (ICC) از سفارت مصر به سفارت عربستان سعودی منتقل گردید.

(ICC) توجه بسیاری از مسافران از جمله توریست ها را به خود جلب می کند. این مرکز عمدتاً به عنوان یک مسجد مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین تعداد اندکی از گروه های کوچک فرهنگی در این مرکز فعالیت دارند. بناهای وسیع و امکانات مربوط به گردهمایی های آن، تاکنون به طور کامل مورد بهره برداری قرار نگرفته است.

اخیراً کار احداث بنای مهم دیگری واقع در شرق لندن به عنوان مسجد پایان گرفته است. این مسجد در محل زندگی تعداد زیادی از مسلمانان واقع گردیده است و به طور گسترده به عنوان مسجد مورد استفاده همگان قرار می گیرد. پاره ای کلاس های شبانه و نیز برخی کلاس های آخر هفته جهت کودکان مسلمان در آن برگزار می گردد.

علاوه بر اینها، مساجد کوچکتری نیز در اغلب نقاط لندن یافت می شود، که معمولاً بنای آنها با تغییر شکل منازل، مغازه ها، انبارها و ساختمان های بلااستفادۀ کلیساها صورت گرفته است و اغلب آنها از سوی مجامع مسلمانان محل و با کمک اهالی محل، خریداری و

اداره می گردند.

لندن یکی از مراکز بزرگ آموزش عالی به شمار می رود. دو دانشگاه بزرگ و کالج های وابسته به آنها در مرکز لندن قرار دارند. اغلب این کالج ها از بسیاری از دانشگاه ها نیز بزرگتر می باشند. بیش از 12 دانشگاه از جمله دانشگاه آکسفورد و دانشگاه کمبریج در 100 مایلی شهر لندن قرار گرفته اند. مدرسه مطالعات شرقی افریقایی

ص: 44

(SOAS) در لندن و دپارتمان مطالعات اسلامی در کمبریج از جمله مراکز مهم شرق شناسی می باشند. میزان مشارکت مسلمانان در مراکز آموزش عالی در حداقل می باشد. فقط مؤسسه اسلامی لندن، واقع در نزدیکی دانشگاه لندن، توانسته این جای خالی را تا حدودی پر نماید.

آنچه که امروزه ضرورت آن به چشم می خورد، نیاز به وجود یک مرکز مهم فرهنگی - اسلامی است که نقش آن از یک مسجد یا مرکز «فعالیت های فرهنگی» رده پایین، فراتر رود. این مرکز اسلامی جدید باید اساساً متشکل از سرویس های عملی مرتبط با هم، شامل تعلیم، تعلّم در سطوح بالا، و آموزش به منظور راهنمایی توریست ها و مسافران و کمک و راهنمایی در امور مذهبی از جمله: تولد، ازدواج، طلاق، مرگ و تدفین باشد. این مرکز اسلامی جدید بایستی بیانگر ویژگی اسلام در مکاتب مختلف فکری، فرهنگی و تاریخی باشد.

مرکز اسلامی جدید برای تفهیم این مطلب که تمامی اجزای اسلام به طور مساوی از خلوص و حقانیت برخوردار هستند فعالیت خواهد کرد. به گونه ای که هیچ یک از مکاتب فکری در اسلام، بهتر یا ارجح تر از دیگری نبوده و امت حضرت محمد دارای سرنوشت و مسئولیتی مشترک برای رسانیدن پیام خدا به تمامی بشریت می باشد.

2- این مرکز باید میراث غنی روحانی، فرهنگی و علمی تمامی مکاتب فکری در اسلام را تحت یک لوا قرار دهد.

3- این مرکز باید در سطح کلی خدمات کلی خدمات اجتماعی کاملی برای تمامی اقشار مسلمان لندن و انگلستان، تأمین نماید...

4- این مرکز باید مروج برنامه های فراگیری و تحقیق در امور و ابعاد گسترده مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و علوم سیاسی باشد.

5- این مرکز باید واجد مسجدی برای استفاده پیروان کلیه مکاتب فکری اسلامی باشد.

6- این مکتب باید صندوقی برای جمع آوری خمس، زکات و وجوهات و صدقات تأسیس نماید. این وجوه باید به وسیله نمایندگان فقهی اعانه دهندگان صرف گردد...

7- این مرکز باید تماس و همکاری فعالانه ای با افراد، گروه ها، تشکیلات و دیگر مؤسسات موجود در اقصی نقاط دنیا برقرار نماید.

در دوران استعمار مسلمانان بعضاً به این دلیل که کار دیگری برای انجام نداشتند و نیز برای نمایش حرکتی مخالف و نوعی مبارزه منفی در آخرین مرحله شکست خود اقدام به احداث مساجد نمودند.

پس از دوران استعمار، مساجد جدید باید بیانگر روحیه و حالتی جدید در امت اسلام می بود. این روحیه یکی از عوامل وحدت به شمار می رود. مرکز اسلامی و مسجد آن نباید به اسم هیچ یک از مکاتب فکری اسلامی شناخته شده و یا تحت سلطه یک مکتب فکری قرار گیرد. (منظور از مکتب فکری در اسلام «فِرَق» اسلامی می باشد)

گشت. آنها فردی را به عنوان ریاست این واحد برمی گزینند و «علما» طلاب و دانشجویان عضو از سوی وی انتخاب خواهند شد.

واحد تحقیقات سیره النبی، باید اقدام به تحقیق و پژوهش در لندن نموده و از سوی دیگر مدارس و دانشگاه های موجود در سرتاسر دنیا را به تحقیقات مشابهی ترغیب نماید.

نسل آیندۀ ما را به نحوی غیرقابل بازگشت در سلطۀ تمدن مادی پرستانه غرب حل می کند. جامعۀ مسلمین انگلیس بایستی شیوه و سیستم آموزش خاصی برای خود تدارک ببینند. مرکز اسلامی تسهیلاتی در اختیار متخصصین آموزش و پرورش به منظور حل این مشکل عدیده قرار می دهد.

مرکز اسلامی طی مدت کوتاهی یک واحد مشاوره برای آموزش زبان انگلیسی به مسافران و آموزش زبان عربی، فارسی، اردو و... به مسلمانان اینجا و کلاس های قرآن و پیشنهاد بورس در مواردی که نیاز مبرم احساس می گردد، ایجاد خواهد نمود. علاوه بر این، خدمات مشاوره ای نیز در اختیار دانشجویان دوره های عالی در بریتانیا، یا کسانی که از خارج برای تحصیلات عالیه آمده اند، قرار خواهد گرفت.

طرحی دیگر...(1)

بسم الله الرحمن الرحیم

منذ مطلع الستینات بدأت ظاهره انشاء الجمعیات و المراکز الاسلامیه (الشیعیه) فی العاصمه البریطانیه حیث اعداد المسلمین فی الازدیاد المضطرد لعده اسباب:

(1) تکاثر اعداد الطلاب الوافدین من البلدان الاسلامیه للالتحاق بالجامعات و المعاهد البریطانیه بعد أن أدرکت البلدان مدی التخلف العلمی الذی اصابها حتی ذلک الوقت.

(2) ازدیاد اعداد السیاح المسلمین الذین اصبحت بریطانیا احدی اهم المطایف لهم، بالاضافه للعلاقات السیاسیه التی کانت تربطها بالدول الاسلامیه.

(3) قدوم اعداد کبیره من المرضی للاستشفاء فی المراکز الطبیه البریطانیه حیث لم تکن العنایه الصحیه فی البلدان الاسلامیه کافیه من حیث الامکانات و الخبرات و القدورات.

(4) قدوم رؤوس الاموال النفطیۀ بکمیاتها الکبیره بعد عقود من اکتشاف النفط و بعد أن بدأ رجال الاموال یفکرون فی استثمار ما لدیهم منها فی بلدان أکثر استقرارا، و بهذا اصبحت بریطانیا، محطه للکثیر من رجال الاعمال و ذویهم.

ص: 52

هذه العوامل بالاضافه لعوامل اخری عدیده جعلت الجالیه الاسلامیه فی بریطانیا، و خاصه فی العاصمه، تتمدد بشکل ملحوظ. و من الطبیعی أن یصاحب هذا التمدد ازدیاد عدد المراکز الاسلامیه مثل المساجد و الحسینیات. و بالفعل بدأت هذه المراکز فی التعدد بشکل مضطرد خلال ربع القرن الماضی. و بحلول النصف الثانی من الثمانینات اصبح فی لندن ما یربو علی عشره مراکز الاسلامیه (شیعیه) بالاضافه لعشرات الجمعیات و المؤسسات الاخری التی قد لاتکون لها مراکز فعلیه.

و لکن الملاحظ أن هذه المراکز کانت بشکل عام ذات طابع محدود من حیث شمولها الاجتماعی أو الفکری، و لم یکن ای منها ذا طابع یؤهله لأن یصبح مرکزا لکل المسلمین (الشیعه) للأسباب التالیه:

(1) کان عدد کبیر منها کنائس مغلقه اشتریت و حوّلت الی مراکز اسلامیه. و هذا یجعلها محدده من حیث الشکل و فن البناء غیر مؤهله لأن تصبح مؤسسه مرکزیه ذات طابع متمیز کما هو الحال مع الجامع المرکزی فی ریجنت بارک أو المرکز الاسماعیلی فی کینسنجتون.

(2) فی الاعم الاغلب تتمیز هذه المراکز بصغر الحجم نسبیا فلاتکفی لأن تکون مراکز یؤمها الآلاف من المسلمین فی المناسبات العامه، کصلاه الجمعه و الاعیاد و المناسبات الاسلامیه الاخری.

(3) یقع اکثر هذه المراکز فی مناطق بعیده عن قلب العاصمه مما یجعلها غیر صالحه لأن یصبح ای منها جامعا مرکزیا للجمیع.

(4) عند ما اشتریت هذه المراکز، کان کل منها تابعا لمجموعه من المسلمین ذات طابع معین من حیث اللغه و الجنس و اللون، ای أن

ص: 53

معظمها کان یتمیز بطابع اجتماعی للفئه التی قامت بشرائه. و لیس بالامکان أن تتغیر تلک الصبغه لیصبح الطابع العام شاملاً لکل الفئات.

کما آن هناک ضرورات و احتیاجات اخری لابد من توفیرها للمسلمین (الشیعه) هی فی الغالب أکبر من أن تستطیع قدرات هذه المراکز المحدوده توفیرها. من هنا فقد تولدت لدینا قناعه کامله بتأسیس مرکز اسلامی (شیعی) فی لندن یتمیز بما یلی:

(1) مرکزیه الموقع: ای أن یکون موقعه الجغرافی فی قلب لندن و قریبا من المواصلات العامه بحیث یکون فی موقع وسط لکل اطراف لندن.

(2) شمولیه الطابع: بمعنی أنه غیرمطبوع بطابع فئه من الناس، فهو اسلامی عام یجد فیه کل مسلم ملجأ یتوجه الیه فی وقت فراغه أو

عند حاجته.

(3) سعه المساحه: نظرا للأعداد الکبیره المتوقع قدومها للمرکز فی المناسبات المختلفه فلابد أن یکون حجم المرکز کافیا لذلک سواء من حیث المکان أو الخدمات المطلوبه.

(4) تعدد الخدمات: المسلمون القاطنون فی بریطانیا أو القادمون الیها لایحتاجون لمکان تجمع فی المناسبات العامه فحسب، بل هناک متطلبات ثقافیه و اجتماعیه اخری کعقد القران و تغسیل الموتی، و مساعده المحتاجین فلابد من أن یکون المرکز المطلوب محتویاً علی ذلک ما أمکن.

(5) تمثیل المسلمین: یفتقر المسلمون فی بریطانیا الی من یمثلهم أمام المؤسسات الرسمیه البریطانیه رغم کثره أعدادهم، فهم یتعرضون

ص: 54

لاعتداءات متکرره سواء علی صعید العقیده و الفکر، ام علی صعید الحقوق التی یجب أن تکون مکفوله لهم.

و بعد سنوات من البحث فی هذا الموضوع و تبادل الآراء مع الشخصیات الاسلامیه العدیده، و دراسه کل ما سبق، فقد استقر الرأی علی ان یتم البدء فی المشروع و بشکل جدی بعد أن توفر جزء کبیر من الامکانات المادیه المطلوبه و من مصادر متعدده من أهل الخیر و المحسنین، و کذلک من الحقوق الشرعیه بعد الحصول علی الاذن اللازم لاستعمالها من مصادر القرار الدینی.

أما الاقسام المتعدده التی تحتوی علیها خطه البناء فهی کالتالی:

1) مسجد ذو مساحه کبیره یتسع لقرابه ألف شخص و یتمیز بالزخرفه الاسلامیه التی تمزج بین القدیم و الحدیث دون أن یکون فی ذلک افراط فی التکالیف أو تفریط فی الاصاله الغنیه الاسلامیه.

2) قاعات للمحاضرات و الندوات الفکریه و الثقافیه تتسع لبعض مئات من الناس و تتمیز بسعتها و جمالها و حسن تکییفها و تأثیثها بکافه الوسائل المرئیه و المسموعه بحیث یمکن استعمالها لکافه الاغراض.

3) مکتبه کبیره، و هی من سمات المرکز الاسلامیه الاساسیه، حیث من المقرر أن تشتمل هذه المکتبه علی مراجع اسلامیه کثیره و ترکز علی حفظ المخطوطات ما امکنها ذلک، و تحتفظ کذلک بعجل شامل للمخطوطات المحفوظه فی المکتبات العالمیه مثل المکتبه البریطانیه التابعه للمتحف البریطانی و مکتبه جامعه اکسفورد و مکتبه الکونجرس

ص: 55

و مکتبه الفاتیکان و مکتبات جامعات الدول الاسلامیه العریقه، مثل القاهره و طهران و غیرها.

(4) غرف للبحوث و الدراسات تساعد الباحثین فی التراث الاسلامی علی الاستفاده الکامله من المکتبه و تهیئ مناخا عاما مناسبا للبحث و التنقیب.

(5) مکتبه تجاریه توفر الکتاب الاسلامی و تجعله فی متناول الید و ذلک بالتعاون مع المکتبات الاسلامیه الموجوده فی اسواق لندن. و کذلک توفیر أشرطه الکاسیت و الاقلام المسجله علی اشرطه الفیدیو التی تتناول المحاضرات القیمه أو الاحداث ذات الاهمیه.

(6) غرف عدیده للاستعمال کصفوف لتعلیم الاطفال تعلیما اسلامیا فی أیام العطل الرسمیه.

(7) بضع شقق و غرف سکنیه لامام الجامع و مدیره و بعض موظفیه و توفیر مناخ عائلی مناسب و خدمات مستمره طوال الیوم للزوار و المریدین.

(8) مغتسل للموتی مجهز بکافه مستلزمات التغسیل و التکفین.

البلدان الاسلامیه و سیتم اختیارهم بالاتفاق بین کل الاطراف المعنیّه. و هذا المجلس هو المسؤول رسمیا عن اداره المرکز أمام السلطات البریطانیه و هو الذی یعهد الیه وضع السیاسات العامه علی اساس دستور مجلس الامناء و هو المسؤول کذلک عن اعداد المیزانیه السنویه و اعداد الحسابات السنویه. (و کل ذلک مشروح بالتفصیل فی دستور مجلس الامناء Trust Deeds).

اداره المرکز: یقوم مجلس الامناء بتعیین اداره للمرکز تتکون مما یلی:

(1) امام و عالم دین متفقه یقوم بأداء صلاه الجماعه الیومیه و صلاه الجمعه و الاعیاد و صلاه الآیات و یکون قادرا علی الاجابه علی اسئله المؤمنین المتعلقه بشؤون دینهم و حیاتهم.

(2) مدیر عام للمرکز یقوم بمهمه توفیر اداره کفؤه تتسم بالتخطیط و التنفیذ اللازمین.

(3) موظفون یتم توظیفهم حسب الحاجه لاعمال السکرتاریه و الصیانه و اداره بعض الاقسام.

(4) قسم علاقات عامه مهمته اقامه شبکه اتصالات مع الجالیه الاسلامیه لیس فی بریطانیا فحسب، بل فی العالم کلّه، لکی یبقی المرکز علی اتصال دائم محلیا و دولیا.

ص: 57

بسمه تعالی

حضور محترم جناب آقای دکتر ولایتی

وزیر امور خارجه

موضوع: مرکز اسلامی لندن

با سلام؛

عطف به نامه مورخ 24/4/64 اینجانب به حضرت امام و موافقت معظم له در مورد ساختن یک مرکز اسلامی در محل مخروبه ملکی وزارت امور خارجه در لندن و موافقت جنابعالی با آن، هدف اصلی و نتیجه بررسی و اقدامات، فهرست وار جهت هرگونه تصمیم گیری نهایی، به اطلاع می رسد:

1- با توجه به سکونت نیم میلیون مسلمان در لندن و نیاز شدید و مبرم آنها به یک مرکز اسلامی فعال غیروابسته به دولت های ارتجاعی، پیشنهاد شد که به ساختن یک مرکز اسلامی، بدون استفاده از بودجه دولتی اقدام شود.

2- این پروژه، شامل یک مرکز اسلامی در قلب لندن، با طرح های زیر خواهد برد:

مرکز تحقیقات اسلامی، کتابخانه مرجع، برای محققین مسلمان و مستشرقین، مرکز اسناد برای کمک به محققین کشورهای اسلامی در دست یافتن به اسناد موجود در بلاد غرب، تشکیل سمینارهای علمی، اجتماعی، سیاسی و... در طول سال و به تناسب ایام و حساسیت امور...

ص: 58

ایجاد یک مرکز نشر، تأسیس چاپخانه ای مدرن، ارائه کتب اسلامی جهان اسلام برای فروش...

بخش فرهنگی شامل: مرکز آموزش کودکان مسلمان مقیم لندن، تشکیل کلاس قرآن برای عموم، کلاس آموزش زبان انگلیسی، عربی، فارسی برای جوانان مسلمان، با اشراف مرکز اسلامی نه میسیونرهای مسیحی... تشکیل یک سالن مطالعه برای عموم.

رسیدگی به امور ازدواج، طلاق، مراسم تولد اولاد و مرگ مسلمانان، صندوق جمع آوری اعانات، خمس، زکات، نظریه و تبرعات برای امور خیریه و کارهای دیگر.

تشکیل نمایشگاه ها، به مناسبت ایام و حوادث.

تلاش برای احقاق حقوق مسلمانان انگلیس - بالغ بر دو میلیون نفر - که تاکنون نتوانسته اند حتی یک نماینده در مجلس داشته باشند.

دولت انگلیس باید در قسمت اصلی متصل به خیابان عمده، ساخته شود، جمعاً طبق برآورد سفارت تا دو سال پیش 12 میلیون پوند، هزینه لازم بود که به علت تأخیرهای مکرر و تورم، هم اکنون 15% به آن افزوده شده است...

در سفر اخیر «بانیان خیر» آمادگی خود را برای آغاز کار اعلام کرده اند، هرگونه تأخیری موجب از دست رفتن فرصت ها خواهد شد.

پروژه در مجموع یک پروژه فرهنگی - اسلامی، برای صدور واقعی ارزش های انقلاب اسلامی است. مالکیت جمهوری اسلامی بر ملک خود، همچنان محفوظ خواهد ماند و آپارتمان ها هم می تواند به کارمندان نظام اسلامی در لندن، اجاره داده شود که خود موجب حفظ زندگی اسلامی آنها دریک مجتمع مسکونی و نوعی کمک به آنها - از لحاظ تناسب حقوق و اجاره - خواهد شد.

با وجود موافقت کتبی حضرت امام و جنابعالی، انتظار موافقت آقای نخست وزیر را دارد تا به یاری حق، پس از ثبت مؤسسه ای خیریه در لندن - برای فرار از مالیات های سنگین - و تعیین هیئت مدیره، برنامه اصلی آغاز شود -.

با احترام

سید هادی خسروشاهی

قم - 18/2/66

یادداشت: شروع موضوع پروژه به انگلیسی ضمیمه است.

ص: 60

شماره: 1179/ 100

تاریخ: 4/11/65

بسمه تعالی

وزیر امور خارجه

حجت الاسلام سید هادی خسروشاهی

با سلام. عطف به نامه مورخ 24/4/64 جنابعالی به حضرت امام در مورد ساختن یک مرکز اسلامی در محل ملکی وزارت امور خارجه در لندن، و موافقت معظم له با این امر در ذیل همان نامه و با توجه به موافقت کتبی ما در همان تاریخ و دستور اقدام مقتضی به معاونت مالی - اداری، بدینوسیله به جنابعالی مأموریت داده می شود که برای پی گیری جدی و قطعی موضوع و آغاز یا بررسی مقدمات امر و چگونگی تهیه هزینه آن اقدام و نتیجه را متعاقباً به اطلاع وزارت امور خارجه برسانید.

مشروط بر اینکه از مالکیت وزارت امور خارجه خارج نشود. لطفاً هماهنگی های لازم را با معاونت محترم اداری و مالی به عمل آورید.

علی اکبر ولایتی - وزیر امور خارجه

ص: 61

جمهوری اسلامی ایران

وزارت امور خارجه

شماره: 682 - 120

تاریخ: 27/2/69

بسمه تعالی

حضور محترم جناب آقای دکتر ولایتی

«وزیر محترم امور خارجه جمهوری اسلامی ایران

با سلام، محترماً به اطلاع می رساند: در رابطه با ایجاد مرکز فرهنگی اسلامی در زمین ملکی وزارت امور خارجه که قبلاً مورد موافقت کتبی حضرت امام قدس سره قرار گرفته و سپس مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای و مقام محترم ریاست جمهوری اخیراً به طور شفاهی موافقت خود را با این موضوع به اینجانب اعلام فرموده اند.

جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای هاشمی رفسنجانی ریاست جمهوری محترم، در دیدار اخیر - در آخرین روز ماه مبارک رمضان - موافقت فرمودند که هزینه ارزی آن را در بودجه وزارت امور خارجه تصویب فرمایند. البته تأمین هزینه ریالی آن که بالغ بر یک میلیارد ریال خواهد بود، همچنین به عهده ما است و انشاءالله به تدریج تأمین و به وزارت متبوع پرداخت خواهد شد.

مدت کار ساختمان، سه سال پیش بینی شده که سالانه چهار میلیون پوند هزینه خواهد داشت و کلیه امور آن زیر نظر مستقیم وزیر امور

ص: 62

خارجه و معاونت مالی و اداری وزارت امور خارجه خواهد بود.

مقام محترم ریاست جمهوری دوبار تأکید کردند که برای تصویب بودجه ارزی آن، حتماً با ایشان ملاقات نمایند. انتظار دارد که برای جلوگیری از به حراج گذاشته شدن ملک وزارت امور خارجه، اقدام لازم و سریع به عمل آید. چون از لحاظ قانون شهرداری انگلیس، ملک مخروبه را پس از چند سال، شهرداری می تواند به حراج بگذارد و بفروشد و اکنون ما در آخرین فرصت ها قرار داریم.

با احترام

سید هادی خسروشاهی

ص: 63

هو الحق

حضور محترم جناب آقای دکتر ولایتی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران

بعد التحیه و السلام؛ محترماً اشعار می دارد: پیرو مذاکرات قبلی و موافقت مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری محترم و جنابعالی، در رابطه با ایجاد مرکز فرهنگی اسلامی در زمین ملکی وزارت امور خارجه در لندن، برای تهیه مقدمات و تأمین هزینه ریالی ساختمان آن که بالغ بر صد میلیون تومان خواهد بود، و همچنین برای تهیه طرح برنامه برای اداره آن، افراد زیر به عنوان هیئت امنا در ایران معرفی می شوند که انتظار دارد موافقت خود را کتباً اعلام فرمایید:

1- آیت الله آقای حاج آقا مهدی حائری تهرانی

2- آقای حاج سید مهدی موسوی آل طعمه

3- آقای حاج حسن پرویزیان

4- آقای حاج خلیل شالچیان

5- سید هادی خسروشاهی.

نتایج کار و اقدامات هیئت فوق، مرتباً گزارش خواهد شد.

25/2/69

سید هادی خسروشاهی

بسمه تعالی

موافقت می شود

دکتر ولایتی

25/2/69

[کپی از چک یکصد میلیون ریالی]

ص: 64

بسمه تعالی

11/1/1371

حضور با سعادت جناب مستطاب آقای دکتر ولایتی

وزیر محترم امور خارجه دام عزه العالی

پس از اهداء سلام و تحقیات وافره سلامتی و مزید توفیقات جنابعالی را در خدمت به عزت و سربلندی جمهوری اسلامی مسئلت دارم.

ضمناً به استحضار عالی می رسانم همانطوری که مسبوقید برای تأسیس یک مرکز فرهنگی و اسلامی در ملک وزارتی در لندن که شایستگی حفظ آبروی جمهوری اسلامی را داشته باشد برای تبلیغات اسلامی و خدمات فرهنگی با پیشنهاد حضرت حجت الاسلام آقای سید هادی خسروشاهی که ضرورت آن را احساس می نمودند با موافقت حضرت امام خمینی راحل قدس سره و حضرتعالی با علاقه خاصی که می دانستم به تأسیس اینگونه مؤسسات دارید، جلساتی پی در پی با حضور دوستان علاقمند از جمله آقایان حاج آقا موسوی آل طعمه و حاج حسن آقا پرویزیان تشکیل و برای اقدام چنین امر مهمی هیئت امنائی تشکیل و مورد تائید جنابعالی قرار گرفت (نامه تائیدیه ضمیمه است) و در تاریخ 24/7/1369 مبلغ یکصد میلیون ریال طی چک شماره 521301 عهده بانک صادرات شعبه 1330 خیابان شریعتی به عنوان پیش پرداخت هزینه های ریالی به صندوق وزارت امورخارجه

ص: 65

تحویل گردید که متأسفانه از آن تاریخ به بعد در عمل هیچ نوع اقدامی صورت نگرفته و حتی دعوتی از هیئت امناء به عمل نیامده و جناب آقای خسروشاهی که واسطه خیر در این امر مبارک بود گویا به علت کسالت آمادگی پی گیری را ندارند.

اکنون اگر چنانچه از تأسیس مرکز فرهنگی به وسیله هیئت امناء انتخاب شده انصراف به عمل آمده، انتظار دارد که وجوهات پرداخت شده آنان را به حساب جاری شماره 2000 بانک صادرات فوق الذکر مسترد و در صورت علاقه به ایجاد این مرکز از هیئت امناء مذکور، برای همکاری دعوت به عمل آورند.

توضیح اینکه حجت الاسلام آقای خسروشاهی که خود و اخوی ایشان مبلغ سه میلیون تومان از وجوهات پرداخته اند، اظهار نمودند که اگر وجه مزبور زیر نظر مستقیم شخص جنابعالی در مصارفی که وجوهات شرعیه مصرف می شود هزینه گردد مانعی نخواهد داشت.

و السلام علیکم و رحمت الله و برکاته

مهدی حائری تهرانی

ص: 66

ص: 68

بسمه تعالی

نشر تعداد کثیری از روزنامه های یومیه، مجلات هفتگی و ماهانه - به عربی - در اروپا، به ویژه لندن نشان دهنده اهمیتی است که صاحبان اندیشه های سیاسی به امر تبلیغات می دهند. علاوه بر ده ها مجله که تعداد آنها به 60 نوع می رسد - فهرست آنها ضمیمه است - روزنامه های یومیه چاپ لندن هم رو به افزایش است که البته بعضی از آنها ازطریق ماهواره، در آن واحد و در پنج قاره چاپ و در اسرع وقت، در کشورهای نزدیک، توزیع می شوند.

قدیمی ترین آنها روزنامه العرب - هوادار لیبی و عراق - است و پس از آن روزنامه آل سعود به نام «الشرق الاوسط» قدم به میدان گذاشت و اکنون در 9 شهر بزرگ، در 5 قاره در آن واحد چاپ می شود و اخیراً چاپ های بین المللی: الاهرام (مصر)، القبس (کویت)، الثوره (عراق)، در لندن چاپ و توزیع می گردد.

دو روزنامه القدس (ارگان عرفات) و الحیات (روزنامه شیعی لبنان) که این بار با سرمایه 15 میلیون پوندی توسط آل سعود راه افتاده و اغلب نویسندگان شیعی را در واقع در آن جمع کرده است، از چند ماه پیش از لندن، شروع به انتشار کرده اند.

ص: 69

از مجموع 60 روزنامه و مجله، فقط «العالم» یک مجله وزین و اسلامی است... بقیه در خط ارتجاع عرب و ناشر اندیشه های غیر اسلامی هستند... و با توجه به کثرت عرب زبان ها در غرب - فقط در فرانسه دو میلیون از مغرب عربی به سر می برند - و ضرورت تبلیغ و نشر اندیشه صحیح اسلامی و دفاع غیرمستقیم از اهداف انقلاب اسلامی، حداقل جای یک روزنامه یومیه عربی از لندن خالی است...

مرکزیت لندن به این دلیل است که عرب ها به آنجا وابستگی بیشتری دارند و حتی در تابستان، لندن واقعاً تبدیل به یک کشور عربی! می شود، امکانات چاپ و ارتباط و غیره هم در لندن بیشتر است... و با توجه به اینکه جوانان جهان عرب برای گردش یا تحصیل به غرب روی می آورند، از این پایگاه برای نشر اندیشه اسلامی باید

استفاده کرد.

البته در ترکیه، هند و پاکستان هم ضرورت نشر روزنامه ای یومیه، احساس می شود و بی شک این وظیفه جمهوری اسلامی است که در این راه سرمایه گذاری بکند، ولی کمک به مسلمانان مقیم اروپا - و غرب به طور کلی - ضروری تر است.

ما برای نشر یک روزنامه یومیه به عربی و انگلیسی در لندن، یک روزنامه یومیه در ترکیه، یک روزنامه هفتگی به عربی و فرانسه در پاریس، آمادگی و کادر لازم را داریم...

البته در لندن اخیراً یک حزب اسلامی، توسط مسلمانان انگلیسی تبار، تأسیس شده و به موازات آن، دکتر سالم عزّام وابسته به آل سعود

ص: 70

هم یک سازمان سیاسی به نام «کمیته شورای مسلمانان» تأسیس کرده که در واقع یک حزب سیاسی یا گرایش به اعراب باید محسوب شود و در تمامی این مراحل، ما - انقلاب اسلامی و شیعیان - سهمی نداریم، چون مرکزیتی فعال در اروپا نداریم...

همینطور در پاریس دوستان تونسی و الجزایری ما آمادگی کامل برای اداره فکری - فرهنگی 2 میلیون تونسی، الجزایری و مراکشی را دارند که می توانند حتی در انتخابات آنجا تأثیر لازم را داشته باشند...

در ترکیه برادران مسلمان سنی هوادار انقلاب اسلامی، بی پناه هستند و ارگانی ندارند، ولی آل سعودٓ روزنامه های اسلامی را می خرد! و همینطور جاهای دیگر...

با ایجاد مرکزیتی در اروپا، می توان همه غرب را تحت پوشش تبلیغاتی قرار داد و حداقل افکار مسلمانان را نسبت به اسلام و انقلاب تغذیه کرد. در این راستا انتشار یک روزنامه به عربی و انگلیسی و هفته نامه به فرانسه و عربی در پاریس و یومیه ترکی در استانبول - برای ترکیه و سه میلیون ترک مقیم اروپا - یک ضرورت است.

هزینه یک روزنامه عربی از لندن - به تعداد ده هزار نسخه در 12 صفحه با کلیه لوازم و ملحقات - اجاره مکان، حقوق مدیر و سردبیر، هیئت تحریریه، نمایندگی ها (در همه بلاد و خبرنگار در کشورهای گوناگون - طبق برآورد برادران کارشناس ما در اروپا، حدود 3 میلیون پوند در سال خواهد بود (ریز آن را نوشته اند که در صورت لزوم تقدیم می شود).

ص: 71

البته الحیات برای دو سال خود، 15 میلیون پوند از آل سعود گرفته است و اکنون همزمان از قاهره و مادرید و لندن منتشر می گردد. ولی ما با توجه به اینکه نمی خواهیم کار را بزرگ بگیریم، می توانیم با همان سه میلیون پوند روزنامه را یکسال تمام اداره کنیم. البته اگر بخواهیم مرکزی خریداری کنیم و یا نمایندگی های پرهزینه ای در بلاد مختلف به وجود بیاوریم و نویسندگان معروف را به استخدام درآوریم، بی شک هزینه سال اول بالغ بر ده میلیون پوند - با توجه به هزینه های گران در اروپا و به ویژه مالیات ها - خواهد شد...

در ترکیه با یک میلیون دلار می توان یک روزنامه یومیه و یک مجله هفتگی اسلامی در قبال ده ها نشریه لائیک، منتشر کرد. در پاریس برای روزنامه هفتگی عربی و فرانسه - جهت نشر در مغرب عربی و کشورهای فرانسه زبان - باز سالانه یک میلیون دلار هزینه لازم خواهد بود...

برای اداره این امور، و ایجاد مرکزیت، امکاناتی در اختیار هست از جمله کادرهای اداره کننده و نویسندگان متعهد و مسلمان...

ما در گذشته تجربیاتی در این زمینه ها به دست آوردیم... و نشر «العالم» و دو مجله انگلیسی به هزینه ارشاد از لندن، نمونه ای از آن است. در رم و لندن هم دو هفته نامه با تشویق ما به راه افتاد و به علت نرسیدن کمک هر دو تعطیل شدند (نمونه ها به پیوست است لطفاً دقت شود).

ص: 72

و برای راه اندازی نشریات لندن اینجانب 11 بار - و جمعاً به مدت 7 ماه - به لندن رفتم و کار به یاری حق به راه افتاد، اما سوء مدیریت بعضی از دوستان ارشاد در اعزام کودکانی که نه زبان می دانند و نه از عالم ژورنالیستی خبر دارند، پروژه را با شکست روبه رو کرد... و یک مجله انگلیسی تعطیل شد و بقیه نیز در انتظار...

به همین دلیل، اگر ارشاد بخواهد اداره کننده امر باشد، اینجانب پیشاپیش اعلام می دارم که آمادگی همکاری را ندارم. با وزارت اطلاعات هم در این رابطه نمی توان همکاری کرد چون همکاران مسلمان و عرب و ترک و غیره ما در کشورهای خود و در خارج، از این امر، وحشت دارند.

اگر دفتر مقام معظم رهبری به طور مستقیم در این امر دخالت کند و اشراف داشته باشد، اینجانب آماده اقدام و تحویل امور پس از راه اندازی هستم... - چون قصد اقامت دراز مدت در خارج را هم ندارم - ولی برای تأسیس مرکزیت و آماده سازی مقدمات حاضرم اقدام کنم. (البته با اشراف وزارت امور خارجه هم موافقت دارم).

برای ساختن مرکز اسلامی لندن، در محل هتلی که ملک وزارت امور خارجه است، ما از حضرت امام (قدس سره)، اجازه گرفتیم... ولی متأسفانه مسائلی تاکنون از آغاز کار، ما را بازداشته است... این محل در بهترین نقاط لندن قرار دارد و در سال 61، می خواستند بفروشند (به مبلغ چهار میلیون پوند) که ما مانع شدیم و امسال نیز تلکس فروش آن

ص: 73

را مخابره کرده بودند (معاونت مالی وزات خارجه) که به قیمت 20 میلیون پوند می خریدند و اینجانب تلکس به جانب آقای دکتر ولایتی ارسال کردم و بحمدالله ایشان مانع از فروش آن شدند... و امیدوارم که با کمک و همکاری مقام معظم رهبری با انجام این پروژه، ایجاد مرکزیت در اروپا هم عملی شود.

با احترام و اخلاص قدیمی

سید هادی خسروشاهی

10/10/68

ص: 74

تصویر

ص: 75

تصویر

ص: 76

تصویر

ص: 77

تصویر

ص: 78

هو الحق

برادر گرامی حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای رفسنجانی دام مجده العالی

بعد التحیات امید که سلامت باشید.

چندین بار سعی برای تماس تلفنی، جهت دریافت پاسخ موضوع معهود! به عمل آمد که همراه با موفقیت نبود! لابد مصلحت چنین است؟... ولی طبعاً این، راه حل رفع مشکل آن مومن بی ریا و صادق نیست. البته به نظر می رسد که مسئله مهم تر و معضل تر از مسئله قطعنامه یا امثال آن نباشد و اگر دوستان می خواستند راه حل های دیگری هم می توانستند بیابند... ولی به هر حال اگر از آن طریق اقدامی مقدور نیست، می توان راه حل موقت دیگری یافت: مثلاً اگر صلاح باشد، ایجاد مرکزی در اروپا، به عنوان «مرکز مطالعات اسلامی و بین المللی» که واقعاً پاسخگوی مسئولین نظام اسلامی در رابطه با مسائل مهم بین المللی باشد و اطلاعات لازم را - سریع و مستقیم - در زمینه های مختلف که لازم دارند، به آنها برساند و درظاهر هم وابسته به وزارت امور خارجه... که این امر اقدام بسیار مفیدی است و به نحوی مشکل گشا می تواند باشد!...

طبعاً در صورت ایجاد این چنین امکانات و شرایطی با حضور عینی سرپرست آن در اروپا، در مورد اتهامات به مسئولین کشور هم، می تواند دو کار انجام دهد: 1- پاسخگویی سریع (که طبق قانون باید

ص: 79

چاپ کنند)، 2- تعقیب قانونی در صورت تخلف از درج پاسخ.

علاوه بر این، در جمع آوری کلیه مطالب چاپ شده در رابطه با مسائل انقلاب و مسئولین، آنها را با اندیشه های دشمنان آگاه سازد. اصولاً در دنیای امروز، حتی یک کلمه هم اهمیت دارد، برای نمونه ملاحظه نمایید که کاردار جدید انگلیس در تهران، حتی در قبال ترجمه غلط! یک کلمه حساسیت نشان می دهد. (ضمیمه شماره 1) و ما در سطح جهان در قبال همه اتهامات «ساکت» هستیم... و متأسفانه انتصاب ها - یا انتخاب ها - در سطوح مختلف نشان دهنده این است که کار را نباید به کاردان سپرد! که نمونه آخر آن را در ارشاد می توان دید! و در همین راستا است که ناگهان می بینیم (در جرائد کشور) سلمان رشدی، مؤلف آیات شیطانی و برنده جایزه صهیونیست ها در لندن، در ایران هم از طرف وزارت ارشاد برنده جایزه ممتاز می شود (البته بابت کتاب دیگرش به نام شرم که ناظر بر پاکستان است) ولی آیات شیطانی که ناظر به ایران است، به صراحت قرآن را هم به سخره گرفته است و کلیه سازمان ها و انجمن های اسلامی انگلیس و هند و پاکستان، به آن حمله و قیام کرده اند و کتاب او را تقبیح نموده اند و ارشاد ما! ناگهان در همین بحران به کتاب دیگر او جایزه ممتاز می دهد؟... چرا که اغلب دوستان یا زبان نمی دانند یا وقت مطالعه ندارند و یا اصولاً در جریان این قبیل امور نیستند که بگذرم ولی در این زمینه من به وظیفه خود عمل کردم و موضوع را به طور مشروح و تلفنی به آقای صباح زنگنه اطلاع دادم تا واکنشی به جای جایزه! نشان دهند.

ص: 80

دو سه مجله عربی که این هفته به دستم رسید به پیوست می فرستم: اتهامات مندرج در آنها، به نظر من حتماً باید مورد توجه قرار گرفته و تعقیب جدی از طریق وزارتخانه به عمل آید:

1- اتهام ارتباط مستقیم جنابعالی با امیرام نیر اسرائیلی که اخیراً در حادثه هواپیما کشته شد (مجله کل العرب، چاپ پاریس، اصل مجله به پیوست است).

2- اتهام خارج کردن ارز توسط مسئولین (از جمله جنابعالی) که مبلغ آن را هم ذکر کرده اند! و اسامی بقیه هم در مقاله آمده است (اصل مجله الدستور، چاپ لندن به پیوست است) تکرار این دروغ ها بالاخره تأثیر می گذارد، چون همه مردم در ایران نیستند که دروغ بودن آن را بدانند.

3- اتهام شکنجه اسیران عراقی و کشتار دسته جمعی آنها در ایران... (مجله کل العرب)

4- مطالبه جزائر سه گانه از سوی ناصریست ها به استناد حرف های بنی صدر و آقای خلخالی! (اصل مجله «الازمنه» چاپ نیکوزیا، به پیوست است).

5- اصل مجله سوراقیا که اتهام تجدید فراش! یکی از مسئولین را پس از اعدام شوهر یک زن، ذکر کرده است.

به هر حال، علاوه بر پی گیری این امور، سرپرست مرکز مطالعات بین المللی می تواند در اروپا، رابطه خوب و فعال و آزادی (از لحاظ دیدارها و ملاقات ها که نوعاً برای سفراء مقدور نیست) با مسئولین حرکت های اسلامی داشته باشد... به ویژه اگر سابقه ای طولانی هم با

ص: 81

آنها داشته باشد و با توجه به این نکته که همه آنها، قادر به سفر به ایران نیستند... اما دیدار در خارج و انتقال نظریات و... آسانتر است و طبعاً کارهای اجرایی به عهده مسئولین مرکز خواهد بود.

شرکت در سمینارهای مسلمانان در اروپا هم یکی دیگر از ابعاد فعالیت های این مرکز می تواند باشد، همانطور که در صورت لزوم خود مرکز هم می تواند سمینارهایی در سطح جهانی در اروپا برگزار کند.

... انتظار دارد که پاسخ نهایی را بفرمایید. اگر با مسئله «ایجاد مرکز مطالعات اسلامی و بین المللی» موافق هستید، اعلام بفرمایید تا طرح کلی آن کتباً ارسال شود، در غیر این صورت هم پاسخ منفی صریح، بهتر از بلاتکلیفی است!...

... ما در عین اینکه به انقلاب «بدهکار» نیستیم، و در حدود وسع و امکان، تکلیف خود را تاکنون، انجام داده ایم، اما می توانیم که در اوج درویشی و قله بی نیازی، «طلبکار» هم نباشیم! و ضمن خداحافظی برای همیشه، از مزاحمت مکرر دوستان هم صرف نظر کنیم. و در گوشه ای نشسته و منتظر: اتیان امرالله!... و شکوه را هم می گذاریم برای یوم المعاد... فانه لایضیع اجر من احسن عملا و انه لایخلف المیعاد.

با احترام

سید هادی خسروشاهی

بعد التحریر

بعد از آماده شدن نامه، چند مجله دیگر نیز به دستم رسید که عیناً یا فتوکپی آنها را تقدیم می دارم.

پیش از اشاره به موضوعات آنها، یادآوری این نکته ضروری است

ص: 82

که اخیراً در جمهوری اسلامی چندین کتاب تاریخی!.. چاپ شده که آیت الله کاشانی را جاسوس، مزدور و غیره معرفی کرده اند که از آن جمله است کتاب های: چراغ راه آینده، کودتای 28 مرداد، خاطرات ناصر قشقائی... در همه اینها، متأسفانه «مدرک»، مطبوعات غربی است!. کتاب «کودتای 28 مرداد» با استناد به یک روزنامه غربی، آیت الله کاشانی را متهم می کند که روز کودتا ده هزار دلار از آمریکایی ها پول گرفته! و در جای دیگر متهم می کنند که با توده ای ها زدوبند کرده و در جای دیگر، با شاه و دربار همکاری داشته!... و برای همین هم شاه بعداً به دیدار او می رود و دستش را می بوسد؟ پس عدم اهتمام در زمان حیات موجب عدم سوءاستفاده دشمنان در درازمدت نخواهد بود، بلکه همین نمونه، ضرورت تکذیب در زمان حیات را نشان می دهد. اما مجلات:

1- سوراقیا مقاله ای دارد که از عکس آن می توان فهمید چه می گوید؟

2- مجله الاسبوع العربی، با بنی صدر مصاحبه ای دارد که مسئولین ایران، از دوران او، با آمریکا زدوبند داشته اند؟

3- روزنامه المحرر چاپ پاریس، احمدآقا را متهم به بیرون بردن 290 دلار و 8 میلیون مارک می کند و منتظر پاسخ است (یعنی واقعاً اگر ما کسی در اروپا داشتیم که پاسخ می نوشت، طبق قانون مجبور به چاپ بود).

با ملاحظه موارد ارسالی، و با توجه به این که متأسفانه زحمات پنج ساله حقیر و ارشاد در انتشار مجله از لندن - العالم و دو مجله به

ص: 83

انگلیسی - به علت کمبود بودجه، به هدر می رود، یکی از آنها تعطیل شده و بقیه منتظر نوبت هستند...

برای تأسیس آنها من 11 بار به لندن رفته ام و جمعاً حدود 7 ماه آنجا بوده ام تا این کارها راه افتاده است. و اگر مسئله مرکز مطالعات بین المللی اسلامی درست شود و بودجه را هم به هر نحوی شده، دولت تأمین کند - آمادگی انجام وظایف فوق را - دارم و در غیر این صورت هم عندالله مسئولیتی ندارم و به تکلیفم که ابلاغ آن به شما و دیگر برادران بود، عمل کرده ام...

و الله من وراء القصد و انه علی کل شیء لقدیر.

سید هادی خسروشاهی

8 بهمن ماه 1367 - تهران

ص: 84

هو الحق

برادر گرامی حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای تسخیری دام مجده العالی

بعد التحیات امیدوارم که سلامت و موفق باشید. شرمنده ام که سه شنبه قبل، به علت سمینار افغانستان، نتوانستم در جلسه شرکت کنم. بعد هم که آمدم ترکیه... در اینجا، در عالم کتاب و روزنامه و مجله و نشریات محشری برپاست و اگر «ما» (؟) هم حرکت می کردیم، حداقل یک روزنامه یومیه و یک مجله هفتگی داشتیم و ماهنامه های اسلامی «بچه های ترک سنی هوادار انقلاب اسلامی ایران» را هم که یکی پس از دیگری تعطیل می شوند، اداره می کردیم... اما «ما»؟ هنوز، با این مرحله، «گویا» فاصله زیاد داریم... «حریت» در 700 هزار نسخه هر روز چاپ می شود. 65 هزار نسخه هم در آلمان برای کارگران... حتی در سفر دو ماه قبل، در «لوگانو» - مرز سویس و ایتالیا - دیدم که روزنامه حریت توزیع می شد... و البته «خط» آن هم معلوم است...

شخصی به نام «اصل نادر» - ترک مقیم قبرس - شبکه ای از وسائل ارتباط جمعی را اداره می کند. روزنامه «گون آیدین» - گونش - تان (روزنامه رنگی سکسی؟) - قیمت فقط یک تومان! و روزنامه یومیه فتواسپور - ورزشی - و هفته نامه «نکته» را منتشر می سازد و طبق نوشته روزنامه جمهوریت چاپ استانبول، برای تبلیغ آنها، فقط در تلویزیون، در یک ماه میلادی گذشته 7 میلیون دلار هزینه کرده است... «اصل

ص: 85

نادر» سرمایه داری است فراماسون که هدفی را دنبال می کند... و هر سه ماه یکبارن دو میلیون دلار ضرر روزنامه گون آیدین و گونش را هم می دهد و «ما»؟ هنوز آماده نیستیم که سالانه برای یک روزنامه یومیه، و یک هفته نامه (مجله) و کمک به ماهنامه های اسلامی، یک میلیون دلار خرج کنیم؟...

حالا این درددل ها را با شما در میان می گذارم که بدانید - و البته می دانید - رمز پیروزی تبلیغاتی دیگران، در کجاست و رمز عدم آن در کجا؟ ... البته طرحی در این باره داشتم و حتی برای نصف مبلغ ریالی آن «بانی» هم پیدا کردم و به آقای موسوی نوشتم و طبق معمول «بلاجواب»؟ ماند(!) و اخیراً چون به جنابعالی قول همکاری دادم، این اطلاعات را برای شما می فرستم و همراه این نامه نمونه هایی از آخرین شماره های روزنامه های باند «اَصل نادر» را می فرستم تا به وضوح ببینید که برای افساد یک ملت مسلمان، دشمن چگونه توطئه ای را پیاده می کند... در همین روزنامه ها، خبر اخراج حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای صابر همدانی، با اتهاماتی واهی منتشر شده است، در حالی که روزنامه های دیگر ترکیه، اغلب «سکوت» اختیار کرده اند... البته نقش «حریّت» کمتر از اینها نیست و با توجه به تیراژ بالایی که دارد، مخرب تر هم هست.

روزنامه های زمان، ملی گازاته، و ترکیه هم که رنگ اسلامی دارند، از تیراژ بالایی برخوردار نیستند... فقط روزنامه «ترکیه» با خرید و نصب چاپخانه های مجهز در شهرهای ترکیه، با انتشار هم زمان روزنامه در چند شهر ترکیه و آلمان غربی، توانسته است تیراژی بالغ بر سیصد و

ص: 86

پنجاه هزار نسخه پیدا کند ولی طبق گزارش روزنامه جمهوریت همین روزنامه هم در ده ماه گذشته پانصد میلیون لیر فقط هزینه تبلیغ تلویزیونی داشته است... ولی نکته ای که ناگفته نباید گذاشت اینست که این روزنامه ارگان همان جناب «حسین حلمی عشق» - دشمن سرسخت شیعه و وهابیت! - است و تاکنون 50 کتاب به عربی، اردو، فارسی در رد شیعه - و بیشتر ردّ وهابیت - افست کرده و در سراسر دنیا توزیع کرده است... که در جریانات گذشته ما هم تعداد 15 هزار نسخه از کتاب های وی را بر ضد وهابیت خریدیم و در نقاط مختلف توزیع شد... پشتوانه مالی این گروه، درآمد ناشی از نمایندگی کارخانه های صنعتی آلمان غربی و اروپا در ترکیه است. نمونه نشریه انگلیسی آنها هم ارسال می شود تا وسعت کار تجاری - صنعتی این گروه را ببینید.

در قبال اینها، ده نوع مجله و روزنامه مستضعف اسلامی را هم می فرستم، تا ذوق و هنر و استعداد بچه مسلمان ها را ببینید و در صورت امکان با ارائه نمونه ها، به مقام معظم رهبری، ضرورت ایفای نقش جمهوری اسلامی را یادآورشوید تا اگر ایشان مقدورشان هست، اقدامی بکنند، البته کاملاً... بدون تظاهر، چون در غیر اینصورت بی تردید موجب گرفتاری این برادران خواهد شد و به نتیجه نخواهیم رسید... شما خود می توانید رابط باشید و نیازی به نهادهای دیگر و اعلام قبل از اقدام - مانند کشف ده تن طلا! نیست...

پس در واقع در ترکیه هم بیشتر ما در صحنه نیستیم... ذوق و هنر و آمادگی و استعداد هست ولی «پارایوقدور» - یعنی پول نیست! - گرچه شما باید تاکنون ترکی را آموخته باشید و نیازی به ترجمه نباید باشد!

ص: 87

چون اصولاً مرحوم آیت الله آملی، والد آقای لاریجانی! به تمامی استان های: گیلان، آذربایجان، مازندان و خراسان! - همه را - می گفت: «رِشت»! پس باید زبان همدیگر را خوب بدانیم، چون مِلاکاکه یکی هستیم و همین هم به قول فلاسفه! «عله الانضمام» است - که البته این آقایان هم نه خودشان فهمیدند که چه می گویند و نه گذاشتند که مردم بفهمند چه می کنند و چه می خواهند؟!... - ولی به نظرم ترکی شما «هنوزه»!...

از شوخی و جدی که بگذریم: باید بگویم که هر وقت از ایران خارج می شوم و وسعت و کثرت کار آل سعود و دیگران را می بینم و در قبال آن، بی برنامگی و قلت کار ما و تحویل عمدی کارها به کسانی که اصولاً «بلد» نیستند که چه باید بکنند؟ و فقط به پرونده سازی و سرکوب دیگران مشغولند و... تصمیم می گیرم که دیگر سفر نکنم و از این امور آگاه نشوم و مانند دوران نخستین! گوشه ای بنشینم و به ورد و ذکر و دعا بپردازم! چون واقعاً چهل سال در صحنه بودن - کم یا زیاد - خسته ام کرده و پند واعظان شهر هم دیگر آزارم می دهد و از مسجد و مدرسه هم بیزار شده ام و دنبال میخانه ای بی حاجب و نگهبان هستم که درش شب و روز به رویم باز باشد! تا حداقل خود را برهانم و ز هر چه رنگ تعلق دارد آزاد شوم و سرانجام به ساغر ختم کنم این عدم اندر عدم نامه... تا به پیر صومعه برگویی حسن ختامم را...(1) خواه پیر صومعه آن را ببیند یا نبیند که دیگر به پیر نیز نیازی نخواهد ماند!

از استانبول عازم «رم» هستم و تجدید دیدار با واتیکان! که گنبد بلند

ص: 88

آن و نقاشی های درون آن نشانگر ذوق و هنر انسان و ظلم و ستم پدران! بر اولاد آدم است!... بعد هم اگر ویزا دادند سری هم به لندن می زنم و درددل های اروپا را که بیشتر است از آنجا برای شما خواهم نوشت تا شما باشید و دیگر «طلب همکاری»! نکنید.

با درودهای همچنان: دعوی، اسلامی، ثوری، وُدّی و أخوی!

استانبول 20/7/68

سید هادی خسروشاهی

ص: 89

ص: 90

ص: 92

تصویر

ص: 93

تصویر

ص: 94

تصویر

ص: 95

تصویر

ص: 96

تصویر

ص: 97

تصویر

ص: 98

تصویر

ص: 99

تصویر

ص: 100

تصویر

ص: 101

ص: 102

تصویر

ص: 103

تصویر

ص: 104

ص: 105

تصویر

ص: 106

تصویر

ص: 107

تصویر

ص: 108

تصویر

ص: 109

تصویر

ص: 110

تصویر

ص: 111

تصویر

ص: 112

تصویر

ص: 113

ص: 114

ص: 116

لبنان.... 69

لندن 13, 15, 17, 24, 25, 27, 29, 30, 31, 33, 38, 39, 41, 43, 44, 45, 46, 47, 49, 52, 58, 59, 60, 61, 64, 65, 69, 70, 71, 72, 73, 80, 81, 83, 89

لوگانو.... 85

لیبی.... 37, 38, 69

لیدز.... 38

مادرید... 72

مازندان..... 88

مصر... 44, 69

مکه.... 38

هلند.... 39

هندوستان..... 70, 80

واتیکان..... 17, 25, 35, 88

ص: 119