بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

زندگی مؤمنانه عاشوراییان

ارائه محتوا برای دوازده منبر با رویکرد تبیین سبک زندگی حسینی

ص: 4

ص: 6

از یاران امام بودن آمادگی می خواهد،

آمادگی مستمر و همیشگی!

اصلا معلوم نمی کند،

یک هو دیدی گفتند همین فردا صبح حرکت داریم...

پس بنگر از کدامین قبیله ای برادر!

قبیلۀ آماد ه ها یا خوابید ه ها؟!

اما م حسین علیه السلام پیش از حرکت از مکه، در میان شیعیان وبنی هاشم این گونه سخن گفتند:

الا و من کان فینا باذلا مهجته موطنا علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا، فانی راحل مصبحا ان شاءالله (اللهوف علی قتلی الطفوف، سیدبن طاووس ص 60 ؛ کشف الغمه، اربلی:ج 2 ص 30 بحارالأنوار، علامه مجلسی: ج 44 ، ص 367)

ص: 7

آگاه باشید!

هر یک از شما که حاضر است در راه ما از خونِ خود بگذرد وجانش را در راه شهادت و لقای پروردگار نثار کند، آمادۀ حرکت باما باشد که من فردا صبح حرکت خواهم کرد، انشاالله!

***

حقیقت این است که باید برای حرکت حسینی در همۀ زمان هاومکان ها آماده باشیم، به خصوص در روزگاری که چهرۀ زیبای حقیقت مورد تهاجم روانی و معرفتی دشمنان حقیقت و عدالت قرار گرفته است، همان طور که امام حسین علیه السلام در روز دوم محرم و در بدو ورود به کربلا این گونه سخن گفتند:

-«اما بعد... پیشامد ما همین است که می بینید!

جداً اوضاع زمان دگرگون گردیده است... از فضایل انسانی باقی نمانده است مگر اندکی مانند قطرات ته ماندۀ ظرفِ آب!

- آیا نمی بینید که نه به حق عمل و نه از باطل روی گردانی می شود؟! در چنین وضعیتی شایسته است مومن، مشتاقِ شهادت باشد! »(1).

اکنون نیز که شاهد جنگ نرم فراگیر دشمنان اسلام و انقلاب در جهت ترویج بدعت ها و تهدید سنت ها هستیم، بر سربازان انقلاب اسلامی و پاسداران حریم حسینی علیه السلام فرض است تا درجهت ترویج سیرۀ اهل بیت علیهم السلام هرآنچه در توان دارند به کار گیرند و ایام ماه محرم فرصتی است بس گران بها برای آشتی

ص: 8

دادن دل های مستعد با ارزش های دینی و انقلابی.

مجموعۀ حاضر تلاشی است ارزشمند در جهت ارتقای کیفیت این «پیامبری » و «پیا مرسانی » مبلغان «اسلام ناب محمدی » تا با به کارگیری اخلاق حسنه و روش های به روز و بیانی گیرا، این معارف را به گوش جان مستمعان تشنۀ حقیقت برسانند.

به غیر از ارائۀ چهارچوب و محتوای مورد نیاز برای 10 منبر در ایام ماه محرم به شکلی منظم و روشمند، دو منبر مرتبط با موضوع وقف نیز در مجموعۀ حاضر گنجانده شده است تا با استفاده از مطالب ارائه شده، بخشی از دین خود را به این نهاد دینی پردامنه ادا نماییم، که نهادِ وقف پشتوانه ای است محکم برای ترویج معارف دینی و امتداد روح ایثار و نیکوکاری در جامعه...

و من الله التوفیق

معاون فرهنگی- اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه

احمد شرفخانی

ص: 9

ص: 10

خطبه (توصیفی: بیان صفات خداوند و ضروت استمداد از او)

«اْلحَمْدُ للهَ الذِی عَلَا بِحَوْلِه وَ دَنا بِطَوْلِه أحمَدُهُ عَلَی عَوَاطِفِ کَرَمِهِ وَ سَوَابِغِ نِعَمِهِ وَأَسْتَعِینُهُ قَاهِرًا قَادِرًا وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْهِ کَافِیاً نَاصِرًا وَ أشهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا ص عَبْدُهُ وَ رَسُوُله (1) واَشهَدُ انَّ امیرَالمُومنینَ علیاً و اولادَهُ المَعصُومینَ حُجَجُ الله سلامُ اللهِ و صلواهُ اللهِ عَلی اولِیاءِ الله و لعنتُ اللهِ علی اعداء الله اجمَعِین. »

انقلاب عظیم کربلا است که در یک طرف قضیه نمونه کامل انسانیت، سمبل مبارزه بر ضد ظلم و بیدادگری فرزند برومند فاطمه زهرا علیه السلام امام حسین علیه السلام و حسینیان قرار دارند و در طرف دیگر انسان های فرومایه و پستی همچون یزید و یزیدیان.

هرچند حادثه عاشورا از لحاظ زمانی، نزدیک ظهر آغاز و تا غروب آفتاب ختم گردید و از لحاظ مکانی نیز در سرزمین عراق در منطقه ای به نام کربلا اتفاق افتاد؛ اما اثرات آن تمام زمان و مکان را در برگرفته و ماندگاری آن تا ابد باقی خواهد ماند.

حرارتی که این انقلاب در دل انسان های آزاده ایجاد می کند، قابل توصیف و قابل مقایسه با دیگر انقلاب و جنگ ها نیست.

«إن لِقَتْل اْلحُسَیْن حَرَاَرهً فِی قُلُوبِ اْلمُؤْمِنِینَ لا تَبْرُدُ أبَدا »(1)

حال این سؤال مطرح می شود، باوجود اینکه انقلاب عاشورا در مدت زمان کوتاهی و با تعداد نفرات اندکی شکل گرفت، اما چرا در تاریخ ماندگار شده است؟ و چرا روز به روز بر طراوت نهضت عاشورائیان افزوده می شود و تاثیرات رفتاری و عملی نقل این واقعه همواره نمایان است؟

علت جاودانگی و اثرگذاری قیام عاشورائیان را می توان در چندین علت جست که یکی از مهمترین آن ها «خدامحوری »ابی عبدالله و یاران باوفای ایشان است.

زندگی الهی و خدامحورانه است. قرآن کریم، در خصوص هدف زیربنایی و بنیادین بعثت انبیا، چنین بیان فرموده است:

«وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی کُلّ َأُمَّهٍ رَسُولاً أنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت (1)؛ همانا ما در میان هر امتی پیامبری را برانگیختیم(تا مردم را پیام دهد) که فقط خدا را پرستش کنید و از طاغوت دوری گزینید .»

دعوت به سوی الله و نفی هرگونه شرک که نخستین پیام رسولان الهی بوده است، در آیات گوناگون قرآنی تجلی پیدا کرده و قرآن کریم از نخستین پیام روشن همه انبیاءالهی چنین سخن به میان آورده است:

«قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللهَ ما لکُمْ مِنْ إلهٍ غَیْرُه (2)؛ ای مردم! خدا را پرستش کنید که جز او معبودی برای شما نیست .»

در حقیقت تأ کید انبیا بر مسئله توحید و پرستش خدای یگانه، به این دلیل بوده که زندگی خدایی را برای انسان ها ایجاد وخدامحوری را در زندگی آ نها نهادینه سازند.

و خدا ابراهیم را به دوستی خود برگزید. »

امام رضا علیه السلام فرمود: این مقام به سبب آن بود که ابراهیم غیر از خدا هرگز چیزی از کسی نخواست و هرگز تقاضاکننده ای را محروم نکرد:«إِنَّمَا اتَّخَذَ الله عَزَّ وَ جَلَ إْبراهِیم خَلِیلاً لِأنَّهُ لمْ یرُدَّ أَحَدًا وَ لمْ یسْألْ أَحَدًا قَطُّ غَیْرَ اللهِ عَزَّ وَ جَل»(1)

از اصول حاکم بر زندگی امام حسین علیه السلام و یاران گرانقدرش،خداترسی، خدامحوری و خداباوری آنان است. نقل شده:همسر حضرت زینب علیه السلام به نام عبدالله ابن جعفر نزد فرماندارمکه رفت و از او درخواست امان نام های برای فرزند رسول خدا صلی الله علیه واله کرد تا خطری ایشان را تهدید نکند، امان نامه را گرفت

و نزد امام حسین علیه السلام رفت. امام علیه السلام از ایشان تقدیر نمود؛ ولی خطاب به عبدالله ابن جعفر فرمود: «حرف من این است: «خَیرُ الامَان امَانُ الله (2)؛ بالاترین امان این است که خدا به آدم امان دهد. »یعنی خدا به آدم پشت نکند، آنگاه امام حسین علیه السلام امان نامه را گرفتند و به راهشان ادامه دادند.

اندوه ها، تو محل اتکا و اعتماد من هستی! و در هر گرفتاری و شدت، تو محل امید من هستی! و در هر حادثه ای که برمن فرود آید و هر امر نازله ای که بر من وارد شود، تو محل اطمینان و استعداد من می باشی! »

-در جای دیگری نقل شده که امام حسین علیه السلام در ابتدای صبح عاشورا چنین فرمودند:

«إّنی تَوَکلْتُ عَلَی اللهِ رَبّی وَ رَّبکُم مَّا مِن دَآَّبهٍ إلا هُوَ ءَاخِذُ بِنَاصِیَتِهَآ إن ربّی عَلَی صِرَ اطٍ مُّسْتَقِیم (1)؛ من توکل بر خداوند نمودم، که پروردگار من و پروردگار شماست. هیچ جنبده ای در روی زمین نجنبد، مگر آنکه تقدیراتش به دست قدرت اوست؛ و حقّاً پروردگار من در راه راست و طریق صواب است. »

-آنگاه که لشکر عمر بن سعد آماده برای جنگ با سیدالشهداء علیه السلام می شدند، امام حسین علیه السلام ، آنان را

موعظه کردند و در پایان فرمودند: «تو هستی پروردگار ما! توکل بر تو نموده ایم! و به سوی توانابه و بازگشت داریم! و به سوی تو است تمام بازگشت ها. »

سِوَاکَ؛ خدایا تویی که میل به دیگران را از دل دوستانت بیرون کردی تا جز تو را دوست نداشته باشند. »

-همچنین در روز عاشورا و پس از شهادت اصحابش، رو به سوی آسمان کرده و چنین نجوا می کند:

«اللهُم إَّنک تَرَ ی مَا یصْنَع بِوَلدِ نبِیِّک (1) ؛ خدایا به طور قطع تو می بینی که با فرزند پیامبرت چه می کنند. »

که به برادرش محمد حنفیه در آغاز حرکت از مدینه ذکر کرده، ضمن بیان انگیزه و هدف خویش از این قیام، در پایان می فرماید: «وَ ما تَوْفِیقِی إلا بِاللهِ عَلَیْه تَوَکُلْت وَ إَلیْه أنِیب.»(1)

آثار توکل بر خدا در سفارش لقمان به فرزندش

»َیا بنَیَّ ثِقْ بِاللهِ عَزَّ وَ جَل َ ثُمَّ سَلْ فِی النَّاسِ هَلْ مِنْ أحَدٍ وَثِقَ بِاللهِ فَلَمْ ینْجِهِ؛ ای پسرم! به خداوند عزوجل اعتماد کن و آنگاه از مردم بپرس: آیا کسی هست که به خدا اعتماد کرده باشد، ولی خدا، او را کامیاب نگردانده باشد؟ »

«یا بنَی تَوَکَّل عَلَی الله ثُمَّ سَلْ فِی النَّاسِ مَنْ ذَا الَّ ذِی تَوَکلَ عَلَی اللهِ فَلَمْ یکْفِهِ؛ پسرم! بر خدا توکّل کن و آنگاه از مردم بپرس: کیست که به خدا توکّل کرده باشد، ولی خدا، او را کفایت نفرموده باشد؟! »

«یا بنَیَّ أحْسِنِ الظَّنَّ بِاللهِ ثُمَّ سَلْ فِی النَّاسِ مَنْ ذَا الذِی أحْسَنَ الظنَّ بِاللهِ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَ حُسْنِ ظَنِّهِ بِه (2) ؛ پسرم! به خدا خوش گمان باش و آنگاه از مردم بپرس: چه کسی به خدا خوش گمان شد، ولی خدا چنان نبود که او گمان م یکرد؟! »

فَضْلِهِ وَ اللهُ واسِعٌ عَلِیم »(1)

همه این تأ کیدات را فراموش می کنند.

2. تسلیم و رضا

یکی از در سهای کربلا، راضی بودن به رضای الهی و تسلیم بودن در برابر قضا و قدر الهی است.

روزی حضرت صادق علیه السلام به اصحاب خود فرمود: سوره فجررا در نمازهای واجب و نیز نماز مستحب بخوانید، چراکه این سوره به امام حسین علیه السلام اختصاص دارد. ابو اسامه عرض کرد:چگونه این سوره به آن حضرت اختصاص دارد؟ فرمود: مگرنشنیدی قول خدای تعالی را

«یا أیَّتُهَا النَّفْسُ اْلمُطْمَئِنَّهُ اْرجِعِی إلی رَّبِکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی؟ ».این آیه درباره حسین بن علی علیه السلام است؛ چرا که او صاحب نفس مطمئنه راضیه مرضیه است. »(2)

داریم مانع شد، پس کسی که نیتش حق و درونش تقوا باشد، از حق تجاوز نکرده است.(1)

ظهور و بروز کامل داشت. حضرت زینب علیه السلام در مجلس ابن زیاد آنگاه که والی مغرور کوفه او را مورد طعن و خطاب قرار داد که:«چگونه دیدی رفتاری را که خدا با برادرت نمود؟ » فرمود: «مَارَأیْت إلاجَمِیلا (1) ؛ غیر از جمال و زیبایی چیزی ندیدم .»

این برخورد حضرت زینب علیه السلام نشانه رضایت ایشان از تقدیر الهی است. همین برخورد فضای مجلس را علیه ابن زیاددگرگون نمود و او را زمین گیر کرد.

هنگامی که حضرت ابی عبدالله علیه السلام لباس افتخار شهادت را بر قامت عل یاکبر پوشانید، کلمه استرجاع را زمزمه کرد. علی اکبرعلیه السلام راز آن را فهمید و با افتخار گفت: «فَإِنَّنَا إذًا لا نُبَاِلی أن نَمُوت مُحِقِّینَ(2) ؛ حال که ما بر حقیم از مرگ نمی هراسیم. »

سردار رشید کربلا حضرت ابوالفضل علیه السلام در رجزی که شکوهمندانه در میدان نبرد خواند، اینگونه رضایت خود را ابراز می کند:

لَا أَرْهَبُ الْمَوْتَ إِذِ الْمَوْتُ رَقَی***حَتَّی أوَارَی فِی الْمَصَالِیتِ لَقَا

نَفْسی لِنَفْسِ الْمُصْطَفَی الطُّهْرِ وَقَا***إِنّی أَنَا الْعَبَّاسُ أَغدُو بِالسِّقَا

وَ لَا أخَافُ الشرَّ یَوْمَ الْمُلْتَقَی (3)***

«از مرگ نمی هراسم به هنگامی که آثار آن آشکار گردد و به آن پشت نمی کنم تا آن زمان که خود را در میان شمشیرهای برهنه

ص: 23

اندازم و در بین شمشیرها پوشیده گردم. جانم فدای حسین که جان محمد است. مرا از آن رو عباس سقا گویند که باکی ازبرخورد دشمن به هنگام رویارویی ندارم »

می توان مضمون این رجز بلند ابوالفضل را در این شعر فارسی ذکر کرد که:

مرگ اگر مرد است آید پیش من ***تا کشم خوش در کنارش تنگ تنگ

من از او جانی برم بی رنگ و بو***او زمن دلقی ستاند رنگ رنگ(1)

می پسندم، غذا را بپسندد، غذا را می خواهم. »

جابر گفت: «جانم به قربان این خانواده که طفل کوچکشان نیز مثل بزرگشان است، و در همان مرتبه از فهم و کمال و منزلت است. »(1)

1. تکلیف مداری (انجام واجبات و ترک محرمات)

انسان خدامحور واجبات الهی را انجام و از محرمات پرهیز می کند. انسان خدامحور تکلیف خود را در هر موقعیت و شرایطی می شناسد و عمل می کند؛ زیرا او می داند که تکلیف و وظیفه رابطه تنگاتنگی با شرایط و موقعیت ها دارد و ممکن است امری که تاکنون تکلیف بوده، تحت شرایط خاصی برداشته و خلاف همان تکلیف شود.

ایشان یک لحظه حکومت یزید را تحمل نکرد و برای سرکوب ساختن یزید و یزیدیان قیام نمود.

آنگاه که امام حسین علیه السلام قصد داشت از مکه به سوی کوفه بیرون آید، بعضی از اصحاب، از جمله ابن عباس او را نصیحت کردند که رفتن به سمت عراق، صلاح نیست. ولی امام حسین علیه السلام به او فرمود: «با آنکه می دانم تو از روی خیرخواهی و شفقت چنین می گویی؛ اما من تصمیم خود را گرفته ام»(1)

زمانی که دو نفر از سوی والی مکه برای امام حسین علیه السلام

امان نامه آوردند تا آن حضرت را از ادامه این سفر بازش دارند،ابی عبدالله علیه السلام فرمود:

«إّنِی رأیت رُؤیا فیها رَسولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله)، وَأمِرتُ فیها بِأمرٍ، أناماضٍ لهُ، عَلَیَّ کانَ أو لِی(2)؛ در عالم خواب، پیامبر خدا صلی الله علیه واله را دیدم و به چیزی فرمان یافتم که در پی آن خواهم رفت، به زیانم باشد یا به سودم. »

نقطه اوج و نتیج هگیری

تکلیف مداری سبب حفظ اسلام و ارزش های دینی می گردد. پس از شهادت امام حسین علیه السلام ابراهیم بن طلحه خطاب به امام سجاد علیه السلام عرض کرد: «ای علی بن حسین! چه کسی (دراین مبارزه)پیروز شد؟ امام علیه السلام فرمود: اگر می خواهی بدانی چه کسی پیروز شده، هنگامی که وقت نماز فرا رسید، اذان واقامه بگو.»(3)

امام سجاد علیه السلام با این پاسخ، به او فهماند که هدف یزید محو اسلام و نام رسول خدا صلی الله علیه واله بود، ولی همچنان طنین لا اله

ص: 26

الله و محمد رسول الله بر ماذنه ها می پیچد و مسلمانان همواره به یگانگی خدا و رسالت محمد صلی الله علیه واله گواهی می دهند.

این سخن امام سجاد علیه السلام ، یادآور زمانی است که حضرت زهرا علیه السلام از بلال خواست تا بالای مأذنه برود و اذان بگوید. تا به جمله اشهد ان محمدا رسول الله... رسید فاطمه علیه السلام غش کرد.

ناگهان بلال شنید که می گویند: «بلال اذان را قطع کند که فاطمه از دنیا رفت. »و بلال اذانش را قطع کرد و ناتمام گذاشت(1).

21. شرح الأخبار فی فضائل الأئمه الأطهار علیه السلام ، ج 3 ص 146.

22. مقتل الحسین علیه السلام ، مقرم، ص 367.

23. دو بیتی های بابا طاهر، شماره 28.

24. مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی، ج 1 ص 239 و یحارالانوار، ج 44 ، ص 383.

25. در سوگ امیر آزادی ( ترجمه مثیر الأحزان )، ص 102.

26. مثیرالاحزان، ص 90 و بحارالانوار، ج45 ص 116.

27. نفس المهموم، ص 203.

28. مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج 4 ص 108.

29. دیوان شمس مولوی، غزل 1326.

30. مسکن الفؤاد عند فقد الأحبه و الأولاد، ص 87.

31. إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 225.

32. تاریخ طبری، ج 4 ص 271.

33. تاریخ طبری، ج 4 ص 288.

34. وقعه الطف، ص 155.

35. الأمالی للطوسی، ص 678.

36. من لایحضره الفقیه، ج 1 ص 298.

ص: 28

است که در آسمان ها است، فرعون دستور داد مجسمه گاوی که از مس بود، گداخته کردند و آن زن بیچاره و فرزندانش را در آن افکندند.

همین که خواستند زن را در آن مس گداخته بیندازند، گفت: من درخواستی از تو دارم. پرسید چیست؟ گفت: حاجتم این است که وقتی مرا و فرزندانم را سوزاندی استخوان های ما را جمع آوری نموده و دفن کنی! فرعون قبول کرد و گفت ای نکار را می کنم؛ زیرا تو به گردن ما حق داری.

آنگاه فرزندان را جلو این شیر زن نمونه تاریخ به نوبت در آن مس گداخته انداخت تا اینکه نوبت به طفل شیر خوار رسید. مادر فریادی کشید و خواست بی صبری کند. اینجا بود که طفل شیرخواره اش به سخن آمد و گفت: ای مادر! پیش بیا و عقب نرو که تو بر حقی، سرانجام او و فرزندانش در آن مجسمه مسی سوختند. و این زن نمونه با شجاعت خود آب سردی، بر آتش کفر و شرک آن ها ریخت و وجود خود را معطر کرد که عطر او به مشام جانم آسمانیان رسید.

ابن عباس در ادامه می نویسد: چهار نفر در کودکی به زبان آمده و سخن گفته اند: یکی همین کودک است، دومی آن شاهدی بود که به بی گناهی یوسف شهادت داد و سومی طفل شیرخوار در داستان جریح (1) و چهارمی عیسی بن مریم علیه السلام می باشد(2).

زن توفیق پیدا کرده که در شب معراج، سبب خرسندی پیامبر خاتم صلی الله علیه واله شود و حضرت را از رایحه ایمان خود شادمان سازد، شجاعت این زن در برابر شکنجه فرعونیان است. شجاعت در برابر شکنجه دشمن، سیلی محکمی است به دهان آنان و اثرش از شکست دشمن بیشتر است.

وقتی شهید محسن حججی رحمه الله علیه با دست های بسته برای همه ما روایت می کند و می نویسد، نه با قلم که با نگاه و نه با جوهر که با خون، که در این خیمه گاه هیچ ترسی در من نیست و اتفاقاً ترس در چشمان آن حرامزاده ای خنجر به دست، حلقه زده است.

وقتی سطور طلایی تاریخ را می خوانیم که سعد (سعید) بن عبدالله حنفی که دو مرتبه فاصله طولانی کوفه تا مکه را طی کرد تا نامه کوفیان را به امام و جواب امام را به کوفیان برساند؛ شب عاشورا، وقتی امام یارانش را جمع کرد و گفت از آن ها راضی است و هرکه می خواهد تاریکی شب را تن پوش خود کند و برود،سعید گفت: «به خدا سوگند، اگر می دانستم که کشته می شوم و دوباره زنده می گردم و بار دیگر زنده زنده سوزانده می شوم وخاکسترم را بر باد می دهند و این کار هفتاد مرتبه تکرار می شود، هرگز دست از تو بر نمی داشتم تا اینکه در راه تو به آرزوی خود برسم.

حال چگونه دست از یاری تو بردارم در حالی که می دانم تنها یک مرگ بیشتر نیست و پس از آن کرامتی است که هرگز پایان ندارد. »

ص: 33

ظهر عاشورا، سعد بن عبداله جلوی امام ایستاده بود تا امام نمازبخواند. دشمن نمازگزاران را تیرباران کرد. از هر طرف که تیری می آمد سعد به همان طرف خیز بر می داشت. نماز که تمام شد سعد به زمین افتاد در حالی که سیزده چوبه تیر بر بدن داشت و چنین زمزمه م یکرد: «أنتَ إمَامِی فِی الجَنّه »

وقتی داستان شیر زنی در کربلا به نام «ام وهب »را در کربلا مرورمی کنیم که با سر پسر خود چه می کند و یا جمله زیبای حضرت زینب علیه السلام را به گوش جان می شنویم که «ما رایت الا جمیلا .»

و بسیاری از این نمونه ها...؛ می آموزیم که درک این شجاعت ها و فهم این عشق باز یها، فقط با باور قلبی و حقیقی به معاد، ممکن است.

ایمان به رستاخیز و باور به معاد اثر عمیقی در تربیت انسان ها دارد، به آنان شهامت و شجاعت می بخشد و انسانی می سازد که شجاعت در برابر شکنجه و شهادت در راه یک هدف مقدس الهی را محبوب ترین چیزها و آغازی برای یک زندگی ابدی و جاودانی می داند.

از این رو باید باور خود به معاد و معرفت به عالم آخرت را بیشتر کنیم تا اگر روزی این توفیق نصیب ما هم شد با شجاعت خود سیلی محکمتری به صورت دشمنان اهل بیت علیهم السلام زده باشیم.

اهمیت، مهمترین مسئله دینی برشمرد. باور به معاد و قیامت از ضرورت های دین اسلام و پذیرش آن بر هر مسلمانی واجب است. در آیات قرآن، کلمه ایمان به خدا بارها همراه با ایمان به قیامت آمده است. هم نشینی این دو کلمه می رساند همچنان که خداباوری از نشانه های ایمان است، معادباوری نیز نشانه ایمان است.

«آمَنَ بِالِلَّه وَ اْلیَوْمِ الاخِرِ وَ عَمِلَ صَاِلحًا فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَّبِهِمْ وَ لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاهُمْ یحْزَنونَ (1)؛ هر کسی به خدا و روز بازپسین ایمان داشت و کار شایسته کرد، پس اجرشان را پیش پروردگارشان خواهند داشت و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهناک خواهند شد »

یکی از کلیدی ترین مباحث باور به معاد، مسئله مرگ و پایان زندگی است.

در این روایت، امام علی علیه السلام مرگ و معاد را به مسافرت تشبیه کرده است، مسافرتی که همه دیر یا زود باید برای رفتن به آن آماده شوند.

برای پرورش روح ما مکان تنگ است***بیا به عرصه میدان لامکان برویم

دو روز عمر، تمتع نمی دهد، برخیز*** که همچو خضر پی عمر جاودان برویم

دل از ملازمت تنگنای تن، بگرفت***بیا بیا که به خلوتسرای جان برویم

چرا اینکار را کردی، این ها حاصل فکر تو بود، حاصل اندیشه تو بود! گفت: حیف قلم نیست که برای من رقم بخورد، قلم را باید برای خدا زد. اگر انسان خود را در خدا فانی کند، آنگاه این خداست که در آثار او جلوه گرمی شود. این شهید عزیز فرمود: هنرآن است که بمیری قبل از آنکه بمیرانندت. »(1)

نشان دهنده باور انسان به زندگی پس از مرگ در آن دوران است؛اما آن ها به دلیل نداشتن رشد عقلی و فکری و نیز قرار نگرفتن در مسیر هدایت، زندگی پس از مرگ را همانند زندگانی این عالم می پنداشتند. مصری های قدیم چنین باوری داشتند، آن ها حدود 2600 سال پیش از میلاد، عقیده داشتند زندگی انسان با مرگ پایان نمی پذیرد، آن ها گاه به همراه مردگان، همسران و خادمان آنان را نیز دفن می کردند تا مردگان پس از زندگی دوباره تنها نباشند. (1)

یونان یها نیز حدود سه هزار سال پیش از میلاد، مانند مصری ها عقیده داشتند آدمی با مرگ از بین نمی رود و نابود نمی شود، از این رو، بازماندگان مرده وظیفه خود می دانستند در زمان های معیّن غذاهایی فراهم کنند و کنار قبر مرده بگذارند و خیال می کردند وی از قبر بیرون می آید و غذا را خواهد خورد(2).(3)

را خرد کرد و رو به پیامبر کرد و گفت: ای محمد! در صورتی که ما استخوان و پودر شده ایم، محشورمی شویم؟! در پاسخ شبهه ابیّ بن خلف این آیه نازل شد: «ای محمد! بگو آن استخوان پوسیده و متلاشی شده را همان کسی زنده می کند که برای بار اول او را آفرید و او به هر نوع آفرینشی داناست »(1).«آیا کسی که آسمان ها و زمین را آفریده است، نمی تواند مثل آنان [یعنی انسان ها در روز قیامت]را دوباره بیافریند؟ »(2)

-روایت شده است روزی شخصی نزد رسول اکرم صلی الله علیه واله آمدو پرسید: ای رسول خدا! خداوند چگونه مردگان را زنده می کند؟ پیامبر فرمود: «آیا » زمین را درحالی که خشک وبی آب و علف است و سپس همان زمین را در حالی که سرسبز شده است، دیده ای؟ گفت: آری. پیامبر فرمود:«رستاخیز نیز همین گونه است»(3).

«اللهُمَّ صَلّ عَلی مُحَمَّدِ وَ الِهِ، وَاکْفِنا طُولَ اْلاَمَلِ؛ خدایا بر محمد و آل او درود و رحمت بفرست و ما را از آرزوی دراز نگاهدار... »

«وَ اْنصِبِ اْلمَوْتَ بیْنَ اْیدینا نصْباً، وَ لا تَجْعَلْ ذِکْرَنا لهُ غِبًّا (1) ؛و مرگ را در برابر دیدگان ما مجسم کن، و یادش را گاه گاه در خاطر ما میار(بلکه هموارا به یاد ما بینداز.) »

که کسی از او تشکر نکند؟

«أفَنَجْعَلُ اْلمُسْلِمِینَ کَاُلمجْرِمِینَ ما لکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (1) ؛آیا انسان های فرمان بردار را مانند مجرمان قرار می دهیم،چگونه داوری می کنید؟ »

گناه کشیده نخواهم شد.

آری معادی هست و حساب و کتابی که حتی جزیی ترین مسائل در کارنامه اعمال ثبت و ضبط و انسان در ازای آن یا پاداش و یا عقاب می گردد.

می رسد، آن را چنان شعله ور می سازد که دیگر هیچ تهدیدی در برابر آن کارگر نیست و هر چیز جز خدا و لقای آخرت و نعیم جاودانش در نظر انسان بی ارزش و ناچیز است.

مرگ اگر مرد است گو نزد من آی***تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ

من از او عمری ستانم جاودان***او ز من دلقی ستاند رنگ رنگ

عرض کرد: بلی والله مصائب ایشان را یاد کرده و گریه می کنم.

حضرت فرمودند: آ گاه باش که خواهی دید در وقت مردن پدران مرا که به ملک الموت وصیت تو را می کنند که سبب روشنی چشم تو باشد.

همچنین فرمودند: ای مسمع! گریه بر احوالات حسین علیه السلام سبب می شود که ملک الموت بر تو مهربان تر از مادر گردد.

اگر که دل شکسته ای حسین را صدا بزن***اگر ملول و خسته ای حسین را صدا بزن

در این بهار معرفت پرستوی بهاری ام***اگر چه پر شکسته ای حسین را صدا بزن

سحَر شد و سپیده زد چرا تو همچو مرغ شب***لب از ترانه بسته ای حسین را صدا بزن

تو سر به زانوی غمی زشَرم کرده های خود***چرا غمین نشسته ای حسین را صدا بزن

اگر به باغ آرزو به عشق کربلای او***دل از همه گسسته ای حسین را صدا بزن

ص: 45

جهانی دیگر وجود داشته است. برای مثال، در برخی اشعار حماسی «انیاده»، شرح سفر قهرمان داستان، اینیاس به جهان دیگر برای دیدار با روح پدرش آمده است. از عبارات و اشعار این شاعر به دست می آید که رومی ها مانند مصری ها و یونانی ها معتقد به زندگی پس از مرگ و بهشت و جهنم بوده اند (معاد شناسی، صص 156 تا 171).

15. یس/ 79.

16. یس/ 81.

17. سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت علیهم السلام ، ج 2 صص 95 و96 .

18. بقره/ 260.

19. بقره/ 259.

20. کهف/ 21.

21. بقره/ 67-73.

22. مائده/ 110 و طه / 25.

23. بقره/ 55.

24. بقره/ 243.

25. صحیفه سجادیه، دعای چهلم.

26. قلم/ 35.

27. مؤمنون/ 115.

28. معاد شناسی، ج 1 ص 88.

29. اعراف / 8 و 9 .

ص: 47

ص: 48

را به سوی قبرش هدایت نموده و از ایشان به مدّت سه روزپذیرایی نمایند. »

امام حسین علیه السلام این سرزمین را از آنان خرید و بر آنان وقف نکرد، بلکه در اختیار اهالی آن منطقه قرار داد تا نسبت به زوّارآن حضرت احترام کنند و میزبان شایسته ای برای آنان باشند.هر چند بر اساس نقل محدث نوری در مستدرک الوسائل، اهل کربلا به آن شرط عمل نکردند. (1) یعنی از زوار پذیرایی ننمودند وحتی به آنها احترام نمی گذاشتند؛ ولی به هر حال، این یکی از شرایط ضمنی معامله بوده است.

حد و حدود زمینی که امام حسین علیه السلام خریداری نمود، را می توان با استناد به روایتی از امام صادق علیه السلام به دست آورد؛ آن حضرت در این رابطه می فرماید:

«إنَّ حَرَمَ اْلحُسَیْنِ علیه السلام الَذِی اشْتَرَاهُ أَرَبعَهُ أَمْیَالٍ فِی أرْبعَهِ أَمْیَالٍ فَهُوَ حَلَالٌ لِوُلدِهِ وَ مَوَالِیهِ حَرَامٌ عَلَی غَیْرِهِمْ مِمَّنْ خَاَلفَهُمْ وَ فِیهِ اْلبَرَکَهُ (2)؛ حرم امام حسین علیه السلام به فاصله چهار میل در چهار میل، همان مکانی است که سیّدالشهدا علیه السلام آنجا را خریداری نمودند. این حرم برای فرزندان آن حضرت و دوستدارانش حلال است؛ اما برای کسانی که با فرزندان و دوستداران آن حضرت مخالفت می کنند، حرام است و در این سرزمین برکت است. »

البته از ابتدا چنین نبوده که امام حسین علیه السلام ازمدینه به قصد سرزمین کربلا حرکت کنند و آن زمین ها را خریداری نمایند، سپس به دشمن اعلام کند به ما حمله کنید و ما را بُکشید تا

ص: 52

خون ما در این مکان ریخته شود، بلکه امام علیه السلام به ناچار در آن سرزمین فرود آمدند و اگر سپاهیان کوفی اجازه می دادند و مانع نمی شدند، امام از آن منطقه عبور می کردند.

علاوه بر آن، امام حسین علیه السلام به علم امامت که از پیامبر صلی الله علیه واله به او رسیده بود، از شهادتش در این مکان آ گاه بود و می دانست همین سرزمین مکان دفن بدن های مطهر آنان است، از این رو، اقدام به خرید زمین نمودند.

بر اساس سندهای تاریخی، امام حسین علیه السلام پس از استقرار درسرزمین کربلا و خرید زمین، دستور برپایی خیمه ها را دادند. آن حضرت برخلاف سفرهای گذشته که امر می کردند تا خیمه هارا بر روی تپه و بلندی ها بر پا نمایند، این بار دستور می دهند تا خیمه ها را بر روی سطح صاف و یا فرورفتگی بر پا کنند و خیمه ها را نزدیک به هم بزنند و طناب های آن ها را در هم داخل کنند و آ نها را چنان بچینند که خود در میان آن ها قرار گیرند و خیمه ها در پشت سر و سمت راست و چپ ایشان برپا گردد تا سه سمت ایشان را احاطه کرده باشد و دشمن تنها از روبرو بتواند به نزد ایشان آید(1).

می توان گفت: هدف امام از این دستور متفاوت، این بود که مانع از مشاهده مستقیم کودکان و زنان از صحنه قتال و خون ریزی ها شود و دشمن دیرتر به خیم هها دست یابد.

اما اینکه چرا امام حسین علیه السلام این زمین را خریدند و دوباره آن را در اختیار بنی اسد قرار دادند، سؤالی است که ممکن است در ذهن هر خواننده ای شکل گیرد؟ در واقع جای سؤال هم

ص: 53

هست، زیرا امام علیه السلام می دانستند در این سفر شهید می شوند و در ظاهر هم نمی توانستند هیچ نفعی از این زمین ببرند، اما باز هم اقدام به خرید زمین کردند و بعد از پرداخت ثمن معامله،دوباره مثمن را در اختیار صاحبان قبلی اش قرار دادند تا از منافع زمین بهره مند باشند! و این یک مسئله ای است که با حساب و کتاب های مادی و دنیایی قابل حل نمی باشد!

این اقدام امام حسین علیه السلام مسئله رعایت «حق الناس »در زندگی فردی و اجتماعی را گوشزد می کند و به همگان اعلان می دارد که بایستی از تجاوز به حقوق دیگران پرهیز کرد.

از این رو ضروری است تا مباحث کلیدی «حق الناس » همواره برای پیروان مکتب امام حسین علیه السلام مرور گردد و با توجه به مناسبت محرم این مسئله در سیره و سخن عاشوراییان مورد بررسی قرار گیرد.

«وَ إِنَّ قُلُوُبهُمْ مَعَکَ وَسُیُوفُهُمْ عَلَیْکَ »(1)و امام فرمود: «ِإنَّ َالنّاسَ عَبِیدُ الدُّنیا وَ الدِّینُ لعِقٌ عَلی ألْسِنَتِهِمْ، یحُوطُوَنهُ مادَرتْ مَعائِشُهُمْ فِإذا مُحِّصُوا بِاْلبَلاءِ قَل الدَّیاُنون (2)؛ به راستی مردم دنیاپرستند و دین (فقط) بر سر زبان ایشان است، آن را تا آنجا که دستمایه تأمین زندگی ایشان است، بچرخانند و چون به آزمونی گرفتار آیند دینداران (راستین) اندکند. »

امام صادق علیه السلام:

«إنَّ اللهَ تَبَاَرکَ وَ تَعَاَلی آَلی عَلَی نَفْسِهِ أنْ لا یُسْکِنَ جَنَّتَهُ َ أصْنَافاً ثَلَاثَهً رادٌّ عَلَی اللهِ عَزَّ وَ جَل أَوْ رادٌّ عَلَی إمَامٍ هُدًی أوْ مَنْ حَبَسَ حَقَّ امْرِئٍ مُؤْمِن (1) ؛ خداوند به ذات خود سوگند یاد کرده که سه طایفه را در بهشت جای ندهد: 1. کسی که خدا را انکار کند؛ 2. کسی که امام و رهبر را رد کند؛ 3. کسی که حق مسلمان را باز دارد. »

امام صادق علیه السلام:

«مَنْ أَکَلَ مَالَ أَخِیهِ ظُلْماً وَ لمْ یرُدَّهُ إَلیْهِ أکَلَ جَذْوَهً مِنَ النَّارِیَوْمَ اْلقِیَامَهِ (2) ؛ کسی که مال برادرش را به ظلم بخورد و به او برنگرداند در قیامت قطعه ای از آتش جهنم را خواهد خورد. »

حساب او گذاشته شود و در نهایت او را در آتش می افکنند.»(1)

تو کم دهی و بیش ستانی به کیل و وزن*** روزی بود که از کم و بیشت خبر دهند

نقل شده در شرایط دشورا کربلا، مردی از انصار خدمت امام حسین علیه السلام رسید و عرض کرد: «من مقروض هستم. »آن حضرت نفرمود الان شرایط سختی داریم، حتماً باید در سپاه من حاضر شوید و به نبرد با دشمن فکر کنید، بلکه فرمود:

«لا یقْتَلُ مَعِی رجُلٌ عَلَیهِ دَینٌ (2) ؛ هر کس برگردن او قرضی هست، همراه ما کارزار نکند. »

در نقل دیگری آمده است که عمیر انصاری گفت: امام حسین علیه السلام به من فرمود:

«نادِ فِی النّاسِ انْ لا یقاتِلَنَّ مَعی رجُلٌ عَلَیْهِ دَینٌ، فِاَّنهُ لیْسَ مِنْ رَجُل یمُوتُ وَ عَلَیْهِ دَینٌ لا یدَعُ لهُ وَفاءً الاّ دَخَلَ النّار؛

میان مردم اعلام کن هر کسی بدهکار است در رکاب من پیکار نکند، زیرا هر کسی از دنیا برود در حالی که دینی بر عهده اش باشد که چاره ای برای آن نکرده، گرفتار دوزخ می شود. »

بعد از اینکه فرمایش حضرت را اعلام کردم، مردی برخاست و گفت: همسرم پذیرفت که از طرف من بپردازد. امام حسین علیه السلام پاسخ داد:

«وَ ما کِفاَلهُ امْرَاه وَ هَلْ تَقْضی اِمْرَاهٌ؛ کفالت آن زن چه فایده ای دارد؟ آیا او قدرت دارد چنین کند؟!»(3)

راستی عجیب است که انسانی در بحرانی ترین شرایط، حتّی به بدهکاری های اصحاب و یاران خود به مردم توجّه داشته باشد و راضی نشود بدهکاران همراه او پیکار کنند و شهید شوند؛ مبادا حقوق مردم از دست برود.

این برنامه را با کار کسانی مقایسه کنید که سراسر زندگی آ نها انباشته از حرام و حقوق مردم بوده و کمترین اهمّیّتی برای آن قایل نبودند، اصلا چیزی را به نام «حقّ الناس »باور نداشتند! (1)

چسپیده است. پدرم سنگ ها را جدا کرد و به من داد و گفت: برو این سنگ ها را به شاطر بده؛ زیرا صاحب ناونوایی بابت این سنگ ها پول داده است. و من آن روز بلافاصله سنگ ها را به شاطر تحویل دادم.»(1)

را رعایت نمی کنیم و حق الناس را نمی پردازیم؛ بدانیم که ما تنها ارتباط تبر کجویانه با مکتب امام حسین علیه السلام داشته و هیچ پیوند عملی با مکتب امام حسین علیه السلام نداریم.(1)

-سبزی فروشی که با پاشیدن آب روی سبزی، آ نرا سنگین تر می کند و به مردم می فروشد. و......

گره به مباحث اجتماعی (آسیب های اجتماعی)

زمانی که به برخی از مردم گفته می شود کارهایی که می کنید،«حق الناس »است؛ می گویند: مگر آدم کشته ایم! مگر از دیوار مردم بالا رفته ای!

باید از آنان پرسید مگر حق الناس فقط این هاست:

مگر سیگار کشیدن در جمع، حق الناس نیست؛

مگر اسراف کردن، حق الناس نیست؛

مگر آشغال ریختن در خیابان، حق الناس نیست؛

مگر با موتور خلاف رفتن، حق الناس نیست؛

مگر گذشتن از چراغ قرمز، حق الناس نیست؛

مگر پارک کردن در پیاده رو، حق الناس نیست؛

مگر بی حجابی حق الناس نیست.

بی حجابی حق الناس است

هر زن بد حجابی به چهار گروه لطمه می زند و این آسیب ها حق الناس است:

گروه اول: جوانان عفیفی است که نمی خواهند به چهره آرایش کرده و بد حجاب نامحرم نگاه کنند، بنابراین زمانی که با این زن روبرو می شوند، سر خود را پایین می اندازند. پس این افراد اذیت می شوند و حقشان ضایع می گردد؛ حضور زن بی حجاب برای این جوانان مثل تنفس در هوای آلوده است که فرد را مجبور می کند تا ماسک بزند.

ص: 63

گروه دوم: پسران و مردان جوان بی بند وباری که وقتی این زن بدحجاب را در خیابان می بینند، ازدواجشان به تاخیر می افتد.

زیرا به صورت مجانی و صوری بخشی از نیازهای خود را برطرف می کنند. فرد باید نیازش را با ازدواج تأمین کند نه با هرزگی و چشم چرانی.

گروه سوم: این زن به زنان و دختران دیگری که ازدواجشان به تأخیر می افتد، آسیب می زند. زیرا او با جلوه نمایی اش پسران و مردان را از ازدواج باز می دارد و تعدادی از زنان و دختران باید همچنان مجرد باقی بمانند.

گروه چهارم: افراد متاهلی که تا چشمشان به این زن می افتد و اوضاع و احوال زنان خود را با این زن مقایسه می کنند و برخورد آن ها با همسرانشان آسیب می بیند و شروع به بهانه گیری می کنند و زندگی آن ها به هم می ریزد. پس بی حجابی حق الناس است.(1)

نقطه اوج و نتیجه گیری

اهل بیت علیهم السلام و شهدای کربلا و علما و شهدای انقلاب همگی به حق الناس اهمیت می دادند.

علت این است که روز قیامت با مردم، روبرو شدن و در دادگاه حساب حاضر شدن بسیار سخت است.

یکی از مهمترین پیامد عدم رعایت حقوق دیگران، تأخیر در ظهور امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) است که به واسطه گناهان برخی ازشیعیان رخ می دهد. بر اساس آنچه که در احتجاج طبرسی به آن اشاره شده، امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) نامه ای به شیخ مفید رحمه الله علیه

ص: 64

نوشته اند که در آن فرموده بودند: «چیزی ما را از شیعیان دور نکرده و مانع حضور ما میان شیعیان نشده؛ مگر آنچه که از طرف شیعیان به ما می رسد که ما آن ها را زشت و ناشایست می دانیم. اعمالی انجام می دهند که ما آن ها را برای شیعه، برگزیده نمی دانیم.»(1)

پس بیاید، همه کارها و برنامه های خود را با ملاک ظهور امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) تنظیم کنیم. با خودمان بگوئیم: آیا این کار من، ظهور امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) را لحظه ای نزدیک می کند یا خیر؟ زیرا غیر از اینکه امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) می آید و ریشه ظلم را بر می کند، یک اتفاق دیگر هم می افتد که شیعه برای آن، روز شماری می کند و آن هم انتقام خون مادر سادت زهرای مرضیه علیه السلام است، انتقام شهادت مظلومانه آقا ابی عبدالله الحسین علیه السلام است...

ص: 65

و به مرحله اجابت رسید. (1)

این ادب حضرت آیت الله مرعشی رحمه الله علیه بود که به گفته خود ایشان، تمام موفقیت و مقاماتشان در گرو آن بود.

می کنم که با او هم غذا نباشم. (1)

وهب پسر عبدالله، روز عاشورا همراه مادر و همسرش در لشکر امام حسین علیه السلام بود. روز عاشورا مادرش به او گفت: فرزند عزیزم! به یاری فرزند رسول خدا صلی الله علیه واله قیام کن.

وهب در پاسخ گفت: اطاعت می کنم و کوتاهی نخواهم کرد، سپس به سوی میدان حرکت کرد.

در میدان جنگ پس از رجز خواندن و معرفی خود، به دشمن حمله کرد و سخت جنگید. عده ای را کشت، سپس به جانب مادر و همسرش برگشت و به مادرش گفت: ای مادر! اکنون از من راضی شدی؟

مادرش گفت: من از تو راضی نمی شوم، مگر اینکه پیش روی امام حسین علیه السلام کشته شوی.

همسر وهب گفت: تو را به خدا سوگند مرا در مصیبت خود داغدار مکن.

مادر وهب گفت: فرزندم! گوش مده، به سوی میدان برو و پیش چشم فرزند پیامبر صلی الله علیه واله بجنگ تا شهید شوی و فردای قیامت تو را شفاعت کند.

وهب به میدان کارزار برگشت و رجز می خواند که مطلع آن چنین است:

ای مادر وهب! من گاهی با نیزه و گاهی با شمشیر میان این ها تو را نگهداری می کنم. ضربت جوانی که به پروردگارش ایمان آورده است تا تلخی جنگ را به این گروه ستمگر بچشاند.

او با تمام قدرت می جنگید تا این که نوزده نفر سوار و بیست نفر

ص: 71

پیاده از لشکر دشمن را به قتل رساند. سپس دس تهایش قطع شد و به شیوه جانسوزی به شهادت رسید و سرش را به سوی مادرش پرتاب کردند، و مادر هم سر فرزند را به سوی دشمن بازگرداند.(1)

می کنم و کسی نمی تواند مرا بر این دوستی ملامت کند. »

نقل شده که عدّه ای بر امام حسین علیه السلام وارد شدند. فرش های گران قیمت و پشتی های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت مشاهده نمودند. عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! صلی الله علیه واله ما در منزل شما وسایل و چیزهایی مشاهده می کنیم که ناخوشایند ماست (وجود این وسایل در منزل شما را، مناسب نمی دانیم!.)

حضرت فرمود:

«إّنا نتَزَوّجُ النِّساءَ فَنُعطیهِنَّ مُهُوَرهُنَّ فَیَشتَرینَ بِها ما شِئنَ،لَیسَ لَنا فیهِ شیءٌ (1)؛ از ازدواج، مهریه زنان را پرداخت می کنیم و آنان هر چه دوست داشتند، برای خود خریداری می کنند. هیچ یک از وسایلی که مشاهده نمودید، از آنِ ما نیست. »

امام حسین علیه السلام در این جمله می فهماند که همسر حق و حقوقی دارد و باید نسبت به رعایت آن حقوق اقدام نمود.

قال اباعبدالله الحسین علیه السلام:

«مَنْ صَدَقَ لِسَاُنهُ زکَی عَمَلُهُ وَ مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زِیدَ فِی رِزْقِهِ َوَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ فِی أهْلِ بیْتِهِ مُدَّ فِی عُمُرِه (2)؛ هر کسی زبانش راستگو و کردارش پاکیزه باشد و هر کس نیت خیر داشته باشد، روزیش فراوان و هر کس با زن و بچه اش خو ش رفتار باشد، عمرش پربرکت می گردد. »

ج) ادب و احترام در مقابل فرزندان و اعضای خانواده

امام حسین علیه السلام هنگام خروج از مدینه و بعد از سوارکردن همه خاندان و اهل بیتش بر مرکب ها، چنین ندا دادند: أینَ أخِی؟

ص: 73

أینَ کَبش کتیبتی، کجاست برادرم، کجاست سردار سپاهم، کجاست ماه بنی هاشم. عباس علیه السلام هم پاسخ داد: «لبیک،لبیک، یا سیدی.»(1)

-هنگامی که حضرت قاسم علیه السلام از شهادت خویش سؤال کرد، امام حسین علیه السلام او را چنین مورد خطاب قرار داد:

«إی وَاللهِ فِداکَ عَمُّکَ إَّنکَ لاَحَدُ مَنْ یقْتَلُ مِنَ الرِّجالِ مَعِی َبَعْدَ أنْ تَبْلُوا بِبَلاء عَظیم وَاْبنی عَبْدُاللهِ (2)؛ به خدا سوگند،همینطور است. عمویت فدایت باد. تو یکی از مردانی هستی که با من به شهادت خواهی رسید، آن هم پس از گرفتاری سخت و پسرم عبدالله (شیرخوار )نیز شهید خواهد شد! »

-وقتی با دخترش سکینه وداع می کرد، برای آرامش وی که از فراق پدر بی تاب بود چنین فرمود:

«یا نوُر عَینِی! کَیْف لا یسْتَسْلِ م مَنْ لا ناصِرَ لهُ وَ لا مُعِین (3) ؛ ای نور چشم من! کسی که یار و یاوری ندارد چگونه تسلیم مرگ نباشد؟ »

-آنگاه که امام حسین علیه السلام برادرش حضرت عباس علیه السلام را فرستاد تا از علت حرکت سپاه دشمن خبری بیاورد، سخن خود را با این عبارت دلنشین ابراز داشت:

»َیا عَباس! إرکَب، بِنَفسی أنتَ یا أخی، حتی تلقاهم، فتقول لهم: ما لکم؟! و ما بدالکم(4)؟! ؛ برادرم عباس! جانم به فدایت، سوار شو و به نزد اینان برو و به آنان بگو: شما را چه شده و چه چیزی برای شما آشکار شده است؟! »

ص: 74

حضرت سیدالشهداء علیه السلام در هنگام خداحافظی با فرزندش امام سجاد علیه السلام در روز عاشورا، فرزندش را به آغوش کشیده و با کلمات مهرآمیزی که از اعماق جانش ریشه می گرفت،

به او فرمود:

«یا وَلدی أَنْتَ أَطْیَبُ ذُّرِیَّتی، وَ أَفْضَلُ عِتْرَتی وَ أنْتَ خَلیفَتی َ عَلی هؤُلاءِ اْلعِیالِ وَ الأطْفالِ (1)؛ ای پسرم! تو پا کترین فرزندان من هستی و بهترین خاندان من می باشی، تو جانشین من در[سرپرستی] این زنان و کودکان خواهی بود. »

از این عبارات گهربار امام حسین علیه السلام و رفتارهای مؤدبانه ایشان با فرزندان و اهل خانه می توان گوشه ای از ادب و احترام حضرت را درک کرد، طریقه صدا زدن برادر، فرزندان و... همه گویای ادب کلامی حضرت در مقابل خانواده است.

اما ما چگونه برخورد می کنیم و چگونه با دیگران سخن می گوییم!؟ آیا بهتر نیست سخنان و گفتار و رفتارهای خود با فرزندان و اهل و عیالمان را با امام حسین علیه السلام تطبیق دهیم و ازایشان الگو بگیریم.

امام حسین علیه السلام حتی در برابر دشمنانش نیز ادب را رعایت می کند و با رفتار مؤدبانه برخورد می کند.

حسین علیه السلام در آداب اجتماعی و حسن معاشرت با دور و نزدیک بلندپایه و بی نظیر بود. عفو و گذشت از خصال آن حضرت بود.

از امام سجاد علیه السلام می فرماید از پدرم شنیدم که فرمود: «اگرمردی به من دشنام دهد در این گوش (و به گوش راستش اشاره فرمود) و عذر بیاورد در گوش دیگرم، عذر او را می پذیرم؛

ص: 75

برای اینکه امیرالمؤمنین علیه السلام حدیث کرد مرا که شنید، جدّم پیغمبرصلی الله علیه واله فرمود:

«لایرِدُ اْلحَوْضَ مَنْ لمْ یقْبَلِ اْلعُذَر مِنْ مُحِقّ َأو مُبْطِلٍ؛ واردحوض (کوثر )نمی شود کسی که عذر را نپذیرد، خواه عذرآورحقّ بگوید یا باطل.»(1)

در منابع تاریخی ثبت شده: عصام بن مصطلق نزد امام حسین علیه السلام آمد و به آن حضرت و علی(ع) ناسزا گفت: اما امام در مقابل فرمودند: «از خدای سبحان برای خودم و تو آمرزش می خواهم. اگر از ما کمک بخواهی، کمک می کنیم و اگر از ما بخششی طلب کنی، می بخشیم و اگر از ما هدایت بجویی،راهنمایی ات می کنم. »

عصام می گوید: چون خوشرفتاری امام حسین علیه السلام را دیدم، از کرده خود پشیمان شدم. حضرت به من فرمود: آیا اهل شامی؟ عرض کردم آری. فرمود: «خدا ما و شمارا نگه دارد، اکنون بی هیچ بیم و هراسی، حوایج و نیازمندی هایت را نزد ما بیاور که انشاءالله مرا در بهترین جایگاهِ گمان خود خواهی یافت. »

عصام می گوید: (از این رفتار بزرگوارانه امام شرمنده شدم)و از اوخداحافظی نمودم، در حالی که بر روی زمین هیچ کس برایم محبوب تر از او و پدرش نبود. »(2)

اما همیشه نرمی در برابر دشمن کار ساز نیست و گاهی بایدسخت برخورد کرد و عدم سازش را برگزید. همان طور که درکل ماجرای عاشورا این امر به خوبی قابل مشاهده است؛ زیراامام حسین علیه السلام هیچ یک از امان نامه هایی که برایشان آمده بود

ص: 76

را نپذیرفت و سازش نکرد و در مقابل لشکر عمر سعر ایستاد.

کرده و به عنوان قدردانی، هزار دینار و هزار حله به او پاداش داد. هنگامی که از آن حضرت پرسیدند: چرا این همه بخشش می کنید؟! حضرت فرمود:

«وَ أیْن یقَع هَذَا مِن عَطَائِه (1) ؛ کجا این بخشش [من] با اعطای او [که تعلیم الحمد لله رب العالمین است] می تواند برابرباشد؟! »

احترامی که اسلام و به خصوص امام حسین علیه السلام در قبال اساتید و کسانی که تربیت فرزندان و آینده آن ها در دست ایشان است، قابل مقایسه با هیچ مکتبی و آموزه ای نیست، این احترام وحرمت به مقام علم و معرفت برمی گردد که می تواند انسان ساز،تمدن ساز، فرهنگ ساز باشد.

داد؟ عرض کرد. پنجاه دینار. حسین علیه السلام چهل ونه دینار به او عطا کرد؛ زیرا نخواست با برادرش برابری کرده باشد. (1)

عَنِ اْلباقِرِ علیه السلام: «ما تَکَلمَ اْلحُسَیْنُ علیه السلام بَیْنَ یَدَیِ َ اْلحَسَنِ علیه السلام إعْظاماً لهُ وَلاتَکَلمَ مُحَمَّدُ بنُ اْلحَنَفیَّهِبَیْنَ یدَیِ اْلحُسَیْنِ علیه السلامإ عْظاماً (2)؛ امام حسین علیه السلام به احترام امام حسن علیه السلام در حضور او هیچ وقت لب به سخن نمی گشود، همینطور برادرش محمد حنفیّه هم با وجود امام حسین علیه السلام به احترام او در حضورش سخن نمی گفت. »

برای یاران امام حسین(علیه السلام) به ویژه جوانان بنی هاشم، شب عاشورا شبی بزرگ و بسیار سرنوشت ساز بود. جوانان هاشمی یکدیگر را سفارش می کردند که فردا باید، بزر گترین حماسه فداکاری را در راه عقیده و حمایت از امام بیافرینند.

وقتی سیدالشهدا علیه السلام در شب عاشورا خطاب به آن جمع دلیران مؤمن فرمود: «تاریکی شب شما را فرا گرفته است، بیعتم را ازشما برداشتم، از تاریکی شب استفاده کنید و متفرق شوید و هر کدامتان دست کسی از خاندانم را بگیرید و بروید، این قوم در پی من هستند و اگر به من دست یابند، با کس دیگر کاری ندارند »

این سخنان عکس العمل های خاصی را برانگیخت و جوانان و اصحاب، هر کدام با کلامی ابراز وفاداری و استقامت و آمادگی برای شهادت کردند.

اولین سخن را ابوالفضل العباس و علی اکبربیان کردند و گفتند:«چرا چنین کنیم؟ هرگز مباد که پس از تو زنده بمانیم. سپس جوانان بنی هاشم سخنانی درمورد ماندن و فداکاری کردن تا

ص: 79

مرز شهادت بر زبان آوردند. (1)

عکس کارهای بد را به ایشان نسبت ندهیم. قرآن در این زمینه می فرماید:

«مَّا أصَاَبکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أصَاَبکَ مِن سَیِّئَهٍ فَمِن َنَّفْسِکَ وَأرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رسُولاً وَکَفَی بِاللهِ شَهِیدًا (1) ؛ آنچه ازنیکی ها به تو می رسد، از طرف خداست و آنچه از بدی به تو می رسد، از سوی خود توست. »

روزی فتحعلی شاه قاجار با همسرش مشاعره می کرد در حین مشاعره، فتعلی شاه این شعر را خواند:

«آفرین بر حسن یوسف آفرین »، همسرش به او گفت: این شعر را این طور بخوانی بهتر است: آفرین بر حسن یوسف آفرین، یعنی به جای اینکه یوسف را مدح و ستایش کنی خدایی را که یوسف را آفریده مدح و ستایش کن.

الشان دارند که «عالم محضر خدا است .»

وقتی در محضر بزرگی هستیم، ادب مجلس را باید در مقابل آن بزرگ حفظ کرد. هر جایی که خدا را بر خود ناظر و حاضر می دانیم، باید ادب حضور را نگهداشت و نافرمانی خدا را نکنیم.

امام حسین علیه السلام عارفی بزرگ است که عالم را محضر خدا می داند و او را شاهد، حاضر و ناظر بر تمام امور و هستی معرفی می کند و غفلت از این مسئله را ریشه عصیان خداوند می شمارد. شخصی به آن حضرت عرض کرد: ای پسر رسول خدا! من آلوده گناه هستم و نمی توانم از عصیان بگریزیم. مرا موعظه کن. (آن حضرت او را به حضور خداوند در همه جا و در همه حال توجه داده) و فرمودند:

پنج کار را انجام بده، آنگاه هر چه خواستی گناه کن:

-از نعمت های خداوند استفاده نکن، آنگاه به سوی گناه برو.

-اگر می توانی از حکومت و سرپرستی پروردگار خارج شو، سپس گناه کن.

-به جایی پناه ببر که آفریدگارت تو را نبیند و بعد هرچه خواستی گناه کن.

-اگر می توانی هنگام مرگ، جانت را از فرشته مقرر خدا بازدار، آنگاه هر گناهی می خواهی به جای آور.

-اگر می توانی وقتی تو را به شعله های دوزخ می سپارند، وارد نشوی هر اندازه می خواهی عصیان کن.»(1)

خوب است بدانیم حضور خدا فقط برای دیدن گناهان و نافرمانی ها نیست؛ بلکه برای ثبت و ضبط اعمال نیک و حسنه

ص: 82

هم هست؛ بالاتر از آن هم برای اختصاص رحمتش به مؤمنین است. و خوشا به حال افرادی که همواره در محضر خدا ادب می کنند و اعمال نیک انجام می دهند و مؤدبانه رفتار می کنند! این نهایت ادب است که همه زیبایی های واقعی را به خداوند نسبت بدهیم.

اباعبدالله الحسین علیه السلام خطاب به حرّ فرمود: «می خواهی با اصحاب خود نماز بگزاری؟ حرّ ادب را رعایت کرد و پاسخ داد:نه، همگی با تو نماز می گزاریم! پس امام نماز گزارد و آنان اقتدا کردند.»(1)

این اظهار ادب حرّ نسبت به امام، سبب شد تا نور هدایت قلب او را روشن کند و روز عاشورا از سپاه ابن سعد به طرف اردوگاه حسینی علیه السلام روی آورد و جانش را فدای امام نموده به سعادت ابدی نایل آید.

اما امام حسین علیه السلام این ادب حر را بی پاسخ نگذاشت و درلحظات آخر خود را بر بالین حر رسانید، حر در حالیکه خون ازبدنش جاری بود، یک لحظه چشمان خود را باز کرد، دید آقا بر بالین او ایستاده و می فرماید:

«بخ بخ یا حُرُّ أنْت حُرٌّ کَمَا سُمِّی ت فِی الدُّنیَا وَ اْلخِرَه »(2)...

ص: 84

ص: 86

کشورهای خارجی برای ادامه تحصیل داشت.

چهار دانشگاه فرانسه برای او که یکی از بهترین رتبه های کنکور سراسری را به دست آورده بود، دعوت نامه فرستادند. اما او برای انتخاب دانشگاه، به یکی از دوستانش که به تازگی از فرانسه برگشته بود مراجعه کرد، دوستش به او گفت: «درفرانسه خدمت حضرت امام علیه السلام رسیدم، ایشان فرمود: «به ایران برگردید؛ زیرا ایران به جوانانی مثل شما نیازمند است »

آنگاه که مهدی زین الدین این سخن را می شنود، از عزیمت به خارج کشور برای ادامه تحصیل منصرف شده و در ایران تحصیل خود را ادامه می دهد و همزمان وارد جبهه های حق علیه باطل می شود. »(1)

سردار رحیم صفوی فرمانده سابق سپاه درباره او می گوید:

«شهید مهدی زین الدین فرماندهی بود که هم از علم جنگی و هم از علم اخلاق اسلامی برخوردار بود. در میدان اسلام و اخلاق،توانا و در عرصه های جنگ شجاع، رشید، مقاوم و پرصلابت بود. »(2)

شهادت مزدی بود که خدا برای مجاهدات بی شمار این بنده برگزیده اش در نظر گرفت.

رزمنده شهید «مهدی باکری »پس از اخذ دیپلم با وجود آنکه ازشهادت برادرش بسیار متأثر و متألم بود، به دانشگاه راه یافت و در رشته مهندسی مکانیک مشغول تحصیل شد. او همزمان با فعالیت در سپاه، مسئولیت شهرداری ارومیه را نیز بر عهده گرفت و مدتی هم دادستان دادگاه انقلاب ارومیه شد این چنین

ص: 90

در عرصه علم و جهاد و کار نقش آفرینی کرد.

سی و شش هزار شهید دانش آموز، نشان می دهد که تعداد زیادی از دانش آموزان در جنگ نقش و تاثیر مهمی داشتند که البته از بین این شهدا تعدادی از آنها شاخص و شناخته شده اند.

حال این سؤال یه ذهن می آید: چرا جوانانی همچون زین الدین و باکری این چنین تابع، امام و رهبر خود هستند؟ چه عواملی سبب شده تا زین الدین و باکری ها این چنین تابع ولی فقیه زمان باشند و هرکجا که نیاز باشد، به صحنه بیایند و نقش آفرینی کنند؟

از آیات و روایاتی که درباره حقوق فرزند و مانند آن در منابع اسلامی وارد شده، به خوبی استفاده می شود که انسان در مقابل همسر و فرزند خویش، مسئولیت سنگینی دارد، و موظف است تا آنجا که می تواند در تعلیم و تربیت آنان بکوشد، آ نها را از گناه باز دارد و به نیک یها دعوت نماید، نه اینکه تنها به تغذیه جسم آنها قناعت کند. حق زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگی ومسکن و تغذیه آ نها حاصل نمی شود، مهمتر از آن،

که نقش تربیتی خانواده ها در سازندگی این جوانان غیور بسیاراساسی بوده و یکی از مهمترین عوامل مؤثر در تربیت زین الدین و باکری و همت و... خانواده بوده است.

البته نباید از نقش الگویی واقعه عاشورا در سازندگی این جوانان غافل شد. زیرا سیدالشهداء علیه السلام، علاوه بر یارانش، برای همه آزادمردان تاریخ اسوه است و الگو بودنش تنها در زمینه خون و شهادت محدود نمی شود؛ بلکه در جهت سازندگی شخصیت افراد و تشکیل اجتماعات حماسی نیز نقش بسیار سازنده ای داشته و دارد.

بر این اساس، این پرسش مطرح می شود که واقعه کربلا چگونه سبب تربیت حماسی دیگران می شود؟ و الگوی تربیتی واقعه عاشورا برای تربیت حماسی افراد کدام است؟

همره ما را هوای خانه نیست*** هرکه جست از سوختن، پروانه نیست

نیست در این راه، غیر از تیر و تیغ*** گو میا هرکس ز جان دارد دریغ

جای پا باید به سر بشتافتن***نیست شرط راه، رو برتافتن

به بیان دیگر این حرکت به پیروزی منجر می شود ولی این فتح و پیروزی از طریق ایثار و فداکاری و شهادت به دست می آید.

جلوه های ایثار و فداکاری در واقعه کربلا بسیار زیاد است.صحنه هایی که هر انسانی به آن ها آفرین می گوید. یاران امام حسین علیه السلام با خود عهد می بندند تا آن ها زنده هستند، کسی از خاندان بنی هاشم به میدان نرود. خاندان بنی هاشم نیز بین خود این قرار را می گذارند که ابتدا آن ها به میدان بروند. همه اصحاب می روند و جان های خود را فدای امامشان می کنند.

در زمان اسارت که دشمن با تازیانه به فرزندان بی گناه اهل بیت علیهم السلام می زد؛ حضرت زینب علیه السلام خود را سپر بلای آن ها قرار می دهد. ابوالفضل عباس با آن جنگاوری و دلاوری به درخواست اطفال تشنه حرم، راهی رودخانه فرات می شود تا آبی برای طفلان تهیه کند و در این راه بدنش قطعه قطعه می شود.

حضرت زینب (سلام الله علیها)، پس از شهادت فرزندانش از خیمه ها خارج نشد. بعد از حادثه کربلا، علت این کارش را چنین بیان می کند:

«نمی خواستم چشمان حسین علیه السلام در آن لحظه به من بیفتد؛

ص: 94

مبادا که خجالت بکشد و شرمنده من شود. »

داستان ایثار و فدا کاری وهب و مقامت و پایداری ام وهب روز عاشورا، وهب بن عبدالله به میدان رفت، قهرمانانه جنگید،به طوری که نوزده سواره و دوازده پیاده از دشمن را به هلاکت رسانید، در این درگیری شدید دستهایش قطع گردید و سرانجام به شهادت رسید. (1) سر وهب را از بدن جدا کرده برای مادرش فرستادند تا دل او را بسوزانند. مادر، سر را گرفت و بوسید وگفت: «حمد و سپاس خداوندی را که مرا با شهادت تو پیش روی حسین علیه السلام رو سفید کرد. »و سپس آن سر را گرفت و گفت:ما چیزی را که برای خدا دادیم پس نمی گیریم، آن را با شدت به سوی دشمن انداختت، که اتفاقا آن سر به پیکر یکی از دشمنان خورد و او زخمی شد و بعد به هلاکت رسید. (2) مادر وهب نیز قصد کرد که وارد جنگ با دشمنان امام شود که امام حسین علیه السلام فرمود:

»ِاْرجِعی یا اُمَّ وَهَبِ اْنتِ وَاْبنُکِ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه واله فَانَّ اْلجِهادَ مَرْفُوعٌ عَنِ النِّساءِ لا یَقْطَعُ اللهُ رَجاکِ یا امَّ وَهَبٍ (3)؛برگرد ای ام وهب! تو و پسرت با پیامبر در بهشت هستید؛ جهاد از زنان برداشته شده است. ای مادر وهب! خداوند امید تو را قطع نکند. »

به سوی جبهه ها رفتند و با تقدیم جان خون سبب حفظ دین واسلام و حکومت اسلامی شدند. اگر این ایثار و فداکاری ها نبود،امروز در کشور ما نه از دین خبری بود و نه از امنیت و آرامش.

ایثار و از خودگذشتگی، تنها به وسیله افردی که روح بسیار بلندی دارند شکل می گیرد. معنای ایثار این است که انسان چیزی را که خود نیاز داشته باشد و حقی را که برای خودش است، آن را به دیگری بدهد.

دو نوع ایثار وجود دارد: 1. ایثار مالی 2. ایثار جانی

بالاترین ایثار، «شهادت »است و این مقام برای افرادی است که جان خود را در راه حفظ دین و کشور اسلامی فدا می کنند.

اما برخی از افراد، شهدای زنده هستند! و این جانبازان جنگ تحمیلی می باشند که به خاطر دفاع از کشور خود، مجروح شده اند. برخی از رزمنده ها هستند که سال هاست نمی توانند هیچ حرکتی داشته باشند. همه این عزیزان برای ما درس عبرت می باشند. درسی که به ما می گوید، دفاع از دین و اسلام هزینه دارد.

بنا به نقل ابن قولویه و مسعودی، وقتی امام حسین علیه السلام نماز صبح را به جای آورد و رو به سوی نمازگزاران نمود و بعد از سپاس خداوند به آنان فرمود:

«إنَّ اللهَ تعالی قَد أذِنَ فِی قَتِلِکُم وَ قَتْلِی فِی هَذا الیومِ فَعلیکُمْ بِالصَبرِِ وَالقِتالِ؛ خداوند به کشته شدن شما و من در این روز اذن داده است و بر شماست که صبر و استقامت در پیش گرفته با دشمن بجنگید. »

ص: 96

نیز یاد می شود به برادر خود محمد حنفیه چنین نوشت که:

«و انی لَم أخرُج أشِرًا وَ لاَبطرًا وَ لامُفسِدًا وَ لاظالِماً و اَّنما خَرَجتُ لِطَلَبِ الصلاحِ فِی امّه جدّی َأُرِیدُ أنآمُر بِالمَعرُوفِ وَ أنهی عَنِ المُنکَرِ وَ أسیرَ بِسیرَهِ جَدّی وَ أبی علی بن ابی طالب فمَن قَبِلَنی بِقَبُولِ الحَقّ فَالله أولی بِالحَقّ (1) ؛ من نه از روی خودخواهی و یا برای خوشگذرانی و نه برای فساد و ستمگری از شهر خود بیرون آمدم، بلکه هدف من از این سفر، امر به معروف و نهی از منکراست و خواسته ام از این حرکت، اصلاح مفاسد امت و احیای سنت و قانون جدم،رسول خدا صلی الله علیه واله و راه و رسم پدرم، علی بن ابی طالب علیه السلام است. پس هر کس این حقیقت را از من بپذیرد (و از من پیروی کند) راه خدا را پذیرفته است. »

گذشت از سر فرزند و مال و جان و عیالش***چو می دید می نتوان گذشت از سر دینش

روشن است. امام هنگام خروج از مدینه فرمودند:

«فمن قَبِلَنی بِقَبُولِ الحَقّ فَالله أولی بِالحَقّ و مَن ردّ عَلَیِّ هذا أصبِرُ حَتّی یقضِیَ اللهُ بینی و بین القَومِ وَ هُوَ خَیرُالحاکِمِینَ (1) ؛هر کس متابعت کند و سخن حق از من قبول نماید سعادت و سلامت یابد و هر کس خودداری کند و از دایره اطاعت من بیرون رود، صبر کنم تا آن وقتی که خدای تعالی میان من و او حکم کند. »

امام حسین علیه السلام نامه ای در یک نسخه به پنج تن از اشراف بصره مالک بن مسمع بکری، احنف بن قیس، منذر بن جارود،مسعود بن عمرو، قیس بن هیثم و عمرو بن عبیدالله بن معمر به این مضمون نوشت و توسّط فرستاده ای برای آنان فرستاد:

«وَ اَنا ادْعُوکُمْ الی کِتابِ اللهِ وَ سُنَّهِ نبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله)، فَانَّ السُنَّهَ قَدْ اُمیتَتْ وَ انَّ اْلبِدْعَهَ قَدْ احْیِیَتْ (2) ؛ من شما را به سوی قرآن و سنت نبوی فرا می خوانم؛ زیرا سنت را میرانده و بدعت را زنده کرده اند. »

در واقع سخن اصلی قیام عاشورا آن است که باید برای اقامه حق قیام کرد اگر چه در ظاهر پیروزی نصیب انسان نشود. از این رو می توان گفت ایجاد روحیه حق طلبی و احقاق حق و پرهیز از گوشه گیری و انزوا در جای جای تربیت حماسی امام حسین علیه السلام موج می زند.

«یا شِیعَهَ آلِ أبِی سُفْیَانَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُم دِین وَ کُنْتُمْ لَا تَخَافُونَ اْلمَعَادَ فَکُوُنوا أحْرَارًا فِی دُنیَاکُمْ (1) ؛ اگر دین ندارید،لااقل آزاده باشید. »

امام حسین علیه السلام در این بیان زیبا، همگان را به آزادگی و زیر بار سلطه و زور نرفتن دعوت کرده و از آنان می خواهد تا به فطرت خویش بازگردند.

امام حسین علیه السلام در بیان دیگری دلیل غفلت از فطرت را بیان کرده و می فرماید: «ِانَّ النّاسَ عَبیدُ الدُّنیا وَ الدِّینُ لَعْقٌ عَلی اْلسِنَتِهِمْ یَحوطوَنهُ ما دَّرتْ مَعائِشُهُمْ فَاذا مُحِّصوا بِاْلبَلاءِ قَل الدَّیانونَ »(2)

امام خطاب به دینداران آن زمان و هر عصری هشدار می دهد که مردمان بندگان دنیا هستند و دین و دینداری تنها در گفتارو سخنان آنان منحصر گردیده است، حمایتشان از دیانت تا زمانی است که زندگی خویش را بگذرانند و اگر در میدان ابتلاء وامتحان قرار بگیرد دینداران در اقلیت هستند.

بی جهت نیست که مقام معظم رهبری حضرت آیهالله خامنه ای فرموده اند: «چشم ها و دل ها از چهره مبارک و منور سیدالشهداء امید و نور می گیرند. »(3)

با وجود آنکه مردم در اعماق گرایش های فطری خویش معتقد بودند که طرفدار حق باشند، لیکن این باور را به فراموشی سپردند و قیام عاشورا با درس های دقیق و عمیق خویش، انسان ها را از غفلتی که در پیش گرفته بودند، نجات داد و عده ای از خفتگان با فریاد حماسه آفرینان عاشورا بیدار شدند

ص: 101

و برای جبران مسیر خطایی که پیموده بودند راه توبه پیش گرفتند. عدّه ای نیز که تحت تأثیر تبلیغات مخرّب حاکمیت غاصبانه آن زمان دچار خودباختگی شده و هویت اصیل خویش را در برابر عوامل نفاق، جهل و بیداد از دست داده بودند چگونه زیستن را از کربلا آموختند.

در حقیقت امام حسین علیه السلام و عاشورای آن حضرت اولین بیدارگرجهان اسلام است. تاثیرگذاری قیام عاشورا بر انقلاب اسلامی ایران و دیگر جنبش ها بر کسی پوشیده نیست.

مهاتما گاندی می گوید: «من زندگی امام حسین علیه السلام، آن شهید بزرگ اسلام را به دقّت خوانده ام و توجّه کافی به صفحات کربلا کرده ام. بر من روشن شده که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، باید از امام حسین پیروی کند. »(1)

تشییع کننده هایش که بسیار هم عظیم حضور داشتند لبخند بزنم و قوت قلب شان باشم. به تأ کید می گفت: «در مراسماتش به جای خرما، شیرینی پخش کنید و سر تشییع کنندگانم نقل بپاشید. »از من خواستند در جمع گریه نکنم و زینب وار بایستم. خواست تا ادامه دهنده راهش باشم. خواست تا عاشق ولایت فقیه باشم و برارادت و عشقش بر امام خامنه ای تأ کید داشت. همیشه به من می گفت: «خانم! دعا کن یک جوری شهید بشوم که حتی ذره ای از زمین را اشغال نکنم. »و من می گفتم:«نه من از خدا می خواهم که یک مزاری از تو برای من بماند. »

سال گذشته وقتی ایشان برای بار اول به کربلا رفتند. من دو تا نامه نوشتم که یکی برای خودشان بود که گفتم در بین الحرمین روبه حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام ایستاده و این نامه را از طرف من بخوانید و دیگری را بعد از اربعین در حرم امام حسین علیه السلام بیانداز و نخوان! با اینکه مطمئن بودم نمی خواند، اما نمی دانم چرا آن دفعه نامه را خوانده بود. من در نامه، شهادت صادق رااز آقا خواسته و نوشته بودم: «آقا جان! تو را به جان خواهرت زینب علیه السلام قسم می دهم که تمام مسلمانان مشتاق را به نهایت سعادت، ارج و قرب واسطه شوی در نزد حق تعالی. صادق، پاره تنم در مسیر تو قدم گذاشته و به تو م یسپارمش! آقا جان! آرزوی شهادت در سر دارد، آرزویی همچون برادرزاده شیرین زبانت قاسم را دارد و شهادت شیرین تر از عسل است برایش. » صادق که این نامه را خوانده بود، وقتی به خانه برگشت خوشحال بود و گفت: «باور نداشتم که اینگونه از ته دل برایم

ص: 103

بخواهی تا شهید شوم. »(1)

آن شب که چارچوب غزل در غزل شکست***مست مدام شیشه می در بغل شکست

***

آورده است نامه برایت، کبوترم***اینک کبوترم به فدایت، برادرم

دلواپسم برای تو ای نیم دیگرم***جز پاره های دل چه دلیلی بیاورم

ص: 104

ص: 106

تنور آتش بنشین. »

سهل عرضه داشت: ای سرور و مولایم! مرا در آتش، عذاب مگردان و مرا مورد عفو و بخشش خویش قرار بده، خداوند شما را مورد رحمت واسعه خویش قرار دهد. »

در همین لحظات شخص دیگری به نام هارون مکّی - در حالی که کفش های خود را به دست گرفته بود - وارد شد و سلام کرد.امام صادق علیه السلام پس از جواب سلام، به او فرمود: «ای هارون! کفش هایت را زمین بگذار و حرکت کن برو درون تنور آتش وبنشین »

هارون مکّی سخن امام را اطاعت کرد و بدون چون و چرا و بهانه ای، داخل تنور رفت و در میان شعله های آتش نشست. آنگاه امام صادق علیه السلام با سهل خراسانی مشغول گفتگو شد و پیرامون وضعیّت فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و دیگر جوانب شهر و مردم خراسان مطالبی را مطرح نمود، مثل آنکه مدّت ها در خراسان بوده و تازه از آنجا آمده است.

پس از گذشت ساعتی، حضرت فرمود: «ای سهل! بلند شو، بروببین در تنور چه خبر است. »

همین که سهل کنار تنور آمد، دید هارون مکّی چهار زانوروی آتش ها نشسته است، در این لحظه امام به هارون اشاره نمود و فرمود: بلند شو بیا و هارون هم از تنور بیرون آمد.

بعد از آن، حضرت خطاب به سهل خراسانی کرد و اظهار داشت: «در خراسان شما چند نفر مخلص مانند این شخص - هارون که مطیع ما می باشد - پیدا می شود؟ »

ص: 110

سهل پاسخ داد: هیچ، نه به خدا سوگند! حتّی یک نفر هم اینچنین وجود ندارد.

آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: «ای سهل! ما خود می دانیم که درچه زمانی خروج و قیام نمائیم؛ و آن زمان موقعی خواهد بود، که حدّاقلّ پنج نفر هم دست، مطیع و مخلص ما یافت شوند، در ضمن بدان که ما خود آ گاه به تمام آن مسائل بوده و هستیم.»(1)

آیا مراد از معرفت و شناخت نسبت به امام، معرفت و شناخت به ظواهر وجودی امام مثل حسب و نسب، قیافه و شکل ظاهری، همسر و فرزند است؟ یا اینکه ما ملزم به شناخت امام از جنبه های عالی تری هستیم؟ اگر مراد از شناخت امام فقط آگاهی به مشخصات ظاهری امام باشد که برخی از فرزندان خود ائمه مثل جعفر کذاب فرزند امام هادی علیه السلام یا عبدالله بن موسی برادر امام رضا علیه السلام که از بقیه افراد به ائمه نزدیکتر بودند و بهترین شناخت را نسبت به امام داشتند؛ اما همین افراد اوامر امام زمان خود را اطاعت نمی کردند.

بنابراین اگر شخص به مقام امام شناخت پیدا کرد، نمی توان گفت: همین شناخت موجب اطاعت از امام و ولی خدا می شود.زیرا ائمه علیهم السلام انسان های گمنامی نبودند که بخواهیم علت عدم همراهی مردم با امام را به عدم شناخت بدانیم! ولی با این وجود، بازهم عده ای از برنامه ها و سخنان ائمه علیهم السلام سرپیچی کردند.

شخصیت هایی همچون امیرالمؤمنین علیه السلام با آن سابقه درخشان، بعد از ماجرای سقیفه چند نفر یار و یاور داشت؟ یعنی مردم او را نمی شناختند؟ چه چیز باعث می شود به امام حسن مجتبی علیه السلام که عزت اسلام بود، بگویند «یا مذل المؤمنین ؟»چرا آن حضرت باید بین افراد لشکر خود هم، زره بپوشند؟ شخصیتی مثل امام حسین علیه السلام با آن نسبتی که با پیامبر صلی الله علیه واله داشتند، با توصیه هایی که از پیامبر صلی الله علیه واله درباره ایشان رسیده بود:

ص: 112

«حُسَیْن مِنِّی وَ أَنَا مِن حُسَیْن أَحَبَّ اللهُ مَنْ أحَبَّ حُسَیْناً حُسَیْنٌ سِبْطٌ مِنَ الأسْبَاطِ »(1)

«إنَّ الحُسَین مِصبَاحُ الهُدَی وَ سَفِینَهُ النَجَاه »

آیا بازهم می توان گفت: امام حسین علیه السلام فرد گمنامی بوده است. علاوه بر این مطالب، رفتار خود ائمه علیهم السلام نیز طوری بوده که مردم آن ها را به نیکی می شناختند.

بر اساس منابع تاریخی آنگاه که بعضی از مردان قبیله بنی اسد بالای جنازۀ سیدالشهدا علیه السلام رسیدند که قطعه قطعه شده بود، دیدند بر روی شانۀ مبارک امام، زخم هایی است که اثر شمشیر و نیزه و شلاق نیست.

از حضرت سجاد علیه السلام پرسیدند این زخم ها جای چیست؟ امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: «آثار کیسه های پر از آرد و نان و خرماست که پدرم هر شب بر دوش می گذاشت و به خانۀ فقرا می برد.»(2)

آن قدر این عمل تکرار شده بود که آثارش بر شانۀ امام مانده بود.

حضرت سیدالشهدا علیه السلام در روز عاشورا چند مرتبه مردم را نصیحت کردند و فرمودند آیا مرا می شناسید؟ هم می شناختند و هم اذعان داشتند.

فردی که سر امام حسین علیه السلام را به دربار ابن زیاد آورد این شعر را خوانده است:

ص: 113

امْلَأ رَکابِی فِضَّهً وَ ذَهَباً ***أنَا قَتَلْتُ الْمَلِکَ الْمُحَجَّبَا

قَتَلْتُ خَیْر النَّاسِ أَمّاً وَ أبا***وَ خَیْرهُمْ إِذْ یَذْکُرُونَ النَّسَبَا

ترجمه: «رکاب مرا از نقره و طلا پر کن. من برترین آقا را کشته ام. کسی که از نظر نسب بهترین انسان هاست کسی را کشته ام که برترین پدر و مادر را دارد. »

بنابراین باید علل و عوامل عدم اطاعت پذیری از امام معصوم علیه السلام را در چیزهای دیگری جستجو کنیم:

عوامل کم بودن اطاعت پذیری از ائمه علیهم السلام

سه عامل را ذیل عوامل ک مبودن اطاعت پذیری از ائمه علیهم السلام معرفی می کنیم:

1. عدم شناخت صحیح امام

2. برخی گناهان گذشته انسان

3. یکسان نبودن اهداف

در ادامه به بررسی هر یک می پردازیم:

1. عدم شناخت صحیح امام

مراد از شناخت امام یعنی جایگاه امام را شناختن، عظمت امام را شناختن، ویژگی های امام را شناختن، شناختن نقش امام در جامعه، شناختن مقام امام و در آخر اینکه، امام را واجب الطاعه

ص: 114

دانستن و از اوامر و نواهی ایشان پیروی کردن.

البته اثبات این مطلب موجب نفی شناخت شناسنامه ای امام نیست، شناخت شناسنامه ای نسبت به امام فضل محسوب می شود؛ اما آن چیزی نیست که ما به آن مأمور هستیم.

مؤید مطلب فوق را می توان در افرادی یافت که در محضر امام بودند، او را درک کردند؛ اما مطیع امام نبودند. در مقابل کسانی بودند که اصلاً امام و پیامبر هم عصر خود را ندیدند؛ اما امام شناس محض، مطیع و فرمانبردار بودند مانند اویس قرنی.

پس آن شناخت و معرفتی مورد عنایت می باشد که موجب اطاعت از امام شود و باعث شود که مسیر ما از امام معصوم جدا نشود.

بنابراین یکی از عواملی که شناخت امام را برای ما ضروری می کند، این است که شناخت سبب اقتدا و اطاعت از امام می شود؛ اما باید گفت: این نوع شناخت کمترین حد اما مشناسی است. و باید به دنبال این بود تا با شناخت امام و اقتدای به او، خود را به درجه ای رساند که امام پاکان و نیکان شویم. «وَ اجْعَلْنا للْمُتَّقِینِ إماما »(1)

باید به امام نزدیک شد و برخی از اوصاف او را پیدا کرد، دست دیگران را هم گرفت و امام دیگران شد.

خداوند یکی از راههای رسیدن به این درجه را دعا و طلب ازخودش می داند و این چنین الگو داده است: «رَّبنا هَبْ لنا مِنْ أزْواجِنا- وَ ذُّرِیَّاتِنا قُرَّهَ أ عْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِین إماماً »(2)

ص: 115

2.برخی گناهان گذشته انسان

جنگ احد یکی از غزوه های مشهور رسول خدا صلی الله علیه واله است که در دامنه کوه احد، در 4 کیلومتری شمال مدینه و در روز شنبه هفتم شوال سال سوم هجری، بین مشرکان قریش سپاه اسلام رخ داد. قریش به تلافی شکست در جنگ بدر و خونخواهی کشتگان خود، با 3000 مرد جنگی و 200 اسب و 1000 شتر، به همراه جمعی از زنان از جمله هند جگرخوار، به قصد جنگ با مسمانان راهی مدینه شدند و پس از ده روز راهپیمایی در

دامنه کوه احد، چادر زدند. پیامبرصلی الله علیه واله که از طریق عمویش، عباس بن عبدالمطلب، از حرکت قریش اطلاع یافته بود، پس از مشورت با یاران خود آماده جنگ شد و به همراه هزار نفر از مسلمانان از مدینه بیرون آمد. اما در میان راه عبدالله بن ابی، رئیس منافقان مدینه، با 300 تن از یاران خود از صف مسلمانان

خارج شد و به مدینه بازگشت. سرانجام رسول خدا صلی الله علیه واله با 700 تن از جنگجویان مسلمان (و تنها با دو اسب و صد تن زر هپوش) شامگاه به احد رسید. فردای آن روز جنگ تن به تن آغاز شد و در نهایت با یورش همگانی مسلمانان، قریش شکست خورد. پس از این پیروزی اولیه، هنگامی که مسلمین به جمع آوری غنایم مشغول بودند، محافظان و تیراندازانی که حفاظت تنگه مهم و سوق الجیشی احد را بر عهده داشتند، علی رغم تاکید شدید پیامبر به حفظ محل نگهبانی خود، به دنبال سهم خود از غنایم، مقر خویش را ترک کردند و از دائره اطاعت ولی خدا خارج شدند. خالد بن ولید که در کمین همین فرصت بود با سواران

ص: 116

خود از تنگه احد به مسلمانان حمله کرد و از پشت، بر قلب سپاه اسلام خنجر زد. به این ترتیب، پیروزی مسلمین به شکست تبدیل شد. در این نبرد، دندان رسول خدا صلی الله علیه واله شکست، 74 تن از مسلمانان، از جمله حمزه سیدالشهدا، به شهادت رسیدند و بسیاری نیز مجروح شدند.

تحریک احساس

خداوند حکیم در قرآن دلیل عدم اطاعت پذیری اصحاب درجنگ احد را این گونه بیان کرده است: «ِانَّ الذینَ تَوَل وا مِنکُم یَومَ التَقَی الجَمعانِ اَّنمَا استَزَلَّهُمُ الشیطانُ بِبَعضِ ما کَسَبوا (1)؛ درجنگ احد، آ ن کسانی که نتوانستند طاقت بیاورند و دلشان در هوای غنیمت آنچنان تپید که فراموش کردند چه مسئولیّت

حسّاسی در اختیار آن ها و برعهده آنان است و جنگ پیروزرا به جنگ مغلوب تبدیل کردند، «ِاستَزَلهُمُ الشیطانُ بِبَعضِ ما کَسَبوا »؛ اینها قبلاً خطاهایی انجام دادند، آن خطاها اینجا خودش را نشان داد. این یک مرحله است؛ یعنی گناه ما موجب می شود که در یک نقطه حسّاس، در یک نقطه بزنگاه، نتوانیم تاب بیاوریم، نتوانیم مقاومت کنیم. و از اطاعت از اوامر ولی خدا سرپیچی نماییم.

3. یکسان نبودن اهداف

مولوی داستانی را در مثنوی نقل کرده که بسیار زیباست. او می نویسد مجنون شتر ماده ای داشت. این شتر تازه زایمان کرده بود. معمولا وقتی که حیوانی تازه زایمان می کند، عاطفه

ص: 117

و علاقه بیشتری به بچه اش دارد. مجنون بر این شتر سوار شد و به سمت شهری که محبوبش در آنجا بود به راه افتاد. هنوز چند فرسخی بیشتر از شهر دور نشده بودند که مجنون غرق در خیال محبوبش شد، به گونه ای که مهار شتر از دستش رها گشت. شتر هم تمام ذهن و فکرش در کنار بچه اش بود. او همین که حس کرد صاحبش افسار را رها کرده و بی خیال مسیر و جاده است، به سمت شهر برگشت و به سراغ طویله ای رفت که بچه اش در آنجا بود.

مجنون در این لحظه به خود آمد و به خیال اینکه به شهر محبوبش رسیده، نگاهی به دور و بر خود انداخت و متوجه شد در کنار خانه خود و پشت در طویله ایستاده است. او با ناراحتی سر شتر را کج کرد و دوباره به راه افتاد. اما بعد از مدتی به فکر فرو رفت و کم کم افسار شتر از دستش رها شد و بازهم شتر همین که حس کرد آزاد شده، به طرف بچه اش برگشت و این قضیه چند مرتبه اتفاق افتاد.

همچو مجنون در تنازع با شتر*** گه شتر می برد و گه مجنونِ حر

یک دم ار مجنون ز خود غافل شدی***ناقه گردیدی و واپس آمدی

مجنون بعد از چندمرتبه رفتن و برگشتن، متوجه شد که با این وضعیت ره به جایی نمی برد. از شتر پایین آمد و گفت:

ص: 118

گفت: ای ناقه چو هر دو عاشقیم***ما دو ضد بس همره نالایقیم

او گفت: «ما دو نفر ضد هم هستیم و به هم نمی خوریم. معشوقه شما در این طرف است و معشوقه من در طرف مقابل شما است. لذا باید از هم جدا شویم. »

گره به مخاطب

این حکایت واقعیتی بسیار عمیق و دقیق را گوشزد می کند و باید از این حکایت برای زندگی خود درس بگیریم.

اگر کسی هدفش با هدف ولی خدا، یکی نباشد، از او جدا می شود و نمی تواند ایشان را همراهی کند.

ائمه علیهم السلام اهداف بسیار والایی دارند و برای رسیدن به این اهداف از هر وسیله ای استفاده نمی کنند. اما ما انسان ها ممکن است دست به هر کاری بزنیم و در هر راهی قدم بگذاریم و هر وسیله ای را به کار گیریم!

گره اجتماعی (آسیب های اجتماعی)

امروزه متاسفانه برخی از افراد هستند به جای اینکه خود را اصلاح کنند ویا بینش خویش را تغییر دهند، آموزه های اسلام و معارف اهل بیت علیهم السلام را ناکارآمد معرفی می کنند و هر کجا منفعت خود آن ها به خطر افتد، آموزه های دینی را زیر پامی گذارند و اوامر و نواهی الهی را بر اساس سلیقه خود تفسیر می کنند.

مثلا همین که فرد دلسوزی آن ها را امر به معروفی همچون

ص: 119

حجاب و پوشش می کند، برآشفته می شوند و به کسی که واجب دینی خود را عمل می کند، توهین می کنند و یا حتی در برخی از موارد این مهربانی اجتماعی افراد را با برخوردهای فیزیکی و ضرب و جرح، پاسخ می دهند و یا قائل هستند، رفتار هرکسی به خود او مربوط می شود.

بنابراین یکی از علل عدم اطاعت پذیری از اولیای الهی، این است که اهداف ما با اهداف آنان فاصله دارد.

امام حسین علیه السلام هدف قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر و احیای دین و سنت رسول خدا صلی الله علیه واله معرفی کرده و در این راه جان خود و اهل بیت و یارانش را فدا کردند، آیا ما راضی هستیم، تا این اندازه خود را به خطر بیندازیم؛ آیا رضای خدا را بر رضای خود و رضای خانواده خود و رضای دوستان خود ترجیح می دهیم، یا خیر!؟

امیرالمؤمنین در پنج سالی که حکومت را به دست گرفت، با اینکه کار شکنی زیادی در زمانش شد و با اینکه نوعاً با جنگ ها و درگیری ها مواجه بود؛ اما به تعبیر خود حضرت که می فرمودند: «یک نفر گرسنه و یک نفر که سرپناه نداشته باشد، در قلمرو حکومتی من نیست. » یعنی توانسته بود مشکل گرسنگی و مسکن را کاملاً حل کند، شکی نیست که اولیای الهی و معصومین علیهم السلام وقتی حکومت را به دست بگیرند، این امور را به بهترین شکل فراهم می کنند؛ اما مردم امام را فقط برای تأمین معاش و رفاه خود می خواستند و به محض اینکه متوجه شدند آن حضرت حتی عقیل برادر خود را بر هیچ کسی ترجیح

ص: 120

نمی دهد، امام خود را رها کردند.

در مقابل معاویه با پهن کردن سفره پر رنگ و لعاب و کیسه های زر و تقسیم پست و مقام های ویژه و گاهی با تهدید و ترور، توانست دل های افراد زیادی از مسلمانان را به سوی خود جذب کند.

تحریک احساس

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می نویسد: روزی حضرت علی علیه السلام با مالک اشتر نشسته بودن و درد دل می کردند. تا آنکه فرمود: ای مالک! چرا افراد از کنار ما می روند و به کاروان معاویه و جاهای دیگر می پیوندند و چرا اینجا نمی مانند؟!

مالک گفت: اجازه می دهید من بگویم. حضرت اجازه فرمود: مالک گفت: آقا! به خاطر این است که شما سر کیسه را شل نمی کنید؛ اما معاویه ریخت و پاش دارد. معاویه کیسه زر تقسیم می کند، شما پای عدالت طلبی ایستاد ه اید.

«فِإن تَبْذُ ل اْلمَالَ یا أَمِیرَ اْلمُؤْمِنِینَ تَمِلْ إَلیْکَ أعْنَاقُ الرِّجَالِ (1)؛ اگر شما یک مقدار ریخت و پاش داشته باشی، می بینید که بسیاری از گردن ها به سمت شما کج می شوند »

البته نباید تصور کرد که مالک توصیه به ریخت و پاش می کرد؛ بلکه مالک داره وضع موجود را تحلیل می کند.

داستان

پس از ورود ابن زیاد به کوفه، مسلم به خانه هانی بن عروه پناهنده شد تا ابن زیاد از حضوروی در کوفه مطلع نشود. ابن زیاد به واسطه جاسوس هایی که معین کرده بود، جایگاه مسلم

ص: 121

را پیدا کرده و با حیله ای هانی را به دارالاماره کشاند و از وی خواست تا مسلم را حاضر نماید. هانیه بن عروه امتناع کرد و در جواب مسلم بن عمرو که از او خواسته بود تا مسلم را به ابن زیاد تحویل دهد گفت: «به خدا سوگند این کار باعث رسوایی و ننگ من است، کسی را که در پناه من و مهمان من و فرستاده پسر پیغمبر من است به دشمن بسپارم، در صورتی که دست های من سالم و یار و یاور فراوان دارم. به خدا قسم اگر هیچ کس مرا

یاری نکند و تنها باشم، با زور تسلیم نخواهم کرد تا پیش از او بمیرم.»(1)

آنگاه که عبیدالله بن زیاد امتناع مصرانه هانی را دید گفت: اورا نزد من بیاورید. آن قدر با چوب دستی بر پیشانی و بینی و صورت هانی زد که بینی او شکست و خون بر جامه هایش فرو ریخت و گوشت صورت و پیشانی اش بر محاسنش آویخت و چوب شکست(2).

روشن است که تنها تعصب و عرق میهمان نوازی هانی مانع از تحویل دادن مسلم نیست؛ بلکه هانی بن عروه، مسلم را«فرستاده پسر پیغمبر »خویش می داند و حمایت خود را از وی از مجرای ولایت پذیری و اطاعت از امام زمانش دو چندان می کند و همچنان در این مسیر استقامت می ورزد تا آنکه شهد شهادت می نوشد.

این واقعه نمونه ای از درجات و مراتب بالای اطاعت پذیری از ولی خدا است که فرد را به جان فشانی و جان نثاری در مسیر ولایت می کشاند. و در تاریخ نمونه های فراوانی از این موارد ثبت

ص: 122

شده است.

آری! کسی که از امامش اطاعت می کند و تابع اوامر و نواهی اولیای الهی است، از هر وسیله و شرایطی برای دست یابی به اهدافش استفاده نمی کند، بلکه در همه حال دستورات معصومین علیهم السلام را رهنمون خود قرار می دهد.

بنابراین برای اینکه به مقام قرب الهی برسیم، باید هم به شناخت صحیح امام اهتمام بورزیم و هم به عواملی که موجب می شود از دائره اطاعت امام خارج نشویم، عمل کنیم.

متانت و... ولی مهمتر از همه، منشأ این حرکت پذیرش ولایت اهل بیت علیهم السلام در زندگی است.

آنگاه این مادر دلیر، ستون خیمه را برداشت و به دشمن حمله کرد و دو نفر از سپاه دشمن را به هلاکت رساند. امام علیه السلام او را به خیمه برگرداند و برای او دعا کرد و مژده بهشت داد. ام وهب با شادی تمام از امر امام خویش اطاعت کرد و هنگام بازگشت گفت: «خدایا! امید بهشت را از من مگیر. »(1)

ص: 124

ص: 126

زمانی کوتاه، که اما م حسین علیه السلام به نماز ایستادند، سیزده تیر به «سعید ابن عبدالله »اصابت کرد و او را غرق در خون ساخت. او َدر آخرین لحظات از امام خود پرسید: «أوَفَیْت یابنَ رسُولُ الله »(1)همان.(2)فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام، ص 499 .

این جملات امام حسین علیه السلام مجموعه ای از معارف الهی را فرا روی انسان ها قرار داده است. به ویژه اینکه در ادامه این جملات می فرماید: «« ای جماعت مسلمانان و ای گروه مومنان! شما را به خدا! از دین خدا حمایت کنید و از حرم رسول خدا صلی الله علیه واله دفاع نمایید و از امام و فرزند دختر پیامبرتان پشتیبانی کنید، چرا که خداوند به سبب ما، شما را آزمایش کرده است واکنون شما همسایگان ما در جوار جدّ ما و بزرگواران و محبّان ما می باشید. پس دفاع کنید، خداوند از ناحیه ما به شما برکت عنایت فرماید.»(1)

یاران امام علیه السلام به ندای آن حضرت فریاد لبّیک سر دادند و تک تک گفتند: «َنفسِی لِنَفسِک الفِداء »(2)

این یاران بودند که تا آخرین قطره خون خود اعلام وفاداری کردند و صدای گریه (شوق) بلند کردند.

شاه بیت این سخن امام حسین علیه السلام و اهل بیت ایشان و یاران عاشورایی حضرت، در آن شرایط خاص «حمایت از دین خدا و دفاع از حرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) » می باشد.

در زیارت امام حسین علیه السلام و شهدای عاشورا، اینگونه از آنان به عنوان «انصار دین الله » یاد شده است:

»َالسَلامُ عَلَیْکُمْ اَیهَا الذاُبونَ عَنْ تَوْحیدِ اللهِ (3)؛ سلام بر شما، ای مدافعان از توحید خدا. »

در زیارت دیگری می خوانیم:

»َالسَلامُ عَلَیْکُمْ یا اَنصاَر اللهِ وَ اْنصاَر رَسُولِهِ وَ اْنصاَر الاسلام »(4)

ص: 131

در جای دیگر:

»َالسَلامُ عَلَیْکُمْ یا اْنصاَر دینِ اللهِ وَ اْنصاَر نبِیِهِ »(1)

حضرت اباالفضل علیه السلام در رجزی که در روز عاشورا پس از قطع شدن دست راست خویش می خواند، بر مسئله «حمایت از دین »تاکید می کند و می فرماید:

«وَاللهِ انْ قَطَعْتُمُوا یمینی انی احامی اَبدًا عَنْ دینی »(2)

چنین به مؤمنین دستور می دهد:

«یا أَّیُّهَا الَذینَ آمَنُوا کُوُنوا أنْصاَر الله»(1)

بر اساس آیات قرآن کریم، اگر کسی دین خدا را نصرت دهد، مورد حمایت و یاری خداوند قرار می گیرد:

«وَ لَیَنْصُرَنَّ اللهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إنَّ اللهَ لَقَوِیٌّ عَزیز (2)؛ و خداوند کسانی را که یاری او کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یاری می کند؛ خداوند قوی و شکست ناپذیر است. »

خداوند متعال در آیه دیگری می فرماید:

«یا أَّیُّهَا الذینَ آمَنُوا إنْ تنْصُرُوا اللهَ ینْصُرْکُمْ وَ یثَبِّتْ أقْدامَکُمْ (3) ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر (آیین)خدا را یاری کنید، شما را یاری می کند و گام هایتان را استوار می دارد. »

بدیهی است که منظور از یاری خدا، یاری دین اوست.

سؤال

آیا ندای امام حسین علیه السلام که فرمودند: «فَحامُوا عَنْ دینِ اللهِ وَ ذَبُّوا عَنْ حَرَمِ رَسُولِ اللهِ » فقط مربوط به زمان ایشان و آن هم در بحبوحه جنگ بوده است یا اینکه این ندایی است که باید به گوش جهانیان برسد و مخاطب آن همه شیعیان و دوستداران و مدعیان ولایت و محبت اهل بیت علیهم السلام در سرتاسر اعصار و قرون می باشند؟

آیا ما مسؤلیتی در برابر این ندای امام حسین علیه السلام داریم یا خیر؟

اگر داریم چگونه می توان از دین حمایت کرد؟

ص: 133

3. حمایت و نصرت با جان

در ادامه، به شرح هر یک می پردازیم.

1. حمایت و نصرت با مال

در طول تاریخ حمایت مالی و مادی فراوانی از دین اسلام شده است و همین حمایت ها سبب پیشرفت و گسترش اسلام شده است.

حمایت های مالی حضرت خدیجه علیه السلام در راه حفظ دین اسلام، زبانزد خاص و عام است و این بانوی فداکار در این زمینه الگوی مردان و زنان مسلمان می باشد، حضرت خدیجه پس از ازدواج با پیامبر (صلی الله علیه و آله)، دارایی اش را به ایشان بخشید تا آن را هرگونه می خواهد مصرف کند. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه واله در این زمینه

می فرماید:

«مَا نَفَعَنِی مَالُ قَطُّ مِثْلَ مَا نَفَعَنِ ی مَا ل خَدِیجَهَ (عَلَیْهَا السَّلَامُ)(1) ؛ هیچ مالی به اندازه ثروت خدیجه علیه السلام برای من سودمند نبود. »

مخیریق یکی از علماء دینی یهود بوده که در مدینه زندگی می کرده است. او ثروت فراوانی شامل باغات و نخلستان هایی داشته که همه را وقف دین اسلام نموده است.

مورخین می گویند: او پیامبر اسلام صلی الله علیه واله را می شناخت، و صفات و مشخصات وی را در آثار گذشتگان خوانده بود. از این رو به همراه عبدالله بن سلام عالم دیگر یهودی، به دیدار پیامبرصلی الله علیه واله

آمده و اسلام آوردند.

ص: 135

مخیرق در جنگ احد شرکت کرد و از آنجا که این نبرد روز شنبه که روز تعطیل رسمی و مذهبی یهودیان بود، اتفاق افتاد، عده ای از یهودیان همین را بهانه کردند و از شرکت در جنگ خودداری نمودند. در این روز مخیریق در میان قوم خود فریاد برداشت: ای یهودیان، به خدای سوگند، شما به طور قطع می دانید که یاری محمد بر شما لازم و واجب است!

یهودیان گفتند: امروز، شنبه است، و در روز شنبه کار کردن و فعالیت داشتن حرام می باشد.

مخیریق گفت: دیگر شنبه ای برای شما وجود ندارد و این رسم چون دیگر رسوم و آداب مذهبی یهود با آمدن اسلام نسخ شده است. آنگاه شمشیر خویش را به دست گرفت و به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله شرفیاب شد. او در احد وصیت کرد که اگر من در این جنگ کشته شدم، اموال من شامل باغات و نخلستان ها و... همه مال محمد صلی الله علیه واله است، و ایشان هر طور که صلاح دانست آن ها را مصرف کند. او در آن روز کشته شد، و شربت شهادت نوشید(1).

در زمان ما نیز اگر امکان آمارگیری از غذاها و پذیرایی هایی که در ایام محرم و صفر، صرف پذیرایی از عزاداران حسینی علیه السلام می شود، وجود داشته باشد، قطعاً میلیاردها تومان هزینه برپایی مراسمات عزاداری می شود. مردم عراق و شهرهای مرزی ایران، در این دو ماه به ویه در ایام اربعین بدون هیچ چشم داشتی،

درآمد سالانه کشاورزی، صنعت، تجارت و... خود را در اختیار زائران حریم حسینی علیه السلام می گذارند.

ص: 136

این ها معتقدند امام حسین علیه السلام در راه یاری دین اسلام به شهادت رسیده و هرکسی در راه آن حضرت قدم بردارد، این نیز گامی در جهت حمایت و پشتیبانی از دین و رهبران دین اسلام است، از این رو تکریم و احترام زائران اربعین را واجب دانسته و همین اعتقاد سبب حمایت های مالی فراوان در اربعین شده است.

این سنت پسندیده حمایت مالی از دین و دین داران باید در میان کشور ما نیز نهادینه شود و مردم همان گونه که دغدغه نیازهای مادی فرزندان و اهل وعیال خود دارند، دغدغه حمایت و پشتیبانی مالی از دین نیز داشته باشند.

امروزه همانطور که لازم است تا برای عزاداری امام حسین علیه السلام هزینه کنیم، باید برای پاسخ به شبهاتی که در عرصه فضای مجازی ایجاد می شوند و باورهای مذهبی ما را نشانه گرفته اند، هزینه کرد. باید از عزیزانی که در عرصه تولید محتواهای دینی مناسب فعالیت می کنند، حمایت کرد؛ باید ابزارها و رسانه هایی که در زمینه تولید محتواهای دینی مؤثرند را در اختیار هیئات مذهبی و مساجد قرار داد تا بتوانند در عرصه رقابت با غول های رسانه ای دشمنان فعالیت بهتری ارائه دهند.

2. نصرت و حمایت با آبرو و جایگاه

یکی از ابعاد حمایت از دین اسلام، پشتیبانی و نصرت با ابرو و جایگاه است.

مثلاً اگر کسی در مقامی قرار دارد که می تواند در جهت ترویج و تبلیغ دین اسلام کمک کند، از کمک های خود دریغ نورزد، اگر

ص: 137

فردی می تواند در جایگاه خود به عزاداران و زائران و برپایی جلسات مذهبی خدمت کند، از آبرو و جایگاه خود مایه گذاشته و در جهت رفاه حال عاشقان معارف الهی و دلدادگان کوی حسینی علیه السلام تلاش کند. اگر کسی می تواند از مؤمنان واقعی دستگیری کند، در این مسیر قدم بردارد.

که فلان چیز را برای من خریداری کن یا فلان کار را انجام بده، ولی این کار را به وسیله «هشام بن حکم »انجام بده، و قید همکاری هشام، فقط در موارد مهم و حساس بود.

روزی علی بن یقطین از وضع خود به امام شکایت کرده و می گوید: آیا وضع و حال مرا می بینید (که در چه دستگاهی قرار گرفته و با چه مردمی سروکار دارم؟) امام فرمود: «خداوند مردان محبوبی در میان ستمگران دارد که به وسیله آنان از بندگان خوب خود حمایت می کند و تو از آن مردان محبوب خدایی.»(1)

در چند سال اخیر برخی از مسئولین و مدیران رده بالای جمهوری اسلامی ایران، دست به کار شده اند و از جایگاه خود برای خدمت رسانی به عزاداران عاشورایی و زائران اربعین استفاده می کنند و با بسیج نیروهای مردمی و افراد تحت حمایت خود، در این زمینه خدمات قاب لتوجهی ارائه می دهند. این نوع حمایت و نصرت نیز نوعی خدمتی به دین و دین داران است که آثار و برکات متعددی بر آن مترتب است و باید همواره ادامه یابد.

3. حمایت و نصرت با جان

بالاترین نوع حمایت از دین و دین داران، حمایت جانی است.

انسان ها در این نوع حمایت، از گران سنگ ترین سرمایه وجودی خود مایه می گذارند و بی شک چنین افرادی منزلت و جایگاه والایی در پیشگاه خداوند دارند.

حقیقت این است که در همه زمان ها و همه مکان ها افراد

ص: 139

جاهل و یا بیماری هستند که قصد دارند به هر نحوی که شده دین الهی را به نفع خود یا جریان خاصی تغییر دهند. این مسئله ضرورت وجود حامیان و نگهبانانی برای دین را تقویت می کند. از این رو همواره افرادی بوده اند که جان خود را فدای حمایت و پشتیبانی از دین اسلام کرد ه اند.

نقل شده: ابوذر غفاری رحمه الله علیه در ایام حج، گوشه ای نشسته بود و گروهی به دورش حلقه زده و از وی پرسش می کردند. ابوذر هم با تکیه به سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه واله جواب سؤال های آنان را بیان می کرد. تا اینکه در حین صحبت، مردی بالای سرش ایستاد و گفت: مگر تو را از فتوی دادن نهی نکرده اند!

ابوذر سر برداشت و به آن مرد نگریست و گفت: آیا تو مأمور من هستی؟ اگر شمشیر را بر اینجا بگذارید (به پس گردن خود اشاره کرد)و بخواهید سر مرا ببرید، اگر بتوانم در فاصله ای که شمشیر شما به حلقوم من برسد، یک کلمه از کلمات پیامبرصلیالله علیه واله را بگویم، خواهم گفت. (1)»

عمار، یاسر و سمیه همگی از اعضای یک خانواده بودند که توانستند در عصر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، اسم خود را در زمره حامیان اسلام ثبت کنند.

دشمنان اسلام، عمار و پدر و مادر او را به صحرا برده وآن ها را بر ریگ های داغ شکنجه می دادند؛ ولی آن ها به هیچ قیمتی حاضر نشدند دست از حمایت اسلام بردارند تا اینکه هر سه نفر در این راه، جان خود را تقدیم کردند و به عنوان اولین شهدای راه اسلام شناخته شدند(2).

ص: 140

در یک زمان نیز امام حسین علیه السلام و اهل بیت و یاران باوفایش جان خویش را فدای حمایت و پشتیبانی از دین اسلام نمودند.

آنچه بخشید به اسلام بقا خون تو بود***آنکه خون تو بقا یافت از او خواهر توست

عاشقان امام حسین علیه السلام در زیارت نامه مخصوص روز اربعین چنین شهادت می دهند:

«َاشْهَدُ اَّنکَ مِنْ دَعائِمِ الدّینِ وَاْرکانِ اْلمُسْلِمینَ وَمَعْقِلِ اْلمُؤْمِنینَ؛ گواهی دهم که به راستی تو از پایه های دین و ستون های محکم مسلمانان و پناهگاه مردمان با ایمان هستی »

شهید بزرگوار، مطهری رحمه الله علیه در کتاب حماسه حسینی می نویسد: «حسین ابن علی درس غیرت به مردم داد، درس تحمل و بردباری به مردم داد، درس تحمل شداید و سختی ها به مردم داد، این ها برای ملت مسلمان درس های بسیار بزرگی بود. حسین ابن علی چه کرد و چطور شد که دین اسلام را زنده کرد؟ جوابش همین است که حسین بن علی روح تازه دمید، خون ها را به جوش آورد، غیرت ها را تحریک کرد، عشق و ایده آل به مردم داد. حس استغنا (عزتمندی در سایه ایمان و اتکال به خدا) را در مردم به وجود آورد، ترس را ریخت. همان مردمی

که تا آن مقدار می ترسیدند تبدیل به یک مردم شجاع و دلاور شدند.»(1)

ص: 141

در انقلاب اسلامی ما نیز رزمندگان و ایثارگران دفاع مقدس از عاشورا و عاشوراییان درس غیرت دینی و حمایت از دین گرفتند به گونه ای که توانستند تا آخرین لحظه و در هر شرایطی از نظام و آرمان های آن دفاع کنند.

امروزه نیز مدافعان حرم درس غیرت دینی را از کربلا می گیرند و عباس گونه به قلب دشمنان اهل بیت علیهم السلام می زنند. زیرا دینداری و یاری دین، بدون ایثار و از خودگذشتی و تحمل خطرات و تهدیدها امکان پذیر نیست.

هست که با امید به عنایت خداوند به یاری ما برخیزد؟ »

«فَاْرتَفَعَتْ أصْوَاتُ النِّسَاءِ بِاْلعَوِیلِ فَتَقَدَّم (1)؛ با طنی نافکن شدن ندای استغاثه امام علیه السلام، صدای گریه و ناله از بانوان حرم برخاست. »

در این شرایط امام حسین علیه السلام به خیمه ها نزدیک شد و فرمود:

«ناوِلِینِی وَلدِیَ الصَّغِیرَ حَتَّی أوَدِّعَه (2) ؛ فرزند خردسالم «علی » را به من بدهید تا با او وداع کنم.

فرزندش را نزد امام آوردند. امام علیه السلام در حالی که طفلش را می بوسید، خطاب به او فرمود:

«وَیلٌ لِهؤُلاءِ اْلقَوْمِ إذا کانَ خَصْمُهُمْ جَدَّکَ (3) ؛ وای به حال این گروه ستمگر آنگاه که جدّت رسول خدا صلی الله علیه واله با آنان به مخاصمه برخیزد! »

هنوز طفل در آغوش امام آرام نگرفته بود که حرمله بن کاهل اسدی، او را هدف قرار داد و تیری به سوی وی پرتاب کرد و گلوی او را درید، خون سرازیر شد.

ای تیغ همیشه بی خبر می آیی*** یکروًز به شکل میخ درمی آیی

امروز تو شمشیری و فردا قطعا***در قالب یک تیر سه پر می آیی

ص: 143

یک مرتبه کم شتاب باشی خوب است***باقاعده باحساب باشی خوب است

فکر دل فاطمه نبودی اما*** فکرِ جگرِ رباب باشی خوب است

امام علیه السلام دست ها را زیر گلوی آن طفل گرفت تا از خون پر شد؛ آنگاه خون ها را به سوی آسمان پاشید و به خدا عرض کرد:

»َربِّ إنْ تَکُنْ حَبَسْت عَنَّا النَّصْرَ مِنَ السَّمَاءِ عِنْدَکَ فَاجْعَلْ ذَلِکَ لِمَا هُوَ خَیْرٌ وَ اْنتَقِمْ مِنْ هَؤَلاءِ الظالِمِینَ؛ بار الها! اگر دراین دنیا ما (در ظاهر ) بر این قوم پیروز نشدیم، بهتر از آن را روزی ما فرما و انتقام (ما را) از این ظالمان بگیر! »

ص: 144

ص: 146

نگذاشتم(1).

عمومی بسیار پیدا شد، هزاران وسیله برای استفاده مرد از زن پیدا شد، خیابان ها و کوچه ها جلوه گاه زن شد که خودش را به مرد ارائه بدهد و مرد بتواند از نظر چشم چرانی و تماشا کردن، از نظر استماع موسیقی صدای زن، از نظر لمس کردن، حداکثر بهره برداری را از زن بکند، آنجاست که زن از ارزش خودش، ازآن ارزشی که برای مرد باید داشته باشد، می افتد.

3. زن، شخص گران بها و دارای نقش است

شکل سومی هم وجود دارد و آن این است که زن به صورت یک شخص گران بها در بیاید، هم شخص باشد و هم گران بها؛ یعنی از یک طرف شخصیت روحی و معنوی داشته باشد، کمالات روحی و انسانی نظیر آ گاهی داشته باشد و از طرف دیگر بتواند نقش آفرینی کند.

آنچه که اسلام در مورد زن می خواهد، شخصیت است و گران بها بودن. در پرتو همین شخصیت و گران بهائی، عفاف در جامعه مستقر می شود، روان ها سالم باقی می مانند، کانون های خانوادگی در جامعه سالم می مانند(1).

نکته مهم آن است که تاریخ اسلامی ما، تاریخ مذکر و مؤنث است؛ بدین معنا که مرد و زن در کنار یکدیگر و با حفظ حدود آن را بنا گذاشته اند و تاریخ کربلا نیز استثنا نیست. تاریخ کربلا یک تاریخ و حادثه مذکر مؤنث است. حادثه ای است که مرد و زن هردو در آن نقش دارند، ولی مرد در مدار خود و زن در مدار خویش.

معجزه اسلام این است. اباعبدالله الحسین علیه السلام، اهل بیت خود را حرکت می دهد برای اینکه در این تاریخ عظیم، رسالتی را

ص: 151

انجام دهند، برای اینکه نقش مستقیمی در ساختن این تاریخ عظیم داشته باشند. با قافله سالاری زینب، بدون آنکه از مدار خود خارج شوند(1).

این همان رعایت حدود و عفت است که مرد و زن را تاریخ ساز می کند و تاریخ ماندگار می ماند.

تاریخ، همزمان با ثبت و ضبط وقایع جانسوز کربلا، مصادیق متعددی از حیا و عفاف مردان و زنان عاشورایی را نیز نقل کرده است که در این جلسه برخی از این مصادیق را مرور می کنیم:

برای تماشای اسرا اجتماع کردند. یکی از زنان کوفی که بر بامی ایستاده و بر آنان مشرف بود، پرسید: «مِنْ أْی الأَسَاَری أنْتُن؟؛ شماها از کدامین اسرا هستید؟ »

جواب دادند: «َنحْنُ أسَاَری مُحَمَّدٍ؛ ما اسرای آل محمد هستیم »

زن از بام پایین آمد و هر چه چادر، مقنعه، روسری و پارچه ای که داشت جمع کرد و به آنان داد و آنان خود را پوشانیدند. »(1)

خود گفتم: اهل شام عیدی ندارند که ما ندانیم. از گروهی که کناری ایستاده بودند از علت این شادمانی سؤال کردم. گفتند: این سر حسین علیه السلام است که از عراق به شام هدیه شده است. گفتم: عجیب!! سر حسین علیه السلام را می آورند و مردم چنین شادی می کنند.

ناگهان اسب سواری را دیدم که بر نیز هاش سری است که بسیار شبیه سر رسول الله صلی الله علیه واله است و ناگهان پشت سر او زنانی را دیدم که بر شتران بدون جهاز سوارند. به اولین نفر آنان، نزدیک شدم و عرض کردم: «ای دخترک، تو کیستی؟ » گفت من سکینه دختر حسینم.

گفتم: حاجتی داری؟ من سهل بن سعد هستم. جدّ تو را دیده ام و سخنش را شنیده ام.

گفت: ای سعد! به کسی که این سر به دست او است بگو: سر را جلوتر ببرد تا مردم مشغول تماشای آن شوند و چشمشان به اهل بیت رسول الله صلی الله علیه واله نیافتد. سهل می گوید: نزد صاحب سر رفتم و گفتم خواسته ای دارم که اگر برآوری، چهارصد دینار به تو خواهم داد. گفت: خواسته ات چیست؟ گفتم: این سر را از کجاوه جلوتر ببر، او انجام داد و من آنچه وعده داده بودم به او دادم(1).

اگر هر دینار طلا یک مثقال بوده است معلوم می شود چهارصد دینار بیش از هزار و پانصد گرم طلا خواهد شد و از اینکه کسی این مقدار طلا می بخشد تا تنها بعضی از زنان اهل بیت رسول الله صلیا لله علیه واله کمتر مورد دید واقع شوند، اهمیت حفظ حجاب

ص: 154

به خوبی روشن می شود.

نزدیک شدند، ام کلثوم به شمر نزدیک شد و گفت: از تو درخواستی دارم. شمر گفت: درخواستت چیست؟ گفت:

هنگامی که خواستی ما را به شهر وارد کنی، از دروازه ای که تماشاچیان آن کمتر باشند وارد کن و به مأموران پیشنهاد کن سرها را از بین کجاوه ها بیرون ببرند و از ما دور کنند، زیرا ما از بس در چنین حالتی و چنین وضعی مورد دید واقع شدیم خوار و ذلیل شدیم. ولی شمر از بس ظالم و یاغی بود، دستور داد سرها را بر نیزه ها در بین کجاوه ها قرار دهند و آنان را با آن حال از بین تماشاچیان عبور داد. »(1)

از این حوادث، پلیدی، خباثت و کفر و کینه بیش از حد مخالفان آنان روشن می شود. دشمنان با برنامه نفوذ نیز در صدد محو آثار اسلام بودند و تلاش م یکردند حجاب و پوشش شرعی را بی ارزش و منسوخ نشان دهند. از این روست که با تقاضای ام کلثوم مخالفت می کردند.

سَوْقُک بنَاتِ رسُولِ اللهِ سَبَایا قَدْ هَتَکتَ سُتُوَرهُنَّ وَ أبْدَیتَ وُجُوهَهُنَّ تَحْدُو بِهِنَّ الأعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إَلی بَلَد (1)؛ آیا این عدل است، ای فرزندان آزاد شده که تو زنان و کنیزکان خود را در پشت پرده و حجاب نگاه داری و دختران رسو ل الله صلی الله علیه واله در حالت اسیری، در حالی که پوشش های آنان هتک برداشته شده و چهره های آنان آشکار ساخته شده، آنان را دشمنان از شهری به شهر دیگر برانند؟! »

پاسدار عفت و پاکی منم***با حیا در چادر خاکی منم

من حیا را مرزداری کرده ام*** بانوان را جمله یاری کرده ام

با این توصیفات حضرت زینب علیه السلام و فرزندان پیامبر صلی الله علیه واله چه با سخنان و چه با منش رفتاری شان ارزش های والای انسانی و اخلاقی و یادآور کرامت انسانی زن در سایه عفاف و حجاب تأمین شدند.

نکته مهمی که حضرت زینب علیه السلام از آن سخت آزرده شده، این است که زنان یزید پوشیده اند و او و زنان دیگر پوشش کامل ندارند و به همین جهت نمی گوید: زنان تو در کاخ و اسیران در کوخند یا زنان تو سیر و اسیران گرسنه اند؛ بلکه تنها و تنها بر حجاب اصرار می کند. علاوه بر این باید توجه داشت که پوشش به طور کامل برداشته نشده؛ اما با این وجود این چنین نسبت به آن حساسیت به خرج می دادند و جزع و فزع می کردند.

ص: 157

بودند، و جوانان بنی هاشم، پیوسته اهل بیت امام حسین علیه السلام را در طول سفر به کربلا محافظت می کردند. شب ها نیز با حراست این جوانان به ویژه قمر بنی هاشم، زنان حرم آسوده و بی هراس می خفتند. امام حسین علیه السلام در حفظ امنیت اهل بیت و جلوگیری از تعرض دشمنان به زنان تدابیری اندیشیدند که به آن اشاره می کنیم.

الف) کندن خندق در اطراف خیمه ها برای حفظ امنیت اهل حرم

امام حسین علیه السلام دستور داد چادرها و خیمه ها را به هم نزدیک کنند و در اطراف خیمه ها خندقی حفر کنند و در درون آن خاشاک، هیزم و نِی بریزند تا هنگام شروع جنگ، خندق ها را مشتعل سازند و دشمن، تنها از یک طرف با آن ها بجنگد. به هر حال، مسأله حفر خندق و یا وضع خاشاک در آن وضع بحرانی با تعداد نفرات کم، علاوه بر نشان دادن تاکتیک های نظامی حضرت اباعبدالله علیه السلام، نشانه دقت ایشان در حمایت از اهل بیت خویش است(1).

ب) نحوه برپایی خیمه ها

برپا ساختن خیمه ها به صورت نزدیک به هم و تو در تو ساختن طناب های آن ها و بالاخره هلالی قرار دادن آن ها نشان از غیرت حسینی است.

حضرت اباعبدالله علیه السلام از حفظ امنیت خیمه ها لحظه ای غافل نشد و علاوه بر دستور آتش زدن هیزم های خندق، در شب عاشورا فرمان داد تا خیمه ها را به هم نزدیک کنند تا دشمن نتواند از لابه لای خیمه ها رد شود.

ص: 159

شیخ مفید این حادثه را از قول حضرت سجاد علیه السلام چنین نقل می کند: «در شب عاشورا نشسته بودم و عمه ام زینب به پرستاری من مشغول بود. پدرم و «جُوْیَنْ »که قبلاً غلام ابوذر بود به کناری رفتند و او شمشیر پدرم را اصلاح می کرد و پدرم اشعار «یا دَهْرُ افّ لکَ مِنْ خَلیلِ »را می خواند و تکرار می کرد تا من مراد پدرم را دریافتم [اشعار از بی وفایی دنیا و کشته شدن افراد خبر می داد] و دانستم که بلا نازل شده است. عمه ام نیز

شنید و به گریه افتاد و از جا پرید. در حال حرکت جامه اش به زمین می کشید، به نزد حسین علیه السلام شتافت و سر به گریه و ندبه گذاشت. حضرت نگاهی به او کرد و فرمود: «ای خواهر!شیطان بردباری تو را نرُباید »و چشم های پدرم پر از اشک شد. سپس حضرت بر صورت زینب آب پاشید و آنگاه حضرت از نزد خواهرش به نزد اصحاب رفت و به آنان دستور داد تا خیمه ها را به هم نزدیک کنند و طناب ها را در یکدیگر داخل کنند و خودشان بین چادرها واقع شوند و با دشمن از یک طرف مواجه شوند؛ در حالی که خیمه ها پشت سرشان و جانب چپ و راستشان واقع شود و آنان را احاطه کرده باشد، مگر از طرفی که دشمن به سوی آنان می آید.»(1)

روشن است که تاکتیک نظامی، بسیار دقیق بوده است؛ زیرا علاوه بر خندق که مانع از تجاوز دشمن به خیمه ها می شده، طناب های چادرها تو در تو واقع می شده تا دشمن نتواند از بین آن ها عبور کند و محدوده میدان را نیم هلالی قرار داد هاند و خودشان نیز در دهانه آن نیم هلال واقع شده اند و علاوه بر

ص: 160

مواجه شدن با دشمن از یک سو از سوی خیمه ها از هر گونه گزند و تجاوز در امان می مانده است.

ج) سخنان حضرت علیه السلام در قتلگاه

پس از شهید شدن اصحاب و اقوام، همگان به سوی حضرت اباعبدالله علیه السلام حمله ور شدند. هر کس جلو می آمد از حضرت شکست می خورد تا اینکه عمرسعد فریاد زد: این مرد فرزند علیّ است: «هذا ابن قتال العرب» «این فرزند شجاع ترین مرد عرب است ».و دستور داد تا از هر طرف به حضرت حمله کردند و بین او و خیمه ها فاصله انداختند.

در این هنگام امام حسین علیه السلام فریاد کشید و فرمود:

«وْیحَکُمْ یا شِیعَهَ آلِ أبِی سُفْیَان إنْ لمْ یکُنْ لکُمْ دِینٌ وَکُنْتُم لا تَخَافُونَ المَعَاد فَکوُنوا أحْرَارًا فی دْنیاکُم وارجِعوا إلی أحسَابِکُم إنْ کُنتُم عُرُباً کما تزعُمُون فناداه شِمرٌ: ما تقولُ یا ابنَ فَاطمه؟ فقال علیه السلام: أقولُ: أَنا الذِی أقَاتِلُکُم وَتُقَاتِلُوَننِی والنِّساءُ لیسَ عَلِیْهِنَّ جُناح, فَامنَعُوا عُتَاتَکُم وَجُهَّاَلکُم عنِ التَعَرَّضِ لحَرَمِی مَا دُمْتُ حَیّاً(1)؛ وای بر شما ای پیروان آل ابی سفیان! اگر دین ندارید و از معاد هراسی ندارید، در دنیایتان آزادمرد باشید و به حسب و شرافت خود نگاه کنید، چون شما عرب هستید. شمر ندا برآورد که چه می گویی فرزند فاطمه؟ حضرت فرمود: می گویم من با شما می جنگم و شما با من، زنان گناهی ندارند. تا من زنده ام طغیان گران خود را از حرم و اهل بیت من بازدارید .»

بله؛ حضرت بااینکه م یداند تا لحظه ای دیگر هیچ مدافعی

ص: 161

برای اهل بیتش نیست و تنها مدافع آنان نیز تا لحظات دیگر از پا در می آید؛ ولی باز حاضر نیست. ببیند اهل بیتش مورد هجوم دشمن واقع شوند و شرافت عربی آنان را گوشزد می کند تا شاید بدین وسیله آنان را از تعرض به زنان بازدارد. آیا این عمل حضرت درس حمیّت، غیرت و دفاع از تمام خانواده برای تمام مردان جهان نیست؟ آیا دوستداران حضرت نباید برای حفظ خانواده از تعدّی دیگران تلاش کنند؟

فرمود: «... حتماً تو را در (قیامت) نزد رسول خدا صلی الله علیه واله ببرند، با بار سنگین گناه، گناه ریختن خون اهل بیت آن حضرت، و هتک حرمت (حجاب) آن ها، آنگاه حق ما از تو گرفته خواهد شد، و در آنجا عزت ما و ذّلت خود را خواهی دید. »(1)

این فراز بیانگرآن است که خاندان رسالت در مورد، قداست حریم حجاب بسیار حساس بودند، به طوری که هتک آن را در کنار گناه بزرگ ریختن خونشان، عنوان یک گناه بزرگ می شمردند و با ذکر آن به سلطان ستمگر وقت، اعتراض می نمودند.

آری هم امام حسین علیه السلام نسبت به حفظ حریم اهل بیت و حفظ آنان از معرض نامحرمان از هیچ تلاش و حرکتی فروگذاری نکردوهم خود آن بزرگواران در کربلا و در طول اسارت، هیچ گاه و هیچ لحظه از حفظ حجاب و عفاف خود غفلت ننمودند. هر یکی از این صحنه ها می تواند برای جامعه امروز ما درس آموز باشد. بنابراین خواهرم! برادرم! از واقعه کربلا، تنها درس گریه و عزاداری نگیرید. درس عفت بگیرید. درس حجاب بگیرید.

معرفت خود را نسبت به کربلا و عاشورا بیشتر کنید. امام من و شما هنوز هم تشنه لبیک است.

قضیه ای برای دختر امام حسین علیه السلام به نام فاطمه صغرا علیه السلام اتفاق می افتد. عربی از سپاهیان یزید او را دنبال می کند. آن عرب با ته نیزه به پشت دخترک می زند و هنگامی که بر زمین می افتد، او آن چنان گوشواره های دخترک را از گوشش بیرون می کشد که گوش هایش پاره می شوند. آنگاه که به هوش می آید، سر خود را در دامن عمه اش زینب علیه السلام می بیند، در این حال اولین درخواستی که دارد این است: عمه جان آیا پارچه ای پیدا می شود تا با آن سرم را از چشم نامحرمان بپوشانم؟

دختر د لسوخته به عمه اش نگفت، سه روز است که آب نخورده و تشنه اش است، نگفت که گوش هایش درد می کند، نگفت که او را شلّاق و تازیانه زده اند. نگفت پدرم کجاست. نگفت برادرم کجاست. نگفت عمویم کجاست. فقط وقتی متوجّه شد که چادر به سر ندارد با گریه التماس کرد: عمّه جان! چادر ندارم! آیا چادری نداری که خود را با آن بپوشانم؟! حضرت زینب با چشم های پر از اشک فرمود: دخترم؛ چیزی برای ما باقی نگذاشته اند(1).

ص: 164

ص: 166

حداقل یک هفته یا ده روز برای آماده شدن، وقت لازم است.

پیش خود گفت: «چطور الان مهیا هستید؟ »

اما ملااحمد آماده شد و در همان روز با درویش همسفر شد. وقتی به چند فرسخی قم رسیدند، برای رفع خستگی کنار چشمه ای استراحت کردند. در آن حال، درویش به فکر فرو رفت و ابراز ناراحتی کرد. ملااحمد علت را جویا شد.

درویش گفت: کشکول خود را در خانه شما جا گذاشته ام.

ملا احمد نراقی گفت: وقتی از کربلا برگشتیم، کشکولت را برمی داری.

اما درویش گفت: من به کشکولم بسیار وابسته هستم.

ملااحمد گفت: آیا نمی توانی مدتی بدون کشکول باشی؟

درویش با ناراحتی گفت: من کشکول و تبرزین خود را می خواهم و در این حال آماده بازگشتن می شود.

ملااحمد نراقی گفت: «ای درویش! من به آن ریاست و مقام و منزلتی که در کاشان دارم، اینقدر وابسته نیستم که تو به این کشکول خود وابسته ای؟!»(1)

آری ملا احمد، زاهد و پارسایی است که زهدش شهره عالمان و زاهدان می باشد.

متن و محتوا

یکی از مکارم اخلاقی، زهد و پارسایی است. زهد به معنای رو یگردانی از دنیا و امور مادی و توجه به امور معنوی و اخروی است. انسان زاهد به آنچه خداوند برای بندگانش خواسته و تدارک دیده، مشتا قتر است تا به زیبایی ها و نعمت های دنیوی.

ص: 170

آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام بیانگر تشویق به سوی این فضیلت اخلاقی هستند.

امام صادق علیه السلام فرمود: در مناجات موسی علیه السلام آمده: «َیا مُوسَی إِنَّ عِبَادِیَ الصَّالِحِینَ زَهِدُوا فِی الدُّنیَا بِقَدْرِ عِلْمِهِمْ وَ سَائِرَ اْلخَلْقِ رَغِبُوا فِیهَا بِقَدْرِ جَهْلِهِمْ (1)؛ ای موسی! بندگان شایسته من به اندازه دانششان در دنیا زهد ورزیدند و دیگران به اندازه نادانیشان بدان رغبت کرده اند. »

البته قرآن و روایات بر بهره برداری از مواهب دنیا و نعمت های خدادادی حلال و طیب تأ کید کرده و از بشر می خواهد که ازآن ها به درستی استفاده کنند؛ زیرا همه آن ها را خداوند برای انسان آفریده تا آدمی با بهر همندی از آن ها به کمال دست یابد.

بنابراین آنچه نفی می شود، دلبستگی و علاقه باطنی به دنیا و زینت های آن است، ولی در همان حال از انسان ها خواسته شده تا از دنیا و مواهب طیب آن برای دست یابی به کمال بهره گیرند.

به قول شاعر:

زهد آن نیست که تو صاحب چیزی نشوی***زهد آن است که چیزی نشود صاحب تو

نخواهد ماند. به خصوص اینکه دامنه آرزوها هرگز محدود نمی شود و طبیعت آن ها این است که هر زمان انسان به یکی از آرزوهایش جامه عمل می پوشاند، آتش عشق آرزوی دیگری در دل او زبانه می کشد و نیروهایش را برای وصول به آن بسیج می کند؛ بلکه گاه رسیدن به یک آرزو سبب دلبستگی به چند آرزوی دیگر می شود!

از سوی دیگر برخی از آرزوها مثبت و سازنده است. آرزوهایی که چون آب حیات، وجود انسان را سیراب ساخته و وجود انسان را پرثمر می کند. این آرزوها نشاط معنویت را در زندگی دنیایی نیز بیش از بیش رشد می دهد. پیامبر اسلام صلی الله علیه واله فرمود:

«الأمَلُ رحْمَهٌ لِأمَّتِی وَ لوْ لا الأمَلُ مَا رضَعَتْ وَالِدَهٌ وَلدَهَا وَلَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَرا (1)؛ امید و آرزو، برای امت من رحمت است و اگر امید و آروز نبود هیچ مادری فرزندش را شیر نمی داد و هیچ باغبانی نهالی نمی کاشت. »

عده ای از مردم آرزوی های خود را به سمت مثبت و صادق سوق می دهند و از این رحمت الهی کمال استفاده را می کنند.

و آروزهای خود را به آروزهای مثبت تبدیل کنند تا جایی که عشق به حضرت در وجودشان موج می زد و حاضر بودند، بارها و بارها در راه امام علیه السلام، جان گران خود را فدا کنند.

در راه دوست کشته شدن آرزوی ماست***دشمن اگر چه تشنه به خون گلوی ماست

گردیم دُور یار چو پروانه گرد شمع*** چون سوختن در آتش عشق آرزوی ماست

از جان گذشته ایم و به جانان رسیده ایم*** در راه وصلْ این تن خاکی عدوی ماست

خاموش گشته ایم و فراموش کی شویم*** بس این قدر که در همه جا گفتگوی ماست

ما را طواف کعبه به جز دُور یار نیست***کز هر طرف رویم خدا روبروی ماست

وَ خَصَّ أ رْباَبهَا فَقَا ل وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُور (1)؛ اگر نزد خداوند عبادتی بهتر از شکرگزاری در همه حال بود که بندگان مخلصش با آن عبادتش کنند، هر آینه آن کلمه را درباره همه خلقش به کار می برد؛ اما چون عبادتی بهتر از آن نبود از میان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ویژه گردانید و فرمود: «قَلِیل مِن عِبادِ ی الشَّکُوُر (2)»

آنگاه که امیرمؤمنان علیه السلام گفت وگوهای بی واسطه رسول خدا صلی الله عیله واله در شب معراج با خداوند متعال را نقل می کند، شاخصه هایی برای اهل دنیا و دنیاپرستان ذکر کرده و می فرماید: «اهل دنیا کسانی هستند که زیاد می خورند، زیاد می خندند، زیاد می خوابند، زیاد خشمگین می شوند، از کسانی که نسبت به آن ها اسائه ادب کرده اند، عذر نمی خواهند، اگر کسی از آن ها عذرخواهی کند، عذر او را نمی پذیرند، هنگام اطاعت، کسل و

بی نشاطاند، هنگام معصیت شجاع و جسورند، آرزوهای دور و دراز دارند در حالی که مدت عمر آن ها کوتاه و اجل آنان نزدیک است، محاسبه نفس ندارند، کمتر فکر می کنند، پرحرف اند، کمتر می ترسند، هنگام غذا بیش از حد شادمان می شوند، درنعمت ها شکرگزار نیستند، در بلاها صبر نمی کنند، خوبی های مردم را با دیده حقارت می نگرند، حتی نسبت به کارهایی که انجام نداده اند خود را می ستایند، آنچه را که ندارند، ادعا می کنند، هرچه دلشان بخواهد، سخن بر زبان جاری می کنند و دائم از بدی های مردم سخن می گویند؛ اما خوبی های آنان را

مخفی می دارند.»(3)

ص: 175

خداوند گشود و فرمود:

«أثْنِی عَلَی الله أَحْسَن الثَّنَاءِ وَ أحْمَدُهُ عَلَی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ...أمَّا بعْدُ فِإّنِی لا أعْلَمُ أصْحَاباً أوْفَی وَ لا خَیْرًا مِنْ أصْحَابِی وَلَا أهْلَ بیْتٍ أبَرَّ وَ لا أَوْصَلَ مِنْ أهْلِ بیْتِی فَجَزَاکُمُ اللهُ عَنِّی خَیْرًا(1)؛ خدا را به بهترین وجه ستایش کرده و در شداید و آسایش و رنج و رفاه در مقابل نعمت هایش سپاسگزارم، اما بعد، من اصحاب و یارانی بهتر از یاران خود ندیدم و اهل بیت و خاندانی باوفاتر و صدیق تر از اهل بیت خود سراغ ندارم. خداوند به همه شما جزای خیر دهد. »

حضرت در سخت ترین لحظه های زندگی حتی در اوج جنگ و جهاد روز عاشورا، قدردانی و سپاسگزاری از بندگان خدا را که به او خدمتی کردند و در مسیر او گامی برداشتند ، فراموش نکرد.

قطعه ای دیگر از زندگی اباعبدالله علیه السلام رقم خورد. در این قطعه، حضرت پس از سپاسگذاری از خداوند، اهل دنیا را اینگونه معرفی کرد:

«اْلحَمْدُ لله الذِی خَلَق الدّْنیَا فَجَعَلَهَا دَاَر فَنَاءٍ وَ زوَا ل مُتَصَرِّفَهً بِأهْلِهَا حَاًلا بعْدَ حَالٍ فَاْلمَغْرُوُر مَنْ غَرَّتْهُ وَ الشَّقِیُّ مَنْ فَتَنَتْه فَلا تَغُرَّنکُمُ اْلحَیاهُ الدّْنیا فِإَّنهَا تَقْطَعُ رَجَاءَ مَنْ رَکِنَ إَلیْهَا(2)؛ حمد و سپاس خدای را که دنیا را محل فنا و زوال قرار داد، دنیا اهل خود را تغییر می دهد و آن ها را دگرگون می سازد، مغرور کسی است که گول دنیا را بخورد و بدبخت کسی است که شیفته و فریفته او بشود، مردم! دنیا گولتان نزند که هر کس به او اعتماد کند، ناامیدش می سازد. »

ص: 177

یکی از شهدای سرفراز عاشورا «عبدالله بن عمیر کلبی » بود. او دارای دستان بلند و بازوان تنومند بود. وقتی «یسار »غلام زیاد بن ابی سفیان و «سالم »غلام عبیدالله بن زیاد به میدان آمدند و مبارز طلبیدند، «حبیب بن مظاهر » و «بُرَیْر »برخاستند که جواب آن ها را بدهند ، امام مانع شد؛ تا اینکه عبدالله بن عمیراجازه خواست و یک تنه بر آن دو نفر یورش برد و آن دو را به هلاکت رساند. سپس خود را به قلب سپاه عمر سعد زد و رجز حماسی می خواند. اینجا بود که همسرش عمود خیمه را گرفت و به یاری شوهر شتافت و گفت: «شوهرم! از خاندان پیامبر دفاع کن ! من به خیمه ها باز نمی گردم تا با تو کشته شوم. »

حضرت اباعبدالله علیه السلام او را فرا خواند و از او و شوهرش تشکر و قدردانی کرد، آنگاه فرمود:

«جَزَیْتُمْ مِنْ اهْلِ بیْتٍ خَیْرا اْرجِعی رحِمَکِ اللهُ اَلی النِّساءِ فَاجْلِسی معَهُنَّ فِاَّنهُ لیْسَ عَلَی النِّساءِ قِتالٌ (1) ؛ (در راه حمایت از اهل بیت) به پاداش نیک از طرف اهل بیت نائل شوید! خدا رحمتت کند! برگرد به سوی آن ها و با آنان بنشین! به راستی بر زنان جهاد واجب نیست. »

است. کسانی که رعایت حلال و حرام می کنند و بدنشان را در معرض حرام قرار نمی دهند، مسلماً بزرگترین زهد را پیش گرفت هاند.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله درباره زهد در دنیا می فرماید:

«هُوَ ألایغْلبَ الحَلَالُ شُکْرَه و لا الحَرَا م صَبْرَه (1) ؛ زاهد کسی است که در هنگام دستیابی به موارد مشروع و حلال، خود را گم نکند (به افراط و تفریط نگراید) و در صورت فراهم آمدن زمینه ارتکاب حرام، صبر و خویشتن داری را از دست ندهد و دست به گناه نیازد. »

دشمنان امام حسین علیه السلام در ظاهر مسلمان بودند، نماز می خواندند و روزه می گرفتند. در آن لحظات حساس عاشورا، امام معصوم علیه السلام لب به نصیحت گشود و این قوم را نصیحت کرد؛ اما اثری در وجود آن ها دیده نشد! خود حضرت عامل این بی اعتنائی را در لقمه حرام معرفی کرده و فرمودند: «فَقَد مُلِئَتْ بُطُوُنکُم مِن اْلحَرَام (2) ؛ چون شکم های شما از حرام پرشده است، حرف های من در شما اثر نمی گذارد. »

نجومی، حقوق مردم را ضایع می کنند، دنیاپرستانی هستند که به خاطر لذائذ مادی، خود را در حرام غوطه ور می کنند. این افراد نه تنها زاهد نیستند، بلکه دنیاپرست محسوب می شوند.

دنیا پرست و شکم پاره ای در روز عاشورا حضور داشتند، روبروی آن ها امام حسین علیه السلام و یارانش بودند که از هم از نظر اندیشه و هم از نظر رفتار و کردار در بالاترین حد زهد و دنیاگریزی بودند.

آنان نه تنها از مال بلکه جان گران خویش را در راه دین و دینداران ایثار کردند.

امروزه هم هستند کسانی که جان خویش را بر کف دست گرفته و برای پاسداری از حرم اهل بیت علیهم السلام ایثار جان می کنند و خوشا به حال این عزیزان حسینی مسلک؛ اینان به عاشوراییان اقتدا کردند و ما را جا گذاشتند.

سراپا وسعت دریا گرفتند***همان مردان که در دل جا گرفتند

تمام خاطرات سبزشان ماند***به بام آسمان مأوا گرفتند

به دوش ما چه ماند ای دل، که وقتی***خدا را شاهدی تنها گرفتند

چه شد ای دل، که در این راه رفته*** جواز وصل را بی ما گرفتند

مگر مردان غریبی می پسندند***غریبانه رهِ دریا گرفتند؟

ص: 181

پشت بام رفتم و با کمال تعجب دیدم، مرحوم شیخ حسنعلی همچنان در حال رکوع است و برف زیادی بر روی کمر ایشان نشسته و اینجا بود که معنای عبادت و راز و نیاز واقعی را درک کردم(1).

مرحوم حاج شیخ حسنعلی از پانزده سالگی تا پایان عمر پر برکتش، هر ساله سه ماه رجب و شعبان و رمضان و ایام البیض هر ماه را و روزه دار بودند و شب ها تا به صبح مشغول عبادت و راز نیاز بودند.

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق*** ثبت است بر جریده عالم دوام ما آن عالم ربانی و عارف صمدانی در واپسین دم زندگی اش، پسرش را چنین سفارش نمود:

1- نمازهای یومیه خود را در اول وقت آن ها به جای آر؛

2- در انجام نیازهای مردم، هر قدر که می توانی بکوش و هرگز فکر نکن که فلان کار بزرگ از من ساخته نیست؛ زیرا اگر بنده خدا در راه حق گامی بردارد، خداوند نیز او رایاری خواهد کرد؛

3- سادات را بسیار گرامی و محترم شمار و هر چه داری در راه ایشان صرف کن و از فقر و درویشی در این کار پروا نما؛

4- از سحرخیزی و نماز شب غفلت مکن و تقوا و پرهیز را پیشه خود ساز(2).

عبادت و راز و نیاز با پروردگار لذتی دارد که اگر هر کسی مزه آن را بچشد، نه تنها از سختی ها و تکرار عبادت دچار رنجش خاطر و دلزدگی نمی شود، بلکه شوق و اشتیاقش بیشتر شده و از آن لذت ماندگاری می برد.

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود:

«أفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِ ق اْلعِبَادَهَ فَعَاَنقَهَا وَ أحَبَّهَا بِقَلْبِهِ وَبَاشَرَهَا بِجَسَدِهِ وَ تَفَرَّغَ لهَا فَهُوَ لا یبَالِی عَلَی مَا أصْبَحَ مِنَ الدّْنیَا عَلَی عُسْرٍأمْ عَلَی یسْرٍ (1)؛ بهترین مردم کسی است که عاشق عبادت است و آن را در آغوش کشد و از دل دوست دارد و با تن بدان در آمی زد و خود را برای انجام آن فارغ سازد، او است که باک ندارد در دنیا سختی کشد یا در رفاه باشد. »

انسان عابد خدا را در نزدیکی خود می بیند و با او راز و نیاز می کند و مقصد خود را در ارتباط با خدا می داند:

«وَ إذَا سَأُلَکَ عِبَادِی عَنی فِإن ی قَرِیبٌ أجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاِع إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوْا لیِ وَ لْیُؤْمِنُوْا بیِ لَعَلهُمْ یَرْشُدُونَ (2)؛ و هنگامی که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند،(بگو:) من نزدیکم! دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند) »

اللهَ رَهْبَهً فَتِلْکَ عِبَادَهُ اْلعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُکْرًا فَتِلْکَ عِبَادَهُ الأ حْرَارِ وَ هِیَ افْضَلُ اْلعِبَادَهِ (1)؛ عده ای از شوق

بهشت، خدا را عبادت می کنند که این عبادت تجار است. وعده ای از خوف جهنم، خدا را عبادت می کنند که این عبادت عبید و بردگان است و عده ای نه از شوق بهشت و نه از خوف جهنم، بلکه از روی شکر و از روی اینکه خدا را اهل عبادت یافتند، او را عبادت می کنند که این عبادت آزادگان است که برترین عبادت است. »

فردی به پدرش احترام می گذارد، به امید رسیدن ارثیه بیشتر به او، دیگری به پدر احترام می گذارد، از ترس محرون نشدن از ارث و سومی به پدر احترام می گذارد، به اعتبار اینکه پدر شایسته احترام است و حق زیادی بر گردن فرزند دارد. سومین نوع برخورد با پدر، بهترین و کاملترین برخوردهاست.

گروه سوم از عبادتشان لذت می برند و ارتباط با خدا را بر ره نوع رابطه و ارتباطی ترجیح می دهند. این گروه خدا را فقط برای خودش که شایسته عبادت است؛ عبادت می کنند؛ یعنی نه از روی ترس از جهنم و نه به خاطر طمع بهشت، بلکه خدا را آن گونه شناخته اند که شایسته عبادت است.

این دسته همان کسانی هستد که به عشق الهی نیمه های شب از خواب ناز بلند شده، به خود سختی می دهند و در خلوت و سکوت، هنگامی که مردمان در خوابند، با خدای خود راز و نیاز می کنند. (هر چند خداوند برای نماز شب هم ثواب آخرت و فوائد بسیار دنیا و آخرت قرار داده است، اما چون مستحب است، عده

ص: 188

زیادی از مردم از راحتی های دیگر به خاطر آن نمی گذرند) اما کسانی که خدا را برای خودش می خواهند و او را عبادت می کنند سختی عبادت را به راحتی دنیا ترجیح می دهند.

جان بی جمال جانان میل جهان ندارد***هر کس که این ندارد حقا که آن ندارد

عبادت پیامبران، امامان و اولیای الهی از نوع سوم عبادات است.

امیرالمومنین علی علیه السلام در مناجاتش به خدای سبحان عرضه می دارد:

«وَ إنْ أدْخَلْتَنِی النَّاَر أعْلَمْتُ أهْلَهَا أُنِّی أحِبُّک(1)؛ خدایا اگر مرابه جهنم هم ببری به اهل جهنم می گویم تو را دوست دارم. »

این چه نوع معرفتی است که چنین محبتی را در پی دارد؟

دوستی و علاقه ای که در بدترین شرایط و عذاب هم از بین نمی رود.

بنابراین در نگاه حضرت علی علیه السلام، «عشق »و «اخلاص »عناصراصلی عبادت و ارتباط با خدا به شمار می آیند و عبادت بدون عشق کامل نیست و بدون اخلاص پذیرفته نمی شود. نشانه عشق، «شب زنده داری و تحمل سختی های عبادت »است و نشانه اخلاص «هماهنگی درون و بیرون و کردار و گفتار انسان »است.

گره مطلب به کربلا و عاشوراییان این نوع عبادت و ارتباط با خدا یکی از شاخص ترین برنامه های

ص: 189

امام حسین و یاران عاشورای اش علیه السلام است. در روز نهم محرم یعنی تاسوعا، عمر سعد قصد داشت بر امام حسین علیه السلام و یاران باوفایش حمله کند؛ اما حضرت سیدالشهداء علیه السلام از آنان یک شب را مهلت گرفت تا با خدای خویش به عبادت و راز و نیاز بپردازد و از این طریق خود و یارانش را سیراب عشق الهی کند.

یاران امام حسین علیه السلام نیز می دانستند که آن شب، شب آخر عمر آن هاست هر کدام گوشه ای خلوت کردند و به عبادت مشغول شدند. در منابع تاریخی شور و حال شب عاشورا در میان یاران امام حسین علیه السلام به کندوی زنبورانی تشبیه شده که صدای آن ها در صحرا می پیچد.

عبادت و ارتباط با خدای عاشوراییان در شکل های متنوع زیر جلوه گر شده و بروز نمود:

الف) دعا و مناجات

یکی از سنت های پسندیده زندگی امام حسین علیه السلام دعا و مناجات با خدا است.

اقناع اندیشه

یکی از اصحاب امام حسین علیه السلام می گوید: «داخل مسجد پیامبر شدم، دیدم که امام حسین علیه السلام در حال سجده است و صورت مبارکش را بر خاک گذاشته و می گوید: «مولای من؛ اگر مرا با خطاکاران در دوزخ گرد آوری، به آنان می گویم که من تو را دوست دارم. »(1)

انس می گوید: «شبی در مکه معظمه همراه حسین بن علی علیه السلام در کنار قبر جده اش خدیجه کبری علیه السلام بودم. آن حضرت

ص: 190

مقداری اشک ریخت. سپس به من فرمود که از من و این مکان فاصله بگیر و مرا به حال خود واگذار! »

انس می گوید: «من خود را کناری پنهان کردم. حسین علیه السلام به نماز ایستاد و مناجات و دعایش به طول انجامید. شنیدم که می گفت: پروردگارا! تویی مولای بنده ات، ترحم نما بر عبد کوچکی که پناهگاه او تویی. ای صاحب بزرگی و برتری ها! تکیه گاه من تویی، خوشا به حال کسی که از تو ترسان و شب بیدار است و گرفتاری خویش را به درگاه صاحب جلالی گوید و هیچ درد و بیماری زیادتر از عشق به مولایش ندارد. هر زمان غم و غصه اش را بیان کند، خدایش جواب داده و لبیک گوید و زمانی که در تاریکی شب به تضرع و زاری درآید، خدا او را عزیز شمرده و به قرب خویش راه دهد.»(1)

امام حسین علیه السلام از ابتدای حرکت خود از مدینه تا کربلا هر جا فرصت پیدا می کرد و هر زمان اقتضا می نمود دست به دعا بر می داشت و آنچه در نظر داشت را با خدا در میان می گذاشت. دعای عرفه یکی از بارزترین دعاهای حضرت در مسیر کربلا است.

دعا و مناجات حضرت گوش های از عشق بازی اما م حسین علیه السلام با خالق هستی را نشان می دهد. سالار شهیدان، در روز عاشورا به محبوب خود عرض می کرد: «خدایا! دوست دارم در راه فرمان برداری و عشق به تو، هفتاد هزار بار (کنایه از کثرت بی شمار است) کشته و زنده شوم؛ خصوصاً اگر در کشته شدن من دین تو یاری شود و حکم شرع تو احیا گردد.»(2)

ص: 191

در این فراز کوتاه، محور اصلی و اساسی تمام اهداف و انگیزه های قیام حسینی، مشخص گردیده و آن هم عشق و محبت به خداوند سبحان است.

در سیره دیگر یاران کربلایی امام حسین علیه السلام نیز دعا و مناجات رنگ و بوی خاصی داشته است.

تحریک احساس

نقل شده روزی امام باقر علیه السلام وارد اتاق پدرش امام سجاد علیه السلام شد: «فَإذَا هُوَ قَدْ بلَغ مِن اْلعِبَادَهِ مَا لم یبْلُغْه أحَد فَرَآهُ قَدِ اصْفَرَّلَوْنهُ مِنَ السَّهَرِ وَ رَمِصَتْ عَیْنَاهُ مِنَ اْلبُکَاءِ وَ دَبِرَتْ جَبْهَتُهُ وَنخَرَمَ أنْفُهُ مِنَ السُّجُودِ وَ وَرِمَتْ سَاقَاهُ وَ قَدَمَاهُ مِنَ اْلقِیَامِ فِی الصَّلَاه...؛ نگاه کرد دید، پدرش از عبادت حالی پیدا کرده که هیچ کسی به این حال نرسیده است. از بی خوابی و شب زنده داری رنگ صورت مبارکش، زرد شده و دیدگانش از زیادی گریه ورم نموده و به خاطر سجده کردن، پیشانیش و دماغش پینه و زخم شده و پاهایش از قیام در نماز متورم شده است. (یعنی عبادت این یادگار کربلا به حدی رسیده بود که اینگونه بر بدنمبارکش اثر گذاشته بود که جای آن بر پیشانی و رنگ رو و پاهای ایشان آشکار شده بود. اگر کسی بخواهد به این مرحله عبادت برسد، باید بر سر سفره ایشان بنشینند و حداقل یک بار صحیفه سجادیه را مرور کند.)

امام باقرعلیه السلام فرمود: هنگامی که این حال را در پدر بزرگوارم مشاهده کردم نتوانستم از گریه خودداری نمایم پس از سر دلسوزی بر او گریستم، و او در حال تفکر و اندیشیدن بود و پس

ص: 192

از اندک زمانی از ورود من به من توجه کرد و فرمود: بخشی از صحیفه هائی که عبادات علی علیه السلام در آن نوشته شده بیاور. آن دعاها را به او دادم. پس اندکی از آن را قرائت کرد و دلتنگ شد و صحیفه را به زمین گذاشت و فرمود چه کسی توانایی عبادت علی علیه السلام را دارد.»(1)

دلا بسوز که سوز تو کارها بکند***نیاز نیم شبی دفع صد بلا بکند

ز ملک تا ملکوتش حجاب بردارند***هر آنکه خدمت جام جهان نما بکند

طیبیب عشق مسیحا دمست و مشفق لیک***چو درد در تو نبیند که را دوا کند

گره به مخاطب

ما چقدر از امام حسین علیه السلام و یارانش الگو گرفته ایم، و چه بخشی از زمان خود را برای دعا و مناجات با خدا اختصاص می دهیم؛ آیا دعاهای ما فقط برای درخواست و حاجات دنیوی است و یا مسائل معنوی و عبادی هم در آن جایگاهی دارند.

امام باقرعلیه السلام فرمودند:

«إنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَل یحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ اْلمُؤْمِنِینَ کُل عَبْدٍ دَعَّاءٍ فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی السَّحَرِ إَلی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإَّنهَا سَاعَهٌ َتُفَتَّحُ فِیهَا أبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تُقَسَّمُ فِیهَا الأرْزَاقُ وَ تُقْضَی فِیهَا اْلحَوَائِجُ اْلعِظَامُ (2) ؛ به راستی خداوند عزوجل از بین بندگان مؤمن خویش، آن بنده ای را دوست دارد که بسیار اهل دعا و

ص: 193

نیایش باشد. بر شما باد که هنگام سحر تا طلوع خورشید را برای دعا انتخاب کنید؛ زیرا در این ساعت ها درهای آسمان گشوده می شود و روزی بندگان تقسیم می گردد و خواسته های بزرگ به اجابت می رسد. »

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ***از یمن دعای شب و ورد سحری بود

ب) نماز عاشوراییان

معاویه بن وهب از حضرت صادق علیه السلام پرسید: برترین چیزی که بندگان را به خدا نزدیک می سازد و محبوب ترین کار در نزد خداوند چیست؟ حضرت فرمود:

«مَا أعْلَم شَیْئاً بعْدَ اْلمَعْرِفَهِ أفْضَل مِن هذِهِ الصَّلَاه(1)؛ بعد ازشناخت خداوند، چیزی را با فضیل تتر از نماز نمی دانم. »

آن حضرت در جای دیگر فرمود:

«أَّوُل اْلوَقْت رِضْوَان ا لله وَ آخِرُ اْلوَقْتِ عَفْوُ الله (2) ؛ نماز اول وقت بهشت و رضوان پاداش آن است و نماز آخر وقت به غفران الهی و لطف خدا مورد قبول است. »

ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام پرسید: «چرا حضرت فاطمه را زهرا (درخشنده) نامیدند؟ » حضرت فرمود: «برای این که در هر روز سه مرتبه نور فاطمه بر امیرالمؤمنین علی علیه السلام ظاهرمی شد. (3) یک بار زمانی که برای نماز صبح می ایستاد، نوری از وجود مبارکش درخشید و همه خانه های مدینه را روشن کرد.

مردم با تعجب خدمت رسول خدا صلی الله علیه واله رسیده و علت نورانی

ص: 194

شدن خانه هایشان را پرسیدند.

پیامبرصلی الله علیه واله فرمودند: «به خانه دخترم فاطمه بروید تا پاسخ خود را دریابید! »چون به خانه حضرت فاطمه رفتند، مشاهده کردند که آن بانوی پرهیزکار در محراب عبادت به نماز مشغول است و نوری که مدینه را روشن کرده است، از سیمای ملکوتی آن حضرت می باشد.

بار دوم زمانی بود که زهرای اطهر به نماز ظهرمی ایستاد و سومین بار پس از غروب آفتاب بود که مردم مدینه با شگفتی از رسول خداصلی الله علیه واله سؤال کردند. و حضرت بار دیگر آنان را به سراغ خانه فاطمه علیه السلام فرستاد. آنان چون خدمت می رسیدند، می دیدند که حضرت به نماز و تسبیح و تمجید پروردگار مشغول است و از نور وجود آن حضرت است که خانه هایشان غرق نور شده است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «آن نور پیوسته در وجود مقدس حضرت زهرا علیه السلام بود تا آنکه امام حسین علیه السلام متولد شد و آن نور به جبین مبارک آن حضرت منتقل شد و این نور تا قیامت با ما است و از امامی به امام دیگر منتقل می شود. »(1)

بررسی زندگی امام حسین علیه السلام نشان می دهد که ایشان همواره به نماز توجه خاصی داشته اند. همه سخنرانی های امام حسین علیه السلام برای یارانشان در طول سفرشان تا کربلا بعد از نماز بوده است. این مطلب نشان می دهد که فکر انسان بعد از نماز آمادگی بهتری دارد.

امام علیه السلام در شب عاشورا از دشمن مهلت می گیرد تا بتواند نماز

ص: 195

بخواند و با خدای خود راز و نیاز کند. آن حضرت در سخت ترین حالات ظهر عاشورا نمازش را اول وقت و به جماعت می خواند. این برای ما درس عبرت است که با داشتن مشکلات کم، نماز خود را ترک نکنیم.

حضرت زینب علیه السلام در شب شام غریبان با وجود همه مشکلات و سختی هایی که تحمل کرده بود و حتی فرزندانش به شهادت رسیده بودند و باید بقیه را هم دلداری می داند؛ علاوه بر نماز واجبش، نماز شب خود را نیز می خواند.

امام حسین علیه السلام هنگام وداع در روز عاشورا به زینب کبری علیه السلام فرمود: «ای زینب، خواهرم! در نماز شب مرا فراموش مکن. »(1)

به شهادت رسید. (1)

تا نماز خود به پا دارد امام***پیش مرگانش به صف اندر شدند

در مسیر بارش طوفان تیر***پیش پایش لاله گون پرپر شدند

در زیارت نامه امام حسین علیه السلام جنین می خوانیم: «اشهَدُ اَّنکَ قَدْ اقَمْتَ الصَّلوهَ وَ اتَیْتَ الزَّکوهَ وَ امَرْتَ بِاْلمَعْروفِ وَ نهَیْتَ عَنِ اْلمُنْکَرِ وَ جاهَدْتَ فِی اللهِ حَقَّ جِهادِهِ »(2)

مثل زیر پله و گوشه حیات و... را برای نماز در نظر می گیرند و اصلا به بهداشت و نظافت این مکان ها هم اهمیتی نمی دهند!

با این حال چگونه می توان توقع داشت نماز در اول وقت و به جماعت و با حضور حداکثری نمازگزاران برگزار شود.

برخی از والدین هم اصلاً خود به برنامه های عبادی و نماز اهمیت نمی دهند و تمام تلاشی که معلمین دلسوز و نهادهای مذهبی و فرهنگی و صدا و سیما برای تقویت روحیه عبادی فرزندان متحمل می شوند را به باد می دهند.

ج) انس با قرآن

در میان امامان معصوم و حجت های بالغه الهی، حضرت سیدالشهدا، حسین بن علی علیه السلام امتیازی ویژه دارد. و آن این است که پیوند امام حسین علیه السلام با قرآن کریم، بسیار ریشه دار است؛ چنان که عبارت های زیارت نامه های آن حضرت و غیر آن، به روشنی گویای این حقیقت انکارناپذیر است. در زیارت آن حضرت در عید فطر و قربان می خوانیم: «أشْهَدُ أنَّک التَّالِی لِکِتَاب الله »(1)

در زیارت آن حضرت در شب قدر می خوانیم: «أشْهَدُ أنَّکَ قَدْ أقَمْتَ الصَّلَاهَ... وَ تَلَوْت اْلکِتَاب حَق تِلاوَتِه »(2)

در بعضی از زیارت های حضرت می خوانیم: «السَّلَام عَلَیْک یا شَرِیک اْلقُرْآن »(3)

امام حسین و یاران باوفایش سخت مجذوب جذبه های معنوی قرآن کریم بودند. آیات قرآن کریم در اعماق جان آنان نفوذ کرده بود. بنابراین همه اعمال ایشان از قرآن سرچشمه می گرفته و

ص: 198

همه جا با هدایت های قرآنی حرکت می کردند. به بیان دیگر، اخلاق و رفتار آنان، تجسم و ترسیم آیه های پربرکت قرآن بود و با رفتار خود، آیه های قرآن را زنده می کردند.

گریز به روضه

نقل شده در مسیر کربلا به شام هر وقت دل زینب علیه السلام می گرفت، سر از محمل بیرون می آورد، می شنید از بالای نیزه یک آقایی دارد قرآن می خواند هی صدا م یزد: «وَسَیَعلَمُ الذِینَ ظَلَمُوا أیَّ مُنقَلَبٍ ینقَلِبُونَ (1)»

گاهی هم صدا می زد:

«أَم حَسِبتَ أنَّ أصحابَ الکَهفِ وَ الرَّقیمِ کاُنوا مِن آیاتِنا عَجَباً(2) ؛ قربان قرآن خواندنت برادر! ای برادر! با قرآن خواندنت رفع تهمت از ما کردی، آخر به ما خارجی می گفتند... »

ص: 199

و در قصیده اطواریه می فرماید:

من چرا بی خبر از خویشتنم***من کیم تا که بگویم که منم

من بدینجا ز چه رو آمده ام***کیست تا کو بنماید وطنم

آخر الامر کجا خواهم شد***چیست مرگ من و قبر و کفنم

فطرت انسان پرسش درباره زندگی را دنبال می کند، آیا با مرگ، نیست می شوم و جز این زندگی دنیا، چیزی نیست؟ با این نتیجه گیری می پرسیم: پس فایده دنیا چیست؟ جهان با این عظمت و آفرینش انسان با این اهمیت، تنها برای استفاده چند روز از خوردنی ها و پوشیدنی ها و شهوات آن آفریده شده است؟ آیا این آفرینشی که همراه با مرارت ها و زحمت ها است، بیهوده نیست؟

«أفَحَسِبْتُمْ أنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أ نَّکُمْ إَلیْنا لا تُرْجَعُونَ »(1)

متن و محتوا

خداوند حکیم در قرآن کریم، آغاز و پایان زندگی را تبیین نموده است. بر اساس آیات روحبخش قرآن کسی که به مبدأ آفرینش معتقد است، نمی تواند معاد را انکار کند، زیرا مبدأ همان معاد است و از آن اصل وجودی که آمدیم، به همان هم بازگشت می کنیم: «ِإَّنا لله و إِّنا إَلیهِ راجِعُونَ »(2)

ص: 204

اعتقاد به معاد و بی اعتقادی به آن، آثار اساسی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد که م ی توان گفت این اعتقاد است که مسیر تمام حرکات و سکنات افراد را مشخص می نماید.

کسی که به آخرت و معاد عقیده ندارد، باکی از تجاوز به مال و جان و ناموس و آبروی دیگران ندارد، هر آنچه که از دستش بر آید، انجام داده و حقوق دیگران را به راحتی زیر پا می گذارد. جنایت هایی که در حادثه عاشورا و در امتداد آن، در شرارت های گروه تکفیری داعش ثبت شده، نشانی از این ادعاست.

در مقابل کسی که به معاد و آخرت، باور داشته باشد، به هر اندازه که ایمان به معاد دارد، به همان اندازه نیز به آثارش متأثر است. چنین انسانی در زندگی فردی، برنامه خودسازی و عبادت و آماده سازی خویش را در پیش می گیرد و اینچنین خود را برای سفر آخرت آماده می سازد. چنان که در سرگذشت یاران امام حسین علیه السلام و در امتداد آن، شهادت جوانان عاشورایی انقلاب اسلامی و مدافعان حریم حسینی علیه السلام که شهید حججی نمونه ای از این طیف است، روایت های درس آموزی از باور به معاد و اعتقاد به آن نقل شده است.

در زندگی اجتماعی نیز فرد معادباور، نسبت به حقوق دیگران پایبند می شود و به دیگران احترام می گذارد و بخشی از زمان خود را صرف خدمت و دستگیری از هم نوعان خود می کند.

زیرا او می داند:

«فَإذَا جَاءتِ الصَّاخَّهُ یَوْمَ یَفِرُّ اْلمَرْءُ مِنْ أُخِیهِ وَأمِّهِ وَأبِیهِ وَصَاحِبَتِهِ وَبنِیهِ لِکُلّ ِامْرِئٍ مِّنْهُمْ یوْمَئِذٍ شَأنٌ یغْنِیهِ (1)؛

ص: 205

پس هنگامی که صیحه گوش خراش (نفخه دوم صور) در رسد روزی که آدمی از برادرش می گریزد و از مادر و پدرش و از همسر و پسرانش برای هر انسانی در آن روز حال و کاری خواهد بود که او را به خود مشغول دارد.»

قیامت روز انقلاب عظیم است. کسانی که در دنیا بالا و بلند بودند، ثروتمند و اسم و رسم و مقام و جاه و جلالی داشتند، در روز قیامت پست و خوار می شوند. از طرف دیگر کسانی که در دنیا به آنان اعتنایی نمی شد، بلکه بسیاری از اهل ایمان مورد سخریه و استهزا قرار می گرفتند، مورد خنده مجرمین بودند و به

آنها چشمک می زدند، آن روز بلند و عزیز می گردند.

در روز قیامت چه غلام و کنیزهایی که سر فرازند و چه آقا و خانم هایی که سر بزیرند. چه بدبختی از این بالاتر و چه حسرتی از این دردناکتر است. عده ای روز قیامت فریاد می کشند: «مَاأغْنی عَنِّی مَاِلیَهْ (1)؛ خاک بر سر ما! پول داشتم، پولم به دردم نخورد. »

این فریاد افرادی است که دارند و انفاق نکردند و در آن روز دستشان تهی است!

حسر تمندترین افراد در روز قیامت

سه طایفه اند که حسرتشان در قیامت از همه بیشتر است:

دسته اول: هر عالم و واعظی که به علم و نصیحتش، دیگران عمل کردند، ولی خود بی عمل از دنیا برود.

این عالم فردای قیامت وقتی می بیند دیگران به برکت وعظ و علم او بهشتی شدند؛ اما خودش را به دوزخ می برند، چه خجالتی دارد؟! آرزو می کند ای کاش زودتر او را به جهنم ببرند تا مردم او را نبینند.

دسته دوم: مولایی است که در اثر بی عملی در عذاب است؛ ولی

ص: 208

غلامش در غرق در ثواب پاداش می باشد.

این ها عذاب روحانی است، قطع نظر از عذاب جهنم و بدتر از آن است. یک عمر می گفت: «من مولایم، خانمم، نوکر و کلفت دارم. »

اما در آنجا م یبیند که خدمتگذاران، آقا و خانم حقیقی هستند و خودش بدبخت و پست و ذلیل است.

دسته سوم: مالداری است که از مالش بهره نبرده و آن ها را جا گذاشته و به آخرت سفر کرده است؛ اما ورثه اش اموال او را در خیرات و مبرات صرف کردند. زحمتش را او کشیده و استفاده اش را دیگران بردند. فردا هم حسرتش برای اوست.

تحریک احساس

اما کسی که مالی را به ناروا فراهم کرده و ورثه اش بدون آ گاهی از پیشینه این مال، آن را در راه خیر هزینه کنند، حسرت این مرد دو برابر است، زیرا هم ثواب از دستش رفته و هم اینکه باید عذاب غصب مال و تضییع حقوق دیگران را تحمل کند.

امام علی علیه السلام فرمود: «روز قیامت بزرگترین حسرت و افسوس، افسوس مردی است که مالی را به ناروا گردآورده است. خود به دوزخ رود و آن مال را برای کسی به ارث گذارد که در طاعت خداوند سبحان خرجش نموده به بهشت رود. »(1)

رسول الله صلی الله علیه واله فرمودن: «پشیمان تر از همه مردم در روز قیامت، مردی است که آخرت خود را به دنیای دیگری فروخته است. »(2)

ص: 209

جمله شب می رسد از حق خطاب***خیز غنیمت شمر ای بی نوا

ور نه پس مرگ تو حسرت خوری***چونک شود جان تو از تن جدا

گدایی حسنه و سردرگمی روز آخرت

روز قیامت روزی است که عده ای آرزو می کنند: ای کاش برای چنین روزی سرمایه داشتیم و یا برای چنین روزی تدارکی دیده بودیم: «ِإَّنا أنْذْرناکُمْ عَذاباً قَریباً یوْمَ ینْظُرُ اْلمَرْءُ ما قَدَّمَتْ یداهُ وَیَقُولُ اْلکافِرُ یا لیْتَنی کُنْتُ تراباً (1)»و این حسرت به دلی می ماند، چراکه سرمایه گران بهای عمر فقط یک بار در اختیار انسان قرار می گیرد و هیچکس پس از مردن، توان برگشت برای جبران از دست داده هایش را ندارد. هر چند آرزو کند و التماس نماید التماس او بی پاسخ است: «حَتَّی إذا جاءَ أحَدَهُمُ اْلمَوْتُ قالَ رَبِّ اْرجِعُون لعَلِی أعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرکْتُ »(2)

در یوم الحساب قیامت، چه بسیارند افرادی که دستشان برای یک حسنه دراز است؛ چرا که آن روز، روز وانفسا است؛ روز تبدل اعمال و گرفتن امتیاز است و هیچکس توان برداشتن وزر و بال دیگری را ندارد: «وَ لا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزرَ اخْرَی »(3) و نمی تواند باری ازانسان کم کند و همه به خود مشغولند: «لِکُلِ امْرِئٍ مِنْهُمْ یوْمَئِذٍشَأنٌ یُغْنیهِ »(4) و هرکس به خود مشغول است که چه برسرش می آید. و این زمان انسان بیشتر از هر زمان دیگری به امدادگر و دادرس نیاز دارد.

ص: 210

اینکه خاک سیهش بالین است***اختر چرخ ادب پروین است

گر چه جز تلخی زایام ندید*** هر چه خواهی سخنش شیرین است

صاحب آن همه گفتار، امروز***سائل فاتحه و یاسین است

1. دانشمندی که اثری علمی برای هدایت مردم، از خود به یادگار گذاشته باشد؛

2. فرزند صالح و نیک کرداری که پدر و مادر را به دعای خیر یاد کند؛

3. صدقات و خیرات مستمری که مردم، از آن ها سود برند.

بر اساس این روایت پیامبر صلی الله علیه واله انسانی که می میرد، ارتباطش با این عالم قطع می شود، مگر از چند طریق که یکی از آن ها صدقات یا خیرات جاریه است.

صدقات جاریه (وقف) معامله پرسودی است که برکت آن همواره به صاحبش می رسد.

قرآن کریم می فرماید:

«أیهَا الذِینَ آمَنُوْا هَلْ أدُلکُمْ عَلَی تِجَاَره تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ ألِیمٍ؟!:.... تُجَاهِدُونَ فِی سَبِیل اللهِ بِأمْوَالِکُمْ وَ أنفُسِکُمْ ذَالِکُمْ خَیرٌ لکُمْ إن کُنتُمْ تَعْلَمُون (1) ؛ ای مؤمنان! آیا شما را به بازرگانی و معامله ای رهنمود سازم که شما را از عذاب بسیار دردنا ک دوزخ رها سازد؟ و آن این است که در راه خدا با مال و جان تلاش می کنید. اگر بدانید این برای شما از هر چیز دیگری بهتر است. »

احسان و نیکوکاری نسبت به دیگران از عوامل مصونیت بخش انسان در روز قیامت است قرآن می فرماید: «زمانی که بندگان خدا عذاب درد ناک قیامت و جایگاه محسنین که به واسطه

ص: 212

احسان از عذاب الهی رهانده شده اند را می بینند می گویند:«تَقُول حِین تَرَی اْلعَذَاب لوْ أَن لِی کَرَّه فَأَّکُون مِن اْلمُحْسِنِین (1) ؛ ای کاش بار دیگر (به دنیا) بازمی گشتم و از نیکوکاران بودم! و همچنین وقتی کافران عذاب الهی را مشاهده می کنند از خداوند می خواهند تا آنان را به دنیا بازگرداند تا با احسان، خود را از عذاب برهانند. «َربِّ اْرجِعُو ن »(2)خدایا مرا به دنیا برگردان. عمل صالحی انجام دهم. »

این نشان می دهد که احسان در راه خدا نقشی اساسی در نجات دادن انسان از عذاب الهی دارد.

رفتارسازی

اگر انسان در طول حیات خود، بانی ساخت مسجد، مدرسه، حسینیه، بیمارستان، آسایشگاه، آب انبار، پل و راه شده و یا هر عمل خیر دیگری انجام دهد و یا عامل ایجاد قمارخانه، میکده باشد و هر عمل شر و زشت دیگری انجام دهد تا زمانی که آن بنا، برجاست و مردم از آن استفاده می گیرند، خداوند سازنده آن را نیز در ثواب و یا عقاب اعمال دیگرانی که در آن مکان عمل خیر و یا شرعی انجام می دهند شریک می گرداند، گرچه او مرده باشد. چنین اعمالی برخی از مصادیق صدقات جاریه هستند.

باید قدر مال خود را بداند و ضایع نکند، من شنیده ام که تو قدر مال خودت را نمی دانی!

مرد صالح گفت: ای سلطان! اما من فکر می کنم، که از دوستان و یاران تو کسی از من حریص تر نباشد و قدر مال خود را بیشتراز من نداند، برای اینکه من می خواهم همه مال خود را با خود ببرم و چیزی باقی نگذارم، ولی مردم می خواهند که اموال خود را بعد از خود برای دیگران بگذارند، حال آیا من بر مال خود

حریص تر هستم یا آنان؟

سلطان تصدیق کرد و چیزی نگفت.

واقدی در کتاب مغازی، نقل می کند مخیربن نصر به پیامبر خدا صلی الله علیه واله وصیت کرد تا اموالش را که هفت باغ بود در راه خدا به مصرف رساند، حضرت نیز آن ها را موقوفه قرار داد، تا اصل باغ هامحفوظ ماند و ثمره هایش مورد استفاده امت اسلامی قرار گیرد.

در حدیثی آمده: «امام حسین علیه السلام زمین و اشیایی را که ارث برده بود پیش از این که تحویل بگیرد، وقف کرد.»(1)

«فَأمَّا مَنْ أعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِاْلحُسْنی فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْر ی »(2)؛ امّا آن کس که (در راه خدا)انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد و جزای نیک (الهی) را تصدیق کند، ما او را در مسیر آسانی قرار می دهیم! »

بس بگردید و بگردد روزگار***دل به دنیا در نبندد هوشیار

ص: 214

ای که دستت می رسد کاری بکن***پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار

از مجموع موارد مذکور چنین به نظر می رسد که وقف همان مضاربه باخداست که سودش قطعی است و شکست در آن راه ندارد. انسان واقف به خاطر نیات پاک خود وجودش را در طول تاریخ امتداد می دهد؛ و علاوه بر برآوردن نیازهای اقتصادی و فرهنگی جامعه خود یک سود سرشار را برای خود نیز تضمین می نماید.

انسان مؤمن به فراخور کیاست و فطانتش علاوه بر برداشتن گام عملی برای انجام سنت حسنه وقف، باید نیاز سنجی دقیقی از نیازهای موجود در جامعه داشته باشد و در مسیرآن وقف خود را انجام دهد، ضمن اینکه وقف خود را محدود نکند.

کسانی هم که به ظاهر مال و مکنتی ندارند نباید ناراحت باشند؛ زیرا که می توان گفت که اهداء یک کتاب خوب هم به نوعی وقف فرهنگی به حساب می آید که می تواند زمینه فقرزدایی فرهنگی را ایجاد کند؛ ضمن اینکه افراد زیادی از طبقات پایین تر جامعه می توانند با همکاری هم وقف را انجام دهند.

کما اینکه بسیاری از مساجد و حسینیه ها از همین کمک ها و موقوفات اندک بناگذاری شده است.

خود به باغش رفت. در این باغ غلامی کار می کرد که نامش صافی بود. چون حضرت علیه السلام به باغ نزدیک شد، دید غلام نشسته و مشغول غذا خوردن است. امام حسین علیه السلام در پشت درخت خرمایی پنهان شد، به گونه ای که غلام نمی توانست حضرت را ببیند. حضرت متوجه شد که غلام، یک مقدار نان را بر می دارد و نصف آن را به طرف سگش می اندازد و نیم دیگر را خود می خورد. امام حسین علیه السلام از این کار غلام در شگفت شد.

غلام پس از تمام شدن نان ها دستان خود را به آسمان بلند کرد گفت: سپاس خداوند جهانیان را، خدایا من و سرورم را بیامرز و به او برکت بده، چنانکه به پدر و مادر او برکت دادی، به رحمت خودت، ای ارحم الراحمین!

در این هنگام حسین علیه السلام جلو آمد و غلام را صدا زد. غلام وحشت زده برخاست و گفت: ای سرور من و سرور همه مؤمنان! من شما را ندیدم، مرا ببخش.

سپس امام حسین علیه السلام در این حال فرمود: ای صافی! مرا حلال کن؛ زیرا من بدون اجازه تو به باغت وارد شدم. آنگاه فرمود: دیدم که نیمی از گرده نان را به سگت می دادی و نیم دیگر آن را، خود می خوردی، این کار چه معنا دارد؟ غلام گفت: هنگامی که من نان می خوردم، این سگ به من مینگریست. لذا من از

نگاه او شرم کردم، آخر این هم سگ توست که باغت را در برابر دشمنان حفظ می کند. من برده تو هستم و این سگ توست و هر دو با هم، رزقِی که از شما رسیده بود را خوردیم.

در این لحظه حسین علیه السلام گریست و فرمود: تو در راه خدا آزادی

ص: 217

و با طیب خاطر دو هزار دینار به تو می بخشم. غلام گفت: اگر مرا آزاد می کنی، من باز هم می خواهم عهده دار باغ تو باشم.

امام حسین علیه السلام فرمود: مرد هرگاه سخنی بر زبان می آورد، شایسته است که آن را با عمل خود تأیید کند، من گفتم: بدون اجازه تو به باغت وارد شدم و سخن خود را تأیید کردم و باغ را با هر آنچه در آن است به تو بخشیدم، ولی این گروه از اطرافیان من آمده اند تا میوه و خرما بخورند، آ نها را به خاطر من، میهمان خود بدار و احترامشان بگذار که خداوند در روز رستاخیز بر تو ارج نهد و به سبب خوش اخلاقی و ادبت به تو برکت دهد. غلام گفت: اگر تو باغت را به من بخشیدی، من هم آن را وقف اطرافیان و شیعیان تو می کنم. حسن بصری می گوید: بر مؤمن شایسته است که همچون نوه پیامبر خدا صلیا لله علیه واله باشد.(1)

قبیله بنی اسد برگرداند و وقف مشروط کرد؛ شرط کرد: کسانی که به این سرزمین می آیند از آن ها پذیرایی کنید.

اما وقف دیگر امام حسین علیه السلام

در روایت اهل بیت علیهم السلام هست:

»َرحِمَ اللهُ عَبْدًا حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا (1) ؛ خدا رحمت کند آن کسی را که خودش را وقف ما کرد. »

و بالاترین از همه وقف ها، وقفی بود که امام در واقعه کربلا از خود به جای گذاشت و آن هم وقف جان خود، وقف جان فرزندان و وقف شش ماهه علی اصغر در راه خدا بود...

ص: 219

خطای وی، آلوده و به تباه رفته می ببینند!؟

پدرانی که برای درآوردن یک لقمه حلال، ساعت ها زحمت کشیده اند و مادرانی که برای تربیت فرزند، خون د ل ها خوده اند؟! حال سؤال مهم آن ها این است:

چرا اثری از تربیتی که سرمایه گذاری کردند، در فرزند خود نمی بییند؟ چرا فرزندانشان تا این اندازه متحول شده اند؟ تحولات اینچنینی ثمره چیست؟

آیا شیوه های تربیتی آنان اشتباه بوده یا پدر لقمه حرامی را سر سفره قرار داده و مادر در فرزندپروری خود کوتاهی کرده است؟!

شیاطین است تا دیگران را بفریبند. »

در پایان آیه می فرماید:

»َلوْ شاءَ رَّبکَ ما فَعَلُوهُ فَذْرهُمْ وَ ما یَفْتَرُونَ؛ اگرخداوند می خواست می توانست به اجبار جلو همه آن ها را بگیرد، ولی برای باز بودن راه آزمایش باید هر دو گروه فعالیت کنند و مؤمنان راستین فریب آن ها را نمی خورند. »

افراد سطحی نگر و ظاهر بین که تحت تربیت انبیاء قرار نگرفتند تحت تاثیر قرار می گیرند. در نتیجه معلوم شد که تهاجم فرهنگی که در این سال های اخیر به سوی کشور ما سرازیر شده، از همان ابتدا وجود داشته است. و بخش عمده ای از این تحولات درن خانه و تغییرات فرزندان نه به خاطر اشتباه پدر بوده و یا نه به

خاطر بی توجهی مادر.

خواب می برد؛

و)دراز مدت و دیرپاست؛

ز) ریشه ای و عمیق است و ذهن و قلب انسان ها را نشانه گرفته و تسخیر می کند.

تهاجم فرهنگی با این ویژگی ها رو به سوی کشور ما سرازیر شده و فرزندان و جوانان ما را هدف قرار داده است. پس از جنگ جهانی دوم آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا اعلام کرد که بزرگترین جنگی که در پیش داریم جنگی است برای تسخیر اذهان انسا ن ها(1).

حال چند سؤال اساسی مطرح می شود: هدف از این تهاجمات فرهنگی چیست؟ چرا برخی از کشورها حاضرن هزینه های فراوانی را برای ایجاد تهاجم فرهنگی در کشور ما صرف کنند؟ راه های مقابله با این تهاجمات فرهنگی چیست؟

شان نزول آیه فوق، ماجرای تغییر قبله و مأیوس شدن آن ها از پیامبر صلی الله علیه واله می باشد؛ زیرا آن ها انتظار داشتند که پیامبر در قبله با آنان موافقت کند. وقتی قبله مسلمان ها تغییر کرد، آن ها از پیامبرصلی الله علیه واله مأیوس شدند پیامبر تلاش می کرد، آن ها را راضی و جذب کند.

آیه فوق علام می کند: این گروه با هیچ چیز جز پذیرش آئین آن ها از تو راضی نمی شوند.

بنابراین کوتاه آمدن و مماشات با بیگانگان سودی ندارد و آنها تسلیم نمی شوند مگر اینکه ما دست از عقیده خود برداریم و با آن ها همراه شویم تلاش آن ها برای بی هویت کردن ماست و به کمتر از آن راضی نمی شوند. باید در مقابل این مهاجمان تجهیز شد و با تمام قدرت ایستاد.

امام حسین علیه السلام در پی اصرار «مروان بن حکم »برای بیعت با یزید، با قاطعیّت فرمود: «وَ عَلَی الِاسْلامِ، السَّلامُ اذْ قَدْ بلِیَتِ الاُمَّهُ بِراع مِثْلَ یزِیدَ »(1)

تجربه نشان داده که کوتاه آمدن و همراهی جزئی با آن ها ثمره ای نداشته و قدم به قدم بر مطالبات خود می افزایند تا اینکه ما را در بست تسلیم کنند. امروز اگر در برابر خواسته های استکباری و تهاجمات آن ها و متهم کردن ما به نقض حقوق بشر و نقض حقوق زنان و اقلیتهای مذهبی کوتاه بیائیم، ما را تا پایان تعقیب می کنند تا ما از اعتقادات خود دست برداریم.

2. ترویج فساد و رذالت زدایی از آن خداوند متعال در قرآن مجید بیان فرموده که شیطان به دنبال

ص: 227

دام برهنگی انسان و توجه دادن او به شهوات است:

« یا بنِی آدَمَ لا یفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أخْرَجَ أبَوَیکُمْ مِنَ اْلجَنَّهِ یَنْزِعُ عَنْهُمَا لبَاسَهُمَا لیُرِیَهُمَا سَوْآتِهِمَا إَّنهُ یرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنهُمْ (1)؛ ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد، آن چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون ساخت و لباس آنان را از اندامشان بیرون کرد تا عورت آن ها را به آن ها نشان دهد. »

در این آیه خداوند متعال به همه افراد بشر هشدار می دهد که مراقب فریبکاری شیطان باشند؛ زیرا شیطان سابقه دشمنی خود را با پدر و مادر آن ها نشان داده، هما ن طور که لباس بهشتی را بر اثر وسوسه ها از اندام آ ن ها بیرون کرد ممکن است لباس تقوا را از اندام ایشان بیرون نماید.

چنانچه امروزه همه همت شیطان های بزرگ و کوچک بر ترویج برهنگی و از بین بردن پوشش عفیفانه و تقواست.

3. ترویج اندیشه های مادی با هدف سوق دادن مردم به دنیاگرائی

«الذِینَ یَسْتَحِبُّونَ اْلحَیَاهَ الدُّ نْیَا عَلَی اْلخِرَهِ وَ یَصُدونَ عَنْ سَبِیلِ اللهَّ وَ یبْغُوَنهَا عِوَجاً أ وَلئِکَ فِی ضَلالٍ بعِیدٍ (2)؛ همان ها که زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح می دهند و (مردم را) از راه خدا باز می دارند و می خواهند راه حق را منحرف سازند، آن ها در گمراهی دوری هستند. »

امام راحل رحمه الله علیه می فرماید: «طبع کاخ نشینی با تربیت صحیح، منافات دارد؛ با اختراع و تصنیف و تألیف و زحمت، منافات

ص: 228

دارد. اگر سراسر دنیا هم بخواهید گردش کنید و پیدا کنید، اگر موفق بشوید، یک یدوتا و چندتاست. تمام مصنفین از این کوخ نشینان بودند تقریباً و تمام مخترعین از همین کوخ نشینان بودند تقریباً. ما باید بکوشیم که اخلاق کاخ نشینی را از این ملت بزداییم. اگر بخواهیم ملت جاوید بماند و اسلام را آن طوری که خدای تبارک و تعالی می خواهد، در جامعه ما تحقق پیدا کند، مردم را از خوی کاخ نشینی به پایین بکشید.»(1)

در گمراهی آشکاری بودند. »

زمانی که قرآن در جامعه ما حاکم باشد، قطعاً معارف این کتاب آسمانی، بر اخلاق و رفتار مردم اثر می گذارد؛ کاسب و کارمند و کارگر و روحانی و همگی با ترازوی قرآن خود را سنجش کرده و دیگران نیز آن ها را با فرهنگ قرآن می سنجند؛ از این رو، جامعه خودبه خود تا حد زیادی به سمت قرآنی شدن خواهد رفت و قطعاً بسیاری از معضلات جامعه رخت خواهد بست.

بنابراین در روزگاری که تیر فساد و تباهی دشمنان اسلام و ایران در غالب تهاجم فرهنگی، جوانان و ملت ما را هدف گرفته،یکی از کارآمدترین برنامه ها، ترویج فرهنگ قرآن در میان مردم است؛ زیرا سرکشی و طغیان، شرک و نفاق، تکبر و خودبرتربینی، حسد و ظلم و تجاوز و فتنه گری و بسیاری از دردهای امروز جوامع بشری، ریشه در دور افتادن از تعالیم قرآن و دین دارد که متأسفانه بسیاری از مسلمین نیز با وجود داشتن نسخه شفابخش، گرفتار پاره ای از این دردها هستند.

از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله درباره کارکرد شفابخشی قرآن روایت شده:

«وَ مَنْ لَمْ یَشْفِهِ اْلقُرْآنُ فَلَا شَفَاهُ اللهُ (1) ؛ هرکس (و هر جامعه ای) که به قرآن شفا نجوید، خداوند شفایش ندهد. »

آن حضرت در روایت دیگری می فرماید:

«إنَّ هَذَا اْلقُرْآنَ مَأ دُبهُ اللهِ فَتَعَلمُوا مِنْ مَأدُبتِهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ (2) ؛ قرآن سفره ضیافت الهی است، پس تا می توانید از سفره ضیافت او فرا گیرید. »

بر این اساس است که از نخستین روزهای نزول قرآن تاکنون

ص: 230

هرکس به فراخور حال و نیاز و استعداد خویش از آن کسب معرفت نموده است. عارفان، فیلسوفان، متکلمان، علمای اخلاق، خطیبان و سخنوران، اهل بلاغت و فصاحت، روانشناسان، مورخان، جامعه شناسان،حقوق دانان، همه و همه آنگاه که در برابر قرآن زانو زده و سر بر آستان مقدسش ساییده اند خود را در برابر اقیانوس بی کران های دیده اند که آنچه از آن نوشیده اند را تنها جرعه ای از دریای عظمت قرآن وصف کرد ه اند.

در روایتی دیگر پیامبر به دانشمندان و علم دوستان توصیه می کنند که:

«أثِیرُوا اْلقُرْآن فَإنَّ فِیهِ عِلْمَ الأوَّلِینَ وَ اْلخِرِینَ (1)؛ در قرآن کاوش و تفکر کنید؛ همانا در آن علم پیشینیان و آیندگان آمده است. »

بنا بر تأ کیدات رهبر معظم انقلاب مدظله العالی در کشور می باید10 میلیون حافظ قرآن پرورش یابد. بر اساس آمارهای رسمی تاکنون حدود 500 هزار نفر حافظ پنج جزء تا 30 جزء در کشور شناسایی شده اند که این آمار بسیار محدود بوده و تا فرمایشات رهبری که پرورش 10 میلیون حافظ قرآن است، فاصله بسیار داریم.

ارائه خدمات قرآنی در کشور نیازمند اعتبارات مناسب و فرهنگ سازی قرآنی است که متأسفانه بودجه قرآنی در کشور طبق اعلام مسئولان مربوطه محدود بوده و نیاز جامعه را مرتفع نمی کند. از این رو باید اعتبار لازم برای ترویج فرهنگ قرآنی از طرق دیگری تأمین گردد. یکی از کارآمدترین و مؤثرترین را ه ها

ص: 231

برای ترویج فرهنگ قرآن، «وقف های قرآنی »است که به طرق مختلفی شکل می گیرند.

بنابراین از ابزار حسنه وقف و جنبه های مختلف آن می توان برای توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی بهره مند شد و بر تمام دستگاه های اجرایی و واقفان عزیز لازم است برای گام برداشتن در این مسیر همت کنند.

مقابله با تهاجم همه جانبه و ظالمانه دشمن علیه قرآن و اصول قرآنی و ترویج احکام قرآن و سبک زندگی قرآنی نیاز به همیاری و مشارکت مردم دارد، زیرا کسانی که وقف قرآنی انجام می دهند در حقیقت آموزه های قرآن را ترویج می کنند و با وقفشان در مقابل تهاجم دشمن جهاد می کنند.

اهل فرهنگ و سخن ها ناب بود***واقف السر فاتح الابواب بود

بهر فردا کشت آن فرهنگ راست***راه پاکش تا ابد الگوی ماست(1)

2. هوشیاری و بصیرت افزایی در جامعه به واسطه وقف اما کنعلمی

هوشیاری و بصیرت افزایی یک از راهکارهای اساسی مقابله با تهجمات و شبیه خون های دشمن است؛ بصیرت موجب بیداری قلب ها و آ گاهی دل ها می شود و نور ایمان را در دل جای داده و تاریکی جهل را از قلب انسان می زداید. خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«قَدْ جَاءَکم بَصَائِرُ مِن رَّبِکمْ فَمَنْ أبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِی فَعَلَیها (2) ؛ از سوی پروردگارتان برای شما نشانه های روشن آمد هر که از روی بصیرت می نگرد، به سود اوست و هر که چشم بصیرت بر هم نهد به زیان اوست. »

آموزه های اسلامی همه مؤمنان را به تفکر در عرصه های گوناگون اندیشه دینی دعوت می کنند و آنان را به تفقّه و فهم عمیق دینی فرا می خوانند. بیش از سیصد آیه از قرآن کریم به تفکر، تذکر و تعقّل دعوت می نماید و راه درست اندیشیدن را می آموزد.(3)

علامه طباطبائی رحمه الله علیه درباره جایگاه بصیرت و آ گاهی در اندیشه

ص: 233

و عمل دینی می گوید:

«خدای تعالی در جایی از کتابش حتی در یک آیه از آن از بندگانش نخواسته که کورکورانه به او یا یکی از معارف الهی ایمان آورند یا راهی را ناآ گاهانه طی کنند حتی شرایع و احکامی که برای بندگانش واجب ساخته و عقل آنان راهی برای دریافت ملاکات آن ندارد، تعلیل کرده و آثار آن را بیان ساخته است. »(1)

قرآن کریم با تأ کید بر نقش فهم و بصیرت دینی در احیای همه آموزه های اسلامی مؤمنان را از حرکت همگانی برای جهاد باز می دارد و آنان را به علم آموزی و بصیرت بخشی به دیگران فرا می خواند:

«شایسته نیست مؤمنان همگی [برای جهاد]کوچ کنند. پس چرا از هر فرقه ای از آنان دسته ای کوچ نمی کنند تا در دین آ گاهی پیدا کنند و قوم خود را وقتی به سوی آنان بازگشتند بیم دهند، باشد که آنان [از کیفر الهی] بترسند؟ »(2)

امام کاظم علیه السلام تفقّه و فهم عمیق دینی را رمز بصیرت ورزی و دست یافتن به حقیقت عبادت و مقامات والای دینی می شمارد:

«تَفَقهُوا فِی دِینِ اللهِ فَإن اْلفِقْه مِفْتَاح اْلبَصِیرَهِ وَ تَمَام اْلعِبَادَهِ وَ السَّبَبُ إَلی اْلمَنَازِلِ الرَّفِیعَهِ وَ الرُّتَبِ اْلجَلِیلَهِ فِی الدِّینِ وَ الدُّنیَا (3) ؛ دین خدا را به درستی بشناسید؛ زیرا فهم دینی کلید بصیرت و تمام عبادت و راه رسیدن به مقامات والای دینی و دنیایی است. »

اما م باقر علیه السلام نیز تکامل حقیقت ایمان را در پرتو فهم دینی ممکن می داند(4).

ص: 234

یکی از مقدماتی که برای بصیرت افزایی لازم است، مهیا بودن مکان و ابزار آموزشی است.

خو شخوترین باشد. » و در بیان شاخص های خو ش خویی فرمود: «آنان که نرم و الفت گیرنده و مورد الفت دیگران هستند. »و افزودند: «از ما نیست کسی که الفت نگیرد و کسی با او الفت نگیرد.(1)

همچنین امام علی علیه السلام فرمود: «ذات مؤمن الفت گیرنده است و در کسی که با هیچ کس الفت نگیرد و کسی با او الفت نگیرد هیچ خیری نیست.»(2)

یکی از راهکارهای ایجاد الفت بین مؤمنین پرداخت صدقات جاریه می باشد. در سوره توبه، آیه «60مؤلفه قلوبهم » به کسانی اطلاق شده است که مستحق دریافت زکات اند:

»ِاَّنمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ اْلمَساکینِ وَ اْلعامِلینَ عَلَیها وَّاْلمُؤَلفَهِ قُلُوُبهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ اْلغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللهِ وَ اْبنِ السَّبیلِ فَریضَهً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَلیمٌ حَکیم؛ صدقات، تنها به فقیران و بینوایان و متصدیان گردآوری و پخش (آن و کسانی که دلشان به دست آورده می شود و در راه آزادی) بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده، اختصاص دارد. (این)به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا، دانای حکیم است. »

امام علی علیه السلام می فرماید: «هر کس خداوند، مال و ثروتی به او بخشیده، باید به وسیله آن صله رحم کند، از میهمانان به خوبی پذیرایی نماید، اسیران و کسانی را که در زحمت و فشار هستند آزاد سازد، و به فقرا و بدهکاران کمک کند»«فَمَنْ آتَاهُ اللهُ مَالاً فَلْیَصِلْ بِهِ اْلقَرَاَبهَ، وَلیُحْسِنْ مِنْهُ الضِّیَافَهَ، وَلیَفُکَّ بِهِ

ص: 236

الاَسِیرَ وَاْلعَانِیَ، وْلیُعْطِ مِنْهُ اْلفَقِیرَ وَاْلغَارِمَ »(1)

چرا چراغ را از پشت سر من گرفتی، من می خواهم جلوی پایم را ببینم. فرزند گفت: پدر جان تو خودت صبح گفتی نور را از پشت سر من این طوری بفرست. پدر آفرین گفت و فردای آن روز تمامی علمای شهر را جمع کرد و گفت قصد ساخت حوزه علمیه ای دارد. هر کس تابه حال نماز شب قضا ندارد کلنگ احداث بنا را بزند، هیچ کس حاضر نشد. خودش آستین را بالا زد و کلنگ احداث آن را زد.

از آن هنگام تاکنون بیش از سه نوبت توسعه حرم مطهر امام رضا علیه السلام انجام شده و در این سه بار، بیش از چهل مدرسه و مسجد تخریب شده، اما مدرسه علمیه عباسقلی خان سر جای خود مانده است.(1)

امّا آن کسی که (در راه خدا)انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد و جزای نیک (الهی) را تصدیق کند، ما او را در مسیر آسانی قرار می دهیم! »(1)

امام حسین علیه السلام یکی از افرادی است که بسیار ذکر می گفت. آن حضرت در عاشورا هم همواره به یاد خدا بود: هنگام حمله به دشمن ذکر فرمود: «لاحول ولاقوّه اّلا بالله العلیّ العظیم »(2)

هنگام احساس خطر مرگ چنین زمزمه کرد: «انالله و انا الیه راجعون»(3)

هنگام رسیدن به کربلا از بلاها و مصیبت های آن به خدا پناه برد: «اّللهم أعوذُبِکَ مَنِ الکَربِ وَ البَلاء »(4)

ص: 239