ساعات شبانه روز این مکانها قبل از اصفهان است
تصویر
ص: 8
احسن تقویم
حضرت آیت الله حاج شیخ عباسعلی ادیب (ره)
« شیخ بهائی زمان »
که عمری را با زهد و تقوی سپری کرد و در روز پنجشنبه 1371/3/14
مصادف با دوم ذی الحجه الحرام 1412 دعوت حق را لبیک گفت .
یادش گرامی و راهش پردوام باد
ص: 1
کتاب احسن التقویم
تألیف: حضرت آیه ا... آقای حاج شیخ عباسعلی ادیب مدظله العالی
جدولهای این کتاب از صفحه 24 تا صفحه آخر در ساعات شبانه روز وقبله مختص به اصفهان است و در ساعات شبانه روز شهرهای دیگر به صفحه 8 و صفحه 9 رجوع شود و آن بمنزله تقویم دائمی برای سالهای شمسی می باشد.
اگر که طالب ساعاتی از طریق قویم
بجو درستی آن را تو اندر این تقویم
ز صبح و ظهر و طلوع وغروب در هر سال
برای صفحه ایران شده در آن ترقیم
ادیب گفت بنام و بسال تألیفش
بود مکمل ساعت باحسن التقویم
12 - 130 - 531 - 708
سنه 1381 قمری
ص: 2
1. ارث الشیعه
2. ملحقات قضاوتهای امیرالمومنین (علیه السلام)
3. مناسک الشیعه
4. کتاب احسن التقویم برای ساعات و قبله اصفهان و بعضی از شهرهای دیگر بعرض آن .
5. زیارت مدینه که مشتمل بر تمام زیارات حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) و حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) و ائمه بقیع (علیهم السلام) و حمزه وشهداء و سایر اعمال مدینه بطور مفصل
6. شرح دعای ندبه (وظائف الشیعه)
7. شرح حال مرحوم صاحب ابن عباد (هدیه العباد)
8. کتاب احسن التقویم مکه و مدینه
9. کتاب احسن التقویم کاشان و بلاد دیگر بعرض آن
10. رساله قطبیه که همین کتاب باشد عربی و فارسی
11. کتاب تطبیق در تطبیق سالهای شمسی و قمری و میلادی طبع نشده
12. کتاب قبله البلدان در قبله باد ایران طبع نشده
تقدیمی : رسول ادیب
ص: 3
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله الذی سخر لنا اللیل والنهار والشمس والقمر
چون ساعات ظهر و طلوع و غروب آفتاب و طلوع صبح مطابق ساعتهای ظهر کوک فعلی این زمان واضح نبود برای تسهیل امر ساعات اصفهان را در شبانه روز بر حسب سال شمسی تعیین نموده و در جداولی درج نمودیم و شرح آن مشتمل بر دوازده فصل است
ظهر بر سه معنی استعمال می شود
1- ظهر حقیقی که نصف روز باشد که وقت نماز است
2- ظهر وسطی
3- ظهر بین المللی که ساعتها را مطابق با آن می کنند و آن را ظهر طهران می گویند.
شرح - ظهر وسطی، چون حرکت ظاهری آفتاب که آن را از حرکت انتقالی زمین دانند در اوج، کند و در حضیض تندتر است و مراد از شبانه روز هم که از ظهر امروز تا ظهر
ص: 4
فردا باشد عبارتست از یک دور حرکت وضعی زمین بعلاوه یک درجه تقریبا که آن را آفتاب در یک روز بطرف مشرق سیر نموده است لذا شبانه روزها در حال اوج قدری کمتر از 24 ساعت و در حال حضیض قدری زیادتر از آن است از این جهت برای تنظیم امرساعت ، قدر نسبت بین شبانه روز های سال را گرفته آنرا ساعت وسطی و ظهر بدین حساب را ظهر وسطی نامیدند که در حد وسط بین شبانه روزهای سال باشد این ظهر وسطی در ع موقع سال با ظهر حقیقی مساوی می شود 26 فروردین 24 خرداد ، 9 شهریور ، 4 دی ، و یا بعد از آن می باشد و شرح آن اجمالا چنین است که بعد از 26 فروردین ظهر حقیقی پیش از ظهر وسطی میافتد و بتدریج زیاد میشود تا 24 اردیبهشت به 3 دقیقه و 47 ثانیه می رسد پس از آن شروع به نقسان می کند تا 24 خرداد باز مساوی می شود
ص: 5
و پس از آن ظهر حقیقی بعداز ظهر وسطی میافتد ، تا 5 مرداد به 6 دقیقه و 20 ثانیه میرسد و پس از آن کم میشود تا 9 شهریور ، باز مساوی میشود بعد از آن ظهر حقیقی پیش از ظهر وسطی میافتد و تا 12 آبان به 16 دقیقه و 21 ثانیه میرسد پس از آن تدریج کم میشود تا 4 دی باز مساوی میشود بعد از آن ظهر حقیقی بعد از ظهر وسطی میافتد تا 23 بهمن به 14 دقیقه و 23 ثانیه میرسد و پس از آن نقصان می یابد تا 24 فروردین باز مساوی میشود ، ولی برای سهولت ثانیه های کمتر از نصف دقیقه را طرح وزیادتر از نصف را یک دقیقه حساب نمودیم . ظهر بین المللی . برای تطبیق ساعت های همه کشورها و شهرها ساعت وسطی گرینوینچ ( رصد خانه انگلیس ) را که در این زمان مبدأ طول است مبدأ ساعت قرار داده اند و ساعت وسطی مرکز هر کشوری را با آن مقایسه نموده اند .
ص: 6
و آن نسبت به یک درجه طول چهار دقیقه و نسبت به پانزده درجه طول یکس اعت است و برای ظهر ایران سه ساعت ونیم قبل از گرینوینچ که ظهر نزدیک طهران است ، تعیین نمودند تا بدون کسر باشد و در حقیقت چهار دقیقه قبل از ظهر وسطی طهران ، وسه دقیقه قبل از ظهر وسطی اصفهان است . از این جهت اگر بخواهیم ظهر حقیقی اصفهان را از ساعت های ظهر کوک تعیین کنیم ، تفاوت آن راب اظهر وسطی هر روز حساب کرده و سه دقیقه هم بر آن زیاد می کنیم ، تا ظهر حقیقی به دست آید. و مطابق همین حساب ساعات ظهر وطلوع و غروب آفتاب طلوع سپیده صبح اصفهان را در جداول درج نمودیم تا کار آسان گردد
چون بعضی ساعتها را غروب کوک می کنند اذان صبح و ظهر را هم به ساعت غروبکوک در دو ستون درج نمودیم و آن برای کربلا هم مفید و برای نجف تقریبی است .
ص: 7
تصویر
ص: 8
تصویر
ص: 9
این کتاب مطابق سال شمسی و برای همه ساله مفید است ولی اموری که راجع به سال قمری و ماههای هلالی و تعیین مواضع ماه باشد ، از وضع این کتاب خارج است . سال شمسی که عبارتاز وقت تحویل آفتاب ببرج حمل تا وقت تحویل سال بعد باشد، مطابق با 365 روز و 4 ساعت و 48 دقیقه و 51 ثانیه است ، و کسر آن تقریبا یک چهارم شبانه روز است ، و در شش ماه اول سال ، هر ماهی را 31 روز و5 ماه بعد از آن را 30 روز حساب می کنند، و ماه اسفند را در سه سال 29 روز و در سال چهارم کسرهای چهار سال را جمع نموده ، آن را 30 روز حساب می کنند و آنرا سال کبیسه گویند . پس عدد روزهای سال، در سه سال اول 365 روز ، ودر سال کبیسه 366 روز است ، وقاعده آن چنین است که اگر تحویل بعدازظهر ، با در شب باشد، روز بعد از آن را عید نوروز واول فروردین می گیرند ، واگر تحویل پیش از ظهر باشد ،همان روز را می گیرند .
ص: 10
سال قمری ، که از اول محرم ، تا محرم سال بعد باشد، عبارت از 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه تقریبا ، و 34 سال قمری مطابق است با 33 سال شمسی تقریبأ ، و اگر کسی طالب تطبیق سال قمری با شمسی باشد به کتاب تطبیقیه مرحوم حاج نجم الدوله رجوع نماید .
اگر مقدار بین الطلوعین را بخواهیم ساعات ودقایق اذان صبح را از ساعات ودقایق طلوع آفتاب تفریق می کنیم باقیمانده آن بین الطلوعین است.
برای نصف شب شرعی که آخر وقت نماز مغرب وعشاء باشد از مغرب تا اذان صبح را نصف کرده و آن را در یک ستون از جداول درج نمودیم .
تعیین قبله - مطابق متون فقها واهل هیئت ، 7خرداد و 24 تیر ماه ، میل شمالی آفتاب 21 درجه و 25 دقیقه و مطابق عرض مکه معظمه است و بنا بر این در وقت ظهر ، آفتاب فوق مکه ، و شاخصی که در مکه نصب کنند ، که بخط
ص: 11
قائم باشد ، در وقت ظهر این دو روز، هیچ سایه ندارد، پس قبله هرشهری ، در این دو روز در وقت ظهر مکه ، برابر آفتاب است. به وبرای تعیین ظهر مکه ، تفاوت طول آن شهر راب اطول مکه حساب نموده ، وهر درجه آن را چهار دقیقه از ساعت گرفته ، پس اگر طول مکه زیادتر از طول آن شهر باشد ، بحسب آن دقایق ظهر مکه ، پیش از ظهر آن شهر ، واگر کمتر باشد، ظهر مکه بعد از ظهر آن شهر باشد و چون از ساعت بدین طریق ظهر مکه را تعیین نمودیم ، در آن ساعت قبله برابر آفتاب است .
و چون طول اصفهان ، 11 درجه و 50 دقیقه زیادتر از طول مکه است لذا در این دو روز ، 47 دقیقه بعد از ظهر حقیقی اصفهان ، آفتاب برابر قبله می باشد ، وبحساب لگاریتم ، ومثلثات در تمام روزهای سال شمسی ، موقعی را که آفتاب برابر کعبه می رسد ، بحسب دقایق بعداز ظهر تهران معین نموده
ص: 12
و در یک ستون از جداول درج کردیم .
و این طریقه برای تعیین قبله دقیق ترین طرف دیگر است ، که اگر بحسب ساعت دقیق ، معین شود قبله ، تحقیقی است ، و برای دفت ، باید شاخصی قائم نصب کنند که موازی با شاقول باشد ، و در آن موقعی که در جدول معین شده ، در سایه آن روی بشاخص بنمایند که قبله تحقیقی است.
دربیان اندازه سایه شاخص در وقت ظهر - در یک ستون ازجداول ، برای هر روزی ، وقت ظهر حقیقی اصفهان را از سایۂ شاخص یک متری بحسب متر وسانت معین نمودیم ، و برای توضیح آن گوئیم که سایه شاخص ، بحسب ارتفاع آفتاب ، تغییر می کند ، که هرچه ارتفاع آن زیادتر شود ، سایه شاخص کوتاه تر ، و هر چه ارتفاع آن کمتر شود سایه شاخص بلند تر می گردد ، مثلا صبح ، که ارتفاع آفتاب اندک است ، سایه شاخص بسیار بلند ، و هر چه از روز بر آید ارتفاع آفتاب زیادتر ، وسایۂ شاخص کوتاه تر می شود
ص: 13
وأول ظهر که آفتاب به دائره نصف النهار می رسد، نهایت ارتفاع دارد و سایه شاخص ، در آخر درجه کوتاهی است ،وبعد از آن ارتفاع آفتاب ، روی به نقصان وسایه شاخص تدریجا بلند می شود ؛ پس وقت ظهر زمان نهایت کوتاهی سایه شاخص و بهمین علامت هم ظهر را می توان تعیین نمود وخبری هم از حضرت صادق (علیه السلام) رسیده که برای تعیین ظهر شاخصی نصب کن ، ونزدیک بظهر ،نظر بسایه آن داشته باش تا وقتیکه پس از نهایت کوتاهی ، شروع به زیاد شدن نمود ، وقت ظهر داخل شده است پس گوئیم مقدار این سایه در روزهای سال ، وقت ظهر تغییر می کند ، در زمستان که میل آفتاب جنوبی وارتفاع آن وقت ظهر کمتر است . سایه شاخص بلند تر و در تابستان که میل آفتاب شمالی ، وارتفاع آن زیادتر است ، سایه شاخص کوتاه تر می شود ، ونهایت ارتفاع آفتاب در وقت ، ظهر در این آفاق و کوتاهی سایه
ص: 14
شاخص ،اول تیر ماه و نهایت انخفاض (پستی ) آفتاب ، وبلندی سایه شاخص وقت ظهر اول ما هدی می باشد. | از این راه ، از روی تناسب ، از حساب مثلثات در وقت ظهر هر روز ، از سال شمسی ، سایه شاخصی را ، که یک متر باشد ،بحسب متر ، وسانت ، در اصفهان معین نمودیم و در یک ستون از جداول درج کردیم . در سوم آبان و 27 بهمن ، سایه این شاخص یک متر است . زیرا که ارتفاع آفتاب 45 درجه است و در علم مثلثات ثابت شده ، که در این موقع سایه هر چیزی به مقدار آن چیزی است ، که قائم نصب شده ، و بعد از سوم آبان سایه زیادتر از یک متر می شود تا 28 آذر یک متر و 29 سانت می شود و بعد از آن کوتاه می شود تا 27 بهمن ، یک متر شده ، و بعد از آن کوتاه تر می شود ، تا اواخر خرداد به 16 سانت رسیده
ص: 15
باز شروع به زیاد شدن میکند تا بازسوم آبان یک متر می شود و خبری هم از حضرت صادق (علیه السلام) رسیده که بسایه قد انسان، بحسب اقدام، ظهر را در مواقعی از سال رومی، که سال شمسی است. معین می نماید و اقدام جمع قدم است، که مقدار قد کف پا می باشد ، اگر شاخص یک متر نباشد حساب آن را به تناسب معین نمایند . مثلا اگر شاخص نیم متر باشد سایه که در جدول تعیین شده نصف نمایند .
در بعضی از شهرها که وقت ظهر آفتاب در بعضی از مواقع سال ، به فوق الرأس میرسد . سایه شاخصوقت ظهر نابود ، و بعد از ظهر به طرف مشرق سایه آن ظاهر میشود و این مطلب در مدینه اول تیر ماه ،ودر مکه در دو موقع ،7 خرداد ، و 22 تیر ماه که گفته شد
ص: 16
در بیان موضع ماه تقریبا در هر روزی از ماههای قمری هلالی ، شعر:
هر چه از ماه شد مثنی کن پنج دیگر فزای بر سر آن پس بهر پنج از آن زخانه شمس گیر برجی و جای ماه بدان شرح: هر چه از ماه هلالی گذشته دو برابر کن، و بر آن حاصل پنج اضافه کن ، پس آن را بر پنج تقسیم کن، و اگر باقی مانده دارد یک بر خارج قسمت اضافه کن.
و به اندازه آن حاصل، از برجی که محل آفتا باست بروج را شماره کن ، به هر برجی رسید جای ماه است .
مثلا اگر هفتم ماه باشد آنرا دو برابر کرده ، 14 میشود و 5 بر آن اضافه میکنیم 19 میشود . چون آن را بر 5 تقسیم کنیم ، خارج قسمت 3 میشود ، و چون باقیمانده دار دیک بر آن اضافه میکنیم ، حاصل 4 میشود، پس اگر آفتاب در برج ثور باشد ، از آن تا 4 شماره میکنیم، پس ماه در برج اسد است.
ص: 17
چون جای ماه را از بروج معین نمودید برای ساعت نیک برای هر کاری به جدول زیر مراجعه نمایید .
(ماه در حمل) خرید، نو بریدن . نو پوشیدن. سفر خشکی کودک به گهواره نهادن ، معالجه ، ختنه کردن داغ نهادن (ماه در ثور) ابتدا به کارها ، سفر خشکی بچه به دایه دادن ، درخت نشاندن ، خرید ، نقل و تحویل ، بناء نهادن (در ماه جوزا) خرید، نو پوشیدن سفر خشکی شروع به درس . شرکت کردن حمل متاع (ماه در سرطان) کندن چاه ، خرید و فروش ، نو بریدن .
نو پوشیدن ، درخت نشاندن ، بذر افشاندن ، سفر خشکی معالجه کردن . ( ماه در اسد ) ابتدا به کارها نمودن ، سفر به دریا ، کندن چاه و جوی ، خرید عقد و عروسی ، به خانه نو رفتن ، جراحی
ص: 18
( ماه سنبله ) خرید سفر، بنا نهادن ، نو بریدن ، بذر افشاندن ، قباله نوشتن .
(ماه در میزان) عقد و عروسی ، سفر ، نو بریدن ، نو پوشیدن ، بچه به گهواره نهادن ، معالجه ، مباشرت
(ماه در عقرب) کندن چاه درخت و بذر کشتن ، خرید از شیر گرفتن ، جراحی چشم ، مسهل خوردن ، ولی عقد و عروسی نحس است .
(ماه در قوس ) ابتدا به کارها سفر. ابتدا به درس ، نوبریدن ، نو پوشیدن ، عقد و عروسی به خانه نو رفتن ، شرکت کردن.
ماه در جدی ) بچه به دایه دادن ، بذر افشاندن ، شرکت سفر خشکی، معالجه از شیر باز گرفتن ، قرض کردن (ماه در دلو ) خرید بنا نهادن ، به خانه نو رفتن ، شرکت ختنه نام نهادن ، درخت نشاندن، کندن چاه.
در ماه حوت ) ابتدا به کارها ، خرید، بذر افشانی ، نو بریدن ، دادوستد ، شروع به درس ، معالجه ، از شیر باز گرفتن.
ص: 19
7 صفر - تولد حضرت امام موسی (علیه السلام) سنه 128
17 ربیع الاول - تولد حضرت رسول (ه) سال 6163 از هبوط آدم در عام الفیل
17 ربیع الاول - تولد حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) سنه 883 ربیع الثانی - تولد حضرت امام حسن عسکری ( اق) سنه 232 15جمادی الأولی - تولد حضرت امام زین العابدین (الهه) سنه 36 با سنه 38 - 20 جمادی الثانی تولد حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) سال 2 یا 5 بعثت 1 رجب تولد حضرت امام محمدباقر ( علیه السلام) سنه 57 بقولی 2 یا 5 رجب تولد حضرت امام علی النقی (علیه السلام) سنه 212 بقولی - 10 رجب تولد امام محمد تقی (علیه السلام) سنه 195 - 13 رجب تولد حضرت امیر المومنین (علیه السلام) سی سال بعد از عام الفیل سال 6193 از هبوط
27 رجب - عید مبعث حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) سال 6203 از هبوط 5 رجب تولد حضرت زینب سال پنجم بعثت
ص: 20
5 شعبان تولد حضرت زین العابدین
3 شعبان - تولدحضرت امام حسین (علیه السلام) سنه 4
4 شعبان - ولادت حضرت ابالفضل (علیه السلام)
15 شعبان - تولد حضرت صاحب الزمان (عج) سنه 255
15 رمضان - تولد حضرت امام حسن (علیه السلام) سنه 3 اشوال - عید فطر مسلمین .
11 ذیقعده تولد حضرت امام رضا( علیه السلام) سنه 128 یا سنه 153
10 ذیحجه - عید قربان (عید اضحی) 15 ذیحجه - تولد حضرت امام علی النقی (8) سنه 212 بقولی 18 ذیحجه عید غدیر
9 محرم - تاسوعا
10 محرم - عاشورا و شهادت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) سنه 61
25 محرم - وفات حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) سنه 94 یا سنه 95. 20 صفر اربعین ( چهلم ) حضرت سید الشهدا (علیه السلام)
28 صفر - رحلت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) سنه 10
ص: 21
سوم صفر تولد امام محمد باقر بقولی
7 یا 28 صفر - شهادت حضرت امام حسن (علیه السلام) سنه 50
آخر صفر - شهادت حضرت امام رضا (علیه السلام) سنه 203
8 ربیع الأول وفات حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) 260
13 جمادی الاول - تا سه روز وفات حضرت فاطمه زهرا علیها اسلام سنه 11 یا 3 جمادی الثانیه .
3 رجب - وفات حضرت امام علی النقی (علیه السلام) سنه 254
15 رجب - وفات حضرت زینب (علیها السلام)
25 رجب - وفات حضرت امام موسی (ع لیه السلام) سنه 183
10 رمضان - وفات حضرت خدیجه (علیها السلام) سال 6213 از هبوط
19 رمضان - ضربت خوردن حضرت امیر (علیه السلام) سنه 40
21 رمضان - شهادت حضرت امیر (علیه السلام) سنه 40
25 شوال - وفات حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) سنه 148
29 ذیقعده - وفات حضرت امام محمد تقی (علیه السلام) سنه 218
7 ذیحجه - وفات حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) سنه 114
9 ذیحجه - عرفه - شهادت حضرت مسلم سنه 60
ص: 22
برای آنکه بداند اول هر ماه شمسی «چه روزی از ایام هفته است » هرروزی از ایام هفته که برابر روز نوروز یعنی اول فروردین است « چهارم آن ، اول اردیبهشت ، و چهارم آن ، اول خرداد و « چهارم آن ، اول تیر ماه و« چهارم آن ، اول مرداد و «4 آن ، اول شهریور و « 4 آن ، اول مهر و « 3آن ، اول آبان و « 3 آن ، اول آذر و « 3 آن ، اول دی و «3 آن ، اول بهمن و « 3 آن ، اول اسفند می باشد مثلا در این سال 1341 «نوروز 4 شنبه است ، پس اول اردیبهشت شنبه و بهمین ترتیب فوق تا آخر سال حساب شود توضیحا « روزهای هرماهی » اول آنماه با « هشتم » و « پانزدهم »، و « بیست و دوم » و « بیست و نهم » از ایام هفته مطابق است .
بید مؤلفه الاحقر الحاج شیخ عباسعلی ادیب
27 ذیحجه 1381 مطابق 11 خرداد 1341 شمسی
ص: 23
تصویر
ص: 24
تصویر
ص: 25
تصویر
ص: 26
تصویر
ص: 27
تصویر
ص: 28
تصویر
ص: 29
تصویر
ص: 30
تصویر
ص: 31
تصویر
ص: 32
تصویر
ص: 33
تصویر
ص: 34
تصویر
ص: 35
تصویر
ص: 36
تصویر
ص: 37
تصویر
ص: 38
تصویر
ص: 39
تصویر
ص: 40
تصویر
ص: 41
تصویر
ص: 42
تصویر
ص: 43
تصویر
ص: 44
تصویر
ص: 45
تصویر
ص: 46
تصویر
ص: 47
مشایخ اجازه آیه ... ادیب عبارتند از :
آیات عظام آقای سید محمد نجف آبادی
آقای شیخ محمد رضا نجفی ، آخوند ملاحسین فشار کی ( اجازه اجتهاد و روایت آخوند ملا حسین فشارکی وسیله آیه ا... العظمی آقای سید ابوالحسن اصفهانی تنفیذ شده است) شایان ذکر می باشد که ایشان علاقه خاصی به حضرت امام رضوان ا... تعالی علیه داشتند. بالاخره این ستاره درخشان علم و فضیلت و تقوی در روز پنجشنبه دوم ماه ذیحجه الحرام سال 1412 هجری قمری برابر یا چهاردهم خرداد 1371 هجری شمسی غروب کرده ، جامعه روحانیت و طالبان علم از فقدان این عالم جلیل القدر غمگین شدند.
لازم بذکر است که نماز چند دقیقه دیرتر برگزار گردد.
ص: 48
حضرت آیه ا.. آقای حاج شیخ عباسعلی ادیب فرزند محمد جعفر در سوم جمادی الاول 1315 هجری قمری در حبیب آباد برخوار متولد شدند. در سن نوجوانی مشغول تحصیل شده . در خدمت دانشمند مشهور، آقای میرزا محمد علی معلم حبیب آبادی مقدمات را بپایان رسانیدند. اساتیدی که آیه... ادیب در اصفهان از محضرشان استفاده می کردند عبارتند از :
1- آقای سید احمد اصفهانی آقای شیخ علی یزدی (شرح لمعه)
2- آقای میرزا یحیی بیدآبادی که طبع شعر داشته (مطول)
3- آقای سید محمد نجف آبادی (کفایه)
4- آقای شیخ محمدحکیم خراسانی که فیلسوف زمان خود بودند (فلسفه و حکمت)
پس از تکمیل تحصیلات حضرت آیه ا.. در سال 1345 هجری قمری مشغول تدریس شدند و در مدارس صدر، ناصریه ، چهارباغ ، مدرسه جسده بزرگ به تدریس مشغول بودند و شاگردان بسیاری را پرورش دادند که هر کدام عالمی و مجتهدی متبحر شدند. از ایشان دوازده جلد کتاب به یادگار مانده که هر کدام در نوع خود بی نظیر می باشند.
ص: 49
مشایخ اجازه آیه ...... ادیب عبارتند از :
آیات عظام آقای سید محمد نجف آبادی
آقای شیخ محمدرضا نجفی ، آخوند ملاحسین فشارکی ( اجازه اجتهاد و روایت آخوند ملا حسین فشارکی وسیله آیه ا... العظمی آقای سیدابوالحسن اصفهانی تنفیذ شده است) شایان ذکر می باشد که ایشان علاقه خاصی به حضرت امام رضوان ا... تعالی علیه داشتند.
بالاخره این ستاره درخشان علم و فضیلت و تقوی در روز پنجشنبه دوم ماه ذیحجه الحرام سال 1412 هجری قمری برابر با چهاردهم خرداد 1371 هجری شمسی غروب کرده ، جامعه روحانیت وطالبان علم از فقدان این عالم جلیل القدر غمگین شدند.
* لازم بتذکر است که نماز چند دقیقه دیرتر برگزار گردد.
ص: 50