بسم الله الرحمن الرحیم

نقش اسلام درايجادآرامش در زندگی زناشویی - جلد دوازدهم: فریاد خاموش درون

مولف وشاعر:دکترعلی بابایی خورزوقی

با همکاری: دکتر مجتبی بابایی، دکتر پریناز سجادیان و کارشناس زینب بابایی

چاپ سوم 1397

همسرانی که طالب زناشویی رضایت بخش و آرامش واقعی در زندگی و سعادت حقیقی در دنیا و آخرت می باشند حتما این کتاب را بخوانند

(کلیه اشعار موجود در کتاب توسط مولف سروده شده است)

ص: 2

19) سلام كردن به همديگر:........ 136

20) استقبال و بدرقۀ همسر:.... 137

21) هديه دادن:............ 140

22) آراستگى و نظافت:.......... 142

23) توجه به رغبت ها:............ 144

24) خوب صدا كردن همسر:............ 146

25) برخوردارى از وسعت نظر و سعه صدر:.......... 147

26) تشويق و تحسين همسر:...... 149

27) رفق و مدارا:.... 150

28) ورزش:..... 154

29) تفريح و مسافرت:........... 155

30) پرهيز از بد بینی و... 159

31) مقابله با شکست:............ 162

32) پرهيز از دنيا طلبي:............ 164

33) ولایت مداری و بصیرت:.... 170

34) نماز:....... 174

35) روزه:.......... 182

36) توکل به خدا:....... 184

37) داشتن اعتماد به نفس:............ 187

38) صبر و استقامت:........... 187

39) داشتن هدف:..... 188

40) دعا و نیایش:.... 190

41) انتخاب دوست:........... 194

42) پرهيز از وسواس:...... 197

43) پرهيز از عقده حقارت:........ 199

ص: 4

44) پرهيز ازحسادت:...... 201

45) عدم وابستگی به پست و مقام:............ 203

46) پی ریزی پایه های زندگی با صداقت :............ 204

47) اعتقاد به جامعیت و جاودانگی اسلام:.... 204

48) کارو کوشش:........ 205

49) قناعت و پرهيز از اسراف:... 209

50) عدم مقایسه خود و همسر با دیگران:....... 210

51) خود بینی:....... 212

52) عدم استقبال مردم از او:............ 213

53) توقّعات نادرست و بيجا:......... 214

54) از کاه کوه نسازیم :... 215

55) عصبانیت و غضب:...... 215

56) احساس تنهایی:...... 218

57) تصور ی درست از مرگ:.... 219

58) استفاده از تجربیات و اندوخته های دیگران:....... 225

59) انتظار حجت خدا:........... 225

60)منتظر خبرهای خوب :...........228

61)سخت گیری:........ 229

62) سخنان فتنه انگیز و بیان گلایه :........ 229

63) تعصب و بی اعتمادی: ............230

64) ترشرویی:....... 230

65) نا سزا گویی:............ 230

66) اهانت:.......... 231

67) خودخواهی:.... 231

68) چشم و هم چشمی:....... 233

ص: 5

69) قدرداني و سپاسگزاري از همسر:... 234

70) آرامش و شکر:......... 238

71) علم و عقل:...... 240

72) خیر و برکت:.... 242

73) شفیق و مونس مومن:........ 244

74) اصالت خانوادگی :............ 247

75) كفو همديگر بودن:............ 248

76) سلامت جسم و روح از آلودگي اعتياد:........... 248

77) عفت و نجابت:.... 250

78)پرهيز از آزار همسر:.......... 252

79) تمکین و توجه به مسائل جنسي و زناشویی: 254

80) پاداش فراوان:... 266

81) همیاری، همکاری و ارزش کار در منزل:...... 266

82) بینش تکاملی و تحولی:.... 267

83) غفلت و جهل و اعتراف به آنها:........ 268

84) خودداری از منت و سرزنش:..... 271

85) تخلیه هیجانی و برون ریزی عاطفی:...... 274

86) تبادل عاطفی در برابر انجماد عاطفی:...... 276

87) عشق الهي را در وجودت پرورش ده:........ 277

88) نقش لحن کلام در گفتار: ............279

89) جر و بحث:........... 280

90) انتقاد سازنده به جای انتقاد مخرب(امر به معروف و نهی از منکر) : 282

91) اینگونه سخن بگو:........ 283

92) اینگونه سوالات را مطرح کردن:........ 285

93) اینگونه گوش کردن:... 286

ص: 6

95) عذرخواهی:... 287

96) از خود شروع کردن:......... 288

98) عشق ورزیدن به همدیگر:.......... 289

99) شاکر خدا بودن:........... 292

100) دوست داشتن بدون شرط:...... 294

101) منفی بافی و سرزنش نکردن:.... 295

102) ملایمت و خشونت:........... 295

103) عفو و گذشت:...... 296

104) تاخیر در قضاوت:............ 300

105) مشورت کردن:.... 301

106) لجاجت را کنار گذاشتن:......... 303

107) وفای زن و شوهر به یکدیگر:.......... 304

108) سازگاری در خانواده:............ 306

109) الگو داشتن در زندگی:.......... 307

110)همسر را بهترين دانستن:...... 309

111) محور اعتماد متقابل و دروغ:........... 310

112) حفظ مراتب حجاب:........... 312

113) عيب جويي:......... 316

114) پرهیز از قهر کردن:........ 318

115) تحمّل همسر:... 320

116) توجه به رفتارهای مثبت:......... 321

.17) برخورد منطقى: .........322

118) رازداري و امانتداری:............ 323

119) سوء تفاهم:.......... 326

120) توجه به اقتدار مرد:........ 327

ص: 7

121) درك متقابل يكديگر:..... 328

122) تفکر همه یا هیچ:..... 329

123) توافق با همسر:....... 330

124) شناخت حقوق متقابل:...... 331

125. روابط بر اساس ايثار:.......... 333

126. روابط براساس احسان و مودت:.... 334

127. نظم:......... 335

128) زن ذليل و مرد ذليل شدن:........ 337

129) در همه امور شريک بودن:......... 337

130) از يکديگر دلجويي کردن:.......... 339

131) پرهیز از شوخی های نابجا........ 340

132) تغافل و چشم پوشی: .........340

133) عاقبت انديشي: ....342

134) مطالعه کتاب در زمینه پیوندهای زناشویی: 346

135) خوش اخُلاقی:...... 349

حسن ختام:....... 354

نتیجه گیری:...... 362

منابع و مأخذ:............ 367

ص: 8

از آنها بیشتر منتشر نشده است؛ که عناوین حدود بیست جلد آنها در انتهای کتاب آمده است. انشاا... مابقی بر اساس فیش برداریها در صورت حیات و توفیق الهی منتشر خواهد شد. همچنین دهها مقاله در مجلات تخصصی دانشگاهی و روزنامه های داخلی و بین المللی در این راستا منتشر کرده است. در ضمن امتياز همه كتابهاي ایشان در اين است كه به مناسبت موضوع همراه با اشعاري از مولف؛ تدوين شده كه در نوع خود كم نظير است.

2) مولف همانند پدر بزرگوارشان با خدا عهد بسته اند تا زمانی که قدرت و توان دارند برای رضای یار، در محافل و مجالس مذهبی و علمی که دعوت می شوند بدون هر گونه انتظار و منّت سخنرانی نموده و بابت آن هیچ گونه مبلغ، هدیه و...دریافت نکنند. در این راستا یکی از ائمه جمعه در همایشی فرموده اند:که خداوند متعال در سخنرانی و بیان نعمت را بر ایشان تمام کرده است. همچنین مقرر شده که کلیه در آمد حاصل از فروش کتب مولف صرف نشر معارف اهل بیت عصمت و طهارت (ع) شود.

ص: 10

3)کلیه اشعار این کتاب توسط مولف با تخلص حقیر در قالبهای مختلف سروده شده است که یک بیت یا قسمتی از قالبهای مزبور به مناسبت موضوع در این مجموعه آورده شده است و بعضا اصل آنها بصورت کامل دریکی ازکتابهای مولف تحت عنوان "دیوان حقیر"موجود می باشد و نیزبرخی از ابیات هم فی البداهه به مناسبت موضوع توسط مولف سروده شده است .

4)عناوین و مطالب این کتاب از بین سوالات مستمعین در جلسات آموزش خانواده، کارگاهای آموزشی، مجامع هم اندیشی و بحث و انتقاد که بصورت پرسش و پاسخ، توسط مولف پاسخ داده، استخراج و به این صورت که ملاحظه می فرمایید، به لطف الهی تدوین گردید. انشاا. . که بتواند مورد رضایت یار قرار گیرد. البته شاید برخی از سوالات چون نزدیک به هم هستند پاسخهای آنها هم از باب ضرورت و اهمیّت در بعضی مواقع با استفاده از منابع مختلف، نزدیک به هم باشد.

ص: 11

5) در هر حال به نظر مي رسد كه دراينجا لازم است برای آشنایی بیشتر با شاعر و مولف به صورت خلاصه و کاملا گذرا به عناویني از زندگی و سوابق علمی و اجتماعی ایشان اشاره شود.

ایشان درخرداد 42 در اصفهان متولّد ودر شهریور64 ازدواج و دارای یک پسر و دو دختر می باشد و... سوابق علمی و اجتماعی وی عبارت است از: تلمّذ درس خارج فقه (معادل دکترا) در حوزه و تحصیل در دو رشته متفاوت دانشگاهی و ادامه آن در مقطع دکترای تخصصی phd در رشته فلسفه تعلیم و تربیت. همچنین گذراندن دوره­های متعدد تخصصي وفوق تخصصی مدیریت، برنامه ریزی و تربیتی، کامپیوتر و...در بیش از دو هزار ساعت – سخنرانی در محافل عمومی، دانشگاهی، مدیریتی و...-استاد دوره های ارتقای مدیریت-مدرس آموزش خانواده-داور مسابقات قرآنی-دبیرواستاد دانشگاه- هجرت داوطلبانه به کردستان و داشتن مسئولیتهای مختلف رزمی درجبهه ها- دریافت بیش از ده حکم

ص: 12

قهرمانی در مسابقات ورزشی- داشتن مسئولیتهای متفاوت انقلابی، اجتماعی واداری- کسب عناوین برتر و موفق کشوری و استانی در زمینه های مختلف مدیریتی، فرماندهی و... درضمن دربیش از بیست سال مسئولیت اداری بنابر اعتراف دیگران به همه قولها مخصوصاً مالی و تجهیزاتی که داده؛ بصورت کامل عمل نموده است.

مجتبی بابایی

ظلم و ستم جبران ناپذیری را بر فطرت و فریاد خاموش درون بشریت وارد کرد.در حالیکه اسلام به عنوان مکتبی انسان ساز، بیشترین توجه را به والایی خانواده داشته و دارد. از این رو، این نهاد مقدس را بر خلاف نظر ایسم های مزبور؛ کانون تربیت می شمارد. نیک بختی و بدبختی جامعه انسانی را نیز به صلاح و فساد این بنا وابسته می داند و هدف از ازدواج و تشکیل خانواده را تأمین نیازهای عاطفی و معنوی انسان از جمله دست یابی به آرامش واقعی بر می شمارد. در خصوص اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده باید گفت:

آنچه بايد روز و شب گردد رواج*ازدواج ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه وفق سنّت است در هر زمان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه نيم دين بود در دو جهان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه تسكن قلوب است بي گمان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه باشد خود نياز هر روان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه عفّت را كند احيا ز جان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

ص: 14

آنچه نسلها را كند بر پا همان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه باشد چون عبادت در بيان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه شيطان را كند مايوس بدان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه دورت مي كند از هر خزان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه باشد شيرين و حظّش نهان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه آرد بر زناشوئي امان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه احيا مي كند باغ جنان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه باشد خواست هر پير و جوان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه قرآن گفته باشد ارمغان*ازدواج است ازدواج است ازدواج

آنچه بوده بر حقير لطف عيان* ازدواج است ازدواج است ازدواج

ص: 15

بدون شک یکی از دغدغه هائی که معمولا در بین جامعه و اعضای خانواده حکم فرماست، عدم امنیت و آرامش می باشد. تا جائی که همانگونه که مستحضر هستی، بسیاری از زندگی ها دارای آسایش و حتی تجملات و رفاهیات بسیاری هستند. اما در بین اعضای آن مخصوصا زن و شوهرآرامش و امنیت خاطر حکم فرما نیست. اساسا همسران باید خدا محور باشند تا بتوانند به آرامش دست یابند. به طور کلی آرامش در پناه یاد خدا به دست می آید یعنی کسانی که از یاد حضرت باری تعالی فاصله گرفته اند معمولا در زندگی خود مضطرب و نگران به نظر می آیند.مع الوصف باید دانست که آرامش در زندگی از بهترین نعمت های الهی است که خدای تعالی به انسان ارزانی نموده است زیرا انسانی که در زندگی آرامش دارد، نگران نیست و افعال روز مره زندگی خویش را به نحو درستی به انجام می رساند.

شايد بتوان آرامش را به صورت احساسي خوشايند و لذت بخش تعريف كرد كه هركسي به دنبال آن است، اما آرامش نياز اوليه اي است براي اين كه ذهن شما بينديشد و مثبت عمل كند.آرامش همسر در خانه موجب آرامش و آسايش خانواده مي شود و قوه ي محركه ي اعضاي خانواده در داشتن روحيه اي شاداب و سرزنده و ابراز محبت ميان آن هاست. وجود چنين فضايي موجب رشد استعدادها و پيشرفت و ترقي افراد خانواده مي گردد.

مع الوصف زندگي مشترك افقي است روشن و جلوه گاهي زيبا براي تولدي دوباره؛ مشروط بر آن كه وجوه ضروري اين اشتراك، يعني توانايي ها و مهارت هاي خاص و سازنده، در تفكر، بينش و عملكرد انسان رؤيت و ملاحظه شود.

ص: 16

زيرا اين مهارت ها و توانايي هاي انسان است كه در وقت لزوم، به ياري او مي آيد تا مشكلات، اختلافات و نقاط ضعف و

كاستي هاي زندگي مشتركش را برطرف نمايد. حال چنانچه زندگي مشتركي كه براساس پيوندي مقدس از سوي زن و مرد، صورت پذيرفته، با عدم توانايي ها و مهارت هاي هر دو نفر و يا حتي يكي از آنها رو به رو شود، به طور مسلم، ادامه اين زندگي با تلخكامي، ناراحتي و تنش و رنجش همراه خواهد شد. بنابراين ای عزیز بزرگوار، باید در نظر داشته باشي که بقا، تداوم و شيريني يك زندگي مشترك، هميشه در گرو توانايي ها و مهارت هاي خاصي است كه در اختیار توست و در حقيقت تضمين كننده اي قابل اطمينان براي خوشبختي تو و همسرت به حساب مي آيند.

آری ای عزیز بدون تردید هدف از ازدواج و تشکیل زندگی مشترک، رسیدن به کمال است و زن و مرد باید در تمام لحظه های زندگی خود به سوی کمال گام بردارند. چنین هدفی اقتضا می کند که زوجین مکمل یکدیگر باشند. و در این جهت رعایت اصول و حقوق مشترک بین زن و شوهر از مسائل ضروری زناشوئی به شمار می آید که بهره گیری صحیح و بکارگیری آن در زندگی، سعادت و خوشبختی زن و شوهر را به همراه دارد. پناهگاه یک زن یا مرد همسر اوست و آن دو می توانند در پناه هم با رعایت حقوق شرعی و اخلاقی که نسبت به هم دارند از زندگی لذت ببرند. اما وقتی هیچ کدام پای بند به این حقوق نباشند، تلخی و ناگواری سراسر زندگی شان را فرا می گیرد و به سردرگمی دچار می گردند که درمان آن به راحتی میسر نخواهد بود.

ص: 17

آری بنیان نهادن «زندگی مشترک »، بخاطر تأمین نیازهای روحی و عاطفی و ایجاد روحیه از خود گذشتگی و بستر سازی مناسب برای ایجادآرامش است که با آشنایی با محورهای زندگی به عنوان گام های موفقیت می توان تحکیم خانواده را بیش از پیش مقاوم نمود و زمینه رشد و ترقی را فراهم ساخت و از وزیدن طوفان تلخی ها در درون این نهاد پر ارزش جلوگیری کرد. اگر

همسران، دریابند که «تحول پذیری» در زندگی مشترک زیر سایه «عملکرد صحیح» آنان، امکان پذیر خواهد بود، برای رونق یافتن زندگی خویش و جذاب شدن آن، خود را موظف به رعایت اصول و گام های موفقیت در زندگی می نمایند؛ بطور مثال اگر فردی در خانواده بجای بد خُلقی کردن با همسرش، هزینه بی سرمایه ای به نام اخلاق خوشِ بدون هر تنشی را جایگزین کند، می تواند رضایت بخشی را در زندگی خویش جاری سازد و تلخی ها را به شادابی و ارتباط صمیمانه تبدیل کند.

به همين لحاظ در نوشتاري كه پيش رو داري سعي شده است تا به صورت اجمال به راهكارهاي مهم و اساسي، پيرامون برخي از توانايي ها و مهارت هاي لازم براي ايجاد و برقراري يك زندگي مشترك آرام و ايده آل با استفاده از سیره و سنت انبیا و ائمه(ع) پرداخته شود.آری ای عزیز بزرگوار:

بهر همسر كن تو پرسش از رسول و هم امام* تا كه گيري تو جوابي كامل و هم تام تام

همسر و هم فطرتت را آن جواب آيد به كار* داد خاموش درونت هم همين خواهد به كام

ص: 18

تصویر

تاریخ نشان داده است که دین ورزی چنان که مطالعات باستان شناسی و انسان شناسی نشان داده اند، جزء لاینفک زندگی بشری در تمام اعصار بوده است. ویل دورانت معتقد است : دین به اندازه ای غنی، فراگیرو پیچیده است که هیچ دوره ای در تاریخ بشر خالی از اعتقادات نبوده است. این که حتی یک انسان بی اعتقاد به خدا هم، در شرایط نامطمئن كه منجر مي شود به بحران روحی و درماندگی به طور ناخود آگاه به خدا ونیروهای ماوراء الطبیعی می اندیشد و از او استمداد می طلبد، یک پدیده ثابت شده ای است. به گفته فرانکل بنیانگذار مکتب معنا درمانی احساس مذهبی عمیق و واقعی، در اعماق ضمیر ناهشیار هر انسانی وجود دارد. تحقیقات نشان داده است که مذهبی بودن به معنای وسیع کلمه می تواند آثار بحران شدید زندگی را تعدیل کند و همچنین ارتباط مثبتی بین مذهب و سلامت روان وجود دارد. بنابراین، اعتقادات مذهبی یک موضوع مهم در سلامت جسمی و روحی است.(1)

واقعيت اين است که اهميت دين و رشد معنوي در انسان در چند دهه اخير به صورت فزاينده اي مورد توجه روان شناسان و متخصصان بهداشت جسم و روان قرار گرفته است. پيچيدگي جامعه مدرن امروزي و تغيير شيوه ها و الگوهاي زندگي در عصر فرامدرن، موجب شده نيازهاي معنوي انسان در برابر خواسته ها و نيازهاي مادي او قد علم کند. با وجود اين و به رغم همه تبليغات ضدديني در گذشته و حال و ترويج سکولاريسم، واقعيت ها نشان مي دهد که مردم دنيا به مذهب و ارزش هاي معنوي گرايش دارند. متخصصان نيز دريافته اند که

ص: 20

شيوه هاي موجود علمي و درماني براي بهبود اختلال هاي عاطفي، رواني و حتي جسماني همسران کافي نيست. به عنوان مثال، آنها دريافته اند که گرايش هاي سالم ديني، فشارخون انسان را تعديل مي کند و با تقويت هيجان هاي مثبت، هيجان هاي منفي را کاهش مي دهد. اما اينکه دين چگونه مي تواند سلامت جسم و روان همسران را تقويت کند تا حدود زيادي به سبک زندگي اخلاقي و حتي تغذيه اي آنها بستگي دارد. به عنوان نمونه، يک مسلمان واقعي مشروب نمي خورد، از مواد مخدر اجتناب مي کند، به دنبال رفتارهاي مجرمانه و غيرانساني نمي رود و به آزار ديگران نمي پردازد. چنين انساني رفتارش با همسرش بدون شك خيلي فرق مي كند با کسي که از آموزه هاي ديني و اخلاقي بي بهره است و پايبندي جدي به فرايض و دستورهاي الهي ندارد، زشتي گناه را نمي بيند و از ارتکاب هيچ عملي در جهت تامين منافع شيطاني و خودخواهانه خويش خودداري نمي کند. متاسفانه بسيارند همسران و خانواده هايي که در روزگار ما به دليل ضعف آموزش هاي فرهنگي و ديني و غفلت از خدا دچار گرفتگي و آشفتگي جسمي و رواني شده و مي شوند. فضاي کم عاطفه و پر جاروجنجال خانوادگي و خشونت هاي خانگي عمدتا محصول چنين کمبودي است. روابط و پيوندهاي عاطفي و اجتماعي حاصل از فعاليت هاي ديني موجب کاهش افسردگي و اضطراب همسران مي شود و از تنهايي و انزواي آنها جلوگيري مي کند. چرا که:

ص: 21

اضطراب و استرس در هر كجا* مي كند روح و روان را بي صفا

پس عزيزم كن رها هر يك ز جان* تا شوي آرام و اندر اين سرا

آري اي عزيز بزرگوار، رفتارهای مذهبی، ارزش مثبتی در پرداختن به نكات معنی دار زندگی دارند. رفتارهایی از قبیل توكل به خداوند، زیارت و... می توانند از طریق ایجاد امید و تشویق به نگرش های مثبت، موجب آرامش درونی همسران شوند. باور به این كه خدایی هست كه موقعیت ها را كنترل می كند و ناظر بر اعمال است، تا حد زیادی اضطراب مرتبط با موقعیت را كاهش می دهد. به طوری كه اغلب افراد مؤمن ارتباط خود را با خداوند مانند ارتباط با یك دوست بسیار صمیمی توصیف می كنند و معتقدند كه می توان از طریق اتكاء و توسل به خداوند، اثر موقعیت های غیر قابل كنترل را به طریقی كنترل نمود. به همین دلیل گفته می شود كه مذهب می تواند به شیوه فعالی در فرآیند مقابله مؤثر باشد. مثلا برگسون می گوید: در رویارویی با خطرات زندگی جدید،ما به تکیه گاه روحی نیازمندیم. و نیز دیل کارنگی اظهار می دارد : امروزه جدید ترین علم یعنی روانپزشکی همان چیزهایی را تعلیم می دهد که پیامبران تعلیم می دادند به علت اینکه روانشناسان دریافته اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان قوی به دین،نگرانی،تشویش،هیجان و ترس را از بین می برد وهمچنين یونگ می گوید: در میان بیمارانی که در نیمه دوم حیاتم با آنها مواجه شدم (یعنی بالای35 سال)،یکی نبود که مشکلش در عدم نگرش دینی به حیات

ص: 22

نباشد.با اطمینان می توان گفت همه آنان به دلیل از دست دادن آنچه ادیان زنده هر عصر به پیروان خود عرضه می دارند،احساس بیماری می کردند هیچ کدام قبل از بازیافتن بینش دینی، شفای واقعی نیافتند.کسی که نگرش دینی به حیات دارد،صاحب گوهری گرانبها است؛ یعنی چیزی دارد که سرچشمه زیبایی و زندگی است و به جهان و بشریت شکوهی تازه می دهد.چنین کسی ایمان و آرامش دارد. حال بر چه اساسی می توان این زندگی را نامشروع خواند، چنین تجربه ای را بی اعتبار دانست و چنین ایمانی را وهم و خیال دانست؟

آری ای انسان با ایمان، يكي از بنياني ترين و ريشه دارترين مباني تحكيم خانواده اين است كه بينش زن و مرد نسبت به خانواده، بينشي توحيدي باشد. پيشينه ي ازدواج، خواستگاري، ملاك هاي همسرگزيني و...، همه و همه توحيدي باشد و اين پيام را باید در سرتا سر تاريخ برای همه همسران، طنين انداز کرد كه ركين ترين و استوارترين عماد در استحكام زندگي خانوادگي را مي بايست در عرصه ي بينش توحيدي جستجو نمود.

بدون ترديد، از مهم ترين عوامل پيوند پايدار و ازدواج موفق و زندگى آرام، همسويى بينش ها و باورهاى دينى و پاى بندى عملى زوجين به ارزش ها و فرايض شرعى است. بر همين اساس، مردان و زنان خداباور و پاك انديش در آرزوى داشتن همسرى مؤمن و نيك سيرت و عامل به ارزش هاى قرآنى هستند. چنين گرايشى در امر روابط خانوادگى، برخاسته از نهاد پاك و فطرت كمال جوى ايشان است و از همين روست كه خداوند متعال بهترين ازدواج را

ص: 23

وصلت پاكان و متقيان با يكديگر مى داند: «الطَّيباتُ للطَّيبينَ و الطَّيبونَ للطَّيبات»(1) زنان پاك از آنِ مردان پاك، و مردان پاك از آنِ زنان پاكند.

به طور كلی بينش توحيدي، متكی بر باورها و فعالیت های مذهبی است و از این طریق در كنترل استرس های هیجانی و ناراحتی های جسمی به همسران كمك می كند. داشتن معنا و هدف در زندگی، احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواری به كمك و یاری خداوند در شرایط مشكل زای زندگی، برخورداری از حمایت های اجتماعی، حمایت روحانی و... همگی از جمله منابعی هستند كه همسران مذهبی با برخورداری از آنها می توانند در مواجهه با حوادث فشارزای زندگی، آسیب كمتری را متحمل شوند.

در ازدواج آنچه بايد همواره مدّ نظر قرار گيرد اين است كه، سازگاری در زناشویی و رضایت ازآن امر مهمی به شمار می رود. سازگاری زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیشتر مواقع احساسی ناشی از خوشبختی و رضایت از همدیگردارند. نکته قابل توجه اینکه اسلام تاکید فراوانی بر استحکام ازدواج دارد، به گونه ای که نزد خدا هیچ بنایی مستحکمتر از ازدواج نیست. و خداوند متعال هدف ازدواج را رسیدن به آرامش می داند و در روايات هم بر آن تاكيد شده است. بر این اساس انتظار می رود کسانی که نسبت به ارزش های اسلامی پایبند هستند، دارای سازگاری زناشویی بیشتری نیز باشند. زیرا تدین یکی از ارکان اساسی زندگی سعادتمندانه محسوب می شود.

ص: 24

سوالی که قابل طرح مي باشد این است كه آیا همسرانی که از نظر ابعاد دینداری تفاوت دارند، از نظر رضایت از زناشویی هم با یکدیگر متفاوت هستند؟ تحقيقات متعدد بيانگر اين است كه هر چه تقیدات مذهبی بيشتر باشد به همان نسبت رضایت بيشتري از زناشویی خود خواهند داشت؛ كه از باب نمونه نظر جنابعالي به برخي از آنها و تحقيقاتي در همان راستا در ادامه معطوف مي گردد. البته تحقيقات مورد نظر بيشتر در جوامع غير مسلمان انجام شده است. حال اگر در جوامع مسلمان مخصوصا شيعه تحقيقات مورد نظر انجام شود؛ بدون ترديد با عنايت به آيات قرآن و روايات معصومين(ع) اثبات مي شود که دینداري مخصوصا اسلام به طور معناداری با سازگاری و رضايت زناشویی رابطه دارد.

1- احمدی درتحقیقی درسال1379 ثابت کرد افرادی که دارای تقیدات مذهبی خیلی زیاد بودند نسبت به افرادی که تقید مذهبی زیاد داشتند از رضایت زناشویی بالاتری برخوردار بودند و افرادی که دارای تقیدات مذهبی زیاد بودند نسبت به افرادی که تقید مذهبی متوسط داشتند از رضایت زناشویی بالاتری برخوردار بودند و افرادی که دارای تقیدات مذهبی متوسط بودند نسبت به افرادی که دارای تقید مذهبی کم بودند از رضایت زناشویی بالاتری برخوردار بودند. (احمدی 1379)

ص: 25

2- گلین و پوز در تحقیقی در سال 1978 نشان داده اند، افرادی که مدت طولانی با هم زندگی می کنند دین را به عنوان مهم ترین عامل رضایتمندی از ازدواج تلقی می کنند.(1)

3- گرانرGruner در تحقیقی در سال 1985 اثر اعمال عبادی شخصی بر سازگاری زناشویی را بررسی کرد. نتایج نشان داد که ارتباط مثبتی بین انجام اعمال دینی بر سازگاری زناشویی در تمام گروههای دینی وجود د ارد.(2)

4- آنتونیAntuony در تحقیقی در سال1993 ارتباط بین رضایت از زناشویی و بلوغ دینی را را بررسی کرد. یافته ها نشان داد افرادی که بالاترین نمره را در رضایت از زناشویی داشتند، دارای جهت گیری دینی درونی بودند و افرادی که دارای جهت گیری برونی بودند از رضایت زناشویی پایینی برخوردار بودند.(3)

5- مولینز، بروت، براکت، و هریسونMullins، proeck، Harisson) طی مقاله ای در سال 2001 به بررسی رابطه دین و ازدواج پرداختند. نتایج نشان داد که دیندار بودن به طور معناداری با سازگاری زناشویی رابطه دارد. آنها معتقد بودند که اثر دیندار بودن بر ازدواج در گروهی که مسن تر هستند اساسی تر و بیشتر است.(4)

ص: 26

6- ماهانیMahony ودیگران در تحقیقات خود در سال2002 به این نتیجه رسیدند که دین موجب افزایش مشارکت کلامی و کاهش پرخاشگری کلامی و در نهایت موجب رضایتمندی از زناشویی می شود.(1)

7- شرکاتSherkat) در بررسی خو د در سال 2004 نشان داد که اختلاف دینی درخانواده ها، موجب بروز مشکلاتي برای ازدواج می شود که منجر به کاهش رضایتمندی و افزایش تعارضات زناشویی و طلاق می شود.(2)

8- كونینگ، كلین و همكاران مشاهده كردند افرادی كه همیشه از مقابله های مذهبی استفاده می كنند نسبت به افرادی كه كمتر و گاهی از این مقابله ها استفاده می كنند در 9 شاخص از 12 شاخص سلامت روانشناختی، نمرات بالاتری كسب كردند.

9- در مطالعه دیگری، مكین توش نقش مذهب را در سازگاری افراد با یك رویداد معنی دار زندگی بررسی كرد. او با 124پدر و مادری كه كودك خود را به علت سندرم مرگ ناگهانی از دست داده بودند مصاحبه كرد و دریافت كه مذهبی بودن با یافتن معنی در مرگ ارتباط مثبتی دارد. به علاوه مذهبی بودن با افزایش صلاحیت روانی و كاهش ناراحتی در بین والدین در طی 18 ماه بعد از مرگ كودكانشان، ارتباط داشت.

10- در تحقیقی که فیس و تامکو درسال 2001بر روی زوج هایی که به طور متوسط 9 سال از ازدواج آنان می گذشت انجام دادند. ملاحظه گردید،

ص: 27

زوجهایی که به مراسم مذهبی در روزهای تعطیل مقید هستند؛ دارای رضایت زناشویی بیشتری می باشند.(1)

11- بر اساس مطالعه ديگري كه انجام شده، در یك بررسی كه 836 بزرگسال با میانگین 4/ 73 سال شركت داشتند، معلوم شد كه بین سه شاخص مذهبی بودن(فعالیت های مذهبی غیر سازمان یافته و فعالیت های مذهبی سازمان یافته) و روحیه داشتن و دلگرمی به زندگی، همبستگی مثبتی وجود دارد.

12- هانت سازگاری زناشویی 64 زوج را مورد بررسی قرارداد و نشان داد كه مذهب به طور مثبت با سازگاری زناشویی، خوشحالی و رضایت زناشویی بالاتر ارتباط دارد و همچنین نتیجه گرفت كه مذهب یك عامل مهم در جلوگیری از طلاق است.

13- گارنتر و همكاران در زمینه سلامت روانی و اعتقادات مذهبی شش مقاله را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند كه در تمام این مطالعات بین اعتقادات مذهبی و سلامت روانی رابطه مثبتی وجود دارد.

14- ویتر و همكاران او نشان دادند كه 20 تا 60 درصد متغیرهای سلامت روانی افراد بالغ، توسط باورهای مذهبی تبیین می شود. در مطالعه دیگری، ویلتیز و كریدر نشان دادند كه در یك نمونه 1650 نفری با میانگین سنی 50، نگرش های مذهبی با سلامت روانی رابطه مثبتی دارند. به علاوه مذهبی بودن با رضایت زناشویی در مردان و زنان و رضایت شغلی در مردان مرتبط بود.

ص: 28

مطالعات و تحقيقات دیگر، نيز تأثیر مداخلات مذهبی را در كاهش اضطراب و تحمل فشارهای روانی را در زندگي، نشان داده اند. بنابر اين مذهب می تواند در تمامی عوامل، نقش مؤثری در استرس زایی در بين همسران داشته باشد. بر این اساس، مدتها است كه تصور می شود بین مذهب و سلامت روان ارتباط مثبتی وجود دارد و اخیراً نیز روانشناسی مذهب، حمایت های تجربی زیادی را در راستای این زمینه فراهم آورده است.

شايان ذكر است كه اكثر تحقیقات مذكور همانطور که اشاره شد در ادیان دیگر صورت گرفته است و از آنجایی كه باور و اعتقاد ما مسلمانان بر این است كه دین اسلام ارائه دهنده كامل ترین و سلامت سازترین سبك زندگی بشریت است و احكام و دستورات آن حوزه های وسیع اخلاقی، بین فردی، بهداشتی و اجتماعی را در بر می گیرد، لذا مطالعه علمی اثرات و نقش متغیرهای مذهبی در سلامت روانی افراد مخصوصا همسران یك ضرورت اساسی به نظر می رسد. آری ای اهل حق:

داروي افسردگي و اضطراب* ياد حق باشد درون آن كتاب

پس عزيزم كن رها تو غير آن* تا شوي راحت ز هر نوعي سراب

در هر حال اي عزيز بزرگوار، علاوه بر آنچه در خصوص تاثير دين و معنويت بر بهبود سلامت خانوادگي و اجتماعي همسران، مطرح

ص: 29

شد؛ مولف در مقالاتي تحت عنوان" مقابله بابيماريهاي رواني بدون استفاده از داروهاي شيميايي" كه در مجله علمي، تخصصي بهروان وابسته به دانشكده روانشناسي دانشگاه اصفهان منتشر شده؛ آورده است كه دين به افراداحساس قوت قلب و تسلي خاطر مي بخشد و باعث مي گردد كه ترس از امور مجهول واضطراب و افسردگی ناشی از آسيب های فردی و اجتمایی تقليل پيدا كند. به بياني ديگراعتقاد به روز جزا و اينكه سر رشته همه امور بدست خداوند بوده و در هربلا و مصيبتي؛ صلاح و حكمتي نهفته است می تواند در ايجاد آرامش وتسلي خاطرمعتقدان تاثيرغيرقابل انكاری بگذارد. بدون تردید افراد مذهبی خیلی راحت می توانند با رویدادهای منفی زندگی و عوامل فشار زای روانی مقابله کنند. زیرا برای مقابله با فشار روانی به خوبی از نیایش، آداب و مناسک مذهبی، جهت تجدید قوای روان شناختی خود استفاده می نمایند. این راهبرد می تواند بر واکنش های عاطفی، شناختی و رفتاری انسان در مقابله با فشارهای روانی تاثیر قابل ملاحظه ای ایجاد نماید. شاعر در دهها جلد کتاب تحت عنوان "فریاد خاموش درون" کمّ و کیف رسیدن به آرمش حقیقی رابه نوعهاي مختلف بیان نموده و در مقالات مزبور، نيز برای مقابله با فشارهای

ص: 30

روانی از جمله معضل اضطراب و نگراني، استرس و دلهره، افسردگي و نااميدي بدون استفاده از داروهای شیمیایی؛ با بیانی دیگر مطالبي را مطرح كرده است كه در صورت توفيق به صورت مستقل با عنوان" نقش مديريت رحماني در بهداشت رواني " منتشر خواهد شد. آري اي اهل آرامش:

گر روي در راه مولا هر زمان* می شوی آرامه، اندر دو جهان

روح آرامی که بين اين زمین* می برد از یاد تو، درد و فغان

در مجموع اي عزيز دين دار، بنا بر فرياد خاموش درون اكثريت قريب به اتفاق تحقیقات، ارتباط مثبتی را بین دین و رضایتمندی از زناشویی نشان می دهد و حتی برخی تحقیقات دین را عامل ثبات و پایداری در زندگي زناشویی می دانند و اين همان خواست فطرت تو و هر انسان متعهدديگر است. البته همانطور كه اشاره شد تحقيقات مزبور اگر در جوامع مسلمان مخصوصا شيعه، انجام شود؛ با عنايت به آيات قرآن و روايات معصومين(ع)و اهميّتي كه اسلام براي خانواده مخصوصا روابط زناشوئي قائل است بدون شك اثبات مي شود که هر چه انسان دیندارتر و به آيات و احاديث مقيدتر باشد به طور معناداری در زندگي شاداب تر و بويژه از رضايت زناشویی بيشتري بر خوردار خواهد شد. چرا که:

ص: 31

همسران مومن و شيرين زبان* قلب شان باشد هميشه مهربان

از گناه و غيبت و ظن و گمان* دور و باشند در همه دور و زمان

چون نخواهند ذرّه اي را بهر جان* از كران اين جهان تا بي كران

دان که با غفلت همي گويند چنان* همسر مومن شدن باشد فغان

چون نمي دانند كه خلق مومنان*صاف وپاك است دردرون وهم عيان

بر زن و فرزند خود در هر مكان* مي كنند مهر و محبّت همچنان

خانه گردد امن و آرام در جهان* با وجود مومن پير و جوان

شور و معنايي دهند چون ارمغان* جان و دل را مي كنند امن و امان

مومن پر شور همي باشد جوان* چون توان وي بود فوق توان

آنكه باشد خوش مرام و خوش بيان* مي كند خنثي سموم شوكران

ص: 32

گر كه زوج وي بود نامهربان* وفق ايمان مي كند بر او حسان

چون كه ايمان مانع است درهرزمان*مي كند صدها گذشت بهر جنان

همسرش را نعمتي داند ز جان* زندگي با وي همي شيرين بدان

نقش ايمان در وجود هر روان* مي كند آرام درون دلبران

پس عزيزم همسر مومن همان*يار و ياور بوده بر خرد و كلان

اين حقير گويد كه اي آرامه جان* همسر مومن بود خواست نهان

تصویر

دان که دنیا و تمام ما سوا* دون ذکر و یاد و راه مقتدا

می دهد آسایشی دور از رضا* کی دهد آرامش اندر این فضا

گر که خواهی گردی از غمها رها* راه فطرت را برو در این سرا

داد خاموش درون گوید به ما* راه فطرت بوده راه انبیا

عقل و شرع خواند تو را با صد ندا* سوی محبوبی که هست در ماورا

آن خداوندی که با صدها صدا* خواست روح و جسم توست بهر لقا

با خدا گردی تو شاد و با وفا* می شوی آرام و گیری صد نوا

یک وجب از آسمان و آن بالا* بهر خوبان است و پاکان در فضا

حزن و اندوه و دلی پر ماجرا*می کند غوغا و بلواها به پا

استرس و اضطراب و هر خطا*با خدا گردد مداوا ای هما

پست و مال و گاخ و جنس پربها*کی دهد آرامش و مهر و سخا

ص: 34

دار دنیا با خدا دارد صفا*بی خدا گردد جهان ماتم سرا

هر که از مولا شود روزی جدا*بر خودش کرده هزار و یک جفا

دان که ایمان و خلوص در هر کجا*می دهد امراض روح و جان شفا

چون که لا خوف علیهم با دعا*باب آرامش بود تا منتها

از همان روز نخست و ابتدا*با خدا رو تو به اوج و انتها

پس عزیزم با خدا شو با خدا*چون حقیر کن تو به مولا اقتدا

در نگاه اول ای عزیز بزرگوار باید دانست که آرامش در زندگی از بهترین نعمت های الهی است که خدای تعالی به انسان ارزانی نموده است زیرا انسانی که در زندگی آرامش دارد، نگران نیست و افعال روز مره زندگی خویش را به نحو درستی به انجام می رساند. باید دانست که شاید اکثر خانواده ها از یک نوع آسایش نسبی برخور دارند ولی وقتی به زندگی آن ها مراجعه می شود، می بینیم که زندگی آنان از آرامش خاصی برخور دار نیست و بیشتر افراد آن خانواده مضطرب هستند و دچار استرس و افسردگی روزمرّه هستند. امروز، بشر در بُعد معرفتی دچار تحیّر علمی و نسبیت گرایی و عدم ثبات در آرا و عقاید است و در بُعد روانی، دچار تردید عملی، افسردگی و اضطراب، فقدان آرامش و

ص: 35

اطمینان خاطر و از خود بیگانگی و به تعبیری، بی خویشتنی است و از جهت اخلاقی نیز گرفتار انحرافاتِ خصلتی گسترده و به لحاظ خانوادگی، دچار از هم پاشیدگی داخلی و از نظر اجتماعی و سیاسی، گرفتار مسائلی چون هرج و مرج بین المللی، مشکل اوقات فراغت و تورّم و مانند آن است که مجموع این علل علمی و عوامل روانی و... سبب پیدایش تنش های منطقه ای و بین المللی شده و حتی تهاجم بی رویه فرهنگی گردیده است. بر این اساس است که مرحوم استاد بزرگوار شهید مطهری در این زمینه نگاهی بسیار اندیشمندانه دارند؛ ایشان می فرمایند: انسان فطرتاً جویای سعادت و خوشبختی است؛ از تصور وصول به سعادت غرق در مسرت می گردد و از فکر یک آینده شوم و مقرون به محرومیت لرزه بر اندامش می افتد، لذاست که سخت دچار دلهره و اضطراب می گردد. اگر بخواهیم خوشبختی در سایه آرامش را مثال بزنیم می گوئیم که موفقیت یک دانش آموز، معلول دو چیز است: سعی و تلاش خودش، دیگر مساعدت و آمادگی محیط مدرسه و تشویق و ترغیب و تقدیر اولیای مدرسه. یک دانش آموز ساعی و کوشا اگر به محیطی که در آنجا درس می خواند و معلمی که آخر سال نمره می دهد اعتماد نداشته باشد و نگران یک رفتار غیرعادلانه باشد، در تمام ایام سال دلهره و اضطراب سراپای وجودش را می گیرد. تکلیف انسان با خودش روشن است. از این ناحیه اضطرابی دست نمی دهد، زیرا اساساً یک قاعده کلی است که اضطراب از شک و تردید پدید می آید. انسان درباره آنچه مربوط به خودش است شک و تردید ندارد. آنچه که انسان را به اضطراب و نگرانی می کشاند و آدمی تکلیف خویش را درباره او

ص: 36

روشن نمی بیند جهان است. آیا کار خوب فایده دارد؟ آیا صداقت و امانت بیهوده است؟ آیا با همه تلاش ها و انجام وظیفه ها پایان کار محرومیت است؟ اینجاست که دلهره و اضطراب در مهیب ترین شکل ها رخ می نماید. ایمان مذهبی به حکم اینکه به انسان که یک طرف معامله است، نسبت به جهان که طرف دیگر معامله است، اعتماد و اطمینان می بخشد، دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان زایل می سازد و به جای آن به او آرامش خاطر می دهد.(1)

مع الوصف ای عزیز با ایمان، باید در زندگی خدا محور باشی تا بتوانی به آرامش دست یابی. به طور کلی آرامش در پناه یاد خدا به دست می آید یعنی کسانی که از یاد حضرت باری تعالی فاصله گرفته اند. معمولا در زندگی خود مضطرب و نگران به نظر می آیند. بدین جهت است که مؤمن در آغاز راه دارای اضطراب و هراس نفسانی است چنانچه خدای تعالی می فرماید: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ(2) یعنی : مؤمنان، تنها کسانی هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دلهایشان (از عظمت او) لرزان شود و هر گاه آیات خدا بر آنان تلاوت شود، ایمانشان را می افزاید و تنها بر پروردگارشان توکّل می کنند. در اینجا ذکر خدا برای او که با بازگشتش به خدا مشمول هدایت ویژه الهی می گردد، آرام بخش و سکینت آور است و در جای دیگری می فرماید: الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ به

ص: 37

ذکرِ اللَّهِ أَلا بذکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب(1) یعنی : (هدایت شدگان) کسانی هستند که ایمان آورده و دلهایشان به یاد خدا آرام می گیرد. بدانید که تنها با یاد خدا دل ها آرام می گیرد. سرّش آن است که عامل اصلی نگرانی انسان، وحشت از پوچ شدن، سر از شقاوت درآوردن، گرفتار عذاب و نقمت خدا گشتن است. اگر قلبی با یاد خدا انس بگیرد و به این نکته نیز توجه داشته باشد که زمام امور، فقط به دست خداست، از هر گونه نگرانی و تشویش رها می شود و اطمینان و آرامش می یابد. جالب توجه است که در این آیه، ذکر خدا تنها وسیله آرامش و

اطمینان معرفی شده است؛ و این خود از ویژگی قابل توجهی برخوردار است. در جای دیگری خدای تعالی دعا را نشانه آرامش بر می شمارد که می فرماید: وَ صَلِّ عَلَیهِم إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُم(2) یعنی : و به آن ها (هنگام گرفتن زکات) دعا کن که دعای تو مایه آرامش آن ها است و خداوند شنوا و دانا است. یعنی دعای انسان مستجاب الدعوة مایه آرامش قلب می شود، چون تصلیه و دعای انسان کامل چندین اثر دارد: 1. تأثیر تکوینی، زیرا مظهر اسم اعظم خداست؛ و باعث می شود تکوینا در درون انسان یک آرامش و امنیت شدیدی حاکم شود. 2. تأثیر روانی و اجتماعی، زیرا جامعه معطوف پذیرای چنین سنّت و ادبی است. 3. تأثیر تشریعی، زیرا اسوهٴ مردم است. در این زمینه استاد بزرگوار آیه الله جوادی آملی در بحث تفسیری خویش؛ بیان لطیفی دارند که می فرمایند: مؤمن موحّد خود را در پناه ذات اقدس علیم، قادر، بصیر و خبیر می بیند و قلبش با یاد او

ص: 38

آرامش می یابد؛ امّا کافر نمی داند کارش را به که وا می گذارد، از این رو به شانس، بخت، اقبال و مانند آن روی می آورد و همواره در اضطراب به سر می برد. کافران چون به مبدأ آفرینش اعتقاد ندارند، نقش قضا و قدر را در کارها نادیده می انگارند و با تکیه به اندیشه بشری به تدبیر امور خویش می پردازند و آن گاه که ناتوان می شوند، به شانس و بخت و تصادفْ رو می آورند و خلأ ناشی از بی اعتقادی به مبدأ را با خرافات و توهمات پر می کنند (1) همچنین در حالات ائمّه اطهار (علیهم السلام) آمده است که هنگام ورود به نماز و گفتن تکبیرة

الاحرام، اعضایشان از شدّت ترس می لرزید؛ امّا در سجده بر اثر ارتباط و انس بیشتر آرامش می یافتند.(2) توجه به این نکته نیز خالی از لطف نیست که مراد از سکینه در نوع کاربردهای قرآن کریم آرامش و طمأنینه ایمانی است؛ به ویژه در جبهه نبرد که شبهات و شهوات به رزمندگان هجوم می آورند، خداوند آن را بر قلب مؤمنان فرو می فرستد تا اضطراب آنان را به آرامش بدل سازد همان گونه که خدای تبارک و تعالی در این زمینه می فرماید: هُوَ الَّذی أنزَلَ السَّکینَةَ فی قُلوبِ المُؤمِنینَ لِیَزدادوا ایماناً مَعَ إیمانِهِم ولِلّهِ جُنودُ السَّماواتِ والأرضِ وکانَ اللهُ عَلیماً حَکیما (3) یعنی: او کسی است که سکینه و آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان افزوده شود، لشکر آسمان ها و زمین از آن خدا است، و خداوند دانا و حکیم است. به تعبیر مرحوم شهید بزرگوار مطهری که

ص: 39

فرمودند: تمدن در حدود زیادی در عین اینکه نظم ایجاد کرده و کارها را آسان کرده، آزادی و راحتی را گرفته است، به جهت آنکه کار و فکر زیاد بر بشر تحمیل کرده است به طوری که این همه کار و فکر روح را و اعصاب را فشرده و خرد می کند. این همه بیماریهای عصبی، خودکشی ها، جنونها به واسطه عدم آرامش روحی و به اصطلاح حوصله سررفتن هاست. انسان مقدار معینی طاقت [دارد] سر و صدا بشنود، اخبار هیجان آور و محرک بشنود، تیترهای درشت در روزنامه ها ببیند، مناظر غیر مترقبه مشاهده کند. از این نظر در عصر ما احتیاج دارد به موجبات آسایش روحی و فرار از موجبات اضطراب، خصوصاً اگر چیزی باشد که به اعصاب طبعاً آرامش ببخشد نظیر موعظه بلیغی که می شنود و از همین قبیل است توجه و تذکر خدا و خلوت قلبی با او. اعراض از خدا عرصه را بر آدمی تنگ می کند: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی (1) یعنی : و هر کس از یاد من روی گردان شود زندگی تنگ (و سختی) خواهد داشت، و روز قیامت او را نابینا محشور می کنیم.(2)

بنابرین کسانی که خدا را از زندگی خویش حذف نموده اند، آن ها نیز در یک نوع اضطراب و نگرانی عمیقی به سر می برند. بدون تردید آرامش یکی از نعمت های بزرگ خداوند است. بدین جهت از نعمت هایی که خداوند در قرآن بارها بیان کرده است، مسئله ی امنیّت و آرامش است. خاطر نشان می شویم که این امنیت و آرامش خود نیز دارای زوایای متعددی می باشد که از جمله ی آن ها

ص: 40

می توان به امنیّت و آرامش فیزیکی، روانی، علمی، اقتصادی، اشاره نمود. اساساً انسان هائی که در زندگی خویش آرامش ندارند در زندگی خویش دائماً احساس پوچی می کنند و گمان می کنند که در این دنیا عبث و بیهوده آفریده شده اند همانگونه که خدای تبارک و تعالی می فرماید: أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ یعنی: پس آیا گمان می کنید که ما شما را بیهوده آفریده ایم، و شما به سوی ما بازگردانده نمی شوید؛ و حال این که هدف و غایت خلقت ما انسان ها بدین جهت بوده که ما بنده شویم و از این بندگی معرفت کسب نمائیم و پیرو آن به امنیت و آرامش هم در این دنیا و هم در سرای آخرت ببریم چنانکه امام حسین (علیه السلام) فرمود: «اِنَّ اللهَ ما خَلَقَ العِباد اِلا لِیَعرِفُوهُ فَاِذا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَاِذا عَبَدُوهُ اِستَغنُوا بِعِبَادَتِهِ عَن عِبادَة مَن سِواهُ» یعنی : خداوند متعال بندگانش را نیافریده است مگر برای این که او را بشناسند، آن گاه که او را شناختند، عبادتش کنند و چون خدا را عبادت کردند، با پرستش و عبادت او از پرستش غیر او بی نیاز شوند. به تعبیر رساتر این که علّت نا آرامی افراد عادی آن است که به چیزی تکیه می کنند که خود تکیه گاهی ندارد. به همین جهت به عنوان ضرب المثل می گویند: «الغَریقَ یتَشبَّثُ به کلِّ حَشِیش»؛ یعنی : انسان غرق شده، به هر گیاهی تکیه می کند و دست می اندازد تا نجات پیدا کند؛ زیرا خیال می کند آن گیاه، در دریا ریشه دارد و قوی است. کسانی که در محبّت دنیا غرق شدند، دست و پا می زنند و هر لحظه، احساس خطر می کنند و به این و آن متمسّک می شوند و به زرق و برق ها تکیه می کنند تا از اضطراب برهند، ولی نمی توانند نجات پیدا کنند. قرآن کریم درباره افرادی

ص: 41

که گرفتار آتش دوزخ می شوند، می فرماید: وَرضُوا بِالحَیاةِ الدُّنیَا وَاطمَأَنّوا بِها؛ یعنی : اینها به دنیا بسنده کرده، راضی و مطمئن شدند، در حالی که دنیا متاع فریب است: وَمَا الحَیاةُ الدُّنیَا إلاّ مَتاعُ الغُروُر. یعنی : دنیا متاع فریب است و انسان را می فریبد و اگر غریق به فریبگاه تکیه کند، قطعاً آسایش نخواهد داشت.

آری ای همسر بزرگوار، زندگی همراه با آرامش، سرمایه ای عظیم است که باید به اندازه ی خود، از این سرمایه بزرگ محافظت نمایی و برای موفقیت در آن تدابیر لازم را بیاندیشی تا بیش از پیش نشاط و خوشبختی را در خانه ی خود به همراه آوری. بدون شک با کاربردی نمودن موارد زیر(نوزده ایده جهانی

برای ایجاد جاذبه در زندگی زناشویی ) در بستر خانواده می توانی، زندگی خود را از تلخی ها و نا آرامی ها به سمت تعالی و رشد و آرامش و خوشی بکشانی.

1- همسرت را عوض نکن، خودت را عوض کن.

2 - همیشه درون خود را بازبینی کن و در این بازنگری ها منصف باش.

3 - کنترل زندگى خود را به دست بگیر و هیچگاه نسخه های درمانى دیگران را در زندگى پیاده نکن.

4 - هم به خوبی هایش فکر کن هم به بدی هایش و هنگام بحث هر دو را مد نظر داشته باش.

5 - خود روانپزشک خویشتن باش، با جملات نیرو بخش و درمان گر بعد از هر دلخوری به خود نیرویی تازه ببخش و بدان که این نیز بگذرد.

6 - کمتر صحبت کن و بیشتر عمل. هنگام ناراحتی زیاد سخن نگو، عمل کن

ص: 42

( عمل شما سکوت و آرامش در چهره ی شماست ) چرا که به هنگام ناراحتی تعادل روحی بر هم می خورد و مسائلی گفته می شود که گاه مشکل را پیچیده تر می کند.

7 – عیب های همسرت را دوست داشته باش.

8 – مرد ها همه یکسانند این یک روال جهانى است.

9 - مسائل کوچک را نادیده بگیر.

10 - مقایسه نکن. هیچ گاه همسرت را با دیگری مقایسه نکن چرا که مرد ها در عین یکسان بودن هر کدام دنیایی خاص دارند.

11- سعی کن اختلاف سلیقه هایتان به نزاع نیانجامد. این را بدان که تفاوت ها شکاف بوجود نمی آورد عدم تفاهم است که شکاف ها را بیشتر میکند. تفاوت در اصل بسیار سازنده است اگر از آن برای تعالى استفاده کنید.

12 - وقت آزاد خود را تنظیم کنید. این کار را برای همه اعضاء خانواده انجام دهید و وقتى را هم به پدر بزرگ ها و مادربزرگ ها اختصاص دهید با این کار برای خود و والدین تان ارزش قائل می شوید.

13 - سعی نکن برای همه رفتار های همسرت دلیل بیابی. چرا که خواستگاه و پرورش گاه هر کدام از ما برایمان رفتار هایی را نهادینه می کند. با تلاش و صبر آن دسته از رفتار هاى نادرست را که نهادینه شده از وجود هم محو کنید.

14 - عشق پایدار نیازمند احترام و بازگشت بعد از هر دلخوری است.

15 – قرار های دو نفره را فراموش نکنید. مانند اوائل ازدواج برای او نامه های عاشقانه و کوتاه بنویسید و یا با او در یک جای خاطره انگیز قرار بگذارید.

ص: 43

16 - با همسرت مثل یک دوست باش و مشکلات خود را همانند یک دوست با او حل کن.

17 - با عشق همسرت را رام خود کن.

18 - جذابیت خود را همیشه حفظ کنید حتى اگر چندین سال از ازدواج تان مى گذرد.

19 - بعضی مواقع با قواعد همسرت در زندگى بازی کن. این نوعی احترام به افکار و منش اوست و این را بدان كه او قدر این کار را خواهد دانست

تصویر

ادا فرما به تکلیف حقّ همسر* رها ساز آنچه آرد صد تب و تاب

اي خانم محترم، لطفاً برای این كه زندگي شما سرشار از محبت و عشق شود به موارد زير با دقّت توجه و حتي المقدور به آنها عمل فرما:(1)

1. عشق و محبت: اولین نیاز روحی و روانی شوهر، مهر و محبت و دوست داشتن اوست. ابراز محبت، موجب دلگرمی و علاقه مندی او نسبت به زندگی می شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «بهترین زنان شما، زنانی هستند که دارای عشق و محبت باشند.»(2)

2. خوش اخلاقی و رفتار نیکو: اخلاق، در اصل به معنای نهاد، باطن و سیرت است. انسان خوش اخلاق، یعنی انسانی که دارای نهاد و باطنی پاکیزه و ارزشمند است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «سنگین ترین اعمال که در میزان اعمال قرار می گیرد، حُسن خُلق است.»(3) و نیز می فرمایند: «شایسته است که زن چراغ خانه را روشن کند و خوراک را آماده سازد و چون شوهرش به خانه آمد تا نزدیک درب خانه از او استقبال نماید و به او خوش آمد بگوید. و با آوردن آب و

ص: 45

حوله، به شوهرش در شستشوی دستش کمک کند و بدون جهت از انجام خواسته های او امتناع ننماید.»(1)

3. پرهیز از قهر کردن و آزار شوهر (تندخویی و بد زبانی): از قهر کردن، آزار، تندخویی و بد زبانی با شوهرت بصورت جدی پرهیز فرما. چرا که امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند: «ملعون است ملعون، زنی که همسرش را بیازارد و وی را غمگین و غصه دار کند، و خوشبخت است خوشبخت، زنی که احترام شوهر را نگه دارد و وی را نیازارد و در هر حال از وی اطاعت نماید.»(2) و نیز در ارتباط با قهر کردن حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که فرمودند: هر زنی که با شوهرش به ناحق قهر کند در روز قیامت با فرعون و قارون در آخرین طبقه آتش جهنم محشور می شود، مگر آن که توبه کند و برگردد.»(3)

4. همسرت را تحسين و به او احترام بگذار: باید از زحمات شوهرت قدردانی کنی و با احترام و محبت با او سخن بگویی. اولين نكته اي كه در گفتار، تأثير فراواني در روان شوهرت دارد و اين گفته موجب افزايش علاقه شوهرت به شما خواهد شد، «تحسين كردن شوهر و احترام گذاشتن به اين ويژگي ذاتي او است. با توجه به اين ويژگي رواني، لازم است تمام كارهايي كه موجب اقتدار مرد در محيط خانواده مي شود را انجام دهي و از تمام كارهايي كه اقتدار مرد را زير سوال مي

ص: 46

برد پرهيز كني. اين رفتار شما، مهم ترين نياز روحي يك مرد است. زماني كه شما در راستاي بر طرف كردن نيازهاي رواني او تلاش مي كني، او نيز به صورت خودكار در راستاي بر طرف كردن نيازهاي شما تلاش خوهد كرد.

هنگامي كه مرد در آستانه شكست قرار مي گيرد و زماني كه در آتش ناكامي مي سوزد و احساس مي كند كه همه چيز عليه ميل و اراده او در جريان است به زني نياز دارد كه به او اعتماد به نفس بدهد و روحيه اش را تقويت كند. همان گونه كه اتومبيل بدون بنزين، روغن و آب به حركت در نمي آيد، مرد نيز بدون داشتن يك مشوق كه به او ايمان داشته باشد؛ قادر به پيمودن مدارج موفقيت نيست. تشويق و ترغيب باعث تقويت فكري و روحي مرد مي شود. تشويق، شكست يك مرد را به فتح تبديل مي كند. تشويق كردن شوهر يك نمودي از دوست داشتن اوست ؛ از اين رو پيامبر (ص) نيز به عنوان حق مرد بر زن بيان فرموده اند: "حق مرد بر زنش اين است كه پايبند خانه اش باشد، با او مهرباني كند و دوستش بدارد و دلسوزش باشد، و او را ناراحت نكند، و در پي رضايت او باشد، و به عهد او وفا كند. "(1)

بنابر اين اي بزرگوار، شما بايد به نوعي با شوهرت حرف بزني و رفتار كني كه احساس سر بلندي و افتخار كند و حرف هاي شما موجب تشويق او شود. خوار و خفيف كردن شوهر، گناه غير قابل بخشش و غير قابل جبران است كه يك زن مرتكب مي شود. جريحه دار كردن غرور يك مرد براي او خيلي گران تمام مي

ص: 47

شود و امكان دارد در زندگي زناشويي تأثير نامطلوب دائمي بگذارد. يك مرد به سختي مي تواند خفيف شدن از جانب زنش را فراموش كند. (1)

5. با الفاظ شيرين و عاشقانه نسبت به شوهرت ابراز محبت كن؛ اين كار موجب علاقه مندي همسرت به تو خواهد شد. پيامبر اسلام (ص) با محبت صحبت كردن را از حقوق مرد بر زن مي داند. و مي فرمايند: "حق مرد بر زنش اين است.. . . با او مهرباني كند ودوستش بدارد و دلسوزش باشد"(2)حضرت علي (ع) به امام حسين

(ع) مي فرمايند:"بدان پسرم به درستي كه هركسي كلامش ملايم باشد،محبت اوبرديگران واجب مي شود. "(3)

وقتي مرد احساس كرد زن او را لايق و با جرأت مي داند، به خود مي بالد و اين شهامت را به دست مي آورد كه براي مقابله با هر مشكلي سينه سپر كند. او از لياقت خود اطمينان مي يابد و همين امر باعث موفقيتش مي شود. امام صادق (ع) فرمودند: "زن براي جذب و موافقت شوهرش از سه چيز بى نياز نيست كه عبارتند از: حفظ كردن خود از هر پليدي وآلودگي تا دل شوهرش در هر شرايطي خوشايند يا ناخوشايند نسبت به اومطمئن باشد؛ مراقبت از شوهر و پرستاري از وي تا اگر لغزشي از او سر زند، به مهرباني با او برخورد نمايد؛ اظهار عشق به او با عشوه و دلبري و خود را آراستن به زيبايي كه مورد نظر شوهرش است. "(4)

ص: 48

6. پذيرش بي قيد و شرط همسروتق نزدن: يك شرط اساسي در روابط عاشقانه است. مي تواني بدون انتقاد از وي، در زمينه ها ي مختلف يا دربارۀ اشخاص، نظرات متفاوتي داشته باشي. مي تواني بدون قضاوت و سرزنش، نقاط ضعف همسرت را قبول كني. اين پذيرفتن ها عميقاً اطمينان بخش هستند و به زن و شوهر احساسي از پذيرش خود مي دهند. البته پذيرفتن به معناي دربست قبول كردن و چشم فرو بستن بر نواقص و اشكالات همسر نيست. اما در فضاي پذيرفتن مي تواني به اتفاق او با هر آنچه از به هم نزديك تر شدن شما جلوگيري مي كند برخورد كني. يكي از مشخصات پذیرش، عيب نگرفتن از شوهر، يا به قول مردان « نق نق» نكردن و دائم از شوهر ايراد نگرفتن است. امام علي (ع) به امام حسن (ع) فرمودند: "خواهى با تو نيكى كنند با ديگران نيكويى كن. برادرت را با هر خصوصيّتى كه دارد بپذير و تحمّل كن. بسيار گلايه مكن كه كينه را برانگيزد و به دشمنى سخت كشاند"(1)"زيبا خطاب كنيد تا جواب زيبا بشنويد. "(2) لوئيس ترمان عالم و روان شناس مشهور، مطالعه بسيار دقيقي در زندگي 1500 خانواده به عمل آورده است؛ نتيجه آزمايش ثابت كرده است كه شوهر ها نق نق كردن زن را بزرگترين وكشنده ترين عيب مي دانند. گالوپ روان شناس ديگر نيز همين را كشف كرده است و مي گويد: « مردها نق نق كردن زن را رأس عيوب آنها قرار مي دهند». جونسون تمپر

ص: 49

امنت(روان پزشك) در تحقيقات علمي خود به اين نتيجه رسيده كه هيچ صفتي به اندازه عيب جويي ونق نق زن در بدبختي خانواده مؤثر نيست ! (با كمي تغير)(1)

7. رعايت خواسته ها ي همسر و توجه به نگراني ها ي او: اگر همسرت نسبت به بعضي از رفتارها حساسيت بيش از اندازه نشان مي دهد، مي تواني از اين رفتارها دوري كني. مي تواني با ملايمت با همسر خود صحبت كني و از نگراني ها و خواسته ها ي او آگاه شوي. در برخورد با واكنش ها ي غير معمول همسرت خونسردي خود را حفظ كن.

8. علاقه نشان دادن به مسائل همسر: به مسائل همسر علاقه نشان دادن، از اهميت زيادي برخوردار است. مي تواني به سخنان همسرت با علاقه گوش دهي و نشان دهي كه او را درك مي كني. به مسائلي كه همسرت مطرح مي كند، از دريچۀ چشم او بنگر و احساسش را درك كن.

9. تشویق به درآمد حلال: مرد، در راستای تأمین هزینه زندگی به هر دری می زند تا نزد خانواده شرمنده نشود و جه بسا برخی افراد برای به دست آوردن ثروت، از راه حرام مبادرت می کنند که پیامدهای ناگواری چون بی خاصیتی عبادت، شقاوت ابدی و ملعون خداوند قرار گرفتن را در پی خواهد داشت. و در این راستا، زن در تشویق مرد، در به دست آوردن رزق و روزی حلال می تواند بسیار مؤثر باشد.

10. رفاقت، دوستی و مصاحبت با شوهر: دوستي و رفتار دوستانه با همسرت را همواره مد نظر داشته باش، از جمله عوامل تعيين كنندۀ دركيفيت زندگي زناشويي همين

ص: 50

دوستي و رفتار دوستانه است. اگر اين خصوصيت در ازدواج ها نباشد كيفيت آن ها تا حد زيادي كم مي شود. همچنین مصاحبت و هم نشيني مخصوصا در اوايل ازدواج از اهميت زيادي برخوردار است. مصاحبت و با هم بودن يكي از سرمايه ها ي ازدواج ها ي موفق و عشق ها ي بالغانه است كه شما مي تواني به سادگي و صرفاً با برنامه ريزي به آن دست يابي. كافي است به فعاليت ها يي كه هر دو از آن لذت مي بريد، مانند: مسافرت با هم، رفتن به تفريح گاه ها و.. . توجه كنيد و اوقاتي را براي آن ها در نظر بگيريد. در برنامه ها ي عادي زندگي نيز مي تواني از مصاحبت بيشتر با او برخوردار شوي. به اتفاق برنامه تلويزيون را تماشا كن، پياده روي با هم و.. .

12. خشنود كردن همسر نيز يكي از عوامل مؤثر در ازدواج ها ي موفق است. اما خشنودي بايد دو طرفه باشد. نه تنها مي تواني با رفتار خود همسرت را خوشحال كني، بلكه مي تواني در خشنودي ها و رضايت هاي او شريك شوي. كمك كردن به همسر، هديه دادن به او و برآوردن خواسته هاي او از راه ها ي خشنود كردن همسر هستند.

13. با عشق و علاقه در چشمان او بنگر: زماني كه همسرت با شما صحبت مي كند، مستقيم به چشمان او نگاه كن. نه تنها اين كار نشانگر اين است كه شما به آنچه او مي گويد علاقه مندي، بلكه چيزي در نگاه كردن در چشمان او وجود دارد كه به شما والايي خواهد داد. علاوه بر اینها نگاه به صورت و چشمان همسر عنوان عبادت را پیدا می کند.

ص: 51

14. از او حمايت و در برابر ديگران از وی انتقاد نکن: به ديگران اجازه نده به همسرت بي احترامي كنند. حتي نظريه اي كنايه آميز مي تواند آزار دهنده باشد. از او دفاع كن. اگر حس مي كني همسرت نياز به كمي انتقاد سازنده دارد، به هيچ وجه آن را مطرح نكن مگر خصوصي و با لحني دوستانه؛ مورد انتقاد قرار گرفتن در جمع، سبب پايين آمدن عزت نفس و جريحه دار شدن احساسات مي گردد.

15. اهمیّت دادن به همسر: پیامک وكارت پستال هاي عاشقانه برای او بفرست. منتظر يك مناسبت خاص نباش تا به او هديه اي بدهي. عاشقانه ترين كارتي كه مي تواني را پيدا كن و به او هدیه بده. فراموش نكن كه پيام عاشقانه خود را هم بهتر است در آن بنويسي.عكس او را در صفحه كامپيوتر و يا موبايل خود قرار بده، با اين كار، اجازه بده تا او بداند كه تنها فرد مورد علاقه شما همسرت مي باشد. در برابرديگران به او افتخار كن. مردها به طور ذاتي روي بالا بردن خود حساب مي كنند. گاهي اوقات به منظور دلگرمي دادن به او بگذار تعريف هاي شما را در مورد رفتارها و كردارهاي خوبش بشنود.

16. خانه داری، نظافت و مرتب کردن منزل: رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «خدمت هر یک از شما زنان در خانه، برابر جهاد مجاهدان است.»(1) امام صادق علیه السلام می فرمایند: «بهترین زنان شما، زنی است که خوشبو، خوش پخت و پز باشد، بجا خرج کند و بجا صرفه جویی نماید...»(2) محیط منزل، باید دلپذیر و مسرَّت بخش باشد. پاکیزگی و نظافت خانه وظیفه اخلاقی خانم خانه

ص: 52

است. نظافت خانه باعث آرامش اعضای خانواده، مخصوصاً مرد خانه است. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «جلوی خانه های خود را تمیز نگه دارید؛ خود را به یهود شبیه نکنید.»(1) نیز در جای دیگر می فرمایند: «هرچه می توانید پاکیزه باشید؛ زیرا خداوند اسلام را بر پاکیزگی بنیان نهاده و جز مردم پاکیزه کسی به بهشت نمی برد.»(2) و نیزخوراكي هاي مورد علاقه او را تهيه كن. شكلات يا هر خوراكي ديگري كه او دوست دارد را بخر و در كنار ظرف غذاي او با يك جمله زيبا بسته بندي كن.

17. امانت دارباش: مرد، زن را امین خود در خانه می داند و او باید تمام توان و کوشش خود را برای حفظ اموال و وسائل خانه به کار ببرد.زن بدون اجازه شوهر در اموال او تصرف نکند؛ بر اساس شریعت مقدس اسلامی، زن نمی تواند بدون اجازه از اموال شوهرش، صدقه یا نذر مالی یا به افراد چیزی ببخشد و اگر بدون اذن او مبادرت به بخشش اموال شوهر نماید گناه کرده و ثوابش به شوهر می رسد.

18. راز داری و افشا نکردن اسرار و عیوب شوهر: خداوند در قرآن کریم می فرماید: «همسرانتان لباس شما و شما لباس آنها هستید.»(3) تعبیر لباس در این آیه یک تعبیر لطیفی است. لباس، انسان را از سرما و گرما حفظ می کند، زن و شوهر هم باید آبرو و حیثیت یکدیگر را حفظ نمایند. در جای دیگر می فرماید: «زن نوح و

ص: 53

لوط که در اختیار دو بنده شایسته از بندگان ما بودند به شوهران خود خیانت کردند، خیانت آن دو زن غیر از جاسوسی نمودن از خانه و شوهر چیز دیگری نبود.»(1) فاش کردن راز همدیگر، روابط مرد و زن و بنیان خانواده را تلخ می کند و اعتماد و اطمینان و احترام آنها از بین می رود. اما با حفظ اسرار و راز شوهر، بر درجات ایمان همسر افزوده شده و اعتماد مردم را به خود جلب کرده و مرد با دیده احترام به همسرش می نگرد.

19. بی اجازه از خانه خارج نشدن و اطاعت از شوهر: امام صادق علیه السلام از پدرانش و آنها از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم نقل می کنند که حضرت می فرمایند: «زن نباید بدون اجازه شوهر از خانه خارج شود، و اگر بدون اجازه خارج گردد ملائکه آسمان، جن، انس و هر آن چه که این زن (نافرمان) از نزد آن عبور می کند به او لعنت می کند تا به آن هنگام که به خانه برمی گردد.»(2) یکی از حقوق شوهر، اطاعت زن از او می باشد. در کنار ایمان و عبادت زن و ادای واجبات و ترک محرمات، اطاعت از شوهر باعث نجات اوست. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «اگر سجده کردن، برای غیر خدا جایز بود، دستور می

ص: 54

دادم زن در برابر شوهرش سجده کند.»(1) نیز حضرت در جایی دیگر می فرمایند: «زن نمی تواند حق خدا را ادا کند مگر این که حق شوهرش را ادا کند.»(2)

20. با شوهرت راحت باش و از وی تشکر کن: انتظار نداشته باش آنچه در ذهنت مي گذرد را بخواند. اگر موضوعي هست كه مي خواهي همسرت بداند، به او بگو، از او انتظار نداشته باش كه از افكار و احتياجات شما باخبر باشد؛ اين موجب اعتماد او به شما و افزايش علاقه بين شما مي شود. از وی در فرصتهای مناسب تشکر و سپاس گذاری فرما؛ امام سجادعلیه السلام می فرمایند: «شکرگذارترین شما نسبت به خدا، شکرگذارترین شما نسبت به مردم است.»(3)

21. سفره آرایی و پذیرایی شایسته از مهمانان: مهمان داری و مهمان نوازی یکی از رسم های پسندیده ای است که باعث محبت و ارتباط با دل ها شده و کینه ها و کدورت ها را برطرف می سازد و باعث افزایش رزق و روزی و آمرزش گناهان میزبان می شود. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «برترین زنان کسانی اند که خوشبو و سلیقه آشپزی آنها کامل و جالب باشد، و اقتصاد را از دست ندهند. چنین زنانی از عمال و کارکنان خدا خواهند بود و عامل خدا هرگز با شکست و پشیمانی مواجه نخواهد شد.»(4)

ص: 55

22. حیا، عفت و پرهیز از خیانت: عفت و حیا از صفات نفسانی هستند که شهوت و تمام حرکات و سکنات و گفتار و قلم انسانی را کنترل می کنند. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «حیا لباسی است که هر کسی آن را بپوشد عیب هایش از مردم پوشیده می ماند.»(1) و در خصوص پرهیز از خیانت حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «از خیانت بپرهیز؛ زیرا که خیانت، بدترین گناه است و خائن به خاطر خیانتش همیشه در عذاب و آتش است. خیانت برکت ها را از بین می برد.»(2)

23. خوش بویی، خودآرایی و تأمین خواسته های جنسی شوهر؛ زن باید همیشه تمیز باشد و زیبایی و آراستگی ظاهری داشته باشد و خود را برای شوهرش آرایش کند. اگر زن به وضع ظاهری اش نرسد ممکن است شوهرش در دام شیادان و زنان آرایش کرده در خیابان بیفتد آن گاه از شما دل بِبُرَد و از مسیر منحرف شود. امام محمدباقرعلیه السلام می فرمایند: «سزاوار نیست زن بدون زیور باشد ولو این که گردنبندی به گردن آویزد. سزاوار نیست دستش را بی رنگ و ساده بگذارد ولو این که حنایی به دست بکشد، هرچند سال خورده باشد.»(3) رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «زن باید خودش را برای شوهر به خوشبوترین عطرها معطر کند و زیباترین لباس هایش را بپوشد و به نیکوترین آرایش، برای شوهرش

ص: 56

آرایش نماید و پیوسته خودش را به شوهر عرضه کند.»(1) امام صادق علیه السلام می فرمایند: «لذتی در دنیا و آخرت برتر از کام جویی با همسر وجود ندارد حتی برای اهل جنت، در بهشت لذتی فرح بخش تر از نکاح وجود ندارد.»(2) نیز رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «زن هیچ شبی نباید بخوابد مگر آن که شوهرش از او راضی باشد.»(3)

24. قناعت؛ اسلام قناعت و مصرف با دقت را ستایش کرده است. انسان قانع هیچ گاه دست نیاز به طرف دیگران دراز نمی کند و به اندازه درآمدش خرج می کند.

25. عفو و گذشت و پرهیز از منت گذاری: رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «بر شما باد به گذشت و عفو؛ زیرا که گذشت چیزی بر شما جز عزّت نیفزاید و از یکدیگر بگذرید تا این که خدا شما را عزیز گرداند.»(4)و در خصوص منت گذاری می فرمایند: «اگر زنی تمام طلا و نقره ها را به خانه شوهر خود ببرد، آن گاه یک روزی به سرش منّت گذارد و بگوید، تو چه کاره ای مال از آنِ من است. عمل وی نابود می گردد. اگر چه از عابدترین مردم باشد؛ مگر این که از شوهر خود عذر بخواهد.»(5)

ص: 57

26. کاستن توقعات و پرهیز از مُدگرایی؛ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «هر بانویی که با همسر خویش مدارا نکند و او را بر انجام کاری که در توانش نبوده و طاقت آن را ندارد وادارد، هیچ حسنه و کار نیکی از او قبول نخواهد شد و در قیامت خدا را در حالی که بر او غضبناک است ملاقات می کند.»(1)یکی از بیماری های زنان امروزی، مُدگرایی است. بدون این که بیندیشند با هزاران زحمتی که برای شوهر ایجاد می کنند به دنبال تازه های لباس و آرایشند که برای خودشان شخصیتی غیر واقعی و کاذب بسازند.

27. بردباری و تحمل مرارت های زندگی: زن باید همواره بردبار بوده و مرارتهای زندگی را با صبر و کذشت تحمل نماید؛ چرا که زندگی، دارای مشکلات و فراز و نشیب هایی است که زن و مرد باید خودشان را با آن وفق دهند و با سختی ها بسازند و در مقابل سختی ها صبور باشند و از زندگی دل سرد نشوند. و تنها راه مبارزه با این مشکلات در زندگی، صبر و بردباری و تحمل مرارت های زندگی است.

28. بارداری و فرزنددار شدن و شیردهی؛ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به زوجه اش ام سلمه درباره زن باردار می فرمایند: «زمانی که زن باردار شود، اجر و پاداش کسی را دارد که با جان و مالش در راه خدا جهاد می کند و زمانی که فرزندش را بزاید، به او گفته می شود، خدا گناه تو را آمرزید کار و عمل از سر گیر، و زمانی که کودکش را شیر می دهد، خداوند متعال برای هر شیر

ص: 58

دادنی، ثواب آزاد کردن بنده از فرزندان اسماعیل پیغمبرعلیه السلام را به او می دهد.»(1)

تصویر

محبت باعث تحکیم روابط زناشویی می شود و رفتار شوهر در افزایش مهر و محبت از ناحیه همسر، بسیار مهم و قابل توجه است. چون او تشنه محبت است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «هرکس ایمانش کامل تر باشد بیشتر به همسرش اظهار محبت می کند.»(1) نیز امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کسی که به خانواده اش نیکی کند، خداوند بر عمرش می افزاید.»(2)

2. عذر خواهی؛ چنان که تشکر سبب محبت است؛ عذرخواهی هم موجب محبت نسبت به همسر می شود. چه بسا با یک معذرت خواهی، کدورت های مختلف زدوده می شود و زندگی شیرین تر از اول می شود. حضرت علی علیه السلام می

فرمایند: «بدترین مردم کسی است که معذرت خواهی دیگران را نپذیرد و از خطایشان نگذرد.»(3)

3. عدم توجه به حرف های بدخواهان؛ مرد نباید زودباور و ساده لوح باشد و همسرش را مورد آزار و اذیت قرار دهد. چه بسا افرادی هستند که به خاطر حسادت و کینه توزی و انتقام گرفتن از مرد، بدگویی می کنند و مرد نباید حرف های این بدخواهان و بدگویان را گوش دهد چون ممکن است به دروغ سخنی گفته باشند.

ص: 60

4. خوش اخلاقی؛ خداوند در قرآن کریم می فرماید: «با همسران خود با نیکی و مهربانی معاشرت کنید و از بی عدالتی و خشونت بپرهیزید.»(1)

5. انعطاف پذیری مرد؛ کسی می تواند در زندگی خود موفق شود که خوی نرم و انعطاف پذیری داشته باشد، و این انعطاف پذیری از نشانه های مروت و مردانگی مرد است.

6. نادیده گرفتن خطاها و لغزش ها؛ انسان دچار لغزش و اشتباه می شود و زن هم از این قاعده مستثنی نیست، پس لازم است که مرد با تدبیر و اندیشه، خطاهای احتمالی همسرش را نادیده بگیرد. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «هر مردی که برای خود همسری اختیار کرد، باید در احترام نمودن و گرامی داشتن او بکوشد، خطای زن را در پیش فرزندان بازگو نکنید و حتی اگر فرزندان شما خطای مادرشان را یادآوری کردند، شما باید ذهن بچه ها را از این بابت آسوده سازید و احترام مادر را در دل ایشان استوار گردانید. البته بر مادر نیز واجب است که احترام پدر را همیشه به خاطر فرزندان بیاورد.»(2)

7. عدم تنبیه بدنی همسر؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «هر مردی که همسرش را بیش از سه بار در عمرش بزند، خداوند او را در میان تمام مردم محشر چنان رسوا کند که اولین و آخرین، به وی بنگرند.»(3)

ص: 61

8. چشم پوشی از غیر همسر؛ مردان باید از زنان نامحرم چشم بپوشند و جز به همسر خویش، به دیگری نظر نیفکند. چون نگاه به دنبال نگاه، بذر شهوت را در قلب می کارد و این تیر زهرناک از تیرهای شیطان است، که باعث حسرت می شود.

9. تأمین مخارج خانواده؛ مرد در اسلام، مدیر و سرپرست خانواده است و تأمین کلیه مخارج زندگی و حتی بودجه شخصی زن به عهده مرد می باشد، اگرچه زن دارای درآمدی سرشار باشد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «برای گناهکاری مرد، همین بس که در تأمین مخارج افراد تحت تکفل خود کوتاهی کند.»(1)

10. همکاری؛ رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم روزی به منزل امیرالمؤمنین علیه السلام تشریف بردند و ایشان را در حال پاک کردن عدس یافتند، از این کار خیلی شاد شدند و او را فرمودند: «یا علی، کسی که در کار منزل به زنش کمک کند، ثواب حج عمره دارد.»(2)

11. پاکیزه بودن؛ بعضی از مردها به فکر نظافت شخصی خودشان، اعم از بدن و لباس نیستند، دیر حمام می روند و بدن آنها بوی عرق می دهد و پاهایشان هم آزاردهنده است. امام رضاعلیه السلام از پدران بزرگوارش نقل می کند که: «زنان بنی اسرائیل از عفت و تقوا دست کشیده اند و هیچ علتی نداشت جز این که

ص: 62

شوهران، خود را برای آنها نمی آراستند؛ زن هم از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد.»(1)

12. مقایسه؛ هر زنی ویژگی خاص خود را دارد و در قابلیت ها و توانایی ها به هیچ وجه نمی توان زن خود را با زن های دیگر مقایسه نمود.

13. خوش زبانی؛ مرد می تواند با زبان خوش بر امارت دل افراد خانواده حکومت داشته باشد.

14. نیکو سخن گفتن؛ خداوند در قرآن می فرماید: «با مردم سخن نیکو بگویید.»(2) امام علی علیه السلام می فرمایند: «زبانت را به نرمی در سخن و سلام کردن عادت ده تا دوستانت بسیار و دشمنانت اندک گردند.»(3)

15. احسان و نیکی؛ امام علی علیه السلام می فرمایند: «با احسان، آدمی مالک دل ها می-شود.»(4)

16. خوش رفتاری؛ آنچه باعث گرمی خانواده می شود، خوش رفتاری است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «پاکی و حسن خلق روزگار را می سازد و عمر را افزون می کند.»(5)

ص: 63

17. تعلیم و تربیت همسر؛ مرد باید ساعتی از زندگی را برای تعلیم و تربیت همسرش بگذارد، یا همسرش را آزاد بگذارد تا او در جلسات مذهبی و دینی و آموزش احکام و ضروریات خودش شرکت کند و واجبات را به نحو احسن فرا گیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «پیش از آن که زنان به زشتی، فرمانتان دهند، شما آنان را به کارهای نیک نصیحت کنید.»(1)

18. پرستاری از همسر؛ زن، در موقع کسالت و بیماری از شوهرش انتظار دارد که از او پرستاری کند و با دلجویی و مهربانی در معالجه اش کوشش نماید. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «هر کس برای بر آوردن حاجت بیماری کوشش کند، موفق شود یا نه، از گناهانش خارج می شود. مانند روزی که از مادر متولد شده است.» یکی از انصار عرض کرد: «پدر و مادرم قربانت یا رسول ا...! اگر مریض از اهل بیتش باشد آیا ثواب بیشری ندارد؟» حضرت فرمودند: «بلی»(2)

19. فراهم آوردن زمینه آسایش خانواده؛ رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «ملعون است کسی که حقوق خانواده خود را نادیده انگارد.»(3) امام سجادعلیه السلام می فرمایند: «مورد رضایت ترین افراد در پیشگاه خدا کسی است که زمینه های آسایش خانواده خود را برآورده سازد.»(4)

ص: 64

20. حفظ حرمت زن؛ هر فردی دارای شخصیتی است و دوست دارد که حرمتش حفظ شود و تحقیر را نمی پذیرد. البته گاهی اوقات همسر حاضر است کلمات تندی را از شوهرش در خلوت بشنود ولی شکستن حرمتش در پیش فرزندانش و... را نمی پذیرد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «حرمت مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است.»(1)

21. نیکی و خدمت به همسر؛ امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس خوبی خود را نسبت به عیالش با بهترین وجه انجام دهد، خداوند متعال عمرش را زیاد می کند.»(2)

22. پرهیز از لجاجت؛ مرد لج باز سخن همسرش را نمی پذیرد و هرگز در زندگی به هدفش نمی رسد. علاوه بر این که حرمت خود را می شکند بین اعضاء خانواده هم جای ندارد، در زندگی زمین می خورد و بذر شرارت را در دل می پروراند. امام علی علیه السلام می فرمایند: «بهترین خُلق و خوی آن است که از لجاجت دورتر باشد.»(3)

23. زندگی را به بازی نگیرید؛ مرد باید در زندگی هدف دار باشد و از سرگرم شدن به مسائل پوچ و بی محتوا پرهیز کند.

ص: 65

24. حفظ وقار و متانت؛ رفتارهای بچه گانه و سبک، مرد را در نزد دیگران بی ارزش می سازد. حضرت علیعلیه السلام می فرمایند: «وقار، نشانه عقل است.»(1)

25. پرهیز از کینه توزی؛ دل جایگاه کینه ها و دشمنی ها نیست و نباید زندگی را بر افراد خانواده تلخ و تنگ نمود. کینه توزی، بیماری خطرناک و کشنده ای است که بسیاری از زندگی ها را نابود می کند و موجب جدایی زندگی مشترک می شود. امام علی علیه السلام می فرمایند: «ریشه تمام فتنه ها، کینه توزی است.»(2)

26. پرهیز از پرگویی و پرخوری و پرخوابی؛ حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «چون خداوند صلاح بنده اش را بخواهد، به او الهام می کند که سخن اندک گوید و طعام اندک خورد و خواب اندک کند.»(3)

27. قدردانی از اعضای خانواده؛ قدردانی و تشکر از زحمات همسر، او را برای بهتر خانه داری کردن تشویق می کند و نسبت به زندگی دلگرم می شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «خداوند لعنت کند بر کسی که راه نیکی را سدّ می کند و او مردی است که در حق او خوبی می شود ولی نادیده می گیرد و به همین خاطر مانع آن می شود که خیر و نیکی انجام گیرد.»(4)

ص: 66

28. پرهیز از اهانت؛ امام صادق علیه السلام می فرمایند: « خداوند (عزوجل) فرموده است: کسی که بنده مؤمن مرا آزار دهد، باید مرا با خود در جنگ بداند و کسی که بنده مؤمن مرا احترام کند، باید از غضب من ایمن باشد.»(1)

29. خدمت گذاری؛ مرد باید چه در کارهای منزل و چه در نگهداری کودکان، به همسرش کمک کند. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «خدمت به اهل خانه کفاره گناهان است و افزوده اند: این عمل غضب الهی را فرو می نشاند و مهریه حورالعین است.»(2)

30. حضور در خانه؛ رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «حضور پدر در کنار خانواده اش، پاداشی معادل پاداش اعتکاف در مسجد مرا به همراه دارد.»(3)

31. نرمی و مدارا؛ رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «هر مردی که بر اخلاق زشت زن بد اخلاقش شکیبایی به خرج دهد، و در مقابل آن از خداوند پاداش بخواهد، خداوند ثواب و پاداش اهل شکر را به او عطا می فرماید.»(4) حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «آن که مدارا نکند با کسی که چاره ای جز مدارای با او ندارد، حکیم نیست.»(5)

ص: 67

32. تعصب و غیرت بی جا؛ غیرت یک سرمایه گران بها و پرقیمت است. اما سخت گیری و بدگمانی بیش از حد مرد، چه بسا زن با عفت و پاک دامن را به سوی آلودگی می برد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «امیرالمؤمنین، علیعلیه السلام در نامه اش خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام نوشت: از غیرت ورزی در غیر محل خود بپرهیز؛ زیرا که چنین عملی موجب می شود زن مبرّا و پاک از معصیت، معیوب شود.»(1)

33. غیرت برای مردها؛ ناموس انسان بالاترین سرمایه هاست. تمامی سرمایه ها از قبیل طلا و جواهرات قابل مقایسه با ناموس نیست. اگر اشیاء قیمتی و گران بها مورد دستبرد دزدان و خیانت کاران قرار گیرد زیانش مالی و جبران پذیر است، ولی اگر ناموس انسان مورد دستبرد قرار گیرد زیانش جبران پذیر نیست. رسول اکرم صلی الله-علیه وآله وسلم می فرمایند: «غیرت، نشانه ایمان و بی غیرتی نشانه بی ایمانی است.»(2)

34. پرهیز از دوستی با افراد آلوده؛ بر اثر دوستی با افراد آلوده، فسادهای اجتماعی به تدریج به خانواده زناشویی رخنه کرده و بنای آن را فرو می ریزد. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «بپرهیز از هم نشینی با افراد بد؛ زیرا تو، به

ص: 68

وسیله او شناخته می شوی.»(1) امام صادق علیه السلام می فرمایند: «با تبه کاران هم نشین نشو، مبادا عمل بد او در تو تأثیر گذارد.»(2)

35. پرهیز از شراب و مِی گُساری؛ خداوند در قرآن کریم می فرماید: «شیطان قصد دارد به وسیله شراب و قمار روابط شما را با یکدیگر تیره کند و بین شما کینه و دشمنی برانگیزد.»(3)

36. دوری از تنبلی و بیکاری؛ حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «کسی که به تن آسایی و تنبلی بسنده کرده است هرگز به خوشبختی و آزادگی نخواهد رسید.»(4)

37. پرهیز از رفیق بازی؛ برخی از مردها به جهت آزادی که دارند، رفیق باز هستند. هر کسی را به منزل می آورند و بر اساس غفلتی که دارند یک زمان به خودشان می آیند که در دام فساد گرفتار شده اند. به قمار بازی یا استعمال مواد مخدر یا مِی گُساری و در نهایت بی بندوباری، عادت کرده و به شب نشینی های خانمان برانداز قدم می گذارند.

و امّا بصورت خلاصه موارد زیر باید همواره مد نظر باشد:

ص: 69

1. ظاهر آراسته و خونسرد: به هنگام مواجهه با همسرت داشتن ظاهری آراسته و آرام و خونسرد بسیار مهم است زیرا كه ظاهر آراسته و خونسرد براي خانم ها خيلي مهم است.

2. پرهيز از فخر فروشی: همسرت واقعاً از فخر فروشی بیزار است. خودت باش. یعنی كه خود را آن گونه كه هستی معرفي كن و از بزرگنمايي و تعريف از خود واقعا پرهیز نما. این نوع رفتار مطمئناً همسرت را تحت تاثیر قرار می دهد.

3. احترام به همسر و تحسین او: همواره به همسرت احترام بگذار و ايشان را مورد تحسین قرار ده. چرا كه همسرت دوست دارد مورد تحسین شوهرش واقع شود و همسرش با او با مهربانی و احترام رفتار كند.

4. خوب صحبت كردن: به هنگام صحبت با همسرت از طرح مسائل بحث برانگیز و جنجالی خوداری نما و بی وقفه و یكریز هم حرف نزن. در عوض در مورد مسائلی حرف بزن كه همسرت به آنها علاقه دارد. مطمئن باش كه نظرش جلب خواهد شد.

5. احترام به علائق: به آنچه همسرت دوست دارد علاقه نشان بده و به چیزی كه علاقه دارد احترام بگذار. و با طرح سوالاتي به علائقش سریع واكنش نشان بده.

6. از او تعریف كن: از چشمان، موها، قیافه، لباس ها و نحوه صحبت كردن همسرت تعریف نما. خانمها كسی را كه از قیافه و دیگر مشخصاتشان تعریف می كند دوست دارند.

7. به دوستانش احترام بگذار: همسرت نسبت به دوستان و یا حتی همكاران و همكلاسی هایشان احساس ويژه اي دارد. بنابر اين به آنها احترام بگذار.

ص: 70

8. مودب باش: همواره سعی كن مودبانه با همسرت عمل كني و بهترین رفتار را با او داشته باشي. چرا كه این دو خصلت موجب آن می شود كه فرد فوق العاده ای به نظر همسرت آیی.

9. شوخ طبع باش: گاهی اوقات با همسرت شوخی كن، چرا كه خانمها از آقایان شوخ طبع خوششان می آید. اما تنها در مواقع لزوم بايد از حس شوخ طبعی خود

استفاده نمایي و در دیگر مواقع سعی كنی مسائل را جدی بگیری. گاهی با جوك های مناسب او را وادار به خندیدن نما.

10. شنونده خوبی باش: به هنگام ناراحتی ها شانه مطمئنی برای همسرت باش چرا كه همسرت همواره احساسي و عاطفی مي باشد. بنابراین با دقّت به حرف هايش گوش فرا ده و همواره شنونده خوبی برایش باش.

در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام چنین آمده است: بهترین زنانتان کسی است که چون با شوهرش خلوت کند برای او زره حیا را از تن درآورد و چون لباس بپوشد زره حیا را با آن به تن کند. (1) در این روایت نیز با توصیف بهترین زنان هم یکی از مسئولیت های مهم زن در زندگی بیان شده است و هم شیوه ای را برای همسرداری بیان می کند. این روایت در درجه نخست تصریح می کند که زن باید به دنبال ارضای نیاز جنسی شوهر خود باشد و در خلوت با شوهر خود، حیا را - که نیرویی قوی در وجود زن و به مثابه زرهی برای حفظ عفاف اوست - به کنار نهد و از بذل هیچ گونه خدمت و لذتی برای شوهر خود دریغ نورزد. همچنین این روایت اشاره به این نکته دارد که ارضای نیاز جنسی باید فقط در چارچوب حریم خانواده

ص: 71

صورت گیرد؛ مخصوصاً این نیاز باید توسط خانم برآورده شود و پس از آن که نیاز زن و شوهر برآورده شد، با پوشیدن لباس هایشان، لباس حیا را دوباره بر تن کنند و در روابطشان با دیگران جز عفت و حیا حاکم نباشد و انتظاری که در زمینه حفظ حیا از زن می رود بیش ا ز مرد است.

در هر حال ای عزیزبزرگوار، خداوند نسبت به نیازهای آدمی، از هر کسی، آگاه تر است. نقاط قوت و ضعف را به خوبی می شناسد و کلید آرامش انسانها در دست اوست. پس نعمتی مثل لذتهای جنسی را به همسران، عطا فرمود، تا در سایه ی آن، آرامش مورد نیاز خود را به دست آورند. و اما، آنچه در این میان مهم است لزوم آگاهی همسران به نکات ریز و درشتی است که در آداب جنسی وجود دارد. و البته مسئولیت زنان در این زمینه، بسیار حساس تر و مهم تر است. پیامبراکرم (ص) فرمودند: آیا شما را از بهترین زنان آگاهتان کنم؟ گفتیم: بله، ای رسول خدا. حضرت فرمودند: بهترین زنان شما، کسانی هستند... که مهربان باشند...و در مقابل شوهرانشان متواضع باشند... ونیاز جنسی همسر خود را برآورده سازند. (1)امام صادق (ع) فرمودند: بهترین زنان شما با محبت ترین نسبت به شوهرانشان و مهربان ترین مادران نسبت به فرزندانشان هستند، آنهایی که در امور جنسی مطیع همسرانشان می باشند و در برابر مردان دیگر، عفیف می باشند. (2)پیامبر

ص: 72

اکرم (ص) فرمودند: بهترین زنان شما زن عفیف راغب است که ضمن حفظ ناموس خود، نسبت به شوهرش رغبت و تمایل داشته باشد. (1)

تصویر

شادمانى و نشاط از عنصرهاى مفيد و با ارزش براى زندگى است، به گونه اى كه در آموزه هاى روان شناختى و دينى مورد توجه ويژه قرار گرفته و به آن عنايت خاصى شده است. برخوردارى از چهره شاد و بشاش و اميدوارانه از ويژگى هاى مؤمنان شمرده شده است. در پرتو شادى و نشاط است كه زندگى دنيايى، طراوت و پويايى ويژه اى پيدا مى كند، و روح اميد و پيشرفت در انسان دميده مى شود. وجود شادى و نشاط در تمام عرصه هاى زندگى و تعاملات لازم و ضرورى است؛

ولى در ارتباط همسران با يكديگر، اهميتى مضاعف پيدا مى كند. بنابر اين بايد چشم دل از خواب غفلت بيدار شود و با ديدي باز خطاب به نفس گفته شود كه:

چشم دل ديده گشا تا نبرد خواب مرا*داد خاموش درون داد بزن تا به خدا

با همان ديده شوم شاد در اين صحن و سرا* اضطراب و استرس هر يك شونداز من جدا

به بياني اي عزيز، در دنیای پراضطراب امروز، آرامش نعمتی است که بسیاری آرزوی آن را دارند اما برای رسیدن به آن تنها آرزو کافی نیست بلکه باید قدم پیش نهاد و کاری کرد. آنچه در پی می آید ابتدا نشاط و شادى از نگاه اسلام و سپس برخی تکنیکهای روان شناختی است که ضمن کمک به رفع تشویش ونگرانی آرامش و نشاط و شادی را در زندگی به ويژه در روابط همسران رونق می بخشد

ص: 74

اسلام، دينى جامع، پويا، سرزنده و هماهنگ با فطرت انسان هاست. در تعاليم آسمانى اسلام و آموزه هاى حيات بخش آن، به تمام نيازهاى طبيعى و فطرى انسان ها، عنايت و توجه شده و مسيرهاى كمال، سعادت و كاميابى دنيوى و اخروى ترسيم گرديده است. يكى از آموزه ها و دستورات اسلامى كه البته مربوط به حوزه(ابعاد) روان شناختى انسان هاست، توصيه به شادى هاى مثبت، سازنده، نشاط آور و هدفمند است. نياز به شادى و نشاط در همۀ عرصه هاى زندگى به ويژه در زندگى خانوادگى و زناشوئي، ضرورى و لازم است. حضرت على عليه السلام درباره اهميت شادى و شادكامى در زندگى مى فرمايند: "اين دل ها و روان ها همانند بدن ها خسته و بى نشاط مى شوند و نياز به استراحت دارند، پس براى آنها نكته هاى زيبا و نشاط انگيز فراهم كنيد. "(1)

امام موسى بن جعفر عليه السلام نيز در روايتى فرمودند: "اوقات خود را به چهار قسمت تقسيم كنيد:... و ساعتى براى شادى ها و لذت هاى حلال. از اين ساعت(لذت هاى حلال)، انرژى و نشاط بگيريد براى انجام سه مرحله قبلى." (2) در اين روايت ضمن توصيه به شادى، نشاط و تفريح در زندگى، به تأثير آن به ديگر ابعاد زندگى نيز اشاره شده است. شادى، بهجت و انبساط روحى و نيز نشاط و اميد به ارمغان مى آورد. حضرت علی(ع)در اين باره مى فرمايند:"شادمانى، مايه انبساط روح و مايه وجد و نشاط مى شود." (3)

ص: 75

در آموزه هاى دينى علاوه بر توصيه به داشتن شادى هاى مطلوب و متعادل، به شاد كردن مؤمنان نيز سفارش شده است. همچنين نشاط و سرحالى از صفات مؤمنان قلمداد گرديده است. پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله فرمودند: "هر كس مؤمنى را شاد كند مرا شاد كرده و هر كس مرا شاد و مسرور كند، خدا را مسرور كرده است. " (1) حضرت على عليه السلام نيز در خطبه «همام»، يكى از ويژگى هاى مؤمن را نشاط و فعاليت و زنده دلى مى داند و مى فرمايد: "از علامات متقين... نشاط و سرحالى و شادمانى در هدايت است. " (2) همچنين امام باقر عليه السلام در اين باره مى فرمايند: "نزد خداوند عبادتى محبوب تر از شاد كردن مؤمنان نيست. "(3)

از طرفي همسران نوعاً در این دنیای پر هیاهو به دنبال گمشده ای می گردند که آنها را به نوعی مناسب و صحیح آرام کند. به عبارت دیگر از سرعت طوفان سهمگین غرائز، هیجانات و عواطف آنها کاسته و با سرعتی ملایم، کشتی وجود آنها را بر ساحل خوشبختی هدایت کند. بلى؛ آرامش، گمشده و جزء لاینفک هر زندگی به شمار می رود. قرآن کریم که کتاب هدایت همۀ بشریت است به طرز بسیار زیبایی این موضوع را در سوره روم آيه21ترسیم کرده و می فرماید: " او کسی است که شما را از یک ماهیت آفرید و همسرش را از آن قرار داد، تا بدین وسیله، آرامش یابد" و نيز امام سجاد(ع) می فرمایند: «خداوند همسر را

ص: 76

مایۀ آرامش و انس قرار داده تا انسان در کنار او آسایش یابد» بنابراین همسر مومن و شایسته مایۀ آرامش است. این آسایش، محدود و یک طرفه نیست بلکه مرد شایسته، مایه آرامش زن و زن شایسته هم، باعث آرامش مرد است.

براى ايجاد آرامش، نشاط و شادابى در محيط خانواده، با عنايت به احاديث و روايات راه كارهايى را مى توان مطرح كرد كه اگر همسران به اين راه كارها و توصيه ها توجه جدى و التزام عملى داشته باشند، علاوه بر رسيدن به آرامش واقعي، فضاى خانه مملو از نشاط و شادكامى خواهد شد. در ذيل به مهم ترين اين راه كارها اشاره مى شود. در هر حال:

در خصوص ازدواج اين را بدان* آنچه معصوم گفته در سرّ و عيان

بهر فطرت بوده و راه كمال* غير از آن باشد تباهي بي گمان

در اینجا یاد آور می شود که در تعالیم اسلامی، روشهایی برای مقابله بامشكلات روحي، رواني و سازگاری با سختی ها ذکرشده که می توان آنها را در سه بخش روشهای شناختی، روشهای رفتاری وروشهای عاطفی – معنوی ارائه کرد. منظورازروشهای شناختی، شیوه هایی است که با شناختها، افکاروعقایدافراد سروکاردارد. دراین روشها، فرد با استفاده ازشناختها درصدد مقابله با مشكلات روحي، رواني برمی آید و به کمک توانایی فکری و ذهنی خود، با مشکل برخورد می کند. اگر چه شناختها و اعتقادات در رفتار جلوه گر می شوند، ولی نحوه اثرگذاری آنها با سازوکار شناختی افراد مربوط می شود.

ص: 77

درروشهای رفتاری، دستورات و توصیه های عملی، از جمله آداب برخورد ورفتار متقابل وتاثیرآنها در مقابله با سختی ها مورد بررسی قرارمی گیرد. در روشهای عاطفی – معنوی (عبادات)، فرد نوعی ارتباط عاطفی با خدا و اولیای دین برقرار می کند. این روابط می تواند انسان را در مواجهه با مشکلات و حل آنها مساعدت کند..

در مجموع زندگی زیباترین هدیه خدای مهربان است و انسان هایی که این هدیه را قدر می دانند آنچنان در صحنه زندگی شادی و نشاط می آفرینند که هر لحظه زندگی شان مملو از خاطره ای زیبا خواهدبود. راز و رمز شیرین زندگی کردن خیلی سخت نیست فقط می بایست بدانیم چگونه زندگی کنیم.

مع الوصف ای عزیز بزرگوار، براي داشتن سعادت و آرامش مطلوب در زندگي زناشويي، ارتباط سالم سازنده ميان زن و مرد، نياز اصلي است و حرف اول را در زندکی زناشویی مي زند. لذا با استفاده از منابع مختلف موارد زیر به صورت کلی برای ایجاد شادیّ و نشاط و مقابله با همه مشکلات روحی، روانی همسران موثر وکارآمد خواهد بود. البته برخی از موارد در مطالب قبل مطرح شده و شاید به ظاهر تکراری یا قابل ادغام باشد؛ ولی از باب اهمیّت بصورت مستقل آمده و موارد دیگری هم وجود دارد که قابل طرح بوده ولی در اینجا مطرح نشده است. ولي قبل از آن به غزل زير در خصوص شادی در اسلام توجّه فرما:

گر كه باشي شاد و در دنياي دون* مي شوي آرام و گردي چون ستون

ص: 78

با طراوت مي شوي همسر ناز*حزن و اندوه مي شود در تو زبون

دين اسلام بهر هر روح و روان*شاد و شادي بخش با صدها فنون

از غم و افسردگي و اضطراب* مي رهاند جان و دل را از درون

دان كه شادي جزء دين است در زمين* محكم و بي خدشه است همچون بتون

شادي ي و هر نوع نشاط خوب و نيك*از صفات مومن است اندر متون

يا كني گر مومني را شاد شاد* از ثوابش مي بري بهره كنون

واژه جذّاب و پر عشق و سرور* واژه شادي بود در پوست و خون

آنچه بر فطرت بود مطلوب و خوب* جام شادي و نشاط است در عيون

بهر مومن در درون اين سرا* كي بود خوفي و لا هم يحزنون

در تمام لحظه هاي اين جهان* آنچه بارد بر وجود مومنون

ص: 79

از همه خوب و بد و هر نوع شرور*نعمت است و لذّتش گردد فزون

چون كه هستي مومن و اهل خدا*مي شوي شاد و رها از هر جنون

گر كه خواهي تو شوي خوشبخت و شاد*راه قرآن را برو در هر شئون

اين حقير گويد به قلب همسران* روح اميد مي كند غم را برون

تصویر

می توانند لحظات شیرینی در زندگی شان خلق نمایند که زمانی آن لحظه را تصویر و برای آن تدبیر نموده باشند.

تفکر راه های بی شماری را برای رسیدن به موفقیت در مسیر انسان قرار می دهد و انسان های هوشمند علاوه بر اینکه خود می اندیشند از تجارب و افکار انسان های دیگر نیز استفاده می کنند و میانبرهای رسیدن به موفقیت و زیبایی را کشف می نمایند. اندیشیدن انسان ها را رشد می دهد و آنها را از مسیرهای بحرانی به سلامت عبور می دهد و رازهای آرامش و نشاط را برای آنان به ارمغان می آورد. بنایر این ای اندیشمند خوب هر روز دقایقی را در خلوت برای اندیشیدن قرار ده و آنچه را که پس از تفکر و تدبیر و مشورت با انسان های صادق به دست می آوری با اقتدار در صحنه زندگی جاری نما.

آگاهي از خود و خصوصيات مختلف خود، به انسان كمك مي كند تا با توانايي ها و ضعف ها و ساير خصوصيات خود آشنا شود. اين خودآگاهي به شخص نشان مي دهد كه چگونه مي تواند احساسات خود را بشناسد، از وجود آنها آگاه شده و به وقت لزوم كنترلشان نمايد تا منجر به هيچگونه ناراحتي نگردد. خودآگاهي فرآيند سالم هويت يابي را براي انسان سهل تر مي نمايد، به زندگي او آرامش مي دهد و احساس رضايت مندي اش را رونق مي بخشد.

كشف و درك و شناخت مهارت ها و توانايي هاي خود، به اين دليل مهم است كه فرد قبل از ازدواجش بداند چه هدفي دارد تا براي ازدواج خود براساس هدف اصلي زندگي اش، برنامه ريزي نمايد. مثلاً فردي كه هدفش رسيدن به درجات عاليه كمال و معنويات است، اگر با کسي ازدواج كند كه هدفش

ص: 81

رسيدن به يك زندگي تجملي و سراسر ماديات است، به طور قطع پس از ازدواج، دچار مشكلات فراواني در زندگي مشترك خواهد شد. امتياز ديگري كه مي توان براي خودآگاهي منظور نمود آن است كه موجبي قدرتمند براي شناخت و تشخيص تفاوت هاي بين خود و ديگران است. در اين ميان بايد گفت شناخت تفاوت هاي ميان زن و مرد، يكي از مهم ترين بخش هاي مربوط به مهارت خودآگاهي است.

در ضمن ای عزیز بزرگوار یدان و آگاه باش که ریشه همه آثار معنوی در زندگي همسران در تفکر پيرامون خود يابي مثبت خلاصه مي شود. در قرآن مسئله ای به نام «خود فراموشی» آن هم خودفراموشی مذموم مطرح است. در مقابل، خودیادآوری است: ای انسان! خود را یاد بیاور، که «خودیادآوری» هم جز با «خدایادآوری» امکان ندارد، یعنی در منطق قرآن این دو از یکدیگر جدا نیست. خدا را یاد داشتن، خود را یاد داشتن نیز هست. این حقیقتی است که همان بازیافتن و پیدا کردن «خود» است اما نه این خود حیوانی بلکه آن خود حقیقی، خود ملکوتی. در بندگی و تفکر است که انسان، خود را پیدا می کند، خود را واقعا باز می یابد. بنابراین یکی از شرایط باز یافتن خود، شناختن و باز یافتن خالق خود است. یعنی محال است که همسري بتواند خود را جدا از آفریننده خود به درستی درک کند و بشناسد. نکته بسیار جالبی که از تعبیرات قرآن کریم استفاده می شود اینست که انسان آنگاه خود را دارد و از دست نداده که خدا را داشته باشد. آنگاه خود را به یاد دارد و فراموش نکرده که از خدا غافل نباشد و خدا را فراموش نکند. خدا را فراموش کردن ملازم است با

ص: 82

خود فراموشی"و لا تکونوا کالذین نسوا الله فانسیهم" و مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند پس خدا هم خودشان را از یادشان برد(سوره حشر آیه 19)

گر کنی، راه خدا را انتخاب* می شوی آرامه، اندر دو جهان

روح آرامی که اندر اين زمین * می برد از یاد تو، درد و فغان

همسران مومن وقتی روی به درگاه الهی می کنند و با یاد خدا محشور می شوند، خود واقعی خویش را نیز که پرتوی از عالم ربوبی است؛

باز می یابند و هرچه بیشتر اشتغال به یاد خدا پیدا می کنند به همان اندازه بیشتر با خود آشنا می شوند و زمانی که خدا را فراموش می کنند و ارتباط خود را با خدا که خود واقعی آنها را تشکیل می دهد فراموش می کنند؛ آنچه برجای می ماند همان خود حیوانی آنهاست که به یک معنی خود نیست بلکه ناخود است. مع الوصف:

ای خدا کن تو مرا از خود رها* خود نه این خود آن خود پر مدّعا

آن خودی که می کند بر خود جفا* روز و شب خود را کند دور از وفا

داد خاموش خودت گوید بجا* خود همی خواهد ز خود از خود خدا

ص: 83

دان که خود بوده درون خود دو تا* آن خود خوب و خودی که هست بلا

آن خود لوّامه و دور از خطا* می کند خود را رها در هر کجا

وان خود امّاره با صدها ادا* روح و جان خود کند هر دم فدا

گر خدا خواهی نما خود را جدا*از خود پست و لعین با هر ندا

کن تو قربانی خودت را با دعا* چون که قربانی دهد خود را صفا

پس تو بشکن خود که گردی پر بها *این شکستن می دهد خود را جلا

چون شکستی گو تو با بانگ رسا*اصل و ذات خود کنم من چون طلا

در چنبن حالی بکو خود با خدا* خود منم و من خودم در دو سرا

آنکه پاسخ می دهد روز جزا* آن خود اصل است که هست درجان ما

پس حقیر گوید به خود در این سرا* گر سعادت خواهی شو از خود رها

ص: 84

آری ای عزیز بزرگوار، همسري که خدا وارتباط خود را با خدا به دست فراموشی می سپارد خود حیوانی را به جای خود واقعی می گذارد و در نتیجه به خود فراموشی می افتد. در چنین حالی مشکلات روحی، روانی برایش بوجود می آید و اگر کسی با خود حقیقتی خویش آشنا شود و به حقیقت آن که جزء ارتباط با عالم ربوبی چیز دیگری نیست توجه داشته باشد و معرفت حاصل کند همین معرفت مستقیماً و بلا واسطه او را به معرفت ذات حق می رساند به تعبیر دیگر اگر کسی حقیقت نفس خود را دریابد این دریافت به طور مستقیم او را به دریافت خداوندمتعال نیز می

رساند زیرا حقیقت نفس تعلق به خدا به عنوان یک نفخه ی الهی است و زمانی که حایل های نفسانی کنار رفته و این حقیقت مورد شهود قرار گیرد. از دریچه ی آن، ذات الهی نیز در همان محدوده مورد شهود واقع خواهد شد و چون مراتب و درجات نفس در جریان سیر تکامل روحی متفاوت است. هر چه مرتبه نفس بالاتر رود؛ شهود ذات الهی نیز از طریق معرفت نفس بیشتر و کاملتر می شود. با توجه به این حقیقت است که در تعالیم اسلامی به معرفت نفس به عنوان کاملترین راه معرفت خداوندی نظر شده و در این خصوص روایات فراوانی از پیشوایان اسلام رسیده است که معروفتر از همه عبارتی است که حضرت امیرالمومنین(ع) فرموده اند « مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَهُ » خداوند در قرآن مومنین را به تفکر و شناخت و معرفت نفس دعوت فرموده است. در چنین حالی مشکلات روحی، روانی از بین می رود و انسان به یک آرامش واقعی می رسد و دیگر اضطراب و افسردگی برایش معنایی نخواهد داشت.

ص: 85

مي شود روزي كه وقت نازنين* چون طلا گردد عزيز و هم وزين

با تامل كن تو صيدش اي عزيز * تا روي سوي سعادت تا يمين

از اینجا معلوم می شود که چرا یاد خدا مایه حیات قلب است، مایه روشنائی دل است، مایه آرامش روح است، موجب صفا و رقت و خشوع و بهجت ضمیر آدمی است، باعث بیداری و آگاهی و هوشیاری انسان است.

خوش به حال همسري که، تابع فکر خدایی است* بر همه افکار مسموم، چون نسیم نو بهاری است

در صراط حق و انصاف، همچو کوه استواری است* با بصیرت بوده و فارغ ز هر نوع اضطرابی است

این بود افکار نابی، می دهد جان را نوایی

و اما اي عزيز بزرگوار، درخاتمه اين بحث بايد خطاب به نفس جهت استفاده از زندگي زناشوئي و گذر عمر گفته شود كه:

تمام لحظه ها چون ابر و هم آب* شود فاني بدون شك چو گرداب

ميان ديروز و صدها چو فردا*فقط يك امروز است آن را تو درياب

ص: 86

دین نیز حفظ یا تأمین این بهداشت روانی است که از آغاز با بشر همراه بوده است. خداوند کریم با تأکید بسیار در آیات نورانی وحی، تنها راه رستگاری و سعادت انسان ها از جمله همسران را در دین داری، «تزکیه» و پالایش روح و روان آنها می داند، آنجا که میفرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّیها؛ همانا هر که نفس خود را تزکیه کرد، رستگار شد». در

حقیقت، پالایش روح که قرآن کریم از آن به «تزکیه» تعبیر می فرماید، همان چیزی است که امروزه از آن به سلامت روان یاد می کنند.آري:

درونت زند بهر عقبا صدا*بگوش و بجان گیر و برخیز ز جا

چو فطرت رود راه و رسم خدا*بصیرت دمد روح و معنا به ما

تاریخ نگار معروف، توین بی می نویسد: بحرانی که اروپاییان در قرن حاضر به آن دچار شده اند، اساساً به فقر معنوی آنان بازمی گردد. تنها راه درمان این فروپاشیدگی اخلاقی که غرب از آن رنج می برد، بازگشت به دین است. اصولاً ایمان، تأثیر بسزایی در نفس انسان دارد؛ زیرا اعتماد به نفس و قدرت او را بر صبر و تحمل سختی های زندگی افزایش می دهد و احساس امنیت و آرامش را در نفس او مستقر می سازد و در درونش آسودگی خاطر پدید می آورد. بدین سان، انسان غرق در احساس خوشبختی می شود.بنا بر اين:

ص: 88

راه فطرت باشد آن راه خدا*در مسير همسري بي هر صدا

بهترين راه را برو اي با وفا* تا شوي راحت ز هر نوع ماجرا

شاید بتوان گفت توانایی مذهب، در کاستن غم های وجودی و پیوند دادن همسران با نیروهای قدرتمند معنوی، بزرگ ترین موهبت مذهب به انسان ها از جمله همسران است و برای همسران دین باور، این هدیه عبارت است از احساس امید و آرامش در زندگي، ولی در سطحی گسترده تر و فراگیر. نشانه سلامت روحی و روانی، ایمان به خدا، دین داری و آگاهی داشتن و عمل کردن به آموزه های دین است. به بیانی دیگر دین، با تأمین بهداشت روانی، احساس امنیت، آرامش و خوشبختی را برای انسان ها به ارمغان می آورد. در حقیقت دین، تضمین کننده بهداشت روانی انسان هاست و بهداشت روان نیز ضامن رستگاری آدمی است. آري اي عزيز:

گر كه تو خواهي شوي محبوب يار*طبق سنّت كن عمل تو اي نگار

راه دين و داد خاموش نهان*بهترين راه زناشويي شمار

گر كه خواهي تو شوي آرام و شاد* راه سنّت را برو با آن كتاب

قرآن كریم به منظور مقابله با مشكلات روحي، رواني و از طرفي براي دست یابی به خودشناسی و رشد شخصیت و ارتقای نفس انسان ها از جمله همسران به مدارج كمال انسانی، مناسب ترین و بهترین راهی را كه بتواند زمینۀ خوشبختی دنیاو آخرت آنها را فراهم كند، به ايشان نشان داده است. به بياني اي عزيز بزرگوار:

بهر همسر كن تو پرسش از كتاب*تا همی گيري جوابي ناب ناب

پس نما بر آن عمل در اين سرا* روح و جسم اين را همي خواهد چو آب

در قرآن كریم آیات بسیاری وجود دارد كه فطرت وجودی انسان و حالات گوناگون روان او را متذكر شده و راههای تهذیب و تربیت و معالجۀ روان انسان را نشان داده است و سؤالاتی كه ریشه در درون ذات آدمی داردو از اعماق وجود انسان سرچشمه گرفته و اختصاص به قشر و گروه خاصی ندارد و درمحدودۀ زمان و مكان خاص هم قرار نمی گیرد، ازقبیل اینكه: از كجا آمده ام ؟ برای چه آمده ام ؟ به كجا می روم ؟ چرا باید بروم؟ چه باید بكنم ؟ سؤالاتی كه معماهای وجود انسان هستند، را پاسخ می دهد. و همچنین برخی از آیات قرآنی حاوی دستورات و سفارش هایی در زمینه های متفاوت است كه در آرامش روانی و روحی انسان تأثیر مثبت داشته و موجب رفع اضطراب و

ص: 90

نگرانی های بشری شده و در نهایت او را به تعادل می رساند. كه از آيات مختلف به تناسب در راهكارهاي متعدد كه در ادامه خواهد آمد استفاده شده است.آري:

گر كه آسيبي رسد بر زوج ناب* زندگي را مي كند هر آن خراب

كن مسلح جان و دل را با كتاب* تا شوي راحت ز آسيب و عقاب

مولف در يكي از جلدهاي مجموعه "فرياد خاموش درون" تحت عنوان"تنها كتاب نجات بخش"در خصوص كمّ و كيف آرامش بخشي و سعادت آفريني قرآن كريم؛ مطالبي را براي فطرتهاي بيدار و ضميرهاي حق جو و حق پذير مطرح كرده است كه خواندن آن كتاب، به همه عزيزاني كه طالب جامعترين پاسخ به عاليترين نياز خود هستند، سفارش مي شود.

در هر حال ای عزیز قرآنی بطور خلاصه بدان و هوشیار باش که زندگی با قرآن، زیبا و دلنشین و همراه با آرامش می شود. جرا گه قرآن، راهنمای انسان هاست و تمامی برنامه های زندگی بشر در آن بیان شده است و با ورود قرآن به زندگی زوجین و اُنس گرفتن با آن تمامی مشکلات زندگی برطرف خواهد شد. قرآن، به زندگی آرامش می بخشد و برای سعادت و خوشبختی انسان ها برنامه ی جامع دارد. به طوری که علی(علیه السلام) می فرماید: «آگاه باشید! همانا این قرآن پند دهنده ای است که نمی فریبد؛ و هدایت کننده ای است که گمراه نمی سازد؛ و سخنگویی است که هرگز دروغ نمی گوید؛ کسی با

ص: 91

قرآن همنشین نشد مگر آن که بر او افزود یا از او کاست، در هدایت او افزود و از کوردلی و گمراهی اش کاست. پس درمان خود را از قرآن بخواهید، و در سختی ها از قرآن یاری بطلبید که در قرآن درمان بزرگ ترین بیماری ها یعنی، کفر و نفاق و سرکشی و گمراهی است، پس به وسیله قرآن خواسته های خود را از خدا بخواهید، و با دوستی قرآن به خدا روی آورید، و به وسیله قرآن از خلق چیزی نخواهید، زیرا وسیله ای برای تقرّب بندگان به خدا، بهتر از قرآن وجود ندارد. آگاه باشید، که شفاعت قرآن پذیرفته، و سخنش تصدیق می گردد، آن کسی که در قیامت، قرآن شفاعتش کند، بخشوده می شود، و آن کسی که قرآن از او شکایت کند محکوم است،... همانا خداوند سبحان کسی را به چیزی چون قرآن پند نداده است، که قرآن ریسمان استوار خدا، و وسیله ای ایمن بخش است. قرآن بهار دل، و چشمه های دانش است، برای قلب جلایی جز قرآن نتوان یافت، به خصوص در جامعه ای که بیداردلان در گذشته و غافلان و تغافل کنندگان حضور دارند»(1) و نیز فرمود: «همانا قرآن دارای ظاهری زیبا و باطنی ژرف و ناپیداست، مطالب شگفت آور آن تمام نمی شود، و اسرار نهفته آن پایان نمی پذیرد و تاریکی ها بدون قرآن برطرف نخواهد شد.»(2)

همسران عزیز! دستورهای جان بخش قرآن کریم، همه زوایای زندگی شما را در برگرفته و آن چه را که در مسیر تکاملی خویش بدان نیازمند هستید، در اختیار شما می گذارد. با تمسک به کتاب خدا و بهره مندی از آن، که راهنمای

ص: 92

تمامی بشر است، می توانید زندگی شیرینی داشته باشید و با انس به آن، راه سعادت و تکامل را طی کنید.

تا توانی همسرم قرآن بخوان* راه قرآن را مسیر جان بدان

چون كه قرآن در قلوب دلبران*بوده برتر از حدیث دیگران

مثل گنجی پر ز درّهاي گران* آمده سوی تو چون آتش فشان(1)

گر تدبّر تو کنی در بطن آن* می كند غوغا درون جسم و جان

فیض آن را هر که در حدّ توان*مي برد در سینه هر پير و جوان

نافع روح و روان است در جهان*داد خاموش درون است بي گمان

گشته نازل دفعتا در یک زمان*بر وجود خاتم پیغمبران

در شب قدری که تقدیر جهان*می شود روشن برای هر روان

ص: 93

یا که تدریجی شده نازل همان* لحظه لحظه فیض آن گشته روان

گر که می خواهی شوی آرامه جان* روز و شب قرآن بخوان در هر مکان

انس با قرآن کند روح را چنان*شاد و آرام در زمین و آسمان

گنج و در گنج است پیام آن بدان*دور و گرداند تو را از هر فغان

منبع فیض عظیم است و کلان* می برد هر آن تو را تا کهکشان

هر چه تو خواهی چو یار مهربان* می کند آن را مهیّا و عیان

آنچه آری ذرّه ذرّه بر زبان* فيض خالق بوده در لفظ و بیان

رمز و راز آفرینش در جهان* جمع در قرآن احمد چون اذان

راه حق را می کند بر مومنان* راحت و آسان و هم امن و امان

معجزه ی بي بديل خاوران* بوده قرآن با هزار و يك نشان

ص: 94

آیه آیه بهر تو چون ارمغان*لطف حق باشد بدون هر خزان

می کند هر دم هدایت روح و جان*در مسیر فطرت و خواست روان

آن كه بوده خود شفابخش نهان*مي رهاند جان و دل از شوكران

عترت احمد(ص) بود همراه آن*تا رسي بر حوض كوثر در جنان

اين حقير گويد كه قدر آن بدان*چون تو را بالا برد تا بي کران

اعتقاد به معنویات و سپس نیکوکاری بر اساس آن اعتقادات مقدس است که قلب را آرام و رضایت خاطر را تأمین می کند وسعادت را میسر می سازد.( با تلخیص) بدون ترديد تقوا و خودسازی مي تواند زمينه آرامش واقعي را در زندگي مشترك براي همسران فراهم نمايد.

وسيله روح و جان خود را پاك و روشن مي سازد، خداوند نيز در تمامي مراحل زندگي و در اوج مشكلات و سختي ها او را تنها نمي گذارد.

همچنين خداوند در سوره انفال آیات 2 تا 4 می فرماید: « مؤمنان تنها کسانی هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دلهایشان ترسان می گردد و هنگامی که آیات او بر آنها خوانده می شود، ایمانشان افزونتر می گردد و تنها بر پروردگارشان توکل دارند. آنها که نماز را بر پا می دارند و از آنچه به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند. آری مؤمنان حقیقی آنها هستند، برای آنان درجاتی - مهم - نزد پروردگارشان است و برای آنها آمرزش و روزی بی نقص و عیب است». آري اي عزيز بزرگوار، یاد خدا در زندگی همسران جایگاه ویژه ای دارد و در پرتو آن می توانند به آرامش حقیقی دست یابند. و آرامش در پرتو یاد خدا آنگاه نصیب مؤمن می شود که زمینه قلبی و باطنی آن را فراهم کند یعنی آنچنان دلش را از ناپاکی ها و زشتی ها و کدورت های معنوی پاک کند که بتواند حضور خدا را در دل خود احساس کند. اگر همسران به آن مطلوب حقیقی برسند به سعادت حقیقی که همان نشاط و آرامش واقعی در زندگي مشترك مي باشد خواهند رسيد و بدون ترديد از آثار آن تا ابديّت بهره مند خواهند شد.

خداوند به عنوان يك قاعده كلى و اصل جاويدان و فراگير مى فرماید آگاه باشيد با ياد خدا دلها آرامش مى گيرد" الا بذكر الله تطمئن القلوب(رعد / 28)" و در آخرين آيه با ذكر سرنوشت و پايان كار افراد با ايمان مضمون آيات قبل را چنين تكميل مى كند: آنهائى كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند

ص: 97

بهترين زندگى براى آنهاست و سرانجام كارشان بهترين سرانجامها خواهد بود " الذين آمنوا و عملوا الصالحات طوبى لهم و حسن ماب"(رعد 29. )بسيارى از مفسران بزرگ كلمه طوبى را مؤنث اطيب دانسته اند كه مفهومش بهتر و پاكيزه تر يا بهترين و پاكيزه ترين است، و با توجه به اينكه متعلق آن محذوف است مفهوم اين كلمه از هر نظر وسيع و نامحدود خواهد بود، نتيجه ايكه با ذكر جمله طوبى لهم همه نيكيها و پاكيها براى آنان پيش بينى شده است، از همه چيز بهترينش: بهترين زندگى، بهترين نعمتها، بهترين آرامش و نشاط...، همه اينها در گرو ايمان و عمل صالح است، و پاداشى است براى همسراني كه از نظر عقيده، محكم و از نظر عمل، پاك و درستكارند.

آری ای عزیز مدیریت رحمانی، تنها نسخه شفابخش اضطراب و دلهره همسران را، یاد خدا مى داند و تنها پاسخ نداى فطرت را درذكر خدا مى بیند.

آنچه کرده انقلابی، در درون ما مدام * آنچه کرده بر من و تو، حجّت یار را تمام

بوده باشد، داد خاموش درون وهم عیان * آن خروشی که، ز هر موجی همی گیرد انام

من چو صیدی بی نشان، در دام تو * مرحم قلب و دلم، در نام تو

شمع جانم می کند، فریاد تو * اشک چشم جان من، در جام تو

توجه به خدا در ایجاد آرامش قلبی همسران در زندگي مشترك و زناشوئي موفق نقش عجيبي دارد؛ چرا كه همسری که توجه به خدا ندارد در واقع به غیر او که همان دنیا و مظاهر آن باشد، دل بسته است. این فرد هر مقدار از نعمت ها و بهره های دنیا برخوردار گردد در هراس و دلهره ی بیش تری قرار می گیرد؛ زیرا دایم در حسرت امری است که نصیب او نشده و در اضطراب است که آنچه دارد از دست ندهد. بنابراین گرفتار رنج و اندوه دایمی می شود و با کوچک ترین سختی و مصیبتی تعادل روحی خود را از دست داده، زندگی سخت و محنت باری را خواهد داشت.

ذکر خدا و یاد خدا که همسرداري نيك و زناشوئي الهي جزء آن است، دل را جلا می دهد و جان را صفا می بخشد و آنرا آماده تجلیات معنوی قرار می دهد. امام علی علیه السلام درباره یاد حق که روح عبادت است درخطبه 222 چنین می فرمایند: خداوند یاد خود را صیقل دلها قرار داده است، دلها بدین وسیله از پس کری، شنوا و از پس نابینائی، بینا و از پس سرکشی و عناد، رام می گردند... یاد خدا مایه حیات قلب است، مایه روشنائی دل است، مایه آرامش روح است، موجب صفا و رقت و خشوع و بهجت ضمیر آدمی است، باعث بیداری و آگاهی و هوشیاری انسان است. قرآن مجید مهم ترین عامل و وسیله

ص: 99

برای خوشی و آرامش روح را یاد خدا می داند و می فرماید: دل آرام گیرد به یاد خدا(1) و روی گرداندن از یاد خدا را عامل سیه روزی می داند و می فرماید: هر کس از یاد من روی گرداند، زندگی اش تنگ می شود.(2) ايمان به خدا و راز و نياز با او به انسان اميد و توان مي دهد و انسان احساس مي كند به پناهگاه مطمئن و باقدرتي متكي است؛ از اين رو احساس نشاط و توانمندي مي كند. ديل كارنگي مي نويسد: هنگامي كه كارهاي سنگين، قواي ما را از بين مي برد و اندوه ها هر نوع اراده اي را از ما سلب مي كند و بيشتر اوقات كه درهاي اميد به روي ما بسته مي شود، به سوي خدا روي مي آوريم؛ ولي اصلاً چرا بگذاريم روح يأس و نااميدي بر ما چيره شود؟ چرا همه روزه به وسيلۀ دعا و مناجات و به جاي آوردن حمد و ثناي خداوند، قواي خود را تجديد نكنيم. امام سجاد(ع) در دعاي خمس عشر مي فرمايد: پروردگارا! شادي و آرامش من در مناجات تو نهفته است و دواي بيماري و شفاي قلب سوزانم و فرونشانده شدن حرارت دل و برطرف شدن اندوهم، نزد تو است.

عبادت خیزش است اندر دل خاک * کند جان را رها تا اوج افلاک

درون این را بخواهد از دل و جان * رها سازد تو را از حزن غمناک

ص: 100

بنابراین اي عزيز بزرگوار، یاد خدا همسران را از حضیض مادیت به اوج معنویت مى رساند و امید را در آنها زنده مى كند و یإس و ناامیدى را كه از تنگناهاى زندگى مادى و معادلات بشرى ناشى مى گردد، برطرف مى كند.

خوش به حال همسري که،همسرش از متّقین است *در سرای زندگی بی شک، عزیز و برترین است

لحظه لحظه عمر وی، آرام و هم از بهترین است* چون که تقوا در درون زندگی، دادش همین است

این بود خواست الهی، در سپهر زندگانی

قرآن مورد تأكيد مى باشد اصل ايمان به خدا و عمل شايسته است. وقتى همسران التزام عملى به حدود و قوانين الهى داشته باشند، نورانيت درونى پيدا كرده و در سايه اين نورانيت مى كوشند حقوق و وظايف همسرى و اخلاق همسرى را به صورت مطلوب رعايت كنند، علاوه بر اينكه اعتماد متقابل در بين آنان نيز مضاعف خواهد شد. همه اينها در تعامل عاطفى و ارتباطى تأثيرگذار است.

چون كه مي آيد، به جان ما، نداي فطرتي* نور ايمان ميدهد، هر دم پيام رحمتي

مال و ثروت، جاه و قدرت، در حريم کبريا * مي زند آتش، به جان هر مرام و سنتي

دردرمان ناراحتیهای روانی و ایجاد اطمینان وآرامش درونی و افزيش نشاط و شادي، نقش ” ایمان” در زندگي مشترك فوق العاده شگرف وثمربخش است. درمواردی که دشواریهای طاقت فرسا، شخصیت و زندگي همسران را درهم می کوبد واراده وامید را از آنها می گیرد، اتکا به خداوند درروح همسران اثرعمیق وغیرقابل انکاری می بخشد. ناکامیها، گرفتاریها وشکستها هرگز نمی توانند درضمیر همسران الهی طوفان بر پا کند وآنها را دچارزبونی ویاس وخودباختگی سازد.

اریک فرام روانشناس آلمانی معاصر درکتاب روانکاوی و دین می نویسد: ” سرسپردگی به یک هدف یا فکر یا نیرویی برتر ازانسان نظیر خداوند، جلوه ای است از نیاز انسان به کمال. ” وی نیازبه یک نظام اعتقادی را جزء ذاتی انسان

ص: 102

می داند واضافه می نماید، ازآنجا که نیازبه یک نظام جهت گیری واعتقادی جزء ذاتی هستی انسان است، می توان به میزان این نیاز پی برد. به راستی هیچ منبع قدرتی قوی تر ازآن دربشر وجود ندارد. نیاز به دین یعنی نیاز به یک الگوی جهت گیری ومرجعی برای اعتقاد وایمان. هیچ کس را نمی توان یافت که فاقد این نیاز باشد.

کارل گوستاویوگ روانشناس سوئیسی ورهبرمکتب روانشناسی تحلیلی می نویسد: در بیماران روانی که بالاتر از سی و پنج سال سن داشتند در کمتر بیماری مشاهده می شد که مشکل روانی اودرآخرین مرحله تحلیل، به ایمان مذهبی مربوط نگردد. بهتراست بگوییم که هر فرد ازآنان به علت فقدان آنچه که دین به اشخاص می دهد، بیمار شده اند.

ایمان نه تنها ناراحتی وتشویش را از قلب همسران می زداید بلکه می تواند از هجوم هیجان واضطراب به دل جلوگیری کند. قرآن مجید از نقش پیشگیری ایمان در سوره آل عمران آیه 133چنین یاد می کند: " اگر ایمان داشته باشید نباید ترس واندوه به خود راه دهید، زیرا شما با همین سرمایه ایمان بر دیگران برتری دارید." در این آیه خاطر نشان شده است که ایمان در برابرعوامل ناراحتی روانی، زره محکمی برای روح می سازد ومصونیت خاصی درانسان به وجود می آورد. بااتکا به ایمان می توان خاطر را ازغم آزاد ساخت ونقش رنجها را از لوح دل زدود. قرآن ثبات وآرامش را ازآن همسراني می داند که قلبی سرشار از ایمان داشته باشند: "الذین امنوولم یلبسوا ایمانهم بظلم اولئک

ص: 103

لهم الا من(1)امنیت خاطر وآسایش دل اختصاص به کسانی داردکه بر خوردار ازایمانند و پرده ای از ستم وبیداد برآن نکشیده اند"الا ان اولیاءالله لا خوف علیهم ولاهم یحزنون(2) آگاه باش ترس واندوهی برای دوستان خدا نیست. قرآن مجید در سورهء عصر، افرادی را از خسران مستثنی کرده است و آن افراد مؤمن ونیکوکارند. آن ها به فلاح و رستگار نائل می شوند. خوش بخت کسی است که زندگی خوشایندی داشته باشد و این جز با آرمیدن در بستر خشنودی خداوند، امکان پذیر نیست. آري:

خوش به حال همسري که، اهل ایمان و یقین است*در ره مولا و دین، همچون گروه متقین است

کار او باشد عبادت، چونکه جزء مخلصین است* روح ایثار و شهادت، بی گمان با او عجین است

این بود داد نهانی، همچو یک آتشفشانی

دردنیای امروز به هر نسبتی که بشر از نظر مادیات پیشرفت می کند و بر زیبایی های زندگی اش می افزاید، به همان نسبت حرص ها و آزهایش به جنبش در آمده و آرزو هایش درازتر و خواهش های دلش زیادتر شده است. قهراً در چنین شرایطی اضطراب ها و ناکامی های روحی اش نیز افزایش یافته است. اما همسران خداپرستان بدون هیچ تشویشی با دلی آرام خود را به خداوند تبارک و

ص: 104

تعالی می سپارند و با یاد خدا و ذکر آن مهربان جاوید، دل را محکم و استوار نموده و در برابر هجوم مصیبت ها و حوادث، شخصیت خویش را حفظ می کنند و ضربات کوبندۀ ناملایمات و مشکلات زندگی، آنها را از پای در نمی آورد.

البته اطمینان دل، حالتی است که نصیب هر کس نمی شود؛

مگر همسراني که تسلیم امر الهی شده و خود را به او می سپارند. یاد خدا دل را قوی می دارد، تا نفس حیوانی را به تسخیر خود درآورد. اگر در حالات همسران بزرگ می خوانیم که خیلی راحت و آرام از کنار حوادث ناگوار و تلخ و شیرین زندگی می گذشتند و زر و زور و مناظر شهوت انگیز تأثیری روی آنها نداشته، به این دلیل است که آنان به مرتبه والای نفس مطمئنه نائل شده اند و رضامندی و تسلیم خویش را در برابر مقدارت الهی اعلام داشته اند.

آري اي انسان معتقد، بر اساس منطق قرآن كريم، وقتى همسران التزام عملى به حدود و قوانين الهى داشته باشند، نورانيت درونى پيدا كرده و در سايه اين نورانيت مى كوشند حقوق و وظايف همسرى و اخلاق همسرى را به صورت مطلوب رعايت كنند. كه اين امر بدون ترديد، باعث ايجاد الفت و دوستى واستمرار روابط حسنه و رضايت بخش بين همسران خواهد شد.

ضعیف النفس وگرباشی به دوران * شوی از حق جدا در خط ایمان

خداوندا بده ایمان کامل * رها کن دیده را از بند شیطان

ص: 105

ایمان به خداوند مایه آرامش خاطر و اطمینان روان همسران است. ایمان، انسان را امیدوار می سازد و دلش به خداوند و رحمت او مطمئن می شود. قانون زندگی، قانون اعتقاد و ایمان است. آرامش زندگی جز در سایه ایمان میسر نمی شود. همسران با ایمان هرگز در برابر مصایب و آلام زندگی متزلزل و گرفتار نمی گردند. کلید نجات از رنج روانی و اضطراب، ایمان است. ایمان باعث آرامش دل و قدرت روح می گردد و

بهترین پناهگاه برای نگهداری زندگي است. بی ایمانی و عدم توکل به خدا، زیر بنای استرس ها و فشارهای روحی و روانی است. بی ایمانی موجب پریشانی روح و پریشانی روح موجب بد رفتاری ها است. روان پزشکان همین مسئله را با تحقیق، بررسی و می گویند که ایمان محکم به دین، نگرانی، تشویش، هیجان، ترس و عواملی را که موجب ناخوشی است از میان می برد. نتیجه اینکه ایمان، آرام بخش دل های ملتهب و برطرف کننده غم، اندوه و ناراحتی است. همسران با ایمان به همه چیز راضی هستند و هیچ نگرانی ندارند.

خوش به حال آنکه درکون ومکان* با بصیرت بوده و دور از گمان

بهر عقبا می کند جان را فدا *راه فطرت را رود با صد توان

خنده و شادی ی جسم گردد فنا * با همان شادي ي روح آييم به ياد

قرآن آرامش اولياي الهي از جمله همسران مومن را چنين بيان مي كند: «أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتقون»(1) آگاه باشيد كه بر دوستان خدا نه بيمي است و نه آنان اندوهگين مي شوند؛ همانان كه ايمان آورده و پرهيزگاري ورزيده اند.

ترس و اندوه، دو حالت رواني و برهم زننده ي آرامشند. نفي آن دو از سوي همسران مومن، مساوي با حصول آرامش و برطرف شدن اضطراب است. همسران مومن، آن قدر به خدا نزديك شده اند كه ميان آنان و خدا فاصله اي نيست، آنان از هر گونه وابستگي به جهان ماده آزادند، نه با از دست دادن امكانات مادي فريادشان بلند مي شود، و نه ترس از آينده افكارشان را به خود مشغول مي سازد. اولياي خدا، همسراني هستند كه حوادث ناگوار روزگار در ديدگاه آنان زشت و ناخوشايند جلوه نمي كند، هر چه از دست بدهند غمي به دل راه نداده و اندوه بر چهره شان نمي نشيند، اينان برخوردار از اطمينان و آرامش نفس هستند. (2) بنابر اين اي عزيز بزرگوار:

مودت بيشتر در ميان زوجها مى گردد و اين امر در تعاملات خانوادگى بين همسران بسيار نقش آفرين است. حضرت على(ع) مى فرمايند: "دوستى و محبت ثمره تواضع و فروتنى است" آن حضرت همچنين فرمودند: "سه چيز باعث محبت و دوستى مى گردد: خوش خويى، مداراى نيكو و تواضع" از طرفی ای همسر بزرگوار، همه ما کاستی هایی داریم و روابط متقابل این کاستی ها را سریع تر از هر چیز دیگری در دنیا ، آشکار می کنند. یکی از پایه های ساختن یک زندگی سالم ، قبول این اصل است که شما کامل نیستید و ممکن است گاهی اشتباهی کنید و نیازمند بخشش طرف مقابل باشید. حس برتری نسبت به طرف مقابل شما را از پیشرفت در زندگی مشترکتان باز می دارد .به محض اینکه چنین حسی در زندگی به شما دست داد ، فورا یک مداد بردارید و سه چیزی را که همسرتان در آن از شما بهتر است بنویسید . این تمرین ساده به شما کمک می کند که فروتنی داشته باشید و فروتنی زندگی شما را به بهترین شکل پیش می برد.

برای بسیاری از مردم گفتن جمله «معذرت می خواهم» از هر کاری سخت تر است. این وحشتناک است. زمانی می توانید عشق و محبت را وارد زندگی خود کنید که یاد بگیرید متواضع و فروتن باشید. این را مطمئن باشید که همسرتان ازپوزش و اعتراف شما به اشتباهتان سوء استفاده نخواهد کرد. شما با این کار به او نشان می دهید که او را درک می کنید. با این کار، او می فهمند که برایتان ارزشمند است و مطمئن باشید که این بزرگترین هدیه ای است که می توانید به او بدهید.(1)

ص: 108

كن تواضع تا تواني بهر يار* تا شوي محبوب همسر اي نگار

چون كه دوستي و محبّت در سرا* بوده محصول تواضع بي شعار

10) انتقاد پذیری:

اسلام و تربیت دینی کاملاً روحیه انتقاد پذیری را تأیید می کند امام جواد (ع) می فرمایند : مومن نیاز دارد به توفیقی از طرف خدا و به پندگویی از طرف خودش و به پذیرش از کسی که او را نصیحت کند.خطر انتقاد ناپذیری، این است که محبت میان زن و شوهر را کمرنگ می سازد و حس لجاجت را در آنان تقویت می کند.

تصویر

11) مثبت نگرى، مثبت گرايى(مثبت فکر کردن):

همسرانی که فعالیت و امورشان را با نگرش و باورهای بسیار مثبت آغاز می کنند، دستاوردهای مثبتی به دست می آورند. آنها چون اعتقاد دارند که موفق می شوند، پس قطعا به پیروزی می رسند. انسان های برنده ابتدا در ذهن خود برنده می شوند و سپس این پیروزی و موفقیت را در صحنه زندگی نمایان می سازند. بنابر این در چنین فضای فکری باید گفت:

ص: 109

دیدگان را شستشو ده ای نگار * تا که جز زیبا نبینی نزد یار

با نگاهی نیک و زیبا کن نگاه * چون که هر فصلی شود با آن بهار

یا که الوان و نقوش در هر مکان * داد خوش رنگی زند در روزگار

آنچه دیدی در جهان پر سوال* زاده افکار توست بی هر شعار

بحث یوسف در نگاه این و آن* مختلف بوده ز یک تا صد هزار

قدر وی را در زمانی همطراز* زشت و زیبا دیده اند در هر قرار

دان زلیخا و همه اهل و تبار* هر کدام با دید خود کردند نظار

دید هر یک بوده ضدّ و هم نقیض* بهر یوسف از درون و هم کنار

رنگ حق را گر زنی بر هر کجا* می شود خوش رنگ و پر وزن و عیار

سخترین مشکل برای اهل حق* راحت و آسان شود در این مدار

زینب کبرا به عنوان مثال* در مصاف ظالمان در کار و زار

بعد آن پیکار سخت و جان گداز* در جواب دشمنان نا به کار

گفته بودش من ندیدم در مصاف* جز جمال یار در دار و ندار

چون که دیدش بوده آن دید رضا* گشته راضی از برای کردگار

ص: 110

چشم پاک زیبا همی بیند جهان* در مسیری که کند گشت و گذار

گر که می خواهی همه گردد چو ماه*از درون بنگر نه با چشم خمار

سبک خوب زندگی با این نگاه* می شود بی شک الهی دون تار

پس نگاه اصلاح و با دید خدا* کن تمام مشکلاتت را مهار

این حقیر گوید که چشم و جان پاک* جز جمال حق نبیند تا مزار

آری ای عزیز یزرگوار برندگان همیشه مثبت می اندیشند و از ناملایمات مسیر هراسی ندارند و با اعتقادی راسخ نگاهی متعالی به اطراف خود دارند. پس ای عزیز مثبت نگر، برای خلق یک زندگی عالی و مطلوب باید باور داشته باشی که توانایی آفریدن زیباترین زندگی را داری، سپس باید با این باور زیبا، شیرین ترین لحظات را برای خود و اطرافیانت مهیا سازی و نیز باید یاد بگیری که احساساست را از طریق افکار مثبت مهار کنی و به دقت افکارت را زیرنظربگیری و هنگامی که یک فکر منفی هجوم می اورد به جای آن یک فکر مثبت جایگزین کنی.باید بدانی که ذهن مثبت اوضاع مثبت را به خود جلب می کند. به خاطر داشته باش که عالم به نیات ما پاسخ می دهد. افکار وعقاید ما به صورت انرژی از وجودمان ساطع می شود و به جهان بیرون راه می یابد ومحیط سعی می کند آنچه را می خواهیم به ما هدیه کند. راز توفیق آن است که میزان انرژی خود را در جهت مثبت افزایش دهیم و برای خود ودیگران همیشه بهترینها را بخواهیم. چرا که حتی اگر در مورد دیگران نیت بد و منفی

ص: 111

داشته باشیم آثار مخرب آن گریبان گیر خودمان می شود. چه زیباست که بهترین نیات وآرزوها وافکار را ابتدا براي دیگران وسپس برای خود داشته باشیم تا به اوج آرامش وشادی برسیم.

يكى از نشانه هاى سلامت روان، رويكرد مثبت و سازنده به هستى است. چنين رويكردى زمينه اى براى گرايش و برخورد مثبت با جهان محسوب مى شود. به عبارت ديگر، مثبت نگرى مقدّمه مثبت گرايى است.(1) به اعتقاد آبراهام مزلو، كسانى كه از سلامتى كامل [روحى ]برخوردارند، از موضوعات و اشخاص دنياى اطرافشان، شناخت عينى دارند، در حالى كه شخصيت هاى ناسالم، جهان را با قالب ذهنى خويش ادراك مى كنند و مى خواهند به زور آن را به شكل ترس ها، نيازها، بدبينى ها و ارزش هاى

خود درآورند. وى مى گويد: فرد روان نژند(2) (روان رنجور) از لحاظ عاطفى بيمار نيست، بلكه شيوه شناخت او نادرست است، از اين رو، تفسير غلط و بدبينانه دارد. بر اين اساس، انسان هاى مثبت نگر و مثبت گرا، از مرز سلامت و تعادل روان، فراتر رفته و به تعالى روان دست مى يابند و در مناسبات با ديگران، تمايل دارند كه به افكار، عملكردها و رفتارهاى آنان از دريچه اى مثبت بنگرند. تحقق اين معنا در روابط همسران از اهميت زيادى برخوردار است زيرا همسران تمايل دارند: از نظر همسر نسبت به خود، آگاه شوند - اين نظر، مثبت، سازنده و ارزشمند باشد - با اطمينان از

ص: 112

رويكرد مثبت همسر، احساس امنيت كنند - شاهد استمرار چنين رويكردى باشند.

چنين تمايلاتى، زمانى ارضا مى شود كه هر يك از طرفين با اتخاذ شيوه اى مثبت و سازنده با ديگرى ارتباط برقرار كند. مثبت گرايى، تنها محدود به توانمندى هاى موجود انسان نمى شود، بلكه بخشى از آن، ناظر به توانمندى هاى فرد در آينده است كه به گونه اى مثبت، آينده فرد را ارزيابى مى كند، همسرانى كه در برخى اوقات، شريك زندگى شان را به زندگى، آينده و نيز وجود خودش دلگرم و اميدوار مى نمايند، از موفق ترين همسران محسوب مى شوند.(1)

ايجاد دلگرمى و اميدآفرينى، بعضا مى تواند نقطه عطفى در زندگى همسران باشد و آنها را نسبت به آينده اميدوار و خوش بين نمايد. در يك پژوهش تجربى، مشخص شد كه عامل اصلى بدرفتارى ها و ناسازگارى هاى همسران، عامل دلسردى است؛ زيرا دلسردى زمينه ساز ناهنجاریهای مختلف در رفتار همسران مى شود و از اينكه به زندگى دلگرم نيستند، انگيزه تلاش و فداكارى و رفتارهاى خوشايند را ندارند. در مقابل، دلگرمى و اميدوارى همسران موجب كنترل رفتار و افزايش خويشتن دارى در برابر مشكلات و بدرفتارى ديگران مى گردد.

در آموزه هاى دينى، از مثبت گرايى به خوش بينى تعبير شده، به گونه اى كه خوش بينى

ص: 113

از صفات اخلاقى مؤثر در همسران به حساب آمده است.

خوش بينى و گمان نيكو نسبت به يكديگر، نسبت به حوادث و مسائل زندگى، و نسبت به خداوند در سلامت خانواده نقشى مهم دارد. در زندگى مشترك خوش بينى در پيش گيرى و حل بسيارى از مشكلات مؤثر است. در متون دينى بر خوش بينى نسبت به همسران و تفسير و تعبير رفتار آنها به بهترين وجه تأكيد و به صراحت از همسران خواسته شده از بدگمانى دورى كنند؛ زيرا برخى گمان ها گناه است و ضمن خارج كردن فرد از محدوده مجاز دينى، زمينه رفتار و گفتارهاى نامناسب در حق ديگران را پديد مى آورد. بنابر اين زن و شوهر بايد از بدگمانى نسبت به هم خوددارى كنند. يكى از مشكلات روابط بين فردى، عدم درك انگيزه ها و مقاصد طرف مقابل است. در اين حالت، گاه افراد تفسير و برداشتى نادرست از يك رفتار دارند، در حالى كه بر اساس اصول اسلامى بايد يك رفتار را به بهترين وجه تفسير كرد. بديهى است تلاش همسران براى كاهش برداشت هاى منفى از رفتارهاى يكديگر، زمينه اى براى درك مناسب و روابط بهتر فراهم خواهد نمود. فضاى روان شناختى خانواده بايد به گونه اى باشد كه همسران، بيشتر به جنبه هاى مثبت يكديگر توجه كرده و نكات منفى را بيش از حد بزرگ نمايى نكنند. همين امر زمينه خوش بينى همسران نسبت به هم را فراهم مى كند.آري:

ز نقص همسرت بي شك گذر كن* دل و ديده ز عيبش بر حذر كن

همي دانم كه همسر همچو ماه است* ز نور وي درونت پر اثر كن

ص: 114

خوش بينى نسبت به مسائل زندگى و تبيين هاى خوش بينانه از حوادث ناخوشايند نيز در توانايى رويارويى با مشكلات تأثير مى گذارد. در مقابل، تبيين هاى بدبينانه ممكن است همسران را دچار حالت هاى عاطفى منفى و در نتيجه، بازدارى ايمنى كند. در اين حالت، احتمال بروز بيمارى هاى جسمى نيز بيشتر مى شود. بنابر این از مهم ترین ویژگی های خانواده متعادل و خوشبخت، توانایی برخورد مثبت و سازنده با محیط پیرامون و یا به عبارتی «مثبت گرایی» است. شخصی که دارای سیرتی زیبا شد، پیوسته در گفتار و رفتار همسرش به آنچه که خیر و زیبایی است توجه می کند و حتی برخی معایب احتمالی او را «حسن» می بیند. «مثبت گرایی» را می توان، «هنر خوب دیدن» نیز نامید. هنری که همچون سایر خلقیات و رفتارها با تکرار و تمرین در وجود انسان تثبیت شده و به صورت ملکه در می آید بنابراین، باید برای مثبت گرایی، دل و چشمهایمان را این گونه تربیت کنیم. اگر حقیقتا خواهان پیشرفت و کمال در همسر خود هستید، جنبه های خوب شخصیتی و هنرهای مثبت او را یادآور شوید و با تشویق و قدردانی آنها را در وجود همسرتان مستقر نمایید. آن وقت خواهید دید که او به تدریج و به آسانی می تواند بر رفیع ترین قلل موفقیت و کمال صعود کند. آری ای همسر مثبت نگر:

گر که خواهی تو شوی دور از حصار هر جنون*فکر منفی را نما از جان شیرینت برون

مثبت اندیشی بود داد درونت ای عزیز*چون که شادت می کند با صد روش و صدفنون

ص: 115

هم نرنجاند، بايد به فرآيندي جهت سازش و توافق توسل كرد. در طي اين فرآيند، هر يك از زن و شوهر از بعضي اميال، خواست ها و سليقه هايشان براي احترام به نظر همسر خود، چشم پوشي مي كنند. علي(ع) در اين زمينه درباره ي همسرش فاطمه (س) مي فرمايد: "فاطمه(س) مرا به خشم نياورد و مخالفتي با من نكرد و هر وقت نگاهش مي كردم، تمام غم هايم زايل مي شد."(1)

مواظب باشید که از هر چیزی به جز همسرتان ، که سر راه نگاه و فکر و قلب شماست دوری کنید.

هدف اسلام از تعیین حریم در روابط جنسی، تحکیم بنیان مقدس خانواده، و کمک به پاکسازی محیط و کاهش مفاسد اخلاقی است.(1) نگاهی به مقررات دقیق و به ظاهر سخت­گیرانه قرآن کریم در خصوص لزوم رعایت اصل حریم در ارتباط با بیگانه، اهمیت این مطلب را آشکار می­نماید. قرآن کریم التذاذهای جنسی را در کمترین حدّ آن برای خانواده و جامعه مضرّ دانسته و آن را نهی کرده است. بیان قرآن در مورد مصادیق آن تأمّل برانگیز است. به پاره­ای از این دستورات اشاره می شود.

الف. کوتاه نمودن نگاه؛ قرآن کریم به زن و مرد در دو آیه جداگانه دستور داده است که نگاه خود را نسبت به بیگانه کوتاه نمایند. آيات 31 و 32 سوره مبارکه نور در این خصوص چنین است: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُونَ * وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ...»؛ یعنی: به مؤمنان بگو چشم هاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گيرند، و فروج خود را حفظ كنند، اين براى آنها پاكيزه تر است، خداوند از آنچه انجام مى دهيد آگاه است. و به زنان با ايمان بگو چشم هاى خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گيرند، و دامان خويش را حفظ

ص: 118

كنند. واژه «غضّ» در آیه فوق به معنای کاهش دادن یا کوتاه کردن نگاه است؛(1) خدای متعال در پایان آیه 31 فرموده است: اين براى آنها بهتر و پاكيزه تر است (ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ). این تعبیر فلسفه حکم را بیان می نماید و سپس با بیانی اخطارگونه فرموده است: خداوند از آنچه انجام مى دهيد مسلماً آگاه است (إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُونَ) زن و شوهر باید مواظب باشند که نگاه های خود را آلوده نسازند؛ منظور از نگاه که به عنوان آسیب شناسی از آن بحث می شود و در روایات آمده است، نگاه نامشروع و آمیخته به شهوت است که انسان چه مرد و چه زن می تواند بدان مبتلا شود. انسان باید بکوشد تا نگاه خود را در مهار دل قرار دهد، نه دل را اسیر نگاه. بدون شک هیچ یک از احکام اسلام بدون حکمت نیست و بطور کامل در راستای بهداشت و سلامت روان همسران، بوده و زمینه های آرامش را برای زوجين در دنیا و آخرت فراهم خواهد کرد. از باب مثال فردی که چشم چران است؛ به هیچ وجه به همه آنچه می بیند نخواهد رسید لذا همواره در حسرت و نگرانی به سر خواهد برد. حتی در کشورهای بی بند و بار، شاید از هر هزار موردی که انسان می بیند به حدود یک مورد از آنها برسد و از نهصد و نود و نه مورد دیگر محروم و در حسرت آنها به سر خواهد برد و از نظر روانی بدون تردید بر وی فشار وارد خواهد شد. حضرت علی (علیه السلام)

ص: 119

فرمودند: «عَمیَ البَصَر، خیرٌ مِن کثیرِ النَّظَرِ»؛«کوری چشم بهتر از چشم چرانی است»(1)

بنابراین آنچه که از روایات به دست می آید آن است که هر گونه نگاه آلوده به نامحرم باعث می شود که انسان خسران دنیا و آخرت را به همراه خویش آورد و زندگی زناشویی خود را تلخ و طاقت فرسا و مشکل سازد به این علت چشم پوشی از غیر همسر واجب است و هر زن و شوهری که به نامحرم خیره شوند دیگر لذتی را که باید از همسر خویش ببرند، از دست می دهند و کم کم این باعث جدایی از همدیگر خواهد شد. مع الوصف:

الهي جان من را پاك و گردان * ز شهوت هاي حيواني ي دوران

كمك كن تا كنم خود را مهيّا* براي حفظ خود از دام شيطان

ب. پوشیدگی بدن؛ در سوره مبارکه احزاب بر لزوم پوشیده بودن بدن زن فرمان داده شد. این آیه در پی آن نازل شده است گروهی از زنان مسلمان به مسجد مى رفتند و پشت سر پيامبر (صلی الله علیه و آله) نماز مى گذاردند. هنگام شب، موقعى كه براى نماز مغرب و عشا مى رفتند، بعضى از جوانان بر سر راه آنها مى نشستند و با مزاح و سخنان ناروا برای آنان ایجاد مزاحمت می­کردند. در این رابطه آيه 59 سوره مبارکه احزاب نازل شد.(2) که فرمود: «يا أَيُّهَا

ص: 120

النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلابِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً»؛ یعنی: اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو جُلباب­های خود را بر خويش فرو افكنند، اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است و خداوند همواره غفور و رحيم است. در مورد مفهوم و مقصود از «جلباب» احتمالاتی مطرح شده است. بعضی گفته اند منظور از آن ملحفه، چادر و پارچه بزرگى است كه از روسرى بلندتر است. گروهی نیز گفته اند جلباب به معنای مقنعه و روسرى است. و بعضی نیز احتمال داده اند که مقصود پيراهن گشاد باشد. قدر مشترك همه این احتمالات اين است كه جلباب چیزی است که بدن به وسيله آن پوشیده می ماند.(1) این فرمان در قسمتی از آیه 31 سوره مبارکه نور نیز آمده است: «وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ.جمله «ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ» در آیه 59 سوره احزاب فلسفه حکم را بیان می نماید و آن این است که وقتی زن پوشيده و سنگين از خانه بيرون رود و جانب عفاف و پاكدامنی را رعايت كند، افراد فاسد و مزاحم، کمتر متعرض آنها می شوند.(2)

ج. آشکار نکردن زینت­ها؛ دستور دیگر قرآن کریم برای صیانت از خانواده و جامعه، پوشیده ماندن زینت و زیور زنان است. در قسمتی از آیه 31 سوره مبارکه نور می­خوانیم: «...وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها...»؛ یعنی: به زنان با ايمان بگو زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است آشكار ننمايند.

ص: 121

د. خودداری از گفتار و رفتار تحریک آمیز؛ قرآن کریم، علاوه بر دستوراتی که بیان شد، دستور می دهد که از هر گونه رفتار و گفتار تحریک کننده در روابط با بیگانه پرهیز شود. در این مورد آیات 32 سوره مبارکه احزاب و 31 سوره مبارکه نور قابل توجه است. در آیه 32 سوره مبارکه احزاب چنین آمده است: «يا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً»؛ یعنی: اى همسران پيامبر! شما همچون يكى از زنان معمولى نيستيد، اگر تقوى پيشه كنيد؛ بنابراين به گونه اى هوس انگيز سخن نگوئيد كه بيماردلان در شما طمع كنند و سخن شايسته بگوئيد.این آیه خطاب به همسران پیامبر نازل شده است ولی حکمی که بیان شده است اختصاص به آنان ندارد و به قرینه جمله «إِنِ اتَّقَيْتُنَّ» تکلیفی است که همه زنان باید مورد توجه قرار دهند. این آیه مبیِّن یک حقیقت است و آن این که در جامعه همواره بیماردلانی هستند که باید مراقب آنان بود. در قسمتی از آیه 31 سوره مبارکه احزاب نیز آمده است: «...وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ آنها هنگام راه رفتن پاى هاى خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود و همگى به سوى خدا بازگرديد اى مؤمنان تا رستگار شويد.در عصر نزول قرآن، زنان مانند زنان امروزی که النگو و جواهرات زینتی به دست می نمایند، خلخال و زیورآلاتی به پایشان می­بستند. قرآن کریم به آنان فرمان می­دهد که مواظب باشند در حال راه رفتن، پاهای خود را به زمین نکوبند. این فرمان برای آن است که سر و صدای زیورآلات آنان تحریک کننده خواهد بود.

ص: 122

در مجموع ای همسر بزرگوار از همه گناهان به شدت پرهیز كن. زیرا با انجام دادن این گونه اعمال تراكمی از نیروهای منفی به طرف شما مي آيد و زمانی كه گناهان را ترک می كنی تجمعی از نیروهای مثبت به دور خودت فراهم می اوری و این نیروهای مثبت باعث آرامش و شادی شما می شوند. لذا همسران بايد در جهت حفظ چشم، گوش و زبان از گناه با توفيق الهي گام بردارند. تا زندگي توام با آرامش را تجربه كنند و به اين وسيله زمینه سعادت را در دنیا و آخرت براي خود فراهم نمايند. در ضمن معروض مي دارد كه در خصوص برخي از گناهان به خاطر اهميّت به صورت مستقل در ادامه مطالبي مطرح خواهد شد.. در هر حال:

با گناه و غفلت و صد ها خطا* گشته ام محروم ز لطفت ای خدا

غفلت و عیبم عزیز مخفی نما* چون که محتاجم به آن در دو سرا

من گنه کار و بسی شرمنده ام * با چنین حالی همی خوانی مرا

لطف تو بی حد و حصر است بر بشر* گر چه نادان است و گوید کو خدا

گر حجاب و پرده ها گردد کنار* داد خاموش درون باشد خدا

ص: 123

آن خداوندی که چون حبل الورید* بوده نزدیگتر به قلب و جان ما

از درون جان و تن خواند تو را* سوی خوبیها بدون هر صدا

داد خاموش درون این حقیر *روز و شب خواهد خدا را از خدا

ادب و احترام متقابل باشد، بسیاری از مشکلات پیش نمی آید.

در عین حال، تجربه نشان می دهد که نزدیکی روابط میان بسیاری از زن و شوهرها باعث می شود که حریم ادب را زیر پا بگذارند و شاید مراعات آن را دور از صمیمیّت بدانند؛ حال آن که چنین نیست.

كمك مى كند. شادى باعث احساس مثبت از زندگى، سلامتى روان، شيرينى روابط و نيز موجب خنثي شدن عواطف منفى بين همسران مى گردد.

می شود روزی روي سوي عيال* با لب خندان و دور از هر ملال

عشق خود را گر كني تقديم او* با سكينه مي روي سوي كمال

نقش آفرینی می کند.(1) قرآن شریف، آرامش و آسایش زن و مرد را در قالب یک راهکار اخلاقی و عاطفی، بسیار زیبا بیان می کند. می فرماید: «و از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودت و رحمت قرار داد. در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند.»(2) این آیه شریفه در بر دارنده نکات مهمی در خصوص خانواده است که عبارت اند از:

الف. خلقت همسر برای انسان آیه خداوند بر بشریت است. ب. انسان در کنار همسر به آرامش می رسد. ج. خداوند میان زوجین مودت و محبت ایجاد نموده است.تاکید خداوند بر «آیه» بودن خانواده و کارکردهای آن در آغاز و پایان آیه، تعبیری ویژه است که نظیر آن در قرآن کمتر دیده می شود. مودت و محبت میان زن و شوهر به درجه ای است که آنان را نزدیک­ترین به یکدیگر ساخته است. منشأ گرایش مرد به زن و آرمیدن مرد در سایۀ انس به زن همانا مودتّ و رحمت است که خداوند بین آن ها قرار داد و این مودتّ الهی و رحمت خدایی غیر از گرایش غریزه ی نر و ماده است که در حیوان ها هم موجود است. این همان محبّت الهی است.(3) «محبت،زیباترین جلوه ی ایمان است، محبت،

ص: 127

متعالی ترین رفتارهاست، محبت، پاسخی به گرانقدرترین نیاز فطری انسان است، و در یک کلام، محبت آمیزه ای از گذشت و ایثار، شجاعت و صداقت، حق شناسی و عدالت، صبوری و همدلی و احساس است.»(1) که در پرتو آن آرامش و آسایش زیبا به دست می آید. قرآن شریف، می فرماید: هُنّ لباسٌ لَکم وَ اَنتم لباسٌ لَهُنَّ((2) یعنی «آنان لباس شما هستند و شما لباس آنانید.» درسایه ی لباس محبّت و تفاهم است که آسایش و آرامش خانواده بدست می آید و ساختار و نظام خانواده مستحکم می شود. پوشانیدن عیب های همدیگر، محرم راز همدیگر بودن،مصون داشتن همدیگر از آفت ها و آلودگی ها،آرام جان همدیگر بودن، تنوع بخشیدن به زندگی همدیگر، متناسب بودن در ابعاد مختلف زندگی، نزدیکترین همراه و همراز هم بودن،(3) و... همۀ این ها از این تشبیه بسیار دل انگیز و دلنواز قرآنی بدست می آید که همۀ این ها زمینه ساز آرامش و آسایش همسران هستند... از تعبیر و تشبیه به کار رفته در این آیه راجع به زن و مرد نکات قابل توجهی استفاده می شود: انسان نمی­تواند بدون لباس زندگی نماید؛ لباس انسان را از سرما و گرما محافظت می کند؛ لباس وسیله زینت انسان است؛ لباس موجب پوشیده­ماندن عیوب انسان است؛ لباس نزدیک­ترین چیز به انسان است؛ از این جهت که میان لباس بر تن و خود تن چیز دیگری فاصله نمی شود. آری! مرد برای زن و زن برای مرد به منزله لباس

ص: 128

است. انسان بدون همسر نمی تواند درست زندگی نماید؛ همسر از انسان در برابر ناملایمات روزگار حمایت می­نماید؛ موجب آراستگی انسان است؛ عیوب وی را می پوشاند و از هر چیز و هر کس به وی و نیازهایش نزدیک ترین است. روشن است که اگر مودت و محبت میان زوجین نباشد، همسر مزاحم انسان است، نه لباس وی.

برخي از روان شناسان مانند آبرهام مزلو و كوينيگ، نياز به محبت و تعلق پذيري را از نيازهاي اساسي و از نيازهاي روان شناختي تلقي كرده اند و اعتقاد دارند كه ارضاي اين نيازها در آرامش رواني و سلامت رواني افراد تأثير اساسي دارد. (1)

از منظر اسلام، اساس و شالودۀ زندگي خانوادگي بر محبت استوار است. بر همين اساس، مي توان ادعا كرد كه نيرومند ترين عامل دوام و رشد زندگي زناشوئي، عاطفه و محبت است و بهترين عامل براي استحكام و بقاي آن، برانگيختن عواطف متقابل همسران، نسبت به يكديگر است. از اين رو، در آموزه هاي ديني فراوان توصيه شده است تا همسران نسبت به همديگر اظهار محبت و مهرباني كنند و اين محبت خود را آشكار سازند. پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ص)مي فرمايند: "با زنان مهرباني كنيد و دل هايشان را به دست آوريد تا با شما همراهي كنند و هرگز آنان را مجبور و خشمگين نكنيد"(2)

ص: 129

بین زوجین می شود مهری به پا * با همان لطف خدا در ماسوا

هر دو زوج باید که پاسدارش شوند* با بروز مهربانی از قفا

لازمۀ شادابي و نشاط رواني زن و مرد، به ويژه زن، اين است كه خود را محبوب همسر خويش ببيند و از عشق و علاقۀ او به خود مطمئن باشد. همين اعتماد و اطمينان، امنيت خاطر زن را تأمين مي كند و به آرامش رواني او مي افزايد.... حمايت و مهرباني قلبي مرد، آن قدر براي زن ارزش دارد كه زندگي زناشويي بدون آن براي زن قابل تحمل نبوده و هرگز احساس خوشبختي نمي كند. (با كمي تغير) (1)

زن اگر از عواطف همسري ارضا شود، عالي ترين احساسات خود را نثار شوهر مي كند و بيش ترين فداكاري را در زندگي زناشوئي به خرج مي دهد. بنابراين، مهم ترين وظيفۀ اخلاقي و انساني مرد اين است كه همسر خود را از همان آغاز زندگي، از محبّتي كه به او دارد آگاه سازد و پيوسته با نثار محبت و انجام كارهايي كه نشان از علاقه و عشق او به همسر است، نهال زندگي زناشويي را سيراب و سرسبز سازد. چرا كه زن نياز دارد حرف هاي پرمهر و محبت را به طور مداوم از همسرش بشنود و يكي شدن واقعي با همسر را در سكوتي لذت بخش تجربه كند. براي زن، عشق به معناي علاقۀ دائمي و در سطح عالي است. به همين دليل، مي خواهد هميشه در كنار شوهرش باشد. زن براي

ص: 130

ساعت هايي كه شوهرش با اوست، ارزش قائل است؛ جمعه هايي كه او در خانه است و غروب هايي كه شوهر او را به مهماني يا تفريح مي برد، اگر شوهر به كار و تفريحي

بپردازد كه مورد رضايت زن نيست، زن احساس مي كند ديگر مورد علاقه نيست و از اين كار مرد عصباني مي شود(با كمي تغير)(1)

البته اي عزيز بزرگوار، زن نيز بايد به شوهر خود عشق بورزد و از اظهار محبت به او دريغ نكند و علاقۀ خود را به گونه هاي مختلف بيان، و از خدمات مرد و تلاش او قدرداني كند و با برجسته كردن فداكاري هاي مرد، به او توجه كند. ابراز علاقۀ زن به شوهر، افزون بر جلب رضايت و عواطف شوهر، موجب افزايش انگيزه مرد براي تلاش و تأمين آسايش خانواده مي گردد. همچنين موجب رضايت خاطر مرد از زندگي و احساس ارزشمندي در خانواده مي گردد. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايند: "زن بايد با اظهار علاقه و با دلربايي و آرايش در برابر شوهر، به گونه اي عمل كند كه رضايت و خوشنودي شوهر جلب شود" (2) بنابراین از احادیث استفاده می شود که زندگی مشترک باید از عشق و محبّت سرشار باشد و زن و شوهر، دو یار، دو غمخوار و دو دوست باشند. منارعه، مجادله، مشاجره، بگو مگو و... خواست شیطان است. محبت و عشق و دوستی، دستور خداست و این دوستی را باید به هر شکل ممکن بروز دهند و از هر نوع عشوه گری و عشق بازی نسبت به یکدیگر دریغ نکنند. بر زبان آوردن جمله های عاشقانه، مانند: دوستت دارم، فدایت شوم، می میرم

ص: 131

برایت، یک موی تو را به دیگران نمی دهم و... برای استحکام اساس خانواده سودمند است. همچنین باید ازهر گونه رفتار یا گفتار ناراحت کننده که عامل سردی زندگی است، خودداری شود.

آنکه بر همسر کند مهر و وفا* روح وی گردد رها از هر جفا

داد خاموش درون خواند تو را* سوی خواست همسرت در این سرا

باعث احساس رضايت خاطر در همسر شده و علاقه وی را به ادامه زندگى افزون تر مى كند. وقتى همسرى احساس مى كند كه نزد همسرش احترام و جايگاه رفيعى دارد، احساس دلبستگى بيشترى به زندگى مى كند. دلبستگى به زندگى باعث افزايش انگيزه شده و قابليت شخص را در مواجهه با مشكلات افزايش مى دهد و در نتيجه، پايدارى و قوام زندگى مشترك را بيشتر مى كند.

مي شود با هر فرود و هر فراز* در مسيري كه بود دور و دراز

همچو پروانه كني خود را فدا* بهر همسر با همان تكريم ناز

احترام و تكريم يكديگر از آموزه هاي اخلاقي دوجانبه در روابط همسران است؛ يعني همان طور كه زن وظيفه دارد به شوهر خود احترام بگذارد و شأن و منزلت او را در مقام همسر، مدير خانواده و پدر فرزندان رعايت كند، مرد نيز متقابلاً بايد زن را تكريم كند و منزلت همسري و مادري او را رعايت كند. رعايت اين اصل(احترام متقابل) دربارۀ همسران، موجب استحكام و ثبات بيشتر خانواده مي گردد. زن و شوهر هرگز نبايد به دليل ارتباط و انس زياد با يكديگر، از اين امر غفلت داشته باشند، بلكه به دليل

همين ارتباط زياد موظف هستند در هر حال، شأن و موقعيت يكديگر را درك كرده و رعايت كنند. آري:

بهر همسر مي كنم جان را فدا* چون كه وي برتر بود از هر طلا

ص: 133

اين همان گفته حق است در كتاب* همسرم تسكين قلب است در سرا

در آموزه هاي حيات بخش اسلام، توصيه هاي ارزشمندي دربارۀ تكريم همسر بيان شده است. پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ص) دربارۀ اكرام زن مي فرمايند: "كسي كه زني را به همسري انتخاب مي كند، بايد او را احترام كند و منزلت او را حفظ نمايد"(1) امام صادق(ع) نيز در اين باره مي فرمايند: "از رحمت و مغفرت پروردگار دور است زني كه شوهر خود را آزار و اذيت كند و سعادت مند زني است كه شوهر خويش را اكرام و احترام كرده، اذيتش نكند و از او در همۀ حالات اطاعت و فرمانبرداري نمايد"(2) همچنين امام سجاد(ع) در اين باره مي فرمايند: "حق زن بر مرد آن است كه بداند خداوند زن را مايۀ آرامش و انس مرد قرار داده است و بداند كه زن نعمتي الهي مي باشد، پس بايد او را اكرام كرده و نسبت به او مهربان باشد"(3) همچنین امام صادق(ع) می فرماید:"نفرین خدا! نفرین خدا، بر زنی باد که شوهرش را اذیت و غمگین کند! چه با سعادت است!، چه با سعادت است، زنی که شوهرش را احترام بگذارد و او را آزار نرساند و در تمامی حالات از وی اطاعت کند."(4) امام سجاد(ع) می فرماید:«حق همسرت آن است که بدانی، خداوند، او را وسیله ی آسایش،

ص: 134

آرامش، مونس و نگهدارنده تو از انحرافات قرار داده است و باید، او را گرامی داری!».(1) امام صادق(ع) می فرماید: هر کس، زن گرفت، باید، او را گرامی و محترم بشمارد.(2)و نیز می فرماید:«هر زنی که به شوهرش احترام بگذارد و آزارش نرساند، خوشبخت و سعادتمند خواهد بود»(3)پیامبر(ص) می فرماید:(برادرم جبرئیل) آن قدر سفارش زنان را می نمود که من گمان کردم، برای شوهر جایز نیست، به زنش اُف بگوید. (4)

مع الوصف ای عزیز بزرگوار در زندگى مشترك زوجين، شايد رعايت آداب به صورتى كامل امكان پذير نباشد، ولى وجود احترام متقابل براى آن ها اصلى اساسى است. درگيرى ها و اختلافات آشكار هنگامى پديد مى آيند كه پرده حرمت فيمابين دريده شود و طرفين براى يكديگر ارزش و احترامى قايل نباشند. مهم ترين شيوه براى جلوگيرى از بروز درگيرى ها در بين زن و شوهر

تحكيم روابط و تكريم يكديگر است. تكريم كردن زن به شوهر و بر عكس، طرفين را دل باخته و اسير يكديگر مى سازد; آن چنان كه هرگز از زندگى با همديگر احساس سيرى و خستگى نمى كنند و سعى دارند هميشه در كنار يكديگر و دور از همه گونه فريب ها زندگى كنند. حرمت گذاردن به هم يك

ص: 135

حُسن است و هر زن و مرد بايد در جستوجوى نقاط مثبت در زندگى همسر و تكريم او به خاطر آن نقطه مثبت باشد.(1)

و به همين نسبت، زمينه هاي كدورت و دشمني را برطرف مي سازد. همچنين هر قدر سلام رساتر و خالصانه تر و نيز سرشار از احترام و تكريم باشد، اثرش در جذب ديگران، به ويژه همسر، قوي تر و پايدارتر خواهد بود.

اين كار نشان مي دهد كه از نبود شوهر دلتنگ مي شود و از آمدنش خوشحال مي گردد. از اين رو، تا آخرين لحظۀ خروج از منزل از او جدا نمي شود و در اولين لحظه ورود نيز به ديدارش مي شتابد و از او به گرمي استقبال مي كند. اين كار زن، نوعي اظهار ارادت قلبي به همسربوده و موجب مجذوب شدن مرد به خانه و مصون ماندن از رفيق بازي و مسائل ديگر مي شود.

در آموزه هاي آسماني، اين كار زن از وظايف اخلاقي او تلقي شده و پاداش معنوي براي آن مقدر گرديده است. در روايتي از حضرت محمد(ص) نقل شده است: "حق مرد بر زن آن است كه چراغ خانه را روشن كند(حفظ منزل نمايد)، غذا را آماده كند و هنگام ورود مرد به خانه، تا جلوي در به استقبال او برود و به او خوش آمد بگويد"(1) مردی به پیامبر فرمود: همسری دارم که هرگاه به منزل وارد می شوم به استقبال من می آید و زمانی که از خانه خارج می شوم مرا بدرقه می کند و هرگاه مرا اندوهگین می بیند به من می گوید: چه چیز تو را غمگین ساخته است؟ اگر نگران معاش هستی که خداوند متکفل رزق و روزی بندگان خود می باشد، ولی اگر نگران امور معنوی خود می باشی، خداوند توجه و نگرانی تو را بیشتر سازد.پیامبر فرمود: هماناخداوند کارگزارانی دارد که این زن از زمره کارگزاران خدا می باشد و برای چنین زنی نصف اجر شهید است.(2)

ص: 138

پیغمبر اکرم (ص) می فرمایند: «زنی که سعی کند شوهر آزرده و عصبانی خود را با گفتگو، توجه و عاطفه راضی کند و از عصبانیت درآورد، او کارگزار خدا در زمین است».کارگزار خدا هیچ گاه ناامید نمی شود و به ضرر نمی افتد. بنابراین، باید با خدا معامله کنیم و شوهرمان را، همسرمان را، بنده مکرم خدا بدانیم.(1)پیامبر اکرم (ص) فرمود: حق مرد بر زن آن است که چراغ خانه را روشن کند، غذا را آماده کند و هنگام ورود مرد به خانه، تا جلوی در، به استقبال او برود و به او خوش آمد بگوید.خانمهای عزیز! طی سال، دو - سه بار و نه بیشتر، همان دو- سه بار کافی است به همسرتان بگویید: من در سایه تو احساس امنیت و آرامش می کنم..(2)

جان گري، John Gray. (3)مي نويسد: "اگر همسران در طول شبانه روز لااقل چهار بار همديگر را در آغوش بگيرند و اظهار محبت به همديگر بكنند و به ويژه اين كار را در موقع ورود همسر به خانه انجام دهند، بسيار در روابط آنان مؤثر خواهد بود. " بر اساس پژوهش ها نيز ثابت شده است كه تماس مكرر، به واكنش عاطفي مثبت مي انجامد و باعث نزديكي بيشتر مي گردد. البته، بايد توجه داشت كه اين اعمال هرگز نبايد در حضور بچه ها باشد؛ زيرا باعث تحريكات جنسي آنان مي گردد و آسيب هاي اخلاقي به دنبال خواهد داشت.

ص: 139

تصویر

هديه، دوستى را افزايش مى دهد. "(1) و نيز فرمودند: "هديه دادن، دوستى ايجاد مى كند و روابط را تازه مى سازد و كينه را مى زدايد. "(2) اگر همسران سعى كنند در مناسبت هاى مختلف مثل سالگرد ازدواج و تولد، روز مادر و روز پدر و به بهانه هاى مختلف، هديه اى هرچند كوچك به همديگر تقديم كنند، باعث علاقه مندى و نشاط بيشتر همسر شده و بر طراوت و شادابى زندگى مى افزايد. در واقع همسر با اين كار علاقه قلبي و دروني خود را ظاهر كرده و بدون شك آثار رواني و عاطفي و تربيتي ويژه اي در پي خواهد داشت. اين عمل، موجب به وجود آمدن اين تصور مي شود كه همسرم به من علاقۀ دارد و به فكر من هست و به روزهاي مهم توجه دارد. در روايتي از امام صادق(ع) مي خوانيم: "هر گاه يكي از شما مسافرتي مي رود و از سفر برمي گردد، بايد براي خانواده اش آنچه ممكن است هديه بياورد" (3)اين حديث شريف، بيانگر اين مطلب است كه نفس توجه به خانواده، حتي اگر با هديه اي ناچيز باشد، در تعاملات اعضاي خانواده و در روابط عاطفي آنان تأثيرگذار است و آثار خوبي بر روحيه افراد مي گذارد.

ابی عبدالله (ع) فرمودند: وقتی مردی ازدواج می کند ارتباط زناشویی با همسرش صحیح نیست مگر این که چیزی در حد درهم و بیشتر یا آرد گندم و غیر از آن را

ص: 141

به زن هدیه کند.(1)امام صادق (ع) فرمودند: هرگاه یکی از شما مسافرتی می رود و ازسفر برمی گردد، باید [استحباباً] برای خانواده اش آنچه ممکن است-گرچه

سنگی باشد- هدیه بیاورد.(2)پیامبرگرامی اسلام (ص) می فرماید: مردی که وارد بازار شود و هدیه ای برای خانواده اش بخرد، ارزش او برابر کسی است که نیازهای نیازمندان را برآورد.(3)

دلايل توصيه هاى اجتماعى و اخلاقى اسلام درباره آرايش زن و نظافت او، و همچنين اظهار محبت از ناحيه مرد، همين باشد.

پاك و پاكيزه نما جسم و عبا* آنچناني كه شود همسر رضا

عطر و مسواك و هر آنچه در فضا* بوده تكليفت نما آن را ادا

همان گونه كه اشاره گرديد، زيبايى و آراستگى در تعاليم اسلامى مورد تأكيد است و زيبايى از عوامل نشاط و شادابى، جزء عبادت، جزء ايمان و مورد ستايش پروردگار بوده است. همچنين در آموزه هاى دينى ضمن سفارش به نظافت و پاكى لباس، موى سر، دندان ها و ناخن ها، به آثار بهداشتى و روان شناختى نظافت لباس و پاكيزگى تأكيد شده است. (مضمون احاديث)(1)

یکنواختی ظاهر زن و مرد سبب خستگی می شود، هر از گاه ظاهر و لباس خویش و حتی عطر خود را عوض کنید تا با تنوع در امور زناشویی از خستگی جنسی دوری کنید. کلا به نظافت، زیبایی و ظاهر خود اهمیت دهید. امام صادق (ع) می فرمایند: خداوند زیبایی را دوست دارد واز کثیفی و ژولیدگی نفرت دارد.(2)دستور شرع را باید رعایت کنیم. زن باید خود را برای شوهرش بیاراید. مرد نیز باید در

ص: 143

منزل آراسته باشد. به فرموده امام صادق (ع) زن باید آن طور لباس بپوشد که رغبت مرد را به خود جلب کند. اینطور نباشد که در خانه هرچه لباس چرک وکثیف است بپوشد، اما وقت مهمانی زیباترین لباسش را بپوشد که آقا او را نشناسد، مرد نیز باید آراسته باشد. بعضی از آقایان در خانه با یک زیرپیراهنی یا شلوار کوتاه می گردند. این نیز مناسب نیست. زن و مرد باید درخانه لباس آراسته بپوشند، انسان زیبایی را دوست دارد و لباس، انسان را زیبا و محبوب می سازد.(1)احساس لذت از زیبایی ها، تناسب ها و پاکیزگی ها با سرشت انسان آمیخته است.(2)[برای زندگی بهتر] انسان به ارتباط با زیبایی محتاج است و بدون زیبایی، روح در تاریکی و خشونت ماده خسته می شود از این رو نظافت و آراسته بودن عامل فرح بخش زندگی محسوب می شود.(3)هرگاه خداوند به بنده ای نعمتی دهد دوست دارد اثر آن را در او ببیند. عرض شد چگونه؟ فرمود: لباس تمیز بپوشد، خود را خوشبو کند.(4)

شادكامى زندگى مى افزايد. در صورت فقدان شرايط براى تأمين علايق، خودِ بيان اين مطلب به صورتى صادقانه، تأثيرى مثبت بر روابط همسران خواهد داشت. شايد آگاهى همسران از انگيزه طرف مقابل براى تأمين خواسته هاى او، تأثيرى مشابه برآوردن خواسته ها داشته باشد. مثلاً، اگر زن بفهمد كه شوهرش مى خواسته لباس دلخواه او را بخرد ولى چون پول نداشته، منصرف شده است، اين امر زن را به شوهر علاقه مند مى كند. بر اين اساس، به همسران، به ويژه زوج هاى جوان، توصيه مى شود كه فهرستى از علايق و رغبت ها، خواسته ها و تمايلات همسرشان را تهيه كرده و آنها را بر اساس ميزان اهميتشان طبقه بندى كنند و به مرور زمان و در حد امكانات، سعى در ارضاى آنها داشته باشند. اين امر باعث عميق شدن پيوندهاى عاطفى و روحى همسران مى گردد.

توجه به رغبت ها و علايق همسر علاوه بر فوايد ذكر شده، زمينه نفوذ در شخصيت او را نيز فراهم مى سازد؛ زيرا هر كسى تمايل دارد در شخصيت و ويژگى هاى رفتارى همسرش تحول ايجاد نمايد و لازمه اين تمايل، آشنايى بيشتر با ويژگى ها و رغبت هاى طرف مقابل است. آگاهى داشتن و اهميت دادن به رغبت هاى همسر، اعتماد او را برمى انگيزد و به رفتارهاى شريك زندگى اش واكنش مناسب نشان مى دهد. وجود اعتماد متقابل و همدلى، در ايجاد شرايط روحى و فكرى مطلوب و همچنين در ايجاد ارتباط كلامى مفيد، بسيار حايز اهميت است.

در آموزه هاى دينى نيز به اين مسئله توجه جدى گرديده است و توصيه شده تا مردان به رغبت ها و علايق همسران خود توجه داشته باشند و خواسته هاى خود

ص: 145

را بر آنان تحميل نكنند. پيامبر اكرم(ص) مى فرمايند: "فرد مؤمن با توجه به علاقه و رغبت خانواده، غذا مى خورد و منافق بر اساس رغبت و علاقه خودش. " در اين حديث شريف ضمن توجه دادن به علايق خانواده، خودمحورى مذمت گرديده است.

فردي كه مورد احترام قرار مي گيرد، متصاعد مي شود و طليعه ي ارتباط را مصفّا و مبارك مي گرداند و زمينه ي واكنش مثبت مخاطب را نيز فراهم مي آورد. حضرت اميرالمؤمنين(ع) در اين باره مي فرمايد: «اجملوا في الخطاب، تسمعوا جميل الجواب»، «خطاب هايتان را زيبا كنيد تا پاسخ زيبا بشنويد.»(1) هرچند كه در ميان انبوه ارتباطات وسيع و گسترده ي زن و شوهر، خطاب نمودن همسر از ساده ترين جلوه هاي رفتاري و بسيط ترين فرمول هاي ارتباطي است ولكن از اهميت ويژه اي برخوردار است. نحوه، نوع و لحن خطاب و آميزه هاي احساسي انعكاس يافته در خطاب و بكارگيري اسماء و القاب مناسب براي مخاطب قراردادن افراد، تأثير عميقي در واكنش هاي عاطفي افراد بر جاي مي گذارد و زن و شوهر نيز جهت تحصيل خرسندي و رضايتمندي خاطر از يكديگر، بيش از هر چيز به كنش ها و واكنش هاي عاطفي مثبت و مناسب نيازمندند؛ لذا بايد به همين مسائل به ظاهر ساده، ولي مهم نيز توجه نمايند.

است. ارتباط نزديك موجب مى شود كه همسران علاوه بر شناخت قوت ها، توانمندى ها، نقاط مثبت و علايق، از ضعف، كاستى ها و نقاط منفى يكديگر آگاه شوند. از اين رو، در اين مرحله است كه مى بايد سعه صدر و بلندنظرى داشته باشند و همديگر را تحمل كنند و نسبت به برخى نقايص اغماض و چشم پوشى نمايند.

نكته قابل توجه در اينجا، توجه به رابطه وسعت نظر و تحكيم مودت و ايجاد نشاط در خانواده است. رابطه دوستانه همسران، زمانى تهديد مى شود كه برخى مشكلات پيش مى آيد و يا برخى از ضعف ها و كاستى ها يا ندانم كارى ها، بروز مى كند. فقدان سعه صدر، طرفين را برمى انگيزد تا در قبال اين ضعف ها و كاستى ها و احيانا بى حرمتى ها، اقدام به واكنش نمايند؛ واكنشى كه قطعا با رنجش و سرخوردگى عاطفى همراه است. بديهى است كه طرف مقابل نيز حالت تدافعى به خود گرفته، واكنشى منفى نشان مى دهد. چرخه معيوب حاصل از اين كنش ها و واكنش ها، توان هر دو طرف را كاهش داده، منجر به درگيرى هاى لفظى و مشكلات روانى مى شود؛ در نتيجه، رشته هاى مودت و دوستى ميان آنان سست و ضعيف شده، احساس صميميت ميان همسران كاهش خواهد يافت. به منظور تحقق سعه صدر و وسعت نظر، عمل به مطالب زير پيشنهاد مى شود:

- آنچه در زندگى مشترك، محور اصلى تلقّى مى شود، مودت و صميميت است. از اين رو، به مسائل جزئى و پيش پا افتاده كه بر روند دوستى همسران اثر نامطلوبى دارد نبايد چندان اهميت داده شود. واژه «تغافل» در آموزه هاى دينى به

ص: 148

اين ويژگى اشاره دارد؛ يعنى آدمى چيزى را بداند ولى با اراده و قصد و عمد، خود را غافل نشان دهد. اين ويژگى باعث طراوت و صفاى زندگى خواهد شد. حضرت على(ع) مى فرمايند: "كسى كه تغافل نكند و چشم خود را از بسيارى از امور نبندد، زندگانى تلخى خواهد داشت"آري اي عزيز بزرگوار:

گذشت باشد کلید هر دوایی * تغافل می کند جان را خدایی

زسنّت های مولا گیر پیامی* زناشویی دهد حظّ الهی

- در مسائل اخلاقى، به ويژه غيرت به همسر، نبايد از حد اعتدال فراتر رفت؛ زيرا غيرت بى جا، زمينه ساز برخى آسيب هاى اخلاقى و اجتماعى مى شود. حضرت على(ع) در اين باره مى فرمايند: "از غيرت بى مورد و افراطى پرهيز كنيد؛ زيرا اين كار باعث انحراف زنان صالح مى شود"

علاقه مندى، رضايت خاطر و دلبستگى به همسر مى گردد. خانم مارژورى هلمنر مى نويسد: كمتر مردى وجود دارد كه تعريف و تمجيد زن، او را به وجد و شوق نياورد. وقتى به مردى گفته شود: «تو نظير ندارى! تو مردى ممتاز هستى!» همين تعريف و تمجيد مختصر روحيه او را تقويت مى كند تا واقعا همان شخصيت عالى و ممتاز را داشته باشد. البته تشويق زن از سوى مرد نيز تاثير بیشتری دارد و باعث مى شود كه زن اعتماد به نفس لازم را به دست آورده و در جهت رسيدن به اهداف عالى حركت كند. مرد با خودداری از تمجید، کانون خانوادگی را متلاشی می کند در حالی که قدردانی سلاحی است که مرد با آن می تواند همسر خود را به هر جهتی که می خواهد سوق دهد و با نادیده گرفتن بدیها و ترک سرزنش و تشویق بر کارهای خوب می تواند علاقه به کارهای خوب و پرداختن به اعمال شایسته را در او رشد دهد. زن بر حسب حساسیت خود تشویق را دریافت می کند و آن را به دست فراموشی نمی سپارد و می کوشد کارهایی انجام دهد که مستحق تمجید بیشتر باشد. زن و شوهرى كه همديگر را تحسين و تشويق نمى كنند، اين تصور برايشان پيش مى آيد كه كار و تلاششان ارزشى ندارد و از اين رو، تلاشى در راستاى بهبود شرايط نخواهند داشت.

رفق و مدارا به معناي سازش، مهرباني و نرمي كردن، شفقت و ملايمت نشان دادن، درايت و فهم، مماشات و سلوك، از آموزه هاي اخلاقي دين اسلام و حتي از دستورهاي اخلاقي ساير اديان است. اين دستور اخلاقي در زندگي اجتماعي به طور عام، و در نهاد خانواده به طور خاص، جايگاه و اهميت ويژه اي دارد. اين ويژگي اخلاقي در تعاملات همسران نقش تعيين كننده اي دارد؛ به طوري كه بدون رعايت آن، خيلي از امور خانواده سامان نمي يابد. اگر شخصي در مسائل همسرداري نتواند با ملاطفت، نرمي و مماشات رفتار كند، با شكست مواجه خواهد شد و در ادارۀ زندگي ناتوان مي گردد. این موضوع یک ضرورت عقلی برای زیستن است. زیرا همانگونه که انسان ها از نظر بیولوژیکی و فیزیولوژیکی متفاوتند؛ از نظر ذوق، کشش، اندیشه، ظرفیت نیز متفاوت هستند پس نیاز به رفق و مدارا در زندگی است. یکی از موارد رفق و مدارا که شاید مهم ترین آن باشد؛ رفق و مدارا با نابهنجاری های اخلاقی زن یا شوهر است. فرعون کج اندیش که خودش را خدا می داند، همسرش با او سازگاری می کند و یکی از زنان برگزیده عالم می شود. رسول اکرم(ص) می فرمایند: «هر مردی که بر اخلاق زشت زن بد اخلاقش شکیبایی به خرج دهد، و در مقابل آن از خداوند پاداش بخواهد، خداوند ثواب و پاداش اهل شکر را به او عطا می فرماید.»(1) امام علی (ع)

سلامت زندگی را در مدارا کردن می دانند. پس فراموش نکن اگر از بسیاری امور تغافل و چشم پوشی نکنی، زندگی ات تیره می شود.

ص: 151

و از طرفی اگر از مهربانی، عطوفت و اخلاق خوش همسرت تعریف کنی تقیّد و التزام بدان را ادامه خواهد داد. برخی به جای نرمی، خشونت به کار می برند و به همین سبب ریشه های خیر را در وجود دیگری می خشکانند و خشونت خواه از سوی شوهر باشد یا زن روابط زناشویی را به تباهی می کشاند. اسلام به شوهر سفارش می کند تا با همسر خود و دیگر مردم و حتی نسبت به حیوانات و درختان نرمش به کار برد چنانکه به زن نیز سفارش می کند تا در برابر همسر خود نرمی به خرج دهد. امام زین العابدین(ع) می فرماید:« حقّ زن بر تو آن است که بدانی خداوند عزوجل او را موجب انس و آرامش تو قرار داده»(1). پس زن نعمتی خدایی است و بر توست که او را گرامی بداری و با او مهربانی کنی. حضرت اضافه می فرمایند که:« اگرچه حق تو بر او واجب تر است» زیرا سکّان کشتی زناشویی به دست شوهر است و ناخدا بر سرنشینان حق دارد.(2)

پيامبر گرامي اسلام دربارۀ ارزش مدارا در برخورد با مردم مي فرمايند: "مدارا با مردم نيمي از ايمان و نرم خويي با آنان نيمي از زندگي است. "(3) مدارا در زندگي خانوادگي و زناشويي موجب امنيت رواني و جاني و بركت مي شود(4). و همچنين موجب همدلي، همكاري، خوش بختي، محبت و

صميميت، همراهي

ص: 152

و همدلي، نيل به اهداف، آسان شدن مشكلات و موفقيت مي گردد.(1) علی(ع) فرمود:"همواره، با زنان مدارا کنید و با آنان، به نیکی سخن گویید تا آنان نیز سخن نیکو بگویند." (2) براستی که چشم پوشی و مدارا کردن با همسر از اساس عقل به شمار می آید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «رأسُ العَقلِ المُدارَاة»(3)؛ اساس عقل مداراست.

حضرت علی (ع)، همانا زن، گلی خوش بو است، نه یک قهرمان، به همین دلیل در همه حال با او مدارا نما و با او نیکو مصاحبت کن تا زندگی ات با خوشی باشد.(4)امام رضا (ع) فرمود: زنان چند گروهند... پس هر مردی که همسر صالح نصیبش شود، سعادتمند گردیده و هر کس صاحب زن بدی شود همانا آزمایش شده و نباید انتقام بگیرد.(5)پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کسی که بربد اخلاقی زنش صبرکند، خداوند مانند پاداشی که به حضرت داود (ع) به خاطر گرفتاری هایش داد، به او می دهد.(6)امام صادق (ع) فرمود: پدرم امام باقر (ع) همسری داشت که آن حضرت را اذیت می کرد، پدرم در مقابل، او را عفو می نمود.(7)

ص: 153

مى كند و باعث تقويت اراده انسان و پويايى او مى گردد. به بياني ورزش كيفيت زندگى را بهبود و به زندگى زناشوئي آرامش و نشاط ويژه اي مى بخشد. لطفا به سه رباعی زیر توجه فرما:

ورزش و نرمش بدون هر گمان* می کند روح و روان ها را جوان

در زناشویی برد هر نوع فغان* با همان شوری که هست فوق بی ان

کن تو ورزش با همان عشق عیال*تا کنی پرواز به همراه دو بال

گر کنی همراه آن ذکر و دعا* در زناشویی شوی حالی به حال

گر که خواهی عقل سالم در بدن* ورزش ونرمش نما بی هر سخن

چون که با ورزش شود جسمت قوی *روح تو لذّت برد از جسم و تن

صادق(ع) در روايتى نورانى مى فرمايند: "ده چيز باعث نشاط و شادابى در انسان مى گردد؛ پياده روى، سواركارى، شنا در آب، نگاه كردن به طبيعت سرسبز، خوردن و آشاميدن، نگاه به صورت زيباى حلال، آميزش با همسر، مسواك زدن، و... "و در روايتى حضرت على(ع) مى فرمايند: "به ميزان شادى و نشاط، راحتى و آرامش(فكرى) به دست مى آيد. " از اين دو روايت شريف اين نتيجه حاصل مى شود كه تفريح و گردش در سبزه زار باعث نشاط و شادابى است و نشاط و شادابى باعث راحتى و آرامش فكرى و ذهنى مى گردد.

مطالعات تجربى انجام شده توسط پژوهشگران نيز نشان مى دهد كه تفريح و مسافرت در ايجاد عاطفه مثبت و بانشاط، تأثير زيادى دارد. در تحقيقي كه توسط اسچرر و همكاران(1986) انجام شد، به دست آمد كه ارتباط با دوستان، خوردن غذا و نوشيدنى، قدم زدن در طبيعت، ارتباط جنسى، بازى و فعاليت هاى فرهنگى و فعاليت هاى تفريحى، بر عواطف مثبت تأثير انكار ناشدنى دارد و مى تواند باعث شادى همسران شود. در تحقيق ديگرى كه توسط ريج و زاتر انجام گرديد، مشخص شد كه فعاليت هاى تفريحى قوى ترين منبع براى رضايت از زندگى هستند و كسانى كه به فعاليت هاى تفريحى مطلوب مى پردازند، تجارب لذت بخش شان افزايش يافته و زندگى شادى را احساس مى كنند.

تفريح علاوه بر شادى و عاطفه مثبت، در بهداشت روانى و آرامش فكرى نيز تأثيرگذار بوده و نقش تعيين كننده اى در اين حوزه دارد. در يك تحقيق كه توسط استوارت بر روى 600 نفر انجام گرديد، مشخص شد كسانى كه

ص: 156

فعاليت هاى تفريحى بيشترى دارند، از بهداشت روانى بالايى برخوردار بوده و احساس افسردگى و ناآرامى كمترى دارند. همچنين اين افراد از سلامتى جسمانى بهترى برخوردار بوده اند.

رفته بوديم روزي با اهل و عيال* سوي پارك ورزشي اندر شمال

از براي تفريح و گشت گذار* در فضايي پر ز سبزي ي و نهال

چون كه شد وقت اذان و هم نماز* عزم آن كرديم عزيز با شور و حال

گوشه گوشه ورزشي پرآب ورنگ* چرخش چرخ و فلكش بي مثال

آب درياچه ي آن پر رمز و را ز*با تو دارد يك سخن با چند سوال

پاك و باشد فطرت تو همچو آب* اي كه هستي در جهان بهر كمال

داد خاموش طبيعت بي صدا* بهر جان دارد ندا با قيل و قال

پند آن باشد عزيزم پر بها* فوق دنياي دنيّ و پست و مال

ص: 157

دان كه اسلام گفته گردش تو نما* در طبيعت كه بود پر خطّ و خال

چون كه تكليف است عزيزم در جهان* از براي فطرت و اهل و عيال

از حرام و مكروه و هر نوع گناه* جان و دل را پاك و رو با هر دو بال

سوي فطرت با اموري چون مباح* از هر آنچه بوده است فعل حلال

با همان داد طبيعت در جهان* همرهي كن تا شوي اهل جمال

گردش ما شد تمام بي هر خطا* باز و گشتيم خانه تا گيريم مجال

دار دنيا مثل اين تفريح ما* اندك است با آن همه وصف و خصال

دان طبيعت بوده باشد چون كلاس* بهر آشنايي ز اوصاف جلال

بهر هر يك از نعم انديشه كن* تا كني با نفس دون خود جدال

عمر ما هم مي شود روزي تمام* فكر ديگر بهر آن باشد محال

ص: 158

در چنين حالي شوي آرام و شاد* چون شود دور از تو اندوه و ملال

پس حقير گويد كه قدر آن بدان* تا شوي فارغ ز هر وزر و وبال

ها را از جامعه منزوى مى کند و به حد افسردگى و بیماری هاى روانى دیگر مى کشاند، واقعاً بد بینی خیلی خطرناک می باشد همان گونه که در روایتی از امیر المومنین نقل شده است که حضرت فرمودند: هرکه بدگمانی بر او چیره شود، بین او و دوستانش دوستی ای باقی نمی ماند. يا مي فرمايند: هر که گمان های بد برد، کسی را که به او خیانت نمی کند، خیانتکار شمارد. براي درمان بدبيني همسران بايد:

الف: شخص بد بین باید از محیطی که زمینه رشد بدبینی است یعنی همنشینی با افراد فاسد، بپرهیزید و در عوض با افراد خوش باطن و خوش فکر رفت و آمد کند. همان گونه که از وجود نازنین امیر المومنین نقل شده است که حضرت فرمودند: همنشینی با بدان بدگمانی به نیکان را در پی دارد.

ب: تقویت ایمان یا به عبارت دیگر خود سازی می تواند بد بینی را درمان نماید، همان گونه که از امیر المومنین علیه السلام این گونه نقل شده است که حضرت فرمودند: آدم بد، به هیچ کس خوشبین نیست؛ زیرا همه را مانند خودش می بیند.

گر روی در راه مولا پر توان* می شوی دور از همه ظن و گمان

دان که هر بدبینی و هر سوء ظن* بر تو آرد روز و شب درد و فغان

ص: 160

هست بدتر خواهد شد. پس به دنبال جنبه ها و جلوه های مثبت زندگی خود بگرد. تا آرامش و نشاط همواره بر زندگي زناشوئي شما سايه افكند.

دان خدا خواهد همه روح و روان* غير از آن باشد تباهي و فنا

چون كه عزّت درقلوب انس وجان* يا كه در كلّ وجود اين سرا

بوده باشد از خداي مهربان* بهر همسرهاي خوب در دو فضا

هر كه غير از حق شود اندر جهان* خوار و رسوا در عيان و هم خفا

ذات حق باشد عزيز بي هر گمان* عزّت باقي دهد با صد صفا

چون غني است در همه كون و مكان* دون منّت مي دهد عزّت به ما

مال و ثروت كي كند دل را جوان* يا مقام و پست بود نوعي جفا

قدرت و زيبايي و دنيا بدان*هر كدام روزي شوند از تو جدا

پس نبندهرگزبه هر يك قلب و جان* چون شوند بي شك فنا اندر فنا

كن تو خالص نيّتت را در نهان* بهر حقّ و آن كه باشد هر كجا

ص: 163

تا كه گيري عزّتي فوق بيان* در تمام اين جهان و آن سرا

داد خاموش درون با صد توان* اين بخواهد از تو با صدها صدا

گر ز غير حق بخواهي تو امان* كار تو باشد خطا اندر خطا

اين حقير گويد كه اندر هر زمان* عزّت ار خواهي برو راه خدا

اولاً همه همسران بايد بدانند كه حب دنیا و دنيا طلبي منشاء خيلي از آسیب ها و انحرافات زوجها گشته است؛ کما اینکه امام صادق (ع) در اصول کافی فرموده اند :"رأس کل خطیئة حب الدنیا" و یکی از این آسیب ها، نپذيرفتن كلام حكيمانه و به دنبال آن از بین رفتن صميميّت در بين همسران است. چنان که امام علی (ع) در غررالحکم می فرمایند:"دنیا دوستی مانع شنیدن کلام حکیمانه می شود و چشم قلب را از بصیرت خالی می کند."

ثانيا يکی از درمان های بسیار موثر استرس همسران این است که بدانند مالک این دنیا نیستند همان گونه که قران کریم به این واقعیت پرداخته است: قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مال ها و جان ها و میوه ها، آزمایش مى کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان!آن ها که هر گاه مصیبتى به ایشان مى رسد، مى گویند: ما از آنِ خدائیم و به سوى او بازمى گردیم. توجه به این واقعیت که همه از او هستیم این درس را به همسران مى دهد که از زوال نعمت ها هرگز ناراحت نشوند، چرا که همه این مواهب تعلق به او دارد، یک روز مى بخشد و روز دیگر مصلحت مى بیند و باز پس مى گیرد و هر دو به صلاح است. به بياني اعلام مى کند که این جا سراى جاویدان نیست زوال نعمت ها و کمبود مواهب و یا کثرت وفور آن ها همه زودگذر است، و همه این ها وسیله اى است براى پیمودن مراحل تکامل، توجه به این دو اصل اساسى اثر عمیقى در ایجاد روح استقامت و صبر در همسران دارد. و بهترین درمان براي ايجاد آرامش در زندگي زناشوئي می باشد آري اي همسر عاقبت بين، فرياد خاموش همسران حقيقت بين ضمن استفاده ازنعمتهاي دنيا و

ص: 165

بهره مندي از زندگي رضايت بخش زناشوئي به عنوان عبادتي آرام بخش؛ در خصوص دنيا طلبي اين است؛ خوب گوش كن::

من ز اين دنيا شده ام سير سير* گر چه روحم را نموده آن اسير

گو چه گويم من از اين دنياي كين* آن كه گشته در درون من چو شير

داد خاموشش همي گويد كه دين* حرف حق را مي زند بر هر ضمير

گر كه تو خواهي شوي اندر زمين* همچو مولايي كه بوده چون سفير

از درون فتنه هايي همچو مين* با درايت كن عبور چون يك بصير

داد و فرياد درون گويد چنين* باطن دنيا همي زشت است و پير

واي و بر هر كه رود سوي همين* سوي نفس دون و دنيايي فقير

در چنين حالي همي باشد غمين* مضطرب و نادم اندر اين مسير

خالق يكتا چو ياري نازنين* گفته دنيا فاني و عيبش كثير

ص: 166

صحنه لهو و لعب بر هر سنين* با فريب خود كشد جان را به زير

دان كه با پست و مقام و ملك تين* مي زند بر قلب پاك تو سه تير

يا كه با اهل و عيال و خادمين* مي كند نيرنگي با دامي كبير

كن ولايت اختيار با صد يقين* تا شوي همراه مولا در غدير

حرف مولا بوده با جانت عجين* در رهش با جان و دل رو چون حقير

يا به بياني ديگر مي گويد:

مرز بين اين جهان تا آن جهان* يك قدم باشد عزيز اندر ميان

جان و دل را كن مهيّا بهر آن * تا شوي راحت ز هر نوعي فغان

كلّ دنيا وفق قرآن بي گمان* بوده اندك هم قليل و بي نشان

پس عزيزم كن تامل در نهان* بهر اين دنياي دون با عقل و جان

ص: 167

تا كه بيني ظاهرش را در عيان* پر ز لهو و هم لعب بوده همان

با فريب وي شوي دور از امان* چون كه در ظاهر بود فوق بيان

در همين دنيا تو گردي آنچنان* محو و فاني چون كه گفته كلّ فان

گر شناسي ذات خود را اي جوان* مي شوي برتر ز كلّ اين جهان

چون كه روح تو بود باقي ز خان* از نفخت و فيه من روحي بدان

كن هوي و هم حوس در هر مكان* خوار و رسوا در زمين و آسمان

بهر طاعت آمدي با روح و جان* تا روي راه رسول با صد توان

راه مولا و ولي تا كهكشان*بهر تو باشد هميشه درفشان

گر كه غير از اين روي در هر زمان* مي كني هر دم خراب روح و روان

اين حقير گويد كه مشق جان بخوان*تا روي سوي خدا تا بي كران

ص: 168

و نيز به مثنوي زير در همين راستا توجه نما:

مگر دنیا پرستی افتخاراست * که بر آن عالم وعامی دچار است

چرا این رسم، در عشق خدا نیست* وگر باشد بدینسان، بی وفا نیست

چو باشد عشق دنیا محفل پیر * همه سوی رخش، بی عقل و تدبیر

چو دیدش درد پنهان را،خموشی * بگفتا از نهان،با جنب و جوشی

که تا قلب بشر، اندر حجاب است* نداند راه و رسم و در عقاب است

چو بیند ظاهر دنیا قشنگ است* نداند دار دنیا زشت و تنگ است

بگفتا گر کند باور نهان را* رها سازد همی جان و جهان را

به هر دو لحظه و آنی نسازد* به عبدی جان و دونی دل نبازد

چو داند عشق ا... را که چون است* به وا... پشت کند بر هر چه دون است

بگو آن جاهل عالم نما را

ص: 169

به نال ای دل چو فطرت خواب خواب است* که تو گم کرده ای راه خدا را

چرا در پرده باشد فطرت زار* قلوب هر دم گرفتار حجاب است

مگر فکر در میان ما بشر نیست*خدایا زین حقیقت پرده بردار

در آن مسلک که باشد فکر گلگون * مگر آن در تمیز خیر و شر نیست

مگر حسّ خدا خواهی نداری * ز دنیا حرف مران که می خورد خون

چو مانع بر طرف گردد ز فطرت * که فطرت را تو چون نفست شماری

رود سوی کمال با ذکر و عترت

يا فرياد خاموش انسان آرام اين است كه:

آرزوي هر ولایي، قلب پاک و بي رياست* هر چه باشد در مسيرش غير مولا بي بهاست

آن نوايي را که فطرت مي دمد بر قلب او* جان مولا، رمز و رازش، اندکي هم بي صداست

حمد و سپاس خداي را كه بر همسران منّت نهاد و ضمن دادن نعمت عقل و فكر بوسيله اصول ارزشمندي همچون نبوت، امامت و ولايت راه تشخيص حق از باطل و نيز راه چگونه زير چتر ولايت الهي رفتن را، در پرتو بهترين نوع مديريت به ابناء بشر معرفي فرمود. مديريتي كه با پيروي و تبعيت محض از آن قطعاً و حتماً زمينه حصول آرامش درون و برون و رسيدن به سعادت واقعي را در دنيا و آخرت براي همسران فراهم و تضمين خواهد كرد. آنچه در اين رهگذر همواره بايد مورد توجّه همسران قرار گيرد، اين است كه خداوند اگر چه بوسيله رسول باطن و رسول ظاهر بر آنها اتمام حجت نموده ولي به هيچ وجه، هيچ كس را مجبور به پذيرش اصول مزبور نكرده است. آري اي عزيز:

مي شود روزي تمام اين جهان* مركز عبرت شود بر هر جوان

با وجود عبرت و پند زياد* حرف حق كم مي رود در گوش جان

ص: 171

آری ای همسر عاقل، اگر با تامل به فریاد خاموش عقلت، توجه نمایی به این نتیجه خواهی رسید که اگر همسري در مثلثی قرار گیرد که از هیچ یک از اضلاع آن اطلاع کامل نداشته باشد، باید خود را به دست کسی بسپارد که از هر سه ضلع آن خبر داشته باشد.

بنابراین وقتی انسان از گذشته خود با خبر نبوده و نسبت به آینده معرفت کامل نداشته و از حوادث در حال اتفاق و موقعیت کنونی خود اطلاع لازم ندارد، باید با بصیرت مقتضی خود را به ولایتی بسپارد که وی را در صراطی قرار دهد که فریاد خاموش درونش به دنبال آن می باشد؛ به گونه ای که در اثر این اعتقاد به جایی برسد که هبچ اندوهی نسبت به گذشته و هیچ خوفی از آینده نداشته و در حوادث و جریاناتی که با آن رو به رو می شود به تکلیف عمل نموده و تابع محض مدیریت و ولایت الهی باشد. قطعا با چنین اعتقادی در آرامش کامل به سر برده و از لحظه لحظه حیات خود لذت خواهد برد و در جریانهای مختلف، تحت تاثیر جناح بندی ها و باند بازی ها قرار نخواهد گرفت و بدون شك در پرتو آن به آرامش حقيقي در زندگي زناشوئي خواهد رسيد

خوش به حال همسری که، فارغ ازهرنوع جناح است* تابع حقّ است و دور از این گروه و آن جناح است

رهبرش باشد ولیّ و خطّ او خطّ صلاح است* هرکه هست درخطّ مولا، بی گمان اهل فلاح است

ص: 172

این بود راه رهایی، در مسیر آن جهانی

می شود روزی شویم آزاد و راد*از همه قید و قیود هر بلاد

راه مولا را رویم بی قیل و قال* سوی فطرت، فارغ از هر نوع نژاد

ودر خاتمه این بحث باید گفت:

گر که گشتی از ولایت پیش و سر*می شوی خوار و ذلیل و دربدر

با ولی کن تو عبور از هر گذر* تا رسی راحت به مقصد در سفر

گر چنین کردی شوی اهل ظفر* چون که این داد درون است بر بشر

گر که می خواهی شوی آقای دهر* یا که گردی پیروز و دور از خطر

بی شک و تردید ولایت چون سپر* می کند محفوظ تو را از هر شرر

دان بشر با هر نوعی دید و نظر* وفق داد دختر و هم هر پسر

ص: 173

در زمان غیبت صاحب امر* با فقاهت می رود سوی قمر

با ظهور معصوم و خورشید و زر* کن ز غیر آن عزیز من حذر

گر ز عصمت گردی دور با هر نگر* می زنی بر نفس و جان خود ضرر

راه مولا بوده مملو از گوهر* بهر شیعه با دو صد داد دگر

هر چه دیر آیی بسوی این خبر* ظلم وافر کرده ای بر جان و سر

از ولایت جان و دل گیرد اثر* چون که آن باشد عظیم و پر ثمر

این همان خواست حقیر است تا به سر* از من و ما تا همان جدّ و پدر

به حق بايد گفت كه همسري در زندگي به آّرامش واقعي خواهد رسيدكه با خدا مأنوس باشد. بهترين راه انس با خدا، ياد اوست. وبهترين نوع ياد خداوند هم(نماز)است. چرا كه فرمود: ''اقم الصلوه لذكري''(نماز را براي ياد من به پا دار)قرآن کریم در یک جا به اثر تربیتی و جنبه تقویت روحی عبادت اشاره می کند و می گوید: " نماز از کار بد و زشت باز می دارد " و در سوره طه، آیه 114 فلسفه نماز را تجلّی یاد خدا در دل ها بیان فرموده است: "نماز را به خاطر ذکر من و یاد من به پا دارید". اشاره به اینکه انسان که نماز می خواند و در یاد خدا است همواره در یاد دارد که ذات دانا و بینائی مراقب او است و فراموش نمی کند که خودش بنده است. بنابراين «نماز» از مهم ترين عوامل رسيدن به آرامش است كه همسران را از جهان ماده به عالم معنا و معنويت مي رساند. «يا ايهاالذين امنوا اذكروا الله ذكرا كثيرا و سبحوه بكره و أصيلا»(احزاب/41- 42) اي كساني كه ايمان آورده ايد، خدا را بسيار ياد كنيد و او را در صبحگاه و شامگاه تسبيح كنيد. یکی از مصادیق کامل ذکر خدا «نماز» است.

ميخانه به رويم چو شود باز،به هنگام نماز* گويم خدايا تو بده،باده ز پيغام نماز

تا روح و روان من شود صاف، ز اذ کار نماز * بر اوج فلک، با دل و جان، روم ز انجام نماز

ص: 175

امروزه بسياري از روانشناسان و دانشمندان به اين نتيجه رسيده اند که نماز يکي از مهمترين راه هاي افزايش اعتماد به نفس است. در حقيقت داشتن اعتماد به نفس، خود معبري براي رسيدن به آرامش است.

به عشق او شب و روز مي کني سر * به کوه و دشت و صحرا مي زني پر

اگر داني که آخر مال اويي *دهي دل را صفا با ذکر اکبر

امروزه بسیاری از روان شناسان دریافته اند که نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین، اضطراب، افسردگی، نگرانی، تشویش و ترس را که زمینه ساز بسیاری از بیماری ها در همسران است برطرف می کند. کلمه نماز نشان می دهد که رابطه ای میان انسان و پروردگارش وجوددارد. وقوف خاشعانه و خاضعانه انسان در نماز، در برابر خداوند متعال به او نیرویی معنوی می بخشد که حس صفای روحی و آرامش قلبی، امنیت روانی وسلامت روانی را در او پدید می آورد. از آن جا که انسان در نماز با همه اعضای بدن و حواس خود متوجه خدا می شود و از همه اشتغالات و مشکلات زندگی روی برمی گرداند. به هیچ چیز جز خدا و آیات قرآن که در نماز به زبان می آورد، فکر نمی کند. همین حالت روی گردانی کامل از مشکلات زندگی و نیندیشیدن به آن در میان نماز موجب آرامش روان و سلامت روانی می شود.

رویکرد روان شناختی، این حالت آرامش روانی در ایجاد وضعیت سلامت روانی همسران تأثیر بالایی دارد و موجب کاهش شدت فشارهای عصبی روزانه

ص: 176

و تنیدگی ها و تنش هایی که بسیاری از زوجين دچار آن هستند، می شود. توماس هاسلیوپ(1995) پزشک معروف هلندی در این باره می گوید: «مهم ترین جواب آرام بخش که من در طول سال های متمادی تجربه و مهارتم در مسائل روانی به آن پی بردم، همین نماز است. من به عنوان یک پزشک می گویم مهم ترین وسیله در آرامش روان که ضامن از بین بردن تنش ها و اضطراب ها و افسردگی های روزمره است و من تا کنون شناخته ام نماز است. »تأثیر مهم نماز در کاهش اضطراب، افسردگی بیماران روانی و ایجاد سلامت روانی، شبیه تأثیر روان درمانی برخی از روان درمان گران معاصر برای درمان اضطراب و افسردگی بیماران روانی است. روان درمانگران معاصر از جمله ژوزف و لپه برای درمان اضطراب و افسردگی از روشی استفاده می کنند که به(منع متقابل) معروف است و به نام درمان از طریق آرام سازی مشهور است.

همان نتیجه ای که در یک روان درمانی مؤثر و موفق حاصل می شود، از نماز نیز به دست می آید، زیرا آن احساس امنیت و رهایی از اضطراب را که نماز در انسان ایجاد می کند، موجب آزاد شدن نیروی روانی او می شود که این آزادی ضامن ایجاد سلامت روان است. نیرویی که قبلاً در زنجیرهای اضطراب، نگرانی و افسردگی، مقید و زندانی بود.

در نتیجه انسان حالت نشاط و طراوت را در همه وجودش احساس می کند. همین رابطه معنوی انسان با پروردگار در طول نماز و دریافت نوعی فیض الهی یا بارقه روانی از خداوند متعال، موجب رهایی نیروهای معنوی مستقر در انسان می شود و عزمش را جزم، اراده اش را قوی و همتش را بلند می کند. مع

ص: 177

الوصف برای پذیرش علم و معرفت آماده تر و برای انجام کارهای بزرگ در زندگي تواناتر می شود. پزشک فرانسوی، الکسیس کارل ثابت کرد نماز موجب سلامت و نشاط روانی و معنوی مشخصی در خانواده ها می شود و همین حالت است که احتمالاً منجر به شفای سریع برخی از بیماران در زیارتگاه ها و معابد می شود. سیرل بوت نظریه ویلیام جیمز را درباره تأثیر نماز مورد تأکید قرار داده و گفته است:(ما به واسطه نماز وارد انبار بزرگی از نشاط عقلانی و سلامت روانی می شویم که در شرایط عادی یارای وصول به آن نیست).

قرآن كريم مي فرمايد: اي كساني كه ايمان آورده ايد از صبر و نماز كمك بگيريد.(بقره: 145) نمازگزار علاوه بر اينكه از اقامۀ نماز نيرو و نشاط مي گيرد، زمينۀ اضطراب و تشويش خاطر را در ميان اعضاي خانواده محدود مي كند؛ به وسيلۀ نماز و ياد خدا معنويت و نورانيت در دل اعضاي خانواده به ويژه زن و شوهر نفوذ كرده و در آرامش خاطر و اطمينان قرار مي گيرند. علي(ع) در اين باره مي فرمايد: ياد خدا باعث روشنايي سينه ها و آرامش دل ها ست. نماز همچنين با مهار زشتي و بي عفتي در خانواده، زمينۀ بحران در خانواده را، سد مي كند. زيرا فجور و بي عفتي بنيان خانواده را سست مي كند و استحكام آن را در هم مي شكند. قرآن كريم يكي از ويژگي هاي نمازگزاران را پاكدامني و حفظ عفت مي داند؛ آنجا كه مي فرمايد: نمازگزاران كساني هستند كه دامان خود را محافظت مي كنند و از بي عفتي مصون هستند.(معارج: 29) مخصوصا خواندن نماز در اول وقت آثار ارزشمندی دارد.لذا:

ص: 178

کن شتاب بهر نماز اندر جهان* تا شوی آرام و گیری صد امان

داد خاموش درون بی هر گمان* از تو می خواهد نماز در وقت آن

وقت خاصّ هر نماز را قدر بدان* چون که اسرارش بود فوق بیان

می کند فارغ تو را از هر فغان* سود آن برتر بود با صد نشان

استرس و اضطراب و مثل آن* می کند دور از تو تا باغ جنان

ذکر و افعالش شفاست بر روح و جان* می دهد آرامش اندر هر زمان

پس ادا کن روز و شب در هر مکان* با خلوص خاصّی در سرّ و عیان

هر که محروم گردد از وقت اذان* ظلم وافر کرده بر روح و روان

آنچه خواهی ای عزیز پر توان* در نماز است و به وقت آن را بخوان

فطرت و ذات بشر با هر زبان* از نماز گیرد امان اندر نهان

ص: 179

این حقیر گوید به هر پیر و جوان* با نماز بالا روی تا آن کران

آری ای عزیز اهل نماز، اقامه نماز در همه حال موجب آرامش دل ها می باشد. آثار و برکات نماز در همۀ ابعاد زندگی همسران جلوه می نماید، مخصوصا در مواقع بحرانی و مواجهه با ناراحتی ها نماز موجب آرامش و اطمینان زوجها می شود، عجيب اين است كه این آرامش گذرا و موقت نیست و در وجود انسانی باقی می ماند. فلسفۀ نماز و عبادت در همۀ ابعاد، قابل درک برای بشر نمی باشد و در آیات و از طریق معصومان(ع) تنها بخشی از آثار و حکمت های نماز و عبادت بیان شده که در کتب مربوطه قابل ملاحطه می باشد و به قسمتهايي از آثار مزبور در مثنوي زير اشاره شده است. لطفا دقّت كن:

نمازم فرصتی والا و برتر * برای عشق حق و ذکر اکبر

نمازم در درون دار احقر * کند سیراب مرا از حوض کوثر

نمازم همچو خاکریزی بِر جان * رها سازد درون از بند شیطان

نمازم چون جهادیست در ره خلق* برد دل را به اوج و غایت حق

ص: 180

نمازم بوده باشد باب عرفان * درونش پر بود از شهد ایمان

نمازم بهترین، اوقات خوبیست * حضورش در دو عالم، مثل نوریست

نمازم مشق عشق و عاشقی است * تمام سطر و برگش لاله ای است

نمازم همچو مروارید و مرجان * خدایی می کند دریای پنهان

نمازم با رکوع و هم سجودش * برد بالا مرا با تار و پودش

نمازم داد خاموش درون است * پیامش بهر عقبا و برون است

نمازم اوج ایمان و یقین است *ز محکم بودن دین،این چنین است

نمازم رمز آرامی ی جان است * سعادت در دو عالم از همان است

نمازم رفع هر نوع اضطراب است * ضعیفی و همه سستی بر آب است

نمازم ساغر باب بهشت است * وجودم بهر آن، بازار کشت است

ص: 181

نمازم یاد خوبان زمین است* به حق نور خدا با آن عجین است

نمازم ذکر و یاد واپسین است * معادوآخرت،شورش همین است

نمازم می کند جان را خدایی * درون و هم برونم را الهی

نمازم می برد، من را به بالا * فراتر از همه، دنیا و عقبا

نمازم می دمد بر عقل سستم * کجا ها میروی برگرد به مشتم

نمازم می زند فریاد خاموش * مرو دنبال شر، کن تو کمی گوش

نمازم می شود چون ماه و مهتاب * طلایی می کند جان را چو آفتاب

نمازم می خرد، می را به مقدار * ز مستی میرهد تا که شود یار

نمازم می رهاند اندکی نار* ز آن اخلاصی که باشد به پندار

لذت هاي ديگري كه بايد از آن چشم بپوشد، روح و اراده خويشتن را تقويت مي كند.از طريق روزه زمام نفس سركش و شهوات و هوس ها مهار مي شود. آری ای عزیز:

دان که روزه دون هر نوعی شعار* می برد بالا تو را تا نزد يار

در فضاي روزه و ذکر و دعا* راه حق گردد هویدا ای نگار

همچنين روزۀ واقعي زمينۀ ارتكاب گناهان مربوط به چشم، گوش، دست و پا را از بين مي برد. زيرا روزه دار مي داند كه نبايد چشم به حرام باز كند و نبايد حرامي بشنود. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايد: بدانيد كه روزه، تنها پرهيز از خوردن و آشاميدن نيست...؛ پس هنگامي كه روزه هستيد، زبان خود را از دروغ حفظ كنيد، چشم هاي خود را از حرام بپوشانيد؛ با يكديگر دعوا نكنيد، به همديگر حسد نورزيد، غيبت يكديگر را نكنيد، با هم بحث و جدل ننماييد، دروغ نگوييد، با يكديگر مخالفت نكنيد، بر هم خشم نگيريد، به يكديگر ناسزا نگوييد، همديگر را آزار و اذيت نكنيد، به ديگران ستم ننماييد، يكديگر را به ستوه نياوريد و از ياد خدا و نماز غافل نشويد.

توصيه ها و آموزه هاي اين حديث شريف را مي توان به بهترين وجه در روابط زن و شوهرها به كار گرفت. رعايت اين سفارش ها در خانواده و در برخورد با همسر، كانون خانواده را سرشار از انس و الفت مي نمايد، زن و شوهر را به هم نزديك مي سازد، دل هاي آنان را به همديگر پيوند مي دهد و استحكام خانواده را دو چندان مي كند.

ص: 183

می سازد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «آن گاه که عزم کردی و تصمیم گرفتی، به خدا توکل و کار خود را دنبال کن». آری ای عزیز وقتی امور مهم و سرنوشت ساز، همسران را درگیر خود می سازد و شک و دلهره بر روح و روان آنها عارض می شود، ناچارا به دنبال تکیه گاهی مورد اعتماد می گردند تا یار و پشتیبان آنها باشد. با تكيه بر خدا؛ آرامش بر قلب و روحشان چنان حاکم می شود كه خيلي راحت از نگرانی در امور مختلف زندگي رهایی می یابند. توکل بر خدا، تردیدها و دلهره ها را از میان می برد و قلب همسران را سرشار از آرامش می کند و روح و روان آنها را در زندگي مشترك و زناشوئي با نشاط و سلامتی وصف ناپذيري همراه می سازد. آری:

همسرم کن تو توکل با یقین* تا شوی راحت ز ترس و حزن و کین

چون توکل می کند دل را قوی * در مسیری که بود پر بمب و مین

می کند خنثی و نابود هر غمی* از درون و هم برون این زمین

تا شوی آرام و راه حق روی* در همان راهی که هست راه متین

جان و دل را می کند دور از بدی* با ندائی که بود در بطن دین

گر روی در راه مولی و ولی* راه خوشبختی شود با تو عجین

ص: 185

می کند آرام و شادت آن همی* از همه درد و هر آنچه هست غمین

استرس و اضطراب و هر کژی* می کند بیرون ز جان و هم جبین

پس عزیزم با توکل چون علی(ع)* کن رها غیر خدا و باش امین

این حقیر گوید به همسر چون پری* با توکّل کن تلاش ای نازنین

یکی از بیماری های روحي و رواني همسران بر اثر درماندگی و ناامیدی و توفیق نیافتن آنها بر انجام دادن وظایف خویش پدید می آید. حال آنکه انسان با توکل بر خدای قادر و حکیم، به توانایی ها و استعدادهای خدادادی اش اعتماد می کند و افزون بر اینکه در پیروزی ها به غرور و خودپسندی گرفتار نمی شود، در برابر مشکلات و سختی ها نیز مقاوم می شود که این، خود، بهترین وسیله تأمین سلامت روانی فرد است. غباری و همکارانش در سال 1381، تحقیقی را بر روی 514 نفر انجام داده اند و به این نتیجه رسیده اند که دانشجویانی که میزان توکل آنها در سطح بالاتر بوده، میزان اضطرابشان به مراتب از گروه دیگر، پایین تر بوده است.

خودم دانم که هستم چون ستاره* وجودم بوده دائم در اجاره

حواسم گر کند هر دم نظاره* همه جانم شود راحت اداره

ص: 186

حساس تو نمی تواند در برابر بدگویی های آنان ساکت بنشیند و سخنان کفر آمیز آنان را تحمل کند، به همین دلیل اندوهگین می شوی. برای برطرف شدن این ناراحتی به تسبیح پروردگارت بپرداز و در برابر ذات پاکش سجده به جای آور. ذکر خداوند اثرات بد گفتار آنان را از بین برده، به تو نیرو و توان تحمل بیش تر می بخشد. اين ياد مداوم و تسبيح مستمر همچون قطره هاى حياتبخش باران بر سرزمين قلب و جان تو مى ريزد، و آن را سيراب مى كند، دائما به تو نشاط و حيات مى بخشد و به استقامت در مقابل مخالفان لجوج دعوت مى كند.

هر چند خطاب آیه به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) است، ولی در نهایت شامل همه ی افراد از جمله همسران می شود. هر همسري می خواهد در زندگي مشترك در برابر سختی ها مقاوم باشد؛ همیشه به یاد خدا باشد و او را حاضر و ناظر بر کردار خویش بداند.تا با صبر و مقاومت بتواند آرامش را بر زندگي خود و خانواده اش حاكم كند.

معناوهدف درزندگی می تواند نیروی بالقوه ای درفرد برای مبارزه با مشكلات فراهم آورد. همسري که در زندگی خود هدفی ندارد، امید به زندگی هم ندارد و هیچ تلاشی برای رسیدن به آن انجام نداده و هیچ برنامه ریزی برای آینده خود ندارد و زندگی برای او به اتمام رسیده است و دچار یاس و ناامیدی می شود. اگرهمسري 90سال سن داشته باشد و هدفی برای زندگی داشته باشد بیشتر از جوانی که هدف ندارد، به زندگی امیدوار خواهد بود. به دلیل اینکه هدف نداشتن باعث ناامیدی وفرسودگی فرد می شود. آری ای عزیز علاوه بر هدفهای معمول؛ هدف در مديريت رحمانی تعالي روح و روان بني آدم در زندگي مشترك براي همسران بوده به گونه اي كه جامع ترين پاسخ را به عالي ترين نياز انسان مي دهد. يعني به صورت كامل به فرياد خاموش درون پاسخ داده و در هيچ لحظه اي از حيات، انسان را رها نخواهد كرد و زمينه حصول آرامش و سعادت واقعي را براي همسران فراهم خواهد كرد. البته براي رسيدن به هدف از هر وسيله اي نمي توان استفاده كرد در اين خصوص پیام مديريت رحمانی به همسران، ابتدا بصورت سوال و سپس بصورت جواب این است که:

مي شود از هر وسيله تا هدف* استفاده كرد و رفت سوي شرف

ديد اسلام غير از اين است اي بشر* چون هدف باشد مقدّس دون حرف

ص: 189

بزرگوار، انسان با دعا و نيايش و اعتقاد به خدا، هراسی از آینده نخواهد داشت و مضطرب و نگران نخواهد شد. زیرا می داند گرفتاری های عالم با قدرت چنان قادر متعالی برطرف خواهد شد و آنچه از او بخواهد، به یقین اجابت خواهد شد. دعا سبب طهارت روح انسان می شود. ضلالت و گمراهی و نیز هدف و جهت اصلی را به او متذکر می شود. با دعا، توکل در انسان افزایش یافته و وی با نیروی اعتماد بر قدرتی که همیشه همراه اوست و ناظر اعمال و گفتار وی می باشد، سعی در پیرایش تفکرات خویش و زدودن آلایش ها از اعمال و کردار نموده و در نهایت در مسیر تربیتی صحیح در زندگي مشترك به حرکت درمی آید. بنابر اين:

گر كه خواهي تو شوي اهل فلاح *با همان زوجي كه آري در نكاح

كن دعا هر روز و هر شب در خفا* چون ائمه (ع) در فضايي بي مزاح

آري انسان معاصر براي رهايي و نجات از بحرانهاي كشنده روحي رواني، جز زانو زدن در برابر خالق یکتا و انجام راز و نیازی كه مناسب ترين بستر جهت رشد شخصيت وي است ندارد. در اين حال است كه مي تواند، روش خردمندانه زيستن و كامياب شدن را، از آن فراگيرد و جان تشنه خود را از سرچشمه زلال آن سيراب كند. و با تمام وجود زمزمه کند که:

مرغ شب خوابيد و من، ازگريه بيدارم هنوز* گرچه هستي در برم، مشتاق ديدارم هنوز

ص: 191

چشمه ها خشکيد و درياها ز موج، افتاد و ليک* اشک من مي بارد از، قلبِ گنه کارم هنوز

نتایج پژوهشهای جدید در رابطه با استفاده از دعا در زندگی روزمره و تأثیر آن بر سلامت روان حاكی از آن است كه بین فراوانی استفاده از دعا با سلامت روانی رابطه معنی دار وجود دارد. یعنی همسراني كه بیشتر به دعا می پردازند سلامت روانی بیشتری دارند. افسردگی و اضطراب شایعترین اختلالات روانپزشكی است كه با توجه به شیوع بالا و هزینه های بهداشتی قابل ملاحظه آن؛ توجه بسیاری از متخصصین بهداشت روانی را بخود جلب كرده است. با توجه به یافته های بررسی های انجام شده، مبنی بر وجود رابطه معنی دار میان اضطراب و افسردگی و فراوانی استفاده از دعا؛ به نظر می رسد در سیاست گذاریهای بهداشت روانی بویژه در پیشگیری از اضطراب و افسردگی توجه به این ارتباط دوسویه(مخلوق و خالق) حیاتی باشد. لطفا به راز و نياز زير كه در قالب يك غزل آورده شده است و هر همسري همواره بايد آن را زمزمه كند با دقّت توجه نما:

گرنبخشي تو مرا روز پسين* با كه گويم درد خود را در زمين

اي كه با بخشش كني لطفي برين* كن مرا با عفو خود اهل يمين

گر كه من نالايق ام در عالمين* لطف تو باشد عظيم و هم وزين

ص: 192

با گناه و غفلت و نفس لعين* فطرت ام را كرده ام غافل ز دين

از براي فطرت و يار معين * روز و شب گريم و باشم من غمين

با ريّا و خود نمايي در جبين* گشته ضايع هر عمل با صد حزين

طالب پست و مقام بودم ز كين * كي شوم در جامعه چون متّقين

نفس دون من برد در بدترين * با وجود فتنه هايي همچو مين

با ولايت مي شوم چون بهترين * گر كه تو راهم دهي گردم امين

اي كه هستي در درونم چون نگين * كن مرا عاشق تر از اهل يقين

با بصيرت روز و شب گويم همين * راه من باشد همان راه متين

عشق تو با روح من گشته عجين * پس نما پاكم ز شرّ مفسدين

داد خاموش درون گويد چنين * راه فطرت راه مولا است و دين

پس حقير را كن محافظ بهر اين* از همه شرّ و شرور و هر كمين

ص: 193

وفق سنّت با تو گويم اين ندا * بهر دوست خوب و بد در اين سرا

گر تو خواهي همسرت را با وفا * انتخاب كن تو رفيقي با خدا

همنشيني با گل و گل واژه ها * مي كند خوشبو درون خانه را

گر كه مومن باشد و اهل دعا* با همان ايمان كند غوغا به پا

دوست مخلص اندر اين دار فنا * مي دهد روح و روانت را شفا

دان رفيق خوب بود همچون طلا * مي كند از تو برون صدها بلا

عيب تو گويد بدون هر ادا * تا شوي پاك از عيوب و افترا

در تمام سختي هاي هر بنا * با وفاي خود دهد دل را صفا

يا كه باشد برتر از صدها عصا * از همان گام نخست تا انتها

حرف و بحثي را نگويد ناروا * بهر دوست خود همي گويد ثنا

از خيانت مي كند خود را جدا * چون كه قلبش سالم است از ماسوا

ص: 195

بر جمالش گر كني از ابتدا * يك نظر از عمق جان در هر كجا

ياد حقّ و آخرت تا منتها * مي شود با روح و جانت آشنا

دون ترديد مي شوي اهل بقا * ذات حق گردد برايت پر بها

دوست دانا در حريم كبريا * مي برد بالا تو را تا ماورا

بعد آن گويم نكاتي را به جا * بهر دوست بد درون هر فضا

همنشين تو در اين صحن و سرا * گر كه باشد يك رفيق بي حيا

مي كند هر دم خيانت يا جفا * بر رفيق و دوست خود اندر خفا

از حرام و شبهه كي دارد ابا * چون كه ايماني ندارد در قفا

مي زند كيد و كند دوست را فدا * در مسير نفس دون با صد هوا

همچو مار و كژدم و درد وبا * مي كند پر خون درون را چون عزا

نيش وي نابود و گرداند تو را * زهر آن بدتر ز زهر اژدها

ص: 196

كار او باشد خطا اندر خطا* چون كه غافل بوده از بحث قضا

اين حقير گويد به همسر بي صدا* با رفيق خوب شوي از بد رها

همسران باید از دوستی با افراد آلوده و فاسق پرهیز کنند. گرچه یکی از نیازهایی که در تمام مراحل زندگی انسان مطرح است، دوستی و ارتباط دوستانه با افراد هست. اما باید بدانیم هر فردی لایق دوستی نیست. افراد فاسق و آلوده را به عنوان دوست انتخاب نکنید و وارد جریان زندگی تان ننمایید. چون شما را به واسطه دوستی با آن ها می شناسند. رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) بپرهیز از همنشینی با افراد بد، زیرا تو، به وسیله ی او شناخته می شوی.»(1)همچنین امام صادق(علیه السلام) فرمود: «با تبهکاران همنشین مشو، مبادا عمل بد او در تو تأثیر گذارد.»(2) و نیز شخصی از حضرت علی(علیه السلام) پرسید: بدترین دوست چه کسی است؟ حضرت در پاسخ فرمود: کسی که معصیت و گناه را در نظر انسان زیبا جلوه دهد.» (3)

از هر طريق ممكن آن را از ذهن خویش خارج سازد. این افکار مزاحم که بدون اختیار فرد به سراغ وی می روند گاهی او را به تکرار برخی کارها و اعمال بی فائده وا می دارد... شایع ترین نمونه وسواس، وسواس در آلودگی ها است و شخص وسواس به دنبال آن اقدام به شست و شوی مکرر برای رفع آلودگی و یا کسب طهارت انجام می دهد. گاهی وسواس به صورت تردید می باشد و شخص به دنبال آن اقدام به امتحان می کند. مثلاً احتمال باز ماندن شیرگاز، کلید برق و... به سراغ فرد می آید و به دنبال آن چندین بار برای مطمئن شدن از بسته بودن شیرگاز و یا... به خانه برمی گردد و به اجاق گاز مثلاً سرمی زند.

وسواس از وسوسه می آید و این وسوسه را شیطان در دل انسان ایجاد می کند و خداوند رمز پیروزی بر وسوسه های شیطان را ایمان به خدا و توکل دانسته است. همان گونه که در قرآن کریم می فرماید: شیطان تسلطى بر کسانى که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل مى کنند نداد تنها تسلط او بر کسانى است که او را دوست مى دارند و به رهبرى و سرپرستى خود انتخابش کرده اند. با توجه به این آیه شریفه خداوند روش غسل و وضو و طاهر کردن نجاسات را بیان کرده است ولی شخص وسواس به جای این که فرمان خدا را اطاعت کند و احکام او را انجام دهد، به وسوسه های شیطان گوش فرا می دهد. مثلاً چيز نجس را که یک بار با آب لوله کشی طاهر می شود را چندین بار می شوید. با توجه به این که بار اول که می شوید فرمان خدا است و مرحله های بعدی که به خاطر وسواس می شوید فرمان خدا نیست بلکه فرمان شیطان

ص: 198

است.. مع الوصف اي عزيز بدان و هوشيار باش كه اين مشكل تنها با انجام فرمان خدا و رعايت احکام او در حدّي كه مطرح شده قابل حل بوده و مي تواند نشاط و آرامش را در زندگي مشترك ايجاد نمايد. مع الوصف:

بهر وسواسی همی پرس از كتاب * تا كه گيري یک جواب ناب ناب

پس نما بر آن عمل در اين سرا* روح و جسم اين را همي خواهد نه آب

عقده هائي چون حقارت در نهان * مي كند ويران تمام جسم و جان

كن مداوايش تو با دين خدا * تا شوي راحت ز امراض روان

همسري که اسیر عقدۀ حقارت است، برای نجات از این بیماری روانی باید برای خود پرونده ای تشکیل دهد و خود را در محکمۀ عقل محاکمه کند. باید آن خاطرات تیره و تاریکی را که به طور مجهول خودنمایی می کند و باعث تشویش خاطر او است، روشن و واضح سازد و باید آن افکار مبهمی که صاحبش را پیوسته به خطرات ناشناخته ای تهدید می نماید، مشخص سازد تا از ابهام بیرون آید. و از جمله درمان های عقده حقارت براي همسران، خود باوری می باشد. اگر از نقص بدنی احساس حقارت می کنند، لازم است متوجه سایر قوای سالم خود گردند و به خود تلقین کنند که چیزی از دیگران کم ندارند. یونس بن عمار شخصی بود که لکۀ سفیدی در صورتش ایجاد شده بود و همین عیب او را آزار می داد، وی از حرف های زهرآلوده بعضی از مردم بیش تر از خود بیماری رنج می برد. مردم به او می گفتند: اگر مورد عنایت خداوند می بودی، هرگز دچار این بیماری نمی شدی!یونس به محضر امام صادق علیه السلام رسید و عرض کرد: مردم گمان می کنند که عیب صورت من نشانۀ بی اعتنایی خدا است. حضرت فرمود: انگشت های دست مؤمن آل عمران به هم چسبیده و بی حرکت بود. او موقع سخنرانی دست معیوب خود را به سوی شنوندگان دراز می کرد و می فرمود: ای مردم!از فرستادگان خدا

ص: 200

پیروی کنید. حضرت با این جمله کوتاه در ضمن بی اساس دانستن حرف مردم، به یونس روحیه خود باوری را القا کرد و به او فهماند که با وجود لکۀ صورت می تواند مانند مؤمن آل فرعون عنصری مفید و سازنده در جامعه باشد و مفید بودن ربطی به سلامت تمام اعضای بدن ندارد.

مع الوصف ای بزرگوار، از احساس یاس، افسردگی وبی اعتمادی نسبت به خود فاصله بگیر؛ اگر در گذشته زندگی مطابق دلخواهت نبوده و یا احتمالاً با شکست مواجه بوده ای، آینده را فدای گذشته کاست. اگر با خودت کمی صادق و واقع بین باشی، شادکامی زندگی را بهتر احساس خواهی کرد. شما می توانی بهترین، با صفا ترین، با نشاطترین، زیباترین و با معنویت ترین کانون گرم زندگی مشترک را داشته باشی. مطمئن باش اگر بخواهی می توانی و یقین بدان که هیچ یک از خواسته های منطقی و آرمانهای خوب ومثبت دور از دسترس نخواهد بود.

در هر حال اي عزيز، همسرانی که عقده حقارت دارند معمولاًدر زندگي مشترك و زناشوئي دچار مشكل می شوند. لذا بايد در جهت رفع عقده حقارت با توفيق الهي گام بردارند. تا زندگي توام با آرامش را تجربه كنند.

حسود کسی است که از وجود نعمتی در دست کسی ناخشنود است و دوست ندارد که دیگری از نعمت و راحتی و آسایش و آرامش برخوردار باشد و همواره آرزو می کند که نعمت وی به نقمت و سعادتش به شقاوت تبدیل شود... بسیاری از همسرانی که دچار بیماری حسادت می شوند از نظر روانی دچار خود کوچک بینی و کمبود، ناتوانی، افسردگی و احساس بیهودگی می شوند. از آن جایی که نعمتی را در دست دیگری نمی توانند تحمل کنند و خود نیز از آن بی بهره اند و هرچه تلاش می کنند نمی توانند آن را به دست بیآورند و یا از دست دیگری بیرون کنند از این رو دچار روحیه شکست خورده می شوند و در بلندمدت از ناتوانی و احساس کمبود خویش دچار بیماری افسردگی می شوند. لذا همسران براي درمان حسادت بايد:

الف: اهمیت ندادن به افکار حسادت بخش: همان گونه که رسول گرامی اسلام می فرماید: هنگامی که نسبت به کسی حسد پیدا کردی بر طبق آن عمل نکن و بر او ستمی روا مدار

ب: راضی به رضای حق بودن: تسلیم شدن در برابر اراده او و قانع بودن به زندگی خود انسان را از بیماری حسادت حفظ می نماید، همان گونه که از امیر المومنین نقل شده که حضرت فرمودند: کسی که به آن چه دارد راضی باشد حسد دامان او را نمی گیرد.

ج: توجه به هشدار های الهی: خداوند متعال به موسى بن عمران وحى فرستاد و گفت: اى موسى بر بندگان من به خاطر لطفى که به آن ها کرده ام حسادت نکن، اى موسى دیدگان خود را به طرف آن ها ندوز و خود را تابع

ص: 202

دیدگان قرار نده، کسانى که حسود هستند به نعمت هاى من کفران می کنند، آن ها جلو روزى هائى که من بین آن ها تقسیم کرده ام را سد می کنند، هر کس چنین باشد نه من با وى می باشم و نه وى با من خواهد بود.

صاحب پست و مقام و سیم و زر * بی گمان گردد فنا؛ پس دل نباز

گر چه پاسخگو و مسئول بوده فرد * غير آن را كرده بر تو نهي و منع

اسلام دین جامع و کاملی است. یعنی برای ریز ترین و کوچکترین برنامه های فردی و اجتماعی در جهت سعادتمند کردن بشر از قبل از تولد تا پس از مرگ دستور دارد و از بیان هیچ مسئله ای فروگذار ننموده و انسان و جامعه بشری را مخصوصا در زندگي زناشوئي براي رسيدن به آرامش واقعي و سعادت حقيقي با بن بست روبه رو نکرده است. آری ای عزیز:

آنچه خواهد فطرتت ای با شعور* جمع در اسلام و باشد همچو نور

و نیز از آنجا که احکام اسلام بنا بر نیاز فطرت تبیین گردیده است به زمان و مکان خاصی محدود نمی شود یعنی احکام اسلام هیچگاه تعطیل بردار نخواهد بود و تکلیف در هیچ برهه ای از زمان از انسان ساقط نخواهد شد. بنابر این باید فریاد خاموش فطرت همسران بخاطر جاوید بودن آثار و پیام آن، با تمام وجود برای رسیدن به آرامش کامل ومقابله با فشارهای روانی به دنبال آن باشد. آری ای همسر بزرگوار و موجود جاوید:

داد فطرت بوده اسلامی چو زر* چون که جاوید است پیامش بر بشر

روان است. هنگامى كه انسان مشغول به كار است يك نوع ايمنى راحتى بخش، يك آرامش عميق درونى و يك قسم رخوت نشاط آور او را تسكين مى بخشد(1)و شايد بتوان گفت كه بى كارى بيشتر از هر عامل ديگرى ناشادى مى آورد. كار ما قسمتى از هويت ماست. اگر ما در طبقه ى شغلى هيچ كارى نداشته باشيم رنج مى بريم و اين مسئله به كاهش شديد شادكامى منجر مى شود.(2) و شايد به همين دليل حضرت على(عليه السلام) با تأكيدى كه بر تفريح به معناى خاص آن دارند، كار را بزرگ ترين تفريح ذكر مى كنند.(3)از جنبه هاى ديگر اهميت كار ارتباط آن با احساس كارآيى است. بهترين عاملى كه مى تواند اين احساس را در انسان ايجاد كند خودكار است. و اهميت آن در تأثيرى است كه بر فشار روانى دارد يعنى، از عوامل مؤثر بر فشار روانى احساس كارآيى است كه اين احساس هر قدر قوى تر باشد از ميزان فشار روانى كاسته مى شود و ضعيف شدن آن موجب شكنندگى و تأثيرپذيرى انسان در برابر عوامل فشارزا مى شود.(4)

ص: 206

جهادگران خانواده حکایت مردانی است که در راه رضای خداوند از جان و دل مایه می گذارند، باسختی ها مبارزه می کنند و در برابر دیو سستی می ایستند تا برای خود و خانواده روزی حلال وپاکیزه فراهم کنند. حکایت چنین مردانی به تعبیر روایات حکایت مجاهدان راه الهی است. پیامبر (ص) فرمودند: کسی که برای روزی حلال خانواده اش تلاش کند مانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است.(1)امام سجاد (ع) فرمود: محبوبترین شما نزد خداوند نیکوکارترین و بهترینتان در عمل است... ونزدیکترین شما به خداوند، خوش خلق ترین شما

است و آنکه بیش از همه خداوند از او خشنود است آن کسی است که بیش از همه رفاه بیشتری برای خانواده اش فراهم کند.(2)امام صادق (ع) فرمود: سه چیز خوشبختی است [که یکی از آنها] رزق و روزی است که برای گذران زندگی صرف می شود. مرد صبح گاهان برای بهبود روزی بیرون رفته و شبانگاهان به سمت خانواده اش باز می گردد.(3)امام رضا (ع) فرمودند: همانا کسی که به دنبال فضل [روزی حلال] است تا خانواده اش را به واسطه آن تأمین کند اجرش از کسی که در راه خدا مبارزه می کند بیشتر است.(4)رسول خدا (ص) فرمودند: اجر کسی که برای زندگی خود و عائله اش زحمت می کشد اجرسرباز مجاهد

ص: 207

است.(1)ابن ابی یعفور گوید به امام صادق (ع) گفتم:ما دنیا را دوست داریم امام (ع) فرمودند: در آن چه می کنید؟ گفتم ازدواج می کنیم، حج می رویم، مخارج خانواده را تامین می کنیم، با برادرانمان دیدار می کنیم و به آنها کمک می کنیم. امام به من فرمودند: اینها دنیا نیست آخرت است.(2)رسول خدا (ص) فرمودند: به راستی که خوش دارم مرد با خوشحالی و افتخار چیزی را به دست خودش برای خانواده اش ببرد و بدین وسیله کبر را از خود دور کند.(3)

از ديگر تأثيرات مثبت كار فعليت يافتن استعدادها، جلوگيرى از انحراف و لغزش و هم چنين روش شناخته شده در درمان برخى اختلالات است و....همسري که دست از کار و کوشش بردارد، ناامیدی به سراغ او می آید. در قرآن خداوند می فرماید« لقد خلقنا الانسان فی کبد؛ همانا انسان را در رنج وسختی آفریدیم». افراد معمولا باید طوری زندگی کنند که همانطور که پیامبر اکرم(ص)درحدیثی با این مضمون به آن اشاره فرموده است «به زندگی آنچنان امیدوار باشند که گویا برای همیشه زنده هستند و اعمال خود و حساب آخرتشان را طوری انجام دهند که گویا فردا خواهند مرد. » اگر همسري واقعا وفق اين حديث شريف عمل كند؛ به طور حتم آرامش خاصّي بر روح و روانش در زندگي مشترك حاكم خواهد شد.

ص: 208

خوش به حال همسري که، قوت و رزقش از حلال است * از حرام و پول و مال شبه ناک، اندر ملال است

با تلاش و سعی وافی، در پی کار و کمال است* در چنین حالی تمام کار وی، کشت نهال است

این بود سعی و تلاشی، از برای رشد و پاکی

زنی است که وقتی شوهرش چیزی آورد سپاس گذاری کند و اگر نیاورد، راضی باشد.(1) در هر حال زمانی انسان در زندگي مشترك به ارامش می رسد که قناعت پیشه کرده و به آنچه دارد راضي باشد. و از اسراف پرهيز نمايد. آري:

خوش به حال همسري که، از ره اسراف به دور است * می کند مصرف بجا و در خقیقت، مثل نور است

آن که با اسراف شده همراه، بدان آخر چو کور است *با همین اسراف، یقینا جای او در کنج گور است

این بود خود بی نوایی،چون که دارد چند تباهی

امکانات و امتیازات آن ها را به رخ همسر می کشد. این نوع جر و بحث ها به کشمکش و درگیری می انجامد. در حقیقت این گونه رفتارها از ضعف های شخصیتی دو طرف حکایت می کند و نشان می دهد که این قبیل افراد هنوز به رشد و بلوغ فکری و روحی لازم نرسیده و راه و رسم زندگی مشترک را نیاموخته اند.

و نیز از مقایسه همسرت با دیگران به شدت بپرهیز. این رفتار به رابطه حسنه میان شما آسیب وارد می کند. همسر شما انسانی منحصر به فرد و دارای ویژگی های شخصیتی (اعم از مثبت و منفی) است که قابل مقایسه با هیچ فرد دیگری نیست. از این رو، در مواقع ضروری می توان او را با گذشته خودش مقایسه نمود و بر این اساس، میزان پیشرفت ویا کاهش احتمالی میزان های اخلاقی ومعنوی و علمی وی را مورد تأیید و یا تذکر قرار داد. این عمل بر درجه تفاهم زن وشوهر خواهد افزود.

بنابر این ای عزیز بزرگوار، یکی از راه های رسیدن به امیدواری و آرامش عدم مقایسه خود با دیگران از لحاظ مالی و اقتصادی است: اگر همسري مدام در پی آن باشد که چرا اطرافیان او، از لحاظ اقتصادی بالاتر از او هستند، بدون شک دچار یاس و ناامیدی می شود. در این مواقع باید بگوید «همان خدایی که به او نعمت داده به من هم می دهد. » در نتیجه هیچ گاه حسرت افرادی که از نظر مالی از او بالاتر هستند را نخواهدخورد. چرا که فرد باید در مسایل مالی همیشه خود را با افراد پایین تراز خودش مقایسه کند؛ اما در مسایل معنوی به

ص: 211

بالاتر از خود نگاه کند.

اگر چنين كند به طور حتم در زندگي مشترك از آرامش خاصّي برخوردار خواهد شد.

دوست داشته باشند، با چنين انديشه اي به طور حتم در زندگي مشترك از آرامش خاصّي برخوردار خواهد شد. آري بايد درد و دل هر همسري اين باشد:

يک روز به خوب و بد نظر مي کردم * در وادي دل سير و سفر مي کردم

از خوب نديدم ضرري در همه عمر* وز جانب بد به حق حضر مي کردم

کسانی هستند که بدی های مردم را با خوبی جواب می دهند مثلا در همین مورد: سلام نکردن و یا پاسخ سلام ندادن را با افکار خوب برای خود حلاجی می کنند و می گویند احتمالا آن شخص نشنیده است و یا متوجه نشده است و آن را پای بی اعتنایی و بی احترامی او نمی گذارند و وقتی همسري این گونه فکر کند دیگر خود خوری نمی کند، به خودش شک نمی کند و آرامش را از خودش نمی گیرد... پس بهترین راه این است که همیشه بدی را با خوبی جواب بدهیم همان گونه که خداوند می فرماید: بدى را به بهترین راه و روش دفع کن و پاسخ بدى را به نیکى ده! ما به آن چه توصیف مى کنند آگاه تریم. اگر همسران واقعا چنين كنند يعني وفق اين آيه شريفه عمل كنند؛ به طور حتم آرامش خاصّي بر روح و روانشان در زندگي مشترك حاكم خواهد شد.

شوهرش ناسازگار باشد و او را بر چيزهايي كه توانايي ندارد وادار نمايد اعمالش مورد قبول خدا واقع نشده و در قيامت مورد غضب پروردگار جهانيان واقع مي شود(1).

فوراً بنشیند و اگر نشسته باشد به پشت بخوابد.. بدون شک با لطف خدا و توکل بر او می توان با کمی بردباری و کنترل نفس و مطالعه در احادیث و کتاب های اخلاقی و با تمرین های تلقینی و دوستی با افراد صبور خود را در زمره ی صابرين قرار داد و بدین وسیله آرامش و خوشبختی را برای خود و خانواده در زندگی زناشویی به ارمغان آورد.

می شود روزی خشونت و غضب* در سرای زندگی هر روز و شب

با خوش اخلاقی و صبر گردد عوض * جای آن گیرد صفا و هم ادب

در خصوص ارزش صبر و تحمل خانمها باید گفت كه اگر مرد نتوانست اعصابش را كنترل كند و با جهت يا بى جهت عصبانى شد. همسرش بايد با عقل و فراست موقعيت خطرناك او را درك كند و براى حفظ كانون مقدس زناشويى و جلوگيرى از خطرات احتمالى، فداكارى نموده دندان بر سر جگر بگذارد و سكوت اختيار كند. بدون شک بعد از مدتی کوتاه همسرش در حال عادى فكر مي كند كه با اينكه به همسرم توهين كردم و ميتوانست پاسخ دهد ليكن بردبارى نمود و سكوت اختيار كرد معلوم مي شود زن فهميده و دانايى است، به من و زندگى علاقه مند است. در اينصورت يقينا از كردار خويش پشيمان خواهد شد. اگرهمسرش را مقصر بداند عفوش مي كند و اگر بيخود عصبانى شده در محكمه وجدان محكوم مي گردد و عذرخواهى مي نمايد. پس چنين زن فداكارى نه تنها كوچك نميشود بلكه شخصيت و بزرگى او براى شوهرش و

ص: 217

ديگران به اثبات خواهد رسيد. پيغمبر اسلام(ص) می فرمایند: "هر زنيكه در مقابل بداخلاقى هاىشوهرش بردبارى كند خدا ثواب آسيه را به وى عطا خواهد كرد"(1) و نیز می فرمایند: «زنی که سعی کند شوهر آزرده و عصبانی خود را با گفتگو، توجه و عاطفه راضی کند و از عصبانیت درآورد، او کارگزار خدا در زمین است». کارگزار خدا هیچ گاه ناامید نمی شود و به ضرر نمی افتد. بنابراین، باید با خدا معامله کنیم و همسرمان را، بنده مکرم خدا بدانیم.(2)

در هر حال آیا هنگامیکه یکی از شما دچار خشم و عصبانیت می شوید موضوع را کش می دهید، غر می زنید و همسرتان را تنبیه می کنید یا اینکه سعی می کنید موضوع را فراموش کنید؟ در یک رابطه سالم زن و شوهر بعد از بروز اختلاف و مشکل خیلی سریع موضوع را تمام می کنند و از آن می گذرند و به عشق و صمیمیت قبلی خود باز می گردند.

وای و بر حال کسی که در جهان* بوده با زوج خودش نامهربان

گر که ایمانی بود در روح وجان * می کند هر دم محبّت بی گمان

او را درک نمی کند، ولی باید از این گونه تفکرات دست برداشت همان گونه که مولای متقیان امیر المومنین می فرماید: اى مردم! در پیمودن راه حق، از کمى همراهان مهراسید...» اگر همسري واقعا وفق اين حديث در هيچ مرحله اي از زندگي احساس تنهایی نكند؛ و همواره سعي كند به تكليف الهي خود عمل نمايد به طور حتم از آرامش نسبي در زندگي مشترك بهره مند خواهد شد.

در مديريت رحمانی والهی، سعادت ابدی و واقعی همسران در حیات جاویدان آنها تبلور می یابد که به صورت بهشت و رضوان خدا و یا جهنم و غضب خدا تجلی می کند. در مديريت رحمانی، حکومت به تنهایی اصالت ندارد، بلکه بستری است برای برقراری عدالت و تعالی براي همه از جمله همسران و نهایتاً تقرب آنها به سوی خدا و نیل به سعادت ابدی. چيزي كه فریاد خاموش درون به درستی آن را طلب می کند؛ خوب گوش کن:

می شود روزی شویم ما همچو ماه * در سرای آخرت با یک نگاه

لطف حق با ما شود روز جزا* پاک و گردیم از همه عیب و گناه

در تحقيقی، مکین توش نقش مذهب را در سازگاری افراد با یک رویداد معنی دار زندگی بررسی کرد. او با 124 پدر و مادری که کودک خود را به علت مرگ ناگهانی از دست داده بودند، مصاحبه کرد و دریافت که مذهبی بودن با یافتن معنی در مرگ ارتباط مثبتی دارد. به علاوه مذهبی بودن با افزایش صلاحیت روانی و کاهش ناراحتی در بین والدین در طی 18 ماه بعد از مرگ کودکانشان، ارتباط داشت.

وجودت می رود بیرون ز این خاک * نما خود را برون از سینه چاک

بود این ره به اوج غایت کار* که ای آدم تو را هست فطرتی پاک

و نيز اي عزيز بزرگوار:

ص: 220

درونت زند بهر عقبا صدا* بگوش و بجان گیر و برخیز ز جا

چو فطرت رود راه و رسم ولی * بصیرت دمد روح و معنا به ما

آری ای عزیز بزرگوار از جمله باورهای مهم ديني كه مي تواند در زندگي انسان ها نقش بسزايي ايفا كند، اعتقاد به زندگي پس از مرگ، حساب رسي اعمال در روز قيامت، و پاداش و مجازات افراد بر اساس رفتارهايشان است. هرچند اعتقاد به معاد بر همۀ ابعاد زندگي انسان ها تأثيرگذار است، در اينجا بيشتر بر جنبه هاي خانوادگي تأكيد مي شود. امروزه علي رغم پيشرفت هاي علمي و كاهش مشكلات زندگي، اضطراب ها و نگراني ها رو به فزوني است. بخشي از اين مشكلات بر اثر احساس بي هدفي و پوچي در زندگي است. باور نداشتن به زندگي پس از مرگ نيز اين مشكل را بيشتر مي كند. اين امر بر خانواده نيز اثر نامطلوب گذاشته است. در خانواده اي كه تقيد به اعتقادات نيست، به علت بي توجهي به اهداف متعالي، به كاركردهاي محدود زندگي خانوادگي اكتفا شده و خانواده ها بر اثر بي هدفي به راحتي به جدايي و انحلال كشيده مي شوند. اعتقاد به زندگي پس از مرگ، خانواده را متوجه اهداف پايداري مي كند كه موجب پيوند بيشتر اعضاي خانواده مي شود؛ از اين رو، در خانواده هاي برخوردار از اين باور با وجود مشكلات شديد، مانند معلوليت ها، افراد سال هاي

ص: 221

طولاني از يكديگر حمايت عاطفي كرده و احساسي رضايت بخش از زندگي دارند.

اثر دوم باور به معاد، ايجاد انگيزه در افراد و تشويق آنهاست. در كلمات اولياي دين(ع) به پاداش ها و نعمت هاي اخروي اشاره شده كه در ازاي انجام وظايف خانوادگي به فرد داده مي شود. توجه به اين نعمت ها و آسايش در زندگي اخروي،افراد را برمي انگيزد كه رفتارهاي خود را در جهت كسب اين نعمت ها، سوق دهند؛ براي نمونه، آياتي از قبيل آيات ذيل، شوق افراد را در انجام وظايف بسيار تقويت مي كند: «شما و همسرانتان در نهايت شادماني وارد بهشت شويد. سيني هايي از طلا و جام هايي در برابر آنها مي گردانند و در آنجا آنچه دل ها بخواهد و چشم ها از آن لذت ببرد، موجود است و شما در آن جاودانيد، و اين همان بهشتي است كه به خاطر اعمالي كه انجام مي داديد، وارث آن شده ايد».(1)

اثر سوم باور به معاد كه بي ارتباط با اثر دوم نيست، نقش آن در مقابلۀ مناسب با مشكلات است. خانواده اي كه به فقدان عزيزي يا معلوليت گسترده يا مشكلات بسيار شديد اقتصادي دچار مي شود، كمتر چيزي مانند باور به معاد مي تواند او را تسكين دهد. اساساً برخي مشكلات جبران ناپذير است و افراد تنها با توجه به پاداش هاي زندگي اخروي مي توانند خود را آرامش بخشند.

اثر چهارم باور به معاد، نقش مهاركننده و بازدارندۀ آن است. بسياري از مشكلات خانواده به عدم مهار رفتارهايي بازمي گردد كه افراد را به تعدي به

ص: 222

حقوق يكديگر، تحميل به ديگران و پرخاشگري ها مي كشاند. باور به معاد و يادآوري عواقب بد تعدي به حقوق ديگران و عدم انجام مسئوليت ها، افراد را تا حدي از رفتارهاي نامناسب بازمي دارد. براي نمونه، يكي از آثار بدخلقي در خانواده فشار روحي در عالم برزخ است، به گونه اي كه حتي اگر فرد در ابعاد ديگر زندگي به وظايف خود عمل كند، ولي در خانواده رفتار نامناسب بروز دهد، در عالم برزخ دچار فشار و سختي شديد مي شود. همچنين در كلمات اولياي دين(ع)به عواقب بدرفتاري با همسر اشاره شده است كه توجه فرد به اين عواقب ناخوشايند در زندگي اخروي، مي تواند او را تا حدي از رفتار نامناسب بازدارد. در هر حال:

رفته بودم سوی قبری در فرات * تا که گویم درد خود را با ممات

وضع ایشان را همی دیدم خراب * عبرتی شد بهر من در این حیات

لحظه ای خلوت نمودم بی نقاب * با همانهایی که روزی با ثبات

شاد و پر نقش و همی پا بر رکاب * غرق در دنیای دون و منکرات

هر سوالم را همی دادند جواب * با زبان بی زبانی چون دوات

ص: 223

یک به یک گفتند که دنیا هست سراب * دل نبند هر گز به آن در این کرات

دار دنیا بوده بی شک چون حباب * از درون خالیّ و خالی از ملات

کار دنیا می کند دل را کباب * ضربه ها بر تو زند در هر فلات

عاقبت گویند به تو با صد خطاب * می شوی حیران تو در روز وفات

پس عزیزم با بصیرت هم شتاب * کار خیر انجام و ده خمس و زکات

با نماز و روزه کن جان را تو ناب * تا که گیری بهر آن برگ برات

فطرتت را کن تو طاهر با ثواب * تا شوی دور از غم و هر نوع نبات

گر که می خواهی شوی دور از عقاب * کن رعایت تو تمام این نکات

خوش بر احوال کسی که با حساب * راه فطرت رفته و راه نجات

این حقیر گوید شوی بی شک مجاب * با اطاعت از خدای کائنات

ص: 224

بود.. بنابر این باید به همسري که در زمان غیبت پیرو ولایت فقیه بوده و در عمل بدور از هر گونه شعار در حال انتظار به سرمی برد تحسین گفت:

خوش به حال همسری که، با عمل در انتظار است * منتظر بوده به دوران، چون که آن یک افتخار است

بهر ایمان و سعادت، انتظار دور از شعار است *در فضای زندگی، با روح آدم سازگار است

این بود روح ولایی، در همان عصر طلایی

و در خصوص انتظار بايد گفت:

چرا عدل و عدالت، بهر این سامان نمی آید * مگر منجی ی حق، از جانب یزدان نمی آید

چرا بازار عطّاران، ز رونق وا نمی افتد * مگر بوی خوش یوسف، ز آن کاشان نمی آید

چرا امشب،نمی خواند مرا مجنون زیبایی * مگر زیبا تر از مجنون، دل جانان نمی آید

چرا ساقی مرا خواند، به می و هم به میخانه * مگر آن دلبر خوبان، می مستان نمی آید

چرا پیراهن یوسف، شمیمی بر مشام دارد * مگر عطر رخ مهدی (عج)، ز آن کنعان نمی آید

چرا مطرب همی گوید، ز چنگ و نی و هم آهنگ * مگر آن نی نواز حق، در این دوران نمی آید

ص: 226

چرا تاریک و غمدار است، قلوب آدمی هر دم * مگر نور خداوندی، مه تابان نمی آید

چرا عشق درون اینک، خموش و بی فروغ باشد * مگر شور و شعف دائم، ز آن شعبان نمی آید

چرا عیبم کند غافل، که بهر چه تو این سانی * مگر روزی در این عالم، شه شاهان نمی آید

چرا آن غیر بیگانه، درون من کند خانه * مگر لطف خداوندی، به آن یاران نمی آید

چرا اسلام وانقلاب،پیام وحرف انبیاست * مگر حرف خمینی ام، ز آن کاروان نمی آید

چرا مستکبران هر دم، دهند پیغام ویرانی * مگر مولای عالم گیر، چو یک باغبان نمی آید

چرا کافر شده اینک، پلید و پست وعصیانگر * مگر فریاد پاکی ها، چنان باران نمی آید

چرا در پرده باشد گوهر و دردانه زهرا(س) * مگر محبوب قلب ما، ز آن پنهان نمی آید

چرا جاهل کند تکفیر، چو من دیوانه اش هستم * مگر دیوانه کویش، به آن میدان نمی آید

چرا دست پلید و زشت، بود اسرائیل ملعون * مگر روح مسیحایی، چنان چوپان نمی آید

چرا دشمن صهیونی، زحق عاصی تر از قبل است * مگر فریاد دادخواهی، زمظلومان نمی آید

ص: 227

چرا دنیای سکولار، همه پوچ است و حیوانی * مگر معنا ترین معنا، ز آن بوستان نمی آید

چرا افکار لیبرال، نوای گرم شیطانی است * مگر جان جهان، روزی ز نخلستان نمی آید

چرا غرب و همان شیطان، جهان داری بود دادش * مگر اوج جهانداری، به این کیهان نمی آید

چرا عشق شهید حق، تنفر از همه ظلم است * مگر ظلم و ستم آخر، به قبرستان نمی آید

چرا شوق حقیر هر دم، امید دیدن یار است * مگر این انتظار روزی، ز حق پایان نمی آید

کنیم. از مهربانی ها و عطوفت ها بگوییم و همواره شاکر خدای مهربان باشیم تا برکات و نعمات الهی برای ما گسترده شود.

این کار در نظر گرفت. زمانی که مرد خسته و آزرده از راه می رسد، یا زن به کار ظریفی مشغول است، زمان مناسبی برای بیان ناراحتی یا شکایت نیست.

بود که سخنی از دهن پریده نشود که بعداً موجب خجالت و شرمساری از طرف مقابل گردد. به طور کلی اخلاق در کلام،یکی از پشتوانه های تضمین کننده روابط زن و مرد به شمار می رود. آری ای عزیز:

آن که با همسر کند برخورد بد* ظلم وافر کرده بر خود تا ابد

پس عزیزم کن خوش اخلاقی به حق * چون رسول و مقتدا گفته به عبد

سختی را در ارتباط با همسر ایجاد می کند. گاه مرد می خواهد بزرگی و تسلط خود را بر زن ثابت کند. اگر اطلاعات ناقص و سطحی از دین داشته باشد، بدون اجازه او از خانه بیرون رفتن زن را پیش می کشد و مغالطه می کند. همسرش را افسرده و غمگین می کند و خودش را ناراحت و خشمگین. در صورتی که دین می گوید همه این ها بهانه است و ریشه آن همان وسوسه شیطانی است که چیزی جز غرور و خودخواهی نیست. گاهی نیز زن به واسطه جمال و هنری که دارد یا به دلیل هر برتری دیگری که در خود احساس می کند، بر همسر خود فخر می فروشد. ریشه این رفتار هم، همان نفوذ شیطان با صفت غرور در روح اوست. در هر صورت روابط زناشویی سالم و اسلامی به هیچ وجه در فضای حاکمیت شیطان ممکن نخواهد بود و باید از خود بد و نفس اماره رها شد. مع الوصف:

ای خدا کن تو مرا از خود رها * خود نه این خود آن خود پر مدّعا

آن خودی که می کند بر خود جفا * روز و شب خود را کند دور از وفا

داد خاموش خودت گوید بجا * خود همی خواهد ز خود از خود خدا

دان که خود بوده درون خود دو تا * آن خود خوب و خودی که هست بلا

ص: 232

آن خود لوّامه و دور از خطا * می کند خود را رها در هر کجا

وان خود امّاره با صدها ادا * روح و جان خود کند هر دم فدا

گر خدا خواهی نما خود را جدا * از خود پست و لعین با هر ندا

کن تو قربانی خودت را با دعا * چون که قربانی دهد خود را صفا

پس تو بشکن خود که گردی پر بها * این شکستن می دهد خود را جلا

چون شکستی گو تو با بانگ رسا * اصل و ذات خود کنم من چون طلا

در چنبن حالی بکو خود با خدا * خود منم و من خودم در دو سرا

آنکه پاسخ می دهد روز جزا * آن خود اصل است که هست درجان ما

پس حقیر گوید به خود در این سرا* گر سعادت خواهی شو از خود رها

این اخلاق، ایجاد اختلافات زناشویی است. در صورتی که راه پیشگیری از این بیماری خیلی آسان تر است. اگر در روابط با همسر این دوای دینی مورد استفاده قرار گیرد، همه موانع برداشته می شود. طبق نظریه قرآن، مؤمن آن است که به تمام تجملات و چشم و هم چشمی ها و اسراف ها پشت پا می زند. سادگی اساس دین و شیوه بزرگان اخلاق بوده است. امام سجاد(ع) در این رابطه می فرمایند : تمامی خیر و خوبی در بریدن طمع و چشم نداشتن به آنچه در دستان مردم جمع شده، است.آری ای عزیز بدان که:

چشم و هم چشمی همی آرد ملال * هم برای خویش و هم اهل و عیال

کن تو پرهیز از قیاس این و آن * تاشوی راحت ز شرّ هر سوال

عاطفي محبت و خوش اخلاقي در روان آدمي است. هر انساني به طور طبيعي دوست دارد از نيكي و محبت و فداكاري ديگران قدرداني كند و همچنين دوست دارد از او قدرداني شود. قدرداني از ديگران در مقابل انجام دادن كاري، يكي از صفات پسنديده و از بزرگ ترين رمزهاي جلب دوستي و لطف ديگران است. بنابر اين:

اي عزيز با مرام در هر كجا * كن تو تشويقش به جا با مرحبا

يا كه تاييدش نما بهر خدا * تا شود روحش قويّ و با صفا

محترم دارش تو همچو انبيا * نزد اقوام و كسانت چون هما

حرمتش را پاس و دار در هر كجا * تا كند جان را فدايت بي ردا

نام وي را با بزرگي زن صدا * بر اساس سنّت موسي الرضا(ع)

حرف همسر را شنو و كن روا* تا شوي راحت ز هر نوعي جزا

آری ای عزیز بزرگوار، تشكر و قدرداني، نقش تعيين كننده اي در گرمي و صميميت ميان همسران دارد. به طوري كه اين امر جزو وظايف اخلاقي همسران تلقي شده است. امام صادق(ع) مي فرمايند: "بهترين زنان شما آن بانويي است

ص: 235

كه اگر به او چيزي دهند(و يا خدمتي كنند) سپاسگزاري مي كند و چنانچه از او باز گيرند، راضي و خشنود مي شود."(1) تحسين و قدرداني هر يك از همسران از ديگري، بنابر قانون تقويت در شرطي سازي كنشگر، آنها را در انجام دادن كارهاي خانه يا بيرون خانه به طور شايسته تر دلگرم مي سازد و احساس محبت را در كام آنها شيرين مي گرداند. (اين يک اصل روان شناختي است که مي گويد اگر به دنبال انجام کاري، تقويت و تشويق بيابد، احتمال تکرار آن کار بيشتر مي گردد) اين تأثير در زنان كه عاطفي تر هستند بيشتر خواهد بود. قدرداني از زحمات همسر در برابر خدمات و زحماتي كه مي كشد(اعم از وظايف الزامي و يا غيرالزامي) يك مؤلفۀ قوي در جهت پيوند عاطفي بيشتر همسران و يك عامل تعيين كننده در ايجاد دلبستگي و علاقه مندي ميان آنان است.

بر اساس پژوهشي كه در اين زمينه انجام گرفته است، 87 درصد همسران اعلام كرده اند كه توقع دارند از زحمات آنان در خانه قدرداني شود. "حسن ملکي، چگونه با تفاهم زندگي کنيم، ص 26" همچنين جان گري در ص179 كتاب مردان مريخي، زنان ونوسي دربارۀ قدرداني زن از مرد مي گويد: "هر وقت زن به خاطر كاري كه مرد كرده است از او قدرداني و تشكر مي كند، مرد بابت آن قدرداني به زن امتياز مي دهد؛ چون حس مي كند زن دوستش دارد. مردان براي امتياز دادن به زن لزوماً نمي خواهند زن براي آنها كاري انجام دهد و فقط

ص: 236

مي خواهند زن دوست شان بدارد و قدردان باشد. لذا لازم است زنان از مردان قدرداني كنند؛ والاّ انجام وظايف از ناحيۀ مردان بي اهميت مي شود. " شايد فكر كنيد كار ساده اي است؛ آنقدر ساده كه دليلي ندارد هميشه انجامش دهيد اما اگر به دنبال يك ازدواج هميشه شاداب و پايدار مي گرديد، نه تنها بايد از همسرتان به خاطر همه كار هايي كه براي شما و زندگي مشترك تان انجام داده سپاسگزار باشيد بلكه بايد اين قدرداني را در هر لحظه و هر روز به زبان بياوريد. گفتن اين كه از او سپاسگزاريد و معناي تلاش هايش را مي دانيد، فقط باعث خوشحالي او نمي شود بلكه به شما كمك مي كند تا نسبت به ارتباط تان هم حس خوشبختي و اطمينان داشته باشيد و نگذاريد كه به مرور چنين حسي در شما كمرنگ شود زيرا مطالعات اثبات كرده زوج هايي كه هر روز در مقابل همسرشان ابراز قدرداني مي كنند، احساس رضايت بيشتري از زندگي مشترك شان داشته و تمايل بيشتري نيز به فداكاري و جبران زحمات همسرشان پيدا مي كنند. پس شما هم دست به كار شويد و با تشكر كردن از همسرتان به خاطر همه كار هايش، كمي حس مثبت به ارتباط تان تزريق كنيد. لازم نيست اتفاق خاصي بيفتد. شما مي توانيد براي كارهاي روزمره اي مثل غذا درست كردن، منتظر شما ماندن يا هر اتفاق ديگري از او تشكر كنيد و هيچ كدام اين اتفاقات را ساده نبينيد و تاثير همه اين اتفاقات را پس از 6 ماه روي رابطه تان مشاهده كنيد. مع الوصف ای عزیز برای پر فروغ نگهداشتن شمع محبّت و صفا، فقط انجام دادن وظیفه و محبّت قلبی کافی نیست، بلکه، اظهار محبّت و تشکّر از زن، بسیار مهم است؛ اگر از همسرِ خود قدردانی کنید، به شوق می

ص: 237

آید و وظیفه اش را با دلگرمی بیشتر انجام می دهد و مشکلات زندگی را با چهره ی گشاده تحمّل می کند. برخی از افراد، زنان خود را دوست می دارند؛ ولی، هیچ گاه دوستی خود را به آنان اظهار نمی کنند و تشکّری بر زبان نمی آورند. دسته ای دیگر می پندارند، با پول دادن و کفش و لباس خریدن بسیار، می توانند، همسر خود را راضی نگه دارند؛ از این رو، چندان به تشکّر و اظهار محبّتِ زبانی اهمیت نمی دهند. این دو دسته، غافلند که تأثیر روانی کلمات محبّت آمیز، مانند: متشکرم، دست شما درد نکند و آفرین بر شما، بیش از رضایت قلبیِ صِرف و خریدن لباس و کفش است. امام صادق(ع) فرمود:«از کسی که به تو احسان نموده، سپاسگزاری کن؛ زیرا، اگر، از احسان او سپاسگزاری کنی، آن نعمت پایدار می شود و اگر ناسپاسی کنی، دوام نمی یابد»(1)

بلى ای عزیز بزرگوار؛ آرامش، گمشده و جزء لاینفک هر زندگی به شمار می رود. قرآن کریم که کتاب هدایت همۀ بشریت است به طرز بسیار زیبایی این موضوع را در سوره روم آيه21ترسیم کرده و می فرماید: " او کسی است که شما را از یک ماهیت آفرید و همسرش را از آن قرار داد، تا بدین وسیله، آرامش یابد. " و نيز امام سجاد(ع) می فرمایند: «خداوند همسر را مایۀ آرامش و انس قرار داده تا انسان در کنار او آسایش یابد» بنابراین همسر مومن و شایسته مایۀ آرامش است. این آسایش، محدود و یک طرفه نیست بلکه مرد شایسته، مایه آرامش زن و زن شایسته هم، باعث آرامش مرد است.

به وضوح پیداست که همسر می تواند با فراهم کردن اسباب راحتى، باعث شادابی و سرحالی همسر خود شده یا اینکه با ایجاد ناراحتى، باعث غمزدگى، پریشانى، بی حالی و در نهایت پیری زودرس وی گردد. در اينجا ايمان نقش به سزائي در همسرداري و زناشوئي موفق و رضايت بخش دارد که باید بخاطر وجود آن همواره خدا را شکر نمود. در این راستا باید گفت:

ای خداوندی که هستی در درون قلب ما * از همه غم های عالم همسرم را کن رها

یا بده آرامشی در بهر طوفان و بلا *تا شویم آسوده از هر نوع مصیبت بی خطا

گر چنین کردی نمی دانم چه گویم ای خدا *از برای لطف بی پایان تو در این سرا

ص: 239

من همی دانم که نیستم لایقت ای باصفا * با زبان بی زبانی می کنم شکر تو را

پس حقیر گوید عزیزم روز و شبها تو نما* بندگی ی و شکر حق را در فضایی بی ریا

فرمودند: «با انسان احمق و نفهم ازدواج نكنيد زيرا معاشرت با او بلائي عظيم است و فرزندانش نيز ضايع خواهند شد.» رسول خدا(ص) به حضرت علي(ع) فرمود: «يا علي هيچ فقري بدتر از ناداني و جهالت نيست و هيچ مالي سودمندتر از عقل نيست.»

ازدواج با عقل شود هر گاه عجين * مي كند غوغا به پا در عشق و دين

عاقلانه گر كني تو انتخاب * عاشقانه مي شوي ياري معين

علم و دانش نيز براي انسان يك كمال واقعي است و در سعادت انسان، تأثير بسياري دارد. با فرد عالم و فهيم بهتر مي توان تفاهم كرد و زندگي با او لذت بخش تر است.

اهل و بيتش سالم و دور از گناه * عقل و هوشش مثل درّي با دوام

در تناسب شاني همچون دين حق * از اصول انتخاب است اي همام

و در مجموع:

عقل وفا پیشه که از دیر باز * داشت به دل رمز و رموز دو راز

لیک به نفس جرات گفتن نداشت * چاره به جز راز نهفتن نداشت

ص: 241

چون ز حق، وعده وصلش شنید * با سر و هم جان به سویش دوید

گفت دو صد جان به فدایش کنم * هر چه که دارم از آنش کنم

نفس چو دید این همه جانبازی اش * رو به خدا رفتن و بي باكي اش

کرد یقین کین همه از بهر اوست * قطع امید کرد و مغلوب اوست

ناتوي سخت و بي حيا، اگر چه قلبش مي درد* كار پليد دشمنش، كه بي سزا نمي شود

عفّت و پاكيّ درون، در همه جا صدا زند * راه دوام زندگي، كه بي خدا نمي شود

ياور خوب زندگي، ز عيب ما گذر كند* غمزه و هر نوعي گذشت، كه بي ثنا نمي شود

راه و ره خوشبختي ات ، از مشكلات مي * درد تمام مشكلات، كه بي دوا نمي شود

گذرد * رنج و مصیبت و بلا، كه بي شفا نمي شود

همرهي با همسر خود، مشكل را آسان مي كند* فكر خراب ومنفي باف ، كه بي جفا نمي شود

گركه تومثبت نگري،زندگي شيرين مي شود* مشق تمام زندگي، كه بي خطا نمي شود

آدم بي عيب وخطا،فقط همان معصوم(ع)بود * رسم و رسوم عاشقي، كه بي ردا نمي شود

خلق نكوي همسران، زندگي را شيرين كند* راه سكون زندگي، كه بي دعا نمي شود

دان كه حقيري همچو من، به همسران ندا دهد

ص: 243

اهميت دهند؛ به نجات اعضای آن از خطر گمراهى می انديشند؛ با آنان به زيبايى معاشرت نمایند و آنان را به حق دعوت و نصيحت نمایند.(1)

همسر مشفق کند مهر و وفا * روح وی گردد رها از هر جفا

داد خاموش درون خواند تو را * بهر تسکین قلوب در این سرا

نیاز انسان به همدمی مومن، موافق و یاوری شفیق و مهربان، نیازی راستین است که می تواند منشأ بسیاری از ارزشهای دیگر باشد. اگر چه ممکن است عشق و شیفتگی به همسر، هدف نباشد؛ اما می تواند گذرگاهی بس زیبا در جهت نیل به مراد حقیقی و جاودانه به حساب آید. بنابراین انسان با داشتن مونس شفیق و مومن، خوب و صالح، از نظر روحی آرام می شود. آری ای عزیز بزرگوار:

همسران مومن و شيرين زبان * قلبشان باشد هميشه مهربان

از گناه و غيبت و ظن و گمان * دور و باشند در همه دور و زمان

چون نخواهند ذرّه اي را بهر جان * از كران اين جهان تا بي كران

ص: 245

برخي با غفلت همي گويند چنان * همسر مومن شدن باشد فغان

چون نمي دانند كه خلق مومنان * صاف و پاك است در درون و هم عيان

بر زن و فرزند خود در هر مكان * مي كنند مهر و محبّت همچنان

خانه گردد امن و آرام در جهان * با وجود مومن پير و جوان

شور و معنايي دهند چون ارمغان * جان و دل را مي كنند امن و امان

مومن پر شور همي باشد جوان * چون توان وي بود فوق توان

آنكه باشد خوش مرام و خوش بيان * مي كند خنثي سموم شوكران

گر كه زوج وي بود نامهربان* وفق ايمان مي كند بر او حسان

چون كه ايمان مانع است در هر زمان * مي كند صدها گذشت بهر جنان

همسرش را نعمتي داند ز جان * زندگي با وي همي شيرين بدان

ص: 246

نقش ايمان در وجود هر روان * مي كند آرام درون دلبران

پس عزيزم همسر مومن همان * يار و ياور بوده بر خرد و كلان

اين حقير گويد كه اي آرامه جان * همسر مومن بود خواست نهان

چون كه باشد متّقي و اهل راز * مي كند فرزند خود را چون غلام

آن غلامي كه بود تابع حق * بهر مولايش ز نفس گيرد زمام

از هر نوع اعتياد كه براي روح و جسمشان ضرر دارد، بصورت جدّي پرهيز نمايند. آری ای عزیز بزرگوار در این خصوص بایدگفت:

ای که معتادی درون اين جهان * با تامل اين غزل را تو بخوان

گر كه داني اعتياد در هر كجا * طبق فریاد خموش انس و جان

دین و دنیا را کند بی شک تباه * جسم و جانت را کند هر آن خزان

يا كه نابود و كند روح و روان * در مسير زندگي با صد نشان

هر روان گردان كند جان را خراب * با همان سمّي كه هست چون شوكران

در زناشویی کند عشق را رها * حظّ آن نابود و آرد صد فغان

همسر و فرزند شوند با آن فدا * لحظه لحظه با بياني بي زبان

جمله گي گويند كه اي معتاد خاص * بهر چه گشتي تو اين سان ناتوان

زندگي را كردي تو بر ما حرام* با موادّي كه بود زهرش عيان

ص: 249

آبروي ما نمودي تو تباه * در همه عصر و زمان و هر مكان

غيرت و مردانگي را اعتياد * مي دهد بر باد به هر وقت و زمان

گر شناسند اعتياد را اي عزيز* مي شوند از آن جدا بي هر گمان

بي شك و ترديد موادّي آنچنان * كي كند رحمي به هر پير و جوان

شيشه و ترياك و هر يك از مواد * با صدايي بي صدا گویند بدان

حيف تو باشد که گشتی این چنان * چون تويي والاتر از هفت آسمان

پس نما آن را رها در اين سرا * تا شوي پاك از درون و هم عيان

اين حقير گويد كه اي انسان راد * با اراده شو چو يك آتش فشان

زندگي زناشويي بر پايه انحصار و اعتماد برپا مي شود. زن و شوهر قصد دارند تمام وجود يكديگر را تصاحب نمايند و ديگري در اين كانون انحصاري راه نداشته باشد. بنابر اين هر دو بايد نجيب و عفيف بوده و از هر نوع آلودگيهاي اخلاقي پاك باشند. اگر همسر انسان نجيب نباشد، بدون ترديد مشكلات متعددي را در زندگي ي مشترك ايجاد خواهد كرد. مع الوصف خطاب به این افراد باید گفت:

گر عفاف باشد نیاز روح و جان * بهر چه هستی فراری تو ز آن

با عفاف گردی همی آرام و شاد * بی عفافی منشاء صدها فغان

بديهي است كه همسر عفيف و نجيب باعث ايجاد آرامش در زندگي زناشوئي خواهد شد. لذا تاكيد اسلام به همسران اين است كه از هر نوع عملي كه با عفت و نجابت آنها در تعارض مي باشد بصورت جدّي بايد پرهيز كنند.در هر حال:

خوش به حال همسري که، عاشق نوعی حجاب است * آن حجابی که کند جان را معطر، چون گلاب است

چون که پوشاند سر و جان را، به دنبال ثواب است* از برای فطرتش، عالی ترین نوع جواب است

این بود معجون خاصی، می دهد روح را تعالی

درضمن نجابت و پاكدامني به گوهر وجود زن ارزش مي دهد. زنان هر جايي و هرزه، خود را در حد مبلغ ناچيزي كه دريافت مي كنند، تنزل مي دهند و به

ص: 251

هيچ وجه نمي توانند براي خود جايي در دلي باز كنند. آنها بايد بدانند كه فقط وسيله اي براي اطفاي شهوات شيطاني مردان هوسباز هستند و هرگز كسي به آنها به عنوان شريك زندگي و يار و همدم و مونس نگاه نمي كند و روزي كه جلوه جواني خود را از دست دادند، متوجه مي شوند كه آن مرداني كه مگس وار گرد شان مي چرخيدند، آنها را فراموش مي كنند.تازه در عالم آخرت برای هر عملی که مرتکب شده حتی اگر یک تار موی خود را به نامحرم نشان داده باشد مجازات سختی در پیش خواهد داشت. آری:

گر که دانی می شوی آویخته با مو ای بشر* بهر هر تاری که نامحرم همی بیند به سر

پس عزیزم کن حجابت را رعایت تو به دهر* گر که می خواهی شوی اهل فلاح و هم ظفر

اما ای عزیز بزرگوار بدون تردید همسر با حجاب و عفیف:

روح وجسمش سالم است و شاد و رام * در زناشويي كند حق را تمام

با حجاب و عفّت است در اين جهان * خود نمايي كي كند بهر عوام

رعايت حدود و حقوق همسر و آزار نرساندن به او(اعم از آزار جسمي و يا زباني)، از وظايف اخلاقي دوطرفه است و همسران بايد آن را رعايت كرده، بدان ملتزم باشند. زن بايد از هر گونه عملي كه موجب رنجش خاطر شوهر مي شود، بپرهيزد و دقت كند كه شوهر از چه كاري، حرفي و حركتي ناراحت مي شود و او سعي كند آنها را انجام ندهد. زن بايد زبان خود را كنترل كرده و از زخم زبان، طعنه، متلك، كنايه زدن و هر عملي كه به نوعي تخريب كنندۀ عواطف و شخصيت شوهر است، اجتناب ورزد. امام باقر(ع) مي فرمايند: "بدا به حال زني كه شوهرش را عصباني كند و خوشا به حال زني كه شوهرش از او راضي باشد"(1)

رسول گرامي اسلام حضرت محمد(ص) نيز فرمودند: "بهترين زنان شما، آن زني است كه اگر شوهرش خشمگين شود به او بگويد: دستم در دست توست و اختيار من به دست توست، خواب نخواهم رفت تا از من راضي شوي"(2)همچنين امام صادق(ع)دربارۀ عواقب بدزباني همسر

فرمودند: "سه چيز زندگي را تيره و تار مي گرداند: حاكم ستمگر، همسايه بد و زن بددهن و فحاش" (3)

از سوي ديگر، مرد نيز وظيفه دارد از ناسزاگويي، نيش زدن و هر كاري كه آزار و اذيت به شمار مي آيد، بپرهيزد. همچنين حق ندارد همسر خود را تنبيه

ص: 253

بدني كند.. تنبيه بدني همسر، عواطف موجود در ميان همسران را از بين مي برد، و نفرت و بدبيني ايجاد مي كند، همچنين دلبستگي زن به زندگي را كم رنگ كرده و برايش عقده رواني مي شود و به مرور زمان از چنين مردي نفرت عاطفي پيدا مي كند. پيامبر گرامي اسلام(ص)دربارۀ آثار تنبيه زن مي فرمايند: "هر كس به صورت زنش سيلي بزند، خداوند به مالك جهنم دستور مي دهد تا هفتاد سيلي به صورت او بزنند"(1). همچنين در جاي ديگر فرمودند: "كسي كه همسر خود را بدون دليل بزند، در روز قيامت، من دشمن او خواهم بود. زنانتان را نزنيد؛

كسي كه زنش را بدون دليل بزند، خدا و رسولش را عصيان كرده است. " (2)

خوش به حال همسري که، خلق نیکویش عیان است* با همه خلق خدا، خوش مسلک و شیرین بیان است

در درون خانه، با اهل و عیال و خانواده آنچنان است* چون که آن حرف خدا، بهر نیاز روح و جان است

این بود خلق خدایی، می دهد جان را صفایی

جلوگیری نکند.(1) اهميت توجه به مسائل جنسي در ايجاد عشق و محبت ميان همسران به اندازه اي است که آيات و روايات بسياري درباره زمان برقراري رابطه بين زن و شوهر نقل شده است. اسلام ازدواج را قرار داده تا زن و مرد علاوه بر ارضاي روحي، از لحاظ جنسي نيز ارضا شوند. امام صادق (ع) مي فرمايند: «هيچ لذتي براي مرد در دنيا و آخرت بيشتر از لذتي که از همسرش

مي برد نيست». متاسفانه بررسي ها نشان مي دهد دليل اصلي طلاق هاي عاطفي به ويژه در ميان زوج هاي جوان، بي توجهي به مسائل زناشويي است که مي توان به کمک مشاوران خانواده براي آن راهکار مناسبي پيدا کرد. البته آموزش مسائل جنسي ممکن است در يک يا دو جلسه امکان پذير باشد. اما آموزش مسائل رواني جنسي به زمان بيشتري نياز دارد، چون بسياري از مشکلات رواني جنسي، ملکه ذهني افراد شده و بايد براي درمان آن مدتي تلاش کرد. بنابر این به روابط جنسی باید بیشتر اهمیت داد. روابط جنسی، اگر به دفعات مناسب صورت بگیرد، می تواند از طرق مختلف به سلامت انسان کمک کند. در عین حال این روابط باعث آزاد شدن داروی عشق یعنی اکسی توسین در بدن می شود. اکسی توسین به شما کمک می کند تا با پیوندهای عاطفی بهتری با همسرت ارتباط برقرار کنی و اعتماد و عشق بیشتری بر روابط شما حاکم شود. بنابراین هرگز از اهمیت روابط زناشویی غافل نشو و آن را در اولویت قرار بده. خداوند متعال برای ادامه حیات انسان و تداوم نسل وى،

ص: 255

غریزه جنسی را در وجود او به ودیعه گذاشت. لذا عنایت و موهبت الهی به آن تعلق گرفت که با استفاده از همسر مناسب، هم نسل انسان در سراشیبی سقوط قرار نگرفته و هم لذتهای غریزی به ورطه هولناک هوس دچار نشود. پس تمکین زن برای مرد و همچنین مرد برای زن، ضمن ایجاد رابطه ای شوق برانگیز، نقش عمده ای در میزان رضایت ایشان ایفا می کند، عفت و پاکدامنی را حفظ کرده و شیرین ترین لحظات را به آنها هدیه می دهد. تمکین زن در برابر شوهر، به اندازه ای مهم است که رسول خدا(ص) به زنان مسلمان فرمود: «لاتَطوَلنَّ صَلاتَکُنُّ لِتمنَعنَ اَزواجَکُنّ» نمازتان را طولانی نکنید تا مانع کامیابی شوهرانتان شوید.(1) همچنین، بر زن لازم است، آنچه مایه ی تنفّر شوهر و مانع لذت جویی اوست، از خود دور کند و طبق خواست شوهر، خود را نظیف و آرایش نماید.(2) زنی، خدمت پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا، حق شوهر بر زن چیست» فرمود: «زیاد است» عرض کرد: «اندکی را به من بگویید.» فرمود: «زن، باید، خود را به بهترین بوهای خوش معطّر کند و زیباترین لباسش را بپوشد و خود را به بهترین زینتی که دارد، بیاراید و هر صبح و شام خود را به شوهر عرضه کند!»(3) بنابر اين اي عزيز:

ص: 256

در زناشويي نما حقّش ادا * از شروعش تا به اوج و انتها

چون زناشويي كند دل را رها * از همه فسق و فجور و هر هوا

گر شود شيرين شوي دور از بلا * از غم و غصّه و هر نوعي جفا

آنچنان آرام و گردي در سرا * چون كه محبوبي ي و باشي با وفا

این یک باور غلط و غیرمنطقی است که یک ازدواج خوب، به رابطه جنسی ارتباطی ندارد. این را حتی برای یک دقیقه نباید باور کرد. چرا که نزدیکی جنسی در ازدواج همه چیز نیست، ولی یک رابطه جنسی خوب، حد اقل به اندازه ده درصد، زمینه را برای روابط صمیمی میان زن و شوهر فراهم می کند. امّا ناکارآمدی در این رابطه یقینا بیش از نود درصد در روابط صمیمی آنان تأثیر منفی می گذارد. شاید ده و نود درصد، آمار دقیقی نباشد، اما می تواند در یک جمله، اهمیت موضوع را برساند. یک رابطه خوب، رفع تنش، احساس آرامش، امنیت و همراهی بیشتر با همسر را در پی دارد.

بدون شك برطرف کردن نیاز جنسی همسر، ضمن اینکه رضایت را در چهره طرفین نمایان می کند، به خواسته های طبیعی هر دو طرف پاسخ داده و ایشان را به اوج لذت حلال رهنمون می کند که عامل بزرگی در جهت جلوگیری از هوسهای کاذب و چشم چرانیها، نگاه های آلوده، انجام محرَّمات و خطرهای

ص: 257

دیگر بوده و از عوامل حفظ عفت و پاکدامنی است. و لحظه لحظه آن عبادت محسوب می شود.

واضح است تنها، همسری به آموزه های دینی و دستورات شرع در باب مسائل جنسی و تمکین به نحو احسن، عمل می کند که متدین و شایسته باشد. و در این مورد هم باز این همسر شایسته و مومن است که رضایتمندی را در زندگي زناشوئي تأمین می نماید. در هر حال اي عزيز بزرگواربا دقّت تمام به قصيده زير توجّه فرما و با عشق به آنچه مطرح شده عمل نما تا انشاا... در پرتو زناشوئي رضايت بخش، آرامش خاصّي بر همه وجودت حاكم شود:

گر كه همسر كرد اراده بهر كام * طبق حرف هم رسول هم امام

در احاديثي كه باشند ناب ناب * كرده تكليفت مشخّص هر كدام

بر زناشويي بود احكام خاص * از همان گام نخست تا اختتام

لحظه لحظه همچو ذكر است و دعا * چون به تكليف مي كني كار را تمام

گر که خواهی تو شوی آرام و شاد * با وضو رو سوی همسر ای همام

ص: 258

ابتدا با نام حق آغاز و كن * تا شوي راحت ز شيطان و حسام(1)

بهر آميزش و هم در غير آن * كن تو بر همسر هميشه احترام

ظاهر و هم بوي خوش بهر جماع * مي دهد حال و هوا را انتظام

كن فداي همسرت هم جسم و جان * با كلام و بي كلام در چاه و بام

از همه كار و وظايف شو جدا * وقت خواست همسرت اندر خيام(2)

كن وجودت تسليم و همراه آن * لذّتي وافر ببر در يك كلام

تخت خواب خود نكن هر گز جدا * چون كه هم بالينيد اندر صبح و شام

ص: 259

گر كني دوري ز همسر وقت خواب * بر تو گويند آن ملائك لعن تام

در زناشوئي حيا را كن رها * از زبان و جسم خود بر گير لگام

گو به همسر آنچه را كه طالبي * از نوك انگشت به بالا تام تام(1)

گير و در آغوش چو ياري بي مثال * تا ز گرمايش بري حظّي تمام

دان هم آغوشي بود پر شور و حال * همرهش آرامشي آرد به كام

از تمام غصه ها گردي رها * با همان عشقي كه آيد بر مشام

عمر تو با آن شود بي شك دراز * جسم و روح تو شود شاداب و رام

ص: 260

كار تو باشد عبادت در جهان * چون كه خالق راضي است از اين مرام

بال و پرهاي ملائك بي گمان * پهن و مي گردد برايت روز و شام(1)

تا كه داني اين عمل در هر زمان * چون عبادت بوده اندر دهر و جام

در زناشوئي نباشد هيچ ريا * بهر تو خالص شود كلّ سهام

بهره اي بهتر نباشد در سرا * همچو آميزش كه گردد مستدام

پس عزيزم قدر آن را خوب بدان * چون ثوابش بي شمار است و به نام

بهر هر بوسه بري صدها ثواب * يا كه هر مالش دهد حال را قوام

كام وي را تو بگير در وقت خاص * تا بري حظّی فراتر از مقام

ص: 261

بر تمام لحظه هاي اين جماع * كن تو همراهش هميشه استلام

در چنين حالي عزيز اين را بدان * هر چه گردد حسّ و حالت با دوام

از عبادت مي بري بهره چنان * چون كه اجرش بي حساب است و تمام

در تمام لحظه هاي اين لقاح * همرهش كن تو عمل را با كلام

آن كلامي كه كند حال را بيان * تا ثوابش وافر و لذّت تمام

هر كلام عاشقي در روح و جان * مي كند غوغا به پا بي هر خرام

دان بيان و حرف خوب اندر سماع * جان و دل را می رهاند از حشام

وقت آميزش نما دل را رها * از امور جزيي و مادّي چو وام

ذهن خود را كن تو پاك از غير آن * ده به افكار درونت انسجام

هر چه عشقت را كند پر آب و رنگ * كن تو بر حال و كلامت انضمام

ص: 262

در زناشويي نكن هر گز شتاب * همچو حيواني كه دور از هر پيام(1)

دون هر نوع اطلاعي از حواس * مي كند كار را تمام همچون عوام

حقّ همسر در زناشويي چنان * كامل است و از تو مي گيرد زمام

هر دو بايد كه بريد حظّي تمام * از زناشويي خود دور از مقام

گر شويد ارضا به هنگام نياز * مي شويد دور از گناه و احتلام

اين چنين محفوظ و گردنند همسران * از هوا و هم حوس گيرند لگام

ص: 263

مطلبي را دان تو از داد نهان * بر تو دارد داد خاموش اين پيام

هر چه همسر خواهد آن را تو بر آر * در زناشويي همي باش چون غلام

گر كه خواست همسرت گردد روا * كي شود تسليم طعمه يا طعام

كن محبّت تا تواني بهر يار * تا شود دور از معاصي ي و حرام

گر چنين كردي تو اي آرامه جان * همسرت گردد رها از ديو و دام

چون رسد پايان كار در هر زمان * با خوش اخلاقي نما آن را ختام

بعد آن كن جسم و جان را پاك پاك * با همان غسلي كه آرد بر مشام

پاكي ي روح و روانت از گناه(1) * ارمغان قطره غسل است مدام

ص: 264

دان ملائك در زمين و آسمان * مي كنند بر تو درود و هم سلام

چون بري لذّت به هنگام وصال(1) * مي شوي راحت ز آه و اغتمام

در چنين حالي بدون هر ملال * قلب و جان تو شود آرام و رام

گر كه آميزش شود وفق مراد * دور و گردي تو ز هر نوع انتقام

با خدا باش و عمل تكرار نما * تا روي سوي سعادت گام به گام

فرصتي والا بود در روزگار * تا تواني دان تو آن را اغتنام

ص: 265

گر رها كردي تو آن را در سرا * با همان افكار شوم و خام خام

كي تواني تو كني جبران آن * با وصيّت هم كني كاري حرام

پس حقير گويد كه اي اهل حلال * كن به تكليفت عمل با اهتمام

حسنات و نیکی ها می افزاید و درجات را بالا می برد." اگر به دلیل مشغله ی زیاد و مسؤولیت سنگین، نمی توانی، به همسرت کمک کنی، دست کم، وی را از انگیزه و نیت خود آگاه ساز تا از حمایت فکری شما احساس دلگرمی کند.

مع الوصف هرگز تصور نکن که کار بیرون از منزل با ارزش و کار درون منزل بی ارزش است. ارزش کار را محیط آن تعیین نمی کند، بلکه انگیزه های انسانی و اخلاقی، تلاش و مجاهدت،عشق و ایثار و نتیجه عمل انسان است که بدان کار ارزش می دهد. بنابراین بهتر است به همسرت بگویی که کار او در منزل برایت فوق العاده با ارزش و مهم است. در این صورت خانه شما تبدیل به یک گلستان مملو از گلهای صمیمیت، شادی، نشاط، عشق، امید. پویایی، سازندگی، خوشبختی و سعادت خواهد شد.

در چنین حالی شوید دور از گناه * هر دو باهم می روید سوی خبان

می فرمایند:"اگر جاهل سکوت کند -و در زمان ناآگاهی موضع گیری نکند- اختلاف و آشوبی به وجود نمی آید." از این جاست که می بینیم دین اسلام، طلب علم و افزایش آگاهی و بصیرت را در همه زمينه ها از جمله همسرداري سفارش کرده و گفته است:«طلب العلم فریضة» بديهي است اگر همسري بداند كه چگونه بايد با همسرش در زندگي مشترك و زناشوئي برخورد كند هيچ گونه مشكلي پيدا نخواهد كرد و همواره با معرفت و آگاهي به طرف آرامش و خوشبختي در زندگي گام بر خواهد داشت.

گر که دانا باشی تو اندر جهان * می شوی مومن بدون هر گمان

وان که نادان بوده بر سرّ و عیان * ظلم وافر کرده بر روح و روان(1)

از طرفی اعتراف به جهل به عنوان یک ارزش مطرح می باشد.امام علی علیه السلام می فرماید:؛«نهایت کمال عقل در اعتراف به نادانی است.»(2)جز معصومین (علیهم السلام) کسی را نمی توان یافت که بی نقص و خطا باشد و انجام خطا و ندانم کاری ازهر کسی ممکن است سر بزند. نادانی های افراد معمولاً کار دست آنان می دهد و بر اثر جهل ممکن است کاری انجام دهند و برخوردی کنند یا تصمیمی بگیرند که درست نباشد و پس از انجامش به اشتباه خود پی ببرند و پشیمان شوند.ممکن است بر اثر جهل، قضاوت بیجایی کنند یا سخنی گویند که

ص: 269

شخصی را برنجانند یا حتی کاری کنند که خسارت جبران اشتباهات جاهلانه، درس گرفتن و تجربه اندوختن است تا دوباره تکرار نکند و دیگر اینکه روی اشتباه خود پافشاری نکند و به جهل و نادانی خود اعتراف نماید و به عبارت دیگر، بپذیرد که اشتباه کرده و قبول کند که نباید چنین کاری انجام می داده است. اعتراف به خطا، اعتراف به جهل و اعتراف به اینکه ندانسته، بهترین راه جبران است که هم غرور او را می شکند، هم رنجش خاطر دیگران را کمتر می کند و هم در صدد اصلاح و جبران برمی آید و سعی می کند از این پس دقت بیشتری کند. لج بازی، یک دنده بودن و روی جهل و اشتباه خود پافشاری کردن، انسان را به جایی نمی رساند. پس بهتر است اگر در زندگی اشتباهی مرتکب شدند، بدون پافشاری اعتراف کنند و در صدد اصلاح برآیند.و فراتر از آن در پیشگاه یار حقیقی باید اعتراف کرد که:

از خود و اعمالم اندر این جهان * گشته ام مایوس عزیزم از نهان

با تو گویم درد خود را ای خدا * از همان عمق وجود روح و جان

بر ضمیر و فطرتم کردم جفا * ظلم وافر من نمودم بر روان

با گناه و غفلت و صدها ریا * من ستم کردم به خود بی هر گمان

ص: 270

منحرف گشتم و کردم من خطا * دان پشیمانم ز کردار و بیان

نادم و حیران و پر درد و بلا * از پشیمانی کشم آه و فغان

می کنم اذعان که من گشتم جدا * از مسیر فطرتم در این زمان

بوده ام از خاک و خاک خواند مرا * کن رها دنیا و مافیهای آن

ردّ پای یار همی دارد ندا * با سر و جان رو تو سویش همچنان

داد خاموش درون خواهد تو را * ای خدایی که عیانی و نهان

عیب من مخفی نما تو در سرا * چون که هستی ساتر سرّ و عیان

آنچه من دارم بود لطف خدا * لطف حق باشد همیشه جاودان

جسم و جان این حقیر با صد صدا * گوید و خواهد ز تو باغ خبان

سرزنش و منت قرار می دهد. انسانی که مورد سرزنش واقع می شود در خود احساس خواری و سرشکستگی می کند چون می پندارد که برای او احترام و ارزشی قایل نشده اند. اصولاً وقتی خدمتی برای همدیگر انجام می دهید نبایستی با منت گذاشتن توأم باشد. البته خدمت و کار ارزشمند انجام دادن جزئی از وظایف اخلاقی زن و شوهر نسبت به یکدیگر است و نبایستی با منت از ارزش و منزلت آن کاسته شود توقع و انتظار همسر از شریک زندگی خود بالاتر از آن است که خدماتش را به رخ او بکشد. خدمت کردن به همسر هنگامی نشانه ی احترام و ارزش قائل شدن به اوست که به سرزنش آلوده نشود. اعتماد و درک کردن، محبت و حامی یکدیگر بودن و کمک به همسر حاکی از سعادتمندی زن و شوهر است. سرزنش و منت کاری از پیش نمی برد و بلکه از ارزش کار می کاهد. حمایت از همسر، به سخنان او گوش فرا دادن، اسباب شادمانی او را به روش های گوناگون فراهم نمودن نشانه هایی از احترام متقابل است که نبایستی به سرزنش و منت منجر شود. چون نه تنها اثرات خود را از دست می دهد بلکه نوعی بی احترامی به همسر به شمار می رود.(1)تنها وجودی که شایسته منّت گذاری بر یشر آن هم بخاطر داشتن ایمان می باشد؛ خالق بی همتای عالم هستی است. آری ای عزیز اهل ایمان:

کن تو قرآن را مرور در این سرا * یا که غوری در احادیث تو نما

ص: 272

در احادیث و همان قرآن ناب * بهر دنیا و تمام ماسوا

از زمین تا زیور و پست و مقام * منّت حق را نبینی هیچ کجا

چون که این ها می شود روزی تمام * ارزشش اندک بود در ماورا

کل دنیا هست متاعی بس قلیل * می شود فانی و باقی هست خدا

دان زمین و آسمان گردد فنا * قدر آن هیچ است درون جان ما

پس عزیزم بهر این دار فنا * کی نهد منّت خدا با هر صدا

گر که ایمانی نهد بر قلب و جان * یا دهد توفیقی از سنخ دعا

می کند روح و روان را شاد شاد * تا ابد حظّش دهد جان را صفا

در چنین حالی شوی از بند رها * از همه رنج و غم و درد و بلا

بهر این ایمان نهد منّت خدا * بر تمام اهل دل در دو سرا

ص: 273

چون که با آن می شوی دور از فنا * این بکار آید در آن دار بقا

پس حقیر گوید برو راه فلاح * راه دین و عصمت و اهل ولا

2.موجب می شود انسان مصائب خود را در مقایسه با مصیبت های پیشوایان دین کوچک شمارد.

3.سبب می شود فرد بین خود و بزرگان دین پیوند عاطفی شدیدی احساس کند. البته در قرآن تنها گریه سوگ مطرح نمی شود و در کتاب خداوند به دو نوع دیگری از گریه نیز اشاره می شود:

1.گریه از ترس خداوند؛ این گریه در حالت خشوع عارض می شود. قرآن کریم می فرماید:"مومنان در مقابل آیات الهی حالت خشوع دارند و سجده می کنند،با چشمان گریان سر بر خاک می نهند و پیوسته خوف و ترسشان فزونی می یابد."2.گریه بر خویشتن و گناهان خویش در هر حال ای عزیز بزرگواراگر همسران از راههای صحیح برون ریزی عاطفی نظیر نیایش و گریستن درست استفاده كننددر هيچ مشكل و مصيبتي در زندگي احساس تنهایی نمي كنند؛ و همواره سعي كنند در مقابل مشیّت الهی به تكليف الهي خود عمل نمايند به طور حتم از آرامش نسبي در زندگي مشترك بهره مند خواهند شد.مع الوصف هر کسی باید در خصوص وضعیت خود صادقانه قضاوت کند و بگوید:

لحظه ای کردم مرور اعمال خویش * تا که دیدم هیچم اندر نزد خویش

در جهان دیدم همه را غیر خویش * هر که را برتر بدیدم من ز خویش

ص: 275

گر چه مغرور و همی گویم که خویش * برترم از جن و انس در فکر خویش

با همین فکر پلید دان خود ز خویش * گشته ام محروم ز فیض حق به خویش

در صراط و محضر مولای خویش *نادم و هستم پشیمان من ز خویش

وان همی باشد نشان بر عزم خویش * با همان داد درون خود به خویش

پس نما کار را شروع از خود به خویش * تا شوی فارغ ز خود با همّ خویش

این حقیر گوید برو تو سوی خویش * از خود پست و لعین با داد خویش

نشاط، شادابی، بالندگی، خلاقیت، معنویت، نوآوری موفقیت و خوشبختی را درو خواهد کرد.

ب) شیوه کلامی: يكي از توانایی روحی و جاذبه های شخصیتی آدمی، ابراز محبت نسبت به همسر و شریک زندگی اش می باشد. موانعی که در مسیر ابراز محبت، راه را سد می کنند عبارتند از : عدم معرفت، غرور بی جا، حجب و حیای افراطی

ج) شیوه عملی: در این طریق، پایه های زندگی که قبلا از راههای قلبی و کلامی بر اساس ابراز محبت استوار شده بود، با انجام دادن اقدامات محبت آمیز و صمیمانه، استحکام بیشتری می یابد و احساس ارزش شخصی هر یک فزونی می گیرد. در هر حال ای همسر بزرگوار:

كن محبّت تا تواني بهر يار * با كلام و قلب و هم چشم خمار

گر كه خواهي همسرت را شاد شاد * جمله ی دوستت همی دارم بيار

علاج تمام بيماري هاي جسمي، ذهني و روحي در عشق الهي نهفته است.در هر لحظه خود را لايق محبت کردن، دوست داشتن و عشق ورزيدن به انسان ها، پرندگان، حيوانات و گياهان بدان، .حتي به دشمنان خود به ديده ي ترحم نگاه کن و احساس کن که شما وسيله اي جهت رشد و آگاه ساختن آنها هستي و براي آنها طلب آرامش و شادي از درگاه خداوند کن. بدان که تمام هستي با نيروي عشق و دوست داشتن در جريان است و شما نيز براي تجربه ي عشق به اين کره ي خاکي قدم نهاده اي.در زندگي خود طوري رفتار کن که باعث دل شکستن و آزار ديگران نشوي، سپس شاهد برکات الهي و موفقيت هاي گوناگون در زندگي ات باش. عادت کن که به هر واقعه اي، لبخند بزني.خنده، روشی براي تقويت جسم، ذهن و روح است و تنها زماني مي توان افسرده بود که خالقي وجود نداشته باشد؛ يعني هيچ وقت براي افسرده بودن وجود ندارد.

غرق وگشتم در حریم عاشقی ، تا مثل آن دریا شوم * قطره ای هستم ز دریای وجود،بی شک همان دریا شوم

ای عزیز جان و دل ،راهی بده تا سوی آن دریا روم * جان جانان همرهی کن تا که من هوشیار آن دریا شوم

و نبز:

اي رها گشته زِ جان، با که هم آغوش شدي * پرده دار ره دل، با چه هم آغوش شدي

عشق تو همچو چراغيست براي دل ما * تو که با خاطر معشوقه هم آغوش شدي

و همچنین باید با تمام وجود اذعان کرد که:

ص: 278

جانا ز نهان، نسیم عشق، آید از او * بر جام جهان، نهیب عشق، آید از او

فریاد دلم، ز جان، چو گوید به حقیر * در بی خبری، خبر ز عشق، آید از او

انعطاف پذیری یك ویژگی خیلی خوب است كه اگر همه بتوانیم در خود ایجاد كنیم صاحب پیشرفت های ارزشمندی می شویم. لجباز و یك دنده نباشیم، بدون انعطاف پذیری نمی شود خلاق بود. نمونه هایی وجود دارد كه افراد انعطاف پذیر در شرایط بسیار دشوار، آنچنان خود را وفق دادند كه موجب تعجب همگان شد! به طور حتم نقطه مقابل آن كه آفت زندگی محسوب می شود یك دندگی، لجبازی و كله شقی است.

همسرت لطمه وارد می کند واثرات منفی و یرانگری به بار می آورد. در ضمن بسیار زیباست که هر یک از زن وشوهر، همسر خود را با نامی صدا کند که او بیشتر دوست دارد، چه اسم کوچک باشد و یا نام خانوادگی یا القاب مذهبی و عناوین اجتماعی. پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) می فرمایند : "بهترین نامی که دوست دارد، او را صدا زن." آری ای عزیز در مورد ارتباط کلامی باید لحن گفتار را با اهمیت دانست. یک جمله ساده را با لحن های گوناگون می توان ادا کرد امّا هر لحنی معنایی خاص به آن جمله می بخشد که با لحن دیگر، آن معنا فهمیده نمی شود. گاهی لحن کلام چنان است که بوی نامهربانی، بی توجهی، استهزا و تنبیه و تحقیر از آن به مشام می رسد و گاهی رایحۀ محبت و ادب از آن بر می خیزد. باید بکوشیم تا زبان را در اختیار عقل و ارادۀ خویش بگیریم و از طغیان آن جلوگیری کنیم. گاهی بیان یک حرف ناپسند یا به کارگیری یک لحن نامناسب عواقب بدی به وجود می آورد که جبران آن کار آسانی نیست. روابط انسانی بویژه در محدودۀ خانواده مبتنی بر روابط قلبی است و قلب آدمی بسیار حسّاس و شکننده است.

دقیق و درست نباشد. طرف مقابل هم برای فرار از این تحمیل با تمام وجود در برابر آن موضع می گیرد. اینجاست که دامنه حمله و دفاع گسترده تر می شود و کار به مشاجره لفظی می کشد. تجربه نشان داده در همه این موارد، معمولاً جدال بر سر حق و باطل نیست. بلکه بر سر «خود» و به کرسی نشاندن حرف خود است. بنابراین کسانی که با آفت خودخواهی در مبارزه اند، از وارد شدن به این جدال ها می پرهیزند. متأسفانه بیش تر اوقات، در هنگامی که زن و شوهر، دچار اختلاف نظر می شوند، گفت و گوی آنان، به مشاجره ی لفظی و سپس به دعوا می انجامد و یکدیگر را سرزنش کرده، از هم گله می کنند. زن و شوهری که با هم جرّ و بحث می کنند، نه تنها، احساسات یکدیگر را تحریک می نمایند، بلکه، روابط خود را نیز خدشه دار می کنند، جرّ و بحث، می تواند، در این زمینه مخرب ترین عنصر به شمار آید. همواره، به زن و شوهرها توصیه می شود که از جرّ و بحث با یکدیگر پرهیز کنند. در روایات اسلامی، در این باره،

توصیه های موکّد، وجود دارد؛ پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرماید: «منفورترین مردم، نزد خداوند، لجوجِ خصومتگر است».(1)علی(ع) می فرماید: «از ستیزه و خصومت بپرهیزید که دل های برادران را بیمار می کند و نفاق را می رویاند»(2)آری:

با جر و بحث و لجاجت در جهان * می شوی خوار و ذلیل و ناتوان

ص: 281

پس عزیزن کن رها هر یک ز جان * تا شوی راحت ز شرّ این و آن

امر به معروف کند جان را چو نور * روشنی بخش ره است بهر عیون

آنکه بوده خوب و زیبا در عقول * می کند جان را رها از هر جنون

آنچه باشد زشت و منکر در وجود * روح و جسم را می کند خوار و زبون

گرچه امر و نهی ما در هر صفوف * خواست فطرت بوده و داد برون

پس حقیر گوید در این خط و سطور * امر و نهی باشد قوی تر از بتون

که با حفظ آرامش و تدبیر از شیوه ی نامناسب یا کلماتی که باعث سوء برداشت می شود پرهیز نما. به دقت به سخنان طرف مقابل گوش کن و نسبت به آنها واکنش مناسب نشان بده. از مجموع سخنانتان در پایان، یک جمع بندی و نتیجه گیری روشن داشته باش. مع الوصف:

گر که تو خواهی درون این فضا * خوش سخن باشی، بدون هر خطا

این فنون را کن رعایت در بیان * تا شود حرفت وزین و پر بها

قبل آنکه حرفی آری بر زبان * کن تامل اندکی بهر خدا

تا نرنجاند زبانت در جهان * همسرت را در درون این سرا

دان کلام همسران اندر نهان * بوده مثل خوردن نوعی غذا

مز مزه کن حرف خود را همچنان *تا بری لذّت همی با آن نوا

حرف خود را با لطافت کن عیان * تا محبّت آرد و مهر و وفا

از دروغ و تهمت و مثل همان * کن حذر تا از بدی گردی رها

ص: 284

حرف زشت و ناپسند آرد فغان * لحظه لحظه می کند بر جان جفا

با محبّت گو سخن در هر زمان * چون محبّت می دهد دل را صفا

از لجاجت در سخن با صد توان * کن عبور تا که شوی از غم جدا

با گذشت بی شک همی گیری امان * می شوی راحت ز شرّ هر خطا

خوب سخن گفتن بدون هر گمان * داد خاموش درون است بی صدا

این حقیر گوید به هر خرد و کلان * حرف خوب باشد عزیزم چون طلا

می شود با همسر و فرزند خویش * گفتگوی خوب کنی بی هر نوع نیش

چون که حرف خوب درون زندگی * ارزش است در دین ما بی کم و بیش

عذرخواهی، باید سه نکته را به یاد داشت: 1. هرگاه، یکی، عذرخواهی کرد، شایسته است که طرف مقابل نیز عذر او را بپذیرد؛ چرا که حضرت علی(ع) فرمود:«بدترین مردم کسی است که معذرت خواهی دیگران را نپذیرد و از خطاهایشان در نگذرد(1)2.عذرخواهی، باید، با مقدار خطا متناسب باشد، نه کم تر و نه بیش تر.3. جرم خطا مرتکب نشدن، از عذرخواهی بهتر است، همان طور که حضرت علی(ع) می فرمایند:«بی نیازی از عذرخواهی، از عذرخواهی ارجمندتر است».(2)

هیچ کس را به عذرخواهی الزام نکنیم، بلکه کاری کنیم که او بین خود و خدا آگاه شود و اگر هم خواست، بین مردم و دیگران عذرخواهی کند. کسی را وادار نکنید که عذرخواهی کند، بلکه از گناه او درگذرید، یعنی نادیده بگیرید.(3)

بعضی از وظایفی که فراموش کرده ای از سر بگیر تا به آرامش نسبی دست یابی.

هر زنی نیاز دارد جمله دوستت دارم را حداقل سه بار در روز بشنود این دو کلمه سحرآمیز و جادویی را از او دریغ نکنید. او از شنیدن این کلمات هرگز خسته نمی شود و انرژی مثبتی برای ادامه زندگیاش می گیرد و فوق العاده روحیه اش تازه می شود. همچنین با انجام دادن کارهای جزئی برای همسرتان، او احساس می کند که مورد مهر و محبت شما قرار گرفته است؛ به همین دلیل بیشتر به شما عشق می ورزد و اعتماد می کند.(1) عشق زن وشوهر همانند یک باغ است. اگر می خواهید همواره سرسبز و خرم باشید باید مرتباً باغ خود را آبیاری کنید و بدان برسید. همسر ایده آل، آن همسری است که در عشق ورزی به شوهر خود نباشد و سر سبزی زندگی خود را همیشه پایدار نگه دارد واز فرسوده شدن باغ زندگی اش جلوگیری نماید.

آری! عشق و محبت زن و مرد به یکدیگر و از غیر همسر چشم بستن و به کسی دیگر توجه نکردن، موجب آسان شدن سختی ها و شیرین شدن تلخی هاست. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کُلّما ازدادَ العَبدُ ایماناً ازدادَ حُبّاً لِلنِّساءِ»(2) «هرچه ایمان مرد بیشتر شود، محبتش به همسرش بیشتر می گردد.» زن و شوهر باید این نکته را فراموش نکنند که در این محوریت شیرین زبانی و جلوه نمایی خود برای یکدیگر را فراموش نکنند که این در نوع نگاه زن و شوهر تأثیر بسزایی دارد؛ بطوری که وقتی مردی یا زنی در داخل خانه اشباع شد دیگر به دنبال فردی دیگر نخواهد رفت. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و

ص: 290

آله) فرمودند: «إظهارُ العِشقِ لَهُ بالخَلابَةِ وَ الهَئیةِ الحَسَنَةِ لَها فی عَینِهِ»(1) زن باید به شوهرش اظهار عشق و محبت کند و با شیرین زبانی و عشق بازی و آراستگی خود را در چشم او زیبا و دلربا گرداند. عشق و محبت را باید به اثبات رسانید؛ اگرچه با لقمه در دهان طرف مقابل گذاشتن باشد.همان طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «إنَّ الرَّجُلُ لَیُؤجَرُ فِی رَفعِ اللُّقمَةِ إلی فی اِمرَئَتِهِ»(2) مرد با گذاشتن لقمه در دهان همسرش مأجور می شود.

ضمنا ای بزرگوار نباید کلمات گزنده و برخاسته از بی احترامی بر روابط زناشویی حاکم شود زیرا چنین چیزی از یک قانون ناشی می شود که عبارت است از: نبودن دوستی میان زن و شوهر.خداوند می فرماید:« و میان شما دوستی و مهربانی نهاد»(3) افشاندن محبت در فضای خانواده هم مسؤولیت زن است و هم مسؤولیت شوهر و نباید منتظر بمانند که محبت از آسمان برای آن دو نازل شود.ممکن است این سؤال مطرح شود:چه باید کرد؟ آیا محبت و دوستی به دست انسان می باشد؟ پاسخ آن است که آری بدون تردید چنین است و کافی است که بر چیزی تمرکز بورزید و بدان بپردازید و به خود تلقین کنید که آن را دوست دارید و بدین ترتیب خیلی زود احساس خواهید کرد که عملاً آن چیز را دوست دارید.

ص: 291

در هر حال آیا فکر می کنی در دشوارترین شرایط باز هم عاشق همسرت هستی؟ آیا می توانی در صورت اشتباه و خطای طرف مقابل باز هم عاشق او باشی؟ آیا می دانی عشق درمورد خود شخص است نه درمورد کارهایی که او انجام می دهد؟ بنابراین برای داشتن یک رابطه ی سالم باید به این سطح از عاشقی برسی. مع الوصف آیا وجودت سرشار از گرمای عشق است و آنرا بی اختیار نثار همسرت می کنی؟ آیا همواره زیبایی ها و خوبی های طرف مقابلت را می بینی و یا تنها بر روی اشتباهات و نقاط ضعف او متمرکز هستی؟ آیا احساسات درونی او را درک می کنی؟ آیا از عشق ورزیدن به او لذت می بری؟ بدون شک گرما و عشق داشتن نسبت به یکدیگر یکی از نشانه های رابطه ی سالم در زندگی مشترک است.مع الوصف:

می شود روزی وجود همسران * صرف یکدیگر شود در هر زمان

با محبّت عشق خود تقدیم کنند* در سرای زندگی چون دلبران

شما می گیرم. » زیرا کسی که قدرشناس نعمت هایی که خداوند در اختیار او گذاشته، باشد. همین امر باعث می شود که یک انرژی مثبت در درونش بوجود آید و امیدواری وی را تقویت خواهد کرد. داشتن روحیه شکرگزاری از نشانه های سلامت روح و روان آدمی است. همچنین شکرگزاری، نشانه دور بودن آدمی از بیماری هایی چون غفلت از نعمت ها، غرور، بخل و کفران نعمت است. روح همسران شکرگزار، به سبب آنکه از غفلت، غرور و کفران نعمت به دور است، از سلامت و آرامش خاصّي در زندگي زناشوئي بهره مند است. در راستای همین موضوع باید اعتراف کرد که:

ای خداوندی که هستی در درون قلب ما * از همه غم های عالم همسران را کن رها

یا بده آرامشی در بهر طوفان و بلا * تا شویم آسوده از هر نوع مصیبت بی خطا

گر چنین کردی نمی دانم چه گویم ای خدا * از برای لطف بی پایان تو در این سرا

من همی دانم که نیستم لایقت ای باصفا * با زبان بی زبانی می کنم شکر تو را

گر پذیری شکر من از لطف تو باشد خدا * با چنین حالی بدون شک شوم اهل ولا

شکر تو خواهد برای خود ز من شکری جدا * دان که آن شکر هم عزیز شکر دگر خواهد ز ما

بهر هر شکری در این عالم شوی اهل وفا * آن وفایی که دهد آرامش اندر هر کجا

ص: 293

آن که گیرد فاصله از شکر تو بی هر صدا * می کند بر روح و جان خود همی ظلم و جفا

چون که این شکردرخودش دارد هزار ویک ندا * هر ندا داد خموش است از درون تا ماورا

هر که را شکرش دهی گردد جدا از ماسوا * این همان لطف تو باشد بهر جان در هر فضا

منّت شکر در ره جان فوق چون است و چرا * شامل هرکس شود آن افتخاری است پربها

پس حقیر گوید عزیزم روز و شبها تو نما * بندگی ی و شکر حق را در فضایی بی ریا

کن نه به همسرت، فراموش نکن که برای داشتن یک زندگی با نشاط، موفقیت در کار، معاشرت خوب اجتماعی و تربیت صحیح فرزندان ابتدا باید بستر آرامش و آسایش را در خانواده فراهم کنی.

وای و بر حال کسی که در جهان * بوده با زوج خودش نامهربان

گر که ایمانی بود در روح و جان * می کند هر دم محبّت بی گمان

«غفران» نیز به معنای پوشاندن گناه و به فراموشی سپردن آن است.(1) روشن است كه عمل به این دستورات اخلاقی، بخش وسیعی از کدورت­ها و مناقشات خانوادگی را از میان خواهد برد و مودت و محبت فی مابین را تقویت می­نماید.گذشت لازمه معاشرت به معروف است که خدای سبحان به آن در روابط خانوادگی فرمان داده و در آیه 19 سوره مبارکه نساء فرموده است: «...وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيرا»؛ و با آنان خوشرفتارى كنيد و اگر آنان را خوش نداريد "بدانيد كه" چه بسا چيزى را ناخوش بداريد و خداوند در آن خير بسيار نهاده باشد. معاشرت به معروف يك تكليف شرعى است.در آیه­ای دیگر، زن مورد خطاب قرار می گیرد و به وی در مواردی که از سوی همسرش جفایی می بیند، به «صلح و سازش» توصیه می­نماید. در آيه 128 سوره مباركه نساء چنین آمده است: "و اگر زنى، از طغيان و سركشى يا اعراضِ شوهرش، بيم داشته باشد، مانعى ندارد با هم صلح كنند و صلح، بهتر است؛ اگر چه مردم بخل مى ورزند. و اگر نيكى كنيد و پرهيزگارى پيشه سازيد، خداوند به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است."

در هر حال اغماض، مغفرت، عفو و گذشت، آبی است که آتش غضب و کینه را فرو می نشاند و به انسان آرامش روحی می بخشد. پیامبر(ص) فرمود:"از

ص: 297

یکدیگر، درگذرید تا کینه ها از میانتان رخت بربندد."(1) آری ای عزیز بزرگوار زن و شوهر باید این واقعیت را بپذیرند که همسر آن ها مثل هر انسانی دارای نقاط قوت و ضعفی است. آدم کامل و بیعیب در جهان پیدا نمی شود. اگر بپرسند تنها چیزی که می تواند به اختلاف پایان دهد کدام است؟ پاسخ داده خواهد شد: گذشت و اغماض. با اجبار و اکراه نمی شود بعضی از خصائص انسان را تغییر داد، اما با گذشت و سازش و مدارا می توان دلی را منقلب و گمراهی را به راه راست هدایت نمود، هیچ همسری صد در صد مطابق سلیقه انسان پیدا نمی شود.(با کمی تغیر)(2) بيشترين سفارش اسلام در مورد مسائل خانوادگى، در زمينه گذشت و اغماض هريك از زن و شوهر در لغزش ها، كج خلقى ها و اشتباهات يكديگر است; زيرا زن و شوهر دو انسانى هستند كه همانند همه انسان هاى ديگر، روحيات و طرز تفكرهاى دوگانه دارند. مع الوصف:

ز رمز همسری دارم پیامی * به جان گیر و گذشت را کن تداعی

اگر داني زناشویی چه حالیست * رها سازی عیوب تا می توانی

آری ای همسر بزرگوار، وجود عفو و گذشت به يقين كانون خانواده را گرم نگاه مى دارد، عشق و محبت را سرزنده مى كند و اختلاف و مشاجرات را به

ص: 298

پايان مى برد. عفو و گذشت نشانه حسن نيت و خوش بينى به زندگى است. عفو و اغماض به طور قطع، در عواطف دو طرف اثر خوبى مى بخشد و در طرز تفكر و شيوه عمل آن ها تحوّل ايجاد خواهد كرد. چه بسيار تيرگى ها كه در پرتو اين صفت از ميان برخاسته و جاى خود را به صفا و صميميت داده است.(1)

گذشت داشتن، به معنای فرودست بودن نیست، بلکه به معنای استوار بودن و استفاده مناسب از قدرت معنوی به منظور ساختن لحظات زیبا و ارزشمند در زندگی است. این خود یک تمرین برای استفاده از قدرت معنوی در ارتباط با زن وشوهر، یا والدین و فرزندان، یا بین دو انسان می باشد که به گونه ای جالب و زیبا، نوع انسان را از سایر حیوانات متمایز می سازد.(2)در هر حال:

بیا ای دوست سعادت را بنا کن * نرو دنبال شر، عیبش رها کن

شناس عیب خود و بگذر ز همسر* وجودت این بخواهد پس ادا کن

زن و شوهر، هر دو بايد توجه داشته باشند كه انسان به اين سادگى و سرعت توان رسيدن به آگاهى و پى بردن به خطاها و اشتباهات خود را ندارد، بايد با شيوه اى بسيار لطيف و با روشى بسيار ملايم و دقيق او را به قله آگاهى

ص: 299

رسانيد، خداوند در قرآن كريم سفارش مى كند كه از خطاى ديگران چشم پوشى كنيد بلكه خطاى آنان را ناديده بگيريد. وَليَعفوا و ليصفَحوا الا تُحبُّونَ ان يَغْفِرَ اللّهُ لَكُم واللّهُ غفورٌ رحيم(1) بايد عفو كنيد و چشم بپوشيد، آيا دوست نمى داريد خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است. مع الوصف بردباری و گذشت همیشه در رابطه زناشویی لازم و ضروریست. زوجین در یک زندگی موفق یاد می گیرند که بردباری بی نهایت و گذشت بی اندازه نسبت به شریک زندگیشان داشته باشند . آنها اشتباهات گذشته یکدیگر را به رخ هم نمی کشند ، بلکه خوبی های دیگری را برای خود و او باز گو می کنند.سعی نمی کنند اشتباهات دیگری را مقابله به مثل یا تلافی کنند. بخشش شریک زندگی؛ قلب تان را برای عشق ورزیدن او ، آزاد و راحت تر می کند.

می شود روزی دو تا زوج جوان * بگذرند از آنچه عیب است در میان

راه حق را درنوردند بی گمان* با گذشت و عفو خود در هر زمان

است تا زمانی که زنده هستید، متوجه نشوید زیرا بسیاری از این وقایع فراسوی درک ما و جزء اسرار الهی هستند و تلاش برای فهم حکمت خداوند با هوش محدودمان مانند سنجش اقیانوس با پیمانه است. همچنین در ذهن الهی، از دست دادنی ای وجود ندارد و اگر شما به ظاهر چیزی را از دست می دهید معادل آن شئ و یا حتی بالاتر از آن را به دست خواهید آورد و تمام این اشیاء وسیله ای برای تکامل و زیبایی شما هستند. بیایید کاملاً بپذیریم که در هر موقعیت نامطلوب، نیکی پنهانی برای همه وجود دارد.

چون که بی دینی بود خود درد سر* کی رهاند جان و دل را از ضرر

دان که فریاد خموش هر بشر * راه فطرت بوده نه راهی دگر

با مشاورهای غربی ای پسر * می شوی خوار و ذلیل و در بدر

آنکه در معنا و دین هست بی بصر * کی شود هادی تو را در این سفر

وی که با افکار غرب خون جگر * راه خود گم کرده اندر جام و دهر

او که خود غافل بود از خیر و شر * فکر وی باشد همیشه پر خطر

مشکلاتت را کند بر جسته تر * قلب و جانت را کند دور از ظفر

چون ندارد اعتقاد با هر نگر * خود بود در سطح حیوان یا بتر

همسر عاقل کند از وی حذر * در همه عمرش چه در سیر و حضر

پس عزیزم کن عبور از این گذر * تا شوی آرام و گیری صد ثمر

ص: 302

با مشاورهای مومن چون پدر * کن تو شور و مشورت بی هر سپر

چون خدا خوانند به هنگام سحر * جز خدا چیزی نخواهند تا به فجر

حرفشان آرد سعادت را چو زر * بهر جان دارد هزار و یک اثر

چون که دین گوید همه زیر و زبر * می برد بالا تو را با بال و پر

راه حق سبز است چو برگی بر شجر(1) * بهر هر زوجی ز پایین تا به سر

این حقیر خواند تو و صدها نفر * سوی حقّ و خالق نور و قمر

لجاجت را نما از خود همی دور * فراموشش کن و بسپار به آن باد

وفاداری مفهومی گسترده ای دارد ولی مقصود ما از این واژه در روابط میان زوجین، تعهد متقابل آندو در اخلاق جنسی است؛ بنحوی که در امور جنسی از بیگانه چشم بپوشند و ارضای نیازهای خود را در چارچوب خانواده و در کنار همسر خود جستجو نمایند. قرآن کریم خانواده و جامعه را عاری از هر گونه آلودگی اخلاقی در امور جنسی می خواهد. تردیدی نیست که نقض اصل وفاداری در امور جنسی جامعه را آلوده می کند و در جامعه آلوده، محرِّک­های جنسی فراوان است و در چنین جامعه ای خانواده در معرض انحلال است. بنابراین، این دو نهاد در هم تاثیر متقابل دارند و صلاح و فساد هر کدام در دیگری اثر دارد. بدون شک، وفاداری زوجین به یکدیگر در امور جنسی، وابستگی آندو را به یکدیگر زیاد می کند و آنان را پایبند به خانواده نگه می دارد و در مقابل، روابط آزاد جنسی، «کاهش وابستگی زوجین به یکدیگر» و سستی بنیان خانواده را به دنبال دارد. در اینجا خطاب به افرادی که مرتکب خیانت به همسر خود می شوند باید گفت:

ز مکر و حیله کی گردی شکوفا * خیانت عاقبت گردد هویدا

جواب همسرت در دار عقبا * چه گویی بوالهوس گردی تو رسوا

ايجاد پاكترين و صميمی ترين عواطف بين زوجين و برقرار ساختن يگانگی و اتحاد كامل در كانون خانواده یک مسأله مهم است؛ تأمين اين هدف وقتی ممكن است كه زوجين از هر گونه استمتاع از غير همسر قانونی چشم بپوشند.(1)

ص: 305

آری ای همسر با ایمان، قرآن کریم مؤمنان را به وفاداری به عهد و پیمان توصیه می کند:«وَالمُوفُون بِعَهدِهِم إذا عاهَدُوا»(1)؛کسانی که به عهد و پیمان خود وفادارند.»«یا أیّها الذین آَمَنوا أَوفُوا بِالعُقُودِ«ای کسانی که ایمان آورده اید به عهد و پیمان ها وفادار باشید.»رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «اَلمُؤمِنُونَ عِندَ شُرُوطِهِم»(2)؛«افراد باایمان به شرط های بین خودشان پای بند هستند.» بنابراین وفاداری به پیمان زناشویی و شروط و مقرّرات آن در موفقیت ازدواج و ایجاد آرامش اثرگذار است. آری:

اگر ایمان محکم در درونت * شود همراه قلب و پوست و خونت

محال است که شوی خائن به همسر * رها گردی ز افکار زبونت

معنای سازگاری این نیست که زن، ببیند، شوهرش ایده آل است، یا مرد ببیند، زنش ایده آل است و همان فرد مطلوب اوست. اگر معنای سازگاری این باشد، به طور طبیعی انجام می گیرد و اراده ی شما را نمی خواهد؛ این که می گویند، سازگار باشید؛ یعنی شما با هر سلیقه و ویژگی همسرتان بسازید. در سخن گفتن، باید روشی در پیش گرفت که از بروز سوءتفاهم جلوگیری شود. این نکته، بسیار در خور توجه است؛ چه بسا اتّفاق می افتد که گفته ها با شنیده ها همخوانی ندارد و آنچه می گوییم، غیر از چیزی است که طرف مقابل از آن می فهمد. هم الفاظ را باید دقیق انتخاب کنیم تا مفهوم را به درستی انتقال دهد و هم از تعبیر و تفسیرهای دور و دراز و برداشت های منفی بپرهیزیم. بر زبان آوردن کلمات و سخنان توهین آمیز، می تواند، بر روابط زناشویی بسیار زیانبار باشد و خنثی نمودن اثر مخرب آن مشکل است. افرادی هستند که پس از گذشت سی یا چهل سال، از شنیدن حرف نیشداری که همسرشان هنگام عصبانیت بر زبان رانده ناراحتند. مع الوصف ای عزیز بزرگوار بهتر است، از ابتدای زندگی، خود را به سخنان زیبا و محبّت آمیز عادت دهی و بهترین گزینه را برای سازش و ایجاد آرامش انتخاب نمایی.

منش و تنظیم معادلات زندگی باشند. در فرهنگ شیعه، وجود مفاخر آسمانی و انسان های کامل معصوم، سرمایه ای بزرگ و معنوی و پشتوانه ای ارزشمند برای الگوبرداری به شمار می روند.مولای متقیان علی(علیه السلام) درباره ی بهترین الگو در راه و رسم الگو طلبان در نهج البلاغه می فرماید: «به پیامبر پاکیزه و پاک اقتدا کن، که راه و رسم او الگویی است برای الگو طلبان، و مایه فخر و بزرگی است برای کسی که خواهان بزرگواری باشد، و محبوب ترین بنده نزد خدا کسی است که از پیامبرش پیروی کند و گام بر جایگاه قدم او نهد.» (4)سعادت یابی و زندگی موفق در پرتو الگو گیری از رسول خدا و ائمه اطهار (علیهم السلام) است. فقدان الگوی مناسب در زندگی زناشویی موجب بسیاری از مشکلات و ناهنجاری هایی می گردد که به راحتی قابل جبران نخواهد بود. لذا:

دان پیامبر(ص)بوده اسوه بهرکل انس و جان * خلق وی باشد سراسر درس و پند اندر جهان

آنچه فطرت طالب است باشدعجین درخلق آن * داد خاموش درون دادش بود بی شک همان

گرسعادت خواهی و آرامشی فوق بیان * کن عمل بر خلق خاتم تا شود روحت جوان

در زناشویی و همسرداری در سرّ و عیان *یا که در برخورد خود با قوم و خویش و دیگران

همچنین در ذکر و یاد و بندگی تا آن کران * یا که آنچه خلق نیک است و همی آرد امان

ص: 308

آنچه باشد ارزش و خواهد ز تو روح و روان * بهر عقبایی که با آن تو روی باغ جنان

لحظه لحظه گو تو بر خود در درون هر مکان * با همان لطف خدا بهرش نما کوشش چنان(1)

همّتت راکن دو چندان در همه دور و زمان * تا روی از خود برون و زیر و رو گردد روان

وفق سنّت کن عمل ای جان من با هرتوان * در فضایی که روان خواهان آن است بی گمان

خلق نیکو بوده آن خلق رسول(ص)با صد نشان * این همان داد درون است در زمین و آسمان

پس حقیر گوید در این دوران به هر خرد وکلان * خواست فطرت باشدآن خلق رسول(ص)مهربان

همسرش وي را لايق همسري خود نمي بيند و يكي از دو همسر يا هر دو، در اين انديشه باشند كه بهترين همسر را براي خود برنگزيده اند. اين پنداشت در ذهن هر يك از زوجين وارد شود، موجب تلخ كامي و ناخرسندي در طرفين و البته تلخ تر و سنگين تر براي زوجي خواهد بود كه مورد خسران قرار گرفته و مي داند كه همسرش او را لايق نمي شمارد.

با الگوبرداري از زندگي مشترك و شكوهمند فاطمه (س)، مي توان اين معيار وزين را در تحكيم خانواده عرضه نمود كه «همسر را بهترين همسر دانستن»، از اولين و اساسي ترين گام هاي مسير خوشبختي خانواده است. شاهد اين مدعي اين است كه پيامبر(ص) در طليعه ي زندگي علي(ع) و فاطمه (س)، نخست، ديدگاه آنان را نسبت به همسري با يكديگر جويا مي شود، آن گاه كه از علي(ع) مي پرسد: «همسرت را چگونه يافتي؟» جواب مي شنود: «چه قدر او ياور خوبي در راه اطاعت خدا است» و زماني كه از فاطمه (س) سؤال مي كند كه «تو همسرت را چگونه يافتي؟» آن بانو در پاسخ مي گويد: «علي(ع) بهترين شوهر است.»

آری ای عزیز، وجود چنين ديدگاهي ميان همسران نه تنها مايه ي خوشبختي است، بلكه موجب پوشاندن نقايص هر يك از زوجين در نظر ديگري است و اگر اين نگاه متعالي و زيبا متقابل باشد، لطف اين زندگي به سرحد اعلاي كمال و بالندگي خواهد رسيد.

گفتار با یکدیگر اطمینان داشته و نسبت به هم شک و تردید نداشته باشند. اگر اعتماد میان زن وشوهر از بین برود، تمام رفتارها و گفتارهای آن دو برای هم معنادار می شود. در این صورت دیگر آرامش از این زندگی رخت برخواهد بست. اصلی ترین عاملی که می تواند اعتماد متقابل را از بین ببرد «دروغ» است. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: «کسی که به دروغ گویی شناخته شود، اعتماد به او کم میشود»(1) وقتی اعتماد از بین رفت، همسر تمام حرف های انسان را با یک گوش شنیده و تمام رفتارهای انسان را با یک چشم میبیند بنابراین صداقت چنین شخصی بی مشتری خواهد بود. در این زمینه امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمودند:«کسی که به دروغ گویی شناخته شود، حرف راستش هم پذیرفته نمی شود.»(2) گاه این بی اعتمادی تا اندازه ای پیش می رود

که فرمود با دلایل محکم هم نمی توان اعتماد همسر را به خود جلب کند؛ چرا که دروغ های زیاد، او را به عنوان یک دروغ گوی تمام عیار معرفی کرده است. این گونه می شود که زندگی برای فرد دروغ گو بی معنا خواهد شد. امیرمؤمنان علی(علیه السلام) فرمود: «کسی که زیاد دروغ می گوید، در گفتارش مورد اتهام است، هرچند دلیل مدعایش محکم باشد و راست بگوید.» (3)

از آن جا که دروغ یکی از نشانه های نفاق و دورویی است، رفتارهای محبّت آمیز و محترمانه هم که آب حیات هر زندگی است، کارکرد خود را از دست

ص: 311

می دهد؛ چون همسر فرد دروغ گو، محبّت و احترام او را غیرواقعی می پندارد؛ البته شاید برخی بگویند اگرچه ما تابه حال چندبار دروغ گفته ایم؛ امّا دورویی در فرهنگ زندگی ما جایگاهی ندارد. در پاسخ به این افراد باید گفت که اوّلاً همان طور که گفته شد، خود دروغ ها نوعی دورویی است، ثانیاً اگر انسان دست از دروغ که نفاق گفتاری است برندارد، عاقبت به نفاق باطنی هم مبتلا خواهد شد. یکی از دلایل مخرّب بودن دروغ آن است که همسر فرد دروغ گو، احساس می کند که مورد خیانت واقع شده، چرا که دروغ نوعی خیانت است. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمودند:«..... دروغ، خیانت است.»(1)

پیام این حجاب ناب، بیانگر معرفت است * معرفتی که بهر یار، بی تب و تاب نمی شود

رهایی از بند صدف، جفا بود بر مرد و زن * آخر این سیر وسفر،که بی حباب نمی شود

حقیر در این ظلمتکده،گوید برو به سوی نور* معرفت عفاف وذات،که بی کتاب نمی شود

رواج عفت عمومي، رعايت حجاب و حفظ حريم لازم در روابط زن و مرد، از ديگر عواملي است كه نقش به سزايي را در حفظ بنيان خانواده از تزلزل و در نهايت فروپاشيدگي، ايفا مي كند. چنان چه در جامعه اي، روابط و مرزهاي توصيه شده در اسلام خلط شوند، حق و باطل درهم مي آميزد و در نهايت بنياد خانواده ها مورد تهديد و خطر قرار مي گيرد. حضرت فاطمه (س) به عمق اهميت مسأله ي حجاب و عفاف و حفظ حريم در روابط با نامحرم آگاه بودند؛ تا آن جا كه يكي از مهمترين پيام هاي فاطمي حفظ حجاب، بهترين زينت زن» است"عقيده ي حضرت فاطمه (س) در باب حجاب و تحفظ از بيگانه، داراي شرافت و عظمتي وصف ناشدني و مرتبتي متعالي و به بیانی نیاز روح و جان و فطرت است.

دان حجاب باشد نیاز روح و جان * چون همان داد نهان است و عیان

گر که خواهی تو شوی آرام و شاد* کن حجابت را رعایت در جهان

ضمناً متذکر می گردد که زناني كه پوشش ندارند، كمتر در جذب مرد و ايجاد حالت طلب و عطش در مردان موفقند. پوشش به زنان، وقار و عظمت مي بخشد و آنها را در دل مردان به صورت بت هاي افسانه اي قرار مي دهد، اما

ص: 313

زناني كه به اصطلاح دست و دل بازند و با جلوه گري ها و طنازي ها، اخلاق جاهليت را در جامعه رواج مي دهند. بدانند كه يك هزارم زناني كه پوشش دارند، در نزد مردان ارزش ندارند و به همين جهت، در كار خويش موفق هم نيستند و مرداني كه به آنها دل مي دهند، دلي همه جايي و وحشي دارند.(1)آری:

ص: 314

هرگز نشود خوار، حجاب بشری * گر ذوب شود، نماد هر خیره سری

بر بام جهان ندای پوشش باشد * پوشش چو شود، حلقه بر هر بصری

جانا ز نهان گیر، تو الهام نبی * فطری ست حجاب ناب،چرا بی خبری

آن سوی جهان، گر همه عریان باشند * ظلمی ست، به فطرت و ندارد ثمری

جز پاکی طلب مکن، در کون و مکان * پوشش، صدف و حجاب بر تن گوهری

در غرب جهان حجاب گردیده فدا * بر روح زنان جفا نمود و ضرری

اسلام به جان و دل ما داده پیام * در راه کمال حجاب دارد اثری

با گمرهان بی خبر، چه می توان کرد * ای آنکه چو این حقیر، هم خون جگری

البته در خصوص حجاب و اهمیّت آن؛ جا دارد اشاره شود که شاعر و مولف در کتابی تحت عنوان "حجاب؛ فریاد خاموش فطرت" بصورت مستدل اثبات می کنند که حجاب یک امر و خواست فطری

ص: 315

است و هر کسی نسبت به آن کم توجهی نماید به فطرت خود ظلم کرده و سعادت دنیا و آخرت و نيز آرامش روحی و روانی اش را با مشکل روبرو نموده است. لذا مطالعه کتاب مزبور را به همه فطرتهای پاک و ضمیرهای حق جو و حق پذیر توصیه می کنم.

عواطف و توجه به صميميت و وحدت است. «از يكديگر عيب جويي نكنيد».(1) يكدلي و همراهي كردن هم درزندگي و ايجاد وحدت و پذيرش تفاوت هاي هم مي تواند همان وحدت را برساند كه قرآن روي آن انگشت گذاشته و فرموده كه از خودتان عيب جويي نكنيد.

براي برطرف شدن اين رذيله اخلاقي طرفين بايد به اين آگاهي برسند كه حافظ اسرار يكديگر بوده و عيب پوش هم باشند. همان گونه كه خداوند زن و شوهر را لباس يكديگر دانسته است يعني چنان كه لباس حافظ تن است و حجابي است روي عيب هاي بدن، زن و شوهر هم نسبت به هم بايد چنين باشند. اگر زن عيبي از شوهرش ببيند و آن را در ميان ديگران فاش نمايد، اولا شوهرش را رسوا نموده و هم خودش را كه وصله تن شوهرش مي باشد، و اگر شوهر نيز عيبي از همسرش ديد، نبايد آن را به ديگران بازگو نمايد. دراين ميان بايد به شدت از مقابله به مثل كردن خودداري كرد و سعي كرد با تذكرهاي به جا و مهرآميز در صدد از بين بردن آن عيب و يا عادت غلط برآمد.

مع الوصف در زندگی خانوادگی، زن و مرد بایستی بدی های یکدیگر را نادیده بگیرند. نقص زن، نقص مرد است و نقص مرد، نقص زن است لذا ای همسر بزرگوار باید در روابط، نقص پوش باشی. همچنان که قرآن زن و مرد را لباس هم معرفی کرده است. اگر خواهان محبت و حل مسائل در خانه هستی باید منفی باف نباشی. اگر به اشکال یا نقصی در طرف مقابلت رسیدی؛ نباید نگاه

ص: 317

نقطه ای داشته باشی و تمام تمرکزت را به آن معطوف کنی؛ بلکه آن را در کنار خوبی ها و قوت های او ببین و گاهی به نقص ها و عیوب خودت هم توجه کن تا بتوانی از سرزنش کردن و عیب جو بودن فاصله بگیری.در هر حال ای عزیز بزرگوار:

می شود روزی دو تا زوج جوان * بگذرند از آنچه عیب است در میان

راه حق را درنوردند بی گمان * با گذشت و عفو خود در هر زمان

کند و برگردد.»(1) و بطور کلی در خصوص قهر کردن فرموده اند: قهر کردن بیش از سه روز روا نیست. پس اگر [آن دو نفر که با هم قهرند] با هم روبرو شدند و یکی از آن دو سلام کرد و دیگری جواب سلامش را داد هر دو در ثواب شریک هستند. ولی اگر جوابش را نداد آنکه سلام کرده از گناه مبراست و دیگری گناهکار است.(2) در هر حال در صورت اختلاف و قهر راههایی برای آشتی وجود دارد که در غزل زیر به آن اشاره شده است:

مي شود زوجي كنند خاميّ خام * طرح دعوي را برند پيش عوام

در مسير زندگي با هر گمان * راه كج را طي كنند اندر حرام

بي شك اينجا بهر هر پير و جوان * داد پنهان درون دارد پيام

راه كج را تو مرو اندر جهان * مشكلاتت را مگو با هر كلام

از براي هر كه هست خرد و كلان * زندگي ويران كند با هر قوام

تا تواني با گذشت و هر بيان * صلح و دوستي را نما بر خود به نام

ص: 319

راه آشتي را برو با پاي جان * راه قرآن و نبيّ و هم امام

گر شما مجبور و گشتی هر زمان * حرف همسر را زني با هر مرام

با مشاور كن تو شوري در امان * يا بزرگي را كنيد بر خود زمام

تا كنند هر يك تو را در اين مكان * واقف حكم خدا و راه تام

گر نشد حاصل مراد تو بدان * حكم قاضي مي كند كار را تمام

می شود»(1) پیامبر(ص) می فرماید:«هر زنی که با شوهر خویش مدارا ننماید و او را بر کارهایی که مقدور نیست، مجبور نماید، هیچ عبادت و کار نیکی از او قبول نمی شود و خداوند را غضبناک، دیدار خواهد نمود».(2)امام باقر(ع) درباره ی صبر و تحمّل زن بر آزار شوهر می فرماید: «جِهادُ المَرأَةِ اَن تَصبِرَ عَلی ما تَری مِن اَذی زَوجِها»(3) جهاد زن، عبارت از صبر و تحمّل بر آزار همسر است.

گيرند؛ چون هريك از دريچه منفعت شخصى به زندگى مى نگرد و ترجيحات او از نوع نفسانى است تا عقلانى.

در چنين شرايطى، اگر زوجين داراى اخلاق ملايم و تربيت صحيحى باشند، مى توانند به جاى اعمال سليقه شخصى و حاكميت زور و قدرت در عرصه زندگى، پايه هاى استوار و مطلوبى براى حل اختلاف سليقه هاى خود بيابند و منطق در صحنه زندگى شان حاكم باشد. زوجين، بخصوص مردها، بايد اين واقعيت را بپذيرند كه هرگز اعمال قدرت، قدرت نمى آفريند، بلكه از زور و قدرت بايد زمانى استفاده كنند كه از راه هاى ديگر مأيوس گرديده باشند.(1)

در غياب (همسر خود)، اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده حفظ می نمایند. عبارت «حافظات للغیب» ممکن است ناظر به حفظ اموال یا عفت باشد و ممکن است نظر به اطلاق عبارت، هر دو مراد باشد. در آیات نخست سوره مبارکه تحریم، بعد دیگر امانت داری در حریم خانواده مورد توجه قرار گرفته است. خدای متعال در این آیات با اشاره به خطای بعضی همسران پیامبر فرموده است: «وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلى بَعْضِ أَزْواجِهِ حَديثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَها بِهِ قالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هذا قالَ نَبَّأَنِيَ الْعَليمُ الْخَبير». این آیات و آیات قبل و بعد آن، خداوند افشای راز در روابط خانوادگی را تقبیح نموده و بعضی همسران پیامبر را به خاطر این عمل مورد سرزنش قرار داده است.

آری ای عزیز اهل امانت بدان که زن و شوهر بايد مَحْرم اسرار يكديگر باشند و همانند همدمي امين، مطمئن و دلسوز، عيوب يكديگر را بپوشانند و از افشاي اسراري كه ممكن است باعث دردسر و اختلاف شود، خودداري كنند. قرآن كريم در تعبيري زيبا و سنجيده در سوره بقره آيه 187 مي فرمايد: "زن و مرد لباس يكديگر هستند"خاصيت لباس اين است كه علاوه بر ايجاد گرمي و زينت بودن، عيب هاي جسماني فرد را مي پوشاند. زن و مرد نيز همانند لباس كه حافظ تن و حجابي بر روي عيب هاي بدن است، بايد عيب ها و اسرار نهاني همديگر را بپوشانند. رازداري همسران به ويژه زن، افزون بر اينكه موجب كسب اجر معنوي مي گردد، موجب ارتقاي منزلت انساني نيز مي شود. امام صادق(ع)

ص: 324

فرمودند: "کسي که عيبي از مؤمني بپوشاند - عيبي که از افشا شدنش مي ترسد - خداوند هفتاد عيب از عيب هاي دنيا و آخرت او را پوشيده مي دارد" (1)

بنابراين، در آموزه هاي ديني توصيه شده است با همسري رازدار و مطمئن ازدواج كنيد. امام صادق(ع) در روايتي در اين باره مي فرمايند: "نگاه كن و توجه نما كه خود را در چه موقعيتي قرار مي دهي و چه كسي را شريك زندگي و اموالت مي كني و چه كسي را از دين و رمز و راز زندگي آگاه مي سازي" (2)

آری ای عزیز بزرگوار، یکی از مهمترین عواملی که به نگهداری چارچوب حریم خانوادگی لطمه می زند و تعادل آن را درهم می ریزد، بازگو کردن اسرار و رازهای درون خانواده نزد دیگران است. ضروری است زن و شوهر در جهت حفظ حرمت ها، اسرار یکدیگر را نزد دیگران فاش نکنند و آن را امانتی از جانب یکدیگر نزد خودشان تلقی نمایند. چرا که رازداري همسر نشانۀ امانتداري، الفت، دلسوزي، بزرگواري، سعۀ صدر و خداترسي اوست. افشاي اسرار همسر افزون بر سلب اعتماد در ميان اعضاي خانواده، باعث ايجاد فتنه و درگيري و هتك حيثيت در اقوام مي گردد و چه بسا خانواده هايي دچار بحران و ازهم گسستگي گردند. بنابر این آدمی درخانه خود چیزی جز آرامش و راحتی را خواستار نیست و هر آنچه را که به این آرامش ضربه وارد سازد را دوست ندارد و بدی می پندارد. محفوظ بودن محیط زندگی زناشویی با حفظ اسرار خانوادگی از مسائلی است که بعنوان محوریت خوشی مطرح است. امام صادق

ص: 325

(علیه السلام) فرمود: «إفشاءُ السّرِّ سُقُوطٌ»(1)؛«افشای راز، سقوط زندگی است.» و علاوه بر آن موفقیت زندگی های زناشویی زمانی افزون خواهد بود که توأم با سرپوشی باشد تا لطافت و زیبائی اهداف معین شده در زندگی بیشتر احساس شود. امام علی (علیه السلام) فرمودند: «أنجَحُ الاُمُورِ مَا أحاطَ بِهِ الکِتمانُ»(2)؛«موفق ترین کارها آن است که پوشیده شد.»

و وسواس های فکری خود داری کنی تا آسیبی به روابط زناشویی خود و همسرت وارد نشود

که در اکثر خانوده ها، اين اصل قرآني به صورت مطلوب رعايت و حفظ نمي شود. با رعايت اين اصل توسط اعضا خانواده مخصوصاً همسر و حفظ اقتدار مرد به عنوان تکيه گاه افراد خانواده، آرامش و امنيت اعضا مخصوصاً زن خانواده به بهترين شکل تأمين مي گردد.

برای خود می پسندی برای دیگران نیز بپسند و آنچه را برای خود نمی پسندی برای دیگران نیز نپسند.»(1) و فطرت همه ی انسان ها یکسان است و در دوست داشتن بعضی امور و احساس نفرت از بعضی دیگر مشترکند. همه انسان ها، خوش رفتاری، لبخند، رفتار محبت آمیز و عفو و گذشت و... را دوست دارند و از ترش رویی و بددهانی و انتقام جویی و... متنفرند. در زندگی اجتماعی، ممکن است بین افراد جامعه تعارضاتی پیش بیاید. اگر در این تعارضات، هر یک از طرفین خود را به جای دیگری بگذارد و ببیند اگر جای او بود دوست داشت چگونه با او رفتار شود، خود به خود بسیاری از مشکلات برطرف می شد.در راه درك يكديگر و رسيدن به تفاهم، زوجين بايد به اين اطمينان برسند كه محبوب يكديگرند و در بينشان پيوندى حقيقى و آسمانی وجود دارد.

معده، سردرد و... مبتلا مى شوند که به نام بیماری هاى روان تنى موسوم هستند. در روایت بسیار زیبایی از رسول گرامی اسلام نقل شده است که حضرت فرمودند: آن چه تمامش درک نگردد، تمامش ترک نگردد. معنای این روایت این است که اگر در کاری موفق نشدی آن را با تمام و کمال انجام بدهی سعی نکن از آن کار نا امید شوی و به طور کامل ترک کنی. در این صورت هر اندازه برایت مقدور بود انجام بده. مثلا همسري تصمیم می گیرد از امروز نماز هایش را به موقع بخواند و با جدیت کار را شروع می کند و نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را می خواند ولی برای نماز صبح خواب می ماند و بعد نا امید می شود و با خود می گوید این چه نماز خواندنی است؟من که موفق نشدم نماز صبح را بخوانم و لذا این تفکر او را به سمتی می کشد که

کلا نماز را ترک می کند، و اگر این کار چند بار تکرار شود تبدیل به بیماری افسردگی می شود و شخص همیشه خودش را گناه کار می داند. این در حالی است که رسول گرامی اسلام فرموده است اگر موفق نشدی کاری را به اتمام برسانی و 100 درصد انجام دهی سعی کن آن کار را به طور کامل ترک نکنی و هر اندازه برایت مقدور بود انجام بده.. » مع الوصف ای عزیز بزرگوار اگر همسري وفق اين حديث شريف عمل كند؛ بدون شك در انجام امور مختلف با مشكل روبرو نخواهد شد و آرامش خاصّي را در زندگي مشترك احساس خواهد كرد.

است که وقتی زن و شوهر در کنار یکدیگر قرار می گیرند و در جمیع شئون زندگی، با یکدیگر شریک می شوند، گاه اختلاف سلیقه هایی پیدا می کنند. برای آن که این اختلاف ها، اساس زندگی مشترک را خدشه دار نسازد و قلب همسران را از هم نرنجاند، باید ای عزیز بزرگوار به فرآیندی جهت سازش و توافق توسل کرد. که در طی این فرآیند، هر یک از زن و شوهر از بعضی امیال، خواست ها و سلیقه هایشان برای احترام به نظر همسر خود، چشم پوشی کنند. البته این امر، درباره ی وجود دو معصوم(س) با عامه ی مردم متفاوت است. با این وصف، علی(ع) در این زمینه درباره ی همسرش فاطمه (س) می فرماید: «فاطمه(س) مرا به خشم نیاورد و مخالفتی با امر من نکرد و هر وقت نگاهش می کردم، تمام غم هایم زایل می شد.»

تصویر

اصولاً خانواده اى سالم است كه محيط سالمى براى سعادت زن و شوهر و فرزندان باشد، و اين مقصد قابل وصول نيست، مگر آن گاه كه طرفين به تعهداتى پاى بند باشند; در هر جا كه اشتباهى و لغزشى پديد آمد، توقف كنند، و با تلاش براى تطبيق خود با ضوابط و قواعد، دوباره به پيش بروند. افرادى هستند كه در اثر عدم آگاهى از ضوابط و حقوق و يا بى توجهى به اصول حيات مشترك، دايم دچار درگيرى و اختلاف بوده، فرصت عمر را، كه بايد صرف خودسازى شود، در راه مشاجره و اختلافات مى گذرانند.

در زندگى زناشويى، در عين اينكه اصل بر مودّت و صفا و ايثارگرى است، اما اين اصل نبايد فراموش شود كه ميزان خواسته ها و توقّعات و تلاش ها نمى تواند بى حساب و بر اساس سليقه شخصى باشد. اگر بخواهيد در زندگى زناشويى و در كنار همسر حقى را به خود اختصاص دهيد، ناگزيريد همان حق را براى همسرتان نيز قايل باشيد و شك نيست مادام كه شما اداى حق همسر را نكرده ايد، نخواهيد توانست توقّع اداى آن را از او داشته باشيد. شناخت حقوق متقابل و توجه به اين حقيقت كه اگر براى يك فرد حق در نظر گرفته مى شود براى طرف مقابل، مسئله تكليف مطرح است كه بايد به آن تكليف عمل كند، زندگى را از زواياى تاريك بيرون مى آورد و ابعاد وظايف هر دو طرف را روشن مى كند.

آری ای عزیز بزرگوار اسلام براى هريك از اعضاى خانواده، حقوق خاصى معيّن كرده است(1) كه در صورت آشنايى با اين حقوق، تكليفى را در مقابل اين

ص: 332

حقوق بايد بر دوش بگيرند. ضرورى است زن و شوهر هر كدام حقوق و وظايفى كه در قبال يكديگر دارند مورد مطالعه و بررسى قرار دهند تا بتوانند در قبال يكديگر موضعى نيكو اتخاذ كنند. آگاهى به حقوق و وظايف خود، مقدّمه عمل است و جلوى بسيارى از اختلافات و درگيرى هاى في مابين را مى گيرد. مع الوصف:

چون که بر همسر بود حقّی ز دین * با ادای آن شوی چون متّقین

روح آرام تو اندر این زمین * با همان تکلیف شود راحت ز کین

این کارها یکی پس از دیگری باعث می شود که کم کم برای او ملکه ایثارگری پیدا شود، ملکه دیگر گرایی ارزشش از دنیا و آنچه که در دنیا است بالاتر است.(1)

مع الوصف ای عزیز بزرگوار در روابط همراه با ايثار، هرچه هست، صفا و گذشت است، صميميت و اخلاص است، و طرز برخوردها به گونه اى است كه گويى طرفين در هاله اى از قداست و نور قرار دارند و حياتشان شبيه حيات فرشتگان است، نه جانورانى كه دايم درصدد آزار يكديگرند. يكى از جنبه هاى ايثار و فداكارى هميارى و همكارى مرد با زن در كارهاى خانه است. اگر مرد به دنبال ايجاد محبت و مودّت در دل همسر خود باشد، بايد در خانه همكار همسر خود باشد.

همسر مومن بدون هر نقاب * با همان ایمان و عشق ناب ناب

می کند ایثار ز عمق روح و جان * بهر همسر وفق متن این کتاب

خونی همچون دوقلوها را شقیق می خوانند، زیرا در تقسیم سلولی به دو موجود و برادر دوقلو تبدیل شده اند. بنابراین، شقیق برادرانی هستند که در اصل یک جسم بودند ولی به دو قلو و چند قلو تبدیل شده اند. این که در قرآن از اختلاف میان همسران به شقاق تعبیر شده است، از این روست که از نظر قرآن، همسران در حقیقت کیان یکتا و یگانه ای هستند که جدایی میان ایشان در حکم شقاق است. بدینجهت ای عزیز بزرگوار خداوند در آیه 53 سوره نساء، از مؤمنان می خواهد که اجازه ندهند شقاقی میان همسران در خانواده ایجاد شود و همین که ترس این معنا رفت می بایست پیش قدم شده و راه برای آشتی ایجاد کنند و اجازه ندهند تا این ترس شقاق به شقاق واقعی منجر شود؛ زیرا در این صورت هر دو تکه از یک جسم و جان آسیب می بیند. دیده شده که همسران پس از

شقاق، دچار مشکلات روحی و روانی بسیاری می شوند که به سادگی قابل درمان نیست و حتی پس از ازدواج با دیگری آثار آن باقی می ماند، زیرا ازدواج شرایطی را فراهم می آورد که همسران در یک فرآیندی از دوگانگی به اتحاد و سپس وحدت می رسند.

می شود روزی وجود همسران * صرف یکدیگر شود در هر زمان

با مودّت عشق خود تقدیم کنند * در سرای زندگی چون دلبران

اضطراب را در وجود خود بیابند. زمانی که نظم در خانواده ای حکم فرما نباشد، امنیت و آرامش از آن رخت بر می بندد و آن خانواده یک خانواده خمود و کسل و بی حالی تلقی می گردد. امام رضا علیه السلام فرمود: ازدواج را در شب قرار دهید، چون شب و همسر، هر دو وسیله ی سکون و آرامش انسانند.(1) بنابرین ای عزیز بزرگوار باید یاد آور شد که بخش عظیمی از دستورات و سفارشات قرآن کریم در راستای تنظیم اندیشه و اعمال انسان است. امیرمؤمنان علیه السلام در این باره می فرمایند: آگاه باشید که آگاهی از آینده، خبر از گذشته، داروی درد نادانی و گمراهی و نظم و ترتیب زندگی روزمرّه شما در قرآن (آمده) است.(2) آری ای عزیز منظم، اگر در زندگی بسیاری از بزرگان دقت کنی می بینی که یکی از اصولی که در زندگی آن ها حکم فرما بوده است قانون نظم و انظباط بوده است. به طور نمونه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) این گونه بوده اند. در خاطرات زندگی حضرت امام دارد که امام نظم خاصی داشتند. کارهایشان در ساعتهایی معین انجام می شد. برای کار روزانه شان جدولی داشتند که خود ایشان آن را تهیه کرده بودند، در آن جدول کارهای همه ساعات شبانه روز امام درج شده بود، به جز ساعاتی از شب که برای نماز شب و راز و نیاز با خدا از خواب بر می خاستند.(3)

ص: 336

مانند گذشته عمل کرد. به هر حال اين روزها فعاليت هاي اجتماعي خانم ها بيشتر شده و آنها دوش به دوش همسرانشان براي تامين مخارج زندگي تلاش مي کنند در حالي که از وظايف سنتي شان چيزي کم نشده و پس از مراجعه به خانه بايد کارهاي منزل و رسيدگي به فرزندان را انجام دهند.

کارشناسان معتقدند که توجه مردان به مشارکت در امور خانه مي تواند زمينه ساز عشق و محبت ميان همسران باشد. در زندگي حضرت فاطمه (س) و امام علي (ع) اين همکاري فراوان يافت مي شود؛ تا جايي که نقل مي کنند روزي پيامبر (ص) به خانه اميرالمومنين علي (ع) رفتند و ديدند که آن دو بزرگوار هر دو مشغول کارند. فرمودند کداميک از شما خسته تر است؟ اميرالمومنين (ع) پاسخ دادند فاطمه خسته تر است. پيامبر (ص) فرمودند، فاطمه جان برخيز، من کارهايت را انجام مي دهم. همه کارهاي حضرت فاطمه (س) و امام علي(ع) با هم بود. يعني با هم کار مي کردند و با هم درد دل مي کردند و با هم مشورت مي کردند. وقتي حسنين (عليهم السلام) بيمار مي شوند با هم براي شفاي آنان روزه مي گرفتند. همه اينها نشان از صميميت اين خانواده است. درست است که آنها معصوم بودند و رفتارشان الهي بود. اما رفتار غير بشري نداشتند؛ از اين رو بايد الگوي ما باشند.

آری ای عزیز مومن اين بزرگواران با رفتارشان به ما ياد دادند که مردان وقتي به خانه مي آيند خودشان را درگير کار خانه کنند و به استراحت نپردازند و خانم را تنها نگذارند. خانم ها هم بايد به آقايان کمک کنند. در واقع بايد نسبت به يکديگر بي تفاوت نباشند و از زير بار مسئوليت شانه خالي نکنند. امام باقر (ع)

ص: 338

مي فرمايند: «حضرت فاطمه (س) کارهاي منزل را با حضرت علي (ع) اين گونه تقسيم مي کرد؛ خمير کردن آرد، نان پختن. تميز کردن و جارو کردن خانه بر عهده ايشان بود و کارهاي بيرون منزل مانند جمع آوري هيزم تهيه مواد غذايي و... را علي (ع) انجام مي داد.»

نبندد، زندگانی تلخی خواهد داشت.(1)امام صادق (ع) می فرماید: اصلاح اوضاع زندگی و معاشرت با دیگران مانند ظرفی است که دو ثلث آن زیرکی و یک ثلث آن تغافل است.(2)امام علی (ع) فرموند: تغافل اخلاق انسان شریف و بزرگوار است.(3)اگردوست دارید در روز قیامت عرق شرم بر پیشانی شما فرو ننشیند، شما در دنیا عرق شرم را بر پیشانی کسی نپسندید. شوهر نپسندد عرق شرم بر پیشانی خانمش ببیند. خانم نپسندد عرق شرم بر پیشانی شوهرش ببیند. بنابراین به جای این که او عذر خواهی کند، شما عذر خواهی کنید. به جای او تقصیر را یک طوری به طرف خودتان برگردانید و بتوانید این گونه باشید. آن وقت او بین خود و خدا، بین خود و وجدان خودش در این فشارروحی و روانی قرار خواهد گرفت که چرا خطا کرد؟! خودش جبران می کند واین بهترین عذرخواهی است.(4) گاهی اوقات ما فکر می کنیم با بخشیدن دیگران احیاناً به کسی لطف کرده ایم. اما ابداً چنین نیست. بخشیدن، اول از همه لطفی است که ما در حق خود، می کنیم تا میدان ذهنی مان خالی شود. درباره اهمیت فوق العاده بخشایش در حدیث 704 نهج الفصاحه آمده است: «خداوند بخشاینده است و بخشایش را دوست را دوست دارد» بخشیدن بیش

ص: 341

از هر چیز یک فرآیند ذهنی و درونی است برای ایجاد خلأ وجذب موهبت های الهی بیشتر و افزونتر.(1)

جان تو آرام و آرامش همي آرد به تن * از همه افسردگي گردي رها اي خونجگر

راه حقّ و فطرتت را كن مشخص در اصول * تا شوي فارق ز مكر و فتنه و هر درد و سر

داد خاموش درونت اين بخواهد روز و شب * پس تو كن آن را اجابت تا شوي اهل ظفر

بهر عقبا شو مهيّا در سراي زندگي * تا سعادت سويت آيد در دو عالم اي بشر

راه خوشبختي يكي باشد در اين دنيا عزيز * وان همان راهيست كه قرآن گفته بر اهل بصر

بي شك وترديد همان راه علي(ع)وآل اوست * پس نما تو انتخاب تا كه شوي بيمه ز شر

چون حقير داني همه دنيا بود لهو و لعب * غير آنكه بهر حق خالص کنی در جان و سر

برای خوشبخت بودن هزار و یك راه وجود دارد. راه هایی كه شاید یكی از آنها را تاكنون رفته باشی اما قطعا هزارراه دیگر را هنوز امتحان نكرده ای. بعضی از این راه ها آسان نیستند اما خیلی از آنها را می توانی در یك چشم به هم زدن به عادات روزانه تبدیل كرده و خوشبختی خود را بوسیله آنها تضمین كنی.

آری ای عزیز، باید در زندگی از عقل خویش بهره گیری و از احساسات در تصمیم گیری استفاده نکنی و به آینده کار بیشتر توجه کنی. و فرجام آن را بررسی نموده تا دچار عقب افتادگی و پشیمانی و سرگردانی در زندگی نشوی.

ص: 343

حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «داناترین مردم آن است که بیشتر از همه به عاقبت کار بنگرد.»(1)بسیاری از اختلافات و لغزش های زن و شوهر، معلول، خودخواهی، نپختگی، شتاب زدگی و عدم تدبیر و اندیشه در عاقبت کارهاست. برای اینکه آن ها از پیش آمد ناگوار مصون باشند باید عاقبت اندیش باشند تا از سقوط در پرتگاه ها در امان بمانند. حضرت علی (علیه السلام)فرمودند: «عقل، مایه دوراندیشی است.»(2) بنابراین بکارگیری عقل در زندگی و بررسی جوانب کار بر اساس مصلحت ها انسان را فردی دوراندیش و عاقبت نگر بارمی آورد که می تواند از این طریق بسیاری از مشکلات فرا روی خود را از میان برداشته و به آرامش و سعادت نائل آید. فراتر از آن اینکه زن و شوهر همانطور که در غزل قبل آمده است باید از زندگی دنیایی با ایمان و اعتقاد کامل برای عاقبت خود ره توشه برداشته و زمینه سعادت ابدی خود را فراهم نمایند. در همین راستا غزل زیر را با دقّت و تامل لازم مرور فرما:

از تو دارم من عزیزم این سوال* بهر چه رفتی کلاس در طول سال

در جواب گویی که ای والا مقام * میم مدرک هست برایم چون مدال

دان که مدرک در نگاه خاص و عام * بوده بهر کسب و آن رزق حلال

ص: 344

مدرک و هم کسب و کار آرد مقام * از برای آدم و هم بر عیال

وان مقام و همسر و فرزند و جام * می شوند روزی فنا بی هر قتال

زندگی بهر چه باشد در خیام * با تمام سختی های بی مثال

پس عزیزم زندگی با هر طعام * می شود فانی چو آبهای زلال

گر که گویی بوده پوچ و بی دوام * با چنین فکری شوی دور از وصال

گر که دنیا پوچ و پوچی هست مدام * بهر چه با خود کنی هر روز جدال

با تو دارم یک سخن ای با مرام * دار دنیا می شود بی شک زوال

کار تو گردد بدون شک تمام * با هزار و یک پیام پر ملال

می شوی هیچ و ز هیچ آید پیام * بهر چه گشتی تو دور از آن جمال

ذات تو گوید به تو هر روز و شام * تا ابد باقی ام و پر سوز و حال

ص: 345

از فنا بی زار و روحم با قوام * با تو دارد صد سخن بی قیل و قال

با نفخت فیه من روحی چو مام * می شوی اصل و اساس بی هر زوال

دان مقام و پست و آنچه هست به نام * می شود روزی فنا با هر جلال

جز همان که بهر حق آری به کام * با خلوص گردد برایت چون نهال

غیر حق نابود و می گردد تمام * چون که فانی و فنا گردد چو مال

دار دنیا بهر عقباست والسلام * پس نما آن را محیّای کمال

گرایش او به ازدواج و از همین روست که باید به این بُعد ازدواج توجه لازم نمایی و در آشنا شدن با زوایای آن بکوشی.

بدون تردید تنها غریزه جنسی برای فهم امور جنسی کافی نخواهد بود. در حقیقت مسأله آن قدر هم که برخی تصور می کنند آسان نیست و مسایل جنسی در کنار مسایل دیگر نقطه ثقل زندگی مشترک هر زن و شوهری است. مع الوصف ناآگاهی در این زمینه موجب تشنج زندگی زناشویی می شود. از همین رو اسلام در نوع، چگونگی، زمان و مکان این رابطه توجه و تأکید فراوان دارد همان گونه که در امور مربوط به روابط زناشویی به شکل خاص و عام توجه اکید دارد.

تجربه ثابت کرده است که بسیاری از دلایل فروپاشی کانون خانوادگی به ناآگاهی زن و شوهر یا یکی از دو طرف نسبت به رابطه جنسی باز می گردد چرا که این رابطه انسانی والا را که عقل و قلب و وجدان و همه سلولهای بدن در آن دخالت دارند به رابطه ای صرفاً مکانیکی تبدیل کرده اند که رفته رفته ضعیف شده و سرانجام به تنفر می انجامد. بنابراین عدم توافق در این زمینه از دلایل اصلی شکست ازدواج است و از همین روست که اهمیت آموزشهای اسلامی و مطالعه کتب خوب در مسایل زناشویی ضروری به نظر می رسد و از همه مهمتر مراجعه به منابع اسلامی مخصوصا احادیث و روایات معصومین(ع) اهمیّت و ضرورت خاص دارد. آری ای همسر مومن و معتقد:

بشنو از معصوم جواب هر سوال * تا شوی فارغ ز انواع ملال

ص: 347

چون که واقف بوده اندر این جهان * بر همه سرّ و عیوب و هم کمال

هرچه می خواهی بپرس با هر بیان * از اصول و هم فروع با شور و حال

آنچه فطرت طالب است از عمق جان * بر تو گوید از حرام و هم حلال

کن سوال از آنچه بوده در نهان * از زناشوئی و هم اهل و عیال

می نماید راه را بر تو عیان * تا روی در راه فطرت چون نهال

دان که حرف وی بود بی هر گمان * حرف خالق دون هر نوع قیل و قال

پس عزیزم گر تو خواهی یک نشان * تابع حق باش و گیر از آن مجال

راه عصمت باشد آن راه امان * غیر آن باشد سرابی تا شمال(1)

ص: 348

گر که تو خواهی روی سوی جنان* در عمل شو رهرو تا گیری مدال

فطرت ا...التی خواهد چنان * راه قرآن و رسول بی هر جدال

در چنین حالی به تو گوید همان * می روم راهی که هست راه جمال

از گناه و معصیّت و مثل آن * باز و می دارد تو را همچون پدال

گر روی در راه آن صاحب زمان * می شوی شاد و همی نیکو خصال

این حقیر گوید عزیز این را بدان * غیر راه حق کند جان را زوال

رشتۀ دوستی را استوار می کند.»(1) یکی از مواردی که خداوند بعنوان روزی یک خانواده و عنایت خاص به آنها مورد نظر دارد خوش اخلاقی است. همان طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «آن گاه که خداوند خیر خانواده ای را بخواهد، سازگاری در زندگی و خوش اخلاقی را روزی آنان میکند.»(2) محک زندگی زیبا، آن است که با مدیریت عاقلانه و مدبرانه تداوم پیدا کند و مدیریت عاقلانه در پرتو خوش خُلقی امکان پذیر است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کامل ترین مردم ازنظر عقل،خوش اخلاق ترین آنهاست.»(3)

آری ای عزیز، خوش اخلاقی از جنس اخلاق بهشتیان است که با وجود آن، زندگی بدون مبالغه بوی بهشت می گیرد. از ان سو بداخلاقی از جنس اخلاق جهنّمیان است که با آن، زندگی پر از آتش اختلاف می شود. شاید از همین رو است که خوش اخلاق را بهشتی و بداخلاقی را جهنّمی گفته اند. امام رضا (علیه السلام) از قول پدران بزرگوارش و آنها از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کردند که فرمود:«بر شما باد بر اخلاق خوش که خوش اخلاق حتماً وارد بهشت می شود و بر شما باد که از بداخلاقی پرهیز کنید که بداخلاق حتماً وارد جهنم می شود.»(4) چرا فکر می کنیم آبادی خانه به زیبایی در و دیوار و فراهم بودن امکانات مادی آن است؟ خانه با زیبایی اخلاق اهالی آن آباد

ص: 350

میشود.. نگاه اعضای این خانه به یکدیگر همیشه پر از محبت بوده و دعوا و عصبانیت در فرهنگ زندگی شان بی معنا است. در چنین خانه ای اگر اختلافی رخ دهد و کینهای ایجاد شود، به راحتی با همین اخلاق خوش از بین می رود. امام کاظم (علیه السلام) فرمود:که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:«خوش رویی موجب از بین رفتن کینه هاست»(1)

در مجموع ای همسر خوش اخلاق، همه آنچه در موارد قبل مطرح شد و آنچه در ادامه خواهد آمد در یک عنوان خلاصه می شود و آن همان خوش اخلاقی می باشد که فریاد

خاموش تمام همسران برای رسیدن به آرامش و سعادت واقعی به دنبال آن است...مع الوصف:

دان خوش اخلاقی بود درّ گران* بهر همسر در زمین و آسمان

با خوش اخلاقی شوی دور از عذاب * از فشار قبر و صد درد و فغان

بر تو آرد روز و شب صدها ثواب * می کند آرام همی روح و روان

در چنین حالی شوی دور از عقاب * می شوی آرام و شاد با صد نشان

ص: 351

دلهره و استرس و اضطراب * با خوش اخلاقی روند بیرون ز جان

خانه و اهل و عیال بی هر نقاب * از خوش اخلاق برند سود کلان

داد خاموش درون با صد خطاب * از تو می خواهد خوش اخلاقی چنان

با بد اخلاقی کنی جان را مذاب * ظلم وافر می کنی تا آن کران

در زناشویی بدان تو ای جناب * لذّتش با خلق خوب گردد عیان

خلق نیکو در حدیث و هم کتاب * لحظه لحظه بهر تو آرد امان

الگوی ما در خوش اخلاقی ی ناب * رسم مولا بوده بی هر نوع گمان

این حقیر گوید به هر اهل حساب * با خوش اخلاقی شوی اهل جنان

بنابر این ای عزیز بزرگوار باید بدانی کهزندگی مشترک قانون و قواعدی دارد که از چشم خیلی از زوج ها پنهان می ماند. اگر می خواهی زندگی مشترکت را جذاب کنی وخوشبختی، عشق و تفاهم همیشه مهمان خانه ات باشد؛ خوش اخلاق باش اگر می خواهی ازدواجت را پایدار کنی،.. . خوش اخلاق باش. اگر می خواهی همسرت به شما احترام بگذارد.. . خوش اخلاق

ص: 352

باش. اگر می خواهی هم چنان سعادتمند باقی بمانی.. . خوش اخلاق باش. یعنی به طور خلاصه موارد مزبور را برای ایجاد آرامش در زندگی مشترک در اصول زیر اینگونه می توان مطرح کرد:

1. صداقت؛ 2. انصاف؛ 3. گذشت؛ 4. مدارا؛ 5. رازداری؛ 6. عشق و محبت با یکدیگر؛ 7. محکوم نکردن طرف مقابل؛ 8. نظافت و خوش بویی؛ 9. احترام به یکدیگر؛ 10. عدم جابجایی نقش های یکدیگر؛ 11. من و تو نداشتن؛ 12. پرهیز از اهانت؛ 13. تأمین غرائز جنسی یکدیگر؛ 14. درک ضرورت های یکدیگر؛ 15. پذیرش اصل اختلاف سلیقه و تفاوت روش ها؛ 16. داشتن روحیه عذرخواهی و اعتراف به اشتباه؛ 17. یکپارچگی در امور مالی؛ 18. همدیگر را خوشبخت و بهشتی کردن؛ 19. مشورت با یکدیگر؛ 20. تشکر از یکدیگر؛ 21. پرهیز از امر و نهی کردن یکدیگر؛ 22. اظهار علاقه به یکدیگر؛ 23. خود را جای طرف مقابل قرار دادن؛ 24. اعتماد داشتن به هم؛ 25. وفاداری به هم؛ 26. پرهیز از تحقیر و سرزنش یکدیگر در نزد دیگران؛ 27. تعریف و تمجید از یکدیگر، به ویژه در غیاب هم؛ 28. انتقاد طلبی؛ 29. عدم تحریک حسادت و غیرت یکدیگر؛ 30. تفکیک مسائل کار از مسائل منزل؛ 31. رعایت عدالت در دید و بازدید از بستگان یکدیگر؛ 32. غمخوار هم بودن؛ 33. پرهیز از حل مشکلات زناشویی در حالت دعوا و خشم؛ 34. جلوگیری از انباشتن اختلافات و مشکلات؛ 35. خوش رفتاری؛ 36. ساده زیستی؛ 37. خوب گوش دادن به سخنان یکدیگر؛ 38. جلوگیری از دخالت های نابجای دیگران؛ 39.

ص: 353

داشتن مشاور خانواده؛ 40. آشنایی با ویژگی های مردان و زنان؛ 41. روحیه و امید دادن به هم؛ 42. مطالعه کتاب های اخلاقی مربوط به اصول همسرداری؛ 43. استفاده از تجربیات گذشتگان؛ 44. توجه به نقاط قوت همسر؛ 45. پرهیز از مخفی کاری؛ 46. کاهش توقعات از یکدیگر؛ 47. عیب پوشی همدیگر؛ 48. احترام به خانواده یکدیگر؛ 49. پرهیز از زندگی خشک قانونی و حقوقی؛ 50. پرهیز از بزرگ نمایی اختلافات کوچک.

تصویر

طرف خدا برای سعادت بشر آورده ایمان داشته باشد. حلال خدا را حلال و حرام او را حرام بداند.آري اي عزيز متدين:

خوستگاري كه بود اهل نماز * اهل ايمان و جهاد و ذكر و راز

بي شك و شبهه بگو بله به آن * چونكه خوشبختت كند و سر فراز

چرا كه دین می تواند انسان را از هرگونه انحراف های روحی و اجتماعی مصون دارد و زمينه و بستر مناسب را براي سعادت و خوشبختي هر فردي فراهم نمايد، مسلماً زن و مرد با ایمان مطابق موازین و برنامه های دینی زندگي مي كنند و فرزندان خود را تربیت کرده و احساس مسئولیت نسبت به این امر می نمایند.

مع الوصف اي عزيز بزرگوار، تديّن همسر از اهميت بسيارى برخوردار است و تأثير بسزايى در سعادت زندگى خانوادگى دارد. بدون اين معيار، ارزشهاى اخلاقى همچون صداقت، وفا، گذشت و فداكارى در زندگى قابل پياده شدن نيست. در روايات اولياى گرامى اسلام به اين نكته بسيار عنايت شده است، چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از برشمردن انگيزه هاى مختلف در گزينش همسر به ديندارى و متديّن بودن او اشاره كرده، مى فرمايند"زن را به چهار چيز كابين مى بندند: ثروت، دين، زيبايى و حسب و نَسَبش؛ پس بر تو باد به ازدواج با زن ديندار." چرا كه همسر متديّن در زندگى سودمندتر از همسر زيبا، يا ثروتمند، يا داراى حسب و نسب، ولى غير متديّن

ص: 355

است. از اين رو، شايسته است كه در گزينش همسر؛ زيبايى ظاهرى، ثروت و حسب و نسب، ديندارى او را تحت الشعاع قرار ندهد. بنابر اين اي بزرگوار:

گر چه زيبايي عزيز است بر بشر * دين مداري بهتر است از هر نظر

همسر با دين بود محبوب حق *زندگي را مي كند شيرين چو زر

آري همسر متديّن و مؤمن حامى و تقويت كننده ايمان انسان است؛ وهمسر غير متديّن موجبات تضعيف ايمان انسان را فراهم مى سازد، بطورى كه با گذشت زمان، بى ايمانى و بى تفاوتى او نسبت به معتقدات دينى در روح همسرش تأثير گذارده و خواه و ناخواه او را در انجام تكاليف دينى، سست و بى تفاوت مى كند. همسر متديّن به همان اندازه كه در فكر و عقيده با شوهر متديّن هماهنگ است، در عمل نيز در كنار او قرار مى گيرد. هماهنگى در التزام به دستورات دينى همچون رعايت حجاب، پرهيز از معاشرتهاى آلوده، خوددارى از مصرف مال حرام، تعهّد به رعايت اخلاق اسلامى و انجام عبادتهاى دينى و دهها مورد ديگر كه در زندگى پيش مى آيد، از تفاهم و هماهنگى زن و شوهر حكايت مى كند. اما اگر زن و شوهر از نظر عقيده و ديندارى در دو قطب مخالف قرار داشته باشند، ازكوچكترين مسائل زندگى تا مهمترين آن و از شروع مراسم عقد و عروسى تا پايان زندگى، كشمكش و درگيرى مستمر در زندگى اين زن و شوهر وجود خواهد داشت؛ كه همگى از مراعات نكردن معيار ديندارى در گزينش همسر ناشى مى شود. علاوه بر اينكه

ص: 356

همسر متديّن، فرزندان مؤمن و نيكوكار به جامعه تحويل مى دهد و از بى بندوبارى و افسار گسيختگى آنها جلوگيرى مى كند. او مى كوشد فرزندان خود را طبق الگوهاى دينى و مذهبى پرورش دهد. از اين رو، در تمام مراحل زندگى آنها را به ديندارى و رعايت دستورات دينى فرا مى خواند. كه اين امر هم در ايجاد آرامش همسران در زندگي مشترك نقش بسزائي خواهد داشت.

بنابر اين اي خواهر و برادر مومن، يقين بدان انساني كه دين ندارد هيچ ندارد، هرچه هم داشته باشد، هيچ محسوب مي شود. براي كسي كه پايبند دين، نباشد هيچ تضميني وجود ندارد كه پايبند به رعايت حقوق همسر و زندگي مشترك باشد. در واقع، سعادت حقيقي بدون ديانت محال است. شخصي براي گرفتن راهنمايي درباره انتخاب همسر، خدمت پيامبر اكرم(ص) آمد. حضرت به او فرمودند: «عليك بذات الدين» بر تو باد كه همسر دينداري بگيري و نيز فرمودند: «كسي كه با زني به خاطر ثروتش ازدواج كند، خداوند او را به حال خودش وامي گذارد؛ كسي كه به خاطر زيبايي اش با او ازدواج كند، در او امور ناخوشايند خواهد ديد؛ كسي كه به خاطر دين و ايمانش با او ازدواج كند، خداوند همه آن امتيازات را برايش فراهم مي كند.» همچنين حضرت صادق(ع) فرمودند: «اگر مردي با زني براي جمال يا مالش ازدواج كند، به همين امر واگذار مي شود. ولي اگر براي ديندار بودن با او ازدواج كند، خدا مال وجمال را نيز نصيبش مي گرداند.» و باز رسول خدا(ص) فرموده اند: «با زن ديندار ازدواج كن تا خدا به زندگي تو بركت دهد.» يا فرموده اند: «كسي كه به خاطر دين و ايمان كسي با او ازدواج كند، خداوند همه دنيايش را برايش فراهم

ص: 357

مي سازد.» و نيز امام باقر (ع) مي فرمايند: «شخصي به محضر رسول خدا (ص) شرفياب گرديده و در مورد ازدواج، با آن سرور مشورت كرده حضرت فرمودند: با شخصي كه اهل ديانت و تقوا باشد ازدواج كنيد.» و نيز می فرمایند: « نباید زیبایی زن را بر دینداریش ترجیح داد.» منظور این است که در هنگام انتخاب همسر، زیبایی را اولویت اول خویش قرار ندهید. همچنین می فرمایند: « موقعی شخصی که راضی به دینداری و امانت داری او هستید برای خواستگاری نزد شما آمد، به او زن بدهید.»

سيرتش اصل است و باشد ماندگار * چون كه فردا را كند آرام و رام

همسر پارسا همانند طلاست * پاك و كم عيب است بدو ن هر كلام

البته اي عزيزبا ايمان، دينداري را فقط از روزه و نماز و يا از انجام مراسم مذهبي توسط فرد نمي توان كشف كرد. اين قبيل امور كارهاي ساده اي هستند كه انسان تدريجاً به آنها عادت كرده است، بلكه دينداري را علاوه بر موارد مزبوربه وسيله امانتداري، وفاي به عهد، اجتناب از مال حرام، راستگويي، رعايت حقوق ديگران و... مي توان تشخيص داد.امام صادق(ع) مي فرمايند: به نماز و روزه مردم مغرور نشويد؛ زيرا بعضي مردم به نماز و روزه عادت كرده اند آن چنان كه از ترك آنها ناراحت مي شوند و در تشخيص مراتب دينداري، آن ها را به وسيله راستگويي و امانتداري امتحان كنيد. بهترين وسيله براي تشخيص دينداري افراد، معاشرت و در صورت امكان معامله است.»

ص: 358

از طرف ديگر از ویژگیهای مهم ديگر همسر،خوش اخلاق بودن او است، اگر شوهری بهترین خانه، ماشین، لباس، قیافه، و كلا بهترين امكانات مادي را داشته باشد، اما بداخلاق و خشن باشد، تمام افراد خانواده ناراحت خواهند بود، به طوری که آرزو می کنند روی خاک بنشینند و پست ترین لباس ها را بپوشند و بدترین غذاها را بخورند، اما در خانه گرفتار خشونت، بدزبانی و بداخلاقی نباشند.

آري اي عزيز، بدون شك اخلاق هر كس در زندگى او تأثير مستقيم دارد، ولى اين تأثير در محيط خانواده محسوستر و نقش آفرين تر است، زيرا مسائل عاطفى در خانواده بر مسائل ديگر غلبه دارد و محيط خانواده بيشتر بر مبناى خصوصيات اخلاقى اعضاى آن شكل مى گيرد. اگر اعضاى خانواده از اخلاقى پسنديده برخوردار باشند، محيط خانواده به بهشتى سرورانگيز تبديل خواهد شد، ولى اگر به بداخلاقى خو گرفته باشند، همواره خود را در جهنّمى سوزان گرفتار خواهند ديد.

بنابراين، مى توان گفت كه اخلاق پسنديده پس از مسأله ديندارى از جمله عوامل خوشبختى زن و شوهر است و نقش تعيين كننده اى در آرامش زندگى مشترك آن دو ايفا مى كند. چرا كه زندگى مشترك، داراى فراز و نشيبهايى است كه برخورد صحيح با آنها نياز به روحيه اى قوى و اخلاقى پسنديده دارد و زن و شوهر اگر از اين مزيّت بهره اى نداشته باشند، نمى توانند با تفاهم و همكارى متقابل، بر مشكلات زندگى چيره شده، بار سنگين آن را به مقصد برسانند.

ص: 359

مع الوصف اي عزيز متواضع،، خوش اخلاقی همسر، نقش مؤثری در ايجاد آرامش در زندگی مشترك و مخصوصا زناشوئي رضايت بخشخواهد داشت و باید مورد توجه کامل قرار گیرد؛ زیرا همانطور كه اشاره شد آنچه مایه سازش و تحکیم روابط است، حسن خلق است، نه اموری مانند ثروت و زیبایی. آري همسرِ بداخلاق و ناسازگار، مایه غم و اندوه و کدورت خواهد بود و بدون شك طراوت و شادابی را از طرف مقابل و ديگر اعضاي خانواده می رباید. چه از طرف زن باشد چه از طرف مرد. بنابر اين:

نهان را تو کن فارغ از خلق بد * چرا که شوی خوار و پست تا ابد

ز خلق نکو می شوی با صفا * برای خود و همسر و باب و جد

به خاطر همين است كه معصومين(ع) در روایات و احاديث جوانان را از ازدواج با افراد بداخلاق نهی نموده اند و خوش اخلاقی را به عنوان یکی از شرایط همسر شایسته محسوب كرده و روى اين معيار در گزينش همسر تكيه ويژه نموده و از آن در رديف ديانت و ديندارى همسر ياد فرموده اند. پيامبر اكرم(ص) درباره صفات و ويژگي هاي همسر شايسته مي فرمايند: «با كسي كه اخلاق و دينش مورد پسند باشد ازدواج كنيدواگر چنين نكنيد فتنه و فساد بزرگي در زمين به وجود خواهد آمد.» از طرفي:

خلق وي باشد مطابق با امام * از همان خلق خوشش گيري پيام

ص: 360

صورتش باشد عزيز و با حيا * چون كه ايمانش قوي باشد مدام

خوش خلقي و مهرباني با همسر يكي از نمودهاي برجستۀ معاشرت پسنديده است. اين ويژگي اخلاقي دوجانبه است و هر يك از همسران بايد به آن آراسته باشند. كسي كه در برخورد با همسر با چهره اي بشّاش، اداي كلمات زيبا، بدون داد و فرياد، منطقي، متواضعانه و دلسوزانه ظاهر مي شود، شخصي خوش اخلاق تلقي مي گردد. اين شخص با حضور خود در جمع خانواده، افزون بر ايجاد صفا و آرامش در خانواده، از اجر معنوي نيز برخوردار مي شود. پيامبر گرامي اسلام(ص) دربارۀ ارزش و جايگاه خوش اخلاقي مي فرمايند: " شايسته ترين مردم از نظر ايماني، خوش اخلاق ترين آنها و مهربان ترين آنها با خانواده اش است و من مهربان ترين شما نسبت به خانواده ام هستم."وسايل الشيعه، ج 12، ص 153"

آري اي همسر خوش اخلاق، ترش رويي، اخم، داد و فرياد، غُر زدن و بي حوصلگي با همسر، نه تنها زندگي را به جهنمي سوزان تبديل مي كند، بلكه هيچ منفعتي ندارد و فقط كارهاي خوب انسان را نابود مي سازد و انسان را از معنويت دور مي كند و از چشم اعضاي خانواده بويژه همسر مي اندازد. امام رضا(ع) مي فرمايند: "از بدخلقي بپرهيزيد؛ زيرا بدخلقي شما را جهنمي مي كند" وسايل الشيعه، ج 12، ص 152 و پيامبر اكرم(ص) فرمودند: "بداخلاقي اعمال و حسنات انسان را نابود مي كند، همان طوري كه سركه عسل را نابود مي نمايد"

ص: 361

بنا بر احاديث خوش خلقى و تحمل اخلاق همسر و بهره گيرى از واژه هاى زيبا و تعاملات همسرى، باعث ايجاد محبت بيشتر و تقويت و تثبيت علاقه مندى ها مى گردد. همچنين خوش خلقى باعث گوارايى و جذابيت زندگى مى گردد و خستگى حاصل از تلاش هاى روزانه را مرتفع مى كند.

براى ايجاد خوش خلقى در همسر، مى توان از گوش دادن همراه با عواطف به سخنان همسر، تغافل در خطاها، آشتى كردن، سخاوتمندى، شوخ طبعى، تقويت مثبت و تنوع تقويت كننده ها بهره برد.

تصویر

است، و از طرف دیگر احساس تنهایی، ناامنی، پوچی و وانهادگی او را سخت می آزارد. راه نجات از این بحران براي

همسران در آمیختن معنویت و عقلانیت در زندگي مشترك مي باشد. که یک پای آن وحی و پای دیگرش عقل است.

همان گونه که اشاره شد مذهب در سلامت روان همسران در همه زمينه ها مخصوصا در زندگي مشترك نقش بسزایی دارد. بدون تردید با توجه به شرایط موجود، مذهب در حیطه ی وسیعی از مسائل روان شناسی مانند بهداشت روانی، مقابله با فشار روانی، آسیبهای خانودگي در زندگي زناشوئي،، نقش اساسی دارد. رابطه ایمان و احساس امنیت و آرامش روانی را اکثر دانشمندان صراحتا پذیرفته اند. ازجمله، ویلیام جیمز؛ اما نوئل کانت، کارل گستاو یونگ، اریکسون و.... البته نیاز به دین، منحصر به دوره خاصي نیست، بلکه بشر در تمام اعصار این احتیاج را به سادگی حس کرده است. ولی درعصر ما ضرورت دین و ایمان بیش از هر عصر دیگری احساس می شود. دین است که می تواند انسانیت همسران را حفظ کرده و آنها را از انحطاط نجات دهد. این نیاز فطری که از درون نشات می گیرد به خصوص از آن نظر که نیاز انسان را به تکیه گاهی نیرومند و قوی ارضاء می کند؛ قابل توجه است. تکیه گاهی که در همه حوادث به آن پناه ببرد و به اتکای آن آرام و مطمئن باشد. (الابذکر الله، سوره رعد آیه28) بی پناهی و احساس بی کسی که در اکثر عدم تعادلهای روانی همسران به چشم می خورد، در اعتقاد به یک وجود و حامی مقتدر و پناهده ای که مصدر نیکیها، سازندگیها و کارهای خیر است به انسان آرامش روانی می بخشد و در بهداشت روانی او موثر است.

ص: 363

علی رغم اینکه اکثر تحقیقات ذکر شده در ادیان دیگر صورت گرفته است و از آنجایی که باور و اعتقاد همسران مسلمان بر این است که دین اسلام، ارائه دهنده کامل ترین سبک زندگی براي زوجها مي باشد و احکام و دستورات آن حوزه های وسیع اخلاقی، بین فردی، بهداشتی و اجتماعی را در زندگی بصورت عام و در زندگي زناشوئي بصورت خاص در بر می گیرد، لذا مطالعه علمی اثرات و نقش متغییرهای مذهبی اسلام در سلامت روانی همسران یک ضرورت اساسی به نظر می رسد.

بصورت خلاصه بايد گفت دين مقدس اسلام كه نشاءت گرفته از وحى است بيش ازتمام اديان؛ دستوراتى صريح و روشن درباره ازدواج، انتخاب همسر و اينكه چگونگي همسر شایسته و مومن مي تواند رضایتمندی را در زندگي زناشوئي تأمین نماید براى پيروان خود ارائه كرده است كه هر كس بر اساس آنها اقدام نمايد، مسلما در تاءمين سعادت و خوشبختى خود كوشيده و اساس نيكبختى و شادكامى خود را در زندگيش پى ريزى كرده است و هر كسى توجه به دستورات دين مقدس اسلام نكرده باشد خود زير بناى بدبختى و تيره روزى خود را پايه گذارى كرده است و در پى آمدهاى ناگوارزندگي، خود را بايد ملامت و سرزنش نمايد. بنابر اين بايد انتخاب كني. آری از خوشبختی انسان ها آن است که همسری شایسته و صالح داشته باشند که بدون دغدغه به زندگی مشترک خویش ادامه دهند مرد و زن با انجام یک سری اعمال و وظایفی که نسبت به هم دارند می توانند پایه های زندگی را مستحکم یا برعکس سست کرده تا جایی که قادر به ادامه زندگی نباشند. بنابراین اهمیت والای وظایف و

ص: 364

حقوق زن و شوهر نسبت به همدیگر به استحکام و یا سستی خانواده می انجامد. پس هر چه قدر به این وظایف مشترک اهمیت داده شود و سرمایه گذاری گردد، رنج کمتری را هر دو متحمل می شوند و نشاط و شادابی را در زندگی مشترک به همراه خواهند داشت و در نتیجه از آثار ارزشمند زناشویی موفق و رضایت بخش که در غزل زیر آمده بصورت کامل در دنیا و آخرت بهره مند خواهند شد:

گر كه تو راضي شوي در اين جهان * از زناشویي خود در هر زمان

مي شوي آرام و شاد و با نشاط * در تمام لحظه ها با صد نشان

یک به یک گویم برایت هر کدام * تا شوی آگه ز آثار همان

استرس و اضطراب و داد و قال * مي رود كم كم برون از جسم و جان

بي شك و ترديد غم و افسردگي * مي كند روح و روانت را خزان

درد و امراض درون و هم عيان * مي شود هر يك مداوا در نهان

از غم و غصه شوي بي شك رها * چون كه راضي هستي تا باغ جنان

عمر تو گردد طويل و با صفا * جسم و جان تو شود دور از فغان

زندگي شيرين شود در اين سرا * چون نمي يابي در آن تو شوكران

دان رضايت مي كند غوغا به پا * در درون و ظاهر پير و جوان

ص: 365

این بود آثار آن اندر جهان* بهتر از آن در ابد گردد عیان

گر کنی بهر خدا کارت تمام* ارزش غسلت نگنجد در بیان

چون که با هر قطره اش صدها گناه * می شود محو و همی گیری امان

بی شک و تردید ملائک وقت کار* می کنند بر تو درود با یک زبان

یا که پهن و می کنند با شور و حال * بال و پرها را به زیر تو و آن

لحظه هايش بوده چون ذكر و دعا * در مسير فطرت و روح و روان

چون به تكليف مي كني راضي تو آن * كار تو باشد عبادت بي گمان

در چنین حالی عزیز خوش مرام * لحظه ها را کن شکار با صد توان

پس حقير گويد به هر زوج جوان * تا به پيري راضي باشيد هم چنان

و امّا در خاتمه خطاب همسر مومن به همسرش اين است كه:

همسرم در هر زمان، قدرت بدان * چون تویی والاتر از، هفت آسمان

می توانی از ملک، برتر شوی * چون نبی و هم امام، در لا مکان

یا که از حیوان دون، پست تر شوی * در سرای زندگی، در هر زمان

ص: 366

پس تو کن، خود، راه خود را انتخاب * چون که مسئولی، در این کون و مکان

راه حق، راه نبی است و امام * روح حق، در کالبد توست ای جوان

تصویر

بابایی، علی، دیوان حقیر، انتشارات برترین اندیشه، چاپ اول (1389)

بابایی، علی، تنها راه سعادت...، انتشارات برترین اندیشه، چاپ اول (1389)

بارکر، چارلز، آیین کامیابی، ترجمه هوشیار رزم آزما، انتشارات سپنج، بی-چا، بی جا،1373

بي ريا، ناصر و همكاران، روان شناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي، تهران، سمت، 1375

پناهي،علي احمد،آرامش در پرتو نيايش، قم موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني،1384

تميمى آمدى، عبدالواحدبن محمّد، غررالحكم و دررالكلم، بيروت، مؤسسة الاعلمى، 1407ق.

ثنايي، باقر، مقياس سنجش خانواده و ازدواج، تهران، بعثت. 1379

جوادي آملي، عبدالله، تفسير موضوعي قرآن کريم: معرفت شناسي در قرآن، قم، اسراء. 1378

جيمز، ويليام، دين و روان، ترجمه مهدى قائنى، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، 1367

حرّ عاملي، محمدبن حسن، وسايل الشيعه، قم، مؤسسۀ آل البيت، 1412 ق.

حسيني دشتي، مصطفي، معارف و معاريف، قم، بي نا، 1376

حسینی، احمد، بهداشت روانی، ازدواج و همسرداری، نشر مفید، چاپ اول، سال1380

حسین زاده و تقی زاده، اکرم و محمداحسان، وصال مهرورزان، انتشارات حدیث راه عشق، چاپ دوم، اصفهان،1384

حيدري، مجتبي، دينداري و رضامندي خانوادگي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني قدس سره، 1385.

خوانساري، جمال الدين محمد، شرح غررالحكم و دررالكلم، (تأليف تميمي آمدي)، تهران، دانشگاه تهران، 1373.

رضاپور ميرصالح، ياسر و همکاران، «بررسي ابعاد هستي شناسي مذهبي در گفت و گوهاي درون شخصي زوجين مذهبي برخوردار از سازگاري زناشويي بالا»، 1392

ديلمي، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم، شريف رضي، 1412ق.

سالاري فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روان شناسي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386.

شاملو، سعيد، مكتب ها و نظريه ها در روان شناسي شخصيت، تهران، رشد، 1374.

شجاعي، محمدصادق، توكل به خدا، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني قدس سره، 1383.

شجاعيان،رضا، «ارتباط دعا با سلامت رواني»، انديشه و رفتار، ش 3، 1381. ص 58 - 70.

ص: 368

صدری، حسن، هنر همسرداری، انتشارات میراث ماندگار، چاپ چهارم، قم،1386

طباطبايي، سيدمحمدحسين، مباحث علمی در تفسیر المیزان، تهیه و تنظیم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم 1384

طبرسي، فضل بن حسن، مكارم الاخلاق، تهران، دار الكتب الاسلامي، 1376ه-.ق.

غباري بناب، باقر، «باورهاي مذهبي و اثرات آنها در بهداشت روان»، انديشه و رفتار، ش4، 1374، ص 40 - 58.

فتاحي زاده، فتحيه، زن در تاريخ و انديشه اسلامي، چاپ سوم، تهران: مركز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم1387

فونتانا، ديويد، روان شناسي دين و معنويت، ترجمۀ ساوار، تهران، اديان، 1385.

کاشانی، فیض، محجه البیضاء فی تهذیب الإحیاء، دفتر انتشارات اسلامی قم، بی چا، قم1361

کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، انتشارات مکتب صدوق، بی چا، تهران1381ق

کلینی، محمد بن یعقوب، فروع کافی، محمدهادی بن محمدصالح المازندرانی، انتشارات دارالحدیث، بی چا، قم،1387

كارل،الكسيس، نيايش، ترجمه علي شريعتي،تهران، الهام،1377.

كارنگي، ديل، آيين زندگي، ترجمۀ ريحانه سيف، تهران، پيمان، 1380.

لیهی، مونیکامندز، 1001 پرسش پیش از ازدواج، ترجمه فرناز فرود، انتشارات صابرین، چاپ پنجم، تهران،1388

محمد بن عبدا...صلی الله علیه وآله وسلم، نهج الفصاحه: مجموعه کلمات قصار حضرت رسولصلی الله علیه وآله وسلم، مترجم و گردآورنده ابوالقاسم پاینده، انتشارات بدرقه جاوید، بی چا، بی جا، 1386

متقي هندي، حسام الدين، كنزالعمال، بيروت، مؤسسة الرسالة، 1409 ق.

مجلسي، محمدباقر، بحارالأنوار، بيروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.

مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، انتشارات تهران ناس، بی چا، تهران،1372

محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، انتشارات دارالحدیث، چاپ اول، قم، 1375

محمدی اشتهاردی، محمد، پندهای جاویدان، تهران، موسسه انتشارات رات نبوی، زمستان 1379

محمدی نیا، اسدا...، آیین همسرداری، انتشارات سبط اکبرعلیه السلام، چاپ پنجم، قم،1388

محدث، جلال الدین، شرح غرر و درر تمیمی آمدی، ترجمه محمد علی انصاری، انتشارات دانشگاه تهران، بی چا، تهران،1346

مطهري مرتضي، بررسى نظريات تحقيرآميز درباره زن و ديدگاه اسلام در اين رابطه، مجموعه آثار جلد (19)

مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، انتشارات بنیاد خیریه فرهنگی المهدی، بی چا، بی جا،1384

مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1380.

ص: 369

ملكي تبريزي، ميرزا جواد آقا، اسرار الصلوة، بي جا، پيام آزادي، 1365.

ميراحمدي زاده، عليرضا و همكاران، «رضامندي زناشويي و تعيين عوامل تأثيرگذار بر آن»، انديشه و رفتار، ش 32، 1382.

نراقی، ملا محمد، معراج السعاده، ناشر: موسسه انتشارات قم: هجرت، تابستان1381

نوري طبرسي، ميرزاحسين، مستدرك الوسايل، بيروت، مؤسسة آل البيت، 1408 ق.

نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، نقش دين در بهداشت روان، تهران، دفتر نشر معارف، 1382.

واعظي نژاد، حسين، طهارت روح: نماز و عبادت در آثار شهيد مطهري، تهران، ستاد اقامه نماز، 1381.

هاپ واكر، ل، «دين به زندگي معنا مي بخشد»، ترجمة اعظم پويا، نقد و نظر، سال هشتم، ش 1و2، خرداد 1382. ص 120 - 145

یثربی، سیری در رساله حقوق امام سجاد(ع)، انتشارات فرهنگ آفتاب، اول، مهر 1382

يونگ، كارل گوستاو، روان شناسي و دين، ترجمۀ فؤاد روحاني، تهران، شركت نشر كتاب هاي جيبي، 1370.

نرم افزار كتابخانه اهل بيت (ع)، نسخه اول،1384 – 2005 م، مركز معجم فقهى و مركز پژوهشهاى اسلامى المصطفى www.almarkaz.net

Butler, M.H., Harper, J.M., (1994), The divine triangle: God in the marital system of religious couples, Family Process, v 33, P. 277– 286.

Dollahite, D.C, et al, (2012), “Something More”: The Meanings of Marriage for Religious Couples in America, Marriage Family Review, v 48, P. 339- 362.

Dollahite, D.C, Lambert, N.M, (2007), Forsaking all others: How religious involvement promotes marital fidelity in Christian, Jewish, and Muslim couples, Review of Religious Research, v 48, P. 290- 307.

Giblin, R., Marital conflict and marital spirituality. In R. J. Wicks R. D. Parsons (Eds.), Clinical handbook of pastoral counseling (V 2, p. 313– 328). New York: Paulist Press, 1993.

Goodman, M.A., Dolahite, D.C.,"(2006), How religious couples perceive the influence of God in their marriage, The Review of Religious Research, v 48, P. 141– 155.

Lambert, N.M., Dollahite, D.C., (2008), The Threefold Cord: Marital Commitment in Religious Couples, Journal of Family Issues, v 29, P. 592- 614.

Lauer, E.F., (1985), The holiness of marriage: Some new perspectives from recent sacramental theology, Studies in Formative Spirituality, v 6, P. 215– 226.

Mahoney, A., et al, (1999), Marriage and the spiritual realm: The role of proximal and distal religious constructs in marital functioning, Journal of Family Psychology, v 13, P. 1– 18.

Mahoney, A., et al, (2003), Religion and the sanctification of family relationships, Review of Religious Research, v 44, P. 220– 236.

ص: 370

Mahoney, A., (2005), Religion and Conflict in Marital and Parent-Child Relationships, Journal of Social Issues, v 61, P. 689- 706.

Palermo, G, (2007), The ontology of economic power in capitalism: mainstream economics and Marx, Cambridge Journal of Economics, v 39, P. 539- 561.

Pargament, K.I, et al, (2005), The sacred and the search for significance: Religion as a unique process, Journal of Social Issues, v 61, P. 665– 687.

Pattison, E.M., (1982), Management of religious issues in family therapy, International Journal of Family Therapy, v 4, P. 140– 163.

Roccas, S., (2005),"Religion and value systems, Journal of Social Issues, v 61, P. 747- 759.

Rotz, E., Russell, C., Wright, D., (1993), The therapist who is perceived as “spiritually correct”: Strategies for avoiding collusion with a “spiritually one–up” spouse, Journal of Marital and Family Therapy, v 19, P. 369– 375.

Sanchez, L., Nock, S. L., Wright, J.D., Gager, C.T., (2002), Setting the clock forward or back? Covenant marriage and the “divorce revolution”, Journal of Family Issues, v 23, P. 91– 120.

Stanley, S.M., Trathen, D., McCain, S., Bryan, M., A lasting promise: A Christian guide to fighting for your marriage, San Francisco, Jossey-Bass Publishers, 1998.

Waite, L.J., Joyner, K., (2001), Emotional satisfaction and physical pleasure in sexual unions: Time horizon, sexual behavior, and sexual exclusivity, Journal of Marriage and Family, v 63, P. 247- 264.

ص: 371

18) نقش عجیب مذهب در ایجاد آرامش همسران، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین (1394)

19) بصیرت افزایی رمز و راز ولایت مداری وسعادت، چاپ اول،اصفهان، انتشارات دارخوین (1395)

20) بحرانهای مکاتب و فلاسفه غرب در حوزه های انسان شناسی، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین (1397)

21) غزلیات حقیر، چاپ اول، اصفهان، انتشارات دارخوین(1397)

22) قرآن، تنها کتاب نجات بخش، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1398)

23) حجاب، فریاد خاموش فطرت، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1398)

24) نقش حجاب در بهداشت روانی، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1398)

25) نامه ای بی نظیر برای فرزندم، چاپ اول، اصفهان، انتشارات دارخوین(1398)

26) توفیق انجام کار خیر و عمل صالح ، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

27) صفات ناب برای فطرتهای پاک، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

28) رباعیات حقیر اصفهانی، چاپ اول، اصفهان، انتشارات دارخوین(1398)

29) دوبیتی های حقیر اصفهانی، چاپ اول، اصفهان، انتشارات دارخوین(1398)

30) کلیات آنچه والدین باید بدانند، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

131) آنچه والدین باید قبل از تولد فرزند بدانند،(فرزند پروری1) چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

32) بهترین روش تربیت فرزند درهفت سال اول، (فرزند پروری2) چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

33) بهترین روش تربیت فرزند در هفت سال دوم، (فرزند پروری3) چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

34) آنچه والدین باید درهفت سال سوم بدانند، (فرزند پروری4) چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

35) منظومه تربیتی(فرزند پروری)، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

ص: 373

36) گام دوم انقلاب شکوهمند اسلامی، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

37) اقتصاد و توسعه سالم در اسلام، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دارخوین(1399)

همچنین دهها مقاله در مجلات تخصصی دانشگاهی و روزنامه های داخلی و بین المللی منتشر کرده است.

ص: 374